517
1
LIBER PRIMVS
2
[1] Vita in animalibus et plantis inventa est; in animalibus mani-
3
festa apparens, in plantis vero occulta, non evidens. Ad huius
4
enim assertionem multam necesse est inquisitionem praecedere.
5
[2] Constaret enim utrum habeant necne plantae animam et virtutem
6
desiderii dolorisque et delectationis discretivam.
7
[3] Anaxagoras autem et Abrucalis desiderio eas moveri sentire
8
quoque et tristari delectari quoque asserunt. Quorum Anaxagoras
9
animalia has esse, laetari quoque et tristari dixit, fluxum fo-
10
liorum argumentum assumens. Abrucalis autem sexum in his permix-
11
tum opinatus est.
12
[4] Plato siquidem desiderare tantum eas propter vehementem nutri-
13
menti necessitatem ait. Quod si constet, gaudere quoque et tris-
14
tari sentireque eas consequens erit.
15
[5] Id quoque constare desiderarem an somno reficiantur exciten-
16
turque vigiliis, spiritumque et sexuum permixtionem sexumque
17
habeant, vel contra.
18
[6] Multa autem circa haec ambiguitas longam facit inquisitionem.
19
Haec siquidem praetermittere nec dispendiosis circa singula per-
20
scrutationibus immorari opportunum.
21
[7] Quidam autem habere animam eas dixerunt, quia generari, nutri-
22
ri, augeri, iuventute virescere senioque dissolvi conspexerunt,
23
cum nullum inanimatum haec cum plantis habeat communia. Quae si
24
habuerint plantae, desiderio quoque affici debent.
518
1
[8] Primum ergo manifesta, mox occulta prosequamur.
2
[9] Dico ergo quicquid cibatur, desiderat et delectatur saturitate
3
tristaturque cum esurierit; et non accident hae dispositiones
4
nisi cum sensu. Huius igitur mirabilis erat intentio, qui eas
5
sentire et desiderare opinabatur.
6
[10] Anaxagoras autem et Democritus et Abrucalis illas intellectum
7
intelligentiamque habere dicebant; nos vero – haec ut foeda re-
8
pudiantes – sano insistamus sermoni.
9
[11] Dico ergo quod plantae nec sensum habent nec desiderium:
10
desiderium enim non est nisi ex sensu, et nostrae voluntatis
11
finis ad sensum convertitur.
12
[12] Nec invenimus in eis sensum nec membrum sentiens nec simi-
13
litudinem eius nec formam terminatam nec consecutionem rerum nec
14
motum nec iter ad aliquid sensatum nec signum aliquod per quod
15
iudicemus illas sensum habere, sicut signa per quae scimus eas
16
nutriri et crescere.
17
[13] Nec constat hoc nobis, nisi quia nutrimentum et augmentum
18
partes sunt animae. Cumque talem plantam invenerimus aliquamque
19
animae partem illi inesse necessario intelligamus sensu quae ca-
20
reat, sensatum esse concedere non oportet.
21
[14] Quia sensus est causa claritatis vitae, nutrimentum vero causa
22
augmenti rei vivae * * *
23
[15] Hae autem diversitates provenerunt loco suo: difficile nimirum
24
inter vitam et eius privationem medium deprehendere.
519
1
[16] Dicet quoque aliquis plantam, si sit vivens, esse animal –
2
difficile namque est regimen plantis assignare praeter regimen
3
vitae animalis.
4
[17] Quod autem plantis vitam sine sensu negat inesse, est quod
5
sunt quaedam animalia sapientia intellectuque carentia. Natura
6
tamen, animalis vitam in morte corrumpens, ipsam in genere suo
7
per generationem conservat; estque inconveniens ut inter anima-
8
tum et inanimatum medium ponamus.
9
[18] Scimus autem quod conchylia animalia sunt sapientia et intel-
10
lectu carentia suntque plantae et animalia. Solus ergo sensus
11
causa est quare illa dicantur animalia.
12
[19] Quia genera dant suis specibus nomina et definitiones, species
13
vero suis individuis nomina; debetque genus ex una causa esse,
14
non ex multis. Inventio autem causae per quam confirmatur genus
15
non cuilibet est pervia.
16
[20] Sunt enim animalia quae sexu carent femineo et sunt quae non
17
generant, suntque quae motum non habent et sunt quaedam diver-
18
sorum colorum et sunt quae faciunt prolem sibi dissimilem et
19
sunt quae crescunt.
520
1
[21] Quod ergo est principium vitae animalis, quodve animal nobile,
2
ut quae caelum circuit solem, planetas, stellas, ab intricata ex-
3
trahet ambiguitate * * * impassibilia enim sunt, sensus vero
4
sentientis passio.
5
[22] Non habet autem planta motum ex se: terrae enim affixa est;
6
haec autem immobilis.
7
[23] Unde ergo syllogizabimus ei vitam ut faciamus illud simile?
8
Non continet illas res una communis.
9
[24] Dicimus ergo quod vitae commune est sensus, quia sensus facit
10
discretionem inter vitam et mortem: sed caelum quia habet regimen
11
nobilius et dignius nostro regimine, elongatum est ab his.
12
[25] Oportet autem ut animal perfectum et diminutum habeant ali-
13
quid commune, et hoc est inventio vitae et eius privatio. Nec
14
oportet ut quisquam recedat ab his nominibus, quia non est medium
15
inter animatum et non animatum nec inter vitam et eius privationem,
16
sed inter animatum et vitam est medium, quia inanimatum est quod
17
non habet animam nec aliquam partium eius.
18
[26] Sed planta non est de his quae carent anima, quia in illa est
19
aliqua pars animae – et non est animal, quia non est in illa sensus.
20
Et exit de vita ad non vitam paulatim ut singula.
21
[27] Possumus etiam alio modo dicere quod est animatum et non dico
22
tamen quod sit inanimatum, si habuerit animam et aliquem sensum,
23
quia res quae cibatur non est sine anima.
521
1
[28] Et omne animal habet animam, sed planta est res imperfecta –
2
et animal habet membra determinata et planta indeterminata; et
3
habet planta naturam propriam ex motu quem habet in se.
4
[29] Potestque dicere aliquis quod habet animam, quia anima est
5
quae facit motus nasci in locis et desideria, et desideria et
6
motus in locis non erunt nisi cum sensu.
7
[30] Sed attrahere cibum erit ex principio naturali et illud est
8
commune animali et plantae; et non erit cum attractione cibi sensus
9
omnino, quia omne cibabile utitur in sua cibatione duabus rebus,
10
scilicet calore et frigore.
11
[31] Et ideo eget animal cibo humido et cibo sicco quia frigiditas
12
inventa est in cibo sicco,
13
quia nulla istarum duarum naturarum separatur a socio suo. Et ideo
14
factus est cibus cibati continuus usque ad horam corruptionis.
15
[32] Et debent uti animal et planta tali quale est illud. Perscru-
16
temur autem id quod praecessit in sermone nostro, in desiderio
17
plantae et motu eius et anima sua, et quod resolvitur ab ea.
18
[33] Et non habet planta spiritum, licet Anaxagoras dixerit illas
19
habere spiritum. Et iam invenimus multa animalia quae non habent
20
spiramen.
21
[34] Et invenimus visibiliter quod plantae neque dormiunt neque
22
vigilant, quia vigilare est de effectu sensus et dormire est debi-
23
litas sensus, et non invenitur aliquid horum in re quae vegetatur
24
in omnibus horis secundum dispositionem unam, et ipsa in natura
25
sua non sentiens.
522
1
[35] Et quando cibatur animal ascendit vapor a cibo eius ad caput
2
et dormit; et quando consumitur vapor ascendens ad caput vigilat.
3
Et in quibusdam animalibus est hic vapor multus * * *, quae tamen
4
parum dormiunt. Et dormitio est compressio motus et compressio
5
est quies rei motae.
6
[36] Et quod maxime et proprie inquirendum est in hac scientia est
7
id quod dixit Abrucalis, videlicet si invenitur in plantis sexus
8
femineus et sexus masculinus, sive species commixta ex his duobus
9
sexubus, sicut dixit.
10
[37] Quia masculus, quando generat, in alium generat et femina,
11
quando generat, ab alio generat – et sunt ambo separati ab in-
12
vicem. Et istud non invenitur in plantis.
13
[38] Quia quaelibet species plantae masculinae quod erit ex ea erit
14
asperius, durius, rigidius, et femina erit debilis et fructifera.
15
[39] Et debemus inquirere utrum inveniantur istae duae species simul
16
commixtae in unum esse in plantis, sicut dixit Abrucalis.
17
[40] Sed ego non opinor quod haec res ita sit, quia res quae permis-
18
centur debent primo esse simplices in se et erit per se masculus
19
et per se femina – deinde commiscentur; et commixtio rei non erit
20
nisi propter suam generationem. Inventa ergo fuit planta ante suam
21
commixtionem.
523
1
[41] Et <non> oportet ut sit efficiens et patiens in una hora, nec
2
inveniuntur masculinitas et feminitas coniunctae in aliqua
3
herbarum.
4
[42] Et si hoc ita esset, esset planta perfectior animali, quia non
5
indiguerit in sua generatione re extrinseca.
6
[43] Et ipsa indiget temporibus anni et sole et temperantia et
7
vere plus omni re. His ergo indiget in hora pullulationis arborum.
8
[44] Estque principium cibi plantarum a terra et principium genera-
9
tionis fructuum a sole, quamvis Anaxagoras dixit quod earum frigus
10
est ab aere. Et ideo dixit Lecineon quod terra est mater plantarum
11
et sol pater.
12
[45] Sed mixtionem masculi vegetabilium et feminae debemus imaginari
13
alio modo, quia semen plantae simile est impraegnationi, quae est
14
mixtio masculi et feminae.
15
[46] Et sicut est in ovo vis generandi pullum et materia cibi eius
16
usque ad horum sui complementi et sui exitus ab eo, et femina
17
ponit ovum in una hora – ita et planta.
18
[47] Dixitque bene Abrucalis quod arbores altae pullos non generant,
19
quia res quae nascitur non nascitur nisi ex parte seminum, et fit
20
quod remanet ex eo in principio cibus radicis, et nascens movet
21
se statim.
524
1
[48] Ergo sic debemus opinari in mixtione masculorum et feminarum
2
plantarum et animalium, quae est causa plantarum in dispositione
3
quadam, quia in animali, quando commiscentur sexus, commiscentur
4
vires sexuum, et proveniet ex illis ambobus res una. Et ita in
5
plantis quando commiscentur sexus, commiscentur vires sexuum,
6
postquam erant separati.
7
[49] Et si natura miscuit masculinum cum feminino, recte processit.
8
Et non invenimus operationem aliquam in plantis nisi generationem
9
fructuum, et non est animal separatum nisi in horis in quibus non
10
coit, et hoc est propter multa opera eius et propter multas scien-
11
tias eius.
12
[50] Et sunt qui putant plantam completam et integram esse propter
13
duas vires quas habet, et propter cibum qui adaptatus est ad
14
cibandum illam, et longitudinem suae existentiae et temporis
15
sui. Et quando fronduerit et fructificaverit durabit vita eius
16
et vertetur ad illam iuventus eius et non fiet in ea aliquid
17
superfluum.
18
[51] Planta non indiget dormitione propter multas causas, quia
19
posita est et plantata in terra et alligata ei.
20
[52] Et non habet motum in se nec terminum terminatum in suis par-
21
tibus nec habet sensum nec motum voluntarium nec animam perfectam,
22
immo non habet nisi partem partis animae.
23
[53] Et planta non est creata nisi propter animal et animal non est
24
creatum propter plantam.
525
1
[54] Et si dixeris quod planta eget cibo vili malo, indiget eo
2
multum stabili continuo non interrupto.
3
[55] Et si constiterit quod planta habeat meliorationem super ani-
4
mal, oportet ut res inanimatae sint nobiliores rebus animatis.
5
[56] Et unum opus animalis est nobilius et melius quam opus plantae
6
et invenimus in animali omnes virtutes quae sunt in planta et
7
multas alias.
8
[57] Dixit quoque Abrucalis quod planta habuit generationem mundo
9
tamen diminuto et non perfecto in complemento suo et eo completo
10
non] generabatur animal.
11
[58] Sed hic sermo est inconveniens quia mundus totalis est perpe-
12
tuus sempiternus, nec cessavit umquam generare animalia et plan-
13
tas et omnes suas species.
14
[59] Et in qualibet specie plantarum est calor et humor naturalis,
15
quae, quando consumabuntur, infirmabitur et veterascet et cor-
16
rumpetur et arefiet.
17
[60A] Et quidam dicunt hoc corruptionem, quidam non.
18
[60B] Et quaedam arbores habent gummi, ut resinam et gummi amygdali
19
et myrrham et tus et gummi arabicum. Et quaedam arbores habent
20
nodos et venas et ventrem et lignum et corticem et medullam inte-
21
rius et quaedam secundum plurimum sunt cortex et quarundam fruc-
22
tus sub cortice est.
23
[61] Et <quaedam> partes arborum simplices ut humor inventus in ea
24
et nodi et venae; et quaedam partes sunt compositae ex his ut ra-
25
mi, virgae et similia.
526
1
[62] Et haec omnia non inveniuntur in omnibus plantis, quia quae-
2
dam habent has partes, quaedam non. Habent quoque plantae alias
3
partes ut radices virgas folia ramos flores et pullulationes et
4
rotunditatem et corticem qui circumdat fructum.
5
[63] Et sicut sunt in animali membra similium partium, ita in
6
plantis. Et quaelibet partium plantae compositae sunt similes
7
membris animalis, quia cortex plantae similis est cuti animalis
8
et radix plantae similis est ori animalis, nodi quoque illius
9
similes nervis animalis, et similiter reliqua quae sunt in ea.
10
[64] Et quaelibet harum partium dividuntur aliquo modo per partes
11
consimiles et dividuntur etiam per partes dissimiles quia lutum
12
uno modo dividitur per terram tantum et alio modo per aquam.
13
Pulmo quoque et caro dividuntur et sunt partes eorum carnes et
14
alio modo dividuntur per elementa scilicet radices. Et non divi-
15
ditur manus ad aliam manum nec radix ad aliam radicem nec folia
16
ad alia folia, sed in his radicibus et foliis est compositio.
17
[65] Sed fructuum quidam sunt compositi ex partibus paucis et qui-
18
dam ex partibus multis ut olivae – illae enim habent corticem,
19
carnem, testam et semen. Et fructuum quidam habent tres cooper-
20
turas.
21
[66] Et omnia semina sunt ex duobus corticibus. Et partes planta-
22
rum sunt illae quas diximus.
527
1
[67] Et summa sermonis est quod determinare partes plantae et cooper-
2
turas eius et diversitates eius est valde difficile, et praeci-
3
pue terminare essentiam eius et colorem et tempus durabilitatis
4
eius et impressiones quae ei eveniunt. Et non habent plantae
5
mores animae nec effectum aequalem effectui animalis.
6
[68] Et si proportionaverimus partes animalis cum partibus plantae,
7
prolongabitur noster sermo, et fortasse non evademus a magnis
8
diversitatibus in nominando partes plantarum, quia pars rei est
9
de suo genere et de sua substantia propria, et quando genera-
10
bitur remanebit in sua dispositione semper, nisi aliqua chronica
11
infirmitate a sua dispositione ceciderit.
12
[69] Et flores et fructus et folia plantarum quandoque omni anno
13
erunt, quaedam vero non sic nec remanent, ut cortex et corpus
14
cadens a re abiciente ipsum propter causam.
15
[70] Et non est illud in planta, quia multotiens cadunt de planta
16
partes multae non determinatae sicut pili hominis et ungues, et
17
nascuntur pro illis aliae partes vel in loco in quo fuerunt vel
18
extra in alio.
19
[71] Et iam certum est quod partes plantae non sunt determinatae,
20
sive sint partes plantae sive non. Et turpe est nobis dicere res
21
cum quibus crescit animal et completur cum eis non esse partes
22
eius* * *
23
[72] Sed folia et omnia quae sunt in illa sunt partes eius, licet
24
non sint determinata et paulatim decidant – quoniam cornua cervi
25
et capilli quorundam animalium et pili quorundam de his quae se
26
abscondunt in tempore hiemali in caveis et sub terra, cadunt:
27
et illud simile est casui foliorum.
528
1
[73] Debemus ergo loqui in rebus quae prius nominavimus et incipi-
2
amus nominare partes proprias et communes et earum diversitates.
3
[74] Dicamus ergo quod partibus plantae inest magna diversitas in
4
multitudine et paucitate et magnitudine et parvitate et in for-
5
titudine et debilitate.
6
[75] Et hoc est, quia humor qui est in magnis arboribus in quibus-
7
dam est ut lac, ut in ficubus, et in quibusdam similis est pici,
8
ut humor qui est in vite, et quidam est origanalis, ut qui est
9
in origano et in planta quae dicitur opigaidum.
10
[76] Item est planta quae habet partes scitas et est quae habet
11
partes terminatas nec similes nec aequales, et quaedam habet
12
partes similes ad invicem et quaedam habet partes aequales non
13
similes et non est locus eius in situ.
14
[77] Diversitas autem plantae in suis partibus cognita est et figu-
15
rae eius et coloris et raritatis et spissitudinis et asperitatis
16
et lenitatis, et omnia quae accidunt ei in diversitatibus, in
17
aequalitate et augmento numeri et eius decremento et magnitudine
18
et parvitate.
19
[78] Et quaedam non erit unius modi, sed habebit diversitates mul-
20
tas, ut praediximus. Et plantarum quaedam produnt fructum super
21
folia sua, quaedam vero sub foliis, et quarundam fructus suspen-
22
sus est a stipite suo et quarundam a radice, ut arbores Aegypti
23
quae dicuntur narganaricon, et quarundam fructus in medio earum.
529
1
[79] Et quarundam folia et nodi indiscreti sunt et quarundam sunt
2
folia aequalia et ad invicem similia. Et quaedam habent ramos
3
aequales earum quae habent ramos <tres>.
4
[80] Et sunt partes quas nominabimus omnium plantarum et sunt cres-
5
centes et addentes, hoc est radix et virgae et stipites plantarum
6
et rami. Et ista assimilantur membris animalium quae continent
7
omnia membra.
8
[81] Et radix plantae mediatrix est inter plantam et cibum. Et ideo
9
vocant eam Graeci radicem et causam vitae plantarum, quia ipsa
10
causam vitae plantis adducit.
11
[82] Sed stipes plantae est qui solus nascitur a terra et est simi-
12
lis staturae arboris. Surculi vero sunt qui a radice arboris
13
pullulant, sed rami sunt qui nascuntur supra surculos.
14
[83] Et non inveniuntur in omnibus plantis: et plantarum ramos
15
habentium quidam sunt non sempiterni, immo sunt anno post an-
16
num. Et plantae non habentes ramos nec folia sunt, ut fungi et
17
tuberes. Et rami non nascuntur nisi in arboribus.
18
[84] Et cortices et lignum et medulla arboris nascuntur ab humore.
19
[85] Et quidam vocant hanc medullam arboris matricem, et quidam
20
vocant eam viscera arboris, quidam vero cor.
21
[86] Et nodi et venae et caro totius plantae ex quattuor sunt ele-
22
mentis.
530
1
[87] Et multotiens inveniuntur partes, quae adaptae sunt ad generan-
2
dum, ut folia, flores et virgae parvae, quae sunt flores praeter
3
plantam; eodem modo et fructus et rami in planta qui nascuntur
4
ex semine et quae circumdant illud.
5
[88] Plantarum quaedam sunt arbores, quaedam inter arbores et herbas,
6
nominanturque illae ambragion, et quaedam sunt herbae et quaedam
7
sunt olera. Et fere omnis planta sub his cadit nominibus.
8
[89] Et arbor est quae habet ex sua radice stipitem et nascuntur in
9
eo multi rami, ut olivae et ficus. Sed planta quae est inter ar-
10
bores et herbas minutas, quae dicitur ambragion, habet in radici-
11
bus suis multos ramos, ut id quod dicitur nigralius, cannae et
12
rubus.
13
[90] Sed olera sunt quae multos stipites habent ex una radice et
14
multos ramos, ut ruta et caulis. Sunt autem herbae quae non ha-
15
bent stipitem ex sua radice, sed folia. Et quaedam omni anno
16
nascuntur et arescunt, ut triticum, olera. Et non posuimus haec
17
omnia nisi propter syllogismos et exempla et descriptiones.
18
[91] Et quaedam herbae ad duas extremitates declinant, ut olus quod
19
dicitur olus regium, quia est herba et olus, et similiter acelga.
20
Et quaedam nascuntur in primis in figuram plantae granorum et
21
postea fit arbor, ut nevec et fengenkest et planta quae dicitur
22
bacca caprarum.
531
1
[92] Et forte myrtus quoque et malus et pirus sub hoc genere conti-
2
entur, quia horum omnium multi et superflui sunt rami de radici-
3
bus eorum. Et ideo oportet determinare eas, ut sint in exemplum
4
et syllogismum et non debemus perscrutari omnium definitiones.
5
[93] Plantarum quaedam est domestica, quaedam hortensis, quaedam
6
silvestris; et eodem modo animalia. Puto quoque quod omnes species
7
plantae, quando non fuerint cultae, silvestrescunt.
8
[94] Plantarum quoque quaedam faciunt fructum et quaedam non; et
9
quaedam faciunt oleum et quaedam non; et quaedam faciunt folia
10
et quaedam non, et quibusdam folia cadunt et quibusdam non.
11
[95] Et diversitas plantarum in magnitudine et parvitate et in pul-
12
chritudine et deformitate et bonitate fructum et in malitia est
13
multa. Et arbores silvestres magis fructificant quam hortenses,
14
sed fructus hortensium meliores sunt quam silvestrium.
15
[96] Et quaedam plantarum nascuntur in locis siccis et quaedam in
16
maribus et quaedam in fluminibus. Et quae nascuntur in Mari Rubro
17
erunt illic magnae et in aliis locis parvae. Et quaedam plantarum
18
nascuntur in ripis fluminum et quaedam in stagnis.
19
[97] Sed plantarum quae nascuntur in locis siccis quaedam nascuntur
20
in montibus, quaedam in planitie. Et quaedam nascuntur et vivunt
21
in locis aridissimis, ut in terra Aethiopum quae dicitur Zahara,
22
et ibi melius procreantur quam alibi. Et quaedam vivunt in locis
23
altis et quaedam vivunt in humido loco et quaedam in arido et
24
quaedam vivunt in utroque, ut salix et atarfa.
532
1
[98] Et planta multum permutatur secundum diversitatem locorum et
2
ideo oportuit considerare diversitates eorum.
3
[99] Et planta terrae affixa non separatur ab ea. Quidam quoque
4
loci meliores sunt quibusdam. Similiter fructuum quidam meliores
5
sunt in uno loco quam in alio.
6
[100] Et quarundam plantarum folia aspera et quarundam lenia;
7
quarundam quoque parva sunt folia, quarundam etiam scissa, ut
8
folia vitis.
9
[101] Et quaedam habent unum corticem, ut ficus, quaedam multos,
10
ut pinei; quaedam vero plantae sunt totae cortex, ut mediana.
11
[102] Et quaedam habent nodos, ut cannae, et quaedam habent spinas,
12
ut alavsic. Et quaedam carent ramis et quaedam habent ramos mul-
13
tos, ut morus silvestris, et quaedam habent diversitates multas,
14
[103] ut, sicut ex quibusdam prodeunt surculi, ex aliis non. Et
15
non erit hoc nisi ex diversitate radicum.
16
[104] Et quaedam habent unam tantum radicem, ut squilla, quia
17
illa nascitur in solo ramo proceditque inferius dilatando se.
18
Quantoque magis creverit solique accesserit, augebitur quia sol
19
surculos elicit.
533
1
[105] Succorum vero qui in fructibus sunt quidam sunt potabiles,
2
ut succus uvarum, malorum, <malorum> granatorum, mororum et myr-
3
ti; quidam vero unctuosi, ut succus olivae, nucis, pinei; qui-
4
dam dulces mellares, ut dactyli et ficus; quidam calidi et acu-
5
ti, ut origani et sinapis et quidam amari, ut absinthium et cen-
6
taurea.
7
[106] Fructuum quidam compositi sunt ex carne et osse et grano,
8
ut prunae, cucumeres, et quidam ex humore et grano, ut mala
9
granata. Et quidam corticem habent exterius et carnem interius
10
et quidam carnem exterius et granum interius et quidam, in qui-
11
bus statim fit semen, cum cooperculo quo cooperiuntur, ut dac-
12
tyli et amygdali; quidam vero non sic.
13
[107] Sed fructus comestibiles et incomestibiles per accidens
14
sunt, quia quosdam fructus quidam comedere possunt, quidam ve-
15
ro non et quosdam quaedam animalia comedunt, quaedam vero non.
16
[108] Fructuum iterum quidam sunt in siliquis, ut grana, quidam
17
in coopertura et tela, ut triticum, quidam in carne, ut dacty-
18
li, et quidam in casca, ut bellotae glandes, et quidam in cas-
19
cis multis et tela et testis, ut nuces.
20
[109] Et quidam cito maturantur, ut mora, quidam tarde, ut omnes
21
fructus silvestres vel plures eorum. Et plantae quaedam cito
22
folia producunt et fructus, quaedam tarde et earum quaedam hie-
23
mem consequuntur antequam maturescant.
534
1
[110] Sed colores florum et fructuum valde sunt diversi. Et plan-
2
ta cum totalitate sua est viridis et quaedam declinat ad nigre-
3
dinem, quaedam ad rubedinem, quaedam ad albedinem.
4
[111] Sed figura fructus si fuerit silvestris est diversorum modo-
5
rum, quia non omnes fructus sunt angulosi nec omnes sunt super
6
lineam rectam.
7
[112] Arborum aromaticarum quarundam radix aromatica est, quarun-
8
dam cortex, quarundam flos, quarundam lignum, aliarum vero omnes
9
partes aromaticae, ut balsamum.
10
[113] Et quaedam arbores nascuntur plantatae, quaedam vero ex se-
11
mine, quaedam autem per se; plantatae siquidem vel a radice
12
avelluntur vel a stipite vel a ramis vel a semine vel tota
13
transfertur; quaedam vero parum contusae.
14
[114] Quaedam iterum in terra, quaedam in arboribus plantantur, ut
15
insitae. Estque melior insitio similium in similia, proportiona-
16
lia: talia enim optime proveniunt, ut mala in pirum et ficus in
17
ficum et vitis in vitem.
18
[115] Et quandoque fit insitio in diversis generibus, ut artemi-
19
siae in adul silvestrem et olivarum in botam et mori in multas
20
arbores, arborum quoque silvestrium in hortenses.
535
1
[116] Et omnis planta non producit semen simile semini a quo orta
2
est: quaedam enim melius semen faciunt et a quibusdam malis se-
3
minibus bonae arbores proveniunt, ut ab amygdalis amaris et ma-
4
lis granatis acidis.
5
[117] Quarundam iterum semen cum debiles fuerint, deficit, ut pi-
6
nus et palmae. Et non provenit de facili ex semine malo planta
7
bona nec ex semine bono arbor mala. Ceterum in animali multo-
8
tiens haec contingunt.
9
[118] Arbor quoque durum habens corticem, sterilis effecta, si
10
scindatur radix eius et scissurae illi lapis immittatur, rursus
11
fiet fertilis.
12
[119] In palmis quoque si folia vel pulvis foliorum vel cortex
13
masculae palmae foliis femineae palmae apponantur ut cohaere-
14
ant, cito maturabuntur fructus eius prohibebuntque casum eorum.
15
[120] Discernitur quoque mascula a feminea, quia prius pullulat
16
foliaque eius parva sunt et per odorem ex quibusdam horum vel
17
omnibus. Contingetque forte quod ventus deferet odorem masculi
18
ad feminam maturabunturque dactyli eius simulque cohaerebunt,
19
quando folia masculi in illa fuerint apprehensa.
20
[121] * * *
536
1
[122] Ficus quoque silvestres in terram expansae conferunt ficubus
2
hortensibus. Balaustiae similiter olivis conferunt cum simul
3
plantantur.
4
[123] Item plantarum quaedam transmutantur in aliam speciem, ut
5
nux cum inveterata fuerit. Dicunt quoque quod calamentum trans-
6
mutatur in mentam, terrugenaque abscisa et plantata secus mare
7
viride fortasse fiet seesebram. Triticum quoque et linum trans-
8
mutantur in seilam.
9
[124] Belenum quoque perniciosum natum in Persia, transplantatum
10
in Aegyptum et Jerusalem factum est comestibile.
11
[125] Amygdali quoque et mala granata mutantur a sua malitia per
12
culturam. Sed mala granata stercore porcino fimata et aqua dul-
13
ci frigida rigata meliorantur. Sed amygdali quoque clavis con-
14
fixae gummi per multum temporis emittunt multaeque plantae sil-
15
vestres per hoc artificium fiunt hortenses.
16
[126] Locus vero et labor huic rei conferunt et maxime tempus an-
17
ni in quo plantatur. Plantarum quoque quaedam indigent planta-
18
tore, quaedam non.
19
[127] Plantantur quoque plurimae in vere, paucae in hieme et au-
20
tumno, paucissimae in aestate post ortum stellae caniculae: in
21
paucis enim locis fit plantatio hoc tempore et nusquam fit ni-
22
si in Coronia hac hora; sed in Aegypto non fit plantatio nisi
23
semel in anno.
537
1
[128] Et quaedam arbores ex suis radicibus folia producunt, quae-
2
dam ex suis gemmis, quaedam ex suo ligno, quaedam ubique, quae-
3
dam prope terram, quaedam longe, quaedam in medio; quaedam quo-
4
que diversis temporibus folia pauca.
5
[129] Et quaedam semel in anno fructificant, quaedam pluries et
6
non maturantur fructus eius, sed remanent crudi. Et quaedam mul-
7
tum fertiles sunt per multa tempora, ut ficus, quaedam uno anno
8
fructificant, altero reficiuntur, ut olivae, licet multos ramos
9
producant quibus cooperiuntur. Quaedam in iuventute fertiliores
10
sunt quam in senectute, quaedam e contrario melius fructificant,
11
ut amygdali, piri, ilex.
12
[130] Diversitas quoque plantarum silvestrium et hortensium dis-
13
cernitur per masculos suos et feminas quando quamlibet earum
14
cognoverint per proprietatem inventam in eis, quia masculus
15
spissior, durior, ramosior, minus humorosus, fructus brevior,
16
minus maturabilis, folia diversa et similiter surculi,
17
[131] Oportet ergo quando consideraverimus haec conjecturas face-
18
re ut cognoscamus arbores per se et grana per se et similiter
19
in herbis minutis. Et consideremus quae dixerunt in his anti-
20
qui et inspiciamus libros eorum de his scriptos.
538
1
[132] Et nos poterimus perscrutari horum medullam perscrutatione
2
compendiosa, et est quod considerabimus herbas oleares et her-
3
bas semen facientes et plantas vinales et plantas medicinales
4
et plantas interficientes. Et haec omnia nota sunt de arbori-
5
bus et plantis.
6
[133] Sed ad sciendum causas eorum debemus inquirere earum gene-
7
rationem, quare quaedam earum nascuntur in quibusdam locis et
8
in quibusdam non et quibusdam temporibus, quibusdam non et
9
plantationes earum et radices earum et diversitatem succorum
10
et odorum et lactis et gummi, et bonitatem et malitiam singu-
11
lorum et durationem fructuum quorundam et quorundam non; qua-
12
re quidam cito putrefiant, quidam tardius.
13
[134] Et inquiramus proprietatem omnium plantarum, maxime radi-
14
cum, et quare quidam fructus mollescunt, quidam non; quare
15
quidam Venerem provocant, quidam somnum, quidam interficiunt
16
et multas alias diversitates; quare quarundam fructus lac fa-
17
ciunt, quarundam non.
1
LIBER SECVNDVS
539
2
[135] Planta tres habet vires, primam ex genere terrae, secundam
3
ex genere aquae, tertiam ex genere ignis: a terra enim est fixio
4
plantae, ab aqua coagulatio, ab igne coadunatio fixionis plantae.
5
[136] Videmusque multa ex his in fictilibus. Sunt enim in his tria:
6
lutum quod est quasi caementum fictilis; secunda est aqua, quae
7
est qua uniuntur fictilia; tertium ignis, qui congregat partes
8
illius, donec per ipsum compleatur generatio eius.
9
[137] Apparitio ergo totius coniunctionis illius ab igne, quia
10
raritas inest fictilibus secundum suas partes, et quando usserit
11
illas ignis finietur materia humoris et cohaerebunt partes luti
12
provenietque siccitas loco humoris propter victoriam et digestio-
13
nem in omni animali et planta et minera.
14
[138] Digestio enim est ubi humor et calor, quando terminum conse-
15
quitur, eritque in digestione lapidum et minerarum.
16
[139] In animali vero et planta non sic, quia partes eorum non
17
sunt compactae, unde et ab eis fluxus venit *
18
[140] * * * sed in mineris non est fluxus nec sudor, quia partes
19
earum non sunt rarae. Ideo nihil ab ipsis praeter ipsa egredi-
20
tur, ut ab animali et planta superflua quaedam – neque fit exi-
21
tus nisi ex raritate.
540
1
[141] In quo ergo raritas non est, ab eo nihil omnino egreditur.
2
Ideoque solidum est quod augeri non potest, quia quod augeri
3
potest indiget loco in quo dilatetur et crescat * * * Ideoque
4
lapides, sales et terra unius modi sunt semper, non augentur
5
nec crescunt.
6
[142] Plantae vero secundo modo inest motus, [et est attractio]
7
et est vis terrae quae attrahit humorem; eritque in attractione
8
motus venitque ad locum, finiturque quodammodo digestio. Et ideo
9
ut plurimum herbae minutae in una hora unius diei generantur,
10
[143] non sicut animal: natura enim animalis a se diversa. Non
11
enim erit digestio nisi in usu materiae ab animali.
12
[144] Sed materia plantae illi est vicina et ideo velox est eius
13
generatio nasciturque et crescit – et quod subtile citius quam
14
spissum: spissum enim multis indiget viribus propter diversita-
15
tem suae figurae et elongationem partium eius ad invicem *
16
[145] * * * et ideo velox est eius generatio propter subtilita-
17
tem alterius ad alterum citiusque completum est.
18
[146] Partes autem plantarum secundum plurimum sunt rarae quia
19
calor * * *
20
[147] * * * humorem ad extremitates plantae trahit dispergiturque
21
materia per omnes partes eius. Et quod superfluit emanabit.
22
[148] Ut in balneo calor humorem attrahit et in vaporem convertit
23
qui elevatur, et quando superfluus fuerit vertetur in guttas,
24
similiter quoque in animali et planta superfluitates ascendunt
25
ab inferioribus ad superiora et descendunt a superioribus ad
26
inferiora in actionibus suis.
541
1
[149] Et eodem modo fluvii qui sub terra: generantur a montibus,
2
materiaque eorum pluviae. Quando ergo multiplicantur aquae et
3
constrictae interius fuerint, fiet ex eis vapor superfluus
4
propter compressionem interius, scindetque terram et appare-
5
bunt fontes et flumina quae prius cooperta erant.
6
[150] Praemisimus autem generationem fontium et fluviorum in li-
7
bro Meteororum. Et terrae motus saepe ostendit fontes et flumi-
8
na quae prius non apparuerant, quando scinditur terra ex vapo-
9
re. Saepe etiam invenimus fontes et flumina submergi, quando
10
fuerint terrae motus.
11
[151] Sed hoc plantae non contingit, quia aer est in raritate par-
12
tium eius. Huius signum quod terrae motus in arenosis non fit,
13
sed in locis duris quae sunt loca aquarum et montium. Similiter
14
quoque ascendet terrae motus in eis, quia aqua est solida lapi-
15
desque solidi.
16
[152] Naturaque aeris calidi sicci ascendere. Cum ergo convenerint
17
partes eius, corroborabitur impelletque locum, exietque ab eo
18
ille vapor. Quodsi locus rarus esset, exiret vapor primitus pau-
19
latim, sed quia fuit solidus, hoc ei non evenit ut paulatim va-
20
por exiret, congregatisque partibus suis potuit terram scindere.
21
Haec ergo est causa terrae motus in corporibus solidis.
22
[153] Et ideo in partibus plantae et animalis terrae motus non
23
erit, in aliis omnibus erit; multotiens quoque in fictilibus et
24
in vitro et mineris omnibus.
542
1
[154] Sed cuius fuerit multa raritas consuevit ascendere: sublevat
2
enim ipsum aer. Multotiens quoque hoc videmus cum proiecerimus
3
aurum in aquam vel aliud ponderosum et mergitur statim. Et proi-
4
citur lignum rarum et non mergitur. Ergo non propter folia mergi-
5
tur nec propter ponderositatem sed quia est solidum. Sed rarum
6
non mergitur omnino.
7
[155] Ebenus vero et quae illi vicina sunt merguntur quia parva in
8
eo est raritas, unde non erit in illo aer qui ipsum possit ex-
9
tollere. Mergitur ergo: partes enim eius ut multum solidae sunt.
10
[156] Sed oleum omne et folia aquae supernatant. Id autem iam os-
11
tendimus: scimus enim quod in his humor et calor; et consuetudo
12
humoris aquae partibus cohaerere, et caloris [quod facit ascen-
13
dere] quod consequitur ad partes aeris; et mos aquae quod elevat
14
ea ad suam superficiem, ususque aeris ut faciat ipsum ascendere.
15
Et ideo super superficiem eius non ascendit aqua, quia tota su-
16
perficies aquae una est, ideoque ascendit cum oleo super aquam.
17
[157] Lapides vero qui aquae supernatant propter inanitatem quae
18
est in eis maior quam quantitas suarum partium, eritque idem lo-
19
cus aeris maior loco corporis terrae.
543
1
[158] Naturaque aquae super terram ascendere, aeris vero super
2
aquam. Natura ergo lapidis, quae est ex genere terrae, mergitur
3
in aqua, naturaque aeris inclusi in lapide ascendit super aquam.
4
Quidlibet ergo suum simile attrahit e contrario naturae eius
5
cum quo coniungitur. Si ergo fuerint mutakefia mergetur medietas
6
lapidis in aqua medietasque supereminebit. Quodsi maior sit aer,
7
natabit lapis super aquam. Eodem modo omnes arbores ponderant.
8
[159] Sed lapides qui fiunt ex collisione undarum forti, sunt pri-
9
mum spuma, coagulabiturque ut lac viscosum. Et quando unda are-
10
nae illidetur, congregabit arena viscositatem spumae, siccabit
11
illam siccitas maris cum superflua salsedine et congregabuntur
12
partes arenae, et hae per longitudinem temporis fient lapides.
13
[160] Significatio vero quod mare sit super arenas est quod omnes
14
terrae sunt dulces in gustu. Et quando steterit aqua prohibebi-
15
tur aer a sua alteratione facietque in illo loco aquam compre-
16
hensam, non sublimabit eam aer. Obtinuerunt ergo in ea partes
17
terrae factaeque sunt salsae et calefactae sunt paulatim.
18
[161] Lutum enim ingenuum in fluviis dulcibus propter suavitatem
19
et subtilitatem aquae. Et quia obtinuit in aqua siccitas terrae,
20
convertit eam in genus terrarum vel prope eam, incrispavitque
21
utrumque alterum. Duravitque postea siccitas secundum duratio-
22
nem fixionis terrae et existentiam aquae, divisitque lutum per
23
partes parvas, et ideo terra mari propinqua est arenosa.
544
1
[162] Et sic campi, quando non habent quod cooperiat eos a sole
2
et sunt remoti ab aqua dulci, siccavitque sol partes humidita-
3
tis dulcis remansitque quod est de genere terrae; et quia per-
4
severavit sol in hoc loco non cooperto, separatae sunt partes
5
luti factaque est arena.
6
[163] Huius quoque signum quod cum in hoc loco profunde cavave-
7
rimus, inveniemus lutum ingenuum. Erit ergo hoc radix arenae.
8
Nec fiet arena nisi per accidens contingensque illi, quod est
9
mora motus solis et elongatio ab aquis dulcibus.
10
[164] Eodem quoque modo sentiendum de salsedine aquarum maris,
11
quia radix omnium est aqua dulcis. Nec accidit ei salsedo ni-
12
si ut diximus. Huius signum sensatum quod terra sub aqua,
13
aqua quoque super terram necessario naturaliter.
14
[165] Senserunt autem quidam quod communius est omnium ipsorum
15
plurimum. Plurimum autem aqua maris; mare ergo elementum omni-
16
um aquarum. Est autem aqua naturaliter eminens super terram
17
†subtilius† ipsius: iam autem ostendimus quod aqua est eleva-
18
tior elevatione terrae altitudine corporis aquae.
19
[166] Accipiamus ergo duo vasa aequalia ponamusque in illis aquam
20
dulcem et aquam salsam; postea accipiamus ovum ponamusque ipsum
21
in aqua dulci – et mergetur; postea ponatur in salsa – et nata-
22
bit. Ergo ascendit super partes aquae salsae, quia partes eius
23
non merguntur sicut partes aquae dulcis; et illae partes potu-
24
erunt sustinere illud pondus et non est mersum.
545
1
[167] Sic autem in Mari Mortuo non mergitur animal nec generatur,
2
quia vincit siccitas in eo et est propinquum figurae terrae.
3
[168] Patet ergo quod aqua spissa est sub non spissa: spissa enim
4
est de genere terrae, rara vero de genere aeris. Et ideo super-
5
eminet aqua dulcis omnibus aquis: illa ergo a terra est remotior.
6
[169] Iam autem scivimus quod aqua quae remotissima est a terra
7
naturalis est. Aquam autem dulcem ceteris supereminere ostendi-
8
mus. Hanc ergo naturalem esse hoc signo necessarium est.
9
[170] Generatur quoque sal in lacunis, quia aqua dulcis fit salsa.
10
Superat ergo salsedo terrae illam salsedinem remanebitque aer
11
inclusus, et non erit ideo illud corpus dulce. Aliquo modo eius
12
ergo esse ex aquis est, quod exit ex eis ut sudor.
13
[171] Eodem modo herbae et species non fient nisi per compositio-
14
nem, non per naturam simplicem, ut salsedo ab aqua maris et sub-
15
stantia arenarum, quia vapores ascendentes cum coagulati fue-
16
rint poterunt comprehendere has herbas, cadetque aer rarifica-
17
bitque locum. Provenietque ex eo per virtutem stellarum figura
18
illorum seminum.
19
[172] Sed materia necessaria – haec autem est aqua – quamvis fue-
20
rit diversitas generum, et non ascendit aqua nisi dulcis, et
21
sic aqua salsa ponderosior est, et sic quod super aquam ascen-
22
dit subtilius est aqua.
546
1
[173] Cum ergo attraxerit illud aer, subtiliabitur et ascendet
2
magis. Et ideo fiunt fontes et flumina in montibus et ascende-
3
runt phlegma et sanguis ad cerebrum, sicque cibi omnes ascen-
4
dunt et sic omnes aquae.
5
[174] Sed aqua salsa ascendit cum eo quod siccavit calor ad ge-
6
nus aeris. Et quia fuit aer super aquam, fuit quod ascendit
7
super aquam salsam dulce.
8
[175] Invenimus illud saepe in balneo; cum enim aquam salsam ap-
9
prehenderit calor, subtiliabuntur partes eius ascendetque va-
10
por e contrario quam erat in fundo balnei, et recesserunt par-
11
tes salsedinis cum humore naturali, quia est ex genere aeris,
12
et sequitur vapor[em] proceditque unus post alium sursum et
13
quando accesserit comprimit illum tectum. Congregabitur ergo
14
et inspissabitur et convertetur deorsum aqua dulcis guttatim,
15
et sic in omnibus balneis salsis erit vapor dulcis.
16
[176] Sed herbae natae in aqua salsa non debent esse propter
17
multum frigus et siccitatem. Et hoc est quia planta duobus in-
18
diget, materia scilicet et loco naturae suae convenienti. Cum-
19
que haec duo praesentia fuerint, proveniet planta.
547
1
[177] Invenimus autem nivem remotissimam naturam a temperantia,
2
nec est in superfluo nisi prohibitio essendi in loco temperato.
3
Non ergo invenimus plantam in nive. Et saepe videmus plantam
4
apparentem et omnia animalia et praecipue lumbricos, quia hi
5
fiunt in nive et ribez omnisque herba amara.
6
[178] Sed nix non exigit ut sit hoc, sed vincit aliquid esse ni-
7
vis. Et hoc est quia nix descendit similis fumo, congelatque
8
eam ventus et constringit eam aer. Erit ergo raritas inter par-
9
tes eius, retineturque aer in ea et calefiet, manatque de ea
10
aqua putrida quia aer eam incluserat.
11
[179] Cumque fuerit calor multae amplitudinis solque affuerit,
12
erumpet aer comprehensus in nive, apparebitque humiditas putri-
13
da coagulabiturque cum calore solis.
14
[180] Quodsi fuerit locus coopertus * * * fient in eo plantae si-
15
ne foliis, quia recessit <a> temperantia terraeque homogenealis
16
est. Et hoc est quia flores et folia in herbis minutis mixtis
17
in locis temperatis in aere et aqua: et ideo pauci sunt flores
18
et folia plantae quae contingunt in nive.
19
[181] Eodem quoque modo in locis multum salitis et siccis secun-
20
dum plurimum non apparet in eis planta, quia loca haec remota
21
sunt a temperantia et minoratur terra, quia longe sunt calor et
22
humor quae propria sunt aquae dulcis. Et ideo facta est terra
23
dulcis montuosa et cito nascuntur ibi plantae.
548
1
[182] Sed in locis calidis, quia dulcis est aqua et calor multus,
2
provenit decoctio duabus partibus: ex effectu loci cum aere ibi
3
existente, et decoctio aeris ex calore solis in illo loco.
4
[183] Montes vero quia attrahunt humores et adiuvat illos claritas
5
aeris, et festinat decoctio. Et ideo plantae ut multum sunt in
6
montibus.
7
[184] In eremis quidem vincit salsedo, ut praeostendimus, et remanent
8
ibi inter partes arenae raritates similes ad invicem. Non ergo ha-
9
bebit sol virtutem ut efficiat continuationem essentiae plantae.
10
Ergo in eremis non erunt species propriae, sed similes ad invicem.
11
[185] Planta autem quae super superficiem aquae nascitur non erit
12
nisi cum grossitudine aquae. Et hoc est quia calor, cum contigerit
13
aquam quae cursum non habeat quo moveatur, provenit super eam si-
14
mile nubi parumque aeris retinet. Putrescitque ille humor, attra-
15
hitque illum calor et expansus est super faciem aquae. Et non ha-
16
bet radicem, quia radices in partibus duris terrae erunt et aqua
17
partes habet disgregatas expansas.
18
[186] Evenit ergo calor cum putredine quae nata est super faciem
19
aquae. Et ideo non habet folia quia longe est a temperantia, et
20
non sunt partes eius compactae, quia nec aquae partes compactae;
21
unde etiam haec planta ad similitudinem filorum nascitur.
22
[187] Et quia terrae partes compactae sunt, plantae quoque partes
23
compactae sunt super aliquam terram. Et aliquotiens putrefiunt
24
in loco humido fumoso putredines quae detinent aerem, et quando
25
multiplicabuntur pluviae et venti, sol apparere faciet illas, et
26
faciet siccari et coagulari siccitas terrae radices illarum et
27
erunt inde fungi et tuberes et similia.
549
1
[188] Et †quod erit in locis calidis vehementer, et hoc est quia
2
calor digerit aquam in interioribus terrae detinetque eum sol:
3
fit ergo vapor contingitque inde planta; et similiter in omnibus
4
locis calidis completurque in illo efficiencia.
5
[189] Loca autem frigida simile faciunt per contrarium. Frigidus
6
enim aer calorem comprimit deorsum et congregantur partes eius
7
et locus decoquitur cum hac humiditate praesenti, finditurque
8
locus egrediturque ex eo planta.
9
[190] A locis vero dulcibus aqua ut multum non separatur. Cum ergo
10
aer terrae inclusus excitatus fuerit, manabit humiditas aquae
11
coagulabiturque aer in interioribus aquae egrediturque planta, ut
12
nenufar * et species herbarum minutarum. Et hae erectae nas-
13
cuntur, non expansae, quia radices earum sunt super terram.
14
[191] In locis quoque, in quibus aqua calida currit, multotiens
15
planta nascitur, quia caliditas aquae attrahit vapores retentos
16
in terra; frigidum quoque humorem sursum trahit. Et coagulatur
17
aer ex eo humore quia digerit<ur> caliditate aquae, apparetque
18
planta, sed nonnisi post longum tempus.
19
[192] Herbae vero minutae quae apparent in aquis sulphureis, ven-
20
tus cum vehementer flaverit super auripigmentum, repercutientur
21
excitabiturque aer qui est in eo. Et calefiet locus et fiet inde
22
ignis. Et postea fiet quod est in fundo auripigmenti, quod des-
23
cendit ex faece aeris, et attrahit ipsum ignis cum putredine au-
24
ripigmenti fietque ex eo planta. Et ut multum non habebit multa
25
folia, ut praeostendimus, quia a temperantia remota est.
550
1
[193] Quod autem comestibile * est ex planta erit in locis calidis,
2
lenibus, altis, et maxime in climate quarto et tertio, et quod
3
erit prope cibum in locis altis et frigidis. Et ideo multipli-
4
cantur species in locis frigidis altis propter attractionem hu-
5
morum et temperantiam in calore solis in diebus vernalibus.
6
l94 Similiterque lutum ingenuum cito plantam unctuosam producit
7
et comprehensio humoris eius in aqua dulci, ut praediximus.
8
[195] Planta autem quae super lapides solidos nascitur longo tem-
9
pore contingit. Aer enim comprehensus in illis nititur ascende-
10
re, cumque viam non invenerit propter fortitudinem lapidum, re-
11
vertitur et calefit et attrahit humorem residuum qui est in la-
12
pidibus sursum. Exitque vapor cum illo humore cum resolutione
13
partium parvarum lapidis, et quia saepe usus est lapide adiuvit-
14
que illum sol in sua digestione, fuit ex eo planta.
15
l96 Et fere non ascendit nisi propinqua fuerit terrae vel humo-
16
ri. Sed quod remanet de planta eget terra, aqua et aere.
17
[197] Et consideratur planta: et si fuerit prope solem, citius
18
nascetur et si fuerit ad occidentem, tardabitur.
19
[198] Et planta, quando dominabitur in illa aqua, retinebit aerem
20
nec permittet eum ascendere et non nutritur planta. Eodem quoque
21
modo siccitas quando obtinuerit, convertetur calor naturalis ad
22
extremitates et obturabit vias per quas erat meatus aquae – et
23
non nutritur planta.
551
1
[199] Tota siquidem planta quattuor indiget (animal quoque simili-
2
ter): semine terminato, loco convenienti, aqua moderata, aere
3
consimili. Cumque haec quattuor perfecta fuerint, nascetur plan-
4
ta et crescet; quodsi dissenserint, debilitabitur secundum dis-
5
sensum.
6
[200] Planta autem quae provenit in montibus altis, si fuerit spe-
7
cies, erit perniciosior et aptior medicinae; fructus vero durior
8
ad digerendum et non multum nutriet.
9
[201] Loca vero a sole remota non erunt multarum plantarum – ani-
10
mal quoque similiter – quia sol longitudinem diei producit in
11
remotione sua et comprehendit humorem illum, nec habebit planta
12
vires folia et fructus producendi.
13
[202] Sed planta quae nascitur in locis aquosis, aqua cum quieve-
14
rit, fiet ut faex, nec erit vis in aere ut subtiliet partes
15
aquae: detinebiturque aer in interioribus terrae prohibebitque
16
grossitudinem aquae ascendere, inundabitque ventus in illo loco
17
et findetur terra, reprimetque se aer compressus coagulabitque
18
ventus illum humorem, provenietque ex ea humiditate planta stag-
19
norum. Et ut multum non differunt in figura propter perseveran-
20
tiam et grossitudinem aquae et calorem solis desuper.
552
1
[203] Sed planta quae erit in locis udis apparet supra superfici-
2
em terrae ut viriditas. Dico ergo in illo loco parvam esse rari-
3
tatem. Cumque ceciderit sol, movebit illam humiditatem et cale-
4
fiet locus cum motu contingente et calore compresso in interio-
5
ribus terrae. Et non habuit planta unde cresceret, et adiuvit
6
eam humor sua expansione, et diffusa est super terram ut pannus
7
viridis – nec habet folia. Nascitur autem de genere plantae quae
8
apparet super superficiem aquae, et haec minor in quantitate
9
quam illa, quia prope est generi terrae nec ascendit nec disten-
10
ditur.
11
[204] Saepe etiam in planta alia planta nascitur, non suae figu-
12
rae, sine radice, movetque se super plantam, quia planta multa-
13
rum spinarum viscosae aquae cum se moverit, aperientur partes
14
eius. Vaporabitque sol illas putredines digeretque herbam cum
15
sua natura locus putridus adiuvatque anima cum suo calore tempe-
16
rato, et crescit planta ut fila, et tenduntur super plantam.
17
Et hoc proprium est plantae multum spinosae, ut cuscutae et
18
similia.
19
[205] Herbae autem et quicquid crescit super terram et in terra,
20
provenit ex aliquo istorum quinque quae sunt semen, putredo, hu-
21
mor aquae, plantatio, super aliam plantam nasci. Et haec quin-
22
que radices sunt plantarum.
23
[206] Tripliciter quoque arborum fecunditas: vel enim fructum pro-
24
ducet ante folia, vel cum foliis, vel post folia procreata.
25
[207] Est quoque planta quae non habet radicem nec folia, et est
26
quae stipitem sine fructu et folio habet, ut barba Iovis.
553
1
[208] Adhuc quoque ostendemus has tres operationes: sed quae fruc-
2
tum ante folia producit multam habet viscositatem, cumque diges-
3
serit eam calor qui est naturalis plantae, festinabit eius matu-
4
ratio confortabiturque, et defervescet in ramis plantae, prohi-
5
bebitque humorem ne ascendat ex eo, et praecedit fructus folia.
6
[209] In plantis autem quae citius folia producunt, effectus humo-
7
rum erunt multi. Cumque calor solis inceperit dispergere partes
8
aquae sursum, attrahet sol partes illius humoris et tardabitur
9
maturatio, quia digestio fructus non erit nisi in coagulatione,
10
et praecedunt folia fructum.
11
[210] Planta vero quae folia et fructum simul producit, multos ha-
12
bet humores et multotiens accidit ei viscositas. Quam cum calor
13
digesserit, ascendet ex eo cum illa viscositate attrahetque il-
14
lud aer cum sole, egredieturque viscositas fructus, et humor fo-
15
lia una expositione.
16
[211] Antiqui autem sapientes folia omnia fructus esse asserebant,
17
sed humor tantus erat quod non maturabantur nec coagulabantur
18
propter apparitionem caloris desuper et festinationem attrac-
19
tus solis. Humor ergo in quem non operata est digestio, altera-
20
tus est in folia, nec habent folia aliam intentionem nisi at-
21
tractum humoris et ut sint cooperimentum fructuum a vehementia
22
solis. Et ideo similiter oportuit ut folia essent fructus. Sed
23
humor ascendit super ea et alterata sunt folia, ut diximus.
554
1
[212] Eodem modo iudicium in oleis: sed olea saepe privantur fruc-
2
tu, quia natura quando digesserit, ascendet primo de subtili
3
quod non maturaverit, eritque ille humor folia. Eritque illa di-
4
gestio flores. Cumque maturaverit digestio, nascetur fructus ex-
5
ibitque ad finem materiae secundum locum qui in eo est.
6
[213] Spinae vero non sunt de genere nec de natura plantae, sed di-
7
co quod in planta est raritas, et erit in principio naturae de-
8
coctio et ascendit humor et frigus et cum eis parva decoctio.
9
Ambulatque in illa raritate facitque illud gelari sol, eruntque
10
ex illo spinae.
11
[214] Et ideo erit figura earum pyramidalis: est enim pedetentim
12
incipiens a gracili et procedens ad grossius paulatim, quia aer
13
cum elongatus fuerit a planta in illa, augentur partes eius cum
14
extensione materiae. Eodem modo omnis planta vel arbor cuius ca-
15
put fuerit pyramidale.
16
[215] Viriditas vero plantae debet esse res communissima in arbo-
17
ribus. Videmus quod communius est albedo et viriditas exterius.
18
Et hoc est quia materia utuntur propinquiori.
19
[216] Oportet ergo ut sit viriditas in omnibus arboribus, quia ma-
20
teriae attrahuntur et rarificant lignum arboris, fluitque calor
21
per parvam digestionem remanetque ibi humor. Apparetque exterius:
22
erit ergo viriditas. Et hoc est in foliis nisi quia maior inest
23
digestio. Et ipsa sunt media inter rosam et lignum in potentia.
555
1
[217] Sed viriditas non moratur, nec est nisi humor in illa estque
2
de genere terrae, fitque inter illa ambo color viridis. Huius
3
signum quod cortices arboris quando arescunt denigrantur. Et
4
sunt albae in materiis, fitque in illis inter illos duos colores
5
color viridis in apparenti plantae.
6
[218] Figurae autem plantae tres sunt modi: quaedam enim sursum
7
prodeunt, quaedam deorsum, quaedam inter haec.
8
[219] Sed quae tendit sursum, est quia materia eius apparet ex me-
9
dulla plantae, et attrahit calor, et comprimit ipsam aer qui est
10
inter raritates sicut pyramidatur ignis in suis materiis et ele-
11
vatur.
12
[220] Quod autem deorsum tendit, meatus coangustantur, cumque di-
13
gesta fuerit materia, inspissabitur aqua in qua est medulla
14
plantae; proceditque subtile sursum convertiturque aqua ad par-
15
tes illas deorsum, movetque illam sua ponderositate.
16
[221] Quae vero inter duas partes fuerit, subtiliatur humor et ma-
17
teria vicinatur temperantiae in digestione eruntque meatus me-
18
dii, tenduntque materiae sursum et deorsum.
19
[222] Est autem prima digestio desub planta et secunda quae est
20
in medulla quae exit a terra quae est in media planta. Et postea
21
apparent materiae dividunturque; nec digeruntur tertia digestio-
22
ne. Tertia enim digestio in animali; nec enim fit tertia diges-
23
tio nisi propter diversitatem membrorum et remotionem naturarum
24
ad invicem.
556
1
[223] Sed plantae vicinae sunt ad invicem, et ideo multiplicantur
2
in multis locis et ut plurimum materiae plantarum inferius tendunt.
3
[224] Figurae vero plantarum erunt in quantitate seminum, flos ve-
4
ro plantae et fructus sunt in aquis et materiis.
5
[225] Et positus est motus primus, maturatio et digestio, in omni-
6
bus animalibus * * * nec recedunt ab hoc. Sed in planta est pri-[*]#f sollen die Sterne drin bleiben?
7
ma digestio et maturatio secundum nutrimentum.
8
[226] Quaelibet vero arbor ascendit semper donec compleatur et in-
9
tereat, et hoc est quia cuiuslibet animalis longitudo propinqua
10
est suae latitudini; in planta vero remota sunt quia radix eius,
11
aqua et ignis festinant in ascensu et proceratur planta.
12
[227] Diversitas vero plantae in ramis est de superflua raritate.
13
Cumque compressi fuerint humores, calefiet natura et festinabit
14
in digerendo figurabunturque rami et apparebunt folia, ut prae-
15
diximus.
16
[228] Quod autem folia arborum cadunt erit propter fluxibilitatem
17
velocis raritatis. Cumque digesta fuerit aqua cum materia, pyra-
18
midabitur; ideoque erunt meatus eorum interius ampli, et post
19
haec graciliabuntur et pyramidabuntur. Et quando apparuerit ma-
20
teria cum digestione completaque fuerit perfecte, obturabit ex-
21
tremitates meatuum superius nec habebunt folia materiam. Siccan-
22
tur ergo, et cum contrario eius quod diximus, non cadit planta.
23
[229] Cumque vicerit plantam frigus, colorabit eam tantum occulta-
24
tione caloris in medio plantae et apparitione frigoris exterius
25
in extremitatibus eius. Et inde <non> glauca sunt folia nec ca-
26
dunt, ut olivae, myrtus et similia.
557
1
[230] Sed cum habuerint arbores vel plantae virtutem attrahentem
2
vehementer, erit fructificatio una; quam si non habuerint, ute-
3
tur natura digestione vicissim et in qualibet digestione fructum
4
producet. Et ideo quaedam plantae saepe in anno fructificant.
5
[231] Planta vero quae est sicut natura aquae, vix fructificat
6
propter dominium humiditatis suae et amplitudinem suorum meatuum
7
et fluxibilitatem suarum radicum. Cumque incanduerit calor, fes-
8
tinabit eius digestio et subtiliabitur propter aquam et non coa-
9
gulabitur. Et istud invenitur in omnibus herbis minutis et ali-
10
quibus oleribus.
11
[232] Venetalitas autem erit in terris vehementer calidis, et erit
12
ibi parum et fient angusti meatus. Cumque voluerit natura digere-
13
re, non habebit humorem qui sufficiat materiae, eruntque meatus
14
angusti. Revertetur ergo digestio continebitque eam calor, vide-
15
biturque inter albedinem et nigredinem in colore.
16
[233] Quod autem hoc modo fuerit lignum habebit nigrum et omne
17
quod approximatum fuerit inter albedinem et ebenum, et hoc
18
est ab ebeno usque ad adulva. Et ideo mergitur in aqua quia par-
19
tes eius sunt compactae et meatus angusti, nec aer intrat in il-
20
los.
21
[234] Quod vero de lignis albis mergitur erit propter angustiam
22
meatuum et superfluum humorem, qui obturat meatus, ut non ingre-
23
diatur aer. Mergitur ergo.
24
[235] Flos siquidem de subtili tantum materia erit, quando incipi-
25
et digestio, et ideo praecedit fructum in plantis ut plurimum.
26
Ostendimus autem quae sit causa quare plantae producant folia
27
prius quam fructus.
558
1
[236] Quod vero in planta angustarum partium fuerit erit in colore
2
ut lazulum et, quando non comprimentur partes eius, ad albedinem
3
declinabit; cumque temperatum fuerit erit glaucum.
4
[237] Quod autem quaedam flores non habent ut plurimum fit propter
5
diversitatem suarum partium et suam subtilitatem et asperitatem.
6
Non ergo habent flores, ut palma et similia.
7
[238] Planta vero quae grossos habet cortices, extenditur propter
8
tensionem humoris et impulsionem caloris. Et hoc in pinu et palma.
9
[239] Sed planta quae lac emittit habebit lac in medio, eritque
10
calor subterius fortis eritque ibi viscositas.
11
[240] Cumque inceperit calor digerere, vertetur viscositas in il-
12
lum humorem et coagulabit ipsum coagulatione parva. Et calefiet
13
locus fietque aqua viscosa similis lacti, elevabiturque vapor
14
ab humore qui attrahet lac illud ad extremitates, et retinebit
15
humor calorem apparentem.
16
[241] Et non coagulabitur illud lac, quia usus est caloris ut co-
17
agulet lac, et quodlibet lac est multae coagulationis. Cum fue-
18
rit in arbore frigus apparens, coagulabitur lac postquam exie-
19
rit a loco, et inde erunt gummi.
20
[242] Gummae vero calidae procedunt distillando, cumque aerem te-
21
tigerint, coagulabuntur. Et quaedam manant in loco temperato et
22
erunt similes aquae, quaedam vero manant et congelantur similes
23
lapidibus vel conchis. Sed quod guttatim manat remanens in for-
24
ma sua, erit ut arbor quae dicitur cafur.
559
1
[243] Quod vero alteratur ut lapis erit in apparentia valde fri-
2
gidum, et faciet calor ipsum apparere. Cumque manaverit lapi-
3
descet, fietque hoc in terra calida superflue.
4
[244] Arborum autem quaedam alterantur in hieme, fientque quando-
5
que virides quandoque glaucae, et non corrumpuntur folia earum
6
neque fructus, quia arbores quibus hoc accidit habebunt calorem
7
grossum et in barbis inferioribus aquam subtilem.
8
[245] Ergo in processu anni retinebit illa aqua calorem propter
9
frigiditatem aeris. Et quia accessit calor ad frigus, impulit
10
calor humiditatem exterius cum eo quod tinxit colore caloris,
11
et apparet ideo color in apparenti arboris. Consequenter vertun-
12
tur frigus et siccitas ad actum, et humor retinet calorem, et
13
ideo apparet alius color.
14
[246] Fructus vero erit amarus, quia calor et humor non sunt com-
15
pleti in digestione; frigus quoque et siccitas prohibent ut com-
16
pleantur. Convertuntur ergo ad amaritudinem. Huius signum quod
17
amarum missum in ignem dulcescit.
18
[247] Arbores autem quae nascuntur in aqua acetosa faciunt fruc-
19
tum dulcem, quia acetositas attrahit cum calore solis quod fue-
20
rit suae qualitatis, et hoc est frigus et siccitas.
21
[248] Apparent ergo aquae intrinsecae dulces, calefitque venter
22
arboris quando perseveraverit super eam sol. Eritque sapor fruc-
23
tus acidus in suctione, et quando plus digestum fuerit, dissolve-
24
tur paulatim acetositas, donec consumatur apparebitque dulcedo.
25
Erit ergo fructus dulcis, foliaque sua et extremitates acida.
26
[249] Cumque perfecta fuerit maturitas, erit amarus, et hoc est
27
propter superfluum calorem cum pauco humore. Et consumitur humor
28
facitque fructui calorem accidere, eritque amarus.
560
1
[250] Eruntque nuclei eius pyramidales propter attractionem calo-
2
ris superius et frigiditatis et humiditatis' inferius, quae sunt
3
ex genere aquae acetosae. Remanetque humor in medio, inspissa-
4
turque medium et graciliantur extremitates.
5
[251] Arbores vero quae fuerint in terris temperatis accelerant
6
maturationem ante dies vernales. Causa: calor quando fuerit pro-
7
pe temperantiam fueritque humor apparens aerque clarus, non ege-
8
bit fructus multo calore in digestione. Festinat ergo eius matu-
9
ratio provenitque ante dies vernales.
10
[252] Omnibus quidem arboribus, cum primum plantatae fuerint, do-
11
minabitur amaritudo vel ponticitas. Causa: humor quando fuerit
12
in extremitatibus illarum et digesserit loca quae sunt in medio
13
arborum de quibus erunt materiae, proveniet siccitas et conse-
14
quetur humorem. Fietque digestio prima acida vel amara vel pon-
15
tica.
16
[253] Causa quia cum calore et humore est digestio. Cumque vicerit
17
humor vel siccitas calorem, erit ex eo fructus in principio nec
18
erit bene digestus. Et ideo fiet generatio fructuum in principio
19
extra dulcedinem.
20
[254] Myrobalanorum vero arboris sunt in principio cum apparue-
21
rint, fructus dulces, consequenter pontici et in completione a-
22
mari. Causa: arbor eius rara nimis et in hora digestionis, cum
23
sint meatus ampli, sequitur calor humorem et maturabit fructum.
561
1
[255] Erit ergo in principio dulcis. Consequenter attrahet calor
2
siccitatem sibi similem et angustabit meatus, vincentque frigi-
3
ditas et siccitas calorem et humorem. Alterabitur ergo fructus
4
ad ponticitatem.
5
[256] Vincetque sol cum calore per attractionem superfluam sicci-
6
tatis in semine illo quod est in apparenti arborum, vincetque
7
frigus siccitatem. Erit ergo fructus fortis ponticitatis. Dein-
8
ceps vero ascendet calor naturalis sursum et adiuvabit eum ca-
9
lor solis extrinsecus. Vincent ergo calor et siccitas, et erit
10
fructus amarus.