134
0
I
1
[1] Omnis causa primaria plus est influens super
2
causatum suum quam causa universalis secunda.
3
[2] Cum ergo removet causa universalis secunda
4
virtutem suam a re, causa universalis prima non
5
aufert virtutem suam ab ea.
6
[3] Quod est quia a causa universalis prima agit in
7
causatum causae secundae, antequam agat in
8
ipsum causa universalis secunda quae sequitur
9
ipsam.
10
[4] Cum ergo agit causa secunda, quae sequitur,
11
causatum, non excusat ipsius actio a causa pri-
12
ma quae est supra ipsam.
135
13
[5] Et quando separatur causa secunda a causato,
14
quod sequitur ipsam, non separatur ab eo prima
15
quae est supra ipsam, quoniam est causa ei
16
<…>.
17
[6] Et nos quidem exemplificamus illud per esse et
18
vivum er hominem.
19
[7] Quod est quia oportet ut sit res esse in primis,
20
deinde vivum, postea homo.
21
[8] Vivum ergo est causa hominis propinqua; et
22
esse, causa eius longinqua.
23
[9] Esse ergo vehementius est causa homini quam
24
vivum, quoniam est causa vivo quod est causa
25
homini.
26
[10] Et similiter, quando ponis rationalitatem causam
27
homini, est esse vehementius causa homini quam
28
rationalitas, quoniam est causa causae eius.
136
29
[11] Et illius quod dicimus significatio est quod
30
quando tu removes virtutem rationalem ab ho-
31
mine, non remanet homo sed remanet vivum,
32
spirans, sensibile. Et quando removes ab eo
33
vivum, non remanet vivum sed remanet esse,
34
quoniam esse non removetur ab eo, sed remo-
35
vetur vivum; quoniam causa non removetur per
36
remotionem causati sui, remanet ergo homo
37
esse. Cum ergo individuum non est homo, est
38
animal et, si non est animal, est esse tantum.
39
[12] Iam igitur manifestum est et planum quod cau-
40
sa prima longinqua est plus comprehendens et
41
vehementius causa rei quam causa propinqua.
42
[13] Et propter illud fit eius operatio vehementioris
43
adhaerentiae cum re quam operatio causae pro-
44
pinquae. Et hoc quidem non fit secundum hoc,
45
nisi quia res in primis non patitur nisi a virtute
46
longinqua; deinde patitur secundo a virtute
47
quae est sub prima.
48
[14] Et causa prima adiuvat secundam causam super
137
49
operationem suam, quoniam omnem operatio-
50
nem quam causa efficit secunda, et prima causa
51
efficit; verumtamen efficit eam per modum
52
alium, altiorem et sublimiorem.
53
[15] Et quando removetur causa secunda a causato
54
suo, non removetur ab eo causa prima, quoniam
55
causa prima est maioris et vehementioris adhae-
56
rentiae cum re quam causa propinqua.
57
[16] Et non figitur causatum causae secundae nisi
58
per virtutem causae primae.
59
[17] Quod est quia causa secunda quando facit rem,
60
influit causa prima quae est supra eam super
61
illam rem de virtute sua, quare adhaeret ei ad-
62
haerentia vehementi et servat eam.
63
[18] Iam ergo manifestum est et planum quod causa
64
longinqua est vehementius causa rei quam causa
65
propinqua quae sequitur eam, et quod ipsa in-
66
fluit virtutem suam super eam et servat eam, et
67
non separatur ab ea separatione suae causae pro-
68
pinquae, immo remanet in ea et adhaeret ei ad-
138
69
haerentia vehementi, secundum quod ostendi-
70
mus et exposuimus.
0
II
71
[19] Omne esse superius aut est superius aeternitate
72
et ante ipsam, aut est cum aeternitate, aut est
73
post aeternitatem et supra tempus.
74
[20] Esse vero quod est ante aeternitatem est causa
75
prima, quoniam est causa ei.
76
[21] Sed esse quod est cum aeternitate est intelligen-
77
tia quoniam est esse secundum, [secundum habi-
78
tudinem unam, unde non patitur neque destrui-
79
tur.]
80
[22] Esse vero quod est post aeternitatem et supra
81
tempus est anima, quoniam est in horizonte ae-
82
ternitatis inferius et supra tempus.
83
[23] Et significatio quod causa prima est ante aeter-
84
nitatem ipsam, est quod esse in ipsa est acquisi-
85
tum.
86
[24] Et dico quod omnis aeternitas est esse, sed non
139
87
omne esse est aeternitas. Ergo esse est plus com-
88
mune quam aeternitas. – Et causa prima est
89
supra aeternitatem, quoniam aeternitas est cau-
90
satum ipsius.
91
[25] Et intelligentia [apponitur vel] parificatur ae-
92
ternitati, quoniam extenditur cum ea; et non
93
alteratur neque destruitur.
94
[26] Et anima annexa est cum aeternitate inferius,
95
quoniam est susceptibilior impressionis quam
96
intelligentia, et est supra tempus, quoniam est
97
causa temporis.
0
III
98
[27] Omnis anima nobilis tres habet operationes;
99
[nam ex operibus eius est] operatio animalis et
00
operatio intellectibilis et operatio divina.
1
[28] Operatio autem divina est quoniam ipsa parat
2
naturam cum virtute quae est in ipsa a causa
3
prima.
4
[29] Eius autem operatio intellectibilis est quoniam
5
ipsa scit res per virtutem intelligentiae quae est
6
in ipsa.
140
7
[30] Operatio autem eius animalis est quoniam
8
ipsa movet corpus primum et omnia corpora
9
naturalia, quoniam ipsa est causa motus corpo-
10
rum et causa operationis naturae.
11
[31] Et non efficit anima has operationes nisi quo-
12
niam ipsa est exemplum superioris virtutis.
13
[32] Quod est quia causa prima creavit esse animae
14
mediante intelligentia, et propter illud facta est
15
anima efficiens operationem divinam.
16
[33] Postquam ergo creavit causa prima esse animae,
17
posuit eam sicut [stramentum] intelligentiae
18
in quod efficiat operationes suas.
19
[34] Propter illud ergo anima intellectibilis efficit
20
operationem intellectibilem. Et quia anima sus-
21
cipit impressionem intelligentiae, facta est infe-
141
22
rioris operationis quam ipsa in impressione sua
23
in id quod est sub ipsa.
24
[35] Quod est quia ipsa non imprimit in res nisi per
25
motum, scilicet quia non recipit quod est sub ea
26
operationem eius nisi ipsa moveat ipsum. Prop-
27
ter hanc ergo causam fit quod anima movet
28
corpora; de proprietate namque animae est ut
29
vivificet corpora, quando influit super ea virtu-
30
tem suam, et directe producit ea ad operationem
31
rectam.
32
[36] Manifestum est igitur nunc quod anima habet
33
tres operationes, quoniam habet virtutes tres:
34
scilicet virtutem divinam et virtutem intelligen-
35
tiae et virtutem eius essentiae, secundum quod
36
narravimus et ostendimus.
142
0
IV
37
[37] Prima rerum creatarum est esse et non est ante
38
ipsum creatum aliud.
39
[38] Quod est quia esse est supra sensum et supra
40
animam et supra intelligentiam, et non est post
41
causam primam latius neque prius creatum ipso.
42
[39] Propter illud ergo factum est superius creatis
43
rebus omnibus et vehementius unitum.
44
[40] Et non est factum ita nisi propter suam propin-
45
quitatem esse puro et uni et vero in quo non
46
est multitudo aliquorum modorum.
47
[41] Et esse creatum quamvis sit unum tamen multi-
48
plicatur, scilicet quia ipsum recipit multiplici-
49
tatem.
50
[42] Et ipsum quidem non est factum multa nisi quia
51
ipsum, quamvis sit simplex et non sit in creatis
52
simplicius eo, tamen est compositum ex finito
53
et infinito.
143
54
[43] Quod est quia omne quod ex eo sequitur cau-
55
sam primam est achili [id est] intelligentia, com-
56
pleta et ultima in potentia et reliquis bonita-
57
tibus.
58
[44] Et formae intellectibiles in ipso sunt latiores et
59
vehementius universales. Et quod ex eo est infe-
60
rius est intelligentia iterum, verumtamen est
61
sub illa intelligentia in complemento et virtute
62
et bonitatibus. Et non sunt formae intellecti-
63
biles in illa ita dilatatae sicut est earum latitudo
64
in illa intelligentia. Et esse quidem creatum pri-
65
mum est intelligentia totum, verumtamen intel-
66
ligentia in ipso est diversa per modum quem
67
diximus.
144
68
[45] Et quia diversificatur intelligentia, fit illic forma
69
intellectibilis diversa. Et sicut ex forma una,
70
propterea quod diversificatur, in mundo inferio-
71
ri proveniunt individua infinita in multitudine,
72
similiter ex esse creato primo, propterea quod
73
diversificatur, apparent formae intellectibiles
74
infinite.
75
[46] Verumtamen, quamvis diversificentur non se-
76
iunguntur ab invicem, sicut est seiunctio indivi-
77
duorum.
78
[47] Quod est quoniam ipsae uniuntur absque cor-
79
ruptione et separantur absque seiunctione,
80
quoniam sunt unum habens multitudinem et
81
multitudo in unitate.
82
[48] Et intelligentiae primae influunt super intelli-
83
gentias secundas bonitates quas recipiunt a cau-
84
sa prima, et intendunt bonitates in eis usquequo
85
consequuntur ultimam earum.
145
0
(V)
86
[49] Intelligentiae superiores primae, quae sequuntur
87
causam primam, imprimunt formas secundas,
88
stantes, quae non destruuntur ita ut sit necessa-
89
rium iterare eas vice alia. Intelligentiae autem
90
secundae imprimunt formas declines, separabi-
91
les, sicut est anima.
92
[50] Ipsa namque est ex impressione intelligentiae
93
secundae quae sequitur esse creatum inferius.
94
[51] Et non multiplicantur animae nisi per modum
95
quo multiplicantur intelligentiae. Quod est quia
96
esse animae iterum habet finem, sed quod ex eo
97
est inferius est infinitum.
98
[52] Igitur animae quae sequuntur alachili [id est] in-
99
telligentiam, sunt completae, perfectae, paucae
00
declinationis et separationis; et animae quae se-
146
1
quuntur esse inferius sunt in complemento et
2
declinatione sub animabus superioribus.
3
[53] Et animae superiores influunt bonitates, quas
4
recipiunt ab intelligentia, super animas inferio-
5
res.
6
[54] Et omnis anima recipiens ab intelligentia virtu-
7
tem plus, est super impressionem fortior, et
8
quod impressum est ab ea est fixum, stans, et est
9
motus eius motus aequalis, continuus. Et illa
10
in qua ex ea est virtus intelligentiae minus, est
11
in impressione sub animabus primis, et est quod
12
ab ea impressum est debile, evanescens, destruc-
13
tibile.
14
[55] Verumtamen, quamvis sit ita, tamen permanet
15
per generationem.
16
[56] Iam ergo ostensum est quare factae sunt formae
17
intellectibiles multae, et non est esse nisi unum,
147
18
simplex, et quare factae sunt multae animae,
19
quarum quaedam sunt fortiores aliis quibusdam,
20
et esse earum est unum, simplex, in quo non est
21
diversitas.
0
V (VI)
22
[57] Causa prima superior est omni narratione. Et
23
non deficiunt linguae a narratione eius nisi
24
propter narrationem esse ipsius, quoniam ipsa
25
est supra omnem causam et non narratur nisi
26
per causas secundas quae illuminantur a lumine
27
causae primae.
28
[58] Quod est quoniam causa prima non cessat illu-
29
minare causatum suum et ipsa non illuminatur
30
a lumine alio, quoniam ipsa est lumen purum
31
supra quod non est lumen.
32
[59] Ex illo ergo facta est prima sola cuius deficit
33
narratio; et non est ita nisi quia supra ipsam
34
non est causa per quam cognoscatur,
148
35
[60] quia omnis quidem res non cognoscitur et nar-
36
ratur nisi ex ipsa causa sua. Cum ergo res est
37
causa tantum et non est causatum, non scitur per
38
causam primam neque narratur quoniam est
39
superior narratione, neque consequitur eam
40
loquela.
41
[61] Quod est quia narratio non fit nisi per loquelam,
42
et loquela per intelligentiam, et intelligentia
43
per cogitationem, et cogitatio per meditatio-
44
nem, et meditatio per sensum. Causa autem
45
prima est supra res omnes, quoniam est causa
46
eis; propter illud ergo fit quod ipsa non cadit
47
sub sensu et meditatione et cogitatione et intel-
48
ligentia et loquela; non est ergo narrabilis.
49
[62] Et dico iterum quod res, aut est sensibilis et
50
cadit sub sensu, aut est meditabilis et cadit sub
51
meditatione, aut est fixa stans secundum dispo-
52
sitionem unam et est intellectibilis, aut conver-
53
tibilis vel destructibilis cadens sub generatione
149
54
et corruptione et est cadens sub cogitatione. Et
55
causa prima est supra res intellectibiles sempi-
56
ternas et supra res destructibiles, quapropter non
57
cadunt super eam sensus neque meditatio neque
58
cogitatio neque intelligentia.
59
[63] Et ipsa quidem non significatur nisi ex causa
60
secunda quae est intelligentia et non nominatur
61
per nomen causati sui primi nisi per modum al-
62
tiorem et meliorem, quoniam quod est causati est
63
causae iterum, verumtamen per modum sublimio-
64
rem et meliorem et nobiliorem, sicut ostendimus.
0
VI (VII)
65
[64] Intelligentia est substantia quae non dividitur.
66
[65] Quod est quia si non est cum magnitudine neque
67
corpus neque movetur, tunc procul dubio non
68
dividitur.
69
[66] Et iterum omne divisibile non dividitur nisi aut
150
70
in multitudinem aut in magnitudinem aut in
71
motum suum.
72
[67] Cum ergo res est secundum hanc dispositionem,
73
est sub tempore, quoniam non recipit divisionem
74
nisi in tempore. Et intelligentia quidem non est
75
in tempore, immo est cum aeternitate; quaprop-
76
ter facta est altior et superior omni corpore et
77
omni multitudine. Quod si inveniatur in ea mul-
78
titudo, non invenitur nisi quasi res existens una.
79
Cum ergo intelligentia sit secundum hunc mo-
80
dum, penitus divisionem non recipit.
81
[68] Et significatio [quidem] illius est reditio sui
82
super essentiam suam, scilicet quia non extendi-
83
tur cum re extensa, ita ut sit una suarum extre-
84
mitatum secunda ab alia.
85
[69] Quod est quia quando vult scientiam rei corpo-
151
86
ralis <…> non extenditur cum ea, sed ipsa
87
stat fixa secundum suam dispositionem; quo-
88
niam est forma a qua non pertransit aliquid.
89
Et corpora quidem non sunt ita.
90
[70] Et significatio <…> quod intelligentia non
91
est corpus neque dividitur eius substantia et
92
operatio eius, est quod utraeque sunt res una.
93
Et intelligentia quidem est multa propter boni-
94
tates quae adveniunt ei a causa prima. Et ipsa
95
quamvis multiplicetur per hunc modum, tamen
96
quia appropinquat uni, fit unum et non dividi-
97
tur. Et intelligentia quidem non recipit divisio-
98
nem quoniam est primum creatum quod crea-
99
tum est a causa prima, et unitas est dignior ea
00
quam divisio.
1
[71] Iam ergo verificatum est quod intelligentia sub-
2
stantia est quae non est cum magnitudine neque
152
3
corpus neque movetur per aliquem modorum
4
motus corporei: quapropter facta est supra tem-
5
pus [et cum aeternitate], sicut ostendimus.
0
VII (VIII)
6
[72] Omnis intelligentia scit quod est supra se et
7
quod est sub se: verumtamen scit quod est sub
8
se quoniam est causa ei, et scit quod est supra
9
se quoniam acquirit bonitates ab eo.
10
[73] Et intelligentia quidem est substantia intellecti-
11
bilis; ergo secundum modum suae substantiae
12
scit res quas acquirit desuper et res quibus est
13
causa.
14
[74] Ergo ipsa discernit quod est supra eam et quod
15
est sub ea, et scit quod illud quod est supra se
16
est causa ei et quod est sub ea est causatum ab
17
ea; et cognoscit causam suam et causatum suum
18
per modum qui est causa eius, scilicet per mo-
19
dum suae substantiae.
20
[75] Et similiter omnis sciens non scit rem meliorem
153
21
et rem inferiorem et deteriorem nisi secundum
22
modum suae substantiae et sui esse, non secun-
23
dum modum secundum quem res sunt.
24
[76] Et si hoc ita est, tunc procul dubio bonitates
25
quae descendunt super intelligentiam a causa
26
prima, sunt in ea intellectibiles et similiter res
27
corporeae sensibiles sunt in intelligentia intel-
28
lectibiles.
29
[77] Quod est quoniam res quae sunt in intelligentia
30
non sunt impressiones ipsae, immo sunt causae
31
impressionum. Et significatio illius est quod in-
32
telligentia ipsa est causa rerum quae sunt sub
33
ea per hoc quod est intelligentia. Si ergo intel-
34
ligentia est causa rerum per hoc quod est intel-
35
ligentia, tunc procul dubio causae rerum in
36
intelligentia sunt intellectibiles etiam.
37
[78] Iam ergo manifestum est quod res supra intelli-
38
gentiam et sub ea sunt per virtutem intellec-
154
39
tibilem et similiter res corporeae cum intelli-
40
gentia sunt intellectibiles et res intellectibiles in
41
intelligentia sunt intellectibiles, quoniam ipsa est
42
causa causae esse earum; et quoniam ipsa non
43
apprehendit nisi per modum suae substantiae
44
et ipsa, quia est intelligentia, apprehendit res
45
apprehensione intellectibili, sive intellectibiles
46
sint res sive corporeae.
0
VIII (IX)
47
[79] Omnis intelligentiae fixio et essentia est per
48
bonitatem puram quae est causa prima.
49
[80] Et virtus [quidem] intelligentiae est vehemen-
50
tioris unitatis quam res secundae quae sunt post
155
51
eam, quoniam ipsae non accipiunt cognitionem
52
eius. Et non est facta ita, nisi quia causa est ei
53
quod est sub ea.
54
[81] Et significatio eius est illud cuius rememora-
55
mur: intelligentia est regens omnes res quae
56
sunt sub ea per virtutem divinam quae est in ea et
57
per eam retinet res, quoniam per eam est causa
58
rerum; et ipsa retinet omnes res quae sunt sub
59
ea et comprehendit eas.
60
[82] Quod est quoniam omne quod est primum rebus
61
et causa eis, est retinens illas res et regens eas et
62
non evadit ab eo ex ipsis aliquid propter virtu-
63
tem suam altam. Ergo intelligentia est princeps
64
rerum quae sunt sub ea et retinens eas et regens
65
eas, sicut natura regit res quae sunt sub ea per
66
virtutem intelligentiae. Et similiter intelligentia
67
regit naturam per virtutem divinam.
156
68
[83] Et intelligentia quidem non facta est retinens
69
res quae sunt post eam et regens eas et suspen-
70
dens virtutem suam super eas, nisi quoniam
71
ipsae non sunt virtus substantialis ei, [immo]
72
ipsa est virtus virtutum substantialium, quoniam
73
est causa eis.
74
[84] Et intelligentia quidem comprehendit generata
75
et naturam et horizontem naturae scilicet ani-
76
mam, nam ipsa est supra naturam.
77
[85] Quod est quia natura continet generationem et
78
anima continet naturam et intelligentia continet
79
animam.
80
[86] Ergo intelligentia continet omnes res; et non
81
est facta intelligentia ita nisi propter causam
82
primam quae supereminet omnibus rebus, quo-
83
niam est causa intelligentiae et animae et natu-
84
rae et reliquis rebus.
85
[87] Et causa quidem prima non est intelligentia ne-
86
que anima neque natura, immo est supra [intel-
157
87
ligentiam et] animam et naturam, quoniam est
88
creans omnes res. Verumtamen est creans intel-
89
ligentiam absque medio et creans animam et
90
naturam et reliquas res, mediante intelligentia.
91
[88] Et scientia quidem divina non est sicut scientia
92
intellectibilis neque sicut scientia animalis, immo
93
est supra scientiam intelligentiae et scientiam
94
animae quoniam est creans scientias.
95
[89] Et quidem virtus divina est supra omnem virtu-
96
tem intellectibilem et animalem et naturalem,
97
quoniam est causa omni virtuti.
98
[90] Et intelligentia est habens yliathim quoniam est
99
esse et forma et similiter anima est habens
00
yliathim et natura est habens yliathim. Et causae
1
quidem primae non est yliathim, quoniam ipsa
2
est esse tantum.
3
[91] Quod si dixerit aliquis: necesse est ut sit
158
4
yliathim, dicemus: yliathim suum est infinitum
5
et individuum suum est bonitas pura, influens
6
super intelligentiam omnes bonitates et super
7
reliquas res mediante intelligentia.
0
IX (X)
8
[92] Omnis intelligentia plena est formis; verum-
9
tamen ex intelligentiis sunt quae continent for-
10
mas minus universales et ex eis sunt quae con-
11
tinent formas plus universales.
12
[93] Quod est quoniam formae quae sunt in intelli-
13
gentiis secundis inferioribus per modum parti-
14
cularem, sunt in intelligentiis primis per modum
15
universalem; et formae quae sunt in intelligen-
16
tiis primis per modum universalem sunt in intel-
17
ligentiis secundis per modum particularem.
18
[94] Et in primis intelligentiis est virtus magna,
19
quoniam sunt vehementioris unitatis quam in-
159
20
telligentiae secundae inferiores; et in intelli-
21
gentiis secundis inferioribus sunt virtutes debi-
22
les, quoniam sunt minoris unitatis et pluris
23
multiplicitatis.
24
[95] Quod est quia intelligentiae quae sunt propin-
25
quae uni, puro vero sunt minoris quantitatis et
26
maioris virtutis, et intelligentiae quae sunt lon-
27
ginquiores ab uno, puro vero sunt pluris quan-
28
titatis et debilioris virtutis.
29
[96] Et quia intelligentiae propinquae [uni,] puro
30
vero sunt minoris quantitatis et maioris virtutis,
31
accidit inde ut formae quae procedunt ex intel-
32
ligentiis primis, procedant processione univer-
33
sali unita <…>.
34
[97] Et nos [quidem] abbreviamus et dicimus quod
35
formae quae adveniunt ex intelligentiis primis
36
secundis sunt debilioris processionis et vehemen-
37
tioris separationis.
160
38
[98] Quapropter fit quod intelligentiae secundae
39
proiciunt visus suos super universalem for-
40
mam, quae est in intelligentiis universalibus,
41
et dividunt eam et separant eam, quoniam ipsae
42
non possunt recipere illas formas secundum
43
veritatem et certitudinem earum, nisi per mo-
44
dum secundum quem possunt recipere eas, [sci-
45
licet per separationem et divisionem.
46
[99] Et similiter aliqua ex rebus non recipit quod est
47
supra eam nisi per modum secundum quem
48
potest recipere ipsum,] non per modum secun-
49
dum quem est res recepta.
0
X (XI)
50
[100] Omnis intelligentia intelligit res sempiternas
51
quae non destruuntur neque cadunt sub tem-
52
pore.
53
[101] Quod est quoniam si intelligentia est semper
54
quae non movetur, tunc ipsa est causa rebus
55
sempiternis quae non destruuntur [nec permu-
161
56
tantur] neque cadunt sub generatione et corrup-
57
tione. Et intelligentia quidem non est ita, nisi
58
quia intelligit rem per esse suum, et esse suum
59
est sempiternum quod non corrumpitur <…>.
60
[102] Cum ergo hoc sit ita, dicimus quod res destruc-
61
tibiles <…> sunt ex corporeitate, scilicet ex
62
causa corporea temporali, non ex causa intel-
63
lectibili aeterna.
0
XI (XII)
64
[103] Primorum omnium quaedam sunt in quibusdam
65
per modum quo licet ut sit unum eorum in
66
alio.
67
[104] Quod est quia in esse sunt vita et intelligentia,
68
et in vita sunt esse et intelligentia, et in intelli-
69
gentia sunt esse et vita.
70
[105] verumtamen esse et vita in intelligentia sunt
71
duae alachili, [id est] intelligentiae, et esse et in-
72
telligentia in vita sunt duae vitae, et intelligen-
73
tia et vita in esse sunt duo esse.
74
[106] Et illud [quidem] non est ita nisi quia unum-
162
75
quodque primorum aut est causa aut causatum.
76
Causatum ergo in causa est per modum causae
77
et causa in causato per modum causati.
78
[107] Et nos [quidem] abbreviamus et dicimus quod
79
res agens in rem per modum causae non est in
80
ea nisi per modum quo est causa eius, sicut
81
sensus in anima per modum animalem, et anima
82
in intelligentia per modum intellectibilem, et
83
intelligentia in esse per modum essentialem, et
84
esse primum in intelligentia per modum intel-
85
lectibilem, et intelligentia in anima per modum
86
animalem, et anima in sensu per modum sensi-
87
bilem.
88
[108] Et redeamus et dicamus quod sensus in anima
89
et intelligentia in causa prima sunt per modos
90
suos, secundum quod ostendimus.
0
XII (XIII)
91
[109] Omnis intelligentia intelligit essentiam suam.
92
[110] Quod est quia intelligens et intellectum sunt
163
93
simul, cum ergo est intelligentia intelligens et
94
intellectum, tunc procul dubio videt essentiam
95
suam.
96
[111] Et quando videt essentiam suam, scit quod intel-
97
ligit per intelligentiam essentiam suam.
98
[112] Et, quando scit essentiam suam, scit reliquas res
99
quae sunt sub ea, quoniam sunt ex ea.
00
[113] Verumtamen in ea sunt per modum intellecti-
1
bilem. Ergo intelligentia et res intellectae sunt
2
unum.
3
[114] Quod est quia, si res intellectae et intelligentia
4
sunt unum, et intelligentia scit esse suum, tunc
5
procul dubio quando scit essentiam suam, scit
6
reliquas res, et, quando scit reliquas res, scit
7
essentiam suam, quia, quando scit reliquas res,
164
8
ipsa non scit eas nisi quia sunt intellectae. Ergo
9
intelligentia scit essentiam suam et scit res in-
10
tellectas simul, sicut ostendimus.
0
XIII (XIV)
11
[115] In omni anima res sensibiles sunt per hoc quod
12
est exemplum eis, et res intellectibiles in ea
13
sunt, quia scit eas.
14
[116] Et non facta est ita nisi quia ipsa expansa est
165
15
inter res intellectibiles quae non moventur et
16
inter res sensibiles quae moventur.
17
[117] Et quia anima sic est, fit quod imprimit res cor-
18
poreas, quapropter facta est causa corporum
19
et facta est causata ex intelligentia quae est ante
20
eam.
21
[118] Res igitur quae imprimuntur ex anima, sunt in
22
anima per intentionem exempli, scilicet quia res
23
sensibiles exemplificantur secundum exemplum
24
animae, et res quae cadunt supra animam, sunt
25
in anima per modum acquisitum.
26
[119] Cum ergo hoc sit ita, redeamus et dicamus
27
quod res sensibiles omnes in anima sunt per mo-
28
dum causae, propter quod anima est causa
29
exemplaria.
30
[120] Et intelligo per animam virtutem agentem res
31
sensibiles,
32
[121] verumtamen virtus efficiens in anima non est
33
materialis, et virtus corporea in anima est spiri-
166
34
tualis, et virtus imprimens in rebus habentibus
35
dimensiones est sine dimensione.
36
[122] Res autem intellectibiles in anima sunt per mo-
37
dum accidentalem, scilicet quia res intellectibi-
38
les quae non dividuntur sunt in anima per mo-
39
dum divisibilem. Ergo res intellectibiles unitae,
40
sunt in anima per modum qui multiplicatur, et
41
res intellectibiles quae non moventur sunt in
42
anima per modum motus.
43
[123] Iam ergo ostensum est quod <…> res intel-
44
lectibiles et sensibiles sunt in anima, verum-
45
tamen res sensibiles, corporeae, motae sunt in
46
anima per modum animalem, spiritualem, uni-
47
tum, et quod res intellectibiles, unitae, quiescen-
48
tes, sunt in anima per modum qui multiplicatur
49
secundum motum <…>.
167
0
XIV (XV)
50
[124] Omnis sciens qui scit essentiam suam est rediens
51
ad essentiam suam reditione completa.
52
[125] Quod est quia scientia non est nisi actio intel-
53
lectibilis. Cum ergo scit sciens suam essentiam,
54
tunc redit per operationem suam intellectibilem
55
ad essentiam suam.
56
[126] Et hoc non est ita nisi quoniam sciens et scitum
57
sunt res una, quoniam scientia scientis essentiam
58
suam est ex eo et ad eum: est ex eo quia est
59
sciens, et ad eum quia est scitum.
60
[127] Quod est quia propterea quod scientia est scien-
61
tia scientis, et sciens scit essentiam suam, est eius
62
operatio rediens ad essentiam suam; ergo sub-
63
stantia eius est rediens ad essentiam ipsius
64
iterum.
65
[128] Et non significo per reditionem substantiae ad
66
essentiam suam, nisi quia est stans, fixa per se,
168
67
non indigens in sui fixione et sui essentia re alia
68
rigente ipsam, quoniam est substantia simplex,
69
sufficiens per seipsam.
0
XV (XVI)
70
[129] Omnes virtutes quibus non est finis pendentes
71
sunt per infinitum primum quod est virtus vir-
72
tutum, non quia ipsa sit acquisita, fixa, stans
73
in rebus entibus, immo est virtus rebus entibus
74
habentibus fixionem.
75
[130] Quod si aliquis dicat quod ens primum creatum,
76
scilicet intelligentia, est virtus cui non est finis,
169
77
dicemus quod non est ens creatum virtus, immo
78
est ei virtus quaedam.
79
[131] Et virtus quidem eius non est facta infinita nisi
80
inferius, non superius, quoniam ipsa non est
81
virtus pura quae non est virtus nisi quia est virtus,
82
et est res quae non finitur inferius neque supe-
83
rius. Ens autem primum creatum, scilicet intelli-
84
gentia, habet finem et virtuti eius est finis
85
<…> secundum quem remanet causa eius.
86
[132] Ens autem primum creans est infinitum primum
87
purum.
88
[133] Quod est quia, si entibus fortibus non est finis
89
propter suam acquisitionem ab infinito primo
90
puro propter quod sunt entia, et si ens primum
91
ipsum est quod ponit res quibus non est finis,
170
92
tunc ipsum procul dubio est supra infinitum.
93
[134] Ens autem creatum primum, scilicet intelligen-
94
tia, non est non finitum; immo dicitur quod
95
est infinitum, neque dicitur quod est ipsummet
96
quod est non finitum.
97
[135] Ens ergo primum est mensura entium primorum
98
intellectibilium et entium secundorum sensibi-
99
lium, scilicet quia ipsum est quod creavit entia
00
et mensuravit ea mensura convenienti omni enti.
1
[136] Redeamus ergo et dicamus quod ens primum
2
creans est supra infinitum, sed ens secundum
3
creatum est infinitum; et quod est inter ens
171
4
primum creans et ens secundum creatum est
5
non finitum.
6
[137] Et reliquae bonitates simplices, sicut vita et lu-
7
men et quae sunt eis similia, sunt causae rerum
8
omnium habentium bonitates, scilicet quod in-
9
finitum est a causa prima et causatum primum
10
est causa omnis vitae et similiter reliquae boni-
11
tates descendentes a causa prima super causa-
12
tum primum in primis, et est intelligentia, dein-
13
de descendunt super reliqua causata intellecti-
14
bilia et corporea, mediante intelligentia.
0
XVI (XVII)
15
[138] Omnis virtus unita plus est infinita quam virtus
16
multiplicata.
17
[139] Quod est quia infinitum primum quod est intel-
18
ligentia est propinquum uni, puro vero. Propter
19
illud ergo factum est quod in omni virtute pro-
172
20
pinqua uni, <…> vero est infinitas plus
21
quam in virtute longinqua ab eo.
22
[140] Quod est quia virtus, quando incipit multipli-
23
cari, tunc destruitur unitas eius, et, quando des-
24
truitur eius unitas, destruitur eius infinitas. Et
25
non destruitur infinitas eius nisi quia dividitur.
26
[141] Et illius quidem significatio est virtus divisa, et
27
quod ipsa quanto magis aggregatur et unitur,
28
magnificatur et vehementior fit et efficit ope-
29
rationes mirabiles; et quanto magis partitur et
30
dividitur, minoratur et debilitatur et efficit ope-
31
rationes viles.
32
[142] Iam igitur manifestum est et planum quod vir-
33
tus, quanto plus approximat uni, puro vero, fit
34
vehementior eius unitas, et quanto vehementior
173
35
fit unitas, est infinitas in ea magis apparens et
36
manifestior et sunt operationes eius operationes
37
magnae, mirabiles et nobiles.
0
XVII (XVIII)
38
[143] Res omnes entia propter ens primum, et res
39
vivae omnes sunt motae per essentiam suam
40
propter vitam primam, et res intellectibiles omnes
41
habent scientiam propter intelligentiam primam.
42
[144] Quod est quia, si omnis causa dat causato suo
43
aliquid, tunc procul dubio ens primum dat cau-
44
satis omnibus ens.
45
[145] Et similiter vita dat causatis suis motum, quia
46
vita est processio procedens ex ente primo quie-
47
to, sempiterno, et primus motus.
48
Et similiter intelligentia dat causatis suis scien-
49
tiam.
50
[147] Quod est quia omnis scientia vera non est nisi
51
intelligentia et intelligentia est primum sciens
174
52
quod est et est influens scientiam super reliqua
53
scientia.
54
[148] Redeamus autem et dicamus quod ens primum
55
est quietum et est causa causarum, et, si ipsum
56
dat omnibus rebus ens, tunc ipsum dat eis per
57
modum creationis. Vita autem prima dat eis
58
quae sunt sub ea vitam non per modum creatio-
59
nis immo per modum formae. Et similiter intel-
60
ligentia non dat eis quae sunt sub ea de scientia
61
et reliquis rebus nisi per modum formae
62
<…>.
0
XVIII (XIX)
63
[149] Ex intelligentiis est quae est intelligentia divina,
64
quoniam ipsa recipit ex bonitatibus primis quae
65
procedunt ex causa prima receptione multa.
66
Et de eis est quae est intelligentia tantum, quo-
67
niam non recipit ex bonitatibus primis nisi me-
68
diante intelligentia prima. Et ex animabus est
175
69
quae est anima intellectibilis, quoniam est pen-
70
dens per intelligentiam; et ex eis est quae est
71
anima tantum. Et ex corporibus naturalibus est
72
cui est anima regens ipsum et faciens directio-
73
nem super ipsum; et de eis sunt quae sunt
74
corpora naturalia tantum, quibus non est anima.
75
[150] Et hoc non fit ita nisi quoniam est ipsa <…>
76
neque intellectibilis tota neque animalis tota
77
neque corporea tota, neque pendet per causam
78
quae est supra eam, nisi quae est ex ea completa,
79
integra est quae pendet per causam quae est
80
supra eam,
81
[151] scilicet quia non omnis intelligentia pendet per
176
82
bonitates causae primae, nisi quae ex eis est
83
intelligentia completa in primis, integra. Ipsa
84
enim potest recipere bonitates descendentes ex
85
causa prima et pendere per eas, ut vehemens
86
fiat sua unitas.
87
[152] Et similiter non omnis anima pendet per intelli-
88
gentiam, nisi quae ex eis est completa, integra et
89
vehementius simul cum intelligentia, per hoc
90
quod pendet per intelligentiam, et est intelligen-
91
tia completa.
92
[153] Et similiter iterum non omne corpus naturale
93
habet animam, nisi quod ex eis est completum,
94
integrum, quasi sit rationale.
95
[154] Et secundum hanc formam <…> sunt reliqui
96
ordines intellectibiles.
0
XIX (XX)
177
97
[155] Causa prima regit res creatas omnes praeter
98
quod commisceatur cum eis.
99
[156] Quod est quia regimen non debilitat unitatem
00
eius exaltatam super omnem rem neque destruit
1
eam; neque prohibet eam essentia unitatis eius
2
seiuncta a rebus quin regat eas.
3
[157] Quod est quia causa prima est fixa, stans cum
4
unitate sua pura semper, et ipsa regit res creatas
5
omnes et influit super eas virtutem vitae et boni-
6
tates secundum modum virtutis earum [recep-
7
tibilium] et possibilitatem earum. Prima enim
8
bonitas influit bonitates super res omnes in-
9
fluxione una; verumtamen unaquaeque rerum
10
recipit ex illa influxione secundum modum suae
11
virtutis et sui esse.
12
[158] Et bonitas prima non influit bonitates super res
13
omnes nisi per modum unum, quia non est
14
bonitas nisi per suum esse et suum ens et suam
178
15
virtutem, ita quod est bonitas, et bonitas [et
16
virtus] et ens sunt res una. Sicut ergo ens pri-
17
mum et bonitas sunt res una, fit quod ipsum
18
influit bonitates super res influxione communi
19
una <…>. Et diversificantur bonitates et do-
20
na ex concursu recipientis. Quod est quia reci-
21
pientia bonitates non recipiunt aequaliter, immo
22
quaedam eorum recipiunt plus quam quaedam,
23
hoc quidem est propter magnitudinem suae
24
largitatis.
25
[159] Redeamus ergo et dicamus quod inter omne
26
agens, quod agit per esse suum tantum, et inter
27
factum suum non est continuator neque res
28
alia media. Et non est continuator inter agens
179
29
et factum nisi additio super esse, scilicet quando
30
agens et factum sunt per instrumentum et non
31
facit per esse suum <…> et sunt composita.
32
Quapropter recipiens recipit per continuationem
33
inter ipsum et factorem suum et est hunc agens
34
seiunctum a facto suo <…>.
35
[160] Agens vero inter quod et inter factum suum non
36
est continuator penitus, est agens verum et re-
37
gens verum, faciens res per finem decoris, post
38
quod non est possibile ut sit decus aliud; et
39
regit factum suum per ultimum regiminis.
40
[161] Quod est quia regit res per modum per quem
41
agit et non agit nisi per ens suum; ergo ens eius
42
iterum erit regimen eius. Quapropter fit quod
180
43
regit et agit per ultimum decoris et regimen in
44
quo non est diversitas neque tortuositas. Et non
45
diversificantur operationes et regimen propter
46
causas primas nisi secundum meritum recipien-
47
tis.
0
XX (XXI)
48
[162] Primum est dives per seipsum et non est dives
49
maius.
50
[163] Et significatio eius est unitas eius, non quia
51
unitas eius sit sparsa in ipso, immo est unitas
52
eius pura, quoniam est simplex in fine simplici-
53
tatis.
54
[164] Si autem aliquis vult scire quod prima est dives,
55
proiciat mentem suam super res compositas et
56
inquirat de eis inquisitione perscrutata. Inveniet
181
57
enim omne compositum diminutum, indigens
58
quidem aut alio aut rebus ex quibus componitur.
59
Res autem simplex <…> una quae est boni-
60
tas, est una et unitas eius est bonitas et <…>
61
bonitas eius est res una.
62
[165] Illa ergo res est dives maius quae influit, et non
63
fit influxio super ipsam per aliquem modorum.
64
Reliquae autem res intellectibiles aut corporeae
65
sunt non divites per seipsas, immo indigent uno
66
vero influente super eas bonitates et omnes
67
gratias.
0
XXI (XXII)
68
[166] Causa prima est super omne nomen quo nomi-
69
natur.
70
[167] Quoniam non pertinet ei diminutio neque com-
71
plementum solum; quoniam diminutum est
182
72
non completum et non potest efficere operatio-
73
nem completam, quando est diminutum. Et
74
completum apud nos, quamvis sit sufficiens per
75
seipsum, tamen non potest creare aliquid aliud
76
neque influere a seipso aliquid omnino.
77
[168] Si ergo hoc ita est [apud nos], tunc dicimus
78
quod primum non est diminutum neque com-
79
pletum tantum, immo est supra completum,
80
[169] quoniam est creans res et influens bonitates
81
super eas influxione completa, quoniam est bo-
82
nitas cui non est finis neque dimensiones.
83
[170] Bonitas ergo prima implet omnia saecula boni-
84
tatibus; verumtamen omne saeculum non recipit
85
de illa bonitate nisi secundum modum suae
86
potentiae.
87
[171] Iam ergo ostensum est et manifestum quod cau-
183
88
sa prima est super omne nomen quo nominatur
89
et superior eo et altior.
0
XXII (XXIII)
90
[172] Omnis intelligentia divina scit res per hoc quod
91
ipsa est intelligentia, et regit eas per hoc quod
92
est divina.
93
[173] Quod est quia proprietas intelligentiae est scien-
94
tia, et non est eius complementum et integritas
95
nisi ut sit sciens. Regens ergo est Deus, bene-
96
dictus et sublimis, quoniam ipse replet res boni-
97
tatibus. Et intelligentia est primum creatum et
98
est plus similis Deo sublimi, et propter illud
99
regit res quae sub ea sunt. Et, sicut Deus, bene-
00
dictus et excelsus, influit bonitatem super res,
1
similiter intelligentia influit scientiam super res
2
qua sunt sub ea.
184
3
[174] Verumtamen, quamvis intelligentia regat res
4
quae sunt sub ea, tamen Deus, benedictus et
5
sublimis, praecedit intelligentiam per regimen
6
et regit res regimine sublimioris et altioris ordi-
7
nis quam sit regimen intelligentiae, quoniam est
8
illud quod dat intelligentiae regimen.
9
[175] Et significatio illius est quod res, quae <non>
10
recipiunt regimen intelligentiae, recipiunt regi-
11
men creatoris intelligentiae, quod est quia non
12
refugit regimen eius aliqua ex rebus omnino,
13
quoniam vult ut faciat recipere bonitatem suam
14
[simul] omnes res.
15
Quod est quia non est quod omnis res desiderat
16
intelligentiam nec desiderat recipere eam; et res
17
omnes desiderant bonitatem ex primo et deside-
18
rant recipere ipsam desiderio multo. Et in illo
19
non est aliquis qui dubitet.
185
0
XXIII (XIV)
20
[176] Causa prima existit in rebus omnibus secundum
21
dispositionem unam, sed res omnes non exis-
22
tunt in causa prima secundum dispositionem
23
unam.
24
[177] Quod est quia, quamvis causa prima existat in
25
rebus omnibus, tamen unaquaeque rerum reci-
26
pit eam secundum modum suae potentiae.
27
[178] Quod est quia ex rebus sunt quae recipiunt cau-
28
sam primam receptione unita, et ex eis sunt
29
quae recipiunt eam receptione multiplicata, et
30
ex eis sunt quae recipiunt eam receptione aeter-
31
na, et ex eis sunt quae recipiunt eam receptione
32
temporali, et ex eis sunt quae recipiunt eam
33
receptione spirituali, et ex eis sunt quae reci-
34
piunt eam receptione corporali.
35
[179] Et diversitas quidem receptionis non fit ex causa
36
prima sed propter recipiens. Quod est quia
37
suscipiens diversificatur: propter illud ergo sus-
38
ceptum est diversificatum. Influens vero exis-
186
39
tens unum non diversum, influit super omnes
40
res bonitates aequaliter, bonitas namque influit
41
super omnes res ex causa prima aequaliter.
42
Res igitur sunt causa diversitatis influxionis
43
bonitatis super res. Procul dubio igitur non in-
44
veniuntur res omnes in causa prima per modum
45
unum. Iam autem ostensum est quod causa pri-
46
ma invenitur in omnibus rebus per modum
47
unum et non inveniuntur in ea omnes res per
48
modum unum.
49
[180] Ergo secundum modum propinquitatis causae
50
primae et secundum modum quo res potest re-
51
cipere causam primam, secundum quantitatem
52
illius potest recipere ex ea et delectari per eam.
53
Quod est quia non recipit res ex causa prima et
54
delectatur in ea nisi per modum esse sui.
55
Et non intelligo per esse nisi cognitionem, nam
187
56
secundum modum quo cognoscit res causam
57
primam creantem, secundum quantitatem illam
58
recipit ex ea et delectatur in ea, sicut ostendi-
59
mus.
0
XXIV (XV)
60
[181] Substantiae unitae intellectibiles non sunt ge-
61
neratae ex re alia. Omnis substantia stans per
62
essentiam suam est non generata ex re alia.
63
[182] Quod si aliquis dicat: possibile est ut sit gene-
64
rata ex re alia, dicemus: si possibile est ut sub-
65
stantia stans per essentiam suam sit generata ex
66
re alia, procul dubio est substantia illa diminuta,
67
indigens ut compleat eam illud ex quo gene-
68
ratur.
69
[183] Et significatio illius est generatio ipsa.
70
[184] Quod est quia generatio non est nisi via ex
188
71
diminutione ad complementum. Nam, si inve-
72
nitur res non indigens in generatione sui, scilicet
73
in sua forma et sua formatione, re alia nisi se et
74
est ipsa causa formationis suae et sui comple-
75
menti, est completa, integra semper.
76
[185] Et non fit causa formationis suae et sui comple-
77
menti nisi propter relationem suam ad causam
78
suam semper. Illa ergo comparatio est forma-
79
tio eius et ipsius complementum simul.
80
[186] Iam ergo manifestum est quod omnis substantia
81
stans per essentiam suam non est generata ex
82
re alia.
0
XXV (XVI)
83
[187] Omnis substantia stans per seipsam est non ca-
84
dens sub corruptione.
85
[188] Si autem aliquis dicat: possibile est ut substan-
86
tia stans per seipsam cadat sub corruptione,
87
dicemus: si possibile est ut substantia stans per
88
seipsam cadat sub corruptione, possibile est ut
189
89
separetur eius essentia et sit fixa, stans per
90
essentiam suam sine essentia sua. Et hoc est in-
91
conveniens et impossibile, quoniam, propterea
92
quod est una, simplex, non composita, est ipsa
93
causa et causatum simul. Omnis autem caden-
94
tis sub corruptione non fit corruptio nisi prop-
95
ter separationem suam a causa sua; dum vero
96
permanet res pendens per causam suam retinen-
97
tem eam et servantem eam, non perit neque des-
98
truitur. Si ergo hoc ita est, substantiae stantis
99
per essentiam suam non separatur causa sem-
00
per, quoniam est inseparabilis ab essentia sua,
1
propterea quod causa eius est ipsa in forma-
2
tione sui.
3
[189] Et non fit causa suiipsius nisi propter relatio-
190
4
nem suam ad causam suam; et illa relatio est
5
formatio eius. Et propterea, quia est semper
6
relata ad causam suam et ipsa est causa illius rela-
7
tionis, est ipsa causa sui ipsius per modum quem
8
diximus, quod non perit neque destruitur, quo-
9
niam est causa et causatum simul, sicut ostendi-
10
mus nuper.
11
[190] Iam ergo verificatum est quod omnis substantia
12
stans per seipsam non destruitur neque corrum-
13
pitur.
0
XXVI (XXVII)
14
[191] Omnis substantia destructibilis non sempiterna
15
aut est composita aut est delata super rem
16
aliam.
17
[192] Propterea quod substantia aut est indigens rebus
18
ex quibus est et est composita ex eis, aut est
191
19
indigens in fixione sua et sua essentia deferente.
20
Cum ergo separatur deferens eam, corrumpitur
21
et destruitur.
22
[193] Quod si substantia non est composita neque
23
delata, est simplex et semper, non destruitur
24
neque minuitur omnino.
0
XXVII (XXVIII)
25
[194] Omnis substantia stans per essentiam suam est
26
simplex et non dividitur.
27
[195] Quod si dixerit aliquis: possibile est ut divida-
28
tur, dicemus: si possibile est ut substantia stans
29
per se dividatur et est ipsa simplex, possibile est ut
30
essentia partis eius sit per essentiam eius iterum
31
sicut essentia totius. Si ergo possibile est illud,
32
redit pars super seipsam, et est omnis pars eius
33
rediens super seipsam, sicut est reditio totius
34
super essentiam suam; et hoc est impossibile.
35
Si ergo hoc est impossibile, substantia stans per
192
36
seipsam est indivisibilis et est simplex.
37
[196] Si autem non est simplex sed est composita, pars
38
eius est melior parte et pars eius vilior parte,
39
ergo res melior est ex re viliori et res vilior ex
40
re meliori, quando est omnis pars eius seiuncta
41
ab omni parte eius.
42
[197] Quare est universitas eius non sufficiens per
43
seipsam, cum indigeat partibus suis ex quibus
44
componitur. Et hoc quidem non est de natura
45
rei simplicis, immo de natura substantiarum
46
compositarum.
47
[198] Iam ergo constat quod omnis substantia stans
48
per essentiam suam est simplex et non dividi-
49
tur; et, quando non recipit divisionem et est
50
simplex, non est recipiens corruptionem neque
51
destructionem.
0
XXVIII (XXIX)
52
[199] Omnis substantia [simplex est] stans per seip-
53
sam, scilicet per essentiam suam [.]
193
54
[200] [Nam ipsa] est creata sine tempore, et est in
55
substantialitate sua superior substantiis tempo-
56
ralibus.
57
[201] Et significatio illius est quod non est generata
58
ex aliquo, quoniam est stans per essentiam
59
suam; et substantiae generatae ex aliquo sunt
60
substantiae compositae cadentes sub genera-
61
tione.
62
[202] Iam ergo manifestum est quod omnis substantia
63
stans per essentiam suam non est nisi in non
64
tempore, et qui est altior et superior tempore
65
et rebus temporalibus.
0
XXIX (XXX)
66
[203] Omnis substantia creata in tempore aut est sem-
67
per in tempore et tempus non superfluit ab ea
68
quoniam est creata et tempus aequaliter, aut
69
superfluit super tempus et tempus superfluit ab
194
70
ea quoniam est creata in quibusdam horis
71
temporis.
72
[204] Quod est quia si creata sequuntur se ad invi-
73
cem et substantiam superiorem non sequitur
74
nisi substantia ei similis, non substantia dissimi-
75
lis ei, sunt substantiae similes substantiae supe-
76
riori – et sunt substantiae creatae a quibus non
77
superfluit tempus – ante substantias quae
78
<non> assimilantur substantiis sempiternis, et
79
sunt substantiae abscissae a tempore, creatae in
80
quibusdam horis temporis. Non est ergo possi-
81
bile ut continuentur substantiae creatae in qui-
82
busdam horis temporis cum substantiis sempi-
83
ternis, quoniam non assimilantur eis omnino.
84
Substantiae ergo sempiternae in tempore sunt
85
illae quae continuantur cum substantiis sempi-
86
ternis, et sunt mediae inter substantias fixas et
195
87
inter substantias sectas in tempore. Et non est
88
possibile ut substantiae sempiternae quae sunt
89
supra tempus, sequantur substantias temporales
90
creatas in tempore, nisi mediantibus substantiis
91
temporalibus sempiternis in tempore.
92
[205] Et istae quidem substantiae non factae sunt me-
93
diae, nisi quoniam ipsae communicant substan-
94
tiis sublimibus in permanentia et communicant
95
substantiis temporalibus abscissis in tempore per
96
generationem; ipsae enim quamvis sint sempi-
97
ternae, tamen permanentia earum est per gene-
98
rationem et motum.
99
[206] Et substantiae sempiternae cum tempore sunt
00
similes substantiis sempiternis quae sunt supra
1
tempus per durabilitatem et non assimilantur
2
eis in motu et generatione.
3
Substantiae autem sectae in tempore non assi-
4
milantur substantiis sempiternis quae sunt supra
196
5
tempus per aliquem modorum. Si ergo non assi-
6
milantur eis, tunc non possunt recipere eas
7
neque tangere eas. Necessariae ergo sunt sub-
8
stantiae quae tangunt substantias sempiternas
9
quae sunt supra tempus, et erunt tangentes
10
substantias sectas in tempore.
11
[207] Ergo aggregabunt per motum suum inter sub-
12
stantias sectas in tempore et inter substantias
13
sempiternas quae sunt supra tempus. Et aggre-
14
gabunt per durabilitatem suam inter substantias
15
quae sunt supra tempus et inter substantias quae
16
sunt sub tempore, scilicet cadentes sub genera-
17
tione et corruptione. Et aggregabunt inter sub-
18
stantias bonas et inter substantias viles, ut non
19
priventur substantiae viles substantiis bonis et
197
20
priventur omni bonitate et omni conveniente,
21
et non sit eis remanentia neque fixio.
22
[208] Iam ergo ostensum est ex hoc quod durabilita-
23
tis duae sunt species quarum una est aeterna,
24
et altera est temporalis. Verumtamen una dura-
25
bilitatum duarum est stans, quieta, et durabilitas
26
altera movetur; et una earum aggregatur et
27
operationes eius omnes simul, neque quaedam
28
earum est ante quamdam, et altera est currens,
29
extensa, quaedam operationes eius sunt ante
30
quasdam. Et universalitas unius earum est per
31
essentiam suam, et universalitas alterius est per
32
partes suas quarum unaquaeque est seiuncta
198
33
suae compari per modum primum et postremum.
34
[209] Iam ergo manifestum est quod substantiarum
35
quaedam sunt quae sempiternae sunt supra tem-
36
pus, et ex eis sunt sempiternae aequales tempori
37
et tempus non superfluit ab eis, et ex eis sunt
38
quae abscissae sunt a tempore et tempus super-
39
fluit ab eis ex superiori earum et ipsarum infe-
40
riori, [scilicet ex principio earum usque ad ex-
41
tremum ipsarum] et sunt substantiae cadentes
42
sub generatione et corruptione.
0
XXX (XXXI)
43
[210] Inter rem cuius substantia et actio sunt in mo-
44
mento aeternitatis et inter rem cuius substantia
45
et actio sunt in momento temporis existens est
46
medium, et est illud cuius substantia est ex mo-
47
mento aeternitatis et operatio ex momento tem-
48
poris.
49
[211] Quod est quia res cuius substantia cadit sub
50
tempore, scilicet quia tempus continet eam, est
199
51
in omnibus dispositionibus suis cadens sub
52
tempore, quare et eius actio cadit sub tempore:
53
quoniam, quando substantia rei cadit sub tem-
54
pore, procul dubio et eius actio cadit sub tem-
55
pore. Res autem cadens sub tempore in omnibus
56
dispositionibus suis seiuncta est a re cadente sub
57
aeternitate in omnibus dispositionibus suis. Con-
58
tinuatio autem non est nisi in rebus similibus.
59
Necesse est igitur ut sit res alia tertia media inter
60
utrasque cuius substantia cadat sub aeternitate
61
et ipsius actio cadat sub tempore.
62
[212] Impossibile namque est ut sit res cuius substan-
63
tia cadat sub tempore et actio eius sub aeterni-
64
tate: sic enim actio eius melior esset ipsius sub-
65
stantia; hoc autem est impossibile.
66
[213] Manifestum igitur est quod inter res cadentes
67
sub tempore cum suis substantiis et suis actioni-
68
bus et inter res quarum substantiae et actiones
200
69
sunt cadentes sub momento aeternitatis sunt res
70
cadentes sub aeternitate per substantias suas et
71
cadentes sub tempore per operationes suas, sicut
72
ostendimus.
0
XXXI (XXXII)
73
[214] Omnis substantia cadens in quibusdam disposi-
74
tionibus suis sub aeternitate et cadens in quibus-
75
dam dispositionibus suis sub tempore est ens
76
et generatio simul.
77
[215] [Omnis] enim res cadens sub aeternitate est ens
78
vere et omnis res cadens sub tempore est gene-
79
ratio vere. Si ergo hoc ita est, tunc, si res una
80
est cadens sub aeternitate et tempore, est ens
81
et generatio non per modum unum sed per mo-
82
dum et modum.
83
[216] Iam ergo manifestum est ex eo quod diximus,
84
quod omne generatum cadens per substantiam
85
suam sub tempore est habens substantiam pen-
201
86
dentem per ens purum quod est causa durabili-
87
tatis et causa rerum sempiternarum omnium et
88
destructibilium.
89
[217] Necessarium est unum faciens adipisci unitates
90
et ipsum non adipiscatur, sed reliquae unitates
91
omnes sunt acquisitae.
92
[218] Et illius quidem significatio est quod dico: si
93
invenitur unum faciens acquirere non acquisi-
94
tum, tunc quae differentia inter ipsum et pri-
95
mum acquirere faciens? Non enim potest esse
96
quin aut sit simile ei in omnibus dispositionibus
97
suis aut sit inter utraque differentia. Si ergo est
98
simile ei in omnibus dispositionibus suis <…>
99
tunc unum eorum non est primum et alterum
202
00
secundum. Et si unum eorum non est simile
1
alteri in omnibus dispositionibus suis, tunc pro-
2
cul dubio unum eorum est primum et alterum
3
secundum. Illud ergo in quo est unitas fixa
4
non inventa ex alio, est unum primum verum,
5
sicut ostendimus; et illud in quo est unitas in-
6
venta ex alio est praeter unum primum verum.
7
Si ergo est ex alio, est ex uno primo acquisita
8
unitas. Provenit ergo inde ut uni puro vero et
9
reliquis unis sit unitas iterum et non sit unitas
10
nisi propter unum verum quod est causa uni-
11
tatis.
12
[219] Iam ergo manifestum est et planum quod omnis
13
unitas post unum verum est acquisita, creata;
203
14
verumtamen unum verum purum est creans
15
unitates, faciens acquirere, non acquisitum, sicut
16
ostendimus.