1
¶ Liber canonis quartus incipit de egritudi〈-〉
2
nibus particularibus que cum accidunt non
3
appropriantur vni membro continens septem fen.
4
¶ Fen prima est de febribus: et continet quatuor tractatus.
5
¶ Tractatus primus de febre ephimera.
6
¶ De diffinitione febris et generibus febris. Capitulum .I.
7
FEbris est calor ex
8
traneus ac〈-〉
9
census in corde et proce〈-〉
10
dens ab eo medianti〈-〉
11
bus spiritu et sanguine per
12
arterias et venas in to〈-〉
13
tum corpus. et inflam-
14
matur in eo inflammatione
15
que nocet operationibus
16
naturalibus: non sicut ca-
17
liditas ire et laboris
18
cum non vltimatur: et impedit operationem ita vt retineatur.
19
¶ Et sunt quidam hominum qui diuidunt febres in
20
duas diuisiones. prima scilicet in febrem egritudinem: et
21
in febrem accidens: et ponunt febres apostematum de genere febris
22
accidentis. ¶ Et intentio quidem sermonis eorum est quod
23
febris egritudinalis est illa inter quam et causam que non
24
est egritudo non est medium sicut febris putredi-
25
nis. Putredo enim est causa eius absque medio et non
26
est putredo in seipsa egritudo. immo est causa egri-
27
tudinis. ¶ Febris vero apostematis est accidens apostemati
28
existens dum est apostema sequens ipsum et apostema est egritu〈-〉
29
do in seipso. ¶ Et contradicenti quidem inest. vt dicat.
30
quoniam si propterea quod febris apostematis sequitur caliditatem eius et se-
31
quitur ex dolore ipsius est simile vt sit febris accidens: tunc
32
oportet vt si[*]si corrupt for sit plurimum febrium ephimerarum accidens. ¶ Et si
33
ipsa sequitur putredinem que est in apostemate: tunc apostema
34
non est causa eius prima vnde est apostema: immo quantum
35
ad putredinem que est in ipso. Causa igitur eius que est
36
essentialis est putredo: et apostema non est causa eius nisi
37
per accidens. ¶ Et dicemus quod si non significaue-
38
runt per febrem accidens hoc: immo non intellexerunt
39
per eam nisi quod ipsa sequitur apostema hoc. et inueniunt
40
eam per inuentionem apostematis. Similiter ergo est dispositio
41
febrium putredinis per comparationem ad putredi-
42
nem. ¶ Uerum occupatio in huiusmodi contradictioni〈-〉
43
bus est illud quod non confert in scientia medicine ali〈-〉
44
quid: et facit medicum procedere ex arte sua ad inqui〈-〉
45
sitiones que fortasse impediunt ipsum ab arte sua.
46
¶ Procedamus ergo secundum id quod consuetum est.
47
¶ Dicamus ergo propterea quod febres apostematum et opi〈-〉
48
lationum sunt febres accidentes et alie febres sunt
49
egritudines: tunc conueniens est vt dicamus: quoniam
50
propterea quod omnia que sunt in corpore hominis sunt tria
51
genera scilicet membra continentia illud quod est in eis de hu-
52
miditatibus et spiritibus: quorum comparatio est com〈-〉
53
paratio parietum balnei. Et humiditas recondi-
54
ta. et eius comparatio est comparatio aque balnei.
55
¶ Et spiritus animalis vitalis et naturalis et vapores
56
effusi. ¶ Et comparatio eorum est comparatio
57
aeris balnei: et aer balnei quando infrigidatur illud
58
quod est vicinum ei non oportet vt ipse extinguatur immo
1
possibile est vt remaneat et redeat et calefiat quod
2
ei vicinum est. Similiter est vnum istorum trium
3
generum extra quod non inuenitur in homine ge〈-〉
4
nus corporeum. ¶ Nam si accendatur febris
5
in membris radicalibus accensione prima sicut
6
accenditur adustio verbi gratia vt in parietibus balnei:
7
aut per follem ferrarij: aut per ollam coci: tunc
8
illud genus febrium nominatur febris ethica. ¶ Et
9
si accenditur febris accensione prima in humoribus:
10
deinde accendatur ex eis in membris sicut acci〈-〉
11
dit: vt accendatur aqua calida in balneo et ignian〈-〉
12
tur latera eius causa: eius aut ius calidum in olla
13
vt accendatur olla causa eius: tunc illud genus
14
febrium nominatur febris humoris. ¶ Et si accen〈-〉
15
datur febris accensione sua prima in spiritibus et va〈-〉
16
poribus: deinde accendatur ex eis in membris
17
et humoribus sicut accidit vt perueniat ad bal-
18
neum aer ignis qui accendatur in eo: et calefa-
19
ciat aerem eius et perueniat ad aquam et parie〈-〉
20
tes. tunc genus illud febris nominatur febris ephi-
21
mera. quoniam est accensa in re subtili que resol〈-〉
22
uitur cum velocitate. et raro pertransit diem cum
23
nocte sua. nisi conuertatur ad genus illud febrium.
24
¶ Hec ergo diuisio febrium est per modum
25
propinquum diuisioni euenienti per differen-
26
tias. ¶ Et diuiduntur febres alio modo. Dicitur
27
enim quod de febribus sunt febres acute. Et de eis
28
sunt non acute. Et de eis sunt chronice. Et de
29
eis sunt non chronice. Et de eis sunt nocturne.
30
Et de eis sunt diurne. Et de eis sunt salubres re-
31
cte. Et de eis sunt habentes accidentia horribi-
32
lia. Et de eis sunt dimittentes. Et de eis sunt in〈-〉
33
separabiles. Et de eis inseparabilibus sunt que〈-〉
34
dam quibus sunt remissiones. Et de eis sunt qui〈-〉
35
bus sunt intensiones. Et de eis sunt quibus sunt
36
exfortiationes. ¶ Et de eis sunt similes. Et de
37
eis sunt frigide habentes rigorem aut horripi-
38
lationem. ¶ Et de eis sunt simplices. ¶ Et de
39
eis sunt composite.
40
¶ De preparatis ad febres. Capitulum .II.
41
DIxerunt quidam quod corpora vehemen〈-〉
42
tius preparata ad febres sunt corpora
43
calida et humida. et proprie cum humi〈-〉
44
ditas est fortior caliditate. ¶ Et isti
45
quidem sunt fetidi sudoris et vrine et egestionis.
46
¶ Et corpora calida sicca iterum sunt prepara〈-〉
47
ta ad febres calidas. et incipiunt prius ephime〈-〉
48
re: deinde festinant ad putredinem et adustionem:
49
et quandoque faciunt cadere in ethicam. ¶ Et sequun〈-〉
50
tur ea ambo: que equantur in humiditate et sic〈-〉
51
citate et dominatur caliditas: et ista sunt de ge-
52
nere eorum in quibus incipit febris vaporis ca〈-〉
53
lidi: deinde permutatur ad febrem humoris po-
54
stea illa in quibus equantur calor: et frigus et mul〈-〉
55
tiplicatur humiditas: et istis quidem febres putredi-
56
nis accidunt secundum plurimum incipientes. ¶ Et corpo〈-〉
57
ra frigida et humida: et frigida et sicca sunt longinquio-
58
ra corpora a febribus et proprie ab ephimera.
1
¶ De horis febrium. Capitulum .III.
2
FEbrium hore sunt reliquarum egritudi-
3
num principium et augmentum et status
4
apud vltimum et declinatio. ¶ Et sunt
5
quandoque particulares cause cuiusque paroxismi.
6
¶ Et timor est a principio vsque ad statum: apud
7
declinationem vero non moritur eger ex ipsa febre
8
nisi per id quod dicemus de causa communiter. ¶ Et prin〈-〉
9
cipium quidem est hora que calor naturalis prefocatur a materia
10
submersa in membro: tamdiu donec non appareat
11
maturationi aut diuersitati eius contrarie maturationi
12
vestigium. ¶ Et principium quidem est inuentum in omni
13
egritudine: verum quandoque occultatur sicut est eius oc-
14
cultatio in sinocho et epilepsia et apoplesia. ¶ Et
15
quandoque principium est occultum paucorum accidentium et exi〈-〉
16
stimatur quod non sit principium in ea. ¶ Et similiter quandoque
17
in die primo febrium acutarum videntur nubes: et si-
18
gnum maturitatis: et existimatur quod non sit ei princi〈-〉
19
pium: et non est ita. ¶ Et augmentum quidem est hora
20
in qua commouetur caliditas innata ad resistendum
21
materiei motu manifesto et apparent signa digestionis
22
aut signa contraria digestioni. ¶ Et status est hora in qua
23
vehemens est pugna inter naturam et materiam: et appa〈-〉
24
ret victoria vnius ambarum earum super aliam: et est
25
hora pugne et eius spatium est in habentibus paroxismos acu〈-〉
26
tos paroxismus vnus: et non cognoscitur nisi perillum[*]perillum corrupt for per illum qui
27
sequitur ipsum aut duo paroxismi: et cognoscitur in
28
tertio eius: ideo quod non addit super illos ambos in
29
pluribus nisi egritudinibus macronoxijs: for〈-〉
30
tasse enim assimilantur paroxismi plures in omnibus iu〈-〉
31
dicis[*]iudicis corrupt for iudicijs suis. ¶ Et illic apud statum completur vestigium
32
digestionis aut contrarij eius. ¶ Et declinatio
33
quidem est hora in qua calor innatus iam domi〈-〉
34
natur materiei et vincit eam et existit in congre〈-〉
35
gationis eius separatione scilicet rei post rem:
36
et tunc alleuiatur caliditas coloris occulti et ex-
37
pellitur ad extremitates donec resoluitur: et mul-
38
totiens ingrossatur. ¶ Et status quidem diuer〈-〉
39
sificatur in egritudinibus. egritudinum enim
40
valde acutarum longinquior status est vsque ad
41
quatuor dies et febris ephimere sunt de hac summa:
42
verumtamen ipse non numerantur acute: quoniam
43
non sufficit in acuitate egritudinis vt sit status
44
eius proximus: immo sit de egritudinibus ha〈-〉
45
bentibus timorem. ¶ Et sequuntur eas febres
46
acute absolute non valde: et sunt ille quarum sta〈-〉
47
tus peruenit vsque ad .XIIII. dies. et quod est supra id.
48
¶ Et cognitio quidem egritudinum acutarum
49
in ordinibus suis: et chronicarum est iuuatiua
50
in regimine cibi egri secundum quod dicemus in sequen-
51
tibus. ¶ Et plures quidem febrium complent
52
principium et augmentum et statum in paroxismo
53
vno et faciunt paroxismum alium declinando.
54
¶ Et febres quidem diuersificantur in his temporibus.
55
¶ Et de eis quidem sunt quarum augmentum prolon〈-〉
56
gatur. et de eis sunt quarum declinatio prolongatur.
57
¶ De cognitione horarum vniuersalium egri〈-〉
58
tudinis et proprie status. Capitulum .IIII.
1
COgnitio horarum egritudnis vni〈-〉
2
uersalium quandoque est ex specie egritudinis.
3
nam spasmus siccus et epilepsia et apo〈-〉
4
plexia et squinantia sunt ex acutis val〈-〉
5
de. Et tertiana pura et causon de acutis non val-
6
de. Et quartana et paralysis de macronoxijs.
7
¶ Et quandoque ex motu egritudinis: nam si paro-
8
xismi sunt breues significant quod status est propin〈-〉
9
quus sicut tertiana pura. tempus enim paroxis-
10
morum eius est ex tribus horis vsque ad .XIIII. ho〈-〉
11
ras. et si sint prolixi significant quod materia est gros-
12
sa et status longinquus sicut in tertiana non pu〈-〉
13
ra. ¶ Et si non fuerint illic paroxismi. immo ma〈-〉
14
teria eius fuerit acuta sicut sinochi: tunc egritu-
15
do erit acuta. ¶ Et si fuerint signa eius signa ma〈-〉
16
terie frigide grosse aut decliuis ad grossitudinem
17
tunc egritudo erit non acuta. ¶ Et si remanse〈-〉
18
rit cum dispositione sua tunc egritudo non erit
19
illius acuitatis. ¶ Et quaudoque est ex virtute
20
egri cui velociter aduenit debilitas: quare est egri〈-〉
21
tudo acuta aut non apparet illud et est egritudo
22
non acuta. ¶ Et quandoque est ex etate et tem-
23
pore: nam in tempore calido et etate calida fe-
24
stinat status egritudinum: et in temporibus fri-
25
gidis et etatibus frigidis tardatur status egritu〈-〉
26
dinum: et similiter est dispositio regionum. ¶ Et
27
ex pulsu. nam si est velox frequens magnus tunc
28
egritudo est ad acuitatem decliuis: et si non tunc
29
non est acuta. ¶ Et ex rigore: nam si est prolixi
30
spacij: tunc egritudo est decliuis ad prolixitatem
31
et si est breuis spacij tunc egritudo ad acuitatem
32
tendit. et quando nullo modo est rigor tunc ab〈-〉
33
breuiatur eius extensio. ¶ Et cognoscuntur ho〈-〉
34
re egritudinis quandoque ex parte horarum pa〈-〉
35
roxismorum. Nam si fuerint procedentes secundum an〈-〉
36
tecessionem superfluentem: ita vt vnus antece-
37
dat superfluitatem alterius tendens ad additio〈-〉
38
nem: tunc egritudo erit in augmento: quoniam
39
de egritudinibus sunt que currunt vsque ad finem
40
horarum suarum secundum augmentum: et sunt quan〈-〉
41
doque de genere tertiane et de genere assidue: si
42
autem steterit antecessio et steterint superfluita-
43
tes: tunc sine dubio erit egritudo in statu. ¶ Et
44
seruans horam vnam est longi spacij. et si post-
45
ponuntur tunc egritudo est in declinatione.
46
¶ Et similiter cognoscitur dispositio horarum
47
ex augmento accidentium febris et statione eo-
48
rum et declinatione ipsorum et ex additione pa〈-〉
49
roxismorum eius in longitudine et breuiatione
50
ipsorum et fortasse diuersificantur et non assimi〈-〉
51
lantur. ¶ Et quandoque cognoscuntur ex dispo〈-〉
52
sitione euacuationum: nam cum accidit in paro〈-〉
53
xismo aliquo sudor aut ventris fluxus et paro〈-〉
54
xismus secundus qui est post ipsum est in similitu〈-〉
55
dine vehementie primi et fortitudine eius aut
56
supra ipsam tunc euacuatio eius est propter multitu〈-〉
57
dinem non propter fortitudinem et egritudo iudi-
58
catur longa. ¶ Et quandoque cognoscuntur ex parte dige-
1
stionis et contrarij digestionis secundum quod diximus: ver-
2
bi gratia. cum apparet sputum cum digestione ali-
3
qua: aut vrina in qua est nubes aliqua: tunc est prin-
4
cipium augmenti. ¶ Deinde quando multiplicatur
5
illud et apparet aut contrarium eius: tunc est status.
6
¶ Et iterum quando apparet digestio aut contrarium
7
eius velociter ex sputo aut nube: tunc scias quod sta〈-〉
8
tus est propinquus. et si tardatur tunc scias quod sta〈-〉
9
tus est longinquus. ¶ Cognitio autem hora-
10
rum particularium sic accipitur. Nam hora prin〈-〉
11
cipij paroxismi est hora in qua coartatur pul-
12
sus: et tu iam sciuisti intentionem eius: et plumbeus
13
fit color extremitatum et infrigidantur extrema
14
et proprie extremitas auris et nasi vsque ad horam
15
in qua sentitur sparsio caliditatis. et quandoque as〈-〉
16
sociantur principio alteratio coloris et pigritia et
17
angustia et tarditas motuum et profunditas som-
18
ni et mollificatio palpebrarum et grauitas sermo〈-〉
19
nis et horripilatio inter spatulas et in dorso. et for〈-〉
20
tasse accidit in eo rigor fortis: et quandoque accidit
21
cursus saliue et saltus temporum et tinnitus aurium
22
et sternutatio et commotio membrorum corporis. Et
23
vehementius quidem debilitatur virtus propter debilitatem
24
que est in principio aut statu. ¶ Et hore augmen-
25
ti medietas prima est hora in qua pulsus incipit
26
apparere et magnificari et velox fieri: et spargitur
27
calor in toto corpore secundum equalitatem. ¶ Et medie-
28
tas eius altera est hora in qua non cessat hec cali-
29
ditas sparsa cum equalitate augmentari. ¶ Et ho〈-〉
30
ra status est hora in qua remanet caliditas spar-
31
sa cum equalitate et accidentia cum dispositione sua
32
et pulsus fit maior quam vnquam et fit vehementius ve〈-〉
33
lox et frequens. ¶ Et hora declinationis est ho-
34
ra in qua incipit diminutio et incipit pulsus tem-
35
perari et equatur. Deinde illa in qua incipit corpus
36
sudare et perducit ad eradicationem. ¶ Et multo〈-〉
37
tiens quidem accidit apud mortem dispositio que
38
est sicut declinatio et est quasi eger euaserit et non
39
oportet vt tu occuperis in hoc: immo cognoscas dis-
40
positionem pulsus et an magnificetur et fortis fi-
41
at. ¶ Et si tibi videtur ponam tibi exemplum de ter-
42
tiana. Attende ergo quod cum tertiana in pluribus
43
dispositionibus incipit horripilatio: deinde fri〈-〉
44
gus et rigor: postea sedatur rigor et minoratur fri〈-〉
45
gus: et incipit calefactio: postea equatur calefa-
46
ctio: deinde additur: postea stat: deinde incipit
47
minui vsquequo eradicetur. ¶ Et scias quod egritu〈-〉
48
do quandoque prolongatur: aut propter multitu-
49
dinem materiei: aut propter grossitiem eius: aut
50
propter frigus eius. et quandoque adiuuant ad illud
51
tempus frigidum et regio frigida et etas frigida et de-
52
bilitas caloris innati et soliditas corporis.
53
¶ De sermone vniuersali de febribus ephi-
54
meris. Capitulum .V.
55
CAuse omnium specierum febris ephi〈-〉
56
mere sunt cause primitiue calefacien-
57
tes essentialiter et calefacientes per acci-
58
dens de summa occurrentium et assumptorum
1
scilicet in cibo et in potu et passionum corporearum et ani〈-〉
2
malium. et ex doloribus et apostematibus apparen〈-〉
3
tibus. et sunt de eis ex opilationibus quarum causa
4
non est primitiua. ¶ Et non proueniunt cause earum
5
cum vehementia sua ad hoc vt pertranseat illud quod
6
inflammat spiritum: nam si pertranseant illud. faciunt ca-
7
dere in ethicam aut in speciem febrium humorum
8
quam dicemus. ¶ Cause enim primitiue plerumque
9
mouent antecedentes. quod si mouerint eas ad pu〈-〉
10
tredinem erunt febres putredinis. ¶ Et sunt qui〈-〉
11
dam hominum qui existimant quod febris ephimera
12
non fit nisi ex labore spiritus et corporis et illud
13
est error. ¶ Et iste quidam febres secundum plurimum re-
14
cedunt in die vno et raro pertranseunt tertium
15
diem. ¶ Nam si pertranseant illam quantitatem
16
existimatur de esse earum quod ipse permutantur. ¶ Et
17
intentio quidem permutationis est quod retentio ca〈-〉
18
liditatis pertransit spiritum aut ad corpus aut
19
humorem: licet sint de hominibus qui dicant quod ipsa quandoque
20
remanet sex diebus. et consumitur intgre[*]intgre corrupt for integra consum-
21
ptione: cui non esset similis si permutaretur ad ge-
22
nus aliud. ¶ Et hec quidem febris est facilis cura-
23
tionis et difficilis cognitionis: et similiter princi-
24
pium ethice. ¶ Et homines quidem velocius ca〈-〉
25
dentes in febres ephimeras: et qui vehementius ledun〈-〉
26
tur ab eis si erretur in eis: sunt illi in quibus ca〈-〉
27
lor et siccitas sunt magis vincentes: quoniam per〈-〉
28
ueniunt velociter ad ethicam et tertianam: de-
29
inde illi in quibus calor est plus deinde illi in
30
quibus est plus siccitatis. ¶ Et cum illi qui ha-
31
bent complexionem siccam et calidam accidit
32
fames et adueniunt cum ea vigilia et labor ani-
33
malis et labor corporeus festinat ad ipsum febris
34
ephimera cum horripilatione quadam. Quod si
35
non succurratur et cibetur statim festinabit ad ipsum
36
febris putredinis.
37
¶ De signis proprijs febrium ephimerarum
38
distinguentibus eas ab alijs. Capitulum .VI.
39
DE proprietatibus earum est quod ipse non
40
fiunt a causis antecedentibus: neque inci〈-〉
41
piunt cum coartatione. et est quod ipse non
42
incipiunt secundum plurimum cum rigore et frigore
43
extremitatum et profundatione caliditatis et de-
44
clinatione ad pigritiam et somnum: et submer-
45
sionem pulsus et subtilitatem eius et diuersitatem
46
eius: et paruitatem ipsius: immo fortasse accidit
47
in principio earum similitudo frigoris et horri〈-〉
48
pilationis et punctio: cuius causa est vapor chi-
49
mi mali et remouetur velociter. et accidit: sed ra-
50
ro rigor propter multitudinem vaporum leden〈-〉
51
tium lacertos propter punctionem suam superflua
52
multitudine. ¶ Et est eius inflammatio non mor〈-〉
53
dicatiua aspera: immo bona sicut caliditas corpo〈-〉
54
ris laborantis et ebrij. ¶ Et cum est vrina in pri-
55
mo die digesta et pulsus bonus. tunc iudica quod
56
est febris ephimera. et illud ideo quoniam vrina
57
non alteratur in ea inquantum ipsa est ephimera:
58
et est sedimen eius digestum non decliue ad calo〈-〉
1
rem humoris: et est qandoque nubes eius pendens: et
2
quandoque est natans boni coloris: et quandoque accidit vt non
3
equetur color eius: tamen eius substantia est equalis. Et
4
non alteratur color eius nisi propter id quod associatur ei
5
de causa alterationis vrine: quamuis non sit illic febris
6
ephimera ex eo quod dicemus in tertiana et simili〈-〉
7
bus ei. ¶ Et pulsus est decliuis ad spissitudinem
8
et fortitudinem et magnitudinem nisi in ea que est a pas〈-〉
9
sionibus debilitantibus: et nisi fuerit in stomaco
10
humor mordicatiuus aut frigidus aut causa alia
11
de his que mutant pulsum preter febrem. ¶ Et ra-
12
ro quidem diuersificatur: si vero diuersificetur erit ei
13
ordo: nam si diuersificetur illud tunc erit propter causam
14
aliam accidentem febrem. aut vicinantem ei sicut est la-
15
bor vehemens aut mordicatio vehemens in vi-
16
sceribus et similia his. ¶ Et quandoque accidit
17
vt induretur pulsus propter frigus vehemens et in-
18
spissans et infrigidans aut propter caliditatem solis
19
vehementem exiccantem: aut propter vehementem la〈-〉
20
borem exiccantem: aut famem: aut angustias aut vi-
21
gilias: aut euacuationes. et quandoque festinat in eo dilatatio
22
et tardatur constrictio: et non festinat plusquam naturalis ni〈-〉
23
si raro et cum velocitate pauca: quoniam necessitas euen〈-〉
24
tationis in eo est vehementior quam necessitas edu〈-〉
25
cendi vaporem corruptum: vapor namque in eo non est
26
corruptus comparatione sui ad equalem: immo est
27
bonus comparatione sui ad eum. ¶ Et cum ambi〈-〉
28
guus sit tibi pulsus et constrictio ipsius tunc scias
29
ex anhelitu: et pulsus quidem reddit post eradica〈-〉
30
tionem eius ad consuetudinem eius naturalem in il〈-〉
31
lo corpore et hoc est signum bonum. ¶ Et scias pe〈-〉
32
nitus quod quotiens vrina et pulsus sunt boni signi〈-〉
33
ficant quod febris est ephimera: et quando non sunt boni non
34
oportet vt non sit ephimera. multotiens enim est in ea
35
vrina tincta: et pulsus diuersus et debilis et paruus.
36
et de illis que significant quod ipsa est febris ephimera
37
est vt sit principium eius facile et leue: et sit aug-
38
mentum eius non addens supra duas horas: et neque
39
associentur statui accidentia vehementia: et vt
40
non accidant in ea accidentia praua: et non sit in ea
41
ebullitio caloris vehemens: et minorentur cum
42
ea dolores. ¶ Quod si cum ea dolor fuerit capi-
43
tis: aut dolor alius non sit fixus inseparabilis.
44
post eradicationem eius et hec quidem signifi-
45
cat quod ipsa est ephimera. ¶ Et plurimum quidem
46
eradicationis eius fit per sudorem et humorosita〈-〉
47
tem similem sudori naturali non humoroso. et non
48
sit vehemens superfluitas iterum in quantitate sua
49
immo appropinquat sudori naturali in quantita-
50
te sua. sicut est proximus ei in qualitate sua. Si
51
ei videris sudorem plurimum tunc febris erit non
52
ephimera. ¶ Et de eis de quibus ebris ephimera
53
experitur est vt ingrediatur balneum habens eam.
54
Cumque moram fecerit euenire in eo quasi horri-
55
pilationem non consuetam: scitur quod febris est
56
febris putredinis: et egrediatur habens eam ex bal〈-〉
57
neo ilico. et si nihil alteratur a dispositione sua
58
tunc febris erit ephimera.
1
¶ Permutatio febris ephimere. Capitulum .VII.
2
CUm expedit vt febrem ephimeram pa〈-〉
3
tiens cibetur et errat medicus super eam: et non
4
cibet ipsum permutatur febris in corporibus
5
colericis ad ethicam incendentem et in cor〈-〉
6
poribus carnosis ad synocam que est absque putre〈-〉
7
dine: et fortasse permutatur ad illam que est cum pu-
8
tredine. ¶ Et similiter quando necessarium est adiuto-
9
rium in aperiendo poros et rarificando corpus: et
10
non fit inflammatur in humoribus retentis in cor〈-〉
11
pore: inflammatione eius quod calefacit cum forti〈-〉
12
tudine eius quod putrefacit.
13
¶ De signis permutationis febris ephimere
14
ad febres alias. Capitulum .VIII.
15
SIgnificatio illius est quod ipsa declinat
16
absque sudore. aut humorositate: aut
17
cum sudore absque mundificatione per
18
sudorem: et est declinatio longa diffici-
19
lis et absque mundificatione pulsus: immo remanet
20
in pulsu aliquid: et remanet dolor capitis si fue-
21
rit: et hoc totum significat permutationem ad fe-
22
brem putrefactionis humoris: aut ethicam. Nam
23
si cause fuerint vehementes: aut prolongetur mo-
24
ra eius permutabitur ad ethicam. ¶ Quod si ad
25
ethicam permutetur videbis tactum arteriarum cali〈-〉
26
dum valde: et videbis febrem similem vel fixam et in
27
omnibus membris additur calefactio super repletio-
28
nem: et in tempore acceptionis cibi: aut videbis pul〈-〉
29
sum seruare equalitatem cum duritie et paruita-
30
te. ¶ Et videbis signa reliqua que diximus de
31
signis ethice. ¶ Et quando permutatur ad genus fe-
32
brium quod nominatur synoca absque putredine vide〈-〉
33
bis additionem et repletionem caliditatis et inflam〈-〉
34
mationem speciei. ¶ Et quando permutatur ad
35
febres putredinis apparent horripilatio et di-
36
uersitas pulsus et paruitas et coartatio. et est ca〈-〉
37
liditas modicatiua sicca et vehementia acciden-
38
tium. ¶ In vrina autem fortasse remanet dige〈-〉
39
stio ex substantia et in pluribus non apparet in
40
ea digestio.
41
¶ De curationibus febris ephimere secundum mo-
42
dum vniuersalem. Capitulum .IX.
43
IN omnibs[*]omnibs corrupt for omnibus speciebus febris ephimere
44
oportet vt afferantur super corpora pa-
45
tientium eas ea que nutriant eos nu-
46
trimento bono cum velocitate digestionis:
47
quoniam febriens est eger: et eger est lesus. ¶ A quibus〈-〉
48
dam eorum conceditur deliciari in eo sicut patien〈-〉
49
ti ex labore et angustia et fame et illis in quorum
50
corporibus colera plurima est. ¶ Et qui conque〈-〉
51
ritur se pati horripilationem in principio deglu-
52
tiat cibum infusum in aqua: aut vino vt sit ma〈-〉
53
gis penetrans. ¶ Et isti quidem cibantur etiam in
54
principio febris. ¶ Et quibusdam prohibetur deli-
55
nari in ea et innuitur eis vt fiant subtiliatiua sicut in
56
patiente ex opilatione et soliditate et ex aposte-
57
mate. ¶ Et melius quidem est vt postponatur ciba〈-〉
58
tio vsque ad declinationem nisi in illis quos ex-
1
cepimus. ¶ Et aqua frigida quidem oportet vt non
2
prohibeat in principio rei: quoniam virtus est fortis: quare
3
non timetur debilitas eius: et est melior cura infri-
4
gidando. Uerum si fuerit illic debilitas in visceri〈-〉
5
ribus[*]visceriribus corrupt for visceribus et febris iam extenditur: aut fuerit vehemens:
6
tunc melius est vt de ea non multum sumatur. Et
7
conceditur eis balneum cum eorum paroxismus con〈-〉
8
sumitur in febribus ephimeris propter accidentia de
9
quibus est humectatio et de quibus est sudatio et ra〈-〉
10
rificatio porrorum. ¶ Et de eis est infrigidatio in
11
quieta dispositione et prohibetur vbi timetur casus
12
putredinis. ¶ Et non oportet vt euitet balneum nisi
13
habens eam ex opilatione: propterea quod balneum ge〈-〉
14
nerat egritudinem putridam. et similiter patiens eam
15
ex satietate nauseatiua nisi in fine rei et cum di-
16
latantur pori et descendit nauseatiua satietas. Il-
17
lic enim oportet vt balneet. ¶ Et habens catar-
18
rum non balneetur nisi sit adustiuus. ¶ Et om-
19
nes habentes febris ephimeras oportet vt non prolon-
20
gent moram in aere balnei: immo in aqua eius quan-
21
tum volunt nisi habentes eam ex soliditate et ex spis-
22
situdine: eis enim conuenit vt prolongent moram in
23
aere balnei: donec sudent. ¶ Embrocatio autem
24
si fuerit infundendo: aut liniendo tantum opilat po-
25
ros. ¶ Et in curatione omnis febris ephimere que
26
est ab opilatione extrinseca aut intrinseca: frica-
27
catio[*]frica-catio corrupt for fricatio aperit poros habentis eam: deinde si obuiat
28
humiditati plurime resoluit eam et si non obuiat
29
humiditati parue exiccat eam. ¶ Euacuatio-
30
ne autem non indiget aliquis eorum nisi habens opi-
31
lationem repletionalem: et habens nauseatiuam sa〈-〉
32
tietatem: et qui habent febrem ephimeram ex so-
33
liditate cuius corpus est repletum.
34
¶ De speciebus febris ephimere. Capitulum .X.
35
DE febribus ephimeris sunt qui omnino
36
comparantur ad dispositiones anima-
37
les. ¶ Et de eis sunt que comparan〈-〉
38
tur ad dispostiones corporeas. ¶ Et de
39
eis sunt que proportionantur ad res que eueniunt
40
deforis. ¶ Et de comparatis ad dispositiones animales
41
est illa que fit ex angustia et illa que fit ex tristi-
42
tia et illa que fit ex estimatione et cogitatione et
43
ira et vigilijs et somno et tanquillitate[*]tanquillitate corrupt for tranquillitate et timore et
44
gaudio. ¶ Et de proportionatis ad dispositiones
45
corporeas sunt ille que comparantur ad res que
46
sunt actiones et motus. et de eis sunt que compa-
47
rantur ad non actiones et motus et ad contraria eo〈-〉
48
rum. ¶ Et comparate ad res que sunt motus est
49
que fit ex labore. ¶ Et illa que ex tranquillitate
50
et illa que fit ex euacuatione: et de eis est febris ephi〈-〉
51
mera ex dolore: et de eis est febris ephimera que est
52
cum syncopi: et de eis est illa que fit ex fame: et
53
de eis est illa que fit ex siti. Et de comparatis ad
54
ea que non sunt actiones est illa que est ex opi-
55
latione: et de eis est illa que fit ex nauseatiua sa-
56
tietate: et de eis est illa que fit ex apostemate: et
57
de eis est illa que fit ex soliditate. Comparate
58
autem ad res que accidunt deforis sunt sicut illa
1
que fiunt ex adustione quecunque adustio fuerit
2
et sicut que fit ex frigore et soliditate et ex ablutio〈-〉
3
ne. Dicam itaque vnamquamque earum cum curatione sua.
4
¶ De febre ephimera ex angustia et signis
5
eius. Capitulum .XI.
6
QUandoque accidit ex motu spiritus ad in-
7
teriora et occultatione eius in eis pro-
8
pter superfluitatem angustie febris spi〈-〉
9
ritualis. Cuius signa sunt igneitas vri〈-〉
10
ne: et acuitas eius: ita vt habens eam sentiat acui〈-〉
11
tatem ipsius propter dominium siccitatis in ea. et
12
est motus oculi ad clausionem decliuis: et est ocu〈-〉
13
lus submersus propter resolutionem cum quiete
14
et sublusione[*]sublusione corrupt for subclusione [cf. Venice 1564]: et facies est tendens ad citrinitatem
15
propter profunditatem claritatis: et pulsus est ad de-
16
bilitatem et paruitatem decliuis et forte declinat
17
ad duritiem.
¶ De cura. Capitulum .XII.
18
OPortet vt habens eam multiplicet in〈-〉
19
troitum tine et ponat plurimum sue intentio〈-〉
20
nis in balneatione cum aqua balnei
21
absque aere eius: et multiplicet etiam
22
inunctionem cum fricatione post illud. ¶ Oleum
23
enim aliquod est magis iuuatiuum ei quam balneum: et
24
vtatur lenificationibus et odoriferis frigidis: et po〈-〉
25
nat super pectus suum epithimata infrigidan-
26
tia ex mucillaginibus et succis et aquis bonis: et
27
sumat in potu vinum plurime commixtionis: est
28
enim bonum medicamen ei.
29
¶ De febre ephimera ex tristitia. Capitulum .XIII.
30
QUandoque accidit ex multitudine tri〈-〉
31
stitie propter rem quesitam motus labo-
32
riosus spirituum calefaciens faciens cade〈-〉
33
re in febrem. ¶ Cuius signa sunt si-
34
milia signis eius que est ex angustia nisi quia motus
35
oculi cum profunditate sua propter resolutionem que
36
est ad partem extrinsecam: et pulsus non est di-
37
missus depressus: immo est in eo cum debilitate:
38
sed est cum eo saltus. Et cura eius est sicut cura
39
eius que est ex angustia.
40
¶ De febre ephimera ex cogitatione. Capitulum .XIIII.
41
QUandoque accidit ex multitudine co〈-〉
42
gitationis in rebus febris similis illi que
43
est ex tristitia: nisi quia motus oculi est
44
equalis non ad clausionem neque ad
45
exitum decliuis: et est decliuis ad profunditatem.
46
et pulsus est diuersus in dilatatione et constrictione.
47
et plurimum quidem est equalis. et facies est ad citrinitatem de〈-〉
48
cliuis. Et cura eius est cura illius que est ex tristitia.
49
¶ De febre ephimera ex ira. Capitulum .XV.
50
QUandoque accidit propter superfluita-
51
tem motus spiritus ad interiora in
52
dispositione ire calefactio superflua adu-
53
rens spiritum et febris. Cuius signa sunt
54
rubedo faciei nisi permisceatur ei timor quoniam
55
citrinatur. et inflatio faciei similis ei qui inflatur
56
in dormitione: et sunt oculi rubei tendentes ex〈-〉
57
terius propter vehementiam motus spiritus ad
58
exteriora. ¶ Et quandoque accidit quibusdam eo-
1
rum tremor propter motum humoris: aut propter debi〈-〉
2
litatem naturarum. et est aqua rubea acuti tactus
3
propter acuitatem suam. ¶ Et quandoque est cum
4
ea aliquantulum claritatis. Et pulsus est grossus
5
plenus pulsans frequens.
6
¶ De cura. Capitulum .XVI.
7
FAc eos quiescere. Et fac vt occupen-
8
tur lenificantibus et narrationibus et
9
vocibus bonis et ludis mirabilibus.
10
¶ Et fac eos ingredi balneum in aqua tepida
11
non plurimi caloris. ¶ Et inungantur pluri-
12
mum cum aliquo oleo plurimo: illud enim est ma〈-〉
13
gis conueniens eis quam aqua calida. ¶ Et cibentur eis
14
que infrigidant et humectant. ¶ Et prohibeantur a
15
vino omnino et non est eis via ad ipsum.
16
¶ De febre ephimera et vigilijs eius. Capitulum .XVII.
17
QUandoque etiam accidit ex vigilijs fe〈-〉
18
bris ephimera. ¶ Cuius signa sunt an〈-〉
19
tecessio vigiliarum et grauitas palpe〈-〉
20
brarum: quoniam fortasse non aperit eas.
21
et profundatio oculi propter resolutionem: et in-
22
flatio palpebrarum propter corruptionem cibi et
23
multitudinem vaporis: et conturbatio vrine pro〈-〉
24
pter priuationem digestionis: et debilitas pul〈-〉
25
sus: et citrinitas faciei propter malitiam digestionis: et
26
inflatio eius propter excitationem ex malitia dige〈-〉
27
stionis: sed non est cum rubedine sicut in illa que
28
est ex ira.
¶ De curatione. Capitulum .XVIII.
29
CUratio autem eius est ociari et quie-
30
scere et dormire: et embrocare caput
31
cum eis que infrigidant et humectant:
32
et balneum humidum: et cibi bonorum
33
chimorum: et inunctiones humectantes: et vinum
34
est ex rebus magis conferentibus eis: et sumant in
35
potu ipsum sine timore: nisi fuerit dolor capitis.
36
¶ De febre ephimera ex somno et quiete. Capitulum .XIX.
37
ASpiritu quandoque resoluuntur vapo〈-〉
38
res calidi per vigilias et motus. ¶ Cum
39
ergo prolongatur somnus et tranquil〈-〉
40
litas et non resoluuntur: accidit ex eis ca〈-〉
41
lefactio spiritus et febris eius. ¶ Cuius signa sunt
42
ista: significant enim eam antecessio somni et tran-
43
quillitas plurima: et proprie que non est in con〈-〉
44
suetudine: et cadit contrarium consuetudinis. et significat
45
ipsam resolutio vaporosa et pulsus.
46
¶ De curatione eius. Capitulum .XX.
47
CUratio eius est sudatio in aere balnei:
48
et ablutio equalis cum aqua calida:
49
et paucitas cibi et declinatio eius ad
50
id quod infrigidat et humectat ipsam. et
51
exercitium temperatum. et non oportet vt bibat vinum.
52
¶ De febre ephimera ex gaudio. Capitulum .XXI.
53
QUandoque accidit ex gaudio febris sicut
54
illa que fit ex ira: nisi quia forma oculi
55
est forma gaudentis non forma irascen〈-〉
56
tis. et est frequentia in pulsu minor.
57
¶ Et cura eius est proxima curationi eius que
58
est ex ira.
1
¶ De febre ephimera ex timore. Capitulum .XXII.
2
QUandoque accidit ex timore febris secundum
3
semitam que accidit ex angustia. Pro-
4
portio namque timoris ad angustiam est
5
proportio ire ad gaudium. ex hoc quod
6
motus timoris est ad interiora et ire ad exterio〈-〉
7
ra: et fit subito: et aliorum modorum fit gradatim.
8
¶ Cuius signa sunt proxima signis eius que
9
fit ex angustia: nisi quia diuersitas in pulsu est ve-
10
mentior[*]ve-mentior corrupt for vehementior: et forma oculi eius est forma territt[*]territt corrupt for territi. Cu〈-〉
11
ratio eius est proxima curationi eius que fit ex
12
angustia. et oportet vt securetur a timore: et venia〈-〉
13
tur ad eum cum nuncijs gaudere facientibus:
14
et letificantia sunt iuuatiua ei.
15
¶ De febre ephimera ex labore. Capitulum .XXIII.
16
LAbor quandoque peruenit ad summum
17
in calefaciendo corpus et spiritum: ita
18
vt fiat febris nocens operationibus: et est
19
plurimi nocumenti: et grauitas ipsius
20
super vitalem et animalem. ¶ Signa sunt ante-
21
cessio laboris et additio calefactionis iuncturarum
22
super alia: et tactus lassitudinis et siccitas corpo〈-〉
23
ris. ¶ Et quandoque accidit in fine eius hume-
24
ctatio si fuerit labor temperatus in eo id est quando
25
non est in eo exiccatiuum aut frigus prohibens
26
sudorem. ¶ Sinautem labor fuerit superfluus mi〈-〉
27
noratur humectatio et sudor. et quandoque sequitur
28
ipsum tussis sicca propter communitatem pulmonis.
29
¶ Et quandoque declinatio complexions[*]complexions corrupt for complexionis est et pul〈-〉
30
sus eius paruus debilis. et quandoque declinat ad
31
duritiem. ¶ Et vrina est citrina calida propter mo〈-〉
32
tum subtilem et propter resolutionem.
33
¶ De cura. Capitulum .XXIIII.
34
CUratio eorum est tranquillitas: et bal-
35
neatio in tina: et inunctio fricando pro〈-〉
36
prie super iuncturas: et acceptio cibi bo〈-〉
37
ni chimi humectantis secundum quantitatem
38
qua digeratur de genere carnium pullorum et hedi et pi〈-〉
39
scium paruorum. ¶ Et quoniam virtutes eorum sunt debi〈-〉
40
les: tunc non oportet vt confidant de se posse digerere
41
quod digerebant in dispositione sanitatis: immo mi-
42
nus illo. et propter hoc cibentur eis quorum paucum
43
nutrit plurimum sicut ea que diximus: et sicut viteli
44
ouorum sorbilium: et testiculi gallorum sunt eis bo〈-〉
45
ni. Quidam tamen existimarunt[*]existimarunt corrupt for existimauerunt: quod oportet vt patien-
46
tium laxitudinem regimen plus subtilietur quam alio〈-〉
47
rum: sed illud non est rectum. ¶ Et oportet vt sumant
48
de fructibus humidis: et sumant in potu vinum plurime
49
commixtionis si fuerint assueti: aut iulep: et aliud
50
si non fuerint consueti. ¶ Et oportet vt eorum inunctio
51
sit plurima quam inunctio aliorum cum oleo aliquo
52
vt humectentur eorum membra et iuncture ex sicci〈-〉
53
tate. ¶ Et iterum vt mollificetur illud quod accidit
54
eis de tensione. ¶ Et oleum vino.[*]vino. corrupt for viol. [i.e. violaceum] est de oleis me-
55
lioribus eis. ¶ Et oportet vt communicet inunctio eorum
56
corpori et proprie capiti et collo et spondilibus dorsi
57
et iuncturis omnibus et proprie post balneationem. ¶ Et
58
oportet vt sternantur strata eorum et aromatizentur
1
indumenta eorum: et sedilia eorum. et indigent
2
iteratione balnei propter reliquias. iterentur om〈-〉
3
nia que scripta sunt in capitulo suo.
4
¶ De febre ephimera ex euacuatione. Capitulum .XXV.
5
QUandoque accidit ex commotione humorum
6
post ventris solutionem motus spiritui super-
7
fluus et inflammans in ipso febrem propter
8
multitudinem lassitudinis que sequitur
9
ipsam. ¶ Et quandoque faciunt eam medicine soluti〈-〉
10
ue propterea quod calefaciunt. ¶ Et quandoque sequitur flobo〈-〉
11
tomiam propterea quod redire facit humiditatem vaporum et
12
sanguinitatem eorum ad furiositatem colericam.
13
¶ Curatio. Capitulum .XXVI.
14
OPortet vt subtilietur in retinendo vri〈-〉
15
nam per ea que sunt ordinata in capi〈-〉
16
tulis suis. et vt cibetur eger cum eo quod
17
confortat plus et secundum quantitatem qua dige〈-〉
18
ratur de eis que infrigidant et humectant et sint in eo
19
pontica stiptica. ¶ Et ponantur super stomacum empla〈-〉
20
stra et embroce confortantia calefacta non tepefa-
21
cta. Nam omne tepidum est mollificatiuum et re-
22
soluit virtutem. ¶ Et de hac summa est lana infu〈-〉
23
sa in oleo nardino. aut oleo frigidiore eo aro-
24
matizato: et exprimatur adeo donec separentur ab
25
ea partes olei et ponantur super cor et epar ea que infrigidant.
26
¶ De febre ephimera ex dolore. Capitulum .XXVII.
27
DOlor quandoque calefacit spiritum adeo do-
28
nec inflammetur febris. ¶ Signa. dolor in ca〈-〉
29
pite aut oculo aut aure. aut dente. aut
30
iuncturis. aut extremitatibus. aut co〈-〉
31
lica. aut emorroydibus. aut alijs de doloribus
32
furunculorum.
33
¶ De cura eius que fit ex dolore. Capitulum .XXVIII.
34
REgatur dolor cum eo quod oportet in capitulo suo. de〈-〉
35
inde curetur cura eius que fit ex labore.
36
¶ Quod si timeatur ex potu vini motus
37
dolorosus non detur in potu.
38
¶ De febre ephimera ex sincopi. Capitulum .XXIX.
39
QUandoque accidit ei cui superuenit sinco〈-〉
40
pis propter commotionem spiritus diuersa cale-
41
factio et conuertitur in febrem. et quandoque re〈-〉
42
mouentur de ea post ablationem timo-
43
ris in sincopi reliquie. ¶ Signa. Uicinitas sinco〈-〉
44
pis: et casus virtutis absque signis febrium aliarum
45
que non sunt ex febribus ephimeris: et pulsus
46
in ea est diuersarum dispositionum. quandoque enim cadit et de-
47
struitur: quando vincit frigus. et quandoque fit velox et appa-
48
ret cum dominatur caliditas: et similatur pulsui patientium exte〈-〉
49
nuationem exiccatiuam in duritie cum verminatione.
50
¶ Curatio. Capitulum .XXX.
51
CUra eius est cura sincopis. et dare ci-
52
bos velocis digestionis boni chimi: de
53
illis quos sciuisti. ¶ Et si indigueris
54
vt des in potu vinum fac: et non cures
55
de febre. Cum ergo liberatur ex sincopi et remanet
56
febris similis ei que est cum extenuatione curetur
57
cum eo quod est in canone de infrigidatione et
58
humectatione.
1
¶ De febre ephimera ex fame. Capitulum .XXXI.
2
QUandoque acuuntur vapores in corpo〈-〉
3
re quando non inueniunt nutrimentum et
4
generant febrem. et eius pulsus est debilis
5
paruus. et quandoque declinat ad duritiem.
6
¶ Curatio. Cibatio quidem in febre est sicut ex
7
sorbitionibus factis ex kist ordei cum oleribus
8
et post illas cum cibis bonis confortantibus.
9
¶ Balneetur et effundatur super caput eius aqua
10
plurima tepida: et sedeat in ea et humectetur cor-
11
pus eius cum eis que sunt sicut oleum violaceum et
12
rosaceum et cucurbitinum.
13
¶ De febre ephimera ex siti. Capitulum .XXXII.
14
HEc proxima est ei que ex fame et est di-
15
gnior vt accidat propter defectum eius quo
16
sedatur de aqua caliditas fortis in vapo-
17
ribus. ¶ Curatio. Dare in potu aquam
18
frigidam et aquas fructuum frigidorum et proprie grana-
19
torum. et humectare corpus cum tina. et si possi-
20
bilis est ei balneatio cum aqua frigida faciat.
21
¶ De febre ephimera ex opilatione. Capitulum .XXXIII.
22
OPilationes fiunt in poris entis[*]entis corrupt for cutis [cf. Venice 1564] propter
23
spissitudinem eius: et paucitatem ablutio〈-〉
24
nis: et multitudinem ciborum: et propter frigiditatem
25
et propter ablutionem cum aquis frigidis stipti-
26
cis: et propter adustionem solis. ¶ Et quandoque fit in vijs
27
venarum: et meatibus earum et orificijs ipsarum et cur〈-〉
28
sibus et vijs earum. ¶ Et cum dicitur febris ephime〈-〉
29
ra ex opilatione non innuitur nisi ad hanc speciem.
30
Nam plerumque accidit vt minoretur resolutio et multi-
31
plicetur repletio et coartatio et priuetur respiratio et
32
aggregetur vapor plurimus et non resoluitur et tunc
33
eueniet caliditas superflua: et dum perseuerauerit eius in-
34
flammatio in debiliori ex corporibus quod est spiritus
35
erit febris ephimera. cum ergo inflammatur in sangui〈-〉
36
ne est species famosa synoche quam dicemus. et est il〈-〉
37
la que est de summa febrium humorum. et non est propter
38
putredinem: immo est propter inflammationem et ebulitio-
39
nem. Quod si pertranseat illud ad putredinem quam
40
facit opilatio et priuatio respirationis permutatur ad febrem
41
putredinis. ¶ Et huiusmodi quidem opilatio: aut fit ex mul〈-〉
42
titudine humorum et sanguinis: aut ex grossitudi-
43
ne eorum: aut ex viscositate eorum: aut propter casum rei
44
de causis opilationis in instrumento non in cursu immo sicut
45
frigus constringens: aut apostema coartans: aut nascen〈-〉
46
tia rei: aut aliud de illis quorum te oportet re-
47
memorari. ¶ Et hec quidem febris de febribus
48
ephimeris parum permutatur ad ethicam: quoniam
49
corpus in ea est plurime materie. ¶ Et in hac
50
febre iterum est sitis et inflammatio et adherentia ca〈-〉
51
liditatis et vrina media inter igneam. ¶ Et hec
52
febris est difficilis ad cognoscendum: cuius simili-
53
tudo est proxima similitudini febrium humo-
54
rum. ¶ Et hec febris quandoque remanet vsque
55
ad diem tertium. et in eo quod est post ipsum sunt
56
opilationes plurime fortes: et non sunt inspis-
57
santes: et non condensantes de foris: et si sunt
58
parue festinat:[*]festinat: corrupt for festinat [redundant colon] eius eradicatio: si non fuerit
1
error. ¶ Et hec febris inter febres ephimeras quandoque ac-
2
cidit et redit propter fixionem opilationis que est causa
3
quare fiunt ei paroxismi. Et hec quidem febris multotiens
4
permutatur ad frigus et horripilationem et significat quod ipsa
5
sit putrida. Et cum illa que est ex opilatione facit ac-
6
cidere dolorem post flobotomiam in latere sinistro non
7
est excusatio iterationis flobotomie precipue cum se-
8
datur febris et perseuerat dolor. ¶ Signa. Quandoque ac〈-〉
9
cidit febris ephimera non a causa primitiua. et est lon-
10
ge declinationis. tunc existima quod ipsa est opilatio:
11
et proprie quando declinat sine euacuatione cum humecta〈-〉
12
tione. Et verificant existimationem tuam signa re-
13
pletionis et in corporibus plurimi sanguinis et ge-
14
nerantibus eum: aut grossorum humorum viscosorum.
15
Et differentia quidem inter ea ambo est quoniam si opilationes
16
in eis sunt propter grossitudinem humorum et viscosi〈-〉
17
tatem eorum significat ea signa nota eis et non est illic in-
18
flatio corporis et rubedo et extensio. et ad summum
19
signa multitudinis. Et illis in quibus causa est
20
repletio sunt signa repletionis ex rubedine faciei
21
et exuberatione venarum et inflatione et tensione et
22
alia apparentia. et si superfluunt opilationes pulsus
23
est paruus. et si non superfluunt non oportet vt mi-
24
noretur pulsus. ¶ Cura. Cum causa est multitu-
25
do humorum et repletio. tunc oportet vt in principio
26
properes ad flobotomiam et euacuationem: et vt floboto〈-〉
27
mes eum cum iam non febrit: tunc est melius et quando
28
febrit si non fuerit necessitas tunc statio est magis
29
conueniens. flobotomia enim facit humores cur〈-〉
30
rere et permiscet inter eas. ¶ Si autem non fue〈-〉
31
rit excusatio. tunc non oportet vt postponatur et tarde〈-〉
32
tur flobotomia et euacuatio. deinde fiat occupa〈-〉
33
tio in eis que aperiunt opilationes et mundificant
34
meatus. ¶ Et non properes ante euacuationem ad mundi-
35
ficandos meatus et apertionem. illud enim fortasse
36
fit causa ad attrahendum humores subito ad quos-
37
dam meatus et inuiscaudum in eis: et illud est res in qua
38
sunt errores plurimi: et fortasse addit in opila-
39
tionibus si fuerint grossi. et proprie si meatus in crea-
40
tione sua fuerint stricti. Cum flobotomia iterum
41
et euacuatio quandoque educant superfluitates viscosas
42
fumosas facientes coartatione sua hanc febrem et pro-
43
hibeant vt permutetur ad putredinem et proprie
44
cum ad vltimum facis eam peruenire et facis appro-
45
ximare sincopi. Et si non sentis multitudinem hu〈-〉
46
morum: immo sentis opilationes: et quod ipse sunt acci-
47
dentes a grossitudine eorum et viscositate ipsorum:
48
tunc fortasse non indiges flobotomia superflua: et
49
euacuatione superflua: immo indiges apertione. et apertio
50
quidem est cum abstergentibus ex medicinis et ci〈-〉
51
bis. Et propterea quod egritudo est febris non est possibile vt
52
redeas in aperiendo ad abstergentia calida. immo ad
53
illa que sunt inter syrupum acetosum purum vsque
54
ad illum qui est cum seminibus: et aqua endiuie vsque
55
ad aquam feniculi. Et cibus sit ille in quo est ab〈-〉
56
lutio: et non in quo est viscositas sicut kist ordei:
57
et zuccarum cum hoc quod ipsum est propinquum cibo
58
est in ipso apertio et abstersio. non est ergo malum
1
si misceatur cum kist ordei. ¶ Demum oportet vt consi-
2
deres cum euacuaueris si necessaria fuerit euacuatio eius et ap〈-〉
3
paruerit sicut diximus an minuatur febris et deficiat
4
et an si paroxismos habuerit frangatur et debili-
5
tetur paroxismus eius secundus a primo. ¶ Et con-
6
sidera vrinam. et si inuenis eam non priuatam digestio〈-〉
7
ne. et in pulsu si inuenis eum non significare pu〈-〉
8
tredinem procedes secundum hoc regimen. ¶ Et intro〈-〉
9
mitte egrum in die tertio post paroxismum in bal-
10
neum hora mollificationis paroxismi expectati si
11
fuerit febris vsque ad quinque horas et inunge eum.
12
Et frica ipsum cum rebus in quibus est abstersio
13
equalis sicut quod est inter farinam fabarum vsque ad
14
farinam horobi et farinam radicum lilij et aristologie
15
emollite cum aliquantulo mellis et aque. ¶ Quod
16
si fueris ausus vti fortiori hoc tunc vtere spuma
17
baurac. Et si existimas quod balneum alterat naturam
18
eius in aliquo et facit accidere quasi horripila-
19
tionem: non moretur in eo ictu oculi: opilationes enim
20
iste non sunt de genere earum quas aperit balneum.
21
¶ Cum ergo egredietur de balneo non oportet vt ap〈-〉
22
proximet cibo neque vino nisi post securitatem ex
23
paroxismo. ¶ Si autem exigit dispositio vt cibetur ali〈-〉
24
quantulum et non tolerat: detur in potu id in quo est
25
apertio sicut aqua ordei subtilis: plurime aque:
26
pauci ordei: plurime decoctionis decocta cum apio.
27
¶ Quod si paroxismus non iteratur ei tunc balnea
28
eum secundo si desiderauerit illud et ciba ipsum. Et si
29
fuerit paroxismus diminutus a paroxismo pri〈-〉
30
mo et vrina fuerit bona: tunc confide in veritate
31
curationis et paucitate opilationis et cura eum post
32
eradicationem eius sicut curasti: et ciba ipsum. Et si
33
venerit paroxismus sicut fuit aut fortior illo: et
34
vrina non fuerit sicut oportet: tunc egritudo est tendens ad
35
putredinem: et curatio eius est curatio putredinis.
36
¶ De febre ephimera ex nauseatiua satietate et
37
repletione. Capitulum .XXXIIII.
38
QUandoque accidunt ex nauseatiua satie-
39
tate vapores mali ex quibus accidit cali〈-〉
40
ditas et inflammantur spiritus quare accidit
41
febris et proprie in corporibus colericis: et
42
in illis qui non habent amplos poros: nam pluri〈-〉
43
mum superfluitatum earum vaporat vaporationes
44
famosas. et minoratur in eis eructuatio acida.
45
¶ Et de illis qui sunt vehementius dispositi ad
46
illam sunt illi qui incipiunt post nauseatiuam satie〈-〉
47
tatem vti exercitio et motu et ire sub sole et bal-
48
neatione postquam accidit eis hoc: multiplicantur
49
enim in eis vapores fumosi. et proprie quando habue〈-〉
50
rint in corporibus suis dolorem et proprie in visce-
51
ribus eorum. ¶ De materia vero eructuatio-
52
nis acetose et in habentibus eam raro contingit vt
53
generetur febris si autem generetur erit debilis: immo non ge〈-〉
54
nerantur. et existimamus quod generatus ab eructuatio〈-〉
55
ne acetosa non est nisi satietas nauseatiua. ¶ Et
56
isti quidem cum eorum soluuntur nature iuuan〈-〉
57
tur valde: et remouetur febris eorum propter expul〈-〉
58
sionem superfluitatis superflue fumose. ¶ Et
1
diuersificantur quidem curatio eius cuius retinetur
2
natura ex illis et cuius soluitur. ¶ Et si natura il-
3
lius qui febrit ex nauseatiua satietate leniatur dua〈-〉
4
bus ascellationibus aut tribus. deinde flobotometur for〈-〉
5
tis fit super eam fluxus ventris. et fortasse fiet flu-
6
xus epaticus quem significabunt pulsus cordis et
7
nigredo lingue. et similantur accidentia febris ephimere
8
ex repletione accidentibus febris ex ira: rubent enim
9
oculi et facies valde et fit inflammatio vehemens
10
et magnificatur pulsus: et fit velox et rubet vrina.
11
¶ Amplius cum plus remanet non excedit tres
12
dies. ¶ Et scias quod febris ephimera ex nauseatiua
13
satietate quandoque venit cum periodis quatuor aut septem
14
et cum hoc est febris ephimera verum pulsus eius est sanus.
15
¶ Signa. Signa eius est alteratio eructuatio-
16
nis ad acetositatem aut fumositatem. Cum ergo alte-
17
ratur eructuatio ad sanitatem indicat sanitatem. ¶ Et
18
vrina quidem istorum est priuata digestione aquosa. Et quando
19
causa nauseatiue satietatis est vigilia est in facie et fau〈-〉
20
cibus eorum inflatio et in palpebris eorum est gra-
21
uitas.
¶ De cura. Capitulum .XXXV.
22
PAtiens hanc nauseatiuam satieta-
23
tem non euacuatur quin aut sit natura eius non
24
soluta: aut sit soluta. ¶ Quod si natura
25
eius fuerit non soluta: tunc procul-
26
dubio oportet ut solues eam: et si fuerit aliquid cibi aut fe〈-〉
27
cis aut grauitatis remanens in stomaco: tunc oportebit
28
vt facias uomere ipsum: deinde solue eum et conside〈-〉
29
ra ubi inuenit grauitatem. ¶ Et considera tunc an sit
30
rectius euacuare illud cum clisteribus et suppositorijs
31
aut cum aliquo quod bibitur desuper ut soluat aut depo〈-〉
32
nat aut digerat. ¶ Et significat illud quod rectius
33
est de hoc dispositio eructuationis: fortasse enim necessarium
34
erit si fuerit cibus stans fortiter et sit difficilis vo〈-〉
35
mitus et non aspiciatur ad febrem: sed administretur dia-
36
pipereon vt precipitetur et descendat cum digestione: aut
37
administretur quod est debilius eo et administrentur em〈-〉
38
broce et emplastra digestiua cognita in capitulo digestio-
39
nis: et solutiua cognita in capitulo solutionis. ¶ Cum
40
ergo descenderit tunc aut egredietur per seipsum aut
41
iuuabitur cum suppositorio. ¶ Et toleretur fames
42
super eum tamdiu donec non remaneat hesitatio in de〈-〉
43
structione satietatis nauseatiue deinde sumat ci〈-〉
44
bum leuem velocis digestionis boni chimi. ¶ Et sit inten〈-〉
45
tio ad famem et somnum tantum quod excusat sollicitudinem in
46
alleuiatione repletionis. ¶ Quod si natura fuerit solu〈-〉
47
ta considera an res que euacuatur sit illud quod est cor〈-〉
48
ruptum. et si fuerit illud non retineatur donec totum
49
euacuetur vsque ad postremum eius. ¶ Expecta declina-
50
tionem paroxismi et fac ingredi ipsum tunc balneum.
51
¶ Et ciba ipsum nisi fuerint illic superfluum de-
52
struens fortitudinem: tunc enim non facias ipsum ingre〈-〉
53
di balneum: immo ciba ipsum et conforta stomacum eius
54
cum rebus quas scies: et quarum quedam scripte sunt
55
in capitulis de solutione ventris. ¶ Et de illis
56
est lana infusa in oleo in quo est virtus absinthij
57
aut etiam in oleo nardino postquam fuerit expressa et
58
separata fuerit ab ea maxima pars olei. ¶ Et
1
si perseuerat solutio et inuenis id quod ingreditur
2
absque genere eius quod corruptum est administra oleum
3
de cydonijs tepidum recens secundum hunc modum
4
et oleum de mastice et non est iterum in oleo nardi〈-〉
5
no contrarietas eius. ¶ Et fortasse administramus
6
cerataria: et proprie quando non suffert dispositio strictu〈-〉
7
ram eorum super ventres eorum. ¶ Et quandoque indige-
8
mus emplastris fortioribus hoc de emplastris
9
predictis in colyrica passione. Et dat[*]dat corrupt for da eis in po-
10
tu aquam fructuum si tolerat eas. et da ei ad come〈-〉
11
dendum illud cuius alleuiatur nutrimentum et faci〈-〉
12
lis fit digestio sicut testiculi galli et pisces alredradu
13
et premitte super illud aliquid de fructibus et suc-
14
cis et robub stipticis. ¶ Et si abscinditur de ap〈-〉
15
petitu aliquid: admoue ipsum cum eis que sci-
16
uisti: et proprie cum eis que fiunt ex cydonijs. ¶ Et
17
cum euacuatum est non est malum vt administres
18
ei electuarium forte de illis que digerunt et con〈-〉
19
fortant stomacum et aperiunt opilationes: et illud post
20
ablationem febris et accidentium. ¶ Et inter quidem
21
ad flobotomiam est vt non fiat in ea donec declinet:
22
tunc enim fiat. et illud quod prius datur in potu est aqua
23
ordei. et cibus sit sicut ille qui sit de acresta cum
24
cucurbita et amigdalis paucis. et infrigidetur lo-
25
cus eius et odoramentum eius et trocisci de cam〈-〉
26
phora in quibus non ponitur reubarbarum.
27
¶ De febre ephimera ex apostemate. Capitulum .XXXVI.
28
FEbres sequentes apostemata interiora
29
sunt putride. et quandoque associatur eis
30
ethica: et non sunt de numero febri〈-〉
31
um ephimerarum. ¶ Apostema〈-〉
32
ta vero apparentia sicut sunt furunculi et exiture
33
vel bubones que eueniunt in ea et proprie apo〈-〉
34
stemata magna: que fiunt in membris glandulosis
35
et in carnibus que vocantur molles sicut illa que
36
fiunt in inguinibus a superfluitatibus epatis et
37
in ascellis a superfluitatibus cordis. et sub aure
38
a superfluitatibus cerebri quandoque sequuntur febres
39
et non euacuantur quin aut sit illud quod peruenit
40
ex eis ad cor donec igneat ipsum calefactio sola
41
aut cum putredine. ¶ Quod si fuerit calefactio so-
42
la: tunc erit de genere febrium apostematum intrin-
43
secorum. ¶ Et plurimum quod accidit de istis fe〈-〉
44
bribus sequentibus apostemata sequentia causas primi〈-〉
45
tiuas ex ulceribus et scabie et doloribus et per-
46
cussionibus et casibus ad que expelluntur ma-
47
terie et retinentur in vijs apud carnes molles est
48
de genere febris ephimere. ¶ Et plurimum quod
49
accidit de istis febribus sequentibus apostema〈-〉
50
ta quorum cause sunt antecedentes sicut repletio〈-〉
51
nes et opilationes preterite sunt putride. et secundum
52
plurimum febres sunt radices et apostemata seque-
53
tia[*]seque-tia corrupt for sequentia: licet quandoque accidat econtrario. Hypo-
54
crates nominauit has febres malignas: que ex
55
his sunt ephimere. ¶ Et febres quidem sequentes
56
ea secundum plurimum sunt ephimere: et si non sunt
57
ephimere sunt male. ¶ Et plurimum quidem
58
harum seqnuntur[*]seqnuntur corrupt for sequuntur apostemata sanguinea. et quandoque
1
accidunt sequentes herisipillam et similia ei. ¶ Si〈-〉
2
gna. Figura earum sunt ea que diximus de an〈-〉
3
tecessione apostematum ante eas et facies est in-
4
flammata et rubea. et est additum in ea super disposi〈-〉
5
tionem sanitatis: et non est caliditas vehemen-
6
ter mordicans. quamuis sit multitudo eius in eis
7
quoniam huius apostemata sunt sanguinea nisi sint febres sequen〈-〉
8
tes herisipillam. et tunc istis febribus succedit hume〈-〉
9
ctatio. ¶ Et est pulsus in eis velox magnus fre-
10
quens propter replexionem[*]replexionem i.e. repletionem et caliditatem. et est vrina
11
aquosa alba propter cursum materierum et apostemata et ulce〈-〉
12
ra. ¶ Cura. Oportet vt antecessio fiat in ea cum
13
flobotomia et fluxu ventris. et curetur apostema cum eo quod
14
oportet in capitulo suo. et subtilietur regimen et non
15
bibat vinum omnino et non cibetur nisi post declina-
16
tionem completam. et necessaria sunt ei extinguentia
17
et infrigidantia humectantia et emplastra infrigi〈-〉
18
data cum niue super membrum infirmum apostemosum: ita
19
vt non noceant apostemati: neque satiant ipsum
20
crudum: immo infrigidetur via inter ipsum et cor
21
infrigidatione penetrante in profundum.
22
¶ De febre ephimera ex terrestritate id est quando cu-
23
tis fit dura vt testa. Capitulum .XXXVII.
24
HEc febris iterum sequitur priuatio〈-〉
25
nem resolutionis propter opilatio〈-〉
26
nes non profundatas. ¶ Et plures
27
quidem hominum cum dimittunt consue〈-〉
28
tudines suas balneandi febrium. Et plures eo-
29
rum sunt illi in quorum corporibus generatur va-
30
por clericus propter complexionem corporum eorum: et ciborum
31
ipsorum et aquarum ipsarum malarum et propter dispositiones
32
eorum antecedentes ex vigilijs. ¶ Curatio eius est
33
extinctio et administratio balnei et sudare in eo
34
post declinationem. Et fricari cum eis que sunt sicut
35
furfur et farina fabarum et amigdale amare et semen
36
melonis et aliquid alusen et baurac. et sit cibus
37
eius extinguens et humectans: et vinum eius sit
38
plurime commixtionis: et iteret balneum multotiens.
39
¶ De febre ephimera ex calore. Capitulum .XXXVIII.
40
QUandoque accidit ex calore aeris et
41
calore balnei et similium febris ephime-
42
ra. ¶ Et plurimum illius non ac-
43
cidit nisi ex vehementia caloris so〈-〉
44
lis: et est prima suspensio eius cum spiritu animali:
45
cum primum quod ei leditur sit caput: calefacit enim
46
aer eius et peruenit ad cor vt sit febris deinde spar-
47
gitur in totum corpus. ¶ Et quandoque fit eius
48
suspensio cum corde propter caliditatem anhe-
49
litus. et quandoque custoditur caput a calore. Sed
50
illa que ex sole accidit plurimum incipit in ce-
51
rebro: et capite et propter illud qui non est mun-
52
dus impletur caput eius. ¶ Et illa que non fit
53
ex sole: sed fit ex diebus canicularibus: et ex bal〈-〉
54
neatione et ex alijs impressionem facit in cor.
55
¶ Signa. Signa sunt causa eueniens ex vehe-
56
mentia inflammationis capitis in parte solari
57
cerebri: et fortasse est cum grauitate et repletione
58
si non fuerit corpus mundum et magnitudo an-
1
helitus in parte cordiali. ¶ Et illud quod apparet
2
de corpore uehementis calefactionis calidius in〈-〉
3
teriore eius et de illis quibus scitur illud est qui
4
sitis eius est minor siti illius cuius caliditas est
5
illa caliditas: et est in hac habitudine contraria vel
6
diuersa ei que est ex densitate. ¶ Cura. Est neces〈-〉
7
sarium vt incipiatur in curatione eius cum eo quod
8
infrigidat ex embrocis super caput et pectus et
9
ex oleis frigidis et proprie oleo rosaceo infrigidato su〈-〉
10
per niuem quod fundatur super caput et pectus ex oleo
11
longinquo: et detur in potu aqua frigida: et que
12
currunt cursu eius et sine cessatione eius fiat illud
13
vsquequo declinet febris. ¶ Cumque aufertur ingredia〈-〉
14
tur tinam et non tangat eum tina si fuerit cum eo febris
15
et balnea ipsum aqua tepida: et non permittas ae〈-〉
16
rem eius calefacere ipsum: et non timeas ex effu〈-〉
17
sione aque calide super caput eius: quoniam ipsa hume〈-〉
18
ctat et resoluit febrem: et necessitas ad balneandum
19
plus est quam necessitas ad vngendum. Cum ergo
20
egreditur: tunc frica caput eius cum oleis frigi〈-〉
21
dis sicut est oleum rosaceum de nenufare.
22
¶ De febre ephimera que accidit ex frigore et
23
balneatione. Capitulum .XXXIX.
24
QUandoque accidit ex frigore et balnea〈-〉
25
tione cum aquis frigidis vt condensen〈-〉
26
tur pori apparentes et coartent vapo〈-〉
27
res fumosi secundum quod dictum est in illa que
28
fit ex estuositate: quare accidit febris et multotiens
29
perducit ad putridam. ¶ Et non perducit ad il-
30
lam febrem nisi quando vapor prefocatus est acutus
31
non suauis. Suauis enim non generat eam. ¶ Signa
32
eius sunt cause: et corpus in ea in primis cum tan〈-〉
33
gitur non est vehementis caliditatis. Cumque figitur
34
manus sentitur calor eleuari. ¶ Et pulsus non
35
est in paruitate in qua est in illa que fit ex angustia
36
et tristicia et fame: quoniam non est illic resolutio. Sed
37
est velox propter necessitatem scilicet attrahendi aerem nisi
38
fit frigus vehemens et fortasse declinat ad duri-
39
tiem et oculus non est profundus: immo quandoque est
40
inflatus propter vaporem coartatum. ¶ Et vrina quandoque
41
est alba: quoniam caliditas est prefocata: et quandoque est tin-
42
cta: quoniam caliditas que resoluitur ex poris expellitur
43
ad viam vrine. Curatio. Cooperiantur in febre
44
donec sudent: cum ergo declinant ingrediantur
45
balneum et balneentur cum aqua ad caliditatem
46
decliui: et cum aere calido et embrocentur super ipsos
47
aque in quibus decocta sunt sicut amaracum et ane〈-〉
48
tum et sisimbrium. et fricetur cum eis que diximus
49
que abstergunt poros et mollificant eos: et post-
50
ponatur in eis inunctio vsquequo sudent et fricentur
51
et balneentur cum aqua calida valde. ¶ Et oportet vt
52
antecedat balneatio cum aqua balneationem cum
53
aere. deinde inungantur cum aliquo ex oleis di-
54
latantibus poros. et fundatur super capita eorum sicut
55
oleum de aneto et keiri et camomilla: et cibentur
56
cibis leuibus et aromatizentur. ¶ Et sumant
57
in potu vinum album subtile commixtum et est me〈-〉
58
ius eis quam aqua propter quod est in eo de sudatione
1
et prouocatione. ¶ Et inunctio cum oleo aliquo
2
patientibus ex labore est magis iuuatiua quam pa〈-〉
3
tientibus ex soliditate.
¶ De febre ephi-
4
mera ex soliditate ex aquis stipticis. Capitulum .XL.
5
QUandoque accidit illis qui balnean-
6
tur in aquis stipticitatem facientibus
7
sicut super quam vincit virtus aluminis
8
aut draganti vt vehemens fiat spissi-
9
tudo pororum apparentium: quare comprimuntur eorum
10
vapores: et accidit eis quod diximus aliquotiens
11
et multotiens quidem perducit ad putredinem.
12
¶ De signis. Capitulum .XLI.
13
Ignificant[*]Ignificant corrupt for SIgnificant [initial is missing] eam cause: et quod significa-
14
tur de nigredine cutis quasi ipsa exten〈-〉
15
sa sit preparata preparatione qua pre-
16
parantur coria: et sicut si tangatur cutis
17
infusa in aqua draganti. ¶ Et si dispositio in ad-
18
ditione caliditatis post tempus id est non statim ex
19
tactu cutis sicut in alijs de illis que accidunt ex
20
opilatione pororum. ¶ Et pulsus est debilior
21
et minor et vehementioris velocitatis. ¶ Et vri〈-〉
22
na est vehementius alba et tenuis sicut vrina mu〈-〉
23
lieris. et non est in corporibus eorum diminu-
24
tio neque in oculis eorum profundatio. ¶ Cu-
25
ra. Oportet vt curetur cum propinquitate cu-
26
rationis eorum qui sunt ante eos: verumtamen
27
eis non datur in potu vinum nisi post fiduciam
28
vehementem amplitudinis pororum. nisi sit con〈-〉
29
condensatio[*]concondensatio corrupt for condensatio parua: fortasse enim tunc aperit eam
30
vinum. ¶ Et oportet vt subtiliatio regiminis
31
ipsorum sit maior. et mora eorum in aere balnei.
32
et balneatione eorum cum aqua calida maior.
33
¶ Et oportet vt tardetur inunctio eorum plus.
34
¶ De febre ephimera ex vino. Capitulum .XLII.
35
QUandoque accidit ex vino febris ephi〈-〉
36
mera. Et cura eorum est cura ebrie-
37
tatis. ¶ Et fortasse indigent solutio〈-〉
38
ne cum aqua fructuum et similibus et
39
flobotomia et vomitu: et proprie cum perseuerat
40
dolor capitis eorum: et oportet vt ingrediatur bal〈-〉
41
neum post declinationem.
¶ De febre ephi〈-〉
42
mera ex cibis calidis. Capitulum .XLIII.
43
CIbi calidi faciunt febrem ephimeram.
44
Et sicut illa que est ex sole secundum plurimum
45
est cerebralis et in spiritu animali. Et
46
lla que fit ex balneo est cordialis et in
47
spiritu vitali. Et similiter illa que fit ex cibo est epati-
48
ca et in spiritu naturali.
¶ De cura. Capitulum .XLIIII.
49
HUius curatio est prouocatio cum infri-
50
gidantibus notis. Et solutio nature est me-
51
lior cum siracost et tamarindis. et recti-
52
ficare epar cum eis que sunt aqua endiuie et
53
oleum et syrupus acetosus: et emplastra infrigidantia ex
54
sandalis et camphora et aqua rosacea et oleo et succo eius
55
et ex succis oleorum infrigidatis actu: et extinctio
56
cum cibis frigidis et humidis. ¶ Principium
57
sermonis de febribus putridis: et complementum
58
sermonis est in febribus sanguineis et colericis.
1
¶ Tractatus secundus continet capitula .LXVIII.
2
¶ Sermo vniuersalis de febribus putridis. Capitulum .I.
3
PUtredo accidit aut propter
4
cibum malum cum est preparatus
5
vt putrefiat illud quod generatur
6
ab eo propter malitiam sue
7
substantie: aut propterea quod velo-
8
citer recipit corruptionem
9
quamuis sit bone substantie sicut lac
10
Aut quoniam est aquosus nutri〈-〉
11
menti mali: cuius aquositatem recipit sanguis sicut illud
12
quod generatur a fructibus tardis humidis valde.
13
Aut quoniam est ex illis que non conuertuntur ad sangui-
14
nem bonum: immo remanet humor malus frigidus
15
quem adhorret calor innatus et succedit ei extraneus:
16
sicut ille qui generatur a cucumere et citrolo et piris
17
et similibus. ¶ Aut malitia artificij eius aut ho-
18
ra ipsius: aut ordo eius secundum quod scis. Aut propter opi〈-〉
19
lationem prohibentem respirationem et euentationem
20
propter complexionem corporis malam cum non potest digestio-
21
nem facere bonam. et sunt iterum virtutes de illis que
22
non faciunt in cibo aut in humore aliquid propter pri-
23
uationem respirationis humorum: quare dimittunt eum
24
crudum. Et huiusmodi quidem complexio aut generat humorem malum
25
aut corrumpit id quod generat propter abbreuiatio〈-〉
26
nem suam in digestione: et quia nocet eum motu pigro.
27
et iste cause sunt iuuantes in generatione opilationis
28
generantis putredinem. Aut propter dispositiones extrin〈-〉
29
secas ex aeribus malis: sicut est aer pestilentie: et
30
aer lacunarum et locorum infusorum in quibus made〈-〉
31
fiunt res vt linum et aspaltum. et quandoque aggregatur de
32
eis numerus rerum plurimus. Et plurimum causarum putredi〈-〉
33
nis humorum est: aut propter multitudinem humo-
34
ris: aut grossitudinem suam: aut viscositatem sui: et
35
cause multitudinis humorum et viscositatis et gros〈-〉
36
sitiei humorum sunt note. Et inceptio opilatio/
37
nis est nota. Ergo quando fecerint opilationem
38
accidit putredo propter euentationis priuationem:
39
et cum fuerint succedentes motibus in non sua ho〈-〉
40
ra super repletionem et nauseatiuam satietatem. Et
41
balneationes similiter aut sol calidus aut sumere ca〈-〉
42
lefacientia super repletionem. Et dimissio caute〈-〉
43
le obseruationis digestionis in stomaco et epate et
44
succurrendi defectui si acciderit propter calefactio〈-〉
45
nem amborum in epithimatibus et vaporationibus. Et
46
putredo quidem quandoque est communis corpori. et quandoque est in mem〈-〉
47
bro propter debilitatem suam: aut propter vehementiam ca〈-〉
48
liditatis sue extranee et sue acuitatis aut doloris
49
eius. ¶ Et humor recipiens putredinem: aut est
50
colera talis modi vt ab ea vapor egrediatur qui
51
fit subtilis fumosus valde: aut sanguinis[*]sanguinis corrupt for sanguis talis
52
modi vt euaporet ab eo vapor subtilis: aut fleg〈-〉
53
ma talis modi vt illud quod euaporet ab eo sit
54
vapor spissus. aut melancolia talis vt illud quod
55
euaporat ab ea fit vapor fumosus purulentus.
56
¶ Et putredo quidem colere facit tertianam.
57
et putredo sanguinis facit continuam. et putredo
58
melancolie facit quartanam et que currunt cursu eius
1
et putredo flegmatis similiter vt multum facit quotidia-
2
nam et que currunt cursu eius. ¶ Et sanguinis lo〈-〉
3
cus est intra venas. Colera autem et flegma et me〈-〉
4
lancolia quandoque putrefiunt intra venas. et quandoque
5
extra venas. ¶ Et quando putrefiunt extra venas
6
si non est causa alia. neque est putredo in apostemate intrin-
7
seco quod det cordi putredinem continuam faciunt perio-
8
dos quos diximus. Sed vnicuique accidunt et era〈-〉
9
dicantur quamuis flegmatica non eradicetur quin ibi sint reli-
10
quie occulte. ¶ Et quandoque putrefiunt intra venas
11
faciunt adherentiam febris. et non eradicantur. neque
12
est proxima ei que eradicatur. immo est assidua inse-
13
parabilis. Sed ei est vehementia per quam cognoscitur
14
paroxismus qui est ei. Et quando putredo est intrinseca
15
dominans super venas omnes: aut super plurimum eius quod sequi〈-〉
16
tur ex eis non sunt forsitan additiones et diminu-
17
tiones apparentes. Cum autem est secundum contrarium eius ap〈-〉
18
parent alterationis manifeste. ¶ Et febris putredinis
19
quidem extrinsece non eradicatur et redit nisi quoniam mate〈-〉
20
riei qua putrefit superuenit putredo in tempore paro-
21
xismi. et finit eius humiditates ex quibus pende-
22
bat caliditas et resoluuntur et egrediuntur ex corpo〈-〉
23
re: quoniam non sunt retente in venis. ita vt prohibeat eas
24
illud a complemeto[*]complemeto corrupt for complemento resolutionis: et remanet cine〈-〉
25
reitas eius et ipsius terreitas que non sunt vehi-
26
culum febris et caliditatis. sicut videtur de dispositione
27
cumulorum stercorum paulatim paulatim: donec fi-
28
at cinis totum. deinde non remanet caliditas. Et
29
quando non remanet in humore adusto per putredi-
30
nem caliditas destruitur febris quousque aggregentur
31
vice alia ad locum putredinis. ¶ Et iam reman〈-〉
32
serunt in ea reliquie caliditatis ex putredine prima
33
quamuis non remaneat materia aut propter inuentionem
34
cause prime putredinis in materia prima et inflam〈-〉
35
matur in materia secunda secundum semitam putrefactio〈-〉
36
nis. ¶ Res ergo putredinis resoluitur secundum inuen〈-〉
37
tionem caliditatis non deficientis putrefacientis et
38
resoluentis et facientis cinerem et pertranseuntis ad
39
vicinum donec abscindat terminum et finiat materiam
40
et non inueniat vicinum aliud et remaneat febris
41
expectans materiam aliam et attrahat ad locum suum
42
¶ Cum autem putredo est intra venas: tunc accidit
43
vt sit resolutio completa difficilis: et non resol-
44
uitur putredo per continuitatem que est in quibus-
45
dam venis cum alijs: et putrefit omnis res que
46
vicina est ei: deinde resoluitur ad vicinum aliud.
47
¶ Et iterum illud quod comprehensum est in ve〈-〉
48
nis est vehementioris continuitatis ad cor. ¶ Et
49
iste quidem febres quibus sunt paroxismi eradica-
50
tionis et temporis: quandoque dimittunt ordinem
51
suum propter diuersitatem materierum in multitudi-
52
ne et paucitate et grossitudine et tenuitate. ¶ Et
53
propter diuersitatem in eis in genere: ita vt permuten〈-〉
54
tur quedam materie: et fiant de genere materiei alterius
55
que diuersificatur in eis in specie non in multitudi〈-〉
56
ne et paucitate et tenuitate et grossitie tantum. et quan〈-〉
57
doque fit ex malitia regiminis egri aut propter de-
58
bilitatem eius: aut propter multitudinem sensus eius.
1
¶ Et paroxismi quidem qui eradicantur incipiunt
2
secundum plurimum cum horripilatione aut frigore aut ri-
3
gore et resoluuntur per sudorem: et non incipiunt
4
cum frigore aut horripilatione secundum plurimum nisi aut
5
propter frigus humoris: aut propterea quia humor
6
mordicat lacertos: aut propter profundationem cali〈-〉
7
ditatis ad interiora redeuntis ad partem mate-
8
riei: aut propter debilitatem virtutis: aut propter
9
frigus aeris sicut contingit in tempore hyemis.
10
¶ Et illud quod fit ex mordicatione caliditatis
11
est dignius vt proportionetur ad horripilationem quam
12
ad frigus. ¶ Et plurimum quod accidit de eo est vt
13
fit sicut punctio acuum in omni membro. ¶ Ue〈-〉
14
rum resolutio materiei cum sudore est: quoniam cali〈-〉
15
ditas putrefiens vel putrida resoluit humidita〈-〉
16
tem et remanet cinereitas: cum ergo sit illa humi-
17
ditas non obsessa in venis facilis fit expulsio
18
eius per sudorem in poris. ¶ Paroxismi autem
19
inseparabiles minuuntur: et non eradicantur per
20
sudorem: neque incipiunt cum frigore nisi propter de-
21
bilitatem virtutis: aut propter profundationem ca〈-〉
22
loris innati: tunc enim infrigidantur extremita-
23
tes: et illud est signum malum. ¶ Et quibusdam fe〈-〉
24
bribus componuntur frigus et horipilatio: quoniam ma〈-〉
25
teria que putrefit est composita ex frigido. et mor〈-〉
26
dicatiuo. ¶ Et quandoque componuntur quedam febres
27
putredinis tali compositione qua fiant in forma
28
inseparabiles: et illud est verbi gratia quando incipit
29
humor putrefieri in loco. et cum superuenerit
30
ei putredo putrefit tota et consumitur ab ea. de-
31
inde incipit humor de genere eius: aut non de genere
32
eius putrefieri: tunc obuiat paroxismus secun-
33
dus tempori eradicationis paroxismi primi: deinde
34
continuatur res ita. et quandoque componuntur febres
35
putredinis modis alijs compositionis quos distin-
36
guam in capitulis suis. ¶ Et paroxismi quidem febrium
37
prolongantur quandoque et abbreuiantur prolongatio eorum
38
est ergo aut propter grossitudinem materiei et visco〈-〉
39
sitatem eius: et multitudinem eius: aut ipsius quietem:
40
aut propter debilitatem virtutis aut propter debilitatem sen-
41
sus: aut propter spissitudinem pororum quare non resol-
42
uitur humor: et eorum abbreuiatio est propter contraria eo-
43
rum. ¶ Et paroxismi iterum festinant et tardantur
44
et tarditas eorum est: aut propterea quia eorum materia est pau〈-〉
45
ca: aut tardi motus ad mineram putredinis propter
46
grossitiem suam. et hoc quidem est sicut materia quartane. et ve-
47
locitas eorum est: quoniam ipsa est multa sicut flegma:
48
nisi sit vitreum. quoniam paroxismi eius quandoque tardantur:
49
aut subtilis sicut colera. ¶ Et deteriores quidem
50
febres sunt inseparabiles in quibus putredo est
51
intra venas: deinde ille que eradicantur in quibus
52
est putredo in toto corpore aut in partibus cor-
53
dis. ¶ Et parum quidem accidit senibus febris
54
valde accensa propter frigus complexionis eorum et pau〈-〉
55
citatem carnis ipsorum. ¶ Pulsus vero dispo-
56
sitiones diuersificantur in febribus putredinis
57
secundum diuersitatem earum in generibus suis et secundum di〈-〉
58
uersitatem speciei vnius earum in vehementia
1
et debilitate et in fortitudine accidentium et debili-
2
tate eorum. Et quandoque accidit ei durities. aut propter apostema
3
calidum vehementis extensionis. aut propter apostema calidum
4
in membro duro. aut propter vehementiam siccitatis
5
aut cum dominatur frigus in principijs. ¶ Et quandoque fit
6
lenis propter materiam lenem flegmaticam. et sanguineam.
7
Et propterea quod apostema est in membro leni: sicut illud
8
quod est in epate et peripleumonia et lethargia: aut
9
propter humorositatem cum expectatur quando vult vt su-
10
det. ¶ Et pulsus quidem fit in principio paro〈-〉
11
xismorum debilis coartationis propter aduentum
12
virtutis super materiam et occupationem eius in
13
mundando et euentando.
¶ De sermone
14
vniuersali de signis febrium putredinis. Capitulum .II.
15
SIgnificant febres putredinis aduentus
16
causarum antecedentium eas. et proprie quando non est in
17
eis causa primitiua. et pulsus et ahelitus[*]ahelitus corrupt for anhelitus
18
cuius constrictio est velox quoniam necessitas
19
est ad mundificandum vehemens valde. ¶ Et est ca〈-〉
20
liditas mordicatiua non suauis sicut est caliditas
21
ephimere febris. ¶ Et plurimum quidem febrium putre-
22
dinis antecedit almeliletu. et almeliletu quidem est
23
dispositio cui admiscetur caliditas non perueniens ad
24
hoc vt sit febris: et associatur ei lassitudo et pigri〈-〉
25
tia et alices et saltus et commotio somni et vigilie et
26
constrictio anhelitus et tensio venarum et hypocondrio-
27
rum et dolor capitis et pulsatio capitis. cum ergo
28
prolongatur facit cadere in febris petredinis[*]petredinis corrupt for putredinis: aut facit ac-
29
cidere debilitatem et citrinitatem coloris: et quandoque as〈-〉
30
sociantur almeliletu antecedenti febres multitudo super〈-〉
31
fluitatis et mucus nausea[*]mucus nausea i.e. mucus et nausea et vrina plurima et egestio
32
plurima putrida et grauitas capitis: et excitatio.
33
Et accidit frequentia in pulsu non a causa intrinseca:
34
immo ex labore aut ira aut alijs. ¶ Cum ergo acci〈-〉
35
dit in eo coartatio: tunc iam venit paroxismus. Et
36
coartatio quidem est submersio pulsus et paruitas di-
37
uersi in quo accidunt pulsationes magne fortes: et non
38
est velocitas eius fortis. Sed diuersitas in prin-
39
cipio et in augmento est ex proprietatibus significantibus
40
putredinem: quamuis non appareat in tertiana plurima
41
apparitione propter leuitatem materiei. ¶ Et de signis
42
quidem quod febris sit putrida est euacuatio periodi primi su〈-〉
43
doris et humectationis: ephimera enim est econtra-
44
rio illius: licet in initio sit in tertiana propter leuita-
45
tem predictam: vt sit similis ephimere que tamen ephi〈-〉
46
mera non permutatur ad putredinem. ¶ Et fuerit
47
augmentum eius non permixtum non proportiona〈-〉
48
tum non simile. ¶ Et prolixitas augmenti interum si〈-〉
49
gnificat quod ipsa est putrida. et additio pulsus in
50
magnitudine secundum processionem significat augmen-
51
tum. ¶ Amplius si est interpolata incipit cum ri〈-〉
52
gore aut horripilatione et dimittit secundum plurimum cum
53
sudore et humorositate et resoluitur cum paroxis-
54
mis aut est inseparabilis cum tempore: et non est
55
similis ephimere in vrina et pulsu et complemen-
56
to mundificationis et quiete accidentium. ¶ Et plu〈-〉
57
rimum quidem putride sunt accidentia plurima ex si〈-〉
58
ti et dolore capitis. et nigredine lingue et proprie
1
apostematum: et multiplicatur inquietudo ex an〈-〉
2
gustia et agitatione vehementi quam facit pugna
3
materie: et virtus. quandoque enim eleuatur materia.
4
et quandoque consurgit virtus. et pulsus similiter qunadoque[*]qunadoque corrupt for quandoque
5
tendit ad magnitudinem et fortitudinem et quandoque ad
6
paruitatem et debilitatem et coartationem. ¶ Duri-
7
cies autem fit quandoque et non oportet semper vt
8
sit nisi sit cum febre apostema durum in quocunque
9
membro sit. aut apostema in membro duro quamuis non sit
10
durum. aut iam acciderit potus aque frigide. aut
11
aliquid aliud de illis que indurant pulsum de il-
12
lis que dicuntur in libro pulsuum. ¶ Diuersi-
13
tas autem in principio et augmento est ex proprieta-
14
tibus febris putride. et de significationibus eius
15
fortibus. quamuis non appareat in tertiana pluri-
16
mum propter leuitatem materiei. ¶ Et dum non sit pulsus
17
fortis. et non sit velox velocitate predicta: tunc fe-
18
bris adhuc est ephimera: et non permutatur ad pu-
19
tredinem. ¶ Et est vrina in principio indigesta:
20
aut parum digesta: et fortasse est acuta. ¶ Et scias
21
quod a febribus acutis interficientibus raro fit eua〈-〉
22
sio: nisi cum contractione membri. ¶ Et quando alleuiatur
23
febris post quietem apostematis in pleuresi et similibus tunc
24
scias quod de materia remansit aliquid et quod mate〈-〉
25
ria declinat ad locum vbi apparet dolor.
26
¶ De signis inseparabilibus. Capitulum .III.
27
IN continua est diuersitas pulsus que
28
est secundum febrem apparens valde. Et est
29
in plurimo eius non habens ordinem: neque
30
pondus: et perseuerat et non separatur post
31
.XXIIII. horas: et associatur ei quod diximus de dispositio〈-〉
32
nibus eradicabilibus ex antecessione rigoris et
33
alijs. ¶ Et de illis que significant eam est eius assidui〈-〉
34
tas et vehementia diuersitatis dispositionis eius apud
35
augmentum: minuitur enim quandoque et augetur vice alia.
36
¶ De rebus in quibus differunt febres putre〈-〉
37
dinis et in quibus communicant. Capitulum .IIII.
38
FEbris que est propter putredinem colere mo〈-〉
39
tus est tertianus siue sit motus princi〈-〉
40
pij paroxismi aut principij vehemen〈-〉
41
tie: nisi species eius que dicitur adusta cuius
42
motus est occultus valde: et est sicut inseparabi-
43
lis conclusa. ¶ Et tertiana quidem pura est acuta propter
44
subtilitatem materiei: et eius caliditas est magna mor-
45
dicatiua propter fortitudinem colere. Sed est salutifera propterea
46
quod colera est leuis super naturam: et quoniam ipsa facit quietem.
47
¶ Tertiana vero non pura est longioris spatij
48
quam pura. ¶ Et pura quidem raro pertransit septem perio-
49
dos nisi ab errore. continua quandoque consumitur in hebdo〈-〉
50
mada. ¶ Et illa que est ex putredine sanguinis
51
est continua inseparabilis et eius calor est plurimus
52
communis cum lenitate non cum mordicatione colere:
53
et quandoque peruenit ad statum in quatuor diebus. ¶ Fleg〈-〉
54
matica accessionem faciens omni die est leuis ca〈-〉
55
liditatis per comparationem ad colericam longam propter
56
viscositatem materiei et frigus eius et multitudinem
57
eius et est magni timoris: quoniam habet paruum spatium in-
58
terpolationis et quietis: et quoniam ipsa associatur cor-
1
ruptioni et debilitati in ore stomaci que non excusa〈-〉
2
tur: et illud est de illis que attrahunt accidentia ma-
3
la ex syncopi et pulsu cordis et casu appetitus.
4
¶ Et que de ea est inseparabilis est res magis
5
similis ethice si non esset lenitas pulsus quamuis quandoque
6
fiat durus etiam: et quantum est minus pura est mi〈-〉
7
noris et breuioris paroxismi nisi declinet cum
8
paruitate sue puritatis ad melancoliam. ¶ Quar〈-〉
9
tana autem est non acuta propter frigus materiei lon〈-〉
10
ga propter illud: et fortasse extenditur que de ea pu〈-〉
11
ra est anno vno: et non pura est breuioris spatij.
12
verum in ea non est timor: quoniam quietem facit in
13
spatio longo. et quoniam ipsa non est talis acuita-
14
tis quam sequuntur accidentia vehementia. ¶ Et
15
quartana quidem et tertiana assidua et interpola-
16
ta consumuntur per vomitum et solutionem ventris
17
aut sudorem aut prouocationem vrine. Incensiua autem
18
consumitur per huius fluxum sanguinis narium.
19
¶ Et scias quod principium prolongatur in tertiana et
20
status in conclusa et declinatio in incelsiua[*]incelsiua corrupt for incensiua: et status
21
et declinatio in continua: et status et declinatio in
22
quotidiana: quamuis raro inueniatur quartana conti-
23
nua: et quotidiana integre eradicationis. ¶ Et
24
febres quando non curantur secundum quod oportet et proprie apostemose
25
conuertuntur ad arefactionem et proprie in febribus
26
acutis in quibus oportet vt patientes eas cibentur: et
27
non cibantur propter intentionem vt perueniat natu-
28
ra super materiam: aut oportet vt detur in potu aqua fri-
29
gida: et non datur in potu propter intentionem
30
vt non fiat cruda: et non succurritur cum extinctio-
31
ne alia: quoniam si fuerit alia intentio quam dictu〈-〉
32
ri sumus in cibatione et dando in potu aquam fri〈-〉
33
gidam fortior duarum intentionum predicta-
34
rum premittatur super eas ambas et dimittatur
35
obseruatio illarum duarum.
36
¶ De significationibus accidentium febrium. Capitulum .V.
37
SCias quod acceptio significationum febrium
38
est ex regimine antecedente: et quomodo fuit ex: et[*]quomodo fuit ex: et corrupt for quomodo fuit: et ex [cf. Venice 1564] dis〈-〉
39
positionibus antecedentibus et ex regio〈-〉
40
nibus et temporibus et ex etate et com〈-〉
41
plexione: et ex pulsu et vrina et vomitu et egestio〈-〉
42
ne et fluxu sanguinis narium et ex dispositione fe-
43
bris in rigore et sudore: et qualitate caliditatis: et
44
ex paroxismis et ex dispositione appetitus et ex
45
dispositione anhelitus et ex coniunctis sicut dolore ca〈-〉
46
pitis et vigilijs et alienatione et inquietudine et
47
alijs. ¶ Febribus enim adsunt accidentia ex qui-
48
bus significantur dispositiones de quibus sunt acciden〈-〉
49
tia significantia magnitudinem earum et ipsarum par〈-〉
50
uitatem sicut qualitas caliditatis et quantitatis ipsius.
51
¶ Et de ea est que est mordicatiua vehementer
52
ex quo prius inuadet vsque ad finem suum. et de ea
53
est que mordicat in primis. deinde minuitur pro〈-〉
54
pter resolutionem materiei et lenitur: et de eis sunt que mor〈-〉
55
dicant: et de eis sunt quarum caliditas est humida: et
56
de eis quarum caliditas est sicca. ¶ Et sunt accidentia
57
que significant genus earum: sicut accidentia propria cum
58
ttertiana[*]ttertiana corrupt for tertiana: sicut principium paroxismi cum punctione
1
et horripilatione et mordicatione caliditatis in eo.
2
¶ Et accidentia significantia malitiam earum sunt sicut in-
3
quietudo et alienatio et vigilie. ¶ Et accidentia
4
significantia digestionem et indigestionem sunt sicut illud
5
quod diximus de dispositionibus vrine. et accidentia que significant
6
crisim que dicemus. ¶ Et accidentia significantia sospi〈-〉
7
tatem et contrarium eius dicemus omnia illa. Et forme in-
8
sunt iudicia plurima sicut ille cuius conuertitur co-
9
lor ad plumbeitatem ex albedine et viriditate et significat
10
frigiditatem humorum et paucitatem coloris innati:
11
aut excitationem et inflammationem: sicut accidit ei cu〈-〉
12
ius causa est satietas nauseatiua: et sicut velocitas
13
tumitionis[*]tumitionis cf. Venice 1564: detumitionis faciei et tornatilitas eius et tenuitas
14
nasi: et significant aut vehementium[*]vehementium corrupt for vehementiam caliditatis aut
15
subtilitatem humoris et velocitatem resolutionis
16
eorum propter amplitudinem pororum et motus in se-
17
ipsis: et exitus eorum a consuetudine aut casus eo〈-〉
18
rum habent significationes et res de illis quas
19
dicemus. ¶ Et accidentium febrium quedam sunt quo-
20
rum hora est hora status sicut alienatio et commi〈-〉
21
xtio mentis propter inflammationem capitis. ¶ Et
22
de illis sunt quorum hora est principium sicut horri-
23
pilatio et frigus et sicut profunditas somni que con〈-〉
24
sequitur plurimum principiorum febrium propter debilitatem
25
cerebri. ¶ Et declinatio caliditatis ad interiora
26
corporis vbi est materia et multitudo vaporum ele-
27
uatorum ab eo per commixtionem incipientem
28
in corpore vsquequo resoluit eos inflammatio: et ad-
29
iuuat illud frigus cerebri in seipso et frigus hu-
30
moris qui vult putrefieri et calefit. ¶ Et res ex
31
quibus scitur dispositio febris et ex qua specie
32
sit sunt dispositio febris in acuitate sua et sua leuita-
33
te. et dispositio febris in hoc quod ipsa accidit a cau〈-〉
34
sis primitiuis et antecedentibus secundum conditionem
35
predictam. ¶ Et dispositio febris adherentia
36
sua et eradicatione: et dispositio febris in acuitate sua
37
cum rigore et frigore et horripilatione aut eius econ〈-〉
38
trario et quod est ex eo: et dispositio febris in diuisio〈-〉
39
ne sua cum sudore plurimo aut pauco. ¶ Aut
40
dispositio preterita regiminis et etas et forma et
41
tempus et ars et dispositio pulsus et vrine.
42
¶ Sermo de rigore et frigore et horipilatione
43
et fractione. Capitulum .VI.
44
HOrripilatio est dispositio in qua in-
45
uenit corpus diuersitatem in frigo-
46
re et punctionem in cute et lacertis et an-
47
tecedit eam pigritia et quasi fractio est
48
maneries eius. ¶ Frigus autem est vt sentiat in
49
membris fuis[*]fuis corrupt for suis et dorsis lacertorum suorum fri-
50
gus purum. ¶ Rigor vero est vt non possit con〈-〉
51
tinere membra sua ex commotione et tremore eue-
52
niente in eis et motibus inuoluntarijs et for-
53
tasse est frigus forte et non fit rigor fortis sicut in
54
febribus flegmaticis et quartana. ¶ Et de cau〈-〉
55
sis vehementie rigoris est vehementia virtutis
56
expulsiue in lacertis. ¶ Et propter illud quan-
57
to est causa rigoris viscosior et rigor vehemen-
58
tior. et sanguis submergitur cum rigore ad inte〈-〉
1
riora. ¶ Et scias quod humor frigidus est quietus
2
quem iam consueuit membrum in quo est et quiescit
3
passio eius ab eo quare non sentit frigus eius.
4
Cum ergo mouetur et spargitur sparsione plurima
5
aut pauca propter aliquam causarum scilicet propter caliditatem separantem
6
aut aliud patitur ab eo membrum quod erat non occur-
7
rens ei et sentit frigus eius propter causam complexionis di〈-〉
8
uerse. et tu quidem sciuisti hoc in radicibus vniuersalibus
9
scientie medicine. ¶ Et multotiens quidem accidit a
10
flegmate vitreo sparso in corpore rigor. non per〈-〉
11
ducens ad febrem. et quandoque sunt ei periodi: et non
12
est fortitudo eius fortitudo rigoris perducentis
13
ad febrem. ¶ Et materia que facit lassitudinem rigoris
14
per paucitatem suam facit rigorem per suam multitudi〈-〉
15
nem antequam putrefiat nam si non putrefit non per-
16
ducit ad febrem. ¶ Et quandoque accidit frigus et rigor
17
propter submersionem caloris in corpore causa cibi et que
18
sunt ei similia. Et rigor et frigus antecedunt febres:
19
quoniam humor crudus effunditur ad lacertos in pri-
20
mis et nocet frigore suo per comparationem ad lacer-
21
tos: deinde cum incipit putrefieri incipit calefie-
22
ri. Et quandoque antecedit rigor febres propter mordica-
23
tionem humoris et fortitudinem virtutis expulsiue
24
que est in lacertis: sicut excutitur homo effusione aque
25
calide valde super cutem: et proprie cum est salsus.
26
Et fortasse fit nocumentum eius quod mordicat eam
27
vt refugiat calor innatus ad interiora et dominetur
28
frigus quare sit cum mordicatione caloris frigus
29
quasi frigus dominetur. Et mordicatio quidem caloris
30
est apud panniculum tegentem interius. Et quandoque ac〈-〉
31
cidit rigor propterea quia refugit calor ad interiora si-
32
cut in apostematibus intrinsecis. ¶ Et quandoque significant ri〈-〉
33
gor et horripilatio sanitatem in febribus insepa-
34
rabilibus: quoniam significant quod materia expellitur in venis et
35
egreditur. verum quando non est cum digestione et in hora
36
cretica et non sequitur eam leuitas est significatio quod ex〈-〉
37
pulsio illius quantitatis non est quoniam virtus est vin〈-〉
38
cens: immo quoniam materia multa expellitur propter multitudi-
39
nem suam. ¶ Et de rigore est qui significat mor〈-〉
40
tem: et est ille quem sequitur debilitas virtutis
41
et casus coloris innati et siccitas. ¶ Horripila-
42
tio vero fit ex causis paucioribus causis rigoris
43
commotio[*]rigoris commotio cf. Venice 1564: rigoris. Et commotio anime periodi indicat periodum.
44
¶ Et senum quidem febres es sunt sepulte. ¶ Et
45
quandoque est causa in longitudine febris grossi〈-〉
46
tudo in visceribus quare resupinetur febriens
47
et extendat pedes suos et tangantur viscera sua.
48
¶ Et quando denigratur lingua febrientis cum
49
alleuiatione febris: tunc febris eius est sepulta.
50
¶ Et quandoque associatur febri paralysis: er-
51
go curetur febris in primis. ¶ Et de eis que
52
conueniunt illis est syrupus acetosus permixtus
53
cum geleniabin et qua[*]qua corrupt for aqua ciceris cum oleo si tolerat
54
febris. ¶ Et rasio capitis est ex eis que inspissant
55
cutem eius: quare reuertuntur vapores: et fit
56
fortis febris.
57
¶ De intentione ad curationes vniuersales fe〈-〉
58
brium putredinis. Capitulum .VII.
1
SCias quod intentio in medicando has
2
febres quandoque vertitur ad partem febris:
3
quare est necessarium vt infrigident et hu-
4
mectent: et quandoque ad partem materiei vbi ne〈-〉
5
cesse est vt maturetur vel digeratur: aut necesse est vt
6
euacuetur. ¶ Et digestio quidem in grossa est equatio
7
eius cum subtiliatione. In subtili est equatio eius
8
cum ingrossatione. Et quandoque contraria sunt illa que re〈-〉
9
quirit febris de infrigidatione et illud quidem requi〈-〉
10
rit humor de digestione et euacuatione et resolutione. Quandoque
11
enim est digestiuum et euacuatiuum calidum: immo est secundum
12
plurimum ita: et tunc oportet vt obseruetur magis timorosa
13
vna duarum rerum. Et fortasse contrarium est illud quod con〈-〉
14
uenit febri de infrigidatione cum eis que sunt sicut
15
melones indi et reliqua olera ei quod conuenit materiei
16
de minoratione: quare prohibet illud dare ea in po〈-〉
17
tu nisi vbi non est materia. ¶ Et omnino sollicitu-
18
do fit vt postponatur aqua fructuum vsque ad
19
hebdomadam: et sit contentus aqua ordei. ¶ Et omnes
20
fructus nocent febricitantibus cum ebullitione
21
sua et corruptione sua in stomaco. ¶ Et multotiens
22
quidem inuenitur res que digerit et subtiliat et
23
infrigidat cum euacuatione sicut syrupus acetosus. Et scias quod
24
febris quandoque est tante vehementie et acuitatis quod
25
non licet vti regimine cause: immo indiget infrigidatione vltima:
26
et proprie cum non inuenis virtutem fortem resistentem
27
tolerantem. Quod si inuenis eam resistentem toleran〈-〉
28
tem abscinde causam et expelle humorem et abscin-
29
de cibum et non frigides infrigidatione que prohibeat re-
30
solutionem. ¶ Quod si inuenis virtutem deficientem sis
31
occupatus in equando complexionem contrariam ei: quare
32
infrigida eam et viuificat virtutem cum cibo. ¶ Cumque
33
fit fortis per viuificationem suam et vincit contrarium suum
34
redi ad causam. Et cum tu infrigidas de istis febribus
35
tunc non infrigides eam cum eo in quo sunt sti〈-〉
36
pticitas et exiccatio sicut sunt trocisci infrigidan〈-〉
37
tes: nisi post purgationem et euacuationem. Et
38
scias quod cura febris putride est diuersa a curatio〈-〉
39
ne febris ethice. Curatio enim ethice est conten〈-〉
40
ta super contrarietatem egritudinis et curatio
41
febris putride non est contenta super contrarietatem egritudinis
42
tantum: immo super abscissionem cause eins[*]eins corrupt for eius.
43
qnamuis[*]qnamuis corrupt for quamuis illud quod est conueniens egritndini[*]egritndini corrupt for egritudini et
44
cibationi sit amicum virtuti ex pate[*]pate corrupt for parte sui scilicet virtu-
45
tis et inimicum virtuti ex parte: quoniam est ami〈-〉
46
cum inimico eius: et est materia quare est adiu-
47
uans vtrumque earum. quamobrem indigemus in
48
regimine eius canone. Et nos singulare capitulum et si[*]et si corrupt for ei si [cf. Venice 1564]
49
deus voluerit faciemus. Scias quod non est tibi
50
possibile curare febrem nisi cognoueris eam. quod
51
si ignoraueris tunc snbtilia[*]snbtilia corrupt for subtilia regimen. ¶ Et pro〈-〉
52
uide ne occnrrat[*]occnrrat corrupt for occurat paroxismo nisi ventrem ha-
53
beat vacuum. ¶ Et non moueas in die paro-
54
xismi aliquid quantum possibile est tibi neque cu〈-〉
55
res febrem. ¶ Et oportet vt obserues in omnibus illis
56
dispositionem virtutis. quod si fuerit fortis et fuerit
57
illud quod vincit sanguis: aut cum humore qui vin〈-〉
58
cit sanguis: tunc flobotomia est magis conueniens: et proprie
1
cum vrina est rubea grossa non citrina ignea ex
2
qua timeatur apud flobotomiam victoria colere et acui〈-〉
3
tas eius: deinde fac sequi flobotomiam solutionem ventris
4
subtilem proprie si fuerit illic siccitas cum eis que
5
sunt sicut aqua ordei et alsiracost pauco: et aqua
6
ordei cum syrupo acetoso. ¶ Et si natura non fue-
7
rit lenis adde in eo quod est sicut siracost quod sit si-
8
cut syrupus violarum et sit vltimitas lenificatio non flu〈-〉
9
xu ventris et non solutio laboriosa. ¶ Et magis
10
dilectum est apud me administratio clisteriorum secundum
11
vltimitatem qua indigetur in virtute. ¶ Et de cly-
12
steribus communis iuuamenti lenibus est clystere fa-
13
ctum ex oleo violaceo et succo foliorum sicle et vitello
14
oui: et zuccaro rubeo et baurach. Cum ergo lenie-
15
ris hac lenificatione: fortasse indigebis eo debilio〈-〉
16
re quam illud quo indiguisti in principio: et illud est
17
quando natura est obediens. ¶ Deinde fac ipsum sequi
18
ea que vrinam prouocent sicut syrupus acetosus de〈-〉
19
coctus cum radice apij et similibus. ¶ Deinde fac
20
ipsum sudare et aperi meatus cum illis in quibus
21
non sit calor fortis sicut cum inunctione ex oleo ca〈-〉
22
momillino et fricatione cum vino albo et cum aqua
23
dulci tepida. ¶ Et si febris fuerit acuta non in〈-〉
24
uenis excusationem ab inunctione et embrocatione.
25
¶ Quod si inuenis humorem in primis decliuare
26
ad stomacum fac vomere cum eis in quibus non sit di〈-〉
27
uersitas consuetudinis. immo cum eis que sunt sicut
28
syrupus acetosus cum aqua calida cum natura mo〈-〉
29
uet humorem ad vomitum et non diuersifices eam.
30
¶ Quod si fuerit illic declinatio ad intestina et sen〈-〉
31
seris rugitum et descensum fecis: tunc adhibe quod
32
soluat ventrem. ¶ Et prohibe eum a somno in
33
principijs febrium proprie quando est horripilatio aut
34
frigus et rigor: quoniam prolongatur super frigus et rigor
35
est: ipsa namque exprimunt materias si fuerit[*]fuerit corrupt for fuerint eun-
36
tes ad quedam viscera et prohibent digestionem hu-
37
morum. Apud declinationem vero est iuuatiuus
38
valde et fortasse non nocet apud statum. ¶ Et non
39
prohibeas ei aquam frigidam: nisi fuerit humor qui est
40
in eo crudus et grossus: tunc enim prohibet digestionem.
41
¶ Et scias quod quando flobotomia iuuat: deinde vteris
42
via mala: tunc non purgatur. ¶ Humoris autem co〈-〉
43
lerici digestio est vt conuersus a subtilitate fiat spissus.
44
et aqua quidem frigida facit illud: nisi sit stomacus aut epar
45
debile: aut frigidum: aut sit in visceribus apostema: aut sit
46
in visceribus dolor aut sit complexio eius pauci san〈-〉
47
guinis aut caliditas eius innata debilis: quare
48
debilitatur post potum aque frigide. Aut si non sit
49
consuetus potare aquam frigidam: sicut illi qui sunt de
50
regione calida: isti enim spasmantur velociter et asso〈-〉
51
ciatur eis singultus et extenuatus est de hac sum-
52
ma. ¶ Ubi autem materia calida aut grossa iam dige〈-〉
53
sta est et corpus est carnosum et caliditas innata
54
exuberans: et virtus est fortis: et viscera sana non
55
frigida: eorum complexio radicalis non insueta aque frigide:
56
immo assueta aque frigide valde: tunc aqua frigida est melior
57
res. Multotiens enim adiuuat ad expellendum materiam
58
cum solutione nature aut per vomitum aut per vrinam
1
aut per sudorem aut per omnia illa. quare fit statim
2
vt sanetur. ¶ Et quandoque dat in potu medicus de
3
aqua frigida infirmo quantitatem plurimam adeo donec
4
color eius fiat viridis et tremat que sit saltem perue〈-〉
5
niens vsque ad eminam vnam et dimidiam. ¶ Et for〈-〉
6
tasse conuertitur febris flegmaticam[*]flegmaticam corrupt for ad flegmaticam [cf. Venice 1564]: et fortasse confor-
7
tatur natura et expellit materiam cum sudore et vrina et
8
fluxu ventris et est sanitas. ¶ Et quandoque iterum sunt
9
quedam prohibentia: deinde timetur malitia calidi-
10
tatis et sitis: et existimas quod peruenitur per eam ad
11
ariditatem vel extenuationem: non prohibeas aquam
12
frigidam: nam additio apostematis et cruditas eius me-
13
lior est quam extenuatio. ¶ Et syrupus quidem aceto〈-〉
14
sus quandoque etiam sedat sitim et incidit et soluit et nocu〈-〉
15
mentum ipsius apostemati non est plurimum sicut nocumen-
16
tum aque et non est ei vis aggregandi materiam et
17
inspissandi eam: et similiter iulep plurime commixtio-
18
nis. ¶ Et cum non licet bibit aquam frigidam et fit au-
19
dax per eam. timeatur quod non faciat accidere constri〈-〉
20
ctionem pororum quare fit causa febris alterius cum
21
euentu opilationis alterius: et fortasse erit vehe-
22
mentior prima. ¶ Et quando obuiat membro debili
23
corrumpit operationum eius: et multotiens facit degluti〈-〉
24
tionem difficilem et facit difficultatem anhelitus: et fa〈-〉
25
cit accidere tremorem et spasmum et debilitatem vesi〈-〉
26
ce aut renis aut colon. ¶ Et ille quem plurimum oportet ex
27
eis prohibere a potu aque frigide est cui nocet in
28
sanitate sua. ¶ Immo cum videris calefactio-
29
nem fortem et complexionem calidam et siccam et euacuaue〈-〉
30
ris tunc quandoque concedes infusionem fieri in aqua frigida
31
apud declinationem et apparitionem digestionis et euacuatio〈-〉
32
nem humorum: et non est malum vt administretur
33
balneum et potus vini commixti subtilis et inunctio
34
cum oleis lenificantibus. ¶ Et cum administra〈-〉
35
ueris canones predictos in principio accidentium fe-
36
bris: tunc oportet post illud: vt tu occuperis in digestione
37
et euacuatione que non est secundum semitam minorationis et
38
desiccationis: et iam diximus eam: immo secundum semi〈-〉
39
tam abscissionis cause. ¶ Et non euacues materiam indi〈-〉
40
gestam in calido aut frigido nisi propter necessitatem.
41
fortasse enim multiplicatur euacuatio humoris non perue-
42
niens ad statum per digestionem vt euacuetur. Et fortasse no〈-〉
43
cet euacuatio maturationi. et fortasse permiscetur cum ea ma〈-〉
44
lignum cum bono: propterea quod mouetur malignum absque
45
digestione sua. ¶ Et tu non auscultes virum qui exi〈-〉
46
stimabat quod intentio in digerendo est subtiliare
47
et humor calidus est subtilis. quare non est ne-
48
cesse vt subtilietur. Res enim non est sicut dixit immo
49
intentio in digerendo est equare substantiam materiei.
50
ita vt fiat preparata ad expulsionem facilem et sub-
51
tile imbibitum et grossum fixum et viscosum adhe-
52
rens: totum illud non est preparatum ad expulsionem
53
facilem. immo est necessarium vt inspissetur subtile: et subtile
54
spissum paulatim: et incidatur viscosum. ¶ Et si
55
vir iste non audiuisset in sermone antiquorum de
56
digestione aliquid antequam dixissemus illud et reme-
57
moraretur dispositionis digestionis humorum fixorum scilicet quia
58
qui de eis subtilis est indiget vt inspissetur: et qui
1
de eis spisus est indiget vt subtilietur: oporteret
2
vt sciretur hoc per illud: et quia non oportuit vt in
3
seipso consideraret et diceret: quare vrine in febri-
4
bus acutis non habent in principijs earum sedimen: de〈-〉
5
inde fiunt habentes sedimen et an sedimen laudabile
6
est aliquid nisi humor faciens egritudinem qui iam
7
digestus est. Quare ergo non expellitur in prin-
8
cipijs egritudinis ad salutem si est subtilitas vlti-
9
mum quod intenditur in digestione: ergo necessarium est
10
vt sit in principio febrium sanguinis et colere sedi-
11
men laudabile. ¶ Si autem nature non est possibile ex-
12
pellere illam superfluitatem nisi post horam in qua fit
13
preparatio ad expellendum in vrina tunc similiter
14
oportet vt sciatur quod arti euacuare humorem ante illam horam in
15
qua apparet digestio in vrina est inconueniens aut
16
difficile malum. Et fortasse mouet et non operatur
17
vltime: et fortasse miscet malignum cum bono.
18
¶ Et esset melius homini huic vt bene opinaretur de
19
illis qui fuerunt sicut Galienus et Hypocrates in eis que scripse-
20
runt de hoc: et valde attenderet: et tunc rediret ad
21
contradictionem: quia omnis contradictor in primis cum est super
22
veritatem est excusatus: verum melius esset ei vt non con〈-〉
23
sideraret in consideratione sua. ¶ Et opinor quod ra〈-〉
24
ro huic viro acciderunt experimenta que profuerunt
25
in hoc capitulo et acquieuit in eis. Et huiusmodi quidem experimen〈-〉
26
tis que non sunt secundum canones accidit eis vt nec vnum
27
valeat. Et accidit eis. vt nec vnum eorum sit signum:
28
hoc namque est conueniens. ¶ Cum autem materia est plurima
29
mobilis permutabilis de membro ad membrum: et exi〈-〉
30
stimas quod non est spacium in digestione eius aut for-
31
tasse accidit ex ea apostema pleureticum: et aliud si di〈-〉
32
mittatur faciet cadere in timorem ante tempus in quo
33
expectatur digestio eius et illud est propter longitudinem
34
temporis in quo expectatur digestio equalis proculdu〈-〉
35
bio: tunc est necessaria euacuatio eius: timor enim
36
in hoc est minor quam timor in illa: et cum hoc natura mo〈-〉
37
uetur ad expellendum eam propter multitudinem
38
sui nocumenti. ¶ Cum ergo adiuuatur natura conue〈-〉
39
nit ei adiutorium vltimum. quare non est excusatio
40
eius. ¶ Et scias quod flobotomia quando est intentio sangui〈-〉
41
nis non est ex genere eius in quo expectatur di〈-〉
42
gestio expectatione que est in solutiuis: et non ex-
43
pectatur digestio nisi in humoribus alijs. Et cum
44
postponitur flobotomia in principio egritudinis non
45
amplius est ei intentio et fortasse interficit per ad-
46
uentum debilitatis virtutis. Et similiter si times
47
victoriam humoris: magis necessaria cautela est
48
euacuatio. ¶ Et si non est digestus non moueas
49
nisi in principio. apud statum vero non moueas
50
aliquid donec vincat natura et digerat. ¶ Et si
51
ipsa non mouet moue tu hora motus eius. et si
52
ipsa mouet. aut mouit tunc dimitte eam et opera〈-〉
53
tionem eius. Et hoc est illud quod nominauit
54
Hypocrates furiositatem vbi dixit. Oportet vt admi〈-〉
55
nistretur medicina solutiua postquam digeritur egri〈-〉
56
tudo. In principio autem egritudinis non oportet
57
vt administretur illud nisi egritudo sit furiosa.
58
Et forsitan non est secundus[*]secundus corrupt for secundum plurimum furiosa. et ta-
1
lis est ista euacuatio necessaria que non est in ho-
2
ra sua sicut dispositio necessaria que non est in ho〈-〉
3
ra sua. ¶ Et proportio istius euacuationis ad ces〈-〉
4
sandum ex malitia materie est sicut proportio illius
5
cibationis ad prohibendum virtutem a casu suo.
6
¶ Cum ergo exerces euacuationem tunc con〈-〉
7
sidera horam interpolationis aut horam ipsius
8
temporis aut frigidiorem horam que est in die.
9
¶ Et non euacues per fluxum ventris in die per〈-〉
10
iodi. neque flobotomes. Et non agas cum euacuatione
11
artis contra partem euacuationis nature. ¶ Et non dimi〈-〉
12
nuas humorem per rem que facit statim habitudi〈-〉
13
nem motus periodi. ¶ Et omnino caueatur a re〈-〉
14
gimine grosso in hora periodi ita vt non detur
15
in potu aqua ordei zuccarum neque iulep vt non fran-
16
gat periodum cum constrictione meatuum: quoniam est ti-
17
mor immo adiuua. dicit namque Hypocrates. Medicus
18
adiutor est nature non impediens eam. ¶ Et opor-
19
tet vt scias quod multotiens indigetur medicina for〈-〉
20
ti debili: sed eius fortitudo est ex hoc quod soluit hu〈-〉
21
morem viscosum. et ipsius quidem debilitas est ex hoc
22
quod facit ascellare semel aut bis et non euacuetur
23
plurimum simul: ita vt non cadat virtus. ¶ Et
24
consilium quod meum in flobotomia est vt dimittatur quan〈-〉
25
tum possibile est. Si autem non est possibile: tunc mul-
26
tiplicatio numeri est melior multiplicatione quanti〈-〉
27
tatis: oportet enim vt non euacuetur sanguinis multum
28
subito: quoniam euacuatur multum de eo cuius non est
29
necessaria euacuatio. et non est in sanguine excu〈-〉
30
satio ad euacuationes quibus fortasse indigetur
31
et debilitatur virtus a resistendo in crisibus ex-
32
pectatis. ¶ Et scias quod quando aggregatur dolor ca〈-〉
33
pitis et febris: tunc curatio febris est dignior.
34
¶ Et scias quod dolor capitis quandoque facit redire fe-
35
brem declinatam ad augmentum: quare opor-
36
tet vt sedetur. ¶ Et cum infans lactans febrici-
37
tat: tunc oportet vt rectificetur lac matris eius.
38
¶ Et quando fuerit vrina icterica in febre significat
39
apostema: quare est curatio dare in potu aquam
40
ordei aut syrupum acetosum. Cum ergo acquie-
41
scit febris intentio fit ad apostema. Et quando fuerit
42
cum febre colerica non aperietur via in dando
43
in potu aquam ordei: immo ius galli et leni ius et
44
multiplica vnctuositatem eius: deinde detur in po-
45
tu aqua ordei si necesse fuerit. ¶ De solutiuis
46
vero est potio facta ex tamarindis et tereniabin
47
et siracost. et quandoque ponitur in ea aqua lubleb:
48
et quandoque ponitur in ea cassiafistula. et fortasse proij〈-〉
49
citur desuper scamonea: et fortasse datur in potu
50
scamonea sola in lubleb. ¶ Et fortasse est neces〈-〉
51
sarium administrare ea que sunt sicut aloes: quando
52
materia est grossa. et melius quidem est vt ablua〈-〉
53
tur: et nutriatur cum aqua endiuie et aqua sola-
54
tri: deinde fiant ex eo pillule. ¶ Myrabolanos
55
vero citrinos quidam administrauerunt. sed non
56
inuenitur ab eis intentio secundum quam operentur:
57
constringunt enim poros eius post solutionem
58
ventris et exasperant viscera eorum. quod si fuerint
1
necessarij tunc post digestionem integram. ¶ Et aqua
2
duorum granatorum est maximi iuuamenti expressa
3
cum pulpis amborum. ¶ Et quandoque in horis de so〈-〉
4
lutiuis que fiunt ex violis et scamonea: ita vt de
5
violis sit quantitas aurei .I. et de scamonea vsque ad
6
siliquam .I. et quandoque ponitur in eis parum mente. ¶ Et
7
quandoque fit ex infrigidantibus extinguentibus medici〈-〉
8
na in qua ponitur scamonea sicut pillule huiusmodi. ℞.
9
coriandri spodij rosarum ana .ʒ.ß. camphore tosugi .I. sca〈-〉
10
monee .XII. partem .ʒ.I. et vsque ad sextam partem eius: et de〈-〉
11
tur in potu eis. ¶ Aliud. ℞. siracost .ʒ.II. terenia〈-〉
12
bin .ʒ.V. succi pomorum de sceni succi cydoniorum
13
partes equales coriandri humidi .VI. partem vnius
14
aggrega succos. et submerge in eis siracost et te〈-〉
15
reniabin: et inspissetur cum eis donec fortasse coa〈-〉
16
guletur deinde sume camphore pondus sexte .ʒ.I. et
17
medietatis sexte. scamonee .ʒ.I. et pone siracost
18
super ignem et pulueriza desuper camphoram et scamo-
19
neam. et conseruentur ne resoluantur cum vapore. de-
20
inde dimittatur donec coaguletur per se cum facili〈-〉
21
tate. et dosis eius sit a .ʒ.II. vsque ad .ʒ.II.ß. ¶ Et est
22
possibile vt fiat ex tereniabin et siracost et zuccaro ta〈-〉
23
barzet. natif .I. forme que sunt sicut penidie. et po-
24
nitur in ea scamonea et camphora secundum quantitatem
25
que cadit in vna potione eius et campore vsque ad
26
tosugi .I. et scamonee vsque ad sextam .ʒ.I. quare fit
27
tunc anime non horribile. ¶ Et febricitans quidem
28
in estate febre frigida non ingrediatur domum
29
venti proprie quando sudat. vt non conuertatur materia a re〈-〉
30
solutione sua. ¶ Et trocisci quidem non sunt con〈-〉
31
uenientes principijs harum febrium: nisi post dige-
32
stionem et euacuationem. ¶ Et trocisci quidem
33
sunt magis conuenientes ei cuius febris est adhe-
34
rens in suo stomaco quasi ipsa fit ethica. ¶ Et di-
35
missorum consuetudinis in regimine suo sentit quan〈-〉
36
doque febrem et non est tantum nocumentum
37
quoniam causa eius est dimissio consuetudinis
38
in regimine.
39
¶ De cibatione febricitantium in generali. Capitulum .VIII.
40
SCias quod conuenientiores cibi febricitanti〈-〉
41
bus sunt cibi humidi et proprie ei cu-
42
ius complexio est humida ex infanti〈-〉
43
bus et grossis[*]grossis cf. Venice 1564: crassis conueniunt enim ex hoc quod
44
assimilantur complexioni: et ex hoc quod sunt contrarij egri〈-〉
45
tudini. ¶ Cumque accidit febris et natura est sicca: non ci〈-〉
46
bes penitus dum non egreditur perfecte fex. ¶ Et
47
oportet vt occurrant eis paroxismi periodici et paro〈-〉
48
xismi qui sunt fortes ventribus ipsorum vacuis in
49
quibus non sit cibus omnino. nam si cibati fuerint in
50
illa hora occupabitur natura in digerendo et dimittet
51
digerere et expellere. et confirmabitur egritudo et pro〈-〉
52
longabitur. et propter illud oportet vt postponant
53
cibationem vsque ad declinationem et in eo quod
54
est post ipsam. ¶ Et si accidat forte vt hora de-
55
clinationis sit hora consuetudinis in cibo. tunc
56
est melius quam esse potest. ¶ Et scias quod de cibatio-
57
ne et regimine est quod est subtile valde. et de eo
58
quod est grossum valde de eo quod est inter illa. et
1
est pars eius decliuis ad subtile plus et pars eius
2
declinat ad spissum plus. ¶ Et subtile vltimum
3
in subtilitate est prohibitio cibi. et grossum valde
4
est administratio ciborum sanorum hominum
5
et illi qui sequuntur latus eius subtile quod est medium
6
est vt fit contentus in cibo succo granatorum et iulep
7
subtili valde. et post ipsum aqua ordei subtilis. et post
8
ipsam aqua ordei grossa. et de oleribus frigidis
9
et humidis sicut attriplices et spinachia et bliti et
10
similia. et postea kist ordei sicut est. et est medium.
11
¶ Et illi qui sequuntur latus grossi sunt galli et
12
galline extremitates. et subtiliores eis sunt alcu〈-〉
13
bugi et pulli. et subtilius eis sunt alchanzi et oua
14
sorbilia pauca subtilia. et pisces parui et subtilius
15
eis sunt kist ordei sicut est. et subtilius eo panis
16
simile solutus in aqua bene frigida solutione bona sub-
17
tili. ¶ Grossum autem est cibus fortis altacugi-
18
zar. grossus autem cibus fortior est eo.[*]Grossum autem est cibus fortis altacugizar. grossus autem cibus fortior est eo cf. Venice 1564: Grossi autem est cibus fortior. ¶ Et kist
19
quidem ordei est bonus cibus. ipsum enim aggregat
20
ad glutinationem digestionem suam et lenitatem
21
et planitiem et lubricitatem et abstersionem et hu〈-〉
22
mectationem et contrarietatem febris et sedatio〈-〉
23
nem sitis: et velocitatem penetrationis et ablu-
24
tionem et non est in eo stipticitas. quapropter non
25
residet neque figitur in poris et meatibus. quamuis
26
sint constricti: et non est in ea adherentia cum
27
incidit per meri et fortasse abstergit spissum fleg〈-〉
28
matis: et quando bona fit eius decoctio non instat omnino.
29
¶ Et antiqui quidem vsi sunt vbi necessaria est
30
subtiliatio regiminis subtilioris:[*]subtilioris: corrupt for subtilioris [redundant colon] regimine quod
31
est kist ordei et aqua eius et aqua mellis pluri-
32
me aque quoniam nutrimentum eius est paruum.
33
et quod ipsa facit penetrare aquam et eius humecta〈-〉
34
tio et abstersio et eius apertio et prouocatio eins[*]eins corrupt for eius
35
est multum et caliditas eius est confracta. Et
36
ipsa proculdubio quandoque addit in virtute addi-
37
tionem quandam quamuis sit parua. ¶ Et sequitur
38
eam sirupus acetosus de melle. sed est grossior et
39
nutribilior et fortioris incisionis et abstersionis
40
et non est in eo ex calefactione est[*]est corrupt for et nocumento
41
viscerum calidorum quod est in aqua mellis.
42
¶ Nunc autem mel canne quod est zuccarum:
43
et proprie mundificatum est melius melle apis
44
licet eius abstersio sit minor abstersione mellis:
45
et similiter syrupus acetosus de zuccaro. ¶ Et
46
sit sufficientia in syrupo acetoso: sed fortasse fa-
47
ciet incurrere rasuram intestinorum hoc qui-
48
dem timorosum est in egritudinibus acutis.
49
Et nos ponemus aque ordei potationem et sy-
50
rupi acetosi sermonem singularem. ¶ Et sub-
51
tilationem[*]sub-tilationem corrupt for subtiliationem quidem regiminis egri significat na〈-〉
52
turam[*]naturam cf. Venice 1564: natura materiei: et possibilitas nature in digerendo ipsam
53
et resoluendo et euacuando eam. ¶ Et dignior
54
horarum ad subtiliationem est status: hic enim
55
est vehementia occupationis nature in pugna
56
materiei. ¶ Et non oportet vt ab ea recedens
57
occupetur in re alia et proprie apud crisim. ante vero
58
illud pugna nondum est confirmata. ¶ Et de illis
1
que significant et faciunt pertinere ad subtiliationem: et
2
est vt si sit necessitas flobotomie aut resolutionis ventris
3
aut clisteris aut sedationis doloris: tunc oportet vt
4
des operam ad consumandum illam necessitatem: deinde ci〈-〉
5
ba si necessarius est cibus nisi sit prohibens aliud. Et ingros〈-〉
6
sationem quidem regiminis significat vel requirit virtus. Et digni〈-〉
7
or horarum ad ingrossandum est hora in qua virtus non
8
est valde occupata in materia: et est principium egritudinis. et
9
oportet vt succurratur nocumento illius igrossationis cum
10
sparsione: quoniam est lenius super virtute iterum. ¶ Et
11
estas quidem propter suam resolutionem indiget additione
12
cibationis et separationis eius. nam virtus non sufficit
13
ad digerendum illud quod multum est semel. Et quoniam re-
14
solutio in ea est per sparsionem: tunc oportet vt cambium sit
15
per sparsionem. Et in hyeme est econtrario: quoniam
16
propter paruitatem resolutionis eius non facit indigere cam-
17
bio multo. Amplius si multum dederit cambium su-
18
bito erit tolerans ipsum et fortis apud expulsionem
19
eius. Et autumnus quidem est tempus malum: et propter
20
hoc oportet vt subtilietur in eo inter conseruationem vir〈-〉
21
tutis: et inter infrigidationem materie: et spargere
22
paulatim eo est melius: et prorsus spargere cum debili-
23
tate virtutis est melius egro. ¶ Et scias quod si non
24
esset illud quod pertinet virtuti esset magis necessarium vt
25
subtiliaretur cibus vltima subtiliatione: sed virtus non
26
suffert illud et deficit: et cum deficit non valet cura〈-〉
27
tio. Curans enim sicut sciuisti est virtus non medicus:
28
quoniam medicus facit peruenire instrumenta ad virtutem. Et
29
cum intellexeris hoc tunc oportebit vt consideres:
30
nam si egritudo fuerit valde acuta et illud est vt sit
31
status eius propinquus et existimaueris quod virtus non
32
deficiet in hoc tempore quod est inter principium eius vsque ad
33
statum eius alleuiabis occupationem a virtute: et in〈-〉
34
citabis eam super materiam et non facias eam occupari in
35
cibo spisso immo subtilia regimen statim cum dimis〈-〉
36
sione cibi omnino et proprie in die crisis. ¶ Et si vi-
37
deris egritudinem acutam non valde. immo acutam
38
absolute tunc oportebit vt subtilies regimen non
39
in vltimo nisi apud statum in die crisis proprie nisi
40
propter causam maximam. ¶ Et si videris egritudi-
41
nem cronicam aut propinquam cronice non subtilies
42
regimen. virtus enim non saluabitur vsque ad statum
43
subtiliatione regiminis. Uerum est tibi necessarium
44
cum hoc in omnibus speciebus: vt sit principium tui regi-
45
minis grossius et postremum tui regiminis proue-
46
niens ad statum subtilius: et gradatim procedas in
47
eo quod est inter illa. ita vt virtus sit conseruata vsque
48
prope statum tunc enim intende super materiam: et si non
49
sis occupatus in alio. ¶ Et quando scis quod virtus est
50
fortis. tunc fortasse necessarium facit dispositio vt
51
sis contentus iulep solo et non plus saltem heb-
52
domada vna. et proprie in febribus apostematum. Quod
53
si timueris debilitatem sis contentus aqua ordei.
54
¶ Et cum ambigua sit tibi dispositio in egritudine et
55
non cognoscis eam. tunc vt decliues ad subtiliationem
56
est melius quam vt decliues ad additionem te obseruan〈-〉
57
te virtutem et tolerantiam. ¶ Et illius quidem qui
58
existimauit quod cibatio in febre acuta est melior.
1
quoniam non est intentio in digestione et in euacua〈-〉
2
tione cum volueris vt faciat id natura aut non fa-
3
ciat: errorem iam te scire feci. immo quando times
4
casum virtutis tunc cibatio est melior. ¶ Et de cor〈-〉
5
poribus sunt corpora colerica que requirunt regi-
6
men diuersum ab illo quod diximus et proprie quan-
7
do sunt assueta comestione plurima: ipsi enim cum
8
non cibantur saltem in ipso principio febris: immo in
9
hora que est prauior ea: et est hora status: non va〈-〉
10
cue sunt dispositiones eorum a duabus rebus: quoniam cum
11
ipsi sint debilium virtutum superuenit ei syncopis et
12
moriuntur in paroxismo. ¶ Et si sunt fortium vir-
13
tutum cadunt in extenuationem et apparent super eos
14
signa ariditatis: et ex minoratione nasi et profun-
15
datione oculorum et quod tempora sunt depressa: et for〈-〉
16
tasse superuenit eis sincopis ante illud propter illud
17
quod effunditur ad stomacos eorum de colera mordicati〈-〉
18
ua. ¶ Et sunt de hominibus quidam qui sunt exuberan〈-〉
19
tis carnis: sed cum abscinditur ab eis cibus debilitan〈-〉
20
tur et extenuationem incurrunt: quare non tolerant
21
prohibitionem cibi. ¶ Et omnis cuius calor innatus
22
fortis est valde aut plurimus aut calor innatus est
23
valde debilis non potest dimittere cibum. ¶ Et de
24
eis sunt quibus accidit dolor et lesio in stomaco et
25
dolor capitis propter communitatem: et isti sunt de hoc
26
genere. ¶ Et istis fortasse sufficit aqua ordei. et
27
fortasse egent vt misceantur succum granatorum et
28
similia illi vt confortetur os stomaci. ¶ Et quandoque est no〈-〉
29
bis necessarium vt faciamus eos vomere cum fa〈-〉
30
cilitate ante cibum. ¶ Et in plurimis istorum si de-
31
bilitantur: et proprie si superuenit eis syncopis. cau-
32
sa non est vehementia debilitatis immo effusio ma-
33
terie ad os stomaci. ¶ Cum ergo sumunt in potu
34
syrupum acetosum permixtum cum aqua cali-
35
da multa aut vinum permixtum cum aqua multa
36
euomunt in vomitu humores colericos et vir-
37
tus eorum fit fortis. Cumque cibantur aliquo ro-
38
bub stipticorum sedantur. ¶ Et senes quidem
39
et debiles et infantes sunt de genere eorum que
40
non tolerant famem. ¶ De primis vero senibus
41
sunt qui non sunt vehementis tolerantie famis
42
et sequuntur eos adolescentes: et proprie haben〈-〉
43
tes solida membra amplas venas in aere frigido.
44
¶ Et multotiens quidem errat medicus in hu〈-〉
45
iusmodi egrotis secundum alium modum. quoniam ipse prohi-
46
bet eis cibum in principio rei et quando appropin-
47
quat status et sciunt quod cadit virtus cibant in illa
48
hora necessario. Iam vero ergo errauerunt duo-
49
bus modis. et si ipsi cibarent eos in principio
50
esset error ille et ignorantia infra hunc errorem.
51
¶ Et accidit istis egris vt accidant eis catarri
52
nauseatiui et colerici et vigilatiui propter reso-
53
lutionem et priuationem digestionis. ¶ Et in-
54
quieti fiunt et alienantur et coartantur materie et
55
virtutes eorum et multiplicantur ipsorum vapores. quare
56
audiunt id quod non est et tremunt et citantur vel
57
saliunt et permutantur in lectis et imaginantur
58
quod non est: et tremunt vel saliunt labia eorum
1
inferiora propter dolorem oris stomaci: et contristantur
2
anime eorum propter grauitatem materiei.
3
¶ Canon in dando in potu aquam ordei et sy-
4
rupum acetosum. Capitulum .X.[*].X. corrupt for .IX.
5
AQua ordei quedam est in qua non est de
6
corpore ordei nisi quod est sicut virtus et for〈-〉
7
ma et non est ei introitus in curatione
8
aut fiducia in iuuamento nisi quando est com〈-〉
9
plete decoctionis. ¶ Et que de ea est melior: est
10
vt sit aque quantitatis sacraiati .XX. et ordei sacra-
11
iati .I. et sit iam reducta proprie ad .V. ¶ Et assuma〈-〉
12
tur illud quod de ea rubeum est et subtile. Hoc enim
13
est subtile cuius nutrimentum est minus et cuius
14
humectatio est maior et ablutio eius et extractio
15
superfluitatum ab ea et digestio facta ab ipsa est mul〈-〉
16
ta equalis. ¶ Et de ea est in qua est aliquid de cor〈-〉
17
pore ordei et farina eius. ¶ Et magis dilectum
18
mihi in huiusmodi est: vt non sit plurimum decoctum: immo
19
secundum mensuram que auferat inflationem: et non perueniat
20
ad hoc vt faciat ipsam viscosam vehementer et
21
huiusmodi quidem est pluris nutrimenti et minoris ab〈-〉
22
lutionis et digestionis. ¶ Et accidit ei multo-
23
tiens vt acetet in stomaco frigido in substantia sua. et si
24
sit in eo calor extraneus multus de malitia com-
25
plexionis. ¶ Et aqua quidem ordei quandoque est deco〈-〉
26
cta ex ordeo ipso sicut est. et quandoque est excortica-
27
tum. ¶ Et melior quidem syrupus acetosus apud me est
28
ille in quo ponitur zuccarum in vase: deinde fundi〈-〉
29
tur super ipsum acetum forte quod sit de vino tante quan-
30
titatis vt eleuetur super dorsum zuccari: immo dimit〈-〉
31
tat ipsum discoopertum: deinde ponuntur sub vase car〈-〉
32
bones quieti et cinis calidus donec liquefiat zuc〈-〉
33
carum in aceto sine ebullitione: deinde colligitur
34
spuma et dimittitur vna hora cum multo calore do〈-〉
35
nec misceatur zuccarum cum aceto: deinde funditur
36
super ipsam aque quantitas duorum digitorum et bullit
37
vsque ad spissitudinem. ¶ Et aggregare syrupum
38
acetosum et aquam ordei simul est illaudabile: quoniam
39
corrumpit aquam ordei secundum plurimum. ¶ Et non oportet
40
vt detur in potu aqua ordei cum siccitas nature adest:
41
immo ante ipsam fiat clystere. Quod si acetet in sto-
42
maco detur in potu quod de ea est magis subtile
43
Quod si acetat coquetur cum ea radix apij et eius.[*]eius. corrupt for eius [redundant period]
44
simile. Si vero acetat iterum: tunc necessarium est vt mi〈-〉
45
sceatur aliquid piperis:[*]piperis: corrupt for piperis [redundant colon] cum ea proprie quando mate-
46
ria non est vehementis subtilitatis et caliditatis.
47
¶ Et quando multiplicatur eius inflatio: tunc mi-
48
sceatur cum ea ad calefactos parum aceti vini ace-
49
tosi. ¶ Uerum cum syrupus acetosus in potu datur
50
incidit humores et preparat superfluitates ad ex-
51
pulsionem. Et tu consequenter post duas horas da
52
aqua alkist ordei subtilem predictam vt abluat quod
53
incisit et abstergat id et extrahat ipsum per sudorem
54
et prouocationem. Et non est nocumentum si detur in po〈-〉
55
tu syrupus acetosus apud cenam cum iam separatus
56
est cibus a stomaco. ¶ Et quandoque est necessarium vt pre-
57
mittatur iulep ante aquam ordei vt addat in hu〈-〉
58
mectatione et illud est cum vides siccitatem dominantem
1
super corpus et linguam. Et quandoque est necessarium vt pre〈-〉
2
mittatur ante ipsam ad leniendum naturam aliquid
3
de tamarindis ante illud per duas horas.
4
¶ De curationibus febrium acutarum.[*]acutarum. corrupt for acutarum. Capitulum .X. [the number of the chapter is missing]
5
QUod dictum est de regimine lenificatio〈-〉
6
nis et prouocationis et sudationis et dige-
7
stionis: deinde euacuationis cum medicina
8
post illud. et quod dictum est de cibatione
9
post ipsum est illud quod oportuit nos rememorari
10
hic. ¶ At modi extinctionis vehementie calidi〈-〉
11
tatis sunt cum infrigidatione aeris: et cum infrigida-
12
tione cibi: et cum epithimatibus et emplastris: et cum
13
medicinis et cum retentione eorum qui sunt sicut mu〈-〉
14
cillago psilij et mucillago granorum cydonij et suc〈-〉
15
cus portulace et succus liquiritie in ore vt sedetur si-
16
tis. ¶ Nam assiduare gutturi patientis egritudi-
17
nem calidam aliquid vt remaneat os humidum et
18
non exiccetur in curis est iuuamentum valde. ¶ Et
19
quandoque iuuatur per administrationem clysteris facti
20
ex succo melonis indi et cucumeris et cucurbi-
21
te et portulace cum oleo rosaceo et cum aliquantulo campho〈-〉
22
re iuuamento maximo. Et oportet vt sit aer infrigi-
23
datus quantum possibile est: et eius infrigidatio est
24
per prohibitionem frequentie et per suspensionem fla〈-〉
25
bellorum multorum. et per positionem niuis plurime.
26
Et si domus est proximi temporis ex quo linita
27
fuerit luto et proprie illo in quo ponitur loco palee
28
cottum papyri tunc est melius. Et quandoque preparantur
29
in ea manationes vt fontium et rorationes et cur-
30
rit in ea aqua dulcis: aut stratus est super lacunam
31
coopertam cum rhete et est stratus super quem dormitur
32
ex tabari et his similibus et reliquus stratus est ex ex-
33
tremitatibus salicum et cydoniorum et myrti aspersis
34
aqua rosacea violis et nenufaris et rosis et violis[*]violis et nenufaris et rosis et violis cf. Venice 1564: et violis et nenupharis et rosis. ¶ Et po〈-〉
35
nuntur quandoque calathi in quibus sunt ordines de
36
frustis fructuum boni odoris frigidorum: sicut ma-
37
lorum acetosorum et cydoniorum et modorum pirorum boni
38
odoris aspersis in aqua rosacea et nenufare et salicibus
39
super que sunt puluerizata sandali et rose et cam-
40
phora: et super que iam dilatatum est parum vini odo〈-〉
41
riferi tunc est illud quod est vltimum. Hoc est regi-
42
men aeris. ¶ Regimen autem cibi iam sciuisti: et
43
si voluntas adest vt cum infrigidatione sit lenifica-
44
tio: tunc detur aqua cucurbite et aqua melonis in-
45
di proprie et aqua cucumeris: et lactuca cum aceto
46
est vltima. ¶ Et quod conueniens est ad sedandum
47
sitim eorum est foca factum ex pane simile cum aqua ca-
48
sei accepta ex dogo[*]dogo cf. Venice 1564: dog, and Canon 5 dog, aldog post collationem vehemente.
49
¶ Et si adest voluntas vt cum sedatione sit re〈-〉
50
tentio: tunc detur succus granati muzi et acetosi:
51
et aqua acreste et aqua mori de scemi et aqua aceto〈-〉
52
sitatis limonis non salsi: et aqua acetositatis ci-
53
tri et que sunt his similia: et aqua ceresculi et est
54
berberis. ¶ Epithimata vero et emplastra sint
55
ex succis notis et proprie aqua rosacea aut succo ro-
56
sarum recentium cum sandalis et camphora et aqua co〈-〉
57
riandri et endiuie: cum istis enim est infrigida-
58
tio plurima. ¶ Et mucillago psilij cum aceto
1
et aqua rosacea est huius generis. ¶ Et embrocare epar
2
cum infrigidantibus est res maxima et magis iu〈-〉
3
uans. nam cum equatur est in eo maior pars rectifi〈-〉
4
cationis et fortasse rectificat aquam. ¶ Et quando il-
5
lic est catarrus et tussis: aut in capite eius est gra-
6
uitas aut tensio significat multitudinem vaporum.
7
quare oportet ne fundatur super caput aqua aut ace-
8
tum. immo occupetur cum inclinatione capitis sub
9
vapores aque secundum quod dispositio facit illud neces〈-〉
10
sarium. ¶ Si vero non fuerit catarrus neque aliquid
11
eorum que diximus. tunc administra de embrocis
12
et epithimatibus que vis. ¶ Et nocibilior embro-
13
ca in huiusmodi dispositione repletionis capitis est
14
mulsio lactis super caput. fortasse enim facit acci-
15
dere apostema in capite et perditionem. ¶ Et magis salua
16
horarum embrocationis capitis cum repletione eius
17
est vt sit vapor colericus non humidus. immo in
18
huiusmodi hora fortasse non nocet applicatio lactis.
19
immo confert. ¶ Et cognoscitur ex dispositione somni
20
et vigilijs et humiditate superiorum partium na-
21
rium et earum siccitate. ¶ Cum ergo videris som-
22
num aut profunditatem somni aut humiditatem su-
23
periorum partium narium. tunc caue embrocationem
24
et inunctionem et stude in attrahendo materiam ad
25
inferiora. ¶ Et cum videris rubedinem in naso
26
et faciem vehementem. tunc non erit malum: vt facias
27
currere sanguinem ex naribus. ¶ Et infrigida
28
epar cum emplastris. et cum infrigidas caue ne oc-
29
curas cum infrigidatione vehementi hora sudo〈-〉
30
ris et resolutionis. immo oportet vt obserues illud. for〈-〉
31
tasse enim sit causa in elongatione egritudinis licet
32
quandoque sit longitudo egritudinis saluior quam ipsius
33
acuitas. ¶ Et oportet vt caueas in febribus acutis
34
casum rasure: quoniam addit in debilitate virtutis et
35
terretur natura a receptione superfluitatum ad intestina et
36
ab expulsione earum ab eis propter victoriam super-
37
fluitatum: et fortasse redeunt superfluitates ad supe-
38
riora et ledunt hypocondria et inflant ea et ledunt
39
caput. ¶ Et quandoque est in potu papaueris iu〈-〉
40
uamentum mirabile in inspissando materiam sub-
41
tilem: quare digerit et in faciendo somnum.
42
¶ Rememoratio accidentium que difficilia sunt
43
in febribus acutis. Capitulum .XI.
44
LOquamur itaque in primis de acciden〈-〉
45
tibus que vehementia sunt in febribus et
46
de curatione eorum et festinemus ad di〈-〉
47
stinguendum febres acutas. ¶ Et hec
48
quidem accidentia sunt sicut rigor et frigus et horri-
49
pilatio: et sicut sudor plurimus: et sicut fluxus sangui〈-〉
50
nis narium superfluus: et sicut vomitus laboriosus:
51
et fluxus ventris debilitans: et sicut sitis que non to〈-〉
52
leratur. et sicut profunditas somni superflua: et si-
53
cut vigilatio inseparabilis: et sicut asperitas lin〈-〉
54
gue et offuscatio oris: et sicut sternutatio conti-
55
nua: et dolor capitis prauus: et tussis frequens: et
56
sicut casus appetitus: et bolismus: et sicut appetitus
57
caninus et singultus.
¶ De regimine rigoris
58
et horripilationis cum superfluunt. Capitulum .XII.
1
QUod est de hoc sequens sudorem recti-
2
ficatur velociter et non indiget regimine. Et
3
cretico non oportet vt contrarium fiat per remo-
4
tionem: et non est de illis que debilitant et
5
faciunt aliud. ¶ Et quandoque sedatur cum ligatione extre-
6
mitatum et fricatione facili et cum calefactione co-
7
operture et cum vnctione de oleo de aneto et de
8
camomilla si indigetur eo. ¶ In forti autem quando per〈-〉
9
seuerat siue sit in febribus siue sit in alijs oportet vt li〈-〉
10
gentur extremitates in locis plurimis. et inunctio fi〈-〉
11
at cum oleo camomillino et radice lilij. ¶ Et sunt
12
de hominibus qui confortant illud cum eis que sunt sicut car〈-〉
13
damomum et castoreum et rutha et sceha et calamen-
14
tum et baurac: et piper et piretrum. ¶ Et quandoque
15
pertransit illud ad administrandum lynimenta ex sy〈-〉
16
napi et assa fetida. ¶ Et quandoque decoquuntur medi〈-〉
17
cine iste in aqua: deinde coquitur in ea aliquod oleum.
18
¶ Et aqua eruce fortis est in hoc capitulo per
19
se sola aut cum oleo aliquo quod decoquitur cum ea.
20
et similiter decoctio ozimi et aqua eius.
21
¶ Confectio olei boni. Capitulum .XIII.[*]Because of the omission of the chapter number on p. 34 of Venice 1564 and a different division of chs. L-LIII, the chapter numbering disagrees in the two prints from this chapter onwards until the end of tractatus secundus, ch. LXXII (see fol. 403r-413v, and Venice 1564, pp. 34-60). The index fol. 502v ff. below agrees with the chapter numbering in this print.
22
SUmatur anetum siccum et myrrha et ru-
23
ta et calamentum et piper piretrum: co-
24
quantur in vino decoctione vltima. dein〈-〉
25
de decoquatur colatum in tanto quantum
26
est medietas eius de oleo sisamino vsquequo con-
27
sumatur aqua et remaneat oleum et administretur inungen〈-〉
28
do. Et de oleis fortibus in eis in tali qualis est rigor
29
quartane est oleum de costo et oleum de sceha et oleum
30
de abrotano: et oleum de lilio: et oleum de myrrha
31
et ponatur in vncia .I. olei pondus .ʒ.III. piperis. et .VI.ʒ.
32
.I. piretri tritorum. Et administretur absinthium deco-
33
ctum in oleo aliquo: aut oleum oliue in quo decoctum
34
est apium. Et introitus in oleum leuis caliditatis est
35
iuuatiuus valde. Et fortasse necessarie sunt potio-
36
nes. Et multotiens sedatur cum aqua calida leuis
37
caliditatis et cum curatione super vaporem eius.
38
Et quando non sedatur per id si materia est grossa decoquan〈-〉
39
tur in aqua anisum calamentum et semen apij et ma〈-〉
40
stix et eruca et anetum et similia. Et balneetur in aqua
41
in qua decocta sint ea que sunt sicut sceha et ab-
42
rotanum et calamentum et anetum et squinantum et ru-
43
ta et sansucus et costus et semina calida. Et omnes me-
44
dicine fortis prouocationis sedant rigorem. Et de
45
medicinis sedantibus rigorem maximum in quarta〈-〉
46
na et similibus sibi est vt bibatur de costo aureus .I.
47
cum aqua calida. Et de agarico quantum de ipso in
48
aqua calida. Et in agarico est iuuamentum. et quandoque
49
ponitur cum eo parum opij: quoniam facit dormire et fa〈-〉
50
cit sudare et prohibet vehementiam rigoris et alia.
51
Et iterum ireos quantitas aurei .I. in aqua calida.
52
Et de compositis est tyriaca dyatesseron. et ele-
53
ctuaria alia et dyaciminum et dyacalamentum et
54
dyapiperion[*]dyapiperion i.e. dyapipereon. et syrupus de melle in quo feruent
55
sicut assa ruta et piretrum et piper. Pillule ex-
56
perte que dantur in potu ante rigorem per ho-
57
ram vnam infirmo erecto vel stante super lectum
58
vel scamnum suum et aerem eius calefacto cum
1
igne et cooperimento: quoniam temperant ad ipsum
2
aut prohibent. quarum confectio. ¶ ℞. stora-
3
cis myrrhe opij opoponaci omnium ana partem
4
.I. conficiantur cum butyro et sit dosis eius quan〈-〉
5
titas fabe. ¶ Et iterum sumantur opoponaci
6
castorei dauci asse piretri opij ana partes equa-
7
les. fiat sicut primo fit. ¶ Descriptio bona. ℞.
8
opoponaci serapini aniuden et cymini carme〈-〉
9
ni et seminis apij et piperis ana aureus .I.ß. seminis ius〈-〉
10
quiami albi croci aristologie castorei euforbij
11
myrrhe ameos zinziberis omnium ana pondus
12
tertie .ʒ.I. seminis harmel piretri omnium ana
13
aureus .I. conficiantur cum melle et dosis eius sit
14
auellana cum aqua calida valde. ¶ Et fortasse
15
est necessarium in eo vt detur in potu vinum ca〈-〉
16
lefactum et cibi calefacti et solutio ventris cum
17
eis que sunt sicut hiera et dyacidoniten et dyaphi〈-〉
18
nicon. ¶ Immo quando est rigor prauus: et pro〈-〉
19
prie sine febre dentur in potu pillule fetide quoniam
20
ipse sunt sanitas eius.
¶ Regimen sudo〈-〉
21
ris superflui in febribus. Capitulum .XIIII[*]XIIII cf. Venice 1564: 13.
22
OPortet ne sudor creticus quantum pos〈-〉
23
sibile est restringatur. Cum autem eue〈-〉
24
nit necessitas et pertransit terminum: tunc
25
oportet vt euacuentetur[*]euacuentetur(?) corrupt for euentetur [cf. Venice 1564] et infrigidetur lo〈-〉
26
cus. ¶ Si autem non excusat: tunc super instru〈-〉
27
mentum positus quo pueri vel iuuenes solent in
28
aere concuti commoueatur in loco frigido. ¶ Et
29
non oportet vt occupetur in exuccando illud quod
30
rorando egreditur faciendo exuccationem post
31
exuccationem: nam illud est occasio ad illud pro〈-〉
32
uocandum et multiplicandum et fortasse attra-
33
hit sincopim. Nam eius abstersio addit in ipsum
34
et eius dimissio restringit ipsum. ¶ Et oportet
35
vt inungat eum cum oleo rosaceo forti et oleo myr〈-〉
36
tino: aut cum oleo de salicibus et cum oleo de
37
balaustijs: aut fiat oleum cum aquis in quibus
38
decoquuntur cydonia pontica et mala pontica
39
et rose et balaustie et karabe contritum sicut pul-
40
uis qui apparet in radio solis et similia quoniam
41
restringit. ¶ Et quandoque restringit acetum mi〈-〉
42
xtum aqua et succus agreste et decoctio balau-
43
stiarum et decoctio gallarum decoctio myrti. et
44
succus salicis est mirabilis et aqua semperuiue.
45
¶ Et cum res fit vehemens liniatur cum mu-
46
cillaginibus frigidis et cum gummi. et proprie
47
cum emplastratur his duobus et euentatur. Et
48
quando vehemens fit res oportet vt ponatur
49
nix super extrema: et sola sint in ea extrema:
50
aut balneetur cum aqua frigida si suffert eam.
51
¶ Regimen fluxus sanguinis narium super-
52
flui. Capitulum .XV[*]XV cf. Venice 1564: 14.
53
OPortet vt non properetur ad prohiben-
54
dum illum qui creticus est quantum pos-
55
sibile est. ¶ Cum autem est necesse pro〈-〉
56
hibere fluxum sanguinis narium in febri-
57
bus acutis: tunc liga extrema et pone ventosas super
58
latus quod sequitur latus fluxus sanguinis narium. De-
1
inde consequenter adhibe regimen illius loci: fortas〈-〉
2
se enim possibile erit tibi vt infrigides et restrin〈-〉
3
gatur per illud et non ponas ventosas desuper. Et
4
distilla in nasum aliquas distillationes predictas
5
in capitulo fluxus sanguinis narium. ¶ Et cum
6
non est prohibens aliquod infrigida caput cum in〈-〉
7
frigidantibus predictis in eo. ¶ Et quandoque ad〈-〉
8
uenit patientibus quartanam fluxus sanguinis
9
narium quare oportet vt iuues cum facientibus
10
fluere sanguinem ex naribus scitis. in ipso enim
11
est sanatio quartane. Si vero superfluitatem timue-
12
rimus faciemus sicut illud quod fecimus.
13
¶ Regimen vomitus qui accidit eis. Capitulum .XVI[*]XVI cf. Venice 1564: 15.
14
CReticus iterum non abscindatur nisi
15
apud necessitatem et secundum plurimum ab〈-〉
16
scindatur in eis per vomitum et per
17
adiutorium eius quo extrahitur humor
18
nociuus sicut est syrupus acetosus et aqua cali〈-〉
19
da. ¶ Et quandoque est necessarium vt confortetur virtus
20
quare ponatur loco sirupi acetosi puri sirupus aceto〈-〉
21
sus cum seminibus. ¶ Et si humor est imbibitus et
22
grossus: tunc oportet vt fiat solutio dando in po〈-〉
23
tu quod est sicut aloes et hiera. Et quando non est im-
24
bibitus fortasse confert hiera et aloes. ¶ Et si est
25
imbibitus non grossus mundat ipsum syrupus ace〈-〉
26
tosus cum aqua calida: deinde equat ipsum post
27
illud aqua granatorum que bibatur. Quod si euomuerit
28
eam bibat ipsam vice alia donec equetur et quiescat.
29
¶ Et similiter sirupus de menta cum granis granatorum.
30
et fortasse sedat ipsum infrigidatio stomaci. ¶ Et non
31
non[*]nonnon corrupt for non oportet vt approximet rebus ponticis et sedan〈-〉
32
tibus vomitum cum ponticitate sua et acetositate sua
33
stiptica ille qui vomit propter humorem imbibitum: quia
34
est malum: et addit imbibitioni. Sed non imbibito for〈-〉
35
tasse facient eum deijcere deorsum quamuis sit grossus
36
et fortasse iuuabunt virtutem stomaci ad expellendum
37
eum per superiora. Et quando assiduauerit vomitus de
38
colera et non fuerit de genere imbibiti: tunc vtere
39
stipticis et proprie emplastris iuuantibus factis ex corti〈-〉
40
cibus granatorum et gallis et his similibus cum vino
41
permixto aut aceto permixto. ¶ Et ad vomitum qui〈-〉
42
dem colere nigre superfluum submergatur spongia in
43
aceto et ponatur super stomacum. Quod si necessarium fue-
44
rit aliquid fortius amministra[*]amministra i.e. administra medicinas predictas
45
in capitulo retentionis vomitus.
46
¶ Regimen fluxus ventris qui accidit eis. Capitulum .XVII[*]XVII cf. Venice 1564: 16.
47
IAm singulariter in capitulo fluxus ventris lo-
48
cuti sumus in hac intentione. ergo re-
49
deamus ad illud. Et de illis que conferunt
50
ex via ciborum sunt almes torrefacti: et
51
lentes torrefacte: et coriandrum: quodcunque horum
52
duorum fuerit elixetur et fundatur aqua ab eo:
53
et proprie quando fit acetosum cum granis gra-
54
natorum quoniam est bonum.
55
¶ Regimen sitis eorum superflue. Capitulum .XVIII[*]XVIII cf. Venice 1564: 17.
56
OPortet vt inungatur caput cum oleo
57
frigido valde quod fundatur super
58
ipsum: et ponatur super caput si non
1
fuerit quod prohibeat. et cum aquis infrigidanti-
2
bus: et retentione mucillaginis seminis cydonio〈-〉
3
rum permixte cum oleo rosaceo vltimo. ¶ Aut infu-
4
sionis prunorum et medullarum cucumeris et alkhed
5
et cucurbite et seminis lactuce nigre et radicum
6
liquiritie. et pillularum descriptarum in antidotario
7
ad sitim. ¶ Et de illis que masticantur est almo〈-〉
8
sosat et sunt tamarindi. ¶ Et sitis quidem quandoque fit ex
9
frigore et abscindit eam somnus. et quandoque fit ex
10
calore et abscindunt eam vigilie.
11
¶ De profunditate somni que accidit eis. Capitulum .XIX[*]XIX cf. Venice 1564: 18.
12
OPortet vt remoueantur a profundita〈-〉
13
te somni cum fabulis et his similibus per
14
voces. et ligentur membra eorum inferio-
15
ra ligatione dolorosa: postquam non fuerit
16
quod prohibeat. ¶ Et supponatur collyrium subtile si natura
17
fuerit restricta et in hora quietis et tempore assiduitatis.
18
¶ Et ventosetur quod est inter ambas spatulas et spondiles.
19
¶ De grauitate capitum eorum. Capitulum .XX[*]XX cf. Venice 1564: 19.
20
OPortet vt alienetur ab eis emulsio la〈-〉
21
ctis super capita eorum: aut effusio olei
22
super ea aut embroca: aut caputpur-
23
gium: immo sint contenti vaporationibus
24
factis cum embrocis er camomilla et sint in eis
25
viole et furfur et his similia.
26
¶ De inquietudine habentium febres et aliorum. Capitulum .XXI[*]XXI cf. Venice 1564: 20.
27
OLfacere vero oleum violaceum cum oleo de se-
28
mine lactuce et oleo nenufarino et oleo
29
de cucurbita. et adherere aliquid de
30
stupefacientibus famosis super tempora. et
31
incuruare caput super vapores humectantes: et odo〈-〉
32
rare nenufar et poma mandragore et alsehesebran
33
aspersum ex longinquo et embroce humectantes
34
et res quas scis. ¶ Et similiter si non fuerit quod
35
prohibeat detur in potu sirupus papaueris et lo-
36
hoc eius: deinde multiplicentur inter manus
37
eius candele et eleuentur voces cum fabulis et ligen-
38
tur cum institis extremitates eius ligatione dolo〈-〉
39
rosa parum cum ansis que resoluantur velociter: de〈-〉
40
inde precipiatur ei vt dormiat et claudat oculos:
41
cumque dormit parum extinguantur candele et cessent
42
voces: et soluautur anse: quoniam dormiet. ¶ Et cum
43
inuenit leuitatem et quietem ex paroxismo aut ve-
44
hementia assiduet ablutionem faciei cum aqua
45
in qua decoctum est papauer nigrum cum aliquan〈-〉
46
tulo mandragore et radice eius. ¶ Et cum est il〈-〉
47
lic humor baurachius confert aqua in qua cocta
48
sunt sisimbrium et mellilotum et alhacuen et papa-
49
uer abluendo faciem et incuruando super vaporem eius.
50
¶ De dolore ventris qui accidit eis. Capitulum .XXII[*]XXII cf. Venice 1564: 21.
51
FIt ex effusione colere ad stomacum et si acci〈-〉
52
dit in principio periodi eius detur in
53
potu parum sirupi de malis cum siru〈-〉
54
po acetuso[*]acetuso corrupt for acetoso.
55
¶ De asperitate lingue eorum. Capitulum .XXIII[*]XXIII cf. Venice 1564: 22.
56
IN essentia quidem viscositatis frice-
57
tur cum brusco aut cum virgis sali-
58
cis cum oleo amigdalino et zuccaro ta〈-〉
1
barzet donec mundetur. ¶ Aut cum spongia et
2
pauco sale et oleo rosaceo in hoc enim est alleuiatio mul-
3
ta infirmi. ¶ Et post illud cum est asperitas est non
4
propter viscositatem: immo a siccitate oportet vt teneat in ore
5
suo sebesten aut nucleos prumorum. ¶ Aut salem
6
qui asportatur de india. et est in colore salis et dul〈-〉
7
cedine mellis. et sumat de eo secundum quod dixit Archi-
8
genes quantitatem fabe vnius. ¶ Et grana cydonio〈-〉
9
rum sunt ex eis que humectant linguam et prohi-
10
bent ei offuscationem. ¶ Et oportet vt non ponantur
11
puluinaria multa neque resupinetur dormiens: nam
12
hec duo exiccant linguam.
13
¶ De sternutatione assidua que accidit eis. Capitulum .XXIIII[*]XXIIII cf. Venice 1564: 23.
14
QUandoque magnificatur nocumentum
15
sternutationis assidue cum eis: ledit nam〈-〉
16
que eos et replet capita eorum et debilitat eo〈-〉
17
rum virtutes: et fortasse facit fluxum san-
18
guinis narium: quare oportet vt fricetur eorum frons et
19
collum et nasus: et aperiantur ora eorum et fricen-
20
tur eorum palata cum vehementia: et fundantur ca〈-〉
21
pita eorum et conuertantur: et premantur eorum ex-
22
trema. ¶ Et fundantur in aures eorum olea tepi〈-〉
23
da ad caliditatem parumper decliuia: et humectentur
24
lacerti eorum et ipsorum mandibule. Et ponantur
25
super eorum ceruicibus puluinaria calefacta. ¶ Et
26
non excitentur a somno eorum subito: et minuantur
27
a puluere et somno: et omni in cuius odore est acui〈-〉
28
tas: et olfaciant sauic: et lutum alnaiahi et spongiam ma〈-〉
29
rinam.
¶ De dolore capitis qui accidit eis. Capiulum .XXV[*]XXV cf. Venice 1564: 24.
30
LIga extremitates eorum et proprie coxas
31
et cum instita liga et frica pedes eorum: et
32
supponantur eis collyria trahentia materiam
33
ad inferiora: et conforta capitata[*]capitata corrupt for capita eorum cum
34
infrigidantibus notis. ¶ Et si non fuerit quod prohibe〈-〉
35
at excoriza aut tussi embrocentur capita ipsorum
36
cum decoctione rosarum et violarum et ordei aut foliorum
37
salicis et his similium. et similiter oleo rosaceo et oleo de
38
salicibus. ¶ Et quando non excusat hoc tunc permi〈-〉
39
sce embrocas infrigidantes cum lenitiuis sicut ca〈-〉
40
momilla et stupefactiuis sicut est papauer. et non
41
mulgeas lac nisi cum remouetur febris. ¶ Si autem vir〈-〉
42
tus fuerit fortis mulgeas lac caprinum. et si fuerit
43
debilis mulgeas lac muliebre. et caue lac apud re〈-〉
44
plexionem humidam facientem profunditatem somni. et similiter ca-
45
ue humectantia. ¶ Et tu non administres humectantia
46
nisi vbi est vapor fumosus et caput siccum et parum
47
somni: et quando multiplicatur repletio in capite ex va〈-〉
48
pore humido trahe eum ad inferiora cum collyrijs et cli〈-〉
49
steribus: et stringe membra inferiora ita quod testiculos.
50
¶ De tussi eorum. Capitulum .XXVI[*]XXVI cf. Venice 1564: 25.
51
TUssis plurimum accidit eis ex calore
52
aut siccitate: qui oportet vt teneant in
53
oribus suis pillulas bichikias allo-
54
hoc[*]allohoc i.e. et allohoc (cf. Venice 1564) de papauere facta cum medullis
55
fructuum frigidis et amilo et his similisius[*]similisius corrupt for similibus. ¶ Et vtan-
56
tur ceratarijs infrigidantibus factis ex oleo rosaceo puro
57
et ex mucillagine psilij et succo portulace et alijs.
58
¶ De destructione appetitus eorum. Capitulum .XXVII[*]XXVII cf. Venice 1564: 26.
1
QUandoque est causa eius humor in ore
2
stomaci quod scitur ex eo quod dictum est de
3
destructione appetitus. et euacuatur
4
per vomitum aut solutione ventris. ¶ Et
5
multotiens iuuantur cum intromissione digitorum
6
in gutture et commotione stomaci et proprie cum vo-
7
mitu expellit colericam rem aut acetosam. ¶ Et
8
quandoque est ex vehementia debilitatis. quare curetur
9
complexio que facit eam cum eo quod scitur. ¶ Et
10
oportet vt approximes eis odores bonas exci-
11
tantes appetitum sicut odor sauich infufi[*]infufi corrupt for infusi cum aqua
12
et aceto: et detur eis electuarium proportionale fe-
13
bricitantibus et parum vini et succi fructuum pon〈-〉
14
ticorum boni odoris. ¶ Et lambant aliquid de ace-
15
to gelatine piscium aut edi et his similium: et po〈-〉
16
nantur super stomacum post dies primos empla〈-〉
17
stra facta ex fructibus. et sint in eis absinthium et
18
aloes secundum quod scis: et inunctio eius cum oleis bonis est
19
iuuatiua.
¶ De bolismo eorum. Capitulum .XXVIII[*]XXVIII cf. Venice 1564: 27.
20
OPortet vt curentur cum odoramentis
21
et luto alnaiahi et armeni infusi cum
22
aceto: et odorent almososat et panem
23
mundum calidum et carnes assatas.
24
¶ Et stringe eorum extremitates. et extende au〈-〉
25
res eorum et capillos ipsorum. et conforta eorum
26
cerebra cum embrocis infrigidantibus. et humectantibus plurimum
27
namque bolismi eorum est propter destructionem oris
28
stomaci propter causam communicantem ramis qui adueniunt eis
29
cum sensu et est corpus durum et induratur verum
30
sensus non vltimatur cum eo.
31
¶ De nigredine lingue eorum. Capitulum .XXIX[*]XXIX cf. Venice 1564: 28.
32
OPortet vt non dimittatur super lin-
33
guam nigredo: immo fricetur cum eo quod
34
scis: et si non eleuabuntur ad caput va〈-〉
35
pores maligni et facient cadere in sirsen.
36
¶ De appetitu eorum canino. Capitulum .XXX[*]XXX cf. Venice 1564: 29.
37
CUratur cum vnctuosis frigidis et dulcibus.
38
¶ De sincopi que accidit eis. Capitulum .XXXI[*]XXXI cf. Venice 1564: 30.
39
QUandoque accidit eis sincopis in prin〈-〉
40
cipio febrium propter effusionem colere
41
ad stomacos eorum: quando oportet vt detur eis
42
ante paroxismum: aut apud paroxismum frustum
43
panis de simila cum aqua granati et aqua agreste.
44
¶ Et scias quod quando aggregantur sincopis et febris
45
tunc sincopis est dignior curatione: et si indiget
46
pauco vino detur permixtum cum tribus .ʒ. vi〈-〉
47
ni antiqui: et si non syrupi malorum antiqui cuius
48
resoluta est superfluitas. ¶ Et flobotomia quidem
49
multotiens addit in sincopi. ¶ Et clistere leue
50
est magis conueniens. ¶ Et vomitus est iuua-
51
tiuus eis. ¶ Et constrictio crurium et ponere
52
manus et pedes in aqua calida. et cum euadunt
53
tunc de sollicitudine est vt cibentur sauich ordei
54
infrigidato in quo sint grana granatorum.
55
¶ De constrictione anhelitus eorum. Capitulum .XXXII[*]XXXII cf. Venice 1564: 31.
56
COnstrictio anhelitus accidit eis: aut
57
propter spasmum et siccitate que acci〈-〉
58
dit eis in lacertis anhelitus: aut pro-
1
pter materiam prefocatiuam descendentem ad guttur eo-
2
rum: aut propter debilitatem que dominatur neruis venienti-
3
bus ad membra anhelitus. ¶ Et prima quidem
4
curatur cum vnguentis vel emplastris humectan-
5
tibus. et secunda cum eis que prohibent strangulationem.
6
et tertia cum equatione complexionis in cerebro et
7
inunctione colli cum eis que infrigidant: et hume-
8
ctant: et super stomacum iterum ex eis que sunt sicut rasura cu〈-〉
9
curbite et portulace et sandali cum oleo rosaceo et silibus[*]silibus corrupt for similibus ei
10
¶ De vehementia tristicie eorum. Capitulum .XXXIII[*]XXXIII cf. Venice 1564: 32.
11
QUando multiplicatur tristicia causa oris
12
stomaci et aduentu humoris mordicatiui
13
in eo tunc infrigida stomacos eorum cum eis que scis
14
de cibis: et inungantur: et dormiant in
15
loco proximo motibus aque strato extremitatibus
16
et fructetis frigidis et odoriferis frigidis et nenufare
17
et rosis et expersionibus frigidis factis ex fructibus odo〈-〉
18
riferis frigidis et sandalis. ¶ Et multotiens quidem con〈-〉
19
ferunt in eorum tristicia clisteria frigida facta ex aqua
20
cucurbite et citroli et succo portulace et semper-
21
uiue cum oleo rosaceo.
¶ De difficultate declu-
22
tiendi que accidit eis. Capitulum .XXXIIII[*]XXXIIII cf. Venice 1564: 33.
23
DIfficultas deglutiendi cum accidit eis et
24
febris fuerit conclusa cum flobotomia palatim[*]palatim corrupt for paulatim
25
fiat et equatio fiat ad retrahendum. Et sup-
26
positorium est melius quam plurimum
27
solutiuum desuper.
¶ De frigore extremi〈-〉
28
tatum quod accidit eis. Capitulum .XXXV[*]XXXV cf. Venice 1564: 34.
29
MUltotiens profundatur calor eorum et infrigidan〈-〉
30
tur eorum extrema et tendit calor submer〈-〉
31
sus ad caput. Ponantur ergo extremitates
32
in aqua calida et non bibant aquam frigidam.
33
¶ De sermone febris colerice. Capitulum .XXXVI[*]XXXVI cf. Venice 1564: 35.
34
FEbres colerice tres sunt: tertiana conti-
35
nua: et tertiana periodica: et causon.
36
¶ Et tertiana quidem periodica aut est pu〈-〉
37
ra et fit a colera pura aut non pura et fit
38
cum putredine colere grosse substantie propter commixtionem
39
colere cum flegmate commixtione aliqua complexiona〈-〉
40
li vnita. ¶ Et propter hoc diuersificatur ab hemitriteo:
41
cum hemitriteum faciant due materie separate: et hanc
42
faciat materia vna que in seipsa est permixta cum cuius ca-
43
lore permiscetur aliquantulum frigoris quod grauat suam
44
putredinem et suam resolutionem et suam digestionem: et propter
45
illud quidem fiunt in hemitriteo duo paroxismi: et ter〈-〉
46
tiane non pure paroxismus vnus. ¶ Et hec quidem non
47
pura quandoque prolongatur tempore longo et circiter medietatem
48
anni: et quandoque perducit ad molitiem et magnitudinem
49
splenis. ¶ Causon vero est de genere continue quoniam dif〈-〉
50
ferentia inter eius vehementiam et eius temporem est in-
51
sensata: et accidentia eius sunt vehementia. Et causa
52
est acuitas materiei. et multitudo cum eius casus sit cir〈-〉
53
ca cor et in venis oris stomaci aut in partibus epatis pro〈-〉
54
prie et ad summum in membris nobilibus vicinis cor〈-〉
55
di. ¶ In tertiana vero colera est in carne et ad partes
56
cutis. et in continua est sparsa in venis corporis que elo-
57
gantur a corde. ¶ Et vehementia quidem sitis et angu〈-〉
58
stia et inquietudo et impatientia et alienatio et nausea
1
et amaritudo oris: et siccitas labiorum et scissio eo〈-〉
2
rum et dolor capitis multiplicantur in febribus co-
3
lericis. ¶ Et est natura in pluribus earum ad siccitatem
4
decliuis quoniam materiei motus est ad superiora aut ad
5
illud ad quod apparet de corpore et cute.
6
¶ De tertiana absolute et nominatur triteus[*]De tertiana absolute et nominatur triteus cf. below index fol. 502v: De tertiana pura et vocatur triteus.
7
Capitulum .XXXVII[*]XXXVII cf. Venice 1564: 36.
8
PAroxismus tertiane incipit in primis
9
cum horripilatione vt punctura acus:
10
deinde infrigidat et incipit facere rigorem
11
difficilem valde difficiliorem reliquis rigo〈-〉
12
ribus non frigidum aut cum pauco frigore et non est
13
frigus eius nisi propter profundationem caloris ad in-
14
teriora ad partem materiei: et inuenit sicut puncturas
15
acuum. ¶ Et hoc quidem rigor cum vehementia sua
16
est velocis sedationis et tu iam sciuisti causam huius
17
rigoris. et fit rigor eius in tribus diebus primis
18
fortior et vehementior et in quartana econtrario.
19
¶ Et iterum rigor incipit cum fortitudine deinde
20
lenitur paulatim et minuitur velociter: et in quartana
21
econtrario. ¶ Et sudor multiplicatur in tertiana
22
cum dimittit. et fit vrina in ea rubea tendens ad
23
igneam in aqua non est multa grossitudo. Aut
24
est non pura et fit vrina eius cruda aut grossa.
25
¶ Et tertiane caliditas est saluior caliditate causo〈-〉
26
nidis: et quanto prolixius manus tangit corpus
27
non additur inflammatio: immo quandoque minuitur inflam-
28
matio eius: et in causonide additur inflammatio.
29
¶ Et accidentia que accidunt eis in tertiana sunt
30
vigilie sine grauitate in capite nisi in quibusdam
31
non puris: et sitis et furor et ira et odia locutionis.
32
¶ Et est pulsus eius acutus velox per comparationem
33
ad reliquas febres et non est equalis constrictionis et di-
34
latationis: quoniam humor debilitat eum et addit ei di〈-〉
35
uersitatem apud statum. ¶ Et diuersitas in eo est
36
sub ea que est in alijs cum duritie et est pulsus
37
fortior in ea immo diuersitas in eo non est secundum plurimum
38
nisi diuersitas propria cum febre et alijs. ¶ Et in
39
principio quidem est necessarium vt coartetur pulsus vsque
40
ad horam dilatationis febris: et tunc confortatur et
41
sit velox et frequens. ¶ Et eius diuersitas non
42
est multum superflua. ¶ Et quandoque significat ipsam etas
43
et consuetudo et regio et ars et forma et tempus et multi〈-〉
44
tudo euentus tertiane in illa hora. ¶ Cum ergo
45
componuntur due tertiane sunt paroxismi euenien〈-〉
46
tes omni die. ¶ Qui ergo considerat tertianam
47
per paroxismum errat in ea: immo oportet vt at-
48
tendantur significationes alie quas dicemus. ¶ Et
49
patientibus quidem tertianam accidunt vigilie: et amor
50
solitudinis. et multotiens sentiunt et ebullitionem
51
apud epar.
¶ De differentia inter tertianam
52
puram et non puram. Capitulum .XXXVIII[*]XXXVIII cf. Venice 1564: 37.
53
PUra est subtilis leuis cuius paroxis-
54
mus consumitur a quatuor horis vsque
55
ad duodecim horas. et non addit su〈-〉
56
per eas multum. et si addit additione
57
multa: tunc est non pura: et est secundum plurimum per-
58
ueniens ad septem horas. ¶ Et calefit in ea cor〈-〉
1
pus velociter et vides caliditatem procedere ex
2
corpore: et extremitates adhuc sunt frigide. ¶ Et
3
similiter pura non addit cum non accidit error
4
supra .VII. periodos. ¶ Et quandoque consumitur propter
5
subtilitatem sue materie in paroxismo vno in quo
6
accidit vomitus: aut ventris solutio mundificans
7
et apparet digestio in vrina in primo die: aut in
8
tertio aut in quarto aut in septimo. Si autem ad-
9
dit super septem periodos additionem plurimam:
10
tunc est de genere non pure. ¶ Et similiter si pro〈-〉
11
longatur spacium sui rigoris. et est additio suo-
12
rum paroxismorum et antecessio eorum adinui〈-〉
13
cem secundum ordinem seruantem proportiones similes:
14
et in non pura est illud diuersum non rectum. et
15
similiter quando assimilantur paroxismi secundum terminum
16
vnum et reliqua signa elongationis febris etiam.
17
sunt de illis que scis. ¶ Et cum vides principium
18
cum rigore secundum quod determinauimus et statum cum su〈-〉
19
dore exuberante tunc non dubites quoniam ipsa sit pu〈-〉
20
ra. ¶ Et in pura quidem est cum eam habens bibit aquam
21
ordei procedit quod est in corpore eius cum vapore
22
humido quasi ipse velit sudare et quandoque sudat. et
23
cum non pura inuenitur grauitas plurima in ca-
24
pite: et extensio: et prolongatur rigor donec perue〈-〉
25
nit ad vigintiquatuor horas aut triginta horas
26
vsque ad horam suam: et tepescit donec complentur qua-
27
draginta hore: et per quantitatem additionis paroxis-
28
mi super .XII. horas est eius elongatio a purita-
29
te. ¶ Et in tertiana quidem non pura tardatur appari〈-〉
30
tio digestionis. et non apparet in forma offusca-
31
tio neque extenuatio. et fortasse non eradicatur cum
32
sudore copioso. et fortasse non incipit cum rigore.
33
et non est caliditas cum multa fortitudine: neque est
34
augmentum eius equale: immo est quasi ipsa adda〈-〉
35
tur: deinde procedit et minuitur et accidentia seua[*]seua cf. Venice 1564: sceua minoran〈-〉
36
tur in ea.
¶ De tertiana continua. Capitulum .XXXIX[*]XXXIX cf. Venice 1564: 38.
37
COgnoscitur per vehementiam paro〈-〉
38
xismorum tertiane et per vehementiam
39
accidentium tertiane. Et apud Galienum quidem cum
40
sanguis putrefit fit de hoc genere et de
41
eo fiet sermo post.
42
¶ De cura tertiane pure. Capitulum .XL[*]XL cf. Venice 1564: 39.
43
OPortet vt rememoreris illud quod de〈-〉
44
dimus tibi de radicibus in curatione
45
febrium de solutione ventris et cibo
46
et in omnibus capitulis: et fabrica su-
47
per illud. ¶ Et tu quidem non auscultes sermo〈-〉
48
nem eius qui concedit in principio solutiua for〈-〉
49
tia et myrabolanos et his similia: nisi illud quod
50
diximus: immo oportet vt properes in primis et lenias
51
lenitate quadam cum eis que diximus illic: sicut
52
sunt tamarindi quantitate .XL.ʒ. qui infundantur in
53
aqua calida in nocte et colentur et proijciatur desuper
54
siracost aut tereniabin et aqua duorum granatorum: et
55
sicut decoctio lubleb cum tereniabin et passulis
56
enucleatis: aut infusio prunorum cum tereniabin
57
aut siracost aut syrupus violarum et viole condite: et for〈-〉
58
tasse facit mucillago psilij cum quibusdam syrupis
1
sicut est syrupus prunorum et lubricitatem. et lenifi〈-〉
2
cationem et cum decoctione lentium cum lubleb.
3
¶ Aut clisteria lenia sicut est clistere cum deco〈-〉
4
ctione altee et iuiube et sebesten et radice lilij et oleo
5
violaceo et succo sicle et baurach secundum modum quem scis: et
6
illud quando necessitas tangit ad ipsam. ¶ Rectum
7
namque est ne in potu detur quod est sicut sorbitio ordei:
8
neque ei simile neque cibi nisi natura iam lenificata. ¶ Et
9
si ventris solutio in principio in febre tertiana pu〈-〉
10
ra minoris fit malitie quam eius simile in alijs licet fit
11
eius malitia iterum maxima. ¶ Et quando est possibi〈-〉
12
le vt flobotomes vsque ad tres periodos fac. ¶ Et similiter
13
quando times quod fit egritudo furiosa et facis illud: erit
14
illud quod accidit de errore si accidit minus quam aliud.
15
¶ Et oportet vt non moueas in die paroxismi ali-
16
quid nisi propter necessitatem. ¶ Et non cibes nisi
17
apud conditiones predictas: aut prouoces vrinam cum
18
emulsione seminum. ¶ Et oportet vt superueniat ei pa-
19
roxismus dum est famelicus et non est in stomaco eius
20
aliquid: immo oportet vt sumat in potu syrupum acetosum
21
omni mane: et post duas horas aquam ordei in die
22
in qua non est paroxismus. ¶ Et syrupus quidem
23
acetosus post paroxismum est conueniens: et similiter po〈-〉
24
nere pedes in aqua frigida ad trahendum resi-
25
duum caloris. ¶ Et ego magis diligo vt sit in
26
syrupo acetoso proprie in postremis emulsio se-
27
minum frigidorum predictorum et ante paroxismum per
28
tres horas aut quatuor: et detur in potu iterum
29
post paroxismum aqua ordei. ¶ Et quando necessaria est sub〈-〉
30
tiliatio regiminis detur in potu sicut aqua granatorum
31
et aqua melonis indi et his similia. et gradatim fiat
32
eius regimen secundum modum predictum. ¶ Et quotiens
33
appropinquat status subtilietur. Et in diebus pri〈-〉
34
mis cibetur cum kist ordei pane trito cum aqua
35
frigida: aut sicut est: aut emulctum ex eo qui fit ex la〈-〉
36
cte acetoso et lentibus. ¶ Et quando cibus acetat in
37
stomaco non detur in potu de aqua ordei que non est
38
valde subtilis aliquid. et si necessarium fuerit dare
39
ipsum in potu confortetur parum cum decoctione radi-
40
cis apij. ¶ Si autem stomacus fuerit frigidior illo et
41
febris non magna et non pura ponatur parum pipe〈-〉
42
ris secundum consilium Hypocratis. ¶ Quod si signa significaue-
43
rint quod crisis est propinqua tunc sufficiat ei aqua or〈-〉
44
dei et aqua granatorum dulcis et muzi et syrupus
45
acetosus. ¶ Et fructus quidem qui diliguntur ei sunt
46
granata dulcia et muza: et pruna matura et imma-
47
tura. melon vero indus est res maximi iuuamen〈-〉
48
ti cum hoc quod ipse soluit: et prouocat et frangit ve-
49
hementiam caloris et facit sudare et fortasse non no〈-〉
50
cet nisi parum: et ex oleribus cucurbita et cucumer
51
et alkehedi et lactuca. ¶ Et scias quod intentio in
52
eo quo cibantur patientes tertianam: aut est hume-
53
ctatio sicut datur eis in fine de extremitatibus
54
alteiugi[*]alteiugi cf. Venice 1564: althaiugi et de testiculis gallorum et cerebris hedo〈-〉
55
rum cum quibus non est nausea et vitellis ouo-
56
rum: aut est infrigidatio et humectatio simul sicut in
57
kist ordei. ¶ Et non vltimes in infrigidatione mul-
58
ta et proprie in principio nisi inuenias inflammatio〈-〉
1
nem vehementem aut timeas conuersionem eius ad
2
causonidem et continuam. ¶ Quod si consequatur crisis et
3
videris digestionem in vrina et est sedimen laudabi-
4
le quod cognouisti tunc si excusat bene est: et si non
5
cura tunc cum eo quo iuuatur natura ex prouocatione
6
vrine aut solutione ventris: aut vomitu aut fluxu
7
sanguinis narium. et non agas contra ipsam in hoc.
8
¶ Quod si non inuenis declinationem manifestam
9
tunc euacua cum solutione ventris. Nam de illo est sca〈-〉
10
monee sexta .ʒ.I. in iulep. ¶ Aut decoctio myra〈-〉
11
bolanorum cum tamarindis et tereniabin et passu〈-〉
12
lis et radicibus: et cassiafistula secundum quod sciuisti: et ti〈-〉
13
bi inest vt confortes eas cum fumoterre et sene et
14
scamonea. ¶ De illis que conueniunt eis tantum sunt
15
trocisci de spodio solutiui. Descriptio. ℞. myra〈-〉
16
bolanorum citrinorum enucleatorum pondus .ʒ.IIII zuc〈-〉
17
cari tabarzet pondus .ʒ.XX. scamonee pondus sex〈-〉
18
te .ʒ.I. bibatur cum aqua frigida et post illud curentur cum
19
prouocatione. ¶ Et si fuerint illic caliditas superflua et
20
inflammatio maxima cum iam euacuaueris tunc non
21
erit ei malum dare in potu aliquid de extinguenti〈-〉
22
bus fortibus de illis que dicta sunt in regimine acu〈-〉
23
te: et fortasse conferunt ei emplastra ex eis. ¶ Balneo
24
vero oportet ne approximet nisi post digestionem. Post
25
digestionem autem et apud declinationem est ipsum melius
26
eis: et proprie consuetis: quamuis error in intromiten〈-〉
27
do eos in balneo ante digestionem saluior est quam suum
28
simile cum alijs. Et oportet vt fit balneum eorum temperatum boni
29
aeri qui sit humidus in quo sudent cum facilitate:
30
ita vt non inflammentur eorum corpora et inungantur
31
cum oleo violaceo et rosaceo conquassato cum aqua: et non prolon〈-〉
32
gent in eo moram: immo egrediantur velociter: nam ite〈-〉
33
ratio est eis conuenientior quam stationis prolongatio. et
34
si apud exitum infundantur in aqua tepida stent in
35
ea secundum quantitatem declinationis. Deinde cum egrediuntur
36
tunc conuenit eis vt bibant vinum album subtile multa
37
commixtione permixtum et cooperiantur in lectis suis. su〈-〉
38
dabunt enim sudore vehementi: et si quid residuum fue-
39
rit digeretur. ¶ Et post illud cibentur cibis infrigidan〈-〉
40
tibns[*]infrigidantibns corrupt for infrigidantibus et humectantibus et oleribus que sunt illius
41
modi. ¶ Et non timeas post declinationem pota-
42
re eos vino plurimum commixto. Uinum enim fractum per com-
43
mixtionem confert quantitati residui eius in resoluen〈-〉
44
do illud cuius necessaria est resolutio: et succurrit aque
45
penetranti cum fortitudine sua: et permixtione eius
46
quod est in eo de calefactione pauca. Quare infrigidat
47
vehementer et humectat. ¶ Et si fuerint illi acci〈-〉
48
dentia sitis et dolor capitis et vigiliarum et aliorum
49
iam tibi preterijt eorum cura. ¶ Et quando post crisim re〈-〉
50
manet aliquid caloris inseparabilis tunc tibi superest
51
vt administres sirupum acetosum cum succis diure〈-〉
52
ticis: aut in quo decocta sunt semina et radices diu-
53
retice. ¶ Et scias quod cura tertiane continue est cu〈-〉
54
ra tertiane interpolate: sed est decliuior ad obser〈-〉
55
uationem dispositionum digestionis et ad infrigidandum cum
56
sirupo acetoso facto cum seminibus vt semine
57
citroli: et semine endiuie proprie contritis. ¶ Et
58
post ipsum post duas horas datur in potu aqua
1
ordei et ad subtiliationem cibi et ad administranda
2
clysteria lenia in principio: et ad prouocationem: et
3
oportet vt subtilient et non sumant in potu de soluti-
4
uis in principio neque approximent alicui eorum nisi
5
eis que sunt sicut sirupus violarum et aqua fructuum et
6
non vtantur nisi clysteribus leuibus.
7
¶ De cura tertiane non pure. Capitulum .XLI[*]XLI cf. Venice 1564: 40.
8
REs in quibus diuersificatur cura tertia-
9
ne non pure sunt res in quibus communicant febres
10
frigide de licentia secunda. ¶ Et fortasse
11
conceditur illud habentibus puram scilicet vt non ex〈-〉
12
pectent plurimum declinationis: sed quandoque expectant di〈-〉
13
gestionem. quoniam est prohibitum in eis balneum. balneum
14
enim facit descendere flegma indigestum propter illud
15
quod effunditur ad locum putredinis: et permiscet
16
humorem malum cum putrido et resoluit subtile et
17
facit remanere spissum. ¶ Et quod cibatio omni
18
die iterum: aut prope cibationem est ex eis que il-
19
lis nocent: immo oportet vt cibentur vno die. et alio
20
non. et sit in cibis eorum quod abstergat et calefaciat
21
parum. ¶ Et vt sit cibatio in principijs egritudinis
22
spissior quam sit in principijs pure: deinde gradatim
23
peruenit ad subtiliationem fortem sicut est subtiliatio
24
tertiane. ¶ Et vt sit infrigidatio minor. ¶ Et vt
25
clisterizetur in principio clysteribus acutioribus: et vt
26
expectetur digestio in solutione ventris eorum plus: et
27
vt sint in aqua ordei eorum virtutes digestiue et so〈-〉
28
lutiue sicut est illud quod diximus in eo in cuius stomaco
29
acetat aqua ordei immo fortiores quam in illo. Fortas〈-〉
30
se enim necesse est vt decoquantur in ea ysopus et origa-
31
num et calamentum et spica secundum complexionem. et sicla iu〈-〉
32
uatiua est eis. et permixtio aque ciceris cum aqua ordei
33
et in fine eius cicer est iuuatiuum eis. ¶ Et oportet vt
34
consideretur propinquitas non pure ad puram et elonga〈-〉
35
gatio[*]elongagatio corrupt for elongatio eius ab ea. et secundum illud diuersificetur inter cu〈-〉
36
ram eius et curam pure. ¶ Quod si fuerit valde pro-
37
pinqua pure tunc diuersifica inter eas diuersifica〈-〉
38
tione parua. ¶ Et cum videris vrinas eorum grossas
39
tunc flobotoma. et cum flobotomaueris non indige〈-〉
40
bis clysteri. ¶ Et scias quod non est res magis iu-
41
uans eos quam vomitus post cibum. ¶ Et de solu-
42
tiuis in principijs eius que sunt propinquiora equa-
43
litati est aqua algeleniabin decocti. et syrupus ace-
44
tosus. et fortasse ponemus in eam cassiamfistulam.
45
¶ Et fortius illo est vt ponas in ea virtutem tur〈-〉
46
bith. ¶ Et clysteria in principio sunt magis dile〈-〉
47
cta quam solutiua alia. et sunt clysteria in quibus est vir-
48
tus alhasce et camomille et sicle et cartami et violarum
49
et sebesten. et ficus et odor turbith. ¶ Et ex eis est
50
cassiafistula et oleum sisaminum et baurac. et fortasse
51
indigetur vno istorum secundum elongationem febris a
52
pura. Adiuuantia autem ad digestionem sunt sicut si-
53
rupus acetosus permixtus cum aliquanto de algele〈-〉
54
niabin: aut sirupus acetosus de radicibus. ¶ Et
55
post septimum sicut decoctio absinthij: est enim iu-
56
uatiua subtiliatiua materiei et confortatiua stoma〈-〉
57
ci. et similiter aqua feniculi et aqua apij cum syrupo
58
acetoso. ¶ Et si pertransit .XIIII. tunc non est ma-
1
lum dare in potu trociscos rosarum minores. Si autem
2
egritudo prolongatur non inueniemus excusationem quin
3
demus ea que sunt trocisci de eupatorio et deco-
4
ctio eius. et calefactio partium hypocondriorum est
5
huius generis. et emplastratio mirac eorum iterum cum eis
6
que digerunt et maturant et mollificant tensionem cum ve〈-〉
7
nerit illic. Cum ergo sciueris quod digestio iam aduenit
8
tunc euacua et prouoca et non cures. ¶ Et de euacuationi〈-〉
9
bus bonis eis est vt sumantur hiere picre .ʒ.V. suc〈-〉
10
ci lactuce et eupatorij amborum .ʒ.III. seminis apij my〈-〉
11
rabolanorum citrinorum kebulorum ana .ʒ.V. turbith .ʒ.VII. fiant pil-
12
lule ex eis cum aqua apij. et sit dosis eius .ʒ.II. ¶ Et de
13
illis est decoctio bona inuentione nostra. ℞. eupa-
14
torij absinthij myrabolanorum kebulorum ana .ʒ.V. seminis me-
15
lonis seminis cucumeris et citroli seminis apij polipodij
16
suchaha bedeoard omnium ana .ʒ.X. turbith .ʒ.I. cas-
17
siefistule .ʒ.VI. passularum enucleatarum .ʒ.XX. ficuum .X. nu〈-〉
18
mero sebesten numero .XXX. geleniabin facti cum
19
rosis perficis pondus .ʒ.XV. decoquantur omnia secundum de-
20
scriptionem huius. et sumatur de ea cadus magnus
21
in.[*]in. corrupt for in [redundant period] qua posita sit siliqua .I. scamonea. Fortasse necessaria
22
est medicina fortis vno modo: debilis alio modo.
23
Eius vero fortitudo est secundum hoc quod ipsa euacuat hu-
24
morem viscosum: sed ipsius debilitas est secundum hoc
25
quod ipsa non euacuat plurimum vice vna: immo possibile est vt fi-
26
at gradatio in ea quare euacuet humorem: cuius euacuatio est ne-
27
cessaria multis .V. cibus vt non destruat virtutem. Et
28
hec medicina est que potest subtiliare et aggregare et
29
soluat parum eius: et soluat plurimum eius sed parum parum ex
30
malo: et plurimum plurimum ex malo. De decoctionibus vero
31
parum fortasse non facit aliquid. Et huius quidem me-
32
dicina est vt sumatur turbith quantitas .ʒ.ß. et plus
33
secundum necessitatem et scamonee prope altusagi[*]altusagi cf. above fol. 401v tosugi and Venice 1564: altusugi .I. aut su〈-〉
34
pra id: et conficiatur cum geleniabin predicto: et bi-
35
batur. ¶ Aut sumatur de agarico et scamonea
36
secundum hanc compositionem et conficiatur cum gelenia〈-〉
37
bin predicto et bibatur. Aut ponatur in succo rosa-
38
rum recentium cuius quantitas sit vncia .I. et bibatur:
39
aut in syrupo rosarum et bibatur.
¶ De febri causon
40
et est illa que nominatur faricos[*]De febri causon et est illa que nominatur faricos cf. below index fol. 502v: De febre adusta et est illa que nominatur faricos id est causon. Capitulum .XLII[*]XLII cf. Venice 1564: 41.
41
CAuson est secundum duos modos. Aut enim
42
causon est colerica et est causa in ea multi〈-〉
43
tudo putredinis: aut intra venas cor〈-〉
44
poris totius: aut in venis que sequun〈-〉
45
tur partes cordis proprie: aut in venis partium
46
oris stomaci: aut in epate. ¶ Aut flegmatica et
47
fit ex flegmate salso putrefacto in venis que se-
48
quuntur partes cordis sicut dixit Hypocrates in epidi-
49
mia et non fit flegma salsum sicut sciuisti nisi ex
50
aquositate flegmatis cum colera acuta. est ergo
51
colera que putrefit aquositas permixta aquosita-
52
ti plurime. ¶ Et quoniam causon vehementiora habet
53
accidentia quam tertiana oportet vt sit breuioris spacij
54
quam ipsa. Et senibus quidem parum accidunt fe〈-〉
55
bres causonidis. et cum accidunt eis pereunt:
56
quoniam non fiunt in eis nisi causa valde forti. ¶ Am-
57
plius eorum virtutes sunt debiles. In iuueni-
58
bus autem et pueris plurimum accidunt: et est in infantibus
1
leuior propter humiditatem eorum. et quandoque est in eis
2
cum profundatione somni propter eleuationem vaporum ad
3
caput. Et Hypocrates quidem dixit quod si alicui accidit in fe-
4
bre causon tremor tunc permixtio mentis resoluit
5
ab eo tremorem. et est simile vt sit illud: quoniam cerebrum
6
calefit valde et calefiunt nerui. et est simul vt sit
7
causon et sit permixtio mentis et resoluatur ab eo
8
per tremorem propter expulsionem materierum
9
ad neruos. ¶ Et plurimum quidem consumitur
10
cum vomitu et solutione ventris aut sudore aut
11
fluxu sanguinis narium.
¶ De signis. Capitulum .XLIII[*]XLIII cf. Venice 1564: 42.
12
SIgna eius sunt inseparabilitas et occul-
13
tatio temporum. ¶ Et vehementia acciden〈-〉
14
tium ex asperitate lingue et ex citrinitate
15
eius in primis: et ex nigredine eius se-
16
cundo. et ex retentione sudoris nisi apud crisim.
17
¶ Et vehementia sitis. Inquit Hypocrates nisi accidat
18
tussis parua accidentalis sedat ergo illa sitim. Et videtur
19
vt sit vehementia sitis eorum propter causam pulmo-
20
nis. ergo cum mouetur tussis parua humectatur per
21
id quod currit ad ipsum ex carne molli. ¶ Et calidi〈-〉
22
tas in causone quidem secundum plurimum non est ita fortis in ex〈-〉
23
terioribus sicut fortitudo eius in interioribus. Et est
24
confractio in eo leuior quam in alijs. Et in facta quidem
25
ex colera fortia fiunt accidentia mala ex vigilijs et in-
26
quietudine et adustione et permixtione mentis: et
27
fluxu sanginis narium ex dolore capitis et pulsatione
28
temporum et profunditate oculorum et solutione
29
ventris cum colera pura et casu appetitus. ¶ Et
30
quando accidit infantibus abhorrent mammillam
31
et non recipiunt eam et corrumpitur illud quod
32
sugitur de lacte et acetat.
33
¶ De cura causonidis. Capitulum .XLIIII[*]XLIIII cf. Venice 1564: 43.
34
ESt cura tertiane pure. et cum indigent
35
euacuatione sicut cum illis que dicta sunt tunc fe〈-〉
36
stinatio est melior. ¶ Complementum vero
37
est apud digestionem. ¶ Et non floboto〈-〉
38
metur. fortasse enim inflammabit eos et fortasse iuua-
39
bit eos si fuerit illic turbiditas et rubedo. Uerum
40
indigent subtiliatione et regimine vehementiore et
41
infrigidatione actu eius quod ipsi sumunt. Et cum times
42
casum virtutis est necessarium cibare eos quamuis non
43
appetant: et proprie in eo ex quo resoluitur res plu〈-〉
44
rima. ¶ Multotiens enim aduenit eis bolismus
45
propter priuationem sensus. ¶ Et indigent lenifica〈-〉
46
tione in principio fortiori et curationibus febris
47
acute predictis secundum omnes species narratas. ¶ Et quan-
48
doque conueniens est vt dormiant apud teporem par〈-〉
49
uum febris super aquam tamarindorum. et quan-
50
doque ponitur in ea parum camphore. ¶ Et diligi-
51
tur eis syrupus acetosus: aut emulsio seminis por〈-〉
52
tulace aut emulsio seminis endiuie. et melon al-
53
kin est bonus valde. ¶ Et sit contentus potatio〈-〉
54
ne aque frigide secundum quod diximus illud. Si autem
55
non fuerit quod prohibeat detur in potu de ea etiam
56
vsque ad satietatem. ¶ Et fortasse aduenit eis per-
57
mixtio mentis et obliuiscuntur petere aquam: quare
58
oportet vt sorbeant de ea paulatim sorbitiones plurimas
1
et proprie in eo cuius linguam vides sic causa[*]sic causa corrupt for siccam [cf. Venice 1564]. et cu〈-〉
2
ra accidentia eius superflua cum eis que diximns[*]diximns corrupt for diximus in ca-
3
pitulis suis. ¶ Et oportet vt caueatur in eis superflui-
4
tas sanguinis narium: est enim de eis in quibus magni-
5
ficatur timor apud eos. ¶ Et oportet vt obseruetur
6
anhelitus eorum et non dimittas partes pectoris spas-
7
mari. ¶ Et oportet vt obserues capita eorum cum
8
aceto et oleo rosaceo et sandalis et aqua rosacea et camphora
9
et his similibus. et embroces cum decoctionibus in qui-
10
bus decocta sunt ea que diximus. Et quando fortes sunt
11
in eis vigilie tunc cura eos et non est malum vt in po-
12
tu des syrupum de papauere etiam et si sit de nigro
13
in huius dispositione. Et in fine eius da in potu troci〈-〉
14
scos qui conueniunt eis sicut sunt trocisci de campho-
15
ra. Et in illa hora conuenit eis syrupus acetosus cum
16
emulsione seminis cucumeris et seminis endiuie et semen por〈-〉
17
tulace de vnoquoqe eorum sit pondus .ʒ.II. et syrupi ace-
18
tosi sit pondus .ʒ.XXV. vsque ad .XXXV. secundum quod vide〈-〉
19
tur. ¶ Et si fuerit illic ventris solutio tunc dentur
20
trocisci de spodio constrictiui. ¶ Trocisci boni
21
℞. spodij rosarum ana .ʒ.II.ß. croci sextam .ʒ.I. seminis por〈-〉
22
tulace seminis endiuie ana .ʒ.III. seminis cucurbite seminis
23
cucumeris ana .ʒ.II. sandalorum .ʒ.I.ß. succi liquiritie ami〈-〉
24
li ana .ʒ.I. camphore sextam .ʒ.I.ß. et dosis eius sit .ʒ.I.
25
¶ Et iterum rosarum .ʒ.IIII. seminis melonis citroli
26
cucumeris et portulace omnium ana .ʒ.II. croci tertiam
27
.ʒ.I. camphore sextam .ʒ.I. gummi amili dragaganti
28
succi liquiritie ana .ʒ.I. dosis eius .ʒ.II. ¶ Et cum de-
29
clinat egritudo manifeste tunc non est malum vti
30
balneo cuius aqua declinat ad frigus. ¶ Et il-
31
li in quibus magis diligitur balneum ex eis sunt
32
quorum febris est ex flegmate salso.
33
¶ De febre sanguinis. Capitulum .XLV[*]XLV cf. Venice 1564: 44.
34
OPinatus est Galienus quod non fit febris san〈-〉
35
guinis a putredine sanguinis. Nam
36
sanguis cum putrefit fit colera et non
37
est sanguis. fit ergo colerica non san-
38
guinea et fit causon predicta et tertiana: et curat
39
eam cum illa cura. ¶ Hic vero sermo eius est contra-
40
rius sermoni Hypocratis et contrarius ei quod est conueniens.
41
¶ Et plurimum quidem erroris eius est in ser-
42
mone eius quando putrefit sanguis fit colera. Iste
43
enim sermo facit opinari duas intentiones: quarum
44
vna est quod quando putrefit peruenit ad hoc vt fi-
45
at post putredinem colera. ¶ Et secunda quod quan〈-〉
46
do putrefit tunc fit colera: sicut dicitur quod lignum
47
quando calefit fit cinis. Consideremus itaque in
48
vnaquaque duarum propositionum. ¶ Intellectus vero
49
primus est corrupte acceptionis tribus modis:
50
quorum primus est quod sanguis quando putrefit
51
conuertitur subtile eius ad coleram malam et spis-
52
sum eius ad melancoliam: non ergo cum totalitate
53
sua fit colera. Et secundus est quod illud fit post pu〈-〉
54
tredinem et nostra consideratio est in dispositio-
55
ne putredinis. ¶ Et tertius est quoniam post il〈-〉
56
lud fit colera et non scimus an in ea sit putredo
57
an non. nam plurime res putrefiunt et separa-
58
tur ex eis subtile et spissum: et non est in spisso neque
1
in subtili putredo: quoniam non est necessarium vt sit
2
putridum id quod generatur a putrido: fit enim ex pu〈-〉
3
tredine quod non est putridum. ¶ Et si generatio eius a
4
putredine faceret putredinem eius necessariam:
5
oporteret vt spissum cinerulentum iterum esset pu〈-〉
6
tridum. esset ergo illic febris melancolica iterum. hoc
7
ergo est illud quod facit esse necessarium expositio
8
eius quod primum intellectum est. ¶ Quod vero intelligitur
9
secudo est mendacium: quoniam putredo est via corruptio〈-〉
10
nis. Et putredo quidem non habet tempus. et conuersio
11
sanguinis in coleram non fit nisi in tempore. Et putredo
12
quidem est corruptio accidens sauguini et est sanguis
13
sicut accidit flegmati et est flegma et non colera
14
neque melancolia nisi conuertatur post illud cum comple〈-〉
15
mento putredinis: verum veritas sana est sermo
16
Hypocratis quod ex sanguinis putredine generatur febris.
17
¶ Dicamus ergo nunc quod febris sanguinis est
18
febris putredinis: et febris calefactionis et ebul-
19
litionis quam nominauit Hypocrates synochum conclusum
20
sine alijs. ¶ Et plurimum ebullitionis eius est ex opi〈-〉
21
latione suffocante caliditatem. ¶ Et quandoque fit a
22
causis alijs que vehementes fiunt supra vehemen-
23
tiam febris ephimere. et nominatur profundi somni
24
fortis: et est de summa febrium que sunt inter febres
25
putredinis et febres ephimeras que differt a fe〈-〉
26
bribus ephimeris propterea quod calefactum primum in
27
ea est humor. ¶ Et differt a febribus putredinis
28
quoniam non est ei putredo. ¶ Et est febris acuta
29
non febris ephimera neque febris ethica neque fe-
30
bris putredinis. ¶ Et multotiens quidem permu〈-〉
31
tatur ad febrem putredinis aut febrem ethicam. et
32
multotiens quidem facit eam currere Galienus cursu fe-
33
brium diei. ¶ Et videtur Galieni quod febris sanguinis
34
non componitur cum reliquis febribus: quoniam putre-
35
do in sanguine est communis omni humori et in hoc est
36
contradictio quibusdam intentionibus suis in quo non
37
est necesse prolongare sermonem quoniam non iuuat cum
38
eo medicus. ¶ Et causa quidem huius febris est re-
39
pletio et opilatio et multitudo exercitij et proprie
40
non consueti et dimissio euacuationis deinde vsus exerci〈-〉
41
tij laboriosi. ¶ Et quandoque facit putredinem in eo
42
multam aquositas saguinis ex comestione fructuum
43
aquosorum quare conuertitur ad putredinem: et multi-
44
tudo humoris crudi in eo est propinqua: quare pre〈-〉
45
parat ipsum ad putredinem sicut qui generatur ex cucu〈-〉
46
mere et alkethed et piris et similibus. Et hec quidem
47
febris est continua que non tepescit propter communitatem
48
materiei et eius adherentiam vsque ad crisim aut mor-
49
tem. ¶ Et eius species sunt tres quarum saluior
50
est epaugmaticus: quoniam resolutio in eo est maior quam
51
putrefactio incipiens cum difficultate et non cessat
52
minui. deinde est homotenus et fortasse dissimila-
53
tur .VII. diebus. et nequior eorum est augmasti-
54
cus: quoniam resolutio in eo est minor quam putrefactio. et
55
eius crisis est vsque ad septimum secundum plurimum. ¶ Et eius
56
consumptio est cum euacuatione aut sensata: aut insensata
57
et quandoque permutatur ad causonidem et ad sirsen. ¶ Et
58
quandoque permutatur cum infrigidatione plurima ad le〈-〉
1
thargiam. et quandoque permutatur ad variolas et
2
morbilium. et quandoque accidit in ea profunditas
3
somni et inflatio ventris ex qua prouenit sicut vox
4
tympani et non deponit eam ventris solutio cum rari〈-〉
5
ficatione. et quando solutio ventris non valet deinde egre〈-〉
6
ditur asaf viridis lata proprie est de signis mortis.
7
¶ De signis. Capitulum .XLVI[*]XLVI cf. Venice 1564: 45.
8
SIgna febris sanguinee sunt adherentia
9
febris. Et rubedo faciei et oculorum: et
10
inflatio venarum et temporum: et repletio
11
completa absque rigore: et non est sudor nisi apud
12
crisim. et multotiens associatur ei pruritus in naso
13
et in loco colli in quo ponuntur ventose. et constrictio
14
in anhelitu et multotiens accidit eis profunditas som〈-〉
15
ni: et difficultas sermonis et est malum: et similiter apostema
16
gutturis et duarum amigdalarum et vue: et cursus
17
lachrymarum. et caliditas eius est plurima propter hu〈-〉
18
miditatem vaporosam et lachrymalem non exiccatam
19
sicut in causonide. ¶ Et pulsus eius est magnus
20
leuis plenus velox frequens valde diuersus non
21
plurime diuersitatis: et est minoris diuersitatis et
22
velocitatis quam in causonide. ¶ Et non est calidi〈-〉
23
tas eius in termino causonidis et tertiane fortis.
24
¶ Et illius que ex ea est a putredine caliditas
25
et accidentia sunt vehementiora et cura eius est
26
difficilior et magis similis cum causonide. ¶ At
27
vero subtilitas sanguinis et grossitudo cognoscun〈-〉
28
tur propter illud quod egreditur de eo. ¶ Et sino〈-〉
29
cha feruida est res magis similis in principio sui
30
febri ephimere. verum caliditas eius est parue mor〈-〉
31
dicationis et lesionis: et inuenit ex ea inflammatio〈-〉
32
nem et disniam: et est plurimum pressionis eius pro〈-〉
33
prie cor. Putrida vero equalis et similis equali secundum
34
plurimum. ¶ Signa autem permutationis eius sunt cu〈-〉
35
iusque eorum ad quod permutatur: vt prefocationis et apo-
36
stematum gutturis et duarum amigdalarum. et tu
37
iam sciuisti ea. et signa variolarum scies: et signa sir-
38
sen doloris capitis et permixtionis mentis et
39
aliorum iam sciuisti. ¶ Signa vero longitudinis eius
40
sicut iam sciuisti sunt ex postpositione signorum
41
digestionis a tornatilitate faciei et diuersitate dispo〈-〉
42
sitionis eius in spacio suo ex additione et statione
43
et diminutione ita vt sit quasi ipsa sit tepida. Illud
44
enim significat quod sanguis est plenus humore crudo.
45
¶ Spacium vero crisis eius significat appari-
46
tio signorum digestionis que si tardatur vsque post
47
tertium et quartum non fit crisis in septimo. et mul〈-〉
48
totiens quidem fit crisis eius in quarto.
49
¶ De cura febris sanguinis. Capitulum .XLVII[*]XLVII cf. Venice 1564: 46.
50
INtentio in curatione febris sangui-
51
nis est euacuatio plurimi vsque ad sinco〈-〉
52
pim: et ingrossatio substantie sanguinis si
53
fuerit subtilis valde aquosus et cole-
54
ricus. et infrigidatio eius: et mundificatio et sub〈-〉
55
tiliatio ipsius si fuerit grossus: et sumpserit eger
56
prius generatiua sanguinis grossi et generatiua
57
humoris crudi: et digestio materiei facientis fe〈-〉
58
brem et eius resolutio. ¶ Euacuatio autem non
1
est aliqua sicut flobotomia ex manu in quacunque
2
hora accidat: et non expectatur crisis neque digestio
3
nisi sit repletio nauseatiua: tunc enim caue eam
4
et remoue ipsam. quod si febris perseuerauerit tunc
5
flobotoma et non cesses flobotomare donec eger
6
appropinquat syncopi aut cadat in syncopim: si
7
corpus fuerit forte. syncopis namque infrigidat com〈-〉
8
plexionem fortem. ¶ Et scias quod flobotomia et su〈-〉
9
mere in potu aquam frigidam quandoque excusant
10
ab infrigidatione alia. et partitio quidem in ea est
11
melior si non fuerit quod necessariam faciat festinatio〈-〉
12
nem. nam fortasse erit in ea que est infra appropin-
13
quationem syncopis vltimatio et fortasse sequetur
14
flobotomiam vltimam statim fluxus ventris coleri-
15
cus et sudor quem oportet omni hora abstergere do〈-〉
16
nec continuetur. fortasse enim saluabitur cum eo. ¶ Et
17
succurratur ei quod accidit de debilitate et synco〈-〉
18
copi[*]syncocopi corrupt for syncopi cum cibo subtili et quiete. Et oportet vt premit〈-〉
19
tatur lenificatio nature cum illis que sciuntur de il〈-〉
20
lis que sunt sicut aqua duorum granatorum aqua scilicet
21
dulcis et muzi vsque ad terminum et siracost et tama〈-〉
22
rindi et collyria leuia de quibus diximus. ¶ Et
23
quandoque est necessarium apud digestionem eua-
24
cuare cum eis que sunt sicut mirabolani et fumuster〈-〉
25
re et cassiafistula et his similia de illis que sciuisti. ¶ Quod
26
si dispositio non tolerat flobotomiam in manu flo〈-〉
27
botometur venaque est in cornu frontis aut ponan〈-〉
28
tur ventose. ¶ Si autem non preparatur aliquid eo〈-〉
29
rum et hoc propter accidens quod prohibet tunc fac solu〈-〉
30
tionem ventris secundum modum qui est in causonide. Et
31
regimen sit in eis que aperiunt et incidunt et sedant
32
ebullitionem. ¶ Et si acciderit ex flobotomia synco-
33
pis ciba cum pane et aqua acreste. ¶ Quod si ac-
34
cidat fluxus sanguinis narium per se non abscin-
35
datur nisi cum appropinquauerit syncopis. San〈-〉
36
guinis vero ingrossatio fiat cum eis que sunt sicut
37
rob iuiubarum et est vt decoquantur .C. iuiube cum
38
libris .V. aque donec remaneat tertia et inspissetur cum
39
zuccaro et quantoplus minoratur zuccarum tanto
40
est melius. et lentes iterum proprie preparate cum ace〈-〉
41
to acetoso forti sunt huius generis. ¶ Et caue ne
42
des in potu rob iuiubarum aut corpus lentium ma-
43
teria existente grossa. ¶ Eius vero infrigidatio fit
44
cum eis que sunt sicut aqua lentium infrigidata et
45
aqua lactuce infrigidata. et sumere in potu aquam
46
frigidam si non fuerit quod prohibeat: et fortasse sumi〈-〉
47
tur in potu donec tremere faciat et satiet: forsitan
48
enim sanat eum. ¶ Et quandoque permutatur febris
49
ad flegmaticam et curatur cum trocisis[*]trocisis corrupt for trociscis de rosis et
50
similibus. et hec quidem cura est quorundam antiquo〈-〉
51
rum et secuti sunt eam quidam modernorum. ¶ Dare
52
autem in potu aquam ordei est curatio conferens ei:
53
sed cum lenitate nature. ¶ Et melior horarum ad
54
hoc est hora vehementis ebullitionis et angustie et
55
inflammationis et frequentie pulsus cordis. ¶ Et
56
scias quod esse contentus infrigidationem et dimitte-
57
re flobotomiam et ventris solutionem addit in opi-
58
latione et coartatione: quare additur putredo et ca-
1
liditas in reliqua dispositione. ¶ Mundificatio
2
enim fiat cum eis que sunt sicut soluentia coleram secundum
3
responsionem necessitatis virtutis et debilitatis cum
4
digerentibus humorem crudum: quoniam fortaffe[*]fortaffe corrupt for fortasse
5
ipsa est causa in putrefactione sanguinis. et in fi〈-〉
6
ne eius da ei in potu que sunt sicut trocisci de cam〈-〉
7
phora et trocisci de spodio et da ei in potu. Isti
8
etiam trocisci sunt boni. ℞. spodij .ʒ.III. seminis
9
portulace .ʒ.V. seminis cucumeris .ʒ.IIII. seminis
10
cucurbite .ʒ.VI. gummi et dragaganti et amili omnium
11
ana .ʒ.III. succi liquiritie pondus .ʒ.VII. fiant ex eis
12
trocisci. ¶ Descriptio alia et proprie apud de-
13
bilitatem epatis. ℞. rosarum .ʒ.III. succi berberis
14
.ʒ.II. seminis cucumeris et melonis et citroli et por〈-〉
15
tulace et spodij omnium ana pondus .ʒ.I. gummi et
16
dragaganti et amili omnium ana .ʒ.ß. rauedsceni et
17
croci et camphore omnium ana pondus quarte .ʒ.〈-〉
18
I. fiant trocisci. ¶ Cibi vero sint illi qui fiunt ex iu〈-〉
19
iubis et illi qui fiunt ex lentibus cum aceto et gra〈-〉
20
natis et sumach. et si sit aliquid eorum constrictio
21
cuius timeatur frangatur cum siracost et prunis
22
cum eo quod fit de cucurbita et cum herba ace-
23
tosa. ¶ Et eius fructus sint pira de sceni et gra〈-〉
24
nata et mala de sceni. et eius olera sint cucume-
25
res et cucurbite et alkehethed et endiuia et olus
26
benedictum et acetosa et coriandrum et que eis
27
sunt similia. ¶ Et si accidat dolor capitis aut
28
pulsus cordis: aut vigilie aut profunditas som〈-〉
29
ni aut fluxus sanguinis narium superfluus de-
30
struens virtutem et alia de accidentibus suis cu-
31
ra cum eis que docuimus te in loco suo.
32
¶ De febre flegmatica. Capitulum .XLVIII[*]XLVIII cf. Venice 1564: 47.
33
SCiuisti quod febris putredinis flegma-
34
tis quandoque est paroxismalis: et quan-
35
doque est inseparabilis. et sciuisti causam
36
in hoc. ¶ Et sunt ei hore sicut reliquis
37
febribus et minor horarum sui principij secundum pluri〈-〉
38
mum est .XVIII. dierum. ¶ Et eius eradicatio in plu-
39
ribus est intra .LXIIII. dies. ¶ Et saluior earum est
40
illa que est mundorum temporum. et precipue illa
41
que est multi sudoris significat enim subtilitatem ma〈-〉
42
teriei et paucitatem eius et raritatem corporis. ¶ Lon〈-〉
43
gior ergo partium huius egritudinis est augmen-
44
tum: quamuis eis declinatio iterum sit longior decli-
45
natione tertiane vt plurimum. ¶ Et flegma quidem
46
putridum quandoque est vitreum. et quandoque est ace-
47
tosum: et quandoque est dulce: et quandoque est sal-
48
sum. et tu iam sciuisti quomodo ex salso sit cau-
49
son. ¶ Et plurimum quidem accidit febris flegma〈-〉
50
tica humidis: et quietis senibus et infantibus et
51
patientibus nauseatiuam satietatem et exercitanti〈-〉
52
bus et balneantibus se super repletionem et ha-
53
bentibus eructuationem acetosam: et habentibus
54
repletionem et patientibus descensum humoris
55
et fit catarrus ad stomacum qui putrefit in eo. et pa-
56
rum quidem euacuatur a lesione in ore stomaci.
57
¶ Et scias quod cum omni febre cum aqua est fri〈-〉
58
gus constringitur pulsus et minoratur.
1
¶ De signis flegmatice periodice[*]De signis flegmatice periodice cf. below index fol. 502v: De signis flegmatice periodice et est illa que nominatur antiamos. Capitulum .XLIX[*]XLIX cf. Venice 1564: 48.
2
IN illa quidem in qua causa est flegma vitreum
3
aut acetosum frigus multiplicatur val〈-〉
4
de et rigor in vitreo est vementior.
5
At frigus non incipit in ea subito: immo
6
paulatim in extremitatibus: deinde perueniunt
7
ad hoc vt fiant sicut nix: que non calefiunt nisi
8
cum difficultate neque calefiunt subito: neque secundum
9
gradationem continuam: immo paulatim cum redi-
10
tu frigoris. et fortasse commiscetur frigori eius in
11
principio rigor. ¶ Fit ergo frigus propter illud quod
12
non putruit et horripilatio propter illud quod iam pu-
13
truit et maius frigus eius et ipsius rigor sunt in
14
periodis status. ¶ Et hec quidem febris non est ex
15
materia que facit punctionem ita vt sit causa rigoris in via
16
expulsionis. putredo namque eius est putredo rei
17
leuis: et incipit cum grauitate et profunditate som〈-〉
18
ni: et multotiens incipit in paroxismis primis
19
sine frigore. et neque est rigor: immo postponitur vsque
20
ad tempus: et fortasse erit frigus et non erit rigor. et
21
multotiens incipit cum sincopi et non fit. ¶ Et
22
in hac quidem egritudine multiplicatur sincopis propter
23
debilitatem oris stomaci et casum appetitus et priua-
24
tionem alistimbre que est fundamentum materiei nu-
25
trimenti et virtutis. ¶ Illam vero que est ex
26
flegmate salso sequitur horripilatio et non fit ve-
27
hemens frigus eius. ¶ Illa autem que est ex fleg-
28
mate dulci raro antecedit in principio vsque ad
29
plurimos paroxismos horripilatio neque frigus
30
neque rigor. ¶ Et plurimum quidem periodi febris flegma〈-〉
31
tis incipiunt cum sincopi: et iam apparet in ea in
32
principijs calor vehementior et in postremis mi〈-〉
33
noratur illud. et est simile vt fit causa in hoc: quoniam putre-
34
do antecedit prius ad magis dulce et magis sal-
35
sum et magis subtile. deinde ad grossius et frigi〈-〉
36
dius. ¶ Et tactus caliditatis eius in primis est
37
debilis et vaporosus: deinde cum prolongatur po〈-〉
38
sitio manus super membrum sentit manus acuitatem
39
et mordicationem. Uerumtamen non est similis neque equa〈-〉
40
lis in omnibus super que cadit manus: immo est diuer〈-〉
41
sa: quam inuenit in loco vno asperitatem et in loco
42
alio lenitatem: et est quasi caliditas coletur post rem
43
cribellatam: quoniam flegma viscosum est: quare diuer〈-〉
44
sificatur eius passio a caliditate: sicut accidit in reliquis
45
viscosis cum ebulliunt: ipsa enim disrumpuntur in qui〈-〉
46
busdam locis et non disrumpuntur in locis alijs.
47
¶ Et qualiscunque sit caliditas eius secundum plurimum minor
48
est quam vt inflammet: et angustiam faciat et magnifi-
49
cet desiderium aeris frigidi: et aque frigide et inspissa〈-〉
50
tionis et rarificationis anhelitus magni et exufflan〈-〉
51
tis. ¶ Et multotiens quidem accidit caliditati eius vt
52
sedeat tempore quo habet quantitatem hore vnius aut dua〈-〉
53
rum horarum quare existimatur quod ipsa iam peruenit
54
ad statum cum ipsa adhuc sit in augmento: videbis
55
enim eum iam incipere augmentari et similiter sunt ei in
56
declinatione stationes. ¶ Et febres quidem flegmatis
57
sunt multe opilationis propter multitudinem humidita-
58
tis et vaporis sui pauci sudoris propter viscositatem
1
humoris: et cum sudare facit est res non exuberans.
2
¶ Et de proprioribus significationibus eius est pauci-
3
tas sudoris: et priuatio eius. ¶ Et sitis quidem mi〈-〉
4
noratur in febribus flegmatis nisi propter causam salsedi〈-〉
5
nis: aut causam vehementie putredinis eius et cum
6
hoc est minor quam sitis que est in alijs. ¶ Et in-
7
flatio laterum multiplicatur in eis: et quandoque accidit cuti
8
lateris vt subtilietur cum tensione. ¶ Color autem pa〈-〉
9
tientium flegmatis febrem est decliuis ad viridita-
10
tem et citrinitatem currentes in albedinem ita vt fit
11
illud quod aggregatum est sicut calor plumbi vsque in
12
statu. ¶ Et raro quidem rubet color in eo cuius ru-
13
bedo fit rubedo in statibus reliquarum febrium.
14
¶ Pulsus vero eius est pulsus paruus submer-
15
sus debilis rarus in primis: deinde fit frequens
16
in fine. Et frequentia quidem eius et eius paruitas ve〈-〉
17
hementior est quam frequentia quartane et tertiane
18
et eius paruitas: et vehementia frequentie eius est
19
propter vehementiam paruitatis ipsius. Uerum non est ve-
20
locior pulsu quartane. Et quandoque est tardior eo aut
21
similis ei in primis. et est vehementis diuersitatis
22
cum priuatione ordinis. et parui et debiles ex eis
23
sunt in diuersitate eius plus. Et significationes quidem pul〈-〉
24
sus super eam sunt de certioribus significationi-
25
bus. ¶ Urina autem eius in primis quidem est alba
26
subtilis propter multitudinem opilationem et frigoris: de〈-〉
27
inde fit rubea propter putredinem et conturbatur propter mali-
28
tiam digestionis: et quandoque alteratur in ea dispositio vno
29
tempore: et quando mundificabitur ex materia grossa et resoluitur
30
putridum et redibunt opilationes dealbabitur vna ho〈-〉
31
ra et alia quando remanet intra materiam grossam et di-
32
spositionem putredinis. et aqua hore opilationum
33
est alba: deinde quando putrefit res plurima post il-
34
lud et expellitur et aperit opilationes rubet vsquequo
35
veniat super opilationes quod opilet eas vice alia
36
de illo eodem humore. ¶ Eius vero egestio est lenis
37
subtilis flegmatica. ¶ Et de eis que significant quod febris
38
est flegmatica est vt sit paroxismus eius .XVIII. ho-
39
ris: et dimissio eius .VI. horis. et non est dimissio
40
eius dimissio munda quoniam materia cum grossitudine
41
et viscositate est multa. ¶ Et significant ipsam etas et
42
consuetudo et tempus et regio et cibi: et aduentus causarum
43
antecedentium ex satietate nauseatiua. ¶ Et significant ipsam
44
forma predicta ex colore faciei. et inflatione eius
45
et lenitas tactus et debilitas oris stomaci et casus ap〈-〉
46
petitus. ¶ Et quandoque magnificatur in ea splen.
47
et sequitur eam eructuatio acetosa in pluribus
48
horis multotiens.
49
¶ De signis flegmatice inseparabilis et est illa
50
que nominatur latica. Capitulum .L[*]L cf. Venice 1564: 49.
51
SUnt sicut reliqua signa febris flegma〈-〉
52
tice preter eradicationem: et quod simila〈-〉
53
tur eradicationi. ¶ Et apud inceptio〈-〉
54
nem fiunt rigor et frigus et horridilla〈-〉
55
tio[*]horridillatio corrupt for horripillatio. et est rex magis similis cum ethica et fit illic
56
rigor in .VI. horis aut tantum superans illum qui
57
fit in periodica: nam in periodica iterum non eua-
58
cuatur a residuo. verumtamen est occultum non apparens.
1
¶ De febribus[*]De febribus [...] nocturna. This chapter is a part of the preceding chapter in Venice 1564 que sunt secundum plurimum de ge-
2
nere flegmaticarum et sunt quandoque ex colera et non
3
sunt ex eis que fiunt ex melancolia appropriate
4
cum nominibus et iudicijs. Capitulum .LI.[*]This chapter no. is missing in Venice 1564, see the comment above
5
ET sunt febres empialos et liparia[*]liparia cf. Venice 1564: lipyria que
6
ambe sunt de summa febrium in quibus
7
diuersificantur loca caloris et frigoris
8
intus et exterius propter diuersitatem et locum
9
eius quod putrefit et quod non putrefit. ¶ Et sunt tres
10
diuisiones febris appropriate syncopalis humo-
11
rosa: et febris ex syncopi minuta subtilis: et febris
12
diuturna et nocturna.
13
¶ De febre in qua occultatur frigus et appa-
14
ret in ea calor et est empialos. Capitulum .LII[*]LII cf. Venice 1564: 50.
15
HEc febris fit ex flegmate vitreo: sed est
16
comprehensum in occulto et profundo quod
17
infrigidatur vbi est. Uerum ipsi accidit iam
18
putredo quare spargitur ex eo vapor
19
eius quod cum putruit et dispartitur inflammatur in ex〈-〉
20
terioribus: et illud quod non est putrefactum infri-
21
gidatur in interioribus. ¶ Et eius quidem frigus
22
non apparet in huiusmodi tempore quoniam est quietum et associa〈-〉
23
tur ei et non patitur ab eo quod occurrit ei: postquam er〈-〉
24
go incipit in eo putredo mouetur et infrigidatur
25
infrigidatione quadam quamuis non perueniat ad
26
hoc vt communicet toti corpori.
27
¶ De signis.[*]De signis [...] multitudine this chapter is a part of the previous chapter in Venice 1564 Capitulum .LIII.[*]This no. is missing in Venice 1564, see the comment above
28
SIgna eius sunt eadem que predicta sunt.
29
¶ Et quod eius vrina est frigida cruda mi〈-〉
30
noris caliditatis quam vrina aliarum sui ge-
31
neris. ¶ Et pulsus eius est rarus tar〈-〉
32
dus. ¶ Et ipsa secundum plurimum additur omni die. Uerum
33
propter grossitudinem materiei sue conuertitur quandoque in quar〈-〉
34
tanam et tertianam: quoniam huiusmodi materia in corpore est par〈-〉
35
ua et parue putrefactionis ignea. ¶ Et paucitas qui〈-〉
36
dem est ex causis elongationis periodi. ¶ Et propterea
37
quod paroxismus non redit omni die non remanet hec fe-
38
bris cum sit flegmatica propterea est flegmatica: quia putredo
39
eius est putredo flegmatis et hec non extrahit eam ab
40
hoc quin sit flegmatica: fed[*]fed corrupt for sed propterea quod putredo est
41
putredo flegmatis non propterea quod paroxismus non
42
redeat omni die. ¶ Spatium vero paroxismi eius est
43
ex .4. horis vsque ad .24. horas et secundum plurimum consumitur
44
ante illud: quoniam hec materia non est cum illa multitudine.
45
¶ De febre in qua occultatur calor et apparet in
46
ea frigus et est liparia[*]liparia cf. Venice 1564: lipyria. Capitulum .LIIII.[*]LIIII cf. Venice 1564: 51
47
HEc febris secundum plurimum est flegmatica: et
48
quandoque est colerica ex colera grossa val〈-〉
49
de. ¶ Quomodo autem est flegmatica: est quoniam
50
flegma intrinsecum quando inflammatur et pu-
51
trefit calefacit illum locum: quoniam non resoluitur nisi quando
52
putredo calefacit exteriora corporis cum spar〈-〉
53
sione vaporis sui calefactione plurima. ¶ Et quando
54
virtus effunditur ad locum vbi est lesio tunc euacuantur
55
exteriora a calore: quare infrigidantur: proprie quando in ex〈-〉
56
terioribus sunt flegmata cruda vitrea frigida. et ite-
57
rum quoniam resoluitur multotiens ex eo vapor qui
58
non putruit. sed eleuatur et facit caliditatem et associatur
1
ei caliditas spacio paruo: deinde separatur ab eo sepa〈-〉
2
ratione vaporis aque calefacte. Cum ergo sepa〈-〉
3
ratur ab eo et fuit in radice ante putredinem vehe〈-〉
4
mentis frigiditatis redit et infrigidat corpus. ¶ Mo-
5
dus autem quo fit colerica est quoniam colera quando est pau〈-〉
6
ca et intrinseca et putrefit et calefacit locum et non
7
resoluitur ex ea aliquid accidit quod diximus in sua com-
8
pare ex flegmate. et appropriatur hec colerica ta-
9
buros nomine. Uerum liparia est nomen generis et
10
est longioris spacij quam hemitritens[*]hemitritens corrupt for hemitriteus. ¶ Et habet ali〈-〉
11
quis vt dicat quomodo erit febris et non procedet in ea
12
caliditas ex corde in totum corpus. Illud namque quod
13
narratur est de genere eius in quo non precedit calidi〈-〉
14
tas ex corde in totum corpus. ¶ Responsio itaque est
15
quod in terminis harum rerum attenditur vna conditio
16
vt non sit quod prohibeat sicut diffinimus aquam frigi〈-〉
17
dam et humidam quando disposita est secundum naturam suam et
18
non fuerit quod prohibeat. et diffinimus graue quod est
19
illud quod tendit inferius quando dimissum fuerit cum
20
sua natura. et in istis omnibus caliditas peruenit ad cor et pro〈-〉
21
cedit in arterias et spargitur. At vero accidit prohibi-
22
tio illius in quibusdam locis sicut accidit ei su-
23
per quem ponuntur prime. Nocumentum vero
24
harum necessarium est esse actu.
25
¶ De febre in qua fit vnaqueque duarum rerum
26
in vnoquoque duorum locorum. Capitulum .LV.[*].LV. cf. Venice 1564: 52
27
SI hec febris fuerit non erit nisi vbi sunt
28
due materie frigide mote propter putrefactionem:
29
quarum vna est in interioribus et altera
30
in exterioribus: et non est aliqua ea-
31
rum plurimi nocumenti. Deinde cum incipiunt
32
putrefieri mandat vnaqueque earum vaporem calidum
33
comprehendentem cum partibus suis et vbi est
34
frigidum. ¶ Et tu quidem iam sciuisti causam
35
in regimine humoris frigidi in dispositione motus.
36
¶ De febre sincopali humorosa. Capitulum .LVI[*]LVI cf. Venice 1564: 53.
37
HEc secundum plurimum est propter flegma crudum repletio〈-〉
38
nale quod facit febrem dispartitem plurimum. quia
39
iam vincit virtutem. et secundum plurimum adiuuat
40
super eam debilitas oris stomaci: et quando
41
mouetur et incipit in putrefactione: virtutem vincit
42
plus et facit eam hesitantem. ¶ Quod si dimissa fue〈-〉
43
rit cum materia non sufficiet contra naturam. et quando occupatio
44
fit in euacuatione eius cum facilitate fit inoediens[*]inoediens corrupt for inobediens: aut
45
mouetur motu prefocante virtutem. et quando occupatur
46
in euacuatione eius cum solutione ventris: aut flobotomia cum
47
labore non tolerat virtus. ¶ Quomodo enim tolerabit
48
cum sit illic cum sua quiete sincopis. et cum hoc
49
toto ipsi indigent euacuatione vehementer. ¶ Et ite〈-〉
50
rum ipsi indigent cibo vehementer: quoniam in hu-
51
moribus eorum non est quod nutriat corpus et viui〈-〉
52
ficet ipsum et corpus eius est priuatum nutrimento.
53
Quod si studueris in cibando additur materia diminuta et
54
si non cibatur cadit virtus. ¶ Et accidit in inceptione
55
sui vt effundatur ad cor res frigida faciens accidere sin〈-〉
56
copim et minoratur pulsus et tardatur et fit rarus.
57
Amplius natura sollicita est in calefactione materiei et
58
subtiliatione eius. Et putredo que mouetur in
1
quasdam partes eius adiuuat super eam. ergo euadit
2
cor a nocumento et frigore eius et cadit in nocu〈-〉
3
mentum caloris eius: quare fit pulsus velox et pro〈-〉
4
prie in constrictione sua plusquam fit velocitas aliorum
5
quamuis illud quod vincit cum hoc fit paruitas: et tardi〈-〉
6
tas et raritas. et periodus eius est periodus flegmati-
7
ce: et non alteratur ab ea. ¶ Et est cum ea inflatio
8
faciei: et mollities corporis. Et colores habentium
9
eam non figuntur super dispositionem vnam: immo quandoque est
10
cinerea et plumbea eius materia: et quandoque fit citrina: et
11
quandoque fit nigra: et quandoque fiunt labia eorum sicut labia
12
comedentis mora. ¶ Oculi vero eorum sunt fusci
13
virides exeuntes valde apud commotionem egri-
14
tudinis. et fit sicut maniacus. et quod est sub hypo-
15
condrijs eorum est vehementis inflationis. et similiter
16
viscera eorum. ¶ Et quandoque euomunt acetosum. et
17
quando est eis apostema in quibusdam visceribus tunc non spe〈-〉
18
ratur omnino. ¶ Et quandoque accidit eis in quibusdam ho-
19
ris ex colera dominante grossa: et fit cum ea in visce〈-〉
20
ribus adustio: et euomunt coleram: et sunt ei per-
21
iodi flegmatice secundum plurimum.
22
¶ De febre sincopali minuta subtili. Capitulum .LVII[*]LVII cf. Venice 1564: 54.
23
HEc febris est acuta et cadit pulsus et
24
virtus in paroxismo vno aut duo-
25
bus paroxismis cum additione et eue-
26
niens in corpore cum velocitate. Et quandoque non
27
sufficit cum ea virtus vsque ad .4. ¶ Et ex chi-
28
mis subtilibus plurimum: quorum colericum est vehemen〈-〉
29
tis subtilitatis et profundationis: male substantie vene-
30
nose: cui iam accidit putrefactio in corporibus ca〈-〉
31
lide complexionis sicce valde. et plures paroxis-
32
mi huius febris sunt paroxismi tertiane.
33
¶ De febre diurna et nocturna ex flegmati-
34
cis. Capitulum .LVIII[*]LVIII cf. Venice 1564: 55.
35
DIurna est cuius paroxismus accidit in
36
die et eius tepor in nocte: et noctur-
37
na est econuerso: et vtreque sunt male: sed
38
diurna est longior et deterior: et facit
39
cadere multotiens propter longitudinem suam et suum
40
euentum in calore diei in ethicam et si ipsa non esset
41
seua non accideret hora apertionis pororum et rela-
42
tionis vaporis. ¶ Et non accidit nisi propter multitu〈-〉
43
dinem materiei et fortitudinem eius. ¶ Et est necessarium
44
cum hoc vt patientes eam cibentur in nocte et non
45
permittantur dormire super repletionem stomaci. et precipiantur
46
vigilie: et est ex eis que faciunt cadere virtutem.
47
Et tolerantia febris in calore diei: et vigilie in
48
frigore noctis sunt ex eis magis digne que fa-
49
ciunt cadere in ethicam. et ad summum est de
50
genere febrium difficilium.
51
¶ De cura flegmatice. Capitulum .LIX[*]LIX cf. Venice 1564: 56.
52
CUra huius egritudinis diuersificatur
53
secundum horas suas scilicet principium et augmen〈-〉
54
tum et statum et declinationem. Et secundum
55
apertionem digestionis in ea: et eius occul-
56
tationem. ¶ Et diuersificatur secundum materias suas scilicet fleg-
57
maticam acetosam et flegmaticam vitream et flegma〈-〉
58
ticam salsam et dulcem. ¶ Et omnes eius spe-
1
cies communicant in hora principij in tribus die〈-〉
2
bus in necessitate lenificationis equalis aut vomi〈-〉
3
tus. et in necessitate administrationis subtiliantium
4
et incidentium: et diureticorum. et cum superuenerint fe〈-〉
5
bri dies tres subtiliatur in ea materia propter febrem: et si an〈-〉
6
te illud mouebis nocebis et non facies aliquid.
7
¶ Et in augmento cum subtiliatione regiminis secundum equa〈-〉
8
litatem. et fortasse est contentus aqua ordei in primis
9
tribus diebus sperando quod sit status eius propin-
10
quior propter subtiliationem materiei aut paucitatem eius.
11
Quod si certe sciretur quod status eius esset tardus non
12
subtiliaretur regimen: quamuis fames et somnus su〈-〉
13
per famen et exercitium super famem si non debilitant
14
sint vltima in iuuamento huius egritudinis: immo
15
declinaretur in principio ad ingrossationem vsque ad
16
septimum: deinde gradaretur: verum augmentum eget
17
vt subtilietur regimen in primis. ¶ Si autem status
18
apparet longinquus possibile est vt succurratur illi
19
cum ingrossatione regiminis: deinde gradetur vsque ad
20
horam status quoniam tempus est sufferens hoc in hac egri-
21
tudine: non sufferens in acuta. Cumque pertransie-
22
rit septimus non stes tunc super subtiliationem: quoniam
23
illa debilitat et addit in debilitate oris stomaci. Et
24
quotiens senseris longitudinem maiorem subtilia
25
minus: quamuis subtiliatio eius in ipsa omnino ma-
26
gis sit necessaria quam in quartana. ¶ Et similiter oportet ne festi〈-〉
27
nes cibare ipsum cum eis que sunt sicut pulli et pa-
28
nis cum muzaguarac nisi timeatur debilitas: aut
29
appareat declinatio. ¶ Amplius diuersificatur
30
cura eius cuius causa est flegma salsum et dulce. et
31
cuius flegma est vitreum et acetosum et fit ex ea
32
nimium frigus in qua corpus non calefit: verum
33
in duabus primis necessaria est lenificatio cum medi〈-〉
34
cina leui et infrigidatio quedam. et in duabus secundis cum
35
medicina magis laboriosa: et in duabus primis
36
indigetur incisione cum subtilitatiuis in quibus non
37
est calefactio plurima quamuis sit exiccatio plurima
38
et in duabus secundis necessarium est illud quod subtiliet
39
cum incisione et calefactione cum acredine et pro〈-〉
40
prie quando flegma est permixtum cum melancolia. nam necessaria
41
sunt in huiusmodi ea que sunt sicut diacyminum et con〈-〉
42
fectio de sulfure et administratio salsorum. ¶ Et
43
conuenientiores medicine que administrantur in
44
principio sunt geleniabin vsque ad diem septimum
45
et non est malum vt administretur iterum aqua feni-
46
culi et aqua endiuie et aqua apij cum geleniabin
47
secundum necessitatem. Et sirupus acetosus est vehemen〈-〉
48
tis necessitatis iterum et aqua mellis cum ysopo.
49
¶ Et est possibile vt consequatur per ea illud quod queritur
50
de lenificatione nature et proprie cum solutiuo facto de
51
zuccaro rosaceo et rosis rubeis nominatis persicis quoniam
52
est solutiuum et lenificatiuum. et quandoque necessarium
53
est vt confortetur eius lenificatio et confricetur in aqua
54
lubleb: et permisceatur si voluerit cum cassiafistula et pe-
55
nidijs. et iterum geleniabin acceptum cum melle et te〈-〉
56
reniabin permixtum cum aqua lubleb. ¶ Et non fiat
57
assiduatio super ea cum solutiuis in principio et
58
post ipsum: et proprie quando cum materia est
1
colera: illud enim perducit ad corruptionem com〈-〉
2
plexionis. ¶ Et multi quidem homines dant in po〈-〉
3
tu in principio sicut est medicina de turbith in omni
4
nocte et sicut pillule de mastice in hebdomada
5
bis et sicut pillule de seminibus diureticis. ¶ De〈-〉
6
scriptio medicine de turbith. ℞. zinziberis et ma〈-〉
7
sticis amborum ana .ʒ.X. turbith sicut alcohol .ʒ.X.
8
zuccari tabarzet quantum omnia: detur in potu ei
9
omni nocte aureus .I. et illud fiat quando natura est non lenis
10
Si enim respondet omni die bis non indiget hoc. ¶ Ego
11
vero non diligo expectactionem digestionis et
12
lenificationis cum eis que diximus prius. immo
13
oportet vt euacuetur ex ea aliquid et expectetur
14
in reliqua vsquequo digeratur: et fiat illud cum faci〈-〉
15
litate paulatim absque superfluitate: deinde per-
16
ueniat ad diuretica. ¶ Et similiter abhorreo quod
17
est simile aque prunorum et tamarindorum: et simi〈-〉
18
lium: de illis que debilitant et soluunt subtile: et si
19
materia fuerit decliuis ad additionem frigoris
20
misceatur cum ea medulla cartami. ¶ Et si fuerit
21
materia ad colericam decliuis misceatur cum ea sy-
22
rupus violaceus aut viole condite cum siracost aut vio-
23
le sicce contrite. ¶ Et adiuues cum clysteribus le〈-〉
24
uibus factis ex melle et sale et aqua siclee[*]siclee corrupt for sicle et oleo
25
sisamino. ¶ Et vomitus fiat cum aqua raffani: et
26
raffano infuso in syrupo acetoso cum seminibus et his
27
similibus. et si necessarius est vomitus plurimus
28
propter multitudinem eius quod accidit ei de nausea
29
et alteratione saporis oris administrentur gra-
30
na raffani et bibatur ex eis vsque ad aureum .I. cum aqua:
31
et vomitus quidem cum eo quod est in eo de debili〈-〉
32
tate stomaci est vehementis iuuamenti valde: et est vl〈-〉
33
timus huic egritudini. Oportet ergo vt expe-
34
ctetur in eo septimus: vt non accidat ex eo in prin-
35
cipio debilitas apostemans corpus stomaci: et si sit grauis
36
in eo vomitus non prouoces ipsum super ipsum
37
cum labore. Et si acciderit ei vomitus et proprie
38
in principio periodi non retineatur nisi fatiget et
39
debilitet: tunc enim restringatur sicut cum miua et syru〈-〉
40
po de menta que dicemus post. ¶ Et si accidat do〈-〉
41
lor capitis administrentur embroce ex camomil-
42
la cum immissione .IIII. extremorum in aqua calida: et li〈-〉
43
gatione crurium cum fortitudine. ¶ Et si indigetur
44
aqua ordei administrentur decocta cum radicibus
45
quantitate equali: aut misceatur cum ea syrupus
46
acetosus de melle si non acetat in stomaco: aut in aqua mel〈-〉
47
lis si acetat. ¶ Et melior hora in qua datur in po〈-〉
48
tu illud est si fuerit in aqua eius in principio rei
49
tinctura: tunc enim oportet vt in potu detur in pri〈-〉
50
mis de geleniabin: deinde detur in potu post ipsum
51
duabus horis aqua ordei. ¶ Et non oportet vt
52
fiat inunctio cum vnguentis resolutiuis: et neque
53
embrocatio fiat cum embrocis subtiliatiuis cum
54
egritudo est in principio et humor est in corpo-
55
re ambulans. ipsa enim molificant viscera sua ca〈-〉
56
lefactione humida et alienetur aqua frigida.
57
¶ Et quotiens videris vrinam grossiorem et ru-
58
bicundiorem non erit malum si flobotomaueris: et ne〈-〉
1
cessarium quidem est vt redeas tunc ad syrupos
2
acetosos. ¶ Et scias quod fricatio est de curationi〈-〉
3
bus iuuantibus eos: et quanto fuerit flegma visco〈-〉
4
sius et grossius tanto erit fricatio magis conferens.
5
Et dicitur quod fricatio cum tela aranee cum oleo est iuua-
6
tiua valde. ¶ Et quando incipit egritudo augmenta〈-〉
7
ri et post illud tunc sit sollicitudo de ore stomaci et quod
8
ipsum confortat et sint masticationes facte ex men-
9
ta et mastice et aniso: et administretur vomitus cum
10
raffano secundum quod diximus cum minoratione cibi.
11
¶ Et sit cum geleniabin quod in potu datur in prin〈-〉
12
cipio et post septimum permixtum quod confortet os stomaci
13
et sit in eo prouocatio plurima: sicut anisum et ma〈-〉
14
stix. et sit cum aqua calida et proprie in principio perio-
15
di: nam ipsum resistit rigori et frigori: et extinguit
16
cum hoc sitim quamuis sit estuosa. ¶ Et multotiens
17
quidem conceditur euacuatio flegmatis et humoris crudi in hac
18
hora: sed melius est vt expectetur in eo complemen〈-〉
19
tum digestionis. ¶ Et quando egritudo incipit cum
20
calore et assiduat iuuatur cum huiusmodi trociscis. ℞.
21
mirabolanorum citrinorum aloes succi eupatorij succi ab-
22
sinthij omnium ana .ʒ.V. croci et masticis amborum
23
ana .ʒ.VI. informentur trocisci et sumatur ex eis omni
24
die pondus .ʒ.I. et omni nocte pondus .ʒ.ß. ¶ Et cum vide〈-〉
25
ris quod digestio apparet adiuua eam cum eis que sunt
26
sicut folia apij et feniculi et radices squinanti et capil〈-〉
27
lus veneris. Si autem scias quod materia est frigida valde non est
28
malum vti pipere pauco et vti vino subtili non plurimo.
29
¶ Et quandoque adiuuant vnguenta resoluentia ad
30
digestionem et resolutionem cum virtute forti et sunt
31
conuenientiora in hac egritudine quam in reliquis
32
febribus. et oportet vt consideretur in hoc virtus
33
et febris et rigor. Quod si virtus fuerit fortis et fe-
34
bris non fuerit seua valde adde in ea inunctioni-
35
bus confricando: et si non administrentur olea
36
subtilia que ad equalitatem sunt decliuia. ¶ Et
37
quando pertransit .XIIII. tunc necessarium est ad〈-〉
38
ministrare quod subtiliat plus sicut feniculum et
39
apium: et fortasse indigemus semine amborum
40
et aniso et eo quod est sicut syrupus acetosus cum
41
seminibus in quo ponuntur ysopus et alhasce
42
et administratione trociscorum de rosis: et for-
43
tasse est necessarium addere in eis propter stoma〈-〉
44
cum thus et masticem et ciperum et absinthi-
45
um: et his similia secundum quod exigit illud quod pre-
46
sens est. Et vinum subtile confert eis in hac ho〈-〉
47
ra cum subtiliatione sua: et quia confortat ca-
48
lorem innatum: et quia prouocat et sudare fa-
49
cit. ¶ Et cum videris digestionem et fortitudi〈-〉
50
nem dabis ei in potu post illud trociscos de ab〈-〉
51
sinthio. Et cum videris frigus in principio pa-
52
roxismorum nocere: et egritudo non est in prin〈-〉
53
cipio: da in potu aquam calidam in qua de-
54
cocta sunt ea que sunt sicut semen apij et anisum et
55
ozimum: et administrabis iterum huiusmodi et for〈-〉
56
tiora eis embrocando et vaporando et huiusmo〈-〉
57
di. ¶ Et quandoque datur in potu ad rigorem vehe-
58
mentem. ¶ E decoctio secundum hunc modum. ℞. zin-
1
ziberis origani ameos omnium ana .ʒ.III. corian〈-〉
2
dri .ʒ.IIII. rosarum calamenti amborum ana .ʒ.III.
3
passularum .ʒ.VII. decoquantur secundum descriptionem
4
vel secundum medietatem et sit dosis vncie .III. ¶ Et cum
5
videris flegma dabis in potu tyriacam et dentur
6
iterum in potu trocisci de rosis magni cum aqua
7
feniculi: et detur ei omni nocte medicina de tur〈-〉
8
bith et pillule de aloe facte cum speciebus que sunt
9
sicut piper. ¶ Et ad illud decoctio huiusmodi. ℞. hie-
10
re .ʒ.VII. turbith .ʒ.X. mirabolanorum nigrorum
11
.ʒ.V. eupatorij .ʒ.V. salis indi .ʒ.III. bedeoard sucha-
12
ha omnium ana .ʒ.IIII. anisi .ʒ.III. decoquantur cum
13
aqua apij et sumantur de ea in potu secundum quantita〈-〉
14
tem necessitatis. ¶ Et fortius illo est illud quod
15
℞. duarum radicum et radicis lilij omnium ana .ʒ.〈-〉
16
X. hiere .ʒ.VIII. succi.[*]succi. corrupt for succi [redundant period] eupatorij .ʒ.V. seminis apij et
17
feniculi omnium ana .ʒ.IIII. spice mente amborum ana
18
.ʒ.VII. fiant ex eis trocisci et administrentur. ¶ De〈-〉
19
coctio bona. ℞. duarum radicum et radicis lilij
20
ana .ʒ.X. passularum enucleatarum .ʒ.VII. anisi et ma〈-〉
21
sticis amborum ana .ʒ.III. bedeoard et suchaha eu-
22
patorij omnium ana .ʒ.IIII. decoquantur in libris tri-
23
bus aque vsquequo redeat ad libram I. aque et suman〈-〉
24
tur in potu aliquot diebus in ieiuno. ¶ Troci-
25
sci boni apud cronicas febres et vehementiam ri〈-〉
26
goris. ℞. hiere. succi eupatorij absinthij sucha-
27
ha bedeoard omnium ana .ʒ.V. seminis apij et feni〈-〉
28
culi anisi omnium ana .ʒ.III. salis naptici .ʒ.IIII. se-
29
minis cuscute mirabolanorum kebulorum omnium
30
ana .ʒ.X. agarici .ʒ.XV. trociscorum de rosis .ʒ.XX. de
31
turbith .ʒ.XXX. fiant ex eis trocisci et sunt soluti-
32
ui. ¶ Et iterum aloes myrabolanorum citrinorum et
33
reubarbari masticis succi eupatorij absinthij omnium
34
ana partem .I. croci partis vnius medietatem: te-
35
rantur et administrentur. ¶ Et iterum hierepigre
36
mirabolanorum kebulorum salis omnium ana .ʒ.IIII. se-
37
minis apij et feniculi et anisi omnium ana .ʒ.I.ß. ab-
38
sinthij .ʒ.V. trociscorum de rosis .ʒ.III. suchaha be-
39
deoard omnium ana .ʒ.II. terantur et informentur pil〈-〉
40
lule. ¶ Decoctio bona. ℞. eupatorij .ʒ.V. et radi〈-〉
41
cis lilij et radices[*]radices corrupt for radicis liquiritie et ameos omnium ana
42
.ʒ.III. seminis apij feniculi ana .ʒ.IIII. rosarum .ʒ.V.
43
decoquantur omnia et sit dosis eius omni die vncie
44
.III. ¶ Et iterum radicum trium omnium ana .ʒ.X. se-
45
minis anisi apij omnium ana .ʒ.II. suchaha bedeo〈-〉
46
ard eupatorij absinthij omnium ana .ʒ.V. centauree
47
.ʒ.III. decoquantur et bibantur vncie .IIII. ¶ Et iterum
48
herbe eupatorij fumiterre bedeoard suchaha
49
absinthij omnium ana .ʒ.V. passularum .ʒ.X. mira〈-〉
50
bolanorum citrinorum .ʒ.X. ¶ Et hec quidem cura
51
est falsa et ei in quo vincit colera magis conue-
52
niens. ¶ Et agaricum cum de eo sumitur in puluere
53
ex .ʒ.I. vsque ad .ʒ.I. et tertiam diebus continuis prohi〈-〉
54
bet elongari egritudinem sumatur ergo puluis ex
55
eo et commisceatur cum melle et bibatur. ¶ Et semen
56
vrtice post digestionem est mirabile valde sumptum
57
cum puluere aut cum melle. ¶ Uerum si acciderit
58
ei modus aliquis solutionis ventris: oportebit vt
1
addatur in eo proptre[*]proptre corrupt for propter debilitatem epatis semen cuscu〈-〉
2
te et propter debilitatem stomaci mastix et anisum et propter
3
debilitatem splenis et grossitudinem eius radix apij
4
et scolopendrie. Nam multotiens associatur huic egri〈-〉
5
tudini splen et fortasse oportet vt addantur propter ipsum
6
ciperi et grana et ben de fenugreco et consideretur cum
7
hoc dispositio vehementie febris vt non accidat vehe〈-〉
8
mentia calefactionis. De euacuationibus vero que sunt
9
fortiora: et indigetur eis in hac egritudine apud di〈-〉
10
gestionem est vt augmentetur dosis de pillulis de tur〈-〉
11
bith et administrentur clysteria fortia. ¶ Et de il-
12
lis sunt pillule iste. Recipe masticis sexta[*]sexta corrupt for sextam .ʒ.I. suc〈-〉
13
ci absinthij quarta[*]quarta corrupt for quartam .ʒ.I. pulpe colloquintide sexta[*]sexta corrupt for sextam .ʒ.〈-〉
14
I. hierepigre .ʒ.ß. agarici .ʒ.ß. informentur pillule cum
15
syrupo acetoso mellino et sumantur in potu. Et
16
de illis sunt pillule de mastice et de aloe. Quod
17
si materia fuerit ad caliditatem decliuis sumantur de
18
trociscis de spodio solutiuis .ʒ.III. trocisci de tur〈-〉
19
bith aureus .I. scamonee aureus .ß. succi eupatorij aurei
20
.II. Et dentur in potu secundum quantitatem virtutis.
21
¶ Et iterum eupatorij absinthij capilli veneris
22
et myrabolanorum fumiterre passularum mundatarum equa-
23
les sumantur partes et dentur in potu secundum quantitatem
24
necessitatis. ¶ E si non fuerit corpus solutionem ven-
25
tris perueniatur ad diuretica et subtiliatiua et suda-
26
re facientia: et de summa illorum quibus indigetur tunc
27
est infusio aloes cum melle. ¶ Et quando declinat egri〈-〉
28
tudo non est tunc introitus balnei ante cibum malus.
29
¶ Cibi autem eorum sunt subtiles sicut acetum et oleum
30
et quandoque ponitur in eis parum almuri et proprie in fine
31
eius. Illi autem qui sunt fortiores sunt altaragi et pul〈-〉
32
li et alcubugi et his similia. post declinationem. et
33
oportet vt ponantur in eis et proprie apud digestionem ea in
34
quibus est incisio sicut acetum et sinapis et almuri.
35
Et si fuerit flegma acetosum malum viscosum: por〈-〉
36
rum et aqua ciceris sunt de melioribus cibis eis. et quandoque
37
ponuntur in eis ciminum et anetum et oleum. Et iterum
38
beguerit facta ex sicla et almuri et aceto et oleo
39
abluto et alchauguamac. sicut kemmac de capari-
40
ribus[*]capari-ribus corrupt for caparibus et remac de aneto et origano et aniuden et
41
asparagis. Et deuitentur olea in quibus est infrigi-
42
datio et humectatio. ¶ Et hora cibi est post te-
43
porem paroxismi: et eradicationem eius: et ante paro-
44
xismum: ad minus .IIII. horis. Mensura autem som-
45
ni eorum est vt sit equalis vigilijs: et sit digestio materiei ad
46
somnum et resolutio ad vigilias. ¶ Et balneum
47
quidem est vehementis nocumenti nisi post decliua〈-〉
48
tionem. ¶ Et succurritur vomitui eius quando super-
49
fluit: et oportet vt administretur in illo quod sit sicut mi〈-〉
50
ua et syrupus de granatis cum menta simul cogni-
51
tus. ¶ Et si necessarium est fortius sumatur de granis
52
granatorum muzorum .ʒ.X. et thuris albi et masticis
53
amborum ana .ʒ.V. mente .ʒ.VII. decoquantur in duabus
54
libris aque in qua sint folia mente donec minuatur:
55
et succurratur fluxui ventris eius cum superfluit: cum reten〈-〉
56
tione eius cum eis que sciuisti de stipticis regimentali〈-〉
57
bus et medicinalibus. Sed eius quidem debilitationi
58
succurritur vt cibetur successione eius pullis assa-
1
tis in patellis coctis: et vt adhibeantur suffumi〈-〉
2
gationes et odores viuificantes. Et si acciderit in〈-〉
3
flatio in facie et extremitatibus iuuantur cum admini〈-〉
4
strantur huiusmodi trocisci. ℞. anisi et lacce ablute am-
5
borum ana pondus .ʒ.V. amigdalarum excorticatarum croci mar〈-〉
6
macor omnium ana .ʒ.IIII. seminis apij seminis feniculi floris
7
squinanti omnium ana .ʒ.III. floris eupatorij .ʒ.III. spi-
8
ce .ʒ.V. hierepigre .ʒ.VII. rosarum .ʒ.X. fiant ex eis trocisci
9
et administrentur. Et fortasse indigebis eis que sunt
10
sicut homorusia et dialacca et medicamen de amig-
11
dalis amaris. ¶ Et ad longitudinem febris. ℞. rosarum
12
pondus .ʒ.X. masticis et spice et feniculi et seminis apij
13
et seminis endiuie et succi eupatorij et succi absinthij
14
omnium ana .ʒ.III. spodij .ʒ.V. fiant trocisci et sit dosis
15
ex duabus .ʒ. vsque ad .V. cum .ʒ.X. de geleniabin in
16
decoctionis feniculi quantitate vnciarum .II. ¶ Et ame-
17
os confectum cum melle est magni iuuamenti in huiusmodi
18
loco. ¶ Et fortasse indiges propter longitudinem fri〈-〉
19
goris fricatione. et modus in ea est vt incipiat ab
20
humeris et inguinibus quando spargitur caliditas in manibus
21
et pedibus et calefiunt. Si autem senserit similitudinem las〈-〉
22
situdinis fiat permutatio ad fricationem dorsi. Et
23
quando vehemens fit calefactio que necessaria est in eis tunc
24
dimitte eam ad aliud membrum. ¶ Et de oleis bo-
25
nis eis est oleum dulce in quo non est stipticitas et
26
oleum camomillinum et oleum de aneto decoctum in
27
vase duplici. ¶ Cum ergo compleueris tunc abster〈-〉
28
ge oleum aliquod vt non angustietur: et non est ma〈-〉
29
lum si fricationem siccam sequatur fricatio cum oleo
30
aliquo. ¶ Et de illis que seruant stomacos eorum vt
31
non debilitentur sunt vnguenta inuncta capiti stomaci
32
que sunt sicut camomillinum: et oleum nardinum et
33
oleum anetinum et fortius illo alnazoki de em-
34
plastris iuuatiuis est vt decoquatur camomilla cum
35
re pauca masticem decoquendo cum vino cum duplo
36
sui de melle: et si acciderit appetitus tunc melius
37
est vt non administretur vinum solum: immo in quo
38
decocta sunt sicut camomilla et dactili et mellilo〈-〉
39
tum et absinthium.
¶ De cura flegmatice con〈-〉
40
tinue que nominatur latica. Capitulum .LX[*]LX cf. Venice 1564: 57.
41
TSt cura facientis paroxismum omni die.
42
Et differt ab ea: quoniam oportet vt in illa sit
43
administratio subtiliantium calidorum
44
cum facilitate. et hoc si fuerit contentus eis que sunt
45
sicut syrupus acetosus et geleniabin et iulep de melle et aqua
46
eius: et aqua feniculi et apij et radicum trium: sine dubio
47
confert. ¶ Et quandoque confert eis kisch de aneto et
48
kisch de capparibus et proprie cum vestigijs dige-
49
stionis. ¶ Et preparentur cibi eorum in obseruatio〈-〉
50
ne temporum et diuersitatis eius et fortitudine vir〈-〉
51
tutis et debilitatis eius preparatione cuius re-
52
memoratio preterijt. Et de medicinis bonis ad
53
eos sunt trocisci de .X. generibus. ¶ Et iterum de
54
medicinis expertis ad eos est illa que. ℞. rosarum .ʒ.VI.
55
succi liquiritie fumiterre spice omnium .ʒ.IIII. masti〈-〉
56
cis .ʒ.III. karabe .ʒ.III. anisi .ʒ.II. preparentur iterum
57
trocisci eupatoij .ʒ.IIII. rosarum .ʒ.I. et tertiam spo〈-〉
58
dij .ʒ.II.ß. ¶ Et iterum trociscorum absinthij quorum
1
descriptio. ℞. assari seminis apij anisi amigdalarum amararum
2
suchaha bedeoard succi eupatorij spice masticis
3
omnium ana .ʒ.II. ¶ Et iterum eupatorij .ʒ.III. rosarum ru〈-〉
4
bearum libram .I. spice libram .ß. spodij vncias .IIII.
5
¶ De cura empialos et liparie. Capitulum .LXI[*]LXI cf. Venice 1564: 58.
6
CUra earum propinqua est cure quam dixi-
7
mus et sunt ambe associate vni vie. et
8
oportet vt incipiatur in primis a syrupo
9
acetoso mellino et zuccarino. et precipiatur
10
in eis ambabus vt administretur rob acreste decoctum
11
cum melle: et syrupo rosarum deinde fiat gradatio de
12
via sumendi in potu semina et aquas eorum ad in-
13
fusionem aloes: et trocisci de rosis cum mastice et pil〈-〉
14
lulas de aloe et hierampigram et pillulas de eupato-
15
rio. ¶ Et oportet vt in eis ambabus simul stomaci sol〈-〉
16
licitudo habeatur. et administretur vomitiuum cum aqua
17
faseolorum et raffani et anisi et calamenti et diureti-
18
ca. ¶ Et de solutiuis iuuatiuis est illud quod fit ex
19
mirabolanis nigris et citrinis et turbith et zuccaro. Et
20
de illis que conferunt eis iuuamentum magnum sunt
21
clysteria decliuia ad acuitatem et in quibus ponun〈-〉
22
tur medulla cartami minor: et anetum et camo〈-〉
23
milla et alhasce et mellilotum et almuri et mel. et
24
regimen liparie indiget subtilitate plus quam regi〈-〉
25
men alterius.
¶ De cura febris cum sincopi
26
et humorosa[*]et humorosa corrupt for humorosa [cf. below index fol. 502v]. Capitulum .LXII.[*]LXII cf. Venice 1564: 59
27
HEc febris est difficilis cure. Et modus
28
in curatione eius est euacuatio gradata ex
29
subtili ad fortem: et proprie quando natura
30
non respondet ex se: tunc enim cum clyste-
31
ribus munda quod est in intestinis et venis propinquis
32
eis ex superfluitate. Et administra in residuo sub〈-〉
33
tiliationem cum fricatione. ¶ Et Galienus quidem di〈-〉
34
xit quod deficit ab euacuatione plurimum eorum nisi cum frica-
35
tione. et melior modorum in fricatione est vt inci-
36
piat a coxis et cruribus descendendo a superiori ad
37
inferius. et administretur illud cum mandili aspero ab-
38
radente cutem: deinde permutetur ad manus descen〈-〉
39
dendo ab humero ad spatulam ita vt igneatur cu-
40
tis: deinde ad dorsum et pectus: deinde redeat ad
41
crura et reuertatur ad ordinem primum. et ponatur
42
medietas temporis eorum fricationi: et medie-
43
tas temporis eorum dormitioni si possibile est.
44
¶ Et ad summum canon curationis eorum est sub-
45
tiliatio non calefactio valde. et de illis que confe〈-〉
46
runt eis sunt subtiliantia sicut aqua mellis cum virtute
47
ysopi et seminis apij in matutinis et similibus eius. Quod
48
si fuerit illic fluxus ventris superfluus decoque mel de-
49
coctione vehementiore et non soluet nisi parum tem〈-〉
50
peratum iuuatiuum. ¶ Et syrupus acetosus mel〈-〉
51
linus iterum confert eis. in estate quidem et consuetu〈-〉
52
dine potus aque frigide permixtus cum aqua frigi〈-〉
53
da. et in hyeme oportet vt non sumat eam in potu peni〈-〉
54
tus et sit contentus aqua calida. et assumere calidum
55
ex potibus est melius eis nisi apud necessitatem
56
estus estatis et vehementiam caloris plurimi. ¶ Et
57
conuenientius que potantur ad sitim est syrupus aceto-
58
sus mellinus et vinum confert eis in principio et
1
proprie si fuerint febres eorum sanguinee: sed parum
2
sunt et proprie in senibus. et necessarium est eis vinum post
3
cibum. ¶ Et tibi quidem necessarium est vt consideres pul-
4
sum habentium hanc egritudinem semper. et cum videris eum
5
incipere debilitari et cadere subito ciba eum pane in-
6
fuso in vino commixto si non prohibet apostema in visceri-
7
bus. Cum ergo associatur ei huiusmodi egritudo non est
8
curationi modus neque fiducie locus scilicet quando accidit
9
huiusmodi alteratio in pulsu. et hec quidem cibatio est ex eis
10
que necessaria sunt quando vehemens fit sincopis verum oportet
11
vt prohibeatur illud. ¶ Cibus autem super quem fit dormi〈-〉
12
tio est aqua ordei super qua non addatur nisi cum cadit
13
virtus. et si additur tunc sit panis infusus in iulep aut
14
aqua mellis. Et balneum quidem est de rebus nocibiliori〈-〉
15
bus istis: et calidum et frigidum valde ex aere. cum calido
16
enim non fit securitas de cursu humorum ad pulmo-
17
nem et ad cor et ad cerebrum. et frigidum prohibet digestionem
18
eius et addit in opilationem eius. ¶ Quod si fuerit
19
in ea humor colericus aliquis tunc si facilis est vo-
20
mitus et leniatur est iuuatiuus valde. Et ad vlti-
21
mum melius est vt assidue proficiat in ea.
22
¶ De cura febris cum syncopi minuta. Capitulum .LXIII[*]LXIII cf. Venice 1564: 60.
23
OPortet vt emplastretur pectus eius cum sanda-
24
lis et aqua rosacea et viuificetur cum cibo paula-
25
tim. Et sit cibus eius sicut panis de simi〈-〉
26
la infusus in aqua granatorum infrigidata si
27
desiderat ipsum et similiter in aqua de fructibus. Si autem
28
indigetur ad virtutem almososat factis ex pul-
29
lis cum aceto et aqua acreste et oleribus frigidis
30
et proprie coriandro erit iuuamentum in hoc si exhibeatur.
31
¶ De regimine nocturne et diurne. Capitulum .LXIIII[*]LXIIII cf. Venice 1564: 61.
32
REgimen ambarum est regimen flegmati-
33
carum neque est diuersitas in eis.
34
¶ De quartana periodica. Capitulum .LXV[*]LXV cf. Venice 1564: 62.
35
PLurimum quartana est periodica et minoratur
36
casus quartane inseparabilis. Cause vero quar〈-〉
37
tane sunt ea que generant melancoliam postea
38
putrefaciunt eam et tu iam sciuisti totum illud. et
39
sciuisti quod melancolia alia est que est fex sanguinis. et
40
alia est que est adustio eius et cinis humorum. ¶ Et
41
sciuisti quod de illa est sanguinea. et de illa est fleg-
42
matica. et de illa est colerica. et de illa est adustio
43
ipsius melancolie naturalis. Et existimauerunt qui-
44
dam hominum quod quartana non generatur ex melancolia naturali:
45
quoniam ipsa non putrefit. et huius quidem sermo non oportet
46
vt auscultetur: immo de proprietatibus omnis humidi〈-〉
47
tatis est vt putrefiat quamuis rarificetur in prepara-
48
tione. ¶ Et plurimum quidem euenit in successione
49
egritudinis febrium diuersarum putridarum pro-
50
pter diuersitatem humorum ex quibus generantur. ex quorum
51
putrefactione cum adduntur et non euacuantur mul〈-〉
52
tiplicatur melancolia: deinde cum putrefit est quarta-
53
na. ¶ Et multotiens quidem accidit successione sple-
54
nis. et cum hoc ipsa secundum plurimum non euacuatur ex
55
dolore splenis aut duritie eius. Et saluior quar〈-〉
56
tana est illa que non accidit ab apostemate sple-
57
nis: aut alijs: aut cum qua non est apostema sple-
58
nis. Quartana enim que euenit ab apostemate splenis:
1
aut cum qua est apostema splenis multotiens per-
2
ducit ad hydropisim et perniciem. ¶ Et quarta-
3
na que salua est liberat ab egritudinibus malis
4
melancolicis sicut melancolia et epilepsia. ¶ Et in
5
ea est securitas a spasmo: quoniam humor est sic-
6
cus: et secundum plurimum est egritudo et salua. ¶ Et quan-
7
do non accidit in ea error non addit supra annum.
8
et quandoque perdurat .XII. annis et quod est infra eos.
9
et que ex ea longa est perducit ad hydropisim.
10
¶ Et sctas[*]sctas corrupt for scias quod autumnus est inimicus quartane.
11
¶ De signis. Capitulum .LXVI[*]LXVI cf. Venice 1564: 63.
12
SIgna sunt quod quartana incipit in pri〈-〉
13
mis cum frigore paruo: deinde inci-
14
pit frigus eius addi postea minora-
15
tur parum apud statum sicut in flegma〈-〉
16
te. Cumque calefit corpus non est caliditas vehemens
17
licet sit maior et magis apparens quam illa que est in
18
flegmatica. ipsa enim cum difficultate sua et inflam-
19
matione non inflammatur inflammatione de qua cu〈-〉
20
ratur sicut ignis in lignis grossis: et non comprehen〈-〉
21
dit super corpus totum: immo est illic caliditas cu[*]cu corrupt for cum
22
horripilatione et causa in hoc est grossitudo humo〈-〉
23
ris. ¶ Et est cum frigore et aliquantulo dolore quasi
24
frangat ossa. ¶ Et est illic contractio propter quam stri〈-〉
25
dent dentes: verum non sicut in flegmatica quapro〈-〉
26
pter perducit illud ad debilitatem visus: verum leni-
27
tur apud digestionem: quoniam malitia minoratur sicut fuit
28
in principio parumper. ¶ Et de signis quartane sunt
29
cause eius antecedentes ex febribus que prolongate
30
fuerunt: et ex splene aut dolore. ¶ Et de signis
31
quartane etiam sunt dispositio complexionis et signifi-
32
cationes melancolie et etas et tempus et cibus et forma
33
et consuetudo et que sunt his similia. ¶ Et perio-
34
dus eius est .XXIIII. horarum. ¶ Et multotiens est
35
febris tertiana in estate quidem et fit quartana in
36
hyeme. et multotiens perducunt febres diuerse ad
37
febres permixtas in quibus non est ordo propter di〈-〉
38
uersitatem residui humorum remanentium post fe〈-〉
39
bres. Cum ergo status confirmatur secundum cinereita-
40
tis additionem confirmatur super quartanam. ¶ Et
41
illius quidem que est a flegmate adusto sunt paro-
42
xismi longiores. et accidit eius frigus secundum plus succes-
43
sione assiduationis: et est sudor tardior et vrina
44
grossior et durities venarum minor: et fit secundum plu-
45
rimum successione febrium flegmaticarum. et illam
46
que est a sanguine adusto antecedunt signa san-
47
guinis et febris eius et rubedo vrine: et signifi-
48
cant ipsam forma et etas et tempus: et fortasse erit
49
post febres sanguineas. ¶ Et in illa que est a co〈-〉
50
lera adusta est pulsus vehementioris velocitatis
51
et frequentie et incipit cum horripilatione et fri-
52
gore in carne et siti et sudore. Et quandoque fit ira
53
et sudor et inflammatio et significant ipsam forma
54
tempus et etas. et quandoque significant ipsam quod ipsa
55
fit successione febrium colericarum. ¶ Et pulsus in
56
quartana est decliuis ad duritiem propter siccitatem
57
humoris. Ipse enim trahitur ad interiora quasi
58
ipse esset pulsus senis: et ad equalitatem dum non mo-
1
uetur: et si mouetur diuersificatur pulsus valde
2
propter grossitudinem superfluitatis fit mundifica-
3
tio eius apparens apud teporem et est significatio
4
completa super quartanam. Et multotiens accidit
5
in eo diastoles inequalis et systoles vehementis
6
necessitatis secundum contrarium eius quod est in tertiana. Et
7
pulsus quidem quartane melior est pulsu flegma〈-〉
8
tice in paruitate et frequentia: sed est similis ei in
9
tarditate: et apud inceptionem paroxismi additur tar〈-〉
10
ditas sua et frequentia. et diuersitas eius est maior
11
diuersitate reliquarum febrium. deinde incipit ma〈-〉
12
gnificari et fieri frequens et velox. ¶ Et vrina in
13
quartana est similium horarum in priuatione di-
14
gestionis propter frigus materiei et grossitudinem
15
eius nisi apud statum bonum. Uerum dispositiones
16
eius et colores eius diuersificantur. et illud ideo: quoniam
17
melancolia generatur ex humoribus diuersis. Et
18
de signis digestionis quartane est leuitas tre-
19
moris. Urina autem in principio est alba ad viridi〈-〉
20
tatem decliuis cruda cui non est digestio: et post
21
principium diuersificatur eius dispositio propterea
22
quod plurimum melancolie est generatum ex humoribus diuersis et
23
est apud declinationem nigrum. Et sudor in quar〈-〉
24
tana est plurimus per comparationem ad flegmati〈-〉
25
cam et non multiplicabitur per comparationem ad
26
alias et sitis minoratur in hac febre: nisi sit a me-
27
lancolia colerica.
¶ De cura. Capitulum .LXVII.[*]LXVII cf. Venice 1564: 64
28
COnsideretur in hac egritudine an sit
29
melancolia flegmatica aut melanco-
30
lia sanguinea aut melancolia coleri-
31
ca aut melancolia melancolica. Dein-
32
de rege vnamquamque earum cum eo quod ei est conue-
33
niens de illis que dicemus. ¶ Uerum omnibus spe〈-〉
34
ciebus suis sunt iudicia in quibus communicant et illud
35
est quod ipse minuitur in principio: quare necesse est vt
36
attendatur an sit sanguis dominans in ea: et proprie quando
37
quartana est a melancolia sanguinea: tunc enim flobotometur et
38
extrahatur sanguis secundum quantitatem necessitatis et
39
fortasse exigit multitudo eius vt extrahatur de
40
eo res plurima: et quando non est necessaria flobotomia
41
tunc flobotomia est nociua inquantum debilitat et inquan-
42
tum educit contrarium melancolie et inquantum
43
mouet humores ad exteriora. ¶ Et si oportet eua〈-〉
44
cuetur a principio de humore faciente febrem aliquid
45
ad alleuiandum et mundificandum. Illud enim apud
46
digestionem est secundum quod innuam ad ipsum: et sit post
47
paroxismum per diem. ¶ Et non oportet vt fiat prouoca-
48
tio in primis cum fortitudine. ¶ Et oportet vt ad〈-〉
49
ministrentur mollificantia. et si tibi non videntur bo-
50
num vti potionibus administra loco earum clyste-
51
ria conuenientia: sed oportet vt sint leuia: et non con-
52
ceditur confortatio eorum nisi quando consequitur egri-
53
tudo statim. et si medicus iam presumpserit et so〈-〉
54
lutione eduxerit melancoliam in principio aliquotiens
55
solutione forti et prohibuit egritudinem penitus: sed est
56
rectum ab errore. ¶ Et oportet vt prohibeatur in die paro〈-〉
57
xismi a comestione et precipiatur ieiunium et prohibeatur
58
ab aqua frigida illa die. et est necessarium in reliquis diebus vti
1
carne teiugi aut pulli in primis teiugi vsque ad
2
tres vel quatuor periodos: deinde pulli. tunc enim
3
pullus est melior. ¶ Et sit medicina in die pa-
4
roxismi geleniabin confricatum cum aqua calida in die
5
bis aut ter. Sintque .ʒ.III. geleniabin cum .ʒ.X. syru-
6
pi acetosi. ¶ Et tu quidem scis quod quando melancolia est co-
7
lerica: tunc oportet vt administrentur in ea quod soluat eam
8
ex genere myrabolanorum et viole. et si est flegmati-
9
ca oportet vt administretur in ea aliquid in primis in quo sit
10
virtus polipodij: et epithimi et similium. Et scias
11
quod aqua casei est bonum vehiculum ei quod administratur
12
de virtutibus predictis et fortasse confert administratio
13
eius solius quando est caliditas violenta: nam geleniabin et
14
aqua eius colata cum decoctione sua forti est loco ipsius
15
proprie quando est in stomaco debilitas: aut est illud quod vin〈-〉
16
cit humor frigidus. ¶ Et vomitus iterum et proprie ante
17
cibum et post cibum et est conuenientior et proprie in die
18
paroxismi et ante paroxismum: et proprie quando melancolia est
19
flegmatica est de rebus iuuantibus in ea et non in prin-
20
cipio tantum: immo et in omni hora. ¶ Oportet ergo vt non
21
laboretur in principio et in principijs digestionis vsque
22
ad aduentum complementi digestionis in euacuando super
23
fluitatem cum eo quod calefacit cum fortitudine: neque
24
cum eo quod exiccat cum fortitudine ex medicina et
25
dimissione ciborum: neque cum eo quod debilitat ex so〈-〉
26
lutione ventris: neque iterum cum eo quod debilitat in
27
principio ex subtiliatione regiminis. ¶ Et scias
28
quod quando incipit quartana in estate: aut hyeme:
29
tunc oportet vt in potu detur in primis de aqua ordei
30
et secaniabin vt aperiat vias opilatas prouoca-
31
tione et consumatur velociter. et illud est post perio〈-〉
32
dum antecedentem tribus horis: aut quatuor. Et cum
33
accidit quartana in hyeme tunc non est modus vt
34
dentur in potu trocisci. ¶ Et scias quod res frigi〈-〉
35
de et humide facilis digestionis boni chimi sunt
36
conuenientes huic egritudini inquantum est febris:
37
et ex hoc quod sunt contrarie vni duarum qualitatum
38
melancolie que est siccitas: quare oportet vt administren-
39
tur iterum: vbi non timetur nocumentum digestionis: et
40
non vt quantitas ex qua timetur nocumentum in digestio〈-〉
41
ne aut miscetur cum eis aliquid quod earum frigiditatem
42
temperet et non minuat earum humiditatem et iste
43
sunt res calide cum equalitate. ¶ Et alienetur om-
44
ne frigidum et siccum. ¶ Et res humide et frigide huic egri-
45
tudini conuenientes sunt sicut endiuia et lactuca
46
et melon et persica quandoque. et non oportet vt deuitentur
47
huiusmodi nisi aut propter vehementiam frigoris et est in〈-〉
48
uentum sicut in lactuca: et non est inuentum sicut in
49
melone dulci: aut propter vehementiam prouocationis
50
perducentis ad ingrossationem sanguinis et illud est in〈-〉
51
uentum in melone dulci: aut propterea quia prepa-
52
rata sunt ei quod permisceat putredinem et est il-
53
lud inuentum in persicis. et oportet vt obserues huius〈-〉
54
modi. ¶ Cibi vero calidi cum equalitate cum ad-
55
ditione in humiditate sunt iuuantes valde et pro〈-〉
56
prie cum volunt equationem caliditatis eorum vbi
57
non diligitur vt per ea fiat iuuamentum ad digestio〈-〉
58
nem cum frigidis et humidis sicut commixtio fi-
1
cuum cum endiuia. et non est malum in primis
2
sumere ea in quibus est salsedo et acredo: et incisio
3
cum non timetur incrementum caliditatis. In fine
4
autem egritudinis non est excusatio illius. ¶ Et
5
trocisci de absinthio iuuatiui sunt vsque ad finem
6
egritudinis. ¶ Et de illis quibus fit iuuamentum
7
est sessio in aqua calida dulci ante cibum omni
8
die. et balneatio que humectat: et non facit suda〈-〉
9
re neque excitat caliditatem: et continuatio delitiarum
10
et quietis: et abhorrere exercitium et motus corpo〈-〉
11
rales et animales. ¶ Et omnes iste febres indigent hu-
12
mectantibus: et diuersificantur in quantitate infrigida-
13
tionis et calefactionis. et necessitas sua qua indi-
14
gent exiccatiuis est propter illud quod est in eis de vir-
15
tute incisionis et abstersionis et solutionis et non propter
16
exiccationem. ¶ Et oportet vt obseruetur stomacus cum
17
emplastris bonis confortantibus que sunt inter vir-
18
tutem caliditatis et subtilitatem eius secundum quod exigit
19
dispositio: et obseruentur splen et epar et regantur vt non
20
indurentur et apostementur. ¶ Et fortasse est necessa〈-〉
21
rium ad prouocandum vomitum vti aqua raphani cum
22
semine suo que misceantur cum sirupo acetoso. et for〈-〉
23
tasse iuuatur cum antecessione comestionis sicle: et
24
eius quod salitum est de piscibus et synapis et his si-
25
milium ante ipsum. Et adiuuatur post illud cum po-
26
tu aque multe. Deinde fiat successio cum syru-
27
po acetoso et euomat. Et de illis que conferunt et
28
est vt sumat ipsum in die paroxismi. deinde euo-
29
mat super ipsum et securitatem facit a nocumento fe-
30
bris quod est propter frigus et rigorem et acuitatem febris
31
si sumat allea et mel et bibat syrupum acetosum
32
mellinum et impleatur cibo: deinde sumat aquam ca〈-〉
33
lidam et euomat. Cum ergo consumitur paroxismus
34
cenet rem paruam et balneetur in mane. Et si sumat ante
35
paroxismum .V. horis cipum[*]cipum corrupt for cibum vt euomat fortasse iu-
36
uabit illud licet non euomat. Et vomitus ante pa〈-〉
37
roxismum quicunque humor fit aut alleuiat paroxismum
38
aut eradicat ipsum. ¶ Et de regimine bono est quod ie-
39
iunet in die paroxismi si non est quod prohibeat et
40
non sumat cibum donec consumatur paroxismus. Et
41
ingrediatur balneum die secundo: siquidem fuerit digestio secundum
42
descriptionem. et si non fuerit digestio non fiat in eo
43
nisi effusio aque calide quantitate quam delectat
44
corpus et humectat minus quam vt perueniat ad hoc
45
vt liquefiat ex ea humor. Et in die tertio admi-
46
nistretur vomitus propter illud quod superfluit
47
de cibo et quod resoluit balneum quamuis opor-
48
teat vt administretur vomitus in die paroxismi
49
iterum. ¶ Quod si melancolia fuerit sangui-
50
nea iuuabitur cum flobotomia ex basilica: de-
51
inde per euacuationem subtilem cum eo in quo
52
ponuntur de mundificantibus sanguinem: si-
53
cut virtutes suchaha et bedeoard et polipodij et
54
fumiterre et mirabolanorum kebulorum: et hoc
55
quidem genus velociter recipit curationem.
56
¶ Et si fuerit melancolia colerica tunc tibi inest
57
vt administres infrigidationem et humectatio-
58
nem[*]humectatio-nem corrupt for humectationes vltimas ex medicinis et cibis: et admini-
59
stra aquam temperatam sedendo in ea et abluen〈-〉
1
do: et fiat lenificatio nature in principio cum eis
2
que sunt sicut illud quod fit ex violis: et quod fit ex aqua
3
casei cum virtute polipodij: aut syrupus aceto-
4
sus cum epithimo et syrupus rosarum et aqua lebleb
5
et cassiafistula. At vero solutio eius integra speratur
6
post .XX. dies quoniam digestio apparet in eo scilicet
7
quando materia est melancolia colerica: deinde
8
fiat gradatio ad illud quod subtiliat et incidit.
9
¶ Et si necessria[*]necessria corrupt for necessaria est rectificatio stomaci tunc fiat
10
cum inunctionibus: et oleis et epithimatibus
11
que non pertranseant virtutem camomille et ab-
12
sinthij et melliloti et similium. ¶ Et ieiunium pluri-
13
mum vsque in diem periodi. quandoque iterum est ex
14
eis que non conueniunt ei: et si sit vt in die per-
15
iodi sufficiat eis de cibo parum modicum. Et
16
de mundificatiuis iuuantibus sunt ea in quibus
17
est decoctio mirabolanorum et epithimi et sene in syru〈-〉
18
po acetoso in quo decocte sunt viole. et fortasse
19
sumitur in potu ante in eo assa in ieiunio proprie
20
in die paroxismi et euomant ipsum si nauseat cum
21
anima eius. ¶ Et si fuerit melancolia flegmatica redeat
22
ad syrupum acetosum mellinum cum aqua apij et
23
feniculi et fimilium[*]fimilium corrupt for similium. et si necessaria fuerit lenificatio
24
misceatur cum eo in principio virtus solutiua fleg〈-〉
25
matis de virtutibus turbith et polipodij: et fiat
26
gradatio pauca ad virtutem agarici: et fiat vt euo-
27
mat cum syrupo acetoso mellino de seminibus et
28
his similibus vsquequo incipiat digeri. ¶ Et sit va〈-〉
29
poratio stomaci et eius emplastratio cum eo quod est
30
fortius: ita vt cum dactilis et ficubus et similibus:
31
et similiter inunge ipsum cum oleis calidis perueniendo
32
vsque ad oleum de costo. et fortasse est necessarium in eo
33
prouocare vomitum cum syrupo acetoso: et sit in eo
34
virtus sinapis et ellebori albi: immo fortasse est ne〈-〉
35
cessarium vt in potu dentur elleborus cum dispositio〈-〉
36
ne sua: cum non timetur debilitas dispositionis virtu〈-〉
37
tis. ¶ Et si fuerit melancolia melancolica pura de genere
38
fecis sanguinis tunc rectificatur solutio eius in primis
39
cum aqua lebleb et penidijs et est conueniens ad-
40
ministratio geleniabin mellini et zuccarini: et in
41
fine eius euacuetur cum eis que sunt sicut decoctio mi〈-〉
42
rabolanorum citrinorum et nigrorum et fumiterre et
43
passularum. ¶ Cum ergo egritudo digesta est
44
tunc bonum est flobotomare ex basilica. ¶ Et admi〈-〉
45
nistretur vomitus super cibum cum fortitudine
46
aut leuiter secundum horam et necessitatem: et oportet
47
vt assiduet ipsum quoniam est radix ad euacua〈-〉
48
tionem cum medicinis et clysteribus fortibus:
49
et medicine que administrantur in huinsmodi[*]huinsmodi corrupt for huiusmodi
50
hora sunt epithimum et polipodium et agari-
51
cum et sticados et lapis armenus et lapis lazuli
52
abluti et non abluti et succus foliorum centauree
53
cum syrupo mellino. Et fortasse necessarius est
54
elleborus niger. ¶ Et fortasse infunduntur in co〈-〉
55
lerica sene et fumusterre cum epithimo et in syru〈-〉
56
po acetoso: deinde habeas consilium tunc apud
57
euacuationem. ¶ Et da in potu flegmatice et
58
melancolice ex ea tyriacam et mitridatum et medica〈-〉
59
men de assa et sulfur. Et piper solum bibatur in aqua. et de
1
illis est synapis que administrentur non assidue
2
immo in omnibus tribus diebus et in primis et ante
3
illud in spacio longiore: et similiter diapiperon et si-
4
milia illi de electuarijs. et non festines cum aliquo
5
horum ante digestionem: nam si tu dederis in po〈-〉
6
tu tyriacam et similia illi in primis compones quar-
7
tanam cum quartana et fortasse attrahes egritu-
8
dines alias et proprie in hyeme. Et in fine eius si
9
necessaria fuerit flobotomia aude super eam. ¶ Inquit
10
Galienus. Sanaui gentem plurimam a quartana ita.
11
Dedi eis in potu post digestionem solutiuum: de〈-〉
12
inde dedi eis in potu succum absinthij: deinde de〈-〉
13
di eis in potu tyriacam. ¶ Et dico quod assa et piper
14
singularia sunt iuuatiua valde quando apparet digestio
15
et peruenit status. ¶ Et ciba illum fahane[*]fahane corrupt for sahane et el-
16
bune et keniculi et capparis et synapis et almuri
17
et omnibus in quibus est virtus solutiua cum for〈-〉
18
titudine. ¶ Et fortasse erit tibi necessarium vt
19
des eis in potu post .XL. dies omni mane quantum
20
est nabac vna de eis que sunt sicut medicamen
21
de assa: et omni sero similiter cum febris non fue〈-〉
22
rit acuta et materiei radix non fuerit colera. Et de
23
trociscis iuuatiuis in hac hora: et apud declina〈-〉
24
tionem sunt trocisci secundum hunc modum. Recipe succi-
25
eupatorij[*]succi-eupatorij corrupt for succi eupatorij [redundant hyphen] et croci amborum ana pondus .ʒ.III. sco-
26
lopendrie aristologie et lactuce et reubarbari et spo-
27
dij omnium ana .ʒ.V. et seminis acetose. et seminis portulace et
28
rosarum et spice et seminis cuscute et anisi et seminis apij et radicum
29
capparis et granorum alben et seminis feniculi omnium
30
ana .ʒ.IIII. conficiantur cum aqua apij et fiant troci-
31
sci. Et dentur in potu cum aqua feniculi et endiuie
32
et cuscute. et hec quidem medicina iuuatiua est mo-
33
dis pluribus. ¶ Et si digeritur materia tunc fac
34
istud. ℞. myrrhe .ʒ.XV. spice .ʒ.XIII. agarici costi
35
floris squinanti omnium ana .ʒ.V. petroselini .ʒ.XV.
36
anisi .ʒ.X. conficiantur cum vino antiquo et cum
37
melle et zinzibere. Et sit dosis eius quantum est nux.
38
¶ Et quandoque dant in potu in fine et conualescen-
39
tibus et apud paucitatem nocumenti in ea et mul〈-〉
40
titudinem caliditatis cum subtiliatione materie
41
medicinam huiusmodi. ℞. seminis iusquiami albi man-
42
dragore amborum ana siliquam .I. et asse circiter tertiam
43
fabe .I. ¶ Et de hoc genere est vt sumantur iterum
44
calamenti domestici aurei .IIII. et seminis vrtice aurei .XX. et
45
epithimi aureus .I. fiant trocisci parui valde et sit do〈-〉
46
sis .ʒ.I. ¶ Et ex eis que bona sunt eis est vt admi〈-〉
47
nistretur post apparitionem digestionis vsque ad
48
finem eius istud. Sumatur passularum de semi
49
aut de alacoen et allei siluestris et mirti vel mira〈-〉
50
bolani recentis omnium ana pars .I. et decoquan-
51
tur in aqua dulci postquam infusa sunt in ea: deinde
52
bulliant exquisite et coletur et detur de ea vncia .I.
53
¶ Et iterum seminis apij et anisi et cordumeni
54
omnium ana .ʒ.V. origani siluestris eupatorij om〈-〉
55
nium ana .ʒ.VII. ameos .ʒ.IIII. succhaha .ʒ.III. passu〈-〉
56
larum .ʒ.X. decoquantur in tribus libris aque vsque〈-〉
57
quo redeat ad libram .I. ¶ Et de illis que bona sunt
58
eis est vt sumantur ameos spice et calamenti omnium
1
ana .ʒ.X. et carui et anisi amborum ana .ʒ.VII. et asse
2
pondus .ʒ.V. et zinziberis pondus .ʒ.IIII. et cassie
3
pondus .ʒ.III. conficiantur cum sufficientia mel〈-〉
4
lis. Et sit dosis eius pondus .ʒ.I. cum aqua apii
5
et feniculi. ¶ Trocisci huiusmodi. ℞. succi eupa〈-〉
6
torii .ʒ.X. scolopendrie spodii feniculi spice croci
7
omnium ana .ʒ.VI. lacce et reubarbari omnium ana
8
.ʒ.III. seminis cucumeris et seminis portulace om-
9
nium ana .ʒ.VI. fiant trocisci cum aqua apii et su-
10
mantur in potu cum syrupo acetoso. ¶ Et iterum
11
ad flegmaticam myrrhe .ʒ.XXXV. croci petroseli-
12
ni amborum ana .ʒ.V. spice .ʒ.IIII.ß. castorei .ʒ.III. ani〈-〉
13
si .ʒ.III.ß. seminis apii et carui amborum ana .ʒ.IIII.
14
amomi corticum cassie storacis omnium ana .ʒ.〈-〉
15
II. et tertiam siseleos adriani confectionis om-
16
nium ana .ʒ.I. et tertias duas. ¶ Et quando vehe〈-〉
17
mens fit rigor est vomitus cum aqua tepida et sy-
18
rupo acetoso ad illud iuuatiuum. Quod si virtu-
19
tes eius non obediunt tunc cum eis quorum reme-
20
moratio precesserit secundum horam. ¶ Et fiat vapo〈-〉
21
ratio cum embroca in qua decocta sunt sceha et
22
camomilla et similia homine cooperto cum pan〈-〉
23
nis laneis aggregantibus calefactionem.
24
¶ De rememoratione solutiuorum quibus indi〈-〉
25
gent post digestionem. Capitulum .LXVIII[*]LXVIII cf. Venice 1564: 65.
26
KEbulorum .ʒ.V. epithimi absinthii am-
27
borum ana .ʒ.V. mirabolanorum citri-
28
norum succi eupatorii emblici omnium
29
ana .ʒ.IIII. seminis apii et anisi et seminis
30
feniculi omnim[*]omnim corrupt for omnium ana .ʒ.II. fiat ex eis decoctio et sol〈-〉
31
uatur cum eo cum facilitate. ¶ Aut sumantur
32
absinthii pondus .ʒ.X. mirabolanorum kebulo-
33
rum et epithimi omnium ana .ʒ.VIII. et fumiterre
34
pondus .ʒ.VII. et succhaha et centauree maioris
35
amborum ana pondus .ʒ.VI. eupatorii et radicis
36
squinanti amborum ana pondus .ʒ.V. decoquan-
37
tur cum quinque libris aque: donec redeat ad libram .I.
38
¶ Pillule leues. quando administrantur in om〈-〉
39
nibus quinque diebus semel sunt iuuantes in ea
40
et sunt experte. ℞. epithimi et turbith amborum
41
ana .ʒ.X. carui anisi amborum ana .ʒ.VII. ameos .ʒ.〈-〉
42
VIII. seminis apii et feniculi amborum ana .ʒ.III. poli〈-〉
43
podii .ʒ.VI. agarici albi quod facile teritur .ʒ.VIII.
44
salis indi .ʒ.V. hicrepigre[*]hicrepigre corrupt for hierepigre .ʒ.XV. fiant pillule cum
45
aqua mente et sit dosis .ʒ.I.ß. ¶ Et cum materia
46
est flegmatica conferunt iste pillule. ℞. epithimi
47
agarici ameos omnium ana .ʒ.VIII. seminis apii ani〈-〉
48
si feniculi omnium ana .ʒ.III. salis naptici .ʒ.V. hie-
49
repigre turbith amborum ana pondus .ʒ.X. do-
50
sis pondus .ʒ.II.ß. ¶ Et quando est cum dolore
51
splenis iuuatur hoc medicamine et soluit eum cum fa〈-〉
52
cilitate. Recipe scolopendrie .ʒ.XV. agarici .ʒ.XII.
53
mirabolanorum nigrorum hiere ana .ʒ.X. kebulorum
54
absinthii omnium ana .ʒ.VIII. succhaha[*]succhaha i.e. suchaha bedeo-
55
ard camepitheos succi eupatorii omnium ana
56
.ʒ.VII. fructus tamarisci radicum capparorum
57
amborum ana .ʒ.V. seminis apij anisi: seminis feniculi
58
omnium ana .ʒ.III. fiat confectio aut pillule.
1
¶ De cibatione patientium quartanam. Capitulum .LXIX.[*]LXIX cf. Venice 1564: 66
2
REctius est vt inclinetur regimen eorum in
3
primis septimanis vsque ad tres septi〈-〉
4
manas ad subtiliationem quandam preter
5
quod destruat virtutem et illud est vt absti-
6
neant a carne et alzehumec[*]alzehumec cf. Venice 1564: alzumet: hoc enim minorat eo-
7
rum materias et alleuiat eos et abbreuiat spacium egri〈-〉
8
tudinis eorum. Et post illud necessarium est virtutem vi-
9
uificare cum eis que sunt sicut pisces alredradu
10
et oua sorbilia et pulli et alteiugi. ¶ Cum ergo
11
peruenit ad tempus in quo sequitur in ea alze-
12
humec et non minoratur egritudo: tunc necessa〈-〉
13
rium est custodire virtutem et cibare cum eo quod
14
est fortius ex carnibus gallinarum et pullorum
15
et arietum et hedorum et auium mollis carnis
16
sicut sunt pulli et alduragi et pisces boni qui non
17
sunt magni. ¶ Et scias quod conditis in eo ex quo
18
cibatur habens quartanam est quod sit aggregans pro〈-〉
19
prietates: quarum vna est vt non fit crudum: immo
20
resoluens cruditatem quam facit accidere me-
21
lancolia. Et secunda est vt non sit grossum: immo sub-
22
tilians grossum. Et tertia est vt non sit constrictiuum:
23
immo soluens ventrem. Et quarta vt sit sanguis ex
24
eo generatus laudabilis. Et plurimum quidem est in ea
25
illud quod habet caliditatem et humiditatem. ¶ Et
26
tu iam sciuisti quomodo cibetur ante paroxismum et
27
per quot horas et quare illud. Et sciuisti iterum
28
quod quandoque necessarius est cibus in paroxismo
29
eius propter causam predictam. Uerum rectius est
30
vt eueniat febris ventre vacuo vt non occupetur
31
natura cum materia alia: nisi cum materia egritudinis: donec
32
expellat eam. et vinum sit purum subtile.
33
¶ De cura quartane continue. Capitulum .LXX[*]LXX cf. Venice 1564: 67.
34
DIspositio huius febris est secundum quod enun〈-〉
35
ciauimus ante ipsam. et canon in ea
36
est homogeneus canoni quartane in-
37
terpolate: et non diuersificatur ab ea
38
nisi in rebus paucis. ¶ De illis est quod declina-
39
tio in illa ad equalitatem in calefacientibus et ad
40
infrigidationem in hac est melior propter ad-
41
herentiam febris: quare oportet vt administren〈-〉
42
tur in curatione eius ea que sunt sicut syrupus
43
acetosus cum seminibus: et geleniabin et aqua
44
de radicibus equalis et suppositoria cum melle.
45
¶ Et de illis est quod flobotomia in hac est magis ne-
46
cessaria quoniam materia est magis comprehensa in ve〈-〉
47
nis: et de illis est quod licentia in carnibus in hac
48
egritudine est minor: ideo caue hoc.
49
¶ De febre sextana et septena et similibus il-
50
lis. Capitulum .LXXI.[*]LXXI cf. Venice 1564: 68
51
ET nominantur phitanos: et quidam
52
nominant huiusmodi febres reuolu〈-〉
53
biles. ¶ Iste generantur ex materia
54
homogenea materiei quartane: sed
55
est minor et grossior. et plurimum quidem fiunt
56
ex melancolia flegmatica. Sextanam autem et
57
septenam et que sunt post illas Hypocrates dixit. ¶ Et
58
Galienus dixit ego non vidi in vita mea aliquam ex
1
eis neque vidi quintanam nudam fortem et neque est
2
febris nisi quasi occulta. ¶ Inquit et non est lon〈-〉
3
ginquum quin sit causa in septena verbi gratia et nouena
4
regimen quod quando administratur et curritur super ipsum
5
facit febrem: nam iteratio facit necessario in huiusmodi ho〈-〉
6
ra illam febrem: et si dimitteretur et rectificaretur
7
non faceret. est ergo causa in periodis eius et in
8
ipsius iterationibus reiteratio regiminis et perio〈-〉
9
di eius non sunt periodi materie que effundatur et
10
eius reditiones. ¶ Inquit: oportet vt obseruetur
11
in experientia huius egritudinis hec intentio:
12
ita vt non accidat error. ¶ Quamuis Galienus sit
13
quasi negans aduentum harum febrium et quasi
14
quod sit necessarium vt sit huiusmodi febris alia radix.
15
¶ Uerum Hypocrates iam verificauit sermonem in
16
inuentione septene et nouene. et non est illud ma〈-〉
17
nifestum mirabile: neque manifeste impossibili-
18
tatis: ita vt sit necessarium redire in eo ad admi〈-〉
19
nistrandum. ¶ Et sermones quidem quos lo-
20
cutus est Hypocrates in capitulo harum febrium sunt quod septe〈-〉
21
na est prolixa et non est mortifera et nouena est
22
longior ea et non est mortifera. et dixit quod quin-
23
tana est deterior febrium: quoniam fit ante pti-
24
sim et post ipsam. ¶ Et dixit Galienus in ea sicut sci-
25
tis. ¶ Et ego quidem opinor huic sermoni mo〈-〉
26
dum quendam. et est vt sit ptisis significans ethi-
27
cam. et sit sermo eius quintana subiectum pro-
28
positionis indefinite non significantis communi-
29
tatem. ergo est quasi dicat: quod de qnintana[*]qnintana corrupt for quintana est vna
30
species deterior febrium. ergo est significatio hu〈-〉
31
ius sermonis eius quod cum febres prolongantur
32
et permiscentur et diuersificantur perueniunt plu〈-〉
33
rimum ad inflammandum membra principalia et
34
ad ethicam. ¶ Et de proprietate harum febrium
35
est vt stent in fine suo secundum ordinem vnum. et plu〈-〉
36
rimum illius super quartanam. et iam testifica-
37
ti sumus eam quintanam. verum ipsa perducit
38
ad quartanam: quando in humoribus est exu-
39
beratio et in humiditatibus multitudo. Cumque li〈-〉
40
quefactio iam multiplicatur et euacuationes sen〈-〉
41
sate et insensate frequentes fiunt non remanet
42
in humoribus cinereitas nisi illud quod minus
43
est et grossius et illud facit esse necessarium vt sit
44
paroxismus tardior: et fiat illa que fuit quartana
45
quintana. Et in huiusmodi quidem dispositio-
46
ne fortasse erit corpus preparatum vt inflamme-
47
tur et fiat ethica. ¶ Et iterum ethica quando
48
antecedit non est longinquum quin faciat acci-
49
dere in humoribus cinereitatem quandam pro〈-〉
50
pter prauitatem suam in postremis ethice: et ac〈-〉
51
cidit illi cinereitati putredo quare accidit febris
52
et iam destruxit febris ethica corpus. est ergo ma〈-〉
53
la ex hoc quod ipsa est signum adustionis humo-
54
ris de quo non remansit nisi parum et fit adu-
55
stus parum. Et ex hoc quod ipsa est causa additionis fe〈-〉
56
bris et duplicationis eius. ¶ Et non oportet
57
vt negentur egritudines quas non contingit vi〈-〉
58
dere in tempore quodam et quadam regione nam hoc genus
1
non comprehenditur per multitudinem. ¶ Neque ite〈-〉
2
rum oportet vt dicatur quod si est quintana: tunc necesse est
3
vt sit materia quinta: nam melancolia generat quintanam non propter
4
hoc ipsum quod ipsa est melancolia: immo propterea quod ipsa est
5
pauca grossa. et iam non prolongatur quin sit in qui-
6
busdam corporibus melancolia grossa pauca cui accidit
7
putredo. ¶ Et non conuenit alicui vt dicat possibile
8
est in flante[*]flante corrupt for flegmate vt fiant ei paroxismi alij: quando ingrossa〈-〉
9
tur et minoratur: quoniam concessio est res ampla: et ra-
10
ro fit possibile vt necessario consequatur eius contradictio.
11
¶ Amplius non est dispositio in concessione eius quod
12
nunquam videt[*]videt corrupt for videtur: et non auditur neque de quo testificatur
13
experimentator aut sapiens sicut concessio eius quod
14
testificatur qualis Hypocrates. ¶ Et iam retulit mihi fi-
15
delis quidam se vidisse nouenam. Quintanam vero
16
nos multotiens vidimus: et non cogimur propter
17
hoc dicere quod illic sit humor alius.
18
¶ De cura specierum huius febris. Capitulum .LXXII[*]LXXII cf. Venice 1564: 69.
19
APpropinquat huius febris cura cu〈-〉
20
re quartane flegmatice. et indigetur in
21
curatione eius superfluo ieiunio et subti-
22
liate[*]subti-liate corrupt for subtiliatione [cf. Venice 1564] cibi et regiminis: et somno digerente
23
vt resoluatur per illud materia grossa et digeratur. ¶ Et
24
iterum indiget ingrossatione regiminis: vt non destruatur
25
in eo virtus et sunt ista duo contraria. et propterea quod febres
26
iste non faciunt accidere lesionem virtutis non cu-
27
ramus si subtiliemus regimen et faciamus egrum
28
vti ieiunio vno tempore et succurrimus illi sicut osten〈-〉
29
dimus ita vt cibemus cum eo cuius bonum est
30
nutrimentum et velox fit et multiplicatur: et eo in
31
quo non est ingrossatio materiei neque additio in ea.
32
¶ Et de curationibus magis conferentibus ad illud
33
est vomitus cum elleboro et semine raphani et
34
raphano et elleboro et semine attriplicis et nu-
35
ce vomica: et euacuatio cum hieris et post illud admi-
36
nistratio tyriace et eis similium. et confert tunc
37
sudatio cum medicinis: et cum balneo calido absque ad-
38
ministratione aque et absque administratione humectantium.
39
¶ Tractatus tertius.
40
¶ De ethica. Capitulum .I.
41
IAm sciuisti quod in membris sunt
42
humiditates diuersarum specierum de
43
quibus sunt humiditates prepa〈-〉
44
rate ad nutriendum et humectan-
45
dum iuncturas. ¶ De illis er-
46
go est illud quod est repositum in ve-
47
nis. et de illis est illud quod est spacium[*]spacium corrupt for sparsum [cf. Venice 1564] in membris si-
48
cut ros. et iste sunt due diuisiones. et prima earum
49
est materia febris putredinis: aut febris ebullitionis
50
sicut sciuisti: cum nutrimentum totum non expan-
51
datur quando est: immo remanet de eo illud quod est in
52
semita expandendi et remanet quod est in semita
53
recondendi. ¶ Et de illis sunt humiditates pro-
54
ximi temporis coagulationi. et sunt humiditates que
55
fiunt actu nutrimenti scilicet attracte ad locum quod
56
est permutatio eius quod est de eo resolutum. et fiunt
57
additio in eo similis illi: verumtamen tempus cursus ea-
58
rum propinquum est. ergo sunt non coagulate.
1
¶ Et de eis sunt humiditates cum quibus continuan-
2
tur partes membrorum similium partium a principio
3
creationis et per ipsarum destructionem perueniunt
4
ad separationem. ¶ Et similitudo humiditatum primarum
5
est oleum lucerne infusum in lucerna: et similitudo
6
secundarum est oleum imbibitum in corpore lychinij. et
7
similitudo tertie humiditatis est humiditas qua con〈-〉
8
tinuantur partes cotti de quo factus est lychinius.
9
¶ Et cum inflammantur membra radicalia. et proprie
10
cor est illud ipsa egritudo que est ethica secundum quod
11
sciuisti. Et caliditas quidem epatis quandoque perducit ad
12
ethicam. verum non est ipsa ethica: immo ethica est il〈-〉
13
la que est causa cordis: et similiter est dispositio pulmonis et
14
stomaci. ¶ Uerum dum ipsa permanet finiendo humi〈-〉
15
ditates que sunt in digestione prima in membris et pro〈-〉
16
prie cordis sicut finit candela oleum infusum in
17
lucerna: tunc est gradus primis appropriatus
18
nomine generis quod est ethica: et grece ecteticos cum non
19
habeat in speciebus suis nomen. ¶ Et cum finit hu〈-〉
20
miditates que sunt diuisionis prime: et incipit
21
resoluere humiditates que sunt diuisionis secunde:
22
et finire eas sicut finit flamma oleum euacuatum in lu-
23
cerna: et incipit finire imbibitum in corpus lichinij
24
erit gradus secundus et nominatur duburen[*]duburen cf. Venice 1564: dubur et forosmos: et
25
habent latitudinem et principium et medium et statum. Am〈-〉
26
plius non rectificatur ille qui consequitur statum aldu-
27
barem[*]aldu-barem i.e. alduburen: et parum recipit curationem. nisi deus ve-
28
lit et proprie quando peruenit ad hoc vt caro minua〈-〉
29
tur. ¶ Cum ergo finiuntur iste: et incipit finire humi-
30
ditates que sunt diuisionis tertie: sicut incipit flam-
31
ma adurere corpus lichinij et humiditates eius ra〈-〉
32
dicales est egritudo gradus tertij et nominatur
33
curuatiuus et almukasif[*]almukasif cf. Venice 1564: almukasit grece. ¶ Et hec quidem egri〈-〉
34
tudo est ex febribus que non habent paroxismos neque ho〈-〉
35
ras paroxismorum. ¶ Et quidam dixerunt febres ethi〈-〉
36
ce aut pendent cum humiditatibus propinqui temporis cum
37
coagulatione: aut cum eis que sunt sicut caro: aut cum
38
membris radicalibus duris sicut sunt ossa et ner-
39
ui. et si ex sermone isto intelligitur quod pendent secundum
40
semitam quod finiunt quod in eis est de humidate radica-
41
li continuata eis erit hec et intentio prima equalis
42
et si significat quod primum quod finit ethica est humiditas
43
propinqui temporis cum coagulatione non erit sermo sa-
44
nus. ¶ Et ethica quidem quandoque accidit post febrem ephi-
45
meram. et quandoque accidit post febres putridas et apostema-
46
tum et longinquum est vt accidat ethica incipien-
47
do: quare sunt membra radicalia iam inflamma-
48
ta et non inflammatur humor neque spiritus an〈-〉
49
te illud: immo oportet vt calefiant illa in primis
50
deinde secundum processionem dierum calefiant ista ni〈-〉
51
si accidat causa fortis valde. ¶ Et causa quidem
52
vna quandoque est causa febris ephimere secundum ve〈-〉
53
hementiam mutationis sue et debilitatem suspen〈-〉
54
sionis sue sicut ignis. nam ipse obuiat lignis secundum
55
duos modos: quorum vnus est secundum modum quo
56
calefacit ea et finiat in eis. et secundus est secundum semi〈-〉
57
tam inflammationis. ¶ Et febris quidem putre〈-〉
58
dinis: et apostematis permutatur multotiens ad ethi-
1
cam propter vehementiam febris. et vehementiam
2
subtiliationis cibi in ea et prohibitionem aque frigide:
3
et paucitatem obseruationis lateris cordis cum
4
vnctionibus et emplastris et epithimatibus et pro〈-〉
5
prie in egritudinibus membrorum vicinorum cordi si〈-〉
6
cut diaphragmatis. ¶ Et multotiens facit cade〈-〉
7
re in eam necessitas que est medico[*]necessitas que est medico cf. Venice 1564: necessitas medicorum propter casum
8
virtutis et frequentiam sincopis ad dandum in po-
9
tu vinum et aquam carnis et medicinam de muscho
10
et his similia. ¶ Et quandoque componitur ethica cum febri〈-〉
11
bus putredinis et apostematum. ¶ Et ethica quidem
12
in principio rei est difficilis cognitionis et facilis
13
curationis. et in fine sui est facilis cognitionis et
14
difficilis curationis. et finis alduburen non reci〈-〉
15
pit curationem penitus.
¶ De signis. Capitulum .II.
16
PUlsus quidem est minutus durus fre-
17
quens debilis fixus secundum habitudinem
18
vnam. ¶ In actu vero eorum est illud
19
quod sentitur de caliditate minus cali-
20
ditate sinochi et ei similium inflammatarum in ma〈-〉
21
teria. et in principio dum tangitur est magis suauis
22
et cum remanet super eum manus hora vna appa-
23
ret cum fortitudine et mordicatione et non cessat
24
augmentari: et est calidius quod est in eo locus ve-
25
narum et arteriarum. et est eorum caliditas similis. non
26
enim minuitur: verumipsa quando superuenit ei ci-
27
bus augmentatur velociter: et fit fortis pulsus val〈-〉
28
de: et incipit magnificari et propter illud accidit stul〈-〉
29
tis medicorum quod prohibent eis cibum propter illud
30
quod accidit eis de eo ex accidentibus quare per-
31
dunt eos: sicut augmentatur flamma propter inuen〈-〉
32
tionem olei et sartago cum effunditur aqua super eam.
33
¶ Et iste quidem significationes eius sunt for〈-〉
34
tes. ¶ Et cibus in reliquis quidem febribus pro-
35
culdubio non incenditur hac incensione sicut inue〈-〉
36
nitur huic quamuis necessaria faciat diuersitatem
37
per motus nature. et hec inflammatio non est sicut
38
incensio reliquarum febrium post coartationem:
39
neque secundum periodos notos: immo cum comedunt
40
et in quacunque hora sit. et est habens egritudinem
41
non vehementer discernens illud quod est in eodem
42
de caliditate: quoniam facta est complexio mem〈-〉
43
bro conueniens. Et iam sciuisti in libro primo
44
qualitatem dispositionis in huiusmodi: verum ipsa ap〈-〉
45
paret apud susceptionem alicuius ciborum propter
46
vehementiam suam. ¶ Et de significationibus
47
permutationis febris ephimere ad febrem ethi〈-〉
48
cam est vehementia fortitudinis caliditatis in ter-
49
tio valde. nam secundum plurimum incipit febris post duo-
50
decim horas declinare. Cum ergo pertransit febris
51
duodecim horas. et non apparent signa declina-
52
tionis: immo continuatur vsque ad tertium omni
53
die et fit fortis: tunc illa est ethica. ¶ Et de signi-
54
ficationibus compositionis ethice cum febribus putre-
55
dinis est remissio caliditatis sicce post finem decli〈-〉
56
nationis et post sudorem exuberantem: et additio
57
in arefactione et extenuatione secundum illud quod facit ne〈-〉
58
cessarium illa egritudo et vnctuositas in vrina et
1
egestione: et si fuerit ethica illud quod apparet et
2
occultum aliud: significat ipsum coartatio acci〈-〉
3
cidens in paroxismis: huiusmodi enim est non
4
inuentum in ethica omnino. ¶ Et scias quod quan-
5
doque incipit ethica retenta cum stomaco quare
6
corrumpit complexionem epatis per vicinitatem.
7
¶ De signis alduburen. Capitulum .III.
8
SIgna vero alduburen sunt quod quando
9
febris expellitur alduburen vehemens
10
fit durities pulsus: et eius debilitas et
11
paruitas ipsius et eius frequentia. et
12
proprie quando causa casus in ethicam est apo〈-〉
13
stema quod non resoluitur: nam illum scilicet frequen-
14
tia additur valde: et similiter velocitas. et sit pul-
15
sus eius de genere eius qui nominatur cauda mu-
16
ris. ¶ Quod si fuerit ex potu calidi vini erit loco
17
caude muris acualis: et non erunt accidentia aldubel〈-〉
18
lati vehementia valde: non enim dat ei spacium
19
vsque ad huiusmodi. et apparent in vrina vnctuositas et
20
petala: et incipit oculus profundari. Cum ergo aldu〈-〉
21
buren peruenit ad statum fit fortior profundatio
22
amborum oculorum et multiplicatur lippitudo sicca
23
et crescunt extremitates ossium omnis membri et in fa〈-〉
24
cie. et planantur tempora et tenditur cutis frontis et
25
destruitur color cutis: et fit quasi sit super eam pul〈-〉
26
uis quidam ex adustione solis: et perducit ad gra〈-〉
27
uedinem eleuandi supercilia: et fit oculus som-
28
nolentus et clausus absque somno et subtiliatur
29
nasus: et elongantur pili et apparent pediculi et vi-
30
detur venter iam minorari et adherere cum dor〈-〉
31
so quasi sit cutis sicca que iam attracta est et at-
32
trahitur cum ea cutis pectoris. ¶ Cum ergo
33
curuantur vngues et arcuantur: tunc iam venit ad sta-
34
tum et incipit tendere ad occasum: et cum incipit ten-
35
dere ad occasum. liquefiunt cartilagines.
36
¶ De cura ethice. Capitulum .IIII.
37
INtentio in curatione febris ethice est
38
infrigidatio et humectatio. et vnaqueque
39
earum completur cum approximatione sua-
40
rum causarum. et expulsione causarum sui
41
contrarij. et fortasse est causa vnius earum causa contrarij
42
alterius: sicut causa infrigidationis: ipsa enim
43
quandoque est causa exiccationis que est contraria
44
humectationi sicut infrigidatio cum trociscis can〈-〉
45
foratis et illis que sunt ex spodio et his similibus.
46
¶ Et fortasse humectatio iterum est causa calefa-
47
ctionis que contraria est infrigidationi sicut vinum ipsum
48
humectat: sed calefacit quare oportet vt obserue-
49
tur illud. ¶ Et si necessitas vocat ad fortem infri-
50
gidationem non erit nisi cum re cui coniungitur
51
aut precedit aut cui succedit res in qua est virtus
52
humectationis. et similiter cum vocat necessi-
53
tas ad fortem humectationem velocem in ea sicut
54
aqua carnis et vinum. tunc oportet vt adiungatur ei
55
aut antecedat eam aut sequatur eam illud in quo
56
est infrigidatio. ¶ Et si fuerit causa ethicce[*]ethicce corrupt for ethice apo〈-〉
57
stema aut lesio in membro: tunc necessarium est
58
curare ipsum in primis. ¶ Et qui diligit componere
1
regimen eius ex diuersis modis conuenientibus
2
ei in quo febris sit vehemens valde: tunc necessarium
3
est vt incipiat et det in potu trociscos canforatos.
4
et que currunt cursu eorum cum syrupo acetoso di〈-〉
5
luculo in ortu solis: sicut aqua ordei cum cancris si
6
non abhorret eos: et cum iuleb et aqua granatorum et
7
administratione mucilaginis psilij si non fuerit pro〈-〉
8
hibens aliquid propter stomacum et alia. Et regimen
9
infrigidans est per illud quod sciuisti de potibus infri〈-〉
10
gidantibus et de oleribus infrigidantibus et trociscis si-
11
cut trocisci de camphora: et emplastris et vnctionibus: et
12
his similibus et infrigidatione aeris eorum ita quod in hyeme.
13
Si autem non tolerat alleuietur ab eo ignis: infrigida-
14
tio namque aeris eorum est melior res: et sicut vestire eum
15
cum sandalis et camphoratis et facere ipsum odora〈-〉
16
re illud in quo sunt rose et camphora et sandali et
17
fructus frigidi et sehesebran et lilium cum aqua rosacea et
18
vaporatio cum sudore et balneo. Et oportet vt non
19
prolongetur retentio emplastorum infrigidantium valde super
20
membra propinqua valde membris anhelitus. fortasse enim
21
infert illud anhelitui et voci nocumentum magnum.
22
¶ Et oportet vt declinet ad quietem et somnum et tran〈-〉
23
quillitatem et gaudium: et custodiatur eger ab eo quod
24
facit ipsum irasci et quod facit ipsum tristari et quod facit
25
angustiari et a fame et siti longa. Emplastra infrigidan-
26
tia quibus oportet eos vti sunt aromatica: nam ipsa
27
sunt propinquioris iuuamenti. et proprie super pectus:
28
et que sequuntur ipsum. et sint infrigidata et non sit in eis
29
stipticitas. Stipticitas enim cum hoc quod ipsa facit ac〈-〉
30
cidere exiccationem prohibet virtutem medicine profun〈-〉
31
dari. ¶ Et oportet vt assiduetur permutatio vt non re-
32
maneat medicamen et calefiat cum obseruatione ve〈-〉
33
hementie infrigidationis eius. nam cum ipsum infrigidat
34
vehementer non elongatur quin debilitet membrum.
35
¶ Et quando est prope membra anhelitus non est
36
longinquum quin impediat diaphragma et alia
37
ab emissione anhelitus cum facilitate. ¶ Et de
38
regimine humectante sunt cibi leues et fructus et
39
robub et vnctiones et emplastra et odoramenta
40
et caputpurgia et quies et tranquillitas et vt non
41
inferatur ei violentia in fame aut siti.
42
¶ De rememoratione medicinarum infrigi-
43
dantium. Capitulum .V.
44
ILle vero que de eis sunt infrigidantes
45
aut humectantes omnes sunt nutriti〈-〉
46
ue. aut vincit in eis nutribilitas sicut
47
aqua ordei decocta cum cancris ex parte cancri.
48
¶ Et oportet vt euellantur extremitates cancro-
49
rum ex pedibus suis et corporibus suis et abluan〈-〉
50
tur cum aqua frigida. et sale bono et cum cinere vi-
51
cibus tribus et supra: donec mundificentur et pur〈-〉
52
gentur a grauitate sui odoris: deinde decoquan-
53
tur in aqua ordei: et sicut aqua lactis vaccini de
54
quo extractum est butyrum: et sicut succi olerum eli〈-〉
55
xatorum predictorum in capitulo febrium acutarum:
56
sicut mucillago psilij. ¶ In aceto autem est vehe〈-〉
57
mens acuitas et virtus resolutionis: quare oportet
58
vt bibatur cum eo quod resistit duabus proprietatibus
1
scilicet per commixtionem aque multe: aut cum quibus〈-〉
2
dam humectantibus et lenificantibus. ¶ Et proxi〈-〉
3
mum quidem est vt lac asine sit cum humectatione sua
4
infrigidans. ita vt quidam faciant meliorem infri-
5
gidationem eius super infrigidationem lactis vac-
6
cini de quo extractum est butyrum verum ipsum conuenit
7
ei qui non habet febrem periodicam: nequam mate〈-〉
8
riam: neque humorem preparatum ad putredinem:
9
et oportet vt caueatur spissum lac: et de illis que con〈-〉
10
ferunt eis est zuccarum: et cum senseris putredi〈-〉
11
nem accidentem ex lacte: tunc solue cum facili-
12
tate. et si timueris calefactionem: tunc abstine ab
13
eo aliquot diebus et cura in ea cum trociscis et
14
aquis fructuum deinde itera lac. ¶ Medicine
15
vero infrigidantes que non habent humectatio-
16
nem sunt sicut trocisci noti narrati scilicet trocisci cam〈-〉
17
phorati et trocisci de dactilis et succis frigidis.
18
¶ Et sicut trocisci huiusmodi. ℞. spodij boli ar〈-〉
19
meni ana .ʒ.IIII. rosarum .ʒ.VI. seminis portulace et ci〈-〉
20
troli et cucurbite et karabe omnium ana .ʒ.III. fiant
21
ex eis trocisci. et sit dosis pondus .ʒ.II. et sunt bo-
22
ni valde. ¶ Et iterum alij proximi eis. Recipe
23
arnoglosse amili et gummi dragaganti omnium
24
ana .ʒ.III. boli armeni spodij amborum ana .ʒ.IIII. pa〈-〉
25
paueris .ʒ.V. rosarum et seminis cucurbite et citro〈-〉
26
li et portulace omnium ana .ʒ.VI. granatorum cydo〈-〉
27
niorum excorticatorum: et seminis melonis et cu-
28
cumeris omnium ana .ʒ.VII. succi liquiritie pondus .ʒ.X.
29
conficiantur cum mucillagine psilij. ¶ Unctiones
30
vero et epithimata et emplastra infrigidantia et odo〈-〉
31
ramenta et caputpurgia infrigidantia sunt illa que tu
32
sciuisti. et meliores vnctiones sunt cum oleo de
33
cucurbita et de papauere et nenufare et salicibus
34
et violis. ¶ Stratus autem infrigidantes et hu〈-〉
35
mectantes sunt qui sunt plani valde de corijs asper〈-〉
36
sis aqua rosacea aut de lino de genere eius quod fit
37
in tabastren[*]tabastren corrupt for tabrasten [cf. Venice 1564 and Canon 2]. et sit impletio eius illud quod non cale-
38
fit immo sit de genere lini pectinati et renouati as〈-〉
39
sidue aut sit stratus de corijs que iam sunt imple-
40
ta aqua postquam sint super ea rectificationes que
41
applanent aquam bene et prohibeant eius inequa〈-〉
42
litatem. et sint stratus proprie aquas et cursus ea〈-〉
43
rum et sub eis folia arborum frigidorum et hu〈-〉
44
midorum scilicet de salicibus et semperuiue et olera
45
humida et odorifera frigida sicut rosaceum et foliorum
46
arborum frigidorum et preputia vitis et his similia.
47
¶ De rememoratione medicinarum hume-
48
ctantium. Capitulum .VI.
49
ILlarum quidem que sunt cum infri〈-〉
50
gidatione rememoratio iam prete-
51
rijt. ¶ Et restat nunc considerare in
52
qualitate dandi in potu genera la-
53
ctis et lac de quo est extractum butyrum. et in qualitate
54
administrationis tine et balnei et administratione vn〈-〉
55
guentorum et oleorum: et epithimatum et reltqui[*]reltqui corrupt for reliqui regiminis. et
56
nos quidem iam docuimus modum dandi in potu genera
57
lactis in capitulo ptisis. et siccitatis stomaci: quare oportet vt
58
sit illud canon: et non est lac post lac mulieris sicut
1
lac asine. postea lac caprarum cuius pascua oportet esse
2
ex herbis et oleribus frigidis humidis sicut scis: nam
3
ipsum et proprie lac asine eradicat ethicam si fuerit ei
4
eradicator et non est electio super ipsum nisi prohibeat
5
putredo accidens: aut expectatio materiei com〈-〉
6
prehese. et lac quidem iuuatiuum est eis a principio
7
ethice vsque ad finem eius. et lac mulieris sugendo
8
sumptum conueniens est omnibus. Et canon in dando in
9
potu lac de quo extractum est butyrum est proximus illi
10
iterum. et melius quidem est vt incipias a .ʒ.X. vsque ad
11
.XXX. et quod est supra eas si fuerit virtus adiuuans tibi
12
inest vt commisceas cum eo aliquid de trociscis infri〈-〉
13
gidantibus. et tibi inest vt addas supra summam pre〈-〉
14
dictam in potione prima et postrema si fuerit potens
15
virtus super digestionem. Tina autem illa est melior que
16
est tepida in qua non est caliditas multa et est cum
17
hoc cum virtutibus olerum et herbarum infrigidan〈-〉
18
tium et humectantium: et non fit ita vt rorificet nedum
19
quod sudare faciat: et non licet vt vapor tine fit cali-
20
dus: et si non esset quod prohiberet administrationem
21
tine frigide: non eligeretur super eam: verum quod
22
prohibeat ab hoc est debilitas corporum eorum et
23
eorum extenuatio. In primis vero rebus fortasse sa〈-〉
24
nat eos istud verum debilitatem corporis sanat iam
25
illud cum infrigidatione pauca quam facit in com-
26
plexione eius que possibile est vt curetur. Quod si
27
fuerit debilius illo timetur quod cadant in ethicam se-
28
nilem: et illud secundum minus: verumtamen cum illo tarda〈-〉
29
tur magis tempus mortis: et fortasse viuit cum ea
30
tempore cui est quantitas: et multotiens quidem est re〈-〉
31
ctior permutatio eius ad illam ethicam. Illud autem
32
in quo sumus de relatione tine rectius est vt fiat
33
inceptio in ea cum aqua que est calida ad termi-
34
num et fiat gradatio ad frigidam et ad temperatam fri-
35
gidam tolerabilem. hec enim gradatio facit corpus
36
susceptibile aque frigide cum lesio non fiat nisi per
37
aduentum contrarij in complexione subito. Et iterum
38
corpus acquirit ex aqua calida similitudinem temeri〈-〉
39
tatis et tolerat cum ea aquam frigidam. Et si iteretur
40
tina in die tribus vicibus erit rectum. et oportet vt admi-
41
nistretur cum facilitate vt non cadat virtus. Et si sum〈-〉
42
pserit aquam ordei ante tinam duabus horis erit con〈-〉
43
ueniens. et si premittat tinam post emulsionem lactis
44
super corpus eius secundum quod dicemus vt dilatet tina mea-
45
tus cibi: deinde suscipiat aquam ordei et que sunt
46
ei similia et postea expectet: deinde administretur
47
aqua tine vt dilatetur cibus erit bonum. et admini-
48
stretur post tinam et balneum inunctio cum oleis infrigi-
49
dantibus et humectantibus sicut oleo violaceo et proprie
50
quando factum est ex oleo de cucurbita. similiter oleo nenu-
51
farino et oleo de cucurbita. ¶ Et si permittetur post tinam
52
ad illud quod est decliuis ad frigus parum tolerabi〈-〉
53
le. deinde inungatur: et si premittatur inunctio et fe-
54
stinetur: deinde ingrediatur aquam frigidam parum
55
erit rectum et illud secundum tolerantiam: et non est malum
56
gradatim in eo. ¶ Et melior quidem horarum huius
57
actionis est post digestionem cibi. et si possibile est vt
58
submergatur post tinam calidam in aqua frigida su-
1
bito absque gradatione est magis vltimum ex parte
2
cure et magis forte ex parte timoris. Et effusio eius
3
cum facilitate est minoris timoris quam submersio
4
infirmi in ea subito et minoris iuuamenti. et sit fri〈-〉
5
gus secundum quantitatem frigoris aque estatis que est
6
inter tedidam[*]tedidam corrupt for tepidam et illam que est vehementioris frigo〈-〉
7
ris. ¶ Et si premittatur emulsio lactis super mem-
8
bra sua si non fuerit debilis: aut eius quod mixtum
9
est aqua si fuerit debilis: deinde si administretur ti-
10
na erit rectum. nam emulsio lactis super corpus est ve-
11
hementis humectationis. Et genera quidem lactis
12
bona ad emulgendum sunt predicta. et oportet vt emul〈-〉
13
geantur ex vbere. et dignius est vt fiat fixio super
14
inunctionem fricando ex medicinis predictis cor-
15
pori toti et iuncturis. ¶ Ingressio autem balnei non
16
conceditur ei nisi fuerit ita: neque sudare faciat: neque
17
igniat neque alteret anhelitum et sit calidum aque
18
eius minus calido sui aeris: et sit caliditas aque
19
eius ita vt delectet et non ledat: et non faciat suda-
20
re: et quando non est in corpore eius materia preparata
21
putredini et proprie cum illud est: et non digestus est
22
cibus: immo oportet vt sit illud cum voluntas est vt ex-
23
pandatur digestum eius in corpore et non prolonget mo〈-〉
24
ram eius in eo: immo separetur ab eo velociter: et quando
25
separatur ab eo sumat aliquid de humiditatibus:
26
et de sorbitionibus que non nocent ei factis ex or〈-〉
27
deo et lacte. ¶ Et quando accidit ei in balneo sitis se〈-〉
28
det eam cum aqua ordei et aqua alraib et lac sit lac
29
asine: et oportet vt sit introitus in balneum: deinde exi〈-〉
30
tus eius ab eo secundum modum: vt non fit labor in eo
31
omnino: et iam enunciauimus illud in locis: et ite-
32
rabimus de illo conditionem. ¶ Oportet vt permu-
33
tetur ad balneum in lecto portato in quo sunt stra〈-〉
34
ti stratus ingeniose ita vt perueniat cum eo ad pri〈-〉
35
mam domum: et permutetur ad illud quod ex duobus pan〈-〉
36
nis factum est plenum lana vel cotto: et dicitur
37
grece pedetolnee[*]pedetolnee cf. Venice 1564: pedeto lene quod conueniens est balneo: et
38
exuatur vestimentis suis in ea aut in media si non
39
fuerit calida: et non moretur in aliqua earum: nisi quan-
40
titate permutationis et anhelitus paucis et iam exu〈-〉
41
tus vestimentis: deinde ingrediatur ad domum secun〈-〉
42
dam et tertiam: verumtamen non sit vehementis cali-
43
ditatis: et stet in ea quantitate qua tolerat tinam.
44
Hoc est illud quod dictum est: et quod magis est di〈-〉
45
lectum mihi est vt sit tina eius in domo media
46
temperata. Cum ergo separatur a tina frigida coope-
47
riatur mandili aut farca habente duas tunicas et
48
permutetur ad stratum suum et lectum suum cum sua
49
sabana et exiccetur sudor eius cum mandili et in-
50
ungatur et cibetur.
51
¶ De cibatione habentium ethicam. Capitulum .VII.
52
OPortet vt separetur in eis cibus: et non
53
cibentur in saturitate eorum vice vna. Am〈-〉
54
plius melius quo cibantur est aqua ordei
55
et ordeum et panis tritici abluti infusus
56
in aqua frigida. ¶ Et genera lactis cum ab eis non
57
prohibet aliquid eorum que diximus est lac vaccinum
58
de quo exractum est butyrum quoniam est plurimi nu-
1
trimenti et almes et cucurbita. ¶ Et de fructi-
2
bus melones palestini. et sunt alraki cognomi〈-〉
3
nati apud nos indi. ¶ Et quoniam sentit rectificatio-
4
nem: tunc non est malum cibare ipsum caseo humi-
5
do non salito. et si virtus debilitatur non est malum vt
6
cibetur iure isfidebegi cum coriandro humido de-
7
cocto cum eis que sunt sicut alduragi et alteiugi.
8
et fortasse oportet vt detur eis in potu aliquid vini sub-
9
tilis permixti cum aqua multa. et fortasse est neces〈-〉
10
sarium vt cibes cum mosos ex carne alduragi et al-
11
teiugi et alcubugi et pulli et hosune acetoso aut
12
congelato acetoso ex carne hedi aut carne vacci-
13
na: quando est illic fortitudo digestionis. et acetum almo-
14
sos: et congelati est iuuatiuum eis et confortatiuum in hac
15
dispositione et fortasse non est excusatio ab aqua carnis
16
permixta cum syrupo de fructibus frigidis acetosis
17
aut vitello oui sorbilis. ¶ Et quando prolongatur cum
18
ea debilitas ad sincopim est necesse vt cibentur aqua
19
carnis accepta ex lateribus hedi cum sale pauco
20
que coletur et fundatur super eam quantum totum eius
21
est de aqua malorum. et quantum est decima eius de vi〈-〉
22
no odorifero et potetur tepida. ¶ Aqua vero frigida que
23
non est valde vehementis frigoris non est malum si
24
in potu detur eis si non fuerit debilis aut aliquid
25
prohibens. et illud prohibens: aut erit apostema sub hypo〈-〉
26
condrijs aut erunt in corpore toto chimi putridi
27
et chimi crudi qui omnes digestione indigent et non ap〈-〉
28
paret siguum digestionis quod si appareat timor erit
29
minor. et similiter si fuerit ethica permutata ex sir〈-〉
30
sen aut birsen: nam cum hac melius est vt interdi〈-〉
31
catur potus aque frigide quam cum alijs. Ethica enim
32
cum superuenit egritudinibus destruentibus virtutem
33
mollificantibus eam arefacientibus ossa et carnem su〈-〉
34
peruenit debilitati. Cum ergo coniungitur ei super
35
debilitatem post sumptionem aque frigide non mo〈-〉
36
ratur quin cadat in genus alterius ethice que communicat
37
huic generi in siccitate et diuersificatur et in calore
38
et frigore et nominatur ethica senectutis et ethica se-
39
nij. ¶ Et illa quidem est egritudo seua in qua inna-
40
tus calor iam destructus est. et similiter aqua vlti-
41
mi frigoris et plurimi nocet eis in omni dispo-
42
sitione et corrumpit innatum calorem membrorum
43
eorum radicalium. et fortasse festinat cum eis aut
44
permutas eos ad modum alium ethice.
45
¶ De succurrendo dispositionibus sequentibus
46
ethicam. Capitulum .VIII.
47
DE illis est sincopis. et iam diximus regi〈-〉
48
men in hoc multotiens. ¶ Et de illis
49
est fluxus ventris. et oportet vt curetur et suc〈-〉
50
curratur ei. nam in hoc est timor magnus
51
et de curis eius in primis est vt fit aqua ordei eorum aqua
52
sauich et ponantur in aqua ordei eorum milium torre〈-〉
53
factum et gummi aut lentes elixate iterate: aut lac
54
decoctum cum lapidibus aut cum igne solo donec con〈-〉
55
sumatur eius aquositas et proprie cum milio. et potent hos
56
trociscos. ℞. boli armeni .ʒ.V. castanee torrefa-
57
cte rosarum omnium ana .ʒ.IIII. spodij karabe amborum
58
omnium ana ʒ.III. seminis acetosi excorticati grano〈-〉
1
rum berberorum. et detur in potu aqua pirorum in ma〈-〉
2
ne et apud somnium. et detur in potu psilium torre-
3
factum. et similiter suffuf de spodio in quo est bdelium
4
de mecha est iuuatiuum valde. et si peruenit ad ex〈-〉
5
coriationem curetur excoriatio cum clysteribus que
6
scis: quoniam illud est conueniens.
7
¶ De ethica senectutis. Capitulum .IX.
8
CUrrit consuetudo vt dicant ethicam se〈-〉
9
nectutis post febrem ethicam: et nos etiam
10
incedamus via consueta. intentio itaque
11
ethice senectutis est dominium siccitatis super complexionem
12
absque febre. Et quandoque fit cum equalitate in calore et
13
frigore et illud est secundum minus. ¶ Et quandoque fit cum
14
frigore et nominatur hec dispositio senectus et ethica senij:
15
quoniam corpori accidit in hora senij illud quod accidit in
16
illa hora de aldubul et siccitate. ¶ Et senes quidem
17
sunt velocioris casus in ea quam iuuenes: et iuue-
18
nes velocioris casus in ea quam pueri: licet accidat in
19
iuuenibus et pueris. Et causa faciens cadere in eam aut
20
est frigus dominans cum debilitate corporis: quare prohibet
21
virtutem nutritiuam ab operatione sua integra sicut ac〈-〉
22
cidit iterum in fine vite. ¶ Et de hoc capitulo est po〈-〉
23
tus aque frigide non in hora sua aut super debilita〈-〉
24
tem corporis cum febre aut dispositione aut successione ex-
25
ercitij resoluentis virtutem: et aperientis poros: et quod
26
vocat ad attrahendum aquam frigidam ad viscera su〈-〉
27
bito. ¶ Aut vapores mali frigidi qui eleuantur ad
28
cor et infrigidant complexionem eius. ¶ Aut calidi-
29
tas que resoluit et liquefacit humiditates: quare cali-
30
tas[*]cali-tas corrupt for caliditas innata debilitat: et succedunt frigus et siccitas.
31
et quandoque sequuntur euacuationes. et quandoque attrahit
32
hanc egritudinem superfluitas in infrigidando patien〈-〉
33
tes febres cum eis que bibuntur et emplastrantur. Et
34
hec quidem egritudo quando confirmatur non curatur:
35
et si esset ei ingenium esset morti ingenium.
36
¶ De signis. Capitulum .X.
37
IN istis videntur signa alduburen et exic〈-〉
38
cationis et non videtur in eis incensio et in-
39
flammatio: immo fortasse inueniuntur frigidi
40
tactus. ¶ Et eorum pulsus non est sicut pulsus haben〈-〉
41
tium febres ethicam[*]ethicam corrupt for ethicas: immo est tardus paruus et ra-
42
rus: nisi fortis fiat debilitas: quoniam tunc incipit
43
pulsus fieri frequens: et proprie in illis quibus ad-
44
uenit hoc ex potu aque frigide. ¶ Et quandoque
45
est vrina eorum alba subtilis aquosa. et sunt in dis-
46
positionibus suis sicut senes.
47
¶ De curatione ethice senectutis. Capitulum .XI.
48
NOn adhibeatur hec cura nisi cum non-
49
dum confirmata est et speratur quod non
50
confirmetur: et cum confirmata est spe〈-〉
51
ratur vt postponatur perditio parumper.
52
¶ Et canon quidem in curatione eorum est calefa〈-〉
53
ctio et humectatio. et ex humectatione sunt bal〈-〉
54
nea secundum quod sciuisti que non administrentur nisi post
55
digestionem nam si ipsa administrentur successione
56
comestionis faciunt cadere virtutem. ¶ Et cly〈-〉
57
steria facta est capitibus et pedibus et cicere con〈-〉
58
trito et ficubus cum melle et camomilla de quo
1
administretur quantitas medie libre cum vncijs .II. olei
2
sisamini et aliquantulo oleo de ben. ¶ Et admi〈-〉
3
nistretur fricatio super cibationem. ¶ E[*]E corrupt for Et lac coctum
4
cum lapidibus est vehementis iuuamenti eis. et
5
mel est vltimum in iuuamento eorum sicut est
6
vltimum in nocumento habentium febrem ethi〈-〉
7
cam. Et omnis cibus humectans facilis pene-
8
trationis velocis descensionis in quo non est vi〈-〉
9
scosita[*]viscosita corrupt for viscositas sicut aqua carnis et vitelli ouorum sorbilium
10
et vinum subtile odoriferum parue quantitatis
11
est vehementer conueniens eis. ¶ Et oportet vt
12
obseruetur humectatio predicta in capitulo ehice et
13
misceatur cum ea quod calefaciat ex odoribus et em〈-〉
14
plastris et vnctionibus fricando et cibis alijs.
15
¶ Tractatus .IIII. de febribus pestilentialibus
16
et que sunt homogenea et variolis et morbillo.
17
¶ De febre pestilentiali. Capitulum .I.
18
QUandoque accidit aeri quod docui〈-〉
19
mus te in libro vniuersalium: sicut accidit aque
20
de alteratione in qualitate sua ad
21
calorem et frigus. et de alteratione in
22
natura sua ad profunditatem et putredi〈-〉
23
nem sicut profundatur aqua et fetet
24
et putrefit: et sicut aqua non putrefit vllomodo propter
25
suam simplicitatem: immo propter illud quod admiscetur ei de
26
vaporibus malis qui permiscentur ei et accidit toti qua〈-〉
27
litas mala. Similiter aer non putrefit vllo modo propter
28
suam simplicitatem: immo propter illud quod admiscetur ei
29
de vaporibus malis: qui permiscentur ei: et accidit
30
toti qualitas mala. ¶ Et quandoque est illud causa ven-
31
torum deferentium ad locum bonum fumos malos ex
32
locis fetidis in quibus sunt valles profunde et cor-
33
pora exiccata in prelio aut occisa non sepulta
34
neque tumulata. ¶ Et fortasse est causa propinqua lo〈-〉
35
co in quo venit. ¶ Et quandoque accidunt putredines in
36
interioribus terre propter causas quarum euentus igno-
37
ratur et nocere faciunt aquam et aerem. ¶ Et febres
38
quidem accidentes causa aeris sicci.[*]sicci. corrupt for sicci [redundant period] fiunt iterum causa vt eue-
39
niant febres colerice. ¶ Pestilentiales vero fiunt
40
aere turbido et humido: et febres in aere humi〈-〉
41
do sunt pluris euentus. sed sunt minoris acuita〈-〉
42
tis et longioris spacij. In estate vero sicca pau-
43
ce pluuie sunt minoris euentus et maioris acui〈-〉
44
tatis et velocioris separationis. et meliora tempora sunt
45
que seruant naturam suam. ¶ Et principium omnium
46
horum sunt forme ex formis celi facientes esse ne-
47
cessarium illud cuius aduentus ignoratur: licet sint qui〈-〉
48
dam qui dixerunt in eo aliquid non proportiona〈-〉
49
tum ad causam eius: immo oportet vt scias quod causa prima lon〈-〉
50
ginqua ad illud sunt figure celestes et propinque
51
dispositiones terrestes[*]terrestes corrupt for terrestres. Et quandoque faciunt ne〈-〉
52
cessario virtutes agentes celestes: et virtutes pa〈-〉
53
tientes terrestres humectationem vehementem
54
aeri: et expelluntur vapores et fumi ad ipsum et spar〈-〉
55
guntur in ipso et putrefaciunt eum cum calidita-
56
te debili. Et quando fit aer secundum hunc modum ve-
57
nit ad cor: quare corrumpit complexionem spiritus qui est
58
in ipso et putrefit quod circundat ipsum de humidi〈-〉
1
tate: et accidit caliditas egressa a natura et spar-
2
gitur in corpore: tunc per causam suam erit febris
3
pestilentialis et communicat multitudini hominum qui ite-
4
rum habent in seipsis proprietatem preparationis. Agens enim
5
solum cum peruenit et patienti non est preparatio non
6
accidunt actio et passio. ¶ Et preparatio corporum ad illud
7
in quo sumus de passione est vt sint plena humo〈-〉
8
ribus malis: nam munda non forsitan patiuntur
9
ex illo: et corpora debilia iterum patientia sunt
10
ex ea sicut illa que multiplicant coitum et corpo-
11
ra dilatatorum pororum humida multe balneationis.
12
¶ De signis febris pestilentialis. Capitulum .II.
13
HEc febris est quieta exterius conturbans
14
interius secundum plurimum perdens. ex qua perci-
15
pitur caliditas et inflammatio fortis.
16
¶ Et est cum ea magnitudo anheli-
17
tus et eius exaltatio et constringitur multum et curatur
18
multum et frequentatur: et vehementia sitis: et sicci-
19
tas lingue: et quandoque fit cum nausea aut casu appe〈-〉
20
titus et si non resistitur ei cum comestione violen〈-〉
21
ter interficiet eum: et dolor oris stomaci: et magnitu〈-〉
22
do splenis: et angustia vehemens: et inquietudo
23
et fortasse erit tussis sicca: et casus virtutis: et perue〈-〉
24
nitur in ea ad sincopim: et commixtionem rationis: et
25
tenditur quod est sub hypocondrijs: et fiunt cum ea
26
vigilie: et mollificatio corporis: et tepor. ¶ Et
27
quandoque accidit cum ea bothor subalbida et rubea: et
28
quandoque est velocis occultationis: et accidunt cola et vlce〈-〉
29
ra: et fit pulsus secundum plurimum frequens paruus: et fit ve-
30
hemens secundum plurimum in nocte. ¶ Et quandoque accidit eis
31
dispositio sicut hydropisis et fluxus ventris colere
32
et aliorum: et est egestio eius leuis feda non naturalis.
33
Et quandoque est melancolica. et plurimum eius est spumosum
34
fetidum: et est in illa aliquid de genere eius quod
35
liquefit. ¶ Et est vrina aquosa colerica melancolica:
36
et multotiens euomunt melancoliam: coleram vero
37
post illam: et sudant sudore fetido. ¶ Et hec qui〈-〉
38
dem febris incipit cum accidentibus predictis
39
cum fortitudine sua: et venit res eius ad sinco-
40
pim: et frigus extremitatum et spasmum: et alcuzez.
41
¶ Et quandoque est de his febribus pestilentia〈-〉
42
libus in qua non percipit eger: nec tangens pro-
43
pinquus multitudinem caloris: et non alteratur
44
pulsus et aqua magna alteratione: et cum hoc
45
ipsa est interficiens velociter et hesitant medici
46
in esse eius. Et plurimum[*]plurimum corrupt for plurimi [cf. Venice 1564] quorum anhelitus fetet ex istis: et ex pri〈-〉
47
mis moriuntur: nam putredo est iam confirmata in corde.
48
¶ De signis pestilentie aeris. Capitulum .III.
49
DE illis que significant pestilentiam et
50
de rebus que currunt cursu causarum
51
est vt multiplicentur rhoioni[*]rhoioni cf. Venice 1564: rhotoni et asu-
52
hub in principijs autumni et in ebul:
53
nam indicat pestilentiam indicatione cause. Et
54
quando multiplicatur auster et subsolanus in
55
kenif diebus aliquot. ¶ Et quotiens videris
56
turbiditatem aeris: et nebulositatem eius: et
57
existimaueris pluuiam et inueneris aerem va-
58
cuum siccum et non pluit: tunc scias quod complexio
1
hyemis erit corrupta. ¶ Pestilentiam autem esti-
2
uam malignam malam significat paucitas pluuie in vere
3
cum frigore: deinde multiplicatur auster et contur〈-〉
4
batur aer aliquot diebus: deinde clarificatur post
5
hebdomadam vnam non supra: et accidit frigus in nocte.
6
in die calor est vehemens et prefocatio et conturba-
7
io[*]conturba-io corrupt for conturbatio et caliditas: tunc iam venit pestilentia et expe-
8
ctantur febres pestilentie et variole et his similia.
9
¶ Et similiter quando estas non est vehementis caloris:
10
et est vehementis conturbationis habens matutina alte〈-〉
11
rata: et iam preterierunt in autumno asuhub et ignes
12
vehizim et alia: est signum pestilentie et aliorum. ¶ Et
13
similiter cum videris aerem alterari in die vno mul-
14
tis vicibus: et clarificatur aer die aliquo et ori-
15
tur sol clarus: et conturbatur die alio et oritur in
16
velaminibus nebule que est vt puluis: tunc iu-
17
dica quod pestilentia accidet. ¶ Signa autem que sunt
18
secundum semitam societatis cause sunt verbi gratia vt videas ra〈-〉
19
nas iam multiplicari: et videas reptilia generata ex
20
putredine iam multiplicari. et de eis que significant
21
illud est vt videas mures et animalia que habitant
22
sub terra sugere ad superficiem terre et exire mani〈-〉
23
feste: et videas animalia male nature sicut alakaliki et
24
eis similia fugere ex nidis suis: et ire ab eis: et for〈-〉
25
tasse dimittunt oua sua.
26
¶ De curationibus febrium pestilentialium. Capitulum .IIII.
27
SUmma curationis earum est exiccatio:
28
et illud cum flobotomia et solutione ventris.
29
et oportet vt incipiatur in ea ad euacuandum.
30
¶ Si autem materia vincens fuerit sangui〈-〉
31
nea fiat flobotomia: et sint[*]sint corrupt for si fuerint humores alij euacuentur.
32
¶ Et oportet vt infrigides domos eorum: et rectifices
33
aeres ipsarum.[*]ipsarum. corrupt for ipsarum [redundant period] domorum autem infrigidatio fit vt valentur
34
fructibus odoriferis frigidis et extremitatibus ar-
35
borum frigidarum et linimentis et rorationibus vel debulitioni〈-〉
36
bus sumptis ex fructibus frigidis odoriferis: et ex
37
camphora et aqua rosacea et sandalis. et roretur domus eo〈-〉
38
rum omni die aliquotiens: et proprie cum aqua
39
rosacea et de salicibus et nenufare. et si fuerint in do-
40
mo manationes et rorationes aque erit melius.
41
Aeris vero rectificationem dicam. ¶ Et admi-
42
nistrentur eis trocisci de camphora et robub frigida et
43
aqua lactis acetosi et lac acetosum ablato buty-
44
ro et aqua rosacea in qua dissolutum est serum acetosum
45
bonum: et acetum cum aqua iterum. ¶ Et aqua frigida
46
plurima subito est iuuatiua valde: pauca autem con〈-〉
47
sequenter exhibita fortasse excitat caliditatem.
48
¶ Quod si res prolongetur ad hoc vt tendantur hypo〈-〉
49
condria et infrigidentur extrema et prolongentur vi-
50
gilie et permixtio mentis et vides pectus et quod est
51
super ipsum eleuari et descendere: tunc necesse est ad-
52
ministrare regimen trahens caliditatem exterius.
53
¶ Et quando cadit appetitus restaurentur ad come-
54
stionem: nam plurimi eorum qui viriliter agunt super
55
illud et comedunt violenter absoluuntur et viuunt.
56
et necesse est restaurare eos super cibum. ¶ Et oportet vt
57
sint cibi eorum ex acetosis et desiccatiuis: et sint pau〈-〉
58
ce quantitatis. Cibi namque eorum sunt iterum mali qua〈-〉
1
re nocet eorum multitudo inquantum sunt mali.
2
¶ Rectificationis autem pestilentie pars est secundum sa-
3
nos qui sunt in ea et pars eius est secundum sanos et
4
egros. In illa vero que est secundum sanos intentio
5
est vt exiccetur aer et fiat boni odoris et prohibeatur
6
eius putredo cum quacunque re sit: et rectificetur cum
7
xyloaloe crudo et ambra et ture et muscho et co-
8
sto dulci et storace et sandaraca et assa et gariofi-
9
lis et mastice et glutino albotim et laudano et mel〈-〉
10
le et croco et bunchum et cupresso et iunipero et
11
alusnem et lauro et ciperis et squinanto et sauina et
12
acoro et galia et amigdalis amaris et assaro. et
13
quandoque fiunt ex istis composita et aspergatur domus
14
aceto et assa. ¶ Secundum sanos vero et iterum febri〈-〉
15
bricitantes[*]febribricitantes corrupt for febricitantes et egros est suffumigatio cum san-
16
dalis et camphora et corticibus granatorum et myr-
17
to et malis et cydonijs et hebeno et alfegi[*]alfegi corrupt for alsegi vel al-
18
kekengi et tamarisco et ribes. et oportet vt mul-
19
tiplicetur suffumigatio.
20
¶ De preseruatione pestilentie. Capitulum .V.
21
OPortet vt extrahantur a corpore humidi〈-〉
22
tate[*]humiditate corrupt for humiditates superflue. et inclinetur regimen eius
23
ad exiccationem ex omni modo. et ex mi-
24
noratione cibi nisi exercitio: oportet enim vt
25
non administrentur neque balneum neque vina neque
26
toleretur sitis. et rectificetur aer cum eis que diximus
27
et declinet cibus ad acetosa et minoretur ex eo. et sit
28
caro que administratur decocta in acetosis: et su-
29
matur de alhehel[*]alhehel cf. Venice 1564: alheluen et alcharis[*]alcharis cf. Canon 2 alcharisti et almosos factis
30
cum aceto et absque aceto cum sumach et aqua agre〈-〉
31
ste et aqua limonis: et aqua granatorum. et condita
32
in aceto iuuatiua sunt et proprie capparis aceto
33
condita. et algeleniabin ex illis est que conferunt et
34
prohibent ab eis putredinem. et de illis quibus ex ea
35
fit euasio est administratio tyriace et mytridati
36
ante eam cum reliquo regimine bono. et de medica〈-〉
37
mine facto ex aloe et croco et myrrha sumatur omni
38
die circiter .ʒ.I. quoniam est iuuatiuum.
39
¶ De variolis. Capitulum .VI.
40
QUandoque accidit in sanguine ebullitio
41
secundum semitam putredinis cuiusdam de ge-
42
nere ebullitionum que accidunt succis. et
43
talia quidem accidentia fiunt per eam ita vt
44
partes eorum abinuicem discernantur. ¶ Et de hoc est
45
cuius causa est res quasi naturalis faciens ebullitionem
46
sanguinis quare putrefit ab eo illud quod admiscetur
47
ei de reliquijs nutrimenti sui menstrualis quod est
48
in pregnatione: aut generatur in ea post illud ex cibis fe〈-〉
49
culentis et malis de illis que rarificant substantiam
50
eius et faciunt eam ebullire donec fiat ei substantia
51
recta fortior prima: et magis apparens: sicut il-
52
lud quod natura efficit in succo vue: ita quod rectifi-
53
cat ipsum faciendo vinum similis substantie et iam putruit
54
spuma aerea et fex terrena. ¶ Et de hoc est cu〈-〉
55
ius causa est res adueniens extrinsecus ebullire fa-
56
ciens occulta que permiscet humores cum sangui〈-〉
57
ne commixtione existente in dispositione ebullitionis et
58
stationis sub sole sicut accidit apud alterationem
1
temporis et proprie veris ab eo quod pertinet ei de
2
qualitatibus et ordine. ¶ Et variole quidem et
3
morbillus sunt de summa egritudinum aduenien-
4
tium et multiplicantur in successione austrinorum
5
quando multiplicatur eorum perflatio. ¶ Et corpus quidem
6
variolis preparatum est illud quod est calidum et humi-
7
dum et conturbate humiditatis proprie quidem parum
8
extrahit de sanguine per flobotomiam. ¶ Et de cibis
9
sunt cibi qui faciunt cadere in variolas veloci-
10
ter: et proprie quando non sunt consueti: et administrantur
11
super eos medicine: et cibi calefacientes sicut lac:
12
et proprie camelarum et equarum cum multum.[*]multum. corrupt for multum [redundant period] repletur
13
ex eis ille qui non assuetus est eis: deinde bibit
14
vinum plurimum aut medicinas calidas. ¶ Et vario-
15
le quidem sunt quasi modus quidam crisis. ¶ Et plurimum
16
quidem accidunt variole infantibus: deinde iuuenibus
17
et minoratur earum euentus in senibus nisi propter causas
18
fortes et in regionibus vehementis caliditatis
19
et humiditatis et earum euentus in corporibus
20
humidis est plus quam sit ipsarum euentus in corpo〈-〉
21
ribus siccis: et earum euentus in vere plus est quam
22
ipsarum euentus in hyeme. et post ver in fine autum〈-〉
23
ni et proprie cum precedit estas calida et sicca: et fue〈-〉
24
rit illic autumnus calidus et siccus. ¶ Et variole
25
non accidunt in cute solum et in eo quod sequitur illud quod
26
apparet: immo accidunt in omnibus membris similium partium
27
apparentibus et occultis ita quod velaminibus et
28
neruis. ¶ Et quando apparent variole faciunt incur〈-〉
29
rere pruritum. deinde apparent res sicut capita
30
acuum similia milio: deinde egrediuntur et implentur sa-
31
nie. deinde euacuantur et fiunt cruste diuersorum colorum:
32
deinde cadunt. ¶ Et fortasse permutantur variole
33
ad flegmonem et essere et ad dubellati que aggre〈-〉
34
gat saniem. ¶ Et plurimum quidem cum apparent habent
35
colorem flegmonis. verumtamen quandoque egrediuntur secundum
36
colores diuersos cineritie et violacee et nigre.
37
variole enim sunt species et colores. nam de eis sunt
38
albe et de eis sunt citrine: et de eis sunt rubee: et
39
de eis sunt virides: et de eis sunt violacee. et de
40
eis sunt ad nigredinem decliues. ¶ Et virides
41
quidem et violacee sunt male et quanto plus addi〈-〉
42
tur declinatio ad nigredinem tanto est deterius:
43
et quanto plus sunt decliuiores ad illud tanto
44
plus sunt decliuiores ad malitiam. ¶ Et albe qui-
45
dem sunt meliores: et proprie quando sunt pauci nu-
46
meri magne quantitatis facilis exitus pauce au-
47
gustie debilis febris: et vides febrem minui cum
48
earum apparitione et ipsarum egressione: et est prin〈-〉
49
cipium exitus earum in tertio et quod ei approxi-
50
mat. Et post illas sunt albe magne pluris nume〈-〉
51
ri propinque absque continuatione: nam ille que con〈-〉
52
tinuantur adinuicem: ita vt continuantur in fru〈-〉
53
sto magno carnis habentes latera aut rotundam for-
54
mam sunt male. Et similiter iterum duplices magne
55
in ventre vnius quarum est variola alia. Albe ve-
56
ro parue dure propinque difficilis exitus licet fa-
57
ciant existimari in principio rei salutem: tamen timetur
58
in eis quod difficilis fiat earum maturatio et fiat cum
1
eis mala dispositio egri et perueniat per eas ad perdi〈-〉
2
tionem: quoniam causa in eis est grossitudo materiei. ¶ Et
3
de speciebus malarum timorosarum que plerumque inter-
4
ficiunt sunt ille quarum diuersificatur egressio: nam
5
quandoque apparent et quandoque occultantur et proprie quando ap〈-〉
6
parent violacee: et similiter tenaces quarum operatio non
7
cessat a debilitate virtutis et verificatione membri et
8
nigrefactione eius perdunt. ¶ Et si viriditas et ni-
9
gredo quibus succedit resudatio non faciunt ca-
10
dere virtutem immo additur cum eis virtus non sunt
11
mortifere: sed fortasse cadere faciunt in vlcera et
12
que currunt cursu eorum. ¶ Et vt sit febris deinde va〈-〉
13
riole saluius est quam vt sint variole precedentes: de〈-〉
14
inde consequatur eas et accidat super eas febris.
15
¶ Et illud quidem quod plurimum considerare oportet in esse pa-
16
tientis variolas est eius anhelitus et ipsius vox:
17
nam ipsa duo cum remanent bona est res salua
18
et cum videris anhelitum patientis variolas con〈-〉
19
sequentem: et similiter patientis morbillum tunc existima
20
casum virtutis aut apostema diaphragmatis: deinde
21
cum vides sitim vehementem fieri et angustia assi〈-〉
22
duatur et ea que apparent infrigidantur et variola et
23
morbillus virides fiunt tunc iam percipitur eger
24
mori et festinat illud si variole fuerint de genere
25
earum quarum egressio et apparitio tardantur. ¶ Et
26
plurimi eorum qui moriuntur per variolas moriun〈-〉
27
tur prefocati ex sinantia. Et quandoque moriuntur per ca〈-〉
28
sum virtutis cum rasura intestinorum et fluxu ven-
29
tris. ¶ Et cum videris violaceas de variolis et
30
morbillo profundari: tunc scias quod superueniet egro
31
sincopis. ¶ Et quando festinat ad mingendum san〈-〉
32
guinem et succedit ei vrina nigra: tunc est mor-
33
tiferum: precipue quando est illic casus virtutis. Et fluxus
34
ventris viridis sanguineus aut lotiuus non cum
35
casu virtutis: et alhumera est aliquid de variolis
36
et morbillis. ¶ Et multotiens quidem variolatur
37
homo duabus vicibus: quando aggregatur materia ad expel-
38
lendum bis. Et coloris plumbini sunt variole qua-
39
rum bothor in facie et pectore et ventre sunt plusquam
40
in cruribus et pedibus et sunt male et significant materiam
41
grossam que non expellitur ad extremitates.
42
¶ De signis apparitionis variolarum. Capitulum .VII.
43
QUandoque antecedunt apparitionem va〈-〉
44
riolarum dolor dorsi. Et pruritus nasi.
45
Et timor in somno. Et punctio ve-
46
hemens in membris corporis: et graui〈-〉
47
tas communis: et rubedo in colore faciei et oculi. Et la〈-〉
48
chryme. Et inflammatio. Et multitudo alicum. Et
49
saltus cum constrictione anhelitus. Et raucedo vo-
50
cis. Et grossitudo sputi: et grauitas capitis: et do〈-〉
51
lor capitis: et cafacam: et exiccatio oris et angu-
52
stia: et dolor in gutture et pectore: et tremor pe-
53
dis apud resupinationem et declinationem ad ipsam.
54
Et cum hoc toto febris conclusa.
55
¶ De morbillo. Capitulum .VIII.
56
SCias quod morbillus omnis est variola co〈-〉
57
lerica: et non est differentia inter ea ambo
58
in plurimo reliquarum dispositionum
1
nisi quia morbillus est colericus: et quo ipse est mi-
2
noris quantitatis et quasi ipse non pertransit cutem:
3
et non est ei altitudo de qua curetur: proprie in prin〈-〉
4
cipio sui. Uariole vero in principio sue appari〈-〉
5
tionis est eminentia et altitudo: et morbillus est
6
minor variolis: et minus accidit oculo quam variole.
7
¶ Et signa apparitionis eius proxima sunt signis
8
apparitionis variolarum: verum lachryme in eo
9
sunt plures et angustia et inflatio vehementior
10
et dolor dorsi minor: quoniam causa eius in variolis est
11
repletio sanguinea et extendens venam positam su〈-〉
12
per dorsum: nam generatio variolarum est propter multi〈-〉
13
tudinem sanguinis corrupti: et morbilli propter
14
vehementiam malitie sanguinis corrupti pau-
15
ci. ¶ Et morbillus secundum plurimum egreditur su〈-〉
16
bito et variole aliquid post aliquid.
17
¶ De signis salutis eius. Capitulum .IX.
18
SUnt sicut signa salutis variolarum: nam
19
ille qui est velocis processionis et appa〈-〉
20
ritionis et maturationis est salus et du〈-〉
21
rus et viridis violaceus est malus. et
22
qui est tarde maturationis frequentis sincopis
23
et angustie est pernitiosus. et qui occultatur ite-
24
rum subito est malus faciens sincopim.
25
¶ De cura. Capitulum .X.
26
OPortet in variolis vt incipiatur et extra-
27
hatur sanguis sufficienter cum condi-
28
tiones fuerint: et similiter si morbillus fue〈-〉
29
rit in repletione sanguinis et spacium illius
30
est vsque ad .4. Sed quando procedunt variole non oportet
31
tunc vt administretur flobotomia nisi inueniatur vehe-
32
mentia repletionis et dominium materie. tunc enim flobotometur
33
quantitate que exiccet. ¶ Et conuenientius quidem
34
quod in hac administratur egritudine est flobotomia. et
35
si flobotometur vena nasi confert iuuamentum fluxus san〈-〉
36
guinis narium et tuentur partes superiores a malitia
37
variolarum et est facilis super infantes. et quando necessaria
38
est flobotomia et non flobotomatur iterum complete timetur su-
39
per ipsum corruptio extremitatis. Et similiter timetur
40
quandoque simile illi super illum cuius assiduatur extinctio
41
et venter soluitur. ¶ Et oportet vt fiat in eis cibatio in
42
primis cum eis in quibus est confortatio cum reper-
43
cussione et extinctione absque constrictione nature et in-
44
spissatione sanguinis sicut quod fit de iuiubis cum ta〈-〉
45
marindis et cassiafistula. et cum eo quod fit ex dactilis
46
immaturis et ex lentibus preparatis et isfidebegi
47
et lenificatio vehemens. et similiter oportet vt sint cum istis
48
tamarindi et que eis conueniunt. et cibus factus ex
49
cucurbita et melon alrakin[*]alrakin i.e. alraki: immo oportet vt sit natura le〈-〉
50
nis in principio et sit intentio in eis in quibus le-
51
nitur tamarindi. Et si non obedit cum eis ad-
52
ditur super eos siracost cum facilitate et cautela et
53
tereniabin aut infusio prunorum. ¶ Et confert quandoque
54
si in potu detur in principio apparitionis vesti-
55
giorum variolarum pondus .ʒ.III. de rob dactilorum
56
siluestrium cum vno de trociscis camphoratis et sy-
57
rupus de dactilis immaturis est vehementis iuua〈-〉
58
menti in huiusmodi hora. ¶ Cum ergo pertransierit
1
egritudo diem secundum et incipiunt variole appare-
2
re tunc fortasse erit infrigidatio causa erroris magni et
3
eo quod retinet superfluitatem interius et delationem
4
eius super membra principalia: et fortasse non fit
5
eis possibile procedere et apparere. Et accidit inquietu-
6
do et angustia. Et fortasse accidit nausea. ¶ Im-
7
mo oportet vt iuuentur superfluitates in huiusmodi dispositione
8
cum eis que faciunt ebullire et aperiunt opilatio-
9
nes sicut feniculum et apium cum zuccaro et suc-
10
cus eorum aut decoctio radicum et seminum: et fortasse
11
odoratur aliquid de croco et aqua ficuum est bo〈-〉
12
na valde. ficus enim sunt vehementis expulsionis
13
ad exteriora: et illud est vna de caufis[*]caufis corrupt for causis euasionis
14
a nocumento earum. ¶ Et de illis que conferunt
15
valde in huiusmodi hora est vt sumatur lacce ablute .ʒ.〈-〉
16
V. lentium excorticatarum .ʒ.VII. dragaganti .ʒ.III. de-
17
inde coquantur cum libra .ß. aque vsquequo remanet
18
quarta libre vnius et detur in potu. ¶ Et de illis
19
que sunt vehementis iuuamenti ad faciendum
20
aperire variolas est vt sumantur ficuum citrinarum
21
.ʒ.VII. lentium excorticatarum .ʒ.III. lacce .ʒ.III. draga-
22
ganti seminis feniculi ana .ʒ.II. decoquantur cum libra .ß.
23
aque donec remaneat ex ea fere tertia et coletur
24
et detur in potu de ea: expellit enim caliditatem a partibus
25
cordis et prohibet pulsum cordis. et oportet vt non ap〈-〉
26
proximet ei in hac hora oleum aliquod omnino.
27
¶ Et oportet vt regatur et elongetur ab aere frigido et pro-
28
prie in hyeme: et fiat cum illo illud quod fit cum su-
29
dante: frigus enim opilat poros et redire facit materias
30
retro. ¶ Et multitudo potus aque frigide cum
31
niue et introitus in domo venti mala sunt valde.
32
¶ Et fortasse flobotomia est mala propterea quod expellit et
33
conuertit illud quod procedit: quare caueatur post
34
duos dies aut tres. ¶ Et quando accidit ex cooper〈-〉
35
tura et calefactione quasi sincopis: aut accidit sin-
36
copis: tunc necessarium est regimen aeris qui attrahitur
37
et reuerti ad odores camphore et sandalo: et si non
38
fuerit excusatio quin detegatur corpus domui ven〈-〉
39
ti aut aeri frigido paulatim fiat. et similiter quando adiutorium
40
est cum calefactione: aut dimissione infrigida-
41
tionis. ¶ Et quando incipiunt exire: et non in-
42
uenitur cum exitu earum alleuiatio: immo inue-
43
nitur caliditas inflammata et lingua ad nigredi-
44
nem decliuis: tunc cauene calefactus. ¶ Et oportet
45
vt tu alienes ab habentibus variolas et morbil〈-〉
46
lum emplastrationem ventris. in hoc enim est
47
timor constrictionis anhelitus subito: et quod accidat flu〈-〉
48
xus ventris malus et mictus sanguinis. ¶ Et in
49
fine eius oportet vt conseruetur natura et cibetur loch
50
lentium sicut sunt lentibus elixatis duabus elixa-
51
tionibus cum renouatione aque et loco lentium al-
52
mazar[*]al-mazar cf. Venice 1564: almakid cum tamarindis et lentibus frigidis acetosis et
53
aqua granatorum et sumach et acresta et his similibus.
54
¶ Medicine autem ingrossantes sanguinem et in-
55
frigidantes eum et prohibentes eum ab ebullitio〈-〉
56
ne que in initio precipiuntur sunt sicut rob ribes[*]rob ribes corrupt for rob de ribes et
57
acresta et aqua fructuum frigidorum et syrupus
58
alcori proprie et syrupus altelea et syrupus de
1
iumar ¶ Et syrupus quidem alcori habet de-
2
scriptiones plures quas dixmus[*]dixmus corrupt for diximus in antidotario:
3
et dicemus hic descriptionem fortem mirabilem: et
4
est illa que fit cum aqua lactis acetosi iterati et virtus
5
eius est vehemens valde. ¶ Descriptio hec est.
6
Sume rob alcori partes .II. si autem non fuerit tibi
7
presens: accipe alcori et fac seruare ipsum: et accipe
8
serraturam eius aut mole ipsum et misce moli-
9
tum eius cum medietate sui de sandalis in aceto
10
distillato aut in aqua acreste pure diebus aliquot:
11
deinde decoquatur in eo decoctione cum facilita〈-〉
12
te cum longitudine donec dissoluatur deinde ex〈-〉
13
primatur et sumatur de succo: et quanto acetum aut aque
14
acreste est plus tanto est melius deinde sumatur aqua
15
adog abstracto butyro mundificata a sua caseita〈-〉
16
te adog aut cum colatione vltima que fit dimitten-
17
do residere: aut cum decoctione sicut est decoctio
18
aque casei donec separetur aquositas: deinde su-
19
matur farina ordei. et fiat ex ea et aqua lactis ace〈-〉
20
tosi foca: et fiat acetosum illud foca: deinde cole〈-〉
21
tur postea sumatur illud foca: et sit in eo de sub-
22
tili aqua ordei. et fiat acetosum quanto plus iteratur
23
tanto est melius. Sumantur ergo de eo partes .V. et
24
sumatur aqua pirorum de sceni et aqua cydoniorum ace-
25
tosorum plurime aque et aqua granatorum acetosorum et
26
aque pomorum acetosorum plurime aque et aque alza〈-〉
27
rur et aqua limonis et aqua prunorum acetosorum et
28
aqua dactilorum in primis cum incipiunt apparere ex-
29
pressorum et aque alcori recentis et aque mororum de
30
sceni que non maturantur integre et aque chryso-
31
milorum immaturorum et acetosorum et succi acre〈-〉
32
ste et succi ribes et succi preputiorum vitis et suc〈-〉
33
ci rose persice et succi nenufaris. et succi violacei om〈-〉
34
nium ana tertiam partis vnius et succi acetosita〈-〉
35
tis citri et succi acetosicatis[*]acetosicatis corrupt for acetositatis citranguli ana duas
36
tertias partis vnius succi coriandri et lactuce et fo〈-〉
37
liorum papaueris humidi et endiuie et portu-
38
lace ana quartam partis vnius: succi foliorum sa〈-〉
39
licum foliorum malorum et foliorum pirorum
40
et foliorum alzarur et foliorum rosarum et foliorum vir〈-〉
41
ge pastoris ana quartam partis vnius: succi her〈-〉
42
be hirci et rosarum siccarum et nenufaris sicci. et succi ber〈-〉
43
beris sicci: et seminis endiuie et seminis lactuce et balau〈-〉
44
stiarum et nenufaris ana medietatem decime par〈-〉
45
tis vnius. et succi mente humide sextam partis vni-
46
us et succi berberorum humidorum medietatem
47
partis: aggregentur medicine et succi et componan/
48
tur super ignem et ponantur in eis de lentibus par〈-〉
49
tes quatuor et de ordeo excorticato partes .II. et
50
de sumach partes .III. et de granis granatorum par〈-〉
51
tes .III. et decoquantur omnia ad ignem donec re〈-〉
52
maneat medietas: deinde dimittatur donec infri〈-〉
53
gidetur: et confricetur fortiter et coletur: et suma〈-〉
54
tur de camphora ad omne pondus .CCC.ʒ. pon-
55
dus aurei .I. et teratur camphora et puluerizetur super
56
radicem cucurbite: aut kimie: et fundatur super
57
ea medicina cum facilitate: deinde ligetur caput
58
eius cum re vehementis fortitudinis: deinde po〈-〉
1
natur super prunas donec sciatur quod forsitan fer-
2
uet: et concutiatur et ponatur in vitreata et strin-
3
gatur caput eius vt non perdatur camphora et
4
lutetur et dosis eius sit vsque ad .ʒ.X. ¶ Et de ho-
5
minibus est qui ponit in ea spice et zinziberis et semi-
6
nis feniculi et anisi et ciperi et piperis partes equa〈-〉
7
les secundum quantitatem que ei videtur. ¶ Et quan-
8
do egrediuntur variole cum complemento et per〈-〉
9
transit septimus et apparet in eo maturatio: tunc
10
necesse est vt rumpatur cum acubus de auro et
11
auferatur humiditas cum cotto. ¶ Salitio autem
12
necessaria est et cum volueris salire: tunc elon-
13
ga salitionem ab eis quas erupisti de magnis do〈-〉
14
loribus ex propinquo: illud enim facit dolorem
15
immo sali illas que sunt preter eas. et dimitte clau〈-〉
16
dens cum eo viam orificiorum suorum donec
17
sugant salem suum et non saliantur ante comple〈-〉
18
mentum maturationis: illud enim fortasse faciet
19
accidere dolorem vehementem et apostema et sa〈-〉
20
litio quidem est res que est necessaria postquam ma〈-〉
21
turantur et illud quidem fit cum aqua salis in qua
22
est virtus croci. et si aqua illa est aqua rosacea tunc est
23
melius. ¶ Et aqua in qua decoquuntur tama-
24
riscus et lentes et rose deinde salitur est vltima et
25
proprie si ponuntur iterum in ea camphora et
26
sandali: hec enim salitio maturat et exiccat: et fa〈-〉
27
cit cadere cum velocitate. et suffumigatio cum
28
tamarisco est iuuatiua valde. ¶ Et in hyeme
29
oportet vt applicetur eger incensioni ex tamari〈-〉
30
sco. ¶ Et quando variole sunt vehementis hu〈-〉
31
miditatis: tunc necessaria est suffumigatio cum
32
myrto et folijs eius. ¶ Et de regimine bono apud
33
maturitatem variolarum paruarum et magnam
34
voluntatem exiccationis earum est vt dormiat pa〈-〉
35
tiens variolas super farina rizi et milij et ordei et
36
fabarum. et magis conueniens est vt ponas ipsam
37
impletionem culcitre que fit rara in qua pene-
38
tret virtus. ¶ Et folia cupressi sunt bona in hoc
39
et oleum malum est in hac hora: quoniam prohibet
40
exiccationem. ¶ Et quando incipiunt variole
41
exiccari: tunc oportet vt liniatur super eas ex me〈-〉
42
dicinis predictis cum virtute croci. ¶ Et quan-
43
do accidunt ex variolis vlcera: confert vnguen〈-〉
44
tum album et proprie permixtum cum aliquan-
45
tulo camphore et rasura radicum canne cum aqua
46
rosacea aut rasura venarum arboris salicis: aut ar-
47
boris alzarur. et quandoque confert vnguentum de
48
cerusa et lithargyrio. ¶ Et quando sunt in na-
49
so cruste confert ceratum factum cum oleo rosaceo
50
puro cum virtute ceruse et climie. et administra〈-〉
51
tio alicuius olei post exiccationem et apud vlce〈-〉
52
rationem est bona apud exiccationes quidem
53
cum eo quod facit cadere cum velocitate: et vlce〈-〉
54
rationem propterea quod ipsum est materia emplastri
55
et vnguenti. Unguentum quidem rubeum bonum
56
est ad vlcera variolarum.
57
¶ De obseruatione membrorum et defensione eorum a
58
nocumento variolarum et morbillorum. Capitulum .XI.
1
MEmbra que oportet custodiri a nocumen〈-〉
2
to variolarum sunt sicut guttur et oculus
3
et partes superiores narium et pulmo et
4
intestina: hec enim membra sunt illa que
5
vlcerantur. ¶ Fortasse enim oculus destruitur et for-
6
tasse accidit in eo albugo. ¶ In gutture vero for〈-〉
7
tasse accidit prefocatio et fortasse accidunt vlcera que
8
prohibent deglutitionem in meri: et fortasse perue-
9
niunt ad hoc vt sit illic corrosio pernitiosa. ¶ In
10
superioribus vero partibus narium fortasse accidunt
11
vlcera que stringunt meatus odoratus. ¶ In pul〈-〉
12
mone autem accidit fortasse ex bothor variolarum
13
et morbilli et constrictio anhelitus vehemens et for-
14
tasse faciunt cadere in ptisim cum vlceratur. ¶ In
15
intestinis fortasse accidit excoriatio cui succurre-
16
re est difficile. ¶ Conseruatio autem oculi melior
17
est vt fiat alcohol oculo cum almuri et aqua corian-
18
dri et aqua rosacea in qua iam posita sunt sumach et cam〈-〉
19
phora et proprie in primo die: et cum almuri solo:
20
et similiter fiat alcohol cum alcohol nutrito ex aqua
21
coriandri et aqua sumach posita in ea camphora: et suc〈-〉
22
cus pulpe granatorum est bonus iterum in principio.
23
Cum vero apparent tunc facere alcohol cum aqua
24
rosacea et camphora est magis conueniens: et dictum est
25
quod facere alcohol cum napta alba est bonum in hoc.
26
¶ Et oleum de fisticis est de eis quibus vtuntur mu〈-〉
27
lieres in regione nostra post variolas et euentum no〈-〉
28
cumenti in oculo et eradicat caliginem si fuerit et re〈-〉
29
ctificat oculum: et collyrium album est bonum valde
30
apud apparitionem bothor. ¶ Conseruatio autem
31
oris et gutturis est sicut suctio granatorum et suctio
32
granorum eius in principio et suctio mororum de
33
sceni et gargarizatio cum rob eorum et proprie quando
34
conqueritur de dolore in eis: tunc oportet vt lam-
35
batur de rob eorum aliquid post aliquid. ¶ Sed su-
36
periores partes narium cum epithimatione ex me〈-〉
37
mithe et sandalis et rob acreste et aceto. Et odo〈-〉
38
rare aceta solum est vehementis iuuamenti. ¶ In
39
conseruatione vero pulmonis non est quod sit sicut lo-
40
hoc ex lentibus leue cum semine papaueris. ¶ In〈-〉
41
testina autem plurimum quidem oportet vt conseruen〈-〉
42
tur post inceptionem cum stipticis et cum incipit
43
solutio ventris: in fine egritudinis curetur cum troci〈-〉
44
scis de spodio et ribes et trociscis de semine acetose.
45
¶ De eradicatione vestigiorum variolarum. Capitulum .XII.
46
IN hoc quidem loquemur vice alia cum
47
loquemur de decoriatione. nunc vero di-
48
cemus illud quod est magis conueniens
49
et magis pertinens. ¶ Et de eis que era〈-〉
50
dicant vestigia variolarum iterum sunt radices arun〈-〉
51
dinum et sarcocolla. et semen melonis et cortices eius
52
exiccati et rizi ablutum: et aqua ordei. et albumen
53
oui et creta rara vel lutum et lithargirium et zuccarum
54
tabarzet et amilum et amigdale dulces et amigda-
55
le amare: et de oleis oleum de lilio et oleum de fisti-
56
cis et adeps asini cum oleo rosaceo et que sunt ei similia
57
et aqua que fit in vngula cameli que assatur est
58
vltima. ¶ Et de illis que sunt fortiora est spu-
1
ma maris et lapis piperis et costus et ammonia-
2
cum et thus et sapo cum baurach et ossa vetusta adu〈-〉
3
sta: semen raphani farina raphani exiccati: ari-
4
stologia: lupini. ¶ Et de cibis rectificantibus co-
5
lorem plumbeum sunt granata dulcia et cicer et vi〈-〉
6
num bonum: vitelli ouorum sorbilium. ius galli-
7
ne et alcubugi et aldurari[*]aldurari corrupt for alduragi impinguati. ¶ Et oportet
8
vt assiduet habens ea balneationem. ¶ Et de com〈-〉
9
positis est vt sumas ossium adustorum et stercoris
10
ouini antiqui ostracorum nouorum et amili et semi〈-〉
11
nis melonis et rizi abluti et ciceris omnium ana par〈-〉
12
tes .X. et granorum et alben et lupinorum et costi et aristologie
13
longe omnium ana partes .V. et radicis arundinis sicce et
14
partes[*]etpartes corrupt for partes .XX. fiat ex eis epithima cum aqua melonis
15
aut cum aqua cucumeris siluestris aut cum aqua ordei
16
aut cum aqua fabarum et liniatur cum eo membrum
17
et abluatur in mane cum decoctione violaceo. ¶ Aliud:
18
ostracorum nouorum. ossium antiquorum. radicis
19
arundinis persice. amili. seminis melonis. rizi
20
abluti: granorum granatorum. costi partes equa-
21
les fiat ex eis gumera. ¶ Et iterum lupini et ci〈-〉
22
cer nigrum liniatur cum eis.
23
¶ De febribus apostematum. Capitulum .XIII.
24
IAm sciuisti dispositiones febrium que se〈-〉
25
quuntur apostemata apparentia et quod sunt secundum
26
plurimum de genere febrium diei cum apostemata
27
ista secundum plurimum non perueniant ad cor nisi
28
cum calefactione sua absque sua putredine. Et plurimum
29
quidem horum est a causis primitiuis. Cum autem per〈-〉
30
uenit putredo eorum ad cor propter suam magnitu〈-〉
31
dinem aut propter suam propinquitatem fit febris for-
32
tasse non de genere febris diei: et plurimum quidem
33
similium horum non fit nisi a causis antecedentibus cor-
34
poreis et replexionalibus[*]replexionalibus i.e. repletionalibus crudis: et quandoque fiunt ex
35
vlceribus ad que attrahuntur materie maligne et
36
retinentur in carnibus mollibus. Febres autem que se〈-〉
37
quuntur intrinseca apostemata fortasse non fiunt ex ap-
38
plicatione calefactionis ad cor sine putredine. Et
39
vehementiores quidem febres fiunt ab apostematibus intrin-
40
secis quando sunt ex genere herisipile in quibusdam visceri〈-〉
41
bus: et extenditur dolor et sitis et inflammatio et significant
42
ea significationes permixtionis colere plurime cum sangui〈-〉
43
nee[*]sanguinee corrupt for sanguine. ¶ Et hec apostemata intrinseca sunt sicut apostemata
44
cerebri et velaminum eius et sumach auris et gut-
45
turis quandoque. et in velamine quod sequitur pectus et
46
epate et rene et vesica et matrice et intestinis et que
47
sunt ei[*]ei corrupt for eis [cf. Venice 1564] similia. ¶ Et diuersificantur febres eorum
48
in vehementia et debilitate secundum propinquitatem cor〈-〉
49
dis et longitudinem. ¶ Et eorum iterum febres
50
que sunt in membris carnosis est febris vehemen〈-〉
51
tior. Et eorum febres que sunt in panniculis et eorum
52
similibus est debilior. et eorum que sunt in vici〈-〉
53
nitate arteriarum febris est vehementior et eorum
54
que sunt in vicinitate venarum solum febris est
55
debilior. ¶ Et non euacuantur iste febres a perio-
56
dis secundum materias que effunduntur ad apostemata earum.
57
periodi namque earum sunt secundum generationem earum
58
et secundum motum ipsarum et secundum attractionem caliditatis et
1
doloris ad ea. vnicuique enim humori est periodus
2
qui sibi conuenit. ¶ Et scias quod multotiens sana-
3
tur apostema in pleuresi et alijs et remanet febris et si〈-〉
4
gnificat tunc quod mundificatio non accidit. ¶ Et
5
iste quidem febres quandoque prolongantur et per〈-〉
6
ducunt ad ethicam et proprie quando apostemata
7
sunt in epate. Ille vero que sunt in velaminibus
8
cum confirmantur non expectant vsque ad ethicam.
9
¶ De signis earum et ipsarum iudicijs. Capitulum .XIIII.
10
CUm febribus ex apostematibus intrinsecis.[*]intrinsecis. corrupt for intrinsecis [redundant period]
11
inueniuntur tres species signorum et acci〈-〉
12
dentium scilicet signa et accidentia significan〈-〉
13
tia membrum infirmum: et signa et accidentia
14
significantia materiam: et signa et accidentia signi-
15
ficantia dispositionem infirmi. ¶ Prima autem si-
16
gnorum species est sicut pulsus serinus et dolor pun〈-〉
17
gitiuus apostematis in partibus pectoris: et similiter
18
tussis sicca in primis et humida secundo: et que sunt
19
illis similia de signis pleuresis significantibus apostema
20
in partibus pectoris et ad summum dolor et graui-
21
tas in membro et est calidius reliquis membris addi〈-〉
22
ta calefactione non cum sueta. et sicut spasmus quoniam ipse
23
multotiens associatur apostematibus calidis in mem〈-〉
24
bris neruosis. ¶ Species vero secunda est sicut si〈-〉
25
gnificatio vehementie febris tertiane. et significat quod
26
materia est colerica. ¶ Accidentia vero infirmi
27
sunt dispositiones que indicant eius salutem aut indi〈-〉
28
cant ipsius mortem. ¶ Et membra quidem occul-
29
ta diuersificantur in faciendo febres et recipiendo
30
eas et perdurationem earum et ipsarum periodis secundum
31
magnitudinem eorum in seipsis et magnitudinem
32
venarum eorum et secundum membra sua. Nam in membris
33
intrinsecis sunt que sunt propinqua cordi et vehemen-
34
tis communitatis sicut velamen et pulmo. et de eis sunt
35
que sunt longinqua a corde et debilis communitatis
36
sicut renes: ipsi enim non semper faciunt propter apo-
37
stemata sua febres fortes neque continuas et mul〈-〉
38
totiens quidem sunt interpolate et sunt de genere
39
febrium commixtarum et febrium tertianarum et quar〈-〉
40
tane et quintane et sextane: et fiunt cum eis rigor et
41
horripilatio et ambiguum fit esse earum. et signifi〈-〉
42
cat eas grauitas in loco renum et in partibus al〈-〉
43
chatim et dolor et proprietas caliditatis in membro
44
maioris consueta. ¶ Cum autem aggregatur in mem〈-〉
45
bro vt sit proximum principali: aut fortis commu-
46
nitatis cum eo: aut vehementis sensus et est ner-
47
uosum tunc cum vehementia febrium comitantium
48
apostemata eius accidunt ei inquietudo magna
49
et spasmus et fortasse comitantur ipsum acciden〈-〉
50
tia extranea sicut apostemata matricis: associatur
51
enim ei cum febre soda et dolor ceruicis. ¶ Et ca〈-〉
52
liditas quidem quamuis inflammetur in eis apostemati〈-〉
53
bus: tamen non est valde vehementis acuitatis si-
54
cut est in causonide nisi sit res magna. et causa in eo
55
est: quoniam putredo non est sparsa neque mota ad
56
exteriora. ¶ Et pulsus quidem in febribus apostematum
57
intrinsecorum est pulsus febrium putredinis paruus
58
in principio velocis constrictionis apud statum:
1
deinde magnificatur et fit velox et spissus secundum mem〈-〉
2
brum et materiam et secundum quod sciuisti: deinde erit vn〈-〉
3
dosus et serrinus et faciens secundum membrum in neruo-
4
sitate et carnositate sua. ¶ Et vrina secundum plurimum est
5
ad albedinem decliuis et paucitatem tincture propter
6
declinationem materiei ad apostema secundum quod sciuisti.
7
¶ De cura earum. Capitulum .XV.
8
CUratio harum febrium est curatio fe-
9
brium acutarum post curationem aposte〈-〉
10
matum. Radix enim in eis est cura apo〈-〉
11
stematis cum obseruatione cure febris
12
de infrigidatione et humectatione. ¶ Et in his
13
febribus non conceditur potus aque frigide neque
14
introitus balnei. ¶ Et si fuerit apostema heri-
15
sipila licet vt fiat positio rerum frigidarum et infrigi〈-〉
16
datarum actu de foris super ipsum sicut succus la〈-〉
17
ctuce et semperuiue et portulace cum aliquantu-
18
lo sauich ordei albi que sine cessatione infrigiden〈-〉
19
tur super niuem et permutentur: et fortasse permiscetur
20
cum eis oleum omphacinum: aut oleum rosaceum.
21
¶ Et si comederit lactucas ablutas infrigida-
22
tas pertransit et iuuatur cum eis.
23
¶ De dispositionibus febrium compositarum. Capitulum .XVI.
24
FEbres quandoque componuntur adinui〈-〉
25
cem. Fortasse enim componuntur ex eis
26
species ingredientes in genera elongata si-
27
cut compositio febris ethice cum febre
28
putrida. ¶ Et quandoque componuntur species ex
29
eis in genere proximo conuenientes sicut est com〈-〉
30
positio specierum febrium putredinis sicut tertiana cum
31
flegmatica vtpote febris nominata hemitriteus: et
32
sicut compositio febrium apostematum. ¶ Et quan-
33
doque componuntur de eis species conuenientes in
34
specie sicut compositio duarum tertianarum et
35
duarum quartanarum et trium quartanarum: quare fiunt
36
due tertiane in apparitione dispositionis secundum paroxis〈-〉
37
mus flegmatice: et tres quartane in paroxismis[*]paroxismis probably corrupt for paroxismos flegmatice.
38
et quandoque componuntur tres de febribus tertianis.
39
¶ Si igitur fuerint secundum coalterationem erit pa-
40
roxismus in die .III. vehementior quoniam pertinet ei pe〈-〉
41
riodus diei primi et inceptio diei tertie. et similiter in
42
die .V. et similatur hec hemitriteo sicut compositio
43
hemitriteo sicut compositio duarum tertianarum si-
44
milatur paroxismis flegmatice. ¶ Et propter hoc non
45
oportet vt tota occupatione occupetur cum paroxismis:
46
immo oportet vt occupetur cum accidentibus. Et quandoque ac-
47
cidit si fuerint febres iste tertiane pure vt festinent
48
paroxismi earum ad contentam id est ad illam quo[*]quo corrupt for que fortior
49
est: ita vt destruatur debilior earum prius. ¶ Et
50
quandoque significat compositionem reditio horripilationis
51
vel opilationis post quietem. ¶ Et turpe quidem est me〈-〉
52
dico scienti significationes cuiusque febris et accidentia
53
eius vt non percipiat compositionem a primo die aut secundo.
54
¶ Et compositio febris ethice cum febre putredinis
55
est ex illis que valde ambigua sunt quoniam ipsi vident
56
interpolationes et inceptiones rigoris et horripi〈-〉
57
lationis et reditionem sudoris si fuerint et horas
58
particulares: quare existimant quod sint illic febres pu〈-〉
1
tredinis tantum inseparabiles aut composite ex con-
2
tinua et interpolata. ¶ Et quandoque continuatur composi〈-〉
3
tio ita vt appareat febris continua similis que simila〈-〉
4
tur sinocho: et tunc quidem non est excusatio reditionis
5
ad significationes. et si fuerint paroxismi breues non
6
consequitur eorum continuatio nisi propter rem magnam
7
de multitudine numeri eorum proprie et fortasse vi-
8
des interpolationes harum febrium longas. ¶ Et
9
quando componuntur febres diuerse sicut hemitriteus era〈-〉
10
dicatur postrema earum et remanet cronica pura si-
11
ue sint due interpolate aut due continue aut inter〈-〉
12
polata et continua. ¶ Et quandoque componitur cum he-
13
mitriteo alia tertiana et flegmatica et melancolica: nam
14
si est cum tertiana eradicatur tertiana et purus fit
15
hemitriteus et si est cum flegmatica aut melancolica era-
16
dicatur emitriteus et depuratur flegmatica et similiter
17
melancolica. ¶ Et quandoque accidit compositio in eis secundum mo〈-〉
18
dum alium et est vt componantur interpolata et continua
19
diuersi generis: aut conuenientes ambe in eo. aut
20
conuenientes in specie sicut tertiana periodica cum
21
tertiana inseparabili: et sicut componuntur due in-
22
terpolate similiter componuntur due continue. ¶ Quidam
23
autem existimauerunt quod due continue non componuntur
24
sicut due tertiane: quoniam quando materia est intra venas
25
non est possibile vt diuersificetur illud in quo accidit
26
putredo: putredo enim est procedens in toto. ¶ Et
27
hec quidem sententia non est de illis que necessaria sunt procul-
28
dubio apud me quoniam putredo incipit proculdubio
29
ex loco. deinde spargitur: deinde currunt indicia ve〈-〉
30
hementie et interpolationis secundum gradationem putre〈-〉
31
dinis prime et secundum eam sunt ei motus. Non ergo elon〈-〉
32
gatur quin accidat putredo cui sit dominium aliquod in-
33
cipiens in parte materierum cui non sit dominium sequen-
34
di aliud: immo aggregatur in ea vt incipiat et vt se-
35
quatur simul: quare erit ei gradatio teporis qua ex-
36
peritur. ¶ Et species quidem compositionis febrium sunt
37
tres trans[*]trans corrupt for intrans: et coalternata: et communicans. ¶ Et intrans
38
est vt ingrediatur vna earum super alteram. et coalter-
39
nata vt ingrediatur post eradicationem eius. et com〈-〉
40
municans est vt incipiat cum ea. ¶ Et cum vide〈-〉
41
ris febrem conclusam et est in ea rigor et non sudor.
42
et fortasse accidit in rigoribus pluribus sudor vnus
43
tunc testifica compositionem in ea. et similiter cum
44
videris in conclusa superfluitatem in frigore extre〈-〉
45
mitatum et rigore sed parum de ambobus tunc
46
fortasse est in conclusa.
47
¶ De hemitriteo. Capitulum .XVII.
48
HEmitriteus est febris composita ex dua-
49
bus febribus: quarum vna est tertiana et
50
et altera est flegmatica et fit in die vno
51
paroxismus tertiane et quotidiane simul.
52
Aut secundum semitam communitatis et inuentionis. Aut secundum
53
semitam coalternationis et vicinitatis. Aut secundum se-
54
mitam introitus. ¶ Et de diuisionibus difficilior
55
ad cognoscendum est prima: deinde secunda. ¶ Et quandoque
56
sunt febres due continue quando due putredines sunt
57
intrinsece et quando due sunt periodice eradican-
58
tur quoniam due putredines sunt extrinsece. et
1
quandoque est continua colerica: quia eius putredo
2
est intrinseca et flegmatica est econtrario et quandoque
3
est econtrario. ¶ Et quidam ponunt hemitriteum
4
purum febrem compositam que fit ex tertiana extrin〈-〉
5
seca et flegmatica intrinseca et illam que est pre-
6
ter eam nominant non puram et non est illud de illis
7
in quibus superflua occupatio sit habenda. ¶ Et
8
fortasse antecedens ad putredinem est colerica: et fortasse
9
antecedens ad putredinem est flegmatica: et fortas〈-〉
10
se veniunt simul. ¶ Et iterum quandoque est materia
11
faciens febrem flegmaticam magis dominans: et quandoque est
12
materia faciens febrem colericam magis dominans: et
13
quocunque sit materia flegmatice ponit paroxis-
14
mos colerice longiores et tardioris crisis: et materia
15
colerice ponit paroxismos flegmatice econuerso.
16
¶ Et fortasse extenditur hemitriteus longo tem-
17
pore scilicet vsque ad .VII. menses et supra: et quandoque fit
18
ex hemitriteo egritudo acuta: et quandoque est he〈-〉
19
mitriteus de febribus magis interficientibus quo-
20
niam perducit ad ethicam et egritudines croni〈-〉
21
cas vel erroneas et difficiles.
22
¶ De signis hemitritei. Capitulum .XVIII.
23
MAgis proprium signorum eius et primum
24
eorum licet necessaria sint comparia alia est:
25
vt sit spacium huiusmodi febris in vno
26
duorum dierum longius spatio tertiane et
27
magis quieta: deinde sit in die alio leuioris pa-
28
roxismi et pauciorum accidentium. ¶ Et quandoque itera〈-〉
29
tur in ea horripilatio secundum plurimum aliquotiens propter
30
illud quod accidit de pugna duarum materierum
31
aut introitu vnius earum sub alteram: et fortasse ac-
32
cidit hec iteratio tribus vicibus aut quatuor et iam
33
calefiunt membra aliqua horripilatione fixa ad-
34
huc. ¶ Et ex hac quidem que est hemitriteus
35
corpus non mundificat integre. ¶ Et quandoque
36
fiunt principium eius et augmentum ipsius vehemen〈-〉
37
tis commotionis: et proprie quando fuerit communicatio
38
aut fuerit introitus in huiusmodi hora. tunc enim fiunt
39
horripilationi reditus et est status longinquus: et
40
cum existimatur quod corpus iam calefactum est et febris
41
habet statum inuenis horripilationem redeuntem: et
42
ista accidentia sunt propter pugnam humorum. ¶ Et sta〈-〉
43
tus quidem huius egritudinis in horis particu-
44
laribus et vniuersalibus est ante statum flegmatice et ve-
45
locior statu eius et tardior statu colerice: quoniam cali-
46
ditas non expanditur nisi cum labore et proprie in pri-
47
mis et fit fortis eius acuitas apud statum. et simili〈-〉
48
ter fit declinatio longa propter illud quod accidit de
49
stationibus quas efficit reluctatio vnius duarum
50
materierum cum alia et parum quidem tepescit cum su-
51
dore. ¶ Et in hac febre dies tertius de diebus eius
52
est similis primo: et quartus secundo. ¶ Et quandoque
53
cadit significatio super hemitriteum et modis di〈-〉
54
uersis. nam quandoque accidit ex consuetudinibus: et
55
quandoque accidit ex accidentibus. ¶ Et casus consuetu〈-〉
56
dinum est sicut si in corpore hominis multiplicetur co-
57
lera et putredo eius: deinde vtatur delitijs et di〈-〉
58
mittat exercitia et vtatur cibis de speciebus regiminis
1
generantibus flegma: aut multiplicetur in cor-
2
pore homins[*]homins corrupt for hominis flegma et putredo eius: deinde
3
exercitetur plurimum et vtatur eo quod generat
4
coleram de speciebus regiminis: si fecerit ne-
5
cessarium etas illud in eo ita vt fiat adolescens
6
post pueritiam et dominium humiditatis: aut fiat senex
7
post iuuentutem et acuitatem complexionis. ¶ Et acciden〈-〉
8
tibus vero sicut est pulsus et vrina et processio eius
9
quod procedit ex vomitu et egestione: et dispositione digestio-
10
nis: et signa eius et dispositio sitis et dispositio tactus et
11
dispositio horripilationis et rigoris et dispositiones horarum
12
et paroxismorum. ¶ Pulsus autem fit in ea minoris
13
magnitudinis et velocitatis et frequentie quam ille
14
qui est in tertiana et contrarie earum sunt minores quam
15
ille que sunt in flegmatica. ¶ Urina vero est tar〈-〉
16
de digestionis. ¶ Et vomitus est permixtus ex cole-
17
ra et flegmate. et egestio est permixta ex colera flegma〈-〉
18
te. ¶ De dispositione autem calefactionis et frigoris et
19
sitis et horripilationis et horarum et paroxismorum iam
20
locuti fuimus quod oportuit. ¶ Et non expectatur
21
statio super dominantem duorum humorum nisi per vincen-
22
tem ex significationibus: nam si dominatur flegma sunt paro〈-〉
23
xismi longiores et horripilatio minor et coarta-
24
tio: et proprie in pulsu fortior: et extremitates sunt
25
velociores ad suscipiendum frigus in principijs
26
egritudinis et tardioris mundificationis a suo
27
frigore: et sitis est minor et vomitus colere mi-
28
nor. et vrina vehementioris albedinis et crudi-
29
tatis et sudor minor. et etas pueritia aut senectus
30
et complexio corporis significat eam. et similiter consuetudo et que
31
currunt cum ea: et si dominatur colera sunt paroxis-
32
mi breuiores et extremitates velociores ad ca-
33
lefactionem et sitis et vomitus colere plus et sudor
34
magis exuberans et fortasse declinat ad horri-
35
pilationem que est sicut rigor: et fit vrina vehemen〈-〉
36
tius tincta. et etas et iuuentus et complexio corporis
37
quandoque significant eam. et similiter consuetudo et que currunt
38
cum ea. ¶ Et quandoque equantur duo humores fre-
39
quentantur significationes et est horripilatio pura completa
40
non rigor et non perueniens ad rigorem. ¶ Et quando
41
composio est manifestior in periodica et continua quam
42
plures hominum appropriant nomine hemitritei pu〈-〉
43
ri: et est continua ipsa flegmatica est rigor debilior:
44
quoniam materia extrinseca est colerica: et non est contrarium ei
45
ex parte flegmatis extrinseci cum ea in eo quod necessarium est
46
de rigore: sed est debilior. ¶ Et fortasse iteratur
47
in ea frigus: et horripilatio ita vt faciat errare in
48
statu sicut scis et multiplicatur in ea caliditas visce-
49
rum et ventris cum frigore extremitatum et fit
50
pulsus vehementioris paruitatis et raritatis. Si
51
autem continua est ipsa colerica non fit rigor
52
neque magna horripilatione: et fit pulsus maior
53
et velocior et angustia vehementior. ¶ Et si com-
54
ponuntur due continue non erit rigor omnino.
55
¶ Et accidit tertiane continue vt alleuietur an〈-〉
56
te alleuiationem flegmatice licet non redeat ante
57
eius reditionem.
58
¶ De cura hemitritei. Capitulum .XIX.
1
NEcessarium est in hemitriteo vt vehe〈-〉
2
mentem habeas sollicitudinem in eua〈-〉
3
cuando materiam secundum species euacuationis ex so-
4
lutione ventris ex vomitu et prouoca-
5
tione et sudatione plusquam vehementia que est per
6
extinctiua. ¶ Et cum solutiuis oportet vt conue-
7
niat digestio nisi sint ex genere que leniunt naturam
8
et soluunt et non inquietant sicut aqua lebleb cum
9
geleniabin si fuerit illud quod superet flegma: et si〈-〉
10
cut tereniabin et siracost et infusio tamarindi et
11
syrupus violarum si dominans fuerit colera: et sicut quod com〈-〉
12
ponitur ex istis si fuerint duo humores quasi pa〈-〉
13
res: et post apparitionem digestionis si euacuatio fiat hu-
14
moris cum sortibus pertransit. ¶ Et vomitus
15
oportet vt sit iterum secundum humorem dominan-
16
tem aut ex aqua raffani cum syrupo acetoso ca-
17
lido: aut syrupo acetoso cum aqua calida. Et pro〈-〉
18
uocatio oportet vt fiat cum eis in quibus est equali〈-〉
19
tas. ¶ Et cum festinatur in potando decoctiones an〈-〉
20
te digestionem timetur birsen vel sirsen. ¶ Medicine
21
vero iuuatiue in via perueniente ad statum ad recti〈-〉
22
ficandum materiam et maturandum ipsam et suc〈-〉
23
currendum nocumentis eius ex singularibus
24
est absinthium verum post septimum et apparitio〈-〉
25
nem digestionis: ita vt sit romanum quod ex ipso bonum
26
est: et cum tu festinas cum eo mouet humores
27
et non euacuat eos. Cumque sumitur facit accidere
28
angustiam et tristitiam et nauseam: deinde reuer-
29
titur super eos cum sua caliditate et exiccat eos:
30
et cum sua stipticitate facit eos pigros. ¶ Et Galienus
31
quidem et qui ante eum fuerunt curauit eos cum
32
aqua ordei in qua est virtus piperis. Et dixit qui〈-〉
33
dam primorum medicorum quod Galienus transgressus est
34
in alienatione: et stetit vbi oportet vt miretur de eo: et
35
non sciuit quod piper inflammat febrem et aqua ordei
36
pigram efficit materiam. ¶ Et iste quidem con-
37
tradictor errauit errore qui non appropriatur
38
in hac intentione: immo canon hic datus in adiu〈-〉
39
torio nature quando preparatur ad resistendum
40
huiusmodi materijs est cum medicinis compo〈-〉
41
sitis ex infrigidantibus et calefacientibus. vt di-
42
scernat natura inter duas virtutes: quare occu-
43
patur infrigidatiuum cum febre et partibus cor〈-〉
44
dis: et calefactiuum cum materia: et quis est qui
45
curet hemitriteum absque hoc. ¶ Et si natura non
46
est fortis ad discernendum tunc non prodest cu〈-〉
47
ratio quocunque modo fiat: et errauit in alijs mo-
48
dis in allatione quorum non est necesse nos in〈-〉
49
cedere via prolongantium. ¶ Et iste quidem
50
contradictor dixit quod oportet vt administrentur subtiliantia
51
quibus non est fortis calefactio sicut apium et ane〈-〉
52
tum et non sciuit quod possibile est vt piper infrigidetur
53
minoratione sui ad hoc vt frangatur eius cale-
54
factio et non abbreuietur eius subtiliatio a subti〈-〉
55
liatione apij plurimi: et fit aqua ordei adiuuans
56
ipsum in faciendo peruenire virtutem eius: et de〈-〉
57
struendo superfluitatem eius: et faciendo cade〈-〉
58
re materias ad ipsum: vt alleuietur penetratio virtutis
1
eius in eis. ¶ Amplius mirabile fuit quod ipse po〈-〉
2
suit Galienus de illis qui ignorant quod piper inflammat
3
febrem et nominat ipsum de illis qui obliuiscuntur ad
4
hoc vbi indicat de hoc. ¶ Composita vero de me〈-〉
5
dicinis quibus oportet vti in hac hora sunt sicut tro-
6
cisci de absinthio et trocisci de rosis. ¶ Troci-
7
sci leues boni ad hemitriteum. ℞. rosarum radicum liqui〈-〉
8
ritie amborum ana .ʒ.IIII. tereniabin .ʒ.III. spice succi
9
absinthij spodij omnium ana pondus .ʒ.II. fiant ex eis
10
trocisci. ¶ Trocisci alij ad inflammationem. Reci〈-〉
11
pe rosarum .ʒ.VI. seminis acetose gummi omnium ana .ʒ.IIII. ami〈-〉
12
li pondus .ʒ.III. berberis spodij seminis portulace omnium
13
ana pondus .ʒ.II. dragaganti croci spice reubarbari
14
omnium ana .ʒ.I. camphore pondus tertie .ʒ.I. fiant trocisci
15
¶ Trocisci alij boni habentibus hanc febrem et pro-
16
prie quando conqueruntur cum hoc de solutione ventris et
17
tussi. ℞. spice aromatice xiloaloes croci berbe-
18
ris et succi eius omnium ana .ʒ.III. reubarbari .ʒ.IIII.
19
spodij rosarum cum capitibus suis lacte gummi tor-
20
refacti karabe omnium ana .ʒ.V. seminis acetose torre-
21
facti .ʒ.VI. crete romane .ʒ.VII. fiant trocisci. ¶ De〈-〉
22
scriptio alia bona. ℞. rosarum rubearum .ʒ.VI. berberis gum〈-〉
23
mi seminis acetose omnium ana .ʒ.IIII. spice eupatorij spo〈-〉
24
dij amili seminis portulace granorum cucumeris omnium
25
ana pondus .ʒ.II. seminis endiuie seminis cuscute omnium ana .ʒ.〈-〉
26
I.ß. succi liquiritie .ʒ.I. lacce reubarbari amborum
27
ana .ʒ.ß. aggregentur illa et fiant trocisci. ¶ Pillu〈-〉
28
le bone ad hanc egritudinem et omnes cronicas et
29
febres ledentes viscera et proprie quando materia flegma-
30
tica est magis vincens. ℞. aloes masticis mira-
31
bolanorum citrinorum reubarbari succi eupatorij succi
32
absinthij rosarum rubearum omnium ana partes equales cro〈-〉
33
ci partem .ß. fiant pillule cum aqua endiuie et sit do〈-〉
34
sis .ʒ.II. cum syrupo acetoso. ¶ Descriptio bo-
35
na conueniens prope vel post digestionem. ℞. aloes ma-
36
sticis succi absinthij rosarum omnium equaliter croci .ʒ.ß.
37
informentur pillule cum aqua endiuie et sit do〈-〉
38
sis .ʒ.II. cum syrupo acetoso.
39
¶ De recidiuatione. Capitulum .XX.
40
REcidiuatio est deterior radice: et con-
41
silium quidem est vt in ea non sit in-
42
ceptio ad curandum donec manife-
43
stus fit modus egritudinis: nam secundum
44
plurimum est seua.
45
¶ Fen .II. de pronosticatione et iudicijs crisis.
Capitulum .I.
46
NOs dicemus in hac fen dispo-
47
sitiones crisis et dies eius: et si-
48
gna ipsius et signa digestionis et
49
quod appropriatur vnicuique signifi〈-〉
50
cationum de iudicio: et de signis
51
bonis et non bonis. Et iste qui-
52
dem sunt res super quas resoluuntur res in hac
53
pronosticatione. ¶ Et pronosticatio est vt dicat de
54
significationibus inuentis super rem futuram
55
ad quam peruenit dispositio egritudinis de eua-
56
cuatione aut perditione propter illud quod co〈-〉
57
gnoscitur de virtute et fixione eius: aut casu ipsius
58
aut cognitione hore eius et modi qui erit. ver-
1
bi gratia. an non erit.
2
¶ Tractatus primus de crisi et intentionibus
3
significationum eius et bonitatis et malitie in
4
crisi et quid est in diuisionibus suis et suis iudi-
5
cijs crisis. Capitulum .II.
6
CRisis intentio est separatio in locu-
7
tionibus. ¶ Et ipsius dispositio est alte-
8
ratio que fit subito aut ad latus sani-
9
tatis aut ad latus egritudinis. Et habet
10
significationes quibus peruenit medicus ad id quod fit de
11
ea. ¶ Et declaratio huius est quod egritudo cor-
12
pori est sicut inimicus exterior ciuitati. Et natura si〈-〉
13
cut dominus conseruans eam: inter quos ambos iam
14
cucurrerunt rixe leues de quibus non curatur: et
15
iam vehemens fit inter vtrosque pugna. quare
16
accidunt tunc ex signis vehementie pugne dispositio-
17
nes. ¶ Et cause sunt impulsio fortis et sicut rugi〈-〉
18
tus et clamor et sicut cursus sanguinis: deinde fit
19
separatio in tempore non sensate quantitatis: et quasi
20
in momento vno: aut vt vincat dominus exteriorem
21
aut vt vincat inimicus exterior regem. ¶ Et vi〈-〉
22
ctoria quidem aut erit completa in qua erit vnius
23
duarum partium completa superatio et dimissio ciuitatis
24
aut erit non completa in qua erit superatio non pro〈-〉
25
hibens reditum et reuersionem. ita vt accidat pugna
26
vice alia. aut vicibus pluribus. ergo erit tunc crisis
27
separatio in fine earum. ¶ Et sicut cum dominus vin〈-〉
28
cit superuenientem et fugat ipsum et expellit aut ita vt
29
expellat eum expulsione totali ita vt quiescat ci〈-〉
30
uitas ab eo et vicini eius et reliqui fines coniuncti
31
cum ea. aut expellit cum expulsione non vniuersali: immo
32
fugat eum a ciuitate et non potest fugare ipsum a
33
finibus alijs continuatis cum ciuitate. Simili-
34
ter virtus que venit cum crisi bona aut expellit
35
materiam ledentem a fundamento corporis quod est
36
cor et principalia membra: et a finibus eius qui sunt
37
extremitates: aut expellit eam a fundamente:
38
sed non potest expellere eam ab extremitatibus:
39
immo peruenit ad eas et nominatur crisis permutationis.
40
¶ Et omnis egritudo que remouetur: aut remouetur
41
secundum semitam crisis: aut secundum semitam resolutionis:
42
ita vt resoluatur materia paulatim donec sumatur gra〈-〉
43
datim. Et huiusmodi quidem plurimum fit in egritu-
44
dinibus cronicis et materijs frigidis quas signa
45
timorosa et motus praui non antecedunt. ¶ Et
46
similiter omnis egritudo que interficit aut interficit secundum
47
semitam crisis aut secundum semitam arefactionis et
48
est vt resoluatur paulatim. ¶ Et melior quidem
49
crisis est completa in qua est fiducia manifesta
50
apparens que habet accidentia salua quam aliquis dierum
51
crisis indicat casuram esse in die crisis laudabi〈-〉
52
lis. ¶ Et omnis quidem crisis aut est laudabilis
53
aut mala: et vnaqueque aut est completa aut dimi〈-〉
54
nuta. Et completa quidem aut est ita quod natura
55
expellit materiam expulsione totali aut cum per〈-〉
56
mutatione. ¶ Et de crisi quidem diminuta est
57
quedam aliquando quam sequitur: in bona qui-
58
dem resolutio: et in mala arefactio. et diminute
1
quidem crisis dies indicat diem crisis comple〈-〉
2
te cadentis in egritudinibus materierum subtilium
3
calidarum virtute existente forti. ¶ Et permu〈-〉
4
tationis crisis expectatur vbi est virtus debilior
5
et dies indicationis: et illud in bona et mala simul.
6
¶ Et expectatur crisis materia existente grossio-
7
re. ¶ Et prime quidem dispositio iterum diuer〈-〉
8
sificatur nam cum materia existit in ea vehemens
9
facit crisim per sudorem: et si fuerit infra illud
10
quamuis sit valde calida facit crisim cum fluxu sanguinis
11
narium. ¶ Et si non per fluxum vrine: et si non
12
per fluxum ventris et vomitum. ¶ Et scias quod
13
mucus et sanies auris et lippa et lachryma sunt
14
de crisibus egritudinum capitis: et sputum de cri〈-〉
15
sibus egritudinum pectoris et apertio sanguinis
16
emorroydarum est crisis bona egritudinum multa〈-〉
17
rum: verumtamen non accidit secundum plurimum nisi in eo in quo
18
currit consuetudo eius. ¶ Et acutior quidem cri〈-〉
19
sium et propinquior ad separationem est fluxus sanguinis
20
narium: quoniam consequitur expulsionem materiei in vice
21
vna: deinde est fluxus ventris: postea vomitus
22
deide vrina: postea sudor: postea exiture. ¶ Et
23
exiture quidem sunt de genere crisis permuta-
24
tionis. et contingit quandoque vt exiture sint for-
25
tiores sudore in crisibus: nam plerumque remo-
26
uentur per eas egritudines subito siue sint sal-
27
ue siue male mortificantes membra. Et exiture
28
quidem quibus fiunt crises diuersarum sunt spe-
29
cierum scilicet carbunculi et dubellet et tuayn et formi-
30
ca et herisipilla et ignis persicus et herpefestio-
31
menus[*]herpefestio-menus corrupt for herpes estiomenus et variole et sinances et vlcera multipli-
32
cata in corpore. ¶ Et fit crisis quandoque aut aliquid
33
eius cum qua congelantur lacertus et neruus et
34
per scabiem: quandoque et species eius. et impetiginem
35
et cancrum et albaras: et glandulas et rupturam
36
et varices inflationem extremiatum et alia ab istis.
37
¶ Et de speciebus permutationis sunt que non perdu-
38
cunt ad exituram: deinde faciunt sicut torturam
39
et spasmum et mollicationem[*]mollicationem corrupt for mollificationem et dolores anche et dorsi
40
et testiculorum et geniculi et icteritiam et elephan〈-〉
41
tiam et varices. ¶ Et scias quod crisis facta ex per〈-〉
42
mutatione qua fit crisis dum non accidit non
43
accidit sanitas. ¶ Alteratio autem permutatio〈-〉
44
nis que fit ad inferiora est laudabilior: et exitu-
45
ra est laudabilior. et permutatio que est ad exte-
46
riora et post digestionem completam et longin-
47
qua a membris principalibus est laudabilior. et
48
significatori quidem inest vt significet de dipositioni〈-〉
49
bus significantibus super crisim bonam et crisim
50
malam. Et sicut cum inimicus expugnat ciuita〈-〉
51
tem et extollitur in pugna et coartat et sublimat
52
litem expanduntur signa victorie vehementis
53
domino defensore longinquo non accipiente arma
54
sua: neque potente vti instrumentis suis sunt signa ad
55
testificandum illud quod vult vt sit de victoria defen〈-〉
56
soris: aut victoria inimici expugnantis. et significat de
57
dispositionibus testificationis significantibus malitiam
58
dispositionis domini. Et si dispositio fuerit econtrario tunc
1
iudicium erit econtrario. Similiter cum egritu-
2
do mouet signa crisis que ego dicam ante casum
3
digestionis significat exituram in membro aut rem aliam
4
et fortasse erit post sanitatem. ¶ Et laudabilior
5
quidem permutationem significat crisim malam. et si fue〈-〉
6
rit illic digestio aliqua significat crisim diminutam. et si fue〈-〉
7
rit illic digestio completa significat crisim bonam completam.
8
et completa quidem crisis fit apud statum et fortasse ad〈-〉
9
uenit cum incipit declinatio. Et propter hanc causam im〈-〉
10
pedit crisim completam frigus vehemens: quoniam egri〈-〉
11
tudinis status in ipso fit difficilis: quomodo ergo erit
12
eius declinatio. ¶ Et multotiens quidem est necessarium
13
medico succurrere.[*]succurrere. corrupt for succurrere [redundant period] nocumento frigoris calefa〈-〉
14
ciendo locum et fundendo super ventrem infirmi
15
oleum calidum vsquequo videat sudorem incipere: de〈-〉
16
inde abstineat ab effusione et abstergat sudorem
17
et conseruet locum secundum equalitatem. ¶ Et scias quod
18
motus crisis cum accidunt in diebus et horis in
19
quibus currit consuetudo nature ad impugnandam egri-
20
tudinem ex pugnatione que sit cum est appari-
21
tio nature in eligendo horam aut eligendo dispositio-
22
nem cum auxilio dei sunt in quibus habetur fiducia.
23
¶ Si autem accidat pugna egritudine incitante
24
eam et inquietudo: et illud est de eis que signifi-
25
cant vehementiam oppressionis egritudinis et per〈-〉
26
mutationis materiei propter illud quod tendit semper apud
27
declinationem humoris ad os stomaci: quare mouetur
28
vomitu: aut ad fundum eius: quare mouetur flu-
29
xu ventris: et similiter est dispositio cum facit accidere
30
tussim et sternutationem. ¶ Et similiter cum sunt significatio〈-〉
31
nes significantes quod crisis eueniat in die sicut quartodecimo quomodo
32
antecedit super eum et inuenitur principium crisis
33
moueri ante ipsum in die quamuis sit creticus sicut
34
vndecimus: tunc illud significat quod crisis non erit com-
35
pleta. et licet quandoque sit bona: sed significat quod natura iuuata
36
est in pugna. ¶ Quod si egritudo fuerit mala frau〈-〉
37
dulenta tunc non speratur quod crisis sit bona. et si
38
egritudo fuerit salua tunc non speratur quod crisis sit
39
completa. ¶ Et ad vltimum quidem antecessio motuum
40
crisis ante statum quem egritudo illa meretur: aut fit
41
propter virtutem egritudinis: aut propter vehementiam mo〈-〉
42
tus eius et acuitatis ipsius. aut propter causam extrinse〈-〉
43
cam excitantem quod de ea quietum est: propter errorem in
44
cibo aut in potu: aut exercitio: aut propter accidens
45
animale. nam accidentibus animalibus inest introitus in motione
46
crisis et in alteratione partis eius: timor enim ponit cri〈-〉
47
sim vt fiat fluxu ventris: aut vomitu aut vrina:
48
et gaudium facit vt ipsa fiat sudore et illud quidem
49
fit secundum motum spiritus ad interiora et ad exteriora.
50
¶ Et quando antecedit pugnam taliter vt virtus non
51
figatur cum ea vsque ad statum est illud significatio mor〈-〉
52
tis: et fortasse remanet virtuti residuum aliquod vsque
53
ad statum et est saluum. ¶ Et scias quod crisis non ca-
54
dit in die et hora quietis et tranquillitatis neque
55
in hora temporis a vehementia nisi raro et parum et
56
primum amborum est minus. ¶ Et archigenes
57
quidem neque vidit ipsum in crisibus suis nisi bis:
58
et Galienus semel. ¶ Et melior quidem crisis est illa que
1
sit in hora status: in ea vero que ipsum antecedit
2
non est fiducia: immo est aut diminuta aut mala
3
compressiua. ¶ In principio nunquam fit crisis nisi
4
pernitiosa. et ad vltimum quidem accidentia signorum crisis
5
in primis diebus egritudinis significat pernitionem: et in
6
eius augmento cum est laudabilis significat crisim di-
7
minutam. in declinatione vero nunquam fit crisis.
8
Qualiter vero eueniat in ipsa mors aut dispositio
9
que non est bona crisis post dicemus. ¶ Et scias
10
quod crisis in egritudinibus saluis postponitur. natura enim non
11
est egressa quia possibile est ei vt expectet vsquequo inue〈-〉
12
niat complementum digestionis et in mortiferis antecedit.
13
¶ Et non relinquitur eger ab impugnatione sue egri〈-〉
14
tudinis subito et non est secundum semitam resolutionis
15
nisi quia est quandoque euacuatio laudabilis aut exitura lauda〈-〉
16
bilis. ¶ Et resolutionem autem liberantem et arefactio-
17
nem mortificantem non antecedunt accidentia timo-
18
rosa neque euacuationes sensibiles. ¶ Et scias quod egri〈-〉
19
tudine[*]egritudine corrupt for egritudines sunt diuerse: de eis enim sunt que mouentur
20
in principio: deinde sedantur et quiescunt et de eis
21
sunt que sunt econuerso. ¶ Et multotiens quidem
22
significant significationes quod crisis erit per expulsionem materiei
23
egritudinis a natura ad latus aliquod: et in expulsione
24
materiei ad ipsum est nocumentum: quare necessarium est vt
25
confortetur illud latus et illud membrum et declinetur ma〈-〉
26
teria ad contrarium. ¶ Et scias quod quandoque venit crisis et
27
numeratur ex sexto et est septimi: et iam tunc veri〈-〉
28
ficatur principium egritudinis: nam bona crisis
29
raro fit in sexto. ¶ Et scias quod species alterationis
30
egritudinis sunt sex. egritudo enim aut alteratur ad
31
sanitatem subito: aut ad sanitatem paulatim. aut ad
32
mortem subito: aut ad mortem paulatim: aut aggre-
33
gantur in ea vtraque res et conuertitur ad mortem: aut
34
ad sanitatem. ¶ Et scias quod nomen crisis secundum quod
35
dixit ille cuius sermoni creditur est deriuatum in
36
lingua greca a separatione prolocutionis que est vni duo〈-〉
37
rum disputantium aut controuersantium apud iudices
38
super alium quasi sit separatio et exitus ab alteratione.
39
¶ De sermone vniuersali de signis crisis. Capitulum .III.
40
CRisim antecedunt quandoque si casus eius
41
fuerit nocturnus in die: et si fuerit eius
42
casus diurnus in nocte dispositiones:
43
et res et que sunt signa eius sicut in-
44
quietudo et angustia et volutatio et grauitas et con〈-〉
45
turbatio sensus: et dolor capitis et dolor colli: et
46
vertigo et scotomia et imaginationes coram ocu-
47
lis: et tinnitus et somnus et pruritus in naso: et
48
alteratio coloris in facie et lepore subito ad ru-
49
bedinem et citrinitatem et tremor labij et oculo〈-〉
50
rum et pulsus cordis et nausea et sitis et tremor
51
cordis et dolor in stomaco et strictura anhelitus et diffi〈-〉
52
cultas accidentes subito et grauitas hypocon-
53
driorum et tensio in eis et dolor et saltus et do-
54
lor in dorso et saltus in lacerto et punctura et ru〈-〉
55
gitus. et quandoque accidit horripilatio signifi-
56
cans eam: et accidit dolor lassitudinalis. et quan〈-〉
57
doque alteratur pulsus a dispositione sua in ea:
58
et significat ipsam: et retinentur quandoque cau〈-〉
1
sa crisis res quarum consuetudo fuit vt euacua〈-〉
2
rentur vt sanguis menstruus aut emorroydarum
3
aut fluxus ventris significat quod motus eius vadit econ〈-〉
4
trario in parte. ¶ Et signa nocturna diurnis sunt
5
vehementiora: et causa in hoc proculdubio vt sit est
6
quoniam materia faciens egritudinem auget accidentia et significationes
7
causa sui motus. ¶ Et diuersificatur aut propter diuersi-
8
tatem materie aut causa partis diuersitatis motus. ¶ Et
9
diuersitas quidem causa diuersitatis materie est. ver〈-〉
10
bi gratia. vt sit motus materie quando est ad superiora:
11
deinde significent significationes speciei egritudinis et
12
etatis et complexionis et aliorum quod materia est sangui〈-〉
13
nea et expectat tunc medicus fluxum sanguinis
14
narium et si significat quod ipsa est colerica expectat vo〈-〉
15
mitum secundum plurimum nisi alie significationes ei appropriate
16
significent fluxus sanguinis narium: multotiens enim fit
17
crisis eius fluxus sanguinis narium et antecedunt eam
18
imaginationes colerice. et fluxus quidem sanguinis na〈-〉
19
rium quandoque consumit materias egritudinum furiosarum
20
et fit sanitas statim. ¶ Causa autem partis motus quoniam
21
ipsa mouetur vt violenter vadat super membra prin〈-〉
22
cipalia et que sequuntur ea de visceribus: et facit ac〈-〉
23
cidere nocumentum in operationibus suis et impedimen〈-〉
24
tum consequens ea sicut eueniunt ex parte cerebri permixtio
25
sensus et dolor capitis et quod diximus cum eis: et
26
ex parte cordis: pulsus cordis: et malitia anheli-
27
tus et quod diximus cum eis vtrisque. ¶ Aut mo〈-〉
28
uetur versus expulsionem et fit illud secundum duos mo〈-〉
29
dos: nam aut incipit expellendo ex omni parte et lon〈-〉
30
gitudine et est illud ad totum illud quod apparet: et
31
est hoc cum sudore: aut incipit tendere versus
32
partem vnam et cum incipit pars eius ex omni parte for〈-〉
33
tasse est pars taliter quod quando incedit non est excusa〈-〉
34
tio quin incessus sit per membra principalia. sicut
35
pars altera: nam materia tendens ad eam pertransit super
36
fines membrorum anhelitus: et super fines cerebri:
37
quare accidunt iterum accidentiaa similia accidentibus eius si non
38
esset expulsa immo esset violenter ibi permanens: et
39
fortasse est pars versus membra que sunt minus
40
quam principalia sicut os stomaci cum intentio materiei ex-
41
pellende per crisim est vt expellatur vomitu. Aut
42
est de principalibus: verumtamen est tolerans commune officium
43
non velociter perueniens ad corruptionem sicut per-
44
uenit ad fines epatis: et expellitur ex via vesice aut
45
fellis: et ex omni parte loci expulsionis crisis sicut in
46
stomaco vomitu: et sicut ad fines capitis fluxu sangui〈-〉
47
nis narium: et similibus ei: ad fines epatis vrina: et
48
ad partes intestinorum fluxu ventris et quando est forma
49
hec non est longinquum quin motui eius in omni
50
parte sit signum significans quod illud quod speratur de expulsio〈-〉
51
ne eius est illius generis si crisis que expectatur fue-
52
rit bona aut signum significans malitiam eius
53
primam ex suo aduentu impediente illud mem-
54
brum si fuerit crisis mala. ¶ Et fortasse.[*]fortasse. corrupt for fortasse [redundant period] est si-
55
gnum vnum bonum ad hoc vt significet partes
56
plures sicut pulsus cordis quandoque significat
57
quod materia est expulsa ad os stomaci et signi〈-〉
58
ficat quod materia violenter superuenit cordi.
1
¶ Et fortasse est signum vnum significans rem vni〈-〉
2
uersalem communem motui ad partem vnam et
3
expectantur signa alia quibus significatur mo-
4
dus quo expellitur ex illa parte sicut dolor ca-
5
pitis et strictura anhelitus et tensio hypocondrio-
6
rum ad superiora. ista enim significant quod materia
7
mouetur ad superiora: deinde non indicatur quod ipsa
8
expellatur ex via vomitus aut ex via fluxus san〈-〉
9
guinis narium nisi per signa alia. ¶ Et quandoque si〈-〉
10
gnificat quod crisis cadens ex parte aliqua est reten〈-〉
11
tio eius quod currit et separatur ex contrario illius par〈-〉
12
tis sicut retentio nature cum signis crisis bone si〈-〉
13
gnificat quod motus creditus superior non inferior est:
14
aut fluxu vrine. aut sudore aut vomitu aut flu-
15
xu sanguinis narium. ¶ Et quandoque significat spe-
16
cies egritudinis partem crisis eius: et sicut[*]et sicut text damaged, cf. Venice 1564 apostema epa-
17
tis quando est in latere gibboso: tunc crisis eius est aut
18
per fluxum sanguinis naris dextre aut per sudorem lau〈-〉
19
dabilem aut per vrinam. et si est in latere concauo est per
20
fluxum ventris. aut per sudorem: aut per vomitum:
21
et sicut febres causon: plurimum enim crisis eius
22
est aut per fluxum sanguinis narium aut per sudo-
23
rem et antecedit eam tremor et quandoque fit vomitu et
24
fluxu ventris et proprie sicut tertiana. Et similiter febris apostema-
25
tum capitis crisis non fit vnquam fluxu sanguinis narium neque
26
peripleumonie neque lethargie: pleuresis vero est
27
inter hec et hec. Et multotiens quidem fit egritudinis
28
crisis speciebus quarum aggregatione completur crisis si-
29
cut causon cum fit in ea crisis prius fluxu sanguinis
30
narium: deinde completur sudore abundante: et pre-
31
gnans quidem multotiens habet crisim cum abortu.
32
Et scias quod non quotienscunque existunt signa: crisis
33
faciunt necessario crisim bonam aut malam: immo quandoque
34
non sequitur eam crisis omnino in hora illa: licet non sit ex-
35
cusatio quin crisis sequatur ea proculdubio bona aut
36
mala: in alia hora quam in illa hora in qua continuan-
37
tur signa. Nam non quotiens vides sudorem et vomi〈-〉
38
tum et fluxum ventris et dolorem capitis et pertur-
39
bationem sensus: aut malitiam anhelitus aut profun〈-〉
40
ditatem somni: aut aliud de omnibus illis que nu-
41
merabimus est cum eis crisis licet secundum plurimum signifi〈-〉
42
cent. Nam quedam eorum sunt signa tantum crisis sicut
43
dolor capitis. Et quedam eorum sunt signa et pars cri〈-〉
44
sis sicut nausea. ¶ Et cum apparent signa crisis et
45
non fit crisis tunc aut est secundum quod dixit Hypocrates significatio
46
mortis aut difficultas crisis. Et quandoque est ali〈-〉
47
qua de rebus que sunt de signis crisis accidens per
48
causam aliam ab ea que facit apparere crisim quamuis
49
sit in aliqua horarum signorum crisis sicut accidit
50
in tertiana longa ante paroxismum inquietudo et com〈-〉
51
motio et in pluribus horis antecedentibus paroxismum
52
absque significatione crisis. ¶ In tertiana vero pura secundum
53
plurimum est signum crisis. ¶ Et de illis que tibi indi-
54
cant viam ad cognoscendum ex infirmo quod eius sa〈-〉
55
nitas aut mors erit cum crisi aut non est: consi-
56
deratio tua in motu egritudinis et virtute eius et natura
57
et hora presenti: ista enim indicant tibi: quod dispositio
58
facit necessario pugnam fortem inter materiam et
1
naturam: et sustinet pugnam. ¶ Et scias quod signi-
2
ficationes bonitatis crisis sunt significationes si〈-〉
3
gnificantes victoriam nature et non fallit hoc. et si-
4
gnificationes malitie eius et ipsius diminutionis
5
significant iurgium et duellum quod currit inter naturam
6
et inter illud quod impugnat eam. ¶ Et non est possi〈-〉
7
bile tibi vt ex toto iudices quod natura vincetur proculdu〈-〉
8
bio nisi multiplicentur et magnificentur. O quanta
9
timoresa[*]timoresa corrupt for timorosa signa videmus de profunditate somni et ca〈-〉
10
su pulsus et abscisione sudoris perducentia post ho〈-〉
11
ras ad crisim completam et bonam: quoniam natura in huiusmodi iam
12
cessauerat de omnibus operibus suis et tota occupata
13
erat in egritudine: et postquam redit tota virtus ad eam vi-
14
cit eam et expulit. Et fortasse non sufficit cum ea. et il-
15
lud in pluribus horis est quoniam ipsa non cessat ab omnibus
16
operationibus nisi propter rem magnam. nam dubium non est quin
17
propter rem magnam deficiat. Et scias quod exuberatio si〈-〉
18
gnorum crisis secundum continuitatem in duobus diebus continuis
19
sicut tertio quarto verbi gratia significat velocitatem crisis:
20
deinde est bonitas et malitia secundum comparia que ego
21
dicam et proprie quando antecedit paroxismus febris plurimum et precipue
22
quando apparet in pulsu alteratio subito. Si ergo fue〈-〉
23
rit ad magnitudinem et non descendit letare. ¶ Et
24
scias que siccitas corporis qualis est in senibus et eius
25
obfuscatio in diebus egritudinis significat tarditatem
26
crisis. Et egritudines sicce valde aut sunt mor-
27
tifere aut tarde crisis. ¶ Et significat quandoque
28
horas crisis et dspositiones[*]dspositiones corrupt for dispositiones eius omnes et iudicia
29
signorum eius illud super quod inueniuntur signa egritu-
30
dinis secundum plurimum. ¶ Et scias quod pulsus apparens
31
est sicut significatio communis speciebus crisium euacuationum at vero
32
magnus significat quod motus est ad exteriora cum
33
sudore aut fluxu sanguinis narium: et non ma-
34
gnus et velox ad interiora significat vomitum et
35
fluxum ventris. ¶ Et ad summum omnis aggrega-
36
tio ad expellendam materiam natura existente forti non caret
37
manifestatione pulsus: et si non fuerit latus et decli-
38
uis ad ambo latera: et antequam fiat fortis indiget-
39
constrictione[*]indiget- constrictione corrupt for indiget constrictione [redundant hyphen] et coartatione. ¶ Et fortasse aggre-
40
gantur duo signa et sunt due res sicut vomitus et su-
41
dor: et sicut vomitus et fluxus sanguinis narium.
42
¶ Et quia iam satis fecimus de istis canonibus in-
43
tendamus in distinguendo parum.
44
¶ De signis motus materiei in crisi ad supe-
45
riora. Capitulum .IIII.
46
SIgnum illius est dolor capitis propter
47
eleuationem vaporum in significationibus vomi〈-〉
48
tus aut cum communitate oris stomaci iterum in si-
49
gnificationibus vomitus. ¶ Et iterum in significationibus
50
illius sunt vertigo et grauitas in vtrisque tempori〈-〉
51
bus et sonitus et tinnitus et surditas que omnia ac-
52
cidunt subito. ¶ Et quandoque associantur ei aut antece〈-〉
53
dunt illud tempore paruo constrictio anhelitus et
54
dolor in collo et tensio mirach et hypocondrio-
55
rum ad superiora absque dolore et inflammatio ca-
56
pitis. ¶ Et scias quod egritudines et accidentia fortia
57
fiunt in nocte: quoniam natura occupatur in dige-
58
rendo materiam et in alijs ex omni re.
1
¶ De signis distinguendi omnia illa. Capitulum .V.
2
QUod si associantur omnibus illis tenebro〈-〉
3
sitas et caligo in oculo que separantur:
4
et sit cum eis amaritudo oris et tremor
5
labij inferioris et apparet affirmatio
6
rei per casum doloris in ore stomaci: aut nauseam et
7
attractionem saliue et sputum cordis et coartationem
8
pulsus et constrictionem: et proprie quando accidunt infir〈-〉
9
mo post ista horripilatio et frigus sub hypocon〈-〉
10
drijs tunc iudica quod ipsa ventura est per vomitum et
11
proprie quando materia est colerica: et febris colerica non
12
existens de incensiuis et proprie quando citrinatur facies
13
in hac dispositione et cadit color. ¶ Et multotiens
14
quod attrahit vomitus eueniens post grauitatem ca〈-〉
15
pitis et dolorem stomaci in pueris propter debilitatem
16
neruorum ipsorum spasmum: et in mulieribus propter con〈-〉
17
suetudinem matricum ipsarum dolorem matricum: et
18
in senibus propter debilitatem virtutum eorum egritudi〈-〉
19
nes diuersas expansas propter expansionem mate-
20
riei que mouetur in eis. ¶ Quod si associata fuerit
21
illi tensio in parte epatis aut parte splenis absque dolo〈-〉
22
re. nam splen communicat supremis etiam per venas que
23
sunt in eo approximantes parti nasi et venis eius:
24
quamuis non continuentur cum eis et videt infirmus fila ru〈-〉
25
bea: aut lucentia et resplendentia et rubet facies mul〈-〉
26
tum: aut oculus aut nasus: aut latus eius et currunt
27
lachryme subito: et apparet pulsus et inundat et fe〈-〉
28
stinat eius dilatatio: et acuitur nasus et est inflamma〈-〉
29
tio capitis vehemens valde et dolor capitis per〈-〉
30
cussiuus: tunc expectetur fluxus sanguinis narium: et
31
proprie quando significant egritudo et etas et consuetu〈-〉
32
do et complexio et relique significationes quod materia est san〈-〉
33
guinea: licet materia colerica iterum faciat quandoque crisim per
34
fluxum sanguinis: et indicant illud splendor et ima〈-〉
35
ginationes similes filis et res ignee citrine vise co-
36
ram oculis et plurimum eius est in febre causone coleri〈-〉
37
cam. ¶ Et quandoque significat pars radij et pruri〈-〉
38
tus nasi quod fluxus sanguinis narium accidit ex na-
39
re dextra et sinistra et ex ambabus naribus simul.
40
¶ Et quandoque adiuuat istas significationes iterum
41
frigus adueniens in die crisis et siccitas alchatin
42
et cutis. ¶ Et quandoque significat etas. fluxus enim
43
sanguinis narium plurium accidit ei cuius anni sunt
44
infra triginta. ¶ Et quandoque adiuuant has signi-
45
ficationes iterum vehementia doloris capitis val-
46
de vltra hoc quod facit necessarium esse casus vomi-
47
tus cum lesionibus alijs et inflammatio et sebris[*]sebris corrupt for febris. et sunt
48
eius significationes alie bone non significationes
49
mortis et in huiusmodi expectatur fluxus sanguinis na〈-〉
50
rium: cuius non est excusatio.
51
¶ De iudicio de istis signis communibus pre-
52
dictis et proprijs. Capitulum .VI.
53
DE signis communibus predictis sunt que sunt con-
54
uenientiora fluxui sanguinis narium si-
55
cut lachryma et tinnitus et surditas et
56
tensio hypocondriorum in vno duorum late〈-〉
57
rum epatis et splenis absque dolore et inflammatio ca〈-〉
58
pitis. ¶ Et de eis sunt propriora vomitui sicut
1
strictura anhelitus et tensio hypocondriorum absolu〈-〉
2
te in anteriori parte cuius plurimum est cum dolore in stomaco.
3
¶ Et scias quod constrinctio anhelitus et tensio hypocon〈-〉
4
driorum ad interiora in signis fluxus sanguinis narium
5
non accidunt nisi cum vehementer nititur natura ad ex〈-〉
6
pulsionem fluxus sanguinis narium propterea quod con〈-〉
7
cauitas ventris impletur et impellitur materia ad superiora
8
et comprimit membra anhelitus. ¶ Et de signis pro-
9
prijs fluxui sanguinis narium et vomitu sunt que
10
in vno eorum inuenta opponuntur inuentis in alte-
11
ro sicut imaginatio radiorum splendentium est de si-
12
gnis fluxus sanguinis narium: et opponitur ei imagi〈-〉
13
natio tenebrositatis et caliginis. ¶ De signis vo〈-〉
14
mitus et rubedo faciei: est de signis fluxus sangui〈-〉
15
nis narium: et opponitur ei casus coloris et citrini-
16
tas eius de signis vomitus. ¶ Et quandoque signo vnius
17
eorum non est oppositum aliquod de signis alterius sicut
18
tremor labij. ipse enim est de signis vomitus et non op〈-〉
19
ponitur ei aliquod de signis fluxus sanguinis narium: et
20
sicut pruritus nasi. nam in se est de signis fluxus
21
sanguinis narium et non opponitur ei aliquod
22
de signis vomitus.
¶ De signis declinatio-
23
nis materiei ad sudorem. Capitulum .VII.
24
CUm fit pulsus vehementis vndosita-
25
tis: et est tactus manus super cutem: ita quod
26
super ea peruenit roritas et tingitur rubee et
27
inuenit calefactionem cutis cum hoc ma〈-〉
28
iorem ea que fuerit et inflammationem eius et rubedinem
29
ipsius maiorem ea que fuit: et vrina est tincta ten-
30
dens ad grossitiem: et proprie quando tangitur in quarto et
31
ingrossatur in septimo: tunc existima quod sudor erit
32
¶ Et similiter quando accidit in egritudine cro〈-〉
33
nica rigor fortis vehemens et post ipsum fit febris
34
vehemens virtute existente forti et signis bonis
35
expecta tunc sudorem et precipue quando mino〈-〉
36
ratur egestio et vrine fluxus continuatur super ipsum.
37
¶ Et ad summum febres incensiue cum non termi-
38
nantur fluxu sanguinis narium terminantur sudo〈-〉
39
re et antecedit ipsum rigor. ¶ Et si eger videt
40
balneum et tinam et preparationem ad illud in
41
somno suo: tunc est significatio sudoris. ¶ Et tin〈-〉
42
ctura vrine significat per significationem primam
43
quod materia faciat crisim per viam venarum et illa via
44
est sudoris aut vrine. deinde separatur illud per
45
id quod diximus. ¶ Et non oportet vt expectetur
46
crisis sudoris cum solutione nature dominante.
47
¶ Et oportet in euacuatione expectata cum sudo〈-〉
48
re vt sit illic augmentum febris et caloris expan-
49
sio et apparitio cum virtute forti.
50
¶ De signis declinationis materiei ad membra
51
vrine. Capitulum .VIII.
52
SIgnificant illud grauitas in vesica et
53
retentio in egestione et defectus signorum solu〈-〉
54
tionis ventris que ego dicam et signorum
55
vomitus et fluxus sanguinis narium et sudoris que di-
56
ximus. ¶ Et scias quod ardor virge cum grauita-
57
te vesice et reliquis significationibus est significa-
58
tio fortis quod crisis erit fluxu vrine. ¶ Et quandoque
1
significant ipsam exuberatio vrine et grossitu-
2
do eius in alijs diebus et inuentio sediminis in ea.
3
et fortasse accidit fluxus vrine in ea secundum significationem
4
egestionis et secundum quod dicam in capitulo egestionis. ¶ Et
5
scias quod quando multiplicatur aggregatio vrine in vesi〈-〉
6
ca cum paucitate solutionis ventris et paucitate su-
7
doris in ea hora aut in natura infirmi et forma mem〈-〉
8
brorum eius aut sensu quod apparet de eo tunc expe-
9
ctatur crisis per vrinam absque fluxu ventris et su〈-〉
10
dore et proprie in hyeme.
¶ De signis declina〈-〉
11
tionis materiei ad viam egestionis. Capitulum .IX.
12
SIgnificat illud in primis genus superflui〈-〉
13
tatis cum scitur quod non est sanguinea: et
14
cum scitur quod cum hoc est multa: deinde
15
fit maior affirmatio eius ex signis dif-
16
ficultatis vrine et puncture que inuenit eum in toto
17
ventre et grauitatis in inferiori parte ventris et
18
defectus signorum vomitus: immo euentus rugitus et in〈-〉
19
flatio emunctorij et multitudo tincture egestio〈-〉
20
nis ante et eius vocatio plus quam fuit consuetudo:
21
et altitudo eius quod est sub hypocondrijs: et augmen〈-〉
22
tum eius et permutatio rugitus ad dolorem dorsi.
23
et fortasse est illud iterum propter ventositatem: et for〈-〉
24
tasse prouocatur vrina post significationem egestionis:
25
et proprie in infirmo difficilis ventris duri ex con-
26
suetudinem[*]con-suetudinem corrupt for consuetudine parui tactus precipue in aere frigido.
27
¶ Et quandoque fit pulsus paruus cum virtute
28
et non induratur et paruitas eius est ad coartatio-
29
nem. ¶ Et significat quandoque crisim que fit fluxu
30
ventris consuetudo in paucitate fluxus sanguinis
31
narium et sudoris et multitudo fluxus ventris et
32
proprie in eo qui assuetus est potare aquam fri〈-〉
33
gidam. ¶ Et dicitur quod quando vrina post crisim in
34
omni hora est alba subtilis tunc expectatur flu-
35
xus ventris qui forsitan erit cum rasura intesti〈-〉
36
norum: quoniam colera quando non egreditur cum vri-
37
na et alijs egreditur cum fluxu ventris: et raro qui-
38
dem accidit crisis per solutionem ventris cum
39
dominio sudoris aut fluxu vrine.
40
¶ De signis crisis quando fit ex via matricis. Capitulum .X
41
QUando non inuenis reliqua signa et non
42
est euacuatio fluxu ventris et inuenis gra〈-〉
43
uitatem in matrice et in chatin et dolo-
44
rem illic et tensionem: tunc existima quod
45
erit menstrualis.
¶ De signis quod crisis erit
46
ex aperitione venarum ani. Capitulum .XI.
47
QUandoque significant illud defectus re-
48
liquarum significationum et consuetu-
49
do huius materiei fluxus et grauita〈-〉
50
tis in partibus ani: et pulsus magnus
51
tendens ad fortitudinem.
52
¶ De signis crisis que fit cum permutatione. Capitulum .XII.
53
FOrtitudo febris cum firmitudine do-
54
loris et retentio euacuationis vrine et egestionis
55
et sputi et sudoris exuberantis et tardi-
56
tas digestionis: aut ipsius priuatio cum sa-
57
nitate virtutis et bonitate pulsus et precipue in egri〈-〉
58
tudinibus saluis tardis priuatis digestione. ¶ Et partem
1
quidem permutationis significant dolor: et inflatio ve-
2
narum in locis vacuis que ipsum sequuntur et vehemen〈-〉
3
tia inflammationis. Et iterum pars in qua est membrum
4
debile aut dolor lesionis iuncturarum aut membrum
5
fatigatum. ¶ Ex hypocondrijs vero quando tenduntur et
6
dolent non est possibile vt significetur locus ipse neque pars.
7
ipsa enim sunt sicut communia omnibus doloribus. ¶ Et sci-
8
as quod permutationes et exiture fiunt in frigore et
9
tempore eius et in etate senectutis plurimum. in primo quidem
10
quoniam frigus est retinens constringens. in secundo vero
11
quoniam virtus deficit ab expulsione completa. ¶ Qui〈-〉
12
dam enim dixerunt quod illius crisis qui pertransit quinqua〈-〉
13
ginta: immo qui pertransit triginta raro fit per exi-
14
turam et permutationem. ¶ Sed non est illud cui sit
15
intendendum: immo permutationi sunt due cause:
16
quarum vna est in materia et est vt non sit sucipiens[*]sucipiens corrupt for suscipiens expul-
17
sionem vniuersalem propter grossitudinem sui secundum plurimum et mul〈-〉
18
titudinem suam secundum minus. ¶ Et secunda est virtus et
19
est vt non sit virtus fortis valde vehementis im-
20
portunitatis neque debilis: iterum pigra: et non ex-
21
pellat omnino a membris principalibus. Et due istarum
22
causarum sunt due cause principij senectutis. Et
23
multotiens quidem antecedunt signa permutatio-
24
nis: et superuenit ei euacuatio magna et proprie
25
per vrinam exuberantem albam quamobrem non
26
accidit permutatio.
¶ De signis quod illa per〈-〉
27
mutatio est ad inferiora. Capitulum .XIII.
28
EUentus doloris ad inferiora cum in-
29
flammatione et inflammatio duorum
30
emunctoriorum et ancharum duarum.
31
¶ De signis quod illa permutatio est
32
ad superiora. Capitulum .XIIII.
33
SIgnificant illud grauitas capitis et
34
sensuum: et proprie auditus ita vt quan-
35
doque perducat ad surditatem post con〈-〉
36
strictionem anhelitus et alterationem or〈-〉
37
dinis eius donec quasi quiescat illud subito et ac-
38
cidit in capite illud quod accidit. ¶ Et similiter
39
vt eueniat profunditas somni. ¶ Et plurimum
40
horum fit exitura in radice auris. ¶ Et simili-
41
ter si perseuerauerint exuberatio guidem et pulsa〈-〉
42
tio temporum et rubedo in facie firma que non
43
separatur.
¶ De signis permutationis ad
44
egritudinem aliam. Capitulum .XV.
45
CUm videris egritudinem acutam fie〈-〉
46
ri fortem apud declinationem tunc scias
47
quod ipsa tendit ad cronicam.
48
¶ De signis quod crisis erit cum exitura. Capitulum .XVI.
49
QUando virtus est sana et signa sunt bo〈-〉
50
na et est subtilitas vrine tempore lon-
51
go tunc illud est de illis que indicant
52
exituram: et vbi est egritudo materiei
53
in qua est caliditas. ¶ Et similiter quando me-
54
lioratur infirmus absque crisi apparente: immo secundum
55
semitam permutationis: deinde vides ambas ar-
56
terias temporis vehementis dilatationis plurime que
57
percussionis forsitan non quiescunt: et vides colo〈-〉
58
rem palidum et anhelitum frequentem et fortasse vi-
1
des tussim siccam: tunc ille qui habet hoc est pre-
2
paratus exiture in iuncturis suis et membrum quod
3
in infirmo plus appropriatur sudore est illud in quo
4
expectatur exitura. ¶ Et tempus hyemis et etas
5
senectutis secundum quod diximus sunt de signis casus
6
crisis cum exitura: immo sunt de causis eius et sunt
7
exiture facte tunc tarde suscipientes digestionem:
8
verumtamen reditiones earum in hyeme et sene-
9
ctute sunt minus propterea quod facit illud esse neces〈-〉
10
sarium frigus ex quiete: licet quidam dixerun[*]dixerun corrupt for dixerint [(cf. Venice 1564) or dixerunt] contra〈-〉
11
rium istius sicut retulimus. ¶ Et quando multi-
12
plicatur vrina aquosa cum ascendit febris signifi-
13
cat dolorem accidentem inferiori parti corporis. Et
14
de signis febribus quod crisis erit cum exitura est tar〈-〉
15
ditas crisium aliarum et prolongatio infirmitatis
16
vsque ad tempus quod est post viginti. ¶ Et cum in
17
huiusmodi egritudine longa accidunt dolores su〈-〉
18
bito in quibusdam locis tunc expecta exituram.
19
¶ Et in febribus tertianis quando non fit fluxus
20
vrine sensibilis neque fluxus sanguinis narium:
21
neque fluxus ventris: tunc expecta exituram iunctu-
22
rarum proprie in die eretico. ¶ Et de signis forti-
23
bus quod illa crisis tarda non erit completa cum tar-
24
ditate sua neque rediens sunt signa alia. ¶ Et fe-
25
bres lassitudinales quando non faciunt crisim in
26
quarto cum vrina spissa tunc expecta fluxum san-
27
guinis narium. Si autem prolongatur expecta exitu-
28
ras iuncturarum que fatigate sunt aut ad partem man〈-〉
29
dibularum siue lassitudo sit exercitio aut per se ve〈-〉
30
niens. At vero exitura accidens in mandibulis in
31
extensiua est plus: quoniam iuncturarum labor non est
32
vehemens neque est in eis iuncturarum attractio: et
33
fit febris ascensio et carnis mollis receptio. Cum
34
autem lassitudo est motiua est illud in iuncturis
35
plus. ¶ Et multotiens quidem expectatur exitu〈-〉
36
ra quam ipsius signa significant: et mingit qui ha-
37
bet eam vrinam plurimam grossam albam et expelli-
38
tur. ¶ Et si febres fuerint incipientes cum rigo〈-〉
39
re et desinentes cum sudore raro fiet in eis exi-
40
tura et ille sunt sicut tertiana et quartana nisi mate〈-〉
41
ria sit multa valde. et ad vltimum rigor rediens
42
euacuat sua expulsione omni die materiam pluri-
43
mam: Quare raro superfluit in eis exiture aliquid.
44
hoc ergo contingit cum rigor est solus. qualiter
45
ergo erit cum sudore. ¶ Et fluxus vrine grosse ite-
46
rum minoratur cum exitura. ¶ Et exiture que
47
sunt in chronica longa secundum plurimum sunt in mem-
48
bris inferioribus: et in illis que sunt magis acute
49
in membris superioribus: et in medijs in vtrisque
50
lateribus et in lethargia. de[*]de cf. Venice 1564: et de exituris radicis au-
51
ris. ¶ Et exiture iste multotiens accidunt crisi com〈-〉
52
plete. et peripleumonia multotiens facit crisim
53
cum exituris iuncturarum.
54
¶ De iudicijs de huiusmodi exituris. Capitulum .XVII.
55
QUecunque de istis exituris eueniunt et
56
occultantur absque maturatione ea-
57
rum dispositio non caret duabus re〈-〉
58
bus aut vt redeat maior quam fuit aut re〈-〉
1
deat egritudo aut expellatur materia ad iunctu〈-〉
2
ras aut ad membra dolorosa aut fessa aut debilia.
3
¶ Et melior istarum exiturarum est illa que fa-
4
cit incurrere leuitatem. et est post maturitatem:
5
et est vehementis declinationis ad exteriora: et est
6
longinqua a membris nobilibus. et quodcunque isto-
7
rum apostematum est lene cedens manui cum super-
8
ponitur est minoris malitie quam durum acutum: ve-
9
rumtamen est tardius quoniam est frigidius. Et eius
10
quidem malitia non minoratur nisi quia ei associatur ve-
11
hemens dolor. Et si cum huiusmodi remanet fe-
12
bris et non resoluitur facit collectionem post sexa-
13
ginta: et quod est infra ista inter sexaginta et vi-
14
ginti. ¶ Et exiture minoris malitie sunt cum
15
membrum ad quod declinant est inferius et est pre-
16
ter hoc quod est ex generatione sua inferius igno〈-〉
17
bile ampli loci capiens totam materiam. Nam si
18
non capit eam accidet ex reditu eius secundo ad lo〈-〉
19
ca in quibus penetrauerat illud quod accidit eis cum
20
ea redire facit medicus stolidus cum infrigida〈-〉
21
tione et refrenatione ad locum a quo venit et iam
22
augmentata est malitia ex eo quod superuenit ei
23
de constrictione et reditione et recipit. ¶ Et de de-
24
terioribus exituris creticis est que ad interio-
25
ra est et interius. ¶ Uerum de locis magis aptis
26
exiture est ille qui est debilis aut cum quo est egri〈-〉
27
tudo et proprie in inferioribus qui appropriati
28
sunt multitudini cursus sudoris ab eis. Et exi-
29
ture meliores et longinquiores ab hoc vt sequitur
30
eas recidiuatio sunt que aperiuntur sicut ille que de
31
eis remanent sunt magis significatiue recidiuationis.
32
¶ De signis euentus spasmi in pueris. Capitulum .XVIII.
33
CUm in eis multiplicatur timor in som〈-〉
34
no et constringuntur eorum nature et mul〈-〉
35
tiplicatur ipsorum fletus et conuer-
36
tuntur eorum colores ad viriditatem
37
et rubedinem. et tenebrositatem vt in senibus tunc
38
expectatur spasmus. ¶ Et illud fit vsque ad no-
39
uem annos. et quanto fuerint paruiores erit illud
40
plus. ¶ In adolescentibus vero cum torquentur eo-
41
rum oculi in febre acuta et multiplicatur ipsorum
42
palpitatio et torquentur eorum colla et ipsorum fa-
43
cies et multiplicatur confricatio dentium eorum tunc
44
iudica euentum spasmi. ¶ Et multotiens quidem
45
prolongantur dolores colli et grauitas in capite
46
cum febre et fine febre. Cumque fuerit apostema cali-
47
dum accidet spasmus aut vomitus vt flos eris
48
et proprie cum fuerit in partibus stomaci.
49
¶ De signis casus rigoris. Capitulum .XIX.
50
CUm vides in febre acuta signa salu-
51
tis et signa crisis bone et minoratur vri〈-〉
52
na tunc scias quod accidet rigor cum quo
53
eueniet crisis nisi fuerit fluxus ventris
54
transiens equalitatem. equalis vero non repellit ri-
55
gorem qui expectatur. et multotiens sequitur ipsum
56
sudor: nam in egritudinibus acutis incensiuis
57
rigorem antecedit sudor.
58
¶ De signis significantibus crisim bonam. Capitulum .XX.
1
SCias quod melius signorum crisis bone
2
est vt sit completa: deinde fiat in aliquo
3
dierum crisis laudabili[*]laudabili corrupt for laudabilis quos ego dicam:
4
et iam indicauit eum aliquis dierum indi〈-〉
5
cationis ei proportionalis: et est cum euacuatione non cum
6
permutatione et exitura: et est euacuatio cum qua fit humo〈-〉
7
ris facientis egritudinem in parte proportionali et to〈-〉
8
latur cum facilitate. ¶ Et quandoque facit sperare bo〈-〉
9
nitatem crisis nature egritudinis in specie sua sicut ter-
10
tiana et causon cum inuenitur crisis proportiona-
11
lis aut sue dispositiones: sicut ille in quibus currunt res
12
virtutis et pulsus secundum quod oportet. et dispositio virtutis et
13
dispositio pulsus in horis signorum prauorum quando est for〈-〉
14
tis et rarus: et proprie quando additur eius virtus et mi〈-〉
15
noratur eius diuersitas et equatur tunc est perpendi-
16
cularis et sustentatio super quam incedendum est: et
17
illius complementum est aduentus tranquillitatis et
18
leuitatis. ¶ Et scias quod signa mala cum aggregantur
19
et est dies creticus tunc spes est verior et fortior
20
quam vt sit econtrario. oportet ergo vt innitatur super illud.
21
¶ Et multotiens quidem magnificantur signa timo〈-〉
22
rosa et videtur pulsus sanari et equari et fortis fieri.
23
¶ Et scias quod infirmus bonorum humorum cum egro〈-〉
24
tat et apparet digestio in vrina eius in primis cum
25
egrotat tunc si securus. et quotiens apparent in
26
eo signa timorosa tunc sanatio in ipsa magis de〈-〉
27
bet esse. quoniam crisis est propinquior.
28
¶ De signis significantibus crisim malam. Capitulum .XXI.
29
IPsorum radices et principia sunt vt sint
30
contraria signis bonis predictis. et illud est
31
sicut si sit motus crisis ante statum et di〈-〉
32
gestionem quod Hypocrates nominauit precessionem
33
vie et tu iam sciuisti causam in malitia eius: et vt sit
34
in die non cretico: et vt pulsus sit cum eo ad ca-
35
sum et paruitatem tendens. ¶ Et scias quod signa
36
crisis quando veniunt ante statum et digestionem et antece-
37
dit ea euacuatio multa tunc non decipiaris per eam.
38
nam illud est propter multitudinem eius et est
39
expulsio a pigritria[*]pigritria corrupt for pigritia vel debilitate absque regimi-
40
ne sicut leuitas quam inuenit eger absque euacuatione
41
manifesta vel apparente est ex eis in quibus non
42
est habenda fiducia: nam illa quies materiei non
43
est propter bonitatem eius: immo multotiens di〈-〉
44
geritur et pigra fit natura in expulsione eius.
45
¶ Iudicia de iudicijs signorum significantium
46
crisim malam. Capitulum .XXII.
47
QUando aggregantur signa mala priua〈-〉
48
tionis digestionis aut alterationis ab eo
49
quod oportet aut alicuius alterius de si〈-〉
50
gnis malis iudica ex eis quod infirmus
51
moritur. ¶ Hora ergo iudicij secundum velocitatem
52
et tarditatem est ex eo quod scitur de dispositio〈-〉
53
ne causarum antecedentium crisim de illis quas
54
diximus sicut hoc: quoniam quando sunt signa
55
mala et est sedimen nigrum et alia et illud est in
56
quarta tunc mors est in septimo aut in sexto si ne〈-〉
57
cessarium faciunt cause predicte post ipsa.
58
¶ De signis digestionis et eius iudicijs. Capitulum .XXIII.
1
DIgestio cognoscitur ex vrina et hoc iam
2
est expositum in loco suo. ¶ Et oportet vt
3
non confidas per vehementiam tinctu〈-〉
4
re vrine cum non fuerit sedimen. illud
5
enim non est propter digestionem. et priuatio digestionis in
6
substantia magis nocibilis est quam in colore. Per sub〈-〉
7
stantiam enim preparatur materia ad difficultatem ex-
8
pulsionis et facilitatem eius. ¶ Et quando apparent si〈-〉
9
gna digestionis cum principio egritudinis: tunc
10
egritudo est salua neque est ambiguitas in ea si tar〈-〉
11
dantur non oportet vt sit semper cum timore: fortasse
12
enim est longa et non est in ea timor et est necessarium
13
vt sit longa. ¶ Et quotiens est crisis bona tunc
14
iam digestio facta est. sed non quotiens digeritur est
15
crisis: immo quandoque egritudo consumitur cum resolutione.
16
¶ Et scias quod non fit febris subtiliatio cum appa〈-〉
17
ritione digestionis sicut non fit cum digestione apostematis
18
dolor vehemens. ¶ Et quando tardatur digestio et vides
19
accidentia bona et virtutem fixam tunc expecta eam.
20
¶ De iudicijs et signis absolute. Capitulum .XXIIII.
21
NOn omnis alteratio subito facta in co〈-〉
22
lore aut tactu est mala: immo est signi〈-〉
23
ficans bonitatem magnam et crisim vtilem:
24
immo consideretur cum hoc dispositio
25
corporis post illam. Nam quodcunque signorum are-
26
factionis in forma et facie et extremitatibus acci〈-〉
27
dit causa vigilie et laboris et exercitij et fluxus
28
ventris: est saluum et redit ad salutem in duo-
29
bus diebus aut tribus. ¶ Et quodcunque est causa
30
adustionis et casus virtutis est malum.
31
¶ De narratione[*]narratione cf. index fol. 503r rememoratione signorum bonorum. Capitulum .XXV.
32
SIgna bona sunt tolerantia egritudi〈-〉
33
nis et firmitudo virtutis et forme cum
34
ea. et si accidentia eius fortiora fiant
35
et virtus pulsus et eius fortitudo et
36
eius ordinatio et apparitio signorum digestio〈-〉
37
nis et vtilitas crisis et bonitas signorum eius et
38
leuitas reperitur post euacuationem et redit pul〈-〉
39
sus cum ea ad bonitatem: et horripilatio acci-
40
dens post euacuationem de signis sunt bonis.
41
Significant enim eradicationem caloris et suc〈-〉
42
cedit frigus cum eradicatione materiei. Et me〈-〉
43
lius hoc est vt sit euacuatio humoris impedien〈-〉
44
tis cum facilitate et secundum rectitudinem. ¶ Et scias
45
quod fixio virtutis cum signis malis necessariam facit
46
spem. et similiter fixio rationis et bonitas anhelitus et fa〈-〉
47
cilitas tolerantie eius quod accidit super eum de
48
dispositionibus timorosis extraneis: et inuentio
49
leuitatis post somnum est bona. et de signis bo〈-〉
50
nis est anhelitus bonus facilis. et de signis bo-
51
nis est appetitus cum equalitate: et bonitas re-
52
ceptionis cibi et eius fames et eius vtilitas. ¶ Et
53
de signis bonis optimis naturalibus est situs ia〈-〉
54
cendi naturalis et somnus naturalis et equalitas
55
caliditatis in membris corporis. ¶ Et scias quod
56
signa bona cum salute virtutis significant sani-
57
tatem festinam: et cum debilitate eius significant
58
sanitatem tardam.
1
¶ De iudicijs signorum malorum. Capitulum .XXVI.
2
SCias quod signa mala que sunt in sum-
3
mo malitie indicant mortem. ¶ Quod
4
si virtus fuerit fortis prolongatur egritu〈-〉
5
do: deinde interficit egrum. et si fuerit
6
debilis interficit absque prolongatione. ¶ Et multo〈-〉
7
tiens quidem apparent signa mortifera in diebus
8
malis: deinde accidit crisis bona et permutatio materiei
9
ad membrum et fit sanitas. ¶ Et oportet vt confidas in si-
10
gnis bonis apud statum et vt timeas mortalia cum
11
incipiunt et non iudices per ea iterum dum non
12
vides virtutem cadere. Casus enim virtutis solus est
13
signum malum. ¶ Amplius oportet vt tu consideres in
14
egritudinibus acutis quarum principium est ex mem〈-〉
15
bro adiuuante sicut pectus cum pleuresi quod est
16
de dispositionibus illius membri: ipse enim significatiue magis
17
sunt quam dispositiones membri alterius: nam digestio spu〈-〉
18
ti in pleuresi est magis significatiua salutis quam digestio
19
aque. ¶ Et necessarium quidem est medico physionomi-
20
co cum videt in facie et oculo et alijs formam ma〈-〉
21
lam non naturalem. et secundum plurimum vt cognoscat in primis
22
an sit illud naturale secundum illud indiuiduum et iudicium et
23
non iudicet temere pulsu etiam. ¶ Et iterum vt co〈-〉
24
gnoscat an illud sit ex egritudine aut ex causa pri-
25
mitiua. fortasse enim eueniet verbi gratia super linguam tin〈-〉
26
ctura mala et asperitas superflua propter comestio-
27
nem rei facientis illud non propter egritudinem.
28
¶ De narratione[*]narratione cf. index 503r rememoratione signorum malorum. Capitulum .XXVII.
29
SIgna mala diuersificantur secundum vnam-
30
quamque operationem et vnumquodque membrum et
31
fortasse dicemus illud cum distinctione.
32
¶ De signis malis pendentibus ex forma et
33
colore. Capitulum .XXVIII.
34
CUm forma viui est sicut forma mor-
35
tui non propter vigiliam neque propter famem neque
36
propter euacuationem tunc est signum malum. ¶ Et
37
facies que similatur faciei mortui et diuer〈-〉
38
sificatur a faciebus sanorum est illa cuius oculi pro-
39
fundantur et acuitur nasus et planantur tempora. et contrahuntur
40
et infrigidantur auris eius et inuersatur pulpa eius et ten〈-〉
41
ditur cutis ipsius et obfuscatur color eius et deni〈-〉
42
gratur et fit viridis et eleuatur super eam cinereitas vel
43
pilositas et proprie quando est sicut cinereitas cotti car〈-〉
44
minati est signum mortis festine. ¶ Et scias quod
45
quando infirmantur sani pauce infirmitatis significat timo〈-〉
46
rem. ¶ Et illud quod est de hac alteratione propter causas
47
que sunt preter egritudinem redit velociter ad dispositio〈-〉
48
nem naturalem: et si non in breuiori tempore saltem in die et
49
nocte. Aliud vero cuius causa est egritudo et est il-
50
lud cuius signum est malum non redit ad rectifica-
51
tionem cum facilitate. Licet primum quod est causa famis
52
et euacuationis et vigilie et eius quod dictum est cum eis non
53
est bonum iterum: verumtamen est sanius alio. Si autem
54
accidit illud in egritudinibus acutis est malum et
55
significat quod egritudo vincet et cum hoc est sanius quam
56
illud quod fit in egritudinibus acutis causa egritudi〈-〉
57
nis non causa illorum comparium. Et propter illud oportet vt co-
58
gnoscatur differentia inter illud quod apparet de signis tor〈-〉
1
natilitatis et alterationis coloris causa corruptio-
2
nis egritudinis aut causa vigilie aut euacuationis
3
cum qua non est plurimum malum. Et propter illud dicimus
4
illud in oculo de illo est si causa fuerit eius vigilia
5
quod accidit cum eis grauitas in palpebris et decli-
6
natio ad profunditatem somni et spissitudo vehe-
7
mens.[*]vehe-mens. corrupt for vehemens [redundant period] pulsus et antecessio vigilie impedientis.
8
¶ Et in illo cuius causa est fluxus ventris inueni〈-〉
9
tur fluxus ventris precessisse et superfluisse. ¶ Et in
10
illo quod est ex fame inuenitur illud accidere grada〈-〉
11
tim non subito. ¶ Et de illis que magis affir-
12
mant quod est ex egritudine est defectus illarum causarum
13
et vehementia acuitatis febris et sensibilitas re-
14
rum que sunt sicut scintile offendentes manum
15
apud tactum. et citrinitas coloris subito est signum
16
non bonum. et denigratio eius subito est signum
17
malum. ¶ Et deterius omnibus illis est niger color
18
et ipsius plurimum est ex morte innati caloris et tene-
19
brositas sequitur ipsum: et citrinitas non est bona
20
sed est magis salua. et quoniam quandoque fit a caliditate non
21
est tota a frigiditate. et fortasse est a vigilia aut a fa-
22
me aut a dolore et est salua. ¶ Et si acciderint
23
in fronte et naso rami non est signum malum alias bonum.
24
¶ De signis sumptis ex dolore capitis. Capitulum .XXIX.
25
QUando dolor capitis perseuerat et vir-
26
tus est debilis et egritudo acuta et sunt
27
illic signa mala tunc egritudo est mor〈-〉
28
talis. Et si non fuerit tunc expecta vsque
29
ad septimum fluxum sanguinis narium: et post septimum
30
aliquid currere ex naso aut aere. Quod si perseuera-
31
uerit vsque ad vigesimum raro erit tunc resolutio eius
32
per fluxum sanguinis narium: sed aut per saniem cur〈-〉
33
rentem ex naribus aut aure aut per exituram et pro〈-〉
34
prie inferius. ¶ Et plurimum quidem incipit dolor capi〈-〉
35
tis a principio egritudinis et fit fortis super eas
36
in quarto et quinto: deinde eradicatur in septimo.
37
¶ Et plurimum quidem inceptionis eius est in tertio et fit
38
difficilis in quinto et eradicatur in septimo et vn-
39
decimo. ¶ Quidam vero dixerunt quod ratio est vt
40
sit in decimo quoniam decimus est septimus tertij: sed
41
ipse non est dies creticus. Et hoc sermo apus
42
me non est aliquid. Comparatio enim non est secundum hoc genus
43
et si incipit in quinto eradicatur in quartodecimo
44
si res currit secundum quod oportet. ¶ Et plurimum quidem quod accidit
45
de hoc dolore capitis accidit in tertiana.
46
¶ De signis sumptis ex parte stomaci. Capitulum .XXX.
47
SIngultus in egritudinibus acutis est
48
malus et proprie post fluxum ventris: et
49
similiter inflammatio in stomaco. Et
50
pulsus cordis stomacalis cum calidi〈-〉
51
tate febris est malus.
52
¶ De signis malis ex membris anhelitus. Capitulum .XXXI.
53
ANhelitus frigidus in egritudinibus
54
acutis est malus. significat enim mortem innati
55
caloris: et similiter diuersus malus. ¶ Et
56
anhelitus similis anhelitui flentis inter〈-〉
57
sectus qui attrahit aerem: et est anhelitus factus
58
propter permixtionem rationis est malus: et ille qui est propter
1
apostema in partibus pectoris est deterior. ¶ Et
2
illorum qui morti presentes fiunt ventres crescunt et
3
consequentes fiunt eorum anhelitus et anhelant alte.
4
¶ De signis malis ex parte sensus. Capitulum .XXXII.
5
SI non videt infirmus: et non audit
6
est signum malum. Et si fugit a vocibus et
7
odoribus et coloribus habentibus forti-
8
tudinem est signum malum significans
9
debilitatem spiritus animalis.
10
¶ De signis factis in oculo. Capitulum .XXXIII.
11
PRofundatio oculi et contractio ipsius vel
12
concauatio non causa fluxus ventris et vi〈-〉
13
gilie et famis est signum non bonum.
14
¶ Et tenebrositas albedinis oculi et
15
eius rubificatio tendens ad colorem pauonis aut
16
celestem est signum malum. ¶ Et paruitas vnius duo-
17
rum oculorum in egritudinibus acutis et phrenesi
18
et in similibus est mala valde. ¶ Et si non videt in〈-〉
19
firmus aliquid est signum mortiferum. ¶ Et tortuo-
20
sitas oculi et ipsius strabositas in febre acuta est
21
signum malum valde. et si hec tortuositas fuerit ex
22
spasmo proprio lacerto oculi tantum absque nocumento
23
in cerebro tunc signum illud est quod non est permixtio
24
rationis et similia. ¶ Signa autem sumpta ex eo quod vi-
25
det et splendore sunt quoniam splendor niger significat vo-
26
mitum plus et declinationem sanguinis ad superiora et
27
significat vnumquodque signorum aliorum. ¶ Et cursus lachry-
28
me absque voluntate et proprie ex vno oculo est si-
29
gnum malum nisi sit signum crisis et sanitatis et signifi〈-〉
30
cent ipsam alia signa fluxus sanguinis narium cum
31
incolumitate signorum aliorum: et considera ex lachry-
32
mis paruitatem et multitudinem et subtilitatem et grossi〈-〉
33
tiem: et calorem et frigus et exitum cum voluntate
34
aut sine voluntate. ¶ Et fugere lumen est signum
35
non bonum. Si autem vehemens fit amor tenebre
36
tunc est mortale nisi sit vehementia et dolor. Quod
37
si non fuerint tunc est propter casum virtutis spiritus anima〈-〉
38
lis. et intuitus stans absque palpitatione et motu est
39
malus. Et multitudo aggregationis lippitudi〈-〉
40
nis ita quod aliquid eius est post aliquid est mala. Et
41
lippitudo sicca valde. Et huiusmodi quidem lippitudo
42
generatur propter pigritiam virtutis oculi innate in matu-
43
rando materiam. Et similiter sentit cum plurimo eius per
44
exuberationem rei venientis ad oculum que conatur
45
exire. ¶ Et non licet vt dicatur quod illud sit propter multi-
46
dinem[*]multi-dinem corrupt for multitudinem humiditatum venientium ad oculum propterea quod pi〈-〉
47
gra sit natura in digerendo eas: quoniam oculus in hac
48
dispositione est siccus profundus: et signa siccitatis ma〈-〉
49
nifesta: et similiter siccitas lippitudinis velox.
50
¶ De signis proportionalibus istis. Capitulum .XXXIIII.
51
SI aggregatur super pupillam cum est aperta
52
aliquod sicut tela aranee: deide recedit
53
ad palpebram et fit lippitudo et non
54
cessat esse sic est signum propinquitatis mor〈-〉
55
tis. ¶ Et vehementia rubedinis oculi et perma-
56
nentia eius ita in acuitate febris est mala et significans
57
apostema cerebri calidum et in ore stomaci. ¶ Et permutatio
58
eius ad colorem pauonis et celestem est deterior.
1
¶ Et apertio oculi iterum et multitudo splendoris
2
est significatio mala et fortasse propter materias calidas multas
3
et apostemata in partibus cerebri. ¶ Et si remanet pal-
4
pebra in somno aperta absque consuetudine est signum
5
non bonum: et siccitas palpebrarum est signum ma-
6
lum. et si remanet oculus in vigilia apertus et ap-
7
proximatur ei digitus et non palpitat est significatio
8
mortis. Et vehementia apertionis oculi iterum cum
9
alienatione et debilitate est mortalis. ¶ Et dicitur quod
10
ille sub cuius oculis apparet pustula sicut lens alba:
11
moritur in die decimo et apparet in eo desiderium dulcedinis.
12
¶ De signis sumptis ex parte nasi. Capitulum .XXXV.
13
TOrtuositas nasi mala et significat propinquita〈-〉
14
tem mortis. causa enim in ea est spasmus ma〈-〉
15
lus mortalis. ¶ Et applanatio eius
16
iterum est mala. ¶ Et esse contentus in
17
attractione aeris naso et naribus est malum. Et si in〈-〉
18
uenis ex anhelitu eius odorem piscis aut butyri
19
aut luti est malum. ¶ Et distillatio aque citrine
20
ex naso in febribus acutis fortasse est significatio pro〈-〉
21
pinquitatis mortis. ¶ Et si non sternutat cum
22
obtarmicis est significatio mortis: et destructio sensus
23
similiter. ¶ Et si non facit ei fluere sanguinem percussio
24
et rascatio: et si infirmus assidue mittit digitum suum
25
ad nasum suum quasi mundificet ipsum absque causa est signum
26
non bonum. ¶ Et exitus aque per nasum est malum.
27
¶ De signis sumptis ex parte auris. Capitulum .XXXVI.
28
EXiccatio pulpe auris et eius inuersa-
29
tio et contractio extremitatis est signum ma-
30
lum. et dicitur quod cum sordes auris dulcescit
31
est signum malum apud Galienum mortale
32
apud primos. ¶ Aduentus doloris in aure cum
33
febre acuta est timorosa: est enim mortalis nisi cur-
34
rat aliquid et quiescat et illud in senibus. In iu-
35
uenibus vero contingit quod moriuntur antequam sa〈-〉
36
niem faciat propter vehementiam sensuum eorum.
37
¶ De signis sumptis ex parte dentium. Capitulum .XXXVII.
38
COmmotio dentium in febribus acu-
39
tis et quasi ille cuius sunt comedat ali-
40
quid signum est non bonum. ¶ Dicitur quod
41
ille cuius dentes cooperiuntur in febri〈-〉
42
bus viscositatibus significat quod febris eius fit vehemens
43
significat enim caliditatem vehementem et materiam viscosam tarde
44
resolutionis. ¶ Cum accidit infirmis omni hora vt mun〈-〉
45
dificent dentes absque consuetudine que currit est
46
significatio non bona. ¶ Stridor dentium et commotio
47
eorum absque consuetudine fortasse indicat maniam. et
48
si mania non accidit deinde accidat significat illud perni〈-〉
49
tiem nisi in illo qui assuetus est eo propter debilitatem cor〈-〉
50
dis eius tunc strident dentes eius ex qualibet causa.
51
¶ Et viriditas dualium est signum malum.
52
¶ De signis sumptis ex parte lingue et oris et
53
que sequuntur ea. Capitulum .XXXVIII.
54
DEnigratio lingue in egritudinibus
55
acutis est signum ad malitiam decliue. et
56
exiccatio oris et saliue non sunt bo-
57
ne. et quando exiccatur in primis: deinde exa〈-〉
58
speratur cum statu: deinde denigratur est mortale.
1
et proprie in quartodecimo. ¶ Et scias quod vehe-
2
mentia fetoris oris in egritudinibus acutis est
3
significatio mortalis: quoniam significat corruptionem hu-
4
morum omnium. ¶ Subleuatio vnius duorum labio〈-〉
5
rum in febribus acutis est malum. Scissio labiorum
6
in febribus acutis significat superfluitatem inflamma〈-〉
7
tionis: et contractio eorum et frigus ipsorum est malum. ¶ Si
8
remanet os apertum in egritudinibus acutis est signifi〈-〉
9
catio mala. ¶ Superfluitas siccitatis lingue est
10
signum non bonum. ¶ Dicitur quod quando exuberat super lin〈-〉
11
guam in febre acuta sicut cicer niger et sicut granum
12
alkerua tunc mors est proxima et accidit ei desiderium
13
rerum calidarum. ¶ Asperitas lingue et siccitas eius
14
est significatio phrenesis. et considera in asperitate lin〈-〉
15
gue et alterationis caloris eius consideratione superflua
16
ne fit causa eius res tingens. ¶ Et scias quod non tin〈-〉
17
gitur lingua ab omni humore dominantes in omni dispone[*]dispone corrupt for dispositione
18
donec peruenerit ad eam cum substantia sua aut per vicinita〈-〉
19
tem aliquorum membrorum communicantium.
20
¶ De signis sumptis ex radice lingue et guttu〈-〉
21
re: et meri. Capitulu .XXXIX.
22
PRefocatio subito facta non in die crisis
23
est signum malum. Et prefocatio sine spu-
24
ma est leuis. Spuma enim non fit nisi cum
25
cor iam ad tantam peruenerit calefactio-
26
nem quod destruuntur ei operationes pulmonis et dia-
27
phragmatis: quare non potest facere vt redeat anhe〈-〉
28
litus cum equalitate: et istud non fit apostemate non
29
existente in gutture nisi propter rem magnam. et multotiens
30
quidem fit: immo plurimum causa cerebri. ¶ Et vltimum quando
31
accidunt in febre forti prefocationes praue tunc iam ad〈-〉
32
uenit mors: quoniam cor eget causa vehementie calidita-
33
tis anhelitu plurimo: sed via eius iam est opila〈-〉
34
ta quamobrem inflammatur cor et superfluit malitia complexio〈-〉
35
nis eius: quare non tolerat vitam. ¶ Et similiter contorsio
36
colli cum prohibitione deglutitionis: illud enim aut fit propter
37
remotionem spondilis aut propter vehementiam sicci-
38
tatis: et neque aliquid est deterius eis ambabus cum
39
febre iterum. ¶ Et si non potest fieri deglutitio nisi
40
cum labore est significatio mala: et similiter si reijcit
41
cum aqua et egreditur per nasum. et similiter quando strangu〈-〉
42
latur cum ea in omni hora est significatio non bona.
43
¶ De signis malis sumptis ex parte venarum. Capitulum .XL.
44
DIxit Hypocrates quando apparent vene parue
45
apud frontem et palpebram est malum.
46
¶ De signis malis sumptis ex mol〈-〉
47
lificatione corporis et malitia resum〈-〉
48
ptionis et debilitate. Capitulum .XLI.
49
MOllificatio corporis et malitia resum〈-〉
50
ptionis et debilitas quandoque fiunt causa
51
multitudinis humorum grossorum in visce〈-〉
52
ribus. ¶ Et quandoque fiunt propter siccitatem
53
corporis et paucitatem humorum. et quandoque fiunt propter
54
superfluitatem debilitatis virtutis in lacertis. et non
55
est significatio distinguens inter ea essentia cor〈-〉
56
poris grossi aut macri sicut quidam existimauerunt.
57
¶ Et multotiens quidem sunt viscera plena humi〈-〉
58
ditatibus et corpus extenuatum. ¶ Et multo-
1
tiens debilitantur virtutes in lacertis et corpus est pin〈-〉
2
gue: immo signa alia sunt que et dicta sunt in lo〈-〉
3
cis alijs.
¶ De signis malis propter for-
4
mam iacendi. Capitulum .XLII.
5
REsupinatio super lectum non secundum formam
6
consuetam immo secundum permixtionem. et exitum a
7
consuetudine est malum signum: maxime
8
cum infirmus precipitatur ad stratum suum
9
paulatim quotiens equas eum et preparas ipsum
10
preparatione bona conuertitur super dorsum suum et diligit
11
discooperire extrema et proijcit ea proiectione non naturali
12
absque caliditate valde manifesta: est ergo causa angu〈-〉
13
stia magna. ¶ Et oportet vt tu attendas in hoc etiam
14
rem vnam: fortasse enim homo est pinguis grauis cor-
15
poris velocis mollificationis diligens in dispositione
16
sanitatis vt iaceat omni hora secundum hanc formam: aut
17
est prohibens dolor preter resupinationem: illud enim
18
iterum est ex eo cum quo non magnificatur timor.
19
¶ Omnis preparatio non consueta de resupinatione et ten-
20
sione et reliquis quam non fecit in dispositione salutis
21
est in egritudinibus acutis mala. ¶ Et scias quod
22
amor resupinationis: aut est propter multitudinem hu-
23
morum in visceribus aut propter siccitatem et resolutionem hu〈-〉
24
morum acutorum: quare debilitant lacertos aut propter
25
debilitatem que accidit lacertis ex parte alia. ¶ Et si
26
non potest iacere et resupinari et vti alijs positionibus:
27
immo desiderat sedere est significatio mala. et plurimum
28
eius est propterea quod anhelitus fit difficilis cum iacet
29
propter apostemata et nocumenta in membris anhelitus in qui〈-〉
30
bus scita est dispositio ex eo quod preterijt. ¶ Et si dili-
31
git fugere ab hominibus et conuerti ad parietem est si-
32
gnum non bonum. ¶ Et declinatio in somno super
33
ventrem absque consuetudine est malum. aut enim est a per〈-〉
34
mixtione rationis: aut a lesione in ventre et iace〈-〉
35
re humidum est laudabile: et illud est cum iunctu〈-〉
36
re egri sunt recipientes plicationem velociter.
37
¶ De signis sumptis ex cute. Capitulum .XLIII.
38
CUm desiccatur cutis ita quod quando extendis
39
eam non redit ad locum suum tunc illud est
40
significatio mala. ¶ Exitus vaporis calidi
41
ex cute cum anhelitu frigido est significatio perni〈-〉
42
tiosa: et non fit nisi quia caliditas cordis finita est.
43
¶ De signis acceptis ex ventre et partibus hy〈-〉
44
pocondriorum. Capitulum .XLIIII.
45
INflatio ventris in egritudinibus acutis et
46
paucitas complicationis eius et proprie cum illic
47
est solutio ventris est signum mortis: precipue
48
quando apparet in eo pustula ampla coloris fusci. ¶ Ten-
49
sio hypocondriorum et essentia vnius duorum laterum
50
magis augmentata quam alterius: et similiter essen〈-〉
51
tia omnis lateris augmentatior omni latere quod
52
est ei simile in eminentia et depressione: et simili〈-〉
53
ter in lenitate tactus et duritie cum inflatur mi-
54
rach non a ventositate et siccitate tunc intra ip-
55
sum est apostema cum quo non est nisi dolor. et
56
obfuscatio et tensio hypocondriorum et si est cum
57
dolore tunc materia declinat ad inferiora et si est
58
absque dolore tunc materia decliuis est ad superiora.
1
¶ De signis sumptis ex ano. Capitulum .XLV.
2
EXitus ani in febribus acutis per se-
3
ipsum est significatio mala.
4
¶ De signis sumptis ex virga et te-
5
sticulis. Capitulum .XLVI.
6
LEnitas testiculorum est signum malum et
7
similiter exuberatio amborum in egritudini〈-〉
8
bus acutis. Contractio testiculorum et
9
virge significat mortem caloris innati aut dolorem
10
vehementem. ¶ Pollutio in principio egritu〈-〉
11
dinis significat longitudinem et est in postremo
12
egritudinis laudabilior.
13
¶ De signis sumptis ex matricibus. Capitulum .XLVII.
14
EXitus matricis mulieris et vulue in febre acu-
15
ta est signum malum.
¶ De signis sum-
16
ptis ex parte extremitatum. Capitulum .XLVIII.
17
DE eis sunt ex parte qualitatis earum sicut frigus
18
extremitatum cum caliditate febris acute et
19
fixione eius et non eradicatur est signum non
20
bonum. Cum chronica vero non est illud horribile.
21
¶ Et causa eius in febribus acutis est apostema magnum
22
in concauitate ventris aut submersio caliditatis in-
23
nate aut aduentus sincopis et resolutionis. ¶ Et for〈-〉
24
tior significatio frigoris extremitatum in febribus
25
acutis super mortem est que est frigoris accidentis eis
26
in principio egritudinis. et similiter cum est frigus cum quo non ca〈-〉
27
lefit: et hoc totum significat fugam sanguinis totius ad inferio〈-〉
28
ra propter apostema. ¶ Obfuscatio digitorum manuum et
29
pedum et vnguium eorum est signum mortale. ¶ Ru-
30
bedo extremitatum et earum alteratio subito magis
31
pernitiosum est quam earum obfuscatio. Si autem inuenitur
32
grauitas tunc iam approprinquat: quoniam grauitas significat
33
debilitatem virtutis animale. et obfuscatio significat de〈-〉
34
bilitatem caliditatis innate. et rubedo significat corruptio〈-〉
35
nem et dominium humorum. et nigredo melior est quam ob-
36
fuscatio et rubedo. Et cum hoc toto cum videris si-
37
gna bona plurima non est longinquum quin saluetur infir〈-〉
38
mus. et casus extremitatum eius alteratarum. et adu〈-〉
39
stio extremitatum et cutis cum frigiditate ventris est si〈-〉
40
gnum mortis iterum. ¶ Et ex eis ex parte situum earum
41
sunt sicut spasmus et proprie post fluxum ventris est
42
mortale. ¶ Alcuzez cum alienatione et vehemen-
43
tia febris est significatio mortis.
44
¶ De signis ex parte somni et vigilie. Capitulum .XLIX.
45
SI somnus sit diurnus non nocturnus est si-
46
gnum non bonum. et si non dormit in eis am〈-〉
47
bobus est deterius. Cum enim est corruptio ce〈-〉
48
rebri qualitercunque sit. Et salubrior som-
49
nus diurnus est qui est in principio eius. et hoc totum in statu
50
paroxismorum febris est deterius. In principio vero eius et
51
multotiens fit et non nocet. ¶ Et profunditas som〈-〉
52
ni cum debilitate pulsus est malum. est enim propter debi-
53
litatem virtutis non propter humiditatem cerebri: et proprie
54
cum est cum permixtione rationis. et quandoque est hec a putre〈-〉
55
factione humoris frigidi. ¶ Somnus augmen〈-〉
56
tatus in nocte qui succedit permixtioni rationis et
57
associatur frigori extremitatum est malus sicut som〈-〉
58
nus cui succedit leuitas est bonus.
1
¶ De signis malis sumptis ex actione manus. Capitulum .L.
2
COllectio palearum et peruenire omni ho〈-〉
3
ra ad aliquid quasi colligat ex se aut ex
4
pariete est signum malum. et causa in eo est ex va〈-〉
5
poribus qui eleuantur ad cerebrum: ergo fa-
6
ciunt imaginari illud quod non est propter descensionem eo〈-〉
7
rum ad oculum et humiditatem albugineam.
8
¶ De signis sumptis ex doloribus. Capitulum .LI.
9
DOlor vehemens in visceribus in febris acu〈-〉
10
tis est signum malum. significat enim adustio-
11
nem vehementem aut magnitudinem apostema〈-〉
12
tis aut exituram. Cum est in aliquo mem〈-〉
13
brorum dolor vehemens et sedatur subito quiete comple〈-〉
14
ta absque causa tunc illud est malum.
¶ De signis
15
sumptis ex voce et loquela et silentio. Capitulum .LII.
16
VOx fortis valde est bona et loquela or〈-〉
17
dinata est bona et contrarium illius est
18
malum. ¶ Et taciturnitas plurima
19
prolixa significat plurimum inquietu-
20
dinem aut mollificationem lacertorum lingue et epi-
21
glotis aut spasmum eorum aut destructionem imagi〈-〉
22
nationis que est principium sermonis et cum infir〈-〉
23
mus loquitur in crisi est bonum. ¶ Et ad vltimum
24
taciturnitas verbosi significat causas inceptionis al〈-〉
25
guesgues aut aliquid de eis que dicta sunt. Et
26
multitudo sermocinationis in taciturno signifi〈-〉
27
cat initium alienationis et permixtionem rationis.
28
¶ De signis sumptis ex ratione. Capitulum .LIII.
29
ALienatio cum motu et percussione in
30
capite et nare est salua: et cum alguacre
31
et appoplexia est mortalis.
32
¶ De signis sumptis ex motionibus. Capitulum .LIIII.
33
MUltitudo permixtionis et inquietudinis est
34
signum non bonum et significat multitudi〈-〉
35
nem vaporis eleuati ad caput. ¶ Sal〈-〉
36
tus infirmi omni hora et sessio eius est signi〈-〉
37
ficatio mala: et est propter angustiam aut propter permixtionem
38
rationis et constrictionem anhelitus et prefocationem: et in
39
peripleumonia est deterior: quoniam plurimum eius est
40
propter prefocationem et constrictionem anhelitus: licet sit propter
41
causas alias iterum. ¶ Et cum grauantur membra a mo-
42
tu etiam est significatio mala. ¶ Et quando obfuscan〈-〉
43
tur vngues tunc mors est presens. et tremor est
44
signum malum cum non sit crisis bona.
45
¶ De signis sumptis ex estimatione. Capitulum .LV.
46
CUm est plurimus timor mortis tunc
47
est timor.
¶ De iudicijs sumptis
48
ex saltu et alicibus. Capitulum .LVI.
49
SAltus et alices fiunt propterea quod natu〈-〉
50
ra mouet membra lacertosa vt expellat
51
ex eis superfluitatem: et dum membrum
52
permanet rarum et materia est pauca obediens
53
non indiget illo: immo illud est ei necessarium pro-
54
pter contrarium eius. ¶ Et si fuerit cum permutatio-
55
ne ex calore ad frigus per naturam tunc est signum
56
non malum et significat multotiens quod natura non potest
57
facere resolutionem nisi cum adiutorio villorum propter mul〈-〉
58
titudinem materiei aut propter debilitatem virtutum.
1
¶ De signis sumptis ex somnijs. Capitulum .LVII.
2
MUltotiens videt infirmus de genere
3
illius quo fit crisis eius sicut videt ha〈-〉
4
biturus crisim cum sudore quod ingre-
5
ditur balneum et preparatur.
6
¶ De signis sumptis ex appetitu. Capitulum .LVIII.
7
DEstructio appetitus in egritudinibus chro〈-〉
8
nicis est malum. et in egritudinibus acutis
9
etiam sed est infra illud. et ad smmum[*]smmum corrupt for summum significat
10
humores corruptos aut mortem vir-
11
tutis animalis et naturalis. ¶ Et cum destruitur
12
sitis in febribus adurentibus est significatio mala et
13
proprie cum nigredine lingue.
14
¶ De iudicijs et significationibus icteritie. Capitulum .LIX.
15
ICteritia ante septimum et ante digestionem
16
est malum signum nisi succurrat ei fluxus
17
ventris quemadmodum quidam existimaue-
18
runt et est secundum considerationem. et ad vltimum
19
icteritia ante septimum non est laudabilis: et si fuerit
20
icteritia post septimum tunc est iterum non ita salubris
21
dum non coniunguntur ei signa alia. ¶ Quod si accidat
22
icteritia in septimo aut nono aut quartodecimo
23
cum signis laudabilibus et absque nocumento in par〈-〉
24
tibus epatis aut duritie et apostemate tunc est laudabilis.
25
¶ Et multotiens quidem accidit propter huiusmodi crisis
26
completa et significat laudem et dispositionem leuitatis que re-
27
peritur post ipsam. et significat malitiam eius dispositio contrarij
28
leuitatis. ¶ Et ex illis que significant malitiam eius est
29
vt sit cum icteritia fluxus ventris colericus multus qui
30
ebullit et exitus rerum spumosarum adurentium. in huiusmodi enim
31
timetur de infirmo nisi succurrat ei fluxus ventris
32
multus mundificans aut sudor communis et sit iam virtus
33
fortis: tunc enim fit leuitas velociter.
34
¶ De significationibus sumptis ex apostematibus. Capitulum .LX.
35
CUm febris acuta peruenit ad apostemata ti-
36
tillicorum et extremitatum est deterius quam vt
37
sint prius illa apostemata: deinde sequatur ea
38
febris causa putredinis quamuis illud etiam sit
39
malum. ¶ Apostemata que accidunt in radice auris et non
40
maturantur cum saniositate sunt mala: aut que non se-
41
quitur aliqua de euacuationibus fortibus est signum malum. Et
42
non oportet iterum vt fiducia habeatur in maturatione cum ac〈-〉
43
cidit exitura et reliqui humores sunt indigesti. illud enim
44
est non sufficiens sicut ista etiam multotiens accidunt et exi-
45
stimatur iam declinatio adesse et interficit. Omnis pu-
46
stula et omne apostema quod apparet et postea redit est malum:
47
verumtamen quandoque significat fortitudinem nature: et fortasse hec
48
apparitio et profundatio est consueta homini alicui in natura
49
sua: quare non est significatio vehementis malitie.
50
¶ De signis sumptis ex parte pustularum: et
51
que similantur eis. Capitulum .LXI.
52
PUstula ciceralis nigra in febribus acu〈-〉
53
tis est mala valde. et quando in fine ve-
54
nit vel tardatur moritur ille qui eam ha-
55
bet in secundo multotiens. ¶ Conuer〈-〉
56
sio vlcerum in corpore ad viriditatem et nigre-
57
dinem et celestem colorem aut citrinitatem est signum
58
malum et citrinitas est leuior eis. ¶ Dicitur quod si
1
apparet super genu infirmi aliquid nigrum simile vue
2
nigre in cuius circuitu sit rubedo moritur cito.
3
Quod si protendatur vsque ad diem quinquagesi-
4
mum tunc signum mortis eius est quod sudauit sudore
5
frigido. Quando apparet super vena que est in
6
gutture aliquid simile grano alkerua cum va-
7
riola alba magna et cecidit ei desiderium rerum ca-
8
lidarum moritur in vigesimo. ¶ Et nos quidem
9
iam diximus illud quod accidit in lingua adolescenti〈-〉
10
bus de pustulis mortiferis. ¶ Dicitur si fue-
11
rit febris qualibet et apparuerit super digitos vtri-
12
usque manus simul apostema nigrum sicut granum
13
herbi cum dolore vehementi moritur in quarto et
14
accidit ei grauitas et profunditas somni. Si autem
15
natura constringatur cum hoc acccidet pleuresis.
16
Et quandoque constringitur adeo donec fit lapis.
17
¶ De signis sumptis ex forma venarum. Capitulum .LXII.
18
DIxit Hypocrates si apparent vene parue que
19
sunt in fronte et que sunt in palpebris
20
et furcula est malum. ¶ Alteratio co〈-〉
21
loris venarum apparentium a dispositione sua
22
cum colore pauonis et apparitio earum que de eis
23
non apparebant ante cum hoc est malum.
24
¶ De signis sumptis ex rigore. Capitulum .LXIII.
25
RIgor plurime reditionis in febre pra〈-〉
26
ua cum debilitate virtutis est morta-
27
lis et cum firmitate virtutis iterum quan〈-〉
28
do febris cum eo non remouetur non
29
est bonus. ¶ Et deterior omnibus est vt sequa-
30
tur ipsum euacuatio non adiuuans et non sedetur cum eo fe-
31
bris. Et si non accidat euacuatio iterum tunc signi〈-〉
32
ficat quod humor motus est vincens qui expelli non
33
potest et est malum. ¶ In accidente vero vice vna non
34
forsitan verificatur aphorismus iudicans an est propter
35
debilitatem superfluam virtutis aut propter aliud.
36
¶ De iudicijs euacuationis. Capitulum .LXIIII.
37
EUacuatio iuuatiua per fluxum ventris
38
et vomitum et alia est illa que est post di-
39
gestionem et que euacuat humorem quem
40
oportet et que fit cum facilitate et cui
41
succedit leuitas. ¶ Et de signis euacuationis hu〈-〉
42
moris quem euacuat medicina aut non medicina
43
est vt incipiat in euacuatione humoris alterius. et
44
deterius eo est vt finis eius permutetur ad exitum
45
curati aut ad sanguinem nigrum aut humorem feti-
46
dum aut humorem purum et similiter in vomitu.
47
¶ Et quando abbreuiatur euacuatio postquam effe-
48
cerit quod efficit oportet vt adiuuetur. et quando super-
49
fluit euacuatio et nondum incipit digestio tunc non
50
est illud cuius iuuamento sit innitendum. ¶ Et eua〈-〉
51
cuatio debilis pauca fluxu sanguinis narium aut
52
sudore aut alio significat quod natura mouit et non
53
potuit. et si fiant mala signa alia significat mortem. et
54
si non fiunt mala significant longitudinem.
55
¶ De iudicijs sudoris. Capitulum .LXV.
56
SUdor est bona crisis in egritudini-
57
bus acutis et flegmaticis. ¶ Et iterum
58
in speciebus apostematum timorosorum et
1
apostematibus viscerum.
2
¶ De causis multitudinis sudoris. Capitulum .LXVI.
3
SUdor multiplicatur aut causa materiei
4
propter multitudinem suam: aut subtili〈-〉
5
tatem suam: aut causa virtutis ex vehe-
6
mentia expulsiue: aut mollificatione
7
retentiue: aut causa pororum eius quando dilatantur
8
propter causas dilatationis. et minoratur sudor pro〈-〉
9
pter contraria illarum causarum. ¶ Et sudor quidem quando
10
tergitur exuberat et quando non mouetur abscinditur.
11
¶ De diuersitatibus membrorum in sudando. Capitulum .LXVII.
12
MEmbra que plus sudant. sunt illa in
13
quibus est materia faciens egritudinem
14
vt magis: et illa que non sudant sunt mem〈-〉
15
bra in quibus non est materia. et illa in
16
quibus dominatur aliquid de causis constrictionis
17
pororum de quibus est quod latus super quod dormit
18
infirmus secundum plurimum raro fundat: quoniam est coar-
19
tatum siccas habens vias et non currit ad ipsum hu〈-〉
20
miditas neque currit ab eo. ¶ Et sudor quidem
21
multiplicatur in membris posterioribus vt in dor〈-〉
22
so plusquam in anterioribus sicut pectore. et multi-
23
plicatur in superioribus magis qum accidat in infe〈-〉
24
rioribus et proprie in capite.
25
¶ De diuersitatibus dispositionum in sudan-
26
do et alijs. Capitulum .LXVIII.
27
SOmnus plus facit sudare quam vigilia.
28
quoniam calor innatus in eo plus agit in humi〈-〉
29
ditate. et quia nocumentum anhelitus in ipso
30
est magis paruum et illud mouet materias ad
31
interiora. ¶ Inquit Hypocrates. Sudor plurimus in
32
somno absque causa faciente illud significat quod ille pllus[*]pllus corrupt for plus ci〈-〉
33
bi suo affert corpori quam toleret. Si autem fuerit il-
34
lud preter quod ille de cibo sumat tunc scias quod in〈-〉
35
diget euacuatione. et causa in hoc est quod sudor plu-
36
rimus cum sanitate virtutis non fit nisi propter mul〈-〉
37
titudinem materiei cui pertinet vt expellat eam na-
38
tura: et illa multitudo aut fit per causam propin-
39
quam que est repletio propinqua: et repletio propin〈-〉
40
qua est ex cibis sumptis tunc. et hanc repletionem
41
expellunt fames et exercitium. et sudor qui expelli-
42
tur per naturam aut fit per causam antecedentem longin〈-〉
43
quam que est ex superfluitatibus antecedentibus.
44
¶ Et non excusat in huiusmodi nisi euacuatio mun-
45
dificans corpus ex eis: per sudorem vero fortasse non
46
egreditur de ea nisi illud quod subtile est tenue par-
47
uum et dimittit corruptum inobediens in corpore.
48
et consuetudo nature est quod diligit expellere humo〈-〉
49
rem corruptum: et illud est de illis que debilitant
50
eum. ¶ Et scias quod quanto plus caliditas innata est
51
fortior est resolutio magis occulta: quare non fit su〈-〉
52
dor nisi fuerint cause alie: et propter hoc fit sudor
53
egrediens a natura aut a repletione et multitu-
54
dine et vehementia dilatationis pororum aut pro-
55
pter defectum virtutis a digestione bona aut pro-
56
pter vehementiam motus.
57
¶ Dies in quibus multiplicatur sudor et mi-
58
noratur. Capitulum .LXIX.
1
SUdor in egritudinibus acutis plurimum sit
2
in tertio et quinto et minoratur in quarto
3
immo parum contingit vt egritudines iste
4
crisim faciant in quarto nisi raro. Et pa-
5
rum quidem contingit secundum quod experimentatores
6
existimant vt sudet eger in vigesimoseptimo et tri〈-〉
7
gesimoprimo et trigesimoquarto.
8
¶ De modis significationum sudoris. Capitulum .LXX.
9
SUdor significat per tactum suum si est cali-
10
dus aut frigidus et significat per colo〈-〉
11
rem suum si est clarus aut ad citrinita-
12
tem aut viriditatem decliuis: et significat
13
per gustum suum si est amarus aut dulcis: aut ad
14
acetositatem decliuis: et significat per odorem suum si
15
est fetidus aut acetosus aut dulcis aut alius: et si〈-〉
16
gnificat per substantiam suam sicut si est subtilis aut viscosus
17
et significat per quantitatem suam sicut si est paucus aut mul-
18
tus et significat per locum suum si est communis in toto
19
corpore aut abbreuiatus. et quod ex quocunque mem〈-〉
20
bro est in ipso est egritudo. ¶ Et significat per ho〈-〉
21
ram suam si est in principio aut statu aut decli-
22
natione: et significat per illud quod succedit ei sicut
23
succedit ei nocumentum aut leuitas aut rigor
24
aut horripilatio aut aliud.
25
¶ De signis sumptis ex parte sudoris. Capitulum .LXXI.
26
SUdor frigidus cum caliditate febris est si-
27
gnum malum valde et proprie qui appro〈-〉
28
priatur capiti et collo et significat sin-
29
copim licet non sit frigidus. et est deterior
30
specierum sudoris: quoniam significat rem que fuit
31
non rem que exit. Quod si febris fuerit magna tunc
32
est mors proxima. ¶ Et non fit sudor frigus nisi
33
iam ceciderit caliditas innata: quare non seruat hu〈-〉
34
miditates: immo separatur ab eis: quare segregat eas
35
et euaporat caliditas extranea: deinde separatur ab
36
eis illa caliditas propter suam extraneitatem qua infrigidan〈-〉
37
tur. ¶ Sudor intersectus est malus. ¶ Et sudor
38
multus significat longitudinem egritudinis propter multi-
39
tudinem materiei et non conueniunt habenti eum flobotomia et
40
ventris solutio propter debilitatem suam: immo clysteria
41
leuia. ¶ Et quando post sudorem non inuenitur leuitas
42
non est signum bonum. Quod si fecerit augmentum no〈-〉
43
cumenti tunc erit signum malum: licet sit etiam communis cor〈-〉
44
pori. ¶ Et sudor festinus in pncipio[*]pncipio corrupt for principio egritudi-
45
nis est malus et significat multitudinem materiei nisi
46
causa in eo sint humiditates aeris propter pluuiam mul〈-〉
47
tam: quoniam tunc cum sua malitia erit minor malitia.
48
¶ Et multotiens quidem incipit egritudo cum
49
sudore: deinde sequitur ipsum febris et prolonga〈-〉
50
tur. ¶ Et cum ex sudore accidit horripilatio non
51
est bonum: immo est malum: quando horripilatio signi〈-〉
52
ficat expansionem humoris malinocentis in corpo〈-〉
53
re et illud significat quod sudor non mundificat: immo
54
mouet de humoribus malis illud cuius acuitas
55
est fracta permiscens ipsum humiditatibus que
56
resoluuntur per sudorem et significat quod materia
57
plurima non soluitur apud euacuationem sudati〈-〉
58
uam. ¶ Et quando debilitantur virtus et pul-
1
sus et sudat frons parum est signum malum. si vero
2
cadat pulsus tunc est mors. ¶ Sudor enim bonus
3
cui conuenit vt sit per ipsum crisis completa est ille
4
qui fit in die cretico et est communis toti corpori abun〈-〉
5
dans et super ipsum alleuiatur infirmus et sequi〈-〉
6
tur illum ille qui non est communis: sed succedit ei
7
leuitas. ¶ Et ad summum considera sudorem per
8
seipsum in caliditate sua et frigiditate et colore
9
suo et suo odore et gustu et quantitate sua in mul〈-〉
10
titudine et paucitate sua et tempore sue egressio〈-〉
11
nis aut est in principio aut statu aut in declinatio〈-〉
12
ne: et quid associatur ei de febre in fortitudine et
13
debilitate sua: et quid succedat ei de leuitate et gra〈-〉
14
uitate. ¶ Et scias quod in conualescentia multipli-
15
catur sudor eius propter reliquias materierum:
16
quare non est malum paruam facere minutionem.
17
¶ De signis sumptis ex parte pulsus. Capitulum .LXXII.
18
PUlsus martellinus et formicans et ve-
19
hementis superfluitatis aut vndosus
20
malus est. et gazellinus cum debilita-
21
te est malus. ¶ Et diuersitas in qua
22
est interfectio vehemens et motus debiles: dein〈-〉
23
de succurrit illi vnus fortis succursu non succur-
24
rente. immo ex nocumento ad momentum est ma〈-〉
25
la valde. ¶ Dixerunt quidam cum pulsus sini〈-〉
26
ster est frequens et pulsus dexter rarus et illud est
27
cum debilitate tunc est significatio mala. ¶ Et
28
scias quod plurimorum hominum pulsus natura77
29
les sunt diuersi mali absque egritudine: quare oportet
30
vt scias hoc iterum.
31
¶ De iudicijs fluxus sanguinis narium. Capitulum .LXXIII.
32
EA que sunt sicut pleuresis et apostemata epa-
33
tis acuta vel calida et sub hypocondrijs
34
terminantur crisi completa per fluxum san〈-〉
35
guinis narium: primum vero ex quacunque
36
nare sit: alia vero ex alia que sequitur ea: et simili-
37
ter febres incensiue sunt de genere primo. ¶ Pe〈-〉
38
ripleumonia vero non facit crisim per eum et pleu〈-〉
39
resis est res in eo media et tertiana facit crisim per
40
ipsum. ¶ Et plurimum quidem accidit fluxus
41
sanguinis narium iuuatiuus in imparibus et pa〈-〉
42
rum fit in quarto: in tertio vero et quinto et septi〈-〉
43
mo et nono fit. ¶ Et cum speratur fluxus sangui〈-〉
44
nis narium bonus: et est debilis iuuetur secundum quod
45
docuit Hypocrates. cum effusione aque calide super
46
caput et cum vaporatione sicut quando timetur su〈-〉
47
perfluitas eius prohibetur cum aqua frigida et
48
cum positione ventose super hypocondria et que
49
sequuntur ipsum. ¶ Et melior quidem fluxus
50
sanguinis narium est qui sequitur partem infirmam et diuersi〈-〉
51
ficans non est cum illa bonitate. ¶ Et apostemata conue〈-〉
52
nientiora ad hoc vt crisim faciant per fluxum sanguinis
53
narium sunt illa que sunt supra sumen. ¶ Et in
54
apostemate qui de flegmatico quod incipit tran〈-〉
55
sire in lapideitatem et prolongatur saniositas et eru〈-〉
56
ptio non expectatur crisis per fluxum sanguinis
57
narium et similiter non expectatur in apostemate
58
frigido in cerebro: et in peripleumonia crisis per
1
fluxum sanguinis narium.
2
¶ De significationibus sumptis ex fluxu san〈-〉
3
guinis narium. Capitulum .LXXIIII.
4
FLuxus sanguinis narium paruus est malus
5
et plurimus. et fluxus sanguinis narium plu-
6
ris malitie est qui est sanguinis nigri. et
7
parum fit fluxus sanguinis malus ex sanguine ru-
8
beo et splendido: et fluxus saguinis[*]saguinis i.e. sanguinis narium qui
9
cadit in quarto significat difficultatem crisis: immo
10
bonus est ille qui cadit in imparibus.
11
¶ De significationibus sumptis ex sternuta-
12
tione. Capitulum .LXXV.
13
STernutatio bona est quando accidit apud
14
statum in primis vero eius est de signis
15
corize aut humoris mordicatiui.
16
¶ De iudicijs egestionis. Capitulum .LXXVI.
17
IAm locuti fuimus de egestione in libro pri〈-〉
18
mo sermonem vniuersalem abbreuiatum. et neces〈-〉
19
sarium est nobis vt repleamus sermonem
20
in ea multa repletione: et secundum illud quod
21
sequitur de sermone in egritudinibus acutis.
22
¶ De signis sumptis ex egestione. Capitulum .LXXVII.
23
DIuersitas coloris eius quod egreditur de
24
egestione est laudabilis in duabus horis non
25
alibi: quarum vna est diuersitas cretica
26
post digestionem in die cretico et signo cre〈-〉
27
tico: et altera post potionem solutiuam pertranseunte
28
fortem. Et significat in duabus dispositionibus mundi-
29
ficationem corporis expectatam. In alijs vero signifi〈-〉
30
cat adustionem et liquefactionem et multitudinem
31
humorum corruptorum. ¶ Egestio fetida similis ege-
32
stioni puerorum et infantium est mala. ¶ Egestio
33
colerica in principio egritudinis significat dominium
34
colere et est non bona et in fine eius apud decli〈-〉
35
nationem significat quod corpus mundificatur et est si-
36
gnificatio bona. ¶ Et quando separatur egestio coleri〈-〉
37
ca multa et non alleuiatur egritudo tunc illud est
38
significatio mala. ¶ Et fluxus ventris multus
39
post signa mala significat casum virtutis et preter quod suc-
40
cedat leuitas est significatio mortis: licet febris etiam
41
fit eradicata. ¶ Fluxus ventris super quem est vn〈-〉
42
ctuositas non ab acceptione rei vnctuose signifi-
43
cat liquefactionem membrorum radicalium et est significatio
44
mala: sed non est mortalis. et fortasse est vnctuo〈-〉
45
sitas ex carne. ¶ Et quando super ipsam est simi〈-〉
46
le virus et emanat citrinum et dominatur fetor et illud
47
in febribus acutis est mortale. Egestio super par-
48
tes cuius stat res subtilis significat quod est virus
49
ex epate et est mordicatiua et facit exire egestio-
50
nem cum velocitate et fortasse egreditur sola et
51
est mala. ¶ Cum in egestione sunt aliqua simi〈-〉
52
lia corticibus lupinorum in omnibus egritudinibus
53
tunc est signum mortale.
54
¶ De signis vomitus. Capitulum .LXXVIII.
55
IAm locuti fuimus in libro primo de
56
vomitu. Et necessarium quidem est vt
57
afferamus hic aliquid de eo et de alijs
58
et eius positio magis licita est in hoc
1
loco. ¶ Dico ergo quod vomitus magis iuuatiuus
2
est ille qui ex flegmate et colera in quo in re euo〈-〉
3
mita vel effusa est vehementis permixtio: et non est
4
vehementis grossitiei. Et quantoplus vomitus est
5
purior tanto magis est deterior. ¶ Colericus
6
enim purus significat vehementiam caloris et fleg〈-〉
7
ma purum significat vehementiam frigoris.
8
¶ De signis sumptis ex vomitu. Capitulum .LXXIX.
9
VOmitus diuersificatus a colore vo-
10
mitus consueto qui est albus aquo-
11
sus et citrinus est malus: et ille qui est
12
sicut viridis et qui est sicut color por-
13
ri et proprie fetidus et qui est sicut color sicle. et ru〈-〉
14
beus cum nigredine et obscurus. et deterior est
15
qui est sicut flos eris et niger et proprie cum fit spasmus
16
subito: ipse enim interficit statim nisi sit illic virtus:
17
fortasse enim remanet vsque ad duos dies. ¶ Et oportet
18
vt consideretur in eo ne sit tinctura in re comesta. et
19
quando euomuntur omnes isti colores est malum valde. ¶ Et
20
vomitus fetidus est malus. et vomitus purus sicut dixi
21
mus est malus.
¶ De iudicijs vrine. Capitulum .LXXX.
22
IAm premisa sunt a nobis verba vniuersalia
23
de vrina in fen in qua sunt accidentia in
24
libro .I. et nos afferamus hic de illo et de
25
alijs quod magis conueniens est huic lo-
26
co. ¶ Dico ergo quod non oportet cum non videtur in vri〈-〉
27
na signum digestionis forte iudicare de morte: for〈-〉
28
tasse enim liberabitur eger cum hoc per euacuationem caden-
29
tem ex parte aliqua cum virtute expellente dige-
30
stum et indigestum: et fortasse resoluitur humor secundum
31
longitudinem tolerantie: aut fiet crisis per exituram
32
et proprie quando non fuerit humor vehementis mali-
33
tie: sed est malus secundum plurimum: et significat fortitudi-
34
nem infirmi: et minor significatio in eo est super longitu〈-〉
35
dinem. ¶ Et similiter vrina que remanet secundum colorem
36
vrinarum sanorum in horis egritudinis omnibus. Si autem
37
incipit alterari cum sublimatione egritudinis tunc
38
est magis incolume. ¶ Et quandoque est vrina in egri-
39
tudinibus pestilentialibus bona naturalis in substantia sua in co-
40
lore et sedimine et ille cuius est tendit ad mortem. ¶ Et
41
scias quod multotiens mingunt infirmi vrinas ma-
42
las in substantia sua et colore et alijs et est illud expul〈-〉
43
sio cretica et proprie in egritudinibus acutis qua〈-〉
44
rum causa est epar et partes vrine.
45
¶ De signis malis sumptis ex paucitate et mul-
46
titudine vrine. Capitulum .LXXXI.
47
VRina que mingitur quandoque pauca et quandoque
48
multa et quandoque retinetur et non mingitur
49
est signum malum in febribus acutis signi〈-〉
50
ficans pugnam vehementem egritudinis et
51
nature que vincitur et vincit: et significat laborem nature.
52
et significat etiam grossitudinem materiei: et quod ipsa difficulter
53
suscipit digestionem. ¶ Si autem febres fuerint quiete in-
54
dicant longitudinem propter grossitudinem humoris.
55
¶ De signi[*]signi corrupt for signis sumptis ex tenuitate vrine. Capitulum .LXXXII.
56
VRrina tenuis quandoque fit sicut in diabe-
57
te: et est cum ea assiduatio sitis et velo〈-〉
58
citas surgendi ad vrinam et facilitas
1
egressionis. et quandoque fit propter cruditatem et opilationem pro〈-〉
2
hibentem exitum materiei: et quandoque fit propter debilitatem vir-
3
tutis alteratiue. et non est cum facilitate exitus et
4
est minoris malitie quam diabetis. ¶ Et quando min-
5
gitur vrina tenuis in egritudinibus acutis per ali-
6
quot dies significat permixtionem. Quod si accidat per〈-〉
7
mixtio et perseueret tenuitas significat mortem velocem
8
propterea quod materie superueniunt in cerebro et aufertur anima.
9
¶ Et quando conuertitur ad grossitudinem cum qua non
10
fit alleuiatio. fortasse est propter liquefactionem membro〈-〉
11
rum. ¶ Quando multiplicatur vrina aquosa apud ho-
12
ram exacerbationis febris totalis significat quod apostema
13
eueniet in inferioribus et considera in substantia permixta
14
colori in capitulis que sunt post istud etiam. ¶ Et scias
15
quod tenuitas est sicut ipsa iungatur nigredini et ru-
16
bedini. Si autem fuerit tunc scias quod causa in hoc est
17
restringens aut vehementia virtutis qualitatis
18
egritudinalis imprimentis in aquam.
19
¶ De signis sumptis ex grossitudine substan-
20
tie et conturbatione eius. Capitulum .LXXXIII.
21
CUm conuertitur vrina tenuis in grossam
22
in febre continua et sunt signa bona significat
23
crisim cum sudore. Si vero non fue-
24
rint signa bona aut fuerit febris vehe〈-〉
25
mentis adustionis significat inflammationem aut in
26
corde aut in epate. ¶ Et clarificatio vrine grosse
27
ante crisim est signum non bonum illud namque significat
28
retentionem materiei et defectum nature in expellendo eam.
29
¶ Urina grossa turbulenta in qua non residet ali〈-〉
30
quid et non clarificatur significat ebullitionem humorum
31
propter vehementiam caliditatis extranee et debilitatem innate
32
digerentis quapropter est mala. Cum vrina est spissa et proprie
33
in quarto multiplicatur crisis febrium ex lassitudine et
34
proprie si associetur ei fluxus sanguinis narium.
35
¶ De signis sumptis ex vrina alba. Capitulum .LXXXIIII.
36
VRina alba in egritudinibus acutis si-
37
gnificat declinationem materiei non ad partem
38
venarum et instrumenta vrine: fortasse enim decli-
39
nat ad cerebrum et erit dolor capitis aut
40
phrenesis. et fortasse declinat ad quedam viscera et significat
41
apostema et si sunt signa ad incolumitatem decliuia signi〈-〉
42
ficat quod egreditur cum vomitu secundum plurimum et proprie quando non
43
est signum in solutione ventris cui succedat excoria-
44
tio intestinorum. ¶ Et quando est vrina alba tenuis in
45
febre acuta: deinde accidit ei conturbatio et grossitu-
46
do cum albedine sua significat spasmum et mortem.
47
¶ De signis sumptis ex colore in vrina nigra
48
in febribus acutis. Capitulum .LXXXV.
49
SCias quod non verificatur iudicium penitus
50
de morte propter nigredinem coloris vrine
51
in egritudinibus acutis licet in seipso sit si〈-〉
52
gnum malum: et quamuis associentur ei iterum
53
signa alia mala cum vides virtutem in ea fortem et est
54
potens facere euacuationes diuersas ex omni genere succedit
55
ei quies: sicut accidit mulieribus quando cum menstruis pur〈-〉
56
gantur ab humoribus malis et propter hec iste mulieres sunt
57
saniores: quoniam ipse forsitan propter causam aliquam con〈-〉
58
suete sunt euacuari ab huiusmodi materia ex via menstruorum.
1
¶ Et scias quod vrina nigra quanto plus est pauca
2
tanto est deterior significans consumptionem humidita-
3
tis. ¶ Et iterum quanto magis est grossior tanto
4
est deterior in egritudinibus acutis. et quando nigra
5
est decliuis ad subtilitatem et tenuitatem et est in ea
6
sedimen pendens et est ei odor acutus in febri-
7
bus acutis indicat dolorem capitis et permixtionem
8
et certior dispositionum eius est quod significat fluxum sanguinis
9
narium nigri: quoniam materia est acuta vincens: et fortasse
10
erit cum eo sudor propter caliditatem quando non superfluit
11
neque minoratur et expellit versus superfluitatem: et an〈-〉
12
tecedit sudorem eius horripilatio: et quando associantur vri〈-〉
13
ne nigre in qua est sedimen pendens res nigra
14
rotunda aggregata cum qua inuenitur odor malus
15
et tensio in lateribus et apostema sub hypocondrijs et su〈-〉
16
dor significat mortem et huius quidem tensio sub hypocondrijs
17
significat spasmum. et huiusmodi quidem sudor fit ex debilitate.
18
¶ Urina tenuis aquosa ad nigredinem decliuis
19
significat tenuitate sua longitudinem egritudinis: et sua
20
nigredine malitiam suam. ¶ Et dicitur in vrinis nigris
21
subtilibus quando ille cuius est vrina desiderat ciba〈-〉
22
rium moritur. ¶ Et vrina tenuis nigra quando conuertitur
23
ad subalbedinem vel flauitatem et grossitiem et non
24
associatur ei vlla quies significat egritudinem in epate. et pro〈-〉
25
prie icteritiam. quoniam hec conuerso[*]conuerso corrupt for conuersio que est ad grossitiem
26
a tenuitate: et ad subalbedinem a nigredine significat di〈-〉
27
minutionem caliditatis et casum digestionis: et illud est
28
de illis quibus associatur aut succedit leuitas. et si
29
non fuerit propter illud significat nateriam iam inuiscatam in
30
epate et non propter mundificationem et iam fecit acci〈-〉
31
dere opilationem. immo si est caliditas tunc iam subito
32
faciet accidere apostema. ¶ Urina tenuis nigra que
33
mingitur in febribus acutis paulatim in tempore longo
34
quando est cum dolore capitis et colli significat destructionem
35
rationis gradatim et est in mulieribus magis saluum.
36
¶ De signis sumptis ex vrina rubea. Capitulum .LXXXVI.
37
VRrina rubea in egritudinibus acu-
38
tis quando est cum rubedine subtilis significat
39
cum signis laudabilibus crisis velo-
40
citatem et cum contrarijs eorum significat velocitatem
41
mortis: et ex toto inflammationem vehementem. et
42
subtilitas cum rubedine significat in egritudinibus acu〈-〉
43
tis dolorem capitis et permixtionem. ¶ Et vrina ru-
44
bea grossa in egritudinibus acutis quando eius
45
egressus sit paulatim et frequenter et est cum fe-
46
tore significat timorem: quoniam significat caliditatem
47
vehementem et inquietudinem et defectum nature: verum
48
quando est abundantis exitus multi sediminis signi〈-〉
49
ficat separationem et proprie in febribus incensiuis.
50
¶ Et qui mingit sanguinem purum in acutis mo-
51
ritur: quoniam significat repletionem sanguineam vehe-
52
mentem cum acuitate ebullitionis et timetur de
53
huiusmodi prefocatio que fit ex repletione ventriculo-
54
rum cordis si declinat ad cor aut apoplexia si de〈-〉
55
clinat ad cerebrum. ¶ Urina rubea valde si con〈-〉
56
uertatur in febribus ex lassitudine factis ad grossi〈-〉
57
tiem. deinde appareat sedimen plurimum non subsi-
58
dens et sit illic dolor capitis significat longitudi〈-〉
1
nem egritudinis quoniam materia est inobe-
2
diens quamobrem non ingrossatur prius et postquam in-
3
grossatur non subsidet velociter: verum eius cri〈-〉
4
sis fit per sudorem quoniam materia est decliuis ad venas et
5
huiusmodi quidem vrina assmilatur vrine icteritie et differt
6
ab ea in hoc quod non tingit pannos. ¶ Ad sum-
7
mum vrine rubee substantie et rubei sediminis signi〈-〉
8
ficant appetitum et cruditatem: et significant longi-
9
tudinem quando rubedo non est vehemens et
10
est illa que est decliuis ad turbulentiam.
11
¶ De signis sumptis ex vrina flaua. Capitulum .LXXXVII.
12
VRina flaua in febre acuta quando conuerti〈-〉
13
tur ad albedinem aut ad nigredinem est
14
mala: quoniam significat per albedinem ele-
15
uationem materiei ad caput: et per ni-
16
gredinem acuitatem qualitatis egritudinis.
17
¶ De signis sumptis ex sedimine. Capitulum .LXXXVIII.
18
SEdimen diuersum in substantia et colore
19
quod significat humorum diuersorum multi-
20
tudinem est malum: et deterius eo est
21
illud quod est minorum partium: significat
22
enim quod natura non potest expellere nisi postquam mi〈-〉
23
norantur partes. et leue quidem multotiens est
24
magis significatiuum bonitatis quam album.
25
¶ Et multotiens viuit ille cuius sedimen est de〈-〉
26
cliue ad rubedinem sed est leue et moritur ille cuius
27
sedimen ad albedinem declinat: sed est diuersum
28
asperum. Substantie enim bonitas vehementius est fa-
29
cilis ad suscipiendam expulsionem quam bonitas colo〈-〉
30
ris. et significat iterum quod humores patiuntur ab
31
egritudine plurimum: sicut sedimen bonum quando mino〈-〉
32
rantur eius partes significat quod natura operata est iam
33
in eo valde et egritudo non egit in eo. ¶ Sedi-
34
men spumosum et spuma plenum cuius albedo
35
est propter commixtionem aeris cum eo est malum val〈-〉
36
de egrediens a natura: et crudum est malum. ¶ Et
37
ille cuius superiora sunt rotunda et mouentur me-
38
lius est quam sedimen cuius superior superficies est
39
congelata et magis significatiuum quod egritudo est ve〈-〉
40
locis status et acuta. ¶ Et sedimen quod non an-
41
tecedit tenuitas et paucitas superfluitatis: immo est
42
inuentum in principio significat quod humor est plu-
43
rimus non quod sit digestus: immo oportet vt rubeat se-
44
dimen post aduentum digestionis et postquam fuerit vri〈-〉
45
na subtilis in primis et postquam fuerit hypostasis
46
pauca. et dum non est ita significat quod materia gra〈-〉
47
uis grossa est multa et quod egritudo interficit. et si〈-〉
48
militer vehementia tincture absque sedimine pau〈-〉
49
co. Et dum non est ita non significat bonum: et
50
quandoque significat bonum et maturitatem: et
51
quandoque accidit illud propter dolorem et pro〈-〉
52
pter vehementiam caliditatis et famem: tinctu-
53
ra enim vrine ieiuni additur et minoratur eius se-
54
dimen. ¶ Et sedimen rubeum significat multi〈-〉
55
tudinem sanguinis et tarditatem digestionis et
56
associantur eis in febribus incensiuis iterum an〈-〉
57
gustia et tristitia. ¶ Et si prolongatur vsque ad qua-
58
draginta prolongatur egritudo: et fortasse non spe〈-〉
1
ratur crisis vsque ad quadragesimum. ¶ Iterum se-
2
dimen rubeum pendens in quo est declinatio ad
3
superiora cum est in vrina tenui significat in egri〈-〉
4
tudinibus acutis permixtionem rationis: si autem perseue〈-〉
5
rat timetur perditio. Si autem vrine substantia incipiat pro-
6
uenire ad grossitudinem et incipit pendens subsi〈-〉
7
dere et albificatur significat salutem. ¶ Sedimen
8
quod est secundum formam frusti carnis in febribus acu-
9
tis sine significationibus digestionis significat quod est
10
ex rasura membrorum et non est ex renibus et quando est
11
illic digestio aut non est febris significat illud quod
12
scis de dispositione renum. ¶ Et illud quod est simile squam〈-〉
13
mis piscis et non est signum digestionis et febris est
14
acuta est ex rasura febris quam facit in neruis et
15
ossibus et venis et in alijs fit ex vesica. ¶ Et fur〈-〉
16
fureum quidem significauit simile illius: et quod febris in〈-〉
17
cipit radere ex profundo. et distinguit inter ipsum
18
et inter illud de vesica: quoniam illud de vesica est cum
19
signis lesionis vesice et cum digestione et grossitudine.
20
¶ De signis sumptis ex dispositionibus aggregatis
21
propter significationes diuersas coloris et substantie quarum pri〈-〉
22
ma est in vrinis oleagineis. Capitulum .LXXXIX.
23
OLeagina est illa cuius color et substantia si〈-〉
24
milantur colori olei et eius substantie. et licet
25
sit mala: tamen quando alie significationes signi-
26
ficant salutem non est cum ea malum.
27
¶ Sedimen vero cum est oleaginum est malum
28
valde. Et omnino oleaginum purum est malum et est illud
29
quod facit te videre colorem olei cum citrinitate et
30
viriditate. Et quando oleaginum est accidens post vrinam
31
nigram tunc est significatio bona secundum quod testificatur
32
de ea.[*]ea. corrupt for ea [redundant period] Ruffus sapiens. Et deterius oleaginum
33
est illud quod est in principio egritudinis. ¶ Et
34
quando significationes significant malitiam et mingitur
35
vrina oleaginea in quarto indicat mortem infir-
36
mi in sexto. ¶ Et vrina que alteratur subito ex si-
37
gnis laudabilibus ad signa vituperabilia signifi-
38
cat in egritudinibus acutis mortem: quoniam significat
39
casum virtutis subito propter prauitatem accidentium.
40
¶ Urina oleaginea quandoque significat permixtionem
41
rationis quoniam facta est ex exiccatione. ¶ Urina in
42
qua sunt frusta sanguinis congelati in febre acuta
43
quando cum ea est siccitas lingue est signum malum: si
44
autem fuerit nigra cum hoc tunc illud est deterius.
45
¶ Et non currit sanguis in vrina in febre acu〈-〉
46
ta nisi propter vehementiam acuitatis eius et propterea quod
47
disrumpit vasa et vias eius. et eius congelatio est propter
48
vehementiam caliditatis ipsius. ¶ Urina alba
49
tenuis in quo est spuma et nubes citrina signifi〈-〉
50
cat timorem vehementem propter illud quod ipsa signifi-
51
cat de exacerbatione et vehementia acuitatis ma-
52
teriei. et nos quidem iam locuti fuimus de vri-
53
na tenui nigra illud in quo est sufficientia. ¶ Uri〈-〉
54
na tenuis flaua in principio febrium acutarum quando
55
conuertitur ad grossitiem et ad albedinem: deinde rema〈-〉
56
net feculenta turbida sicut vrina asini et incipit
57
exire inuoluntarie et sunt illic vigilie et inquietudo
58
significat spasmum vtriusque lateris cui succedit
1
mors quando non fuerint signa bona illa. ¶ Urina
2
enim que est cum flauo colore non subtiliatur nisi
3
propter dominium humoris colerici calidi et non ingrossatur
4
et inspissatur nisi propter exacerbationem egritudinis et
5
commotionem in dispositionibus materiei. ¶ Et dixerunt
6
de vrina pauca que est cum colore sanguinis quod
7
est mala precipue quando cum infirmo est passio vene〈-〉
8
nosa vel passio vene nesie id est sciatice.[*]vel passio vene nesie(?) id est sciatice is missing in Venice 1564
9
¶ De signis malis sumptis ex parte qualita-
10
tis separationis vrine. Capitulum .XC.
11
QUando febrem acutam patiens non potest
12
mingere nisi parum cum dolore absque
13
vulnere aut apostemate in instrumentis vrine et
14
cum frequentia pulsus et debilitatis
15
est signum malum. ¶ Cum retinetur vrina in febre
16
continua et est vehementia doloris capitis et mul〈-〉
17
titudo sudoris significat cuzegi. ¶ Urina que
18
guttatim stillatur in febre continua et cum vehementia
19
doloris capitis et multitudine sudoris signifi-
20
cat cuzegi. et vrina que guttatim stillatur in febre quieta
21
significat fluxum sanguinis narium. Quod si febris fue〈-〉
22
rit acuta incensiua significat dispositionem malam ad-
23
uenientem cerebro. et si fuerit quieta significat mul〈-〉
24
titudinem repletionis et debilitatem nature in expellendo.
25
¶ Et causa vrine egredientis in febribus acutis
26
inuoluntarie est debilitas virtutis aut nocumen〈-〉
27
tum in cerebro et non fit illud nisi propter ascensionem
28
materie acute calefacte ad cerebrum. quare com-
29
municant ei membra lacertosa.
30
¶ De numeratione signorum malorum in vrina. Capitulum .XCI.
31
AQuosa et procedens et fetida et nigra
32
et grossa est mala. et illa in qua procedit
33
ex inferiori parte eius vsque ad ipsius su〈-〉
34
periorem: sicut fumus est mortalis pro-
35
pinqua. et iterum pinguis cuius color est color
36
aque carnis cum fetore dominante est mortalis.
37
¶ De signis in egrotis mala generum diuer-
38
sorum quorum malitia est propter aggregatio-
39
nem eorum in infebricitantibus et alijs. Capitulum .XCII.
40
QUando aggregantur vomitus et pun-
41
ctura et permixtio rationis: tunc illud est
42
signum mortale. ¶ Quando diuersificatur
43
alteratio corporis in tactu et in colo-
44
re et in eo quod euomitur et in eo quod euacuatur significat
45
quod natura est ambigua cum humoribus diuersis et egri-
46
tudinibus diuersis cui est necessarium resistere eis omni-
47
bus et est proculdubio de illis que deficiunt ei.
48
¶ Quando aggregantur in febre inseparabili frigus eius
49
quod apparet et adustio interiorum et vehementia sitis
50
cum hoc tunc illud est mortale. ¶ Quando aggregatur
51
cum percussione dentium permixtio in ratione tunc eger
52
approximat perditioni. ¶ Quando accidunt infirmo subi〈-〉
53
to fluxus ventris niger cum adustione et mordica〈-〉
54
tione et dolore adurente in ventre eius et pulsus
55
cordis sincopis est signum mortis. ¶ Quando sudant
56
duo cornua frontis sudore frigido et citrinantur vngues
57
et virides fiunt et alterantur et apostematur lingua et apparet
58
super ipsam et super corpus pustula extranea tunc mors
1
est proxima. ¶ Et si fuerint in partibus hypocon-
2
driorum percussio et saltus cum febre: deinde cum hoc ocu-
3
lus mouetur motu malo tunc oportet vt expectetur mali-
4
tia dispositionis: quoniam hec dispositio significat ventositatem inflati-
5
uam et percussionem que fit propter apostema vehemens: et propter vehe〈-〉
6
mentiam constrictionis vene magne. ¶ Et pulsus ve-
7
hementis percussionis continuis magnus valde asso-
8
ciatur manie. et oportet vt consideretur: fortasse enim percussio et
9
saltus non sunt submerse ad viscera: immo in eo quod
10
apparet de mirac: et illud non est nociuum quando est cum
11
eo apostema nisi superfluat valde in magnitudine. et si per〈-〉
12
seuerat hec dispositio viginti diebus et non sedantur apostema et fe-
13
bris significat quod aperietur et tunc fortasse saluabitur infirmus.
14
et illud erit per vrinam exuberantem aut permutationem
15
materiei ad extremitates et proprie ad pedes. ¶ Illi
16
qui debilitantur ex egritudinibus quando accidunt eis anhelitus
17
frequens et sincopis tunc iam appropinquant morti et
18
non addunt super quatuor horas. ¶ Cum homo habet febrem
19
incensiuam et inuenit alleuiationem et quietem caliditatis su-
20
bito absque crisi manifesta cum euacuatione aut permutatione
21
et sine extinctione vltima et sine permutatione de aere ad
22
aerem in regione vna aut in duabus regionibus et quiescit
23
quod est in pulsu de velocitate et inuenitur sicut tranquil〈-〉
24
litas tunc iudicat quod moritur velociter. ¶ Cum homini
25
inest febris et pulsat cor eius subito: et inuadit eum
26
singultus et stringitur venter eius sine causa cognita moritur.
27
¶ Cum qui egritudinem habet acutam mingit vrinam albam
28
subtilem: deinde ingrossatur postea ebullit et albescit et
29
remanet ebullies ita et quasi vrina asini et mingitur inuo〈-〉
30
luntarie et sunt vigilie et inquietudo significat tetanum apparen〈-〉
31
tem in vtrisque lateribus deinde moritur. ¶ Dicitur cum vrina
32
fuerit similis muri postquam fuit alba ante illud et super
33
ipsam fuerit sicut spuma: deinde cucurrerit ex naribus
34
sanguis niger tunc illud est res mala. ¶ Et de si〈-〉
35
gnis malis que quidam medicorum dixerunt et non tendit
36
rationacinatio ad ea nisi cum grauitate sunt quod dicitur. quando ap-
37
paret in homine super venam que est in collo eius pustu-
38
la similis grano cucurbite cum variolis albis plurimis
39
et accidit ei desiderium rerum calidarum. ¶ Et dicitur quando apparet
40
in homine in tempore sinistro pustula dura rubea et accidit
41
habenti eam hic[*]hic(?) cf. Venice 1564: cum hoc pruritus vehemens in oculis eius moritur
42
in die decimo: et habens hunc dolorem desiderat sisamos.
43
¶ Et dicitur quecunque egritudo vehemens accidit subito
44
deinde sequitur illam vomitus aut fluxus ventris est significatio
45
mortis. ¶ Dicitur quod quando accidunt febrienti et alij apostemata et
46
vlcera leuia: deinde destruitur ratio eius moritur. ¶ Dicitur
47
quod quando inest homini mollities in facie et corpore eius et non
48
est dolor et accidit ei in principio illius pruritus in na-
49
so suo moritur in secundo et tertio. ¶ Et dicitur quod quando in-
50
est homini super genu eius simile vue rotunde et illud est
51
nigrum et incircuitu[*]incircuitu corrupt for in circuitu eius rubeum moritur cito vsquequo
52
expectentur quinquaginta dies. et signum mor-
53
tis eius est quod sudat sudore frigido.
54
¶ De signis longitudinis egritudinis. Capitulum .XCIII.
55
SCias quod longitudo egritudinis sit propter
56
grossitudinem in visceribus aut propter permi〈-〉
57
xtionem in regimine. et secundum omnem dispositionem de〈-〉
58
bilitatur in ea stomacus: quomodo tangit ipsum tar-
1
ditas. Et digestio equalis significat eam. Aut tarditas sedi〈-〉
2
minis pendentis. Aut assiduatio sediminis rubei iterum
3
paruitas enim apparitionis sediminis significat longitudinem egri-
4
tudinis. ¶ Et similiter quando est cum acuitate egritudinis pul-
5
sus magnus et facies eius pinguis et hypocondria infla〈-〉
6
ta que non detumescunt significat paucitatem resolutionis et lon〈-〉
7
gitudinem egritudinis. ¶ Cumque adueniunt signa cri〈-〉
8
sis ante digestionem et non cadit virtus et non apparent signa
9
mortis tunc egritudo prolongatur. ¶ Et scias quod ter-
10
ribilitas crisis: quando non iuuat et non nocet et dispositio-
11
nes remanent secundum modum suum tunc egritudo est lon-
12
ga. ¶ Et multitudo saltus in egritudine significat longitu-
13
dinem eius et proprie cum vehemens fit a principio rei in fi〈-〉
14
ne vero eius est rectius. ¶ Et quando associatur euacuationibus
15
paucis que significat quod natura mouit materiam et deficit in ex〈-〉
16
pulsione eius integra siue sit sudor aut fluxus sanguinis
17
narium aut alia signa bona aut priuatio signorum ma〈-〉
18
lorum significat longitudinem. ¶ Et quando remanet sedimen ru〈-〉
19
beum vsque ad quadraginta dies indicat longitudinem fe-
20
bris ita vt non speretur crisis et separatio vsque ad sexaginta.
21
¶ Pollutio in principio egritudinis significat longitudi〈-〉
22
nem. ¶ Cum vides signa longitudinis egritudinis in die〈-〉
23
bus antecedentibus tunc non est significatio eorum sicut significatio
24
ipsorum post illud. Et cum videris illud quod est contrarium
25
illis signis magis verificari forsitan apparere in me〈-〉
26
dijs diebus et in posterioribus eius tunc considera iudi〈-〉
27
cium indicationis vt scias ipsa in quo die erit et ille
28
dies quo die indicatur et obserua condictiones[*]condictiones corrupt for conditiones predictas
29
in ea. ¶ Et considera dispositionem virtutis et etatis et
30
temporis et complexionis et dispositionem motuum egri in quanti-
31
tate et qualitate sua et antecessione et postpositione sua et
32
horarum suarum proprie in statibus acute: et longitu〈-〉
33
dine eius et abbreuiatione eius an sit ad motum de〈-〉
34
cliuis aut ad quietem et iudica per quantitatem eius.
35
¶ De signis quod egritudo consumetur crisi: aut
36
resolutione. Capitulum .XCIIII.
37
CUm fuerit virtus fortis valde et paro〈-〉
38
xismi augmentati in qualitate et quan-
39
titate et etas et complexio et tempus declinant ad
40
motionem non ad quietem et digestionis et
41
eius contrarij signa festinantia tunc egritudo consumetur
42
cum crisi. ¶ Et si res fuerint econtrario et signa tardi-
43
tatis inuenta tunc egritudo prolongatur et interfi-
44
cit cum resolutione aut remouetur: et si diuersificatur
45
erunt crises diminute et tardate et cum permutatione.
46
¶ Mors autem et vita significantur per dispo〈-〉
47
sitiones virtutis et signa alterationis vniuscuiusque
48
duarum rerum et sui contrarij.
49
¶ De iudicijs recidiuationis. Capitulum .XCV.
50
DEterior recidiuatio est illa que est ve〈-〉
51
locior et est cum virtute debiliore. et asso〈-〉
52
ciantur ei proculdubio cum est eius forma
53
forma[*]formaforma corrupt for forma hec:[*]hec: corrupt for hec [redundant colon] signa recidiuationis. Et vt
54
eueniat recidiuatio errore regiminis saluius est quam vt
55
eueniat per se cum rectificatione regiminis. ¶ Et de erro-
56
re in hoc est dare in potu calefacientia: et medici〈-〉
57
nas quibus vult aliquis bonitatem appetitus:
58
sicut geleniabin mellinum et trocisci rosacei et
1
similia. ¶ Et reliquie que remanent post crisim at-
2
trahunt recidiuationem cito nisi succurratur. ¶ Et
3
recidiuatio vehementior est quam radix quoniam mali-
4
tia eius est vehemens et status est debilis.
5
¶ De signis recidiuationis. Capitulum .XCVI.
6
ET in illo cuius febris non quiescit per cri〈-〉
7
sim non completam et in die suo timetur re-
8
cidiuatio. et si fuerit quies eius sine cri-
9
si omnino non est excusatio recidiuationis
10
et proprie quando crisis est cum eis que sunt sicut variole
11
aut icteritia aut scabies. et ad summum cum ea que
12
sit in cute. ¶ Et significat quandoque quod erit recidiua-
13
tio ex debilitate virtutis et appetitu et nausea et
14
malitia anime et paucitate digestionis. et corruptione
15
cibi in stomaco tendentis ad acetositatem et fumo〈-〉
16
sitatem et inflatione hypocondriorum et partium epa-
17
tis et splenis. et corruptione somni et longitudine
18
vigiliarum: et vehementia sitis: et vehementia infla-
19
tionis faciei proprie est signum malum et proprie in pal〈-〉
20
pebra superiore et proprie eius apostematio et ipsius abbre-
21
uiatio et similiter cum resolutione inflationis faciei. Et
22
de illis que significant eam est vt corpus bene re-
23
cipiat cibum et non remoueatur per ipsum extenua〈-〉
24
tio. et proprie quando ista accidentia mala apparent et
25
vehementiora fiunt in horis paroxismorum egritudinis
26
que fuit. ¶ Et quandoque significatur recidiuatio ex pul-
27
su quando remanent in eo spissitudo et velocitas. Et
28
ex profundatione exiturarum creticarum et occultatione
29
earum. ¶ Et ex vrina quando in ea remanet tinctura
30
plurima citrinitatis aut flauedinis aut rubedinis
31
aut est ex illis in quibus non pendet sedimen neque resi〈-〉
32
det. et quando vrina infirmi non similatur vrine eius naturali.
33
¶ Et quedam tempora significatiora sunt recidiuatio〈-〉
34
nis quam quedam alia sicut autumnus: in ipso enim plus
35
cadit recidiuatio quam in reliquis temporibus. Et genus
36
egritudinum iterum adiuuat ad significandam recidiua-
37
tionem sicut febres apostemose cum post se relinquunt cali〈-〉
38
ditatem et inflammationes in visceribus: et sicut epile〈-〉
39
psia et scotomia et dolores renum et epatis et splenis
40
et emigranea et cesalea et catarrus et que ab ipso
41
generantur de asmate et alijs et egritudinibus anhelitus.
42
¶ De causa mortis. Capitulum .XCVII.
43
MOrs fit aut propter causam qua corrumpitur
44
complexio cordis aut propter causam qua resol〈-〉
45
uitur virtus. quare extinguitur. ¶ Et facta
46
propter causam qua corrumpitur complexio cordis. aut
47
est dolor vehemens: aut qualitas superflua de qua〈-〉
48
litatibus notis est: aut qualitas extranea veneno-
49
sa: aut est retentio materiei anhelitus. et propter
50
hoc oportet ne dimittantur resupini et ne dimit〈-〉
51
tantur guttura eorum desiccari.
52
¶ De speciebus mortis que accidit in horis febrium et si〈-〉
53
gnis qualitatis mortis infirmi. Capitulum .XCVIII.
54
DE illis est mors que accidit eis in principio pa-
55
roxismi febris et augmento eius aut re-
56
uolutione eius et plurimum eius in febribus apostematum
57
intrinsecorum vbi effunditur ab ipsa super〈-〉
58
fluitas subito. ¶ Et in egritudinibus malignis
1
a quibus superatur natura in primis cum mouetur cum
2
fortitudine precipue si fuerit debilis et ad summum
3
est sicut prefocans et sicut extinctio ignis a multis
4
lignis. ¶ Et de illis est mors in statu paroxismo〈-〉
5
rum febris propter superationem nature ab egritudine.
6
¶ Et tertia est mors facta in declinatione et est pau〈-〉
7
ca et rara. et plurimum eius est in declinatione particulari
8
non vniuersali: et causa in ea est quod natura in ipsa est sicut secura
9
et expanditur caliditas et partitur et disperditur retentio que
10
necessaria est in horis principij. Et plures eorum moriuntur
11
cum sincopi subito: et quidam eorum gradatim. Et for-
12
tasse declinatio est declinatio que est sine mollificatio〈-〉
13
ne virtutis et resolutione caliditatis innate. quare existimatur
14
quod sit declinatio leuis. Et pulsus quidem diuersificatur
15
in vtrisque declinationibus: ipse enim in vera confortatur et in
16
falsa mollificatur et in vera equatur et in falsa diuersifica〈-〉
17
tur et egreditur ab ordine. ¶ In declinatione vero to〈-〉
18
tali non moritur aliquis nisi propter causas laboriosas de fo〈-〉
19
ris que superueniunt infirmo et est debilis sicut motus aut
20
eleuatio aut ira. Et quandoque accidunt huiusmodi etiam prime. Et
21
huiusmodi quidem mortem antecedit sudor paucus viscosus:
22
et multotiens moritur aliquis in variolis in declina〈-〉
23
ne[*]declinane corrupt for declinatione. et multotiens quidem antecedit eam sudor inequalis ad
24
frigus decliue et fortasse est in capite et collo tantum
25
aut in pectore tantum. Et quando cutis in aliqua specie est sic-
26
ca tensa tunc non erit mors per sudorem et cum eius
27
contrario erit cum sudore: verum plurimum mortis in
28
egritudinibus mortalibus fit ex modo aliquo in
29
hora in qua fit crisis bona in egritudinibus sal〈-〉
30
uis sicut si est egritudo in paribus. erit mors in
31
paribus et si fuerit in imparibus erit mors in impa〈-〉
32
ribus. ¶ Et scias quod causon et que ei sunt similes
33
attrahunt mortem apud statum paroxismi et acci-
34
dunt cum ea accidentia mala de permixtione rationis
35
et vehementia angustie et profunditate somni. et de-
36
bilitate tolerantie febris: deinde accidunt dolor ca〈-〉
37
pitis et tenebrositas oculorum et dolor oris stomaci et
38
inquietudo. ¶ Et flegmatica attrahit mortem
39
in principio paroxismi et tunc est frigus longum et
40
non calefit: et pulsus paruus valde vermicularis:
41
et vehemens fit somni profunditas et pigritia. et ad
42
summum vnaqueque attrahit mortem in hora in qua
43
ipsa fit vehementior super infirmum plus siue sit
44
incipiens siue fit in augmento aut in statu. et mors
45
quidem in augmento apparente quandoque accidit
46
in paucis tamen. ¶ Et quando tu consideras signa
47
mortis in hora quam diximus et non inuenis ea tunc
48
non timeas: quod si inueneris ea tunc existima quod erit
49
mors. Si autem consecutum fuerit illud aliquod
50
malorum signorum predictorum tunc iudica secundum plu-
51
rimum si fuerit paroxismi impares quod ipse mori-
52
tur in septimo: aut pares quod morietur in sexto pre-
53
cipue si fuerit egritudo velocis motus.
54
¶ De significatione mortis absque crisi. Capitulum .XCIX.
55
DE illis est debilitas virtutis et defectus
56
eius ad resistendum egritudini. et de
57
illis est tarditas signorum digestionis
58
omnino. et de illis est virtus egritudinis
1
cum tarditate motus ipsius. et quando aggregan〈-〉
2
tur omnia ista est magis pernitiosa.
3
¶ De dispositionibus accidentibus conuale-
4
scentibus. Capitulum .C.
5
QUandoque accidit conualescentibus re〈-〉
6
cidiuatio. et accidit eis vehementia vir〈-〉
7
tutis et debilitas ipsius cum in eis est
8
illud quod diximus in capitulo regimis eorum. et accidit
9
eis ne iuuenitur ab eo quod sumunt de cibo et ne re〈-〉
10
deant corpora eorum ad virtutem. ¶ Et accidunt eis
11
exiture cum non sunt mundificata corpora eorum ab
12
humoribus per euacuationem. Et quandoque accidit eis corru〈-〉
13
ptio quorundam membrorum propterea quod expellitur materia
14
illic. ¶ Et quandoque accidunt eis egritudines contrarie
15
egritudinibus que fuerunt in eis cum superfluerent in
16
eis in contrario eius quod est cum eis: sicut accidit eis gra〈-〉
17
uitas in lingua et paralysis et colica frigida et apople〈-〉
18
xia et epilepsia et dolor capitis inseparabilis et
19
emigranea: et que his sunt similes quando infrigidatio et
20
humectatio modum pertransierunt. ¶ Et quandoque ac-
21
cidit ei pruritus plurimus quem remouet aqua te-
22
pida. ¶ Et accidit eis vt albificentur eorum capilli
23
propterea quod capilli priuantur nutrimento et propterea
24
quod spargitur humiditas innata qua stat nigredo: si〈-〉
25
cut accidit segetibus quod quando siccantur albescunt: postea
26
quando eorum dispositiones bone fiunt redit nigredo capil-
27
lorum sicut accidit iterum segetibus quando potantur aqua:
28
quoniam tunc redit ipsarum viriditas.
29
¶ De regimine conualescentis. Capitulum .CI.
30
OPortet vt in conualescente alleuiatio
31
fiat in omni re et non afferatur ei aliquid
32
graue ex cibis neque aliquid ex moti-
33
bus et ex calefacientibus et causis com-
34
primentibus donec ad voces perueniatur vsque ad alia: et
35
gradatim perducatur ad exercitium equale facile:
36
ipsum enim iuuatiuum est valde. Et vt occuperis
37
in eo quod augmentum efficit in sanguine eius. et
38
oportet agere vt quiescat et letetur et gaudeat et prohi-
39
beatur ab euacuationibus et proprte coitul[*]proprte coitul corrupt for proprie coitu. et vinum
40
cum temperamento est ei iuuatiuum proprie vinum sub-
41
tile tenue. ¶ Et de conualescentibus conuenientior ad
42
hoc vt interdicatur ei satietas est conualescens cuius
43
crisis fuit occulta quoniam ipse est expositus recidiua-
44
tioni. ¶ Et huiusmodi forsitan indiget euacuatione.
45
¶ Et conuenientior ei est fluxus ventris subtilis.
46
precipue cum videris egestionem colericam aut decliuem ad
47
colorem humoris qui est ex humoribus ex quibus fuit
48
febris: et videris in appetitu defectum. Et cum vo〈-〉
49
lueris illud tunc fac quiescere conualescentem et con〈-〉
50
forta virtutem eius deinde euacua. ¶ Et fortasse ne-
51
cessarium est tibi vt euacues et confortes simul cum ci-
52
batione. et prepara ei tunc verbi gratia cibos medicina〈-〉
53
les solutiuos: aut commisce eis virtutes medicina〈-〉
54
rum solutiuarum conuenientium sicut pruna et siracost
55
et tereniabin et similia illis habentibus coleram. ¶ Et
56
quandoque iuuantur per diuretica et mundificantur per ea
57
vene eorum: et quandoque faciunt illud ista diuretica co〈-〉
58
gnita sicut facit illud vinum commixtum. ¶ De flo-
1
botomia autem sciendum est quod parum indiget conualescens
2
extractione sanguinis et fortasse indiget etiam. Et significat illud
3
forma et signa sanguinis precipue cum inuenis febrem
4
occultam in venis et vides pustulam in labio. ¶ Et
5
fortasse cogit te ad flobotomandum infirmum malitia san〈-〉
6
guinis eius propter illud quod remansit in ipso de cinerei〈-〉
7
tate humorum malorum. Quare necessarium est ei vt extra-
8
hatur sanguis eius malus et augmentetur in eo san〈-〉
9
guis bonus. Et melius in hoc est vt facile fiat et non
10
faciat aliquid subito. ¶ Et somnus diurnus fortasse
11
est magis nociuus conualescenti propterea quod molli〈-〉
12
ficat eum et fortasse confortat eum propterea quod ipsum
13
quiescere facit. Et quando non conuenit fortasse at-
14
trahit febrem propterea quod facit cruditatem et frangit
15
de virtute caloris innati. ¶ Et obseruatio in omni-
16
bus conualescentibus mundificatis et non mundifica-
17
tis est: vt currat esse eorum secundum regimen quod fuit in
18
egritudine ex cibarijs: et alijs duobus diebus in
19
eo quod est inter eos: et ad summum secundum mensuram qua
20
res diei cretici pertranseat secundum regimen quod fuit
21
in sanitate eius. deinde illud quod sequitur sanitatem
22
eius: deinde eleuetur ad illud quod est supra ipsum.
23
¶ Et oportet in mundo et eo cuius febris fuit salubris
24
ne subtilietur regimen eius: quoniam febriet corpus eius
25
et mala fiet eius dispositio. ¶ Et oportet vt redeat ille
26
cuius extenuatio et macilenta in diebus paucis
27
fuit ad pinguedinem in diebus paucis: quoniam
28
virtus eius est fixa et fiat cum contrario eius contra〈-〉
29
rium illius. Et si non appetit conualescens tunc in ipso
30
est repletio: et si appetit et non impinguantur post
31
ipsum tunc affert sibi vltra virtutem suam et supra virtutem
32
nature sue: quare non potest digerere illud et diuidere
33
in corpore: aut in corpore suo sunt humores plures
34
in quibus natura est occupata aut virtus stomaci eius
35
est prostrata valde aut virtus totius corporis eius
36
et caliditas ipsius innata sunt prostrate. quare non alte-
37
ratur cibus alteratione conuenienti vt exemplificet
38
vel restauretur natura ex eo. Et huiusmodi quidem licet ap-
39
petant in principijs rei sue cibum: tamen quandoque conuer〈-〉
40
titur in eis dispositio ad hoc vt non appetant: quoniam
41
nocumenta et repletio humorum malorum fiunt for〈-〉
42
tiora et augmentantur. et ne appetant: deinde appe〈-〉
43
tant propter viuificationem virtutis sue melius est
44
quam vt appetant: deinde non appetant: cum ergo
45
perseuerat appetitus et non alteratur corpus ad
46
virtutem dominantem: tunc virtus appetitiua
47
et instrumentum eius sunt sana: et virtus dige-
48
stionis et ipsius instrumentum sunt debilia. ergo me〈-〉
49
lius est vt gradatim deducatur conualescens ex ca〈-〉
50
uarim et pullis ad hedum et non reducatur ad consue〈-〉
51
tudinem dum adhuc in venis est strictura. ¶ Et
52
fortasse syrupus acetosus faciet eis euenire excoria〈-〉
53
tionem intestinorum propter debilitatem intestino〈-〉
54
rum ipsorum et similiter acetosa. ¶ Et de regi〈-〉
55
mine conualescentium est permutatio eorum ad aerem
56
contrarium ei in quo erant. ¶ Et de regimine conuale-
57
scentium est obseruatio eius quod oportet caueri de specie
58
egritudinis eorum vt opponatur ei quod securita〈-〉
1
tem faciat ab ea sicut in pleureticis: oportet enim vt
2
timeatur in eis asperitas pectoris. ¶ Et non oportet
3
vt conualescens sudet in balneo propter raritatem
4
carnis sue debilis. Cum ergo multiplicatur su-
5
dor eius tunc in ipso est superfluitas. ¶ Et ab〈-〉
6
rasio cum nouacula nocet ei propter illud cuius
7
narratio precessit.
8
¶ De cibatione conualescentis. Capitulum .CII.
9
OPortet vt sit cibus eius in qualitate bo-
10
ni chimi facilis digestionis. et oportet ne
11
toleret famem neque sitim: et fortasse est
12
necessarium vt declinet qualitas ad contrarium
13
complexionis egritudinis preterite propter timorem alicu〈-〉
14
ius rei. et ad cautelam. ¶ Et scias quod cibi humidi
15
fluidi velocius nutriunt: et minus sunt audaces:
16
et grossus et grauis est econtrario siue sit cibus aut
17
potus. ¶ Et oportet ne super se afferat frigida nisi vocet
18
ad illud residuum caliditatis immo vt regatur cum eo
19
quod est temperatum: et sit ei caliditas subtilis cum hu〈-〉
20
miditate completa velociter recipiens digestionem: et
21
vt sit cibus eius in quantitate cum mensura qua fiat
22
bona eius digestio et eius separatio. et adde secundum gra-
23
dationem cum non vides grauitatem neque rugitum
24
neque velocitatem descensionis: neque tarditatem reten-
25
tionis. et minue ex eo si non videatur eo quod videri
26
debet: et quando repletur subito et tenditur stomacus eius
27
tunc fortasse febrit: et similiter non oportet vt bibat subito.
28
fortasse enim est ex eo timor. ¶ Hora autem cibi eius
29
est hora equalitatis aeris in vesperis estatis: et ho〈-〉
30
ra post meridiem hyemis nisi sit nocens aliquid festi〈-〉
31
num. et oportet vt diuidatur super ipsum quantitas que est
32
minus satietate eius. ¶ Et aqua vehementis frigo〈-〉
33
ris est ex eis a quibus oportet alienari conualescens:
34
qandoque enim interficit: fortasse enim superueniet ledendo
35
quibusdam visceribus: et fortasse faciet spasmum. et
36
iam sciuimus qui mortuus est propter illud. ¶ Et
37
scias quod appetitus conualescentis quandoque minoratur pro-
38
pter debilitatem aut propter humores in stomaco et asso-
39
ciatur eis secundum plurimum sincopis. et quandoque minoratur cau-
40
sa epatis et paucitate attractionis eius et apparet in
41
colore et in egestione tenui et alba. et quandoque minoratur
42
causa humorum in corpore toto et satietatis nauseatiue.
43
et quandoque propter debilitatem virtutis corporis et calidi-
44
tatis innate aut in stomaco proprie. Rege ergo vnum-
45
quodque cum eo quod sciuisti de regimine eius quantoplus
46
facilius est. ¶ Et scias quod secaniabin de cydo-
47
nijs est bonum medicamen conualescentibus et proprie
48
quando eorum appetitus est prostratus propter debilitatem in
49
stomacis eorum: et faciet securitatem ab excoria-
50
tione intestinorum. ¶ De confortantibus vero stomacum
51
que sunt calidiora eo sunt sicut trocisci rosacei et que sunt
52
eis similia: fortasse enim sunt causa recidiuationis.
53
¶ De motibus egritudinum. Capitulum .IIII.[*].IIII. corrupt for .CIII.
54
IAm sciuisti horas egritudinis. et sciuisti
55
quod motus in periodis quandoque fit adden〈-〉
56
do in labore et significat statum: et quandoque
57
fit minuendo et significat declinationem
58
et vehementiores fiunt motus egtritudinum et acci-
1
dentia earum in nocte propter vehementiam occupa〈-〉
2
tionis nature in digerendo materiam tunc ab omni re.
3
¶ Tractatus secundus de diebus crisis et horis eius.
4
¶ De principio egritudinis et prima computa〈-〉
5
tione crisis. Capitulum .I.
6
DE homibus sunt qui dicunt quod princi〈-〉
7
pium egritudinis ex quo numera〈-〉
8
tur computatio dierum crisis est ex〈-〉
9
tremitas hore in qua sentit eger
10
vestigium egritudinis. ¶ Et de ho〈-〉
11
minibus sunt qui dicunt non: immo
12
extremitas hore in qua seipsum proijcit et apparet
13
in eo nocumentum operationis. ¶ Et hec quidem diuer-
14
sitas non aduenit nisi in febribus que non accidunt
15
subito in illis autem que subito accidunt non est principium
16
hore: et illud est sicut accidit quibusdam febricitantibus
17
vt incipiat febris inceptione apparente et sit homo
18
ante illud non habens egritudinem quare dormit aut in〈-〉
19
greditur balneum aut laborat et febrit subito. In fe〈-〉
20
bribus autem quas antecedunt confractio et dolor capi-
21
tis et similia: deinde accidunt ambe res diuersificantur.
22
¶ Et fortius est vt consideretur hora inceptionis
23
ipsius febris: et illic est iam apparitio exitus a dis〈-〉
24
positione naturali in complexione manifesta. Inceptio
25
vero doloris capitis et confractionis considerationem
26
non habet. ¶ Et quod decumbit in lecto et somnus non
27
sunt de illis quibus est immitendum: fortasse enim infir-
28
mus non decumbit et iam incepit febris. ¶ Et si
29
peperit mulier deinde accidat ei febris tunc si non
30
computetur ex febre et non nisi ex partu est il-
31
lud error. de hoc dixerunt quidam quod plurimum
32
accidit post secundum et tertium.
33
¶ De causa dierum crisis et periodorum eius. Capitulum .II.
34
PLures quidem homines posuerunt causam
35
in mensuratione temporum crisium egritu〈-〉
36
dinum acutarum ex parte lune: et quod virtus
37
eius est virtus incedens in humiditates mun〈-〉
38
dificans in ea species alterationis et adiuuans ad
39
maturandum et digerendum aut ad contrarium secundum pre-
40
parationem materiei. ¶ Et significant in hoc per dis〈-〉
41
positionem extensionis et contractionis et augmentatio-
42
nem cerebellorum cum augmentatione luminis in luna.
43
et velocitatem maturationis fructuum arborum et her〈-〉
44
barum cum apparitione eius. Et dicunt quod humidita-
45
tes ciuitatum patiuntur a luna: quare diuersificantur dis〈-〉
46
positiones earum secundum diuersitatem dispositionum lune. et
47
fit vehementior apparitio diuersitatis cum vehemen〈-〉
48
tia apparitionis diuersitatis in dispositione lune. et fit
49
illud vehementius quando luna est secundum oppositionem dis〈-〉
50
positionis in qua fuit: deinde secundum quadrationem. et hoc
51
per diuisionem reuolutionis sue ad medietatem:
52
deinde ad medietatem medietatis. ¶ Dixerunt
53
propterea quod reuolutio lune est in viginti nouem
54
diebus et tertia fere: diminutis diebus coniunctionis ex
55
eis: propterea quod lune non est operatio qui sunt fere duo
56
dies et medietas. et tertia: quare remanent .XXVI.
57
dies. et medietas erit medietatis eius tredecim
58
dies: et quarta diei: et quarta ipsius sex dies et me-
1
dietas diei: et octaua diei: et octaua eius tres dies
2
et quarta diei et medietas octaue diei. et est me-
3
lior vel minor reuolutio eius. Et fortasse extrahunt eam
4
secundum modos alios diuersificantes has computatio〈-〉
5
nes parumper et addunt in ea parumper. verum in hoc
6
est transgressio: quia dicunt quod non debent dicere. Sunt er〈-〉
7
go ista tempora facientia necessario vt appareant in eis di-
8
uersitas magne: et sunt dies periodorum paruarum: et
9
quando incipit et materia est bona apparet apud statum eius al〈-〉
10
teratio manifesta tendens ad bonitatem. et quando inci-
11
pit tempus et dispositiones sunt corrupte est alteratio ap〈-〉
12
parens apud complementum temporis secundum corruptionem.
13
¶ Crisis vero egritudinum que in temporibus procedunt
14
et vltra mensem: numerantur ex sole: et in hac quidem
15
mensuratione et[*]et corrupt for est experientia et ambiguitas: et in
16
eis sunt loca tali modo quod multiplicatur occupa-
17
tio cum hoc super naturalem: et non impedit super me〈-〉
18
dicum aliquid. ¶ Et medico quidem non inest nisi
19
vt cognoscat quod egreditur cum crisibus pluribus: et
20
non pertinet ei vt scias que sit causa eius cum declinatio[*]declinatio corrupt for declaratio [cf. Venice 1564]
21
illius cause extrahit eum ad artem aliam: immo oportet vt
22
sit sermo de diebus crisis: sermo quem loquimur secundum
23
semitam experientie aut secundum viam positionis et anxio〈-〉
24
matum. ¶ Et scias quod plures eorum nominant reuo-
25
lutionem illud ex quo non egreditur multiplicatio a
26
genere suo et est eius intentio quod non egreditur cum ea
27
duplicatio ad diem non creticum. et exemplum ho〈-〉
28
rum est quartanus et septenus. Nam eorum medium
29
peruenit semper ad diem creticum secundum experientiam dierum
30
crisis que accidit egritudinibus quibus conueniunt
31
isti quartanus et septenus. ¶ Et reuolutiones qui-
32
dem bone radicales sunt tres: reuolutio quadra-
33
norum: et reuolutio septenorum et est completa:
34
sed reuolutio decenorum est magis completa quam
35
omnes: quadragesimus enim et sexagesimus et octua〈-〉
36
gesimus et omnes illi dies sunt crisis: verum due pri〈-〉
37
me reuolutiones sunt diminute ex hoc propter
38
fractionem quam attendere oportet et per quam sunt
39
tres septeni viginti dies: et quartanus primus
40
est quartus et quartanus secundus est in quo restau〈-〉
41
ratur fractio: et propter illud est in septimo: quo〈-〉
42
niam sunt sex dies et res plurima de septimo: et pro-
43
pter illud cadit continuatus: et quartanus tertius
44
cadit in vndecimo. et illic peruenit hora duplica-
45
tionis septeni: quare sequitur ipsum septenus
46
secundus et est in quartodecimo. et quando restau〈-〉
47
rauimus septenum tertium cadit in die vigesimo.
48
iam ergo cucurrit res in quartanis secundum hoc quod
49
quartanus primus et secundus sunt continui et secun-
50
dus et tertius dies gregati[*]dies gregati corrupt for disgregati [cf. Venice 1564] et tertius et quartus con〈-〉
51
tinuati. ¶ Cum ergo pertransit quartusdecimus tunc
52
iam cadit diuersitas. ¶ Et laudabiles quidem sicut
53
Hypocrates et Galienus inceperunt a continuatis. Fuit
54
ergo dierum[*]dierum corrupt for ordo dierum [cf. Venice 1564] ita: septimus et quartusdecimus et vige-
55
simus est continuatus ex quartodecimo: ergo vigin-
56
ti multiplices sunt septenorum secundum intentionem quare
57
inuenimus secundos septenos segregatos quos
58
sequitur tertius continuatus complens viginti: deinde
1
separantur ex viginti et est vigesimusquartus: de-
2
inde vigesimusseptimus continuatus postea trige〈-〉
3
simusprimus separatus est super quatuor septe〈-〉
4
nos et trigesimusquartus continuati: deinde septe-
5
nus continuatus quare sunt quadraginta: deinde cur〈-〉
6
rit multiplicatio super tres septenos secundum quod ipsi
7
sunt viginti vt fit continuatio sexaginta et octua-
8
ginta et centum et centum viginti. et non est conside-
9
ratio plurima ad illud quod est inter eos de die〈-〉
10
bus. ¶ Alij autem sicut archigenes dixerunt quod post
11
quartumdecimum est octauusdecimus et est dies
12
crisis. et vigesimusprimus et vigesimusoctauus: de-
13
inde trigesimussecundus postea trigesimusocta〈-〉
14
uus cum continuatione septeni. et quidam nume〈-〉
15
rauerauerunt quadragesimunsecundum et quadra〈-〉
16
gesimumquintum et quadragesimumoctauum dies
17
crisis et iam transgressi sunt in hoc. ¶ Et consideratur
18
qualiter cadat quod ipsi fecerunt de distinctione quarta〈-〉
19
norum et septenorum. Nam quartanis in diebus crisis inest
20
virtus fortis vsque ad viginti dies: deinde virtus
21
aduenit septenis vsque ad trigintaquatuor: cum er〈-〉
22
go eger in egritudine cronica pertransit viginti tunc
23
attende septenos. ¶ Et apud archiginem quidem
24
dies vigesimusprimus valde plus est creticus quam
25
vigesimus qui est septenus non disiunctus apud
26
octauumdecimum vbi currunt septeni. ¶ Hypocrates
27
vero et Galienus et qui post eos ambos fuerunt non
28
inuenerunt rem secundum illud: et similiter est diuersitas
29
in vigesimoseptimo et vigesimooctauo. Archi-
30
genes enim vidit aliud a sententia amborum et fecit
31
meliorem vigesimumoctauum et similiter est dispositio
32
trigesimiprimi cum trigesimosecundo et trigesimiquar〈-〉
33
ti cum trigesimoquinto et quadragesimi cum qua-
34
dragemosecundo[*]qua-dragemosecundo corrupt for quadragesimosecundo. ¶ Et scias quod de egritudini-
35
bus sunt quarum crisis est in septem mensibus: immo
36
in septem annis et quatuordecim annis et vigin〈-〉
37
tiuno anno. ¶ Et sunt quidam qui existimant quod
38
post quadraginta non fit crisis cum euacuatione forti:
39
verum res non est ita. et non est etiam necessarium vt altere〈-〉
40
tur egritudo ad acutam aut vt in ea sit recidiuatio
41
aut sit in ea compositio egritudinum. et non est prohi〈-〉
42
tum[*]prohitum corrupt for prohibitum in egritudine cronica quin cesset natura di〈-〉
43
gerere ipsam: deinde confortetur super ipsam vice
44
vna et expellat eam quamuis sit pauca. Uerum plurimum
45
est secundum quod dictum est et fit separatio in ea aut cum crisi
46
diminuta aut per exituram tardi motus aut per
47
resolutionem. ¶ Inquit Hypocrates dierum creticorum
48
alij sunt pares et alij sunt impares. et impares quidem for〈-〉
49
tiores sunt in crisibus secundum plurimum et in plurimo numero. et
50
parium quidem exemplum est quartus et sextus et octauus
51
et decimus et quartusdecimus et vigesimus: et vi-
52
gesimusquartus. et alij quos numerauimus de pa〈-〉
53
ribus secundum duas sententias: et impares quidem sunt sicut
54
tertius et quintus et septimus et nonus et vndeci-
55
cimus et quintusdecimus et septimusdecimus et vi〈-〉
56
gesimusprimus et vigesimusseptimus et trigesi-
57
musprimus. ¶ Amplius Galienus negauit quod di-
58
ctum est in hoc afforismo de esse octaui et decimi et inue-
1
nit illud diuersum radicibus Hypocratis. ¶ Et fortasse
2
hic sermo hypocratis est antequam bene sciret esse dierum crisis
3
et habet expositionem. ¶ Et scias quod quandoque continuantur dies
4
et fiunt sicut dies vnus crisi: et illud plus contingit
5
post viginti siue fit euacuatio siue exitura. ¶ Et scias
6
quod in die bone crisis quando apparent signa mala: tunc
7
illud est deterius et significat mortem plurimum sicut si
8
accidat eis aliquid in septimo et quartodecimo.
9
¶ De proportionalitate dierum crisis adinui〈-〉
10
cem et debilitate et comparatione eorum ad egri-
11
tudines. Capitulum .III.
12
DIerum creticorum alij sunt fortes in vlti〈-〉
13
mo in quibus fortasse semper fit crisis: et
14
alij sunt debiles valde. et sunt medij.
15
et ego dicam eos distincte postquam dixe-
16
ro quod primus dies crisis est dies quartus. et cum
17
hoc non multum cadit in eo crisis: et est indica〈-〉
18
tiuus septimi: dies autem septimus est dies fortis
19
valde et indicat ipsum quartus: et licet vt septimus
20
ponatur in primo ordine superiore. et dies vndeci-
21
mus non est in virtute quartidecimi. Uerumtamen in
22
egritudinibus in quibus paroxismi earum incipiunt
23
in imparibus vt tertiana et est fortis valde: et for-
24
tior quartodecimo. et dies quartusdecimus est
25
dies fortis valde. et de fortitudine eius est quod non
26
inuenitur dies cui non proportionatur quartusdeci-
27
mus qui sit vltimus in fortitudine in iudicijs cri〈-〉
28
sis et salute eius nedum a complemento eius.
29
¶ Dies septimusdecimus est fortis et qui pro〈-〉
30
portionatur ei ex diebus est fortior. et proportiona〈-〉
31
litas eius ad viginti est proportionalitas vndecim
32
ad quartumdecimum. ¶ Octauusdecimus est de
33
diebus crisis interficientibus. et eorum magis perni〈-〉
34
tiosus est dies vigesimusseptimus: et est quasi non
35
sit dies crisis. et dies quadragesimus est fortior
36
trigesimoquarto quamuis trigesimusquartus sit bo-
37
ne virtutis fortior trigesimoprimo. ¶ Et scias
38
quod egritudines que paroxismum faciunt in imparibus
39
sicut tertiana et plures acute sunt velocioris cri〈-〉
40
sis et in imparibus quapropter expectatur in tertiana vn〈-〉
41
decimus et non expectatur quartusdecimus nisi
42
parum: quamuis secundum plurimum paroxismus septimi decli〈-〉
43
net a quartodecimo parumper. et ille que faciunt
44
paroxismum in paribus sunt tardiores: et cri-
45
sis earum plus est in paribus.
46
¶ De diebus creticis. Capitulum .IIII.
47
ILli qui sunt in ordine superiore sunt
48
sicut septimus et vndecimus et quar-
49
tusdecimus et septimusdecimus et vi〈-〉
50
gesimus. Et quandoque fiunt reuolutiones
51
in egritudinibus conuenientes secundum plurimum numero die〈-〉
52
rum crisium quare fiunt septem reuolutiones tertiane sicut
53
septem dies causonidis. ¶ Et quandoque fit dispositio nu-
54
meri mensium et annorum in chronicis secundum dispositio-
55
nem numeri dierum in acutis: quare fit quartana
56
septem mensium verbi gratia et currunt eius indicationes secundum
57
considerationem indicantium dierum: et cadit inter
58
eas de antecessione et postpositione secundum conside〈-〉
1
rationem que cadit in diebus et dicam illud.
2
¶ De diebus cadentibus in medio. Capitulum .V.
3
DIes isti quos diximus sunt dies cre〈-〉
4
tici radicales. Uerum quandoque accidit die-
5
bus creticis propter aliquam causarum accidentium
6
extrinsecus. aut ex ipsa egritudine in
7
velocitate motus sui aut tarditate sua. aut ex di〈-〉
8
spositione corporis in virtute aut debilitate aut
9
ex accidentibus que accidunt sicut vigilie vehementes
10
ex vigilijs extrinsecis. aut cadentium ex causis cor-
11
poreis: aut animalibus cum superfluunt vehementer
12
vt cadat ante eos festinatio aut tardatio ab eis
13
licet non eleuetur statione crisis necessarie in hora sua. immo
14
minuatur ex ea. ¶ Et si non esset causa fortis accidens
15
verificaretur crisis et non antecederet neque tarda〈-〉
16
ret: verum quando accidit illud accidens et est forte declinat
17
hora et tardatur aut antecedit. ¶ Et si fuerit debi〈-〉
18
lis fit difficilis crisis: et prohibet iam ne sit comple-
19
ta: et nominantur dies in quibus cadit hec reflexio dies
20
cadentes in medio: et habent iudicia dierum crisis ex
21
parte. ¶ Et isti dies sunt sicut tertius et quintus et
22
sextus et sicut nonus et sicut tertiusdecimus.
23
¶ Tertius enim et quintus continet quartum: et nonus
24
est inter septimum et vndecimum. et fortasse erit dies
25
cadens magis conueniens vni duorum dierum qui sunt
26
in duobus lateribus eius aut erit dies creticus
27
qui est inter illos cadentes in latere altero ma-
28
gis pertinens ei festinatio enim vndecimi ad nonum
29
plus est quam tardatio septimi ad nonum quamuis
30
vnusquisque eorum sit plurimum.
31
¶ De virtute dierum cadentium in medio et
32
debilitate eorum. Capitulum .VI.
33
SCias quod nonus est dies fortis prela-
34
tus in eis: deinde quintus: postea ter-
35
tius: et non abbreuiatur a quarto qui est
36
radix abbreuiatione manifesta: et ter-
37
tiusdecimus quasi propter suam debilitatem non est de
38
illis in quibus fit crisis. ¶ Sextus autem est dies in
39
quo cadit crisis: verumtamen illa est mala. Quod si ve-
40
nerit non mala erit difficilis occulta diminuta
41
non salua a timore: et ipse propter paruitatem casus cri-
42
sis in eo siue mala sit siue non mala est quasi con〈-〉
43
trarius septimo et indicat ipsum quartus in ma〈-〉
44
litia. ¶ Et parum quidem completur indicatio quarti
45
cum bono nisi cum difficultate. quare accidunt in
46
eo signa timorosa sicut somnus profundus et sin-
47
copis et proprie si fuerit euacuatio tunc accidet sincopis
48
cum vomitu. Et si accidet in eo casus virtutis
49
et horripilatio et tremor et destructio pulsus. si autem
50
apparuerit in eo sudor non erit equalis et for-
51
tasse minuitur in eo crisis cum euacuatione: qua〈-〉
52
re erit complementum eius cum exitura mala
53
et icteritia. et erit vrina mala mali sediminis: hoc
54
est quando fuerit salua: et si non fuerit tunc quo〈-〉
55
cunque modo fuerit erit salus eius per accidens
56
recidiuationis. ¶ Inquit Galienus. Septimus est si-
57
cut rex iustus: et sextus sicut rer vincens iniustus:
58
et octauus est proximus sexto.
1
¶ De diebus bonis et malis qui secundum ordines
2
suos cretici sunt aut cadentes in medio aut dies
3
indicationis. Capitulum .VII.
4
EOrum meliores sunt septimus et quar〈-〉
5
tusdecimus. et post eos sunt nonus
6
et septimusdecimus et vigesimus: de-
7
inde quintus postea quartus. post octa〈-〉
8
uus. deinde tertiusdecimus. ¶ Et scias quod dies
9
crisis fortiores iudicij et fortiores dies cadentes
10
in dies indicationis sunt illi qui sunt in diebus antecedenti〈-〉
11
bus et quanto magis procedunt debilitatur eorum iudicium.
12
¶ De diebus qui non sunt cretici neque inten-
13
tione prima neque intentione secunda. Capitulum .VIII.
14
ISti sunt dies primus et secundus et deci-
15
mus et duodecimus et nonusdecimus
16
et quintusdecimus iterum est huius
17
summe. ¶ Et est mirabile quod plures
18
eorum sequuntur diem creticum.
19
¶ De diebus indicationis. Capitulum .IX.
20
DIes indicationis sunt dies in quibus vi〈-〉
21
dentur vestigia que sunt significationes altera〈-〉
22
tionis materie. Aut significationes victorie vnius
23
duorum alternatorum egritudinis et virtu〈-〉
24
tis: aut inceptionis pugne leuis que currit inter
25
naturam et egritudinem: non propter separationem: sed propter furio〈-〉
26
sitatem. ¶ Prime quidem sunt sicut significationes digestio-
27
nis et contrarij digestionis. Significationes vero digestionis
28
sunt sicut nubes rubea aut ad albedinem tendens:
29
significationes indigestionis iterum note sunt. ¶ Se-
30
cunde vero sunt sicut apparitio virtutis appe-
31
titus aut casus eius in eo et leuitas motus aut
32
grauitas eius. ¶ Tertie autem sunt sicut dolor ca〈-〉
33
pitis et angustia et strictura anhelitus et tremor
34
et sudor non communis et euacuatio non completa. ¶ Cum er-
35
go apparent ista vestigia in istis diebus erit cri〈-〉
36
sis in diebus notis sequentibus eos. Et erit quar〈-〉
37
tus indicans quod erit in septimo si fuerit signum
38
bonum: aut sexto si fuerit signum malum et proprie in
39
causonide et fixa quod fiat in septimo: et minus quod
40
in sexto. ¶ Uerum in tertiana multiplicatur quod fit
41
in sexto et septimo aut vndecimo aut secundum plurimum
42
in quartodecimo aut vigesimo aut vigesimo-
43
primo. ¶ Et septimusdecimus iterum indicat in
44
vigesimo: aut vigesimoprimo. Et octauusdeci-
45
mus indicat in vigesimoprimo et vigesimus in
46
quadragesimo. ¶ Et de diebus cadentibus in
47
medio est tertius in quinto: et si fuerit malum tunc
48
in sexto et quintus in nono. et si fuerit malum tunc
49
in octauo. ¶ Et scias quod significationes indica-
50
tionum quandoque declinant a diebus suis propter causam pre〈-〉
51
dictam in declinationibus crisis a diebus suis quos
52
merentur ad illos qui sunt ante eos aut post eos.
53
¶ Et scias quod quando sequitur diem secundum de diebus in〈-〉
54
dicationis aliquid de genere eius quod fuit in die in〈-〉
55
dicationis tunc egritudo est velocis motus. Et con〈-〉
56
sidera signa festinantia et tardantia et indica in
57
diebus indicationis qui indicat ea si festinant
58
aut tardantur ex hoc.
1
¶ De cognitione dierum crisis cum dubitatione. Capitulum .X.
2
COgnitio dierum crisis est necessaria
3
ad intentiones plures. ¶ Oportet enim
4
cum crisis est propinqua vt regatur eger
5
regimine quodam. Et cum est longinqua
6
vt regatur regimine alio. et oportet vt in die crisis et qui ei
7
proximus est vt regatur eger regimine proprio. Non er-
8
go moueatur omnino cum medicina. fortasse enim adiu〈-〉
9
uabit natura ad euacuationem: quare superfluet vehementer
10
et fortasse faciet ei contrarietatem in parte sua quare pa-
11
riet laborem non crisim et non fiet euacuatio: et in hoc
12
est illud quod est in eo. ¶ E oportet in cognitione dierum
13
crisis vt obserues iterum res naturales alterantes
14
dies crisis notos. Et nos inuenimus cognitio-
15
nem diuidi in duos modos quorum vnus est in crisi
16
egritudinis absolute. Et alter est in ipso die cri-
17
sis ex parte temporis in quo est crisis. Fortasse enim prolon〈-〉
18
gantur dispositiones crisis duobus diebus vel tribus
19
quare dubitatur ad quem eorum proportionetur. ¶ Mo〈-〉
20
dus vero primus significatur ex duobus modis
21
Ex signis abbreuiationis egritudinis et longitudi〈-〉
22
nis eius. Et ex naturis egritudinum et virtutibus
23
earum. ¶ Significatio vero ex signis longitudi〈-〉
24
nis et abbreuiationis est: quoniam fortasse erit secundum con-
25
sumptionem egritudinis sicut si sit egritudo non
26
de illis quas possibile est consumi in quarto et qui ipsum
27
sequuntur. et possibile est consumi in septimo et qui se〈-〉
28
quitur ipsum. Nam si apparent signa digestionis ap-
29
paritione bona in eis qui sequuntur quartum spera〈-〉
30
tur quod crisis erit in septimo. ¶ Et si apparent si〈-〉
31
gna longitudinis predicta in capitulo suo scias quod crisis
32
eius tardabitur et erit successio eius absque crisi. et
33
si nullum eorum apparet: speratur quod consumetur egritudo
34
inter septimum et quartumdecimum. ¶ Significatio
35
vero ex naturis egritudinum est sicut verbi gratia dies
36
impar est melior sicut sciuisti quod mouetur de egri〈-〉
37
tudinibus in die impari et cum caliditate acuta et
38
par est de eis que diuersificantur ei. ¶ Modus
39
vero secundus significatur ex modis propter considerationem
40
reuolutionum ex numero horarum crisis et tempo〈-〉
41
re crisi et verificationibus dierum et virtutibus
42
eorum. Significatio ex consideratione reuolutionum est
43
sicut verbi gratia tu scis quod dies par est melior cuidam egri〈-〉
44
tudini: et impar est melior alicui egritudini.
45
¶ Uerum ex parte crisis est vt consideres et cogno-
46
scas in quo duorum dierum sit labor longior: et po〈-〉
47
natur ei crisis nisi sequatur quod sit fortioris iudicij
48
quam iudicium eius significationis. ¶ Et de hoc secundo
49
capitulo est illud quod facit esse necessarium vt ponatur in eo
50
crisis die medio ex diebus tribus cum conditione
51
predicta. ¶ Significatio autem ex virtute dierum et
52
naturis ipsorum est sicut si sit sudor incipiens in no〈-〉
53
cte septimi: et non cessat sudare in octauo tota die
54
tunc crisis erit in septimo non in octauo quamuis
55
febris eradicetur in octauo. ¶ Et si fuerit secundum di-
56
uersitatem huius et incipit sudor in decimotertio
57
et non cessat infirmus sudare vsque ad decimum-
58
quartum et eradicatur febris in decimoquarto tunc
1
non proportionabitur crisis nisi ad decimumquartum
2
et illud est quoniam octauus et decimustertius non sunt
3
in virtute duorum dierum aliorum ex bonitate et mors
4
cum sexto conuenientior est quam sit cum septimo. et
5
cum decimo magis conueniens quam sit cum nono.
6
¶ Significatio autem ex aggregatione iudiciorum
7
est sicut illud cuius narratio preterijt verbi gratia in deci〈-〉
8
moquarto in eo quod diximus aggregantur sudor
9
et eradicatio simul. ¶ Significatio vero ex die〈-〉
10
bus indicatiuis est vt consideres an inuenias in
11
exemplis predictis indicationem ex quarto: tunc iudi〈-〉
12
ca quod crisis erit in septimo: aut inuenias in vnde〈-〉
13
cimo tunc iudica quod crisis erit in decimoquarto.
14
¶ De declaratione proportionis dierum crisis
15
ad plures egritudines. Capitulum .XI.
16
IAm sciuisti quod oportet vt crisis egritudinum
17
valde acutarum sit ad septimum. ¶ Et oportet
18
vt illarum crisis que sequuntur eas in acui〈-〉
19
tate sit ad quartumdecimum et ad vigesi-
20
mum et que has sequuntur ad quadragesimum: dein-
21
de post illud faciunt crisim egritudines cronice
22
absolute. Cum incensiua vehemens fit in pari-
23
bus illud est tunc signum malum: et multotiens inter〈-〉
24
ficit in sexto et indicat in quarto: et fit in ipso su-
25
dor frigidus et his similia. ¶ Et que est ex sirsen:
26
erit crisis secundum plurimum ad vndecimum cum acuitate
27
sua quoniam inceptio magnificationis eius fit secundum plurimum
28
post tertium et quartum: deinde facit crisim in septi〈-〉
29
mo. scias ergo illud. ¶ Expleta est fen secunda.
30
¶ Incipit tertia de apostematibus et pustulis.
31
¶ Tractatus primus de illis que ex eis sunt ca〈-〉
32
lida et corrupta.
33
¶ De sermone vniuersali de apostematibus. Capitulum .I.
34
IAm locuti fuimus in libro pri-
35
mo de apostematibus et speciebus eorum:
36
et curis ipsorum sermone vniuersali ad quem
37
redire oportet illum qui vult audire quod
38
nunc loquemur. In hoc autem lo-
39
co loquemur de eis sermonem
40
particularem. ¶ Dico quod omne apostema et pustula aut est
41
calidum aut non calidum. et apostema calidum aut est a sangui-
42
ne et quod currit cursu eius: aut colera et quod currit
43
cursu ipsius. Et quod est a sanguine aut a sangui-
44
ne laudabili aut sanguine malo: et sanguis lau-
45
dabilis aut est grossus aut subtilis. ¶ Et factum
46
quidem a sanguine laudabili grosso est flegmon
47
que accipit carnem et cutem simul et est cum pulsa-
48
tione. ¶ Et a subtili flegmon que accipit cutem
49
solam et est spina et non est cum pulsatione. ¶ At
50
vero a sanguine grosso malo fiunt species exitura-
51
rum malarum. Nam si eius malitia vehemens fiat
52
et ipsius adustio proueniet herisipilla et veniet com-
53
bustio et crusta: et deterior ea est ignis persicus. et a
54
subtili malo accidet flegmon que declinat ad he〈-〉
55
risipillam cum malitia et fraudulentia. ¶ Si autem
56
fuerit subtilior erit herisipilla flegmonides. et quando
57
fuerit eius malitia maior erit herisipilla habens in-
58
flationes et vesicas et combustionem et crustam. ¶ Co〈-〉
1
lericum autem aut est a colera subtili valde que non
2
continetur in eo quod sit magis intus quam illud quod appa〈-〉
3
ret de cute et est acuta et fit ex ea formica: aut ambu〈-〉
4
latiua sola et est subtilior: aut ambulatiua corro〈-〉
5
siua et est mala: aut ex colera grossiore illa et est
6
minoris caliditatis: et continetur magis intus quam pri-
7
ma in cute et est quasi sit in ea flegma: et fit ex ea
8
formica miliaris et est minoris inflammationis et
9
tardioris resolutionis: et si fuerit materia grossior et de-
10
terior accidet formica corrosiua. et si pertransierit
11
in grossitie sua vsque ad substantiam sanguinis et si fue〈-〉
12
rit mala: accidet herisipilla mala et in omnibus illis
13
materia est subtilis quamuis diuersificetur post illud et fit
14
propter subtilitatem suam quod expellit eam natura propria et non
15
retinetur in aliquo nisi in cute et quod approximat
16
ei. ¶ Et quando multiplicatur materia apostematis calidi et magni〈-〉
17
ficatur apostema: tunc est de summa apostematum caumatum[*]caumatum cf. Venice 1564: acaumatum et mor〈-〉
18
tificantium. et de summa predictorum est que dicitur bara〈-〉
19
chien. et iste species male et que eis similantur multipli〈-〉
20
cantur in anno pestilentie. ¶ Et de apostematibus cali〈-〉
21
dis illa sunt mala que non excitantur vel non perue-
22
niunt ad declinationem quam sequuntur leuitas et de〈-〉
23
tumitio: neque ad aggregationem materiei: immo ad
24
corruptionem membri. et non semper fit a magnitudi〈-〉
25
ne apostematis et multitudine materiei: immo fit quandoque a ma〈-〉
26
lignitate materie. ¶ Et scias quod apostemata parum fiunt sin〈-〉
27
gularia pura: sed plura eorum sunt composita.
28
¶ Et scias quod omne apostema in exterioribus
29
cum quo non est pulsatio non facit saniem: de
30
intrinsecis vero iam locuti fuimus.
31
¶ De flegmone. Capitulum .II.
32
IAm sciuisti flegmonem et signa eius ex
33
caliditate et inflammatione et additione quan-
34
titatis et tensione et impulsione et pul-
35
satione si est submersa vel quia est propin〈-〉
36
qua arterijs. et membrum in quo est tale est cui adue〈-〉
37
niunt nerui quibus sentit non plus quam sensibilitas
38
sicut sciuisti dispositionem eius. ¶ Et quantoplus fue〈-〉
39
rint arterie maiores et magis grandes erit pul-
40
satio eius et ipsius dolor vehementior et eius re〈-〉
41
solutio aut ipsius collectio velocior. ¶ Et cum
42
flegmon est in membro sensibili sequitur ipsum dolor
43
vehemens qualitercunque sit: et comitatur ipsum vt
44
appareant vene illius membri parue que erant occul〈-〉
45
te. ¶ Et scias quod nomen flegmonis in lingua gre〈-〉
46
corum est absolutum super omne quod est inflammatum: dein-
47
de dicitur de omni apostemate calido: postea dicitur de eo quod est
48
ex apostemate calido cum proprietate predicta: et non ca〈-〉
49
ret inflammatione propter coartationem sanguinis et opi〈-〉
50
lationem meatuum. ¶ Et parum quidem contingit vt
51
flegmon sit simplex: sed secundum plurimum ei associatur he-
52
risipilla aut durities aut neruositas. et habet causas
53
de quibus sunt antecedentes corporee ex repletione
54
aut malitia humorum cum debilitate membri reci〈-〉
55
pientis licet non sit repletio neque malitia humorum.
56
¶ Et de eis sunt primitiue sicut contusio aut in〈-〉
57
cisio aut fractura aut dislocatio aut vlcera que
58
multiplicantur in membro quare declinat ad ipsum
1
materia propter dolorem et debilitatem: et for-
2
tasse declinant ad ipsum materie et retinentur in vijs
3
que sunt debiliores sicut accidunt cum vlceribus et
4
scabie apostemata in locis vacuis. ¶ Et augmentum
5
quidem eius declaratur additione magnitudinis et
6
tensionis. et status ipsius per finem eius: et illic
7
aggregatur materia si debet aggregari. et declinatio inci-
8
pit tendere ad lenitatem et debilitatem. ¶ Et mala
9
est que non tendit ad declinationem neque aggre-
10
gat saniem. et huiusmodi quidem perducit ad mortem mem〈-〉
11
bri et putrefacit ipsum. ¶ Et multotiens quidem fit
12
illud popter magnitudinem apostematis et multitudinem ma〈-〉
13
teriei ipsius. et multotiens fit illud causa malignita-
14
tis materiei si apostema fuerit paruum. ¶ Et tu quidem scis
15
illud quod rarificatur: quoniam pulsatio incipit in intensio-
16
nem et inflammatio incipit in sedationem: et scis
17
illud quod aggregatur per additionem pulsationis et
18
caliditatis et fixionem vtriusque. ¶ Et scis illud quod
19
putresit[*]putresit corrupt for putrefit propter digestionis difficultatem et tenebrositatem
20
et vehementiam tensionis. ¶ Et scias quod dum non
21
submergit naturam materia non peruenit ex ea apostema et re-
22
spirat per ignem eius quod apparet exterius. ¶ Et
23
scias quod quando vicinantur pustule demenuliati indi-
24
cant demenul malignum. ¶ Et oportet vt in potu tri-
25
buatur habenti apostemata interiora aqua endiuie et
26
aqua solatri cum medulla cassiefistule.
27
¶ De cura flegmonis. Capitulum .III.
28
CUm accidit flegmon a causa primitiua
29
non deest quin aut causa primitiua et eius
30
vestigium inueniat mundificationem
31
corporis aut repletionem. ¶ Quod si ob〈-〉
32
niet mundificationi non est necessarium nisi curatio
33
apostematis inquantum est apostema. et curatio apostematis inquan〈-〉
34
tum apostema est extractio materiei extranee que facit accide-
35
re apostema: et illud fit per mollificatiua et resolutiua
36
leuia sicut emplastrum de farina tritici cocta cum aqua
37
et oleo. et quandoque excusat scarificatio laborem et pro-
38
prie quando apostema est multe materiei. ¶ Cum autem inuene〈-〉
39
ris corporis repletionem tunc oportet vt non tangas apostema
40
cum mollificatiuis quoniam attrahetur ad ipsum supra
41
quod resoluatur ab eo: immo oportet vt euacuetur materia per flobo〈-〉
42
tomiam et fortasse indiget solutione ventris. et cum
43
feceris illud administra mollificantia. ¶ Et eius
44
quidem curatio est proxima curationi eius cuius
45
causa primitiua inuenit mundificationem corporis.
46
et differt ab ea in hoc quod non indiget curatione
47
cum repercussione plurima in principio sicut indi〈-〉
48
get illa immo minus illa. ¶ Cum autem causa est ante〈-〉
49
cedens non primitiua tunc oportet vt incipias cum
50
euacuatione et comple ei quod meretur ex flobotomia et ex solutione
51
ventris si indiget ea. Et necessitas quidem eius est
52
aut quoniam corpus est immundum aut quoniam egritudo est
53
magna: quare necessaria est euacuatio et minoratio mate-
54
riei et attractio ad contrarium. ¶ Et licet corpus non
55
fit multarum superfluitatum: tamen in membro quandoque adue〈-〉
56
nit quod ipsum debilitat quare attrahunt ad ipsum
57
materie corporis: licet non sint materie superflui-
58
tatis. ¶ Et oportet vt obserues conditiones predi〈-〉
1
ctas in hoc ex etate et tempore et regione et alijs. ¶ Et
2
incipe cum repercussiuis nisi in locis que con-
3
ditionauimus in libro .I. Deinde oppone augmen-
4
to cum intromissione mollificatiuorum et humectan〈-〉
5
tium cum refrenatiuis. Et quantum procedit in aug-
6
mento procedas in additione mollificatiuorum pau-
7
latim. et apud finem et statum et vltimitatem ma-
8
gnitudinis et additionem sue vltimitatis fac vin-
9
cere mollificantia et fac ea pura. Et exiccantia
10
sunt que sanant in fine: verum humectantia et mol-
11
lificantia sunt ad dilatandos poros et ad sedan〈-〉
12
dum dolorem. ¶ Et exiccatiuum est illud quod sanat
13
et prohibet remanere aliquid quod fiat sanies. Si autem
14
non sanat integre et dimittit aliquid non relinquit
15
nisi rem modicam quam resoluit illud in quo est acui-
16
tas. ¶ Et quandoque accidit ex refrenatione vehementia
17
doloris propter suffocationem materiei et soliditatem
18
membri. ¶ Et quandoque accidit ex ea reditus materiei ad
19
membra principalia: et quandoque accidit vt induretur apostema.
20
et accidit quandoque vt incipiat membrum tendere ad viri-
21
ditatem et nigredinem proprie quando medicatur cum eis in
22
fine rei et prope statum. ¶ Et scias quod vehementia
23
doloris facit te indigere medicinis mollifican-
24
tibus absque attractione et fortasse erit cum eis in-
25
frigidatio non prohibens mollificationem. ¶ Et
26
reditu vero materiei ad membra principalia securat
27
euacuatio nisi quando illud quod prouenit ex eis est secundum semitam
28
expulsionis ex eis: et sunt membra recipientia ab
29
eis sicut euacuatoria illorum: illic enim non est
30
via ad repellendum et expellendum penitus. et
31
nos iam verificauimus ista in loco suo. ¶ Et
32
cum timetur vt declinet ad duritiem administra
33
mollificantia in quibus est calefactio et hume-
34
ctatio cum fortitudine. ¶ Medicine autem re〈-〉
35
percussiue sunt que sunt medie sicut succi herba〈-〉
36
rum frigidarum quas multotiens diximus in
37
locis alijs sicut succus portulace et cucurbite et
38
endiuie et virge pastoris et aliarum et succus so〈-〉
39
latri proprie et corpora eorum contrita prepa-
40
rata ad emplastrum et succus psilij etiam et ce-
41
ratum cum aqua frigida. et fortasse excusat labo〈-〉
42
rem in eo spongia infusa in aceto et aqua frigi-
43
da. et kekengi est fortis in principio. et similiter
44
cortices granatorum et semperuiua et sauich de〈-〉
45
coctum valde et proprie cum aceto mixto aut su〈-〉
46
mach. et tilub est bonum iterum. et si indiget for〈-〉
47
tiore illo adde in eis sandalum et acatiam et me〈-〉
48
mithe et faufel et iusquiamum album. Et herba
49
que nominatur herba apostematum est in prin〈-〉
50
cipio valde bona. et quandoque iuuatur eius de-
51
siccatio et stipticitas cum croco. et humectatio
52
in principio est timorosa. ¶ Et quando cadit
53
superfluitas in infrigidatione fortasse perducit
54
ad corruptionem membri et corruptionem hu〈-〉
55
moris constricti in apostemate et tendit aposte-
56
ma ad viriditatem et nigredinem. Si ergo timue〈-〉
57
ris aliquid de hoc tunc emplastra locum cum
58
farina ordei et volubili et in quo est mollificatio. Si
1
vero apparet aliquid de hoc tunc scarifica locum et
2
excoria ipsum et non expectes collectionem neque ma-
3
turationem: et illud quando vides illud quod effusum
4
est plurimum valde et fortasse moritur membrum. et sca〈-〉
5
pellationis alia est magis apparens et alia magis
6
profunda. et illud est secundum locum apostematis et dispositionem
7
membri. et cum scapellaueris tunc embroca cum aqua
8
maris et reliquis aquis salsis. et emplastra cum eo in
9
quo est mollificatio. et si non indiges rarificatio〈-〉
10
ne et embrocatione sis contentus mollificatiuis.
11
¶ Et scias quod administratio eorum que fortiter re-
12
percutiunt in primis et eorum que fortiter resoluunt
13
in fine est mala. caue ergo quantum potes. Infrigi-
14
datio enim vehemens perducit ad illud quod sciuisti.
15
et aqua frigida similiter est de illis que oportet cauere
16
nisi in eis que sunt sicut herisipila. et in resolutione
17
vehementi accidit dolor. ¶ Si ergo volueris re〈-〉
18
gere in principio cum sedatione doloris non appro〈-〉
19
ximes eis aquam calidam et olea mollificantia et
20
emplastra facta ex huiusmodi medicinis. ipsa
21
enim vehementer sunt contraria ei quod est neces〈-〉
22
sarium de prohibitione effusionis. ¶ Et redeas ad
23
bolum armenum solutum in aqua frigida aut cum oleo
24
rosaceo et melius oleum rosaceum est illud quod est ex rosis
25
et oleo. in oleo quippe est resolutio quedam: aut lentes
26
decoctas cum rosis. aut merdasengi cum oleo rosaceo.
27
¶ Si vero ista non valent et que eorum cursu cur〈-〉
28
runt administra volubilem: quoniam ipsa est vehe-
29
mentis iuuamenti in principio et statu: et alsirengi et
30
alhasce et apium et albedarungi similiter. ¶ Et mul-
31
totiens quidem sedat dolorem vinum dulce mixtum
32
cum oleo rosaceo immo congelatum vue et parum cere
33
super lanam aut lana ysopi infrigidata in estate te-
34
pefacta in hyeme: aut spongia infusa in vino sti-
35
ptico aut aceto aut aqua frigida: et crocus ingreditur
36
in sedatione doloris. ¶ Cum ergo vides inceptio〈-〉
37
nem apostematis incedere itinere exiture tunc dimit〈-〉
38
te infrigidationem et incede in viam eius quod matu〈-〉
39
rat et aperit. ¶ Cum autem apostema peruenit ad statum tunc
40
necessaria sunt qualia sunt anetum et camomilla et
41
maluauiscus et semen lini et similia: immo emplastra
42
que nominantur basilicon et que nominantur diaquilon.
43
¶ Et emplastrum de colcotar exiccat absque dolore.
44
et propter illud est eius administratio inconueniens cum
45
fit inflammatio flegmonis. et est conueniens quando non
46
timetur aggregatio. ¶ Et melius est vt ponas super
47
ipsam desuper lanam infusam in vino stiptico. Et ca〈-〉
48
ro minus indiget exiccatione quam neruus. quoniam neruus
49
non redit ad suam complexionem cum exiccatione parua.
50
et caro minoris exiccationis est que paucioris[*]paucioris corrupt for pauciores habet
51
arterias. ¶ Et multotiens quidem cadit necessitas
52
scapellandi ante maturationem. ¶ Et multotiens
53
ingeniatur in attrahendo apostema ex membro nobili ad
54
ignobilem cum attractiuis: deinde curatur et aperitur.
55
¶ Et de apostematibus calidis que indigent saniositate
56
emplastretur caput eius cum psilio et cum extinctiuis in
57
circuitu eius. et liniatur ex epithimatibus et em〈-〉
58
plastris. cum penna quoniam digiti ledunt ipusm[*]ipusm corrupt for ipsum.
1
¶ De herisipilla et speciebus eius. Capitulum .IIII.
2
IAm sciuisti causas herisipille et spe-
3
cies eius in libro primo. ¶ Et ille ex
4
quibus discernitur ex flegmone sunt:
5
quoniam herisipilla magis apparentem ha-
6
bet rubedinem et puriorem. et ex flegmone appa〈-〉
7
ret rubedo ad nigredinem decliuis aut viridita〈-〉
8
tem. et plurimum coloris eius est occultum in pro〈-〉
9
fundo. ¶ Et rubedo herisipile destruitur per ta-
10
ctum statim et albet eius locus causa subtilitatis
11
materiei rubee aut separationis eius: deinde re〈-〉
12
dit velociter et non similiter est rubedo flegmonis.
13
et vides in rubedine herssipille[*]herssipille corrupt for herisipille colorem croci. et
14
citrinitatem et non vides illud in rubedine fleg-
15
monis. ¶ Et apostema herisipille non fit nisi in
16
eo quod apparet de cute et flegmon profundatur
17
in carne etiam. ¶ Et herisipilla est pura: et non
18
est ita flegmon: et peruenitur quandoque ex calidi〈-〉
19
tate herisipille ad hoc vt comburat cutem. ¶ Et
20
eius virulentia vesiccat et minoratur illud in fleg〈-〉
21
mone. ¶ Et pura non impellit penitus et fleg-
22
mon impellit. et quantoplus multiplicatur addi-
23
tio sanguinis super colericum est impulsio ma〈-〉
24
gis apparens et dolor et pulsatio vehementiores.
25
¶ Et herisipilia[*]herisipilia corrupt for herisipilla attrahit febrem vehementtus[*]vehementtus corrupt for vehementius quam
26
flegmon. ¶ Et quandoque consequitur ex calidita〈-〉
27
te herisipille vt comburatur cutis: quare alteratur
28
illud quod nominatur herisipilla: et non