1
¶ Albubetri arazi filij zacharie Liber incipit qui ab eo Alman〈-〉
2
sor vocatus est: eo quod regis mansoris Isaac filij precepto edi-
3
tus est translatus ex arabico in latinum apud toletum a Gerardo
4
cremonensi cum ipsius Gerardi nonnullis additionibus cum
5
textu incertis et quibusdam glosulis interlinearibus etiam ab
6
ipso gerardo notatis nusquam vsque nunc ab aliquibus impressis.
7
¶ Uerba albubetri.
8
IN hoc meo libro regi cuius
9
vitam prolonget deus aggrega-
10
bo summas: et aggregationes: et
11
flores doctrine medicinalis: et
12
hoc faciam compendiose. Dicam
13
quoque in eo de conseruatione sa-
14
nitatum: et curatione egritudinum:
15
et ea que sequuntur ista: et que sine
16
intermissione fiunt: necnon ea
17
ad que scienda necessitas perducit:
18
et per que est possibile acutum haben-
19
tibus ingenium: et consilium equiparari medicis: ea vero que
20
raro solent accidere postponam et dimittam ea in quibus est ni〈-〉
21
mia doctrine profunditas in arte. Hunc autem librum in decem
22
distinguam tractatus et in vnoquoque tractatu ipsius ponam ca〈-〉
23
pitula litteris alphabeti secundum numeri ipsarum ordinem signa-
24
ta: vt quod queritur cito inueniri possit. Ut hoc autem decenter
25
explere valeam: diuinum imploro ducatum auxilium: vt ipsi
26
prius: deinde regi placeam eique incessanter adherere possim.
27
¶ Intentiones tractatuum huius libri.
28
¶ Tractatus primus de figura et forma membrorum.
29
¶ Tractatus secundus de notificatione complexionum corporum: et
30
humorum dominantium in ipsis: et significationum malarum particu〈-〉
31
larum phisonomie collectarum. et comprehensarum breuiter.
32
¶ Tractatuus tertius de virtutibus ciborum. et medicinarum simplicium.
33
¶ Tractatus quartus de conseruatione sanitatis.
34
¶ Tractatus quintus de decoratione.
35
¶ Tractatus sextus de regimine iter agentium.
36
¶ Tractatus septimus de aggregationibus: et summis artis
37
chirurgie: et vulnerum: et apostematum.
1
¶ Tractatus octauus de sanatione venenatorum: et de morsi〈-〉
2
bus venenosorum animalium.
3
¶ Tractatus nonus de curatione egritudinum que acci-
4
dunt a capite vsque ad pedes.
5
¶ Tractatus decimus de febribus: et de his que sequuntur eas: ex
6
illis que sunt necessaria ad sciendum perfectam curationem ipsarum.
7
|I|¶ Tractatus primus de figura et forma membrorum qui
8
.XXVI. continet capitula.
9
¶ Capitulum primum. De aggregatonibus et summis iuuamenti mem〈-〉
10
brorum quas nos premittere oportet in principio huius tractatus.
11
Capitulum .II. de forma ossium capitis.
12
Capitulum .III. de forma musculorum.
13
Capitulum .IIII. de forma neruorum.
14
Capitulum .V. de forma venarum
15
que procedunt ab epate et
16
non sunt pulsatiles.
17
Capitulum .VI. de forma arteriarum.
18
Capitulum .VII. de forma cerebri.
19
Capitulum .VIII. de forma oculi.
20
Capitulum .IX. de forma narium.
21
Capitulum .X. de forma auris et
22
bucini eius.
23
Capitulum .XI. de forma lingue.
24
Capitulum .XII. de forma gule et oris.
25
Capitulum .XII. de forma pecto-
26
ris et pulmonis.
27
Capitulum .XIIII. de forma cordis.
28
Capitulum .XV. de forma meri et
29
stomachi.
30
Capitulum .XVI. de forma intestinorum.
31
Capitulum .XVII. de forma epatis.
32
Capitulum .XVIII. de forma splenis.
33
Capitulum .XIX. de forma chri-
34
stis fellis.
35
Capitulum .XX. de forma renum.
36
Capitulum .XXI. de forma vesice.
37
Capitulum .XXII. de dicendis sum-
38
mi et collectionibus vtilitatis
39
instrumentorum nutricationis.
40
Capitulum .XXII. de forma mirach.
41
Capitulum .XXIIII. de forma testi-
42
culo et virge.
43
Capitulum .XXV. de forma mamillarum.
44
Capitulum .XXVI. de forma matricis.
45
|I.1|¶ Tractatus primus de aggregationibus et summis iuuamen-
46
ti membrorum. Capitulum .I.
47
CReator omnium deus ossa condidit: vt per ea corpus
48
sustentat etiam et rectificaretur. Quia vero vnam corporis
49
partem sine alia aliquando moueri necesse fuit: non
50
vnum tantum os in toto corpore fecit: sed multa quibus diuersas
51
tribuit figuras: vt ad id apta forent quod per ea fieri est necesse.
52
Quoniam autem necesse fuit vt quedam eorum quandoque coniunctim quandoque
53
sigillatim mouerentur. ea cuidam substantie copulauit: quam ex
54
vnavnius[*]vnavnius corrupt for vna vnius ossis extremitate procreauit: et cum alterius extremi〈-〉
55
tate ossis continuauit. Est enim inferiori extremitati continua.
1
Hec autem substantia ligamentum vocatur: quod est corpus album: durum
2
non habes sensum. In vnius etiam ossis extremitate additamen〈-〉
3
tum rotundum fecit. In alteri autem ossis extremitate concauitatem
4
predicti additamenti capacem condidit: vt in ea collocaretur et ex
5
huiusmodi dispositione ossium prouenerunt iuncture ex quibus apta fue-
6
runt membra moueri quandoque simul quandoque separatim. Ossium enim
7
ligamenta no prohibuerunt: quin membra insimul ac si vnum tantum
8
esset membrum mouerentur. Nam cum totam manum mouere volu〈-〉
9
mus: eam cum iunctura humeri ac si in ea vnum tantum esset os mo〈-〉
10
tu vno mouebimus: ita quod in eo a coniunctura cubiti non prohi〈-〉
11
bebimur: neque rascete: neque digitorum. Unam autem ipsius partem si
12
absque alia aliquando mouere voluerimus: cum iunctura illius par-
13
tis propria illud faciemus. Ob hoc igitur duos motionis mo〈-〉
14
dos animal habuit particularem videlicet et vniuersalem: secundum vnum
15
quemque quorum prout ei esset necessarium moueretur.
16
¶ Sed quia ossa ex sua esentia non mouentur: sed per motorem et
17
ad modum patientium continue fuerunt eis a principio sensus et motus.
18
Additio. ¶ Sensus est passio ideoque nerui multum molles
19
sunt ei necessarij. Motus vero est actio quare nerui duri ei fuerunt
20
necessarij: vnde membra que magna sunt neruis indigent multum du〈-〉
21
ris quos quoque impossibile est sensibiles esse ideoque membra ner〈-〉
22
uos habent sensibiles per se: motiuos per se. Membra vero que sensu
23
indigent et non motu neruos habent sensibiles. Textus.
24
¶ Et ipsorum origine id est cerebro concauitates quedam que sunt nerui.
25
Nerui vero isti non per se vt simplices sunt ossibus coniun-
26
guntur: nisi prius cum carne cartilagine et ligamentis miscean-
27
tur. Neruus enim si per se grandi membro coniungerentur. vel nul〈-〉
28
lo modo vel debiliter ipsum neruus moueret. Quamobrem neruus
29
antequam ad membrum perueniat: quod per ipsum moueri debeat diuiditur
30
et subtiles et minime partes carnis et ligamenti in ipsis diuisio〈-〉
31
nibus contexuntur: et quod ex toto prouenit musculus vocatur. et est hu〈-〉
32
ius corporis magnitudo secundum mensuram membri quod per ipsum moueri
33
debet et situs eius est in parte versus quam motus ipsius membri fuerit.
34
¶ Postea vero ex vna duarum musculi extremitatum que scilicet est
35
versus parte membri quod mouetur. quedam nascitur substantia que chorda vo〈-〉
36
catur: ipsa autem est corpus compositum ex neruo qui ad membrium[*]membrium corrupt for membrum diri-
37
gitur: et ligamento quod ex osse ortum fuit que est separata a carne que
38
in musculo erat. Chorda vero protenditur quousque inferiori ex-
1
tremitati membri quod per ipsam debet moueri coniungatur. Ex qua di〈-〉
2
spositione contingit vt ex parua retractione qua musculus versus partem
3
sue radicis trahitur: chorda fortiter trahatur: et membrum cum sua
4
totalitate moueatur. Est enim inferiori extremitati eius continua.
5
¶ Cerebrum quoque fecit deus vt sensuum origo esset: et motus
6
voluntarij: et ab eo produxit neruos qui membris continuantur et
7
dant ei sensuum et motionis modos. Nos vero ostendemus vnde
8
oriantur nerui: cum de eorum tractabimus anathomia. Et quia
9
partes corporis inferiores et que a cerebro valde remote sunt:
10
et sensu et motu indigent: motum autem et sensum absque neruis
11
habere non possunt: nerui quoque si a cerebro recta protenderent via
12
ex longitudine descensus debilitarentur: vnde eorum protensio nec
13
firma foret nec fortis fecit deus sub craneo foramen per quod partem
14
cerebri produxit que nucha vocatur: que quia mollis erat ad ipsius
15
custodiam dorsi spondiles et succenta ossa fecit: quemadmodum ad
16
cerebri custodiam cranei condidit ossa: quam taliter munitam secundum
17
corporis longitudinem prolongauit: ex qua etiam cum in alicuius mem-
18
bri directo est quod ei appropinquat neruos produxit qui per spon〈-〉
19
dilium foramina exeuntes: ipsi membro continuantur: sensum ei dan〈-〉
20
tes et motum. Cerebro igitur si graue superuenerit accidens: toti
21
corpori sensus auferetur et motus. Nuche vero si acciderit mem〈-〉
22
bris quibus nerui ab illa parte nuche procedentes coniunguntur:
23
et que sub eis sunt motus auferentur et sensus. ¶ Cerebrum enim quasi
24
fons sensuum est. et motus voluntarij. Nucha vero sicut fluuius
25
magnus ab eo manans. Nerui autem qui ab ea prodeunt sicut
26
riuuli parui ex fluuio exeuntes. Fonti vero cum aliquod acciderit
27
impedimentum: erit commune. Quod si riuulis euenerit nocumentum
28
erit proprium locorum ad que ipsi diriguntur riuuli. Ideoque scire vnde
29
quisque oriatur neruus: et ad quod membrum dirigatur in arte medi-
30
cine est perutile. quod et Galienus in libro de interiorum membrorum
31
passionibus testatur: sic inquiens. Quidam in itinere romanus
32
de mulo lapsus super lapidem cecidit: a quo vna ex spondibilibus
33
lesa fuit ex cuius lesione digitus auricularis: et medicus duri〈-〉
34
ter ad tempus mouebantur quibus medici emplastra et alia medica〈-〉
35
mina superponebant: ex quibus eger nullum sentiebat iuuamen: quod
36
Galienus cernens eadem medicamina spondibilibus a quibus nerui qui
37
ad predictos digitos protenduntur et procedunt superposuit: et sic
38
breui eum restituit sanitati. Nerui quidem in pricipio sui exitus
1
a cerebro vel nucha molles multum sunt: et ipsi cerebro vel
2
nuche similes. cum autem magis elongari incipiunt indurantur.
3
donec perfectam neruorum formam suscipiunt. Iuuamenti igitur ner-
4
uorum summa est: quod ipsi sunt instrumenta et vie per que sensus et mo〈-〉
5
tus omnibus tribuitur membris et transfunditur: vnde si ex transuerso in〈-〉
6
cidantur: aut sensus: aut motus membri: aut vtrumque destruitur:
7
ad quod ipsi diriguntur. Nucha vero si constringatur aut ex transuer〈-〉
8
so incidatur: sensus et motus omnium membrorum quorum nerui a lo〈-〉
9
cis prodeunt qui sub illa sunt incisione auferuntur in longitudine
10
autem licet ipsa incidatur: non multum tamen impediet. Simili quoque
11
modo neruorum incisio in longitudine si acciderit non magnam
12
faciet lesionem. Ex transuerso autem si euenerit: actio illa de-
13
struetur secundum mensuram qua incisio penetrauit. et partem versus quam
14
penetrauit. ¶ Cerebrum autem preter hoc quod ipsum est origo sen〈-〉
15
sus et motus voluntarij. est etiam secundum Galienus sententiam imaginationis
16
cogitationis: et memorie fundamentum. Imaginatio quidem in duo〈-〉
17
bus ventriculls[*]ventriculls corrupt for ventriculis anterioribus perficitur cogitatio vero in medio
18
expletur: memoria autem posteriorem possidet ventriculum.
19
Additio. ¶ Nota medicos pretermisisse virtutem que vocatur sen〈-〉
20
sus communis qua discernimus percibilem ab vno sensu cum alio
21
sensu vt cum dicimus hoc corpus citrinum quod est mel et est dulce
22
et hoc corpus nigrum quod est aloes et est amarum lingua ergo di〈-〉
23
scernuntur sapores. Similirer[*]Similirer corrupt for Similiter cum dicimus iste musicus albus
24
bonam habet vocem. In his enim omnibus oculus percipit quod aure et
25
lingua percipi debet hoc autem impossibile esset vbi omnes isti sen〈-〉
26
sus in vna cellula locarentur virtutem quoque formatiuam preter-
27
miserunt que formam rerum sensu preceptarum post earum remotionem
28
retinet virtus ymaginatiua. De qua mentionem fecerunt in re〈-〉
29
bus sensu perceptis inqiuerit ea que informatiua que est ipsorum
30
celarium et resoluit ea que sunt possibilia et ipsa est in homine virtus
31
cogitatiua et qui accipit a sorte et platone et a re quadam rem na-
32
turalem et colligit intellectus nudos a materia et est vera
33
differentia hominis virtutem quoque estimatiuam pretermiserunt per quam di〈-〉
34
scernit ouis inimiciciam lupi et amicitiam agni. virtus autem memo〈-〉
35
rialis quam nominauerunt custodit intentiones et a solo homine habetur
36
nullum enim animal percipit intentiones nudas a materia. Textus
37
¶ Cor vero fecit deus vt esset fons et origo innati caloris:
38
et vt ab eo totum corpus calefieret per arterias que ab ipso ad omnia
1
membra procedunt. Unde si aliquod membrum arterias amiserit que ad
2
ipsum venire consueuerant congelatur et motus et sensus indu〈-〉
3
rantur prius: deinde destruuntur: et postremo quasi mortuum red〈-〉
4
ditur. ¶ Musculi enim et nerui necnon ipsum cerebrum: vt in sua
5
conseruentur natura et vt suas perficiant actiones: quadam innati ca〈-〉
6
loris indigent mensura quamobrem arterie eis transmisse sunt. et
7
quod animal supra vegetabilia habet: est primum iuuamen quod a corde
8
contrahit. Quod autem a cerebro recipit est secundum per quod est profectio
9
et ad quod tota actoris intentio et voluntas prona fuit. Quod vero
10
ab epate suscipit iunamentum[*]iunamentum corrupt for iuuamentum: est ei cum vegetabilibus commune non enim
11
recipit ab eo nisi nutrimentum et incrementum: sed quia cordi vt in
12
sua conseruaretur natura: aeris attractio eo superioris necessaria fuit
13
et aeris in suis concauitatibus nimis calefacti expulsio: facta
14
sunt ei aerem attrahendi instrumenta: pectus videlicet et pulmo:
15
et inter ipsa et cor concauitates et foramina posita sunt: per
16
que aer attractus transire possit. quemadmodum cum de hu〈-〉
17
ius dispositione tractabimus dicturi sumus.
18
¶ Epar autem ad sanguinis generationem atque ipsius depurationem
19
factum est: et vt vene ab ipso manantes ad omnia membra dirigantur
20
et ad ipsorum humectationem et sanguinis diuisionem prout cuique
21
membro necessarium est. quamobrem nutrimentum et eorum conseruatio que sicut
22
fuerant remanent prouenit: et eorum incrementum fit que crescunt. Nulla
23
enim remanent vt fuerunt: nisi ex quibus nihil dissoluitur: sicut est
24
dispositio in lapidibus: vt iacintho: auro et vitro. vel quia quod disso〈-〉
25
lutum est in eis restauratur: sicut aqua maris: que licet quotidie ma〈-〉
26
gnam patiatur dissolutionem. tamen ab introitu fluminum singulis
27
diebus restaurationem suscipit. vnde semper eadem fere forma remanet:
28
bene custodita tanta quanta fuerat quia propter paruitatem sui sensibile
29
non est. Corpora igitur animalium quia ex eis que dissoluuntur composita sunt
30
non fuit possibile vt augmentari vel in suo statu permanere pos〈-〉
31
sent absque nutrimenti beneficio. sed quia nutrientia cum dissolutis non
32
sunt speciei vnius: membrum in corpore adesse oportuit quod ipsa in dis-
33
solutorum similitudinem permutaret. Nutrientia vero quia non totaliter
34
conuertuntur. sed quedam eorum pars conuertitur et assimilatur. pars autem
35
alia remanet quasi humor superfluus non suscipiens conuersionem neque
36
assimilationem eorum que dissoluta sunt: que si in corpore remaneret
37
grauium egritudinum materias generaret preparata sunt eius expul-
38
sioni instrumenta apta et canales. Et quia nutritionis operatio in tribus
1
locis perficitur tria superfluitatum sunt genera. ¶ Una quidem est
2
prime digestionis superfluitas que scilicet in stomacho fit et intestinis et vocatur
3
stercus siue egestio. ¶ Alia vero secunde digestionis est superfluitas que
4
in epate perficitur quando sanguis generatur. et ipsa quidem est colera
5
rubea et nigra et vrina. Hec autem tria a sanguine separata propria a
6
quibus suscipiuntur receptacula habent sicut fel coleram rubram: me〈-〉
7
lancoliam splen: et vrinam renes suscipiunt. quemadmodum dicturi su〈-〉
8
mus in manifestiori tractatu: cum de horum membrorum formis loque〈-〉
9
mur. ¶ Digestionis vero tertie superfluitas que in omnibus fit membris
10
cum illis assimilatur sanguis qui vnicuique illorum delegatur est su-
11
dor et sordities: et quicquid ex superfluitatibus a membris exeuntibus
12
eis assimilatur vt mucillagines et lipitudines et his similia.
13
¶ Preterea modi membrorum in corpore quattuor existunt. quorum tres
14
sunt principalium que in vite seruatione valde sunt necessaria. quorum
15
quedam nutritionis sunt instrumenta vt stomachus: et epar: et eorum cana〈-〉
16
les: et vene et vie que ad ipsa perueniunt vt os et meri et relique
17
vie que ab eis exeunt: vt intestina. et instrumenta caloris innati et con〈-〉
18
seruationis ipsius. quorum prima sunt cor et arterie. secunda vero
19
pulmo et pectus. et quecunque alia valent ad aeris attractionem
20
quemadmodum in suo loco dicturi sumus. Alia vero eorum sunt
21
instrumenta sensus et motus: et intellectualium actionum: que sunt cere〈-〉
22
brum: et nucha: et nerui: et musculi: et chorde. et que sunt similia. his
23
necessaria et valentia ad complendam actionem et passionem. In vnoquoque
24
autem modo istorum instrumentorum vnum est principale et operans. Alia
25
vt seruientia et ipsum in suis actionibus adiuuantia. Instrumentorum
26
vero nutritionis principale est epar. sed innati caloris instrumentorum
27
principale est cor. et instrumentorum sensus et motus et intellectualium actio〈-〉
28
num principale est cerebrum. Unumquodque autem istorum alijs duobus conne〈-〉
29
xum est et eis indiget. Epar enim nisi omnibus alijs membris nu〈-〉
30
trimentum transmitteret dissoluerentur. Ipsum quoque nisi a
31
corde calorem haberet: eius non conseruaretur substantia qua sua
32
completur actio. Cerebrum etiam si non ab arterijs calefieret nec
33
a venis que ab epate procedunt nutriretur: eius non conseruaretur na-
34
tura qua suas aptum est perficere actiones. Musculi quoque pectoris nisi
35
a cerebro mouerentur: aerem attrahi foret impossibile neque cor〈-〉
36
dis conseruaretur substantia qua calor innatus qui est in corde euentatur.
37
Additio. ¶ Duos actores in seruandis speciebus animalium
38
habet deus quorum vnus est concupiscentia mulierum. alter vero
1
amor filiorum. ipse etiam misertus animalis quod debilis est
2
nature multos fecit ipsum habere filios. Textus.
3
¶ Quarti vero membrorum modi principalia sunt instrumenta
4
generationis. que sunt matrix: et virga: et testiculi. et vasa sperma〈-〉
5
tis. hec autem instrumenta non sunt necessaria vt vnum semper perdu-
6
ret singulare. sed vt species permaneat et conseruetur. Quia enim deus
7
qui sit benedictus: corpus hominis: ex corporibus fecit dissolubili〈-〉
8
bus: non durabilibus neque stabilibus: vnde cum non sit possibile vt
9
vnum singulare semper maneret: fecit generationis instrumenta per
10
que saltem species durare posset. Ista autem que premisimus sum〈-〉
11
me sunt et aggregationes de membrorum dispositionibus et ip〈-〉
12
sorum iuuamentis. quod totum nos clarius dicemus: et secundum plures
13
diuisiones. Summas tamen colligere non dimittemus. huius enim
14
libri intentio non fuit postrema omnia colligere.
15
|I.2|¶ De forma ossium capitis. Capitulum .II.
16
CAput quod est naturale: licet non ex toto tamen rotun-
17
dum est. In quo multa sunt foramina: per que multi egre〈-〉
18
diuntur nerui: et vene intrant: et arterie. Ipsum quoque
19
anterius in parte scilicet frontis et posterius in occipitio eminens
20
est. In vtraque vero aurium parte est latum: foraminum autem
21
omnium que in ipso sunt maius est illud quod est in occipitio per
22
quod nucha egreditur. Ipsum preterea ex multis compositum est
23
ossibus: quorum vnum alij continuatur. Additio.
24
¶ Caput quidem ex multis componitur ossibus vt ad multa valeret
25
quorum vnum est quia licet illius vna pars frangatur non tamen in toto
26
erit lesio. Aliud vero quoque quia oportuit vt ossa que iuxta aures
27
esse debuerunt multum essent dura eo quod percussionibus apta
28
erant et vt os quod supponitur nuche durius esset vt custodiret
29
ipsam quod toti corpori valde fuit necessarium et vt duo ossa que
30
sunt in summo vertice essent mollia que non adeo sunt percussio-
31
nibus apta. et vt ossa frontis inter predicta ossa mediocria
32
forent. que licet percussioni sint apta oculorum tamen beneficio qui ibi
33
sunt muniuntur a quibus statim iuuantur. preter hoc etiam vt os quidem
34
quod vocatur obsotici omnibus alijs durius esset ad ipsum etiam omnes
35
descendunt superfluitates et impossibile fuit vt tot diuersita〈-〉
36
tibus vnum os aptum foret preter hoc etiam necesse fuit vt inter
37
vnum os et aliud exiret vapor fuit etiam necesse vt exirent ab
38
vno nerui et intrarent ipsum vene et conuenientius fuit vt inter
1
os et os intrarent quam vt ipsum perforarent. Textus ¶ Locus vero vbi
2
coniunguntur: serrarum coniunctioni similis appellatur. Craneo
3
autem superior continuatur mandibula in qua maxille et den-
4
tes continentur superiores que etiam ex multis componitur ossibus
5
quorum vnum alij ad serre similitudinem continuatur. ¶ Post hanc
6
autem mandibula est inferior: in qua inferiores existunt dentes.
7
Cuius quidem est ossa non ad serre similitudinem vt predicta sed solis
8
continuantur iuncturis. Inferior namque mandibula motu indi〈-〉
9
guit. que quidem superiori continuatur mandibule in loco qui ze-
10
phin arabice vocatur id est substentatio. Hec autem dentibus exce〈-〉
11
ptis: ex duobus componitur ossibus que ad serre similitudi-
12
nem in medio mento continuantur. Additio.
13
¶ Quattuor modis fit vnius ossis cum alio continuatio. vna
14
est continuatio que fit solis iuncturis vt manus ad brachium
15
continuitas. Alia vero est que fit fixionibus vt continuitas den〈-〉
16
tium ad mandibulas. tertium vero vt vicinitatis continuitas vt
17
ossium que sunt in lateribus cum ossibus pectoris continuatio et
18
continuitatis vnius ossis pectoris cum alio. Alia vero est que fit ad
19
serre similitudinem secundum quam omnia capitis ossa continuantur que est si〈-〉
20
cut serre dentes scilicet quando vnius dens dentes alterius complexatur. Textus.
21
¶ Est preterea sub craneo in parte posteriore quoddam magnum
22
os: quod inter ipsum craneum et superiorem mandibulam positum
23
est: a quo diminutio que in ossium inuenitur figuris comple-
24
tur quod alguateda vocatur. ¶ Omnia igitur capitis ossa cum nu-
25
merata fuerint .XXVI. erunt exceptis dentibus. Additio.
26
¶ Ossa capitis pro certo sunt .LVIII. pretermisit enim rasis duo
27
ossa paris vnius que a minore lachrimali vsque ad aures pro-
28
tenduntur et sunt duo ad vtraque parte quorum vnumquodque suo
29
pari ad serre similitudinem continuatur ex obliquo quod galienus
30
in libro suo quem de anathomia fecit ostendit. Textus. ¶ Quorum
31
sex ipsius cranei propria sunt et vnum quod vocatur alguatedi su〈-〉
32
per quod sex predicta sunt ossa. et mandibule superiores quattuor-
33
decim: et inferioris duo. ¶ In vnaquaque autem mandibula sunt
34
dentes sexdecim: quorum duo sunt incisores: et duo qui istos
35
vtrinque sequuntur quadrupli nominantur. post quos vtrinque
36
sunt duo qui vocantur canini post quos quinque molares
37
dextri. et quinque sinistri. quandoque tamen de molaribus mi〈-〉
38
nuitur vnus: et non sunt nisi quattuor. Additio.
1
¶ Superiores enim quia pendent pluribus indigent radicibus.
2
Textus. ¶ Molarium autem superiorum quidam tres habent radices quandoque
3
quattuor. Inferiores vero molares duas tantum habent radices
4
exceptis duobus molaribus vltimis qui habent tres quorum vnus
5
est in dextra: alius in sinistra. Alij vero dentes vna tantum radice sunt
6
contenti. Sunt itaque omnia capitis ossa quinquaginta quinque.
7
¶ Capiti autem iuxta magnum foramen per quod nucha egreditur.
8
prima ex spondilibus colli continuatur: que quidem sunt septem. He
9
autem a duabus partibus sunt perforate. per quarum foramina nerui pro-
10
grediuntur qui ad dextrum et sinistrum diriguntur latus. ¶ Post
11
has autem spondiles costarum sunt: que .XVII. numero sunt. quarum .XII.
12
spondiles pectoris dicuntur: eo quod in earum rectitudine inferior
13
pectoris terminus finiatur. Quinque vero que sequuntur: sunt spondi-
14
les renum et alcatim. Sunt igitur omnes spondiles que ab exitu nuche
15
vsque ad os quod super renes locatur viginti quattuor. Qaundoque tamen additur
16
vna vel minuitur quod perrarum est. Ex hoc vero loco os alauis spondi〈-〉
17
libus continuatur. quod ex tribus componitur partibus que sunt spondilibus
18
similes. Cui ab inferiori: os alhosor id est caude continuatur: quod
19
ex tribus similiter compositum est partibus. Harum autem tertia que est inferior:
20
est cauda que est cartilago ossuosa. ¶ Ab vnaquaque autem duarum
21
predictarum spondilium iunctura in vnaquaque duarum partium egreditur
22
neruus qui ad illam corporis partem protenditur: et in ipsam diuiditur. Ab
23
extremitate vero caude vnus tantum progreditur neruus qui illis diuidi-
24
tur locis. Duo vero ancharum ossa. quorum vnum est in vno latere. al-
25
terum in altero: ossi quod est alauis continuantur vnum scilicet ab vna parte:
26
alterum ab alia. in quibus sunt ancharum pyxides quas ossium capita que
27
sunt in coxis ingrediuntur: que et ipsarum vocantur vertebra. Iste autem
28
sunt forme ossium et spondilium que sunt in posterioribus ab ortu
29
nuche vsque ad caudam. ¶ De nominatione aliorum ossium.
30
¶ Nunc vero aliorum ossium formas que sunt sub collo nominare inci〈-〉
31
piemus. De quibus sunt duarum furcularum ossa: et ossa spatularum.
32
et pectoris ossa. et ossa manuum: et ossa femoris: et pedum ossa.
33
Furcule vero os exterius gibbosum est et interius concauum:
34
cuius vnum duorum capitum humero continuatur capiti scilicet
35
ossis: quod adiutorium vocatur. Alia autem extremitas sum〈-〉
36
mitati pectoris continuatur: vbi est pyxis gule.
37
¶ Spatula vero a parte qua dorso superponitur lata est: cum qua
38
caput cartilaginosum continuatur. A parte vero qua furcule ap〈-〉
39
propinquat est rotunda: in qua est pyxis quam caput ossis quod
1
nominatur adiutorium ingreditur. ¶ Pectoris autem ossa sunt torax:
2
qui ex septem componitur ossibus in quorum cuiusque extremitate est
3
cartilago. quorum principium est a pyxide gule: finis vero est infe-
4
rius parum sub mamillis: qui locus est angustior omnibus locis que sunt
5
in ventre: que cum palpantur mollia inueniuntur ossa non habentia.
6
¶ Coste vero in vnoquoque latere sunt .XII. que curue sunt. Quarum
7
omnium longior est media. Quarum septem vna duarum extremitatum:
8
que scilicet est posterior dorsi spondilibus continuatur. Que vero anterior est
9
vni ex ossibus que in torace sunt cum capite cartilaginoso conti-
10
nuatur. Ex his vero quinque curtantur ita quod toraci non continuantur:
11
quarum extremitates cum premuntur: interius flecti reperiuntur:
12
que posteriores nominantur coste. Quod vero sub torace de ven-
13
tre existit totum molle est vsque ad femoris ossa.
14
¶ Nunc autem manuum et pedum ossa nominabimus. Additio.
15
¶ Manum vocat quod est ab humeris vsque ad extemitatem[*]extemitatem corrupt for extremitatem digiti pe〈-〉
16
dem similiter quod est ab ancha vsque ad extremitatem articulorum. Textus.
17
¶ Manus quidem os primum illud est: quod adiutorium vocatur: quod
18
est os vnum exterius gibbosum: interius concauum. Additio.
19
¶ Utraque ossa que adiutoria vocantur: ideo concana[*]concana corrupt for concaua fuerunt vt aliquod
20
magnum eis amplecti quis posset et ideo etiam quia musculi tortis ossibus
21
melius adhererent quam directis et securiores sunt a fuga. Textus.
22
¶ Cuius caput spatule pyxidem ingreditur. per quantitatem que iam pre-
23
parata est ei. Hec est igitur vna suarum extremitatum. Altera vero
24
extremitas in cubito est in quo est rotula instrumento hauriendi
25
aquam similis quam superioris focilis ingreditur extremitas. Additio
26
¶ Huius continuitatis figura valde est mirabilis extremitas enim
27
adiutorij instrumento hauriendi aquam similis. habet similitudinem instrumenti pre-
28
dicti concauitatem et alia harundo brachij summitatem habet semicir〈-〉
29
culo similem que super predictum instrumentum coaptatur. In huius autem semicir〈-〉
30
culi summitate est rostrum quod concauitatem que sub predicto instrumento est in〈-〉
31
trat cum brachium fuerit erectum et in predicta concauitate figitur quod
32
fit ne brachium versus partem sinistram inclinetur cum aliquid eleuauerit
33
ponderosum. Textus. ¶ Duorum vero focilum longitudo est a cubi-
34
to vsque ad rascetam. quorum vnum quod est minus: superius vo〈-〉
35
catur focile. Aliud vero quod est maius: inferius vocatur. Quo-
36
rum vnumquodque in suis summitatibus que a parte rascete sunt: addita-
37
mentum quoddam habet per quod fit iunctura que existit inter rascetam et ipsa.
38
¶ Rasceta autem ex octo componitur ossibus: quorum quattuor in
39
duobus ordinibus dispositis: alia quattuor eodem ordine dispo〈-〉
1
sita in longitudine coniunguntur: que cum multum dura sint medul-
2
la carent: quorum figura est curua. ex qua rascete figura apta
3
prouenit. Post rascetam vero est pectem qui ex quattuor componitur ossi-
4
bus: que ossibus rascete quibusdam ligamentis valde firmis con〈-〉
5
tinuantur. Pectinis vero ossibus digitorum continuantur ossa que in
6
vnoquoque eorum sunt tria. quorum vnumquodque alij connexionibus vel
7
iuncturis confirmatis ligamentis continuatur. Additio.
8
¶ Duo ossa que rostro coruino assimilantur non nominauit rasis
9
que inter spatulas et furculas collocantur vnum scilicet ex vna par-
10
te et aliud ex alia. ¶ Omnia igitur manus ossa sunt .XXX. Os
11
scilicet quod adiutorium nominatur: et ossa duo que focilia vocantur. Ra-
12
scete quoque ossa que sunt octo: et ossa pectinis que sunt quattuor: et
13
quindecim que sunt digitorum quinque. Os autem policis primum supe-
14
rioris focilis extremitati continuatur in loco iuncture ample
15
et laxe. Quod ideo factum est: quia magno indiguit motu:
16
vt reliquis quattuor digitis coniungi posset. Textus.
17
¶ Ossium vero pedis primum est coxe quod est vnum exterius gib-
18
bosum: interius latum. Cuius superior extremitas est rotun-
19
da que coxe vocatur vertebrum. Hoc quidem anche pyxidem ingredi〈-〉
20
tur: a quibus prima iunctura fit pedis. Eius vero inferior extremi-
21
tas pyxidem maioris duorum focilium cruris ingreditur. Duorum vero
22
focilium terminus a genu vsque ad calcaneum protenditur. Quod autem
23
ex his duobus maius est: inferius vocatur focile: quod etiam altero
24
longius est. Minus vero focile vocatur superius. Horum autem duorum
25
focilium summitates calcaneo continuantur a quibus tertia pedis
26
oritur iunctura. Iuncture autem que in genu est superponitur os rotun〈-〉
27
dum: cartilaginosum: quod genu nominatur oculus: et a quibusdam
28
vocatur mola. Calcaneo vero in anterioribus os quod vocatur naui〈-〉
29
cula coniungitur. Inferius autem cuidam coniungitur ossi: quod achib vo〈-〉
30
catur: quibus pedis rasceta qui ex tribus componitur ossibus continua〈-〉
31
tur. Ex quibus que ad id quod hic est necessarium apta prouenit forma.
32
¶ Rascete autem pedis continuatur pectem qui ex quinque componitur
33
ossibus quibus digitorum continuantur ossa: que in vnoquoque sunt tria:
34
excepto magno digito in quo duo tantum sunt ossa. ¶ Omnia igitur
35
pedis ossa .XXIX. sunt. Anche scilicet vnum cruris duo: et os calcanei:
36
et os quod vocatur achib: et os nauicule: et ossa tria ex quibus pe-
37
dis componitur rasceta. et alia quinque ex quibus pedis componitur pe-
38
ctem: digitorum quoque ossa .XIII. et os genu. Et cum omnia corporis ossa
1
numerata fuerint prout Galienus numerauit ducenta: et .XLVIII. erunt:
2
excepto osse quod est in epigloti: quod laude grece littere os simile
3
nuncupatur. cuius hec est figura. ¶ Os quoque quod est in corde: quod a
4
quibusdam chirurgicis cartilaga dicitur: et ossa parua a quibus vacui〈-〉
5
tates que sunt in iuncturis replentur et vocantur fisauiachel
6
excipiuntur.
|I.3|¶ De musculis. Capitulum .III.
7
MUsculi qui in toto reperiuntur corpore cum secundum Galienus numera〈-〉
8
ti fuerint et diuisi quingenti .XXIX. inuenientur: de quibus
9
prout nostro competit tractatui loquemur. Musculum
10
itaque ex carne et neruo et ligamento componi dicimus. Ipsi quo-
11
que voluntariorum motuum sunt instrumenta: quorum figure secundum suorum
12
diuersitatem locorum prout eis necesse est diuersificantur. Plures
13
autem ex eis ita vt carne sunt circumuoluti protenduntur: vsquequo
14
ad suas inferiores perueniant extremitates. Ex quorum extremi〈-〉
15
tatibus quoddam exoritur corpus quod chorda vocatur. Que quousque
16
illius membri quod per ipsam moueri debet inferiori coniungatur ex-
17
tremitati porrigitur. Membrum vero per illam mouetur sic. Colligi〈-〉
18
tur enim et ad sue radicis partem retrahitur. Unde totum membrum ad il-
19
lam retrahitur partem ad quam colligitur musculus. si autem membrum
20
quod mouetur magnum sit: musculus quoque ipsum mouens magnus
21
erit et gossus. A quo aut vna grossa aut plures oriuntur chorde: que
22
membro quod debet moueri continuantur. Plerumque etiam in vnius mem〈-〉
23
bri motu multi musculi sibi inuicem auxilium prebent. Musculus
24
autem qui paruum mouet membrum: paruus est et subtilis. Musculus
25
namque qui est in coxa et totum mouet crus. valde est magnus. Mu-
26
sculi vero superiores mouentes palpebras: multum parui sunt
27
et subtiles a quibus chorda non oritur. Omne igitur membrum quod
28
voluntario mouetur motu musculum habet quo mouetur. Ouod si ad
29
partes moueretur contrarias: in situ contrario musculos habet: ab
30
vnoquoque quorum ad suam trahitur partem quando taliter mouetur Mu-
31
sculus vero ei contrarius a sua tunc quiescit actione. Cum autem quisque
32
musculus in situ contrario positus suam simul perfecerit actionem:
33
membrum tunc erectum erit in neutram. duarum declinans partem. Uerbi
34
gratia. Manus. cum a musculo qui est in domestica brachij partem
35
trahitur interius curuatur: si vero a musculo qui ponitur in siluestri
36
brachij parte trahitur exterius flectitur. Cum vero ab vtroque simul
37
trahitur equalis inter illos duos manebit et erecta. Motus autem
38
voluntarij qui in corpore sunt: hi snnt[*]snnt corrupt for sunt. Motus scilicet qui est in
1
cute frontis: et oculorum motus: et motus maxilarum: et
2
summitatis narium motus. et labiorum: et lingue: et epiglotis
3
motus et motus mandibule inferioris et capitis motus: et colli:
4
et motus humeri: et iuncture spatulee et adiutorij motus: et mo〈-〉
5
tus iuncture qui fit a summitate adiutorij et brachij et mo-
6
tus iuncture focilium et rascete: et motus digitorum et vnius-
7
cuiusque suarum iuncturarum et motus membrorum que sunt in gutture: et
8
alij duo motus qui inferius labium mouent inferius: et superius mouent
9
superius: et motus pectoris qui fit in attractione aeris et virge motus:
10
et motus vesice quando pro retinenda vrina clauditur: et summitatis re-
11
cti intestini motus qui fit vt stercus exire prohibeatur: et motus mirach
12
ventris: et motus iuncture que fit ab ancha et coxa: et motus genu: et
13
motus iuncture pedis cum crure: et motus digitorum pedis. Quorum
14
vnusquisque musculo habet figuras contractioni et extensioni aptas
15
habentes: quibus motus perfici possint predicti. quos omnes si inuestigare
16
et distinguere inceperimus: augmentabit liber et perueniemus ad id
17
ex quo non magna prouenit vtilitas. non est enim possibile vt muscu〈-〉
18
lorum forma ita aliorum mentibus nostris infigatur sermonibus: quemadmo〈-〉
19
dum in ossibus: et neruis et venis: et arterijs. In his enim musculis
20
frequens necessarius est visus: testificatio: et studium multum. Ideoque mu-
21
sculorum qui in membris sunt: numerum tantummodo comprehendemus.
22
¶ Dicemus itaque quod in facie sunt musculi .XIV. ex quibus ad ocu-
23
lorum et suarum palpebrarum motus sunt .XXIIII. Ad mandibule
24
vero motus .XII. Et faciei partibus que voluntarie mouentur .IX.
25
Quorum vnus est sub extremitate cutis frontis: cuius auxi〈-〉
26
lio fit vt magna fiat oculi operatio. et alij duo a quibus narium
27
mouetur extremitas. et alij duo qui superius labium mouent sur〈-〉
28
sum: et alij duo qui labium inferius deorsum mouent. Preter
29
hos vero sunt duo musculi qui mouent maxillas.
30
¶ Musculi vero a quibus caput mouetur et collum sunt .XXIII. alias
31
LXXVI. Quorum quidam solummodo caput mouent ad partem in qua est muscu-
32
lus. Alij vero etiam cum capite mouent collum. Et sunt alij qui ipsum mo〈-〉
33
uent sursum: et quidam eorum mouent ipsum anterius: quidam vero posterius
34
et alij dextrorsum et alij sinistrorsum. Linguam vero mouentes no-
35
uem sunt. Qui autem gulam et epiglotim mouent: sunt trigintaduo.
36
¶ In cuiusque autem spatule motione in omni latere sunt septem qui
37
omnes ipsius perficiunt motus. Ab vna quaque etiam parte sunt .XIIII. qui
38
adiutorium mouent. Adiutorio quoque ab vnaquaque parte superponun〈-〉
1
tur quattuor: quorum duo qui sunt interius: brachium trahunt interius:
2
et duo qui siluestri sunt parte ipsum extendunt. Sunt etiam in vnoquoque
3
brachio decem et septem quorum decem in parte siluestri: et septem in parte
4
locantur domestica: a quibus manus intus et extra et ad partem pollicis:
5
et ad partem auricularis mouetur: contrahuntur digiti et extenduntur.
6
¶ In vnaquaque vero manu ab vnaquaque parte sunt decem et octo
7
a quibus digiti versus pollicem et versus auricularem mouentur.
8
¶ Ad pectoris vero motionem: centum et septem musculi sunt constituti:
9
quorum quidam dilatant: alij vero ipsum constringunt. Qui vero omnes dorsi
10
perficiunt motus .XL. et octo sunt. Et sunt alij octo qui super ven-
11
trem ab inferiore parte toracis locati vsque ad femur protendun-
12
tur: quorum in longitudine quidam sunt quidam vero in obliquum exten〈-〉
13
duntur. a quibus omnes ventris motus qui constringendo fiunt vel
14
comprimendo perficiuntur. Horum etiam auxilio alij sunt motus.
15
¶ In masculorum quoque testiculis quattuor inueniuntur muscu-
16
li. preter quos sunt alij quattuor mouentes virgam. Est vnus qui
17
vesice collum constringit: ne inuoluntarie vrina egrediatur. In
18
longatione similiter sunt quattuor qui ipsius orificium tenent: ne
19
stercus inuoluntarie exeat. In natibus etiam sunt .XXVI. a qui-
20
bus coxe mouentur. E oxis[*]E oxis corrupt for Coxis etiam sunt .XXVI. a quibus coxe mouen〈-〉
21
tur quorum situs est snperior[*]snperior corrupt for superior. Coxis vero .XX. superponuntur
22
qui crura mouerent. Ad pedis autem motionem et quorundam suo〈-〉
23
rum digitorum superpositi sunt cruribus .XXVIII. Ut autem
24
reliqui pedis digiti moueantur super pedes .XXII. sunt locati.
25
Additio. ¶ Et sunt omnes musculi .CCCC. et .XXXII. Textus.
26
|I.4|¶ De neruis. Capitulum .IIII.
27
NEruorum ortus aut a cerebro est aut a nucha. nu-
28
cha autem a posteriori cerebri parte egreditur: que panni-
29
culis inuoluitur cerebri: quos cum de cerebri tractabimus ana-
30
thomia nominabimus. Spondilibus quoque cooperitur vsquequo
31
peruenit ad os quod vt diximus alohosos vocatur. Ab hac autem nu-
32
cha per vnamquamque duarum spondilium iuncturam. vnum neruorum
33
par exoritur: quorum vnus dextrorsum alter sinistrorsum tendit.
34
Additio. ¶ Paria neruorum sunt .XXXVIII. et vnum impar quo-
35
rum .VII. a cerebro oriuntur .XXXII. paria a nucha et vnum impar oriun〈-〉
36
tur. Textus. ¶ Quod tamdiu fit quousque peruenit ad finem alohosos: a
37
quo neruus pari carens egreditur: quamobrem impar dicitur. Nerui similiter
38
a cerebro egredientes pares inueniuntur: quorum vnus dextror-
1
sum alius vt predictum est sinistrorsum dirigitur. Primum vero horum
2
septem parium neruorum qui a cerebro prodeunt. duos habet neruos:
3
qui in anteriori cerebri parte exoriuntur: et oculis directi sensum
4
visus eis tribuunt. quorum vnusquisque concauus est: qui cum ali-
5
quantulum ab eo elongati fuerint coniunguntur et ex vtrorumque conca〈-〉
6
uitatibus vna prouenit concauitas. ante tamen quam egrediantur ex cra〈-〉
7
neo separantur. quorum vnusquisque a craneo exiens: oculo in parte
8
sua existenti dirigitur. Par autem secundum: post primum oritur par. quod
9
per foramina que in sinu oculi sunt exit a craneo: et per oculorum
10
musculos spargitur dans eis suos motus. Tertium vero par post
11
secundi paris ortum exoritur: vbi primus cerebri venter ad secundum per〈-〉
12
uenit ventrem.hos autem ventres postea dicam. Quarto quoque pa〈-〉
13
ri quod est post ipsum admiscetur a quo postea separatum in quat-
14
tuor diuiditur partes. quarum vna ad ventrem sub diafragmate
15
descendit. Aliarum vero quedam per loca faciei: et aurium et narium
16
spargitur. Quedam autem pari quod sequitur: hoc par continuatur. Par
17
quoque quartum post tertium exoritur par: et per palatum spargitur
18
dans sensum ei proprium. Quintum autem par est per cuius vnam partem
19
audiendi fit sensus: et per aliam mouentur musculi qui faciem mo-
20
uent. Par quoque sextum est cuius vna pars gutturi transmittitur
21
et lingue: alia vero musculis qui in spatulis sunt et in membris que sunt
22
circa ipsas dirigitur. Alia vero pars per collum descendit que a se multos
23
emittit ramos: quorum quidam ad musculos qui sunt in epigloti va〈-〉
24
qunt: qui cum ad pectus veniunt diuiduntur iterum. quorum partes que-
25
dam sursum reuertuntur quousque musculis qui sunt in epigloti
26
coniungantur. Alie vero per cordis capsulam sparguntur: et per pulmo-
27
nem et meri et per loca his vicina. quod vero ex hoc pari reliquum
28
est quod est etiam eius maior pars quousque penetret diafragma
29
protenditur: et eius maior pars ori continuatur stomachi. Alia vero
30
eius pars panniculo epatis et spleni coniungitur et alijs visceribus:
31
vbi etiam tertij paris partes quedam ei continuantur. Septimum autem
32
par a posteriori parte cerebri a qua oritur nucha: generatur
33
quod per lingue et epiglotis diuiditur musculos.
34
¶ A nucha vero .XXXI. paria neruorum exoriuntur: et vnus ner-
35
uus qui caret pari quorum septem a colli spondilibus oriuntur .XII.
36
vero paria a dorsi spondilibus vsque vbi dorso opponitur pectus
37
exoriuntur. Quinque vero paria que sunt post ista ex spondilibus
38
cath in quo est inferior dorsi locus ab inferiorum costarum
1
spondilibus nascuntur. Ab osse autem alahauis tria alia oriun-
2
tur: post que alia tria ab osse alohosos exorta reperiuntur.
3
Ab alohosos vero summitate neruus pari carens oxoritur[*]oxoritur corrupt for exoritur ex
4
medio eius. Primum autem istorum parium a nucha procedentium:
5
a prime spondilis colli foramine exoritur quod caput ascendens
6
per ipsius spargitur musculos. Par autem secundum a foramine: quod
7
inter primam et secundum reperitur spondilem exortum: cuti continua〈-〉
8
tur capitis dans ei tactum. Musculis quoque colli coniungitur et
9
maxillarum dans eis motum. Et par tertium a foramine quod est in-
10
ter secundam spondilem et tertiam exortum in duas diuiditur partes.
11
Quarum vna musculis qui mouent maxillas transmittitur. Alia vero
12
per musculos dispartitur qui inter vtrasque locantur spatulas.
13
Per itidem quartum inter tertiam et quartam exoritur spondilem quod
14
in duo diuiditur. quorum vnum posterius per dorsi musculos par-
15
titur. aliud vero anterius protensum per musculos segregatur qui in
16
directo eius sunt et supra ipsum. Quintum quoque par inter quartam
17
et quintam egressum spondilem: in tres diuiditur partes. quarum vna
18
diafragmati dirigitur. Alia vero musculis qui caput mouent et
19
collum porrigitur. Alia autem ad musculos protenditur spatularum. Et
20
sextum similiter par inter quintam et sextam nascitur spondilem. Septimum
21
quoque inter sextam et septimam spondilem oritur. Octauum vero inter
22
septimam spondilem et octauam nascitur vbi colli spondiles
23
finiuntur. Neruorum vero ab his omnibus partibus proceden-
24
tium: quidam per capitis et colli musculos pariuntur. et quidam
25
per dorsi musculos et diafragmatis: exceptis his qui ab octa〈-〉
26
uo procedunt pari. quorum nullus ad diafragma peruenit: et
27
quidam ad adiutorium et ad brachium vadunt et manum. Sex-
28
ti quoque paris partes quedam ad spatularum diriguntur mu-
29
sculos. alie adiutorium mouent. alie vero superioribus adiuto〈-〉
30
rij partibus sensum prebent. Septimi itidem paris partium
31
quedam musculis mandantur qui sunt in adiutorio. Alie bra-
32
chium mouent. alie quoque per adiutorij cutem disperguntur
33
sensum ei dantes. Octaui quoque paris partes quedam per bra〈-〉
34
chij cutem partiuntur dantes ei sensum. Alie vero ad brachij
35
tendunt musculos: manibus motum prestantes. Nonum
36
iterum par inter octauam et nonam egreditur spondilem
37
vbi dorsi spondiles initium sumunt. Cuius quedam partes
38
pre musculos qui sunt in costis separantur. Alie vero per dorsi
1
musculos partiuntur. Quedam vero ad manum descenden-
2
tes per eam segregantur sensum ei dantes et motum. Decimum quoque
3
par inter nonam spondilem exoritur et decimam cuius vna pars cuti
4
transmissa adiutorij dat ei sensum. Reliqua vero pars diuiditur
5
cuius quedam pars anterius progressa per musculos qui sunt inter
6
costas: et per musculos qui vestiuntur super pectus dispartitur:
7
et alia eius pars per dorsi et spatularum musculos diuiditur.
8
Et ad hunc quidem modum progrediuntur et diuiduntur reliquorum pa-
9
rium nerui vsque ad decimumnonum. Par autem vicesimum est pri-
10
mum: cuius nerui ab inferioribus dorsi spondilibus exeunt: et inter de-
11
cimamnonam et vicesimam egreditur spondilem. Et ad hunc modum
12
inter spondiles quinque oriuntur paria. quorum nerui quidam va-
13
dunt ad anum et per musculos qui supponuntur ventri diuiduntur.
14
Alia autem per musculos partiuntur. qui sunt super lumbos. Tertia au〈-〉
15
tem horum quinque paria superiora: neruis qui descendunt a cerebro
16
miscentur. Reliqua vero duo paria que sub istis tribus existunt ra-
17
mos ex se magnos mittunt. qui ad crura descendentes vsque ad
18
pedum extremitates perueninnt[*]perueninnt corrupt for perueniunt. Uicesimi autem quinti paris
19
nerui snnt[*]snnt corrupt for sunt primi qui a primo trium ossium alahauis egrediuntur. A
20
secundo autem osse horum trium parium secundum exit atque a tertio tertium pro-
21
cedit. Hec autem tria paria omnia neruis miscentur: qui ab infe〈-〉
22
rioribus dorsi egrediuntur. quorum magna pars ad pedes de-
23
scendit. Sed tria paria simul cum neruo pari carente ab ossi-
24
bus alohosos exeuntia: ad virile membrum: et ad muscu-
25
los ani: et ad vesicam et ad alia loca inferiora his proten-
26
dnntur[*]proten-dnntur corrupt for protenduntur.
27
|I.5|¶ De venis. Capitulum .V.
28
UEne omnes a gibbosa epatis parte oriuntur. Epar
29
enim interius concauum est: exterius gibbosum. Su-
30
per gibbosam vero ipsius partem: quedam magna oritur
31
vena. que quidem cum parum elongata fuerit in duas diuidi-
32
tur partes. Quarum vna que maior est. ad inferiores corporis
33
partes deriuatur: vt omnia membra ibi reperta: ipsa imbibat.
34
Secunda vero a superiorum coriporis membrorum imbibitionem supe-
35
rius vadit. que vsque adeo sursum tendit quousque diafragma-
36
ti continuetur: vbi ipsa in duas diuiditur venas: que per
37
diafragma vt nutriant ipsum disgregantur. que postea per-
38
forant diafragma. Post cuius perforationem: vene subtiles ab
1
eis disgregate. panniculo qui pectus in duas diuidi partes.
2
et cordis capsule atque glandule que a medicis vocatur mo〈-〉
3
rum continuantur: et per predicta sparguntur membra: quorum
4
formas in sequentibus demonstrabo. Postea vero quidam ma〈-〉
5
gnus ab eis separatur ramus: qui vni duarum cordis auricu-
6
larum dextre scilicet continuatur. et in tres diuiditur partes. quarum
7
vna dextram cordis ingreditur concauitatem: que etiam alia maior
8
existit. Secunda vero ea que exterius sunt in cordis superfi-
9
cie circuit et per ipsum totum partitur. Tertia autem inferiori〈-〉
10
bus pectoris partibus coniungituur[*]coniungituur corrupt for coniungitur. et membra que ibi sunt
11
nutrit. que postquam pertransierit cor in rectitudinem porrigi-
12
tur: quousque ad furculas pectoris perueniat. In hoc autem
13
itinere ramusculi ab ea subtiles in vnamquamque duarum segre-
14
gantur partium dextrorsum et sinistrorsum. que membra que in
15
eorum locantur rectitudinem vel circa ipsos imbibunt. Exterius
16
etiam a se ramos emittit qui musculos exterius in predictorum
17
membrorum rectitudine que interius sunt repertos humectant
18
que cum in rectitudine asfelle fuerit: ramus quidam maguus[*]maguus corrupt for magnus
19
exterius ab ea egreditur: qui ad manum que est ex parte as-
20
felle illius protenditur: qui basilica nuncupatur. Hec autem
21
cum in rectitudine fuerit medietatis que inter duas existit
22
furculas que lumbe vocantur in duas diuiditur partes.
23
Quarum vna ad dextram partem alia vero ad sinistram ten〈-〉
24
dit. Harum autem vnaqueque in duas iterum diuiditur partes.
25
Quarum vna humero supposita ad manum a parte siluestri tendit. et
26
vocatur cephalica. Alia vero vtrinque in duas diuiditur par-
27
tes. Quarum vna per interiores colli ascendit partes. quo-
28
usque craneum ingreditur: et partes membrorum cerebri et suorum
29
panniculorum ibidem repertas imbibit. Et in transitu eius
30
per collum vsquequo ad cerebrum ingrediatur: rami ab ea
31
subtiles diuiduntur: qui membra in collo occulta humectant.
32
Hec autem vena guidem occulta vocatur. Alia autem ma〈-〉
33
nifesta ascendit quousque per faciem: et caput: et oculos: et na〈-〉
34
res diuidatur et membra hec omnia nutriat: que etiam guidem
35
manifesta vocatur. A vena vero humerali dum per cubi-
36
tum transit rami quidam subtiles separatur: a quibus ea que in adiu〈-〉
37
torio exterius sunt manifesta imbibuntur. Simili quoque modo
38
ab asfellata segregantur vena rami subtiles: qui occul-
1
tas adiutorij carnes nutriant. Et cum humeralis vena et asfel〈-〉
2
lata prope cubiti iuncturam veniunt: due ab eis separantur par-
3
tes. vna scilicet asfelata et alia ab humerali: et coniunctim descendunt
4
quousque vna ex eis fiat vena. que purpurea vocatur. Alia vero hu〈-〉
5
meralis vene pars. protenditur per manifestas adiutorij par〈-〉
6
tes: et super socile altum transit: et vocatur hec funis brachij. As-
7
fellare vero pars altera que est inferioris loci per partem brachij
8
que est in profundo transit: que vsque adeo protenditur: quousque ad
9
caput inferioris focilis perueniat: et fit ex vno suorum ramorum
10
vena: que est inter medicum et auricularem que saluatela vocatur.
11
Pars autem que a corporis inferiora descendit: super dorsi spondi〈-〉
12
les transit: que descendendo inferius porrigitur: a qua rami
13
egrediuntur qui ad renum facias et suorum panniculorum et ad mem〈-〉
14
bra que his circumponuntur tendunt: et ea nutriunt. A qua
15
postea duo magni separantur rami: qui rennm[*]rennm corrupt for renum ingrediuntur
16
concauitates. post quos duo alij reperiuntur: qui ad testicu-
17
los vadunt: deinceps etiam ab eadem in directo cuiusque spon-
18
dilis: duo alij separantur rami. qui ad vtraque procedentes la〈-〉
19
tera: membra que circa ipsa sunt: que vel occulta sunt: vt ma-
20
trix vel vesica: vel manifesta sicut venter et ilia: humectant.
21
que cum ad vltimam vna peruenerint spondilem in duas separan-
22
tur partes. quarum vna ad dextrum pedem: et alia ad sinistrum
23
tendit: et ab his segregantur partes que coxarum nutriunt mu〈-〉
24
sculos: quarum quedam sunt occulte: a quibus occulti nutriun-
25
tur musculi: quedam manifeste: que manifestos humectant mu-
26
sculos que iterum cum ad genu peruenerit: in tres diuiditur par〈-〉
27
tes. quarum vna per medium transit: cuius rami omnes cruris nutriunt
28
musculos: qui interius et exterius reperiuntur. alia vero ad par〈-〉
29
tem cruris domesticam tendit: que vsque adeo taliter incedit: do-
30
nec super cauillam interiorem apparere incipiat: et tunc ex ea fit
31
vena: que saphena vocatur. pars vero tertia: ad partem cruris sil-
32
uestrem tendit: que similiter occultatur: quousque ad cauillam perue-
33
niat exteriorem: que etiam vena dicitur sciatica. Ab vnaquaque autem
34
istarum cum ad pedem peruenerit separantur partes que per pe-
35
dem segregantur. quarum ille que in partibus dictorum minimi scilicet
36
et secundi ab eo reperiuntur: vene sciatice partes sunt. Que vero in
37
partibus reperiuntur pollicis vene saphene sunt partes.
38
|I.6|¶ De arterijs. Capitulum .VI.
1
ARtarie omnes a corde procedentes ab eius sinistra oriun〈-〉
2
tur concauitate. Ab hac autem due exeunt artarie:
3
quarum vna que minor est vna tantum velatur tunica que
4
etiam aliarum arteriarum duabus tunicis gracilior existit. hec
5
quoque in vene essentiam transiens pulmonem ingreditur et per
6
ipsum partitur. Ab alia vero que multo maior est in sua prima
7
egressione duo separantur rami quorum vnus qui minor est: ad
8
dextram cordis tendit concauitatem. Alter vero ad ea que circun-
9
quaque in cordis consistunt superficie transmittitur. deinde in〈-〉
10
greditur ipsum: et in ipso spargitur. Huius autem artarie pars
11
que post duorum ramorum predictorum separationem ab ea remansit
12
in duas separatur partes. quarum vna quidem ad inferiores
13
corporis descendit partes. altera vero superiora petit corpo〈-〉
14
ris. Hec autem pars superiora petens: in ramos dispartitur ad
15
vtraque tendentes latera: qui membris in ipsorum ramorum rectitu-
16
dine existentibus continuantur: vt calorem eis tribuant naturalem.
17
Hi autem rami tamdiu sicut sic protenduntur: donec in directo as-
18
felle existant. vbi a predicta artaria vnus egreditur ramus: qui
19
vna cum asfellata ad manum vadit et per ipsam diuiditur. quem-
20
admodum venam diuidi diximus. Additio.
21
¶ Uenarum ramus qui dextram cordis intrat concauitatem ab ea
22
egressus ad pulmonem vadit et eum intrat et fit ibi vena arteria〈-〉
23
ta. Uene enim omnes velantur vna tunica. Arterie vero omnes dua〈-〉
24
bus velantur tunicis. vnaqueque in arterie tunica vene est gros〈-〉
25
sior. Abucalis autem qui magister fuit galieni hic bene mensu〈-〉
26
surauit[*]mensusurauit corrupt for mensurauit vt grossitudinem tunice qua velatur arteria triplam
27
grossitudinis tunice que est in vna inuenit. grossitudo igitur
28
arterie sexcupla adinuenitur preter hanc solam vnam que a cor-
29
de exienss[*]exienss corrupt for exiens ad pulmonem vadit vbi tunicis duabus grossis ve〈-〉
30
latur et tunc vena arterialis. Arteria quoque que a dextra cor-
31
dis concauitate exit in duas diuiditur partes quarum vna ma〈-〉
32
ior est alia minor. Minor vero intrat pulmonem vbi vna sub〈-〉
33
tili velatur tunica quamobrem venalis vocatur arteria. Hoc
34
autem quia valde mirabile est consideratione diligenti intueri de〈-〉
35
bemus. In solo enim pulmone a deo factum est vt et vena in ar〈-〉
36
teriam et arteria in vena transiret quod absque ratione ab eo nul〈-〉
37
lo modo factum esse credendum est dicemus: ita quod arteria ideo ve〈-〉
38
na grossior fuit quia semper moueri debebat et quod sanguis qui
1
est in ea est multum calidus apta igitur erat ad findendum nisi
2
muniuisset eam deus grossitudine hac sed ad pulmonem veniens
3
transit per membrum molle et leue et ideo securatur ne scindi
4
possit quamobrem oportebat arteriam hanc multum esse subtilem: vt
5
ab ea multa quantitas sanguinis qui a corde procedit in pulmo-
6
nem resudaret. pulmo enim quia assidue mouetur sanguine mul-
7
tum leui et bene cocto indigiat[*]indigiat corrupt for indigeat. Refert enim Galienus quod cor ita se habet
8
ad pulmonem in hoc sicut dominus seruientem sibi longo tempore
9
seruitutem remunerans. Uena autem que pulmonem intrat
10
epate procedit que prius quam ad pulmonem veniat dextram cordis
11
concauitatem intrat a qua exiens statim intrat pulmonem et quod san〈-〉
12
guis qui est in eo nondum bene est coctus neque subtiliatus opor-
13
tuit vt vena eum portans esset multum grossa et vt duabus vela-
14
retur tunicis multum grossis quia cum eius colatorium multum fue-
15
rit grossum non resudabit in pulmonem de sanguine epatis nisi
16
quod multum subtile fuerit ob hoc ergo oportuit vt arteria in pul-
17
monem esset multum subtilis quia ministrat ei sanguinem concaui-
18
tatis sinistre qui est bene coctus et quasi spiritus subtiliatus quo
19
ipse pulmo in suo iuuatur motu et fuit etiam necesse valde vt
20
vena eius esset grossa que ab epate procedit ad dextram cordis
21
concauitatem ad hoc vt sanguis qui in ea continetur cum nondum
22
sit bene coctus optime colaretur. Textus. ¶ Ab hoc autem
23
ramo separantur rami ad occultos et manifestos adiutorij mu〈-〉
24
sculos tendentes. ipse tamen semper coopertus est et occultus. vsquequo ad
25
cubitum peruenit: vbi in multis corporibus ipsius apparet pulsus. Ipse
26
quoque tamdiu sub vena vadit asfellata ei coniunctus: donec sub cubi〈-〉
27
to parum descendit. Dehinc vero interius penetrat magis et dila〈-〉
28
tatur: et separantur ab eo rami ad modum capillorum subtiles: qui bra〈-〉
29
chij continuantur musculis: quod tamdiu fit donec magnam pertranseat
30
brachij partem. Post hec vero in duas diuiditur partes: quarum vna superius
31
transiens focile: ad rascetam vadit: et hec est arteriam quam medi〈-〉
32
ci tangunt. Altera similiter eius pars per focile transiens inferius ad rasce〈-〉
33
tam tendit que est minor arteria. He autem vtreque per volam partiuntur:
34
quarum pulsus in dorso manus quandoque apparet. Hec iterum arteria
35
quam corporis superiora petere diximus: cum ad locum qui duarum me-
36
dius est furcularum venerit in duas separatur. partes quarum vnaqueque
37
in duas similiter distribuitur partes: quarum vua[*]vua corrupt for vna guidem vicinatur occulte
38
et tamdiu ascendit donec craneum ingrediatur. In hoc autem sui iti-
39
neris ascensu rami ab ea separantur: qui membris occultis ibi exi〈-〉
1
stentibus continuantur: sicut in venarum diximus tractatu. Sed cum
2
craneum ingressa fuerit mirabiliter ibi diuiditur: et fit ex ea illud
3
quod rete super cerebrum expansum vocatur: quod est corpus multis simile
4
retibus quorum vni aliud supponitur. Post huius vero retis diuisio〈-〉
5
nem adiuuantur et exeunt a predicto rete due artere[*]artere corrupt for arterie eque magne
6
vt erant antequam in predictum diuiderentur rete: que tunc substantiam ingre〈-〉
7
diuntur cerebri et per ipsum separantur. Alia autem duarum istarum
8
pars que etiam minor est: superius ab faciei et capitis superficiem ten-
9
dit vbi per membra diuiditur manifesta sicut guidem manifesta.
10
¶ Cuius quidem pulsus aliquando post aurem apparet et in tempore. Pul〈-〉
11
sus autem qui iuxta guidem apparet non est huius arterie pulsus: sed
12
est maioris partis que guidem continuatur occulte. Et he due arterie li-
13
thargice vocantur. pars autem aliarum duarum cordis arteriarum
14
ad inferiores corporis descendens partes: super dorsi spondiles po-
15
sita: descendit inferius: a qua iuxta vnamquamque spondilem quidam
16
separantur rami. quorum quidam dextrorsum tendentes: et alij sini-
17
strorsum. membris que in eorum locantur rectitudine continuantur.
18
Primus autem ramus ab ea egrediens est ille qui ad pulmonem va〈-〉
19
dit. post quem sunt alij qui ad musculos inter costas existentes ten〈-〉
20
dunt. Post istos autem sunt alij rami ad diafragma procedentes
21
quos alij sequuntur qui ad stomachum et epar et splenem et omentum
22
siue reticulum: et intestina: et renes: et matricem: et testiculos: et ve〈-〉
23
sicam et ad virgam diriguntur. quorum etiam quidam adeo protenduntur: do〈-〉
24
nec exterioribus musculis qui in horum reperiuntur locorum rectitu〈-〉
25
dinem continuentur. Et cum omnes isti rami ad vltimam venerint spon〈-〉
26
dilem: in duas separantur partes ad pedes descendentes. que eodem
27
modo que et vene diuiduntur et nihil interest aliud nisi quod arte-
28
rie per membrorum profunditatem vadunt quarum pulsus in inguibus[*]inguibus corrupt for inguinibus et sub
29
cauilla interius et exterius: et in pedis dorso prope magnam chor〈-〉
30
dam apparet. Additio. ¶ Undecumque vadit arteria transit
31
super eam vena vt si aliqua mala contingat percussio melius est vt ve〈-〉
32
na patiatur quam arteria illud quod super spondiles vadit per locum transit
33
securum ideoque necesse fuit vt hec arteria super eas transiret que ad
34
multa valet quapropter stomachus ad partem sinistram retortus fuit
35
vt spondiles melius se relinquunt et ad partem vero dextram ideo non in〈-〉
36
clinatur quia in omnibus membris pars dextra equatur parti sinistre exce〈-〉
37
ptis epate et splene. Epar enim multo maius est et si stomachus ad partem
38
dextram tenderet magnum in ea perueniret proondus[*]proondus corrupt for pondus.
|I.7|¶ De figura
39
cerebri. Capitulum .VII.
1
CErebrum vero est solidum sed quasdam habet concauita-
2
tes que ipsius dicuntur ventriculi: et sunt secundum .G. IIII. inter
3
quos et quidam reperiuntur transitus quibus ab vno in alium perue〈-〉
4
niri possit. quorum duo in anteriori cerebri parte statuuntur.
5
et vnus in medio. alius autem in occipitio sistitur: quorum hec
6
est figura. Uerum apud istos transitus quedam reperiuntur partes aptas
7
habentes figuras ad hoc vt aperiat eos aliquando et aliquando claudat.
8
duo quoque habet additamenta a duobus anterioribus ventri-
9
cule exorta. que mamillarum capitibus similia: ad os quod assimilatur
10
colotario tendunt quibus sensus qui dicitur odoratus perficitur.
11
Hoc vero os multis perforatum foraminibus non equalibus in loco
12
cranei vbi nares figuntur positum est. ¶ Cerebrum quoque preter
13
supradicta duos habet panniculos: quorum vnus grossus est:
14
alter subtilis. Subtilis vero cerebrum multum viciatur et in quibus-
15
dam locis ei miscetur. Grossus autem craneo adheret: qui etiam
16
in quibusdam locis cerebro fit multum vicinus. et in duobus locis
17
multis perforatus est foraminibus: quorum vnum est iuxta fora-
18
men vbi nares craneo iunguntur: prope os quod colatorium
19
nominatur. et alius est iuxta os perforatum quod est in pala-
20
to. Per primum vero os quod superiori narium extremitati
21
coniungitur. anteriorum ventriculorum superfluitates ad nares
22
descendunt. Per secundum autem os quod est in palato medij
23
ventriculi snperfluitates[*]snperfluitates corrupt for superfluitates et posteriori ad os effluunt. Harum
24
autem superfluitatum expulsione. cerebrum a multis malis
25
egritudinibus illesum conseruatur. Sub cerebro quoque et sub
26
eius panniculo grosso est textura reti similis que ex arta-
27
rijs caput ascendentibus generatur. A qua due vt iam diximus
28
in tractatu arteriarum arterie exeunt: que panniculum intran〈-〉
29
tes grossum cerebro continuantur. De ortu autem neruorum
30
a cerebro procedentium sufficienter in neruorum tractatu diximus.
31
|I.8|¶ De figura oculi. Capitulum .VIII.
32
OCulus ex septem tunicis et tribus componi inueni-
33
tur humoribus. Cuius quidem compositionis modum
34
nunc dicturi sumus. Neruus nanque concauus qui
35
a cerebro primus egreditur: ad sinum oculi tendens craneum
36
egreditur. Hic autem in suo exitu duobus cerebri velatur
37
panniculis: qui craneum egrediens ad sinum ocularis per-
38
uenit ossis ibique ab eo grossus separatur panniculus. qui in
1
vestimentum et totius superficiei ocularis ossis transit pan〈-〉
2
niculum. Hic autem panniculus a chirurgicis tunica voca〈-〉
3
tur sclirotica. Subsequenter quoque a predicto neruo panni-
4
culus separatur subtilis: qui sub sclirotica in aliud transit
5
vestimentum quod secundina vocatur: eo quod secundine mu-
6
lierum similis existit. ¶ Dilatatur preterea neruus ipse: et
7
sub predictis duobus fit ex eo panniculus quidam qui reti-
8
na vocatur tunica. In huins[*]huins corrupt for huius autem tunice medio quoddam
9
preterea molle generatur corpus humidum: quod in colore vi-
10
tro assimilatum vitreus appellatur humor. In cuius similiter
11
medio aliud procreatur corpus cum rotunditate quadam parti-
12
cipans latitudine: quod quia in sua radiatione grandini simile
13
est: grandineus vocatur humor. Cuius medietas predicto vi-
14
treo circumdatur humore: alia autem ipsius medietas: qua-
15
dam circumdatur tunica: que multum luminosa cum aranei te〈-〉
16
le sit similata aranea nominatur tela. Super hanc autem quoddam
17
liquidum locatur corpus. quod quia albugini oui assimilatur:
18
albugineus dictus est humor cui corpus supponitur subtile:
19
interius videlicet a parte humoris albuginei rugosum. exterius vero
20
tensum. cuius quidem color in corporibus diuersificatur.
21
Aliquando enim est multum niger: quandoque minus quandoque etiam est va-
22
rius. In huius autem medio in loco scilicet vbi grandineo opponi-
23
tur humori est foramen: quod quandoque dilatatur quandoque constringitur: prout
24
grandineo humori causa luminis necessarium fuerit. Constringitur
25
enim cum lumen est multum: et dilatatur cum est in obscuro. Hoc autem
26
foramen est pupilla. Predictus vero panniculus: vuea nominatur
27
tunica. Huic vero tunice aliud quoddam superponitur corpus eam
28
cooperiens: spissum: durum luminique paruium albi cornu frustulo si-
29
mile: quod cornea nominatur tunica. que secundum tunice sibi supposite
30
colorem: coloratur que vuea nominatur: quemadmodum cum vitro in anu〈-〉
31
lo incluso aliquid supponitur a quo colorem suscipit: et super istud
32
sic vestitum: non tamen super totum: sed vsque ad nigredinem oculi pertin〈-〉
33
gens aliud locatur corpus quod est durum et albi coloris:
34
et coniunctiua vocatur tunica: que est id quod in oculo album
35
apparet. Tunica autem ista excute que exterius superponitur cra-
36
neo nascitur. Cornea vero a sclirotica oritur tunica. Uuea
37
autem nascitur a secundina. et aranea tela: ex retina procreatur.
38
|I.9|¶ De figura narium. Capitulum .IX.
1
NArium foramina ascendendo in duas separantur partes. Quo〈-〉
2
rum vnum interius ad oris tendit extremitatem: aliud vero
3
superius vsque ad os quod assimilatur colatorio porrigi〈-〉
4
tur. quod ante duo cerebri additamenta mamillarum similia addita-
5
mentis positum est. per hunc transitum fit odoratus. Sed per primum
6
foramen quod oris coniungitur extremitati solita aeris perue-
7
nit attractio: non illa que quandoque solet fieri ore.
8
|I.10|¶ De forma bucini auris. Capitulum .X.
9
AUris foramen in osse duro quod vocatur petrosum inuenitur
10
hoc autem os valde tortuosum est: et multas habet reuolu-
11
tiones et taliter protenditur vsque ad neruum quinti paris quod a cerebro
12
exoritur: per quem fit auditus. Additio.
13
¶ Ipse grossus panniculus si super cerebrum in medio cadit ca-
14
pitis grauaretur multum ab eo et ideo continuit eum deus cra-
15
neo et insuper exierunt ab eo rami per locum qui serre assimilatur et
16
cuti capitis exterius concauati fuerunt ab vtraque autem tim〈-〉
17
porum parte multum vicinatur ei vt non super ipsum cadat.
18
|I.11|¶ De figura lingue. Capitulum .XI.
19
LIngua autem est caro mollis et alba que multis paruis
20
circumdatur venis in quibus existit sanguis. quemobrem
21
eius color in rubrum mutatur. Sub parte vero eius inferiori
22
vene sunt et arterie multe et nerui multi: quorum omnium magnitudo lin〈-〉
23
gue superat mensuram. Sunt etiam sub ea orificia duo a quibus egreditur
24
saliua que vsque ad carnem glandosam et mollem prope lingue radicem
25
positam protenduntur. Hec autem caro saliuam generans nominatur. et duo
26
similiter predicta orificia saliuam emittentia vocantur. Per ipsa enim duo
27
humor naturalis in lingua et in eis que sunt circa ipsam remanet.
28
|I.12|¶ De formis gutturis et oris. Capitulum .XII.
29
ORis extremitas ad duo tendit foramina. quorum vnum
30
quidem quod anterius locatur: trachea est arteria: quod a cirur-
31
gicis pulmonis dicitur canalis. Alterum vero posterius ad partem colli super
32
eius. videlicet spondiles positum. meri vocatur per quod cibus transit et po-
33
tus. Per tracheam vero arteriam non transit nisi aer qui attrahitur et
34
emittitur per anhelitum. Cui coopertorium ipsi connexum factum est quod
35
eam cum cibus traijcitur cooperit quod ideo factum est ne aliquid eorum
36
que traijciuntur ipsam ingrediatur. nam cum ipsam aliquid in-
37
greditur homini estuatio accidit: et nociua dispositio similis
38
dispositioni que accidit alicui cum in naribus aliquid poni-
1
tur: vsquequo sternutatio incipiat. Eodem quoque modo estuat
2
pulmo: et fit in eo tussis fortis: quousque illud quod in trachea
3
est arteria proiectum fuerit. Ista autem membrorum dispositio
4
valde bene facta est: quia per hoc foramen ad pulmonem fit tran〈-〉
5
situs: cumque pulmo nutricationis instrumentum non sit: sed
6
attrahendi aerem: nec inferius perforatus: vnde si in ipsum ali-
7
quid caderet: aeris attractio angustaretur: necesse fuit vt
8
custodiretur. Fuit itaque satis congrue premunitum ne istud
9
accidere posset nisi raro. quod tunc.[*]tunc. corrupt for tunc scilicet accidit cum homo aut
10
tussit: aut clamat: aut loquitur: et traijcit cibum: et similiter
11
attrahit aerem. quod cum accidit non quiescit tussiendo: donec
12
totum illud expellatur. In hoc quoque loco vocis instrumen-
13
tum factum fuit. Uox enim ex aere generatur attracto qui est
14
eius materia: in hoc itaque loco: instrumenta ad vocis generatio-
15
nem apta facta fuerunt: non ad vnius solum vocis generationem: sed
16
ad omnes eius generandos modos. quorum vnum est instrumentum quod
17
epiglotis vocatur que ex tribus taliter componitur cartilaginibus vt ad
18
vocis generationem sit apta. Aliud vero est corpus quoddam quod lin-
19
gue assimilatur fistule: quod omnibus alijs vocis instrumentis nobi-
20
lius existit. Alia autem sunt musculi multi ad generandos motus
21
apti: qui in hoc loco sunt necessarij. pro quorum diuersitate figu〈-〉
22
rarum: diuersi vocis proueniunt modi. Omnia autem membra hic.
23
scilicet trachea arteria: et canales pulmonis et totus etiam pulmo:
24
pectus quoque totum cum omnibus suis musculis suisque panniculis et
25
diafragma: propter aeris attractionem facta sunt. postea vero
26
ab attractione aeris per epiglotim: et corpus lingue fistule assimila〈-〉
27
tum peruenit vox. post hoc autem toni: et loquela auxilio lingue et
28
labiorum et dentium: et omnium eorum que sunt in ore perficiuntur.
29
|I.13|¶ De figura pectoris et pulmonis. Capitulum .XIII.
30
COcauitas totius ventris que a furculis vsque ad duo an-
31
charum ossa inuenitur: in duas magnas separatur partes.
32
quarum vna que superior est. pulmonem continet et cor. altera vero
33
qua est inferior: stomachum continet. et intestina: et epar: et sple〈-〉
34
nem: et fel: et renes: et vesicam et matricem. Has autem concauitates
35
quoddam separat corpus quod diafragma nuncupatur. Diafragma
36
quidem incipit a capite toracis. et ex transuerso tendit inferius:
37
ad vtrumque latus: donec duodecime spondili continuatur dorsi
38
separans ea que supra ipsum sunt: ab his que sunt sub ipso. Superior
1
quoque concauitas in duas iterum distribuitur partes quas alius
2
panniculus distinguit diafragmati similis tendens per medium
3
eorum quousque dorsi continuatur spondibilibus. et fit harum trium conca〈-〉
4
uitatum figura talis. Tota vero superior concauitates pectus vocatur
5
cuius superior terminus sunt furcule: inferior vero diafragma
6
ventrem in latitudinem diuidens. Et hic quam diximus est pecto-
7
ris figura. pulmonis autem canalis ab oris: vt diximus extre-
8
mitate incipit. qui cum ad locum qui est sub furculis peruenit: in du〈-〉
9
as diuiditur partes. quarum vnaqueque iterum in multas separatur partes:
10
inter quas caro que est in pulmone texitur et solidatur. Et ex
11
istis canalibus qui sic diuiduntur: et ex venis etiam que ad eas
12
veniunt necnon ex carne que eas circumdat: corpus generatur pulmo〈-〉
13
nis. Cuius vna medietas in concauitate pectoris dextra: al-
14
tera vero in sinistra locatur. altera autem trachea: ex cartilagi〈-〉
15
nibus duas imperfecti circuli habentibus partes componitur. quarum
16
extremitates panniculus mollis secundum rectam incendens lineam
17
continuat: vt in hac apparet figura. ¶ Inter istos vero anulos
18
molles continuantur panniculi: ipsi vero anuli duri sunt et car〈-〉
19
tilaginosi. Pars autem anulorum gibbosa exterius in parte cor〈-〉
20
poris manifesta ponitur: que etiam manu tangi potest. Pannicu-
21
lus vero secundum rectam lineam incedis: meri coniungitur. Quod si tu
22
imaginatus fueris duas canulas parum longas: ex vna quarum
23
tertiam scindendo auferas partem: et postea scissure locum pergame〈-〉
24
no claudas: cuius in longitudine cannam aliam integram adijcias
25
perficietur visio: qua trachee arterie et meri coniunctionis for-
26
ma intelligi potest. Tota autem superior concauitas non ob aliud
27
est: nisi vt aer attrahatur. Pectus enim cum dilatatur: dilatatur et
28
pulmo. et cum pulmo dilatatur: exteriorem attrahit aerem: et fit
29
vna duarum partium anhelitus: que est aeris attractio. Postea
30
vero constringitur pectus cum quo constringitur et pulmo: et fit con〈-〉
31
strictione eius aeris expulsio: que est anhelitus pars secunda
32
Exterioris autem aeris attractio et ipsius expulso: ad cordis
33
euentatione fuit necessaria. Pars enim attracti aeris per fora-
34
mina que inter pulmonem et cor existunt: ad cor vadi: qui cum cale〈-〉
35
factus fuerit: necesse est expelli et mutari: ideoque pectus con〈-〉
36
stringit et pulmonem: qui constrictus aerem expellit. Iterumque di〈-〉
37
latatur pectus et dilatat pulmonem: qui dilatatus: alium attrahit
38
aerem. quemadmodum fit in follibus quibus euentatur ignis: qui cum
1
dilatantur: aere implentur et cum constringuntur ab aere
2
euacuantur. Ideoque pectus in longitudine in duas diuisum
3
fuit concauitates: et in vnaquaque earum pulmonis medietas lo〈-〉
4
cata fuit: vt anhelitus duo haberet instrumenta: quatenus si vni ali-
5
quod malum contingeret accidens: cum alio ad id quod necesse est tem〈-〉
6
porari posset quod similiter in oculis factum fuit. Actio enim hic scilicet an〈-〉
7
helitus per sue nobilitatis vehementiam et vehementiam necessi〈-〉
8
tatis ipsius vt vita perduret vt multum conseruaretur necessa-
9
rium fuit. quod pro certo benefactum fuit. Pectori enim sepe acci〈-〉
10
dit percussio ex qua vna eius perforatur concauitas: sed cum alia
11
ad anhelitum perficiendum: secundum quod ei necessarium est temperatur.
12
Duo vero eius latera si fuerint perforata: animal non diutius viue〈-〉
13
re poterit: quam illud quod suffocatur. ¶ Sed quia trachea arte〈-〉
14
ria a parte occulta meri adiuncta fuit: quod est foramen per quod
15
cibus transit et potus: ideo panniculus mollis a parte predi-
16
cti meri positus fuit: vt cum meri eam propter nimiam compresserit
17
replexionem: cedat ei et non angustetur meri: et nisi vellemus
18
huius libri mensuram conseruare: in istorum membrorum formis et
19
in ipsorum iuuamentis: verba amplificaremus: quod deuitan-
20
tes summam comprehendendo: verborum breuitati insistimus
21
inquantum possumus.
|I.14|¶ De figura cordis. Capitulum .XIIII.
22
COr in figura sua pinee assimilatur. Cuius quidem
23
caput tornatile: quod quodammodo acutum est: ad infe〈-〉
24
riora corporis tendit. eius vero radix superius est. Cor
25
autem capsulam habet: que ex spisso constat panniculo ipsum circumdante. Hec
26
autem non totaliter: sed tantum prope suam radicem ei continuatur. Cor autem
27
in medio pectoris positum est. cuius quidem caput tornatile: ad si〈-〉
28
nistram parum declinat partem. a qua magna tantum exoritur arteria.
29
Unde etiam pulsus in sinistra magis apparet parte. Duos preter ea
30
magnos etiam habet ventriculos quorum vnus in dextro est latere:
31
alter in sinistro. Inuenitur etiam iuxta originem vel radicem suam quod-
32
dam quod cartilagini assimilatur: quod quasi totius cordis est basis.
33
Inter dextrum autem ventriculum ac sinistrum: quedam reperiuntur fo-
34
ramina. Horum autem ventriculorum dexter: duo habet orificia. quorum
35
vnum est per quod vene que oriuntur ab epate ingrediuntur: et per quod
36
sanguis ad dextrum cordis transit ventriculum. ¶ Super quod etiam
37
os tres panniculi existunt: quorum incessus de foris incipiens: inte〈-〉
38
rius completur. Quod ideo fuit: vt reflectantur ad illud quod ingreditur.
1
Alterum vero os vene etiam est os: que ab hoc ventriculo pulmoni
2
continuatur: que etiam cum sit vena et non arteria sue tamen tunice grosse
3
sunt et spisse. Quamobrem ab anatomicis vena vocatur arteriata
4
Arteriarum enim tunice grossiores sunt et duriores et spissiores
5
tunicis venarum. quod ideo sic esse debuit: quia arterie assidue mo-
6
uentur: quamdiu homo viui ex quo motu si contingeret eas rumpi ma-
7
ius sequeretur nocumentum quam ex venarum ruptura. Super hoc autem
8
os a quo predicta procedit vena: panniculi tres locantur: quorum
9
incessus ab interiori incipiens: foris fruitur. ad hoc vt redeant
10
et reflectantur ad id quod a corde egreditur. ¶ Uentriculus inde sini〈-〉
11
ster: duo habet orificia. Quorum vnum est os magne arterie
12
aqua totius corporis oriuntur arterie. Super hoc quoque os tres
13
panniculi reperiuntur quorum incessus ab inferioribus incipiens fo〈-〉
14
ris finitur: ad hoc vt redeant et reflectantur ad id quod a corde egre〈-〉
15
ditur de sputu et sanguine. Aliud vero est os vene que ad pulmo-
16
nem tendit: et in quo aeris est penetratio: per quod a pulmone aer
17
ad cor transmittitur: super quod etiam duo reperiuntur panniculi: quorum inces〈-〉
18
sus de foris incipiens iterius completur: ad hoc scilicet vt aperiantur et apti
19
fiant. vt aer per eos ad cor intrare possit Duoque preterea habet
20
additamenta auriculis similia. quorum vnum est dextrum aliud sini-
21
strum. Pulmo quoque cor est cooperiens: prohibens ne ossa pectoris
22
anteriora ipsum tangant.
|I.15|¶ De figuris meri et stomachi. Capitulum .XV.
23
IN precedentibus iam est ostensum in oris extremitate duos
24
esse meatus. Quorum vnus vt aer ad pulmonem traha-
25
tur factus est qui etiam trachea est arteria. Alter vero
26
vt comesta et bibita per ipsum ad stomachum transceant[*]transceant corrupt for transeant: qui est me-
27
ri. Meatus autem hic qui meri vocatur: super colli spondiles retroposi〈-〉
28
tus est. Qui inferius descendendo vadit donec perforat diafra-
29
gma. semper existens ligatus cum spondilibus panniculis quibusdam.
30
Qui postquam perforauerit diafragma dilatatur: et generatur ex
31
eo membrum quod vocatur stomachus: qui etiam post predictam perfora〈-〉
32
tionem diafragmatis: in partem parumper inclinatur sinistram. Unde
33
os stomachi ad sinistram partem iclinatum reperietur. Ipsius
34
vero fundus ad dextram iclinatur partem Quod si tu imagina〈-〉
35
tus fueris cucurbitam rotundam longi colli superius: cui ab
36
inferioribus aliud continuetur collum erit sicut videres stoma-
37
chi et meri figuram. Stomachus preterea a parte que est in parte
38
dorsi: est aliquantulum latus. Cuius vnum caput quod est superius est
1
meri: alterum vero quod est inferius principium est intestinorum. Et est
2
ligatus cum spondilibus et alijs visceribus ligamentis firmis: que
3
ea firmiter tenent. Firmitudo autem ligationis et sustentationis
4
omnium interiorum est prout eorum expetit nobilitas: et eis necessa-
5
rium fuit. et timor super ea ad vltimum prout eorum misertus est deus.
6
Meatus autem stomachi qui est inferius: portonarium vocatur. Qui
7
postquam cibus in stomacho adunatus fuerit: contrahitur et clauditur
8
in tantum quod nihil ab eo etiam aque egredi potest: donec digestio comple〈-〉
9
atur vel cibus corrumpatur: deinde aperitur donec quod in sto-
10
macho est ad intestina currat. Et locus quidem hic vt predictum est:
11
ortus intestinorum principium est. Stomachi quoque corpus ex tri-
12
bus componitur tunicis: quarum vna villos suos in longitudine habet
13
transeuntes. Additio. ¶ Uilli quidam qui in longitudine va-
14
dunt fit attractio illis qui in latitudine tendunt fit expulsio:
15
sed eorum auxilio qui ex transuerso protenduntur fit retentio. Textus.
16
¶ Alia vero eos habet in latitudinem tendentes. Tertia vero habet eos
17
obliqua ex transuerso transeuntes: quorum iuuamenta longum est
18
per singula narrare.
|I.16|¶ De figura intestinorum. Capitulum .XVI.
19
INtestina ex duabus tunicis componi reperiuntur. Su-
20
per interiorem vero tunicam viscositas quedam adherens
21
reperitur: sicut stagnatio. Intestina vero omnia sex tantum
22
sunt. Quorum tria superiora sunt gracilia: et alia tria que sunt in-
23
feriora sunt grossa. Gracilium autem primum est intestinum quod ori
24
inferiori stomachi continuari inuenitur: quod etiam duodenum
25
nominatur: hoc autem aliud sequitur intestinum quod vocatur ieiu-
26
nium: que duo intestina erecta stant et in longitudinem exten-
27
duntur corporis. Orificia tamen per que epati vehitur nutrimentum:
28
plura in isto sunt intestino scilicet ieiuno quam in alijs: que in epatis
29
tractatu nominabuntur. ¶ Predictum vero intestinum sequitur quod-
30
dam aliud quod inuolutum vocatur: quod multis inuolui in-
31
uolutionibus inuenitur. Horum autem trium intestinorum ampli〈-〉
32
tudo portonarij amplitudini in magnitudine reperitur equa〈-〉
33
ri. Post hoc vero aliud sequitur intestinum: quod monoculum vo-
34
catur. Hoc autem est intestinum amplum vnum tantum habens foramen:
35
ac si esset saccus vel marsuppium. Habet quoque os vnum per quod
36
illud quod hora vna ingreditur: alia egreditur hora quod
37
etiam in dextro locatur latere. Post istud autem continuo se-
38
quitur intestinum quod colon vocatur: cuiusquidem principium
1
in dextro existit latere: sed ipsum per latitudinem ventris vsque
2
ad latus sinistrum porrigitur. Post hoc autem rectum sequitur
3
intestinum: in quo cum amplam habeat concauitatem colligitur
4
stercus: quemadmodum in vesica adunatur vrina. Huius autem
5
intestini extremitas anus est: super quem est musculus prohi-
6
bens exire stercus donec desiderium adsit quod ipsum soluat.
7
|I.17|¶ De figura epatis. Capitulum .XVII.
8
EPar in dextro latere positum sub costis superioribus
9
qui sunt posterius locatur. Cuius quidem figura est
10
lunaris: quod interius a parte stomachi concauum cernitur. Habet
11
preterea additamenta quedam que quandoque quattuor quandoque quinque inue〈-〉
12
niuntur. quod etiam dextrum latus stomachi complectitur. A parte autem diafra-
13
gmatis inuenitur eius gibbositas: et est ligatum ligamentis que
14
continuant epar panniculo qui est super ipsum. Ex huius autem concauitate
15
canalis quedam nascitur que porta vocatur epatis: cuius figura vene
16
tenet similitudinem: sanguinem vero non retinet. Hec autem canalis in
17
multas separatur partes: quarum vnaqueque iterum tamdiu in multas separa-
18
tur partes: quousque diuisiones recipiat infinitas. quarum multe diui〈-〉
19
siones ad inferiora tendunt stomachi: et multe istarum ad duodenum: et
20
diuisiones multe ad ieiunium vadunt: et sic etiam ad alia proten-
21
duntur intestina: donec ad intestinum perueniunt rectum. Et ista
22
quidem sunt orificia que nominauimus: per que nutrimentum epati attrahi〈-〉
23
tur que in suo transitu non cessat ire donec est strictiori ad
24
locum ampliorem: donec aggregetur in canali que est epatis porta.
25
Predictus autem canalis in interiori epatis parte: in partes
26
ad modum capillorum subtiles diuiditur in quibus nutri-
27
mentum quod fuit tractum ad epar dispartitur: et a carne
28
epatis tandiu coquitur donec sanguis fiat. A gibbo vero epatis
29
quedam magna exoritur vena a qua omnes totius corpo-
30
ris vene originem sumunt quemadmodum in venarum diximus
31
anathomia. Huius quoque vene radix in partes ad modum
32
capillorum subtiles segregantur: que partibus a foramine quod
33
vocatur porta segregatis coniunguntur. Et sic fit vt sanguis
34
a diuisionibus porte ascendens ad partes vene que a gibbo
35
oritur transeat: qui postquam in partibus a gibbo venientibus
36
fuerit tandiu de graciliori parte ad ampliorem transeundo
37
eleuatur donec totus sanguis in vena que de gibbo egreditur
38
epatis congregetur
|I.18|¶ De figura splenis. Capitulum .XVIII.
1
SPlen secundum suam figuram longus est. qui in sinistra posi-
2
tus parte quibusdam nectitur ligamentis: que panni-
3
culo qui est super eum continuantur. Et ab vna parte ad-
4
heret stomacho: ab altera vero costis dorsi continuatur. a quo duo exo〈-〉
5
riuntur pori quorum vnus ad os stomachi: alter ad epatis tendit con-
6
cauitatem.
|I.19|¶ De figura fellis. Capitu .XIX.
7
FEl super epar locatum duos similiter habet poros. quorum
8
vnus ab epatis vadit concauitatem: alter vero in par-
9
tes separatur que ad superiora tendunt intestina et ad
10
fundum stomachi.
|I.20|¶ De figura renum. Capitulum .XX.
11
REnes circa epar ab vtraque parte spondilium dorsi
12
positi sunt. quorum dexter altiorem tenet locum. Unus-
13
quisque autem eorum duo habet colla: quorum vnum a latere
14
in quo est: ad magnam que est in gibbo epatis venam tendit. al-
15
terum vero inferius descendit: donec vesice mirabiliter continuetur.
16
Ista autem que ad vesicam descendunt pori vritides sunt: et vocan-
17
tur emunctoria.
|I.21|¶ De figura vesice. Capitulum .XXI.
18
UEsica vrine est vas: et ipsius receptaculum que inter
19
femur locata et anum ex duabus componitur tunicis.
20
Super os vero eius quidam sunt musculi qui ipsum con-
21
stringunt et prohibent ne vrina a vesica inuoluntarie egrediatur:
22
donec voluntas eam dimittat. Ad vesicam vero a renibus per
23
duo colla profluit vrina que emunctoria vocari diximus: que cum
24
ad vesicam perueniunt vnam perforant tunicarum: et postea inter duas
25
ipsius transeunt tunicas: donec ad collum perueniat vesice vbi
26
alia perforantia tunicam ad vesice descendunt concauitatem.
27
|I.22|¶ De dicendis summis et collectionibus vtilitatis instru-
28
mentorum nutricationis. Capitulum .XXII.
29
OS supra sensum tactus qui omnibus membris est communis. gu-
30
standi sensum habuit proprium. Quod ideo fuit: vt
31
inter ea que suauitatem et delectationem afferum et ea
32
que horribilitatem discernat. Res enim delectationem afferen-
33
tes plus alijs nutriunt et proficiunt. Lingua quoque preter magnum
34
iuuamentum quod in loquele formatione tenet cibum: cum masticatur
35
in ore reuoluit: prout est necesse donec equaliter molatur. In
36
quo molendinarij manus similitudinem tenet: que ea que molitio-
37
ni sunt necessaria reuoluit. ¶ Dentes quoque tripliciter sunt. eo-
38
rum enim quidam sunt ad incidendum apti de quibus quidam dicuntur
1
duales: et dicuntur incisores alij quadrupli. Alij vero facti sunt vt
2
ad aliqua confringenda apti essent::[*]essent:: corrupt for essent: et ipsi sunt canini. Alij
3
autem vt apti fierent ad molendum et sunt molares. Est preterea in
4
dentibus quidam quod mirabili est ascribendum sapientie dei scilicet quod in〈-〉
5
cisores et quadrupli sibi adinuicem obuiando cum necesse fuerit
6
se tangunt. Quod tunc contingit cum aliquid fuerit mordendum vel
7
molendum quod nullo modo fieri posset nisi inferior mandibula tam〈-〉
8
diu procederet anterius: donec dentes inferiores superioribus obuia〈-〉
9
re possint vt in rectitudine iungantur. ¶ Cum autem cibus mastican〈-〉
10
dus vel molendus fuerit: mandibula inferior ad locum suum redit
11
et incisores et quadrupli inferiores interius trahuntur: et superiori〈-〉
12
bus: vt prius non occurrunt. Et accidit cum hoc vt molares su-
13
periores super inferiores cadant cum necesse fuerit. Quod tunc ac-
14
cidit cum masticandum fuerit. Impossibile enim erat vt duales et
15
quadrupli superiores suis occurrendo inferioribus iungerentur: ita quod
16
molares sibijnuicem obuiarent: quod eis accidit cum aliquid frangitur.
17
Molarium preterea radices: aliorum dentium radicibus plures sunt.
18
quia ipsorum actio multa est et longa. Molares etiam qui sunt superius
19
plures habent radices: quia pendent. Maxima quoque adhibita
20
est cautela ne aliquid eorum que comeduntur: tracheam ingrediatur ar〈-〉
21
teriam sicut superius fuit ostensum. In hora enim transglutiendi meri
22
descendit inferius: et epiglotis eleuatur superiusr[*]superiusr corrupt for superius: et et tunc trachee
23
arterie suum optime adheret coopertorium: et taliter quod est trans-
24
glutiendum super predicti dorsum transit coopertorij: donec peruenit
25
ad meri. Sed postquam ad stomachum descendit quod comeditur sto-
26
machus ipsum circumdat et portonarium clauditur. Quod etiam sic
27
manet donec digestio compleatur. Ipse etiam stomachus a parte
28
dextra ab epate: et a sinistra a splene: anterius vero a girbo: et
29
posterius a carnibus dorsi circumdatur. Que omnia idcirco sunt
30
circumposita vt calor retineatur: et vt ipsum stomachum multum cale-
31
faciant. ¶ Cibus autem in stomacho taliter morans tamdiu digeritur:
32
donec succo assimiletur: qui per predicta orificia que ad epar ten〈-〉
33
dunt: ad epar transire fit aptus: que ideo multa fuerunt: quia si vnum
34
tantum esset. et ad vnum solum iret locum: deficeret ei quod ex cibo de〈-〉
35
scendit a loco: et egrederetur perditum vnde magnum sequeretur no-
36
cumentum. Quamobrem perdicta[*]perdicta corrupt for predicta orisicia[*]orisicia corrupt for orificia multa fuerunt que maiori con〈-〉
37
cauitatum intestinorum parti continuantur: vt quod per vnum de predi〈-〉
38
ctis orificijs preterierit: ab alio trahatur. ¶ In intestinis quoque
1
fuerunt multe reuolutiones: vt quod conceditur tamdiu teneri possit
2
donec tota succositas qui est in ipso abstrahatur: et cibus non cito
3
elabatur. Actio vero hic scilicet attrahendi: in intestino proprie comple〈-〉
4
tur: quod monoculum vocatur. Quod enim ab isto egreditur in-
5
testino: nihil in se retinet quod ad nutriendum valeat. Nam pu〈-〉
6
tredo multum in eo preualet. ¶ Et quia quod ad epar trahitur: ipsius
7
carne tamdiu coquitur donec in sanguinem transit. Et necesse fuit
8
vt quod attrahitur tamdiu dispartiatur: donec parua eius quan-
9
titas a multa epatis carne circumdetur: quatinus eius conuer〈-〉
10
sio velox fit et facilis: ideo canalis que porta vocatur epatis:
11
cui quicquid trahitur ad nutriendum adiungitur: et in partes mi〈-〉
12
nutas in epatis concauitate separatur. Quod similiter factum est:
13
vt quod attrahitur in sanguinem velociter et facile conuertatur.
14
Et quia membra nutriri et augeri absque sanguine mundo et conue-
15
niente non possunt: cum sanguine autem simul due generantur super-
16
fluitates: quas non generari: tunc impossibile est: eo quod in omnibus
17
coctionibus et digestionibus sic fieri conuenit: quarum vna feci assi〈-〉
18
milatur: altera spume similis inuenitur necesse fuit vt sanguis
19
ab illis mundaretur. Quapropter factum fuit fel: habens collum
20
tamdiu protenditur donec epatis ingreditur concauitatem: per quod
21
colera trahitur rubra: que simul cum sanguine generatur.
22
¶ Splen quoque creatus fuit: habens similiter collum ad epar tendens
23
quo alia attrahatur superfluitas: ex qua colera generatur nigra.
24
Remanet ergo sanguis tunc mundus nihil in se de colera ru-
25
bra vel nigra habens nisi quod est necesse: subtilior tamen est quam ne-
26
cesse sit. Oportet igitur vt aquosa superfluitas que in eo reman〈-〉
27
sit. ab ipso expellatur quod tamdiu faciendum est donec grossitiem
28
habeat qua ad carnem generandam aptus fiat. Quamobrem facti〈-〉
29
fuerunt renes ab vnoquoque quorum collum longum protensum fuerit:
30
tendens ad venam que est in gibbo epatis. A quo loco aquosum
31
quod est in sanguine antequam sanguis eleuetur et imbibat membra. per
32
predictum trahitur collum. Cum vero sanguis a tribus predictis pur-
33
gatus fuerit superfluitatibus sua: tunc completa erit mundificatio:
34
et erit aptus nutrire membra et augmentare ea prout eis conue-
35
niens fuerit. et tu scies magnitudinem iuuamenti. quod habetur ex
36
purgatione sanguinis ab istis superfluitatibus: cum accidentia que istius
37
euenerunt instrumentis consideraueris. Fel enim cum coleram non trahit
38
rubram. sed cum sanguine tamdiu dimittit: donec ad membra va〈-〉
1
dat nutrienda: multe que ex colera rubea fiunt egritudines
2
accidunt. sicut yctericia. et pustule rubre perue et formica et ru〈-〉
3
bedo que accidit cum pruritu: et tumore et febres acute: et his
4
similia. Splen quoque cum coleram nigram non trahit colere nigre egri-
5
tudines accidunt: sicut yctericia nigra et morphea nigra et lentigi〈-〉
6
nes: et lepra: et melancolia: et his similia. ¶ Aquosa vero superfluitas si
7
non transierit ad renes: vna duarum specierum ydropisis asclites. videlicet
8
vel yposarca generabitur. Nisi igitur tria predicta forent instrumenta:
9
predicte assidue acciderent egritudines. Quod autem collum fel-
10
lis et collum splenis ad epatis concauitatem venientia: que expellen-
11
da erant ab eo trahunt: mirabiliter est actum ac sapienter.
12
Additio. ¶ Sciendum est quod humores alij sunt naturales
13
per quos corpus existit. verbi gratia os enim non nutritur nisi ex nutri〈-〉
14
mento in quo superat colera nigra cerebrum quoque eo solo nu〈-〉
15
tritur nutrimento in quo flegma magis abundat. Cor quoque eo
16
nutrimento conseruatur in quo colera rubea abundat humores ergo
17
isti corpori sunt necessarij. Alij vero materiales qui vel a corpore
18
sunt expellendi vel in ipso ita debent temperari ne nocere possint
19
Colere namque rubee quinque sunt species est namque colera naturalis
20
que est humor in sua qualitate non multum acutus in colore rubeus
21
in substantia subtilis: innaturalis vero quattuor sunt species quarum
22
vna est citrina que ex colera rubea cui aquosus humor admiscetur
23
generatur que etiam naturali vicinatur minoris tamen est acuitatis.
24
Alia vero est colera vitellina que ex colera generatur naturali que
25
adeo aduritur quod eius substantia ingrossatur. Due preterea sunt
26
eius species vna est viridis vt prassium que cum sint valde male tamen que
27
erugini eris assimilatur deterior inuenitur quarum vtraque in stomacho
28
generatur. Flegmatis quoque quinque sunt species cuius vna que est natu〈-〉
29
ralis insipida est subtilis in qua si multum preualuerit frigidi-
30
tas ingrossatur eius substantia et fit vitreum quod est innaturale.
31
Alia vero eius species est aere flegma quod ex flegmatis natu〈-〉
32
ralis et colere nigre commixtione nascitur. Salsum autem fle-
33
gma est alia eius species que ex fegmate in quo putrefactionis
34
caliditas preualet. generatur flegma itidem dulce eius est alia
35
species que ex flegmate naturali quando in eo naturalis caliditas
36
dominatur procreatur quod etiam nature sanguinis vicinum inuenitur.
37
Colere quoque nigre due sunt species vna est ponderosa que et na-
38
turalis est. Alia est innaturalis que est adusta. Sanguinis iti〈-〉
1
dem due sunt species: quarum vna est naturalis que est sanguinis
2
species qui suam naturalem retinet qualitatem qui scilicet a superfluitati〈-〉
3
bus quas nominauimus mundus existit. Alia vero species est inna〈-〉
4
turalis que est sanguinis species cui aliqua istarum miscetur su-
5
perfluitatum aut que in suis permutatur qualitatibus. Textus.
6
¶ A renibus autem ad venam que est in gibbo epatis descenden-
7
tem duo diriguntur colla: que inde aquosam trahunt superfluita-
8
tem. quod est propterea quia sanguini fuit necessarium vt ad hunc ele-
9
uaretur locum in meatibus in summitate capillorum minutis: tunc
10
oportuit vt hec aquositas in ipso relinqueretur quatinus sua subli〈-〉
11
mitas sibi remaneret adiuuans ipsum super velocitatem ascensio〈-〉
12
nis sue in istis meatibus. Quamobrem instrumentum trahens ipsam non il〈-〉
13
lic continuatum fuit. sed postquam ascendit et in istis subtilibus vijs
14
penetrauit et peruenit ad viam amplam executus est a sua subtilita〈-〉
15
te et indiguit grossitudine sua. et iunctum est ei illic. et quando ascen〈-〉
16
dit ad istas venas sanguis mundus per totum diuiditur corpus: vt
17
omnia corporis imbibat membra et suam vnicuique deleget particulam que secundum
18
ipsius quantitatem ipsum iuste contingit: quemadmodum in venarum di〈-〉
19
ximus diuisione. Sanguis autem qui membris sic diuisus est in vno〈-〉
20
quoque ipsorum in ipsius conuertitur naturam: et sic nutrit et auget
21
ipsum: si corpus adhuc indiget incremento. Sin autem ea que
22
ab eo sunt dissoluta restaurat: si non: minuitur corpus. Si autem
23
iam minui incipit: minus eo restauratur quod dissolutum est.
24
Actio autem quam modo diximus finalis existit causa: quare omnibus nu-〈-〉
25
tricationis instrumentis indiguit animal. Et ne predicte superfluitates a
26
quibus sanguis purgatur omnino inutiles viderentur: fecit eas
27
deus qui sit benedictus: alijs magnis vtiles iuuamentis. Fel enim
28
vno sno[*]sno corrupt for suo collo sanguinem a colera rubra purgat: vt predictum est
29
Alio vero collo ipsam dirigit intestinis: vbi ipsa colera acui〈-〉
30
tate et punctione sua: intestina ad stercoris expulsionem com-
31
moueri facit. Et hec est causa qua corpus a stercore purgatur et
32
securatur a stercoris induratione et ipsius retentione. ¶ Splen
33
quoque feculentem trahit superfluitatem a qua sanguinem purgans
34
conuertit eam adhuc donec ipsam acetositatem sit adepta et pon〈-〉
35
ticitatem. Postea vero ori stomachi ex ea aliquid quotidie man-
36
dat vt sua acredine et ponticitate appetitum in eo excitet et com〈-〉
37
moueat que postea simul cum stercore eijcitur. ¶ Renes autem vt
38
predictum est aquosam trahunt superfluitatem fanguinis et ex
1
parte que eis conuenit in predicta superfluitate reperta nutriun-
2
tur. Reliqua vero eius pars per duo foramina que nominauimus ad vesicam
3
transmittitur. ¶ Uesica vero ampla fuit vt non sit necesse animal
4
continue ad mingendum surgere. Super cuius os musculus quidam
5
positus fuit: qui ipsam adeo constringit ne aliquid ab ea exeat:
6
nisi prius plena fuerit et estuare incipiat pre multitudine vri〈-〉
7
ne et eius acuitate: et tunc voluntarie soluatur et vrina extra
8
expellatur. ¶ Duorum autem foraminum renum transitus mira-
9
biliter et sapienter factus est. Uidens enim quod cum vesica in-
10
fiatur ventus tamen non ab ea egreditur quamuis in ea duo sint fora〈-〉
11
mina per que radius ingreditur: per que et sanguinis aquositas que
12
est vrina a renibus ad vesicam dilabitur. Quod ideo fit quia duo
13
colla predicta vnam vesice perforant tunicam et perforando inter
14
duas ipsius tunicas transeunt donec collo adiungantur ve-
15
sice: vbi etiam aliam perforant tunicam ideoque omnia vesice concaui〈-〉
16
tatem intrantia eius interiorem distendunt tunicam et exteriori
17
approximare faciunt: vnde etiam quanto magis impletur tanto magis
18
eius tunice coniunguntur. Quamobrem foramen predictum adeo
19
coartatur vt nihil ex vrina postquam in vesica fuerit: retro re-
20
dire possit. Urina quoque facile emulgetur: et non cessat vrina
21
emulgendo ad vesicam fluere: donec ab ea grauetur. que postquam
22
estuationem istam presentit: laxatur musculus os vesice constrin〈-〉
23
gens et constringitur vesica et elabitur vrina ¶ A stercore autem
24
spisso postquam illud quo aliquid nutriri potest abstractum fuerit quod re〈-〉
25
lictum fuerit ad rectum mittitur intestinum: quod amplam habet concauita-
26
tem: vt quod ibi congregatur ex stercore: colligere et retinere pos〈-〉
27
sit: ne semper ad egerendum surgere sit necesse. Quod postquam ab eo quod
28
ibi retentum est aggauari[*]aggauari corrupt for aggrauari vel pungi incipit sentit estuationem
29
istam. et animal musculum voluntarie laxat qui ipsum claude-
30
bat et egreditur stercus. Et ad hunc modum nutricationis pro-
31
cedit regimen: ex quo aliquid nutriens ingreditur corpus: do〈-〉
32
nec ipsum corpus ex eo quod ipsum nutrire debet nutriatur
33
et superfluitas. ab eo diuisa expellatur.
34
|I.23|¶ De forma mirach ventris. Capitulum .XXIII.
35
SUb cute qua venter exterius cooperitur: interius
36
octo inueniuntur musculi quos nominauimus. Post
37
quos in interioribus est panniculus quidam rugosus
38
qui vocatur siphac: post quem est girbus post girbum vero
1
sunt intestina. Ruptura vero que in mirach accidit: est quando rum〈-〉
2
pitur hoc siphac.
|I.24|¶ De forma testiculorum et virge. Capitulum .XXIIII.
3
EX osse femoris quoddam corpus ligamento simile
4
exoritur multa ampla habens foramina sub quo
5
multe ample existunt arterie: supra id quod eius me〈-〉
6
retur mensura et vene: corpus vero predictum virile est membrum
7
A siphac preterea duo descendunt canales: qui eis que a re〈-〉
8
nibus ad gibbum epatis in suis protenduntur foraminibus in
9
sui natura similes conspiciuntur. Ex quibus postea dilatatis
10
interiores folliculi testiculorum tunice generantur: in quibus
11
ipsi continentur testiculi. Ueniunt quoque ad partes testiculo〈-〉
12
rum a partibus inferiorum venarum rami quidam qui multi-
13
pliciter circumuoluti: a carne glandosa et alba comprehendun〈-〉
14
tur: que quicquid sanguinis in eis est adeo immutant: quod album
15
fit: et fit tunc aliqua pars vnctuositatis spermatis. Postea
16
vero ab hac carne ad testiculos transmittitur: vbi sua comple〈-〉
17
tur conuersio et in suam transiens speciem perfectum fit sperma.
18
Ibique duo generantur foramina que ad virgam vadunt cu-
19
ius erectio fit: cum ipsa que in virga sunt foramina grossa re〈-〉
20
plentur ventositate: et eius vene sanguine similiter replete
21
fuerint. Et non quiescit erectio sua quando extenditur: et pre〈-〉
22
parantur vasa ex quibus est sperma: et commouentur ad expellen〈-〉
23
dum quod est in eis: propter multitudinem et mordicationem suam.
24
Que quod in eis est expellere appetunt: vel quia sperma quod est in
25
eis est multum vel quia est acutum. Una autem ex causis ex quibus
26
hoc contingit est cum caput virge aliquod corpus sibi obuium
27
habuerit in ipsum se confricando vel scalpendo. Ex hoc enim
28
spermatis vasa tenduntur: et vt euomant quod in eis est ni-
29
tuntur.
|I.25|¶ De forma mamillarum. Capitulum .XXV.
30
MAmille ex arterijs: venis: et neruis: componi inue〈-〉
31
niuntur: inter quas carnis glandose et albe species
32
solidari et spissari inuenitur. Et quia eius natura lactis
33
assimilatur nature: creauit eam deus: qui sit benedictus: vt ad lactis
34
conuersionem et generationem apta foret. Uene autem iste et arterie in
35
mamillis subtiliter diuiduntur. Et iste arterie et vene in ma-
36
milla in diuisiones subtiles diuiduntur: et reuoluuntur et inuoluuntur
37
inuolutionibus multis. et comprehendunt illam carnem lactis generatiuam et
38
conuertit quicquid est in concauitate sua de sanguine per suam assimi-
1
lationem cum natura sua: quemadmodum caro epatis propter assi〈-〉
2
milationem illius quod secum a stomacho trahitur et ab intesti-
3
nis: tandiu conuerit donec fit sanguis.
4
|I.26|¶ De forma matricis. Capitulum .XXVI.
5
MAtrix inter vesicam et rectum posita est intestinum. Su〈-〉
6
perior est tamen quam vesica. Que in virginibus et que non-
7
dum pepereunt parua est: in eis autem que iam pregnantes fuerunt
8
vel pepererunt magna inuenitur. Que ligamentis quibusdam li〈-〉
9
gatur non valde strictis: et in seipsa neruosa existit. vt extendi
10
possit cum necesse fuerit et ampliari: et colligi et constringi: cum
11
amplificatio necessaria non fuerit. propter aliud etiam neruosa fuit
12
vt in partu multipliciter amplificari queat: cuius ligamenta non multum
13
stricta sed ampla fuerunt. Que duos habet ventriculos qui ad vnum
14
perueniunt orificium. Duo preterea habet additamenta: que ipsius cor-
15
nua vocantur. Post autem ista duo additamenta mulieris locantur
16
testiculi: qui virorum testiculis minores sunt et latiores: a quibus
17
muliebre sperma ad concauitatem descendit matricis. ¶ Matri〈-〉
18
cis preterea collum ad mulieris porrigitur vuluam quod in mulie〈-〉
19
re est sicut in viro virga. Uulue autem orificium in virgine constrin〈-〉
20
ctum est et rugosum. In rugis autem ipsius colli virginalis quinque
21
vene contexuntur subtiles: que quando corrumpitur virgo abrumpuntur: et
22
predicte dilatantur ruge. Cum autem mulier impregnatur: os matricis
23
intantum constringitur: vt etiam acus ipsum ingredi nequeat. Cum vero
24
pariendi hora euenerit: vel nocumentum aliquod fetui acciderit
25
ex quo corrumpatur: predictum os adeo dilatatur vt infantis corpus
26
per ipsum transire possit. Infans autem secundum sententiam Galieni ex spermate
27
generatur: sed crescit et augetur ex sanguine menstruo. Cuius for〈-〉
28
ma si masculus fuerit prius completur quam femine. Fetui etiam quedam conti-
29
nuantur vene: que ad matricem venientes ipsum fetum tamdiu nutriunt
30
donec compleatur. Qui postquam completus fuerit ab eo quod ipsi dirigitur
31
sufficienter foueri non potest. Quamobrem duriter mouetur et fortiter et
32
abrumpuntur retinacula quibus matrici aligatus erat et consequitur partus.
33
|II|¶ Tactatus[*]Tactatus corrupt for Tractatus secundus. de cognitione complexionum corpo-
34
ris qui .LVIII. continet capitula.
35
Capitulum .I. de summis colligenti-
36
bus scientiam cognoscendi complexiones
37
capitulum .II. de signis corporis equalis
38
Capitu .III. de signis comple〈-〉
39
xionis calide.
40
Capitulum .IIII. de signis complexionis frigide
1
Capitulum .V. de signis complexionis humide
2
Capitulum .VI. de signis complexionis sicce.
3
Capitulum .VII. de signis complexionis calide et sicce
4
capitulum .VIII. de signis complexionis frigide et humide
5
Capitulum .IX. de signis complexio〈-〉
6
nis cerebri et eius forma.
7
Capitulum .X. de signis complexionis cordis
8
Capitulum .XI. de signis complexionis epatis.
9
capitulum .XII. de signis complexionis pulmonis.
10
Capitulum .XIII. de signis complexionis stomachi.
11
capitulum .XIIII. de signis complexionis testiculorum
12
cap .XV. de nominandis summis
13
eximijs et necessarijs quarum
14
auxilio aliquis complexiones.
15
cognoscere potest.
16
Capitulum .XVI. de nominatione significatio〈-〉
17
num particularium que alias quan〈-〉
18
doque iuuant significationes in co〈-〉
19
gnoscendis complexionibus.
20
Capitulum .XVII. de significationibus debilita-
21
tis neruorum.
22
Capitulum .XVIII. de cognitione com-
23
plexionis membrorum et humorum.
24
capitulum .XIX. de cognitone repletionis
25
capitulum .XX. de cognoscendo quis quat〈-〉
26
tuor humorum superabundet.
27
Capitulum .XXI. de significationibus colere rubee.
28
Capitulum .XXII. de significationibus colere nigre
29
Capitulum .XXIII. de significationibus su-
30
perabundantie flegmatis
31
capitulum .XXIIII. de significationibus somniorum.
32
Capitulum .XXV. de cognitione em-
33
ptionis captiuorum
34
capitulum .XXVI. de significationibus capillorum.
35
Capitulum .XXVII. de significationibus coloris.
36
Capitulum .XXVIII. de significationi-
37
bus oculi.
38
Capitulum .XXIX. de significationibus supercilij.
39
Capitulum .XXX. de significationibus narium.
40
capitulum .XXXI. de significationibus frontis
41
capitulum .XXXII. de significationibus oris
42
et labiorum et dentium.
43
Capitulum .XXXIII. de significatio〈-〉
44
nibus faciei et forme.
45
Capitulum .XXXIIII. de significationibus auris.
46
Capitulum .XXXV. de significationibus vocis.
47
Capitulum .XXXVI. de significationibus carnium
48
capitulum .XXXVII. de significationibus risus
49
capitulum .XXXVIII. de significationibus motuum.
50
capitulum .XXXIX. de significationibus colli.
51
Capitulum .XL. de significationibus costarum
52
Capitulum .XLI. de significationibus dorsi
53
capitulum .XLII. de significationibus spatularum
54
capitulum .XLIII. de significationibus brachij
55
Capitulum .XLIIII. de significationibus
56
plantarum manuum.
57
Capitulum .XLV. de significationibus pixidis
58
et coxe et cruris et pedis
59
Capitulum .XLVI. de significationibus passuum
60
capitulum .XLVII. de significationibus audacie
61
capitulum .XLVIII. de significationibus timoris
62
capitulum .XLIX. de significationibus hominis
63
velocis ingenij et subtilis nature
64
capitulum .L. de significationibus corporis
65
equalis et bone nature
66
Capitulum .LI. de signis hominis philosophi.
67
capitulum .LII. de signis hominis haben-
68
tis hebetem naturam.
69
capitulum .LIII. de signis inuerecundi.
70
Capitulum .LIIII. de signis iracundi.
71
cap .LV. de signis luxuriosi.
72
capitulum .LVI. de moribus feminei.
73
capitulum .LVII. de moribus eunuchi
74
capitulum .LVIII. de aggregatione quam
75
necesse est obseruare in iudicijs et
76
subtili inquisitione phisonomie
1
|II.1|¶ De summis colligentibus scientiam cognoscendi com〈-〉
2
plexiones. Capitulum .I.
3
COrporis complexio: ex colore et corporis habitudi〈-〉
4
ne. et ex tactu: et ex operationibus: et ab exeuntibus
5
a corpore cognoscitur. ¶ Color namque albus: et fuscus:
6
et ex albedine et glaucedine mixtus: et gipseus.
7
et plumbeus: frigidam innuunt complexionem ¶ Ru-
8
beus vero et subrubeus: et ruffus: et inopos: omnes isti com-
9
plexionis demonstrant caliditatem. ¶ Et si claritas et sub-
10
tilitas colori coniungatur: humorum claritas declaratur:
11
et subtilitas. ¶ Turbulentia vero si ei ammisceatur et grossi-
12
ties: humorum significatur grossitudo. ¶ Albns[*]Albns corrupt for Albus preterea
13
color cui eum subtilitate et claritate rubedo ammiscetur:
14
complexionis demonstrat equalitatem. ¶ Quod si rubedo su-
15
perauerit: et claritas fuerit minor: sanguinis significabitur
16
dominium. Rubedo autem si adeo fuerit diminuta: vt colori
17
approximet eboris: sanguinis innuit paucitatem. ¶ Que etiam
18
si adhuc magis diminuta fuerit: ita scilicet vt ex ea fere nihil ap〈-〉
19
pareat proueniat color qui gipseus a medicis appellari solet.
20
Qui vtriusque colere ac sanguinis paucitatem et flegmatis dominium
21
in corpore portendit. ¶ Hic autem si albedini cui viriditas sit
22
admixta approximet color sequitur qui a medicis plumbinus
23
appellatur. Qui sanguinis ac colere rubee diminutionem
24
ostendit: ac colere nigre ac flegmatis indicat dominium.
25
¶ Fuscus si rubedini vicinetur vel ei ammisceatur sangui-
26
nem grossum dominari demonstrat: secundum quantitatem qua ei
27
approximat: vel qua ei ammiscetur rubedo. ¶ Color autem
28
pure fuscus qui viriditati appropinquat colere nigre ostendit
29
dominium. ¶ Corpora vero ruffo colore colorata: qui scilicet al-
30
bedini magis inuenitur propinquius: frigidioris sunt com〈-〉
31
plexionis. ¶ Uiriditati autem vel glaucedini si magis ap-
32
propinquauerit: calidioris erunt complexionis ad hunc mo-
33
dum. ¶ Citrina vero alia sunt que albedini propinqua subtilita-
34
te participant. qui color in conualescentibus vel a quibus san〈-〉
35
guinis multitudo profluxit inuenitur. Et fit hec citrini co-
36
loris species: quia sanguis diminutus est: non propter co〈-〉
37
lere dominium. Et corpora ista non sunt citrina: nisi acci-
38
dentaliter. Alia vero vere citrina sunt. et parum clara que omni
1
tempore talia perseuerant. et ista sunt corpora colerica. Sunt pre-
2
terita eorum quedam que cum citrinitate viriditati et fusco ap-
3
propinquant colori: parua participantia pulcritudine: qui-
4
bus vtraque dominatur colera quorum complexio: omnibus alijs
5
deterior comprobatur. Epar quoque et splen huiusmodi habentium
6
complexionem: plerumque sunt egra. Et horum corporum sanitas nec est
7
firma nec permanens. Corpora vero calorem in oppositum haben-
8
tia que citrinitati magis sunt propinqua: caloris sunt comple-
9
xionis. et colere rubee vicina. Que autem viriditatem habent admix-
10
tam minus sunt calida et colere attinent nigre.
11
¶ Ex formis quoque corporis: complexionum cognitio habetur. Gros-
12
sum nanque et crassum: complexionem significat humidam. Graci-
13
le et macrum si fuerit corpus: complexio monstratur sicca. Ue〈-〉
14
runtamen quando grossitudo est ex carne solida dura: et est ru〈-〉
15
bedo et sanguinitas apparens in colore complexio simul cum
16
humiditate caliditate obtinebit ad hunc modum. Quod
17
si grossitudo ex pinguedine fuerit: et corpus fuerit molle et
18
in sanguine diminutum complexio frigida simul erit et humida.
19
¶ Membrorum etiam eqnalitas[*]eqnalitas corrupt for equalitas et proportionum obseruan-
20
tia in suis mensuris: quando vnum alij comparatum fuerit sua-
21
rum propinquitatem complexionum ostendit. Que si in hoc diuer-
22
sificantur: innuitur quod eorum complexio nec vna est nec propinqua.
23
¶ Largitas itidem foraminum que sunt in membris et suorum cana〈-〉
24
lium calidam ostendit complexionem. Eorum autem angustia
25
et paruitas frigidam significant complexionem.
26
¶ Ex tactu quoque dinoscitur complexio. Nam corpus quod
27
semper tactu calidum inuenitur calidam videtur habere com-
28
plexionem. Quod vero semper sentitur frigidum complexio-
29
nem habet frigidam. Si autem corpus cum tangitur lene
30
sentiatur: complexionis erit humide: asperum vero sicce.
31
Si autem caliditas tactus ipsius lenitati ammixta fuerit
32
complexionem calidam demonstrabit et humidam: asperi-
33
tati vero si adiungatur: complexionem calidam significat et
34
siccam: frigiditatis quoque tactus lenitati ammixta: frigi-
35
dam et humidam declarat complexionem. Que itidem cum
36
asperitati ammiscetur: frigidam et siccam: portendit com-
37
plexionem. In pluribus tamen corporibus tactus frigidi-
38
tas lenitati ammiscetur: quam asperitati. Uix enim corpus reperiri
1
potest: quod frigide sit complexionis et asperum. Laxum autem
2
e molle si fuerit corpus: humida monstratur complexio. Solidum
3
vero et durum sicce perhibetur esse complexionis.
4
¶ Operationes quoque naturales sicut appetitus: digestio et
5
augmentum: et pulsus cum fortes fuerit[*]fuerit corrupt for fuerint: et veloces calidam signi〈-〉
6
ficabunt complexionem: debiles vero et tarde si fuerint: frigidam
7
demonstrabunt complexionem. ¶ Et animales similiter operationes: vt inge〈-〉
8
nij acuitas. et loquendi velocitas: et velox motus atque auda〈-〉
9
cia. calidam significant complexionem. His vero contraria comple-
10
xionem demonstrant frigidam.
11
¶ Superfluitates quoque que a corpore solent egredi: vt stercus
12
et vrina: et sudor capilli et alia multa. complexionum sunt decla〈-〉
13
ratiue. Uelox namque capillorum ortus: et spissitudo: et nigredo:
14
et crispitudo et grossitudo atque asperitas: omnia hic complexio-
15
nem significant calidam. contraria vero his frigida innuunt complexionem.
16
Sudoris etiam fetor: et malus in corpore odor: caliditatem
17
declarant complexionis: sudoris quoque multitudo complexionis
18
significat humiditatem. que vero his contraria sunt contrariam
19
ostendunt complexionem. Egestio quoque pauca et sicca: vrine tin-
20
ctura ac ipsius fetor: complexionem significat calidam: his vero
21
contraria frigiditatem declarant.
22
|II.2|¶ De signis corporis equalis. Capitulum .II.
23
COlor corpus habentis equale est albus cui rubeus
24
ammiscetur. Tactus vero eius non est frigidus: nec in
25
calore superfluus: nec multum apparet lenis: lenita-
26
ti tamen et caliditati: magis quam frigiditati et asperitati ap-
27
proximare inuenitur. Huius quoque corporis habitudo inter
28
macien et carnositatem media existit. Parum tamen plus car〈-〉
29
nositati quam maciei vicinatur precipue si regimen illius est tran-
30
quillitatis regimen et quietis. Cuius capilli inter subtiles et
31
grossos: atque inter nigros et rubeos: et inter lenes et asperos
32
medij existunt. Corpus preterea huiusmodi neque multum pilosum:
33
neque valde a pilis nudum cernentibus apparet. Operationes
34
insuper eius omnes tam naturales quam animales equalitate
35
tenentur: adeo vt neque multum desiderij habeat: neque sue
36
cupiditates intantum debilitentur: vt quasi mortue inuenian-
37
tur: neque multum sit vigilans: neque multum dormiens neque
38
multum et velociter mobilis: neque multum quietus. Super-
1
fluitates quoque ab ipsius exeuntes corpore: inter predictas
2
mediocres existunt dispositiones. Et ad vltimum eius dispo〈-〉
3
sitio inter contrarias dispositiones equalitatem exceden-
4
tes existit media: vene quoque eius nec occulte sunt et angu-
5
ste: nec ample et manifeste: vox etiam eius: et ipsius anhe-
6
litus: et pulsus: et eius motus hec omnia inter paruum et ma〈-〉
7
gnum: et velox et tardum mediocria sunt.
8
|II.3|¶ De significationibus corporum calidorum. Capitulum .III.
9
HEc citissime crescunt: que et tangentibus calida oc-
10
currunt: et macra existunt a gracilia. Uene quoque
11
eorum manifeste sunt. et motus velox: et omnia
12
que in eis considerantur velocia. Obstinati preterea sunt
13
pauci somni: multorum capillorum crisporum: et in nigre-
14
dine intensorum. Eorum color ruffus: atque rubeus cum ob-
15
scuritate quadam.
16
|II.4|¶ De significationibus corporum frigidorum. Capitulum .IIII.
17
HEc tarde crescunt. Capilli quoque tarde eis nascun〈-〉
18
tur: hebetis existentes ingenij et tardarum ope-
19
rationum pulsus eorum paruus: et anhelitus oc-
20
cultus: tangentibus apparent frigida. Et huiusmodi ha-
21
bentes corpora: non sunt in coitu patentes: et sunt parum
22
generantes: filios debilis desiderij et multi somni.
23
|II.5|¶ Significationes corporum humidorum. Capitulum .V.
24
HOrum tactus multum inuenitur lenis. Eorum quoque
25
caro mollis. et membra laxa. Iuncture eorum: et
26
ossa occulta: virtus similiter pauca: et paruum pa〈-〉
27
tientes laboris: et cum laborant velociter dissoluuntur: et
28
velociter in eis apparet ex labore dissollutio. Corpulenti pre-
29
terea sunt. et multum dormientes: et debiles et paucos
30
habentes pilos.
31
|II.6|¶ De significationibus corporum siccorum. Capitulum .VI.
32
HEc corpora aspera sunt et macra: et dura et fortia:
33
et multum rigida: et multi patientia laboris. Quo〈-〉
34
rum iuncture et chorde manifeste. multorum prete-
35
rea sunt capillorum et pilosi.
36
|II.7|¶ De significationibus corporum calidorum et siccorum. Capitulum .VII.
37
HEc corpora in vltimo plurimis abundant capillis
38
nigris et spissis. Macilenta quoque vltime reperiun〈-〉
1
tur. Que et tangentibus calida occurrunt: cutis habentia
2
spissitudinem: et aspreritatem[*]aspreritatem corrupt for asperitatem et neruos fortes. Que chor〈-〉
3
das quoque habent manifestiores et ossa: et iuncturas et sunt
4
pauciores somni et pulsus in eis sunt velociores: et motus
5
similiter: et tactus caliditas et sunt audaciores: et obstinatiores.
6
|II.8|¶ De significationibus corporum frigidorum et humidorum. Capitulum .VIII.
7
HEc vltimo tangentibus mollia sentiuntur et a pilis
8
denudata capillos habentia lenes: et venarum an-
9
gustiam: et iuncturas occultas: et sunt corpulentia.
10
multam habentia pinguedinem. Et laxa multum habentia
11
somnum. pigri motus eorum tardantes. ¶ Corporis autem
12
frigidi et sicci et calidi et humidi dispositiones ex simplicium
13
dispositionibus mixte sunt. ex quibus composite fuerunt.
14
quemadmodum scilicet vni earum appropinquant: aut inter eas
15
medio existunt.
16
|II.9|¶ De significatione complexionis cerebri et sue forme: et primo
17
de complexione calida cerebri. Capitulum .IX.
18
FOrma cerebri formam sequitur cranei. Paruum
19
nanque si fuerit craneum: cerebrum quoque paruum
20
erit. Et si eius figura corrumpitur cerebri propter-
21
ea figura corrumpetur. Quapropter caput in paruitate su-
22
perfluum necessario est malum. Et cuius figura existit feda
23
sicut que palmarum cisti similis est: et ipsius similis mala
24
est. ¶ Caput autem melius est quod in magnitudine mode-
25
ratum existit. Decentem habens rotunditatem: que scilicet ante
26
et retro parum emineat et ab vtrisque auribus paruam ha-
27
beat compressionem.
28
¶ Complexio autem cerebri que calida est capitis et faciei ta〈-〉
29
ctum superflue calidum reddit. In oculis quoque rubor et vene
30
in eis apparent manifestiores. et capilli eorum in capite cito
31
nascuntur. et sunt spissi et fortes et nigri et asperi. et somnus
32
eorum paruus et leuis. Huiusmodi preterea habentes comple〈-〉
33
xionem a calidis cito leduntur odoribus. Eorum capita cito
34
grauantur et replentur. In cogitationibus quoque veloces sunt
35
et instabiles. et multe mutationis. Superflue etiam sunt acu-
36
ti: et veloces in operationibus animalibus.
37
¶ Frigida autem complexio his omnibus contraria opera-
38
tur. Est nanque somnolentus. et hebes. et tardi intellectus. ca〈-〉
1
pilli quoque capitis eius lenes e parum nigri. velociter catarrum
2
patiens: cui detegere caput est nociuum. eius etiam palpebre tar〈-〉
3
de mouentur et pigre.
4
¶ Sed siccum cerebrum si fuerit. capilli in capite cito nascun-
5
tur. et cito calui fiunt. et vigilantes erunt. ex naribus quoque ni-
6
hil defluet nisi parum. et capitis reumatismus non eis acci-
7
dit neque coriza.
8
¶ Humidum autem huic contrarium est. Eius namque capilli sub-
9
tiles sunt: et tarde nascuntur: neque calui fiunt. Humor quoque
10
ex naribus semper defluit. et reumatismus leditur. et est som-
11
nolentus:et eius sensus non sunt clari.
12
¶ Calidam autem et siccam habens complexionem: capillos
13
in capite habet in vltimo fortitudinis. et velocis natiuitatis
14
et vltime nigredinis: et crispitudinis. et calui citissime fiunt.
15
et sunt in vltimo gradu paucitatis somni et in eo parum pro-
16
fundi. Animalium quoque operationum velocitatem habent
17
et veloces cogitationes et sensum clarorum. Superfluitates
18
etiam pauce ab eis descendunt. Frigidum autem et humi-
19
dum. huic dispositioni contrarium est. Est namque multum ha〈-〉
20
bens somnum. piger. tardus. et hebes. Cui nullo modo acci-
21
dit caluitium. coriza tamen et reumate valde molestatur et
22
frequenter ei accidunt.
23
¶ Calida vero complexio et humida: et frigida: et sicca secundum
24
hoc quod alicui ex suis simplicibus appropinquant. suas osten〈-〉
25
dunt significationes. Si enim simplices equales fuerint signi〈-〉
26
ficationes quoque erunt equales.
27
|II.10|¶ De signis complexionis cordis. Capitulum .X.
28
COrdis complexio si calida fuerit. pulsus velox erit
29
et frequens: cui anhelitus similis reperitur. Et su〈-〉
30
per pectus pili multi sunt et spissi: quod etiam tactu
31
calidum sentitur. huiusmodi cordis complexionem habens
32
audax est et obstinatus et multe iracundie. Habitudo pre-
33
terea corporis in magnitudine et paruitate sua considerata
34
complexionem demonstrat cordis. Pectus enim si magnum
35
fuerit cordis caliditatem et magnitudinem proprie manifesta-
36
bit. Quod adhuc manifestius erit. si cum hoc caput paruum fue〈-〉
37
nit. aut etiam non fuerit magnum. hoc enim si ita fuerit. alia non
38
oportebit attendere signa. Simili quoque modo si pectus
1
paruum fuerit et caput magnum aut mediocre: proprie cordis
2
paruitas et sue complexionis frigiditas demonstrabitur. Quod
3
si pectoris magnitudo: capitis magnitudinis: aut pectoris
4
paruitas: capitis paruitati proportionalis extiterit: alia at-
5
tendere debes signa. Frigida autem cordis complexio: paruum
6
facit pulsum cui anhelitus similis inuenitur. Pectus quoque pau〈-〉
7
cos habebit pilos. et subtiles. Et pectus tangentibus frigidum oc-
8
curret. Qui huiusmodi cordis complexionem habuerit timidus et pi〈-〉
9
ger erit. ¶ Complexio autem sicca si fuerit pulsus erit durus: et
10
totum corpus inuenietur musculosum et fuscum pectus quoque
11
pauca habebit carnem: sed venas habebit manifestas: et pilo〈-〉
12
sum erit. et cutem grossam et duram. ¶ Humida autem le-
13
nem facit pulsum: et pectus a pilis nudum carnem quoque pe-
14
ctoris mollem ac suauem. ¶ Complexio calida et sicca pulsum
15
reddit durum et velocem: et frequentem et multos in pecto-
16
re pilos: et fortes: et spissos: et in femore similiter. Anheli-
17
tus quoque ex ea magnus prouenit et frequens. Totum preterea
18
corpus tactu calidum sentitur: et musculosum: atque manife-
19
stas habens venas: huiusmodi complexionem cordis habens ira-
20
scibilis erit et obstinatus. Frigida autem et humida complexio〈-〉
21
his contraria operatur.
|II.11|¶ De signis complexionis epatis. Capitulum .XI.
22
COmplexionis epatis caliditas ex venarum amplitu〈-〉
23
dine et magnitudine et ex stercoris siccitate sepius
24
reperta cognoscitur. Preterea appetitus est fortis
25
et in corpore multa colera rubea generatur. Urina quoque et egestio
26
tincte sunt: et sitis multa. Et calida cibaria ei nociua sunt.
27
Et sub hypocundrijs pilorum inuenitur multitudo. Epatis vero
28
frigiditas: ex omnibus signis que predictis sunt contraria
29
cognoscitur. ¶ Sed eius siccitas ex sanguinis paucitate et
30
est hoc quod corpus est macrum: et venter gracilis: et quod color pau〈-〉
31
ca participat pulchritudine cognoscitur. Humiditas vero eius
32
ex omnibus signis que his predictis contraria existunt. perpendi
33
potest. ¶ Quod si caliditas cum siccitate ei dominatur. cogno-
34
scitur eo quod signa calide complexionis sunt manifesta: et in vlti-
35
mo existunt fortia. ¶ Eius quoque humiditas cum frigiditate
36
cognoscitur. ex hoc quod significationes frigide complexionis
37
fortes existunt et in vltimo sunt manifeste.
38
|II.12|¶ De signis complexionis pulmonis. Capitulum .XII.
1
CUm pulmo calidus fuerit: vox erit grossa: et anhe-
2
litus magnus et pectus amplum et magnum. Cui minui-
3
tur nocumentum a frigidi aeris attractione: et magni〈-〉
4
ficatur ipsius nocumentum aeris calidi attractione. Si autem
5
pulmonis complexio frigida fuerit: omnia his contraria euenient.
6
Cum autem sicca fuerit vox erit clara: et per os pauce proijcient-
7
tur superfluitates.
8
¶ Humida autem si fuerit contraria his euenient.
9
¶ Signationes vero complexionum compositarum ex simplicium
10
cognitionibus haberi possunt.
11
|II.13|¶ De signis complexionis stomachi. Capitulum .XIII.
12
CUm stomachi complexio calida fuerit digestio for-
13
tior erit appetitu: et subtilia cibaria vt volatilium
14
caro et edulina in ipso corrumpentur. Grossa vero ciba-
15
ria vt vacina caro: et frumentum coctum bene in ipso digerun〈-〉
16
tur: et sitit multum: famem etiam tolerare non potest. Accidit enim
17
huiusmodi habentibus stomachum ex ea capitis dolor et verti-
18
go. Irascibilis quoque est et acutus. ¶ Frigida vero cum fuerit his
19
hominibus contraria euenient. Appetitus enim maior est digestione:
20
cibaria quoque grossa in eo corrumpuntur. Quamobrem apud ipso〈-〉
21
rum corruptionem acida sequitur eructuatio: quemadmodum apud
22
ipsorum corruptionem in stomacho calido est fumosa. Ciborum pre-
23
terea frigidorum appetitus erit. Et quorum multa comestione le-
24
sio proueniet. ¶ Cum autem stomachi complexio humida fuerit:
25
sitis minnetur: et saliue multitudo ab ore profluet: nauseam quo-
26
que cito patietur: et vomitus cito proueniet. Scotomiam quoque
27
et vertiginem cito patietur: cum autem complexio est sicca omnibus his con〈-〉
28
traria operatur. Sitis nanque est multa: et egestio est sicca.
29
¶ Preterea cum cibaria in stomacho moram fecerit et non cito
30
ab eo descenderint. sed cum quadam duricie: et appetitus fortis
31
non fuerit: nec purus stomachus debilis erit. Contraria vero
32
his cum stomacho dominata fuerint stomachi fortitudo signi-
33
ficabitur. ¶ Ex multa quoque comestione semel facta cum ali-
34
quis grauatus fuerit. non autem ex multa comestione in di-
35
uersis horis facta leditur sed facile et bene digeritur: signi〈-〉
36
ficatur quod illius stomachus est fortis: licet paruus sit.
37
|II.14|¶ De signis complexionis
38
testiculorum. Capitulum .XIIII.
1
UEsticuli cum calidi fuerint: vicine partes multis et
2
spissis vestientur pilis. Uirga quoque eorum fortiter eri〈-〉
3
getur. Sperma erit grossum. Coitum quoque velo〈-〉
4
citer explebit: et tempestiue: ante scilicet pubertatis tempora. Ad
5
coitum feruens erit: vene preterea que sunt in virge superfi-
6
cie grosse sunt et manifeste. Ipsius quoque chorde fortes repe-
7
riuntur et grosse. Cutis autem ipsam et testiculos circumdans. grossa
8
et spissa et aspera conspicitur. frigida autem cum fuerit comple〈-〉
9
xio omnia his contraria apparebunt. ¶ Quando autem comple-
10
xio sicca erit: sperma in quantitate paucum inuenietur et spissum.
11
virga vero non solum non erigetur: verum etiam debilis erit. Cum
12
autem complexio humida fuerit: sperma in quantitate multum
13
et in qualitate subtile erit. virga vero non erigetur. Est enim
14
laxa et non fortis: chorde etiam eius similes ei inuenientur.
15
Ipsius vero cutis lenis est: cuius locus a pillis nudus existit.
16
¶ Et cum complexio calida fuerit et humida: multa erit vir-
17
ge erectio: et sperma multum et erit venereus. et multum in vene-
18
rem potens. ¶ Frigida autem et sicca cum fuerint. omnia his
19
accident contraria.
20
|II.15|¶ De nominandis summis eximijs et necessarijs: quarum auxi〈-〉
21
lio aliquis complexiones cognosere potest. Capitulum .XV.
22
TOtius corporis complexio membrorum principa-
23
lium: et proprie cordis et epatis: et cerebri et te-
24
sticulorum complexionibus similis inuenitur. ¶ Cor〈-〉
25
pora quidem in quibus istorum membrorum complexiones diuer〈-〉
26
se inueniuntur alijs sunt deteriora corporibus. Hec namque cor-
27
pora incessanter infirmantur. Etates quoque et regiones: non
28
minima in complexionibus operari videntur. Etas nanque
29
puerilis omnibus etatibus humidior inuenitur. Senilis au-
30
tem omnibus est frigidior. Homo enim a natiuitate vsque
31
ad senium desiccari non cessat donec nihil fiat. ¶ Senium namque
32
non est aliud: nisi magnum in corpore siccitatis dominium.
33
¶ Snperfluitatum[*]Snperfluitatum corrupt for Superfluitatum autem multarum que a senibus cum tussi et
34
emunctionibus profluunt causa est quod foramina suorum membrorum
35
superfluitatibus et humoribus crudis plena sunt. Ipsarum quoque
36
venarum et suorum membrorum corpus in vltimo siccitatis existit.
37
¶ Et siccitas et fuscus color: et pulchritudinis: ac tenerita-
38
tis: et humiditatis minoratio in eis manifesta sunt. ¶ Pue〈-〉
1
rorum vero caliditas secundum quantitatem maior est: iuuenum autem
2
in qualitate fortior vel acutior. ¶ Senum preterea comple-
3
xio: respectu eorum qui in senio sunt constituti: calida est et humida.
4
Iuuenum vero comparatione: frigida dicitur et sicca. ¶ Ex regio-
5
nibus vero que calide sunt: complexionem reddunt sicciorem:
6
et corporis superficiem adurendo intendunt. Intestina vero et
7
membra interiora frigida efficiunt. ¶ Regiones autem que
8
frigide sunt: humores in corpore conseruant. corporis quoque
9
superficiem: in lenitate et nuditate corporum sclauorum dispositio-
10
ni similem reddunt. ¶ Sed intestina et alia interiora mem-
11
bra superflue calida constituunt. ¶ Unde in nigris capillorum
12
crispitudo: et in arabicis color rubeus fuscum habens am-
13
mixtum: non absolute significant quod eorum complexio sit ca〈-〉
14
lida. ¶ Lenitas quoque cutis parthorum: et eius a pilis nudi-
15
tas atque albedo non significat eorum complexionis frigidi-
16
tatem: immo parthorum interiora. nigrorum interioribus mul-
17
tum sunt calidiora: atque omnia nigrorum corpora: parthorum
18
corporibus valde sunt sicciora. ¶ In regionibus autem que
19
inter caliditatem et frigiditatem temperate existunt significa〈-〉
20
tio ex qua superficiei habetur notitia super ipsius interiora ve〈-〉
21
ra est et firma. ¶ Consuetudo etiam in complexionibus diuer〈-〉
22
sa operatur. Comedendi enim et bibendi et dormiendi largi-
23
tas complexionem facit humidam: his vero contraria siccam red-
24
dunt complexionem. Quapropter cum hominem grossum et
25
carnosum viderimus cuius preterea ample sint vene: intellige〈-〉
26
re debemus huius corporis magnitudinem non naturalem sed
27
accidentalem fore. Quamobrem inter carnosum corpus et pin-
28
gue diuidere debemus. Carnis enim multitudo sanguinis
29
multitudinem: et calidam et humidam sequitur complexionem. Mul-
30
ta autem pinguedo: humiditatis multitudinem. et frigidam et hu〈-〉
31
midam imitatur complexionem.
32
|II.16|¶ De nominatione significationum particularium que alias quandoque
33
iuuant significationes in cognoscendis complexionibus. Capitulum .XVI.
34
UOx grossa caliditatem complexionis. Gracilis vero
35
complexionis innuit frigiditatem. ¶ Loquendi
36
velocitas calidam significat complexionem: ve-
37
locitas aperiendi et claudendi oculos: caliditatem signifi-
38
cant complexionis.
1
¶ Nam si acuitas: et collum longum et epiglotis foris prominens
2
et vox acuta et pulchra complexionis demonstrans siccitatem.
3
¶ Oculorum magnitudo foris prominentium. humidam porten〈-〉
4
dit complexionem. ¶ Oculi in latitudinem corporis tendentes par〈-〉
5
thorum oculis similes corporis humiditatem designant.
6
¶ Capillorum crispitudo qui sursum eleuantur: complexio-
7
nis caliditatem demonstrat. ¶ Narium amplitudo et in ma〈-〉
8
xillis carnium multitudo: et in genis pilorum paucitas comple-
9
xionis significant humiditatem. Traulitas vero humiditatem
10
innuit complexionis. ¶ Fetor corporis calidam demonstrat
11
complexionem. Color citrinitati parumper propinquus: et fa-
12
cies parum tumida: et palpebre inferiores tumorem ordeolo
13
similem habentes omnia hec epatis innuunt debilitatem.
14
Dentium raritas: et eorum debilitas totius corporis imbecilli〈-〉
15
tatem: et vite breuitatem significat.
16
¶ Nasus quoque curtus: et os paruum dentes curti et grossi
17
humidam declarant complexionem: et frigidam. Extremitatum
18
lenitas: et earum tenuitas. atque equalitas humiditatem demon〈-〉
19
strant complexionis.
20
¶ Manus et pedes cum pulchri fuerint et parui totius cor〈-〉
21
poris complexionem esse debilem: et ipsius caliditatem fore
22
paucam demonstrant.
23
|II.17|¶ Significationes debilitatis neruorum. Capitulum .XVII.
24
PAuca laboris tolerantia: et cum fortis fit operatio
25
tremor et debilitas in coitu: atque ex aque frigide
26
potu: laxatio: et iuncturarum paruitas ac chordarum
27
subtilitas: et cutis et forme eius tenuitas. Quod etiam humi〈-〉
28
das habentibus complexiones magis accidit.
29
|II.18|¶ De signis complexionis membrorum humidorum. Capitulum .XVIII.
30
COr omnibus corporis membris calidius est. Ab eo
31
enim calorem totum recipit corpus. vnde ipsum quasi
32
fons et innati caloris origo inuenitur
33
¶ Epar vero post cor. in caliditate secundum existit.
34
¶ Post epar vero sunt carnes. Adeps vero carne frigidior est.
35
¶ Cerebri complexio frigida est et humida.
36
¶ Ossis preterea complexio: similiter frigida est et sicca.
37
¶ Cartilagines vero et ligamenta: ac chorde: et corpora venarum
38
atque panniculi: omnia hec complexionem habent frigidam et siccam. mi〈-〉
1
nus tamen quam os. ¶ Cutis complexio temperata est proprie ta〈-〉
2
men ea que in volis manuum hominis temperati reperitur.
3
¶ Neruorum complexio diuersificatur. Nam qui a cerebro nascun〈-〉
4
tur: humidiores sunt. Qui vero a nucha oriuntur: in sua com〈-〉
5
plexione cutis complexioni vicinantur.
6
¶ Glandularum complexio: que lac et sperma: et saliuam generant
7
frigida est et humida. ¶ Carnis vero substantia: in membris di〈-〉
8
uersa inuenitur: que in vnoquoque membrorum propriam tenet complexionem.
9
¶ Carnis enim pulmonis complexio: a complexione carnis renum
10
diuersa est. Sermo tamen hec diffiniens: ab huius libri in-
11
tentione remoueri inuenitur.
12
¶ De humiditatibus autem et humoribus: sciendum est quod cole〈-〉
13
ra rubea omnibus alijs humoribus est calidior: et cum hoc fle-
14
gmatis et sanguinis comparatione est sicca: flegma vero om-
15
nibus alijs humoribus frigidius inuenitur et humidius.
16
¶ Colera quoque nigra respectu sanguinis est frigida aliorum
17
vero humorum comparatione est sicca. Preterea sanguis
18
respectu flegmatis: et colere nigre. calidus vtriusque vero co-
19
lere comparatione humidus conspicitur. Cuius quidem species
20
diuerse sunt sicut et flegmatis: quarum vna frigidior alia ha〈-〉
21
betur fellis similiter species vel colere quedam alijs est acu-
22
tior siccioris et qualitatis. Sanguinis itidem quidam alio
23
temperatior est: ita vt sit per comparationem ad sanguinem bonum
24
colericus et flegmaticus et melancolicus.
25
|II.19|¶ De significatione repletionis. Capitulum .XIX.
26
SI quod in venarum foraminibus inuenitur tante fue〈-〉
27
rit magnitudinis ac multitudinis: quod venas exten-
28
dat et inflet: proueniet dispositio: que a medicis re-
29
pletio secundum foramina vel ex foraminibus vocatur. Et quando quod
30
in eis est eius ex quo corpus nutriri debet mensuram adeo
31
excedit: quod natura aliquid ex eo vt in corporis nutrimento
32
non necessarium dimittit: quia conuertere illud non potest: neque
33
ei dominari valet: prouenit inde dispositio: que a medicis
34
secundum virtutem repletio nominatur. He autem vtreque dispositiones egritu〈-〉
35
dinum sunt generatiue. ¶ Repletionis autem illius que est secundum fo〈-〉
36
ramina significatio est coloris rubedo: et corporis caliditas cum eius〈-〉
37
dem intensione: alicum quoque et ositationum multitudo: et
38
somnus multus: et venarum repletio cum ipsarum tensione. san-
1
guis similiter ex naribus et gingiuis guttatim fluens cum
2
vtreque parum tacte fuerint: et capitis proprie atque oculo-
3
rum et timporum grauitas: et ingenij atque sensus turbulen-
4
tia: et pulsus magnitudo: cuius etiam dispositio sit similis sue di〈-〉
5
spositioni cum lapsus est: et quod ante multa comestione et pota〈-〉
6
tione fuit visus: et somno superfluo: ac multa quiete. ¶ Reple〈-〉
7
tionis autem que secundum virtutem contingit: significationes iste sunt.
8
Appetitus casus et ad motiones grauitas: et pigritia et dis-
9
solutio: et laxitas. Omnia enim hec si sine coloris rubedine: et
10
membrorum extensione fuerint proprie predictam significant
11
repletionem. Pulsus quoque in hac repletionis spetie non
12
est magnus: vrina quoque non est tincta neque cocta.
13
|II.20|¶ De cognoscendo quis quattuor humorum dominetur. Capitulum .XX.
14
SIgnificationes omnes prime duarum repletionis spe-
15
cierum: sanguinem dominari ostendunt. Pruritus pre-
16
terea loci ex quo sanguis solet minui: et oris dulce-
17
do preter solitum: et parui in ore vesice: et in corpore carbunculi:
18
atque vrina rubea et spissa: et si preter ista etas sit iuuenilis: et cor〈-〉
19
pus sit bone habitudinis: multas habens carnes: et cibaria
20
quibus in precedenti tempore vsus fuit sanguinis generatiua fue-
21
runt: proculdubio sanguinis abundare significatur.
22
|II.21|¶ De significatione dominij colere rubee. Capitulum .XXI.
23
COloris citrinitas: et oris amaritudo: atque multa
24
in ore siccitatis et sitis multa: ac appetitus debili〈-〉
25
tas: et nausea: atque vomitus citrinus et viridis: et ama-
26
rus: et egestio mordicatiua: ac lingue siccitas: et ipsius aspe〈-〉
27
ritas: et eorum que in albis oculorum apparent citrinitas: et
28
vrina tenuis ignea et clara: quecumque harum significationum
29
apparuerit: si cum hoc tempus estiuum fuerit: et etas iuueni-
30
lis: et cibaria quibus ante vsus fuit pauca vel calida: et labor
31
precessit multus: et somnus paucus: atque corporis complexio calida
32
inuenitur: tunc fiducia habenda est de eius dominio.
33
|II.22|¶ De significatione colere nigre. Capitulum .XXII.
34
ARdor stomachi multitudo canini appetitus et fu〈-〉
35
scus color: et sanguinis nigredo ac spissitudo: et
36
vrina nigra vel rubea fusco participans colore vel vi-
37
riditati appropinquans: corpus preterea tale sit in quo nigra
38
generari solet colera. in corporibus enim albis et crassis: et nu〈-〉
1
dis a pilis: colera nigra vel raro vel nullomodo generatur.
2
¶ In corporibus autem bruno colorati colore: et macri atque co〈-〉
3
lorem habentibus ex rubeo et fusco commixtum: et musculosis: et
4
in corporibus ruffis.[*]ruffis. corrupt for ruffis. et rubeis quando multum laborant vel male regun〈-〉
5
tur: et si cum hoc cibaria quibus prius vsus fuit colere nigre
6
generatiua fuerunt et ipsius regimen simile. et corpori pre-
7
terea acciderunt scabies: et morphea nigra: et pustule male:
8
et splenis augmentum: quando ista affuerint: non est amplius
9
dubitandum coleram nigram dominari.
10
|II.23|¶ De significatione dominij flegmatis. capitulum .XXIII.
11
MUltitudo viscose saliue. et sitis paucitas et vrina
12
alba. et pigritia. et ebetudo. et victoria somni. atque
13
corporis mollities. et digestionis tarditas. et pre-
14
terea si cum hoc complexio fuerit frigida. et tempus hyemale.
15
Homo quoque ante hec paruo fuerit vsus motu. et pauco exer〈-〉
16
citio. et multa comestione. cibaria etiam quibus vsus fuit secundum
17
maiorem partem flegmatis generatiua fuerunt. atque aque dul-
18
cis balneo vsus fuit. tunc significationes fortiores erunt et
19
firmiores in flegmatis dominij significatione.
20
|II.24|¶ De somniorum significationibus. capitulum .XXIIII.
21
SOmniorum preterea significationes predictis mul〈-〉
22
totiens ammisceri solent. Cum enim aliquis in som〈-〉
23
no pluuias multotiens videt. et mare et fluuios.
24
multa in eius corpore humiditas adesse significatur. Ignes
25
vero et fulgura: ac lites cum aliquis frequenter in somnis
26
aspicit: colera rubea in ipso abundare monstratur.
27
¶ Colores autem rubeos: et tinctos: ac nuptia et cibaria dul〈-〉
28
cia et ventosas atque fluxum sanguinis: et flobothomiam si ali〈-〉
29
quis somniauerit: quod sanguinis multitudo sit declaratur.
30
¶ Cumque multa fusco colore tincta: atque nigredinem et timores
31
ac pauores: in somno aliquis aspicit: colere nigre operatio significatur.
32
¶ Et cum aliquis in somno videt se manere quasi in loco ni-
33
uis. vel frigido a quo leditur. frigoris significatur victoria.
34
His autem contraria si visa fuerint contrarie erunt signifi-
35
cationes. Et si aliquis videt se quasi in balneo: vel in sole:
36
vel quasi canicularibus exponatur diebus: vel igne exces〈-〉
37
sus significatur caliditatis. Et cum aliquis somniauerit se qua
1
si volare et inuadere sicut accipiter et inuadere et capere: sicci-
2
tatis demonstrabitur excessus: atque humorum leuitas et subtilitas.
3
Si quis etiam se quasi ab aliquo grauari somniat: repletio-
4
nem laborare ostenditur. Quicumque etiam se per loca quasi cenosa
5
incedere videt. fetidum habentia odorem putridos in corpore de-
6
monstratur habere humores. His vero contraria: contrariam habent
7
significationem. Qui autem in somnis videt quod quasi incedat per
8
hortos bonum habentes odorem suorum significatur equalitas hu-
9
morum: et quod a putredine valde sunt remoti. Per loca vero quasi
10
angusta et per foramina si quis se ambulare conspicit instru-
11
menta anhelitus grauem pati egritudinem demonstrantur que ipsum
12
tantam aeris quantitatem attrahere vetat: qnanta[*]qnanta corrupt for quanta est necessaria.
13
|II.25|¶ De comparatione vel emptione captiuorum. Capitulum .XXV.
14
IN primis captiui color cum summa intueri diligen〈-〉
15
tia oportet. Color enim cum in rubedine minuitur. epa〈-〉
16
tis infirmitas vel splenis vel stomachi significatur:
17
vel quod emorroydas patiatur a quibus sanguinis effluit multi-
18
tudo. Post hec vero totius corporis superficies in loco claro: et lu-
19
minoso considerari debet. Ne morphea subtilis si in ipso fue〈-〉
20
rit vel impetiginis initium occultari possint. Morphea enim
21
in suo initio valde est occulta. Ipsa namque non est tunc nisi al-
22
bedo: vel nigredo subtilis. que paulatim procedendo cum sui
23
additione completur. Impetigo quoque non est aliud in sui initio:
24
nisi crispitudo que loco acidens[*]acidens corrupt for accidens cum additione semper de die in
25
diem crescit. ¶ Preterea si in aliquo loco corporis nerui. vel
26
cocture similitudinem vel signum aliquod habuerit cum summo
27
studio considerandum est ne in hoc loco forsitan habuerit baras.
28
propter quam combustus sit: vel excoriatus: vel tinctus: vt occul〈-〉
29
tari posset. Que cum senuerit vel longi fuerit temporis: tinctu-
30
ram quasi debilem amittet et amplificabitur albaras vltra lo-
31
cum cocture et excoriationis. Cumque nerui dubitatio occur-
32
rit: ipse in balneo ponatur et cum aqua calida fortiter prius
33
fricetur. et cum semine alusuen. et baurac atque aceto. deinde
34
consideretur etiam si in loco in quo coctura vel excoriatio fieri
35
non solet: fuerit coctus vel excoriatus suspectior haberi debet:
36
ideoque magis fricari debet. Preterea summitas et extremi〈-〉
37
tas cocture cum magna inquisitione considerari debet. In his
38
enim locis euidentius apparet. Postea vero querattur quod queren〈-〉
1
dum est: et quod dicitur sciatur. ¶ Deinde vero capitis pili atque to-
2
tius cutis considerandi sunt: an sit in ea furfur: vel rubor. Au-
3
ditus quoque acuitas perquirenda est et verba ipsius et sensus atten-
4
denda sunt. Pupille etiam attendende sunt: an sint in magni-
5
tudine equales: eiusque visionis acuitas. et albedinis que in ocu-
6
lis est claritas considerande sunt. Cum enim in eis est fuscus co-
7
lor turbiditate participans lepram designant. Et quando in eis est
8
citrinitas. egritudo epatis significatur. Et quando vene rubee mul〈-〉
9
te et manifeste sunt in eis patitur sebel. ¶ Palpebre quoque
10
eius considerande sunt si multe sint et cito mobiles. Grosse
11
autem si sunt plerumque sunt scabiose vel sunt ad scabiem preparate.
12
Que vero grauiter mouentur et difficile sunt male. Oportet
13
enim illum cuius talis est dispositio sua quando a somno con-
14
citatur tamdiu fricare palpebras donec aperiantur. Lachryma-
15
le quoque quod a parte naris est: exprimendum est. decurret
16
enim forsitan humor ab eo occasione fistule si ibi est. ¶ Pili
17
preterea palpebrarum et ciliorum oculorum perquirendi sunt. Si
18
enim fuerint rari. malum significabunt. et proprie si cum hoc
19
raucus fuerit: et faciem habuerit rubeam. ¶ Deinde cum
20
magna diligentia anhelitus per os et nares attendatur: ne
21
malus sit ibi odor. ¶ Narium quoque figura consideretur.
22
Magne enim et forte si fuerint: fistulam in se continebunt:
23
ideoque in sole conspici debent. ¶ Itemque anhelitus atten-
24
dendus est: si sit facilis. ¶ Dentium preterea modus obser-
25
uandus est. videlicet si sunt recti. et fortes. et mundi. et si ali-
26
qui eorum mouentur. vel corroduntur. ¶ Dentes enim for-
27
tes diu permanent. Minuti vero vel debiles cito cadunt. pre-
28
ter hoc quoque totius corpororis debilitatem pronosticantur.
29
¶ Deinceps eius collum consideretur si est equale. et comprimatur
30
et videatur si est ibi aliquis locus tumidus: vel cicatricem ha〈-〉
31
bens. Fortassis enim glandule ibi erunt: ex quibus scrofu-
32
le cito generabuntur. ¶ Pectus preterea attendatur si est amplum
33
et multas habens carnes. Paruum enim si fuerit et macrum et
34
spatule foris prominuerint: ptisis significabitur. Post hec vero
35
supinis iacens statuatur: et totus eius venter perquiratur:
36
attendendo si tumor vel dolor inueniatur ibi cum comprimitur.
37
et precipue in loco epatis. et splenis et oris stomachi. Dein-
38
ceps precipiatur ei vt incedat. cuius gressuum attendatur vir〈-〉
1
tus. Deinceps aliquid constringere iubeatur. et sue constrictio-
2
nis fortitudo consideretur. debilis enim si fuerit omnium ner-
3
uorum debilitatem demonstrabit. ¶ Postea vero precipiatur
4
vt currat. et attendatur an post cursum asma ipsum inuadat vel
5
tussis. Manus preterea ipsius et pedes adinuicem comparan-
6
do respiciantur. Una enim fortasse altera maior inuenietur.
7
¶ Iuncturarum quoque dispositio consideranda est si ad motio〈-〉
8
nes scilicet preparate sunt. Deinde crura sunt inspicienda: an in
9
eis vene magne et grosse: et ample inueniantur. Ex his enim
10
varices et elephantia sepe accidunt. Alia etiam omnia que
11
in complexionum cognitione attendenda fore diximus. ad has
12
res adiuuant cognoscendas.
13
|II.26|¶ Significationum capillorum. Capitulum .XXVI.
14
CApilli lenes timoris sunt significatiui. Crispi au-
15
tem audaciam significant. In ventre etiam pilo-
16
rum multitudo reperta: luxuriosum demonstrat.
17
Super dorsum vero si multi fuerint pili. audacia iudicabitur.
18
Sed si super spatulas et collum multitudo fuerit pilorum:
19
dementia et obstinatio significabuntur. In ventre quoque
20
et pectore pillorum multitudo reperta: sapientie innuit pau〈-〉
21
citatem. Pili in capite vel in toto corpore stantes reperti
22
timorem significant.
23
|II.27|¶ Significationum colorum. Capitulum .XXVII.
24
COlor rufus vel rubeus. sanguinis et caloris innuit
25
multitudinem. Color vero inter rubeum et album
26
medius equalem significat complexionem: si cum
27
hoc cutis a pilis nuda fuerit. Cuius autem color est velut
28
flamma ignis instabilis est et maniacus. Cuius etiam color
29
rubeus et clarus conspicitur verecundus est. Cuius preterea
30
color viridis apparet vel niger irascibilis est.
31
|II.28|¶ Significationum oculorum. Capitulum .XXVIII.
32
CUius oculi sunt magni piger est. Cuius quoque ocu〈-〉
33
li in profundo sunt positi calidus est et deceptor.
34
Cuius oculi foris prominent. inuerecundus est et
35
loquax ac stolidus. Quando autem oculi in corporis lon-
36
gitudine positi fuerint. calidum et deceptorem demonstra-
37
bunt. ¶ Cuius vero pupille multa participant nigredine: ti-
38
midus est. Cuius oculi in colore caprarum oculis similes exi-
1
stunt stolidus est. ¶ Cuius oculi cito mobiles sunt et acute
2
cernentes. deceptor est et callidus: atque latro. Cuius ocu-
3
li sunt adeo immobiles vt quasi lapides sint. callidus est.
4
Cuius vero intuitus mulieris intuitu assimilatur: luxuriosus
5
est. et inuerecundus.
6
¶ Quando autem ita acsi puer esset intuetur: atque tota eius
7
facies et oculi quasi ridere videntur letus est: et diuturna po〈-〉
8
tietur vita. ¶ Cum oculi magni sunt et tremuli: homo piger
9
est et spaciosus: et amator mulierum. Cuius oculi parui sunt
10
ei[*]ei corrupt for et remuli: ac varij valde est iuuerecundus: et mulierum ama-
11
tor. ¶ Cum oculi in rubore prune alias igni assimilantur. ho-
12
mo pessimus est et obstinatus. ¶ Pupilla si est nigra pigrum
13
portendit et hebetem ¶ Oculi varij suo colori citrinitatem ha-
14
bentes ammixtam: qui quasi croco tincti esse videntur: pessi-
15
mos significant mores. ¶ Macule multe circa pupillam in
16
oculo apparentes malum significant hominem. Quod si cum oculus
17
etiam fuerit varius erit deterius.
18
¶ Oculi si parui fuerint: et foras prominentes vt oculi can-
19
cri stultitiam significabunt et stoliditatem. et suas sequentem cupi-
20
ditates. Cum oculi fuerint parui. et multum mobiles. palpebre
21
quoque frequenter palpitantes hominem significabunt pessimum.
22
¶ Pupille in quarum circuitu margarite apparet similitudo.
23
hominem demonstrant inuidum. et verbosum et timidum et pessimum.
24
¶ Oculi qui sunt vaccarum oculis similes. amentia protendunt.
25
¶ Cum pupilla nigra existens talem habet citrinitatem ex
26
qua quasi deaurata apparet hominem malum. homicidam san〈-〉
27
guinem fundentem declarat.
28
¶ Oculi sursum tendentes sicut oculi boum qui et cum hoc
29
rubei videntur et maximi hominem pessimum stolidum. atque stul-
30
tum et ebriosum significant.
31
¶ Oculi autem meliores esse dicuntur. qui inter nigrum et varium medij
32
sunt. si cum hoc nec multum sint radiosi. neque rubedo vel citri-
33
nitas apparet. Oculi enim isti bonam demonstrant naturam.
34
¶ Oculi varij cum citrinitate radiantes: aut vt color lapidis si
35
fuerint virides: hominem significant malum.
36
¶ Preterea homines cum hoc habentes in oculis macu-
37
las rubeas vt sanguis: aut albas: omnibus hominibus sunt
38
deteriores: et magis deceptores.
1
¶ Qui autem pupillam foris prominentem cum totius oculi substan〈-〉
2
tie latitudine habet est amens.
3
¶ Cum oculi profundi fuerint et parui: callidum et decepto〈-〉
4
rem et inuidum iudicabunt.
5
¶ Et quando pili palpebrarum curuantur inferius. vel ad
6
vnam naturaliter partem torquentur. mendacem signifi-
7
cant et callidum et stultum.
8
¶ Homo habens oculos valde tremulos: malus est.
9
¶ Cum oculi fuerint parui: homo erit malus et stultus.
10
¶ Oculus vero si fuerit magnus: minor erit malitia: et stulti-
11
tia maior. ¶ Qui obulos habet varios et virides malus est
12
et latro.
13
¶ Oculi quorum palpebre cum magna palpitant frequentia ho-
14
minem timorosum et maniacum declarant.
15
|II.29|¶ De significationibus superciliorum. Capitulum .XXIX.
16
QUi in supercilijs pilorum habet multitudinem mul〈-〉
17
tarum est cogitationum et multe tristitie: atque eius
18
loquela feda est et grossa.
19
¶ Cuius supercilia longa sunt. arrogans est et inuerecundus.
20
¶ Cuius supercilia inferius descendunt a parte naris et superius
21
eleuantur a parte timporis. inuerecundus est et hebes.
22
|II.30|¶ Significationum narium. Capitulum .XXX.
23
CUius narium extremitas est subtilis homo est di-
24
ligens lites. ¶ Cuius nares magne sunt et grosse
25
pauce sapientie homo est.
26
¶ Cuius narium extremitas longa est. et subtilis festinus est
27
et stultus atque leuis. ¶ Cuius nares late sunt. luxuriosus est.
28
¶ Cuius narium foramina valde sunt aperta irascibilis est.
29
|II.31|¶ Significationis frontis. Capitulum .XXXI.
30
CUius frons plana est rugas non habens litigiosus
31
est et commouens rixas. Cuius frons est rugosa ad
32
medium sui declinans irascibilis est. Qui paruam habet
33
frontem stolidus est. Qui vero magnam habet frontem est piger.
34
¶ Cuius frons vehementer est rugosa: inuerecundus est.
35
|II.32|¶ Significationis oris et labiorum et dentium. Capitulum .XXXII.
36
QUi magnum habet os gulosus est et audax. Cuius
37
magna sunt labia stultus intelligitur et hebes.
38
Cuius labia non bene sunt tincta: egrotans est.
1
Cuius dentes debiles sunt et et[*]et et corrupt for et rari et minuti: totum eius cor〈-〉
2
pus est debile. Cuius canini longi sunt et firmi: gulosus est
3
et malus.
|II.33|¶ Significationis faciei et forme. Capitulum .XXXIII.
4
CUius facies hominis ebriosi faciei assimilatur: ebrio〈-〉
5
sus est. Iracundo vero cum assimilatur: irascibilis est.
6
Cum autem verecundo inuenitur similis verecundus est. Cu-
7
ius facies carnosa est. piger est et stultus. Cuius maxillarum
8
caro grossa est grosse nature. Qui subtilem habet faciem: multarum
9
est cogitationum. Cuius facies vehementer rotunda est: stultus
10
existit. Cuius facies est per maxima: piger est. Cuius facies
11
est valde parua malus est et callidus et adulator. Cuius fa-
12
cies est deformis: mores habere bonos non potest nisi raro
13
Cuius facies est longa inuerecundus est. ¶ Qui timpora habet
14
inflata. et venas arteriatas grossas: irascibilis est.
15
|II.34|¶ Significationum aurium. Capitulum .XXXIIII.
16
CUius aures magne sunt stolidus est et longe vite.
17
|II.35|¶ Significapitulum vocis et anhelitus et loquele. Capitulum .XXXV.
18
CUius vox est valde grossa et alta audax est. Cuius
19
loquela est velox festinus est. et parui intellectus. Cuius lo〈-〉
20
quela cum quadam festinatione velox est festinus est. irascibi〈-〉
21
lis: et malorum morum. Cuius anhelitus longus est: vilis est.
22
Qui vocem habet grauem sui ventri seruiens est. Cuius vox est
23
aspera inuidus est: et malum in corde tenet occultatum. Boni〈-〉
24
tas vocis stultitiam et paucam demonstrat sapientiam.
25
|II.36|¶ Significationum carnium. capitulum .XXXVI.
26
CArnes multe et dure: grossum declarant sensum
27
et intellectum. Carnes vero lenes bonam naturam si-
28
gnificant et intelligentiam.
29
|II.37|¶ Significationum risus. capitulum .XXXVII.
30
QUi multum ridens est benignus et omnibus est conue-
31
niens neque pro rebus aliquibus sollicitus est. Qui vero
32
parum ridet: huic contrarius est. Displicent enim ei
33
omnia hominum facta. Qui alta ridet voce: inuerecundus est.
34
Qui autem cum ridet tussit: aut inspirandi difficultatem pati〈-〉
35
tur: inuerecundus est et tyrannus.
36
|II.38|¶ Significationum motuum. Capitulum .XXXVIII.
37
MOtus tardus: significat hebetudinem. Motus festi-
38
nus leuitatem designat.
1
|II.39|¶ Significationum colli. Capitulum .XXXIX.
2
QUi collum habet curtum callidus est et ingeniosus
3
Cuius collum est longum et gracile stolidus est: et
4
garrulus atque timidus. Qui grossum habet collum
5
durum ac forte iracundus est et festinus.
6
|II.40|¶ Significationum costarum. capitulum .XL.
7
COstarum fortitudo: et super ipsas carnium multitudo
8
stoliditatem declarat. Corporis subtilitas. multam signi〈-〉
9
ficat astutiam. Uentris magnitudo libidinis declarat nimie〈-〉
10
tatem. Costarum gracilitas: ac earundem subtilitas: cordis
11
innuit debilitatem.
|II.41|¶ Significationum dorsi. Capitulum .XLI.
12
DOrsi amplitudo. fortitudinem declarat et arrogan-
13
tiam: atque ire vehementiam. Dorsi vero curuitas mo〈-〉
14
rum innuit malitiam. Equalitas dorsi bonum est
15
signum.
|II.42|¶ De siginificationibus spatularum. Capitulum .XLII.
16
SPatula subtilis sensus ostendit paucitatem. Spatu-
17
la lata bonum indicat intellectum. Capitis spatule ele-
18
uatio valde elongata stultitiam significat.
19
|II.43|¶ Significationum brachiorum. Capitulum .XLIII.
20
CUm brachia adeo fuerint elongata: vt manus ad ge〈-〉
21
nua attingant subtilitatem anime et arrogantiam ac re〈-〉
22
gendi designant cupiditatem. Cum brachia multum
23
culta sunt. hominem timidum: et malitie amatorem significant.
24
|II.44|¶ Significationum volarum manuum. Capitulum .XLIIII.
25
MAnus leues et subtile sapientiam multam et bonum
26
designant intellectum. Manus valde curte stulti-
27
tiam significant. Manus grociles et multum longe
28
tirannidem declarant atque stultitiam.
29
|II.45|¶ Significationum ancharum coxarum et pedum. Capitulum .XLV.
30
PEdes in quibus carnis est multitudo atque ipsius
31
duricies: mali intellectus hominem portendunt
32
Pedes parui et pulchri: hominem fornicatorem et
33
iocundum innuit. Cum calcaneum est gracile: timorem signifi〈-〉
34
cat. Grossum vero et forte cum fuerit fortitudinem indicabit.
35
Cum cauille vtrinque atque crura grossa fuerint. hebetem et
36
inuerecundum demonstrabunt. Coxe cum exterius multas ha〈-〉
37
bent carnes: fortitudinis imbecillitatem atque laxitatem de〈-〉
38
clarant. Quando coxarum ossa foris prominuerint audaciam
1
significabunt. Ancharum quoque ossa cum exterius tenduntur:
2
fortitudinis demonstrant multitudinem et virilitatem. An-
3
charum gracilitas: mulierum sigmificat[*]sigmificat corrupt for significat amatorem et corporis
4
debilitatem atque timorem.
5
|II.46|¶ Significationis passuum. Capitulum .XLVI.
6
CUius passus ampli sunt et tardi spatiosus alias pi-
7
ger est. Cuius passus veloces sunt et breues festi-
8
nus est: et pro rebus quibuslibet valde sollicitus. quas tamen
9
disponere ignorat.
|II.47|¶ Significationum audacie. capitulum .XLVII.
10
AUdax est cuius capilli sunt fortes et asperi: et sta〈-〉
11
tuta ipsius erecta: ossa quoque fortia. et extrema:
12
atque coste: necnon iuncture fortitudinem habentes:
13
et magne. Pectus preterea magnum et venter magnus ac spatu〈-〉
14
le magne. Collum quoque forte et grossum in quo carnis non sit
15
multitudo. Est etiam torax latus. et coxe abscondite: atque lacer-
16
tus qui in pulpis cruris ab interiori inuenitur inferius descendit
17
¶ Cutis etiam eius et carnes siccitatis sunt additioris: frons
18
quoque eius venas habens et rugis carens: nec est sine pilis. Sunt
19
preterea audacie signa carnium equalitas et stature erectio: ac
20
iuncturarum et digitorum fortitudo: et ventris gracilitas: et quod
21
eius nates parue vel omnino videntur delete: et quod vtrasque spatu-
22
as magnum distinguit spacium et quod supercilia sunt erecta: et frons
23
non est rugosa. Ipse quoque est valde iracundus. et semper iram conseruans.
24
Est etiam in pectore pilosus: et spatulis.
25
|II.48|¶ Significationum timidi. capitulum .XLVIII.
26
TImidus est cuius capilli sunt plani et statura cur〈-〉
27
ua: et musculi cruris interiores sursum ascendunt
28
¶ Color citrinus et oculi debiles: et frequenter
29
palpitantes. Manus quoque et pedes subtiles et macri. In-
30
tuitus vero eius intuitui tristis similis est.
31
|II.49|¶ Significationum hominis boni intellectus et boni nature. capitulum .XLIX
32
HUius signa sunt. quod carnes sunt lenes: et molles et
33
pauce: medius inter grossum existens et macrum: non
34
multas habens in facie carnes: et ipsius spatule sunt
35
eleuate: cuius coste carnes non habent: et eius color inter rubeum
36
et album est medius et tener et lucidus atque clarus. Cutis preterea est
37
subtilis. Capilli etiam non sunt multi et duri: nec multum nigri
38
Cuius oculi sunt inter varios et nigros medij: sunt etiam molles.
1
|II.50|¶ Significationes corporis habentis bonam naturam. Capitulum .L.
2
CUius signa sunt: quod inter longum et curtum: crassum
3
atque macrum: medium inuenitur: et est album paucam
4
habens ammixtam rubedinem. Manus quoque et
5
pedes: inter magnos et paruos: atque inter multas habentes
6
carnes et paucas medij existunt. Caput preterea corporis
7
magnitudini est proportionale. In cuius collo pauca extat
8
crossities. Capilli quoque eius inter lenes medij et asperos:
9
rubedini parumper vicinantur. Faciesque eius rotunda: et na-
10
res erecte et perpulchre: et in magnitudine equales.
11
¶ Oculi etiam sunt inter nigros et varios medij in quibus
12
humiditas existit: et claritas.
13
|II.51|¶ Significationum hominis philosophi. Capitulum .LI.
14
HUius signa sunt quod eius statura est erecta. Carnis
15
quoque tenet equalitatem: et est albus paruam ha-
16
bens rubedinem ammixtam. Capilli eius inter
17
multos et paucos: et planos et crispos sunt medij: et nigros
18
et rubeos. Manus quoque sunt plane digitos habentes di-
19
uisos. Frons etiam est magna: et oculi inter varios: et nigros
20
sunt medij: molles quoque sunt. Et quod eius intuitus ridenti
21
vel gaudenti similis inuenitur.
22
|II.52|¶ Significationum hominis qui est grosse nature. Capitulum .LII.
23
HUius signa sunt vel quod est multum albus. vel multum
24
brunus: vel fuscus: venter quoque est magnus: et di-
25
giti curti: et facies valde rotunda atque in maxillis
26
carnis multitudo. De suis preterea significationibus est: quod
27
in collo et pedibus: et in eo quod est inter ea multa existit car-
28
nositas. Uenter quoque cum rotunditate foris prominet. Et
29
quod eius spatule sursum sunt eleuate: et frons in rotunditate
30
pile similitudinem: ac si esset gibbosa tenet: multas habens
31
carnes. Mandibule etiam eius magne et crura longa. Est
32
etiam longa facies et collum grossum.
33
|II.53|¶ Significationes hominis inuerecundi. Capitulum .LIII.
34
INuerecundus est: cuius oculi multum sunt aperti:
35
et foris prominentes: et acute intuentes: eius quoque
36
palpebre grosse. Statura autem eius non multum lon-
37
ga. Cum vero incedit. pectus parum per anterius tendit. Cu〈-〉
38
ius preterea spatule eleuate sunt. motuus festinus. Color
1
vero ruffus multum habens sanguinem facies rotundam torax pa-
2
rumper gibbosus. De suis insuper significationibus est: quod ocu〈-〉
3
li multum aperiuntur: et sunt acute intuentes. Est etiam multum
4
loquax.
|II.54|¶ Significationes hominis malorum morum. capitulum .LIIII.
5
HUius signa sunt facies feda: colorem cum quadam
6
obscuritate rubeum habens: cutis faciei sicca: to-
7
tius corporis macies rugosa facies ac capillorum
8
nigredo et lenitas.
9
|II.55|¶ Significationes hominis luxuriosi. capitulum .LV.
10
HUius signa sunt: albedo coloris et rubedinem ha-
11
bens ammixtam: capillorum etiam multitudo et grossi〈-〉
12
ties: lenitas: atque nigredo. Preterea quod super tim-
13
pora multos habet capillos: et quod eius oculi sunt grossi.
14
|II.56|¶ Significationes feminee. capitulum .LVI.
15
IN omnibus animalium generibus femine magis mor-
16
tuum habent animum minusque sunt patientes: et citius
17
conuerti possunt citiusque irascuntur: et velocius sedan-
18
tur: maiorisque sunt caliditatis. Sunt preterea precipites: et in-
19
uerecunde. Caput etiam habent paruum: et faciem et collum subti〈-〉
20
lia. Pectus quoque et spatulas habent magis angusta[*]angusta corrupt for angustas atque
21
costas minores. Coxas vero vtrinque habent grossas: et nates
22
similiter. Earum insuper crura gracilia sunt. Manus autem
23
et pedes tenues. Que in omnibus animalium vt predictum est ge-
24
neribus masculis: et timidiores et deterius inueniuntur mo-
25
rigerate.
|II.57|¶ Significationes eunuchi. capitulum .LVII.
26
EUnuchus malorum est morum. Et enim stultus et cu〈-〉
27
pidus: et presumptuosus. Qui autem castratus non fuit:
28
sed sine testiculis natus vel paruissimos habens: eunu〈-〉
29
chus apparet: cui videlicet barba si nunquam nascitur: deterior est.
30
|II.58|¶ De summa eorum que in consideratione phisono-
31
mie sunt necessaria. capitulum .LVIII.
32
OPortet vt cum iudicare volueris: non vnam tantum atten〈-〉
33
das intentionem: sed inquantum vales ad ipsarum in-
34
tendas aggregationem. Et si quando significationum
35
acciderit contrarietas: ipsarum virtutes et testimonia metia-
36
ris. Deinde ad fortiores ipsarum declina: et earum iudica te-
37
stimonio: et similiter que plures sunt. Preterea scire debes
38
quod faciei significatio et precipue oculorum: omnibus alijs signi-
1
cationibus in fortitudine et firmitudine preiudicat.
2
¶ Completus est tractatus secundus auxilio dei cui gratie
3
sint infinite.
4
|III|¶ Tractatus tertius .XXVIII. continens capitula de mente au-
5
ctoris: quorum vltimum ad faciliorem simplicium inuentionem
6
diuisum est in plura capitula vsque ad numerum. XXXII.
7
Primum capitulum. Dictio vniuersalis per quam fit iuuuamentum ad virtu〈-〉
8
tis nutrimentum et medicinarum.
9
Secundum capitulum. de considerantibus virtutibus seminum domesticorum
10
ex quibus solet fieri panis.
11
Tertium capitulum. de his que fiunt ex tritico et ordeo.
12
Quartum capitulum. de virtute aque.
13
Quintum capitulum. de virtute vini.
14
Sextum capitulum de potibus non inebriantibus.
15
Septimum capitulum de vinis falsis.
16
Octauum capitulum de rubub.[*]rubub i.e. robub
17
Nonum capitulum de carnibus et earum speciebus.
18
Decimum capitulum de carnibus volatilium.
19
Undecimum capitulum de virtutibns[*]virtutibns corrupt for virtutibus membrorum animalium.
20
Duodecimum capitulum de virtutibus quas acquirunt cibaria ex artificio.
21
Decimumtertium capitulum de virtutibus sisamorum.
22
Decimumquartum capitulum de ouis.
23
Decimumquintum capitulum de lacte et his que ex eo fiunt.
24
Decimumsextum capitulum de virtutibus piscium.
25
Decimumseptimum capitulum de semenibus[*]semenibus corrupt for seminibus et speciebus coquine necessarijs.
26
Decimumoctauum capitulum de oleribus et que administrantur ex eis
27
in decoctione.
28
Decimumnonum capitulum de cauguami et magnadhix: et sibaguat
29
id est cibis sale conditis.
30
Uigesimum capitulum de fructibus et pomis.
31
Uigesimumprimum capitulum de redolentibus.
32
Uigesimumsecundum capitulum de speciebus odoriferis.
33
Uigesimumtertium capitulum de oleis.
34
Uigesimumquartum capitulum de vestimentis.
35
Uigesimumquintum capitulum de ventis et aere.
36
Uigesimumsextum capitulum de ciuitatibus.
37
Uigesimumseptimum capitulum de murahabat.
38
Uigesimumoctauum capitulum de medicinis vsitatis.
1
ABsinthium XXVIII.
2
Acatia XXVIII.
3
Assarum XXVIII
4
Abel. XXVIII
5
Antimonium XXVIII.
6
Ammoniacum XXVIII
7
Aniuden XVII
8
Astirgar XIX.
9
Amirberis. XXVIII
10
Azedarach XXVIII.
11
Ameizara lib. VIIII. LIII.
12
Anacardus XXIX.
13
Auellana XX
14
Argentum viuum XXXIIII.
15
Atrimentum. XXXIIII.
16
Arsenicum XXXIIII.
17
Aristologia XXXIIII
18
Alcanna. XXXV.
19
Amomum XXXV.
20
Acetosa XVIII
21
Apium XVIII.
22
Amigdale XX.
23
Aqua calida IIII
24
Ameos. XLI.
25
Ambra XXII.
26
Argentum XLIIII
27
Anisum XXVIII
28
Aloe XLIII. lib. VIII. LIII.
29
Alumen. XLVIII.
30
Anetum. XVIII.
31
Alleum. XVIII.
32
Altea LI.
33
Acetum XII.
34
Aurum. LII.
35
Agaricum LIIII.
36
Abenil. lib. VIII. LIII
37
Asparagi. XVIII.
38
Azegi. XXXIIII.
39
Asarai. XLIII.
40
Asfur. XLIIII.
41
Ataro. LIII.
42
Andachocha. XVIII.
43
Alcorsof. XVIII.
44
Atriplex XVIII.
45
Aqua rosata. XXII.
46
Acorus. XXXIII.
47
Aqua exrinctionis[*]exrinctionis corrupt for extinctionis ferri XXXV.
48
Agaricum lib. VIII. LIII.
49
Arsef. XVIII.
50
Aer. XXV.
51
Anaahadha. cap. XIII.
52
Asanetu. XIX.
53
Aniudem. XIX.
54
Azubel. XV.
55
Anetum conditum sale. XIX.
56
Aloes in diui.[*]in diui. perhaps a reference to the Liber diuisionum cap. CXLII.
57
Agaricus diui.[*]diui. perhaps a reference to the Liber diuisionum cap. CXLII.
58
Aqua casei. diui.[*]diui. perhaps a reference to the Liber diuisionum cap. CXLII
59
BLacte bizantie XXII.
60
Ben XXIX.
61
Bedoard XXIX.
62
Balsamus. XXIII. XXVIII.
63
Baurach XXIX.
64
Bulbus. XXIX.
65
Bellirici. XXIX.
66
Bedarungi. XXIX.
67
Balaustia XXX.
68
Butyrum XV XIII.
69
Bdellium. XL.
70
Bautie. XVIII.
71
Bulgosa XXXIX.
72
Bruculi XIX.
73
Buasmia XXXIII.
74
Blitis. XVIII.
75
Bunch XXII.
76
Basiliscon demonis. XXXIII.
1
Bacelauri. XLVII.
2
COagulum XXVIII.
3
Citrum XXII.
4
Cepe XXVIII. XIX.
5
Corallus XXIX.
6
Castoreum XXX.
7
Caseus XV.
8
Cinamomum XVII.
9
Crocus XXII.
10
Colloquintida. XXXV.
11
Cicer cap. II.
12
Canfora XXII.
13
Camepitheos XXXVIII.
14
Cubebe. XXXVIII.
15
Camedreos XXXVIII.
16
Cuscute. XVI.
17
Ciminum XVII.
18
Carui. XVII.
19
Capparis XIX.
20
Caulis XVIII.
21
Coriandrum XVII.
22
Caro. cap. IX.
23
Crysomilla XX.
24
Calx. XLI:
25
Ciperum XXII. XLII.
26
Cupressus. XLII.
27
Cancer fluuialis. XLII.
28
Cassia. XLII.
29
Cydonium XX.
30
Cordumeni. XLV.
31
Calamus aromaticus. XLVI.
32
Centaurea. XLVI.
33
Cartamus. XLVI.
34
Chitran XLVI.
35
Costus. XXII.
36
Crocoma XLIII.
37
Cambil. XLVI.
38
Climia auri. XLVI.
39
Climia argenti XLVI.
40
Calcantum XLVI.
41
Canabes XX.
42
Cucurbita. XVIII.
43
Cinis. XLVII.
44
Capillus algul. XXIX.
45
Cassia fistula LI.
46
Cauda equi. LII.
47
Cantaris LII.
48
Celidonia. XL.
49
Curth .IIII. lib. VIII. LIIII.
50
Cinamum. XVII.
51
Corigiola XVIII
52
Citroli cum aceto XIX.
53
Canamelis XX.
54
Castanea XX.
55
Condisi. XXXVIII.
56
Centaurea. lib. VIII. cap. LIII
57
Ceruuca. cap. VI.
58
Confectio ex sisamo. ca-
59
pitulum. XIII.
60
Cataif. cap. eodem.
61
Coclea marina. XLV.
62
Cauthar. XVIII.
63
Colloquintida. diui.[*]diui. perhaps a reference to the Liber diuisionum ca-
64
pitulum. CXLII.
65
DArsciscahan. XIII.
66
Dulb. XXXI.
67
Deindar. XXXI.
68
Dragantum XXXVIII.
69
Datili. XX.
70
Dauranech XXXI.
71
Draguntea. XXXIX.
72
EMblicus. XXVIII.
73
Epithimum. li-
74
bro VIII. cap. LIII.
75
Eruca. XVIII.
76
Endiuia. XVIII.
1
Elacterium. lib. VIII. LIII.
2
Es abram. XX.
3
Euforbium. XLIIII. lib. VIII.
4
capi. LIII.
5
Enula. XVIII.
6
Elleborus. LI.
7
Elleborus albus. LI.
8
Ebul. XXIX.
9
Es vstum. XLVI.
10
Electuarium de mirabolanis. XXVII.
11
FAba. cap. II.
12
Flos chiles XXI.
13
Fenugrecum. XVIII.
14
Faseoli. II.
15
Fel. XLIIII. cap. XL.
16
Fuligo XL.
17
Feludem XIII
18
Felengemisch XXI.
19
Firsir. XVIII.
20
Fesich. XVIII
21
Faffassa. XX.
22
Fex aceti XXXI.
23
Folium XLII.
24
Fu. XLIIII.
25
Fusel. XLIIII.
26
Fangenkest XXIX.
27
Felenge. XLIIII.
28
Fulfulmine XLIIII.
29
Fesire. XLIIII.
30
Fesiresim XLIIII.
31
Feluzeharahi.[*]Feluzeharahi i.e. Feluca haragi XLIIII.
32
Fungi. XVIII.
33
Fisticum XX.
34
Fesefisis XLVII.
35
Feniculum XLVII.
36
Ficus. XX.
37
Fex vini. XXXI
38
Fermentum. LI.
39
GLans. XX.
40
Gentiana. XXX.
41
Gipsum. XXX.
42
Gilbeuce. XXX.
43
Guafit. LIIII.
44
Granum axelem.[*]axelem cf. Avicenna, Canon II azelem XX.
45
Granum alkikil. XXX.
46
Granum viride. XX.
47
Gembut. XXXII
48
Gluten. LIIII.
49
Gummi arabici. XLV.
50
Gar. LIIII.
51
Gosie. XVIII.
52
Grana impinguatiua XX.
53
Geusemin. XXI.
54
Garus XIX
55
Gariofilus. XXII.
56
Granatum XX.
57
Galanga. XVII.
58
Gubera. XX.
59
Gummi pinni. XLVII.
60
HAsce. XXXV. XXXV.
61
Hasec. XXXV.
62
Harmel. XXV.
63
Horf vel horis XXXV.
64
Harar. XLIII.
65
Habenil. XXXV.
66
Haelcalibit. XLIII.
67
IUmeim. XX.
68
Ipericon XXXII
69
Iabrol. XII.
70
Iusquiamum. XXIX.
71
Isopus sicca. XXXIIII.
72
Isopus humida. XXXIIII.
73
Iadac. XXX.
74
Ilboe. XXXII
75
Iuniperus. XLIII.
76
Iuiube. XX. XLIII.
1
Iulep. VI.
2
Idromel. VI.
3
Ipoquistidos XXXII.
4
KArabe XXXVIII
5
Kesilec XXXVIII
6
Keste XXXVIII
7
Karmezick. XXXVIII.
8
Kebikengi. XXXVIII
9
Kildarij XXXVIII.
10
Keisim. XVII.
11
Kerfe. XLVI.
12
Kana vel kiria. XLVI.
13
Kerri XXI.
14
Kerua LI.
15
Keneiuri. XVIII.
16
Kakile. XLVI.
17
LIcium. XXXV.
18
Lacca XXXIX.
19
Lac. XV.
20
Lutum absolute XXXVI
21
Lutum armenum. XXXVI.
22
Lutum quod comeditur. XXXVI.
23
Leozinegi XIII.
24
Lutum lene XXXIX.
25
Largia. XXXIX.
26
Lingua auis. XXXIX.
27
Lingua arietis XXXIX.
28
Liquiritia. XLII.
29
Lens. II.
30
Lupinus. II.
31
Lactuca. XVIII.
32
Lentiscus. LIII.
33
Laurus. LIIII.
34
MEllilotum. XXVIII
35
Myrtus XXI.
36
Mu. XL.
37
Melongena. XVIII
38
Myrabolani. XXXII.
39
Muscum. XXII.
40
Mandragora. XXXVII.
41
Mastix XL.
42
Mezerion. XL.
43
Mugath XL.
44
Merdasengi XL.
45
Mescatramescir. XL.
46
Marchasita XL.
47
Maiorana. XXI.
48
Mumia. XL.
49
Myrrha. XL.
50
Memithe XL.
51
Mahaleb XXII.
52
Muluchia. XVIII.
53
Membra animalium XI.
54
Moripsia. XVII.
55
Meizahara XL.
56
Menubedhena. XL.
57
Meloni. XX.
58
Melissa XVIII
59
Mentastrum XLIIII.
60
Milium solis XLVI.
61
Masal. XV.
62
mirabolani citrini lib. VIII. LIII
63
Mel. XX.
64
Morum. XX.
65
Mirabolani diui.[*]diui. perhaps a reference to the Liber diuisionum cap. CXLII.
66
NUx. XX.
67
Nil XLI.
68
Nemen XXI.
69
Nux muscata XXX.
70
Nux indica. XX.
71
Nux methel. XXX
72
Nasturtium. XVIII. XXXIIII.
73
Narciscus XXI.
74
Nenufar. XXI.
75
Neremisch XLI.
76
Nitrum XLI.
1
Nabac. XX.
2
Napi. XVIII. XIX.
3
Neregil. XX.
4
Nisa. XCII. XX.
5
Napta vel nafra. XLI.
6
OUa. XIIII.
7
Oleum XXIII.
8
Oliua XIX.
9
Oleander. XXXI.
10
Origanum. XVII
11
Oppoponachum XXX.
12
Ordeum. II.
13
Oximel. VI.
14
PRuna XX.
15
Psilium. XXIX.
16
Pira XX.
17
Portulaca XVIII.
18
Polipodium XXIX.
19
Polium maius. XXX.
20
Pelles XXIIII.
21
Porum XVIII.
22
Petroleum. XLI.
23
Pisces XVI.
24
Pumex. XLVI.
25
Panicum. II.
26
Panis. III.
27
Piper ethiopicum XX
28
Plantago XXXIX.
29
Piretrum. XLIII.
30
Penedij. XX.
31
Piper. XXVII.
32
Prasium. XLIIII.
33
Peonia. XLIIII
34
Pinus. XX.
35
Poma. eodem.
36
Persica. eodem.
37
Penedij de melle XIII.
38
Piper album XVII
39
Polipodium diui.[*]diui. perhaps a reference to the Liber diuisionum cap. CLII.
40
RIzum. capi. II.
41
Rob. VIII.
42
Ruta. XVIII.
43
Rubea tinctorum XLIIII.
44
Raphanus. XVIII
45
Reubarbarum XLVII.
46
Ribes XX
47
Rebithe XIX.
48
Robelie II.
49
Rotab. XX.
50
SQuilla. XXVIII
51
Stinctus XLII.
52
Sal. XVII.
53
Squinantum. XXVIII.
54
Sarcocolla. XXVIII.
55
Sticados. XXI. XXVIII.
56
Spinachia XVIII.
57
Sanguis draconis. XXX.
58
Spuma maris. XXXIIII
59
Semperuiuia. XXXV.
60
Sodium. XXXVI.
61
Sambuchus. XXI.
62
Sulphur XXXVIII.
63
Staphisagria. XL.
64
Sal ammoniacus XLI.
65
Scordeon XLVIII.
66
Sedeguaram. XLII.
67
Siseleos XLII.
68
Scamonea. XLII. lib. VIII. LIII
69
Sumach. XLII.
70
Sicla. XVI.
71
Seuestem. XLII.
72
Spica XLII.
73
Sisamum. XX.
74
Solatrum. XLIII.
75
Sandalus. XXII.
76
Sapo. XLV.
1
Sene. libr. VIII. cap. LIII.
2
Sakik. XLVIII.
3
Seitaragi XLVIII.
4
Sceilem. XLVIII.
5
Seneschic. XLVIII
6
Sinapis XIX. LI.
7
Secaculconditum. XXVII
8
Sucar. XLII.
9
Scel. XLII.
10
Scebram. XLVIII. lib. VIII. LIII.
11
Suchaha. XLVIII.
12
Sacculus fundurion XLII.
13
Sekebinegi. XLII.
14
Secancur. XLII.
15
Subedugi. XII.
16
Sidrie. XLII.
17
Sandaros. XLII.
18
Serabram. XXI.
19
Sambucus domestica. XXI
20
Sambucus silue XXI.
21
Salegha XLII.
22
Setoragi. XLVIII.
23
Sahar. XVIII
24
Sumechit XIX.
25
Salmuria caparis XIX.
26
Salmuria XIX.
27
Salfa. XIX.
28
Sedine. XLVIII.
29
Serum. XV.
30
Sigia. XXII.
31
Sepum XLVIII.
32
Sunim.
33
Squama ferri XXXV.
34
Sicadis lib. VIII. ca. LIII.
35
Sorbe. XX.
36
Silique. XX.
37
Scamonea diui.[*]diui. perhaps a reference to the Liber diuisionum cap. CXLII.
38
Sene diui.[*]diui. perhaps a reference to the Liber diuisionum CXLII.
39
TArcon. XVIII.
40
Tubera XVIII
41
Tutia XLIX.
42
Tamariscus XXXVI.
43
Tarathit XXXVI.
44
Talisafar. XXXVI.
45
Tamarindi XLIX.
46
Tuderi XLIX.
47
Tereniabin XX.
48
Turbit. XLIX. lib. VIII. LIII.
49
Teil. L.
50
Thefisie. L.
51
Testiculus vulpis XXIX
52
Triticum II.
53
Talea. XVIII.
54
Taro. XX.
55
Trifera minor. XXVII.
56
Tiregi. XLIX.
57
Tulup vel tuhbab XXXVI.
58
Titimalus. XXXVII.
59
Thus. XXXVIII.
60
Turbit. diui.[*]diui. perhaps a reference to the Liber diuisionum CXLII.
61
USnee. XXVIII
62
Ucuhen.[*]ucuhen i.e. uchuen XXI.
63
Usnem. XXII
64
Urtica XXVIII
65
Uiola. XXI.
66
Uiscus. XXI.
67
Uitrum. XXXIIII.
68
Uitis. XXXVIII
69
Uua. XX.
70
Uestimentum. XXIII.
71
Uinum. V.
72
Uinum falsis[*]falsis corrupt for falsum. VII.
73
Uentus XXV.
74
Uatiranoch. XXXI.
75
XIloaloes. II.
1
Edoaria XXXI.
2
ZZiniar. XXXIIII.
3
Zinziber XXXIIII.
4
Zurumbet XXXIIII.
5
Zinziber conditum XXVII
6
Zarnabum. XXXIIII.
7
Zucharum. XX.
8
Zucharum rosatum XXVII.
9
Zulenig. XIII.
10
Zucharum violatum XXVII.
11
Sucar. XLII.
12
Tamarindi XLIX.
13
Tuderi. XLIX.
14
Zulenig. XIII.
15
Zucharum violatum XXVII.
16
Finis.
17
|III.1|¶ Dictio vniuersalis ad sciendum virtutes nutrien-
18
tium et medicinarum. Capitulum primum.
19
|III.1a|DUlce calidum est licet violente non sit caliditatis.
20
Cuius caliditatis fortitudo non apparet. nisi cum
21
aliquis eo frequenter vti ceperit: vel cum eo vtens
22
caliditati aptus fuerit sicut febri: et qui calidam habet
23
complexionem. Et qui dulci vsus fuerit: multa colera
24
rubea in eo generabitur: et sanguinis multitudo: et egritudines ex
25
vtriusque factas commouet. opilationes quoque generat et apostema in
26
epate: et splene: et precipue si hec membra: ad hoc fuerit preparata.
27
Uentris itidem fluxus ex eo sequitur: et mollificat stomachum
28
Pectori vero et pulmoni confert corpus itidem impinguat: et
29
augmentum spermatis tribuit.
30
|III.1b|¶ Acidum frigidum est licet vehementis non sit frigiditatis coleram
31
rubeam et sanguinem reprimit atque ventrem stringuit: si stomachus et intestina
32
munda fuerit. Si autem flegmatis in eis fuerit multitudo: ventris
33
efficit fluxum: et corpus infrigidat: virtutem quoque debilitat digesti-
34
uam propriam in epate. Neruis vero et neruosis membris nocumen〈-〉
35
tum affert: atque corpus desiccat : c[*]: c corrupt for : virtutem autem appetitiuam exitat.
36
|III.1c|¶ Unctuosum vero stomachum mollificat: et ventrem fluere facit. Ac
37
sacietatem affert antequam homo cibi quantitatem sibi necessariam assu〈-〉
38
mat: et calefacit: maxime tamen febricitantes: vel habentes epar vel
39
stomachum calida: corpus preterea humectat atque lenit. Flegma
40
vero auget: et cogitationem reddit hebetem: et augmentat somnum
41
|III.1d|Stipticum autem corpus infrigidat et desiccat carnium quoque
42
ac sanguinis minorationem facit: si quis eo multotiens vtatur
43
stomachum quoque confortat: ac ventrem secundum plurimum constringit: et sangui〈-〉
44
nem generat melancolicum. |III.1e|¶ Amarum calefacit et desiccat forti〈-〉
45
ter: sanguinemque cito ad adustionem perducit et malitiam. Cole-
1
ram quoque rubeeam in sanguine augmentat. |III.1f|¶ Acutum multo plus
2
calefacit quam amarum. Unde et calorem auget: et corpus velociter inflan〈-〉
3
mat: ac sanguinem adurit: ipsumque prius in coleram mutat rubeam postea
4
in nigram. |III.1g|Insipidum aliud est quod magis nutrit. quod equalitati vicinum est
5
aliud vero quod temperate calefacit: et aliud est quod temperate infrigidat cum
6
quo si multa fuerit humiditas humectabit. cum autem fuerit siccum desic〈-〉
7
cabit. Cum autem predictorum saporum vnus alicui rei adeo fue〈-〉
8
rit dominatus: vt alterius non possit dominium percipi: aut si sentitur:
9
parum tamen et occulte sentitur: erit tunc eius in corpore operatio
10
secundum quod diximus. Duo autem sapores si equaliter dominati fuerint
11
operatio eorum composita equaliter erit secundum hoc.
12
|III.2|¶ De virtutibus granorum et seminum vsitatorum ex quibus
13
solet fieri panis. Capitulum .II.
14
TRiticum temperamento est vicinum. licet caliditati parum at〈-〉
15
tineat. Quod autem ponderosius inuenitur et solidius
16
maioris est nutrimenti. hominibus quoque omni-
17
bus alijs granis magis conueniens et magis proprium inuenitur.
18
Sanguis etiam ex eo generatus: omni sanguine qui ex alijs genera〈-〉
19
tur granis temperatior existit. ¶ Ordeum equalitati est propin-
20
quum: licet frigiditati attineat. Cuius nutrimentum tritici com-
21
paratione est paruum. Est enim inflatiuum: et infrigidatiuum. Solitos
22
autem ventositatem ac egritudines frigidas: et colicam pati
23
impedit. calefactis vero et qui carnium volunt adipisci minoratio〈-〉
24
nem confert. Sanguinem vero colere nigre vicinum generat. ¶ Rizi tempe-
25
riei que est inter caliditatem et frigiditatem vicinum existit: et ventrem stringit.
26
Solitis autem colicam pati nocet. Quod licet multum nutriat de
27
ventre tamen non facile descendit nisi coquatur cum aliquo multum
28
vnctuositatis habente. Quod quando cum lacte coquitur: et cum zucaro
29
comeditur: plurimum nutrit: atque sanguinem augmentat. ¶ Fabe tempera-
30
mento proxime existunt: licet frigiditati parumper attineant. Que
31
multum inflantes scothomiam generat. Caput preterea grauant: cor-
32
pusque totum dissolutum efficiunt. Guttur vero leniunt quando earum
33
apozima bibitur: et sine sale comeduntur. Cum aceto autem
34
si comeste fuerint ventrem stringunt. Solitis vero pati ven-
35
tositatem ex colica: vel ex ruptura male sunt. Uirides autem
36
fabe humores generant crudos et in stomacho: ac intestinis
37
augmentant flegma: et in ipsis ventositatem excitant. ¶ Licer[*]Licer corrupt for Licet ca-
38
lidum est inflat et vrinam ac menstrua prouocat: et auget sperma. Ui〈-〉
1
ride preterea cicer in stomacho et intestinis multas generat superfluita-
2
tes fabe tamen et cicer si assentur minoris sunt ventositatis.
3
¶ Lenticule frigide sunt et siccce et sanguinem generant melancolicum: et corpus
4
desiccant. Sperma quoque destruunt: atque sanguinem sedant: cuius extin〈-〉
5
guunt caliditatem. Infrigidant enim atque oculorum tenebrositatem et
6
melancolicas efficiunt egritudines cum aliquis in comestione eis frequen〈-〉
7
ter vtitur. Que autem ex eis assantur minus inflant: et magis desiccant.
8
Additio. ¶ Galienus dicit in libro de nutrimentis membrorum
9
lenticule inquit stomachum corroborant dyariam et dissinteriam pa-
10
tientibus super omnia nutrientia conferunt si aqua in qua prius coquan〈-〉
11
tur proijciatur et alia aqua eis admisceatur quod tertio feri debet et
12
post earum corpus comedatur. Hoc etiam modo comeste et prepara〈-〉
13
te constrictionem ad menstruorum super omnia prosunt. Textus.
14
¶ Mes frigida sunt et sicca. Qui fabis et lenticulis leuiores:
15
minus illis sunt inflatiui. Ipsorum quoque nutrimentum faba-
16
rum ac lentium nutrimento minus inuenitur. Additio.
17
¶ Mes sunt grana parua faseolis memoria habentia in medio sicut
18
oculi faseleorum et vocantur senecola. Textus. ¶ Lupini grossi
19
sunt et ad digerendum duri. Cum autem dulcorantur et comeduntur
20
non calefaciunt corpus: dum vero amari sunt: non ad nutriendum
21
sed ad medicinam sunt apti. dissoluunt enim scrofulas et abster-
22
gunt fortiter: quando administrantur: non multum dulcorati. Urinam quoque
23
ac menstra[*]menstra corrupt for menstrua prouocant. Aborsum preterea faciunt: et lumbricos
24
atque vermes de ventre expellendo educunt. Emoroydarum
25
insuper ora aperiunt. ¶ Faseoli inflant et impinguant corpus
26
Urinam quoque ac menstrua prouocant. Uentrem etiam reddunt mol〈-〉
27
lem: quod illi proprie efficiunt qui rubei sunt. Corpus calefaciunt
28
capitis efficiunt scothomiam ac mala somnia videre faciunt.
29
Robelie frigide sunt et sicce que parum nutrientes malum generant
30
sanguinem neruisque impedimentum prestant. ¶ Panicum atque mi〈-〉
31
lium frigida sunt et sicca licet parum nutriant. ventrem tamen stringunt.
32
¶ Dora sicca est: que et parum nutrit: et ventrem stringit.
33
|III.3|¶ De his que ex tritico et ordeo fiunt. capitulum .III.
34
PAnis qui ex tritico fit pluribus hominum conuenientior
35
est. Qui etiam melior redditur quando multum salis habens et
36
multum fermenti: bene fermentatur et coquitur: vnde et ci-
37
tius digeritur et magis tenuis ac subtilior inuenitur. Azimus autem
38
panis dure digeritur: tardeque de stomacho descendit. Qui in ventre do〈-〉
1
lorem efficiens: in epate opilationem: atque in renibus lapidem
2
creat. ¶ Simula ex qua fit darmacha: et ipsa darmacha
3
maioris sunt nutrimenti: tarde tamen descendunt. Additio.
4
¶ Que hoc modo fit triticum bene ablutum et postea siccatum cum
5
mola in partes frangitur parumper grossas vt vocatur tunc si-
6
mula darmache que cum in subtilitatem versa fuerit fari-
7
na vocabitur darmache. Textus. ¶ Communis autem fari〈-〉
8
na que fit ex tritico non lauato citius descendit: minus nu-
9
trit. Sanguis vero ex ea generatus melancolie parumper attinet.
10
¶ Panis preterea qui in patella coquitur: omnisque panis non
11
bene coctus ad digeredum[*]digeredum corrupt for digerendum inuenitur durus: et ventrem dolere fa-
12
cit. Cuius frequentem commestionem pati nequeunt: nisi qui multo
13
vtuntur labore et exercitio. ¶ Tri[*]Tri corrupt for Triticum vero atque panis diescar ne-
14
gi: atque cipule et artocleoli: et crustula. omnia hec sunt vt pa-
15
nis azimus. Ueruntamen quodcumque horum cum oleo vel lacte
16
confectum fuerit spongiosus erit: atque magis vltimum maio-
17
ris tamen erit nutrimenti. ¶ Ordeaceus autem panis triticiei
18
panis comparatione frigidus reperitur. Qui parui existens nutri-
19
menti ventositatem et colicam atque egritudines facit frigi-
20
das: ventremque stringit. ¶ Panis vero natura qui ex alijs fit
21
granis: est vt grani natura ex quo ipse fit. ¶ In amilo autem
22
viscositas que membra excoriata plana fiunt atque lenia: inue〈-〉
23
nitur quod epiglotum: ac pectus lenit: cum pultes ex eo cum
24
zucaro et oleo amigdalino fiunt. Sepe enim comestum in epate opilatio〈-〉
25
nem creat. ¶ Ex aqua etiam furfuris fiunt quasi pultes: que
26
quandam habentes: tertionem pulmonem mundificant. ¶ Aqua
27
vero ordei acute febricitantibus confert et lenit pectus: atque sitim
28
sedat et ardorem. ¶ Simula triticea et calorem et sitim ex-
29
tinguit. epar quoque habentibus calidum confert: si cum aqua prius
30
bene abluta: deinde cum multa aqua calida ac tandem cum zucaro
31
mixta bibatur. Ordeacea vero simula magis infrigidat. Ueruntamen
32
hec magis nutrit et magis lenit: ac temperatior est.
33
|III.4|¶ De virtute aque. capitulum .IIII.
34
AQua naturales in corpore conseruat humores que cibum
35
subtilians penetrare facit. Ipsa quoque calorem re-
36
primendo: calefactis calidamque habentibus complexionem:
37
plusquam vinum conueniens est. Aqua insuper que et pondere leuior est:
38
caloremque et frigiditatem velocius suscipit saporem retinens meliorem
1
que scilicet ad dulcedinem parumper inclinetur: melior iudicatur. Aqua
2
preterea malum habens saporem aut odorem mala est: nec est bi-
3
benda. Quandoque tamen quidam causa medicine: bibunt aquam. ¶ Turbi〈-〉
4
da autem aqua in epate opilationem: et in renibus lapidem generat.
5
¶ Salsa etiam aqua prius ventrem soluit postea vero stringit:
6
si quis eam consuete biberit. corpusque desiccat: in quo scabiem at〈-〉
7
que ragadias generat. ¶ Aqua vero stans et putrida splenem augmen〈-〉
8
tat: ac complexionem corrumpit: et generat febres. Aqua vero cum niue
9
infrigidata vel ex se vt hec frigida inuenitur: stomachum per-
10
cutit si a ieiunis bibatur: sed epar multum infrigidat. Quam nul〈-〉
11
li ieiuni bibere presumant: nisi calefacti. confert enim eis hoc
12
modo. ¶ Super cibum autem accepta. stomachum corrobo〈-〉
13
rat. et appetitum auget ex qua parua sufficit quantitas. ¶ Aqua
14
vero que ex frigiditate sui non peruenit ad hoc: vt delectet:
15
ventrem inflat: et sitim non minuit: sed appetitum destruit: et
16
corpus dissoluit: et ad vltimum non est congrua. ¶ Aqua
17
preterea cocta quousque mitior reddatur eius substantia: minus est in-
18
flatiua citiusque descendit. Pluuialis autem aqua his qui cito incur-
19
runt febres est mala et maxime si longi est temporis. Que tamen in
20
suis alijs dispositionibus est bona. ¶ Aqua etiam tepida nauseam
21
facit. Aqua autem calida quam quidam ieiuni bibunt: stomachum a precedentis
22
nutrimenti superfluitatibus lauat que ventrem fortasse soluit. Hec
23
autem si frequenter bibatur stomachum corrumpit et debilitat.
24
Aquam etiam in qua balneantur: non est bonum multum esse ca〈-〉
25
lidam vel multum frigidam. sed conuenit vt inter hec duo tempe-
26
riem teneat. Hec enim temperatis corporibus magis confert. Aqua
27
vero frigida corpora pinguia corroborat ac calidiora reddit quam
28
prius erant: senibusque nocet: et corpora habentibus debilia. Colera
29
autem aqua: fatigationem remouet et dolores minuit: atque apostema〈-〉
30
ta mollificat. Corporisque auget pnlchritudinem[*]pnlchritudinem corrupt for pulchritudinem: et ipsius carnes:
31
atque vrinam prouocat: corpus tamen dissoluit: ac sanguinem a qui-
32
bus exire consueuit cito fluere facit virtutem quoque deijcit. ¶ De
33
aquis preterea naturaliter calidis que sunt sulphuree et bitumino-
34
se: neruos calefaciendo: frigidis neruorum egritudinibus con〈-〉
35
ferunt: quando eas ingrediuntur patientes. Scabiei quoque et pustulis
36
proficiunt. Intestina vero fortiter calefaciunt: et precipue epar.
37
Aqua vero sale armoniaco salite: ac malum habentes saporem ven-
38
trem laxant cum bibuntur: vel cum in eis sedent aut cum clisterizantur.
1
Aque aurem calide que super alumen currunt: emoptoicis: at-
2
que mulieribus menstruorum nimietatem patientibus et emor-
3
roydibus conferunt. Febres tamen in calidis generant corpo〈-〉
4
ribus. Aque vero naturaliter calide que bulliunt et adurunt
5
colicam dissoluunt: atque grossam ventositatem membris in-
6
fusam: et spasmum expellunt humidum. Aqua itidem que super ter-
7
ram currit ex qua extrahitur ferrum magnum habentibus sple-
8
nem confert. Que vero super terram ex qua fit es transit complexio-
9
nem habentibus corruptam perutilis comprobatur.
10
|III.5|¶ De virtute vini. Capitulum .V.
11
UInum multis modis diuersificari et mutari inue〈-〉
12
nitur secundum sui substantiam ac suum tempus. Uinum quoque
13
omne quod inebriat corpus calefacit. Uinum autem
14
album et clarum. quod non multe tolerat aque commixtionem: mino〈-〉
15
ris est calefactionis: sed vrine est magis prouocatiuum. In co-
16
lore vero igneum et amarum: quod maiorem potest ammixtionem reci-
17
pere maioris est calefactionis. Nigrum itidem et grossum
18
atque dulce in quo est ponticitas: grossioris est nature. Uinum
19
preterea nouum sanguinem magis generat: ac venas velo-
20
cius implet. huic autem vetus contrarium inuenitur. Uinum pre〈-〉
21
terea generaliter stomachum et epar semper calefacit: atque nu-
22
trimentum penetrare facit: sanguinem quoque ac carnes: et inna〈-〉
23
tum calorem augmentat. Ipsam enim naturam in suis pro-
24
prijs actionibus adiuuat ideoque etiam digestiua fit fortior.
25
Et per illud superfluitatum expulsio et earum egressio fit faci〈-〉
26
lis. Et hec est causa quare sanitas et grossitudo et fortitudo
27
perdurant: et senium tardatur. Uinum preterea animum letifi-
28
cat sed si superflue in potu sumatur epati et cerebro: ac ner-
29
uis impedimentum facit: tremorem quoque atque spasmum: nec non〈-〉
30
paralisim et apoplexiam ac mortem generat subitaneam. Tempera-
31
te autem si bibatur multe bonitatis causa in corpore existit: et
32
in senibus quam maxime. Uinum itidem purum cui pauca ammi-
33
scetur aqua: his qui grossam in ventre soliti sunt ventositatem
34
pati: et quorum stomachus et epar sunt frigida confert. Ui-
35
num vero depuratum multam aque habens ammixtionem. his
36
qui ex vino dolorem patiuntur capitis: vel ex eo inebriantur:
37
auxilium prestat: licet ventrem inflet. Uinum grossum et dulce
38
et nouum: interiorum habentibus opitulationem vel grossitudinem no-
1
ciuum est. Cito autem volentibus impinguari est bonum: Potus
2
qui de vuis[*]vuis corrupt for uvis passis nude fit virtus est vt virtus vini nigri et gros-
3
si: licet minorem eo habeat caliditatem. Qui autem mellis ha〈-〉
4
bet ammixtionem grosso vino est calidior secundum mellis multitu〈-〉
5
dinem: vel eius paucitatem in ipso existentis.
6
¶ Potus de melle factus vehementer est calidus. Qui et
7
colere rubee est generatiuus: et calidam habentibus com-
8
plexionem non est congruus. frigidas tamen patientibus
9
egritudines confert. ¶ Potus qui fit de dactilis et ficubus
10
est grossus. ideoque et stomacho malus est: et sanguinem me-
11
lancolicum: atque in interioribus opilationem generat: et
12
proprie si nouus et dulcis fuerit. Corpus tamen impinguat: et in
13
ipso sanguinem augmentat.
14
|III.6|¶ De virtutibus potuum non inebriantium. capitulum .VI.
15
CEruisia de ordeo facta neruos impedit: caput do〈-〉
16
lere facit et inflat. Urinam tamen prouocat ac ca-
17
lorem ex ebrietate reprimit. ¶ Que vero de rizo
18
fit ceruisia: predicte in suis actionibus est vicina: minus
19
tamen inflat. ¶ Que autem de pane simulagineo confici-
20
tur: mentham et apium habens ammixta omnibus melior
21
iudicatur. Ueruntamen solis calefactis: et in dispositioni-
22
bus et temporibus calidis non est bona. ¶ Oximel est frigi〈-〉
23
dum: quod calorem reprimit: et coleram rubeam ac sanguinem se〈-〉
24
dat et sitim: cum non multe participat dulcedine: flegma
25
quoque incidit: et subtiliat: et abstergit: et opilationem ape〈-〉
26
rit: vrinam preterea prouocat. Guttur tamen et pectus exas-
27
perat quod proprie operatur cum multam habeat acredinem.
28
Neruos autem habentibus debiles: vel in eis aliquid pa-
29
tientibus mali. atque abrasione laborantibus: et acide ru-
30
ctantibus nocumentum prebet eos etiam ledit: qui stoma-
31
chum et epar frigida habent.
32
¶ Syrupus iulep est temperatus: licet frigiditati attineat. Ex-
33
tinguit enim sitim: et guttur lenit: ac stomacho inflammato con-
34
fert: et febrem acutam cum niue potatus reprimit.
35
¶ Idromel simplex calidum est et lenitiuum frigidas patientibus
36
egritudines: remedium affert. In cuius autem confectione species ap〈-〉
37
ponuntur: magis vltimum est in illo: et calidius est. Unde et calefa-
38
ctis nocet: et stomacho confert ipsum a flegmate mundando: ac calefacit.
1
Neruis preterea calorem inducit: et coleram commouet rubeam.
2
|III.7|¶ De vinis falsis. capitulum .VII.
3
ISta que falso vina dicuntur de passis vel zuccaro
4
vel melle facta: si loco vini prius quam bulliant et resi〈-〉
5
deant bibantur: inflationem generant et sitim. ac
6
fastidium et ventris fluxum faciunt: sanguinem quoque com〈-〉
7
mouent: ac coleram rubeam. quod vero fit de melle cum be〈-〉
8
ne coctum est minus inflat.
9
|III.8|¶ De robub. capitulum .VIII.
10
ROb violarum frigidum est. Epigloti quoque et guttu〈-〉
11
ri ac pectori confert stomacho autem malum est.
12
ventrem vero soluit. Rob quod fit de aqua rosata:
13
in qua buliente recentes rose multotiens posite fuerunt: et
14
quaque vice fuerunt renouate nauseam facit. ventrem vero sol〈-〉
15
uit. ¶ Rob de citonijs acetosis simplex ventrem stringit: ac
16
stomachum corroborat: et aufert sitim. ¶ Rob de malis gra-
17
natis acetosis simplex vomitum retinet: et ventrem stringit
18
atque crapulatis: et nausee ac dolori capitis ex crapula venien〈-〉
19
tibus confert. ¶ Rob de malis acetosis simplex pulsui cor-
20
dis: et ardori stomachi: atque nausee remedium affert.
21
¶ Rob de succo vue acerbe coleram reprimit rubeam et sanguinem
22
vehementer: ac stomachi ardorem. et sitim que ex caliditate proce-
23
dit sedat: ventrem quoque atque vomitum constringit. ¶ Rob de ri-
24
bes est sicut rob de succo vue acerbe: et parum plus operatur.
25
¶ Rob de succo pomi citrini: operatur vt predicta: ventrem tamen vt
26
ipsa constringit: sed calorem fortius istis reprimit et extinguit.
27
Omnia preterea robub que dicta sunt ei: in cuius pectore est
28
asperitas: nocent. ¶ Rob de prunis sanguinis et colere rubee ca-
29
lorem extinguit: ac ventrem laxat gutturi etiam non multum nocet.
30
|III.9|¶ De virtute carnium et suis speciebus. capitulum .IX.
31
CAro omnibus nutrientibus vehementius nutrit. Cor-
32
pus preterea impinguat et corroborat. Qui autem
33
ea vtitur multam habet repletionem. Ideoque frequenti
34
indiget flobothomia: et precipue si quis cum ea vinum bibit. Animalium
35
vero decrepitorum et impinguatorum caro et eorum que de ventre
36
animalium ante partum extrahuntur mala est: nec est in eius come〈-〉
37
stione vtilitas. Que autem inter istas duas media reperitur
38
mediocris existit. Que cum fuerit animalis multo magis quam
1
alia iuuenis existentis erit humidior. Et quando fuerit anima-
2
lis multum in senectute prouecti erit siccior. Uniuersaliter autem
3
omnis caro calefacit: que febricitantibus ac repletionem patientibus:
4
incongrua iudicatur. Caro preterea rubea sine pinguedine ma〈-〉
5
ioris est nutrimenti: quam qui est cum pinguedine: que et pautiores ge〈-〉
6
nerat superfluitates: et stomachum plus corroborat. Caro autem
7
grossa: multum laborantibus conueniens est. Subtilis autem his qui
8
predictis sunt contrarij conuenit. ¶ Hedulina caro est temperata: nul〈-〉
9
lam in se habens malitie admixtionem que licet temperatum generat san〈-〉
10
guinem. Laborantibus tamen non congruit. et non oportet vt super eam eli-
11
gatur: eis quorum dispositio huic dispositioni est contraria. Non
12
est enim adeo debilis vt ex ea virtus destruatur: neque eius nutrimen〈-〉
13
tum adeo multum est et grossum: vt ex eo in corpore proueniat re〈-〉
14
pletio: et grossus generetur sanguis. Sanguis quoque qui ex eo
15
generatur inter subtilem et grossum: ac inter calidum et frigidum
16
existit. ¶ Arietina autem caro edulina carne grossior est vi-
17
resque plus augmentat: et plures efficit superfluitates: qne[*]qne corrupt for que in bo〈-〉
18
nitate edulinam sequitur carnem. ¶ Caprina vero caro arietina
19
carne frigidior est: paucas faciens superfluitates: atque vires mi-
20
nus accrescere faciens et minus nutriens: que frigidam habentibus com-
21
plexionem: atque his quibus frigide accidunt egritudines incongrua
22
existit: quibus arietina plus confert. Calidam vero habentibus complexionem:
23
et his quibus calide ex repletione solent accidere egritudines
24
plus confert caprina. ¶ Caro vaccina grossa est: multumque nu-
25
trit: sanguinem quoque spissum ac grossum generat: neque congruit
26
nisi his qui multo vtuntur exercitio. A cuius comestione ab-
27
stinere debent: quibus melancolice accidunt egritudines. ¶ Caro azeu〈-〉
28
rina calida est: et grossa. sanguinem grossum generans: cuius finis ad
29
melancoliam ducit. Caro camelina vehementer existens calida: me〈-〉
30
lencoliam[*]melencoliam corrupt for melancoliam generat. Harum vero trium carnium nulla est comedenda:
31
nisi ab his qui multum laborant. Inter illas tamen vaccina melior
32
existit. ¶ Caro gazel inter siluestres carnes melior habetur.
33
sanguis quoque ex ea generatus paucas efficit superfluitates: qui cum
34
siccus sit melancolie attinet ¶ Hircorum vero siluestrium caro grossior
35
est ac melancolie propinquior. ¶ Ceruina similiter caro atque onagrina ea-
36
dem operantur. ¶ Onagrina tamen manifestius calefacit. Omnes autem
37
carnes iste sanguinem generant melancolicum. ¶ Leporina vero caro
38
hoc precipue operatur. Ipsa enim plus alijs melancolie generatiua existit.
1
|III.10|¶ De carnibus volatilium. Capitulum .X.
2
STarne caro omni carne auium leuior inuenitur atque his
3
qui subtili volunt custodiri regimine conuenientior. Post
4
istam autem coturnicis caro secunda in bonitate existit:
5
que paruans[*]paruans corrupt for paruam generans superfluitatem: non multum calida iudicatur.
6
¶ Caro itidem pullorum post ipsam ponitur. coturnicis tamen ca-
7
ro melioris est generatiua sanguinis: et spermatis augmen〈-〉
8
tatiua. ¶ Perdicis caro istis grossior existens ventrem stringit
9
et multum nutrit. ¶ Caro alaude que pileata dicitur: ventrem strin-
10
git: cuius ventrem fluere facit. ¶ Caro passeris calidissima est:
11
luxuriamque commouet. Pulli columbini similiter vehementis sunt
12
caliditatis: qui et sanguinem generant inflammatum: et cito febri-
13
re faciunt. ¶ Anatis caro plures efficit superfluitates: ac plus
14
fastidire facit: et maioris est caliditatis. Non tamen plus nutrit
15
quam caro gallinacea. ¶ Caro gruis est grossa que et tarde dige-
16
ritur: et sanguinem generat melancolicum. ¶ Strutionis caro omnibus
17
grossior iudicatur. ¶ Caro sisonis et aliarum auium siluestrium quan-
18
to maiori participat rubedine et nigredine: tanto calidior atque
19
sanguine melancolico propinquior videtur. Que autem illarum malum
20
habet odorem: sanguinis generatiua deterioris. ideoque nullo mo-
21
do comedi debet. ¶ Uolatilium autem caro in fluminibus vel
22
lacubus morantium multarum est superfluitatum effectiua: que si
23
malum habet odorem deterior iudicatur.
24
|III.11|¶ De diuersitate membrorum animalium in nutrimento. Capitulum .XI.
25
CAput est grossum: quod multum nutriens calefacit: nec
26
est comedendum nisi in temporibus frigidis. Ex eo enim
27
febres multotiens generantur et colica: multum tamen con-
28
fortat: sanguinem quoque ac sperma auget: cerebrum cum sit fri〈-〉
29
gidum nauseam facit: ac stomacho nocet. quod ab omnibus ipsum com-
30
medere volentibus: ante omnem sumendum est cibum nisi catarti-
31
cum sint sumpturi. Calidam preterea complexionem habentibus con-
32
fert. Quibus vero frigide accidere solent egritudines non con〈-〉
33
gruit. ¶ Medulla inter caliditatem et frigiditatem temperamento vicina
34
existit: caliditati tamen magis appropinquat: que et sperma augmen〈-〉
35
tat: et stomachum mollificat. ¶ Uber est frigidum et grossum: quod licet
36
multum nutriat: tarde tamen digeritur. stomachum vero et epar haben-
37
tibus calidum confert. ¶ Epar calidum est humidum quod et tarde dige-
38
ritur: et graue existit. Renes tarde digeruntur: qui nec bonum
1
generant sanguinem: nec multum dant nutrimentum. ¶ Splen ma〈-〉
2
li existens nutrimenti: tarde digeritur: ac nigrum generat sanguinem
3
stomacho tamen confert: sed cito satiat. Uenter tarde digeritur: qui
4
frigidus existens: parum nutrit: atque flegmaticum generat san-
5
guinem. ¶ Cor calidum est et dure substantie: quod et tarde digeritur: et
6
non multum nutrit. ¶ Pulmo tarde digeritur: parumque nutrit:
7
et est frigidus. ¶ Musculi siue lacerti sanguinem multa abun-
8
dantem humiditate: multasque generantem superfluitates effi-
9
ciunt: qui in se viscositatem retinens minoris est caliditatis. ¶ Ca〈-〉
10
ro sine pinguedine rubea videlicet sanguinis sicci est generatiua: pau-
11
cas faciens supfluitates[*]supfluitates corrupt for superfluitates: magis tamen adipe nutrit. ¶ Pin-
12
guedo sanguinem generat humidissimum multas facientem super-
13
fluitates: minoris tamen est nutrimenti. ¶ Caro variata: que scilicet
14
inter pinguem et macram existit: sanguinem generat temperatum.
15
¶ Cauda est calida: que stomacho nocens: fastidium facit: ac cole-
16
ram generat rubeam. Cutis frigidum generat sanguinem in quo
17
multa existit viscositas: et opilationem facit. Pedes sangui-
18
nem generant viscosum: qui frigidior ac leuior eo existit: quem
19
caro generat. Animalium anteriora leuiora sunt et calidiora
20
posteriora vero grauiora sunt et frigidiora.
21
|III.12|¶ De virtutibus quas acquirunt cibi ex artificio. Capitulum .XII.
22
CAro super prunas assata multum nutrit: corpus namque
23
corroborat atque velociter nutrit hec etiam eis qui
24
multi sanguis fluxum perpexi sunt: confert tarde tamen di-
25
geritur atque vix vnquam tota omnino digeritur: que neque post alium
26
sumenda est cibum neque cum ea alius sumi debet cibus. post
27
cuius commestionem potus sumendus non est nisi in parua quanti-
28
tate: maxime tamen cogente necessitate. ¶ Caro autem cum pingue〈-〉
29
dine frixa fastidium facit: atque de stomacho tarde descendit:
30
cuius nutrimentum validum est: grauior tamen est ea que super prunas
31
assatur: que autem frigitur in oleo leuior est atque digestibilior.
32
¶ Caro que in patellis posita in furno coquitur mala est: pa-
33
rum enim nutrit. Acide tamen ructantibus confert. Uniuersaliter
34
vero omnis mortariolorum ac patellarum species paruum prebet
35
nutrimentum respectu cibariorum ius habentium: multos
36
tamen habentibus humores conferunt: ac corpora sua de-
37
siccare et subtiliare volentibus auxilium prebent. ¶ Caro
38
quoque que in veru assatur grossa est et multum dat nutri-
1
mentum: que non digeritur nisi cum stomachum inuenitur robustum
2
ac calidum ventrem vero stringit: et hoc proprie facit cum ex ea illud
3
quod est pingue non comeditur. ¶ Indebegi ante omnem cibum co〈-〉
4
medi debet cui res ventris solutiua sit admixta. Ex ea enim coli〈-〉
5
ca sepe accidit proprie tamen quando cum multis comeditur herbis:
6
post cuius comestionem aqua in potu sumitur. Additio.
7
Alias iudeben sunt mici que sunt de parua placenta super
8
quas pinguendo carnis assate distillans funditur quibus quandoque
9
herbe cocte commisceantur. Textus. ¶ Triticum coctum quo-
10
usque album sit et quasi plus omnibus cibis plus nutrit: et maxime
11
si cum lacte coctum fuerit. Quod his qui virium indigent augmen〈-〉
12
to confert: et qui corporis desiderant grossitudinem: calidis quoque
13
natura atque macris: necnon qui multum laborant et exercitan-
14
tur auxilium prebet. Dispositiones vero his habentibus contrarias
15
cito replet venas atque ad febres: et arteticum perducit dolorem.
16
Lapidis quoque in eorum renibus atque flegmones et magna ge〈-〉
17
nerat apostemata. ¶ Caro cocta cum aqua cui postea ammiscentur
18
acetum et crocus est frigida: que sanguinem et coleram reprimit
19
rubeam atque calidum habentibus epar: necnon qui in epate opi-
20
lationem atque ictericiam et febres patiuntur confert flobothomatis quoque
21
beneficium prestat. His vero qui catarticum hauserunt vel qui in ner〈-〉
22
uis lesionem patiuntur: siue qui corpora habentes macra et debilia
23
necesse habent ea corroborare: atque impinguare nocumentum tri-
24
buit. desiccat enim et subtiliat. ¶ Carnium vero et sanguinis ha〈-〉
25
bentibus multitudinem: atque his quibus sanguinis et colere ru-
26
bee multitudo nocet: congruit: ventrem etiam stringit. ¶ Caro
27
cum aqua cocta et infrigida cui vue acerbe ammiscetur succus fri〈-〉
28
gida est que sanguinem et coleram reprimit rubeam ac ventrem stringit.
29
Ueruntamen non subtiliat: neque opilationem aperit: vt predicta ca-
30
ro cum aceto facit cui tamen assimilatur. ¶ Caro cocta cum ribes
31
vel sumac de nutrientibus est que in estate conferunt: quando
32
cucurbita vel portulaca: vel citroli: vel his similia ei ammiscen〈-〉
33
tur. Qmnia vero hec atque caro supradicta cum aceto preparata
34
pectoris habentibus asperitatem nocent. ¶ Caro cum aceto cocta
35
temperata nutrit: stomacoque ac epati confert: que carnis predicte cum
36
aceto preparate bonitatem in se habens nullum eius retinet nocu-
37
mentum. ¶ Caro cocta cum tritico et lacte grossa est. que et mul-
38
tum nutrit: et calidis natura: atque macris congruit. quibus flegma
1
tice ex more accidunt egritudines: incongrua est. Sed quibus
2
febres acute ac tertiane consuete accidunt: beneficium prestat.
3
¶ Caro cocta cum lacte acetose similis est eis que cum lacte co-
4
quitur et tritico. ¶ Caro cocta cum aqua ordei est sicut illa cum
5
qua succus ponitur vue acerbe: hec tamen inflatiua est.
6
¶ Caro cocta cum ouis et pipere semper calida est: et ipsa est ci-
7
bus hyemalis. que et corpus corroborat: et plus omnibus cibis
8
nutrit. Diuersificatur tamen secundum quantitatem ammixtionis calidarum
9
specierum scilicet secundum quod habet eas ammixtas vel non. Hec preterea
10
sperma et sanguinem augmentat: corpus etiam robustum reddit
11
et humectat et pulchrum atque forte et crassum efficit. In esta〈-〉
12
te vero fastidium generat et calefacit: ac lapidem creat.
13
|III.13|¶ De virtutibus sisamorum vel de his que ex melle
14
conficiuntur. Capitulum .XIII.
15
PHeludem multum nutrit. In stomacho tamen diu mo-
16
ratur. Ei autem qui ipso vtittur[*]vtittur corrupt for vtitur opilationem creat.
17
Gutturi vero et pulmoni necnon corpus habentibus
18
debile ac vacuum confert. Additio.
19
¶ Pheluden fit quando mel tamdiu decoquitur vt cum super mar-
20
mor oleo inunctum proijcitur induratur quod postea frustra〈-〉
21
tim incisum comeditur. Textus.
22
¶ Caubem pheludem leuius existit: minus tamen nutrit atque magis
23
a generatione in epate opilationis est longinquum. Additio.
24
¶ Cauben vel caubex fit cum mice panis ad armachine in
25
oleo frixe. et in melle dispumato posite parumper coquantur.
26
Postea vero super setarium alias stannum ponuntur: vt mel per fora-
27
men colando separetur ab eis et sic comedatur. Textus.
28
¶ Anahadha est sicut pheluden: nisi quia in eo ponitur sisa-
29
mum multum nutrit et corpus valde robustum reddit sangui-
30
nem quoque ac sperma augmentat.
31
¶ Cataif est grosse nature: quod fastidium facit: et corpus im-
32
pinguat. Additio. ¶ Cataif est quod fit cum multe placente par〈-〉
33
ue in oleo frixe ponuntur in patella vnam super aliam locando mel〈-〉
34
le semper inter duas posito atque sic simul coquantur. Textus.
35
¶ Leozinegi simile est cataif: leuius tamen multo plus iu〈-〉
36
dicatur. Additio. ¶ Leuginen fit cum amigdale parumper
37
trite in melle dispumato posite coquantur quibus parue pilule
38
formantur et sic comeduntur. Textus.
1
¶ Zulenig calefacit: ac sitim generat. ructusque fumosos pro〈-〉
2
creat. Additio. ¶ Zeleuge fit de farina darmache et aqua
3
melle simul mixtis et in oleo frixis. Textus. Uniuersaliter autem
4
omnia que de melle fiunt sanguinem augmentant et sperma. cor〈-〉
5
pusque impinguant: epati quoque ac spleni que repletionibus et
6
apostematibus apta sunt nocumentum prebent. gutturi vero atque
7
pulmoni conferunt: medulle quoque et cerebro augmentum tribuunt.
8
Que omnia si loco mellis zuccarum habeant minus redduntur
9
calida quam cum ex melle fiunt. ¶ Unctuositas preterea que eis
10
ammiscetur plus conferens: oleum est amigdalarum. Ea vero que de
11
melle cum nucibus vel fisticis: siue nuce indica fiunt: sunt su-
12
perflue calida.
|III.14|¶ De ouis. Capitulum .XIIII.
13
OUa plus alijs hominibus conuenientia: galline sunt et
14
perdicis. Postquam oua anatis in bonitate existunt:
15
quamuis malum efficiant nutrimentrum. Alia vero oua sicut
16
ea que sunt paruarum:[*]paruarum: corrupt for paruarum auium atque magnarum comedenda non sunt:
17
nisi medicine causa. Duo vero ouorum prius dicta genera gal〈-〉
18
line. videlicet atque perdicis: sperma valde augmentant: atque ad
19
coitum stimulando incitant. Anserum autem oua fastidium fa〈-〉
20
ciunt: grauem habentia odorem: sed galline et perdicis oua tem〈-〉
21
perata sunt et conuenientia. Uitellus quoque oui in caliditate
22
temperatus existens bene nutrit. Albumen vero frigidum est et
23
viscosum: dureque digeritur: sanguis etiam ex eo generatus non
24
est bonus. ¶ Oua cum elixantur et dura fiunt plus nutriunt
25
ad digerendum tamen sunt duriora: tardiusque de stomacho
26
descendunt. Mollia vero ad descendendum velocia his a quibus
27
sanguinis fluxit multitudo ac vires fuerunt diminute confe〈-〉
28
runt. Tremula vero que neque dura sunt neque mollia inter il〈-〉
29
la duo media existunt. ¶ Qua preterea gutturis ac pulmo-
30
nis conferunt asperitati: ex quibus sanguis temperatus ac
31
multarum virium generatur. Ipsa quoque aliquando vicem carnis
32
retinent: qiubus valde pingues vti non debent.
33
|III.15|¶ De lacte: et his que fiunt ex eo. Capitulum .XV.
34
LAc recenter multum temperamento existit vicinum
35
licet figiditati[*]figiditati corrupt for frigiditati et humiditati parumper approxi-
36
met: quod corpus humectat et impinguat.
37
¶ Ethicis[*]Ethicis cf. Basel 1544: Hecticis insuper ac ptisis:[*]ptisis cf. Basel 1544: phthysicis necnon sicce tussi: atque ardori vri-
1
ne: et quibus iusquiamum vel cantarides dantur auxilium prebet.
2
¶ Corporibus siccis optimum tribuit nutrimentum: atque ad tempe-
3
riem ducit: sanguinem guoque ac sperma augmentat: eius tamen
4
conuersio est velox. ¶ Quapropter acute febricitantibus: vel
5
quibus capitis dolor ex more accidit: colicis quoque: ac quibus
6
frigide ex consuetudine accidunt egritudies: nullo modo est tri〈-〉
7
buendum. Quod multipliciter diuersificari inuenitur: videlicet secundum ani-
8
malis speciem: ac secundum eius etatem: secundum loca quoque in quibus pa-
9
scit: ac secundum propinquitatem sui temporis partui.
10
¶ Uaccinum enim lac omni lacte cuiuslibet alterius anima-
11
lis grossus iudicatur: quod etiam omnibus sui corporis pin〈-〉
12
guedinem adipisci volentibus conuenientius existit.
13
¶ Asininum autem omni lacte subtilius est: quod in pulmone
14
patientibus dandum est.
15
¶ Caprinum vero lac: inter hec duo temperiem tenet.
16
¶ Sed ouinum plures quam aliquod aliud procreat superfluitates.
17
¶ Camelinum preterea dolorem in epate patientibus dandum
18
est atque complexionem habentibus corruptam.
19
¶ Lac itidem animalium pinguium et iuuenum: que discurrendo bo-
20
nas pascunt herbas: et partui adhuc vicina existunt: temperatum et
21
melius iudicatur: quod autem huic contrarium est contraria opera〈-〉
22
tur. Lac in vtre moram ad minus per octo faciens dies: vnde
23
etiam pingue efficitur: quod arabice vocatur seres: lacte recente
24
frigidius est. Quod calorem extinguens: ante omnem comedi
25
debet cibum in die tamen laboris ac caloris.
26
¶ Raib vero seres multo est frigidius: quod stomacho cali-
27
do atque calidis natura conuenientius existens: neruis ac frigi-
28
dis egritudinibus nocet.
29
¶ Lac autem quod post butyri extractionem remanet fluxum
30
ventris. ex acuminie[*]acuminie corrupt for acumine colere rubee patientibus: corpusque ha-
31
bentibus macrum ac debile confert: quod ad hoc melius erit
32
si ferrum ignitum totiens in eo post butyri extractionem extin〈-〉
33
guatur quoad inspissetur. hoc enim modo preparatum et fluxum
34
ventris ex colere rubee acumine: ac in intestinis vulnera a
35
patientibus vtile existit.
36
¶ Serum coloram[*]coloram corrupt for coleram expellit rubeam: scabiei quoque ac pustu〈-〉
37
lis: necnon sahafati: hyctericie etiam atque ei cui fortis vini
38
potus nocuit: auxilium prebet.
1
¶ Acubd[*]Acubd cf. Basel 1544: Butyrum asperitati gutturis: ac impetiginem patientibus: nec
2
non rubori faciei cum cutis grossitudine: atque pustulis sic-
3
cis et asperis quando fricantur cum eo auxiliatur: fastidium tamen
4
facit: atque superius ad os stomachi descendit.
5
¶ Butyrum coctum stomachum debilitat: ac dura mollificat
6
apostemata quando ex eo fit emplastrum: morsibusque viperarum: ac acu〈-〉
7
tis venenis ac acutissimis confert. Qui autem eo in comestione
8
vsus fuerit flegmaticas patietur egritudines. Nutribilius
9
quoque omnibus vnctuosis: atque maioris existit virtutis.
10
¶ Caseus recens frigidius[*]frigidius corrupt for frigidus est et grossus: qui carnis augmen-
11
tatiuus existens adustionem reprimit stomachi: neque natu-
12
ra frigidis bonus dicitur. ¶ Uetus autem secundum vetustatis
13
quantitatem diuersificatur. Qui enim acuti est saporis ca-
14
lidus est adurens. atque sitim faciens: ac male nutriens. Ue-
15
runtamen cum post comestionem parua ex eo sumitur quan-
16
titas: os stomachi corroborat. Sacietatem quoque nimiam
17
atque fastidium que ex dulcibus et vnctuosis in ore stomachi
18
proueniunt cibis aufert. Ueruntamen oportet vt et recens
19
dimittatur er vetus. Lac similiter spissum omnino vitan-
20
dum est. generat enim lapidem in renibus eo vtentium.
21
¶ Lac coagulatum fastidium facit: atque graue existens: ap-
22
petitum non irritat vt caseus: neque sitim facit. quod in sapo
23
re lacte atque caseo vnctuosius sentitur.〈-〉
24
¶ Masal infrigidat fortiter: atque sitim et coleram reprimit
25
rubeam neruis ac frigidis egritudinibus malum est. Additio.
26
¶ Masal est quod fit de lacte acetoso et farina ordei. Textus.
27
¶ Serum lactis acetosi neruis minus prebet impedimen-
28
tum quam masal.
29
|III.16|¶ De virtutibus piscium. Capitulum .XVI.
30
PIsces recentes frigidi sunt et humidi. Omnes vero pisces ad
31
digerendum sunt duri: et in stomacho longam faciunt
32
moram sitin quoque causant. Sanguis autem ex recenti〈-〉
33
bus generatus flegmaticus est. Hi aute pisces corpus hume-
34
ctant: ac sperma augent. qui colicis: atque his quibus frigide
35
accidere solent egritudines mali existunt. Complexionem autem ha〈-〉
36
bentibus calidam: atque his quibus colera dominatur rubea conferunt: licet
37
eorum nutrimentum omnino sit malum. Cum alijs preterea cibis mix〈-〉
38
ti ad colere rubee extinctionem sunt meliores. Pisces enim
1
semper in stomacho longam facientesmoram: sitimque gene〈-〉
2
rates malas in corpore adunant viscositates: ex quibus
3
multe proueniunt egritudines. Omnibus autem piscibus ezie et
4
buui sunt meliores. et ei similes. Postremo quoque illi sunt eli-
5
gendi pisces. quorum caro non est viscosa: neque multum cras-
6
sa: neque grauem habens odorem: neque cito putrefiens. Ipsi in-
7
super neque in lacubus: neque in paludibus: neque in locis sor-
8
des habentibus sint capiti[*]capiti corrupt for capti neque in luto malum habente odo-
9
rem: neque in aqua malas habente herbas sint nutriti: neque
10
maximi sint. Huiusmodi enim pisces omnibus sunt meliores qui vero his
11
sunt contrarij sunt deteriores. ¶ Saliti autem pisces nullo mo〈-〉
12
do sunt comedendi: nisi in die in quo aliquis se medicare vo-
13
luerit: si tamen eos aliquis appetit parua ex eis sumatur quan-
14
titas. Qui cum rebus vnctuositatem habentibus et satietatem
15
facientibus sint preparati. Ipsi quoque si ita vt sunt vel in
16
aqua salita positi comedantur appetitum parumper corrobo-
17
rant. Cocti autem saliti pisces et infrigidati destructionem
18
duorum predictorum in se retinent. Neque enim infrigidant:
19
neque calidorum generant extinctionem: neque etiam incisio-
20
nem: neque subtiliationem efficiunt. Qui in stomacho lon-
21
gam facientes moram sitim generant.
22
|III.17|¶ De semibus[*]semibus corrupt for seminibus et speciebus et alijs coquine necessarijs: que quando
23
cum cibis miscentur condimentum prestant. Capitulum .XVII.
24
SAl calidum est et siccum. Qui cibis auferens fastidiendi no〈-〉
25
cumentum subtiliat: atque appetitum exiccat et acuit.
26
Eorum preterea sanguinem qui multum ex eo su-
27
munt quantitatem adurit: visum quoque debilitat atque sperma
28
minuit: et pruritum generat et scabiem.
29
¶ Acetum frigidum et sicccum quod et maciem efficit: et virtutem destruit: sper-
30
ma quoque minuit coleramque coroborat nigram rubeam vero coleram
31
ac sanguinem debilitat: cibosque quibus ammiscetur debilitat.
32
¶ Moripsia totum quod sal facit operatur: licet fortior sit eo et subti-
33
lior: que et ventrem laxat: et viscositatem incidit: cibosque subtiliat
34
¶ Piper cibum digerit ac ventositatem dissoluit vehementer ca- grossos sitim: quoque facit: atque stomachum: et epar calefacit.
35
lidum existens et siccum quod stomachum calefacit atque epar: cuius
36
caliditas cum vt dictum est fortis existat: corpora habentibns[*]habentibns corrupt for habentibus
37
calida: et precipue in estate nocumentum prebet.
1
¶ Coriandrum frigidum et est sicccum cuius natura vt quod nutrire debet in
2
stomacho tamdiu morari faciat: quo ad eius compleatur digestio. Ideoque
3
oportet ne de eo in cibis grosse nature inultum ponatur.
4
¶ Cuminum calidum et siccum quod digestioni auxilium prebens: inflatio〈-〉
5
nem dissoluit minus tamen quam piper.
6
¶ Carui in caliditate et siccitate sicut ciminum existit: habilior
7
tamen stomacho est atque conuenientior: ventrem quoque stringit.
8
¶ Keisim calidum et siccum quod digestiuam adiuuans: ventositatem
9
dissoluit et inflationem.
10
¶ calida est et sicca: que in stomacho diu morando:
11
inflationem non dissoluit. luxuriam tamen commouet.
12
¶ Origanum calidum est et siccum quod valde existens habile. multum a
13
stomacho diligitur. Excitat enim appetitum atque ventositatem expellit.
14
¶ Cynamomum calidum est et siccum quod stomachum et epar roborando
15
digestiuam adiuuat: atque ventositatem expellit.
16
¶ Galange calidum est et siccum quod ventositatem dissoluit: ac
17
digestiuam adiuuat.
18
¶ Cynamum cynamomo vicinum existit: licet eo sit debilius
19
¶ Maharot calida est et sicca que stomachum corroborat atque epar.
20
|III.18|¶ De oleribus et que ministrantur ex eis in decoctione. Capitulum .XVIII.
21
LActuca frigida est: que calidi stomachi ardorem
22
reprimit: atque sperma minuit: somnumque facit. ¶ En〈-〉
23
diuia frigida existens: extinctionem male gignit
24
caliditatis: que stomachi ac epatis ardoribus confert: opi-
25
lationem quoque dissoluit.
26
¶ Porrum calidum est et siccum quod licet appetitui auxilium tri-
27
buat: caput tamen dolere facit: somniaque mala demonstrat.
28
atque his qui cephaleam pati soliti sunt: et qui a colere lednn-
29
tur[*]lednn- tur corrupt for leduntur malum existit.
30
¶ Coriandrum recens frigidum est: de quo non multa sumenda
31
est quantitas forsitan enim mors ex eo sequeretur: cuius par-
32
ua quantitas eadem que et lactuca operatur. Ueruntamen ipsum
33
non humectat. Additio. ¶ Hic de herba superius de se-
34
men[*]se- men corrupt for semine dictum est. Textus. ¶ Eruca calida est: que inflatiua existens
35
capitis creat dolorem: tardeque digeritur: sed virgam erigere facit.
36
¶ Nasturtium calidum est et sicccum appetitum adiuuat. licet infla-
37
tionem et capitis efficiat dolorem digestiuam preterea re-
38
tardat. ¶ Fenugrecum calidum est et inflationem non facit.
1
¶ Andacoca dolorem facit capitis. que calida existit et inflatiua
2
¶ Carohon id est satureia vel tarcon calida est et grossa: que in-
3
flat ac digestiuam tardat.
4
¶ Ruta calida est et sicca. que et subtiliat atque ventositatem
5
et inflationem dissoluit.
6
¶ Melissa calida est que subtiliatiua existens: cordis patien-
7
tibus tremorem congruit: atque inflationem faciens: virgam erigit desi〈-〉
8
derium preterea commedendi tribuit: vomitum aufert et singultum.
9
¶ Albetarogi id est basilicon calidum est. quod et dolorem efficit ca-
10
pitis et male nutrit Cuius commestio vtentis visum turbat:
11
quando eo multum vtitur: sperma quoque ac lac desiccat: ori tamen sto〈-〉
12
machi confert: corroborat ei ipsum: atque cordi ipsum auxiliatur.
13
¶ Apium est calidun: quod opilationem aperiens inflat luxuriam
14
commouet: atque malo oris odori remedium tribuit. Neque est
15
commedendum vbi scorpionum timetur puctura.
16
¶ Apium romanum est sicut predictum: licet subtilius sit atque
17
fortius operetur. ¶ Alia calida sunt et sicca. hec sitim auferunt:
18
libidinem efficiunt: atque ventositatem expellunt et corpus
19
calefaciunt. regionibus vero ac temporibus necnon corporibus calidis
20
nocumentum prestant: conuenientia in eis que illis sunt con〈-〉
21
traria. Additio. ¶ Alia vehementer calefaciunt et mul-
22
tum subtiliant que cum non desiccent sitim non faciunt forti-
23
ter tamen colice proficiunt vnde tyriacam rusticanam eam voco.
24
Textus. ¶ Cepe calide sunt et sicce que sitim faciunt atque ap-
25
petitum adiuuant: libidinique augmentum prebent: dolorem
26
preterea capitis faciunt si crude comedantur in stomacho
27
quoque humores generant superfluos: atque flegma.
28
¶ Troximel id est endiuia agreste domestica similis existit:
29
subtilior tamen est atque fortius operatur. ¶ Arsef.[*]Arsef cf. Basel 1544: Arses calidum
30
est et siccum et stomacho congruit. ¶ Caulis romanus: et caulis
31
de syria: qui imperialis dicitur calidus est et siccus qui coleram ge〈-〉
32
nerans nigram somnia mala videre facit. Ueruntamen guttur
33
ac pectus lenit: ventrem quoque fluere facit: atque ebrietatem
34
aufert. Imperialis itidem eadem operatur: licet minoris sit calidita-
35
tis. Alij preterea inueniuntur caules qui mosali et ameden vocati:
36
frigidiores existunt: quorum operationes vaporum operatio〈-〉
37
nibus similes sunt: sperma quoque augmentant. ¶ Melongia
38
calida est et multum sicca que et coleram generat nigram et sanguinem adurit.
1
atque in ore pustulas facit: si quis ea vsus fuerit. Si vero cum
2
aceto coquatur in ore pustulas non facit: sed coleram fortiter
3
reprimit rubeam epatis ac splenis aperit opilationem. cuius co-
4
mestionis modus deterior est quando cruda comeditur: post quem
5
est modus ipsam comedendi assatam. Post hunc vero est ille
6
modus quo in patella coquitur. ¶ Napi calidi sunt et humidi.
7
qui inflationem ac crudum generant flegma. sperma quoque accuunt
8
atque gutturis et pectoris lenitatem efficiunt: renes etiam et dor-
9
sum calefaciunt. ¶ Baucie calide sunt et inflatiue: que et dure dige〈-〉
10
runtur: ac spermati acuitatem tribuunt: vrinam quoque expellunt.
11
¶Asparagi calidi sunt et humidi qui spermati augmentum tribuentes:
12
renes calefaciunt: stomacho tamen non sunt congrui: immo nauseam aliquando
13
efficiunt. ¶ Tubera frigida sunt et grossa flegma quoque generant
14
crudum: que autem ex eis ruborem habent mala existunt. quorum multa co-
15
mestio colicam generant. Nec etiam absque calidis sunt edenda
16
condimentis. ¶ Fungi tuberibus valde sunt deteriores. quorum
17
quidam hominem strangulant: atque occidunt. qui autem ex il-
18
lis boni existunt in corpore viscosum generant flegma.
19
¶ Alcorsof id est cardi capita calida sunt: que appetitiuam spermati
20
augmentum tribuunt: atque vrine prouocatiua siue expulsiua exi〈-〉
21
stunt: sudoris quoque fetorem auferunt: cum ex eis multa sumi〈-〉
22
tur quantitas: ac renes calefaciunt. ¶ Gosie sunt frigide et humide que
23
tuberibus propinqua existentia minus sunt frigide atque eis meliora.
24
¶ Fesich aliud genus tuberum est frigidum et humidum quod gosie vicinum
25
existit. Additio. ¶ Dixit abinceni[*]abinceni i.e. Avicenna quod gosie est genus tuberum.
26
¶ Cautar. aliud genus tuberum. calidum est et inflatiuum: quod sper〈-〉
27
ma augens: dolorem capitis et nauseam facit.
28
¶ Sahar calidum est et siccum stomachum quoque ac epar desiccat.
29
¶ Cuscute calidum temperate et siccum existens stomachum:
30
atque epar robusta reddit.
31
¶ Talea id est caput palme frigidum est et siccum quod stomachum faciendo
32
robustum desiccat. atque sanguinis ebulitionem reprimit.
33
¶ Sicle calide sunt: stomacho quoque male existentes ventrem
34
fluere faciunt: atque flegma incidunt.
35
¶ Firfir id est genus portulace frigidus existens: sitim aufert.
36
¶ Portulaca frigida est: que sitim et adustionem extinguens ven-
37
trem stringit: ac dentium aufert congelationem et colere rubee
38
superfluitatem habentibus: et his qui ex colera rubea fluxum pa-
1
tiuntur ventris confert sperma quoque minuit.
2
¶ Atriplices frigidi sunt et humidi qui ventrem mollificantes bene tri-
3
buunt hictericis quoque atque calidum habentibus epar beneficium prestant.
4
¶ Litri siue bliti attriplicibus vicinantur: calidiores tamen
5
atque minus humidi existunt.
6
¶ Malua attriplicibus vicina existit: sed est eis leuior.
7
¶ Spinacia sunt temperata: que gutturi atque pulmoni: necnon
8
stomacho et epati congruentia: ventrem leniunt: quorum nutrimen〈-〉
9
tum bonum existit et optimum.
10
¶ Corrigiola calida est: que stomacho mala existens ventris
11
facit fluxum ac nauseam efficit et angustiam.
12
¶ Acetosa frigida est et sicca que et ventrem stringit et stomachum exaspe〈-〉
13
rat. coleramque rubeam et sitim extiuguit. ¶ Cucurbita frigida est et
14
humida que stomacho mala existens appetitum destruit: sitim quoque sedat
15
et epatis ac stomachi ardorem extinguit: quando in eis abundat calor
16
Additio. ¶ Galienus cucurbita si digeritur bona est quando vero
17
non digeritur in humorem conuertitur adeo malum quod ego eum diffini-
18
re nescio. Textus. ¶ Anetum calidum est: quod stomacho incon-
19
ueniens nauseam facit. Additio.
20
¶ Anetum est herba cuius semen principaliter ponit in medicina.
21
secundo herba tertio radix. Textus. ¶ Lac quoque augmen-
22
tat atque ventrem lenit. ¶ Rafanus calidus est: et grossus: qui in stomacho
23
longam faciens moram flegma incidit atque cibum ad os eleuat
24
stomachi: vomitum quoque commouet: cuius folia cibum digerunt
25
et appetitiuam adiuuant: quando ex eis parum sumitur.
26
Reneiuri fluxum facit ventris: epatis quoque ac splenis opi-
27
lationem aperit. ¶ Enula calida est et sicca que stomacho multis repleto
28
humoribus bona existens. epatis ac splenis aperit opilationem.
29
Qni[*]Qni corrupt for Qui autem ex ea multam comedit quantitatem sanguinis patie-
30
tur corruptionem: ac spermatis incurrit minorationem.
31
|III.19|¶ De virtutibus que ex condimento auferuut[*]auferuut corrupt for auferunt fastidium
32
de cibarijs et salsamentis. Capitulum .XIX.
33
CArus alias garus id est ius eorum que sale conduitur.
34
Calidus est et siccus sitimque facit. Ueruntamen stoma〈-〉
35
chum a flegmate purgat. maloque oris odori benefi-
36
cium prestat. ¶ Asanetu calidus et siccus qui sitin[*]sitin corrupt for sitim faciendo stoma〈-〉
37
chum quasi abradendo a grosso purgat flegmate. Eo autem
38
vtentis sanguis corrumpitur: atque ex eius esu scabies et eis
1
similes generantur egritudines. Additio.
2
¶ Asanetu alias sehine sunt salse de piscibus que fiunt in egypto.
3
Textus. Rebite calidi sunt: qui appetitum comedendi fa-
4
cientes sitim procreant. stomachum quoque mundant: atque
5
ad spermatis emissionem stimulant. Additio.
6
¶ Sunt salsamenta liquida in quibus aliquid intingitur vt
7
caro vel aliud. Textus. ¶ Sumekit calidi sunt qui sto〈-〉
8
machi humorem abradentes sitim faciunt.
9
¶ Capparis salmuria condita calida est et sicca que stomachi ma-
10
la existens sitim inducit atque corpus macrescere facit.
11
¶ Aniuden sale conditum vehementer est calidum: doloremque facit
12
capitis: stomacho quoque multis repleto humoribus: atque cuius di-
13
gestiua valde existit diuersa auxilium prestat.
14
¶ Anetum sale conditum calidum est: quod vomere volenti congruit
15
et quando post cibum comeditur obest. Uniuersaliter vero omnium istorum
16
sale conditorum virtus est: vt eorum ex quibus fiunt virtutes existunt.
17
Que preterea ex sale et putrefactione secundam adipiscuntur na-
18
turam in qua superflue siccitas: atque caliditas et acuitas existunt.
19
¶ Omnia vero que aceto condiuntur multam ex ipso acqui〈-〉
20
runt subtilitatem. Epar quoque infrigidant.
21
¶ Caparis que cum aceto conditur: minus calida est ea que in
22
salmuria ponitur: opilationi quoque epatis ac splenis congruit.
23
¶ Cepe aceto condite: neque calefaciunt: neque infrigidant neque
24
sitim faciunt: sed adiuuant appetitiuam.
25
¶ Citrioli et cucu. aceto conditi vehementer infrigidant:
26
atque cum hoc subtiles existunt. Omnia autem aceto vel salmu〈-〉
27
ria condita in gutture asperitatem habentibus nociua existunt.
28
¶ Salmuria preterea condita eis: quibus scabies et pruritus atque
29
sahafati accidunt nociua inueniuntur: atque quibus egritudines
30
predcictis[*]predcictis corrupt for predictis similes euenire solent. que ex sanguinis adustione atque ip-
31
sius generantur corruptione. ¶ Sinapi calidum fortiter existit
32
et acutum: quod et flegma abradit: atque stomachum et epar calefacit.
33
Ipsum preterea sepe comedendum non est. Eius namque calor
34
fortis existit: neque debet comedi nisi grossis ammisceatur nutrien〈-〉
35
tibus. ¶ Napi cum aceto conditi frigidi existunt. Qui licet in-
36
flationem non faciant coleram tamen extinguunt rubeam.
37
¶ Oliue salmuria condite calide sunt et sicce que si ante cibum come〈-〉
38
dantur ventrem mouent et os stomachi robustum reddunt.
1
¶ Oliue autem de oleo calidiores sunt: que et os stomachi mi〈-〉
2
nus corroborant: et ventrem minus fluere faciunt.
3
¶ Stirgar aceto condita calefacit ac digestiuam adiuuat.
4
¶ Bruculi qui saliti non sunt parumque calefaciunt: et inflatiui
5
existentes sperma augmentant. Saliti vero plus calefaciunt: ac
6
sitim efficiunt et sunt mali nutrimenti. sanguinem quoque adurunt.
7
¶ Salsa que ex aceto fit et carui cibum digerit: et non multum
8
calefacit. ¶ Que vero ex alio fit vel sinapi in qua non ponitur
9
acetum calidissima est. Illa vero in qua acetosi lactis serum po〈-〉
10
nitur: eorum reprimit calorem.¶ Pheziphezeregi calida est:
11
humor quoque qui ex ea fit malus est qui et neruos impe-
12
dit atque inflationem facit.
13
|III.20|¶ De virtutibus fructum et pomorum. Capitulum .XX.
14
DActili calidi sunt et grossi multumque dant nutrimen〈-〉
15
tum. Qui si in commestione multo accipientur vsu
16
sanguinem in interioribus generant grossum: dentesque
17
corrumpunt. sanguinem quoque ac flegma accrescere faciunt.
18
¶ Rotabimus calidi sunt quam dactili. Qui lenitiui existen-
19
tes stomachum rectificant.
20
¶ Uue multum dulces calide sunt: minoris tamen sunt calidi〈-〉
21
tatis quam dactili neque opilationem vt ipsi faciunt. Inflatiue
22
vero sunt et ventrem mouent: atque corpus velociter impinguant.
23
Uirge quoque erectionem augmentant. que autem ex eis corticem
24
habent subtilem citius descendunt: minusque inflant. His autem
25
contrarie contraria operantur. Sed ille in quibus existit acetositas
26
non calefaciunt: immo cum aqua frigida ablute: atque ante cibum comme〈-〉
27
ste: calorem quasi extinguunt. Acerbe vero vue frigide sunt. que
28
et ventrem stringunt: et coleram rubeam reprimunt ac sanguinem.
29
¶ Uue autem passe in calore sunt temperate. Que bene nu-
30
trientes opilationem vt dactili non faciunt licet ipsi fortius
31
et plus nutrient. Additio.
32
Galienus omnes fructus qui siccari possunt meliores sunt et tar-
33
dius putrefiunt qui vero siccari non possunt putredini sunt apti.
34
Textus. ¶ Ficus calide sunt: que cum sunt recentes ventrem in-
35
flant: et leniunt. humorem creantes non malum. Sicce vero mul-
36
tum nutriunt et calefaciunt. Quarum multus vsus pruritum et pedi〈-〉
37
culos: creant ventrem quoque leniunt quando ante cibum comeduntur.
1
Additio. ¶ Ficus etiam renes mundificant ab arenis.
2
¶ Iumen calidi sunt: qui stomacho mali existentes nauseam faci-
3
unt: atque subtilioris nature sunt quam ficus citiusque descendunt.
4
Additio. ¶ Iuiudem sunt siccomori fructus et sunt ficus
5
agrestes acetose et dure in quibus semen vt in papauere sonat.
6
Textus. ¶ Musa calida est: que cum stomacho sit mala: fa〈-〉
7
stidium facit: citoque in coleram conuertitur rubeam appetitum quoque
8
aufert: atque ventrem lenit: et gutturis remouet asperitatem.
9
¶ Lanna mellis temperate est calida: que et guttur lenit: et
10
vrinam prouocat ardorem preterea qui in mictu sentitur aufert.
11
ac tussi auxilium prebet.
12
¶ Mala granata dulcia non infrigidant: sed inflammatio-
13
nem et sitim faciunt: atque guttur leniunt. Acetosa vero pecto〈-〉
14
ris asperitatem faciunt: stomachum et epar infrigidant. Epar tamen
15
proprie qui colere ac sanguinis calorem extinguentia: febrem
16
reprimunt et vomitum.
17
¶ Litonia dulcia et acetosa stomachum efficiunt robustum licet ace〈-〉
18
tosa ad hoc sint fortiora: appetitum insuper excitant. Quorum
19
proprietas est ventrem stringere. Hec autem si post cibum comedan〈-〉
20
tur stercus cito descendere faciunt: atque a ventre expellunt. An〈-〉
21
te cibum autem si comedantur: totum istud prohibent. Illa autem que ace〈-〉
22
tosiora sentiuntur: in ventris constrictione sunt fortiora.
23
¶ Pira que multum sunt dulcia non infrigidant. Omnia tamen ven-
24
trem stringunt: si vero post cibum comedantur. Sic enim comesta
25
stercus cito expellunt: post cuius expulsionem eorum est finis
26
ventrem stringere. ¶ Pira autem de sceni: licet minoris sint nutrimen〈-〉
27
ti: in ventris tamen constrictione fortiora existunt: ac siti sedant plus
28
¶ Sorbe frigide sunt: que et ventrem stringunt: et coleram
29
reprimunt rubeam.
30
¶ Nabach frigide sunt et sicce: que et ventrem stringunt: et
31
coleram reprimunt rubeam. que vero ex eis sunt dulces ad
32
hoc sunt debiliores.
33
¶ Mora que sunt dulcia in caliditate sunt temperata: et in stoma-
34
cho fastidium faciunt. Acetosa vero frigida sunt que et ventrem
35
commouent: et sanguinem fortiter reprimunt.
36
¶ Poma frigidiora sunt acetosiora et magis stringentia: que
37
licet ori congruant stomachi: ipsum tamen viscositatibus replent.
38
¶ Pruna frigida sint: que licet ventrem moueant: colerant
1
tamen rubeam reprimunt: atque appetitum auferunt.
2
¶ Persica frigida sunt et grossa: que licet ardenti conferant stoma-
3
cho: dure tamen descendunt: atque in sanguinem dure conuertuntur.
4
Qui autem eorum esu vsus fuerit: febrium flegmaticarum incurret
5
generationem. Additio. ¶ Galienus dicit. quod febrem generant
6
malas ad sanandum duras proculdubio quod ipse est expertus.
7
Textus. ¶ Crisomila frigida sunt: que ventrem commouent:
8
atque inflant: et coleram reprimunt rubeam. Stomachum preterea
9
debilitant: eius extinguendo calorem. Quibus qui frequenter
10
vsus fuerit: in consequenti tempore febres patietur.
11
¶ Ribes: id est accedula frigida est: que et ventrem constrin-
12
git: ac coleram rubeam et sanguinem extinguit.
13
¶ Melones dulces velociter in coleram vertuntur rubeam.
14
Alij vero sitim sedant et humectant: atque vrinam prouocant.
15
Melonibus autem si quis in comestione multum vsus fue-
16
rit: colericam patietur passionem.
17
¶ Cucumeres et citroli frigidi sunt: qui et sitim auferunt et sto-
18
machum infrigidant: atque vrinam prouocant. Additio.
19
¶ Galienus patrem habebam qui mihi precipiebat semper ne de fructibus
20
recentibus aliquid comederem. ipse vero ob hoc longitudinem
21
vite sue ab omni mala egritudine permansit incolumis: eo au-
22
tem mortuo quasi a vinculo absolutus de fructibus recen-
23
tibus quoantum volui comedi vnde febres mihi acciderunt cro-
24
nice et alie graues egritudines. Sed postquam scientiam conseruan〈-〉
25
di sanitatem percepi ad hoc reuersus sum vt a fructibus mihi
26
cauerem: quapropter febres non postea mihi euenerunt nisi effi-
27
mera qne[*]qne corrupt for que tamen mihi accidit cum multum: scilicet in egrorum regimi-
28
ne laboro. Omnes preterea amici mei qui mihi credendo a fructi〈-〉
29
bus se abstinerent recentibus in sua permanserunt sanitate. Textus.
30
¶ Glandes frigide sunt et sicce. Que ventrem constringunt atque vrinam.
31
¶ Castanee melioris glandibus sunt nutrimenti: minusque
32
stringunt. ¶ Nuces calide sunt. Que in ore vesicas faciunt:
33
et calefaciunt: ac capitis generant dolorem.
34
¶ Amigdale dulces in calore sunt temperate. Que licet leuita-
35
tem gutturis faciant: graues tamen existunt: diuque in stomacho-
36
morantur. Uerum ipse non solum opilationem non faciunt. verum-
37
etiam opilationem aperiunt: atque vrine sedant ardorem: et cum
38
zuccaro comeste sperma augmentant.
1
¶ Fisci calidiores existunt amigdalis: atque epatis aperiunt
2
opilationem. ¶ Auellane nucibus minus sunt calide: grauioresque
3
ipsis existunt. que a scorpione punctis beneficium prebent. ¶ Na〈-〉
4
ragil calide sunt: que et sperma augmentant: et renes calefaciunt:
5
et ea que sunt in circuitu ipsarum. Additio. ¶ Sunt indice
6
de terra barbarorum similes citrangulis. Textus. ¶ Tharo hor〈-〉
7
tulana calida est. quod spermatis tribuit augmentum et repares calefa-
8
cit: et impinguat eos atque menstrua prouocat. Additio.
9
¶ Tharo ortulanum in terra hierusaiem[*]hierusaiem corrupt for hierusalem plantatur in ortis: et
10
tunc eius acuitas et eius superfluitas auferuntur. vnde ad come〈-〉
11
dendnm[*]comedendnm corrupt for comedendum sapidum bene redditur cuius grana carpobalsamo simi〈-〉
12
lia sunt cum quibus balsamum falsificatur. est enim eius lignum
13
ligno balsami simile et oleum oleo. Textus.
14
¶ Faffasa: grana impinguata calida suut[*]suut corrupt for sunt. que et sperma augent:
15
et corpus impinguant. ¶ Pini fructus multum calefacit corpus
16
Qui in aliquibus membris tremorem patientibus atque asmaticis
17
confert: sperma quoque auget. Kilkil calide sunt que et sperma au-
18
gent: et dolorem faciunt capitis. ¶ Grana zelem calida sunt: et sperma
19
augent. ¶ Canapis semen calidum est. quod dolorem ac fastidium facit.
20
Additio. ¶ Semen capiti malum experti enim sumus multos ami〈-〉
21
sisse sensum per eius comestionem. Textus. ¶ Sisami semen calidum
22
est. quod et fastidium facit et malum in ore generat odorem: sto-
23
machum quoque mollificat: ac ventrem lenit. Papaueris albi
24
semen frigidum est. quod gutturi et pectori bonum existens som-
25
num auget. Gobora alias gobata cuius cortex vocatur codar
26
frigida sunt et sicca que ventrem stringunt et vomitum abstinent.
27
¶ Iuiube in caliditate sunt temperate: et sunt bone gutturi et pectori
28
sanguinis quoque acuitatem parumper extinguunt. Siliqua[*]Siliqua corrupt for Silique que in terra
29
nascuntur hierosolimitana. temperatum habent calorem: ventremque strin〈-〉
30
gunt. Que vero in alijs nascuntur terris: in ventris constrictione
31
fortiores existunt: neque est in eis caliditas. Lutum comedendum frigidum
32
est. quod os stomachi robustum faciens: fastidium quod post come〈-〉
33
stionem fit: aufert atque in ore bonum efficit odorem.qui autem ex eo
34
maximam ieiunus comedit quantitatem epatis opilationem: atque sue
35
complexionis patietur corruptionem. Lutum lene calidum est. quod in epate
36
opilationem generat: atque splenem ingrossat: et destruit appeti-
37
tum et sordidat stomachum. Penidii calidi sunt. qui guttur et ven〈-〉
38
trem ac vesicam lenientes ea que in circuitu renum sunt calefaciunt.
1
Mel calidum est. citoq in coleram vertitur rubeam atque flegma quasi lam〈-〉
2
bendo destruit. quod senibus frigidam habentibus complexionem confert.
3
In estate autem: et qui calidam habent complexionem malum existit.
4
¶ Zuccarum guttur et ventrem lenit: neque calefacit nisi parum.
5
¶ Tereniabin calidum est. ventremque soluit: atque guttur lenit.
6
|III.21|¶ De herbis recentibus et bene redolentibus. Capitulum .XXI.
7
SErabram caliditati attinet. Que quando super ipsam aqua
8
rorata rosata. infrigidat et somnum prouocat. ¶ Ma〈-〉
9
iorana calida est et subtilis. omnibus frigidis passionibus
10
que in cerebro fiunt proficiens.
11
¶ Nemen: id est sisimbrum calidum est et subtile.
12
¶ Rosa frigida est: capitisque dolorem ex caliditate proueniente re-
13
mouet: atque crapulam aufert. Reumatismum tamen et sternutationem
14
inducit ¶ Uiole frigide sunt ac somnifere. Que capitis do〈-〉
15
lorem a colore factum sedant. ¶ Mirtus frigida est et siccca. Que de〈-〉
16
bilia membra reddunt robusta: quando super ea epithimatur. Po-
17
ma citrina cortices habent calidos atque subtiles. Quorum ca-
18
ro licet sit temperata: ad digerendum tamen est grossa. Acetum vero eorum
19
frigidum est et siccum coleramque reprimit rubeam. Semina autem eorum omnibus
20
veniens vtilia existunt. ¶ Mandragore poma frigida sunt. que
21
quidem in capite grauedinem atque subet efficiunt. commesta vero
22
nauseam ac vomitum inducunt: et faciunt subet atque forsitan inter-
23
ficiunt. ¶ Nenufar frigidum est atque somniferum: dolorem quoque ca-
24
pitis sedat. ¶ Uchuen est calida. grauedinem faciens capitis: et
25
facit subet. ¶ Sceha id est sticados flos calidus est et siccus qui nares
26
habentibus opilatas remedium prestat. ¶ Geussini: id est sau〈-〉
27
bacus calida est et sicca que opilationi ac dolori capitis ex frigi〈-〉
28
ditate: vel grossa ventositate accidentibus proficiens cere-
29
brum robustum efficit. ¶ Nesrim: id est siluestris saubacus.
30
calida est et sicca que quidem calidam habentibus complexio-
31
nem capitis velociter affert dolorem.
32
¶ Narciscus calidus est et subtilis: cerebro quoque auxilium prebet
33
¶ Felengemusk calidum est et subtile tremorisque cordis: et al〈-〉
34
guasa remedium prestat.
35
¶ Flos lules alias flosquiles id est salices de torrente frigidus
36
est: atque cerebrum corroborat: fumumque reprimit calidum.
37
¶ Keiri calidi sunt et subtiles: et citrini proprie hoc habent.
38
¶ Omnes preterea herbe in quarum odore sentitur acuitas et
1
acritas et stimulatio: vt flos sticados arabici: et mentastrum
2
calide sunt. Quarum vero delicatus est odor: ex quo anima sedatur
3
vt menufar et flos salicis: atque rosa omnes frigide existunt.
4
|III.22|¶ De speciebus bene redolentibus et earum virtutibus. Capitulum .XXII.
5
MUscus calidus est et siccus. Qui calidis natura capitis
6
dolorem velociter inferens omnibus passionibus
7
que in capite ex frigiditate fiunt valde congruit
8
nauseeque bonus existit: atque appetitu carentibus confert.
9
¶ Ambra calida est: cerebrum atque cor robusta efficit.
10
¶ Camphora frigida est et humida atque subtilis. Que dolori capitis
11
necnon omnibus eis calidis confert egritudinibus. Quod etiam in to〈-〉
12
to operatur corpore. Sed qui eius odore multum vsus fuerit vi-
13
giliarum sentiet detrimeutum[*]detrimeutum corrupt for detrimentum. Bibentis eam preterea renes in
14
frigidantur atque testiculi: eiusque sperma congelatur. atque frigi〈-〉
15
de egritudines in istis procreabuntur locis.
16
¶ Ziloaloes[*]Ziloaloes i.e. Xiloaloes calidum est et siccum humidoque stomacho ac viscosita-
17
te repleto congruuum[*]congruuum corrupt for congruum existit.
18
¶ Zafaran calidum est et siccum. Quod stomachi incongruum existens nauseam
19
capitisque dolorem et grauedinem facit somnumque prouocat.
20
¶ Sandali frigidi sunt et sicci. Qui acutis conferunt egritudi-
21
nibus quando patientes eos odorant: vel cum eis epithimantur. To-
22
tu preterea corpus si cum eis in balneo epithimatum fue-
23
rit liberabitur a pruritu.
24
¶ Bunc id est gallia muscata calidum est et siccum. Quod stomacho congruum
25
existens mali sudoris odorem atque psilotri incidit et aufert.
26
¶ Machaleb fructus sunt nigri cuiusdam arboris calidi sunt
27
neruos grossitiem habentes mollificantes: quorum egritudo
28
diuturna fuit et cronica. ¶ Aqua rosata frigida est et subtilis.
29
Que dolorem capitis ex caliditate remouens: crapulam atque
30
nauseam soluit: multum tamen ea vtentem cito canescere facit.
31
¶ Gariofoli calidi sunt et sicci stomachum quoque atque cor robusta
32
faciunt. ¶ Sigia calida est: capitis grauitatem faciens ac dolorem.
33
¶ Blacte bizantie calide sunt. Que in capite grauedinem
34
atque dolorem creant. Additio. ¶ Species est in
35
qua multa existit subtilitas epilepticis et mulieribus epi-
36
lepsiam ex matricis prefocatione patientibus proficiens. Textus.
37
¶ Costus calidus existens et siccus opilationem aperit et purgat: car-
38
nemque corrodit superfluam. Qui reumatismum ex frigiditate patien-
1
tem si nares cum eo suffumigentur adiuuat.
2
Ciperi calidi existentes et sicci malo oris odori: atque humido
3
stomacho et viscositate repleto congruunt.
4
¶ Usnem calida est et sicca. Que purgat et aperit opilationem: car〈-〉
5
nemque corrodit superfluam. Uniuersaliter omnium istarum herbarum
6
bonum habentium odorem quamplures calide sunt: nisi ille ex qui〈-〉
7
bus sentitur illud quod diximus: sicut sentitur in aqua rosa-
8
ta et camphora: atque sandalis.
9
|III.23|¶ De nominandis liquoribus vnctuositatem habentibus. Capitulum .XXIII.
10
OLeum calidum est. In quo autem maior morsus atque
11
fortior odor sentiuntur: calidus existit. Ipsum preter-
12
ea neque fastidium vt alia vnctuositatem habentia fa〈-〉
13
cit: nec eorum habet grossitudinem.
14
¶ Oleum de nucibus vehementer calidum atque dissoluti-
15
uum existit. ¶ Oleum quod fit de neridem et ciperis calidum exi-
16
stens calefacit renes. ¶ Oleum resim calidum est: neruosque a
17
viscositate que eis adherendo inuiscatur purgat
18
¶ Oleum amigdalinum temperatum est. Quod pectori atque pul〈-〉
19
moni: necnon vesice in renibus auxilium prestat: fastidium ta-
20
men facit: tardeque descendit.
21
¶ Oleum serinnum quod fit de sisamino stomachum laxum fa〈-〉
22
cit. Quod si multis diebus bibitum fuerit et ragadijs mede-
23
lam prebebit: ac totius corporis a disparuitati xiliabitur
24
¶ Oleum raphanimum calidum est et subtile: atque dissolutiuum
25
dolori auris ex frigiditate: vel grossa ventositate medelam tri-
26
buens. ¶ Oleum de ben calidum est et mollificatiuum.
27
¶ Oleum de lilio calidum est et subtile neruos leniens dolorique ma〈-〉
28
tricis proficiens. ¶ Oleum de narscisco: est sicut illud quod fit
29
de lilio. ¶ Oleum violatum frigidum est et somniferum.
30
¶ Oelum[*]Oelum corrupt for Oleum de nenufare simile est huic: fortius tamen operatur.
31
¶ Oleum de semine cucurbite illis duobus simile iudicatur.
32
Quod etiam calori atque vigilijs congruum existit. ¶ Butyrum omni-
33
bus vnctuositatem habentibus plus nutrit grossiusque existit.
34
¶ Oleum rosatum frigidum est dolori capitis ac reliquis eius egritu〈-〉
35
dinibus ex calore euenientibus remedium tribuit. Ad vltimum
36
vero omnia vnctuositatem habentia: eorum ex quibus fiunt similitudinem
37
retinent. ¶ Oleum costinum calidum est neruosque calefacit: tremulo〈-〉
38
sis ac paraliticis auxilium prebens. Quod stomacho frigido si cum eo
1
epithimetur confert: atque si emplastris mixtum fuerint auxiliabitur.
2
¶ Oleum mirtinum frigidum est: capillosque efficit robustos.
3
¶ Oleum de keiri calidum est et subtile lenitiuum et resolutiuum:
4
et proprie quod ex citrino conficitur. ¶ Balsamum vehementer exi〈-〉
5
stit calidum. Quod et lapidem frangit et pessarizatum ad impregnan〈-〉
6
dum valet. ¶ Oleum nardinum calidum est: quod stomacho frigi〈-〉
7
do cum ex eo epithimatur congruit. ¶ Oleum masticinum si〈-〉
8
militer emplastro ammixtum: atque stomacho frigido superpositum
9
vel etiam in emplastris positum beneficium prestat.
10
|III.24|¶ De vestimentis. Capitulum .XXIIII.
11
OMne vestimentum lene et tersum: minorem corpori
12
affert calorem. Quod ad vestiendum in estate melius
13
existit. Cui simile iudicatur vestimentum quod cum texitur rarum
14
remanet. Quod autem pilosum est: neque radiosum et spissum in-
15
uenitur: corpus magis calefacit: quo in hyeme est vtendum
16
lineum vero omnibus vestimentis frigidius corpori existit: eique
17
minus adheret: vnde et minus calefacere iudicatur. Uestimen-
18
tum autem de coto factum lineo calidius est atque corpori magis
19
adheret. Sed vestimentum de seta factum: lineo calidius est.
20
de coto vero facto frigidus existit: carnem quoque auget. Omne
21
preterea vestimentum asperitaiem[*]asperitaiem corrupt for asperitatem habens carnem macrescere ac du〈-〉
22
ram sentire facit. Quod autem huic contrarium existit: contraria
23
operatur. Uestimenta itidem de lana vel pilis facta calida sunt
24
et aspera corpus debilitantia et proprie in estate. Que autem
25
de pilis camelorum vel caprarum fiunt calidissima sunt corpo〈-〉
26
rique multum adherentia ac vehementer calefacientia. Gasdia
27
id est tiratrum: itaque tantum calefacit: quantum vestimenta de lana
28
vel pilis texta: licet neque exasperet: neque carnibus noceat.
29
Pellis quoque asuiceb id est de griseo omnibus pelibus pilos
30
habentibus minus calida existit. Uulpina autem omnibus est
31
calidior: que calidam habentibus complexionem nullo modo con-
32
fert. Postquam siberis pellis in caliditate secunda existit.
33
¶ Phanee autem et khahakim atque aguasil: temperate ca-
34
lefaciunt leuesque existunt: corpora temperataque habentibus
35
conferunt. Alie vero pelles atque pili quorum non fecimus men-
36
tionem: cum in quantitate sint superflua: nullis nisi corpora ha〈-〉
37
bentibus grossa et aspera conferunt.
38
|III.25|¶ De ventis et aere. Capitulum .XXV.
1
UEntus a polo veniens septentrionali: a parte videlicet
2
minoris vrse ac maioris: frigidus est et siccus.
3
Qui corpora efficiens dura reddit robusta: sen-
4
sus quoque atque caput leuia facit. Ipse etiam omnibus ventis
5
melior existens putrefactionem plus remouet tussim tamen
6
facit. Egritudines quoque que in pulmone ac gntture[*]gntture corrupt for gutture fiunt
7
necnon reumatismum siue corizam adducit. Uentrem insuper strin-
8
git. sed vrinam prouocat.
9
¶ Uentus autem a polo veniens meridiano a parte suhel: cor〈-〉
10
pora dissoluit sensus turbat: atque dolorem capitis et oculorum
11
egritudinem facit epilepsiam quoque ante consueta tempora acce〈-〉
12
lerare facit: febres itidem parit propter suam putredinem. Gut-
13
turi tamen et pectori et pulmoni exasperationem non attri-
14
buit. Est etiam plus omnibus ventis egritudinem inferre paratus.
15
et quam maxime si in estate flauerit vel in fine veris.
16
¶ Uentus autem qui ab extremitate ortus vernalis vsque ad
17
extremitatem ortus hyemalis perflat atque ille qui ab extre-
18
mitate occasus vernalis. vsque ad extremitatem occasus hye-
19
malis venit in caliditate et frigiditate omnino temperati exi-
20
stunt. Qui autem ab oriente ad nos tendit melior est. Sed que
21
ab occidente deterior: et grossus magis existit.
22
¶ Aer preterea omnibus melior clarus est et subtilis. in quo neque
23
multi existunt vapores: neque quietus neque prefocatus inueni〈-〉
24
tur. sed venti venientes ad eum commouent ipsum: aque cum attrahitur
25
delicatus sentitur: qui velociter post solis occasum infrigi〈-〉
26
datur. Aer vero omnia que diximus habens contraria omnibus
27
deterior iudicatur. Qui autem ori stomachi atque cordi quasi
28
compressionem inferre sentitur: atque ex multa sua caliditate
29
et grossitie anhelitum suum retinet. Atque ille in quo multi
30
sequuntur vapores grossi pro vicinitate lacunarum et stagno-
31
rum in quibus aque inueniuntur stantes: vel in quibus feto〈-〉
32
res ex rebus putridis vel cadaueribus existunt: aut in qui-
33
bus est calor vehementer ardens: vel qui constrictus a ven-
34
tis non mouetur: omnes isti generaliter pestilentiales existunt.
35
Aer quidem prefocatus in locis que inter multas sita sunt
36
fauces inuenitur: vel quem montes altissimi et lacune circum-
37
dant: ad quas multi non veniunt venti.
38
|III.26|¶ De ciuitatibus. Capitulum .XXVI.
1
SCiendum est quod maior mutatio in ciuitatibus est a
2
parte suarum latitudinum. Ciuitates enim que sunt
3
septentrionales: frigidiores existunt. Meridionales
4
vero existentes: calidiores sunt: frigide autem ciuitates: sa-
5
niores sunt. Unde qui in eis morantur: corpore maiores sunt
6
et fortiores: atque melius digerentes: et colore pulchriores:
7
ac leuiora habent corpora. Calide autem his omnibus con-
8
trarie sunt. Ciuitates itidem quas septemtrionales coope-
9
riunt montes: quamobrem septentrionales venti ad eas mi-
10
nus veniunt: vtilitates quas septentrionales eis venti erant
11
prebituri ammittunt. Quapropter si cum hoc meridiona-
12
les venti ad eas transeunt. fit eorum complexio calida et hu-
13
mida: sed ciuitatum septentrionalium complexio frigida exi-
14
stit et sicca paucas febres atque paucas efficiens putrefactio-
15
nes. Ciuitates autem meliores sunt et temperatiores: que
16
cum ab oriente sunt discooperte: ab occidente cooperte in-
17
ueniuntur. Quibus contrarie deteriores iudicantur. Ciui-
18
tates preterea que a parte septentrionalis habent mare: septen-
19
trionales sunt. Que vero a septentrionis parte habent mon-
20
tes: et a meridionali sunt discooperte: meridionales dicun-
21
tur. Ciuitates itidem quas vndique montes circundant. que scilicet
22
in predictis existunt faucibus egritudinum oculorum val-
23
de generatiue existunt. Ciuitatum autem in alto sitarum que
24
a multis perflant ventis: aer bene redolens ac subtilis exi-
25
stit. Ille similiter ciuitates in quibus aquarum multitudo
26
ac multe inueniuntur arbores: humidiores sunt in quibus
27
oculorum egritudines sepius generari solent. Ciuitates autem
28
in plano site: que quasi abrase: vel a predictis nude existunt:
29
in quibus aquarum est paucitas: sicce sunt. Que si super la〈-〉
30
pidem sint site sicciores iudicantur. Ciuitates similiter qua〈-〉
31
rum lutum rubeum habet colorem: inter humiditatem et siccitatem
32
mediocres existunt. Quarum autem lutum nigrum et ceno〈-〉
33
sum existit atque insuauem habet odorem male sunt ac putri〈-〉
34
de. Terra preterea paludestris que cum aere existit calido: dete〈-〉
35
rior est Que quando est frigida: minorem habet malitiam.
36
¶ Ad vltimum vero ciuitas calida: colorem atque corpus citri-
37
nitate afficit vel nigredine. Que carnium et sanguinis mi-
38
norationem faciens corpus debilitat atque virtutem dissoluit
1
Frigida autem existens ciuitas: huic omnino contraria exi-
2
stit: humiditati quoque attinens ciuitas: capillos longos et
3
corpus lene ac pingue: neruosque efficit laxos. Sicca vero exi〈-〉
4
stens ciuitas huic redditur contraria.
5
|III.27|¶ De virtutibus electuariorum ad comedendum suauium
6
que de fructibus et floribus fiunt et vocantur arabice miram-
7
bahat. Capitulum .XXVII.
8
ZUcharum rosatum stomacho humoribus repleto
9
si a ieiunis sumatur et bene masticetur: confert quando
10
post ipsum aqua bibitur calida. Quod hi qui calorem pa-
11
tiuntur et ardorem nullo modo comedere debent: et maxime
12
si estas fuerit. Calefacit enim et sitim affert. Quod si ipsum
13
propter illud quod diximus comedere necesse fuerit: cum syru-
14
po acetoso de zucharo facto accipiat.
15
¶ Zucharum vio. guttur lenit et tussim mitigat facilemque red-
16
dit screatum: atque ventrem leuit. Stomachum tamen dissoluit et ap-
17
petitum destruit. ¶ Electuarium de mirabolanis indis cum
18
zucharo: stomachum corroborat et preparat. A quo humorum
19
superfluitates ex cibo preterito remanentes exprimendo edu-
20
cit. Quo si quis sepe vtatur colorem acquirit bonum: ac cani-
21
cies tardabitur. Trifera tamen minor in istis actionibus
22
fortior existit: licet sperma minuat. Additio.
23
¶ Trifera dicitur eo quod de tribus generibus mirabolanorum fit.
24
Textus. ¶ Zinziber conditum cum melle vehementer cali-
25
dum est. Quod stomachum atque epar calefaciendo: cibi adiuuat di
26
gestionem: virgam quoque erigexe facit. ¶ Secacul conditum
27
fastidium faciens appetitum destruit: sperma tamen vehementer au-
28
gmentat quando eo aliquis sepe vsus fuerit.
29
¶ Piper nigrum conditum et longum: zinziberi condito vicinum
30
existit. Alia vero electuaria causa delitiarum tantummodo comeduntur.
31
|III.28|¶ De virtutibus specierum quibus omni hora multum est vten-
32
dum quod secundum litterarum arabicarum ordinem dispositum est. Cu-
33
ius enim speciei nomen incipit ab .A. in capitulo de .A. inueni-
34
tur: similiter quoque in alijs fit litteris. Capitulum de .A. XXVIII.
35
ASarum calidum est et siccum. Quod in epate opila-
36
tionem habentibus confert: et vrinam prouocat:
37
atque yposar causa patientibus: auxilium confert.
38
¶ Squinantum calidum est et siccum: duro apostemati stomachi vel
1
epatis beneficium prestans: quando ex eo fit emplastrum desuper.
2
¶ Usnee parum existit calidum. Quod vomitum abstinen-
3
do stomachum efficit rigidum.
4
¶Antimonium frigidum est et siccum. Quod oculum effi-
5
ciens robustum: ipsius custodit sanitatem: suppositum quoque
6
menstrua constringit.
7
¶Abel id est semen iuniperi calidum est et siccum: menstrua
8
vehementer prouocat atque abortire facit.
9
¶ Acatia est frigida et sicca. Que sanguis arcet fluxum: atque
10
logationem exeuntem reducit interius. Uentrem quoque
11
stringit. Additio. ¶ Acatia fit de succo cuiusdam arboris
12
parue que iunco assimilatur in alexandria. Textus.
13
¶ Sarcocolla in oculis patientibus lippitudinem confert. pla-
14
gis etiam recentibus remedium prebet.
15
¶ Epithimum calidum existens: coleram expellit nigram
16
ac timorem minuit.
17
¶ Berberis frigidum est quod et ventrem stringit et sitim aufert
18
stomacho quoque ac epati ardorem patientibus remedium affert.
19
¶ Emblici frigidi sunt et sicci. Qui et stomachum faciunt ro-
20
bustum: et capillorum corroborant radices.
21
¶ Azedarach calida est et sicca. hec opilationibus que sunt
22
in capite congrua existens: capillos prolongat: fructus tamen
23
eius valde existit: stomacho nociuus: qui etiam quandoque
24
perniciosus inuenitur.
25
¶ Urtica calida est: que coeundi stimulans voluntatem de pe-
26
ctore viscosum expellit flegma: ventremque mouet.
27
¶ Coagulum omne calidum est. Quod et ventrem vehementer
28
constringit atque sanguinem fluere non permittit.
29
¶ Squilla calida est et acuta. Hec autem epilepsie ac tumori
30
splenis: necnon eius magnitudini atque viperarum morsibus
31
et disnie vetuste auxilium tribuit.
32
¶ Absinthium calidum est et siccum. Quod stomachum reddens robustum: epatis
33
aperit opilationem: atque febribus longi temporis auxiliatur.
34
¶ Sticados calidum est: coleramque nigram et flegma expellit: epile〈-〉
35
ptie quoque ac melancolice beneficium prebet cum multotiens
36
bibitur vt ventris faciat purgationem.
37
¶ Mellilotum calidum existens: dura apostemata in artu-
38
bus vel in interioribus nata mollificat.
1
¶ Anisum calidum est. Quod ventositatis dissolutiuum existens
2
aperit epatis opilationem coeundi preterea voluntatem stimulat.
3
¶ Amoniacum calidum existens: dura mollificat apostema-
4
ta: scroffulasque dissoluit.
5
|III.29|¶ De .B. balsami. Capitulum .XXIX.
6
BAlsami semen atque lignum viperarum ac scorpionum
7
morsibus: necnon matricis dolori congrua eixistunt[*]eixistunt corrupt for existunt.
8
¶ Anacardi calidissimi sunt: frigidis egritudini-
9
bus et obliuioni auxilium ferentes. Sanguinis tamen gene-
10
rant adustionem et fortassis ad amentiam perducunt.
11
¶ Baurach calidus est et siccus. Qui vomitus prouocati-
12
uus existens: ventrem cum supponitur mollem reddit.
13
¶ Corallus frigidus est. Qui bene tritus ac potui datus: emoptoicis
14
auxiliatur. Oculum preterea corroborat atque lachrymas stringit.
15
¶ Bedeguart caliditati attinet: ac febribus longi tempo-
16
ris remedium affert.
17
¶ Ebus vei ebulus calidus est. Qui dura apostemata mol-
18
lificando resoluit: et faciei superpositus: pannum eius aufert.
19
Cuius vnctuositas: grossitudini in membro post sui rectifica-
20
tionem remanenti confert: chordasque siccas: molles efficit:
21
neruos preterea calefacit: stomacho tamen malus existens nauseam
22
facit atque ventrem laxat.
23
¶ Faugenkest calidus est et siccus. Qui cum tumori epatis profi〈-〉
24
ciat: virgam tamen erigere non permittit.
25
Omnes iusquiami species inebriant et stuporem faciunt:
26
deterius autem omnibus nigrum iudicatur: quia iterficit. Iusquia〈-〉
27
mum autem tritum: atque apostematibus in quibus vehemens
28
pulsus est superpositum destruit sensum.
29
¶ Psilium frigidum est. Quod si cum iulep bibitum fue-
30
rit: febrem extinguit acutam: ardoremque sedat: pectus quoque
31
lenit: atque intestinis vulnera habentibus sanguinolenta: as-
32
satum et bibitum auxiliatur. Si autem cum aceto mixtum
33
moueatur donec coaguletur: atque artubus calida patienti-
34
bus apostemata superponatur: dolorem fedat.
35
¶ Been rubeum calidum est: et coeundi incitat desiderium.
36
¶ Capillus veneris calidus est. Qui si adustus fuerit: et lo-
37
ca capillis denudata ex eo fuerint inuncta: capillos nasci
38
facit: et sroffulas dissoluit Pulmonem quoque a grossis
1
humoribus quibus est imbibitus mundat.
2
¶ Bulbus est cepe quod comeditur. Qui coeundi preterea stimu〈-〉
3
lat desiderium: atque faciei superpositus: eius delet pannum.
4
¶ Satirion calidus est. Qui et spermatis augmentatiuus
5
existit et podagre confert. Additio.
6
¶ Satyrion dicuntur testiculi vulpis et dicitur adelbeen quod ha-
7
bemus in hyspania et est radix. cauliculi vero proprietas est
8
aquam expellere citrinam dolori quoque podagrico arthetico
9
proficit: mulieres quoque ipsum comedentes impregnantur. Textus.
10
¶ Polipodium calidum existens: coleram expellit nigram
11
colicamque dissoluit.
12
¶ Borongi flegma atque ascarides expellit.
13
¶ Bellirici in sua natura emblicorum vicinantur nature.
14
|III.30|¶ De cain. Capitulum .XXX.
15
CAstoreum calidum existens neruos calefacit: ac men〈-〉
16
strua prouocat tumoremque dissoluit. Additio.
17
¶ Quia cum caliditate et siccitate seu maximam et ex〈-〉
18
tremam habet subtilitatem ideo corpora spissa et solida penetrat
19
neruis: preterea infrigidatis et induratis et congelatis profi〈-〉
20
cit: ego quoque cum mentastro miscens montano sum exper-
21
tus sepe quod ad menstruorum prouocationem perutile est. spas-
22
mo preterea ex repletione proficit. sed spasmo ex inanitione nocet.
23
Textus. ¶ Gilbeuce calidum est. Quod vehementer vomere
24
faciens: confert paraliticis si cum eo vomere cogantur. Cuius
25
actio operationi ellebori vicina existit: de quo non est dandum
26
nisi pondus dragme vnius: fortasse enim ex multo vomitu qui
27
fit ex eo prouenit mora.
28
¶ Nux methel facit stuporem. Que quandoque perniciosa existens
29
inebriat et nauseam ac vomitum infert. Additio.
30
¶ Sunt nuces cuiusdam arboris equales menlogie[*]menlogie (?) vsque ad mor-
31
tem dormire facientes et nascuntur sibilie et est castaneola ad
32
vomitum. Textus. ¶ Nux muscata calida est et sicca. Que
33
ventrem stringens: stomacho atque epati frigidis confert.
34
¶ Gentiana calida existens: puncture scorpionis: ac epati frigido
35
splenis quoque opilationi atque tumori congrua existit.
36
¶ Oppoponax calidissimum est. Quod cum vehementer ventosi〈-〉
37
tatis sit dissolutiuum: his quibus grossa accidit ventositas con〈-〉
38
fert dolorique matricis ex frigiditate auxiliatur.
1
¶ Idac id est polium calida est. Que licet capitis generet
2
dolorem: febribus tamen longi temporis atque ydropisi: necnon
3
yctericie: atque puncture scorpionis remedium affert.
4
¶ Gipsum frigidum est et siccum. Quod sanguinem cum albumine oui
5
mixtum: atque loco superpositum retinet. Ipsum autem nullo modo
6
bibendum est. Bibitum enim forsitan perniciem affert.
7
¶ Balaustie frigide sunt et sicce. Que et ventrem stringunt
8
ac sanguniem fuere non permittunt.
9
|III.31|¶ De del. Capit .XXXI.
10
DArsesahan calidum est et ponticum. Quod vesicis oris
11
si cum eo fiat gargarismus: vel eius apozimate os
12
abluatur: perutile est. minctus preterea difficulta-
13
ti: atque neruorum molliciei proficit: fetori quoque narium si licinium
14
in eius apozimate intinctum naribus immissum fuerit auxiliatur.
15
¶ Dulb folia et nuces frigida sunt et sicca. Que trita et ace-
16
to mixta: atque pro emplastro loco igne adusto superposita re-
17
medium afferunt. Cuius cortex cum aceto coctus dolori den〈-〉
18
tium confert: si eo os abluatur.
19
¶ Uiscus calidus est et siccus. Qui ventositatem dissoluit atque apostemata.
20
¶ Saiem[*]Saiem corrupt for Salem frigidum est: ventrem quoque stringit: plagasque recen-
21
tes coniungit. ¶ Uatiramech calida est: que grosse conferens ven-
22
tositati dolori matricis ex frigiditate tremorique cordis cum
23
frigiditate: ac puncture scorpionis: auxilium prebet.
24
¶ Oleander calida est scabiei atque prurituii confert, asinos
25
et animalia ac homines comesta interficiens. Antiquis tamen doloribus et
26
vetustis genuum et renum remedium affert: si ex ea fiat emplastrum.
27
¶ Deiudar vehementer est calidum. Quod frigidis egritudini〈-〉
28
bus cerebri et neruorum conferens: stomacho ac epati frigi-
29
dis bonum existit. Cuius est proprietas appoplexie atque pa-
30
ralisi remedium prebere.
31
¶ Fex vini calida existens: dura dissoluit apostemata.
32
¶ Fex aceti non calefacit: immo apostematum calorem super
33
ipsa epithimata reprimit.
|III.32|¶ De he. Capitulum .XXXII.
34
MIrabolani citrini coleram rubeam ex corpore edu〈-〉
35
cunt. Nigri vero stomachum preparando corrobo〈-〉
36
rant emoroidisque conferunt.
37
¶ Ylboe id est catella maior calida est et sicca atque subtilis
38
stomacho et epati auxilium prebens.
1
¶ Typericon calida est et subtilis que et opilationis est aperiti〈-〉
2
ua et dolori coxarum confert.
3
¶ Ypoquistidos que barba vocatur yrcina: frigida est et pon-
4
tica. qua vtuntur vbi necessaria est retentio et stipticitas.
5
|III.33|¶ De gau. Capitulum .XXXIII.
6
ACorus calidus est et siccus. Qui crosse[*]crosse corrupt for crasse ventositati:
7
ac spleni duro: necnon grauedinii[*]grauedinii corrupt for grauedini lingue confert.
8
¶ Guasima id est bazilicon demonis calida est.
9
et pontica: cum qua capillorum fit tinctura.
10
|III.34|¶ De ze. Capitulum .XXXIIII.
11
ZInziber calidum est et humidum. Quod et cibum
12
digerit: et ventrem mouet: stomacho quoque atque
13
epati frigidis confert. Obscuritati itidem oculo ex
14
humiditate in loculis positum vel comestum auxiliatur.
15
¶ Omnes aristologie species calide sunt. opilationem aperien-
16
tes: et scorpionis puncture conferentes. Que et menstrua pro-
17
uocant: et abortire faciunt.
18
¶ Ysopus que vegetatur: calida est et sicca. Que vt origanum
19
valens: pectus a pulmone purgat. Asmati preterea atque vetuste
20
tussi et antique confert. Flegma itidem et vermes e corpore educit.
21
¶ Ysopus autem humida que et cerotes dicitur: que ex la-
22
ne sordibus fit: dura maturat et mollificat apostemata. et
23
proprie ea que in vesica fiut et matrice.
24
¶ Zurumbet calida est et sicca. Que ventositatem dissoluens: vene〈-〉
25
nosorum animalium morsibus valde proficit: atque impinguat.
26
¶ Argentum viuum quando extinguitur: ardens est. Quod
27
scabiei et pediculis auxilium affert.
28
¶ Azegi id est dragantum seu vitriolum calidum existens et
29
siccum scabiem ex humiditate desiccat: atque sahafati ex humidi-
30
tate factam emendat: sanguinemque ex naribus fluentem na-
31
ribus insuflatum: et sanguinis fluxum ex percussione: suppo〈-〉
32
situm stringit.
33
¶ Arsenici omnes species calide sunt: et incendentes confe-
34
runt scabiei: et putredini: et sahafati humide. Herpeti prete〈-〉
35
rea estiomeno atque pediculis remedium afert: asmati prete〈-〉
36
rea si cum eo suffumigatio vel epithima fiat: confert. Ma-
37
culam insuper que ex sanguine mortuo accidit propter per-
38
sussionem remouet.
1
¶ Spuma maris plures habet species. que omnes calide
2
existentes et sicce: scabiei et morphee atque alopitie auxiliantur.
3
¶ Uitri proprietas est: lapidem qui in vesica generatur frange-
4
re: furfures preterea aufert. si cum eo caput lauetur.
5
¶ Zarnab calidum existens et siccum: stomacho atque epati fri-
6
gidis confert: ventremque stringit.
7
¶ Ziniar calidum est et corrodit carnem.
8
|III.35|¶ De ha. Capitulum .XXXV.
9
AMonum calidum est et siccum. Quod opilationi epa〈-〉
10
tis ex frigiditate proficiens: dolorem aufert matricis
11
In capite tamen grauedinem et dolorem atque scothomiam generat.
12
Additio. ¶ Humeue[*]Humeue (?) et achorus et assarum adinuicem mu-
13
tantur vnum pro alio ponendo. Textus. Alchanna pustu-
14
las que sunt in ore et adustioni ignis remedium affert.
15
¶ Litium inter caliditatem et frigiditatem temperatum existens
16
calidis oculorum apostematibus confert: si cum eo epithimentur
17
Quod mollibus atque solutis apostematibus confert: et pannum
18
faciei epithimatum: necnon in gutture transglutiendi duri-
19
tiem gargarizatum aufert: orisque pustulis auxiliatur. Additio
20
¶ Fit de aqua in qua coquitur cortices arboris berberis.
21
Textus. ¶ Horf id est nasturcium calidissimum existens: stomachum
22
et epar calefacit. ventrem mollificat ac ventres e ventre educit
23
coeundi preterea stimulat desiderium: et pulmonem mundat.
24
Asmati quoque et grossitiei splenis prodest aborsum itidem facit.
25
¶ Hasse id est hesopus hispanica calida est. Que in oculo
26
posita vel comesta visus debilitati confert: asmatique pro-
27
dest: atque vermes expellens facit aborsum. Ad digerendum
28
insuper cibum adiutorium prebet.
29
¶ Harmel calidum existens inebriat: dolorem capitis facit: vo〈-〉
30
mitumque commouet vrinam quoque et menstrua prouocat.
31
Additio. ¶ Sepe in fine febrium quotidianarum dedimus ideo-
32
que quia visum fuit nobis quod iam materia erat digesta ex quo
33
multum vomentes euaserunt. Textus.
34
¶ Haseph frigida est. Cuius opozima bibitum lapidem frangit
35
et sperma auget atque vrine soluit constrictionem.
36
¶ Habenil flegma expellit: morphee albe atque albaras au〈-〉
37
xiliatur. Conturbationem tamen et nauseam facit. ¶ Colloquin-
38
tida calida existens et sicca crossum expellit flegma: ac caput
1
mundat: et neruorum dolori atque sciatice passioni: necnon
2
podagre frigide: et elefancie beneficium parat.
3
¶ Ferri squama: stomachum corroborat: et emoroydarum
4
stringit sanguinem. ¶ Aqua vero in qua ferrum extinguitur
5
coeundi stimulat desiderium: crossoque confert spleni.
6
¶ Semperuiua frigida est. Que calidis apostematibus ac adustio-
7
ni ignis: et oculorum egritudini: epithimata congrua existit.
8
|III.36|¶ De ta. Capitulum .XXXVI.
9
TAmariscus frigida est et sicca: ex cuius folijs em〈-〉
10
plastrum super molle apostema positum auxiliatur.
11
Eius autem apozima in ore tentum: dolorem den-
12
tium sedat. Uinum preterea in quo folia eius cocta fuerint
13
bibitum splenem subtiliat.
14
¶ Idem quoque facit vinum vel sirupus acetosus cum paruo scipho
15
ex eius radice facto si diu bibatur. ¶ Thubab est frigida apo-
16
stematibus calidis cum ex ea emplastrum desuper ponitur: conferens.
17
¶ Tarathit id est spodium ftigida est et sicca. Que et ventrem
18
stringit: et sanguinem exire prohibet. ¶ Spodium frigidum
19
est et siccum. Quod febribus acutis: ac siti et nimio ventris
20
fluxui: et vomitui confert pustulis quoque que in ore et lingua
21
nascuntur: atque tremori cordis auxiliatur. ¶ Terra sigilla: et
22
armena vtreque sanguinem spuentibus atque emorroydas patien-
23
tibus nunc omni loco ex quo sanguis fluit congruunt.
24
¶ Alia vero terra que a quibusdam consuete comeditur: in
25
epate creat opilationem: et complexionem destruit: et pre-
26
cipue eorum qui ad hoc parati sunt: os tamen stomachi ri-
27
gidum reddit fastidium ex cibis fastidiosis factum: atque
28
nauseam remouens.
29
¶ Talifafar: id est macis. galienus dicit eum temperatum esse cali-
30
da est et sicca. Que fluxum ventris: atque vlcera intestino-
31
rum et emorroydas remouet.
32
|III.37|¶ De ge. Capitulum .XXXVII.
33
MAndragora frigida est faciens stuporem. Que si in vno
34
mittatur: valde inebriat. Medicinis autem ammi-
35
xta dolore aufert de qua si maxima bibatur quan-
36
titas perniciem inducit.
37
¶ Titimalli multe sunt species: que omnes calide existentes: adu-
38
runt ac soluunt ventrem et nauseam efficiunt. Corpus quoque vlcerant.
1
¶ Gembut frigidum est et siccum: fluxum prohibens ventris suc-
2
cusque eius bibitus yctiricie medetur.
3
|III.38|¶ De .K. Capitulum .XXXVIII.
4
UItis de qua fit vinum folia vel preputia trita: et
5
more emplastri super calida apostemata posita:
6
atque dolenti capiti: beneficium prebet. Succus
7
preterea ipsorum: si bibatur ventrem ac vomitum stringit. Gum〈-〉
8
mi autem eius lapidem frangit: et scabiem remouet. ¶ Thus
9
calidum existens et siccum carnem in vulneribus creat: ven〈-〉
10
trem quoque ac vomitum arcet: et intellectum acuit: de quo ta〈-〉
11
men si multa sumatur quantitas adurit sanguinem et efficit al-
12
guesegues: tremori idem cordis auxiliatur. ¶ Kamepitheos
13
calidus est constritioni vrine: atque yctiritie et sciatice pas-
14
sioni: conferens. ¶ Condisi calidum est: quod vehementer vomi-
15
tum ac ventris solutionem prouocat sternutationemque com-
16
mouet. ¶ Karmesih est vna spes thamarici frigidum est et
17
siccum. quod et ventrem retinet et fluentem sitit sanguinem den〈-〉
18
tibus preterea qui frangi incipiunt atque moueri auxiliatur.
19
¶ Charabe frigidum existens et siccum: menstruorum superfluita-
20
ti atque emoroydis et emoptoicis: necnon dissintericis: ac cor〈-〉
21
dis tremori remedium confert.
22
¶ Kesile calidi sunt et sicci. Qui cum corpus impinguent: sto〈-〉
23
macho boni existunt.
24
¶ Keste id est herbus calidum est: corpusque impinguat: ac sto〈-〉
25
macho confert.
26
¶ Cubebe calidum est opilationes aperiens. Quod et vritides
27
poros mundat: et guttur mundificati ventremque stringit.
28
¶ Sulphur calidum est. Quod adustionem faciens scabiei con-
29
fert: si cum eo fiat inunctio: atque asmati si bibatur auxilium prebet.
30
¶ Camedreos calidus est. Qui cum opilationem aperiat: sple〈-〉
31
nis grossitiem atque yctiritiam remouet.
32
¶ Dragagantum guttur lenit atque pulmonem: tussi quoque confert.
33
¶ Kebikengi calidum existens adurit ac sitim facit scabiemque
34
remouet: si ex eo inunctio fiat.
35
¶ Kildaru id est filix calidum est et expellit ascarides.
36
|III.39|¶ De lem. Capitulum .XXXIX.
37
AMigdale amare calide sunt. Que epatis appe-
38
rientes opilationem asmati atque lapidi qui in re-
1
nibus et vesica est conferunt.
2
¶ Plantago frigida est: congrua existens apostematibus cali-
3
dis et adustioni ignis: quando more emplastri supponitur: dolori
4
quoque auris auxiliatur si ex caliditate fuerit. Cuius semen
5
vlceribus confert intestinorum.
6
¶ Dragontea id est iarus calida est: que opilationem aperiens: deside-
7
rium stimulat coeundi: atque antique asmati beneficium prebet.
8
¶ Lacca calida est: calori epatis: atque ydropicis proficiens.
9
¶ Lingua auis spermati augmentum tribuit: ac cordis remo〈-〉
10
uet tremorem.
11
¶ Buglosa melancolicis est bona: tremori cordis atque vesi〈-〉
12
cis oris conferens.
13
¶ Larghia: id est granata tintimalis calida est atque adurens:
14
que et ventrem soluit et vomitum facit.
15
|III.40|¶ De mum. Capitulum .XL.
16
MU calidum existens: vrine congruit constrictioni: si bi-
17
batur vel super femur more emplastri ponatur.
18
Mastix calidum existens stomachum et epar corroborat.
19
¶ Bdellium iudaicum calidum existens. quod dura dissoluens apostemata
20
emorroydis vtile iudicatur: bdellium tamen de mecha. frigidum est
21
et siccum: ventremque stringit.
22
¶ Mumia emoptoicis bona existens: rupturam vel fracturam
23
velociter restaurat. Dolorem preterea gutturis ac dissolutio〈-〉
24
nis et concussionis et plagarum sedat. Illi autem qui dixerunt quod
25
perfecte emendat: mentiti sunt dolori insuper ex frigiditate na〈-〉
26
ribus cum oleo sambuccino insufflata auxiliatur.
27
¶ Meizabara calida est: que ventrem soluens podagre ac
28
coxarum: et costarum dolori confert.
29
¶ Myrrha calida est: que tussi antique congrua existens: vocem
30
efficit claram. Scotomiam tamen inducit: dormire preterea faciens
31
menstrua prouocat: ac puncturis scorpionum bibita beneficium prebet.
32
¶ Memithe frigidum existens: apostematibus calidis: more
33
emplastri superpositum confert.
34
¶ Meubedhena calide sunt: ventremque soluunt atque vomitum
35
prouocant vehementer: podagre quoque conferunt.
36
¶ Marchasitha calida existens: oculum facit rigidum: et
37
abradit fortiter.
38
¶ Fuligo si de ea fiat epithima: ignis adustioni confert.
1
¶ Stafisagria calida est et adurens: que et pediculos interficit
2
ac scabiem remouet: de qua parua accepta quantitas: vomitum pro〈-〉
3
uocat. Ipsam tamen dare timorosum est. fortassis enim perniciem inferret.
4
¶ Celidonia calida est. que albedini oculorum congruit: visumque acuit.
5
¶ Mugath bona existit si ex ea emplastrum super dissoluta
6
membra fiat. Addditio.
7
¶ Mugath dicitur esse radix granate agrestis et dicitur esse
8
radix nosen id est tremule arboris. Textus.
9
¶ Mezerion calida est: que et bona est et multum acuta. Et li〈-〉
10
cet aquam citrinam vehementer expellat: epati tamen nocet.
11
¶ Merdasengi id est litargirum[*]litargirum corrupt for litargium frigidum est et siccum. quod excoria〈-〉
12
tionibus: atque fetori sudoris confert: carnique augmentum tri-
13
buit. In emplastris preterea ponitur. ¶ Omnia felis genera ca-
14
lida existunt: oculorumque auferunt tenebrositatem.
15
¶ Mescathramesit calidum existens prouocat menstrua.
16
|III.41|¶ De non. Capitulum .XLI.
17
NIl alias indicum calidum existens et ponticum: desic〈-〉
18
cat apostemata mollia.
19
¶ Ameos calidum est et siccum: stomachum calefaciens
20
et epar: lapidemque frangit: atque vrinam prouocat.
21
¶ Nitrum calidum est: abradens: et mundans.
22
¶ Calx calida existens adurit atque superfluam corrodit carnem fluxum:
23
preterea stringit sanguinis que cum lauatur adustioni ignis confert.
24
¶ Sal armoniacus calidus est. qui vuulem[*]vuulem corrupt for vulue cadenti: ac dolori guttu-
25
ris qui non permittit transgulutire[*]transgulutire corrupt for transglutire: et albedi oculorum auxilium prebet.
26
¶ Neheremish id est rosa asinina calida est: stomacho et epati
27
frigidis remedium tribuens.
28
¶ Naphara calida et: que asmati atque ventositatibus con〈-〉
29
grua existens. vermes paruos ano supposita interficit.
30
|III.42|¶ De sim. Capitulum .XLII.
31
SPica indica calida est. Que stomacho ac epati fri-
32
gidis auxiliatur vrinam etiam prouocat.
33
Cyperi calidi sunt et sicci. qui stomachum ac epar calefa-
34
cientes frangunt lapidem: et putrefactioni ac malo dolori: qui
35
in naribus atque in ore sunt: beneficium tribuunt.
36
¶ Salegha: id est cassia lignea calida est existens et sicca: acuit
37
visum et vrinam prouocat. ¶ Folium calidum est: et vrinam prouo-
38
cat: tremori quoque cordis atque fetori auxiliatur.
1
¶ Sandoros: id est vernix sanguinem vomentibus: atque
2
emorroydis confert.
3
¶ Sel calida est dolori neruorum ac ventositati conferens.
4
¶ Cypressi nuces et folia calida existunt et pontica. que ruptu-
5
re inguinis auxilium prebent: si ex eis emplastrum fiat.
6
¶ Sumach frigidum existens et siccum: ventrem stringit at
7
stomachum preparat.
8
¶ Sidere frigida est et sicca: ventrem stringens Additio.
9
Arbor est cuius fructus est nabach stringens ventrem. Textus.
10
¶ Cancri caro ptisicis auxiliatur: ac sperma augmentat.
11
¶ Hermodactili podagre conferunt: sperma quoque augent
12
¶ Sceduram vel scedeguram frigidus existens et siccus: reti-
13
net sanguinem: ac capillos ne cadant confirmat.
14
¶ Subedigi dentium concauitates radendo abstergit.
15
¶ Secancur id est stincus de mari rubro calidus est: coeun-
16
di stimulans desiderium quod eius renes proprie operantur.
17
¶ Liquiritia gutturi confert ac pulmoni: superflua in eis exi-
18
stentia expellendo. Sitim preterea atque vrine ardorem aufert.
19
¶ Seuesten guttur et pectus lenit.
20
¶ Siseleos calidus existens: asmati retentioni vrine: atque infla〈-〉
21
tioni ventris confert: parumque accelerare facit.
22
¶ Sekebinegi calidum est quod grosse ventositati ac colice: nec
23
non epilepsie: ac paralisi conferens oculorum tenebrositatem
24
aufert: et scorpionum puncturis auxiliatur.
25
¶ Saculufundurion id est stolopendria[*]stolopendria corrupt for scolopendria calida est splenique
26
crosso: ac stranguirie[*]stranguirie corrupt for strangurie: et lapidi remedium affert
27
¶ Scamonea coleram rubeam vehementer expellit. stoma-
28
cho atque intestinis et epati nocumentum parans.
29
|III.43|¶ De ham. Capitulum .XLIII.
30
HArar: id est iuniperus est arbor cuius fructus ca-
31
lidus existens: prouocat vrinam: ac stomacho
32
confert.
33
Asarai id est virga pastoris frigida est calidis apostematibus:
34
et ardori stomachi beneficium tribuens: quando mori emplastri
35
superponitur.
36
¶Haelchalinibit: id est gummi fistici calidum existens: fis-
37
suris et plagis congruit.
38
¶ Piretrum calidum existens: dolori dentium atque pustu-
1
lis oris congruum existit.
2
¶ Assium id est crocus hortolanus calidum existens morphei
3
et panno auxiliatur.
4
¶ Solatrum frigidum est ardenti epati remedium tribuens.
5
¶ Curcuma id est vena citrina calida est. Que cum sit abra-
6
dens: visum acuit atque albulam delet.
7
¶ Iuiube in calore sunt temperate que et guttur leniunt
8
et sanguinem: licet parum clarificant graues tamen sunt et
9
fastidium facientes: tardeque descendunt.
10
|III.44|¶ De fe. Capitulum .XLIIII.
11
FU id est sistra calida existens: prouocat vrinam.
12
¶ Felenge est calidum et siccum.
13
¶ Fel calidum est dolori neruorum proficiens. fi-
14
stici calidi existentes prouocant menstrua.
15
¶ Fesire id est brionia calida est. Que cum sit detergens et
16
abradens: pannum et lentigines magnas delet.
17
¶ Fesarastim vel fesiresin brionie similis est menstrua et vri-
18
nam prouocans: atque epilepsie proficiens.
19
¶ Argentum frigidum est cordisque proficit tremori.
20
¶ Fulfel eminie id est radix piperis et suum lignum calida sunt:
21
colice atque ventositati congruentia.
22
¶Faufel id est auellana indica frigidum est. quod apostema-
23
tibus calidis epithimatum bene facit.
24
¶ Euforbium vehementer est calidum. quod et aquam ex-
25
pellit fortiter. atque paralisim: et similibus egritudinibus con〈-〉
26
fert. In oculis vero positum initianti aque catarractarum
27
auxiliatur.
28
¶ Feluca haragi id est fel elephantis capillos facit rigidos
29
¶ Marubium calidum est: disnie proficiens: et difficultati
30
anhelitus atque ictiritie.
31
¶ Mentastrum calidum est et siccum. quod et veteri asmati atque
32
difficultati mictus auxilium prebet.
33
¶ Peonia pueris epilepsiam patientibus confert si super eos
34
appensa fuerint vel ex ea suffumigentur.
35
Rubea calida existens: vrinam atque menstrua prouocat.
36
¶ Morphee itidem albe atque albaris epithimata confert.
37
|III.45|¶ De sath. Capit .XLV.
1
COclee marine aduste: abradendo purgant dentes
2
Et non adustis vero et tritis: emplastrum factum
3
et adustioni ignis superpositum sanat eum.
4
¶ Sapo calidus existit. qui vlcerans copus: in ipso fortem
5
efficit abstersionem.
6
¶ Aloes calidum est coleram rubeam expellens. et caput ac sto〈-〉
7
machum purgans carnemque creat. Additio.
8
¶ Cuius proprietas est epar debilitare ideoque ydrodicis non
9
est dandum: quia vero nocumentum quod emorroidibus et alijs ani
10
passionibus facit satis notum est non modo faciemus mentionem.
11
Textus. ¶ Gummi arabicum frigidum existens ventremque strin-
12
gens intestinorum excoriationi confert.
13
¶ Cordumeni calidum est. quod epilepsie atque asmati et para-
14
lisi conferens expellit ascarides: atque scorpionis puncture re-
15
medium affert.
|III.46|¶ De caph. Capitulum .XLVI.
16
CAlamus aromaticus calidus existens stomacho
17
atque epati modo emplastri superpositus auxiliatur.
18
¶ Cartamum calidum est. Quod et ventrem soluit: et sper〈-〉
19
ma auget: stomacho tamen nocet.
20
¶ Kitram id est pix liquida vehementer existit calidum. Quod
21
menstrua prouocat ac fetum expellit. Aquam vero in oculum
22
descendere prohibet. Scabiei preterea proficiens: sperma ita
23
immutat quod ex eo embrion generari non potest.
24
¶ Centaurea crudum flegma e corpore educens neruorum
25
dolori ac colice confert.
26
¶ Curth id est iuncus nilo de quo fit acatia. frigidus est ven〈-〉
27
trem quoque stringit.
28
¶ Cambil calidum existens expellit ascarides.
29
¶ Kerfe calidum est. stomachumque calefacit et nauseam re-
30
primit. ¶ Milium solidum est. quod et vrinam prouocat
31
et lapidem frangit.
32
¶ Kana calida existens prouocat menstrua: ac ventositatem
33
dissoluit: carnem preterea in vulneribus creat atque scrofu-
34
las dissoluit.
35
¶ Cathinia argenti: scabiei que in corpore oritur ac pusfu〈-〉
36
lis[*]pusfu lis corrupt for pustulis que sunt in oculis congrua existit.
37
¶ Cathinia auri ea subtilior est. Que etiam albulam que est in
38
oculo remouet.
1
¶ Calcanthum corosiuum et calidum est ponticumque exi-
2
stens: polipum a naribus remouet.
3
¶ Pumex frigida existens: in medicinis ponitur oculorum
4
dentiumque mundificat concauitates. Additio.
5
¶ Pumex est lapis corij preparatorum qui lapis vulcani dicitur.
6
Textus. ¶ Cacule aquam repellens: lac prouocat et vrinam.
7
Additio. ¶ Mundificat vitrum et nascitur in mari quando est
8
iuxta sibiliam. Textus. |III.47|Es vstum capillos tingit: vul-
9
nusque consolidat: et aquam expellit.
10
|III.47*|¶ De re. Capitulum .XLVII.
11
BAce lauri existente calide: puncturis conferunt scor〈-〉
12
pionum. quando cum vino bibuntur: ac naribus in-
13
sufflate: torture conferunt oris.
14
¶ Gumi pini calidum existens: carnem in vulneribus creat:
15
ideoque ponitur in emplastris.
16
¶ Faffasa est trifolium calida est: carnemque crescere facit: et vrinam.
17
prouocat cuius semen spermati ac lacti incrementum prebet.
18
¶ Reubarbarum calidum est. Quod stomacho ac epati confe〈-〉
19
rens casui atque percussioni bibitum remedium tribuit.
20
¶ Cinis calidus est et siccus. Qui et adustionem facit: et mol〈-〉
21
lia dissoluit apostemata.
22
¶ Feniculum calidum est: et vrine prouocatiuum: ac antiquis con-
23
ferens febribus. Quod cum recens est: lac generat. Cuius
24
succus in oculo positus acuit visum.
25
|III.48|¶ De sin. Capitulm .XLVIII.
26
SEilen est calidum et dissoluit apostemata
27
¶ Settaragi: id est tapsia calidus est et acutus. Mor〈-〉
28
phee quoque albe atque lepre cum aceto epithimatus confert.
29
¶ Seucar est calidus. Qui morphee cum aceto epithimatus
30
atque yctiritie et grossitudini splenis: bibitus confert. Additio.
31
¶ Id est pes columbinus cum quo tingitur oculus vel cera.
32
Textus. ¶ Scebram calida est. que coleram rubeam et aquam atque
33
flegma vehementer purgans: epati existit nociua. Additio.
34
¶ Latine dicitur laureola et barbarice louagath et est interficiens.
35
Textus. ¶ Sepum omne dissolutiuum est atque mollificatiuum.
36
¶ Scordion calidum existens: grosso spleni confert.
37
¶ Steregi calidus est: scabiei atque pruritui valens ventrisque
38
efficit solutionem.
1
¶ Sedine is est ematitis lapis frigida est et stiptica atque in
2
pulueribus ponitur oculorum.
3
¶ Alumen vehementer existit stipticum: dentes quoque mo〈-〉
4
tos confirmat.
5
¶ Sebenic id est athanasiavel seneschila calida est. que fluori
6
ab ore infantium decurrenti: atque epilepsie remedium affert.
7
¶ Sacahic id est papauer rubeum calidus existens tenebro〈-〉
8
sitatem visus atque oculorum albulam remouet.
9
¶ Suchaha est calida existens: antiquis confert febribus.
10
¶ Sunim id est nigella calida est et acuta. que flegma quasi
11
lambendo destruens: aufert reumatismum atque ventosi-
12
tatem expellit.
13
|III.49|¶ De te Capitulum .XLIX.
14
TUderi est calidum et augmentat sperma ac pue-
15
rorum lapidibus remedium aufert. Tamarindi
16
frigidi existentes ventrem soluunt ac coleram ru〈-〉
17
beam et sanguinem reprimunt.
18
¶ Tereniabin temperata est: ventremque soluit.
19
¶ Tuthia vtilis existit ad oculi rigiditatem faciendam asce-
20
larumque remouet fetorem.
21
¶ Tiregi calidum est: atque apostemati congruum existit.
22
¶ Turbit calidum existens expellit flegma.
23
|III.50|¶ De he. Capitulum .L.
24
THefisie calida est multum atque adustionem faciens.
25
Que alopitiam patientibus pilos renasci facit.
26
Mollificationi preterea si ex ea fricetur corpus
27
auxilium prebet. Additio.
28
¶ Thesiphie est gumma ruthe siluestri in terra barbarico-
29
rum nascitur et vocatur ibi adries que cum vehementis sit
30
caloris non multum est sicca. Textus.
31
¶ Thil alias thitagra prouocat vrinam et frangit lapidem.
32
|III.51|¶ De cha. Capitulum .LI.
33
CHeruha id est pendactilli calida existens: colice
34
atque paralesi confert. durities quoque mollificat:
35
si ex ea fiat emplastrum.
36
¶ Sinapi calidum est. quod in palato positum flegma inci-
37
dit. vermes preterea expellit: atque apostemata maturat.
38
¶ Maluauiscus in calore temperata est. Que apostemata mollificans
1
dolorem sedat. Cuius semen morpheam remouet: si cum eo
2
et aceto in sole epithima fiat: atque ardori mictus auxiliatur
3
¶ Eleborus niger coleram expellit nigram. Albus vero vomi〈-〉
4
tum vehementer prouocans: multum vomere facit. Ipsum
5
tamen bibere non est securum.
6
¶ Cassiafistula ventrem soluit: et apostematibus interiorum
7
confert.
8
¶ Fermentum de farina triticea: doloribus qui sunt in plan-
9
tis pedum si ex eo fiat emplastrum auxiliatur et apostema-
10
ta maturat.
11
|III.52|¶ De thel. Capitulum .LII.
12
CAntarides calide sunt et acutissime. que licet scabiei
13
conferant: vesicant tamen si ex eis multa sumatur
14
quantitas vlnerunt ac sanguinem mingere faciunt et
15
interficiunt. Ex quibus parua accepta quantitas: vrinam vehe-
16
menter prouocat: atque albaras albe cum aceto epithimate
17
remedium afferunt. ¶ Cauda equina est frigida: que ventris
18
fluxum patientibus: et emoptoicis ac calidis auxiliatur apo-
19
stematibus. ¶ Aurum tremori cordis et melancolie adiuto〈-〉
20
rium prebet.
21
|III.53|¶ De that. Capitulum .LIII.
22
ATahro solutioni ventris: et vesicis oris: atque in-
23
testinorum: maximum affert remedium.
24
|III.54|¶ De gaim. Capitulum .LIIII.
25
GAr id est laurus apostemati matricis confert: atque pun-
26
cture scorpionis et dolori neruorum auxiliatur. Quod
27
totum semen et oleum operantur. Nauseam tamen
28
atque vomitum faciunt. ¶ Glutem de corijs antiquis: faciei
29
pustulis que cum cutis duritie et rubore consistunt: confert:
30
atque ramici initianti: et emoptoicis auxiliatur. ¶ Agaricum
31
calidum existens: epatis aperit opilationem. Asmati quoque
32
atque epilepsie: necnon vetustis febribus: remedium affert.
33
Humores preterea grossos a capite expellit. ¶ Gafit id est
34
eupatorium epatis opilationem aperit: ac vetustis febri-
35
bus auxilium prebet.
36
¶ Expletus est tractatus tertius.
1
|IV|¶ Tractatus .IIII. .3II.[*].3II. i.e. .XXXII. continens capitula.
2
¶ Capitulum primum. de dicen-
3
dis aggregationibus conser-
4
uandi sanitatem et eius summis
5
Capitulum .II. de mensuratione motus: et
6
dispositionibus ipsius et temporis eius
7
Capitulum .III. de mensuratione
8
somni et horarum suarum: et iuua〈-〉
9
menti ipsius et lesionis.
10
Capitulum .IIII. de regimine come〈-〉
11
stionis.
12
Capitulum .V. de regimine bibitionis.
13
Capitulum .VI. de purgationibus corporis:
14
a superfluis humoribus.
15
Capitulum .VII. de temperandis domi-
16
bus et hospitijs.
17
Capitulum .VIII. de pronosticatione ma-
18
lorum accidentium antequam preua〈-〉
19
leant et augeantur.
20
Capitulum .IX. de actionibus anima-
21
lium cogitationum.
22
Capitulum .X. de custodiendis consuetu-
23
dinibus.
24
Capitulum .XI. de auferenda malitia
25
ciborum inconuenientium.
26
Capitulum .XII. de nocumento vini
27
auferendo.
28
Capitulum .XIII. de alijs potibus qui
29
ponuntur loco vini.
30
Capitulum .XIIII. de iuuamento flobo-
31
thomie et eius nocumento et
32
quomodo debeat fieri.
33
Capitulum .XV. de iuuamento purga-
34
tionis: et eius nocumento et
35
quomodo debeat fieri.
36
Capitulum .XVI. de iuuamento vomitus
37
et eius nocumento et quomo-
38
do debeat fieri.
39
Capitulum .XVII. de iuuamento coitus
40
et eius nocumento.
41
Capitulum .XVIII. de iuuamento bal〈-〉
42
nei et eius nocumento: et quo-
43
modo debeat fieri.
44
Capitulum .XIX. de forma corporis
45
laudabili.
46
Capitulum .XX. de iuuamento fricatio〈-〉
47
nis labiorum cum corticibus nu〈-〉
48
cum: et eius nocumentum et
49
quomodo debeat fieri.
50
Capitulum .XXI. de conseruatione dentium.
51
Capitulum .XXII. de conseruatione oculi
52
et eius clarificatione.
53
Capitulum .XXIII. de conseruatione
54
auditus.
55
Capitulum .XXIIII. de cautela egri〈-〉
56
tudinum transeuntium de
57
vno ad aliud.
58
Capitulum .XXV. de pestilentia
59
et cautela eius.
60
Capitulum .XXVI. de regimine cor-
61
poris secundum tempora.
62
Capitulum .XXVII. de regimine pregnan-
63
tis: et conseruatione fetus
64
ipsius.
65
Capitulum .XXVIII. de facilitate partus et
66
regimine parturientis.
67
Capitulum .XXIX. de regimine infantis.
68
Capitulum .XXX. de eligenda nutrice:
69
et regimine ipsius.
70
Capitulum .XXXI. de regimine
71
omnium etatum.
72
Capitulum .XXXII. de probatione
73
medici.
1
|IV.1|¶ De dicendis aggregationibus conseruandi sanitatem et
2
eius summis. Capitulum .I.
3
SAnitas conseruatur bonitate mensurationis
4
motus et quietis: atque comestionis et potus nec
5
non expulsionis superfluitatum ac domorum. et ce-
6
terorum locorum in quibus homines manere debent: ma〈-〉
7
lorumque accidentium antequam augmentum recipiant suc-
8
cursus: atque animalium cogitationum sibi conuenientium: et con-
9
suetudinum custodie. Nos autem in vniuscuiusque istorum tra-
10
ctatu: quantum nostro competit tractatui si deus voluerit lo〈-〉
11
quemur.
|IV.2|¶ De mensura motus et suarum dispositio〈-〉
12
num ac suarum horarum. Capitulum .II.
13
SAnitatem conseruare volenti: ante comestionem
14
moueri necesse est. Motu autem quisque vti debet
15
sibi vti consueto: quod vires ipsius non excedat.
16
Sit etiam motus deambulationis vel vectationis. Quo
17
nemo tam diu vti presumat: donec fatigationem et mul-
18
tam sentiat grauedinem. Sed cum vtitur motu ex quo las-
19
sari se senserit: dimisso motu statim antequam aliquam inde con-
20
sequatur lesionem quiescat. De natura enim motus est quod quando ante
21
comestionem fit: calorem accrescere facit innatum. Quamobrem et ci〈-〉
22
bus calorem inuenit accensum: et corpus inde grossitudinem et to〈-〉
23
lerabilitatem et vires acquirit. Summopere preterea obseruandum
24
est: vt qui fortibus et grauibus vti vult motibus gradatim in
25
eis procedat: neque de quiete ad grauem motum subito transeat.
26
Uenter quoque eius si grauis fuerit et magnus: lata constrin〈-〉
27
gendus est fascia. Post comestionem vero: a forti motu ac lon〈-〉
28
gi temporis: omnino est cauendum. Sicut enim motus ante come〈-〉
29
stionem factus sanitatis est conseruatiuus: ita post come-
30
stionem egritudinis inuenitur generatiuus.
31
|IV.3|¶ De mensura somni et sue hore: atque sui indumenti. Capitulum .III.
32
OPortet vt tamdiu post comestionem a liquis se a som〈-〉
33
no abstineat donec cibus ab ore stomachi descen-
34
disse: atque inflatio et grauedo minui: atque inferius
35
mergi sentiatur. Quod si tradetur non incongruum est: vt
36
parua iuuetur deambulatione donec descendat. ¶ Est etiam
37
obseruandum ne de vno latere ad aliud: sepe voluatur. Tar-
38
datur enim inde digestio: atque inflatio et rugitus sentitur.
1
Oportet itidem vt puluinar sit altum: et precipue si cibus
2
nondum ab ore stomachi descenderit. Somni autem vtilitas
3
anime aufert laborem: eamque reddit subtiliorem: atque cogita-
4
tionem et rationem que ebetes erant et quasi fesse subtiliat
5
et acuit: corporisque fatigationem mitigat: et digestiuam me〈-〉
6
liorem efficit: ac corpus impinguat. Multum autem dormi-
7
re corpus desiccat ac tenerum efficit flantis quoque multitu-
8
dinem in eo creat: ipsumque infrigidat. Quod in corporibus gros〈-〉
9
sis et pinguibus precipue operatur. Uigilie vero multe calorem
10
intendunt ac formam corrumpunt: corpusque desiccant atque co-
11
leram rubeam in ipso augmentant. Quod precipue operantur
12
cum corpora sunt macra. Oportet itaque vt anima vigilare non
13
cogatur cum dissoluta et stupida fuerit: neque ad dormiendum
14
incitetur: cum excitata atque subtilis et acuta fuerit: motus-
15
que leues et sensus fortes.
16
|IV.4|¶ De regimine cibi. Capitulum .IIII.
17
COmedere postquam cibi preteriti fex inferius descen〈-〉
18
derit et pars ventris inferior leuis efficitur in qua
19
nulla remansit tensio: et motus precessit conue-
20
niens: appetitiua quoque preualet melius iudicatur. Et preter-
21
ea cauendum ne comestio postquam appetitus affuerit: tardetur
22
nisi appetitus fuerit mendosus: sicut ebrijs: ac fastiditis ac-
23
cidere solet. Sed postquam homo qui ebrius non est appetere
24
inceperit: et cibus qui precessit neque multus neque grossus fuit
25
ipsa hora comedere debet sine dilatione aliqua hoc namque me-
26
lius est. Si enim comestio adeo tardetur quo ad appetitiua de〈-〉
27
struatur que prius intensa erat sirupum iulep vel acetosum vel
28
aquam calidam sumere debet: aut comestionem vna hora tarda-
29
re donec vomat vel assellet: aut appetitiua excitetur et redeat
30
Quibus rite peractis: comestio subsequi debet. ¶ Ualde
31
quoque cauendum censemus ne cibo adeo impleatur homo: vt
32
stomachus tendatur vel multum grauetur: aut anhelitus angu-
33
stetur. Quapropter si hoc aliquando acciderit: cibus sumptus
34
antequam descendat euomi debet. Quod si euomi non poterit:
35
somnus et motus incrementum recipere debent: atque ea que
36
ventrem soluant: sumenda sunt. Cibus preterea quo vti consue〈-〉
37
uerat in sequenti die minuendus erit. ¶ Et etiam summopere
38
obseruandum: vt cibos sibi consuetos quisque accipiat. et to-
1
tiens edat quotiens consueuit: nisi consuetudo peruersa fue-
2
rit: et aqua omnino permutari gradatim debet. Quam tamen
3
non repente sed ordinate paulatim videlicet de illa ad bonam tran-
4
seundo deserere debet. Ordo quoque in comestione iste obser〈-〉
5
uari debet: vt sani inter diemet noctem ad minus semel. ad maius
6
autem vt his in die. et quod temperatius est inter duos dies ter
7
reficiantur. Semel autem in die comedere. corpora habentibus
8
macra et sicca: nocet. Bis vero in die refici: corpora haben〈-〉
9
tes grossa et pinguia ledit. ¶ Multo preterea vtentes mo〈-〉
10
tu: ac multum laborantes: maiori et grossiori indigent cibo.
11
His autem contrarijs contraria inueniuntur. Quapropter cu-
12
iusque hominis querenda est consuetudo: quisque ei cibus conueniens
13
sit interrogandum. Sepe enim contingit: vt cibaria aliqua que
14
mala sunt aliquibus conuenientia reperiantur: a quibus ipsi
15
sicut alij sibi cauere non debent. Et fortassis cibaria aliqua
16
existentia bona: aliquibus incongrua inueniuntur. a quibus
17
penitus sibi cauere debent. Si autem sint aliqua cibaria aliquibus
18
conuenientia que ipsi appetant. licet minus bona sint: appetitui
19
tamen tribuenda sunt nisi omnia pessima fuerint. Non tamen
20
mali semper vtendum est cibis. Quare si aliquis hoc egerit:
21
solutiuis medicinis malos humores ex tali cibo genera-
22
tos mouere solitis vt debet. In hora etiam qua talem come〈-〉
23
dit cibum: aliquid cum eo comedere: vel post ipsum bibere de-
24
bet: quod eum temperet et minus malum faciat: sicut si deus vo-
25
luerit dicturi sumus. ¶ Quod autem digestio fit mala: et cor-
26
rumpitur: inde est quod cibi multi et diuersi in vna sumuntur ho-
27
ra: et quod cibus grossus ante subtilem comeditur: et quod multa ci-
28
baria cum iure habente micas panis accipiuntur: atque quod inter
29
principium prandij et finem multa sit hora. ¶ Oportet preter-
30
ea vt in hyeme sit cibus actualiter calidus in estate actualiter
31
frigidus. Est etiam abstinendum a cibis calidissimis: quales
32
sunt tunc cum ab igne remouentur: et ab illis que sunt vehe-
33
mentis frigoris sicut qui super niuem refrigerantur: quibus
34
nullus vti debet. Cibo enim super niuem infrigidato: nullo
35
modo est vtendum nisi in tempore magni caloris: corpore
36
quasi inflamato existente. ¶ Meliores quoque hore ad su-
37
mendum cibum hore sunt frigide. Quod si hore frigide esse
38
non possunt. mansiones saltim frigide sint. Sint itidem ho-
1
re comestionis: post quas dormire et quiescere possint.
2
¶ Fructus etiam si in prandio sumendi sunt: ante omnem
3
edendi sunt cibum nisi sint de his qui in stomacho multam
4
faciunt moram atque tardantur in quibus est ponticitas et ace〈-〉
5
tositas: vt citonia et poma et mala granata. Si autem de
6
his causa medicine sumere parum voluerint comedant. Me-
7
lius tamen in conseruanda sanitate iudicatur: vt omnes recen-
8
tes fructus dimittantur. vel parua ex eis sumatur quantitas.
9
Ex quibus si multum comederint cum medicinis solutiuis et mo〈-〉
10
tu eis succurrendum est. Est etiam diligenter obseruandum: ne recen〈-〉
11
centibus[*]recen centibus corrupt for recentibus vtatur fructibus nisi in die quo multo vsi fuerint
12
exercitio atque in stomacho ardor sentitur. Est enim conueniens
13
vt hac in dispositione fructus comedant recentes: sicut sunt fi-
14
cus: et vue: et pira: et mora: et crisomila: infrigidata in aqua.
15
Postquam autem predictos comederint fructus aliquo imterpo〈-〉
16
sito[*]imterpo sito corrupt for interposito spacio: cibum quem debent sumere edant. ¶ A fastidio
17
preterea summopere est cauendum. Quod si quis fastidium passus
18
fuerit: in eadem die minoret cibum atque in sequenti similiter
19
alleuiet cibum. Sed si multis diebus et continuis fastiditus
20
fuerit: medicinam bibere debet non multum solutiuam qualis est
21
ea que stercus expellere: ac stomachum et intestina: et epatis
22
foramina mundificare solet: sicut trifera minor que pigram re〈-〉
23
cipit et turbith. Uel pillule que species recipiunt redolen〈-〉
24
tes vel pillule de mastice et aloe confecte: vel diacitonitem so〈-〉
25
lutiuum. Uel electuarium laxatiuum de dactilis: vel scheri ebe-
26
zen: et his similia. ¶ Sunt etiam homines in quibus grossa bene di〈-〉
27
geruntur cibaria: et corrumpuntur in eorum stomachis ciba-
28
ria subtilia. Istis ergo ea que non in stomacho corrumpuntur
29
tribuenda sunt: et que digeruntur. Huic autem dispositioni habentibus
30
contrariam contraria danda sunt. Et expedit vt plus nutrimenti il〈-〉
31
lius in quo alicuius humoris generatio corruptibilis multi〈-〉
32
plicari solet sibi inferens nocumentum sit huic contrarium humori: ip〈-〉
33
sumque generari prohibeat.
|IV.5|¶ De regimine potus. Capitulum .V.
34
IN potationis regimine obseruanda est regula ne
35
aquam ieiuni vel super mensam nisi postquam comederint et
36
ventris superiora alleuiata fuerint: sumere presumant. Si
37
tamen ea causa reprimendi sitim vti voluerint: non ad satietatem: sed pa〈-〉
38
rum ex ea sumant. Postquam vero ventris superiora vt prius dictum est
1
alleuiata fuerint: cibusque ab eo descenderint: satiari ex ea vel
2
vino debent. Summopere autem cauendum est: ne aquam ni-
3
uis aliqui bibant neque aquam in mensa accipiant: nisi frigidam.
4
Frigida enim cum fuerit: parua ex ea sufficit quantitas. Ab
5
aqua preterea niuis neruos habentes debiles: quorum stoma〈-〉
6
chus et epar frigida sunt atque qui in digestione sua inuenit diuer〈-〉
7
sitatem et cuius anima debilis ac quasi consumpta cernitur:
8
sibi cauere debent. Qui autem carnosus fuerit: et sanguinem
9
multum atque colorem rubeum habuerit: quorum et appetiti-
10
ua fortis existit: nihil ab aqua timere debent. ¶ Nulius etiam
11
ieiunus aquam bibere debet: nisi qui magnum habet ardo〈-〉
12
rem: vel qui est ebrius: debet insuper quisque ieiunus vel post
13
balneum vel post coitum: vel post fortem motum qui hominis an-
14
helitum frequentem facit cauere ne multum aque frigide su〈-〉
15
bito bibat. Sed parum ex ea paulatim sumere debet. Quod
16
eo vsque facere debet: donec illud remoueatur accidens atque
17
eius extinguatur impressio. Aqua etiam noctu bibenda non
18
est: si sitis mendosa fuerit. Signum vero huius est: quod sitiens ebrius
19
est: vel quod iam bibit aquam sibi sufficientem antequam dormi〈-〉
20
ret. sicut consueuerat. Quod si contingat aliquem aquam
21
multam bibere: et sitim angmentari[*]angmentari corrupt for augmentari a potu ipsius abstiere
22
debet: atque sitim multum tolerare. Cito enim remouebitur
23
sitis Additio. ¶ Iste qui bibit aquam multam et sitis eius
24
augmentatur ideo hic patitur quia musculi stomachi ten-
25
duntur et inferius stomachi os stringitur et quia stomachus tensus est non
26
habet vires quibus aquam ad intestina eijcire possit vene etiam
27
epatis aliquam aque partem attrahere non valent epar queri〈-〉
28
tur ex illa aqua nullo modo iuuatur vnde calidum remanens aliam
29
appetit aquam et quanto magis biberit tanto magis tenditur
30
stomachus neque eius cessat tentio donec aliqnantulum[*]aliqnantulum corrupt for aliquantulum mollis
31
efficiatur stomachus tunc enim omnia se recte habet. Textus.
32
Homo autem famelicus et vacuus vinum bibere non debet. Neque post
33
cibum acutum: nec post balneum. Neque post fortem motum. Neque
34
post ciborum saturitatem: nisi postquam descenderit cibi neque post
35
crapulam neque vini tanta sumenda est quantitas: vt ex ea grauetur
36
stomachus et tendatur: nisi aliquis post eius potum sibi medicare
37
velit. Debet etiam quisque vinum eligere: quod sibi conuenientius est
38
fm quod diximus. Diuersificatur enim vinum in suis speciebus
1
multipliciter. Frequenti quoque ebrietate mullo modo est vten〈-〉
2
dum. Malas enim generat egritudines. Una autem ebrietas
3
vel due in mense auxilium prebent si non sint continue. Sitque
4
cuiusque hominis inclinatio ad ipsum vel ab ipso: secundum quod sibi
5
conuenientius est. Sunt enim qui cibum sine vino digerere nul〈-〉
6
lo modo possunt: et sunt alij qui a vino grauantur: et in
7
quibus cibus cum vino corrumpitur quibus colorem atque
8
repletionem facit febremque cito inducit.
9
|IV.6|¶ De mundificatione corporum a superfluitatibus. Capitulum .VI.
10
UT corpus a superfluitatibus mundum permaneat
11
valde studere conuenit. Quod ventris solutione ac
12
vrine prouocatione necnon motu et exercitio fieri
13
potest. Unumquodque enim istorum aliquam superfluitatum speciem a
14
corpore expellit. Quapropter si egestionem comparatione
15
ciborum assumptorum paucam inuenerimus: atque minorem quam esse
16
consueuerat: ventrem cum aliqua re temperata hoc faciente: solue-
17
re debemus. Urinam quoque si minuatur similiter temperate
18
prouocare debemus. Quod vinum subtile et syrupus acetosus
19
atque melonum et citrolorum semina necnon ipsum apium et fe-
20
niculum: et cucumeres: et citruli: et melones et his similia fa-
21
cient. Quando autem quod per sudorem expelli solet minui-
22
tur: atque longum iam preterijt tempus: ex quo magno non vsi
23
fuimus cxercitio: neque aer circundans est calidus cum exerci〈-〉
24
tio atque balneis sudorem prouocare debemus. ¶ Et si con-
25
tingat vt cibis colere rubee generatiuis vtamur: rem ipsam
26
temperate expellentem sumere debemus. Sicut sunt mirabo-
27
lani citrini et pruna: et tamarindi: et serum: et succus granato〈-〉
28
rum cum pulpa sua tritorum. Quod si causa erroris illud fa-
29
cere dimiserimus: donec humoris maxima quantitas in no-
30
stris adunetur corporibus fortioribns[*]fortioribns corrupt for fortioribus tunc vti oportebit me〈-〉
31
dicinis quas in parte de curandis egritudinibus in locis
32
illarum nominatione dignioribus nominabimus: atque tunc
33
forti oportebit nos vti medicina: sicut qui egritudines me-
34
dicatur: non sicut qui sanitatem conseruat. ¶ Si autem cibus cole-
35
ram nigram generare solet: mirabolanos indos atque poli-
36
podium necnon epithimum sumere debemus. Et si flegma
37
generare solet: trifera minore pigram et turbith recipiente vel
38
electuario ex zinzibere: et turbith ac zucharo facto vti con-
1
uenit. ¶ Stomachum quoque si viderimus quasi stupidum et
2
sine sensu: atque appetitiuam destructam: et homo iam non appe-
3
tit nisi acuta: aliaque cibaria eum grauant et proprie dulcia et vn-
4
ctuosa vomitus: tunc hoc modo prouocandus erit. Prius co-
5
medat res salsas et sinapim aut siclam aut rafanum: postea bi-
6
bat syrupum acetosum: vel ydromel aut medicinas que temperate
7
purgare solent quas nominauimus. ¶ Corpus autem si quando in-
8
flammatum atque ad motiones graue: colorem quoque rubeum et
9
tactum calidum viderimus: venasque eleuatas ac plenas con-
10
spexerimus. Sanguinem minuere festinabimus atque ciborum
11
mensuram minuemus: carnem quoque atque vinum necnon omnia dul-
12
cia dimittere cogemus et nitemur ad hoc vt omnia cibaria sint
13
pontica vel acetosa. Quod tamdiu fieri conuenit donec predicta
14
cessent accidentia. ¶ Uiri preterea ac mulieres cum appetunt coi〈-〉
15
re debent. Quod quidem faciant nature non repugnantes. Sunt
16
etiam quedam aliam que summa cum diligentia fieri debent: vt
17
dentium et gingiuarum: ac labiorum cum corticibus radicum nu〈-〉
18
cum fricatio: et gargarismus atque sternutatio in aliquibus ho〈-〉
19
ris: ¶ Superfluitatum quoque nulla est retinenda. Ex retentione
20
enim vrine mingendi accidit difficultas. Egritudines quoque
21
que vesice in suis partibus solent accidere eueniunt. Egestio
22
vero retenta: ventositatem et tenasmon: atque malam colicam: nec
23
non appetitiue destructionem ac fastidium generant.
24
|IV.7|¶ De mansionibus et domibus siue hospitijs tempe-
25
randis. Capitulum .VII.
26
OPortet attendere ne in his locis sit calor talis: ex
27
quo corpus in sudorem resoluatur et humectationem
28
neque frigus tantum sit vt ex eo corpus contrahatur et horri〈-〉
29
piletur. Terra quoque non sit mollis neque humida neque mul-
30
tum sicca: neque sit sordida: neque puluerulenta: sed sit inter has
31
dispositiones mediocris. Quod erit si locus sordidus et pulue〈-〉
32
rulentus ita roretur aqua vt ex ea recipiat temperamentum. Et
33
si fuerit mollis super lectos vel in solario sedatur. Mansio-
34
nes sicut predictum est temperate corporibus quorum sanitas
35
est perfecta: et natura temperata conferunt. Corporibus vero
36
dispositionem his habentibus contrariam: que scilicet macra sunt
37
et colerica. mansiones molles et humide congrue existunt:
38
si cum hoc etiam frigide fuerint. Sicce autem et calide man-
1
siones: que cum hoc mollitiem non habeant corporibus di-
2
spositionem istis habentibus contrariam auxiliantur. Quibus
3
ille que ab istis diuerse inueniuntur: nocumentum prebent.
4
Decet preterea summopere caueri ne malus in eis sentiatur
5
odor. Qui si forte affuerit suffumigationibus erit emendan-
6
dus.
7
|IV.8|¶ De significatione malorum accidentium antequam preua-
8
leant et augeantur. Capitulum .VIII.
9
CApitulum hoc est elementis conseruandi sanitatem no〈-〉
10
bile existit. Et esset satis conueniens vt in ipso mul-
11
tiplicaremus verba: et vsque ad vnguem ea que in ipso
12
sunt consideranda perscrutaremur. Sed quia istius nostri libri
13
intentionem preterire nolumus tamen nullo suorum moram fa-
14
ciemus capitulorum aggregationes: et summas apponentes
15
paucas. Dicamus igitur quod cum capitis dolor fortis est et
16
mensiuus vel emigranea verendum est ne ad oculos aqua de-
17
scendat et dilatetur pupilla. Quapropter: si capitis dolor
18
diu perseuerando grauiter infestauerit. neque medicinis rele〈-〉
19
uari poterit: infirmanti succurrendum erit cum extractione
20
artariarum que in timporibus pulsant. ¶ Saltus faciei diu
21
permanens si multus fuerit et fortis oris torturam adeo por-
22
tendit vicinam: vt statim inuadere debeat. Postquam igitur istud
23
sentiri ceperit medicine vehementer solutiue: ac vomitus
24
prouocatione dari debent. Facies quoque cum forti aceto
25
quod de vino factum sit in quo mentastrum sit decoctum frica〈-〉
26
ri conuenit: et comestio parua erit danda. A vino preterea omni-
27
no abstinere debet. Fortibusque euacuationibus: ac fricatio-
28
nibus: necnon gargarismis et sternutationibus vtendum erit.
29
¶ Totius vero corporis saltus multus et diu permanens: spas-
30
mum pronosticatur. Oportet igitur cum istud acciderit: fortiter
31
euacuare et fricare corpus: et ipsius regimen subtiliare: me-
32
dicine quoque calide quas in suo nominabimus capitulo dande
33
erunt. Stupor paralysim portendit: quapropter cum acci-
34
dit: regimen subtiliandum erit: corpusque cum medicinis acu-
35
tis: quas in paralysis capitulo nominabimus: euacuandum erit.
36
¶ Faciei et oculorum rubedo atque venarum in ipsis manifesta〈-〉
37
tio et lachrymarum descensus: et claritatem luminis patiendi
1
impotentia. Omnia hec si cum forti capitis dolore affuerint
2
frenesis pronostica erunt. Succurrendum igitur erit cum ffobo〈-〉
3
thomia ac ventris solutione. Caput quoque oleo roseo cum
4
aceto mixto infundendum erit: totumque corpus infrigidandum.
5
¶ Incubus et vertigo si diu perseuerauerint: fortesque exti-
6
terint: epileptiam portendent. Non est igitur negligendum
7
quin taliter laborantibus succurramus cum his que in ca-
8
pitulo de epilepsia dicturi sumus. ¶ Tristitia absque manife〈-〉
9
sta causa diu permanens: et cordis malignitas atque despera-
10
tio melancoliam significant. quapropter succurrendum est vt di-
11
cturi sumus. ¶ Cum aliquis ante oculos quasi muscas vo-
12
lare: vel quasi pilos stare aspexerit: vel in circuitu eorum que
13
aspicit quasi fumum vel vaporem viderit: principium descen-
14
sus aque innuitur. Hoc igitur diligenter est considerandum
15
vt in suo dicturi sumus capitulo: et vt medicetur properandum.
16
¶ Reumatismus et coriza si frequenter euenerint ne ptisis vel
17
asma vel pulmonis proueniant passiones: timendum erit.
18
Ideoque statim erit succurrendum. Sudor multus et diu per〈-〉
19
seuerans: corporis significat replexionem. Subueniendum
20
igitur erit cum flobothomia ac cibi paucitate. Si autem su-
21
dor male fuerit olens quod febris sit iam vicina significat: qua-
22
propter ea que rubeam soluant coleram danda erunt. ¶ Cor〈-〉
23
dis tremor fortis et frequens mortem portendit subitaneam.
24
Ideoque cum flobothomia et medicinis ventrem leuiter sol-
25
uentibus succurrere oportet. Repletio superflua timorem
26
emoptoice passionis future: atque appoplexie: et mortis subi〈-〉
27
tanee affert. Unde statim cum flobothomia subuenire opor-
28
tet. Si sensuum turbatio ac motuum debilitatio cum repletio-
29
ne affuerint: ne superueniat appoplexia timendum erit. Suc-
30
currendum igitur erit cum flobothomia et gargarismo. ¶ Gra〈-〉
31
uitas si in dextro fuerit latere apud costas posteriores pun〈-〉
32
ctura atque tensio epatis significat lesionem. Subueniendum
33
igitur erit: prout in suo dicemus capitulo. ¶ Egestio plus
34
solito tincta yctiritiam significat. Additio.
35
¶ Egestio in qua nulla est tinctura magis significat yctiri-
36
ciam que ex opilatione oris cistis fellis prouenit vnde fit vt
37
quod ad intestina mitti consueuit retineatur: et cum sanguine
38
ad reliqua membra dilabatur.
1
¶ Facies etiam ac palpebre et extremitates si inflate fuerint
2
pronosticabunt ydropisim. ¶ Digestionis fetor: fastidium atque
3
grauedinem que existit in venis: innuit. ¶ Fetor qui est in
4
vrina: putrefactionem significat: et quod febres euenire debent.
5
¶ Lassitudo et dissolutio cum destructione appetitiue febrem
6
significant. Additio. ¶ Galienus in quinta particula
7
de accidenti et morbo ait modi fatigationis sunt tres: vnus
8
est extensio qui hominem cum desiderio extendere facit et generatur
9
ex vapore in cute aggregato et maxime fit in pueris quia eorum
10
calor in ipsorum humoribus vehementer est infusus: in perfectis
11
autem calor non est tantus quantus est necessarius nutritioni in eorum
12
corporibus recepte: immo minor. Calor enim naturalis quanto ma-
13
gis dominabitur tanto magis occulta erit resolutio. Secundus
14
vero modus est pustularis quo cum quis laborat quasi acuum pun〈-〉
15
cturas sentit qui ex humoribus inter corium et carnem putrefa-
16
ctis generatur et portendit febrem que cum interpollatione et tre-
17
more accidenti. Tertius modus est fatigatio in qua sentitur
18
dissolutio que est ac si fustibus verberatus esset et generatur ex humiditatibus
19
intra venas putrefactis et significat feb. continuas qui mo〈-〉
20
dus alijs deterior existit. Textus. ¶ Appetitiue autem
21
destructio et nausea innuunt colicam. Succurrendum est igtur
22
cum longo somno et cibi abstinentia postea cum medicinis quas
23
ibi nominabimus. ¶ Grauitas et tensio in inferioribus ventris
24
et yliorum: cum vrine a dispositione solita permutatione: nocumen〈-〉
25
tum in renibus inceptum demonstrat. Ideoque cito succurrendum
26
erit. ¶ Urine ardor diu perseuerans: vesicam et virgam pustu〈-〉
27
lis hereditabit. Subueniendum igitur erit: sicut in suo dice〈-〉
28
mus capitulo. ¶ Mollis egestio ani adustionem ac puncturam
29
faciens dissinteriam demonstrat futuram. Subueniendum est igitur.
30
¶ Pruritus ani futuras significat emorroidas: si non causa
31
et vermium paruorum multorum ibi existentium contingat. ¶ Ex
32
multitudine ademenul magne exiture aduentus timetur. Ex
33
multis modis magne collectionis suspitio exoritur. ¶ Mor〈-〉
34
phea alba: albaras albe timorem inducit. Multus faciei ru〈-〉
35
bor cum obfuscatione et anhelitus angustia et vocis raucedo
36
lepram aduentare que iam incepit accedere timere faciunt.
37
¶ Si autem aliqua dispositionum corporis sani preter solitum permu-
38
tata fuerit: vt scilicet appetitiua fortior vel debilior existat: vel
1
exeuntia a corpore plura sint vel pauciora: vel somnus lon〈-〉
2
gior sit aut breuior: vel agitatio vel etiam insomnietas adsit
3
vel sudor preter solitum ex corpore decurrat: vel ea que a cor〈-〉
4
pore manare solita erant retineantur: vt emorroidarum et men〈-〉
5
struorum sanguis atque sanguinis vomitus qui statutis diebus
6
euenire solitus erat: vel sanguis qui ex naribus fluere consue〈-〉
7
uit: vel si totius corporis dissolutio fiat: vel ingenij pigritia
8
aut in ore extraneus sentiatur sapor: aut ea que non consueue〈-〉
9
runt delectationem afferant aut econtrario: aut coeundi desiderium
10
aliquis augmentari sentiat: vel diminui: vel in somno occur〈-〉
11
rat somnium quod non consueuit euenire. vel corporis color con〈-〉
12
uertatur et mutetur: aut tactus preter solitum et vltimum cum
13
aliquod non assuetum acciderit et permanserit: ac augmentari
14
ceperit egritudinem pronosticabit futuram. Quamobrem cuius-
15
libet predictorum causa subtiliter est inuestiganda. et ad eius
16
sanationem festinandum. ¶ In corpore quoque si quando reple-
17
tionis significatio visa fuerit in ipsius flobothomia elabo〈-〉
18
randum erit: ac comestio minuenda. Et si quando alicuius humo-
19
ris dominij significatio apparuit. succurrendum erit cum solutione
20
eius et cum medicinis quibus huiusmodi humor ex corpore duci consue-
21
uit. ¶ Preterea si infirmitas alicui cum periodo nota super-
22
uenire consueuit: antequam paroxismi hora accedat flobotho〈-〉
23
mari debet: vel quod assellare faciat tribuendum: omnia quoque alia que
24
post egritudinis aduentum fiunt exerceri debent: quemadmo-
25
dum in suis: si deus voluerit capitulis dicturi suumus[*]suumus corrupt for sumus.
26
|IV.9|¶ De cogitationibus anime. Capitulum .IX.
27
QUecunque ex illis animam gaudere atque letari facit
28
robur viribus tribuit et naturam excitat: et in suis
29
adiuuat: actionibus omnibusque sanis confert: nisi
30
his qui carnis minoratione: eo quod superflua sit indigent.
31
Qui tamen sani non existunt econtrario. Que vero tristari
32
facit omnibus sanis nocumentum infert: exceptis his qui
33
carnis indigent minoratione.
34
|IV.10|¶ De conseruatione consuetudinum. Capitulum .X.
35
COnsuetudines conseruare: et secundum earum incidere
36
regulam nisi pessime fuit oportet. Quando ergo sunt sic
37
ab eis paulatim ac ordinate est recedendum. Qua-
38
propter quisque cauere debet ne alicuius rei sibi consuetudi
1
nem faciat: quam ipsum obseruare oporteat: ex cuius obser-
2
uatione constrictionem patiatur. Ut si quis vno cibo consue〈-〉
3
te semper vtatur vel aliquo potu vel omnino ab eis absti-
4
neat: vel dormire: vel moueri: vel egerere: vel coire consue-
5
scat et ex aliquo istorum grauiter constringatur: maximum
6
incurret nocumentum si ab eis abstinuerit. Quapropter
7
quisque corpus suum sic disponere debet vt caloris et frigoris
8
patiens esse possit: et ad motiones et cibaria sibi necessaria
9
aptum reddatur: et vt somni et vigiliarum horas: atque man-
10
siones et domos sine lesione permutare possit. Fortassis enim
11
ex necessitate hoc agere cogetur.
12
|IV.11|¶ De his qui a cibis inconuenientibus nocumentum
13
expellunt. Capitulum .XI.
14
SAluus existit a ciborum malitia: qui non eis vtitur.
15
Quod si aliquem eis vti contingat sibi subuenire de-
16
bet: catarticum humorem ex eis generatum expellens
17
sumendo. Multotiens tamen aliquis eorum euadet nocu-
18
mentum si ea temperauerit. Temperari autem possunt si
19
ante ea vel post ipsa aliquid quod eorum reprimat malitiam
20
ac digerendo ducat ad temperiem edatur. Ut si quis dulcia
21
diligat a quibus tamen ledatur: post ipsa syrupum valde
22
acetosum bibat: vel acetum cum aqua vel comedat post ip〈-〉
23
sa mala granata acetosa: et ad summum quelibet sumat ace-
24
tosa: et flobothomia vti incipiat: et catartico colere rubee
25
solutiuo. Sed qui cibaria diligat acetosa: sicut est caro cum
26
aceto cocta: et alcharis: et almosos. et his similia: ex quorum
27
esu contrahatur nocumentum: post ipsa comedat mel: et vi-
28
num vetus et forte bibat.
29
¶ Quibus vero vnctuosa nocent cibaria: post ipsa pontica
30
et stiptica atque amara et salsa et acria comedere debent si-
31
cut sunt lentes: et glandes et almuri: et garus: et caugua-
32
mich que sale condiuntur: et cepe et allia. Quibus autem
33
ista nociua existunt: ipsorum refrenare malitiam debent cum vnctuo〈-〉
34
sis et humidis ac solutiuis. Sed quibus grossa incongrua
35
existunt cibaria vt triticum cum aqua simplici coctum: vel cum
36
lacte: et his similia. et tamen ex eis edunt ante ea vel post
37
ipsa de almuri parum sumere in potu debent: motum quo-
38
que et exercitium augere conuenit: atque diaciminum. et dia-
1
trion pipereon sumere conueniens est. Qui si ex eis mul-
2
tum comederint: ventrem forti medicina flegma expellen-
3
te soluere debent. ¶ Si quis autem in epate grauedinem
4
atque puncturas propter grossorum ciborum comestionem pati so-
5
litus est: syrupum acetosum cum multis radicibus et semini-
6
bus factum assidue bibat. ¶ Si quis preterea ex recentibus
7
fructibus multum comederit: syrupum acetosum post esum
8
dulcium sumat: vt sunt rotab et musa et melones dulcissimi
9
et ficus. post acetosorum vero et stipticorum comestionem bibat
10
ydromel: nisi ideo comederit vt sibi medicaretur. post quos si
11
inflationem fecerint diaciminum sumere conuenit: et vinum
12
vetus et forte bibere: et aquam seminum et his similia. ¶ Post
13
fructus autem siccos et quorum tamen interiora comedun-
14
tur: que comedentes calefacere consueuerunt: syrupum val〈-〉
15
de acetosum et apozimata que fiunt ex siccis fructuum: acetoso-
16
rum ad spissitudinem decoctis bibere conueniens est et ciba〈-〉
17
ria edere acetosa. ¶ Post fructus autem qui inflare et appe〈-〉
18
titum auferre ac disturbare consuerunt miua sumenda est.
19
Postea autem comedat diaciminum: et diatrion pipereon:
20
et zinziber conditum. ¶ Aqua vero grossa que tarde descen-
21
dit nequaquam absque vino est bibenda.
22
¶ Si quis preterea aquam niuis sepe in potu sumpserit: opor-
23
tet vt adeo sepe intret balneum: quoad sudet: et incipiat su-
24
mere medicinas ventris solutiuas: quas cum de neruorum
25
tractabimus egritudinibus nominabimus.
26
|IV.12|¶ De illis que nocumentum a vino illatum auferunt. Capitulum .XII.
27
SI vinum epatis ac totius corporis calefactiuum exi〈-〉
28
stat: multe aque ammixtionem habens bibendum
29
est: post quod granata acetosa sunt edenda et ace-
30
tositas citri sumenda: et his similia. Ipsum quoque tunc erit
31
bibendum quando cibaria comederint acetosa: sicut ea que
32
vue acerbe succum habent ammixtum: et his similia. Quod
33
si quis ex vino grauem capitis incurrit dolorem: vinum non bibat
34
nisi clarum. quod multe aque habeat ammixtionem. Et dum ipsum bibe〈-〉
35
re appetit citonia et his similia stipticitatem habentia edat.
36
Deinde vero post ipsius potum: cibarijs vtatur leuibus in quibus
37
stipticitas sit vaporis extinctio: sicut sunt cibaria infrigida〈-〉
38
ta: vue acerbe succum habentia: et his similia. Si quis ventris
1
inflationem vel dolorem patiatur: vinum purum bibat: aut
2
parum ammixtum: cum quo nihil grossitiem habens come-
3
dat: neque post eius haustum comedat.
4
|IV.13|¶ De illis que vice vini in potu sumuntur. Capitulum .XIII.
5
UInnum[*]Innum corrupt for Inum stomachum et epar calefacit: inflationem quoque
6
dissoluit: cibumque digerit atque vrinam prouocat et ven〈-〉
7
trem soluit: et propter hoc animam letificat: et gaudere
8
facit. Hunc autem postremum bonitatis vini modum nondum inue-
9
nimus aliquid: quod vicem vini compleat. In alijs autem modis
10
quandoque reperi possunt quedam vini vicem supplentia: licet in his opera-
11
tionibus vino debiliora existant. |IV.13a|¶ Syrupus calefaciens sto-
12
machum et epar et remouens inflationem: et cibi adiuuans dige-
13
stionem et nutrimentum penetrare faciens. ℞. mellis apum. lib.
14
I. aque. lib. VI. Hec mixta tamdiu coquantur et spumentur donec
15
iulep teneant similitudinem. Deinde in vna libra huius ydromellis
16
quod remansit: puluis subtilissimus in panno lineo subtili li-
17
gatus: qui .℞. zinziberis piperis nigri et longi: cinamomi
18
masticis gariofilorum spice ana .ʒ.I. manibus exprimatur: dum ad-
19
huc bene calet et in ipso manere dimittatur. et sic postea bibatur.
20
|IV.13b|¶ Syrupus ventris solutiuus. ℞. ficus albas: quibus aque
21
decuplum super fundatur: et tandiu coquantur donec dissolui
22
incipiant: et per noctem vnam dimittatur: postea vero colentur: et
23
in colatura illa mel ad sue medietatis mensuram ponatur:
24
et bulire dimittatur: donec ad iulep redeat similitudinem et repo〈-〉
25
natur. Sunt autem quidam qui vnicuique libre huius syrupi .ʒ.II. lacti
26
ficij ficulnee admiscent vt ventris solutiuus magis existat.
27
|IV.14|¶ De iuuamentis et nocumentis flobothomie et quomo-
28
do debeat fieri. Capitulum .XIIII.
29
EX frequenti sanguinis extractione complexionis
30
malignitas. et ydropisis ac festina senectus: ac ap-
31
petitiue destructio. Pulsusque paruitas et stomachi
32
ac epatis et cordis debilitas: tremor quoque et paralisis: nec-
33
non appoplexia: et postremo omnium virtutum naturalium
34
imbecillitas: sepissime euenire solent. Ex negligentia autem
35
extractionis eius cum aliquis ea indiget: accidunt dene-
36
mul. et apostemata. et exiture. et febres concluse: ac frenesis.
37
et pleuresis. et variole. et morbilus: et passio emoptoica: et
38
mors subitanea. et pestilentia: atque appoplexia sanguinea:
1
de qua facies viridis apparet: vel nigra et chinanchia et le-
2
pra. Flobothomia preterea magna existit medicina in sani-
3
tate conseruanda valde proficiens: et ad egritudinum cura-
4
tionem congruens: si vt oportet fiat. Qui vero flobothomiam
5
plus alijs tolerare possunt sunt hi in quorum corporibus ve〈-〉
6
ne manifeste cernuntur et ample. Et quorum corpora pilo-
7
sa et bruna. vel rubea vel recentia et carnosa conspiciuntur: nisi
8
pinguia fuerint. Sint etiam qui flobothomantur iuuenes
9
vel senes. ¶ Infantes enim vel decrepiti flobothomandi non
10
sunt: nisi magna imminente necessitate. Qui vero ea mul-
11
tum indigent. hi sunt quibus pustule. et maxima apostema-
12
ta: atque adenemul accidunt: et febres. His quoque necessa-
13
ria est flobothomia qui multa carne et vino ac dulcibus vti
14
consueuerunt. ¶ Illi vero a flobothomia abstinere debent:
15
qui stomachum et epar habent debilia: atque quibus frigi-
16
de accidere solent egritudines. Non enim isti absque magna
17
flobothomandi sunt necessitate. Alia vero que de flobotho-
18
mia scienda sunt: iam in suo dicemus capitulo. ¶ Est etiam
19
summopere in flobothomia cauendum ne in tempore calidis-
20
simo multa sanguinis fiat extractio neque in tempore frigi-
21
dissimo.
22
|IV.15|¶ De iuuamento purgationis et eius nocumento et quo
23
modo debeat fieri. Capitulum .XV.
24
SOlutione ventris vti prout oportet: summa est me〈-〉
25
dicina ad sanitatis conseruationem. magnum pre〈-〉
26
bens adiutorium. Est enim possibile vt huius ope-
27
rationis causa corpus ab humore qui propter ciborum er-
28
rorem: vel ex diete negligentia: vel qui ex corporis intem-
29
perantia solet generari: mundificetur. Ob hoc igitur esse
30
potest: vt corpus semper mundum existat: et neque in eo su-
31
perfluitates ad egritudinum generationem apte remanent.
32
Quapropter medicina ventris solutiua quisquis vti debet:
33
que humorem qui ei nocere solet vel qui in eo ex sui corpo-
34
ris dispositione generari consueuit: vt causa erroris sui regi〈-〉
35
minis expellere consueuit. Oportet etiam vt a medicina que
36
humorem predicto humori contrarium: educere solita est
37
sibi caueat. Huius enim actionis nocumentum maximum exi-
38
stit. Sed quem humorem vnaqueque species ventris soluti-
1
ua educat: iam in suo capitulo nominauimus. ¶ Qui autem ventris
2
solutione plus indiget est qui corpus habet magnum et pin-
3
gue: et qui est gulosus: atque qui multos comedens cibos. et
4
fructus. parum mouetur et exercitatur. Qui autem ventrem habet
5
leuiter solubile: et cuius venter sepe solutionem incurrit: atque
6
cui dissinteria cito accidit et precipue si fortis fuerit: a ven-
7
tris solutione abstinere debet. ¶ Medicinas quoque ventris
8
solutiuas sepe sumere corpus debilitat: et ad ethicam atque pti〈-〉
9
sim adducit: precipue si fuerit habens corpus siccum. ¶ Est
10
etiam summopere obseruandum ne quis medicinam ventris sumat
11
solutiuam nisi prius ventrem cum iuribus mollificauerit vn-
12
ctuosis: et balneum per duos dies ante acceptionem ingressus
13
fuerit: et corpus in balneo multa aqua infuderit: et in ipsa se-
14
derit: et syrupum acetosum biberit. ¶ Hoc quoque est intuendum:
15
ne medicinas ventrem vehemente soluentes in diebus cali-
16
dissimis: vel frigidissimis sumat. ¶ A somno quoque omni-
17
no postquam solui inceperint: est abstinendum: neque cibo aliquo
18
quamdiu medicine eructuando saporem senserint vtendum erit:
19
et dum solutio non debilitatur neque minuitur: donec eius
20
compleatur operatio. Quod si vt decet purgandus: solutus fue〈-〉
21
rit: leui tafeada cibari debet: ex qua non auide sed medio-
22
criter sumere debet. Additio. ¶ Tafeada est duplex vna〈-〉
23
que est alba. altera viridis: alba est que fit ex sola aqua et car-
24
ne. viridis que fit ex carne et coriandro aut aliqua herba viridi.
25
Textus. Nemo enim in die qua soluitur: saturari debet: sed
26
mediocriter est reficiendus. ¶ Si autem contingat aliquem
27
superflue solui. cibaria cum sumach: vel cum succo malorum
28
granatorum acetosorum. vel cum succo vue acerbe facta sume-
29
re debet. per multum tamen tempus antequam comedat. puluerem
30
de seminibus factum: in potu sumere debet.
31
¶ Sed si alicuius corpus ex medicine haustu fortiter cale-
32
factum fuerit: vel medicinam colere rubee purgatiuam sumpse-
33
rit: vt eius potus sit iulep necessarium est: nisi vehementer sit
34
purgatus. Qui si fortiter fuerit solutus: rob pomorum vel ci-
35
toniorum vel malorum granatorum: et similium bibere debet. Et est
36
necesse vt qui multum solutus est: abstineat a iulep: et syrupo
37
acetoso et ydromelle. Si vero accidat vt ex medicina corpus non
38
calescat: neque ex corpore aliud quicquam preter flegma vel cole〈-〉
1
ram nigram educatur: aqua vino temperata: in potu est sumenda. Quod
2
si fuerit impossibile: cum melle erit temperanda. ¶ Quod si con-
3
tingat medicinam solutiuam multum plus operari quam debeat:
4
qui eam assumpsit in balneo ponendus erit. Qui si hoc mo-
5
do strictus non fuerit: puluere de malis granatis facto vti-
6
debet. Qui si suffecerit: quiescendum erit. Sin autem puluis hic dan〈-〉
7
dus erit qui .℞. tortellarum de sceni .ʒ.C. turis boliarmeni: gummi
8
arabici glandium xilocaractarum de romania arillorum: seminum
9
granatorum: omnium vt tuthia tritorum ana .ʒ.X. seminis iusquiami al〈-〉
10
bi .ʒ.V. De hoc vero puluere tantum sumere debet tribus vicibus
11
quantum pugno teneri poterit. Quod si istud non contulerit trociscos
12
de balaustijs: et his similia que in capitulo de ventris solutione
13
nominabuntur: dabis. ¶ Si autem infirmum contingat debi-
14
litari: et ad immobilitatem et sincopim deuenire: ei subuenien〈-〉
15
dum erit: sicut in capitulo de colerica passione dicturi snmus[*]snmus corrupt for sumus.
16
|IV.16|¶ De iuuamento vomitus et eius nocumento et quomo〈-〉
17
do debeat fieri. Capitulum .XVI
18
UOmitus si vti debet temperate fiat: stomachum
19
purgat: et digestiuam efficit meliorem corpusque
20
renouat et mundat: caput qooque et sensum alleuiat
21
visumque acuit. Qui si multus fuerit: corpus desiccabit: et epa〈-〉
22
ti ac pectori: necnon oculis et pulmoni nocebit. Uenas quo-
23
que quandoque findit: atque rumpit: ex quo etiam passio accidit emo-
24
ptoica. In cuius autem stomacho multum adunatur flegma-
25
tis: sanitas vomitu conseruanda erit: cuius signa iam nomi-
26
nauimus. Et istis quidem necesse est semel in mense vel bis
27
vomitu vti. Quod etiam post cibi saturitatem fieri oportet. Uo〈-〉
28
mere enim sine stomachi repletione: durum est: neque absque ma-
29
gno labore et studio fieri potest. Uomitus preterea non frequen-
30
ter fieri debet: corrumpitur enim stomachus: et ipsius destruitur
31
virtus. ¶ Est etiam obseruandum vt cum aliquis vomere volue-
32
rit: duos panniculos in rotunditate circumuoluat: et super ocu-
33
los ponat: et cum panno alio optime liget. neque inde auferat
34
donec vomitus sit expletus. Post vomitus autem perfectio-
35
nem: facies rodostomate est abluenda: et os ydromelle: vel
36
syrupo acetoso est colluendum. Qui vero collum habent longum et
37
epiglotim foris prominentem pectusque strictum. et a carne nudum
38
a vomitu omnino abstinere debent.
1
|IV.17|¶ De iuuamento coitus et eius nocumento et quomo〈-〉
2
do debeat fieri. Capitulum .XVII.
3
COitus corpus repletum alleuiat: et animam hylarem et
4
letam efficit: eiusque auget leuitatem. iram quoque sedat: ac
5
cogitationem remouet. Quod adeo quandoque fit do〈-〉
6
nec melancolia eius occasione quandoque sanetur. Si quis etiam amo〈-〉
7
re mulieris in tantum coartatur vt quasi ad mortem deueniat
8
Coitu multotiens vtatur: licet ea quam diligit non patiatur
9
sedatur tamen eius furiosus amor. Coitus preterea caput
10
alleuiat atque sensus. Ad vltimum vero si quis multo vsus fue〈-〉
11
rit coitu: repletionis malum euacuando euadet. Est etiam val-
12
de obseruandum: ne quis coitu sepe vtatur qui ex eo veloci-
13
ter debilitatem incurrit: ac appetitiue consequitur destru-
14
ctionem oculorum quoque habet concauitatem. ¶ A coitu etiam
15
corpora habens sicca vt ab inimico interficiente sibi caue〈-〉
16
re debent. Quo etiam si quis multum vsus fuerit ethicam incurret.
17
¶ Conuolascentes quoque et debiles atque macri: necnon quo〈-〉
18
rum ylia et ventris: subtilia sunt et macra: et quorum nerui
19
sunt debiles: coitum omnino vitare debent. Coitus enim multus
20
et frequens: neruis magnum infert nocumentum: oculosque
21
fortiter ledit: et corporis vires destruit: corpusque corrumpit
22
ac debilitat: ac senium quoque cito adducit.
23
¶ Et hec coitus nocumenta corpora habentibus robusta et
24
grossa et sanguinem multum: ac venas amplas: et colorem ru-
25
beum multosque pilos minus accidunt. ¶ Corpora autem haben〈-〉
26
tibus predictis contraria malum afferunt magnum ac manifestum.
27
¶ Coitu itidem nemo vti debet dum est famelicus: neque cum
28
multo cibo ac vino est repletus. neque cum de balneo egre-
29
ditur: neque postquam vomuerit: neque post ventris solutionem:
30
neque post flobothomiam vel laborem. Si vero aliquis multo
31
fuerit vsus coitu: a labore et flobothomia abstinere debet
32
et debet cauere ne in balneo sudet. Cibis etiam augmen-
33
tantibus sperma: vti debet vinumque dulce ac grossum bi-
34
bere. Rebus quoque odoriferis faciem ac totum corpus sepe
35
inficere debet: atque suffumigationibus aromaticis vti et
36
augere somnum.
37
|IV.18|¶ De iuuamento balnei et eius nocumento et quo-
38
modo debeat fieri. Capitulum .XVIII.
1
COrpus balneo humectari et desiccari possibile est
2
Quapropter corpora macra habentes et sicca: bal〈-〉
3
ei indigent humectatione. Ideoque cauere debent:
4
ne in balneo sudent: sed in loco eius temperato maneant: et
5
circa se in pauimento multam aquam calidam proijciant: vt va-
6
por multam habens humiditatem ibi eleuetur. Corpora au-
7
tem sua aqua calida suauitatem afferente infundant et in
8
eam ingrediantur in qua tam diu morari debent: donec corpus
9
lene et parumper turbidum fiat. Deinde cauere debent ne aquam
10
calidam super se proijciant: sed aqua frigida semel per paruam
11
tamen moram infundi debent: et postea inungi oleo. Si quis
12
vero vt corpus exiccet balneum ingreditur multum sudare et con〈-〉
13
fricari debet: et cum farina fabarum et ciceris ac baurace:
14
et vsnem fricari. ¶ Comestio quoque post balneum: longo spa-
15
cio est tardanda. Et cum sudor fluere inceperit: sine vnctio〈-〉
16
ne fricatione vti conuenit. ¶ Sunt etiam de iuuamentis balnei
17
corpus humectare et renouare: porosque aperire: ac sordes
18
congregatas detergere et repletionem quoque minuere: et vento-
19
sitatem dissoluere: et ad somnum duceret ac humores subtiliare.
20
¶ Balneum preterea dolores reprimit: ventrem stringit. atque
21
lassitudinem remouet corpusque cibis aptum efficit. ¶ Ipsius
22
vero nocumenta sunt: vires destruere: et corpus vsque adeo ca〈-〉
23
lefacere: vt quandoque ad sincopim perducat nauseam quoque
24
commouet: malisque humoribus occasionem cito descendendi tri-
25
buit. Ideoque febricitantes: vel qui contusionem est perpessus
26
vel apostema: vel plagam: vel excoriationem habens: balneum timere
27
debent. A cuius quoque introitu quisquis post cibum sibi caueat
28
nisi qui corporis vult pinguedinem adipisci. Quod si aliquis
29
aliqua imminente necessitate balneum satur ingredi coga〈-〉
30
tur. postquam exierit aliquot diebus syrupum bibat acetosum: et
31
a cibis grossis abstineat: suumque subtiliet regimen.
32
|IV.19|¶ De forma corporis laudabili. Capitulum .XIX.
33
COrpus valde grassum non est laudandum: neque quod
34
macrum est. corpus enim quod valde est grassum mul〈-〉
35
tis dispositum est egritudinibus. Huiusmodi enim
36
habens corpus subitaneam velociter incurrit mortem: atque
37
venarum fissuram: sputo quoque abundat multo anhelitus etiam
38
velociter constringitur: dureque mouetur: parum insuper genera-
1
re aptus est. ¶ Macra autem corpora ad ptisim atque ethicam
2
preparata sunt: et vt cito casum incurrant: et vires in egritu〈-〉
3
dinibus dissoluantur: atque vt cito impedimentum patiantur
4
a superfluitate caliditatis et frigiditatis. Corpus vero in car〈-〉
5
nositate temperatum existens: quod crassitiei parum appro-
6
pinquat laudabile est. Huiusmodi enim corpus ab egritu-
7
dinibus remouetur neque ad earum receptionem vt cito ac-
8
cidant aptum inuenitur.
9
|IV.20|¶ De iuuamento fricationis labiorum ac gingiuarum siue den-
10
tium cum corticibus nucum arborum et eius nocumento. Capitulum .XX.
11
COnfricatio huiusmodi dentes abstergit: rigidos-
12
que efficit si temperate fiat: gingiuas quoque corro-
13
borat et impinguat. Concauationes etiam fieri non
14
permittit. ac bono oris odori: auxilium prebet. Caput quoque
15
atque os stomachi licet parum alleuiat. Que cum corticibus ar〈-〉
16
borum stipticitatem habentium: et amaritudinem fieri conue-
17
nit. Multa si huiusmodi fiat confricatio claritatem remouebit
18
dentium. Quapropter necesse est: ne sepe fiat. Ex ea enim ve-
19
lociter accidit multitudo sordium: dentesque mouentur: et gin〈-〉
20
giue subtiliantur: atque debilitantur.
21
|IV.21|¶ De conseruatione dentium. Capitulum .XXI.
22
SUmmopere cauendum est: ne res dure dentibus fran-
23
gantur neque res viscose eis sepe masticentur et diu
24
vt sunt dactili et mel coctum et his similia. A multo
25
preterea vomitu sibi cauere debent. Ipse namque eos corrumpit
26
Oportet quoque si in dentibus aliqua cibi pars remanserit:
27
et precipue si de lacte fuerit: in ipsorum ablutione et mundifi-
28
catione sollicitari. Cum syrupo aceto vel ydromelle: ipsosque
29
cum arborum corticibus vt predictum est: et cum dentrifi-
30
cijs[*]dentrifi-cijs corrupt for dentifricijs temperate fricare. A rebus quoque que stupidos faciunt
31
dentes atque congelant: sicut nix et eius aqua et proprie post
32
calidum cibum: abstinere conueniens est. Dentifricium den〈-〉
33
tium sanitatem conseruans. ℞. cornu ceruini adusti: senim.
34
tamarisci ciperi rosarum spice. omnnium[*]omnnium corrupt for omnium ana .℥.I. salis gem〈-〉
35
me .℥. quartam. hec omnia puluerizata cribellentur et ex eis
36
dentes fricentur. Hoc enim multum valet ad dentium con〈-〉
37
seruationem.
38
|IV.22|¶ De oculorum conseruatione et eorum clarificatione. Capitulum .XXII.
1
QUi oculorum volunt sanitatem custodire a sole estiuo
2
et puluere atque fumo sibi cauere debent. Ne etiam
3
colores albos vel radiosa semper inspiciant: valde ob-
4
seruare debent: ac ne vnam rem sicut pauefactus semper intueatur
5
cauere debent. ¶ Litteras quoque vel subtiles sculturas ne-
6
quaquam aspiciant. ¶ A multo preterea fletu: et a longa dormita〈-〉
7
tione post comestionem: omnino abstinendum: neque diu est mo〈-〉
8
randum in loco vbi frigidus perflat ventus. A cibis etiam val-
9
de siccis: sicut sunt lentes: et res salse: atque frequenti coitu
10
omnino cauere debent. ¶ Uisus itidem impediunt frequens
11
ebrietas: et vinum ac cibaria grossitiem habentia: acuta
12
quoque sicut cepe: et sinapi: et eruca: atque allia: necnon ea que
13
nocumentum faciunt et capitis adducunt dolorem: sicut dactili
14
et porri: et fenugrecum: et andacoca et ozinum: cuius est proprie-
15
tas: visum obfuscare: si multa ex eo sumatur quantitas et fre-
16
quens. Caules quoque ac lentes et somnus multus: atque multe vigilie.
17
¶ Uisui autem iuuamentum tribuunt: colliria lachrimas expel-
18
lentia: et oculos in sua sanitate conseruantia: et ne mali ad
19
eos descendant humores prohibentia: si aliquibus horis in
20
oculis ponantur. ¶ Ad hoc quoque auxiliatur litium aqua solu〈-〉
21
tum aliquotiens in mense in oculis ponere. Hoc enim ma-
22
los prohibet humores ad oculos descendere. ¶ Est preterea
23
de eorum numero que oculos acuunt: aquam intrare claram:
24
atque per magnum spacium oculos in ea apertos tenere: hoc
25
enim eos claros facit et rigidos. ¶ Multotiens quoque cor
26
roborantur oculi: cum aliquis librum incipit aspicere: cuius
27
littere non sunt subtiles et intendere ceperit: quid in eo sit
28
vel quid sit in picturis. Quod autem conseruat sanitatem
29
et absterget: tuthia est cum succo sansuci confecta.
30
¶ Sunt etiam de his que oculos abstergunt: vt recentis
31
feniculi succus: in oculis ponatur: vel collirium de malis gra-
32
natis. Quod. ℞ grnanatum[*]grnanatum corrupt for granatum vnum dulce: et aliud valde ace-
33
tosum: deinde extrahatur vtriusque succus separatim: atque
34
in duabus ampullis orificia habentibus opilata: sub so-
35
le a prima die iunij: vsque ad vltimam augusti suspendatur:
36
et singulis mensibus quod subtile fuerit semel euacuetur et
37
quod grossum proijciatur. Postea vero de vnoquoque partes suman〈-〉
38
tur equales et misceantur. Et in vnaquaque huius com-
1
mixtionis libra: pulueris aloes: piperis nigri et longi: sa-
2
lis armoniaci ana .ʒ.I. ponatur subtilissime tritorum et repo〈-〉
3
natur. Hoc enim collirium quanto fuerit vetustius: tanto
4
melius erit. In quo stilus intingit debet: et sic in oculis po-
5
ni. Est enim mirabile in oculorum abstersione. ¶ Collirium
6
quod oculorum conseruat sanitatem: et ipsos ne cito susci-
7
piant nocumenta: prohibet. ℞. antimonij multotiens aqua
8
abluti: et postea per hebdomadam vnam aqua pluuiali la-
9
uetur: necnon tuthie: similis fiat ablutio. Cuius antimo-
10
nij sit preparati .ʒ.XX. tuthie. et cathinie ablutorum vt dixi-
11
mus ana .ʒ.XII. marcasithe lauate .ʒ.VIII. margaritarum par〈-〉
12
uarum non perforatarum: coralli ana .ʒ.II. folij indi: croci
13
orientalis ana .ʒ.I. camphore .ʒ. tertia pars musci .ʒ. sexta
14
pars lapides insimil per tres dies: cum aqua pluuiali terantur:
15
deinde omnia admisceantur: et recondantur: et in palpebris
16
mane: et circa noctem ponantur.
17
|IV.23|¶ De conseruatione sanitatis aurium. Capitulum .XXIII.
18
UT sordes que fiunt in auribus mundificentur sum〈-〉
19
mo studio insistendum est sicut in capitulo de au-
20
rium sanatione dicturi sumus: atque ne cibaria
21
grossa edantur obseruandum. Quaque etiam hebdomada
22
parum olei amigdalarum amararum auribus est inijcien-
23
dum. Quod autem aures custodit ne doleant: est frigido
24
vento longo tempore non opponi. ¶ Est etiam summopere
25
cauendum: ne aliquid eas ingrediatur: et ne pustula in eis nascatur
26
acuta. Quod custodiri poterit cum eius timetur aduentus: si
27
postquam in facie acutas pustulas nascividebis: aut in aure do〈-〉
28
loris principium senseris: qui cum capitis ardore: ac pustulis acu〈-〉
29
tis in facie et circa faciem sit: soluas parum sief memithe in ace〈-〉
30
to: et in aurem ponas. Quod si aure sana quaque hebdomada fiat:
31
ipsam prohibet reumatismum incurrere. A fastidio quoque val-
32
de custodiri debent. et ne stomacho pleno dormiant.
|IV.24|¶ De
33
cautela egritudinum ab vno ad alium transeuntium. Capitulum .XXIIII.
34
UErra in qua antrax et pestilentia fiunt fugienda
35
est: quam si quis fugere non poterit: et fuerit man-
36
sio vel exercitus in quibus ista fiunt: in loco altiori mo〈-〉
37
rari debet: locumque qui vento super est infirmi eligere. ¶ Egri-
38
tudines vero que de vno transeunt ad alium sunt lepra: et sca-
1
bies et ptisis et febris pestilentialis. Que tunc accidunt: cum
2
aliqui in mansionibus angustis cum hominibus ista patientibus
3
vel sub vento sedent. Egritudo etiam oculorum de vno ad alium.
4
si eum intuitus fuerit: transit. Pustule quoque male et multe
5
de vno quandoque ad alium transeunt. ¶ Est insuper summopere ob
6
seruandum: vt ab omnibus egritudinibus malum habentibus odo〈-〉
7
rem sani elongentur: ac supra ventum sedeant.
8
|IV.25|¶ De pestilentia et eius cautela. Capitulum .XXV.
9
PEstilentia plerumque in fine estatis et autumno accide-
10
re solet. Quapropter si in estate multe venerint plu-
11
uie: nubes quoque et pluuiarum multitudo nocte et
12
die permanserint: ac meridionales venti multi perflauerint: vel
13
aer etiam ita quietus sit vt non moueatur: et cum hoc etiam
14
meridionalis ventus: turbidus existat: a carne et vino et con-
15
fectionibus de melle factis: et a fructibus recentibus: et dulci-
16
bus atque a balneo et lauacro aque calide omnino abstinendum
17
erit. In omni autem comestione aceto vtendum erit: et omnia
18
in quibus acetum ponitur comedenda. ¶ Rob quoque fru-
19
ctuum valde acetosorum et stipticorum sicut rob de succo vue
20
acerbe: et succo ribes: et granatorum acetosorum et malorum aceto〈-〉
21
sorum: atque de succo sumach et acetositas citri sumenda erunt.
22
¶ Syrupi preterea acetosi multa quantitas sepe bibenda erit.
23
Quod si maxima necessitas carnem comedere cogat galline:
24
et starne: et perdices masculini sexus: edus quoque atque vitu〈-〉
25
lus cum aceto et vue acerbe succo: et sumach et his similibus
26
conditi: necnon charis et hulem: et mosos edi debent. ¶ Si
27
autem in corpore sanguinis aliqua appareat motio: flobo-
28
thomia absque mora insistendum. ¶ Mansiones quoque in qui〈-〉
29
bus est sedendum rigide esse debent: quarum porte et fora-
30
mina a parte septentrionis sint aperta. Est enim possibile vt
31
hoc vtentes regimine a pestiferi aeris dispositione: et vario〈-〉
32
lis atque morbillo: necnon antrace et malis apostematibus: ac
33
febre sinocha: deo auxiliante euadant. ¶ Preterea cum ta-
34
lis fuerit temporis dispositio infantes et iuuenes ac corpo〈-〉
35
ra habentes grossa: et colore rubeum: plus alijs custodien-
36
di erunt. Quando autem in fine estatis multus fuerit calor
37
autumnus quoque valde siccus et multum puluerulentus exti-
38
terit: ac frigus et pluuia venire tardauerint: mansiones tunc
1
infrigidande et humectande pannis crossis aqua aspersis:
2
atque appensis et aque in pauimento domus rorande erunt.
3
¶ A labore quoque et coitu abstinendum erit. Corpus prete-
4
rea aqua frigida lauandum et aqua niuis in potu sumenda.
5
¶ Sauich etiam coctum in mane cum multa aqua. et pauco
6
zucharo bibendum erit. et aqua in niue infrigidata potan-
7
da. ¶ A cibis vero calefacientibus: et a vino nisi multa frigi〈-〉
8
da temperatum fuerit aqua cauendum. ¶ De cucumeribus
9
autem et citrolis atque cucurbita et portulaca: et his similibus
10
multum erit edendum. ¶ Summopere quoque cauendum
11
erit: ne in sole fiat sessio: neque ieiunet aliquis neque come-
12
stio tardetur. sitis etiam nullo modo est toleranda. ¶ Si
13
quis vero in meridie dormire voluerit. in locis quiescat fri-
14
gidis Cibaria quoque edant que diximus. Pisces autem si co-
15
medere voluerint: super carbones assatos edant. Uuas quoque
16
in quibus adhuc est acetositas sumant. In tali vero tempore singu-
17
lis diebus aquam bibere ordei multum confert et precipue cor-
18
pora calida habentibus et sicca. Hi enim hoc regimine plus
19
omnibus alijs indigent. Et propter hoc est possibile a febribus
20
acutis pessimis et calidis in tali tempore euadere. ¶ Quando au〈-〉
21
tem in nocte multe aeris apparent apparitiones corrusca-
22
tonibus similes: et aeris color yctiritie similis est. Uenti
23
quoque flant post quorum aduentum multi homines et animalia
24
egrotant in nocte quoque in aere radij videntur et splendor:
25
atque egrotantes cito mortem incurrunt. Aer etiam difficulter
26
attrahitur et egrotantium ora fetidum emittunt odorem: ipsi
27
quoque infirmi multum angustiantur: ardoremque magnum habent
28
et sitim patiuntur vehementem: ac ipsorum infrigidantur extre〈-〉
29
ma: et vomunt. et egerunt humores fetidos et diuersos: quando
30
talia adsunt fructus et olera que in tali nascuntur tempore sunt di〈-〉
31
mittenda et aqua que in superficie terre est manifesta bibenda est.
32
In mansionibus quoque est morandum: et aer calidus fugien〈-〉
33
dus. Domus preterea quaque die aqua et aceto mixtus est ro-
34
randa. Et si cum hoc in aere odoris putridi ac fetentis si-
35
militudo fuerit: homines cum sandalis et camphora sunt suffu-
36
migandi: atque aqua rosata rorandi. Domus autem cum co-
37
sto et thure et storace et bunch et sandalo et camphora suffum〈-〉
38
gari[*]suffum gari corrupt for suffumigari debent. Cibaria vero sint. acetum et lentes: es sumach et
1
hulem. et succus vue acerbe. Acetum quoque cum aqua tem-
2
peratum bibendum est et vinum dimittendum. In hac quoque
3
dispositione sumere in potu omni die vnum de trociscis cam〈-〉
4
phore confert. Est etiam aqua cum niue bibenda: et aque
5
frigide ablutione vtendum. ¶ Unus preterea antiquorum
6
phisicorum dixit: quod si due partes aloes sumantur: et croci orien〈-〉
7
talis ac mirrhe vniuscuiusque ana pars vna. et detur eis in prin〈-〉
8
cipio pestilentie cuique pondus .XII. alichilat singulis diebus
9
cum vncia vini temperati: maximum affert remedium.
10
¶ Dixit enim hic se neminem vidisse hanc medicinam in prin-
11
cipio mortalitatis bibentem qui non euasisset. ¶ Galienus
12
quoque dixit quod bolus armenus cum aceto et aqua bibitus:
13
huic dispositioni conueniens est que tiriaca diacignes: id est
14
viperarum eidem valde congruit. ¶ Confert preterea predi-
15
cte dispositioni: si in tempore aeris putrefacti suffumiga-
16
tio cum costo: thure et storace: et xiloaloes et bunch atque san〈-〉
17
dalo et camphora. et mirrha fiat. ¶ Accidit quoque vt in ali-
18
quibus annis in vere: squinantia sepe multos inuadat: que
19
mala et etiam perniciosa existat. Oportet itaque in hoc tem-
20
pore egritudinem preuenire cum flobothomia: et sanguinis
21
extractione: ventosis in cruribus positis et ventris solutio-
22
ne: ac gargarismis qui singulis diebus ac noctibus: cum
23
aqua rosata fieri debent in qua sumach madefactum fue-
24
rit: et cum rob morarum et nucum.
25
¶ Contingit etiam vt in aliqua hyeme multotiens appople-
26
xia vel paralysis: et egritudines istis similes eueniant. Est igi〈-〉
27
tur necesse vt cum talis fuerit annus: frequenter euacuetur
28
corpus cum pillulis: quas in harum egritudinum capitulis
29
nominabimus: et gargarismis atque sternutationibus et vn-
30
ctionibus totius corporis ex oleis que ibi nominabimus. Ci〈-〉
31
bus quoque erit minuendus ac subtiliandus.
32
|IV.26|¶ De regimine corporis secundum tempora. Capitulum .XXVI.
33
OPortet vt in vere flobothomia et ventris solutio-
34
ne preueniendo succurratur: antequam calor irritetur.
35
minus quoque in ipso vinum est bibendum et caro co-
36
medenda. Omniaque dulcia minus sumenda: et precipue hoc
37
obseruare debent: quibus egritudines ex repletionibus
1
accidere consueuerunt. decet etiam vt cibis subtilibus et infri〈-〉
2
gidantibus in eo cibentur. quibus in estate vti consueuerunt.
3
¶ Cum autem venerit estas motus minuatur et labor: soli quoque
4
minus apponendum erit. et cibaria calida et grossa relinquen-
5
da. Uenter etiam non semel cibo repleri debet: sed multis vicibus
6
diuisus sumendus erit. Et aqua frigida est bibenda et in ablu〈-〉
7
tione vtenda. Sauich quoque cum aqua coctum: cum zuccharo
8
est potandum. In potu preterea in mane sumi debet nix cum zucha〈-〉
9
ro: et syrupus acetosus. et iulep. et rob de fructibus acetosis.
10
¶ Res autem frigide et cibi cum aceto et sumach compositi et
11
charis: et hulem et res acetose comedi debent. A dulcibus
12
autem et vnctuosis atque acutis et salsis est abstinendum: sed aceto〈-〉
13
sis et incipidis ad temperiem conseruandam est vtendum. Uino quo〈-〉
14
que tanta est admiscenda aqua. vt quasi aqua sentiatur: vetus vero
15
et forte dimittatur. ¶ In autumno vero fructuum comestio minuen〈-〉
16
da est quanto plus possibile est et obseruandum in meridie soli aliqui
17
se opponant. Caput quoque in nocte et mane a frigore custo〈-〉
18
dire debent. ¶ Caueant etiam ne aquam bibant frigidam. vel lauen〈-〉
19
tur cum ea. et a labore similiter et coitu abstinere debent.
20
Aqua vero tepida se lauent et obseruent ne in locis dormiant
21
in quibus corpus horripilationem patiatur: neque post cibi dor〈-〉
22
miant repletionem. Aqua etiam frigida non lauentur. ex qua corpus
23
horripiletur. ¶ Et non oportet vt vomitus prouocetur: quia in eadem ho-
24
ra febrire facit. Caueant preterea ne famem vel sitim patiantur.
25
vel cibo vna hora repleantur vel aqua. Uinum autem taliter tem-
26
peratum bibant: vt animam delectari faciant. stomacho vero neque
27
tensionem neque grauedinem afferat. In ipso quoque corpus secundum
28
plures res sine intermissione custodiatur et regatur. sicut in esta-
29
te gubernari consueuit vsque ad pluuiarum aduentum. Que postquam
30
aduenerit. a multo malo nocumento securos reddunt. Si
31
autem contingat autumnum longum et estiualem fore: custodia
32
maior erit obseruanda. Tota autem intentio in custodia au-
33
tumni esse debet in humorum repressione et temperamento ma-
34
ior. quam in ipsorum euacuatione cum ventris solutione ac flobo-
35
thomia. Quod si in autumno aliqua contingat egritudo: ci〈-〉
36
to ei cum medicina antequam augmentetur subueniendum est. Hu-
37
ius enim temporis egritudines male sunt et pessime. ¶ Ad vltimum
38
autem tota intentio sit in corporis humectatione. ¶ In hoc
1
enim tempore hoc plus existit necessarium quam etiam in estate.
2
Hoc namque tempus pro sue complexionis malignitate errorem non
3
tolerat regiminis: neque largis permittit vti cibis neque die〈-〉
4
tam despicere. ¶ Hyems autem regiminis errorem atque ciborum
5
largitatem tolerat. Et postremo hyems conseruat sanitatem
6
vnde in ea egritudinem non incurrunt absque magni erroris
7
causa. In qua a mala ventris solutione caueri debet. Oportet
8
quoque vt si quando febres in hyeme commoueantur: cito eis cum
9
medicina subueniatur et proprie cum euacuatione. Hee namque
10
febres plerumque ex repletione accidunt ideoque et crescunt et
11
fortiores fiunt si non in principio euacuentur. Qui autem fri〈-〉
12
gide est complexionis: calidis poterit nutriri cibis. sicut sunt
13
allia: et cepe. et alia calida que cibis causa condiendi. et sa〈-〉
14
porem tribuendi ammiscentur vt piper ciminum synapi eru-
15
ca et his similia. ¶ Sed qui iuuenis fuerit et calide comple-
16
xionis conuenientius est. vt ex eis minus accipiat. vel omni〈-〉
17
no ea dimittat. Ista enim si in hyeme egrotare eum non fecerint
18
egritudinem acutam in veris principio vel in eius fine facient
19
nisi ei cum flobothomia aut ventris solutione subueniatur.
20
¶ Ille preterea qui in tempore hyemis multa auide et simul in sto〈-〉
21
macho recipit: atque qui bonorum cybariorum multitudinem
22
cum vino suscipit: sibi cito cum flobothomia subuenire debet.
23
Qui autem cibis grossis vtitur et malis: ventris solutione
24
sibi succurrere cogitur.
25
|IV.27|¶ De regimine infantis et pregnantis. Capitulum .XXVII.
26
PRegnans ab omnibus cibis in quibus est acuitas et
27
amaritudo abstinere debet: vt sunt cappares et
28
lupini atque oliue immature et his similia.
29
¶ Omnia etiam que vrinam et menstrua prouocant. vitare debet
30
sicut sunt cicer et faseoli et precipue ruta. ¶ A saltu quoque
31
atque percussione et casu custodire debet. et precipue in pregnatio〈-〉
32
nis principio et in fine. et a coitu omnino remoueri debet.
33
Nam hoc totum multotiens aborsus causa existit. Nutriri
34
itidem debet cibis subtilibus. humorum bonorum generatiuis ac
35
nausee repressiuis: et os stomachi corroborantibus. sicut est
36
rum bibat: quod temperate sit aquarum. Ieiuna quoque in potu
37
sumat rob de fructibus acetosis et stipticis. cum quibus parum
1
de trociscis xiloaloes accipiat: vt nauseam atque alguaa: id
2
est abominatio reprimat: motu et exercitio vtatur temperato et
3
caueat sibi ne in balneo vel in sole longam facit moram. Canti-
4
lenas vero et iocos atque ea que delectationem afferunt. necnon
5
somnum augere debet. rebus quoque odoriferis circa caput et fa〈-〉
6
ciem: ac suffumigationibus vti debet. ¶ Cibum quoque alleuiet
7
atque in die multotiens comedat: neque cibo semel impleatur.
8
Si autem appetitus multum destruatur de rebus acribus pa-
9
rum est ei tribuendum: vt sunt cepe et sinapi et his similia: que
10
disgregando appetitum commouent. ¶ Masticem etiam atque
11
olibanum masticare conuenit atque citoniia et granata: nec
12
non mala maciana et citra comedat. ¶ A malis autem cibis
13
sibi caueat: et ne mala cibaria et diuersa in stomacho mi-
14
sceat custodiri debet. Est enim possibile vt cum hoc regimine
15
in pregnatione egritudinem euadat Quod si ipsam infirmari
16
contingat: oportet vt sine flobothomia seu ventris solutio〈-〉
17
ne medicetur: vel maximo timore ac multa diligentia fiat
18
ad hoc vt fetus remaneat: et partus sit facilis.
19
|IV.28|¶ De alleuiatione partus et regimine parturientis. Capitulum .XXVIII.
20
CUm hora partus appropinquauerit paritura in bal-
21
neo mitti debet: ac in tina singulis diebus sedere
22
et ventrem atque dorsum cum oleo inungere: cibaria
23
quoque bonum habentia saporem ac lenientia: ei sunt tribuen〈-〉
24
da: sicut isfidabegi et aluia factum de zuccharo: ac oleum de
25
amigdalis recens. ¶ Cum autem partus aduenerit hora: dor〈-〉
26
sum inungi debet cum oleo de keiri. et oleo sambacino cale〈-〉
27
factis. Cui etiam femur et ylia atque ypocondria inungi de-
28
bent. et ex eis in vuluam erit mittendum. ¶ Ipsa quoque
29
paulatim incedere debet: que postquam parum ambulaue-
30
rit sedeat et pedes equaliter tendat. Deinde vero super vtrosque
31
se simul eleuet. Dolor autem partus si fortis fuerit: nares
32
et os apprehendendo se premat. Obstetrix quoque dorsum
33
eius eleuet: atque ylia et mirach eius inferius premat. Et si
34
diu taliter se habuerit isfidabegi vnctuosum de pullis fa-
35
ctum in quo adeps pinguis galline ac anatis ponatur: in po〈-〉
36
tu sumat et vinum boni odoris bibat. ¶ Quod si partus
37
fuerit durus: et ne parturiens moriatur timeatur.: detur ei
1
aque in qua fenugrecum et dactili cocta fuerunt libra vna:
2
in qua antequam detur: parum olei amigdalarum dulcium po-
3
natur. Que non vna vice sed duabus vel tribus bibenda erit
4
ne euomatur. Post hanc autem aquam trociscos de mir-
5
ra accipiat. Et si adhuc etiam multum constringatur succum
6
rute sumat vel altich: id est assafe. geusir: id est oppoponacis
7
galbani omnium ana equaliter accipiatur: de quibus due
8
dande sunt dragme. ¶ Quod si delicata sit mulier que harum
9
medicinarum odorem: id est galbanum multum ferre valeat: pondus
10
vnius aurei de algalia in vino bene redolente dissoluendum erit.
11
et in potu ei dandum. Ipsa quoque cum succo carnis ac bono vi-
12
no est corroboranda. ¶ Secundina vero si remanserit: sternuta-
13
tio cum condisi nares apprehendendo est prouocanda. Quod
14
si hoc modo non exierit secundina: ad medicinas quas nomina-
15
bimus erit reuertendum dando eas. Suffumigatio quoque cum
16
mirrha et kina et geusir et sulfure facienda est.
17
¶ Ex istis autem cum felle vaccino mixtis fiunt pillule: qua-
18
rum vna post alium in igne mittatur. qui ignis sit in focu-
19
lari: quod magna scutella de terra foramen in medio ha-
20
bente cooperiatur. Foramini autem huic vulua superpona〈-〉
21
tur vt fumum recipiat. Hoc enim fumigium fetum expellit mor-
22
tuum. Quod tunc fieri debet. cum fetus mortuus fuerit et
23
non mouetur: vel non mouetur fortiter. ¶ Quod si post partum san-
24
guinis fluat multitudo vnde vires destruantur: subueniendum
25
est ei cum his que in capitulo de menstruorum retentione
26
nominabimus. Corroborari quoque debet cum aqua carnis
27
et vino bono: et atibu: id est de rebus odoriferis. ¶ Sanguis
28
vero si non sequatur partum vel parum fluat suffumiganda est par-
29
turiens fumigijs suprascriptis: de quibus etiam in vuluam mitti
30
debet: et medicari debet cum medicinis quas in capitulo de
31
menstrnorum[*]menstrnorum corrupt for menstruorum prouocatione dicturi sumus. Hoc autem non est
32
dimittendum nec vilipendendum nisi macra fuerit et debilis. Ex
33
hoc enim generantur multotiens egritudines dure et male.
34
|IV.29|¶ De regimine infantis. Capitulum .XXIX.
35
INfantis aures statim post partum premende sunt.
36
Quod etiam postea multotiens est faciendum.
37
¶ Est preterea obseruandum: ne lac aures ingre-
38
diatur sum lactatur: et vt pallatum cum melle tangatur
1
et nares cum aqua calida et oleo semper mundificentur: atque mu-
2
cillagines emungantur. Ipse quoque prius semper fricandus postea inungendus est.
3
¶ Et membra similiter eius sunt in vnamquamque partem tendenda et
4
fascia cingenda. ¶ Sunt etiam rectificanda eius membra caput:
5
videlicet et nares ac frons. Hoc enim regimine si custodia-
6
tur: multas euadet egritudines. ¶ Mammillas quoque tali〈-〉
7
ter suggat: ne eius venter tendatur: neque multa ex eo egredia-
8
tur ventositas: et vt non accidant ei dissolutio et pigritia neque
9
fominus longus neque de latere ad latus reuoluatur: et non
10
ploret neque vomat. Quod si istarum significationum aliqua ap-
11
pareat diutius solito a mammillarum fuctione abstinere co-
12
gatur: et tempus dormitionis augeatur. ¶ Postea vero in aqua
13
calida balneetur: et mammillarum suctione vnius solito vtatur: deinde
14
vero ad suam reducatur consuetudinem: cui de medicinis somni-
15
feris parum est dandum: vt diu dormiat. ¶ Luna itidem eius
16
equaliter est mouenda. Quod quidem fieri conuenit post mammil-
17
larum suctionem. ¶ Oculi quoque eius in primis natiuita-
18
tis diebus panno sunt operiendi. Et est summopere cauen-
19
dum: ne in loco sit multum luminoso et radioso: ante eum
20
tamen vitree margarite: et panni diuersos habentes colores
21
appendi debent. ¶ Cantilenis quoque que vocibus proferuntur
22
extensis: et quietis delectationem facientibus ante eum est vten〈-〉
23
dum: non asperis neque raucis. Postquam vero loquendi hora ap-
24
propinquauerit: nutrix eius linguam frequenter fricet. Supe〈-〉
25
riorem tamen lingue partem cum sal gemma et melle fricare de〈-〉
26
bet. Et hoc precipue est faciendum cum loquela tardatur.
27
¶ Ante ipsum quoque frequenter est loquendum et verba facilia:
28
et leuia est docendus. ¶ Cum autem natiuitatis dentium tem〈-〉
29
pus appropinquauerit: gingiue singulis diebus cum buty-
30
ro et adipe galline sepe sunt fricande: ac ordeum super eas
31
trahendum. Guttur quoque et spondiles colli: frequenter cum
32
oleo inungi debent. ¶ Quod si eius venter solutus fuerit:
33
ventri superponatur emplastrum quod de cimino et rosis cum
34
modico aceti et aqua madefactis fiat: lacti quoque gummi ara〈-〉
35
bicum et bolus armenus sunt ammiscenda et danda ei. ¶ Uen-
36
ter vero si stringatur suppositorium de melle cocto: et baurach
37
vel de melle cocto et stercore muris confectum ano est sup-
38
ponendum. ¶ Cum autem ad tempus peruenerit in quo come-
1
dere incipiat: fiant de simula: et lacte ac zucharo magdalio〈-〉
2
nes glandibus similes: et infanti manu tenenda dentur: vt
3
cum eis ludat ac eos sugat: et gradatim disponatur ad ali-
4
quid ex eis traijciendum. ¶ Caro quoque que est in pectore
5
teneri pulli vel perdicis: est ei tribuenda. ¶ Postquam autem
6
hoc bene sapere ceperit. atque ex eo comedere et appetere in〈-〉
7
ceperit. suctio mammillarum paulatim minui incipiat. In
8
nocte quoque eas suggere non permittat: deinde gradatim per〈-〉
9
ducatur ad hoc vt in die non lactet. ¶ Est etiam valde ob-
10
seruandum ne in tempore calido ablactetur.
11
|IV.30|¶ De electione nutricis et eius regimine Capitulum .XXX.
12
NUtricem oportet esse iuuenem colorem habentem clarum.
13
Que cum sit alba rubedinem habeat ammixtam:
14
neque sit partui propinqua: nec ab eo multum remo-
15
ta: neque lesionem habeat: neque infirmitati sunt preparata.
16
¶ Mammillas quoque habeat magnas: et pectus amplum ac pin〈-〉
17
guedinis corporis: mediocritatem teneat. ¶ Ipsa preterea
18
neque salsa comedat: neque acuta: neque acetosa: neque stiptica:
19
neque tabeguil id est speciebus vtatur: in quibus est fortis cali〈-〉
20
ditas: neque porris neque cepis. allia quoque atque erucam. et preci-
21
pue apium omnino dimittat. Non enim conuenit nutrici vt ei
22
appropinquet omnino. ¶ Nutrienda vero est cibarijs de tri〈-〉
23
tico et rizi factis: et carnibus iuuenibus et bonis: et coctura
24
bene conditis. ¶ A coitu autem et menstruorum prouocatione sibi
25
caueat. ¶ Quod si eius minuatur lac pultes de farina fabarum
26
vel rizi vel panis de simula sicci: et lacte et zucharo facte ad
27
sorbendum tribuantur: quibus parum seminis feniculi sit ammi〈-〉
28
xtum. ¶ At si lac eius valde grossum fuerit cibus erit subti〈-〉
29
liandus. Ipsa quoque parum laborare cogenda est. Cui insuper
30
syrupus acetosus et vinum subtile dari debent. ¶ Multum au-
31
tem subtile si eius lac fuerit: cibaria fortia et grossa cum au〈-〉
32
gmento ei danda sunt: somnusque augmentandus. ¶ Quod si in〈-〉
33
fantis venter solutus fuerit: nutrici de his que ventrem strin-
34
gant dandum erit. Cui neque dulcia: neque vnctuosa: sunt tribuen-
35
da. ¶ Quod si in corpore infantis bothor. Additio.
36
¶ Bothor sunt pustule parue in puero accidentes pro quibus
37
iussit galienus puerum salari et fasciari. Textus. ¶ Apparue-
38
rint nutrici aqua ordei detur: que neque dulcia: neque calida come〈-〉
1
dens: cum almezezet id est rebus acetiostatem habentibus nutria〈-〉
2
tur et flobothometur. Infans quoque si iam quattuor preterijt
3
menses ventosetur. ¶ Lac autem quod melius iudicatur est cuius
4
vna gutta super vnguem distillata: neque multum subtilis et cur-
5
rens: neque grossa conspicitur: et congelata: bonum habens odorem
6
et saporem et dulce. Salsum autem lac: vel male olens nul-
7
lo modo nutrimento infantis est conueniens.
8
|IV.31|¶ Summa de regimine aliarum etatum. Capitulum .XXXI.
9
PUeri cum flobothomia vel forti ventris solutio-
10
ne: nequaquam sunt medicandi. Cum ventosis autem
11
et ventris ex aqua fructuum solutione: eis erit sub-
12
ueniendum. ¶ Qui ex necessitate custodiendi sunt: ne multum
13
de confessionibus mellis: vel fructibus comedere permit-
14
tantur: ne multas incurrant egritudines.
15
¶ A lacte quoque atque caseo necnon cibis grossis: abstinendi sunt
16
ne in eorum vesicis lapis generetur. Quibus semina melonum
17
excorticata cum zucharo sunt tribuenda: vt vrine instrumenta
18
mundificentur ne lapidis ibi generatio fieri incipiat. ¶ Ipsis
19
quoque cibis multum repleri: non est permittendum: neque cibos sume-
20
re permittantur: donec primus cibus sit digestus: et ex stoma〈-〉
21
cho exierit. Quod ideo faciendum est: vt a scrofulis sint securi.
22
¶ Adolescentes autem et iuuenes: ab acutis infirmitatibus sunt
23
custodiendi eos flobothomando: et ipsorum ventres soluendo.
24
Quibus fortiter reprimentia statim ex quo acutarum egri〈-〉
25
tudinum in ipsis apparuerit significatio: danda erunt antequam
26
egritudines perficiantur et augmententur. ¶ Senes vero sic
27
conseruandi sunt: vt ad eorum corporum euacuationem cum
28
medicinis magis intendatur quam cum flobothomia. Quorum
29
corpora ne ad malum deueniant: sunt conseruanda ipsorum
30
minuendo laborem: ac coitum: vt suorum corporum vires diu per-
31
durent: et non balneentur spacio longo. ¶ Qui autem sunt in
32
senio a labore atque coitu: necnon flobothomia: nisi magna
33
imminente necessitate sunt renouandi. Qui cibis bonis
34
suauem habentibus saporem: ac facile digestibilibus sunt
35
alendi. ¶ Sepe quoque balneis vti debent: ac multum dor-
36
mire. Rebus etiam odoriferis faciem et caput inficere: atque
37
suffumigationibus vti: et quiete conuenit: ea quoque exerceant:
38
que multum delectari faciunt. ¶ Uinum preterea tempera〈-〉
1
te nature subtile atque clarum bibant. Quod et aquam me-
2
diocriter habeat ammixtam: ac temperate ab eis sumatur. Hi
3
autem si hoc regimine tali modo custodiantur: possibile est
4
vt ad decrepitam tempore longo deueniant atque ad ptisim: et vt
5
eorum corpora: neque deijciantur: neque destruantur.
6
|IV.32|¶ De probatione medici. Capitulum .XXXII.
7
UAlde considerari debet: in quibus vitam suam expendit
8
medicus et in quibus illud quod de suo preterijt tem-
9
pore exercuit atque de quibus stando solus cogi-
10
tat. Si enim suevite spacium medicorum ac physicorum libros
11
perscrutando preterijt: eiusque studium est quando solus stat
12
eos diligenter intueri bona de eo haberi potest suspitio. Quod
13
si vite sue spacium in alijs quam in his quorum fecimus men-
14
tionem studendo preteriuit ac solus stando in cantilenis et
15
instrumentis musicis delectatur. inebriari quoque atque his
16
similia concupiscit: suspitio mala de eo haberi potest. ¶ Postquam
17
autem scitum fuerit quod ipse frequenter libros intueatur consi〈-〉
18
derandum erit: qualis sit eius astutia atque ingenium et an cum
19
loquacibus et oppositoribus sit conuersatus. et si in eo sit po〈-〉
20
tentia perscrutandi et medicandi vel non. Et est etiam per-
21
quirendum si cum predictis hominibus quos prediximus
22
diu societatem habuerit. et si ab eis sit adeptus perscrutan-
23
di et medicandi virtutem. ¶ Obseruari etiam debet si ea que
24
legit intelligit vel non. ¶ Postquam autem eum libros legere
25
ac intelligere notum fuerit: an in infirmorum cura labora-
26
uerit: et eis medicatus fuerit: atque si hoc in ciuitatibus famo〈-〉
27
sis: vbi medici atque infirmi multi sunt egerit: diligenter erit
28
perquirendum aut non. Qui autem hec duo habere inuen-
29
tus fuerit: sapiens erit et alijs preferri debet. ¶ Quod si con〈-〉
30
tingat alicui vnum istorum deesse conuenientius est vt ope-
31
randi magisterium ei desit: ita tamen quod non penitus eius
32
expers existat: sed operandi nouerit partem quam vt eam
33
que in antiquorum libris continetur sapientiam prorsus igno-
34
ret. Qui enim quod in libris est nouit: atque imaginatur cum
35
pauca operationis notitia perueniet ad id: ad quod multi eo〈-〉
36
rum qui ea que in libris continentur non nouerunt. neque ima〈-〉
37
ginati sunt: nullo modo peruenire poterunt. Qui etiam
38
nihil sciunt nisi quod ab his qui longam societatem ha-
1
bentes: cum eis qui hec in ciuitatibus famosis vbi multi
2
medici sunt: ac multi infirmi didicerunt: edocti fuerunt.
3
¶ Si quis autem huius doctrine nomen sit adeptus qui litteras
4
non nouit vel si litteras nouit. verba tamen non intelligit: nec etiam
5
cum sapientibus moratus fuerit non est confidendum in eo: neque
6
sue sapientie est credendum. Immo sciendum est eam nullo modo
7
posse proficere. Impossibile est enim vnum hominem: etiam si lon〈-〉
8
go tempore viuat huius doctrine per se maximam consequi partem
9
nisi secundum precedentium incesserit regulam. Huius enim doctrine
10
quantitas vite hominis mensuram multum excedit. Quod non in hac
11
tantum doctrina: verumetiam in pluribus inuenitur doctrinis.
12
¶ Qui autem de hac doctrina vsque nunc aliquid sunt conse-
13
cuti: non pauci fuerunt: neque in breui hec consecuti fuerunt:
14
sed fuerunt mille et in mille annis hoc adepti fuerunt. Quo〈-〉
15
rum libros si quis frequenter perscrutatus fuerit: in breui omnes
16
videre videbitur: ac si illis mille annis vixisset. et illorum la-
17
borem mille annis pertulisset. Sed si eorum negligantur libri: ho〈-〉
18
mo in vita sua quantum parscrutari poterit: aut eius experimenta
19
vel inuenta quam mensuram habebunt etiam si omnibus hominibus sit do〈-〉
20
ctior atque acutior. Quapropter si quis libros non perscrutatur ac
21
egritudinum formas non intelligit antequam eas videat: quamuis ipsas
22
multotiens videat: dimittat eas: quia eas non cognoscit. et abso〈-〉
23
lute pertransit eas: nullo modo aliquid ex eis intelligendo.
24
¶ Expletus est tractatus quartus.
25
|V|¶ Tractatus quintus .LXXVII. continens capitula.
26
Capitulum primum. de furfuribus.
27
Capitulum secundum. de casu capillorum.
28
Capitulum .III. de generatione ca-
29
pillorum in locis in quibus il-
30
lud volitur.
31
Capitulum .IIII. de conseruatione ca〈-〉
32
pillorum qui cadunt et de medi〈-〉
33
catione initij caluij.
34
Capitulum .V. de scissuris extremi-
35
tatum capillorum.
36
Capitulum .VI. de crispandis capillis
37
Capitulum .VII. de planandis ca-
38
pillis.
39
Capitulum .VIII. de nigrificandis ca-
40
pillis.
41
Capitulum .IX. de regimine eius qui
42
vult ne canicies ad ipsum pro-
43
peret.
44
Capitulum .X. de rubefactione capil-
45
lorum et faciendis eis glaucis.
46
Capitulum .XI. de albincandis ca〈-〉
47
pillis.
48
Capitulum .XII. de rebus que capil〈-〉
49
los radicinis radunt.
1
Capitulum .XIII. de illis que capil-
2
los destruunt semel
3
Capitulum .XIIII. de illis que destruunt
4
odorem psilotri.
5
Capitulum .XV. de illis que prohi-
6
bent adustionem psilotria
7
corpore et sanatione eius quod
8
iam adussit.
9
Capitulum .XVI. de sahafa.
10
Capitulum .XVII. de albificanda fa〈-〉
11
cie et cute subtilianda: et cla〈-〉
12
rificanda.
13
Capitu .XVIII. de rubificanda
14
facie.
15
Capitulum .XIX. de illis que colorem
16
citrinant.
17
Capitulum .XX. de illis que deni〈-〉
18
grant colorem.
19
Capitulum .XXI. de illis que delent
20
pannum.
21
Capitulum .XXII. de medicandis len〈-〉
22
tiginibus magnis et paruis.
23
Capitulum .XXIII. de illis que aufe-
24
runt cicatricem vlcerum.
25
Capitulum .XXIIII. de illis que aufe〈-〉
26
runt ruborem in facie exi-
27
stentem.
28
Capitulum .XXV. de illis que aufe-
29
runt viriditatem ex percus-
30
sione factam quando in lo〈-〉
31
co neque nocumentum rema-
32
net: neque color neque pus: et
33
est necessse vt viriditas illa
34
resoluatur.
35
Capitulum .XXVI. de illis que aufe-
36
runt alguassen.
37
Capitulum .XXVII. de illis que de〈-〉
38
lent vestigia variolarum et
39
vlcerum.
40
Capitulum .XXVIII. de pruritu et sca〈-〉
41
bie et magnis pustulis.
42
Capitulum .XXIX. de sare.
43
Capitulum .XXX. de alhasas.
44
Capitulum .XXXI. de impetigine.
45
Capitulum .XXXII. de morfea alba.
46
Capitulum .XXXIII. de morfea nigra
47
Capitulum .XXXIIII. de albaras
48
Capitulum .XXXV. de lepra.
49
Capitulum .XXXVI. de ficubus vel
50
celsis.
51
Capitulum .XXXVII. de natiuitate
52
palpebrarum
53
Capitulum .XXXVIII. de pediculis
54
in palpebris existentibus
55
Capitulum .XXXIX. de ordeolo.
56
Capitulum .XL. de geste existente in
57
oculo.
58
Capitulum .XLI. de eminentia ocu-
59
lorum.
60
Capitulum .XLII. de fetore narium.
61
Capitulum .XLIII. de fetore oris
62
Capitulum .XLIIII. de illis que occul〈-〉
63
tant odorem vini: et fran-
64
gunt ex ipso.
65
Capitulum .XLV. de illis que occul-
66
tant odorem alliorum: et cepa-
67
rum et porrorum.
68
Capitulum .XLVI. de illis que prohi-
69
bent fluxum currentem ab
70
ore apud somnum.
71
Capitulum .XLVII. de illis que ab-
72
stergunt dentes et destruunt
73
alhafa.
74
Capitulum .XLVIII. de illis que pro〈-〉
75
hibent corrosionem dentium.
76
Capitulum .XLIX. de illis que prohi-
1
bent dentes motos cadere
2
Capitulum .L. de superfluitate au-
3
rium purganda
4
Capitulum .LI. de illis que auferunt
5
fetorem ascellarum.
6
Capitulum .LII. de illis que prohibent
7
sudorem pedum
8
Capitulum .LIII. de illis que sudorem
9
totius corporis bene redole-
10
re faciunt.
11
Capitulum .LIIII. de diminutio-
12
ne fetoris vrine et egestio-
13
nis.
14
Capitulum .LV. de custodia corporis
15
mortui ne feteat. et ne cito
16
putrefiat.
17
Capitulum .LVI. de illis que prohibent ne
18
puerorum testiculis et puel〈-〉
19
larum mammillis properet ma〈-〉
20
gnitudo.
21
Capitulum .LVII. de eis que accidunt
22
in vnguinibus de feditate.
23
Capitulum .LVIII. de scissuris faciei
24
et labiorum et manum.
25
Capitulum .LIX. de tumore et pru-
26
ritu qui accidunt digitis in
27
autumno et hyeme.
28
Capitulum .LX. de his que ingrossant
29
corpus.
30
Capitulum .LXI. de his que macrum fa-
31
ciunt corpus.
32
Capitulum .LXII. de his que augent
33
sperma: et que valent ad
34
erectionem virge.
35
Capitulum .LXIII. de illis que cale-
36
faciunt vuluam.
37
Capitulum .LXIIII. de illis que ad-
38
dunt im desiderio.
39
Capitulum .LXV. de sanatione illius
40
qui in fine coitu ylico ege-
41
rit.
42
Capitulum .LXVI. de sanatione illius
43
qui ex nimio coitu debili-
44
tatur.
45
Capitulum .LXVII. de illis que dimi-
46
nuunt sperma et virge ere-
47
ctionem.
48
Capitulum .LXVIII. de illis que ingros〈-〉
49
sant virgam.
50
Capitulum .LXIX. de his que constrin〈-〉
51
gunt vuluam.
52
Capitulum .LXX. de illis que auferunt
53
humiditatem in vulua.
54
Capitulum .LXXI. de his que calefa〈-〉
55
ciunt vuluam
56
Capitulum .LXXII de his que valent ad
57
impregnandum.
58
Capitulum .LXXIII. de his que prohi〈-〉
59
bent impregnari. et que abor〈-〉
60
tum faciunt.
61
Capitulum .LXXIIII. de his que mul〈-〉
62
tum faciunt bibere.
63
Capitulum .LXXV. de his que cito
64
inebriant.
65
Capitulum .LXXVI. de his que alle-
66
uiant ebrietatem et ex qui〈-〉
67
bus ipsa cito aufertur.
68
Capitulum .LXXVII. de curatione
69
ebrietatis.
1
|V.1|¶ De furfuribus. Capitulum primum.
2
FUrfures remouentur continue abradendo ca-
3
put et singulis inungendo noctibus: et postea
4
in mane cum multa calida aqua abluendo in bal〈-〉
5
neo vel in domo. ¶ Que si non sufficerint: cum fa-
6
rina ciceris: et semine altee: et aceto tribus la-
7
uetur diebus. ¶ Similiter quoque cum aqua in qua sicla cocta
8
fuit et baurac pauco: caput est abluendum. Ablutio fortis in
9
ablutione furfurum. ℞. farine ciceris .ʒ.C. farine fenugreci:
10
furfuris triticei: baurach panis nitri albi et triti. synapis:
11
omnium ana .ʒ.XV. althee .ʒ.X. misceantur omnia cum pauco ace-
12
to et aqua: et vnaquaque hebdomada lauetur caput ex ea.
13
¶ Quod si post predictorum adhibitionem furfures permanserit oleo
14
roseo cum pauco aceto mixto: caput quaque nocte est infun-
15
dendum. Uenter quoque suauiter est semper soluendus.
16
|V.2|¶ De alopicia. Capitulum .II.
17
CUm pili capitis vel barbe cadunt: locus cum panno
18
aspero est fricandus donec fiat rubeus. Postea
19
vero cum cepis fortiter fricetur donec patiens in lo-
20
co illo incensionem sentiat: et ardorem. Qui die illa ac no-
21
cte sic manere permittatur. In mane autem similiter regatur. Et si
22
in loco ampulle apparuerint: cum adipe anatis vel galline
23
inungatur et fricatio aliquot reliquatur diebus donec quiescat.
24
Et si tunc pili nasci ceperit: locus multotiens abradatur: et cum
25
panno singulis fricetur diebus et oleo in quo keisim et ca-
26
pillus veneris et camomilla fuerint cocta inungatur. Quod hoc
27
modo fiat. Cuiusque istorum .℥.I. sumatur: et in aqua posita sua〈-〉
28
uiter vsque ad dissolutionem coquantur. Quibus discoctis aqua
29
coletur: ex qua libra vna cum vna libra olei de ben misceatur:
30
que suauiter vsque ad aque consumptionem coquatur. Quod
31
autem remanet ab igne deponatur: et vsui cum opus fuerit
32
reseruetur. Si autem pili ex huiusmodi medicinis non nascan〈-〉
33
tur egroti regimen est inquirendum: quo in precedenti vsus
34
sint tempore ac corpus dispositio qualis in ea hora sit in-
35
uestigandum: quemadmodum in capitulo de cognitione humoris
36
in corpore dominantis: et in capitulo de virtutibus ciborum conti〈-〉
37
netur. Et si cognitum fuerit ipsum cibaria flegmatis gene〈-〉
38
ratiua frequeter comedisse. color quoque cutis a qua pili
1
cadunt albedini attinere videatur: pillule dande sunt quarum
2
descriptio. ℞. turbith albi pulueris pigre ana .ʒ.X. colloquin〈-〉
3
tide .ʒ.III. et tertiam. Ex his tritis et cribellatis ac oleo inun-
4
ctis: informentur pillule ex quibus .ʒ.II. vel trium pondus:
5
ter in mense vel quater tribuatur. ¶ Patiens quoque nutrien-
6
dus est cum cibis bonorum humorum generatiuis. Postea
7
vero reuertendum est ad medicinas cum quibus idem locus
8
medicari solet. Quod si patiens cibos colere rubee genera〈-〉
9
tiuos edere consueuerat: et color atque etiam corporis disposi-
10
tio hoc idem significauerit: pillule iste quas nominabimus
11
multotiens erunt dande: ipsiusque regimen ad ea que humo〈-〉
12
rem generant frigidum reducendum erit.
13
¶ Pillularum confectio. ℞. mirabolanorum citrinorum: rosarum rubea-
14
rum ana .ʒ.ß. aloes scotrensis .ʒ.I. scamonee .ʒ. quarta pars:
15
ex his omnibus fiant pillule: et pro vna potione dentur.
16
¶ Quod si patiens cibis coleram generantibus nigram vti
17
consueuerat: et color atque loci obfuscatio: et eius asperitas hoc
18
idem monstrauerint: locusque vehementer ficcus extiterit apo〈-〉
19
zima de epithimo: et epithimum cum sero: et his similia que
20
coleram nigram expellere consueuerunt sicut in capitulo
21
de melancolia dicturi sumus: danda sunt patiens quoque
22
bonis vtatur cibis: et postea ad medicandum eundem locum
23
redeundum erit. ¶ Epithima pilos in infirmitate alopicie
24
renasci faciens. ℞. spume maris .ʒ.X. baurach sulphuris eu〈-〉
25
forbij ana .ʒ.II. stafisagrie: cantaridarum ana .ʒ.I. omnia cum
26
oleo veteri misceantur: et postquam locus cum cepis fricatus
27
fuerit: epithimetur. Et si in loco apparuerint ampulle: per
28
aliquot dies dimittantur: et cum anatis adipe: et vnguen-
29
to de cerusa curentur donec sedentur. Postea vero hoc idem
30
reiterandum erit si necesse fuerit.
31
|V.3|¶ De generatione pilorum in locis denudatis. Capitulum .III.
32
SI barbe vel ciliorum pili exiles ac molles fuerint:
33
locus fricandus ex spuma maris: et cinere keison:
34
id est abrotanum cum oleo veteri mixtis singulisque
35
noctibus ex eis inungendus. Patiens quoque vinum forte
36
bibat. Cuius regimen ad ea que temperate calefaciunt re-
37
ducendum est. ¶ Ad idem alia confectio: que etiam fortior
38
existit. ℞. olei de ben .℥.I. cantaridarum alas et capita absci-
1
sa habentium .ʒ.III. conficitur sic: cantarides trite in oleo mit-
2
tuntur: deinde oleum cum ipsis in olla parua positum super len-
3
tum ignem: cum ligno frequenter commiscendo coquatur: donec
4
ipsum inspissetur: postea ab igne depositum reponatur: cui
5
parum musculi: vel vmbre est ammiscendum vt bene redoleat.
6
De quo si locus fricatur fuerit donec vesicas habeat appa-
7
rebit citissima pilorum natiuitas.
8
|V.4|¶ De conseruatione pilorum ne cadant: et ipsorum elonga〈-〉
9
tione et curatione initij caluitij. Capitulum .IIII.
10
ABlutio faciens capillos longos: folia azedaragi
11
sumantur: et capillis veneris viridis: et myrrha: et mi-
12
rabolani emblici: et ponantur in ablutione et cooperia-
13
tur caput ex ea: postquam aqua madefactum fuerit in qua embli〈-〉
14
ci fuerunt positi. ¶ Alia ablutio capillos faciens longos: aqua
15
in qua sicla cocta fuerit: sumatur in qua parum sinapis pona〈-〉
16
tur: et cum ea capilli lauetur: postea vero inungantur oleo et au-
17
gmentabuntur. De his autem que capillos cadere prohibent: oleum
18
est mirtinum cum frequenter capilli eo inunguntur. ¶ Eos etiam con-
19
firmatur si laudanum in vino resolutum: equali mensura cum
20
oleo mirtino sit ammixtum cum frequeter[*]frequeter corrupt for frequenter eo vtuntur scilicet vt ca-
21
pillorum radices eo in nocte fricentur: et post mane balneum in-
22
gressus qui patitur cum aqua calida eos lauet. ¶ Oleum ca-
23
pillos cadentes retinens: emblici et folia mirti sumantur: et in
24
aqua coquantur vsquequo aqua turbida fiat. Postea huius aque
25
libra vna: et olei onfancini libra .I. accipiantur: et mixta ad aque
26
consumptionem coquantur. Postea vero ei quod ex decoctione
27
remansit .℥.I. laudani in vino resoluti addatur: et capillorum
28
radices: ex hoc oleo fricentur. ¶ Oleum capillos facies ri-
29
gidos et etiam nigros si eo inungantur. ℞. foliorum mirti: fo-
30
liorum papaueris ruffi: capilli veneris: spice nardi: ciperi semi〈-〉
31
nis sicle: seminis apij emblicorum ana quantum vna manu capi po-
32
test. Hec autem omnia in tribus libris aque donec ad vnam
33
redeant libram coquendi sunt et postea colenda: deinde colatu〈-〉
34
ra hec cum vna libra olei alkeiri est miscenda: et vsque ad aque
35
consumptionem coquenda. Cui postea admiscenda sunt .℥.ß.
36
acatie: et tantundem cineris corticis pini. deinceps vero repo〈-〉
37
nendum singulis diebus: et ex eo inunctio est facienda. ¶ Me〈-〉
38
dicamen prohibens caluitium et curans quod ex eo iam incepit.
1
℞. capillorum veneris foliorum mirti: corticum pini thuris ana par-
2
tes equales. Que assari debent donec teri possunt: postea vero
3
ammiscentur eis laudani: et mirrhe ana quantum de vnoquoque
4
supradictorum ex quibus cum vino veteri et oleo de semine raffa-
5
ni mixtis caput in nocte epithimetur: et in die lauetur. Et as-
6
siduetur: hoc enim caluitium sanat inceptum.
7
|V.5|¶ De scissuris extremitatum capillorum. Capitulum .V.
8
SI capillis hoc euenerit accidens: aqua et oleo con-
9
cussis donec bene commisceantur: frequenter erunt
10
inungendi. Cum mucillaginibus quoque viscosis:
11
eos lauare oportebit: sicut est ea que fit de semine lini et psi〈-〉
12
lij: et foliorum sisami: et que istis similantur. Quod si ista non suffe〈-〉
13
cerint quies: et comestio et balnei vsus et potus augmentari
14
debent. Si autem contingat vt cum hoc in corpore sit pin〈-〉
15
guedo: et sit eius figura pulchra. et hoc accidens paruum exi-
16
stat: a medicinis desistendum erit. Si autem magnum fiat:
17
frequenti ventris solutione vtendum erit: et flobothomia fa-
18
cienda cibaria quoque ac vinum sunt minuenda.
19
|V.6|¶ De crispatione capillorum. Capitulum .VI.
20
CApilli frequenter sunt fricandi cum folijs sidre albe
21
et gallis. ¶ Res fortis ad istud farina fenugreci: et
22
mirrha et semina iusquiami albi trita et sidre et gal〈-〉
23
le ac calx et merdasengi sumantur: et ex omnibus capilli
24
fricentur.
25
|V.7|¶ De his que efficiunt capillos planos. Capitulum .VII.
26
IN hac medicatione eis est vtendum quibus capil-
27
lorum curantur fixure: et inunctio ex oleo sisamino te〈-〉
28
pido est facienda. Super capillos quoque aqua cali〈-〉
29
da sepe est fundenda.
30
|V.8|¶ De nigrificatione capillorum. Capitulum .VIII.
31
SUmatur tertia pars vnius libre gallarum et inungan〈-〉
32
tur oleo: et fricentur donec nigrefiant et findantur:
33
deinde accipiantur eris vsti dragaganti alias dragan-
34
ti ana .ʒ.V. salis gemme .ʒ.II. aluminis .ʒ.I. terantur omnia in mo-
35
dum collirij: deinde aqua calida ad modum masse consper-
36
se: quattuor horis fermentari permittantur et caput et barba
37
prius abluta cum aqua callida et postea exiccata: manibus
38
perficando liniantur: et ex predicta medicina: et folia desuper
1
ponantur ne medicamen desiccetur. Que postquam per sex ho〈-〉
2
ras sic permanserint: cum aqua tepida lauari debent.
3
¶ Tinctura alia. Sumantur merdasengi et calcis non ex-
4
tincte amborum partes equales licij quantum de predictis
5
duobus ceruse quantum de omnibus. Ex his omnibus aqua
6
conspersis mungantur capilli: et folijs desuper cooperian-
7
tur. Et postquam per tres horas taliter manserint: cum aliqui-
8
bus lauentur mucillaginibus: proueniet enim ex hoc ni-
9
gredo pulchra.
10
¶ Tinctura alia merdasengi et calx sumantur: et super ea
11
sextuplum aque fundatur: et in sole sic manere per tres di-
12
mittantur dies frequenter commiscendo. deinde aqua hec co-
13
letur et mittatur in ea lana: que si denigretur bona est. Sin
14
autem sic non eueniat: in hac aqua sexta pars merdasengi
15
et calcis vt prius iterum ponatur et manere permittatur. quod
16
tandiu fieri conuenit donec lana immissa tingatur. Postea
17
vero alchanna cum aqua predicta conspersa fermentari per-
18
mittatur: de qua tinctura facienda est denigrat enim per-
19
fecte: et valet ad alnuful si ex lana in hac aqua intincta pi- Additio.
20
lorum radices fricentur.
21
¶ Alnuful est quando radices pilorum apparent albe cum ex-
22
tremitates sunt nigre.
23
|V.9|¶ De regimine capillorum ne cani cito
24
fiant. Capitulum .IX.
25
SEpe aliquibus hominibus cani cito intempestiui vi-
26
delicet innasci solent: alijs autem tardari sue com-
27
plexionis causa. ¶ De his autem que caniciem tarda-
28
re faciunt est hoc scilicet vt de trifera minori in mane frequenter
29
sumatur. Cuius descriptio. ℞. mirabolanorum nigrorum kebulorum belliri〈-〉
30
corum: emblicorum omnium ana partes equales terantur et oleo
31
inungantur et cum melle conficiantur: de qua singulis die-
32
bus in mane ad nucis magnitudinem sumi debet. Maior au〈-〉
33
tem pars eorum quibus nutrimentum fit sit kalagie et assa〈-〉
34
ture. Additio.
35
¶ Kalagie vel kilage est cibus qui fit ex pulmone corde et
36
epate incisis minutim et cum oculo frixis in quo post remo〈-〉
37
tionem predictorum ponitur parum aceti et oua et zaffra-
38
num. Textus.
1
¶ Abstinere autem conuenit a lacte et a cibis habentibus mi〈-〉
2
cas panis admixtas: et a pultibus que sunt multum spisse. et
3
a frumento cocto: et ab his que ex melle conficiuntur et a potu
4
aque niuis et a multe aque potu. ¶ Uinum autem vetus et purum
5
modice bibendum est: vel ydromel. ¶ Ea quoque que salmuria con-
6
diuntur et sunt salsa edenda sunt: et panis in almuri nabati
7
est intingendus et de eo parum a ieiunio est potandum. Sicla
8
preterea cum sinapi comedarur. Quod si hoc vtens regimine ca〈-〉
9
lore infestetur: cum aceto et syrupo acetoso ipsum reprimat.
10
¶ Multus etiam balnei vsus cum aqua ac coitus minui debent
11
¶ Hoc quoque summopere est cauendum ne capilli aqua rosata
12
infundantur. et precipue si camphoram habuerit admixtam. Et
13
si quando hoc factum fuerit studendum est vt desiccentur. ¶ Unguen〈-〉
14
tis quoque vtendum est: in quibus species calide et odorifere ac sti〈-〉
15
ptice ponuntur sicut est oleum quod diximus. Quod si quis ad hoc
16
multum anhelauerit. ordinatum ad electuarium de anacardis ac〈-〉
17
cipiendum tendat quod in hyeme incipiendum erit.
18
|V.10|¶ De tinctura capilorum rubea vel subrubea. Capitulum .X.
19
SUmantur lupinorum tritorum .ʒ.X. myrrhe .ʒ.ß. aloxanti id est
20
floris salicis fecis vini siccate et assate ana .ʒ.III. de-
21
inde cinis sarmentorum accipiatur: et aqua super
22
eum fundatur et per noctem vnam sic dimissus coletur. et ex
23
hac aqua predicte conficiantur medicine. Postea vero capilli
24
ex eis inuncti per noctem vnam dimittantur: ac deinde lauentur.
25
Quod iterum itaque iterum similiter faciendum est: et fient
26
prius rufi: postea vero rubei.
27
|V.11|¶ De albificandis capillis. Capitulum .XI.
28
SUmantur stercus yrundinum et enula sicca et mes: et
29
semina radicum et semina vefrim sicca et sulphur et
30
flos capparis siccus: et ex his omnibus cum felle
31
vaccino et aceto collectis inungantur capilli. Postquam cum sul〈-〉
32
phure fuerint suffumigati: et non lauentur sed dimittantur sic: et
33
post hoc suffumigentur cum sulphure: quod multis conue-
34
nit fieri vicibus. Postquam autem albificari ceperint: oleo sam〈-〉
35
bacino frequenter sunt inungendi.
36
|V.12|¶ De his que auferunt capillos et que subtiliant et que
37
euellunt et que eorum prohibent ortum. Capitulum .XII.
1
CAlcis albe et vehementer acute: et cineris coclearum
2
maris partes sumantur equales: arsenici citrini tri-
3
ti vt alcohol octaua vnius partis supradictorum.
4
Hec omnia cum aqua in mortario trita. per duas horas sic
5
manere dimittantur. Ex quibus sic peractis pili sunt inungendi
6
aut ex spuma marina et gipso: hoc idem fiat. Ista quoque bo〈-〉
7
na existunt. De his preterea que capillos subtiliant est vt ci〈-〉
8
nis vitium vel baurach: in psilotro mittatur. de quo cutis se-
9
pe est fricanda. Que post psilotri ablutionem cum ordei fari〈-〉
10
na vel fabarum vel melonum seminis est fricanda.
11
|V.13|¶ De his que penitus auferunt pilos. Capitulum .XIII.
12
CAlx fortis sumatur: super quam sextuplum aque funda〈-〉
13
tur: et per tres dies sic dimissa coletur. Postea vero
14
in hac eadem aqua sexta pars calcis ponatur: et sic per
15
tres regatur. His gestis sexta pars arsenici citrini triti in predi-
16
cta aqua mittatur: et tamdiu sub sole dimittatur: donec penna im-
17
missa depiletur cum extrahitur. Postea autem corpus ex lana in hoc
18
medicamine intincta fricetur. Istud enim cito abradit pilos.
19
post hec vero oleo roseo locus inungendus erit. |V.13a|¶ De his autem
20
que capillos hoc modo destruunt est vt euellantur pili et inun〈-〉
21
gatur locus psilio et aceto multis vicibus atque ex iusquia-
22
mo et opio et aceto. Aut locus depilatus sanguine ranarum:
23
que in aqua morantur que non mouentur: inungatur vel sanguine
24
testudinis: vel inungatur locus depillatus oleo in quo stellio
25
coctus fuit: vsque ad omnimodam dissolutionem: aut oleo in quo
26
eritius coctus fuit: aut inungatur ex castoreo et melle mul-
27
tis vicibus pilis quaque vice prius euulsis. |V.13b|¶ De his autem que
28
pilos in femore et barba atque ascellis nasci non permittunt nisi
29
post longum tempus: est vt chimolee et ceruse sumantur partes
30
equales. aluminis vnius partis medietas et misceantur cum
31
succo iusquiami viridis: vel cum aqua aceto mixta in qua
32
iusquiami semen coctum fuit: et liniantur ex eis loca. Quod
33
multis fieri debet vicibus. ¶ Pilorum enim ortus ex hoc ve〈-〉
34
hementer tardatur: ac fortasse eorum exitus omnino prohibetur.
35
|V.14|¶ De illis que odorem psilotri reprimunt. Capitulum .XIIII.
36
LOcus cum folijs perfici et cum scrophis croci hor〈-〉
37
tulani: et cum alchanna et rosis et xiperis: et cum
38
bunc siue separatim siue composite fricari debet.
1
|V.15|¶ De his que prohibent ne psilotrum adustionem neque
2
pustulam in corpore faciat: et de curatione eius quod
3
adustum est. Capitulum .XV.
4
PSilotrum adustionem facere prohibetur. si non mul〈-〉
5
tum cum eo fricetur corpus et cito lauetur: et cor-
6
pus antequam ex eo liniatur: oleo roseo sit inunctum.
7
Quod autem ipsum in corpore pustulas facere non permittitur est
8
vt cum aqua calida lauetur vsquequo remoueatur: et postea in aqua
9
frigida diu moretur corpus: et aqua frigidissima super ipsum
10
fundatur: et proprie super loca in quibus pustule nasci solent: et
11
adustio fieri. ¶ Si autem adustio fiat: lentes excorticate et tri-
12
te mixte cum aceto et aqua rosea: et locis adustis epithima〈-〉
13
te panno de superposito ligentur. Sed si quando ampulle nascan-
14
tur et caro aduratur: cum vnguento de cerusa: et vnguentum
15
quod fit ex merdasengi et oleo roseo et albumine oui curetur.
16
Hoc quoque pustulas in corpore fieri prohibet scilicet vt post psilotri
17
remotionem cum aceto et oleo roseo fortis fiat fricatio.
18
|V.16|¶ De sahafa: et sunt vlcera crustas habentia: que in ca-
19
pite nascuntur vel faciem que multotiens siccissime existunt
20
rugose et albe et quandoque humore abundantes et virus ex
21
se funduut. Capitulum .XVI.
22
HEc autem curantur ventosis in nocra positis: et aper-
23
tione alicuius venarum que est in cute capitis vel post
24
aures. Et que illarum maior fuerit aperiatur. A rebus
25
quoque acutis et salsis ac dulcibus abstineat. Et alatur cibis
26
insipidis et bonis. et si patiens tolerare poterit venter cum
27
apozimate de mirabolanis et aloe et scamonea soluendus
28
erit. postea vero epithimatibus epithimandus erit. ¶ Epithi〈-〉
29
ma ad sahafa cum recens est et in corpore fit infantis. Uene
30
de cucurma alchana aristologia merdasengi: cortices gra〈-〉
31
natorum sumantur. et ex his omnibus tritis et cum aceto et oleo ro〈-〉
32
seo mixtis epithimetur locus. Cum autem sahafa vetusta fuerint
33
sumantur sal et calcantum adusta: sulphur et terra argenti viui
34
galle vene de cucurma merdasengi aristologia. omnia hec
35
trita cum aceto et oleo roseo commisceantur et epithimen〈-〉
36
tur. Sed cum sahafa sicca fuerit et alba frequenter frican〈-〉
37
da erit cum oleo et cera et adipe anatis: ac aqua calida la-
38
uanda et mucillaginibus. Patiens vero cibis humectati-
1
uis semper alendus erit. ¶ Caput purgium quoque per nares inijici
2
debet ex oleo de semine cucurbitarum: vel ex oleo de amig-
3
dalis dulcibus vel violato. et his similibus. Quod si egritudo ad cu-
4
randum grauis fuerit: locus scapellandus erit vt sanguis ef-
5
fluat: cui medicaminis acuti puluis superspargendus erit: do-
6
nec radicitus euellatur. Postea vero cum vnguento rubeo quod con〈-〉
7
ficitur ex merdasengi et aceto et oleo. et venis de cucurma me-
8
dicetur. De his autem que sahafa mollem remouent penitus est fri-
9
catio cum aceto et sale et vsnem viridi multotiens facta. Hec
10
enim eam remouet et penitus destruit.
11
|V.17|¶ De his que faciem albificant et cutem subtiliant et faciem
12
claram ac lucidam efficiunt. Capitulum .XVII.
13
SUmantur farina ciceris et fabarum et ordei et amilum et dra-
14
gagantum et semen rafani et cum lacte conspergentur et ex eis
15
facies in nocte epithimetur: et aqua calida in qua viole
16
sicce cocte fuerit et furfur in mane lauetur. Hoc decem nocti-
17
bus fieri debet. ¶ Gumera alia conueniens et fortis. Suman-
18
tur amigdale excorticate et amilum et dragagantum et commiscean-
19
tur omnia cum aqua croci hortulani: et ex eis epithimetur facies
20
in nocte et lauetur in die cum aqua in qua viole sicce et camomil〈-〉
21
la cocte fuerint. ¶ Aut sumantur amilum et dragagantum et amigdale
22
dulces excorticare: et cum lacte conspergantur et epithimetur ex eis
23
facies: et cum ceperit siccari remouetur epithima. Quod postquam per
24
hebdomadam vnam factum fuerit: aqua calida locus est abluendus.
25
|V.18|¶ De his que colorem efficiunt rubeum. Capitulum .XVIII.
26
GUmera que colorem vehementem rubeum facit. ℞. sina-
27
pi albi: arsenici rubei partes equales. Hec trita cum
28
lacte conspergantur: et ex eis per hebdomadam vnam
29
facies epithimetur et sit epithima leue et subtile. ¶ Gumera
30
alia. ℞. croci orientalis rubee cum qua tinctores tingunt:
31
thuris myrrhe masticis partes equales: succi cepe que voca-
32
tur bulbus tantum vt ex eo possint confici. Et ex hac confectione
33
facies in nocte liniatur et in die lauetur. ¶ De his vero que colorem
34
faciei rubeum efficiunt est cicer: et ficus et mala granata dulcia.
35
et carnem comedere et vinum rubeum et grossum potare: et eis
36
que ex melle fiunt vti: et cum aqua calida dulci sepe lauari et
37
ouorum vitellos edere et assam. Est enim in altit colorem faciendi
38
rubeum proprietas: quod etiam in alijs inuenitur similiter. ¶ Me
1
dicamen colorem faciens rubeum. ℞. ysopi sicce .ʒ.X. croci
2
orientalis .ʒ.III. zuchari .ʒ.XIII. ex his fiat puluis. de quo singu-
3
lis diebus due sumantur .ʒ.
|V.19|¶ De his que colorem citrinant. Capitulum .XIX.
4
EX his que colorem efficiunt citrinum sunt in locis mo〈-〉
5
rari calidis: et aquas bibere que non mouentur: et ace-
6
to in comestione frequenti vti: faciemque cum cimi〈-〉
7
no sinapismare. Azardach quoque faciem reddit citrinam et co-
8
mestio luti: et vigilie multe: et tristari. et cibo in quo de cimino
9
multum sit admixtum vti: vel frequenter ipsum adorare co〈-〉
10
lorem efficiunt citrinum: et qui in domo in qua multum est
11
ciminum iacet citrinitatem incurret faciei.
12
|V.20|¶ De his que colorem denigrant. Capitulum .XX.
13
OPponi soli: et comedere ex cibis salsis: et dimitte-
14
re balneationem. Et de his que superficiem nigre〈-〉
15
dine afficiunt: est vt cum psilotro et merdasengi epi〈-〉
16
thimetur. Fortiter enim eius denigrabitur color: qui remo〈-〉
17
ueri nisi duriter non poterit. Quem si remouere fuerit ne-
18
cesse cum aceto in quo vsnem recens decoctum fuerit: locus
19
lauetur atque lacte acetoso: et cum citri acetositate: et farina
20
ciceris et aceto multis fricetur vicibus. Gumere quoque mul〈-〉
21
tis diebus sunt faciende: donec ad suam reuertatur locus di-
22
spositionem. Eorum preterea que colorem denigrant: est origa〈-〉
23
num frequenter comedere: et mirabolanis vti conditis.
24
|V.21|¶ De illis que delent pannum. Capitulum .XXI.
25
QUod pannum remouet est faciem cum semine raf-
26
fani epithimare: vel cum semine eruce: vel cum fece
27
croci hortulani decocta: donec ingrossetur: costo
28
t cinamomo tritis: et ex ea conspersis epithima faciendum:
29
vel sinapi sumatur et cum ficubus teratur: et ex eis locus cum
30
aqua calida infusus faciei superponatur donec rubescat: et
31
medicamen ipsi adhibeatur. ¶ Et est obseruandum ne fa-
32
cies vulneretur: sed cum dolore inceperit medicamen est au-
33
ferendum: et locus quiescere permittendus. et postea ad medi-
34
camen est redeundum. |V.21a|¶ Medicamen quod pannum remo〈-〉
35
uet. Machael et amigdale et semina melonum sumantur et
36
excorticentur omnia: et terra argenti viui equali mensura: et ex
37
eis fiat epithima: vel machael semina: et amigdale et bdel-
38
lium molle terantur cum acetor: et fiatex eius epithima.
1
|V.21b|¶ Medicamen aliud remouens pannum. ℞. lupinorum. seminis
2
raffani. seminis eruce. costi. amigdalarum amararum: baurach. pipe-
3
ris. et bdelli[*]bdelli corrupt for bdellij. equalia pondera. confice sic bdellium in aqua
4
acerdech id est berberis dissoluatur: ex quo alie medicine con〈-〉
5
spergantur. ex quibus fiat epithima.
6
|V.22|¶ De medicandis lentiginibus nigris et paruis. Capitulum .XXII.
7
EX eis que lentigines auferunt siue sint parue siue
8
magne cum sunt accidentes: sunt flobothomare: et
9
coleram nigram a corpore frequenter expellere:
10
serumque cum epithimo: et epithimi apozima bibere Quod
11
similiter fieri conuenit: cum pannus epithimatibus remo-
12
ueri non potest: et postea ad epithima redeundum. ¶ Epithi〈-〉
13
ma ad lentigines magnas et paruas: farina lupinorum et ami〈-〉
14
gdalis amare. excorticate et baurach et semen raffani suman〈-〉
15
tur. et ex eis cum mucillagine fenugreci confectis: facies sina-
16
pismetur. que tamen prius cum panno aqua calida infuso madefiat
17
aut medicamine vti volens de balneo egrediatur. ¶ Aliud
18
epithima. farina lupinorum et amigdalum amare et semen caulis
19
sumantur et ex his omnibus cum lacte ficulnee collectis epithima
20
fiat. ¶ Aut fiat emplastrum ex sapone: et cum pungere ceperit
21
lauetur locus: et inungatur ex oleo amigdalino: postea vero
22
iterum vt prius sapo apponatur: vel ex armoniaco dissoluto epi〈-〉
23
thima fiat. aut mabdach: dissoluatur cum mucillagine fenugreci et
24
epithimetur. Omne autem epithima quod ad neruos facit: et ad
25
lentigines magnas et paruas et ad pannum postquam patiens balneum
26
exierit aut locus cum panno aqua calida infuso multotiens
27
humectatus fuerit: donec rubeus fiat et subtilis faciendum erit.
28
|V.23|¶ De illis que auferunt cicatrices vulnerum. Capitulum .XXIII.
29
UUlnerum cicatrices ex merdasengi cum oleo roseo
30
albificato epithimande sunt atque anatis adipe pro
31
epithimate in eis vtendum est. Super quas etiam
32
emplastrum diaquilon: vel de fermento ponendum est. Eis
33
quoque emplastrum de pane similaginis cum dactilis mixto
34
factum: superponi debet.
35
|V.24|¶ De illis que auferunt ruborem in facie existentem. Capitulum .XXIIII.
36
HUic egritudini confert balneum sepe ingredi: et
37
aquam calidam facie sua quotidie cooperire: et in
38
fronte flobothomiam facere: sanguisugasque locis su〈-〉
1
perponere: et loca prius fortiter fricare cum panno donec san-
2
guis ab eis fluat: postea cum sale et aceto: deinde eum vnguen-
3
to rubeo. quod in capitulo de sahapha nominauimus inungere.
4
Huic quoque egritudini confert si loca sapone epithimata sic
5
dimittantur. donec sapo suctionem faciat. et postea cum aqua cali-
6
da lauentur. Quod multis vicibus fieri conueniens est.
7
|V.25|¶ De illis que auferunt viriditatem ex percussione factam quando in
8
loco neque nocumentum remanet neque calor neque pus et est ne-
9
cesse vt viriditas illa resoluatur. Capitulum .XXV.
10
CUm in loco neque vulnus neque calor vllo modo post per-
11
cussionem remanserint: et fuerit necessarium viriditatem
12
ibi existentem remouere: loco folia caulis: vel raffa-
13
ni: vel mentastri viridis: superponantur quod duobus alijs fortius
14
existit. Emplastrum forte ad idem. Sumantur arsenici citrini: la〈-〉
15
pidis kilkil ana partes equales thuris pars media: ex his
16
omnibus tritis fiat epithima multis vicibus. Et melius est vt cum
17
succo corriandri epithimetur. hoc enim est epithima vltimum: aut
18
fiat epithimia ex solo arsenico citrino: vel cum armoniaco.
19
|V.26|¶ De illis que auferunt alguasen. Capitulum .XXVI.
20
LOcus cum melle anacardi epithimandus est do-
21
nec in loco fiat pustula. Que postea curanda est.
22
¶ Aut fiat epithima ex vnguento corrosiuo: quod
23
in adurendo calidi ferri vicem tenet et est scriptum in capitulo
24
de medicinis adurentibus. Post hec autem locus cum nitro: et
25
aqua calida lauandus est et fricandus: deinde gummi de botim
26
cum melle dissollutum loco superponatur: quod per tres sic manens
27
dies non dissoluatur: postea vero eo remoto locus sale optime
28
fricetur: ac deinde epithimetur ex medicamine quod percus-
29
sionis signa ac casus delere diximus. De hoc autem epithi-
30
mate: decies in die locus erit liniendus: ita tamen quod nihil
31
de eo inde remoueatur: sed vna eius pars alij superponatur.
32
Quod postquam per tres dies continuos factum fuerit: locus cum
33
nitro erit lauandus. Rursus vero ad idem regimen redeun〈-〉
34
dum erit. Hoc enim omnino destruit.
35
|V.27|¶ De illis que delent vestigia variolarum. Capitulum .XXVII.
36
SI ex variolis signa remanserint nigra et cum fa-
37
ciei superficie fuerint equalia: in eorum cura his
38
erit vtendum: quibus in cicatricum ex vulneribus
1
curatione vsi fuimus cum sinapismatibus faciem albifican〈-〉
2
tibus. ¶ Quod si loco concaua apparuerint: corpus impin〈-〉
3
guare: ac remouere necesse erit. Et si nigra fuerint et con-
4
caua vtraque predicta necessaria erunt. De his preterea que
5
variolarum delent signa: est balneo et sinapismatibus fre-
6
quenter vti. ¶ Epithima validum ad signa variolarum et pu-
7
stularum delenda. ℞. merdasengi muraba: radices arudi-
8
num siccas: farinam ciceris ossa vetusta: farinam rizi: semi-
9
na melonum excorticata: semina alben costum: hec omnia
10
cum mucillaginibus fenugreci: et seminis lini. commiscean〈-〉
11
tur: et ex eis facies sinapismetur.
12
|V.28|¶ De pruritu et scabie et magnis pustulis. Capitulum .XXVIII.
13
SCabies et pustule his valde accidunt: qui cibaria san〈-〉
14
guinem est corrumpentia frequenter edunt sicut sunt
15
salita: vel sulcita que sale condiuntur: et taguebil id est
16
species que cibis pro condimento admiscentur calida: aut alia
17
vel mel. siue vinum vetus purum bibunt eis quoque accidant:
18
qui sepe laborant et vigilant et balneo non sepe vtuntur. Qui-
19
bus confert prius vti flobothomia: et post potione mirabo-
20
lanorum citrinorum .ʒ. sumantur .I.ß. memiresin id est celido-
21
nie .ʒ.II. epithimi sene seminis: fumitere ana .ʒ.ß. seminis sca-
22
riole anthere polipodij absinthij ana .ʒ.III. omnia in tribus libris
23
aque donec ad vnius libre duas redeant partes: coquantur
24
excepto epithimo quod in fine decoctionis tantum admiscen-
25
dum erit. Additio. ¶ Hic notandum est ea que coquuntur
26
tribus modis sunt. Alia enim tarde coquuntur vt radices: alia
27
cito vt flores: alia mediocriter vt semina: ideoque radices diu
28
coquende sunt. Flores parum flos enim est tantum in fine po-
29
nendus semina in medio. Textus. ¶ Post hec omnia manibus
30
fricata colentur. In quorum colatura tereniabin .ʒ.X. ponantur.
31
Si autem tereniabin non habeatur pro eo zucharum rosatum vetus po-
32
natur que multis bibatur vicibus. ¶ Pillule ad pruritum valentes
33
et schabiem. ℞. aloes mirabolanorum citrinorum ana .ʒ.I. scamonee rosa〈-〉
34
rum rubearum ana .ʒ. quartam partem. Fiant ex eis pillule: quarum potio
35
sit dosis vna. Que multis sumende sunt vicibus. ¶ Postquam autem
36
corpus flobothomia ac ventris solutione euacuatum fuerit: potio ista quoti-
37
die erit danda. ℞. pruna damascena XV. tamarindorum a seminibus mun〈-〉
38
datorum zuchari albi ana .ʒ.X. Super ista due partes libre aque bulientis
1
fundantur et per noctem vnam dimissa fricentur: et colentur: et in po〈-〉
2
tu sumantur. Si autem coquantur fortius operabuntur. Istis quoque
3
quandoque adduntur sene: et fumus terre: ex quibus quotidie .℥.IIII.
4
sunt bibende. ¶ Electuarium ad scabiem et pruritum valens. ℞.
5
mirabolanorum citrinorum partem vnam: sene fumi terre ana partem mediam
6
succi absinthij quantum ad eorum sufficit conspersionem. Aliquo-
7
tiens autem additur huic medicine: absinthij: quantum quarta pars
8
mirabolanorum et conficiuntur omnia cum melle: et sumatur ex ea quo〈-〉
9
tidie: quantum est auellane magnitudo. ¶ Confert preterea pruri〈-〉
10
tui sicco in aqua calida balneari: et corpus in balneo et ace〈-〉
11
to: et oleo roseo: et succo apij confricare. Serum quoque cum mira-
12
bolanis et zuccharo in potu sumere auxiliatur. Si autem ex fre〈-〉
13
quenti corporis euacuatione remedium non subsequatur egroto quo〈-〉
14
tidie in mane et in sero post solis occasum: triticum fractum
15
coctum cum multa aqua et zuccharo albo in potu est tribuen-
16
dum. Lac quoque vaccinum acetosum potare debet. ¶ Qui au〈-〉
17
tem scabiem patitur et pruritum: ab omni re salsa: ac dulci: et acuta
18
abstinere debet. Olera autem frigida et res acetosas: et leues
19
carnes edere debet: vinum quoque si bibat multum sit mixtum aqua
20
¶ Epithima scabie sicce conferens. ℞. baurach costi. salis
21
condisi ana .ʒ.I. sigie .ʒ.VII. aceti et oleo[*]oleo corrupt for olei rosei quod sufficit ad hoc
22
vt corpus ex eo in balneo epithimari possit. Quod postquam lini〈-〉
23
tum fuerit maneat sic et postea lauetur. ¶ Epithima ad sca〈-〉
24
biem humidam. ℞. argentum viuum extinctum: cathimiam argenti
25
oleandrum condisi alchali merdasengi. Ex his cum aceto et
26
oleo roseo mixtis: fiat epithima: et per totam noctem sic ma-
27
neant. In mane vero balneum ingrediatur patiens. et cum aceto et vs-
28
nem viridi fricetur: postea autem cum aqua lauetur calida. Et his ge〈-〉
29
stis aqua frigida super ipsum fundatur. et oleo inunctus roseo egre〈-〉
30
diatur. ¶ Scabiei quoque vetuste multum auxiliatur per vnam-
31
quamque trium dierum sumere aloes pondus vnius aurei. Quod iterum
32
tribus intermissis diebus est faciendum. Quod si ex hoc excoria-
33
tio euenerit: curanda erit: hoc enim scabiem destruit et pruritum.
34
¶ Epithima ad scabiem: quod bonum existens et validum: neque ampul-
35
las facit: neque adustionem. ℞. merdasengi attramenti citrini:
36
pondera equalia hec per hebdomadam vnam ad solem frequenter
37
cum aceto terantur: et postea reponantur ex quibus cum nesesse fue〈-〉
38
rit fiat epithima.
1
|V.29|¶ De sare vel safre. Capitulum .XXIX.
2
QUando hec accidit passio sanguinem minue. Et si
3
venter mollis fuerit da succum granatorum muzorum.
4
Si autem siccus fuerit venter: da potiones que predicte
5
sunt et mitte patientem quotidie in aquam calidam ter et da ei ciba〈-〉
6
ria que recipiunt acetum et oleum et amigdalinum oleum tafeam quoque
7
cum oleo amigdalino: atque charis et musos ei dabis et his similia
8
huic preterea egritudini confert lac acetosum et auxiliatur
9
trociscus de spodio vel trociscus de camphora cum succo gra-
10
natorum. Quod si hec passio per maxima fuerit solue ventrem ex
11
apozimate mirabolanorum citrinorum et si cum hoc fortem patiatur adustio-
12
nem: teratur granatum cum cortice suo: et exprimendo extrahatur
13
succus in quo zuccharum album ponatur et ad bibendum tribuatur.
14
Huic preterea egritudini confert sumere serum: et potare cum iulep
15
seminum portulace atque psilij ana .ʒ.III. et cibarijs vti que cum aceto
16
et sumac fiunt: et sumere ptisanam: et lac acetosum. Additio.
17
¶ Sare est passio que accidit quando homo maximum sentit pru〈-〉
18
ritum et cum se scalpit apparent in cute. Nodi quidem ad nucis
19
similitudiuem[*]similitudiuem corrupt for similitudinem Textus.
20
|V.30|¶ De alhasah. Sunt puncta que fiunt in omnibus et maxime
21
in oculis et cito recedunt. Capitulum .XXX.
22
DEsudatio non egreditur: nisi ex sudoris multitudine
23
cui infrigidis morari domibus: et aqua frigida dulci
24
lauari locaque in quibus desudatio oriri solet: ex aqua
25
frigida: et rosea. et oleo inungi remedium afferunt. Huic preterea
26
egritudini confert: postquam exorta fuerit: cum croco hortulano
27
et venis celidonie et aceto et oleo roseo epithimari. Alchan-
28
na quoque et sal sumantur et cum aceto misceantur. ex quibus loca
29
in balneo epithimentur: quod donec vna pertranseat hora sic di-
30
mittatur. Postea vero lauetur. et sic cum furfure fricetur.
31
|V.31|¶ De impetigine. Capitulum .XXXI.
32
SI impetigo quasi incipiens fuerit: neque in carnis
33
profundo fuerit fixa: sanari poterit si cum adipe gal-
34
line: vel anatis vel cum cera: et oleo aut dragaganto vel
35
prunorum gummi aut oleo de frumento: vel cum butiro cocto vel
36
crudo fricetur. et cum hoc etiam dulcis aqua tepida super eam fun〈-〉
37
datur atque a cibis qui coleram generant nigram abstineat qui patitur
38
¶ Quod si iam carnis profunditatem occupauit: et in ea aspe-
1
ritas et cortex apparent. Corpus cum flobothomia et apozi〈-〉
2
mate de epithimo: ac sero cum epithimo: necnon ex his omnibus
3
que iam in scabiei capitulo diximus: et in melancolie capitulo
4
dicturi sumus: euacuari conuenit. ¶ Sanguisuge preterea loco
5
sunt superponende. Qui post ipsarum suctionem aqua calida lauan-
6
dus est et premendus. Sanguisuge autem multis vicibus predicto mo〈-〉
7
do sunt adhibende: quod eo vsque fiat: donec quicquid ibi est su-
8
perfluitatis: sugendo penitus remoueatur. Et post hec epithi-
9
ma de sahapha locis imponantur. Que si non suffecerint: lo-
10
cus tamdiu fortiter fricetur: donec sanguis ab eo fluat. Et de〈-〉
11
inde acuti medicaminis puluis desuper spargatur. Quod
12
eo vsque fiat: donec caro sana et rubea appareat. Postea vero
13
curetur cum vnguento donec sanetur. ¶ De his autem que im-
14
petiginem auferunt: est fricatio que fit cum citri acetosi-
15
tate: et armoniaco et aceto: vel cum mashacumina: id est eo
16
quo vitreantur vasa mixta cum aceto: et epithimata: aut cum
17
mugad et aceto. ¶ Oleum autem de tritico incipienti valet im〈-〉
18
petigini. Quod hoc modo fit: triticum mundum sumatur. et in pi-
19
xide vitrea vndique ex argilla inuoluta ponatur. Cuius os cum
20
pila ex filis erit facta opiletur que in predicto pixidis colio con-
21
stringatur: ne frumentum est[*]est corrupt for ex pixide exire permittat cum eius
22
caput inferius versum fuerit. Postea sumatur testa in qua
23
ignem homines tenere consueuerunt: in cuius medio sit foramen
24
per quod pixidis predicte caput inferius versum transducatur.
25
Et postea circa ipsum ac super stercus vaccinum siccum ponatur
26
in quo ignis paulatim accendatur. Sub foramine vero quod
27
est in testa. aliquod vas mittatur in quo quod ex tritico fluit: re〈-〉
28
cipiatur. Ex quo impetigio epithimari conuenit. Est enim hoc
29
mirabile in ipsius curatione.
30
|V.32|¶ De morphea alba. Capitulum .XXXII.
31
MOrphee albe confert ex scitragi inde et semine raf-
32
fani: et rubea ac condisi: et sinapi tritis: et cum forti
33
aceto mixtis ad solem fricari. ¶ Aut cepa que vo-
34
catur bulbus sumatur et ad solem multotiens quotidie ex
35
ea fricetur. Que si non suffecerint trifere minoris due sumantur
36
.ʒ. atque turbith pulueris pigre ana .ʒ.I. colloquintide pars quar-
37
ta .ʒ.I. hoc singulis mensibus: ter vel quater in potu est sumen〈-〉
38
dum. Alijs autem diebus quibus non vtetur hoc medicamine: pon〈-〉
1
dus trium .ʒ. trifere solius continue sumat. Et eo vtatur regimi〈-〉
2
ne quod in capitulo eorum que canitiem tardant nominauimus.
3
Additio. ¶ Omnis morphea alba aut albaras in quibus est aspe〈-〉
4
ritas et cum panno fricata cito rubet et cum acu puncta sangui-
5
nem emittit in quo non est aquositas ad sanandum est facilior
6
omnibus vero albaras speciebus deterior est in qua cutis superfi-
7
cies diminuta videtur ex qua multum puncta non fluit san-
8
guis et cum panno fricata non fit rubea.
9
|V.33|¶ De morphea nigra. Capitulum .XXXIII.
10
QUi morpheam patitur nigram flobothomandus est
11
eiusque venter cum epithimo multotiens soluendus.
12
¶ Post hec autem ex semine raffani: et condisi:
13
et semine eruce: et aceto locus epithimetur. Ipsi vero qui
14
patitur balneum ingrediatur frequenter: et cibis hume-
15
ctatiuis vtatur et custodiatur cum regimine melancoliam
16
patientium.
17
|V.34|¶ De albaras. Capitulum .XXXIIII.
18
IN albaras curatione eodem vtendum regimine:
19
quo et in morphee albe cura vtitur quis. Uomitus
20
preterea frequenter dandus est: atque cibaria desic-
21
cantia tribuenda: et eo est vtendum regimine quod canitiem tardat
22
|V.34a|¶ Et ordinatim preparetur ad electuarium de anacardis sumen〈-〉
23
dum: et isto vtatur epithimate. ℞. scitaragi indi: kebikegi sta-
24
phisagrie: ventrium cantaridarum ana partes equales. Omnia
25
hec cum aqua in aqua rubea sit cocta misceatur: et ex his
26
postquam locus cum bulbo fortiter fricatus fuerit: fiat super
27
eum epithima. |V.34b|¶ Huic preterea egritudini: confert epithima-
28
ri ex nigri serpentis sanguine. Est enim nigri serpentis pro-
29
prietas hoc operari. ¶ Quod si locus in quo hec apparet
30
egritudo paruus fuerit: igne erit comburendus. Postea
31
tam diu medicandus donec adustio remoueatur. ¶ Aut cum
32
succo anacardi. eo vsque fricandus: quod ibi vesica fiat. et ca〈-〉
33
ro vbi est albaras corrodatur: deinde vero curandus erit lo-
34
cus: donec sanetur. Uel tingendus erit locus cum his que
35
rubeum efficiunt colorem aut nigrum. ¶ Tinctura que lo-
36
cum albaras ad corporis reducit colorem. Aloxantus: myr-
37
rha: fex vini: macra rubea. alumen sumantur: et ex istis tam-
38
diu multis fricetur vicibus: donec patiens angustietur.
1
toc enim locum tingit: et eius tinctura viginti permanet diebus.
2
¶ Quod si hec egritudo loca in quibus ventose solent mitti in-
3
uaserit: sanguis prius ex eis cum ventosis erit extrahendus: et
4
post ipsarum remotionem locus ex merdasengi albificato epi-
5
thimandus. Aut ex rubea et aceto epithimentur. Aut post
6
sanguinis extractionem ventosa amarici habens succum appo〈-〉
7
natur loco et diu ibi stare permittatur: vel loco post ventosarum
8
ablationem: epithima ex rubea: et scitaragi indi mixtis cum
9
aqua in qua brazil fuerit coctum apponatur. Si autem huius egri-
10
tudinis maxima quantitas locnm[*]locnm corrupt for locum occupauerit ventosarum ven〈-〉
11
tosis postpositis frequens facienda est flobothomia.
12
|V.35|¶ De lepra. Capitulum .XXXV.
13
SI huic egritudini statim subueniatur ex quo incipit:
14
vt sanetur vel reprimatur possibile est. Sed postquam mem-
15
bra vulnerauerit ac eorum corrumpit figuras: fortasse
16
non sanabitur. Cum igitur oculorum albedo obfuscari visa fue〈-〉
17
rit: voxque raucescere inceperit. sudor quoque fuerit fetidissimus
18
et facies vt vter inflata apparuerit cum forti rubedine: et no-
19
di quidam in ea fieri ceperint: pili quoque superciliorum subtiliantur
20
succurrendum ei erit. ¶ Erit igitur egro in principio subuenien-
21
dum cum sanguinis extractione ex vena purpurea dextri bra〈-〉
22
chij postea per aliquot dies quiescere permittatur: atque in his
23
quibus quiescit diebus cum carne arietina vel edina nutria〈-〉
24
tur. Uinum quoque clarum et bene redolens ac multum temperatum bi-
25
bat. et in balneo quotidie ponatur. ¶ Post hec autem de brachio
26
sinistro flobothometur et per aliquot dies quiescere dimittatur:
27
et vt diximus nutriatur. Deinceps vero apozima de epithimo
28
multotiens ei tribuatur. Inter quas licet vna aliam sequatur:
29
quiescendum tamen est. ¶ Patiens preterea cibis alatur humecta〈-〉
30
tiuis: atque in balneo quotidie ponatur. Et a labore et vigilijs
31
necnon ab omnibus cibis a quibus melancoliam patientes abstinere
32
precipimus custodiatur. ¶ Serum quoque cum zucharo: frequenter
33
est dandum. ipse etiam taliter est regendus: vt ille qui sui corpo〈-〉
34
ris humectationem adipisci desiderat. ¶ Est etiam in balneo cum
35
farina ciceris et fabarum atque cum baurach et vsnem fricandus: et
36
aqua tepida frequenter infundendus. Post hec autem ex oleo
37
de semine cucurbitarum: et violato inungendus: et sic egrediatur
38
balneum. Cum autem hec egritudo alicui fortiter adheserit: et in eo
1
quasi sixa[*]sixa corrupt for fixa manserit cum viperarum carne medicandus erit. Eius
2
vero corpus qui hac vtitur medicina inflatur atque per aliquot
3
dies absque sensu manet. Sed eius postea excoriatur corpus et
4
egreditur de sub loco excoriato caro tenera: et sic ab infirmita-
5
te patiens curatur: sicut ex antiquorum nouimus recitatione quam ve〈-〉
6
ram esse credimus: ac sicut etiam in hoc nostro tempore non procul contingit.
7
Retulit enim mihi quidam se quandam curasse mulierem cum istis me〈-〉
8
dicinis: quam lepra iam vehementer inuaserat: et sanata est. |V.35a|¶ Cu〈-〉
9
ratio lepre cum viperis. Uipere sumantur montane de locis in
10
quibus neque palus est neque lutum: et earum capita atque caude ab-
11
scindantur: et quicquid in ventribus est eijciatur et lauentur: deinde in olla
12
noua ponantur in qua sal et anetum et galanga et piper et aqua: et pa-
13
rum olei mittenda sunt. Que tamdiu sunt coquende donec tota
14
caro dissoluatur. His autem gestis patiens ius illud bibat: et car-
15
nem comedat. Et si scothomiam passus fuerit et ceciderit: iam
16
sufficit ei. Quod si non acciderit idem iterum ei dandum erit quod tam
17
diu faciendum est donec infletur. Cum enim inflari ceperit ac scotho〈-〉
18
miam pati: iam tunc sufficit ei. ¶ Ego quoque adolescenti medi-
19
catus fui in cuius facie nodi iam fieri incipiebant. Cui succurre〈-〉
20
re incepi cum flobothomia et ventris solutione ex apozimate epithimi
21
et ex pullulis que coleram expellunt nigram eum quoque balneum atque
22
tinam frequenter ingredi feci: et cibaria humectationem facien-
23
tia dedi. Postea vero quietem per aliquot dies ei adhibui nutrien〈-〉
24
do eum cibis bonum prestantibus nutrimentum. Post quietem vero ad
25
ventrem soluendum redij. Quod totiens feci donec plusquam quadrage-
26
sies in quinque mensium: et paucorum dierum spacio ventrem solui. Qui〈-〉
27
bus peractis pili qui ceciderant renasci ceperunt: facies et color
28
meliorari: oculique clarescere: et fuit integre sanitati propin-
29
quus. Ex hic autem quia a nobis recessit regimen quo eum con-
30
seruabamus pretermissum fuit. Post sex vero menses inueni eum
31
iam penitus sanum. Qui mihi retulit se eo vsum fuisse regimi〈-〉
32
ne dum foras erat quo a me regi consueuerat: hoc excepto quod
33
medicinam ventris solutiuam preter serum non sumpsit.
34
|V.36|¶ De verucis. Capitulum .XXXVI.
35
UEruce remouentur si ex folijs mirti multoiens for〈-〉
36
titer fricentur. Aut si cum folijs capparis viridibus vel
37
aceto fricate fuerint. Uel si ex emplastro quod exi-
38
turas aperit: vt in suo dicemus capitulo epithimentur aut scarifi-
1
centur et cum desfregil calidi confricentur que quidem sunt medi〈-〉
2
camina acuta: fricatio quoque ex sale et aceto in die multo-
3
tiens facta confert. Aut fiat epithima cum carmesich et ace-
4
to: aut fricentur multotiens cum aceto. Ipsum enim eas radi-
5
citus euellit. Uel fricentur ex xilocaractis recentibus de romania.
6
¶ Uerucas autem multas habentes radices scarificari conue-
7
nit totas radices: et ea que circa ipsas sunt loca: et super scarifi-
8
cationis loca. puluerem acuti medicaminis spargere: quod tamdiu
9
faciendum est donec tota corrodatur et denigretur. Post hec au-
10
tem butyrum desuper ponatur donec quod denigratum est auferatur.
11
Quibus ita peractis ad idem multotiens est reuertendum: vna
12
vice ponendo butirum: et aliud medicamen acutum. Postquam autem
13
penitus corrosa fuerint: locus cum his que carnem creant erit
14
medicandus. Si autem verucarum multitudo in corpore exorta
15
fuerit: patientem frequenter flobothoma et eius ventrem cum his que in
16
capitulo de melancolia nomninabimus[*]nomninabimus corrupt for nominabimus: solue. Ipsumque cum ci-
17
bis et balneo interim dum ista agis: humecta. Et in eius cura-
18
tione vtere eis quibus in lepre sanatione vti consueuisti.
19
|V.37|¶ De his que palpebrarum generant
20
pilos. Capitulum .XXXVII.
21
COllirium quod palpebrarum generat pilos et spissos fa〈-〉
22
cit. ℞. ossium mirabolanorum combustorum .ʒ.V. fumi thu-
23
ris .ʒ.IIII. spice inde: carpobalsami ana .ʒ.III. lapidis
24
lazuli .ʒ.X. Additio. ¶ Fumus thuris sic fit: granum thu〈-〉
25
ris in lampade oleo plena immissum igniatur cui superponatur
26
scutella vitrea et proijciatur super eam sepe aqua frigida ne fumus
27
a flamma thuris dissolutus eique adherens remoueatur postea
28
accipiatur et quod inest abradatur quod vocatur fumus thuris.
29
Textus. ¶ Ex his omnibus fac collirium in quo radius immissus
30
quotidie inter palpebras trahatur. ¶ Palpebris preterea quan〈-〉
31
doque accidit alopitia que hoc modo est curanda: radius mul〈-〉
32
totiens in die in succo cepe intinctus per palpebras trahatur
33
et subsequenter collirium immittatur: et ex aliquo epithimatum que
34
nominauimus ibi epithima fiat.
35
|V.38|¶ De pediculis in palpebris existentibus. Capitulum .XXXVIII.
36
PAlpebre in primis ab eis mundificentur: deinde cum
37
aqua et sale lauentur. Postea vero alumen iameni te〈-〉
38
ratur ex quo cum radio palpebris immittantur. Quod
1
si in palpebris pediculorum fuerit multitudo: facies super aquam
2
calidam sepe ponatur: et palpebre a pediculis mundificentur:
3
atque ipsis siser immittatur. ℞. terre argenti viui: arsenici ru-
4
bei: stafisagrie ana partes equales: gummi quartam vnius par-
5
tis fiant ex eis sief. Ex quibus cum necesse fuerit in aqua ali〈-〉
6
quid resoluatur in qua radius madefactus per extremita-
7
tem palpebrarum et pilorum radices trahatur: cum subtili-
8
tate et cautela maxima. Quo facto palpebre diu sunt tenen-
9
de: ne oculum tangant.
10
|V.39|¶ De ordeolo. Capitulum .XXXIX.
11
QUando in oculo fuerit ordeolum id est apostema lon-
12
gum ordeo simile vel panico: precipe patienti vt in
13
mane frequenter balneetur: et vt abstineat a ce-
14
na: et ne dormiat ventre repleto. Que si non suffecerint su-
15
perpone ei parum de vnguento quod vocatur dyaquilon:
16
quod in capitulo de scrosulis nominabimus. Aut ceram sol-
17
ue et radium in ipsa calida intinctum super ipsum trahe:
18
vel micas panis cum aqua misce donec fiat massa: et desu-
19
per pone: vel cum sigia inunge. Patiens quoque vt predictum
20
est: balneum frequenter ingrediatur et super aquam calidam
21
faciem teneat.
22
|V.40|¶ De gesse existente in oculo: id est duricie palpebra-
23
rum et inuiscatione earum post somnum. Capitulum .XL.
24
OPortet aliquem post dormitionem oculos aperire non
25
valentem: frequenter balneum ingredi: et aquam ca〈-〉
26
lidam cum oleo super caput fundere: faciemque vapo-
27
ri aque calide supponere atque oculos cum panno aqua cali〈-〉
28
da infuso embrocare. Ouum preterea ac oleum roseum mixta
29
cum adipe galline resoluta: et colata simul conquassentur: et
30
palpebris in hora dormiendi superponantur: aut scariola contu-
31
sa cum oleo violato desuper mittatur.
32
|V.41|¶ De oculis foras preminentibus. Capitulum .XLI.
33
SI ex vomitu precedenti aut ex multo conamine: aut
34
ex clamore: vel ex percussione: vel ex his similibus
35
oculi foras preminuerunt: statim in eadem hora fiat flo-
36
bothomia: et venter fortiter soluatur atque oculi ex aloe et litio
37
et acathia: et succo tarataith id est ypo qui stidos epithimentur ac repri〈-〉
38
mantur: et in loco repressionis rotula parua de colla ponatur et strin-
1
gatur desuper: et patiens supinus iaceat. et a sternutatione et
2
a vomitu sibi caueat. In hore quoque teneat aliquid quod
3
flegma eijciat: et gargarismum faciat: ac cibaria minuat et
4
vinum nullo modo bibat.
5
|V.42|¶ De fetore narium. Capitulum .XLII.
6
SI in naribus malus fuerit odor aluminis myrrhe:
7
calchanti: gallie partes sumantur equales. Additio.
8
¶ Succus edere naribus multotiens iniectus mirabi〈-〉
9
liter operatur in hac egritudine. Textus.
10
¶ Hec omnia terantur: quibus ita peractis patiens vinum per nares
11
sugat multis vicibus odoriferum: ac deinde de predicto me-
12
dicamine in nares insuffletur: vel licinium in eo intinctum po-
13
natur in nares. ¶ Aliud medicamen. ℞. calami aromatici
14
seminum vesperin: seminis rose. gariofili ana .ʒ.I. gallarum myrrhe
15
ana .ʒ.V. musci quantum ponderat vnum granum ordei terantur omnia
16
et medicentur cum eis nares. ¶ Medicamen aliud. Spice inde
17
gallie: gariofili ana .ʒ.II. coquantur omnia in tribus libris vini
18
bene olentis. Quod per nares sugatur: et ex eo gargarismus
19
fiat liciniumque in eo positum naribus immittatur.
20
|V.43|¶ De fetore oris. Capitulum .XLIII.
21
DEns si in ore corruptus fuerit: aut in gingiuis pu〈-〉
22
trefactio a quibus malus estimatur odor procedere
23
extrahe dentem. Gingiuas autem corruptas cura cum
24
calidicon id est trocisco de arsenico facto ac concauitatem et
25
nos iam nominabimus. Quod si a palato in os humor malum ha〈-〉
26
bens saporem descenderit ipsumque eger sensu perceperit egrum
27
quotidie gargarizare facias syrupum acetosum cum sinapi.
28
¶ Postea vero in eadem die fac gargarismum ex vino in quo ga〈-〉
29
riofili et gallia: et spica inda et ciperi cocti fuerint. Si autem
30
cum fetore oris nullum fuerit predictorum que nominauimus: fac
31
patientem vomere: postquam res salsas: et sinapim. et siclas co-
32
mederit: et bibere idromel. Et da ei de pigra doses multas
33
frequentes: et custodi eum a cibis vnctuosis et grossis: et non
34
comedat nisi frixa: et ea que in patella coquuntur. Panem quoque
35
in almuri de romania intinctum edat et ex eo ieiunus bibat.
36
Ante etiam quam comedat: ex rebithe et senethu aliquantulum
37
comedat. Uinum etiam quo vtitur ciperum et spicam ac gariofilos
38
parumper habeat admixtos. ¶ Atque de pillulis istis sumat:
1
quarum descriptio. ℞. gallie: gariofili cinami nucis muscate
2
ciperi: spice: corticum citri. xiloaloes ana partes equales: mu〈-〉
3
sci. vigesima vnius partis. Et ex his omnibus cum vino bene re〈-〉
4
dolente mixtis fiant pillule ad ciceris magnitudinem ex qui〈-〉
5
bus quotidie in mane tres sumantur .ʒ. quas eger parumper
6
masticet ac traijciat succum.
7
¶ Medicamen probatum ad malum oris odorem valde con〈-〉
8
ferens: quod etiam omnibus alijs melius existit: est apium frequen〈-〉
9
ter comedere. Est enim medicamem hoc: ad hoc fortissimum.
10
Aliud viridis myrti summitas accipiatur. et simul cum pas-
11
sulis eiusdem quantitatis cuius ipsa est a quibus semina sint eie〈-〉
12
cta teratur ex quibus in nucis similitudinem magdaleones
13
formentur: quorum vnus in mane: et alius in hora dormien〈-〉
14
di sumatur. ¶ Dentifricium quod os bene redolere facit. ℞.
15
spice ciperi: rose: folij gallie: corticum citri: gariofili amomi.
16
corticum xiloaloes: masticis salis combusti: mellis ana partes
17
equales misceantur et ex eis dentes fricentur.
18
|V.44|¶ De his que occultant odorem vini ac reprimunt. Capitulum .XLIIII.
19
SI ciperi post vinum masticentur eius reprimunt odo〈-〉
20
rem. Et si cubebe cum eis fuerint ammixte: fortius
21
operabuntur. ¶ Aliud medicamen: ciperi: cubebe:
22
zedoaria: masticentur: et cum eis dentes fricentur. De his quo-
23
que que vini reprimunt odorem est post eius haustum edere: et
24
proprie res acetosas: vt sunt sinapi: et cepe aceto conditi: et
25
acetum bibere: et masticare coriandrum.
26
|V.45|¶ De his qui occultant fetorem alliorum: et ceparum:
27
et porrorum. Capitulum .XLV.
28
CAseus in parua frustra incisus in oleo frigatur onfa〈-〉
29
cino: qui gariofili puluerem habens aspersum post su〈-〉
30
pradictorum esum comedatur. Aut coriandrum siue re-
31
cens sit: siue siccum: post ipsum fortiter masticetur: ac de eius succo
32
parum traijciatur. Aut fabe vel lentes assate comedantur.
33
|V.45a|¶ Aut masticetur rutha. et ex ea parum edatur. Est enim eius
34
proprietas huiusmodi odorem fortiter remouere. Aut zedoa〈-〉
35
ria masticetur: et ex ea parum traijciatur. Aut summitas
36
alaulaich masticetur. Post cuius masticationem parum vini odo〈-〉
37
riferi in potu sumatur. ¶ Aut menta masticetur siue menta-
38
strum: et post ipsa parum aceti sumatur.
1
|V.46|¶ De illis que prohibent fluxum saliue currentem ab
2
ore apud somnum. Capitulum .XLVI.
3
QUi hoc infestatur: scariolam recentem cum sale ieiu-
4
nus multis comedat diebus azuech quoque ac gar〈-〉
5
garismum frequenter faciat. Et triferam mino-
6
rem quotidie bibat: frequentique vtatur vomitu. Hic enim eo
7
penitus remouetur. ¶ Huic preterea egritudini: aquam ca〈-〉
8
lidam in mane bibere: et almuri de romania: et vinum coctum
9
in potu sumere: et triticum fractum et assatum sine liquore
10
aliquo comedere confert: circa noctem quoque edere tortel-
11
las cum amuri nabati confert.
12
|V.47|¶ De his que abstergunt dentes et destruunt alhafa:
13
vel concauitates. Capitulum .XLVII.
14
DEntifricium quod dentes abstergit: et concauita〈-〉
15
tem remouet. Sal gemma: et spuma maris teran〈-〉
16
tur: et ex eis dentes fricentur: congruunt enim.
17
¶ Aliud ciperi: alkali: alias aluminis veteris salis gemme:
18
spume marine partes sumantur equales: et ex eis tritis den〈-〉
19
tes fricentur. ¶ Aliud testarum vrceorum viridium: nitri〈-〉
20
de syria alkali: alias aluminis veteris partes accepte equa-
21
les optime terantur et ex eis soli fricentur dentes. sed gingi〈-〉
22
uarum caro ab eis bene custodiatur. Dentes quoque conca-
23
uari prohibentur: si singulis diebus cum oleo inungantur.
24
|V.48|¶ De his que prohibent corrosionem dentium fieri. Capitulum .XLVIII.
25
LOca dentium corrosa: mastice repleantur et alu〈-〉
26
mine: vel dentes qui iam corrodi inceperunt eodem
27
muniantur medicamine atque cum pipere et cipe-
28
ris tritis fricentur: vel galle cipressi: et teste: et fructus ta-
29
marisci sumantur et terantur: et fiat ex eis dentifricium. Quod
30
si corrosio magna fuerit: multosque inuaserit dentes: venter
31
a colera rubea multotiens est purgandus: et cibaria que hu〈-〉
32
mectant tribuenda: atque ab acrimonijs et salsis abstinendum
33
ab eo est vtendum regimine: quo qui coporis vult adipisci
34
grossitiem: vti consueuit.
35
|V.49|¶ De illis que prohibent dentes commotos cadere. Capitulum .LXIX.
36
BAlaustie alumen: gallia: acathia: ypoquistidos te〈-〉
37
rantur: et ex eis dentium motorum radices fricentur.
38
¶ Mirabolanorum quoque citrinorum: gallarum emblicorum:
1
aluminis partes sumantur equales et trite cum aceto misceantur: et
2
fiant ex eis trocisci: et cum necesse fuerit: motorum dentium radices
3
ex eis fricentur Quod si fortiter moueantur: moti cum sanis aurea
4
catenula ligentur.
|V.50|¶ De superfluitate aurium purganda Capitulum .L.
5
CUm hora affuerit dormiendi: oleum tepidum auri infun〈-〉
6
datur: et in mane qui patitur: balneum ingrediatur et
7
super latus in quo est auris mundanda iaceat: et au-
8
rem solio balnei propinquam faciat: eamque ibi teneat: donec
9
ab ea egrediatur quicquid exire poterit. et postea quod reman-
10
sit cum radio cotum inuolutum habente expellatur. ¶ Aliud
11
acetum et baurach auri inijciantur ibique postquam parum remanserint:
12
expellatur. Quod postea in balneo multotiens fieri conue-
13
nit: atque auris in aliqua hora super aque calide vaporem est
14
tenenda. Post hec auris cum radio inuoluto ex toto interius
15
est abstergenda. ¶ Est etiam obseruandum vt balneum sepe in-
16
grediatur: et prohibeatur ne istud multum fiat.
17
|V.51|¶ De illis que auferunt fetorem ascelarum. Capitulum .LI.
18
LItargirum albificatum sumatur: cum aqua rosata in qua
19
sit camphora conspergatur. ex quibus trocisci facti
20
superius et inferius rosis tegantur et sic maneant
21
donec desiccentur postea reponantur: et ex eis cum necesse fuerit
22
medicamen fiat. ¶ Aut tuthia cum aqua et sale lauata: cum
23
aqna[*]aqna corrupt for aqua rosata et camphora conficiatur: et vtatur ea cum necesse fue〈-〉
24
rit. ¶ Aut rosarum rubearum lib. .I. gallie: spice: ciperi: mirrhe alu-
25
minis ana .℥.I. sumantur et ex eis cum aqua rosata trocisci infor〈-〉
26
mentur: ex quibus cum necesse fuerit: epithima fiat.
27
|V.52|¶ De illis que prohibent sudorem pedum. Capitulum .LII.
28
SI pedes cum alumine in aqua resoluto fricentur: aut cum
29
folijs cipressi: vel cum folijs tamarisq[*]tamarisq corrupt for tamarisci aut cum aqua myr〈-〉
30
ti: expresse remouebitur sudor: articulorum atque fetor.
31
|V.53|¶ De illis que sudorem totius corporis bene redole-
32
re faciunt. Capitulum .LIII.
33
CArdorum capita comedantur et iuniperi semen
34
quotidie in potu sumatur: aut cassia lignea. Cor-
35
pus quoque cum trociscis de rosis quos in capitulo
36
de ascellarum fetore nominauimus atque cum bunch frice-
37
tur. Uinum etiam bibat aquatum. ipsum enim bonum fa-
38
cit odorem: et de apio comedat.
1
|V.54|¶ De diminutione fetoris vrine et egestionis Capitulum .LIIII.
2
UInum bene redolens est bibendum: et iuniperi se〈-〉
3
men in horis frigidis comedendum ac cassia li-
4
gnea edenda. Cibus quoque quo vtitur cinamo-
5
mi: ac galange multum in se habeat. Fenugrecum vero vel
6
asam siue aniudem: et oua atque erucam: necnon allia: et ce-
7
pas: et porros: et sinapi: ac istirgar: nullo modo comedat: et
8
caueat sibi a fastidio.
|V.55|¶ De custodia corporis mortui ne
9
feteat et ne cito putrefiat. Capitulum .LV.
10
EX colloquintida et baurach rubeo fiat supposito-
11
rium: et in ipsius ano ponatur capite inferius exi-
12
stente et fortiter moueatur. postea ipsum statuant
13
rectum eiusque ventrem premant: donec suppositorium egredia-
14
tur. postea de eodem aliud iterum suppositorium fiat. quod
15
tamdiu faciendum est: donec totum stercus quod est in ventre egrediatur.
16
¶ Ex his gestis: aloes: et mirrha: achatia: et ramich: et cam-
17
phora sumantur. et ex his omnibus in aqua rosata resolutis sup-
18
positorium factum per anum immittatur: deinde anus coto in
19
hac inuoluto medicina opiletur: et postquam in aceto et aqua
20
rosata fuerint resoluta omnes eius iuncture inungantur: postquam
21
parum salis eis fuerit ammixtum. ¶ Naribus quoque eius ar-
22
gentum viuum purum inijciatur. Et deinceps omnia eius forami-
23
na cum hoc quod diximus constringantur. et condiatur ipsum
24
cum aloe: mirrha: et gallia: et alumine: et sali equali mensu-
25
ra susceptis. ¶ Omnis preterea mortuus qui super suam ia〈-〉
26
cet faciem ventrem non habebit inflatum. Et cum in eius
27
naribus argentum ponetur viuum cerebrum ipsius non de-
28
fuet. ¶ De his quoque que cadauer putrefieri non permit-
29
tunt: est vt cum alkitran liniatur.
30
|V.56|¶ De illis que prohibente ne puerorum testiculis et puel-
31
larum mammillis properet magnitudo. Capitulum .LVI.
32
CIminum teratur: et ex eo aqua consperso emplastrum
33
fiat quod desuper cum panno lineo in aceto et aqua in〈-〉
34
fuso stringatur: neque vsque ad dies tres dissoluatur.
35
Quibus transactis cepe albi lilij terantur et ex eis cum aceto
36
et aqua mixtis: fiat emplastrum desuper: et ligetur: et per tres sic ma-
37
nens dies non dissoluatur: quod aliquibus vicibus in mense fieri con-
38
uenit. ¶ Duos preterea lapides demesen alias demerestem id
1
est virides cotes de quibus acuuntur flobothomi et sunt de
2
mecha demefrem insimul cum aqua et aceto fricari conue〈-〉
3
mit: et ex eo quod ab eis resoluitur: testiculi ac mammille epithi〈-〉
4
mentur: hoc namque eos conseruat. ¶ Aut alumen cum oleo roseo te
5
ratur: et mammille ex eo quotidie inungantur: durabit enim earum
6
paruitas diu propter hoc medicamen. ¶ Aut sumantur boli:
7
gallarum viridium tritarum ana partes equales ex quibus cum melle con-
8
spersis epithima fiat. quod postquam per diem vnum sic manserit: cum aqua
9
lauetur frigida. Et istud in mense pluribus fiat vicibus: paruitas enim lon〈-〉
10
go perdurabit tempore. ¶ De his etiam que testiculos conseruant: neque
11
crescere permittunt: est vt sumantur chimolee et ceruse partes
12
equales: ex quibus cum succo iusquiami et oleo mirthino con〈-〉
13
spersis epithima fiat. Hoc enim neque testiculos crescere nec
14
pilos in femore nasci permittit.
15
|V.57|¶ De illis que accidunt in vnguibus de feditate. Capitulum .LVII.
16
UNgues si interius curuati fuerint per tres dies ex
17
adipe emplastrum super se habere debent: deinde soluantur.
18
Qui si postquam ab eis emplastrum solutum fuerit ac sepa〈-〉
19
ratum: molles inueniantur: fricandi erunt donec sint equales.
20
Et si necesse fuerit ad hoc idem erit redeundum: donec equa-
21
les fiant. Quod si in vnguibus cum partibus que vt in tinea excorti-
22
cantur gibbositas fuerit cum aceto: et asragi: et sale: et fece ace〈-〉
23
ti: epithima fiat: vel fiat emplastrum ex squilla: et oleo sisamino.
24
¶ Ungues autem qui finduntur et partes scissas ex se emittunt haben-
25
tium ex ventribus colera nigra est educenda: atque corpora hume-
26
ctanda: vngues etiam cum cera et oleo ac adipe et medulla molli-
27
ficandi. ¶ Pro citrinitate vero que vnguibus accidit epithi〈-〉
28
ma ex semine eruce: et aceto multotiens est faciendum. ¶ Sed
29
si puncta alba in eis apparuerint cum pice liquida epithimandi
30
multotiens erunt. Ungues preterea qui valde turpes sunt: cum
31
summo studio et labore sunt curandi cum his que in cura cu-
32
iusque superioris egritudinis diximus: donec molescant et ca-
33
dant. Et postquam hoc factum fuerit quod nasci incipiet manu nul〈-〉
34
lo modo tangatur: ne aliqua ei accidat tortio.
35
|V.58|¶ De scissuris faciei labiorum et manuum. Capitulum .LVIII.
36
SUmantur cera citrina: oleum roseum ysopus cerotes
37
adeps anatis colatus: amilum dragagantum mucillago: semi-
38
nis citoniorum: et ex eis hoc modo vnguentum conficiatur cera
1
oleum adeps dissoluantur quibus alia addantur et in morta-
2
rio tamdiu moueantur: donec in vnum transeant corpus. Et fiat
3
ex eis fricatio postquam fricationem patiens balneum ingrediatur.
4
Et postquam locus fissus mollificatus fuerit dragagantum tritum in mo-
5
dum collirij super eum spargatur: et deinde lauetur. ¶ Medica-
6
men ad labiorum fissuras. Si fissure magne fuerint: teran〈-〉
7
tur galle cum melle. et fiat ex eis epithima vel ex fecibus olei
8
et terebentina et adipe anatis simul commixtis: epithima fiat.
9
¶ Aut galle vt collirium trite terebentine in oleo dissolute
10
ammisceantur: et fiat ex eis epithima. ¶ Uel fiat epithima ex
11
terebentina: et mastice et ysopo ceroto: et melle. Si autem fissu-
12
ram habuerint labia que cum ab aliqua re tangitur lesionem
13
affert: panniculus oui interior ei annectatur
|V.59|¶ De tumore
14
et pruritu que accidunt in digitis in autumno et in hyeme. Capitulum .LIX.
15
SUper digitos aqua salsa calefacta fundenda est.
16
¶ Ipsi quoque in aqua in qua sicla cota[*]cota corrupt for cocta fuerit: mittendi
17
sunt: vel sunt inungendi est oleo de ben vel ex alijs
18
oleis his similibus. Quod si istud magnum fuerit empla-
19
strum ex sale et ex ficubus tritis et oleo: vel ex cepis: vel ex
20
ficubus siccis vel ex nitro fiat.
21
|V.60|¶ De his que ingrossant corpus vel inpinguant. Capitulum .LX.
22
QUi corporis grossitiem adipisci desiderat: cibis vn-
23
ctuosis ac dulcibus et qui multum nutriunt frequen-
24
ter vtatur: sicut est triticum coctum: et pultes sorbiles et
25
dure et ab acetosis: et salsis et acutis nisi pro sapore cibi: et vt
26
appetitus melioretur omnino abstineat. ¶ Dormitione quoque et
27
quiete in domibus frigidis et humidis frequenter vtatur. ¶ Conuenit
28
preterea post cibum balneari: et oleo prius inungi: ac postea
29
aquam tepidam super corpus proijcere. Est etiam ei precipiendum: vt ante
30
cibum subtili vtendo deambulatione diu moueatur: atque a motn[*]motn corrupt for motu ve〈-〉
31
loci abstineat lectus preterea eius sit mollis. et ioci atque gaudia
32
semper coram eo assistant. ¶ Et corpus etiam ante cibum donec ali-
33
quantulum incipiat rubere fricetur: ac in die bis comedat: et post
34
primam comestionem balneum ingrediatur. Uinum quoque quo vtitur
35
rubeum sit et grossum et nouum ac dulce. |V.60a|¶ Ex granis etiam que
36
impinguant: sunt triticum et rizi ac fabe. Triticum etiam coctum cum
37
lacte nutrimentum generat multum et spissum. Ius preterea ex micis
38
panis similaginei sicci: et farina fabarum: et rizi: et lac: et babatha:
1
id est quod fit ex tritico et lacte et zucharo quando cum zucharo come〈-〉
2
ditur: et caseus recens: et fructus quorum nuclei tantum comeduntur cum
3
zucharo vt amigdale et auellane: et fistici et lac et vue recentes
4
dulces omnia hec corpus impinguant. ¶ De his itidem que corpus
5
grossum faciunt: sunt caro arietina. et galline: et oua assata. et
6
iudeb. Additio. ¶ Iudeb sunt mice de adamarcha super
7
quas funditur pinguedo pullorum columbarum cum assantur. Textus.
8
¶ Et meliche: et frani: et taphea de paucis taguebil: et vino
9
semper vti ac iocis et gaudijs semper assistere: et flobothomiam ac
10
ventris solutionem raro facere: et no frequenter balneari: nec
11
coire: neque laborare nec sub sole morari: nec vigilare. Famem
12
quoque atque sitim parum pati: corpus ingrossare faciunt. |V.60b|¶ Me〈-〉
13
dicamen ad inpinguandum bonum. Semina cucurbitarum excorti〈-〉
14
cata optime terantur: et cum lacte vaccino conspergantur: et fiant ex
15
eis trocisci subtiles: ex quibus desiccatis in mane vna suma-
16
tur vncia: et trita cum lacte et zucaro traijciatur. ¶ Sorbitiuncu〈-〉
17
le etiam ex similia et cicere et fabis et rizi et lacte et butiro et
18
ex tortellis fiant et bibantur. |V.60c|¶ Sorbitiuncula que impinguant. Fari〈-〉
19
na rizi: et fabarum: et ciceris: ac tortellarum. et amigdale excorti〈-〉
20
cate sumantur. Ex quibus sorbitiuncule cum lacte et zucharo fiant:
21
et postquam ex eis quotidie sumpserit balneum ingrediatur: a quo cum
22
exierit nutrimento alatur sibi proprio. |V.60d|¶ Impinguans congruum.
23
Amigdale excorticate et auellane. et albi papaueris semen et
24
granum viride: et butirum vaccinum. et zucharum sumantur. Omnia vero
25
hec butiro peruncta cum zucharo dissoluto conspergantur ex quibus
26
in mane et circa noctem aliquid edatur. |V.60e|¶ Suppositorium impin-
27
guatiuum. Caput arietinum pingue et bene mundificatum sumatur
28
ac bene teratur: cui media libra caude arietis. et due libre lactis
29
et tritici ac rizi et ciceris vniuscuiusque ana quarta pars vnius libre
30
addantur. quibus tantum aque ammisceantur: vt ex ea cooperiri possit:
31
et sic coquantur vsque ad omnium dissolutionem. et postea ex aqua
32
colata tres vncie: et pinguedinis due vncie: et olei rosei atque olei
33
de nucibus ana .℥.I. sumantur ex quibus in nocte postquam assella〈-〉
34
uerit suppositorium fiat quod in ventre tota nocte tenendo dor-
35
miat: hoc quoque per quinque noctes in mense fiat. quod etiam melius
36
erit si plus fiat. ¶ De his quoque que corpus impinguant: est res
37
comedere humidas. Quod etiam squama ferri operatur: et nos in
38
sequentibus in capitulo de stomacho nominabimus hoc.
1
|V.61|¶ De his que macrum efficiunt corpus. Capitulum .LXI.
2
SI quis corpus macrum efficere voluerit cibaria mul〈-〉
3
tum nutrientia dimittat carnem quoque atque vinum et
4
lac: necnon omnia dulcia negligat. Plurimum autem
5
si in sui nutrimento oleribus vtatur et maxime comedat
6
salsa et acuta et acetosa et larga ventris vtatur solutione.
7
vrinam quoque atque sudorem prouocet. et labore ac multo motu
8
vtatur et veloci antequam comedat. ¶ In balneo etiam diu mo〈-〉
9
retur nec statim post balneum comedat. sed aliquando diu ante
10
comestionem moretur et etiam dormiat sic: et disponat se ad co-
11
medendum semel in die multumque vigilet. Uinum quoque vetus et
12
subtile bibat. et ad vltimum regimine vtatur contrario ei quod prediximus
13
¶ De his quoque que corpus macrescere faciunt est triferam mi-
14
norem sepe sumere et electuaria calida vrine prouocatiua: sicut
15
diatrionpipereon et diaciminum atque post eorum receptionem
16
tamdiu antequam comedat morari donec appetitus qui irrittaus fue〈-〉
17
rat reprimatur et extinguatur. ¶ Famem preterea atque sitim
18
pati et in balneo sudare et medicinas maciem facientes sume-
19
re: et dormire in lecto duro et morari sub sole atque in mansio〈-〉
20
nibus calidis. ¶ Medicamen macrum efficiens corpus. ℞. ameos
21
seminis apij: seminis feniculi: ruthe: cimini omnium ana partes equa-
22
les sansuci sicci: baurach ana quartam vnius partis lacce partes
23
duas puluerizentur: de quorum puluere traijciat quotidie eo
24
vtens pondus aurei vnius: hoc enim medicamen vehementer de〈-〉
25
siccat corpus. ¶ De his quoque que fortiter desiccant. est su〈-〉
26
mere calcanthum: quod tamen timorosum est. ¶ Medicamen corpus
27
desiccans. ℞. trifere minoris .ʒ.III. pulueris pigre: turbith
28
ana .ʒ.I. sumatur medicina hec quaque hebdomada semel.
29
|V.62|¶ De his que augent sperma et que valent ad erectio〈-〉
30
nem virge. Capitulum .LXII.
31
ERectuarium de nucleis fructuum. ℞. amigdalarum
32
auellanarum nucis indice: pinearum enucleatarum: grano〈-〉
33
rum kilkil: granorum zeilem: grani viridis: omnium partes
34
equales: zinziberis piperis longi: seminis peonie ana tertia partis
35
penith. ex zuccharo tantum ex quo temperari possint. Sumantur ex
36
eo in mane quotidie ad oui magnitudinem et in sero tantundem.
37
|V.62a|¶ Electuarium de seminibus quod auget sperma. ℞. seminis baucie
38
seminis naporum ceparum: ac raphani. et spargi. atque seminis al-
1
fasfasa: id est staphisagrie et eruce seminis pinearum: medul〈-〉
2
le interioris: granorum kilkil. granorum zeilem. tuderi lingue
3
auis. secacul. behen albi et rubei: satirion: costi dulcis: zin-
4
ziberis macropiperis: nasturtij omnium ana terantur: et cum melle
5
conficiantur. Ex quo trium .ʒ. pondus cum .℥.I. lactis statim
6
multi et penith. sumatur. ¶ Pulmentum quoque ex carne arie-
7
tina cum cicere fracto acceptis factum habens subtilem puluerem
8
cinami: et galange comedat. Quandoque etiam predictum electua-
9
rium cum vino nouo et calido est sumendum. |V.62b|¶ Medicamen cale-
10
factis ac corpora habentibus siccas[*]siccas corrupt for sicca conferens. ℞. lactis vaccini
11
statim mulcti lib. .II. in quo .℥.II. tereniabin granati ponan〈-〉
12
tur: et coquantur vsque ad mellis spissitudinem atque quotidie
13
ex eo in ieiunio .XX.ʒ. sumantur quasi sorbendo: post cuius hau〈-〉
14
stum pisces recentes in veru vel super prunas assati comedantur
15
qui et calidi cum cepis sunt edendi. atque vinum grossum et mediocri〈-〉
16
ter aquatum post eos est bibendum. ¶ Unguentum virgam crigens
17
sumatur oleum de lilio: et ponatur in eo euforbij piperis sinapis
18
nitri: omnium ana .ʒ.I. musci: sexta pars .ʒ.I. Et ex hoc vnguento re-
19
nes et dorsum: et spondiles. et sumen. et femur. ac virga. et
20
omnia que sunt in circuitu ipsius inungantur. ¶ Cortex etiam pi-
21
nee et ciperi atque anetum in vno coquenda sunt et pannus in eo
22
infusus: in anum est mittendus. |V.62c|Medicamen ex quo virga cito
23
erigitur. Ex asa cum melle mixta vnius aurei pondus cum .℥.I.
24
vini per duas horas antequam comedat edatur.
25
|V.63|¶ De his que calefaciunt vuluam. Capitulum .LXIII.
26
SUmatur cordumeni: et exterius abrasum teratur.
27
De puluere cuius in oleo sambucino tantum mittatur
28
ex quo inspissari possit: et mittatur in vnluam[*]vnluam corrupt for vuluam. ¶ Medicamen
29
conferens ad frigiditatem vulue et humiditatem: cordumeni:
30
et piperi et ciperi enim bellirici vino coquantur in quo pannus
31
madefactus vulue subijciatur.
32
|V.64|¶ De illis que augent delectationem in coitu. Capitulum .LXIIII.
33
QUi hoc assequi desiderat cubebe ieiunus masticet
34
aut piretrum: aut cum ase .ʒ.I. olei sambucini .ʒ.X. com〈-〉
35
misceat et per aliquot dies sic manere permittat.
36
Et postea ex hoc vnguento virgam inungat: et mulieris cru〈-〉
37
ra vehementer eleuet et super ipsam crura sua stringat. Sic
38
enim operando: vterque valde delectabitur. ¶ Aliud .℞. piretri
1
zinziberis: cinamomi partes equales: hec trita cum aqua in
2
qua parum gummi dissolutum fuerit conspergantur. et fiant ex eis
3
trocisci parui: qui in ore teneantur. et postquam resoluti fuerint
4
cum saliua: coeundum et cum muliere.
5
|V.65|¶ De sanatione illius qui in fine coitus ilico egerit. Capitulum .LXV.
6
OPortet eos antequam coeant egerere: ea vero eis dan-
7
da sunt que ventrem constringunt. Acathie preterea atque
8
aramich: et thuris: ac balaustie et gummi arabici:
9
omnium partes sumantur equales: ex quibus ossis dactili si-
10
militudo facta ano in hora coeundi subijciatur. In alijs vero
11
horis oleum de neriden supponantur: et ex eo inungantur.
12
|V.66|¶ De illius sanatione qui ex nimio coitu debilitatur. Capitulum .LXVI.
13
AQua frigida sunt lauandi: et ex aqua carnis nutrien-
14
di parum etiam vini bene odoriferi et clari bibant: bar〈-〉
15
bam preterea ac faciem: et totum caput ex eis liniant: que
16
bene redolent. Pannosque et totum corpus cum odoriferis suffu〈-〉
17
migent. Quiescant et in lecto iaceant valde molli.
18
|V.67|¶ De illis que diminuunt sperma et virge erectio-
19
nem. Capitulum .LXVII.
20
DE his que sperma et virge erectionem minuunt est
21
acetosa et stiptica comedere: vt est acetum et vue
22
acerbe succus et ribes et his similia. et olera frigida
23
vt lactuca et portulaca. et his similia. ¶ De his quoque que erectio-
24
nem minuunt: sunt ea que ventositatis sunt dissolutiua sicut ruta
25
agnuscastus: mentastrum ciminum et ameos. |V.67a|¶ Medicamen
26
virge erectionem minuens. ℞. seminis agnicasti .ʒ.X. foliorum menta〈-〉
27
stri: ruthe sicce cimini ciperi balaustie ana .ʒ.II. Ex horum pulue〈-〉
28
re in mane: et circa noctem traijciatur. ¶ Medicamen aliud quando
29
caliditas fuerit causa. ℞. seminis lactuce seminis portulace ana .ʒ.X. psilij:
30
seminis coriandri sicci ana .ʒ.III. balaustie. nenuraris ana .ʒ.II. Ex
31
his omnibus simul commixtis .ʒ.III. cum quarta .ʒ.I. camphore per
32
aliquot dies sumantur et cibis vtantur stipticis et acetosis.
33
|V.68|¶ De illis que ingrossant virgam Capitulum .XLVIII.
34
MUltotiens in die tamdiu fricanda est: donec rubea
35
fiat et postea aqua calida super eam fundenda: et exinde
36
cum cera in oleo violato resoluta epithimanda. Aut fricetur: et
37
cum lacte onino[*]onino corrupt for ouino in die decies vngatur. Aut epithimetur ex lon-
38
bricis terrestribus desiccatiuis: et cum oleo sambucino tritis.
1
Aut frustum vtris in quo remansit pix calefiat: et cum oleo frice〈-〉
2
tur virga et inuiscetur ei et dum calidum fuerit super ipsam teneatur.
3
Cum autem infrigidatum fuerit remoueatur: hoc in die multotiens
4
est faciendum. ¶ Aliud medicamem. ℞. sulphuris citrini: piperis
5
ana partes equales hec trita cribellentur cum orali et ex eis cum
6
melle puro commixtis fiat epithima. quod postquam per horam vnam
7
sic manserit: lauetur cum aqua calida. ¶ Aut sumatur seminis
8
alcoti nuclei: et triti triconizentur: et cum lacte statim mulcto
9
commisceantur: ex quibus virga antequam mulieri commisceantur frice〈-〉
10
tur augmentatur enim. Si quis autem predicto regimine frequen-
11
ter vsus fuerit in naturalem transibit magnitudinem atque sic re〈-〉
12
manebit.
|V.69|¶ De his que constingunt vuluam. Capitulum .LXIX.
13
GAllie .ʒ.III. gariofili .ʒ.I. musci .ʒ. sexta pars sumantur:
14
et trita omnia in vnam vini .℥. mittantur in quo pannus made〈-〉
15
factus in vuluam mittatur. ¶ Aliud quod corruptam qua〈-〉
16
si virginem reddit. ℞. gallarum aluminis squinanti foliorum li-
17
lij ciperi: ana partes equales hec omnia in aqua coquantur de
18
qua mulier in vuluam multotiens mittat. Cum autem vulua
19
multum stricta fuerit: atque vir vt coeat ad mulierem acces-
20
serit. parua pars intestini sanguine columbe impleatur: et vul〈-〉
21
ue antequam vir ad ea accedat immittatur. Postquam enim ad eam
22
accesserit: et cum ea coire ceperit: findetur intestinum et san-
23
guis fluere incipiet.
24
|V.70|¶ De illis que auferunt humiditatem in vulua. Capitulum .LXX.
25
ANtimonij aluminis iameni partes sumantur equa〈-〉
26
les: et trite triconizentur: et sic subijciantur. Aut
27
sal gemma: et alumen trita subijciantur et lauetur
28
mulieris vulua cum aqua in qua galle et glandium cupule et ba〈-〉
29
laustie cocte fuerint. Aut pinearum cortices: et alumen: et ci-
30
peri in vino coquantur in quo pannus madefactus vulue im-
31
mittatur: et ibi teneatur.
32
|V.71|¶ De his que calefaciunt vuluam. Capitulum .LXXI.
33
COrdumeni excorticatum sumatur et teratur: et
34
proijciatur ex eo in oleo sambucino tamdiu donec
35
inspissetur et supponatur.
36
|V.72|¶ De his que valent ad impregnandum. Capitulum .LXXII.
37
AD[*]D corrupt for De hoc videlicet vt vir et mulier non coeant nisi post longum
38
tempus: et vt non sint ebrij: et vt vir cum muliere ludat
1
tandiu donec eam videat desiderare coitum: quod in oculis mulie-
2
ris atque anhelitu cognosci potest Et sit coitus post menstruo〈-〉
3
rum purgationem. Qui postquam cum ea coire ceperit: ipsius vehe-
4
menter eleuet crura. et sit tunc mulieris caput inferius mersum:
5
atque vir a spermatis amissione abstineat: donec sciat mulie〈-〉
6
rem suum implesse desiderium: et tunc ipse semen fundat. Mulier vero
7
post diu iaceat hoc autem statim post balneum fieri conuenit. Opor-
8
tet tamen vt antequam hoc fiat: mulier medicinas sibi subijciat
9
calidas. |V.72a|¶ Pessarium ad impregnandum valens. ℞. sigiam casto〈-〉
10
reum galbanum: oppoponacum: carpobalsamum: semen ben: costum:
11
spicam indam bdellium. Ex his omnibus tritis et cum vino commi-
12
xtis: glandis fiat similitudo: que in vuluam missa: per multas no-
13
ctes antequam coeat: quattnor[*]quattnor corrupt for quattuor teneatur horis.
14
|V.73|¶ De illis que prohibent impregnari. Capitulum .LXXIII.
15
SI mulier post coitum statim parum alkitram sibi subijciat
16
aut cum vir coire vult virge caput ex eo inungat: non
17
fiet pregnatio. Quod et rure succus similiter operatur: aut
18
piper si ex aliquo eorum mulier sibi supponat postquam coierit.
19
¶ Mulier quoque si pedes habens apertos post coitum fortiter retro sa-
20
lierit: sperma quod continetur in ea cadet. Uir etiam si coitum priusquam mu〈-〉
21
lier expleuerit: non impregnabitur mulier. ¶ De his autem que abor〈-〉
22
tire faciunt. sunt medicine quas in capitulo de partu facili nominabi〈-〉
23
mus. et pessarium ex alkitran: aut succo rute: vel ex pulpa col-
24
loquintide: vel artanita facere: aut succum rute bibere. ¶ De
25
his etiam que fetum vehementer expellunt. est quotidie pgnam〈-〉
26
ti[*]pgnam ti corrupt for pregnanti tribuere .ʒ.III. de semine sauine decem diebus continuis: nisi
27
prius febrem passa fuerit. Que si acciderit dimitenda est. Sa-
28
na vero hoc frequenter sumat: donec in eius vrina atque sudo-
29
re: seminis hebel odor sentiatur. His preterea omnibus que in
30
capitulo de menstruorum prouocatione: ac de facili partu di-
31
ximus vtendum est: aut electuarium de assa ei detur.
32
¶ Electuarium quod in aborsum faciendo validum existit. ℞. semi〈-〉
33
nis hebel: id est iumperi .ʒ.C. mentastri. sicci. foliorum rute ana
34
.ʒ.XX. rubee cordumeni: pulegij. ceruini ana .ʒ.X. hec omnia pul〈-〉
35
uerizata cum lacte ficuum: in modum electuarij conficiantur: ex quo
36
in mane et circa noctem ad magnitudinem vnius nabache sumatur.
37
Additio. ¶ Nabacha est eius magnitudis cuius est granum vue.
38
|V.74|¶ De illis que multum faciunt bibere. Capitulum .LXXIIII.
1
SI quis in potu multo vult vti vino: oportet vt ea die
2
non multo repleatur cibo: neque dulcia comedat. Ta-
3
feam autem vnctuosam sorbeat: et micas in iure molles
4
et vnctuosas comedat: carnemque pinguedinem ammixtam ha-
5
bentem temperate edat: neque ea die ante comestionem labo-
6
ret. Sed statim postquam expergefactus fuerit bibere incipiat. in
7
stomacho ex precedentis diei cibo non grauedinem habens.
8
¶ De his preterea que ad potandum valde adiuuant: est caro
9
cum caulibus: et cum canabit et cum lentibus. Post vinum quo-
10
que citri acetositatem: aut ribes aut citonia aut granata ace-
11
tosa vel res acetosas: aut salsas sumere: maxime auxiliatur.
12
¶ Medicamen quod ebrietatem detardat. ℞. caulium nabati
13
semina: ciminum: amigdalas excorticatas: mentastrum salem:
14
absinthium: rutam siccam: ameos ex his omnibus simul tri〈-〉
15
tis .ʒ.II. pondus cum aqua frigida a ieiunio sumatur: si ille
16
qui sumere debet calorem non habet: qui si calorem patia-
17
tur dimittat. ¶ Ad hoc preterea iuuamentum prestat vt qui
18
vult bibere amigdalas salitas: aut lentes salitas: aut oliuas
19
sale conditas: aut cappares comedat.
20
|V.75|¶ De his que cito inebriant. Capitulum .LXXV.
21
MAndragore opij: seminis iusquiami nigri omnium ana
22
.ʒ. sumatur: nucis muscate .ʒ. gallie: xiloaloes ana
23
.ʒ. tertia pars. Ex his omnibus tritis trocisci informen-
24
tur: quorum vnus cum in vino dissolutus fuerit vehementer in-
25
ebriabit. ¶ De his quoque que inebriant est vt iusquiamum
26
nigrum et cortices mandragore in aqua donec rubea fiat co-
27
quantur: que postea vino commisceri debet. ¶ Medicamen aliud
28
leuius primo. Aqua in qua seilem. Additio. ¶ Seilem est her-
29
ba que in tritico nascitur cum est tempus pluuiosum habens mi〈-〉
30
nutissimum semen et lucidum vt margarita coquitur sumatur: et cum
31
vino misceatur: vel aqua in qua vsnee aut res mucillaginem
32
habens madefacta fuit: detur. Aut vinum in quo xiloaloes ma〈-〉
33
defactum fuit: tribuatur. Medicamen aliud quod valde est for-
34
te. ℞. mirrhe: sigie: opij: iusquiami omnium ana sextam partem .ʒ.I.
35
gallie: gariofili ana tertiam .ʒ.I. hec trita cum vino mixta tri-
36
buantur.
37
|V.76|¶ De his que cito alleuiant ebrieatem et ex quibus
38
cito aufertur. Capitulum .LXXVI.
1
AQua et acetum multotiens danda sunt ei: aut aqua
2
mixta cum lacte multum acetoso: vel cum sero acetoso
3
tribuenda sunt. Acetum quoque et oleum roseum super ca-
4
put sunt fundenda atque camphora et aqua rosata naribus appli〈-〉
5
cande sunt vt eas odoret. In stomacho quoque si aliqua pars vini
6
remanserit: vt ipsam euomat est cogendus. Manus pterea[*]pterea corrupt for preterea eius
7
atque pedes in aquam frigidam sunt mittendi et cum sale fricandi: ac
8
bucelle panis in succo vue acerbe infuse sunt tribuende cum
9
lentibus coctis. Caules etiam cocti atque canauit dandi sunt.
10
|V.77|¶ De curatione ebrietatis. Capitulum .LXXVII.
11
OPortet crapulatum diu dormire ac postquam euigila-
12
uerit balneum ingredi: vbi in loco sedeat temperato.
13
Et postquam super ipsius caput aque tepide multitudo
14
fusa fuerit exeat: et pullum cum succo vue acerbe: necnon charis
15
et hulem atque his similia comedat: deinde alia vice dormiat
16
Quod si capitis habuerit dolorem caput ex aceto cum oleo ro-
17
seo mixto infundat. Et sint acetum et oleum roseum super niuem in-
18
frigidata. Quibus ita gestis iterum dormiat. Si autem post hec
19
crapule sanitas tardauerit parum vini cum multa aqua bibat.
20
¶ De his quoque que crapulam remouent sunt multum loqui: et
21
longam suauiter incedere viam: et oleum violatum ac flores sa〈-〉
22
licis: necnon rosas et camphoram et aquam rosatam olfacere atque
23
aqua tepida caput infundere. ¶ Aliud seminis scariole: semi〈-〉
24
nis caulis: berberis mundati a suis granis sumach: lentium
25
excorticatarum: rosarum spodij: ana .ʒ.X. sumantur. ex quibus .ʒ.
26
III. cum sexta .ʒ.I. de camphora. et cum .℥.I. acetositatis citri
27
decocte ad spissitudinem: aut cum succo mali granati aceto-
28
si: vel cum ribes sunt potande. ¶ Aliud de semine coriandri
29
sicci trito mixto cum zucharo albo eiusdem quantitatis: cuius
30
ipsum est quantum potest tribus traijciat vicibus. Robub autem
31
que ad crapule valent remotionem sunt rob de succo vue acer〈-〉
32
be et rob de acetositate citri: et rob de ribes. ¶ Aliud aqua
33
in qua sumach: et tamarindi atque pruna fuerint infusa suma〈-〉
34
tur: et cum succo acetositatis citri eiusdem quantitatis misceatur:
35
quibus tantum zucchari quantum totum est addatur. Que omnia vsque
36
ad spissitudinem sunt coquenda. Ex quibus postea quasi sor〈-〉
37
bendo aliquid est sumendum.
38
¶ Completus est tractatus quintus cum dei misericordia.
1
|VI|¶ Tractatus sextus .XIX. continens capitula.
2
Capitulum primum. de cautela iter
3
agentis a colore: et auferendo
4
nocumento quod accidit ei
5
ab ipso.
6
Capitulum .II. de cautela dierum
7
canicularium et succursu eorum
8
que ex eis accidunt.
9
Capitulum .III. de sedanda siti et pul-
10
sione nocumentum eius.
11
Capitulum .IIII. de regimine eorum qui
12
pergere volunt: dum magnum
13
est frigus.
14
Capitulum .V. de sanatione congela-
15
ti a frigore.
16
Capitulum .VI. de sincopi que fit ex fa〈-〉
17
me et eius sanatione.
18
Capitulum .VII. de regimine extremitatum
19
digitorum pedum et manuum ne a
20
frigore corrumpantur et suc-
21
cursu si incepta fuerit corru-
22
ptio: et sanatione eius quod fue〈-〉
23
rit corruptum.
24
Capitulum .VIII. de immobilitate ocu〈-〉
25
li ex niue.
26
Capitulum .IX. de adustione et dolore
27
que accidunt oculo ex frigo-
28
re vel vento.
29
Capitulum .X. de sanatione debilita-
30
tis: et laboris magni.
31
Capitulum .XI. de preparatione corporis
32
ad ambulandum et regimine
33
cibi in itineribus.
34
Capitulum .XII. de ablatione nocumen〈-〉
35
ti et diuersitate aquarum.
36
Capitulum .XIII. de mansionibus ex-
37
peditionum.
38
Capitulum .XIIII. de regimine mare
39
intrantium.
40
Capitulum .XV. de prohibitione generatio〈-〉
41
nis pediculorum et destructio〈-〉
42
ne eorum qui generati sunt.
43
Capitulum .XVI. de illis que prohibent soob
44
Capitulum .XVII. de illis que prohibent
45
fissuras que fiunt in calneis.
46
Capitulum .XVIII. de excoriationibus
47
que accidunt ex equitatione vel
48
calciamentis.
49
Capitulum .XIX. de casu et percussio-
50
ne que fiunt in capite: vel in
51
alia parte corporis.
52
|VI.1|¶ De cautela iter agentis a calore et auferendo nocu-
53
mento quod accidit ei ab ipso. Capitulum .I.
54
OPortet vt qui magne caliditatis tempore iter
55
agit: cibo non sit repletus neque sit ebrius neque
56
etiam ea hora vinum biberit: non tamen sit inanitus: neque
57
a cibo vel vino omnino vacuus nisi fastidium patiatur.
58
Quod si passus fuerit omnino ab itinere abstinere
59
melius est atque quiescere: et tamdiu dormire donec fastidium remo-
60
ueatur. Qui si non fuerit fastiditus: immo appetitus in ipso aliquan-
61
tulum viguerit: mediocriter cibo reficiatur: qui tamen paucitati atti〈-〉
62
neat. ¶ Cibaria vero quibus vtitur frigida sint atque extinguentia: necnon
63
sitim reprimentia: vt sunt alkaris: et alhulem: et vue acerbe suc-
1
cus: et acetum cum oleo: et his similia. De his que sunt frigida.
2
Quod si nullo modo comedere desiderauerit: caloremque superfluum
3
atque sitim senserit triticum fractum cum multa aqua coctum cum
4
zuccharo et aqua frigida bibat. Post cuius haustum non statim
5
eat: sed parumper moretur: et precipue si multum aque biberit.
6
Si enim statim motus fuerit: cibus in stomacho existens de vno latere
7
ad alterum transiens stomachum inflat: ac male digeritur. Si autem
8
ipsum ire necessitas coegerit: parumper bibat et nunquuam in aliqua
9
hora fortiter incedat: omniaque membra sua a sole custodiat: et
10
precipue caput: et quam maxime si diu ambulare desiderauerit.
11
Diu enim cum fortis fuerit calor incedere: et ieiunare: corporibus
12
macris plus grossis vero minus nocet. Quedam tamen grossa re-
13
periuntur corpora: quibus predicta conferunt. Nos autem iam
14
diximus in hoc nostro libro non esse intentionem nostram: omnia
15
ista distinguere ac determinare. Oportet enim nos hanc profun〈-〉
16
dius tractare doctrinam. Unde ea que sepius accidere solent
17
consideramus. Usus preterea in hoc magnam continet partem.
18
Corpora namque calorem aut laborem vel famem: siue alia consueta
19
fere assueta: in his fortiora: atque magis tolerantia inueniun-
20
tur: a quibus etiam minus leduntur quam ea que is assueta non
21
sunt. ¶ Postquam autem is qui iter agere inceperit suum perfece-
22
rit iter: aliquantulum prius quiescere: et deinde in aqua tepi-
23
da et dulci balneari debet: postquam fructus ac cibaria infrigidan〈-〉
24
tia et humectantia comedere et in loco ventris exposito dor-
25
mire vtile ei existit: coitum etiam pretermittat. ¶ Capitis autem
26
dolorem si senserit cum aqua rosata et rodoleon ac aceto curetur:
27
atque balneo aque sepius vtatur. Cibaria etiam omnia quibus vti〈-〉
28
tur frigiditati et humiditati maxime attineant. Oleum preter-
29
ea violatum aut de cucurbite seminibus: aut de floribus salicis
30
factum olfaciat. Si autem nihil mali senserit: suum peragat iter
31
¶ Quod si egritudo ei acciderit ab itinere tamdiu suspendatur do〈-〉
32
nec quod accidit sublatum credatur. Si autem morari non poterit
33
paulatim incedat se quam maxime a sole custodiendo. ¶ Ante
34
etiam quam incedere incipiat: ea que vehementer extinguunt bi-
35
bat: sicut ordeum fractum et coctum: mixtum cum zuccharo et aqua
36
rosata ac mucillaginem psilij aut iulep cum aqua ordei. Cum autem
37
q euerit cibo et fructibus infrigidantibus et lacte si nondum fe〈-〉
38
bris eum inuasit nutriatur. Qua si lesus fuerit: nec lac neque
1
butirum: neque aliquid ex lacte factum attingere presumat.
2
nisi multum acetosum fuerit. Lac enim acetosum: et seres sim-
3
plex: et masal: huic non nocent dispositioni. ¶ Febris vero si
4
perdurauerit maiori in ea indigebituir sermone: quam ille quem
5
in hoc libro explicare volumus. Est enim in his necessarius
6
medicus in talibus vsitatus qui eum regat. Nos quoque de fe〈-〉
7
brium curis quantum huic nostro pertinet libro: in suo si de-
8
us voluerit dicemus loco.
9
|VI.2|¶ De cautela dierum canicularum et succursu eorum que
10
ex eis accidunt. Capit .II.
11
CUm in diebus canicularibus aliquis incedere co-
12
gitur mediocriter cibis refici ex re vnctuosa debet
13
post quorum acceptionem a potu multe aque abstine-
14
re debet. ¶ Caput quoque ac faciem panno lineo subtili coope-
15
riat quem patienter ferat. Quod si ipsum aliquo modo molestaue〈-〉
16
rit faciem a solis obuiatione vel venti auertat atque in aliam
17
declinet partem si potuerit aut quantum plus potertt[*]potertt corrupt for poterit eis se oc〈-〉
18
cultet. ¶ Os quoque aqua semper abluat: quam non traijciat: nisi cum
19
fuerit frigida. ¶ Calor autem si ei multum nocuerit caput semper
20
sub pannis teneat. Oleumque de cucurbitis aut de dulcibus
21
amigdalis semper odoret: et ex eo parum traijciat. Pectus
22
quoque atque ventrem ante itineris inceptionem: ex psilij mucil-
23
lagine: aut ex succo portulace cum oleo de cucurbitis et albu〈-〉
24
mine oui mixtis epithimet. ramos etiam portulace si semper
25
suxerit remediabitur: et quam maxime si ex eis cum lacte valde
26
acetoso: et butyro coctis antequam eat comederit. Quod si lac
27
acetosum inueniri non poterit: masal cum butyro vtatur: hic
28
enim cibis canicularium remouet nocumentum atque sitim. Et si
29
quis antequam iter incipiat de oleo cucurbitarum magnam sumpserit
30
quantitatem: canicularium ab eo remouebitur nocumentum.
31
¶ De his etiam que ipsorum in vltimo nocumentum remouent
32
est vt cepe incise in lacte acetoso per diem vnam vel plus iace-
33
re permittantur. De quibus antequam incedat comedat post
34
quarum etiam acceptionem de lacte illo bibat. Qui postquam
35
quieuerit: no statim aquam bibat: sed ex ea os semper colluat.
36
et ex frigida parumper traijciat. Post hec autem de his que in-
37
frigidant: quantum voluerit comedat. Post quorum comestio-
38
nem aquam paulatim bibat. Hoc enim regimine si quis vsus
1
fuerit a siti preseruabitur pernitiosa si deus voluerit.
2
|VI.3|¶ De sedanda siti et expulsione nocumenti eius. Capitulum .III.
3
OPortet quemlibet sitim in itinere timentem a cibi〈-〉
4
saturitare antequam eat abstinere. Ex oleribus tamen
5
infrigidantibus: ac frigidis et acetosis parum come-
6
dat. Aut ex sauich cum zuccharo et multa aqua frigidissima
7
bibat. A rei vero salse vel dulcis: vel acris comestione absti〈-〉
8
neat. et proprie a piscibus tam recentibus quam salsis: atque sal-
9
muria conditis: et omnino ab omnibus eorum speciebus. Ipsi
10
enim sitis sunt effectiui. Et cauguamich: et genera lactis que
11
salita vel acetosa condiuntur dimittat. et cappares proprie et
12
oliuas: quoniam sunt sitim facientes. Cepe vero in aceto misse: et
13
que eis assimilantur sitim sedant. Ipsum etam obseruare
14
oportet ne velociter incedat: sed suauiter et cum mora tantum.
15
Uelox enim incessus hominem frequenter anhelare: ac vehe〈-〉
16
menter facit. Quod in sitis prouocatione omnibus deterius
17
existit. ¶ A multa etiam locutione abstinere debet. Multa
18
enim locutio sitim creat. Si autem ipsum loqui necesse fuerit.
19
submissa voce quanto plus possibile est loquatur. Clamor
20
enim calorem ac sitim multam afferre consueuit. ¶ De his pre〈-〉
21
terea que sitim sedant et diu remouent sunt lac valde aceto-
22
sum et portulaca: ac lactuca et cucurbita et citroli: et melo〈-〉
23
nes non dulces: et pira valde humorosa: et parum stiptica:
24
non multum dulcia. poma quoque ac malagranata: et que de
25
fructibus acetosis sunt eis similia. et acetositas citri atque
26
vue acerbe succus: et ribes et pruna. Si quis enim antequam
27
eat comederit: non sitim patietur.
28
¶ De his quoque que in ore tenta: in hora eundi temperiem
29
adducunt in sitis ablatione: sunt pira sicca acetosa: cum vnum
30
post vnum sumitur. et thamarindi. et granati acetosi grana.
31
aut ex masal assidue parumper sumere. Additio.
32
¶ Sadaffa vel ostracum est id quod fit de veneris que a sancto
33
Iacobo apportantur. postquam exterior cortex fricando ablatus
34
fuerit et locus similatur margarite: et in ore donec dissolua-
35
tur tenere. In hoc tamen non confert: rekis neque sumach: neque
36
his similia. ¶ Huic autem licet parum confert frustum crstalli
37
in hore tenere: et sadaffa: aut argentum merum tersum. ¶ La-
38
bia preterea fortiter stringere atque aerem nullo modo per os
1
attrahere confert. si quam maxime poterit hoc agere studuerit.
2
¶ Aliquam quoque de rebus frigidis odorem reddentibus:
3
vna hora post aliam horam odoret: atque olea infrigidantia
4
olfaciat. Uentri quoque ex herbis frigidis emplastrum super-
5
ponat: aut ipsum ex epithimatibus que in canicularibus
6
nominata sunt: epithimet. Quod si aque habuerit pauci-
7
tatem acetum ei commisceat. Parua enim quantitas eius
8
tunc sumpta: vehementer sitim sedabit. Ea quoque que sitim
9
extinguunt edat: et ea que ipsam afferunt derelinquat.
10
¶ Trocisci qui calorem extinguunt: et sitim sedant: febri-
11
busque acutis: ignitis in vltimo conferunt si voluerit deus.
12
ex quibus antequam eat: et etiam in hora eundi: aliquid in ore
13
teneat. Ipsi enim et sitim remouent et ardorem extinguunt.
14
℞. citroli cucurbite: seminum excorticatorum partes equa-
15
les: seminis lactuce seminis portulace: cuiusque ana partem
16
mediam: succi liquiritie puri: quartam vnius partis: teran-
17
tur hec omnia. et cum succo portulace aut psilij mucillagine
18
conficiautur[*]conficiautur corrupt for conficiantur. ex quibus trocisci parui ad lupinorum simili-
19
tudinem informentur. ex quibus dum incedit: vnum post
20
vnum in ore teneat quem non masticet: sed sinat donec pau〈-〉
21
latim dissoluatur et quod ex eo dissoluitur traijciat. Ante vero
22
quam eat: vel cum per eos febrem acutam sedare voluerit pon-
23
dus .ʒ.III. ex eis bibat cum rob alicuius fructus acetosi quos
24
nominauimus. Si autem in pectore aliqua fuerit asperitas
25
ipsos cum iulep vel syrupo violato bibat. Hi preterea troci-
26
sci ardori vrine in vltimo conferunt. ¶ Cum autem aliquis
27
in itinere sitim patitur vehementem: oportet ne statim aqua
28
satietur cum eam inuenerit: sed os ex ea longo colluat spa-
29
cio. et ex ea parum traijciat: in quam etiam suas mittat ex〈-〉
30
tremitates. faciemque suam ex ea lauet: atque in eam si voluerit
31
ingrediatur neque ex ea bibat nisi parum. de qua etiam minus
32
quam poterit: paulatim sorbendo vna vice post aliam sumat. Post
33
hec autem ex cibis quos nominauimus comedat et paula-
34
tim in potu cum augmento ex aqua sumat: de qua tamen non
35
satietur. Et quanto plus sitim diminutam esse senserit. po-
36
tum si voluerit augmentet donec satietur. Cum hoc enim
37
regimine a siti pernitiosa: atque a malis accidentibus ipsam
38
comitantibus preseruari poterit.
1
|VI.4|¶ De regimine illorum qui volunt iter agere dum ma-
2
gnum est frigus. Capitulum .IIII.
3
QUemadmodum ex longo itinere in tempore multi caloris
4
siccitas corporis: et ptisis: ac dolor capitis: necnon
5
febres et his similia accidunt: ita ex itinere in tempore
6
multe frigiditatis: alie eueniunt egritudines. Ex quibus sunt
7
congelatio et fames: et sincopis: atque appoplexia: et stupor ac
8
exolutio: et alcuzegi. Additio. ¶ Alcuzegi vel eleuez est
9
quando aliquis caput impetuose vertit retro et cum loquitur mouet
10
ipsum aut facit strepitum ore quando loquitur et semper profert idem
11
verbum neque scit quid dicat vel dum aliquis cum loquitur so-
12
num facit vt recordetur vel aliquid scit quod extraneum est.
13
Textus. ¶ Et extremitatum putrefactio: et horum similia.
14
He tamen egritudines illis propere accidunt: qui ad eas na-
15
turaliter dispositi sunt: sicut illis forsitan quorum complexio〈-〉
16
nes his repugnant egritudinibus: atque quorum corpora fri〈-〉
17
gori vehementi exponi consueta sunt: huiusmodi non acci-
18
dunt egritudines nisi raro: et cum causa scilicet frigoris vehemen-
19
tissima. Nos quoque in illo dicemus simile eius: quod in prece-
20
dentibus diximus. ¶ Dicemus igitur quod si quem in vehemen〈-〉
21
tis frigoris tempore incedere oportuerit cibis prius reple-
22
ri: atque vini magnam bibere quantitatem debet. Post quo-
23
rum acceptionem ab itinere aliquantisper abstineat donec cibus
24
calefiat: et motio que in corpore facta fuit: sedetur. ¶ Cibaria
25
autem quibus vtitur actualiter ac potentialiter simul calida sint.
26
¶ Quod si frigus fortissimum fuerit. atque ipsum statim post come〈-〉
27
stionem iter incipere necesse fuerit: vinum purum tepefactum
28
bibat: aut virum cui tantum aque calide ammixtum est vt
29
ex ea tepefieri possit. Uinum vero si forte et subtile stipticita-
30
te carens et acetositate. Faciem etiam subtili fortiter coo-
31
periat panno: et precipue si sue faciei contrarius perflaue-
32
rit ventus frigidus. ¶ Ab his autem ille precipue custodien〈-〉
33
dus est: qui in pectore asperitatem sentit: vel tussim patia-
34
tur: vel cuius pulmo aut pectus debile est. Hic enim si ae-
35
rem attraxerit frigidum: ad tussim vel ad sanguinem spuen〈-〉
36
dum velociter perueniet. ¶ Ex his vero que in tempore vehe〈-〉
37
mentis frigoris ante incessum sumuntur: sunt cibaria cum nu〈-〉
38
cibus et alijs facta: et cepis: et butiro. Et alijs quidem et nu〈-〉
1
cibus vehementer proficiendi ad hoc inest proprietas. To-
2
tum namque calefaciunt corpus: caloremque adeo augmentant
3
innatum: donec per totum diffundatur corpus et etiam mul〈-〉
4
tipliceter[*]multipliceter corrupt for multiplicetur in extremitatibus: ne dum in corporis medietate.
5
¶ Assa quoque similiter operatur: si vna .ʒ. ex ea cum fortis
6
vini libra .I. vel cum idromelle sumpta fuerit piper itidem si
7
ex eo in cibo multum ponatur: vel cum idromelle bibatur:
8
eiusdem est iuuamenti. Cepe preterea crude atque porri: et ta-
9
fea alba in qua multum ponitur de taguebil: ad idem con-
10
ferunt. ¶ Hic autem non statim post itineris perfectionem
11
et dimissionem eius: ad ignem se calefacere nec balneum
12
ingredi: neque dormire debet. Sed per horam vnam locum
13
calidum in quo sit ignis a longe circumeat: deinde vero igni secundum
14
gradus paulatim appropinquare incipiat ordinem obser-
15
uando. ¶ Post hec autem si in itinere magnum tetigit eum
16
frigus: balneum ingrediatur: in quo diu morando fricetur. Quod
17
si balneum inuenire non poterit: in domo igne calefacta tam
18
diu fricetur: donec corpus ipsius rubere incipiat: deinde in
19
molli lecto diu dormiat. possibile est enim vt qui hoc vsus fue〈-〉
20
rit regimine: a febre preseruetur si placuerit deo.
21
|VI.5|¶ De sanatione a frigore congelati. Capitulum .V.
22
CUi congelatio ex frigore accidit de quo nondum sit de〈-〉
23
sperandum preparandus est ei locus igne calefactus
24
qui ventis non sit expositus: in quo cum fuerit for〈-〉
25
titer et velociter calidissimis fricandus est manibus. Quod
26
ideo fieri conuenit: vt totum corpus simul calefiat capite exce-
27
pto: quod calefactis pannis calefieri oportet. ¶ Cum autem to〈-〉
28
tum corpus fricatum fuerit. homines corpora calida et lenia
29
habentes: cum eo in lecto iacere debent. Quorum corpora ipsius cor〈-〉
30
pus tangere: et quam maxime ventrem et dorsum atque pectus con-
31
uenit. cui post hec parum asse: et mirrhe: atque piperis cum vi-
32
no forti: necnon aqua carnis dari debet. ¶ Postquam autem
33
eius anhelitus aliquantulum reuersus fuerit: ex tafea alba
34
nutriatur. vinum quoque non in magna quantitate ei tribua-
35
tur: lectusque mollis ei preparetur: in quo multis cooperia-
36
tur pannis: vt diu dormiat precipiatur. Postquam autem exper-
37
gefactus fuerit. et conualescere inceperit: balneum ingrediatur
38
calidum in quo longam faciens moram multum fricetur: et ex oleo
1
liliaco vel narciscino vel cui costus et castoreum ac muscus et
2
euforbium ammixta fuerint inungantur.
3
|VI.6|¶ De sincopi qui fit ex fame et eius sanatione. Capitulum .VI.
4
ALiquando iter agentibus in tempore vehementis fri〈-〉
5
goris: rames accidit valida: deinde vero non mo-
6
rantur: vt sedetur fames illa: et superuenit eis sin-
7
copis et extasis vehemens. qui fortasse moriuntur inde. Cum
8
hec ergo fames inceperit velociter et subito sunt cibandi ex
9
pane in vino forti madefacto. ius quoque attaffearum vnctuo-
10
sarum vt sorbeant eis est dandum. vinoque forti calefacto: in
11
quo parum sit positum piperis: sunt potandi. Qui si curati non
12
fuerint: nisi prius eos inuaserit sincopis: aqua rosata sunt
13
rorandi naresque ipsorum ex musco et calamo aromatico sunt
14
insufflande: labia quoque atque griuones ex algallia inungi
15
debent. ¶ Os preterea stomachi ac extremitates tamdiu for-
16
titer sunt fricanda: donec rubere incipiant. deinde vero extre-
17
ma ita ligaturis sunt constringenda: vt doleant. Postquam autem
18
a predicta euaserint sincopi. vt prediximus sunt regendi. Si
19
vero non euaserint vinum et aqua carnis per guttur sunt inij-
20
cienda. Qui manibus diu sunt fricandi. et aqua rosata rorandi.
21
atque vociferando vel manibus tangendo excitandi. ¶ Quod
22
si extasim passi fuerint ex hoc. prohibe illos ab eo quanto
23
plus possibile fuerit. ita vt manus atque pedes ita liges vt do-
24
leant et da eis ad sorbendum ponendo in ora eorum vna vi
25
ce post aliam. et moue eos: et vocifera super eos. ¶ Uinum
26
preterea cum pipere calefactum. eis ad bibendum tribuen-
27
dum est. Eis itidem de sagzenea parum: aut de electuario
28
ex assa facto dandum est. Quos preter hec igni applicabis:
29
corporaque eorum cum oleo de costo: aut oleo de euforbio inunges.
30
|VI.7|¶ De regimine extremitatum digitorum pedum et manuum ne a
31
frigore corrumpantur et succursu si incepta fuerit corruptio
32
et sanatione eius quod corruptum est. Capitulum .VII.
33
PEdum digiti prius manibus absque vllo liquore ve〈-〉
34
hementer sunt fricandi. deinceps vero ex oleo vere〈-〉
35
ri inungendo fricatio facienda est. postquam pannis co-
36
operiendi inter ipsos: ac sub ipsis et super ipsos interponen-
37
do pannos. Sub pectine etiam toto ac super ipsum lana mollis
38
mittenda: deinde vero caligis subtilibus et mollibus calciandi.
1
¶ Quod si frigidis sotularibus se calciauerit: summopere cauere
2
debet ne sotulares madefiant: aut ex aliqua re sibi accidente hu-
3
mectentur. ¶ De his quioque quibus extremitates fricate nocu-
4
mentum ex frigore adueniens repellunt: sunt olea calida sicut
5
sambacinum: et araziki: et oleum de ben: et liliacum atque laurinum.
6
Alkitran vero vehementius in hoc operatur: quam supradictorum ali-
7
quod. Ipsum enim non solum frigus extremitates corrumpere non
8
sinit. verumetiam ne id quod ceperit corrumpi putrefiat prohibet.
9
¶ Uiator preterea sibi cauere debet ne sitim pati nitatur:
10
aut frigus: ex quo extrema ledantur. fortassis enim ex hoc ve〈-〉
11
lociter corrumpentur. Huius autem signum est quod frigus quod ei noce-
12
bat: iam alleuiari sentitur: licet eorum operimentum non sit mu-
13
tatum nec augmentatum. neque ab aere frigus sit remotum: hoc
14
enim tunc non euenit nisi ex sensus minoratione ¶ Uerum oportet
15
vt cum frigus nocere ceperit: pedum operimentum statim mute〈-〉
16
tur multaque in eis fiat fricatio. postquam operiantur: ac in inces-
17
su moueantur. Nihil enim est deterius ad velociter afferendum
18
frigoris nocumentum: quam vt pedes sint suspensi. Si autem con-
19
tigerit eos apostemari: eorumque sensus minui: adhuc curati pote〈-〉
20
runt nisi virides aut nigri fiant: si in aqua mittantur in qua
21
tritici palea cocta fuerit: aut in qua napi vel caules bulie-
22
runt. Aut anetum: aut camomilla: aut sticados arabicus:
23
aut siziber. aut sansucus. aut mellilotum siue lini semen:
24
aut fenugrecum: vnumquodque separatim aut omnia simul. Et
25
si cum aliquo ex oleis que nominauimus et iuxta ignem. et se-
26
pe fricati fuerint. ¶ Uirides autem vel nigri si fiant: oportet vt
27
statim ad eos scalpellandos festinetur et velociter sunt scal-
28
pellandi: et adeo profunde: vt ad carnem perueniatur. et san-
29
guis ab eis fluere permittatur donec per se restringatur.
30
Ipsi quoque interim in aqua stent calida. quod ideo fit ne in
31
ore venarum: aut in vulneribus sanguis congeletur et exire
32
prohibeatur. Postquam autem sanguis restrictus fuerit: et eius
33
minuitur fluxus. epithima ex bolo armeno in aqua et pau-
34
co aceto dissoluto superponendum est. et ibi per diemvnam et noctem
35
dimittendum. deinde ex vino tepefacto. aut ex aqua et aceto
36
lauandum. Post hec quoque similiter bis aut ter epithimandum. Et ad
37
vltimum predicto epithimate tamdiu vtendum: donec loca deni-
38
grata videas iam esse facta dura et retenta. ¶ Quod si ante scalpel〈-〉
1
lationem ad hoc peruentum fuerit vt locorum soluatur duricies
2
et malum reddat odorem: atque in putredinem versa fuerit: scalpel〈-〉
3
latio iam tunc nullo modo proficiet. Nam necesse est omnia que sunt
4
in illis locis cadere. Quapropter auxilium vt cadant pre-
5
bendum est. Quod velociter fieri conuenit: ne vsque ad sanam car〈-〉
6
nem illi loco vicinam lesio perueniat. ¶ Multi tamen medici minus
7
astuti a predictis locis cutem remouent. et quod in eis putrefactum
8
est cum ferro auferunt: licet non ibi magna reperiatur concauitas:
9
sed sit locus tenuis. Quapropter multotiens neruos et chor〈-〉
10
das multum timorosos taliter operando extrahunt et distendunt
11
et incidunt. Unde faciunt malas generari egritudines. Ca〈-〉
12
ro namque putrida cum ferro a membro remouenda non est. immo
13
emplastrum ex folijs sicle aut caulis coctis. et calido butyro am〈-〉
14
mixtis. et in modum panis confectio fieri conuenit: et calidum
15
superponendum est. Quod in die multotiens erit mutandum.
16
Postquam autem quod putridum erat ab eo ceciderit: et nigredo vel
17
viriditas nullo modo remanserit: considerandum erit an putre〈-〉
18
factio os ingressa sit vel non fuerit que si ipsum ingressa non
19
fuerit ex his que carnem creant: locus erit medicandus. Sin-
20
autem ipsa os ingrossa fuerit: tunc erit necesse aut ipsum ra-
21
dere: aut aliquam eius partem serrando auferre. aut totum os a
22
iunctura remouere. Sermo autem de hoc est egrediens ab
23
intentione nostri tractatus: quoniam est pertransiens illum. quod ille face-
24
re potest qui non est huius artis: indigens medicante sciente pio.
25
|VI.8|¶ De immobilitate oculi ex niue et qui pre nimia niuis
26
albedine videre non potest. Capitulum .VIII.
27
QUi hanc egritudinem suis pertimescit oculis ac〈-〉
28
cidere: nigris vestiatur indumentis: atque caput pan〈-〉
29
no cooperiat nigro oculisque similiter pannum su-
30
perponat nigrum. Quod ideo fieri conuenit: vt pannum ocu〈-〉
31
lus semper intueatur. Aut in manu pannum teneat nigrum:
32
quem sepe aspiciat. Omnes quoque circa ipsum incedentes
33
nigris sint cooperti vestimentis. ¶ De his preterea que
34
ad hoc in vltimo conferunt est super oculos ligare rem qua
35
parti in suis vti consueuerunt itineribus. Que scilicet ex pilis
36
texitur nigris qui de caudis animalium euelluntur.
37
|VI.9|¶ De adustione et dolore que accidunt in oculo ex fri-
38
gore vel vento. Capitulum .IX.
1
QUandoque in hac dispositione oculo accidit ardor
2
et dolor fortis: ac motionis palpebrarum difficul-
3
tas: et ipsarum grossitudo. Unde oculus fortas-
4
sis sit rubeus: et fortasse obthalmia fortis et mala excita-
5
tur ex ea. Quapropter summopere ab his erit cauendum.
6
Unde oculus quantum plus possibile fuerit: erit operiendus
7
et circa ipsum pannus subtilis inuoluendus. vt ex eo nihil
8
sit discoopertum: nisi quod est valde necessarium. ¶ Faciem pre-
9
terea ad venti oppositione quanto plus poterit: remoueat.
10
Qui etiam si super oculum aliquid ligauerit in quo ante pu-
11
pillam sit foramen: magnum sentiet remedium. Si autem adeo ma-
12
gnum fuerit vt totam circumdet faciem: erit melius et maioris
13
vtilitatis. ¶ Uinum quoque bibere: hoc remouet malum semper.
14
Uaporare autem oculos omni hora in hac dispositione: magnus
15
est error. Oculus namque cum ex embrocatione calefit impedi〈-〉
16
mentum a frigore magis vltimum erit. ¶ Oculo autem si quandoque
17
acciderit hoc quod diximus: confert. vt vaporem aque in qua
18
frumenti pallea bullierit in facie recipiat: aut faciem super
19
sansuci cocti vaporem: aut aneti: aut camomille: vniuscuius-
20
que separatim: ac omnium simul ponat. ¶ De his quoque que ad
21
predicta valde valent: est vt lapides donec rubei fiant ignian〈-〉
22
tur: et in vinum vetus mittantur: et nouum est magis vltimum.
23
Aut vinum super lapides roretur: super cuius vaporem facies
24
erit tenenda. Sternutatio etiam ad hoc remedium affert. Ru-
25
bor autem si oculo acciderit: properandum est vt de vena ce〈-〉
26
phalica velociter sanguis minuatur. Post hec autem in sequen〈-〉
27
ti die balneum ingrediatur. Cui ad comedendum aliquid erit
28
tribuendum et vinum forte et purum ad potandum dandum. Post
29
quorum acceptionem: diu erit dormiendum. Quod si aliquid reman-
30
serit: tunc iteret embrocatonem plus et magis vltime quam fecit
31
et reliquo regimine plus etiam excepta sola flobothomia erit
32
vtendum. Uenter quoque fortiter erit soluendus.
33
|VI.10|¶ De sanatione debilitatis et laboris magni. Capitulum .X.
34
OMnis cui fortis labor ac fatigatio acciderint: cum
35
ad ocium peruenerit: per horam vnam quiescat: deinde
36
balneum ingrediatur. Si autem balneum non inuene〈-〉
37
rit aquam calidam hora vna ingrediatur. Quod et faciat
38
donec caro lenis fiat et rubea. Cuius totum corpus post
1
hec leniter fricetur: et iucture cum pollice quasi compri-
2
mendo palpentur. Postquam si hyems fuerit: ex oleo in quo
3
anetum coctum fuit: aut camomilla: inungendus erit et preci〈-〉
4
pue ipsius iuncture. ¶ Estas vero si fuerit: cum oleo violato
5
idem fiat: deinde vero quiescat et dormiat diu lectique augmen〈-〉
6
tet mollitiem. et plura super se ponat operimenta. Cum au〈-〉
7
tem a somno expergefactus fuerit: ad sui redeat fricatio-
8
nem: et ad balneandi vsum: atque vnguendi. Deinde vero ad
9
suum reuertatur vsum.
10
|VI.11|¶ De preparatione corporis ad ambulandum et regimi〈-〉
11
ne cibi in itineribus. Capitulum .XI.
12
QUi longum vult peragere iter: ante ipsius inceptio〈-〉
13
nem flobothomari: ac medicinam ventris solutiuam
14
sumerere debet. Et precipue si longum fuerit tempus ex quo
15
neutrum eorum peregit. Qui enim iter agere corpore mundifica〈-〉
16
tio voluerit: vix febres euadere poterit. Quod si eas ali-
17
quando euaserit: quia eius corpus dissolutum est: atque cutis
18
rara non euadet exituras: neque pustulas: neque alias apo-
19
stematum species: neque catarrum. Ei quoque studendum est
20
vt consuetudinem suam in eam transmutet consuetudinem qua
21
in itinere eum vti oportet in cibo: aut in somno aut in mo-
22
tu. Si enim in itinere ipsum vigilare necesse fuerit: et ante iti-
23
neris inceptionem vt vigilet niti debet. Similiter comestionis
24
horam ad horam in qua in itinere se posse quiescere sciuerit
25
permutari debet. ¶ Exercitio quoque atque motu plus solito
26
vti conuenit. Et niti vt absque balnei vsu esse possit. ¶ Cum au-
27
tem ire inceperit: de medicinis quibus vti consueuerat secum
28
deferre debet. Usum autem cibi quem in terra sua habuit dimittat
29
vt ex eis quibus vesci solitus erat: nullo modo comedat. Qui
30
cibo multi nutrimenti: et pauce quantitatis vtatur. Neque
31
antequam hospitetur et quiescat comedat. Si autem comestione
32
multum indiguerit: licet parum sumat. non tamen totum cibum sibi neces-
33
sarium: neque totum potum nisi postquam quieuerit accipere presumat.
34
¶ Olera vero precipue atque fructus nullo modo accipiat. Hec
35
enim ventrem absque magno replent nutrimento: et in corpore hu〈-〉
36
mores crudos generant et malos. Si autem in tempore calido eis
37
indiguerit: comedat ex eis sicut iam constituimus. Quod si in
38
nocte necese fuerit ipsum incedere: non erit ei cenandum:
1
sed sue comestionis integritatem vsque in tempus in quo se diu
2
posse quiescere sciuerit: intermittat.
3
¶ A fastidio quoque atque motu ventre pleno omnino absti-
4
nere debet. Hec namque apostemata generant et exituras. Bal〈-〉
5
neo quoque vti cum poterit: conueniat.
6
|VI.12|¶ De ablatione nocumenti ex diuersitate
7
aquarum. Capitulum .XII.
8
DE his que nocumentum ex aquarum diuersitate re〈-〉
9
mouent: est vt non simplices bibantur: sed vt cu-
10
iuslibet mansionis aqua cum aqua precedentis
11
temperetur mansionis ipsam ei ammiscendo. Ad hoc quoque
12
valet aquas diuersas vino aut aceto mixtas: que secum de-
13
ferat bibere. Impedimentum preterea diuersitatis aquarum
14
remouet cepas: ant[*]ant corrupt for aut allia: aut lactucas cum aceto comedere.
15
¶ Uiatori itidem ad hoc confert: lutum sue terre secum de〈-〉
16
ferre: de quo cum quieuerit parum accipiat: et cum aqua mi〈-〉
17
sceat quam sic dimittat donec lutum descendat: et aqua clarifi〈-〉
18
cetur ex qua postea bibat. ¶ Aque autem male in quibus ma〈-〉
19
nifeste cognoscuntur qualitates temperari debent sicut di〈-〉
20
cemus. Aqua grossa et turbulenta clarificanda est: ipsam
21
multotiens de vno vase in aliud mutando. quod si fieri non po〈-〉
22
terit per colatorium quod ex farina tortellarum madefa-
23
cta sit coopertum coletur. ¶ De his etiam que aquam co-
24
lant: est vt bulliatur prius: et postea infrigidetur et coletur.
25
¶ Ex his etiam que ipsam colant est vt in ipsam parum alu-
26
minis iameni triti proijciatur. hoc enim eam cito clarifi-
27
cat atque colat. ¶ Salsa autem si fuerit aqua cum aceto
28
erit bibenda et xilocaracte nabatie in ipsam mittende erunt
29
aut semen mirti. aut sorbe aut lutum chorasceni. Aut qui ea
30
vti volunt: citonia comedant. Citonia enim ab aqua salsa nocu〈-〉
31
mentum remouet. quod si aqua valde fuerit insipida. et oportue〈-〉
32
rit viatorem ea vti ipsam in ollam mundam vitreatam. vel
33
in vas lapideum ponat. cuius orificio ligna ex transuerso sup-
34
ponat. super que vellus lane aut lanam carminatam mun-
35
dam mittat quibus ita peractis ignem sub olla accendat:
36
et quod in illa lana colligitur exprimendo colligat: et
37
quod ab ea manauerit: bibat. ¶ Acetum quoque aque salse
38
saporem reprimit: atque syrupus acetosus ad hoc vtilis
1
existit. ¶ Aqua vero si fuerit stans putrefactionem in se habens
2
admixtam: cum rob de fructibus acetosis misceatur: sicut est rob
3
qui fit de succo vue acerbe: et granatorum et malorum. cum
4
autem aquam illam in potu sumit. omnes calidos cibos dimittat
5
vinumque nullo modo bibat: nisi fuerit cauha. Hec enim aqua
6
stans est id quod velocius generare potest febres quam res alia ali-
7
qua. ¶ Quod si in aqua fuerit amaritudo ei dum bibitur iulep ad
8
misceatur. aut zucharum et comedat dulcia. ¶ Aqua autem si ven〈-〉
9
trem soluerit: ea que ventris sunt constrictiua comedat: et econ〈-〉
10
uerso. Et si in aqua fuerint res minute aut herbe in quibus est
11
acuitas et malitia cibos vnctuosos semper comedat. et ad ipsam
12
colandam sit sollicitus aquam quoque non bibat nisi paralifen.
13
Additio. ¶ Melius dicitur nisi per fidem et est fidem pannus vel
14
aliud quo sic oppilatur os vasis vt per ipsum possit exire vinum vel
15
aquam et precipue si in ea fuerint sanguisuge isto ergo panno
16
debet cooperire os suum et per ipsum traijcere aquam: et
17
precipue si in ea fuerint sanguisuge. ¶ Urina vero si ex aqua
18
restringatur: vinum habens aquam admixtam in qua semen fe-
19
niculi: aut apij coctum fuerit erit bibendum. Aqua quoque si fa〈-〉
20
stidium fecerit cum rob granatorum erit bibenda. Et vt omnia compre-
21
hendam considerandum erit quid ei accidat et ex eius contrario
22
erit regendus.
|VI.13|¶ De mansionibus expeditionum vel eo-
23
rum qui sunt in castris. Capitulum .XIII.
24
ILlis qui sunt in castris si estas fuerit in altis locis
25
atque in collibus manere debent. Tentoriorum quoque
26
hostia ad ventum septentrionalem vertere oportet: atque
27
vnum inter tentorium et aliud magnum est intermittendum
28
spatium. ¶ Bestie quoque quanto plus possibile est elongan-
29
de sunt. ¶ In hyeme autem sic ipsorum regimen huic con-
30
trarium scilicet in locis maneant profundis. et ad montium ac col-
31
lium radices tendant. tentoriorum etiam hostia ad meridiem
32
et orientem vertant. et tentoria adinuicem coniungant. Si vero aer
33
austrinus et humidus fuerit: dieta minuatur ac vinum peni〈-〉
34
tus dimittatur. sed exercitium ad incrementum perueniat.
35
¶ Et si aer siccus fuerit: huic contrarium fiat. ¶ Quod si multi
36
homines ibi egrotent: a castris separati longe maneant:
37
ita vt non super ventum sed sub eo statuantur. ¶ Et si in
38
locis castrorum mala suerint[*]suerint corrupt for fuerint reptilia: quanto plus possi-
1
bile fuerit: inde erunt eijcienda. deinde vero medicamina
2
erunt facienda: que ea a locis illis expellant et interficiant:
3
que dicturi sumus. ¶ Herbe quoque aut arbores male si ibi
4
fuerint ex quibus odores acuti: aut nociui perueniant: com〈-〉
5
buri debent. aut a parte earum super ventum erit sedendum.
6
Cibus preterea aut causa propter quam multi in castris egro-
7
tant: summopere est consideranda et que eis contraria esse
8
possunt adhibenda: aut ipsa penitus admittenda.
9
|VI.14|¶ De regimine mare intrantium. Capitulum .XIIII.
10
OPportet[*]OPportet corrupt for OPortet vt qui per mare vult incedere rob de fru〈-〉
11
ctibus: atque de medicinis quibus vti consueuit se-
12
cum deferat aut antequam mare ingrediatur per ali-
13
quot dies comestionem qua vti consueuit minuere debet quo
14
tempore cibo vtatur. qui sit ex his que stomachum canfortant[*]canfortant corrupt for confortant.
15
¶ Ea quoque die qua primum mare ingreditur. aquam non intueatur
16
sed ea odorare atque comedere paulatim incipiat que nau-
17
seam sedant: que in suo loco nominabimus. Quibus ita ge〈-〉
18
stis: si nausea acciderit: atque vomitus aliquotiens vomere
19
permittendus erit. Hoc namque ei non nocebit. Si autem illud mul〈-〉
20
tiplicatur: de rob fructuum quasi sorbendo ac quasi lambendo
21
bibat: et sumach ac granatorum grana. et his similia ei tribuan〈-〉
22
tur. Quod si superfluus eum grauiter inuaserit vomitus: cum
23
medicinis colerice passionis curetur.
24
|VI.15|¶ De prohibitione generationis pediculorum et de destru〈-〉
25
ctione eorum qui generati sunt. Capitulum .XV.
26
ALiquando ex mutatione aque: et ex multo labore:
27
et ex sudore: atque ex sorditie: et paucitate balneandi:
28
et mutandi pannos: contingit corpus et pannos pedicu〈-〉
29
lis repleri. Hec quoque sunt res que viatori necessario accidunt.
30
De illis vero que ista prohibent est vt studeat in vsu balnei et la〈-〉
31
uacri: et vt pannos mutet quanto plus potest: et proprie vt pannus qui
32
carni adheret sit lineus: tarde enim repletur pediculis. ¶ De
33
illis autem que eos qui sunt generati interficiunt: est argentum
34
viuum extinctum quando oleo admiscetur: et ex eo cingulum ex filijs la-
35
neis inungitur quod super se aliquis appendit: aut quo cingitur: aut fo-
36
lia azedaract: vel oleandri in oleum mittantur ex quo patiens in〈-〉
37
ungatur: aut corpus singulis decem diebus ex arsenico rubeo:
38
et stafisagria: atque condisi: et baurach cum aceto epithimetur.
1
quod postquam quasi per horam vnam sic dimissum fuerit cum
2
aqua calida lauetur. ¶ Panni preterea cum condisi: aut lupinis
3
vel folijs zadaract: aut artanitha: suffumigentur. Patiens
4
quoque ex oleo in quo terra argenti viui posita fuerit: aut in
5
quo condisi missum fuerit: inungendus erit.
6
|VI.16|¶ De illis que prohibent soob id est mutationem que fit in
7
facie a sole vel vento. Capitulum .XVI.
8
EX horum numero est: vmbram facere et faciem ex pan〈-〉
9
no operire. Quod si fieri non poterit. dragagantum et amilum
10
atque gummi arabicum: et psilij mulcillago: ac seminis
11
citoniorum mucillago sumantur: et cum albugine oui: aut cum
12
succo portulace misceantur: et facies in itinere epithimetur.
13
Cum autem quieuerit lauetur. Et si hoc fiat aut ex vnoquoque
14
per se: aut ex omnibus simul. ad hoc valebit. ¶ Ad hoc etiam
15
confert tortellas in aquam infundere donec dissoluantur.
16
ex quibus facies epithimetur: aut epithimetur ex albumine oui et
17
dragaganti. ¶ Si autem faciei color mutatus fuerit: confert ei vt
18
in nocte epithimetur ex ceroto quod fit ex cera et oleo que ad
19
solem per omnes dies caniculares morantur: et cum adipe gal〈-〉
20
line et farina ciceris. ¶ Quod si mutatio coloris saciei[*]saciei corrupt for faciei fuerit
21
multa: ex sinapismatibus que in tractatu de decoratione
22
nominauimus curanda erit.
23
|VI.17|¶ De illis que prohibent fissuras calcanei. Capitulum .XVII.
24
FIssure in calcaneo atque in inferioribus pedis par〈-〉
25
tibus fieri prohibentur: si pes in aqua vehementer
26
calida teneatur donec molescat. et postquam de aqua
27
extractus fuerit dragagantum tritum vt alcohol desuper puluerizetur:
28
deinde fortiter fricetur. Remouebitur enim et prohibebit
29
calcaneum findi: et ex pice liquida epithimetur: aut pannus
30
oleo infusus pedi superponatur et semper sit calciatus: et a
31
puluere sibi caueat. ¶ Et etiam multum confert: vt sepum
32
caprinum sumatur et liquefiat cui parum gallarum tritarum
33
vt alcohol desuper puluerizetur. Quod postea dum liquidum
34
fuerit vel molle in antiquis ponatur fissuris. ¶ Malis quoque
35
fissuris que in carnem penetrant: confert vt merdasengi triti.
36
.ß. sumantur .ʒ. que cum olei .ʒ.XX. mixte in cocleari ferreo co〈-〉
37
quantur: et tunc frequenter moueantur: donec fiat vt alki-
38
tran cui postquam tale fuerit .ʒ.III. pondus degalbano quod voca〈-〉
1
tur befart addatur: et coquatur donec spissum fiat. Cum au〈-〉
2
tem infrigidatum fuerit fiet vt pix liquida. de quo calido et
3
liquido super fissuras cadendo distilletur. ¶ Antique etiam
4
fissure vsque ad carnem penetranti auxiliatur: vt sandaraca
5
et oleum de seminibus lini sumantur et mixta coquantur donec
6
inspissentur: et guttatim desuper fundantur. ¶ Aut adeps
7
pedum sumatur: cui parum galbani addatur: et deinceps pa〈-〉
8
rumper coquatur donec ingrossetur: postea administretur.
9
Oportet etiam vt antequam fissure sanari incipiant in aquam mit-
10
tantur calidam donec mollescant: et mundificentur. postea
11
vero abstergantur et desiccentur: et sic cum medicinis curentur.
12
deinde pes post medicationem calcietur.
13
|VI.18|¶ De excoriationibus que accidunt ex equitatione vel cal〈-〉
14
ciamentis. Capitulum .XVIII.
15
CUm aliquis corporis locus ex vectatione vel ex alia
16
causa excoriabitur exigitur vt statim postquam quieue〈-〉
17
rit: ex multa frigida aqua tandiu roretur: donec
18
eius calor sedetur. quo facto discooperiatur locus et flabel〈-〉
19
letur. Quod si possible non fuerit panni linei in aqua rosata infrigi〈-〉
20
data infusa desuper ponantur. atque deinde cum locus tepe-
21
re inceperit: iterum panni madefacti superponantur. Postquam
22
autem quod ex caliditate et acuitate existit in eo quieuerit
23
ex litargiro trito cum aqua rosata mixto epithima fiat. Ar〈-〉
24
dor autem et dolor si remanserint: cum vnguento de cerusa
25
curentur. ¶ Uesice vero que ex strictura calciamenti fiunt:
26
prius sunt scindende: et postea in aqua rosea rorande. Dein〈-〉
27
de ex licio et acathia epithimande: aut ex bolo armeno: aut
28
ex gallis cum aqua fricatis: aut balaustie bene trite desu-
29
perponantur.
30
|VI.19|¶ De casu et percussione que fiunt in capite vel in alia par〈-〉
31
te corporis. Capitulum .XIX.
32
SI ex casu de animalis dorso aut ex alio casu capiti
33
aut alij parti corporis euenerit percussio: optimum est vt
34
patiens ex parte contraria statim flobothometur: et a car〈-〉
35
ne abstineat: et precipue a vino. Locus quoque epithimetur: aut em-
36
plastrum ex confortantibus ei superponatur. ¶ Quod si ex casu in capite
37
fuerit lesio: ex vena que vocatur cephalica flobothometur. post flo
1
bothomiam vero capiti acetum mixtum cum oleo roseo quod ace〈-〉
2
tum sit triplum superponatur. Pannus quoque in aqua rosa-
3
ta infusus desuper mittatur. Patiens vero aqua ordei in mane et
4
iuxta noctem est potandus. qui per tres dies nihil aliud sumat
5
donec sit securitas: quod apostema calidum in parte cerebri non〈-〉
6
oriatur. ¶ Signum autem quod loca ista atque cerebrum sint sana
7
est quod intelectus non turbatur. Qui si post casum turbatus
8
fuerit: oportet vt sanguinis tunc maior fiat extractio: et ca-
9
put ex aqua rosata: et oleo roseo cum aceto vini infundatur
10
Post hec etiam folijs mirti: et balaustijs: et corticis granato〈-〉
11
rum in aqua et aceto vsque quo dissoluantur coctis: parum musci: et
12
gallie et xiloaloes ac calamus aromaticus admisceantur: ex
13
quibus omnibus cum aceto et aqua et vino veteri ac stiptico coniun-
14
ctis: quidam quasi emplastrum conficiendo fiat. et capiti vt empla〈-〉
15
strum superponatur. Uenter quoque ex succo fructuum: aut leui
16
enemate soluatur: eiusque extrema fricentur. ¶ De his preterea
17
que moto cerebro valde conferunt: est vt patiens gallinarum
18
cerebella edat. De quibus post diemtertium quantum sumere po-
19
terit: ei tribuatur. Ante enim sola ordei aqua in potu vtatur:
20
cui parum succi granati muci sit admixtum. Hoc enim ad hoc
21
quod hic volumus melius existit. ¶ Lesio autem que ex casu ac-
22
cidit: si in pectore et in illis partibus fuerit: ex vena basilica
23
flobothomia facienda erit: eiusque regimen subtiliandum. Quod si
24
sanguis sputum: aut vomitus: aut mictus: aut eius cum egestio〈-〉
25
ne exitus acciderit: ex medicinis quas modo nominabimus ali〈-〉
26
qua in potu detur. Si autem ista diu perseuerauerint: eorum cura-
27
tionis perfectionem sume ex locis in quibus has nominabimus
28
egritudines. Signum vero an fortis lesio ex casu sit in capite:
29
est intellectus turbatio. Istud enim erit mensura fortis lesionis
30
in capite: aut debilis. ¶ Lesionis autem pectoris: aut ventris
31
ex casu: est mensura angustationis attrahendi aerem: et exitus san〈-〉
32
guinis signum. ¶ Medicamen quod ad bibendum datur: cui casus
33
aut fortis accidit percussio. ℞. reubarbari seni partem .I. ru-
34
bee lacce mundate. boliarmeni. aut terre sigillate: omnium
35
ana partem mediam. Dosis huius medicine sit a duabus .ʒ. vsque
36
ad quattuor. cum aqua in qua cicer infusum fuit. Hic autem
37
ad comedendum tribuantur: mes: et rizi. et lentes et cicer.
38
¶ Medicamen ad fortem casum: et ad vehemens sanguinis
1
sputum. Mumia et bolum armenum: aut terra sigillata cum
2
parua vini stiptici quantitate ad potandum dentur. ¶ Epithima
3
ad percussionem et ad remotionem carnis de loco suo. ℞. mu〈-〉
4
gath. mes excorticatorum partes equales: boliarmeni partem
5
mediam achathie: aloes ana quartam vnius partis. Conspergan-
6
tur omnia ex aqua mirti: ex quibus locus debilis epithimari conue-
7
niet. ¶ Aliud epithima ad casum quando cum eo febris et aposte-
8
ma calidum fuerint. ℞. rosarum rubearum lentium excorticatarum:
9
bolearmeni: sief: memithe: sandali: faufel: ex his omnibus cum
10
aqua rosata collectis: epithima fiat. ¶ Medicamen quod ei da〈-〉
11
tur ad potandum: a quo sanguinis multitudo aut ex percussio-
12
ne: aut ex casu fluit. Recipe charabe. boliarmeni: balaustie.
13
sanguinis drachonis: lacce partes equales. Ex his autem col-
14
lectis .ʒ.III. ad potandum tribuantur cum vna vncia aque in qua
15
sumach fuit fusum: et opij recentis sexta parte .ʒ.I. istud enim
16
ilico sistit sanguinem. Patiens quoque stiptica comedat. ¶ Me-
17
dicamen ad leuem carnis motum et debilitatem quod confortat et do-
18
lorem sedat: locus ex oleo roseo inungatur cui desuper puluis
19
mirti spargatur: et mediocriter ligetur: Uestigia autem viri〈-〉
20
dia que post percussionem aut casum permanent curentur ex me-
21
dicinis que sunt in tractati vbi decorationem nominauimus.
22
¶ Completus est tractatus sextus gratia dei.
23
|VII|¶ Tractatus septimus .XXVII. continens capitula.
24
Capitulum .I. de collectionibus et ag〈-〉
25
gregationibus doctrine
26
chirurgie.
27
Capitulum .II. de molificatione du〈-〉
28
ricei que remansit in mem-
29
bris post chirurgiam.
30
Capitulum .III. de collectionibus et ag-
31
gregationibus sanationis vul〈-〉
32
nerum et apostematum.
33
Capitulum .IIII. de medicinis gene-
34
rantibus carnem.
35
Capitulum . III[*]III corrupt for V. de medicinis minuen〈-〉
36
tibus carnem superfluam.
37
Capitulum .VI. de his que consolidat
38
vulnera.
39
Capitulum .VII. de his que aperiunt ma〈-〉
40
gna apostemata. et ne cum
41
ferro aperiantur excusant.
42
Capitulum .VIII. de scrofulis.
43
Capitulum .IX. de cancro.
44
Capitulum .X. de carbunculis.
45
Capitulum .XI. de apostemate calido.
46
Capitulum .XII. de apostemate molli.
47
Capitulum .XIII. de apostemate duro
48
Capitulum .XIIII. de glandulis magnis
49
Capitulum .XV. de nodis glandulosis.
50
Capitulum .XVI. de formica.
51
Capitulum .XVII. de igne persico.
52
Capitulum .XVIII. de adustione ignis
53
et aque et olei bulientis.
1
Capitulum .XIX. de panaritijs.
2
Capitulum .XX. de exitu sanguinis
3
a vulnere.
4
Capitulum .XXI. de flobothomia.
5
Capitulum .XXII. de ventosis.
6
Capitulum .XXIII. de sanguisugis.
7
Capitulum .XXIII. de vena medene.
8
Capitulum .XXV. de extractione te-
9
lorum et spinarum.
10
Capitulum .XXVI. de plagis capiti et
11
fractura cranei.
12
Capitulum .XXVII. de deceptoribus.
13
|VII.1|¶ De collectionibus et aggregationibus
14
doctrine chyrurgie. Capitulum primum.
15
PLerique eorum qui hanc exercent artem et dicuntur
16
restauratores: non bene eam exercent: neque sapien〈-〉
17
ter: neque sub certa radice ad quam redditio fiat.
18
immo maior eorum pars casualiter operatur: et si-
19
cut ab alio edocti fuerunt. Raroque inuenies eorum
20
aliquem qui huius artis libros legerit: aut qui eam a magistro qui
21
nouit litteras didicerit: immo qui maxime eam exercent sunt idiote
22
et rustici: et stolidi. Ideoque propter sue stoliditatis causam: egritu-
23
dines pessime in hominibus generantur. ¶ Nos vero huius artis
24
summas atque aggregationes tales referremus: quas cum ali-
25
quis astutus meditatus fuerit: poterit secundum hanc artem quicquid volue〈-〉
26
rit optime operari. In primis quoque de regimiue[*]regimiue corrupt for regimine diete: et post
27
de extensione: et rectificatione: ac ligaturis: et de facturis rum-
28
pentibus. in quibus tenues ossium partes: et acute: necnon diuisa
29
frustula conspiciuntur. Et postremo de dislocatione tractabi-
30
mus. ¶ homines stolidi precipiunt: vt quicunque fracturam aut dislo〈-〉
31
cationem aut carnis contusionem perpessus fuerit cum alachisat:
32
nutriatur et asahith. ¶ Asahith siue assabith sunt pultes
33
multum spisse ex aqua et farina: et ex carne assata in veru aut
34
in prunis: et bibat vinum. Nihil autemem est quod apostematis cali-
35
di generationem velocius afferat: quam regimen hoc. ¶ Oportet
36
autem ex quo infirmo fractura: aut dislocatio: aut carnis con-
37
tusio acciderit: regimen per aliquot dies subtiliari. Cuius
38
etiam venter si ipse fortis fuerit: erit soluendus et ipse simili-
39
ter flobothomandus quemadmodum dicturi sumus. Quod ideo
40
fieri conuenit: vt sit securus quod materia ad locum non fluat
41
que magna apostemata atque putrefationem generare possit.
42
¶ Postquam autem dies aliquot preterierint: et securus fue-
43
rit quod apostema calidum non accidat egro precipe vt ad regi-
44
men quo consueuerat vti reuertatur si eius egritudo dislocatio
1
fuerit: aut carnis contusio. Qui autem fracturam patitur visco-
2
sitas atque grossities eius sanguini sunt addende: vt natura ma-
3
teriam habeat paratam: ex qua porus fracturam ligans generetur.
4
Ex his autem que hoc operantur est frumentum adco coctum: vt quasi
5
plus videatur et etherith. Capita quoque ac pedes animalium: necnon
6
edorum: agnorum et vitulorum coria: et vaccarum ventres: atque oua
7
et rizi: ac pisces recentes: et horum nutrientium similia in quibus sunt
8
grossitudo et viscositas: de quibus in hoc tempore comedere debet
9
Et post eorum acceptionem vinum bibere grossum. Ex hoc enim
10
regimine fractura melius et velocius ligari poterit. In prin〈-〉
11
cipio tamen olera frigida et musaguarat tantum comedere debet. et
12
carnem auium: et edinam. ¶ Uinum autem nullo modo ap-
13
propinquare presumat. ¶ Cum vero distendere ac rectificare
14
necesse fuerit: oportebit vt ita in vltimo leuiter fiat: quati-
15
nus dolor quanto minus possibile est sentiatur. Nihil enim
16
plus affert apostema quam dolor. ¶ Horum autem stolidorum plerique loca
17
debilia distendunt et rectificant: vbi etiam magnum nituntur
18
facere sonitum: quatinus vulgus eos bene operari putet. At
19
vero non oportet vt cum iunctura in qua non est dislocatio dolet
20
prematur ac distendatur aliquo modo: immo emplastrum quod di〈-〉
21
cturi sumus ei super ponendum est: atque ligatura adeo suauis
22
facienda: vt ex ea nullus sentiatur dolor. ¶ Istorum preter-
23
ea medicorum plerique decipiunt vulgus. Cum enim in mem-
24
bro fuerit dolor quod fractura aut dislocatio in eo sit dicere
25
presumunt. Sed fracture et dislocationis adeo est causa ma-
26
nifesta: quod occultari non potest. Ex hoc enim sequitur quod figu〈-〉
27
ra membri cum torquetur: et cutis ex vna parte fit gibbosa
28
et ab alia concaua. quapropter si quis diligenter considera-
29
uerit: impossibile est vt occultetur ipsi qui illud considerat
30
nisi in iuncta adiutorij cum humero aut anche cum coxa
31
fuerit dislocatio. Caput namque adiutorij quando disloca-
32
catur: concauitatem que est sub ascella ingreditur.
33
¶ Caput itidem coxe carnem glandosam que est in inguine
34
a parte anche intrat. Unde cum multa ibi sit caro: contorsio
35
non est ibi valde manifesta. ¶ Signum tamen quod iuncture
36
humeri dislocationem seper committatur: est rotunda emi〈-〉
37
nentia: que sub ascella accidit: et cum tangitur digitis sen-
38
titur. ¶ Dislocationis similiter que anche accidit: signum
1
est eminentia exterior: et in inguine: et quod egro non prepara〈-〉
2
tur vt expandat iuncturam que est inter crus et coxam ne dum iunctu〈-〉
3
ram dislocatam. ¶ Fractura autem nisi minima fuerit cum eam
4
manu diligenter inuestigaris gibbositas ab vna parte et con-
5
cauitas ab alia non occultabitur: crepitantisque ossis sonum perci-
6
pies cum ipsum manu attractaueris. Cum autem in loco non mani〈-〉
7
festa contorsio: neque gibbositas: neque concauitas fuerit: neque
8
cum locus manu inuestigatur ossis crepitatio percipietur: non dis-
9
locatio neque ossis fractura que extensione aut forti indigeat com〈-〉
10
pressione ibi erit. Non est enim ibi nisi aut carnis contusio:
11
aut fractura minima. Quapropter distendendo nullo modo
12
est motio facienda. Extensio namque loco maiorem generat an-
13
gustiam vnde in hoc maior contingit error. quapropter si aliquis
14
stolidorum in his locis extensione aut compressione vti volue-
15
rit: prohibendus erit ab hoc. Sed precipiendum est vt locus
16
leniter palpando iungatur et post suauiter ligetur: ne inde do-
17
lor sequatur. Nihil enim amplius hoc est faciendum. ¶ Ego
18
vero vnius istorum deceptorum stoliditatem vidi ex qua vehe-
19
menter miratus fui. ¶ Quidam namque forte super locum qui
20
est in medio adiutorij cecidit et dolere cepit: vnde paruum ibi ce〈-〉
21
pit oriri apostema. Quod cum predictus vidisset stolidus:
22
ipsius adiutorium esse dislocatum dixit. In quo etiam hoc tantil-
23
lum sapientie non erat: vt dislocationem sciret non posse accide-
24
re nisi iuncture: et non in ossis medietate. Quamobrem se pre-
25
parauit ad os ex vtraque parte fortiter extendendum. quod ipsum face-
26
re non permisit immo locum ex oleo roseo perunctum trita mir-
27
to puluerizaui: atque post hoc suauiter ligaui. et ex alterius
28
partis brachio flobothomaui. Postquam vero dies aduenit ter〈-〉
29
tia: ligaturam remoui: et quod non ampliori indigeret cura cogno〈-〉
30
ui. ¶ Uerbum autem de hoc quod vnumquodque corporis membrum de
31
extensione et rectificatione atque ligatione: necnon ex reliqua
32
indiget curatione donec eius compleatur sanitas: extra hu-
33
ius nostri libri mensuram et ipsius intentionem reperitur. In hu-
34
ius nanque inquisitione istius nostri tractatus: multiplicibus
35
multis indigeremus atque postea esset necessarium vt quomo〈-〉
36
do opus fiat oculis videretur. Nos quoque in hoc nostro li-
37
bro non intendimus nisi ea que cum homines boni ingenij
38
legerint. et in ipsis mediati fuerint licet medici non sint bonis.
1
tamen medicis equiparari poterint. Ligatur autem cum fit oportet
2
vt locus fracture tribus aut quattuor cingatur fascijs. quarum
3
prima ad partem tendat superiorem: que sit fortior cinctura super locum
4
infirmum existens: a quo cum separari ceperit. suauiter relaxari
5
incipiat. et quanto magis ab infirmo elongatur loco: tanto magis
6
lenta fiat. Hec autem ligatura taliter protendenda est. donec sane
7
partis maximam occupet quantitatem. ¶ Post hoc autem alia su-
8
matur fascia que prius loco superponatur infirmo. et deinde descen-
9
dendo ad partem tendat inferiorem. cuius strictura aut relaxatio
10
vt in prime fascie obuolutione diximus fieri conuenit. ¶ Inter
11
has vero ligaturas a stelle sint locande. quatinus membrum per eas
12
rectificetur. ne gibbositas aut concauitas in ipso remaneat. dein〈-〉
13
de vero totum istud alia inuoluendum est fascia. ipsum suauiter cingen〈-〉
14
te. cuius inuolutiones vbique eqnales[*]eqnales corrupt for equales esse conuenit. Super quam etiam
15
astelle sunt ponende. et cum alia fascia sunt ligande cuius strictu-
16
ra in omnibus locis aliarum equetur stricturis. hec autem omnia desuper
17
filis ligentur ligature hic modus esse debet. ¶ Deceptores autem
18
ligature principium in sanis faciunt locis. vbi ligando vehemen〈-〉
19
ter constringunt. deinde relaxando ad locum descendunt infirmum.
20
qui ligature modus pessimus est et omnibus deterior. Sanguis
21
namque a duabus compressus partibus ad locos transmittitur infir-
22
mos in quibus apostemata et vulnera generantur. vnde herpes estio〈-〉
23
menus et herisipila atque putrefactio eis multotiens accidunt.
24
¶ Ligationis autem mensura talis esse debet que infirmo nullum in〈-〉
25
ferat dolorem nisi paruissimum. nec etiam adeo sit relaxata vt eger
26
nullo modo eam sentiat. Quod si ex ligatura apostematis initium: aut
27
fortis acciderit dolor: ita vt viride fiat ex ea quod est extra li〈-〉
28
gaturam atque sanguine impleatur ilico erit soluenda et eius constri-
29
ctio minuenda. ¶ Et si infirmus in loco ligature fortem sentiat
30
pruritum atque nocibilem soluatur. et locus ex aqua infundatur que
31
ita calida fit vt ex ea delectetur. quod fieri conuenit donec pruritus
32
sedetur. postquam autem locus per vnam fere horam sic permanserit cum
33
suis ligetur fascijs. que aceto et aqua rosata. ac oleo rosato simul
34
mixtis et optime motis sint infuse. ¶ Temporis vero ligature
35
mensura hec est. Oportet enim vt in principio singulis soluatur
36
diebus. et precipue si apostema aut dolor ibi fuerit. Quod si istorum
37
neutrum ibi consistat: non erit solutio facienda: nisi duobus aut
38
tribus intermissis diebus. excepto si res aliqua euenerit. pro
1
qua solutio necessaria fiat vt est dolor aut pruritus. ¶ Si autem
2
aliquanti dies preterierint in quibus ligatura non soluatur et non
3
apparuerit ibi apostema neque calor. neque ardor. non soluatur nisi
4
post quattuor aut quinque dies. Et quanto plus tardius solue〈-〉
5
tur. tanto plus ad consolidandum aptior erit. Oportet preterea
6
vt cum priuis accidit egritudo ligatura sit relaxata. ne dolorem
7
faciat nocumentum inferentem. Postquam autem dies quinque vel pau〈-〉
8
lo plures preterierint et ab apostemate locus securus fuerit.
9
ligatura paulatim strictior esse incipiat. cum vero multi transie〈-〉
10
rint dies et fractura consolidata fuerit. et fuerit necesse vt ca-
11
ro fracture superposita coaguletur. oportebit etiam tunc vt liga-
12
tura paulatim relaxetur. et dieta augmentetur sicut diximus.
13
¶ Qportet autem vt astelle super aliquod quod mollitiem habeat
14
ponantur. et vt earum extremitates nihil attingant: vbi non sit
15
res mollis: atque vt maior ex eis et grossior in parte locetur:
16
ad quam os declinauerit. ¶ Cum autem in fractura frustra ossium
17
carnem vulnerauerint oportet vt fascia prima non super ipsum
18
vulnus. sed iuxta ipsius os ponatur: atque duris fascis inuolua〈-〉
19
tur: cuius inuolutio ascendendo ad partem tendat superiorem.
20
Alia quoque fascia iuxta os vulneris a parte inferiori est po〈-〉
21
nenda. que descendendo inferius tendat. Os vero vulneris
22
discoopertum dimittatur. ¶ Ligatura etiam tota mollior sit et
23
parum plus relaxata: que quotidie est soluenda: aut duobus
24
intermissis diebus. Ori autem vulneris cotum superponatur do-
25
nec cum virus minui incipiet. et locus ab apostemate fuerit se〈-〉
26
curus. calorque remotus fuerit. vnguentum carnis generatiuum quod
27
dicturi sumus. vulneri superponatur. ¶ Fracture vero in quibus
28
sunt ossium partes astellis similes que cutem non fregerunt nisi
29
vehementer stimulent rectificande erunt et stringende: qnan〈-〉
30
to[*]qnan to corrupt for quanto magis possibile fuerit: palpando eas et leuiter ligando.
31
quod si stimulauerint atque vehementem intulerint dolorem ligan〈-〉
32
de non erunt. Generabunt enim apostemata ac putrefactio〈-〉
33
nem in toto osse. Uerum locus tunc scindendus erit. et si astel〈-〉
34
le ab osse separate fuerint extrahende erunt. Quarum si se-
35
parate non fuerit extremitas acuta que stimulat cum ser-
36
ra erit secanda. et deinde cum medicinis fracturarum rumpen-
37
tium erunt curande. ¶ Oportet etiam vt dislocationes cum acci〈-〉
38
derint: ilico ad locum reducantur proprium antequam apostema
1
ibi fieri incipiat. Si enim dislocatio in principio sui dimis-
2
sa tandiu sic permanserit donec apostema ibi fieri incipiat:
3
non erit ingeniandum: vt in toto hoc tempore ad suum reducatur
4
locum. Nam si dum taliter fuerit extendatur. egroto plerumque
5
accidet spasmus. Ex his autem intentionibus atque summis quas
6
diximus. cum non congrue obseruantur. pessimum accidit infor〈-〉
7
tunium: cui nemo succurrere potest. Quapropter si chyrurgi〈-〉
8
cis qui nihil sciunt preceperis. vt ab omnibus istis sibi caueant:
9
ab eorum liberaberis malo. et eorum opera tibi erunt profutura.
10
|VII.2|¶ De mollificatione duritiei que remansit in membris
11
post chyrurgiam vel restaurationem. Capitulum .II.
12
PLerumque post fracture rectificationem aut disloca-
13
tionis ad suum locum reductionem durities atque con-
14
strictio in membris remanere consueuerunt. que
15
multotiens nociue existunt membri motum prohibentes.
16
Hoc quoque proprie accidit cum predicte res iuxta iunctu-
17
ram fuerint. has aurem oleum et aqua calida cum locus mul〈-〉
18
totiens manibus fricatus fuerit. atque aqua calida ab alto per
19
fistulam defluens loco superfusa fuerit et adipes ac medulle quando
20
ex eis fit emplastrum mollificant. ¶ Est etiam cum ex predictis medi〈-〉
21
cinis medicamen componitur. cuius effectus simplicium opera-
22
tione fortior existit. ¶ Medicamen stricturam et duritiem que
23
est vt corda: et tentionem leniens. ℞. cere citrine. adipis ana-
24
tis resoluti et colati ana .℥.I. olei de lilio .℥.VI. medulle vacci-
25
nis cruris .℥.II. et his commixtis fiat medicamem. ¶ Aliud me-
26
dicamen fortius membris que constrictioni sunt propinqua conferens.
27
℞. fecis olei de lilio fecis olei de seminibus lini: bdellij ana
28
.℥.I. storacis galbani. oppoponacis. amoniaci. omnium ana .℥.ß.
29
adipis vrsini .℥.II. Quod si adeps vrsi non inueniatur loco eius
30
adeps anatis. aut galline ponatur. Et etiam in hac intentione me〈-〉
31
lius est: vt adeps porci loco supradictorum adipum mittatur. dein〈-〉
32
de gumme in mortario cum paucovino dissoluantur. quibus valde
33
mollificatis alia admisceantur. et in mortario donec vnum fiant
34
agitentur. ¶ Aliud bonum habens odorem: delicatis congruens.
35
℞. cere citrine .℥.I. olei de ben .℥.VI. masticis nigri storacis.
36
ana .℥.ß. Ex his commixtis fiat medicamen.
37
|VII.3|¶ De collectionibus et aggregationibus sanationis
38
vulnerum et apostematum. Capitulum .III.
1
DIspositio scriptorum huic arti propinqua est dispo〈-〉
2
sition[*]disposition corrupt for dispositione restauratorum quam nominauimus in paucitate
3
scientie radicum et canonum: quibus curationis rectifi-
4
catio competens redditur. Quapropter de his principis hic
5
oportet nos dicere illud quo a magno errore qui ex eorum contin〈-〉
6
git curatione conseruatio fiat. Dicimus igitur quod cum vulnus
7
paruum fuerit possiblle[*]possiblle corrupt for possibile est vt quando ligatura ipsum capit: occur〈-〉
8
rant sibi adinuicem partes: et continuetur eius concauitas tota
9
Non enim alia indiget curatione: nisi vt duarum astellarum au〈-〉
10
xilio sustentetur atque ligetur ligatura que a duobus incipiat
11
capitibus. ¶ Eger quoque a repletione et vino omnino custodia-
12
tur: et nepilus aut vnguentum inter labia illius cadat cauen-
13
dum est. Hec namque consolidationem fieri non permittunt. istorum
14
autem stolidorum plerique: his que diximus contraria operantur. Ponunt
15
enim in vulnere oleum: infirmo carnem et pultes grossas et du〈-〉
16
ras comedere precipiunt. Unde egroto apostema malum atque virus
17
in vulnere acquirunt: quod longo durabit tempore ex quo fortas-
18
sis membrum ad putrefactionem deueniet: et precipue in estate
19
licet vulnera que diximus sola ligatura sanari possent: ab
20
vno die vsque ad tres: nulla alia indigens medicina. ¶ Uul-
21
nus autem cum magnum est atque profundum: indiget tunc vt cum me〈-〉
22
dicinis quas nominabimus que sunt carnis generatiue sanetur: et
23
vulnus ab apostemate custodiatur ita vt loco cui accidit pannis ace〈-〉
24
to et aqua infusus superponatur. et epithimatibus frigidis epi〈-〉
25
thimetur: et singulis horis infrigidetur. et precipue si calor ac
26
dolor tibi fuerint: et sanguis paucus ex eo manauerit.
27
Nam in hac dispositione oportet vt infirmus ex parte contraria flobothometur
28
totumque corpus: necnon totum ipsius regimen infrigidanda erunt.
29
¶ Quod si vulnus profundum et non amplum fuerit: cauendum
30
erit ne vnguentum quod ipsius continuet os: superponatur. Os
31
namque vulneris profunditate nondum consolidata si continuetur:
32
multum in eo adunabitur virus: quare vt ipsum iterum operiatur
33
oportebit et membrum fortasse interim putrefiet: ac vulnus
34
malum et pessimum ibi fiet. Quapropter in huiusmodi vulneris ore
35
coctum erit ponendum. Si autem vulneris consolidationem propara〈-〉
36
re videris butyro aut oleo ipsum infunde. Et exhinc quidem
37
predicti errauerint stolidi: quando oleum in vulneribus quorum omnium
38
incarnatio erat possibilis posuerunt. ¶ Oportet preterea vt omnia
1
medicamina que huiusmodi immittis vulneribus aut tentis ad〈-〉
2
hereant aut per auliscum id est instrumentum inijciendi inijciantur.
3
Cum autem vulnus profundum fuerit et ipsius os amplum obseruan〈-〉
4
dum erit vt si vulneris os non vehementer coartat ligatura
5
suatur: tunc oportebit. Et contingit illud plurimum cum vulnus
6
in corporis tendit latitudinem. Ligature vero vehementior
7
inuolutionum et retentio sint apud vulnus perfundum et ea-
8
rum lenior sit apud ipsius os. Membrum quoque tali est fi-
9
gurandum figura: vt vulnus sit inferius: quatinus virtus ab
10
ipso fluere possit. Quod si illud impossibile fuerit: oportebit
11
tunc vt vulnus in die secundo aut quarto consideretur. Cuius profun〈-〉
12
ditas si minui inceperit: et neque virus neque putredo multa
13
ibi contineri inueniatur: curatio non erit mutanda. Si autem
14
virus ab inferiori ad superiorem vlceris partem: ad ipsius videlicet
15
os: cum impresseris manare conspexeris: conuenientius est vt in
16
inferiori loco ibi existente ipsum inferius perfores: apud finem
17
profunditatis vlceris: quod ideo fit vt virus iter. vnde possit ma-
18
nare habeat. Infirmi quoque regimen in cibo: prout in capi-
19
tulo de algebra dicimus ordinetur: atque subtilietur: et a princi-
20
pio vulneris cum accidit: per aliquot dies infrigidetur.
21
¶ Ipse quoque si repletus fuerit erit flobothomandus: et sol-
22
uendus si longum fuerit tempus ex quo non fuerit solutus: ideo vt
23
reddatur securus: ne apostema accidat. Deinde vero ipsius regimen
24
paulatim secundum dierum processum erit ingrossandum: ideo vt car〈-〉
25
nis natiuitas augmentetur. ¶ Oportet etiam vt cum exiture ma-
26
ture fuerint: et apertione indiguerint: perforentur in inferiori
27
loco que in ipsis inuenietur et interiori et magis gibbosi: si
28
possibile fuerit. Apertio tamen in corporis longitudinem
29
et no ipsius latitudinem: cum in membris fit extensis que non
30
curuantur et dilatantur tendat. in his vero locis que curuan-
31
tur et extenduntur: incisio secundum ipsius loci curuationem et exten-
32
sionem tendere debet. ¶ Oportet etiam vt cum exitura in loco vbi venarum
33
est multitudo fuerit: aut circa iuncturas: incisio propere fiat.
34
Si enim in huiusmodi locis incisio cum tarditate et non velociter fiat
35
os quandoque exterius eminebit: et iuncture ligamentum discoope〈-〉
36
rietur. ¶ Carnosa autem loca bonum est vt sic dimittantur: do-
37
nec bene sint matura. Si enim antequam bene sint matura perfo〈-〉
38
rentur virus ab eis diu manabit atque vlcus multa sorditie
1
ac putredine abundabit. Labia quoque eius quandoque atque ipsius
2
profundum dura fient: ipsum que vulnus pus et virus continuo
3
emittet. Quod si exitura maxima fuerit totum eius virus non su〈-〉
4
bito est retrahendum ne egro superueniat sincopis. sed pau-
5
latim erit extrahendum et precipue si eger fuerit debilis.
6
¶ Uulneris autem sanitas tardatur aut propter sanguinis pe-
7
nuriam que est in corpore: aut propter eius malitiam aut quia in-
8
tus vel super ipsius labia caro dura existit: cuius causa caro
9
non nascitur: aut quia ibi est caro mala: aut quia os vel multa pu〈-〉
10
tredo est intus aut medicamen quo curatur: non est eis conueniens
11
aut quia vulnus in seipso est profundum: et sani osum et malum.
12
¶ Cum igitur vlceris aut eorum que in ipsius circuitu consistunt:
13
rubor paruus fuerit. ipsa quoque ab apostemate secura atque sicca: et ali〈-〉
14
quantulum dura fuerint: corpus quoque macrum ac pauci sanguinis
15
causa quare ipsius tardetur sanitas non est nisi sanguinis penuria.
16
Locus igitur quotidie panno aqua calida madefacto est infun〈-〉
17
deudus[*]infundeudus corrupt for infundendus donec rubeus fiat et egri regimen ingrossandum: ipsumque
18
cum vnguento nigro est curandum ac in ipsius circuitu ex ipso fri〈-〉
19
cetur. ¶ Color vero corporis si malus fuerit atque eius forma mala
20
causa in hoc sanguinis est malitia. Flobothomie igitur atque ventris
21
solutione est prius subueniendum. deinde ad vulneris curationem
22
est redeundum. Super labia quoque vlceris si caro dura fuerit:
23
fricatio ibi est facienda donec sanguis inde fluat. Si autem
24
grossa fuerit: prius est incidenda et postea curanda. ¶ Et si hoc in
25
vlceris fundo fuerit eius ore sicco et fusco: aliquid in ipsum est
26
mittendum et fricandum donec sanguis ab eo manare incipiat
27
deinde erit curandum. Aut in fundo vlceris perforatio fiat. postea
28
fricetur et cum butyro medicetur: donec mala caro penitus corro-
29
datur. deinde cum his que ex parte curationis remanserint: curetur.
30
¶ Ulcus autem si prius claudatur et postea aperiatur virusque sub〈-〉
31
tile ab eo fluat: et longo tempore sic dispositum maneat: os corru-
32
ptum est in eius fundo. Lenta igitur intromissa rentetur. et cum in-
33
uentum fuerit: perforetur vlcus donec ad os perueniatur. quod erit fri〈-〉
34
candum aut serrandum donec abscindatur secundum quod ex ipsius corru-
35
ptionis multitudine videris. postquam cum pulueris carnis ge-
36
neratiuis curetur. Quod si ipsum perforari fuerit impossibile: cum
37
medicamine corrosiuo et butyro subueniendum erit: donec os
38
discooperiatur. post hec cum his que dicturi sumus curetur.
1
¶ Ulcus autem si fuerit profundum et eius caro mollis et mala:
2
medicamen corrosiuum desuper erit ponendum: donec caro illa de-
3
siccetur. deinde in vulnere butyrum mittatur: donec tota mundetur
4
atque tandiu cum butyro medicetur: donec escara in vulnere exor〈-〉
5
ta cadat: et postea curetur. ¶ Ulceri vero si varices superuenerint
6
eger flobothometur: ipsiusque venter multotiens soluatur ex apo-
7
zimate epithimi suoque nutriatur cibo: deinde vlcus curetur.
8
¶ Medicamen quoque si vlceri fuerit inconueniens: quia fortassis ipsum
9
plusquam deberet calefacit cuius est signum. quia ruborem atque calo-
10
rem et apostematis principium ei cum augmento adducit. tunc cum vnguento
11
frigido quod dicturi sumus erit curandum. ¶ Aut fortassis plus in-
12
frigidat quam deberet: cuius est signum quod vlcus tunc est viride aut
13
nigrum et durum et frigidum. vnde tunc cum vnguento nigro est medicandum
14
aut fortassis minus desiccat quam deberet: cuius est signum quod ipsum
15
est molle et laxum: multum habens virus. vnde tunc cum vnguento vehe〈-〉
16
menter desiccatiuo est curandum: vt est illud quod cutem superindu-
17
cit quod fit ex balaustijs et gallis. ¶ Aut fortassis minus mun-
18
dat et abstergit quam deberet: cuius est signum quod putredinis mul〈-〉
19
titudo carnesque male et molles ei adheseruut[*]adheseruut corrupt for adheserunt: ideoque cum me-
20
dicinis vehementer mundificantibus est curandum: vt est vnguen〈-〉
21
tum viride. Aut quandoque mordicat. et ipsius consumit carnem: cuius est
22
signum dolor: et calor: et ardor: et apostematis principium et quod vlcus
23
quotidie dilatatur. Unde tunc ad vnguentum quod eo sit suauius:
24
est facienda permutatio. ¶ Hoc quoque plerumque euenit. quia cu-
25
randi complexio ad vnam declinat extremitatum. Quare tunc
26
rebus sibi conuenientibus curatio est facienda. Siccissima nam〈-〉
27
que corpora exigunt vt vnguenta quibus medicantur: cum ca-
28
ro in ipsorum vlceribus est generanda species vehementer
29
desiccatiuas habeant ammixtas. Humida vero corpora: vnguentis indi〈-〉
30
gent mollibus et humidis. ¶ Uulneribus aut ventri accidenti-
31
bus atque ipsum disrumpentibus medicus sapiens ac suauiter ope〈-〉
32
rans necessarius est. Nos tamen huius curationis collectiones: et vnde in
33
ipsa timetur error dicemus. Cui intestina ac zirbum per vulnus
34
exierint. et inflata intromitti non poterunt pannus vino veteri
35
calefacto infusus desuperponatur donec ipsorum remoueatur infla-
36
tio qua remota intromittantur. Quod si locus aut tempus frigidum fue〈-〉
37
rit: eger in balneum introducatur: et per manus et pedes ita su-
38
spendatur quatinus ipsius curuetur dorsum: et venter acuetur.
1
Ex huiusmodi enim dispositione: intestina leuius intromittantur.
2
¶ Zirbum vero si velociter antequam viride fiat aut nigrum ei
3
succurratur: in ventrem est reducendum. quod si ei non subueniatur
4
donec viride fiat. quicquid ex eo viride factum est incida-
5
tur. deinde omnes vene que sunt in ipso cum subtili filo ligentur.
6
postea intromittantur: et venter suatur. ¶ Et si intestina pro-
7
pter panni madefacti infusionem intromitti non potuerunt: fissu〈-〉
8
ra amplificetur: et sic intromittantur. Quibus intromissis
9
venter suatur prius: post puluis consolidatiuus desuper ponatur:
10
atque vt eger supinus iaceat taliter vt dorsum aliquantulum
11
gibbosum existat precipiatur. Cuius regimen est subtilian-
12
dum neque cibus inflatiuus vllo modo est ei tribuendus.
13
¶ Uulnus preterea si iuxta neruum vel in nerno[*]nerno corrupt for neruo fuerit stri-
14
ctumque extiterit: non consolidetur donec aliquot preterierint
15
dies: et ab apostemate fuerit securum immo medicamina aperitiua
16
desuperponantur: et locus totus ex oleo inungatur tepido.
17
¶ Postquam autem duos dies aut tres preterierint ac dolor se-
18
datus fuerit: et locus ab apostemate securus consolidatiuis vten-
19
do tunc vulnus cura. ¶ Si autem spasmus ex vulnere quod est in
20
neruo alicui accidat egro: cito enim succurrere: et chordam que
21
contrahi incipit in latitudine incide spondilesque egri ex oleo
22
palpando et comprimendo inunge. oleum autem sit mollificatiuum
23
et tepidum. Si autem aliquando videris vlcus quod perambulet mem-
24
brum de vno ad aliud transiendo locum et corrodat carnem: cito
25
succurrere incidendo: aut cumburendo[*]cumburendo corrupt for comburendo: et destruendo carnem
26
ibi existentem antequam multum dilatetur: deinde ipsum cura cum
27
medicinis quibus reliqua consueuisti vlcera sanare. Hec
28
sunt summe et intentiones quas cum homies non obseruant:
29
egro vehemens inferunt nocumentum. Quando vero eas
30
intente meditantur. et eis innituntur maximum prebent:
31
iuuamen cum deus annuit.
32
|VII.4|¶ De medicinis generantibus carnem. Capitulum .IIII.
33
MEdicamen quod carnem generat et recentia conti-
34
nuat vulnera mirabile existens. ℞. olibani. aloes
35
sarcocolle: sanguinis drachonis partes equales:
36
terantur et vulneri superponantur: et desuper ligentur. hoc
37
enim valde existit mirabile. |VII.4a|¶ Unguentum in carnis generatione
38
mirabile. ℞. litargiri triti vt alcohol .℥.I. cui ammiscean-
1
tur olei .℥.III. coquantur agitando donec resoluantur: postea
2
olibani: sarcocolle: sanguinis drachonis: galbani: colopho〈-〉
3
nie: omnium ana .ʒ.II. sumantur. que predicte decoctioni am-
4
mixta coquantur donec ingrossantur: et medicentur ex eo vlce〈-〉
5
ra cum sanguinolenta non fuerint. ¶ Unguentum carnis gene〈-〉
6
ratiuum: quo in estate et cum in vulnere calor et ardor fuerit: et
7
tempus fuerit calidum in vulnerum curis est vtendum. Litargiri
8
donec triti sit vt alcohol .ʒ.V. sumantur quod cum aceto donec
9
resoluatur et molescat teratur. et deinde oleum roseum desuper
10
fundatur: et teratur donec ingrossetur. Dum autem sic teritur
11
semel ex aceto: et alia vice ex oleo roseo est infundendum: do-
12
nec infletur: et ad magnitudinem deueniat: et fiat vnguentum.
13
Cui postea ceruse .ʒ.V. et camphore parumper addere conuenit: et
14
teri cum eis: et eo in curatione vti. ¶ Unguentum nigrum quo
15
vtendum est cum vulnus est siccum et fuscum: cere olei visci
16
picis partes sumantur equales et resoluantur. et quod ex eis
17
fit: est vnguentum nigrum.
18
|VII.5|¶ De medicaminibus que carnem minuunt superfluam et
19
resolunnt[*]resolunnt corrupt for resoluunt. Capitulum .V.
20
USnem teratur valde et super locum vbi caro su-
21
perflua est puluerizetur. Eam enim liquefacit.
22
¶ Aliud isto fortius chali teratur: et desuper pul-
23
uerizetur. aut ziniar tritum desuper puluerizetur. ¶ Descri-
24
ptio vnguenti viridis corrodentis: et vlcera saniosa mundifi〈-〉
25
cantis. ℞. ziniar puri: mellis ana .℥.I. ex his simul tritis
26
medicamen fiat. Sunt autem quidam qui huic vnguento sarcocolle
27
amoniaci ana .℥.ß. addunt: terentes omnia hec cum aceto et melli ad-
28
miscentes. Et tunc hoc medicamen fistulis que sunt in auricula
29
confert omniaque saniosa mundificat vulnera: et carnem corrodit
30
mortuam. |VII.5a|¶ Medicamen quod vocatur calidicon: carnem mortuam
31
corrodens et fistulis atque putrefactioni que est in gingiuis et
32
in ore ac in toto corpore confert. ℞. calcis viue partem vnam. ar-
33
senici citrini. chali. acathie. arsenici rubei. omnium ana partem
34
mediam. Omnia hec cum aqua que vocatur prima terantur. ¶ Aqua autem
35
prima sic fit. Calcis viue chali. partes sumantur equales.
36
Chali prius teratur. postea istis sextuplum ponderis ipsorum
37
ex aqua ammisceatur: et per tres recondantur dies quottidie tribus
38
vicibus agitando: postea coletur et vtatur donec fiat vt elcha-
1
loch: et in sole dimittatur donec ingrossetur: deinde fiant ex eo
2
trocisci: et desiccentur. et in loco vbi ab humiditate tangi non possunt
3
recondantur. Et cum necesse fuerit vnus ex eis teratur et fiat ex eo
4
medicamen. |VII.5b|¶ Destezberigi medicamen acutum et corrosiuum.
5
℞. arsenici citrini triti: chali. calcis. ziniar omnium ana libram
6
mediam argenti viui libram vnam: salis ammoniaci. quartam partem li-
7
bre vnius: terentur omnia cum aqua prima donec argentum viuum sit ex〈-〉
8
tinctum: postea desiccentur et desiccata iterum terantur. deinde in in-
9
strumento quod alchimiam facientes vocant alutel ignem sub eo fa-
10
ciendo donec eleuentur: sublimentur et quod ex eis sublimatum fue〈-〉
11
rit sumatur et in ampula vitrea recondatur: ex quo emorroy-
12
des exterius cum superflua carnem apparentes: et scrofule quarum
13
desideratur destructrio postquam fuerint vlcerate puluerizentur: et ad
14
vltimum in omnibus quorum destructio et dissolutio desideratur eo
15
vtendum est. Erit enim vt cauterium ignis ita vt desiccet et deni〈-〉
16
gret atque combustionis vicem in multis tenet locis.
17
|VII.6|¶ De his que vlcera consolidant et in vlceribus multam
18
habentibus humorositatem carnem generant et ipsorum
19
remouent humorositatem. Capitulum .VI.
20
LIthargirium puluerizatum sumatur: et ex aceto et
21
aqua et oleo simul in mortario imbibatur donec
22
intumescat: et albificetur. Deinde calcucecaumenon:
23
antimonij balaustiarum: venarum: curcume: gallarum: sanguinis
24
drachonis. serici. aluminis. cathumie argenti: omnium ana quan〈-〉
25
tum est sexta pars totius vnguenti sumatur. Post hec omnia ista pul〈-〉
26
uerizata desuper mittantur. et in mortario donec vnita sint agi〈-〉
27
tentur. Deinde ex hoc vnguento in coto ponatur: et vulneri in quo ca〈-〉
28
ro putrida nata est superponatur: atque cum inuolutione panni sua-
29
uiter ligetur. hoc autem vnguento tamdiu in vulneris curatione vten〈-〉
30
dum est donec carnis in eo tanta generetur quantitas que ei suf-
31
ficiat. et ipsum induret: et cutem perfecte inducat. Hoc etiam vn-
32
guento omnia vlcera humorem multum habentia curanda sunt.
33
Puluis qui vlcera consolidat. ℞. aloes balaustiarum cathimie
34
argenti trite calcucecaumenon triti et lauati partes equa-
35
les et horum puluere super vulnus puluerizetur.
36
¶ Alius puluis fortis: aloes venarum curcume. balaustiarum
37
mirrhe. gallarum partes sumantur equales. ex quibus fiat pul-
38
uis qui super vulnus puluerizando spargatur. hic enim puluis
1
congruit ad hoc et fortis existit.
2
|VII.7|¶ De his que aperiunt magna apostemata et ne cum
3
ferro aperiantur excusant. Capitulum .VII.
4
MEllis anacardi picis liquide omnium partes sumantur
5
equales: que in cocleari ferreo commixte: calefiant
6
donec misceantur. Et cum apostema sine ferro aperire vo-
7
lueris locum in quo foramen vis facere: considera quem de predicto
8
vnguento inungens per medium dimitte diem: corrodet enim illud.
9
|VII.8|¶ De scrofulis. Capitulum .VIII.
10
SCrofule in collo et in inguine sepius nasci consueue〈-〉
11
runt. Que plerumque multe simul existunt. Unde cum in
12
hac habitudine locum videris apostemosum quem tangendo
13
inuenies durum: nec incidere possibile fuerit: sed fuerint qua-
14
si glandule vt nuces scias esse scrofulas que ex digestionis ma-
15
litia atque ex fastidio accidunt: et multotiens crescunt donec ma〈-〉
16
xime fiant. ¶ Curationis principium est vt egrum semper famem
17
pati et cenam dimittere facias: neque multam aquam bibere permit〈-〉
18
tas: neque grossa nutriatur dieta. Quod si in ipsis corpore superflui-
19
tas fuerit eum flobothoma atque ipsius ventrem solue. et ma-
20
lagma ex emplastris ad hoc nominatis adhibe. Quibus ad
21
hoc melius existit emplastrum quod vocatur dyaquilon et solum
22
administretur. Quod etiam erit melius et magis conferri si pulueris
23
ex radicibus yreos siccis quantum possibile est in dyaquilon mit〈-〉
24
tatur: et cum eo emplastrum fiat. ¶ Dyaquilon litargiri triti .℥.I.
25
sumatur cui in patella locate olei veteris .℥.II. et .ß. superadijcia-
26
tur et agitentur et lentus ignis sub eis fiat: et coquantur donec
27
totum soluatur litargirum. deinde mucillaginis fenugreci: mu〈-〉
28
cillaginis seminis lini ana .℥.II. mucillaginis maluauisci .℥.I. su-
29
mantur et predictis adiungatur: post hec totum agitando donec in-
30
grossetur coquatur. Cum autem coctum fuerit ab igne deponatur: agi-
31
tatio tamen non itermittatur. Quod postea tendendo malaxetur: donec
32
spissitudinem habeat et viscositatem: deinde recondatur et vsui reser〈-〉
33
uetur. Aut stercus caprinum antiquum sumatur et ex melle et ace-
34
to simul calefactis donec commisceantur conspergatur. Est enim ad
35
hoc valde vltimum: aut semina raphani sumpta cum amigda-
36
lis amaris terantur et fiat ex eis emplastrum. Aut stercus vac-
37
cinum siccum sumatur et ex mucillagine maluauisci conspersum
38
desuperponatur: aut fenugrecum: et semina caulis: ac semen
1
lini sumpta terantur: et cribellentur: et ex mucillagine mal-
2
uauisci. conspersa loco superponantur.
3
|VII.9|¶ De cancro. Capitulum .IX.
4
CAncer est egritudo in qua maxima est fatigatio ac
5
fere incurabilis existit. Cui si ilico ex quo incipit
6
succurratur: et vt debet regatur: forsitan stabit vt est
7
neque augmentabitur. Cum autem creuerit: semper sic permanebit
8
Qui deterior est: si vlceretur. ¶ Cancer namque durum est apostema ma〈-〉
9
gnam in corpore habens radicem: quem vene virides in quibus est cali〈-〉
10
ditas imbibunt. Ulcus autem quod in cancro fit. est fedum labia ha〈-〉
11
bens grossa et viridia foris conuersa. ¶ Huius vero ortus princi〈-〉
12
pium quandoque est: vt cicer: aut faba qui postea augmentatur donec
13
sit vt magnus melon: et etiam maior. ¶ Et fortasse oritur hoc
14
apostema in locis anhelitus aut deglutiendi: et tunc fortasse ad
15
malum adducit diem egrumque plerumque interficit. ¶ Qui autem
16
apostema ferro incidunt: non plus lucrantur: quam quod cancrum vlceratum
17
faciunt nisi in tali sit loco vbi incidi: et penitus destrui atque
18
comburi possit: et eradicari. ¶ Huic vero cum incipit: confert
19
flobothomari ex vena media et ventrem ex apozimate de
20
epithimo frequenter soluere. Eger quoque a cibis coleram
21
generantibus nigram abstinere debet vt sunt lentes et caules
22
imperiales: atque caro vaccina: et ceruina. et vinum nigrum et
23
grossum et similia his que humorem generant valde malum. Opor〈-〉
24
tet preterea vt dieta ipsius sit caro arietina: et starne. et vinum
25
subtile et a cibis custodiatur calidis quia ipsi sanguinem denigrant
26
¶ Postquam vero creuerit: et ad sui peruenerit perfectionem non est
27
necesse nisi vt ei blandientia adhibeantur: ne in ipso vlcus
28
fiat. Et hoc est obseruandum vt summopere custodiatur: ne
29
vnquam calefiat aut ex medicinis aut ex alijs rebus immo ex ole〈-〉
30
ribus frigidis infrigidetur: ea terendo et desuperponendo. Ipsi
31
vero si aliquando vlceratum fuerit: hoc vnguentum satis confert.
32
quod. ℞. ceruse: tuthie lauate. partes equales: terantur ista
33
cum oleo roseo. et succo portulace aut succo solatri: et mucil〈-〉
34
lagine psilij: aut succo cucurbite: aut citroli cum quocumque isto〈-〉
35
rum habere poteris et ponatur super ipsum. Hoc namque vn-
36
guentum cancro in quo nondum factum fuit vlcus: et tamen
37
quod iu[*]iu corrupt for in eo fiat timetur confert.
38
|VII.10|¶ De carbunculis. Capitulum .X.
1
CArbunculi ex multo sanguine: et vectatione: et la-
2
bore post saturitatem oriuntur. Qui postquam accide〈-〉
3
rit: non est negligendum quin eis succurratur. Fortassis
4
enim tota eorum materia in vno corporis loco colligetur: ex qua ma-
5
gna fiet exitura. ¶ Ex eis autem que eos generari non permittunt
6
sut flobothomia et ventose: et ventris solutio ex mirabolanis
7
citrinis: et sene: et fumoterre: et prunorum: ac iuiubarum. et tama〈-〉
8
rindorum infusionem sepe potare: et dulcium comestionem minora-
9
re: neque vinum dulce et grossum bibere: atque cibaria acetosa et
10
stiptica et ea que has duas qualitates aggregant comedere
11
vt caro cum succo vue acerbe cocta et cum ribes et cum pomis et
12
suchabegi. et charis. et hulem. et musos et his similia. ¶ Si autem
13
fuerit necesse vt patiens carbunculos bibat vinum. vinum defeca〈-〉
14
tum et clarificatum sumere debet. confert enim ei. ¶ Postquam autem car-
15
bunculus acciderit non est necesse nisi vt in ipsius maturatione
16
studium impendatur. De his quoque que carbunculos cito maturant
17
est vt ex caricis viscosis contritis: in quibus est multum mellis fiat
18
emplastrum: aut ex carne vue passe cum baurach panis mixta
19
emplastrum superponatur. Aut emplastrum diaquilon desuper mit-
20
tatur: quia ad hoc vtile existit. Quod si carbunculus ad maturandum
21
durus existit: sinapicum ficubus pinguibus et pauco oleo liliaco con〈-〉
22
teratur. et desuperponatur. ¶ Et si eius apertio post hec tardauerit
23
perforetur. et comprimatur. donec quicquid continetur in eo effluat: atque
24
in eius circuitu vnguentum ex cerusa. et super ipsum vnguentum ex mel〈-〉
25
le ponatur. ¶ Unguentum ex melle. ℞. sarcocolle mellis partes
26
equales: deinde sarcocolla puluerizata cum melle misceatur et
27
recondatur. Sunt tamen qui solum mel coquunt donec inspissetur: deinde
28
sarcocollam puluerizatam desuper mittunt et commiscent. Hoc namque
29
vnguentum omne vulnus saniosum mundificat. totumque remouet
30
virus. ¶ Cum autem carbunculus mundificatus fuerit: ipse per se cito
31
consolidabitur. Si autem ipsius consolidatio aliquando tardauerit cum
32
vnguento carnis generatio curetur. ¶ Et si carbunculus ardens
33
fuerit: atque in eius circuitu magnus fuerit rubor: velociter ex
34
vnguento quod fit ex cerusa. caro erit generanda. Et ipsum est vn〈-〉
35
guentum camphoratum frigidum: quod dicturi sumus.
36
|VII.11|¶ De apostemate calido. Capitulum .XI.
37
CUm in aliqua corporis parte calidum exoritur apostema:
38
cuius tactus calidus sentitur eius curatio a flobotho
1
mia est incipienda: vt si in parte videlicet fuerit dextra: in sinistra de
2
vena mediana fiat flobothomia: et econuerso si in sinistra: in dextra
3
flobothomia erit facienda. flobothomia tamen ex vena basilica aut me-
4
dia est facienda. ¶ Quod si basilica inueniri non potest in vno
5
ex ramis ipsius flobothomia est facienda. Si autem in eis que sunt su-
6
pra furculas ortum fuerit: flobothomia fiet ex cephalica. Deinde ex
7
epithimatibus infrigidantibus epithimetur: regimenque subtilietur:
8
et a carne et vino: ac dulcibus et vnctuosis: necnon acribus custo〈-〉
9
diatur: et cibis acetosis alatur: et dum ipsum tactum calidum sentitur
10
epithimatibus infrigidetur. Cum hoc enim regimine tueri poterit
11
ne in eo sanies generetur. ¶ Quod si in hoc apostemate in quibusdam di-
12
spositionibus fortis pulsus et calor fuerint: proculdubio sanies
13
in ipso colligitur. Quapropter tunc non est vtendum nisi pa-
14
rum infrigidantibus. Si tamen ex istis calorem atque ardorem neque se-
15
dari: neque minui videris ab istis ad ea que saniem faciunt te
16
transfert. ¶ Quod ideo fieri conuenit: vt ad collectionem velociter
17
perueniat. ¶ Postea vero exitura vt diximus erit sananda.
18
Medicine vero que saniem faciunt sunt ea que diximus carbun-
19
culorum apertionem facere. ¶ Infrigidantes vero medicine que
20
apertioni conferunt: sunt he medicine quas dicemus atque ha-
21
rum quidem hec est nominatio. ¶ Medicamen quod herisipile epithi-
22
ma vocatur: quod etiam omnibus membris in quibus apostema calidum est: si ex
23
eo epithima fiat: confert. ℞. sandali rubei: sief memithe. fau〈-〉
24
fel: ceruse. boliarmeni partes equales: corticum mandragore:
25
opij: amborum quantium est medietas vnius supradictorum. Ex
26
his omnibus cum aqua collectis: forme auelanis similes fiant:
27
ex quibus cum necesse fuerit aliquid sumptum teratur: et ex eo
28
cum aqua rosea. et pauco aceto madefacto: epithima fiat: et
29
desuper mittatur: cui deinde pannus in aqua niuis infusus
30
superponatur. Qui postquam tepefactus fuerit remoueatur: et
31
alius recenter infusus loco eius superponatur. Hoc enim bo-
32
num et maximum afferens iuuamentum existit.
33
|VII.12|¶ De apostemate molli: siue vndimia. Capitulum .XII.
34
APostema molle quod digito cum premitur cedit:
35
aliquam quandoque comitatur egritudinem: vt sunt egri-
36
tudines que cum complexio alias pulmo corrumpitur:
37
aut ptisis adest accidunt. Quod cum ita fuerit: non est tantum de
38
ipso curandum: quantum in illius egritudinis cura est studendum.
1
¶ Quod autem per se accidit: aut febres longas cum sanantur comi-
2
tatur ita sanandum erit: parum aceti cum oleo roseo et aqua rosata:
3
et aqua mirti et aqua ex qua fit sapo misceatur: et pannus ma〈-〉
4
defactus desuperponatur: et ligetur non tamen fortiter.
5
¶ Ligatura vero in medietate apostematis fortis constrin-
6
gatur que ad vtramque tendant partem. ¶ Ex his quoque que
7
ipsum dispergunt est aqua cineris que sic fit: sarmenta com-
8
buruntur et in eorum cinerem aqua missa per noctem vnam
9
dimittitur. deinde colatur: et acetum ei commiscetur. In qua
10
postquam panni infusi fuerint desuperponantur vnum: alij cum
11
ligatura coniungendo. Aut apostema si valde molle fuerit:
12
ex sale et oleo fricetur. Aut folia tamarisci: aut mirti: aut
13
dulp. de superponantur. aut ex bolo armeno et aceto epithi〈-〉
14
ma fiat: eger quoque suum attenuet regimem. et a fastidiose cu-
15
stodiat: et a multiplicatione aque. Epithima quod mollitiei
16
ac relaxationi vbicumque accidit: confret[*]confret corrupt for confert. ℞. aloes mirrhe. litij
17
acathie. sief. memithe ciperi croci orientalis: boliarmeni:
18
omnium partes equales. Ex his omnibus simul commixtis
19
forme auellanis similes fiant. Ex quibus cum necesse fuerit
20
in pauco aceto et succo caulium simul mixtis aliquid dissol-
21
uatur. ¶ Et si egritudo in facie aut in palpebris extiterit:
22
in aqua rosata et succo endiuie: et pauco aceto ex eis fiat
23
resolutio.
24
|VII.13|¶ De apostemate duro. Capitulum .XIII.
25
CUm in aliquo corporis loco durum ortum fuerit apo-
26
stema: quod neque tactu calidum sentiatur: neque sit cancer:
27
eger ab omnibus cibis quos in capitulo de can