328
24
|151vb|[MS Munich, BSB, Clm 8001]INCIPIT ISAAC DE DEFINICIONIBUS
25
Quam plures invenientes in libris philosophorum diversas
26
descripciones earundem rerum putaverunt eos diversa intel-
27
lexisse, sed non est ita, immo ipsi, cum diligenter inquirerent
329
1
definiciones rerum, invenerunt quatuor raciones de eadem fieri
2
sine quibus cognicio non est suarum definicionum.
3
Quarum una dicitur anitas, scilicet, interrogas an hoc est an
4
illud. Secunda dicitur quiditas, scilicet cum interrogas quid est
5
hoc vel illud. Tercia est qualitas cum interrogas quale est illud
6
vel hoc.
7
Quaestione autem quae est anitas quaeritur de esse rei, scili-
8
cet, an sit an non sit, ad quam debet responderi, est vel non est.
9
Quaestione vero quae est quiditas quaeritur de natura rei, et
10
essencia, scilicet, quid ipsa sit ad quam debet responderi definicio
11
declarativa naturae eius et essenciae.
12
Quaestione vero quae est qualitas quaeritur de proprietatibus
13
rei et concomitantibus eius inseparabilibus, sed tunc oportet ut
14
interroget interrogaciones ipse sic dicens, cum plures sint pro-
15
prietates rei et concomitancia rei, tum quod illorum vis? Tunc
16
cum declaraverit ei quod illorum velit, respondebit utique vel
17
non ita. Utraque enim quaestione quae est anitas vel qualitas res-
18
ponsio eadem erit, scilicet, est vel non est.
19
Quaestione vero quae est qualitas (sic) quaeritur de causa
20
finali, scilicet propter quam est. Si autem quis quaerit an homo
21
est, semper conveniat respondere est, quoniam omni homini inest
22
veritas: cui autem inest veritas, et esse: cuicumque inest esse,
23
procul dubio inest ei invencio necessario.
24
Cum autem interrogaverit quid est, Aristoteles respondebit
25
ei definicionem dicens, homo est vivum racionale, mortale; quo-
26
niam vivum est genus eius et ipsius subiecta formae eius; racio-
27
nalitas vero et mortalitas sunt eiusdem differenciae et comple-
28
mentum suae specialitatis cum nihil sit racionale et mortale simul
29
nisi homo. Cum autem quaesierit qualis est |152ra|[MS Munich, BSB, Clm 8001] homo,
30
respondebit ei dicens quod quaestione quae est qualitas dicitur
31
de proprietatibus rei et concomitantibus ipsam; hominis autem
32
proprietates sunt tribus modis quaram alia est quae convenit
33
omni et soli et semper ut risibilitas, alia est quae convenit omni
34
et soli et non semper ut canescere in senectute, alia est quae con-
35
venit soli sed non omni nec semper ut sciencia medicinae et alia
36
hiis similia. Postquam determinavit de qua illarum velit, respon-
37
debit ei, scilicet ut determinet et discernat et perquirat veritatem
38
rerum et faciat quod conveniat et declinet a malis ut sic possit
39
consequi retribucionem creatoris.
40
Postquam ergo comprehenderunt hoc philosophi et certissime
41
non componi definiciones nisi ex generibus et substanticialibus
330
1
differenciis philosophiae non invenerunt genus ex quo definicio
2
eius componeretur, recurretur ergo ad descripcionem et eam tri-
3
bus descripcionibus descripserunt. Quarum una sumpta est ex
4
nomine eius, alia ex proporietate eius, alia ex effectu eius. Pri-
5
ma sumpta ex interpretacione nominis est haec, philosophia
6
amor sapienciae. Descripcio vero sumpta ex proprietate est
7
haec: philosophia est assimilacio creatoris est percepcio ve-
8
ritatis rerum, scilicet veritas cognicionis earum et operatio
9
eius secundum quod convenit veritati. Percepcio autem verita-
10
tis rerum est percepcio ipsarum ex causis ipsarum naturalibus
11
quae sunt quattuor, scilicet causa materialis, formalis, causa
12
efficiens, causa finalis. Causa vero materialis est duplex: est
13
enim spiritualis et corporea; spiritualis sicut genera divisa in
14
suas species subiecta formis earum completivis specialitatis
15
earum sicut vivum quod est genus hominis et equi et reliqua-
16
rum specierum subiectivis formis earum constitutivis essenciae
17
earum. Causa vero materialis corporea est sicut argentum quod
18
est materia denariae et hiis similia.
19
Formalis similiter duobus modis scilicet spiritualis et cor-
20
porea. Spiritualis quidem forma est substancialis existens in
21
constitucione specierum sicut racionalitas; forma vero corporea
22
est sicut figura in statua et similia. Causa vero efficiens similiter
23
est duobus modis quia aut spiritualis aut corporea. Spiritualis
24
sicut virtus celestium ordinata a creatore in naturam et natura
25
modificat ea ad imprimendum in hoc mundo corporum genera-
26
cionem et corruptum, augmentum et vetustatem, aegritudinem
27
et sanitatem et reliquas operaciones naturales.
28
Causa vero efficiens corporea est ut artifex anuli
29
|152rb|[MS Munich, BSB, Clm 8001].
30
Similiter causa finalis duobus modis, scilicet, spiritualis et
31
corporea, corporea sicut constructura domus propter hoc ut habi-
32
tetur in ea et sit tutamen contra pluvias et alia huiusmodi, et sicut
33
confortacio (sic) anuli ut sigilletur eo et homo fiat anulatus eo.
34
Spiritualis vero ut unio animae cum corpore videlicet ut homini
35
manifestetur veritas rerum perceptibilium et discernat inter
36
bonum et malum et faciat quod expedit vivens in sanctitate et
37
iusticia quousque remuneretur et coniungatur splendori intelli
38
genciae et pulchritudini sapienciae et fiat spiritualis coniunctus
39
splendori creato ex veritate creatoris sine medio quod est para-
40
disus eius et retribucio eius et summa bonitas et sublimitas inte-
331
1
gra et pulchritudo eius perfecta; et propter hoc Plato dixit quod
2
philosophia est cura et taedium et sollicitudo mortis. Cum enim
3
dixit sollicitudo mortis voluit intelligi per sollicitudinem morti-
4
ficacionem pravorum desideriorum et carnalium voluptatum. Hiis
5
enim mortificatis applicatur homo ad curam veritatis.
6
Descripcio philosophiae ex effectu suo. Philosophia est cogni-
7
cio hominis sui ipsius. Cum autem cognoscit se homo ipsum,
8
integre tunc iam contingit (cognoscit) quicquid est.
9
In homine enim est substancia et accidens sed duplex est
10
substancia, scilicet, spiritualis sicut anima et intelligencia, et cor-
11
porea sicut corpus longum, latum et profundum. Similiter et
12
accidens duplex quia spirituale et corporale; spirituale accidens
13
ut sciencia et virtus et quicquid existit in anima. Corporale vero
14
est ut nigredo et quicquid acciderit in corpore.
15
Cum igitur homo perfecte et integre cognoscit se ipsum ip-
16
sum (sic), profecto cognoscit quicquid est, scilicet cognicionis (sic)
17
substanciam spiritualem et corpoream et substanciam primam
18
creatam ex virtute creatoris absque medio, proprie subiectum
19
diversitati et cognoscit reliqua sex accidencia composita nata ex
20
composicione substanciae cum accidentibus tribus simplicibus
21
et cum haec omnia apprehendit, tunc iam apprehendit scienciam
22
tocius et sic meretur vocari philosophus.
23
Per haec autem videamus quid sit sapiencia. Sapiencia de-
24
scribitur duobus modis descripcionum quarum una sumpta est ex
25
proprietate sua et altera ex operacione sua. Quae autem sumpta
26
est ex proprietate haec est; sapiencia est veritas scienciae rerum
27
primarum et sempiternarum; per res autem primas sempiternas
28
intelligit res antiquas natura sicut species quae sunt primaevae
29
generis et genera superiora eis et genera generum usque ad pri-
30
mum genus vere creatura (sic) |152va|[MS Munich, BSB, Clm 8001] e virtute creatoris
31
sine medio. Accidencia vero generantur in infinitum.
32
Genera autem dant speciebus nomina et individuis et defini-
33
ciones suas et ex hoc unumquodque individuorum id quod ipsum
34
est quoniam unumquodque dicitur substancia quia est existens
35
per se subiectum diversitati et dicitur corpus quia longum, latum
36
et profundum, et dicitur augmentabile quoniam extremitas dia-
37
metrorum est elongontus (sic) et dicitur vivum quoniam est
38
mobile, sensibile et permutabile locis, et dicitur homo quia est
39
vivum animal racionale mortale. Quia ergo individua recipiunt
40
nomina et definiciones specierum et generum usque ad ultimum
41
genus, idcirco unumquodque eorum est id quod est Definicio
332
1
veritatis est id quod est. Definicio falsitatis est id quod non est
2
vel nominacio rei absque eo quod est.
3
Descripcio sapienciae ab effectu suo haec est. Sapiencia est
4
completiva utrique (sic) intelligenciae secundum exitum eius
5
quod est in duabus extremitatibus contradictionis de vero et falso.
6
Cum scilicet talis est contradictio ut eius extremitates dividant
7
verum et falsum in omni materia necessitatis, possibilitatis et
8
impossibilitatis absque omni genere sophismatis.
9
Post haec videamus quid sit intelligencia. Intelligencia est
10
specialitas rerum per quod datur intelligi quod specialitas rerum
11
sempiternarum sit apud eam semper praesens ita quod cum vult
12
scire de ipsis redit ad seipsam et invenit illud apud se praesens et
13
scit illud sine cogitacione et praemeditacione quod ex hoc intellegi
14
potest quia artifex prudens cum vult aliquid operari redit ad
15
mentem suam et invenit illud apud se praesens et scit illud per se
16
quamvis in hoc differant artifex et intelligencia. Intelligencia scit
17
ea quae scit absque recordacione et praemeditacione eo quod
18
semper invenit se non alterari nec haesitare nec discere aliquid nec
19
oblivisci. Artifex vero licet sit prudentissimus in sua arte tamen
20
quia saepe discit et obliviscitur, eget praemeditacione et recorda-
21
cione et consideracione (?) ut perficiat quod intendit.
22
Si quis autem opposuerit dicens cur individua similiter sicut
23
species non sunt praesencia apud intelligenciam ut cum voluerit
24
scire ea redeat ad ea et inveniat illa apud se, dicemus eum male
25
opposuisse eo quod species sempiternae non augentur nec mutan-
26
tur et ita voluit assimilari individuis permutabilibus |152vb|[MS Munich, BSB, Clm 8001]
27
corporibus in eodem statu non permanentibus praesertim cum
28
illud quod generatur et corrumpitur augetur et minuitur, nec
29
numerus nec cogitatio sub sciencia cadat et quod huiusmodi
30
est intelligencia non apprehendit nisi quod est praesens; quod
31
enim iam praeteriit vel futurum est sciencia non comprehendit
32
sed quod sciencia non comprehendit, illud nec cognitum nec in-
33
tellectum. Et propter hoc philosophus distinxit intelligentiam in
34
tria quarum una est intelligencia quae semper est actu de qua
35
diximus quod apud eam specialitas rerum semper est praesens.
36
Secunda est intelligencia quae est in anima potencia antequam
37
exeat ad effectum. Cum autem scit, exit de potentia ad effectum
38
quod in ipsa est sicut intelligencia infantis quae est in ipso po-
39
tentia. Cum enim fit magnus et instruitur et intelligit et scit,
40
egreditur quod est in ipso de potencia ad effectum et fit sciens.
41
Species autem intellibigilis describitur per intelligenciam secun-
333
1
dam et assimilatur sensui, cum anima inquirit ea quae sensus
2
comprehendit. Cum enim virtus sensitiva res praesentes sensibi-
3
liter imprimit formas earum in fantasia quae est in anteriori parte
4
cerebri et fantasia praesentet animae racionali. Cum autem anima
5
scit eas tunc ipsae et anima fiunt <una> intencione spirituali non
6
corporali et propter hoc philosophus describit ipsam intelligenciae
7
per intelligenciam secundam eo quod ipsa incipit a sensu et paula-
8
tim ascendendo pervenit ad intelligenciam et egreditur in anima
9
de potencia ad effectum.
10
Post hoc videndum quid sit anima et Aristoteles dixit quid sit
11
anima. Anima est substancia complens corpus naturale quod habet
12
vitam potencia et Plato dixit anima est substancia unita corpori
13
et per hanc unionem continuatur corporibus et agit in illa. For-
14
sitan putabit aliquis eos in his descripcionibus diversa intellexisse
15
sed non est ita. Plato enim intendit describere animam ex prin-
16
cipio motus eius et unicio (sic) operacionis eius. Voluit enim
17
quod anima in principio sui motus unitur coeli (sic) et deinde ve-
18
nit ad corpus et agit in illud quoniam ordo coeli medius est inter
19
ordinem animae et ordinem corporum et eo mediante coniungitur
20
anima doni (sic) corporibus. Motu namque celi generantur qua-
21
tuor materiae quae sunt elementa corporum. Aristoteles vero
22
intendit describere eam ex complemento sui motus et perfectione
23
suae operacionis dicens quod anima substancia est complens cor-
24
pus naturale quod habet potencia vitam. Docuit quod corpora
25
antequam anima eis coniungitur sunt humana (sic) potencia
26
vitam. Postquam autem coniungitur eis complet et perficit ea et
27
|153 ra|[MS Munich, BSB, Clm 8001] facit actu viva.
28
In hoc autem quod dicimus corpora in principio esse viva
29
potencia et deinde exire de potencia ad effectum non intelligitur
30
differencia vel intervallum vel spacium aliquod temporis quo-
31
niam non dimovent res ab eo ad quod sunt institutae a creatore,
32
hoc accepto quod res corporea non potest spiritualiter significari
33
nisi abstrahatur et abstracta recipiatur ab intelligencia quae est
34
in corporibus corpulentis.
35
Per hoc quod Plato dixit animam uniri corpori et per illam
36
unionem pervenire ad agere ad corpora in ea fortasse putabitur
37
quod anima induat corpus et ingrediatur corpora et egrediatur
38
ab illis, sed non est ita. Verba enim eius sunt corporea sed inten-
39
cio spiritualis. Coniungi enim animas cum corporibus nichil
40
aliud est quam ipsas infundere corporibus de splendore et lu-
41
mine suo per quod fiant viva, mobilia et sensibilia quem ad
334
1
modum sol effundens est de splendore et lumine suo semper
2
mundum per quod fit splendidus et luminosus et visibilis quam-
3
vis inter splendorem solis et animae multum intersit eo quod
4
splendor solis est corpulentus visu apprehensibilis in suo subiecto
5
scilicet, aere. Splendor vero animae est spiritualis quam non ap-
6
prehendit nisi intelligencia sapientis nec sensibiliter. Cumque
7
hoc sit, manifestum est quod animas coniungi corporibus non
8
est eas intrare in corpora nec exire ab eis.
9
Cum hoc ita sit restat scire quod animarum sunt ordines tres,
10
anima racionalis, bestiabilis, vegetalis. Omnibus autem excellen-
11
cior est racio eo quod ipsa creata est ex intelligencia et de na-
12
tura eius et ob hoc factus est homo racionalis, perceptibilis disci-
13
plinae, discernens inter bonum et malum et inter ea per quae
14
sit salvandus vel dampnandus.
15
Inferior autem ea claritate et ordine est anima bestialis quo-
16
niam ex anima racionali creata est et ideo elongata est a splen-
17
dore intelligenciae manens in tenebris expers discrecionis et
18
doctrinae utens tantum aestimacione vere sed meditacione non
19
vere. Iudicat enim de re secundum quod apparet non secundum
20
quod est in veritate de cuius proprietate sunt sensus et motus et
21
mutacio localis et propter hoc bestiae praesumptuosae sunt
22
multum audaces quaerentes victoriam et dominium sicut leo
23
qui appetit dominari aliis bestiis absque discrecione et cogni-
24
cione eius quod facit.
25
Quod autem bestiae utantur sola aestimacione et non discre-
26
cione perpendi potest per bovem qui cum multum sitit, si ad
27
aquam ducatur et videat |153rb|[MS Munich, BSB, Clm 8001] suam vel alterius formam
28
in ea terretur et fugit ab ea, scilicet, aqua quam nimis appetit.
29
Si vero viderit leonem, vadit ad illum qui est interfector eius et
30
ob hoc bestiae non habent retribucionem boni et mali quia nes-
31
ciunt quid faciunt carentes discrecione utentes tantum aesti-
32
macione et meditacione.
33
Anima vero vegetabilis quae est desiderativa est inferior om-
34
nibus animabus dignitate et ordine eo quod creata est ex umbra
35
animae bestialis et propter hoc obtenebratur procul remota a
36
splendore intelligenciae propter multitudinem suarum tenebra-
37
rum privata sensu et motu et permutacione locali adhaerens
38
tantum loco suae terrae habens generacionem et appetitum nu-
39
trimenti et augmenti et diminucionis cum ostensione florum et
40
foliorum et saporum et odorum prout locus exigit.
41
Postquam scimus quid sit anima, nunc ostendamus quid sit
335
1
ei propinquius in spiritualitate et dignitate et hoc est Coelum.
2
Coelum namque excellencius est substanciis corporeis et superior
3
(sic) ordine eis utpote consequentis (sic) animae cum non sit
4
revera corpus secundum suam naturam.
5
Ipsum enim in orizonte animae vegetabilis generatum est
6
nullo mediante et propter hoc exitus eius sine eo quod est ad id
7
quod est scilicet tempus semper permanens (?) quod non varia-
8
tur nec terminatur ex eo quod quod (sic) est scilicet anima vege-
9
tabilis quoniam anima et reliquae substanciae superiores spiri-
10
tuales non alterantur nec permutantur ab ordine sibi instituto
11
a creatore. Unde non augentur nec minuuntur propter id quod
12
nascitur ex eis. Causae (sic) autem quod permutatur et alteratur
13
augetur et minuitur profecto minuitur exitu eius quod ex eo
14
nascitur sicut quatuor elementa materialia quae quia in gene-
15
racione corrumpuntur ideo minuuntur propterea quod ex eis
16
generantur virtute coelesti quam creator ordinavit in natura ad
17
faciendum generacionem et corrupcionem et propter hoc (ra-
18
sura) mundus generacionis et corrupcionis.
19
Splendores autem supernarum substanciarum, scilicet, trium
20
animarum nec alterantur nec minuuntur exitu eius quod ex eis
21
nascitur.
22
Istud autem quod ex eis nascitur est ex radio splendoris ipsa-
23
rum nec ex essencia ipsarum. Constat autem quod omnis splen-
24
didi splendor in sua essencia forcior et luminosior est splendore
25
radii eius qui ex ipso nascitur et ideo splendor animae vegetabi-
26
lis est multo maior quam splendor coeli generato (sic) ex eius
27
radio et ob hoc factum est coelum et facit |153va|[MS Munich, BSB, Clm 8001] um-
28
bram et tegumentum et corpulenciam nec apprehendit illud ex
29
sensibus ullus nisi visus quoniam licet sit corpulentus tamen in
30
figura sua et spiritualitate et excellencia propinquus est ordini
31
animarum sublimium et idcirco movetur motu perfecto qui est
32
motus circularis. Motus namque circularis perfectior est aliis
33
motibus et multo remocior ab alteracione quam ipsi; et ideo non
34
augentur nec minuuntur nec est ei principium nec finis et hoc
35
propter simplicitatem eius quo movetur et spiritualitatem et
36
perpetuitatem cum non sit generatum ex diversis rebus ut ob
37
hoc debeat permutari et redire ad id quod (sic) ex quo generatum
38
est immo invariabile permanens sempiternum et propter hoc
39
intelligencia effudit super illud de splendore et lumine suo et
40
sublimavit illud in tantum quod factum est intellectuale, ra-
41
cionale ita ut non egeat perscrutari et discernere, considerare et
336
1
cognoscere deum creatorem suum vel quid sit ei necessarium scire
2
de veritate ad magnificandum et glorificandum eum in laude in-
3
cessanter quoniam creator sublimavit ipsum et attribuit ei ordi-
4
nem a quo non dimovebitur umquam et ordinavit illum ad
5
distingendum tempora et annos et menses et dies et horas et ut
6
praesit contingentibus in hoc mundo de fortuna et de termino
7
regni cuius est regnum et de aliis hiis similibus.
8
Post hoc oportet ut videamus vel distinguamus inter corpus
9
coeleste et corpus elementatum. Dico ergo quod substancia cor-
10
poris elementati generata ex materiis diversis affectis qualitati-
11
bus contrariis et ob hoc consequuntur illud accidencia et
12
cadit sub generacione et corrupcione. Substancia vero corporis
13
coelestis non est generata ex aliquo neque permutatur ad ali-
14
quid nec afficitur aliqua qualitate. Si autem afficeretur, neces-
15
sario, si esset calida elevaretur sursum in infinitum, si frigida des-
16
cenderet inferius et quiesceret in centro. Si vero humida flueret
17
et inundaret per quatuor partes. Si autem esset sicca inundaretur
18
et solidaretur et ideo privaretur motu. Manifestum igitur quod
19
coelum non afficitur aliqua qualitate et propter hoc illud non
20
consequuntur accidencia neque cadit sub generacione neque cor-
21
rupcione.
22
Convenerunt antiqui in hoc quod dicunt quod spiritus est
23
corpus subtile procedens a corde in arterias per totum corpus et
24
faciens ipsum habere vitam et anhelitum et pulsum arteriis qui
25
ascendens sursum ad cerebrum |153vb|[MS Munich, BSB, Clm 8001] et procedens ab
26
eo interius per totum corpus facit habere ipsum sensum et mo-
27
tum.
28
Differencia inter animam et spiritum est duobus modis. Pri-
29
mo quidem quod spiritus substancia corporea quod corpus cir-
30
cumdat, comprehendit et continet. Anima vero est substancia
31
spiritualis circumdans corpus exterius et continens ipsum. Se-
32
cundo quod spiritus resolvitur in resolucione corporis et de-
33
struitur destructo corpore. Anima vero remanet et permanet post
34
separacionem sui a creatore suo,cum tamen nichil agat in corpus
35
suum quoniam privatus est spiritus qui dabat ei sensum, vitam
36
et motum quibus cum privatur fit mortuum et anima tunc nichil
37
agit in ipsum omnino.
38
Differencia vero inter venam et arteriam est haec quod vena
39
est composita ex tunica una et canali una in qua currit sanguis
40
ad alia membra corporis quoniam ex eo est nutrimentum eorum
41
et virtus et constitucio. Arteria vero componitur ex duabus tuni-
337
1
cis et duabus canalibus in quarum una discurrit spiritus per
2
totum corpus dans ei vitam et generans in ipsam per pulmonem
3
anhelitum et pulsum per arterias ut per hoc expellat vapores
4
a corde et attrahat ei aerem subtilem.
5
In canali vero altera currit sanguis purus mundus a sordibus
6
ut ex eo nutriatur spiritus vitalis ut nutritur ignis oleo exterius.
7
Causa autem quod sanguis et spiritus non possunt incedere
8
in una canali et uno cursu haec est quod spiritus subtilitate sua
9
subito currit in corde sicut currit splendor candelae subito sine
10
mora temporis in domo. Sanguis vero grossicie sua et gravitate
11
sui motus non currit nisi paulatim sicut aqua currit in poris
12
terrae et canalibus eius quamvis sit sanguis eius grossior aqua
13
et tardius incedens. Si ergo spiritus et sanguis una via incederent
14
et uno cursu, sanguis vinceret cursum spiritus et prohiberet ip-
15
sum subito discurrere in corpore et sic corrumperetur ordo na-
16
turalis.
17
Quid sit natura. Natura est nomen commune. Dicitur enim
18
de creatura et de omni habente sibi naturam propriam et de qua-
19
tuor humoribus et de quatuor elementis. Dicitur eciam de coelo
20
et virtute coelesti quam ordinavit deus in natura ad agendum
21
cum ipsa generacionem, corrupcionem, augmentum, diminu-
22
cionem, motum et quietem et ob hoc definierunt eam antiqui
23
secundum proprietatem eius: natura |154ra|[MS Munich, BSB, Clm 8001] est motus
24
a quiete et quies a motu, Aristoteles vero definit eam ex essencia
25
sua dicens: natura est virtus corporea existens in corporibus
26
mediante coelo inter animam et corpora. Cum autem dixit virtus
27
corporea intellexit virtutem coelestem. Plato vero definit eam
28
definicione sumpta ex nomine eius dicens: natura est substancia
29
cum artificio rerum formatarum. Sed Hippocrates (ypotras)
30
volens ostendere differenciam inter animam et naturam dixit:
31
natura est principium motus interius roborans corpora et prae-
32
parans eis praeparaciones nutrimenti et reliquorum, expellens
33
ab ipso impedimenta, secundum virtutem et possibilitatem (?)
34
et anima est principium motus exterius infusa infundens cor-
35
poribus de splendore et lumine suo per quae fiant viva et mobi-
36
lia et sensibilia ex quo datur intelligi quod non est movens neque
37
sensificans nisi in anima.
38
Racionalitas est sciencia de occultis consideracione et cogi-
39
tacione. Sciencia est absolute ab anima apprehensio veritatis
40
rerum praeparatarum ad sciendum. Sciencia vera est rei quam
41
vivificat (sic) racionacio et demonstracio firmat. Cognicio vera
338
1
est sentencia firma inseparabilis. Sentencia est credulitas alicuius
2
rei. Cogitacio est virtus intelligibilis procedens in rebus quoniam
3
cogitacio est una de virtutibus animae racionalis et propter hoc
4
est omnis cogitans racionalis. Memoria est comprehensio rerum
5
existencium in anima cum quisicione. Recordacio est inquisicio
6
adventus rei iam oblitae a virtute cogitativa.
7
Consideracio est discursus consilii in praecordiis. Servacio
8
est memoria continencia (sic) non interrupta. Discrecio est con-
9
secucio omnis rei cum suis consimilibus. Racionacio est cursus
10
causae in causatum, secundum alios raciocinacio est omo (ser-
11
mo?) in qua (sic) componuntur res diversae et provenit ex eis
12
una natura necessario. Sed haec definicio imperfecta est et eget
13
aliquo quo fiet vera. Impossibile enim est ut proveniat rerum
14
una natura vera ex rebus diversis nisi cum explanacione veri-
15
tatis eius. Nam si non erunt tunc scienciae aequales et demon-
16
stracio non consistit nisi ut faciat currere causam in causato
17
nec causatum nisi in causa. Raciocinacio enim firmat considera-
18
cionem veram et dirigit ipsam. Manifestacio est quies intellec-
19
tus cum argumentacio firmatur demonstracione. Veritas est id
20
quod est res; secundum alios, veritas est sermo quam (sic) con-
21
firmat demonstracio vel sensibiliter vel intellectualiter. Sermo
22
autem iste sic est ut definicio quoniam est enunciativa naturae
23
et essenciae rei. Similiter et sermo dicentis: veritas |154rb|[MS Munich, BSB, Clm 8001]
24
quidem est enunciativa naturae et essenciae veritatis quoniam
25
id sibi [secundum] quod est res vere est et veritas non est nisi
26
quod est. Falsitas est quod non est res et dicitur oratio qua de
27
aliquo dicitur eius contrarium. Verum est affirmacio rei de re
28
a qua <non removetur vere. Falsum vero est eius contrarium.
29
Necessarium est quod impossibile est removeri. Impossibile est
30
quod esse non potest. Inconveniens est coniunctio duorum op-
31
positorum in eodem secundum idem nomen et eandem simili-
32
tudinem et partem et relacionem in eodem tempore. Possibile
33
autem dicitur duobus modis; unum enim est verum et aliud
34
falsum. Verum est cum ignoratur quae ex duabus contradictoriis
35
vera sit. Possibile autem non verum dicitur eciam duobus modis;
36
unum enim eorum est possibile quod esse nondum est necessi-
37
tate sicut solis ortus in mane ab occidente, licet enim nondum
38
ortus sit orietur tamen cras sine dubio: sed possibile non est
39
necessarium ut cum ignobilis promovetur in regem. Mens est
40
virtus incedens per possibilia et utens virtute animali quoniam
41
formas rerum quas sensus deprehendit in natura et materia ea-
339
1
rum virtus animalis deprehendit sapientes attributas natura et
2
materia ipsarum. Dicitur eciam virtus quiescens in re quaesita
3
an sit hoc vel hoc an non. Aestimacio est virtus incedens in im-
4
possibilibus. Dicitur eciam quod aestimacio sit iudicium de re
5
secundum quod apparet non secundum quod vere est et ob hoc
6
bestiae sunt aestimantes non meditantes nisi forte hoc nomen
7
attribuatur eis transumptive. Sensus est sigillacio impressionis
8
sensatum (sic) in senciente. Sensatum enim est sicut agens exci-
9
tans sencientem et movendo ipsum ad cognoscendum esse na-
10
turam (sic) sui sicut liber movet lectorem excitando ipsum ad
11
cognoscendum sciencias quas continet et sicut desiderium rei
12
movet ut excitet desiderantem ad obviandum sibi et consideran-
13
dum se ut consoletur se et hoc eciam dicitur e converso scilicet
14
ut senciens sit quasi agens et sensatum quasi paciens sed hoc
15
non est verum. In hiis enim non dicitur vere agens vel paciens
16
sed transsumptive quoniam cum homo dicitur cognoscere crea-
17
torem suum, creatorem nulla sequitur passio quoniam ipse est
18
factor omnis facti et creator omnis creati, idcirco propter hoc
19
homo non est agens. Actus autem dicitur duobus modis. Unus
20
spiritualis et alter corporalis. Spiritualis autem est duobus modis
21
quoniam alius est qui non transit de ipso ad aliud, et alius qui
22
transit de ipso ad aliud; qui autem non transit est consideracio
23
hominis de se ipso |154va|[MS Munich, BSB, Clm 8001] cum cognoscit se et scit se vivere per
24
id a quo movetur; qui autem transit ab uno in aliud est sicut
25
sensati in sencientem; sensatum enim agit in sencientem et desi-
26
deratum in desiderantem et liber in lectorem. Nullus autem isto-
27
rum duorum actuum scilicet transiens et non transiens ad aliud,
28
est contrarius suo facto vel discedens ab eo sed est conveniens ei
29
et augens ipsum. Homo namque cum consideret quid iuvet es-
30
senciam suam et nocet, non est contrarius sibi ipsi nec discedit
31
a se sed augmentat se per hoc quod agit in illud ad cognoscen-
32
dum illud quod vult ex ipso. Actus autem corporalis est actus
33
agentis cum voluntate sicut actus qui est in corporibus motis in
34
seipsis motis et moventibus alia simul sicut animal quod movetur
35
in se et mola molendina movetur motu eius, vel sicut aer qui
36
movetur in se ipso et ingressus in velum navis movet eorum
37
(sic) simul. Conveniencia est invencio diversorum in una re sicut
38
invencio hominis et equi et reliquorum animalium in uno vivo
39
in quo conveniunt quia recipiunt nomen et definicionem simul
40
Coniunctio est propinquitas corporum ad invicem Contactus est
41
coniunctio extremitatum in loco. Delectacio est animae deside-
340
1
rium rei per cuius rei coniunctionem quaerit perfici. Concupis-
2
cencia est immoderatus amor habendi. Creacio est essencialitas
3
eius quod est ex non esse. Creator est id faciens quod est ex non
4
esse et fortasse putabit aliquis quod non esse sit privacio sed non
5
est quoniam privacio non est nisi post esse, scilicet, cum res quae
6
est prius et deinde ab ea dicitur postea privacio ab eo sicut homo
7
qui prius fuit videns et deinde privatur visu dicitur privatus
8
visu, et similiter in omni quod habet esse et postea privatur. Id
9
enim quod prius fuit et postea non est privatum dicitur esse non
10
id quod non est. Non esse enim non habet formam in mente ut
11
dicatur privatum esse. Generacio est exitus substanciae corpo-
12
reae ex privacione ad esse. Generacio namque omnis generati est
13
naturalis et naturae quidem non agunt aliquid ex non esse sed
14
faciunt et generant cooperante virtute coelesti quam ordinavit
15
creator in eis et proposuit eam actui generacionis et corrupcionis
16
corporum animalium et plantarum ex quatuor elementis. Actio
17
enim ipsarum est actio generacionis non condicio nec creacio
18
quae est solius dei. Corrupcio est egressus substanciae ex esse
19
ad non esse sicut resolucio corporum animalium et plantarum
20
et corrupcio eorum |154vb|[MS Munich, BSB, Clm 8001] et permutacio ad elementa
21
ex quibus generata sunt. Augmentum est elongacio finium cor-
22
porum post propinquitatem eorum. Diminucio est propinquitas
23
finium corporis post elongacionem ipsorum. Tempus est spacium
24
quod distinguit motus coeli. Aeternitas est spacium quod non
25
distnguit. Tristicia est sollicitudo et angustia propter amissio-
26
nem amati et fugam quaesiti. Opus vero est generacio rei ex re in
27
corrupcione formae eius qua generatur et permutacione ipsius
28
ad formam aptam ut corpora animalium et plantarum. Opus
29
artificis est impressio formae in materia sine corrupcione formae
30
ipsius materiae et sine corrupcione formae impressae post quie-
31
tem artificis ut anulus aureus. Opinio est accepcio ad quam acce-
32
dit cum formidine alterius partis. Dubitacio est privacio com-
33
prehendentis alterius partis (sic) contradicti (?). Sentencia est
34
certa comprehensio unius contradicti (?). Sensus est passio ex
35
recepcione formae sensati in effectu et permutacio in similitu-
36
dinem. Ventus est aer qui movetur. Fulgus est ignis subtilis pene-
37
trans herbas et res molles. Dormicio est retencio spiritus ab ex-
38
terioribus ad interiora. Lassitudo est diminucio spiritus propter
39
resolucionem ex motu.
40
Explicit Isaac de definicionibus.