1
¶ Libellus Auicenne de viribus cordis trans〈-〉
2
latus ab Arnaldo de villa noua barchinone fe〈-〉
3
liciter incipit.
4
¶ Tractatus primus de origine spiritus et ge〈-〉
5
neribus eius et principijs sue generationis et in-
6
formationis.
7
¶ De origine spiritus. Capitulum .I.
8
CReauit deus ex concauitatibus
9
cordis sinistram vt esset arma-
10
rium spiritus et minera genera〈-〉
11
tionis illius. Creauitque spiritum
12
latorem virtutum anime in mem-
13
bra animalium tendentium mediante
14
ipso. Creauit itaque primum appendiculum virium
15
anime spiritum et manationem secundam in mem-
16
bris corporis mediante ipso. Produxit etiam
17
spiritum ex subtilitate humorum et igneitate quem-
18
admodum produxit corpus ex grossitie ipsorum et
19
terrestreitate. Etenim comparatio spiritus ad hu〈-〉
20
morum subtilitatem est sicut comparatio corpo〈-〉
21
ris ad ipsos humores: quemadmodum enim ex
22
humoribus membra constituuntur propter commixtio〈-〉
23
nem ipsorum adinuicem producentem ad formam ali-
24
quam compositionis qua commixtum disponitur ad re〈-〉
25
cipiendum habitum non conuenientem ei ratione sim〈-〉
26
plicium simili modo constituitur spiritus ex subtili-
27
tate humorum commixtione ipsorum quattuor ad for〈-〉
28
mam complexionis qua spiritus preparatur ad re-
29
ceptionem virium anime quas ex simplicibus non
30
acquirit. principium autem eius est ex manatione diuina
31
sine auaritia et diminutione quando eius dipsositio
32
completur perfecte: quemadmodum enim vnumquodque
33
membrum quamuis ex ipsa substantia humorum con-
34
stituatur: nihilominus inest propria complexio ratio-
35
ne simplicis proportionis quantitatum humorum il〈-〉
36
lorum et forme commixtionis ipsorum. Similiter
37
vnicuique spiritui. videlicet tam animali quam vitali quam natura-
38
li quamuis eorum substantia ex subtilitate humorum sit
39
nihilominus propria inest complexio ratione propor〈-〉
40
tionis quantitatum subtilitatis humorum et for〈-〉
41
me commixtionis. et sicut etiam quamuis membra ge-
42
neralia quamuis plura sint numero: visum tamen est
43
in generatione primum quodcunque sit illud secundum di〈-〉
44
uersitatem opinionum cuius generationem sequitur
45
generatio ceterorum membrorum. ¶ Similiter quem-
46
admodum spiritus generabiles plures sunt nume〈-〉
47
ro. et nihilominus vnus ipsorum generatione pri-
48
mus est qui secundum sententiam potiorem philoso-
49
phorum generatur in corde et exinde proceden〈-〉
50
do manat et penetrat in cetera principalia mem〈-〉
51
bra in quibus cum sufficienter permanserit adi〈-〉
52
piscitur ibi complexionem particularem et propriam:
53
ita quod in cerebro complexionem acquirit qua dispo〈-〉
54
nitur ad receptionem virtutum sensus et motus. In
55
epate vero complexionem susceptiuam virtutum nutritionis
56
et augmenti. In testiculis autem acquirit complexionem
57
qua preparatur ad receptionem vel ad recipiendum
58
generationem. Et existit tamen harum omnium vir〈-〉
1
tutum principium secundum dictum philosophorum in corde quem-
2
admodum apud eos qui diuersificantur a sententia
3
eius principium virtutis visiue auditiue et gusta〈-〉
4
tiue est in cerebro. Sed nihilominus secundum eos spiritus
5
disponitur ad recipiendum has virtutes particulares
6
in membris alijs: ita quod visiua mediante complexio-
7
ne cristalline humiditatis quando spiritus complexio-
8
ni coniungitur: auditiua vero mediante complexio-
9
ne obthici nerui: gustatiua vero mediante com-
10
plexione humiditatis quam sub radice lingue
11
generat pongiosa caro. Supradictorum autem re-
12
pugnantium quidam sunt asserentes quod virtutes
13
spiritus affert a cerebro nullo modo agens ad
14
perfectionem virtutis complexione membri ad quod
15
procedit: sed ipsum membrum est tantum conueniens
16
instrumentum actioni virtutis naturalis nihil
17
conferens eius essentie: verumtamen exquisita per-
18
scrutatio veritatis omnino cassat istorum opinionem et
19
verificat insuper quod calefactionem virtutis adipiscitur
20
spiritus a membro quod est operis instrumentum secundum formam
21
predicte opinionis. Dixerunt quidam ex sequen〈-〉
22
tibus philosophis quod spiritus vires anime reci〈-〉
23
pit a corde perfecte ita quod ad receptricem ipsarum
24
perfecte in ipso corde disponitur taliter quod non
25
indiget alio membro sicut de epate: aut de cere〈-〉
26
bro et cetera. Sed hanc opinionem respuit et penitus
27
cassat vltima inquisitio veritatis.
28
¶ De diffinitione et natura spiritus et eius vti〈-〉
29
litate. Capitulum .II.
30
VIta et quecunque perfectio et omne bonum qui-
31
bus res distinguuntur non nisi a prima
32
veritate sunt que omnium bonorum prima
33
est et vniformis manatio. At vero receptibilia sunt
34
carentia dispositionibus ad receptionem ipsorum.
35
Et iccirco quodlibet susceptibile non est disposi-
36
tionis cuiuslibet receptiuum. quapropter nequit
37
lana inquantum lana recipere formam ensis: nec
38
similiter aqua sub forma aque recipere veritatem
39
humane nature. Sic igitur humana corpora re-
40
cipiunt vitam preter illa que numero et quantitate sunt
41
determinata. Numero quidem: quoniam non viuentia
42
corpora quatuor elementa sunt: et que illis approxi-
43
mant in natura. Quantitate vero: quia omnia fere
44
elementa quatuor sunt fere insensibilis quanti-
45
tatis et minora sunt omnibus rotabilibus speris: nec
46
elongatur ab intellectu: quin ex stellis fixis sit ali〈-〉
47
qua maior eis. Demonstratio iterum conclu-
48
dit quod hec omnia elementorum corpora: vel demon〈-〉
49
stratio iterum hoc et quod omnia elementorum corpora
50
sint veluti punctus respectu corporis saturni. Quanto
51
igitur est amplius respectu superiorum. Amplius autem
52
apud comprehensores veritatis causa propter quam
53
non receperunt vite formam hec corpora est il〈-〉
54
lud quo cetera viuentia corpora tam simplicia
55
quam composita diuersificantur ab eis scilicet contrarie-
56
tas naturarum. nature enim vniuscuiusque est alterius
57
nature contraria: iccirco a genere corporum celestium val〈-〉
58
de elongantur: quoniam celestia corpora disposita
1
sunt ad nobiliorem speciem vite corporalis. Ele〈-〉
2
menta vero a vita omnino sunt elongata: in corpori〈-〉
3
bus autem compositis commixtio frangit formam con-
4
trarietatis eorum: exinde causatur forma complexionis:
5
que quidem complexio medium quoddam est inter contraria:
6
medio et nihil absolute est contrarium. Et iccirco com-
7
positum disponitur ad vite receptionem ita.[*]ita. corrupt for ita [redundant period] videlicet. quod quan-
8
to amplius ad medium complexio vicinatur tanto
9
mixtum redditur habilius ad recipiendum nobilioris
10
vite perfectionem adeo quod quando intantum temperatur com〈-〉
11
plexio quod per equalitatem cessat contrarietas in ea disponi〈-〉
12
tur mixtum ad receptionem vite conformis vite cele-
13
stium corporum que dispositio in humano tantum spiritu re〈-〉
14
peritur. Est igitur in summa spiritus subgenerata com〈-〉
15
mixtione elementorum virgens in similitudinem superce〈-〉
16
lestium corporum. Et propterea iudicatur de spi〈-〉
17
ritu quod sit substantia luminosa: propter quod et di-
18
citur de visiuo spiritu quod sit radius atque lux. Et ex-
19
inde anima gaudet ex intuitu lucis et tristatur in
20
tenebris: quoniam spiritui qui sedes est anime
21
illud est conforme: id autem contrarium.
22
¶ De principalibus passionibus spiritus cordialis et
23
primis causis ipsorum scilicet potentia et dispositione. Capitulum .III.
24
SApientes philosophorum et medici eos sequen-
25
tes concorditer ponunt quod gaudium et tri-
26
stitia et timor et ira sunt ex passionibus
27
spiritus cordialis: et quod quelibet passionum
28
intenditur et remittitur non solummodo propter agens:
29
sed etiam propter intensionem et remissionem dispositionis
30
in substantia patientis. Assignant etiam sapientes sub-
31
tiliter differentiam inter potentiam et dispositionem dicentes:
32
quod potentia respicit vtrunque contrariorum equaliter: dispositio
33
vero non. quamuis autem gaudere et tristari possit etiam
34
homo nihilominus aliquis est tantum ad letitiam dispositus:
35
aliquis vero ad tristitiam tantum. Et simile iudicium est de ti〈-〉
36
more et ira et ceteris passionibus. Est igitur esse et
37
ratio spiritus gaudentis aut tristantis in potentia aliud
38
esse abesse et ratione spiritus dispositi ad alterum predi〈-〉
39
ctorum. videtur etiam quod dispositio sit perfectio potentie respectu
40
alterius oppositorum. Ex quo patet quod si spiritui conueniat
41
inquantum inest ei potentia tristari vel gaudere in-
42
differenter alterutrum: non tamen ei conuenit ex parte ipsius
43
dispositionis indifferenter alterutrum. Rursus etiam
44
ex hoc patet quod potentia ad hec duo inseparabiliter
45
inheret spiritui ex generatione ipsius. Disposi-
46
tio vero que ipsum ad alterum oppositorum inclinat
47
non inseparabiliter ex generatione inheret ei.
48
sed accidere potest ex superuenientibus causis.
49
¶ De gaudio et intrinsecis causis delectationis
50
et tristitie et eorum diuersitate. Capitulum .IIII.
51
GAudium est delectatio quedam: omnis autem
52
delectatio est apprehensio aduentus pro-
53
prie perfectionis ab aliqua virtute appre-
54
hensiua sicut in sensibus apprehensio dul〈-〉
55
cis et sapidi gustui et apprehensio victorie irasciti〈-〉
56
ue virtuti: et perceptio alicuius vtilis contingentis exi〈-〉
57
stimatiue et opinatiue virtuti. omnis autem perfectio seu
58
etiam delectatio est naturalis alicui virtuti et econuer-
1
so. omnis namque perfectio naturalis alicui virtutis est natu-
2
ralis delectatio ei. ¶ Forsitan autem continget in
3
aliquibus virtutibus quod non omnino delectantur: nisi
4
apud separationem dispositionis innaturalis. Propter quod
5
etiam quidam opinantur quod delectatio sit exitus a dispositio〈-〉
6
ne innaturali. Fixio namque dispositione vel habitu naturali
7
non est delectatio. ¶ Hic autem error incidit quia quod
8
est per accidens accipitur vt per se: in elenchis enim osten〈-〉
9
sum est: quoniam hec est vna fallaciarum. ¶ Delecta-
10
tio vero huiusmodi quantum ad propositum spectat est quoniam
11
nullum apprehendens aliquid apprehendit nisi apud
12
alterationem sicut in tactu patet. tangibilis enim qualitas
13
tandiu delectat quamdiu membrum tactiuum permanet
14
contrarie qualitatis et patitur ab alterante qualitate. Quando
15
ergo fuerit passum ab ea sufficienter efficitur qualitas
16
complexio membri. Et ideo non delectatur ab ea cum omnis
17
delectatio cum quadam alteratione persistat et nihil
18
alteratur a semetipso. Similiter in contraria non leditur quidam
19
ethicus calore qui fortior est quam sit in acute febrici
20
tantibus. Acute tamen febricitans leditur calore qui
21
secundum viritatem[*]viritatem corrupt for veritatem est citra illum. Et hoc quia calor in ethi-
22
ca est collocatus seu habituatus in membris ac si esset
23
eorum complexio: in acuta vero febre est quasi volitans su-
24
pra ipsa et timetur a complexione membrorum. medi〈-〉
25
ci etiam proprio nomine vocant qualitatem inherentem mem-
26
bris sicut in ethica malam complexionem equalem.
27
Que autem se habet sicut in causone proprie vocant ma〈-〉
28
lam complexionem diuersam. ¶ Iam igitur ex his re〈-〉
29
linquitur manifestum quod causa propter quam delectatio
30
cessat postquam habituate fuerint perfectiones sensi〈-〉
31
biles est priuatio apprehensionis introitus ipsarum:
32
et quod causa delectationis apud principium exitus a dis〈-〉
33
positione innaturali est apprehensio introitus dis〈-〉
34
positionis naturalis. Sed propterea quod currit ap-
35
prehensio introitus dispositionis naturalis cum exitu a dis-
36
positione innaturali contingit vt sit delectatio cum
37
exitu illo. Et iccirco putatur quod dictum est: sed non
38
est ita sed causa est introitus perfectionis sensu percepte
39
et non aliud. hoc namque est causa delectationis per se. Cau〈-〉
40
sa vero dispositionis ad delectationem est esse delecta-
41
bilis spiritus secundum meliorem habitum in quantitate et
42
qualitat scilicet vt non sit in substantia diminutus nec habi-
43
tus siue dispositio eius sit innaturalis in his que conue〈-〉
44
niunt ei. In quantitate quidem: quoniam si spiritus fuerit
45
multus vehementior erit virtus ipsius. augmen〈-〉
46
tum enim in quantitate prestat addimentum virtuti in
47
fortitudine quemadmodum est in radicibus scientie natu〈-〉
48
ralis declaratum. Et exinde est quod propter multitudi〈-〉
49
nem suam durat amplius in abundanti mensura in ori-
50
gine seu minera ipsius. Et diffuso eius abinde ad
51
membra in dilatatione que est apud gaudium et delecta〈-〉
52
tionem que fit in abundantiori mensura. Si enim modi-
53
cus fuerit quia cito dissoluitur natura conseruat eum
54
apud originem suam: nec dat ei facultatem libe〈-〉
55
re dilatandi. ¶ In qualitate vero quoniam si fue〈-〉
56
rit nobilissime complexionis et nobilissime substantie
57
id est abundantissime lucis tunc est substantie celesti similimus.
58
Hee ergo sunt cause dispositionis ad delectationem et
1
gaudium contrarie vero sunt cause dipositionis ad tristi-
2
tiam et dolorem. Cum enim scitur quod he sunt cause de-
3
lectationis in genere et consequenter proculdubio scitur. quia
4
eedem sunt cause gaudij quod delectationis est species.
5
¶ Spiritus ego qui est in corde quando multus existit
6
in quantitate propter materie multitudinem ex qua velo-
7
citer et continue generatur. et est temperatus in complexione: et
8
in substantia luminosus splendens tunc est ad gau〈-〉
9
dium dispositio fortis. ¶ Cum autem fuerit exigue quanti-
10
tatis sicut in conualencentibus et diuturnis morbis
11
et senibus non temperatus in complexione sicut in
12
morbis: et fuerit valde spisse et grosse substantie si〈-〉
13
cut in melancolicis et senibus ita quod dilatari nequit
14
propter grossitiem et spissitudinem eius: aut fuerit ni-
15
mis tenuis sicut in conualescentibus et mulieri-
16
bus ita vt cum dilatatur seruari non potest. Aut
17
fuerit tenebrosus sicut in melancolicis: tunc est
18
vehemens dispositio ad tristitiam.
19
¶ De causis exterioribus et delectationis et tri-
20
stitie et earum diuersitate. Capitulum .V.
21
PEerfecte[*]PEerfecte corrupt for PErfecte dispositum ad effectum aliquem
22
est duplum causarum illius effectus sicut
23
sulphur ad inflammationem: ipsum enim
24
adeo igne modico iaflammatur[*]iaflammatur corrupt for inflammatur quod cum duplo eius
25
lignum inflammari non potest. Cum ergo anima habuit
26
spiritum perfecte dispositum ad recipiendum letificantium
27
causarum impressiones modica ex causa letatur propter
28
quod in bibentibus laudabile vinum letitia multipli〈-〉
29
catur in tantum aliquando quod putantur sine causa ridere cum tamen
30
ita non sit. ¶ Etenim possibile est quod in aliqua re fiat
31
impressio sine aliquo impressore. ¶ Sed causa est quia vi〈-〉
32
num quando bibitur moderate copiosum generat spiritum
33
moderate complexionis et substantie et vehemen-
34
tis luminis et splendoris: vnde ad letitia valde disponitur.
35
et iccirco valde letificat ob minimam causarum sci-
36
scitantium: et recipit impressiones ex causis vti-
37
libus in presenti fortius quam ex causis vtilibus in fu-
38
turo. Et ex causis conuenientibus delectationi am-
39
plius quam ex causis conuenientibus honestati. Et similiter
40
recipit tunc impressionem a causis que congruunt
41
potius ad generandum opinionem quam solidum intel〈-〉
42
lectum. Et huius quidem causa est qua virtus anime suam
43
in cerebro exercet actionem et exigit spiritum tempera〈-〉
44
te humiditatis vt obediat motui cogitationis et
45
exercitio intellectus. Tunc autem est vehementis hu-
46
miditatis et nimij motus propter commixtionem vapo〈-〉
47
rum ascendentium et inundantium ibi immoderate hu-
48
mectantium ipsum: quamobrem non obtemperat intelle〈-〉
49
ctui nec motibus cogitationis nisi in rebus valde ma〈-〉
50
terialibus et corporeis: non in rebus subtilibus valde
51
et spiritualibus et cum in subtilitate seu agitatione ipsius
52
non obedit formationi seu presentationi rerum spiritua-
53
lium: sed formationi tantum valde corporalium rerum. vnde
54
virtus seu perfectio sui operis apud cognitionem val〈-〉
55
de debilitatur: et retrahitur intellectiua virtus
56
ab eo tantum quantum exegit aut procurat: dispositio
57
eius donec ad temperamentum eius complexio redu〈-〉
58
catur: et ipsius inundatio quietetur. quia enim virtus anime
1
que in corde est: vehementis existit dispositionis ad
2
gaudium: et non perueniunt ad eam letificantia vsitata
3
inter sensum et fantasiam aut etiam cogitationem
4
quibus opus animatarum virium roboratur: propterea
5
quod diximus tunc concomitari spiritum que fortiora
6
sunt in eo scilicet excessus humiditatis et inundatio:
7
iccirco tunc sensus dominatur interiori spiritui et supra
8
motum eius efficitur intellectu potentior. intellectus
9
autem quando contra se illum spiritum inuenit sic proteruum
10
iuuatur sensu et subijcit ipsum sicut in geometricis
11
et ceteris scientijs fit. ¶ Quando igitur res taliter se
12
habet diminuitur in anima potatoris impressio letifi〈-〉
13
cantium honestorum et intelligibilium: et preualet im-
14
pressio letificantium dulcium et delectabilium sen〈-〉
15
sibus presentium maxime. Et quoniam est dispositio for〈-〉
16
tis iccirco sufficit ad letificandum debilissima causa
17
sicut in pueris patet propter quod putatur quod sine cau〈-〉
18
sa letentur cum tamen sit impossibile: quinimmo causarum
19
gaudij et tristitie. quedam sunt fortes: quedam sunt
20
debiles: quedam cognite siue manifeste: quedam
21
incognite siue occulte. Earum vero que incognite
22
sunt siue occulte plures sunt assuete et quanto ei
23
amplius assuete sunt tanto minus percipiuntur.
24
¶ De causis autem gaudij et letitie fortibus et ma〈-〉
25
nifestis non est necessarium facere mentionem. Alie
26
vero sunt sicut intuitus celi inter letificationes. cu〈-〉
27
ius signum est quia contrarium tristitiam causat scilicet in te〈-〉
28
nebris permanere. aut sicut conuersari cum similibus
29
cuius signum est quod solitudo attristat. ¶ De letifi〈-〉
30
cantibus similiter est obtinere desideratum et exple〈-〉
31
re intentionem secundum exigentiam intenti sine impe-
32
dimento. Et preponere facere quicquam placidum.
33
¶ Et similiter confidentia et memoria preteriti de-
34
lectabilis: et futuri spes: et meditatio in rebus am〈-〉
35
bitiosis. et mutua confabulatio dilectorum: et euasio
36
a tormento: et extraneitas rerum. et admiratio. et
37
eleuatio mentis: et obuiatio amicorum et amica〈-〉
38
bilium vicinorum. Quandoque delusio et defraudatio
39
et victoria in minimis rebus et multa consimilia
40
quorum intentio fit in libris rhetorum et moralium: que
41
inquam omnia diuersificantur in gentibus secundum affectus
42
consuetudines et etates. nec aliquis ab eis reperitur
43
omnimode vacans. Nec contingit similiter vt cause
44
communiter letificantes in duplo plus aut amplius
45
letificent ceteris nisi pro tanto: quia dispositio quando
46
vehementer respicit alterum oppositorum non pa〈-〉
47
titur a causis alterius nisi fuerint valde fortes.
48
patitur tamen a causis suis et si fuerint debiles.
49
Et propter hanc causam in ebriosis durat letitia.
50
Et in melancolicis habentibus spiritus tenebrosos
51
perdurat tristitia leuius. ¶ Ex causis desolatio〈-〉
52
nis tristitie: sicut rememoratio distantis patrie
53
naturalis: et reminiscentia multorum nocumento-
54
rum iam diu preteritorum: et odia seu rancores: et dif〈-〉
55
ficultas sanationisc[*]sanationisc corrupt for sanationis et onerosa conuersatio: et ima〈-〉
56
ginatio terribilium futurorum: et proprie necessi-
57
tatis mortis: a qua se auertit intellectus et di-
58
scretio: cum sit ineuitabile mori. Et cogitatio sol-
0
[*] corrupt for licitantis meditationis in aliquo. Et separatio ab [cf. Venice 1564; the omitted words are erroneously printed as a part of chapter .VII., see below]
1
occupatione placenti: et cogitatio distractionis
2
ab ea: et distractio a desiderato seu a volito: et
3
multa alia consimilia: et aliqua que nequeunt com〈-〉
4
prehendi. Hec enim et consimilia contristant de
5
facili animam dispositam ad tristandum. ¶ Am〈-〉
6
plius in melancolico fortitudo imaginationis
7
contristantium rerum facit ei apparere quod iam
8
sit in actu res cuius similitudo anime represen-
9
tatur: et iccirco in continua perseuerat tristitia.
10
¶ Fortitudo autem imaginationis causatur pro〈-〉
11
pter siccitatem spiritus: quamuis rectificet vel leni-
12
ficet motum eius: et etiam quia intellectus a sen-
13
su et fantasia distrahitur ab actibus rationis propter
14
corruptionem complexionis spiritus: qui pro〈-〉
15
prie mouetur secundum exigentiam disponentis com〈-〉
16
plexionis et qualitatis pessime et obscure.
17
¶ Capitulum .VI. In quo ostenditur quod vna-
18
queque passio cordis disponitur ad generatio-
19
nem sui ipsius.
20
NOn est autem opinandum quod omnis
21
causa disponens ad gaudium vel tri〈-〉
22
stitiam immediate coniungatur substan〈-〉
23
tie spiritus sicut quantitas eius et qua-
24
litas: immo alias contingit esse causas a quantita〈-〉
25
te et qualitate spiritus vtpote anime passiones
26
que nihilominus disponunt ad alterum predi-
27
ctorum quamuis hoc faciant mediantibus causis in-
28
trinsecis ipsi spiritu scilicet quantitate et qualitate ipsius:
29
hoc est quia temperant complexionem ipsius aut
30
rectificant spiritum et multiplicant quantitatem:
31
et sic disponunt ad gaudium. aut accidit eis causa
32
contraria et sic ad tristitiam contrario modo dispo〈-〉
33
nunt. sunt ergo cause exteriores primarie et re-
34
mote. ¶ Inherentes vero ad rationem vnicam
35
deducuntur et est quia omnis actio contrarium habens
36
si sepius iteretur reddit virtutem eius cuius est po-
37
tentior ad imprimendum effectum. omnis autem
38
fortificatio virtutis fit quedam dispositio ad ef-
39
fectum. hoc autem sufficienter inductione ma-
40
nifestatur. ¶ Etenim corpus si pluries calefiat
41
disponitur ad calefactionem velocem. similiter
42
si pluries infrigidetur aut rarificetur aut spissetur
43
et in interioribus virtutibus accidit illud. Etenim
44
ex frequenti actione et passione fortes habitus
45
generantur in eis. sic enim morales habitus acqui-
46
runt. huius autem causa forsitan est: quia passio ad〈-〉
47
ueniens rei frequenter efficitur conueniens sub〈-〉
48
stantie eius. quod autem est alicui conueniens suo
49
contrario disconueniens est. Si ergo sepius ite-
50
retur diminuit dispositionem ad illud contrarium:
51
expellendo id quod est conueniens illi. hec igitur
52
est declaratio supradicti per inductionem. Ma〈-〉
53
nifestare vero illud syllogismo ex per se notis accepto
54
et demonstratiua ratione valde prolixum est. Sed ex pre〈-〉
55
dictis colligitur quod letandi frequentia disponit spiritum
56
ad letitiam et tristandi frequentia ad desolationem et
57
tristitiam. ¶ Causa vero huius secundum naturalem perscruta-
58
tionem est: quia letandi frequentia duo consequuntur.
1
Et primum scilicet fortificatio naturalis virtutis. Secundum vero
2
rarificatio spiritus quam in letitia propter dilatatio〈-〉
3
nem acquirit. ¶ Confortationem vero naturalis vir〈-〉
4
tutis hec tria consequuntur: quorum quodlibet est
5
causa letitie. Primum temperamentum spiritus.
6
Secundum vero multiplicatio generationis ipsius su-
7
pra illud quod ex eo dissoluitur. Tertium est conserua〈-〉
8
tio ipsius a dissolutione superflua. ¶ Rectifica-
9
tionem spiritus consequnntur[*]consequnntur corrupt for consequuntur duo videlicet dispositio ad motum
10
et dilatationem propter subtilitatem substantie eius. Et
11
secundum est attractio nutrimenti ipsius propter motum
12
dilatationis in diuersam partem motui nutrimenti.
13
¶ Ista autem natura est inclinatio naturalis corporis ad
14
euitandum vacuum. De natura enim est talis motus vt in
15
ipso motu succedere faciat posteriora prioribus.
16
Et secundum hanc naturam trahuntur aque valde distantes
17
vsque ad primos fluxus ipsarum et venti similiter et cutis
18
etiam a ventosis: et aque iterum in fistulis. ¶ Tri〈-〉
19
standi vero frequentia duo consequuntur videlicet de-
20
bilitas naturalis virtutis. et secundum scilicet spissatio spi〈-〉
21
ritus propter frigiditatem accidentem apud ex-
22
tinctionem caloris naturalis causatam a vehe-
23
menti coadunatione et coartatione spiritus. Ad hec
24
vero duo sequuntur contraria eorum que paulo
25
ante iam diximus Est igitur manifestum quod le-
26
tandi frequentia disponit spiritum ad letitiam et tristan〈-〉
27
di ad tristitiam. Et quod in dispositis ad letitiam et con〈-〉
28
tristantia non imprimunt nisi fortia sint: letificantia tamen
29
debilia imprimunt. et similiter in tristitia fit econuerso.
30
¶ De differentia debilitatis cordis seu pusilla〈-〉
31
nimitatis et tristitie et eorum contrarijs. Capitulum .VII.
32
DEbilitas cordis et tristitia quam quidam
33
vocant constrictionem pectoris siue cor-
34
dis similia quidem sunt et nihilominus
35
differunt. Et idem similiter est iudicium de
36
ipso contrarijs scilicet fortitudine cordis et letitia quam
37
quidam appellant dilatationem pectoris siue cor〈-〉
38
dis. Latet autem differentia inter ista propterea quia ad
39
alteutrum[*]alteutrum corrupt for alterutrum communiter consequuntur: putatur etiam de duobus
40
primis quod sint passiue dispositiones: de alijs vero duo〈-〉
41
bus quod sint actiue attamen inter extrema vtriusque
42
contrarietatis est differentia manifesta. ¶ Primo
43
quidem quia non consequuntur adinuicem. non enim omnis
44
debilis corde est tristis. nec omnis tristis corde de-
45
bilis cordis est. per comparationem ad rem contristan〈-〉
46
tem. Similiter iterum nec omnis fortis corde est gaudens
47
nec est econtrario. ¶ Secundo vero quoniam ipsorum rationes
48
sunt differentes. debilitas enim cordis est dispositio
49
sumpta respectu terribilium rerum: quoniam est impo-
50
tentia tolerandi res illas. Tristitia vero sumitur re〈-〉
51
spectu contristantium rerum: quoniam est paucitas toleran-
52
tie ipsarum a corde. et terribile nocitiuum quidem
53
est corpori tristans vero nocitiuum anime est.
54
¶ Tertio similiter differunt quantum ad consequentia que
55
sunt anime. nam debilitas cordis mouet ad fugam.
56
tristari vero seu cordis strictura mouet ad resisten〈-〉
57
tiam siue ad repellendum et causat effectum eius
58
licitantis meditationis in aliquo: et separatio ab[*]licitantis meditationis in aliquo: et separatio ab corrupt for [should be deleted (this passage, erroneously printed here, belongs to a previous chapter, see above chapter .V.)]
1
quod est contrarium fuge scilicet inuadendi. Preterea de-
2
bilitas cordis tepescere facit motiuas virtutes:
3
tristitia vero excitat et mouet easdem et sic in debi-
4
litate cordis due sunt passionis scilicet vna lesionis et
5
alia desiderij siue affectus. In tristitia vero vni-
6
ca est passio scilicet nocumenti vel lesionis nec naturaliter
7
sequitur eam affectus ad fugam: immo forsitan eligitur
8
ipsa fuga propter aliquod accidens absque appetitu inclinan-
9
te ad recedendum. Et si dicatur appetitus est electio
10
et non naturalis aut forsitan eligetur inuaso et repugnan〈-〉
11
tia et non fuga. ¶ Quarto iterum differunt quan〈-〉
12
tum ad consequentia que corporis sunt: debilitatem namque
13
cordis apud obuiationem proprij nociui sequitur re〈-〉
14
missio naturalis caloris et victoria frigoris. Tristitiam
15
vero apud obuiationem proprij obiecti vel nociui
16
inflammatio naturalis caliditatis. ¶ Quinto etiam diffe〈-〉
17
runt penes causas dispositiuas: ad cordis namque de〈-〉
18
bilitatem nimia subtilitas spiritus disponit et frigiditas
19
complexionis ipsius. ad tristitiam vero densitas spi-
20
ritus et caliditas sue complexionis.
21
¶ Qualiter sanguis secundum sui diuersitatem cau-
22
sat differentes passiones cordis.
23
SAnguis abundans et clarus et addi-
24
te caliditatis propter multitudinem sue inflam-
25
mationis et velocitatem sui motus dispo〈-〉
26
nit ad iram. Abundans autem et clarus et
27
temperatus: quoniam ex eo generatur copia clari spiritus et substantie
28
laudabilis et temperate complexionis disponit ad gaudium.
29
Sanguis autem subtilis et clarus et aquosus et fri-
30
gidus disponit ad timorem et cordis debilitatem pro〈-〉
31
pterea:[*]propterea: corrupt for propterea [redundant colon] quia spiritus ex eo generatus est grauis motus
32
ad extra et inflammationis modice propter frigiditatem et humi〈-〉
33
ditatem illius: et ideo non disponit ad leticiam nec
34
ad iram. et cum sit celeris resolutionis propter suam subti-
35
litatem: est etiam generationis exigue propter frigiditatem. Sanguis
36
autem grossus et turbidus et addite caliditatis dispo-
37
nit ad tristitiam et ad iram etiam perdurantem. Ad tristi-
38
tiam quidem: quia generatur ex eo spiritus turbidus. Ad iram
39
vero: quia velociter inflammatur propter caliditatem suam quod autem
40
efficit firmam iram est spissitudo eius. Spissum enim
41
quando calefit tarde infrigidatur. ira vero causata ex sangui〈-〉
42
ne colerico et subtili velociter excitatur et deletur propter
43
intensam caliditatem spiritus ex eo generati et eius tenui-
44
tatem: si vero cum hoc splendidus et clarus fue〈-〉
45
rit sanguis est etiam letificans. Sanguis autem grossus
46
et addite caliditatis: non tamen turbidus quod raro con〈-〉
47
tingit efficit hominem non tristem: sed audacem et for〈-〉
48
tis cordis et est modice ire propterea quia leticia frangit
49
iram et tristitia disponit ad eam. Ira enim est mo-
50
tus ad expellendum: letificantia vero delectationi
51
conuenientia sunt. In delectatione vero sit quasi mo〈-〉
52
tus ad attrahendum: iccirco in tali homine ex
53
rebus magnis causatur ira et est vehemens pro〈-〉
54
pter spissitudinem spiritus eius et propter etiam
55
eandem causam est parui timoris. ¶ Sanguis
56
autem grossus et addite frigiditatis et non tur-
57
bidus nec tristabilem nec iocundum efficit ho-
58
minem nec etiam fortis ire: sed est mediocriter
1
timidus et est etiam hebes et sincerus in omnibus rebus
2
propter similitudinem sui spiritus ad sanguinem eius.
3
¶ Sanguis autem grossus et addite frigiditatis
4
et turbidus facit hominem desolabile[*]desolabile corrupt for desolabilem et tristabilem
5
et etiam lente ire nisi ex forti causa. Et eius ira minus
6
est firma quam in calido et habente ceteras conditiones
7
huic similes: firmior tamen est in eo quam in sanguine sub〈-〉
8
tilis substantie proinde est homo rancoris aut odij. Odium
9
enim est perseuerantia forme nociui in imagina〈-〉
10
tione seu phantasia et perseuerantia simul imagi-
11
nationis affectus ad vindictam sumendam ex eo:
12
hoc autem est: ideo quia ira est quodammodo firma et mo〈-〉
13
tus ad vindictam non valde fortis. Et quod etiam ira non
14
est contra valde fortem nec contra debilem valde. ¶ Scien〈-〉
15
dum est enim quod ira quando cessat velociter non per-
16
durat in imaginatione seu phantasia forma no〈-〉
17
ciui sed cito deletur: et ideo non causat rancorem.
18
Et similiter quando est affectus et motus ad vindictam val-
19
de fortis: accidunt duo prohibentia odium seu ran-
20
corem: quorum vnum est quoniam anima quando totaliter ad vindi-
21
ctam trahitur et mouetur auertitur a consideratione con〈-〉
22
ditionum nociui et eorum que sequuntur ad ipsum ab in-
23
stantia formationis memorie. ¶ De natura enim
24
motiue virtutis est vt ab apprehensis nociuis re〈-〉
25
trahat animam: et etiam econuerso. ¶ Scien-
26
dum vero quod quando valde intenditur affectus
27
ad vindictam in aliquo et non ingreditur ipsum
28
timor peruenit ad hoc ex affectus instantia vt
29
efficiatur quesitum quasi:[*]quasi: corrupt for quasi [redundant colon] apprehensum et iam ob-
30
tentum apud imaginationem ipsius. Cum enim
31
ad vindictam aliquis virtutis motus intenditur
32
et versus illud festinat valde representat illud ima-
33
ginatio quasi obtentum et iam existens. Cum ve〈-〉
34
ro in imaginatione imprimitur forma quesiti si〈-〉
35
ue desiderati sicut forma iam existentis et ad eam
36
peruenit forma eius sicut forma rei ad quam ter〈-〉
37
minat innotus: cessat affectus ab imaginatione
38
et deletur in eo forma ita quod in memoria non per-
39
durat: et ideo non fit rancor. nociuum vero cum
40
est magnum sicut res aliqua magni timoris tunc
41
desperatio de vindicta obtinenda et timor pro-
42
hibent fixionem in anima forme desiderij ad
43
vindictam: proinde deletur representatio forme
44
desiderij et forme nociui ab imaginatione seu fan〈-〉
45
tasia: quinimmo representatur forma timoris exi〈-〉
46
stentis in anima. proinde etiam ibi representa-
47
tur forma desiderij ad fugam non ad inuasionem
48
et ideo tunc in anima non perdurat forma ran-
49
coris. ¶ De pueris autem et debilibus quia faci〈-〉
50
lis est possibilitas sumendi vindictam ab eis et
51
modicum timetur representatur ac si iam fuisset
52
accepta. Cum enim est nimia lenitas accipien-
53
di vindictam representatur apud imaginatio-
54
nem quasi obtentum et iam existens. imaginatio
55
autem mouet non secundum id quod est in re: sed secundum id quod
56
in ea representatur: et ideo cum apud eam vindicandi le〈-〉
57
uitas presentatur quasi obtentum reputatur vindicatio
58
ex debilibus sicut accepta. et iccirco incontinenti[*]incontinenti corrupt for in continenti
1
cadit effectus ad eam et omnino deletur. Quod autem ima〈-〉
2
ginatio moueat secundum representata non secundum exigentiam
3
rerum manifestatur ex eo quod homines mel abhorrent quando
4
apud eos assimilatur euomite colere. Similiter cibos
5
laudabiles atque sapidos quando colores eorum assimi-
6
lantur coloribus horribilium corporum et etiam forma
7
formis: quamuis etiam talia non esse credantur. Similiter in
8
proposito quando quedam similitudo rei supradicte represen-
9
tatur siue propter vehementiam motus desiderij siue propter
10
leuitatem acquisitionis desiderati tamquam esset obtentum
11
afficit ac si iam realiter esset: et ideo non fit rancor.
12
Sic ergo ex predictis est manifestum quod inter complexio〈-〉
13
nes superius nominatas vltima est valde disposita
14
ad rancorem.
¶ De differentibus modis letifi-
15
candi et confortandi repertis in medicinis.
16
MEdicine letificantes letificant quidem propter
17
aliquam supradictarum causarum vtpote vel quia
18
nutriendo restaurant spiritum sicut vinum:
19
aut prebent ei splendorem et lumen sicut
20
margarita et sericum cum potentia abstergendi quam
21
habent: aut congregando et prohibendo celerem dissolu〈-〉
22
tionem ipsius sicut emblici et karabe: aut temperan〈-〉
23
do complexionem siue cum caliditate vt doronicum siue
24
cum frigiditate vt camphora et aqua rosacea aut confortando
25
propter delectabilem complexionem ipsius sicut suauia aro〈-〉
26
matica: aut sequestrando melancolicum et turbidum hu-
27
morem ab eis sicut buglossa et lapis lazuli et illud
28
separatim vt dictum est aut coniunctim sicut si coniun-
29
gatur corallus et karabe et buglossa: quemadmo-
30
dum docebimus in capitulis vltimis huius li-
31
bri: aut forte letificant propter proprietatem innatam sicut
32
iacynthus: proprietas autem quandoque coniungitur alicui
33
predictarum causarum sicut in muscho et ambra: hec enim
34
letificant cum proprietate que iungitur aromaticitate re〈-〉
35
focillanti spiritus: similiter etiam succus macianorum: ipse enim le〈-〉
36
tificat cum proprietate et quando spiritus complexio est calida
37
valde letificat simul quidem cum proprietate ignota
38
et cum aliqua causa ex cognitis videlicet cum frigiditate: do-
39
ronicum similiter quidem cum proprietate letificat et quando spiritus
40
complexio frigida est letificat etiam proprietate simul temperando
41
complexionem per calefactionem. ¶ Supradictarum autem
42
illa que proprietati coniungitur quandoque est vniuersalis quandoque parti〈-〉
43
cularis: illa ergo que vniuersalis est nullius eget repressione
44
in aliqua causa debilitatis cordis aut tristitie qualis causa
45
est aromaticitas. Si vero particularis fuerit in ali-
46
quibus eget repressione sicut frigiditas succi vel sirupi
47
macianorum que inquam letificat in vna complexione et non
48
in alia. Cum ergo quis in frigida complexione vti propo-
49
suerit ad letificandum sirupo macianorum frangere
50
oportet cum calefacientibus ipsius frigiditatem. Erit autem
51
rectius si frangitur cum calefacienta[*]calefacienta corrupt for calefaciente: quod etiam ex pro-
52
prietate letificat sicut si misceatur cum sirupo ma〈-〉
53
cianorum aliquid muschi vel ambre quando secundum intentio〈-〉
54
nem curationis ad letificationem propinatur frigidam complexio〈-〉
55
nem habenti. Ad qualitates autem conuenientes substantie naturali
56
appetitu inclinantur vtentes quarum propria sunt ob〈-〉
57
iecta sicut sunt aromaticitas et dulcedo: hoc enim de-
58
siderant olfatiua et gustatiua et naturalis virtus et anima〈-〉
1
lis etiam inclinatur naturaliter ad ipsa. Duarum enim medici-
2
narum equalium in virtute dulcior quidem et aroma〈-〉
3
tica magis efficacioris est iuuamenti et propterea vir-
4
tus attractiua membrorum recipit fortius et spiritus ce-
5
lerius inde nutritur si potentiam habuerit nutrien-
6
di et ab ea celerius patitur inquantum est medicina:
7
verumtamen substantium aromaticitatis est subtilis substantia va〈-〉
8
porosa siue fumalis: substantiam[*]substantiam corrupt for substantia autem dulcedinis est
9
spissa substantia terrestris: et ideo aromatica magis con〈-〉
10
grua sunt nutrimento spirituum. dulcia vero corpo〈-〉
11
ris nutrimento proinde etiam in cordialibus nutrimen〈-〉
12
tis potius exigitur aromaticitas quam dulcedo.
13
Quoniam cor est minera generationis nutrimenti spirituum
14
Epar autem quia est minera generationis nutrimenti cor〈-〉
15
poris exigit in nutrimentis ipsius de aromatici〈-〉
16
tate minus et de dulcedine plus quam in corde. aro〈-〉
17
maticitas autem exigitur in eis. iccirco quia epar est mi〈-〉
18
nera spiritus naturalis: non quidem minera generationis ipsius
19
apud contemplatores veritatis sed tantum minera rece-
20
ptionis et sedes: apud tamen artificem medicine sic.
21
Spiritus enim naturalis inclinatur ad aromaticitatem et con〈-〉
22
fortatur et refocillatur ab ea consequenter inde
23
virtutes naturales proculdubio confortantur.
24
¶ De proprietate quid sit et quantum differat
25
a naturalitate. Capitulum .X.
26
PRoprietas est in veritate nihil aliud quam
27
natura. Natura vero est principium motus et quie〈-〉
28
tis in rebus in quibus sunt per se cuncta〈-〉
29
rumque operationum per se conuenientium eis et
30
propriarum: verumtamen differt proprietas a natura sicut proprium
31
a communi. vulgaris autem opinio est quod differant sicut op-
32
posita: verumtamen non est sic sed veritas quidem est quod
33
in sementis[*]sementis corrupt for elementis que componentia sunt generabilium et cor〈-〉
34
ruptibilium corporum: primo causantur quedam virtu-
35
tes actiue prout existunt in statu simplici scilicet prout sunt
36
ignis et aer et aqua et terra. Secundo vero causantur
37
alie in commixtis causata complexione mediante qua di-
38
sponuntur ad receptionem earum secundum quamcunque duarum
39
opinionum quarum quidem vna est quod in generatione for-
40
marum dispositiones introducuntur. Alia vero quod omnes
41
formarum dispositiones inherent materie vel hyle ex sui
42
primordiali origine. Sed quando aliqua ex formis
43
aduenit materie prohibet siue ligat aliarum formarum
44
dispositiones. Cum vero alia forma superuenit aufe〈-〉
45
rens existentem cassando illam cassat dispositiones prohi-
46
bitionis ipsius et tunc tertio hyle ad naturalem poten-
47
tiam dispositionis egreditur: sed qualitercunque sit hoc
48
est verum quod a formis huiusmodi perfectius manat in com-
49
posito virtus que nequit in simplicibus inueniri
50
et quod dispositio ad receptionem illius completur post com〈-〉
51
mixtionem simplicium: verbi gratia sicut est in magne-
52
te virtus attractiua ferri quam nulla elementarium
53
virtutum inuenitur habere. Sed exitus eius est a ma-
54
natione diuina procedente in omnibus rebus et pro〈-〉
55
ducente cunctas virtutes de potentia in actum
56
siue cum dispositione prima sicut in elementis siue
57
cum dispositione secunda que est complexio in compositis seu
58
commixtis. ipsa enim disponit ad receptionem predicte
1
virtutis et non est ipsamet virtus nec forma ipsius
2
¶ Et eadem quidem est responsio ad questionem de proprie-
3
tate factam que est responsio facta ad questionem de natura. sicut
4
enim quando queritur propter quid comburit ignis nemo potest
5
aliter dicere vel respondere quam propter caliditatem: et hoc
6
quidem nihil aliud est dicere quam quia habet per naturam ca〈-〉
7
liditatem combustiuam. Similiter si dicatur quare magnes
8
attrahit ferrum: non potest quidem aliter responderi quam quod
9
dicatur quod naturalem habet virtutem attractiuam ipsius.
10
Ex quo patet quoniam sicut sciens quod propter caliditatem com-
11
burit ignis est sciens secundum veritatem et non est igno〈-〉
12
rans. Similiter et qui scit quod magnes attrahit ferrum
13
quia virtutem habet cuius natura est attrahere ferrum sicut
14
natura virtutis que nominatur caliditas est in igne combu〈-〉
15
rere proculdubio sciens est non ignorans. sed com-
16
bustiua quidem virtus nomen habet appropriatum:
17
alia vero non: et est etiam communiter alia natura quasi extranea:
18
nec opinandum est quod rei perfecta notitia per hoc
19
nomen habeatur adeo quod sine ipso haberi non
20
possit vllo modo: quoniam notitia incompositi nominis non
21
tollit ignorantiam quam inducit extraneitas rei.
22
¶ Predicta vero responsione non sunt contenti vul-
23
gares ideo quia supponitur apud eos quod omnis operatio pro〈-〉
24
cedens a corpore fiat a caliditate vel frigiditate
25
vel humiditate vel siccitate. aut grauedine. aut
26
leuitate. aut motu vel aliquo ex his que in sim-
27
plicibus manifeste inueniuntur. Cum ergo actio
28
nulli attribuitur predictorum nec est sensu manife-
29
sta ratio processus eius ab illo corpore putant quod
30
omnia principia eius ignota sint cum tamen non ita sit.
31
Etenim intelligens bene scit quia procedit vel a vir〈-〉
32
tute naturali vel animali vel intellectiua vel accidentali.
33
Cetera que dicuntur super actione magneti scilicet quod tra-
34
hit cum caliditate sua vel frigiditate vel anima vel
35
cum emissione corporum curuorum ad modum hami
36
vel cum similitudine quam natura eius habet cum natura ferri
37
vel cum vacuitate que est in ipso omnia inquam falsa
38
sunt: quorum falsitas consideranti veritatem leuissime
39
reuelatur. magnes enim adipiscitur virtutem ferri attracti〈-〉
40
uam cum complexione: sicut planta acquirit cum complexio〈-〉
41
ne nutritiuam virtutem. nec ignorantia de ista virtu〈-〉
42
te quare potius in magnete quam in aliqua re alia
43
inuenitur maior fit quam ignorantia in alijs rebus.
44
Hec enim ignorantia in duobus consistit. Quorum pri〈-〉
45
mum est ignorantia factiuorum scilicet principiorum produ〈-〉
46
centium hanc virtutem in esse: hec autem ignorantia non
47
magis appropriatur huic virtuti quam cuilibet co-
48
gnite nature. Secundum vero est ignorantia receptibi-
49
lis videlicet dubitare de causa propter quam ad receptionem vir-
50
tutis huius disponit plus quam aliud corpus. Et
51
hec similiter ignorantia non est magis propria huius vir〈-〉
52
tutis quam aliarum naturalium rerum. talis enim ignorantia est
53
in nobis de coloribus et odoribus et virtutibus
54
anime ceterisque similibus: de omnibus enim his rebus sci-
55
mus: quoniam ad actum essendi perueniunt a principijs
56
actiuis quorum causa deus est benedictus: et scitur etiam
57
quoniam illud est propter appropriationem materie causa dispositio-
58
nis sequentis complexionem: ponimus etiam proportionem
1
simplicium causare complexionem aliam: quam quidem proportio〈-〉
2
nem simplicem huius commixtionis ignorabimus
3
quamdiu viuemus in hoc mundo: vnde patet quoniam igno〈-〉
4
rantia causarum prouentus huius virtutis in magnete
5
non est mirabilior quam ignorantia causarum disponen-
6
tium res ad rubedinem: aut citrinitatem: aut cor-
7
pus: aut animam. Sed a rebus quidem consuetis admi〈-〉
8
ratio cadit et negligit anima de ipsis inquirere: quod au〈-〉
9
tem raro est excitat admirationem et inducit ad
10
inquirendum et ad speculandum de causis eius. In
11
summa ergo proprietas est natura inuenta in commix-
12
tis corporibus procedens in eis a superna et plenissi〈-〉
13
ma influentia et propter dispositionem propriam vel propter dispositio〈-〉
14
nem materie passe que particularem et propriam dispositionem
15
acquirunt. Sic enim loquendum est secundum veritatem de pro-
16
prietate corporum commixtorum: verumtamen secundum consuetam
17
opinionem differt proprietas a natura: quoniam proprietas dicitur
18
virtus commixtis inuenta corporibus aqua proce〈-〉
19
dit in alio corpore actio insueta quantum ad mani〈-〉
20
festam naturam. Dicitur vero natura virtus qua corpora sim〈-〉
21
plicia operantur: de hoc igitur ad tantum se extendit co〈-〉
22
gnitio vulgarium et debiliter perscrutantium veritatem:
23
quod si ignis esset res difficilis inuentionis et de lon-
24
ginquis partibus afferretur admiraretur vtique vulgus
25
de proprietate eius amplius quam de proprietate cor〈-〉
26
porum ceterorum et inquireret attentius de causis pro-
27
prietatis ipsius quam de causis aliarum proprietatum: quoniam
28
ipsius operationes valde mirabiles sunt. Etenim pre〈-〉
29
sentia eius extrahit visum de potentia ad actum
30
et tangi se prohibet et ascendit sursum et ascende-
31
re facit ea que vincere potest et generatur ex modico
32
ipsius in vna hora quantitas magna et corrumpit
33
omne illud cui obuiat et transmutat ad sui substantiam:
34
nec enim minuitur si accipiatur ex eo. Et hec quidem in ve〈-〉
35
ritate mirabiliora sunt quam tractus ferri a magne〈-〉
36
te vel quam cetere proprietates. Sed quoniam ista vsitata
37
sunt et quotidie apparentia cadit ab eis admira〈-〉
38
tio et sollicitudo perquirendi causam ipsorum. Actio ve-
39
ro magnetis quia rara est et inusitata inducit admi〈-〉
40
rationem et prouocat ad inquirendum de causa ipsius.
41
¶ Explicit tractatus primus.
42
¶ Incipit secundus.
43
¶ De numero et notificatione virtutum medi〈-〉
44
cinarum in genere. Capitulum .I.
45
EXpedit vt tractare volentes de
46
conditionibus medicinarum cordia〈-〉
47
lium memoremus opera cuiusli〈-〉
48
bet speciei ipsarum ante tamen hoc conue〈-〉
49
niens est vt omnium medicinarum
50
vniuersaliter qualitates secundum ordinem nume-
51
remus diuidentes: quoniam qualitatum medicinarum
52
quedam inherent ipsis substantijs medicinarum ex
53
se siue antequam patiantur a corpore siue non. Quedam
54
vero eis attribuuntur per comparationem ad effectum:
55
quem in corpore derelinquunt et in his que in ipso
56
reperiuntur. Qualitates autem que in ipsis substantijs
57
medicinarum ratione sui attribuuntur sunt verbi gratia:
58
caliditas frigiditas: siccitas: humiditas: subtilitas et
1
grossities: et congelatio: viscositas: liquiditas:
2
minutio sapor et odor. Dicitur autem calida que cum
3
passa fuerit a naturali virtute nostri corporis ca〈-〉
4
lefit primo. deinde calefacit postmodum corpus
5
nostrum. Similiter intelligendum est de frigida sicca et hu-
6
mida. Subtilis vero medicina que postquam passa
7
fuerit a predicta virtute in corpore nostro velo-
8
citer in minimas partes diuiditur quantum est
9
possibile sicut cynamomum atque crocus. Grossa
10
vero dicitur que huic contraria est sicut cucurbita et
11
gypsum. Coagulatiua vero medicina est que fri〈-〉
12
gore coagulata calore dissoluitur et liquefit: atque
13
calore dessoluta frigore coagulatur. Medicina ve〈-〉
14
ro liquida est cuius partes de facili recedunt a
15
loco in quo ponuntur. Uiscosa vero dicitur que tole-
16
rat extensionem absque intercisione. Comminuibilis
17
vero medicina est que diuidi potest in minimas
18
partes a debili causa: quid autem sit sapor et odor iam
19
notum est. Qualitatum autem que medicinis attri-
20
buuntur respectu impressionis que in corpore
21
vel inconuenientibus ei relinquuntur: quedam acci〈-〉
22
piuntur ab actionibus absolutis: quedam vero
23
ab actionibus relatis ad partes corporis speciales.
24
Prime vero sunt que signantur cum dicitur medici-
25
na subtiliatiua: aperitiua: relaxatiua: lauatiua:
26
incisiua: attractiua: mordicatiua: dissolutiua: ab〈-〉
27
stersiua: et asperatiua: rubificatiua: vlceratiua:
28
pruritiua: combustiua: corrosiua: putrefactiua:
29
cauterizatiua: maturatiua: digestiua: inflatiua:
30
frangitiua ventositatis: ingrossatiua: inuiscati-
31
ua: lenitiua: lubrificatiua: constrictiua: expressiua:
32
opilatiua: repercussiua: stupefactiua: confortatiua:
33
incrudatiua: mortifera: corruptiua: seu veneno-
34
sa: tyriacalis. Alie vero qualitates sunt que signan-
35
tur cum dicitur medicina laxatiua prouocatiua vrine:
36
aut sudoris inductiua vel nauseatiua: vomitiua
37
retentiua sanguinis aut vrine: constipatiua: cicatri〈-〉
38
zatiua: vlcerum.[*]cicatrizatiua: vlcerum. corrupt for cicatrizatiua vlcerum: generatiua et mundificatiua ipsorum:
39
decoratiua: excorticatiua. Ad distinctam autem co〈-〉
40
gnitionem cuiuslibet qualitatum volumus explica-
41
re cuiuscunque predictorum vocabulorum intentionem.
42
¶ Subtiliatiua ergo medicina est illa que substantiam
43
humoris efficit tenue leuiter dissoluendo cum
44
temperata caliditate. ¶ Dissolutiua dero[*]dero corrupt for uero medicinia est
45
illa que propter excellentiam sue caliditatis humorem di-
46
uidit sub forma vaporis et eius partes extrahit suc-
47
cessiue a loco in quo includitur donec consumatur.
48
¶ Abstersiua quidem est que remouet a superficie mem-
49
brorum et orificijs pororum coagulatas et viscosas hu〈-〉
50
miditates. ¶ Exasperatiua vero est que membrum
51
efficit in superficie diuersarum partium quo ad situm et
52
exasperans quidem efficit. abstersiua quando transit super
53
membrum solide substantie sicut cartilago et os. cuius quidem
54
superficies naturaliter partes habet diuersas in situ sed hu-
55
miditas viscosa vel lenis currens super ipsum appla〈-〉
56
nat eam accidentaliter. vnde abstersiua transiens su〈-〉
57
per eam reducit ipsam ad naturalem asperitatem.
58
¶ Aperitiua est que non tantum ab orificiijs meatuum
1
sed a concauitatibus ipsorum mouet materiam ad extra in-
2
tus contentam. ¶ Relaxatiua est que substantiam mem〈-〉
3
brorum habentium spissos poros efficit leuiorem caliditate
4
et humiditate propter quod expulsio superfluitatum que con〈-〉
5
tinentur in eis fit leuior. ¶ Lauatiua vero est que
6
abstergit et non cum actiua virtute sed cum passiua scilicet
7
humiditate: et hoc ideo quia currit super orificia pororum
8
leniens humores viscosos et congelatos existentes ibi-
9
dem sua humiditate lubrificatiua commiscendo
10
se illis. quamobrem remouet eos abinde propter motum
11
eius super illorum superficies sicut aqua ordei et aqua sim〈-〉
12
plex calida. quod si fuerit ibi virtus abstersiua erit
13
ablutio fortis sicut est aqua saponis et saponarie.
14
¶ Incisiua autem est medicina subtilis perfecte po〈-〉
15
tens penetrare inter superficiem membri et superficiem
16
viscosi humoris adherentis ei donec separet ipsum
17
ab ea: et similiter penetrare potens inter partes humo-
18
ris donec diuidat eas et a continuitate remoueat
19
diminuens congeries ipsius humoris absque subti〈-〉
20
litate substantie atque ipsum resoluendo consumit. et inci〈-〉
21
siuum quidem opponitur adherenti viscoso quemad-
22
modum subtiliatiuum grosso opponitur. ¶ Attracti〈-〉
23
ua vero est medicina habens virtutem valde penetra〈-〉
24
ctiua[*]penetra ctiua corrupt for penetractiuam [penetratiuam] mouens humorem quem attingit ad superficiem
25
aut cum proprietate: aut cum calefactione. Calefa-
26
ctione quidem quia dissoluit et ad locum dissolute humi〈-〉
27
ditatis necessitatis vacui alia subsequitur vice pri〈-〉
28
me. Iterum etiam quia rarificat propter quod attractio fit ad re〈-〉
29
plendum vacuum: et iterum propterea quia causat dolorem.
30
Et ad membrum quidem dolens confluunt materie duplici
31
de causa. Quarum prima est: quia dolor virtutem membri
32
debilitat: et iccirco recipit superfluitates que ab
33
alijs membris expelluntur ad ipsum. Secunda vero est:
34
quia spiritus naturalis procedit ad ipsum ad impugnandum causam
35
nociuam quam sequitur sanguinis multitudo. ¶ Mor-
36
dicatiua vero medicina est illa que habet qualitatem
37
subtiliter penetrantem causans incontinuitate solutio〈-〉
38
nem multiplicem numero tamen parue quantitatis etiam pro-
39
pinqui situs generans dolorem. ¶ Rubificatiua ve〈-〉
40
ro est que forti caliditate membrum cui obuiat calefa〈-〉
41
cit in tantum vt ad ipsum fortiter trahat subtilem sangui〈-〉
42
nem et rubificantem superficiem eius sicut sinapis cum ficu〈-〉
43
bus et mentastro propter quod eius actio vicem cauterij su-
44
plet. ¶ Ulceratiua vero est que habet potentiam rubificandi
45
adeo excellentem vt dissoluat humiditatem continuatiuam
46
partium quibus obuiat causatque vlcera vel vulnera et
47
attrahit ad ipsum superfluitates quamobrem vlcus effi-
48
ciunt qualis est anacardus. ¶ Pruritiua autem
49
est que potest acumine et caliditate sui vsque ad poros
50
humores mordicantes attrahere: nec tamen vlcerare
51
potest quemadmodum serapinum. ¶ Adustiua vero est
52
que facit euaporare humiditatem ab humoribus relin-
53
quens cinereitatem ipsorum in corpore sicut euforbium et
54
assafetida. ¶ Corrosiua vero est que dissoluen-
55
do et vlcerando peruenit ad diminuendum substantiam
56
carnis. ¶ Putrefactiua vero est que continuita-
57
tem membri corrumpit dissoluendo naturalem
58
spiritum atque calorem ipsius absque eo quod corro-
1
dat ipsum: aut cauterizet. aut comburat: sed relin〈-〉
2
quit in eo humiditatem in quam agit calor inna-
3
turalis. Dispositio autem humiditatis in quam
4
agit calor innaturalis putrefactio nominatur. Ta-
5
les autem medicine sunt arsenicum et rutha siluestris.
6
¶ Cauterizatiua vero est que cutem comburit tali-
7
ter vt eius consumat humiditatem propter quod eius
8
partes corrugantur sicut in eo quod assatur quamobrem
9
efficitur substantia cutis opilans meatum humo〈-〉
10
ris fluentis. ¶ Maturatiua medicina est illa que
11
rectificat substantiam humoris. vtpote subtilian-
12
do si fuerit grossus: aut econtra propter quod ad ex-
13
pellendum habilitat et illud quidem facit quandoque cum
14
substantia sua: nam si subtilis fuerit subtiliat ni-
15
mis grossum: si vero grossa quod nimis est subti〈-〉
16
le ingrossat: quandoque vero facit illud cum qua-
17
litate. nam si fuerit calida maturat per se: frigi-
18
da vero per accidens etenim calida subtiliat quod
19
est grossum et naturaliter separat inter corpora
20
et rem extraneam: frigida vero quando est nimis
21
subtilis procurat substantiam mediocrem et ni〈-〉
22
mie caliditatis complexionem temperat. Et om-
23
ne quidem quod a calido liquefit a frigido coa〈-〉
24
gulatur et econtra. Cum ergo subtilitas humo-
25
ris causatur a caliditate extranea ita quod caliditas
26
naturalis efficitur propter illud impotens ad ex〈-〉
27
pellendum ipsum: frigidum quidem tunc frangit
28
extranei caloris acumen. ¶ Digestiua vero me〈-〉
29
dicina est que transmutat cibum in humores lau〈-〉
30
dabiles quibus corpus nutritur et humores in
31
substantiam corporis. ¶ Inflatiua vero medici〈-〉
32
na est in cuius substantia dominatur grossa humi-
33
ditas extranea temperate commixta in qua cum ege-
34
rit caliditas naturalis generatur inde ventositas que
35
non dissoluitur sicut sunt faseoli. ¶ Istarum vero
36
medicinarum quedam causant inflationem in stomaco:
37
quedam in venis: in quibus enim predicta humidi〈-〉
38
tas fortius est commixta non dissoluitur inde mul〈-〉
39
ta ventositas nisi apud separationem partium medici〈-〉
40
ne: iccirco causatur in venis inflatio non in stomaco. Ta〈-〉
41
les autem medicine sunt sicut zinziber et eruca et
42
sunt medicine congruentes ad excitandum libidinem.
43
¶ Frangitiua ventositatis medicina complens est cum
44
caliditate subtili et ignea defectum caliditatis debilis
45
que dissoluere nequit ventosam humiditatem in quam
46
agit. ¶ Dissolutio autem huius medicine quando peruenit
47
ad dissolutionem inflationis causatam in venis a ci〈-〉
48
bis et medicinis quale est semen ruthe et agni ca-
49
sti et huiusmodi medicine nocent libidini. ¶ Ingros-
50
satiua vero medicina est contraria subtiliatiue. ¶ In〈-〉
51
uiscatiua seu lenificatiua medicina est illa que sui
52
viscositate extenditur supra superficiem membri diuersa〈-〉
53
rum partium in situ scilicet asperi sicut stomaci et matricum et tra〈-〉
54
chee arterie quamobrem causat in eis superficiem extraneam
55
atque leuem. ¶ Lubrificatiua autem medicina est que
56
humectat superficiem corporis in meatu retenti et libe-
57
rat meatum ab eo quod retinetur: corpus quidem
58
retentum cum grauitate propria et naturali mouetur
1
propter quod medicina efficitur per accidens mouens ipsum
2
quales medicine sunt pruna et mucillagines. ¶ Com〈-〉
3
pressiua vero medicina est sicca causans in mem〈-〉
4
bro siccitatem et coadunationem ipsius ad seipsum:
5
vnde obturatur transitus et meatus et ex fortitu〈-〉
6
dine compressionis et coadunationis partium mem-
7
bri adiunuicem coguntur humiditates subtiles in
8
eius concauitatibus permanentes exprimi violenter
9
ex motu eius opposito. ¶ Opilatiua medicina
10
est illa que in meatibus currens resistit virtuti mo-
11
toris: et remanet apud quamlibet constrictiuam et re-
12
plet vlcus sicut est lutum comestibile. Repercussiua vero
13
medicina est frigida que adeo infrigidat membrum quod
14
ipsum inspissat et eius meatus restringit et fluens ad
15
ipsum congelat et inspissat extinguendo caliditatem ipsius
16
quamobrem retinet ipsum et prohibet eius motum et
17
proprie si fuerit grosse substantie sicut oleum rosaceum infrigi-
18
datum et mucillago psilij: et consimilia. ¶ Stupefacti〈-〉
19
ua est medicina frigida que adeo infrigidat membrum
20
quod propter frigiditatem alterat substantiam spiritus penetrantis
21
in ipsum et extrahit a complexione sua que recipit virtutem
22
sensus et motus et permutat etiam complexionem ipsius mem〈-〉
23
bri vnde amputat sensum eius. ¶ Confortatiua me〈-〉
24
dicina est que adeo temperat complexionem membri vt pro〈-〉
25
hibeat ipsum recipere corruptelam: aut cum pro-
26
prietate: aut cum sua complexione ita scilicet quod infrigi-
27
dat nimis calidum et nimis frigidum calefacit quemad〈-〉
28
modum de oleo rosaceo commemorat Galienus. ¶ Incruda-
29
tiua medicina est que frigiditate sua prohibet ma〈-〉
30
turationem et digestionem sicut aqua frigida cum bibitur in apostema-
31
te stomaci. ¶ Mortificatiua medicina est illa que cor-
32
rumpit complexionem et substantiam spiritus cordis: aut per for〈-〉
33
mam ipsius specificam sicut venenum: aut per excel-
34
lentiam alicuius qualitatis actiue sicut opium per fri-
35
giditatem et euforbium per caliditatem. ¶ Medi-
36
cina autem que proprie appellatur venenum est illa que
37
corrumpit complexionem spiritus per contrarietatem substan-
38
tie speciei sue ad substantiam et speciem spiritus sicut
39
napellus. ¶ Medicina autem tyriacalis et libe〈-〉
40
rans a veneno est illa que complexionem spiritus ab
41
impressione veneni reducit ad naturalitatem et
42
ab ipso perseuerat eam cum sua proprietate. ¶ Me〈-〉
43
dicina autem prouocatiua vrine ac sudoris et me〈-〉
44
dicina laxatiua: et iterum sanguinis eductiua
45
et retentiua ipsius et his consimiles manifestas
46
quidem habent intentiones: quapropter notifi〈-〉
47
catione indiget.
48
¶ Capitulum .II. In quo ostendit que sunt virtutes
49
medicinarum que ad confortationem cordis et le〈-〉
50
tificationem conferre possunt aliquo modo.
51
SUpranominatarum medicinarum que-
52
dam medicinas cordis ingrediuntur:
53
quedam vero non. Faciemus autem nunc de in-
54
gredientibus mentionem. Medicine laxa〈-〉
55
tiue prosunt ad confortationem cordis dupliciter:
56
vno quidem modo intenditur iuuamentum cum eis pro〈-〉
57
uocari iam dictum per euacuationem nociui humoris a
58
toto corpore: aut a partibus epatis et cerebri sicut
1
fit cum decoctione epithimi aut cum medicina cum
2
epithimo confecta. Secundo vero modo quando intenditur cum
3
medicina laxatiua non predicta euacuatio sed mundifi〈-〉
4
catio tantum sanguinis qui proprie est in corde ad
5
hoc quod spiritus mundus generetur in eo sicut quando po-
6
nitur in medicinis cordis lapis lazuli aut arme〈-〉
7
nus ex quibus medicinis cum peruenerit earum vir〈-〉
8
tus ad cor adipiscitur virtutem expulsiuam melancolici humoris
9
a sanguine tendente ad ipsum et melancolici vaporis a
10
sanguine generati. in ipso quidem etiam iuuatiuum procedit ex
11
corde ad cerebrum. Nocet verumtamen medicina laxa〈-〉
12
tiua cordi quoniam omnis euacuatio naturam duobus modis compri〈-〉
13
mit. Primo quidem cum eo quod nociuum est euacuatur aliquid
14
de conueniente nature. Secundo vero quoniam affert supra
15
naturam et membra quod trahit a membris vnde grauantur:
16
natura enim trahit humores ad sedem ipsorum et ibidem quiescere
17
facit eos. medicina vero laxatiua huic contrarium efficit:
18
accidit ergo ex hoc nature debilitas et pigrities quamobrem
19
non preualet ei. ¶ Tyriacalis autem medicina sistit vo〈-〉
20
mitum atque fluxum confortando naturam et repugnando illi
21
prout habet substantiam venenosam et cum sua venenositate euacuatur.
22
Et iccirco fertur bene dixisse sapiens Hypocrates quod medici〈-〉
23
na laxatiua mundificat atque ledit. ¶ Rursus autem
24
iuuamentum laxationis maius quidem est in tristitia propter
25
mundificationem spiritus quam in cordis debilitate. Laxa〈-〉
26
tio namque diminuit materiam in alio naturam spiritus et debili-
27
tat cordis complexionem. ¶ Medicine vero prouocantes
28
vrinam et sudorem sunt vtiles in debilitate cordis que
29
causatur ex subtilitate sanguinis et eius aquositate. nociue
30
autem in tristitia que causatur ex turbido ac melancolico san〈-〉
31
guine: quoniam auget sanguinis siccitatem et grossitiem et tur-
32
bulentiam melancolicam. Euacuatio vero sanguinis nocet debilitati
33
cordis que causatur ex frigiditate sanguinis et paucitate.
34
prodest autem debilitati que causatur ex suffocatione calo〈-〉
35
ris naturalis et superfluo sanguine sicut in cardiaca sangui〈-〉
36
nea et hec est sinocha inflatiua sanguinea. ¶ Me〈-〉
37
dicina subtiliatiua medicinis cordialibus associa〈-〉
38
tur quando tristitia causatur ex turbiditate sanguinis aut in
39
debilitate cordis que ex grossitie sanguinis et eius fri-
40
giditate causatur. vnde generatio multi et temperati spiritus
41
prohibetur. eodem vero modo similiter abstersiua et aperitiua il-
42
lis adiungitur vt cum sui aperiendi potentia penetra-
43
re faciat medicinas cordis que sunt sicut kara-
44
be et terra sigillata. ¶ Inflatiua medicina valde
45
nociua est tristibus et corde debilibus: quoniam replet
46
substantiam spiritus vaporibus incongruis et intrans-
47
mutabilibus habentibus se ad ipsos sicut se habent
48
superfluitates ab membra obtenebrant ergo spiritus
49
atquam grauitant et ad suas operationes debiles eos
50
reddunt propter quod debilitationem cordis atque
51
tristitiam simul causant. ¶ Constrictiua medicina
52
et inuiscatiua medicina cordis ingrediuntur vt
53
substantie spiritus soliditatem et continuitatem laudabi〈-〉
54
lem tribuant ne velociter dissoluatur quolibet leui
55
motu. verumtamen ipsarum vtilitas in debilitate cor〈-〉
56
dis est maior quam in tristitia quoniam ex subtilitate spi-
57
ritus et sanguinis cordis debilitas amplius ac-
58
cidit. Tristitia vero potius ex grossitie sanguinis
1
et turbulentia eius. ¶ Repercussiua vero medicina
2
tunc medicinas cordis ingreditur quando propter debili-
3
tatem eius causatam a mala complexione calida pa〈-〉
4
titur nocumenta. ¶ Stupefactiua medicina po〈-〉
5
nitur in medicis[*]medicis corrupt for medicinis cordis vt virtutes ipsarum a corru-
6
ptione custodiat in via vsque ad cor et in corde post-
7
modum tempore sufficienti similiter ad faciendum impressionem si-
8
cut opium in confectionibus cordialibus. Medicine autem
9
confortantes tyriacitate sua omnes inquam medicinas
10
cordis ingrediuntur quoniam humane nature eius pro-
11
prietate conueniunt cuius inquam nature principium cor exi〈-〉
12
stit et quoniam etiam cor confortant vt a venenis non patia-
13
tur: quales sunt doronicum et muschus: et omnes quidem
14
medicine letificantes cor et confortantes ipsum sunt
15
tyriacales non tamen omnes tyriacales sunt letificantes
16
propterea: quia quedam ipsarum sunt valde calide vt ca〈-〉
17
storeum: quedam valde frigide vt lactuca et por-
18
tulaca. Et sunt quedam tyriacales illis qualitatibus
19
indigentes diuersis ex causis: venenum enim cui repu-
20
gnant contrariatur cum sui substantia et forte cum qualitate
21
predicte qualitati contraria aut solum contrariatur cum qualita〈-〉
22
te qualitati predicte contraria. aut forte necessarium est
23
vt medicina veneno repugnans siue calido siue
24
frigido sit vehementis caliditatis multis ex cau〈-〉
25
sis: quarum vna est vt sit spiritus fortis motus. ¶ Se〈-〉
26
cunda quidem est vt sit vehementis extensionis ad hoc
27
vt cum potentia mortificandi et tyriacali quam habet
28
longe possit obuiare veneno impugnando et ex〈-〉
29
pellendo ipsum antequam cor attingat. ¶ Tertia vero
30
vt sit fortis ad corrumpendum et comburendum ve〈-〉
31
nenum in modico tempore in quo quidem cum hoc quod
32
dictum est insuper conseruatur spiritus in suo saluo esse
33
tyriacali proprietate. ¶ Uomitiua vero medicina
34
prodest cordi: quoniam alleuiat anhelitum vt inde cor
35
melius euentetur. ¶ Dissolutiua medicina debi〈-〉
36
litati cordis et tristitie valde nocet nisi ex grossi-
37
tie spiritus et frigiditate causetur et in corde sint infla〈-〉
38
tiui humores: nocet autem debilitati cordis propterea
39
quia dissoluit spiritum exiguum et subtilem: quod enim
40
dissoluitur quecunque sit substantia eius ex genere est
41
vaporis et venti. ¶ Tristibus autem notet quoniam tri〈-〉
42
stitia si causatur ex paucitate spiritus dissoluendo ad-
43
dit in paucitatem aut subtilem spiritum efficit turbu〈-〉
44
lentum. et remanenti spissitudinem auget. quod si neces〈-〉
45
sitas coegerit vti ea expedit ei commisceri confor〈-〉
46
tatiuas medicinas et congregantes aut continui〈-〉
47
tatem seruantes dum tamen sint ex his que conue〈-〉
48
niunt cordi sicut myrtus et kebuli.
49
¶ Capitulum .III. de simplicibus medicinis cor〈-〉
50
dialibus secundum ordinem alphabeti.
51
POstquam locuti sumus de vniuersalibus
52
iudicijs medicinarum et ostendimus que ex
53
eis medicationi conueniunt cordis et que
54
non et propter quid: nunc iam expedit vt
55
tam ad iudicia particularia medicinarum cordia〈-〉
56
lium simplicium quam compositarum ammodo descen-
57
damus a simplicibus inchoantes secundum ordinem
58
alphabeti. Inquit translator: quoniam alpha-
1
betum arabicum nequit ordinem alphabeti no〈-〉
2
stri seruare: iccirco medicinas simplices de qui〈-〉
3
bus auctor hic loquitur ad alleuiandum laborem
4
studentibus secundum seriem nostri alphabeti scripsi-
5
mus.
¶ De littera .A.
6
Ambra. Aurum. Argentum
7
Acedula. Agaricus.
¶ De Ambra.
8
AMbra calida et sicca in secundo et cum
9
subtilitate et viscositate sua nihilomi-
10
nus habet vehementem proprietatem
11
letificandi et confortandi simul. Est autem
12
ad hoc potentior propter fortitudinem sue aro〈-〉
13
maticitatis. et ideo confortatiua est substantie cu-
14
iuslibet spiritus et membrorum principalium et
15
multiplicatiua ipsius effectus: et est multo tem-
16
peratior muscho. Iam autem patens est huius
17
natura cum subtilitate et viscositate et soliditate.
18
¶ De auro.
19
AUrum iudicatur inter iudicium ar-
20
genti et iudicium hiacynthi et est qui-
21
dem infra hiacynthum et supra argen〈-〉
22
tum: cuius quidem complexio tem-
23
perata est aliquantulum vicina calori et est eius
24
operatio a proprietate.
¶ De argento.
25
ARgentum aliquantulum est frigidum
26
et siccum et eius quidem effectus similis
27
est effectui hiacynthi hoc excepto quod
28
est multo debilius illo.
29
¶ De Acedula.
30
ACedula propinqua est acetositati citri
31
attamen quamuis in complexione non sit ea de〈-〉
32
bilior in proprietate tamen multo de〈-〉
33
bilior est.
¶ De Agarico.
34
AGaricus calidus est in primo siccus
35
in secundo. Inest autem ei proprietas tyriaca-
36
lis contra omne venenum et propter subtilitatem que
37
eius caliditati commixta est: est aperitiuus
38
et laxatiuus humoris turbidi propter que omnia inest ei pro-
39
prietas confortandi cor et letificandi.
40
¶ De Littera .B.
Basilicon. Been.41
¶ De Basilicon.
42
BAsilicon calidum est et siccum in primo. habet autem
43
aromaticitatem et stipticitatem cum subti〈-〉
44
litate. preter hoc etiam est in eo superflua
45
humiditas. letificat autem cum proprietate
46
quam adiuuat aromaticitas stipticitati et subtilia〈-〉
47
tioni associata. finaliter tamen vsus eius non est in le〈-〉
48
tificatione laudabilis. quoniam substantia nutritiua que est in
49
ipso contrariatur ipsius medicinali substantie: etenim substantia
50
medicinalis efficit que dicta sunt: nutrimentalis
51
vero sanguinem turbidum atque melancolicum generat et illa
52
superfluitas insuper que est in ipso causat infla〈-〉
53
tionem in venis. iam autem ostensum est quod no-
54
ciua sunt ista duo.
¶ De Been.
55
BEen calidum est in secundo: siccum in primo
56
Ipsius autem quoddam est album: quoddam rubeum
57
sed rubeum quidem calidius est. Et est nihi〈-〉
58
lominus in vtroque stipticitas cum subti〈-〉
1
liatione et apertione. Inest ei fortis proprietas con〈-〉
2
fortandi cor et etiam simul letificandi ad que quidem iuuatur
3
stipticitate subtiliationi coniuncta.
¶ De Littera .C.
4
Citrum. Corallus. Cinnamomum. Crocus.
5
Camphora. Coriandrum. Calamentum. Cassia li-
6
gnea. Caro. Ciperus.
¶ De Citro.
7
CItri cortex est ex letificantibus tyria-
8
calibus. cuius proprietatem caliditas quidem
9
adiuuat. Est enim calidum et siccum in tertio
10
cui appropinquat folium et flos eius.
11
suntque subtiliores eo: et eius etiam acetositas est ex
12
confortantibus cor calide et sicce complexionis et est ex
13
conferentibus cardiace calide: post hoc autem est in eo
14
tyriacalitas vnde confert morsui reptilium et ser-
15
pentis et est frigidum et siccum in tertio. Semen autem eius
16
est tyriaca conferens venenis. videtur etiam quod sit ex confortan〈-〉
17
tibus cor prebendo soliditatem substantie spiritus. est frigide ac
18
sicce complexionis in tertio nec elongatur ab intellectu:
19
quin sit ex illuminantibus ipsum.
¶ De Corallo.
20
COrallus frigidus est in primo siccus
21
in secundo: et cum proprietate confortat cor et
22
letificat. quam quidem proprietatem adiuuat
23
illuminatio et abstersio et solidatio cum
24
stipticitate.
¶ De cinnamomo.
25
CInnamomum alitinium calidum est in fine
26
secundi: siccum in tertio: habetque modicam sti-
27
pticitatem et inest ei letificandi proprietas
28
quam adiuuat aromaticitas eius et for-
29
titudo subtilitatis. Et propterea confert iuua-
30
mento tyriace.
¶ De croco.
31
CRocus calidus est in secundo: siccus in
32
primo et sunt in eo stipticitas et disso-
33
lutio fortes ad que digestio sequitur
34
proculdubio: et inest ei proprietas vehe-
35
mens in confortando cor et substantiam spiritus et letifican〈-〉
36
di cum hoc quod illuminat et dilatat et solidat ipsum
37
et adiuuant ad hec aromaticitas fortis cum natura
38
predicta. Multitudo vero comestionis eius super-
39
flue dilatat spiritum et mouet ad extra donec accidat
40
propter hoc vt discedat a nutrimentali materia et sequitur
41
inde mors. Dosis autem eius ad hoc nota est
42
nec oportet de ipsa mentionem facere.
¶ De Camphora.
43
CAmphora frigida est et sicca in tertio:
44
virtus eius est saluare substantiam spiritus cum
45
dominio sue frigiditatis quando eius quantitas
46
moderatur et fortasse adiuuat ipsam ab〈-〉
47
solute frigiditas in calida complexione: quando propter malitiam eius
48
complexionis debilitatur spiritus et dissoluitur. Aromatici〈-〉
49
tas autem eius adiuuat absolute a proprietate ipsius
50
in omni complexione. Temperatur vero frigiditas eius cum
51
ambra et muscho. Siccitas autem cum oleis humi〈-〉
52
dis et aromaticis sicut est oleum violaceum etiam est
53
tyriaca: et proprie contra calida venena. Et acquirit ab
54
ea spiritus subtilitatem et luminositatem vehementem et
55
propterea letificat et confortat. in hoc autem ka-
56
rabe assimilatur ei. Sed camphora quidem for-
57
tioris proprietatis est et vehementioris salua-
58
tionis.
¶ De Coriandro.
1
COriandrum frigidum est in secundo:
2
siccum in tertio. Et inest ei proprietas
3
confortandi cor et letificandi et proprie in
4
calida complexione et adiuuat ipsum aroma〈-〉
5
ticitas et stipticitas eius.
¶ De calamento.
6
CAlamentum si reprimatur eius caliditas
7
et siccitas cum oleo violaceo et remanserit
8
aromaticitas et penetratio eius confert
9
in temperando spiritum in cerebro existentem et pro-
10
prie si fuerit complexionis flegmatice: tunc enim re-
11
pressione non indiget nec est auditum quod spiritui
12
conferat qui existit in corde iuuamento magno
13
verumtamen ex his que diximus de qualitatibus eius
14
videtur quod conferre possit eidem.
¶ De cassia lignea.
15
CAssia lignea appropinquat in comple-
16
xione cinamomo alitinio non tamen
17
in subtilitate.
¶ De carne.
18
CAro licet sit nutriens pure attamen aqua eius
19
ingreditur curationem debilitatis eius
20
non igitur obest de ipsa loqui. Et iccir-
21
co dicimus quod carnis aqua si laudabi〈-〉
22
lis fuerit caro animalis: aut bibentis ouis: aut iuue〈-〉
23
nis arietis: aut hedi. vel caro laudabilium auium
24
est vltima rerum debilitati cordis. Quod si causatur
25
ex debilitate spiritus. tunc vtilior est caro animalis aut
26
bidentis ouis. Si vero ex ipsius grossitie et tur-
27
biditate et paucitate. tunc leuiores ex eis vtilio-
28
res sunt. Plures autem medicorum sunt opinati quod
29
aqua carnis fit brodium decoctionis ipsius non tamen
30
est ita: sed potius aqua carnis est succus per de-
31
coctionem extractus a carnibus comminutis donec
32
resudando fluat ab eis et in qua frigitur caro cu-
33
ius collatura potui ministratur.
¶ De cipero.
34
CIperus de eo dicetur in capitulo de
35
spica nardi.
¶ De Littera .D.
36
Doronicum.
¶ De doronico.
37
DOronicum calidum et siccum est in principio
38
secundi gradus. Inest autem ei proprietas val〈-〉
39
de fortis in confortando cor et in letifican〈-〉
40
do cui non repugnat excessus et adiu〈-〉
41
uat tyriacalitas ipsius: et in ipso quidem est de sti〈-〉
42
pticitate subtili proinde est tyriaca cunctis vene-
43
nis et letificans et confortans. Reprimitur autem ex-
44
cessus sue caliditatis cum commixtione sirupi ma-
45
cianorum. Sed in cardiaca valde calida commiscetur
46
ei modicum camphore propter quod remanet proprietas eius
47
et reprimitur caliditas.
¶ De Littera .E.
48
Emblicus. Endiuia.
¶ De Emblico.
49
EMblicus de complexione eius sunt diffe〈-〉
50
rentes opiniones. Et hi qui plures sunt
51
dicunt eum esse frigidum et humidum. hoc quidem
52
rectius est. Isaac autem iudeus opinatus
53
est vt dicitur ipsum esse calidum. Sed qui frigidum iudicant di〈-〉
54
uersificantur: nam quidam ponunt frigiditatem eius in prin-
55
cipio: quidam vero in secundo. videtur tamen quod sit in fine primi
56
siccitas autem eius in secundo propter quod est ex mere confor〈-〉
57
tantibus stipticitate. Et inest ei proprietas confortan〈-〉
58
di cor et letificandi quam adiuuat stipticitas eius
1
cuius etiam frigiditas in complexionibus frigidis cum
2
modicare leuiter temperatur. Est etiam medicina solutiua
3
spirituum: eius tamen iuuamentum in confortatione maius
4
est quam in tristitia: tunc autem in tristitia prodest quando est
5
eius causa subtilitas sanguinis et paucitas atque disso-
6
lutionis velocitas illius. Et quoniam est ex medicinis
7
confortantibus cor propter proprietatem et propter hoc quod mun〈-〉
8
dificat etiam iccirco est medicina vehementer confe-
9
rens intellectui et memorie.
¶ De endiuia.
10
ENdiuia siluestris sicca est in primo.
11
Inest autem ei proprietas tyriacalis et in-
12
greditur cordis medicationem potata
13
et emplastrata.
14
¶ De Littera .F.
¶ De Fisticis.
15
FIsticis inest aromaticitas et stiptici-
16
tas cum viscositate propter quod aiunt esse le〈-〉
17
tificantes cor et confortantes et inde
18
numerantur inter medicinas tyriacales.
19
¶ De Littera .I.
Iacynthus. Iximel.20
¶ De Iacyntho.
21
IAcynthus temperata esse videtur. Inest autem ei pro〈-〉
22
prietas letificandi et confortandi cor et
23
fortiter obuiandi veneno. Et hec quidem
24
proprietas est virtus non suis attribuen〈-〉
25
da componentibus: sed est manans ab ipsa eo mo〈-〉
26
do quo diximus de magnete. De his autem que
27
in consideratione iacynthi persuadere oportet est vt incon-
28
ueniens esse dicatur calorem naturalem agere in iacyntho
29
cum sumitur intra corpus post transmutationem et
30
dissolutionem atque commixtionem eius substantie cum eua-
31
porabili substantia spiritus: quemadmodum dicimus de cro〈-〉
32
co et similibus. Et in summa congruum quidem est quod dicatur
33
quod iacynthus in substantia sui patiatur a calore naturali et ex〈-〉
34
inde postmodum eius opus manifestari. Etenim
35
eius substantia quemadmodum patet sensui valde est ab hu〈-〉
36
ius passione remota. videtur ergo quod calor naturalis nec
37
imprimat in substantia nec in accidentibus forme sue in-
38
herentibus: sed solum in vbi eius et loco et qualita〈-〉
39
tibus eius accidentalibus. ¶ In vbi quidem et loco quoniam
40
facit ipsum cum sanguine penetrare vsque ad partes
41
cordis. Quapropter cum efficiatur propinquius passo
42
fortius imprimit suum effectum. In qualitatibus
43
quidem accidentalibus quoniam calefacit ipsam iacynthum:
44
de natura vero calefactionis est vt manifestet proprie-
45
tatem et educat virtutem sicut apparet in karabe:
46
ipsum enim quando debiliter paleam trahere videtur: fricatur
47
quidem donec calescat: post hoc apponitur palee tra-
48
hens ipsam. videtur ergo finaliter quod impressio iacyn〈-〉
49
thi sit ista: et quod actio eius sit secundum additionem elon-
50
gationis aut appropinquationis eius ad id in quod
51
naturaliter imprimit: illud autem in quo testificantur antiqui
52
letificare iacynthum scilicet ferre ipsam et proprie in ore
53
testantur: quoniam ad letificationem alteratione non indi〈-〉
54
get in substantia sua vel in accidentibus inherentibus ei
55
nec est necessarium quod passum tangatur ab ea sed suffi〈-〉
56
cit quod virtus letificandi que ab ea manat ipsum
57
attingat quamuis eius actio confortetur calefactione et
58
appropinquatione sicut in proprietatibus cetero〈-〉
1
rum. videtur etiam quod adiuuet actionem sue proprietatis quod
2
habet de illuminatione cum abstersione et tem-
3
peramento complexionis.
¶ De Iximel.
4
IXimel planta est aromatica similis cyna〈-〉
5
momo quam quidem de lamec afferri di〈-〉
6
cunt: et est calida in secundo: sicca in primo.
7
Et est ei proprietas valde subtilis confor〈-〉
8
tandi spiritum quam adiuuat aromaticitas et stiptici-
9
tas cum subtilitate sicut frequenter in predictis
10
recolimus confortat etiam cor et cerebrum et om-
11
nia viscera et in summa omnium virtutum natu〈-〉
12
ram adiuuat et actiones.
¶ De Littera .K.
13
Kadrem. Karabe.
¶ De Kadrem.
14
KAdrem est ex medicinis letificantibus
15
et confortantibus magnis et est ex nobi-
16
lioribus tyriacis contra morsum serpentis
17
et puncturam: nec habet excellentem calidita〈-〉
18
tem. Et iccirco cum hoc quod est tyriaca confortat
19
et letificat simul. Est enim herba similis aristologie cre〈-〉
20
scens cum napello cui napellus ei vicinatur in
21
quocunque loco: nec fructificat nec frondescit: propter
22
quod quidam opinati sunt quod sit titimalus: quoniam hec ei
23
conueuit: non tamen est ita.
¶ De Karabe.
24
KArabe calida in primo: sicca in secundo:
25
opinio tamen est quod sit frigida. Inest autem ei
26
aromaticitas camphoralis et radiosi〈-〉
27
tas modica et proprietas confortandi cor
28
et ipsum letificandi ac depellendi cardiacam iu-
29
uamento temperato et soliditate quam prebet spi〈-〉
30
ritui.
¶ De littera .L.
31
Lingua bouis. Lapis armenus. Lapis lazuli.
32
Lilium. Lignum aloes.
¶ De lingua bouis.
33
LIngua bouis calida est et humida in
34
primo: cuius proprieias[*]proprieias corrupt for proprietas est letificare:
35
mundificat namque substantiam cordis. Me〈-〉
36
lior tamen est que de corintho affertur habens
37
spissum folium velatum plurima lanugine quod
38
inquam post exiccationem nec contrahitur: nec est siccum.
39
que autem in his partibus reperitur est ex genere alte-
40
rius plante et accipitur pro lingua bouis propter similitu〈-〉
41
dinem illius ad illam: cum tamen non sit illa. Sed
42
etiam conuenit ei cum virtute proprietatis et ap-
43
propinquat eius natura temperamento: nec tamen
44
imprimit sicut illa.
¶ De lapide armeno.
45
LApis armenus proprietatem habet
46
confortandi cor et ipsum letificandi:
47
separando insuper vaporem melanco〈-〉
48
licum ac fumosum a spiritu et mundi〈-〉
49
ficando similiter corpus ab humore melancoli〈-〉
50
co.
¶ De lapide lazuli.
51
LApis lazuli similem vim habet cum
52
eo quod dicitur de armenico lapide:
53
nisi quia est ipso debilior modicum.
54
¶ De Lilio.
55
LIlium in iudicio et natura croco ap-
56
propinquat minus tamen habet caliditatis et
57
siccitatis eo et lilium quidem conue-
58
nientius est ad confortationem:[*]confortationem: corrupt for confortationem [redundant colon] cordis:
1
crocus autem ad letificationem. In lilio est potentia
2
solidandi spiritum propinqua ei que est in croco: non
3
tamen habet siccitatem. et crocus habet vehementem potentiam
4
dilatandi spiritum foras et mouendi extra. proinde am〈-〉
5
plius confert syncopi quam crocus. Lilium enim mo-
6
uet spiritus minute dilatando et extrahendo et fortius
7
retinendo. Crocus autem minus retinendo et for-
8
tius dilatando et extrahendo.
¶ De ligno aloe.
9
LIgnum aloes appropinquat in iudi-
10
cio ambre: tamen est ea debilior. Et enim
11
temperamento propinquior est com-
12
plexio eius. et omnia membra confortat.
13
¶ De littera .M.
Myrtus. Myrabolani. Me-14
lissa. Macis. Muschus. Mumia. Menta.
15
Malum granatum. Macianum. Margarita.
16
¶ De Myrto.
17
Yrtus[*]Yrtus corrupt for MYrtus [initial is missing] non est ita perfecte commixtionis:
18
vt patet quod vnica et singulariter predomi〈-〉
19
nans virtus ei conueniat per naturam: immo
20
videtur duplicem habere substantiam. in quarum vna
21
frigiditas dominatur: in altera vero caliditas. inter quas quidem
22
commixtio non perficitur nec actio et passio taliter vt
23
perducat ad complexionem vnicam dominantem eis in quo qui〈-〉
24
dem iudicio plurime considerationis est myrtus: videtur enim
25
plus esse frigiditatis in ipsa. nec tamen adeo fortis
26
est ipsarum commixtio quin calor naturalis separet in-
27
ter eas: cumque separauerit penetrat primo substantia
28
calida et calefacit. postea vero sequitur substantia frigida et confor-
29
tat et stringit: et iccirco excellit eius iuuamentum in
30
generatione pilorum: et enim substantia calida trahit primo materiam et
31
dilatat poros. Cum ergo ad ipsos trahitur materia conue〈-〉
32
niens generationi pilorum condensatur in pilum. Est autem sedes
33
aromaticitatis que in ipsa est substantia calida. Cum autem
34
indicatur myrtus secundum complexionem eius predominantem
35
et fortiorem est frigida in primo et sicca in secundo: et inest
36
ei cum hoc subtilitas est quoque conueniens spiritui propter
37
aromaticitatem suam et stipticitatem cum subtilitate sub〈-〉
38
tiliatiua eius et mundificatiua etiam propter alteram substantiarum
39
eius simplicem propter que iterum omnia est ex medicinis
40
conferentibus cardiace et cordis debilitati proprie-
41
tate quam complexio adiuuat.
¶ De Myrabolanis.
42
MYrabolani kebuli frigidi sunt in primo: sicci
43
in secundo: inestque naturaliter eis stipiicitas[*]stipiicitas corrupt for stipticitas quod
44
significat ipsorum ponticitas: et soluunt cum proprie〈-〉
45
tate quam complexio adiuuat. Myrabolani indi
46
tamen adhuc fortiores sunt kebulis. Communicant tamen in mun〈-〉
47
dificando cor et consolidando et confortando etiam.
48
iccirco letificant: videtur etiam quod ad hoc simili〈-〉
49
ter insit proprietas.
¶ De Melissa.
50
MElisse calida est et sicca in secundo. Inest
51
autem ei proprietas mirabilis letificandi
52
et confortandi cor similiter quam quidem adiuuat
53
aromaticitas et subtilitas aperitiua et
54
stipticitas que in ea sunt: et cum hoc etiam cunctis visce〈-〉
55
ribus confert habetque naturam leuiter solutiua[*]solutiua corrupt for solutiuam ita scilicet quod
56
sufficit ad soluendum a spiritu vapores melancolicos et san〈-〉
57
guinem qui existit in corde: nec tamen id efficere valet a ce〈-〉
58
teris mebris et corpore toto.
¶ De Mace.
1
MAcis de eo dictur in capitulo de spica
2
¶ De Muscho.
3
MUschus calidus est et siccus in tertio. Est
4
autem similis croco non tamen crocus loco eius
5
permutari potest in omni loco: et muschus est
6
tyriacalium nobilior contra napellum et grana
7
eius et cornu spice reprimitur caliditas eius cum
8
camphora et siccum cum oleis humidis sicut cum
9
oleo violaceo et rosaceo.
¶ De Mumia.
10
MUmia calida est in fine tertij. sicca pro-
11
ut creditur in primo. Inest autem ei
12
proprietas omnem spiritum confor-
13
tandi quod adiuuat continuatiua vi-
14
scositas.
¶ De Menta.
15
MEnta habet subtilem aromaticitatem et dul-
16
cedinem amaritudini commixtam cum de-
17
lectabili commixtione ponticitatis et con〈-〉
18
uenientis stipticitatis que inquam si〈-〉
19
cut sepe diximus adiuuat letificandi proprietate
20
videtur autem quod eius complexio sit calida in fine primi sicca
21
in principio secundi.
¶ De malo granato.
22
MAlum granatum dulce conueniens est com-
23
plexioni spiritus cum bonitate et dul〈-〉
24
cedine sua et proprie spiritus qui exi-
25
stit in epate.
¶ De Maciano.
26
MAcianum frigidum et siccum est in primo: et inest
27
ei magna proprietas letificandi et confor〈-〉
28
tandi quam adiuuat aromaticitas et dul〈-〉
29
cedo. Etenim causa hec est quod medicina
30
est nutriens. quamobrem confert spiritus nutriendo et temperan〈-〉
31
do ipsum et prodest etiam ex sua proprietate.
De margarita.
32
MArgarite similes sunt karabe in natura et lumi〈-〉
33
nositate: verumtamen in opere non consequitur illas.
34
tamen ei inest proprietas valde magna.
35
¶ De Littera .N.
Nenufar.¶ De Nenufare.
36
NEnufar appropinquat camphore in iu〈-〉
37
dicio: nisi quia est humidior ea. Et eius
38
quidem humiditas causat in substantia spiritus qui
39
existit in cerebro pigritiam et torporem
40
nisi egeat humectatione vt temperetur. spiritus autem qui est
41
in corde non videtur ab ea pati hoc nocumentum quod
42
patitur spiritus cerebri: immo prebet forte iuuamentum:
43
nam proprietas sue aromaticitatis confortat spiritum
44
qui in corde est: nocumentum vero frigiditatis
45
et humiditatis ipsius est secundum quid et temperatur
46
croco et cynamomo.
¶ De Littera .O.
47
Oua. Olibanum. Ozimum.
¶ De Ouis.
48
OUa quamuis medicina non sit ad confor-
49
tationem cordis tamen recipiuntur: ipsum enim
50
valde confortant: vitella videlicet dummodo ta〈-〉
51
men accipiantur ex ouis volatilium lau〈-〉
52
dabilis carnis sicut galline et perdicum et starne
53
et fasiani. Ista enim vitella temperate complexionis
54
sunt quibus tria conueniun scilicet velocitas in san-
55
guinem transmutari: et parum superfluitatis post
56
transmutationem relinquere: et sanguinem gene〈-〉
57
rant et confortationem sanguinis quo nutritur
58
cor scilicet subtilem et clarum: pellitur ergo festinanter
1
ad ipsum. Et iccirco pre ceteris nutrientibus con〈-〉
2
ueniens est in dissolutione substantie spiritus et
3
diminutione materie ipsius sanguinis scilicet
4
cordialis.
¶ De Olibano.
5
OLibanum calidum in secundo gradu et siccum
6
in primo. Estque confortatiuum vitalis spi〈-〉
7
ritus et animalis et proinde confert hebetu〈-〉
8
dini et obliuioni. Cuius inquam operatio con-
9
formis est operationi been: nisi quia eo debilius est in
10
confortatione cordis et maioris aromaticitatis
11
et propter tyriacitatem que in ipso est prodest fu〈-〉
12
mus eius in pestilentijs.
¶ De Ozimo.
13
OZimum est basilicon de quo superius
14
est dictum: minus autem est melisse iu〈-〉
15
dicio simile excepto quod est eo cali-
16
dior modicum.
17
¶ De Littera .P.
Polypodium. Pira.18
Peonia.
¶ De Polypodio.
19
POlypodium letificat non per se sed
20
per accidens: euacuat enim a corde et
21
cerebro et corpore toto melancoliam.
22
¶ De Piris.
23
PIra quidem aromaticitatem et stipticita-
24
tem atque soliditatem substantie que inquam
25
ad frigiditatem declinantia habent vir-
26
tutem confortandi cor et adiuuant eam
27
que diximus. Maciana tamen ad hoc meliora
28
sunt eis.
¶ De Peonia.
29
PEonia temperata est in caliditate et frigidiate
30
fortem habens siccitatem et stipticitatem cum
31
subtilitate que inquam omnia proprietatem ipsius
32
adiuuant in confortationem spiritus animati et
33
expulsionem superfluitatum a cerebro cum potentia
34
quam habet educendi melancoliam et flegma et illius substantia
35
tantum: a cuius proprietate adipiscitur cerebrum potentiam
36
resistendi eorum receptioni. videtur etiam illi conuenire vni〈-〉
37
uersaliter impressio in corde quamuis non recitetur.
38
¶ De Littera .R.
Rosa.¶ De Rosa.
39
ROsa imperfecte commixtionis est in eius substantia
40
sicut diximus de myrto. Est enim in ea substantia
41
cuius complexio frigida est in secundo: et substantia cu-
42
ius complexio calida est in primo. et est in
43
ea substantia lenitiua et humectatiua et substantia inspissa-
44
tiua et sicca. Conuenitque cum aromaticitate sua substantie
45
spiritus et proprie quando super calefactus extiterit. Confert enim
46
ei tunc sua frigiditate ac solidat ipsum cum sua sti〈-〉
47
pticitate propter quod valde proficit et sincopi et cardiace
48
quando paulatim deglutitur aqua ipsius. Estque cun-
49
ctis visceribus conferens.
¶ De Littera .S.
50
Sericum. Sticados. Spodium.
51
Sandalus. Secacul.
¶ De Serico.
52
SEricum ex fortibus letificantibus est ex-
53
cellentius: tamen est crudum: sed quandoque cadit
54
in vsum coctum potissime si non fuerit
55
tinctum. Est autem calidum et siccum in primo et
56
insunt ei subtilitas et raritas et paruitas atque fulgor
57
et proprietas letificandi et confortandi cor ad quod iuuatur
58
predictis: vnde dilatat spiritum et solidat et abstergit et
1
clarificat et illuminat: nec tamen eius conforta-
2
tio tantum vni appropriatur spiritui: sed est potius
3
conueniens substantie spiritus cuiuslibet: ita quod
4
confert spiritui animato quod patet ex eo quod visum
5
confortat si oculi ex ipso collyrizentur. patet etiam
6
propterea quia confert memorie et quod spiritum preterea
7
confortat qui existit in epate quod impinguatio ma〈-〉
8
nifestat. planum est autem quod non impinguat pro-
9
pterea quod temperet corpus: relinquitur ergo quod
10
facit hoc quia confortat spiritum naturalem ad nu-
11
triendi actionem perfectius causandam. vtimur
12
etiam eo sine repressione.
¶ De sticados.
13
STicados arabicum calidum est in primo:
14
siccum in secundo. Inest autem ei proprietas edu-
15
cendi humorem melancolicum et proprie ex cere-
16
bro et ex corde: vnde etiam letificat et confor〈-〉
17
tat corpus depurando substantiam spiritus in cerebro
18
et in corde simul a melancolia: habetque stipticitatem mo〈-〉
19
dicam et iccirco substantiam spitus in corde consolidat.
20
videtur etiam quod propter hoc proprietatem habeat confor-
21
tandi cor propter que vehementer confert in vene〈-〉
22
nis punctionum et morsura et ad confortandum cor et
23
ad corroborandum memoriam.
¶ De spodio.
24
SPodio inest proprietas confortandi cor et
25
letificandi. Confert multum cardiace et sin〈-〉
26
copi calidis cuius proprietatem stipticitas
27
adiuuat: complexionaliter autem est frigidum in
28
secundo. In complexionibus frigidis temperatur cum croco:
29
videtur quod letificet et confortet causando luminositatem
30
et soliditatem in spiritu.
¶ De sandalis.
31
SAndalus habet proprietatem letificandi et con〈-〉
32
fortandi cor quam quidem adiuuant aroma〈-〉
33
ticitas et stipticitas. et illius subtilitas.
34
Estque complexio eius frigida quamuis albus frigidi-
35
or sit et minus siccum: omnes tamen in his qualitatibus
36
perueniunt ad secundum gradum.
¶ De secacul.
37
SEcacul quod est secundum veritatem frigi-
38
da vt fertur propter subtilitatem et ca〈-〉
39
liditatem et humiditatem addit in vir〈-〉
40
tute spiritus.
41
¶ De littera .T.
Terra sigillata.42
Tamarindi.
¶ De terra sigillata.
43
TErra sigillata temperate complexionis est
44
in caliditate et frigiditate conformis hu〈-〉
45
mane complexioni: nisi quia eius sicci〈-〉
46
tas maior est humiditate ipsius: ha-
47
betque humiditatem cum sua siccitate vehemente
48
commixtam. Et propterea insunt ei viscositas et confor-
49
tatio: quia maior vero est siccitas in ea: iccirco cum
50
illis inest etiam eidem abstersio: habent etiam proprietatem
51
mirabilem letificandi et confortandi cor cum tyria〈-〉
52
icitate[*]tyriaicitate corrupt for tyriacitate manifesta propter quod cunctis obuiat venenis
53
ita quod siue bibatur antequam venenum siue post: natu〈-〉
54
ram sustinet et confortat ad expellendum eum. vi〈-〉
55
detur etiam quod insit ei proprietas illuminandi et
56
temperandi spiritum. Adiuuant autem viscositas et sti-
57
pticitas que in eo sunt etenim soliditatem et conti〈-〉
58
nuitatem auget spirituum propter quod fortius leti〈-〉
1
ficat et confortat.
¶ De tamarindis.
2
TAmarindi frigidi sunt et sicci in secun〈-〉
3
do: de quibus opinio est quod confortat cor. videtur
4
tamen quod illud proprie sit in habentibus malam
5
complexionem ad naturam colericam declinan-
6
tem. Etenim temperat infrigidando et a colera
7
mundat cum virtute solutiua quam habet.
8
¶ De littera .U.
Usnee.¶ De vsnee.
9
VSnee calida est in primo: sicca in secundo: que propter
10
sui aromaticitatem conueniens est substan〈-〉
11
tie spiritus quam etiam soliditate et stipticita〈-〉
12
te consolidat et confortat de facili et pene〈-〉
13
rat[*]penerat corrupt for penetrat propter sui subtilitatem. Et iccirco confortati-
14
ua est cordis et cardiace conferens.
15
¶ De littera .Z.
Zedoaria.¶ De Zedoaria.
16
ZEdoarium vtrunque calidum est et siccum in
17
tertio in quibus etiam inest cum subtilitate
18
stipticitas et conuenit eis cum proprietate
19
et aromaticitate cor confortare adiu-
20
uatque stipticitas et subtilitas: sed in domestico
21
quidem fortior est confortandi proprietas et aromati〈-〉
22
citas etiam: poniturque in magnis tyriacis. et quoniam
23
vehementer conuenit substantie spiritus: iccircor[*]iccircor corrupt for iccirco confor〈-〉
24
tat spiritum in epate existentem: adeo quidem vt
25
inter impinguantia computetur.
26
¶ De differentibus modis letificandi et confor〈-〉
27
tandi repertis in medicinis. Capitulum .IIII.
28
DEterminatis nature intentionis sermoni〈-〉
29
bus in medicinis simplicibus cordis
30
ammodo loquemur de compositis me〈-〉
31
dicinis. Et primo de mytridato et tyria〈-〉
32
ca magna. nulla enim compositarum medicinarum
33
equiparatur eis in temperando complexionem humanam et
34
conferendo ei ac letificatione cordis et ablatione
35
tristitie nec non in obuiando venenis ac morsi-
36
bus etiam venenosis. Ambarum enim medicinarum
37
aliquid est notum: aliquid vero ignotum. Notum
38
autem est quod eis aduenit ex simplicibus. Ignotum
39
vero quod eis aduenit post commixtionem. Exemplum
40
autem primi est sicut si dicamus nos scire tyriacam
41
et mitridatum veneno tyri et scorpionis conferre:
42
propterea quia in eis reperiuntur medicine con-
43
ferentes ad illud. et similiter tamen propter hoc dicitur con〈-〉
44
ferre cardiace aut debilitati virtutis existentis in
45
epate. Exemplum autem secundi est vt dicamus
46
quod nobilior operationum ipsarum est que proue〈-〉
47
nit vtrisque post commixtionem a natura conue-
48
nienti valde nature humane ad quam quidem su〈-〉
49
scipiendam complexio preparauit eam eius etiam principium
50
ab extrinseco est. Nos autem ignoramus causam in-
51
uentionis quantitatum medicinarum simplicium
52
proportionatarum ad hanc dispositionem in eis: quem-
53
admodum ignoramus in ceteris. ¶ In quibus
54
etiam similiter accidit et que non artificialiter sed
55
naturaliter componuntur. sapientes autem speculato-
56
res precise determinant quod directio ad compositio-
57
nem istarum medicinarum processit ab inspiratio〈-〉
58
ne ac prouidentia diuina aut a re inspirationi
1
simili. Etenim deductio rationis non pertingit
2
efficatiam compositionis ipsarum: sed attingit
3
ex ipsa compositione quam narrauimus paulo
4
ante. Quod si tota operatio tyriace procederet
5
ex parte simplicium et non ex parte dispositionis
6
quam sua complexio prebet: esset vtique recens
7
efficacior et vtilior fermentata cuius contrarium tamen
8
est: recens autem pauci iuuamenti est. et illud qui-
9
dem iuuamentum quod ei ex sua proprietate con〈-〉
10
uenit non inuenitur sensibiliter apprehendi nisi
11
in fermentata: perficitur autem fermentatio ipsius
12
secundum modernos in .X. annis secundum Galienum tamen in an-
13
nis .XX. secundum diuersitatem caliditatis et siccitatis
14
regionum ac climatum et apud aliquos moder〈-〉
15
norum speratur eius iuuamentum post sex men〈-〉
16
ses. verumtamen nec apud nos nec apud Galienum de-
17
monstratio est in hoc. predecessores autem Galieni
18
dicunt hanc proprietatem in predictis ambabus
19
medicinis necessario prouenire post vehemen-
20
tem commixtionem qui quamuis sperarent in ipsis
21
causari post commixtionem et fermentationem pro-
22
prietatem congregantem simplicium proprietates
23
illis tamen debiliorem. Timebant nihilominus
24
quod commixtio amputaret predictas proprietates:
25
sed reuelatio ac diuina prouidentia produxit ad
26
illud. postquam vero examinata fuerit earum complexio
27
debilitari cepit timida existimatio. et verificata
28
est opinio veritatis. Rursus autem imperiti me〈-〉
29
dicorum credunt in tyriaca et mytridato esse ex-
30
cellentem caliditatem et iccirco respuunt ex ipsis
31
dare quantitatem medij aurei: nec tamen dubi〈-〉
32
tant de diacymino et diatrionpipereon quatuor
33
aureos propinari[*]propinari corrupt for propinare [cf. Venice 1564]: cum tamen concludat perscruta〈-〉
34
tio rationis quod in hac dosi istarum confectionum.
35
multo etiam amplior sit caliditas quam in dosi pre〈-〉
36
dictarum. etenim in medio aureo vtriusque predi-
37
ctarum sunt .℈.I. medicinarum et .ß. mellis. et .III.
38
.℈. vel .℥. medicinarum[*]sunt .℈.I. medicinarum et .ß. mellis. et .III. .℈. vel .℥. medicinarum cf. Venice 1564: sunt .ʒ.I.ß. mellis, et .ʒ.III.ß. medicinarum: secundum quam quantitatem acqui〈-〉
39
ritur melli virtus. Sunt in ea preterea medici-
40
ne infrigidantes: inter quas opium est habens
41
sufficientem frigiditatem que inquam rei fermen〈-〉
42
tate communes sunt. In re autem fermentata du-
43
platur virtus quecunque sit illa siue caliditatis[*]caliditatis corrupt for caliditas siue
44
frigiditas. etenim in substantia humida confe-
45
ctio[*]confe-ctio corrupt for conficitur [cf. Venice 1564] fermentatio auget caliditatem: tyriaca autem non
46
recipit fortius quam recipiant supranominate confectio-
47
nes. Et iccirco virtus ipsius quamuis equalis esset vir〈-〉
48
tuti alterius predictarum nihilominus existit fortio〈-〉
49
ris impressionis quamuis:[*]quamuis: is missing in Venice 1564 vt dictum est: verum sit tamen[*]verum sit tamen corrupt for verumtamen [cf. Venice 1564]
50
nullus supradictorum tam vehementi audacia subi〈-〉
51
to prorumpit in administrando tyriacam sicut in
52
confectionibus alijs: in ambabus enim predi-
53
ctis prime due intentiones reperiuntur dum
54
fuerint fermentate: nec tamen vti respuunt fer-
55
mentatis: sed abstinent ab vsu ambarum recen〈-〉
56
tium. Et[*]Et cf. Venice 1564: Sed huic audacie simile quid habent opi-
57
natores huius qui ministrant pillas cochias et feti-
58
das et hermodactilorum et euforbij. Et respuunt da〈-〉
1
re hieralogodion et hieram archigenis cum tamen
2
in his exiccantes medicine minoris existant pon〈-〉
3
deris et pluribus reprimentibus coequentur. postquam
4
tamen considerationem diligentem adhibuissem
5
computando existimaui caliditatem mitridati et tyria〈-〉
6
ce. Inueni quoque caliditatem tyriace in fine secundi: et
7
mytridati caliditatem citra aliquantulum quamuis
8
sua componentia fortiora sint et maioris etiam
9
ponderis. Sed existimatio persuadet quod complexio
10
per fermentationem adipiscitur caliditatem vehemen〈-〉
11
tem venientem ab extra: quod quidem syllogistice com〈-〉
12
prehendi non potest: sed solummodo existimatione
13
artificiali et experimentali. Experimentum autem
14
ostendit nobis tyriacam et mytridatum minus
15
notabiliter calefacere corpora nostra quam diacymi-
16
num et diatrionpipereon. Opera vero fortiora et
17
nobiliora: que quidem ex tyriaca et mytridato pro〈-〉
18
cedere cernimus manifeste non ex vehementia
19
caliditatis aut frigiditatis procedunt: sed ex no-
20
biliori proprietate ipsorum scilicet tam proprietate
21
simplicium quam ex proprietate eis ab extrinseco
22
data. Sic igitur ex predictis relinquitur mani-
23
festum quod tyriaca et mytridatum non imprimunt
24
quemadmodum opinati sunt quidam calefactio〈-〉
25
nem et adustionem quas alie vsuales medicine
26
seu confectiones non imprimunt. homo autem
27
temperate complexionis quando vtitur altero ipso〈-〉
28
rum tempore temperato aut frigido et in quantitate
29
etiam moderata nec nimis frequenter prosunt
30
ei ad confortationem cordis maximo iuuamen〈-〉
31
to et conseruat sanitatem in ipso atque securum effi-
32
cit ab incursu pestilentiarum accidentium et a pra〈-〉
33
uis humorum motibus atque lesionibus obui-
34
ant venenorum: cunctasque virtutes eius corro-
35
borat et vite longitudinem prestat ei. Qui vero
36
calide complexionis existit etiam in calida re-
37
gione nec istis nec etiam alijs confectionibus ca-
38
lidis vti debet: nisi in necessitatibus manifestis.
39
preterea ex capitulo mytridati et tyriace sunt dia〈-〉
40
muschus amarus et dulcis: sed amarus quidem
41
conueniens est temperatam habentibus complexio-
42
nem aut frigidam: dulcis autem habentibus calidam.
43
Ceterum diamuschus in letificando non multo de-
44
bilior est quam tyriaca in confortatione tamen cordis
45
ea moderate debilior est. in confortatione quidem
46
ceterorum membrorum multo debilior est ipsa.
47
Amplius autem impressio eius in corde letifi-
48
catio est et viuificatio ipsius. Insuper autem vtili〈-〉
49
tas eius que in morsibus et puncturis minor est
50
quam eius vtilitas in venenis bibitis. Tyriaca vero
51
et mytridatum ad omnia prosunt: potest autem
52
diamuschus amarus sic temperari. videlicet vt accipiantur ex
53
eo aure .X. et ex succo macianorum dulcium et grana-
54
torum dulcium et cydoniorum dulcium ana aurei .L. et coquan〈-〉
55
tur simul vsque ad spissitudinem: post hoc vero po-
56
terit eo vti calidam habens complexionem. quod si vtens
57
valde calida complexione extiterit fiat illud cum
58
succo acedule et citri acetositate. sitque dosis tan-
1
te quantitatis vt dosis scilicet diamuschi cum adiun-
2
cto: saluetur sicut si dosis succorum huius sit aurei
3
.III. aut .IIII. tanta quidem diamuschi quantitas
4
adiungatur: quia repressa excellenti qualitate
5
ipsius prodesse possit secundum sui proprietatem. Et
6
similiter intelligendum est in ceteris letificanti〈-〉
7
bus tam magnis quam paruis. Confectio vero
8
profectus quam Alchindus composuit vtilis
9
est valde melancolici cordis debilitati ex mor-
10
bo melancolice. amplius autem confert purifi〈-〉
11
cando quam confortando. Diamuschum vero
12
est letificans confectio manifestius confortando
13
prestat iuuamentum quam purificando: et iccirco con〈-〉
14
fectio perfectius conuenientior est tristitie melancolice
15
et ipsi melancolie. Diamuschus autem et confectio letifi〈-〉
16
cans potius conueniunt sincopi et cardiace passio〈-〉
17
ni. Ex medicinis autem que huic passioni conueniunt
18
sunt ille quas nos fuimus experti: et quarum com〈-〉
19
positio fuit inuenta post tempus compositionis memora-
20
tarum ex quibus vna est oxyzaccara quam nos
21
composuimus patientibus tristitiam melancolicam et epi〈-〉
22
lepsiam: quorum morborum causam emendat suauiter
23
atque digerit propter quod leui solutione euacuat. ℞. epithimi
24
.ʒ.X. polypodij .ʒ.VI. buglosse .ʒ.III chimi ysopi ca〈-〉
25
mepitheos omnium ana .ʒ.IIII. capillorum veneris .ʒ.V. turbith
26
.ʒ.VI. vtriusque ozimi seminis melisse zedoarie been albi
27
et rubei folij spice nardi cargamomi[*]cargamomi corrupt for cardamomi omnium ana .ʒ.〈-〉
28
III.ß. cuscute seminis endiuie radicis eiusdem radicis
29
lilij ana .ʒ.XII. zuccari rosati ad pondus omnium. Supra igi〈-〉
30
tur omnia in purissimo et fortissimo aceto remol-
31
liantur per diem et noctem. In crastino vero ad-
32
iungantur toti libris .VII. aque mundissime totumque
33
suauiter decoquatur vsquequo redeat quali ad me-
34
dietatem aceti. quod si zuccarum rosatum non suffecerit
35
dulcorare tantum vt in his remaneat sapor zuccari
36
ad hoc sufficiens sunt addenda. postea vero ab
37
igne depositum seruetur. sit autem dosis eius a .ʒ.XV.
38
ad .XX. quod si recipiatur .X. diebus continue manifesta-
39
bitur eius iuuamentum in his in quibus fuerit
40
multa materia melancolica. si vero medica fuerit materia
41
sed membra principalia tamen disposita sunt ad
42
hoc vt humor huiusmodi generetur in his et
43
illa modica ipsius quantitas in lacertis maneat
44
in arterijs et venis tunc experti sumus in tali ca-
45
su sirupum cuius dispensatio talis existit. ¶ ℞.
46
seminis endiuie et mellisse ozimi minoris omnium
47
ana .ʒ.XX. radicum lilij .ʒ.V. buglosse .ʒ.XXX. folio〈-〉
48
rum mellisse .ʒ.XV. polipodij maratri omnium ana
49
.ʒ.VI. omnia hec coquantur in septuplo sui de aqua
50
et duplo sui de succo macianorum dulcium vsque-
51
quo sui tertia remanserit pars. postmodum co-
52
letur et colature addatur zuccarum et sirupetur
53
ad modum iulep: vel potest fieri ad modum si-
54
rupi acetosi secundum mensuram decoctionis. ¶ Con〈-〉
55
fectio alia nobilis valde quam experti sumus in for〈-〉
56
ma electuarij et etiam trocisci cui addidi et sub-
57
traxi secundum diuersitatem complexionum: prodest
58
enim vehementi iuuamine cordi ad confortan-
1
dum. ℞. margaritarum karabe coralli omnium ana
2
aureum .I. et .ʒ.ß. sirici crudi cancrorum fluuialium adu〈-〉
3
storum omnium ana aureum .I.ß. buglosse .ʒ.V. vel .X.
4
limature auri .ʒ.I. seminis mellisse ozimi vtriusque ana
5
.ʒ.III. been albi et rubei ligni aloes lapidis arme〈-〉
6
ni lapidis lazuli loti masticis cassielignee cina-
7
momi electorum ozimi altinij[*]altinij cf. Venice 1564: alitinij croci nucis muschate
8
cardamomi minoris cubebe omnium ana aureum .I.
9
epithimi .ʒ.II.ß. sticados arabici .ʒ.III. ambre aureum .I.
10
quod si non inueniatur ponatur zedoarie loco ipsius
11
duplum doronici romani aureos .II. seminis endiuie .ʒ.V.
12
seminis cucumeris .ʒ.IIII. manne .ʒ.X. rosarum rubearum .℥.III. muschi .ʒ.II.
13
camphore aureum .I. ambre aureum .I. spice nardi folij
14
amborum ana .ʒ.II. Hec igitur sunt radix et firma〈-〉
15
mentum et fiunt inde trocisci cum mella[*]mella corrupt for melle. prepa〈-〉
16
ratur autem quandoque secundum exigentiam tempe-
17
rate complexionis et tunc nulla fit in eo mutatio.
18
Quandoque vero preparatur habenti malam
19
complexionem calidam aut malam complexio〈-〉
20
nem frigidam: et tunc secundum exigentiam cuiusque
21
fit in ea mutatio: fiant ergo trocisci ad pondus .I.
22
aurei cum triplo sui de melle optime dispumato.
23
Si vero fermentari debeat propter conseruatio〈-〉
24
nem et post fermentationem vsui reseruari ex-
25
pedit vt addantur opij .ʒ.V. et castorei pulueriza〈-〉
26
ti tantundem: quibus oppositis non sui[*]oppositis non sui corrupt for appositis non usui [cf. Venice 1564] ministre〈-〉
27
tur nisi post sex menses. Si cui autem domine-
28
tur mala complexio calida expedit vt crocus et
29
muscus ad .ß. aureum reducantur et subtrahatur epi〈-〉
30
thimum vice cuius ponantur .ʒ.V. fumiterre et
31
.IIII.ʒ. sene: addanturque rosarum .ʒ.XVIII. seminis portulace et
32
spodij .ʒ.I. seminis lactuce .ʒ.II. sandalis .ʒ.III. cete-
33
re vero medicine remaneant sicut post et fiant tro〈-〉
34
cisci sicut diximus cum melle optime dispuma〈-〉
35
to. Cui vero mala complexio frigida domina-
36
tur expedit adiungere medicinis predictis cor〈-〉
37
ticem nucis muschate et corticem citri et xylobalsa-
38
mi atque piperis et zinziberis ex vnoquoque. videlicet
39
.ʒ.I. castorei .ʒ.II. et subtrahe de camphora .ß. aureum
40
habens etiam malam complexionem calidam
41
sumat dosim ipsius cum aureo spodij et sapa ma〈-〉
42
cianorum. Qui frigidam autem habent com-
43
plexionem cum .ʒ.I. castorei. Iam autem cum
44
hac medicina curauimus quosdam circa prin-
45
cipium de melancolia vergente in maniam. que
46
lupinum demonium appellatur adiunximus
47
dispensationi temperate .ʒ.I. iacynthi rubifica-
48
tis: et splendidi et perfecte puluerizati et adiuti
49
fuerunt maximo iuuamento post desperationem.
50
¶ Compositio autem propria his qui propter
51
malam complexionem labuntur in cardiacam
52
et cordis debilitatem est ista. ¶ Recipe seminis
53
lactuce et melonis et cucurbite et cucumeris
54
mundatorum ana .ʒ. quinque seminis portu-
55
lace .ʒ. quatuor margaritarum coralli kara-
56
be cancrorum fluuij adustorum sirici crudi
57
omnium ana aureum .I. sape olibani aureus vnus[*]aureus vnus i.e. aureum vnum.
58
Si vero non inueniatur loco ipsius ponantur
1
.II. aurei ligni aloes zedoarie doronigi been albi et
2
rubei ana .ʒ.II. spodij cardamomi minoris ana .ʒ.III.
3
rosarum rubearum mundatarum a capulis et in vmbra exic-
4
catarum .ʒ.VI. croci aureus .ß. camphore vehementer
5
contrite cum .X. sui de muscho et sexto sui de am〈-〉
6
bra aureum .I.ß. buglosse aureos .V. ex omnibus supradi〈-〉
7
ctis fiant trocisci cum sapa macianorum et cido〈-〉
8
niorum et malorum granatorum. his inquam
9
sapis equaliter acceptis secundum quantitatem confectio〈-〉
10
ni sufficientem. ¶ Ad illud etiam iulep ex succo
11
buglosse cum tantundem succi endiuie et quadru〈-〉
12
plo sui de succo macianorum et duplo de aqua
13
rosacea et sexto totius de albissimo zuccaro que in-
14
quam suauiter decoquantur vsque ad spissitudi-
15
nem. et fit iterum iulep ex folijs melisse coctis in
16
aqua rosacea donec receperit virtutem ipsorum: aut
17
ponitur succus eius in .XXIIII. sui de aqua rosacea
18
hoc enim proficit cunctis patientibus cordis debili〈-〉
19
tatem potissime si addatur buglossa ita videlicet quod si
20
fuerit sicca cum ea coquatur in aqua rosacea. Si ve〈-〉
21
ro recentes[*]recentes corrupt for recens commisceatur illi succus illius: quod si
22
complexio vehementis caliditatis extiterit di-
23
minuatur succus melisse et augeatur succus bu-
24
glosse quantitatibus existentibus vtriusque equalibus.
25
¶ De medicinis solutiuis egritudinum cor-
26
dis. Capitulum .V.
27
EUacuatio autem conuenit in melan-
28
colicis vti post digestionem et ipsarum
29
linitionem. Si vero in toto corpore
30
abundauerit humor nociuus totum
31
corpus incipiemus euacuare. Id autem quo eua-
32
cuatur conuenientius est vt dissoluantur .VI.ʒ. hie〈-〉
33
ralogodion in .XX.ʒ. decoctionis epithimi facte secundum
34
hanc formam. ℞. epithimi .℥.I. vuarum passula-
35
rum .℥.II. coquantur in .II. libris aque tantum donec
36
post colaturam possit extrahi inde solummodo
37
pondus .XXX.ʒ. quod si cum hoc non euacuetur fiat de-
38
coctio epithimi nota aut cum .IX.ʒ. recentis epi〈-〉
39
thimi cretensis vt in supradicta oxyzaccara disso〈-〉
40
lutis nisi fortis dissynteria timeretur et digeratur
41
cum iulep quod post predictam oxyzaccaram su-
42
perius scripsimus. Ex pillulis autem fortibus
43
ad hoc congruentibus sunt huiusmodi. ℞. hie-
44
repigre epithimi ana .℥.II. polipodij sticados ara〈-〉
45
bici agarici ana .ʒ.ß. pulpe colloquintide quartam par〈-〉
46
tem .I.ʒ. scamonee bdellij salis ana grana .V. ¶ Alie
47
vero nobiliores predictis sunt he. ℞. pigre epi-
48
thimi sticados arabici ana .ʒ.ß. lapidis lazuli lapi-
49
dis armeni ablutorum agarici pulpe colloquintide sa-
50
lis ana quartam partem .I.ʒ. ligni alloes[*]alloes i.e. aloes masticis
51
menthe ana grana .V. ellebori grana .II.ß. scamonee grana
52
.IIII. Scias autem quod in decoctionibus ellebori
53
dosis est .ʒ.I. in pillulis autem grana .II.ß. et cum in-
54
nihilo[*]in-nihilo corrupt for in nihilo [redundant hyphen; cf. Venice 1564 nihil] noceat actionem medicine confortat. Si
55
vero flegma melancolie iungatur tunc fiat eua-
56
cuatio cum huiusmodi pillulis. ℞. epithimi tur-
57
bit ana .ʒ.I. thymi pulpe colloquintide agarici lapidis armeni
58
loti ana .ʒ.I. quartam scamonee salis naptici stica〈-〉
1
dos arabici ana .ʒ.V. ellebori grana .II.ß. fiant pillule
2
cum succo porrorum. In pillulis autem que in-
3
fra predictas sunt in virtute non oportet permu-
4
tari complexionem aut medicinas: sed sufficit
5
variare dosim secundum existimationem artificialem a
6
medietate vsque ad duas tertias. cum autem eua〈-〉
7
cuatio corporis non intenditur: sed partium so〈-〉
8
lummodo vt cordis aut capitis tunc conuenien-
9
tius est vti pillulis quas dicemus. Si ergo fue〈-〉
10
rit complexio melancolica pura et propria. ℞.
11
epithimi myrabolanorum indorum ana partem .I.
12
hierepigre partem .I. et .ß. sticados arabici mitri-
13
dati partis .I. duas tertias. ellebori nigri.[*]nigri. corrupt for nigri [redundant period] partis .I.
14
sextam masticis ligni aloes crudi et polipodij la〈-〉
15
pidis armeni loti pulpe colloquintide ana partis .I. tertiam.
16
Hec omnia conficiantur cum succo macianorum
17
et fiant inde pillule ad quantitatem ciceris ex qui〈-〉
18
bus sumantur a .ʒ.I. vsque ad aureum .I. de nocte cum vi〈-〉
19
no: de die vero ante gargarizetur oxyzaccara ma-
20
ioris decoctionis. Cum vero complexio flegma〈-〉
21
tica et melancolica fuerit. ℞. turbith agarici epi-
22
thimi kebuli sticados arabici ana partem .I.ß.
23
aloes partem .I.ß. ligni aloes partem .ß. fiant pil-
24
lule sicut prius. Cui autem complexio melan-
25
colica et colerica fuerit. ℞. turbith epithimi sene
26
fumittere ana partem .I. myrabolanorum citrinorum partem .I.[*]myrabolanorum citrinorum partem .I. is missing in Venice 1564
27
non et tertiam[*]non et tertiam corrupt for tertiam eius: rosarum partis .I. duas ter-
28
tias: fiant pillule sicut prius. Hec sunt ergo que
29
inquantum potuimus sub compendio perscri-
30
psimus in sermonibus medicinarum cordialium
31
finem huic operi imponentes cum laude dei qui
32
virtutem largiri dignatus est opusculum ter-
33
minandi.
34
¶ Expletus est libellus de viribus cordis: quem
35
princeps Auicenna edidit.