1
¶ Incipit liber .VI. de virtute medicinarum simplicium trans〈-〉
2
latione huna in filij ysaac.
3
POstquam incepi narrare medicinas
4
simplices in hoc meo libro decla〈-〉
5
raui in principio sermonis in du〈-〉
6
obus scilicet primis tractatibus opini〈-〉
7
ones veras ex opinionibus quas
8
narrauerunt quam plures nostri tem-
9
poris vt vterer illis opinionibus
10
Et similiter illas in quibus est er〈-〉
11
ror maior qui potest sese Et declara-
12
ui in tertio tractatu radicem supra quam fundatur totius li〈-〉
13
bri intentio. Postmodum in tractatu quarto inuestigaui
14
de substantia saporum. et eorum naturas: et totum hoc perquisiui vt sci-
15
rentur vtilitates medicinarum postquam scita fuerint earum
16
virtutes. Et rememoraui similiter in eodem tractatu mane〈-〉
17
ries et dinersitates[*]dinersitates corrupt for diuersitates modorum qui sunt inuenti in medicinis
18
simplicibus. Deinde narraui in .V. tractatu modos specierum vir〈-〉
19
tutum medicinarum ad declarandum speciem vel modum per quem
20
denominauimus medicinas ex operationibus quas de sui
21
natura facere apte sunt: et explanaui in illo eodem naturam vni〈-〉
22
uscuiusque: et illarum substantiam: et detuli ad hunc locum istius tra〈-〉
23
ctatus totum illud quod oportebat dici in virtutibus medi-
24
cinarum secundum canones vniuersales colligantiam habentes. ¶ Hic er〈-〉
25
go est locus ponendi sermones proprios vniuscuiusque
26
medicine singulariter. Et sunt sermones singulares in vna〈-〉
27
quaque medicina sicut fecimus in principio istius operis
28
tractatu primo in quo locuti fuimus de oleo et de oleo roseo. Sed
29
nos in illis tractatibus non fecimus sermones illos in il〈-〉
30
lis rebus nisi per modum disputationis contradicendo illis qui
31
negant et despiciunt virtutes medicinarum simplicium et re〈-〉
32
probando illos. ¶ Uolo ergo dicere in hoc loco in postre〈-〉
33
mo scilicet istorum tractatuum id est in sexto species omnium medicinarum
34
simplicium sermone abbreuiato: et non contendam cum aliquo
35
illorum qui loquuti sunt in his medicinis sermone non vero
36
Sed volo de omni eo de quo mentionem faciam esse ser〈-〉
37
monem veridicum: nec disputabo contra illos qui errauerunt in
38
inuentionibus istis: neque reprobabo aliquem illorum. Ue〈-〉
39
runtamen apud illum qui non memoratur eorum que dicta sunt in tra〈-〉
40
ctatibus primis cum ipse non intellexerit totum id quod volo di〈-〉
41
cere in his que dicturus sum in tractatibus sequentibus non
42
erit sermo meus sermo approbatus verus acceptus et hoc est
43
satis manifestum quanuis non dixerim illud. Uidetur ergo mihi
44
conueniens vt rememorer illi qui studere voluerit in istis li-
45
bris meis aliquorum que predixi. Quorum primum est quod de〈-〉
46
bemus experiri virtutes medicinarum in corpore equalis
47
complexionis equalitate bona. Et secundum est quod experiamur
48
eas in egritudinibus singularibus simplicibus. Et si est ho〈-〉
49
mo qui velit ponere intentionem suam in probando medicinas istas
50
per saporem qui reperitur in ore ab eis quando gustamus eas i〈-〉
51
pse inueniet nos hoc fecisse et exposuimus hoc totum in qua〈-〉
52
tuor: et monstrauimus ei viam qua incessurus est ad id.
53
¶ Igitur quicumque legerit negligenter et non studiose ea que
54
dicta sunt a nobis in precedentibus tractatibus: aut si quis
55
non legerit ex hoc aliquid omnino: nec curauit aspicere: deinde
56
venerit ad ea que dicturus sum: et leget in eis sic: quasi vo〈-〉
57
lens subito scire virtutes medicinarum non habebit ex hoc scientiam cer〈-〉
58
tam veram. Et quomodo medicine simplices sunt diuersarum specierum: quia
59
quedam illarum ex plantis et qudam[*]qudam corrupt for quedam illarum sunt radices: et quedam
60
fructus seu semina: et quedam illarum sumuntur ex succis plan〈-〉
61
tarum: et quedam ex gummis: et quedam sumuntur ex mineris ter-
62
re. Et quedam ex animalibus et ex membris eorum: et ipsorum su-
63
perfluitatibus. Uisum est mihi conueniens quod incipiam ab
64
his que fiunt ex plantis: et radicibus earum quomodo iste species
65
medicinarum sunt plures numero et fortiores virtutibus
66
alijs. Et post illas proposui loqui de hoc que extrahuntur de〈-〉
67
sub terra. Et post eas rememorabor earum que sumuntur
68
ex partibus animalium. Et visum est mihi decorum[*]in margine: ↑ alias pulcrum vt ponam
69
ordinem earum sibi subsequentium secundum ordinem alphabeti lin〈-〉
70
gue grecorum: et procedam super ordinem litterarum quousque
71
perueniam ad ultimam earum: et est que dicitur grece: o〈-〉
72
mega. Et memorabor prius plantam et radices: quarum
73
prima littera nominis est alpha: et post illas quarum prima est
1
betha: et secundum hunc modum procedam in littera tertia: et quar〈-〉
2
ta: et quinta: secundum ordinem litterarum grecorum. Et kamma
3
chirus qui processit per hunc modum in libris suis in quibus
4
memoratus est dispositionem medicinarum plantarum et
5
radicum: nisi quia ipse in eis obmisit narrare ea que sunt neces-
6
saria: et dixit in eis verba superstitiosa et fabulas quas nar〈-〉
7
rare consueuerunt muliercule et vetule: et incepit a stulticijs
8
in modum stulticiarum gentis egipti. nam hij sunt qui dicunt
9
fascinationes et posuerunt in suis libris coniurationes qui〈-〉
10
bus coniurant medicinas quando euellere volunt ex terra. Quia homo
11
iste reduxit medicinas in modum filateriarum que suspen-
12
duntur ad collum vel ligantur in brachijs vt tueantur[*]in margine: ↑alias curentur per
13
illa. Et facit illas similiter in modum alium non bonum: et
14
extra artem medicine: et sunt omnes false. ¶ Ego autem non me〈-〉
15
morabor alicuius istarum rerum: neque memorabor fa-
16
bulas que dicuntur de medicinis in conuersionibus illo〈-〉
17
rum quas narrauerunt quidam qui sunt amentiores pri-
18
mis: et hoc est quomodo video quod omnes huiusmodi que sunt ex can〈-〉
19
tationibus et fabulis non sunt res quibus possint recipere iu〈-〉
20
uamentum infantes nec illi qui sunt eis equales in pigri〈-〉
21
tia quantomagis alij preter istos. Et postquam sic se habent
22
res quomodo non parum valent: immo multum nocent illis qui sol〈-〉
23
liciti debent esse circa opera medicine cum ipsi fiant per hoc ma〈-〉
24
gis negligentes in operibus medicine. Et ego extimo quod
25
ypocras non fecit sermonem illum principium sui libri qui
26
dicitur liber afforismorum qui est: vita breuis ars vero longa
27
nisi vt diuertat homines ne expendant vitam suam totam
28
in rebus que non sunt alicuius profectus: sed sint prouidi
29
et diligentes quantum plus possunt in studendo res que pro〈-〉
30
sunt in arte fortissime. Et similiter preuidi de nominibus
31
et de nominationibus quibus nominauerunt medicinas
32
illi qui tenuerunt viam istam in libris eorum id est de nomi-
33
nibus babilonicis: et peregrinis seu extraneis: nam si me〈-〉
34
morarer in isto meo libro esset superfluum. ¶ Illis autem qui
35
volunt scire huiusmodi nomina melius est vt legant libros
36
in quibus sunt ipsa exposita qui libri dicuntur sinonimarum
37
sicut fecit cassanocaratis frodici: nam hic fuit homo quiescens
38
et nil operans neque fuit longinquus a fascinatoribus: ba-
39
machitus vero compilauit libros in medicinis et radicibus
40
cuius dicta satis nota sunt sicut possumus ea videre in li〈-〉
41
bris illis. ¶ Et ipse quidem nunquam vidit illas medicinas
42
nec ipsas radices de quibus locutus est: neque virtutes illa〈-〉
43
rum expertus est. Sed credidit alijs qui scripserunt eas in
44
libris eorum solummodo nec considerauit vtrum verba eorum es〈-〉
45
sent vera. Iste nanque composuit in medicinis et radicibus
46
sex libros et nominauit vnumquemque illorum nominibus et de
47
nominationibus diuersis et pluribus. Et postquam scripsit
48
nomina illa dixit fabulas nominans in illis medicinas que
49
conuerterunt figuras hominum in figura radicum. Et
50
post hoc posuit modos coniurationum: et modos diuinos aspersi〈-〉
51
onum et fumigationum: quas faciunt quando volunt radices
52
a terra euellere: et alia huiusmodi modorum fascinationum que
53
sunt omnes stulticie: et opinio eius in illis est in vno exemplo.
54
¶ Sed diascorides qui fuit de fonte çeruina: composuit
55
V. libros in quibus nominauit: totum quod necessarium est: et
56
in quo iuuamentum est ex materiebus rerum que conueniunt in arte medi〈-〉
57
cine: et dixit totum hoc quod dicendum est de radicibus: et arbo-
58
ribus: et fructibus: et succis: et gummis ipsorum. Et de mine〈-〉
59
ris que effodiuntur: et extrahuntur de ventre terre: et simili-
60
ter de membris animalium. Et ego vidi quod vir iste fuit perfecti〈-〉
61
or omnibus alijs qui narrauerunt naturas medicinarum sim〈-〉
62
plicium: et hoc ideo quia priores narrauerunt in libris suis
63
ex dispositionibus ipsarum medicinarum res aliquas nar〈-〉
64
ratione bona. Sed nullus hominum narrauit omnes nisi so-
65
lummodo iste. ¶ Si quis autem vult commendare id quod di〈-〉
66
xit macrox[*]in margine: †alias macer qui fuit de gente eslibedis: de dispositione istarum
67
medicinarum in suo libro eo quod iste et dixit eas sermone
68
bono. Ueruntamen errant in dispositione causarum et operatione ra〈-〉
69
dicum. Qui ergo vult habere experientiam materierum medi-
70
cinarum legat omnes hos libros: et legat cum his etiam libros a〈-〉
71
brucalidis lotarici: et libros farataus: et libros de mambate〈-〉
72
aus:[*]de mambateaus (?), cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 550ra: demabateans sed oens isti non fuerunt adeo perfecti in suis libris
73
sicut diascorides qui descripsit naturas medicinarum in
1
.V. libris. Quidam autem eorum: fecit sermonem qualiter debent
2
fieri medicine: et qualiter debemus eas terere sicut fecit a〈-〉
3
brucalidus locatici.[*]abrucalidus locatici (?), cf. lin. 35: abrucalides locarici; cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 550rb: abruthalidus lotarij Quidam eorum memorauit qualiter fiunt si〈-〉
4
rupi laxatiui et clisteria: sicut mabitus. Et quidam narrauit
5
medicinas que valent ad omnia membra patientia: sicut fecit
6
apriamis: sed meliores modos faciendi medicinas memo〈-〉
7
rauerunt priores in libris suis curationum: et ita fecerunt omnes
8
qui composuerunt libros in tempore illo: quorum vnus fuit ypo〈-〉
9
cras ex primis qui fecerunt hoc: nam ipse locutus est in hac
10
re modos multos. ¶ Et cum hoc scripserunt dyonus et dy/
11
ocles: et farastarur: et prassagorax: et abrucalis: et non fu〈-〉
12
it aliquis istorum primorum qui non fuerit diligens circa
13
artem virtutum istarum: aut multum aut parum: neque fuerunt ma〈-〉
14
lignantes: neque narrauerunt fascinationes: sicut fecit andri〈-〉
15
canius. ¶ Nos autem non inuenimus aliquem in nostro tem〈-〉
16
pore qui fuerit diligens circa expositionem istarum medi-
17
cinarum: et studuerit considerare in libris qui sunt compo-
18
siti ex eis in quibus nos inuenimus multa dicta physicorum
19
sicut diximus. ¶ Inuenimus tamen libros aliquos istius tem〈-〉
20
poris de hac re compositos: qui non sunt minoris valoris
21
quam primi libri: sicut quem fecit phylus: et archigenes: et rufus
22
similiter qui fuit de gente absus memorauit dispositionum
23
medicinarum in vno libro curationum multas res: et compo〈-〉
24
suit de dispositione herbarum: solum quatuor tractatus et lo〈-〉
25
cutus fuit in illis tractatibus de his per verba rithmica: si-
26
cut sunt rithmi qnos[*]qnos corrupt for quos vocant greci sexangulos: et ideo non de〈-〉
27
bemus timere propter illos qui voluerunt inspicere libros me-
28
dicinarum omnes quousque non deficiant libri: et si aliquis non
29
vult legere aliud in tota vita sua: nisi solum in simplicibus
30
medicinis facere poterit. Uerum tamen debemus elongari a li〈-〉
31
bris andros et aliorum malignantium: maxime autem a libris cria〈-〉
32
mabilus qui numquam vidit solum in somnis illas medicinas
33
quas nominauit in suis libris neque species illarum: nec figuras
34
quanto magis in vigilia. ¶ Illi namque qui sunt similes huic
35
sunt quemadmodum dixit abrucalides locarici sicut precones
36
nam quando aliquis illorum preconiçat super seruum fugitiuum: et nar〈-〉
37
rat gentibus figuram eius et maneriem eius: et ipse nesci〈-〉
38
uit eas: et si foret coram eo: non cognosceret eum: sed ipse di〈-〉
39
dicit signa illa: per que facit eum agnosci gentibus qui vi〈-〉
40
derint eum et sciant: et ideo tales multum blasphemati sunt et vi〈-〉
41
tuperati. ¶ Uidetur ergo mihi quod melius est volenti scire
42
huiusmodi quod oculis videat hec: et qui discere vult figuras
43
medicinarum sit presens coram magistro suo qui monstret
44
sibi ad oculum: et non sufficiet ei scire figuras illarum solum ex
45
libris et sic scitur ille: qui vult gubernare nauem in suo itine〈-〉
46
re per doctrinam hominum sibi oretenus dicentium. et non
47
ex continuatione rei cum experimento: et non est hoc solum in
48
radicibus et herbis: sed etiam in omnibus alijs medicinis. ¶ Si
49
autem necesse est aliquibus aliquo tempore considerare in libris
50
medicine non extimo quod sit aliquis qui relinquat libros dy〈-〉
51
ascoridis: et libros abrucalidis: et libros farataus: et libros
52
decem milia hominum qui senuerunt et consumpti sunt in hac
53
arte neque qui velit legere libros alicuius grammatici aut illo〈-〉
54
rum qui narrauerunt in suis libris coniurationes quibus
55
coniurant radices vel plantas quousque se transmutent et
56
conuertant de figura in figuram: et de forma in formam:
57
et narrauerunt sicut putruerunt radices que faciunt vide〈-〉
58
ri demones. ¶ Et manifestum est quod libros qui sunt huius
59
non fecerunt nisi homines facinorosi siue fascinatores:
60
qui voluut[*]voluut corrupt for volunt facere ammirari populum ex hoc quod dixit ka-
61
machilis in suis libris. Nam iste hon primum quod nomina〈-〉
62
uit fuit athisum: et est medicina quam omnes sciunt postea no〈-〉
63
minauit agnum castum: et est similiter vere omnibus nota: po〈-〉
64
stea nominauit affil. Et hanc similiter non solum sciunt physici
65
sed etiam pastores porcorum: et postea nominauit asinar que
66
est similiter medicina quam nullus ignorat sicut non
67
ignorat aliquis apillum veneris quam ipse nominauit post a〈-〉
68
sinar. ¶ Et ipse in istis medicinis quam omnes sciunt non di〈-〉
69
xit aliquid plus quam nos sciamus: de earum dispositionibus
70
et ipse postquam nominauit istas medicinas: nominauit etiam vnam
71
aliam medicinam et dixit quod eius nomen est uquilla: et con〈-〉
72
fessus est quod hanc medicinam non nominauit aliquis gre-
73
corum. sed dixit quod est scripta in aliquo librorum qui sunt
1
nominati nomine hermetis allipti in loco in quo scripsit .XXXVI.
2
medicinas que monstrant demones: qui sunt domini hora-
3
rum. ¶ Et scitum est similiter de istis medicinis quod nihil
4
sunt et false: et sunt fallacie illorum qui narrauerunt eas in
5
suis libris: et sunt ibi alia non omnia similia illis que dicta sunt
6
et sunt dicta ex nomine abionicon qui fuit in cargelie qui fuit
7
in seculo: et ipse posuit ista nomina ad hoc vt homines erra-
8
rent in ipsis nominibus sicut in omnibus nominibus que no-
9
minantur. Et ille .XXXVI. medicine non sunt nisi vnum no〈-〉
10
men solummodo nec est veritas in illis nominibus: neque ostendunt
11
vllam sententiam. Sed bamachindus et multi alij preter
12
eum habebant sicut extimauit legher quia poterant facere
13
et verificare res que non sufficiunt: neque valent quando memo〈-〉
14
rantur in libris. Sed ego videns narrare ea que narra-
15
uerunt de dispositionibus earum in hoc tempore non ma〈-〉
16
nifestabo illas nec illorum libros amplius. Sed dimit-
17
tam illos et incipiam in illis que sunt meliora hijs.
18
¶ Capitulum primum de abrotano.
19
CArsum id est abrotanum: non debeo narrare species
20
huius medicine postquam illi qui composuerunt
21
libros in medicinis simplicibus loquuti sunt in
22
illa neque nominabo similiter operationes illius scilicet articulares
23
vnam post aliam. Omnes enim qui fuerunt ante nos nominaue〈-〉
24
runt eas: nominatione descriptionis: et cum hoc demonstra〈-〉
25
uerunt dispositionem illarum: demonstratione aperta. ¶ Et
26
nos iterum memorabimus eas similiter in libro compositi〈-〉
27
onis medicinarum qui est facilis ad inueniendum illas in
28
omni loco: et etiam in libro de ingenio sanitatis operationes
29
medicinarum omnium si necessarium fuerit nobis. In hoc
30
autem loco sicut diximus nos volumus prius pertractare
31
virtutes vniuersales quas habent omnes medicine: et considerabi-
32
mus hic. Et similiter faciemus in hac medicina. ¶ Dice〈-〉
33
mus ergo quod huiusmodi medicine virtus est calida et sicca
34
et extimamus: quod sit in tertio gradu: et nos iam diximus in
35
eo quod preterijt multotiens quod gradus medicinarum non
36
sunt dicti nisi comparatione nature complexionis equalis
37
Et res per quam nos scimus et extraximus ex illa comple-
38
xione eius secundum plurimum: est sapor eius: quoniam est in fine ama〈-〉
39
ritudinis. Et iste sapor qui est huiusmodi debet esse ter-
40
ree substantie quam fortis calor subtiliauit subtiliatione non pau-
41
ca iterum quod ipsa exurat et calefacit calefactione et exicca-
42
tione multa. ¶ Et si stetimus super eius complexionem
43
quod esset calida ab experimento: et est illud de quo locuti fu〈-〉
44
imus in eo quod preterijt ex istis libris multa locutione. ¶ Nos
45
ergo cum inuestiganerimus multum inuenimus quod complexio
46
eius est complexio quam diximus. Et ideo si abradis cortices
47
stipitum eius: et accipis flores eius inuenies illud quod re〈-〉
48
manet ex ea et sunt fustes esse nullius saporis. Et si pista-
49
ueris cortices eius: et pulueriçabis eam super plagam mun〈-〉
50
de carnis inuenies sensibiliter: quod quanto citius cadit pul-
51
uis super plagam mordicabit eam et infert dolorem. Et
52
si tu acceperis aliquid ex ea et feceris buliri in oleo et pro〈-〉
53
ieceris illud oleum super caput: aut super stomacum: aut super
54
alia membra inuenies quod calefaciet calefactione visibiliter.
55
¶ Et similiter si tu fricas ex hac vnctione corpora illorum
56
qui patiuntur tremorem in peryodicis febribus: et vnxe-
57
ris cum ea antequem incipiat tremor: non habebit tremorem
58
nisi parum: et hoc ideo est quia quam cito tangit corpus virtus
59
sensibilis percipit quia est calida. ¶ Et cognoscimus hic si〈-〉
60
militer quia interficit lumbricos sua amaritudine et huius causam
61
similiter possumus scire: si sumus memores eius quod dictum
62
est in quarta particula huius libri in natura saporis ama〈-〉
63
ri: et ex his iterum que ibi dicta sunt: scies statim quod ipsa est
64
medicina incidens et dissoluens: et poteris etiam dicere quod ipsa
65
in hac operatione: est potentior absinthio: quia in eius sa-
66
pore: est valde modice stipticitatis. Absinthium vero ha〈-〉
67
bet stipticitatem cuius quantitas non est modica. ¶ Et pro〈-〉
68
pter hoc dixit ab amathirus: quod ipsa est medicina nocens sto-
69
maco: sicut est nocumentum medicine nominate sericon: sed
70
absinthium confert stomaco: Et hec est res quam expla-
71
nauimus ante hoc videlicet quod omnes succi amari saporis no〈-〉
72
cent ori stomaci multum quando scilicet iste sapor fuerit solus. sed suc〈-〉
73
cus qui habet cum hoc stipticitatem aut ponticitatem va〈-〉
1
let ori stomaci. Quando ergo miscentur hij duo saporcs adin〈-〉
2
uicem ille cuius quantitas erit maior: erit vincens super
3
alio.[*]super alio. Sufficiat autem … que portet eos ad ingenium sanitatis. nam omnia que non habent experientiam … (l. 16) cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 551rb: et de hac medicina meliora in libro de ingenio sanitatis dicemus qui utilis est uolentibus se exercere in ante per uiam experientie. nam illa que non habent experienciam … ¶ Sufficiat autem quod diximus vsque huc de dispositione
4
medicine huius et hoc ideo: quia nos explanabimus meliorem mo〈-〉
5
dum faciendi hanc medicinam in libro de ingenio sanitatis. et postquam ita
6
est: non queras quod amplius memorem in hoc loco. ¶ Quod si
7
tu permisces carsum cum citonico cocto aut cum pane: et fiet
8
ex eis emplastrum curat apostemata oculorum et dissoluit exitu-
9
ras quando coquimus et terimus: et miscemus cum farina ordei
10
Ueruntamen isti duo modi operationum: seu alij similium operatio〈-〉
11
num istis non pertinent huic libro. Illi autem qui sunt experi-
12
mentatores possunt narrare similia istarum rerum in omnibus suis
13
doctrinis in quibus memorant illas medicinas que vbique
14
reperiri possunt. Illis autem qui volunt se exercitare in arte
15
per viam experientie necessaria est via que portet eos ad inge〈-〉
16
nium sanitatis. nam omnia que non habent experientiam in illa nocent magis
17
quam iuuent: ypocras namque quamuis dixerit in libro afforismorum
18
quod dolores oculorum soluit meri potio: aut balneum aut
19
flobotomia: aut farmacia: neque addit aliquid in hoc ser-
20
mone suo: neque subiunxit distinctionem qua possumus scire
21
quem dolorem oculorum soluat potus vini puri: nec quem sol〈-〉
22
uat aceptio farmacie non credo ipsum esse nobis balsphe〈-〉
23
mandum tribus rationibus: ¶ Una est quia ipse non intendit in〈-〉
24
struere omnem hominem in illo libro doctrinam seu viam que est
25
per viam diuisionis: immo illa fuit doctrina abbreuiationis
26
nam impossibile est hominibus qui tenent talem viam in docendo
27
quin multiplicent maximam quantitatem sermonum: et loquan〈-〉
28
tur sermone dissoluto et non est diffinitio in illis. ¶ Et se〈-〉
29
cunda ratio est quia ipse iam narrauit omnes res quibus curantur
30
dolores oculorum et que soluunt illos: quanuis non dixerit
31
quibus doloribus oculorum valeat quelibet earum. ¶ Et ter〈-〉
32
tia est quia plurimi homines non potuerunt dicere in multis
33
locis suorum librorum illud quod nos possumus iuuare cum illo:
34
et preponderare super illum sermonem et in distinguendo id quod i-
35
pse dixit ibi in breui sermone. Et quando aliquis homo non pro〈-〉
36
bauerit nec demonstrauerit hoc quod ipse dixerit in aliquo
37
loco in breui fermone: quomodo possumus nos explanare seu
38
distinguere. Et ipsi posuerunt in libris suis longos ser-
39
mones et paucas vtilitates nec nominauerunt nisi vnum ex
40
maximis rebus: et huiusmodi quidem nocent nobis magis
41
quam prosint in multis modis causarum. ¶ Et vnus est quia quando
42
dolores oculorum sunt multarum specierum et istud empla-
43
strum quod dictum est valet ad vnam speciem illorum: igitur omnibus
44
alijs speciebus nocet. Et iam scitum est etiam quod quando homines faciunt
45
hoc emplastrum sine diligentia vel discretione in omni specie
46
specierum dolorem oculorum facit accidere super illos qui vo〈-〉
47
lunt curari plus nocumenti quam iuuamenti. ¶ Et in hunc mo-
48
dum fiat processus medius in denominatione medicina〈-〉
49
rum neque faciam hoc solum in charsum: sed faciam hoc simi〈-〉
50
liter in omnibus medicinis alijs: quia nos inquiremus tra〈-〉
51
ctantes earum virtutes et dicemus per quam viam calefaci〈-〉
52
unt: et infrigidant: et humectant: et exiccant illo modo et il-
53
lis canonibus quos multotiens nominauimus: et pone-
54
mus eos regulas quibus comparamus res ad illas: virtu〈-〉
55
tes autem illarum quas habent a proprietate et ex tota eorum
56
substantia non possumus scire nisi per experientiam solummodo: et
57
nos iam exposuimus de dispositionibus virtutum istarum
58
que sunt virtutes medicinarum interficientium: et medicinarum
59
liberantium: nam impossibile est quod nos sciamus istas tres
60
species per rationem: sed nos possumus arbitrari in aliqua il-
61
larum extimatione in qua est aliqua sufficientia et absolu〈-〉
62
tio. In omnibus autem illis non possumus hoc facere sicut dixi〈-〉
63
mus prius. ¶ Ego autem sum hic narrans medicinas sermone
64
particulari de vnaquaque: et nominabo illas que habent pro〈-〉
65
prietatem postquam dixero virtutes que sunt in medicinis ex
66
quibus calefaciunt infrigidant: et exiccant: et humectant
67
et virtutes que sequuntur quamlibet illarum et quamlibet medi〈-〉
68
cinarum: quecunque sit illa medicina. ¶ Ad charsum autem
69
addam vnam rem postea ponam finem in narratione eius. ¶ Di〈-〉
70
co ergo quod bamaclides admirabilis quanuis posuerit istam
71
medicinam primam earum de quibus locutus est: possibile
72
est quod nullam aliam medicinam viderit: et hoc est veri simile
73
nam ipse vidit istam medicinam et cognouit eam visu: et ipse er〈-〉
1
rauit in ea: errore magno: quomodo ipse extimauit quod esset medi〈-〉
2
cina nominata centonica. ¶ Et charsum est diuersum a cen-
3
tonico: sicut declarauit diascorides cum magna diligentia
4
in particula secunda suorum librorum in maneriebus medicinarum
5
que sunt in arte medicine. ¶ Et hec res qnam[*]qnam corrupt for quam sciunt et medi〈-〉
6
ci et apotecarij: videlicet quod alcarsum est duarum specierum vnum
7
nominatur masculinum: et aliud femininum: sicut diffiniuit diasco〈-〉
8
rides et etiam bamaclides: et preter ipsum decem milia homi〈-〉
9
num. Et absinthium est altera species ab ipso: quod similiter est
10
trium specierum. Una earum nominatur absinthium nomine communi
11
omnium sperum sicut illud quod defertur de bethus. Et aliud
12
nominatur sericon: et tertium est nominatum centonicon. ¶ Si autem
13
aliquis dicat quod absinthium est species per se: et sericon alia
14
species: et centonica alia preter istas nulla est diuersitas ab
15
eo quod diximus hic scilicet cum diximus quod sunt tres species et vnum
16
genus: quia distinctio huius et diuersitas non sunt multum
17
necessarie in hoc loco: nam nos non intendimus hic tra-
18
ctare de distinctione dispositionis nominum. immo est no〈-〉
19
stra intentio ad sciendum solummodo dispositiones rerum. Quomodo
20
iste res diuerse sunt sibi inuicem in figuris suis: et saporibus et
21
virtutibus diuersitate: nominet eas quicumque vult quocumque
22
nomine placet ei: postquam narrauero virtutes cuiuscumque earum di〈-〉
23
ligenter. Sed dico quod figuras earum iam narrauit diasco-
24
rides. ¶ Et narrauerunt illas alij et preter eum multi: qua〈-〉
25
re non debeo reiterare illud quod dixerunt exquisite prio-
26
res qui fuerunt ante me. Sed abbreuiatio qua ipsi abbreuia〈-〉
27
uerunt diffinitiones dispositionum istarum virtutum est causa qua-
28
re composui hunc librum: quare narrabo et addam: super hoc
29
quod ipsi dixerunt: et dicam quod absinthium est caliditatis mi-
30
noris istis speciebus quas nominauimus quomodo illud
31
quod est in eo de stipticitate est plus quam quod est in illis: et si ita
32
est vt dixi ipsum est minus subtile illis: sed siccitas eius
33
non est minor siccitate illarum: sed species alia nominata cento〈-〉
34
nica: et hoc nomen est deriuatum a nomine regionis in qua cre〈-〉
35
scit: et est nomen terre centonia: habent virtutem propinquam vir-
36
tuti sericon: et parum minor est in calefactione et subtiliatione
37
et desiccatione: sed sericon ipsemet est minoris calefactio〈-〉
38
nis quam charsum: et pluris calefactionis quam absinthium: et est
39
nocens ori stomaci nocumento magno: quia habet in sapore suo
40
salsedinem ab amaritudine: et non est in eo nisi valde parum
41
stipticitatis: et eodem modo est alcharsum: et species nominata
42
centonicon: quia sunt ambe nocitiue stomaco nocumento ma〈-〉
43
gno. Absinthium vero solum maxime illud quod defertur de be〈-〉
44
thus est valens stomaco: et hoc ideo quia in ipsa est multa stipti〈-〉
45
citas. ¶ Sed alcharsum adusti virtus est similiter calida
46
et sicca magis quam cucurbite sicce combuste: et plus etiam quam radi〈-〉
47
cis aneti combusti. Et hoc demonstrat: quia iste valent vl-
48
ceribus humidis in quibus est duricies: in quibus non est
49
apostema. Et propter boc multi putauerunt quod valent multum
50
ad apostemata que fiunt in cute virge. Sed cinis alchar〈-〉
51
sum mordicat omnia vlcera mordicatione multa. Et propter
52
hoc valet alopitie: quando inungimus eam cum ipso cum aliqua vn-
53
ctione subtili sicut est oleum alkerua: et oleum rafani. aut
54
oleum quod defertur de sanchoama: et proprie quando est antiquum
55
Et facit etiam oriri pilos barbe quando tardatur productio eorum quando
56
vnxerimus ipsum cum aliquo istorum predictorum vnguento〈-〉
57
rum. Et facit hoc idem similiter perfecte: non minus il-
58
lo opere quando dissoluimus ipsum cum vnguento facto ex squinan〈-〉
59
to: et oleo et hoc eo modo quo dilatat poros corporis quo modo
60
ipsum est subtile calefaciens et mordicans. Quando ergo nos
61
scimus virtutes huiusmodi istarum proprie: non est neces〈-〉
62
sarium in hoc libro scire operationes suas singulares vnam
63
post vnam.
64
Capitulum secundum de agno casto.
65
ANgankest[*]ANgankest cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 552ra: Fangranket id est agnus castus. hec est planta que est
66
inter arborem et herbam: et rami eius non valent
67
aliquid et nihil est in eis de medicina: sed folia eius et se〈-〉
68
mina et sunt alfagdi virtus est eis calida: et sicca: et substantia eius
69
est subtilis: et propter hoc inuenitur ab illo qui vult operari
70
cum ea aut qui vult gustare ipsam in folijs eius scilicet et flore
71
et semine acumen: et stipticitas aliqua. Et eius semen quod
72
est ab alfagd: quando comeditur calefacit calefactione manife〈-〉
73
sta: et generat hic sodam. ¶ Et si terefit[*]terefit corrupt for torrefacit hoc semen et co-〈-〉
1
meditur cum rebus que sunt sicut fructus erit minus faci〈-〉
2
ens soda: et hoc semen non generat vllam inflationem in ven〈-〉
3
tre: et proprie torrefactum eius. Et ipsum abscindit concupi-
4
scentiam coitus quando comeditur torrefactum: et folia eius et flo〈-〉
5
res faciunt hoc idem. Et propter hoc credunt homines: quod habet
6
virtutem iuuandi castitatem et non solum quando comeditur aut bibi〈-〉
7
tur sed quando expandimus ipsum super terram: et sedimus desu〈-〉
8
per. ¶ Et propter hanc causam mulieres asie sternunt ipsam sub
9
se in diebus magnarum festiuitatum quas solent facere: et propter
10
hoc nominant eam greci agnus quia hoc nomen in lingua gre-
11
corum: significat mundiciam. Et propter hec omnia: si nos memo-
12
ramur eius quod dictum est in illis particulis primis: sciemus
13
quod alfangiankest calefacit et desiccat et non generat vento〈-〉
14
sitatem vllo modo et hoc ostendit quod ipsa est subtilis in fine sub〈-〉
15
tilitatis. ¶ Quod autem generat soda non est quia generet vento〈-〉
16
sitates vaporosas: quia si esset tale faceret inflationem ventris
17
et augeret desiderium coitus sicut facit eruca. Et postquam non
18
auget coitum: sed aufert et prohibet: debemus scire quod ipsum
19
est in virtute calefactionis et desiccationis: sicut est virtus ru-
20
te. Unde eius operatio: non est adeo fortis: sed minor illa
21
in duabus rebus: quia ruta est plus calefaciens: et desiccans
22
ipso: et ipsa est diuersa ab illo in sua virtute et sapore: et hoc
23
ideo quia in semine agni casti et folijs eius percipimus aliquam
24
stipticitatem paucam tamen: sed ruta quando fuerit sicca: erit manifestio〈-〉
25
ris amaritudinis: et acuminis: et quando est recens est pauce amari〈-〉
26
tudinis: et non habet stipticitatem: et si extimauerit aliquis quod
27
sit in ea aliqua stipticitas ipsa erit pauca et occulta non simi〈-〉
28
li stipticitati que est in agno casto. Et propter hoc semen agni
29
casti plus valet ad epar: et splenem quando est in eis opilatio quam se〈-〉
30
men rute: et hoc est quod debet esse in via de ingenio sanitatis. sed
31
nou potest esse quod ille qui loquitur in virtutibus medicinarum
32
quod se elonget ab ingenio sanitatis: et quin a propinquet illi in suis ser〈-〉
33
monibus. Sed quod dimisso illo postquam locutus fuerit in eo:
34
et quod redierit ad id quod ceperat loqui: hoc est opus sapien-
35
tis. ¶ Et ego quidem hoc idem faciam in medicinis de qui-
36
bus tractabo post hoc: hoc est enim sciendum quod postquam narra
37
uero virtutes earum generales colligantiam habentes cum rationibus
38
apprehensis a causis paucis essentie earum sicut est monstra〈-〉
39
tum in absinthio dimittam operationes particulares statim
40
secundum ergo hunc modum tractandi secundum quem procedimus extima〈-〉
41
mus hoc scire videlicet quod virtus agni casti est virtus calida
42
et sicca non equalis: sed in tertio gradu: et quod subtiliat de sub〈-〉
43
tilitate multa. Qui ergo scit illud de essentia sua: scit postea
44
viam que ducit ad viam ingenij sanitatis: et extrahet sua
45
extimatione quod prouocat mestrua quando voluerit prouocare
46
cum ista medicina: et quod possumus dissoluere cum illa aposte〈-〉
47
mata dura que sunt generata in membris: et quod auferimus cum
48
ea lassitudinem: et quod facimus cum eo vnguenta calefactiua.
49
¶ Capitulum tertium de gramine.
50
THeid[*]THeid cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 552va: Dheil id est gramme. Radicem huius herbe dum est recens
51
comedimus et est vacua a sapore et insipida: et est
52
in ea aliquod: acumen cum pauca stipticitate: et ipsammet
53
herbam quando gustamus inuenimus insipidam. Scimus ergo ex
54
hoc quod radices eius sunt frigide et sicce temperate: seu cum
55
equalitate: quapropter: sanant vulnera recentia dum sunt adhuc
56
cum suo sanguine. ¶ Quando vero facimus emplastrum cum herba ipsa
57
refrigerat: sed eius refrigeratio: non erit fortis: et est in hu-
58
miditate: et siccitate temperata. Sed radicis eius est mordi-
59
care parum subtiliter et propter hoc frangit lapidem quando deco〈-〉
60
quitur: et bibitur eius decoctio. Semen vero eius in omnibus
61
locis vbi ipsa crescit est debilis virtutis preter illius que crescit in ca〈-〉
62
riasis. Nam illud prouocat vrinam et desiccat materias fluen〈-〉
63
tes ad stomacum et intestina propterea quia virtus eius est desic〈-〉
64
catiua subtilis et habet parum stipticitatis.
65
¶ Capitulum quartum de lactuca asini.
66
ASinar est lactuca asini. Est quatuor specierum: et
67
sunt virtutes omnium specierum vna virtus eadem: ni〈-〉
68
si quia radix illius speciei que dicitur onocalia: est ra〈-〉
69
dix stiptica: et quod est in ea parum amaritudinis: et quod ipsa cor〈-〉
70
roborat stomacum mollificatum: et est subtilians: et mundificat
71
humores calidos: et salsos: et nos iam diximus in primis particu〈-〉
72
lis istius libri quod quando sapor stipticus misceutr cum amaro de es〈-〉
73
sentia eius est quod facit istas operationes. Et post hoc valet
1
ad yteritiam: et habentibus dolore renum et dolorem splenis: et
2
est hec refrigerans. ¶ Et propter hoc quando facimus ex ea
3
emplastrum cum farina ordei valet apostemati nominato alhomia
4
id est herisipila. Et ipsa mundificat bibita et extra posita: et pro〈-〉
5
pter hoc curat morpheam et albohach: et egritudinem
6
que dicitur excoriatio cutis scilicet quando munscetur ei acetum: et linimus in〈-〉
7
de locum: hec sunt operationes huius speciei: et virtutes que faci〈-〉
8
unt has operationes: sed foliorum virtus est debilior virtute
9
radicum: non tamen elongantur a desiccatione et stipticitate: et
10
propter hoc curant fluxum ventris quando ipsa bibuntur cum vi〈-〉
11
no. ¶ Sed asinar que nominatur locasus valet similiter
12
erisipile sicut species prima. Et radix huius speciei est plus
13
stiptica quam radix prime. ¶ Sed speciei tertie que dicitur
14
abugelabet: et etiam alcaitaros virtus est fortior virtute duarum
15
specierum primarum et ideo inuenimus in sapore suo maiorem
16
quantitatem acuminis: et valet multum morsui serpentis quando
17
fit ex ea emplastrum super locum morsure: aut si morsus masti〈-〉
18
cet eam. ¶ Quarta vero que caret nomine est eiusdem dis〈-〉
19
positionis cum tertia. Ueruntamen est amarior illa et fortior: et pro〈-〉
20
pter hoc valet adascarides quandobibitur ex ea quantitas au〈-〉
21
rei. ¶ cum sebestem et cordumeni. Inquit hunayn: in aliqui〈-〉
22
bus exemplarijs huius libri inuenimus loco cordumeni
23
nasturtium.
24
¶ Capitulum quintum de agarico.
25
AGaricum est aut radix arboris: aut planta que ori〈-〉
26
tur in aliqua arbore. Et est medicina in qua inue〈-〉
27
nimus quando gustamus eam dulcedinem in plurimo
28
gustationis postea vero inuenimus amaritudinem: et post
29
aliquod tempus apparet ex ea acumen. et aliquantulum stiptici-
30
tatis: et ipsum est cum hoc rate substantie: et hoc est quod scimus ex eo
31
si nobis est memoria eorum que dicta sunt prius: quod ista me〈-〉
32
dicina est composita ex substantia aerea: et substantia terrea quam calor
33
subtiliauit: et quod non est in illa aliquid aqueitatis. Ideoque vir〈-〉
34
tus eius est dissolutiua et incisiua materierum grossarum
35
et propter hoc aperit opilationes factas in epate: et in reni-
36
bus et curat abyteritia que fit ex opilatione epatis. Et con〈-〉
37
fert eodem modo habentibus epilensiam[*]epilensiam corrupt for epilentiam hac eadem virtu〈-〉
38
te: et aufert rigores febrium interpolatorum: et est tremor
39
qui fit proprie ex humoribus crossis et viscosis: et confert etiam
40
morsui tyri: aut illi quem momordit aliquod alicuius venenum
41
nocet sua frigiditate quando ponitur super locum morsum in mo〈-〉
42
dum emplastri. Et similiter quando ille qui est morsus sumit in po〈-〉
43
tu ex eo aur. id est cum vino. Et cum toto hec est medicina laxatiua.
44
¶ Capitulum sextum de adianto.
45
AGeraton[*]AGeraton … de capillo veneris This chapter is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094 id est adientum virtus huius medicine est disso-
46
lutiua et prohibet generationem apostematum mollium.
47
¶ Capitulum septimum de capillo veneris.
48
PErsicacem[*]PErsicacem cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 553ra: GErstaoasen id est capillus veneris. Hec medicina est
49
medicina desiccatiua: et subtiliatiua: et dissolutiua
50
et propter hoc facit nasci pilos in alopitia et dissoluit
51
scrophulas et dubelec: et frangit lapidem quando bibitur: et iu〈-〉
52
uat ad screandum humidum crossos qui sunt in pectore et pulmo〈-〉
53
ne: et stringit ventrem. Et ipsa non demonstrat calorem mani〈-〉
54
stum[*]manistum corrupt for manifestum nec manifestam frigiditatem sed est in complexione que generat
55
ex his duobus diuersis media inter illas.
56
¶ Capitulum octauum de semperuiua.
57
HEialaalem[*]HEialaalem cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 553ra: Heralaalem id est semperuiua: duas babet[*]babet corrupt for habet species: est ma〈-〉
58
gna et parua: desiccant ambe parum: quia in illis
59
est stipticitas pauca: et sunt longe ab omnibus alijs
60
taporibus fortibus: quoniam substantia aquea in ipsis est multa: et am〈-〉
61
be refrigerant refrigeratione multa: ita quod sunt in tertio
62
gradu frigiditatis et propterea conferunt ad apostema dictum erisi〈-〉
63
pila: et ad apostemata calida que generantur ex materia fluen-
64
ti et apostematibus que serpunt et dilatantur in corpore.
65
¶ Capitulum nonum de auena.
66
DAusit id est auena virtus eius est virtus dissolutiua: si
67
cut manifestat sapor eius. nam in ipsa est acumen
68
paucum: Et similiter ostenditur ex illa quod curat apo-
69
stemata que incipiunt indurari: et fistulas que fiunt in la-
70
chrymali oculi et dicuntur algarab.
71
¶ Capitulum decimum de çizania. siue lolio.
72
⟨S⟩Cevlem[*]Cevlem sc. Scevlem (?), cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 553rb: Sceilem id est ziçania. Hec medicina est desiccatiua
73
et calefactiua desiccatione et calefactione multa in
1
tantum quod fere est: proxima medicis acutis: et est in hoc sua opera〈-〉
2
tio maior operatione radicis yris. Uerum est non adeo subtilis
3
sicut radix yris: sed est debilior multum: et proper hoc possumus
4
eam ponere in principio primi gradus et in fine secundi
5
gradus siccitatis.
6
¶ Capitulum .XI. de arbore que dicitur populus.
7
HAur id est populus arbor quedam scilicet species eius: virtus flo〈-〉
8
ris huius arboris est calida in tertio gradu calidi〈-〉
9
tatis: sed in siccitate et humiditate flos huius non est longe a rebus tem〈-〉
10
perate complexionis et declinat ad siccitatem parum: et attinet ma〈-〉
11
gis subtilitati quam crossitiei. Folia vero huius arboris: faci-
12
unt omnes operationes quas faciunt flores eius. Uerum virtus flo〈-〉
13
rum est debilior. Sed gummi huius arboris: et est karabe:
14
virtus est similis virtuti floris. Uerum est calidior quam flos. Se-
15
men vero eius est subtilius quam gumma et maioris desiccatio-
16
nis quem flos. Uerum quod non est multe caliditatis.
17
¶ Capitulum .XII. de acatia.
18
ACatia. arbor huius medicine stiptica est multum: similiter
19
et eius fructus: et succus eius. Si autem abluimus succum
20
ipsum minuitur virtus eius: et fit non mordicans quomodo acu〈-〉
21
men quod est in eo separatur per ablutionem. Si autem inungimus
22
cum hoc succo membrum aliquod sanum vel infirmum corporis appa〈-〉
23
rebit quod cito desiccabit ipsum et tendet et non generabit in eo
24
aliquid caloris: sed generabit in eo frigus non forte. Et propter
25
hanc causam sciuimus quod hec medicina est frigida terrea et ad〈-〉
26
miscetur ei aliquid ex substantia aquosa. Et ergo extimo quod partes
27
eius non sunt similes: sed quod sunt in illa parte subtiles cali〈-〉
28
de que separantur ab eo quando abluimus ipsam: Ponamus igitur
29
ipsam in tertio gradu desiccationis: et in secundo gradu in
30
frigidationis quando fuerit abluta: sed quando non fuerit abluta po〈-〉
31
nimus eam in primo gradu.
32
¶ Capitulum .XIII. de vrtica.
33
ANger id est vrtica. Semen huius herbe et folia sunt ea
34
quibus vtimur in his que necessaria sunt curationi. Et
35
virtus eorum est fortis que dissoluit dissolutione forti: adeo
36
quod delent apostemata que fiunt post aures: et est in illis cum hoc virtus in〈-〉
37
flatiua postquam auget libidinem coytus maxime quando bibitur se〈-〉
38
men eius cum sapa: et ex hoc ostenditur quod non calefacit in fine
39
calefactionis. Et quod est in fine subtiliationis: nam facit excrea〈-〉
40
ri humores crossos et viscosos pectoris et pulmonis quando bibitur
41
Et est ei mordicatio quando tangit membra corporis: sed infla-
42
tio quam diximus eam facere non generatur ex illa nisi postquam
43
fuerit digesta in stomaco: et hoc est quoniam non est inflatiua actu:
44
sed potentia. Et soluit ventrem solutione temperata propterea quia
45
ipsa mundificat et commouet solummodo non quia sit laxatiua sicut
46
cetere medicine laxatiue. Et quod facit in curatione vlcerum cor〈-〉
47
rosiuorum et cancro: et in omni eo in quo est necessaria exiccatio
48
sine mordicatione et acumine: est totum verum et proprium eius: et hoc
49
ideo quia est in natura sua subtilis neque est in illa tamen caloris quod
50
inferat mordicationem.
51
¶ Capitulum .XIIII. de achanis.[*]Cap. 14 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
52
AChanis virtus foliorum huius herbe est virtus soluti〈-〉
53
ua temperata sed radix eius desiccat et incidit humores
54
crossos aliqua incisione et est subtilis.
55
¶ Capitulum .XV. de achantir.[*]Cap. 15 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
56
AChantir radicis et foliorum huius herbe est calida vir〈-〉
57
tus subtilis in tantum quod ipsa confert habentibus spasmum.
58
¶ Capitulum .XVI. de spina alba.
59
REdeoard est spina alba. Radix huius herbe est de〈-〉
60
siccatiua et constrictiua constrictione temperata. Et propter
61
hoc valet fluxui ventris et debilitati stomaci: et prohibet spu〈-〉
62
tum sanguiuis[*]sanguiuis corrupt for sanguinis. Et si nos apponamus deforis in modum
63
emplastri: diminuit apostemata mollia. Et confert dolori dentium
64
quando abluitur os cum aqua decoctionis eius. Et semen eius ha〈-〉
65
bet similiter virtutem calidam et subtilem et propter hoc valet ha〈-〉
66
bentibus spasmum quando bibitur.
67
¶ Capitulum .XVII. de spina arabica.
68
ANcaha. bedeoard. virtus eius est desiccatiua: et con〈-〉
69
strictiua etiam plus illo: et propter hoc sunt due radices
70
conferentes fluxui nimio mestruorum. Et confert similiter in
71
omnibus egritudinibus quibus confert bedeoard. sed semen
72
et radix eius sunt fortioris virtutis quam herba et ideo conferunt apostema〈-〉
73
tibus vulue et conferunt etiam apostematibus ani. Et radix eius sanat
1
plagas quia in ipsa est virtus desiccatiua cum temperamento.
2
¶ Capitulum .XVIII. de acoro.
3
CEgi id est acorus: et hac planta non vtimur nisi radice
4
eius tantum: et est calida acuta: et habet in sapore suo a-
5
maritundinem paucam. Et odor eius non est malus: et propter
6
hoc sciuimus quod operatio eius est a virtute calida et humida a〈-〉
7
cuta: et eius substantia est subtilis: et hoc ostenditur quia prouocat vri〈-〉
8
nam. Et valet duritiei splenis et mundificat et attenuat id
9
quod generatur de crossitie in tunica cornea oculi: et id quod valet
10
ex ea ad hoc est succus radicis eius. Et est cognitum ex ea
11
quod ipsa desiccat sine dubitatione: et propterea ponimus eam
12
in tertio gradu duarum rerum scilicet caliditatis et siccitatis.
13
¶ Capitulum .XIX. de strangulatore leopardi siue achonito.[*]Cap. 19 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
14
EAiuchalvemer id est trangulator leopardi virtus huius
15
lante: est virtus putrefactiua ideo cauenda est in cibo
16
et potu: sed quando volumus putrefacere aliquod in corpore ex-
17
terius aut in ano: inuenitur multum valere ad hoc et maxime
18
eius radix: et est id quod de ea administratur.
19
¶ Capitulum .XX. de interfectore adib.
20
EAtil[*]Eatil cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 554ra: Caul adib id est interfector lupi huius plante virtus est si-
21
milis virtuti strangulatoris leopardi sed ipsa est pro〈-〉
22
pria ad interficiendum lupum: sicut alia ad interficiendum leopardum.
23
¶ Capitulum .XXI. de acca.
24
ACca hec herba est duarum specirum: vna est magna quam
25
ponimus in numero arborum: et alia est parua quam po〈-〉
26
nimus in numero herbarum. Et virtus ambarum est virtus desiccatiua
27
et cicatriçat vlcera: et dissoluit dissolutione temperata.
28
¶ Capitulum .XXII. de almalhe.
29
ALmalhe hec planta crescit multum in terra de maliter〈-〉
30
ra cuius summitates comeduntur cum sunt recentes: et etiam
31
conseruantur in alio tempore. Et generant in corpore illius qui
32
vtitur eis sperma et lac: et sapor eius est salsus: et est parum
33
constrictiuus: Et propter hoc sciuimus quod eius partes non
34
sunt vnius nature sed plurimum ex substantia eius est calida cum equalitate
35
et cum humiditate indigesta et habet parum inflationis.
36
¶ Capitulum .XXIII. de aloe.
37
SIbar[*]SIbar cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 554rb: Cibar id est aloes hec planta non nascitur inter nos in ter〈-〉
38
ra asie vt plurimum: et quod nascitur ex ea in terra syrie
39
maioris est aquosa: debilis virtutis: et cum hoc habet tantam
40
desiccationem: quod inducit cutim super plagas sed in terris calidis
41
sicut est palestina et algaor: et terra occidentis ibi oritur illa
42
que est in fine bonitatis: et illa que oritur in india: similiter est
43
multum bona: et hec est illa cuius succus defertur ad nos qui nomina〈-〉
44
tur apud omnes homines aloes. Et est in eo multum vtilitatis: et
45
hoc est quoniam ipsum desiccat desiccatione cum qua non est mor〈-〉
46
dicatio: et non est eius natura simplex vnica: quod quidem ma〈-〉
47
nifestat sapor eius quia in eo sunt constrictio et amatitudo[*]amatitudo corrupt for amaritudo simul
48
sed eius constrictio est pauca: et eius amaritudo est magna
49
Et ipsum eicit feces ventris: et ideo est positum in nume-
50
ro medicinarum expellentum feces a ventre. Et propter hoc ex
51
omni eo quod diximus possumus scire si simus memores
52
eius quod diximus in quarta particula huius libri quod est me〈-〉
53
dicina desiccatiua in tertio gradu desiccationis: et calefa〈-〉
54
cit aut in primo gradu extenso: aut in secundo represso. Id
55
autem quod demonstrat: quod aloes virtus: est virtus composita est id
56
quod facit ex operationibus suis particularibus. Et est quod est con〈-〉
57
ferens stomaco pre omnibus alijs medicinis: et consolidat
58
fistulas profundas: et cicatriçat vlcera difficilis curati-
59
onis: et proprie ea que fiunt in ano et virga. Et confert etiam
60
apostematibus qne[*]qne corrupt for que fiunt in ore in naso et oculis: et omnino essen〈-〉
61
tia eius est quod prohibet omnes materias fluentes ad membra
62
et dissoluit omnem materiam que fluxit. Et est in illo cum hoc
63
mundificatio[*]in margine: ↑alias mordicatio pauca adeo scilicet quod non mordicat vlcera munda
64
¶ Capitulum .XXIIII. de alusen.
65
ALusen. hec medicina est nominata hoc nomine propterea quia
66
iuuat morsui canis rabidi iuuamento mirabili: ali〈-〉
67
quando enim damus ex illa in potu illis quibus hec egritudo est
68
confirmata: et valet multum. Et hec operatio quam facit in
69
hoc non est nisi a proprietate totius sue substantie. Et nos iam di〈-〉
70
ximus ante: quod virtntes[*]virtntes corrupt for virtutes huius similes huic non possumus
71
scire nisi solo experimento: nec possumus inuenire ad scien〈-〉
72
das has virtutes vllam viam artificialem que sit via rationis
73
Scientia autem virtutis huiusmodi medicine qua possumus
1
ea vti in multis rebus est quod eius virtus est desiccatiua cum
2
equalitate: et dissoluit: et mundificat renes et aufert lentigi〈-〉
3
nes nigras de facie.
4
¶ Capitulum .XXV. de auricula muris.
5
EDhen[*]EDhen cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 554va: Etheen alsar est auricula muris. Hec herba est par-
6
ua: et eius virtus est similis virtuti herbe qua vitrum
7
mundificatur scilicet paritarie quia ipsa infrigidat: et humectat: et hoc
8
est quoniam eius substantia: est substantia aquea frigida: et propter hoc infrigi〈-〉
9
dat infrigidatione non constrictione. Et propter hoc valet
10
apostematibus calidis: et apostemati nominato alhombra id est herispile
11
quando est paruum.
12
¶ Capitulum .XXVI. de alchohen.[*]Cap. 26 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
13
ALchohen calefactio huius medicine non est calefa-
14
ctio pauca: sed non desiccat desiccatione forti. Et est ca〈-〉
15
lida in tertio gradu: sicca in secundo. ¶ Albeneguesit autem
16
quando ponitur deforis cum emplastro eius virtus est constrictiua:
17
et prohibet materiam fluere ad membra.
18
¶ Capitulum .XXVII. de ameos.
19
ENucha id est ameos: magis iuuatiuum ex hac planta: est
20
semen eius. Et eius virtus est desiccatiua calida subti〈-〉
21
sis: et in sapore ipsius est amaritudo pauca: et acumen. Et
22
quia est ita manifestum est quod prouocat vrinam et dissoluit et propter
23
hoc positum est in caliditate et siccitate in tertio gradu quo〈-〉
24
libet illorum expanso.
25
¶ Capitulum .XXVIII. de amaraco.
26
AMaracus virtus huius herbe: est virtus subtiliatiua
27
et incidit humores crossos: et ideo prouocat mestrua quando
28
bibuntur eius sumitates cum vino. Et iam certificantur ho〈-〉
29
mines de ipsa quod dissoluit sanguinem coagulatum: et non fa〈-〉
30
cit hoc solum in illo qui est coagulatus in stomaco: sed etiam in
31
illo qui est coagulatus in vesica: et sumi debet in potu ad
32
hoc cum sirupo ex melle facto. Et de esse suo est quod desiccat omnem
33
materiam fluentem quando bibitur. Sed nocet ori stomaci.
34
¶ Capitplum[*]¶ Capitplum corrupt for Capitulum .XXIX. de fece olei oliuarum.
35
RUflhasir açartom id est amurca olei oliuarum: hec fex est substantie
36
terree: et est calida: sed eius caliditas non est fortis ita
37
quod apareat mordicatio in ea manifesta. Si autem coquitur
38
erit crossior: et magis desiccans: et ideo ponimus in secundo gra〈-〉
39
du desiccationis: et calefactionis extensi: et propter hanc causam
40
curat vlcera que fiunt in corporibus siccis: sed augmentat
41
illa que fiunt in alijs corporibus preterque in illis: et in hoc
42
est similis resine et picis sicce: nam iste similiter curant vlce〈-〉
43
ra: et fistulas que fiunt in corporibus siccis: et augent ea que
44
fiunt in alijs corporibus omnibus.
45
¶ Capitulum .XXX. de porro agresti.
46
COrrat alberri id est porrum agreste. Si tu imaginaris
47
aliquod quod sit medium inter porrum: et allium inuenies virtu〈-〉
48
tem huius plante similem: que est porrum siluestre. Et propter hoc
49
est acutius et magis desiccatiuum porro: quemadmodum omnes
50
plante siluestres sunt fortiores illis quas seminamus in
51
hortis. Et ideo porrum siluestre est malum stomaco: et est acutum
52
et eius incisio est maior incisione porri hortulani. Et simili〈-〉
53
ter eius apertio opilationum: et propter hoc prouocat vrinam
54
et mestrua quando retinentur causa humorum crossorum frigidorum. Et
55
est in illo tantum caloris quod generantur ab eo vlcera quando applicatur
56
alicui membro de foris: et nos iam diximus prius quod omnes me〈-〉
57
dicine que calefaciunt sicut hec calefactio sunt in fine graduum
58
¶ Capitulum. XXXI. de vite siluestri et domestica.
59
KArmalberri[*]KArmalberri cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 555ra: Kem alberii id est vitis siluestris huius plante vna est
60
scilicet habet virtutem mundificatiuam in tantum quod aufert lentigi-
61
nes nigras: et rubeas de facie: et impetiginem: et omnia similia
62
que fiunt in superficie corporis. Et habet cum hoc confortare cu〈-〉
63
tem et hec eadem virtus est in extremitatibus suis quando seruantur
64
scilicet condite cum sale vel aliter: Uitis domestice virtus est eadem si〈-〉
65
cut et vitis siluestris. Uerum et debilior virtute siluestris.
66
¶ Capitulum .XXXII. de vite alba que dicitur fenre vel brionia.
67
TArin[*]Tarin (?), cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 555ra: Larim abiat id est vitis alba: et dicitur alfesire hanc plantam qui-
68
dam nominauit brioniam: et quidam abradens cutem: Sumi-
69
tates eius comeduntur in principio sui ortus: sicut mox est
70
tempore veris: quia conferunt stomaco propter earum stipticita-
71
tem: et habent cum stipticitate: amaritudinem: et acuitatem parum
72
et ideo prouocant vrinam cum equalitate. Sed radicis eius virtus
73
est virtus mundificatiua et desiccatiua: et subtiliatiua: et ca〈-〉
1
lafacit[*]calafacit corrupt for calefacit calefactione temperata et propter hoc est mundificatiua
2
splenis duri quando apponitur deforis sicut emplastrum cum ficu〈-〉
3
bus et curat scabiem et egritudinem in qua eleuatur cutis: fru〈-〉
4
ctus vero ipsius est in racemis et valet ad preparanda coria.
5
¶ Capitulum .XXXIII. de vite nigra.
6
KArin alsued id est vitis nigra: et est fessiresis. Ista plan〈-〉
7
ta nominatur berguemen. Et est sicut planta quam no-
8
minauimus ante nisi quia est debilior ea.
9
¶ Capitulum .XXXIIII. de amigdala amara.
10
LEirç[*]LEirç cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 555ra: Lens id est amigdala: amigdale amare virtus est subtilia〈-〉
11
tiua. Et ostendens hoc eius sapor: et id quidem inueni-
12
mus de essentia eius cum experimento: et nos quidem iam locu〈-〉
13
ti fuimus de sapore amaro in particula quarta huius libri
14
sermone sufficienti. Sed experientia est sufficiens nobis
15
de ipsa in duabus operationibus que sunt probatio et mani〈-〉
16
festatio virtutis amigdalarum amararum. Una earum est quod
17
mundificant lentigines faciei: et secunda est quod adiuuant ad
18
screandum humores crossos viscosos a pectore et pulmone
19
Et nos iam declarauimus quod iste due operationes sunt con-
20
sequentes virtutem subtiliatiuam. Ueruntamen recipiunt denominati〈-〉
21
onem a virtute mundificatiua: et nos iam idem diximus prius quod
22
permutatio illarum operationum ad alias est per viam accidentis
23
et est in eis virtus aperitiua. Et manifestatio huius est expe〈-〉
24
rientia: nam amigdale aperiunt opilationes epatis quando sunt ex
25
humoribus crossis et viscosis in profunditate venarum aperti〈-〉
26
one vehementi: Et curant similiter dolores qui sunt in costis
27
et in splene et in renibus: et tota arbor earum: est eiusdem virtu〈-〉
28
tis sicut ipse. Et ideo quando accipimus radicem huius arboris et
29
coquimus eam: et ponimus deforis super lentigines aufe〈-〉
30
runt eos. Sed in amigdalis dulcibus: est pauca amaritudo
31
Sed quando dulcedo vincit in eis occultatur amaritudo et non
32
percipitur. Que quidem manifestatur aperte in eis que quando
33
antiquatur. Nos autem diximus in eo quod preterijt quod omnis res
34
dulcis in sapore est temperata in caliditate.
35
¶ Capitulum .XXXV. de amoniaco.
36
ACali[*]ACali cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 555rb: Axak id est amoniacum: hoc est gummi daltalaqui: et est vnum
37
ex gummis arboris et est a stipite qui erigitur a terra
38
rectus: et virtus eius est mollificatiua multum et propter hoc dissol〈-〉
39
uit duritiem que est in iuncturis et curat splenem durum et dis-
40
soluit scrophulas.
41
¶ Capitulum .XXXVI. de amomo.
42
HAmeme id est amomum virtus huius medicine est similis virtu〈-〉
43
ti acori: sed acorus est maioris exiccationis: et amo〈-〉
44
mum est maioris maurationis.
45
¶ Capitulum .XXXVII. de anagalli id est morsu galine.
46
ANagallis: ambarum specierum huius plante quarum vna habet
47
florem celestini coloris et alia rubei: virtus est uirtus mun〈-〉
48
disicatua mundificatione forti: et calefaciunt ambe parum et
49
attrahunt: et propter hoc extrahit quelibet ipsarum spinas ex
50
corpore: et succus ipsarum purgat caput ab humoribus qui
51
sunt in eo iniectus per nares et omnio earum virtus est desicca〈-〉
52
tiua sine mordicatione et propter hoc cicatriçant vlcera et va〈-〉
53
lent putredini membrorum.
54
¶ Capitulum .XXXVIII. de abageri.
55
ABageris[*]ABageris cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 555va: Acageris hec planta est ex speciebus arborum fetidio-
56
ris et calidi: Et eius virtus est calida dissolutiua: eius
57
nanque solia quamdiu sunt recentia quia habent in se humiditatis
58
parum et acuminis minuunt apostemata mollia. Quando vero sunt sicca ha〈-〉
59
bent virtutem incisiuam: et desiccant desiccatione forti valde: hec ea〈-〉
60
dem virtus est inuenta in cortice sue radicis sed semen eius est
61
subtilius: et confert vomitui.
62
¶ Capitulum. XXXIX. de anadarotes.
63
ANadarotes hec planta est inter herbas et arbores: et
64
est duarum specierum: vna species est ypericon: et altera est nomina〈-〉
65
ta diugunstes: et semen ambarum specierum laxat ventre: sed foliorum
66
eius virtus: est virtus desiccatiua: et mundificat parum. Et ideo
67
certificantur homines quod curant combustionem ignis Uinum autem in
68
quo decocta fuerint vini stiptici habet virtutem qua sanat vlce-
69
ra magna.
70
¶ Capitulum .XXXX. deinderocemi.
71
INderocemis[*]INderocemis cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 555va: Anderocemis hec est herba amari saporis acuta.
72
Ipsa enim quando desiccata fuerit: et etiam fructus eius habent
73
virtutem prouocandi vrinam multum et esse eius mani-
1
festatur quia ipsa disoluit: et desiccat.
2
¶ Capitulum .XXXXI. de portulaca.
3
BAdeancha[*]BAdeancha cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 555va: Balcheancha id est portulaca: hec herba est frigida et aquo〈-〉
4
se complexionis: et habet in se ponticitatem paucam[*]ponticitatem paucam cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 555vb: ponticitatem quandam paruam et propter hoc pro〈-〉
5
hibet fluxum materierum[*]materierum cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 555vb: medicinarum fluentium: et proprie materias declinantes ad coleram
6
et calorem[*]et proprie materias declinantes ad coleram et calorem cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 555vb: et proprie declinantes ad calorem et cum hoc quod prohibet illarum fluxum: alterat etiam illas materias
7
et refrigerat refrigidatione longinqua complexione equali in
8
tertio gradu. In humiditate vero in secundo gradu. Et propter hoc
9
est bona et valde conferens inflamationi oris stomaci quando super〈-〉
10
ponitur et lateri et aufert stuporem dentium: et hoc est quia ipsa le〈-〉
11
nit et implet asperitatem que accidit illis ex obuiatione saporis a〈-〉
12
speri eo quod in illa est humiditas viscosa: et succus huius herbe
13
est similiter sicut diximus: et propter hoc non solummodo refrigerat quando appo〈-〉
14
nitur extra: sed hoc similiter quando bibitur. Et herba ipsamet come-
15
sta facit hoc idem. Et proper stipticitatem quam habet in se conuenit haben〈-〉
16
ti vlcera in intestinis quando comeditur et mulieribus habentibus flu-
17
xum mestruorum et spuentibus sanguinem. Succus vero eius
18
est fortior in hoc.
19
¶ Capitulum .XXXXII. de papauere rubeo.
20
XAchaich id est papauer rubeum: omnes species xachaich
21
habent virtutem attractiuam et aperitiuam: et propter hoc quando ma-
22
sticatur aliqua earum attrahit flegma: et succus illius purgat
23
cerebrum per nares iniectus: et subtiliat et mundifica cicatrices
24
oculorum que fiunt ab ulceribus et abstergit ulcera sordida
25
et curat egritudinem in qua eleuatur cutis: et prouocat mestrua
26
quando suponitur matrici cum lana et prouocat lac.
27
¶ Capitulum .XXXXIII. de aneto.
28
EEbeth id est anetum. Calefacit et desiccat. Et extimo quod eius
29
caliditas est: aut in secundo gradu extense: aut in tertio
30
represse. Eius autem desiccatio est in secundo gradu in sui prin〈-〉
31
cipio: aut in fine primi. Et propter hoc:[*]hoc: corrupt for hoc [redundant colon] quando coquitur iu oleo il〈-〉
32
lud oleum est vnguentum quod disoluit: et sedat dolores et facit
33
dormire: et maturat apostemata mollia que non sunt matu〈-〉
34
ra: et hoc quoniam complexio olei in quo coquitur anetum: vertitur
35
prope complexionem medicinarum aperitiuarum: sed ipsum est cali〈-〉
36
dius aliquantulum illis et subtilius et est propter hanc causam disso-
37
lutiuum: et quando comburitur anetum tendit ad tertium gradum ca-
38
liditatis et siccitatis: et propter hoc valet vulneribus tumi〈-〉
39
dis et que habent nimiam saniem quando pulueriçamus ipsum super ea. et
40
proprie illis que sunt in genitalibus: Antiqua vero vlcera que
41
sunt in virga sanat statim: sed aneti rececentis dispositio
42
est manifesta: nam ipsum est humidum: et minus calidum: propterea
43
quia eius succus remanet in eo et propter hoc est maturatiuum et
44
prouocat somnum plus quam anetum siccum sed disoluit minus il〈-〉
45
lo. Et propter hanc causam puto quod antiqui faciebant ex eo coro〈-〉
46
nas quas imponebant capitibus suis quando volebant potare.
47
¶ Capitulum. XXXXIIII. de antilos.
48
ANtilos:[*]ANtilos cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 556ra: Atilis hec planta est duarum specierum et ambe desiccant
49
in tantum quod desiccant vlcera. Una vero specierum eius ambarum
50
et est illam que est similis kamepitheos est subtilior altera specie in
51
tantum quod confert epilepsie sed alia species est magis mundificatiua quam ista
52
¶ Capitulum .XXXXV. de camomilla.
53
BElionith[*]BElionith cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 556ra: Belionig id est camomilla. Iam locuti fuimus in hac
54
planta sermones magnos: in tertia particula huius
55
libri. Redibo autem ad dicendum de illa in hoc loco quod ipsa ca〈-〉
56
lefacit et desiccat in primo gradu: et quod eius substantia est subtilis et propter
57
has causas habet virtutem dissolutiuam et mollificatiuam: et dila〈-〉
58
tat poros corporis.
59
¶ Capitulum .XXXXVI. de aniso.
60
ANisum: id quod valet ex hac planta est semen eius. Et ipsum
61
est acutum: et parum amarum in tantum quod est in sua acuitate: pro〈-〉
62
pe medicinas comburentes. Et est in tertio gradu siccitatis: et
63
similiter est in caliditate: et propter hanc causam prouocat vrinam et
64
dissoluit et aufert inflationem stomaci.
65
¶ Capitulum .XXXXVII. de abterion.[*]Cap. 47 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
66
ABterion. fructus huius plante est similis herbe que dicitur na〈-〉
67
tes vituli: et non confert aliquid in medicina: sed herba ipsa
68
et virus eius est propter virtutem herbe nominate bonion: sed est minor illa in
69
virtute: postquam ergo dispositio eius est sicut diximus tu po〈-〉
70
teris scire virtutem eius per hoc quod diximus in bonion.
71
¶ Capitulum .XXXXVIII. de anarin.[*]Cap. 48 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
72
ANarin: hec herba mundificat parum et desiccat: et habet
73
cum hoc subtilitatem.
1
¶ Capitulum .XXXXVIIII. de piris.
2
CUmetre id est pira: folia arboris pirorum et suauitate sunt
3
constrictiue virtutis sed fructus eius habet in se cum constrictione
4
duscedinem aquosam: Qua propter possumus scire quod per〈-〉
5
tes[*]pertes corrupt for partes huius fructus: non sunt equalis complexionis illis quod quedam
6
illarum sunt terree: et quedam aquose. Sed si tu vis dicere per
7
alium modum: dicas quod quedam illarum sunt frigide: et quedam sunt equa〈-〉
8
lis complexionis. Ideoque quando comedimus pira et confortatur sto〈-〉
9
macus ab eis et sedant sitim. Et quando facimus ex eis emplastrum de〈-〉
10
siccat et mundificat mundificatione parua. Et propter hanc
11
causam ego curaui sicut scio cum illo quasdam plagas quando non po-
12
teram inuenire alias medicinas. Pira vero siluestria sunt plus
13
stiptica: et magis desiccatiua alijs: et propter hoc sanant vl〈-〉
14
cera magna et reprimunt materias fluentes.
15
¶ Capitulum .L. de planta que dicitur interfector canis.
16
RAta[*]RAta cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 556rb: Aatil alkeb id est interfector canis: hanc plantam apellamus
17
hoc nomine quomodo interficit canem cito sicut herba que inter〈-〉
18
ficit eum statim. Et hec herba que scilicet interficit homines. Odor eius
19
est fetidum multum: et propter hoc est calida sine dubitatione ca〈-〉
20
lore non debili: siccitas vero eius non comparata est suo calori: et
21
propter hoc: quando ponimus eam sicut emplastrum disoluit fortiter.
22
¶ Capitulum .LI. de aramoni.[*]Cap. 51 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
23
ARamoni: virtus huius herbe est virtus mundifi-
24
catiua et dissolutiua.
25
¶ Capitulum .LII. de arminodon.[*]Cap. 52 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
26
ARminodon: hec planta et multum minor quam luff. Ra〈-〉
27
dix eius est in quantitate oliue et multum calidior quam luff.
28
¶ Capitulum .LIII. de aristologia.
29
CAraund[*]CAraund cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 556rb: Zarunid id est aristologia quod magis vtile est ex hac plan〈-〉
30
ta: et velocioris operationis in medicina est radix eius et est ama〈-〉
31
ra acuta parum et subtilior omnium specierum eius et rotunda est forti〈-〉
32
or in omnibus rebus sed aliarum duarum specierum eius illa que assi〈-〉
33
mulatur viti et cuius odor est bonus et melior: et hoc in tantum
34
quod apotecarij vtuntur ea miscentes eam in vnguentis aroma〈-〉
35
ticis. Uerum in opere medicine est debilior. Aristologia vero lon〈-〉
36
ga est minus subtilis quam rotunda: sed non est debilis: et vir〈-〉
37
tus eius est virtus mundificatiua et calefactiua: et eius mun〈-〉
38
dificatio et eius dissolutio est minor: sed eius calefactio non
39
est minor quam calefactio rotunde: sed potest esse quod est calidior
40
illa. Qua propter quando indigebis medicina mundificatiua:
41
aristologia longa erit melior: sicut etiam quando voluerimus generare car〈-〉
42
nem in vlceribus: et quando voluerimus curare vlcera matricis: sed
43
vbi necesse est subtiliare humores crossos multa subtiliatione et
44
forti aristologia rotunda est magis necessaria: et propter hoc valet do-
45
lori qui est propter opilationem aut propter ventositatem crossam in〈-〉
46
digestam: et his omnibus educit ex corpore spinas et aufert pu〈-〉
47
tredinem vlcerum: et mundificat ea que sunt sordida: et abster〈-〉
48
git dentes et gingiuas. Et propter hoc etiam valet asmaticis: et habentibus
49
singultum: et habentibus epilepsiam: et podagricis quando sumitur in
50
potu cum aqua: Et est vtilior medicina conqussationibus que fiunt in
51
extremitatibus lacertorum et medio eorum omnibus alijs medicinis
52
¶ Capitulum .LIIII. de iunipero.
53
HAharrar[*]HArrar cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 556va: Xacarar id est iuniperus. Hec arbor est calida et sicca: et
54
est in his duabus in tertio gradu fructus eius ca-
55
lidus est in eodem gradu: eius vero desiccationem debemus po〈-〉
56
nere tantum in primo gradu.
57
¶ Capitulum .LV. de alcacenon.
58
ALcacenon: Hoc est nomen quo nominamus duas species
59
plantarum. Una illarum assimilatur albausir et radix eius
60
est mollis alba dulcis: et stipes eius est longus et fructus
61
eius est similis cimino. Et virtus huius specie est subtilis in
62
fine subtilitatis: et propterea desiccat cum hoc: et est in illa par〈-〉
63
uum aliquid mundificationis. Et propter hoc vinum decoctionis eius
64
radicis et seminis eius sedat dolorem dentium sed aqua deco〈-〉
65
ctionis amborum confert combustioni ignis et vulneribus que
66
fiunt iuxta vngues digitorum manuum et pedum in hieme ex
67
frigore quando ipsa decoctio super locum proicitur. Idem etiam fa〈-〉
68
cit stipes eius: sed altera species huius plante nominata alcati〈-〉
69
lon habet folia similia folijs cucurbite nisi quia sunt maiora et du〈-〉
70
riora: et desiccat: et hoc parum habet stipticitatis. Et propter hanc
71
causam curant folia eius vlcera putrida.
72
¶ Capitulum .LVI. de plantagine.
73
LIsen. alhamel id est plantago: complexio huius plante est com〈-〉
1
posita: quando in ipsa est aliquid aqueitatis frigide et stipticitatis.
2
Stipticitas vero est ex substantia terrea frigida est est proper hoc infrigidans
3
et desiccans: et est in ambabus hijs longe a complexione equali longi〈-〉
4
tudine secundi gradus: et omnes medicine que desiccant cum stipticita〈-〉
5
te valent vlceribus malis difficilis sanationis et materiebus fluen〈-〉
6
tibus et putredini: et propter hoc valent vlceribus intestinorum et hoc est
7
quoniam restringit sangninem. Et si habent aliquid inflammationis et ca-
8
loris extinguit illum et sanat fistulas et reliqua vlcera humida
9
putrida. Et plantago quidem aut est prima in omnibus medicinis simili〈-〉
10
bus: aut non est vltima illarum: et totum hoc habet quando complexio eius
11
est sicut equalis: et hoc est quia habet siccitatem non mordicantem et
12
frigiditatem que non deuenit ad hoc vt mortificet: et semen eius
13
et radices eius sunt proxime illis in virtute: sed sunt sicciores
14
illa et minoris frigiditatis: et propter hoc semen eius est multum sub〈-〉
15
tile: sed radix eius crossior: folia vero istius plante quando sunt sic-
16
ca: habent virtutem subtiliorem: et minus frigidam: et hoc propterea quia
17
substantia aque que erat in eis est dissoluta et propter hoc vtimur radice
18
eius in doloribus dentium. nam facimus ipsam masticari patienti do-
19
lorem dentium: et trahere iubemus succum eius ad se: et etiam facimus
20
lauari os ex aqua decoctionis radicis eius. In opilationi-
21
bus autem que fiunt in epate et renibus vtimur radice eius et fo〈-〉
22
lijs: sed plus etiam vtimur semine eius ad hoc: quoniam omnia habent in se virtu〈-〉
23
tem mundificatiuam: et possibile est quod hec virtus est inuenta in ipsa
24
dum est recens nisi quia vincitur ab humiditatis multitudine que est in her〈-〉
25
ba ipsa: quare non est manifesta sua operatio propter humidi〈-〉
26
tatem vincentem super eam.
27
¶ Capitulum .LVII. de iaro aaron.
28
LUf id est iarus aaron substantia huius est substantia terrea calida quare est
29
mundificatiua. nisi quia virtus mundificatiua eius non est mul〈-〉
30
ta sicut est in alia specie eius que nominatur dragonteon: est est in desicca〈-〉
31
tione et caliditate in secundo gradu. Et radices quidem eius sunt
32
vtilioris quod sint in ea que quando comeduntur incidunt humores cros〈-〉
33
sos incisione temperata: et propter hoc valet ad screandum id quod est in
34
pectore. Alia vero species luf. que nominatur dragonteon est vtilis in hoc.[*]Alia vero species luf. que nominatur dragonteon est vtilis in hoc. cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 557ra: sed dragonteon est maior in hoc
35
¶ Capitulum .LVIII. de artemisia.
36
BElengesif id est artemisia: greci nominant hanc plantam hoc
37
nomine scilicet artemisiam: et sunt due herbe: et ambe calefaciunt
38
et desiccant desiccatione pauca: et propter hoc ponunt secundum hoc in cali〈-〉
39
ditate secundi gradus: et siccitate primi extensi: aut in secundo refle-
40
xo: et habent similiter subtilitatem paucam: et ideo valent ambe lapi-
41
di renum: et vlceribus que fiunt in matrice.
42
¶ Capitulum .LIX. de assaro id est bachara.
43
ASaron id est asarum. Quod est iuuatiuum in hac planta: sunt ra-
44
dices eius et virtus istarum radicum est similis virtuti acori
45
nisi quia sunt fortiores illa postquam ergo essentia eius est ita: potes
46
scire dispositionem eius ex eo quod diximus in acoro.
47
¶ Capitulum .LX. de alcanaber.
48
ALcanaber: diascorides narrauit essentiam huius plan〈-〉
49
te in particula tertia suorum librorum: sed nos nunquam
50
probuaimus[*]probuaimus corrupt for probauimus neque tentauimus adhuc.
51
¶ Capitulum .LXI. de arsean.[*]Cap. 61 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
52
ARsean: sapor huius medicine est acutus et stipticus et virtus
53
eius similiter secundum quod scimus ex eius sapore: est virtus composita:
54
ex partibus dissimilibus. Quomodo partes eius acute calefaciunt:
55
et cum partibus eius stipticis infrigidat: et cum ambabus partibus desiccat
56
et propter hoc valet vlceribus putridis et materiebus fluentibus.
57
¶ Capitulum .LXII. de asparago.
58
ASparagos: virtus huius plante est virtus mundificatiua et
59
non habet in se calorem seu frigiditatem apparentes: et propter hoc
60
aperit opilationes epatis: et renum et proprie radix eius: et semen et
61
confert etiam dolori dentium: quia desiccat non calefacit: et hoc est
62
quod est magis necessarium dentibus.
63
¶ Capitulum .LXIII. de scolopendria.
64
SColopendrion: hec herba est subtilis non est calida: et propter hoc
65
frangit lapidem et dissoluit duritiem splenis.
66
¶ Capitulum .LXIIII. de astaragali.
67
AStaragalis: hec planta est iter arborem: et herbam: et est parua
68
et habet radices stipticas: et propter hoc est ex medicinis que desic〈-〉
69
cant desiccatione non pauca. et propter hoc sanat vlcera putrida et
70
stringit fluxum ventris qui est propter materias descendentes ad ipsum scilicet quando
71
bibitur vinum decoctionis radicum eius: et hec planta nascitur
72
plurimum in locis eucarie: et nominant illam cameus.
73
¶ Capitulum .LXV. de irringo.
74
AStaratios id est irringij: hec planta est nominata nomine sum〈-〉
1
pto ab alphalip quoniam curat apostema quando fit in aphalip: quando: ponimus
2
eam super emplastrum: aut suspenditur super ipsum cum filo vel alio: et habet
3
virtutem dissolutiuam: et virtutem infrigidatiuam repercussiuam
4
et propterea scitur quod est composita ex diuersis virtutibus sicut ro-
5
sa nisi quod est stiptica.
6
¶ Capitulum .LXVI. de passulis.
7
CIbib[*]CIbib cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 557va: Zizib id est passule: virtus eius est virtus maturatiua et dissol〈-〉
8
uit dissolutione temperata: sed passule montane id est staphy-
9
sagria: et est almeiubesg: est calida acuta: acumine forti in tantum quod
10
facit descendere a capite quando masticatur ac fit cum eo gargari-
11
sma flegma multum: et mundificat mundificatione forti: et propter
12
hoc valet egritudinibus in quibus excoriatur cutis: et habet
13
cum hoc virtutem adustiuam.
14
¶ Capitulum .LXVII. de aleonte.
15
ALeonte: quod confert ex hac medicina est radix eius sicut radix
16
luf: et virtus radicis eius est virtus que mundificat: et dissoluit: si
17
autem comburatur cinis eius est plus calefaciens et desiccans: et ma〈-〉
18
gis subtilians et dissoluens: et propter hoc curat alopitiam.
19
¶ Capitulum .LXVIII. de croco hortulano.
20
CArdami id est crocus hortulanus: est ex herbis spinosis: et virtus
21
eius est virtus desiccatiua: et calefacit temperate.
22
¶ Capitulum .LXIX. de atriplice.
23
CAtaf id est atriplex. complexio eius est frigida: et humida: habet est humida
24
in secundo gradu: frigida vero in primo. Et nos diximus quod fri〈-〉
25
giditas in primo gradu: est frigiditas lenta: sicut calor qui est in rosa
26
Et non est in atriplice stipticitas: sed est aquea non terrestris sicut mole〈-〉
27
chia id est malua: et eius descensus ex uentre est velox: quando in eo est visco〈-〉
28
sitas sicut viscositas molochie: et habet cum hoc aliquid dissolutionis
29
parum valde: et atriplex et malua que seminantnr[*]seminantnr corrupt for seminantur in hortis in fri〈-〉
30
gidant: et humectant plus quam que oriuntur in campis: et propter hoc compe-
31
tunt apostematibus calidis nominatis alalhebra: dum sunt in principio
32
et augmento: et dum sunt mollia: et magis conueniunt eis hee her〈-〉
33
be cum sunt in statu suo id est quando iam durescunt: et faciunt sonum: et que ex
34
eis est siluestris: est magis conferens: et semen atriplicis est mundi-
35
ficatiuum et propter hoc confert habentibus icteritiam propter
36
opilationem epatis.
37
¶ Capitulum .LXX. de abneka.
38
ABneka: virtus huius grani est stiptica sicut virtus lenticule:
39
et comedimus eam eodem modo sicut lenticula: et fortioris de-
40
siccationis quam illa et eius calor est calor temperatus.
41
¶ Capitulum .LXXI. de absinthio.
42
AGsinthium: sapor absinthij habet stipticitatem et amaritudi〈-〉
43
nem insimul: et acumen ipsum calefacit: et mundificat: et confortat
44
desiccat: et ideo euacuat illud quod inuenit in stomaco de humore co-
45
lerico: et purgat cum virtute laxatiua: et prouocat vrinam: et mun〈-〉
46
dat proprie id quod additur in uenis de humore colerico: et purgat
47
cum vrina. Quando autem sumitur per os: et inuenit flegma maciokem[*]maciokem cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 557vb: maciosien quod non est
48
aptum expulsioni non confert aliquid: et iter quando flegma est in pectore et
49
pulmone: quoniam quod est in eo de stipticitate est fortius sua amari〈-〉
50
tudine: et quia est in eo acumen: calefacit plus quam refrigeret. Uolu〈-〉
51
mus ergo dicere qualiter est dispositionis complexionis sue in virtu-
52
tibus: cum igitur calor eius sit multum tardans apparet quod non est simile
53
in partibus suis: et propterea dicemus quod est calidum in primo
54
gradu: sed succus eius est fortioris caliditatis quam subantia eius.
55
¶ Capitulum .LXXII. de granis ben.
56
HAbastem id est grana ben. hec medicina defertur ad nos
57
pe terra arabie: et apotecarij vtuntur succo eius: et cor-
58
pus eius et substantia sunt calida: sed fex eius que remanet post extractio-
59
nem succi eius est dura et terrea: et amaritudo est in ea plus: et est sua
60
amaritudo admixta stipticitati: et operatio eius propter hoc est
61
bona: et propter hanc causam confert adkales id est impetigini: et nemes
62
id est lentiginibus: et albaras que fiunt in facie: et scabiei et pruritui: et
63
excoriationi cutis: et subtiliat duritiem epatis et splenis quando
64
bibitur de succo eius pondus aurei vnius cum melle et aqua solum: et
65
prouocat vomitum multum: et laxat etiam inferius: et quando vtimur eo vt
66
lauet et mundificet aliquod viscerum: maxime epar et splenem: da〈-〉
67
mus ipsum in potu cum aceto et aqua: et quando vtimur eo in morbis
68
exterioribus corporis miscemus ipsum similiter cum aceto vini. Nam
69
cum aceto est magis mundificatiuum: adeo scilicet aufert et curat
70
scabiem et egritudinem qua excoriatur cutis: et mundificat etiam plus
71
alkalef id est petiginem: et albeith id est morpheam: et saafati et ne-
72
mes id est lentigines et albaras: et albothor quando sunt vlcerata: et
73
omnes egritudines que fiunt ex humoribus grossis et delet vestigi〈-〉
74
a vlcerum. Modus autem preparationis eius: quando volumus facere
1
cum eo emplastrum quod fit ad splenem est quod admiscemus ei aliquam speciem fa〈-〉
2
rine desiccatiue sicut est farina orobi: aut farina radicis yris: hoc
3
est autem res que ingreditur in libro de ingenio sanitatis. et in libro comple〈-〉
4
xionis medicinarum: et non in hoc libro quanuis loquamur de eo
5
adhuc etiam dicemus de eo in libro vbi loquemur de medicinis que inueni〈-〉
6
untur in omni loco. Hic autem sufficit nobis dicere solum quod huius
7
medicine est virtus que mundificat et incidit res grossas cum aliqua
8
stipticitate: postea incipiemus dicere aliam medicinam: sed cortex
9
exterior huius fructus est multum constrictiuus: et propterea possumus
10
eo vti vbi est necessaria magna constrictio.[*]et propterea possumus … constrictio cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 558ra: et propter hoc vtimur eo in constrictionibus magis
11
¶ Capitulum .LXXIII. de balsamo.
12
BElen[*]BElen cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 558ra: Helesen id est balsamus: desiccat et calefacit in .II. gradu:
13
et est cum hoc subtile: et propter subtilitatem eius est odor eius bonus
14
sed oleum ipsius est subtilius in virtute sua quam planta eius: et non est in ipso
15
tanta calefactio quantam multi extinant: et hic est error de causa sue
16
subtilitatis: sed fructus eius et est carpobalsamum virtus est eius〈-〉
17
dem generis: nisi quod est minus subtilis oleo eius.
18
¶ Capitulum .LXXIIII. de balaustia.
19
IUlinar: est flos mali granati siluestris: sicut balaustia
20
est flos mali granati domestici. Sapor iulinar est for-
21
tit. constrictiuus et eius virtus: est virtus desiccatiua et refrigerat
22
et est crossa. Et hoc est res que non debet occultari a nobis si nos sumus
23
memores illius quod dictum est in particula .IIII. huius libri quando monstra〈-〉
24
uimus quod omnis res constrictiua est terrestris frigida: et non est iulinar a〈-〉
25
lius sapor manifestus et propter hoc diximus in illo quod desiccat et
26
refrigerat: desiccatione: et refrigeratione non modica si hoc quod
27
diximus in parti .IIII. quod constrictio sequitur medicinas terrestres est
28
verum: et hoc est si puluerizas ex illa aliquid supra membrum excor〈-〉
29
ticatum: aut super aliquod vlcus: inuenis quod sanat cito: et similiter in spu〈-〉
30
to sanguinis: et illi qui habet vlcera intestinis: et fluunt materie ad inte〈-〉
31
stina: et mulieribus habentibus fluxum mestruorum: et nullus est ex his
32
qui composuerunt libros curationum qui non vtatur hac medicina.
33
¶ Capitulum .LXXV. de batho qui dicitur rubus.
34
IUlaich id est rubus foliorum huius plante: et sumitatum eius
35
et floris et fructus eius: omnium horum radicis: sapor est consti〈-〉
36
patiuus manifeste. Uerum diuersificantur in isto sapore: nam
37
folia eius maxime recentia: quia multa aqueitas est in eis sunt pauce
38
constrictionis: similiter sunt in sui sumitates: et propter quam quando mastican〈-〉
39
tur curant alcola et vlcera oris: et etiam sanant alia vlcera: quia com-
40
plexio huius est ex substantia terrea frigida et substantia aquea tepida. Sed fru〈-〉
41
ctus eius quando est maturus est calidus cum equalitate: et hoc est quia est dul〈-〉
42
cis sicut diximus et propter suam dulcedinem: et paucitatem sue constri-
43
ctionis comeditur et est boni saporis: Sed quando non est maturus plu〈-〉
44
rimum quod est in eo: est substantia terrea: qua propter est stipticus: et desiccat for-
45
titer: et vtrique desiccantur et reseruantur: et quando desiccantur exic〈-〉
46
cant fortius: quam quando sunt recentes: floris autem virtus est similiter eadem cum ea
47
que inuenta in fructu eius: et confert similiter vt ille vlceribus intestinorum
48
et fluxui ventris: et debilitati stomaci: et imtestinorum et sputo san〈-〉
49
guinis: sed radix eius habet cum sua constrictione substantiam subtilem non pau〈-〉
50
cam: et propter hoc frangit lapidem renum.
51
¶ Capitulum .LXXVI. de apio ranino.
52
REbikeg[*]REbikeg cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 558va: Relikeg id est apium raninum. ¶ Species huius plante sunt
53
.IIII. et virtus omnium: est acuta fortis in tantum: quod si ponantur de
54
foris: faciunt vlcerationem cum dolore. Si autem vtamur ea tem-
55
perata quantitate confert scabiei: et excoriationi cutis: et vngui〈-〉
56
bus leprosis: et delent vestigia vlcerum: et auferunt verrucas
57
pendentes et profundas. Et illas ex quibus accidit dolor similis
58
morsui formice quando tangunt ut a frigiditate aeris: et valent alopitie
59
quando apponuntur aliquando et parum: nam si facerent moram super locum ex〈-〉
60
coriarent cutem et vlcerarent locum: et omnes iste operationes sunt foli〈-〉
61
orum: et sumitatum ipsarum specierum dum sunt recentes quando apponuntur
62
sicut emplastrum. Radix vero quando siccatur et seruatur est medicina confe-
63
rens ad prouocandum sternutationem sicut omns medicine que calefaciunt
64
calefactionem forti: et desiccant: et confert dolori dentium: et abstergit
65
quomodo desiccat desiccatione forti: et omnes species kebikeg: et omnes par〈-〉
66
tes earum sicut radices sumitates et solia: calefaciunt et desic-
67
cant calefactione et desiccatione forti.
68
¶ Capitulum .LXXVII. de bdellio.
69
MOcbl[*]MOcbl corrupt for Mochl [cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 558vb: Mochil] id est bdellium: due sunt eius species: vna est sethelma:
70
et est magna et mollior altera: et eius virtus est mollifi-
71
catiua: et operatio eius est perfecta. Altera vero species est arabica: et est
72
siccior alia et fortioris desiccationis medicinarum mollificantium
73
Quod autem de hoc bdellio est nomen recens: quando teritur cum rebus
74
pinguibus fit eius operatio sicut operatio siculi bdellij: sed quando fuerit
1
antiquatum: et inuenimus in sapore ipsius amaritudinem fortem
2
et efficitur acutum siccum: tale exiuit modum in equalitatis me〈-〉
3
dicinarum mollificantium apostemata dura: et quidam vtuntur bdellio et
4
proprie amaro illius incura apostematis quod generatur in alachaugera
5
id est in tumore aquoso intestinorum: et quando volunt vti eo mollificant
6
illud cum saliua hominis: et malaxat illud tantum quod fit sicut emplastrum: nos
7
autem extimamus quod bdellium arabicum: frangit lapidem renum quando bi〈-〉
8
bitur: et prouocat vrinam: et expellit ventositatem crossam: et au〈-〉
9
fert dolorem lateris: et curat conquassationem lacertorum.
10
¶ Capitulum .LXXVIII. de hibigion.
11
HIbigion: hec medicina nominatur hoc nomine in lingua greca
12
Quomodo omnes certificantur de ipsa quod valet tussi et asmati
13
quando accipiuntur folia et radices eius sicca et fit fumigium cum eis
14
et inclinatur patiens super fumum eius adeo quod fumus penetret ad
15
pulmonem. et est medicina calida et acuta cum equalitate et propte〈-〉
16
rea valet ad dubelet: et ad exituras que fiunt in pectore operati〈-〉
17
one sine violentia: sed folia eius valent dum sunt recentia membris in
18
quibus generantur apostemata indigesta quando superponuntur vt emplastrum et hoc
19
est propter humiditatem aquosam quam habent ipsa folia sicut habent omnia alia
20
solia plantarum dum sunt recentia aqueitatem aut multam aut pau-
21
cam: quando autem desiccatiua fuerint ipsa folia virtus eorum erit fortior.
22
sed acutior adeo quod non conferent membris apostematis.
23
¶ Capitulum .LXXIX. de herba que dicitur blitus.
24
BAthla aliemeni id est blitus hec est herba comestibilis. et com〈-〉
25
plexio eius est frigida: et humida in secundo gradu.
26
¶ Capitulum .LXXX. de cepe vel bulbo.
27
AZir id est cepe quando comeditur generat humorem grossum et visco〈-〉
28
sum: et est durum ad digerendum: et est inflatiuum: sed incitat ape〈-〉
29
titum coitus fit emplastrum cum eo et propter amaritudinem et stipticitatem
30
quas habet simul mundificat: et sanat vlcera: et manifestum est quod
31
est cum hoc desiccatiuum: et hoc est quod declarauimus quod amaritudo
32
est inuenta in rebus mundificatiuis: et quod stipticitas est in substantijs
33
que sanant vlcera et quod siccitas est in duabus rebus simul.
34
¶ Capitulum .LXXXI. de orir vomica.
35
ORir uomica: complexio huius est calidior complexio-
36
ne azir quam nominauimus:
37
¶ Capitulum .LXXXII. de obem: vel yringo.[*]Cap. 82 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
38
OBem id est vringus hec planta est nominata hoc nomine in lingua
39
grecorum: et est nomen deriuatum a nomine ahalip. Quomodo ipsa
40
est medicina dum certificantur homines quod ipsa sanat apostema quod fit in
41
ahalip quando emplastramus ipsam super illud: et quando suspendimus super
42
ipsum: et virtus eius est virtus que dissoluit parum aliquid propterea quia calor
43
eius est paucus: et exiccatio eius est non fortis: et precipue quando
44
est recens: et nos iam diximus eam ante.
45
¶ Capitulum .LXXXIII. de buglossa.
46
LIsen althaur id est lingua bouis: hec est planta cuius complexio
47
est calida et humida: et propter hoc ponitur in vino ad infe〈-〉
48
rendam letitiam: et confert habenti tussim exasperitate canne pulmonis
49
et epiglotis quando coquitur cum aqua mellis.
50
¶ Capitulum:[*]¶ Capitulum: corrupt for ¶ Capitulum [redundant colon] .LXXXIIII. de bomon.[*]Cap. 84 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
51
BOmon: hec planta est calida et finis sui caloris est quod pro〈-〉
52
uocat vrinam et mestrua et similiter planta nominata sorebo-
53
mon eius calefactio est sicut calefactio huius.
54
¶ Capitulum .LXXXV. de cotula fetida.
55
BEatir id est cotula hec planta nominatur lingua grecorum bol〈-〉
56
beli quod est idem quod oculus vacce: et est nominata hoc nomine propter
57
florem eius eo quod figura eius est similis figure oculi vacce: sed color
58
floris eius est sicut color floris camomille: nisi quia habet maiora fo-
59
lia folijs camomille: et ideo est plus desiccatiuus quam ille: et hoc adeo
60
quod curat apostemata dura cum admiscemus eum cum ce〈-〉
61
ra resoluta cum aliquo oleo.
62
¶ Capitulum .LXXXVI. de sauina.
63
ABhei[*]ABhei corrupt for ABhel id est sauina: hec est planta fortis desiccationis in su〈-〉
64
is duabus:[*]duabus: corrupt for duabus [redundant colon] qualitatibus que reperte sunt in sapore eius: sicut sunt
65
in serapino: nisi quia ipsa est acutior quam serapinum: et videtur esse meli-
66
oris odoris quam illud: et est in hac dispositione quam diximus in
67
acumine a complexione eius calida: et habet similiter amaritudinem et stiptici〈-〉
68
tem minus quam habet sarapinum: et hoc est quoniam in quantum excedit se-
69
rapinum in acumine in tantum est minor illo in stipticttate[*]stipticttate corrupt for stipticitate: et hoc de〈-〉
70
monstrat quoniam ipsa est calidior serapino: et propterea dissoluit plus
71
illo: et propter hoc non potest cicatriçare plagas propter fortitufinem
72
sue caliditatis: et sue siccitatis: nam est in ea tantum caloris: et siccitatis
73
quod ipsa adurit: sed in vlceribus humidis est melior sarapino: et
74
proprie male putredini que est profundata membris longo tempore. nam
1
putredo quando est huiusmodi dispositionis sustinet virtutem huius medici〈-〉
2
ne sine molestia: et mundat etiam vlcera nigra sordida vel hor〈-〉
3
rida multum quando ponitur super ea cum melle: et aufert alohobra id est
4
herisipilam: et propter suam subtilitatem prouocat mestrua plus omnibus
5
rebus prouocantibus et facit mingi sanguinem: et interficit fetum viuum
6
et educit mortuum. Ponatur autem hec medicina in caliditate .III.
7
gradus: et est ex medicinis multum subtilibus qua propter miscemus
8
eam cum vnguentis arteticis et proprie in vnguento nominato glocas
9
et ponitur similiter in multis electuarijs: et in alijs medicinis que
10
recipiuntur per os: et sunt multi qui ponunt duplum pon〈-〉
11
deris eius pro cassia lignea quia quando bibitur est virtus eius sub〈-〉
12
tiliatiua dissolutiua.
13
¶ Capitulum .LXXXVII. de britanica.
14
BRitanica: folia huius plante sunt similia folijs alhoma-
15
chi siluestris: sed declnat ad nigredinem plus illis: et
16
ipfa est calidior: et succus qui exprimitur ex ea est similiter constricti〈-〉
17
uus: sicut et folia eius: et propterea bulimus ipsum et conserua-
18
mus decoctum: et est medicina multum valens vlceribus
19
oris et sanat similiter vlcera putrida.
20
¶ Capitulum .LXXXVIII. de cortumen.
21
COrtumem: hec est vna ex speciebus granorum et quando vtimur ea
22
in via medicine est virtus eius similis virtuti ordei: nam si componi〈-〉
23
inus ex farina eius est desiccat et dissoluit parum sine mordi〈-〉
24
catione et eius complexione est frigida: frigiditate pauca: et habet cum hoc aliquid con〈-〉
25
strictionis: et ideo valet fluxui ventris.
26
¶ Capitulum .LXXXIX. de beroahon.[*]Cap. 89 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
27
BEroahon: hec est planta cuius virtus est composita ex substantia ter-
28
rea et substantia aquosa: et ambe sunt frigide: et ob hoc sapor eius est
29
stipticus: et refrigerat et quando facimus ex ea emplastrum confert omnibus e〈-〉
30
gritudinibus calidis acutis iuuamento manifesto.
31
¶ Capitulum .LXXXX. de vsnee.
32
USnee: hec est planta quam inuenimus in asia super arborem
33
glandium: et super pinum: et super nuces: et eius virtus est constricti〈-〉
34
ua cum equalitate: et hoc est quia non est frigida frigiditate forti: sed est propin〈-〉
35
qua tepiditati: et habet cum hoc virtutem dissolutiuam et mellificatiuam
36
et proprie illa que reperitur super arborem pini.
37
¶ Capitulum .LXXXXI. de ceruisia.
38
CEruisia: hic est potus quem facimus sicut facimus foca: generat
39
malum humorem sicut generat foca et facit dolorem capitis
40
et nocet neruis.
¶ Capitulum .LXXXXII. de herba lactis.[*]Cap. 92 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
41
GAleon id est herba lactis: hec est planta nominata hoc nomine in
42
lingua grecorum: nomine deriuato a nomine lactis nam ipsa co〈-〉
43
agulat lac: et est similis plante nominate abheheri: virtus eius st desic〈-〉
44
catiua et habet aliquid acuminis flos eius valet fluxui sanguinis
45
et quidam extimant quod curat combustionem ignis et eius odor est
46
odor bonus: et color eius est similis colori citoniorum.
47
¶ Capitulum .LXXXXIII. de gentiana.
48
GEntiana: radix huius plante est fortis perfecta fortitudine
49
et quando indigemus ea habet subtiliationem et mundificationem:
50
et aperit opilationes: et hoc non est mirum de illa quando facit omnes istas
51
operationes quonam ipsa est in fine amaritudinis.
52
¶ Capitulum .LXXXXIIII. de nucleis passularum:[*]passularum: corrupt for passularum.
53
ORanum[*]ORanum corrupt for GRanum zebib id est nucleus passularum: desiccat in .II. gradu et in〈-〉
54
frigidat in primo et substantia eius est crossa terrea: sicut manifestum est ex suo
55
sapore: quia est stipticus et experientia similiter demonstrat hoc de illo quia iu〈-〉
56
uat fluxui ventris iuuamento completo: vel perfecto.
57
¶ Capitulum .LXXXXV. de fumo terre.
58
XEiterig id est fumus terre sicut in sapore xeiterig est amaritu〈-〉
59
do et stipticitas: sic est in sua complexione calor et frigiditas in
60
simul: et est eodem modo propter duo et sapores simul: desiccatiuum: et est bo〈-〉
61
nus stomacho propterea quod in illo est de stipticitate quantitas non mo〈-〉
62
dica: et non habet in se de caliditate magnam quantitatem manifestam
63
et eius siccitas est in .II. gradu.
¶ Capitulum .LXXXXVI. de memithe:[*]memithe: corrupt for memithe.
64
MEmithe: hec planta habet constrictionem cum humiditate. et in〈-〉
65
frigidat ita quod multotiens curat egritudinem alhohombria:
66
id est[*]alhohombria: id est is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094 herisipilam: quando non est fortis: et eius complexione est composita ex substantia aquea
67
et terrea. et ambe sunt frigide sed frigiditas eorum non est fortis: sed est
68
sicut frigiditas aquarum stantium.
¶ Capitulum .LXXXXVII. de coloco.[*]Cap. 97 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
69
COlocum: hec planta est quam extimamus quod generet lac: et eius
70
virtus est ita complexio eius est calida et humida.
71
¶ Capitulum .LXXXXVIII. de gaudenigalbem.[*]Cap. 98 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
72
GAudenigalbem: hec planta propterea quia in ipsa est acumen
73
et amaritudo parua est multum subtiliatiua: et id quod demon〈-〉
74
strat quod ipsa est calida est quia quando ponimus super corpus deforis in modum
1
speciali[*]speciali (?) rubificat locum cum applicatur: est si dimittatur tempore longo super
2
locum: vlcerat. Res autem per quas scimus quod est subtiliatiuum: sunt
3
due: vna quia incidit humores viscosos qui excreantur a pectore
4
et pulmone: et facit excreari eos facile et altera est quia prouo-
5
cat mestrua.
¶ Capitulum .LXXXXIX. de sorditie balnei.
6
OAsacalcur[*]OAsacalcur corrupt for CAsacalcur [(?), cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 559vb: Casacaleur] id est sordities balnei: hec medicina est molli〈-〉
7
ficatiua mollificatione temperata.
8
¶ Capitulum .C. de liquiritia.
9
GUs[*]GUs cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 559vb: FUs id est liqueritia: Id quod est vtilis de hac planta est succus
10
radicis eius: et sapor huius succi est dulcis: sicut dulcedo
11
radicis ipsius cum pauca stipticitate: et propter hoc lenit asperitatem non
12
solum canne pulmonis: sed illam etiam que fit in vesica: et hoc est ex qua-
13
litate sue complexionis: et nos iam ostendimus in eo quod preterijt ex ser〈-〉
14
mone nostro quod rei dulcis complexio est calida: sed quando in ipso
15
est stipticitas cum dulcedine possumus arbitrari quod tota sua
16
complexio in caliditate et frigiditate est sicut caliditas tepida: et quia omnis
17
res dulcis equaliter est complexione: dignum est quod hic succus aufe-
18
rat sitim: quoniam est humidus humiditate equali: et est frigidior complexione cor〈-〉
19
poris humani: et dixit diascorides quod radix huius siccata: et pista-
20
ta est medicina bona vngule oculi: et panaritio.
21
¶ Capitulum .CI. de peonia.
22
PEonia: radix huius plante est stiptica stipticitate tempera-
23
ta vel pauca cum dulcedine: que quando masticatur longo tempore ap〈-〉
24
paret ex ea acumen cum pauca amaritudine: et propter hoc prouocat
25
vrinam: quando bibitur ex illa in quantitate huius amigdale cum aqua
26
mellis et debemus multum terere subtilitur et cribrare: et sic da〈-〉
27
re in potu: et cum hoc mundificat epar et renes quando sunt in eis
28
opilationes: et facit has operationes quia in ipsa est acumen cum amari〈-〉
29
tudine: et quia est in illa aliquid stipticitatis stringit fluxum ven〈-〉
30
tris: et debet decoqui ad hoc cum aliquo vino stiptico et sumatur in
31
potu et virtus eius est multum desiccatiua: et propter hoc speramus quod quando
32
ligatur in aliqua re et suspenditur ad collum infantis epilentici quod
33
sanatur. Et veritas est de hoc quod homines testificantur de ea. Et propte〈-〉
34
rea quia est multum desiccatiua et fortiter: scio infantem qui stetit octo
35
mensibus cui non accidit epilepsia postquam stetit hec radix suspen-
36
sa ad collum eius. Quando vero custodes pueri fuerunt negligentes
37
circa ipsum et cecidit radix de collo eius statim redijt ad eum epilepsia
38
et quando suspendi iterato stetit bene ex egritudine. ¶ Et propter hanc
39
causa: vt experirer: et certificarer de hoc iussu radicem auferri de
40
collo eius postqum ablata fuit statim redijt egritudo: postquam
41
autem vidimus hoc accepimus frustum aliud radicis huius maio〈-〉
42
ris et recentioris: et suspendimus super illum: et bene se habuit po〈-〉
43
stea ab illa hora sanus ab egritudine illa omnino. ¶ Si ergo essen〈-〉
44
tia huius medicine est ita vt diximus: ratio est quod faciat istam operati〈-〉
45
onem duabus de causis: aut qui partes medicine dissoluuntur et mi-
46
scentur cum aere: et quando infirmus attrahit inspirando
47
aerem tantum quod intrat in corpus eius intrant cum eo
48
ille partes etiam: et veniunt ad locum infirmum: et sanant.
49
¶ Aut quoniam idem aer conuertitur: et mutatur per illam medicinam
50
et recipit suam virtutem: et quando intrat in corpus ille aer per inspi-
51
rationem facit idem. Et nos iam inuenimus idem in asia: quod ipsa va〈-〉
52
let apostematibus guturis quando suspendimus eam in collo. ¶ Et git[*]git (?), cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 560rb: sic tor〈-〉
53
refactum similiter quando ligamus in panno molli et recipit odorem vapo〈-〉
54
ris eius ille qui patitur corrizam desiccat quod fluit a capite eius ad
55
nares et ad cannam pulmonis propter calorem qui ascendit ad ce〈-〉
56
rebrum ex sua continuatione inspirationis eius. Et similiter si
57
accipiatur filum lane: et precipue illius lane que reperitur in con-
58
chis maris: et tingatur tinctura que dicitur grana: deinde inuolua〈-〉
59
tur illud filum in collo vippere: et stringatur donec stranguletur
60
vippera cum eo: deinde inuoluatur illud filum circa collum habentis sequi〈-〉
61
nantiam: aut aliud quodcumque apostema in gutture: ex eis que fiunt in gut〈-〉
62
ture vel in collo videbis ex hoc magnum mirabile istius fili.
63
¶ Ego narrabo res huiusmodi que faciunt ista in libro qui pertine-
64
bit ad has res aliquo tempore. Sed de radice peonie scire de〈-〉
65
bes quod substantia eius subtilis: et quod ipsa facit caliditate temperata.
66
¶ Capitulum .CII. de ganabalion.[*]Cap. 102 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
67
GAnabalion: nomen huius in lingua greca est deriua-
68
tum a nomine id est coopertorij ex vna parte vellerosi quo tegunt
69
te homies in hieme propter frigus in lectis suis. nam folia eius
70
sunt mollia et lenia: et nos vtimur hoc loco pannorum pilos
71
habentium: et istis folis est stipticitas pauca: et propter hoc damus ea
72
in potu habentibus intestina excoriata: et vlcerata cum vino stiptico.
73
¶ Capitulum .CIII. de napone.
74
NElgem[*]NElgem cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 560rb: Selgerem id est napo: semen huius plante incitet appetitum coi〈-〉
1
tus propterea quia generat ventositatem inflatiuam et similiter radix illius
2
est inflatiua dure digestionis: et auget sperma.
3
¶ Capitulum .CIIII. de masmone.
4
MAsmon: diascorides nominauit hanc plantam in parti .III. sui
5
Et dixit quod si bibatur de eius radice curat vlcera in
6
testinorum: et stringit ventrem: et dissoluit apostemata mollia: sed ego
7
numquam probaui hoc in his rebus: sed probaui quod frangit lapidem re〈-〉
8
num quando bibibur[*]bibibur corrupt for bibitur decoctio: et postquam ita virtus est mundificatiua.
9
¶ Capitulum .CV. de pastinaca.
10
EZar[*]EZar cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 560va: Lezar id est pastinaca. Iste pastinace que oriuntur in campis:[*]pastinaca. Iste pastinace que oriuntur in campis cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 560va: pastinaca siluestris
11
minus comeduntur quam ille que seminantur in hortis sed est forti〈-〉
12
or quam hortulana in omnibus rebus: sed hortulana comeditur plus: sed
13
est debiblior quam siluestris: Et virtus vtrisque est calida: et sunt
14
propter hoc subtiliatiue. Radix earum habet virtutem inflatiuam: et excitat
15
libidinem coitus et semen domestice facit idem. Semen vero silue-
16
stris non inflat aliquid: et propter hoc prouocat mestrua et vrinam.
17
¶ Capitulum .CVI. de dauco.
18
DAucus: semen huius pastinace est calidum calore multo in
19
tantum quod est in prouocando vrinam fortius alijs medicinis: et similiter
20
ad prouocandum mestrua: et quando ponitur de foris dissoluit dis-
21
solutione perfecta: et folia eius similiter habent eandem operationem: sed sunt
22
debiliora suo semine: et hoc est quoniam in folijs eius est de humiditate
23
aquosa: et sunt similiter calide complexionis.
24
¶ Capitulum .CVII. de lauro.
25
CAr[*]Car cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 560va: Gar id est laurus: folia huius arboris: et frucus eius: et sunt bac〈-〉
26
ce lauri calefaciant: et desiccant calefactione: et desiccati〈-〉
27
one forti: Et fructus maxime qui est perfectior in hoc quam folia
28
sed cortex radicis eius est minus calidus: et minus acutus: et ama〈-〉
29
rior: et habet aliquam stipticitatem: et propter hoc frangit lapidem: et confert e〈-〉
30
gritudinibus epatis si bibitur ex eo pondus .IIII. danic. et se-
31
mis cum vino aromatico:
32
¶ Capitulum .CVIII. de alia specie lauri.
33
SPecies alia laurim nominata nomine lauri: est planta parua: et no〈-〉
34
minatur laurus alexandrina: et eius complexio est calida calo〈-〉
35
re manio:[*]manio (?) cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 560va: manifeste et hoc est quia qui gustauerit eam inueniet eam calidam: acutam
36
in sapore vnde aliqua amaritudine: et qui probauerit eam inueniet quod
37
pouocat vrinam et mestrua.
¶ Capitulum .CIX. de hamene:[*]Cap. 109 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
38
HAmene. Sed huius plante ramos comedimus dum sunt
39
recentes: et teneri: et virtus eius est similis virtuti que dicitur alexandri〈-〉
40
na: et similiter etiam se habet dispositio plante nominate aquiopedes: et est plan〈-〉
41
ta etiam similis lauro.
¶ Capitulum .CX. de diptamo.
42
MEscatranesir id est diptamen: substantia eius est subtilis plusquam
43
substantia rautenig: siluestris sed in alijs operationibus est simile il〈-〉
44
li. Illud autem mescatramesir: quod est[*]Illud autem mescatramesir: quod est is missing in MS Vatican, Pal. lat. 1094, f. 560va montanum est debilius isto in omni〈-〉
45
bus operationibus.
¶ Capitulum .CXI. de cardone.
46
DIpsacus id est cardo: hec est spina cuius radix est desiccati-
47
ua: in .II. gradu et habet in se cum hoc aliquid virtutis mundificatiue.[*]mundificatiue cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 560vb: desiccatiue
48
¶ Capitulum .CXII. de dorsinon.
49
DOrsinon: complexio huius plante est similis complexioni papa〈-〉
50
ueris: et complexioni mandragore: et aliarum medicinarum que
51
itrigidant hac refrigeratione: et est eius magna quantitas frigo〈-〉
52
ris aquei multum fortis: et propter hoc si accipiatur ex ea quantitas
53
parua: facit subet: et si accipiatur multa quantitas interficit.
54
¶ Capitulum .CXIII. de drangotea.
55
DRagontea id est luf: radix huius plante: et folia eius habent in se
56
aliquid quo assimilatur alteri speciei luf. nominate aaron.
57
Uerum ista est acutior illa et subtilior: et habet in se aliquid stiptici〈-〉
58
tatis. Et quando stipticitas est inuenta cum his que diximus consideran〈-〉
59
dum est vtrum amaritudo vel acuitas sit in planta fortior et ra-
60
dix huius abstergit: et aperit opilationes epatis: et splenis et re-
61
num: propterea quod subtiliat humores crossos et viscosos: et confert
62
multum vlceribus malis propterea quod eas mundificat et abster〈-〉
63
git abstersione forti. Et confert similiter omnibus egritudinibus quibus
64
necessaria est abstersio quando ponimus super eas cum aceto sicut est
65
albohac. ¶ Sed foliorum similiter est virtus eadem virtus: et propter hoc confe〈-〉
66
runt vulneribus: et plagis recentibus. Et inquantum folium eius est mi〈-〉
67
nus siccum: est eius cicatriçatio in vulneribus maior propterea quia
68
foliorum multum siccorum virtus est acuta plusquam conueniat vlceri〈-〉
69
bus que fiunt ex percussione: et certificantur gentes de ipsa quod conser〈-〉
70
uat panem recentem quando ponitur super ipsum et prohibet ipsum ne
71
putrefiat: propter siccitatem sue complexionis. Semen vero ipsius est fortius
72
folijs et radice: propterea curat cancrum: et polipum: quod nominant
73
medici apostema multorum pedum: et sunt emoroydes nasi: et succus
74
luf. abstergit cicatrices vlcerum in oculo.
1
¶ Capitulum .CXIIII. de dubataro.
2
DUbatarus: virtus huius plante est composite: et qui gustauerit
3
eam inueniet ita quia in ipsa est dulcedo: et acumen: et amari〈-〉
4
tudo: sed radix habet in se cum his tribus saporibus stipticitatem: et
5
virtus eius est putrefactiua: et propter hoc abradit pilos.
6
¶ Capitulum .CXV. de quercu.
7
BUlor id est quercus: omnes partes arboris: habent virtutem constrictiuam
8
sed cortex medius qui est inter lignum et cutem est fortioris con〈-〉
9
strictionis: et cupula que cooperit fructum eius inferioris
10
¶ Capitulum .CXVI. de alia specie quercus.
11
BUlor: et est nominata gest albolor: curat fluxum sangui-
12
nis: qui accidit mulieribus et sputum sanguinis et
13
vlcera intestinorum et fluxum ventris: et precipue aqua
14
decoctionis eius: sed fortiores he sunt due plante alie: quarum
15
vna nominatur bigus: et altera dius: et sunt due species quas si
16
quis vult nominare inter species bulor potest quidem et similiter dicere quod sunt
17
diuerse ab eo potest similiter et folia istarum duarum arborum si fiat em〈-〉
18
plastrum cum eis dum sunt recentia desiccant desiccatione forti: folia
19
vero alterius bulor sunt minus desiccatiua istis harum duarum
20
quas diximus quoniam sunt minoris stipticitatis. Ego autem scio
21
quod curaui vulnus quod humit quidam de mangela: solum cum folijs bu〈-〉
22
lor: quia non inueni aliam medicinam: nam triui folia super lapidem
23
planum et posui supra vulnus: et circa ipsum: et fuit curatus in par-
24
uo tempore: fructus autem eius virtus est sicut virtus foliorum. Quidam autem
25
vtuntur fructu ipso in cura apostematum oculorum in principio ipsius
26
et augmento: et ipsi errant nam apostemata calida que deuenerunt ad du〈-〉
27
ritiem: non indigent medicinis constrictiuis loqui autem de hoc
28
et de similibus dignius est in libro de ingenio sanitatis. quam in loco isto hu-
29
ius libri. Sufficit ergo nobis hoc quod sciamus: quod bulor habet vir〈-〉
30
tutem constricciuam tantum sicut diximus hic: et propter hoc desiccatiuum
31
et constrictiuum: et habet frigiditatem paruam in tantum quod poterit minor esse re〈-〉
32
bus temperatis in gradu medicine que sunt tepide.
33
¶ Capitulum .CVII. de althea.
34
CIchini[*]CIchini cf. MS Vatican, Pal. lat. 1094, f. 561rb: Chitum id est althea: hec planta dissoluit et mollificat: et pro〈-〉
35
hibet generationem apostematum: et sedat dolorem et maturat exituras
36
que sunt difficilis maturationis. Et radix eius: et semen faciunt
37
idem quod folia et rami dum sunt recentes. Ueruntamen dum sunt subtilio〈-〉
38
ra: et magis desiccatiua: et mundificant: et abstergunt plus adeo
39
quod curant morpheam: et semen eius frangit lapidem renum: Aqua
40
vero decoctionis radicis eius confert vlceribus intestinorum: et fluxui
41
ventris: et sputo sanguinis quoniam est in ea virtus constrictiua.
42
¶ Capitulum .CXVIII. de ebano.
43
EBanus: hoc lignum est ex rebus que fricantur cum aliquo: et dis〈-〉
44
soluuntur sicut dissoluitur aliquis lapis per confricationem: et
45
virtus eius est calefactiua subtilis mundificatiua: et propter hoc certifi〈-〉
46
cantur multi quod mundificat id quod est coram pupilla prohibens visum et
47
miscetur similiter cum alijs medicinis oculorum que valent vlceribus an〈-〉
48
tiquis oculi: et ad materias defluentes ad illos: et ad bothor que fiunt
49
in oculo admodum vesicarum.
¶ Capitulum .CXIX. de oliua.
50
CAiton[*]CAiton cf. MS Vatican, Pal. lat. 1094, f. 561rb: Zaiton id est oliua folia: et rami recentes huius arboris habent
51
in fe[*]fe corrupt for se tantum frigiditatis quantum constrictionis: sed fructus eius qui
52
manturus est maturatione perfectam: est calidus calore equali: et
53
qui ex eo est immaturus: est plus constrictiuus et frigidus
54
¶ Capitulum .CXX. de oleo.
55
AAit[*]AAit cf. MS Vatican, Pal. lat. 1094, f. 561rb: Aic id est olim oliue: ipsum est calidum: et est quod vere appellatum
56
est oleum: et nos diximus in precedentibus particulis: quomodo est sua
57
virtus: et id quod ibi de eo declarauimus: est quod ipsum est humidum: et
58
quod calefacit calefactione temperata: et quod ex eo est ita: est oleum sapori〈-〉
59
ferum quod est factum ex oliuis maturis: sed oleum quod est extractum b[*]b corrupt for ex [(?), cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 561vb]
60
oliuis immaturis et est illud quo vtimur: quantum est in eo desti〈-〉
61
pticitate tantum est in eo defrigiditate. ¶ Sed oleum vetus factum
62
ex oliuis maturis: est fortioris calefactionis: et dissolutionis
63
Illud vero quod est de immaturis: quando et rectum quantum durat stiptici〈-〉
64
tas eius in eo: in tantum est sua virtus desiccatiua: sed quando recesserit
65
stipticitas ab eo omnino erit tunc simile oleo: quod fit ex oliuis matu〈-〉
66
ris. Qui autem ponunt sumitates ramorum arboris cum oliuis
67
maturis quando faciunt oleum et exprimunt totum simul faciunt inde
68
oleum simile confacino id est quod fit ex oliuis immaturis in virtute sua
69
nos autem non debemus esse contenti querere ab his que fecerunt
70
illud: verum sic fecerint: sed debemus gustare ipsum: et si in〈-〉
71
uenerimus ipsum alicuius stipticitatis debemus extinare quod est in illo
72
de frigiditate tantum quantum destipticitate. ¶ Sed oleum quidem quod de〈-〉
73
fertur desona[*]desona (?), cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 561va: de salona est huiusmodi forme. Sed si tu gustas oleum
74
et neque inuenis ipsum stipticum et inuenis ipsum vere bo〈-〉
1
ni saporis debes ipsum iudicare calidum equaliter. Et si
2
inuenis ipsum cum hoc subtile: et est illud quod est clarum transparens
3
quidem quando accipit aliquid ex eo: et ponitur super aliquod membrum corpo〈-〉
4
ris expanditur multum: et penetrat et bibit ipsum mebrum corpo〈-〉
5
ris debes extimare de ipso quod illud est valde perfectum: et quod virtus
6
que est necessaria in oleo est in eo reperta. ¶ Et oleum quod est nominatum
7
sason: est secundum hunc modum. Et iam diximus ante quod oleum quando est ablutum
8
non mordicat aliquo modo: nos etiam dicemus in libro compositionum
9
medicinarum qualiter debet oleum ablui et ibi memorabor olei quod
10
nominatur safoanmon:[*]safoanmon cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 561vb: safaraminon et aliarum specierum oleorum compositorum. Hic
11
autem non loquimur nisi de speciebus oleorum simplicium. Ideoque videtur mi-
12
hi vt addam sermoni huic qui de oleo alias species oleorum simplicium
13
quas vnctiones greci omnes vocant olea. ¶ Et dicam nunc de ole〈-〉
14
is alijs sicut de oleo quod fit de semine kerua. Et terra vbi plus in〈-〉
15
uenit est egyptus: et aliud est oleum quod fit de sisamo: et aliud quod fit de
16
semine rafani. Et aliud quod fit de amigdalis: et aliud quod fit
17
de nucibus. Et aliud quod fit de sinapi: et aliud quod fit de squinan〈-〉
18
to: et aliud quod fit de baccis lauri: et aliud quod fit de grano vi〈-〉
19
ridi. Et fit etiam oleum de mastice: et de mirto et de semine albem: et
20
de semine iusquiami: et alijs fructibus: et seminibus que exprimi〈-〉
21
mus et extrahimus ex eis oleum. ¶ Diuersitas autem que est in his
22
oleis: est eadem diuersitas que est in seminibus ex quibus fiunt ipsa olea.
23
¶ Dicemus igitur prius de oleo alkerua: quod fit ex seminibus
24
alkerua si reperitur scriptum in aliqua receptione alicuius emplastri:
25
et non possumus ipsum inuenire: ponemus loco eius oleum vetus
26
et proprie illud quod vocatur sason: sed et oleum rafaninum: est similiter
27
huic in omnibus rebus: nisi quod est calidius illo: et calidius isto. Similiter
28
est oleum de sinapi: et oleum de git est si simile huic: et similiter oleum de ben.
29
et oleum de sompsomen. Sed oleum de mirto est contrarium isti: et est sti〈-〉
30
pticum: et oleum de sompsomen: est crossum: sed oleum de squinanto
31
et de semine viridi: et oleum de mastice: omnia hec habent virtutem com-
32
positam: nam cum sumitur aliquod horum in potu stringit. Sed in o〈-〉
33
leo amigdalarum amararum: amaritudo est multa et habet aliquid
34
stipticitatis. Oleum vero nucum: non habet quicquam istarum rerum du〈-〉
35
arum sed virtus eius est virtus simplex dissolutiua. Sed oleum de pice est ca〈-〉
36
lidius illo: sed plus dissolutiuum illo adhuc est oleum alkitra et oleum
37
quod fit de pice liquida: et est post istud: sed oleum quod fit ex fustibus pin〈-〉
38
guibus ex ligno pini: et appellatur darinon. est minoris cale〈-〉
39
factionis oleo baccarum lauri: et desiccatio etiam eius est plus
40
quam illius: sed olei de semine iusquiami virtus est composita: et ideo
41
dicetur mollificatiua et refrigeratiua: sed oleum de semine ci〈-〉
42
tri laxat ventrem et magis laxatiuum illo: est oleum de semine vrtice
43
et superfluitas laxationis eius supra olei laxationem de croco
44
est sicut superfluitas laxationis seminis vrtice super laxatio〈-〉
45
nem seminis croci. Et etiam aliud oleum factum ex oliuis siluestri〈-〉
46
bus: et virtus sua est virtus composita: vnde mundificat et stringit
47
simul: et est oleum siccum valde plusquam species alie oleorum et inuncti〈-〉
48
onum. Et post istud oleum: est oleum nominatum astericon. Et post istud
49
similiter est oleum appellatum sabinum: sed oleum quod apportatur nubie
50
est oleum valde vnctuosum: et similiter oleum quod defertur de masa
51
est vnctuosum subtile: sed oleum quod est in insulis dictum facleus est
52
in terris de murra: et in asia est oleum mediocre: inter ista omnia
53
olea que diximus. ¶ Et oleum vnctuosum est scitum propter suam visco〈-〉
54
sitatem. Et subtile est scitum propter suam claritatem et propter suam transpa〈-〉
55
rentiam: et quod magnum locum corporis possumus inungere ex
56
parua quantite ipsius: et quod corpus bibit ipsum cito et trahit ad
57
se: et tu poteris ex istis signis que diximus tibi scire dispositio〈-〉
58
nes aliorum oleorum que nominantur nomine rerum ex quibus fiunt: sicut
59
oleum roseum: et oleum citoniorum: et oleum lilij: et omnia alia olea que
60
assimilantur istis que fiunt ex oleo quod ponitur super ea: hoc est super
61
flores vel semina: vel folia vel sumitates que molliuntur in o〈-〉
62
leo: et de istis fiunt vnguenta bona: et hoc est quod qulibet istorum quando
63
miscentur ei species erit bonum vnguentum. ¶ Et ego dicam adhuc
64
vnguenta bona in libro compositionis medicinarum hic autem dicam
65
solum id quod competit dicere et quod habeatur vtilitas ex eo: deinde fi〈-〉
66
niam sermonem oleorum: et dicam naturam vniuscuiusque rei que miscetur
67
cum oleo et immutat virtutem olei: perscientiam igitur istarum rerum quas
68
sciuisti in isto libro scientia vniuersali: et de virtute vniuscuiusque
69
medicine poteris scire virtutem cuiuslibet olei que miscetur cum ali〈-〉
70
qua illarum.
¶ Capitulum .CXXI. de alti.[*]Cap. 121 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
71
ALti hec est medicina que mundificat mundificatione equali.
72
¶ Capitulum .CXXII. de pastura cameleorum.
73
RAyalibil id est pastura cameleorum virtus huius plante est
74
calida et subtilis ideo desiccat in tertio gradi.
1
¶ Capitulum .CXXIII. de enula.
2
RAsin id est enula: id quod et magis iuuatiuum ex hac planta
3
est radix eius et radix eius non calefacit statim quando tangit corpus: et propter
4
hoc non debemus dicere quod non sit calidum neque siccum vero
5
calore et siccitate: sicut piper nigrum et album. sed quia cum hoc in eo
6
est humditas superflua ideo miscetur cum lohoc: que valent ad
7
screandos humores crossos viscosos de pectore et pulmo〈-〉
8
ne et facit in eis opus valde bonum: et similiter faciunt rubificare
9
membra que habent egritudines antiquas frigidas sicut sciatica que
10
fit in iunctura anche et emigranea et artica que fit propter frigus.
11
¶ Capitulum .CXXIIII. de saluia.
12
ELiliffacos id est saluia: complexio huius medicine est ca-
13
lida calefactione manifesta: et est parum stiptica.
14
¶ Capitulum .CXXV. de elleboro.
15
ELleborus: amborum scilicet albi et nigri: virtus est virtus mundi〈-〉
16
ficatiua et calefactiua: et propter hoc ambo valent morphee et
17
aschacebi id est cabiei: et egritudini ex qua eleuatur cutis: et
18
quando ponitur eleborus niger in fistulis duris: remouet illas
19
durities in duobus diebus aut tribus: et quando bulitur in aceto et
20
fit ex illo aceto collutio oris valet dolori dentium: et ideo poni-
21
mus ipsum in gradu .II. graduum medicinarum que calefaci〈-〉
22
unt et desiccant: sed niger est in sapore acutior: et albus amarior.
23
¶ Capitulum .CXXVI. de paritaria.
24
CAisi id est paritaria: virtus huius plante est virtus que mundifi〈-〉
25
cat stringit constrictione pauca sicut est humiditas frigida que est
26
in ea: et propter hoc confert omnibus apostematibus in principio et augmento
27
et etiam in statu et proprie apostematibus calidis: et ponitur etiam super apostema〈-〉
28
ta carnis mollis in sui principio: et confert eis sed succus eius
29
valet sicut oleum roseum dolori auris qui fit propter apostema calidum: et sunt
30
quidam qui faciunt cum gargarisma dolori gututris[*]gututris corrupt for gutturis et quidam de〈-〉
31
derunt ex eo habentibus tussim antiquam: et ipse succus ostendit id quod
32
est in eo de virtute mundificatiua per operationem suam quam
33
facit in uitro.
¶ Capitulum .CXXVII. de volubili.[*]Cap. 127 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
34
LIbleb id est volubilis: virtus huius plante est virtus dissolutiua
35
¶ Capitulum .CXXVIII. de milio.
36
DOgni id est milium: hoc granum est de speciebus granorum et est simile
37
panico: et virtus eius est sicut virtus illius: nutrimentum vero
38
eius est paucum desiccatiuum: qua propter stringit ventrem sicut panicum
39
facit: sed si ponitur exterius infrigidat et dsiccat.
40
¶ Capitulum .CXXIX. de astaron.
41
AStaron: hec medicina non valet nisi ad laxandum. idoque
42
purgat fegma et colera: et sapor ipsius est salsus: et propter hoc
43
possumus ea vti in alijs causis de quibus iam diximus quod indigent
44
virtute dissolutiua: ex hec medicina est similis porro.
45
¶ Capitulum .CXXX. de epithimo.
46
EPithimum: virtus eius est similis virtuti: saturei: sed est forti-
47
or ea in omnibus rebus: et calefacit: et desiccat in .III. gradu.[*]in .III. gradu cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 562rb: in secundo gradu
48
¶ Capitulum .CXXXI. de amigdion.[*]Cap. 131 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
49
AMigdion: virtus huius medicine est que refrigerat refri〈-〉
50
geratione pauca cum humiditate grossa: et est propter hanc causam
51
insipida neque habet saporem manifestum: et possibile est quod si pona〈-〉
52
tur super mamillas quod prohibent ne crescant. Quidam dicunt
53
quod si quis biberit ex ea quod efficietur sterilis.
54
¶ Capitulum .CXXXII. de amilion.[*]Cap. 132 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
55
AMilion: hec planta est constrictiua: et est similis pomis
56
silnestribus[*]silnestribus corrupt for siluestribus: et inuenitur multum in terra calabrie: et
57
frucus eius est stipticus malus stomacho: et facit dolorem capitis: et hoc
58
est quia miscetur ei qualitas extranea mala.
59
¶ Capitulum .CXXXIII. de cicere.
60
CIcera: hec est species leguminum: et ipsa quidem inflant et
61
nutriunt: et laxant ventrem et prouocant vrinam et augent
62
lac: et sperma: et cicera nigra prouocant plus vrinam alijs
63
ciceribus et aqua decoctionis ipsorum frangit lapidem qui
64
fit in renibus: sed alia species cicerum que nominatur cicer orobi〈-〉
65
num est eiusdem virtutis id est virtus attractiua dissolutiua: incisiua: fran〈-〉
66
gitiua: et est calidum: et habet in se humiditatem paucam
67
et habet in se cum hoc aliquid amaritudinis: propter quam abstergit
68
et aperit opilationes epatis et splenis: et renum: et mundifi-
69
cat scabiem: et alcebe: et confert apostematibus que fiunt post au〈-〉
70
res: et in testiculis: et curat etiam vlcera mala quando apponitur cum
71
melle:
¶ Capitulum .CXXXIIII. de ciceribus agrestibus.
72
CIcera agrestis[*]CIcera agrestis corrupt for CIcera agrestia: hec est fortis cicere domestico: calefa-
73
cit et desiccat plus illo: ideoque est acutius et amarius illo.[*]Cicera agrestis ... amarius illo cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 562vb: Cicera agrestia sunt fortiora demesticis calefaciendo et desiccando et propter hoc sunt acutiora et amariora
74
¶ Capitulum .CXXXV. de rithi.[*]Cap. 135 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
1
RIthi: virtus huius plante est stiptica et dissolutiua et
2
non habet mordicationem: Id autem de ea quo plus vti-
3
mur: et solium eius et flos.
4
¶ Capitulum .CXXXVI. de alcizambar.[*]Cap. 136 is missing in MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094
5
ELcizambar. virtus huius medicine est calida in tantum quod ipsa
6
prouocat mestrua et vrinam: cuius sapor est acutus.
7
¶ Capitulum .CXXXVII. de ernisimon.
8
ERnisimon: semen huius plante sicut est simile in sapore se-
9
mini nasturtij: similiter est virtus eius similis virtuti illius
10
et calidum inflatiuum quando indigemus eo in electuarijs vel in lo-
11
hoc: debemus prius mollificare in aqua postea bulire: aut
12
ligare in panno postea inuoluatur sic ligatum in pasta et as-
13
setur: et quando ponitur in lohoc: confert ad screandos humores
14
crossos viscosos a pectore et pulmonem: et valet apostematibus
15
duris que fiunt post aures: et duritiebus antiquis que sunt in mamil〈-〉
16
lis et in testiculis: et dixit diascorides quod vsus emplastrationis eius cum
17
aqua et melle et confert cancro non vlcerato.
18
¶ Capitulum .CXXXVIII. de rubea tinctorum.
19
FAlma[*]FAlma cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 563ra: Falhua id est rubea: hec medicina est ubea qua vtuntur tin-
20
ctores et est stiptica amari saporis: et ideo totum hoc quod di〈-〉
21
ximus in particula que est ante istam de operatione istorum duorum sapo〈-〉
22
rum quando miscentur adinuicem est repertum in hac medicina et opera〈-〉
23
tio sua est manifesta: hoc est quod mundificat splenem et epar: et a-
24
perit opilationes eorum: et prouocat vrinam crossam: et aliquando
25
facit vrinare statim vrinam sanguinolentam: et prouocat mestrua
26
et mundificat mundificatione equali in omnibus rebus in quibus neces-
27
se est mundificare: et propter hoc confert morphee albe: quando superponitur
28
cum aceto: quidam vero dant ipsam in potu habenti sciaticam et habentibus
29
defectionem membrorum cum aqua mellis.
30
¶ Capitulum .CXXXIX. de eupatorio.
31
CAfit id est eupatorium: virtus huius medicine est virtus subti〈-〉
32
lis incidens et mundificat sine calefactione manifesta et
33
propter hoc aperit opilationes epatis: et habet cum hoc stipti-
34
citatem paruam propterquam confortat epar.
35
¶ Capitulum .CXXXX. de euforbio.
36
EUforbium: virtus huius medicine: est virtus sub-
37
tilis ardens sicut virtus aliarum gummarum que ei assimilantur.
38
¶ Capitulum .CXXXXI. de achimaron.
39
AChimaron: istud nomen est quo due medicine nominan〈-〉
40
tur: vna est medicina occidens: que nominatur baluasicon: et
41
aliam est medicina que uocatur nemioson: et ista medicina habet radi〈-〉
42
cem que non est rotunda sed longa: et crossities ipsius est crossities
43
minus digiti: et est medicina constricta boni odoris: et hoc osten〈-〉
44
dit quod virtus eius et complexio: est composita ex virtute repercussi-
45
ua: et virtute dissolutiua: et operationes eius testificantur hoc: quoniam
46
radix eius confert dolori dentium quando bulierit et abluitur os
47
cum ea decoctione: et folijs eius valent omnibus exituris in augmen〈-〉
48
to earum et statu que folia debent decoqui in vino et fieri ex eis emplastrum
49
quod ponatur super exituras: anteque deueniant ad saniem
50
¶ Capitulum .CXXXXII. de alchimo.
51
ALchimum: fructus huis plante est tipticus: et propter hoc re-
52
percutit materias que fluunt ad membra: et desiccat: et medici
53
vtuntur illo in curis oculorum et aurium: quando aliqua materia
54
currit ad hec membra.
¶ Capitulum .CXXXXIII. de alcabir.
55
ALcabir: virtus omnium specierum alcabir est virtus media
56
inter vitutem frumenti et ordei et est propter hoc prope ea.
57
¶ Capitulum .CXXXXIIII. de zinzibere.
58
CIngibil[*]CIngibil cf. MS Vatican, BAV, Pal. lat. 1094, f. 563rb: Zingibil id est zinziber. Radix huius plante defertur ad
59
nos ex terra indie: et nos inuenimus in ea virtutem: nam
60
sua calefactio est calefactio fortis. Uerum non cita sicut pi-
61
peris. Qua propter debemus extimare: quod non sit ita subtile si〈-〉
62
cut piper. Quod si non esset frangentur cito: et esset calidum in ef〈-〉
63
fectu: sicut piper: sed inuenimus ipsum habere aliquam substantiam in〈-〉
64
digestam: et illa non est sicca terrea: sed humida: propter hoc ac-
65
cidit ei quod corroditur et putrefit cito: quoniam in ipso est humiditas
66
supeflua: nam hec corrosio: non accidit alicui rei que est perfecte
67
sicca.
68
¶ Explicit sextus liber galieni de medicinis simplicibus.
a1
¶ Tabula simplicium sexti libri galieni de simplici medi〈-〉
a2
cina secundum ordinem alphabeti.
a3
Abrotanum. capitulum .I.
a4
Agnus castus .II.
a5
Agaricus. .V.
a6
Adiantum. .VI.
a7
Auena. .IX.
a8
Arbor populus .XI.
a9
Achatia. .XII.
a10
Achanis. .XIIII.
a11
Acantir. .XV.
a12
Acorus. .XVIII.
a13
Acca. .XXI.
a14
Almalhe. .XXII.
a15
Aloes. .XXIIII. Abasen .XII.
a16
Auricusa muris .XXV.
a17
Alchoem. .XXVI.
a18
Ameos .XXVII.
a19
Amaracus .XXVIII.
a20
Amurca olei .XXIX.
a21
Amigdala. .XXXIIII.
a22
Amoniacum .XXXV.
a23
Amomum. .XXXVI.
a24
Anagallus. .XXXVII.
a25
Abageris. .XXXVIII.
a26
Andarotes. .XXXIX.
a27
Anetum. .XXXXIII.
a28
Antilos. .XXXXIIII.
a29
Anisum. .XXXXVI.
a30
Abterion. .XXXXVII.
a31
Anarin. .XXXXVIII.
a32
Aramoni. .LI.
a33
Arminodon. .LII.
a34
Aristologia .LIII.
a35
Alcacenon. .LV.
a36
Arthemisia. .LVIII.
a37
Assarum. .LIX.
a38
Alchanaber. .LX.
a39
Arsean. .LXI.
a40
Asparagus. .LXII.
a41
Astaragalis. .LXIIII.
a42
Aleonte. .LXVII.
a43
Atriplex. .LXIX.
a44
Abneka. .LXX.
a45
Absinthium. .LXXI.
a46
Apium raninum. .LXXVI.
a47
Altea. .CXVII.
a48
Alti. .CXXI.
a49
Astaron. .CXXIX.
a50
Amigdion. .CXXXI.
a51
Amilion. .CXXXII:[*].CXXXII: corrupt for .CXXXII.
a52
Achimaron. .CXXXXI.
a53
Alchimon. .CXXXXII..[*].CXXXXII.. corrupt for .CXXXXII. [redundant period]
a54
Alchabir. .CXXXXIII.
a55
Albeneguesit positum est post alchoen.
a56
Balaustia. .LXXVI.
a57
Blitus. .LXXIX.
a58
Balsamus. .LXXIII.
a59
Bdelium. .LXXVII.
a60
Bulbus. .LXXX.
a61
Buglossa. .LXXXIII.
a62
Bomon .LXXXIIII.
a63
Britanica. .LXXXVII.
a64
Berohaon. .LXXXIX.
a65
Capillus veneris. .VII.
a66
Camomilla. :XXXXV.[*]:XXXXV. corrupt for .XXXXV.
a67
Crocus hortulanus. .LXVIII.
a68
Cepebulbus. .LXXX.
a69
Cotula. .LXXXV.
a70
Cortumen. .LXXXVIII.
a71
Ceruisia. .LXXXXI.
a72
Colocum. .LXXXXVII.
b1
Cardus. .CXI.
b2
Cicera. .CXXXIII.
b3
Cicera agrestia. .CXXXIIII.
b4
Daucus. .CVI.
b5
Diptamus. .CX.
b6
Dorsinon. .CXII.
b7
Drangontea. .CXIII.
b8
Dubatarus. .CXIIII.
b9
Ebanus. .CXVIII.
b10
Enula. .CXXIII.
b11
Elleborus. .CXXV.
b12
Ernisimon. .CXXXVII.
b13
Eupatorium. .CXXXIX.
b14
Euforbium. .CXXXX.
b15
Flos maligranati. .LXXVI.
b16
Fumus terre. .LXXXXV.
b17
Gramen. .III.
b18
Grana ben. .LXXII.
b19
Granabalion. .CII.
b20
Herba lactis. .LXXXXII.
b21
Hibigion. .LXXVIII.
b22
Hamene. .CIX.
b23
Interfector lupi. .XX.
b24
Interfector canis. .L.
b25
Iuniperus. .LIIII.
b26
Iarus id est luf. .LVII.
b27
Indrocemis. .XXXX.
b28
Iringus. .LXVI. et. .LXXXII.
b29
Lolium. .X.
b30
Luf scilicet iarus. .LVII.
b31
Lactuca asini. .XIIII.
b32
Lingua bouis. .LXXXIII.
b33
Liquiricia. .C.
b34
Laurus. .CVII. et .CVIII.
b35
Memithe. .LXXXXVI.
b36
Masmon. .CIIII.
b37
Napo. .CIII.
b38
Nuclei passularum. .LXXXXIIII.
b39
Orir vomica. .LXXXI.
b40
Oliua. .CXIX.
b41
Oleum. .CXX.
b42
Populus arbor. .XI.
b43
Porrum agreste. .XXX.
b44
Portulaca. .XXXXI.
b45
Papauer. .XXXXII.
b46
Plantago. .LVI.
b47
Passule. .LXVI.
b48
Peonia. .CI.
b49
Pastinaca. .CV.
b50
Pastura camelorum. .CXXII.
b51
Paritaria. .CXXVI.
b52
Quercus. .CXXV.[*].CXXV. corrupt for .CXV.
b53
Rubus bato. .LXXV.
b54
Rithi. .CXXXV.
b55
Rubea tinctorum .CXXXVIII.
b56
Semperuiua. .VIII.
b57
Spina alba. .XVI.
b58
Spina arabica. .XVII.
b59
Strangulator leopardi. .XVIII.
b60
Strangulator lupi. .XX.
b61
Sauina. .LXXXVI.
b62
Sordicies balnei. .LXXXXIX.
b63
Saluia. .CXXIIII.
b64
Urtica. .XIII.
b65
Uitis siluestris et domestica. .XXXI.
b66
Uitis alba. .XXXIII.
b67
Uitis nigra. .XXXIII.
b68
Usnee. .LXXXX.
b69
Yringus. .LXVI. et .LXXXII.
b70
Zinzania siue lolium. .X.
b71
Zinziber. .CXXXXIIII.