300
1
INCIPIT LIBER ISAAC DE DEFINICIONIBUS TRANSLATUS
2
A MAGISTRO G. CREMONENSI IN TOLETO
3
Collectiones ex dictis philosophorum de differencia inter de-
4
scripciones rerum et definiciones earum, et quare philosophia fuit
5
descripta et non definita; de quorum aggregacione et ordinacione
6
Isaac medicus filius Salomonis sollicitus fuit. Verba Isaac.
7
Plures eorum qui antiquorum libros inspexerunt et eorum
8
viderunt diversitates in definicionibus rerum, existimaverunt illud
9
esse propter diversas ipsorum intenciones apud eos. Res vero non
10
est ita. Verum cum ipsi conati sunt perscrutari de definicionibus
11
rerum, invenerunt earum interrogaciones quatuor, ad quarum
12
definicionum scienciam absque eis non pervenitur; quarum una
13
est anitas, sicut si dicas an est hoc et hoc; et secunda est quiditas,
14
ac si dicas quid est hoc et hoc, et tercia est qualitas, sicut si dicas
15
quale est hoc et hoc; et quarta est quaritas sicut si dicas quare
16
est hoc et hoc.
17
Huius autem demonstracio est quod anitas inquirit de esse
18
rei quaesitae, an sit ei invencio an non. Et responsio in hoc qui-
19
dem cadit semper cum utique, si respondens confessus fuerit eius
20
invencionem, aut cum non, si fuerit negans illud.
301
1
Quiditas vero inquirit de natura rei et essencia ipsius quae
2
ipsa est, et propter hoc cadit responsio in ipsa cum definicione
3
rei declarativa naturae et substancialitatis eius. Sed qualitas in-
4
quirit de proprietatibus rei et comitantibus inseparabilibus ei,
5
notis forma quod eorum sit. Quapropter necessarium est respon-
6
denti ut quaestionem convertat ad interrogantem et dicat ei, pro-
7
prietates rei et comitancia ipsius sunt plura. Quod ergo eorum
8
vis? Postquam ergo manifestum fuerit quod velit et intellexerit,
9
respondebit cum utique, aut non, secundum quod demonstravi-
10
mus ante; et propter hoc responsio in anitate et qualitate nun-
11
quam cadit nisi cum utique aut cum non. Quaritas vera inquirit
12
de causa rei finali necessaria generacioni vel esse ipsius quare
13
fuit hoc.
14
Verbi gracia, sicut si aliquis dicat de homine an est, respon-
15
sio numquam cadet in eo nisi cum utique, quoniam omni homini
16
inest veritas. Cui autem est veritas est esse; et cui est esse, procul
17
dubio est ei invencio necessario; cumque quaerens dixerit quid
18
est homo, respondebitur cum definicione eius et dicetur ei;
19
homo est vivum, racionale, mortale, quoniam vivum est genus
20
eius et ipsius materia subiecta formae eius, et racionalitas et mor-
21
talitas sunt eius differenciae et complementum specialitatis ipsius,
22
cum non sit racionale et mortale nisi homo. Quod si dixerit
23
qualis est homo, dicetur ei qualitas non inquirit nisi de pro-
24
prietatibus rei et comitantibus ipsam; hominis autem proprie-
25
tates sunt tribus modis: earum enim [alia] est quae convenit
26
omni homini et in omni tempore sicut risibilitas in homine, et
27
alia earum est quae convenit ei, sed in tempore uno et non in
302
1
alio, sicut canicies in homine apud senectutem, et alia est ipsarum
2
quae reperitur in quibusdam hominibus et non in omni, sicut
3
paciencia et sciencia et geometria et mensuracio et medicina et
4
reliqua quae homini sunt propria, sed non sunt in omni. Quam
5
ergo harum proprietatum vis? Postquam ergo notum fuerit quam
6
velit et intellexerit, respondebit cum utique aut cum non. Quod
7
si quaerens interrogaverit quare homo sit racionalis, dicetur ei
8
ut discernat intelligencia sua, et investiget consideracione sua et
9
cogitacione, et percipiat veritates rerum et faciat quod conveniens
10
est veritati ex iusticia et rectitudine, et inquirat bona et alienetur
11
a malis ut per hoc consequatur retribucionem creatoris gloriosi
12
et sublimis.
13
Postquam ergo noverunt illud philosophi, et verificatum est
14
apud eos quod definiciones non componuntur nisi ex generibus
15
et differenciis specialibus et non invenerunt philosophiae genus
16
ex quo eius definicio componeretur, subtiliati sunt bonitate con-
17
sideracionum et cogitacionum ipsorum, et descripserunt eam des-
18
cripcionibus tribus; una earum est derivata ex nomine suo, et
19
secunda est assumpta ex proprietate sua, et tercia est accepta ex
20
sciencia sua.
21
Descripcio autem eius derivata ex nomine suo est quod philo-
22
sophia est amor sapienciae et illud racionatur ex nomine phi-
23
losophi; philosophus enim compositus est ex phile et sophia. Et
24
dicitur quidem lingua graeca phile amator et sophia sapiencia.
25
Cumque illud ita sit, tunc manifestum est quod intencio philo-
303
1
sophi est amator sapienciae, et cum intencio philosophi sit ama-
2
tor sapienciae, tunc intencio philosophiae est amor sapienciae.
3
Descripcio autem philosophiae ex proprietate eius est quod
4
philosophia est assimilacio operibus creatoris gloriosi et sublimis
5
secundum virtutem humanitatis, et intencio quidem sermonis
6
mei, scilicet assimilacio operibus creatoris est percepcio veritatis
7
rerum, scilicet veritas cognicionis earum, et operacio eius quod
8
conveniens est veritati; et intencio sermonis mei, scilicet per-
9
cepcio veritatum rerum, est percepcio ipsarum ex causis earum na-
10
turalibus quatuor quae sunt causa materialis et causa formalis
11
et causa efficiens et causa finalis.
12
Causa vero materialis est secundum duos modos, scilicet, aut
13
est spiritualis aut corporea. Et spiritualis quidem est sicut genera
14
divisa in species suas subiecta formis ipsarum completivis spe-
15
cialitatis eorum sicut vivum quod est genus hominis et equi et
16
reliquarum specierum subiectum formis earum constitutivis es-
17
senciae ipsarum. Causa autem materialis corporea est sicut argen-
18
tum quod est materia denarii et anuli et subiectum formis eorum,
19
et similiter aurum est materia drachmae et armillae et subiectum
20
formarum ipsarum.
21
Formalis autem causa eciam est secundum duos modos. Alia
22
namque est spiritualis et alia corporea; et forma quidem spiritua-
23
lis est sicut forma substancialis existens in genere in constitu-
24
cione essenciae speciei sicut racionalitas existens in vivo in
25
constitucione essenciae hominis et hinnibilitas existens in vivo in
26
constitucione essenciae equi. Causa formalis corporea sicut forma
27
lateris, subtellaris, campanae et similium.
304
1
Causa autem efficiens est eciam secundum duos modos, scili-
2
cet, aut spiritualis aut corporea; spiritualis est sicut virtus
3
coelestis quam ordinavit creator gloriosus et sublimis in natura,
4
et ipsam ea commensuravit super impressiones quae sunt in mun-
5
do minore corporeo generacionis et corrupcionis, augmenti, di-
6
minucionis, vetustatis, novitatis, sanitatis, aegritudinis et reliqua-
7
rum operacionum naturalium. Causa autem efficiens corporea est
8
sicut ars aurificis facientis anulum et forma (sic) picturae for-
9
matae in aere et opus fabricatoris domus.
10
Et similiter causa finalis est secundum duos modos, sclicet,
11
aut spiritualis aut corporea; corporea autem est sicut forma do-
12
mus et complementum eius quod est necessarium ad hoc ut in
13
ea habitetur et ea sit tutamen, et forma anuli ut eo fiat anulatus
14
et sigilletur eo. Causa vero finalis spiritualis est sicut connexio
15
animae cum corpore ut homini appareant veritates rerum sapien-
16
cialium, ut discernat inter bonum et malum, et laudabilia et
17
illaudabilia, et faciat quod expedit veritati ex iusticia et rectitu-
18
dine et sanctificacione creatoris et psalmodia et laude et confes-
19
sione dominacionis eius et alienacione ab operibus bestialibus
20
sordidis ut per hoc perveniat ad retribucionem creatoris gloriosi
21
et benedicti quae est continuacio cum anima alta, et illuminacio
22
splendoris intelligenciae, et pulchritudo sapienciae, et lumen eius.
23
Cum ergo pervenerit ad hoc, fiet spiritualis et continuabitur splen-
24
dori creato ex virtute creatoris sine medio, et fiet laudans et psal-
25
lans creatori semper perpetim. Illud ergo erit paradisus ipsius
26
et retribucio eius et summa bonitas et sublimitas integra et pul-
27
chritudo eius perfecta. Et propter hoc dixit Plato quod philoso-
305
1
phia est taedium et cura et studium et sollicitudo mortis. Inquit
2
Isaac: haec descripcio est magna et longae profunditatis et subli-
3
mis intencionis; sapiens namque voluit, cum dixit solicitudo
4
mortis, intelligi sollicitudinem cum mortificacione desideriorum
5
animalium et voluptatum bestialium, quoniam in mortificacione
6
ipsorum et evasione ab eis est refugium maximum et claritas
7
alta et applicacio ad curam veritatis; et vivificacione desiderio-
8
rum et voluptatum bestialium et vigoracione ipsarum est quod
9
retrahit intellectuales ab eo quod oportet de veritatibus Dei ex
10
obediencia eius et mundicia et inseparabilitate oracionum in horis
11
suis constitutis. Et sermo quidem philosophi significat illud et
12
intellectus testificatur eius sanitatem. Inquit enim: deus habet
13
praecepta intellectualia quae ostendunt qui ex creatura sua boni
14
sunt per quos voluit intelligi prophetas et nuncios et doctores
15
veridicos perducentes creaturam suam ad veritatem, praecipientes
16
iusticiam et rectitudinem et accepcionem rerum ex licencia et
17
consecucionem boni et optimi et honesti et separacionem a malo
18
et calumnia et iniusticia et accepcione rerum absque licencia.
19
Qui vero non fecerit quae praecepta racionalia afferunt quae
20
deus demonstravit bonis qui sunt ex creatura sua et sacerdoti-
21
bus docentibus, et perseveraverint in impietate sua et calumnia
22
et arrogancia sua et malicia sui operis sordidabunt eum peccata
23
sua coinquinacionibus suis, et depriment et gravabunt ipsum,
24
et prohibebunt ipsum ab ascensione ad saeculum veritatis et
25
applicacione splendoris intelligenciae et pulchritudinis sapien-
26
ciae et remanebit comprehensus sub orbe tristis maerens sine
27
lege revolutus revolucionibus orbis in igne magno et flamma cru-
28
ciatus. Illa ergo erunt eius gehenna et ignis et cruciatus ipsius
29
quae praeparavit Deus pessimis et rebellibus et dissencientibus
30
a praeceptis intelligenciae.
306
1
Philosophiae vero descripcio ex sciencia sua est quod philo-
2
sophia est cognicio hominis sui ipsius, et haec eciam est longae
3
profunditatis et sublimis intelligenciae; homo enim cum scit
4
seipsum vera cognicione sui cum spiritualitate et corporeitate sua,
5
tunc iam comprehendit scienciam tocius, scilicet scienciam sub-
6
stanciae spiritualis et substanciae corporeae; in homine enim
7
aggregata sunt substancia et accidens. Et substancia quidem est
8
duae substanciae quarum una est spiritualis sicut anima et intel-
9
ligencia, et altera est corporea sicut corpus longum, latum, pro-
10
fundum; et similiter accidens est secundum duos modos; aliud
11
enim est spirituale et aliud est corporeum; spirituale autem est
12
sicut paciencia et sciencia et reliqua accidencia spiritualia exis-
13
tencia in anima, et corporeum quidem est sicut nigredo et albedo
14
et rubedo et citrinitas et spissitudo et varietas et reliqua acci-
15
dencia existencia in corpore. Cum hoc ergo ita sit, tunc iam
16
manifestum est quod cum homo scit seipsum cum spiritualitate
17
et corporeitate sua, tunc iam comprehendit scienciam tocius, sci-
18
licet substanciam spiritualem et substanciam corpoream. Et scit
19
substanciam primam creatam ex virtute creatoris absque medio
20
appropriatam subiectione diversitatis, et scit accidens primum
21
generale divisum in quantitatem et qualitatem et relacionem, et
22
scit reliqua accidencia sex composita, nata ex composicione sub-
23
stanciae cum accidentibus tribus simplicibus. Cum ergo homo
24
illa omnia comprehendit tunc iam comprehendit scienciam tocius,
25
et meretur vocari phlosophus. Cum iam pervenimus ad descrip-
26
ciones philosophiae tres, tunc sequamur illud loquendo de qui-
27
ditate sapienciae.
28
Descripcio sapienciae. Dico ergo quod sapiencia describitur
307
1
descripcionibus duabus, quarum una est sumpta ex proprietate
2
sua, et secunda est accepta ex operacione ipsius. Eius autem de-
3
scripcio ex proprietate sua est quod sapiencia est veritas scienciae
4
rerum primarum sempiternarum perpetuarum. Per res autem
5
primas sempiternas vult percepcionem rerum antiquarum natura,
6
sicut species quae sunt postremae generacionis et complementum
7
eius et genera quae sunt eis superiora et genera generum, donec
8
illud perveniat ad genus primum secundum veritatem creatum
9
ex virtute creatoris sine medio.
10
Accidencia vero sunt generata usque in infinitum. Genera
11
autem dant speciebus et individuis nomina sua et definiciones
12
suas. Et eo est unumquodque individuorum id quod ipsum est;
13
et illud ideo quoniam unumquodque individuorum nominatur
14
substancia quia ipsum per se existit subiectum diversitati et no-
15
minatur corpus quoniam ipsum est longum, latum, profundum,
16
et nominatur augmentabile cum elongacione extremitatum dia-
17
metrorum ipsius post propinquitatem, et nominatur vivum qui
18
ipsum est mobile, sensibile, permutabile in locis, et nominatur
19
homo quoniam est vivum racionale mortale. Iam igitur mani-
20
festum est et notum quod individua recipiunt nomina specierum
21
suarum et definiciones earum et recipiunt generum ipsarum et
22
generum generum ipsorum et definiciones ipsorum, et propterea
23
quod ipsa recipiunt ea, factum est unumquodque eorum existens
24
quod est, scilicet veritas. Definicio autem veritatis est quod est,
25
et definicio falsitatis est quod non est aliquid, aut narracio rei
26
absque eo quod est.
27
Sapienciae autem descripcio ex operacione sua est quod sa-
28
piencia est completiva virtutis intellectualis secundum exitum
29
eius quod est in duabus extremitatibus contradictionis de vero et
30
falso. Cum condicio contradictionis est ut dividant eius extremi-
308
1
tates verum et falsum simul in materiis tribus quae sunt materia
2
necessitatis et materia possibilitatis et materia prohibicionis. Con-
3
dicio enim in contradictione est quod sermo disputantis contra-
4
dicit sermoni disputantis et expellit ipsum et evanescere facit
5
postquam octo condiciones expleverit contradictionum. Quarum
6
una est ut sit nomen quod ponit disputator idem ipsum nomen
7
quod contradictor expellit. Et secunda est ut sit similitudo quam
8
disputator oportere facit, illa eadem similitudo quam contradictor
9
expellit. Et tercia est ne sit nomen subiectum et adiectivum prae-
10
dicatum in utrisque proposicionibus simul ex nominibus simi-
11
libus neque ex adiectivis quae sunt ita. Et quarta est ut sit
12
tempus quod utrique contradictores ponunt unum tempus. Et
13
quinta est ut sit pars quam disputator ponit, ipsa eadem pars
14
quam contradictor expellit; et sexta est ut sit eorum relacio ad
15
unam et eandem rem; et septima est ut aggregentur simul aut
16
potencia aut actu. Et octava est ut conveniant simul secundum
17
has condiciones quarum rememoracionem praemisimus neque
18
dissenciant nisi parte negacionis tantum quae est non. Cuius
19
declaracio est quod cum disputator ponit quod servus dei est
20
scriba, et dicit contradictor, Iafar non est scriba, ambo sunt po-
21
nentes, non contradicentes; et similiter cum disputator dicit ser-
22
vus dei est aurifex, et dicit contradictor, servus dei non est
23
carpentarius, ambo sunt ponentes, non contradicentes. Et simili-
24
ter currit raciocinacio in nominibus communibus. Disputator
25
enim cum dicit canis comedit ovem et vult canem latrabilem, et
26
contradictor dicit canis non comedit ovem et vult canem auda-
27
cem, scilicet silvestrem dextrum aut canem depictum ex aere, non
309
1
contradicunt ambo. Et similiter cum dicit disputator servus dei
2
est dormiens et vult somnum naturalem, et dicit contradictor
3
servus dei non dormit et vult somnum accidentalem sicut obli-
4
vionem et insomnietatem et parum intelligenciae et prudenciae,
5
non contradicunt. Et similiter est sermo in tempore. Cum enim
6
oppositor dicit Abdala fuit peregrinus et vult quod in anno prae-
7
senti, et dicit contradictor, Abdala non fuit peregrinus et vult
8
quod in anno praeterito, non contradicunt. Et similiter est sermo
9
in relacione. Cum enim oppositor dicit mel sanat aegritudines et
10
vult aegritudines flaticas, et dicit contradictor, mel non sanat
11
aegritudines et vult aegritudines cholericas, non contradicunt. Et
12
similiter est sermo in parte. Nam si oppositor dixerit caecus non
13
videt et vult visum oculi, et dicit contradictor, videt caecus et vult
14
visum cordis, non contradicunt. Et similiter est coniunctio in
15
potencia et actu. Cum enim opposito dicit Abdala est scribi et
16
vult ut sit potencia, et dicit contradictor, Abdala non est scriba et
17
vult scriba actu, non contradicunt. Iam igitur manifestum est et
18
clarum ex eis quae praemisimus et exposuimus quod sapiencia
19
est completiva virtutis intellectualis secundum exitum eius quod
20
est in duabus extremitatibus contradictionis de vero et falso
21
simul. Et postquam iam pervenimus secundum illud quod
22
explanare voluimus de quiditate philosophiae et sapienciae, tunc
23
sequamur illud cum quiditate intelligenciae subiectae eis simul
24
cum non sit philosophus neque sapiens nisi intellectualis.
25
Sermo de quiditate intelligenciae. Inquit philosophus: intel-
26
ligencia est specialitas rerum; voluit per hoc quod specialitas
27
rerum sempiternarum et perpetuarum sit apud eam semper prae-
28
sens. Cumque vult scire aliquam earum, redit ad se ipsam et
310
1
invenit eam praesentem apud se, et scit eam ex ipsa absque cogi-
2
tacione et consideracione. Et illud quidem consideratur ex testi-
3
monio. Invenimus enim artificem ingeniosum in arte sua pruden-
4
tem cum vult aliquid ex ea operari, redire ad se ipsum et in-
5
venit illud apud se praesens et scit ipsum ex ea; quamvis inter
6
magistros sit differencia manifesta propterea quod intelligencia
7
scit ea quae scit absque cogitacione et consideracione propterea
8
quia invenit essenciam suam semper ita quod non alteratur
9
neque haesitat, neque consequitur ipsam addicio neque diminucio
10
neque aliqua disposicio artificis aut prudentis arte sua, propter
11
illud quod consequitur ipsum de haesitacione et oblivione et
12
contrarietatibus in cordibus in sollicitudinibus rerum; dividitur
13
essencia et indiget cogitacione et consideracione et perscrutacione
14
et discrecione ante applicacionem sui ad desiderium et volunta-
15
tem suam. Quod si aliquis contradixerit nobis in individuis rerum
16
similitudine illius, et dixerit quare non dixisti in individuis eciam
17
quod sunt praesencia apud intelligenciam et cum vult scire ex
18
eis aliquid, redit ad essenciam suam et scit illud ex ea, dicemus
19
ei: opposuisti falso et racionatus es quod non racionatur: aequasti
20
enim species sempiternas perpetuas quas non consequitur per-
21
mutacio neque alteracio neque augmentum neque diminucio
22
neque generacio neque corrupcio individuis removibilibus defi-
23
cientibus paulatim paulatim propter illud quod consequitur ea
24
semper de augmento et diminucione et generacione et corrupcione
25
assidue. Et manifestum quidem est quod illud quod consequitur
26
augmentum et diminucio et generacio et corrupcio non appre-
27
hendit numerus neque continet ipsum cogitacio neque compre-
311
1
hendit illud sciencia. Ex eo autem quod taliter est intelligencia
2
nihil apprehendit nisi quod nunc est praesens.
3
Quod vero iam praeteriit aut futurum expectatur, sciencia
4
non apprehendit sed quod sciencia non apprehendit est non
5
scitum neque intellectum.
6
Et propter hoc variavit philosophus intelligenciam tribus modis;
7
unus eorum est intelligencia quae semper est actu et est ea cuius
8
praemisimus memoriam et diximus quod specialitas rerum est
9
apud eam semper praesens.
10
Et secunda est intelligencia quae est in anima potentia ante
11
exitum eius ad actum. Cumque scit, egreditur quod in ipsa est
12
de potencia ad actum sicut intelligencia infantis quae est in ipso
13
potencia. Cum ergo sit magnus et instruitur et scit, egreditur quod
14
est in ipso de potencia ad effectum et fit sciens.
15
Species autem tercia et est descripta per intelligenciam secun-
16
dam et est assimilata sensui cum anima inquirit comprehensionem
17
rerum ex sensu. Cum enim virtus sensibilis praesentat res sensi-
18
biliter, imprimit formas earum in fantasiam quae est in anteriore
19
parte cerebri, et fantasia perducit eas ad animam racionalem.
20
Cumque scit eas anima, fiunt ipsae et ipsa res una intencione
21
spirituali non intencione corporali, deinde expellit ipsas anima ad
22
intelligenciam. Cumque intelligencia scit eas, fiunt ipsae et ipsa
23
eciam res una intencione spirituali et non intencione corporali.
24
Et propter hoc descripsit philosophus hanc speciem intelligen-
25
ciae per intelligenciam secundam quoniam ipsa incipit a sensu
26
et ascendit sursum paulatim paulatim et gradatim gradatim et
27
ordinatim ordinatim quousque perveniat ad intelligenciam quae
312
1
egreditur in anima de potencia ad effectum. Inquit philosophus:
2
anima est substancia complens corpus naturale quod habet vitam
3
potencia.
4
Sermo de anima. Et dixit Plato: anima est substancia unita
5
corpori et per illam unicionem continuatur corporibus et agit in
6
eis. Inquit Isaac: forsitan aliquis aestimat quod inter verba duo-
7
rum sit diversitas. Nos autem faciemus ipsum scire destructionem
8
illius propterea quod Plato intendit in descripcione sua qua des-
9
cripsit animam ex principio motus eius et inicio operis eius;
10
dixit enim quod anima in principio motus sui unitur corpori
11
orbir et pervenit ad corpora et agit in eis. Illud ideo quoniam ordo
12
orbis est medius inter ordinem animae et ordinem corporum,
13
et mediacione sua inter duos ordines completur continuacio ani-
14
mae cum corporibus; motu namque orbis generantur materiae
15
quatuor quae sunt elementa corporea. Philosophus autem cum
16
animam descripsit, eius intencio fuit ex complemento motus sui
17
et perfectione operis eius. Dixit enim quod anima est substancia
18
complens corpus naturale quod habet vitam potencia. Docuit
19
ergo nos quod corpora, antequam anima eis continuetur, sunt
20
habencia vitam potencia, et postquam anima ad ea pervenit,
21
complet ea et perficit ea et facit ea viva actu. Inquit Isaac:
22
in sermone nostro scilicet sunt corpora inicio viva potencia, deinde
23
egrediuntur ad actum; non est differencia neque separacio neque
24
spacium temporis, quoniam res non removentur ab eo secundum
25
quod ordinavit eas creator sublimis praeter quod interpretacio
26
corporea non potest in eis enunciari ab intencionibus spiritualibus
313
1
nisi cum separacione et continuacione ut eis obviet intelligencia
2
quae est in corporibus corpulentis cum recepcione. Et forsitan
3
aliquis existimat quod intencio sermonis Platonis, scilicet quod
4
anima unitur corpori et per illam unicionem pervenit ad corpora
5
et agit in eis, est quod ipsa induat corpus et ingrediatur in corpora
6
et egrediatur ab eis. Nos vero illius destructionem faciemus ip-
7
sum scire propterea quod Plato secundum locum suum in sa-
8
piencia et ordinem suum in philosophia non fuit quem lateret cor-
9
rupcio huius sermonis, sed ipse locutus est sermone corporeo in
10
quo intencio est spiritualis. Continuacio enim animarum cum cor-
11
poribus non est nisi ut super ea infundant de splendore et lumine
12
suo per quod faciant ea viva, mobilia, sensibilia quemadmodum
13
effundit sol de splendore et lumine suo super mundum, et facit
14
eum splendidum et luminosum quem visus penetrant, etsi sit
15
inter splendorem solis et splendorem animae et lumen eorum dif-
16
ferencia manifesta, propterea quod splendor solis est corpulentus
17
quem visus apprehendunt in subiecto suo quod est aer, et splen-
18
dor animae est spiritualis quem non apprehendunt nisi intelli-
19
genciae sapienter non sensibiliter, iam igitur manifestum est quod
20
continuacio animarum cum corporibus non est. introitus ipsa-
21
rum in eis neque exitus earum ab eis. Cumque illud ita sit, tunc
22
iam remanet ut sciamus quod animarum ordines sunt tres;
23
unus eorum est ordo animae racionalis, et secundus est ordo ani-
24
mae animalis bestialis, et tercius est ordo animae vegetabilis.
25
Sublimiore ergo animarum gradu et meliore ordine est anima
26
racionalis, quoniam ipsa in horizonte intelligenciae et ex umbra
27
eius generata est. Et propter hoc factus est homo racionalis dis-
28
cernens inquirens susceptibilis scienciae et sapienciae, separans
314
1
inter laudabilia et vituperabilia, immorans in bonitatibus, alie-
2
nans se a malis. Et propter hoc factus est remunerabilis damna-
3
bilis quoniam discernit inter illud quod remuneratur et inter
4
illud propter quod damnatur. Et inferior quidem anima racionali
5
in claritate et sublimitate ordinis est anima bestialis quoniam
6
ipsa ex anima racionali generata est et propter hoc elongatur a
7
splendore intelligenciae et acquirit umbram et tenebras et priva-
8
tur perscrutacione et discrecione et facta est aestimativa secun-
9
dum veritatem et meditativa secundum transposicionem. Iudicat
10
enim de re ex eo quod apparet, non ex eo ubi est veritas. Et ex
11
proprietate eius sunt sensus et motus et permutacio in locis, et
12
propter hoc factae sunt bestiae presumptuosae multae audaciae
13
quaerentes victoriam et principatum sicut leo qui quaerit domi-
14
nium super alias bestias absque investigacione et discrecione et
15
cognicione eius quod facit; significat autem quod bestiae sunt
16
aestimantes et non discernentes, illud quod in asino invenimus.
17
Invenimus enim quod cum ipse ultime sitit, si ad aquam ducatur
18
et videat formam suam in ea aut formam alterius, terretur ex
19
ea et refugit; et cum aqua tamen existit eius vita et ipsius con-
20
stitucio. Et cum videt leonem, intendit ad eum et quaerit ipsum
21
et vadit ad eum, et ipse tamen interficit ipsum et perdit ipsum.
22
Et propter hoc non consequuntur bestiae retribucionem neque
23
poenam quoniam non discernunt neque sciunt illud quo remu-
24
nerantur, licet faciant ipsum et mereantur sibi retribucionem aut
25
faciant contrarium ipsius et diversum ab eo et mereantur damna-
26
cionem sibi. Illud quidem est quia privata sunt investigacione et
315
1
discrecione et percepcione veritatum rerum et quia appropriata
2
sunt cum aestimacione et meditacione.
3
Anima autem vegetabilis quae est desiderativa est inferior
4
aliis animabus in sublimacione et ordine et illud ideo quoniam
5
eius generacio est ex umbra animae bestialis. Et propter hoc ob-
6
tenebratur (facta est remocior a splendore intelligenciae propter
7
multitudinem umbrae et tenebrarum suarum) et elongatur splen-
8
dor eius a splendore mundo et puro et ingrossatur et gravatur et
9
privata est sensu et motu et permutacione in locis et adhaeret
10
loco suo terrae et facta est singularis cum desiderio et generacione
11
et nutrimento et augmento et diminucione et apparicione florum
12
et oleorum et saporum et odorum secundum locum et locum.
13
Et postquam iam pervenimus ad illud quod voluimus de qui-
14
ditate spiritualitatis altae, et fine ordinis eius, tunc cerciores
15
sumus ad sequendum illud rememorando quod est verius et pro-
16
pinquum ei in spiritualitate et sublimitate, sicut orbis. Ipse enim
17
est sublimior substanciis corporeis et in ordine superior eis et
18
consequens ordinem animae cum non secundum veritatem sit
19
corpus secundum eius materiam. Ipse enim in horizonte animae
20
vegetabilis et ex ipsius umbra generatus est, absque medio inter
21
ipsum et ipsam. Et propter hoc factus est exitus eius ex inven-
22
cione ad invencionem. Volo autem, cum dico ad invencionem, ad
23
remanens semper tempus, quod non consequitur addicio neque
24
diminucio neque remocio neque finis neque exitus neque aditus;
25
et volo, cum dico ex invencione, in anima vegetabili, cum sit ani-
26
ma et reliquae substanciae superiores spirituales absque altera-
27
cione et remocione ab ordine secundum quem ipsarum creator eas
28
ordinavit. Ipsae igitur propter hoc non sunt augmentatae neque
29
diminutae propter exitum eius quod ab eis nascitur. Omne enim
316
1
quod consequitur alteracio et permutacio et augmentum et dimi-
2
nucio minuitur exitu eius quod ab eo nascitur. Corpora autem,
3
affecta qualitatibus diversis contrariis sicut elementa materialia
4
quatuor quae sunt ignis et aer et terra et aqua, alterantur vel
5
minuuntur exitu eius quod ex eis egreditur et generatur ab eis
6
ex corporibus animalium et plantis et corrumpuntur et permutan-
7
tur ad ea quoniam ex eis generantur virtute coelesti quam creator
8
sublimis et gloriosus in natura ordinavit et destinavit eam cum
9
ipsa super actionem generacionis et corrupcionis ut per illud
10
compleretur mundus generacionis et corrupcionis; splendores
11
autem substanciarum supremarum, scilicet animarum trium sunt
12
non alterati neque augmentati neque diminuti exitu eius quod
13
ab eis nascitur quoniam illud quod ab eis nascitur est ex umbra
14
splendorum ipsorum non ex splendore ipsarum in essencia et sub-
15
stancialitate sua. Et manifestum quidem est quod splendor omnis
16
splendidi in essencia et substancialitate sua est forcius splendidus
17
et vehemencius luminosus splendore umbrae eius quod ex ipso
18
nascitur. Cumque illud ita sit, tunc procul dubio manifestum est
19
quod plendor animae vegetabilis est forcior splendor et vehe-
20
mencius lumen splendore orbis generati ab eius umbra. Et prop-
21
ter hoc orbis factus est solidus et acquisivit umbram et tegumen-
22
tum et grossiciem et corpulenciam et apprehendit ipsum sensus
23
visus tantum, non alius ex sensibus, quoniam quamvis sit cor-
24
pulentus, tamen est in figura sua et spiritualitate et sublimitate
25
sua propinquus ordini animarum sublimium. Et propter hoc
26
movetur motu completo integro qui est motus revolucionis;
27
motus namque revolucionis integrior est motibus et perfectior
317
1
eis et remocior eis ab attricione et alteracione. Et propter hoc
2
non consequitur ipsum addicio neque diminucio neque exitus
3
neque aditus neque principium, neque finis. Et illud quidem est
4
propter simplicitatem eius quo movetur et propter spirituali-
5
tatem et sempiternitatem et permanenciam et perpetuitatem eius,
6
cum non sit eius generacio ex rebus diversis et possibile sit ut
7
permutetur et redeat ad illud ex quo generatum est, immo est
8
fixum consistens perpetuum et sempiternum. Et propter hoc ef-
9
fudit intelligencia super ipsum ex splendore suo et lumine sapien-
10
ciae suae et sublimavit ipsum, et factus est per illud intellectualis,
11
racionalis, non indigens perscrutacione et discrecione et cogita-
12
cione et consideracione et cognicione divini creatoris sui, et quid
13
ei necessarium sit de veritate in magnificacione eius et sanctifi-
14
cacione et psalmodia et laude assidue perpetim sine separacione
15
et intersecacione. Et propter hoc sublimavit ipsum creator glo-
16
riosus et exaltatus et attribuit ei ordinem a quo non removetur
17
neque finitur neque intersecatur et destinavit ipsum super distinc-
18
tiones temporales quattuor et super productionem temporis et
19
annorum et mensium et dierum et horarum et fecit ipsum regnare
20
super contingencia quae apparent in hoc mundo de impressionibus
21
et apparicione sectarum et mensuracione regni cuiusque regis et
22
quod consequitur ipsum in spacio suo de fortuna et eventu aut
23
reliquis et diversis ab eis donec finiatur secta eius secundum quod
24
praedestinatum est in sciencia creatoris gloriosi et sublimis.
25
Et postquam pervenimus ad illud cuius declaracionem volui-
26
mus de ordinibus animarum et applicacione cuiusque earum cum
27
illo quod convenit operacioni eius ex corporibus et passioni ip-
28
sius et recepcioni impressionis eius et appropriacioni orbis cum
318
1
eo quod effudit super ipsum intelligencia ex lumine et spiritua-
2
litate sua, tunc oportet ut veniamus cum differencia inter sub-
3
stanciam corporis elementati et substanciam corporis coelestis.
4
Dico ergo quod substancia corporis elementati generata est ex
5
materiis diversis affectis qualitatibus contrariis. Et propter hoc
6
consequuntur ipsum accidencia et ingreditur sub generacione et
7
corrupcione; substancia vero corporis coeli non est generata ex
8
aliquo neque permutatur ad aliquid neque afficitur aliqua quali-
9
tatum. Nam si affecta foret, impossibile esset quin esset aut calida
10
aut frigida aut humida aut sicca. Quod si esset calida, elevaretur
11
sursum usque ad infinitum. Et si esset frigida, descenderet inferius
12
et requiesceret in centro. Et si esset humida, nataret et inundaret
13
in partibus quatuor, et si esset sicca, induraretur et consolidaretur
14
et privaretur motu omnino. Iam igitur manifestum est et notum
15
quod non est affectum aliqua qualitatum. Et propter hoc non
16
consequuntur ipsum accidencia neque ingreditur sub generacione
17
et corrupcione.
18
Alius sermo de spiritu vitali. Convenerunt antiqui quod spi-
19
ritus est corpus subtile procedens a corde in arteriis ad totum
20
corpus et facit ipsum habere vitam et anhelitum per pulmonem
21
et pulsum per arterias et ascendit sursum ad cerebrum et pro-
22
cedit ab eo in nervis ad totum corpus et facit ipsum habere sen-
23
sum et motum. Quod si interrogati fuerimus de differencia inter
24
animam et spiritum, dicemus quod differencia inter ea est duo-
25
bus modis. Unus eorum est quoniam spiritus est substancia cor-
26
porea quam corpus circumdat et comprehendit et continet; et
319
1
anima est substancia incorporea spiritualis circumdans corpus
2
exterius et continens ipsum. Et secundus est quoniam spiritus
3
resolvitur cum resolucione corporis et destruitur eius destruc-
4
tione; anima vero figitur et remanet post separacionem eius a
5
corpore. Eius tamen operacio in corpus non penetrat propterea
6
quia privatum est spiritu acquirente ei vitam et sensum et motum.
7
Cumque privatur corpus vita et sensu et motu, fit mortuum et
8
non penetrat in ipsum actio animae omnino.
9
Quod si interrogati fuerimus de differencia inter venam et
10
arteriam, dicemus quod vena est composita ex tunica una et ca-
11
nali una in qua currit sanguis ab epate ad omnia membra cor-
12
poris quoniam ex ipso est eorum nutrimentum et virtus et consti-
13
tucio. Arteria autem componitur ex duabus tunicis et canalibus
14
duabus in una quarum penetrat spiritus ad totum corpus et ac-
15
quirit ei vitam et generat in ipso anhelitum per pulmonem et
16
pulsum per arterias ut expellat per hoc vapores calidos a corde
17
et attrahat ei aerem subtilem; in canali vero altera currit sanguis
18
purus mundus a sordibus ut eo nutriatur spiritus vitalis quemad-
19
modum nutritur ignis exterius oleo. Causa autem quare non est
20
possibile ut spiritus et sanguis incedant in canali una et cursu
21
uno est quod spiritus subtilitate sui currit in corpore subito sicut
22
currit splendor candelae in domo subito absque spacio temporis.
23
Sed sanguis grossicie sua et gravitate sui motus non currit nisi
24
paulatim paulatim sicut currit aqua in poris terrae et canalibus
25
eius, etsi sit sanguis grossior aqua et tardius incedens. Si ergo
26
spiritus et sanguis incederent in canali una et cursu uno, vinceret
27
sanguis spiritum et prohiberet ipsum ne curreret in corpore su-
28
bito, et esset in hoc corrupcio ordinis naturalis.
320
1
Sermo de natura. Natura est nomen commune dictum de crea-
2
tura et dicitur de omni habente naturam sibi propriam. Et
3
dicitur de chimis, scilicet humoribus quatuor qui sunt sanguis
4
et utraque colera et flegma. Et dicitur de materiis quatuor quae
5
sunt ignis et aer et aqua et terra. Et dicitur eciam de coelo et
6
virtute coelesti quam ordinavit deus gloriosus et sublimis in
7
natura et destinavit eam cum ipsa super impressiones genera-
8
cionis et corrupcionis et augmenti et diminucionis et motus et
9
quietis. Et propter hoc definierunt eam antiqui ex proprietate
10
ipsius et dixerunt: natura est motus a quiete et quies a motu, et
11
philosophus quidem definivit eam ex essencia sua et dixit quod
12
natura est virtus corpoea existens in corporibus mediante coelo
13
inter animam et corpora. Et cum dixit virtus corporea, voluit
14
virtutem coelestem quoniam dixit virtus corporea a corpore coeli
15
non virtus corporera a corpore elementato. Et Plato quidem defi-
16
nivit eam descripcione assumpta ex opere eius et dixit quod na-
17
tura est substancia sapiens cum artificio rerum formatarum. Et
18
optimi Hippocratis in ea est sermo quem dixit ostendens diffe-
19
renciam esse inter animam et naturam et dixit: natura est prin-
20
cipium motus interius vigorans corpora et praeparans eis prae-
21
paraciones nutrimenti et reliquorum et expellens ab ipso impedi-
22
menta secundum virtutem et possibilitatem; et anima est prin-
23
cipium motus exterius influens corporibus ex splendore et lumine
24
suo quo fiunt viva, mobilia et sensibilia. Inquit Isaac: voluit
25
per hoc animam animalem cum non sit movens neque senciens
26
nisi ipsa.
321
1
Definicio de racionalitate; racionalitas est sciencia cadens
2
super occulta cum consideracione et cogitacione. Definicio scien-
3
ciae absolute; sciencia absolute est ab anima apprehensio verita-
4
tum rerum praeparatarum ad sciendum. Definicio scienciae verae;
5
sciencia vera est cognicio veri quam verificat raciocinacio et de-
6
monstracio firmat. Definicio cognicionis; cognicio est sentencia
7
fixa non removibilis. Definicio sentenciae; sentencia est creduli-
8
tas vel firmitudo rei alicuius. Definicio cogitacionis; cogitacio
9
est virtus intelligibilis procedens in rebus quoniam cogitacio est
10
una de virtutibus animae racionalis et propter hoc factus est
11
omnis cogitans racionalis. Definicio memoriae; memoria est
12
apprehensio rerum existencium in anima cum indagacione et in-
13
quisicione. Definicio recordacionis; recordacio est inquisicio ad-
14
ventus rei iam oblitae a virtute cogitativa. Definicio considera-
15
cionis; consideracio est incessus consilii in praecordiis. Definicio
16
servacionis; servacio est memoria continua non intersecta. De-
17
finicio discrecionis; discrecio est consecucio omnis rei cum simi-
18
libus suis. Definicio raciocinacionis; raciocinacio est faciens cur-
19
rere causam in causato. Et definierunt eam quidam disertores;
20
dixerunt enim quod raciocinacio est sermo in quo componuntur
21
res diversae et provenit ex eis una vera necessario. Inquit Isaac:
22
haec definicio non existit per se, (immo indiget aliquo quo fiat
23
vera) nisi cum raciocinacione et explanacione et si non sufficiunt
24
significaciones et aequantur, et occultatur veritas et tegitur, et
25
vocat ad raciocinacionem et demonstracionis erectionem quoniam
26
raciocinacio vigorat consideracionem et dirigit eam et consideracio
27
non manifestatur nisi cum cursu causae in causato. Impossibile
322
1
enim est ut proveniat res una vera ex rebus diversis nisi cum
2
explanacione et significacione veritatis eius et si non erunt sen-
3
tenciae aequales. Et demonstracio non consistit nisi ut faciat
4
currere causam in causato cum non sit causa nisi in causato neque
5
causatum nisi causae. Raciocinacio enim firmat consideracionem
6
veram et dirigit eam. Definicio meditacionis; meditacio est quies
7
intellectus cum firmatur argumentacio cum demonstracione. De-
8
finicio demonstracionis; demonstracio est raciocinacio in qua
9
non removetur a subiecto praedicatum quod est accidens quaesi-
10
tum cum proposicione. Definicio veritatis; veritas est quod est
11
res. Et definierunt eam disertores; dixerunt enim veritas est
12
sermo quem firmat demonstracio aut sensibiliter aut intellectua-
13
liter. Inquit Isaac: haec definicio est assumpta ex qualitate veri-
14
tatis non ex eius quiditate. Et illud ideo quoniam cum aliquis
15
dicit quid est veritas est responsio in eo est quod est res et cum
16
dicit qualis est dicitur ei quod est sermo quem demonstracio
17
firmat aut intellectualiter aut sensibiliter.
18
Sermo ille consistit sicut existit definicio qua utitur ille qui
19
super eam affert definicionem dialecticae et intenciones philoso-
20
phiae, quoniam definicio est enunciativa naturae rei et eius essen-
21
ciae. Et sermo quidem dicentis veritas est quod est, enunciativus
323
1
est naturae veritatis et essenciae eius quoniam illud secundum
2
quod est res vera est; est veritas non nisi quod est.
3
Sermo vero dicentis veritas est id quod firmat demonstracio
4
aut sensibiliter aut intellectualiter, non est nisi enunciacio quali-
5
tatis propinquans veritati ex intelligenciis insipiencium sermone
6
corporeo propinquo intellectibus eorum. Definicio falsitatis; fal-
7
sitas est non quod est res et dicitur falsitas narracio rei cum di-
8
verso quod est ipsa et ipsius contrario. Definicio veri; verum est
9
affirmare rem rei cui est secundum veritatem aut expellere rem
10
a re a qua vere removetur. Definicio falsi; falsum est affirmare
11
rem rei quae ab ea removetur vere et removere rem a re quae
12
ei affirmatur secundum veritatem. Definicio necessarii; necessa-
13
rium est quod impossibile est removeri. Definicio impossibilis;
14
impossibile est cuius impossibilis est invencio. Definicio incon-
15
venientis; inconveniens est coniunctio duorum contrariorum in
16
re una secundum nomen unum et similitudinem unam et partem
17
unam in tempore uno et relacionem unam secundum quod ante
18
ostendimus in hoc nostro libro. Definicio possibilis; possibile
19
dicitur secundum duos modos, aliud enim est verum et aliud
20
falsum. Verum autem est ut existat inter duas extremitates con-
21
tradictionis in qua ignoratur quae ipsius extremitas appareat.
22
Illud autem quod est non verum, est eciam secundum duos mo-
23
dos; unum eorum est possibile cuius existencia nondum neces-
24
saria est procul dubio sicut ortus solis mane ab oriente licet enim
25
nondum ortus sit, tamen orietur cras procul dubio. Et secundum
26
est possibile quod iam est et exit ad actum, et exitus eius non
27
est necessarius natura sicut venator regnans in successione et
28
munitor dux exercitus. Inquit Isaac : testificor quidem me
29
vidisse huius modi in Aegypto; dominabatur enim ei quidam du-
324
1
cum de filiis Toloni qui dicebatur filius Talix, et magnificatum
2
est eius imperium et exaltata eius memoria et creverant ipsius
3
exercitus, et erat dux exercitus eius quidam niger minutor no-
4
mine Bibel. Definicio mentis; mens est potencia incedens in
5
possibilibus et utens virtute animali. Illud ideo quoniam formas
6
rerum quas facit nos invenire sensus in natura et materia ea-
7
rum facit reperire virtus animalis sapienter accomodatas ex natu-
8
ra et materia ipsarum. Et dicitur eciam mens de virtute quies-
9
cente in re quaesita an sit ei hoc et hoc, an non. Definicio aesti-
10
macionis; aestimacio est virtus incedens in impossibilibus, et
11
dicitur quod aestimacio sit iudicium de re ex apparicione non ex
12
eo ubi est veritas. Et propter hoc factae sunt bestiae existimantes
13
non meditantes nisi illud dicatur de eis secundum accomoda-
14
cionem et transposicionem. Definicio sensus; sensus est sigilla-
15
cio impressionis sensati in senciente; sensatum enim est sicut
16
agens excitando sencientem et movendo ipsum ad cognoscendum
17
essenciam sui, sicut liber movet lectorem excitando ipsum ad
18
cognoscendum quod in libro est de scienciis et propositis, et sicut
19
desideratum quod movet desiderantem et excitat ipsum ad ob-
20
viandum sibi et considerandum se et ut consoletur cum eo. Et
21
hoc eciam dicitur e converso, et est ut fiat senciens loco agentis
22
et sensatum loco pacientis. Sed ad illud non invenitur veritas.
23
In plurimo enim huius sermonis secundum hunc modum non
24
invenitur passio propterea quod non invenitur agens secundum
25
veritatem sed secundum transposicionem nomine tantum non
26
intencione; ex hoc est quod homo dicitur scire creatorem subli-
27
mem et gloriosum. Et creatorem non consequitur passio aliquo
28
modo immo est factor omnis facti et causator omnis causati.
325
1
Cumque creatorem non consequitur passio, non est homo propte-
2
rea quod sit ipsum agens. Actus autem dicitur secundum duos
3
modos, scilicet spiritualis et corporeus. Et spiritualis eciam dici-
4
tur secundum duos modos; alius enim est quem agens non per-
5
transit et non egreditur ab eo ad aliud. Et alius quem transit et
6
egreditur ab eo ad aliud; ille autem quem agens non pertransit
7
et non egreditur ab eo ad aliud est sicut cogitacio hominis et
8
consideracio in se ipso; scit enim quod ipsum iuvat ab eo quod
9
ei nocet. Et ille quidem quem transit agens et egreditur ab eo ad
10
aliud est sicut sensati in senciente; sensatum enim transit actum
11
suum et egreditur ab eo ad sencientem; et similiter actus desi-
12
derati in desiderante et libri in legente. Et nullus quidem horum
13
duorum actuum, scilicet quem non transit agens ad aliud, et
14
quem transit ad aliud est contrarius facto suo neque discordans
15
ab eo, sed est conveniens ei et addens in ipso. Homo namque
16
cogitans et considerans in eo quod iuvat essenciam suam ab eo
17
quod ipsi nocet non est contrarius sibi ipsi neque discordans a
18
se, immo addit in ea per id quod in ipsam imprimit. Et similiter
19
sensatum non est contrarium sensui neque discordans ab eo sed
20
est ipsi conveniens et in ipso addens in eo quod imprimit in ipso
21
et excitat ipsum ad cognoscendum se et quod vult ex ipso. Actus
22
autem corporeus est actus existens cum voluntate sicut actus
23
existens in corporibus motis in seipsis et moventibus alia simul,
24
sicut animal quod movetur in semet et movetur motu ipsius mo-
25
lendini mola. Et sicut aer qui movetur in seipso, et ingreditur in
26
velum navis et movet ipsa movendo illud; et eius est species
27
altera composita, sicut homo qui movetur et movet remos navis
28
et movetur navis motu eorum simul. Definicio convenienciae;
29
conveniencia est invencio diversorum in re una sicut invencio
326
1
hominis et equi et reliquorum animalium in vivo et ipsorum con-
2
veniencia et recepcio nominis ipsius et definicionis simul ab eis.
3
Definicio coniunctionis; coniunctio est propinquitas corporum
4
ad invicem. Definicio contactus; contactus est coniunctio extre-
5
mitatum in loco. Definicio adhaerenciae; adhaerencia est con-
6
tinuacio corporis alicuius cum corpore altero. Definicio dilectio-
7
nis; dilectio est desiderium animae ad illud quod quaerit cum
8
complemento causae coniunctionis. Definicio concupiscenciae;
9
concupiscencia est superfluitas dilectionis. Definicio voluptatis;
10
voluptas est desiderium et inquisicio rei desideratae. Definicio
11
condicionis et creacionis; creacio est essentialitas encium ex non
12
esse. Definicio conditoris et creatoris; creator est faciens esse
13
encia ex non esse. Et forsitan aliquis existimat quod non esse
14
est privacio. Nos autem faciemus ipsum scire illius destructio-
15
nem propterea quod privacio non est nisi post invencionem sicut
16
res quae invenitur postea privatur et dicitur: privatum (sic)
17
est hoc et hoc, sicut homo qui fuit videns deinde passus est in
18
visu suo, et dicitur: ille privatus est visu. Et similiter in omni
19
quod est inventum et postea privatur, dicitur privatum est hoc
20
et hoc. Et neque potest aliquis de eo quod fuit inventum et postea
21
privatum est, dicere quod sit privatum ex non esse. Non esse
22
enim non habet formam in mente ita ut dicatur privatum aut
23
inventum. Definicio generacionis; generacio est exitus corporeae
24
substanciae ex privacione ad invencionem; generacio namque
25
omnis generati est naturalis. Et naturae quidem non agunt ali-
26
quid ex non esse sed ipsae faciunt et generant virtute coelesti
27
quam ordinavit creator in eis et destinavit eam actui generacio-
28
nis et corrupcionis sicut generacio ab eis corporum animalium
29
et plantarum ex elementis quatuor. Actus enim ipsarum est actio
30
et generacio non condicio neque creacio, cum conditor et creator
31
non sit nisi Deus cuius fama est sublimis et cuius nomina sunt
32
sanctificata, et non est Deus praeter ipsum neque adorandus nisi
327
1
Ipse. Definicio corrupcionis; corrupcio est egressus substanciae
2
ex invencione ad privacionem sicut resolucio corporum animalium
3
et plantarum et corrupcio eorum et permutacio ipsorum ad ele-
4
menta ex quibus ipsa sunt generata. Definicio augmenti; aug-
5
mentum est elongacio finium corporis post propinquitatem ea-
6
rum. Definicio diminucionis; diminucio est propinquitas finium
7
corporis post elongacionem ipsarum. Definicio mutacionis; mu-
8
tacio est permutacio in locis cum interposicione et descensione.
9
Definicio temporis; tempus est spacium quod separat motus coeli
10
vel distinguit. Definicio aeternitatis; aeternitas est spacium quod
11
non separant motus vel distinguunt. Definicio perpetuitatis;
12
perpetuitas est spacium perpetuum vel distinctum non separa-
13
tum neque intersectum. Definicio arbitrii; arbitrium est prae-
14
paracio recepcionis rei et penetracionis actus cum voluntate.
15
Definicio tristiciae; tristicia est sollicitudo et angustia propter
16
privacionem amati et fugam quaesiti. Definicio timoris; timor
17
est casus horribilis alicuius. Definicio creaturae; creatura vel
18
factura est generacio rei ex re cum corrupcione formae eius ex
19
qua generatur et permutacione ipsius ad formam alteram sicut
20
exitus corporis animalium et plantarum ex elementis quatuor
21
cum corrupcione formae elementorum et permutacione eius ad
22
formam animalium et plantarum. Definicio artificii; artificium
23
est operacio formae alicuius in materia aliqua praeter corrup-
24
cionem formae materiei et absque corrupcione formae formati
25
in materia post explecionem ab artifice operacionis eius sicut for-
26
ma anuli et denarii in argento est absque corrupcione argenti.
27
Et neque eius exitus est a natura et essencia sua et neque corrum-
28
pitur forma anuli et denarii postquam artifex eam complet. Et
29
similiter forma drachmae et armillae et reliquarum formarum
30
in auro formatarum est praeter corrupcionem auri et neque egre-
31
ditur ab essencia et natura sua et neque corrumpitur forma drach-
328
1
mae eciam et formarum reliquarum post quietem operantis eas.
2
Definicio operacionis; operacio est in qua evanescit forma operati
3
et corrumpitur post quietem facientis eam sicut ambulacio quae
4
evanescit et privatur et non invenitur eius vestigium post quie-
5
tem ambulantis; et similiter locucio quoniam ipsa evanescit et
6
intersecatur post quietem loquentis. Quod si contradixerit nobis
7
aliquis et dixerit quare dixisti quod forma sermonis evanescit et
8
non invenitur eius vestigium post quietem loquentis cum nos in-
9
veniamus omne quod est dictum positum in pectoribus audien-
10
cium et scriptum in scriptis, dicemus ei haec tua sentencia vana
11
est. Illud enim quod remanet in pectoribus audiencium, non est
12
nisi forma narracionis narratae, nec forma locucionis quoniam
13
locucio intersecatur primo et primo et finitur et abscinditur et
14
non auditur post quietem loquentis. Et similiter ambulacio abscin-
15
ditur primo et primo et destruitur et finitur post quietem ambu-
16
lantis et propter hoc ambulans, cum vehementer fatigatur et
17
secat ambulacionem et quiescit, invenit requiemex propinquo.
18
Quod si forma ambulacionis esset fixa et mansiva post quietem
19
ambulantis, esset fatigacio fixa et mansiva post quietem ambulan-
20
tis. Visus vero testificatur illius contrarium.
21
Finiuntur collectiones Isaac Israelitae medici in descripcioni-
22
bus rerum et definicionibus earum et differencia inter descri-
23
pcionem et definicionem.