1
¶ Dictio prima de vniuersis egritudinibus
2
capitis tertij libri canonis in medicina.
3
¶ Tractatus primus de anathomia cerebri et
4
dispositionibus eius.
5
¶ De vtilitate capitis et partibus eius. Capitulum .I.
6
INquit Galienus
7
Intentio in creando
8
caput non est cerebrum.
9
neque auditus: neque odo〈-〉
10
ratus. neque gustus: ne〈-〉
11
que tactus. Hoc enim mem〈-〉
12
brum et virtutes in animalibus
13
reperiuntur capite ca-
14
rentibus. Sed inten-
15
tio in ipso est bonitas
16
dispositionis oculi in
17
ipsius conuersione que ei creata est: vt oculus ha-
18
beat eleuationem et subleuationem super omnia membra
19
corporis in omnibus partibus. Comparatio namque ocu〈-〉
20
li ad corpus est propinqua comparationi specula-
21
toris ad exercitium. ¶ Et locorum quidem qui spe-
22
culatoribus est melior et conuenientior locus est
23
altus. ¶ Et iterum omni oculo non est necessarium creare
24
caput absolute: sed animali lenem habenti oculum: cu-
25
ius oculus indiget multa cautela et loci affir-
26
matione. Nam pluribus animalibus capitibus pri〈-〉
27
uatis duo sunt creata additamenta a corpore
28
sublimata: super que oculi eorum decenter constituti
29
sunt: vt ipsorum vnusquisque speculationem et sublima〈-〉
30
tionem suo habeat visui. ¶ Amplius in conuersioni〈-〉
31
bus oculi ipsorum non est caput creare necessarium propter
32
duritiem nuche ipsius. ¶ Et neque caput est necessarium
33
creare nisi animalibus: quorum oculi capacitate in-
34
digent: et quibus neruos aduenire necesse est: propter
35
diuersitatem motuum nuche et palpebrarum: nam
36
huiusmodi non est conueniens membrum vnum elongatum graci〈-〉
37
le: et nos quidem perscrutabimur illud in capitulo de ocu〈-〉
38
lo. ¶ Partes vero capitis essentiales: et que
39
ea sequuntur sunt capilli: deinde cutis: postea ca-
40
ro: deinde panniculus. postea craneum: deinde pan〈-〉
41
niculus durus: postea panniculus subtilis nomina〈-〉
42
tus secundina: deinde cerebrum scilicet substantia eius: et ventres
43
ipsius: et illud quod in eis existit: postea duo panniculi
44
sub eo: deinde rethe: postea os quod est cerebri basis.
45
¶ De anathomia cerebri. Capitulum .II.
46
CErebri autem hominis anathomia est hec.
47
Cerebrum enim diuiditur in substantiam velati-
48
uam et substantiam medullarem et ventres
49
in ipso spiritu plenos. Nerui vero
50
sunt sicut virgulta ab eo prodeuntia: non tamen secundum
51
quod sit partes substantie ipsius proprie. ¶ Et totum
52
quidem cerebrum in sui longitudine mediationem
53
habet penetrantem in ipsius siphac et medullam eius:
54
et eius ventres propter illud quod in parilitate de iuua〈-〉
55
mento noto existit: etsi sit parilitas in ventre ante〈-〉
56
riore solum sensui magis apparens. ¶ Cerebri
57
vero substantia creata est frigida et humida: frigida quidem ne
1
ipsum inflammaret multitudo que ei aduenit ex
2
fortitudinibus motuum neruorum et passioni〈-〉
3
bus sensuum et motibus spiritus in alterationibus
4
imaginatiuis et cogitatiuis et memorialibus:
5
et vt eo temperetur spiritus a corde egrediens et ad
6
ipsum penetrans in duabus venis ascendenti-
7
bus ab eo ad ipsum. ¶ Et humidum quidem crea-
8
tum est vt ipsum motus non exiccent: et vt eius
9
figura sit bona. ¶ Et creatum est pingue et mol-
10
le eius: quidem pinguedo est vt sit quod ex neruis
11
oritur viscosum. et lenitatis quidem causam dixit Galienus
12
in ipso existere vt eius figura bona fiat et ipsius
13
alteratio cum imaginationibus: lene enim altera-
14
tiones facilius suscipit. hoc ergo est quod ipse di-
15
xit. ¶ Dico autem creatum est lene vt sit pingue et
16
vt nutrimentum quod neruis gradatim tribuit du-
17
ris sit bonum: nerui enim ex cerebro nutriuntur et nu〈-〉
18
cha. ¶ Amplius substantia dura non augmen〈-〉
19
tat durum quantum ipsum augmentat lene. ¶ Et vt
20
in eo quod ab ipso oritur sit flexibilitas: cum que-
21
dam ab eo orientia indurari apud suas extre-
22
mitates sit necesse: propter illud quod rememoraturi
23
sumus de neruorum iuuamentis. ¶ Et propterea quod
24
istis nascentibus indurari necessarium est secundum gradus.
25
Et quia ipsorum durities est durities flexuosa: oportet
26
vt substantia originis eius sit substantia flexuo〈-〉
27
sa et pinguis. pingue enim et viscosum lene est pro〈-〉
28
culdubio. ¶ Et etiam vt spiritus qui ipsum circundat
29
et qui motus velocitate indiget sit humiditate
30
sustentatus. ¶ Et rursum vt ipsius raritate alle〈-〉
31
tuetur[*]alletuetur(?) corrupt for alleuietur. quod enim in membris durum est grauius est le〈-〉
32
ni humido raro. ¶ Uerumtamen cerebri substantia
33
etiam in lenitate et duritie inequalis existit. nam pars
34
eius anterior est lenior: et ipsius pars pasterior[*]pasterior corrupt for posterior
35
est durior: et inter duas partes gradibus vela-
36
minis duri: cuius rememorabimur in ipso: in
37
sequentibus distinctum est. ¶ Anterius autem ce〈-〉
38
rebrum non est factum lene: nisi quoniam plurimum neruo〈-〉
39
rum sensus proprie qui sunt visus et auditus ori〈-〉
40
tur ex eo: sensus enim speculator est: et speculatoris
41
inclinatio ad partem anteriorem est dignior.
42
¶ Et plurimum neruorum motus oritur ex postremo
43
ipsius. ¶ Et ex ipso oritur nucha que est eius
44
nuncius et vicarius in cursu dorsi et vbi necessarium
45
est ex ipsa oriri neruos fortes. ¶ Nerui autem
46
motus indigent duritie superflua qua non indi-
47
gent nerui sensus: sed lenitas est eis conuenientior:
48
eius igitur origo facta est durior. ¶ Uelamen
49
autem in ipso scilicet cerebro non gradatim existit: nisi
50
vt sit differentia. et dicitur vt sit lene separatum a contactu du-
51
ri: et manifestum quidem est quod in ipso accidit mul-
52
tum. ¶ Preter hanc vero reflexionem sunt etiam
53
iuuamenta alia. Nam vene ad cerebrum descen〈-〉
54
dentes et in ipso diuise aliquo egent cui innitantur
55
et eas fortes faciat. Posita est ergo reflexio hec
56
sustentaculum earum. Et sub postremo quidem
57
huius reflexionis et in posterioribus eius est tor〈-〉
58
cular: quid est sanguinis effusio in amplitudine
1
quadam que est sicut lacuna: et ex ipsa quidem
2
in ea ramificantur vene: in quibus separatur
3
sanguis et cerebri substantie assimilatur: dein-
4
de vene suis orificijs sugendo eam exiccant:
5
et ad duas venas ipsam coniungunt: sicut re-
6
memoraturi sumus in illius anathomia.
7
¶ Et ex hac quidem reflexione peruenit iu-
8
uamentum ad hoc vt ligamentorum velami-
9
nis adherentis cerebri sit origo in equidistan-
10
tia commissure cranei que est coram ipso.
11
¶ In anteriore preterea cerebro oriuntur duo
12
additamenta mammillaria quibus fit odora-
13
tus: que quidem a lenitate cerebri parumper
14
differunt: sed postea consequitur ea neruorum
15
durities. ¶ Amplius totum cerebrum duo-
16
bus cooperitur panniculis: quorum vnus sub-
17
tilis sequitur ipsum et alter spissus sequitur os:
18
qui quidem duo creati sunt: vt sint duo distin-
19
guentia inter cerebrum et os: et vt cerebrum
20
substantiam ossis non contingat: et ne ipsum
21
ex osse nocumenta perueniant. hic autem tactus
22
non accidit: nisi in dispositionibus additionis
23
cerebri in substantia sua: aut in dilatione que ei
24
accidit successione constrictionis. ¶ Cerebrum
25
preterea quandoque eleuatur ad craneum cum
26
quedam adsunt dispositiones: sicut voces fortes.
27
ergo propter huiusmodi iuuamenta inter cere-
28
brum et os cranei duo ponuntur distinguentia
29
media inter ea in lenitate et in duritie. ¶ Et duo
30
quidem ponuntur ne sit illud cuius obuiatio
31
ossi non est bona absque medio illud idem cuius
32
obuiatio cerebro est bona absque medio: sed di-
33
stinctum est inter ea: est ergo cerebro propinquius
34
subtilis: et ossi propinquius est spissus: et cum
35
hoc sunt sicut tutamen vnum. ¶ Hic autem pan〈-〉
36
niculus preter quod est cerebri tutamen est liga-
37
mentum venarum que sunt in cerebro quieta-
38
rum et pulsatilium. Et est sicut secundina seruans
39
situm venarum in ipso textarum. Quapropter
40
ingreditur etiam cerebri substantiam in locis mul-
41
tis commissurarum eius: et tendit ad ventres ipsius:
42
et peruenit apud postremum sectum: propterea
43
quod non eget eo propter sui: scilicet postremi du〈-〉
44
ritiem. ¶ Panniculus vero spissus cerebro
45
non heret: neque subtili: ita vt in omni loco sit de〈-〉
46
center situm super ipsum. sed est ab eo eleuatus.
47
¶ Et inter ipsos quidem non continuant nisi
48
vene penetrantes in spisso et peruenientes ad
49
subtilem. spissus autem vadit ad craneum cum
50
ligamentis pannicularibus ortis a spisso strin〈-〉
51
gentibus ipsum ad commissuras ne super cere-
52
brum vehementer grauet. et hec quidem liga-
53
menta ex commissuris eleuantur vsque ad exteriora
54
cranei et oriuntur illic: ita vt ex eis texatur pan-
55
niculus craneum cooperiens: et per illud affir-
56
matur ligamentum panniculi spissi etiam cum
57
craneo. ¶ Cerebeum[*]Cerebeum corrupt for Cerebrum preterea in longitudine
58
sua tres habet ventres. et sic vnusquisque venter
1
in sui latitudine duas habet partes. ¶ Et ante〈-〉
2
rior quidem pars sensibilis est separationis in
3
duas partes dextram et sinistram. et hec pars
4
iuuat ad odoratum et ad expulsionem superflui〈-〉
5
tatum cum sternutatione: et ad partiendum plu-
6
rimum spiritus sensibilis: et ad operationes vir〈-〉
7
tutum formatiuarum que sunt de virtutibus ap-
8
prehensionis interioris. ¶ Uenter autem po-
9
stremus est etiam magnus: quoniam ipse implet
10
magni membri vacuitatem: et quoniam est prin〈-〉
11
cipium magne rei: scilicet nucce: et ex eo parti-
12
tur plurimum spiritus motiui: et illic quidem
13
sunt virtutis seruatiue operationes: sed tamen
14
est minor anteriore: immo cuiusque duorum ven-
15
trium anterioris: et cum hoc minoratur grada-
16
tim vsque ad nuccam: et inspissatur vsque ad duri-
17
tiem. ¶ Medius autem venter est sicut transi〈-〉
18
tus a parte anteriore ad partem posteriorem
19
et est sicut deilix situs inter eos. et ipse quidem
20
propter illud magnificatur et elongatur: quo-
21
niam est reddens de magno ad magnum: et per
22
ipsum continuatur spiritus anterior cum spiri〈-〉
23
tu posteriore et peruenit ad amplitudinem curui〈-〉
24
tatum memoralium predictarum: et principium
25
huius ventris primum cooperitur: ita quod vide-
26
tur illud quod est anterius sicut spericum: et per
27
id quidem eleuatur: vt sit transitus: et cum hoc
28
elongatur rotunditate sua a nocumentis et fit
29
fortis ad tolerandum quod super eum susten-
30
tatur de velamine quod est secundum gradus: et illic
31
coniunguntur duo ventres cerebri anterioris:
32
ita quod sedarantur[*]sedarantur corrupt for separantur a posteriore in hoc transitu. et
33
ille quidem locus nominatur coniunctio duo-
34
rum ventrium: et hic idem transitus est venter.
35
¶ Et quoniam est transitus deferens a forma〈-〉
36
tione ad seruationem est melior locus cogita-
37
tioni et imaginationi secundum quod sciuisti. ¶ Quod
38
autem ventres isti sint loca earum operationum:
39
significatur ex nocumentis que accidunt eis:
40
destruitur enim cum nocumento cuiusque par-
41
tis eius operatio: aut ingreditur in ipsa lesio.
42
¶ Et panniculi subtilis.[*] subtilis. corrupt for subtilis [redundant period] pars cooperitur: et coo-
43
perit ventres cerebri vsque ad camhaduti vel occi〈-〉
44
put. super quod est tunica: durities vero eius
45
quod est post illud sufficit ipsi loco cooperture
46
velaminis. ¶ Commissuratio autem que con〈-〉
47
sistit in ventribus cerebri est vt spiritus anima-
48
lis in substantia cerebri transitum habeat: sicut
49
in ventres eius: cum non omni hora sit venter
50
dilatatus et apertus: et spiritus animalis sit pau〈-〉
51
cus vbi vel inquantum ventres tantummodo ape〈-〉
52
riuntur. ¶ Et etiam quia spiritus alteratio pa〈-〉
53
rum completur a complexione que est cordis
54
vsque ad complexionem que est cerebri: nisi in ipso fiat
55
eius decoctio assumpta ex eius complexione: et est quia
56
in primis cum ad cerebrum peruenit vadit ad
57
vacuitatem eius primam: vt in ipsa coquatur:
58
deinde penetrat ad ventrem medium et augmen-
1
tatur in ipso decoctio. postea completur eius de〈-〉
2
coctio in ventre posteriore. Decoctio vero opti〈-〉
3
ma fieri non posset: nisi per coniunctionem et
4
commixtionem et penetrationem in partibus
5
cocti: sicut est dispositio cibi in epate secundum quod nar-
6
raturi sumus in his que expectamus. ¶ Com〈-〉
7
missura autem anterioris plura habet singula-
8
ria quam commissura posterioris: quoniam propor〈-〉
9
tio commisure ad commissuram est: sicut propor-
10
tio membri ad membrum fere: et causa quidem
11
minorationis posterioris ab anteriore inueni-
12
tur in commissura. ¶ Et inter hunc ventrem
13
et ventrem priorem sub eis est locus qui est par〈-〉
14
titio duarum venarum magnarum ad cerebrum
15
ascendentium: quarum rememoraturi sumus
16
in ramis ipsarum ex quibus texitur secundina
17
sub cerebro: et illi quidem rami immixti sunt cor-
18
pori de genere glandularum implenti quod est
19
inter eos et sustinet eos sicut est dispositio in re〈-〉
20
liquis partibus venosis. vacuitatis enim que in-
21
ter eas cadit eadem proprietas est vt etiam im〈-〉
22
pleatur carne glandosa. ¶ Et iste quidem glan〈-〉
23
dule figure ramorum predictorum figurantur secundum
24
formam partitionis narrate. ¶ Quemadmo-
25
dum enim rami. aut partitio rememorata a stri〈-〉
26
cto incipiunt: et in amplius finiuntur faciens di〈-〉
27
latationem. similiter caput huius glandule fa-
28
ctum est pineolas[*]pineolas corrupt for pinealis [cf. Venice 1564] forme: cuius caput est sequens
29
initium partitionis desuper et incedit cum eo ten-
30
dens versus finem eius vsque ad complementum
31
suspensionis ramorum: et est illic contextum secundum
32
similitudinem texture secundine: et requiescit
33
in ipso. ¶ Et pars cerebri comprehendentis
34
super hunc ventrem mediam est concauitas eius.
35
Et ipsius partes que sunt desuper sunt vermi-
36
cularis forme commissurate ex commissuris po〈-〉
37
sitis in longitudine sui ligate adinuicem vt pos-
38
sint extendi et contrahi: sicut vermis reuolutus:
39
et superius eius interius coopertum est panni-
40
culo qui cooperit cerebrum vsque ad posteriorem:
41
et est compositum cum duobus additamentis ce-
42
rebri rotundis comprehensis longitudine si-
43
cut due coxe vicine ad contactum elongate ad
44
separandum ligamentis que nominantur chorde.
45
vt ab eis non remoueatur: vt cum vermis exten〈-〉
46
ditur et eius latitudo constringitur comprimat
47
hec duo additamenta vsque ad coniunctionem
48
et opiletur meatus: et cum contrahitur ad expri〈-〉
49
mendum et augmentatur latitudo elongetur ad
50
separandum: et aperiatur meatus. ¶ Quod
51
autem de eo sequitur posterius cerebrum est mi-
52
nus et peruenit ad aliquantam vacuitatem vel
53
concauitatem: et sistitur in posteriore cerebro: si〈-〉
54
cut ex eo intrans in introitu: et eius quidem an〈-〉
55
terius est latius ipsius posteriore secundum formam
56
quam cerebrum tolerat. duo vero predicta addi-
57
tamenta nominantur vualia: et in ipsis quidem
58
nunquam commissure fiunt: sed sunt lenia: vt ipso-
1
rum constrictio et cooperimentum sint fortiora:
2
et vt ipsorum obedientia admotionem[*]admotionem corrupt for ad motionem propter
3
motum alterius rei sit magis similis obedien-
4
tie rei vnius. ¶ Expulsio preterea superfluita〈-〉
5
tum cerebri duos habet meatus. quorum vnus
6
est in ventre anteriore et apud terminum com-
7
munem qui est inter ipsum et illum qui est post
8
eum: et alter est in ventre medio. posterior vero
9
venter meatum singularem non habet: et illud
10
est.[*]est. corrupt for est [redundant period] ideo quoniam in postremo positus est: et etiam
11
est paruus comparatione sui ad anteriorem non
12
tolerans foramina et inuersationem. medius
13
vero meatum habet communem inter illum et
14
se: et hoc proprie. ¶ Nuce quoque duo facti sunt
15
exitus per quos quedam eius superfluitates resoluun〈-〉
16
tur et expelluntur: et isti duo meatus cum inci-
17
piunt ex duobus ventribus et penetrant etiam
18
in ipsum cerebrum transuersantur versus obuia〈-〉
19
tionem apud transitum vnum profundum: cu-
20
ius principium est velamen subtile: et eius po-
21
stremum est eius inferius: et est apud velamen
22
durum: et est strictum sicut caput rose incipiens
23
ab amplo rotundo vsque ad strictum proueniens:
24
quapropter nominatur caput rose: et nomina-
25
tur etiam infusorium. Cum ergo penetrat in pan-
26
niculum durum obuiat illic meatui in glandu〈-〉
27
la quasi spera compressa a duobus lateribus.
28
oppositis superius et inferius: et sunt inter pan-
29
niculum durum et meatum palati. deinde repe〈-〉
30
ritur illic transitus qui est a concauitatibus co〈-〉
31
latorij in supremo palati.
32
¶ De sermone vniuersali de egritudinibus ca-
33
pitis et facientibus egritudines in ipso. Capitulum .III.
34
OPortet te scire quod egritudines nume〈-〉
35
rate omnes accidunt capiti. Uerum-
36
tamen nostra intentio hic cum dici-
37
mus caput: est cerebrum et ipsius ve〈-〉
38
lamina: ad capillorum vero egritudines hic non
39
declinamus in hac hora. ¶ Dicimus ergo quod
40
cerebro accidunt species malitie complexionis
41
octo: scilicet singulares: et composite facte cum
42
materia aut vaporosa: aut habente substantiam.
43
et multiplicantur in ipso egritudines humidi-
44
ditatis. in omni enim cerebro in principio crea〈-〉
45
tionis humiditates superflue existunt: aut ex eo
46
quod acquisiuit a matrice: aut postea: quas mun〈-〉
47
dare necesse est. ¶ Nam si purgate non sunt ma〈-〉
48
gnificantur inde res ¶ Et est tota aut in corpore
49
cerebri: aut in venis eius: aut in velaminibus
50
ipsius: et accidunt ei egritudines composite:
51
aut in quantitate: sicut si sit minus quam oportet:
52
aut in figura: sicut si sit eius figura mutata a cur〈-〉
53
su naturali et accidat inde lesio in operationi-
54
bus suis: aut cannales siue meatus ipsius: et va-
55
sa sint opilata. ¶ Et opilatio sit: aut in ventre
56
anteriore: aut ventre posteriore: aut in vtrisque
57
ventribus simul diminuta: aut integra: aut in
58
venis: aut in arterijs: aut in originibus ner-
1
uorum: aut dislocentur ligamenta velaminum
2
eius aut cadat separatio inter velamina ipsius.
3
¶ Et accidunt egritudines ei continuitatis pro-
4
pter resolutionem singularis in ipso: aut in ar〈-〉
5
terijs: aut in venis ipsius: aut in velaminibus
6
eius: aut in craneo. ¶ Et accidunt ei apostema〈-〉
7
ta: aut in substantia ipsius cerebri: aut in pannicu〈-〉
8
lo eius subtili et spisso: aut in rhete: aut in panni〈-〉
9
culo extrinseco. ¶ Et totum hoc a materia vnius
10
humorum calidi: aut frigidi: et ex frigidis qui-
11
dem putrefactis consequuntur apostemata ca〈-〉
12
lida et frigidi et quieti faciunt apostemata que no〈-〉
13
minari oportet frigida. Et tu quidem non re-
14
peries aliquam egritudinem cerebri: nisi re-
15
deuntem ad istas: aut contingentem ex istis.
16
¶ Egritudines preterea cerebri alie sunt pro〈-〉
17
prie ipsius: aut fiunt propter communitatem: et quan〈-〉
18
doque magnificatur res in egritudinibus com-
19
munitatis in ipso adeo: vt fiant egritudines pro〈-〉
20
prie perniciose: multotiens enim expelluntur ad
21
ipsum in egritudinibus pleuresis et sinantie ma〈-〉
22
terie prefocantes et pernecantes: et sepe peruenit
23
ipsum ad apoplexiam perniciosam propter no-
24
cumentum aliud in membro communicante.
25
¶ De significationibus ex quibus oportet co〈-〉
26
gnoscere dispositiones cerebri. Capitulum .IIII.
27
PRincipia ex quibus peruenis ad co-
28
gnitionem dispositionum cerebri sunt
29
ex operationibus sensibilibus et mo〈-〉
30
ralibus scilicet memoria et cogitatione et
31
formatione et virtute mentis et perscrutatione.
32
¶ Et operationibus monilibus: et sunt opera〈-〉
33
tiones virtutis mouentis menbra mediantibus
34
lacertis. ¶ Et ex qualitate superfluitatum eua-
35
cuatarum ab eo in substantia sui et colore et gu〈-〉
36
stu: scilicet acuitate sua et salsedine et amaritudi〈-〉
37
ne et insipiditate. ¶ Et ex quantitate ipsarum
38
in paruitate et multitudine: et fluxibilitate sua et
39
ex ipsarum retentione omnino. ¶ Et ex hoc
40
quod aeres et cibi ei conueniunt et diuersificantur
41
ei et nocent ipsi. ¶ Et ex magnitudine capitis:
42
et ex paruitate eius: et ex bonitate figure eius
43
predicte in capitulo de ossibus et malitia ipsius: et ex
44
grauitate capitis et leuitate eius. ¶ Et ex dispo-
45
sitione tactus capitis et ex dispositione coloris
46
eius: et coloris venarum ipsius. ¶ Et ex vlce-
47
ribus: et ex apostematibus que in cute eius ac-
48
cidunt. ¶ Et ex dispositione coloris oculorum
49
et venarum ipsorum et sanitatis et egritudinis
50
eorum et tactus ipsorum proprie. ¶ Et ex dis-
51
positione somni et vigiliarum. ¶ Et ex dispositio-
52
ne capillorum in quantitate sua scilicet pauci-
53
tate et multitudine et grossitie et subtilitate et qua〈-〉
54
litate: scilicet figura ipsorum in crispitudine et
55
planitie et colore eorum in nigredine et albedi〈-〉
56
ne et castaneitate et velocitate susceptionis ca-
57
niciei et tarditate. ¶ Et in perseuerantia secundum dis〈-〉
58
positionem sanitatis aut remotionem ab ea cum
1
scisione ipsorum: aut casu: aut depilatione: et re-
2
liquis dispositionibus ipsorum. ¶ Et ex dis-
3
positione colli in grossitudine et subtilitate sua
4
et sanitate ipsius et multitudine casus apostema〈-〉
5
tum et scrofularum in ipso et paucitate ipsorum.
6
¶ Et similiter ex dispositione vue et duarum
7
amigdalarum et dentium. ¶ Et ex dispositio〈-〉
8
ne virtutum et operationum in membris ner-
9
uosis communicantibus cerebro que sunt sicut matrix
10
et stomacus et vesica. ¶ Significatio autem secundum
11
communitatem et secundum duos modos. vnus eorum
12
est ex dispositione membri communicantis cere〈-〉
13
bro in eo quod accidit cerebro: et secundus est
14
ex dispositione membri cuius communicatione cerebrum
15
infirmatur: et inquiritur quod membrum sit: et quid
16
sit in ipso et quomodo peruenit ad cerebrum.
17
¶ Et ex istis quidem significationibus signifi〈-〉
18
cantur dispositiones que sunt presentes: et il-
19
le que snnt[*]snnt corrupt for sunt future et nondum sunt presentes. ¶ Si〈-〉
20
cut ex longitudine tristitie et horribilitatis signi〈-〉
21
ficantur melancolia et almutil et alcutub euenien〈-〉
22
tes ex proximo: et ex ira que intentionem non ha-
23
bet epilepsia: aut melancolia: aut mania et ex ri〈-〉
24
su absque causa congelatio: aut amentia.
25
¶ De significationibus vniuersalibus opera〈-〉
26
tionum cerebri. Capitulum .V.
27
SIgnificatio quidem assumpta ex ge〈-〉
28
nere operationum quum sunt sane ad-
29
iuuat ad significandum cerebri salu〈-〉
30
tem. Et si sunt lese significant lesionem
31
in ipso. ¶ Lesiones autem operationum quem-
32
admodum exposuimus sunt tres que sunt de-
33
bilitas: et mutatio: et permutatio: deinde destru〈-〉
34
ctio. ¶ Et sermo quidem vniuersalis in signifi-
35
cationibus operationum est quod ipsarum dimi-
36
nutio et destructio fiunt propter frigus et grossi-
37
tiem spiritus ex humiditate: et non fiunt ex calidita〈-〉
38
te nisi magnificetur et perueniat ad hoc vt deijciat
39
virtutem: permutatio autem: et que motui comparan〈-〉
40
tur fiunt ex caliditate et fiunt ex siccitate.
41
¶ De significationibus sumptis ex operationibus
42
animalibus et moralibus et motiuis. Capitulum .VI.
43
HAs operationes ingreditur lesio secundum
44
quod cognoscitur destructionis: aut de-
45
bilitatis: aut permutationis. vero ergo in
46
sensibus quidem: et incipiamus a vi〈-〉
47
su quoniam visum ingreditur leso: aut vt destrua〈-〉
48
tur: aut debilitetur: aut vt in ipso permutatio fi〈-〉
49
at et mutetur a cursu naturali et imaginetur quod
50
non inuenitur exterius. sicut phantasie et cimi〈-〉
51
ces et pili et fumus et reliqua. Ex his enim no〈-〉
52
cumentis quum non sunt propria oculo: signifi-
53
catur lesio in cerebro. ¶ Et phantasie etiam quan-
54
doque suo colore significant. ¶ Quod si aliquis
55
dixerit quomodo phantasia alba significat fleg-
56
ma dominari quod est frigidum cum vos com-
57
paraueritis permutationem ad calorem. ¶ Di〈-〉
58
cemus quod illud est propter complexionem non
1
propter accidentia materierum que accidat vel
2
accidant[*]accidat vel accidant cf. Venice 1564: accidunt and the variant accidunt uel occurrunt virtuti sane integre cum caliditate in-
3
nata. ¶ Et in auditu quidem sicut si debilitetur:
4
et non audiat: nisi quod propinquum est et for〈-〉
5
te: aut permutetur et audiat quod non reperi-
6
tur exterius: sicut sonum similem percussioni aque:
7
aut percussioni malleorum: aut voci tympano-
8
rum: aut sono foliorum arborum: aut sufflatio〈-〉
9
ni ventorum: aut reliquis et significentur per il〈-〉
10
lud: aut complexio sicca presens in parte medij
11
cerebri: aut significentur per illud ventositates
12
et vapores in ipso retenti: aut ad ipsum ascen-
13
dentes et reliqua: de quibus significatio habe-
14
tur: aut destruatur omnino. ¶ Debilitas vero
15
et destructio fiunt propter multitudinem frigo〈-〉
16
ris. ¶ Et quod aliquis audiat quasi audiat ex lon〈-〉
17
ginquo fit propter humiditatem. ¶ Quod autem
18
sit in odoratu est quia priuatur: aut quia debi-
19
litatur: aut permutatur et sentit odores qui non
20
reperiuntur exterius fetidos: aut non fetidos: et
21
significat secundum plurimum homorem retentum in ce〈-〉
22
rebro facientem ipsos si nihil proprium fuerit
23
cum strictura narium. ¶ Gustus autem et ta-
24
ctus hoc cursu procedunt nisi quia ipsorum mu〈-〉
25
tatio a cursu naturali secundum plurimum significat
26
corruptionem propriam in instrumentis ipsorum
27
propinquis: et secundum minimum communitatem ce-
28
rebri: et proprie sicut quando est commune sicut
29
stupor toti corpori. ¶ Et sensus quidem commu〈-〉
30
nicant in specie debilitatis et fortitudinis signi-
31
ficantes dispositionem in cerebro perseueran-
32
tem que est perturbatio et claritas. non est enim
33
omnis debilitas cum perturbatione: quoniam quan〈-〉
34
doque est debilitas cum claritate: sicut homo si
35
videat aliquid propinquum et parui radij bene
36
et clare et videat res paruas: deinde quum elon-
37
gatur aut multiplicantur ipsarum radij deficiat.
38
nam perturbatio et claritas quandoque sunt simul
39
in debilitate: et claritas quandoque est proculdubio
40
cum virtute. Uerum perturbatio semper signi〈-〉
41
ficat materiam et claritas significat siccitatem:
42
et hec quidem perturbatio fortasse subito figi-
43
tur: et est ex ea opilatio et significat materiam va-
44
porosam in venis cerebri et rhete eius. ¶ Iu-
45
dicium autem de significationibus harum lesio-
46
num est: quoniam que procedit cursu permuta-
47
tionis secundum plurimum sequitur complexionem
48
calidam et siccam. Et que currit cursu diminu-
49
tionis et debilitatis secundum plurimum sequitur fri〈-〉
50
gus. ¶ Et debilitas et destructio sequuntur fri〈-〉
51
gus: nisi sint cum vehementi apparitione cor-
52
ruptionis et casus virtutis: tunc enim fortasse
53
illud plurimum erit ex caliditate. ¶ Uerum
54
caliditas conueniens est virtutibus compara-
55
ta frigori dum nocumentum complexioni-
56
bus ab ea non magnificatur: et eius corruptio
57
virtutis diminutionem possidere facit. Oportet
58
ergo vt non confidas tunc in istis significatio-
1
nibus: immo caueas significationes alias predi〈-〉
2
ctas cuiusque duarum significationum comple-
3
xionum. ¶ Et destructio quidem quandoque
4
significat festinationem causarum diminutio-
5
nis si fuerit propter causam cerebri: et non fue〈-〉
6
rit propter nocumentum in instrumentis cor〈-〉
7
ruptionis et incisionis et opilationis: et vniuer-
8
saliter remotionis a bonitate sua propter nocu〈-〉
9
mentum: aut propter causam in ipso membro
10
sensibili. ¶ Ex membris autem sensibilibus quod
11
est valde cerebro propinquum nocumentum ab
12
ipso recipit nisi nocumentum sit in ipso commu-
13
ne sicut auditus et odoratus. plurimum enim
14
nocumenti ipsius quod purgatione et complexio-
15
nis commensuratione non remouetur est ex ce-
16
rebro: quapropter reliqui sensus quum suis le〈-〉
17
duntur sensatis non significant nocumentum
18
in ipsis caliditatis: aut siccitatis non peruenien-
19
tium ad hoc vt virtutem prosternant. Auditus
20
autem et gustus secundum plurimum significant quod il〈-〉
21
la complexio est in cerebro. ¶ De operationi-
22
bus vero moralibus sciendum est: quoniam for-
23
titudo meditationis et perscrutationis signifi-
24
cat fortitudinem cerebri omnino: et earum de-
25
bilitas significat lesionem fortitudinis in ipso:
26
quare oportet vt demonstretur que operationum
27
sit lesa: ex ipsis enim est corruptio omnis virtutis
28
imaginationis et formationis et eius vel earum
29
nocumentum. Hec namque virtus quum est for-
30
tis iuuat ad significandam anterioris cerebri sa-
31
nitatem. Hec autem virtus non est fortis nisi
32
quum homo bene potest seruare formam sen-
33
satorum vtpote figurarum et sculpturarum et
34
morum et gustuum et vocum et modulationum
35
et reliquorum. ¶ Est enim aliquis hominum
36
cui inest virtus integra secundum hoc capitulum adeo:
37
vt qui ex geometris optimus est: consideret si-
38
mul figuram lineatam et signetur in ipsius ani〈-〉
39
ma simile illi et eius littere: et narret questionem
40
vsque ad finem ipsius non indigens iterata con〈-〉
41
sideratione in figura. ¶ Et similiter est dispo-
42
sitio quorundam secundum comparationem ad modu〈-〉
43
lationes. et dispositio quorundam cum compa-
44
ratione ad gustus et reliquorum. ¶ Et ex hoc
45
capitulo pendet bonitas cognitionis pulsus. ipsa
46
enim indiget imaginatione forti figurata in
47
anima ex tactis. ¶ Huic autem virtuti cum ac〈-〉
48
cidit nocumentum: aut destruitur operatio et non
49
remanet in ipsa forma imaginationis sensate post
50
remotionem eius a proportione que est inter
51
ipsam et sensum cum eam sentit: aut debilitatur
52
et minuitur aut mutatur a cursu naturali: aut ima-
53
ginetur quod non est: quod significat eius debi〈-〉
54
litatem. ¶ Minutio vero eius et destructio ope〈-〉
55
rationis ipsius secundum plurimum significant super〈-〉
56
fluitatem frigoris aut siccitatis in anteriore ce-
57
rebro: aut humiditatis: sed frigus est causa essen〈-〉
58
tialis et due relique sunt cause per accidens: quoniam
1
afferunt eam. et mutatio operationis eius et per-
2
mutatio ipsius significant superfluitatem calidi〈-〉
3
tatis. et hec quidem omnia sunt secundum plurimum
4
rei et secundum quod dictum est in virtutibus sensibilibus.
5
¶ Et hec egritudo quandoque accidit sana in-
6
telligentia vel ratione: ita vt perfecte et comple〈-〉
7
te cognoscant pulchrum et fetidum: et sint eorum
8
verba cum hominibus sana. sed imaginantur quosdam
9
presentes qui exterius non reperiuntur: et imagi〈-〉
10
nantur voces tympanistarum et reliqua sicut nar〈-〉
11
rat Galienus accidisse Abrucali medico. ¶ Et ex
12
ipsis est corruptio in virtute cogitationis et ima〈-〉
13
ginationis scilicet aut destructio: et nominatur hec dele〈-〉
14
ctio rationis: aut debilitas et nominatur amentia.
15
et earum principium est frigus anterioris cerebri:
16
aut siccitas: aut humiditas eius: et illud pluri-
17
mum secundum quod dictum est: aut est mutatio et permuta-
18
tio: ita vt sit in eius cognitione regimentum et re-
19
ctum faciat: dicendo quod non est rectum: et nominatur
20
commixtio rationis: et significat aut apostemata.
21
aut materiam colericam calidam et siccam: et est de-
22
monium lupinum: aut est permutatio eius cum melan〈-〉
23
colia aut materia melancolica. et est eius permixtio cum
24
malitia existimationis et cum cogitatione absque
25
comprehensione. ¶ Qui autem ex illis moribus
26
ad timorem decliuior est: est magis significati-
27
uus frigoris: et ex eis decliuior ad audaciam et
28
iram est magis significatiuus caloris: et secundum dif〈-〉
29
ferentias que sunt inter eos et nos postea affe-
30
remus eas. ¶ Et forsitan erit illud propter communi-
31
cationem membri alterius: et illud quidem co〈-〉
32
gnoscetur significationibus particularibus quas po〈-〉
33
stea narrabimus. ¶ Et vniuersaliter cum cogitationes
34
plurimum mouentur motibus multis et permutan〈-〉
35
tur et variantur tunc illic est caliditas. ¶ Et quan-
36
doque etiam accidit permutatio cogitationis in egri〈-〉
37
tudinibus frigide materie cum a caliditate non
38
euacuantur: sicut commixtio rationis in lethargia: et
39
ex ipsis est lesio in virtute memorie scilicet aut vt de〈-〉
40
bilitetur: aut vt destruatur. sicut narrat Galienus quod pe-
41
stilentia prouenit in parte ethiopie: que eis accidit
42
propter cadauera multa relicta post forte prelium
43
et peruenit pestilentia illa vsque ad terram grecorum.
44
accidit ergo eis vt causa illius tantum caderet
45
obliuionis donec eis adueniret dispositio secundum
46
quam homo nominis suiipsius obliuisceretur et
47
filij sui. ¶ Et plurimum quidem accidit debilitas
48
in memoria propter corruptionem in postremo
49
cerebro ex frigiditate: aut humiditate: aut siccitate:
50
aut propter eum qui permutatur et accidit ei vt reme〈-〉
51
moretur eius quod nunquam ei adest: et significat com〈-〉
52
plexionem calidam absque materia: aut cum materia: sed
53
materia sicca ad illud est magis conueniens: et illud est
54
totum cum complexio non superfluit et virtus non cadit.
55
¶ Dicamus autem nunc sermonem coniunctum quod
56
destructio harum operationum quandoque fit propter dominium
57
frigoris: aut in corpore cerebri: et est ex eo quod
58
dominatur super cerebrum: aut super ventres eius:
1
et quandoque sit propter frigus cum humidita-
2
te: et quandoque affert ipsam siccitas: et similiter earum debili〈-〉
3
tas. ipsarum autem mutatio fit propter apostemata aut com-
4
plexionem colericam: aut melancolicam: aut cor-
5
pus adurens. ¶ Et significatio dispositionum
6
somniorum est ex eo: quod oportet adiungi hoc loco:
7
plurimum enim visionis rerum citrinarum calidarum si〈-〉
8
gnificat dominium colere: et similiter plurimum visionis
9
rerum cuique complexioni proportionalium quas nu-
10
merare non est necesse: et somnia quidem permutata
11
significant caliditatem et siccitatem: et similiter apparet in
12
egritudinibus acutis cerebri. Et similiter sunt som〈-〉
13
nia terribilia. ¶ Et illa quorum non recordatur si-
14
gnificant frigiditatem et humiditatem secundum plurimum.
15
¶ De significatione operationum motiuarum: et quod
16
eis similatur ex somno et vigilia. Capitulum .VII.
17
SIgnificationum autem assumptarum ex ge〈-〉
18
nere operationum motiuarum destructio
19
et debilitas significant humiditatem su-
20
perfluam in instrumentis ipsarum subtilem plu〈-〉
21
rimam et significant in quocunque membro fuerint le-
22
sionem in cerebro. Uerumtamen eis magis proprium
23
est quod in toto corpore fiunt sicut apoplexia aut in
24
parte vna sicut paralysis et tortura laxa. ¶ Et
25
quandoque conueniunt ambe ad significandum destru-
26
ctionem: et debilitatem caliditatis cerebri: aut sic-
27
citatis in ipso: aut in aliquo membrorum longin〈-〉
28
quorum ab eo: verum illud erit post egritudines
29
plurimas paulatim et paulatim secundum dies: quod
30
autem in vno membro fit sicut mollities et simi〈-〉
31
lia eius: quandoque est propter egritudines pro-
32
prias illius membri. et quandoque est ab expulsio-
33
ne superfluitatis cerebri ad ipsum. ¶ Earum
34
vero mutatio si est subito significat humiditatem:
35
et si est paulatim significat cecitatem scilicet in in-
36
strumentis: que autem cerebro propria est sicut mu〈-〉
37
tatio motuum epileptici quando adest epilepsia
38
que est spasmus communis: et ipsa quidem non
39
fit nisi ab humiditate: quoniam ipsa fit subito.
40
aut communicatione membri alterius secundum quod decla〈-〉
41
ratum est: et significat opilationem non perfectam:
42
sicut tremor capitis. omnia enim hec significant
43
materiam grossam in illo latere cerebri: aut debi〈-〉
44
litatem: aut siccitatem: si fuerit post egritudines
45
antecedentes: et si fuerint eorum aduentus pau〈-〉
46
latim et paulatim. ¶ De eis autem qui sunt in
47
membris a cerebro longinquioribus sermo est
48
illud quod diximus multotiens. Et omnes isti
49
motus egrediuntur a cursu naturali. ¶ Et di〈-〉
50
ximus etiam quod si homo impiger est ad motus com-
51
plexio cerebri eius in principio est calida et sic-
52
ca. quod si est decliuis pigritie et laxitati: tunc eius
53
complexio est frigida et humida. et cum habet
54
egritudinem et motus ipsius pertinens est ad in-
55
quietudinem: tunc est calidus si quieti attinet et vir〈-〉
56
tus non est vehementis casus: tunc declinat ad
57
frigus. ¶ Et ex eis que huic capitulo propor〈-〉
58
tionantur est significatio dispositionum somni
1
et vigilarum. ¶ Scias ergo quod somnus semper
2
sequitur malitiam complexionis humide laxe:
3
aut frigide congelantis motum virtutum sen-
4
sibilium: aut vehementem spiritus animalis re〈-〉
5
solutionem propter superfluitatem motus: aut
6
propter impulsionem virtutum ad interiora vt
7
materia digeratur et impleatur cum eis spiritus
8
animalis propter consecutionem: quemadmo-
9
dum fit post cibum. ¶ Somni autem causa que
10
non secundum cursum naturalem procedit: neque se-
11
quitur laborem et motum est humiditas et con〈-〉
12
gelatio: quod si non cadunt cause congelationis: et
13
significationes non significant superfluitatem
14
frigoris: de quibus rememorabimur: tunc cau〈-〉
15
sa eius est humiditas. ¶ Amplius non omnis
16
humiditas facit somnum. senum enim cum hu〈-〉
17
miditate complexionum ipsorum prolongan-
18
tur vigilie. Et Galieno quidem videtur quod illud est ex
19
qualitatibus humiditatum ipsarum nitrosa-
20
rum. Ipse enim vigilare faciunt propter no-
21
cumentum quod cerebro inferunt. Uerum-
22
tamen siccitas in omnem dispositionem vigila-
23
re proculdubio facit.
24
¶ De significationibus sumptis ex diminutione opera〈-〉
25
tionum naturalium ex eo quod expellitur et ex apostematibus et
26
vlceribus et ex capillis. Capitulum .VIII.
27
SIgnificationes autem accepte ex ge-
28
nere operationum naturalium appa-
29
rent: vtpote ex superfluitatibus per
30
ipsarum diminutionem in quantita〈-〉
31
te et qualitate earum: et per ipsarum prohibitio〈-〉
32
nem. ¶ Earum vero expulsio sit ex palato ex na〈-〉
33
so et aure: et ex eo quod apparet super capite de vlce〈-〉
34
ribus et bothor et apostematibus: et ex eo quod
35
oritur de capillis. Capilli enim oriuntur ex su-
36
perfluitatibus cerebri. ¶ Et ex capillis quidem
37
sumitur significatio ex velocitate ortus ipsorum.
38
aut tarditate et reliquis dispositionibus: quas
39
iam numerauimus. Rememoremur ergo vie
40
significationum expulsionum superfluitatum a
41
semitis predictis. ¶ Iste quidem superfluita-
42
tes cum multiplicantur significant materias pre〈-〉
43
dictas: et significant causam quare superfluita-
44
tes in membro multiplicantur: quemadmodum
45
sciuisti: et quod expulsiua non est debilis. ¶ Cum
46
autem prohibentur aut minorantur et inueni-
47
tur cum hoc aut grauitas: aut punctio: aut mor〈-〉
48
dicatio: aut extensio: aut pulsatio: aut reuolutio
49
et tinnitus significat opilationem et debilitatem
50
virtutis expulsiue et repletionem. ¶ Genus ve〈-〉
51
ro eius id est superfluitatis significatur: quoniam
52
mordicatiua aut pungitiua adustiua parue gra-
53
uitatis citrinans colorem faciei et oculi: signifi〈-〉
54
cat quod materia est colerica. Et pulsatiua grauis
55
rubificans colorem faciei et oculi inflans venas
56
significat quod ipsa est sanguinea. Et laxatiua fa-
57
ciens pigritiam cum qua mutatur color ad plum〈-〉
58
beitatem: et ducens ad somnum et dormitatio-
1
nem significat: quoniam ipsa est flegmatica.
2
¶ Quod si color obfuscatur in dispositione
3
illa et corrumpitur cogitatio et caput est mino-
4
ris grauitatis: et somnus cum hoc non est do-
5
minans: et si non sunt reliqua signa significant
6
quod ipsa est melancolica. ¶ Quod si aliquid ipso-
7
rum est cum tinnitu et reuolutione et permuta-
8
tione loci significat quod materia generat ventosi-
9
tatem et inflationem et vaporem: et quod habet ca-
10
liditatem in ipsa agentem. ¶ Quod si adest su〈-〉
11
perfluitatum retentio cum leuitate capitis signi〈-〉
12
ficat siccitatem absolute: et hoc quidem capitulum quod
13
attulimus est proprium quantitati: expulsionis
14
et prohibitionis. ¶ Qualitas autem eius est
15
sicut si tendit ad citrinitatem et subtilitatem et
16
caliditatem et exuberatione venarum significat
17
quod ipsa est sanguinea. ¶ Et salsa et dulcis cunt[*]cunt corrupt for cum
18
priuatione reliquorum signorum. aut nitrosa fri〈-〉
19
gidi tactus significant flegma in quod agit cali〈-〉
20
ditas. ¶ Et insipida grossa frigidi tactus signi〈-〉
21
ficat quod est flegma crudum: et iste quidem sunt si〈-〉
22
gnificationes qualitatis expulsiue in colore suo
23
et tactu et substantia. ¶ Odoris vero eius est
24
quoniam putredo odoris et acuitas eius signi-
25
ficant caliditatem. Et priuatio odoris fortasse
26
frigiditatem: non tamen sicut prima significat
27
caliditatem. ¶ Que autem pendet ex eis que
28
apparent in cute capitis: et quod sequitur eam ex
29
vlceribus et bothor et apostematibus significant
30
secundum plurimum materias que fuerunt et expellun〈-〉
31
tur: et non significant dispositionem cerebri in
32
illa hora manifeste nisi forsitan sunt in augmen〈-〉
33
to. ¶ Tu autem sciuisti causas apostematum ca〈-〉
34
lidorum et frigidorum et durorum et causas cor〈-〉
35
rosionum et vlcerum perambulantium et quie-
36
torum et reliquorum: ex his que dicta sunt non
37
sunt ergo tibi difficiles cognitiones eorum secundum
38
dispositiones capitis etiam. ¶ Et iam etiam sci-
39
uisti in libro primo causas euentus capillorum:
40
et sciuisti causam crispitudinis ipsorum et plani〈-〉
41
tiei et multitudinis et velocitatis canitiei et tar-
42
ditatis eius. ¶ Et nos quidem docebimus cau〈-〉
43
sam scissionis ipsorum et casus eorum in capi-
44
tulis proprijs. Cognosces ergo ex eis qualita-
45
tem significationum capillorum: et nos quidem
46
differemus illud vsque ad illum locum fugien-
47
tes: multiplicationem et elongationem.
48
¶ De significationibus sumptis ex conue-
49
nientia et diuersificatione et velocitate passio-
50
num et tarditate. Capitulum .IX.
51
SIgna autem assumpta ex genere con〈-〉
52
uenientie et diuersificationis et velo-
53
citatis passionum et tarditate eius sunt
54
hec. ¶ Conuenientia autem et diuer-
55
sificantia impossibile est: quin aut mutentur in dispositio〈-〉
56
ne: in qua dispositum nihil de sanitate negat que
57
ipsum tenet: aut in dispositione: in qua est eius exi-
58
tus a sanitate et mutatur eius complexio a natura.
1
¶ Conuenientia ergo eius in dispositione sa-
2
nitatis que ipsum tenet est assimilatio comple-
3
xionis eius. complexio igitur ipsius cognosci-
4
tur ex illo. ¶ Quod autem diuersificatur ab
5
eo in dispositione illa est contrarium comple-
6
xionis ipsius. ¶ In dispositione autem in qua
7
fit eius exitus a sanitate et mutatur eius com-
8
plexio ab ipso iudicium est econtrario. ¶ Nos
9
quidem iam diximus in eo quod est preteritum
10
de dictis vniuersalibus quod sanitas in corpori-
11
bus omnibus non est secundum complexionem vnam:
12
et quod possibile est vt sit sanitatis corporis a com〈-〉
13
plexione cuius similis est ex eo quod affert egri〈-〉
14
tudinem corpori alteri si haberet illam comple〈-〉
15
xionem. ¶ Uerumtamen oportet vt considere-
16
tur quod sit ei diuersum in extremitate alia: etiam
17
sicut diuersificatur ei hoc in hac extremitate: ita
18
vt existimatione sciatur quantitas complexio-
19
nis quam habet. due enim extremitates simul:[*]simul: corrupt for simul [redundat colon]
20
sunt diuerse impedientes proculdubio: et non
21
est conueniens sanitas aliqua extra equalitatem
22
nisi dum non vehementer superfluit. ¶ Et ce-
23
rebrum quidem quod complexionis calide ma-
24
litiam habet iuuatur aere frigido et cibis et odo〈-〉
25
ris frigidis: siue sint boni sicut camphorati san〈-〉
26
dalini et nenufarini et ei similes: siue fetidi non
27
boni: sicut limosi et alubiati: et iuuatur tranqui-
28
litate et quiete. ¶ Et quod habet malitiam com-
29
plexionis frigide iuuatur eo quod est illius contra-
30
rium. iuuatur ergo aere calido et odoribus ca-
31
lidis et letificantibus et calefacientibus et exerci〈-〉
32
tijs et motibus. ¶ Et quod habet malitiam com〈-〉
33
plexionis sicce leditur eo quod ex ipso euacuatur.
34
¶ Et quod habet malitiam complexionis humi〈-〉
35
de iuuatur eo quod ex ipso euacuatur et minuitur
36
ab eo. ¶ Significationes vero velocitatis passio〈-〉
37
num eius sicut si velociter calefiat: aut velociter
38
infrigidetur sunt iste. Quod enim calefit velociter si〈-〉
39
gnificat caliditatem complexionis secundum condi-
40
tiones predictas in libro vniuersali. et similiter
41
quod velociter infrigidatur. et similiter quod veloci-
42
ter exiccatur. ¶ Illud enim quandoque fit propter
43
paruitatem humiditatis ipsius. et quandoque fit
44
propter subtilitatem humiditatis ipsius: aut pro〈-〉
45
pter caliditatem sue complexionis. ¶ Uerumta〈-〉
46
men differentia inter ea est: quoniam cum pri-
47
mo reperiuntur reliqua signa siccitatis cerebri
48
sicut vigilie et reliqua: de quibus rememorabi-
49
mur in capitulo signorum complexionum cere-
50
bri: et hoc secundum est quoniam siccitas non accidit
51
ei: nisi in horis que sunt apud motum laborio-
52
sum aut caliditatem fortem: aut quod procedit
53
cursu eius ex causis siccitatis predictis. amplius
54
si non affuerit ei in reliquis horis significatio
55
siccitatis. Cum eo vero quod fit propter calidi-
56
tatem complexionis eius sunt reliqua signa ca〈-〉
57
liditatis in complexione. ¶ Quod autem ve〈-〉
58
lociter humectatur quandoque fit propter calidi〈-〉
1
tatem substantie eius: et quandoque fit propter fri〈-〉
2
gus substantie ipsius et quandoque fit quoniam
3
complexio substantie ipsius radicalis fuit hu-
4
mida: et quandoque fit quoniam complexio sub-
5
stantie eius radicalis fuit sicca. ¶ Quod si fuerit
6
ex caliditate erunt illic signa caliditatis. amplius
7
erit illa humectatio non ex eo quod semper est
8
sed ipsa erit successiua caliditatis superflue ca-
9
dentis in cerebro et attrahentis humiditates ad
10
ipsum que ipsum implebunt. deinde si remanse〈-〉
11
rit complexio calida vincens succedet ei siccitas
12
cum diminutione: et si humiditates vicerint fiet
13
cerebrum frigidum et humidum: et si equabun〈-〉
14
tur prouenit secundum plurimum putredo et egritu-
15
dines putride et apostemata: quoniam hec hu-
16
miditas non est innata. conuertitur ergo in ea
17
caliditas innata. Uerumtamen non conuertitur
18
in ipsa nisi conuersione extranea que est putre-
19
do. Quod si fuerit propter complexionis frigidi〈-〉
20
tatem non erit euentus humiditatis subito: sed
21
secundum dies: deinde eueniet humectatio et fiet cum
22
velocitate. et erunt signa frigiditatis cerebri re-
23
perta. ¶ Quod si illud fuerit propter humidita〈-〉
24
tem cerebri ipsius erit velocitas in illo propter
25
vnam duarum rerum: aut quia humiditas fa-
26
cit frigus: et frigus corrumpit virtutem digesti〈-〉
27
uam mutantem illud quod peruenit ad cerebrum
28
de nutrimento: et properat vel apparet hume-
29
ctatio. Cum ergo peruenit frigus illud subito
30
humectatio post ipsum sequitur subito: et quan-
31
do cum illo accidunt opilationes in meatibus.
32
accidunt vt superfluitates retineantur: deinde
33
erit hoc semper et inseparabile: et non erit ex eis
34
que sunt raro. ¶ Eius autem quod fit propter ce〈-〉
35
rebri siccitatem causa est desiccatio adueniens
36
subito cum siccitas accidit vno momento et est
37
cum signis siccitatis predictis: et est similis ei que
38
prouenit a caliditate: nisi in eo quo ambo diuer-
39
sificantur ex signis caliditatis: et ex signis sicci-
40
tatis: iste ergo sunt significationes assumpte ex
41
velocitate passionum. ¶ Et non oportet vt ve-
42
locitas passionum mutetur propter debilitatem
43
virtutum naturalium precipue in humectatio-
44
ne: quoniam debilitas virtutum naturalium sequitur harum vnam
45
causarum. Omnia autem conuenientia et diuersifi〈-〉
46
cantia non sumuntur ex qualitatibus: immo sumuntur
47
ex formis et motibus: quemadmodum videmus
48
habentem egritudinem que nominatur ouum eligere resupi-
49
nationem de reliquis sitibus dormitationis sue.
50
¶ De significationibus sumptis ex parte men〈-〉
51
sure capitis. Capitulum .X.
52
COgnitio vero facta secundum paruitatem
53
capitis: et magnitudinem eius est: quod
54
oportet te scire: quoniam causa par-
55
uitatis capitis in creatura est pauci-
56
tas materie. sicut causa magnitudinis eius est
57
materie multitudo scilicet materiei spermatis partite
58
in partitione que capiti est naturalis. ¶ Amplius
1
si fuerit materiei paucitas cum fortitudine vir〈-〉
2
tutis formatiue prime erit bone forme: et erit
3
minus malum: eo quod paruitati capitis adiungit
4
figure malitiam in creatura. Quod significat debi-
5
litatem virtutis secundum quod ipsum non est expers mali-
6
tie in forma cerebri: et debilitate virtutis: et con〈-〉
7
strictione meatus virtutis moralis et natura-
8
lis vel animalis: quapropter phisionomici dicunt quod hic
9
homo est perfidus timidus velocis ire: hesitans in
10
rebus. ¶ Et Galienus quidem dicit quod caput paruum
11
omnino non vacat a significatione malitie forme
12
cerebri. Et quod magnum caput non habet assiduam
13
significationem bonitatis dispositionis cerebri. dum
14
non sunt ei compares bonitas figure et grossitudo
15
colli et amplitudo pectoris. ipse enim consequuntur ma〈-〉
16
gnitudinem dorsi et costarum sequentium magnitudi〈-〉
17
nem nucce: et eius fortitudinem que consequuntur
18
fortitudinem cerebri. ¶ Cum enim multitudini ma〈-〉
19
teriei compar existit fortitudo virtutis formatiue
20
caput est secundum hanc formam. ¶ Ex eis autem que il-
21
lud significant est vt illic sit proportionalitas reli〈-〉
22
quorum membrorum. quod si cum eis compar fuerit
23
ipsorum debilitas erit male figure: debilis colli
24
parui dorsi: aut erunt lesa: et que cum eo continentur:
25
et ab eo oriuntur: secundum quod quandoque accidit ex augmento
26
capitis in magnitudine que non est secundum naturam si〈-〉
27
cut fit in pueris quibus accidit apertio capitis: et
28
magnitudo eius: que non sunt in natura: immo
29
secundum semitam egritudinis: et causa in ipso est multitu-
30
do materiei ascendentis: et similiter accidit adultis ex do〈-〉
31
loribus capitis prauis: et quandoque accidit vt sinci-
32
put minoretur et tempus planum fiat cum eleuatur he-
33
risipilla super cerebrum. ¶ Iam ergo scis signifi〈-〉
34
cationes paruitatis capitis et magnitudinis eius.
35
¶ Et ex signis bonitatis quidem cerebri est vt
36
non patiatur ex vaporibus vini: et que cum eis
37
narrabimus: et que patitur ex subtilitate et cali-
38
ditate eius etiam et vt addatur mens eius.
39
¶ De figura capitis. Capitulum .XI.
40
SIgnificationes vero figure eius sunt
41
ille. iam enim docui te in capitulo ossis
42
capitis que sit naturalis figura capi-
43
tis: et que sit mala: et quod figure mali-
44
tia cum accidit alicui partium capitis leduntur
45
proculdubio proprietates operationum illius partis
46
cerebri: de qua dixit Galieunus quod almulsafata et qua-
47
drata sunt vituperabiles semper: et eminentia ex〈-〉
48
tremitatum est vituperabilis: nisi causa sit in ipso for〈-〉
49
titudo virtutis formatiue: sicut si sit superabundans
50
in operationibus suis: et significant etiam fortitudinem
51
huius virtutis forma colli: et ipsius quantitas et pectus.
52
¶ De significationibus sumptis a grauitate et leuitate
53
capitis caliditate et frigiditate et ex doloribus. Capitulum .XII.
54
SIgnificationes autem sumpte ex graui〈-〉
55
tate capitis et leuitate eius sunt: quo-
56
niam grauitas capitis semper significat materiam in
57
ipso: sed materia colerica facit grauitatem
58
minorem et adustionem vehementiorem: et melancolica
1
facit grauitatem maiorem illa et siccitatem ma-
2
gnam. ¶ Et sanguinea facit grauitatem fortiorem
3
quam ille: et pulsationem et dolorem in radicibus ocu〈-〉
4
li propter penetrationem chimi calidi et rubedinem et
5
inflammationem in venis vehementiorem. ¶ Et fleg〈-〉
6
matica facit grauitatem maiorem quam omnes alie ad
7
dolorem minorem quam sanguinea et colerica et somnum
8
maiorem quam melancolica et tarditatem ad cognitionem et pi〈-〉
9
gritiam et paucitatem agilitatis. ¶ Significatio〈-〉
10
nes vero assumpte ex caliditate et frigiditate: scilicet quod ex
11
eis tangunt caput in seipso et quod tangunt aliud
12
exterius non occultantur tibi. calidum quidem significat calidi〈-〉
13
tatem si perseuerauerit complexionem: et si accidit et nocet
14
accidentalem. et similiter est iudicium frigidi secundum eius consideratio〈-〉
15
nem. Et similiter est iudicium aridi et sicci secundum suam consi-
16
derationem si non venerit exterius exasperans et
17
arefaciens. Et similiter est humidum si non fuerit calor
18
interius separaus[*]separaus corrupt for separans. ¶ Et dolores quidem corro〈-〉
19
siui qui imaginari faciunt in capite hominis incessus.
20
scilicet alicuius rei cum corrosione et mordicatione
21
significat materiam calidam: et pulsatiui significant apostema calidum.
22
et similiter subitat significatio eorum concomitantium febris: et
23
grauatiui et compressiui significant materiam frigidam: et exten-
24
siui materiam ventosam: et permutatio subitat illud
25
et dolor qui est sicut percussio cum maleo signat[*]signat cf. Venice 1564: significat
26
sicut ouum et emigraneam temperalem. ¶ Et dolo-
27
res etiam significant parte sua: sicut dolor qui est propter communita-
28
tem stomaci fit secundum hunc modum: et que est propter communita-
29
tem epatis fit secundum formam aliam quemadmodum
30
narrabimus: et cum hoc quandoque significant secundum suam per-
31
seuerantiam. dolor enim cum perseuerat in anteriore capi〈-〉
32
tis parte et posteriore eius significat cum parte sua carabitum.
33
¶ De significationibus membrorum que sunt
34
in cerebro sicut propagines vt oculus et lingua
35
vua collum et nerui. Capitulum .XIII.
36
SIgnificatio autem oculi qui est de summa
37
illorum est ex dispositione venarum eius: et
38
ex dispositione grauitatis et leuitatis
39
ipsius: et ex dispositione coloris eius in
40
citrinitate sua: aut in obfuscatione sua: aut plum-
41
beitate: aut rubedine eius: et dispositione tactus eius
42
et omnia illa valde vicina sunt in significatione eius quod est
43
in ipso cerebro. Et quandoque significatur per illud quod
44
fluit ab eo de lachrymis et lippitudine: et quod ac-
45
cidit ipsi ex clausura et palpitatione: et ex dispositioni〈-〉
46
bus oculi que considerantur secundum profunditatem et exi-
47
tum eius ad exteriora: et magnitudinem et paruita-
48
tem et infirmitates et dolores. Nam si oculus sic-
49
catur significat siccitatem cerebri: et fluxus lippitudi-
50
nis et lachrymarum cum non sit propter egritudinem
51
in ipso oculo significat humiditatem anterioris cere-
52
bri: et magnitudo venarum oculi significat calefactio-
53
nem cerebri in substantia: et fluxus lachrymarum absque
54
causa manifesta significat in egritudinibus calidis inflamma〈-〉
55
tionem cerebri: et apostemata eius et proprie cum currunt
56
ex vno oculorum. et cum lippido pupillam tegere
57
incipit sicut tela aranee: deinde adunatur tunc est
58
morti propinquus. ¶ Et oculus qui remanet
1
apertus et non mouetur sicut fit in carabito: et
2
quandoque in lethargia. et qui clauditur et fit eius aper〈-〉
3
tio difficilis sicut fit secundum plurimas vices in le-
4
thargia: et fit etiam in carabito apud resolutionem vir-
5
tutis significat lesionem magnam in cerebro. plurimum autem
6
mobilis significat inflammationem et caliditatem et demo-
7
niacum: et adherens suo intuitu vni loco qui est
8
alcubesematim et terrefactus alienationem et me〈-〉
9
lancoliam. ¶ Et quandoque significatur ex motibus eius
10
error cerebri ex crudelitatibus ire et angustie et
11
timoris et concupiscentie. ¶ Et ad exteriora
12
exiens significat apostemata et repletionem vasorum cerebri.
13
¶ Et profundus significat resolutionem plurimam substantie
14
cerebri sicut accidit in vigilijs et alcutubut et con〈-〉
15
cupiscentiam quamuis horum forma diuersificetur in
16
hoc quemadmodum distinguemus in locis suis:
17
et similiter quandoque significat congelationem cerebri et eius mor-
18
tem. ¶ Significationes autem assumpte ex dispositio-
19
nibus lingue sunt sicut quod lingue multotiens co〈-〉
20
lor significat cerebri dispositionem quemadmodum sua albe-
21
dine significat lethargiam. Et citrinitate sua primo et
22
nigredine sua secundo carabitum. et sicut significat dominio ci-
23
trinitatis super se aut viriditate venarum que sunt
24
sub ea caducationem proprie. Et non est quidem si-
25
gnificatio ex colore lingue sicut significatio ex
26
colore oculi. Nam illud vehementiorem habet cum
27
cerebro proprietatem colore autem lingue quandoque signi〈-〉
28
ficantur stomaci dispositiones. ¶ Uerumtamen cum scitur quod
29
lesio est in cerebro non elongatur significatio ab
30
eo. ¶ Assumpte autem ex colore faciei sunt plu-
31
res. Et tu quidem scis significationes colorum complexio〈-〉
32
num. ¶ Ex eius autem pinguedine et macie sunt:
33
quia eius piguedo significat dominium sanguinis et ipsius ma〈-〉
34
cies cum citrinitate significat dominium colere: et eius ma〈-〉
35
cies cum tenebrositate significat dominium siccitatis melancolie:
36
et inflatio modica significat dominium aquositatis in san-
37
guine victo postquam non fuerint iste dispositiones dominij
38
principales: et postquam sciueris quod egritudo non est
39
in corpore mutans formam nisi in latere cerebri.
40
¶ Assumpte vero ex dispositione colli sunt quoniam si
41
est forte et grossum significat fortitudinem virtu-
42
tis cerebri: et eius abundantiam: et si est curtum et
43
subtile econtra. et si est preparatum ad recipiendum
44
scrofulas et apostemata: tunc causa in hoc non est debili〈-〉
45
tas in ipso: et tunc etiam quando vacuum est ab illo non
46
est causa in hoc fortitudo eius. verumtamen causa in hoc est
47
debilitas virtutis digestiue que est in cerebro pro〈-〉
48
pter aliquam specierum complexionis quam narrabimus: et
49
fortitudo virtutis expulsiue partes enim colli recipiunt
50
quod cerebrum expellit: et carnes molles glandose
51
que sunt in ipso. ¶ Et similiter est etiam dispositio significa-
52
tionum assumptarum a dispositione vue et duarum amig〈-〉
53
dalarum et etiam dentium. ¶ Assumpte vero ex dispositio〈-〉
54
ne membrorum neruosorum intrinsecorum sunt
55
ex semita iudiciorum communitatis. Necessa〈-〉
56
rium enim est vt cerebro et nuche communicent:
57
sicut cum lesiones super ea perseuerant afferunt
58
cerebro speciem egritudinis que est in eis.
1
¶ Et quandoque aduenit eis illud ex cerebro.
2
¶ Et nerui quidem cum fortes fiunt: et in-
3
grossantur et vie ipsarum fiunt fortes que eis
4
create sunt principales significant fortitudinem:
5
et contrarium illius significat contrarium eius.
6
¶ De significatione communi membrorum
7
quibus communicat cerebrum. Capitulum .XIIII.
8
CUm membra cerebro communican-
9
tia fortia existunt tunc cerebrum est
10
forte: et si plurimas habent lesiones
11
propter causas manifestas eis aduenien-
12
tes: tunc cerebrum debilitatur: aut leditur. ¶ Et
13
fortasse sunt operationes ille in membris alijs
14
propter communitatem virtutum cerebri: sicut con〈-〉
15
tingit vt non vadat eger ad vrinam et egestionem
16
indigens eis propter priuationem sensus: sicut
17
accidit in lethargia et clausura oculorum vigila〈-〉
18
tiua. ¶ Aut propter grauitatem motus super
19
ipsum sicut in eis et in carabito. ¶ Et sicut defe〈-〉
20
ctus transglutiendi et sorbendi in serac id est quando
21
aqua ingreditur tracheam arteriam in istis egri〈-〉
22
tudinibus. ¶ Et sicut significationes anhelitus.
23
Anhelitus enim quandoque abscinditur et destrui-
24
tur per causam lesionis que est in cerebro per-
25
uenientis ad velamen et membra anhelitus: et
26
eius multitudo et magnificentia sunt magis si-
27
gnificantia sibare: et strictura et paruitas eius
28
sunt magis significantia dormitionem vigila-
29
tiuam et lethargiam.
30
¶ De significatione membri cuius communi-
31
tate cerebrum patitur. Capitulum .XV.
32
QUoniam stomacus est ex membris
33
plurimum communicatione sua leden〈-〉
34
tibus cerebrum. tunc oportet vt signi〈-〉
35
ficetur illud ex dispositione desiderij
36
et digestionis: et eructuationis et rugitus et dispo〈-〉
37
sitione singultus et nausee et dispositione tremo〈-〉
38
ris stomacalis. In qualitate vero horum secundum sto〈-〉
39
macum consideretur vbi loquemus de stoma-
40
co. ¶ Et significatur etiam ex dispositione va-
41
cuitatis et repletionis. ¶ Communitatis enim
42
cerebri cum stomaco cum est repletus aut habet
43
inflationem apparet in dispositione repletionis
44
eius: sed eius communitas cum ipso propter
45
caliditatem et coleram rubeam et dolores ipso-
46
rum qui fiunt inde: et ex fortitudine caloris: ap〈-〉
47
parent in dispositione vacuitatis: et plerumque fit
48
ex repletione causa ad equandi complexionem
49
et opilandum inter vaporem calidum et cere-
50
brum: et proprius significatur illud secundum locum
51
doloris in principio sui et ipsius mansione. Egri〈-〉
52
tudines enim cerebri communicatione stomaci
53
factas iam significat dolor cum incipit a sincipi〈-〉
54
te. deinde effunditur ad illud quod est inter vtrasque spa〈-〉
55
tulas et fit fortior apud caput. ¶ Et quandoque
56
egrotat caput in communicatione epatis. et est
57
tunc declinatio doloris ad dextram. sicut quando fit
58
communicatio splenis: est declinatio doloris ad sinistram.
1
¶ Et quandoque multiplicatur communicatio cerebri cum mi〈-〉
2
rac: et cum eo quod est coram sirasif[*]sirasif cf. Venice 1564: ossibus thoracis and the variant serasif. est ergo dolor decli〈-〉
3
uis ad anteriora valde. ¶ Et quandoque communicat ma-
4
trici: et fit cum egritudinibus matricis: et eius si-
5
gnificationes dicte sunt in capitulo ipsius et sistitur do〈-〉
6
lor in vertice sincipitis. ¶ Plurime autem communita〈-〉
7
tes cerebri cum membris eueniunt propter vapores
8
ad ipsum ascendentes: et via quidem ascensionis
9
ipsorum: aut est illud quod est coram anteriore parte
10
aserasis[*]aserasis probably corrupt for alserasif [cf. Venice 1564: ossibus thoracis and the variant serasif]: et sentit in primis extensionem eius ad su〈-〉
11
periora: et est extensio vt chorda et pulsatio in ve〈-〉
12
nis iuxta ipsam: et sentit principium doloris ante-
13
rius: aut illud quod sequitur partem colli: et sentit prin〈-〉
14
cipium doloris posterius. et tenduntur vt chorda
15
vene et arterie posite posterius et sentit illic pul〈-〉
16
sationem. ¶ Cumque considerauisti accidens membri com〈-〉
17
municantis oportet ne accidens sit illi membro in se-
18
ipso: sed propter communitatem suam quam habet cum cere-
19
bro et non propter communitatem cerebri cum ipso. Cum
20
enim significetur ex nausea quod egritudo cerebri
21
sit propter stomaci communitatem: tunc non elonga〈-〉
22
tur: quin erretur et sit egritudo hec in cerebro
23
prius: et sit occulta: et nec apparet nausea in sto〈-〉
24
maco nisi propter communitatem suam cum cerebro in
25
egritudine occulta cum qua est. Oportet ergo
26
vt redeas ad principia que tibi dedi in libris pri〈-〉
27
mis quibus cognoscas egritudines principales
28
ab egritudinibus communicationis.
¶ De signis
29
cerebri in sua complexione equali. Capitulum .XVI.
30
CErebrum in sua complexione equale est id
31
quod est forte in operationibus sensibi〈-〉
32
libus et moralibus et mobilibus: et com〈-〉
33
mensuratum in expulsione eius quod ab
34
eo expellitur: et in ipsius retentione: et forte ad resi〈-〉
35
stendum accidentibus impedimentum afferentibus.
36
¶ Capillos habens in pueritia glaucos: et in ado〈-〉
37
lescentia igneos et rubcos et ad nigredinem de-
38
clinantes. ¶ Circa complementum creationis et
39
augmenti medios inter crispitudinem et planitiem:
40
et ipsorum ortus: et tempus nascendi totum est in sua hora:
41
et ipsorum canities non est festina neque tarda ab ho〈-〉
42
ra naturali: et caluitium non cito ei aduenit.
43
¶ De signis complexionum malarum euenien〈-〉
44
tum ex conceptione. Capitulum .XVII.
45
VIsum est Galieno quod caliditas generat ra-
46
tionis permixtionem et alienationem id est
47
stoliditatem. ¶ Et nos istis adiungamus
48
subitationem et velocitatem casus initio〈-〉
49
rum et permutationis voluntatum. ¶ Et quod frigiditas
50
generat stoliditatem et quietem motus. et nos adiunga-
51
mus istis tarditatem intellectus et excusationem
52
cogitationis et pigritiam. ¶ Et quod siccitas facit
53
vigilias et ipsam significant vigilie. ¶ Et nos
54
quidem in hoc conditionemus vel statutamus
55
quod non sit ab humiditatibus nitrosis: et non est
56
cum grauitate in cerebro et assiduatione euacuatio〈-〉
57
nis superfluitatum et reliquis significationibus
58
humiditatis. Humiditas enim salsa et nitrosa teste
1
ipso Galieno facit insomnietatem sicut in senibus. Hu〈-〉
2
miditas vero facit somnum profundum: et tu statue
3
cum anima tua conditionem predictam. ¶ Et Galieno quidem vi〈-〉
4
sum est quod significatio ad ostendendum quod complexio
5
est dominans sine materia est priuatio fluxus superfluitatum
6
cum significatione malitie complexionis. ¶ Si-
7
gnificatio vero quod ipsa dominetur cum materia est
8
fluxus superfluitatum. ¶ Et nos quidem perscrute〈-〉
9
mur et dicamus quod si non sint opilationes et debili-
10
tas virtutis expulsiue et illius significatio est quod
11
prediximus et perfecimus. ¶ Significationes vero
12
cerebri calide complexionis sunt velocitas ortus
13
capillorum in principio natiuitatis: aut in ven-
14
tre: et nigredo ipsorum in principio: et denigratio
15
eorum post glaucedinem velox et crispitudo eorum
16
et similia: et velocitas repletionis capitis et ipsius
17
grauitas ex causis euenientibus sicut odoribus
18
et similibus: et lesio eius ab odoribus calidis: et pau〈-〉
19
citas vsus somni cum leuitate eius: et apertio vena〈-〉
20
rum oculorum et acuitas ipsorum: et velocitas permuta-
21
tionis in consilijs et voluntatibus sicut est dispositio
22
infantium: et significat illud tactus et rubedo colo〈-〉
23
ris et decoctio superfluitatum effusarum et expulsarum
24
et qualitas ipsarum in substantia cum comparatione ad alias.
25
¶ Significationes vero complexionis frigide sunt
26
augmentum expulsionis superfluitatum secundum quod ex con-
27
ditione predictum est. et planities capillorum: et pauci〈-〉
28
tas nigredinis eorum: et velocitas canitiei et velo-
29
citas patiendi ex nocumentis et multitudo reuma〈-〉
30
tismi intus ad palatum et accidentium corrize propter le〈-〉
31
uem causam et occultatio venarum in oculis. Et mul-
32
titudo somni: et eius forma est similis forme dor-
33
mitantis. tardus est palpebrarum motus et est sta〈-〉
34
bilitas secundum voluntates: sicut est dispositio senum.
35
¶ Sicce vero complexionis significationes sunt
36
mundificatio meatuum superfluitatum: et claritas
37
sensuum: et potentia in vigilando et fortitudo
38
capillorum: et velocitas natiuitatis ipsorum propter fumum
39
complexionis in etate prima: et velocitas caluitiei: et
40
crispitudo capillorum. ¶ Sed humide complexionis si-
41
gnificationes sunt planities capillorum et tarditas
42
natiuitatis ipsorum: et tarditas caluitiei: et perturba〈-〉
43
tio sensuum et multitudo superfluitatum intus: et reuma〈-〉
44
tismus: et profunditas somni. ¶ Calide et sicce
45
complexionis significationes sunt priuatio superfluita-
46
tum et claritas sensuum: et potentia vigilandi: et pau-
47
citas somni: et velocitas ortus capillorum in princi〈-〉
48
pio: et fortitudo ipsorum et nigredo: et crispitudo
49
eorum: et multa caluitiei velocitas: et caliditas tactus
50
capitis: et ipsius siccitas cum rubedine manife〈-〉
51
sta in ipso: et in oculo. Et permutatio im voluntatibus:
52
et velocitas in eis: et fortitudo intellectus: et memo〈-〉
53
rie: et velocitas in eis: operationum animalium.
54
¶ Significationes vero complexionis calide et hu-
55
mide sunt iste. Nam si complexio illa non est valde
56
remota ab equalitate color est bonus. et vene
57
sunt manifeste: et tactus est calidus: et senis[*]senis corrupt for lenis: et su〈-〉
58
perfluitates sunt plures: et magis cocte: et ca-
1
palli plani declinantes ad glaucedinem absque ve-
2
locitate caluitiei: et calefactio et humectatio sunt
3
ei veloces. ¶ Quod si ab ea fuerit elongata erit
4
egrotatiuum recipiens casus calidi: et frigidi: et egritudi〈-〉
5
nes putridas in substantia sua velociter: et erunt sen〈-〉
6
sus illius cuius est cerebrum grauati et perturbati: et
7
oculi eius debiles: et neque abstinebit a somno: et vi〈-〉
8
debit somnia permutabilia. ¶ Significationes
9
autem complexionis frigide: et sicce sunt iste. nam caput est
10
frigidi tactus: abiectus color vene sunt in ipso occul-
11
te: et in oculis: tardus capillorum ortus: et sunt ca-
12
stanei: et subtiles: tarditas caluitiei proprie: si non est
13
magis dominans eius siccitas quam frigiditas: et nocetur fri〈-〉
14
gidis secundum conditiones predictas: et sensus sunt
15
clari in infantia sua: et cum procedit in etate debili-
16
tatur velociter et senescit et apparet spasmus: et con〈-〉
17
tractio in partibus capitis eius: et fit eius sani-
18
tas instabilis. Quandoque enim est leuitas capitis: et
19
viarum apertio: et quandoque est econtrario. ¶ In com〈-〉
20
plexione autem frigida et humida: est homo mul〈-〉
21
ti somni: et profundus in ipso malorum sensu〈-〉
22
um: piger: tardus: multe euacuationis super-
23
fluitatum ex capite: et significat ipsam tarditas
24
caluitiei et velocitas euentus reumatismorum.
25
¶ Apostematum vero significationes et reliquo〈-〉
26
rum dicemus in distinctionibus. ¶ De signis
27
cuiuscunque egritudinis capitis. Capitulum .XVIII.
28
HOc capitulum et quod est ante ipsum sunt si-
29
cut conclusio principiorum: que dedi〈-〉
30
mus de dispositionibus significatio〈-〉
31
num capitis: et oportet quidem vt has
32
significationes seruemus in memoria: et non sit
33
necessarium reiterare in vnoquoque capitulorum:
34
in quo loquemur de egritudinibus partium ca-
35
pitis. Quod si iterabimus eas in aliquo capitulo. ite-
36
rabimus eas: vt sit adiuuans ad qualitatem re-
37
deundi ad hos canones in capitulis alijs. in quibus iam
38
contenti erimus secundum quod erit de eis quod attulimus
39
in illo capitulo vno. ¶ Et similiter oportet vt animam tuam super
40
illud quiescere facias de redditione ad canones
41
vniuersales in curis particularibus capitis: ni〈-〉
42
si in quo in vniuersalibus non est dictum: et est ne〈-〉
43
cessarium ipsum dicere in particularibus.
44
¶ De signis male complexionis calide sine ma〈-〉
45
teria. Capitulum .XIX.
46
IPsam significat inflammatio et priua-
47
tio grauitatis: et vigilie: et inquietudo
48
in motibus et permutatio in imagina〈-〉
49
tionibus: et agitatio: et velocitas in
50
ira: et rubedo oculorum: et iuuamentum ab in-
51
frigidantibus: et nocumentum a calefacientibus.
52
¶ De signis male complexionis frigide sine
53
materia. Capitulum .XX.
54
SEntitur frigus cum priuatione gra-
55
uitatis et pigritia et tepiditas et albe-
56
do coloris faciei: et oculi: et diminu-
57
tio in imaginationibus: et declina-
58
tio ad timorem et iuuamentum a calefacienti〈-〉
1
bus et nocumentum ab infrigidantibus.
2
¶ De signis male complexionis sicce. sine ma-
3
teria. Capitulum .XXI.
4
LEuitas et antecessio euacuationum et
5
desiccatio stricture narium et dominium
6
vigiliarum.
¶ De signis male com〈-〉
7
plexionis humide sine materia. Capitulum .XXII.
8
PIgritia et tepiditas cum paruitate gra〈-〉
9
uedinis et paucitas fluxus eius quod ef-
10
fluit: aut ipsius equalitates et superflui〈-〉
11
tas obliuionis: et dominium somni.
12
¶ De signis complexionum compositarum
13
absque materia. Capitulum .XXIII.
14
COmmixtio signorum duarum complexionum.
15
Et significatur quidem dominium calidita-
16
tis cum siccitate per vigilias et com-
17
mixtionem. ¶ Et super dominium frigidi〈-〉
18
tatis cum ea per dispositionem similem egritudini
19
que nominatur congelatio: et forsitan aduenit ei: et do〈-〉
20
minium quidem humiditatis cum caliditate significatur
21
ex dominio somni: qui non est propter fortes subeth id est
22
fortes profundationes somni. Et dominium frigidi〈-〉
23
tatis cum humiditate per somnum a sobeti[*]sobeti corrupt for subeth: et adiunge
24
ad illud quod attulimus de reliquis signis com-
25
positis et significationibus singularium.
26
¶ De signis dominij materierum calidarum. Capitulum .XXIIII.
27
COlerice quidem: grauitas non super〈-〉
28
flua et mordicatio et inflammatio: et
29
adustio vehemens: et siccitas: et stri-
30
ctura narium et sitis et vigilie et citrini-
31
tas coloris faciei et oculi et rubedo coloris.
32
¶ In sanguinea quidem significat ipsum augmen〈-〉
33
tum grauitatis: et fortasse associat ei pulsationem
34
et est cum eo inflatio faciei et oculorum et exube〈-〉
35
ratio venarum et fortis somnus subeth.
36
¶ De signis dominij materierum frigidarum. Capitulum .XXV.
37
FRigus sensatum et longitudo lesio-
38
nis et eius assiduatio: et paucitas ru〈-〉
39
bedinis coloris: et facies et oculi sunt
40
cum pigritia et tepiditate et albedo co-
41
loris faciei et oculorum et paruitas citrinitatis eo-
42
rum cum grauitate sensata. Uerumtamen illa
43
grauitas cum materia flegmatica est maior: et
44
cum pigritia et tarditate et nimietate subeth som〈-〉
45
ni et obliuione et plumbeitate coloris in facie et
46
oculis. In melancolica vero est grauitas minor
47
et fiunt vigilie plures et alienatio et cogitatio cor-
48
rupta et tenebrositas coloris faciei et oculorum.
49
¶ De signis apostematum calidorum. Capitulum .XXVI.
50
FEbris inseparabilis et grauitas et pul〈-〉
51
satio: et dolor perueniens ad radices
52
oculorum: et forsitan ad exteriora exi-
53
bunt cum eo oculi: et permixtio ratio〈-〉
54
nis et velocitas pulsus et caliditas. ¶ Quod si
55
fuerint in ipso cerebro erit pulsus decliuis .ad[*].ad corrupt for ad [redundant period]
56
vndosum. et si fuerint in velaminibus erit dolor
57
fortior et pulsus erit decliuis ad serrinum.
58
¶ De signis apostematum flegmaticorum. Capitulum .XXVII.
1
OBliuio et somnus nimius et multi-
2
tudo grauitatis et pulsus vndosus et
3
laxus et excitatus.
4
¶ De signis apostematum melancolicorum. Capitulum .XXVIII.
5
VIgilie et alienatio et grauitas sensata
6
et durities pulsus. ¶ Et nos quidem di〈-〉
7
ximus illud: cuius nos oportuit re〈-〉
8
memorari hic de significationibus de〈-〉
9
bilitatis cerebri et fortitudinis eius: et signis hu-
10
moris in ipso dominantis et significationibus egri〈-〉
11
tudinum eius propriarum: et que sunt propter communitatem: confi-
12
dentes in eo quod allaturi sumus de hoc in capitulo de so〈-〉
13
da. illic ergo requiratur: quoniam in loco illo affertur
14
et ex eo permutemus nos ad reliqua capitula.
15
¶ De canonibus vniuersalibus curationis. Capitulum .XXIX.
16
CUm materiam euacuare voluerimus con〈-〉
17
templamur tunc si significatio ostendit
18
sanguinem cum ipsa abundantem esse et
19
in sanguine non est diminutio: que-
20
cunque sit materia incipiemus a flobotomia cephalice:
21
venarum capitis predictarum in capitulo flobotomie si-
22
cut venarum frontis et nasi: et venarum partis auris:
23
et oportet vt fiat earum flobotomia in contraria parte dolo〈-〉
24
ris. ¶ Quod si res est magna et sanguis dominatur
25
minuimus guidem: et non declinamus nisi ad di-
26
minutionem. ¶ Et si alij etiam dominenentur humores:
27
tamen ab ea incipimus: quoniam flobotomia est communis hu〈-〉
28
morum euacuatio. ¶ Quod si materia fuerit sanguis tantum
29
sufficiet flobotomia completa id est sola. Et si fuerint
30
humores alij considerabimus: tunc si est cum communita-
31
te corporis totius euacuabimus corpus totum: de-
32
inde intendemus ad caput solummodo. Et admi〈-〉
33
nistrabimus euacuantia que sunt ei propria. ¶ Ad
34
hoc tamen non penitus erimus ausi nisi post corpo〈-〉
35
ris totius euacuationem si fuerit in corpore hu-
36
mor. et totum illud faciemus si sciuerimus materiam
37
in ipso esse decoctam. et illud quidem cognoscitur te-
38
stimonio eius quod ex ipso educitur: si non fuerit
39
subtile valde aut valde grossum. ¶ Et si egritu〈-〉
40
do iam peruenerit ad statum: et nos iam processimus
41
cum digestione que fit in vnctionibus et embrocis et
42
emplastris digestiuis: euacuabimus ex capite pro〈-〉
43
prie per gargarismum si non timuerimus nocumen-
44
tum in pulmone: et fluxus euacuati per garga-
45
rismum non fuerint de genere humoris acuti et mor〈-〉
46
dicatiui: et homo non fuerit susceptibilis egritudi-
47
num pulmonis: et fuerit ei potentia cauendi a flu〈-〉
48
xu rei male ad pulmonem: aut fuerit dispsitio[*]dispsitio corrupt for dispositio ca〈-〉
49
pitis vel maioris sollicitudinis ei de dispositione pul〈-〉
50
monis. ¶ Et administrabimus etiam odorife-
51
ra aperitiua sternutationem facientia et caputpur-
52
gia scilicet pulueres vel liquores qui per nares mit-
53
tuntur et embrocas que materias de capite deponant.
54
¶ Et quandoque fient etiam emplastra capiti post
55
abrasione capitis ex medicinis soluentibus ge-
56
nus humoris qui est in ipso cum non timuerimus
57
ex illis emplastris corruptionem complexionis: et
58
confisi fuerimus quod materia effusa facilis fuerit
1
ad euacuandum: et cum hoc cauebimus ne eua-
2
cuantia addentia vel adherentia ex ea soluant quod
3
subtile est et retineatur grossum. ¶ Uia autem qua
4
ad hanc intentionem perueniamus est: vt euacuemus
5
post lenificationem factam cum lenificantibus dige〈-〉
6
stiuis. ¶ Quantuncunque ergo euacuationem ad-
7
ministrauerimus ipsam sequi faciemus lenifi-
8
cationem. ¶ Et cauebimus in euacuationibus
9
humorum acutorum: in quibus proculdubio necessa-
10
rie sunt medicine calide in quibusdam horis: si-
11
cut sunt hiere et scamonea et turbith cum stica〈-〉
12
dos ne post contingat malitia complexionis cali-
13
de. Uerum elaborabimus ad hoc vt non remane-
14
at post eas illud et illud est: vt succurramus solutio〈-〉
15
ni facte per eas: et euacuationi prouenienti per
16
gargarismata et reliqua cum emplastris infrigidati-
17
uis: et vt caueamus eorum administrationem nisi
18
post fiduciam sumptam ex consuetudine egri. quod il-
19
lud quod ipse bibit de hoc soluit ipsum et euacuat
20
ita ne sit potio nostra ei causa ad perniciem aut cor〈-〉
21
ruptionem. ¶ Quod si humores fuerint non dige-
22
sti digeremus prius vtrasque partes eorum sicut re〈-〉
23
memorabimur: et si humores fuerint ascenden-
24
tes a latere aut corpore toto trahemus ad con〈-〉
25
trarium. sicut si fuerit ex inferioribus corporis to〈-〉
26
tius administrabimus clystere et suppositoria et
27
ligabimus extrema et proprie pedes vel empla-
28
stra superponemus extremis et euacuabimus
29
membra. vtputa si fuerit stomacus cum ierapigra:
30
aut splen cum eo quod ei est proprium. et similiter
31
vnumquodque membrum: et regemus totum secundum regi〈-〉
32
men suum quod est ei proprium. ¶ Isti ergo sunt ca〈-〉
33
nones vniuersales deesse materierum: et quecunque
34
materia euacuata sit: tunc si causa ipsius prouenit
35
malitia complexionis medicabimur per contrarium.
36
¶ Ex eo autem in quo materie humorum diuerse
37
que sunt in capite communicant secundum intentionem cauteri〈-〉
38
zantium est vt fiat cauterium vbi perueniunt iudex et
39
anularis mensurando ab extremitate nasi: aut vbi
40
peruenit medietas fili cuius longitudo est ab au-
41
re ad aurem capite prius raso. ¶ Nunc ad distin〈-〉
42
guendum redeamus. ¶ Si sanguis quidem in
43
toto est corpore et in capite materia exuberans conti-
44
netur: flobotometur cephalica. Sed si nondum conti-
45
netur: sed est in hoc vt contineatur minuatur nigra id est
46
media que nutrix dicitur: et si timetur comprehensio
47
antequam incipiat peruenire ad hoc vt contineatur
48
sicut si contingat per causam attrahentem humores
49
in circuitu capitis ex caliditate extrinseca aut
50
percussione: aut reliquis flobotometur basilica: et si
51
vis vt extrahatur plus illo flobotoma saphe-
52
nam. Et cruribus ventosas appone supra calca〈-〉
53
neum paruum et flobotoma venam pedis. ¶ Et
54
si fuerit propter communitatem membri flobo-
55
toma venam vtrisque communem: si vis euacuare
56
ex ambobus simul et materia est quieta: et si vis
57
trahere ad partem cum euacuatione membri communi-
58
cantis flobotoma venam communicantem membro
1
accidenti cum egritudine et cadat in contrario
2
partis capitis. ¶ Amplius cum peruenis ad
3
caput solum: aut sanguis a principio rei solummo〈-〉
4
do est in ipso. tunc si quod fuerit cadens in vela-
5
minibus extrinsecis cranei secundum quod rememora-
6
bimur in egritudinibus particularibus: aut egri〈-〉
7
tudo sentitur propinqua commissuris et vis curam fa〈-〉
8
cilem: appone ventosam nuce. quod si est profunda aut
9
non speratur eius attractio ad exteriora cranei
10
flobotoma venam frontis proprie si dolor est po-
11
sterius. Et post acceptionem quidem sanguinis
12
sumantur euacuantia que fiunt ex mirabolanis
13
et succis fructuum et si remanet necessitas ad-
14
ministretur clystere. ¶ Et si egritudo fuerit pra-
15
ua. sicut verbi gratia apoplexia sanguinea flo-
16
botoma ex guidem id est vena que est in vno latere
17
colli. ¶ Digestiua vero si materia fuerit fleg-
18
matica: aut melancolica sunt matres medicina-
19
rum que in eis digestione administrantur in qui-
20
bus est subtiliatio et incisio et resolutio. vtputa
21
amaracum[*]amaracum cf. a variant in Venice 1564: almarzangius et folia lauri et scea: id est sticados ara〈-〉
22
bicum et abrotanum et squinantum et camomilla
23
et mellotum et anetum et polypodium et epithi〈-〉
24
mum: que sunt magis proprie melancolice et ala-
25
sce et ysopus et feudenegi[*]feudenegi cf. Venice 1564: pulegium and the variant: saudenegi et rutha et alberegesif[*]alberegesif i.e. alberengesif (cf. Canon 2; cf. also Venice 1564: ocymum and the variant alberengesef):
26
et omne in quo est virtus resoluendi. Et nos qui〈-〉
27
dem iam scripsimus ea in tabula resolutionis
28
et digestionis medicinarum calidarum: licet sit com-
29
prehensio regiminis in flegmatica et melancoli-
30
ca diuersa propter illud quod dicemus. ¶ Et
31
oportet vt ad gradus harum medicinarum perue〈-〉
32
niatur per quantitatem materiei. nam si fuerit mul-
33
te quantitatis et vehementis qualitatis ponemus
34
medicinas calidas fortes: ita vt sint in quarto
35
gradu: sicut piretrum et euforbium et reliqua nisi
36
timeatur ebullitio materierum: et illud quidem est
37
si fuerit multa valde et timemus quod cum ipsa ca〈-〉
38
lefiet augmentabitur eius totalitas et faciet ex-
39
tensionem dolorosam et apostema. Illic enim oportet
40
vt incipiamus et euacuemus ex ea aliquid. dein-
41
de residuum decoqui incipiat. ¶ Rectius autem
42
quod est in digestione humorum manifeste crudi〈-〉
43
tatis est vt sit cura ex emplastris de medicinis
44
equalis calefactionis. Et administra quietem
45
et ligationem: vt digeratur materia facile. ¶ Quod si
46
fuerit pauce quantitatis et fuerit debilis qualita〈-〉
47
tis contenti erimus eis in quibus non multa exi-
48
stat calefactio secundum subtiliationem que sunt in gra〈-〉
49
du primo. et si fuerit media medijs. ¶ Quod si
50
materie melancolice fuerint non erimus contenti
51
istis medicinis: ita vt in desiccatione addamus:
52
et precipue si fuerit melancolia preter naturam.
53
immo sit adusta. Sed indigebimus in matura-
54
tione materiei melancolice lenificatione et hu-
55
mectatione proculdubio: deinde succedamus
56
cum maturatiuis resolutiuis subtilis resolu-
57
tionis que sunt in gradu secundo et tertio: et me〈-〉
58
lius est vt coniungas lenificantia et humectantia
1
cum calidis incisiuis resoluentibus. ¶ Mate〈-〉
2
rie vero calide digestionem faciunt medicine. cum
3
aggregatione sue substantie et apertione cum hoc
4
et incisione. Et iste quidem sunt infrigidantia et
5
humectantia in quibus est abstersio et ablutio: si〈-〉
6
cut aqua ordei et lac caprarum recenter mulctum.
7
lac tamen vitet qui virtutis debilitatem cum so〈-〉
8
da habuerit et digestiua que sunt cum istis condi〈-〉
9
tionibus. Et vtatur aquis in quibus decocta sunt
10
folia salicum et viole et nenufar et virga pastoris
11
et herbe frigide omnes descripte in tabulis suis: que
12
sunt medicinarum singularium mixte cum aliquan〈-〉
13
to aceti vt eas profundet et virtutes earum pe-
14
netrare faciat. quod si in eis parum grossitiei addan〈-〉
15
tur camomilla et malua. ¶ Et si tunc egro vigi〈-〉
16
lie affuerint: et voluntas fuerit ne vigilet ponan〈-〉
17
tur cortices in eis papaueris. Dico autem ace〈-〉
18
tum est commune omnibus materijs. Eius enim infrigi〈-〉
19
datio possibile est vt leui causa frangatur. Am〈-〉
20
plius remaneat profundatio eius cum medicinis
21
et ipsius incisio. hoc quidem est cum administra-
22
tur in materijs frigidis. In maturatione autem
23
materierum calidarum non eligatur supra ipsum.
24
¶ Et olea calida omnia dicta in antidotario que
25
fiunt ex oleis odoriferis et floribus et plantis in-
26
grediuntur in digestione frigidarum: quod si mate-
27
ria fuerit vehementis frigiditatis aut multe quan〈-〉
28
titatis aut difficilis resolutionis: tunc olea ad-
29
hibenda sunt que sunt facta cum gummis calidis
30
et speciebus fortibus odoriferis et oleum de be-
31
hen et sambucinum et de narcisco et lilio zaffa-
32
rano et lauro et amaraco et de duabus spicis: aut
33
oleum oliue in quo decocta sunt rutha humida
34
aut calamentum: aut anetum humidum aut camo〈-〉
35
milla humida: et his similia: de quibus reme-
36
morabimur in antidotario. et illic collige illud.
37
Oleum autem balsami propter suam subtilita-
38
tem velociter resoluitur et non multum prebet iu〈-〉
39
uamentum in epithimando et inungendo: conue〈-〉
40
niens sue fortitudini. ¶ Et nos quidem mate-
41
riei opponimus euacuando et trahendo secundum con〈-〉
42
trarium et faciendo vtrunque simul. Attractio vero ad
43
contrarium est. attractio que fit ad manus et ad
44
pedes: et illud iuuat ipsorum fricatio cum sale et
45
oleo violaceo aut oleo camomillino secundum complexionem:
46
et ex eo quod in ipsa egritudine administrauimus
47
nos est exercitium in quo seruatur caput: ita vt
48
non moueatur cum corpore et non mouentur nisi infe-
49
riora tantum: et est exercitium in quo homo suspenditur
50
in fune aut pendet ex pariete et retinentur supe-
51
riora corporis eius et non cessat mouendo pe-
52
des et sequitur ipsum et hoc post euacuationem.
53
¶ Fricatio vero extremitatum et earum constri〈-〉
54
ctio a superioribus ad inferiora est huiusmodi et proprie
55
cum cibari debet. ¶ Et quandoque purgatur caput
56
solum leui exercitio sicut fricatione et comprehen-
57
sione donec ad pectinandum peruenitur et admini-
58
stratione odorum ex fetidis proprie sicut fit in fine
1
lethargie. ¶ Res autem aggregans duo regi〈-〉
2
na similiter clystere et suppositoria et diuretica:
3
et sudorem prouocantia secundum materiam et virtu〈-〉
4
tem: et omnia que numerata sunt in antidota-
5
rio. ¶ Solutiua autem que euacuant caput
6
cum communitate corporis sunt pillule de ieris et pillule
7
cocie: et pillule de sticados: et iste quidem conuenientio〈-〉
8
res sunt humoribus adustis in quibus domi-
9
natur colera: et in quibus cum hoc est grossities
10
immo sunt sicut communicantes colericis et flegma〈-〉
11
ticis et omnibus illis fortius est infusio aloes
12
que fit cum aqua endiuie. et proprie eius quod est
13
fortius ex eo: et est illa que scripta est in antido-
14
tario: aut infusio de iera: et vomitus ex oxymel〈-〉
15
le cum semine attriplicis. Decoctio vero mirabola〈-〉
16
norum et prunorum et fumitere[*]fumitere i.e. fumiterre et syrupus de fru〈-〉
17
ctibus. et syrupus violarum et decoctio cassiefistule et que
18
sunt istis similia facta fortia cum scamonea et re〈-〉
19
liquis secundum dispositionem corporis: et vacuitatem
20
ipsius a febre eius aut essentiam eius in ea secundum
21
dispositionem etatis et virtutis et horum simi-
22
lium sunt conuenientia humoribus colericis
23
subtilibus. ¶ Uerum iera archigenis: et iera
24
ruffi: et iera logodion: et iera Galieni et pillule
25
facte cum lapide lazuli: et elleboro secundum quod
26
rememorabimur conueniunt humoribus gros-
27
sis et melancolicis. Et similiter omne in quo
28
recipitur sticados. ¶ Et vtrisque etiam con-
29
ueniens est vomitus factus ex potu oxymel-
30
lis et semine raffani et pulpa colloquintide cum
31
reliquis medicinis mouentibus humores visco〈-〉
32
sos ex eis quas terminauimus. et diximus et re〈-〉
33
liqua composita distincta in antidotario secundum quod
34
ipse ordines habent. ¶ Primus est qui est cum
35
iera et turbith et epithimo et agarico et castoreo:
36
et que illis sunt similia et pillule magne: deinde ie〈-〉
37
re deinde duo ellebori: niger melancolicis et al-
38
bus flegmaticis cum cautella et timore: et lapis
39
lazuli et lapis armenus absque cautella et timore.
40
¶ Et oportet vt incipiamus a debiliore et gra〈-〉
41
datim procedamus donec sciamus ex disposi〈-〉
42
tione egritudinis quod ipsa est iam abscissa. ¶ So〈-〉
43
lutiua vero facilia ad purgandum caput alsce-
44
iaret[*]alsce-iaret cf. Venice 1564: asahaiaret sunt ex quibus sumitur pillula magna vt
45
paruum pondus operationem efficiat sufficien-
46
tem cum mora et non noceat propter paruitatem
47
suam iteratio: et dormiatur super ipsam ne de-
48
struant motus et vigilie eius operationem: et
49
canon quidem in eis est aloes et hiera. deinde
50
cadit in eis mastix ad confortandum stomacum.
51
et recipiuntur in eis myrabolani vt prohibeant va〈-〉
52
porem acutum calidum si in stomaco genera-
53
tur aut capite. quod si voluntas adest vt humores
54
colerici educantur sit in eis iuuamentum cum
55
scamonea et similibus ei. et fortasse vsus scamo〈-〉
56
nee cum aloeticis administratis propter purga〈-〉
57
tionem ipsius cerebri aut stomaci si egritudo ce〈-〉
58
rebri est cum eius communitate prohibet earum
1
calefactionem superfluam propter superfluita-
2
te[*]superfluita-te corrupt for superfluitatem more ipsarum: et excitat eas abbreuiatas a com〈-〉
3
plemento purgationis eo quod iuuat ad purgan-
4
dum. ¶ Quod si voluntas adest vt iuuamen〈-〉
5
tum fiat in extractione humorum flegmatico-
6
rum iuuetur cum pulpa colloquintide et cum
7
zinzibere et turbith et sticados. ¶ Et si adest voluntas
8
vt fiat hoc in humoribus melancolicis iuuen-
9
tur cum pauco elleboro et epithimo et polypo〈-〉
10
dio et eis similibus: et sunt pillule magne diuer〈-〉
11
sarum descriptionum quas reperies in antido〈-〉
12
tario et fcies[*]fcies corrupt for scies ipsarum iuuamentum et ipsarum
13
electionem inde. ¶ Ex mundificatiuis autem
14
que capiti sunt propria sunt gargarismata in qui〈-〉
15
bus omnibus almuri sit administratum.
16
¶ Quod si humores fuerint colerici puri non
17
vtaris in ipsarum mundatione gargarismate
18
timendo descensum ipsorum ad pectus cum
19
iam adepti sint superfluam acuitatem ex medi〈-〉
20
cine purgantibus acutis. Nam subtiliantia co〈-〉
21
lericos cum facilitate et subtilitate: et que sunt
22
equalis complexionis non multum agunt in gar〈-〉
23
garismate. ¶ Quod si aliquid horum est iu-
24
uans: tunc oxymel de seminibus cum endiuia
25
folum[*]folum corrupt for solum modo. et oxymel squilliticum et oxymel
26
recipiens scamoneam et aquam lupuli et aquam
27
prunorum: et sirupus violarum et tamarindi cum
28
pauco scamonee: et qui huius cursu procedunt.
29
¶ Quod si humores colerici fuerint cum grossi〈-〉
30
tie: tunc gargarisma fiet cum almuri et aloe et
31
hiera. et oxymel de seminibus: et squillitico cum
32
hieratet[*]hieratet corrupt for hiera et vt confortetur illud cum scamonea et
33
pauco turbith: et supra illud nihil addatur.
34
¶ Quod si humores fuerint grossi flegma-
35
tici tunc addatur supra illud pulpa colloquintide et zinziber
36
et sticados et turbith et hiera archigenis et bu-
37
sutus. et fortasse indigebis: vt cum eis admi-
38
nistres synapin et piretrum et piper cum ma-
39
stice: et vis propter illud fortitudinem ope-
40
rationis medicine cum fuerint humores ve-
41
hementis fortitudinis. ¶ Et similiter fortas-
42
se facis masticare piretrum et piper et zinziber et aco〈-〉
43
rum: ita vt perueniatur ad vltimum ad sta-
44
phisagriam: et que eis sunt similia: et istis quan-
45
doque admiscentur subtiliantia sicut ysopus:
46
et cinamomum et cassia lignea origanum: et
47
cortices radicum capparis mentastrum et que
48
eorum cursu procedunt. ¶ Sternutatoria au-
49
tem: que conueniunt humoribus colericis
50
sunt sicut vapor aceti in quo parum castorei
51
dissolutum est et odor focaugi acuti acetosi.
52
Et flegmaticis condisi[*]condisi cf. Venice 1564: struthium: et piper et cepe alle-
53
um: et synapis et nasturtium et baurach: et
54
que cursu eorum procedunt. ¶ Ex istis me-
55
dicinis quandoque assumimus emplastra: et acci〈-〉
56
pimus: ex eis epithimata super tempora. ¶ Ca〈-〉
57
putpurgiorum autem alia fiunt: vt per ea perueniat in〈-〉
58
frigidatio: et humectatio: et alia vt resolutio: et alia vt
1
confortatio. Quumque caputpurgia admini-
2
stras resoluentia confortantia gradus in ipsorum
3
administratione obserua. administra itaque ea pri-
4
ma vice cum oleo rosato et lacte et que tali cur-
5
su currunt: et vice secunda cum expressione sicle et
6
similibus: et tertia etiam vice cum aqua amarici et simili-
7
bus. Quod si principium materiei et vaporum non est
8
nisi a stomaco attende substantiam humoris in stomaco compre-
9
hensi quam comprehendes per ea que scies in capitulo
10
egritudinum stomaci et euacuationis eius. ¶ Quum autem materia
11
descendens est vapores aut ventositates reten-
12
ti: oportet vt eos resoluas cum aqua in qua decocta
13
sunt sceha et epithimum et alhasce et medicine pre〈-〉
14
dicte in capitulis suis. et distilletur etiam oleum sambacinum
15
et laurinum et amaracinum in aure. ¶ Quum autem
16
corpus cerebri vis confortare et prohibere humo-
17
res colericos ne a stomaco ad ipsum ascendant et ab
18
eis que sequuntur ipsum: oportet vt ipsum cibes fructibus
19
acetosis et proprie granatis acetosis et pomis et
20
piris et acresta et proprie post cibum. ¶ Curatio
21
etiam tua in opilationibus sit cum embrocis ape〈-〉
22
ritiuis semper. et oportet vt sit effusio omnis embroce ad-
23
ministrata in omni accidente a loco alto: vt eius vir〈-〉
24
tus plurimum profundetur: et caput preparetur vt cadat super
25
synciput supra posteriorem capitis partem et membra
26
dura: et sint etiam masticationes et pillule de seiar et
27
olea resoluentia. ¶ Et si egritudo fuerit vento-
28
sitas in stomaco purga: deinde affer oleum rosaceum dulce
29
cum aqua decoctionis radicum: et fenugreci et
30
cordumeni et his similibus: aut affer oleum cum
31
infusione aloes: aut cum cordumeni et his simili-
32
bus. ¶ Cum autem curas apostemata calida oportet vt in eis
33
incipias prius cum eo quod repellit quod fit ex in-
34
frigidantibus predictis mixtum cum aceto et aqua
35
rosacea nisi illic fuerit dolor vehemens. tunc enim alie-
36
na acetum: et cadat in eis administratio olei rosacei
37
infrigidati sufficienter: non tamen superflue conquassa-
38
ti cum aceto multo: aut pauco in fronte et capi-
39
te: et aqua vue lupine et fanfel[*]fanfel corrupt for faufel [cf. Canon 2, 4, 5] et croco et sief me〈-〉
40
mithe et bolo armeno et lentibus excorticatis
41
et similibus: et aquis in quibus cocta sunt stiptica fri〈-〉
42
gida: et ex calidis stipticis confortatiuis in quibus
43
etiam fit compositio in commixtione eorum frigoris sicut
44
aluthuli. ¶ Alienatio vero a medicinis vehe-
45
menter frigidis factis ex eis que sunt sicut papauer
46
et opium et reliqua non est tibi necessaria. nisi apud
47
vehementem necessitatem et fortem dolorem. et camo-
48
milla quidem frangit aliquid ex acuitate narcoti-
49
corum in epithimatibus. ¶ Uomitus vero est
50
ex eis in quibus non fit iuuamentum in curis egri〈-〉
51
tudinum capitis: nisi fiat propter communitatem materiei in stomaco et
52
melior modorum expulsionis eius est vomitus.
53
¶ Inquit Galienus non est dispositio soda in vehementi
54
necessitate narcoticorum sicut dispositio colice. Coli-
55
ce enim dolor quandoque peruenit ad hoc vt perimat. sed
56
soda non est sic in vehementi necessitate narco〈-〉
57
ticorum secundum plurimum. quod si materie non fuerint vehementis
58
acuitatis administrabis aquam fructuum stiptico-
1
rum predictorum. deinde vteris maturatiuis
2
rememoratis in materijs acutis: postea admi-
3
nistrabis in quo sit parum resolutionis: sicut aque
4
in quibus decocta sunt ordeum fractum et radices
5
myrti. ¶ Et ex oleis oleum camomillinum re-
6
cens solum: aut mixtum cum oleo rosaceo secundum acuitatem
7
egritudinis et substantiam materierum et propinquitatem temporis
8
status. et post ipsum ex aquis in quibus cocta sunt
9
radices apij et feniculi et furfur cum seminibus eius
10
et fenugrecum et malua et corona regia et alacone[*]alacone corrupt for alacoen
11
alba. ¶ Et ex oleis oleum anetinum et similia etiam
12
dum perueniat ad statum et resoluatur tunc. et etiam em-
13
plastra que fiunt ex istis. Euacuantia autem necessaria
14
antecedant in eis secundum materiam. Et administrentur
15
in cibando habentes apostemata colerica proprie medici-
16
ne leues humide. ¶ In apostematibus vero frigi-
17
dis incipiatur primo sicut in alijs cum euacuatione et
18
administremus in eis illud in quo recipitur oleum
19
de kerua: et oleum amigdalarum amararum et pi-
20
cra: et illis similia: et reliquis positionibus notis cum
21
aquis radicum. ¶ Et contenti sumus ex apocrusti〈-〉
22
cis oleo rosaceo in principio rei. et misce cum eo sub〈-〉
23
tiliantia sicut alhasce et calamentum et castoreum
24
proprie: deinde administra squillam proprie et ace〈-〉
25
tum eius faciendo emplastrum aut gargarismum si
26
fuerit illud possibile. ¶ Et fortasse sument in potu
27
castorei duas tertias aurei et proprie patientes le-
28
thargiam. deinde administra maturantia in qui〈-〉
29
bus sit mollificatio et parum resolutionis vel re-
30
sumptionis: de quibus predictum est. Deinde post
31
illud et apud statum administra apud vtrasque res
32
simul: scilicet frigidas et calidas mollificantia et sit
33
administratio frigidorum mollificantium integre
34
et resoluentium confortatiuorum ex emplastris aquis et
35
oleis. ¶ Et scias quod omnis qui conqueritur de egritu-
36
dine frigida in capite nocetur a vino: et mora in bal-
37
neo: et omnis qui habet egritudinem in velaminibus ce〈-〉
38
rebri leditur ab aqua frigida vehementer. ¶ Cura〈-〉
39
tiones autem malitie complexionis calide solum fiunt cum
40
eo in quo est infrigidatio ex herbis et oleis frigidis
41
infrigidatis: sicut oleum rosaceum et nenufarinum et violaceum
42
et elegantius illis est oleum rosaceum et oleum de seminibus cu-
43
curbite et citruli: et de seminibus lactuce et oleum de seminibus
44
papaueris: et fortasse vtuntur oleo de seminibus iusquia-
45
mi cum vehemens est dolor. ¶ Et melius ex
46
istis oleis est cuius radix expressa est ex oliuis
47
que cruditati attinent non salitis: et folia eius in
48
quo creata sunt multiplicantur et est recens.
49
¶ Herbas vero et que herbarum cursu procedunt
50
nosti omnia. et ipse quidem sunt sicut lactuca et por-
51
tulaca et rasura cucurbite et que sunt illis similia:
52
et etiam folia nenufaris: et virga pastoris et semperui〈-〉
53
ua et aqua citruli et cucurbite et sauich ordei
54
cum aceto et aqua rosacea et camphora. et sandalo et
55
acatia et linimentum cum oleo rosaceo et aceto. Et non
56
pertranseat illud vsque ad ea in quibus est vis narco〈-〉
57
ticandi et congelandi spiritum: nisi propter vehementem
58
necessitatem. ¶ Inquiunt: et non oportet quidem vt ace〈-〉
1
tum sit vehementis acuitatis et vinositatis. nam
2
in ipso existit nocumentum. Et ex illis quidem sunt
3
mucillago psilij cum aceto et aqua coriandri et fo〈-〉
4
lia eius. ¶ Et oportet vt alienes hec emplastra et epithi〈-〉
5
mata a posteriore cerebro quod est neruorum origo.
6
hec enim non iuuant cerebrum nisi ex via commissure
7
que est in sincipite et commissure coronalis. ex via
8
autem posterioris cauendum est ne perueniat ad ipsum
9
cerebrum et corrumpat ortum neruorum. ¶ Ex eis autem
10
quibus fit curatio est vt olfaciant odores frigidos
11
et fiat eis caputpurgium cum istis oleis et expressio〈-〉
12
nibus. ¶ Et sint cibi ex lentibus elixatis: et ex
13
faseolis et ordeo fracto et spinachijs et chrysolo〈-〉
14
canna et cinceribus[*]cinceribus corrupt for ciceribus [cf. Venice 1564, and Canon 1, 2, 4, 5] fractis: et que illis sunt simi-
15
lia. ¶ Et sternantur iste herbe et folia in mansio〈-〉
16
ne eius: ita vt sint in domo in qua strati sunt ra〈-〉
17
mi infrigidantes. et quandoque precipitur vt in ea sint sceese-
18
bram[*]sceesebram cf. Canon 2: alscehescebram, and Canon 4: alscehebram et folia alcanne. et existimo quod rectus est vt
19
sit propinquum in eo ex sceesebram[*]sceesebram cf. Canon 2: alscehescebram, and Canon 4: alscehebram quod est aspersum aqua
20
frigida. ¶ Et similiter iuuant eum fructus frigidi et glaties[*]glaties i.e. glacies et
21
aque copiose. ¶ Quod si non inueneris cum calidi-
22
tate siccitatem: est[*]est corrupt for sed [cf. Venice 1564] humiditatem absque materia: et hoc
23
valde parum est in egritudinibus cerebri: tunc fa〈-〉
24
cies epithimata ex aquis fructuum in quibus est
25
stipticitas quemadmodum diximus: et precipue in
26
principio apostematum calidorum. ¶ Et oportet quid est vt omnes
27
isti prohibeantur a motibus animalibus et intrinsecis
28
agitatione pupille in suis aspectibus: et alienentur
29
ab aspiciendo colores scilicet diuersos et picturas: et
30
similiter eorum auditus regantur. ¶ Quod si est malitia
31
complexionis frigide administra emplastra et aquas
32
sumptas ex medicinis calidis predictis: et olea pre〈-〉
33
dicta proprie oleum ruthaceum calefactum: et si necessarium
34
fuerit vt in ipso addatur confortatio admisceatur ei
35
euforbium. Et similiter oleum laurinum et amaracinum. et
36
his similia. ¶ Et si cum hoc melancolia: et melancolia est naturalis
37
aut flegmatica calefac ipsum cum humectatione: sed
38
si fuerit adusta aliena quod desiccat aut calefacit:
39
et sis contentus humectatione ex lactibus et oleo
40
violaceo et embrocis et emplastris et cibis. ¶ Quod si cum
41
frigiditate est siccitas aggrega. etiam inter humectatio〈-〉
42
nem et calefactionem. ¶ Et si cum frigiditate est humi〈-〉
43
ditas administra euacuantia predicta et medicinas
44
in quibus est desiccatio cum caliditate de illis: quas
45
tibi diximus in tabulis. ¶ Et oportet vt tu scias quod
46
liquida administrantur super caput distillando sicut
47
diximus: et administrantur retenta in retentione
48
facta ex pasta aut lana infusa qua caput corona〈-〉
49
tur: et fit ipsorum effusio ab eo quod est coram ante〈-〉
50
riore parte sincipitis. Et quod ex eis est lene non oportet
51
vt linimentum eius super ipsum dimittatur: sed
52
lauetur: et non dimittatur ipsum in retentione
53
coronali tempore multo: sed remouetur: quoniam ipsum
54
velociter putrescit. Et melius hoc est vt admini〈-〉
55
stretur post abrasionem: et similiter omnia empla〈-〉
56
stra et vnctiones. ¶ Cumque cibas patientes egri〈-〉
57
tudines capitis materiales frica exstrema et exicca
58
latus capitis et conforta cum apocrusticis.
1
¶ Tractatus secundus de doloribus capitis
2
que sunt species sode.
3
¶ Sermonis vniuersalis de soda. Capitulum .I.
4
SOda est lesio in membris capitis
5
Omnis autem lesionis causa est mutatio
6
complexionis: aut eius diuersitas
7
aut est solutio continuitatis: aut ag-
8
gregatio amborum simul. ¶ Mu〈-〉
9
tatio autem complexionis est vna de
10
sexdecim notis: quamuis humida
11
non faciat dolorem nisi sit cum materia mota ad solutionem
12
continuitatis. ¶ Et continuitatis solutio nota est: et eius
13
species secundum causas ipsius sunt note. Duarum vero causarum
14
doloris coniunctio simul est in apostematibus. ¶ Et
15
apostemata sicut nosti numeratas habent species: et eorum
16
species sunt quattuor. etiam omnia illa quandoque fiunt in substantia
17
cerebri ipsius. Et quandoque fiunt in velamine circun-
18
dante ipsum. Et quandoque fiunt in duobus velamini-
19
bus circundantibus ipsum. Et quandoque fiunt in venis.
20
Et quandoque in panniculo extrinseco a craneo propter
21
illud quod est inter ea de suspensorijs predictis in ana〈-〉
22
thomia narrata. Et quandoque fit causa ledens quodcunque
23
horum membrorum fuerit causa mansiua in membro ipso.
24
¶ Et quandoque fit propter communitatem non integram: aut mem-
25
bri inter quod et membra capitis continuatur mediatione
26
neruorum sicut stomaci et matricis et velaminis et alio-
27
rum membrorum si fuerint: aut membri inter quod et
28
cerebrum continuatur inuolutione venarum facta ex venis
29
et arterijs: sicut cordis et epatis: et splenis: aut
30
membri vicinantis ei alia vicinitate: sicut pulmo
31
positus sub eo et adducit ei nocumentum: aut mem〈-〉
32
bri communicantis membro vno modo et cerebro alio modo: sicut
33
communitas eius cum renibus in doloribus ipsorum aut propter communita〈-〉
34
tem corporis sicut fit propter febres. ¶ Que autem est cum
35
communitate quandoque fit cum periodis et paroxismis secundum pe〈-〉
36
riodos et paroxismos cause que est in membro communican〈-〉
37
te: sicut que fit propter communitatem stomaci. cum est propter effusionem
38
materierum colericarum et aliarum ad ipsum cum periodis
39
et sicut que fit cum periodis augmenti specierum febrium.
40
¶ Et soda quidem diuiditur alio modo. Nam ex
41
ipsa est cuius causa est aliqua specierum primitiuarum: si-
42
cut soda ebrietatis: nam dum perseuerat soda ebrie〈-〉
43
tatis et non sit fixa propter fixionem cause augmentatio〈-〉
44
nis: illa generatur ex ea: et sicut soda propter comestionem
45
rei calide: sicut alleorum et reliquorum. ¶ Et ex ipsa
46
est: cuius causa est antecedens iam collecta: et est
47
mansiua et manet ipsa propter eam. ¶ Et quandoque est
48
accidens: deinde fit egritudo: et cum remanet egritu〈-〉
49
do post febres acutas nunciat egritudines cere〈-〉
50
bri: et significa defectum nature ab expulsione materiei perfecta
51
fluxu sanguinis per nares et reliquis. ¶ Ex egritu〈-〉
52
dinibus sunt quibus nunciatur subeth: aut apople-
53
xia: aut demonium aut mollities: aut surditas secundum
54
substantiam materiei et secundum motum eius. ¶ Soda quoque
55
diuiditur secundum loca sua: quandoque enim est in vno laterum
56
capitis: et que ex ea est consuetudinaria nominatur emi〈-〉
57
granea: et quandoque est in anteriore capite. et quandoque est
58
in posteriore capite: et quandoque totum caput continet.
1
Et que ex ea est consuetudinaria inseparabilis
2
nominatur ouum et nux: cuius assimilatio est ouo ar-
3
morum quod super totum caput comprehendit. ¶ Et soda
4
etiam diuersificatur secundum fortitudinem et mediationem et
5
debilitatem. Soda enim alia est valde fortis: ita vt cum
6
obuiat sincipiti infantis lenia habentis ossa separat
7
ipsum et frangit commissuram eius: et alia est que est debi〈-〉
8
lis sicut plurimum fit in lethargia. ¶ Et debilis quidem
9
alia est que est inseparabilis: et alia est que est non in-
10
separabilis. ¶ Et quandoque soda: cuius causa est debi-
11
lis accidit quibusdam et non alijs: accidit ergo ei cuius
12
cerebri sensus est fortis: et non accidit ei cuius cere〈-〉
13
bri sensus est debilis. ¶ Et vniuersaliter quidem cuius cere-
14
bri sensus est fortis ipse est aptus vt recipiat so〈-〉
15
dam ex omni causa faciente sodam et si debilitetur. ¶ Et omnino
16
tunc cerebrum velociter recipit facientia sodam aut pro〈-〉
17
pter debilitatem suam: et tu quidem iam sciuisti in vniuersalibus
18
quod debilitas sequitur malitiam complexionis: aut propter forti〈-〉
19
tudinem sui sensus et leditur ab omni causa et si sit leuis.
20
¶ Et iterum soda alia est cui non sunt accidentia et
21
alia est que ad accidentia perducit partibus capitis pro〈-〉
22
pria: sicut si perueniat ex fortitudine doloris apostema
23
in partibus capitis. et alia que perducit ad accidentia per〈-〉
24
uenientia ad membra: sicut si eius lesio et nocumen-
25
tum et apostematio eius perueniet ad radices neruorum
26
et perueniat spasmus: aut perueniat inde aliquid ad
27
stomacum. et contingat casus desiderij et singultus et
28
nausea et debilitas distionis[*]distionis corrupt for digestionis et similia. ¶ Et scias
29
quod soda temporalis aut fit propter flegma aut propter melancoliam
30
aut debilitatem capitis aut ex apostemate incipiente in-
31
durari: aut iam indurato: et est illud quod plurimum est.
32
¶ Et soda quidem et omnes egritudines diuersificantur.
33
quandoque enim egritudo est salua: et salua quidem est in qua
34
non prohibetur de regimine eius quod ei sit necessarium in
35
seipsa. et alia est que non est salua: immo est habens socium
36
et fortasse prohibetur ex regimine suo necessario sicut si
37
sit soda et reumatismus tunc fiet contrarius reuma-
38
tismus soda in necessitate regiminis quam habet. ¶ So〈-〉
39
da quoque diuiditur quandoque secundum alias considerationes.
40
Soda enim alia est que accidit subito sano non habenti egri〈-〉
41
tudinem. Et alia est que accidit habenti apostemata et labores.
42
¶ Et ex corporibus quidem sunt quedam que sunt preparata
43
sode vt sunt corpora que habent caput debile et membra
44
digestiua debilia quare in eis plurimus generatur vapor
45
effundens ad stomacos eorum humores colericos facien-
46
tes sodam. ¶ Et iterum in receptis sunt quedam que faciunt
47
sodam iam predictam in tabulis medicinarum singularium.
48
Et omnia alefeniati sunt facientia sodam: et proprie cassia
49
lignea: et costus et zaffaran et cinamomum et amo-
50
mum. ¶ Et omnia aromata sunt facientia sodam: siue
51
sint calida siue frigida. Uerumtamen cum succedunt expellunt scilicet
52
cum precedit illud quod nocet cum caliditate vaporis sui:
53
et succedit ei quod vaporem facit frigidum: aut econuerso.
54
¶ Cum autem lesio fit non qualitate solum: sed quantitate: tunc
55
non confert ipsorum successio. immo nocet. ¶ Et soda
56
frigida quandoque multiplicatur constricta in hyeme. ¶ Et quando
57
estas fuerit septentrionalis parum pluuiosa.
58
Et quando autumnus est meridionalis pluuio-
1
sus multiplicatur soda. Soda vero plurimum sit propterea
2
quod arterie afferunt capiti vapores fraudulentos.
3
¶ De soda facta ex malitia complexionis. Capitulum .II.
4
AFferamus itaque sermonem exponentem
5
vnamquamque harum summarum. Et hec est di〈-〉
6
stinctio prima. ¶ Dicamus ergo com-
7
plexionalis quidem summa est: quoniam a complexione
8
calida: et a complexione frigida: et a complexione sicca quandoque con〈-〉
9
tingit dolor secundum quod sciuisti in principijs vniuersalibus:
10
quamuis sit dispositio in complexione sicca secundum quod sciuisti pa〈-〉
11
rum faciens dolorem. Et complexio quidem humida: secundum quod
12
est complexio humida non efficit dolorem nisi illic sit materia
13
humida faciens dolorem ex parte euaporationis aut
14
euentus ventositatis facientis solutionem continuitatis.
15
¶ Et calida quidem et sicca et frigida et sicca dolorem faciunt
16
vtrisque qualitatibus: et faciunt etiam dolorem motu soluen〈-〉
17
te continuitatem. ¶ Calida vero et humida: et frigida et humi-
18
da non faciunt dolorem nisi vnde sunt calide et frigide: et non
19
vnde sunt humide nisi secundum modum predictum. ¶ Et complexio〈-〉
20
nis quidem calide causa aut est materia calida sanguinea: aut est cole〈-〉
21
rica aut est composita acuens inflammans faciens qualitate
22
sua impressionem: aut est causa eius ventositas: aut vapor
23
calidus: aut est causa eius mutus[*]mutus corrupt for motus calefaciens corporeus aut
24
animalis secundum quod sciuisti ex diuisione eius in rebus vniuersalibus:
25
aut eius est causa sicut obuiatio ignis: aut adustio so〈-〉
26
lis: aut acceptio cibi calefacientis aut medicine
27
calefacientis: aut vicinitas membrorum: quorum communita〈-〉
28
te iam calefactum est. ¶ Et cause quidem complexionis frigide fa-
29
cientes sodam sunt opposite istis: quarum numerus
30
est apud te. ¶ Et cause sicce: aut sunt exiccantia ex-
31
terius resolutione et adustione sicut dies canicula〈-〉
32
res: et emplastra calida: aut rubedinem facientia naturaliter:
33
aut accidentaliter subito et non subito: prohibentia cibum
34
penetrare ad caput: et siccantur membra ipsius primo
35
aut propter abscisionem potus et resolutionem humiditatum prin-
36
cipalium: aut desiccantia interius resolutione sua: aut
37
euacuatione eorum: aut quia eorum virtus est desiccatiua: et quia
38
nutrimentum ex eis factum est siccum: aut pauce humidita〈-〉
39
tis: aut vicinitas membrorum iam siccorum et ipsorum communi-
40
tas et motus animales et corporei superflui desiccantes
41
et per semitam euacuationis et resolutionis. Et similiter coitus exu〈-〉
42
beratio et fluxus sanguinis et exercitium forte. ¶ Ct[*]Ct corrupt for Et
43
euacuantia quidem alia sunt euacuantia in membris que sunt alia a
44
membris capitis quibus caput communicat: sicut euacuantia
45
vniuersalia ex toto corpore: aut euacuantia particularia euacuan-
46
tia ex vno membro: et alia sunt euacuantia in membris
47
capitis: sicut reumatismus et catarrus et fluxus sanguinis
48
ex naribus et species eductionis acquisite per caputpur-
49
gia et sternutatoria et gargarismata: et ex causis sic〈-〉
50
citatis est abscisio materierum humiditatis: quamuis non fiat
51
euacuatione: sicut ieiunium et dimissio cibi aut eius priuatio.
52
¶ De speciebus sode facte propter solutionem continuitatis. Capitulum .III.
53
COntinuitatis solutio: quandoque accidit in vela〈-〉
54
minibus cerebri: quandoque accidit in substantia ipsius: et
55
quandoque accidit in venis et scinduntur. ¶ Et quando〈-〉
56
que[*]Et quando|que the abbreviation q|que is printed with a wrong order of letters q|que fit sicut scis ex motibus vaporum et vento〈-〉
57
sitatum incipiendo aut propter opilationem: et quandoque fit propter hu〈-〉
58
morem corrosiuum: et quandoquo fit ex percussione aut
1
casu. aut exterius incissione. ¶ Que autem fit interius
2
fortasse non repletur carne: sed remanet vlcerosa ledens
3
caput et perseuerat saciens[*]saciens corrupt for faciens sodam: percussio autem et ca-
4
sus: quandoque sunt leuis adiutorij et curantur: et quandoque
5
perueniunt ad hoc vt cerebrum propterea permittetur et pe〈-〉
6
reat. ¶ Quidam vero medici indi dixerunt quod quandoque
7
est causa in soda vermes generati in partibus capitis motu
8
suo ledentes. Et quidam remouerunt hoc: sed non est ne〈-〉
9
cessarium vt remoueatur. Nam vermes multotiens na〈-〉
10
scuntur in anteriore capite super locum qui est in stri-
11
ctura narium: et possibile est vt nascantur apud ve-
12
lamina et si raro contingat.
¶ Distinctio spe-
13
cierum sode facte ab apostemate. Capitulum .IIII.
14
APostema a quo prouenit soda: quandoque est in ve〈-〉
15
laminibus cerebri: et quandoque est calidum et vo〈-〉
16
catur sirsen: et quandoque est frigidum et nominatur le-
17
thargia scilicet obliuio: et quandoque est composi〈-〉
18
tum: et nominatur dispositio habentis dormitionem vigilatiuam:
19
et quandoque est durum. Et quandoque fit in ipso cerebro et substantia
20
eius. Et est aut calidum flegmon: aut herisipilla aut
21
frigidum. Et huius distinctio est ex eis que tibi adue-
22
nient vicinitus. Et hoc multotiens resoluitur si con-
23
tingat vt ergediatur[*]ergediatur corrupt for egrediatur in aure et reliquis pus: aut
24
sanies aut materia aquosa.
¶ De qualitate
25
accidente sode ex materijs. Capitulum .V.
26
DIcimus quod materie sunt cause soda aut per
27
se: aut per accidens. Que autem sunt per se sunt:
28
quoniam mutatur complexio per se: aut soluitur conti-
29
nuitas per se. ¶ Complexio autem non mutatur per se: nisi secundum
30
duos modos: aut per vicinitatem: aut per permutatio〈-〉
31
nem. ¶ Per vicinitatem quidem: quoniam fit humor commi-
32
xtus frigidus aut calidus. Et calefacit: aut infri〈-〉
33
gidat. et cum separatur humor ab eo quod ei commixtum est fi〈-〉
34
nitur: et euanescit: et non facit moram de qua curetur.
35
¶ Que autem est per transitionem fit quoniam humor iam fixit
36
impressionem et affirmauit eam: et quamuis separetur euacuatione
37
et resolutione: tamen remanet qualitas fixa. Sed ipsarum
38
essentia fit causa sode per se secundum semitam solutionis continui-
39
tatis. quoniam illud mouet eas et separat mordicatione
40
et corrosione sua. ¶ Et plurimum quidem fit soda per
41
motionem si ventositates excitentur. et illud quidem
42
plurimum faciunt materie frigide quas percussit caliditas que no-
43
uiter facte sunt calide: aut cibi permixti caliditati.
44
¶ Mordicatiue autem et corrosiue sunt humores
45
calidi. ¶ Soda autem facta ab eis per accidens est cum acci〈-〉
46
dit opilatio propter apostema aut non propter apostema: et opila-
47
tionem sequitur mutatio complexionis sicut sciuisti. et
48
ipsam sequitur solutio continuitatis. Et illud ideo
49
quoniam materie quas natura mouet in corpore: aut mouet
50
secundum semitam expulsionis aut secundum semitam separationis
51
et diuisionis nutrimenti. ¶ Et hoc quidem non fit
52
nisi ex transitibus naturalibus: qui cum opilantur prohibent et
53
cum dilatantur resistunt. et resistentia quidem facit extensio〈-〉
54
nem. Extensio facit solutionem continuitatis. ¶ Et opi-
55
latio quidem: quandoque accidit in substantia cerebri: et quandoque
56
contingit in venis que sunt in ipso: et quandoque fit in ar-
57
terijs eius: et quandoque contingit in vtrisque: que sunt
58
in velaminibus ipsius. ¶ Et opilatio quandoque acci-
1
dit ab humoribus aut propter viscositatem aut eorum
2
grossitudinem aut propter eorum multitudinem: vi-
3
scositas vero non reperitur nisi in flegmate: et gros-
4
situdo etiam est in flegmate et melancolia. ¶ Et flegma
5
quidem opilat viscositate grossitie et multitudine.
6
et melancolia opilat grossitie et multitudine. Et cole〈-〉
7
ra opilat multitudine: et similiter sanguis. ¶ Soda
8
quoque cretica est de genere sode: cuius causa est motus naturalis
9
secundum semitam separationis. Et soda que fit per succes-
10
sionem digestionis cibi est de genere soda: cuius causa
11
est motus naturalis secundum semitam expulsionis. ¶ Com〈-〉
12
prehensionis autem materie impedientis in membro:
13
oportet nos rememorari in capitulo principiorum vniuersalium
14
postquam sciuerimus quod ipsa aut est antique com-
15
prehensionis et retentionis: aut est cibalis: scilicet ge〈-〉
16
nerata in illa hora a cibo generatiuo cibi mali in
17
substantia sua et qualitate sua cum corruptione in ipso ci〈-〉
18
bo et ordine suo: aut quantitate sua: aut digestio-
19
ne sua: aut reliquis modis corruptionis fue predi-
20
ctis in capitulo suo: et ex hoc genere est soda corruptio-
21
nis alleorum et cepe et synapis: et soda ebrietatis
22
et soda ab acceptione frigidorum: et oportet quidem vt re-
23
memoremur motuum materierum in membris ex princi-
24
pijs vniuersalibus. Et ventositas quidem ex summa materierum fa-
25
cientium sodam et facit sodam extensione. Et illud est cum transi〈-〉
26
tus naturalis ei constringitur creatus strictior quam oportet ei in ho-
27
ra sua: aut inquirit vt faciat peruenire transitum non natura-
28
lem. ¶ Et vapor etiam ex tota illa summa agit: aut quali〈-〉
29
tate sua: aut comprehensione humorum in locis suis et mo-
30
uet eos. et ventositates quidem et vapores quandoque generantur
31
in corpore et in cerebro ipso: et quandoque odorando attrahuntur
32
ab exterioribus: aut adueniunt ex partibus pororum dein〈-〉
33
de retinentur in cerebro et faciunt sodam. et ex hoc genere est
34
soda fetoris et soda boni odoris. Et scias quod ven-
35
tositates flegmatice et vapores flegmatici sunt grauati〈-〉
36
ui et tardi motus retenti. et melancolici sunt facientes tristi〈-〉
37
tiam fixi minoris quantitatis et deterioris qualitatis.
38
Acuti vero humores no excitant ventositates sed va〈-〉
39
pores. ¶ Et vapores quidem sanguinei sunt dulces
40
minoris nocumenti sua qualitate quam vapores alij sed
41
sua quantitate magis nocet. et colerici sunt acu〈-〉
42
ti inflammantes.
¶ De speciebus sode
43
facte per communitatem. Capitulum .VI.
44
SOda facta per communitatem: alia est que est cum communi-
45
tate absoluta: et alia que est cum communitate non
46
absoluta. ¶ Communitas vero absoluta est
47
vt ad partem cerebri ex membro communicante nihil perueniat
48
corporeum penitus nisi ipsum nocumentum. Et communitas
49
non absoluta est vt ad substantiam cerebri ex ipso mem〈-〉
50
bro perueniat materia humorosa aut vapor. ¶ Pri〈-〉
51
me autem partis sunt species sode facte in tetano et spas-
52
mo: et extensione: et ventositatibus gibbosis: et dolo〈-〉
53
ribus iuncturarum: et sicut que fit in podagra et sciatica for〈-〉
54
tibus. ¶ Et fortasse aduenit ex qualitatibus communi-
55
bus: qualitas simplex que est ex qualitatibus naturali〈-〉
56
bus: aut qualitas extranea non propotrionata[*]propotrionata corrupt for proportionata
57
calido neque frigido: sicut qualitates veneno-
58
se: et fortasse in aliquibus membris erit humor
1
venenosus male substantie cuius qualitas aduenit.
2
¶ Et fortasse ex materiebus aduenient materie extra〈-〉
3
nee in naturis suis. et forsitan nocebunt fortitudine
4
suarum qualitatum aut augmento suarum quantitatum. ¶ Et
5
fortasse erit impediens materia extranea generata in quibus-
6
dam membris generatione extranea corrupta sicut fit in
7
prefocatione matricis: aut fit ei cui tempus coitus elon〈-〉
8
gatum est: aut euenit in mirac eius humor malus:
9
aut in aliqua extremitatum suarum. et quandoque fit qualitas
10
impediens adueniens ad comprehendendum materiam leden〈-〉
11
tem etiam: et illud est secundum duos modos: quorum vnus est
12
vt corrumpat illa qualitas quod inuenit in partibus cere〈-〉
13
bri de materiebus bonis: aut quod ad illas peruenit de
14
cibo bono. ¶ Et secundus est vt ponat cerebrum rece〈-〉
15
ptibilem materierum malarum. Et hec receptio est secundum du-
16
os modos. vnus eorum est receptio ab attractione eius
17
sicut si calefiat cerebrum et attrahatur ei a quo cerebrum
18
calefiat. ¶ Et secundus est receptio a debilitate resi-
19
stentie: et iam sciuisti in principijs quod cum membrum debi-
20
litatur recipit quod ei aduenit ex materijs. ¶ Et communi〈-〉
21
tas quidem que est cum toto corpore aut est propter qualitatem ex〈-〉
22
pansam in toto corpore aut propter materiam expansam in
23
toto corpore. sicut fit in febribus: et soda cretica est propter
24
illam. ¶ Cum autem in febribus acutis soda fit fortior
25
eius fortitudo est signum malum immo perniciosum cum
26
reliqua mala signa ei comparia sunt. quod si singularis fiat si〈-〉
27
gnificat crisim venturam et fluxus sanguinis ex nari〈-〉
28
bus: et quandoque significat crisim vomitu. ¶ Mem-
29
brorum autem communicantium primum et dignius eorum est stomacus:
30
quandoque enim in stomaco superfluunt humores: aut generantur in
31
ipso: aut ad ipsum effunduntur materie colerice secundum perio〈-〉
32
dos: aut absque periodis: aut est creatio colere ita
33
vt effundatur colera ex vase suo spisso siue subtili
34
ad stomacum secundum quod exposuimus in capitulo suo: aut reti-
35
nentur in ipso ventositates: aut eleuantur ex ipso va〈-〉
36
pores. et fit soda. et ebrietas facit sodam cum eua〈-〉
37
poratione: et velociter aduenit ei frigus propter
38
resolutionem partium eius. ¶ Et matrix est ex eis
39
quibus communicat cerebrum fortiter et mirac etiam et epar:
40
et splen: et velamen: et renes: et extremitates omnes:
41
et partes dorsi. Primum ergo quod cerebro communicat
42
est illud quod ipsum circuit de panniculo coope〈-〉
43
riente craneum. ¶ Et plurimum quidem fit soda com〈-〉
44
munitatis apud permutationem materiei apo〈-〉
45
stematum membrorum interiorum communi-
46
cantium cum mouentur ad superiora.
47
¶ De sermone vniuersali: de signis ostentantibus spe-
48
cies sode et modos eius. Capitulum .VII.
49
SOda quidem facta a causis extrinsecis fa〈-〉
50
ctis: sicut percussione: aut casu aut concursu
51
rerum calidarum: aut frigidarum. aut diebus cani〈-〉
52
cularibus desiccantibus: aut ventis bene
53
redolentibus: aut fetidis: aut retentione ventorum in
54
naribus et aure significatur ex inuentione earum: quod si
55
earum obliuiscitur redeatur ad ipsorum vestigia: et elabo〈-〉
56
retur in earum significatione: secundum quod nos iam declaraui〈-〉
57
mus. ¶ Illa autem que fit a debilitate significat eius
58
excitatio cum parua vel qualibet causa: et cum perturbatione
1
sensuum: et inuentione impedimenti in operationibus ce〈-〉
2
rebri. ¶ Et illa que fit a fortitudine sensus cerebri
3
significat velocitas patiendi et a parua causa in cere-
4
bro sensat scilicet ex vocibus: et odoribus et reliquis.
5
sed sensus est bonus et meatus sunt mundi: et opera-
6
tiones cerebri sunt non lese ¶ Omnes autem que fiunt a
7
causis materialibus communicant in fece inuente[*]inuente corrupt for inuenta in humiditate
8
naris. ¶ Et cum fuerit ex materia acuta: et fuerit cum
9
fece rubedo et caliditas: et proprie in ea que est ex ma〈-〉
10
terijs grossioribus: fortasse associabitur ei pulsa-
11
tio. Sed humiditas naris quandoque minoratur cum fuerint
12
materie grosse. ¶ Et siccitas quidem stricture narium
13
in huiusmodi soda non significat priuationem materierum cum
14
grauitas ei associatur. ¶ Colerica etiam proprie est cum
15
mordicatione: et adustione vehementi: et punctione:
16
et quandoque fit illud in ea fortius quam in alijs cum siccita〈-〉
17
te stricture narium et siti et vigilijs et citrinitate co〈-〉
18
loris: et grauitas in ea est minor. Frigidas autem
19
significat frigus et tempora et color. ¶ Et si illic fuerit
20
repletio a sacietate nauseatiua significant eas de〈-〉
21
structio desiderij et pigritia. ¶ Et materias humidas
22
si frigide sint: aut calide significat subeth. Flegmati-
23
ce autem et melancolice non vehementer dolorem fa-
24
ciunt. ¶ Et cum materijs quidem siccis minoratur
25
grauitas et multiplicantur vigilie. frigide autem vacue
26
sunt ab inflammatione: et multiplicatur cum eis cogita-
27
tio corrupta: et obtenebratur color. ¶ Aliquan〈-〉
28
do vero significatur omnis humor per colorem faciei et ocu〈-〉
29
lorum et fortasse fit diuersitas in paucitate. Causa autem
30
in hoc aut est expulsio humoris inflammati ad ocu-
31
lum: aut constrictio in ipso: aut attractio materierum cali〈-〉
32
darum absque materiebus dolorem facientibus frigidis
33
vsque ad partem oculorum et faciei propter dolorem. ¶ Nam
34
cum dolor ingreditur membrum attrahit ad ipsum et ad il〈-〉
35
lud quod est ei vicinum. plurimum autem attrahitur ad mem-
36
brum in hac dispositione illud quod est sanguis: et quandoque
37
attrahitur aliud. ¶ Cum ea vero que facta est a ventosi〈-〉
38
tatibus minoratur grauitas: et multiplicatur extensio.
39
¶ Et fortasse est cum punctione. et fortasse cum corro〈-〉
40
sione. In ventosa quidem non est grauitas. Uentosam
41
autem et vaporosam significat quandoque sonitus et tinitus:
42
et fortasse exuberant cum ea quidem multum. Et quandoque
43
multiplicatur cum ea permutatio scilicet doloris de loco
44
ad locum et cum multiplicatur vapor fit pulsatio for〈-〉
45
tior capitis: et imaginatur imaginationes corru-
46
ptas: et associatur ei scotomia et vertigo. ¶ Signa
47
autem facta a complexionibus puris: sunt retentio illarum
48
complexionum cum priuatione grauitatis: et siccitas in
49
strictura narium: siccitas enim stricture narium est
50
significatio proportionalis isti. ¶ In calidis quidem sentit
51
eger ipse et sentit tangens caput eius caliditatem et
52
inflammationem: et est illic rubedo oculi: et iuuatur ab
53
infrigidantibus et frigore. ¶ In frigidis vero est res
54
econtrario: et non in faciebus eorum extenuatio ma〈-〉
55
ciei neque rubedo coloris: et neque fit dolor super-
56
fluus: et si sit temporalis. ¶ Siccas vero significat precessio
57
euacuationum: aut exercitiorum: aut vigiliarum pluri〈-〉
58
marum: aut coitus: aut angustia: et proprietas ipsarum
1
est vt augmententur cum iteratione alicuius ho〈-〉
2
rum. ¶ Facta autem propter communitatem contingit et de-
3
struitur et fit fortis et debilitatur secundum quod accidit in
4
membro communi ex dolore aut destructione aut
5
fortitudine aut debilitate. Quod si non fuerit propter
6
communitatem erit in reliquis operationibus cerebri no〈-〉
7
cumentum sicut tenebrositas in oculo et grauis
8
somnus et grauitas perseuerans cum bonitate dis〈-〉
9
positionis reliquorum membrorum. ¶ Cunque no〈-〉
10
cumentum est in ipsis velaminibus cerebri et est
11
forte: significat illud aduentus doloris vsque ad
12
radices oculorum. Et si nocumentum est in pan-
13
niculo extrinseco: aut in loco alio non peruenit do〈-〉
14
lor ad oculos: sed cutis capitis tac a[*]tac a corrupt for tacta dolet. ¶ Fa-
15
ctam vero cum communitate stomaci significant inuen〈-〉
16
tio angustie et nausea et paucitas desiderij: aut
17
eius destructio: aut malitia digestionis: aut pauci〈-〉
18
tas eius aut ipsius destructio post inuentionem
19
significationum antecedentium. ¶ Et cum est pro-
20
pter effusionem materierum ad ipsum fit fortior cum
21
vacuitas adest et super somnum et saliuam. ¶ Et
22
fortasse soda fit propter causam in cerebro: et facit
23
in ore stomaci istas dispositiones et impedimenta
24
secundum semitam communitatis stomaci cum cerebro: non secundum
25
semitam principij ex stomaco et communicatione cere〈-〉
26
bri. Oportet ergo vt perseueres in cognitione hu〈-〉
27
iusmodi: et cognoscas dispositiones vniuscuiusque
28
duorum membrorum in seipso: et ratiocinando d stin-
29
guas[*]d stin-guas corrupt for distinguas accidens ab eo quod est antecessum. ¶ Ex eis vero
30
que illud significant de stomaco proprie sunt diuersitas dis〈-〉
31
positionis in digestione et absque digestione: et diuersi-
32
tas dispositionis in vacuitate et repletione. Nam do-
33
lor stomaci si est ex colera excitatur quando est vacui-
34
tas. Et si est ex humore frigido est minor in va〈-〉
35
cuitate: et sedat ipsum fames. Et quandoque fames exci〈-〉
36
tat ex ipso vaporem et impedit. Uerumtamen cum
37
hoc comestio non integre sedat ipsum multotiens
38
et fortasse sedat eum: sed raro. ¶ Inter inflam〈-〉
39
mationem vero et adustionem distinguit eructua-
40
tio. Et tu quidem cognosces significationes eru〈-〉
41
ctuationis in suo loco: et similiter distinguunt
42
inter eas reliqua signa quorum rememorabimur
43
in capitulo stomaci. ¶ Et quandoque significat illud quod
44
vomitu expellitur vniuersaliter egreditur. Et significat illud
45
diuersitas dispositionis in soda secundum diuersitatem
46
dispositionis reliquorum que stomaco superueniunt.
47
Et multi quidem homines sunt ad quorum stomacos colera
48
effunditur. et cum soda excitatur et comedunt aliquid
49
quiescunt. Illud igitur est significatio quod ipsa est
50
propter communitatem stomaci: et propter hoc quiescunt
51
si coleram euomunt: et significationes significant illud.
52
¶ Sed et illud quandoque significatur ex parte doloris. quod
53
enim fit cum communitate stomaci plerunque incipit in an-
54
teriori parte sincipitis: et fortasse declinat ad me-
55
dium sincipitis: deinde remouetur. Et illa que fit
56
ex epate declinat ad latus dextrum. Et que fit
57
ex splene declinat ad latus sinistrum. Et que fit
58
causa mirach declinat ad interiora valde. Et que
1
fit causa matricis existit in margine sincipitis:
2
et fit plurimum eius post partum: aut abortum:
3
aut menstruorum retentionem: aut ipsorum pau〈-〉
4
citatem. ¶ Signa autem que dicta sunt de soda
5
a vermibus generata sunt ea que Iudeus dixit. Inquit
6
enim. signa sode facte ex vermibus sunt vt corrosio
7
stomaci fortis: et fetor odoris: et fit soda fortior cum
8
motu: et eius sedatio est cum quiete. ¶ Que autem fit
9
ex renibus et membris dorsi est decliuis ad po-
10
steriora valde. ¶ Que autem est propter communitatem dolo〈-〉
11
rum euenientium in membris alijs fit cum excita-
12
tione eorum: et cum ipsis fiunt fortiores. ¶ Que
13
vero est cum febribus et crisibus fit cum eis: et quiescit
14
cum eis: et debilitatur earum quiete et debilitate. ¶ Et
15
quandoque etiam significat ipsam albedo vrine cum fortitu-
16
dine febris propter declinationem humorum colericorum
17
ad superiora. ¶ Et multotiens fiunt res subtilian-
18
tes eam soda: propterea quod aperiunt viam vaporum ad
19
cerebrum: et si sint non calide sicut oximel: et similiter est
20
dispositio emigranee. ¶ Et regimen quidem subtilian-
21
tium: nocitiuum est ei qui habet sodam causa cibi grossi propter
22
coleram. ¶ Et fortasse augmentatur soda in seipsa
23
propter vehementiam doloris sui et attrahit vehe〈-〉
24
mentia doloris eius augmentum in ipso.
25
¶ De signis nunciatiuis sode in egritudini-
26
bus. Capitulum .VIII.
27
VRina similis vrinis asinorum significat
28
quod soda fuit: aut fit aut est existens:
29
aut erit. Et similiter albedo vrine et subti〈-〉
30
litas eius in febribus et horis crisis si-
31
gnificant permutationem materierum ad caput: et illud
32
quidem est ex eis que proculdubio faciunt sodam.
33
¶ De regimine vniuersali in soda. Capitulum .IX.
34
TU scis quod soda est exemplum reliquis egri〈-〉
35
tudinibus in necessitate abscissionis
36
sue cause et oppositione ei cum contrario.
37
¶ Et post hoc scis quod ex rebus in
38
rememoratione soda iuuantibus est paucitas
39
comestionis et potus et proprie vini et multitudo
40
somni. ¶ Uerumtamen nimia paruitas come-
41
stionis in soda calida nocumentum affert: augmen〈-〉
42
tum in ipsa faciens.
43
¶ De soda temporali. Capitulum .X.
44
NIhil est adeo conueniens sode tempo-
45
rali sicut tranquilitas: et dimissio to〈-〉
46
tius quod mouet sicut coitus et cogita〈-〉
47
tionis et reliquorum. ¶ Et oportet vt
48
solliciteris in curatione colericarum ex ea in attra〈-〉
49
ctione materierum ad inferiora saltem cum clysteri-
50
bus calidis. ¶ Et oportet quidem vt confortes do〈-〉
51
nec sit possibile eas euacuare a partibus epatis
52
et stomaci. ¶ Ex rebus fortibus vero in attra-
53
ctione materie soda ad inferiora in vigilante ex
54
soda: est fricatio pedum. multotiens enim dormit su〈-〉
55
per ipsam patiens sodam: et quandoque fit eius assidua-
56
tio in pedibus donec resoluitur soda. ¶ Si autem
57
vis vti epithimatibus et emplastris et egritudo
58
est fortis temporalis calida siue frigida. oportet
1
vt caput radatur. Illud enim est magis iuuatiuum
2
ad hoc vt medicine virtus in ipso penetret. Et
3
ex eis que ad hoc iuuant est coronatio sincipi-
4
tis: aut cum massa: aut cum lana vt res subtiles que
5
super ipsum effunduntur retineantur a cursu et cere-
6
brum earum compleat exucationum[*]exucationum corrupt for exucationem et earum virtutem
7
non expoliet aer velociter. ¶ Filagorus dixit quod
8
flobotomia vene frontis: et ventosas apponere
9
capiti: et in inferioribus extremitatibus: et po-
10
sitio earum in aqua calida et deambulatio parua
11
et dimisso[*]dimisso corrupt for dimissio ciborum inflatiuorum et vaporosorum
12
tarde digestionis iuuant valde ei qui vult vt eius
13
soda recedat et non reuertatur ad eum. ¶ Ego autem
14
dico quod quandoque effundimus aquam calidam super ex-
15
tremitates patientis sodam et assiduamus illud:
16
et sentit quod soda ex capite ad eius extrema de-
17
scendit cum qua descensione resoluitur. ¶ Et
18
scias quod cibi acetosi non conueniunt patientibus
19
sodam nisi soda que est propter communitatem sto〈-〉
20
maci quia cibus ille est de genere eorum que prepa〈-〉
21
rant os stomaci et confortant ipsum et prohibent
22
effusionem materierum ad ipsum. ¶ Cum autem
23
sode temporali associatur ex lesione accidens impe〈-〉
24
diens declina in tuo regimine ad illud quoniam
25
fortasse erit illud accidens causa augmenti in ipso
26
cui illud accidens accidit sicut vigilie cum acci-
27
dunt propter sodam: deinde fiunt sortes sunt ex
28
causis augmentandi sodam. Oportet ergo vt ipsum
29
embroces cum aliquibus que sunt sicut oleum de
30
cucurbita et oleum de salicibus et oleum nenufari-
31
num: et sicut lac odorificatum cum camphora et re〈-〉
32
liquis. ¶ Et quandoque est tibi necessarium vt parumper
33
stupefacias: et dormire facias. ¶ In omne au〈-〉
34
tem soda cui associatur reumatismus non declines
35
ad infrigidandum caput et humectandum cum oleis
36
et similibus. Sed fuge ad euacuandum et stringen-
37
dum extremitates et fricandum eas et ponendum
38
in aqua calida. ¶ Cum autem vis super caput pone-
39
re aliquid cuius virtus penetret ad interiora capi〈-〉
40
tis non est tibi necessarium nisi anterius cerebrum
41
sicut sciuisti: et vbi est commissura coronalis et
42
apud sinciput: apud vtrasque enim confidis de pene〈-〉
43
tratione eius quod penetrat. In posteriore vero
44
cerebro quoniam os quod ipsum continet est durius
45
illo non penetrat illud quod ad cerebrum pene-
46
trare est necesse. quod si in hoc elaboratur non proue-
47
niet inde iuuamentum quod addat super illud quo
48
iuuamentum fit. sis autem contentus parte anteriore
49
et tonsione sincipitis. ¶ Et cum hoc est quoniam si
50
medicina fuerit infrigidans affert principio ner〈-〉
51
uorum et origini nucce nocumentum quo non in〈-〉
52
digemus. ¶ Soda autem percussiua apostemati〈-〉
53
bus calidis associatur et frigidis et est quasi sicut
54
pulsans. quod si causa est calida administra infrigidan-
55
tia in quibus est lenitas. Et vtere etiam ventosis no〈-〉
56
cre[*]nocre cf. Venice 1564: nuche et appositione sanguisugarum super vtrunque tem-
57
pus. et ligatione extremitatum. Si autem frigida est
58
declina ad illud quod carminat et permisce cum eo etiam
1
in quo sit vis confortandi et frigus aliquod sicut si
2
misceatur cum oleo rosato ruta aut menta. ¶ Cum
3
ergo huiusmodi soda adeo fit fortis vt in pueris ad
4
hoc deueniat. quod ipsorum commissuras disrumpat
5
laudantur in curis ipsorum vene contrite vehementer
6
et commixte cum oleo rosato et aceto linite postquam
7
administratur capitis ablutio cum aqua et sale. ¶ Cum
8
autem vterisi caputpurgijs resolutiuis confortati〈-〉
9
uis: gradatim vtaris eis secundum quod dictum est in cano-
10
ne. ¶ Et tibi quidem conuenit ne declines ad narco〈-〉
11
tica quantum potes. Uerumtamen nos ipsorum modos
12
dicemus in capitulo sedantium soda cum stupefactione.
13
¶ Et scias quod vomitus non est de curis sode cum
14
stupefactione. Sed est vehementer nocens patien〈-〉
15
ti eam nisi sit causa stomaci: et communitate ipsius: quoniam vo-
16
mitu iuuatur. ¶ Et soda quidem que fit in posterio〈-〉
17
re capite si non fuerit febris cura est euacuatio cum
18
decoctionibus prius dictis secundum quantitatem virtutis
19
deinde flobotomia. ¶ Qui autem inuenit sodam in
20
capite suo permutari quam frigus sedat forsitan
21
flobotomie et ventose sunt ei necessarie: vt doloris assi-
22
duatio in capite superfluitates euenire non faciat.
23
¶ De cura sode calide absque materia: vt ab
24
adustione solis et reliquis ex materia colerica:
25
aut sanguinea. Capitulum .XI.
26
INtentio in curatione huiusmodi sode est
27
infrigidatio. ¶ Et in ea quidem que est inci-
28
piens nihil magis iuuatiuum est quam
29
oleum rosatum purum infrigidatum super ca-
30
put effusum. Et melius hoc est vt sinciput circun-
31
detur pariete predicto. et neque oportet sicut sciuisti vt in
32
posteriore capite fatigeris. ¶ Quod si oleum ro-
33
satum solum non confert commisceantur ei expressiones her〈-〉
34
barum et specierum plantarum frigidarum. ¶ Et quandoque forsi〈-〉
35
tan nil magis iuuat ipsam quam facere egro caput〈-〉
36
purgium cum lacte aut oleo rosato aut violato in-
37
frigidatis super niuem et conueniens est vt oleum rosa-
38
tum cum aceto misceatur: acetum enim iuuat ad penetran〈-〉
39
dum secundum conditiones predictas in canone. ¶ Et quandoque
40
iuuat potatio aceti cum multa aqua mixti vehemen〈-〉
41
ter. ¶ Eius autem que fit ab adustione solis que est de
42
hac summa curatio est hec: etiam addita cautela in
43
commensuratione aeris: et infrigidatione ipsius: et
44
reditione ad loca frigida: et administratione empla-
45
strorum et embrocarum et vnctionum ex oleis que omnia
46
sunt frigida natura et infrigidata niue: et similiter attractio-
47
num per nares et embrocarum et odoramentorum et iam
48
sciuisti illud. ¶ Et tibi quidem necessarium est vt in
49
hoc et in alijs alienes totum quod mouet impetuose
50
ex vocibus et multitudine cogitationis: et coitus et
51
famis. ¶ Ex illa quidem que est ex adustione solis
52
cum in sui principio consideratur facile mutatur. Cum autem
53
negligitur et tardatur non est longum quin eius cura excu-
54
setur: aut difficilis fiat: aut adueuiat[*]adueuiat corrupt for adueniat ei superflui〈-〉
55
tas proprietatis. ¶ Et multotiens quidem accidit
56
ex sole soda non ex hoc quod calefacit tantum: sed ex hoc
57
quod eleuat vapores et mouet humores quietos. Cum
58
huiusmodi itaque non est excusatio ab euacuationibus secundum
1
modos predictos. ¶ Et quandoque etiam in ea in qua va-
2
pores non eleuantur neque humores mouentur est ne〈-〉
3
cessitas euacuationis. et illud quidem cum sentitur reple-
4
tio et timetur in ipsa materiei attractio ad locum
5
dolorosum secundum quod sciuisti ex principijs. Illic enim si
6
obliuio adsit euacuationis humoris dominantis non erit
7
securitas quin impedimenti sit agilitas. ¶ Cum autem
8
caput vehementer inflammatur in speciebus sode ca-
9
lide et calefit valde et transgreditur terminum sumantur
10
sauic ordei et psillium et misceantur cum aqua virge pasto〈-〉
11
ris: et infrigidentur: et fiat ex eis capiti emplastrum. ¶ In
12
ea vero que facta est a materia calida sanguinea oportet vt incipiatur
13
a flobotomia venarum aseid: quod si ei illa que vis non sequuntur
14
et remanet modus eius cum dispositione sua: et vene
15
exuberant vniuersaliter: et vides in capite et in facie et oculis
16
repletionem manifestam: oportet vt flobotomentur vene:
17
quarum minutione cerebrum euacuetur: sicut flobotomia vena〈-〉
18
rum que sunt in nare cuiusque lateris. ¶ Et minutio
19
vene que fit in fronte. ipsa namque est vena cuius flobotomia
20
plurimum egritudines capitis extirpat. ¶ Et oportet
21
quidem vt in hoc doloris pars attendatur. Nam si fuerit la〈-〉
22
teris posterioris vena que est lateris anterioris mi-
23
nuetur. Et si fuerit lateris anterioris vena que in parte
24
eius opponitur minuetur. Cum autem in parte opposita desunt
25
vene ventosas loco flobotomie pone. ¶ Et Artesagarus
26
iam dixit quod si illud non sufficit oportet vt ventose super alcheel
27
ponantur: et sanguis muluts inde extrahatur: et locus ventosa-
28
rum sale trito aspergatur: et loco lana supponatur infusa in
29
oleo: et in mane supponatur ei medicamen vulneratiuum.
30
¶ Et illud quidem non est in hoc eodem immo in omnibus speciebus
31
sode temporali ex materia fraudulenta qualitercunque sit materia.
32
¶ Et quandoque etiam confert plurimum in hac specie sode et que hoc
33
modo currunt flobotomia saphene et crurium ventosatio.
34
Et hoc quidem est ipsorum regimen ex parte flobotomie. ¶ Cum-
35
que illic aliquid materiei colerice sentitur et non est malum
36
ipsam euare cum eo quod naturam leniat: lubricet materiam cum
37
eo quod in capitulo soda colerice dicemus. ¶ Et oportet vt lenifi〈-〉
38
catio nature vniuersaliter perseueret sicut cum iure aluesegueiati[*]aluesegueiati cf. Venice 1564: aluesegueari et
39
de prunis et iure de lentibus et almelea scilicet almes
40
absque corpore ipsorum: et vt eger nutriatur cibis infrigida〈-〉
41
tiuis generatiuis sanguinis frigidi trahentis ad siccitatem
42
et grossitiem aliquantulum et declinent ad stipticitatem: sicut
43
que sunt cum sumach et granatis et lentibus cum aceto et ci-
44
cere fracto: nisi timeatur siccitas nature. ¶ Et tu quidem
45
ad curandas capitis egritudines lenificatione mul〈-〉
46
tum nature. indiges sicut in hac dispositione. Superest ergo ti-
47
bi vt hec stiptica temperes cum manna et siracost et
48
omnibus que resoluunt cum lenitate. Et oportet vt cibi isti sint
49
boni chimi. Et tu minora de quantitate eorum et non fiat
50
ex ipsis repletio. ¶ Et cum administras embro〈-〉
51
cas et vnctiones administra ex eis eas in quibus sit infri-
52
gidatio et in quibus non sit humectatio fortis sed sit in eis
53
repercussio aliqua et stipticitas aliqua sicut est aqua granatorum:
54
et expressiones frigide stiptice fructuum et foliorum et ra-
55
dicum et mucilago psilij cum aceto et aqua virge pasto〈-〉
56
ris. ¶ Cura autem facte ex materia colerica est hec. Nam si cum
57
ea vides aliquantulum motum sanguinis cura est vt san-
58
guis parumper euacuetur: et si non incipiatur ab euacuatio〈-〉
1
ne: sicut cum mirabolanis si non fuerit febris. et si non:
2
cum lubricitantibus et cum eis in quibus non fit expressio
3
et asperitas fortis. sicut cum siracost et sirupus de fructibus et
4
aquis lupuli. Et quandoque etiam euacuatur cum fumo terre et cli〈-〉
5
steribus lenibus. ¶ Et si materie colerice fuerint gros-
6
se et fuerint imbibite in tunicis stomaci: ita vt neque vo-
7
mitu expellantur neque lubrice fiant solitiuis[*]solitiuis corrupt for solutiuis lubrica〈-〉
8
tiuis: necessarium erit euacuare cum ierapigra: cum scamo-
9
nea secundum descriptiones dictas: aut augmentare eam et
10
afferre eam super lubricantia aut euacuare et afferre eam
11
cum decoctione mirabolanorum secundum quod videbis in antidota-
12
rio. ¶ Deinde permuta complexionem cum eo in quo sit infri-
13
gidatio et humectatio corporis quidem est cum
14
cibis et syrupis vel potibus et capitis quidem si in ipso
15
solum causa fuerit cum curis predictis in canone et cum eo
16
omni quo malitia complexionis calide et sicce curatur: et secundum causas
17
communes calido et communes sicco. ¶ Et ex epithimatibus
18
quidem conferentibus soda sunt trocisci de croco: et vigilijs
19
etiam conferunt. Quorum descriptio incipit: ℞. croci aureos
20
.VII. mirrhe aureos .II. expressionis agreste calcadis gu〈-〉
21
mi omnium trium aureum .I. et medium. aluminis iameni aureos
22
.VIII. colcotar aureos .V. medicine iste bene pulueriza〈-〉
23
te cum vino pontico temperentur et ex eis trocisci infor-
24
mentur. Cumque necessarij fuerint vnus eorum soluatur
25
in aceto mixto cum aqua rosacea et liniatur super vtrunque tempus.
26
¶ Et sodam quidem calidam in febribus multiplicat vsus
27
epithimatum vapores exire non permittentium et sa-
28
nat eam attractio aceti et aqua rosacea per nares.
29
¶ De cura sode frigide absque materia autem cum materia
30
flegmatica aut melancolica. Capitulum .XII.
31
COnfert illi vaporatio cum eo quod calefa〈-〉
32
cit actu ex pannis calefactis: ex millijs
33
calefactis et sale calefacto: et milium quidem est
34
subtilius et magis equale. quandoque
35
vero omnes eos iuuat et proprie qui ex eis sunt con-
36
gelati: cum eorum corpora sunt munda: et non senti-
37
tur in aliquo eorum motus humorum si ipsorum ca〈-〉
38
pita in sole denudentur positorum in oriente eius
39
vsque quo sanentur: et eorum soda resoluatur. ¶ Et
40
congelato quidem necessarium est vt eius cibus mi-
41
noretur: et ipsius natura soluatur: et si non cum alio
42
saltem cum clysteri: et separetur inter ipsum et inter mo〈-〉
43
tus corporeos et animales et cogitabiles et prohibea〈-〉
44
tur potus frigidus et interdicatur ei exire extra propter
45
frigus. ¶ Et omnes quidem qui habent sodam
46
ex frigore post purgationem si ea indigent iuuant
47
vnctiones et caputpurgia et suctiones naribus
48
et odoramenta et embroce et emplastra calefacientia
49
rememorata. ¶ Et ex illis quidem que eos iuuant est bi〈-〉
50
bere vinum odoriferum subtile forte cum seminibus scilicet
51
cum eis que sunt vt semen apij et semen feniculi. et semen bau〈-〉
52
cie et anisum et ciminum et daucum et petrosilium[*]petrosilium i.e. petrosilinum et que
53
taliter currunt nam hec nos securos faciunt hu-
54
mores in stomaco comprehendi ad feruorem facien-
55
dum paratos. ¶ Et cum infirmus febrem non
56
habet et timetur vt fortis fiat. ¶ Et iuuant eos
57
emplastrum de sinapi: et omnia emplastra rubificantia et
58
proprie quando in eis recipiuntur synapis et gummi ru〈-〉
1
te siluestris. Et epithima factum ex cinere et ace-
2
to iam expertum est. Et similiter vene cum oleo amig-
3
dalino amaro inuncte. et totum illud fit post abra〈-〉
4
sionem: et comestio alleorum etiam est ex eis que conferunt
5
sode frigide. ¶ Curatio autem sode frigide cum materia
6
flegmatica est vt euacuetur corpus si humor in eo
7
fuerit communicans: deinde administretur cibi minora〈-〉
8
tio et eius subtiliatio: et administrentur semina que
9
non faciunt sodam: administrentur subtiliatiua vel
10
maturatiua et euacuatiua determinata incipiendo
11
a minimo: deinde fiant cure alie narrate in ca-
12
none et administrentur etiam que eorum dolores sedent
13
et omnia quibus necessarium est vti cura frigide et humide. Et
14
administrentur tyriace confecte in septimana semel.
15
¶ In cura autem sode frigide cum materia melancolica oportet in ea
16
etiam fieri secundum quod dictum est in canone de flobotomia
17
si necessaria est propterea quod sanguis est vincens et corru-
18
ptus. ¶ Et euacuantia secundum suos gradus post dige〈-〉
19
stiua continua deinde permuta complexionem vijs predictis:
20
et administra quod generet sanguinem subtilem lau-
21
dabilem humidum tenuem. Et sermo quidem iam com-
22
pletus est in ipso. ¶ Ex eis autem que ipsi multum
23
conferunt sunt grana gariofilorum. Et nos rememo〈-〉
24
remur etiam hic quod dixit Archigenes in capitulo floboto〈-〉
25
mie alcheeli et nos iam attulimus illud.
26
¶ De modis epithimatum conferentium so〈-〉
27
de frigide. Capitulum .XIII.
28
INcipiatur a rasione capitis prius. de-
29
inde sumatur aureus euforbij et aureus bau〈-〉
30
rach. et aureus de semine armel. et duo aurei
31
siluestris rute. et duo aurei synapis. et
32
terantur et temperentur cum aqua amaraci et liniatur ca-
33
put ex eis. ¶ Et ex bonis epithimatibus est hoc. ℞.
34
piperis aureum .I. fecis olei de croco aureum et tertiam.
35
euforbij recentis aureum .I. stercoris columbini aureos
36
.II. coniungantur omnia post contritionem cum aceto forti:
37
deinde liniatur ex eo locus rubificandus. ¶ Et ite〈-〉
38
rum epithima ex euforbio et sale et baurac.
39
¶ Et etiam euforbio et aloe et myrra et gummi arabico
40
et castoreo et croco et aniso et sarcocolla et costo et
41
thure et fiat ex eis epithima cum aqua ruthe.
42
¶ Ex epithimatibus bonis omni egritudini nu-
43
che et emigranee frigide est vt liniatur locus cum la〈-〉
44
pide egyptiaco quoniam est vehementis iuuamenti.
45
¶ Et etiam piperis albi croci amborum .ʒ.II. euforbij.
46
.ʒ.I. stercoris columbi siluestris pondus .ʒ.ß. misceantur
47
cum aceto et liniatur inde frons. ¶ Et iterum aloes
48
myrrha euforbium castoreum epithimum costus pi-
49
retrum piper liniantur cum vino antiquo. ¶ Et etiam
50
medicamen aliud stercus columbarum et est valde
51
forte. ¶ Et iterum piperis commixtionis croci scilicet
52
trocisci[*]trocisci(?) de croco predicti amborum aurei .II. euforbij
53
aureus .ß. stercoris columbarum aureus .I. et .ß. preparentur
54
cum aceto secundum quantitatem necessitatis. ¶ Et
55
iste quidem medicine quandoque administran-
56
tur conquassate cum sambaco et commixtione
57
lactis: aut albedine oui quandoque pure: et gra〈-〉
58
dus illorum sunt diuersi.
1
¶ De modis caputpurgiorum iuuantum so〈-〉
2
de frigide. Capitulum .XIIII.
3
EX eis est caputpurgium de nigella pre〈-〉
4
dictum in singularibus. ¶ Et ex eis
5
est quod fit ex mumia cum castoreo et
6
muscho. ¶ Et existimauerunt quidam
7
quod cum fit caputpurgium ex septem folijs origani.
8
et .VII. granis synapis tritis cum oleo violaceo est iu-
9
uans. ¶ Ex eis vero que sunt experta est vt ex
10
muscho et sigia et ambra commixtis quantitatis len〈-〉
11
tis vnius sumatur. exinde caputpurgium fiat in omni
12
hora. ¶ Et ex eis quibus ad illud fit caputpur-
13
gium et calefaciunt et euacuant est oleum de pul-
14
pa colloquintide: aut oleum in quo soluta est ex〈-〉
15
pressio cucumeris asinini. ¶ Et ex eis quidem
16
que quidam existimant esse vehementis iuuami〈-〉
17
nis ad illud est vt sumatur expressio foliorum enule
18
expressorum sine aqua. et fiat caputpurgium cum eo
19
distillando in die tres guttas in narem cum est
20
ieiunus. deinde post horam consequenter adhibeatur oleum
21
violaceum et sorbeat isfediam[*]isfediam cf. Venice 1564: issediam multe vnctuositatis.
22
¶ Et ex eis quidem que conueniunt huic modo est
23
vt sumatur fellis tauri citrini pondus .ʒ.III. et mu-
24
mie pondus .ʒ.II. et muschi .ʒ.I. et camphore me〈-〉
25
dietatem .ʒ. et fiat caputpurgium cum eo. ¶ Et ite-
26
rum sumantur gummi rute agrestis aureus .I. radicis
27
lilij mellis colati ana aurus .I. et .ß. coniungantur omnia cum
28
expressione sicle et distillentur in nares. Est etiam ca-
29
putpurgium iuuans buchormariem sicci aurei .III.
30
baurac sumac amborum aurei .IIII. terantur bene: et in
31
nares cum canna insufflentur et eger caput suum ele〈-〉
32
uet et fortiter naribus attrahat. ¶ Et iterum
33
nigelle aurei .IIII. expressionis cucumeris asini-
34
ni aurei .II. salis ammoniaci aurei .II. misceantur cum
35
oleo de alcanna et oleo cucumeris asinini et linia〈-〉
36
tur ex eis locus intus in naribus et eger naribus
37
fortiter sugendo anhelitum trahat. ¶ Cumque post
38
horam ex capite res multa descenderit tunc la-
39
uetur caput cum aqua calida.
40
¶ De modis oleorum quibus inungitur ca-
41
put eius qui patitur sodam frigidam. Capitulum .XV.
42
COnferunt ei omnia olea calida in quibus
43
cocta sunt ea que sunt sicut anetum et
44
calamentum et amaracum et scea et sisim-
45
ber et ruta et folia lauri et ea que iam
46
diximus in canone. ¶ Dispositio vero olei balsa-
47
mi est quam iam sciuisti illic et hoc etiam conueniens est
48
caputpurgijs et distillationibus in aure. ¶ Insuf-
49
flatio conferens illi qui habet sodam temporalem. ℞. expressionem
50
cucumeris asnini. buchormarien nitrum terantur et
51
in nares insufflentur. ¶ Aut nigella et expres-
52
sio cucumeris asinini. Aut nigella et parum gum〈-〉
53
mi rute agrestis.
54
¶ De cura sode sicce sine materia. Capitulum .XVI.
55
IN sicca quidem que fit cum materia coleri〈-〉
56
ca aut sanguinea sermo iam preterijt et
57
neque restat sermo nisi in soda sicca si-
58
ne materia. ¶ Principium ergo cure eius
1
est regere egrum cum cibis humectatiuis boni chi〈-〉
2
mi et proprie multi nutrimenti sicut vitellus oui et
3
sicut ius gallorum vel pullorum pinguium et cubugi et
4
tabeiz[*]tabeiz cf. below thaeiz, and Venice 1564: taheiz: et sorbitiones pingues cum oleis humidis:
5
deinde declinetur a parte calidi: et frigidi ad illud quod est con〈-〉
6
uenientius. ¶ Ex eis quidem que conferunt est admini〈-〉
7
stratio caput purgiorum humidorum cum oleis lauda〈-〉
8
tis sicut oleum amigdalinum amarum et oleum d cucur〈-〉
9
bita et reliqua. ¶ Quod si aliquid ex hoc necessarium est ad
10
complexionem equandam cum infrigidatione et calefactione misceatur
11
cum eo aliquid ex oleis equans ipsum. ¶ Et fortasse
12
siccitas facit euenire in substantiam cerebri diminu-
13
tionem manifestam et preparabit ipsum doloribus. opor-
14
tebit ergo illic vt administrentur caputpurgia ex
15
medullis in potu datis que sunt extracte ex cruribus
16
ouium et vitulorum et pinguedibus gallinarum et thaeiz[*]thaeiz cf. above tabeiz, and a variant in Venice 1564: taherz et
17
cataram et ex stercore vaccarum et caprarum. ¶ Et ex
18
eis que eos iuuant est capiti apponere emplastrum ex
19
pheludem subtili facto ex simila tritici et simila or-
20
dei secundum necessitatem et zuccaro albo. et oleo amigda〈-〉
21
lino aut de cucurbita aut effusio subtilis ex eo
22
super synciput. ¶ Et quandoque fit margo cum corona〈-〉
23
tione ex massa propter id quod effunditur super caput.
24
¶ De cura sode ab apostemate. Capitulum .XVII.
25
CUiusque autem specierum sode facte
26
ab apostematibus curam in capitulo
27
singulari dicemus.
28
¶ De cura sode opilationis. Capitulum .XVIII.
29
CUra sode opilationis est cum maturatione
30
per ea que scis: deinde euacuatione: postea cum
31
vsu asahaiaret: deinde cum resolutione per
32
embrocas et emplastra et odoramenta et
33
gargarismata. postea cum maturatione: deinde fiat
34
administratio: deinde resolutio donec remoueatur
35
et iam scitur qualitas illius in loco suo. ¶ Quod si in ca-
36
pite est complexio calida: aut propter opilationem grossam cura-
37
tio tibi sit difficilis oportet vt administres apertionem fa〈-〉
38
cientia: deinde cum excitatur soda aut nocumentum
39
capitis propterea quodcuratio[*]quodcuratio corrupt for quod curatio fit cum calido succurre illi
40
cum infrigidantibus cum quibus est mollificatio in qui-
41
bus non est stipticitas: postea cum quiescit rei-
42
tera: et non cesses faciendo donec opilatio ape-
43
riatur. Et hoc totum iam diximus.
44
¶ De cura sode ex ventis et vaporibus deten-
45
tis in capite per causam extrinsecam. Capitulum .XIX.
46
QUe autem facta est a ventis grossis medi〈-〉
47
canda est cum hieris primum: deinde cum
48
alienatione totius quod vaporat et inflat:
49
sicut nux et dactili et synapis siue sit
50
calidum siue frigidum: et administrentur embroce et emplastra
51
predicta et odoramenta et caputpurgia narrata in
52
canone et odoret castoreum et muschum proprie.
53
¶ Et si cum est ieiunus ingrediatur balneum: confert
54
in huiusmodi capitulo. ¶ Quod si ipsorum principium a stomaco fue〈-〉
55
rit in ipsorum cura administrentur euacuantia predicta.
56
Et proprie ea quorum descriptiones recipiunt oleum
57
de kerua: et eius loco recipiunt oleum antiquum: et
58
vtantur dyacimino et que taliter currunt: de quibus
1
rememorabimur in cura egritudinum stomaci.
2
¶ Et confert caput post curam eius cum oleo myr-
3
tino et ladanino[*]ladanino i.e. laudanino et oleo de lilio et expressione cu〈-〉
4
pressi et alehetheh et ciperi: et in quo est calefa-
5
ctio et stipticitas et adhibeatur etiam scarificatio in
6
extremitatibus vt trahatur ad contrarium eius. ¶ Haben-
7
tium vero eam que fit avaporibus[*]avaporibus corrupt for a vaporibus si fuerit eius generatio
8
in ipso capite: et eger non inuenerit in stomaco suo in〈-〉
9
flationem et rugitum: neque in hoc augmentatur et mi〈-〉
10
nuitur propter repletionem et euacuationem: et propter cibos va-
11
porosos et pauci vaporis: cura est embroce car-
12
minantes note: et confortatio capitis cum emplastris
13
resolutiuis et in quibus sit stipticitas parua: et odo〈-〉
14
ramenta subtiliatiua et in eis est sufficientia. ¶ Si
15
etiam fuerit in stomaco tunc ex eis que ipsi conferunt est ilud
16
quod stomacum confortat sicut mastix geleniabin. deinde
17
dyaciminum et que sunt illis similia. ¶ Cumque cibus
18
recipitur in stomaco et incipit vaporare. et facit sodam reci-
19
piatur post ipsum mucilago psilij. et coriandrum
20
siccum cum zuccaro. et si timetur frigus stomaci ex muci〈-〉
21
lagine psilij administretur mucilago seminis lini cum
22
coriandro sicco: et confortat caput cum eo quod scis
23
postquam ipsam curaueris et sedaueris cum eo: quod
24
oportet vt ipsa sedetur ex embrocis et odoramentis
25
narratis: et proprie cum amaraco: et fortasse enim
26
ipsum solum erit causa liberationis integre et vtere attra〈-〉
27
ctione ad contrarium. ¶ Cum ergo senseris quod in materia
28
vaporosa sit caliditatis superfluitas per id quod inue〈-〉
29
nitur de signis caliditatis alienabis subtiliatina[*]subtiliatina corrupt for subtiliantia multe
30
calefactionis vehementer sicut euforbium et reliqua:
31
immo incipies primo attrahere ad contrarium
32
et purgare cum gargarismis et administrabis
33
embrocas temperatas in balneo.
34
¶ De cura sode venientis ex vento qui pene-
35
trauit ad interiora capitis. Capitulum .XX.
36
CUm autem soda capitis fit ex ventosita-
37
te intrante extrinsecus consideretur hoc
38
an sit ventus calidus estiualis aut fri〈-〉
39
gus hyemale. deinde consideretur locus
40
introitus ipsius. ¶ Nam si est calidus et eius
41
introitus est auris distilletur in ea oleum camo-
42
millinum tepidum: aut oleum alkeirinum: aut oleum
43
anetinum conquassatum cum pauco oleo rosaceo. ¶ Et
44
similiter si fuerit eius introitus nasus distilletur illud in
45
nares. Et administra embrocas cum eis que fa〈-〉
46
cile resoluunt ex eis que diximus. ¶ Quod si ma〈-〉
47
litia complexionis ei succedit calide cum eo quod faci-
48
le est medicetur et incipiatur ab eo quod est parum frigidum.
49
¶ Si autem non iuuat augmentetur: quod si frigida fuerint
50
pones oleum ad quamcunque harum duarum extrami-
51
tatum[*]extrami-tatum corrupt for extremitatum necessarium fuerit ipsum administrare calidum: et
52
in ipso sit castoreum et muscus. et minora et mul〈-〉
53
tiplica secundum quantitatem necessitatis: et admini-
54
stra embrocas et emplasta predictam[*]emplasta predictam corrupt for emplastra predicta secundum illud
55
resolutiua calida: et aliena totum quod inflat et
56
stringit naturam.
57
¶ De cura sode contingentis ex vaporibus
58
malis aduenientibus capiti exterius. Capitulum .XXI.
1
ET similiter sunt cure vaporum malo〈-〉
2
rum extrinsecus aduenientium: et quandoque
3
sunt frigidi: raro tamen sicut vapores locorum
4
almutakaregi limosorum: secundum plurimum ve-
5
ro sunt calidi: quos quidem resolue cum embrocis
6
temperatis si ex eis plurimum retineatur et imaginetur scoto〈-〉
7
miam et vertiginem: et naribus attrahantur odores
8
temperati boni sicut rose et olei eius et nenufaris et
9
violarum quod si vehemens sentitur caliditas camphore et
10
sandali et administretur: ablutio capitis in balneo
11
cum aqua calida et malua. Frigidis vero conferunt odo〈-〉
12
res muschi et castorei et illud sufficit. ¶ Si autem
13
vapores sint fumosi necessaria est humectatio
14
fortis cum oleis predictis cum infrigidantibus de-
15
terminatis: et ingenietur vt nares abluantur cum
16
huiusmodi oleis et naribus ex eis fortiter sugatur tra-
17
hendo ad frigidiora: et seruando illud in ipsis:
18
deinde effluere dimittatur: postea remouetur opus
19
illud assidue. ¶ Et similiter cum aqua rosacea et aqua de
20
salicibus et aqua cucurbite et super vapores ha-
21
rum aquarum plurima fiat inclinatio. ¶ Quod si
22
ex eis impedimentum malitie complexionis generetur:
23
sicut fit ex fumo sulphuris et fumo arsenici et si-
24
milium administretur camphora in oleo cucur-
25
bite: vt humectet vnum ipsorum et infrigidet alte〈-〉
26
rum. ¶ Et similiter administretur camphora in oleo la〈-〉
27
ctuce et oleo violaceo. ¶ Et sterne locum totum ex
28
folijs salicis et odoriferis humectantibus.
29
¶ De cura sode contingentis ex odoribus
30
bonis. Capitulum .XXII.
31
EA quidem que fit ab odoribus bonis
32
si sunt calidi et nocent caliditate sua non
33
siccitate tantum curetur odoribus bonis
34
frigidis: sicut si nocumentum consequens sit ex odo〈-〉
35
re muschi: et croci curetur cum camphora et san-
36
dalo. ¶ Et consequens ex camphora curetur cum mu-
37
scho et croco. Et si fuerint etiam nocentes cum hoc
38
cum desiccatione et siccitate tunc cura erit vt non
39
sis contentus in cura nocumenti muschi verbi gratia
40
sed si est possibile succurre cum caputpurgio ex
41
oleis humectantibus infrigidatis quoniam iam
42
sufficiet et si non saltem cum camphora in eis
43
dissoluta et similiter econuerso.
44
¶ De cura sode contingentis ex odoribus
45
fetidis. Capitulum .XXIII.
46
FActe vero ex odoribus fetidis cura
47
est cum bonis oppositis eis in com-
48
plexione: et si in illis odoribus fuerit
49
desiccatio ingenietur vt sint odores
50
illis oppositi humectantes: sicut odores nenu-
51
faris et violarum et salicis et ad hoc est oleum scilicet
52
oleum salicum bonum habens proprietatem
53
supra omnes odores oppositos odoribus bo-
54
nis et fetidis caliditate nocentibus temperandi et humectandi.
55
¶ De cura sode ex ebrietate. Capitulum .XXIIII.
56
IN soda autem contingente ex ebrie-
57
tate in primis oportet vt administre-
58
tur stomacipurgatio: aut vomitu fa〈-〉
1
cto cum oxymelle et semine raphani: aut oxymelle
2
cum aqua tepida: aut cum vomitibus leuibus
3
et medijs de illis quos in antidotario faciemus
4
¶ Quod si vomitus non fuerit obediens et time〈-〉
5
tur eius administratio solues cum hiera confor〈-〉
6
tata cum scamonea ne eius mora prolongetur.
7
¶ Quod si tibi fuerit aliquid prohibens ab admi〈-〉
8
nistratione eius quod est calidum propter egritudi〈-〉
9
nem calidam: solues cum decoctione myra-
10
bolanorum aut syrupo de fructibus solutiuo.
11
¶ Et si omnia abhorruerit huiusmodi solutiua solues
12
cum aqua vtrorunque granatorum cum pulpa secundum
13
quod dicemus in antidotario vigorata cum scamo〈-〉
14
nea parumper: et non timeas propter ipsius calidi-
15
tatem. ¶ Et si est aliquid quod superet ab euacuan〈-〉
16
tibus cuiuscunque modi fuerint fac eos dormire
17
quousque digeratur quod in eorum stomacis contine-
18
tur de vino. Et istud quidem apparet ex colore
19
vrine et eius tinctura. ¶ Et frica pedes eorum
20
cum sale et oleo violaceo et super ipsorum extremita〈-〉
21
tes effundatur oleum camomillinum. Deinde
22
fac eos ingredi balneum: et vt capita ipsorum inun〈-〉
23
gantur oleo rosaceo infrigidato non tamen vehementer.
24
¶ Et cibentur lentibus et acresta et similibus.
25
¶ Et in caulibus quidem est proprietas qua
26
vapores a capite prohibentur. ¶ Galienus inquit si ci-
27
bas illos pullis columbarum non erras. Et videtur quod
28
causa sit subtilitas sanguinis ex eis generati et for-
29
titudo eius ad resoluendum vapores. ¶ Et opor〈-〉
30
tet vt eis tribuas fructus stipticos: et vt sit potus
31
aque et non aliud nisi stomacus fuerit debilis et time〈-〉
32
tur ipsius laxitas: tunc enim prohibe eos a multitu-
33
dine potus aque frigide: et pota eos aqua grana〈-〉
34
ti acetosi et ribes proprie: et rob eius et acetositate
35
citri proprie et rob ipsius: et cydoniorum et ma-
36
lorum. Et transglutire coriandrum siccum cum
37
zuccaro secundum pondus: et pondus confert eis: de-
38
inde fac eos dormire et quiescere quoniam est radix
39
in cura ipsius. ¶ Quod si propter hoc non quiescunt
40
reitera illud eadem die et in mane. Et pone ci-
41
bum ipsorum qui habet infrigidationem et humecta〈-〉
42
tionem et subtiliationem: sicut est vitellus oui et
43
super eos funde aquam calidam et multe reso-
44
lutionis: et administra eis somnum inquantum
45
potes. deinde cum remouetur nausea si fuerit et
46
remanet soda abscinde oleum rosaceum ab eis quoniam no〈-〉
47
ciuum est eis post illud cum prius fuerit necessa〈-〉
48
rium ad confortandum caput et prohibendum
49
vaporem. ¶ Et quandoque remouetur in instan〈-〉
50
ti et oportet vt statim administres oleum camo〈-〉
51
millinum loco eius fricando ad resoluendum.
52
quod si propter illud non remoueatur adhibeatur
53
oleum de lilio quoniam ipsum est vltimum et ex-
54
pertum. ¶ Amplius cum ebrietas incipit alle〈-〉
55
uiari et descendere fac eos ambulare paulatim.
56
et paulatim. et ciba eos tunc carnibus piscium
57
petrosorum et testiculis gallorum et pullis cum
58
herbis frigidis. ¶ Et oportet quidem ne super
1
cibum ambulent: sed poste tres horas. Et vniuersaliter melius
2
est vt consideres digestionem eorum cum somno aut quiete
3
longa donec stomacus parumper alleuietur. ¶ Deinde
4
administretur oxymel zuccarinum si fuerint calefa-
5
cti: aut mellinum si fuerint humectati et infrigidati. et
6
redit super fricationem pedum suorum: deinde ambu-
7
lent non laboriose: aut moueantur alio motu non
8
laborioso. Et secundum quod oportet eos a puro aceto et almu〈-〉
9
ri fieri alienos. quod si abstinere non potuerint vtantur
10
eo quidem[*]quidem corrupt for quod non est acutum. ¶ Cumque parum feceris eos am〈-〉
11
bulare administra eis tinam et balneum: deinde ad
12
vltimum oportet vt eos infundas cum embrocis equalis
13
resolutionis et cibes eos carnibus leuibus. ¶ Me〈-〉
14
dicamen optimum ebrietati. ℞. seminis endiuie seminis cau〈-〉
15
lis berberis mundati ex semine suo et sumach et len〈-〉
16
tium et extoricatarum[*]extoricatarum corrupt for excorticatarum rosarum spodij omnium equaliter:
17
commisceantur omnia et bibatur ex eis pondus trium .ʒ. cum
18
tyriaca: vel chirata[*]cum tyriaca: vel chirata cf. Venice 1564: cum chirati camphore et vnciam aque grana-
19
ti: aut aque ribes: aut acetositatis citri et rob eius.
20
¶ De cura sode euenientis ex coitu. Capitulum .XXV.
21
HEc soda accidit quidem propter siccitatem quam ipse
22
fecit ipsum possidere. Et eius cura est
23
quam diximus in capitulo curationis sode
24
sicce. Postquam declinans cum hume-
25
ctantibus propter repletionem in corpore cui superue-
26
nit motus coitus compositus ex corporeo et animali
27
et eleuat vapores fraudulentos. ¶ Oportet enim vt
28
cum illud accidit successione coitus: aut qui reple-
29
tionem habet incipiat primum a minutione: aut cum solutione
30
si vna queque fuerit necessaria: aut vna earum. deinde con〈-〉
31
fortet cerebrum cum oleis confortatiuis: sicut oleo rosaceo
32
aut oleo myrtino et nutriatur eis que sunt velocis di〈-〉
33
gestionis et boni chimi et remoueat coitum: quod
34
si non inuenit eius excusationem non coeat:
35
dum est ieiunus.
36
¶ De cura sode facte ex percussione: aut casu
37
et regimine eius cui accidit commotio cerebri
38
et vulnus. Capitulum .XXVI.
39
OPortet vt sit tua voluntas et finis rei
40
tue et tua intentio in eo qui habet sodam eue-
41
nientem a casu aut percussione ad hoc vt
42
dolorem sedes quantum potes et elonges
43
materiam quantum potes a loco leso: aut cum euacuatione. aut
44
attractione ad contrarium vt non apostemetur. Et medica pla-
45
gam si acciderit vt carne repleatur: sed non est
46
possibile vt carne repleatur malitia complexionis ma〈-〉
47
nente: quare oportet vt in ipsius incarnatione complexionem
48
partis eius temperes. ¶ Et scias quia si in illo qui habet hoc
49
impedimentum apparet febris et conturbatur intelle-
50
ctus tunc iam incipit apostemari. Primum ergo quod
51
te oportet facere in eius cura est flobotomia cephalica: aut
52
nigre vt apostematio prohibeatur. ¶ Si autem illic est reple〈-〉
53
tio oportet vt vtaris clisteribus acutis saltem cum
54
pulpa colloquintide. ¶ Uerumtamen si habuerit febrem:
55
tunc clisteria equabis: quod si clistere non conuenit oportet
56
vt euacuetur cum aliquo quod sit sicut pillule chochie
57
si febrem non habuerit: quod si habuerit calorem
58
qui febre sit minor non pretermittas ipsorum potio〈-〉
1
nem. necessaria est enim ei euacuatio vt secure-
2
tur apostema. ¶ Deinde oportet vt consideres.
3
Nam si illic fuerit vulnus oportet vt medice-
4
tur prius. et necessarium est teperare[*]teperare corrupt for temperare locum in
5
complexionem[*]complexionem corrupt for complexione sua donec recipiat curam.
6
Quod si non fuerit: emplastretur locus ex eo quod lo〈-〉
7
cum confortet. sicut sunt emplastra quorum aque sunt
8
sicut aqua myrti et salicis: et quorum olea sunt oleum
9
myrtinum et liliaceum et rosaceum et eorum permixtiones sunt
10
in quibus est stipticitas subtilitas et resolutio pauca
11
sicut rosa et melilotum et calamus aromaticus et
12
camomilla et bolum armenum et alumen iameni
13
cum vino odorifero. ¶ Et fortasse contentus eris
14
oleis ex eis et recte agit qui eis vtitur tepidis.
15
¶ Et fortasse dolor et timor apostematis facit neces-
16
sarium vt parumper infrigidentur. ¶ Et oportet vt cauean〈-〉
17
tur balneum et vinum et ira et cibi vaporosi et ca〈-〉
18
lefacientes. ¶ Quod si locus incipit apostemari tunc
19
necesse est administrare stiptica fortis stipticita-
20
tis et infrigidationis: sicut cortices granati et balau-
21
stias et lentes et rosas embrocando caput ex aquis
22
eorum et faciendo emplastrum ex fece ipsorum:
23
deinde post illud fiat permutatio ad illud in quo
24
cum hoc fit subtiliatio: sicut cupressus miirica[*]miirica cf. Venice 1564: et myrica et
25
cydonia et olibanum. ¶ Et cum percussio fue〈-〉
26
rit commouens caput: oportet tunc vt incipias dare ad
27
potandum sticados cum aqua aut syrupo mellino:
28
ipsi enim eum eo liberantur. ¶ Et scias quo-
29
niam cum lesio peruenit ad velamen cerebri est
30
in ipsa timor. ¶ Et cum egreditur propter per〈-〉
31
cussionem sanguinis ex cerebro oportet vt pa-
32
tientem potes cerebellis gallinarum quantum
33
possibile est: deinde potet super illud aquam gra〈-〉
34
nati acetosi: et cum soluitur apostema multipli-
35
ca potum cerebellorum vsque ad tres dies et post
36
flobotomiam.
¶ De cura sode facte a
37
debilitate capitis. Capitulum .XXVII.
38
EIus cura est permutatio malitie com-
39
plexionis quam habet et ipsius con-
40
fortatio cum cibis odoriferis con-
41
fortantibus caput in quibus est sub-
42
tiliatio et stipticitas cum aggregatione causarum
43
motiuarum. ¶ Et multotiens quidem causa
44
agens compar cause passiue debili est aggrega〈-〉
45
tio humorum malorum calidorum in stoma-
46
co. ¶ Oportet ergo vt euacuetur per id quod
47
est eis conueniens et vt afferatur cibus adiun-
48
gens ad terminum eius quod ab eo resoluit vir〈-〉
49
tus resolutiua et suscipiens digestionem. ¶ Et
50
si non reperiuntur vtreque proprietates postre-
51
me eligatur melior earum. ¶ Et melior qui-
52
dem hora in qua cibandus est: est post introi-
53
tum balnei. et oportet vt serues eorum cenas et
54
vt ipsorum cibi sint sicut capparis et oliue cum
55
caseo vt confortetur os stomaci eorum. ¶ Hy-
56
pocrates autem concessit eis in potu vinum absolu-
57
te. ¶ Et Galienus elegit vt sit mixtum aut subtile: et
58
vt aggregentur vtraque. et sumatur cum pane.
1
¶ De cura sode facte a fortitudine sensus ce〈-〉
2
rebri. Capitulum .XXVIII.
3
CIus cura est vt sensus parumper fiat
4
piger cum cibis qui nutrimentum cerebri
5
igrossent sicut caput assumptum cum
6
frumento et ordeo: et carnes bouine
7
si digestio est fortis aut cibis factis cum lactuca
8
et portulaca et caro piscium: et quandoque administras re〈-〉
9
liqua narcotica: sicut syrupum de papauere et si-
10
cut semen lactuce: et quandoque fit inde epithima.
11
¶ De cura sode que facta est accidens in febri-
12
bus et egritudinibus acutis. Capitulum .XXIX.
13
HUius alia est que accidit cum fortitudine
14
egritudinis. et eius paroxismo deinde re-
15
mouetur. ¶ Et aliqua est que remanet
16
post remotionem egritudinis: aut eradi-
17
cationem eius paroxismi: et illa quidem que ex ea accidit
18
in febribus quandoque inquietat egrum adeo donec in
19
causa eius que est febris augmentum faciat: et ipsam
20
quandoque significat albificatio vrine subito: et eius altera〈-〉
21
tio in similitudinem vrine asinorum: quandoque significat essentiam
22
suam in dispositione: et quandoque significat resolutionem: oportet ergo
23
vt redeatur ad reliquas significationes. ¶ Cura autem eius
24
conueniens est alrasim in oleo omphacino cuius
25
acceptio sit cum oleo rosaceo aut oleum rosaceum cum sale con-
26
quassatum cum aceto et tepidum in hyeme et in leni-
27
tate febris infrigidatum in estate et in fortitudine
28
febris: et ad ipsam iuuat embroca ex decoctio-
29
ne ordei et papaueris et rosarum et violarum si va〈-〉
30
pores nocent sua acuitate: quod si sua nocent multi-
31
tudinem[*]multi-tudinem corrupt for multitudine: tunc nihil horum facias immo euacua et
32
administra quod cum facilitate resoluat: sicut oleum
33
in quo cocte sunt balsamita et virga pastoris et
34
maiorana cum virga pastoris si vis resoluere:
35
ita quod quibusdam antiquorum visum est vt camo〈-〉
36
milla epithimetur. ¶ Quod si narcotica et som-
37
nifera tibi necessaria sunt propter doloris vehe〈-〉
38
mentiam vtere eis cum cautela et timore. ¶ Et
39
quandoque prohibetur eleuatio materiei in ipsa cum
40
sauich et psilio in principio: et detur in potu etiam:
41
et quandoque prohibet coriandrum et oleum rosaceum. Et
42
quandoque ventosatur in ipsam. ¶ In ligatione
43
autem extremitatum et ipsarum fricatione et admi-
44
nistratione regiminis ebrij est rectitudo conue-
45
niens valde. ¶ Cumque extremitatum ligatione
46
vteris oportet vt comprimas eas cum fit fricatio
47
in aqua calida. ¶ Et si non sedatur propter omnia
48
illa radatur caput et emplastretur cum camomilla et
49
malua et viola et alathasech[*]alathasech cf. Venice 1564: alahasceh permixtis: et illud
50
quidem post rasionem capitis. ¶ Et quandoque indige-
51
mus ventosis et sanguisugis. ¶ Et quandoque rema-
52
net soda post febrem et post egritudines acutas.
53
Et ipsius quidem cura est infrigidatio ciborum et eorum
54
humectatio. Et confortatio capitis ex oleo rosaceo
55
cum camomellino et vt effundatur super vtrasque ma〈-〉
56
nus et vtrosque pedes aqua calida bis in die ma〈-〉
57
ne et sero et inungatur cum oleo violaceo deinde iuuetur cum
58
extinguentibus quando apparet declinatio manifesta.
1
¶ De cura sode cretice. Capitulum .XXX.
2
IN soda quidem cretica consideretur an
3
infirmus inueniat nauseam et subuer-
4
sionem anime et tremorem in labio et ver〈-〉
5
tigines. Et vniuersaliter signa declinationis na〈-〉
6
ture cum materia ad superiora: et tunc iuuetur cum
7
vomitu facto ex oximelle calefacto cum lenitiuis
8
frigidis. ¶ Et an inueniat rugitus et inflatio-
9
nem in vtrisque lateribus et vniuersaliter signa
10
declinationis nature cum materia ad inferiora: et tunc
11
iuuetur solutione et super lenificationem nature cum
12
lubrificatiuis lenibus: cum sirupo de prunis: et pru〈-〉
13
nis infusis in iulep post incisionem vt intumescant
14
et bibat violas et sirupum de tamarindis et xirasset
15
non pondus magnum: sed quantitas eius sit .ʒ.V. et
16
que cursu illorum currunt. ¶ Aut vtrum inueniat
17
grauitatem in partibus renum et sub costis dor-
18
si ad posteriora tendentem. Et vniuersaliter signa
19
declinationis materie ad vias vrine: et medice〈-〉
20
tur cum diureticis: sicut cum oximelle cui super inij-
21
ciatur pondus duarum .ʒ. seminis melonis et citroli seminis
22
mediando: et cibetur cidonijs quoniam prohibent
23
vapores et exuberationem faciunt. ¶ Aut vtrum
24
inueniat radios et rubedinem in oculis et ima〈-〉
25
gines citrinas et elongetur hoc: et non fluat san-
26
guis ex naribus: tunc cum aceto fiat sternutatio
27
et cum eius vapore: et in naribus insuffletur: et com-
28
moueatur nasus eius cum aliquibus aspersis: aut
29
apponat oculos suos radios solis si possibile
30
est subito et intueatur ipsum: deinde dimitte ipsum.
31
¶ Et si inuenerit pulsum vndosum et inuene-
32
rit lenitatem in cute administrentur vnctiones
33
fricando et bibendo. et super caput: et oportet vt sint
34
temperate. quod si inuenerit similitudinem mordicationis
35
et doloris lassitudinis sub aure sua: aut ascella sua
36
aut inguine suo fiant super ea emplastra calida attracti-
37
ua sicut menta et apium cum butiro antiquo.
38
¶ Et fortasse indiget vt ventose absque scarifica-
39
tione apponantur vt materia ex cerebro expellatur
40
ad aliud ad quod declinat et apostemetur.
41
¶ De cura sode que dicitur fieri causa vermium. Capitulum .XXXI.
42
OPortet vt purgatio fiat cum purga-
43
tione corporis et cerebri: et deinde fiat
44
caputpurgium cum hierapigra pau〈-〉
45
ca. Et fiat illud in hebdomada ali-
46
quotiens: et administrentur omnes medicine
47
que dicentur in capitulo de fetore narium. et omnia que
48
vermes in ventre necant sicut expressio foliorum
49
persici et expressio radicis mori et aloes: et iuua-
50
tur sternutatorijs et caputpurgijs purgantibus
51
cerebrum.
52
¶ De cura sode que excitatur successione som-
53
ni et dormitionis. Capitulum .XXXII.
54
OPortet vt eum ea purgetur corpus
55
et caput per ea que sciuisti. Et adiu-
56
uat ad ipsam vt temporibus et fronti
57
fiat emplastrum ex cinere et aceto: et
58
cum eo melior est cinis de lignis fici.
1
¶ De regimine specierum sode facte per com-
2
munitatem. Capitulum .XXXIII.
3
OPortet vt solliciteris in omnibus speciebus
4
sode facte per communitatem membrorum de illis mem〈-〉
5
bris. et vt ea euacues cum eis que sunt eis
6
propria: et vt ipsorum permutes complexionem: et cum hoc con〈-〉
7
fortes caput cum confortatiuis: vt non recipiat si fue〈-〉
8
rit in principijs cum frigidis sicut oleo rosaceo et aceto: post il-
9
lud autem si materia fuerit calida et qualitas calida facias il-
10
lud idem opus semper. ¶ Et si fuerit frigida permuta te
11
ad oleum camomellinum cum oleo myrtino: aut oleum
12
in quo dissoluatur gummi cupressi: aut sit factum cum folijs
13
cupressi et expressione eius et tamarisci. ¶ Cumque opus
14
membri expleueris considera an accidens conuersione fi-
15
at egritudo ipsa et an fiat causa soda fixa in capite.
16
Et tu quidem cognosces materiam et qualitatem: ergo fac
17
quod scis. ¶ Et in illa quidem que fit propter communitatem cru〈-〉
18
ris et habens eam sentit quasi aliquid eleuetur ex crure
19
suo oportet vt si illic sit repletio manifesta floboto-
20
metur saphena aut ventosentur crura et purgetur eius
21
corpus cum stomatichon et si non fuerit ibi repletio
22
manifesta stringantur duo crura vsque ad inguina
23
et fiat fricatio in pedibus eius cum sale et oleo de
24
kerim[*]kerim(?) i.e. keiri. Et si scitur locus ex quo incipit cauterizetur et ad〈-〉
25
ministretur super ipsum medicamen vlceratiuum vt vlce〈-〉
26
ret et aperiat. ¶ Cura vero speciei sode facte causa vapo-
27
rum ascendentium ex membris corporis ad caput: si causa
28
fuerint vapores ascendentes est vt sumantur ante pe〈-〉
29
riodum fructus. quod si non fuerint presentes. aqua frigida.
30
quamuis sit ieiunus. Et de fructibus conuenientiora
31
sunt cydonia. Et coriandrum est ex eis que in ipsa iu〈-〉
32
uant: et est ex eis que prohibent eleuationem vaporum.
33
¶ Et similiter est dispositio eius que fit propter communitatem epatis.
34
Et iuuant ad illud proprie diuretica et emplastra-
35
tio epatis ex emplastris que materiam retinent. ¶ Cura
36
autem speciei sode facte propter communitatem stomaci: cuius causa
37
est debilitas stomaci: et proprie debilitas oris eius
38
ita vt suscipiat materias: et corrumpantur in ipso chimi.
39
Et illud secundum plurimum non excitatur nisi secundum vacuita-
40
tem est vt deglutiat bucellas infusas in aqua acreste
41
et aqua vtriusque granati et que illis sunt similia: aut in
42
rob fructuum stipticorum boni odoris. ¶ Et vt
43
sorbeat sorbitiones panis: aut farine tritici tor-
44
refacte cum aliquo quod sit sicut granum granati et similia.
45
Cum enim hec multiplicantur confortatur os stomaci ad
46
hoc vt faciat illud. Cumque nauseam inuenit eger
47
euomat coleram effusam et quiescet. ¶ Et si sto-
48
macus cum hoc fuerit frigidus administrentur hec
49
seminata cum alefeniati boni odoris acutis: aut
50
fiat ei iulep cum alefeniati et intingat bucellas in
51
eo quod inde factum est epati. ¶ Et si acetositas et
52
mordicatio non conueniunt ei et excitant ipsius no-
53
cumentum sit contentus bucellis in iulep aut puro:
54
aut cum alefeniati secundum quod eius est necessitas et hoc
55
homo multum iuuatur si ante soda incipiat et deglu〈-〉
56
tiat bucellas: aut sorbeat sorbitionem et cum sentit
57
descensionem sui cibi et digestionem eius sumat aliquid
58
de illis in quibus est stipticitas sicut sunt bucelle
1
panis in rob fructuum: aut ipsos fructus: aut pa〈-〉
2
nem cum capparibus aut oliuis. ¶ In ea autem que
3
fit causa humorum in ipso prunum quod oportet est vt inci-
4
piat cum purgatione et post illud et cum ea vt nu〈-〉
5
triatur cibis subtilibus facilis digestionis laudabili〈-〉
6
bus boni chimi: deinde declinet cum equalitate
7
sua ad illud quod est necessarium: et sint cum hoc in
8
eis resolutio et digestio et solutio: et si non inueniuntur
9
laus et generatio sanguinis boni compares generi al-
10
teri: eligat laudem et generationem boni sanguinis po-
11
tius illis vel super eas. Et melius illo est vt sit
12
post introitum balnei. ¶ Et istis quidem necessarium
13
est vt desiccentur eorum humiditates et ipsorum vapo〈-〉
14
res. ¶ Et si humores sunt colerici cura cum eo quod
15
te docui in canone cum curis confortando cerebrum
16
cum oleo rosaceo aut cum oleo myrtino. ¶ Si autem hu〈-〉
17
mores sunt flegmatici frigidi in quibus excitantur ven〈-〉
18
tositates fortes: tunc administra vomitus qui sunt for〈-〉
19
tiores et subtiliantia: et si non remouetur hieras
20
magnas cum decoctione epithymi. ¶ Et ad illud
21
quidem iuuat incisio duarum arteriarum temporis: aut duo
22
cauteria lenia super tempora: ita vt non aduratur caput et
23
sit strictio super duas arterias. ¶ Et arterie quidem
24
multotiens extrahuntur aut inciduntur et cauterizantur.
25
Et conueniens cauterizatio est vt arteria discoope〈-〉
26
riatur et cauterizetur ipsa arteria ita vt vestigium eius
27
non cadat super cutem. ¶ Et cauteria quidem sint sicut
28
acus ignite: verumtamen quantum possibile est vtetur et ma-
29
xime in estate vitetur. ¶ Et oportet vt eius cibus sit
30
sorbitiones et non masticet aliquid vsque ad decem
31
dies. Et sit hora comestionis etus in estate frigida.
32
Et oportet etiam vt non multiplicet sermones. Et similiter
33
vt stiptica super arterias adhereant cum quibus mi-
34
sceantur sarcocolla et crocus. Et nos narrabimus
35
illud in antidotario. ¶ Et quandoque ponitur super eas
36
plumbum et stringitur cum vitra vt non pulsent et faciant
37
dolorem et similiter ignum. ¶ Cauterizatio autem fortis
38
que in istis dicta est: est vt tria ponantur super me-
39
dium capitis et duo super duo tempora et vnum super nuc-
40
cam ad posteriorem partem capitis. ¶ Et oportet vt alie〈-〉
41
netur vinum secundum omnem dispositionem. Si autem causa est vapo〈-〉
42
res ascendentes ex stomaco: tunc est cura secundum omnia que
43
precepimus in cura sode facte ex vaporibus ascen〈-〉
44
dentibus ad cerebrum ex membris alijs. ¶ Et hu〈-〉
45
ius quidem generis est cura sode que excitatur potu
46
aque. Hoc enim etiam fit propter debilitatem stomaci.
47
¶ Et melior cura eius est vt habens eam potet parum
48
vini odoriferi et commisceat cum eo aquam suam quam
49
bibit: et vt non impediat os stomaci. ¶ In regi〈-〉
50
mine vero eius que fit communitate renum et mirach et
51
matricis et reliquorum sufficit que premisimus in principio
52
vniuersalium et de soda febrium iam diximus.
53
¶ De cura grauitatis capitis. Capitulum .XXXIIII.
54
AD ipsam iuuant euacuantia et vsus al〈-〉
55
A scebari. Et si sanguinea fuerit eius
56
cura erit cum flobotomia: deinde minuatur
57
vena frontis et proprie si fuerit graui-
58
tas posterius. Et etiam minuantur vene colli
1
et due arterie que sunt post aures et proprie si fue〈-〉
2
rit grauitas in anterioribus.
3
¶ De soda que nominatur ouum et cauthati. Capitulum .XXXV.
4
HEc species soda nominatur ouum et cauthati
5
propter suam comprehensionem super totum ca〈-〉
6
put est soda comprehendens mansiua fixa
7
cronica. ¶ Cuius prauitas excitatur
8
omni hora etiam a parua causa motus et potationis vi〈-〉
9
ni et receptionis vaporosi. et excitat ipsam vox
10
fortis: et quandoque excitat ipsam vox media: ita
11
vt eam habens odio habeat vocem et lumen et per〈-〉
12
mixtionem cum hominibus: et diligat solitudinem
13
et tenebras et quietem et resupinationem: et ipsi
14
quidem diuersificantur in eo quod eos ledit ex cau〈-〉
15
sis predictis. ¶ Quidam enim eorum leduntur
16
ab aliqua ipsarum: et quidam ab alia re leduntur: et
17
sentit omni hora quasi caput eius malleo per-
18
cutiatur: aut attrahatur tractione aliqua: aut scin〈-〉
19
dantur scissione aliqua: et peruenit dolor eius vsque
20
ad radices oculorum. ¶ Et Galienus quidem po-
21
nit allatorem huius egritudinis debilitatem cere-
22
bri aut fortitudinem sensus eius. ¶ Et causa eius
23
generatiua est humor malus: aut apostema ca〈-〉
24
lidum aut frigidum secundum quod plurimum fit ab apostemate
25
melancolico aut duro. et plurimum quidem fit in
26
medio velaminis: aut extrinseci a craneo: aut
27
intrinseci: et tu iam sciuisti quod quando cause sunt
28
apostema aut aliud et non est nisi in velamine in〈-〉
29
trinseco. in craneo sentitur dolor extensus vsque
30
ad oculum. et quoniam panniculus ille comprehendit
31
super neruum motiuum concauum extenditur pars
32
eius vsque ad pupillam: et cum est in velamine ex-
33
trinseco sentitur dolor tactu manus. et patiens
34
odit casum tractus laboriosi super eam. ¶ Et
35
multotiens contingit ab egritudinibus antece〈-〉
36
dentibus que debilitauerunt substantiam cerebri et velami〈-〉
37
na ipsius intrinseca et extrinseca: ita vt ledatur mo〈-〉
38
tibus paruis qui sunt ex motibus corporis ci-
39
balibus et vaporalibus et motibus extrinsecis
40
et recipiat superfluitates ledentes. ¶ Medico〈-〉
41
rum vero quidam non obseruant in ouo has con〈-〉
42
ditiones: immo dicunt ouum omnem dolorem
43
comprehendentem super totum caput extra cra〈-〉
44
neum et intra. et fit eius causa ex vaporibus sto〈-〉
45
maci aut vaporibus capitis: aut materie aut fleg〈-〉
46
mon in ipso cerebro aut velaminibus eius. et
47
fit cum grauedine et pulsatione aut herisipilla.
48
et fit cum inflammatione et mordicatione absque
49
multa grauediue[*]grauediue corrupt for grauedine. aut ab humoribus alijs si non
50
fuerit herisipilla. et sint illic signa humorum fri〈-〉
51
gidorum et medicantur totum secundum modum su-
52
um: verumtamen nomen oui in veritate consue〈-〉
53
tum apud prudentes medicos est secundum quod est per
54
conditiones predictas.
¶ De cura. Capitulum .XXXVI.
55
SI sciuerimus illic est sanguis pluri〈-〉
56
mus: et quod causa prima: aut causa mo-
57
tiua eius est sanguis flobotoma. ¶ Quod
58
si signa existent quod humores sunt fri〈-〉
1
gidi et tempus secundum egritudinem est elongatum:
2
et tu iam administrasti in principio etiam quod
3
repellit: tunc vtere embrocis ex aquis in quibus
4
resoluentia modice sint calefacientia cum re-
5
percussione modica et stipticitate: sicut flos squi〈-〉
6
nanti et camomilla et menta et reliqua que sciui〈-〉
7
sti in canone et gradatim procede ad fortiora: et
8
euacua cum eis que conueniunt: et administra〈-〉
9
tio pillularum de aloe et mastice est de eis que
10
multum conferunt in ea: et fiat illud in omni ter〈-〉
11
tia nocte. Et vtatur cochijs in euacuationibus
12
suis si necessitas est vt dentur eis fortiores: et su-
13
mat eger in potu decoctionem cassiefistule cum
14
.IIII. aureis olei de kerua. ¶ Et scias quod cum pur〈-〉
15
gasti superest tibi vt confortes cerebrum et ve-
16
lamina eius cum aliquibus que ipsum confor〈-〉
17
tant ex eis que sciuisti: et ex ipsis quidem sunt
18
odoramenta muschi et ambre et camphore etiam
19
illis commixte. et quandoque permiscent cum eis
20
aloem vt coniungant confortatione resolutionem
21
et adhibe ei emplastra calida et stuporem infe-
22
rentia que sciuisti. Cum ergo declinat admini-
23
stra balneum et emplastra confortantia. ¶ Dum
24
autem in principio perseuerat et scis quod materia
25
est calida: tunc forsitan declaratum est tibi: et sci〈-〉
26
uisti illud in canone regiminis cerebri: et frequen-
27
ter pota cum medulla cassiefistule cum oleo ami-
28
gdalino diebus frequentibus. et quandoque iu-
29
uat eos caputpurgium cum mumia in oleo violaceo.
30
¶ Et scias quod ouum antiquum temporale non
31
eradicatur nisi quod est fortis resolutionis et ca〈-〉
32
lefactionis. et quandoque iuuat eos si fiat eis ca-
33
putpurgium ex trociscis stelle et scellite et diamuscho
34
et que procedunt cursu eorum dissoluto quod-
35
cunque eorum fuerit in lacte lactantis puellam:
36
et proprie cum dolor fit fortis et vincant vigi-
37
lie. ¶ Flobotomia vero et cauterizatio arteria-
38
rum et earum incisio in cauthati[*]cauthati cf. Venice 1564: cauchati sunt secundum quod fue-
39
runt in soda antiqua. ¶ Cibus autem sit quod
40
non vaporat de eis que sciuisti: ita vt perue-
41
niatur ad lentes cum oleo amigdalino dul-
42
ci: et similiter ius fabarum: et non est malum vt
43
cibentur qui ex eis sunt infrigidati cum huius-
44
modi propter paruitatem vaporis eorum. ¶ Epi〈-〉
45
thimata autem oportet vt declinent quandoque
46
ad illud quod parumper stupefacit. sed fit ma-
47
ior intentio resolutio. ¶ Et ex istis quidem epi〈-〉
48
thimatibus est opium et sanguis draconis et cro〈-〉
49
cus et terbentina: fiat ex eis epithima et liniatur
50
ex eis tempus vsque ad tempus apud necessita-
51
tem indigentem stupefactione. et ex eis est cro-
52
cus et galle et trocisci stelle. Nam cum ex illo linietur
53
tota frigidos erit iuuans: et tu quidem redi ad anti〈-〉
54
dotarium et ad tabulas medicinarum singularium.
55
¶ De emigranea. Capitulum .XXXVII.
56
EMigranea est dolor in vna medie-
57
tate capitis excitatus. ¶ Et Galienus
58
diffiniuit eam dicens quod ipsa est am-
1
bulator medius. ¶ Cuius quidem causa quan-
2
doque est intra craneum. et quandoque est in panni〈-〉
3
culo cooperiente craneum. et plurimum quidem
4
fit in lacertis temporis quod autem est exterius
5
quandoque peruenit ad hoc vt non toleret tactum:
6
et materie sunt peruenientes ad locum eius ex
7
venis: aut arterijs extrinsecis: aut ex cerebro ipso
8
et velaminibus eius: et eleuatur plurimum illius
9
ex via commissurarum. et quandoque fit ex vapo-
10
ribus expulsis a toto corpore aut membro illius
11
partis. ¶ Et emigranea quidem secundum plurimum est
12
habens periodos. et ipsa quidem non fit nisi secundum
13
dominationem humorum: et non fit emigranea
14
quantitatem habens ex malitia complexionis
15
singularis. ¶ Et illa quidem que fit ex humo-
16
ribus fit quandoque ex humoribus calidis: et quan〈-〉
17
doque ex humoribus malis frigidis: et quandoque
18
ex ventositatibus. et quandoque ex vaporibus. et
19
tu iam sciuisti signa. ¶ Uerumtamen inuenis cum
20
frigida quietem. cum calefactione et extensione
21
propinqua. et cum calida calefactionem tactus
22
et pulsationem in temporibus et quietem cum
23
infrigidantibus: et etiam quia cum frigida sen-
24
titur frigus: et cum calida sentitur calor: et illud
25
apud vehementiam doloris.
26
¶ De cura. Capitulum .XXXVIII.
27
EIus cura est flobothomia secundum quod sci-
28
uisti in ouo et reliquis et proprie ve-
29
ne frontis et temporis et solutio et cly〈-〉
30
steria et attractio: et totum cum eo quod
31
conuenit ipsi secundum quod tibi preceptum est in cano-
32
ne. ¶ Et ex eis quidem que conferunt calide
33
est infusio aloes in aqua endiuie dicta in anti-
34
dotario cuius potio fit inter vncias .I. et .VI. vncias.
35
Et in ipsa confert flobothomia frontis et vene
36
nasi valde. Cum periodus adest oportet vt pur〈-〉
37
getur corpus ante ipsum et permutetur comple〈-〉
38
xio post purgationem. quod si materia fuerit cali-
39
da pones narcotica super tempora sicut opium
40
et cortices mandragore et anetum et iusquiamum
41
et camphora et infrigidabis locum secundum quod sciui-
42
sti de quibus dictum est in canone. ¶ Et quan〈-〉
43
doque iuuantur ex incaustro scriptorum linito su〈-〉
44
per partem in qua est emigranea. ¶ Ex epithi〈-〉
45
matibus frontium habentium emigraneam est
46
crocus: et iuuantur ex emplastro facto ex ruta et
47
menta cum vino et oleo rosaceo. Et similiter epithi-
48
mate ex trociscis pauli dictis in antidotario. ¶ Et
49
similiter administratione emplastrorum de qui〈-〉
50
bus est hoc baccarum lauri: foliorum rute am-
51
borum partes equales: synapis partem mediam
52
coniungantur cum aqua et administrentur. ¶ Et
53
quod magis confert ei est ceratum factum ex can〈-〉
54
taridibus et positum et dimissum donec locum
55
vesicetur: aut ex gummi rute agrestis: quoniam
56
ipsum est vlceratiuum et enunciat iuuamentum
57
cauterizationis. ¶ Quod si materia frigida
58
fuerit vehementis frigiditatis nimis facies em〈-〉
1
plastrationem ex euforbio et synapi et piretro et
2
similibus. ¶ Egritudo autem cuius tempus
3
prolongatum est: est frigida secundum dispositionem
4
et indiget resolutione: et quod calefaciat cum for〈-〉
5
titudine. et epithimata quidem et embroce com〈-〉
6
munia et propria emigranee dicta sunt in antido〈-〉
7
tario. illa ergo administrentur. ¶ Cumque epithi〈-〉
8
mata administras cum tu iam euacuaueris ex
9
corpore et purgaueris: tunc procede iunungen〈-〉
10
do lacertos temporis in parte doloris digitis
11
tuis: et cum mandili aspero caput hora perio-
12
di: deinde lini. ¶ Et cum necessarium est stu-
13
pefacere cum dolor pulsatiuus fit fortior: tunc
14
confert linire super arterijs in tempore. quod est
15
coram loco opium cum sarcocolla et stipticis:
16
et stringatur plumbum: aut lignum super ipsum
17
decenter positum et vt prohibeat pulsationem for〈-〉
18
tem facientem dolorem pulsatiuum: quemadmo〈-〉
19
dum ostendimus in his que precesserunt in ca〈-〉
20
none de cauterizatione. ¶ Quidam preterea me-
21
dici narrauerunt medicamen emigranee tem-
22
poralis exceptum iuuatiuum acceptum a mu-
23
liere. et illud quidem est vt decoquantur radi-
24
ces euacuaueris asinini et absinthium in oleo et
25
aqua donec dissoluantur et embrocetur pars do〈-〉
26
lorosa ex aqua et oleo calidis et fiat emplastrum
27
ex fece: et mulier quidem illa quotiens admini-
28
strabat hoc sanabat emigraneam siue esset cum
29
febre siue sine febre. ¶ Et ex emplastris quidem
30
non est sicut emplastrum synapis. Cumque egri〈-〉
31
tudo prolongata est fac emplastra ex gummi
32
rute agrestis et corticibus radicis capparis: et
33
squilla et euforbio tritis et commixtis cum vino
34
odorifero: est enim medicamen magnum con〈-〉
35
ferens ei. ¶ Et ex eis quibus iuuantur est vt in〈-〉
36
cipiant et ingrediantur balneum et multiplicent
37
inclinationes super aquam calidam: deinde fiat
38
eis caputpurgium ex oleo fisticino. Illud enim
39
sopit dolorem ilico. ¶ Amplius colligantur
40
descriptiones scripte in antidotario singularia
41
declarata in tabulis medicina[*]medicina corrupt for medicinarum singularium.
42
¶ Tractatus tertius de apostematibus capi-
43
tis et solutione continuitatis eius. Et conti-
44
net .XIIII. capitula.
45
¶ Sermo vniuersalis de karabito qui est apo〈-〉
46
stema capitis. Capitulum .I.
47
DIcitur karabitus apostema
48
calidum in velamine cerebri
49
subtili et grosso absque corpo-
50
re quamuis corpori ipsius quan〈-〉
51
doque accidat apostema. non
52
enim quemadmodum qui-
53
dam existimant medicorum
54
quod cerebrum ipsum non
55
apostematur est verum: hoc est quod dicunt.
56
¶ Nam quod est lene sicut cerebrum et du-
57
rum sicut ossa non extenditur et quod non ex-
58
tenditur non apostematur. ¶ Hic autem ser-
1
mo est erroneus: et illud ideo quoniam lene vi-
2
scosum extenditur: et ossa etiam apostemantur. Et
3
Galienus illud confessus est. et nos monstrabimus ser-
4
monem de eo in capitulo dentium: immo dicemus quod omne quod
5
nutritur extenditur et augmentatur cum nutrimento:
6
et propter hoc concedendum.[*]concedendum. corrupt for concedendum [redundant period] est quod extenditur et augmentatur
7
cum superfluitate: et illud est apostema. et illud est quoniam
8
si cerebrum quandoque apostematur: tunc karabitus et sirsen est
9
nomen proprium apostematis velaminis cerebri cum est
10
calidum: licet in quibusdam locis: quandoque concedatur etiam dici de
11
apostemate substantie cerebri: et est vsus proprius huiusmodi: ve〈-〉
12
rumtamen transumptum est ex nomine accidentis quod ipsum co〈-〉
13
mitatur: et est alienatio: intellectus permixtio: cum
14
caliditate adurente: et nomen accidentale cadit super
15
hoc accidens: et artificiale super hoc apostema. ¶ Et actio qui〈-〉
16
dem hec similis est permutationi nominis accidentis quod est
17
subeth ad egritudinem facientem ipsum et significantem ipsum
18
que est sirsen cerebri et est illud. ¶ Quidam autem
19
homines sunt qui prenomina ignorantes existimant quod
20
birse[*]birse i.e. birsen sit nomen apostematis huius. et quod sirse sit leuius
21
ipso. sed non est ita. ¶ Nam birse[*]birse i.e. birsen est dictio persica:
22
bir enim est pectus et sen est apostema. et sirsen etiem est persi-
23
cum: sir enim est caput et sen est apostema et egritudo.
24
¶ Et sirsen quidem factum in febribus: aut factum propter
25
humores in ore stomaci adustos et est illud quod est pro〈-〉
26
pter apostemata in partibus capitis extrinsecis: aut est
27
in panniculo extrinseco: et sirsen factum cum birsen:
28
et est illud quod fit propter communitatem velaminis scilicet diaphrag-
29
matis et apostemata eius et reliquorum lacertorum pecto-
30
ris: et factum in apostemate vesice et matricis et stomaci et propter si〈-〉
31
militudinem cadentem in hoc nomine narrantium nar〈-〉
32
rationis diuersificantur: sicut diuersificantur narra〈-〉
33
tione narrantium lethargiam que est sirsen frigidum quod
34
nominatur obliuio. Sirsen autem verum secundum vsum arti-
35
ficialem est illud quod diximus. ¶ Et quandoque apostematur
36
cum ipso substantia cerebri secundum quod diximus in communica-
37
tione et permutatione: et illud est vehementer ma〈-〉
38
lum perimens in quarto: quod si ipsum pertransit eua〈-〉
39
det. ¶ Et plurimi quidem qui moriuntur ex birsen
40
moriuntur propter impedimentum in spiritu et apostema hoc habet lo〈-〉
41
ca diuersa secundum artes cerebri diuersas. ¶ Et quandoque
42
communicant in ipso due partes et communicant loca omnia: et
43
plurimum cum fit non stat eius aduentus: nisi in eo quod
44
sequitur vacuitatem anteriorem: et in eo quod mediatur:
45
et eius quidem principium est sanguis aut citrina
46
colera pura: aut rubea pura aut adusta trahens
47
ad nigredinem: et est vehementer malum: et quasi
48
non fit secundum plurimum nisi a sanguine colerico preter
49
apostema flegmaticum: aut a citrino. Et quasi non fini〈-〉
50
tur nisi sudore aut fluxu sanguinis ex naribus.
51
¶ Et multotiens apostematur velamen et vene que sunt
52
exteriora capitis: ita vt fortasse aperiantur commissu〈-〉
53
re: et illud quidem ex quo fit permixtio rationis com〈-〉
54
posita ex fletu et risu hora post aliam est malum:
55
et cum est permutatio est peripleumonia: quoniam significat
56
fortem calorem humoris. et similiter si permutetur ad non ve〈-〉
57
rum. ¶ Et cum accidit vt perseueret grauitas in
58
partibus capitis et pulmonis: deinde superuenit
1
spasmus et vomitus et erugo eris viridis mori-
2
tur infirmus in hora sua. Et prolixior mora eius
3
est vnus dies aut duo dies si virtus fuerit for-
4
tis. ¶ Ex speciebus vero karabitus in qua maior
5
est fiducia est illa in qua eger recordatus eius eum[*]eum corrupt for cum
6
quo alienauit post alienationem sue febris. ¶ Et
7
quando accidit ei res risus aromati est egritudo in qua
8
homo semper ridet est significatio laudabilis. ¶ Cum ergo
9
laborat habens sirsen et euomit coleram rubeam et est de-
10
bilis moritur ea die: aut fortis et prolongatur duobus
11
diebus: et nullus quidem visus est habens apostema in parti〈-〉
12
bus cerebri: cuius vrina fuerit aquosa qui eua-
13
serit. ¶ Et karabitus quod multotiens resoluitur
14
per emorroydas. cum fluunt: et quandoque infrigidatur et
15
mutatur in lethargiam: et quandoque liberatur ab eo et ca-
16
dit in ethicam: aut fit demoniacus et multotiens
17
permutatur non verum in verum. ¶ Et senes quidem ra-
18
ro euadunt ab egritudine karabitus. ¶ Qui〈-〉
19
dam vero medicorum existimant quod quandoque accidit
20
egritudo similis karabitui absque febre significans
21
vacuitatem apostematis. ¶ Dicunt enim quoniam sit fortis in〈-〉
22
quietudo et ossitatio: et habens eam non tolerat quietem
23
et fortasse saliendo ascendit parietes et eius rixa
24
fit fortis: et stringere ipsius anhelitus et sitis eius:
25
et cum bibit aquam strangulatur ea et expellit ipsam:
26
et dicunt quod est pernecans ea die secundum plurimum et quandoque
27
extenditur vsque ad quatuor dies: et ab ea nullus
28
euadit post illud sed accidit vt ipsorum facies nigre〈-〉
29
scant et lingue et sint ipsorum oculi congelati: et dispositio〈-〉
30
nes eorum sint sicut dispositiones timentium: deinde
31
ipsorum liniuntur motus et cadunt eorum virtutes et
32
pulsus et moriuntur. ¶ Et plures mortes ipsorum
33
sunt cum strangulatione et vides eos currentes:
34
deinde vides post illud eos statim cadere et mo〈-〉
35
ri. ¶ Et dico ego non est longe quin causa in hoc
36
sit propter communitatem cerebri cum aliquo membro nobili: si〈-〉
37
cut membro anhelitus cum accidit eis spasmus ma-
38
gnus: aut corruptio alia sicut strangulatio: et perue〈-〉
39
niat ad cerebrum et permutet et corrumpat ipsum
40
et permisceat intellectum et faciat sitim propter
41
desiccationem partium capitis et gutturis.
42
¶ De signis eius communibus. Capitulum .II.
43
SIgna autem communia speciebus ipsius veris sunt
44
ista. ¶ Alienatio superfluit quandoque et ab〈-〉
45
scinditur alia vice: et abhominatio loquele
46
et pigritia ab ea et permixtio intellectus
47
et plurimum horum circa quartum diem: et inquisitio extre〈-〉
48
mitatum et extremorum frigus et agitatio: et spiri-
49
tus agitatus non ordinatus: sed est magnus: et
50
extensio ossium pectoris ad superiora multa: et tre-
51
mor membrorum cum ipso et ante ipsum nunciat ipsum:
52
et quandoque est cum eo somnus inquietus et excitan〈-〉
53
tur ab ipso et clamant: et quandoque dormiunt: et quandoque
54
vigilant: et est eorum somnus secundum plurimum agitatus com〈-〉
55
motus cum fantasijs et somnijs corruptis terri〈-〉
56
bilibus: et eius excitatio est permixta cum voci-
57
bus: et sunt illic in verecundia et audacia et ira
58
vltra consuetudinem et abhorrent radios et auertunt
1
se ab ipsis et agintantur ligne eorum vehemen-
2
ter: et stringunt eas: et quandoque apostemantur. ¶ Et mul-
3
totiens abscinditur eorum vox: et desiderant aquam et
4
bibunt ex ea parum et non multiplicantur et neque
5
ipsam etiam desiderant plurimum. ¶ Et plurimum infrigidantur eo〈-〉
6
rum extremitates absque frigore extrinseco facien〈-〉
7
te hoc. ipsorum autem vrine sunt declinantes ad te-
8
nuitatem et subtilitatem. ¶ Et ipsorum pulsus sunt
9
duri propter essentiam apostematis in membro neruoso du-
10
ro et propter duritiem vene et debilitatem virtutis ad com〈-〉
11
primendam materiam sentis in pulsibus eorum virtutem
12
aliquam vsquequo appropinquent tremori: quoniam sic-
13
citas aggregat et stringit et sunt partes constrictionis
14
et dilatationis velociores: et cum sua serinitate
15
non euacuatur ab vndositate quadam: quoniam cerebrum est
16
substantia humida: et quandoque accidit pulsibus eorum vt di-
17
latentur aliquotiens et magnificentur propter necessita-
18
tem: et vt frequentes fiant et diuersificentur in parti〈-〉
19
bus loci et tremant: et illud quidem est ex eis que nun〈-〉
20
ciant syncopim: nisi sit genus tremoris: et diuer〈-〉
21
sitatem et tremorem faciant durities venarum et for-
22
titudo virtutis: quoniam tunc non nunciant illud: et
23
quandoque accidit pulsui ipsorum: vt sit spasmus et nunciat
24
spasmum. ¶ Cumque vides signa egritudinum acuta〈-〉
25
rum et febres prauas et stringitur natura: tunc illud nun〈-〉
26
ciat sirsen. et est quasi ex nuncijs fortibus: et pre-
27
cedunt karabitus obliuio rei propinque: et tristi〈-〉
28
tia sine causa: et somnia mala: et soda multa et gra-
29
uitas et repletio et antecedunt ipsum secundum plurimum citrinitas
30
faciei et vigilie prolixe et somnus inquietus: et accidentia
31
hec sunt fortiora dum materie perseuerant in itinere
32
perueniendi ad caput: et reuoluuntur in venis suis
33
et subtiliantur: et cum appropinquant ei et biberit ce-
34
rebrum materiam inueniunt principium doloris in posterio-
35
re parte capitis apud locum in quo est coniunctio colli
36
et capitis et proprie in colerico. ¶ Et cum incidunt
37
in ipsum et apostematur cerebrum desiccantur primum oculi eo-
38
rum vehementer. deinde accident lachryme et proprie
39
ex vno oculorum: et multotiens accidit vt vene ipso-
40
rum forti afficiantur rubedine: et quando succedunt ei di-
41
stillationes sanguinis ex naribus: et plerumque fricant
42
oculos suos et declinant ad quietem et requiem in ma〈-〉
43
iori parte corporis: nisi in manibus: quoniam cum eis for〈-〉
44
tasse inquirunt et colligunt villos: et fit illud plurimum
45
cum clausione oculorum: et quandoque fit cum pupillatione et
46
querela: et quandoque pigri fiunt in loquendo manife〈-〉
47
ste non addentes super motum lingue: et quandoque accidit
48
eis distillatio vrine cum cognitione ipsorum: aut absque
49
cognitione: et est in febribus de significationibus fortibus
50
quod sirsen est presens: et obliuiscuntur doloris si est in
51
membris ipsorum: immo si aliquid de membris ipsorum do〈-〉
52
lorosis impetuose tangitur non percipiunt ipsum.
53
¶ Nos vero addimus et dicimus quod quando apostema fit
54
in parte anteriore corrumpit imaginationem. Cum er-
55
go est illud incipiunt colligere villos ex vesti-
56
bus: et paleas et que sunt similia illis ex parietibus
57
et imaginantur aliquas fantasias que non inueniun〈-〉
58
tur. ¶ Quod si sit in medio: corrumpit cogitationem
1
et turbatur in eo quod agit et loquitur cum aliena〈-〉
2
tione plurima: et cum cadit in eo quod est coram
3
posteriore: obliuiscitur eius quod videt et agit in di〈-〉
4
spositione: ita vt quandoque petat aliquid et presentetur ei et
5
non recordetur se quesiuisse illud: et plurimum petat pe〈-〉
6
luim: vt mingat in ipsa et ponatur coram ipso et obli〈-〉
7
uiscatur eius. ¶ Si autem apostema comprehendat super
8
partes omnes apparent hec omnia signa. ¶ Et si cum eo
9
apostemetur cerebrum. rubea fit ipsius facies et oculi et
10
exeunt oculi exterius vehementer: et fiunt rubei si
11
materia facies[*]facies corrupt for faciens apostema sit sanguis: aut citrini fiunt: si materia
12
faciens apostema sit colera pura. ¶ Factum vero ex hu〈-〉
13
moribus propter communitatem significat euentus eius subito: et
14
continentia malitie dispositionis membri alterius: et paroxis-
15
mus qui est in exacerbatione fortitudinis eius: et
16
minuuntur cum diminutione in dispositione alterius:
17
et augmentantur ipsius augmentatione. ¶ Et factum
18
a sirsen cerebri accidit paulatim paulatim et sequitur
19
vel adheret: et signa sirsen veri inseparabilia an-
20
tecedunt: deinde accidit egritudo. non verum autem
21
precedunt egritudines aliorum membrorum. deinde ap〈-〉
22
paret signa eius. ¶ Factum autem ex partibus vela-
23
minis distinguentis et lacertorum pectoris antece〈-〉
24
dunt signa birsen et pleuresis que sunt dolor pun〈-〉
25
gitiuus in latere apud anhelitum: et strictura an-
26
helitus et pulsus serinus: et tussis plurimum sicca: de-
27
inde humectatur secundum plurimum et expuit et fit cum febre
28
continua: cuius plurimum caloris tendit ad parte[*]parte corrupt for partes [cf. Venice 1564] pecto-
29
ris. Et in vero ad partes capitis: cum quo multi-
30
plicatur extensio ossium pectoris ad superiora. et pro〈-〉
31
prius fit eis sensus doloris super vertice non com-
32
prehendens. ¶ Et non fiunt signa predicta eius
33
in eo quod preterijt fortia et multa: et eius spiritus fit di-
34
uersus: debilitatur enim quandoque et fit frequens et magni〈-〉
35
ficatur et alia vice: et fit ei similis et paruus et debilis
36
plus. ¶ Et fit quandoque sicut incus[*]incus corrupt for intus [cf. Venice 1564]. ¶ Sed in kara〈-〉
37
bito vero fit spiritus maior: immo fit magnus. ¶ Et
38
duo quidem sirsen communicant in fortitudine humorum.
39
Uerumtamen sirsen frequens differt a sirsen vero in
40
hoc quod sequitur in fortitudine sua fortitudinem febris
41
et alleuiatur cum alleuiatione febris. ¶ Cum eo autem quod fit
42
propter humorem in hore stomaci sentit mordicationem in
43
ore stomaci et nauseam et sitim et amaritudinem oris
44
¶ Et factum propter apostema membrorum et aliorum: scitur propter illud
45
quod apparet de dispositionibus eius. Quoniam dum non
46
sunt apparentes et manifeste non ducit ad per-
47
mixtionem intellectus et sirsen manifestum. ¶ Et
48
nunc quidem remouerentur signorum speciei veri sirsen.
49
¶ Dicemus ergo quod primum signorum facti a san〈-〉
50
guine est quod communitas accidentium eius predictorum communium
51
accidit cum risu: et accident ei distillationes sanguinis
52
ex naribus: et magnificatur eius spiritus: et distillant
53
oculi eius: et lippitudinem patiuntur: et non sunt vi〈-〉
54
gilie que accidunt ei cum hoc superflue: et est asperi-
55
tas lingue in ipso tendens ad rubedinem decli-
56
uem ad nigredinem. deinde nigrescit et fit lingua
57
in ipso grauis. ¶ Et quandoque pigrescit a locutione
58
propter grauitatem lingue. ¶ Et sunt fantasie eius
1
quas videt rubee: et vene frontis et oculorum
2
eius sunt plene. et accidit eis frequentia seden-
3
di et standi absque necessitate quam inde habet.
4
¶ Quod autem fit ex colera rubea pura vigi〈-〉
5
lare plurimum facit et alleuiantur cum eo oculi
6
valde: et exasperatur lingua fortiter et citrinatur
7
prius: deinde nigrescit: et febris fit fortis. Et
8
multiplicatur desiderium et amor tergendi ocu〈-〉
9
los: et imaginantur quedam tendentia ad citri-
10
nitatem: et ingreditur in mores eorum rapaci-
11
tas et melancolie proprietas et audacia in disce〈-〉
12
ptando: et est quasi in forma eius qui vult liti-
13
gare: et attenuantur nares eorum et proprie ipsa〈-〉
14
rum extremitates. Et accidit eis in frontibus
15
suis attractio frontis ad superiora. ¶ Eius au〈-〉
16
tem quod fit ex colera adusta et est illud quod peri〈-〉
17
mit signa sunt quod communitas accidentium
18
accidit cum demonio et rixa et spiritus magni-
19
ficatur: et magnificatur inquisitio. Et sunt ocu〈-〉
20
li eorum conturbati et eius causa est sibare et est
21
quasi ipsa. ¶ Signa vero permutationis eius
22
sunt ista. Nam si permutatur in lethargiam: et
23
illud est quod in eis expectatur: vides oculos
24
profundari in clausione cum lachrymis et sali-
25
ua currit: et pulsus tardatur et leuis fit. ¶ Si-
26
gna vero permutationis eius in sacaculos[*]sacaculos cf. Venice 1564: scaculos et est
27
apostema cerebri sunt quod apparent sacaculos signa:
28
et ocultatur nigredo oculorum et apparet albedo quandoque
29
et non diligit dormire nisi resupinus et inflatur
30
venter eius. Et extenduntur ossa pectoris eius. et
31
multiplicatur tremor membrorum eius. ¶ Et signa
32
permutationis eius in ethicam sunt profunditates ocu〈-〉
33
lorum: et sedatio febris et nigredo corporis et
34
paruitas pulsus et durities eius. ¶ Signa ve-
35
ro permutationis eius in spasmum nos affere〈-〉
36
mus in capitulo spasmi.
37
¶ De cura specierum eius. Capitulum .III.
38
COmunis quidem specierum eius verarum
39
est flobotomia ex cephalica: et egressio
40
sanguinis aliquantula: immo multa valde
41
et incipiatur in hoc loco sicut incipiunt
42
humores si nihil forte fuerit quod prohibeat. ¶ Et
43
oportet vt fiat eius flobotomia cum cautela in cognoscendo di〈-〉
44
spositione ipsius ex sincopi si cecidit in ipsam aut
45
fit ei vicinus et retineatur sanguis cum syncopis
46
adest propinquitas: et ingenietur in cognitione illius.
47
Nam in eis non apparet dispositio incolumitatis a
48
dispositione lipotomie multum manifeste. ¶ Sed
49
pulsus quandoque significat ipsam. Nam cum tremit et descen〈-〉
50
dit et diuersificatur absque ordine: ita vt inuenias
51
vnam magnam et aliam paruam significat propinquitatem syncopis.
52
¶ Et oportet vt sit cautela in ligatione vitte super
53
ipsam: ita vt sit firmata quam motus ipsius et agi〈-〉
54
tatio irrationabiles non soluant. Quandoque enim soluit
55
eam et eijcit per seipsum propter imaginationem cor-
56
ruptam ducentem eum ad illud. ¶ Deinde post
57
hoc flobotoma venas frontis si virtus fuerit fortis:
58
et fecerit oportere illud dispositio et fortitudo egri-
1
tudinis. ¶ Quod si virtus et dispositiones non con-
2
sentiunt vt fiat flobotomia eius vniuersalis et ex manibus
3
eius: aut non est tibi possibile habere manus eius: et quod
4
additur ei ex hoc ducit ipsum ad inquietudinem
5
et rixam fortem: tunc flobotomia[*]flobotomia corrupt for flobotoma eum in fron-
6
te. ¶ Et pone super caput eius in principio
7
oleum rosaceum cum aceto infrigidatum niue et re-
8
liqua que numeraui tibi ex expressionibus in-
9
frigidatibus. ¶ Et colericus quidem iuuatur
10
si fiat capiti eius emplastrum ex folijs sunticis[*]sunticis corrupt for senticis
11
valde: et fac eum quiescere in domo temperata
12
in aere puro in quo non sunt picture neque for-
13
me. Nam ipse diligit intueri imaginationes ea-
14
rum: et illud est ex eis que ledunt cerebrum eius
15
et velamina ipsius cerebri. ¶ Et oportet vt in
16
domo eius: et iuxta ipsum sit multitudo redolen〈-〉
17
tium frigidorum sicut nenufar viola et rosa et
18
camphora que numerauimus tibi in canone.
19
¶ Et associa ei amicos suos prudentes sibi ca〈-〉
20
ros et misericordes eius et ex quo verecundetur
21
et cesset propter ipsum a sua permixtione et agita〈-〉
22
tione que ei nocent. ¶ Et stude vt ipsum facias
23
dormire: et vt fiat hoc aliquid opij duobus cor〈-〉
24
nibus frontis eius appropinqua et naso ipsius
25
si virtus est fortis: et si non caue: quoniam illud
26
est perimens: immo sine opio sis contentus. Sed
27
administra quod sit sicut syrupus de papauere: et
28
fac emplastrum capiti eius ex lactuca et potatum
29
cum semine papaueris et aqua ordei. ¶ Uerum
30
tamen rectius est vt expellas per flobotomiam
31
si tolerat eam hora et non fuerit in postremo eius
32
timor: fac illud in principio duobus diebus aut
33
tribus diebus. ¶ Amplius cum flobotoma-
34
tur si est possibile non perueniat: donec non re-
35
maneat in corpore sanguis quo confortetur na-
36
tura ad resistendum vaporibus et defectui nu-
37
trimenti si fecerit hora illud oportere. ¶ Et
38
postquam flobotomaueris eum: tunc oportet vt
39
ipsum clysterizes clysteri valde leni sicut oleum
40
rosaceum cum aqua ordei et aqua et oleum: quod si eges
41
eo et quod fit fortius hoc postquam fit in gradu lenita〈-〉
42
tis fac: et trahe materiam ad inferiora omnino
43
fricatione pedum et reliquis: et funde super eos
44
aquam calidam: immo ligando et stringendo et
45
ponendo ventosas super eos: et proprie in dispo〈-〉
46
sitione descensionis: et cum grauitas fortitudi-
47
nis febris adest ei illud quandoque facit oportere prin〈-〉
48
cipio egritudinis dispositionis vt ponantur ven〈-〉
49
tose in loco qui dicitur cheelem[*]cheelem cf. Venice 1564: cheelen, and Canon 1: alcheel. Et primo in-
50
cipe nutrire ipsum subtili nutrimento: ita vt sis
51
contentus oxymelle. deinde post hoc die vno
52
aut duobus permuta ipsum ad aquam ordei
53
subtilem cum oxymelle: deinde ad grossam: et
54
considera in hoc virtutem et egritudinem. ¶ Et
55
quotiens videris accidentia egritudinis fortio〈-〉
56
ra incipe in principio a subtiliatione cibi mul-
57
ta nisi virtutis casus timeatur. Tunc enim nu-
58
triantur. Et aliena eos ab aqua vehementis
1
frigoris proprie si fuerit in velamine distinguente
2
apostema. aut in visceribus. Et sicut videbis egritudinem
3
declinare gradatim in nutrimento procede aut ex
4
ipso adde. Et pone vt ipsum sit ex cucurbita et her〈-〉
5
bis frigidis et almes et granis frigidis aut efiteiati: aut
6
acetosum cum fructibus frigidis et in hac hora iuuantur
7
pane simile vel similiter infuso in aqua frigida et iulep.[*] iulep. corrupt for iulep [redundant period] infrigidato
8
cum niue vehementer. ¶ Et oportet quidem vt in principio
9
administres repercussiua pura nisi sit de genere ma〈-〉
10
gno ex quo aperiantur vene que sunt extra caput cum communi〈-〉
11
tate velaminis. Illic enim oportet te incipere ab eo in quo sit
12
parum mollificationis et sedationis doloris. et dein-
13
de stiptica. ¶ Et sit tibi securitas multa in cli-
14
steribus. deinde administra secundum plurimum embrocas
15
infrigidantes non cum stipticitate. Et misce in eis pa-
16
rum papaueris vt dormire facias parum camomil-
17
le etiam vt resistat papaueri et resoluat resolutione
18
modica. ¶ Cunque egritudo fuerit finita his
19
medicaminibus et remanserit alienatio: tunc mul-
20
ge super caput lac ex vbere et mammilla. Si virtus
21
quidem in ipso est fortis lac caprarum. Et si debilis quidem
22
fuerit lac mulierum et omni mulsioni moranti super
23
ipsum vna hora fac succedere ablutionem cum em〈-〉
24
brocis equalibus in quibus ponantur viole et radices li-
25
lij et camomilla cum reliquis infrigidatiuis sicut videbis in
26
antidotario. ¶ Quod si egritudo prolongatur et non re〈-〉
27
mouetur medicinalibus istis: aut grauis est faciens
28
subeth et pertransierit terminum principij et quies in ea
29
fuerit maior motu. tunc aliena ei ea que vehemen-
30
ter infrigidant et proprie papauer: et adde ei in em-
31
brocis tunc post septimam balsamitam et mentastrum et
32
rutam et expressionem mente et mellilotum et pone super
33
caput mucillagines seminis lini cum oleo et aqua et vnge
34
corpus cum oleo calefacto assidue. ¶ Cumque vide-
35
ris quod virtus preseruatur post longitudinem egritudinis
36
et postquam pertransierit septimanam et quod est supra ipsum
37
tibi inest vt potes ipsum parum vini permixti. ¶ Et
38
multotiens accidit eis vomitus et iuuatur eo. Et quandoque
39
potatur quidam ipsorum aqua permixta cum oleo. Et fit
40
ipsorum vomitus facilis et humectat eos. ¶ Et cum
41
non mingunt propter defectum intellectus et debilitatem sen〈-〉
42
sus inunge eorum vesicas cum oleo tepido. Et meli〈-〉
43
us est oleum de oliuis aut embroca ipsos cum aqua
44
calida. et aqua in qua cocta sit camomilla: deinde super
45
eas comprime donec vrina prouocetur. Et sis sollici〈-〉
46
tus cum hoc ex eis omni hora et comprime vesicas eo〈-〉
47
rum in omni hora sperans in ipso vrinam prouocari.
48
Si autem illud non respondet administra embrocas
49
secundum quod dictum est. ¶ Et oportet vt stringas eos ligan-
50
do si inueneris eos multiplicare permutationem
51
et agitationem: et leduntur ab eis vehementer et pro〈-〉
52
prie cum flobotomas eos et scissura nondum est
53
consolidata. ¶ Amplius cum procedunt in declina-
54
tione et exitu a fortitudine egritudinis plurimum
55
reges eos regimine conualescentium et adhibe eis
56
restaurantia lenia et aliena ipsos ab aeribus et ven-
57
tis malis et calidis et cannicularibus diebus et so-
58
le vt non incurant recidiuam. ¶ Cum vis autem eos
1
balneare balnea ipsos in aquis sapidis balnea〈-〉
2
tionibus lenibus vt facias eos dormire. Nam in
3
dormitione eorum consistit iuuamentum plurimum.
4
¶ Et ciba eos carnibus lenibus. Et hoc quidem
5
est sermo vniuersalis in cura ipsorum. ¶ Eius vero quod di〈-〉
6
uersificatur aliud est colericum aliud est sanguineum.
7
¶ Colericum enim indiget in sui cura eductione
8
colere cum solutione plurima et flobotomia mi-
9
nore: et sit quod soluendo educit coleram ex eo potus
10
ex lubricantibus subtilibus preditis[*]preditis corrupt for predictis expurgantibus
11
sanguinem: et tibi inest vt ponas in eis fumumter-
12
re si sciueris quod natura obediens sit secundum omnem dispositionem.
13
Et quandoque ponunt in eis scamoneam cum confidunt de
14
obedientia nature secundum consuetudinem egri et colericus
15
cum flobotomatur non sequatur propinquitatem syncopis.
16
Sed flobotometur flobotomia bona cum cautela
17
inde habita. deinde solutione euacuetur. Et etiam
18
conueniens est vt ponas cibos eius frigidos et hu〈-〉
19
midos. ¶ Cibi autem sanguinei sint frigidi et pertran〈-〉
20
sit vt sint stiptici quando facta est euacuatio ex solu-
21
tione et clisteribus: et cibi sint sicut qui fiunt cum agre〈-〉
22
sta et ribes et granatis et cydonijs et pomis. Cole〈-〉
23
rico autem non conueniunt isti. Sed qui sunt sicut qui fiunt
24
ex cucurbita et alchelketi silicet facto ex ordeo exco〈-〉
25
riato et qui fiunt ex spinachijs et atriplicibus et al-
26
muiati. Et est qui fit ex almeis et similibus illis. ¶ Et
27
eorum acetositas fit ex aceto et zuccaro aut ex pru〈-〉
28
nis et que sunt eis similia. ¶ Et scias quod colericus indi〈-〉
29
get extinctione plus et sanguineus resolutione plus.
30
¶ Et in colerico non timetur omnis cautela infrigida〈-〉
31
tionis que timetur in sanguineo et non alienatur aqua fri-
32
gida omnino. ¶ Et oportet vt plurimum sis sollicitus in
33
somno ipsorum. Et illud erit sicut embroce hume〈-〉
34
ctantes et cum administratione oleorum sicut olei la-
35
ctuce et cucurbite et que ipsis similantur faciendo
36
caputpurgium. ¶ Et in colera que est adusta mul〈-〉
37
tiplicetur studium cum humectantibus et cum administra-
38
tione enematum infrigidantium et humectantium in
39
eis quantum possibile est.
¶ De flegmone
40
accidente ipsi substantie cerebri. Capitulum .IIII.
41
PLurimum quidem accidit ex sanguine pu-
42
trido apostemante cerebrum. Et quandoque separat
43
commissuras et rarificat et forsitan ca-
44
put cum ea dirumpitur et scinditur et dolor
45
cum ipsa fit fortis: et oculi fiunt rubei exeuntes
46
valde: et maxille valde rubescunt. ¶ Et quandoque
47
accidit cum ea spasmus: et quandoque accidunt vomitus
48
et nausea propter communitatem stomaci: et declinatur ad resu〈-〉
49
pinationem valde secundum contrarium consuete resupinatio-
50
nis et secundum diuersitatem ordinis. ¶ Et est secundum plu-
51
rimum pernecans in tertio. Si autem ipsum pertransierit fi〈-〉
52
ducia habetur et scias quod egritudo non est vehementer
53
praua: alioquin membrum non tolerat ipsam
54
cum hac essentia et cum hac sublimitate. Et ipsius
55
quidem cura est cura sirsen et fortior. Et confert
56
ei flobotomia vene que est sub lingua vehemen〈-〉
57
ter. et illud post flobotomiam vene communis et
58
venarum et aliarum.
1
¶ De herisipilla et impetigine accidentibus
2
in cerebro et vsacro. Capitulum .V.
3
QUandoque etiam accidunt in ipso cerebro
4
herisipilla et vsacro et fit dolor fortis
5
et inflammatio vehemens. ¶ In facie
6
vero quandoque accidit frigus propter occultationem caliditatis
7
et citrinitatis propter illud et proprie in oculis: deinde calefit
8
subito et rubificatur. Uerumtamen secundum plurimum fit tendens
9
ad citrinitatem et frigus. et est siccitas vehemens in
10
ore. ¶ Et cum eis non est tantum ex subeth quantum accidit in
11
flegmone. verumtamen accidentia in eis sunt terribiliora
12
et febris est fortior: et earum cura est cura sibare. ¶ Et
13
plurimum eius pernecat in tertio. Si autem non interficit in ter-
14
tio euadit. ¶ Et pueris quidem quandoque accidit herisi-
15
pilla in cerebro et profundatur cum ipsa sinciput et
16
oculi et minoratur oculus et desiccatur totum corpus.
17
Medicentur ergo exvitello[*]exvitello corrupt for ex vitello oui et oleo rosaceo infrigidato
18
et permutato omni hora et cum expressionibus et her-
19
bis humidis et frigidis super caput proprie cum cu-
20
curbita et corticibus melonis et cucumeris.
21
¶ De sibare. Capitulum .VI.
22
DIcitur sibar demonium superfluum accidens
23
cum sirsen calido colerico ita vt homo
24
cum hoc quod habet sirsen alienet propter de-
25
monium agitatiuum. ¶ Et cum karabito quidem puro
26
fit alienatio et rationis permixtio et non est cum ipso de〈-〉
27
monium: si autem est demonium est sibare. et est etiam quasi ma〈-〉
28
nia composita cum karabito sicut karabitus est quasi me-
29
lancolia composita cum apostemate calido et febre. ¶ Et multo〈-〉
30
tiens quidem antecedit in ipsa demonium: deinde suc-
31
cedunt ei ipsa et febris. ¶ Et non fit sibare nisi cum ka-
32
rabitus est a colera rubea pura et adusta. Nam cum
33
ipsa ad cerebrum impellitur cum principio sue applicationis
34
facit prouenire demonium: et cum ipso aut post ipsum pro-
35
uenit apostema: et est causa sibare. ¶ In karabito autem est
36
demonium accidens ab apostemate et in sibare apostema et de-
37
monium proueniunt simul a materia: neque vnum eorum est causa
38
alterius ex quo aliud inueniatur et si quandoque fiat vnumquodque
39
ipsorum causa additionis alterius. ¶ Cumque sibare inci〈-〉
40
pit apparere vigilie sunt prolixe et somnus inquietus
41
et timor est in somno et oscitatio et spiritus magnus
42
et frequens et obliuio: et responsio non similis interrogationi
43
et oculi rubescunt: et ipsorum agitatio adest et graui〈-〉
44
tas est in eis et sunt quasi lupi. ¶ Et quandoque est in eis
45
secundum quod dicimus citrinitas et fit illic sensibilitas
46
extensionis apud spondiles et dolor propter eleuatio-
47
nem vaporis et fit etiam in eis cursus lachrymarum in
48
uoluntarie ex vno oculo. ¶ Deinde cum sistitur
49
egritudo induratur febris et exasperatur lingua et siccatur:
50
deinde in postremo ipsius quiescunt motus palpebra〈-〉
51
rum propter debilitatem: et grauitas motus peruenit vsque
52
ad motum palpebrarum: et remanet ex demonio
53
alienatio intercisa cum defectu sermonis et paucita〈-〉
54
te ipsius et secundum hoc prouenit colligere plurimum villos
55
et paleam. ¶ Et in pulsu fit augmentum debilita〈-〉
56
tis et minorationis et durities propter siccitatem. ¶ Et
57
quandoque fit sibare que non est simplex pura. Quare
58
ipsorum dispositiones diuersificantur in sermone et memo〈-〉
1
ria et motibus. plerumque enim fiunt ordinati et ple-
2
rumque inordinati. ¶ Et ipsius quidem cura est cura
3
sirsen colerici cum additione in humectando mul〈-〉
4
ta. et oportet vt extremorum ligatio assiduetur.
5
¶ De lethargia que est sirsen frigidum cuius in-
6
terpretatio est obliuio. Capitulum .VII.
7
LEthargia dicitur apostema flegmaticum factum intra
8
craneum et est sirsen flegmaticum. Et plu-
9
rimum quidem eius fit in meatibus substantie
10
cerebri absque velaminibus et ventriculis
11
substantie cerebri: quoniam flegma raro congregatur et pene-
12
trat in panniculos cerebri propter ipsorum duritiem: ne-
13
que in substantia cerebri propter ipsius viscositatem sicut etiam
14
pleuresis secundum plurimum est colerica et raro fit flegma〈-〉
15
tica propter paruitatem penetrationis flegmatis in sub〈-〉
16
stantiam sifachiam id est sifach neruosam duram licet sit pos〈-〉
17
sibile vt fiat illud in paucis ambarum: possibile est
18
enim vt cadat hoc apostema in substantia cerebri et in eius
19
velaminibus. ¶ Et hec quidem egritudo nominatur
20
nomine sui accidentis. Uerumtamen lethargia vniuersaliter est obli-
21
uio: et hanc egritudinem communicatur obliuio: et propter no-
22
men eius errant in ipsa plures medicorum ignorantes
23
quod intentio in ipsa est egritudo facta ex apostemate frigi〈-〉
24
do. immo existimant quod egritudo in seipsa sit obli-
25
uio. ¶ Et quod quidam medici sunt qui nominant lethar〈-〉
26
giam omne apostema frigidum in cerebro siue sit melancolicum si-
27
ue sit flegmaticum. ¶ Uerumtamen plures antiquorum fleg〈-〉
28
maticum hoc nomine appropriauerunt. et tuum est vt
29
in ipso nomines vtrunque. ¶ Et huiusmodi quidem egritu-
30
dinis materia propinqua est materie sadur. sed est vehemen〈-〉
31
tius confirmata. Et hec egritudo generatur ab omnibus
32
quo generatur humor flegmaticus: in quo sunt vapo〈-〉
33
ratio et putrefactio. Quapropter plurimum genera〈-〉
34
tur a comestione ceparum. et generatur ex repletio-
35
ne nimia stomaci: et multitudine potus et multi〈-〉
36
tudine comestionis fructuum.
37
¶ De signis eius. Capitulum .VIII.
38
SUnt soda leuis et febris lenta: necessa-
39
ria enim est febris in omni apostemate facto ab hu-
40
more putrefacto: et propter hoc separatur a su〈-〉
41
beth. Uerumtamen ipsa est lenta quoniam materia est flegmati-
42
ca. Et hec quidem febris quandoque non sentitur cum ea et fit cum ea
43
subeth grauis. Sicut enim habens eam aperit oculum sic
44
claudit et fit cum ea obliuio. ¶ Et spiritus est rarus
45
et tardus valde debilis. Et fit quasi cum strictura
46
spiritus parumper: et cum sputo et multa oscitatione et
47
apertione oris et ipsius clausione: et quandoque remanet
48
eius os post oscitationem apertum propter obliuionem
49
quod oporteat eum ipsum claudere: et propter pigritiam ab
50
ea et si velit ipsum claudere. ¶ Et adest ei singultus
51
propter communitatem stomaci. Et albedo in lingua et pigri-
52
tia in responsione et in motu palpebrarum et commixtio
53
intellectus. ¶ Et egestio secundum plurimum est humida et siccatur
54
leuiter et temperate. ¶ Et vrina est sicut vrina asino〈-〉
55
rum. ¶ Et quandoque accidit ei tremor et sudor ex-
56
tremitatum. Et sunt cum diuersitate habentium kara-
57
bitum. ipsi enim in lectis suis precipitati iacent: karabitum
58
vero habentes eleuantur. ¶ Et pulsus ipsorum sunt
1
magni multum rari tardi tremuli vndosi similes
2
pulsibus peripleumonicorum. Uerumtamen sunt minoris
3
latitudinis et longitudinis et tardiores et fortius rari: et
4
minoris diuersitatis quoniam nocumentum cordis ab
5
ea factum est minus. ¶ Et cadit in pulsu eius cadens
6
in medio plus: quoniam virtus vitalis in ipsa est sanior:
7
et febris cum ea est minor propter longitudinem ipsius a
8
corde. Sed eius obliuio est maior: quoniam materia hec est
9
in ipso cerebro et in peripleumonia eleuatur ex apostema-
10
te pulmonis. ¶ Quod si melancolicum dicatur lethargia
11
sunt eius signa quod dolor fit fortior et fiunt cum
12
ea rixa et alienatio et oculi sunt aperti intuentes in
13
vno loco. ¶ Et cum lethargia est in substantia cerebri
14
subeth est fortior et difficultas motuum est maior: et
15
albedo lingue est in ipsa valde vehemens: et oculi ad
16
exitum tendunt et difficultas motus et dolor ad laxita〈-〉
17
tem tendunt. ¶ Si autem est in velaminibus dolor est fortior:
18
et motus sunt leuiores. ¶ Et accidit in eis multotiens
19
retentio vrine propter obliuionem: et propter debilitatem la-
20
certi vrinalis. ¶ Ex signis autem incessus hominis ad
21
lethargiam est multitudo tremoris capitis cum pigri〈-〉
22
tia et grauitate. ¶ Cumque fortiora fiunt accidentia
23
lethargie et multiplicatur sudor valde est tunc peri-
24
mens propterea quod sudor deijcit virtutem. ¶ Et cum
25
spiritus dilatatur et fit bonus et declinant accidentia tunc ten〈-〉
26
dit ad salutem et proprie si apparent apostemata post
27
aurem. plurimum enim crisis eius fit per eam.
28
¶ De cura. Capitulum .IX.
29
SI non fuerit quod prohibeat flobotometur
30
prius: deinde administra eis clisteria
31
acuta et attrahatur materia ad inferiora. Et
32
fac eum vomere cum pena synapi et melle illinita. Et
33
fac eum quiescere in domo luminosa: et prohibe ipsum
34
ne in subeth profundetur assidue excitando ipsum. Et
35
in principio rei repelle materiam cum oleo rosaceo et aceto. De-
36
inde post duos dies a principio sui misceatur eis casto-
37
reum et sit acetum squilliticum. ¶ Et non potes aqua
38
frigida ipsum nisi parumper et in principio proprie. Et apud
39
statum eius et proprie in fine sui: et prohibe illud. deinde
40
inunge corpus eius oleo et nitro et semine vrtice et laureo〈-〉
41
le et pipere et piretro et similibus. ¶ Et administra em〈-〉
42
brocas fortis resolutionis et odoramenta et sternu-
43
tamenta et gargarismata subtiliatiua in quibus sunt
44
hasce et ysopus et calamentum et origanum. ¶ Et
45
gargarismata cum melle et squilla et reliquis que
46
sciuisti in canone. Et cum squillam super caput eius ad-
47
ministras proprie humida valde ea iuuatur. Et ad〈-〉
48
ministra etiam reliqua rubificantia super caput et linimen〈-〉
49
tum fac ex synapi. ¶ Et frica extremitates eius
50
et comprime eas donec rubescant et doleant: quoniam est
51
magni inuuamenti et fiat illud assidue. ¶ Cum autem
52
in subeth profundi fiunt extende capillos ipsorum et
53
euelle quosdam eorum: et pone etiam apud nocram[*]nocram cf. Venice 1564: nucham vento〈-〉
54
sas multas cum igne absque incisione. Et forte inci〈-〉
55
sio tibi necessaria est cum est necessitas euacuationis
56
sanguinis. ¶ Et cum nutris. nutri eos cum aliquibus
57
que sint sicut aqua lupinorum et aqua ciceris cum ordeo
58
fracto. ¶ Cumque eos cibaueris comprime extre-
1
ma ipsorum aliquibus horis vt vapor ad superiora
2
non trahatur. Quod si tibi necessarium fuerit propter
3
egritudinis longitudinem vt potes ipsum solutiuo
4
et proprie quando cum ipso apparet tremor pota ipsum
5
duabus tertijs aurei ex castoreo cum pauca scamo-
6
nea que sit minus pondere vnius dauich. ¶ Et si
7
timetur superfluitas febris aliena scamoneam cum sis
8
contentus castoreo et permutatione complexionis
9
absque euacuatione. ¶ Et melior euacuationum illa
10
est que fit cum clysteri. Si autem alia fuerint tibi ne-
11
cessaria da ei ad potandum iere pigre pondus .ʒ.I.
12
quartam .ʒ. de pulpa colloquintide et tribus .ʒ. myrabo〈-〉
13
lanorum et dauich vno masticis: et si febris non est
14
vehementis caloris et confidis quod soluat. quod si non con〈-〉
15
fidis propter illud fac ei suppositoria aut collyria
16
vt due cause ad illud faciendum se iuuent: deinde
17
excita ipsum et precipe ei vt permutetur ad gerendum.
18
¶ Et cum ei accidit obliuio vrine et stercoris em〈-〉
19
broca vtraque emunctoria et ventrem cum aquis in
20
quibus cocta sint camomilla et mellilotum et vio-
21
la et radices lilij et comprime vesicam vt vrinam
22
emittat. Deinde cum finitur egritudo admini〈-〉
23
stra restauratiua et fac eum tolerare terminum exer〈-〉
24
citij parui et adhibe ei regimen conualescentium.
25
¶ De aqua intra craneum. Capitulum .X.
26
QUoniam quandoque aggregantur humidi-
27
tates aquose intra craneum et extra ipsum:
28
tunc si fuerint extra craneum significabit
29
eas quod propinque dicemus. Et si sunt
30
intra craneum et locus earum supra panniculum durum
31
sentit eger grauitatem interius: et fit cum ea difficilis
32
clausio oculi: immo non est possibilis: et humectan〈-〉
33
tur oculi valde et lachrymantur assidue et stant
34
aperti intuentes in vnum locum. Cura et in huiusmodi non
35
est ingenium.
¶ De apostematibus que
36
sunt extra craneum et aqua extra caput et atase.[*]atase. corrupt for atase [(redundant period), cf. Venice 1564: atastim]
37
infantium id est inflationibus. Capitulum .XI.
38
QUandoque accidunt in velaminibus que
39
sunt extra caput apostemata calida et frigida.
40
Et quandoque accidit et proprie infantibus
41
egritudo que est congregatio aque est capite[*]est capite corrupt for in capite.
42
Et quandoque etiam accidit in maioribus. ¶ Et hec quidem
43
egritudo est humiditates retente inter craneum et cu-
44
tem et inter duos panniculos extrinsecos et acci-
45
dunt inflatio in loco capitis et fletus et vigilie.
46
¶ Infantibus quidem accidit illud secundum plurimum cum
47
obstetrix errat et comprimit caput et separat ipsum
48
et aperiuntur orificia venarum. Et currit ad illud quod
49
est sub cute sanguis aquosus: et quandoque sunt humo-
50
res alij ab humiditatibus aquosis. ¶ Quod si co-
51
lor cutis est cum dipositione sua et cutis est eleuata
52
compressa expulsa: tunc est aqua in capite. Et si color
53
est mutatus et tactus diuersus et est ibi fortitudo
54
et prohibitio ad expellendum et sentitur mordicatio
55
et dolor: tunc ibi est apostema extra craneum. ¶ Infan〈-〉
56
tibus autem et alijs cum est aqua in capitibus eorum:
57
et hoc plurium non fit nisi infantibus tunc oportet vt
58
cognoscas an sit multa et an sit expulsa ab exte-
1
rioribus ad inferiora violenter. Nam si taliter fue〈-〉
2
rit non medicatur. ¶ Si autem fuerit pauca et retenta
3
inter cutem et craneum: tunc faciant scissuram vnam in
4
latitudine: aut si fuerit multa: tunc fac scissuras
5
duas sese secantes: aut tres scissuras secantes se si
6
fuerit plurima: et euacuetur quod est in ipso: deinde
7
stringe et liga et superpone ei vinum et oleum vsque ad
8
tres dies: postea solue ligaturam et medica cum
9
vnguentis et licinijs: si eis indigueris et filo et
10
puluerizatione si illud sufficit: et non indiges vn〈-〉
11
guentis. ¶ Et sic arnis[*]sic arnis corrupt for si carnis generatio tardetur precipitur
12
vt os leuiter radatur vt caro nascatur. ¶ Si autem
13
aqua fuerit valde pauca sufficit tibi vt resoluatur hu〈-〉
14
mor aquosus cum emplastris. ¶ Que autem ex apostemati〈-〉
15
bus extrinsecis sunt calida et que frigida cognosces ta〈-〉
16
ctu et colore et conuenientia eius quod ad ipsam perue-
17
nit. Et in omnibus quidem sentit dolorem comprimentem
18
craneum: et quando tangis inuenis dolorem. ¶ Et cura
19
ipsum medicamine leuiore ex cura sirsen: ita tamen quod
20
tu sis securus in administratione fortioris in ipso.
21
¶ Et ventose quidem in ipso conferunt plus munitio-
22
ne. ¶ In atas autem infantium oportet vt lactans aquam
23
potet ordei aut aquam sauich eius si infans solutionem
24
habuerit et infanti detur ad potandum tunc aliquantulum
25
spodij torrefacti et seminis portulace torrefacti. So-
26
lutio enim in hac egritudine est mala: et lanctanti[*]lanctanti corrupt for lactanti in-
27
terdicatur balneum et ponatur super sinciput eius vio-
28
la infrigidata.
¶ De subeth asahari quam
29
quidam medicorum nominant succos[*]succos cf. Venice 1564: suchos. sed non est ipsa
30
immo succos est spes[*]spes corrupt for species congelationis. Capitulum .XII.
31
HEc egritudo est egritudo sirsemitati
32
composita ex sirsen calido et frigido: quoniam
33
apostema est factum ex duobus humoribus simul scilicet
34
flegmate et colera. ¶ Et eius quidem
35
causa est repletio quam generat gulositas et multitudo
36
comestionis potus et ebrietatis. ¶ Et vtrique qui〈-〉
37
dem humores quandoque equantur et quandoque vnus ipsorum
38
vincit et vincunt tunc eius signa. ¶ Si ergo fleg〈-〉
39
maticus vincit nominatur subeth vsara[*]vsara cf. Venice1564: sahari. Et si vincit
40
colericus nominatur sahara subethia. ¶ Et quandoque
41
conueniunt in egritudine vna cum numero vt vnus-
42
quisque eorum impugnet alterum: et quandoque vincet fleg-
43
ma: et quandoque colera. ¶ Et facit quidem flegma in
44
ipsa subeth quandoque et grauitatem et pigritiam et clau-
45
sionem oculorum. Et difficile fit eis respondere ad il〈-〉
46
lud quod queritur ab eo. Et est ipsius responsio responsio
47
tardantis et cogitantis. ¶ Et colera quidem in ipsa
48
efficit inquietudinem et alienationem continuam et
49
palpitationem. et neque permittit ipsum profundari in su〈-〉
50
beth: immo eius subeth est subeth que excitatur cum
51
excitatur. ¶ Et cum flegma vincit generatur subeth et
52
clauditur palpebra cum aperitur. Et cum vincit colera
53
excitatur et alienatur et peruenit ad motum et aperit oculum
54
absque palpitatione et non clauditur immo ipsius su-
55
perior extremitas attrahitur sicut accidit patien〈-〉
56
ti sirsen. et desiderat resupinari: et eius resupina〈-〉
57
tio est non naturalis: et inflammatur ipsius facies: et de-
58
clinat ad viriditatem et rubedinem secundum quod in domi〈-〉
1
natione dispsitionum eius trahitur palpebra eius
2
ad superiora et clamat. ¶ Et cum aperit oculum suum
3
est ipsius apertio sicut apertio habentis subeth et con-
4
gelationem absque palpitatione. ¶ Cum autem lo〈-〉
5
quitur eius sermo non est ordinatus. et strangulatur ab
6
aqua: ita vt plurimum redeat aqua ex naribus eius: et
7
similiter strangulatur a sorbitionibus. Et hec qui〈-〉
8
dem signa sunt mala. ¶ Et multotiens accidit in
9
ipsa retentio vrine et egestionis et paucitas vtri-
10
usque. et accidit eis strictura spiritus. ¶ Et quandoque si〈-〉
11
milatur in pluribus dispositionibus prefocationi matri〈-〉
12
cis. Uerumtamen facies in prefocatione matricis est
13
cum dispositione sua et adsunt reliqua signa prefocatio〈-〉
14
nis dicta in capitulo suo. hic autem possibile est: vt in ea
15
aliquid loquendo eger enunciet et si percipitur vt in-
16
telligant. ¶ In ea autem cuius matrix est: non est
17
possibile aliud dum in prefocatione perseuerat.
18
¶ Et hec quidem egritudo similis est lethargie:
19
sed tamen differt ab ea. quoniam facies non est cum dispo〈-〉
20
sitione sua: sicut est in patiente lethargiam. ¶ Et
21
iterum eis adsunt vigilie et apertio oculorum absque
22
palpitatione: et febris est in ipsa fortior. ¶ Et si〈-〉
23
milatur karabito: sed tamen differt ab eo: quoniam
24
subeth in ipsa est maior et alienatio minor. ¶ Et
25
pulsus quidem eius est velox et frequens propter apo〈-〉
26
stema et permixtionem congelatiuam quare diuersifi-
27
catur a pulsu lethargie. ¶ Et latus et breuis pro〈-〉
28
pter flegma et apostema suum: quare diuersificatur a
29
karabito: et ipsius quidem breuitas est propter lati〈-〉
30
tudinem sui. ¶ Amplius est fortior pulsu letar-
31
gie et debilior pulsu karabiti. Et fit pulsus non
32
extensus rarus valde spasmosus sicut fit in pre〈-〉
33
focatione matricis. Sed virtus in ipsa non remanet
34
neque egreditur ab ordine omni illo egressu: sicut
35
fit in prefocatione matricis: immo virtus cadit et pul〈-〉
36
sus sit frequens.
¶ De cura. Capitulum .XIII.
37
CUra autem communis est flobotomia sicut
38
scis: deinde clysteria in quorum attractio〈-〉
39
ne et lenitate addis secundum quantitatem in
40
qua inuenis materiam secundum signa pre-
41
dicta. ita vt cognoscas an vincat colera vel fleg〈-〉
42
ma. ¶ Et cibus etiam prohibeatur secundum quod fit in ka〈-〉
43
rabito et proprie si eius causa fuerit multitudo ci〈-〉
44
bi. Quapropter cum causa fuerit multitudo ci-
45
bi fac egrum vomere et purga stomacum ipsius.
46
¶ Si autem causa eius fuerit ebrietas non curabi〈-〉
47
tur omnino donec abscindatur ebrietas: deinde sit
48
contentus humectantibus caput ipsius. deinde ad
49
vltimum curetur eo quo curatur finis ebrietatis.
50
¶ Et ipsius quidem species communicant in em-
51
brocis et emplastris et sternutatorijs predictis et
52
euacuationibus subtilibus cum eo quod bibitur et cly〈-〉
53
sterizatur sicuti scis. Et iste quidem medicine in ipsa
54
non sunt in termino frigiditatis que precipitur in ka〈-〉
55
rabito: neque in termino calefactionis qui preci-
56
tur[*]preci-tur corrupt for precipitur in lethargia: sed sint composita ex eis et vin-
57
cat in eis illud quod oportet: secundum quod apparet quod aliquis
58
duorum humorum sit magis abundans. ¶ Et tibi
1
quidem iam premissum est in canone totum quod
2
oportet facere in huiusmodi. ¶ Et oportet vt ponas in embro-
3
cis eius si fuerit colera superabundans folia sali-
4
cis et violas et radices lilij et ordeum cum camo〈-〉
5
milla et corona regia et aneto. ¶ Et quandoque das
6
in potu syrupum de papauere si non timetur quod
7
superueniat ei dominium flegmatis. Et intentio quidem
8
quare ei in potu tribuitur est vt dormiat. Quod si
9
vtreque materie sint equales adde in his hasce et ama〈-〉
10
racum. ¶ Et si flegma est superabundans adde
11
in eis folia lauri et rutham et mentastrum et ysopum
12
et castoreum et origanum. Et similiter est dispositio in em〈-〉
13
plastris et enematibus secundum hunc canonem. Et
14
tibi quidem est possibile colligere ea ex antidota〈-〉
15
rio. ¶ In fine autem egritudinis et postquam decli〈-〉
16
nauerit infirmitas tunc aliena ab eo embrocas
17
frigidas et sis contentus subtiliatiuis que scis: deinde
18
balnea ipsum et rege cum regimine conualescentium.
19
¶ De plaga et incisione cutis capitis et cura-
20
tione. Capitulum .IIII.[*].IIII. corrupt for .XIIII.
21
SEparatio eueniens in capite. aut est
22
in cute et carne aut in osse: aut mani-
23
festa: aut in simac: aut ita quod ossa in-
24
de extrahenda sunt aut simac: et ex simac
25
et ex simac[*]et ex simacet ex simac corrupt for et ex simac est alfuturati et est vt exuberet vela-
26
men ad exteriora et apostemetur et impinguetur et fiat sicut
27
futurati. ¶ Et ex eis est que fit in dura matrice et in
28
seruatiua: et in eis est timor et in vulneribus qui〈-〉
29
dem peruenientibus ad panniculum cerebri accidit
30
laxitas in latere vulnerum et spasmus in opposi-
31
to eius. ¶ Et cum incisio non peruenit ad ventres:
32
sed ad terminum velaminis subtilis est magis in
33
columis. ¶ Cum vero incisio peruenit ad cere-
34
brum apparet febris et vomitus colere et non
35
est ex eis que sanatur: nisi raro. ¶ Et propinquior
36
ad incolumitatem quidem incisio est que cadit ad
37
futurati duorum ventrium anteriorum. Cum enim cito
38
succuris ei continuatur. ¶ Ille vero que in duo〈-〉
39
bus ventribus posterioribus fuerint sunt pra-
40
uiores. Et ea que fit in medio prauior est ea que
41
fit in posteriore: et remotior vt redeat ad dispsitio〈-〉
42
nem naturalem nisi sit valde parua. ¶ Et prin〈-〉
43
cipium quidem consistit in emplastris et erit eius
44
rectificatio velociter. ¶ In cura vero consistit
45
principium ad prohibendum apostema cum eo quod to-
46
lerat dispositio. ¶ Distinctionem vero medicami-
47
nis vulneris plagatiui quod est in cute et carne di〈-〉
48
cemus vbi vlcerum rememorabimur in libro .IIII.
49
et dicemus curam fracture que est ex eis in capitulo
50
fracture et restaurationis. ¶ Et medici in fra-
51
ctura cranei in qua extrahenda sunt ossa: habent
52
duas intentiones. Intentio enim quorundam est vt
53
declinent ad medicinas se datiuas[*]se datiuas corrupt for sedatiuas que dolorem
54
vehementer quiescere faciunt: et intentio est alio〈-〉
55
rum quibus videtur quod administrande sunt me〈-〉
56
dicine vehementis desiccationis: et administrant
57
post incisionem fracti et eradicationem secti et
58
extractionem facture eius medicinas attracti-
1
uas in vnguentis: et alijs supra locum: supra ip-
2
sum exterius existente epithimate ex aceto et
3
melle. ¶ Et hoc modo per manus horum po〈-〉
4
steriorum peruenit maior incolumitas quam per
5
manus priorum et illud quidem non est mirum. Galienus
6
enim dixit quod complexio ossis et panniculi est sicca.
7
¶ Tractatus quartus de egritudinibus capi-
8
tis et plurimo nocumento ipsius in operationi〈-〉
9
bus sensus et motus.
10
¶ De subeth et somno. Capitulum .I.
11
DIcitur subeth somnus superfluus
12
et grauis: non tamen omnis superfluus
13
et grauis: sed ille cuius grauitas
14
est in materia et qualitate simul. ita vt
15
ipsius spacium sit prolixius: et cu〈-〉
16
ius eleuatio fortior: et debilitetur
17
excitatio ipsius ab eo. Si autem excitatur: tunc som〈-〉
18
nus eius est naturalis in quantitate et qualita-
19
te sua. ¶ Et eius quidem alius est grauis alius
20
est subeth profundus. ¶ Somnus autem vni〈-〉
21
uersaliter est reditus spiritus animalis ab in-
22
strumentis sensuum et motuum ad principium
23
cum quo priuantur ipsorum instrumenta ab exi〈-〉
24
tu operationis in ipsis nisi que necessaria sunt
25
ad hoc vt vita permaneat: et illa sunt sicut instru〈-〉
26
menta spiritus. ¶ Et somnus quidem natura〈-〉
27
lis absolute est cuius reditus est cum profunda〈-〉
28
tione spiritus vitalis ad interiora: vt digeratur
29
cibus quem in ipso sequitur spiritus animalis
30
sicut fit in motibus corporum subtilium permi-
31
xtorum propter necessitatem vacuitatis: et quod
32
est etiam propter quietem eius: et vt spiritus ad〈-〉
33
iungat sibi partem eius quo nutriatur et substen〈-〉
34
tetur et augmentetur substantia illius: et recipiat
35
restaurationem eius quod ex ipso in vigilijs
36
soluitur. ¶ Et huic quidem propinquus est qui
37
accidit ei qui sanitati vicinus est ab egritudine sua.
38
Accidit enim ei somnus profundus et significat sedationem
39
egritudinis eius. ipse tamen in sanis non signifi-
40
cat bonitatem. ¶ Et quandoque etiam accidit somnus huiusmodi
41
generis ei qui est euacuatus medicina plurimum
42
et somnus ille confert ei reddens ipsum virtuti
43
sue. ¶ Et plurimum accidit somnus non absolute natu〈-〉
44
ralis. et ille quidem est cum redditus fit ad prin〈-〉
45
cipium propter superfluitatem resolutionis spiritus et non to〈-〉
46
lerat eius substatia dilationem propter defectum sui augmen〈-〉
47
ti super illud quod sufficit applicationi causa re-
48
solutionis facte ex motu. profundatur ergo si-
49
cut fit in dispositione laboris et exercitij fortis.
50
Et illud fit propter euacuationem superfluam
51
accidenten spiritui animali. Natura igitur fit prompta
52
ad recipiendum quod est in substantia eius nisi con〈-〉
53
sequatur ipsa ex nutrimento sustentaculum. ¶ Differentia
54
vero inter ipsum et illum qui est ante ipsum est
55
sicut differentia inter petitionem cibi a corpore sano
56
vt sit locutus resolutionis naturalis ex eo et pe〈-〉
57
titionem cibi a corpore debilitato a solutione.[*]solutione. corrupt for solutione [redundant period]
58
et fluxu sanguinis. ¶ Primus enim duorum
1
somnorum petit restaurationem resolutionum
2
vigiliarum et est res naturalis. Et secundus petit restaura〈-〉
3
tionem resolutionis laboris et non est naturalis. ¶ Et
4
quandoque accidit somnus non naturalis absolute et est vt
5
sit reditus spiritus animalis ab instrumentis propter causam infrigidan〈-〉
6
tem substantie spiritus contrariam: aut extrinsecus: aut ex me〈-〉
7
dicinis infrigidantibus: et instrumenta adipiscuntur frigus
8
inconueniens penetrationi spiritus vitalis in eis secundum
9
modum suum renouantem infusionem vel effusionem
10
spiritus in eis adunati corrumpentis complexionem qua
11
recipit virtutem animale scilict spiritus a principio: quare
12
residuum redit ad profundum pectoris et fit pi-
13
ger ad dilatationem propter frigus complexionis et hoc est
14
stupor. ¶ Et quandoque etiam accidit propter causam humectan-
15
tem instrumenta: et perturbantem substantiam spiritus et opilantem
16
viam eius: et laxantem substantiam neruorum et lacerto〈-〉
17
rum. et mollificatio quam sequitur opilatio et cooperi〈-〉
18
mentum que prohibent spiritum penetrare: quoniam spiritus
19
ipsius substantia iam est ingrossata et perturbata. ¶ Et
20
quoniam instrumenta eius iam sunt corrupta propter humidi-
21
tatem et laxitatem eorum simul. et iste est somnus
22
ebrietatis: et accidit quod est huic accidenti proximum
23
propter nimiam stomaci replexionem[*]replexionem i.e. repletionem: et prolixitatem more ci〈-〉
24
bi in stomaco: horum autem subeth remouetur vomitu.
25
¶ Et he due cause cum firmantur sunt causa qua plu-
26
rimum accidit subeth. ¶ Quandoque etiam adunatur frigus
27
et iuuat ipsum humiditas simul in causis somni:
28
verumtamen causa accidens tunc est ex frigore: et iuuat ipsum
29
humiditas. Sicut aggregantur in vigilijs calidi〈-〉
30
tas et siccitas et est causa vera ipsa caliditas quam iuuat
31
siccitas. ¶ Subeth preterea sunt cause alie ex qui-
32
bus est vehementia paroxismorum febris: et euen〈-〉
33
tus nature cum essentia super suam egritudinem et
34
ipsius compressio sub materia et sequitur ipsam spiritus
35
animalis sicut dictum est: et proprie si materia febris est frigida
36
flegmatica et ipsa quidem non calefacit nisi cum
37
putredine: et quandoque fit propter malitiam humorum et va-
38
porum ascendentium ad anterius cerebrum a stomaco
39
aut pulmone in egritudinibus suis et reliquis
40
membris. ¶ Et quandoque fit ex multitudine vermium
41
et ascaridum. ¶ Et quandoque fit ex coartatione cerebri
42
ipsius sub osse cranei: aut lamina eius: aut cor-
43
tice ipsius: cum cerebro aduenit percussio: et ve-
44
hementior ventrium ad faciendum subeth apud in〈-〉
45
cisionem est vehementior eorum ad faciendum subeth apud
46
compressionem. ¶ Et quandoque fit propter vehementem dolorem
47
percussionis euenientis lacertis temporis. ¶ Aut secundum
48
communitatem lesionis in ore stomaci aut in matrice: qua-
49
re contrahitur ex eo cerebrum et opilat vias spiritus sensibi〈-〉
50
lis taliter quod cum ea fit difficilis motus spiritus ad pro〈-〉
51
cedendum. ¶ Et quandoque fit propter vehementem debili〈-〉
52
tatem spiritus et resolutionem ipsius quare fit difficilis
53
eius dilatatio. ¶ Et quoniam primi sensuum qui pri-
54
uantur in somno et subeth sunt visus et auditus:
55
oportet tunc vt sit impedimentum in subeth in anterio-
56
re cerebro. Et propter communitatem corruptionis imagi-
57
nationis. Nam si non esset communitas anterioris ce〈-〉
58
rebri et non accideret nocumentum nisi posterio-
1
ri parti non oporteret vt visui et auditui proue-
2
niret priuatio. ¶ Neque esset somnus immo esset
3
destructio motus et tactus solummodo et essent
4
sensus reliqui cum dispositionibus suis sicut contin-
5
git in egritudinibus congelationis et sochos. et non
6
esset nocumentum quod subeth affert sensui vltra no〈-〉
7
cumentum quod infert motui. Nam ipse destruit
8
sensum omnino et non penitus destruit motum: re-
9
manet enim incolumis in anhelitu. ¶ Et oportet quidem
10
ne opilatio proueniens in subeth sit completa neque
11
cum multa spissitudine et si non fiet nocumen-
12
tum in anhelitu. ¶ Omnis autem subeth ex complexio-
13
ne pendens est propter frigus primo et propter humidita〈-〉
14
tem secundo. ¶ Amplius quandoque fit permutatio ad su〈-〉
15
beth sicut ex peripleumonia et pleuresi et similibus.
16
¶ Et quidam hominum sunt quorum humores dum
17
sedent sunt fracti non nocentes quare cooperit
18
eos dormitatio. Cumque se prosternunt profundatur
19
calor innatus et feruent et excitantur vapores ce-
20
rebri: quare somnus non ipsum cooperit et pre〈-〉
21
cipue in eo qui non est sicce complexionis. Cum ergo
22
multiplicantur cooperture somni indicat egritu〈-〉
23
dines. ¶ Et sicut aqua granatorum tardante in stomaco
24
retinet vapores et liberat a vigilijs. Et nos qui〈-〉
25
dem iam diximus qualiter oportet esse formam iacen〈-〉
26
tem super cibum. ¶ Nunc autem dicemus quod
27
vsus resupinationis multotiens ledit dorsum
28
et laxat ipsum. Cuius quidem cura est vsus surgen〈-〉
29
di plurimus. ¶ Ex somno preterea in sole time〈-〉
30
tur capiti. Et qui fit in luna facit possidere screa-
31
tum sanguinis qui fit cum rascatione: propterea
32
quod luna mouet humores. Et causa quidem sonitus
33
gutturis est coopertura oris canne quare spiritus
34
non egreditur nisi in voce humiditatis.
35
¶ De signis specierum subeth. Capitulum .II.
36
SI autem subeth fit ex frigore puro ex-
37
trinsecus eius signa sunt vt fiat propter
38
successionem frigoris vehementis ad-
39
uenientis capiti exterius: aut propter fri-
40
gus intra corpus et cerebrum: et non inuenitur in
41
facie inflammatio neque in palpebris etiam est color
42
viridis: et pulsus est extensus tendens ad duri-
43
tiem cum raritate vehementi. ¶ Et si subeth fit
44
ex frigore: potus alicuius medicinarum narcoti〈-〉
45
carum que sunt opium et iusquiamus et radix
46
mandragore et seminis[*]seminis corrupt for semen mandragore et nux metel
47
et fungus: et lac in stomaco acetosum: et coriandrum
48
humidum et semen psilij multum significatur signis
49
que dicemus de vnaquaque earum in capitulo de vene〈-〉
50
nis. Et vt subeth fiat cum alijs accidentibus pre-
51
focationis et viriditatis extremitatum et frigidi-
52
tate earum: et apostemate lingue et permutatione odo-
53
ris: et fit pulsus cum casu formicans debilis non
54
cum raritate: immo frequens habens frequentiam ver〈-〉
55
miculos informicantis. Et si fuerit rarus non
56
erit ei ordo neque fortitudo: immo redit ex rarita-
57
te ad spissitupinem[*]spissitupinem corrupt for spissitudinem et ex spissitudine ad rarita-
58
tum[*]rarita-tum corrupt for raritatem. ¶ Scias ergo si aliquid horum in potu
1
ei datum est: aut ipse per se bibit et medicetur to〈-〉
2
tum illud cum eo quod dicemus in capitulo de venenis.
3
¶ Sunt autem quidam qui dicunt quod subeth fri-
4
goris puri est lenior subeth materiei humide.
5
Sed sermo ille non est vehementer sanus: immo
6
quandoque est fortis valde. ¶ Et omnes quidem species
7
subeth facte ex frigore cerebri in substantia sua
8
aut propter medicinam ebibitam sequitur corruptio in
9
cogitatione et memoria. ¶ Quod si subeth sit ex
10
humiditate pura sunt eius signa vt non videan〈-〉
11
tur signa sanguinis neque grauitas flegmatis.
12
¶ Si autem fiat ex flegmate scitur illud ex prece〈-〉
13
denti repletione et nimia stomaci sacietate et multi-
14
tudine potus et lenitate pulsus et ipsius fluctua〈-〉
15
tione cum latitudine: et scitur ex profundatione
16
subeth et grauitate ipsius et albedine coloris in
17
facie et oculis et lingua et grauitate capitis et in-
18
flatione in palpebris et frigiditate tactus et re-
19
gimine precedenti et etate et regione et reliquis.
20
¶ Ex sanguine vero factus scitur ex inflatione
21
venarum que dicuntur guidem et rubedine ocu〈-〉
22
lorum et maxillarum et rubedine lingue et sensu
23
caliditatis in capite et similibus illis que sciuisti.
24
Et si cum hoc sanguinis et flegma coniungan-
25
tur aggregatione apostematum videbis signa kara-
26
biti et lethargie et subeth asahari. ¶ Quod si causa in
27
ipso fuerint vapores expulsi ex corpore in febri〈-〉
28
bus et proprie apud dolorem pulmonis et apostema in
29
ipso nominatum peripleumonia aut vapores stomaci
30
scias totum suis signis. ¶ Nam si est ex stomaco pre〈-〉
31
cedunt ipsum vertigo et scotomia et tinnitus et
32
vomitus et fantasie et est leuis apud famem et aug〈-〉
33
mentatur apud repletionem. ¶ Si vero est ex
34
parte pulmonis et pectoris precedunt ipsum do〈-〉
35
lor grauis: et dolor in partibus pectoris: et strictu〈-〉
36
ra spiritus et tussis et accidentia pleuresis et peripleu-
37
monie. ¶ Et similiter si fuerit ex epate precedunt ipsum
38
significationes egritudinis in epate. ¶ Et si est
39
ex matrice precedunt ipsum egritudines matri〈-〉
40
cis et eius repletio. ¶ Qui autem fit ex percussione
41
facta super halhema[*]halhema cf. a variant in Venice 1564: alheame aut super tempus scitur suis si-
42
gnificationibus. ¶ Et differentia quidem inter subeth
43
et apoplexiam est quod habentem subeth possibile est
44
intelligere et excitari et sunt motus eius leuiores
45
sensibus suis. Apopleticus autem priuatur sensu et
46
motu omni. ¶ Et omnino differentia inter habentem subeth
47
et illum in quo est malefactio propter debilitatem cor〈-〉
48
dis est quod pulsus habentis subeth est fortior et simi-
49
lior pulsibus sanorum. Et pulsus habentis synco-
50
pim est debilior et durior: et syncopis prouenit
51
paulatim cum mutatione coloris tendentis ad
52
citrinitatem et ad similitudinem coloris mortuo〈-〉
53
rum infrigidantur extrema. ¶ In subeth autem
54
non alteratur color faciei nisi ad illud quod est bo〈-〉
55
num et non exiccatur frustum faciei et nasi neque
56
mutatur a forma dormientium nisi paruo timo〈-〉
57
re et inflatione. ¶ Et differentia quidem inter haben〈-〉
58
tem subeth et illam cuius matrix est prefocata:
1
est quod possibile est quod habens subeth intelligat et
2
loquatur si precipitur. Illa vero cuius matrix
3
est prefocata intelligit cum difficultate et non lo〈-〉
4
quitur penitus: et est motus: et proprie motus
5
colli et capitis et pedum facilior in eo qui habet
6
subeth: et sensus: et apertio palpebrarum facilior
7
in habentibus matricem prefocatam et est pre-
8
focatio matricis causa eueniens subito et indi-
9
cat potestatem sui et finitur aut minoratur: et su〈-〉
10
beth extenditur et fit introitus in ipso in profun-
11
datione gradatim: et incipit a somno graui nisi
12
causa ei sit frigus subito eueniens aut medici-
13
na ebibita. Scias ergo illud.
14
¶ De cura subeth et somni grauis facti in fe-
15
bribus. Capitulum .III.
16
SUbeth autem que accidit ab egritu〈-〉
17
dine existente in aliquibus membris.
18
Semita cure est peruenire ad mem-
19
brum illud cum regimine vt purge-
20
tur et remoueatur quod in ipso est: et confortatio
21
cerebri ita vt materiam non recipiat. ¶ Et illud
22
quidem verbi gratia fit cum oleo rosaceo et aceto plurimo
23
ne oleum dormire faciat et precipue cum ipsum
24
est solum cum expressionibus fructuum confor〈-〉
25
tantium. ¶ Et post illud adhibeantur embro-
26
ce infrigidatiue. Deinde fiat permutatio ad re〈-〉
27
solutiua si fuerit in cerebro retentum aliquid et
28
tu quidem iam sciuisti omnia illa in canone.
29
¶ In eo autem qui in febribus et in principio
30
periodorum: oportet vt incipiatur a ligatione
31
extremitatum et a motu sternutationum assidue
32
et odoramento aceti: et vaporis eius: et vnctio-
33
ne capitis cum oleo rosaceo et aceto plurimo aut aqua
34
agreste aut aqua granati et stipticorum. ¶ Ille
35
autem qui fit propter potum narcoticorum cu〈-〉
36
retur secundum illud narcoticum et detur egro ad po-
37
tandum. tyriaca ipsius: et quod dicturi sumus in
38
libro .IIII. ¶ Subeth autem facti ex frigore extrin-
39
secus adueniente cura est potus tyriace et mitri〈-〉
40
dati et diamuschi et embrocetur caput cum aquis
41
in quibus cocta sunt ruta et castoreum et pire-
42
trum: et vngatur caput cum oleo de ben et oleo
43
de duabus spicis cum castoreo et squilla et oleo
44
muscellino et oleo costino cum castoreo. ¶ Et
45
similiter adhibeantur emplastra facta ex casto-
46
reo et squilla et muscho et sint castorei partes .II.
47
et squille pars .I. et muschi quantitas parua: et odo〈-〉
48
ret muschum assidue: et vtatur eis que dicta sunt
49
in calefactione complexionis cerebri. Sed cum
50
labore absque facilitate: in illo autem qui factus
51
est propter dominium sanguinis. oportet vt in〈-〉
52
cipiatur a flobotomia cephalice et ventosis cru〈-〉
53
rium: aut flobotomia saphene: et vtatur clisteri
54
temperato et subtiliatione cibi: et vtatur eo quod
55
torrefactum est. ¶ Illum autem qui factus est
56
propter dominium humiditatis pure que non
57
est cum materia: oportet vt cures cum empla-
58
stris factis ex castoreo et flore squinanti et costo
1
et nuce cupressi et sauina et euforbio et piretro:
2
et desiccetur cibus et alienentur olea et embroce nisi
3
cum cautela: humectatio enim que est in oleis quandoque
4
vincit virtutem medicinarum nisi sit valde fortis.
5
¶ Et oportet vt administratio fiat vnctionis capi〈-〉
6
tis et rubificationis eius et odorationis muschi.
7
¶ Et si fuerit humiditas cum materia flegmatis
8
oportet vt euacues cum clisteri forti prius et ingenie〈-〉
9
tur vt euomat: et plurimum eius quod ex flate[*]flate corrupt for flegmate est in stomaco
10
oportet vt euomat cum eo quod flegma incidit ex eis
11
que dicemus in loco suo: et administra embro-
12
cas digestiuas fortes: et caputpurgia et sternu-
13
tatoria et gargarismata. et ea que sciuisti in cano〈-〉
14
ne sicut tibi preterijt. ¶ Et ex cura est vt eger au-
15
diat res que contristant ipsum: tristitia enim in huiusmodi
16
egritudinibus in quibus debilitatur cogitatio et ex〈-〉
17
tinguitur est ex eis que commouent animam et reducunt
18
eam ad rectitudinem. ¶ Et ex medicinis quidem
19
vigiliare[*]vigiliare corrupt for vigilare facientibus est epithima factum cum cal〈-〉
20
canto et abstersio faciei cum aceto et constrictio ex-
21
tremitatum inferiorum: et administratio sternutatoriorum
22
¶ De vigilijs et sahara. Capitulum .IIII.
23
VIgilia quidem est dispositio animalis cum effun〈-〉
24
ditur spiritus animalis ad instrumenta sensus et
25
motus vt eis vtatur. ¶ Sahara vero
26
est superfluitas in vigilia et egrussus[*]egrussus corrupt for egressus a re
27
naturali. et eius quidem causa complexionalis est caliditas et sic-
28
citas propter igneitatem spiritus et mouet semper ad exte-
29
riora: et caliditas vehementius est faciens sahara
30
et anterius faciens. ¶ Et sahara quidem quandoque fit
31
ex nitrositate humiditatis occultate in cerebro:
32
aut propter dolorem et cogitationes communes. ¶ Et est sa〈-〉
33
hara cuius causa est lumen et loci illuminatio cum
34
peruenit in huiusmodi aliquis preparatus sahare. ¶ Et
35
est sahara que est propter malitiam digestionis et multitu〈-〉
36
dinem repletionis. ¶ Et est sahara que fit cau〈-〉
37
sa eius quod inflat et commouet humores et somnia
38
et timorem in somno: sicut fabe et similia. ¶ Et est sa-
39
hara que fit in febribus propter eleuationem vaporum
40
siccorum mordicatiuorum ad cerebrum. ¶ Et dolor
41
quidem qui decrepitis accidit ex sahara est propter ni-
42
trositatem humorum eorum et salsedinem ipsorum et sicci-
43
tas tunc substantie cerebri eorum. ¶ Et est sahara que
44
fit causa apostematis melancolici aut cancerosi in partibus cere-
45
bri. ¶ Et dicitur quod ille in quo sahara fit fortis. dein〈-〉
46
de accidit ei tussis moritur. Et nos quidem iam dixi〈-〉
47
mus in capitulo somni quod oportuit nos dicere.
48
¶ De signis. Capitulum .V.
49
SIgna igitur eius que fit a siccitate pu-
50
ra sine materia et non socia[*]socia corrupt for sociata caliditati sunt le〈-〉
51
uitas capitis et sensuum et siccitas ocu〈-〉
52
lorum et lingue et narium: et quod non senti〈-〉
53
tur in capite calor neque frigus. ¶ Eius vero
54
que fit ex caliditate et siccitate signa sunt inuentio
55
signorum siccitas cum inflammatione et adustione. Et quandoque
56
est cum siti et adustione in origine oculorum. ¶ Et
57
eius quidem que fit ex nitrositate humorum signa
58
sunt humectationis inuentio in naribus et lippi-
1
tudo oculorum et sensibilitas grauitatis parue et
2
velocitas excitationis apud somnum cum saltu.
3
Et istud quidem significatur ex regimine preterito et eta-
4
te. ¶ Et eius quidem que fit ex illuminatione loci
5
aut ex cibo. signa etiam sunt cause eius. ¶ Eius vero
6
que est ex apostemate melancolico signa sunt predicta multo〈-〉
7
tiens. Sed eius que est ex dolore aut cogitatio〈-〉
8
nibus communibus et febribus acutis signa sunt eius cause.
9
¶ De cura. Capitulum .VI.
10
OPortet quidem vt habens illam cu〈-〉
11
ius causa est siccitas vtatur cibo humi〈-〉
12
do et balneis temperatis proprie. quod si ipsum
13
balneum non facit dormire tunc non
14
est temperati corporis et non est bone complexionis.
15
et neque est nisi potestate siccitatis aut potestate
16
humorum malorum quos balneum eleuat: et oportet vt
17
deserat cogitationem et coitum et laborem et vta-
18
tur quiete et tranquillitate et assiduitate inunctio〈-〉
19
nis capitis cum oleis humectatiuis predictis:
20
et emulsione lactis super caput et embrocis hu-
21
mectantibus predictis: et attractione in naribus
22
oleorum: et caputpurgijs ipsorum et distillatio-
23
ne eorum in aure et proprie olei: nenufarini et pre-
24
cipue faciendo caputpurgium et fricatione in-
25
feriorum pedum. ¶ Eius vero que est ex ca-
26
liditate cum hoc: regimen est cum additione
27
facta in regimine harum medicinarum: et admi-
28
nistratio verbi gratia rasure cucurbite et portulace et
29
mucilaginis psilij et virge pastoris et semperuiue
30
et similium. ¶ Et ex minocticis[*]minocticis corrupt for hypnoticis [cf. Venice 1564] est sonus sua-
31
uis subtilis cum quo non est hezeze et sit eius
32
casus breuis: aut si sit cum hezeze sit equalis: et
33
propter illud sonitus arborum et aqua faciunt dormi-
34
re. ¶ Eius vero que facta est ex dolore regimen
35
est sedatis doloris. et ipsius cura est cum eo quod pro〈-〉
36
prium est vnicuique dolori in capitulo suo. ¶ Facta vero
37
in febribus multotiens habenti datur in potu adeia〈-〉
38
cur purum et facit dormire: et oportet vt habens eam vtatur
39
ablutione faciei et embrocis et vnctione temporis et fron〈-〉
40
tis cum oleo de papauere et lactuca et vt ponatur in
41
sorbitionibus ipsius semen papaueris albi. Et
42
quandoque stupefit ex narcoticis quorum descriptiones sunt
43
in antidotario: et trocisci de citro[*]citro cf. Venice 1564: croco predicti in capitulo de so-
44
da calida cum dissoluuntur in expressione papaueris:
45
aut aqua rosacea in aqua coctum est papauer: aut aqua
46
lactuce et linitur eo frons conferunt. ¶ Et ex eis quidem
47
que ad illud experta sunt est vt sumatur cassia lignea
48
et opium et crocus et dissoluantur in oleo rosaceo et abster〈-〉
49
gantur ex eis nares. ¶ Et similiter epithima factum ex
50
corticibus papaueris et radicibus mandragore
51
super vtraque tempora et etiam odoramenta ex eis: et qui su〈-〉
52
mit ex istis quantitatem vnius grani orobi dormit
53
somnum temperatum. ¶ Quod si humor ad ipsum ascen-
54
dens fuerit grossus fiat emplastrum fronti eius ex
55
melliloto cum camomilla et robub. ¶ Et ex eis
56
quidem que dormire faciunt febrientes et alios
57
est vt extremitates habentium saharam ligentur
58
cum ligamine faciente dolorem et coram: ipsis ponatur
1
lampas et precipiatur presentibus vt multiplicent con〈-〉
2
fabulationes et sermones. Deinde soluantur liga〈-〉
3
ture repente et remoueatur lampas et precipiatur ibi exi〈-〉
4
stentibus vt taceant repente et tunc dormient. ¶ In
5
ea autem que facta est ex humiditate nitrosa salsa propter
6
nitrositatem et salsedinem oportet vt acceptio omnis acu〈-〉
7
ti et salsi alienetur et cibetur eam habens piscibus petro-
8
sis et carnibus subtilibus surabegeti[*]surabegeti cf. Venice 1564: surabeget cum pauco sa〈-〉
9
le et euacuetur cum pillulis et seheba et assidue fiat inun-
10
ctio capitis cum oleis suauibus tepidis. Cunque
11
hec species sahare accidit in etate senij eius cura
12
est praua. Uerumtamen oportet vt eam habens vtatur embro〈-〉
13
ca ex aqua in qua cocta sunt ordeum et camomilla
14
et alhacuen et non aliud omni nocte. facit enim bene
15
dormire. ¶ Et similiter odorent naribus facta ex oleo
16
alhacuen aut oleo irino aut oleo de croco. ¶ Et
17
quandoque oportet vt in potu tribuamus habenti saha-
18
rem[*]saharem i.e. saharam superfluam virtutis cuius timetur resolutio: ce-
19
rataria et similia ex opio vt faciat ipsum dormire.
20
¶ Ei vero qui non habet saharam cum huiusmodi su〈-〉
21
perfluitate sufficit vt laboret exercitetur et bal-
22
neetur. deinde ante cibum bibat aliquantulum
23
vini et comedat cibum quoniam dormiet in hora.
24
¶ De lesione sensus. Capitulum .VII.
25
SPecies nocumenti sensus contingentis
26
in operationibus cerebri sunt propter duas causas:
27
et cognoscuntur tribus modis. ¶ Cum enim
28
sensus hominis est incolumis et imaginatio formarum rerum
29
in somno et vigilijs est sana. deinde sunt res et dis-
30
positiones quas videt in vigilijs suis: aut in somno suo:
31
ex eis de quibus possibile est ipsum proponere et remouen〈-〉
32
tur ab eo: et cum audit eas et testificatur non rema〈-〉
33
nent apud eum: tunc lesio illa est in memoria et in poste-
34
riore cerebro. ¶ Quod si in hoc non est impedimen〈-〉
35
tum sed loquitur ea que non sunt dicenda et timet ab eis a
36
quibus timere non oportet. et putat esse bonum quod non debet
37
putari bonum: et sperat quod non est sperandum: et inqui〈-〉
38
rit quod inquirendum non est. et facit quod faciendum non est.
39
et est potens seruare ea quorum vult recordari: tunc le〈-〉
40
sio est in cogitatione et in parte media cerebri.
41
¶ Si vero ipsius memoria et ipsius loquella sunt sicut
42
esse debent et non contingit in his que agit et loquitur contrarium
43
rectitudini et imaginatur res sensibiles et colligit
44
villos et videt singularia mendosa et ignes et aquas
45
aut reliqua mendosa: aut debiliter imaginatur for-
46
mas rerum in somno et vigilijs: tunc lesio est in ima〈-〉
47
ginatione et in ventre anteriore cerebri. ¶ Et si
48
aggregantur duo ex illis aut tria tunc lesio est in
49
duobus ventribus aut tribus. ¶ Et si cogitatio
50
infirmetur et accidat in eo abbreuiatio propter communitatem
51
lesionis in memoria precedentis: primum facilius est quam
52
si infirmetur cogitatio et sequatur eam egritudo me-
53
morie. ¶ Et quodcunque horum est declinans ad dimi〈-〉
54
nutionem: tunc egritudo est ex frigore. ¶ Et quod-
55
cunque est decliue ad permutationem et agitationem est
56
ex caliditate. ¶ Et quidam existimauerunt quod declina〈-〉
57
tio ad diminutionem est propter diminutionem substantie cerebri.
58
Et hoc quidem non est longinquum apud me. ¶ Causa vero
1
eius aut est in primis in ipso cerebro: aut est ex mem〈-〉
2
bro alio. et quandoque est ab extrinsecis sicut percussione aut
3
casu. ¶ In curis autem oportet te esse sollicitum secundum principia
4
que dixi in canone. et collige ex tabulis egritudi-
5
num membrorum capitis in libro .II. medicinas ad omnia il〈-〉
6
la iuuatiuas quibus in eis vteris: et considerabis
7
que ex eis et qui ex cibis ledunt eos quare alienabis
8
eos in eis: et inde eas considerabis et aliena bis
9
eos a cibis qui eos ledunt in ipsis.
10
¶ De permixtione sensus et alienatione. Capitulum .VIII.
11
PErmixtionis vero sensus et alienationis
12
decclaratio est: quoniam que fit propter cerebrum ipsum est
13
aut ex colera nigra aut ex sanguine calido
14
inflammato: aut ex colera citrina aut ex
15
colera rubea aut ex calore puro aut ex vapore calido.
16
¶ Et illa quidem sunt ex illis que desiccant. quare cere〈-〉
17
brum materia spiritus innati priuat per cuius simile possibile est ratio-
18
ni viam suam secundare. ¶ Et facta propter membrum aliud: aut
19
corpus est sicut que fit propter stomacum aut os eius aut mirach
20
aut propter matricem aut propter totum corpus sicut in febribus:
21
et totum illud est propter qualitatem puram venientem ad ipsum sicut
22
eleuatur a digitis pedum et manuum quando apostemantur et a
23
membris corrupte complexionis apostematis: aut propter va〈-〉
24
porem calidum colere et flegmatis iam putridi et
25
acuti. ¶ Et permixtio rationis magis incolumis est
26
que est cum risu et que est secundum quietem et deterior
27
que est cum agitatione et rixa et audacia.
28
¶ De signis. Capitulum .IX.
29
SCias quod omnis dolor vehemens de
30
quo patiens non conqueritur et in quo sen〈-〉
31
tit permixtionem: et vrina oleagina significat
32
in febribus permixtionem rationis. ¶ Que vero fit ex
33
melancolia est cum tristitia et alienatione mala: aut
34
cum signis melancolie quorum in capitulo ipsius reme-
35
morabimur. ¶ Et si melancolia est colerica est
36
cum lupinositate et audacia. ¶ Et si est melan〈-〉
37
colia sanguinea est illic letitia et risus cum exube〈-〉
38
beratione[*]exubeberatione corrupt for exuberatione venarum. ¶ Facta autem a colera citrina
39
est cum inflammatione et caliditate et rixa et malitia
40
morum et agitatione vehementi et imaginatio-
41
ne ignis et scintillarum et adustione oculorum in-
42
teriorum et citrinitatem coloris et inflammatione ca-
43
pitis et extensione cutis frontis et profundatione
44
oculorum et saltu ad oppositum. ¶ Et in illa quidem
45
que fit ex rubea sunt accidentia ista vehemen-
46
tiora et magis peruersa. et huiusmodi quidem generis est
47
permixtio que fit in febribus et plurimum fit in pestilentia〈-〉
48
libus. ¶ Cum ea autem que facta est ex caliditate
49
et siccitate puris non sunt grauitas neque signa
50
materierum predictarum in canone et in capitu-
51
lis precedentibus. ¶ Facta autem ex flegmate iam
52
putrefacto et acuto habentibus accidit vt eis ad-
53
sit cum permixtione seueritas et vt eleuent superci-
54
lia sua manibus suis omni hora: et vt ipsorum capi-
55
ta grauentur et patiantur subeth propter substantiam frigoris
56
sicut permiscentur eorum rationes propter accidentia caliditatis:
57
et isti quidem non separantur ab eo quod tenent: et
58
plurimum quidem accidit eis vt existiment seipsos be〈-〉
1
stias et aues et vniuersaliter quidem permixtio rationis cum acci〈-〉
2
dit a caliditate sicca et tunc ipsam significant vigilie aut
3
a caliditate humida sanguinis aut a flegmate pu〈-〉
4
trefacto tunc significant ipsam subeth. ¶ Illa vero cu-
5
ius causa est vapor ascendens ex membro cognoscitur
6
ex dispositione illius membri dolorosi si fuerit mem-
7
brum: aut totius corporis si fuerit comprehendens
8
sicut in febribus communicantibus: et cognoscitur an
9
est pura aut est materia aut vapor. ¶ Et signa quidem
10
omnium illorum predicta sunt in capitulo de soda.
11
¶ De cura. Capitulum .X.
12
CUra[*]CUra corrupt for CUram autem que melancolie adhibetur dicemus in
13
capitulo melancolie. in cura autem permixtionis facte
14
ex sanguine oportet incipere a flobotomia et ab omni-
15
bus que temperant sanguinem et ipsum infrigidant et eius
16
essentiam rectificant. ¶ Eius vero que facta est ex citrina
17
aut rubea cura est vt incipiatur et euacuetur et permutetur
18
complexio: aut corporis totius aut capitis proprie. et ad〈-〉
19
ministrentur infrigidationes et humectationes predicte in
20
canone et administrentur emplastra post rasionem capil-
21
lorum et si coartatur et fortior fiat regatur alio regimi〈-〉
22
ne. ¶ Et ex eis quidem que conueniunt permixtioni sensus
23
colere est creatum infrigidatum ex oleo rosaceo et aceto sin〈-〉
24
cipiti superpositum: et oleum viocaleo et lac. si non fuerit fe-
25
bris: aut oleum rosaceum et papauer cum cautela repressio-
26
nis vaporum. ¶ Cumque vigilie adsunt tunc omnia epi-
27
thimata non sunt iuuantia. et quandoque faciunt eum possi〈-〉
28
dere constrictionem caliditatis. quare non facias caput〈-〉
29
purgium et facias augmentum in attractione immo consequenter
30
adhibe clystere lenitiuum. ¶ In ea autem que fit
31
propter membri communitatem vtere capitis confortatione et eius
32
infrigidatione et attractione ad contrarium: et hoc totum quidem iam
33
scitur ex canonibus preteritis vniuersalibus et particulari-
34
bus. ¶ Cumque cum caliditate et rationis permixtione non
35
sunt debilitas: et signa apostematum oportet vt patiens lapi〈-〉
36
dis cedatur vehementer et quandoque necessaria est percussio
37
vt ad ipsum ipsius redeat ratio: et quandoque oportet vt caput
38
eius secundum crucem cauterizetur si nihil aliud confert.
39
¶ Et ex rebus ipsi conferentibus est vt fundatur super
40
capita ipsorum decoctio pedum et capitum: et multo〈-〉
41
tiens sanat eos alfesur cum ex eo bibunt et comedunt
42
ipsum diebus aliquibus sicut est: aut in aliquo
43
alio fructuum ex dulcibus interea que coope-
44
riunt et faciunt non apparere.
45
¶ De stoliditate et amentia. Capitulum .XI.
46
DIfferentia inter permixtionem rationis et
47
stoliditatem et amentiam quamuis sint duo
48
impedimenta rationis. et sit causa faciens contin〈-〉
49
gere vtrasque simul cadens in ventre me〈-〉
50
dio cerebri est quod permixtio sensus est lesio in
51
operationibus cogitationis secundum mutationem. Stolidi〈-〉
52
tas vero et amentia sunt lesio secundum diminutionem
53
aut destructionem. et dispositio similis fatuitati et fan〈-〉
54
tasie. Et tu quidem iam sciuisti quod species operationum
55
sunt tres. ¶ Huiusmodi autem egritudinis cause
56
aut sunt frigiditas pura aut cum siccitate. compre-
57
hendens super ventrem medium cerebri in longitudine
58
dierum et spacij. ¶ Aut frigiditas cum aliquo flegmati-
1
co in vacuitatibus vasorum cerebri. ¶ Et causa in hoc
2
non est nocumentum ex frigiditate et non ex caliditate:
3
nisi quoniam hoc nocumentum est destructio et diminu〈-〉
4
tio: quoniam caliditas est faciens cogitationem que est vnus
5
ex motibus spiritus quo mouetur ab anteriore parte ce〈-〉
6
rebri vsque ad eius postremam et econtrario. Et ca〈-〉
7
liditatem quidem eleuat motus et iuuat ipsam: et con-
8
gelatio prohibet ipsam. Quapropter posita est complexio
9
huiusmodi partis cerebri decliuis ad caliditatem: et po-
10
sita est in medio vt sit ei reditus ab imaginatio〈-〉
11
ne ad memoriam. Et tu quidem iam sciuisti imagi-
12
nationem et memoriam in loco suo. ¶ Hec autem
13
egritudo curatur calefactione cerebri et humecta-
14
tione ipsius si fuerit cum siccitate: aut resolutione
15
eius quod est in ipso: et euacuationibus cum medicinis ma-
16
gnis et vomitu facto cum oxymelle squillitico aut semine
17
raphani si fiunt a materia: et oportet vt ex illo perueniatur
18
ad excitandum cor cum medicinis sibi proprijs sicut est
19
diamuschum et mitridatum elmufera et his similia. et
20
non oportet vt prolongemus sermonem in hoc capitulo. Iam enim sci-
21
uisti modum similem huius regiminis in canonibus in eo
22
quod preterijt. Et oportet quidem vt hospitium eius domus
23
luminosa sit. Et vniuersaliter quidem vigilie et sahara et subti〈-〉
24
liatio cibi et paucitas ipsius et declinatio ad com〈-〉
25
plexionem sicciorem. et ad subtiliationem sanguinis
26
et temperandum psam[*]psam corrupt for ipsam [resp. ipsum] et paucitas ipsius et calefactio
27
eius ita quod non sit vehemens ebullitio et calefa-
28
ctio. immo sit caliditas subtilis non feruens. Hec enim
29
ex eis est que rectificant sensum et mundant ipsum. ¶ Et
30
nihil est magis inimicum sensui quam repletio ex ci〈-〉
31
bis et humiditatibus. ¶ Et siccitas nocet sensui:
32
non vnde est diminutio: sed vnde est superfluitas in veloci〈-〉
33
tate motus: aut vnde est paucitas spiritus vehemen〈-〉
34
ter: aut eius resolutio cum aliquanto motu.
35
¶ De corruptione memorie. Capitulum .XII.
36
IPsa est compar stoliditati: nisi quia est
37
in posteriori cerebro quoniam est diminu〈-〉
38
tio in aliqua operationum posterioris cere〈-〉
39
bri aut destructio in omnibus eis. ¶ Et
40
eius quidem causa prima apud Galienum est frigiditas
41
aut pura aut cum siccitate: et non imprimitur in illa
42
simile: aut cum humiditate et non seruat quod impressum
43
est in ea. ¶ Sed si est cum siccitate: significat ipsam vi-
44
gilie et insomnietates. Nam seruat res preteri-
45
tas et non est potens seruare res momentaneas
46
illius hore. ¶ Et si est cum humiditate significat
47
eam subeth et quod preterita penitus non ser-
48
uat. Et forsitan seruat ea que sunt illius hore et
49
momentanea spatio maiore quam preterita: et si fue〈-〉
50
rit illic frigiditas pura erit stupor et vertigo.
51
¶ Et fortasse erit ex siccitate cum caliditate: et
52
erit cum eo permixtio sensus. ¶ Et illud qui-
53
dem est aut in illa parte cerebri ipsius aut in ven〈-〉
54
tre ipsius aut in vase eius. ¶ Et quandoque fit
55
propter humores et malitiam complexionis ipsorum
56
peruenientem ad cerebrum. ¶ Et quidam antiquorum iam di〈-〉
57
xerunt hoc et est ex eis que testificata sunt et ex〈-〉
58
perta. ¶ Et obliuio quidem et corruptio memorie secundum
1
plurimum non accidunt nisi ex frigiditate et humidi-
2
tate. Quandoque fit tamen ab apostematibus cerebri et proprie
3
frigidis. ¶ Et scias quod obliuio quando accidit cum sani〈-〉
4
tate nunciat egritudines cerebri propinquas si-
5
cut apoplexiam epilepsiam et lethargiam.
6
¶ De signis. Capitulum .XIII.
7
OPortet vt cognoscas illud ex cano〈-〉
8
nibus predictis et non iteres eos in omni
9
hora.
¶ De cura. Capitulum .XIIII.
10
ILla autem que separata est a caliditate et
11
siccitate est facilioris cure. Et huiusmodi quidem
12
cura est cum eo quod dictum est multo-
13
tiens. ¶ In ea vero que facta est a siccitate nuda
14
oportet egrum nutriri ex cibis humectantibus tempe-
15
ratis: et vt administres exercitium partium capi-
16
tis cum fricatione et compressione facta cum pannis
17
asperis et motione manuum et pedum et vniuersaliter exer〈-〉
18
citium quod non sit forte: sed fit secundum quantitatem qua
19
fiat fames: et proueniat augmentum cibi et quietem
20
et somnum et balneum et calefactionem cum emplastris
21
calefacientibus notis quorum rememorationem non
22
iteramus: et cum ventosis super caput absque scarifi-
23
catione: et cum medicinis rubificantibus et for-
24
tasse necesse erit vt plurimum fit posterius vbi collum
25
iungitur craneo: et administrentur aque in quibus co-
26
cta sunt camomilla et mellilotum et pedes capra-
27
rum: et ex oleis oleum de lilio et narcisco et keiri.
28
Quod si fuerit a materia habente frigiditatem et humi-
29
ditatem euacua ipsum post digestionem cum eo quod scis.
30
et habitet in domo multi luminis. ¶ Et incipiatur
31
primum ab euacuantibus que sunt faciliora sicut hiera
32
et pulpa colloquintide et castoreum. ¶ Deinde
33
gradatim procedas ad hieras magnas postea ad-
34
ministratur si confidis quod non est malitia complexionis
35
calide confectionem anacardinam: quoniam est fortior in
36
confortatione sensus sufficienter facientem acquirere
37
seruationem iuuatissimam seruationis: et administrantur
38
reliqua digestiua ex rubificantibus et gargarismis
39
et odoramentis que scis: et non festines in desicca〈-〉
40
tione eius sed gradatim procede. ¶ Et caue ne de-
41
siccatio tua consequatur finem humiditatum principa-
42
lium et sequatur eam frigiditas complexionis. Illud enim est
43
ex eis que in obliuione augmentum prebent. ¶ Et oportet
44
vt alienent a se ebrietatem et sufflationem ventorum et
45
repletionem et alienentur ab ablutione cum aqua peni〈-〉
46
tus calida quidem propter illud quod est in ea de mollifi〈-〉
47
catione: et a frigida quidem propterea quod stupefacit
48
et nocet spiritui sensus: quod si eis accidit repletio sub〈-〉
49
tilient regimen post ipsam. Oportet ergo vt alienen-
50
tur a cibis retentiuis et grauatiuis et vaporosis.
51
¶ Repletio vero ex vino facta nocet valde: sed
52
parum dilatat animam et confortat spiritum et facit ipsum
53
bonum et excusat a multiplicatione aque: eius enim
54
multiplicatio est res magis nocens eis. ¶ Et
55
dormitio multa in meridie. Et vniuersaliter somnus mul〈-〉
56
tus nocet multum et proprie super repletionem plurimam.
57
¶ Superfluitas quoque vigiliarum resoluit sputum et de-
58
bilitat eum. et cum hoc replet cerebrum vaporibus.
1
¶ Et ex eis quidem experta sunt acorus nutritus: et piper
2
longum nutritum et inuenta sunt manifeste addentia in ser〈-〉
3
uatione: et medicamen hoc est expertum et eius quidem con〈-〉
4
fectio. ¶ ℞. olibani ciperi piperis croci myrrhe
5
partes equales commisceantur. Sumatur omni die pondus .ʒ.
6
.I. ¶ Et hoc etiam iam expertum est piperis partes .II. cymini tan-
7
tundem: zuccari albi partes .III. ¶ Et expertum etiam omni
8
die in ieiuno potare in ipsa olibani .III. quartas aurei
9
et piperis quartam. ¶ Et iterum cymini partes .V. piperis .I.
10
acori .II. ciperi .II. myrabolani .II. mellis anacardi .I.
11
mellis duplum omnium. ¶ Et oportet vt redeas ad me〈-〉
12
dicinas singulares scriptas in libro .II. et earum locus
13
est in tabulis egritudinum capitis. ¶ Et oportet vt
14
sit hospitium huius domus in qua sit lumen plurimum. ¶ Fa〈-〉
15
cta vero ab apostematibus cerebri curatur cum eo quod dictum est
16
in karabito et in lethargia. et subeth asahari.
17
¶ De corruptione imaginationis. Capitulum .XV.
18
IPsa eadem cognoscitur ex signis nar-
19
ratis in alijs capitulis. verumtamen est in an-
20
riore parte cerebri: et eius corruptio aut
21
est vt imaginetur quod non est et videat res qui〈-〉
22
bus non est inuentio: et illud est propter dominium colere in ante〈-〉
23
riore parte cerebri: aut propter dominium malitie complexio-
24
nis calide absque materia aut vt minuatur imaginatio
25
et debilitetur ab imaginando res imaginabiles: et
26
neque videat visiones et somnia nisi parum: et obliui〈-〉
27
scatur eorum: et obliuiscatur formarum sensatarum qualiter sunt:
28
et neque imaginetur eas. ¶ Et eius quidem causa est eadem
29
causa que est diminutionis memorie. Uerumtamen plurimum
30
corruptionis memorie non fit nisi a frigiditate et humi-
31
ditate. Et paucitas ipsius fit a siccitate: et res hec
32
est econuerso. Uerumtamen hoc instrumentum lene creatum est
33
vt velociter fiat impressio eius quod imaginatur: et illud
34
durum vt solutio ipsius difficilis fiat ab eo quod in
35
ipso est impressum propter res cadentes in ipso econtrario.
36
¶ Et corruptio quidem memorie cadit in duabus di-
37
ctionibus sensatorum et in corruptione compositionis eorum
38
et corruptio imaginationis cadit sicut in sensatis et
39
formis ipsorum. Et hoc quidem scitur ex arte alia. ¶ Quod
40
autem magis significatiuum est quod egritudo est ex humiditate
41
aut siccitate est dispositio somni et vigiliarum: et dispositio
42
siccitatis oculorum et narium et humiditatis eorum. Et
43
dispositio coloris lingue et humiditatis eius aut siccita-
44
tis ipsius. Et quandoque est egritudo corruptionis ima〈-〉
45
ginationis non ipsius diminutio: tu es sufficiens
46
ad cognoscendum eam etiam quando est a melancolia aut colera
47
aut complexione calida singulari propter illud quod dictum
48
est et scitur. ¶ Cure autem illius sunt secundum curas que
49
sunt in egritudinibus preteritis: verumtamen oportet vt mate〈-〉
50
ria sit in partibus principiorum sensus: et si necessaria est
51
fricatio aut ventosarum appositio fiat in anteriore parte ce-
52
rebri.
¶ De mania canina. Capitulum .XVI.
53
EXpositio manie est demonium lupinum.
54
Canina vero est species eius existens cum ira
55
permixta tripudio et inquisitione corru-
56
pta permixta petitioni quemadmodum est
57
ex naturis canum. ¶ Et scias quod materia faciens demo-
58
nium lupinum est in substantia materie facientis melancoliam: quoniam
1
vterque[*]vterque corrupt for vtreque sunt melancolice: verumtamen causa faciens demonium
2
est melancolia adusta facta aut a colera aut melancolia que est
3
deterior. et faciens melancoliam est melancolia naturalis multa
4
aut adusta. Sed est facta a flegmate: aut sanguine
5
dulci: tamen parum fit a sanguine adusto. ¶ Si autem fiat
6
ab ipsa melancolia tunc plurimum cum fit melancolia non est nisi
7
mania cum sua applicatione in anteriore parte cerebri
8
et substantia eius: quoniam ipsius applicatio ad cerebrum est
9
sicut applicatio materiei karabiti. ¶ Et melancolia quidem
10
est cum malitia existimationis et cogitatione corrupta
11
et timore et quiete et non est in ipsa agitatio vehemens.
12
¶ Mania vero tota est agitatio et salius[*]salius corrupt for saltus et inquisi〈-〉
13
tio et lupositas et aspectus cui non assimilatur aspe-
14
ctus hominis. immo res cui magis similis est aspectus
15
luporum. ¶ Et differt ab vna specie karabiti cui eam
16
habens in demonio assimilatur. Quoniam cum hac egritu〈-〉
17
dine non est febris secundum plurimum. Sed karabitus non
18
euacuatur ab ipsa. ¶ Canina autem est species manie in qua est
19
associatio vehemens et amicitia cum obedientia et
20
conuenientia simul. Et in ipsa quidem non est credulitas conten-
21
tionis que est in mania et est quasi ad sanguineam propin-
22
quior. ¶ Hec autem egritudo plurimum accidit in autum-
23
no propter malitiam humorum. Et quandoque multiplicatur in ve〈-〉
24
re et in estate et est ei excitatio apud flatum septen-
25
trionis propter desiccationem septemtrionis. ¶ Et hanc
26
quidem egritudinem plurimum non resoluunt nisi emor〈-〉
27
roydes et varices. Et cum accidit successione eius
28
ydropisis soluit eam cum humiditate sua. et proprie cum
29
eius causa est caliditas epatis et ipsius siccitas. ¶ Et
30
multotiens accidit hec egritudo propter commu-
31
nitatem stomaci quam vomitus sanat.
32
¶ De signis manie vniuersalibus et specie-
33
rum eius. Capitulum .XVII.
34
SIgna itaque vniuersalia eius sunt quod mutatio
35
operationum moralium et mobilium est mu〈-〉
36
tatio predicta. ¶ Signa vero indican-
37
tia ipsam sunt sicut incubus cum calidita-
38
te cerebri: et sicut si repleantur pedes sanguine et
39
fiant rubei: aut coaguletur sanguis in mammilla mu〈-〉
40
lieris: et significat motus corruptionis sanguinis.
41
¶ Et primum quandoque significat quod facta est causa cor-
42
ruptionis sanguinis in membro in quo calor innatus
43
non est fortis regens sanguinem bene: immo corrumpitur
44
in ipso sanguis aliqua corruptionis specie. ¶ Et
45
cum accidit signum primum in fine manie forsitan si-
46
gnificat ipsius resolutionem significatione vari-
47
cum. ¶ Et multotiens accidit mania in egritudi-
48
nibus acutis significans crisim: ergo si reliqua si〈-〉
49
gna eius inuentionem attestentur significat quod crisis
50
erit bona. ¶ Et quandoque est vehementia manie si-
51
gnificans crisim ipsius manie. ¶ Et signum quidem
52
facte ex melancolia adusta a melancolia est quod eius demonium
53
et lupinositas eius fiunt cum cogitatione et quiete spa-
54
cio aliquo. deinde cum mouetur et loquitur incipit raciocina〈-〉
55
ri cogitans: postea cum iteratur super eum non est possibi-
56
le euadere ex ea neque facere silere ipsum. ¶ Et est
57
extenuatio corporis in ipso vehementior. et color
58
ad nigredinem decliuior. et somnia deteriora et
1
quandoque vomit aliquid acetosum ex quo ebullit terra.
2
¶ In ea vero que est melancolia colerica fiunt permutatio-
3
nes ad contentionem velocius et quies ab ea velocius et
4
non recordatur contentionis et odij sicut recordatur
5
eius prius aut minoratur eius quies et multi-
6
plicatur motus ipsius et rixa et agitatio eius.
7
¶ De cura. Capitulum .XVIII.
8
SI repletionem vides humorum flobotomia[*]flobotomia corrupt for flobotoma. Et
9
si vides dominium colere in corpore per vrinam
10
et reliqua signa: euacua cum decoctione epi-
11
thimi: aut decoctione myrabolanorum si est colera me〈-〉
12
lancolica. ¶ Et si melancolia pura fortasse necesse
13
erit tibi vt euacues cum epithimi puri pondere .III.
14
.ʒ. cum oximelle et pillulis de azulo. ¶ Deinde ve〈-〉
15
ni ad caput et euacua si est tibi repletio sanguinea:
16
aut melancolia sanguinea ex venis que sunt sub lingua.
17
et assidua ipsius euacuationem cum his pillulis. ¶ Qua-
18
rum confectio. ¶ ℞. hierepigre epithimi sticados
19
omnium trium ana partem .I. scamonee myrabolanorum amborum
20
ana partem .ß. fiant ex ea pillule magne. Et post vniuersalem
21
euacuationem in noctibus separatis sumatur ex eis quaque no-
22
cte pondus .ʒ.II. ¶ Et ex eis que conferunt ad illud
23
sunt pillule istiusmodi: epithimi polypodij am〈-〉
24
borum ana .ʒ.V. lapidis armeni myrabolanorum kebulorum ana
25
.ʒ.I. sticados .ʒ.X. salis indi pulpe colloquintide am-
26
borum ana .ʒ.IIII. belliricorum emblicorum asce.[*]asce. i.e. hasce. ellebori nigri omnium ana
27
.ʒ.III turbith .ʒ.XX. conficiantur cum oximelle mellino
28
et administrentur. et fiant gargarismata cum oximelle
29
scamoneato: et non superflue vtaris de pillis de scei〈-〉
30
bar. Sed vtere eis tanto tempore quo assidue inuenitur in
31
eis lenitas. cum autem malitiam complexionis calide sen-
32
tis abscinde eas. ¶ Et post purgationem perueni
33
ad infrigidationem et humectationem cum embrocis et
34
alijs. ¶ Et fortasse necessarium erit vt in die quinquies
35
embrocentur et liniantur capita ipsorum ex decoctione pe〈-〉
36
dum et capitum et mulgeatur super ipsa lac et ponatur super
37
ea butyrum crudum. ¶ Sitque intentio tua in hume〈-〉
38
ctando maior intentione tua in infrigidando: verumtamen si
39
non inuenis medicinis vehementis humectationis
40
nisi frigidas pone cum eis camomillam. ¶ Et fortas〈-〉
41
se necessarium erit tibi vt eos dormire facias medica〈-〉
42
men tribuere eis in potu. Dabis ergo ei ad bi-
43
bendum cum aqua granatorum dulcium vt humectet: aut cum
44
sirupo de prunis vt liniat: aut cum aqua ordei: et
45
embroca eos cum aqua ordei et cum aqua in qua coctum
46
sit papauer vt dormiant: verum rectius est vt po-
47
nas in eo parum camomille et emulge super caput
48
lac: et olea iuuantia ad illud sunt bona: et cum admi〈-〉
49
nistraueris embrocas et caputpurgia et olea hu〈-〉
50
mectantia: ingenia vt dormiant postea secundum dispositio-
51
nem qua fit somnus ex embrocis et oleis facienti〈-〉
52
bus subeth et proprie oleo ex lactucis. ¶ Et in po〈-〉
53
tu tribue eis quod humectat sicut aqua ordei. Et non
54
des eis ad potandum aliquid quod currat cursu oxy-
55
mellis et in quo fit subtiliatio et desiccatio et inci〈-〉
56
sio. ¶ Et quotiens videris naturam duram clysteriza
57
infirmum vt non eleuentur ad caput vapores impedien〈-〉
58
tes ex fece. ¶ Et oportet vt in aquis ipsorum des eis in
1
potu radices feniculi siluestris et semen eius et radicem
2
vitis albe. et est alfesire quoniam sunt iuuatiua. Sitque
3
ipsorum ex eis potio quaque die aure[*]aure corrupt for aurei vnius. ¶ Si
4
autem ea non biberint absconde illa in cibis eorum.
5
¶ Et coram infirmo sedeat de quo verecundetur.
6
et quem timeat. Et stringantur coxe et crura eius
7
semper vt assidue vapor ad inferiora trahatur.
8
¶ Quod si timetur quod seipsos ledant ligentur forti-
9
ter et intromitantur in cabijs et suspendantur in
10
suspensorio eleuato quod est sicut argeatum. ¶ Et
11
oportet vt sint cibi eorum humidi secundum omnem humidita-
12
tem. verumtamen oportet ne cum sua humiditate sint ex eis
13
que opilationes venire faciunt sicut amilum et que
14
similia sunt ei. Illud enim valde nocet eis: et non detur
15
ipsis quod plurium prouocat vrinam. Illud enim in ipsis
16
nocet. et relique cure ipsorum in quibus oportet vt sibi ti〈-〉
17
meant et sibi caueant sunt cura melancolie et nos re-
18
memorabimur eius in suo capitulo. Cumque declinant non
19
est malum si ad potandum detur eis vinum plurimum commi〈-〉
20
xtum. Nam illud humectat eos et dormire facit.
21
¶ De melancolia. Capitulum .XIX.
22
DIcitur melancolia mutatio existimationum
23
et cogitationum a cursu naturali ad corru〈-〉
24
ptionem et ad timorem et ad malitiam propter
25
complexionem melancolicam facientem siluestrem
26
spiritum cerebri interius et facientem ipsum timidum
27
propter tenebras ipsius sicut tenebre extrinsece solli〈-〉
28
citant et timere faciunt secundum quod complexio frigiditatis et sic〈-〉
29
citatis contraria est sputui debilitans ipsum sicut complexio
30
caliditatis et humiditatis vt complexio vini est conue〈-〉
31
niens et confortans. ¶ Cumque melancolia componitur cum
32
rixa et saltu et scintellis permutatur et nominatur mania.
33
¶ Et neque dicitur melancolia nisi cuius euentus est a co〈-〉
34
lera non nigra adusta[*]colera non nigra adusta cf. Venice 1564: colera nigra non adusta. ¶ Et melancolie quidem causa aut est in
35
ipso cerebro: aut extra cerebrum. et illa que est in ipso
36
cerebro: aut ex malitia complexionis frigide et sicce sine
37
materia permutante substantiam cerebri et complexione spiritus lu〈-〉
38
minosi ad tenebras: aut est cum materia. ¶ Et illa
39
que est cum materia aut est cum materia que est in venis ve-
40
niens ad eas et ex loco alio et conuertitur in eis ad
41
coleram nigram propter adustionem eius que in eis est et fit
42
sex[*]sex corrupt for fex et hoc est plurimum: aut est materia in bibita[*]materia in bibita corrupt for ex materia inbibita [cf. Venice 1564] in corpo-
43
re cerebri et est impediens cerebrum qualitate et
44
substantia sua et effunditur in ventres. Et multotiens fit
45
permutatione ex epilepsia. ¶ Illi vero cuius cau-
46
sa est extra cerebrum communicat res aliqua ex qua ad ce〈-〉
47
rebrum humor eleuatur: aut vapor tenebrosus. est
48
ergo res illa: aut in toto corpore: cum ei dominatur com-
49
plexio melancolica. Aut splen cum in ipso retinetur melancolia:
50
et non potes ipsam purgare: aut defectus: et non
51
potest trahere nigram ex sanguine: aut quia in ipso pro〈-〉
52
uenit apostema: aut non prouenit: sed nocumentum aliud.
53
¶ Aut propter vehementiam caliditatis epatis. ¶ Aut
54
est res illa ipsum mirac cum in ipso adunantur super〈-〉
55
fluitates nutrimenti et vapores intestinorum: et
56
aduruntur humores ipsius et conuertuntur in genus
57
melancolie: et faciunt euenire apostema: aut si non faciunt
58
euenire eleuatur ex eis vapor tenebrosus ad ca-
1
put et nominatur hec inflatio mirachia et melan〈-〉
2
colia mirachia. ¶ Et ipsa quidem multotiens ele-
3
uatur ab apostemate portenariorum epatis et aduritur
4
sanguis mirach: et est illud quod Galienus posuit causam in
5
melancolia mirachia. ¶ Et teophilo quidem videtur quod eius
6
causa est vehementia caliditatis epatis et intestinorum.
7
Et quidam alij ponunt causam in ea opilationes que fiunt
8
in mesaraicis: et si non: fit apostema. ¶ Significat ergo qui
9
ponit causam in illo opilationem in mesaraicis et si non sit
10
apostema: quod nutrimentum ipsorum non penetrat ad venas
11
et accidit ei corruptio. ¶ Et significat qui dicit illud
12
esse propter apostema: longitudinem retentionis cibi in eis
13
crudi cum dispositione sua. ¶ Et huius apostema secundum plurimum
14
non fit calidum. Sed neque est illic febris et sitis et vo-
15
mitus colerum. ¶ Et quandoque est causa generationis eius aer
16
exterior. ¶ Et principium quidem generationis est in
17
cerebro cum in stomaco est apostema calidum et aduritur
18
vapor eius in humiditatibus cerebri. ¶ Aut
19
est in matrice aut in reliquis membris capiti com-
20
municantibus. ¶ Eius vero que fit a frigidi-
21
tate et siccitate sine materia: causa est malitia com〈-〉
22
plexionis melancolice in corde cum materia aut sine
23
materia cui communicat in ipsa cerebrum: quoniam spiritus anima〈-〉
24
lis continuus est sputui vitali et est ex substantia ipsius
25
quare complexio eius corrupta melancolica corrumpit com-
26
plexionem cerebri et conuertitur ad melancoliam.
27
¶ Et quandoque fit propter causas alias infrigidantes et exic〈-〉
28
cantes non ex corde solum: cum tamen non sit possi-
29
bile vt fiat absque communitate cordis: immo fortasse
30
magnitudo cause in ipso erit ex corde. Et propter
31
hoc necessarium est vt consequatur cura cordis
32
cum cura cerebri in hac egritudine. ¶ Et scias
33
quod sanguis cordis quando est tersus subtilis cla〈-〉
34
rus letificans resistit corruptioni cerebri et recti〈-〉
35
ficat ipsum: immo non est mirum si sit secundum plu〈-〉
36
rimum principium illius ex corde: licet non con〈-〉
37
firmetur hec egritudo nisi in cerebro: non enim
38
est nouum et longinquum mirum si cordis com〈-〉
39
plexio plurimum corrumpatur et consequatur
40
eam cerebrum et corrumpatur cerebri comple〈-〉
41
xio et sequatur eam cor: et corrumpatur complexio
42
spiritus in corde et fiat siluestris et corrumpat quod
43
ex eo penetrat ad cerebrum et iuuat cerebrum
44
ad se corrumpendum. ¶ Et quandoque accidit
45
in fine egritudinum materialium et proprie acu〈-〉
46
tarum melancolia et est signum mortis et tunc
47
accidit homini illi vt recordetur mortis et mortuorum plu〈-〉
48
rimum. ¶ Et vniuersaliter quidem colera nigra multiplicatur et
49
generatur quandoque causa membri operantis nutrimentum quod
50
est epar cum aduritur sanguis: aut debilitatur
51
ab expulsione superfluitatis melancolice et est minus: et
52
quandoque membri quod est euacuatorium colere nigre et est splen cum
53
debilitatur in duabus rebus quarum vna est attra〈-〉
54
ctio fecis sanguinis et cineritatis eius ab epate.
55
Et altera est expulsio superfluitatis que ex eo ad ipsum
56
trahitur ad locum qui est preparatus. ¶ Et quandoque generatur
57
colera nigra in membro alio aut propter vehementiam
58
adustionis nutrimenti eius aut causa defectus ipsius
1
ab expulsione superfluitatis nutrimenti sui. qua〈-〉
2
re soluitur eius subtile et fit.[*]fit. corrupt for fit [redundant period] fex spissum ipsius
3
melancolicum: aut propter vehementiam infrigidationis et de-
4
siccationis eius quod ad ipsum peruenit. ¶ Et quandoque
5
etiam fiunt causa in generatione eius cibi generatiui colere
6
nigre. ¶ Et quibusdam medicorum visum est quod me〈-〉
7
lancolia contingat a demonio. Sed nos non cu-
8
ramus cum physicam docemus: si illud contingat
9
a demonio aut non contingat: postquam dicimus
10
quoniam si contingat a demonio sufficit nobis vt conuer〈-〉
11
tat complexionem ad coleram nigram et fit causa eius propinqua
12
colera nigra deinde fit causa illius colere nigre demo〈-〉
13
nium aut non demonium. ¶ Ex causis vero
14
fortibus in generatione melancolie est superfluitas tristi-
15
tie et timoris. ¶ Et oportet vt scias quod colera nigra
16
faciens melancoliam quandoque est colera nigra naturalis: aut
17
flegma cum conuertitur in coleram nigram propter spissitu〈-〉
18
dinem: aut propter aliquam adustionem quamuis hoc fit pa〈-〉
19
rum et rarum: aut sanguis cum propter decoctionem
20
conuertitur absque adustione vehementi. ¶ Humor
21
autem colericus cum in ipso cadit: adustio vltima
22
facit maniam et non est contentus super melancoliam.
23
¶ Et vnaqueque specierum colere nigre cum in cere-
24
bro est ex casu modo predicto facit melancoliam. Ue-
25
rumtamen quedam earum cum melancolia efficit maniam.
26
¶ Illa vero que est magis incolumis et st[*]et st corrupt for est illa
27
que fit ex fece sanguinis et cum qua fit gaudium.
28
¶ Et melancolia quidem plurimum resoluitur per emorroy-
29
das et varices. ¶ Et quandoque minoratur generatio hu〈-〉
30
ius egritudinis in albis: et pinguibus et multi-
31
plicatur in brunis et pilosis extenuatis et duram
32
carnem habentibus. et multiplicatur generatio ipsius in
33
eo cuius cor est vehementer calidum et cerebrum
34
ipsius est humidum: quare fit caliditas cordis eius
35
generatiua colera nigra in ipso: et humiditas cere〈-〉
36
bri ipsius susceptiua impressionis eius quod genera〈-〉
37
tur in corde ipsius: ex eis vero quo ad ipsum sunt
38
preparati sunt trauli et syllabam multotiens repe〈-〉
39
tentes antequam dictiones proferant. linguas habentes
40
lenes et oculos mobiles: quarum facies sunt vehe〈-〉
41
mentis rubedinis: et bruni et pilosi et proprie in
42
quorum pectoribus sunt pili nigri et grossi quorum
43
vene sunt ample et labia grossa. Quoniam quedam
44
istorum sunt significationes caliditatis cordis: et quedam
45
significationes humiditatis cerebri. ¶ Et plurimum sunt
46
secundum quod apparent flegmatici. et hec quidem egritu-
47
do plus accidit in viris: sed in mulieribus est dete〈-〉
48
rior. ¶ Et multiplicatur in iuuenibus et senibus:
49
et minoratur in hyeme et multiplicatur in estate et
50
autumno: quandoque excitatur in vere plurimum quoniam ver eleuat
51
humores et permiscet eos sanguini. et quandoque est eius
52
excitatio cum periodis in quibus excitatur colera
53
nigra et feruet etiam. ¶ Et ad illum etiam qui prepara〈-〉
54
tus est melancolie cito peruenit ipsa cum assunt ei timor
55
aut angustia aut insomnietas: aut retinetur in
56
ipso consuetudo cursus sanguinis aut vomitus
57
melancolicus aut reliqua.
58
¶ De signis specierum eius. Capitulum .XX.
1
SIgna principij melancolie sunt existima-
2
tio mala et timor sine causa: et velocitas
3
ire: et dilectio solitudinis: et tremor et
4
vertigo et sonitus et tinnitus et proprie
5
in mirach. ¶ Cum autem confirmata est timor et ma〈-〉
6
litia existimationis et angustia et sollicitudo: et
7
alienatio sermonis et fastidium propter multitudinem
8
ventositatis: et species timoris ex eis que non sunt:
9
aut sunt: et plurimum timoris eius est ex eis que non
10
timentur secundum consuetudinem. ¶ Et species quidem iste
11
sunt indefinite. Quidam enim eorum timent casum celi
12
super se: et quidam eorum timent quod terra absorbeat
13
eos: et quidam timent latrones. et alij timent ne lu〈-〉
14
pus ad eos ingrediatur. ¶ Et quandoque res proprie
15
habent in hoc impressionem. et cum hoc quandoque imagi〈-〉
16
nantur res coram oculis suis que non sunt sane.
17
Et quandoque imaginantur seipsos factos reges aut lu〈-〉
18
pos aut demones aut aues aut instrumenta artificia-
19
lia. ¶ Amplius quidam eorum sunt qui rident et
20
proprie quorum melancolia est sanguinea quoniam imaginan〈-〉
21
tur quod placet et delectat eos. Et quidam sunt qui
22
plorant et proprie quorum melancolia est melancolia pura.
23
Et quidam eorum sunt qui diligunt mortem. Et qui〈-〉
24
dam qui eam abhorrent. ¶ Signa vero eius
25
que in cerebro est sunt proprie superfluitas cogita-
26
tionis et assiduatio sollicitudinis melancolice et assi-
27
duus aspectus ad rem vnam et ad terram: et signi〈-〉
28
ficant ipsam color capitis et faciei et oculorum et
29
nigredo pilorum et capitis et grossitudo eorum: et
30
antecessio insomnietatis et cogitationum et mora
31
in sole et que similia sunt istis: et egritudines cere-
32
bri antecedentes et vt assint signa que dicemus
33
membris cerebro communicantibus peruenta: et vt non
34
appareat iuuamentum cum membrum illud medica〈-〉
35
tur. sed remaneat et vt sint accidentia valde magna.
36
¶ Eius autem que facta est communitate totius corpo-
37
ris est nigredo corporis: et eius arefactio et reten〈-〉
38
tio eius quod euacuatur ex splene et stomaco: et quod euacuatur cum
39
periodis ex ano et menstruis: et multitudo pi-
40
lorum corporis et vehemens nigredo ipsorum:
41
et antecessio ciborum malorum et melancolicorum et quos te docui〈-〉
42
mus in libro .II. ¶ Et egritudines quidem quibus succedit
43
melancolia sunt sicut febres temporales et permixte.
44
¶ Uerum signa eius que facta est ex splene sunt
45
multitudo desiderij propter effusionem colere nigre
46
stomacum: et cum paucitate digestionis propter frigiditatem com〈-〉
47
plexionis: et multitudo rugitus lateris sinistri:
48
et inflatio splenis: et illud quidem est quod non ab
49
eis separatur scilicet repletio vehemens propter inflationem:
50
et quandoque est cum ea febris quartana. et natura est lenis: et
51
quandoque mordicatio colere nigre facit vt sit mania.
52
¶ Signa autem eius que est ex stomaco sunt inuentio
53
signorum apostematis stomaci rememoratorum in capitulo de egri-
54
tudinibus stomaci et augmentum egritudinis cum sa〈-〉
55
tietate nauseatiua et repletione: et in hora digestio-
56
nis. Et multotiens excitantur cum ea apud co-
57
mestionem: vsquequo digerantur dolores: deinde
58
quiescunt apud digestionem. ¶ Si autem est calidum significant
1
ipsum inflammatio in mirach et sitis: et plurimum
2
melancoliam habens est spleneticus. ¶ Signa vero mi〈-〉
3
rachie sunt grauitas in mirach et attractio ad
4
superiora et nausea inseparabilis et malitia anime et cor〈-〉
5
ruptio digestionis et eructuatio acetosa et sputum
6
humidum et rugitus: et exitus ventositatis et in-
7
flatio: et vt inueniat dolorem in stomaco: aut dolorem in〈-〉
8
ter vtrasque spatulas: et proprie post cibum vsquequo
9
digeratur perfecte et quandoque euomit flegma colericum
10
et quandoque euomit flegma acetosum congelans den-
11
tes. Et accident ei accidentia ex acceptione cibi: immo
12
post ipsum per horas aliquas: et erit egestio eius fleg〈-〉
13
matica colerica et alleuiatur propter digestionis bonitatem
14
et augmentatur diminutione ipsius: et precedit plurimum
15
ipsam apostema in mirach: aut est cum ea: et inuenitur
16
tremor plurimus in mirach in quibusdam horis.
17
hec autem egritudo augmentatur cum sacietate nau〈-〉
18
seatiua et velocitate digestionis. ¶ Et dicimus quod
19
colera nigra faciens melancoliam cum est cum sanguine est
20
cum gaudio et risu et non comitatur[*]comitatur cf. Venice 1564: concomitatur ipsam tristitia
21
vehemens. ¶ Si autem est cum flegmate est cum pi-
22
gritia et paucitate caliditatis et quiete: et si est cum co-
23
lera est cum agitatione et lesione et demonio et est similis
24
manie. ¶ Et si fuerit colera nigra pura tunc cogi-
25
tatio in ipsa erit plurima et audacia erit minus nisi
26
moueatur et rixetur et habet odium cuius non obliuiscitur.
27
¶ De cura. Capitulum .XXI.
28
OPortet vt cura eius fieri incipiat an-
29
tequam confirmetur quoniam facilis est in princi-
30
pio et parua: praua et difficilis cum est
31
confirmata. ¶ Et necessarium quidem est vt secundum
32
omne dispositione[*]omne dispositione corrupt for omnem dispositionem anima ipsius letificetur et iocundetur: et sedeat
33
in locis temperatis et humectetur aer hospitij eius: et
34
odorificetur sternendo odorifera in ipso et vniuersaliter oportet
35
vt semper olfaciat odores bonos et flores boni
36
odoris. et sumat cibos laudabilis chimi hume〈-〉
37
ctatiuos valde. Et fiat augmentum in hoc: vt corpus
38
eius tenerescat cum cibis conuenientibus et balneo
39
ante cibum etiam effundatur super caput ipsius aqua te-
40
pida non vehementis caliditatis: cumque ex balneo
41
egreditur si parum sitis habet non est malum si parum aque
42
potet. ¶ Et administretur fricatio tenerum faciens
43
predicta in capitulo de conseruatione sanitatis. sitque studium
44
tuum in humectatione ipsius supra studium tuum
45
in eius calefactione quantum possibile est. ¶ Et
46
alienet a se coitum et sudorem vehementem: et alie〈-〉
47
net fabas et carnes salitas et lentes et caules et
48
vinum grossum et nouum et omne sal et omne salsum et acre
49
et acutum et omne quod est vehementis acetositatis.
50
oportet autem vt sumat pingue et dulce. ¶ Et cum vo-
51
luntas adest vt dormiant non embrocentur eorum
52
capita nisi cum aqua papaueris et camomille et alha-
53
coem[*]alha-coem cf. Venice 1564: alhacoe. Somnus enim est ex conuenientioribus curis
54
eorum. Uerumtamen succurratur cum eo quod tantum affe-
55
rat eis salutis quantum nocumentum papauer attri〈-〉
56
buit. ¶ Si autem melancolia fuerit ex malitia complexio〈-〉
57
nis singularis frigide aut sicce sufficiet vt admini〈-〉
58
stres calefactionem cordis cum letificantibus et
1
medicinis de muscho et tyriaca et mitridato et simili-
2
bus: et cura caput cum eis que dicta sunt in capitulo
3
de stoliditate: et que ex ea fortis est accidens succes〈-〉
4
sione alterius egritudinis calide facilis cure est
5
ita vt embrocationibus remoueatur. ¶ Si autem
6
est materia melancolica confirmata in cerebro tunc thesau〈-〉
7
rus cure ipsius est tres res. ¶ Prima earum
8
est euacuatio materiei et fortasse erit per clistere et vo-
9
mitum nisi in illo cuius stomacus est debilis. illum enim
10
nunquam in hac egritudine vomere facias neque etiam
11
in mirachia. ¶ Et secunda est vt administres cum
12
euacuatione humectationem assidue cum embrocis et
13
oleis calidis. Et ponas in eis ex medicinis sicut
14
camomillam et anetum et mellilotum et radicem lilij
15
vt non ingrossetur humor propter resolutionem pu〈-〉
16
ram in qua non est leuitas. neque grossitudo vt
17
humectent et non sit in eis resolutio. quod si colera
18
nigra est elongata a caliditate inter est[*]inter est corrupt for interest vt addas
19
sceham et folia lauri et calamentum cum humecta〈-〉
20
tione: et non cures. ¶ Et administra cibos ge〈-〉
21
neratiuos sanguinis laudabilis sicut pisces pe〈-〉
22
trosos et carnes laudabiles predictas. Et in qui-
23
busdam horis vinum album permixtum preter
24
antiquum et forte. ¶ Et tertia est vt administres
25
confortationem cordis si sentit complexionem frigidam
26
cum letificantibus calidis. Et si sentit comple-
27
xionem declinantem ad caliditatem cum letifi〈-〉
28
cantibus temperatis: et si caliditas est valde fortis tunc
29
administra letificantia frigida multe frigidita-
30
tis. et illud quidem scias ex pulsu. ¶ Incipia-
31
mus autem distinguere regimina ista et dicamus.
32
Euacuatio quidem ita facienda est: nam si vides ve-
33
nas plenas qualitercunque sit tunc colera nigra est
34
sanguinea. flobotomia[*]flobotomia corrupt for flobotoma igitur ex nigra. immo oportet secundum omnem
35
dispositionem vt a flobotomia incipias nisi timor vehe-
36
mentis debilitatis affuerit. ¶ Et scias quod si ma〈-〉
37
terie sunt pauce et sunt in cerebro tantum quod tunc sic-
38
citas dominatur super complexionem. ¶ Amplius si flo〈-〉
39
botomas et inuenis sanguinem subtilem non re〈-〉
40
tineas sanguinem propter hoc: quoniam multotiens
41
in ipsa precedit subtilis. Et similiter oportet vt amplifices
42
flobotomiam vt non effluat quod subtile est et augeatur
43
malitia et retineatur grossum. Et considera quod
44
duorum laterum capitis sit grauius et floboto-
45
mia cephalicam que sequitur ipsum: et quandoque
46
necessarium erit tibi vt flobotomes basilicam. ¶ Et
47
ante flobotomiam venarum frontis moue plus
48
cum inuenis signa communia. Deinde si inuenis hu-
49
morem melancolicum et decliuem ad frigus euacua cum
50
pillulis factis ex epithimo et aloe et elleboro nigro
51
incipe a digestione. ¶ Amplius euacua in princi〈-〉
52
pio rei cum medicinis lenibus in quibus reci-
53
piuntur epithimum et pulpa colloquintide et sca〈-〉
54
monee parum. deinde cum decoctione in qua
55
sint epithimum et agaricum. Postea si non con〈-〉
56
ferunt administra hieras magnas. deinde si post
57
illud indigeas euacuatione administra elleborum cum
58
timore et cautela et lapidem lazuli et lapidem ar-
1
menum et pillulas factas ex eis sine timore et cau〈-〉
2
tela. ¶ Et multotiens quidem iuuat eos admi-
3
nistratio harum medicinarum predictarum in aqua
4
casei secundum assiduationem et minorationem flegmatis
5
ex medicina. si ergo non conferunt reitera iterum
6
et in omni hebdomada euacua vice vna cum pillu〈-〉
7
lis subtilibus medijs: et inter spatium illud ad〈-〉
8
ministra triferam epithimi. ¶ Expertum namque
9
est potare eos triferam epithimi secundum hunc mo-
10
dum. sumantur trifere .ʒ.III. epithimi .ʒ.I. hiere .ʒ.ß.
11
et in omni mense euacua cum aliqua forti ex hieris
12
magnis et pillulis magnis donec inuenias egri〈-〉
13
tudinem iam remotam. ¶ Et administra etiam vo〈-〉
14
mitum proprie si vides in stomaco aliquid quod in egri-
15
tudine faciat augmentum et si non est egritudo
16
vehementis debilitatis: et oportet vt fiat vomitus cum
17
aqua in qua cocta sit calamentum et raphani se-
18
men et recipiat expressionem raphani in quo in-
19
fixus est elleborus et dimissus aliquot diebus
20
donec currat in ipso virtus eius cum oxymelle:
21
et sumat hunc eundem raphanum infusum in oxy〈-〉
22
melle. sitque quantitas oxymellis trium sextario-
23
rum: et quantitas expressionis eius sextarij vnius:
24
et augeatur illud et minuatur secundum quantitatem virtu-
25
tis: si autem virtutis times debilitatem aliena ellebo〈-〉
26
rum. Cumque purgaueris intende ad cor cum eis
27
que multotiens diximus. Et hec quidem trifera
28
epithimi experta est in hoc capitulo. ¶ Cum ergo an〈-〉
29
tiquatur egritudo administra vomitum cum elle〈-〉
30
boro et administra masticationes gargarismata
31
nota: et administra odoramenta bona et muschum
32
et ambram et alefeniati et xiloaloem. ¶ Et si ma〈-〉
33
teria fuerit decliuis ad coleram citrinam eua-
34
cua cum decoctione epithimi et pillulis stoma〈-〉
35
ticis temperatis: et ex eis quidem que euacuant co-
36
leram adustam sunt ea que dicuntur in capitulo suo.
37
¶ Et tu quidem adde in humectando et mino〈-〉
38
ra ex calefactione quamuis non sit tibi excusatio
39
ex camomilla et que sunt in eius virtute. ¶ Cumque
40
administras embrocas non est via ad admi-
41
nistrandum infrigidantia pura super caput.
42
¶ Quidam autem antiquorum medicorum
43
laudauerunt in huiusmodi loco vt sumat ex aloe
44
omni die in ieiuno aliquantulum: aut deglutiat
45
in die aquam in qua cocta sunt absinthij vncie .III. et .X.
46
karates expressionis absinthij dissoluti in aqua. et
47
laudauerunt vt sorbeat omni nocte acetum forte et preci〈-〉
48
pue acetum squilliticum. Nos autem timemus in eo ma〈-〉
49
litiam squille et aceti in hac egritudine nisi assit fiducia
50
quod materia sit generata ex colera adusta. quoniam est
51
calida. nam tunc acetum est magis iuuatiuum
52
ei alijs rebus et precipue squilliticum: et oxymel
53
factum cum oxymelle squillitico. et similiter ace〈-〉
54
tum in quo ponitur polium montanum aut ari-
55
stologia. Et quandoque etiam iuuat acetum cum egritudo sit
56
cum communitate splenis et materia est in ipso. ¶ Et oportet vt
57
fiat bonus odor eius cum compositis equalibus
58
in quibus recipiuntur camphora et muscus et
1
oleum violatum et sit multum vincens cum odore suo
2
siccitatem camphore et muschi: et odoramenta
3
frigida reliqua bene redolentia humida et pro〈-〉
4
prie nenufar. ¶ Quod si causa in melancolia fuerit apostema
5
in stomaco et visceribus: aut complexio calida in eis adu-
6
sta succurres illi cum eis que infrigidant caput
7
et humectant ipsum et confortant vt non recipiat
8
quod peruenit ad ipsum ab alijs. ¶ Et si fuerit cau〈-〉
9
sa in mirach et inueniuntur ventositates et rugi-
10
tus et his similia. quoniam illud est apostema in mirach calidum
11
cura ipsum et resolue cum eis que sunt necessaria de
12
quibus dictum est in capitulo de apostematibus: et confortat
13
caput et inunge ipsum in oleis confortatiuis et hu〈-〉
14
mectatiuis: et administra ventosas cum scarifi-
15
catione euacuando sanguinem: et non calefacias
16
in huiusmodi dispositione epar. immo tibi attinet vt ipsum
17
infrigides cum inuenis ipsum calidum aduren〈-〉
18
tem sanguinem sua caliditate. et conforta splenem. et po〈-〉
19
ne super mirach ventosas et medicamen de si-
20
napi et similia vt non mittat splem[*]splem corrupt for splen ad cerebrum ma-
21
teriam. ¶ Et si fuerit mirach frigide complexionis
22
inflantis ipsum et non fuerit ibi apostema neque inflatio:
23
dabis ei ad potandum aquam decoctionis absinthij
24
et succum eius secundum quod dictum est. et embroca stomacum
25
ipsius cum embrocis calidis predictis: et fac ei
26
emplastrum cum illis emplastris. et administra
27
in eis semen agnicasti et semen rute et radicem lilij
28
et etiam herbam marie et retine emplastrum super
29
ipsum tempore longo. deinde cum ipsum reti-
30
nueris ponas ventosas super locum et super eum
31
sit cottum infusum in aqua calida et oleis: aut lana
32
carminata aut spongia: et confert vsus empla-
33
stri ex sinapi super ipsum. et super illud quod est inter
34
duas spatulas et emplastra dicta in antidota-
35
rio. ¶ Et confert vt ponantur super ipsum ven〈-〉
36
tose absque scalpellatione nisi illic sit apostema aut do-
37
lor prohibens illud. ¶ Et multotiens quidem
38
necessarium est vt ad potandum dentur in me-
39
lancolia inflatiua semen apij et ciminum et ani〈-〉
40
sum et syrupi in quibus semina ista decoquantur
41
et ruta et anetum: immo quandoque necessarium tibi erit. vt
42
administres semen rute et agnicasti: et multotiens
43
indiget mirachia antiqua vomitu cum ellebo-
44
ro albo. ¶ Et oportet plurimum in melancolia mirachia
45
vt rectificetur epar ne ex eo generetur colera ni〈-〉
46
gra: et multotiens iuuat habentes melancoliam mira-
47
chiam etiam vt administres res infrigidantes
48
vnde sunt humectantes et opposite propter colera nigra
49
et quia ipse sunt prohibitionem facientes in generatione
50
ventositatis et vaporis que vtraque impediunt
51
sua eleuatione ad caput. Si tamen est iuuamentum
52
cum frigido non est inde iuuamentum vero ab-
53
scindens egritudinem. Sed ex frigido cum est hu-
54
midum non generatur colera nigra et abscinditur materia eius.
55
Nam etiam vaporat materia comprehensa et
56
fiducia est quod materia dominabitur ei et rectifi-
57
cabit eam. ¶ Et scias quod regimen grossi generatiuum
58
flegmatis fortasse resistit colere nigre et regimen
1
subtiliatiuum propter illud quod efficit ex adustione
2
facile nocet et fortasse iuuat ipsum. Non ergo se-
3
ducat te iuuamentum quorundam propter flegma quod ipsi
4
euacuant vomendo aut egerendo. nam illud non est
5
propter euacuationem flegmatis iuuantem ipsos.
6
immo quoniam multitudo et comprehensio humorum
7
adinuicem remouetur ab eis: verum iuuamentum
8
essentialiter est euacuatio colere nigre. ¶ Et ca-
9
non quidem curationis melancolie est vt peruenias
10
vsque ad vltimum in humectatione. et cum hoc non
11
minuas in euacuatione colere nigre: et quotiens-
12
cunque corrumpitur cibus in ventribus habentium me〈-〉
13
lancoliam duc eos ad hoc vt ipsum euomant et pro〈-〉
14
prie cum sentiunt acetositatem in ore. Oportet enim
15
vt tunc proculdubio eos vomere facias. et prohibe
16
eis ne comedant post cibum illum alium. et admi-
17
nistra electuaria confortantia os stomaci et cauean〈-〉
18
tur ab ingressu balnei et ab intromissione cibi su〈-〉
19
per cibum iam corruptum. ¶ Et oportet vt melancoliam
20
habentes in aliquo sint occupati quocunque modo
21
sint et vt eis sint presentes de quibus verecundentur et
22
cum quibus gratulentur: et vinum album equale potent
23
permixtum parumper. ¶ Et occupentur etiam cum
24
cantilenis et letificantibus. nihil enim est eis no-
25
cibilius quam timor et sollicitudo. ¶ Et multotiens
26
quidem iuuant eos accidentia euenientia ipsis vt ti〈-〉
27
meant aliquid et occupentur ea cogitatione. et face〈-〉
28
re vt ipsi a cogitatione remittantur est cura eius
29
optima. ¶ Quod si causa fuerit prouocatio retenta
30
menstruorum aut eius quod per anum egreditur aut re〈-〉
31
liqua: prouocabis illud. si autem accidit casus desi-
32
derij tunc egritudo est mala et siccitas est extensa.
33
¶ Et cum accidit in corporibus eorum vlcera signi〈-〉
34
ficant quod mors est propinqua. ¶ Et in cuiuscunque
35
corpore fuerit colera nigra mobilis erit magis su-
36
sceptibilis cure quam ille cuius colera nigra non est mo-
37
bilis. ¶ Et cum eius colera nigra apparet in egestione et
38
vomitu et vrina et in colore cutis et lentiginibus et
39
panno et vlceribus et scabie et varicibus et elephan-
40
tia et cursu eius quod ex ano profluit: tunc illud significat
41
quod ipsa recipit discretionem a sanguine. ¶ Cumque
42
aliquid eorum in eis apparet est signum bonitatis.
43
¶ Et cum aliquibus ipsorum accidit spasmus post
44
solutionem et euacuationem: tunc ipsi sunt dignio-
45
res illa quam alij propter siccitatem ipsorum. Oportet ergo
46
vt in aqua tepida sedeant et cibentur pane infuso
47
in iulep et pauco vino. et detur eis in potu aqua
48
mixta. Deinde dormiant et post ipsum balneen〈-〉
49
tur. Deinde cibentur cum egrediuntur.
50
¶ De cutubut. Capitulum .XXII.
51
SPecies est melancolie plurimum eueniens in fe-
52
bruario que facit: vt hoc diligat fugere
53
ab omnibus viuis et cupiat appropinqua〈-〉
54
re mortuis et sepulchris cum malitia formationis
55
repente ei euenientis. ¶ Et est processio habentis causa[*]causa(?) cf. Venice 1564: eam
56
nocturna et ipsius occultatio et egressio diurna.
57
Et totum illud facit diligendo solitudinem et elon-
58
gationem ab hominibus et cum hoc non quiescit in lo-
1
co vno plus vna hora: immo non cessat discurrere
2
et ambulare incessione diuersa ignorans quo va〈-〉
3
dat: cauendo sibi ab hominibus: immo quandoque non ca〈-〉
4
uet sibi ab eis negligens penitus illud et parum dis〈-〉
5
cernens illud quod videt et ei fit presens: et cum hoc
6
ipse est in vltimo quietis et solitudinis: et querimo-
7
nie et cautele. ¶ Et color est citrinus faciei lin-
8
gua sicca sitiens: et super crura ipsius sunt vlcera
9
que non consolidantur. ¶ Et eius quidem causa est
10
corruptio materie melancolice et multitudo motus pe-
11
dum eius: quia materie ad ipsos descendunt: et pre-
12
cipue quia est omni hora offendens: et occurrit pedi-
13
bus illius aliquid: aut ipsum mordet canis: et fit il-
14
lud causa vt effundatur multitudo materierum ad cru〈-〉
15
ra eius: quare fiunt in eis vlcera. et quando remanet secundum
16
dispositionem suam et dispositionem causarum suarum non conso-
17
lidantur. ¶ Et fit siccus visus eius: neque lachry-
18
mantur oculi ipsius et eius oculi sunt debiles et
19
submersi et totum illud est propter siccitatem oculorum com-
20
plexionis ipsius: et hoc neque nominatur cucubut ni〈-〉
21
si propterea quod eam habens fugit absque ordine. et quoniam
22
eius incisio est diuersa. ¶ Ignorat ergo qua parte
23
incedit et est quasi fugiens ab indiuiduo apparente.[*]apparente. corrupt for apparente [redundant period]
24
ei. Nam ipse propter paucitatem sue seruationis et defe-
25
ctum rectificationis consilij sui recipit in parte sua mo-
26
ueri obuians alij indiuiduo. quare iterum fugit ad partem
27
aliam: et cutubut quidem est bestiola existens in superfi〈-〉
28
cie aque que super eam mouetur diuersis motibus sine
29
ordine. et quacunque hora aliquid accidit ei fugit ex
30
eo quod ipsi accidit. deinde apparet. et dicitur bestio〈-〉
31
la alia non quiescens: et dcitur[*]dcitur corrupt for dicitur esse masculus
32
ex saal. et dicitur esse vulpis haamacu[*]haamacu cf. Venice 1564: hahamacu. verumtamen
33
magis similia nostro loco sunt duo prius dicta. et causa
34
quidem huius egritudinis est colera adusta et melancolia.
35
¶ De cura. Capitulum .XXIII.
36
CUra huius egritudinis est cura ipsius
37
melancolie dum est ex colera aut melancolia adusta:
38
et oportet vt in eius flobotonia ad hoc perueniatur
39
vt sanguis plurimus ex eo egrediatur et malefactio〈-〉
40
ni propinquus fiat. ¶ Et regatur cibis laudabili〈-〉
41
bus et balneis bonis. ¶ Et detur ei ad potandum
42
aqua casei tribus diebus. et post illud euacuetur humor
43
cum hiera Archi genis[*]Archi genis corrupt for Archigenis: deinde ingenietur vt dor〈-〉
44
miat: deinde cor eius confortetur post euacuationem cum ty〈-〉
45
riaca et que cursu eius procedunt. et cum hec valde hu-
46
mectetur et embrocetur cum infrigidantibus vt non ag〈-〉
47
gregetur calefactio illarum medicinarum que necessarie sunt
48
motibus exercitatiuis: verumtamen necesse est vt ca-
49
lefiat cor eius cum eo quod ipsum confortat et hu-
50
mectetur corpus ipsius et fiat vt dormiat et tempe-
51
retur eius complexio. ¶ Complementum vero cure eius
52
est dormitatio plurima. et vt detur ei in potu epithi-
53
mum. quandoque vt quiescat eius natura et abscin-
54
datur eius cogitatio. ¶ Et cum in ipsa non con〈-〉
55
ferunt medicamen et cura: flagelletur: et fiat vt
56
dolorem sentiat et percutiatur caput eius et fa-
57
cies ipsius et cauterizetur eius sinciput quoniam sa-
58
natur: quod si redeat redeatur.
1
¶ De ijsci[*]ijsci corrupt for ilisci [cf. below, and index fol. 387r, and Venice 1564]. Capitulum .XXIIII.
2
HEc egritudo est sollicitudo melancoli〈-〉
3
ca similis melancolie in quo homo sibi iam
4
induxit incitationem cogitationis sue
5
super pulchritudine quarundam formarum
6
et figurarum que insunt ei. Deinde adiuuat ipsum ad
7
illud desiderium eius et non consequitur. ¶ Et signa quidem
8
eius sunt profunditas oculorum et siccitas ipsorum et
9
priuatio lachrymarum nisi cum fletus adest: et motus con〈-〉
10
tinuus palpebrarum risibilis quasi aspiciat aliquid
11
pulchrum delectabile aut audiat rumorem iocun-
12
dantem: aut letificetur. ¶ Et est spiritus eius pluri〈-〉
13
me interfectionis et reuersionis et fit multe eleua〈-〉
14
tionis et alteratur dispositio ipsius ad risum et letitiam
15
et ad tristitiam et fletum cum amoris cantilenas au〈-〉
16
dit: et precipue cum fit rememoratio repudij et elon〈-〉
17
gationis: et sunt omnia membra eius arefacta preter
18
oculos quoniam ipsi sunt cum sua profunditate graues:
19
magne palpebre[*]magne palpebre cf. Venice 1564: magni et palpebre sunt grosse propter vigilias ipsi〈-〉
20
us et ploratum eius qui fit cum singultu et euaporant
21
ex capite eius: et eius figuris non est ordo: et pul〈-〉
22
sus ipsius est pulsus diuersus absque ordine omnino
23
sicut est pulsus habentium tedium: et eius quidem pulsus
24
et dispositio ipsius alterantur cum fit rememoratio eius
25
quod diligitur proprie: et cum obuiat ei subito. et possibi〈-〉
26
le est ex hoc significare quis sit ille qui diligitur cum non
27
confitetur ipsum. ¶ Cognitio autem eius quod diligitur est
28
vna viarum cure ipsius et ingenium in hoc est vt nomina
29
plura nominentur iterando multotiens et sit manus super
30
pulsum ipsius. Cumque propter illud diuersificatur di〈-〉
31
uersitate magna et fit similis interfacto[*] interfacto corrupt for interfecto deinde ite〈-〉
32
ratur et experitur illud multotiens scitur quod illud
33
est nomen eius quod diligitur. ¶ Deinde similiter reme-
34
morentur figura et mansio et illud in quo valet et ar-
35
tes et genus et regiones et comparetur ad nomen eius
36
quod diligitur vnumquodque eorum. et seruetur pulsus ita vt
37
cum alteratur apud rememorationem vnius rei mul-
38
totiens aggregentur inde proprietates eius quod di-
39
ligitur ex nomine et ex eo in quo preualet et cognoscitur
40
illud. Nos enim iam experti fuimus illud et inuenimus
41
iuuamentum in faciendo moram in illo. ¶ Amplius
42
cum non inuenitur cura nisi regimen coniunctionis inter
43
eos secundum modum permissionis fidei et legis fiat. et
44
nos quidem iam vidimus cui reddita est salus et vir〈-〉
45
tus et redijt ad carnem suam cum iam peruenisset ad
46
arefactionem et pertransisset ipsam: et tolerasset egri〈-〉
47
tudines prauas antiquas et febres longas propter debilita-
48
tem virtutis propter factam nimietatem illisci. Nam cum sen-
49
tit applicationem eius quod diligebat euanuit quod
50
habeat in breui tempore: et existimauimus mirabile
51
esset: et significauimus obedientia[*]obedientia corrupt for obedientiam nature mediationibus.
52
¶ De cura. Capitulum .XXV.
53
COnsidera an eius dispositio peruenerit ad
54
adustionem humoris per signa que nosti
55
et euacua: deinde administra eis somnum et
56
humectationem et nutrimentum ipsorum cum laudabi-
57
libus: et fac ipsos balneari secundum conditionem hume〈-〉
58
ctationis notam: et sit casus eorum in disceptationibus
1
ipsorum et occupationibus et controuersijs et vniuersaliter in
2
rebus negociosis. illud enim facit eos fortasse obliui〈-〉
3
sci delectationis eorum: aut ingenietur vt ipsi diligant
4
aliud ab eo quod diligunt. quod fit ex eis que lex permit-
5
tit. ¶ Deinde cogitatis ipsorum a secundo abscindatur ante-
6
quam confirmetur et postquam obliti fuerint primi. ¶ Si
7
autem ille qui diligit fuerit ex rationalibus: tunc adhorta〈-〉
8
tio et correctio et vituperatio illius et coartatio illius
9
et transformatio ad ipsum: quoniam illud quod habet non est nisi
10
sollicitudo melancolica et percussio demonis: erunt ex
11
eis que multum iuuabunt. verba enim in hoc capitulo conferunt.
12
¶ Et etiam vetule ad eum incitentur vt vituperent illud
13
quod diligunt ipsi et rememorentur eius dispositiones et nar〈-〉
14
rent ei res aliquas de ipso ex quibus horrorem incurrat.
15
et narrent ei de ipso vituperationes multas. Hec enim
16
sunt ex eis que sedant plurimum quamuis sint ex est[*]ex est corrupt for ex eis que alios
17
consolentur. ¶ Et ex eis que ad illos iuuant est vt nar-
18
rent iste vetule formas eius quod diligitur cum similitudinibus
19
fetidis et assimilentur membra faciei eius cum narratio〈-〉
20
nibus horribilibus et assiduent illud et perseuerent in ipso.
21
Hec enim sunt ipsarum opera et sunt prudentiores in hoc
22
viris nisi mollibus. Ipsis namque inest ars non bre-
23
uior arte vetularum: et propterea possibile est eis vt inueniant
24
qualiter permutent amorem diligentis ad illud quod non dili-
25
gitur gradatim. ¶ Deinde abscindant opus suum antequam
26
confirmetur amor secundus. ¶ Et ex occupationibus predi〈-〉
27
ctis est corruptio puellarum et plurimus concubitus ipsarum et
28
renouatio ipsarum et delectatio cum ipsis. ¶ Et quidam
29
homines sunt quos sanat letitia et auditus cantilene: et
30
quidam sunt quos illud augmentat in ilisci. Et possibile est vt
31
sit illud venatio aut species ludi et dignitates assum〈-〉
32
pte ex regibus: et similiter species tristitie magne omnia sunt
33
sanantia. ¶ Et fortasse necessarium erit vt isti regantur
34
regimine habentium melancoliam et maniam et alcutubut et vt
35
euacuentur humores eorum predicti cum hieris ma〈-〉
36
gnis et humectentur cum eo quod dictum est ex hume-
37
ctantibus et illud est cum permutantur cum moribus suis et sa〈-〉
38
nitate corporum suorum ad similitudinem ipsorum.
39
¶ Tractatus quintus de egritudinibus cerebri in
40
operationibus motus.
¶ De vertigine. Capitulum .I.
41
VErtigo est vt habenti ipsam imagi-
42
netur quod res super ipsum voluantur: et
43
quod eius cerebrum et corpus ipsius
44
reuoluantur: quare non regit se ita vt
45
firmetur. immo cadit et multotiens
46
quidem abhorret voces et accidit ei
47
ex obuiatione suiipsius sic illud quod accidit ei qui
48
reuoluitur super seipsum multotiens cum velocitate.
49
Non enim figitur sedens aut stans aut aperit oculos. Et
50
illud est propterea quod accidit spiritui in ventribus cere〈-〉
51
bri eius et in venis et arterijs eius ex obuiatio〈-〉
52
ne suipsius illud quod accidit ei cum reuoluitur reuo〈-〉
53
lutione continua. ¶ Et differentia quidem inter vertiginem
54
et epilepsiam est quod vertigo quandoque manet tempore aliquo.
55
epilepsia vero fit repente et cadit eam habens silens et
56
sanatur. ¶ Uertigo autem est vt cum homo stat vel sur〈-〉
57
git obtenebrentur eius oculi et excitatur ad hoc vt
58
cadat. Et que ex ea fortis est similis est epilepsie.
1
verumtamen non fit cum spasmo: sicut sit epilepsia.
2
¶ Et hec quidem vertigo quandoque accidit huiusmodi
3
propterea quod reuoluit seipsum et reuoluuntur vapo-
4
res et spiritus in seipso: sicut reuoluitur vas continens
5
super aquam tempore aliquo. et quoniam reuoluitur spiritus ima〈-〉
6
ginatur homo quod res voluatur. ¶ Nam equale
7
est siue diuersificetur proportio partium spiritus ad par〈-〉
8
tes mundi continentis ipsum ex parte spiritus: siue di-
9
uersificetur illud ex parte mundi cum fuerit sensi〈-〉
10
bilitas per eas: et sunt reuolutiones que sunt propter
11
oppositionem. Nam cum sentiens mouetur permu-
12
tantur opposita: sicut cum mouetur sensatum. et hec
13
quidem vertigo quandoque fit propter considerationem etiam
14
ad res que voluuntur: ita vt infigatur forma illa
15
sensata in anima. ¶ Et propter hoc dicitur quod omnes opera〈-〉
16
tiones sensibiles pendent ex instrumentis corporeis pa〈-〉
17
tientibus. ¶ Quorum primum et dignius est spiritus
18
sensibilis et remanet in ipso ab omni sensato forma
19
ipsius post eius separationem cum sensatum est forte.
20
Omne enim sensatum non efficit in instrumento sensibili
21
nisi formam que est sibi similis. Deinde firmatur for〈-〉
22
ma illa et euanescit cum quantitate receptionis in-
23
strumenti et fortitudine sensati: eius vero expositio in
24
scientia continetur naturali. ¶ Et quantumcunque fuerit corpus
25
debilius erunt passiones iste fortiores sicut in
26
egris. Egritudo enim plurimum in hoc sequitur elongatio〈-〉
27
nem: ita vt appareat eis semper quod reuoluantur cum
28
paruo motu ipsorum. Non enim indigent motu vt in〈-〉
29
iungatur eis quatenus in motu vehementer perseuerent
30
propter debilitatem ipsorum: nam spiritui eorum accidunt
31
nocumentum et passio et commotio: et quandoque quidem
32
fit vertigo ex causis corporeis aut presentibus: in
33
vacuitate cerebri contentis in eo ex vaporibus perue-
34
nientibus in venis que sunt in ipso et in neruis.
35
aut ex humoribus contentis in ipso omnis generis qui
36
in ipso euaporantur cum paruo motu aut calidita〈-〉
37
te. ¶ Cum ergo mouentur vapores illi mouent mo〈-〉
38
tu suo sputum animalem qui non digeritur et rectifica-
39
tur nisi in venis illis. Deinde requiescit in substantia
40
cerebri. postea dispergitur in neruis ad corpus aut
41
propter debilitatem vaporum iam retentorum in ipso ascenden-
42
tium ad ipsum ex locis alijs: deinde quiescentium in
43
ipso: remanentium in ipso ab egritudine acuta antecedente:
44
aut egritudine frigida. ¶ Et erunt ventositates inflatiue
45
quas mouebit virtus digestiua et resolutiua. ¶ Et
46
quandoque fit non propter motum vaporum in cerebro: sed propter
47
malitiam complexionis diuerse in ipso ex qua consequitur
48
excitatio motus agitabilis in spiritu non cum motore
49
corporeo permiscente ipsum ex vapore aut alio: sicut accidit
50
illud ex motu diuerso perueniente ex aqua et igne
51
cum aggregantur. ¶ Et quandoque fit ex motore spiritus
52
exterius sicut percussione capitis et fractione cranei:
53
ita vt comprimant cerebrum et sputum quietum: et sequan〈-〉
54
tur ipsum motus diuersi circulares vndosi: sicut ac〈-〉
55
cidit in aqua ex percussione graui super eam: aut casu
56
verberationis fortis super dorsum ipsius. Reuol-
57
uuntur enim vnde eius et casus verbi gratia in aere. Sed corpus
58
aereum est dignius: sed tamen non sentitur. ¶ Et quandoque
1
sit ex vaporibus ascedentibus ad cerebrum in dispositio〈-〉
2
ne suarum ascensionum. et si non sint generati in substantia ce〈-〉
3
rebri neque retenti in ipso antiquitus. Nam cum ad
4
ipsum ascendunt mouent ipsum. ¶ Et quandoque fit ascensus
5
eorum ad ipsum aut in transitibus neruorum et est ex stomaco
6
et cistifellis aut mediante stomaco et vesica et matrice et
7
velamine cum eis adueniunt egritudines aut mo-
8
uentur humores qui sunt in eis. Illud enim plurimum fit ex
9
stomaco et post ipsum ex matrice recipiente superfluitates
10
aut in venis et arterijs. aut occultis aut mani-
11
festis. ¶ Uaporis autem materia quandoque est colera: et quando-
12
que est flegma. et vertigo quidem flegmatica similis est epi〈-〉
13
lepsie. ¶ Et multotiens fit continuitas scothomie
14
et vertiginis non propter materiam comprehensam: immo propter rem in〈-〉
15
cipientem continuari cum cerebro sua qualitate: et facit
16
possidere scotomiam et vertiginem. sicut accidit cum est va〈-〉
17
cuitas et fames quibusdam hominibus et proprie eis qui famem
18
non tolerant: propterea quod os stomaci eorum leditur cui cerebrum
19
communicat. et quandoque sit vertigo et scothomia secundum semitam
20
crisis. ¶ Et vertigo quidem frequens et proprie in de-
21
crepitis nunciat apoplexiam. et similiter vertigo eueniens
22
successione stuporis comitantis membrum. ¶ Et quando-
23
que soluit vertiginem soda accidens.
24
¶ De signis eius. Capitulum .II.
25
FActa autem ex reuolutione hominis super seipsum
26
aut consideratione ipsius ad res reuolu〈-〉
27
tas et luminosas cum non sedet nota est per
28
seipsam: et similiter que fit a percussione aut casu. ¶ In ea
29
autem que fit a retentione materierum vaporosarum precedentium
30
in cerebro aut generatarum in ipso cerebro est egritudo
31
assidua: et non sequens egritudinem in aliquibus mem〈-〉
32
bris et nominem[*]nominem(?) corrupt for non est excitata cum replexione[*]replexione i.e. repletione et sedata cum va-
33
cuitate: et quandoque antecedunt ipsam dolores capitis
34
et sonitus et tinnitus: et grauitas est in capite et inuenit
35
tenebrositatem in visu suo fixam: et inuenit in sensi-
36
bus abbreuiationem: ita vt fit in gustu et odoratu:
37
et sentit in arterijs anterioribus pulsationem vehe〈-〉
38
mentem et inuenit grauitatem in odoratu. ¶ Et si
39
fuerit humor qui est in cerebro aut in alijs mem-
40
bris humor ex quo excitantur vapores flegmatici erit
41
grauitas et timor vel tumor et multitudo somni
42
et signa flegmatis predicta in canone: et si fuerit
43
colera erunt vigilie et inflammatio sine multitudine
44
grauitatis et imaginationes citrine auree. ¶ Et si
45
fuerit sanguis erunt vene inflate et facies et caput
46
et oculi rubei et calide: et erunt grauitas et somnus et
47
lassitudo et pulsatio. ¶ Et si fuerit a melancolia erit
48
grauitas cum quantitate et erunt vigilie et imagina-
49
tiones lachrymarum et capilli nigri et cogitatio cor〈-〉
50
rupta et reliqua signa predicta. ¶ Quod si eius causa
51
fuerit a stomaco erit cum destructione desiderij: aut impe〈-〉
52
dimento in ipso: aut corruptione in digestione et tremo〈-〉
53
re cordis et lassitudine spiritus: et erit permutatio in
54
stomaco et declinatio nocumenti ad anteriorem partem cere-
55
bri et mediam ipsius: et non elongatur quin perueniat
56
ad ipsius posteriorem: et diuersitas dispositionis sitis.
57
quandoque enim sedatur: et quandoque augmentatur secundum reple〈-〉
58
tionem et vacuitatem. ¶ Et fit succesione satieta〈-〉
1
tis nauseatiue a cibo preterite: et inuenit etiam do-
2
lores in stomaco et inflammationem in quibusdam horis: et
3
fit in via communitatis neruorum: et inuenit ante ipsam et
4
apud eius reuersionem in postremo ipsius dolorem post
5
sinciput apud originem paris sexti in partibus colli.
6
¶ Et si est ex matrice precedunt ipsam prefocatio matri〈-〉
7
cis et retentio spermatis et menstruorum et apostema in ipsis.
8
Et similiter si est ex vesica. ¶ Et si est ex principio membro〈-〉
9
rum omnium: aut ex origine nutrimenti quod est epar
10
aut ex origine spiritus qui est cor et eius transitus in ve-
11
nis et arterijs ortis ex eis aut in illis que sunt post
12
aurem aut in illis que sunt in collo. Et illius quidem signum
13
est vt sit cum pulsatione vehementi et tensione vt cor〈-〉
14
de venarum que sunt in collo: et vt non inueniat dolorem
15
de quo sit curandum in collo et membris eius neque in reli〈-〉
16
quis venis: et cum vides arterias extrinsecas exten〈-〉
17
sas apud collum et alleuiatur cum manu tua pulsum
18
prohibens aut ligamentis latitorum aut plumbo aut li〈-〉
19
nis super ipsum stiptica predicta: tunc scias quod cursus
20
est in eo et si non: tunc est in alijs. et similiter experire in alijs:
21
quod si non inuenis tunc est in vijs profundis. ¶ Illa
22
vero que fit a malitia complexionis diuerse scitur per le-
23
nitatem cerebri et priuationem causarum predictarum et casus
24
et frigoris aut caloris repente exterius aut ex re〈-〉
25
ceptis infrigidantibus et calefacientibus subito et
26
sequitur eam virtigo. ¶ Scotomiam vero habens non tantum
27
iuuatur a vino quantum a potu aque. ¶ Et scias quod
28
scotomia et vertigo cum prolongatur tunc egritudo est
29
frigida et signa quidem cretice manifesta sunt.
30
¶ De cura. Capitulum .III.
31
FActa quidem a reuolutione hominis super seipsum
32
et consideratione eius ad reuolutiones
33
aut considerationes ex loco alio curatur
34
cum quiete et tranquillitate et somno si non cito sedatur:
35
et sumat stiptica acetosa et frangat bucellas in eis
36
et sumat ipsas. ¶ Que vero facta est a sanguine
37
aut humore contento in corpore curatur flobotomia ex ce〈-〉
38
phalica. Deinde ex vena quieta que est post aurem.
39
¶ Est enim optima in curatione omnium specierum vertiginis
40
materialium: et quandoque cauterizatur. et proprie in ea cuius
41
causa est ascensio vaporum ex corpore in quacunque via ele-
42
uantur. ¶ Uentose quoque conferunt nocrati superpo〈-〉
43
site et etiam super caput. ¶ Si autem fuerint cum san〈-〉
44
guine humores diuersi aut causa eius fuerint hu〈-〉
45
mores preter sanguinem: tunc incipiatur ad euacuan〈-〉
46
dum cum pillulis de iera: aut infusione aloes. Si
47
fuerint humores calidi: aut decoctione mirabolanorum
48
citrinorum: aut decoctione epithimi et pillulis stoma〈-〉
49
ticis si fuerint diuersi. et post euacuationes admi〈-〉
50
nistretur clystere cum aqua centauree et colloquinti-
51
de. Deinde ventosetur super nuccam et caput. post
52
perueniat ad gargarismata et caputpurgia et at-
53
tractiones odorum naribus in quibus sunt muchus
54
et castoreum et nigella et amaracum. Cumque paroxis〈-〉
55
mus excitatur tunc adiuua cum fricatione inferiorum
56
extremorum. ¶ Et si fuerit causa in hoc ex stomaco et hu〈-〉
57
moribus in ipso administra vomitum cum aqua
58
in qua sunt anetum et raffanus et ponatur in ipsa mel
1
et sal et reliqua vomitiua parata. ¶ Deinde eua-
2
cua cum cochijs si virtus fuerit fortis aut cum pillu〈-〉
3
lis de pigra et infusione aloes si virtus fuerit mi〈-〉
4
nus fortis. ¶ Et scias si humores sunt colera pura
5
tunc enim cum decoctione mirabolanorum cum fumoterre. Et
6
illud quidem scies per significationes predictas in hoc capitulo et in
7
capitulo de stomaco. et si causa fuerit in alijs membris curabis
8
totum cum eo quod oportet. et confortabis caput in principio sui
9
cum oleo rosaceo cum aceto et oleo camomillino et
10
post confirmationem cum oleo camomillino singula〈-〉
11
ri. ¶ Cum ergo scitur quod materia est in capite tamen
12
ponantur ventose super caput et nocram: et flobotometur ve〈-〉
13
na que est post aurem. et administrentur aseibaret et
14
gargarismata et embroce et attractiones odorum
15
naribus et caputpurgia predicta et que similia sunt
16
illis secundum materias secundum quos sciuisti in canone. ¶ Et si
17
causa est malitia complexionis diuerse: oportet vt scias causam
18
eius et signa per ea que scis et cura per contrarium: vt tempere〈-〉
19
tur complexio naturalis. ¶ Et si causa est percussio aut casus
20
curetur prius cum eis que dicentur in capitulis suis. ¶ Si
21
ergo sanatur et remanet vertigo curetur vertigo cum
22
eis que sunt ostensa. ¶ Et oportet quidem vt habens vertiginem
23
alienet a se considerationem ad omnem rem cito reuo-
24
lubilem: et alienetur ab aspectu profunditatum fouea-
25
rum et verticum montium et collium et superficierum supre-
26
marum. ¶ Scotomiam vero et vertiginem factas
27
propter vacuitatem stomaci sedat acceptio bucel-
28
larum infusarum in rob fructuum stipticorum
29
et aquis ipsorum et proprie acreste.
30
¶ Et[*]Et corrupt for De alue et est palpitatio. Capitulum .IIII.
31
COrpori quidem accidit ex parte multiplicationis
32
repletionis et similium in lacertis et venis dis-
33
positio que est sicut lassitudo propter quam exten-
34
duntur vene et multiplicatur oscitatio et
35
alarum extensio propter multitudinem ventositatis et vapo〈-〉
36
ris et cum ea rubificantur facies et oculi: et prouocat in〈-〉
37
uolutionem et extensionem: et cum illud in homine multipli〈-〉
38
catur significat repletionem. Oportet ergo vt euacuetur humor san-
39
guineus et colericus et administretur aqua frigida. Illud enim
40
quandoque sedat eam in dispositione: propterea quod temperat ebullitio〈-〉
41
nem. ¶ Actori quoque inest proprietas remouendi ipsam
42
cum masticatur aut puluerizatus sumitur et bibitur. Et
43
forsitan cum eo quod resoluit ventositates dominantes. et
44
similiter zuccarum cum coriandro. ¶ Et balneatores sa-
45
nant habentem eam constringendo manum super venas et super
46
duas apopleticas donec homini eueniat quasi sincopis:
47
et fortasse cum eo quod exprimitur de spiritu ascendente
48
ad cerebrum omnimoda fortitudine dominante materiebus
49
cum resolutione: et cum ipso quidem est cautela adhibenda.
50
¶ Et oportet ne manus super venas teneatur ea quantitate
51
quam homo non tolerat vt in ipso eius spiritus retineatur.
52
¶ De incubo et nominatur strangulator: arabice
53
vero albodilem et alcharon[*]alcharon cf. Venice 1564: alchaton. Capitulum .V.
54
INcubus autem est egritudo in qua homo sentit
55
cum in somnum ingreditur fantasma graue su-
56
per se cadens et comprimens ipsum et angu〈-〉
57
stiatur eius spiritus et intersecatur vox ipsius
58
et motus eius et fortasse prefocatur propter opilationes por〈-〉
1
rorum: et cum ab ipsa separatur excitat eum su〈-〉
2
bito. ¶ Et est antecessor vnius trium egritudi〈-〉
3
num aut apoplexie aut epilepsie aut manie: et illud
4
quidem cum fuerit et materiebus comprimentibus et
5
non fuerit ex causis alijs non materiatis. ¶ Eius ve〈-〉
6
ro causa secundum plurimum est vapor materierum grossarum sangui-
7
nearum aut flegmaticarum aut melancolicarum eleuatus a
8
cerebro subito in dispositione quietis motus vi〈-〉
9
giliarum resoluentis vaporem et cum resolutio-
10
ne omnis humoris communitantis[*]communitantis corrupt for comitantis [cf. Venice 1564] ipsum.
11
¶ De signis. Capitulum .VI.
12
SIgna autem omnis humoris manifesta sunt
13
per canones antecedentes: et quandoque fit ex fri-
14
gore vehementi inuenienti caput su〈-〉
15
bito apud somnum. quare comprimit
16
ipsum et ingrossat et contrahit et efficit in ipso fantasias
17
illas subito. Et illud quidem non fit nisi propter debilita〈-〉
18
tem cerebri sua caliditate: aut malitia complexionis quam habet.
19
¶ De cura. Capitulum .VII.
20
CUra eius est flobotomia et solutio ventris
21
cum eo quod totum humorem educit: et si hu〈-〉
22
mores sint multi et grossi confert hoc
23
solutium. Cuius confectio. ¶ ℞. euforbij
24
quantitatem .ʒ.I. cum tertia parte .ʒ. de scamonea. et
25
quarta .ʒ. de pulpa colloquintide et duobus dauich
26
anisi si virtus fuerit fortis. et si non cum pillulis
27
de azulo aut pillulis stomaticis et epithimo et ie〈-〉
28
ris magni scilicet iera cucumeris asini. et iere ruffe
29
proprie. Deinde conforta caput cum eo quod sciuisti
30
ex canone. ¶ Et ex eis que iuuant ad hoc est vt
31
grana peonie in potu secundum continuitatem sumantur.
32
Si autem causa in ipso est frigus inueniens caput et
33
facit in ipso hanc fantasiam oportet vt olea calida ad-
34
ministres calefacientia stiptica et emplastra rubifi〈-〉
35
cantia et reliqua. Et non oportet vt prolongemus ser-
36
monem in ipso quoniam iam precessit quod excusat.
37
¶ De epilepsia. Capitulum .VIII.
38
EPilepsia est egritudo prohibens mem〈-〉
39
bra animata ab operationibus sensus et mo-
40
tus et erectionis non integre et illud est
41
propter opilationem contingentem. ¶ Plurimum ve-
42
ro eius est spasmus vniuersalis accidens ex nocumento
43
adueniente ventriculo cerebri: quare facit peruenit opilatio-
44
nem non completam. ¶ Et prohibet transitum virtutum sen〈-〉
45
sus et motus in eo et in membris integre fieri absque inter〈-〉
46
fectione vniuersaliter et prohibet a possibilitate erigendi: et neque
47
possibile est homini: vt cum eo remaneat erectio corporis.
48
¶ Et quoniam omnis spasmus quemadmodum ostendit fit aut
49
a repletione aut a siccitate aut a contractione propter causam impe〈-〉
50
dientem: tunc similiter epilepsia. ¶ Uerumtamen non fit a sic-
51
citate: quoniam epilepsia fit subito: sed spasmus siccus
52
non sit subito: et quoniam cerebrum ex siccitate sua non
53
consequitur: vt spasmetur multum quin moriatur cor-
54
pus prius. Tunc restat vt eius quidem causa sit aut
55
contractio cerebri ad expellendam rem impedientem
56
que est aut vapor aut qualitas mordicatiua aut
57
humectatiua male substantie: aut humor faciens eue〈-〉
58
nire opilationem et spasmum non integrum in ventricu〈-〉
1
lis cerebri et principijs originis neruorum. ¶ Et
2
quandoque fit illud ex humore propter motum vndosum con-
3
tingentem in humore: aut propter ebullitionem caliditatis
4
superflue in eo quod accidit ex opilatione: quare virtus
5
sensus et motus non pertransit suo naturali transitu.
6
¶ Et fortasse eius antecessione non completur ali〈-〉
7
quid cum quantitate aliqua: quare non priuantur mem〈-〉
8
bra sensu et virtute motus integre. ¶ Aut propter
9
ventum grossum retentum in transitibus spiritus secundum
10
quod visum est philosopho magno Aristoteli. Et vidit ipsam esse
11
vnam causarum epilepsie. ¶ Et cum ibi fuerit humor
12
opilans tunc cerebrum cum hoc etiam contrahetur vt expellat
13
illud quod impedit.: sicut accidit stomaco et singultu et nau-
14
sea: et sicut accidit ex tremore cum est contractio et com-
15
pressio principium in expulsione membrorum eius quod
16
ipsa expellunt. ¶ Et cum cerebrum contrahitur motus
17
eius diuersificantur: et sequitur ipsum contractio neruorum
18
in facie et alijs et diuersificantur motus ipsorum.
19
¶ Et sanitas quidem aut contingit propter expulsionem
20
humoris: et propter resolutionem ventositatis aut propter ex-
21
pulsionem impedientis. ¶ Spasmi autem descenden〈-〉
22
tis ad membra quibus associatur epilepsia: causa est quoniam
23
materia que peruenit ad cerebrum aut nocumentum quod
24
ipsum comitatur: comitatur neruos etiam quare est ipso〈-〉
25
rum dispositio: dispositio eius. ¶ Et illud est propter tres causas
26
scilicet quia nerui sequuntur substantiam cerebri et leduntur
27
ab eo quo ipsum leditur: et eorum repletio ex humore ex〈-〉
28
pulso ad ipsos in principio ipsorum facit vt aug-
29
mentetur eorum latitudo et abbreuietur eorum lon〈-〉
30
gitudo. ¶ Et epilepsia quidem non procedit cur-
31
su spasmi nec cursu lassitatis et efficit contractionem
32
cerebri et abbreuiationem et non facit mollificatio〈-〉
33
nem et dilatationem: nisi quia cerebrum administrat
34
in hoc expulsionem alicuius rei a seipso: expulsio
35
vero non completur et perficitur nisi contractione et expressio-
36
nem[*]expressio-nem corrupt for expressione. ¶ Omni autem spasmo materiali confert febris.
37
Sed epilepsia est spasmus materialis. ¶ Et apostema-
38
ta quando apparent in ipsa fortasse resoluunt eam et
39
minuunt materiam eius. ¶ Et multotiens quidem
40
mutatur melancolia ad epilepsiam. Et multotiens qui〈-〉
41
dem mutatur epilepsia ad melancoliam. ¶ Quidam
42
autem homines existimant quod quandoque est epilepsia que
43
non est a materia. Si ergo significat per hoc quod causa in eo
44
est vapor aut qualitas nocens cerebro et facit in
45
ipso contractionem predictam tunc sermo ipsorum intentio-
46
nem habet. ¶ Si autem significant quod causa illius est ipsa com-
47
plexio pura cum est in cerebro et efficit epilepsiam:
48
tunc illud est quod modum non habet: quoniam cum qualita-
49
te illa affectum fuerit cerebrum oportebit vt sit epi-
50
lepsia inseparabilis ei et non sit ex eis que separantur
51
in dispositione. Uerum causa epilepsie est ex eis que su-
52
bita fiunt et separantur in dispositione: aut vincit et inter〈-〉
53
ficit. ¶ Et similiter non est qualitas pura in ipso cerebro si-
54
ne materia: aut qualitas adueniens ei et rescindit etiam fit il-
55
lud ex membro alio proculdubio. ¶ Spuma vero
56
accidens in epilepsia est propter agitationem motus spiritus
57
propter prefocationem eius. Et illa agitatio est propter agi-
58
tationem spasmi: et in apoplexia quidem accidit
1
prefocatio propter violentiam anhelitus. ¶ Et
2
epilepsia quidem est quasi spasmus proprius. pri-
3
mum cerebro et spasmus epilepsia propria primum
4
membro alicui. ¶ Et motus sternutationis est quasi
5
motus epilepsie leuis. Et epilepsia est quasi ster-
6
nutatio multa et fortis. Uerumtamen plurimum expulsio-
7
nis sternutationis est ad partem anteriorem propter fortitu〈-〉
8
dinem virtutis et debilitatem materiei. Et expulsio epi〈-〉
9
lepsie ad quamcunque partem fuerit est facilior et possi-
10
lior[*]possi-lior corrupt for possibilior. ¶ Et oportet quidem vt comprehendatur quod dictum est.
11
Quoniam cum epilepsia est in ipso cerebro tunc causa in
12
ipso est materia proculdubio faciens ventositatem reten〈-〉
13
tam in meatibus sensus et motus: aut replet vtrosque
14
ventriculos anteriores cerebri impletione ali-
15
qua. ¶ Et hec quiem[*]quiem corrupt for quidem materia aut est sanguis dominans
16
et plurimus aut flegma aut melancolia aut colera et est
17
parua valde. et post ipsam in paucitate est sanguis
18
purus. ¶ Sanguinis autem cuius complexio ad com-
19
plexionem colere nigre et flegmatis inclinatur essentia
20
multotiens fit causa: verumtamen causa plurima est humi-
21
ditas denudata et declinans ad coleram nigram.
22
¶ Et plurimum enim cum accidit epilepsia accidit a flegma〈-〉
23
te. ¶ Et Hypocrates quidem dixit quod plurime oues patiun〈-〉
24
tur epilepsiam et quando a cerebris suis anathomati-
25
zantur inuenitur in eis humiditas mala fetida.
26
¶ Et omnis causa epilepsie cerebri comparatur ad debi〈-〉
27
litatem digestionis in ipso. Non ergo euacuatur quin
28
aut sit in substantia cerebri et velaminibus eius et est
29
deterior: aut sit in panniculis ipsius et est lenior.
30
¶ Et epilepsia melancolica fortis est deterior. ¶ Cum
31
ergo flegma sit plus tunc melancolia magis opilat
32
transitus spiritus: et illa qua apud quosdam proprie
33
nomine dicitur mater puerorum interficit multum. ¶ Et
34
quando continuantur paroxismi epilepsie interficit.
35
¶ Epilepsia autem cuius causa est in membro alio fit
36
aut quia eleuantur ab ipso ad cerebrum vapores et ven〈-〉
37
tositates ledentes quantitate sua ita vt ex eis ag-
38
gregetur secundum semitam ascensionis aliquid. Dein〈-〉
39
de post illud inspissetur et fiat materia habens essentiam: fa〈-〉
40
ciens essentia sua: aut eo quod ex ipsa generatur de ven-
41
tositate: aut quia ad ipsum eleuatur vapor: aut vento〈-〉
42
sitas impediens non quantitate: immo qualitate
43
aut congelatione aut adustione aut venenositate: aut
44
malitia substantie: aut quia eleuatur ad ipsum qualitas pu-
45
ra tantum: aut quia eleuatur ad ipsum quod impedit duobus
46
modis. ¶ Membrum autem ex quo eleuantur vapores
47
ad cerebrum facientes epilepsiam multiplicari in
48
ipso: aut est totum corpus aut splem[*]splem i.e. splen aut stomacus aut
49
mirac et contingit illud etiam in reliquis membris.
50
¶ Illud autem quod impedit vaporem male substantie et
51
qualitatis et est in toto corpore: et ita vt sit in di-
52
gitis pedis et manus: et fit causa illius retentio san〈-〉
53
guinis aut humoris in transitu cui iam accidit
54
opilatio: et abscinditur ab eo calor innatus: et mo-
55
ratur in ipso et putrefit et conuertitur ad malam
56
qualitatem: et procedit ex eo secundum deglutionem in pri-
57
mis materia vaporosa aut qualitas venenosa: aut fit
58
casus super ipsum quorundam venenorum et impri〈-〉
1
mit in neruis sicut imprimit punctura scorpio-
2
nis super neruos: et expellitur eius venenum me〈-〉
3
diantibus neruis ad cerebrum et ledit ipsum qua〈-〉
4
re contrahitur ex eo et spasmatur: et agitantur motus eius
5
sicut accidit stomacum recipit quod habet mordicationem
6
vacuus secundum quod inuenimus ipsum in singultu: et
7
cum essentia oris stomaci est fortis sensus et singul-
8
tus quidem est species spasmi. ¶ Cum ergo accidit
9
cerebro ab huiusmodi causa spasmus et contractio et abbre-
10
uiatio tunc ipsum sequitur contractio omnium neruorum
11
et spasmus ipsorum. ¶ Et Galienus quidem de seipso nar〈-〉
12
rauit quod accidit ei singultus cum recipit diapipe-
13
reon et post ipsum bibit vinum propter impedimen〈-〉
14
tum oris stomaci cum acuitate. et nos etiam testificamur
15
in alio quod illi est proximum. ¶ Et Galienus quidem et alij
16
retulerunt et nos post ipsum testificamur illud
17
quod multotiens sentit epilepticus eleuari aliquid
18
ex pollice pedis sui quod est sicut ventositas frigi〈-〉
19
da. et tendit versus cerebrum ipsius. Cum ergo
20
peruenit ad cor et cerebrum ipsius incurrit epilepsiam.
21
¶ Et Galienus quidem dicit quod cum ligatur crus eius
22
ligatione forti ante paroxismum ipsius prohibetur
23
illud aut alleuiatur: et nos testificamur nos vidisse
24
res mirabiles huius capituli. ¶ Et quidam eo-
25
rum quandoque cauterizantur super pollicem suum. Et qui〈-〉
26
dam super digitos pedis et vapor illius partis
27
retentus est et sanati sunt. ¶ Ex hoc autem capitulo est
28
epilepsia que accidit propter vermes aut ascari-
29
des. ¶ Et quidam modus epilepsie est compo〈-〉
30
situs cum syncopi: quare forsitan extrahunt me-
31
dici de capitulo epilepsie: verum in ipso est et est species
32
eius. Et ipsum nominant prefocationem matricis:
33
et est quod quando mulieri accidit vt eius menstrua reti〈-〉
34
neantur in non sua hora: aut constringantur cum
35
retinentur ab ea propter dimissionem balnei conuer-
36
titur illud in matrice sua ad qualitatem veneno〈-〉
37
sam et adsunt ei motus et vaporationes: aut cum
38
periodis: aut sine periodis. quare accidit vt ele〈-〉
39
uetur vapor eius ad cor et ad cerebrum et incur〈-〉
40
rit epilepsiam mulier. ¶ Et similiter quandoque con〈-〉
41
uenit homini vt in vasis suis seminalibus aggrege-
42
tur sperma plurimum et corrumpatur et infrigidetur
43
et conuertatur ad qualitatem venenosam et acci〈-〉
44
dit ei simile ipsius. ¶ Et similiter aduenit mu-
45
lieri pregnanti epilepsia in impregnatione. Cumque
46
deponit et euacuat materiam illam menstrualem
47
remouetur illud. ¶ Et nobis quidem narrata
48
fuit epilepsia incipiens a spondilibus et epile-
49
psia incipiens a spatula et reliquis. ¶ Illa autem
50
que fit ex mirach et ex stomaco et propter nauseatiuam
51
sacietatem facit possidere opilationes in venis
52
quare ipsum nutrimentum laudabile non susci-
53
piunt et corrumpitur in eis humor: aut remanet in
54
ipsis nutrimentum laudabile coartatum propter
55
opilationes quare corrumpitur et multotiens redit
56
ad stomacum corruptum et corrumpit cibum bonum lau〈-〉
57
dabilem. ¶ Et multotiens accidit propter reuer〈-〉
58
sionem illius corrupti ad stomacum vomitus cibi in-
1
digesti. Uerum secundum quamcunque dispositionem sit
2
epilepsia cum communitate aut absque communitate princi-
3
pium epilepsie propinquum ex cerebro est scilicet aut ex
4
ventriculo eius anteriore aut ex ventriculis alijs
5
cum eo: quoniam primum nocumentum quo impedit con〈-〉
6
tingit in sensu visus et auditus et in motibus la-
7
torum faciei: et palpebrarum: quamuis reliqui sensus
8
et membra mobilia in nocumento communicant. Nam
9
si non communicarent in nocumento reliqui ventriculi
10
non destrueretur intellectus neque lederetur eleuo-
11
tione[*]eleuo-tione corrupt for eleuatione anhelitus. ¶ Epilepsiam vero secundum plurimum an-
12
tecedit spasmus. Deinde post ipsum fit epilepsia.
13
Et illud est quoniam si confirmatur spasmus est epilepsia.
14
Et cum expellitur causa impediens: aut resoluitur ven〈-〉
15
tositas redeunt operationes sensibiles et motiue.
16
¶ Et quandoque quidem apparet humor expulsus vi〈-〉
17
sibiliter in vtrisque naribus et in gutture. ¶ Et
18
multotiens fit epilepsia sine spasmo sensato. Et
19
illud ideo quoniam materia faciens ipsam est subtilis et opera〈-〉
20
tur cum repletione non cum malitia vehementi.
21
¶ Epilepsia vero plurimum accidit infantibus propter
22
humiditates ipsorum: et plerumque apparet in eis
23
primum cum nascuntur. Et quandoque fit post pubertatem.
24
Si ergo in regimine ipsorum sit rectitudo remo〈-〉
25
uetur et si non remanet. ¶ Et oportet quidem vt studium
26
impendatur ad hoc vt illud remoueatur ab eis an〈-〉
27
te pubertatem. ¶ Pueri vero ab hoc sunt remo〈-〉
28
tiores quibus in partibus capitis accident vlcera et apostema〈-〉
29
ta et adest fluxus narium. ¶ Et equum quidem est
30
vt ille in cuius cerebro est humiditas in princi-
31
pio creationis purgetur: et plerumque purgatur in ma〈-〉
32
trice: et quandoque purgatur post natiuitatem. Si enim non
33
purgatur non erit excusatio quin incurrat epilepsiam.
34
¶ Plurime autem epilepsie que pueris contingunt
35
cura quandoque alleuiatur et remouentur cum pubertate
36
cum ipsam si adiuuat malitia regiminis et dimissio
37
cure. ¶ Epilepsia autem quandoque accidit adolescentibus.
38
Si ergo fuerit post .XXV. annos propter egritudinem
39
in cerebro et proprie in substantia ipsius erit communitas: et
40
neque separabitur et erit finis actionis cure in eis alle〈-〉
41
uiatio a prauitate ipsius et tarditas paroxismi
42
eius. ¶ Et Hypocrates quidem dixit quod epilepsia rema-
43
net cum eis vsque quo moriantur. ¶ Senibus autem
44
parum aduenit epilepsia opilatiua. ¶ Et cau-
45
sas mouentes epilepsiam plerumque adiuuant cau-
46
se extrinsece sicut immoderantia cibi et potus et sa〈-〉
47
cietas nauseatiua. Et sicut mora plurima in so〈-〉
48
le propter quod capiti attrahitur ex materijs. et illud qui〈-〉
49
dem est propterea quod prohibet dilatari materias in
50
partibus corporis quare mouet eas ad superiora.
51
¶ Et coitus plurimus est ex causis eius. ¶ Et
52
ex causis ipsius sunt delitie et quies et paucitas
53
exercitij. et ex causis eius est exercitium super
54
repletionem propterea quod humores propter ipsum mouen〈-〉
55
tur qui resoluuntur non integre et implent vacui〈-〉
56
tates. ¶ Ex causis ipsius est illud quod debilitat
57
cor ex timore aut euentu tumultus et vocis subi〈-〉
58
to. ¶ Et ex causis eius sunt ieiunium habentis
1
stomacum debilem: et potatio vini puri etiam propterea quod
2
impedit stomacum. ¶ Et cause quidem iste remote fa-
3
ciunt causas propinquas. Nos vero ponemus his
4
causis capitulum singulare. ¶ Et dicitur quod cum epile〈-〉
5
pticus induit corium caprinum sicut excorticatum
6
est recenter et dimittatur in aqua incurrit epilepsiam.
7
et similiter cum suffumigatur cum cornu caprino et myr-
8
rha et alhasce. ¶ Epilepsia autem multotiens re-
9
soluitur propter febres quas tolerat habens eam et proprie que sunt
10
longe. ¶ Et quartana proprie propter vehementiam
11
longitudinis sue: propterea quod digerit materiam melancolicam
12
donec resoluatur et tremor fortis qui fit in febri-
13
bus. Tremor enim excutit vehementer quod in cere〈-〉
14
bro comprehensum est de superfluitatibus. ¶ Su〈-〉
15
dor autem iuuat tremorem sua expulsione. ¶ Et
16
quemadmodum apoplexia conuertitur ad paralisim
17
similiter plurimum epilepsie conuertitur ad paralysim. ¶ Qui〈-〉
18
dam autem existimant quod flegmatice associantur tre〈-〉
19
mor et agitatio: quoniam flegma non consequitur in spissi〈-〉
20
tudine sua vt opilet meatus integre. Melancolia ve〈-〉
21
ro integre opilat: quare in ipsa accidit parua agita-
22
tio. ¶ Et alij existimant quod eius cum qua multi〈-〉
23
plicatur agitatio forsitan causa est humor parue
24
quantitatis: aut pauce penetrationis in meatibus.
25
quare ponunt rem econuerso. Nullus vero vtro〈-〉
26
rumque sermo in eo est determinatus. ¶ Inquit
27
Ruffus. cum apparet albaras in partibus capi-
28
tis epileptici significat resolutionem corruptionis epilepsie et sa〈-〉
29
nitatem. ¶ Et multotiens quod resoluitur epilepsia
30
ad paralysim et ad melancoliam. ¶ Epilepsie prepa〈-〉
31
ratis accidit epilepsia proprie humidis propter etates suas
32
sicut infantibus et pueris et humectatis propter regi〈-〉
33
men suum: sicut qui nauseatiuam satietatem consue-
34
scunt et illis qui inhabitant terram venti meri-
35
dionalis: quoniam implet caput humiditate. ¶ Epi〈-〉
36
lepsia autem mulierum et infantium et omnium quorum san〈-〉
37
guis est paucus est praua propter constrictionem venarum.
38
¶ De signis specierum eius. Capitulum .IX.
39
DIcimus quod ex signis communibus pluribus
40
specierum epilepticorum sunt citrinitas lin-
41
gue ipsorum et viriditas venarum que sunt
42
sub ea: et plurimum quidem antecedit eam mi〈-〉
43
nutio corporis a complexione sua et grauitas in ca-
44
pite et proprie cum irascitur aut accidit inflatio in ven〈-〉
45
tre: et antecedunt eam coartatio in motu lingue
46
et somnia eorum mala et obliuio aut pauor et ti-
47
mor et formido et accidit ei vt loquatur secum: con-
48
strictio pectoris et ira et acuitas. Non omnis vero
49
eius species recipit curam et que ex ea magis ex le-
50
dens[*]ex le-dens corrupt for est ledens est illa ex qua proueniunt vertigo: et agita-
51
tio plurimum fortis. Deinde sequuntur eam quies for〈-〉
52
tis addita vehementi additione nocumentum in
53
spiritu quare significat multitudinem materiei et debilita〈-〉
54
tem virtutis. cum autem volueris scire si egritudo
55
est in cerebro aut in membris alijs intende an sem〈-〉
56
per inuenias grauitatem in capite et vertiginem et
57
tenebrositatem in oculis et grauitatem in lingua et
58
sensibus: et agitationem in motibus et citrinitatem
1
in facie. ¶ Cumque illud inueneris eum[*]eum corrupt for cum permixtione
2
in intellectu et obliuione assidua et amentia aut
3
stoliditate: et non est grauitas et minuitur secundum flu〈-〉
4
xum ventris cum eo quod contingit ex lenitate na-
5
ture et euacuationibus tunc iudica quod illud est ex cere〈-〉
6
bro tantummodo. ¶ Amplius si non inuenis in
7
membris neruosis et in splene et epate neque in ali〈-〉
8
qua extremitatum et in iuncturis nocumentum
9
neque eger sensit aliquid eleuari ad caput ex loco
10
certificatur apud te quod impedimentum est ex cerebro:
11
¶ Signa autem epilepsie leuioris sunt vt sint accidentia
12
magis sana: et vt habenti ipsam cito redeat ratio et ve〈-〉
13
recundetur cum sanatur: et vt velociter adueniat ei in〈-〉
14
columitas sua et proprie cum sternutatorijs et attra〈-〉
15
ctionibus odorum per nares: et ex eis que mouent
16
nocumentum et ex eis que ingrediuntur in guttur
17
aut que vomere faciunt. ¶ Signa vero eius que
18
prauior est sunt difficultas spiritus et prolixitas agi〈-〉
19
tationis: deinde longitudo congelationis post ipsam
20
et paucitas euasionis post attractionem odorum na〈-〉
21
ribus et sternutatorijs. ¶ Et minor ista est aut
22
in qua elongatur agitatio et non elongatur congelatio:
23
aut in qua prolongatur congelatio: et minoratur agita〈-〉
24
tio. ¶ Et signum eius cuius causa est ex ventositate
25
grossa in ipsa generata est vt non inueniantur cum ea
26
neque propter eam grauitas: immo inueniatur sonitus et
27
extensio: neque fit spasmus eius fortis. ¶ Et signa
28
eius cuius causa est flegma sunt vt sit saliua eius
29
calida spumosa grossa multa et fit in vrina eius ali〈-〉
30
quid simile vitro liquefacto et multiplicentur in ipso
31
pauor et timor et pigritia et grauitas et obliuio.
32
¶ Et quandoque cognoscitur ex re vomitus et colore
33
spume et ex colore etiam sanguinis. Et quandoque cognoscitur
34
ex etate regione et ex causis preteritis de cibis
35
et regimine. ¶ Et ex eis quidem que eam significant sunt
36
quies et tranquillitas et color faciei et oculorum et
37
reliqua que sciuisti in canone. quod si flegma cum
38
hoc erit crudum frigidum erit obliuio et stoliditas et
39
grauitas capitis et corporis et profunditas som〈-〉
40
ni plus et erit epilepsia magis laxans et debili-
41
tans et hec species est mala valde. ¶ In ea vero
42
que facta est a flegmate salso est somni profundi-
43
tas minor et frigus cerebri leuius et motus sa-
44
niores. ¶ Signa autem eius cuius causa est colera
45
nigra sunt quoniam est melancolia aut similis sanguini nigro aut
46
acuta: aut adusta aut acetosa ex qua ebullit ter-
47
ra. et sunt nature habentium eam decliues ad permixtionem
48
in suo sensu et ad dispositionem que est sicut melancolia:
49
neque intellectus eorum mundantur cum separatur: et signi〈-〉
50
ficatur etiam melancolia ex colore faciei et oculorum et ex sic-
51
citate narium et lingue et regimine generatiua melancolie.
52
¶ Si ergo fuerit melancolia fex sanguinis naturalis erit
53
epilepsia cum laxitate et paucitate sermonis et cum
54
quiete: et erit habens cogitationes quietas. ¶ Et si
55
fuerit melancolia de genere colere aduste et est acuta tunc
56
eius permixtio erit demonium: et cum multitudine
57
ermonum[*]ermonum corrupt for sermonum et vocum et eius epilepsia erit agitabi〈-〉
58
lis et leuis remotionis: et quandoque erit cum febre et preci〈-〉
1
pue cum fuerit melancolia eius subtilis. ¶ Si
2
autem fuerit ex melancolia sanguinea erunt eius dispositio〈-〉
3
nes cum risu. ¶ Et tu quidem cognoscere potes
4
substantiam melancolie ex vomitu. Nam si est similis feci san〈-〉
5
guinis: tunc est melancolia naturalis. et si est similis feci vini
6
est melancolia adusta: aut si est aspera tunc est stiptica
7
et significat finem frigiditatis et siccitatis eius: aut est ace〈-〉
8
tosa subtilis cum spuma: et tunc ebullit super ter-
9
ram: aut si non est acetosa est spissa non habens spu-
10
mam. ¶ Signa autem eius cuius causa est sanguis
11
sunt ista. Nam dico quod si sanguis facit epilepsiam
12
cum ebullitione et motu absque quantitate non appa〈-〉
13
ret ei magna operatio in colore et exuberatione algui〈-〉
14
dem: neque est dispositio prefocationis in horis in quibus
15
est epilepsia: neque apparet ex ea grauitas et stoli〈-〉
16
ditas et laxitas et multitudo sputi et mucillaginis
17
sicut apparent cum flegmate: et est cum caliditate
18
et rubedine in oculis: et vapore super caput sangui〈-〉
19
neo. ¶ Si vero cum quantitate faciat cum signis
20
sanguinis est exuberatio in guidem et antecedit dispositio
21
que est sicut prefocatio. ¶ Signa autem epilepsie que
22
est propter materiam colericam: et illud quidem est secundum minus
23
sunt vt sint nocumentum et tribulatio ab ipsa ve-
24
hementiora: et spasmus in ea sit minor et spatium
25
eius breuius. Motus vero sunt in ea fortioris
26
agitationis: et ipsam quidem significant motus vomitus et
27
inflammatio et vehementi a permixtionis rationis et citri〈-〉
28
nitas coloris et oculorum. ¶ Eius vero cuius causa
29
est ex stomaco signa sunt tremor in ore stomaci et precipue
30
cum tardetur cibus: et concussio et tremor et commotio
31
cum est epilepsia: et voces et rugitus et precipue in princi-
32
pio euasionis: et sunt cum ea solutio stercoris et exube〈-〉
33
ratio vrine et spermatis quod emittitur propter amplexum
34
mulieris: et viri sine coitu: et spermatis cum coitu: et
35
tremor cordis: et soda fortis: et leuitas epilepsie
36
aut ipsius remotio cum administratione vomitus: et
37
dispositiones significantes corruptionem stomaci: et augmentum
38
epilepsie sunt propter linimentum stomaci et purgationem
39
ipsius: et quandoque interficit hec propter frequentiam perio-
40
dorum. ¶ Ex eo itaque est vt humor qui est in ea
41
agat multitudine sua et multitudine vaporis sui
42
et hic humor est flegmaticus secundum plurimum. et quandoque ad〈-〉
43
miscetur ei alius. ¶ Et signa eius quidem sunt vt acci〈-〉
44
dat epilepsia in horis repletionis et sacietatis nausea〈-〉
45
tiue et alleuietur cum vacuitas adest et cum venter
46
soluit cibum et fit secundum iterationem frequentem nausea-
47
tiue sacietatis. Si ergo fuerit permixtio cum illo
48
materie colerice inueniet sitim et inflammationem et mordi〈-〉
49
cationem et adustionem. ¶ Et si fuerit cum illo
50
melancolia multiplicabitur eius desiderium in
51
pluribus dispositionibus: et sentiet gustum ace〈-〉
52
tosum: et generabitur ab eo cogitatio: et vt so-
53
lus loquatur secum: quamuis secundum quod signi〈-〉
54
ficationes flegmatice sunt dominatiores.
55
¶ Et ex eo est vt humor qui in ipsa est agat
56
malitia sui non multitudine sua. Et signa eius
57
sunt vt epilepsia fiat in horis vacuitatis. Et
58
cum materia inuenit os stomaci vacuum et ab-
1
scindatur epilepsia cum cibo conueniente lau-
2
dabili. ¶ Si vero humor fuerit calidus de genere
3
colere cognosces ipsum per significationes quas diximus.
4
¶ Quod si est ex mirach eius signa sunt ructus
5
accidus et inflatio et rugitus faciens dolorem tar〈-〉
6
de quietis et inflammatio in mirach. et quandoque excitatur
7
cum ea dolor inter vtrasque spatulas post assum-
8
ptionem cibi pauci: non quiescens nisi apud eius di-
9
gestionem: deinde redit post assumptionem cibi
10
pauci non quiescens nisi apud eius digestionem. Cum vero
11
accidit secundum vacuitatem non accidit nisi cum duritie
12
nature et destruitur lenitate nature. ¶ Et proprie si tu in-
13
uenis extensionem in mirach ad superiora et tremo〈-〉
14
rem: et istis quidem accidit vomitus cibi indigesti propter il〈-〉
15
lud quod diximus de reuersione cibi ipsorum corru-
16
pti: et opilationibus viarum eius. ¶ Ex illa itaque est
17
cum est vapor mirach faciens epilepsiam colericus:
18
et cognoscitur illud propter inflammationem contingentem
19
ex corpore: et permixtionem rationis declinantem ad rixam
20
et ad inquisitionem: et ex illa est cuius vapor est me〈-〉
21
lancolicus: et perueniunt cum eo rami melancolie et timor:
22
et vt solus secum loquatur et vt vapor tenebrosus
23
propter tenebrositatem materiei: et accidit ex ea delecta-
24
tio mortis et odium ipsius et timor et reliqua que in
25
melancolia dicta sunt. ¶ Illa[*]Illa corrupt for Illam vero cuius causa et principium sunt
26
ex epate aut ex toto corpore significat color et capilli
27
et siccitas cutis et arefactio eius cum nigredine:
28
aut ipsius laxitas et pinguedo: aut eius macies:
29
et roris multitudo vaporis sanguinis: et significat ipsum
30
pulsus et vrina et dispositio ciborum precedentium et regi-
31
minis preteriti: et significat ipsam retentio eius
32
quod euacuatur ex stomaco et matrice et venis et
33
reliquis. ¶ Si autem est sanguinea tendens ad
34
adustionem vides rubedinem coloris et munda-
35
tionem vene et risum apud casum. Si autem fuerit
36
colerica aut flegmatica aut melancolica cogno-
37
sces per signa eius predicta. ¶ Illa vero cuius causa
38
est matrix proculdubio est cum retentione menstruorum
39
aut spermatis aut humiditatum effusarum ad ma〈-〉
40
tricem: quam quidem procedunt dolor in pectine et
41
in vtriusque inguinibus et partibus dorsi et gra-
42
uitas in matrice. ¶ Illa vero cuius causa est splen
43
cognoscitur: quoniam egritudo est melancolica et sentitur do-
44
lor in latere splenis: et est cum ea inflatio splenis
45
et durities eius: aut cum rugitu in latere ipsius:
46
et cum communitate corporis ad ipsum secundum plurimum. ¶ Eius
47
autem que est ex materia venenosa eleuata ab ali〈-〉
48
quo membrorum mediantibus neruis: principium
49
aut est extrinsecum et signa illius sunt manifesta:
50
sicut punctura scorpionis aut rutele aut vespe cum
51
aliquid horum accidit neruis. Aut intrinsecum et
52
sentit quod eleuatur vapor ex eo ad caput quo
53
obtenebratur visus et cadit: et membrum illud
54
aut est pes aut manus aut dorsum: aut pecten
55
aut aliquid est visceribus: sicut stomacus et ma〈-〉
56
trix. ¶ Signa vero eius que fit ex vermibus sunt
57
cursus saliue et casus vermium et ascaridum.
58
¶ De causis mouentibus epilepsiam. Capitulum .X.
1
PErmutatio ad aerem iuuans ad epi-
2
lepsiam: sicut quedam cause remouentes
3
permutationem ad aerem conferunt ei. ¶ Et
4
omnis calor superfluus solaris aut igneus
5
et omne frigus et coitus plurimus. ¶ Et epilepsiam qui〈-〉
6
dem commouet multitudo pluuiarum et venti septem-
7
trionales et meridionales simul. Septemtriona〈-〉
8
lis quidem: quia comprimit materias et prohibet eas resol-
9
ui: et meridionalis quidem et regiones meridio〈-〉
10
nales propterea quia mouent humores et implent cere〈-〉
11
brum et subtiliant eos et eleuant eos ad ipsum. ¶ Et
12
excitatur in hyeme multotiens: sicut excitatur in se-
13
ptemtrione: et autumno propter corruptionem humorum et
14
minoratur in regionibus septemtrionalibus: immo parum
15
fit quoniam nisi causa fuerit fortis non accidet. ¶ Et odo〈-〉
16
res boni quandoque mouent eam aliquo motu: et specula-
17
tio motuum velocium et circularium: et speculatio
18
ab alto: et longitudo more in balneo: et balneum
19
ante digestionem: et effusio aque calide super caput. ¶ Et
20
assumptio eius quod generat sanguinem vaporosum
21
feculentum aut tenebrosum: sicut vinum feculentum et
22
antiquum etiam propter nocumentum suum: et nouum quod
23
non est clarificatum: et non est transmutatum: et purum no〈-〉
24
cumentum faciens in cerebro: et apium proprie sua pro-
25
prietate quam habet in ea: et lentes propterea quia generant
26
sanguinem melancolicum nisi commisceantur ordeo confra-
27
cto: et fabe et allea: quia implent caput vapore: et ce-
28
pe similiter quoniam earum substantia conuertitur ad humiditatem
29
malam: et lac etiam et dulcia et plurimum pinguedinis in
30
cibo: et omne grossum et inflatiuum et stipticum et frigidum:
31
et omne calidum et acutum: et nausea sunt ex eis que mo〈-〉
32
uent epilepsiam: propterea quia eleuant humores et mo〈-〉
33
uent eos ad ipsam: et repletio stomaci a cibo et
34
malitia digestionis. ¶ Et vigilie et passiones animales
35
fortes ex tristitia ira et timore: et permutationes sensi〈-〉
36
biles fortes ex auditu vocum magnarum: sicut toni〈-〉
37
trui et percussionis tympani et rugitus leonis:
38
et vocum durarum sicut vocis nolarum: et stridorum etiam
39
sicut stridoris porte acute: et similiter ex visu splen-
40
dorum luminosorum sicut fulguris rapientis vi-
41
sum et splendoris oculi solis et ex tractu motuum
42
ventorum fortium: sicut motuum ventorum tur〈-〉
43
binum. ¶ Et quandoque excitatur epilepsia exerci〈-〉
44
tio super repletionem siue fiat ad resolutionem fa〈-〉
45
ciendam siue non: et coitu et medicinis epilepsiam
46
facientibus. ¶ Medicinas autem epilepsiam fa〈-〉
47
cientes iam diximus et illas que detegunt epi〈-〉
48
lepsiam in tabulis egritudinum capitis cum si〈-〉
49
gnis: sicut suffumigatio cum galbano et myr-
50
rha et cornu caprino et comestio epatis hirci et
51
olfatus odoris ipsus: et similiter cum ponitur
52
myrrha in nare eius.
53
¶ De cura. Capitulum .XI.
54
OPortet quidem vt epilesia que est in
55
infantibus curetur: ita vt nutrimentum
56
lactantis rectificetur et fiat conueniens ad
57
caliditatem subtilitatem cum bonitate chi〈-〉
58
mi: et lactans alienet ase omne quod generat lac
1
aquosum: aut corruptum aut grossum et prohi-
2
beat sibi coitum et impregnationem. ¶ Et oportet
3
vt hic infans alienetur ab omni re in qua est timo〈-〉
4
ris subitatio et coartatio: sicut sunt voces ma-
5
gni sensus vt vox tympani et tonitrui et fulgu-
6
ris et nolarum et vox vociferantium. ¶ Et vt alie〈-〉
7
netur a vigilijs et insomnietate et ira et timore et
8
frigore vehementi et calore forti et malitia dige-
9
stionis. ¶ Et iniungatur ei exercitium ante cibum le-
10
ue et interdicatur ei motus post cibum. ¶ Et si
11
tolerauerit euacuationes que fiunt medicinis eua〈-〉
12
cuantibus flegma subtile fiat illud. ¶ Et eos qui〈-〉
13
dem iuuat vt quandoque euomant cum aqua mellis: et
14
vt potent zuccarum rosaceum et mel rosaceum et olfaciant ru-
15
tham et reliqua subtiliantia. Nam olfacere odora〈-〉
16
menta que diximus fortasse excusant laborem in
17
eis. ¶ Amplius commune est omnibus epilepticis vt
18
vtantur cibis laudabilibus quibus inest humecta〈-〉
19
tio laudabilis non superflua et vt caueant sibi a re〈-〉
20
pletione et vt se custodiant a malitia digestionis.
21
¶ Et illud est si sunt contenti et non sequuntur com-
22
plementum refectionis. ¶ Et ille cuius consuetu-
23
do non tolerat vt semel reficiatur diuidat cibum
24
suum qui est minor refectione sua in tres partes
25
et sumat duas tertias in prandio: et tertiam eius
26
in cena post exercitium subtile. ¶ Et neque mul-
27
tum vtatur vino: quoniam ipsum vehementer re-
28
plet cerebrum. Deinde si excusari non possunt quin
29
ipso vtantur: vtantur vino pauco antiquo clarifi-
30
cato declinante ad ponticitatem. ¶ Et ex rebus qui-
31
dem eis nocibilioribus est potus successione bal〈-〉
32
nei et frigus repentinum. immo oportet vt caput mu〈-〉
33
niatur ab omni calore superfluo: aut a frigore super-
34
fluo: et in balneo non faciat moram: et epileptico
35
quidem necessarium est vt alienet a se carnes gros-
36
sas omnes et fortis nutrimenti et pisces omnes: immo
37
carnes omnium quadrupedum magnorum: et sit con-
38
tentus pullis et duragi: et atabiz et paruis auibus
39
domesticis et siluestribus: et canebit et turturibus
40
et edis et capreolis et leporibus: et iam dixi quod ca-
41
ro porci siluestris valde iuuatiua est ei: et laudan〈-〉
42
tur carnes caprine propter illud quod in eis est de sicci〈-〉
43
tate et paucitate humectationis: sicut vituperan〈-〉
44
tur eis dulcia et pinguia et similia. ¶ Et alienent a
45
se omnia olera vsque ad atriplices et blites nedum
46
allea et proprie apium. etenim est ei proprietas commo〈-〉
47
uendi epilepsiam. Si autem excusari non potest ad-
48
ministretur ei fumus terre et endiuia: et eis quidem
49
conceditur lactuca. ego vero non plurimum eam lau-
50
do: et conceditur eis coriandrum propterea quia prohi-
51
bet vaporem a cerebro. ego vero vitupero eis
52
ipsum et eius multiplicationem nisi in sanguinea
53
et colerica: et aqua quidem sicle elixate in aqua con〈-〉
54
dite cum oleo et almuri et que currunt cursu eius:
55
si eius acceptio antecedit cibum propter lenificatio〈-〉
56
nem nature conceditur: et ruta est ex summa herbarum que confe〈-〉
57
runt suo odore olfacta. ¶ Et cum anetum et ruta
58
in cibis ipsorum ponuntur conferunt. ¶ Et oportet vt alie〈-〉
1
nent a se fructus omnes humidos et omnes fructus
2
grossos nisi quosdam stipticos super cibum quantitate
3
alleuiationis pauce vt roborent os stomaci et depo-
4
nant cibum et lenificetur natura et prohibeant vaporem. ¶ Et
5
oportet vt vitent omnes cibos graues qui sunt sicut napi
6
et raphanus et caules et baucie. ¶ Et oportet vt alie〈-〉
7
nent a se omne acre vaporosum: et synapi quidem est
8
ex summa eorum que impediunt sua vaporatione et trans〈-〉
9
missione superfluitatum ad ipsum: et eductione earum
10
versus illud: et quia percutit cerebrum sua acuitate.
11
¶ Et alienent a se ebrietatem et exufflationem ven〈-〉
12
torum et repletionem. ¶ Et deuitent ablutionem cum
13
aqua penitus: cum calida quidem: propter illud quod in ea est de
14
laxitate: et cum frigida propterea quod stupefacit et nocet
15
spiritui sensibili. ¶ Quod si epileptico acciderit re-
16
pletio cibi euomat et subtilietur regimen post ipsum.
17
¶ Et oportet vt alienent a se cibos desiccatiuos
18
grauatiuos stupefactiuos vaporatiuos. ¶ Re〈-〉
19
pletio vero vini valde nocet: sed parum ex ipso sum-
20
ptum dilatat animam et confortat spiritum et acuit ipsum et
21
excusat a multitudine aque. Multiplicatio enim eius
22
est nocibilior res. ¶ Et multum dormire post me〈-〉
23
ridiem nocet: et vniuersaliter sonus multus nocet et proprie su〈-〉
24
per repletionem multam: et superfluitas etiam vigiliarum de-
25
bilitat spiritum et resoluit ipsum: et cum hoc implet cerebrum
26
vapore. ¶ Primum autem epilepsie regimen est alie-
27
natio causarum mouentium epilepsiam quas diximus et quies
28
et tranquillitas sunt magis eis conuenientes. quod si ex〈-〉
29
ercitium necessarium fuerit post euacuationem et mundifica-
30
tionem corporis quarum precessit rememoratio: opor〈-〉
31
tebit vt administretur super repletionem exercitium non
32
consequens laxitudinem: deinde quiescat post exercitium:
33
et studeat vt caput suum sit eleuatum: et caueat ne
34
ipsum pendere faciat inquantum possibile est videlicet[*]videlicet(?) corrupt for neque [cf. Venice 1564] moueat
35
ipsum plurimum: quare multitudo materierum ad ipsum tra〈-〉
36
hatur. ¶ Et oportet vt moueat inferiora cum ipse mo〈-〉
37
uet superiora. ¶ Ex eis vero que materiam ad inferio〈-〉
38
ra trahunt est fricatio corporis gradatim facta a su-
39
perioribus ad inferiora incipiendo a pectore. et quod
40
sequitur ipsum cum pannis asperis fricando donec
41
rubescant. Deinde gradatim descendat vsque ad
42
crura: sitque omnis secunda fortior prima: et sit caput
43
in dispositionibus eleuatum et post illud iniungatur ei de-
44
ambulatio. Sed oportet vt eum quiescere facias in lo〈-〉
45
co exercitij sui vt redeat ad ipsum eius spiritus et quie〈-〉
46
scat eius agitatio: et ipse quidem non separatur a loco suo
47
nisi post illud. ¶ Cum ergo attracte sunt materie
48
omnes ad inferiora conceduntur tunc ei mundificatio et
49
solutio ventris et vt fricet caput et pectinet ipsum
50
vt calefiat cum ipso et permutetur eius complexio. ¶ Et
51
ex eis quidem que ipsum iuuant sunt ventose super
52
capite posite et cauterium super ipsum calefacien-
53
do cerebrum. ¶ Post mundificationem vero et
54
solutionem ventris et quietem aliquibus diebus non est
55
malum si ingrediatur balneum: et si ventose ponantur
56
super illud quod est sub hypocondrijs et ossibus pe-
57
ctoris eius et calefiat caput eius cum eo quod sciui-
58
sti. ¶ Et quandoque ponitur post paroxismum pila ca-
1
dens inter dentes eis: et proprie ex pillulis vt remane〈-〉
2
at os eius apertum: et oportet vt incipias euacuare secundum
3
eam: deinde intende in purgando caput cum gar-
4
garismis attractiuis. ¶ Si autem illud accidit cum
5
periodis et multiplicatur cum multitudine humorum:
6
euacuetur cum apparente et educatur humor qui in ipso domina〈-〉
7
tur secundum quod dicturi sumus. ¶ Et si non fuerit quod
8
prohibeat ipsum a minutione flobotometur: ipsius
9
enim flotobotomia in vere et proprie in pedibus est ex eis que
10
ipsi conferunt si per ipsam non sequatur infrigidatio ce〈-〉
11
rebri eius secundum quod dicturi sumus. ¶ Cumque hora
12
paroxismi pertransit et tu potes facere vt ipse euo-
13
mat penna cum oleo de lilio inuncta in ore ipsius
14
missa: et proprie si stomaco fuerit in hoc introitus vt vo-
15
mat humiditatem iuuabitur eo tunc: licet multitudo
16
vomitus noceat epilepsie cerebri. ¶ Et ex de-
17
glutientibus in dispositione epilepsie et in alijs sunt assa
18
et castoreum in oxymelle de melle. ¶ Ex insuf-
19
flationibus autem in epilepsia sunt pulpa collo-
20
quintide cucumer asininus et eius succus et sal
21
armoniacus et nigella et similia et elleborus albus
22
et condisi. et piper et zinziber et myrrha et eufor-
23
bium et castoreum et sticados separatim et coniun〈-〉
24
ctim et assa fetida et pix sicca et alkitran. Ex va-
25
poratiuis est peonia. et ex odoramentis est ruta
26
in hora epilepsie et in hora quietis. ¶ Ex eis
27
vero que ioannitius eligit est gummi rute agrestis
28
permixta cum farina ordei et aceto de vino ex quo
29
fiant forme malorum et assiduet odorem earum.
30
¶ Et ex syrupis est oxymel squilliticum proprie
31
quod singulis diebus in potu sumat: et similiter syru〈-〉
32
pus de absinthio et apozima ysopi cum origano:
33
et oxymelle squillitico sumptum in potu in hyeme
34
cum aqua calida et in estate cum aqua frigida. ¶ Et
35
ex vnctionibus que eis sunt bone sunt cum eis
36
que dicta sunt medulla crurium camelli cum oleo
37
rosato super tempora et commissuras et pectus.
38
¶ Suspesionis vero peonie iuuamentum iam
39
experti sunt antiqui in epilepsia. ¶ Et videtur quod
40
illud sit magis proprium illi que est de romania
41
humide. ¶ Et ex medicinis quidem quas semper in
42
potu sumere oportet sunt agaricus et siseleos et ra-
43
dix aristologie rotunde. Et ex peonia omni hora in po-
44
tu tribuat cum aqua: et iam conuenerunt quod potare
45
omni die bondacatem mitridati duabus vicibus ma-
46
ne et cum vadit dormitum est quasi ex eis quibus
47
iam plures sanantur. ¶ Et quidam volunt vt eis in
48
potu tribuatur ex spuma maris omni die bis: et ex
49
polio montano cum proprietate sua in ea et alhasce
50
est. ¶ Et ex eis que ipsos iuuant est medicamen
51
de squilla huiusmodi sumatur squilla et ponatur in vas
52
vitreatum de terra in quo mel fuit et caput eius
53
stringatur ligamento forti deinde cum corio gros〈-〉
54
so cooperiatur et dimittatur .XL. diebus: quorum pri-
55
mus sit ante ortum aschere .XX. diebus: et ponatur:[*]ponatur: corrupt for ponatur [redundant colon]
56
vas expositum meridiei: et permutetur omni hora
57
propinque vt sit illud quod ex calore partibus eius
58
aduenit equalis applicationis. deinde asperga〈-〉
1
tur os vasis et inuenies squillam iam decoctam et
2
dissolutam: ipsam igitur exprime et summe succum
3
eius et permisce ipsum cum melle: et sumatur in po〈-〉
4
tu omni die quantitas coclearij vnius. Si autem
5
hora festinat coquatur squilla in aqua et aceto et
6
fiat inde oxymel mellinum. ¶ Et ex medicinis
7
quidem bonis est vt sumantur siseleos aurei .III.
8
baccarum lauri tantundem aristologie rotunde radicis peo〈-〉
9
nie amborum aurei .II. castorei. trociscorum squillitico〈-〉
10
rum amborum aureus .I. misceatur cum melle dispuma〈-〉
11
to et administretur omni die cum oxymelle. ¶ Et
12
ex eis etiam que eos iuuant est permutatio in regio-
13
nibus. permutatio enim in regionibus donec aer in-
14
ueniatur conueniens desiccans subtilians est sicut
15
permutatio in etatibus ex infantia in adolescentia in
16
iuuamento epilepticorum. ¶ Cum ergo accidit epi〈-〉
17
lepticis tortuositas membri aut spasmus eius equa-
18
tur fricatione cum oleo et aqua tepida et compressio-
19
ne forti. ¶ Et cum fuerit epilepsia causa cerebri tunc
20
melius est vt euacuetur cum elleboro et cum eis que sunt
21
talia et pulpa colloquintide et scamonea et hiera
22
et decoctione agarici. faciendo solutionem post
23
solutionem in ano. ¶ Cumque necessarium est vt flo-
24
botomia fiat ex quocunque humore fit: oportet vt non
25
solum fiat flohotomia[*]flohotomia corrupt for flobotomia immo fiat ex duabus cephali〈-〉
26
cis simul: et sequatur flobotomia vene que est sub
27
lingua. ¶ Et quandoque ventosatur super collum vt ma〈-〉
28
teria in hebdomada trahatur a cerebro si illic
29
non fuerit ex complexione cerebri et debilitate ipsius:
30
quod ea prohibeat. ¶ Et quandoque tibi necessarium est vt
31
flobotomiam multiplices. Cum ergo illud feceris opor〈-〉
32
tebit vt quiescere facias per hebdomadam. Deinde
33
solue cum potionibus et clysteribus fortibus que sint
34
centaurea et pulpa colloquintide et kerua et reli〈-〉
35
quis. Deinde fac quiescere. post pone ventosas apud
36
elkeel et caput et nocrati colli et super crus. Dein〈-〉
37
de fac eum quiescere. postea solue et non cesses procedere
38
secundum quietem et iterationem vsquequo purgetur: et admini-
39
strentur post illud gargarismata et caputpurgia et
40
que purgant caput solummodo cum eis que sciuisti: cumque
41
fit ei caputpurgium cum siseleos postea cum scebe〈-〉
42
bich[*]scebebich cf. below fol. 330r alscebebit, cf. Canon 4: alscebehir et cum aqua amaraci est iuuamentum. ¶ Et oportet
43
quidem vt occurrat paroxysmus cum mundificatione
44
stomaci et si possibile fuerit ei vt euomat ante cibum et
45
proprie ab eis que sunt vt pisces saliti et alia erit
46
iuuatiuum. ¶ Et post illud totum permuta complexio〈-〉
47
nem cerebri cum confortatiuis calefacientibus ex em〈-〉
48
plastris ex synapi et que taliter procedunt ex eis
49
que docui te et nominaui tibi: et fac eum odorare
50
rutam. ¶ Et oportet ne labores in ipso cum calefa〈-〉
51
cientibus et permutantibus complexionem subito: immo
52
gradatim in hoc incede. si autem inde nocumen〈-〉
53
tum acciderit in operationibus suis tunc quie-
54
sce. ¶ Melius autem quo purgatur illa cuius causa
55
est flegma est hiera et pulpa colloquintide et hie-
56
ra hermetis etiam. Nam si vtatur hiera hermetis
57
omni die pondere .ß.ʒ. mane. et pondere .ß.ʒ. in se-
58
ro magnificatur ea iuuamentum ipsi. ¶ Quod si
1
cum flegmate est repletio vniuersalis tunc flobotoima secundum quod nar〈-〉
2
rauimus est ei iuuatiua. et similiter euacuatio cum turbith et
3
agarico et sticados et hiera ruffi proprie. ¶ Me〈-〉
4
lancolia vero soluitur cum eis que sunt sicut decoctio
5
epithimi et elleborus et lapis azuli et lapis ar-
6
menus et sticados et polypodium et mirabolani.
7
¶ Ex vnctionibus medulla cruris cameli cum
8
oleo rosaceo super collum et tempora et pectus. ¶ In epile〈-〉
9
psia vero colerica oportet vt sit sollicitudo cum infrigida〈-〉
10
tione et humectatione et proprie cum clysteribus.
11
¶ Si autem est adusta tunc est in iudicio melancolie aut
12
inter coleram et melancoliam. ¶ Et ea que nominata est
13
mater infantium forsitan est de genere colerice apud quos-
14
dam: et propter illud precipiunt in cura ipsius vt ad〈-〉
15
ministrentur tina et caputpurgia frigida et humida et ef-
16
fusio lactis super caput et vtatur humectatione cor-
17
poris. Et si est infans precipiunt vt detur in potu la〈-〉
18
ctanti ipsum quod lac ipsius infrigidet et precipiunt vt in
19
domo ipsa frigida subterranea inhabitent et videtur
20
quod sit hoc apud eos epilepsia sibaria aut mania.
21
verumtamen huiusmodi nominis vsus non est famosus apud
22
viridicos medicos. ¶ Et cum aliquibus membris
23
epileptici accidit tortuositas aut spasmus iuuat
24
ea fricatio cum oleo et aqua tepida et vt in eis to-
25
leretur compressio. ¶ Cum vero est epilepsia ex stomaco
26
tunc conuenientiora quibus fit euacuatio sunt pul〈-〉
27
pa colloquintide et sticados et fiat in anno illud
28
multotiens. ¶ Oportet quidem post mundificationem
29
stomaci: vt assidue vtantur confortatiuis et non tribuantur
30
eis nisi cibi velocis digestionis boni chimi et redu-
31
cantur secundum quod narrauimus in loco suo. Impendatur
32
ergo studium in comprehendendo bonitatem digestionis:
33
et oportet vt dimittant stomacum vacuum tempore longo. ¶ Illi
34
vero que ex ea excitatur secundum famem succurratur cum eo
35
quod dictum est in capitulo epilepsie et reliquorum. ¶ In
36
hac vero que fit cum eleuatione alicuius rei ex mem〈-〉
37
bro oportet vt ligetur supra illud membrum: cum paroxis-
38
mus adest: et fortasse prohibetur paroxismus: et eua-
39
cuetur humor qui est in membro aut per euacuan〈-〉
40
tia scita si iam peruenit ad ipsum virtus euacuatio-
41
nis: aut cum vlceratione et eductione puris in ho〈-〉
42
ra quietis cum medicinis que vlcerant et pus fa-
43
ciunt currere: et cum adustione materie sicut est epithi-
44
ma de gummi rute siluestris et euforbio et reliquis.
45
Et has quidem medicinas cognouisti ex tabulis li〈-〉
46
bri secundi. Et forsitan oportebit vt in eis eueniat
47
gradus administrandi cantarides et alkekerem[*]alkekerem cf. Venice 1564: alkekerez et ster〈-〉
48
cus accipitris et anacardos et reliqua. ¶ In illa
49
autem que a toto corpore eleuatur dicunt quidam quod si non
50
esset timor in flobotomia duarum arteriarum apopletica-
51
rum non in eo quod non possibilis sit retentio sangui〈-〉
52
nis sed propter frigus quod accidit cerebro: et abscis-
53
sionem spiritus et sequitur eam apoplexia: esset in ea
54
sanitas integra illius qui patitur epilepisam cum communitate
55
corporis: et propter illud quod ad cerebrum ascendit ex eo.
56
et nos quidem dicimus si hoc non est possibile in cuiusque ar〈-〉
57
teriarum ascendentium incisione hic timor non existit: non
58
est longe quin magnificetur multitudo iuuamenti.
1
¶ De apoplexia. Capitulum .XII.
2
APoplexia est ociositas membrorum a
3
sensu et motu propter opilationem contingen-
4
tem in ventriculis cerebri et in cursibus
5
spiritus sensibilis et motui. Nam si euacuantur ex eo
6
instrumenta motus et anhelitus: et debilitetur
7
non sit facilis anhelitus: immo illic est spuma
8
et est habens vicissitudines sicut strangulatio: aut si〈-〉
9
cut vox strangulati. hec ergo est praua significans defe〈-〉
10
ctum virtutis mouentis membra anhelitus. Et ea
11
quidem prauior est vt non appareat anhelitus et spu〈-〉
12
ma neque vox strangulati. ¶ Si autem nocumentum
13
non magnificatur in anhelitu et pertransit in guttu-
14
re ipsius quod immittitur neque egreditur per nares tunc
15
quamuis ipsa sit in qua maior fiducia habetur quam alia
16
tamen non euacuatur a timore magno. ¶ Et Hypocrates quidem
17
dixit quod quando apoplexia est fortis habens eam non sa〈-〉
18
natur et si est debilis eius sanatio non est facilis. hec
19
vero opilatio fit aut propter clausionem: aut propter reple〈-〉
20
tionem. Clausio autem est vt ad cerebrum perueniat quod
21
ipsum dolore faciat aut impediat. et moueatur mo-
22
tu contrationis ab eo: aut sit qualitas perueniens ad ipsum
23
stipticum facien ingrossatiua suis naturis sicut
24
frigus forte. ¶ Repletio vero aut est repletio
25
apostemans aut est non apostemans. Repletio vero apostemans
26
est vt illic contineatur materia et opilet ex parte extensio-
27
nis: et est ex speciebus apoplexie peruerse: et equale
28
est siue sit materia calida: aut sit frigida. ¶ Que vero
29
est absque apostemate et est ea que est secundum plurimum. aut est in
30
ipso cerebro et cum propinquitate sua in meatibus
31
spiritus a cerebro aut meatibus spiritus ad cerebrum.
32
¶ Et illa que est in meatibus spiritus a cerebro aut
33
est humor sanguineus effusus ad ventriculos
34
cerebri subito aut est humor flegmaticus: et est
35
superabundans et multus. ¶ Illa autem que est
36
in meatibus spiritus ad cerebrum est cum opilantur
37
arterie et vene est vehementia repletionis et mul〈-〉
38
titudine sanguinis: et spiritus non habet transitum.
39
quare non moratur vsquequo prefocet. Et accidit
40
ex illo ei quod accidit cum stringuntur due vene apo-
41
pletice ex casu sensus et motus. Nam cum illi si-
42
mile accidit ex causa primitiua efficit quod est simi〈-〉
43
le illi actioni. ¶ Hec ergo sunt species apoplexie
44
et cause ipsius. ¶ Sed fortasse quandoque dicunt
45
apoplexiam et significant per eam paralysim commu〈-〉
46
nem amborum laterum: et si sint membra corporis sana.
47
Et quandoque dicunt mollificationem partis apo〈-〉
48
plxiam[*]apoplxiam corrupt for apoplexiam illius partis. Et illud quidem in sermonibus
49
Hypocrates iam peruenit. ¶ Aliquando autem accidit vt
50
homo apoplexiam incurrat et non sit differentia in〈-〉
51
ter ipsum et mortuum et non appareat in ipso aliquid
52
anhelitus: deinde reuiuiscit et sanatur. Et nos plu-
53
rimos eorum vidimus quorum dispositio hec erat:
54
et in istis quidem anhelitus non apparet: sed ipsorum
55
pulsus non integre cadit. ¶ Et videtur quod calor
56
innatus in eis non vehementer indiget euacuatio〈-〉
57
ne et expulsione vaporis fumosi a se anhelitu ma〈-〉
58
gno propter illud quod accidit ei ex frigore. Et propter
1
hoc volunt vt tardetur sepultura ambigui ex
2
mortuis: donec perpendatur eius dispositio: et neque
3
sit minus septuaginta duabus horis. ¶ Apo-
4
plexia vero resoluitur secundum plurimum ad paralysim: et il〈-〉
5
lud ideo quoniam cum natura deficit ab expulsione ma-
6
teriei ex vtrisque lateribus simul expellit eam ad
7
vnum duorum laterum quod magis est susceptibile
8
egritudinis: et quod eorum est debilius: et facit ipsam
9
penetrare in vacuitatibus meatuum elongan-
10
do eam a cerebro et ventriculis ipsius. ¶ Si-
11
gnificat vero quod opilatio in apoplexia comprehen〈-〉
12
ditur super ventriculos quoniam si esset in ventricu-
13
lo posteriore solummodo non oporteret vt ociosi〈-〉
14
tas sensus esset in anteriore parte capitis. ¶ Hypocrates
15
vero inquit cui accidit dum est sanus dolor re-
16
pente in capite suo: deinde incurrit apoplexiam
17
tunc ipse moritur ante septimum diem nisi acci〈-〉
18
dat ei febris et sit spes vt cum ea resoluatur super〈-〉
19
fluitas. Et scias quod plurimum accidit apoplexia habenti〈-〉
20
bus etates et corpora et regimina humida pro〈-〉
21
prie cum est ibi cum humiditate frigus. Si autem
22
accidit cum caliditate complexionis et siccitate ipsius
23
tunc res est praua. Egritudo enim contraria complexioni
24
non accidit nisi propter magnam causam. ¶ Et complexio
25
quidem ab hoc elongata est vt eam toleret. ¶ Apo〈-〉
26
plexia vero raro accidit a caliditate. ¶ Cum autem di〈-〉
27
latatur materia paralysis in vtrisque lateribus proue-
28
nit apoplexia sicut cum constringitur materia apoplexie
29
ad latus vnum accidit paralysis. ¶ Plurimum
30
vero cause apoplexie existit in ambobus ventricu-
31
lis posterioribus. ¶ Cumque cum apoplexia fue〈-〉
32
rit febris tunc illic erit apostema secundum plurimum. Illi vero qui
33
plurimum vtuntur flobotomia propter melancolicum sanguinem isti etiam mul〈-〉
34
titudine quidem flobotomie iuuantur sed in fine deficiunt
35
quoniam incidunt apoplexiam et similia ei. ¶ Prepara-
36
tio vero apoplexie periodice cum acceptione me〈-〉
37
dicinarum calidarum est festinatio faciens humo〈-〉
38
res tardos velociter moueri. ¶ Periodorum
39
aut apoplexie iudicium iam diximus: inde ergo legatur.
40
¶ De signis. Capitulum .XIII.
41
DIfferentia inter apoplexiam et subeth
42
est quod apopleticus clamat et eius an-
43
helitum nocumentum ingreditur: sed su〈-〉
44
beth patiens nocumentum non est ita:
45
et habens subeth gradatim procedit de somno gra-
46
ui ad subeth: apopletico vero accidit illud subi〈-〉
47
to. ¶ Apoplexiam preterea antecedunt soda et
48
inflatio guidem et vertigo et scotomia et tenebro〈-〉
49
sitas visus et tremor in toto corpore: et stridor den〈-〉
50
tium in somno et grauitas et pigritia. ¶ Et mul〈-〉
51
totiens quidem est eius vrina vaporosa et nigra
52
et in ipso est sedimen serrinum et furfureum. ¶ Illam
53
vero que est a qualibet percussione aut casu aut
54
communitate membri cognosces ex principijs que
55
tibi iterata sunt. ¶ Que autem est ex epate[*]epate cf. Venice 1564: apostemate non
56
euacuantur a febre precedente signa que diximus
57
in apostematibus. ¶ Et illam quidem que est
58
ex sanguine significant signa sanguinis predicta
1
mulis vicibus: et est facies rubea et oculi rubei
2
valde: et guidem et vene ceruicis sunt extense et
3
plene: et spatium flobotomie est elongatum et fuit
4
antecedens receptio eius quod generat sanguinem.
5
¶ Illam vero que est flegmate est significant co〈-〉
6
lor et forma oculi et humorositas narium et reli〈-〉
7
qua que dicta sunt. Cum ergo seni acciderit ver〈-〉
8
tigo concomitans iterata: tunc illo nunciat apoplexiam.
9
¶ De cura. Capitulum .XIIII.
10
CUra quidem eius que facta est ex le-
11
sione extrinseca est regimen illius cau〈-〉
12
se primitiue. ¶ Et illius que fit ex com-
13
munitate est regimen membri cui com〈-〉
14
municat cum eo quod preterijt tibi in canone
15
et preterijt tibi in capitulis alijs. ¶ Regimen
16
vero illius que fit ex sanguine est flobotomia
17
in hora illa et emissio multi sanguinis. Sanat
18
enim in dispositione. ¶ Et post flobotomiam:
19
tunc clisteriza cum eo quod sciuisti de clisteribus
20
vt deponatur materia a capite. et subtilia regi-
21
men ipsius: et sis contentus in ea iulep et aqua
22
ordei subtili: et aqua casei: et fac ipsum olfacere
23
quod confortat cerebrum et non calefacit cum
24
eo quod docui te. ¶ Si cum ea vero que fa-
25
cta est ex flegmate inueniuntur signa sanguinis
26
flobotometur etiam: deinde clisterizetur cum cli〈-〉
27
steribus fortibus: et supponantur collyria for-
28
tia in quibus ponuntur gumme et fel bouinum. po〈-〉
29
stea bibat quod soluit si in ipso pertransit ex pil〈-〉
30
lulis in quarum potu habetur fiducia sicut pil-
31
lule de euforbio. ¶ Et fiant post illud super ca〈-〉
32
put ipsius et membra: vaporationes calefacien〈-〉
33
tes et embroce facte ex aquis in quibus cocte
34
sunt herbe calefacientes sicut anetum et sceha et
35
amaracum et folia citri et calamentum et alha-
36
sce et ysopus et mellilotum et origanum et abor〈-〉
37
tanum. Et cum oleis in quibus sit virtus calefa〈-〉
38
ciens sicut est oleum deruta[*]deruta corrupt for de ruta et sit iam dissolutum
39
in ipso piretrum et castoreum et opoponacum et
40
galbanum et inunge totum corpus ipsius ex oleo
41
in quo sit sulfur. ¶ Si autem vaporationes fue〈-〉
42
rint ex gariofilis et alhel et mace et nuce musca-
43
ta et acoro erit rectum. ¶ Et fricentur pedes eius cum
44
oleo calido calefacto et aqua calida et inungantur spon〈-〉
45
diles ex sigia et euforbio. et pone super principium
46
nuce synapim et serapinum et castoreum et euforbium.
47
¶ Et ex oleis quidem que sunt eis bona sunt
48
oleum cucumeris asini. et oleum rute et oleum
49
squilliticum factum ex oleo antiquo: aut in quo
50
sit infusa propter humectationem .XL. diebus: aut
51
in quo sit cocta: ita vt sumantur olei kisti vnum.
52
et squille vncie .II. in quo coquatur adeo vt dissolua〈-〉
53
tur. Et similiter oleum de piretro secundum vtrosque modos
54
predictos. ¶ Et rectius quidem est vt quod-
55
cunque sit oleum quod eis administras inspisses
56
cum cera donec stet vt adhereat: et oportet qui〈-〉
57
dem vt incipias a debiliore vnctionum si confert:
58
et si non adde et permuta te ad illud quod est fortius.
1
¶ Et non est malum post euacuationem ipsius
2
cum clisteribus et similibus vt naribus ipsius ali-
3
quid approximetur: et proprie condisi et caputpur〈-〉
4
gia fortia et olea confortatiua et ignitum ferrum:
5
et oppositione ipsum capiti ipsius: et vt capiti ipsius
6
emplastrum apponatur ex emplastris resoluentibus que
7
sciuisti. ¶ Et si est possibile fac eum vomere cum
8
penna immissa gutturi ipsius illinita oleo de lilio
9
aut oleo simplici. ¶ Et proprie cum existimatur quod
10
in stomaco aut in ore ipsius sit repletio et iam precessit
11
eam sacietas nauseatiua a cibo. conferunt enim hec
12
ei vehementer. ¶ Et in vomitu quidem aliud exi〈-〉
13
stit iuuamentum. Nam nausea et voluntas vomen〈-〉
14
di calefaciunt caput eius qui habet apoplexiam fri-
15
gidam et humidam. ¶ Et oportet quidem vt ipsius ven〈-〉
16
tositates resoluas cum eo quod eas educit: quoniam cum
17
hoc inuenit alleuiationem. ¶ Et quandoque incipiatur
18
ad hoc vt pila in ore eius ponatur cuius antecessit
19
rememoratio vt non destruantur dentes ipsius
20
adinuicem. ¶ Et oportet cum parum euomuerit in
21
potu sumat olei de kerua decocti cum ruta om〈-〉
22
ni die .ʒ.II. cum aqua de radicibus: et gradatim
23
procedat donec bibat quaque die .ʒ.V. ¶ Et si possi〈-〉
24
bile est post euacuationem sumant quantitatem bonda〈-〉
25
cate vnius ex tyriaca et mitridato et ex scelite et
26
alauiabele et sagzenee et que sunt similia illis. ¶ Et
27
de simplicibus castorei aureum .I. cum aqua mellis
28
et oxymelle etiam mellino cum bibitur bakila vna.
29
¶ Potus autem eorum sunt aqua mellis pura aut
30
cum alefeniati secundum necessitatem. ¶ Et cum vide〈-〉
31
ris alleuiationem fac gargarismata et sternutatio〈-〉
32
nes et pone ventosas super collum et nuccam cum
33
incisione aut sine incisione secundum causas materiei. et
34
adhibe eis causas conualescentium in armatu: deinde
35
fac eos balneari post tres hebdomadas et vn-
36
ge eos in die balnei cum oleis calefacientibus.
37
¶ Et ex gargarismatibus quidem eis conferentibus
38
post purgationem vniuersalem est decoctio ysopi et alha〈-〉
39
sce et calamenti et origani et his similium in aceto
40
cui admiscetur mel: et etiam aqua in qua elixantur pire〈-〉
41
trum et staphisagria et baurach et rose et sumach:
42
et terantur et commisceantur et fiant cum eis collyria:
43
deinde administrentur masticationes ex eis aut
44
gargarismata in decoctione ysopi cum mastice.
45
¶ Et ex eis quidem que illi iuuatiua sunt cum fiunt
46
sicut illud sunt piper longum et piper nigrum et sina〈-〉
47
pis et calamentum. ¶ Et ex eis que masticantur
48
sunt calamentum: et staphisagria et piper et ama-
49
racum et sinapis sigillatin[*]sigillatin corrupt for sigillatim et coniunctim: et permi-
50
scetur eis sicut rosa et sumach si necessarium est.
51
¶ Et acorus est ex eis que eis inuuant in hoc capitulo
52
et confortatur eius impressio. ¶ Et confert eis inunctio
53
cum oleis calidis confortantibus ipsum qui est in ner〈-〉
54
uis et substantiam neruorum et resoluentibus superflui-
55
tates in quibus non est labor sicut est oleum de li〈-〉
56
lio: et post ipsum oleum amaracinum et oleum camo〈-〉
57
mellinum et anetinum et oleum de squinanto et
58
proprie super caput ipsum. ¶ Ipstum enim est in quo fi〈-〉
1
ducia habenda est in re capitis: et proprie postquam iam
2
assumpserit virtutem ysopi et origani et calamen〈-〉
3
ti et alhasce et similium. ¶ Cibi autem habentium apo-
4
plexiam sunt subtiliores cibis habentium epilepsiam
5
et rectius quidem est vt scis contentus in eis in matuti〈-〉
6
nis pane solo. et panis quidem cum ficubus siccis
7
est bonus eis. ¶ Et potus super cibum est ex re〈-〉
8
bus magis noctiuis eis. ¶ Cum autem voluntas
9
adest vt cenent non est malum si ante ipsam pre-
10
mittas exercitium leue et moueant membra laxata
11
motu aliquo. ¶ Et cum aliquid sumunt non dor〈-〉
12
miant super ipsum velociter sed expectent aliquan〈-〉
13
tulum donec descendant et digeratur digestione ali-
14
qua. ¶ Nec etiam plurimum vigilent. Illud enim iuuat ce-
15
rebrum et resoluit ex cibis vaporem non digestum
16
prohibentem digestionem. ¶ Quidam vero dicunt eis
17
esse bonum origanum cum lentibus et vue passe et
18
amigdale. et ficus sunt ex fructibus conuenienti-
19
bus eis. ¶ Uinum autem nouum non est conueniens
20
eis propter illud quod in eo est de superfluitatibus: et an〈-〉
21
tiquum propter illud quod in eo est de velocitate pene〈-〉
22
trationis ad cerebrum et declinationis eius. Sed
23
magis conueniens vinum est eis illud quod est inter
24
vtrunque. ¶ Cum apopleticus febricitat fac mo〈-〉
25
ram in re ipsius donec discooperiatur. fortasse enim
26
est crisis. Sitque mora vsque ad septuaginta duas
27
horas. ¶ Si autem ita non est sed febris est propter
28
apostema et putredinem tunc est mortiferum. ¶ Et scias
29
quod apoplexia et paralisis constringunt meatus ci-
30
bi: quare non sunt medicine facientes euacuationem
31
euacuantes ex materia faciente ipsas proprie.
32
¶ Dictio secunda de egritudinibus neruorum
33
que est tractatus vnus.
34
¶ De egritudinibus neruorum. Capitulum .I.
35
NEruorum quidem ipsorum re〈-〉
36
gimen et diuisionem et figuram et
37
anatomiam et naturam iam sciuisti.
38
¶ De egritudinibus vero ipso〈-〉
39
rum scias quod sunt tres egritudi-
40
num species scilicet complexionalis instrumenta-
41
lis et solutio singularitatis. tE[*]tE corrupt for Et ap-
42
paret quidem lesio operationibus suis naturalibus et
43
sensibilibus et motiuis. ¶ Motus vero labo-
44
riosi in faciendo egritudines neruorum introitum
45
magnum habent supra illud quod in alijs est. Ipsi namque
46
sunt instrumenta motus laboriosi vero motus sunt si〈-〉
47
cut extensio cum fune et eleuatio rei grauis. Et
48
omne in quo est extensio et eleuatio et contractio. ¶ Si〈-〉
49
gnificationes autem in dispositionibus eorum sumes
50
in operationibus sensus et motus et ex tactu in le〈-〉
51
nitate et duritie: et ex comitate cerebri et spondilium
52
cum eis et ex doloribus et materijs que sunt pro〈-〉
53
prie neruis. ¶ Et plurima quidem signa quibus
54
peruenitur ad cognitionem dispositionum cerebri sunt ex
55
nocumento operationum et ex tactu. ¶ Cum autem
56
dubitatur de aliqua egritudinum neruorum an sit hu-
57
mida an sicca consideretur qualiter ipsa accidit. Nam si
58
subito accidit non est dubitatio quin ipsa sit hu-
1
mida. Et etiam ex hoc quod membrum vnctionem de〈-〉
2
siccat. Nam si ipsam velociter exiccat non est du〈-〉
3
bitatio quin ipsa sit sicca cum membrum sit calefactum
4
calefactione extranea. ¶ Exercitium vero post pur-
5
gationem melius est illud quod permutat complexionem.
6
Et vnicuique membro secundum seipsum. ¶ Et oportet quidem
7
vt a faciliori incipias et gradatim peruenias ad
8
illud in quo sit virtus equalis. ¶ Modus ve-
9
ro cure in purgatione neruorum et permutatione complexio〈-〉
10
nis eorum est: quoniam plurimum eius quod est necessarium euacuare
11
ab eis vniuersaliter ex materijs non est nisi ex frigidis. ¶ Et
12
euacuantia quidem eos sunt materie fortes sicut cul〈-〉
13
pa colloquintide et elleborus et proprie albus cum vomi〈-〉
14
tus fit eo: et euforbium et allasaiz et serapinum et reli〈-〉
15
que gumme fortes et hiere magne et fortes. ¶ Et
16
ex subtilibus que eos euacuant sunt balneum sic-
17
cum et exercitium temperatum. ¶ Ipsorum vero complexionem
18
permutantia sunt ea que dicta sunt in capitulo de cerebro:
19
et proprie ea in quibus est vnctuositas et est oleum
20
vnctuosum: et cum adipes administras sint adi-
21
pes luporum. ¶ Feces quoque oleorum calidorum sicut
22
fex olei oliuarum et fex olei de lino sunt conuenien〈-〉
23
tes egritudinibus neruorum frigidis et congruentes du〈-〉
24
ritiei ipsorum: et oleum et costo et oleum de andacoca
25
sunt vehementis proprietatis cum neruis: deinde
26
embroce et expressiones secundum complexiones eorum. Uerum-
27
tamen oportet vt ipsa sint in rectificatione complexionis neruo-
28
rum fortiora valde et vt ad penetrandum taliter prepa-
29
rentur quantus consequantur resolutionem corporis et pororum
30
apertionem fortiter. ¶ Et scias quod intentio in curan-
31
dis pluribus neruorum egritudinibus est intentio
32
posterioris partis capitis nisi que in facie sunt.
33
¶ Deinde post illud extendatur neruus qui mo-
34
uet illud membrum cuius infirmus est neruus.
35
¶ Et neruis quidem nocent res quedam et iuuantur
36
v[*]v corrupt for a rebus quibusdam quarum multotiens rememora-
37
turi sumus. Quarum quedam sunt in tabulis medi〈-〉
38
cinarum singularium. Et illud quod non attenditur nisi
39
in dispositionibus et egritudinibus suis que sunt eis
40
magis proprie. ¶ Res itaque neruos confortantes
41
ex eis que in potu sumuntur sunt acorus nutritus
42
et castoreum et grana pini magna et cerebrum lepo-
43
ris assatum et sticados proprie. Cuius quidem potio
44
sit omni die pondus .ʒ.I. in pillulis redactum aut cum
45
syrupo mellino: et iuuant eos exercitium temperatum et
46
olea calida. ¶ Res vero neruis nocentes sunt coi〈-〉
47
tus plurimus superfluus et somnus super repletionem
48
et potus aque frigide congelate: et multa ebrietas: et vi〈-〉
49
num plurium propter vehementiam mordicationis vini: et re-
50
solutionem et acetositatem infrigidantem cum hoc: et ledit eos
51
omne acetosum et stipticum et infrigidatiuum in potentia et flobotomia
52
plurima eis nocet. ¶ Et nos quidem in hoc tracta〈-〉
53
tu rememorari volumus egritudines neruorum
54
complexionales et opilatiuas. Ipsorum vero apostemata et
55
vlcera tardabimus vsque ad librum qui sequitur librum
56
hunc. ¶ Et scias quod aqua frigida nocet neruis propterea
57
quod facit eos deficere a digestione humidatum que sunt in eis:
58
quare in humorem indigestum permutant. ¶ Et scias quod aga〈-〉
1
ricus confortat neruos calefaciendo et purgando.
2
¶ De paralysi et mollificatione. Capitulum .II.
3
PAralysis quandoque dicitur sermone absoluto
4
et quandoque dicitur sermone proprio. dictio vero
5
paralysis secundum intentionem absolutam significat illud
6
quod significat mollificatio in quocunque membro
7
fit. ¶ Paralysis vero propria est illud quod de molli〈-〉
8
ficatione est commune vni duarum partium corporis in longitudi-
9
ne. Alia enim est in parte incipienda a ceruice et sunt
10
facies et caput simul sana. Alia est que in tota parte
11
currit a pede lingua vero arabica paralysis significat hanc
12
intentionem paralysis enim quandoque prouenit in lingua ipso〈-〉
13
rum ad partem et medietatem. ¶ Cumque paralysis accipitur
14
cum intentione mollificationis absolute tunc cum ea est
15
illud quod communicat vtrisque lateribus simul exceptis
16
membris capitis quibus si communicaret esset apoplexia
17
sicut ex ea quod vni digito proprium est. ¶ Et scitum
18
est quod destructio sensus et motus fit quoniam spiritus sen〈-〉
19
sibilis aut motiuus aut retinetur a penetratione ad
20
membra: aut penetret: sed membra non suscipiunt eius
21
impressionem propter complexionis corruptionem. ¶ Complexio
22
autem corrupta aut est calida aut est frigida aut humida
23
aut sicca. ¶ Et videtur quidem quod calidum non prohibet im〈-〉
24
pressionem sensus in eis dum non consequitur finem quem-
25
admodum vides in habentibus extenuationem et ethi〈-〉
26
cis. In ipsis enim cum caliditate eorum non destruitur mo〈-〉
27
tus ipsorum. ¶ Et siccum etiam propinquum est iudicio
28
ipsius. ¶ Complexio vero que prohibet a sensu et mo〈-〉
29
tu secundum plurimum. est frigida et humida et illud quidem non est
30
longinquum. Frigidum enim contrarium est spiritui et nocet ei et non
31
est longinquum cum humiditas faciat membrum pre-
32
paratum stupefactioni. ¶ Et ex causis enim destructionis
33
motus sunt frigiditas et humiditas absque materia. verum-
34
tamen illud est ex eis quibus succurrere est facile cum
35
calefactione. Et est sicut illud quod non communicat pluri〈-〉
36
me parti corporis aut vni lateri ipsius absque late〈-〉
37
re alio. immo si necessarium fuerit accidet vni membro causa
38
illius secundum proportionem vt sit paralysis et mollificatio
39
plurima que fit propter retentionem spiritus. ¶ Causa vero
40
retentionis est opilatio aut separatio pororum et transi-
41
tuum perducentium ad membra cum sectione. ¶ Opilatio autem
42
aut est secundum semitam rei aggregantis ambas res et est
43
apostema: et tunc est causa mollificationis et paralysis faciens
44
abscissionem spiritus a membris contractio pororum aut re-
45
pletio aut apostema: aut solutio singularitatis. ¶ Porro〈-〉
46
rum autem contractio quandoque accidit propter ligaturam ligantis ex〈-〉
47
terius que est ex eis que possibile est remoueri: et est
48
mollificatio illa et destructio sensus et motus res
49
accidentalis que remouetur cum resoluitur ligatura.
50
¶ Et quandoque fit ex compressione vehementi sicut accidit
51
apud percussionem aut casum. Et sicut accidit cum de-
52
clinant spondiles et rumpuntur ad vnum duorum laterum
53
dextrum aut sinistrum comprimunt neruos exeuntes
54
a se in parte illa: aut ad interiora aut ad posterio-
55
ra. Sed ad anteriora et posteriora accidit ex eis
56
tensio non coartatio quoniam occursus spondilium
57
duo lateribus ante et retro non sunt super exi-
58
tum neruorum secundum quod sciuisti nisi ex duabus partibus
1
anteriore et posteriore. ¶ Et quandoque contra〈-〉
2
huntur propter grossitudinem substantie membri. ¶ Repletio
3
vero opilatiua est ex materijs humidis curren〈-〉
4
tibus quibus membrum humectatur. Et currunt in va〈-〉
5
cuitates omnium membrorum aut stant in principijs
6
membrorum aut ramis neruorum. et quandoque fit in via
7
spiritus currentis ex eis. ¶ Apostema vero quandoque accidit
8
in originibus neruorum et ramis ipsorum et opilat
9
transitus. ¶ Incisio autem que neruis accidit que
10
in longitudine est: non nocet sensui et motui et
11
que est in latitudine prohibet sensum et motum a
12
membris que imbibuntur ex meatibus qui sunt con-
13
tinui inter ipsam et villum tunc incisum. ¶ Et
14
scias quod nucca similis est cerebro in dispositionibus suis
15
ad duas diuisiones licet sensus eas non discernat.
16
Quomodo enim non erit ita illud: cum procedat etiam a dua〈-〉
17
bus diuisionibus cerebri: non ergo elongatur
18
quin seruet naturam vnius duorum laterum purgando et
19
expellat materiam ad latus quod est debilius et quod est
20
magis susceptibile materiei primum. Et cui accidit
21
percussio et ictus: et ad quod expellitur superfluitas late〈-〉
22
ris cerebri quod ipsum sequitur. ¶ Et non est miran〈-〉
23
dum si egritudo sit propria vni lateri absque alio la〈-〉
24
tere. Natura enim precepto sui creatoris iam discernit
25
quod est subtilius hic. et tu quidem recordare huius
26
ex principijs que tibi dedimus in libro .I. ¶ Et scias
27
quod multotiens expellitur materia humida ab extremi〈-〉
28
tates propter dominium caliditatis in corpore: aut motu
29
subito ex timore: aut pauore: aut ira aut deli-
30
tijs: aut angustia. ¶ Et scias quod cum lesio et ma〈-〉
31
terie que faciunt paralysim sunt in vno latere ven〈-〉
32
triculorum cerebri communicat lateri corporis toti et la〈-〉
33
teri faciei cum eo. Et similiter si sunt in meatibus la-
34
teris vnius quemadmodum si essent in duobus la〈-〉
35
teribus ventriculorum cerebri: aut in meatibus esset
36
apoplexia: si autem sunt apud originem nucce corpus
37
totum esset paralyticum preter membra faciei. ¶ Et
38
quandoque accidit cum hoc stupor in cute capitis si pro-
39
hibetur transitus sensus quoniam cuti capitis adueniunt
40
nerui sensibiles ex ceruice: quemadmodum ostendi〈-〉
41
mus. ¶ Si autem sunt in latere originis nucce communi〈-〉
42
cat lateri toti excepta facie. ¶ Quod si sunt descen〈-〉
43
tes[*]descentes corrupt for descendentes ab origine submergendo aut in latere vno
44
mollificatur et paralyticum fit quod sequitur illud ex
45
membris quorum nerui sunt ex vno. ¶ Quod si non
46
fuerit ex nucca: immo ex naruis[*]naruis corrupt for neruis mollificatur quod est
47
proprium illi neruo siue sit in toto neruo aut in medie〈-〉
48
tate eius: aut in parte eius: mollificatur quod mouet il〈-〉
49
lud quod sequitur ipsum: propter illud quod venit ad ipsum.
50
de illo leso propter materiam et resolutionem singularis: aut
51
apostema. ¶ Paralysis vero quedam est que est crisis
52
colice. Et multotiens remane.[*]remane. corrupt for remanet cum ea sensus:
53
quoniam materia est cum ea in neruis motus et non sen-
54
sus. Nam quidam antiquorum dixerunt quod cum co〈-〉
55
lica aliquibus annis communicat vel continuat interficit
56
plurimos. Et qui euadit: euadit cum paralysi
57
euenienti ei. quasi enim natura expellit illam ma〈-〉
58
teriam que est adueniens neruis et reducit eam
1
ad exteriora: et esset maximum vt cum sudore de〈-〉
2
nunciaretur. ¶ Retinetur ergo in neruis: et facit
3
paralysim. ¶ Et multotiens quidem accidit vt in
4
hac sit affirmatio sensus cum dispositione sua. ¶ Et
5
est paralysis que est crisis in egritudinibus acu-
6
tis quare permutatur materia ad neruos. Et illud qui-
7
dem est cum natura non potest propter etatem aut debili-
8
tatem integre euacuare: quare remanet residuum
9
materierum in partibus cerebri et remanet post sta〈-〉
10
tum soda et grauitas capitis. Deinde expellit
11
ipsam natura expulsione grauitatis non expul〈-〉
12
sione euacionis integre: quare accidit paralysis et si-
13
milia. ¶ Et paralysis quidem plurimum accidit in forti-
14
tudine frigoris hyemis. ¶ Et quandoque accidit in re〈-〉
15
gionibus meridionalibus eis qui iam peruenerunt
16
ad annos .L. et vltra secundum semitam fluxuum expulso〈-〉
17
rum ex capitibus eorum propterea quod meridionalis
18
ventus plurimum replet caput. ¶ Paralytici autem
19
pulsus est debilis tardus et rarus. Nam cum egri〈-〉
20
tudo frangit virtutem debilitatur pulsus et fit fre-
21
quens et eueniunt vicissitudines sine ordine.
22
¶ Et vrina secundum plurimum fit in eis alba. Et quandoque fit
23
in eis valde rubea propter debilitatem renum in descer〈-〉
24
nendo sanguinem ab aquositate aut debilitate ve〈-〉
25
narum ab attractione sanguinis aut propter dolorem
26
qui fortasse est cum eis: aut propter egritudinem
27
aliam eis propinquam. ¶ Et quandoque accidit vt sit la〈-〉
28
tus sanum paralysis inflammatum ac si esset in
29
igne. Et alterum paralyticum frigidum ac si esset in
30
niue. ¶ Et sunt pulsus duorum laterum diuersi.
31
Est enim pulsus lateris frigidi deiectus ad hoc quod iudi〈-〉
32
cia eius frigida cogunt ipsum: et quandoque peruenit
33
ad hoc vt oculus minoretur. ¶ Et quodcunque
34
membrorum mollificatorum et paralyticorum secundum
35
colorem reliqui corporis existens non minora〈-〉
36
tur neque tenuatur est de quo maior habenda est fi-
37
ducia quam illud quod est diuersum ab hoc. ¶ Ad pa〈-〉
38
ralysim preterea fit mutatio ex epilepsia et apo〈-〉
39
plexia et colica. Et ex prefocatione matricis et
40
febribus temporalibus secundum semitam crisis.
41
¶ Et paralysis eueniens a remotione spondi-
42
lium mortifera est secundum plurimum: et illa que est
43
ab ictu non contrahente neruos vehementer
44
quandoque sanatur. Si autem superfluat non est
45
spes vt sanetur. ¶ In illa autem in qua est spes
46
oportet incipere a flobotomia. Et iam quidem
47
diximus qualiter dilatetur materia paralysis
48
ad apoplexiam et econuerso.
49
¶ De signis. Capitulum .III.
50
ILlam autem que est a tortuositate:
51
aut casu: aut percussione: aut sectio-
52
ne eam significat: quandoque tamen
53
occultat eam in sectione cum neruus
54
est profundus. Ipsam vero significat quia subi〈-〉
55
to accidit et non confert ei regimen. ¶ Que
56
autem curam recipit est ea que non est a sectio-
57
ne: sed est cum apostemate et similibus. ¶ Et si
58
est cum apostemate calido tunc extensio et dolor et febris
1
significant eam. Et si est ab apostemate duro si〈-〉
2
gnificat ipsam tactus et consideratio sensibilis in
3
neruis: et dolor antecedens. Nam secundum plurimum accidit
4
per ipsam tortuositas aut apostema calidum.
5
¶ Si autem est ab apostemate fluxo tunc significa〈-〉
6
tio est difficilis. Uerumtamen secundum quasdam dispositio-
7
nes non euacuatur a dolore pauco et caliditate et
8
a febre leui et ab augmento doloris. et eius dimi〈-〉
9
nutione secundum motus et cibos. et eius euentus non
10
fit subito immo secundum dies. ¶ Et ex omnibus istis eger
11
sentit apud voluntatem motus quasi sit aliquid pro〈-〉
12
hibens in illo eodem loco. Paralysim autem ha〈-〉
13
bens factam ab humiditate expansa sentit causam
14
expansam in toto membro paralytico. ¶ Factam
15
vero a grossitudine neruorum significat difficultas
16
reuersionis membri a contractione cum laborat in
17
ipso eger sicut est ei possibile: aut faciat illud ali〈-〉
18
us ad dilatationem et mollificationem: et nequam sunt
19
membra leuia sicut in paralysi absoluta. Et si ma〈-〉
20
teria est cum sanguine significat eam guidem et ve〈-〉
21
ne et oculus et repletio pulsus et significationes
22
predicte multotiens. ¶ Si vero est ex humiditate
23
nuda significant eam albedo et mollities multa.
24
¶ Et si sit successione colice et febrium acutarum
25
significant eam colica et febres acute. ¶ Et si est
26
eius causa malitia complexionis singularis frigi〈-〉
27
de aut humide non accidit subito neque sunt illic
28
signa alia: et iudicatur de ipso per tactum et per res
29
agentes in membrum. ¶ Et dicitur quod cum vrina infan〈-〉
30
tis est viridis nunciat paralysim aut spasmum.
31
¶ De cura. Capitulum .IIII.
32
OPortet vt sit intentio tua in egritudi〈-〉
33
nibus neruorum .V. scilicet stupore et spasmo
34
et tremore et paralysi et saltu intentio po〈-〉
35
sterioris cerebri. ¶ Et non properes in
36
vsu medicinarum fortium in principio rei immo tar-
37
da vsque ad quartum et septimum. quod si egritudo fue〈-〉
38
rit fortis vsque ad quartumdecimum. Et in hac quidem
39
hora sis contentus rebus subtilibus ex his que
40
leniunt et digerunt et soluunt et cum clysteribus non
41
est malum in hac hora. Deinde post illud eua-
42
cua cum euacuationibus fortibus. ¶ In regimine
43
autem cibandi eos oportet vt paralytico in primis cum
44
apparet sis contentus aqua ordei et aqua mellis
45
duobus diebus aut tribus si tolerauerit virtus vsque
46
ad quartumdecimum. ¶ Et si non tolerauerit virtus
47
ciba eum carnibus auium leuibus. et stude vt fa-
48
cias eum pati famem: et ciba eum siccis cibis de-
49
inde fac eum longam tolerare sitim. In mensis vero
50
secundis iuuat eum vti medulla nucleorum pini
51
magne proprie. ¶ Et scias quod aqua melior est ei
52
quam vinum. Uinum enim materias in neruis penetrare fa〈-〉
53
cit et plurimum quidem ipsius quandoque accessit in corporibus
54
eorum et fit acetum. Acetum vero est ex rebus que ner-
55
uis sunt nocibiliores. ¶ Illa autem que est a tor〈-〉
56
tuositate et coartatione curatur cum eo quod de-
57
terminauimus in capitulo tortuositatis et compressionis.[*]compressionis. corrupt for compressionis [redundant period]
58
postea. ¶ Si autem est a percussione aut casu tunc
1
eius cura est praua. Eius tamen cura secundum omnem
2
dispositionem est vt consideretur an illa tortuosi-
3
tas euenire faciat apostema cum attrahat mate-
4
riam: et curetur totum cum eo quod conuenit ei. ¶ Et
5
oportet vt ponantur medicine in cura illius in
6
quocunque loco acciderit super loca percussionis et
7
super principium ex quo egrediuntur nerui mo-
8
uentes membrum paralyticum. positio autem medici〈-〉
9
narum super membrum paralyticum est ex eis que non
10
afferunt iuuamentum de quo sit curandum. ¶ Et ti-
11
bi quidem inest cognoscere originem neruorum: et
12
equale est siue intentio in medicina sit prohibitio
13
apostematis aut sit intentio in ea mollificatio: aut sit
14
intentio in ipsa calefactio et permutatio complexionis.
15
¶ Et fortasse necessarium erit ponere iuxta mem-
16
brum percussum et apostomosum[*]apostomosum corrupt for apostemosum incipiens resol-
17
ui: ventosas extranhentes[*]extranhentes corrupt for extrahentes sanguinem ab eo ad par〈-〉
18
tem aut ad illud quod apparet de corpore. ¶ Si autem
19
fuerit egritudo ipsa paralysis occulta facta pro〈-〉
20
pter mollificationem neruorum: tunc illud quod est
21
necessarium post regimen commune est communitas materiei
22
cum eo quod descripsimus et diffiniuimus in euacuatione
23
ipsarum materierum subtilium sine additione et dimi-
24
nutione. ¶ Et meliora quidem quibus euacuantur sunt
25
pillule de euforbio et pillule albicunestre[*]albicunestre cf. Venice 1564: albicumestrem et pillule de
26
scetaram[*]scetaram cf. Venice 1564: sectaram et pillule fetide et hiera hermetis: et vo-
27
mitus cum elleboro albo cum dispositione sua aut
28
cum expressione raphani in quo sit virtus eius.
29
¶ Et similiter reliqui vomitus conferunt eis. Et
30
quandoque fit superfluitas in hoc. ¶ Et in potu
31
detur tyriaca pondus .I. dauich. deinde addatur
32
paulatim paulatim[*]paulatim paulatim corrupt for paulatim neque augeatur supra .ʒ.I. ¶ Et
33
quandoque administretur ei sisamum deorticatum[*]deorticatum corrupt for decorticatum.
34
quandoque vero dantur oxymel cum sua dispositione et opo〈-〉
35
ponacum cum sua dispositione cum syrupo de
36
melle. et eius quidem potio sit quantitas bakil-
37
leon et confert eis. ¶ Et oportet quidem vt clyste〈-〉
38
rizentur enematibus fortibus et collyria fortia
39
supponantur: et inclynentur eorum materie ad infe〈-〉
40
riora: et ipsorum spondiles inungantur ex oleis for〈-〉
41
tibus: et conferunt eis vnctiones calide ex oleis:
42
et emplastra rubificantia quorum rememora-
43
tio est iterata multis vicibus: et proprie cum de-
44
struitur sensus. ¶ Et radix quidem lilij est ex
45
mediemis[*]mediemis corrupt for medicinis bone rubificationis fricando cum ipsa
46
secundum modum inungendi eis. ¶ Preterea con-
47
fert positio ventosarum super capita lacertorum
48
absque incisione. Sed post euacuationem: propterea
49
quod calefacit lacertos et fortasse necessaria erit inci〈-〉
50
sio aliqua. et oportet vt ventose stricta habeant capi〈-〉
51
ta et suspendantur cum igne multo et successio-
52
ne forti et laboriosa et remoueantur velociter. Cum
53
ergo ventose adhibentur oportet vt separatim ponantur
54
super loca plurima si mollificatio est plurimum separata:
55
et si non est plurima ponantur coniunctim: et vte〈-〉
56
re super ea post illud pice et gumma pini. et ad-
57
ministra super ea emplastra calida rubifican-
58
tia sicut emplastrum de farina gith et lilio cum
1
melle. emplastrum quoque de sinapi est et[*]et corrupt for ex eis
2
ipsi conferunt. ¶ Et tu quidem permuta omne quod
3
est debile ad hoc vt rubificet et vt vesicet. ¶ Et
4
emplastrum de sceitaram[*]sceitaram cf. Venice 1564: sceitaragi maxime confert paralysi iu〈-〉
5
uamen: et est apud plurimos eorum excusans a gum-
6
ma ruthe agrestis et synadi[*]synadi corrupt for synapi. ¶ Emplastrum quoque
7
de gumma ruthe siluestris est iuuans et proprie cum
8
nitro et sulfure. et fricatio cum oleo et nitro et aqua
9
sulfurea et aqua marina et embroce subtiliatiue
10
conferunt. ¶ Cunque sensus est debilis fortasse
11
emplastrum forte nocet et non sentit illud et edu-
12
cit illud ad lesionem et vlcerationem fortem. opor-
13
tet ergo vt omni custodia ab illo caueatur et vt
14
consideretur dispositio impressionis emplastri. Nam
15
si rubificat et inflat et cutem non pertransit et sepa〈-〉
16
ratur compressionem digitorum subtili et albifi-
17
catur locus eius: tunc impressio non pertransiuit cu〈-〉
18
tem. et si rubificatio est magis fixa et caliditas
19
magis apparens tunc remoue. ¶ Modus vero
20
cognoscendi hoc est vt auferas emplastrum omni
21
hora et consideres dispositionem. Si ergo necessaria
22
est ablatio remoue. et si necessaria est iteratio ite-
23
ra. ¶ Et scias quod insufflatio ex condisi in nari-
24
bus eorum valde confert. Et similiter que sunt ei si〈-〉
25
milia: quoniam purgant cerebrum et conuertunt materias
26
facientes egritudinem a parte egritudinis. ¶ Et
27
vinum antiquum parum valde confert egritudi〈-〉
28
nibus neruorum omnibus. Plurimum vero ex eo
29
sumptum est res nocibilior neruis. ¶ Et admi〈-〉
30
nistratio acori nutriti est eis que eos iuuant. ¶ Et
31
similiter gradatim ordinetur in potando hieras
32
et sint permixte cum aliquo quod sit sicut castoreum
33
donec perueniant ad hoc vt exinde in potu sumant
34
pondus .ʒ.VI. post .ʒ.I. Et similiter potus olei de
35
kerua cum aqua de radicibus iuuat valde. ¶ Qui〈-〉
36
dam vero hominum sunt qui paralysim curant dan〈-〉
37
do in potu omni die aureum .I. de hiera cum aureo
38
piperis et sanatur. ¶ Et oportet vt cum aliquid istorum su-
39
munt in potu non potent aquam vt prolongetur eius
40
mora in stomaco: et fortasse moratur tota die. de〈-〉
41
inde operatur. Quandoque vero sumunt in potu pi〈-〉
42
peris aureum .I. cum aureo .I. castorei. ¶ Et illis qui-
43
dem non est aliquid ita conferens vt tyriaca et mi-
44
tridatum et scelite et almenthere. assa quoque feti-
45
da vehementis iuuamenti est bibita vel linita et
46
proprie cum bis in die sumitur et etiam bondaca
47
inda. ¶ Cumque membrum redit ad se oportet vt
48
ipsum exercites post illud et constringas et dila-
49
tes ipsum vt ad integram redeat sanitatem. ¶ Et
50
ipsi quidem quandoque iuuantur a febre et inuantur vo-
51
cibus et locutionibus alijs. et post euacuationes
52
et iuuamenta ab eis quibus vtuntur iuuantur bal-
53
neo longo sicco: aut balneis et in fine rei: et post
54
euacuationes et vbi necessarium est resoluere oportet
55
vt non sint resoluentia cum lenificatione pura: sed
56
cum aliquantula stipticitate. Quapropter oportet
57
vt resolutio fiat cum aliquibus que sint vt anisum
58
et sigia et castoreum et squinantum et que sunt si-
1
milia his ex causis stipticis. ¶ Habentes vero il〈-〉
2
lam que facta est post colicam iuuat medicamen fa〈-〉
3
ctum ex nuce romana scriptum in antidotario:
4
et iuuant eos olea que non sunt violente virtutis
5
et multe compositionis: sed sit sicut oleum de lilio
6
et oleum de duabus spicis et oleum de narcisco
7
et oleum de oliuis: et expertum est oleum de nuce
8
indica et oleum de narcisco et factum cum gumma
9
albotin vtrunque simul acceptum iuuatiuum est sua
10
proprietate. ¶ Quandoque vero iuuantur plures eo〈-〉
11
rum cum eis que infrigidant et confortant et prohi〈-〉
12
bent materiam. Et cum medicantur calidis augmen〈-〉
13
tatur egritudo. Et illud ideo quoniam materia subti〈-〉
14
lis dilatatur per ea plurimum. ¶ Cum vero membrum in〈-〉
15
frigidatur confortatur membrum a frigore et mi-
16
noratur quantitas materiei et peruenit ad hoc vt
17
euanescat et non oportet vt in eorum calefactione perue〈-〉
18
niatur. Sed est necessarium vt sint medicine con〈-〉
19
fortate cum aliquibus que sint sicut camomil-
20
la et mellilotum et amaracum et menta et calamen-
21
tum et commisceantur eis allea et etiam illud quod
22
aliquid infrigidationis habeat sicut succus liqui-
23
ritie et semen endiuie et reliqua. Hec enim cum ad-
24
ministrantur iuuant valde. Que vero a sectione facta
25
est curam non habet. Illa vero que facta est a com-
26
plexione frigida cum calefacientibus notis curatur.
27
et illa cuius causa complexionis est potus aque mul〈-〉
28
te frigide vtatur balneo multo sicco. Et scias quod
29
quando aggregantur paralysis et febris in aliquo tunc oxy〈-〉
30
mel cum zuccaro rosaceo est conueniens medicamen in illa
31
hora.
¶ De spasmo. Capitulum .V.
32
SPasmus est egritudo neruosa qua
33
mouentur laceri ad principia sua et inobe〈-〉
34
dientes sunt in dilatatione. ¶ Eorum
35
itaque alij remanent secundum suam dispositionem et
36
non dilatantur: et alij eorum facile redeunt ad dilatatio〈-〉
37
nem suam sicut fit in oscitatione et singultu. ¶ Causa
38
vero in ipso aut est materia aut causa absque materia sicut ca-
39
liditas et siccitas. ¶ Et materia quidem spasmi secundum
40
plurimum est flegmatica et quandoque est melancolica et
41
quandoque sanguinea: et illud est in apostematibus lacerto-
42
rum cum resoluitur materia faciens apostema cum vlcere
43
villi nerui: et augmentatur in latitudine sua et mi-
44
noratur a sua longitudine. ¶ Et materia quidem omnis
45
spasmi materialis effectiua aut est comprehendens super
46
lacertum totum: et illud est cum spasmus est sine apostema-
47
te: aut est comprehensa in loco vno quem relique
48
partes sequuntur sicut fit a spasmo facto propter apostema
49
a materia effusa propter percussionem aut abscissionem:
50
aut propter causam aliam ex causis apostematis. ¶ Et non
51
est quidem longinquum quin spasmus sit eueniens a
52
ventositate inflatiua sparsa. Ipse enim est ex eis
53
que plurimum accidunt et remouentur in hora. ¶ Spas〈-〉
54
mus vero materialis multotiens accidit secundum semitam
55
permutationis materiei sicut accidit in successione si-
56
nantie et successione pleuresis et successinoe[*]successinoe corrupt for successione sir-
57
sen. ¶ Ex spasmo autem qui fit propter priuationem
58
materiei et humiditatis et dominium siccitatis: accidit
1
accidit[*]acciditaccidit corrupt for accidit vt contrahatur longitudo et latitudo equaliter.
2
Colligitur ergo ad seipsum sicut est dispositio corij po-
3
siti in igne: et tu quidem scis dispositiones chordarum esse
4
quod ipse elongantur in hyeme propter humectationem et
5
abbreuiantur in estate propter desiccationem et simi-
6
liter nerui. ¶ Et quandoque fit spasmus qui ad materiam
7
non proportionatur eueniens causa rei impedientis a qua
8
nerui fugiunt et congregantur ad expellendum ipsam:
9
et causa illa aut est dolor ex causa dolorem faciente.
10
¶ Et multotiens est ex humore calido mordi-
11
catiuo. Aut qualitate venenosa perueniente ad cere〈-〉
12
brum et ad neruos sicut accidit ei quem pupugit
13
scorpio super neruos: aut propter qualitatem non veneno-
14
sam sicut cum spasmus accidit ab infrigidatione
15
vehementi congregante neruum et lacertum et inspis〈-〉
16
sante ipsum et contrahitur ad caput suum. Sicut enim mol〈-〉
17
lificatio cum diuersificatur in membris secundum principia
18
membrorum et similiter spasmus et ratio in ambobus est vna
19
in eo quod fit supra ceruicem[*]supra ceruicem cf. Venice 1564: sub ceruice et in anteriore parte et poste〈-〉
20
riore et in parte que est supra ceruicem. ¶ Spasmi au-
21
tem est repletione humidi causa essentialis aut est
22
frigiditas aut humiditas: et frigiditas adiuuat
23
secundum congelationem ipsius et eius grossitiem. quare non
24
sit dilatatio aut siccitas. et caliditas iuuat supra con〈-〉
25
secutionem per resolutionem humiditatis. ¶ Materia
26
vero faciens spasmum non efficit spasmum et mollifi〈-〉
27
cat nisi propter suam grossitudinem. et quia non est ingres〈-〉
28
sa substantia villi paruo introitu quo iuuetur. sed est
29
coartata in foraminibus: et sic quod spasmus est epi〈-〉
30
lepsia membri sicut epilepsia est corporis totius.
31
¶ Differentia vero inter vtrunque est et communitas et proprietas.
32
epilepsia enim plurimum resoluitur velociter et fit cum perio〈-〉
33
dis. reliquas autem differentias scies ex spasmo humi-
34
do per illud quod accidit lactentibus propter vicinitatem
35
mammille et humectationem lactositatis in cordis
36
et congelationem lactis in eis: et cum ventres ipsorum
37
constringuntur et in vigilijs ipsorum et multitudine fle〈-〉
38
tus ipsorum: et spasmantur etiam in febribus suis quam-
39
uis sint leues. et vniuersaliter infantibus facilis est casus in
40
spasmum propter debilitatem virtutis cerebrorum eorum et
41
membrorum ipsorum et lacertorum eorum. et fit facilis
42
eorum exitus ab ipso propter fortitudinem virtutem[*]virtutem corrupt for virtutum epa-
43
tum ipsorum et cordium eorum: et quoniam humores eorum
44
non sunt inobedientes vehementis grossitudinis.
45
et propter hoc liberantur a spasmo sicco velociter
46
propter humiditatem complexionum suarum et humidita〈-〉
47
tem cibi eorum. ¶ In puberibus[*]In puberibus corrupt for Impuberibus vero non est fa-
48
cilis aliqua duarum rerum. cumtamen[*]cumtamen corrupt for cum tamen quandoque ac-
49
cidit infantibus spasmus malus successione fe〈-〉
50
brium acutarum et cum eo sint signa que dicemus
51
ex quo raro euadunt. ¶ Ille vero qui septem tran〈-〉
52
sit annos non spasmatur nisi propter febrem valde
53
prauam. ¶ Et preterea spasmus qui accidit pro〈-〉
54
pter timorem et causas dilatatiuas summersas su〈-〉
55
bito et faciunt sequi lacertos motos ad principia
56
sua secundum suas formas. ¶ Et est spasmus qui con-
57
tingit propter sustentationem factam super ali〈-〉
58
quod membrorum quod est contractum ad quod fit ef-
1
fusio et retinetur in ipso aliquantulum super for〈-〉
2
mam constrictionis sue: et quandoque est cum eo ac-
3
cidens faciens illud: aut fit vt ipsum ferat pon-
4
dus graue: aut fit vt obdormiscat super lectum du〈-〉
5
rum. et hoc quidem est ex eis que per se remouentur.
6
et quandoque est hic stupor adueniens membro pro〈-〉
7
pter repletionem ex materia effusa coartante sputum
8
motiuum et prohibente penetrationem eius: quare
9
non est possibile vt remoueat ad dilatationem fa-
10
ciendam: et cum redit virtus et confortatur ma-
11
teria sit dilatatio. ¶ Et quandoque fit ex extensio-
12
ne illius simile. ¶ Et hoc quidem plurimum fit
13
post somnum apud excitationem cum remanent
14
membra contracta nec extenduntur etiam: quoniam
15
spiritus in somno fit grauior pigrior et non fit assi-
16
duus in faciendo dilatationem propter declinatio〈-〉
17
nem suam ad interiorem partem. ¶ Spasmus
18
autem siccus alius est qui fit successione febrium
19
adurentium et proprie in febribus sirsen: et succes-
20
sione motuum laboriosorum corporalium et ani-
21
malium eius sicut sunt vigilie et angustia et timor
22
et ille est ex eis in quibus fit euasio. et est alius
23
spasmus qui accidit in febribus cum hoc: et non[*]cum hoc: et non cf. Venice 1564: et cum hoc non
24
est vehementer malus: et est ille qui fit propterea quod
25
ipse faciunt currere aliquando materias in neruis
26
et lacertis et proprie cum corpus est plenum. ¶ Et
27
quandoque accidit illud in eis propter communitatem
28
oris stomaci et remouet ipsum vomitus. ¶ Et
29
talis qualis est iste spasmus est febribus[*]est febribus corrupt for ex febribus [cf. Venice 1564, and a variant in febribus] non est
30
illius prauitatis et malitie cuius est ille qui est
31
in febribus temporalibus in quibus desiccantur nerui
32
et lacerti: immo cerebrum et consumuntur humidita〈-〉
33
tes innate et fit spasmus. ¶ Et plerumque est ex hoc
34
capitulo qui fit et destruitur velociter. et causa in ipso est
35
siccitas cerebri propter debilitatem quam sequitur
36
lacertorum siccitas. Nam cum minima causa desic-
37
catiua cerebro aduenit reducit ad se humidita〈-〉
38
tes a neruis. deinde cum natura sollicitatur vt ce〈-〉
39
rebro humiditatem acquirat sufficientem redeunt
40
membra et fiunt inobedientia dilatationi cum prece〈-〉
41
ptione. ¶ Et quandoque accidit ex vehementia
42
frigoris. Multotiens enim accidit spasmus propter
43
frigiditatem cerebri et communicant ei lacerti. ¶ Et spas〈-〉
44
mus quidem impediens est huiusmodi factus a siccita-
45
te: et est spasmus cum siccitate factus qui est cum specie
46
congelationis humiditatis: et minoratur eius quanti〈-〉
47
tas et inspissatur vehementer quare membrum spasma-
48
tur: sicut accidit ex vehementia frigoris: et sicut
49
accidit ei qui bibit medicinas narcoticas vt opium.
50
¶ Spasmus vero factus propter medicinas est si-
51
cut spasmatio potus vini. ¶ Fit enim spasmus post
52
solutionem propter siccitatem. et fit etiam spasmus ante
53
ipsam propter contrarietatem et ventositatem eius quod
54
nerui vehementem incurrunt lesionem cum qua contrahun-
55
tur. et huius quidem generis sunt spasmus eius
56
qui euomit humorem qui est vt erugo eris nocen-
57
tem ori stomaci: et spasmus factus propter forti-
58
tudinem sensus oris stomaci cum ad ipsum expel-
1
litur colera. ¶ Et spasmus factus propter egri-
2
tudinem cerebri et matricis in egritudinibus suis
3
et vesice et reliquorum. ¶ Et spasmus factus a pun-
4
ctura scorpionis et rutele et serpentis super neruum:
5
aut sectione eueniente neruis aut corrosione.
6
et factus ab egritudine in ore stomaci et matri-
7
cibus et membris neruosis et vicinus istis est spas-
8
mus accidens propter vermes. ¶ Preterea est spas-
9
mus qui est in labio proprius et palpebra et lingua et
10
scitur quod eius causa est ex ipso cerebro. ¶ Et
11
cum corpus in spasmo declinat ad anteriora
12
tunc spasmus est in lacertis anterioribus. et cum
13
ad posteriora tunc spasmus est in lacertis po-
14
sterioribus. Et cum ad vtraque simul tunc egri-
15
tudo est in vtrisque simul. sicut in paralysi quandoque
16
fit spasmus adeo fortis vt ceruix torqueatur et
17
dentes strideant. ¶ Cum autem aliquis moritur ex
18
spasmo corpore ipsius calido tunc illud est ex
19
eis que prefocando interficiunt: et neque suffocan-
20
do interficit nisi quia lacertus anhelitus spasma-
21
tur et destruitur motus eius. ¶ Et omnis quidem
22
spasmus sequens vulnus est mortalis.
23
¶ De signis. Capitulum .VI.
24
PUlsus spasmatorum est extensus et diuer〈-〉
25
sus in situ ascendens et dimittens sicut sa〈-〉
26
gitte euadentes ex arcu sagittarij: et di〈-〉
27
uersificatur motus percussionum eius in ve〈-〉
28
locitate et tarditate: et vena quidem calida et ma-
29
gis calefacta reliquis membris. et est corpus vene
30
collectum non sicut est collectio venarum in rigo-
31
re: et nequam sicut illud quod coartatum est: sicut fit
32
apud duritiem vene propter longitudinem egritudi〈-〉
33
nis aut quod factum est in dolore viscerum: sed sicut
34
est aggregatio partium intestini extensi ab extremitatibus
35
suis: et ego dicam signa doloris in spasmo parum
36
post. ¶ Spasmi vero facti a repletione signa sunt
37
quod prouenit subito et non bibit velociter quod super ipsum
38
ponitur ex oleo nisi iam aduenerit ei caliditas propin〈-〉
39
qui temporis. ¶ A siccitate vero facti signa sunt quod fit
40
paulatim et paulatim successione egritudinum euacuan〈-〉
41
tium quodcunque genus fuerit et euacuationis medicinarum:
42
aut collyrice passionis aut euacuationis per se. ¶ Fa-
43
ctum vero a nocumento cognosces per causas extrin〈-〉
44
secas: et ea que bibuntur sicut euforbium et ellebo-
45
rus et reliqua: et sicut cum nocumentum est ex stomaco: et communi〈-〉
46
cat ei cerebrum: deinde nerui. sentit ante illud sol〈-〉
47
licitudinem et angustiam et obsidionem stomaci: et quandoque
48
reperitur illud tempore spasmi. et quandoque est ille spasmus
49
successione vomitus qui est sicut succus porri aut
50
erugo eris. Et similiter ille qui fit propter fortitudinem
51
oris stomaci. Quotiens enim effunditur ad ipsum materia spas〈-〉
52
matur habens ipsum. Uerum precedit ipsum nocumentum in
53
ore stomaci et mordicatio: et quandoque accidit simile illi in
54
egritudinibus matricis et vesice et reliquorum cum fortes
55
fiunt. et fit cum dolore vehementi et propter nocumentum
56
manifestum in illo membro antecessio spasmi. In re〈-〉
57
liquis vero spasmis aut fit dolor cum eo aut fit do-
58
lor contingens a spasmo non spasmus contingens a dolo〈-〉
1
re. Factus autem ab apostemate cognoscitur per ea que
2
diximus. Et ex significationibus quidem significantibus aduen〈-〉
3
tum spasmi est paruitas pulsus et ipsius raritas
4
primum: deinde eius permutatio ad illud quod dictum
5
est. Et multotiens rubificatur facies et apparet in ocu〈-〉
6
lis contorsio et inclinatio et in anhelitu interfectio.
7
et disnia. Et quandoque accidit risus non secundum radicem et
8
constringitur natura et desiccatur: et vrina etiam multotiens re〈-〉
9
tinetur et multotiens non retinetur et egreditur sicut
10
aquositas sanguinis: et habet ampullas: et accidit ei
11
singultus et vigilie et soda et tremor et dolor sub
12
iuncturis et precipue sub iunctura ceruicis et inter
13
spatulas et apud iuncturam alchatim et alhosos sub
14
illa. ¶ Spasmum vero contingentem causa febris significant et
15
nunciant ipsum in febribus contorsio in oculo et rubifi〈-〉
16
catio in extremitate oculi: et in circuitu et stridor
17
dentium et nigredo lingue et constrictio cutis capi-
18
tis. et rubedo vrine primum: deinde eius albedo
19
propter eleuationem materiei ad caput et pulsatio temporum
20
et venarum capitis. Et quandoque desiccantur in eo venter
21
aut spasmatur. ¶ Hypocrates quidem dixit quod si accidat febris
22
post spasmum melius est quam si accidat spasmus post
23
febrem. Cuius intentio est quod cum febris superuenit spasmo
24
humido soluit eum. ¶ Spasmus vero qui prouenit ex
25
febre est siccus qui raro recipit curam et accidit ei ante
26
ipsum timor in somno et conuersio coloris ad ru-
27
bedinem et viriditatem et plumbositatem et constri-
28
ctio nature. ¶ Et vrina quidem cruda in febre et
29
rigor cum eis associantur sudor in capite et tene-
30
brositas in oculis significant spasmum cuius causa est
31
dubellati in visceribus. ¶ Si autem spasmus est cum
32
febre et non est de fortitudine illius febris et longitudine
33
temporis eius vt adurat humiditates et finiat eas tunc
34
ille est de genere eius cum quo non est illa siccitas to〈-〉
35
ta. ¶ Ex signis vero malis in spasmo est vt mul〈-〉
36
tiplicetur ventositas in membris et proprie quando cum eo
37
inflatur venter et precipue quando est in principio sui. ¶ Et
38
vrina acuta in spasmo et tetano est mala significans
39
quod causa est caliditas pura. ¶ Et quando cum spasmo
40
sunt pulsatio et saltus tunc illud est signum malum.
41
Pulsatio namque vnam duarum rerum significat
42
aut apostema in visceribus magnificans pulsationem
43
aut extenuationem in eis: quare apparet pulsus
44
magnus qui est propter percussionem magnam. ¶ Cum
45
autem sinantie materie declinant ad neruos vt
46
ad ipsos permutate faciant euenire spasmum si-
47
gnificat illud apertio spasmi in pulsu. ¶ Et cum
48
pleuresis declinat cum materia sua ad illud signi〈-〉
49
ficat illud fortitudo constrictionis anhelitus: et
50
neque febris est valde fortis. ¶ Et cum permutatur
51
materia sirsen ad aliud incipit cum timore et mul〈-〉
52
titudine palpitationis et stridor dentium: deinde
53
torquetur oculus: deinde apparet spasmus.
54
¶ De cura. Capitulum .VII.
55
IN eo quidem qui facus est a percussione:
56
oportet vt administrentur embroce que la-
57
xant facte ex ordeo fracto et camomil〈-〉
58
la et malua et farina fenugreci et que
1
illis sunt similia. Et nos quidem iam ostendimus in
2
canone locum administrationis earum. ¶ Factus ve〈-〉
3
ro a nocumento si fuerit propter potum alicuius rei
4
tunc curetur cum eo quod cognoscetur in capitulo de vene-
5
nis. ¶ Et si fuerit cum febre curetur cum humecta-
6
tione vehementi cerebri et neruorum et lacertorum
7
cum mollificantibus vehementis humectatio〈-〉
8
nis que docui te: et habitet in domo frigida. ¶ Et
9
si fuerit propter dolorem: feda[*]feda corrupt for seda dolorem: postquam sciueris
10
quis sit: et abscinde causam ipsius. ¶ Et si est propter
11
puncturam curetur quod ipsam facit cum eo quod dice〈-〉
12
tur in capitulo de puncturis. ¶ Et si est ab apostemate cure〈-〉
13
tur cum eo quod dicemus in cura apostematum neruorum.
14
¶ Si autem est a siccitate eius cura est praua. Ue〈-〉
15
rum conuenientior eius cura est tina et inunctio
16
ex oleo humido post ipsam: et eius iteratio post
17
ipsam multotiens: et illud cum non est cum febre
18
vbi non intermittitur omnino: et assidue fac illud in
19
omnibus iuncturis. ¶ Si autem possibile est vt tina fiat
20
ex lacte fiat. Et si non ex aquis in quibus decocta
21
sint folia salicis et ordeum fractum et viola et nenu-
22
far et cucurbita et citroli aut fiat tina tota ex suc〈-〉
23
co cucurbite: aut succo cucumeris: aut sit totum
24
illud ex aqua rosacea in qua decoctum est aliquid horum:
25
aut aqua melonis indi: aut aqua salicis et que
26
sunt similia illis. ¶ Et cum feceris eis clysteria ex
27
istis expressionibus et oleis. et aliquibus dissoluti〈-〉
28
uis humectantibus impinguantibus erit vehe-
29
mentis iuuaminis. ¶ Et administrentur super
30
iuncturas et super originem lacertorum olea facien〈-〉
31
do vnctionem post vnctionem cum studio cerebri
32
valde et compositione: quam te docuimus in humecta-
33
tione cerebri. Et infirmo detur in potu lac recen〈-〉
34
ter mulctum secundum mensuram conuenientem si non fuerit
35
febris et aqua ordei et aqua cucurbite et aqua me-
36
lonis indi et iulep. siue fuerit febris siue non fue〈-〉
37
rit. Si ergo misceatur cum aliquo horum parum vini
38
albi vt penetrare faciat erit conueniens. Et simili〈-〉
39
ter sint aque ipsius mixte cum aliqua parte vini.
40
¶ Et oportet vt assidue fiat ei cura hec preter quod mo〈-〉
41
ueatur aut exercitio adhereat. Et si est possibile
42
vt totum corpus eius submergatur in oleo tepi-
43
do fiat. ¶ Et fiat ei caputpurgium cum humectan〈-〉
44
tibus que sunt ex oleis et succis et humectetur ca-
45
put eius cum eis que sciuisti. Et oportet vt sit firma
46
statio in psilio et oleo rosaceo. ¶ Et ex eis quidem
47
que ipsos iuuant est vt in potu sumant terenia-
48
bim et proprie infantes. Quod si non fuerint lacten〈-〉
49
tes. et si habens spasmum humidum virtutis fuerit virtutis[*]virtutis fuerit virtutis corrupt for debilis fuerit virtutis:
50
non abscindantur ab eo carnes sicce sicut carnes mi-
51
nutarum auium et cubugi et kerubiti et alteiz[*]alteiz cf. Venice 1564: alteilez.
52
¶ Et si non fuerit eius virtus debilis sint cibi eius
53
panis cum melle et aqua ciceris cum aneto: et sy〈-〉
54
napis etiam nutrita cum oleo: et ponatur in eo quod ipse
55
recipit piper. ¶ Cibus autem habentium spasmum
56
siccum sit totum quod humectat et lenit et omnes sor〈-〉
57
bitiones pingues lenes facte ex aqua ordei et
58
oleo amigdalino et zuccaro bono et aqua car-
1
nis assumpta ex carnibus agnorum et hedorum. et
2
quandoque ponantur ex oleribus humectatiuis quod fran〈-〉
3
git nocumentum carnis si fuerit illic caliditas: quod si cum
4
illo parum vini misceatur vt ipsum penetrare faciant
5
non erit longinquum a rectitudine et proprie cum
6
non fuerit caliditas superflua: et similiter si misceatur vinum
7
cum aqua quam bibit. ¶ Cura vero fiat ita. Si
8
enim est humidus oportet vt curetur cum euacuanti-
9
bus: et purgantibus fortibus predictis cum dixi〈-〉
10
mus euacuationem humoris grossi ex neruis: cum so-
11
lutiuis et clysteribus acutis. ¶ Et si tu videris
12
signa sanguinis dominantia manifesta valde flobotoma
13
primo et proprie si causa eius est repletio et potatio vi-
14
ni plurimi. Et non extrahas totum quod necessarium est
15
ex sanguine: cuius extractio est propter spasmum aut
16
egritudinem aliam significantem eius extractionem: immo reti〈-〉
17
ne ex eo aliquid vt resistat spasmo et resoluatur re-
18
solutione motuum spasmi. ¶ Et eius cura sunt sub-
19
mersio in aquis thermarum et sessio in pellibus
20
vulpium et luporum que dicentur in capitulo dolorum iunctu-
21
rarum: quoniam iuuant. ¶ Et similiter inunctio cum adipi〈-〉
22
bus luporum: et oleo de lilio si non fuerit febris: et
23
similiter decoctio catulorum canum et sessio in aquis in qui〈-〉
24
bus decocte sunt medicine subtiles: sicut abro〈-〉
25
tanum et folia radicis iunci et calamus aromati-
26
cus et folia lauri: et linimentum factum ex radi〈-〉
27
ce spine iudaice et semine spine albe et semine
28
spine egyptiace: et succo centauree minoris si-
29
gillatim et composite. ¶ Et scias quod longitudo
30
spatij more in tina siue sit aqua: siue aliud est ex
31
eis que nocent propter mollificationem.[*]mollificationem. corrupt for mollificationem [redundant period] virtu-
32
tis. Tu autem pone multitudinem numeri lo-
33
co longitudinis spatij et fac ipsum sedere bis in
34
die. ¶ Ex his autem que iuuant habentem spasmum communem qui
35
nominatur teteis et tetanum factum a materia est vt subito in
36
aqua demergatur frigida: secundum quod dixit Hypocrates. Nam cor-
37
poris exteriora inspissantur et innatus calor in in〈-〉
38
ferioribus clauditur: quare conforatur[*]conforatur corrupt for confortatur et resoluitur materia
39
non est tamen omne corpus tolerans hoc a timore tu〈-〉
40
tum: sed corpus forte firmum carnosum quod vlcera
41
non habet et in estate. Plures enim per hoc iam eua〈-〉
42
serunt. ¶ Ille quidem qui vtitur ventosis su-
43
per locum ad quem partes corde extenduntur:
44
oportet vt vtatur sine scarificatione si res est le-
45
uis et si non est ita. oportet vt fiat scarificatio: est
46
enim mortalis si non scarificetur tunc: et nocent
47
quandoque attrahendo materiam. ¶ Uentosa-
48
rum autem loca sunt in collo et spondilibus dorsi:
49
aut ab vtroque latere et partes lacerti pectoris:
50
ante vesicam vero super renes non facimus il-
51
lud: nisi cum timemus et miserendo volumus
52
vt sanguis egrediatur. ¶ Et oportet vt vento-
53
sas multotiens non administres neque subito si-
54
mul: et loca ventosarum custodiantur et conser〈-〉
55
uetur: vt corpus non infrigidetur. et ex curis eius
56
est vt applanetur quod spasmatum est leniter. ¶ Et ex
57
cura eius contingente secundum naturam est euentus febris
58
acute: et propterea dixit.[*]dixit. corrupt for dixit [redundant period] Hyppocrates vt si accidit febris
1
post spasmum melius est quam vt accidat spasmus
2
post febrem. ¶ Quartana quoque confert ad illud propter
3
concussionem tremoris eius: et propter multitudinem su-
4
doris eius. Et cui accidit quartana raro accidit ei
5
spasmus: nam securus est ab eo. ¶ Et ex curis
6
quidem mirabilibus expertis spasmo est vt ponatur
7
super membrum spasmosum ren constrictus[*]constrictus corrupt for contritus [cf. Venice 1564] cum pingue〈-〉
8
dine sua. deinde dimittatur super ipsum donec siccetur
9
et mutetur cum alio. ¶ In spasmo preterea toti cor〈-〉
10
pori communi confert etiam intentio cerebri etiam cum purga〈-〉
11
tione facta sternutatorijs magnifice. ¶ Et in eis
12
etiam expertum est vt ex lana plurimum mollificant eis suspen〈-〉
13
soria: que a collo ad vtrunque brachium protendantur
14
super que omni hora oleum calidum aspergatur. ¶ Bal-
15
neum quoque siccum magnifice iuuat eos et vt in-
16
clinetur super lapides ignitos super quas asperga〈-〉
17
tur vinum et vt sudent cum eo cooperimentis.
18
¶ Et ex emplastris quidem bonis est emplastrum factum
19
ex storace liquida: et euforbio et castoreo et ce-
20
ra citrina et oleo de lilio et emplastra dicta in anti-
21
dotario et adipes et reliqua. ¶ Et inunctio ex
22
fece olei sisamini et olei seminis lini et spuma fenugreci.
23
¶ Et ex vaporibus bonis est sal calefactus po〈-〉
24
situs super exitum neruorum. ¶ Et ex eis quidem
25
que in potu sumpta afferunt febrem sunt castoreum et
26
assa fetida permixta cum melle accepta secundum quan〈-〉
27
titatem nucis. afferunt enim febrem et resoluitur spasmus
28
ilico. ¶ Et similiter oleum de kerua et aqua mellis
29
cum assa fetida et decoctio carpobalsami. ¶ Et
30
ex eis que valde conferunt ipsis est in potu sume〈-〉
31
re tyriacam et confectiones magnas. et quandoque confert su-
32
mere diuretica. ¶ Hec preterea medicina experta
33
est. in potu sumant ex radicibus cotti .ʒ.XX. deco〈-〉
34
ctas in duabus libris aque donec tertia remaneat
35
ex qua potent vncias .IIII. tepidas cum vncijs .II. olei
36
amigdalini. Illud enim confert et proprie in spasmo qui
37
est in posterioribus. ¶ Et quandoque decoquuntur lo〈-〉
38
co radicis cotti carpobalsami .ʒ.X. et est eius po〈-〉
39
tio vncie .II. et similiter calamentum aggreste. ¶ Et ex eis
40
que vehementis sunt iuuamenti est sumere in
41
potu castoreum et opoponacum ex quibus qui fortis
42
est bibat aureum .I. et .ß.ʒ.I. et custodi tunc stomacum quoniam
43
ipse per illud tunc debilitatur vehementer. ¶ Et
44
assa etiam fetida sumpta secundum quantitatem seminis orobi in
45
quantitate .IIII.ʒ. vel .℥.[*]vel .℥. is missing Venice 1564 et medie mellis et amonia〈-〉
46
ci: similiter bibatur cottum: et decoctio ysopi et aniudem
47
et aqua castorei. sunt enim plurimi iuuamenti et mi〈-〉
48
nimi nocumenti. Sitque potio ex eo quantitas
49
duorum cocleariorum vsque ad tria: detur ad potandum
50
pluribus vicibus: et sit quantitas in eo quod bibi〈-〉
51
tur quantitas predicta: et minus quidem nocu-
52
mentum fit in ipso si sit post cibum quocunque modo
53
sit. Non est enim in ipso timor. ¶ Et ex cura
54
quidem eius est vt inungatur ex oleis fortis resolu〈-〉
55
tionis predictis sicut oleo cucumeris asini et oleo
56
de kerua et oleo rutino et oleo de costo cum ca〈-〉
57
storeo et piretro: est enim valde iuuatiuum: et ren
58
dissolutus et oleum narciscinum. ¶ Et oleum qui-
1
dem est huiusmodi. ℞. olei vtriusque spice kist .I. cere
2
vncias .II. olei de berberis kist .I. polij amoni[*]amoni i.e. amomi stora-
3
cis masticis omnium ana vnciam .I. gariofili euforbij am-
4
borum ana aureos .IIII. spice vnciam .I. olei balsami vnciam .I.
5
commisceantur. ¶ Et ex illis que conferunt eis est:
6
vt administretur emplastrum de euforbio et est iuuatiuum
7
valde. ¶ In eo autem quod lactantibus ex spasmo
8
accidit. sint contente: vt ipsarum iuncturis apponatur
9
emplastrum ex melle cum quo confecta sint crocus et
10
radix lilij et anisum ita vt fit plurimum eorum radix
11
lilij post anisum: et sit ex croco res parua: et con〈-〉
12
suescant ponere membra sua in aquis in quibus
13
decocta sint camomilla fenugrecum et mellilotum.
14
Et quandoque confert oleum camomellinum solum. ¶ Ui-
15
num autem paucum confert habentibus spasmum humidum
16
resoluit enim ipsum sicut febris. Plurimum vero est
17
vna ex causis eius: et oportet vt eger ex veteri bibat et
18
super cibum parumper. ¶ Et scias quod cum spasmus
19
est communis corpori exceptis membris faciei: tunc me〈-〉
20
dici intendunt cum emplastris et vnctionibus spon〈-〉
21
dilium colli. et quandoque est in membris faciei: tunc me〈-〉
22
dici intendunt cerebro. ¶ Et cum hoc si spasmus
23
est ex communitate stomaci et vides signa predicta
24
tunc incipe et fac hominem illum mouere. For〈-〉
25
tasse enim mouet coleram acutam aut humo-
26
rem putridum. et liberabitur in hora.
27
¶ De tetano. Capitulum .VIII.
28
TEtanus est egritudo officialis prohi〈-〉
29
bens virtutem motiuam a contractione mem-
30
brorum de quorum aptitudine est vt con〈-〉
31
trahantur. propter nocumentum in lacertis et
32
neruis. ¶ Dictione vero alcuzez vtuntur in signi〈-〉
33
ficationibus diuersis: aliquando enim dicunt cuzez et
34
significant per ipsum illum qui incipit a lacertis fur-
35
cule: et extendit eos ad anteriora et posteriora:
36
aut in vtrasque partes simul: et quandoque dicunt cuzez
37
tetanum. Et quandoque dicunt cuzez spasmum oculi
38
proprie: et quandoque significat[*]significat corrupt for significant per ipsum tetanum qui est duo
39
spasmi aut duo tetani posterius et anterius. Et
40
quandoque appropriant nomine alcuzez illud quod est ex fri〈-〉
41
gore propter frigus congelatiuum. ¶ Tetanus autem secundum
42
veritatem est contrarius spasmo: et ingreditur in genus
43
spasmi introitu contrariorum in genere vno: et eorum
44
comparatio ad causam vnam est eueniens casu contrariorum.
45
Uerumtamen spasmus fit ad partem vnam. Cum ergo
46
duo spasmi in duabus partibus contrarijs aggregantur
47
fit tetanus: quemadmodum accidit ei qui habet spasmum
48
ante et retro simul. Accidit enim ei ex duobus mo〈-〉
49
tibus contrarijs in membris suis vt extendantur.
50
¶ Cumque tetanus iste fit duo spasmi dupli: oportet
51
vt acutior sit spasmo simplici: et erit eius crisis
52
velocior. ¶ Et hic quidem duplus non est ex
53
duobus spasmis: immo ex duobus tetanis. Et neque
54
euacuatur spasmus in plurimo duarum rerum a
55
dolore vehementi. ¶ Cause autem cuzez similes
56
sunt causis spasmi secundum modum vnum et diuer-
57
se sunt ab eis secundum modum alium. ¶ Earum autem
58
similitudo cum eis est: quoniam cuzez quandoque fit ex re-
1
pletione: et quandoque sit ex siccitate: et quandoque sit propter
2
nocumentum consequens membra neruosa et interdum
3
fit ex apostematibus. ¶ Diuersitas vero eius ab eo
4
est quoniam spasmus nisi raro fit a ventositate: alcuzez
5
autem plurimum fit a ventositate extensiua: immo alcuzez
6
qui est compositus ex duobus spasmis: quandoque fit
7
plurimum ex ventositate cum dominatur in corpore. Et est
8
hec egritudo peruersa. ¶ Cum autem spasmus sin〈-〉
9
gularis accidit in membro vno ex ventositate non
10
est prauus: et illud ideo quoniam istud fit propter dominium ven〈-〉
11
tositatis in toto corpore. Et quando cum spasmo sin-
12
gulari dominatur ventositas est illic timor et signum
13
mortis. Qualiter ergo erit duplus. ¶ Et di-
14
uersificatur alio modo: et est quoniam causa in spasmo
15
materiali est vt cadat in loco nerui secundum formam prohi-
16
bitionis dilatationis: quoniam extendit villum in la〈-〉
17
titudine: aut constringit eum ad radicem suam: et
18
spasmatur. ¶ Causa vero in cuzez materiali est: quoniam ca〈-〉
19
sus eius est econtrario: aut enim humiditas faciens
20
cuzez currit secundum latitudinem in ramis villi. deinde
21
congelatur et remanet secundum duritiem et fit difficilis
22
eius reditus ad contractionem. Aut cadit subito et
23
implet villum preter quod diuersificetur eius causa ex causa
24
villi: immo cadit secundum extensionem villi et dilatatur pre〈-〉
25
ter quod in longitudine minuatur: sed ipsa seruat lon〈-〉
26
gitudinem implens foramina. ¶ Materia autem
27
faciens spasmum in neruis est diuersitas in ramis
28
neruorum non penetrans in eis penetratione simili neque
29
penetratione plurima. ¶ Et videtur quod si transitus
30
materiei alcuzez qui est secundum hunc modum simi-
31
lis transitui materie mollificationis. Uerumtamen illa
32
materia subtilis est laxum faciens: et hec quidem
33
congelata est dura: non permittens membrum
34
reflecti et contrahi. ¶ Aut erit materia in cuzez: de-
35
inde cadit in medio lacerti et chorde aut nerui:
36
verumtamen in principio sui trahit neruum aut chor〈-〉
37
dam in longitudine: et non potest contrahi: neque pene-
38
tratione plurimi: et videtur quod sit transitus materie aut
39
erit illic apostema: aut materia cadit in ramis villi: ita quod
40
eum membrum contrahetur necessarium erit vt propter ipsam contrahatur
41
villus ledatur dolore. ¶ Causa autem dolorem faciens
42
ledens est materia aut non materia cadens in prin-
43
cipijs lacertorum aut chordarum: et fugiunt ab ea in
44
longitudine: sicut accidit species cuzez successione vo〈-〉
45
mitus laboriosi et euacuationis propter lesionem existentem in
46
chordis et in neruis lesis a stomaco. ¶ Hoc quidem et
47
si causa in cuzez sit siccitas: fit quoniam lacerti contrahuntur in
48
latitudine: nisi propter resolutionem humiditatum augmen〈-〉
49
tantem longitudinem et contrahuntur ex ea transitus in
50
quibus penetrat virtus motiua et debilitatur a per〈-〉
51
mutatione membrorum ad contractionem: et proprie cum
52
adiuuat durities contingens a siccitate ad inobe-
53
diendum. ¶ Spasmus vero siccus similis illi
54
quandoque contrahit in longitudine et latitudine simul secundum
55
semitam equalitatis. Quapropter siccus spasmus
56
deterior est alcuzez sicco. ¶ Et sicut mollificatio
57
accidit propter sectionem similiter tetanus: et quandoque fit vt cum
58
plaga accidit elongetur lacertus secundum contractionem.
1
¶ Et ex alcuzez quandoque accidit aliquid magnum for〈-〉
2
te propter causam fortem et materiam fortem plurimam. ¶ Et
3
quandoque contingit secundum modum euentus spasmi stu〈-〉
4
por repletiuus opilans vias spiritus: et remanet
5
membra extensa et non dilatantur: sicut remanet[*]remanet corrupt for remanent
6
membra contracta et non extenduntur ad hoc vt inue〈-〉
7
niat spiritus viam et transitum. ¶ Et hoc quidem
8
plurimum fit post somnum: quoniam spiritus in ipso intentus
9
est ad interiora: sicut diximus in spasmo. ¶ Et
10
quandoque accidit propter formam non naturalem inconuenien-
11
tem contrariam accidentem lacertis: et minoratur virtus
12
eius et facit dolorem non tolerantem vt remoueatur
13
quare remanet secundum illam figuram: sicut qui a fu-
14
ne leditur: aut eleuat aliquid graue: aut affert super
15
dorsum suum pondus graue: aut dormit super
16
terram et terra ledit lacertos eius et contrahit eos:
17
aut accidit ei casus aut percussio conterens lacertos
18
aut sectio: aut adustio ignis faciens eos dolere
19
quare deficiunt a contractione. ¶ Et quandoque est cum hoc
20
materia effusa ad eos aut ventositas grossa ge〈-〉
21
nerata in eis: aut ascendit ad eos extendens ip-
22
sos. ¶ Et quemadmodum spasmus proprius mem〈-〉
23
bris faciei est malus simul:ter[*]simul:ter corrupt for similiter tetanus quando consequi〈-〉
24
tur palpebram aut linguam aut labium solummodo.
25
¶ Et quandoque contingit species alcuzez mali sicci quem
26
precedunt febres inseparabiles cum inquietudi〈-〉
27
ne et fletu et alienatione: et color fit citrinus propter
28
eas et desiccatur os et labium et denigratur lingua
29
et constringitur natura et exasperatur cutis et extendi〈-〉
30
tur. ¶ Omnis autem cuzez a percussione cui associantur
31
singultus et punctio et permixtio et destructio rationis
32
est mortalis: aduenit enim lacertis desiccatio et
33
ebullitio humiditatis eorum donec extendit eos
34
in longitudine: deinde seruatur illud in eis cum
35
desiccatione vltima seruante inflammationem.
36
¶ Alcuzez preterea multotiens accidit infantibus
37
et fit facilis in eis quanto plus sunt minores secundum
38
quod dictum est in spasmo. ¶ Et quandoque antecedit al-
39
cuzez plurimus saltus corporis et grauitas ip-
40
sius et grauitas sermonis et durities in lacertis.
41
et in partibus spondilium vsque ad alhosos et diffi-
42
cultas deglutiendi et pruritus: et cum scalpitur
43
non delectatur vel desiccatur inde. ¶ Cumque vrina
44
est sicut putredo et virus et est horripillatio et
45
tenebrositas in visu et sudor in capite et ceruice
46
significat extensionem in vtrisque lateribus futuram. quo-
47
niam huiusmodi putredo multiplicatur in eis nisi pur〈-〉
48
getur. inferius integre immo ascendat ex ea aliquid in eis et
49
exinde ad cerebrum et ledat ipsum et frangat corpus.
50
¶ Cumque alcuzez communis incipit clauditur os et rubi〈-〉
51
ficatur facies et fit dolor fortior: et fit ne sit conue-
52
niens quod ipse sorbet: et multiplicatur palpitatio: et
53
lachrymant oculi. ¶ Et differentia quidem inter te-
54
tanum et spasmum in principio sui est quod spasmus
55
incipit in lacertis cum motu. Tetani vero prin〈-〉
56
cipium in lacertis est cum quiete. ¶ Et quandoque
57
contingit permutationem fieri ad tetanum ex
58
squinantia et pleuresi et sirsen secundum quod fit in spasmo.
1
¶ Et quandoque multiplicatur in regionibus meri〈-〉
2
dionalibus propter repletionem et motum humorum et proprie
3
in flegmaticis. et quandoque accidit in regionibus septem〈-〉
4
trionalibus propter retentionem superfluitatum et proprie
5
mulieribus: quoniam ipse sunt debilium membrorum.
6
¶ De signis. Capitulum .IX.
7
SIgnum quidem tetani absolute est: vt non
8
sint lacerti respondentes ad contractionem
9
¶ Alcuzez vero signum si est in ante-
10
rioribus est: quoniam homo est sicut prefocatus
11
suffocatam habens faciem et oculos. et quandoque imagi-
12
natur quod ipse rideat propter extensionem lacertorum fa-
13
ciei eius. et est caput eius contractum: ad anteriora proce〈-〉
14
dens cum extensione oculorum: quare aspicere non
15
potest. ¶ Et quandoque non potest mingere propter extensio-
16
nem lacertorum ventris et debilitatem expulsiue: et
17
quandoque mingit absque voluntate: quoniam lacertus vesi-
18
ce eius est extensus non contractus: et quandoque mingit
19
sanguinem propter rupturam venarum propter vehementiam
20
coartationis et quandoque accidit ei singultus. ¶ Et si
21
alcuzez ad posteriora est: trahit caput et spatulas
22
et lacertos tractiuos ad posteriora. ¶ Et quandoque
23
accidit illud ad posteriora propter extensionem lacertorum
24
ventris cum communitate extensionis lacertorum ficte-
25
ris et non potest retinere quod est in intestino recto:
26
et neque potest deponere quod est in intestinis gracili〈-〉
27
bus: et ambo quidem communicant in prefocatione aut in
28
somnietate et vigilijs et dolore et aquositate vri〈-〉
29
ne et multitudine inflammationum ventositatis in
30
ea et casu a lectis. ¶ Signa autem humidi et sicci
31
et apostemosi et facti a lesione sunt secundum regulam que dicta
32
est in spasmo. Et multotiens quidem accidit eis co〈-〉
33
lica propter frigus si egritudo fuerit frigida.
34
¶ De cura. Capitulum .X.
35
EAdem est cura que est spasmi. Uerum-
36
tamen ventosarum vsus super membra hic
37
plus fiat quam in spasmo. Et illud ideo
38
vt reducatur calor. Sitque cum scarifica〈-〉
39
tione proprie super neruos colli et spondilium et sce〈-〉
40
resif[*]sceresif cf. a variant in Venice 1564: scerasif. ¶ Ex eis vero que obseruanda sunt in pa〈-〉
41
tiente cuzez est vt quando eius corpus sudat propter dolo〈-〉
42
ris vehementiam aut ex medicina non dimittatur
43
vt infrigidatio ei superueniat: quoniam ipsum ledit. Sed oportet
44
vt desiccetur cum lana infusa. ¶ Et quandoque fit vt se〈-〉
45
deat in oleo calefacto: quoniam est fortis resolutionis.
46
¶ Ex opoponaco quoque in potum detur vsque ad .ʒ.I.
47
secundum virtutem et ex assa fetida etiam. ¶ Alcuzez prete-
48
rea dignior est vt in curando ipsum incipiatur quam
49
spasmus: quoniam alcuzez est ledens prefocans intrin〈-〉
50
secus. ¶ Et eis vero que dicuntur valde esse iuua-
51
tiua in cura alcuzez et spasmi est vt ferueat suc-
52
cus aneti et mittatur in ipso catulus taboni: aut ca〈-〉
53
tulus canis: aut catulus vulpis et coquatur donec
54
dissoluatur: deinde infundatur in ipso eger bis.
55
¶ Et similiter confert eis inunctio ex pinguedine asi-
56
ni siluestris: et adipe leonis: et adipe vrsi et cer-
57
ui et alchitiboa singulariter aut cum medicinis.
58
¶ Et confert eis euena[*]euena corrupt for enema [cf. Venice 1564] ex oleo rutino cum ca-
1
storeo et centaurea. ¶ Et similiter suppositoria mor〈-〉
2
dicatiua calida in quibus sunt baurach et pul-
3
pa colloquintide et que sunt similia illis quod si nimietate
4
sua adurunt fiat clystere: postea cum lacte asine
5
et vnctio renum singulariter cum aliqua predicta〈-〉
6
rum pinguedinum. ¶ Et ex rebus magis confe〈-〉
7
rentibus tetano frigido humido est castoreum:
8
quare oportet vt assiduetur. ¶ Cumque habentes cuzez ci-
9
bantur non oportet vt transglutiant ex cibis nisi bu〈-〉
10
cellam valde paruam: et vt sorbeant pultes subti〈-〉
11
les valde: quoniam transglutire est eis peruersum et fit
12
inde spuma in naribus eorum: et commouentur:
13
quare illud augmentat eorum egritudinem. ¶ Nos
14
autem dicemus medicinas quas in potu sument
15
et ex quibus eorum membra abstergantur et ipso〈-〉
16
rum nares in antidotario. ¶ Et similiter vnctiones
17
conferentes eis sicut oleum de alcanna et reliqua
18
que dicta sunt: et similiter caputpurgia et sternutato-
19
ria. ¶ Et sternutatorium eis melius est. storax al〈-〉
20
musceme cum quibusdam oleis. ¶ Febris vero que naturaliter
21
accidit est meliore[*]meliore corrupt for melior cura ei qui ex eo est humidus.
22
¶ De tremor[*]tremor corrupt for tremore et signis specierum eius. Capitulum .XI.
23
TRemor est morbus officialis eue-
24
niens propter defectum virtutis motiue a
25
motu lacertorum secundum continuitatem: compar
26
grauitati compari intromittenti sua mo〈-〉
27
tione motionem voluntariam quare commiscentur
28
motus voluntarij cum motibus non volunta-
29
riijs[*]volunta-riijs corrupt for voluntarijs et est nocumentum in virtute motiua sicut stu-
30
por est lesio in sensibili. ¶ Huius autem causa: aut est
31
in virtute: aut in instrumento: aut in vtrisque simul.
32
¶ In virtute vero cum debilitatur: propterea quod accidit ti〈-〉
33
mor: vel propter applicationem rei abscise terribilis si〈-〉
34
cut aspectus ex loco alto: aut ambulatio super pa〈-〉
35
rietem: aut peroratio coram eo ex quo aliquis verecun〈-〉
36
datur et qui timetur: aut reliqua ex quibus contrahuntur
37
virtutes animales: aut angustia aut tribulatio aut
38
gaudium aut desiderium. Propter ordines mo-
39
tuum virtutis accidit tremor in neruis: et fit il-
40
lud quoniam facit contingere diuersitatem in
41
motu ipsius. ¶ Et ex causis quidem eius secundum
42
semitam debilitatis virtutis est multitudo coi-
43
tus post refectionem et repletionem. ¶ Qui
44
autem factus est ab instrumento: est quandoque
45
vt mollificationem aliquam incurrant nerui propter quam
46
non consequetur paralysis: quare non retinen-
47
tur apud motionem: sicut est apud potum mul〈-〉
48
tum et ebrietatem frequentem et multitudinem potus aque
49
frigide: aut potu eius non in sua hora: aut vt in
50
membris contingat opilatio propter repletionem plurimam pro〈-〉
51
uenientem a causis notis: sicut est satietas nausea〈-〉
52
tiua et dimissio exercitij: quare propter eas virtutes
53
perfecte non penetrant. ¶ Et materia quidem frigida: aut est
54
patiens in meatibus in quibus ipsa mouetur: et
55
quandoque cum via penetrationis: et quandoque cum vi prohibi-
56
tionis: aut non est patiens omnino. ¶ Et aliquan-
57
do quidem fit vt instrumentum ipsum aliquam incurrat
58
desiccationem et non obediat refletioni[*]refletioni corrupt for reflectioni [resp. reflexioni] obedien-
1
tia facili. ¶ Communitas vero est vt in instrumen〈-〉
2
to accidat nocumentum perueniens ad hoc vt noce〈-〉
3
at virtuti quemadmodum aduenit ei frigus vehemens
4
extrinsecus: aut ex punctura animalis: aut ex humore:
5
aut ex calore vehementi: sicut apud adustionem et alia.
6
¶ Et aduenit cum eis virtuti impedimentum: aut adue〈-〉
7
nit virtuti secundum suam singularitatem impedimentum suum quod
8
est sibi proprium. ¶ Et membro secundum suam singularitatem
9
aduenit impedimentum sibi proprium et continuantur duo
10
nocumenta simul. ¶ Tremor autem quandoque est in omnibus
11
membris. Et quandoque in corpore. Et quandoque est in
12
capite solum secundum applicationem nocumenti ad la〈-〉
13
certum vnum sine lacerto alio. ¶ Et quandoque fit
14
tremor in vtrisque manibus et non in pedibus: aut
15
quoniam causa non est in origine nucce: sed in ra-
16
mis penetrantibus ad manus neruorum: aut quoniam
17
causa est in origine nucce: sed expellit eam ad pro〈-〉
18
pinquiora loca et propinquius latus: et natura ser〈-〉
19
uat nuccam ne penetret causa illa in ipsa et consequatur fi-
20
nem suum. Aut quoniam spiritus motiuus in inferiori〈-〉
21
bus corporis est fortior et magis vigens secundum ne-
22
cessitatem illorum membrorum quam habent de suo si-
23
mili: quare non patiuntur vehementer a causis que
24
non sunt valde virtuose: quod si patitur instrumentum con-
25
fortatur eius superatio. Manus autem non est ita.
26
¶ Et causa quidem dominans in euentu tremoris fi〈-〉
27
xi est frigus debilitans neruos et spiritum simul:
28
aut humiditas liquida laxa: minor etiam mollifi-
29
catione humiditatis facientis paralysim. ¶ Et
30
Hypocrates quidem iam dixit. Cum accidit in febre causo〈-〉
31
nide tremor tunc sensus permixtio resoluit eam
32
ab ipso. Galienus quidem concedit[*]concedit cf. Venice 1564: non concedit hunc aphoris[*]aphoris corrupt for aphorismum [cf. Venice 1564]: verum-
33
tamen non est ex eis que modum non habent. ¶ Et scias
34
quod tremor magis peruersus est qui a sinistro incipit.
35
Et tremor quidem in senibus medicamine non remo-
36
uetur. Signa vero sunt cause predicte: et sunt etiam
37
manifeste.
¶ De cura. Capitulum .XII.
38
FAc quod in alijs fecisti capitulo ex apertio〈-〉
39
ue opilationum et destructione mollifi〈-〉
40
cationis et euacuatione et confortatione
41
neruorum: et humectatione: si necessitas
42
eius est in tremore: si est propter debilitatem ab
43
egritudine et calefactione et si cum frigiditate re-
44
pentina aut imbibita: et compressione et fricatione
45
et expulsione si est necessaria: et secundum quod ostendimus
46
in canone. ¶ Et balneum in aquis maris et bal-
47
nea sicut que sunt ex aqua nitri et arsenici: et aspal〈-〉
48
ti et sulfuris et aqua maris sunt iuuatiua etiam.
49
¶ Et si est causa eius frigus vaporationes ex
50
nitro et sinapi et inunctio cum oleo costino. ¶ Et
51
si causa eius potus multi vini euacua: et admi-
52
nistra oleum cucumeris asinini et que taliter procedunt
53
et assidua inunctionem cum oleo canabino. ¶ Oleum
54
preterea de andacoca proprietatem habet in hoc mirabi〈-〉
55
lem. Et similiter si emplastrum fiat ex humida solummodo.
56
Si autem est ex humoribus imbibitis aut grossis aut
57
cofirmatur egritudo administretur positio ventosa〈-〉
58
rum super spondilem primam et sedeat in tina olei ca-
1
lefacti: et in iuribus animalium predictis in capitulo de pa〈-〉
2
ralysi: et spasmo et alcuzez: et in fine rei detur in
3
potu castoreum in syrupo mellino: aut cum hieris
4
magnis. et dentur in potu pillule facte ex rutha
5
et scolopendria. et iuuantur quidem ex cerebro lepo〈-〉
6
ris valde: quare ex ipso comedant assato. ¶ Et
7
ex eis quidem que tremulo conferunt est vt bibant sy〈-〉
8
rupum mellinum cum aqua in aqua decocta sint se-
9
minis malue et foliorum dunuchium vncie .V. et simili-
10
ter sumant in potu: succum eupatorij cum aqua.
11
et velociter vtantur cum ipsa mollificatiuis. ¶ Et
12
si tremor est in capite proprie iam expertum est eis
13
sticados pondus .ʒ.I. aut .II. solum cum hiera pi-
14
gra: vel ex qua facte sunt pillule: aut in syrupo
15
mellino. ¶ Et ex eis quidem iam expertum est in
16
potu sumere pillulas cochias .I.ʒ. et .ß. omnibus
17
.X. diebus semel. ¶ Et oportet vt cibus sit ve-
18
locis digestionis. ¶ Et vinum quidem eis nocet:
19
et similiter aqua frigida: et que ex aquis est ei meli-
20
lior[*]meli-lior corrupt for melior et minoris nocumenti est aqua pluuialis: et
21
similiter omni egritudini neruose: et leduntur multitu〈-〉
22
dine flobotomie.
¶ De stupore. Capitulum .XIII.
23
VSus huius dictionis stupor in libris
24
est diuersus plurimum enim ponitur dictio stu-
25
poris synonima dictioni paralysi.
26
Nos vero et plurimi hominum vtuntur ea
27
secundum hunc modum: et quidem stupor est morbus offi-
28
cialis faciens euenire in sensu tactuali nocumen-
29
tum scilicet aut destructionem aut diminutionem cum tre〈-〉
30
more si est debilis: aut mollificationem si est con〈-〉
31
firmatus: quoniam virtus sensibilis non solum prohi〈-〉
32
betur a penetratione: sed etiam motiua prohibetur
33
sicut exposui multotiens quamuis in quibusdam ho-
34
ris inueniatur stupor absque difficultate motus propter
35
diuersitatem neruorum motus et sensus. ¶ Causa enim
36
stuporis: aut est ex parte virtutis: quoniam debilita〈-〉
37
tur sicut in febribus fortibus et acutis ducentibus
38
ad stuporem. Et sicut in illo qui passurus est syn〈-〉
39
copim statim et apud propinquitatem mortis. Aut ex
40
parte instrumenti: quoniam corrumpitur eius complexio propter frigus
41
vehemens ex potu medicine aut ex punctura ani-
42
malis sicut scorpionis aquatici: aut tactu piscis qui
43
nominatur berille et facit contingere illud grossitudi-
44
nem in spiritu qui est instrumentum virtutis: aut debilitatem.
45
¶ Aut corrumpit eius complexionem propter calorem vehemen〈-〉
46
tem sicut quem momordit serpens: aut remansit in bal〈-〉
47
neo vehementis calitatis[*]calitatis corrupt for caliditatis: aut in febribus incensiuis.
48
¶ Aut propter grossitiem substantie neruorum: quare spiritus in
49
ipsa non penetrant bene. Et propter hoc contingit in tactu
50
pedis cum comparatione ad tactum manus sicut stupor.
51
¶ Aut sit propter opilationem ex humoribus grossis scilicet aut
52
a sanguine aut a flegmate aut melancolia. et quandoque
53
possibile est vt sit ex colera: aut propter opilatio-
54
nem ex coartatione apostematis et exiture: aut coar-
55
tatione vehementi et ligatura: et coartatione situs
56
in voluente[*]in voluente corrupt for involuente neruos: aut per accidens forte aut
57
propter dolorem cum quo effunditur ad membrum
58
sanguis aut humor non plurium[*]plurium corrupt for plurimum opilans tran-
1
situs: et huius plurimum est a sanguine. Et propter
2
hoc cum permutatur situs eius et remouetur et rece-
3
dit ab eo quod ad ipsum est effusum redit sensus.
4
¶ Et quandoque accidit illud ex siccitate et exiccatione
5
et opilatur meatus propter collectionem villi et eius coopertu〈-〉
6
ram et hoc est malum. ¶ Et quandoque accidit opila〈-〉
7
tio propter mollificationem factam ab humiditate com〈-〉
8
plexionali absque materia et sequitur illam mollificatio-
9
nem clausio meatuum. ¶ Cause vero stuporis quandoque
10
sunt in ipso cerebro et tunc si est vniuersalis communis corpori
11
toti est mortalis. ¶ Et quandoque sunt in nucca: et quandoque
12
est eius principium ex spodili: et quandoque est in ramis
13
neruorum. Cum ergo perseuerat stupor et prolongatur per〈-〉
14
ducit ad mollificationem. ¶ Stupor preterea nun〈-〉
15
ciat apoplexiam et epilepisa et spasmum aut alcuzez
16
aut paralysim communem. ¶ Et omnis quidem stupor omnis mem-
17
bri cum perseuerat et.[*]et. corrupt for et [redundant period] fit fortis nunciat paralysim aut
18
spasmum aduenientem ei. ¶ Et stupor faciei tor-
19
turam. ¶ Et plurimum quidem succedit peripleu-
20
monie et pleuresi et sirsen frigido stupor. ¶ Et
21
scias quod cum stupor perseuerat et non remouet ipsum
22
euacuatio deinde succedit vertigo nunciat apoplexiam.
23
¶ Et scias quod semen croci hortensis positum
24
in enemate calefacit neruos.
25
¶ De signis et cura. Capitulum .XIIII.
26
IPsa eadem causa sunt cause sicut dictum est in
27
tremore: significat ergo illud ex eis aug〈-〉
28
mentum stuporis cum additione earum et
29
eius diminutionem. Et cura quidem est secundum quod dictum
30
est in tremore eadem. ¶ Uerumtamen si fuerit a san〈-〉
31
guine et extant significationes repletionis venarum et in-
32
flatio guidem et grauitas corporis et somnus et rubedo
33
faciei et oculorum et reliqua tunc flobotomando proseque-
34
re. Nam multotiens remouet stuporem sola et cum
35
rectificatione regiminis et alleuiatione cibi. ¶ Cum
36
ergo apparet stupor in aliquo membrorum propter causam an-
37
tecedentem aut primitiuam sicut frigus: aut aliud eue〈-〉
38
niens in principio neruorum oportet vt non sis contentus cura-
39
tione loci sed sit omnis cura in principio vie ad ipsum.
40
¶ Et ex curis quidem conferentibus stupori est ex〈-〉
41
ercitium illius membri et assiduatio motus eius.
42
¶ De tortura faciei. Capitulum .XV.
43
IPsa est morbus officialis in facie
44
propter quam trahitur pars faciei ad partem non natura-
45
lem et alteratur forma eius naturalis: et remo〈-〉
46
uetur bonitas obuiationis vtrorunque labiorum amba〈-〉
47
rum et palpebrarum ex parte. ¶ Et eius quidem causa est aut
48
mollificatio aut spasmus lacertorum palpebrarum
49
et faciei. ¶ Tu autem iam sciuisti eos et sciuisti ipsorum
50
originem. ¶ A mollificatione vero facta est quoniam
51
cum declinat ad partem trahitur cum ea pars secunda et mol〈-〉
52
lificat eam et mutat eam a forma sua si fuerit fortis:
53
et si debilis mollificatur sola. Et apud quosdam si
54
est in latere mollificatio est attractio torti: sed
55
non est concedendum. ¶ Et ex eis quidem est pau-
56
lus. ¶ Hec autem facta a mollificatione est propter
57
causas mollificationis numeratas. ¶ Facta autem
58
a spasmo et est ea que contingit secundum plurimum: est quoniam
1
cum pars spasmatur stupefit pars secunda que
2
sequitur ipsam. ¶ Et causa quidem in ipsa est cau〈-〉
3
sa que est in spasmo: quod autem dictum est in capitulo spas〈-〉
4
mi sicci sicut facti in febribus acutis et euacua-
5
tionibus et ex fluxu ventris et vomitu et ex flu-
6
xu sanguinis ex naribus et alijs est perniciosum.
7
¶ Quidam vero dixerunt quod latus egrum est in tor-
8
tura latus quod sanum videtur quamuis causa sit in ipso:
9
et latus sanum ministrat attractionem ipsis[*]ipsis corrupt for ipsius et equat.
10
¶ Hoc autem non est verum secundum plurimum. Anathomia
11
enim et quod sciuisti de dispositione lacertorum faciei fa〈-〉
12
cit.[*]facit. corrupt for facit [redundant period] te cognoscere corruptionem eius et casus hu〈-〉
13
ius communis: et quoniam sensus in ipsa eorum de-
14
struitur a latere torture. ¶ Et pluribus quidem hominum
15
accidit apostema in lacertis colli: et est ex sum-
16
ma suffocationum et aduenit eis inde tortura et
17
aduenit eis paralysis etiam extendens vsque ad ma-
18
nus: quoniam lacerti ex quo hauriunt lacerti col-
19
li virtutem motiuam origo etiam est ex spondilibus col-
20
li. ¶ Omnes autem torture extense vsque ad .VI. men〈-〉
21
ses fortasse non speratur rectificatio. ¶ Et scias quod
22
tortura colli plurimum nunciat paralysim: immo multo〈-〉
23
tiens protendit apoplexiam. Considera ergo an as-
24
socientur ei accidentia epilesie[*]epilesie corrupt for epilepsie et apoplexie quare in-
25
cipe ab euacuatione forti. ¶ Quidam autem exi〈-〉
26
stimauerunt quod in patientibus torturam timetur mors
27
subitanea vsque ad .IIII. dies eorum. Si autem per〈-〉
28
transeunt eos euadunt: et videtur quod sit illud causa
29
epilepsie fortis quam tortura nunciat.
30
¶ De signis. Capitulum .XVI.
31
SUnt vt accidant inflammatio et sputi
32
emissio ex latere et non retinetur sali-
33
ua partis: et multotiens consequitur cum
34
ipsa soda: et proprie in ea que est spas-
35
mosa. ¶ Cognitio autem que duarum partium
36
fit lesa est quod cum ipsa extenditur et rectificatur
37
manu: reditus alterius secundum naturam ad figuram
38
suam est facilis. ¶ Signa autem in tortura molli〈-〉
39
ficatiua sunt quoniam motus est debilis et sensus
40
sunt turbati et sentit in cute lenitatem et in lacer〈-〉
41
tis. et neque sentit extensionem: et est palpebra in〈-〉
42
ferior demersa: et videtur medietas panniculi qui
43
est super palatum quod est ex parte illius oculi molli-
44
cata et humida laxa: et apparet quod meditetur ho-
45
mo et aspiciat ad inferiora. et causa in hoc etiam
46
est communitas huius panniculi cum panniculo extrin〈-〉
47
seco vie lingue secante palatum in longitudine:
48
et est communicans ei. et est cutis declinans a par-
49
tibus colli et elongatur in eis. et difficilis fit redi〈-〉
50
tus ipsius ad eas. ¶ Signa autem spasmose sunt:
51
quoniam sensus sunt turbati secundum plurimum et cu〈-〉
52
tis extensionem habet cum qua destruuntur ruge: et
53
lacerti faciei sunt duri: et minorantur saliua et spu〈-〉
54
tum secundum plurimum: et est declinatio cutis ad par-
55
tes colli plus: et reditio eius ab eis fit difficilior.
56
¶ Signa autem eius que est ex spasmo humi〈-〉
57
do et sicco sunt ea per que cognoscitur. ¶ Et
58
ex signis quidem euentus torture est quod homo inue〈-〉
1
nit dolorem in ossibus faciei sue et stuporem in
2
cute sua et multitudinem saltus eius.
3
¶ De cura. Capitulum .XVII.
4
SOllicitudo est et intentio vt non mouea〈-〉
5
tur tortus vsque ad .IIII et .VII. Et cibe-
6
tur etiam cum eo quod subtiliat sicut aqua
7
ciceris cum oleo et non desiccetur cum
8
desiccatione mellis et pullis columbarum. ¶ Quod
9
si natura fuerit sicca moueatur in die secundo cum
10
clysteri vehementis lenitatis quoniam est conueniens.
11
¶ Intendere autem ad gargarismata in principio
12
est nocens et quandoque attrahit quod est propinquum
13
et non resoluit crudum et spasmus in primis fit for〈-〉
14
tis. ¶ Et neque facias euacuationem cum debili-
15
bus non sufficientibus donec digestio aliquavi〈-〉
16
ce fiat: festinatio autem ad medicinam acutam exic〈-〉
17
cat materiam et minorat eam: et desiccat neruos et
18
debilitatur operatio medicine in ea: immo abstine.
19
¶ Et oportet quidem vt cures paralysim aut spas〈-〉
20
mum sicut scis secundum quod pertinet. Iam autem expertum
21
est quod si tortus omni die pondus .ʒ.II. ex hiera herme〈-〉
22
tis bibat per mensem continuum fortem efficiet
23
impressionem. ¶ Quod autem expertum est vt bi-
24
bat omni die est vt ex zinzibere et acoro confectis cum
25
melle sumat mane et vespere quantitatem nucis.
26
et oportet ne abscindatur ab eo aqua mellis. ¶ Qui〈-〉
27
dam autem medici indi dixerunt quod ex perfectioni-
28
bus quibus tortura medicatur est vt approprietur
29
membrum lesum et caput cum carne siluestri elixa-
30
ta: et videtur quod melior siluestris ad hoc sit lepus
31
et althiboa et vulpis et hirci siluestris et cerui et
32
asini siluestres: et qui sunt minores ataba absque
33
gazellis et que sic procedunt ex his que carne sua
34
non calefaciunt. ¶ Et oportet si sit egritudo hu-
35
mida vt ligetur pars in qua est morbi principium
36
secundum formam naturalem. ¶ Si autem est spasmus in-
37
cipe primum ab eius lenificatione: deinde ab ipsius
38
resolutione. ¶ Quod si inuenis signa sanguinis
39
flobotoma venam que est sub lingua et superpo-
40
ne ventosas spondilibus primis absque scapellatio〈-〉
41
ne. et non est dubium quin materia torturam faciens
42
veniat ex principijs neruorum et lacertorum fa-
43
ciei: et propter hoc diligitur vt medicine rubifican-
44
tes superponantur spondilibus ceruicis et super
45
mandibulam etiam cum plurimi villi sint venientes ex eis
46
ad lacertos qui sunt in facie. Lacerti vero faciei
47
non sunt ex illa summa. Et eorum regimen est pur〈-〉
48
gatio anterioris partis cerebri et similiter vapo-
49
ratio sicca super spondiles et mandibulam inferio〈-〉
50
rem et fricatio capitis etiam proprie super famem ve〈-〉
51
hementem. ¶ Et ex eis etiam que iuuant tortu-
52
ram est assiduatio ablutionis faciei cum aceto: et deli〈-〉
53
nire loca predicta cum aceto: et proprie cum in ipso
54
coquuntur subtiliatiua: et si est acetum in quo deco〈-〉
55
cocta[*]decococta corrupt for decocta est synapis est mirabile: et vt inclinetur super
56
decoctionem sceha et abrotani et alharmel et lau-
57
rus et similia: et assumantur sub eo que sint sicut
58
tamarisci et albetil[*]albetil corrupt for alhetil. ¶ Cum ergo medicine non con〈-〉
1
ferunt fiat cauterium super venam que est post
2
aurem eius. et oportet vt iniungatur ei vti gargaris〈-〉
3
mo plusquam alijs: et administrentur masticabilia et
4
proprie acorus et nux muschata et piretrum: et ex
5
eis quibus in masticatione vtitur sunt mirabola〈-〉
6
ni nigri: et oportet vt retineatur masticabile in par〈-〉
7
te lesa: et sit in domo tenebrosa et fiat ei aut cum
8
zeboti: aut expressione canapis et amaraci et si-
9
cle: aut aqua opoponaci cum oleo de lilio: aut eu〈-〉
10
forbio quantitatis lentis cum lacte mulieris. ¶ Et
11
curetur caput cum eis que ipsum purgant: de qui-
12
bus diximus in canone egritudinum capitis cu-
13
iusque. ¶ Et ex caputpurgijs expertis est auella-
14
na indica et proprie cortex eius superior: et auri-
15
cula muris et expressio cucumeris asinini et ci-
16
claminis: et quandoque miscetur illa cum eis que cum ster〈-〉
17
nutatione calefaciunt sicut castoreum et nigella et
18
reliqua. ¶ Dignius vero quo fit caputpurgium
19
est auricula muris: et cum caputpurgium fit ponde〈-〉
20
re .ʒ.II. ex aqua eius cum dauich opoponaci .ʒ.〈-〉
21
ß. olei confert: immo sanat in .V. diebus. Et quandoque
22
precipiuntur intueri specula vt sit semper eorum inten-
23
tio in rectificatione faciei. et specula conuenientio〈-〉
24
ra eis que sunt propria in videnda facie et sunt illa
25
que de calibe sunt facta. ¶ Infantibus autem cum
26
aduenit tortura in fine veris detur in potu tri-
27
fera minor: aliquibus diebus vsque ad .VII. dies
28
et cibus sit aqua ciceris.
29
¶ De saltu et signis eius. Capitulum .XVIII.
30
SAltus est motus lacertosus: et quandoque
31
mouetur cum eis cutis que eis adheret:
32
et ipse quidem est ex ventositate grossa
33
inflatiua. ¶ Significationes autem quod ipse
34
sit ex ventositate sunt velocitas resolutionis: et quod
35
non est nisi in corporibus frigidis et causis frigidis
36
et potibus rerum frigidarum et sedant eum calefacien〈-〉
37
te. ¶ Sed significationes quod ipse sit lacertosus car-
38
nosus neruosus sunt quidem quoniam in parte que est
39
lenis sicut cerebrum non retinetur ventositas: et si〈-〉
40
militer in ea que est dura sicut os. Sed accidit
41
secundum plurimum ei quod est medium in duritie et lenitate.
42
¶ Et accidit quidem saltus ex accidentibus animali-
43
bus plurimum et proprie in gaudio. et multotiens acci〈-〉
44
dit ex tristitia et ira et reliquis quoniam motus spi〈-〉
45
ritus quandoque resoluit materias in ventositates. ¶ Et
46
scias quod saltus cum communis est corpori nunciat apo〈-〉
47
plexiam et scuzez: et cum perseuerat in mirach
48
nunciat melancoliam et epilepsiam. Et cum perseuerat
49
in facie nunciat torturam. et saltus qui est sub scera〈-〉
50
sis[*]scerasis i.e. scerasif quandoque significat apostema in velaminibus: quoniam est de co-
51
mitantibus ipsum.
¶ De cura. Capitulum .XIX.
52
VAporetur cum vaporibus calefacientibus.
53
Illud enim remouet ipsum. Et si non vte-
54
re oleis resolutiuis incipiendo a de-
55
bilioribus: et perueni ad illud quod est for-
56
tius natura remouetur: et si non solutiuum in potu da et
57
assidua post illud medicinas calefacientes. ¶ Ca-
58
storeo quoque cum sambaco inest proprietas in hoc
1
capitulo. ¶ Et neque dentur aqua congelata et vinum
2
multum: et quod inflationem habet et infrigida-
3
tionem: et ipsius quidem cura est propinqua cure
4
ipsius similium. ¶ Compleamus ergo sermonem:
5
de egritudinibus neruorum hic et simus contenti
6
his que sunt sensuales et motiue et situales. ¶ De
7
apostematibus vero et solutionibus continuita〈-〉
8
tis et reliquis tardabimus sermonem vsque ad
9
quartum librum si deus voluerit.
10
¶ Fen tertia de dispositionibus oculorum.
11
¶ De anathomia oculi. Capitulum .I.
12
VIrtus visuum et materia spiritus
13
visibilis procedit et penetrat ad
14
oculum per viam duorum neruo〈-〉
15
rum et concauorum quos nouisti
16
per anathomiam. cumque nerui et
17
panniculi qui eis associantur ad
18
orbitam descendunt dilatatur extre〈-〉
19
mitas cuiusque eorum et repletur et ampliatur: ita
20
quod comprehendit humores qui sunt in pupilla quo-
21
rum medius est glatialis et ipse quidem est humor
22
clarus sicut grando. ¶ Glatialis vero est rotun-
23
dus cuius minuit rotunditatem compressio ipsius
24
ab anteriore parte eius. ¶ Et ipse quidem compri〈-〉
25
mitur vt in eo informatio conuenientioris sit quan-
26
titatis et habeant parua que videntur sectionem
27
magnam in qua formetur. Et propter hoc eius po〈-〉
28
stremum parumper constrictum est vt ipsius cooper〈-〉
29
tura in corporibus fiat bona que ipsum deglu-
30
tiunt et sunt profunda et dilatata a constricto: vt et
31
ipsa bene cooperiant eum. ¶ Et hic quidem hu-
32
mor positus est in medio: quoniam est dignior lo-
33
cis que sunt cum custodia. ¶ Sed et post ipsum
34
est humor alius adueniens ei ex cerebro: vt nu-
35
triat ipsum. Inter ipsum enim et sanguinem purum est
36
gradatio. Hic autem humor similis est vitro lique〈-〉
37
facto et color vitri liquefacti est clarus et decli-
38
nat ad paruam rubedinem: clarus vero est quoniam
39
nutrit clarum: parue autem est rubedinis: quoniam
40
est ex substantia sanguinis: et ipse non conuertitur
41
ad similitudinem eius quod nutritur integre: et hic
42
quidem humor non peruenit ab eo: nisi quia mit-
43
tit ei sanguinem a cerebro mediante reti: quar[*]quar corrupt for quare
44
oportet vt sequatur partem eius. et hic humor ele〈-〉
45
uatur ad medietatem posterioris partis glatia〈-〉
46
lis vsque ad maiorem circuitum que est in ea.
47
¶ In anteriori parte est alius humor similis
48
albugini oui et nominatur albugineus. et est sicut
49
superfluitas a substantia glatiali proueniens: sed su-
50
perfluitas clari clara est: sed positus est anterius
51
propter causam antecedentem: et propter causam que
52
est sicut completiua. ¶ Causa autem antecedens est:
53
quoniam pars superfluitatis opposita est parti nu〈-〉
54
trimenti: et causa completiua est vt gradetur delatio
55
luminis super glatialem: et sit ei sicut clypeus. ¶ Am〈-〉
56
plius extremitas nerui comprehendit vitreum et
57
glatialem vsque ad terminum qui est inter glatialem
58
et albugineum et terminus apud quem peruenit vitreus
1
est apud coronam: sicut rete comprehendit venatio-
2
nem: quapropter nominatur retina. ¶ Et nascitur ex ipsius
3
extremitate tela aranea ex qua generatur tunica subti-
4
lis cum qua penetrant future partis secundine quam nomina-
5
bimus: et illa quidem tunica distinguitur inter secundinam
6
et inter albugineum: vt inter subtile et spissum sit separa-
7
torium aliquod: et vt adueniat ei nutrimentum ab an〈-〉
8
teriore parte ipsius penetrans ad ipsum a retina et
9
secundina subtilis non fuit: sicut tela aranee: nisi quia
10
si esset spissa erecta in facie glatialis non elongaretur
11
quin accideret ex ea propter suam spissitudinem vel alte〈-〉
12
rationem eius quod velaret lumen a glatiali ex via
13
albuginei. Extremitas autem panniculi subtilis
14
impletur et texitur ex venis: sicut secundina: quoniam ipsa fa〈-〉
15
cit penetrare nutrimentum secundum veritatem. Uerum non
16
est necessarium: vt sint omnes partes eius preperate ad iu-
17
uamentum nutribiles: sed pars postrema que nomina-
18
tur secundina. ¶ Illud autem quod pertransit illum termi〈-〉
19
num ad anteriora inspissatur et sit tunica vsque ad
20
grossitudinem aliquam habens colorem celestem inter al〈-〉
21
bedinem et nigredinem vt congreget visum: et vt equet
22
lumen operatione sua qua cooperit visum apud laxitu〈-〉
23
dinem indigente tenebris et compositione luminis et
24
tenebrarum: et vt distinguat inter humores: et in-
25
ter fortem vehementis duriciei: et stet sicut me-
26
diatrix iustitia: et nutriat corneam cum eo quod adue〈-〉
27
nit ipsi a secundina: et ipsius quidem comprehensio non com〈-〉
28
pletur ab anteriori parte eius: vt non prohibeat aduen〈-〉
29
tum formarum: sed dimittit in anteriori parte sui fe〈-〉
30
nestram et foramen: sicut relinquitur in vuea quando re〈-〉
31
mouetur suspensorium ipsius ab ea: et in illo quidem fo〈-〉
32
ramine cadunt aduenientia. Cum ergo constringitur
33
prohibetur visus et in anteriore parte huius tunice vuea〈-〉
34
lis est rugositas vbi obuiat glatiali vt sit magis
35
similis raro leni: et vt minoretur tactus eius. ¶ Du-
36
rior vero partium eius est anterior pars eius: vbi ob〈-〉
37
uiat tunice cornee dure: et vbi finitur: vt sit illud
38
quod comprehendit foramen durius. Et forsitan qui-
39
dem est plenum humiditate propter iuuamentum predictum
40
et spiritu quod significat extenuatio que est coram foramine apud
41
propinquitatem mortis. ¶ Secundus vero panniculus
42
est strictus valde: vt bona retentio eius. Et nominatur
43
postremum ipsius tunica dura: et eius anterior
44
pars comprehendit totam pupillam et fit peruia: vt non
45
prohibeatur visus. et est propter illud in colore cornu sub〈-〉
46
tiliati limatione et abrasione et nominatur propter illud cor-
47
nea. ¶ Clarior autem partium eius est illa que est anterior:
48
et est secundum veritatem sicut composita ex tunicis subtili〈-〉
49
bus quattuor que sunt sicut cortices superpositi: vt si
50
excorticetur vnus eorum non fiat commune nocumentum: et de
51
ea est que opponitur foramini: quoniam ille locus est magis
52
indigens fortitudine et tutela. ¶ Tertius vero compre-
53
hendit lacertum motus pupille et impletur totus carne al〈-〉
54
ba et pingui. vt leniat oculum et palpebram: et prohibe〈-〉
55
at eos exiccari et vocatur totum eius coniunctiua. ¶ La〈-〉
56
certum autem mouentem oculum iam diximus in anatho-
57
mia. ¶ Palpebre vero create fuerunt vt expellant
58
quod ad oculum volat et descendit ad ipsum de ca-
1
pite: et vt equent lumen sua nigredine: et cum eis
2
quidem ponitur quoddam simile panniculo qui similatur carti-
3
lagini: vt eorum statio super ipsum sit bona: et non ca-
4
dant propter debilitatem eius in quo fixi sunt: et vt la-
5
certus aperiens oculum habeat sustentaculum: sicut
6
os vt bona fiat eius motio. ¶ Partes autem
7
palpebre sunt coopertorium: deinde vna duarum tu-
8
nicarum panniculi: deinde eius adeps: postea lacer〈-〉
9
tus eius: deinde tunica postrema: et est hec su-
10
perior. Inferior vero ex partibus deest lacertus.
11
¶ Et locus quidem in cuius scissione est timor est ex
12
eo quod sequitur anteriorem partem eius apud initium lacerti.
13
¶ De cognitione dispositionum oculi et complexionum eius et
14
sermone vniuersali de egritudinibus eius. Capitulum .II.
15
COgnitio illius est ex tactu eius et mo〈-〉
16
tu eius et ex venis eius et ex figura ip-
17
sius: et ex colore eius: et ex quantita-
18
te ipsius: et ex operationibus suis proprijs
19
et ex dispositionibus eius quod currit ab eo et dispositioni〈-〉
20
bus passioninum eius. ¶ Cognitio autem illius ex
21
tactu eius est: quoniam inuenit eum tactus calidum aut
22
frigidum aut durum aut siccum aut lenem aut humidum.
23
¶ Sed cognitio illius ex motu eius est vt consi〈-〉
24
deres an motus ipsius sit leuis et significabit caliditatem
25
aut frigiditatem quod tactus discernet ipsius an sit gra〈-〉
26
uis et significabit frigiditatem aut humiditatem. ¶ Illius
27
vero cognitio ex venis eius est vt cognoscas an
28
sint grosse et ample et significat illud humiditatem eius
29
an sint subtiles et stricte et significat siccitatem eius: aut
30
plene et significat multitudinem in ipso. ¶ Cognitio
31
vero illius ex colore ipsius est: quoniam color significat hu〈-〉
32
morem dominantem proportionalem scilicet rubeus et citrinus
33
et plumbeus et fuscus. ¶ Sed cognitio illius ex
34
figura ipsius est quoniam bonitas sue figure significat for〈-〉
35
titudinem eius in creatione. et malitia sue figure significat
36
contrarietatem illius. ¶ Dispositio autem magnitudinis
37
eius et paruitatis ipsius est secundum quod dictum est in capi-
38
te. ¶ Illius vero cognitio ex operationibus eius
39
proprijs est: quoniam si ipse videt occultum a longe et ex
40
propinquo simul. et non leditur ab eo quod ad ipsum
41
redit a visibilibus fortibus est fortis complexionis
42
et equalis: et si est debilis visus: et secundum contrarium illius
43
tunc in complexione eius et in creatione est corruptio.
44
et si ipse non est impotens in comprehendendo pro〈-〉
45
pinquum quamuis sit paruum et est impotens in comprehendendo lon〈-〉
46
ginquum: tunc spiritus eius est clarus sanus paruus.
47
¶ Et deint medici: quoniam non est sufficiens dilata〈-〉
48
tioni egredienti propter subtilitatem sui. Et significant per
49
illud radium quem credunt esse de summa spiritus:
50
et quod egreditur et obuiat visibili. ¶ Et si non est
51
impotens in comprehendendo longinquum: et si
52
appropinquat ei illud quod est paruum non videt ip-
53
sum. et si recedit ab eo secundum quatitatem longitudinis
54
videt ipsum: tunc spiritus eius est multus contur-
55
batus non clarus neque subtilis: immo humidus
56
et eius complexio est humida. ¶ Et dicunt medici quoniam
57
non fubtiliatur[*]fubtiliatur corrupt for subtiliatur neque clarificatur nisi motu longo.
58
et quando procedit radius in motu subtiliatur et attenua〈-〉
1
tur: et si debilitatur in vtrisque dispositionibus tunc eius
2
spiritus est paruus et turbidus. ¶ Cognitio
3
autem illius etiam ex dispositione eius quod ab eo currit est
4
quoniam si ipse est siccus: et non facit lippitudinem
5
omnino tunc ipse est siccus: et si facit lippitudinem
6
superflue: tunc ipse est humidus valde. Ex di-
7
spositione autem passionum eius: quoniam si ipse leditur
8
a calore et sanatur et frigore: tunc ipse habet mali-
9
tiam complexionis calide. Et si leditur a contrario tunc
10
ipse contrarium habet. ¶ Et scias quam medius in omni
11
dispositione harum specierum est equalis: nisi super-
12
fluus in dispositione visus: ipse enim est equa-
13
lis. ¶ Oculo preterea accidunt omnes species
14
egritudinum scilicet materiales et pure et composite
15
et instrumentales et communes. ¶ Et oculo qui〈-〉
16
dem in dispositionibus suis que ei accidunt in
17
forma palpitationis et clausionis et apertionis
18
et colore et lachrymis adsunt iudicia penden-
19
tia ex egritudinibus acutis: et oportet vt inqui〈-〉
20
ratur ab eis. ¶ Amplius egritudines oculi quandoque
21
sunt proprie: quandoque sunt cum communitate propin-
22
quius vero quod ei communicat est cerebrum et ca-
23
put et velamina exteriora: et interiora deinde sto〈-〉
24
macus. ¶ Et omnis egritudo oculi que fit per
25
communitatem velaminum exteriorum est magis salua.
26
¶ De signis dispositionum oculi. Capitulum .III.
27
SIgna generationis egritudinis ocu〈-〉
28
li cum communitate cerebri sunt: vt
29
sint in cerebro quedam significatio-
30
nes nocumentorum suorum predi-
31
cte. ¶ Nam si mediator fuerit velamina intrin〈-〉
32
seca: videbis lesionem et dolorem incipere a pro〈-〉
33
fundo oculi. ¶ Et si fuerit materia calida inue〈-〉
34
nies sternutationem et pruritum in naso. ¶ Et
35
si fuerit frigida sentiens cursum frigidum. ¶ Et
36
raro quidem erit hec communitas cum malitia
37
complexionis singularis. ¶ Quod si fuerit communitas cum
38
velaminibus extrinsecis: et si fuerit materia eueniens
39
ab eis. sentiet extensionem incipientem in fron-
40
te et venis extrinsecis et apparebit nocumentum
41
in eo quod sequitur palpebram magnam. ¶ Et
42
si fuerit cum communitate stomaci erunt signa
43
predicta in capitulo de communitate cerebri cum
44
stomaco. ¶ Et si fuerit illic fantasie causa sto-
45
maci minorabuntur vacuitate et multiplicabun〈-〉
46
tur in saturitate. ¶ Signa vero egritudinis
47
materialis inquantum est in ipso oculo sunt quo〈-〉
48
niam languineam significat grauitas et rubedo
49
et lachryma et inflatio et exuberatio venarum
50
et pulsatio temporum et glutinatio et lippitudo
51
et caliditas tactus: et proprie quando cum eis
52
associantur signa sanguinea capitis. ¶ Flegma〈-〉
53
ticam vero significant grauitas vehemens et ru〈-〉
54
bedo occulta cum plumbositate quadam et con-
55
glutinatio et lippitudo et tumor et paucitas la-
56
chrymarum. ¶ Colericam autem significant
57
punctura et inflammatio cum rubedine ad ci-
58
trinitatem tendente que non est sicut rubedo
1
sanguinea subilitas sanguis acuti et paruitas
2
conglutinationis et caliditas tactus. ¶ Sed
3
melancolicam significat grauitas et obfuscatio et paruitas
4
conglutinationis. ¶ Complexiones vero puras significat priua-
5
tio grauitatis cum exiccatione et inuentione significatio-
6
num quas prediximus in capitulo cognitionis.
7
¶ Unicuique autem egritudinum instrumen-
8
talium et communium aduenit capitulum.
9
¶ De curationibus vniuersalibus egritudi-
10
num oculi. Capitulum .IIII.
11
Ure[*]Ure corrupt for CUre [initial is missing] oculi sunt opposite egritudini-
12
bus oculi. et quoniam egritudines sunt aut
13
materiales: aut pure: aut composite: aut so-
14
lutio continuitatis. Tunc cura oculi
15
aut est euacuatio et ingreditur in ipsam regimen apostematum
16
aut regimen complexionis aut rectificatio forme: si〈-〉
17
cut est in egressione: aut consolidatio et incarnatio.
18
¶ Ab oculo vero euacuantur materie: aut secundum semitam conuer〈-〉
19
sionis ab eo: aut secundum semitam resolutionis ab eo.
20
¶ Conuersio autem ex eo est prima ex corpore si
21
est repletum: deinde ex cerebro cum eo quod sciui-
22
sti de mundificatiuis cerebri: deinde permutatio
23
ab eo per viam nasi: et per venas propinquas ocu〈-〉
24
lo: sicut sunt due vene lachrymarum. ¶ Extractio
25
autem ex eo fit per medicinas educentes lachrymas.
26
Complexionis autem permutatio iuuatur medicinis pro-
27
prijs etiam. ¶ Sed solutio continuitatis in ipso adue-
28
niens curatur per medicinas que habent exiccationem
29
non plurimam. ¶ Et cum sunt cum elongatione
30
a mordicatione: et tu scies has medicinas ex ser-
31
mone nostro de obthalmia et reliquis egritudini-
32
bus materialibus in oculo. ¶ Et oportet vt scias quod in
33
egritudinibus materialibus in oculo est necessarium et ad〈-〉
34
ministretur minoratio nutrimenti: et acceptio eius
35
quod generat humorem laudabilem et alienatio omnis va-
36
porosi et omnis cuius mala est digestio. ¶ Et cum materia
37
procedit ex membro intende in flobotomando illud mem〈-〉
38
brum: et cum materia aduenerit ex velamine extrin〈-〉
39
seco administrabis ventosas et administrabis
40
apocrustica super frontem. Et quorum summa est
41
cortex batheke ad calidam et calcadis ad frigidam.
42
¶ Uene autem que flobotomantur propter oculom[*]oculom corrupt for oculum sunt sicut
43
cephalica. deinde vene que sunt in partibus capi〈-〉
44
tis. ¶ Que ergo in anterioribus sunt magis iu-
45
uatiue in permutatione facienda ex loco: et que sunt
46
posterius sunt magis iuuatiue in attractione.
47
¶ Et scias quod illud quod accidit in oculo ex mate-
48
rijs et indiget permutatione eius ab eo ad membrum
49
aliud tunc illud ad quod rectius permutatur est naris:
50
et illud cum non fuerit in via effusionis ad ocu-
51
lum: et hec quidem permutatio non fit nisi propter caput-
52
purgia et odoramenta predicta in locis alijs vbi
53
diximus doloris capitis regimen. ¶ Medici〈-〉
54
ne autem oculi alie sunt permutantes complexionem: et sunt
55
aut infrigidantes sicut succi solatri et virge pastoris
56
et aqua endiuie et aqua lactuce et aqua rosacea et suc-
57
cus etiam et mucillago psilij. Et alie sunt calefacien〈-〉
58
tes sicut muscus et piper et acorus et memitem[*]memitem probably corrupt for memirem [cf. Venice 1564]: et
1
similia. et sint exiccatiue sicut tucia et anti-
2
monium et climia: et de summa earum sunt con-
3
strictiue: sicut scief memite et aloes et alfeluza-
4
baragi[*]alfeluza-baragi corrupt for alfeluzaharagi et crocus et rosa. ¶ Et alie sunt lenien-
5
tes: sicut lac et de fricatio lazuli et albugo oui et mu〈-〉
6
cillago. ¶ Et alie sunt maturatiue: sicut vene et
7
aqua fenugreci et croci et alrob et proprie illud in
8
quo infunditur panis. ¶ Et alie sunt resolutiue:
9
sicut sarcocolla et aqua feniculi et alie sunt stupefa〈-〉
10
ctiue: sicut succus pomorum mandragore et papa〈-〉
11
ueris et opium. ¶ Et scias quod quando cum egritudi〈-〉
12
ne oculi.[*]oculi. corrupt for oculi [redundant period] fuerit soda: tunc oportet vt incipias in cura
13
sode et non cures antequam ipsam remoueas. ¶ Et
14
cum euacuatio et mundificatio et regimen conueniens
15
non iuuant scias quod tunc in oculo est complexio ma-
16
la: aut materia mala inuiscata in tunicis corrumpens
17
nutrimentum penetrans ad ipsum: aut illic est
18
debilitas in cerebro: aut loco in quo expellun-
19
tur fluxus ad oculum.
20
¶ De rememoratione conseruationis sanita〈-〉
21
tis oculi et eorum que nocent ipsius. Capitulum .V.
22
OPortet in primis vt ille qui laborat
23
in conseruando sanitatem oculi tueatur eum a
24
puluere et fumo et aeribus egredien-
25
tibus ab equalitate in caliditate et frigidi-
26
tate et a ventis crudis et a venenosis. Et non assi〈-〉
27
duet intueri rem vnam a qua non auertatur. Et
28
ex eis a quibus oportet vt vere custodiatur est multitudo
29
fletus. ¶ Et oportet vt minoretur aspectus in litteris
30
vel lineis subtilibus: nisi interdum secundum semitam exer〈-〉
31
citij. ¶ Et non prolongetur somnus eius super col-
32
lum. ¶ Et scias quod multiplicatio coitus est noci〈-〉
33
bilior res oculo: et similiter multiplicatio ebrietatis
34
et repletionis cibi: et etiam somnus super repletionem. Et
35
omnes cibi et potus grossi: et omnia vaporem emittentia
36
ad caput. ¶ Et de summa eorum est omne quod habet
37
acuitatem: sicut porrum et andacoca: et omnia que exic〈-〉
38
cant superflue de quorum summa est sal multus.
39
Et omnia a quibus generatur vapor multus: sicut cau-
40
lis et lens. Et omnia que diximus in areolis medi〈-〉
41
cinarum singularium que sunt proportionata ad hoc
42
sunt nocitiua oculo. ¶ Et scias quod multitudo vni〈-〉
43
uscuiusque duorum scilicet somni et vigiliarum est vehemen〈-〉
44
ter naciua[*]naciua corrupt for nociua oculo et magis conueniens ei est tempera-
45
mentum vniuscuiusque eorum. ¶ Res autem quarum
46
vsus confert oculo et conseruat virtutem eius sunt ea
47
que fiunt ex antimonio et tucia: sicut spes tucie
48
nutrite cum aqua sansuci et aqua feniculi et facere
49
collyrium omni hora ex aqua feniculi est mirabile et ma〈-〉
50
gni iuuamenti: et infrigidatio granati dulcis est mi〈-〉
51
rabilis etiam. et puluis factus ex granatis vtrisque
52
cum pulpis suis decoctis interioribus cum mel-
53
le et sicut scies illud in loco suo. ¶ Et ex eis autem
54
que abstergunt oculum et acuunt ipsum est submer〈-〉
55
gi in aqua clara et aperire oculum in ipsa. ¶ Re〈-〉
56
rum autem visui nocibilium alie sunt operationes et mo〈-〉
57
tus et alie sunt cibi et alie sunt dispositiones conuersio〈-〉
58
nis in cibis. ¶ Operationes autem et motus sunt sicut
1
omnia que exiccant sicut coitus plurimus: et lon〈-〉
2
gitudo aspectus ad luminosa: et legere subtilia
3
superflue. Medium enim in eo confert: et similiter operatio paruorum.
4
¶ Et somnus super repletionem et cenam: immo oportet illum
5
qui in visu habet debilitatem expectare donec digestio
6
fiat: deinde dormire: et omnis repletio nocet ei.
7
et omne quod exiccat naturam nocet. et omne
8
quod sanguinem turbidat siue sit de rebus salsis si-
9
ue acutis siue alijs nocet ei. ¶ Et ebrietas no-
10
cet ei. ¶ Uomitus autem confert ei inquantum mundi〈-〉
11
ficat stomacum et nocet ei inquantum mouet materias cere-
12
bri et expellit eas ad ipsum: et si non fuerit excusa〈-〉
13
tio quin fiat: tunc oportet vt fiat post cibum et cum fa-
14
cilitate: et balneatio nocet ei et somnus superflue
15
nocet ei: et fletus plurimus et multitudo flobotomie
16
et proprie cum ventosis continuis nocent. ¶ Cibi
17
vero salsi et acres et vaporosi qui ledunt os stomaci
18
sunt cepe et porri et allea et bedarungi comesta
19
et oliue mature et anetum et caulis et lens. ¶ Con-
20
uersio autem in cibis est vt ita comedantur ne eorum
21
digestio corrumpatur et multiplicetur ipsorum vaporatio:
22
secundum quod in loco suo demonstrabitur. et ego iam perueniam illic
23
et tu scies illud in tractatibus huius tertij libri.
24
¶ De obthalmia et conturbatione. Capitulum .VI.
25
OBthalmia alia est vera et alia est ei
26
similis que nominatur conturbatio: et vacilla-
27
tio et ipsa calefacit et humectat cum accidit
28
oculo ex causis extrinsecis facienti-
29
bus in ipso bothor: et rubificantibus eum sicut
30
sol et soda adustiua et ephimera adusta: et pul-
31
uere et fumo et frigore in quibusdam horis propter con〈-〉
32
strictionem ipsius et percussionem: propter commotionem ab
33
ipsa et vento procelloso propter suam prauitatem. ¶ Illius
34
vero totius impressio leuis est associata cause que
35
non ita remanet post ipsam vt de ea sit curandum
36
et si non medicatur remouetur cum remotione cause
37
multotiens: et nominatur grece taraxis. ¶ Quod si causa
38
corporea aut extrinseca iuuerit materialem primam
39
possibile erit tunc vt velociter permutetur in apostema mani-
40
festum et verum. Sicut mutantur febres ephimere
41
in alias febres. Cum autem permutatur et est in princi〈-〉
42
pio permutationis nominatur grece aphriem[*]aphriem cf. Venice 1564: aphrihem. ¶ Et de
43
speciebus quidem obthalmie est que sequitur scabiem
44
in oculo cuius causa est scalptura oculi que in principio
45
rei procedit cursu conturbationis: et neque aduenit eius
46
cura nisi post scabiei fricationem. ¶ Obthalmia
47
vero omnino est apostema in coniunctiua: et alia quidem est
48
que est apostema simplex non pertransiens terminum: et
49
plerumque est in eo venarum exuberatio et cursus et
50
dolor. Et alia est que est magna pertransiens ter-
51
minum in magnitudine in qua superabundat albu-
52
go super pupillam et tegit eam et prohibet clausionem
53
et nominatur chimosis: et apud nos dicitur alguardanesi[*]alguardanesi cf. Venice 1564: alguardanisi:
54
que plurimum accidit infantibus propter multitudinem materie-
55
rum eorum et debilitatem oculorum ipsorum: et ipsa quidem
56
non fit a materia calida tantum immo et a flegmatica et me〈-〉
57
lancolica. ¶ Et quoniam obthalmia vera est apostema in
58
pupilla sequens coniunctiuam et omne apostema aut est a san〈-〉
1
guine aut colera aut flegmate aut melacolia aut ven〈-〉
2
tositate tunc similiter obthalmie non euacuatur causa ab
3
vna istarum causarum. ¶ Et quandoque humor apostemans gene〈-〉
4
ratur in ipso. et quandoque est adueniens ei a cerebro
5
secundum semitam catarri: per viam velaminis extrin-
6
seci cooperientis caput aut per viam velaminis
7
intrinseci et omnino a cerebro et partibus ipsius. Nam
8
cum in cerebro aggregantur materie plurime et re-
9
pletio tunc vix euadit oculus quin obthalmiam
10
incurrat nisi fortis fuerit valde. ¶ Et quandoque sunt
11
arterie que effundunt ad ipsum superfluitates suas:
12
cum sunt superfluitates in ipsis multiplicate: siue
13
sint arterie intrinsece siue extrinsece. ¶ Et quandoque
14
materia non est eueniens ei a parte cerebri et capitis:
15
sed aduenit ei a parte aliorum membrorum: et proprie cum
16
oculum iam consecuta est malitia complexionis: et debi〈-〉
17
litauit eum et fecit ipsum susceptibilem nocumen-
18
torum: et est ad quem affunduntur superfluitates.
19
¶ Amplis de speciebus obthalmie est que habet
20
periodum et paroxismum secundum periodum effusionis
21
materie et periodum hore:[*]hore: corrupt for hore [redundant colon] generationis eius. ¶ Et vio-
22
lentia quidem doloris in obthalmia aut est propter
23
humorem mordicatiuum corrodentem tunicas aut
24
propter humorem plurimum extensiuum: aut propter vaporem gros-
25
sum secundum raritatem inde est raritas in dolore. ¶ Et
26
materie quidem illius sicut sciuisti: aut sunt ex corpo〈-〉
27
re: aut ex capite ipso: aut ex venis que oculo
28
afferunt materiam malam calidam aut frigidam. Et quandoque
29
sunt in oculo ipso: et illud si accidat tunicis ocu〈-〉
30
li corruptio complexionis propter humorem retentum in eis
31
aut obthalmiam venientem super eas: et conuertit totum
32
quod aduenit ei de nutrimento ad corruptionem.
33
¶ Et ille cuius sunt oculi exterius perminentes[*]perminentes corrupt for prominentes
34
est susceptibilior magnitudinis obtbalmie et for〈-〉
35
tioris eius propter humiditatem ipsorum oculorum et aper-
36
tione pororum ipsorum. ¶ Et quandoque quidem multipli〈-〉
37
cantur lachryme frigide in speciebus obthalmie
38
propter priuationem omnigestionis[*]omnigestionis corrupt for digestionis [cf. Venice 1564]. et multotiens resoluitur
39
obthalmia cum solutione nature. ¶ Et scias quod mali〈-〉
40
tia obthalmie est secundum qualitatem materie et magnitu-
41
do eius secundum quantitatem ipsius. ¶ Et scias quod in re〈-〉
42
gionibus meridianis multiplicatur obthalmia
43
et remouetur velociter. Sed aduentus eius in
44
ipsis plurimum est propter cursum materierum eorum et multitudinem
45
vaporum earum. sanitas vero eius in ipsis velox est
46
propter raritatem pororum membrorum eorum et solutionem naturarum
47
ipsorum. quod si subito superueniat ei frigus fit diffici-
48
lis ipsorum obthalmia et prohibet humorem eius a
49
cursu. ¶ In regionibus autem frigidis
50
minoratur obthalmia sed est praua: et paruitas qui〈-〉
51
dem eius in eis est propter quietem humorum in ipsis
52
et congelattonem[*]congelattonem corrupt for congelationem eorum. eius vero prauitas est quoniam
53
quando comprehenduntur in membro non resoluuntur ve-
54
lociter propter coartationem meatuum: quare extendun〈-〉
55
tur magnifice donec accidat vt ex eis findatur
56
siphac. ¶ Cumque precedit hyemis septemtrionalis.
57
et sequitur ipsam ver meridionale pluuiosum et
58
estas pluuiosa multiplicatur obthalmia. ¶ Et si〈-〉
1
militer quando hyems est calida et meridiana reple〈-〉
2
tur corpus humiditatibus: et deinde sequitur eam
3
ver septemtrionale tunc constringit eos. ¶ Et estas
4
quidem borrealis multiplicat obthalmiam et proprie
5
post hyemem meridianam. et quandoque multiplicatur etiam in
6
estate cuius ver fuit meridianum et sicca hyems
7
et septemtrionalis. ¶ Et tu quidem considera corpo〈-〉
8
ra dura secundum regiones septemtrionales. et corpora
9
lenia et rara secundum meridionales regiones: et sicut
10
regiones calide faciunt obthalmiam similiter balneum
11
valde calidum cum homo ipsum ingreditur proculdu-
12
bio facit obthalmiam. ¶ Et scias quod quando
13
adest obthalmia et oculi dispositio non muta-
14
tur consequens cum cura recta et purgatione
15
vltima: tunc causa eius est materia retenta in
16
oculo corrumpens nutrimentum: et catarrus
17
ex cerebro et capite secundum quod declarauimus in illis
18
que sunt premissa.
19
¶ De signis. Capitulum .VII.
20
SCias quod dolorum qui in oculo contingunt
21
alij sunt mordicatiui et alij corrosiui
22
et alij extensiui. ¶ Et mordicatiui qui〈-〉
23
dem significant corruptionem qualitatis ma〈-〉
24
terie et acuitatem ipsius. ¶ Et extensiui significant
25
multitudinem eius aut ventositatem. ¶ Et obthal〈-〉
26
mia velocioris status est in qua lachryme ma-
27
gis currunt et que acutiorem habet mordicationem: et
28
tardioris est que est magis sicca. ¶ Et lippitu-
29
do quidem est significatio vera maturationis aut grossi-
30
tiei materiei. Lippitudo namque que est velox cum
31
leuitate accidentium excepta grauitate oculi est significati〈-〉
32
ua grossitudinis materiei. Et illa cui associatur ma-
33
turatio: et cum qua est oculi exiccatio in initio
34
parumper a[*]a corrupt for et resoluitur velociter est laudabilis. ¶ Et
35
illa cuius granum est paruum raro est significatiua boni〈-〉
36
tatis. Prauitas autem grani maturationis significat tar-
37
ditatem. Cumque palpebre conglutinari incipiunt tunc
38
iam maturationis adest propinquitas: sicut dum per〈-〉
39
seuerat cursus aquosus est initium adhuc. ¶ Post
40
hec autem dicamus quod conturbatio cognoscitur leuita〈-〉
41
te sui et causa sui et quantitate apostematis primitiui.
42
¶ Et obthalmiam quidem que est cum communitate ca〈-〉
43
pitis significat soda et grauitas capitis. Nam si via
44
fluxus a cerebro ad oculum non est nisi per vela〈-〉
45
men extrinsecum cooperiens caput frons est exten〈-〉
46
sa et vene exteriores sunt plene: et similiter inflatio in〈-〉
47
cipit venire ad palpebram et in fronte sunt rubedo
48
et pulsatio. ¶ Et si est per velamen intrinsecum
49
non apparet illud et apparet sternutatio et pru〈-〉
50
ritus in naso et palato. ¶ Et si est cum communitate
51
stomaci associatur ei nausea conturbatio et signum illius
52
est humor in stomaco. ¶ Sanguineam vero obthal〈-〉
53
miam significat color oculi et exuberatio venarum et
54
pulsatio temporum et reliqua signa sanguinis in
55
partibus cerebri: et quod non lachrymatur plurimum sed lippi〈-〉
56
tudinem patitur: et conglutinatur apud somnum. ¶ Co〈-〉
57
lericam autem significat punctura vehemens et dolor
58
adustiuus vehementer: et rubedo parua et la-
1
chryme subtiles acute: et quandoque exulcerat: et quandoque
2
euacuatur a lachrymis: sicut est euacuatio sanguinei: et non
3
conglutinantur apud somnum. ¶ Et huius quidem ge〈-〉
4
neris est quedam rubedo adueniens oculo et est
5
de summa complexionum pessimarum et quandoque cauteri-
6
zat oculum et exulcerat ipsum faciens exulcera〈-〉
7
tionem motiuam et ambulatiuam. ¶ Obthalmie
8
preterea consimile est genus pruritiuum et exiccatiuum
9
cum paruitate rubedinis et paruitate luppitudinis
10
et non apparet apostemati ipsius quantitas de qua sit
11
curandum neque cursus. et est ex materia parua
12
acuta. ¶ Sed flegmaticam significat grauitas vehe-
13
mens et caliditas parua et rubedo debilis: immo in
14
ea vincens est albedo: et sunt lippitudo et conglu-
15
tinatio apud somnum et est cum inflatione et communi〈-〉
16
cat ei facies et color. ¶ Quod si eius principium
17
est stomacus associatur ei nausea. ¶ Et flegmatica
18
quidem quandoque consequitur hoc vt in ipsa
19
excrescat coniunctiua super nigrum propter
20
magnitudinem apostematis. verumtamen non
21
est manifeste rubedinis neque vehementis: neque
22
sunt cum ea lachryme sed lippitudo. ¶ Me-
23
lancolicam vero significant grauitas cum offu〈-〉
24
scatione et exiccatio et perseuerantia: et parui-
25
tas conglutinationis. ¶ Cum ventosa autem est
26
extensio tantum sine grauitate: et neque est cursus: et
27
quandoque rubedinem facit euenire extensio.
28
¶ De cura conturbationis Capitulum .VIII.
29
IN cura conturbationis et obthalmie le〈-〉
30
uis que cursu eius procedit. quandoque cause
31
sufficit abscisi scilicet si fuerit causa iuuatiua
32
a repletione sanguinis aut alterius
33
cum euacuatione. ¶ Et quandoque sufficit sedatio motus
34
eius et distillatio lactis aut albuginis oui: aut
35
alterius rei in ipso. ¶ Et si conturbatio fuerit ex
36
percussione distilletur in oculum sanguis columbe
37
calidus aut alterius aut ex sanguine suiipsius.
38
et quandoque sufficit euaporare ipsum cum spon〈-〉
39
gia aut lana infusa in oleo rosaceo et decoctione la〈-〉
40
ctis aut decoctione lentis: aut distilletur in ip-
41
sum lac mulieris ex mammilla calidum. quod si
42
illud non confert tunc decoctio fenugreci et sief
43
alter. ¶ Illi vero que ex frigore accidit confert
44
balneum si non fuerit factum apostema. et non
45
fuerint caput et corpus repleta. et confert ei va-
46
poratio cum decoctione camomille et vinum
47
subtile post .III. horas a cibo: et somnus longus
48
post vinum est ex curis iuuantibus siue sit ex so〈-〉
49
le aut frigore aut alijs. ¶ Et obthalmia quidem
50
cuius causa est scabies et est leuis fricetur sca-
51
bies in primis: deinde curetur obthalmia. et
52
quandoque remouetur post fricationem scabiei
53
per seipsam: quod si magna fuerit non tolerans
54
propinquitatem preparationis fricationis ad〈-〉
55
ministrentur subtiliatio et lenificatio et mundi〈-〉
56
ficatio: ita vt fiat obthalmia obediens et tole-
57
ret inter se vicinitatem et inter regimen mundi〈-〉
58
ficationis et fricationis.
1
¶ De cura communi specierum obthalmie et effusio〈-〉
2
ne fluxuum ad oculum. Capitulum .IX.
3
CAnon communis in regimine obthalmie materialis
4
et reliquarum egritudinum oculi materialium est
5
minoratio cibi et ipsius exiccatio et ele〈-〉
6
ctio eius quod generat humorem laudabilem: et
7
alienatio omnis vaporosi: et alienatio omnis rei que est
8
male digestionis: et alienatio coitus et motus: et applau〈-〉
9
dationis que est a vino: et alienatio comestionis acetosi et
10
salsi et aceti: et assiduatio lenitatis nature. ¶ Et flobotomia
11
ex cephalica est conueniens omnibus speciebus eius. ¶ Et oportet
12
quidem vt visus patientis obthalmiam non cadat super
13
albedinem et super radios immo fit quod substernitur ei
14
et quo ipse circundatur nigrum et viride et super faciem eius
15
suspendatur pannus penitus niger apparens oculo eius.
16
Et niger quidem sit in dispositione egritudinis: et celestis in
17
dispositione sanitatis: et oportet vt sit domus in qua habitat ad
18
tenebrositatem declinans. ¶ Et oportet vt ad ipsum attra〈-〉
19
hatur somnus. Est enim medicamen bonum et expedit
20
ne pili permittantur prolongari que non valde sunt nociui
21
obthalmie nisi fuerint pili in radice soluti. illud enim
22
confert inquantum exiccant humiditates attrahendo ad nu〈-〉
23
trimentum eorum. ¶ Et cum corpus est mundum et humor fa〈-〉
24
ciens obthalmiam est effusus in venis. et ex genere san-
25
guinis grossi et proprie in fine obthalmie: tunc balnea-
26
tionis impressio in subtiliando materiam: et potus vini puri
27
ad repellendum ipsam et euacuandum sunt iuuantes. ¶ Et
28
balneum quidem post euacuationem est melius medicamen ad ob〈-〉
29
thalmiam: et proprie si fuerit vaporatio sedans dolo-
30
rem. ¶ Et ex eis quidem quibus oportet regimen esse in obthalmia
31
et reliquis egritudinibus oculi materialibus est eleuatio pul-
32
uinaris et cautela descensionis eius. ¶ Et oportet vt ex
33
toto elongetur oleum a capite patientis obthalmiam:
34
quoniam ipsum est magis vehementis nocumenti. ¶ Et
35
distillatio olei et si sit oleum rosaceum in aurem est valde ma〈-〉
36
gni nocumenti. Et quandoque magnificat obthalmiam adeo vt
37
stringat tunicas. ¶ Quod si fuerit materia procedens ex
38
membro tunc oportebit vt euacuetur membrum illud et tra〈-〉
39
hatur ad contrarium partis cum qualibet re scilicet per clystere aut flobotomiam
40
et alia. ¶ Et fortasse non sufficit flobotomia ex cepha-
41
lica et est necessaria fobotomia arterie temporis et auris ad ab-
42
scindendum viam per quam aduenit materia: et illud: quando materia
43
aduenit oculo per arterias extrinsecas. ¶ Cumque vo〈-〉
44
luntas adest incidendi arterias capitis oportet vt radatur
45
caput et consideretur que illarum paruarum arteriarum sit magis
46
pulsans et maior et calidior et incidatur et perueniatur ad
47
finem in eius attractione: si est ex eis que inciduntur. et sunt parue
48
non magne. et quando inciditur illa que est super tempus oportet vt lige〈-〉
49
tur in primis: deinde abscindatur postquam eligit illud cu〈-〉
50
ius preterijt rememoratio: scilicet vt sit post euacuationem
51
et abscindatur maior minorum et calidior earum: et
52
oportet ante incisionem vt stringatur quod est in ea inferius
53
cum filo firmo in longitudine: et dimittatur liga-
54
tura in ipsa: deinde incidatur quod est post ipsam: cum
55
putrefit licet auferatur strictura: et ipsa quidem est neces〈-〉
56
saria in ea que est maxima. In parua vero sufficit
57
vt profunde scarificetur quatenus currat quod in eo est
58
de sanguine. Illud enim quandoque proximum est iuuamen-
1
to ventosarum in nocra et positioni sanguisugarum super
2
frontem. ¶ Et quando non sufficit illud quod fit fiat flobotomia
3
ex lachrymali angulo et ex vena frontis cum tamen
4
ventose nocre sunt vltimi iuuamenti. ¶ Cumque
5
prolongatur egritudo administrentur sief. in quibus
6
ponuntur es[*]es i.e.aes vstum et attrimentum vstum et quandoque
7
sufficit facere alcohol ex aloe solo. ¶ Et cum
8
prolongatur obthalmia et non iuuatur ab aliquo tunc
9
scias quod in tunicis oculi est materia mala corrum〈-〉
10
pens nutrimentum superueniens ei: qualiter recedens con〈-〉
11
fuge ad aliquid quod sit sicut abluta tucia permixta
12
lenitiuis sicut cerusa et climia aurea abluta et
13
amilo et pauco gummi. et quandoque cauterium super
14
verticem est necessarium vt retineatur catarrus. Quandoque
15
enim eius perseuerantia est propter perseuerantiam catar〈-〉
16
ri. Cum autem initium est ex velaminibus intrin-
17
secis tunc cura est difficilis: nisi sit eius resolutio
18
secundum euacuantia fortia cum administratione empla-
19
strorum confortantium caput cognitorum ad hanc rem.
20
Sicut est emplastrum factum de spica et rosa et aca〈-〉
21
tia cum aqua coriandri humidi: et ipso coriandro
22
humido et sicco cum pauco croco dimissum super
23
locum vna hora aut duabus: deinde remoueatur.
24
¶ Et quandoque administrantur in ea glutinatiua
25
et commensuratiua materierum acutarum: et genera
26
lactis sunt ex summa eorum: et non est conueniens vt di〈-〉
27
mittatur distillatio eius in oculo tempore longo: immo
28
oportet vt remoueatur et renouetur omni hora. ¶ Et
29
de eis est albugo:[*]albugo: corrupt for albugo [redundant colon] oui: et non est necessarium in ipsa
30
vt remoueatur: immo si dimittatur horis aliquibus
31
non nocet: et est laudabilior in hoc lacte: et si sit
32
lac magis abstersiuum: et albumen quidem oui ag〈-〉
33
gregat cum lenificatione et applanatione sua si non
34
adheserit et non strinxerit poros. ¶ Et deco-
35
ctio fenugreci aggregat cum lenificatione sua et
36
maturatione sua vt faciat planum et sedet dolorem:
37
et oleum rosaceum est huius generis. Et penitus oportet vt
38
non sit in medicina administrata in oculo et proprie
39
in obthalmia asperitas neque qualitas saporis ace〈-〉
40
tosi aut acuti. ¶ Et oportet quidem vt conterantur val-
41
de quatenus ipsius remoueatur asperitas: et quanto
42
tibi plus est possibile vt sis contentus insipidis odo〈-〉
43
re priuatis. nam illud est bonum. ¶ Interdum vero
44
administrantur caputpurgia mundificatiua et que
45
eorum cursu procedunt existentia ex eis que per nares
46
materiei partem extrahunt: et de quibus tunc non ti〈-〉
47
metur quod ad oculum aliam trahant materiam. ¶ Gar〈-〉
48
garismata quoque administrantur in ea. ¶ Et de
49
medicamentis quidem iuuatiuis est vaporatio ex
50
aquis tepidis cum spongia et lana: et quandoque admini〈-〉
51
stratio semel facta aut bis satis sufficit. et quandoque
52
est necessarium vt plurimum iteretur secundum fortitudinem
53
obthalmie et eius debilitatem. cumque in aqua qua fit
54
vaporatio melliloti et fenugreci fuerit decoctio
55
erit vltima in conferendo. ¶ Interdum preterea super
56
frontem liniuntur apocrustica et proprie cum via
57
effusionis materiei est velamen extrinsecum. et hec
58
quidem apocrustica sunt sicut cortices batheke
1
proprie et sicut sief memite et sicut feluza hara-
2
gi et aloes et semen rose et crocus et sarcocolla et que
3
sunt sicut aqua solatri et aqua virge pastoris et similiter ran〈-〉
4
nus et sauich ordei et solatrum et cydonium. ¶ Quod
5
si superfluitas fuerit ve