1
¶ Dictio prima de vniuersis egritudinibus
2
capitis tertij libri canonis in medicina.
3
¶ Tractatus primus de anathomia cerebri et
4
dispositionibus eius.
5
¶ De vtilitate capitis et partibus eius. Capitulum .I.
6
INquit Galienus
7
Intentio in creando
8
caput non est cerebrum.
9
neque auditus: neque odo〈-〉
10
ratus. neque gustus: ne〈-〉
11
que tactus. Hoc enim mem〈-〉
12
brum et virtutes in animalibus
13
reperiuntur capite ca-
14
rentibus. Sed inten-
15
tio in ipso est bonitas
16
dispositionis oculi in
17
ipsius conuersione que ei creata est: vt oculus ha-
18
beat eleuationem et subleuationem super omnia membra
19
corporis in omnibus partibus. Comparatio namque ocu〈-〉
20
li ad corpus est propinqua comparationi specula-
21
toris ad exercitium. ¶ Et locorum quidem qui spe-
22
culatoribus est melior et conuenientior locus est
23
altus. ¶ Et iterum omni oculo non est necessarium creare
24
caput absolute: sed animali lenem habenti oculum: cu-
25
ius oculus indiget multa cautela et loci affir-
26
matione. Nam pluribus animalibus capitibus pri〈-〉
27
uatis duo sunt creata additamenta a corpore
28
sublimata: super que oculi eorum decenter constituti
29
sunt: vt ipsorum vnusquisque speculationem et sublima〈-〉
30
tionem suo habeat visui. ¶ Amplius in conuersioni〈-〉
31
bus oculi ipsorum non est caput creare necessarium propter
32
duritiem nuche ipsius. ¶ Et neque caput est necessarium
33
creare nisi animalibus: quorum oculi capacitate in-
34
digent: et quibus neruos aduenire necesse est: propter
35
diuersitatem motuum nuche et palpebrarum: nam
36
huiusmodi non est conueniens membrum vnum elongatum graci〈-〉
37
le: et nos quidem perscrutabimur illud in capitulo de ocu〈-〉
38
lo. ¶ Partes vero capitis essentiales: et que
39
ea sequuntur sunt capilli: deinde cutis: postea ca-
40
ro: deinde panniculus. postea craneum: deinde pan〈-〉
41
niculus durus: postea panniculus subtilis nomina〈-〉
42
tus secundina: deinde cerebrum scilicet substantia eius: et ventres
43
ipsius: et illud quod in eis existit: postea duo panniculi
44
sub eo: deinde rethe: postea os quod est cerebri basis.
45
¶ De anathomia cerebri. Capitulum .II.
46
CErebri autem hominis anathomia est hec.
47
Cerebrum enim diuiditur in substantiam velati-
48
uam et substantiam medullarem et ventres
49
in ipso spiritu plenos. Nerui vero
50
sunt sicut virgulta ab eo prodeuntia: non tamen secundum
51
quod sit partes substantie ipsius proprie. ¶ Et totum
52
quidem cerebrum in sui longitudine mediationem
53
habet penetrantem in ipsius siphac et medullam eius:
54
et eius ventres propter illud quod in parilitate de iuua〈-〉
55
mento noto existit: etsi sit parilitas in ventre ante〈-〉
56
riore solum sensui magis apparens. ¶ Cerebri
57
vero substantia creata est frigida et humida: frigida quidem ne
1
ipsum inflammaret multitudo que ei aduenit ex
2
fortitudinibus motuum neruorum et passioni〈-〉
3
bus sensuum et motibus spiritus in alterationibus
4
imaginatiuis et cogitatiuis et memorialibus:
5
et vt eo temperetur spiritus a corde egrediens et ad
6
ipsum penetrans in duabus venis ascendenti-
7
bus ab eo ad ipsum. ¶ Et humidum quidem crea-
8
tum est vt ipsum motus non exiccent: et vt eius
9
figura sit bona. ¶ Et creatum est pingue et mol-
10
le eius: quidem pinguedo est vt sit quod ex neruis
11
oritur viscosum. et lenitatis quidem causam dixit Galienus
12
in ipso existere vt eius figura bona fiat et ipsius
13
alteratio cum imaginationibus: lene enim altera-
14
tiones facilius suscipit. hoc ergo est quod ipse di-
15
xit. ¶ Dico autem creatum est lene vt sit pingue et
16
vt nutrimentum quod neruis gradatim tribuit du-
17
ris sit bonum: nerui enim ex cerebro nutriuntur et nu〈-〉
18
cha. ¶ Amplius substantia dura non augmen〈-〉
19
tat durum quantum ipsum augmentat lene. ¶ Et vt
20
in eo quod ab ipso oritur sit flexibilitas: cum que-
21
dam ab eo orientia indurari apud suas extre-
22
mitates sit necesse: propter illud quod rememoraturi
23
sumus de neruorum iuuamentis. ¶ Et propterea quod
24
istis nascentibus indurari necessarium est secundum gradus.
25
Et quia ipsorum durities est durities flexuosa: oportet
26
vt substantia originis eius sit substantia flexuo〈-〉
27
sa et pinguis. pingue enim et viscosum lene est pro〈-〉
28
culdubio. ¶ Et etiam vt spiritus qui ipsum circundat
29
et qui motus velocitate indiget sit humiditate
30
sustentatus. ¶ Et rursum vt ipsius raritate alle〈-〉
31
tuetur[*]alletuetur(?) corrupt for alleuietur. quod enim in membris durum est grauius est le〈-〉
32
ni humido raro. ¶ Uerumtamen cerebri substantia
33
etiam in lenitate et duritie inequalis existit. nam pars
34
eius anterior est lenior: et ipsius pars pasterior[*]pasterior corrupt for posterior
35
est durior: et inter duas partes gradibus vela-
36
minis duri: cuius rememorabimur in ipso: in
37
sequentibus distinctum est. ¶ Anterius autem ce〈-〉
38
rebrum non est factum lene: nisi quoniam plurimum neruo〈-〉
39
rum sensus proprie qui sunt visus et auditus ori〈-〉
40
tur ex eo: sensus enim speculator est: et speculatoris
41
inclinatio ad partem anteriorem est dignior.
42
¶ Et plurimum neruorum motus oritur ex postremo
43
ipsius. ¶ Et ex ipso oritur nucha que est eius
44
nuncius et vicarius in cursu dorsi et vbi necessarium
45
est ex ipsa oriri neruos fortes. ¶ Nerui autem
46
motus indigent duritie superflua qua non indi-
47
gent nerui sensus: sed lenitas est eis conuenientior:
48
eius igitur origo facta est durior. ¶ Uelamen
49
autem in ipso scilicet cerebro non gradatim existit: nisi
50
vt sit differentia. et dicitur vt sit lene separatum a contactu du-
51
ri: et manifestum quidem est quod in ipso accidit mul-
52
tum. ¶ Preter hanc vero reflexionem sunt etiam
53
iuuamenta alia. Nam vene ad cerebrum descen〈-〉
54
dentes et in ipso diuise aliquo egent cui innitantur
55
et eas fortes faciat. Posita est ergo reflexio hec
56
sustentaculum earum. Et sub postremo quidem
57
huius reflexionis et in posterioribus eius est tor〈-〉
58
cular: quid est sanguinis effusio in amplitudine
1
quadam que est sicut lacuna: et ex ipsa quidem
2
in ea ramificantur vene: in quibus separatur
3
sanguis et cerebri substantie assimilatur: dein-
4
de vene suis orificijs sugendo eam exiccant:
5
et ad duas venas ipsam coniungunt: sicut re-
6
memoraturi sumus in illius anathomia.
7
¶ Et ex hac quidem reflexione peruenit iu-
8
uamentum ad hoc vt ligamentorum velami-
9
nis adherentis cerebri sit origo in equidistan-
10
tia commissure cranei que est coram ipso.
11
¶ In anteriore preterea cerebro oriuntur duo
12
additamenta mammillaria quibus fit odora-
13
tus: que quidem a lenitate cerebri parumper
14
differunt: sed postea consequitur ea neruorum
15
durities. ¶ Amplius totum cerebrum duo-
16
bus cooperitur panniculis: quorum vnus sub-
17
tilis sequitur ipsum et alter spissus sequitur os:
18
qui quidem duo creati sunt: vt sint duo distin-
19
guentia inter cerebrum et os: et vt cerebrum
20
substantiam ossis non contingat: et ne ipsum
21
ex osse nocumenta perueniant. hic autem tactus
22
non accidit: nisi in dispositionibus additionis
23
cerebri in substantia sua: aut in dilatione que ei
24
accidit successione constrictionis. ¶ Cerebrum
25
preterea quandoque eleuatur ad craneum cum
26
quedam adsunt dispositiones: sicut voces fortes.
27
ergo propter huiusmodi iuuamenta inter cere-
28
brum et os cranei duo ponuntur distinguentia
29
media inter ea in lenitate et in duritie. ¶ Et duo
30
quidem ponuntur ne sit illud cuius obuiatio
31
ossi non est bona absque medio illud idem cuius
32
obuiatio cerebro est bona absque medio: sed di-
33
stinctum est inter ea: est ergo cerebro propinquius
34
subtilis: et ossi propinquius est spissus: et cum
35
hoc sunt sicut tutamen vnum. ¶ Hic autem pan〈-〉
36
niculus preter quod est cerebri tutamen est liga-
37
mentum venarum que sunt in cerebro quieta-
38
rum et pulsatilium. Et est sicut secundina seruans
39
situm venarum in ipso textarum. Quapropter
40
ingreditur etiam cerebri substantiam in locis mul-
41
tis commissurarum eius: et tendit ad ventres ipsius:
42
et peruenit apud postremum sectum: propterea
43
quod non eget eo propter sui: scilicet postremi du〈-〉
44
ritiem. ¶ Panniculus vero spissus cerebro
45
non heret: neque subtili: ita vt in omni loco sit de〈-〉
46
center situm super ipsum. sed est ab eo eleuatus.
47
¶ Et inter ipsos quidem non continuant nisi
48
vene penetrantes in spisso et peruenientes ad
49
subtilem. spissus autem vadit ad craneum cum
50
ligamentis pannicularibus ortis a spisso strin〈-〉
51
gentibus ipsum ad commissuras ne super cere-
52
brum vehementer grauet. et hec quidem liga-
53
menta ex commissuris eleuantur vsque ad exteriora
54
cranei et oriuntur illic: ita vt ex eis texatur pan-
55
niculus craneum cooperiens: et per illud affir-
56
matur ligamentum panniculi spissi etiam cum
57
craneo. ¶ Cerebeum[*]Cerebeum corrupt for Cerebrum preterea in longitudine
58
sua tres habet ventres. et sic vnusquisque venter
1
in sui latitudine duas habet partes. ¶ Et ante〈-〉
2
rior quidem pars sensibilis est separationis in
3
duas partes dextram et sinistram. et hec pars
4
iuuat ad odoratum et ad expulsionem superflui〈-〉
5
tatum cum sternutatione: et ad partiendum plu-
6
rimum spiritus sensibilis: et ad operationes vir〈-〉
7
tutum formatiuarum que sunt de virtutibus ap-
8
prehensionis interioris. ¶ Uenter autem po-
9
stremus est etiam magnus: quoniam ipse implet
10
magni membri vacuitatem: et quoniam est prin〈-〉
11
cipium magne rei: scilicet nucce: et ex eo parti-
12
tur plurimum spiritus motiui: et illic quidem
13
sunt virtutis seruatiue operationes: sed tamen
14
est minor anteriore: immo cuiusque duorum ven-
15
trium anterioris: et cum hoc minoratur grada-
16
tim vsque ad nuccam: et inspissatur vsque ad duri-
17
tiem. ¶ Medius autem venter est sicut transi〈-〉
18
tus a parte anteriore ad partem posteriorem
19
et est sicut deilix situs inter eos. et ipse quidem
20
propter illud magnificatur et elongatur: quo-
21
niam est reddens de magno ad magnum: et per
22
ipsum continuatur spiritus anterior cum spiri〈-〉
23
tu posteriore et peruenit ad amplitudinem curui〈-〉
24
tatum memoralium predictarum: et principium
25
huius ventris primum cooperitur: ita quod vide-
26
tur illud quod est anterius sicut spericum: et per
27
id quidem eleuatur: vt sit transitus: et cum hoc
28
elongatur rotunditate sua a nocumentis et fit
29
fortis ad tolerandum quod super eum susten-
30
tatur de velamine quod est secundum gradus: et illic
31
coniunguntur duo ventres cerebri anterioris:
32
ita quod sedarantur[*]sedarantur corrupt for separantur a posteriore in hoc transitu. et
33
ille quidem locus nominatur coniunctio duo-
34
rum ventrium: et hic idem transitus est venter.
35
¶ Et quoniam est transitus deferens a forma〈-〉
36
tione ad seruationem est melior locus cogita-
37
tioni et imaginationi secundum quod sciuisti. ¶ Quod
38
autem ventres isti sint loca earum operationum:
39
significatur ex nocumentis que accidunt eis:
40
destruitur enim cum nocumento cuiusque par-
41
tis eius operatio: aut ingreditur in ipsa lesio.
42
¶ Et panniculi subtilis.[*] subtilis. corrupt for subtilis [redundant period] pars cooperitur: et coo-
43
perit ventres cerebri vsque ad camhaduti vel occi〈-〉
44
put. super quod est tunica: durities vero eius
45
quod est post illud sufficit ipsi loco cooperture
46
velaminis. ¶ Commissuratio autem que con〈-〉
47
sistit in ventribus cerebri est vt spiritus anima-
48
lis in substantia cerebri transitum habeat: sicut
49
in ventres eius: cum non omni hora sit venter
50
dilatatus et apertus: et spiritus animalis sit pau〈-〉
51
cus vbi vel inquantum ventres tantummodo ape〈-〉
52
riuntur. ¶ Et etiam quia spiritus alteratio pa〈-〉
53
rum completur a complexione que est cordis
54
vsque ad complexionem que est cerebri: nisi in ipso fiat
55
eius decoctio assumpta ex eius complexione: et est quia
56
in primis cum ad cerebrum peruenit vadit ad
57
vacuitatem eius primam: vt in ipsa coquatur:
58
deinde penetrat ad ventrem medium et augmen-
1
tatur in ipso decoctio. postea completur eius de〈-〉
2
coctio in ventre posteriore. Decoctio vero opti〈-〉
3
ma fieri non posset: nisi per coniunctionem et
4
commixtionem et penetrationem in partibus
5
cocti: sicut est dispositio cibi in epate secundum quod nar-
6
raturi sumus in his que expectamus. ¶ Com〈-〉
7
missura autem anterioris plura habet singula-
8
ria quam commissura posterioris: quoniam propor〈-〉
9
tio commisure ad commissuram est: sicut propor-
10
tio membri ad membrum fere: et causa quidem
11
minorationis posterioris ab anteriore inueni-
12
tur in commissura. ¶ Et inter hunc ventrem
13
et ventrem priorem sub eis est locus qui est par〈-〉
14
titio duarum venarum magnarum ad cerebrum
15
ascendentium: quarum rememoraturi sumus
16
in ramis ipsarum ex quibus texitur secundina
17
sub cerebro: et illi quidem rami immixti sunt cor-
18
pori de genere glandularum implenti quod est
19
inter eos et sustinet eos sicut est dispositio in re〈-〉
20
liquis partibus venosis. vacuitatis enim que in-
21
ter eas cadit eadem proprietas est vt etiam im〈-〉
22
pleatur carne glandosa. ¶ Et iste quidem glan〈-〉
23
dule figure ramorum predictorum figurantur secundum
24
formam partitionis narrate. ¶ Quemadmo-
25
dum enim rami. aut partitio rememorata a stri〈-〉
26
cto incipiunt: et in amplius finiuntur faciens di〈-〉
27
latationem. similiter caput huius glandule fa-
28
ctum est pineolas[*]pineolas corrupt for pinealis [cf. Venice 1564] forme: cuius caput est sequens
29
initium partitionis desuper et incedit cum eo ten-
30
dens versus finem eius vsque ad complementum
31
suspensionis ramorum: et est illic contextum secundum
32
similitudinem texture secundine: et requiescit
33
in ipso. ¶ Et pars cerebri comprehendentis
34
super hunc ventrem mediam est concauitas eius.
35
Et ipsius partes que sunt desuper sunt vermi-
36
cularis forme commissurate ex commissuris po〈-〉
37
sitis in longitudine sui ligate adinuicem vt pos-
38
sint extendi et contrahi: sicut vermis reuolutus:
39
et superius eius interius coopertum est panni-
40
culo qui cooperit cerebrum vsque ad posteriorem:
41
et est compositum cum duobus additamentis ce-
42
rebri rotundis comprehensis longitudine si-
43
cut due coxe vicine ad contactum elongate ad
44
separandum ligamentis que nominantur chorde.
45
vt ab eis non remoueatur: vt cum vermis exten〈-〉
46
ditur et eius latitudo constringitur comprimat
47
hec duo additamenta vsque ad coniunctionem
48
et opiletur meatus: et cum contrahitur ad expri〈-〉
49
mendum et augmentatur latitudo elongetur ad
50
separandum: et aperiatur meatus. ¶ Quod
51
autem de eo sequitur posterius cerebrum est mi-
52
nus et peruenit ad aliquantam vacuitatem vel
53
concauitatem: et sistitur in posteriore cerebro: si〈-〉
54
cut ex eo intrans in introitu: et eius quidem an〈-〉
55
terius est latius ipsius posteriore secundum formam
56
quam cerebrum tolerat. duo vero predicta addi-
57
tamenta nominantur vualia: et in ipsis quidem
58
nunquam commissure fiunt: sed sunt lenia: vt ipso-
1
rum constrictio et cooperimentum sint fortiora:
2
et vt ipsorum obedientia admotionem[*]admotionem corrupt for ad motionem propter
3
motum alterius rei sit magis similis obedien-
4
tie rei vnius. ¶ Expulsio preterea superfluita〈-〉
5
tum cerebri duos habet meatus. quorum vnus
6
est in ventre anteriore et apud terminum com-
7
munem qui est inter ipsum et illum qui est post
8
eum: et alter est in ventre medio. posterior vero
9
venter meatum singularem non habet: et illud
10
est.[*]est. corrupt for est [redundant period] ideo quoniam in postremo positus est: et etiam
11
est paruus comparatione sui ad anteriorem non
12
tolerans foramina et inuersationem. medius
13
vero meatum habet communem inter illum et
14
se: et hoc proprie. ¶ Nuce quoque duo facti sunt
15
exitus per quos quedam eius superfluitates resoluun〈-〉
16
tur et expelluntur: et isti duo meatus cum inci-
17
piunt ex duobus ventribus et penetrant etiam
18
in ipsum cerebrum transuersantur versus obuia〈-〉
19
tionem apud transitum vnum profundum: cu-
20
ius principium est velamen subtile: et eius po-
21
stremum est eius inferius: et est apud velamen
22
durum: et est strictum sicut caput rose incipiens
23
ab amplo rotundo vsque ad strictum proueniens:
24
quapropter nominatur caput rose: et nomina-
25
tur etiam infusorium. Cum ergo penetrat in pan-
26
niculum durum obuiat illic meatui in glandu〈-〉
27
la quasi spera compressa a duobus lateribus.
28
oppositis superius et inferius: et sunt inter pan-
29
niculum durum et meatum palati. deinde repe〈-〉
30
ritur illic transitus qui est a concauitatibus co〈-〉
31
latorij in supremo palati.
32
¶ De sermone vniuersali de egritudinibus ca-
33
pitis et facientibus egritudines in ipso. Capitulum .III.
34
OPortet te scire quod egritudines nume〈-〉
35
rate omnes accidunt capiti. Uerum-
36
tamen nostra intentio hic cum dici-
37
mus caput: est cerebrum et ipsius ve〈-〉
38
lamina: ad capillorum vero egritudines hic non
39
declinamus in hac hora. ¶ Dicimus ergo quod
40
cerebro accidunt species malitie complexionis
41
octo: scilicet singulares: et composite facte cum
42
materia aut vaporosa: aut habente substantiam.
43
et multiplicantur in ipso egritudines humidi-
44
ditatis. in omni enim cerebro in principio crea〈-〉
45
tionis humiditates superflue existunt: aut ex eo
46
quod acquisiuit a matrice: aut postea: quas mun〈-〉
47
dare necesse est. ¶ Nam si purgate non sunt ma〈-〉
48
gnificantur inde res ¶ Et est tota aut in corpore
49
cerebri: aut in venis eius: aut in velaminibus
50
ipsius: et accidunt ei egritudines composite:
51
aut in quantitate: sicut si sit minus quam oportet:
52
aut in figura: sicut si sit eius figura mutata a cur〈-〉
53
su naturali et accidat inde lesio in operationi-
54
bus suis: aut cannales siue meatus ipsius: et va-
55
sa sint opilata. ¶ Et opilatio sit: aut in ventre
56
anteriore: aut ventre posteriore: aut in vtrisque
57
ventribus simul diminuta: aut integra: aut in
58
venis: aut in arterijs: aut in originibus ner-
1
uorum: aut dislocentur ligamenta velaminum
2
eius aut cadat separatio inter velamina ipsius.
3
¶ Et accidunt egritudines ei continuitatis pro-
4
pter resolutionem singularis in ipso: aut in ar〈-〉
5
terijs: aut in venis ipsius: aut in velaminibus
6
eius: aut in craneo. ¶ Et accidunt ei apostema〈-〉
7
ta: aut in substantia ipsius cerebri: aut in pannicu〈-〉
8
lo eius subtili et spisso: aut in rhete: aut in panni〈-〉
9
culo extrinseco. ¶ Et totum hoc a materia vnius
10
humorum calidi: aut frigidi: et ex frigidis qui-
11
dem putrefactis consequuntur apostemata ca〈-〉
12
lida et frigidi et quieti faciunt apostemata que no〈-〉
13
minari oportet frigida. Et tu quidem non re-
14
peries aliquam egritudinem cerebri: nisi re-
15
deuntem ad istas: aut contingentem ex istis.
16
¶ Egritudines preterea cerebri alie sunt pro〈-〉
17
prie ipsius: aut fiunt propter communitatem: et quan〈-〉
18
doque magnificatur res in egritudinibus com-
19
munitatis in ipso adeo: vt fiant egritudines pro〈-〉
20
prie perniciose: multotiens enim expelluntur ad
21
ipsum in egritudinibus pleuresis et sinantie ma〈-〉
22
terie prefocantes et pernecantes: et sepe peruenit
23
ipsum ad apoplexiam perniciosam propter no-
24
cumentum aliud in membro communicante.
25
¶ De significationibus ex quibus oportet co〈-〉
26
gnoscere dispositiones cerebri. Capitulum .IIII.
27
PRincipia ex quibus peruenis ad co-
28
gnitionem dispositionum cerebri sunt
29
ex operationibus sensibilibus et mo〈-〉
30
ralibus scilicet memoria et cogitatione et
31
formatione et virtute mentis et perscrutatione.
32
¶ Et operationibus monilibus: et sunt opera〈-〉
33
tiones virtutis mouentis menbra mediantibus
34
lacertis. ¶ Et ex qualitate superfluitatum eua-
35
cuatarum ab eo in substantia sui et colore et gu〈-〉
36
stu: scilicet acuitate sua et salsedine et amaritudi〈-〉
37
ne et insipiditate. ¶ Et ex quantitate ipsarum
38
in paruitate et multitudine: et fluxibilitate sua et
39
ex ipsarum retentione omnino. ¶ Et ex hoc
40
quod aeres et cibi ei conueniunt et diuersificantur
41
ei et nocent ipsi. ¶ Et ex magnitudine capitis:
42
et ex paruitate eius: et ex bonitate figure eius
43
predicte in capitulo de ossibus et malitia ipsius: et ex
44
grauitate capitis et leuitate eius. ¶ Et ex dispo-
45
sitione tactus capitis et ex dispositione coloris
46
eius: et coloris venarum ipsius. ¶ Et ex vlce-
47
ribus: et ex apostematibus que in cute eius ac-
48
cidunt. ¶ Et ex dispositione coloris oculorum
49
et venarum ipsorum et sanitatis et egritudinis
50
eorum et tactus ipsorum proprie. ¶ Et ex dis-
51
positione somni et vigiliarum. ¶ Et ex dispositio-
52
ne capillorum in quantitate sua scilicet pauci-
53
tate et multitudine et grossitie et subtilitate et qua〈-〉
54
litate: scilicet figura ipsorum in crispitudine et
55
planitie et colore eorum in nigredine et albedi〈-〉
56
ne et castaneitate et velocitate susceptionis ca-
57
niciei et tarditate. ¶ Et in perseuerantia secundum dis〈-〉
58
positionem sanitatis aut remotionem ab ea cum
1
scisione ipsorum: aut casu: aut depilatione: et re-
2
liquis dispositionibus ipsorum. ¶ Et ex dis-
3
positione colli in grossitudine et subtilitate sua
4
et sanitate ipsius et multitudine casus apostema〈-〉
5
tum et scrofularum in ipso et paucitate ipsorum.
6
¶ Et similiter ex dispositione vue et duarum
7
amigdalarum et dentium. ¶ Et ex dispositio〈-〉
8
ne virtutum et operationum in membris ner-
9
uosis communicantibus cerebro que sunt sicut matrix
10
et stomacus et vesica. ¶ Significatio autem secundum
11
communitatem et secundum duos modos. vnus eorum
12
est ex dispositione membri communicantis cere〈-〉
13
bro in eo quod accidit cerebro: et secundus est
14
ex dispositione membri cuius communicatione cerebrum
15
infirmatur: et inquiritur quod membrum sit: et quid
16
sit in ipso et quomodo peruenit ad cerebrum.
17
¶ Et ex istis quidem significationibus signifi〈-〉
18
cantur dispositiones que sunt presentes: et il-
19
le que snnt[*]snnt corrupt for sunt future et nondum sunt presentes. ¶ Si〈-〉
20
cut ex longitudine tristitie et horribilitatis signi〈-〉
21
ficantur melancolia et almutil et alcutub euenien〈-〉
22
tes ex proximo: et ex ira que intentionem non ha-
23
bet epilepsia: aut melancolia: aut mania et ex ri〈-〉
24
su absque causa congelatio: aut amentia.
25
¶ De significationibus vniuersalibus opera〈-〉
26
tionum cerebri. Capitulum .V.
27
SIgnificatio quidem assumpta ex ge〈-〉
28
nere operationum quum sunt sane ad-
29
iuuat ad significandum cerebri salu〈-〉
30
tem. Et si sunt lese significant lesionem
31
in ipso. ¶ Lesiones autem operationum quem-
32
admodum exposuimus sunt tres que sunt de-
33
bilitas: et mutatio: et permutatio: deinde destru〈-〉
34
ctio. ¶ Et sermo quidem vniuersalis in signifi-
35
cationibus operationum est quod ipsarum dimi-
36
nutio et destructio fiunt propter frigus et grossi-
37
tiem spiritus ex humiditate: et non fiunt ex calidita〈-〉
38
te nisi magnificetur et perueniat ad hoc vt deijciat
39
virtutem: permutatio autem: et que motui comparan〈-〉
40
tur fiunt ex caliditate et fiunt ex siccitate.
41
¶ De significationibus sumptis ex operationibus
42
animalibus et moralibus et motiuis. Capitulum .VI.
43
HAs operationes ingreditur lesio secundum
44
quod cognoscitur destructionis: aut de-
45
bilitatis: aut permutationis. vero ergo in
46
sensibus quidem: et incipiamus a vi〈-〉
47
su quoniam visum ingreditur leso: aut vt destrua〈-〉
48
tur: aut debilitetur: aut vt in ipso permutatio fi〈-〉
49
at et mutetur a cursu naturali et imaginetur quod
50
non inuenitur exterius. sicut phantasie et cimi〈-〉
51
ces et pili et fumus et reliqua. Ex his enim no〈-〉
52
cumentis quum non sunt propria oculo: signifi-
53
catur lesio in cerebro. ¶ Et phantasie etiam quan-
54
doque suo colore significant. ¶ Quod si aliquis
55
dixerit quomodo phantasia alba significat fleg-
56
ma dominari quod est frigidum cum vos com-
57
paraueritis permutationem ad calorem. ¶ Di〈-〉
58
cemus quod illud est propter complexionem non
1
propter accidentia materierum que accidat vel
2
accidant[*]accidat vel accidant cf. Venice 1564: accidunt and the variant accidunt uel occurrunt virtuti sane integre cum caliditate in-
3
nata. ¶ Et in auditu quidem sicut si debilitetur:
4
et non audiat: nisi quod propinquum est et for〈-〉
5
te: aut permutetur et audiat quod non reperi-
6
tur exterius: sicut sonum similem percussioni aque:
7
aut percussioni malleorum: aut voci tympano-
8
rum: aut sono foliorum arborum: aut sufflatio〈-〉
9
ni ventorum: aut reliquis et significentur per il〈-〉
10
lud: aut complexio sicca presens in parte medij
11
cerebri: aut significentur per illud ventositates
12
et vapores in ipso retenti: aut ad ipsum ascen-
13
dentes et reliqua: de quibus significatio habe-
14
tur: aut destruatur omnino. ¶ Debilitas vero
15
et destructio fiunt propter multitudinem frigo〈-〉
16
ris. ¶ Et quod aliquis audiat quasi audiat ex lon〈-〉
17
ginquo fit propter humiditatem. ¶ Quod autem
18
sit in odoratu est quia priuatur: aut quia debi-
19
litatur: aut permutatur et sentit odores qui non
20
reperiuntur exterius fetidos: aut non fetidos: et
21
significat secundum plurimum homorem retentum in ce〈-〉
22
rebro facientem ipsos si nihil proprium fuerit
23
cum strictura narium. ¶ Gustus autem et ta-
24
ctus hoc cursu procedunt nisi quia ipsorum mu〈-〉
25
tatio a cursu naturali secundum plurimum significat
26
corruptionem propriam in instrumentis ipsorum
27
propinquis: et secundum minimum communitatem ce-
28
rebri: et proprie sicut quando est commune sicut
29
stupor toti corpori. ¶ Et sensus quidem commu〈-〉
30
nicant in specie debilitatis et fortitudinis signi-
31
ficantes dispositionem in cerebro perseueran-
32
tem que est perturbatio et claritas. non est enim
33
omnis debilitas cum perturbatione: quoniam quan〈-〉
34
doque est debilitas cum claritate: sicut homo si
35
videat aliquid propinquum et parui radij bene
36
et clare et videat res paruas: deinde quum elon-
37
gatur aut multiplicantur ipsarum radij deficiat.
38
nam perturbatio et claritas quandoque sunt simul
39
in debilitate: et claritas quandoque est proculdubio
40
cum virtute. Uerum perturbatio semper signi〈-〉
41
ficat materiam et claritas significat siccitatem:
42
et hec quidem perturbatio fortasse subito figi-
43
tur: et est ex ea opilatio et significat materiam va-
44
porosam in venis cerebri et rhete eius. ¶ Iu-
45
dicium autem de significationibus harum lesio-
46
num est: quoniam que procedit cursu permuta-
47
tionis secundum plurimum sequitur complexionem
48
calidam et siccam. Et que currit cursu diminu-
49
tionis et debilitatis secundum plurimum sequitur fri〈-〉
50
gus. ¶ Et debilitas et destructio sequuntur fri〈-〉
51
gus: nisi sint cum vehementi apparitione cor-
52
ruptionis et casus virtutis: tunc enim fortasse
53
illud plurimum erit ex caliditate. ¶ Uerum
54
caliditas conueniens est virtutibus compara-
55
ta frigori dum nocumentum complexioni-
56
bus ab ea non magnificatur: et eius corruptio
57
virtutis diminutionem possidere facit. Oportet
58
ergo vt non confidas tunc in istis significatio-
1
nibus: immo caueas significationes alias predi〈-〉
2
ctas cuiusque duarum significationum comple-
3
xionum. ¶ Et destructio quidem quandoque
4
significat festinationem causarum diminutio-
5
nis si fuerit propter causam cerebri: et non fue〈-〉
6
rit propter nocumentum in instrumentis cor〈-〉
7
ruptionis et incisionis et opilationis: et vniuer-
8
saliter remotionis a bonitate sua propter nocu〈-〉
9
mentum: aut propter causam in ipso membro
10
sensibili. ¶ Ex membris autem sensibilibus quod
11
est valde cerebro propinquum nocumentum ab
12
ipso recipit nisi nocumentum sit in ipso commu-
13
ne sicut auditus et odoratus. plurimum enim
14
nocumenti ipsius quod purgatione et complexio-
15
nis commensuratione non remouetur est ex ce-
16
rebro: quapropter reliqui sensus quum suis le〈-〉
17
duntur sensatis non significant nocumentum
18
in ipsis caliditatis: aut siccitatis non peruenien-
19
tium ad hoc vt virtutem prosternant. Auditus
20
autem et gustus secundum plurimum significant quod il〈-〉
21
la complexio est in cerebro. ¶ De operationi-
22
bus vero moralibus sciendum est: quoniam for-
23
titudo meditationis et perscrutationis signifi-
24
cat fortitudinem cerebri omnino: et earum de-
25
bilitas significat lesionem fortitudinis in ipso:
26
quare oportet vt demonstretur que operationum
27
sit lesa: ex ipsis enim est corruptio omnis virtutis
28
imaginationis et formationis et eius vel earum
29
nocumentum. Hec namque virtus quum est for-
30
tis iuuat ad significandam anterioris cerebri sa-
31
nitatem. Hec autem virtus non est fortis nisi
32
quum homo bene potest seruare formam sen-
33
satorum vtpote figurarum et sculpturarum et
34
morum et gustuum et vocum et modulationum
35
et reliquorum. ¶ Est enim aliquis hominum
36
cui inest virtus integra secundum hoc capitulum adeo:
37
vt qui ex geometris optimus est: consideret si-
38
mul figuram lineatam et signetur in ipsius ani〈-〉
39
ma simile illi et eius littere: et narret questionem
40
vsque ad finem ipsius non indigens iterata con〈-〉
41
sideratione in figura. ¶ Et similiter est dispo-
42
sitio quorundam secundum comparationem ad modu〈-〉
43
lationes. et dispositio quorundam cum compa-
44
ratione ad gustus et reliquorum. ¶ Et ex hoc
45
capitulo pendet bonitas cognitionis pulsus. ipsa
46
enim indiget imaginatione forti figurata in
47
anima ex tactis. ¶ Huic autem virtuti cum ac〈-〉
48
cidit nocumentum: aut destruitur operatio et non
49
remanet in ipsa forma imaginationis sensate post
50
remotionem eius a proportione que est inter
51
ipsam et sensum cum eam sentit: aut debilitatur
52
et minuitur aut mutatur a cursu naturali: aut ima-
53
ginetur quod non est: quod significat eius debi〈-〉
54
litatem. ¶ Minutio vero eius et destructio ope〈-〉
55
rationis ipsius secundum plurimum significant super〈-〉
56
fluitatem frigoris aut siccitatis in anteriore ce-
57
rebro: aut humiditatis: sed frigus est causa essen〈-〉
58
tialis et due relique sunt cause per accidens: quoniam
1
afferunt eam. et mutatio operationis eius et per-
2
mutatio ipsius significant superfluitatem calidi〈-〉
3
tatis. et hec quidem omnia sunt secundum plurimum
4
rei et secundum quod dictum est in virtutibus sensibilibus.
5
¶ Et hec egritudo quandoque accidit sana in-
6
telligentia vel ratione: ita vt perfecte et comple〈-〉
7
te cognoscant pulchrum et fetidum: et sint eorum
8
verba cum hominibus sana. sed imaginantur quosdam
9
presentes qui exterius non reperiuntur: et imagi〈-〉
10
nantur voces tympanistarum et reliqua sicut nar〈-〉
11
rat Galienus accidisse Abrucali medico. ¶ Et ex
12
ipsis est corruptio in virtute cogitationis et ima〈-〉
13
ginationis scilicet aut destructio: et nominatur hec dele〈-〉
14
ctio rationis: aut debilitas et nominatur amentia.
15
et earum principium est frigus anterioris cerebri:
16
aut siccitas: aut humiditas eius: et illud pluri-
17
mum secundum quod dictum est: aut est mutatio et permuta-
18
tio: ita vt sit in eius cognitione regimentum et re-
19
ctum faciat: dicendo quod non est rectum: et nominatur
20
commixtio rationis: et significat aut apostemata.
21
aut materiam colericam calidam et siccam: et est de-
22
monium lupinum: aut est permutatio eius cum melan〈-〉
23
colia aut materia melancolica. et est eius permixtio cum
24
malitia existimationis et cum cogitatione absque
25
comprehensione. ¶ Qui autem ex illis moribus
26
ad timorem decliuior est: est magis significati-
27
uus frigoris: et ex eis decliuior ad audaciam et
28
iram est magis significatiuus caloris: et secundum dif〈-〉
29
ferentias que sunt inter eos et nos postea affe-
30
remus eas. ¶ Et forsitan erit illud propter communi-
31
cationem membri alterius: et illud quidem co〈-〉
32
gnoscetur significationibus particularibus quas po〈-〉
33
stea narrabimus. ¶ Et vniuersaliter cum cogitationes
34
plurimum mouentur motibus multis et permutan〈-〉
35
tur et variantur tunc illic est caliditas. ¶ Et quan-
36
doque etiam accidit permutatio cogitationis in egri〈-〉
37
tudinibus frigide materie cum a caliditate non
38
euacuantur: sicut commixtio rationis in lethargia: et
39
ex ipsis est lesio in virtute memorie scilicet aut vt de〈-〉
40
bilitetur: aut vt destruatur. sicut narrat Galienus quod pe-
41
stilentia prouenit in parte ethiopie: que eis accidit
42
propter cadauera multa relicta post forte prelium
43
et peruenit pestilentia illa vsque ad terram grecorum.
44
accidit ergo eis vt causa illius tantum caderet
45
obliuionis donec eis adueniret dispositio secundum
46
quam homo nominis suiipsius obliuisceretur et
47
filij sui. ¶ Et plurimum quidem accidit debilitas
48
in memoria propter corruptionem in postremo
49
cerebro ex frigiditate: aut humiditate: aut siccitate:
50
aut propter eum qui permutatur et accidit ei vt reme〈-〉
51
moretur eius quod nunquam ei adest: et significat com〈-〉
52
plexionem calidam absque materia: aut cum materia: sed
53
materia sicca ad illud est magis conueniens: et illud est
54
totum cum complexio non superfluit et virtus non cadit.
55
¶ Dicamus autem nunc sermonem coniunctum quod
56
destructio harum operationum quandoque fit propter dominium
57
frigoris: aut in corpore cerebri: et est ex eo quod
58
dominatur super cerebrum: aut super ventres eius:
1
et quandoque sit propter frigus cum humidita-
2
te: et quandoque affert ipsam siccitas: et similiter earum debili〈-〉
3
tas. ipsarum autem mutatio fit propter apostemata aut com-
4
plexionem colericam: aut melancolicam: aut cor-
5
pus adurens. ¶ Et significatio dispositionum
6
somniorum est ex eo: quod oportet adiungi hoc loco:
7
plurimum enim visionis rerum citrinarum calidarum si〈-〉
8
gnificat dominium colere: et similiter plurimum visionis
9
rerum cuique complexioni proportionalium quas nu-
10
merare non est necesse: et somnia quidem permutata
11
significant caliditatem et siccitatem: et similiter apparet in
12
egritudinibus acutis cerebri. Et similiter sunt som〈-〉
13
nia terribilia. ¶ Et illa quorum non recordatur si-
14
gnificant frigiditatem et humiditatem secundum plurimum.
15
¶ De significatione operationum motiuarum: et quod
16
eis similatur ex somno et vigilia. Capitulum .VII.
17
SIgnificationum autem assumptarum ex ge〈-〉
18
nere operationum motiuarum destructio
19
et debilitas significant humiditatem su-
20
perfluam in instrumentis ipsarum subtilem plu〈-〉
21
rimam et significant in quocunque membro fuerint le-
22
sionem in cerebro. Uerumtamen eis magis proprium
23
est quod in toto corpore fiunt sicut apoplexia aut in
24
parte vna sicut paralysis et tortura laxa. ¶ Et
25
quandoque conueniunt ambe ad significandum destru-
26
ctionem: et debilitatem caliditatis cerebri: aut sic-
27
citatis in ipso: aut in aliquo membrorum longin〈-〉
28
quorum ab eo: verum illud erit post egritudines
29
plurimas paulatim et paulatim secundum dies: quod
30
autem in vno membro fit sicut mollities et simi〈-〉
31
lia eius: quandoque est propter egritudines pro-
32
prias illius membri. et quandoque est ab expulsio-
33
ne superfluitatis cerebri ad ipsum. ¶ Earum
34
vero mutatio si est subito significat humiditatem:
35
et si est paulatim significat cecitatem scilicet in in-
36
strumentis: que autem cerebro propria est sicut mu〈-〉
37
tatio motuum epileptici quando adest epilepsia
38
que est spasmus communis: et ipsa quidem non
39
fit nisi ab humiditate: quoniam ipsa fit subito.
40
aut communicatione membri alterius secundum quod decla〈-〉
41
ratum est: et significat opilationem non perfectam:
42
sicut tremor capitis. omnia enim hec significant
43
materiam grossam in illo latere cerebri: aut debi〈-〉
44
litatem: aut siccitatem: si fuerit post egritudines
45
antecedentes: et si fuerint eorum aduentus pau〈-〉
46
latim et paulatim. ¶ De eis autem qui sunt in
47
membris a cerebro longinquioribus sermo est
48
illud quod diximus multotiens. Et omnes isti
49
motus egrediuntur a cursu naturali. ¶ Et di〈-〉
50
ximus etiam quod si homo impiger est ad motus com-
51
plexio cerebri eius in principio est calida et sic-
52
ca. quod si est decliuis pigritie et laxitati: tunc eius
53
complexio est frigida et humida. et cum habet
54
egritudinem et motus ipsius pertinens est ad in-
55
quietudinem: tunc est calidus si quieti attinet et vir〈-〉
56
tus non est vehementis casus: tunc declinat ad
57
frigus. ¶ Et ex eis que huic capitulo propor〈-〉
58
tionantur est significatio dispositionum somni
1
et vigilarum. ¶ Scias ergo quod somnus semper
2
sequitur malitiam complexionis humide laxe:
3
aut frigide congelantis motum virtutum sen-
4
sibilium: aut vehementem spiritus animalis re〈-〉
5
solutionem propter superfluitatem motus: aut
6
propter impulsionem virtutum ad interiora vt
7
materia digeratur et impleatur cum eis spiritus
8
animalis propter consecutionem: quemadmo-
9
dum fit post cibum. ¶ Somni autem causa que
10
non secundum cursum naturalem procedit: neque se-
11
quitur laborem et motum est humiditas et con〈-〉
12
gelatio: quod si non cadunt cause congelationis: et
13
significationes non significant superfluitatem
14
frigoris: de quibus rememorabimur: tunc cau〈-〉
15
sa eius est humiditas. ¶ Amplius non omnis
16
humiditas facit somnum. senum enim cum hu〈-〉
17
miditate complexionum ipsorum prolongan-
18
tur vigilie. Et Galieno quidem videtur quod illud est ex
19
qualitatibus humiditatum ipsarum nitrosa-
20
rum. Ipse enim vigilare faciunt propter no-
21
cumentum quod cerebro inferunt. Uerum-
22
tamen siccitas in omnem dispositionem vigila-
23
re proculdubio facit.
24
¶ De significationibus sumptis ex diminutione opera〈-〉
25
tionum naturalium ex eo quod expellitur et ex apostematibus et
26
vlceribus et ex capillis. Capitulum .VIII.
27
SIgnificationes autem accepte ex ge-
28
nere operationum naturalium appa-
29
rent: vtpote ex superfluitatibus per
30
ipsarum diminutionem in quantita〈-〉
31
te et qualitate earum: et per ipsarum prohibitio〈-〉
32
nem. ¶ Earum vero expulsio sit ex palato ex na〈-〉
33
so et aure: et ex eo quod apparet super capite de vlce〈-〉
34
ribus et bothor et apostematibus: et ex eo quod
35
oritur de capillis. Capilli enim oriuntur ex su-
36
perfluitatibus cerebri. ¶ Et ex capillis quidem
37
sumitur significatio ex velocitate ortus ipsorum.
38
aut tarditate et reliquis dispositionibus: quas
39
iam numerauimus. Rememoremur ergo vie
40
significationum expulsionum superfluitatum a
41
semitis predictis. ¶ Iste quidem superfluita-
42
tes cum multiplicantur significant materias pre〈-〉
43
dictas: et significant causam quare superfluita-
44
tes in membro multiplicantur: quemadmodum
45
sciuisti: et quod expulsiua non est debilis. ¶ Cum
46
autem prohibentur aut minorantur et inueni-
47
tur cum hoc aut grauitas: aut punctio: aut mor〈-〉
48
dicatio: aut extensio: aut pulsatio: aut reuolutio
49
et tinnitus significat opilationem et debilitatem
50
virtutis expulsiue et repletionem. ¶ Genus ve〈-〉
51
ro eius id est superfluitatis significatur: quoniam
52
mordicatiua aut pungitiua adustiua parue gra-
53
uitatis citrinans colorem faciei et oculi: signifi〈-〉
54
cat quod materia est colerica. Et pulsatiua grauis
55
rubificans colorem faciei et oculi inflans venas
56
significat quod ipsa est sanguinea. Et laxatiua fa-
57
ciens pigritiam cum qua mutatur color ad plum〈-〉
58
beitatem: et ducens ad somnum et dormitatio-
1
nem significat: quoniam ipsa est flegmatica.
2
¶ Quod si color obfuscatur in dispositione
3
illa et corrumpitur cogitatio et caput est mino-
4
ris grauitatis: et somnus cum hoc non est do-
5
minans: et si non sunt reliqua signa significant
6
quod ipsa est melancolica. ¶ Quod si aliquid ipso-
7
rum est cum tinnitu et reuolutione et permuta-
8
tione loci significat quod materia generat ventosi-
9
tatem et inflationem et vaporem: et quod habet ca-
10
liditatem in ipsa agentem. ¶ Quod si adest su〈-〉
11
perfluitatum retentio cum leuitate capitis signi〈-〉
12
ficat siccitatem absolute: et hoc quidem capitulum quod
13
attulimus est proprium quantitati: expulsionis
14
et prohibitionis. ¶ Qualitas autem eius est
15
sicut si tendit ad citrinitatem et subtilitatem et
16
caliditatem et exuberatione venarum significat
17
quod ipsa est sanguinea. ¶ Et salsa et dulcis cunt[*]cunt corrupt for cum
18
priuatione reliquorum signorum. aut nitrosa fri〈-〉
19
gidi tactus significant flegma in quod agit cali〈-〉
20
ditas. ¶ Et insipida grossa frigidi tactus signi〈-〉
21
ficat quod est flegma crudum: et iste quidem sunt si〈-〉
22
gnificationes qualitatis expulsiue in colore suo
23
et tactu et substantia. ¶ Odoris vero eius est
24
quoniam putredo odoris et acuitas eius signi-
25
ficant caliditatem. Et priuatio odoris fortasse
26
frigiditatem: non tamen sicut prima significat
27
caliditatem. ¶ Que autem pendet ex eis que
28
apparent in cute capitis: et quod sequitur eam ex
29
vlceribus et bothor et apostematibus significant
30
secundum plurimum materias que fuerunt et expellun〈-〉
31
tur: et non significant dispositionem cerebri in
32
illa hora manifeste nisi forsitan sunt in augmen〈-〉
33
to. ¶ Tu autem sciuisti causas apostematum ca〈-〉
34
lidorum et frigidorum et durorum et causas cor〈-〉
35
rosionum et vlcerum perambulantium et quie-
36
torum et reliquorum: ex his que dicta sunt non
37
sunt ergo tibi difficiles cognitiones eorum secundum
38
dispositiones capitis etiam. ¶ Et iam etiam sci-
39
uisti in libro primo causas euentus capillorum:
40
et sciuisti causam crispitudinis ipsorum et plani〈-〉
41
tiei et multitudinis et velocitatis canitiei et tar-
42
ditatis eius. ¶ Et nos quidem docebimus cau〈-〉
43
sam scissionis ipsorum et casus eorum in capi-
44
tulis proprijs. Cognosces ergo ex eis qualita-
45
tem significationum capillorum: et nos quidem
46
differemus illud vsque ad illum locum fugien-
47
tes: multiplicationem et elongationem.
48
¶ De significationibus sumptis ex conue-
49
nientia et diuersificatione et velocitate passio-
50
num et tarditate. Capitulum .IX.
51
SIgna autem assumpta ex genere con〈-〉
52
uenientie et diuersificationis et velo-
53
citatis passionum et tarditate eius sunt
54
hec. ¶ Conuenientia autem et diuer-
55
sificantia impossibile est: quin aut mutentur in dispositio〈-〉
56
ne: in qua dispositum nihil de sanitate negat que
57
ipsum tenet: aut in dispositione: in qua est eius exi-
58
tus a sanitate et mutatur eius complexio a natura.
1
¶ Conuenientia ergo eius in dispositione sa-
2
nitatis que ipsum tenet est assimilatio comple-
3
xionis eius. complexio igitur ipsius cognosci-
4
tur ex illo. ¶ Quod autem diuersificatur ab
5
eo in dispositione illa est contrarium comple-
6
xionis ipsius. ¶ In dispositione autem in qua
7
fit eius exitus a sanitate et mutatur eius com-
8
plexio ab ipso iudicium est econtrario. ¶ Nos
9
quidem iam diximus in eo quod est preteritum
10
de dictis vniuersalibus quod sanitas in corpori-
11
bus omnibus non est secundum complexionem vnam:
12
et quod possibile est vt sit sanitatis corporis a com〈-〉
13
plexione cuius similis est ex eo quod affert egri〈-〉
14
tudinem corpori alteri si haberet illam comple〈-〉
15
xionem. ¶ Uerumtamen oportet vt considere-
16
tur quod sit ei diuersum in extremitate alia: etiam
17
sicut diuersificatur ei hoc in hac extremitate: ita
18
vt existimatione sciatur quantitas complexio-
19
nis quam habet. due enim extremitates simul:[*]simul: corrupt for simul [redundat colon]
20
sunt diuerse impedientes proculdubio: et non
21
est conueniens sanitas aliqua extra equalitatem
22
nisi dum non vehementer superfluit. ¶ Et ce-
23
rebrum quidem quod complexionis calide ma-
24
litiam habet iuuatur aere frigido et cibis et odo〈-〉
25
ris frigidis: siue sint boni sicut camphorati san〈-〉
26
dalini et nenufarini et ei similes: siue fetidi non
27
boni: sicut limosi et alubiati: et iuuatur tranqui-
28
litate et quiete. ¶ Et quod habet malitiam com-
29
plexionis frigide iuuatur eo quod est illius contra-
30
rium. iuuatur ergo aere calido et odoribus ca-
31
lidis et letificantibus et calefacientibus et exerci〈-〉
32
tijs et motibus. ¶ Et quod habet malitiam com〈-〉
33
plexionis sicce leditur eo quod ex ipso euacuatur.
34
¶ Et quod habet malitiam complexionis humi〈-〉
35
de iuuatur eo quod ex ipso euacuatur et minuitur
36
ab eo. ¶ Significationes vero velocitatis passio〈-〉
37
num eius sicut si velociter calefiat: aut velociter
38
infrigidetur sunt iste. Quod enim calefit velociter si〈-〉
39
gnificat caliditatem complexionis secundum condi-
40
tiones predictas in libro vniuersali. et similiter
41
quod velociter infrigidatur. et similiter quod veloci-
42
ter exiccatur. ¶ Illud enim quandoque fit propter
43
paruitatem humiditatis ipsius. et quandoque fit
44
propter subtilitatem humiditatis ipsius: aut pro〈-〉
45
pter caliditatem sue complexionis. ¶ Uerumta〈-〉
46
men differentia inter ea est: quoniam cum pri-
47
mo reperiuntur reliqua signa siccitatis cerebri
48
sicut vigilie et reliqua: de quibus rememorabi-
49
mur in capitulo signorum complexionum cere-
50
bri: et hoc secundum est quoniam siccitas non accidit
51
ei: nisi in horis que sunt apud motum laborio-
52
sum aut caliditatem fortem: aut quod procedit
53
cursu eius ex causis siccitatis predictis. amplius
54
si non affuerit ei in reliquis horis significatio
55
siccitatis. Cum eo vero quod fit propter calidi-
56
tatem complexionis eius sunt reliqua signa ca〈-〉
57
liditatis in complexione. ¶ Quod autem ve〈-〉
58
lociter humectatur quandoque fit propter calidi〈-〉
1
tatem substantie eius: et quandoque fit propter fri〈-〉
2
gus substantie ipsius et quandoque fit quoniam
3
complexio substantie ipsius radicalis fuit hu-
4
mida: et quandoque fit quoniam complexio sub-
5
stantie eius radicalis fuit sicca. ¶ Quod si fuerit
6
ex caliditate erunt illic signa caliditatis. amplius
7
erit illa humectatio non ex eo quod semper est
8
sed ipsa erit successiua caliditatis superflue ca-
9
dentis in cerebro et attrahentis humiditates ad
10
ipsum que ipsum implebunt. deinde si remanse〈-〉
11
rit complexio calida vincens succedet ei siccitas
12
cum diminutione: et si humiditates vicerint fiet
13
cerebrum frigidum et humidum: et si equabun〈-〉
14
tur prouenit secundum plurimum putredo et egritu-
15
dines putride et apostemata: quoniam hec hu-
16
miditas non est innata. conuertitur ergo in ea
17
caliditas innata. Uerumtamen non conuertitur
18
in ipsa nisi conuersione extranea que est putre-
19
do. Quod si fuerit propter complexionis frigidi〈-〉
20
tatem non erit euentus humiditatis subito: sed
21
secundum dies: deinde eueniet humectatio et fiet cum
22
velocitate. et erunt signa frigiditatis cerebri re-
23
perta. ¶ Quod si illud fuerit propter humidita〈-〉
24
tem cerebri ipsius erit velocitas in illo propter
25
vnam duarum rerum: aut quia humiditas fa-
26
cit frigus: et frigus corrumpit virtutem digesti〈-〉
27
uam mutantem illud quod peruenit ad cerebrum
28
de nutrimento: et properat vel apparet hume-
29
ctatio. Cum ergo peruenit frigus illud subito
30
humectatio post ipsum sequitur subito: et quan-
31
do cum illo accidunt opilationes in meatibus.
32
accidunt vt superfluitates retineantur: deinde
33
erit hoc semper et inseparabile: et non erit ex eis
34
que sunt raro. ¶ Eius autem quod fit propter ce〈-〉
35
rebri siccitatem causa est desiccatio adueniens
36
subito cum siccitas accidit vno momento et est
37
cum signis siccitatis predictis: et est similis ei que
38
prouenit a caliditate: nisi in eo quo ambo diuer-
39
sificantur ex signis caliditatis: et ex signis sicci-
40
tatis: iste ergo sunt significationes assumpte ex
41
velocitate passionum. ¶ Et non oportet vt ve-
42
locitas passionum mutetur propter debilitatem
43
virtutum naturalium precipue in humectatio-
44
ne: quoniam debilitas virtutum naturalium sequitur harum vnam
45
causarum. Omnia autem conuenientia et diuersifi〈-〉
46
cantia non sumuntur ex qualitatibus: immo sumuntur
47
ex formis et motibus: quemadmodum videmus
48
habentem egritudinem que nominatur ouum eligere resupi-
49
nationem de reliquis sitibus dormitationis sue.
50
¶ De significationibus sumptis ex parte men〈-〉
51
sure capitis. Capitulum .X.
52
COgnitio vero facta secundum paruitatem
53
capitis: et magnitudinem eius est: quod
54
oportet te scire: quoniam causa par-
55
uitatis capitis in creatura est pauci-
56
tas materie. sicut causa magnitudinis eius est
57
materie multitudo scilicet materiei spermatis partite
58
in partitione que capiti est naturalis. ¶ Amplius
1
si fuerit materiei paucitas cum fortitudine vir〈-〉
2
tutis formatiue prime erit bone forme: et erit
3
minus malum: eo quod paruitati capitis adiungit
4
figure malitiam in creatura. Quod significat debi-
5
litatem virtutis secundum quod ipsum non est expers mali-
6
tie in forma cerebri: et debilitate virtutis: et con〈-〉
7
strictione meatus virtutis moralis et natura-
8
lis vel animalis: quapropter phisionomici dicunt quod hic
9
homo est perfidus timidus velocis ire: hesitans in
10
rebus. ¶ Et Galienus quidem dicit quod caput paruum
11
omnino non vacat a significatione malitie forme
12
cerebri. Et quod magnum caput non habet assiduam
13
significationem bonitatis dispositionis cerebri. dum
14
non sunt ei compares bonitas figure et grossitudo
15
colli et amplitudo pectoris. ipse enim consequuntur ma〈-〉
16
gnitudinem dorsi et costarum sequentium magnitudi〈-〉
17
nem nucce: et eius fortitudinem que consequuntur
18
fortitudinem cerebri. ¶ Cum enim multitudini ma〈-〉
19
teriei compar existit fortitudo virtutis formatiue
20
caput est secundum hanc formam. ¶ Ex eis autem que il-
21
lud significant est vt illic sit proportionalitas reli〈-〉
22
quorum membrorum. quod si cum eis compar fuerit
23
ipsorum debilitas erit male figure: debilis colli
24
parui dorsi: aut erunt lesa: et que cum eo continentur:
25
et ab eo oriuntur: secundum quod quandoque accidit ex augmento
26
capitis in magnitudine que non est secundum naturam si〈-〉
27
cut fit in pueris quibus accidit apertio capitis: et
28
magnitudo eius: que non sunt in natura: immo
29
secundum semitam egritudinis: et causa in ipso est multitu-
30
do materiei ascendentis: et similiter accidit adultis ex do〈-〉
31
loribus capitis prauis: et quandoque accidit vt sinci-
32
put minoretur et tempus planum fiat cum eleuatur he-
33
risipilla super cerebrum. ¶ Iam ergo scis signifi〈-〉
34
cationes paruitatis capitis et magnitudinis eius.
35
¶ Et ex signis bonitatis quidem cerebri est vt
36
non patiatur ex vaporibus vini: et que cum eis
37
narrabimus: et que patitur ex subtilitate et cali-
38
ditate eius etiam et vt addatur mens eius.
39
¶ De figura capitis. Capitulum .XI.
40
SIgnificationes vero figure eius sunt
41
ille. iam enim docui te in capitulo ossis
42
capitis que sit naturalis figura capi-
43
tis: et que sit mala: et quod figure mali-
44
tia cum accidit alicui partium capitis leduntur
45
proculdubio proprietates operationum illius partis
46
cerebri: de qua dixit Galieunus quod almulsafata et qua-
47
drata sunt vituperabiles semper: et eminentia ex〈-〉
48
tremitatum est vituperabilis: nisi causa sit in ipso for〈-〉
49
titudo virtutis formatiue: sicut si sit superabundans
50
in operationibus suis: et significant etiam fortitudinem
51
huius virtutis forma colli: et ipsius quantitas et pectus.
52
¶ De significationibus sumptis a grauitate et leuitate
53
capitis caliditate et frigiditate et ex doloribus. Capitulum .XII.
54
SIgnificationes autem sumpte ex graui〈-〉
55
tate capitis et leuitate eius sunt: quo-
56
niam grauitas capitis semper significat materiam in
57
ipso: sed materia colerica facit grauitatem
58
minorem et adustionem vehementiorem: et melancolica
1
facit grauitatem maiorem illa et siccitatem ma-
2
gnam. ¶ Et sanguinea facit grauitatem fortiorem
3
quam ille: et pulsationem et dolorem in radicibus ocu〈-〉
4
li propter penetrationem chimi calidi et rubedinem et
5
inflammationem in venis vehementiorem. ¶ Et fleg〈-〉
6
matica facit grauitatem maiorem quam omnes alie ad
7
dolorem minorem quam sanguinea et colerica et somnum
8
maiorem quam melancolica et tarditatem ad cognitionem et pi〈-〉
9
gritiam et paucitatem agilitatis. ¶ Significatio〈-〉
10
nes vero assumpte ex caliditate et frigiditate: scilicet quod ex
11
eis tangunt caput in seipso et quod tangunt aliud
12
exterius non occultantur tibi. calidum quidem significat calidi〈-〉
13
tatem si perseuerauerit complexionem: et si accidit et nocet
14
accidentalem. et similiter est iudicium frigidi secundum eius consideratio〈-〉
15
nem. Et similiter est iudicium aridi et sicci secundum suam consi-
16
derationem si non venerit exterius exasperans et
17
arefaciens. Et similiter est humidum si non fuerit calor
18
interius separaus[*]separaus corrupt for separans. ¶ Et dolores quidem corro〈-〉
19
siui qui imaginari faciunt in capite hominis incessus.
20
scilicet alicuius rei cum corrosione et mordicatione
21
significat materiam calidam: et pulsatiui significant apostema calidum.
22
et similiter subitat significatio eorum concomitantium febris: et
23
grauatiui et compressiui significant materiam frigidam: et exten-
24
siui materiam ventosam: et permutatio subitat illud
25
et dolor qui est sicut percussio cum maleo signat[*]signat cf. Venice 1564: significat
26
sicut ouum et emigraneam temperalem. ¶ Et dolo-
27
res etiam significant parte sua: sicut dolor qui est propter communita-
28
tem stomaci fit secundum hunc modum: et que est propter communita-
29
tem epatis fit secundum formam aliam quemadmodum
30
narrabimus: et cum hoc quandoque significant secundum suam per-
31
seuerantiam. dolor enim cum perseuerat in anteriore capi〈-〉
32
tis parte et posteriore eius significat cum parte sua carabitum.
33
¶ De significationibus membrorum que sunt
34
in cerebro sicut propagines vt oculus et lingua
35
vua collum et nerui. Capitulum .XIII.
36
SIgnificatio autem oculi qui est de summa
37
illorum est ex dispositione venarum eius: et
38
ex dispositione grauitatis et leuitatis
39
ipsius: et ex dispositione coloris eius in
40
citrinitate sua: aut in obfuscatione sua: aut plum-
41
beitate: aut rubedine eius: et dispositione tactus eius
42
et omnia illa valde vicina sunt in significatione eius quod est
43
in ipso cerebro. Et quandoque significatur per illud quod
44
fluit ab eo de lachrymis et lippitudine: et quod ac-
45
cidit ipsi ex clausura et palpitatione: et ex dispositioni〈-〉
46
bus oculi que considerantur secundum profunditatem et exi-
47
tum eius ad exteriora: et magnitudinem et paruita-
48
tem et infirmitates et dolores. Nam si oculus sic-
49
catur significat siccitatem cerebri: et fluxus lippitudi-
50
nis et lachrymarum cum non sit propter egritudinem
51
in ipso oculo significat humiditatem anterioris cere-
52
bri: et magnitudo venarum oculi significat calefactio-
53
nem cerebri in substantia: et fluxus lachrymarum absque
54
causa manifesta significat in egritudinibus calidis inflamma〈-〉
55
tionem cerebri: et apostemata eius et proprie cum currunt
56
ex vno oculorum. et cum lippido pupillam tegere
57
incipit sicut tela aranee: deinde adunatur tunc est
58
morti propinquus. ¶ Et oculus qui remanet
1
apertus et non mouetur sicut fit in carabito: et
2
quandoque in lethargia. et qui clauditur et fit eius aper〈-〉
3
tio difficilis sicut fit secundum plurimas vices in le-
4
thargia: et fit etiam in carabito apud resolutionem vir-
5
tutis significat lesionem magnam in cerebro. plurimum autem
6
mobilis significat inflammationem et caliditatem et demo-
7
niacum: et adherens suo intuitu vni loco qui est
8
alcubesematim et terrefactus alienationem et me〈-〉
9
lancoliam. ¶ Et quandoque significatur ex motibus eius
10
error cerebri ex crudelitatibus ire et angustie et
11
timoris et concupiscentie. ¶ Et ad exteriora
12
exiens significat apostemata et repletionem vasorum cerebri.
13
¶ Et profundus significat resolutionem plurimam substantie
14
cerebri sicut accidit in vigilijs et alcutubut et con〈-〉
15
cupiscentiam quamuis horum forma diuersificetur in
16
hoc quemadmodum distinguemus in locis suis:
17
et similiter quandoque significat congelationem cerebri et eius mor-
18
tem. ¶ Significationes autem assumpte ex dispositio-
19
nibus lingue sunt sicut quod lingue multotiens co〈-〉
20
lor significat cerebri dispositionem quemadmodum sua albe-
21
dine significat lethargiam. Et citrinitate sua primo et
22
nigredine sua secundo carabitum. et sicut significat dominio ci-
23
trinitatis super se aut viriditate venarum que sunt
24
sub ea caducationem proprie. Et non est quidem si-
25
gnificatio ex colore lingue sicut significatio ex
26
colore oculi. Nam illud vehementiorem habet cum
27
cerebro proprietatem colore autem lingue quandoque signi〈-〉
28
ficantur stomaci dispositiones. ¶ Uerumtamen cum scitur quod
29
lesio est in cerebro non elongatur significatio ab
30
eo. ¶ Assumpte autem ex colore faciei sunt plu-
31
res. Et tu quidem scis significationes colorum complexio〈-〉
32
num. ¶ Ex eius autem pinguedine et macie sunt:
33
quia eius piguedo significat dominium sanguinis et ipsius ma〈-〉
34
cies cum citrinitate significat dominium colere: et eius ma〈-〉
35
cies cum tenebrositate significat dominium siccitatis melancolie:
36
et inflatio modica significat dominium aquositatis in san-
37
guine victo postquam non fuerint iste dispositiones dominij
38
principales: et postquam sciueris quod egritudo non est
39
in corpore mutans formam nisi in latere cerebri.
40
¶ Assumpte vero ex dispositione colli sunt quoniam si
41
est forte et grossum significat fortitudinem virtu-
42
tis cerebri: et eius abundantiam: et si est curtum et
43
subtile econtra. et si est preparatum ad recipiendum
44
scrofulas et apostemata: tunc causa in hoc non est debili〈-〉
45
tas in ipso: et tunc etiam quando vacuum est ab illo non
46
est causa in hoc fortitudo eius. verumtamen causa in hoc est
47
debilitas virtutis digestiue que est in cerebro pro〈-〉
48
pter aliquam specierum complexionis quam narrabimus: et
49
fortitudo virtutis expulsiue partes enim colli recipiunt
50
quod cerebrum expellit: et carnes molles glandose
51
que sunt in ipso. ¶ Et similiter est etiam dispositio significa-
52
tionum assumptarum a dispositione vue et duarum amig〈-〉
53
dalarum et etiam dentium. ¶ Assumpte vero ex dispositio〈-〉
54
ne membrorum neruosorum intrinsecorum sunt
55
ex semita iudiciorum communitatis. Necessa〈-〉
56
rium enim est vt cerebro et nuche communicent:
57
sicut cum lesiones super ea perseuerant afferunt
58
cerebro speciem egritudinis que est in eis.
1
¶ Et quandoque aduenit eis illud ex cerebro.
2
¶ Et nerui quidem cum fortes fiunt: et in-
3
grossantur et vie ipsarum fiunt fortes que eis
4
create sunt principales significant fortitudinem:
5
et contrarium illius significat contrarium eius.
6
¶ De significatione communi membrorum
7
quibus communicat cerebrum. Capitulum .XIIII.
8
CUm membra cerebro communican-
9
tia fortia existunt tunc cerebrum est
10
forte: et si plurimas habent lesiones
11
propter causas manifestas eis aduenien-
12
tes: tunc cerebrum debilitatur: aut leditur. ¶ Et
13
fortasse sunt operationes ille in membris alijs
14
propter communitatem virtutum cerebri: sicut con〈-〉
15
tingit vt non vadat eger ad vrinam et egestionem
16
indigens eis propter priuationem sensus: sicut
17
accidit in lethargia et clausura oculorum vigila〈-〉
18
tiua. ¶ Aut propter grauitatem motus super
19
ipsum sicut in eis et in carabito. ¶ Et sicut defe〈-〉
20
ctus transglutiendi et sorbendi in serac id est quando
21
aqua ingreditur tracheam arteriam in istis egri〈-〉
22
tudinibus. ¶ Et sicut significationes anhelitus.
23
Anhelitus enim quandoque abscinditur et destrui-
24
tur per causam lesionis que est in cerebro per-
25
uenientis ad velamen et membra anhelitus: et
26
eius multitudo et magnificentia sunt magis si-
27
gnificantia sibare: et strictura et paruitas eius
28
sunt magis significantia dormitionem vigila-
29
tiuam et lethargiam.
30
¶ De significatione membri cuius communi-
31
tate cerebrum patitur. Capitulum .XV.
32
QUoniam stomacus est ex membris
33
plurimum communicatione sua leden〈-〉
34
tibus cerebrum. tunc oportet vt signi〈-〉
35
ficetur illud ex dispositione desiderij
36
et digestionis: et eructuationis et rugitus et dispo〈-〉
37
sitione singultus et nausee et dispositione tremo〈-〉
38
ris stomacalis. In qualitate vero horum secundum sto〈-〉
39
macum consideretur vbi loquemus de stoma-
40
co. ¶ Et significatur etiam ex dispositione va-
41
cuitatis et repletionis. ¶ Communitatis enim
42
cerebri cum stomaco cum est repletus aut habet
43
inflationem apparet in dispositione repletionis
44
eius: sed eius communitas cum ipso propter
45
caliditatem et coleram rubeam et dolores ipso-
46
rum qui fiunt inde: et ex fortitudine caloris: ap〈-〉
47
parent in dispositione vacuitatis: et plerumque fit
48
ex repletione causa ad equandi complexionem
49
et opilandum inter vaporem calidum et cere-
50
brum: et proprius significatur illud secundum locum
51
doloris in principio sui et ipsius mansione. Egri〈-〉
52
tudines enim cerebri communicatione stomaci
53
factas iam significat dolor cum incipit a sincipi〈-〉
54
te. deinde effunditur ad illud quod est inter vtrasque spa〈-〉
55
tulas et fit fortior apud caput. ¶ Et quandoque
56
egrotat caput in communicatione epatis. et est
57
tunc declinatio doloris ad dextram. sicut quando fit
58
communicatio splenis: est declinatio doloris ad sinistram.
1
¶ Et quandoque multiplicatur communicatio cerebri cum mi〈-〉
2
rac: et cum eo quod est coram sirasif[*]sirasif cf. Venice 1564: ossibus thoracis and the variant serasif. est ergo dolor decli〈-〉
3
uis ad anteriora valde. ¶ Et quandoque communicat ma-
4
trici: et fit cum egritudinibus matricis: et eius si-
5
gnificationes dicte sunt in capitulo ipsius et sistitur do〈-〉
6
lor in vertice sincipitis. ¶ Plurime autem communita〈-〉
7
tes cerebri cum membris eueniunt propter vapores
8
ad ipsum ascendentes: et via quidem ascensionis
9
ipsorum: aut est illud quod est coram anteriore parte
10
aserasis[*]aserasis probably corrupt for alserasif [cf. Venice 1564: ossibus thoracis and the variant serasif]: et sentit in primis extensionem eius ad su〈-〉
11
periora: et est extensio vt chorda et pulsatio in ve〈-〉
12
nis iuxta ipsam: et sentit principium doloris ante-
13
rius: aut illud quod sequitur partem colli: et sentit prin〈-〉
14
cipium doloris posterius. et tenduntur vt chorda
15
vene et arterie posite posterius et sentit illic pul〈-〉
16
sationem. ¶ Cumque considerauisti accidens membri com〈-〉
17
municantis oportet ne accidens sit illi membro in se-
18
ipso: sed propter communitatem suam quam habet cum cere-
19
bro et non propter communitatem cerebri cum ipso. Cum
20
enim significetur ex nausea quod egritudo cerebri
21
sit propter stomaci communitatem: tunc non elonga〈-〉
22
tur: quin erretur et sit egritudo hec in cerebro
23
prius: et sit occulta: et nec apparet nausea in sto〈-〉
24
maco nisi propter communitatem suam cum cerebro in
25
egritudine occulta cum qua est. Oportet ergo
26
vt redeas ad principia que tibi dedi in libris pri〈-〉
27
mis quibus cognoscas egritudines principales
28
ab egritudinibus communicationis.
¶ De signis
29
cerebri in sua complexione equali. Capitulum .XVI.
30
CErebrum in sua complexione equale est id
31
quod est forte in operationibus sensibi〈-〉
32
libus et moralibus et mobilibus: et com〈-〉
33
mensuratum in expulsione eius quod ab
34
eo expellitur: et in ipsius retentione: et forte ad resi〈-〉
35
stendum accidentibus impedimentum afferentibus.
36
¶ Capillos habens in pueritia glaucos: et in ado〈-〉
37
lescentia igneos et rubcos et ad nigredinem de-
38
clinantes. ¶ Circa complementum creationis et
39
augmenti medios inter crispitudinem et planitiem:
40
et ipsorum ortus: et tempus nascendi totum est in sua hora:
41
et ipsorum canities non est festina neque tarda ab ho〈-〉
42
ra naturali: et caluitium non cito ei aduenit.
43
¶ De signis complexionum malarum euenien〈-〉
44
tum ex conceptione. Capitulum .XVII.
45
VIsum est Galieno quod caliditas generat ra-
46
tionis permixtionem et alienationem id est
47
stoliditatem. ¶ Et nos istis adiungamus
48
subitationem et velocitatem casus initio〈-〉
49
rum et permutationis voluntatum. ¶ Et quod frigiditas
50
generat stoliditatem et quietem motus. et nos adiunga-
51
mus istis tarditatem intellectus et excusationem
52
cogitationis et pigritiam. ¶ Et quod siccitas facit
53
vigilias et ipsam significant vigilie. ¶ Et nos
54
quidem in hoc conditionemus vel statutamus
55
quod non sit ab humiditatibus nitrosis: et non est
56
cum grauitate in cerebro et assiduatione euacuatio〈-〉
57
nis superfluitatum et reliquis significationibus
58
humiditatis. Humiditas enim salsa et nitrosa teste
1
ipso Galieno facit insomnietatem sicut in senibus. Hu〈-〉
2
miditas vero facit somnum profundum: et tu statue
3
cum anima tua conditionem predictam. ¶ Et Galieno quidem vi〈-〉
4
sum est quod significatio ad ostendendum quod complexio
5
est dominans sine materia est priuatio fluxus superfluitatum
6
cum significatione malitie complexionis. ¶ Si-
7
gnificatio vero quod ipsa dominetur cum materia est
8
fluxus superfluitatum. ¶ Et nos quidem perscrute〈-〉
9
mur et dicamus quod si non sint opilationes et debili-
10
tas virtutis expulsiue et illius significatio est quod
11
prediximus et perfecimus. ¶ Significationes vero
12
cerebri calide complexionis sunt velocitas ortus
13
capillorum in principio natiuitatis: aut in ven-
14
tre: et nigredo ipsorum in principio: et denigratio
15
eorum post glaucedinem velox et crispitudo eorum
16
et similia: et velocitas repletionis capitis et ipsius
17
grauitas ex causis euenientibus sicut odoribus
18
et similibus: et lesio eius ab odoribus calidis: et pau〈-〉
19
citas vsus somni cum leuitate eius: et apertio vena〈-〉
20
rum oculorum et acuitas ipsorum: et velocitas permuta-
21
tionis in consilijs et voluntatibus sicut est dispositio
22
infantium: et significat illud tactus et rubedo colo〈-〉
23
ris et decoctio superfluitatum effusarum et expulsarum
24
et qualitas ipsarum in substantia cum comparatione ad alias.
25
¶ Significationes vero complexionis frigide sunt
26
augmentum expulsionis superfluitatum secundum quod ex con-
27
ditione predictum est. et planities capillorum: et pauci〈-〉
28
tas nigredinis eorum: et velocitas canitiei et velo-
29
citas patiendi ex nocumentis et multitudo reuma〈-〉
30
tismi intus ad palatum et accidentium corrize propter le〈-〉
31
uem causam et occultatio venarum in oculis. Et mul-
32
titudo somni: et eius forma est similis forme dor-
33
mitantis. tardus est palpebrarum motus et est sta〈-〉
34
bilitas secundum voluntates: sicut est dispositio senum.
35
¶ Sicce vero complexionis significationes sunt
36
mundificatio meatuum superfluitatum: et claritas
37
sensuum: et potentia in vigilando et fortitudo
38
capillorum: et velocitas natiuitatis ipsorum propter fumum
39
complexionis in etate prima: et velocitas caluitiei: et
40
crispitudo capillorum. ¶ Sed humide complexionis si-
41
gnificationes sunt planities capillorum et tarditas
42
natiuitatis ipsorum: et tarditas caluitiei: et perturba〈-〉
43
tio sensuum et multitudo superfluitatum intus: et reuma〈-〉
44
tismus: et profunditas somni. ¶ Calide et sicce
45
complexionis significationes sunt priuatio superfluita-
46
tum et claritas sensuum: et potentia vigilandi: et pau-
47
citas somni: et velocitas ortus capillorum in princi〈-〉
48
pio: et fortitudo ipsorum et nigredo: et crispitudo
49
eorum: et multa caluitiei velocitas: et caliditas tactus
50
capitis: et ipsius siccitas cum rubedine manife〈-〉
51
sta in ipso: et in oculo. Et permutatio im voluntatibus:
52
et velocitas in eis: et fortitudo intellectus: et memo〈-〉
53
rie: et velocitas in eis: operationum animalium.
54
¶ Significationes vero complexionis calide et hu-
55
mide sunt iste. Nam si complexio illa non est valde
56
remota ab equalitate color est bonus. et vene
57
sunt manifeste: et tactus est calidus: et senis[*]senis corrupt for lenis: et su〈-〉
58
perfluitates sunt plures: et magis cocte: et ca-
1
palli plani declinantes ad glaucedinem absque ve-
2
locitate caluitiei: et calefactio et humectatio sunt
3
ei veloces. ¶ Quod si ab ea fuerit elongata erit
4
egrotatiuum recipiens casus calidi: et frigidi: et egritudi〈-〉
5
nes putridas in substantia sua velociter: et erunt sen〈-〉
6
sus illius cuius est cerebrum grauati et perturbati: et
7
oculi eius debiles: et neque abstinebit a somno: et vi〈-〉
8
debit somnia permutabilia. ¶ Significationes
9
autem complexionis frigide: et sicce sunt iste. nam caput est
10
frigidi tactus: abiectus color vene sunt in ipso occul-
11
te: et in oculis: tardus capillorum ortus: et sunt ca-
12
stanei: et subtiles: tarditas caluitiei proprie: si non est
13
magis dominans eius siccitas quam frigiditas: et nocetur fri〈-〉
14
gidis secundum conditiones predictas: et sensus sunt
15
clari in infantia sua: et cum procedit in etate debili-
16
tatur velociter et senescit et apparet spasmus: et con〈-〉
17
tractio in partibus capitis eius: et fit eius sani-
18
tas instabilis. Quandoque enim est leuitas capitis: et
19
viarum apertio: et quandoque est econtrario. ¶ In com〈-〉
20
plexione autem frigida et humida: est homo mul〈-〉
21
ti somni: et profundus in ipso malorum sensu〈-〉
22
um: piger: tardus: multe euacuationis super-
23
fluitatum ex capite: et significat ipsam tarditas
24
caluitiei et velocitas euentus reumatismorum.
25
¶ Apostematum vero significationes et reliquo〈-〉
26
rum dicemus in distinctionibus. ¶ De signis
27
cuiuscunque egritudinis capitis. Capitulum .XVIII.
28
HOc capitulum et quod est ante ipsum sunt si-
29
cut conclusio principiorum: que dedi〈-〉
30
mus de dispositionibus significatio〈-〉
31
num capitis: et oportet quidem vt has
32
significationes seruemus in memoria: et non sit
33
necessarium reiterare in vnoquoque capitulorum:
34
in quo loquemur de egritudinibus partium ca-
35
pitis. Quod si iterabimus eas in aliquo capitulo. ite-
36
rabimus eas: vt sit adiuuans ad qualitatem re-
37
deundi ad hos canones in capitulis alijs. in quibus iam
38
contenti erimus secundum quod erit de eis quod attulimus
39
in illo capitulo vno. ¶ Et similiter oportet vt animam tuam super
40
illud quiescere facias de redditione ad canones
41
vniuersales in curis particularibus capitis: ni〈-〉
42
si in quo in vniuersalibus non est dictum: et est ne〈-〉
43
cessarium ipsum dicere in particularibus.
44
¶ De signis male complexionis calide sine ma〈-〉
45
teria. Capitulum .XIX.
46
IPsam significat inflammatio et priua-
47
tio grauitatis: et vigilie: et inquietudo
48
in motibus et permutatio in imagina〈-〉
49
tionibus: et agitatio: et velocitas in
50
ira: et rubedo oculorum: et iuuamentum ab in-
51
frigidantibus: et nocumentum a calefacientibus.
52
¶ De signis male complexionis frigide sine
53
materia. Capitulum .XX.
54
SEntitur frigus cum priuatione gra-
55
uitatis et pigritia et tepiditas et albe-
56
do coloris faciei: et oculi: et diminu-
57
tio in imaginationibus: et declina-
58
tio ad timorem et iuuamentum a calefacienti〈-〉
1
bus et nocumentum ab infrigidantibus.
2
¶ De signis male complexionis sicce. sine ma-
3
teria. Capitulum .XXI.
4
LEuitas et antecessio euacuationum et
5
desiccatio stricture narium et dominium
6
vigiliarum.
¶ De signis male com〈-〉
7
plexionis humide sine materia. Capitulum .XXII.
8
PIgritia et tepiditas cum paruitate gra〈-〉
9
uedinis et paucitas fluxus eius quod ef-
10
fluit: aut ipsius equalitates et superflui〈-〉
11
tas obliuionis: et dominium somni.
12
¶ De signis complexionum compositarum
13
absque materia. Capitulum .XXIII.
14
COmmixtio signorum duarum complexionum.
15
Et significatur quidem dominium calidita-
16
tis cum siccitate per vigilias et com-
17
mixtionem. ¶ Et super dominium frigidi〈-〉
18
tatis cum ea per dispositionem similem egritudini
19
que nominatur congelatio: et forsitan aduenit ei: et do〈-〉
20
minium quidem humiditatis cum caliditate significatur
21
ex dominio somni: qui non est propter fortes subeth id est
22
fortes profundationes somni. Et dominium frigidi〈-〉
23
tatis cum humiditate per somnum a sobeti[*]sobeti corrupt for subeth: et adiunge
24
ad illud quod attulimus de reliquis signis com-
25
positis et significationibus singularium.
26
¶ De signis dominij materierum calidarum. Capitulum .XXIIII.
27
COlerice quidem: grauitas non super〈-〉
28
flua et mordicatio et inflammatio: et
29
adustio vehemens: et siccitas: et stri-
30
ctura narium et sitis et vigilie et citrini-
31
tas coloris faciei et oculi et rubedo coloris.
32
¶ In sanguinea quidem significat ipsum augmen〈-〉
33
tum grauitatis: et fortasse associat ei pulsationem
34
et est cum eo inflatio faciei et oculorum et exube〈-〉
35
ratio venarum et fortis somnus subeth.
36
¶ De signis dominij materierum frigidarum. Capitulum .XXV.
37
FRigus sensatum et longitudo lesio-
38
nis et eius assiduatio: et paucitas ru〈-〉
39
bedinis coloris: et facies et oculi sunt
40
cum pigritia et tepiditate et albedo co-
41
loris faciei et oculorum et paruitas citrinitatis eo-
42
rum cum grauitate sensata. Uerumtamen illa
43
grauitas cum materia flegmatica est maior: et
44
cum pigritia et tarditate et nimietate subeth som〈-〉
45
ni et obliuione et plumbeitate coloris in facie et
46
oculis. In melancolica vero est grauitas minor
47
et fiunt vigilie plures et alienatio et cogitatio cor-
48
rupta et tenebrositas coloris faciei et oculorum.
49
¶ De signis apostematum calidorum. Capitulum .XXVI.
50
FEbris inseparabilis et grauitas et pul〈-〉
51
satio: et dolor perueniens ad radices
52
oculorum: et forsitan ad exteriora exi-
53
bunt cum eo oculi: et permixtio ratio〈-〉
54
nis et velocitas pulsus et caliditas. ¶ Quod si
55
fuerint in ipso cerebro erit pulsus decliuis .ad[*].ad corrupt for ad [redundant period]
56
vndosum. et si fuerint in velaminibus erit dolor
57
fortior et pulsus erit decliuis ad serrinum.
58
¶ De signis apostematum flegmaticorum. Capitulum .XXVII.
1
OBliuio et somnus nimius et multi-
2
tudo grauitatis et pulsus vndosus et
3
laxus et excitatus.
4
¶ De signis apostematum melancolicorum. Capitulum .XXVIII.
5
VIgilie et alienatio et grauitas sensata
6
et durities pulsus. ¶ Et nos quidem di〈-〉
7
ximus illud: cuius nos oportuit re〈-〉
8
memorari hic de significationibus de〈-〉
9
bilitatis cerebri et fortitudinis eius: et signis hu-
10
moris in ipso dominantis et significationibus egri〈-〉
11
tudinum eius propriarum: et que sunt propter communitatem: confi-
12
dentes in eo quod allaturi sumus de hoc in capitulo de so〈-〉
13
da. illic ergo requiratur: quoniam in loco illo affertur
14
et ex eo permutemus nos ad reliqua capitula.
15
¶ De canonibus vniuersalibus curationis. Capitulum .XXIX.
16
CUm materiam euacuare voluerimus con〈-〉
17
templamur tunc si significatio ostendit
18
sanguinem cum ipsa abundantem esse et
19
in sanguine non est diminutio: que-
20
cunque sit materia incipiemus a flobotomia cephalice:
21
venarum capitis predictarum in capitulo flobotomie si-
22
cut venarum frontis et nasi: et venarum partis auris:
23
et oportet vt fiat earum flobotomia in contraria parte dolo〈-〉
24
ris. ¶ Quod si res est magna et sanguis dominatur
25
minuimus guidem: et non declinamus nisi ad di-
26
minutionem. ¶ Et si alij etiam dominenentur humores:
27
tamen ab ea incipimus: quoniam flobotomia est communis hu〈-〉
28
morum euacuatio. ¶ Quod si materia fuerit sanguis tantum
29
sufficiet flobotomia completa id est sola. Et si fuerint
30
humores alij considerabimus: tunc si est cum communita-
31
te corporis totius euacuabimus corpus totum: de-
32
inde intendemus ad caput solummodo. Et admi〈-〉
33
nistrabimus euacuantia que sunt ei propria. ¶ Ad
34
hoc tamen non penitus erimus ausi nisi post corpo〈-〉
35
ris totius euacuationem si fuerit in corpore hu-
36
mor. et totum illud faciemus si sciuerimus materiam
37
in ipso esse decoctam. et illud quidem cognoscitur te-
38
stimonio eius quod ex ipso educitur: si non fuerit
39
subtile valde aut valde grossum. ¶ Et si egritu〈-〉
40
do iam peruenerit ad statum: et nos iam processimus
41
cum digestione que fit in vnctionibus et embrocis et
42
emplastris digestiuis: euacuabimus ex capite pro〈-〉
43
prie per gargarismum si non timuerimus nocumen-
44
tum in pulmone: et fluxus euacuati per garga-
45
rismum non fuerint de genere humoris acuti et mor〈-〉
46
dicatiui: et homo non fuerit susceptibilis egritudi-
47
num pulmonis: et fuerit ei potentia cauendi a flu〈-〉
48
xu rei male ad pulmonem: aut fuerit dispsitio[*]dispsitio corrupt for dispositio ca〈-〉
49
pitis vel maioris sollicitudinis ei de dispositione pul〈-〉
50
monis. ¶ Et administrabimus etiam odorife-
51
ra aperitiua sternutationem facientia et caputpur-
52
gia scilicet pulueres vel liquores qui per nares mit-
53
tuntur et embrocas que materias de capite deponant.
54
¶ Et quandoque fient etiam emplastra capiti post
55
abrasione capitis ex medicinis soluentibus ge-
56
nus humoris qui est in ipso cum non timuerimus
57
ex illis emplastris corruptionem complexionis: et
58
confisi fuerimus quod materia effusa facilis fuerit
1
ad euacuandum: et cum hoc cauebimus ne eua-
2
cuantia addentia vel adherentia ex ea soluant quod
3
subtile est et retineatur grossum. ¶ Uia autem qua
4
ad hanc intentionem perueniamus est: vt euacuemus
5
post lenificationem factam cum lenificantibus dige〈-〉
6
stiuis. ¶ Quantuncunque ergo euacuationem ad-
7
ministrauerimus ipsam sequi faciemus lenifi-
8
cationem. ¶ Et cauebimus in euacuationibus
9
humorum acutorum: in quibus proculdubio necessa-
10
rie sunt medicine calide in quibusdam horis: si-
11
cut sunt hiere et scamonea et turbith cum stica〈-〉
12
dos ne post contingat malitia complexionis cali-
13
de. Uerum elaborabimus ad hoc vt non remane-
14
at post eas illud et illud est: vt succurramus solutio〈-〉
15
ni facte per eas: et euacuationi prouenienti per
16
gargarismata et reliqua cum emplastris infrigidati-
17
uis: et vt caueamus eorum administrationem nisi
18
post fiduciam sumptam ex consuetudine egri. quod il-
19
lud quod ipse bibit de hoc soluit ipsum et euacuat
20
ita ne sit potio nostra ei causa ad perniciem aut cor〈-〉
21
ruptionem. ¶ Quod si humores fuerint non dige-
22
sti digeremus prius vtrasque partes eorum sicut re〈-〉
23
memorabimur: et si humores fuerint ascenden-
24
tes a latere aut corpore toto trahemus ad con〈-〉
25
trarium. sicut si fuerit ex inferioribus corporis to〈-〉
26
tius administrabimus clystere et suppositoria et
27
ligabimus extrema et proprie pedes vel empla-
28
stra superponemus extremis et euacuabimus
29
membra. vtputa si fuerit stomacus cum ierapigra:
30
aut splen cum eo quod ei est proprium. et similiter
31
vnumquodque membrum: et regemus totum secundum regi〈-〉
32
men suum quod est ei proprium. ¶ Isti ergo sunt ca〈-〉
33
nones vniuersales deesse materierum: et quecunque
34
materia euacuata sit: tunc si causa ipsius prouenit
35
malitia complexionis medicabimur per contrarium.
36
¶ Ex eo autem in quo materie humorum diuerse
37
que sunt in capite communicant secundum intentionem cauteri〈-〉
38
zantium est vt fiat cauterium vbi perueniunt iudex et
39
anularis mensurando ab extremitate nasi: aut vbi
40
peruenit medietas fili cuius longitudo est ab au-
41
re ad aurem capite prius raso. ¶ Nunc ad distin〈-〉
42
guendum redeamus. ¶ Si sanguis quidem in
43
toto est corpore et in capite materia exuberans conti-
44
netur: flobotometur cephalica. Sed si nondum conti-
45
netur: sed est in hoc vt contineatur minuatur nigra id est
46
media que nutrix dicitur: et si timetur comprehensio
47
antequam incipiat peruenire ad hoc vt contineatur
48
sicut si contingat per causam attrahentem humores
49
in circuitu capitis ex caliditate extrinseca aut
50
percussione: aut reliquis flobotometur basilica: et si
51
vis vt extrahatur plus illo flobotoma saphe-
52
nam. Et cruribus ventosas appone supra calca〈-〉
53
neum paruum et flobotoma venam pedis. ¶ Et
54
si fuerit propter communitatem membri flobo-
55
toma venam vtrisque communem: si vis euacuare
56
ex ambobus simul et materia est quieta: et si vis
57
trahere ad partem cum euacuatione membri communi-
58
cantis flobotoma venam communicantem membro
1
accidenti cum egritudine et cadat in contrario
2
partis capitis. ¶ Amplius cum peruenis ad
3
caput solum: aut sanguis a principio rei solummo〈-〉
4
do est in ipso. tunc si quod fuerit cadens in vela-
5
minibus extrinsecis cranei secundum quod rememora-
6
bimur in egritudinibus particularibus: aut egri〈-〉
7
tudo sentitur propinqua commissuris et vis curam fa〈-〉
8
cilem: appone ventosam nuce. quod si est profunda aut
9
non speratur eius attractio ad exteriora cranei
10
flobotoma venam frontis proprie si dolor est po-
11
sterius. Et post acceptionem quidem sanguinis
12
sumantur euacuantia que fiunt ex mirabolanis
13
et succis fructuum et si remanet necessitas ad-
14
ministretur clystere. ¶ Et si egritudo fuerit pra-
15
ua. sicut verbi gratia apoplexia sanguinea flo-
16
botoma ex guidem id est vena que est in vno latere
17
colli. ¶ Digestiua vero si materia fuerit fleg-
18
matica: aut melancolica sunt matres medicina-
19
rum que in eis digestione administrantur in qui-
20
bus est subtiliatio et incisio et resolutio. vtputa
21
amaracum[*]amaracum cf. a variant in Venice 1564: almarzangius et folia lauri et scea: id est sticados ara〈-〉
22
bicum et abrotanum et squinantum et camomilla
23
et mellotum et anetum et polypodium et epithi〈-〉
24
mum: que sunt magis proprie melancolice et ala-
25
sce et ysopus et feudenegi[*]feudenegi cf. Venice 1564: pulegium and the variant: saudenegi et rutha et alberegesif[*]alberegesif i.e. alberengesif (cf. Canon 2; cf. also Venice 1564: ocymum and the variant alberengesef):
26
et omne in quo est virtus resoluendi. Et nos qui〈-〉
27
dem iam scripsimus ea in tabula resolutionis
28
et digestionis medicinarum calidarum: licet sit com-
29
prehensio regiminis in flegmatica et melancoli-
30
ca diuersa propter illud quod dicemus. ¶ Et
31
oportet vt ad gradus harum medicinarum perue〈-〉
32
niatur per quantitatem materiei. nam si fuerit mul-
33
te quantitatis et vehementis qualitatis ponemus
34
medicinas calidas fortes: ita vt sint in quarto
35
gradu: sicut piretrum et euforbium et reliqua nisi
36
timeatur ebullitio materierum: et illud quidem est
37
si fuerit multa valde et timemus quod cum ipsa ca〈-〉
38
lefiet augmentabitur eius totalitas et faciet ex-
39
tensionem dolorosam et apostema. Illic enim oportet
40
vt incipiamus et euacuemus ex ea aliquid. dein-
41
de residuum decoqui incipiat. ¶ Rectius autem
42
quod est in digestione humorum manifeste crudi〈-〉
43
tatis est vt sit cura ex emplastris de medicinis
44
equalis calefactionis. Et administra quietem
45
et ligationem: vt digeratur materia facile. ¶ Quod si
46
fuerit pauce quantitatis et fuerit debilis qualita〈-〉
47
tis contenti erimus eis in quibus non multa exi-
48
stat calefactio secundum subtiliationem que sunt in gra〈-〉
49
du primo. et si fuerit media medijs. ¶ Quod si
50
materie melancolice fuerint non erimus contenti
51
istis medicinis: ita vt in desiccatione addamus:
52
et precipue si fuerit melancolia preter naturam.
53
immo sit adusta. Sed indigebimus in matura-
54
tione materiei melancolice lenificatione et hu-
55
mectatione proculdubio: deinde succedamus
56
cum maturatiuis resolutiuis subtilis resolu-
57
tionis que sunt in gradu secundo et tertio: et me〈-〉
58
lius est vt coniungas lenificantia et humectantia
1
cum calidis incisiuis resoluentibus. ¶ Mate〈-〉
2
rie vero calide digestionem faciunt medicine. cum
3
aggregatione sue substantie et apertione cum hoc
4
et incisione. Et iste quidem sunt infrigidantia et
5
humectantia in quibus est abstersio et ablutio: si〈-〉
6
cut aqua ordei et lac caprarum recenter mulctum.
7
lac tamen vitet qui virtutis debilitatem cum so〈-〉
8
da habuerit et digestiua que sunt cum istis condi〈-〉
9
tionibus. Et vtatur aquis in quibus decocta sunt
10
folia salicum et viole et nenufar et virga pastoris
11
et herbe frigide omnes descripte in tabulis suis: que
12
sunt medicinarum singularium mixte cum aliquan〈-〉
13
to aceti vt eas profundet et virtutes earum pe-
14
netrare faciat. quod si in eis parum grossitiei addan〈-〉
15
tur camomilla et malua. ¶ Et si tunc egro vigi〈-〉
16
lie affuerint: et voluntas fuerit ne vigilet ponan〈-〉
17
tur cortices in eis papaueris. Dico autem ace〈-〉
18
tum est commune omnibus materijs. Eius enim infrigi〈-〉
19
datio possibile est vt leui causa frangatur. Am〈-〉
20
plius remaneat profundatio eius cum medicinis
21
et ipsius incisio. hoc quidem est cum administra-
22
tur in materijs frigidis. In maturatione autem
23
materierum calidarum non eligatur supra ipsum.
24
¶ Et olea calida omnia dicta in antidotario que
25
fiunt ex oleis odoriferis et floribus et plantis in-
26
grediuntur in digestione frigidarum: quod si mate-
27
ria fuerit vehementis frigiditatis aut multe quan〈-〉
28
titatis aut difficilis resolutionis: tunc olea ad-
29
hibenda sunt que sunt facta cum gummis calidis
30
et speciebus fortibus odoriferis et oleum de be-
31
hen et sambucinum et de narcisco et lilio zaffa-
32
rano et lauro et amaraco et de duabus spicis: aut
33
oleum oliue in quo decocta sunt rutha humida
34
aut calamentum: aut anetum humidum aut camo〈-〉
35
milla humida: et his similia: de quibus reme-
36
morabimur in antidotario. et illic collige illud.
37
Oleum autem balsami propter suam subtilita-
38
tem velociter resoluitur et non multum prebet iu〈-〉
39
uamentum in epithimando et inungendo: conue〈-〉
40
niens sue fortitudini. ¶ Et nos quidem mate-
41
riei opponimus euacuando et trahendo secundum con〈-〉
42
trarium et faciendo vtrunque simul. Attractio vero ad
43
contrarium est. attractio que fit ad manus et ad
44
pedes: et illud iuuat ipsorum fricatio cum sale et
45
oleo violaceo aut oleo camomillino secundum complexionem:
46
et ex eo quod in ipsa egritudine administrauimus
47
nos est exercitium in quo seruatur caput: ita vt
48
non moueatur cum corpore et non mouentur nisi infe-
49
riora tantum: et est exercitium in quo homo suspenditur
50
in fune aut pendet ex pariete et retinentur supe-
51
riora corporis eius et non cessat mouendo pe-
52
des et sequitur ipsum et hoc post euacuationem.
53
¶ Fricatio vero extremitatum et earum constri〈-〉
54
ctio a superioribus ad inferiora est huiusmodi et proprie
55
cum cibari debet. ¶ Et quandoque purgatur caput
56
solum leui exercitio sicut fricatione et comprehen-
57
sione donec ad pectinandum peruenitur et admini-
58
stratione odorum ex fetidis proprie sicut fit in fine
1
lethargie. ¶ Res autem aggregans duo regi〈-〉
2
na similiter clystere et suppositoria et diuretica:
3
et sudorem prouocantia secundum materiam et virtu〈-〉
4
tem: et omnia que numerata sunt in antidota-
5
rio. ¶ Solutiua autem que euacuant caput
6
cum communitate corporis sunt pillule de ieris et pillule
7
cocie: et pillule de sticados: et iste quidem conuenientio〈-〉
8
res sunt humoribus adustis in quibus domi-
9
natur colera: et in quibus cum hoc est grossities
10
immo sunt sicut communicantes colericis et flegma〈-〉
11
ticis et omnibus illis fortius est infusio aloes
12
que fit cum aqua endiuie. et proprie eius quod est
13
fortius ex eo: et est illa que scripta est in antido-
14
tario: aut infusio de iera: et vomitus ex oxymel〈-〉
15
le cum semine attriplicis. Decoctio vero mirabola〈-〉
16
norum et prunorum et fumitere[*]fumitere i.e. fumiterre et syrupus de fru〈-〉
17
ctibus. et syrupus violarum et decoctio cassiefistule et que
18
sunt istis similia facta fortia cum scamonea et re〈-〉
19
liquis secundum dispositionem corporis: et vacuitatem
20
ipsius a febre eius aut essentiam eius in ea secundum
21
dispositionem etatis et virtutis et horum simi-
22
lium sunt conuenientia humoribus colericis
23
subtilibus. ¶ Uerum iera archigenis: et iera
24
ruffi: et iera logodion: et iera Galieni et pillule
25
facte cum lapide lazuli: et elleboro secundum quod
26
rememorabimur conueniunt humoribus gros-
27
sis et melancolicis. Et similiter omne in quo
28
recipitur sticados. ¶ Et vtrisque etiam con-
29
ueniens est vomitus factus ex potu oxymel-
30
lis et semine raffani et pulpa colloquintide cum
31
reliquis medicinis mouentibus humores visco〈-〉
32
sos ex eis quas terminauimus. et diximus et re〈-〉
33
liqua composita distincta in antidotario secundum quod
34
ipse ordines habent. ¶ Primus est qui est cum
35
iera et turbith et epithimo et agarico et castoreo:
36
et que illis sunt similia et pillule magne: deinde ie〈-〉
37
re deinde duo ellebori: niger melancolicis et al-
38
bus flegmaticis cum cautella et timore: et lapis
39
lazuli et lapis armenus absque cautella et timore.
40
¶ Et oportet vt incipiamus a debiliore et gra〈-〉
41
datim procedamus donec sciamus ex disposi〈-〉
42
tione egritudinis quod ipsa est iam abscissa. ¶ So〈-〉
43
lutiua vero facilia ad purgandum caput alsce-
44
iaret[*]alsce-iaret cf. Venice 1564: asahaiaret sunt ex quibus sumitur pillula magna vt
45
paruum pondus operationem efficiat sufficien-
46
tem cum mora et non noceat propter paruitatem
47
suam iteratio: et dormiatur super ipsam ne de-
48
struant motus et vigilie eius operationem: et
49
canon quidem in eis est aloes et hiera. deinde
50
cadit in eis mastix ad confortandum stomacum.
51
et recipiuntur in eis myrabolani vt prohibeant va〈-〉
52
porem acutum calidum si in stomaco genera-
53
tur aut capite. quod si voluntas adest vt humores
54
colerici educantur sit in eis iuuamentum cum
55
scamonea et similibus ei. et fortasse vsus scamo〈-〉
56
nee cum aloeticis administratis propter purga〈-〉
57
tionem ipsius cerebri aut stomaci si egritudo ce〈-〉
58
rebri est cum eius communitate prohibet earum
1
calefactionem superfluam propter superfluita-
2
te[*]superfluita-te corrupt for superfluitatem more ipsarum: et excitat eas abbreuiatas a com〈-〉
3
plemento purgationis eo quod iuuat ad purgan-
4
dum. ¶ Quod si voluntas adest vt iuuamen〈-〉
5
tum fiat in extractione humorum flegmatico-
6
rum iuuetur cum pulpa colloquintide et cum
7
zinzibere et turbith et sticados. ¶ Et si adest voluntas
8
vt fiat hoc in humoribus melancolicis iuuen-
9
tur cum pauco elleboro et epithimo et polypo〈-〉
10
dio et eis similibus: et sunt pillule magne diuer〈-〉
11
sarum descriptionum quas reperies in antido〈-〉
12
tario et fcies[*]fcies corrupt for scies ipsarum iuuamentum et ipsarum
13
electionem inde. ¶ Ex mundificatiuis autem
14
que capiti sunt propria sunt gargarismata in qui〈-〉
15
bus omnibus almuri sit administratum.
16
¶ Quod si humores fuerint colerici puri non
17
vtaris in ipsarum mundatione gargarismate
18
timendo descensum ipsorum ad pectus cum
19
iam adepti sint superfluam acuitatem ex medi〈-〉
20
cine purgantibus acutis. Nam subtiliantia co〈-〉
21
lericos cum facilitate et subtilitate: et que sunt
22
equalis complexionis non multum agunt in gar〈-〉
23
garismate. ¶ Quod si aliquid horum est iu-
24
uans: tunc oxymel de seminibus cum endiuia
25
folum[*]folum corrupt for solum modo. et oxymel squilliticum et oxymel
26
recipiens scamoneam et aquam lupuli et aquam
27
prunorum: et sirupus violarum et tamarindi cum
28
pauco scamonee: et qui huius cursu procedunt.
29
¶ Quod si humores colerici fuerint cum grossi〈-〉
30
tie: tunc gargarisma fiet cum almuri et aloe et
31
hiera. et oxymel de seminibus: et squillitico cum
32
hieratet[*]hieratet corrupt for hiera et vt confortetur illud cum scamonea et
33
pauco turbith: et supra illud nihil addatur.
34
¶ Quod si humores fuerint grossi flegma-
35
tici tunc addatur supra illud pulpa colloquintide et zinziber
36
et sticados et turbith et hiera archigenis et bu-
37
sutus. et fortasse indigebis: vt cum eis admi-
38
nistres synapin et piretrum et piper cum ma-
39
stice: et vis propter illud fortitudinem ope-
40
rationis medicine cum fuerint humores ve-
41
hementis fortitudinis. ¶ Et similiter fortas-
42
se facis masticare piretrum et piper et zinziber et aco〈-〉
43
rum: ita vt perueniatur ad vltimum ad sta-
44
phisagriam: et que eis sunt similia: et istis quan-
45
doque admiscentur subtiliantia sicut ysopus:
46
et cinamomum et cassia lignea origanum: et
47
cortices radicum capparis mentastrum et que
48
eorum cursu procedunt. ¶ Sternutatoria au-
49
tem: que conueniunt humoribus colericis
50
sunt sicut vapor aceti in quo parum castorei
51
dissolutum est et odor focaugi acuti acetosi.
52
Et flegmaticis condisi[*]condisi cf. Venice 1564: struthium: et piper et cepe alle-
53
um: et synapis et nasturtium et baurach: et
54
que cursu eorum procedunt. ¶ Ex istis me-
55
dicinis quandoque assumimus emplastra: et acci〈-〉
56
pimus: ex eis epithimata super tempora. ¶ Ca〈-〉
57
putpurgiorum autem alia fiunt: vt per ea perueniat in〈-〉
58
frigidatio: et humectatio: et alia vt resolutio: et alia vt
1
confortatio. Quumque caputpurgia admini-
2
stras resoluentia confortantia gradus in ipsorum
3
administratione obserua. administra itaque ea pri-
4
ma vice cum oleo rosato et lacte et que tali cur-
5
su currunt: et vice secunda cum expressione sicle et
6
similibus: et tertia etiam vice cum aqua amarici et simili-
7
bus. Quod si principium materiei et vaporum non est
8
nisi a stomaco attende substantiam humoris in stomaco compre-
9
hensi quam comprehendes per ea que scies in capitulo
10
egritudinum stomaci et euacuationis eius. ¶ Quum autem materia
11
descendens est vapores aut ventositates reten-
12
ti: oportet vt eos resoluas cum aqua in qua decocta
13
sunt sceha et epithimum et alhasce et medicine pre〈-〉
14
dicte in capitulis suis. et distilletur etiam oleum sambacinum
15
et laurinum et amaracinum in aure. ¶ Quum autem
16
corpus cerebri vis confortare et prohibere humo-
17
res colericos ne a stomaco ad ipsum ascendant et ab
18
eis que sequuntur ipsum: oportet vt ipsum cibes fructibus
19
acetosis et proprie granatis acetosis et pomis et
20
piris et acresta et proprie post cibum. ¶ Curatio
21
etiam tua in opilationibus sit cum embrocis ape〈-〉
22
ritiuis semper. et oportet vt sit effusio omnis embroce ad-
23
ministrata in omni accidente a loco alto: vt eius vir〈-〉
24
tus plurimum profundetur: et caput preparetur vt cadat super
25
synciput supra posteriorem capitis partem et membra
26
dura: et sint etiam masticationes et pillule de seiar et
27
olea resoluentia. ¶ Et si egritudo fuerit vento-
28
sitas in stomaco purga: deinde affer oleum rosaceum dulce
29
cum aqua decoctionis radicum: et fenugreci et
30
cordumeni et his similibus: aut affer oleum cum
31
infusione aloes: aut cum cordumeni et his simili-
32
bus. ¶ Cum autem curas apostemata calida oportet vt in eis
33
incipias prius cum eo quod repellit quod fit ex in-
34
frigidantibus predictis mixtum cum aceto et aqua
35
rosacea nisi illic fuerit dolor vehemens. tunc enim alie-
36
na acetum: et cadat in eis administratio olei rosacei
37
infrigidati sufficienter: non tamen superflue conquassa-
38
ti cum aceto multo: aut pauco in fronte et capi-
39
te: et aqua vue lupine et fanfel[*]fanfel corrupt for faufel [cf. Canon 2, 4, 5] et croco et sief me〈-〉
40
mithe et bolo armeno et lentibus excorticatis
41
et similibus: et aquis in quibus cocta sunt stiptica fri〈-〉
42
gida: et ex calidis stipticis confortatiuis in quibus
43
etiam fit compositio in commixtione eorum frigoris sicut
44
aluthuli. ¶ Alienatio vero a medicinis vehe-
45
menter frigidis factis ex eis que sunt sicut papauer
46
et opium et reliqua non est tibi necessaria. nisi apud
47
vehementem necessitatem et fortem dolorem. et camo-
48
milla quidem frangit aliquid ex acuitate narcoti-
49
corum in epithimatibus. ¶ Uomitus vero est
50
ex eis in quibus non fit iuuamentum in curis egri〈-〉
51
tudinum capitis: nisi fiat propter communitatem materiei in stomaco et
52
melior modorum expulsionis eius est vomitus.
53
¶ Inquit Galienus non est dispositio soda in vehementi
54
necessitate narcoticorum sicut dispositio colice. Coli-
55
ce enim dolor quandoque peruenit ad hoc vt perimat. sed
56
soda non est sic in vehementi necessitate narco〈-〉
57
ticorum secundum plurimum. quod si materie non fuerint vehementis
58
acuitatis administrabis aquam fructuum stiptico-
1
rum predictorum. deinde vteris maturatiuis
2
rememoratis in materijs acutis: postea admi-
3
nistrabis in quo sit parum resolutionis: sicut aque
4
in quibus decocta sunt ordeum fractum et radices
5
myrti. ¶ Et ex oleis oleum camomillinum re-
6
cens solum: aut mixtum cum oleo rosaceo secundum acuitatem
7
egritudinis et substantiam materierum et propinquitatem temporis
8
status. et post ipsum ex aquis in quibus cocta sunt
9
radices apij et feniculi et furfur cum seminibus eius
10
et fenugrecum et malua et corona regia et alacone[*]alacone corrupt for alacoen
11
alba. ¶ Et ex oleis oleum anetinum et similia etiam
12
dum perueniat ad statum et resoluatur tunc. et etiam em-
13
plastra que fiunt ex istis. Euacuantia autem necessaria
14
antecedant in eis secundum materiam. Et administrentur
15
in cibando habentes apostemata colerica proprie medici-
16
ne leues humide. ¶ In apostematibus vero frigi-
17
dis incipiatur primo sicut in alijs cum euacuatione et
18
administremus in eis illud in quo recipitur oleum
19
de kerua: et oleum amigdalarum amararum et pi-
20
cra: et illis similia: et reliquis positionibus notis cum
21
aquis radicum. ¶ Et contenti sumus ex apocrusti〈-〉
22
cis oleo rosaceo in principio rei. et misce cum eo sub〈-〉
23
tiliantia sicut alhasce et calamentum et castoreum
24
proprie: deinde administra squillam proprie et ace〈-〉
25
tum eius faciendo emplastrum aut gargarismum si
26
fuerit illud possibile. ¶ Et fortasse sument in potu
27
castorei duas tertias aurei et proprie patientes le-
28
thargiam. deinde administra maturantia in qui〈-〉
29
bus sit mollificatio et parum resolutionis vel re-
30
sumptionis: de quibus predictum est. Deinde post
31
illud et apud statum administra apud vtrasque res
32
simul: scilicet frigidas et calidas mollificantia et sit
33
administratio frigidorum mollificantium integre
34
et resoluentium confortatiuorum ex emplastris aquis et
35
oleis. ¶ Et scias quod omnis qui conqueritur de egritu-
36
dine frigida in capite nocetur a vino: et mora in bal-
37
neo: et omnis qui habet egritudinem in velaminibus ce〈-〉
38
rebri leditur ab aqua frigida vehementer. ¶ Cura〈-〉
39
tiones autem malitie complexionis calide solum fiunt cum
40
eo in quo est infrigidatio ex herbis et oleis frigidis
41
infrigidatis: sicut oleum rosaceum et nenufarinum et violaceum
42
et elegantius illis est oleum rosaceum et oleum de seminibus cu-
43
curbite et citruli: et de seminibus lactuce et oleum de seminibus
44
papaueris: et fortasse vtuntur oleo de seminibus iusquia-
45
mi cum vehemens est dolor. ¶ Et melius ex
46
istis oleis est cuius radix expressa est ex oliuis
47
que cruditati attinent non salitis: et folia eius in
48
quo creata sunt multiplicantur et est recens.
49
¶ Herbas vero et que herbarum cursu procedunt
50
nosti omnia. et ipse quidem sunt sicut lactuca et por-
51
tulaca et rasura cucurbite et que sunt illis similia:
52
et etiam folia nenufaris: et virga pastoris et semperui〈-〉
53
ua et aqua citruli et cucurbite et sauich ordei
54
cum aceto et aqua rosacea et camphora. et sandalo et
55
acatia et linimentum cum oleo rosaceo et aceto. Et non
56
pertranseat illud vsque ad ea in quibus est vis narco〈-〉
57
ticandi et congelandi spiritum: nisi propter vehementem
58
necessitatem. ¶ Inquiunt: et non oportet quidem vt ace〈-〉
1
tum sit vehementis acuitatis et vinositatis. nam
2
in ipso existit nocumentum. Et ex illis quidem sunt
3
mucillago psilij cum aceto et aqua coriandri et fo〈-〉
4
lia eius. ¶ Et oportet vt alienes hec emplastra et epithi〈-〉
5
mata a posteriore cerebro quod est neruorum origo.
6
hec enim non iuuant cerebrum nisi ex via commissure
7
que est in sincipite et commissure coronalis. ex via
8
autem posterioris cauendum est ne perueniat ad ipsum
9
cerebrum et corrumpat ortum neruorum. ¶ Ex eis autem
10
quibus fit curatio est vt olfaciant odores frigidos
11
et fiat eis caputpurgium cum istis oleis et expressio〈-〉
12
nibus. ¶ Et sint cibi ex lentibus elixatis: et ex
13
faseolis et ordeo fracto et spinachijs et chrysolo〈-〉
14
canna et cinceribus[*]cinceribus corrupt for ciceribus [cf. Venice 1564, and Canon 1, 2, 4, 5] fractis: et que illis sunt simi-
15
lia. ¶ Et sternantur iste herbe et folia in mansio〈-〉
16
ne eius: ita vt sint in domo in qua strati sunt ra〈-〉
17
mi infrigidantes. et quandoque precipitur vt in ea sint sceese-
18
bram[*]sceesebram cf. Canon 2: alscehescebram, and Canon 4: alscehebram et folia alcanne. et existimo quod rectus est vt
19
sit propinquum in eo ex sceesebram[*]sceesebram cf. Canon 2: alscehescebram, and Canon 4: alscehebram quod est aspersum aqua
20
frigida. ¶ Et similiter iuuant eum fructus frigidi et glaties[*]glaties i.e. glacies et
21
aque copiose. ¶ Quod si non inueneris cum calidi-
22
tate siccitatem: est[*]est corrupt for sed [cf. Venice 1564] humiditatem absque materia: et hoc
23
valde parum est in egritudinibus cerebri: tunc fa〈-〉
24
cies epithimata ex aquis fructuum in quibus est
25
stipticitas quemadmodum diximus: et precipue in
26
principio apostematum calidorum. ¶ Et oportet quid est vt omnes
27
isti prohibeantur a motibus animalibus et intrinsecis
28
agitatione pupille in suis aspectibus: et alienentur
29
ab aspiciendo colores scilicet diuersos et picturas: et
30
similiter eorum auditus regantur. ¶ Quod si est malitia
31
complexionis frigide administra emplastra et aquas
32
sumptas ex medicinis calidis predictis: et olea pre〈-〉
33
dicta proprie oleum ruthaceum calefactum: et si necessarium
34
fuerit vt in ipso addatur confortatio admisceatur ei
35
euforbium. Et similiter oleum laurinum et amaracinum. et
36
his similia. ¶ Et si cum hoc melancolia: et melancolia est naturalis
37
aut flegmatica calefac ipsum cum humectatione: sed
38
si fuerit adusta aliena quod desiccat aut calefacit:
39
et sis contentus humectatione ex lactibus et oleo
40
violaceo et embrocis et emplastris et cibis. ¶ Quod si cum
41
frigiditate est siccitas aggrega. etiam inter humectatio〈-〉
42
nem et calefactionem. ¶ Et si cum frigiditate est humi〈-〉
43
ditas administra euacuantia predicta et medicinas
44
in quibus est desiccatio cum caliditate de illis: quas
45
tibi diximus in tabulis. ¶ Et oportet vt tu scias quod
46
liquida administrantur super caput distillando sicut
47
diximus: et administrantur retenta in retentione
48
facta ex pasta aut lana infusa qua caput corona〈-〉
49
tur: et fit ipsorum effusio ab eo quod est coram ante〈-〉
50
riore parte sincipitis. Et quod ex eis est lene non oportet
51
vt linimentum eius super ipsum dimittatur: sed
52
lauetur: et non dimittatur ipsum in retentione
53
coronali tempore multo: sed remouetur: quoniam ipsum
54
velociter putrescit. Et melius hoc est vt admini〈-〉
55
stretur post abrasionem: et similiter omnia empla〈-〉
56
stra et vnctiones. ¶ Cumque cibas patientes egri〈-〉
57
tudines capitis materiales frica exstrema et exicca
58
latus capitis et conforta cum apocrusticis.
1
¶ Tractatus secundus de doloribus capitis
2
que sunt species sode.
3
¶ Sermonis vniuersalis de soda. Capitulum .I.
4
SOda est lesio in membris capitis
5
Omnis autem lesionis causa est mutatio
6
complexionis: aut eius diuersitas
7
aut est solutio continuitatis: aut ag-
8
gregatio amborum simul. ¶ Mu〈-〉
9
tatio autem complexionis est vna de
10
sexdecim notis: quamuis humida
11
non faciat dolorem nisi sit cum materia mota ad solutionem
12
continuitatis. ¶ Et continuitatis solutio nota est: et eius
13
species secundum causas ipsius sunt note. Duarum vero causarum
14
doloris coniunctio simul est in apostematibus. ¶ Et
15
apostemata sicut nosti numeratas habent species: et eorum
16
species sunt quattuor. etiam omnia illa quandoque fiunt in substantia
17
cerebri ipsius. Et quandoque fiunt in velamine circun-
18
dante ipsum. Et quandoque fiunt in duobus velamini-
19
bus circundantibus ipsum. Et quandoque fiunt in venis.
20
Et quandoque in panniculo extrinseco a craneo propter
21
illud quod est inter ea de suspensorijs predictis in ana〈-〉
22
thomia narrata. Et quandoque fit causa ledens quodcunque
23
horum membrorum fuerit causa mansiua in membro ipso.
24
¶ Et quandoque fit propter communitatem non integram: aut mem-
25
bri inter quod et membra capitis continuatur mediatione
26
neruorum sicut stomaci et matricis et velaminis et alio-
27
rum membrorum si fuerint: aut membri inter quod et
28
cerebrum continuatur inuolutione venarum facta ex venis
29
et arterijs: sicut cordis et epatis: et splenis: aut
30
membri vicinantis ei alia vicinitate: sicut pulmo
31
positus sub eo et adducit ei nocumentum: aut mem〈-〉
32
bri communicantis membro vno modo et cerebro alio modo: sicut
33
communitas eius cum renibus in doloribus ipsorum aut propter communita〈-〉
34
tem corporis sicut fit propter febres. ¶ Que autem est cum
35
communitate quandoque fit cum periodis et paroxismis secundum pe〈-〉
36
riodos et paroxismos cause que est in membro communican〈-〉
37
te: sicut que fit propter communitatem stomaci. cum est propter effusionem
38
materierum colericarum et aliarum ad ipsum cum periodis
39
et sicut que fit cum periodis augmenti specierum febrium.
40
¶ Et soda quidem diuiditur alio modo. Nam ex
41
ipsa est cuius causa est aliqua specierum primitiuarum: si-
42
cut soda ebrietatis: nam dum perseuerat soda ebrie〈-〉
43
tatis et non sit fixa propter fixionem cause augmentatio〈-〉
44
nis: illa generatur ex ea: et sicut soda propter comestionem
45
rei calide: sicut alleorum et reliquorum. ¶ Et ex ipsa
46
est: cuius causa est antecedens iam collecta: et est
47
mansiua et manet ipsa propter eam. ¶ Et quandoque est
48
accidens: deinde fit egritudo: et cum remanet egritu〈-〉
49
do post febres acutas nunciat egritudines cere〈-〉
50
bri: et significa defectum nature ab expulsione materiei perfecta
51
fluxu sanguinis per nares et reliquis. ¶ Ex egritu〈-〉
52
dinibus sunt quibus nunciatur subeth: aut apople-
53
xia: aut demonium aut mollities: aut surditas secundum
54
substantiam materiei et secundum motum eius. ¶ Soda quoque
55
diuiditur secundum loca sua: quandoque enim est in vno laterum
56
capitis: et que ex ea est consuetudinaria nominatur emi〈-〉
57
granea: et quandoque est in anteriore capite. et quandoque est
58
in posteriore capite: et quandoque totum caput continet.
1
Et que ex ea est consuetudinaria inseparabilis
2
nominatur ouum et nux: cuius assimilatio est ouo ar-
3
morum quod super totum caput comprehendit. ¶ Et soda
4
etiam diuersificatur secundum fortitudinem et mediationem et
5
debilitatem. Soda enim alia est valde fortis: ita vt cum
6
obuiat sincipiti infantis lenia habentis ossa separat
7
ipsum et frangit commissuram eius: et alia est que est debi〈-〉
8
lis sicut plurimum fit in lethargia. ¶ Et debilis quidem
9
alia est que est inseparabilis: et alia est que est non in-
10
separabilis. ¶ Et quandoque soda: cuius causa est debi-
11
lis accidit quibusdam et non alijs: accidit ergo ei cuius
12
cerebri sensus est fortis: et non accidit ei cuius cere〈-〉
13
bri sensus est debilis. ¶ Et vniuersaliter quidem cuius cere-
14
bri sensus est fortis ipse est aptus vt recipiat so〈-〉
15
dam ex omni causa faciente sodam et si debilitetur. ¶ Et omnino
16
tunc cerebrum velociter recipit facientia sodam aut pro〈-〉
17
pter debilitatem suam: et tu quidem iam sciuisti in vniuersalibus
18
quod debilitas sequitur malitiam complexionis: aut propter forti〈-〉
19
tudinem sui sensus et leditur ab omni causa et si sit leuis.
20
¶ Et iterum soda alia est cui non sunt accidentia et
21
alia est que ad accidentia perducit partibus capitis pro〈-〉
22
pria: sicut si perueniat ex fortitudine doloris apostema
23
in partibus capitis. et alia que perducit ad accidentia per〈-〉
24
uenientia ad membra: sicut si eius lesio et nocumen-
25
tum et apostematio eius perueniet ad radices neruorum
26
et perueniat spasmus: aut perueniat inde aliquid ad
27
stomacum. et contingat casus desiderij et singultus et
28
nausea et debilitas distionis[*]distionis corrupt for digestionis et similia. ¶ Et scias
29
quod soda temporalis aut fit propter flegma aut propter melancoliam
30
aut debilitatem capitis aut ex apostemate incipiente in-
31
durari: aut iam indurato: et est illud quod plurimum est.
32
¶ Et soda quidem et omnes egritudines diuersificantur.
33
quandoque enim egritudo est salua: et salua quidem est in qua
34
non prohibetur de regimine eius quod ei sit necessarium in
35
seipsa. et alia est que non est salua: immo est habens socium
36
et fortasse prohibetur ex regimine suo necessario sicut si
37
sit soda et reumatismus tunc fiet contrarius reuma-
38
tismus soda in necessitate regiminis quam habet. ¶ So〈-〉
39
da quoque diuiditur quandoque secundum alias considerationes.
40
Soda enim alia est que accidit subito sano non habenti egri〈-〉
41
tudinem. Et alia est que accidit habenti apostemata et labores.
42
¶ Et ex corporibus quidem sunt quedam que sunt preparata
43
sode vt sunt corpora que habent caput debile et membra
44
digestiua debilia quare in eis plurimus generatur vapor
45
effundens ad stomacos eorum humores colericos facien-
46
tes sodam. ¶ Et iterum in receptis sunt quedam que faciunt
47
sodam iam predictam in tabulis medicinarum singularium.
48
Et omnia alefeniati sunt facientia sodam: et proprie cassia
49
lignea: et costus et zaffaran et cinamomum et amo-
50
mum. ¶ Et omnia aromata sunt facientia sodam: siue
51
sint calida siue frigida. Uerumtamen cum succedunt expellunt scilicet
52
cum precedit illud quod nocet cum caliditate vaporis sui:
53
et succedit ei quod vaporem facit frigidum: aut econuerso.
54
¶ Cum autem lesio fit non qualitate solum: sed quantitate: tunc
55
non confert ipsorum successio. immo nocet. ¶ Et soda
56
frigida quandoque multiplicatur constricta in hyeme. ¶ Et quando
57
estas fuerit septentrionalis parum pluuiosa.
58
Et quando autumnus est meridionalis pluuio-
1
sus multiplicatur soda. Soda vero plurimum sit propterea
2
quod arterie afferunt capiti vapores fraudulentos.
3
¶ De soda facta ex malitia complexionis. Capitulum .II.
4
AFferamus itaque sermonem exponentem
5
vnamquamque harum summarum. Et hec est di〈-〉
6
stinctio prima. ¶ Dicamus ergo com-
7
plexionalis quidem summa est: quoniam a complexione
8
calida: et a complexione frigida: et a complexione sicca quandoque con〈-〉
9
tingit dolor secundum quod sciuisti in principijs vniuersalibus:
10
quamuis sit dispositio in complexione sicca secundum quod sciuisti pa〈-〉
11
rum faciens dolorem. Et complexio quidem humida: secundum quod
12
est complexio humida non efficit dolorem nisi illic sit materia
13
humida faciens dolorem ex parte euaporationis aut
14
euentus ventositatis facientis solutionem continuitatis.
15
¶ Et calida quidem et sicca et frigida et sicca dolorem faciunt
16
vtrisque qualitatibus: et faciunt etiam dolorem motu soluen〈-〉
17
te continuitatem. ¶ Calida vero et humida: et frigida et humi-
18
da non faciunt dolorem nisi vnde sunt calide et frigide: et non
19
vnde sunt humide nisi secundum modum predictum. ¶ Et complexio〈-〉
20
nis quidem calide causa aut est materia calida sanguinea: aut est cole〈-〉
21
rica aut est composita acuens inflammans faciens qualitate
22
sua impressionem: aut est causa eius ventositas: aut vapor
23
calidus: aut est causa eius mutus[*]mutus corrupt for motus calefaciens corporeus aut
24
animalis secundum quod sciuisti ex diuisione eius in rebus vniuersalibus:
25
aut eius est causa sicut obuiatio ignis: aut adustio so〈-〉
26
lis: aut acceptio cibi calefacientis aut medicine
27
calefacientis: aut vicinitas membrorum: quorum communita〈-〉
28
te iam calefactum est. ¶ Et cause quidem complexionis frigide fa-
29
cientes sodam sunt opposite istis: quarum numerus
30
est apud te. ¶ Et cause sicce: aut sunt exiccantia ex-
31
terius resolutione et adustione sicut dies canicula〈-〉
32
res: et emplastra calida: aut rubedinem facientia naturaliter:
33
aut accidentaliter subito et non subito: prohibentia cibum
34
penetrare ad caput: et siccantur membra ipsius primo
35
aut propter abscisionem potus et resolutionem humiditatum prin-
36
cipalium: aut desiccantia interius resolutione sua: aut
37
euacuatione eorum: aut quia eorum virtus est desiccatiua: et quia
38
nutrimentum ex eis factum est siccum: aut pauce humidita〈-〉
39
tis: aut vicinitas membrorum iam siccorum et ipsorum communi-
40
tas et motus animales et corporei superflui desiccantes
41
et per semitam euacuationis et resolutionis. Et similiter coitus exu〈-〉
42
beratio et fluxus sanguinis et exercitium forte. ¶ Ct[*]Ct corrupt for Et
43
euacuantia quidem alia sunt euacuantia in membris que sunt alia a
44
membris capitis quibus caput communicat: sicut euacuantia
45
vniuersalia ex toto corpore: aut euacuantia particularia euacuan-
46
tia ex vno membro: et alia sunt euacuantia in membris
47
capitis: sicut reumatismus et catarrus et fluxus sanguinis
48
ex naribus et species eductionis acquisite per caputpur-
49
gia et sternutatoria et gargarismata: et ex causis sic〈-〉
50
citatis est abscisio materierum humiditatis: quamuis non fiat
51
euacuatione: sicut ieiunium et dimissio cibi aut eius priuatio.
52
¶ De speciebus sode facte propter solutionem continuitatis. Capitulum .III.
53
COntinuitatis solutio: quandoque accidit in vela〈-〉
54
minibus cerebri: quandoque accidit in substantia ipsius: et
55
quandoque accidit in venis et scinduntur. ¶ Et quando〈-〉
56
que[*]Et quando|que the abbreviation q|que is printed with a wrong order of letters q|que fit sicut scis ex motibus vaporum et vento〈-〉
57
sitatum incipiendo aut propter opilationem: et quandoque fit propter hu〈-〉
58
morem corrosiuum: et quandoquo fit ex percussione aut
1
casu. aut exterius incissione. ¶ Que autem fit interius
2
fortasse non repletur carne: sed remanet vlcerosa ledens
3
caput et perseuerat saciens[*]saciens corrupt for faciens sodam: percussio autem et ca-
4
sus: quandoque sunt leuis adiutorij et curantur: et quandoque
5
perueniunt ad hoc vt cerebrum propterea permittetur et pe〈-〉
6
reat. ¶ Quidam vero medici indi dixerunt quod quandoque
7
est causa in soda vermes generati in partibus capitis motu
8
suo ledentes. Et quidam remouerunt hoc: sed non est ne〈-〉
9
cessarium vt remoueatur. Nam vermes multotiens na〈-〉
10
scuntur in anteriore capite super locum qui est in stri-
11
ctura narium: et possibile est vt nascantur apud ve-
12
lamina et si raro contingat.
¶ Distinctio spe-
13
cierum sode facte ab apostemate. Capitulum .IIII.
14
APostema a quo prouenit soda: quandoque est in ve〈-〉
15
laminibus cerebri: et quandoque est calidum et vo〈-〉
16
catur sirsen: et quandoque est frigidum et nominatur le-
17
thargia scilicet obliuio: et quandoque est composi〈-〉
18
tum: et nominatur dispositio habentis dormitionem vigilatiuam:
19
et quandoque est durum. Et quandoque fit in ipso cerebro et substantia
20
eius. Et est aut calidum flegmon: aut herisipilla aut
21
frigidum. Et huius distinctio est ex eis que tibi adue-
22
nient vicinitus. Et hoc multotiens resoluitur si con-
23
tingat vt ergediatur[*]ergediatur corrupt for egrediatur in aure et reliquis pus: aut
24
sanies aut materia aquosa.
¶ De qualitate
25
accidente sode ex materijs. Capitulum .V.
26
DIcimus quod materie sunt cause soda aut per
27
se: aut per accidens. Que autem sunt per se sunt:
28
quoniam mutatur complexio per se: aut soluitur conti-
29
nuitas per se. ¶ Complexio autem non mutatur per se: nisi secundum
30
duos modos: aut per vicinitatem: aut per permutatio〈-〉
31
nem. ¶ Per vicinitatem quidem: quoniam fit humor commi-
32
xtus frigidus aut calidus. Et calefacit: aut infri〈-〉
33
gidat. et cum separatur humor ab eo quod ei commixtum est fi〈-〉
34
nitur: et euanescit: et non facit moram de qua curetur.
35
¶ Que autem est per transitionem fit quoniam humor iam fixit
36
impressionem et affirmauit eam: et quamuis separetur euacuatione
37
et resolutione: tamen remanet qualitas fixa. Sed ipsarum
38
essentia fit causa sode per se secundum semitam solutionis continui-
39
tatis. quoniam illud mouet eas et separat mordicatione
40
et corrosione sua. ¶ Et plurimum quidem fit soda per
41
motionem si ventositates excitentur. et illud quidem
42
plurimum faciunt materie frigide quas percussit caliditas que no-
43
uiter facte sunt calide: aut cibi permixti caliditati.
44
¶ Mordicatiue autem et corrosiue sunt humores
45
calidi. ¶ Soda autem facta ab eis per accidens est cum acci〈-〉
46
dit opilatio propter apostema aut non propter apostema: et opila-
47
tionem sequitur mutatio complexionis sicut sciuisti. et
48
ipsam sequitur solutio continuitatis. Et illud ideo
49
quoniam materie quas natura mouet in corpore: aut mouet
50
secundum semitam expulsionis aut secundum semitam separationis
51
et diuisionis nutrimenti. ¶ Et hoc quidem non fit
52
nisi ex transitibus naturalibus: qui cum opilantur prohibent et
53
cum dilatantur resistunt. et resistentia quidem facit extensio〈-〉
54
nem. Extensio facit solutionem continuitatis. ¶ Et opi-
55
latio quidem: quandoque accidit in substantia cerebri: et quandoque
56
contingit in venis que sunt in ipso: et quandoque fit in ar-
57
terijs eius: et quandoque contingit in vtrisque: que sunt
58
in velaminibus ipsius. ¶ Et opilatio quandoque acci-
1
dit ab humoribus aut propter viscositatem aut eorum
2
grossitudinem aut propter eorum multitudinem: vi-
3
scositas vero non reperitur nisi in flegmate: et gros-
4
situdo etiam est in flegmate et melancolia. ¶ Et flegma
5
quidem opilat viscositate grossitie et multitudine.
6
et melancolia opilat grossitie et multitudine. Et cole〈-〉
7
ra opilat multitudine: et similiter sanguis. ¶ Soda
8
quoque cretica est de genere sode: cuius causa est motus naturalis
9
secundum semitam separationis. Et soda que fit per succes-
10
sionem digestionis cibi est de genere soda: cuius causa
11
est motus naturalis secundum semitam expulsionis. ¶ Com〈-〉
12
prehensionis autem materie impedientis in membro:
13
oportet nos rememorari in capitulo principiorum vniuersalium
14
postquam sciuerimus quod ipsa aut est antique com-
15
prehensionis et retentionis: aut est cibalis: scilicet ge〈-〉
16
nerata in illa hora a cibo generatiuo cibi mali in
17
substantia sua et qualitate sua cum corruptione in ipso ci〈-〉
18
bo et ordine suo: aut quantitate sua: aut digestio-
19
ne sua: aut reliquis modis corruptionis fue predi-
20
ctis in capitulo suo: et ex hoc genere est soda corruptio-
21
nis alleorum et cepe et synapis: et soda ebrietatis
22
et soda ab acceptione frigidorum: et oportet quidem vt re-
23
memoremur motuum materierum in membris ex princi-
24
pijs vniuersalibus. Et ventositas quidem ex summa materierum fa-
25
cientium sodam et facit sodam extensione. Et illud est cum transi〈-〉
26
tus naturalis ei constringitur creatus strictior quam oportet ei in ho-
27
ra sua: aut inquirit vt faciat peruenire transitum non natura-
28
lem. ¶ Et vapor etiam ex tota illa summa agit: aut quali〈-〉
29
tate sua: aut comprehensione humorum in locis suis et mo-
30
uet eos. et ventositates quidem et vapores quandoque generantur
31
in corpore et in cerebro ipso: et quandoque odorando attrahuntur
32
ab exterioribus: aut adueniunt ex partibus pororum dein〈-〉
33
de retinentur in cerebro et faciunt sodam. et ex hoc genere est
34
soda fetoris et soda boni odoris. Et scias quod ven-
35
tositates flegmatice et vapores flegmatici sunt grauati〈-〉
36
ui et tardi motus retenti. et melancolici sunt facientes tristi〈-〉
37
tiam fixi minoris quantitatis et deterioris qualitatis.
38
Acuti vero humores no excitant ventositates sed va〈-〉
39
pores. ¶ Et vapores quidem sanguinei sunt dulces
40
minoris nocumenti sua qualitate quam vapores alij sed
41
sua quantitate magis nocet. et colerici sunt acu〈-〉
42
ti inflammantes.
¶ De speciebus sode
43
facte per communitatem. Capitulum .VI.
44
SOda facta per communitatem: alia est que est cum communi-
45
tate absoluta: et alia que est cum communitate non
46
absoluta. ¶ Communitas vero absoluta est
47
vt ad partem cerebri ex membro communicante nihil perueniat
48
corporeum penitus nisi ipsum nocumentum. Et communitas
49
non absoluta est vt ad substantiam cerebri ex ipso mem〈-〉
50
bro perueniat materia humorosa aut vapor. ¶ Pri〈-〉
51
me autem partis sunt species sode facte in tetano et spas-
52
mo: et extensione: et ventositatibus gibbosis: et dolo〈-〉
53
ribus iuncturarum: et sicut que fit in podagra et sciatica for〈-〉
54
tibus. ¶ Et fortasse aduenit ex qualitatibus communi-
55
bus: qualitas simplex que est ex qualitatibus naturali〈-〉
56
bus: aut qualitas extranea non propotrionata[*]propotrionata corrupt for proportionata
57
calido neque frigido: sicut qualitates veneno-
58
se: et fortasse in aliquibus membris erit humor
1
venenosus male substantie cuius qualitas aduenit.
2
¶ Et fortasse ex materiebus aduenient materie extra〈-〉
3
nee in naturis suis. et forsitan nocebunt fortitudine
4
suarum qualitatum aut augmento suarum quantitatum. ¶ Et
5
fortasse erit impediens materia extranea generata in quibus-
6
dam membris generatione extranea corrupta sicut fit in
7
prefocatione matricis: aut fit ei cui tempus coitus elon〈-〉
8
gatum est: aut euenit in mirac eius humor malus:
9
aut in aliqua extremitatum suarum. et quandoque fit qualitas
10
impediens adueniens ad comprehendendum materiam leden〈-〉
11
tem etiam: et illud est secundum duos modos: quorum vnus est
12
vt corrumpat illa qualitas quod inuenit in partibus cere〈-〉
13
bri de materiebus bonis: aut quod ad illas peruenit de
14
cibo bono. ¶ Et secundus est vt ponat cerebrum rece〈-〉
15
ptibilem materierum malarum. Et hec receptio est secundum du-
16
os modos. vnus eorum est receptio ab attractione eius
17
sicut si calefiat cerebrum et attrahatur ei a quo cerebrum
18
calefiat. ¶ Et secundus est receptio a debilitate resi-
19
stentie: et iam sciuisti in principijs quod cum membrum debi-
20
litatur recipit quod ei aduenit ex materijs. ¶ Et communi〈-〉
21
tas quidem que est cum toto corpore aut est propter qualitatem ex〈-〉
22
pansam in toto corpore aut propter materiam expansam in
23
toto corpore. sicut fit in febribus: et soda cretica est propter
24
illam. ¶ Cum autem in febribus acutis soda fit fortior
25
eius fortitudo est signum malum immo perniciosum cum
26
reliqua mala signa ei comparia sunt. quod si singularis fiat si〈-〉
27
gnificat crisim venturam et fluxus sanguinis ex nari〈-〉
28
bus: et quandoque significat crisim vomitu. ¶ Mem-
29
brorum autem communicantium primum et dignius eorum est stomacus:
30
quandoque enim in stomaco superfluunt humores: aut generantur in
31
ipso: aut ad ipsum effunduntur materie colerice secundum perio〈-〉
32
dos: aut absque periodis: aut est creatio colere ita
33
vt effundatur colera ex vase suo spisso siue subtili
34
ad stomacum secundum quod exposuimus in capitulo suo: aut reti-
35
nentur in ipso ventositates: aut eleuantur ex ipso va〈-〉
36
pores. et fit soda. et ebrietas facit sodam cum eua〈-〉
37
poratione: et velociter aduenit ei frigus propter
38
resolutionem partium eius. ¶ Et matrix est ex eis
39
quibus communicat cerebrum fortiter et mirac etiam et epar:
40
et splen: et velamen: et renes: et extremitates omnes:
41
et partes dorsi. Primum ergo quod cerebro communicat
42
est illud quod ipsum circuit de panniculo coope〈-〉
43
riente craneum. ¶ Et plurimum quidem fit soda com〈-〉
44
munitatis apud permutationem materiei apo〈-〉
45
stematum membrorum interiorum communi-
46
cantium cum mouentur ad superiora.
47
¶ De sermone vniuersali: de signis ostentantibus spe-
48
cies sode et modos eius. Capitulum .VII.
49
SOda quidem facta a causis extrinsecis fa〈-〉
50
ctis: sicut percussione: aut casu aut concursu
51
rerum calidarum: aut frigidarum. aut diebus cani〈-〉
52
cularibus desiccantibus: aut ventis bene
53
redolentibus: aut fetidis: aut retentione ventorum in
54
naribus et aure significatur ex inuentione earum: quod si
55
earum obliuiscitur redeatur ad ipsorum vestigia: et elabo〈-〉
56
retur in earum significatione: secundum quod nos iam declaraui〈-〉
57
mus. ¶ Illa autem que fit a debilitate significat eius
58
excitatio cum parua vel qualibet causa: et cum perturbatione
1
sensuum: et inuentione impedimenti in operationibus ce〈-〉
2
rebri. ¶ Et illa que fit a fortitudine sensus cerebri
3
significat velocitas patiendi et a parua causa in cere-
4
bro sensat scilicet ex vocibus: et odoribus et reliquis.
5
sed sensus est bonus et meatus sunt mundi: et opera-
6
tiones cerebri sunt non lese ¶ Omnes autem que fiunt a
7
causis materialibus communicant in fece inuente[*]inuente corrupt for inuenta in humiditate
8
naris. ¶ Et cum fuerit ex materia acuta: et fuerit cum
9
fece rubedo et caliditas: et proprie in ea que est ex ma〈-〉
10
terijs grossioribus: fortasse associabitur ei pulsa-
11
tio. Sed humiditas naris quandoque minoratur cum fuerint
12
materie grosse. ¶ Et siccitas quidem stricture narium
13
in huiusmodi soda non significat priuationem materierum cum
14
grauitas ei associatur. ¶ Colerica etiam proprie est cum
15
mordicatione: et adustione vehementi: et punctione:
16
et quandoque fit illud in ea fortius quam in alijs cum siccita〈-〉
17
te stricture narium et siti et vigilijs et citrinitate co〈-〉
18
loris: et grauitas in ea est minor. Frigidas autem
19
significat frigus et tempora et color. ¶ Et si illic fuerit
20
repletio a sacietate nauseatiua significant eas de〈-〉
21
structio desiderij et pigritia. ¶ Et materias humidas
22
si frigide sint: aut calide significat subeth. Flegmati-
23
ce autem et melancolice non vehementer dolorem fa-
24
ciunt. ¶ Et cum materijs quidem siccis minoratur
25
grauitas et multiplicantur vigilie. frigide autem vacue
26
sunt ab inflammatione: et multiplicatur cum eis cogita-
27
tio corrupta: et obtenebratur color. ¶ Aliquan〈-〉
28
do vero significatur omnis humor per colorem faciei et ocu〈-〉
29
lorum et fortasse fit diuersitas in paucitate. Causa autem
30
in hoc aut est expulsio humoris inflammati ad ocu-
31
lum: aut constrictio in ipso: aut attractio materierum cali〈-〉
32
darum absque materiebus dolorem facientibus frigidis
33
vsque ad partem oculorum et faciei propter dolorem. ¶ Nam
34
cum dolor ingreditur membrum attrahit ad ipsum et ad il〈-〉
35
lud quod est ei vicinum. plurimum autem attrahitur ad mem-
36
brum in hac dispositione illud quod est sanguis: et quandoque
37
attrahitur aliud. ¶ Cum ea vero que facta est a ventosi〈-〉
38
tatibus minoratur grauitas: et multiplicatur extensio.
39
¶ Et fortasse est cum punctione. et fortasse cum corro〈-〉
40
sione. In ventosa quidem non est grauitas. Uentosam
41
autem et vaporosam significat quandoque sonitus et tinitus:
42
et fortasse exuberant cum ea quidem multum. Et quandoque
43
multiplicatur cum ea permutatio scilicet doloris de loco
44
ad locum et cum multiplicatur vapor fit pulsatio for〈-〉
45
tior capitis: et imaginatur imaginationes corru-
46
ptas: et associatur ei scotomia et vertigo. ¶ Signa
47
autem facta a complexionibus puris: sunt retentio illarum
48
complexionum cum priuatione grauitatis: et siccitas in
49
strictura narium: siccitas enim stricture narium est
50
significatio proportionalis isti. ¶ In calidis quidem sentit
51
eger ipse et sentit tangens caput eius caliditatem et
52
inflammationem: et est illic rubedo oculi: et iuuatur ab
53
infrigidantibus et frigore. ¶ In frigidis vero est res
54
econtrario: et non in faciebus eorum extenuatio ma〈-〉
55
ciei neque rubedo coloris: et neque fit dolor super-
56
fluus: et si sit temporalis. ¶ Siccas vero significat precessio
57
euacuationum: aut exercitiorum: aut vigiliarum pluri〈-〉
58
marum: aut coitus: aut angustia: et proprietas ipsarum
1
est vt augmententur cum iteratione alicuius ho〈-〉
2
rum. ¶ Facta autem propter communitatem contingit et de-
3
struitur et fit fortis et debilitatur secundum quod accidit in
4
membro communi ex dolore aut destructione aut
5
fortitudine aut debilitate. Quod si non fuerit propter
6
communitatem erit in reliquis operationibus cerebri no〈-〉
7
cumentum sicut tenebrositas in oculo et grauis
8
somnus et grauitas perseuerans cum bonitate dis〈-〉
9
positionis reliquorum membrorum. ¶ Cunque no〈-〉
10
cumentum est in ipsis velaminibus cerebri et est
11
forte: significat illud aduentus doloris vsque ad
12
radices oculorum. Et si nocumentum est in pan-
13
niculo extrinseco: aut in loco alio non peruenit do〈-〉
14
lor ad oculos: sed cutis capitis tac a[*]tac a corrupt for tacta dolet. ¶ Fa-
15
ctam vero cum communitate stomaci significant inuen〈-〉
16
tio angustie et nausea et paucitas desiderij: aut
17
eius destructio: aut malitia digestionis: aut pauci〈-〉
18
tas eius aut ipsius destructio post inuentionem
19
significationum antecedentium. ¶ Et cum est pro-
20
pter effusionem materierum ad ipsum fit fortior cum
21
vacuitas adest et super somnum et saliuam. ¶ Et
22
fortasse soda fit propter causam in cerebro: et facit
23
in ore stomaci istas dispositiones et impedimenta
24
secundum semitam communitatis stomaci cum cerebro: non secundum
25
semitam principij ex stomaco et communicatione cere〈-〉
26
bri. Oportet ergo vt perseueres in cognitione hu〈-〉
27
iusmodi: et cognoscas dispositiones vniuscuiusque
28
duorum membrorum in seipso: et ratiocinando d stin-
29
guas[*]d stin-guas corrupt for distinguas accidens ab eo quod est antecessum. ¶ Ex eis vero
30
que illud significant de stomaco proprie sunt diuersitas dis〈-〉
31
positionis in digestione et absque digestione: et diuersi-
32
tas dispositionis in vacuitate et repletione. Nam do-
33
lor stomaci si est ex colera excitatur quando est vacui-
34
tas. Et si est ex humore frigido est minor in va〈-〉
35
cuitate: et sedat ipsum fames. Et quandoque fames exci〈-〉
36
tat ex ipso vaporem et impedit. Uerumtamen cum
37
hoc comestio non integre sedat ipsum multotiens
38
et fortasse sedat eum: sed raro. ¶ Inter inflam〈-〉
39
mationem vero et adustionem distinguit eructua-
40
tio. Et tu quidem cognosces significationes eru〈-〉
41
ctuationis in suo loco: et similiter distinguunt
42
inter eas reliqua signa quorum rememorabimur
43
in capitulo stomaci. ¶ Et quandoque significat illud quod
44
vomitu expellitur vniuersaliter egreditur. Et significat illud
45
diuersitas dispositionis in soda secundum diuersitatem
46
dispositionis reliquorum que stomaco superueniunt.
47
Et multi quidem homines sunt ad quorum stomacos colera
48
effunditur. et cum soda excitatur et comedunt aliquid
49
quiescunt. Illud igitur est significatio quod ipsa est
50
propter communitatem stomaci: et propter hoc quiescunt
51
si coleram euomunt: et significationes significant illud.
52
¶ Sed et illud quandoque significatur ex parte doloris. quod
53
enim fit cum communitate stomaci plerunque incipit in an-
54
teriori parte sincipitis: et fortasse declinat ad me-
55
dium sincipitis: deinde remouetur. Et illa que fit
56
ex epate declinat ad latus dextrum. Et que fit
57
ex splene declinat ad latus sinistrum. Et que fit
58
causa mirach declinat ad interiora valde. Et que
1
fit causa matricis existit in margine sincipitis:
2
et fit plurimum eius post partum: aut abortum:
3
aut menstruorum retentionem: aut ipsorum pau〈-〉
4
citatem. ¶ Signa autem que dicta sunt de soda
5
a vermibus generata sunt ea que Iudeus dixit. Inquit
6
enim. signa sode facte ex vermibus sunt vt corrosio
7
stomaci fortis: et fetor odoris: et fit soda fortior cum
8
motu: et eius sedatio est cum quiete. ¶ Que autem fit
9
ex renibus et membris dorsi est decliuis ad po-
10
steriora valde. ¶ Que autem est propter communitatem dolo〈-〉
11
rum euenientium in membris alijs fit cum excita-
12
tione eorum: et cum ipsis fiunt fortiores. ¶ Que
13
vero est cum febribus et crisibus fit cum eis: et quiescit
14
cum eis: et debilitatur earum quiete et debilitate. ¶ Et
15
quandoque etiam significat ipsam albedo vrine cum fortitu-
16
dine febris propter declinationem humorum colericorum
17
ad superiora. ¶ Et multotiens fiunt res subtilian-
18
tes eam soda: propterea quod aperiunt viam vaporum ad
19
cerebrum: et si sint non calide sicut oximel: et similiter est
20
dispositio emigranee. ¶ Et regimen quidem subtilian-
21
tium: nocitiuum est ei qui habet sodam causa cibi grossi propter
22
coleram. ¶ Et fortasse augmentatur soda in seipsa
23
propter vehementiam doloris sui et attrahit vehe〈-〉
24
mentia doloris eius augmentum in ipso.
25
¶ De signis nunciatiuis sode in egritudini-
26
bus. Capitulum .VIII.
27
VRina similis vrinis asinorum significat
28
quod soda fuit: aut fit aut est existens:
29
aut erit. Et similiter albedo vrine et subti〈-〉
30
litas eius in febribus et horis crisis si-
31
gnificant permutationem materierum ad caput: et illud
32
quidem est ex eis que proculdubio faciunt sodam.
33
¶ De regimine vniuersali in soda. Capitulum .IX.
34
TU scis quod soda est exemplum reliquis egri〈-〉
35
tudinibus in necessitate abscissionis
36
sue cause et oppositione ei cum contrario.
37
¶ Et post hoc scis quod ex rebus in
38
rememoratione soda iuuantibus est paucitas
39
comestionis et potus et proprie vini et multitudo
40
somni. ¶ Uerumtamen nimia paruitas come-
41
stionis in soda calida nocumentum affert: augmen〈-〉
42
tum in ipsa faciens.
43
¶ De soda temporali. Capitulum .X.
44
NIhil est adeo conueniens sode tempo-
45
rali sicut tranquilitas: et dimissio to〈-〉
46
tius quod mouet sicut coitus et cogita〈-〉
47
tionis et reliquorum. ¶ Et oportet vt
48
solliciteris in curatione colericarum ex ea in attra〈-〉
49
ctione materierum ad inferiora saltem cum clysteri-
50
bus calidis. ¶ Et oportet quidem vt confortes do〈-〉
51
nec sit possibile eas euacuare a partibus epatis
52
et stomaci. ¶ Ex rebus fortibus vero in attra-
53
ctione materie soda ad inferiora in vigilante ex
54
soda: est fricatio pedum. multotiens enim dormit su〈-〉
55
per ipsam patiens sodam: et quandoque fit eius assidua-
56
tio in pedibus donec resoluitur soda. ¶ Si autem
57
vis vti epithimatibus et emplastris et egritudo
58
est fortis temporalis calida siue frigida. oportet
1
vt caput radatur. Illud enim est magis iuuatiuum
2
ad hoc vt medicine virtus in ipso penetret. Et
3
ex eis que ad hoc iuuant est coronatio sincipi-
4
tis: aut cum massa: aut cum lana vt res subtiles que
5
super ipsum effunduntur retineantur a cursu et cere-
6
brum earum compleat exucationum[*]exucationum corrupt for exucationem et earum virtutem
7
non expoliet aer velociter. ¶ Filagorus dixit quod
8
flobotomia vene frontis: et ventosas apponere
9
capiti: et in inferioribus extremitatibus: et po-
10
sitio earum in aqua calida et deambulatio parua
11
et dimisso[*]dimisso corrupt for dimissio ciborum inflatiuorum et vaporosorum
12
tarde digestionis iuuant valde ei qui vult vt eius
13
soda recedat et non reuertatur ad eum. ¶ Ego autem
14
dico quod quandoque effundimus aquam calidam super ex-
15
tremitates patientis sodam et assiduamus illud:
16
et sentit quod soda ex capite ad eius extrema de-
17
scendit cum qua descensione resoluitur. ¶ Et
18
scias quod cibi acetosi non conueniunt patientibus
19
sodam nisi soda que est propter communitatem sto〈-〉
20
maci quia cibus ille est de genere eorum que prepa〈-〉
21
rant os stomaci et confortant ipsum et prohibent
22
effusionem materierum ad ipsum. ¶ Cum autem
23
sode temporali associatur ex lesione accidens impe〈-〉
24
diens declina in tuo regimine ad illud quoniam
25
fortasse erit illud accidens causa augmenti in ipso
26
cui illud accidens accidit sicut vigilie cum acci-
27
dunt propter sodam: deinde fiunt sortes sunt ex
28
causis augmentandi sodam. Oportet ergo vt ipsum
29
embroces cum aliquibus que sunt sicut oleum de
30
cucurbita et oleum de salicibus et oleum nenufari-
31
num: et sicut lac odorificatum cum camphora et re〈-〉
32
liquis. ¶ Et quandoque est tibi necessarium vt parumper
33
stupefacias: et dormire facias. ¶ In omne au〈-〉
34
tem soda cui associatur reumatismus non declines
35
ad infrigidandum caput et humectandum cum oleis
36
et similibus. Sed fuge ad euacuandum et stringen-
37
dum extremitates et fricandum eas et ponendum
38
in aqua calida. ¶ Cum autem vis super caput pone-
39
re aliquid cuius virtus penetret ad interiora capi〈-〉
40
tis non est tibi necessarium nisi anterius cerebrum
41
sicut sciuisti: et vbi est commissura coronalis et
42
apud sinciput: apud vtrasque enim confidis de pene〈-〉
43
tratione eius quod penetrat. In posteriore vero
44
cerebro quoniam os quod ipsum continet est durius
45
illo non penetrat illud quod ad cerebrum pene-
46
trare est necesse. quod si in hoc elaboratur non proue-
47
niet inde iuuamentum quod addat super illud quo
48
iuuamentum fit. sis autem contentus parte anteriore
49
et tonsione sincipitis. ¶ Et cum hoc est quoniam si
50
medicina fuerit infrigidans affert principio ner〈-〉
51
uorum et origini nucce nocumentum quo non in〈-〉
52
digemus. ¶ Soda autem percussiua apostemati〈-〉
53
bus calidis associatur et frigidis et est quasi sicut
54
pulsans. quod si causa est calida administra infrigidan-
55
tia in quibus est lenitas. Et vtere etiam ventosis no〈-〉
56
cre[*]nocre cf. Venice 1564: nuche et appositione sanguisugarum super vtrunque tem-
57
pus. et ligatione extremitatum. Si autem frigida est
58
declina ad illud quod carminat et permisce cum eo etiam
1
in quo sit vis confortandi et frigus aliquod sicut si
2
misceatur cum oleo rosato ruta aut menta. ¶ Cum
3
ergo huiusmodi soda adeo fit fortis vt in pueris ad
4
hoc deueniat. quod ipsorum commissuras disrumpat
5
laudantur in curis ipsorum vene contrite vehementer
6
et commixte cum oleo rosato et aceto linite postquam
7
administratur capitis ablutio cum aqua et sale. ¶ Cum
8
autem vterisi caputpurgijs resolutiuis confortati〈-〉
9
uis: gradatim vtaris eis secundum quod dictum est in cano-
10
ne. ¶ Et tibi quidem conuenit ne declines ad narco〈-〉
11
tica quantum potes. Uerumtamen nos ipsorum modos
12
dicemus in capitulo sedantium soda cum stupefactione.
13
¶ Et scias quod vomitus non est de curis sode cum
14
stupefactione. Sed est vehementer nocens patien〈-〉
15
ti eam nisi sit causa stomaci: et communitate ipsius: quoniam vo-
16
mitu iuuatur. ¶ Et soda quidem que fit in posterio〈-〉
17
re capite si non fuerit febris cura est euacuatio cum
18
decoctionibus prius dictis secundum quantitatem virtutis
19
deinde flobotomia. ¶ Qui autem inuenit sodam in
20
capite suo permutari quam frigus sedat forsitan
21
flobotomie et ventose sunt ei necessarie: vt doloris assi-
22
duatio in capite superfluitates euenire non faciat.
23
¶ De cura sode calide absque materia: vt ab
24
adustione solis et reliquis ex materia colerica:
25
aut sanguinea. Capitulum .XI.
26
INtentio in curatione huiusmodi sode est
27
infrigidatio. ¶ Et in ea quidem que est inci-
28
piens nihil magis iuuatiuum est quam
29
oleum rosatum purum infrigidatum super ca-
30
put effusum. Et melius hoc est vt sinciput circun-
31
detur pariete predicto. et neque oportet sicut sciuisti vt in
32
posteriore capite fatigeris. ¶ Quod si oleum ro-
33
satum solum non confert commisceantur ei expressiones her〈-〉
34
barum et specierum plantarum frigidarum. ¶ Et quandoque forsi〈-〉
35
tan nil magis iuuat ipsam quam facere egro caput〈-〉
36
purgium cum lacte aut oleo rosato aut violato in-
37
frigidatis super niuem et conueniens est vt oleum rosa-
38
tum cum aceto misceatur: acetum enim iuuat ad penetran〈-〉
39
dum secundum conditiones predictas in canone. ¶ Et quandoque
40
iuuat potatio aceti cum multa aqua mixti vehemen〈-〉
41
ter. ¶ Eius autem que fit ab adustione solis que est de
42
hac summa curatio est hec: etiam addita cautela in
43
commensuratione aeris: et infrigidatione ipsius: et
44
reditione ad loca frigida: et administratione empla-
45
strorum et embrocarum et vnctionum ex oleis que omnia
46
sunt frigida natura et infrigidata niue: et similiter attractio-
47
num per nares et embrocarum et odoramentorum et iam
48
sciuisti illud. ¶ Et tibi quidem necessarium est vt in
49
hoc et in alijs alienes totum quod mouet impetuose
50
ex vocibus et multitudine cogitationis: et coitus et
51
famis. ¶ Ex illa quidem que est ex adustione solis
52
cum in sui principio consideratur facile mutatur. Cum autem
53
negligitur et tardatur non est longum quin eius cura excu-
54
setur: aut difficilis fiat: aut adueuiat[*]adueuiat corrupt for adueniat ei superflui〈-〉
55
tas proprietatis. ¶ Et multotiens quidem accidit
56
ex sole soda non ex hoc quod calefacit tantum: sed ex hoc
57
quod eleuat vapores et mouet humores quietos. Cum
58
huiusmodi itaque non est excusatio ab euacuationibus secundum
1
modos predictos. ¶ Et quandoque etiam in ea in qua va-
2
pores non eleuantur neque humores mouentur est ne〈-〉
3
cessitas euacuationis. et illud quidem cum sentitur reple-
4
tio et timetur in ipsa materiei attractio ad locum
5
dolorosum secundum quod sciuisti ex principijs. Illic enim si
6
obliuio adsit euacuationis humoris dominantis non erit
7
securitas quin impedimenti sit agilitas. ¶ Cum autem
8
caput vehementer inflammatur in speciebus sode ca-
9
lide et calefit valde et transgreditur terminum sumantur
10
sauic ordei et psillium et misceantur cum aqua virge pasto〈-〉
11
ris: et infrigidentur: et fiat ex eis capiti emplastrum. ¶ In
12
ea vero que facta est a materia calida sanguinea oportet vt incipiatur
13
a flobotomia venarum aseid: quod si ei illa que vis non sequuntur
14
et remanet modus eius cum dispositione sua: et vene
15
exuberant vniuersaliter: et vides in capite et in facie et oculis
16
repletionem manifestam: oportet vt flobotomentur vene:
17
quarum minutione cerebrum euacuetur: sicut flobotomia vena〈-〉
18
rum que sunt in nare cuiusque lateris. ¶ Et minutio
19
vene que fit in fronte. ipsa namque est vena cuius flobotomia
20
plurimum egritudines capitis extirpat. ¶ Et oportet
21
quidem vt in hoc doloris pars attendatur. Nam si fuerit la〈-〉
22
teris posterioris vena que est lateris anterioris mi-
23
nuetur. Et si fuerit lateris anterioris vena que in parte
24
eius opponitur minuetur. Cum autem in parte opposita desunt
25
vene ventosas loco flobotomie pone. ¶ Et Artesagarus
26
iam dixit quod si illud non sufficit oportet vt ventose super alcheel
27
ponantur: et sanguis muluts inde extrahatur: et locus ventosa-
28
rum sale trito aspergatur: et loco lana supponatur infusa in
29
oleo: et in mane supponatur ei medicamen vulneratiuum.
30
¶ Et illud quidem non est in hoc eodem immo in omnibus speciebus
31
sode temporali ex materia fraudulenta qualitercunque sit materia.
32
¶ Et quandoque etiam confert plurimum in hac specie sode et que hoc
33
modo currunt flobotomia saphene et crurium ventosatio.
34
Et hoc quidem est ipsorum regimen ex parte flobotomie. ¶ Cum-
35
que illic aliquid materiei colerice sentitur et non est malum
36
ipsam euare cum eo quod naturam leniat: lubricet materiam cum
37
eo quod in capitulo soda colerice dicemus. ¶ Et oportet vt lenifi〈-〉
38
catio nature vniuersaliter perseueret sicut cum iure aluesegueiati[*]aluesegueiati cf. Venice 1564: aluesegueari et
39
de prunis et iure de lentibus et almelea scilicet almes
40
absque corpore ipsorum: et vt eger nutriatur cibis infrigida〈-〉
41
tiuis generatiuis sanguinis frigidi trahentis ad siccitatem
42
et grossitiem aliquantulum et declinent ad stipticitatem: sicut
43
que sunt cum sumach et granatis et lentibus cum aceto et ci-
44
cere fracto: nisi timeatur siccitas nature. ¶ Et tu quidem
45
ad curandas capitis egritudines lenificatione mul〈-〉
46
tum nature. indiges sicut in hac dispositione. Superest ergo ti-
47
bi vt hec stiptica temperes cum manna et siracost et
48
omnibus que resoluunt cum lenitate. Et oportet vt cibi isti sint
49
boni chimi. Et tu minora de quantitate eorum et non fiat
50
ex ipsis repletio. ¶ Et cum administras embro〈-〉
51
cas et vnctiones administra ex eis eas in quibus sit infri-
52
gidatio et in quibus non sit humectatio fortis sed sit in eis
53
repercussio aliqua et stipticitas aliqua sicut est aqua granatorum:
54
et expressiones frigide stiptice fructuum et foliorum et ra-
55
dicum et mucilago psilij cum aceto et aqua virge pasto〈-〉
56
ris. ¶ Cura autem facte ex materia colerica est hec. Nam si cum
57
ea vides aliquantulum motum sanguinis cura est vt san-
58
guis parumper euacuetur: et si non incipiatur ab euacuatio〈-〉
1
ne: sicut cum mirabolanis si non fuerit febris. et si non:
2
cum lubricitantibus et cum eis in quibus non fit expressio
3
et asperitas fortis. sicut cum siracost et sirupus de fructibus et
4
aquis lupuli. Et quandoque etiam euacuatur cum fumo terre et cli〈-〉
5
steribus lenibus. ¶ Et si materie colerice fuerint gros-
6
se et fuerint imbibite in tunicis stomaci: ita vt neque vo-
7
mitu expellantur neque lubrice fiant solitiuis[*]solitiuis corrupt for solutiuis lubrica〈-〉
8
tiuis: necessarium erit euacuare cum ierapigra: cum scamo-
9
nea secundum descriptiones dictas: aut augmentare eam et
10
afferre eam super lubricantia aut euacuare et afferre eam
11
cum decoctione mirabolanorum secundum quod videbis in antidota-
12
rio. ¶ Deinde permuta complexionem cum eo in quo sit infri-
13
gidatio et humectatio corporis quidem est cum
14
cibis et syrupis vel potibus et capitis quidem si in ipso
15
solum causa fuerit cum curis predictis in canone et cum eo
16
omni quo malitia complexionis calide et sicce curatur: et secundum causas
17
communes calido et communes sicco. ¶ Et ex epithimatibus
18
quidem conferentibus soda sunt trocisci de croco: et vigilijs
19
etiam conferunt. Quorum descriptio incipit: ℞. croci aureos
20
.VII. mirrhe aureos .II. expressionis agreste calcadis gu〈-〉
21
mi omnium trium aureum .I. et medium. aluminis iameni aureos
22
.VIII. colcotar aureos .V. medicine iste bene pulueriza〈-〉
23
te cum vino pontico temperentur et ex eis trocisci infor-
24
mentur. Cumque necessarij fuerint vnus eorum soluatur
25
in aceto mixto cum aqua rosacea et liniatur super vtrunque tempus.
26
¶ Et sodam quidem calidam in febribus multiplicat vsus
27
epithimatum vapores exire non permittentium et sa-
28
nat eam attractio aceti et aqua rosacea per nares.
29
¶ De cura sode frigide absque materia autem cum materia
30
flegmatica aut melancolica. Capitulum .XII.
31
COnfert illi vaporatio cum eo quod calefa〈-〉
32
cit actu ex pannis calefactis: ex millijs
33
calefactis et sale calefacto: et milium quidem est
34
subtilius et magis equale. quandoque
35
vero omnes eos iuuat et proprie qui ex eis sunt con-
36
gelati: cum eorum corpora sunt munda: et non senti-
37
tur in aliquo eorum motus humorum si ipsorum ca〈-〉
38
pita in sole denudentur positorum in oriente eius
39
vsque quo sanentur: et eorum soda resoluatur. ¶ Et
40
congelato quidem necessarium est vt eius cibus mi-
41
noretur: et ipsius natura soluatur: et si non cum alio
42
saltem cum clysteri: et separetur inter ipsum et inter mo〈-〉
43
tus corporeos et animales et cogitabiles et prohibea〈-〉
44
tur potus frigidus et interdicatur ei exire extra propter
45
frigus. ¶ Et omnes quidem qui habent sodam
46
ex frigore post purgationem si ea indigent iuuant
47
vnctiones et caputpurgia et suctiones naribus
48
et odoramenta et embroce et emplastra calefacientia
49
rememorata. ¶ Et ex illis quidem que eos iuuant est bi〈-〉
50
bere vinum odoriferum subtile forte cum seminibus scilicet
51
cum eis que sunt vt semen apij et semen feniculi. et semen bau〈-〉
52
cie et anisum et ciminum et daucum et petrosilium[*]petrosilium i.e. petrosilinum et que
53
taliter currunt nam hec nos securos faciunt hu-
54
mores in stomaco comprehendi ad feruorem facien-
55
dum paratos. ¶ Et cum infirmus febrem non
56
habet et timetur vt fortis fiat. ¶ Et iuuant eos
57
emplastrum de sinapi: et omnia emplastra rubificantia et
58
proprie quando in eis recipiuntur synapis et gummi ru〈-〉
1
te siluestris. Et epithima factum ex cinere et ace-
2
to iam expertum est. Et similiter vene cum oleo amig-
3
dalino amaro inuncte. et totum illud fit post abra〈-〉
4
sionem: et comestio alleorum etiam est ex eis que conferunt
5
sode frigide. ¶ Curatio autem sode frigide cum materia
6
flegmatica est vt euacuetur corpus si humor in eo
7
fuerit communicans: deinde administretur cibi minora〈-〉
8
tio et eius subtiliatio: et administrentur semina que
9
non faciunt sodam: administrentur subtiliatiua vel
10
maturatiua et euacuatiua determinata incipiendo
11
a minimo: deinde fiant cure alie narrate in ca-
12
none et administrentur etiam que eorum dolores sedent
13
et omnia quibus necessarium est vti cura frigide et humide. Et
14
administrentur tyriace confecte in septimana semel.
15
¶ In cura autem sode frigide cum materia melancolica oportet in ea
16
etiam fieri secundum quod dictum est in canone de flobotomia
17
si necessaria est propterea quod sanguis est vincens et corru-
18
ptus. ¶ Et euacuantia secundum suos gradus post dige〈-〉
19
stiua continua deinde permuta complexionem vijs predictis:
20
et administra quod generet sanguinem subtilem lau-
21
dabilem humidum tenuem. Et sermo quidem iam com-
22
pletus est in ipso. ¶ Ex eis autem que ipsi multum
23
conferunt sunt grana gariofilorum. Et nos rememo〈-〉
24
remur etiam hic quod dixit Archigenes in capitulo floboto〈-〉
25
mie alcheeli et nos iam attulimus illud.
26
¶ De modis epithimatum conferentium so〈-〉
27
de frigide. Capitulum .XIII.
28
INcipiatur a rasione capitis prius. de-
29
inde sumatur aureus euforbij et aureus bau〈-〉
30
rach. et aureus de semine armel. et duo aurei
31
siluestris rute. et duo aurei synapis. et
32
terantur et temperentur cum aqua amaraci et liniatur ca-
33
put ex eis. ¶ Et ex bonis epithimatibus est hoc. ℞.
34
piperis aureum .I. fecis olei de croco aureum et tertiam.
35
euforbij recentis aureum .I. stercoris columbini aureos
36
.II. coniungantur omnia post contritionem cum aceto forti:
37
deinde liniatur ex eo locus rubificandus. ¶ Et ite〈-〉
38
rum epithima ex euforbio et sale et baurac.
39
¶ Et etiam euforbio et aloe et myrra et gummi arabico
40
et castoreo et croco et aniso et sarcocolla et costo et
41
thure et fiat ex eis epithima cum aqua ruthe.
42
¶ Ex epithimatibus bonis omni egritudini nu-
43
che et emigranee frigide est vt liniatur locus cum la〈-〉
44
pide egyptiaco quoniam est vehementis iuuamenti.
45
¶ Et etiam piperis albi croci amborum .ʒ.II. euforbij.
46
.ʒ.I. stercoris columbi siluestris pondus .ʒ.ß. misceantur
47
cum aceto et liniatur inde frons. ¶ Et iterum aloes
48
myrrha euforbium castoreum epithimum costus pi-
49
retrum piper liniantur cum vino antiquo. ¶ Et etiam
50
medicamen aliud stercus columbarum et est valde
51
forte. ¶ Et iterum piperis commixtionis croci scilicet
52
trocisci[*]trocisci(?) de croco predicti amborum aurei .II. euforbij
53
aureus .ß. stercoris columbarum aureus .I. et .ß. preparentur
54
cum aceto secundum quantitatem necessitatis. ¶ Et
55
iste quidem medicine quandoque administran-
56
tur conquassate cum sambaco et commixtione
57
lactis: aut albedine oui quandoque pure: et gra〈-〉
58
dus illorum sunt diuersi.
1
¶ De modis caputpurgiorum iuuantum so〈-〉
2
de frigide. Capitulum .XIIII.
3
EX eis est caputpurgium de nigella pre〈-〉
4
dictum in singularibus. ¶ Et ex eis
5
est quod fit ex mumia cum castoreo et
6
muscho. ¶ Et existimauerunt quidam
7
quod cum fit caputpurgium ex septem folijs origani.
8
et .VII. granis synapis tritis cum oleo violaceo est iu-
9
uans. ¶ Ex eis vero que sunt experta est vt ex
10
muscho et sigia et ambra commixtis quantitatis len〈-〉
11
tis vnius sumatur. exinde caputpurgium fiat in omni
12
hora. ¶ Et ex eis quibus ad illud fit caputpur-
13
gium et calefaciunt et euacuant est oleum de pul-
14
pa colloquintide: aut oleum in quo soluta est ex〈-〉
15
pressio cucumeris asinini. ¶ Et ex eis quidem
16
que quidam existimant esse vehementis iuuami〈-〉
17
nis ad illud est vt sumatur expressio foliorum enule
18
expressorum sine aqua. et fiat caputpurgium cum eo
19
distillando in die tres guttas in narem cum est
20
ieiunus. deinde post horam consequenter adhibeatur oleum
21
violaceum et sorbeat isfediam[*]isfediam cf. Venice 1564: issediam multe vnctuositatis.
22
¶ Et ex eis quidem que conueniunt huic modo est
23
vt sumatur fellis tauri citrini pondus .ʒ.III. et mu-
24
mie pondus .ʒ.II. et muschi .ʒ.I. et camphore me〈-〉
25
dietatem .ʒ. et fiat caputpurgium cum eo. ¶ Et ite-
26
rum sumantur gummi rute agrestis aureus .I. radicis
27
lilij mellis colati ana aurus .I. et .ß. coniungantur omnia cum
28
expressione sicle et distillentur in nares. Est etiam ca-
29
putpurgium iuuans buchormariem sicci aurei .III.
30
baurac sumac amborum aurei .IIII. terantur bene: et in
31
nares cum canna insufflentur et eger caput suum ele〈-〉
32
uet et fortiter naribus attrahat. ¶ Et iterum
33
nigelle aurei .IIII. expressionis cucumeris asini-
34
ni aurei .II. salis ammoniaci aurei .II. misceantur cum
35
oleo de alcanna et oleo cucumeris asinini et linia〈-〉
36
tur ex eis locus intus in naribus et eger naribus
37
fortiter sugendo anhelitum trahat. ¶ Cumque post
38
horam ex capite res multa descenderit tunc la-
39
uetur caput cum aqua calida.
40
¶ De modis oleorum quibus inungitur ca-
41
put eius qui patitur sodam frigidam. Capitulum .XV.
42
COnferunt ei omnia olea calida in quibus
43
cocta sunt ea que sunt sicut anetum et
44
calamentum et amaracum et scea et sisim-
45
ber et ruta et folia lauri et ea que iam
46
diximus in canone. ¶ Dispositio vero olei balsa-
47
mi est quam iam sciuisti illic et hoc etiam conueniens est
48
caputpurgijs et distillationibus in aure. ¶ Insuf-
49
flatio conferens illi qui habet sodam temporalem. ℞. expressionem
50
cucumeris asnini. buchormarien nitrum terantur et
51
in nares insufflentur. ¶ Aut nigella et expres-
52
sio cucumeris asinini. Aut nigella et parum gum〈-〉
53
mi rute agrestis.
54
¶ De cura sode sicce sine materia. Capitulum .XVI.
55
IN sicca quidem que fit cum materia coleri〈-〉
56
ca aut sanguinea sermo iam preterijt et
57
neque restat sermo nisi in soda sicca si-
58
ne materia. ¶ Principium ergo cure eius
1
est regere egrum cum cibis humectatiuis boni chi〈-〉
2
mi et proprie multi nutrimenti sicut vitellus oui et
3
sicut ius gallorum vel pullorum pinguium et cubugi et
4
tabeiz[*]tabeiz cf. below thaeiz, and Venice 1564: taheiz: et sorbitiones pingues cum oleis humidis:
5
deinde declinetur a parte calidi: et frigidi ad illud quod est con〈-〉
6
uenientius. ¶ Ex eis quidem que conferunt est admini〈-〉
7
stratio caput purgiorum humidorum cum oleis lauda〈-〉
8
tis sicut oleum amigdalinum amarum et oleum d cucur〈-〉
9
bita et reliqua. ¶ Quod si aliquid ex hoc necessarium est ad
10
complexionem equandam cum infrigidatione et calefactione misceatur
11
cum eo aliquid ex oleis equans ipsum. ¶ Et fortasse
12
siccitas facit euenire in substantiam cerebri diminu-
13
tionem manifestam et preparabit ipsum doloribus. opor-
14
tebit ergo illic vt administrentur caputpurgia ex
15
medullis in potu datis que sunt extracte ex cruribus
16
ouium et vitulorum et pinguedibus gallinarum et thaeiz[*]thaeiz cf. above tabeiz, and a variant in Venice 1564: taherz et
17
cataram et ex stercore vaccarum et caprarum. ¶ Et ex
18
eis que eos iuuant est capiti apponere emplastrum ex
19
pheludem subtili facto ex simila tritici et simila or-
20
dei secundum necessitatem et zuccaro albo. et oleo amigda〈-〉
21
lino aut de cucurbita aut effusio subtilis ex eo
22
super synciput. ¶ Et quandoque fit margo cum corona〈-〉
23
tione ex massa propter id quod effunditur super caput.
24
¶ De cura sode ab apostemate. Capitulum .XVII.
25
CUiusque autem specierum sode facte
26
ab apostematibus curam in capitulo
27
singulari dicemus.
28
¶ De cura sode opilationis. Capitulum .XVIII.
29
CUra sode opilationis est cum maturatione
30
per ea que scis: deinde euacuatione: postea cum
31
vsu asahaiaret: deinde cum resolutione per
32
embrocas et emplastra et odoramenta et
33
gargarismata. postea cum maturatione: deinde fiat
34
administratio: deinde resolutio donec remoueatur
35
et iam scitur qualitas illius in loco suo. ¶ Quod si in ca-
36
pite est complexio calida: aut propter opilationem grossam cura-
37
tio tibi sit difficilis oportet vt administres apertionem fa〈-〉
38
cientia: deinde cum excitatur soda aut nocumentum
39
capitis propterea quodcuratio[*]quodcuratio corrupt for quod curatio fit cum calido succurre illi
40
cum infrigidantibus cum quibus est mollificatio in qui-
41
bus non est stipticitas: postea cum quiescit rei-
42
tera: et non cesses faciendo donec opilatio ape-
43
riatur. Et hoc totum iam diximus.
44
¶ De cura sode ex ventis et vaporibus deten-
45
tis in capite per causam extrinsecam. Capitulum .XIX.
46
QUe autem facta est a ventis grossis medi〈-〉
47
canda est cum hieris primum: deinde cum
48
alienatione totius quod vaporat et inflat:
49
sicut nux et dactili et synapis siue sit
50
calidum siue frigidum: et administrentur embroce et emplastra
51
predicta et odoramenta et caputpurgia narrata in
52
canone et odoret castoreum et muschum proprie.
53
¶ Et si cum est ieiunus ingrediatur balneum: confert
54
in huiusmodi capitulo. ¶ Quod si ipsorum principium a stomaco fue〈-〉
55
rit in ipsorum cura administrentur euacuantia predicta.
56
Et proprie ea quorum descriptiones recipiunt oleum
57
de kerua: et eius loco recipiunt oleum antiquum: et
58
vtantur dyacimino et que taliter currunt: de quibus
1
rememorabimur in cura egritudinum stomaci.
2
¶ Et confert caput post curam eius cum oleo myr-
3
tino et ladanino[*]ladanino i.e. laudanino et oleo de lilio et expressione cu〈-〉
4
pressi et alehetheh et ciperi: et in quo est calefa-
5
ctio et stipticitas et adhibeatur etiam scarificatio in
6
extremitatibus vt trahatur ad contrarium eius. ¶ Haben-
7
tium vero eam que fit avaporibus[*]avaporibus corrupt for a vaporibus si fuerit eius generatio
8
in ipso capite: et eger non inuenerit in stomaco suo in〈-〉
9
flationem et rugitum: neque in hoc augmentatur et mi〈-〉
10
nuitur propter repletionem et euacuationem: et propter cibos va-
11
porosos et pauci vaporis: cura est embroce car-
12
minantes note: et confortatio capitis cum emplastris
13
resolutiuis et in quibus sit stipticitas parua: et odo〈-〉
14
ramenta subtiliatiua et in eis est sufficientia. ¶ Si
15
etiam fuerit in stomaco tunc ex eis que ipsi conferunt est ilud
16
quod stomacum confortat sicut mastix geleniabin. deinde
17
dyaciminum et que sunt illis similia. ¶ Cumque cibus
18
recipitur in stomaco et incipit vaporare. et facit sodam reci-
19
piatur post ipsum mucilago psilij. et coriandrum
20
siccum cum zuccaro. et si timetur frigus stomaci ex muci〈-〉
21
lagine psilij administretur mucilago seminis lini cum
22
coriandro sicco: et confortat caput cum eo quod scis
23
postquam ipsam curaueris et sedaueris cum eo: quod
24
oportet vt ipsa sedetur ex embrocis et odoramentis
25
narratis: et proprie cum amaraco: et fortasse enim
26
ipsum solum erit causa liberationis integre et vtere attra〈-〉
27
ctione ad contrarium. ¶ Cum ergo senseris quod in materia
28
vaporosa sit caliditatis superfluitas per id quod inue〈-〉
29
nitur de signis caliditatis alienabis subtiliatina[*]subtiliatina corrupt for subtiliantia multe
30
calefactionis vehementer sicut euforbium et reliqua:
31
immo incipies primo attrahere ad contrarium
32
et purgare cum gargarismis et administrabis
33
embrocas temperatas in balneo.
34
¶ De cura sode venientis ex vento qui pene-
35
trauit ad interiora capitis. Capitulum .XX.
36
CUm autem soda capitis fit ex ventosita-
37
te intrante extrinsecus consideretur hoc
38
an sit ventus calidus estiualis aut fri〈-〉
39
gus hyemale. deinde consideretur locus
40
introitus ipsius. ¶ Nam si est calidus et eius
41
introitus est auris distilletur in ea oleum camo-
42
millinum tepidum: aut oleum alkeirinum: aut oleum
43
anetinum conquassatum cum pauco oleo rosaceo. ¶ Et
44
similiter si fuerit eius introitus nasus distilletur illud in
45
nares. Et administra embrocas cum eis que fa〈-〉
46
cile resoluunt ex eis que diximus. ¶ Quod si ma〈-〉
47
litia complexionis ei succedit calide cum eo quod faci-
48
le est medicetur et incipiatur ab eo quod est parum frigidum.
49
¶ Si autem non iuuat augmentetur: quod si frigida fuerint
50
pones oleum ad quamcunque harum duarum extrami-
51
tatum[*]extrami-tatum corrupt for extremitatum necessarium fuerit ipsum administrare calidum: et
52
in ipso sit castoreum et muscus. et minora et mul〈-〉
53
tiplica secundum quantitatem necessitatis: et admini-
54
stra embrocas et emplasta predictam[*]emplasta predictam corrupt for emplastra predicta secundum illud
55
resolutiua calida: et aliena totum quod inflat et
56
stringit naturam.
57
¶ De cura sode contingentis ex vaporibus
58
malis aduenientibus capiti exterius. Capitulum .XXI.
1
ET similiter sunt cure vaporum malo〈-〉
2
rum extrinsecus aduenientium: et quandoque
3
sunt frigidi: raro tamen sicut vapores locorum
4
almutakaregi limosorum: secundum plurimum ve-
5
ro sunt calidi: quos quidem resolue cum embrocis
6
temperatis si ex eis plurimum retineatur et imaginetur scoto〈-〉
7
miam et vertiginem: et naribus attrahantur odores
8
temperati boni sicut rose et olei eius et nenufaris et
9
violarum quod si vehemens sentitur caliditas camphore et
10
sandali et administretur: ablutio capitis in balneo
11
cum aqua calida et malua. Frigidis vero conferunt odo〈-〉
12
res muschi et castorei et illud sufficit. ¶ Si autem
13
vapores sint fumosi necessaria est humectatio
14
fortis cum oleis predictis cum infrigidantibus de-
15
terminatis: et ingenietur vt nares abluantur cum
16
huiusmodi oleis et naribus ex eis fortiter sugatur tra-
17
hendo ad frigidiora: et seruando illud in ipsis:
18
deinde effluere dimittatur: postea remouetur opus
19
illud assidue. ¶ Et similiter cum aqua rosacea et aqua de
20
salicibus et aqua cucurbite et super vapores ha-
21
rum aquarum plurima fiat inclinatio. ¶ Quod si
22
ex eis impedimentum malitie complexionis generetur:
23
sicut fit ex fumo sulphuris et fumo arsenici et si-
24
milium administretur camphora in oleo cucur-
25
bite: vt humectet vnum ipsorum et infrigidet alte〈-〉
26
rum. ¶ Et similiter administretur camphora in oleo la〈-〉
27
ctuce et oleo violaceo. ¶ Et sterne locum totum ex
28
folijs salicis et odoriferis humectantibus.
29
¶ De cura sode contingentis ex odoribus
30
bonis. Capitulum .XXII.
31
EA quidem que fit ab odoribus bonis
32
si sunt calidi et nocent caliditate sua non
33
siccitate tantum curetur odoribus bonis
34
frigidis: sicut si nocumentum consequens sit ex odo〈-〉
35
re muschi: et croci curetur cum camphora et san-
36
dalo. ¶ Et consequens ex camphora curetur cum mu-
37
scho et croco. Et si fuerint etiam nocentes cum hoc
38
cum desiccatione et siccitate tunc cura erit vt non
39
sis contentus in cura nocumenti muschi verbi gratia
40
sed si est possibile succurre cum caputpurgio ex
41
oleis humectantibus infrigidatis quoniam iam
42
sufficiet et si non saltem cum camphora in eis
43
dissoluta et similiter econuerso.
44
¶ De cura sode contingentis ex odoribus
45
fetidis. Capitulum .XXIII.
46
FActe vero ex odoribus fetidis cura
47
est cum bonis oppositis eis in com-
48
plexione: et si in illis odoribus fuerit
49
desiccatio ingenietur vt sint odores
50
illis oppositi humectantes: sicut odores nenu-
51
faris et violarum et salicis et ad hoc est oleum scilicet
52
oleum salicum bonum habens proprietatem
53
supra omnes odores oppositos odoribus bo-
54
nis et fetidis caliditate nocentibus temperandi et humectandi.
55
¶ De cura sode ex ebrietate. Capitulum .XXIIII.
56
IN soda autem contingente ex ebrie-
57
tate in primis oportet vt administre-
58
tur stomacipurgatio: aut vomitu fa〈-〉
1
cto cum oxymelle et semine raphani: aut oxymelle
2
cum aqua tepida: aut cum vomitibus leuibus
3
et medijs de illis quos in antidotario faciemus
4
¶ Quod si vomitus non fuerit obediens et time〈-〉
5
tur eius administratio solues cum hiera confor〈-〉
6
tata cum scamonea ne eius mora prolongetur.
7
¶ Quod si tibi fuerit aliquid prohibens ab admi〈-〉
8
nistratione eius quod est calidum propter egritudi〈-〉
9
nem calidam: solues cum decoctione myra-
10
bolanorum aut syrupo de fructibus solutiuo.
11
¶ Et si omnia abhorruerit huiusmodi solutiua solues
12
cum aqua vtrorunque granatorum cum pulpa secundum
13
quod dicemus in antidotario vigorata cum scamo〈-〉
14
nea parumper: et non timeas propter ipsius calidi-
15
tatem. ¶ Et si est aliquid quod superet ab euacuan〈-〉
16
tibus cuiuscunque modi fuerint fac eos dormire
17
quousque digeratur quod in eorum stomacis contine-
18
tur de vino. Et istud quidem apparet ex colore
19
vrine et eius tinctura. ¶ Et frica pedes eorum
20
cum sale et oleo violaceo et super ipsorum extremita〈-〉
21
tes effundatur oleum camomillinum. Deinde
22
fac eos ingredi balneum: et vt capita ipsorum inun〈-〉
23
gantur oleo rosaceo infrigidato non tamen vehementer.
24
¶ Et cibentur lentibus et acresta et similibus.
25
¶ Et in caulibus quidem est proprietas qua
26
vapores a capite prohibentur. ¶ Galienus inquit si ci-
27
bas illos pullis columbarum non erras. Et videtur quod
28
causa sit subtilitas sanguinis ex eis generati et for-
29
titudo eius ad resoluendum vapores. ¶ Et opor〈-〉
30
tet vt eis tribuas fructus stipticos: et vt sit potus
31
aque et non aliud nisi stomacus fuerit debilis et time〈-〉
32
tur ipsius laxitas: tunc enim prohibe eos a multitu-
33
dine potus aque frigide: et pota eos aqua grana〈-〉
34
ti acetosi et ribes proprie: et rob eius et acetositate
35
citri proprie et rob ipsius: et cydoniorum et ma-
36
lorum. Et transglutire coriandrum siccum cum
37
zuccaro secundum pondus: et pondus confert eis: de-
38
inde fac eos dormire et quiescere quoniam est radix
39
in cura ipsius. ¶ Quod si propter hoc non quiescunt
40
reitera illud eadem die et in mane. Et pone ci-
41
bum ipsorum qui habet infrigidationem et humecta〈-〉
42
tionem et subtiliationem: sicut est vitellus oui et
43
super eos funde aquam calidam et multe reso-
44
lutionis: et administra eis somnum inquantum
45
potes. deinde cum remouetur nausea si fuerit et
46
remanet soda abscinde oleum rosaceum ab eis quoniam no〈-〉
47
ciuum est eis post illud cum prius fuerit necessa〈-〉
48
rium ad confortandum caput et prohibendum
49
vaporem. ¶ Et quandoque remouetur in instan〈-〉
50
ti et oportet vt statim administres oleum camo〈-〉
51
millinum loco eius fricando ad resoluendum.
52
quod si propter illud non remoueatur adhibeatur
53
oleum de lilio quoniam ipsum est vltimum et ex-
54
pertum. ¶ Amplius cum ebrietas incipit alle〈-〉
55
uiari et descendere fac eos ambulare paulatim.
56
et paulatim. et ciba eos tunc carnibus piscium
57
petrosorum et testiculis gallorum et pullis cum
58
herbis frigidis. ¶ Et oportet quidem ne super
1
cibum ambulent: sed poste tres horas. Et vniuersaliter melius
2
est vt consideres digestionem eorum cum somno aut quiete
3
longa donec stomacus parumper alleuietur. ¶ Deinde
4
administretur oxymel zuccarinum si fuerint calefa-
5
cti: aut mellinum si fuerint humectati et infrigidati. et
6
redit super fricationem pedum suorum: deinde ambu-
7
lent non laboriose: aut moueantur alio motu non
8
laborioso. Et secundum quod oportet eos a puro aceto et almu〈-〉
9
ri fieri alienos. quod si abstinere non potuerint vtantur
10
eo quidem[*]quidem corrupt for quod non est acutum. ¶ Cumque parum feceris eos am〈-〉
11
bulare administra eis tinam et balneum: deinde ad
12
vltimum oportet vt eos infundas cum embrocis equalis
13
resolutionis et cibes eos carnibus leuibus. ¶ Me〈-〉
14
dicamen optimum ebrietati. ℞. seminis endiuie seminis cau〈-〉
15
lis berberis mundati ex semine suo et sumach et len〈-〉
16
tium et extoricatarum[*]extoricatarum corrupt for excorticatarum rosarum spodij omnium equaliter:
17
commisceantur omnia et bibatur ex eis pondus trium .ʒ. cum
18
tyriaca: vel chirata[*]cum tyriaca: vel chirata cf. Venice 1564: cum chirati camphore et vnciam aque grana-
19
ti: aut aque ribes: aut acetositatis citri et rob eius.
20
¶ De cura sode euenientis ex coitu. Capitulum .XXV.
21
HEc soda accidit quidem propter siccitatem quam ipse
22
fecit ipsum possidere. Et eius cura est
23
quam diximus in capitulo curationis sode
24
sicce. Postquam declinans cum hume-
25
ctantibus propter repletionem in corpore cui superue-
26
nit motus coitus compositus ex corporeo et animali
27
et eleuat vapores fraudulentos. ¶ Oportet enim vt
28
cum illud accidit successione coitus: aut qui reple-
29
tionem habet incipiat primum a minutione: aut cum solutione
30
si vna queque fuerit necessaria: aut vna earum. deinde con〈-〉
31
fortet cerebrum cum oleis confortatiuis: sicut oleo rosaceo
32
aut oleo myrtino et nutriatur eis que sunt velocis di〈-〉
33
gestionis et boni chimi et remoueat coitum: quod
34
si non inuenit eius excusationem non coeat:
35
dum est ieiunus.
36
¶ De cura sode facte ex percussione: aut casu
37
et regimine eius cui accidit commotio cerebri
38
et vulnus. Capitulum .XXVI.
39
OPortet vt sit tua voluntas et finis rei
40
tue et tua intentio in eo qui habet sodam eue-
41
nientem a casu aut percussione ad hoc vt
42
dolorem sedes quantum potes et elonges
43
materiam quantum potes a loco leso: aut cum euacuatione. aut
44
attractione ad contrarium vt non apostemetur. Et medica pla-
45
gam si acciderit vt carne repleatur: sed non est
46
possibile vt carne repleatur malitia complexionis ma〈-〉
47
nente: quare oportet vt in ipsius incarnatione complexionem
48
partis eius temperes. ¶ Et scias quia si in illo qui habet hoc
49
impedimentum apparet febris et conturbatur intelle-
50
ctus tunc iam incipit apostemari. Primum ergo quod
51
te oportet facere in eius cura est flobotomia cephalica: aut
52
nigre vt apostematio prohibeatur. ¶ Si autem illic est reple〈-〉
53
tio oportet vt vtaris clisteribus acutis saltem cum
54
pulpa colloquintide. ¶ Uerumtamen si habuerit febrem:
55
tunc clisteria equabis: quod si clistere non conuenit oportet
56
vt euacuetur cum aliquo quod sit sicut pillule chochie
57
si febrem non habuerit: quod si habuerit calorem
58
qui febre sit minor non pretermittas ipsorum potio〈-〉
1
nem. necessaria est enim ei euacuatio vt secure-
2
tur apostema. ¶ Deinde oportet vt consideres.
3
Nam si illic fuerit vulnus oportet vt medice-
4
tur prius. et necessarium est teperare[*]teperare corrupt for temperare locum in
5
complexionem[*]complexionem corrupt for complexione sua donec recipiat curam.
6
Quod si non fuerit: emplastretur locus ex eo quod lo〈-〉
7
cum confortet. sicut sunt emplastra quorum aque sunt
8
sicut aqua myrti et salicis: et quorum olea sunt oleum
9
myrtinum et liliaceum et rosaceum et eorum permixtiones sunt
10
in quibus est stipticitas subtilitas et resolutio pauca
11
sicut rosa et melilotum et calamus aromaticus et
12
camomilla et bolum armenum et alumen iameni
13
cum vino odorifero. ¶ Et fortasse contentus eris
14
oleis ex eis et recte agit qui eis vtitur tepidis.
15
¶ Et fortasse dolor et timor apostematis facit neces-
16
sarium vt parumper infrigidentur. ¶ Et oportet vt cauean〈-〉
17
tur balneum et vinum et ira et cibi vaporosi et ca〈-〉
18
lefacientes. ¶ Quod si locus incipit apostemari tunc
19
necesse est administrare stiptica fortis stipticita-
20
tis et infrigidationis: sicut cortices granati et balau-
21
stias et lentes et rosas embrocando caput ex aquis
22
eorum et faciendo emplastrum ex fece ipsorum:
23
deinde post illud fiat permutatio ad illud in quo
24
cum hoc fit subtiliatio: sicut cupressus miirica[*]miirica cf. Venice 1564: et myrica et
25
cydonia et olibanum. ¶ Et cum percussio fue〈-〉
26
rit commouens caput: oportet tunc vt incipias dare ad
27
potandum sticados cum aqua aut syrupo mellino:
28
ipsi enim eum eo liberantur. ¶ Et scias quo-
29
niam cum lesio peruenit ad velamen cerebri est
30
in ipsa timor. ¶ Et cum egreditur propter per〈-〉
31
cussionem sanguinis ex cerebro oportet vt pa-
32
tientem potes cerebellis gallinarum quantum
33
possibile est: deinde potet super illud aquam gra〈-〉
34
nati acetosi: et cum soluitur apostema multipli-
35
ca potum cerebellorum vsque ad tres dies et post
36
flobotomiam.
¶ De cura sode facte a
37
debilitate capitis. Capitulum .XXVII.
38
EIus cura est permutatio malitie com-
39
plexionis quam habet et ipsius con-
40
fortatio cum cibis odoriferis con-
41
fortantibus caput in quibus est sub-
42
tiliatio et stipticitas cum aggregatione causarum
43
motiuarum. ¶ Et multotiens quidem causa
44
agens compar cause passiue debili est aggrega〈-〉
45
tio humorum malorum calidorum in stoma-
46
co. ¶ Oportet ergo vt euacuetur per id quod
47
est eis conueniens et vt afferatur cibus adiun-
48
gens ad terminum eius quod ab eo resoluit vir〈-〉
49
tus resolutiua et suscipiens digestionem. ¶ Et
50
si non reperiuntur vtreque proprietates postre-
51
me eligatur melior earum. ¶ Et melior qui-
52
dem hora in qua cibandus est: est post introi-
53
tum balnei. et oportet vt serues eorum cenas et
54
vt ipsorum cibi sint sicut capparis et oliue cum
55
caseo vt confortetur os stomaci eorum. ¶ Hy-
56
pocrates autem concessit eis in potu vinum absolu-
57
te. ¶ Et Galienus elegit vt sit mixtum aut subtile: et
58
vt aggregentur vtraque. et sumatur cum pane.
1
¶ De cura sode facte a fortitudine sensus ce〈-〉
2
rebri. Capitulum .XXVIII.
3
CIus cura est vt sensus parumper fiat
4
piger cum cibis qui nutrimentum cerebri
5
igrossent sicut caput assumptum cum
6
frumento et ordeo: et carnes bouine
7
si digestio est fortis aut cibis factis cum lactuca
8
et portulaca et caro piscium: et quandoque administras re〈-〉
9
liqua narcotica: sicut syrupum de papauere et si-
10
cut semen lactuce: et quandoque fit inde epithima.
11
¶ De cura sode que facta est accidens in febri-
12
bus et egritudinibus acutis. Capitulum .XXIX.
13
HUius alia est que accidit cum fortitudine
14
egritudinis. et eius paroxismo deinde re-
15
mouetur. ¶ Et aliqua est que remanet
16
post remotionem egritudinis: aut eradi-
17
cationem eius paroxismi: et illa quidem que ex ea accidit
18
in febribus quandoque inquietat egrum adeo donec in
19
causa eius que est febris augmentum faciat: et ipsam
20
quandoque significat albificatio vrine subito: et eius altera〈-〉
21
tio in similitudinem vrine asinorum: quandoque significat essentiam
22
suam in dispositione: et quandoque significat resolutionem: oportet ergo
23
vt redeatur ad reliquas significationes. ¶ Cura autem eius
24
conueniens est alrasim in oleo omphacino cuius
25
acceptio sit cum oleo rosaceo aut oleum rosaceum cum sale con-
26
quassatum cum aceto et tepidum in hyeme et in leni-
27
tate febris infrigidatum in estate et in fortitudine
28
febris: et ad ipsam iuuat embroca ex decoctio-
29
ne ordei et papaueris et rosarum et violarum si va〈-〉
30
pores nocent sua acuitate: quod si sua nocent multi-
31
tudinem[*]multi-tudinem corrupt for multitudine: tunc nihil horum facias immo euacua et
32
administra quod cum facilitate resoluat: sicut oleum
33
in quo cocte sunt balsamita et virga pastoris et
34
maiorana cum virga pastoris si vis resoluere:
35
ita quod quibusdam antiquorum visum est vt camo〈-〉
36
milla epithimetur. ¶ Quod si narcotica et som-
37
nifera tibi necessaria sunt propter doloris vehe〈-〉
38
mentiam vtere eis cum cautela et timore. ¶ Et
39
quandoque prohibetur eleuatio materiei in ipsa cum
40
sauich et psilio in principio: et detur in potu etiam:
41
et quandoque prohibet coriandrum et oleum rosaceum. Et
42
quandoque ventosatur in ipsam. ¶ In ligatione
43
autem extremitatum et ipsarum fricatione et admi-
44
nistratione regiminis ebrij est rectitudo conue-
45
niens valde. ¶ Cumque extremitatum ligatione
46
vteris oportet vt comprimas eas cum fit fricatio
47
in aqua calida. ¶ Et si non sedatur propter omnia
48
illa radatur caput et emplastretur cum camomilla et
49
malua et viola et alathasech[*]alathasech cf. Venice 1564: alahasceh permixtis: et illud
50
quidem post rasionem capitis. ¶ Et quandoque indige-
51
mus ventosis et sanguisugis. ¶ Et quandoque rema-
52
net soda post febrem et post egritudines acutas.
53
Et ipsius quidem cura est infrigidatio ciborum et eorum
54
humectatio. Et confortatio capitis ex oleo rosaceo
55
cum camomellino et vt effundatur super vtrasque ma〈-〉
56
nus et vtrosque pedes aqua calida bis in die ma〈-〉
57
ne et sero et inungatur cum oleo violaceo deinde iuuetur cum
58
extinguentibus quando apparet declinatio manifesta.
1
¶ De cura sode cretice. Capitulum .XXX.
2
IN soda quidem cretica consideretur an
3
infirmus inueniat nauseam et subuer-
4
sionem anime et tremorem in labio et ver〈-〉
5
tigines. Et vniuersaliter signa declinationis na〈-〉
6
ture cum materia ad superiora: et tunc iuuetur cum
7
vomitu facto ex oximelle calefacto cum lenitiuis
8
frigidis. ¶ Et an inueniat rugitus et inflatio-
9
nem in vtrisque lateribus et vniuersaliter signa
10
declinationis nature cum materia ad inferiora: et tunc
11
iuuetur solutione et super lenificationem nature cum
12
lubrificatiuis lenibus: cum sirupo de prunis: et pru〈-〉
13
nis infusis in iulep post incisionem vt intumescant
14
et bibat violas et sirupum de tamarindis et xirasset
15
non pondus magnum: sed quantitas eius sit .ʒ.V. et
16
que cursu illorum currunt. ¶ Aut vtrum inueniat
17
grauitatem in partibus renum et sub costis dor-
18
si ad posteriora tendentem. Et vniuersaliter signa
19
declinationis materie ad vias vrine: et medice〈-〉
20
tur cum diureticis: sicut cum oximelle cui super inij-
21
ciatur pondus duarum .ʒ. seminis melonis et citroli seminis
22
mediando: et cibetur cidonijs quoniam prohibent
23
vapores et exuberationem faciunt. ¶ Aut vtrum
24
inueniat radios et rubedinem in oculis et ima〈-〉
25
gines citrinas et elongetur hoc: et non fluat san-
26
guis ex naribus: tunc cum aceto fiat sternutatio
27
et cum eius vapore: et in naribus insuffletur: et com-
28
moueatur nasus eius cum aliquibus aspersis: aut
29
apponat oculos suos radios solis si possibile
30
est subito et intueatur ipsum: deinde dimitte ipsum.
31
¶ Et si inuenerit pulsum vndosum et inuene-
32
rit lenitatem in cute administrentur vnctiones
33
fricando et bibendo. et super caput: et oportet vt sint
34
temperate. quod si inuenerit similitudinem mordicationis
35
et doloris lassitudinis sub aure sua: aut ascella sua
36
aut inguine suo fiant super ea emplastra calida attracti-
37
ua sicut menta et apium cum butiro antiquo.
38
¶ Et fortasse indiget vt ventose absque scarifica-
39
tione apponantur vt materia ex cerebro expellatur
40
ad aliud ad quod declinat et apostemetur.
41
¶ De cura sode que dicitur fieri causa vermium. Capitulum .XXXI.
42
OPortet vt purgatio fiat cum purga-
43
tione corporis et cerebri: et deinde fiat
44
caputpurgium cum hierapigra pau〈-〉
45
ca. Et fiat illud in hebdomada ali-
46
quotiens: et administrentur omnes medicine
47
que dicentur in capitulo de fetore narium. et omnia que
48
vermes in ventre necant sicut expressio foliorum
49
persici et expressio radicis mori et aloes: et iuua-
50
tur sternutatorijs et caputpurgijs purgantibus
51
cerebrum.
52
¶ De cura sode que excitatur successione som-
53
ni et dormitionis. Capitulum .XXXII.
54
OPortet vt eum ea purgetur corpus
55
et caput per ea que sciuisti. Et adiu-
56
uat ad ipsam vt temporibus et fronti
57
fiat emplastrum ex cinere et aceto: et
58
cum eo melior est cinis de lignis fici.
1
¶ De regimine specierum sode facte per com-
2
munitatem. Capitulum .XXXIII.
3
OPortet vt solliciteris in omnibus speciebus
4
sode facte per communitatem membrorum de illis mem〈-〉
5
bris. et vt ea euacues cum eis que sunt eis
6
propria: et vt ipsorum permutes complexionem: et cum hoc con〈-〉
7
fortes caput cum confortatiuis: vt non recipiat si fue〈-〉
8
rit in principijs cum frigidis sicut oleo rosaceo et aceto: post il-
9
lud autem si materia fuerit calida et qualitas calida facias il-
10
lud idem opus semper. ¶ Et si fuerit frigida permuta te
11
ad oleum camomellinum cum oleo myrtino: aut oleum
12
in quo dissoluatur gummi cupressi: aut sit factum cum folijs
13
cupressi et expressione eius et tamarisci. ¶ Cumque opus
14
membri expleueris considera an accidens conuersione fi-
15
at egritudo ipsa et an fiat causa soda fixa in capite.
16
Et tu quidem cognosces materiam et qualitatem: ergo fac
17
quod scis. ¶ Et in illa quidem que fit propter communitatem cru〈-〉
18
ris et habens eam sentit quasi aliquid eleuetur ex crure
19
suo oportet vt si illic sit repletio manifesta floboto-
20
metur saphena aut ventosentur crura et purgetur eius
21
corpus cum stomatichon et si non fuerit ibi repletio
22
manifesta stringantur duo crura vsque ad inguina
23
et fiat fricatio in pedibus eius cum sale et oleo de
24
kerim[*]kerim(?) i.e. keiri. Et si scitur locus ex quo incipit cauterizetur et ad〈-〉
25
ministretur super ipsum medicamen vlceratiuum vt vlce〈-〉
26
ret et aperiat. ¶ Cura vero speciei sode facte causa vapo-
27
rum ascendentium ex membris corporis ad caput: si causa
28
fuerint vapores ascendentes est vt sumantur ante pe〈-〉
29
riodum fructus. quod si non fuerint presentes. aqua frigida.
30
quamuis sit ieiunus. Et de fructibus conuenientiora
31
sunt cydonia. Et coriandrum est ex eis que in ipsa iu〈-〉
32
uant: et est ex eis que prohibent eleuationem vaporum.
33
¶ Et similiter est dispositio eius que fit propter communitatem epatis.
34
Et iuuant ad illud proprie diuretica et emplastra-
35
tio epatis ex emplastris que materiam retinent. ¶ Cura
36
autem speciei sode facte propter communitatem stomaci: cuius causa
37
est debilitas stomaci: et proprie debilitas oris eius
38
ita vt suscipiat materias: et corrumpantur in ipso chimi.
39
Et illud secundum plurimum non excitatur nisi secundum vacuita-
40
tem est vt deglutiat bucellas infusas in aqua acreste
41
et aqua vtriusque granati et que illis sunt similia: aut in
42
rob fructuum stipticorum boni odoris. ¶ Et vt
43
sorbeat sorbitiones panis: aut farine tritici tor-
44
refacte cum aliquo quod sit sicut granum granati et similia.
45
Cum enim hec multiplicantur confortatur os stomaci ad
46
hoc vt faciat illud. Cumque nauseam inuenit eger
47
euomat coleram effusam et quiescet. ¶ Et si sto-
48
macus cum hoc fuerit frigidus administrentur hec
49
seminata cum alefeniati boni odoris acutis: aut
50
fiat ei iulep cum alefeniati et intingat bucellas in
51
eo quod inde factum est epati. ¶ Et si acetositas et
52
mordicatio non conueniunt ei et excitant ipsius no-
53
cumentum sit contentus bucellis in iulep aut puro:
54
aut cum alefeniati secundum quod eius est necessitas et hoc
55
homo multum iuuatur si ante soda incipiat et deglu〈-〉
56
tiat bucellas: aut sorbeat sorbitionem et cum sentit
57
descensionem sui cibi et digestionem eius sumat aliquid
58
de illis in quibus est stipticitas sicut sunt bucelle
1
panis in rob fructuum: aut ipsos fructus: aut pa〈-〉
2
nem cum capparibus aut oliuis. ¶ In ea autem que
3
fit causa humorum in ipso prunum quod oportet est vt inci-
4
piat cum purgatione et post illud et cum ea vt nu〈-〉
5
triatur cibis subtilibus facilis digestionis laudabili〈-〉
6
bus boni chimi: deinde declinet cum equalitate
7
sua ad illud quod est necessarium: et sint cum hoc in
8
eis resolutio et digestio et solutio: et si non inueniuntur
9
laus et generatio sanguinis boni compares generi al-
10
teri: eligat laudem et generationem boni sanguinis po-
11
tius illis vel super eas. Et melius illo est vt sit
12
post introitum balnei. ¶ Et istis quidem necessarium
13
est vt desiccentur eorum humiditates et ipsorum vapo〈-〉
14
res. ¶ Et si humores sunt colerici cura cum eo quod
15
te docui in canone cum curis confortando cerebrum
16
cum oleo rosaceo aut cum oleo myrtino. ¶ Si autem hu〈-〉
17
mores sunt flegmatici frigidi in quibus excitantur ven〈-〉
18
tositates fortes: tunc administra vomitus qui sunt for〈-〉
19
tiores et subtiliantia: et si non remouetur hieras
20
magnas cum decoctione epithymi. ¶ Et ad illud
21
quidem iuuat incisio duarum arteriarum temporis: aut duo
22
cauteria lenia super tempora: ita vt non aduratur caput et
23
sit strictio super duas arterias. ¶ Et arterie quidem
24
multotiens extrahuntur aut inciduntur et cauterizantur.
25
Et conueniens cauterizatio est vt arteria discoope〈-〉
26
riatur et cauterizetur ipsa arteria ita vt vestigium eius
27
non cadat super cutem. ¶ Et cauteria quidem sint sicut
28
acus ignite: verumtamen quantum possibile est vtetur et ma-
29
xime in estate vitetur. ¶ Et oportet vt eius cibus sit
30
sorbitiones et non masticet aliquid vsque ad decem
31
dies. Et sit hora comestionis etus in estate frigida.
32
Et oportet etiam vt non multiplicet sermones. Et similiter
33
vt stiptica super arterias adhereant cum quibus mi-
34
sceantur sarcocolla et crocus. Et nos narrabimus
35
illud in antidotario. ¶ Et quandoque ponitur super eas
36
plumbum et stringitur cum vitra vt non pulsent et faciant
37
dolorem et similiter ignum. ¶ Cauterizatio autem fortis
38
que in istis dicta est: est vt tria ponantur super me-
39
dium capitis et duo super duo tempora et vnum super nuc-
40
cam ad posteriorem partem capitis. ¶ Et oportet vt alie〈-〉
41
netur vinum secundum omnem dispositionem. Si autem causa est vapo〈-〉
42
res ascendentes ex stomaco: tunc est cura secundum omnia que
43
precepimus in cura sode facte ex vaporibus ascen〈-〉
44
dentibus ad cerebrum ex membris alijs. ¶ Et hu〈-〉
45
ius quidem generis est cura sode que excitatur potu
46
aque. Hoc enim etiam fit propter debilitatem stomaci.
47
¶ Et melior cura eius est vt habens eam potet parum
48
vini odoriferi et commisceat cum eo aquam suam quam
49
bibit: et vt non impediat os stomaci. ¶ In regi〈-〉
50
mine vero eius que fit communitate renum et mirach et
51
matricis et reliquorum sufficit que premisimus in principio
52
vniuersalium et de soda febrium iam diximus.
53
¶ De cura grauitatis capitis. Capitulum .XXXIIII.
54
AD ipsam iuuant euacuantia et vsus al〈-〉
55
A scebari. Et si sanguinea fuerit eius
56
cura erit cum flobotomia: deinde minuatur
57
vena frontis et proprie si fuerit graui-
58
tas posterius. Et etiam minuantur vene colli
1
et due arterie que sunt post aures et proprie si fue〈-〉
2
rit grauitas in anterioribus.
3
¶ De soda que nominatur ouum et cauthati. Capitulum .XXXV.
4
HEc species soda nominatur ouum et cauthati
5
propter suam comprehensionem super totum ca〈-〉
6
put est soda comprehendens mansiua fixa
7
cronica. ¶ Cuius prauitas excitatur
8
omni hora etiam a parua causa motus et potationis vi〈-〉
9
ni et receptionis vaporosi. et excitat ipsam vox
10
fortis: et quandoque excitat ipsam vox media: ita
11
vt eam habens odio habeat vocem et lumen et per〈-〉
12
mixtionem cum hominibus: et diligat solitudinem
13
et tenebras et quietem et resupinationem: et ipsi
14
quidem diuersificantur in eo quod eos ledit ex cau〈-〉
15
sis predictis. ¶ Quidam enim eorum leduntur
16
ab aliqua ipsarum: et quidam ab alia re leduntur: et
17
sentit omni hora quasi caput eius malleo per-
18
cutiatur: aut attrahatur tractione aliqua: aut scin〈-〉
19
dantur scissione aliqua: et peruenit dolor eius vsque
20
ad radices oculorum. ¶ Et Galienus quidem po-
21
nit allatorem huius egritudinis debilitatem cere-
22
bri aut fortitudinem sensus eius. ¶ Et causa eius
23
generatiua est humor malus: aut apostema ca〈-〉
24
lidum aut frigidum secundum quod plurimum fit ab apostemate
25
melancolico aut duro. et plurimum quidem fit in
26
medio velaminis: aut extrinseci a craneo: aut
27
intrinseci: et tu iam sciuisti quod quando cause sunt
28
apostema aut aliud et non est nisi in velamine in〈-〉
29
trinseco. in craneo sentitur dolor extensus vsque
30
ad oculum. et quoniam panniculus ille comprehendit
31
super neruum motiuum concauum extenditur pars
32
eius vsque ad pupillam: et cum est in velamine ex-
33
trinseco sentitur dolor tactu manus. et patiens
34
odit casum tractus laboriosi super eam. ¶ Et
35
multotiens contingit ab egritudinibus antece〈-〉
36
dentibus que debilitauerunt substantiam cerebri et velami〈-〉
37
na ipsius intrinseca et extrinseca: ita vt ledatur mo〈-〉
38
tibus paruis qui sunt ex motibus corporis ci-
39
balibus et vaporalibus et motibus extrinsecis
40
et recipiat superfluitates ledentes. ¶ Medico〈-〉
41
rum vero quidam non obseruant in ouo has con〈-〉
42
ditiones: immo dicunt ouum omnem dolorem
43
comprehendentem super totum caput extra cra〈-〉
44
neum et intra. et fit eius causa ex vaporibus sto〈-〉
45
maci aut vaporibus capitis: aut materie aut fleg〈-〉
46
mon in ipso cerebro aut velaminibus eius. et
47
fit cum grauedine et pulsatione aut herisipilla.
48
et fit cum inflammatione et mordicatione absque
49
multa grauediue[*]grauediue corrupt for grauedine. aut ab humoribus alijs si non
50
fuerit herisipilla. et sint illic signa humorum fri〈-〉
51
gidorum et medicantur totum secundum modum su-
52
um: verumtamen nomen oui in veritate consue〈-〉
53
tum apud prudentes medicos est secundum quod est per
54
conditiones predictas.
¶ De cura. Capitulum .XXXVI.
55
SI sciuerimus illic est sanguis pluri〈-〉
56
mus: et quod causa prima: aut causa mo-
57
tiua eius est sanguis flobotoma. ¶ Quod
58
si signa existent quod humores sunt fri〈-〉
1
gidi et tempus secundum egritudinem est elongatum:
2
et tu iam administrasti in principio etiam quod
3
repellit: tunc vtere embrocis ex aquis in quibus
4
resoluentia modice sint calefacientia cum re-
5
percussione modica et stipticitate: sicut flos squi〈-〉
6
nanti et camomilla et menta et reliqua que sciui〈-〉
7
sti in canone et gradatim procede ad fortiora: et
8
euacua cum eis que conueniunt: et administra〈-〉
9
tio pillularum de aloe et mastice est de eis que
10
multum conferunt in ea: et fiat illud in omni ter〈-〉
11
tia nocte. Et vtatur cochijs in euacuationibus
12
suis si necessitas est vt dentur eis fortiores: et su-
13
mat eger in potu decoctionem cassiefistule cum
14
.IIII. aureis olei de kerua. ¶ Et scias quod cum pur〈-〉
15
gasti superest tibi vt confortes cerebrum et ve-
16
lamina eius cum aliquibus que ipsum confor〈-〉
17
tant ex eis que sciuisti: et ex ipsis quidem sunt
18
odoramenta muschi et ambre et camphore etiam
19
illis commixte. et quandoque permiscent cum eis
20
aloem vt coniungant confortatione resolutionem
21
et adhibe ei emplastra calida et stuporem infe-
22
rentia que sciuisti. Cum ergo declinat admini-
23
stra balneum et emplastra confortantia. ¶ Dum
24
autem in principio perseuerat et scis quod materia
25
est calida: tunc forsitan declaratum est tibi: et sci〈-〉
26
uisti illud in canone regiminis cerebri: et frequen-
27
ter pota cum medulla cassiefistule cum oleo ami-
28
gdalino diebus frequentibus. et quandoque iu-
29
uat eos caputpurgium cum mumia in oleo violaceo.
30
¶ Et scias quod ouum antiquum temporale non
31
eradicatur nisi quod est fortis resolutionis et ca〈-〉
32
lefactionis. et quandoque iuuat eos si fiat eis ca-
33
putpurgium ex trociscis stelle et scellite et diamuscho
34
et que procedunt cursu eorum dissoluto quod-
35
cunque eorum fuerit in lacte lactantis puellam:
36
et proprie cum dolor fit fortis et vincant vigi-
37
lie. ¶ Flobotomia vero et cauterizatio arteria-
38
rum et earum incisio in cauthati[*]cauthati cf. Venice 1564: cauchati sunt secundum quod fue-
39
runt in soda antiqua. ¶ Cibus autem sit quod
40
non vaporat de eis que sciuisti: ita vt perue-
41
niatur ad lentes cum oleo amigdalino dul-
42
ci: et similiter ius fabarum: et non est malum vt
43
cibentur qui ex eis sunt infrigidati cum huius-
44
modi propter paruitatem vaporis eorum. ¶ Epi〈-〉
45
thimata autem oportet vt declinent quandoque
46
ad illud quod parumper stupefacit. sed fit ma-
47
ior intentio resolutio. ¶ Et ex istis quidem epi〈-〉
48
thimatibus est opium et sanguis draconis et cro〈-〉
49
cus et terbentina: fiat ex eis epithima et liniatur
50
ex eis tempus vsque ad tempus apud necessita-
51
tem indigentem stupefactione. et ex eis est cro-
52
cus et galle et trocisci stelle. Nam cum ex illo linietur
53
tota frigidos erit iuuans: et tu quidem redi ad anti〈-〉
54
dotarium et ad tabulas medicinarum singularium.
55
¶ De emigranea. Capitulum .XXXVII.
56
EMigranea est dolor in vna medie-
57
tate capitis excitatus. ¶ Et Galienus
58
diffiniuit eam dicens quod ipsa est am-
1
bulator medius. ¶ Cuius quidem causa quan-
2
doque est intra craneum. et quandoque est in panni〈-〉
3
culo cooperiente craneum. et plurimum quidem
4
fit in lacertis temporis quod autem est exterius
5
quandoque peruenit ad hoc vt non toleret tactum:
6
et materie sunt peruenientes ad locum eius ex
7
venis: aut arterijs extrinsecis: aut ex cerebro ipso
8
et velaminibus eius: et eleuatur plurimum illius
9
ex via commissurarum. et quandoque fit ex vapo-
10
ribus expulsis a toto corpore aut membro illius
11
partis. ¶ Et emigranea quidem secundum plurimum est
12
habens periodos. et ipsa quidem non fit nisi secundum
13
dominationem humorum: et non fit emigranea
14
quantitatem habens ex malitia complexionis
15
singularis. ¶ Et illa quidem que fit ex humo-
16
ribus fit quandoque ex humoribus calidis: et quan〈-〉
17
doque ex humoribus malis frigidis: et quandoque
18
ex ventositatibus. et quandoque ex vaporibus. et
19
tu iam sciuisti signa. ¶ Uerumtamen inuenis cum
20
frigida quietem. cum calefactione et extensione
21
propinqua. et cum calida calefactionem tactus
22
et pulsationem in temporibus et quietem cum
23
infrigidantibus: et etiam quia cum frigida sen-
24
titur frigus: et cum calida sentitur calor: et illud
25
apud vehementiam doloris.
26
¶ De cura. Capitulum .XXXVIII.
27
EIus cura est flobothomia secundum quod sci-
28
uisti in ouo et reliquis et proprie ve-
29
ne frontis et temporis et solutio et cly〈-〉
30
steria et attractio: et totum cum eo quod
31
conuenit ipsi secundum quod tibi preceptum est in cano-
32
ne. ¶ Et ex eis quidem que conferunt calide
33
est infusio aloes in aqua endiuie dicta in anti-
34
dotario cuius potio fit inter vncias .I. et .VI. vncias.
35
Et in ipsa confert flobothomia frontis et vene
36
nasi valde. Cum periodus adest oportet vt pur〈-〉
37
getur corpus ante ipsum et permutetur comple〈-〉
38
xio post purgationem. quod si materia fuerit cali-
39
da pones narcotica super tempora sicut opium
40
et cortices mandragore et anetum et iusquiamum
41
et camphora et infrigidabis locum secundum quod sciui-
42
sti de quibus dictum est in canone. ¶ Et quan〈-〉
43
doque iuuantur ex incaustro scriptorum linito su〈-〉
44
per partem in qua est emigranea. ¶ Ex epithi〈-〉
45
matibus frontium habentium emigraneam est
46
crocus: et iuuantur ex emplastro facto ex ruta et
47
menta cum vino et oleo rosaceo. Et similiter epithi-
48
mate ex trociscis pauli dictis in antidotario. ¶ Et
49
similiter administratione emplastrorum de qui〈-〉
50
bus est hoc baccarum lauri: foliorum rute am-
51
borum partes equales: synapis partem mediam
52
coniungantur cum aqua et administrentur. ¶ Et
53
quod magis confert ei est ceratum factum ex can〈-〉
54
taridibus et positum et dimissum donec locum
55
vesicetur: aut ex gummi rute agrestis: quoniam
56
ipsum est vlceratiuum et enunciat iuuamentum
57
cauterizationis. ¶ Quod si materia frigida
58
fuerit vehementis frigiditatis nimis facies em〈-〉
1
plastrationem ex euforbio et synapi et piretro et
2
similibus. ¶ Egritudo autem cuius tempus
3
prolongatum est: est frigida secundum dispositionem
4
et indiget resolutione: et quod calefaciat cum for〈-〉
5
titudine. et epithimata quidem et embroce com〈-〉
6
munia et propria emigranee dicta sunt in antido〈-〉
7
tario. illa ergo administrentur. ¶ Cumque epithi〈-〉
8
mata administras cum tu iam euacuaueris ex
9
corpore et purgaueris: tunc procede iunungen〈-〉
10
do lacertos temporis in parte doloris digitis
11
tuis: et cum mandili aspero caput hora perio-
12
di: deinde lini. ¶ Et cum necessarium est stu-
13
pefacere cum dolor pulsatiuus fit fortior: tunc
14
confert linire super arterijs in tempore. quod est
15
coram loco opium cum sarcocolla et stipticis:
16
et stringatur plumbum: aut lignum super ipsum
17
decenter positum et vt prohibeat pulsationem for〈-〉
18
tem facientem dolorem pulsatiuum: quemadmo〈-〉
19
dum ostendimus in his que precesserunt in ca〈-〉
20
none de cauterizatione. ¶ Quidam preterea me-
21
dici narrauerunt medicamen emigranee tem-
22
poralis exceptum iuuatiuum acceptum a mu-
23
liere. et illud quidem est vt decoquantur radi-
24
ces euacuaueris asinini et absinthium in oleo et
25
aqua donec dissoluantur et embrocetur pars do〈-〉
26
lorosa ex aqua et oleo calidis et fiat emplastrum
27
ex fece: et mulier quidem illa quotiens admini-
28
strabat hoc sanabat emigraneam siue esset cum
29
febre siue sine febre. ¶ Et ex emplastris quidem
30
non est sicut emplastrum synapis. Cumque egri〈-〉
31
tudo prolongata est fac emplastra ex gummi
32
rute agrestis et corticibus radicis capparis: et
33
squilla et euforbio tritis et commixtis cum vino
34
odorifero: est enim medicamen magnum con〈-〉
35
ferens ei. ¶ Et ex eis quibus iuuantur est vt in〈-〉
36
cipiant et ingrediantur balneum et multiplicent
37
inclinationes super aquam calidam: deinde fiat
38
eis caputpurgium ex oleo fisticino. Illud enim
39
sopit dolorem ilico. ¶ Amplius colligantur
40
descriptiones scripte in antidotario singularia
41
declarata in tabulis medicina[*]medicina corrupt for medicinarum singularium.
42
¶ Tractatus tertius de apostematibus capi-
43
tis et solutione continuitatis eius. Et conti-
44
net .XIIII. capitula.
45
¶ Sermo vniuersalis de karabito qui est apo〈-〉
46
stema capitis. Capitulum .I.
47
DIcitur karabitus apostema
48
calidum in velamine cerebri
49
subtili et grosso absque corpo-
50
re quamuis corpori ipsius quan〈-〉
51
doque accidat apostema. non
52
enim quemadmodum qui-
53
dam existimant medicorum
54
quod cerebrum ipsum non
55
apostematur est verum: hoc est quod dicunt.
56
¶ Nam quod est lene sicut cerebrum et du-
57
rum sicut ossa non extenditur et quod non ex-
58
tenditur non apostematur. ¶ Hic autem ser-
1
mo est erroneus: et illud ideo quoniam lene vi-
2
scosum extenditur: et ossa etiam apostemantur. Et
3
Galienus illud confessus est. et nos monstrabimus ser-
4
monem de eo in capitulo dentium: immo dicemus quod omne quod
5
nutritur extenditur et augmentatur cum nutrimento:
6
et propter hoc concedendum.[*]concedendum. corrupt for concedendum [redundant period] est quod extenditur et augmentatur
7
cum superfluitate: et illud est apostema. et illud est quoniam
8
si cerebrum quandoque apostematur: tunc karabitus et sirsen est
9
nomen proprium apostematis velaminis cerebri cum est
10
calidum: licet in quibusdam locis: quandoque concedatur etiam dici de
11
apostemate substantie cerebri: et est vsus proprius huiusmodi: ve〈-〉
12
rumtamen transumptum est ex nomine accidentis quod ipsum co〈-〉
13
mitatur: et est alienatio: intellectus permixtio: cum
14
caliditate adurente: et nomen accidentale cadit super
15
hoc accidens: et artificiale super hoc apostema. ¶ Et actio qui〈-〉
16
dem hec similis est permutationi nominis accidentis quod est
17
subeth ad egritudinem facientem ipsum et significantem ipsum
18
que est sirsen cerebri et est illud. ¶ Quidam autem
19
homines sunt qui prenomina ignorantes existimant quod
20
birse[*]birse i.e. birsen sit nomen apostematis huius. et quod sirse sit leuius
21
ipso. sed non est ita. ¶ Nam birse[*]birse i.e. birsen est dictio persica:
22
bir enim est pectus et sen est apostema. et sirsen etiem est persi-
23
cum: sir enim est caput et sen est apostema et egritudo.
24
¶ Et sirsen quidem factum in febribus: aut factum propter
25
humores in ore stomaci adustos et est illud quod est pro〈-〉
26
pter apostemata in partibus capitis extrinsecis: aut est
27
in panniculo extrinseco: et sirsen factum cum birsen:
28
et est illud quod fit propter communitatem velaminis scilicet diaphrag-
29
matis et apostemata eius et reliquorum lacertorum pecto-
30
ris: et factum in apostemate vesice et matricis et stomaci et propter si〈-〉
31
militudinem cadentem in hoc nomine narrantium nar〈-〉
32
rationis diuersificantur: sicut diuersificantur narra〈-〉
33
tione narrantium lethargiam que est sirsen frigidum quod
34
nominatur obliuio. Sirsen autem verum secundum vsum arti-
35
ficialem est illud quod diximus. ¶ Et quandoque apostematur
36
cum ipso substantia cerebri secundum quod diximus in communica-
37
tione et permutatione: et illud est vehementer ma〈-〉
38
lum perimens in quarto: quod si ipsum pertransit eua〈-〉
39
det. ¶ Et plurimi quidem qui moriuntur ex birsen
40
moriuntur propter impedimentum in spiritu et apostema hoc habet lo〈-〉
41
ca diuersa secundum artes cerebri diuersas. ¶ Et quandoque
42
communicant in ipso due partes et communicant loca omnia: et
43
plurimum cum fit non stat eius aduentus: nisi in eo quod
44
sequitur vacuitatem anteriorem: et in eo quod mediatur:
45
et eius quidem principium est sanguis aut citrina
46
colera pura: aut rubea pura aut adusta trahens
47
ad nigredinem: et est vehementer malum: et quasi
48
non fit secundum plurimum nisi a sanguine colerico preter
49
apostema flegmaticum: aut a citrino. Et quasi non fini〈-〉
50
tur nisi sudore aut fluxu sanguinis ex naribus.
51
¶ Et multotiens apostematur velamen et vene que sunt
52
exteriora capitis: ita vt fortasse aperiantur commissu〈-〉
53
re: et illud quidem ex quo fit permixtio rationis com〈-〉
54
posita ex fletu et risu hora post aliam est malum:
55
et cum est permutatio est peripleumonia: quoniam significat
56
fortem calorem humoris. et similiter si permutetur ad non ve〈-〉
57
rum. ¶ Et cum accidit vt perseueret grauitas in
58
partibus capitis et pulmonis: deinde superuenit
1
spasmus et vomitus et erugo eris viridis mori-
2
tur infirmus in hora sua. Et prolixior mora eius
3
est vnus dies aut duo dies si virtus fuerit for-
4
tis. ¶ Ex speciebus vero karabitus in qua maior
5
est fiducia est illa in qua eger recordatus eius eum[*]eum corrupt for cum
6
quo alienauit post alienationem sue febris. ¶ Et
7
quando accidit ei res risus aromati est egritudo in qua
8
homo semper ridet est significatio laudabilis. ¶ Cum ergo
9
laborat habens sirsen et euomit coleram rubeam et est de-
10
bilis moritur ea die: aut fortis et prolongatur duobus
11
diebus: et nullus quidem visus est habens apostema in parti〈-〉
12
bus cerebri: cuius vrina fuerit aquosa qui eua-
13
serit. ¶ Et karabitus quod multotiens resoluitur
14
per emorroydas. cum fluunt: et quandoque infrigidatur et
15
mutatur in lethargiam: et quandoque liberatur ab eo et ca-
16
dit in ethicam: aut fit demoniacus et multotiens
17
permutatur non verum in verum. ¶ Et senes quidem ra-
18
ro euadunt ab egritudine karabitus. ¶ Qui〈-〉
19
dam vero medicorum existimant quod quandoque accidit
20
egritudo similis karabitui absque febre significans
21
vacuitatem apostematis. ¶ Dicunt enim quoniam sit fortis in〈-〉
22
quietudo et ossitatio: et habens eam non tolerat quietem
23
et fortasse saliendo ascendit parietes et eius rixa
24
fit fortis: et stringere ipsius anhelitus et sitis eius:
25
et cum bibit aquam strangulatur ea et expellit ipsam:
26
et dicunt quod est pernecans ea die secundum plurimum et quandoque
27
extenditur vsque ad quatuor dies: et ab ea nullus
28
euadit post illud sed accidit vt ipsorum facies nigre〈-〉
29
scant et lingue et sint ipsorum oculi congelati: et dispositio〈-〉
30
nes eorum sint sicut dispositiones timentium: deinde
31
ipsorum liniuntur motus et cadunt eorum virtutes et
32
pulsus et moriuntur. ¶ Et plures mortes ipsorum
33
sunt cum strangulatione et vides eos currentes:
34
deinde vides post illud eos statim cadere et mo〈-〉
35
ri. ¶ Et dico ego non est longe quin causa in hoc
36
sit propter communitatem cerebri cum aliquo membro nobili: si〈-〉
37
cut membro anhelitus cum accidit eis spasmus ma-
38
gnus: aut corruptio alia sicut strangulatio: et perue〈-〉
39
niat ad cerebrum et permutet et corrumpat ipsum
40
et permisceat intellectum et faciat sitim propter
41
desiccationem partium capitis et gutturis.
42
¶ De signis eius communibus. Capitulum .II.
43
SIgna autem communia speciebus ipsius veris sunt
44
ista. ¶ Alienatio superfluit quandoque et ab〈-〉
45
scinditur alia vice: et abhominatio loquele
46
et pigritia ab ea et permixtio intellectus
47
et plurimum horum circa quartum diem: et inquisitio extre〈-〉
48
mitatum et extremorum frigus et agitatio: et spiri-
49
tus agitatus non ordinatus: sed est magnus: et
50
extensio ossium pectoris ad superiora multa: et tre-
51
mor membrorum cum ipso et ante ipsum nunciat ipsum:
52
et quandoque est cum eo somnus inquietus et excitan〈-〉
53
tur ab ipso et clamant: et quandoque dormiunt: et quandoque
54
vigilant: et est eorum somnus secundum plurimum agitatus com〈-〉
55
motus cum fantasijs et somnijs corruptis terri〈-〉
56
bilibus: et eius excitatio est permixta cum voci-
57
bus: et sunt illic in verecundia et audacia et ira
58
vltra consuetudinem et abhorrent radios et auertunt
1
se ab ipsis et agintantur ligne eorum vehemen-
2
ter: et stringunt eas: et quandoque apostemantur. ¶ Et mul-
3
totiens abscinditur eorum vox: et desiderant aquam et
4
bibunt ex ea parum et non multiplicantur et neque
5
ipsam etiam desiderant plurimum. ¶ Et plurimum infrigidantur eo〈-〉
6
rum extremitates absque frigore extrinseco facien〈-〉
7
te hoc. ipsorum autem vrine sunt declinantes ad te-
8
nuitatem et subtilitatem. ¶ Et ipsorum pulsus sunt
9
duri propter essentiam apostematis in membro neruoso du-
10
ro et propter duritiem vene et debilitatem virtutis ad com〈-〉
11
primendam materiam sentis in pulsibus eorum virtutem
12
aliquam vsquequo appropinquent tremori: quoniam sic-
13
citas aggregat et stringit et sunt partes constrictionis
14
et dilatationis velociores: et cum sua serinitate
15
non euacuatur ab vndositate quadam: quoniam cerebrum est
16
substantia humida: et quandoque accidit pulsibus eorum vt di-
17
latentur aliquotiens et magnificentur propter necessita-
18
tem: et vt frequentes fiant et diuersificentur in parti〈-〉
19
bus loci et tremant: et illud quidem est ex eis que nun〈-〉
20
ciant syncopim: nisi sit genus tremoris: et diuer〈-〉
21
sitatem et tremorem faciant durities venarum et for-
22
titudo virtutis: quoniam tunc non nunciant illud: et
23
quandoque accidit pulsui ipsorum: vt sit spasmus et nunciat
24
spasmum. ¶ Cumque vides signa egritudinum acuta〈-〉
25
rum et febres prauas et stringitur natura: tunc illud nun〈-〉
26
ciat sirsen. et est quasi ex nuncijs fortibus: et pre-
27
cedunt karabitus obliuio rei propinque: et tristi〈-〉
28
tia sine causa: et somnia mala: et soda multa et gra-
29
uitas et repletio et antecedunt ipsum secundum plurimum citrinitas
30
faciei et vigilie prolixe et somnus inquietus: et accidentia
31
hec sunt fortiora dum materie perseuerant in itinere
32
perueniendi ad caput: et reuoluuntur in venis suis
33
et subtiliantur: et cum appropinquant ei et biberit ce-
34
rebrum materiam inueniunt principium doloris in posterio-
35
re parte capitis apud locum in quo est coniunctio colli
36
et capitis et proprie in colerico. ¶ Et cum incidunt
37
in ipsum et apostematur cerebrum desiccantur primum oculi eo-
38
rum vehementer. deinde accident lachryme et proprie
39
ex vno oculorum: et multotiens accidit vt vene ipso-
40
rum forti afficiantur rubedine: et quando succedunt ei di-
41
stillationes sanguinis ex naribus: et plerumque fricant
42
oculos suos et declinant ad quietem et requiem in ma〈-〉
43
iori parte corporis: nisi in manibus: quoniam cum eis for〈-〉
44
tasse inquirunt et colligunt villos: et fit illud plurimum
45
cum clausione oculorum: et quandoque fit cum pupillatione et
46
querela: et quandoque pigri fiunt in loquendo manife〈-〉
47
ste non addentes super motum lingue: et quandoque accidit
48
eis distillatio vrine cum cognitione ipsorum: aut absque
49
cognitione: et est in febribus de significationibus fortibus
50
quod sirsen est presens: et obliuiscuntur doloris si est in
51
membris ipsorum: immo si aliquid de membris ipsorum do〈-〉
52
lorosis impetuose tangitur non percipiunt ipsum.
53
¶ Nos vero addimus et dicimus quod quando apostema fit
54
in parte anteriore corrumpit imaginationem. Cum er-
55
go est illud incipiunt colligere villos ex vesti-
56
bus: et paleas et que sunt similia illis ex parietibus
57
et imaginantur aliquas fantasias que non inueniun〈-〉
58
tur. ¶ Quod si sit in medio: corrumpit cogitationem
1
et turbatur in eo quod agit et loquitur cum aliena〈-〉
2
tione plurima: et cum cadit in eo quod est coram
3
posteriore: obliuiscitur eius quod videt et agit in di〈-〉
4
spositione: ita vt quandoque petat aliquid et presentetur ei et
5
non recordetur se quesiuisse illud: et plurimum petat pe〈-〉
6
luim: vt mingat in ipsa et ponatur coram ipso et obli〈-〉
7
uiscatur eius. ¶ Si autem apostema comprehendat super
8
partes omnes apparent hec omnia signa. ¶ Et si cum eo
9
apostemetur cerebrum. rubea fit ipsius facies et oculi et
10
exeunt oculi exterius vehementer: et fiunt rubei si
11
materia facies[*]facies corrupt for faciens apostema sit sanguis: aut citrini fiunt: si materia
12
faciens apostema sit colera pura. ¶ Factum vero ex hu〈-〉
13
moribus propter communitatem significat euentus eius subito: et
14
continentia malitie dispositionis membri alterius: et paroxis-
15
mus qui est in exacerbatione fortitudinis eius: et
16
minuuntur cum diminutione in dispositione alterius:
17
et augmentantur ipsius augmentatione. ¶ Et factum
18
a sirsen cerebri accidit paulatim paulatim et sequitur
19
vel adheret: et signa sirsen veri inseparabilia an-
20
tecedunt: deinde accidit egritudo. non verum autem
21
precedunt egritudines aliorum membrorum. deinde ap〈-〉
22
paret signa eius. ¶ Factum autem ex partibus vela-
23
minis distinguentis et lacertorum pectoris antece〈-〉
24
dunt signa birsen et pleuresis que sunt dolor pun〈-〉
25
gitiuus in latere apud anhelitum: et strictura an-
26
helitus et pulsus serinus: et tussis plurimum sicca: de-
27
inde humectatur secundum plurimum et expuit et fit cum febre
28
continua: cuius plurimum caloris tendit ad parte[*]parte corrupt for partes [cf. Venice 1564] pecto-
29
ris. Et in vero ad partes capitis: cum quo multi-
30
plicatur extensio ossium pectoris ad superiora. et pro〈-〉
31
prius fit eis sensus doloris super vertice non com-
32
prehendens. ¶ Et non fiunt signa predicta eius
33
in eo quod preterijt fortia et multa: et eius spiritus fit di-
34
uersus: debilitatur enim quandoque et fit frequens et magni〈-〉
35
ficatur et alia vice: et fit ei similis et paruus et debilis
36
plus. ¶ Et fit quandoque sicut incus[*]incus corrupt for intus [cf. Venice 1564]. ¶ Sed in kara〈-〉
37
bito vero fit spiritus maior: immo fit magnus. ¶ Et
38
duo quidem sirsen communicant in fortitudine humorum.
39
Uerumtamen sirsen frequens differt a sirsen vero in
40
hoc quod sequitur in fortitudine sua fortitudinem febris
41
et alleuiatur cum alleuiatione febris. ¶ Cum eo autem quod fit
42
propter humorem in hore stomaci sentit mordicationem in
43
ore stomaci et nauseam et sitim et amaritudinem oris
44
¶ Et factum propter apostema membrorum et aliorum: scitur propter illud
45
quod apparet de dispositionibus eius. Quoniam dum non
46
sunt apparentes et manifeste non ducit ad per-
47
mixtionem intellectus et sirsen manifestum. ¶ Et
48
nunc quidem remouerentur signorum speciei veri sirsen.
49
¶ Dicemus ergo quod primum signorum facti a san〈-〉
50
guine est quod communitas accidentium eius predictorum communium
51
accidit cum risu: et accident ei distillationes sanguinis
52
ex naribus: et magnificatur eius spiritus: et distillant
53
oculi eius: et lippitudinem patiuntur: et non sunt vi〈-〉
54
gilie que accidunt ei cum hoc superflue: et est asperi-
55
tas lingue in ipso tendens ad rubedinem decli-
56
uem ad nigredinem. deinde nigrescit et fit lingua
57
in ipso grauis. ¶ Et quandoque pigrescit a locutione
58
propter grauitatem lingue. ¶ Et sunt fantasie eius
1
quas videt rubee: et vene frontis et oculorum
2
eius sunt plene. et accidit eis frequentia seden-
3
di et standi absque necessitate quam inde habet.
4
¶ Quod autem fit ex colera rubea pura vigi〈-〉
5
lare plurimum facit et alleuiantur cum eo oculi
6
valde: et exasperatur lingua fortiter et citrinatur
7
prius: deinde nigrescit: et febris fit fortis. Et
8
multiplicatur desiderium et amor tergendi ocu〈-〉
9
los: et imaginantur quedam tendentia ad citri-
10
nitatem: et ingreditur in mores eorum rapaci-
11
tas et melancolie proprietas et audacia in disce〈-〉
12
ptando: et est quasi in forma eius qui vult liti-
13
gare: et attenuantur nares eorum et proprie ipsa〈-〉
14
rum extremitates. Et accidit eis in frontibus
15
suis attractio frontis ad superiora. ¶ Eius au〈-〉
16
tem quod fit ex colera adusta et est illud quod peri〈-〉
17
mit signa sunt quod communitas accidentium
18
accidit cum demonio et rixa et spiritus magni-
19
ficatur: et magnificatur inquisitio. Et sunt ocu〈-〉
20
li eorum conturbati et eius causa est sibare et est
21
quasi ipsa. ¶ Signa vero permutationis eius
22
sunt ista. Nam si permutatur in lethargiam: et
23
illud est quod in eis expectatur: vides oculos
24
profundari in clausione cum lachrymis et sali-
25
ua currit: et pulsus tardatur et leuis fit. ¶ Si-
26
gna vero permutationis eius in sacaculos[*]sacaculos cf. Venice 1564: scaculos et est
27
apostema cerebri sunt quod apparent sacaculos signa:
28
et ocultatur nigredo oculorum et apparet albedo quandoque
29
et non diligit dormire nisi resupinus et inflatur
30
venter eius. Et extenduntur ossa pectoris eius. et
31
multiplicatur tremor membrorum eius. ¶ Et signa
32
permutationis eius in ethicam sunt profunditates ocu〈-〉
33
lorum: et sedatio febris et nigredo corporis et
34
paruitas pulsus et durities eius. ¶ Signa ve-
35
ro permutationis eius in spasmum nos affere〈-〉
36
mus in capitulo spasmi.
37
¶ De cura specierum eius. Capitulum .III.
38
COmunis quidem specierum eius verarum
39
est flobotomia ex cephalica: et egressio
40
sanguinis aliquantula: immo multa valde
41
et incipiatur in hoc loco sicut incipiunt
42
humores si nihil forte fuerit quod prohibeat. ¶ Et
43
oportet vt fiat eius flobotomia cum cautela in cognoscendo di〈-〉
44
spositione ipsius ex sincopi si cecidit in ipsam aut
45
fit ei vicinus et retineatur sanguis cum syncopis
46
adest propinquitas: et ingenietur in cognitione illius.
47
Nam in eis non apparet dispositio incolumitatis a
48
dispositione lipotomie multum manifeste. ¶ Sed
49
pulsus quandoque significat ipsam. Nam cum tremit et descen〈-〉
50
dit et diuersificatur absque ordine: ita vt inuenias
51
vnam magnam et aliam paruam significat propinquitatem syncopis.
52
¶ Et oportet vt sit cautela in ligatione vitte super
53
ipsam: ita vt sit firmata quam motus ipsius et agi〈-〉
54
tatio irrationabiles non soluant. Quandoque enim soluit
55
eam et eijcit per seipsum propter imaginationem cor-
56
ruptam ducentem eum ad illud. ¶ Deinde post
57
hoc flobotoma venas frontis si virtus fuerit fortis:
58
et fecerit oportere illud dispositio et fortitudo egri-
1
tudinis. ¶ Quod si virtus et dispositiones non con-
2
sentiunt vt fiat flobotomia eius vniuersalis et ex manibus
3
eius: aut non est tibi possibile habere manus eius: et quod
4
additur ei ex hoc ducit ipsum ad inquietudinem
5
et rixam fortem: tunc flobotomia[*]flobotomia corrupt for flobotoma eum in fron-
6
te. ¶ Et pone super caput eius in principio
7
oleum rosaceum cum aceto infrigidatum niue et re-
8
liqua que numeraui tibi ex expressionibus in-
9
frigidatibus. ¶ Et colericus quidem iuuatur
10
si fiat capiti eius emplastrum ex folijs sunticis[*]sunticis corrupt for senticis
11
valde: et fac eum quiescere in domo temperata
12
in aere puro in quo non sunt picture neque for-
13
me. Nam ipse diligit intueri imaginationes ea-
14
rum: et illud est ex eis que ledunt cerebrum eius
15
et velamina ipsius cerebri. ¶ Et oportet vt in
16
domo eius: et iuxta ipsum sit multitudo redolen〈-〉
17
tium frigidorum sicut nenufar viola et rosa et
18
camphora que numerauimus tibi in canone.
19
¶ Et associa ei amicos suos prudentes sibi ca〈-〉
20
ros et misericordes eius et ex quo verecundetur
21
et cesset propter ipsum a sua permixtione et agita〈-〉
22
tione que ei nocent. ¶ Et stude vt ipsum facias
23
dormire: et vt fiat hoc aliquid opij duobus cor〈-〉
24
nibus frontis eius appropinqua et naso ipsius
25
si virtus est fortis: et si non caue: quoniam illud
26
est perimens: immo sine opio sis contentus. Sed
27
administra quod sit sicut syrupus de papauere: et
28
fac emplastrum capiti eius ex lactuca et potatum
29
cum semine papaueris et aqua ordei. ¶ Uerum
30
tamen rectius est vt expellas per flobotomiam
31
si tolerat eam hora et non fuerit in postremo eius
32
timor: fac illud in principio duobus diebus aut
33
tribus diebus. ¶ Amplius cum flobotoma-
34
tur si est possibile non perueniat: donec non re-
35
maneat in corpore sanguis quo confortetur na-
36
tura ad resistendum vaporibus et defectui nu-
37
trimenti si fecerit hora illud oportere. ¶ Et
38
postquam flobotomaueris eum: tunc oportet vt
39
ipsum clysterizes clysteri valde leni sicut oleum
40
rosaceum cum aqua ordei et aqua et oleum: quod si eges
41
eo et quod fit fortius hoc postquam fit in gradu lenita〈-〉
42
tis fac: et trahe materiam ad inferiora omnino
43
fricatione pedum et reliquis: et funde super eos
44
aquam calidam: immo ligando et stringendo et
45
ponendo ventosas super eos: et proprie in dispo〈-〉
46
sitione descensionis: et cum grauitas fortitudi-
47
nis febris adest ei illud quandoque facit oportere prin〈-〉
48
cipio egritudinis dispositionis vt ponantur ven〈-〉
49
tose in loco qui dicitur cheelem[*]cheelem cf. Venice 1564: cheelen, and Canon 1: alcheel. Et primo in-
50
cipe nutrire ipsum subtili nutrimento: ita vt sis
51
contentus oxymelle. deinde post hoc die vno
52
aut duobus permuta ipsum ad aquam ordei
53
subtilem cum oxymelle: deinde ad grossam: et
54
considera in hoc virtutem et egritudinem. ¶ Et
55
quotiens videris accidentia egritudinis fortio〈-〉
56
ra incipe in principio a subtiliatione cibi mul-
57
ta nisi virtutis casus timeatur. Tunc enim nu-
58
triantur. Et aliena eos ab aqua vehementis
1
frigoris proprie si fuerit in velamine distinguente
2
apostema. aut in visceribus. Et sicut videbis egritudinem
3
declinare gradatim in nutrimento procede aut ex
4
ipso adde. Et pone vt ipsum sit ex cucurbita et her〈-〉
5
bis frigidis et almes et granis frigidis aut efiteiati: aut
6
acetosum cum fructibus frigidis et in hac hora iuuantur
7
pane simile vel similiter infuso in aqua frigida et iulep.[*] iulep. corrupt for iulep [redundant period] infrigidato
8
cum niue vehementer. ¶ Et oportet quidem vt in principio
9
administres repercussiua pura nisi sit de genere ma〈-〉
10
gno ex quo aperiantur vene que sunt extra caput cum communi〈-〉
11
tate velaminis. Illic enim oportet te incipere ab eo in quo sit
12
parum mollificationis et sedationis doloris. et dein-
13
de stiptica. ¶ Et sit tibi securitas multa in cli-
14
steribus. deinde administra secundum plurimum embrocas
15
infrigidantes non cum stipticitate. Et misce in eis pa-
16
rum papaueris vt dormire facias parum camomil-
17
le etiam vt resistat papaueri et resoluat resolutione
18
modica. ¶ Cunque egritudo fuerit finita his
19
medicaminibus et remanserit alienatio: tunc mul-
20
ge super caput lac ex vbere et mammilla. Si virtus
21
quidem in ipso est fortis lac caprarum. Et si debilis quidem
22
fuerit lac mulierum et omni mulsioni moranti super
23
ipsum vna hora fac succedere ablutionem cum em〈-〉
24
brocis equalibus in quibus ponantur viole et radices li-
25
lij et camomilla cum reliquis infrigidatiuis sicut videbis in
26
antidotario. ¶ Quod si egritudo prolongatur et non re〈-〉
27
mouetur medicinalibus istis: aut grauis est faciens
28
subeth et pertransierit terminum principij et quies in ea
29
fuerit maior motu. tunc aliena ei ea que vehemen-
30
ter infrigidant et proprie papauer: et adde ei in em-
31
brocis tunc post septimam balsamitam et mentastrum et
32
rutam et expressionem mente et mellilotum et pone super
33
caput mucillagines seminis lini cum oleo et aqua et vnge
34
corpus cum oleo calefacto assidue. ¶ Cumque vide-
35
ris quod virtus preseruatur post longitudinem egritudinis
36
et postquam pertransierit septimanam et quod est supra ipsum
37
tibi inest vt potes ipsum parum vini permixti. ¶ Et
38
multotiens accidit eis vomitus et iuuatur eo. Et quandoque
39
potatur quidam ipsorum aqua permixta cum oleo. Et fit
40
ipsorum vomitus facilis et humectat eos. ¶ Et cum
41
non mingunt propter defectum intellectus et debilitatem sen〈-〉
42
sus inunge eorum vesicas cum oleo tepido. Et meli〈-〉
43
us est oleum de oliuis aut embroca ipsos cum aqua
44
calida. et aqua in qua cocta sit camomilla: deinde super
45
eas comprime donec vrina prouocetur. Et sis sollici〈-〉
46
tus cum hoc ex eis omni hora et comprime vesicas eo〈-〉
47
rum in omni hora sperans in ipso vrinam prouocari.
48
Si autem illud non respondet administra embrocas
49
secundum quod dictum est. ¶ Et oportet vt stringas eos ligan-
50
do si inueneris eos multiplicare permutationem
51
et agitationem: et leduntur ab eis vehementer et pro〈-〉
52
prie cum flobotomas eos et scissura nondum est
53
consolidata. ¶ Amplius cum procedunt in declina-
54
tione et exitu a fortitudine egritudinis plurimum
55
reges eos regimine conualescentium et adhibe eis
56
restaurantia lenia et aliena ipsos ab aeribus et ven-
57
tis malis et calidis et cannicularibus diebus et so-
58
le vt non incurant recidiuam. ¶ Cum vis autem eos
1
balneare balnea ipsos in aquis sapidis balnea〈-〉
2
tionibus lenibus vt facias eos dormire. Nam in
3
dormitione eorum consistit iuuamentum plurimum.
4
¶ Et ciba eos carnibus lenibus. Et hoc quidem
5
est sermo vniuersalis in cura ipsorum. ¶ Eius vero quod di〈-〉
6
uersificatur aliud est colericum aliud est sanguineum.
7
¶ Colericum enim indiget in sui cura eductione
8
colere cum solutione plurima et flobotomia mi-
9
nore: et sit quod soluendo educit coleram ex eo potus
10
ex lubricantibus subtilibus preditis[*]preditis corrupt for predictis expurgantibus
11
sanguinem: et tibi inest vt ponas in eis fumumter-
12
re si sciueris quod natura obediens sit secundum omnem dispositionem.
13
Et quandoque ponunt in eis scamoneam cum confidunt de
14
obedientia nature secundum consuetudinem egri et colericus
15
cum flobotomatur non sequatur propinquitatem syncopis.
16
Sed flobotometur flobotomia bona cum cautela
17
inde habita. deinde solutione euacuetur. Et etiam
18
conueniens est vt ponas cibos eius frigidos et hu〈-〉
19
midos. ¶ Cibi autem sanguinei sint frigidi et pertran〈-〉
20
sit vt sint stiptici quando facta est euacuatio ex solu-
21
tione et clisteribus: et cibi sint sicut qui fiunt cum agre〈-〉
22
sta et ribes et granatis et cydonijs et pomis. Cole〈-〉
23
rico autem non conueniunt isti. Sed qui sunt sicut qui fiunt
24
ex cucurbita et alchelketi silicet facto ex ordeo exco〈-〉
25
riato et qui fiunt ex spinachijs et atriplicibus et al-
26
muiati. Et est qui fit ex almeis et similibus illis. ¶ Et
27
eorum acetositas fit ex aceto et zuccaro aut ex pru〈-〉
28
nis et que sunt eis similia. ¶ Et scias quod colericus indi〈-〉
29
get extinctione plus et sanguineus resolutione plus.
30
¶ Et in colerico non timetur omnis cautela infrigida〈-〉
31
tionis que timetur in sanguineo et non alienatur aqua fri-
32
gida omnino. ¶ Et oportet vt plurimum sis sollicitus in
33
somno ipsorum. Et illud erit sicut embroce hume〈-〉
34
ctantes et cum administratione oleorum sicut olei la-
35
ctuce et cucurbite et que ipsis similantur faciendo
36
caputpurgium. ¶ Et in colera que est adusta mul〈-〉
37
tiplicetur studium cum humectantibus et cum administra-
38
tione enematum infrigidantium et humectantium in
39
eis quantum possibile est.
¶ De flegmone
40
accidente ipsi substantie cerebri. Capitulum .IIII.
41
PLurimum quidem accidit ex sanguine pu-
42
trido apostemante cerebrum. Et quandoque separat
43
commissuras et rarificat et forsitan ca-
44
put cum ea dirumpitur et scinditur et dolor
45
cum ipsa fit fortis: et oculi fiunt rubei exeuntes
46
valde: et maxille valde rubescunt. ¶ Et quandoque
47
accidit cum ea spasmus: et quandoque accidunt vomitus
48
et nausea propter communitatem stomaci: et declinatur ad resu〈-〉
49
pinationem valde secundum contrarium consuete resupinatio-
50
nis et secundum diuersitatem ordinis. ¶ Et est secundum plu-
51
rimum pernecans in tertio. Si autem ipsum pertransierit fi〈-〉
52
ducia habetur et scias quod egritudo non est vehementer
53
praua: alioquin membrum non tolerat ipsam
54
cum hac essentia et cum hac sublimitate. Et ipsius
55
quidem cura est cura sirsen et fortior. Et confert
56
ei flobotomia vene que est sub lingua vehemen〈-〉
57
ter. et illud post flobotomiam vene communis et
58
venarum et aliarum.
1
¶ De herisipilla et impetigine accidentibus
2
in cerebro et vsacro. Capitulum .V.
3
QUandoque etiam accidunt in ipso cerebro
4
herisipilla et vsacro et fit dolor fortis
5
et inflammatio vehemens. ¶ In facie
6
vero quandoque accidit frigus propter occultationem caliditatis
7
et citrinitatis propter illud et proprie in oculis: deinde calefit
8
subito et rubificatur. Uerumtamen secundum plurimum fit tendens
9
ad citrinitatem et frigus. et est siccitas vehemens in
10
ore. ¶ Et cum eis non est tantum ex subeth quantum accidit in
11
flegmone. verumtamen accidentia in eis sunt terribiliora
12
et febris est fortior: et earum cura est cura sibare. ¶ Et
13
plurimum eius pernecat in tertio. Si autem non interficit in ter-
14
tio euadit. ¶ Et pueris quidem quandoque accidit herisi-
15
pilla in cerebro et profundatur cum ipsa sinciput et
16
oculi et minoratur oculus et desiccatur totum corpus.
17
Medicentur ergo exvitello[*]exvitello corrupt for ex vitello oui et oleo rosaceo infrigidato
18
et permutato omni hora et cum expressionibus et her-
19
bis humidis et frigidis super caput proprie cum cu-
20
curbita et corticibus melonis et cucumeris.
21
¶ De sibare. Capitulum .VI.
22
DIcitur sibar demonium superfluum accidens
23
cum sirsen calido colerico ita vt homo
24
cum hoc quod habet sirsen alienet propter de-
25
monium agitatiuum. ¶ Et cum karabito quidem puro
26
fit alienatio et rationis permixtio et non est cum ipso de〈-〉
27
monium: si autem est demonium est sibare. et est etiam quasi ma〈-〉
28
nia composita cum karabito sicut karabitus est quasi me-
29
lancolia composita cum apostemate calido et febre. ¶ Et multo〈-〉
30
tiens quidem antecedit in ipsa demonium: deinde suc-
31
cedunt ei ipsa et febris. ¶ Et non fit sibare nisi cum ka-
32
rabitus est a colera rubea pura et adusta. Nam cum
33
ipsa ad cerebrum impellitur cum principio sue applicationis
34
facit prouenire demonium: et cum ipso aut post ipsum pro-
35
uenit apostema: et est causa sibare. ¶ In karabito autem est
36
demonium accidens ab apostemate et in sibare apostema et de-
37
monium proueniunt simul a materia: neque vnum eorum est causa
38
alterius ex quo aliud inueniatur et si quandoque fiat vnumquodque
39
ipsorum causa additionis alterius. ¶ Cumque sibare inci〈-〉
40
pit apparere vigilie sunt prolixe et somnus inquietus
41
et timor est in somno et oscitatio et spiritus magnus
42
et frequens et obliuio: et responsio non similis interrogationi
43
et oculi rubescunt: et ipsorum agitatio adest et graui〈-〉
44
tas est in eis et sunt quasi lupi. ¶ Et quandoque est in eis
45
secundum quod dicimus citrinitas et fit illic sensibilitas
46
extensionis apud spondiles et dolor propter eleuatio-
47
nem vaporis et fit etiam in eis cursus lachrymarum in
48
uoluntarie ex vno oculo. ¶ Deinde cum sistitur
49
egritudo induratur febris et exasperatur lingua et siccatur:
50
deinde in postremo ipsius quiescunt motus palpebra〈-〉
51
rum propter debilitatem: et grauitas motus peruenit vsque
52
ad motum palpebrarum: et remanet ex demonio
53
alienatio intercisa cum defectu sermonis et paucita〈-〉
54
te ipsius et secundum hoc prouenit colligere plurimum villos
55
et paleam. ¶ Et in pulsu fit augmentum debilita〈-〉
56
tis et minorationis et durities propter siccitatem. ¶ Et
57
quandoque fit sibare que non est simplex pura. Quare
58
ipsorum dispositiones diuersificantur in sermone et memo〈-〉
1
ria et motibus. plerumque enim fiunt ordinati et ple-
2
rumque inordinati. ¶ Et ipsius quidem cura est cura
3
sirsen colerici cum additione in humectando mul〈-〉
4
ta. et oportet vt extremorum ligatio assiduetur.
5
¶ De lethargia que est sirsen frigidum cuius in-
6
terpretatio est obliuio. Capitulum .VII.
7
LEthargia dicitur apostema flegmaticum factum intra
8
craneum et est sirsen flegmaticum. Et plu-
9
rimum quidem eius fit in meatibus substantie
10
cerebri absque velaminibus et ventriculis
11
substantie cerebri: quoniam flegma raro congregatur et pene-
12
trat in panniculos cerebri propter ipsorum duritiem: ne-
13
que in substantia cerebri propter ipsius viscositatem sicut etiam
14
pleuresis secundum plurimum est colerica et raro fit flegma〈-〉
15
tica propter paruitatem penetrationis flegmatis in sub〈-〉
16
stantiam sifachiam id est sifach neruosam duram licet sit pos〈-〉
17
sibile vt fiat illud in paucis ambarum: possibile est
18
enim vt cadat hoc apostema in substantia cerebri et in eius
19
velaminibus. ¶ Et hec quidem egritudo nominatur
20
nomine sui accidentis. Uerumtamen lethargia vniuersaliter est obli-
21
uio: et hanc egritudinem communicatur obliuio: et propter no-
22
men eius errant in ipsa plures medicorum ignorantes
23
quod intentio in ipsa est egritudo facta ex apostemate frigi〈-〉
24
do. immo existimant quod egritudo in seipsa sit obli-
25
uio. ¶ Et quod quidam medici sunt qui nominant lethar〈-〉
26
giam omne apostema frigidum in cerebro siue sit melancolicum si-
27
ue sit flegmaticum. ¶ Uerumtamen plures antiquorum fleg〈-〉
28
maticum hoc nomine appropriauerunt. et tuum est vt
29
in ipso nomines vtrunque. ¶ Et huiusmodi quidem egritu-
30
dinis materia propinqua est materie sadur. sed est vehemen〈-〉
31
tius confirmata. Et hec egritudo generatur ab omnibus
32
quo generatur humor flegmaticus: in quo sunt vapo〈-〉
33
ratio et putrefactio. Quapropter plurimum genera〈-〉
34
tur a comestione ceparum. et generatur ex repletio-
35
ne nimia stomaci: et multitudine potus et multi〈-〉
36
tudine comestionis fructuum.
37
¶ De signis eius. Capitulum .VIII.
38
SUnt soda leuis et febris lenta: necessa-
39
ria enim est febris in omni apostemate facto ab hu-
40
more putrefacto: et propter hoc separatur a su〈-〉
41
beth. Uerumtamen ipsa est lenta quoniam materia est flegmati-
42
ca. Et hec quidem febris quandoque non sentitur cum ea et fit cum ea
43
subeth grauis. Sicut enim habens eam aperit oculum sic
44
claudit et fit cum ea obliuio. ¶ Et spiritus est rarus
45
et tardus valde debilis. Et fit quasi cum strictura
46
spiritus parumper: et cum sputo et multa oscitatione et
47
apertione oris et ipsius clausione: et quandoque remanet
48
eius os post oscitationem apertum propter obliuionem
49
quod oporteat eum ipsum claudere: et propter pigritiam ab
50
ea et si velit ipsum claudere. ¶ Et adest ei singultus
51
propter communitatem stomaci. Et albedo in lingua et pigri-
52
tia in responsione et in motu palpebrarum et commixtio
53
intellectus. ¶ Et egestio secundum plurimum est humida et siccatur
54
leuiter et temperate. ¶ Et vrina est sicut vrina asino〈-〉
55
rum. ¶ Et quandoque accidit ei tremor et sudor ex-
56
tremitatum. Et sunt cum diuersitate habentium kara-
57
bitum. ipsi enim in lectis suis precipitati iacent: karabitum
58
vero habentes eleuantur. ¶ Et pulsus ipsorum sunt
1
magni multum rari tardi tremuli vndosi similes
2
pulsibus peripleumonicorum. Uerumtamen sunt minoris
3
latitudinis et longitudinis et tardiores et fortius rari: et
4
minoris diuersitatis quoniam nocumentum cordis ab
5
ea factum est minus. ¶ Et cadit in pulsu eius cadens
6
in medio plus: quoniam virtus vitalis in ipsa est sanior:
7
et febris cum ea est minor propter longitudinem ipsius a
8
corde. Sed eius obliuio est maior: quoniam materia hec est
9
in ipso cerebro et in peripleumonia eleuatur ex apostema-
10
te pulmonis. ¶ Quod si melancolicum dicatur lethargia
11
sunt eius signa quod dolor fit fortior et fiunt cum
12
ea rixa et alienatio et oculi sunt aperti intuentes in
13
vno loco. ¶ Et cum lethargia est in substantia cerebri
14
subeth est fortior et difficultas motuum est maior: et
15
albedo lingue est in ipsa valde vehemens: et oculi ad
16
exitum tendunt et difficultas motus et dolor ad laxita〈-〉
17
tem tendunt. ¶ Si autem est in velaminibus dolor est fortior:
18
et motus sunt leuiores. ¶ Et accidit in eis multotiens
19
retentio vrine propter obliuionem: et propter debilitatem la-
20
certi vrinalis. ¶ Ex signis autem incessus hominis ad
21
lethargiam est multitudo tremoris capitis cum pigri〈-〉
22
tia et grauitate. ¶ Cumque fortiora fiunt accidentia
23
lethargie et multiplicatur sudor valde est tunc peri-
24
mens propterea quod sudor deijcit virtutem. ¶ Et cum
25
spiritus dilatatur et fit bonus et declinant accidentia tunc ten〈-〉
26
dit ad salutem et proprie si apparent apostemata post
27
aurem. plurimum enim crisis eius fit per eam.
28
¶ De cura. Capitulum .IX.
29
SI non fuerit quod prohibeat flobotometur
30
prius: deinde administra eis clisteria
31
acuta et attrahatur materia ad inferiora. Et
32
fac eum vomere cum pena synapi et melle illinita. Et
33
fac eum quiescere in domo luminosa: et prohibe ipsum
34
ne in subeth profundetur assidue excitando ipsum. Et
35
in principio rei repelle materiam cum oleo rosaceo et aceto. De-
36
inde post duos dies a principio sui misceatur eis casto-
37
reum et sit acetum squilliticum. ¶ Et non potes aqua
38
frigida ipsum nisi parumper et in principio proprie. Et apud
39
statum eius et proprie in fine sui: et prohibe illud. deinde
40
inunge corpus eius oleo et nitro et semine vrtice et laureo〈-〉
41
le et pipere et piretro et similibus. ¶ Et administra em〈-〉
42
brocas fortis resolutionis et odoramenta et sternu-
43
tamenta et gargarismata subtiliatiua in quibus sunt
44
hasce et ysopus et calamentum et origanum. ¶ Et
45
gargarismata cum melle et squilla et reliquis que
46
sciuisti in canone. Et cum squillam super caput eius ad-
47
ministras proprie humida valde ea iuuatur. Et ad〈-〉
48
ministra etiam reliqua rubificantia super caput et linimen〈-〉
49
tum fac ex synapi. ¶ Et frica extremitates eius
50
et comprime eas donec rubescant et doleant: quoniam est
51
magni inuuamenti et fiat illud assidue. ¶ Cum autem
52
in subeth profundi fiunt extende capillos ipsorum et
53
euelle quosdam eorum: et pone etiam apud nocram[*]nocram cf. Venice 1564: nucham vento〈-〉
54
sas multas cum igne absque incisione. Et forte inci〈-〉
55
sio tibi necessaria est cum est necessitas euacuationis
56
sanguinis. ¶ Et cum nutris. nutri eos cum aliquibus
57
que sint sicut aqua lupinorum et aqua ciceris cum ordeo
58
fracto. ¶ Cumque eos cibaueris comprime extre-
1
ma ipsorum aliquibus horis vt vapor ad superiora
2
non trahatur. Quod si tibi necessarium fuerit propter
3
egritudinis longitudinem vt potes ipsum solutiuo
4
et proprie quando cum ipso apparet tremor pota ipsum
5
duabus tertijs aurei ex castoreo cum pauca scamo-
6
nea que sit minus pondere vnius dauich. ¶ Et si
7
timetur superfluitas febris aliena scamoneam cum sis
8
contentus castoreo et permutatione complexionis
9
absque euacuatione. ¶ Et melior euacuationum illa
10
est que fit cum clysteri. Si autem alia fuerint tibi ne-
11
cessaria da ei ad potandum iere pigre pondus .ʒ.I.
12
quartam .ʒ. de pulpa colloquintide et tribus .ʒ. myrabo〈-〉
13
lanorum et dauich vno masticis: et si febris non est
14
vehementis caloris et confidis quod soluat. quod si non con〈-〉
15
fidis propter illud fac ei suppositoria aut collyria
16
vt due cause ad illud faciendum se iuuent: deinde
17
excita ipsum et precipe ei vt permutetur ad gerendum.
18
¶ Et cum ei accidit obliuio vrine et stercoris em〈-〉
19
broca vtraque emunctoria et ventrem cum aquis in
20
quibus cocta sint camomilla et mellilotum et vio-
21
la et radices lilij et comprime vesicam vt vrinam
22
emittat. Deinde cum finitur egritudo admini〈-〉
23
stra restauratiua et fac eum tolerare terminum exer〈-〉
24
citij parui et adhibe ei regimen conualescentium.
25
¶ De aqua intra craneum. Capitulum .X.
26
QUoniam quandoque aggregantur humidi-
27
tates aquose intra craneum et extra ipsum:
28
tunc si fuerint extra craneum significabit
29
eas quod propinque dicemus. Et si sunt
30
intra craneum et locus earum supra panniculum durum
31
sentit eger grauitatem interius: et fit cum ea difficilis
32
clausio oculi: immo non est possibilis: et humectan〈-〉
33
tur oculi valde et lachrymantur assidue et stant
34
aperti intuentes in vnum locum. Cura et in huiusmodi non
35
est ingenium.
¶ De apostematibus que
36
sunt extra craneum et aqua extra caput et atase.[*]atase. corrupt for atase [(redundant period), cf. Venice 1564: atastim]
37
infantium id est inflationibus. Capitulum .XI.
38
QUandoque accidunt in velaminibus que
39
sunt extra caput apostemata calida et frigida.
40
Et quandoque accidit et proprie infantibus
41
egritudo que est congregatio aque est capite[*]est capite corrupt for in capite.
42
Et quandoque etiam accidit in maioribus. ¶ Et hec quidem
43
egritudo est humiditates retente inter craneum et cu-
44
tem et inter duos panniculos extrinsecos et acci-
45
dunt inflatio in loco capitis et fletus et vigilie.
46
¶ Infantibus quidem accidit illud secundum plurimum cum
47
obstetrix errat et comprimit caput et separat ipsum
48
et aperiuntur orificia venarum. Et currit ad illud quod
49
est sub cute sanguis aquosus: et quandoque sunt humo-
50
res alij ab humiditatibus aquosis. ¶ Quod si co-
51
lor cutis est cum dipositione sua et cutis est eleuata
52
compressa expulsa: tunc est aqua in capite. Et si color
53
est mutatus et tactus diuersus et est ibi fortitudo
54
et prohibitio ad expellendum et sentitur mordicatio
55
et dolor: tunc ibi est apostema extra craneum. ¶ Infan〈-〉
56
tibus autem et alijs cum est aqua in capitibus eorum:
57
et hoc plurium non fit nisi infantibus tunc oportet vt
58
cognoscas an sit multa et an sit expulsa ab exte-
1
rioribus ad inferiora violenter. Nam si taliter fue〈-〉
2
rit non medicatur. ¶ Si autem fuerit pauca et retenta
3
inter cutem et craneum: tunc faciant scissuram vnam in
4
latitudine: aut si fuerit multa: tunc fac scissuras
5
duas sese secantes: aut tres scissuras secantes se si
6
fuerit plurima: et euacuetur quod est in ipso: deinde
7
stringe et liga et superpone ei vinum et oleum vsque ad
8
tres dies: postea solue ligaturam et medica cum
9
vnguentis et licinijs: si eis indigueris et filo et
10
puluerizatione si illud sufficit: et non indiges vn〈-〉
11
guentis. ¶ Et sic arnis[*]sic arnis corrupt for si carnis generatio tardetur precipitur
12
vt os leuiter radatur vt caro nascatur. ¶ Si autem
13
aqua fuerit valde pauca sufficit tibi vt resoluatur hu〈-〉
14
mor aquosus cum emplastris. ¶ Que autem ex apostemati〈-〉
15
bus extrinsecis sunt calida et que frigida cognosces ta〈-〉
16
ctu et colore et conuenientia eius quod ad ipsam perue-
17
nit. Et in omnibus quidem sentit dolorem comprimentem
18
craneum: et quando tangis inuenis dolorem. ¶ Et cura
19
ipsum medicamine leuiore ex cura sirsen: ita tamen quod
20
tu sis securus in administratione fortioris in ipso.
21
¶ Et ventose quidem in ipso conferunt plus munitio-
22
ne. ¶ In atas autem infantium oportet vt lactans aquam
23
potet ordei aut aquam sauich eius si infans solutionem
24
habuerit et infanti detur ad potandum tunc aliquantulum
25
spodij torrefacti et seminis portulace torrefacti. So-
26
lutio enim in hac egritudine est mala: et lanctanti[*]lanctanti corrupt for lactanti in-
27
terdicatur balneum et ponatur super sinciput eius vio-
28
la infrigidata.
¶ De subeth asahari quam
29
quidam medicorum nominant succos[*]succos cf. Venice 1564: suchos. sed non est ipsa
30
immo succos est spes[*]spes corrupt for species congelationis. Capitulum .XII.
31
HEc egritudo est egritudo sirsemitati
32
composita ex sirsen calido et frigido: quoniam
33
apostema est factum ex duobus humoribus simul scilicet
34
flegmate et colera. ¶ Et eius quidem
35
causa est repletio quam generat gulositas et multitudo
36
comestionis potus et ebrietatis. ¶ Et vtrique qui〈-〉
37
dem humores quandoque equantur et quandoque vnus ipsorum
38
vincit et vincunt tunc eius signa. ¶ Si ergo fleg〈-〉
39
maticus vincit nominatur subeth vsara[*]vsara cf. Venice1564: sahari. Et si vincit
40
colericus nominatur sahara subethia. ¶ Et quandoque
41
conueniunt in egritudine vna cum numero vt vnus-
42
quisque eorum impugnet alterum: et quandoque vincet fleg-
43
ma: et quandoque colera. ¶ Et facit quidem flegma in
44
ipsa subeth quandoque et grauitatem et pigritiam et clau-
45
sionem oculorum. Et difficile fit eis respondere ad il〈-〉
46
lud quod queritur ab eo. Et est ipsius responsio responsio
47
tardantis et cogitantis. ¶ Et colera quidem in ipsa
48
efficit inquietudinem et alienationem continuam et
49
palpitationem. et neque permittit ipsum profundari in su〈-〉
50
beth: immo eius subeth est subeth que excitatur cum
51
excitatur. ¶ Et cum flegma vincit generatur subeth et
52
clauditur palpebra cum aperitur. Et cum vincit colera
53
excitatur et alienatur et peruenit ad motum et aperit oculum
54
absque palpitatione et non clauditur immo ipsius su-
55
perior extremitas attrahitur sicut accidit patien〈-〉
56
ti sirsen. et desiderat resupinari: et eius resupina〈-〉
57
tio est non naturalis: et inflammatur ipsius facies: et de-
58
clinat ad viriditatem et rubedinem secundum quod in domi〈-〉
1
natione dispsitionum eius trahitur palpebra eius
2
ad superiora et clamat. ¶ Et cum aperit oculum suum
3
est ipsius apertio sicut apertio habentis subeth et con-
4
gelationem absque palpitatione. ¶ Cum autem lo〈-〉
5
quitur eius sermo non est ordinatus. et strangulatur ab
6
aqua: ita vt plurimum redeat aqua ex naribus eius: et
7
similiter strangulatur a sorbitionibus. Et hec qui〈-〉
8
dem signa sunt mala. ¶ Et multotiens accidit in
9
ipsa retentio vrine et egestionis et paucitas vtri-
10
usque. et accidit eis strictura spiritus. ¶ Et quandoque si〈-〉
11
milatur in pluribus dispositionibus prefocationi matri〈-〉
12
cis. Uerumtamen facies in prefocatione matricis est
13
cum dispositione sua et adsunt reliqua signa prefocatio〈-〉
14
nis dicta in capitulo suo. hic autem possibile est: vt in ea
15
aliquid loquendo eger enunciet et si percipitur vt in-
16
telligant. ¶ In ea autem cuius matrix est: non est
17
possibile aliud dum in prefocatione perseuerat.
18
¶ Et hec quidem egritudo similis est lethargie:
19
sed tamen differt ab ea. quoniam facies non est cum dispo〈-〉
20
sitione sua: sicut est in patiente lethargiam. ¶ Et
21
iterum eis adsunt vigilie et apertio oculorum absque
22
palpitatione: et febris est in ipsa fortior. ¶ Et si〈-〉
23
milatur karabito: sed tamen differt ab eo: quoniam
24
subeth in ipsa est maior et alienatio minor. ¶ Et
25
pulsus quidem eius est velox et frequens propter apo〈-〉
26
stema et permixtionem congelatiuam quare diuersifi-
27
catur a pulsu lethargie. ¶ Et latus et breuis pro〈-〉
28
pter flegma et apostema suum: quare diuersificatur a
29
karabito: et ipsius quidem breuitas est propter lati〈-〉
30
tudinem sui. ¶ Amplius est fortior pulsu letar-
31
gie et debilior pulsu karabiti. Et fit pulsus non
32
extensus rarus valde spasmosus sicut fit in pre〈-〉
33
focatione matricis. Sed virtus in ipsa non remanet
34
neque egreditur ab ordine omni illo egressu: sicut
35
fit in prefocatione matricis: immo virtus cadit et pul〈-〉
36
sus sit frequens.
¶ De cura. Capitulum .XIII.
37
CUra autem communis est flobotomia sicut
38
scis: deinde clysteria in quorum attractio〈-〉
39
ne et lenitate addis secundum quantitatem in
40
qua inuenis materiam secundum signa pre-
41
dicta. ita vt cognoscas an vincat colera vel fleg〈-〉
42
ma. ¶ Et cibus etiam prohibeatur secundum quod fit in ka〈-〉
43
rabito et proprie si eius causa fuerit multitudo ci〈-〉
44
bi. Quapropter cum causa fuerit multitudo ci-
45
bi fac egrum vomere et purga stomacum ipsius.
46
¶ Si autem causa eius fuerit ebrietas non curabi〈-〉
47
tur omnino donec abscindatur ebrietas: deinde sit
48
contentus humectantibus caput ipsius. deinde ad
49
vltimum curetur eo quo curatur finis ebrietatis.
50
¶ Et ipsius quidem species communicant in em-
51
brocis et emplastris et sternutatorijs predictis et
52
euacuationibus subtilibus cum eo quod bibitur et cly〈-〉
53
sterizatur sicuti scis. Et iste quidem medicine in ipsa
54
non sunt in termino frigiditatis que precipitur in ka〈-〉
55
rabito: neque in termino calefactionis qui preci-
56
tur[*]preci-tur corrupt for precipitur in lethargia: sed sint composita ex eis et vin-
57
cat in eis illud quod oportet: secundum quod apparet quod aliquis
58
duorum humorum sit magis abundans. ¶ Et tibi
1
quidem iam premissum est in canone totum quod
2
oportet facere in huiusmodi. ¶ Et oportet vt ponas in embro-
3
cis eius si fuerit colera superabundans folia sali-
4
cis et violas et radices lilij et ordeum cum camo〈-〉
5
milla et corona regia et aneto. ¶ Et quandoque das
6
in potu syrupum de papauere si non timetur quod
7
superueniat ei dominium flegmatis. Et intentio quidem
8
quare ei in potu tribuitur est vt dormiat. Quod si
9
vtreque materie sint equales adde in his hasce et ama〈-〉
10
racum. ¶ Et si flegma est superabundans adde
11
in eis folia lauri et rutham et mentastrum et ysopum
12
et castoreum et origanum. Et similiter est dispositio in em〈-〉
13
plastris et enematibus secundum hunc canonem. Et
14
tibi quidem est possibile colligere ea ex antidota〈-〉
15
rio. ¶ In fine autem egritudinis et postquam decli〈-〉
16
nauerit infirmitas tunc aliena ab eo embrocas
17
frigidas et sis contentus subtiliatiuis que scis: deinde
18
balnea ipsum et rege cum regimine conualescentium.
19
¶ De plaga et incisione cutis capitis et cura-
20
tione. Capitulum .IIII.[*].IIII. corrupt for .XIIII.
21
SEparatio eueniens in capite. aut est
22
in cute et carne aut in osse: aut mani-
23
festa: aut in simac: aut ita quod ossa in-
24
de extrahenda sunt aut simac: et ex simac
25
et ex simac[*]et ex simacet ex simac corrupt for et ex simac est alfuturati et est vt exuberet vela-
26
men ad exteriora et apostemetur et impinguetur et fiat sicut
27
futurati. ¶ Et ex eis est que fit in dura matrice et in
28
seruatiua: et in eis est timor et in vulneribus qui〈-〉
29
dem peruenientibus ad panniculum cerebri accidit
30
laxitas in latere vulnerum et spasmus in opposi-
31
to eius. ¶ Et cum incisio non peruenit ad ventres:
32
sed ad terminum velaminis subtilis est magis in
33
columis. ¶ Cum vero incisio peruenit ad cere-
34
brum apparet febris et vomitus colere et non
35
est ex eis que sanatur: nisi raro. ¶ Et propinquior
36
ad incolumitatem quidem incisio est que cadit ad
37
futurati duorum ventrium anteriorum. Cum enim cito
38
succuris ei continuatur. ¶ Ille vero que in duo〈-〉
39
bus ventribus posterioribus fuerint sunt pra-
40
uiores. Et ea que fit in medio prauior est ea que
41
fit in posteriore: et remotior vt redeat ad dispsitio〈-〉
42
nem naturalem nisi sit valde parua. ¶ Et prin〈-〉
43
cipium quidem consistit in emplastris et erit eius
44
rectificatio velociter. ¶ In cura vero consistit
45
principium ad prohibendum apostema cum eo quod to-
46
lerat dispositio. ¶ Distinctionem vero medicami-
47
nis vulneris plagatiui quod est in cute et carne di〈-〉
48
cemus vbi vlcerum rememorabimur in libro .IIII.
49
et dicemus curam fracture que est ex eis in capitulo
50
fracture et restaurationis. ¶ Et medici in fra-
51
ctura cranei in qua extrahenda sunt ossa: habent
52
duas intentiones. Intentio enim quorundam est vt
53
declinent ad medicinas se datiuas[*]se datiuas corrupt for sedatiuas que dolorem
54
vehementer quiescere faciunt: et intentio est alio〈-〉
55
rum quibus videtur quod administrande sunt me〈-〉
56
dicine vehementis desiccationis: et administrant
57
post incisionem fracti et eradicationem secti et
58
extractionem facture eius medicinas attracti-
1
uas in vnguentis: et alijs supra locum: supra ip-
2
sum exterius existente epithimate ex aceto et
3
melle. ¶ Et hoc modo per manus horum po〈-〉
4
steriorum peruenit maior incolumitas quam per
5
manus priorum et illud quidem non est mirum. Galienus
6
enim dixit quod complexio ossis et panniculi est sicca.
7
¶ Tractatus quartus de egritudinibus capi-
8
tis et plurimo nocumento ipsius in operationi〈-〉
9
bus sensus et motus.
10
¶ De subeth et somno. Capitulum .I.
11
DIcitur subeth somnus superfluus
12
et grauis: non tamen omnis superfluus
13
et grauis: sed ille cuius grauitas
14
est in materia et qualitate simul. ita vt
15
ipsius spacium sit prolixius: et cu〈-〉
16
ius eleuatio fortior: et debilitetur
17
excitatio ipsius ab eo. Si autem excitatur: tunc som〈-〉
18
nus eius est naturalis in quantitate et qualita-
19
te sua. ¶ Et eius quidem alius est grauis alius
20
est subeth profundus. ¶ Somnus autem vni〈-〉
21
uersaliter est reditus spiritus animalis ab in-
22
strumentis sensuum et motuum ad principium
23
cum quo priuantur ipsorum instrumenta ab exi〈-〉
24
tu operationis in ipsis nisi que necessaria sunt
25
ad hoc vt vita permaneat: et illa sunt sicut instru〈-〉
26
menta spiritus. ¶ Et somnus quidem natura〈-〉
27
lis absolute est cuius reditus est cum profunda〈-〉
28
tione spiritus vitalis ad interiora: vt digeratur
29
cibus quem in ipso sequitur spiritus animalis
30
sicut fit in motibus corporum subtilium permi-
31
xtorum propter necessitatem vacuitatis: et quod
32
est etiam propter quietem eius: et vt spiritus ad〈-〉
33
iungat sibi partem eius quo nutriatur et substen〈-〉
34
tetur et augmentetur substantia illius: et recipiat
35
restaurationem eius quod ex ipso in vigilijs
36
soluitur. ¶ Et huic quidem propinquus est qui
37
accidit ei qui sanitati vicinus est ab egritudine sua.
38
Accidit enim ei somnus profundus et significat sedationem
39
egritudinis eius. ipse tamen in sanis non signifi-
40
cat bonitatem. ¶ Et quandoque etiam accidit somnus huiusmodi
41
generis ei qui est euacuatus medicina plurimum
42
et somnus ille confert ei reddens ipsum virtuti
43
sue. ¶ Et plurimum accidit somnus non absolute natu〈-〉
44
ralis. et ille quidem est cum redditus fit ad prin〈-〉
45
cipium propter superfluitatem resolutionis spiritus et non to〈-〉
46
lerat eius substatia dilationem propter defectum sui augmen〈-〉
47
ti super illud quod sufficit applicationi causa re-
48
solutionis facte ex motu. profundatur ergo si-
49
cut fit in dispositione laboris et exercitij fortis.
50
Et illud fit propter euacuationem superfluam
51
accidenten spiritui animali. Natura igitur fit prompta
52
ad recipiendum quod est in substantia eius nisi con〈-〉
53
sequatur ipsa ex nutrimento sustentaculum. ¶ Differentia
54
vero inter ipsum et illum qui est ante ipsum est
55
sicut differentia inter petitionem cibi a corpore sano
56
vt sit locutus resolutionis naturalis ex eo et pe〈-〉
57
titionem cibi a corpore debilitato a solutione.[*]solutione. corrupt for solutione [redundant period]
58
et fluxu sanguinis. ¶ Primus enim duorum
1
somnorum petit restaurationem resolutionum
2
vigiliarum et est res naturalis. Et secundus petit restaura〈-〉
3
tionem resolutionis laboris et non est naturalis. ¶ Et
4
quandoque accidit somnus non naturalis absolute et est vt
5
sit reditus spiritus animalis ab instrumentis propter causam infrigidan〈-〉
6
tem substantie spiritus contrariam: aut extrinsecus: aut ex me〈-〉
7
dicinis infrigidantibus: et instrumenta adipiscuntur frigus
8
inconueniens penetrationi spiritus vitalis in eis secundum
9
modum suum renouantem infusionem vel effusionem
10
spiritus in eis adunati corrumpentis complexionem qua
11
recipit virtutem animale scilict spiritus a principio: quare
12
residuum redit ad profundum pectoris et fit pi-
13
ger ad dilatationem propter frigus complexionis et hoc est
14
stupor. ¶ Et quandoque etiam accidit propter causam humectan-
15
tem instrumenta: et perturbantem substantiam spiritus et opilantem
16
viam eius: et laxantem substantiam neruorum et lacerto〈-〉
17
rum. et mollificatio quam sequitur opilatio et cooperi〈-〉
18
mentum que prohibent spiritum penetrare: quoniam spiritus
19
ipsius substantia iam est ingrossata et perturbata. ¶ Et
20
quoniam instrumenta eius iam sunt corrupta propter humidi-
21
tatem et laxitatem eorum simul. et iste est somnus
22
ebrietatis: et accidit quod est huic accidenti proximum
23
propter nimiam stomaci replexionem[*]replexionem i.e. repletionem: et prolixitatem more ci〈-〉
24
bi in stomaco: horum autem subeth remouetur vomitu.
25
¶ Et he due cause cum firmantur sunt causa qua plu-
26
rimum accidit subeth. ¶ Quandoque etiam adunatur frigus
27
et iuuat ipsum humiditas simul in causis somni:
28
verumtamen causa accidens tunc est ex frigore: et iuuat ipsum
29
humiditas. Sicut aggregantur in vigilijs calidi〈-〉
30
tas et siccitas et est causa vera ipsa caliditas quam iuuat
31
siccitas. ¶ Subeth preterea sunt cause alie ex qui-
32
bus est vehementia paroxismorum febris: et euen〈-〉
33
tus nature cum essentia super suam egritudinem et
34
ipsius compressio sub materia et sequitur ipsam spiritus
35
animalis sicut dictum est: et proprie si materia febris est frigida
36
flegmatica et ipsa quidem non calefacit nisi cum
37
putredine: et quandoque fit propter malitiam humorum et va-
38
porum ascendentium ad anterius cerebrum a stomaco
39
aut pulmone in egritudinibus suis et reliquis
40
membris. ¶ Et quandoque fit ex multitudine vermium
41
et ascaridum. ¶ Et quandoque fit ex coartatione cerebri
42
ipsius sub osse cranei: aut lamina eius: aut cor-
43
tice ipsius: cum cerebro aduenit percussio: et ve-
44
hementior ventrium ad faciendum subeth apud in〈-〉
45
cisionem est vehementior eorum ad faciendum subeth apud
46
compressionem. ¶ Et quandoque fit propter vehementem dolorem
47
percussionis euenientis lacertis temporis. ¶ Aut secundum
48
communitatem lesionis in ore stomaci aut in matrice: qua-
49
re contrahitur ex eo cerebrum et opilat vias spiritus sensibi〈-〉
50
lis taliter quod cum ea fit difficilis motus spiritus ad pro〈-〉
51
cedendum. ¶ Et quandoque fit propter vehementem debili〈-〉
52
tatem spiritus et resolutionem ipsius quare fit difficilis
53
eius dilatatio. ¶ Et quoniam primi sensuum qui pri-
54
uantur in somno et subeth sunt visus et auditus:
55
oportet tunc vt sit impedimentum in subeth in anterio-
56
re cerebro. Et propter communitatem corruptionis imagi-
57
nationis. Nam si non esset communitas anterioris ce〈-〉
58
rebri et non accideret nocumentum nisi posterio-
1
ri parti non oporteret vt visui et auditui proue-
2
niret priuatio. ¶ Neque esset somnus immo esset
3
destructio motus et tactus solummodo et essent
4
sensus reliqui cum dispositionibus suis sicut contin-
5
git in egritudinibus congelationis et sochos. et non
6
esset nocumentum quod subeth affert sensui vltra no〈-〉
7
cumentum quod infert motui. Nam ipse destruit
8
sensum omnino et non penitus destruit motum: re-
9
manet enim incolumis in anhelitu. ¶ Et oportet quidem
10
ne opilatio proueniens in subeth sit completa neque
11
cum multa spissitudine et si non fiet nocumen-
12
tum in anhelitu. ¶ Omnis autem subeth ex complexio-
13
ne pendens est propter frigus primo et propter humidita〈-〉
14
tem secundo. ¶ Amplius quandoque fit permutatio ad su〈-〉
15
beth sicut ex peripleumonia et pleuresi et similibus.
16
¶ Et quidam hominum sunt quorum humores dum
17
sedent sunt fracti non nocentes quare cooperit
18
eos dormitatio. Cumque se prosternunt profundatur
19
calor innatus et feruent et excitantur vapores ce-
20
rebri: quare somnus non ipsum cooperit et pre〈-〉
21
cipue in eo qui non est sicce complexionis. Cum ergo
22
multiplicantur cooperture somni indicat egritu〈-〉
23
dines. ¶ Et sicut aqua granatorum tardante in stomaco
24
retinet vapores et liberat a vigilijs. Et nos qui〈-〉
25
dem iam diximus qualiter oportet esse formam iacen〈-〉
26
tem super cibum. ¶ Nunc autem dicemus quod
27
vsus resupinationis multotiens ledit dorsum
28
et laxat ipsum. Cuius quidem cura est vsus surgen〈-〉
29
di plurimus. ¶ Ex somno preterea in sole time〈-〉
30
tur capiti. Et qui fit in luna facit possidere screa-
31
tum sanguinis qui fit cum rascatione: propterea
32
quod luna mouet humores. Et causa quidem sonitus
33
gutturis est coopertura oris canne quare spiritus
34
non egreditur nisi in voce humiditatis.
35
¶ De signis specierum subeth. Capitulum .II.
36
SI autem subeth fit ex frigore puro ex-
37
trinsecus eius signa sunt vt fiat propter
38
successionem frigoris vehementis ad-
39
uenientis capiti exterius: aut propter fri-
40
gus intra corpus et cerebrum: et non inuenitur in
41
facie inflammatio neque in palpebris etiam est color
42
viridis: et pulsus est extensus tendens ad duri-
43
tiem cum raritate vehementi. ¶ Et si subeth fit
44
ex frigore: potus alicuius medicinarum narcoti〈-〉
45
carum que sunt opium et iusquiamus et radix
46
mandragore et seminis[*]seminis corrupt for semen mandragore et nux metel
47
et fungus: et lac in stomaco acetosum: et coriandrum
48
humidum et semen psilij multum significatur signis
49
que dicemus de vnaquaque earum in capitulo de vene〈-〉
50
nis. Et vt subeth fiat cum alijs accidentibus pre-
51
focationis et viriditatis extremitatum et frigidi-
52
tate earum: et apostemate lingue et permutatione odo-
53
ris: et fit pulsus cum casu formicans debilis non
54
cum raritate: immo frequens habens frequentiam ver〈-〉
55
miculos informicantis. Et si fuerit rarus non
56
erit ei ordo neque fortitudo: immo redit ex rarita-
57
te ad spissitupinem[*]spissitupinem corrupt for spissitudinem et ex spissitudine ad rarita-
58
tum[*]rarita-tum corrupt for raritatem. ¶ Scias ergo si aliquid horum in potu
1
ei datum est: aut ipse per se bibit et medicetur to〈-〉
2
tum illud cum eo quod dicemus in capitulo de venenis.
3
¶ Sunt autem quidam qui dicunt quod subeth fri-
4
goris puri est lenior subeth materiei humide.
5
Sed sermo ille non est vehementer sanus: immo
6
quandoque est fortis valde. ¶ Et omnes quidem species
7
subeth facte ex frigore cerebri in substantia sua
8
aut propter medicinam ebibitam sequitur corruptio in
9
cogitatione et memoria. ¶ Quod si subeth sit ex
10
humiditate pura sunt eius signa vt non videan〈-〉
11
tur signa sanguinis neque grauitas flegmatis.
12
¶ Si autem fiat ex flegmate scitur illud ex prece〈-〉
13
denti repletione et nimia stomaci sacietate et multi-
14
tudine potus et lenitate pulsus et ipsius fluctua〈-〉
15
tione cum latitudine: et scitur ex profundatione
16
subeth et grauitate ipsius et albedine coloris in
17
facie et oculis et lingua et grauitate capitis et in-
18
flatione in palpebris et frigiditate tactus et re-
19
gimine precedenti et etate et regione et reliquis.
20
¶ Ex sanguine vero factus scitur ex inflatione
21
venarum que dicuntur guidem et rubedine ocu〈-〉
22
lorum et maxillarum et rubedine lingue et sensu
23
caliditatis in capite et similibus illis que sciuisti.
24
Et si cum hoc sanguinis et flegma coniungan-
25
tur aggregatione apostematum videbis signa kara-
26
biti et lethargie et subeth asahari. ¶ Quod si causa in
27
ipso fuerint vapores expulsi ex corpore in febri〈-〉
28
bus et proprie apud dolorem pulmonis et apostema in
29
ipso nominatum peripleumonia aut vapores stomaci
30
scias totum suis signis. ¶ Nam si est ex stomaco pre〈-〉
31
cedunt ipsum vertigo et scotomia et tinnitus et
32
vomitus et fantasie et est leuis apud famem et aug〈-〉
33
mentatur apud repletionem. ¶ Si vero est ex
34
parte pulmonis et pectoris precedunt ipsum do〈-〉
35
lor grauis: et dolor in partibus pectoris: et strictu〈-〉
36
ra spiritus et tussis et accidentia pleuresis et peripleu-
37
monie. ¶ Et similiter si fuerit ex epate precedunt ipsum
38
significationes egritudinis in epate. ¶ Et si est
39
ex matrice precedunt ipsum egritudines matri〈-〉
40
cis et eius repletio. ¶ Qui autem fit ex percussione
41
facta super halhema[*]halhema cf. a variant in Venice 1564: alheame aut super tempus scitur suis si-
42
gnificationibus. ¶ Et differentia quidem inter subeth
43
et apoplexiam est quod habentem subeth possibile est
44
intelligere et excitari et sunt motus eius leuiores
45
sensibus suis. Apopleticus autem priuatur sensu et
46
motu omni. ¶ Et omnino differentia inter habentem subeth
47
et illum in quo est malefactio propter debilitatem cor〈-〉
48
dis est quod pulsus habentis subeth est fortior et simi-
49
lior pulsibus sanorum. Et pulsus habentis synco-
50
pim est debilior et durior: et syncopis prouenit
51
paulatim cum mutatione coloris tendentis ad
52
citrinitatem et ad similitudinem coloris mortuo〈-〉
53
rum infrigidantur extrema. ¶ In subeth autem
54
non alteratur color faciei nisi ad illud quod est bo〈-〉
55
num et non exiccatur frustum faciei et nasi neque
56
mutatur a forma dormientium nisi paruo timo〈-〉
57
re et inflatione. ¶ Et differentia quidem inter haben〈-〉
58
tem subeth et illam cuius matrix est prefocata:
1
est quod possibile est quod habens subeth intelligat et
2
loquatur si precipitur. Illa vero cuius matrix
3
est prefocata intelligit cum difficultate et non lo〈-〉
4
quitur penitus: et est motus: et proprie motus
5
colli et capitis et pedum facilior in eo qui habet
6
subeth: et sensus: et apertio palpebrarum facilior
7
in habentibus matricem prefocatam et est pre-
8
focatio matricis causa eueniens subito et indi-
9
cat potestatem sui et finitur aut minoratur: et su〈-〉
10
beth extenditur et fit introitus in ipso in profun-
11
datione gradatim: et incipit a somno graui nisi
12
causa ei sit frigus subito eueniens aut medici-
13
na ebibita. Scias ergo illud.
14
¶ De cura subeth et somni grauis facti in fe-
15
bribus. Capitulum .III.
16
SUbeth autem que accidit ab egritu〈-〉
17
dine existente in aliquibus membris.
18
Semita cure est peruenire ad mem-
19
brum illud cum regimine vt purge-
20
tur et remoueatur quod in ipso est: et confortatio
21
cerebri ita vt materiam non recipiat. ¶ Et illud
22
quidem verbi gratia fit cum oleo rosaceo et aceto plurimo
23
ne oleum dormire faciat et precipue cum ipsum
24
est solum cum expressionibus fructuum confor〈-〉
25
tantium. ¶ Et post illud adhibeantur embro-
26
ce infrigidatiue. Deinde fiat permutatio ad re〈-〉
27
solutiua si fuerit in cerebro retentum aliquid et
28
tu quidem iam sciuisti omnia illa in canone.
29
¶ In eo autem qui in febribus et in principio
30
periodorum: oportet vt incipiatur a ligatione
31
extremitatum et a motu sternutationum assidue
32
et odoramento aceti: et vaporis eius: et vnctio-
33
ne capitis cum oleo rosaceo et aceto plurimo aut aqua
34
agreste aut aqua granati et stipticorum. ¶ Ille
35
autem qui fit propter potum narcoticorum cu〈-〉
36
retur secundum illud narcoticum et detur egro ad po-
37
tandum. tyriaca ipsius: et quod dicturi sumus in
38
libro .IIII. ¶ Subeth autem facti ex frigore extrin-
39
secus adueniente cura est potus tyriace et mitri〈-〉
40
dati et diamuschi et embrocetur caput cum aquis
41
in quibus cocta sunt ruta et castoreum et pire-
42
trum: et vngatur caput cum oleo de ben et oleo
43
de duabus spicis cum castoreo et squilla et oleo
44
muscellino et oleo costino cum castoreo. ¶ Et
45
similiter adhibeantur emplastra facta ex casto-
46
reo et squilla et muscho et sint castorei partes .II.
47
et squille pars .I. et muschi quantitas parua: et odo〈-〉
48
ret muschum assidue: et vtatur eis que dicta sunt
49
in calefactione complexionis cerebri. Sed cum
50
labore absque facilitate: in illo autem qui factus
51
est propter dominium sanguinis. oportet vt in〈-〉
52
cipiatur a flobotomia cephalice et ventosis cru〈-〉
53
rium: aut flobotomia saphene: et vtatur clisteri
54
temperato et subtiliatione cibi: et vtatur eo quod
55
torrefactum est. ¶ Illum autem qui factus est
56
propter dominium humiditatis pure que non
57
est cum materia: oportet vt cures cum empla-
58
stris factis ex castoreo et flore squinanti et costo
1
et nuce cupressi et sauina et euforbio et piretro:
2
et desiccetur cibus et alienentur olea et embroce nisi
3
cum cautela: humectatio enim que est in oleis quandoque
4
vincit virtutem medicinarum nisi sit valde fortis.
5
¶ Et oportet vt administratio fiat vnctionis capi〈-〉
6
tis et rubificationis eius et odorationis muschi.
7
¶ Et si fuerit humiditas cum materia flegmatis
8
oportet vt euacues cum clisteri forti prius et ingenie〈-〉
9
tur vt euomat: et plurimum eius quod ex flate[*]flate corrupt for flegmate est in stomaco
10
oportet vt euomat cum eo quod flegma incidit ex eis
11
que dicemus in loco suo: et administra embro-
12
cas digestiuas fortes: et caputpurgia et sternu-
13
tatoria et gargarismata. et ea que sciuisti in cano〈-〉
14
ne sicut tibi preterijt. ¶ Et ex cura est vt eger au-
15
diat res que contristant ipsum: tristitia enim in huiusmodi
16
egritudinibus in quibus debilitatur cogitatio et ex〈-〉
17
tinguitur est ex eis que commouent animam et reducunt
18
eam ad rectitudinem. ¶ Et ex medicinis quidem
19
vigiliare[*]vigiliare corrupt for vigilare facientibus est epithima factum cum cal〈-〉
20
canto et abstersio faciei cum aceto et constrictio ex-
21
tremitatum inferiorum: et administratio sternutatoriorum
22
¶ De vigilijs et sahara. Capitulum .IIII.
23
VIgilia quidem est dispositio animalis cum effun〈-〉
24
ditur spiritus animalis ad instrumenta sensus et
25
motus vt eis vtatur. ¶ Sahara vero
26
est superfluitas in vigilia et egrussus[*]egrussus corrupt for egressus a re
27
naturali. et eius quidem causa complexionalis est caliditas et sic-
28
citas propter igneitatem spiritus et mouet semper ad exte-
29
riora: et caliditas vehementius est faciens sahara
30
et anterius faciens. ¶ Et sahara quidem quandoque fit
31
ex nitrositate humiditatis occultate in cerebro:
32
aut propter dolorem et cogitationes communes. ¶ Et est sa〈-〉
33
hara cuius causa est lumen et loci illuminatio cum
34
peruenit in huiusmodi aliquis preparatus sahare. ¶ Et
35
est sahara que est propter malitiam digestionis et multitu〈-〉
36
dinem repletionis. ¶ Et est sahara que fit cau〈-〉
37
sa eius quod inflat et commouet humores et somnia
38
et timorem in somno: sicut fabe et similia. ¶ Et est sa-
39
hara que fit in febribus propter eleuationem vaporum
40
siccorum mordicatiuorum ad cerebrum. ¶ Et dolor
41
quidem qui decrepitis accidit ex sahara est propter ni-
42
trositatem humorum eorum et salsedinem ipsorum et sicci-
43
tas tunc substantie cerebri eorum. ¶ Et est sahara que
44
fit causa apostematis melancolici aut cancerosi in partibus cere-
45
bri. ¶ Et dicitur quod ille in quo sahara fit fortis. dein〈-〉
46
de accidit ei tussis moritur. Et nos quidem iam dixi〈-〉
47
mus in capitulo somni quod oportuit nos dicere.
48
¶ De signis. Capitulum .V.
49
SIgna igitur eius que fit a siccitate pu-
50
ra sine materia et non socia[*]socia corrupt for sociata caliditati sunt le〈-〉
51
uitas capitis et sensuum et siccitas ocu〈-〉
52
lorum et lingue et narium: et quod non senti〈-〉
53
tur in capite calor neque frigus. ¶ Eius vero
54
que fit ex caliditate et siccitate signa sunt inuentio
55
signorum siccitas cum inflammatione et adustione. Et quandoque
56
est cum siti et adustione in origine oculorum. ¶ Et
57
eius quidem que fit ex nitrositate humorum signa
58
sunt humectationis inuentio in naribus et lippi-
1
tudo oculorum et sensibilitas grauitatis parue et
2
velocitas excitationis apud somnum cum saltu.
3
Et istud quidem significatur ex regimine preterito et eta-
4
te. ¶ Et eius quidem que fit ex illuminatione loci
5
aut ex cibo. signa etiam sunt cause eius. ¶ Eius vero
6
que est ex apostemate melancolico signa sunt predicta multo〈-〉
7
tiens. Sed eius que est ex dolore aut cogitatio〈-〉
8
nibus communibus et febribus acutis signa sunt eius cause.
9
¶ De cura. Capitulum .VI.
10
OPortet quidem vt habens illam cu〈-〉
11
ius causa est siccitas vtatur cibo humi〈-〉
12
do et balneis temperatis proprie. quod si ipsum
13
balneum non facit dormire tunc non
14
est temperati corporis et non est bone complexionis.
15
et neque est nisi potestate siccitatis aut potestate
16
humorum malorum quos balneum eleuat: et oportet vt
17
deserat cogitationem et coitum et laborem et vta-
18
tur quiete et tranquillitate et assiduitate inunctio〈-〉
19
nis capitis cum oleis humectatiuis predictis:
20
et emulsione lactis super caput et embrocis hu-
21
mectantibus predictis: et attractione in naribus
22
oleorum: et caputpurgijs ipsorum et distillatio-
23
ne eorum in aure et proprie olei: nenufarini et pre-
24
cipue faciendo caputpurgium et fricatione in-
25
feriorum pedum. ¶ Eius vero que est ex ca-
26
liditate cum hoc: regimen est cum additione
27
facta in regimine harum medicinarum: et admi-
28
nistratio verbi gratia rasure cucurbite et portulace et
29
mucilaginis psilij et virge pastoris et semperuiue
30
et similium. ¶ Et ex minocticis[*]minocticis corrupt for hypnoticis [cf. Venice 1564] est sonus sua-
31
uis subtilis cum quo non est hezeze et sit eius
32
casus breuis: aut si sit cum hezeze sit equalis: et
33
propter illud sonitus arborum et aqua faciunt dormi-
34
re. ¶ Eius vero que facta est ex dolore regimen
35
est sedatis doloris. et ipsius cura est cum eo quod pro〈-〉
36
prium est vnicuique dolori in capitulo suo. ¶ Facta vero
37
in febribus multotiens habenti datur in potu adeia〈-〉
38
cur purum et facit dormire: et oportet vt habens eam vtatur
39
ablutione faciei et embrocis et vnctione temporis et fron〈-〉
40
tis cum oleo de papauere et lactuca et vt ponatur in
41
sorbitionibus ipsius semen papaueris albi. Et
42
quandoque stupefit ex narcoticis quorum descriptiones sunt
43
in antidotario: et trocisci de citro[*]citro cf. Venice 1564: croco predicti in capitulo de so-
44
da calida cum dissoluuntur in expressione papaueris:
45
aut aqua rosacea in aqua coctum est papauer: aut aqua
46
lactuce et linitur eo frons conferunt. ¶ Et ex eis quidem
47
que ad illud experta sunt est vt sumatur cassia lignea
48
et opium et crocus et dissoluantur in oleo rosaceo et abster〈-〉
49
gantur ex eis nares. ¶ Et similiter epithima factum ex
50
corticibus papaueris et radicibus mandragore
51
super vtraque tempora et etiam odoramenta ex eis: et qui su〈-〉
52
mit ex istis quantitatem vnius grani orobi dormit
53
somnum temperatum. ¶ Quod si humor ad ipsum ascen-
54
dens fuerit grossus fiat emplastrum fronti eius ex
55
melliloto cum camomilla et robub. ¶ Et ex eis
56
quidem que dormire faciunt febrientes et alios
57
est vt extremitates habentium saharam ligentur
58
cum ligamine faciente dolorem et coram: ipsis ponatur
1
lampas et precipiatur presentibus vt multiplicent con〈-〉
2
fabulationes et sermones. Deinde soluantur liga〈-〉
3
ture repente et remoueatur lampas et precipiatur ibi exi〈-〉
4
stentibus vt taceant repente et tunc dormient. ¶ In
5
ea autem que facta est ex humiditate nitrosa salsa propter
6
nitrositatem et salsedinem oportet vt acceptio omnis acu〈-〉
7
ti et salsi alienetur et cibetur eam habens piscibus petro-
8
sis et carnibus subtilibus surabegeti[*]surabegeti cf. Venice 1564: surabeget cum pauco sa〈-〉
9
le et euacuetur cum pillulis et seheba et assidue fiat inun-
10
ctio capitis cum oleis suauibus tepidis. Cunque
11
hec species sahare accidit in etate senij eius cura
12
est praua. Uerumtamen oportet vt eam habens vtatur embro〈-〉
13
ca ex aqua in qua cocta sunt ordeum et camomilla
14
et alhacuen et non aliud omni nocte. facit enim bene
15
dormire. ¶ Et similiter odorent naribus facta ex oleo
16
alhacuen aut oleo irino aut oleo de croco. ¶ Et
17
quandoque oportet vt in potu tribuamus habenti saha-
18
rem[*]saharem i.e. saharam superfluam virtutis cuius timetur resolutio: ce-
19
rataria et similia ex opio vt faciat ipsum dormire.
20
¶ Ei vero qui non habet saharam cum huiusmodi su〈-〉
21
perfluitate sufficit vt laboret exercitetur et bal-
22
neetur. deinde ante cibum bibat aliquantulum
23
vini et comedat cibum quoniam dormiet in hora.
24
¶ De lesione sensus. Capitulum .VII.
25
SPecies nocumenti sensus contingentis
26
in operationibus cerebri sunt propter duas causas:
27
et cognoscuntur tribus modis. ¶ Cum enim
28
sensus hominis est incolumis et imaginatio formarum rerum
29
in somno et vigilijs est sana. deinde sunt res et dis-
30
positiones quas videt in vigilijs suis: aut in somno suo:
31
ex eis de quibus possibile est ipsum proponere et remouen〈-〉
32
tur ab eo: et cum audit eas et testificatur non rema〈-〉
33
nent apud eum: tunc lesio illa est in memoria et in poste-
34
riore cerebro. ¶ Quod si in hoc non est impedimen〈-〉
35
tum sed loquitur ea que non sunt dicenda et timet ab eis a
36
quibus timere non oportet. et putat esse bonum quod non debet
37
putari bonum: et sperat quod non est sperandum: et inqui〈-〉
38
rit quod inquirendum non est. et facit quod faciendum non est.
39
et est potens seruare ea quorum vult recordari: tunc le〈-〉
40
sio est in cogitatione et in parte media cerebri.
41
¶ Si vero ipsius memoria et ipsius loquella sunt sicut
42
esse debent et non contingit in his que agit et loquitur contrarium
43
rectitudini et imaginatur res sensibiles et colligit
44
villos et videt singularia mendosa et ignes et aquas
45
aut reliqua mendosa: aut debiliter imaginatur for-
46
mas rerum in somno et vigilijs: tunc lesio est in ima〈-〉
47
ginatione et in ventre anteriore cerebri. ¶ Et si
48
aggregantur duo ex illis aut tria tunc lesio est in
49
duobus ventribus aut tribus. ¶ Et si cogitatio
50
infirmetur et accidat in eo abbreuiatio propter communitatem
51
lesionis in memoria precedentis: primum facilius est quam
52
si infirmetur cogitatio et sequatur eam egritudo me-
53
morie. ¶ Et quodcunque horum est declinans ad dimi〈-〉
54
nutionem: tunc egritudo est ex frigore. ¶ Et quod-
55
cunque est decliue ad permutationem et agitationem est
56
ex caliditate. ¶ Et quidam existimauerunt quod declina〈-〉
57
tio ad diminutionem est propter diminutionem substantie cerebri.
58
Et hoc quidem non est longinquum apud me. ¶ Causa vero
1
eius aut est in primis in ipso cerebro: aut est ex mem〈-〉
2
bro alio. et quandoque est ab extrinsecis sicut percussione aut
3
casu. ¶ In curis autem oportet te esse sollicitum secundum principia
4
que dixi in canone. et collige ex tabulis egritudi-
5
num membrorum capitis in libro .II. medicinas ad omnia il〈-〉
6
la iuuatiuas quibus in eis vteris: et considerabis
7
que ex eis et qui ex cibis ledunt eos quare alienabis
8
eos in eis: et inde eas considerabis et aliena bis
9
eos a cibis qui eos ledunt in ipsis.
10
¶ De permixtione sensus et alienatione. Capitulum .VIII.
11
PErmixtionis vero sensus et alienationis
12
decclaratio est: quoniam que fit propter cerebrum ipsum est
13
aut ex colera nigra aut ex sanguine calido
14
inflammato: aut ex colera citrina aut ex
15
colera rubea aut ex calore puro aut ex vapore calido.
16
¶ Et illa quidem sunt ex illis que desiccant. quare cere〈-〉
17
brum materia spiritus innati priuat per cuius simile possibile est ratio-
18
ni viam suam secundare. ¶ Et facta propter membrum aliud: aut
19
corpus est sicut que fit propter stomacum aut os eius aut mirach
20
aut propter matricem aut propter totum corpus sicut in febribus:
21
et totum illud est propter qualitatem puram venientem ad ipsum sicut
22
eleuatur a digitis pedum et manuum quando apostemantur et a
23
membris corrupte complexionis apostematis: aut propter va〈-〉
24
porem calidum colere et flegmatis iam putridi et
25
acuti. ¶ Et permixtio rationis magis incolumis est
26
que est cum risu et que est secundum quietem et deterior
27
que est cum agitatione et rixa et audacia.
28
¶ De signis. Capitulum .IX.
29
SCias quod omnis dolor vehemens de
30
quo patiens non conqueritur et in quo sen〈-〉
31
tit permixtionem: et vrina oleagina significat
32
in febribus permixtionem rationis. ¶ Que vero fit ex
33
melancolia est cum tristitia et alienatione mala: aut
34
cum signis melancolie quorum in capitulo ipsius reme-
35
morabimur. ¶ Et si melancolia est colerica est
36
cum lupinositate et audacia. ¶ Et si est melan〈-〉
37
colia sanguinea est illic letitia et risus cum exube〈-〉
38
beratione[*]exubeberatione corrupt for exuberatione venarum. ¶ Facta autem a colera citrina
39
est cum inflammatione et caliditate et rixa et malitia
40
morum et agitatione vehementi et imaginatio-
41
ne ignis et scintillarum et adustione oculorum in-
42
teriorum et citrinitatem coloris et inflammatione ca-
43
pitis et extensione cutis frontis et profundatione
44
oculorum et saltu ad oppositum. ¶ Et in illa quidem
45
que fit ex rubea sunt accidentia ista vehemen-
46
tiora et magis peruersa. et huiusmodi quidem generis est
47
permixtio que fit in febribus et plurimum fit in pestilentia〈-〉
48
libus. ¶ Cum ea autem que facta est ex caliditate
49
et siccitate puris non sunt grauitas neque signa
50
materierum predictarum in canone et in capitu-
51
lis precedentibus. ¶ Facta autem ex flegmate iam
52
putrefacto et acuto habentibus accidit vt eis ad-
53
sit cum permixtione seueritas et vt eleuent superci-
54
lia sua manibus suis omni hora: et vt ipsorum capi-
55
ta grauentur et patiantur subeth propter substantiam frigoris
56
sicut permiscentur eorum rationes propter accidentia caliditatis:
57
et isti quidem non separantur ab eo quod tenent: et
58
plurimum quidem accidit eis vt existiment seipsos be〈-〉
1
stias et aues et vniuersaliter quidem permixtio rationis cum acci〈-〉
2
dit a caliditate sicca et tunc ipsam significant vigilie aut
3
a caliditate humida sanguinis aut a flegmate pu〈-〉
4
trefacto tunc significant ipsam subeth. ¶ Illa vero cu-
5
ius causa est vapor ascendens ex membro cognoscitur
6
ex dispositione illius membri dolorosi si fuerit mem-
7
brum: aut totius corporis si fuerit comprehendens
8
sicut in febribus communicantibus: et cognoscitur an
9
est pura aut est materia aut vapor. ¶ Et signa quidem
10
omnium illorum predicta sunt in capitulo de soda.
11
¶ De cura. Capitulum .X.
12
CUra[*]CUra corrupt for CUram autem que melancolie adhibetur dicemus in
13
capitulo melancolie. in cura autem permixtionis facte
14
ex sanguine oportet incipere a flobotomia et ab omni-
15
bus que temperant sanguinem et ipsum infrigidant et eius
16
essentiam rectificant. ¶ Eius vero que facta est ex citrina
17
aut rubea cura est vt incipiatur et euacuetur et permutetur
18
complexio: aut corporis totius aut capitis proprie. et ad〈-〉
19
ministrentur infrigidationes et humectationes predicte in
20
canone et administrentur emplastra post rasionem capil-
21
lorum et si coartatur et fortior fiat regatur alio regimi〈-〉
22
ne. ¶ Et ex eis quidem que conueniunt permixtioni sensus
23
colere est creatum infrigidatum ex oleo rosaceo et aceto sin〈-〉
24
cipiti superpositum: et oleum viocaleo et lac. si non fuerit fe-
25
bris: aut oleum rosaceum et papauer cum cautela repressio-
26
nis vaporum. ¶ Cumque vigilie adsunt tunc omnia epi-
27
thimata non sunt iuuantia. et quandoque faciunt eum possi〈-〉
28
dere constrictionem caliditatis. quare non facias caput〈-〉
29
purgium et facias augmentum in attractione immo consequenter
30
adhibe clystere lenitiuum. ¶ In ea autem que fit
31
propter membri communitatem vtere capitis confortatione et eius
32
infrigidatione et attractione ad contrarium: et hoc totum quidem iam
33
scitur ex canonibus preteritis vniuersalibus et particulari-
34
bus. ¶ Cumque cum caliditate et rationis permixtione non
35
sunt debilitas: et signa apostematum oportet vt patiens lapi〈-〉
36
dis cedatur vehementer et quandoque necessaria est percussio
37
vt ad ipsum ipsius redeat ratio: et quandoque oportet vt caput
38
eius secundum crucem cauterizetur si nihil aliud confert.
39
¶ Et ex rebus ipsi conferentibus est vt fundatur super
40
capita ipsorum decoctio pedum et capitum: et multo〈-〉
41
tiens sanat eos alfesur cum ex eo bibunt et comedunt
42
ipsum diebus aliquibus sicut est: aut in aliquo
43
alio fructuum ex dulcibus interea que coope-
44
riunt et faciunt non apparere.
45
¶ De stoliditate et amentia. Capitulum .XI.
46
DIfferentia inter permixtionem rationis et
47
stoliditatem et amentiam quamuis sint duo
48
impedimenta rationis. et sit causa faciens contin〈-〉
49
gere vtrasque simul cadens in ventre me〈-〉
50
dio cerebri est quod permixtio sensus est lesio in
51
operationibus cogitationis secundum mutationem. Stolidi〈-〉
52
tas vero et amentia sunt lesio secundum diminutionem
53
aut destructionem. et dispositio similis fatuitati et fan〈-〉
54
tasie. Et tu quidem iam sciuisti quod species operationum
55
sunt tres. ¶ Huiusmodi autem egritudinis cause
56
aut sunt frigiditas pura aut cum siccitate. compre-
57
hendens super ventrem medium cerebri in longitudine
58
dierum et spacij. ¶ Aut frigiditas cum aliquo flegmati-
1
co in vacuitatibus vasorum cerebri. ¶ Et causa in hoc
2
non est nocumentum ex frigiditate et non ex caliditate:
3
nisi quoniam hoc nocumentum est destructio et diminu〈-〉
4
tio: quoniam caliditas est faciens cogitationem que est vnus
5
ex motibus spiritus quo mouetur ab anteriore parte ce〈-〉
6
rebri vsque ad eius postremam et econtrario. Et ca〈-〉
7
liditatem quidem eleuat motus et iuuat ipsam: et con-
8
gelatio prohibet ipsam. Quapropter posita est complexio
9
huiusmodi partis cerebri decliuis ad caliditatem: et po-
10
sita est in medio vt sit ei reditus ab imaginatio〈-〉
11
ne ad memoriam. Et tu quidem iam sciuisti imagi-
12
nationem et memoriam in loco suo. ¶ Hec autem
13
egritudo curatur calefactione cerebri et humecta-
14
tione ipsius si fuerit cum siccitate: aut resolutione
15
eius quod est in ipso: et euacuationibus cum medicinis ma-
16
gnis et vomitu facto cum oxymelle squillitico aut semine
17
raphani si fiunt a materia: et oportet vt ex illo perueniatur
18
ad excitandum cor cum medicinis sibi proprijs sicut est
19
diamuschum et mitridatum elmufera et his similia. et
20
non oportet vt prolongemus sermonem in hoc capitulo. Iam enim sci-
21
uisti modum similem huius regiminis in canonibus in eo
22
quod preterijt. Et oportet quidem vt hospitium eius domus
23
luminosa sit. Et vniuersaliter quidem vigilie et sahara et subti〈-〉
24
liatio cibi et paucitas ipsius et declinatio ad com〈-〉
25
plexionem sicciorem. et ad subtiliationem sanguinis
26
et temperandum psam[*]psam corrupt for ipsam [resp. ipsum] et paucitas ipsius et calefactio
27
eius ita quod non sit vehemens ebullitio et calefa-
28
ctio. immo sit caliditas subtilis non feruens. Hec enim
29
ex eis est que rectificant sensum et mundant ipsum. ¶ Et
30
nihil est magis inimicum sensui quam repletio ex ci〈-〉
31
bis et humiditatibus. ¶ Et siccitas nocet sensui:
32
non vnde est diminutio: sed vnde est superfluitas in veloci〈-〉
33
tate motus: aut vnde est paucitas spiritus vehemen〈-〉
34
ter: aut eius resolutio cum aliquanto motu.
35
¶ De corruptione memorie. Capitulum .XII.
36
IPsa est compar stoliditati: nisi quia est
37
in posteriori cerebro quoniam est diminu〈-〉
38
tio in aliqua operationum posterioris cere〈-〉
39
bri aut destructio in omnibus eis. ¶ Et
40
eius quidem causa prima apud Galienum est frigiditas
41
aut pura aut cum siccitate: et non imprimitur in illa
42
simile: aut cum humiditate et non seruat quod impressum
43
est in ea. ¶ Sed si est cum siccitate: significat ipsam vi-
44
gilie et insomnietates. Nam seruat res preteri-
45
tas et non est potens seruare res momentaneas
46
illius hore. ¶ Et si est cum humiditate significat
47
eam subeth et quod preterita penitus non ser-
48
uat. Et forsitan seruat ea que sunt illius hore et
49
momentanea spatio maiore quam preterita: et si fue〈-〉
50
rit illic frigiditas pura erit stupor et vertigo.
51
¶ Et fortasse erit ex siccitate cum caliditate: et
52
erit cum eo permixtio sensus. ¶ Et illud qui-
53
dem est aut in illa parte cerebri ipsius aut in ven〈-〉
54
tre ipsius aut in vase eius. ¶ Et quandoque fit
55
propter humores et malitiam complexionis ipsorum
56
peruenientem ad cerebrum. ¶ Et quidam antiquorum iam di〈-〉
57
xerunt hoc et est ex eis que testificata sunt et ex〈-〉
58
perta. ¶ Et obliuio quidem et corruptio memorie secundum
1
plurimum non accidunt nisi ex frigiditate et humidi-
2
tate. Quandoque fit tamen ab apostematibus cerebri et proprie
3
frigidis. ¶ Et scias quod obliuio quando accidit cum sani〈-〉
4
tate nunciat egritudines cerebri propinquas si-
5
cut apoplexiam epilepsiam et lethargiam.
6
¶ De signis. Capitulum .XIII.
7
OPortet vt cognoscas illud ex cano〈-〉
8
nibus predictis et non iteres eos in omni
9
hora.
¶ De cura. Capitulum .XIIII.
10
ILla autem que separata est a caliditate et
11
siccitate est facilioris cure. Et huiusmodi quidem
12
cura est cum eo quod dictum est multo-
13
tiens. ¶ In ea vero que facta est a siccitate nuda
14
oportet egrum nutriri ex cibis humectantibus tempe-
15
ratis: et vt administres exercitium partium capi-
16
tis cum fricatione et compressione facta cum pannis
17
asperis et motione manuum et pedum et vniuersaliter exer〈-〉
18
citium quod non sit forte: sed fit secundum quantitatem qua
19
fiat fames: et proueniat augmentum cibi et quietem
20
et somnum et balneum et calefactionem cum emplastris
21
calefacientibus notis quorum rememorationem non
22
iteramus: et cum ventosis super caput absque scarifi-
23
catione: et cum medicinis rubificantibus et for-
24
tasse necesse erit vt plurimum fit posterius vbi collum
25
iungitur craneo: et administrentur aque in quibus co-
26
cta sunt camomilla et mellilotum et pedes capra-
27
rum: et ex oleis oleum de lilio et narcisco et keiri.
28
Quod si fuerit a materia habente frigiditatem et humi-
29
ditatem euacua ipsum post digestionem cum eo quod scis.
30
et habitet in domo multi luminis. ¶ Et incipiatur
31
primum ab euacuantibus que sunt faciliora sicut hiera
32
et pulpa colloquintide et castoreum. ¶ Deinde
33
gradatim procedas ad hieras magnas postea ad-
34
ministratur si confidis quod non est malitia complexionis
35
calide confectionem anacardinam: quoniam est fortior in
36
confortatione sensus sufficienter facientem acquirere
37
seruationem iuuatissimam seruationis: et administrantur
38
reliqua digestiua ex rubificantibus et gargarismis
39
et odoramentis que scis: et non festines in desicca〈-〉
40
tione eius sed gradatim procede. ¶ Et caue ne de-
41
siccatio tua consequatur finem humiditatum principa-
42
lium et sequatur eam frigiditas complexionis. Illud enim est
43
ex eis que in obliuione augmentum prebent. ¶ Et oportet
44
vt alienent a se ebrietatem et sufflationem ventorum et
45
repletionem et alienentur ab ablutione cum aqua peni〈-〉
46
tus calida quidem propter illud quod est in ea de mollifi〈-〉
47
catione: et a frigida quidem propterea quod stupefacit
48
et nocet spiritui sensus: quod si eis accidit repletio sub〈-〉
49
tilient regimen post ipsam. Oportet ergo vt alienen-
50
tur a cibis retentiuis et grauatiuis et vaporosis.
51
¶ Repletio vero ex vino facta nocet valde: sed
52
parum dilatat animam et confortat spiritum et facit ipsum
53
bonum et excusat a multiplicatione aque: eius enim
54
multiplicatio est res magis nocens eis. ¶ Et
55
dormitio multa in meridie. Et vniuersaliter somnus mul〈-〉
56
tus nocet multum et proprie super repletionem plurimam.
57
¶ Superfluitas quoque vigiliarum resoluit sputum et de-
58
bilitat eum. et cum hoc replet cerebrum vaporibus.
1
¶ Et ex eis quidem experta sunt acorus nutritus: et piper
2
longum nutritum et inuenta sunt manifeste addentia in ser〈-〉
3
uatione: et medicamen hoc est expertum et eius quidem con〈-〉
4
fectio. ¶ ℞. olibani ciperi piperis croci myrrhe
5
partes equales commisceantur. Sumatur omni die pondus .ʒ.
6
.I. ¶ Et hoc etiam iam expertum est piperis partes .II. cymini tan-
7
tundem: zuccari albi partes .III. ¶ Et expertum etiam omni
8
die in ieiuno potare in ipsa olibani .III. quartas aurei
9
et piperis quartam. ¶ Et iterum cymini partes .V. piperis .I.
10
acori .II. ciperi .II. myrabolani .II. mellis anacardi .I.
11
mellis duplum omnium. ¶ Et oportet vt redeas ad me〈-〉
12
dicinas singulares scriptas in libro .II. et earum locus
13
est in tabulis egritudinum capitis. ¶ Et oportet vt
14
sit hospitium huius domus in qua sit lumen plurimum. ¶ Fa〈-〉
15
cta vero ab apostematibus cerebri curatur cum eo quod dictum est
16
in karabito et in lethargia. et subeth asahari.
17
¶ De corruptione imaginationis. Capitulum .XV.
18
IPsa eadem cognoscitur ex signis nar-
19
ratis in alijs capitulis. verumtamen est in an-
20
riore parte cerebri: et eius corruptio aut
21
est vt imaginetur quod non est et videat res qui〈-〉
22
bus non est inuentio: et illud est propter dominium colere in ante〈-〉
23
riore parte cerebri: aut propter dominium malitie complexio-
24
nis calide absque materia aut vt minuatur imaginatio
25
et debilitetur ab imaginando res imaginabiles: et
26
neque videat visiones et somnia nisi parum: et obliui〈-〉
27
scatur eorum: et obliuiscatur formarum sensatarum qualiter sunt:
28
et neque imaginetur eas. ¶ Et eius quidem causa est eadem
29
causa que est diminutionis memorie. Uerumtamen plurimum
30
corruptionis memorie non fit nisi a frigiditate et humi-
31
ditate. Et paucitas ipsius fit a siccitate: et res hec
32
est econuerso. Uerumtamen hoc instrumentum lene creatum est
33
vt velociter fiat impressio eius quod imaginatur: et illud
34
durum vt solutio ipsius difficilis fiat ab eo quod in
35
ipso est impressum propter res cadentes in ipso econtrario.
36
¶ Et corruptio quidem memorie cadit in duabus di-
37
ctionibus sensatorum et in corruptione compositionis eorum
38
et corruptio imaginationis cadit sicut in sensatis et
39
formis ipsorum. Et hoc quidem scitur ex arte alia. ¶ Quod
40
autem magis significatiuum est quod egritudo est ex humiditate
41
aut siccitate est dispositio somni et vigiliarum: et dispositio
42
siccitatis oculorum et narium et humiditatis eorum. Et
43
dispositio coloris lingue et humiditatis eius aut siccita-
44
tis ipsius. Et quandoque est egritudo corruptionis ima〈-〉
45
ginationis non ipsius diminutio: tu es sufficiens
46
ad cognoscendum eam etiam quando est a melancolia aut colera
47
aut complexione calida singulari propter illud quod dictum
48
est et scitur. ¶ Cure autem illius sunt secundum curas que
49
sunt in egritudinibus preteritis: verumtamen oportet vt mate〈-〉
50
ria sit in partibus principiorum sensus: et si necessaria est
51
fricatio aut ventosarum appositio fiat in anteriore parte ce-
52
rebri.
¶ De mania canina. Capitulum .XVI.
53
EXpositio manie est demonium lupinum.
54
Canina vero est species eius existens cum ira
55
permixta tripudio et inquisitione corru-
56
pta permixta petitioni quemadmodum est
57
ex naturis canum. ¶ Et scias quod materia faciens demo-
58
nium lupinum est in substantia materie facientis melancoliam: quoniam
1
vterque[*]vterque corrupt for vtreque sunt melancolice: verumtamen causa faciens demonium
2
est melancolia adusta facta aut a colera aut melancolia que est
3
deterior. et faciens melancoliam est melancolia naturalis multa
4
aut adusta. Sed est facta a flegmate: aut sanguine
5
dulci: tamen parum fit a sanguine adusto. ¶ Si autem fiat
6
ab ipsa melancolia tunc plurimum cum fit melancolia non est nisi
7
mania cum sua applicatione in anteriore parte cerebri
8
et substantia eius: quoniam ipsius applicatio ad cerebrum est
9
sicut applicatio materiei karabiti. ¶ Et melancolia quidem
10
est cum malitia existimationis et cogitatione corrupta
11
et timore et quiete et non est in ipsa agitatio vehemens.
12
¶ Mania vero tota est agitatio et salius[*]salius corrupt for saltus et inquisi〈-〉
13
tio et lupositas et aspectus cui non assimilatur aspe-
14
ctus hominis. immo res cui magis similis est aspectus
15
luporum. ¶ Et differt ab vna specie karabiti cui eam
16
habens in demonio assimilatur. Quoniam cum hac egritu〈-〉
17
dine non est febris secundum plurimum. Sed karabitus non
18
euacuatur ab ipsa. ¶ Canina autem est species manie in qua est
19
associatio vehemens et amicitia cum obedientia et
20
conuenientia simul. Et in ipsa quidem non est credulitas conten-
21
tionis que est in mania et est quasi ad sanguineam propin-
22
quior. ¶ Hec autem egritudo plurimum accidit in autum-
23
no propter malitiam humorum. Et quandoque multiplicatur in ve〈-〉
24
re et in estate et est ei excitatio apud flatum septen-
25
trionis propter desiccationem septemtrionis. ¶ Et hanc
26
quidem egritudinem plurimum non resoluunt nisi emor〈-〉
27
roydes et varices. Et cum accidit successione eius
28
ydropisis soluit eam cum humiditate sua. et proprie cum
29
eius causa est caliditas epatis et ipsius siccitas. ¶ Et
30
multotiens accidit hec egritudo propter commu-
31
nitatem stomaci quam vomitus sanat.
32
¶ De signis manie vniuersalibus et specie-
33
rum eius. Capitulum .XVII.
34
SIgna itaque vniuersalia eius sunt quod mutatio
35
operationum moralium et mobilium est mu〈-〉
36
tatio predicta. ¶ Signa vero indican-
37
tia ipsam sunt sicut incubus cum calidita-
38
te cerebri: et sicut si repleantur pedes sanguine et
39
fiant rubei: aut coaguletur sanguis in mammilla mu〈-〉
40
lieris: et significat motus corruptionis sanguinis.
41
¶ Et primum quandoque significat quod facta est causa cor-
42
ruptionis sanguinis in membro in quo calor innatus
43
non est fortis regens sanguinem bene: immo corrumpitur
44
in ipso sanguis aliqua corruptionis specie. ¶ Et
45
cum accidit signum primum in fine manie forsitan si-
46
gnificat ipsius resolutionem significatione vari-
47
cum. ¶ Et multotiens accidit mania in egritudi-
48
nibus acutis significans crisim: ergo si reliqua si〈-〉
49
gna eius inuentionem attestentur significat quod crisis
50
erit bona. ¶ Et quandoque est vehementia manie si-
51
gnificans crisim ipsius manie. ¶ Et signum quidem
52
facte ex melancolia adusta a melancolia est quod eius demonium
53
et lupinositas eius fiunt cum cogitatione et quiete spa-
54
cio aliquo. deinde cum mouetur et loquitur incipit raciocina〈-〉
55
ri cogitans: postea cum iteratur super eum non est possibi-
56
le euadere ex ea neque facere silere ipsum. ¶ Et est
57
extenuatio corporis in ipso vehementior. et color
58
ad nigredinem decliuior. et somnia deteriora et
1
quandoque vomit aliquid acetosum ex quo ebullit terra.
2
¶ In ea vero que est melancolia colerica fiunt permutatio-
3
nes ad contentionem velocius et quies ab ea velocius et
4
non recordatur contentionis et odij sicut recordatur
5
eius prius aut minoratur eius quies et multi-
6
plicatur motus ipsius et rixa et agitatio eius.
7
¶ De cura. Capitulum .XVIII.
8
SI repletionem vides humorum flobotomia[*]flobotomia corrupt for flobotoma. Et
9
si vides dominium colere in corpore per vrinam
10
et reliqua signa: euacua cum decoctione epi-
11
thimi: aut decoctione myrabolanorum si est colera me〈-〉
12
lancolica. ¶ Et si melancolia pura fortasse necesse
13
erit tibi vt euacues cum epithimi puri pondere .III.
14
.ʒ. cum oximelle et pillulis de azulo. ¶ Deinde ve〈-〉
15
ni ad caput et euacua si est tibi repletio sanguinea:
16
aut melancolia sanguinea ex venis que sunt sub lingua.
17
et assidua ipsius euacuationem cum his pillulis. ¶ Qua-
18
rum confectio. ¶ ℞. hierepigre epithimi sticados
19
omnium trium ana partem .I. scamonee myrabolanorum amborum
20
ana partem .ß. fiant ex ea pillule magne. Et post vniuersalem
21
euacuationem in noctibus separatis sumatur ex eis quaque no-
22
cte pondus .ʒ.II. ¶ Et ex eis que conferunt ad illud
23
sunt pillule istiusmodi: epithimi polypodij am〈-〉
24
borum ana .ʒ.V. lapidis armeni myrabolanorum kebulorum ana
25
.ʒ.I. sticados .ʒ.X. salis indi pulpe colloquintide am-
26
borum ana .ʒ.IIII. belliricorum emblicorum asce.[*]asce. i.e. hasce. ellebori nigri omnium ana
27
.ʒ.III turbith .ʒ.XX. conficiantur cum oximelle mellino
28
et administrentur. et fiant gargarismata cum oximelle
29
scamoneato: et non superflue vtaris de pillis de scei〈-〉
30
bar. Sed vtere eis tanto tempore quo assidue inuenitur in
31
eis lenitas. cum autem malitiam complexionis calide sen-
32
tis abscinde eas. ¶ Et post purgationem perueni
33
ad infrigidationem et humectationem cum embrocis et
34
alijs. ¶ Et fortasse necessarium erit vt in die quinquies
35
embrocentur et liniantur capita ipsorum ex decoctione pe〈-〉
36
dum et capitum et mulgeatur super ipsa lac et ponatur super
37
ea butyrum crudum. ¶ Sitque intentio tua in hume〈-〉
38
ctando maior intentione tua in infrigidando: verumtamen si
39
non inuenis medicinis vehementis humectationis
40
nisi frigidas pone cum eis camomillam. ¶ Et fortas〈-〉
41
se necessarium erit tibi vt eos dormire facias medica〈-〉
42
men tribuere eis in potu. Dabis ergo ei ad bi-
43
bendum cum aqua granatorum dulcium vt humectet: aut cum
44
sirupo de prunis vt liniat: aut cum aqua ordei: et
45
embroca eos cum aqua ordei et cum aqua in qua coctum
46
sit papauer vt dormiant: verum rectius est vt po-
47
nas in eo parum camomille et emulge super caput
48
lac: et olea iuuantia ad illud sunt bona: et cum admi〈-〉
49
nistraueris embrocas et caputpurgia et olea hu〈-〉
50
mectantia: ingenia vt dormiant postea secundum dispositio-
51
nem qua fit somnus ex embrocis et oleis facienti〈-〉
52
bus subeth et proprie oleo ex lactucis. ¶ Et in po〈-〉
53
tu tribue eis quod humectat sicut aqua ordei. Et non
54
des eis ad potandum aliquid quod currat cursu oxy-
55
mellis et in quo fit subtiliatio et desiccatio et inci〈-〉
56
sio. ¶ Et quotiens videris naturam duram clysteriza
57
infirmum vt non eleuentur ad caput vapores impedien〈-〉
58
tes ex fece. ¶ Et oportet vt in aquis ipsorum des eis in
1
potu radices feniculi siluestris et semen eius et radicem
2
vitis albe. et est alfesire quoniam sunt iuuatiua. Sitque
3
ipsorum ex eis potio quaque die aure[*]aure corrupt for aurei vnius. ¶ Si
4
autem ea non biberint absconde illa in cibis eorum.
5
¶ Et coram infirmo sedeat de quo verecundetur.
6
et quem timeat. Et stringantur coxe et crura eius
7
semper vt assidue vapor ad inferiora trahatur.
8
¶ Quod si timetur quod seipsos ledant ligentur forti-
9
ter et intromitantur in cabijs et suspendantur in
10
suspensorio eleuato quod est sicut argeatum. ¶ Et
11
oportet vt sint cibi eorum humidi secundum omnem humidita-
12
tem. verumtamen oportet ne cum sua humiditate sint ex eis
13
que opilationes venire faciunt sicut amilum et que
14
similia sunt ei. Illud enim valde nocet eis: et non detur
15
ipsis quod plurium prouocat vrinam. Illud enim in ipsis
16
nocet. et relique cure ipsorum in quibus oportet vt sibi ti〈-〉
17
meant et sibi caueant sunt cura melancolie et nos re-
18
memorabimur eius in suo capitulo. Cumque declinant non
19
est malum si ad potandum detur eis vinum plurimum commi〈-〉
20
xtum. Nam illud humectat eos et dormire facit.
21
¶ De melancolia. Capitulum .XIX.
22
DIcitur melancolia mutatio existimationum
23
et cogitationum a cursu naturali ad corru〈-〉
24
ptionem et ad timorem et ad malitiam propter
25
complexionem melancolicam facientem siluestrem
26
spiritum cerebri interius et facientem ipsum timidum
27
propter tenebras ipsius sicut tenebre extrinsece solli〈-〉
28
citant et timere faciunt secundum quod complexio frigiditatis et sic〈-〉
29
citatis contraria est sputui debilitans ipsum sicut complexio
30
caliditatis et humiditatis vt complexio vini est conue〈-〉
31
niens et confortans. ¶ Cumque melancolia componitur cum
32
rixa et saltu et scintellis permutatur et nominatur mania.
33
¶ Et neque dicitur melancolia nisi cuius euentus est a co〈-〉
34
lera non nigra adusta[*]colera non nigra adusta cf. Venice 1564: colera nigra non adusta. ¶ Et melancolie quidem causa aut est in
35
ipso cerebro: aut extra cerebrum. et illa que est in ipso
36
cerebro: aut ex malitia complexionis frigide et sicce sine
37
materia permutante substantiam cerebri et complexione spiritus lu〈-〉
38
minosi ad tenebras: aut est cum materia. ¶ Et illa
39
que est cum materia aut est cum materia que est in venis ve-
40
niens ad eas et ex loco alio et conuertitur in eis ad
41
coleram nigram propter adustionem eius que in eis est et fit
42
sex[*]sex corrupt for fex et hoc est plurimum: aut est materia in bibita[*]materia in bibita corrupt for ex materia inbibita [cf. Venice 1564] in corpo-
43
re cerebri et est impediens cerebrum qualitate et
44
substantia sua et effunditur in ventres. Et multotiens fit
45
permutatione ex epilepsia. ¶ Illi vero cuius cau-
46
sa est extra cerebrum communicat res aliqua ex qua ad ce〈-〉
47
rebrum humor eleuatur: aut vapor tenebrosus. est
48
ergo res illa: aut in toto corpore: cum ei dominatur com-
49
plexio melancolica. Aut splen cum in ipso retinetur melancolia:
50
et non potes ipsam purgare: aut defectus: et non
51
potest trahere nigram ex sanguine: aut quia in ipso pro〈-〉
52
uenit apostema: aut non prouenit: sed nocumentum aliud.
53
¶ Aut propter vehementiam caliditatis epatis. ¶ Aut
54
est res illa ipsum mirac cum in ipso adunantur super〈-〉
55
fluitates nutrimenti et vapores intestinorum: et
56
aduruntur humores ipsius et conuertuntur in genus
57
melancolie: et faciunt euenire apostema: aut si non faciunt
58
euenire eleuatur ex eis vapor tenebrosus ad ca-
1
put et nominatur hec inflatio mirachia et melan〈-〉
2
colia mirachia. ¶ Et ipsa quidem multotiens ele-
3
uatur ab apostemate portenariorum epatis et aduritur
4
sanguis mirach: et est illud quod Galienus posuit causam in
5
melancolia mirachia. ¶ Et teophilo quidem videtur quod eius
6
causa est vehementia caliditatis epatis et intestinorum.
7
Et quidam alij ponunt causam in ea opilationes que fiunt
8
in mesaraicis: et si non: fit apostema. ¶ Significat ergo qui
9
ponit causam in illo opilationem in mesaraicis et si non sit
10
apostema: quod nutrimentum ipsorum non penetrat ad venas
11
et accidit ei corruptio. ¶ Et significat qui dicit illud
12
esse propter apostema: longitudinem retentionis cibi in eis
13
crudi cum dispositione sua. ¶ Et huius apostema secundum plurimum
14
non fit calidum. Sed neque est illic febris et sitis et vo-
15
mitus colerum. ¶ Et quandoque est causa generationis eius aer
16
exterior. ¶ Et principium quidem generationis est in
17
cerebro cum in stomaco est apostema calidum et aduritur
18
vapor eius in humiditatibus cerebri. ¶ Aut
19
est in matrice aut in reliquis membris capiti com-
20
municantibus. ¶ Eius vero que fit a frigidi-
21
tate et siccitate sine materia: causa est malitia com〈-〉
22
plexionis melancolice in corde cum materia aut sine
23
materia cui communicat in ipsa cerebrum: quoniam spiritus anima〈-〉
24
lis continuus est sputui vitali et est ex substantia ipsius
25
quare complexio eius corrupta melancolica corrumpit com-
26
plexionem cerebri et conuertitur ad melancoliam.
27
¶ Et quandoque fit propter causas alias infrigidantes et exic〈-〉
28
cantes non ex corde solum: cum tamen non sit possi-
29
bile vt fiat absque communitate cordis: immo fortasse
30
magnitudo cause in ipso erit ex corde. Et propter
31
hoc necessarium est vt consequatur cura cordis
32
cum cura cerebri in hac egritudine. ¶ Et scias
33
quod sanguis cordis quando est tersus subtilis cla〈-〉
34
rus letificans resistit corruptioni cerebri et recti〈-〉
35
ficat ipsum: immo non est mirum si sit secundum plu〈-〉
36
rimum principium illius ex corde: licet non con〈-〉
37
firmetur hec egritudo nisi in cerebro: non enim
38
est nouum et longinquum mirum si cordis com〈-〉
39
plexio plurimum corrumpatur et consequatur
40
eam cerebrum et corrumpatur cerebri comple〈-〉
41
xio et sequatur eam cor: et corrumpatur complexio
42
spiritus in corde et fiat siluestris et corrumpat quod
43
ex eo penetrat ad cerebrum et iuuat cerebrum
44
ad se corrumpendum. ¶ Et quandoque accidit
45
in fine egritudinum materialium et proprie acu〈-〉
46
tarum melancolia et est signum mortis et tunc
47
accidit homini illi vt recordetur mortis et mortuorum plu〈-〉
48
rimum. ¶ Et vniuersaliter quidem colera nigra multiplicatur et
49
generatur quandoque causa membri operantis nutrimentum quod
50
est epar cum aduritur sanguis: aut debilitatur
51
ab expulsione superfluitatis melancolice et est minus: et
52
quandoque membri quod est euacuatorium colere nigre et est splen cum
53
debilitatur in duabus rebus quarum vna est attra〈-〉
54
ctio fecis sanguinis et cineritatis eius ab epate.
55
Et altera est expulsio superfluitatis que ex eo ad ipsum
56
trahitur ad locum qui est preparatus. ¶ Et quandoque generatur
57
colera nigra in membro alio aut propter vehementiam
58
adustionis nutrimenti eius aut causa defectus ipsius
1
ab expulsione superfluitatis nutrimenti sui. qua〈-〉
2
re soluitur eius subtile et fit.[*]fit. corrupt for fit [redundant period] fex spissum ipsius
3
melancolicum: aut propter vehementiam infrigidationis et de-
4
siccationis eius quod ad ipsum peruenit. ¶ Et quandoque
5
etiam fiunt causa in generatione eius cibi generatiui colere
6
nigre. ¶ Et quibusdam medicorum visum est quod me〈-〉
7
lancolia contingat a demonio. Sed nos non cu-
8
ramus cum physicam docemus: si illud contingat
9
a demonio aut non contingat: postquam dicimus
10
quoniam si contingat a demonio sufficit nobis vt conuer〈-〉
11
tat complexionem ad coleram nigram et fit causa eius propinqua
12
colera nigra deinde fit causa illius colere nigre demo〈-〉
13
nium aut non demonium. ¶ Ex causis vero
14
fortibus in generatione melancolie est superfluitas tristi-
15
tie et timoris. ¶ Et oportet vt scias quod colera nigra
16
faciens melancoliam quandoque est colera nigra naturalis: aut
17
flegma cum conuertitur in coleram nigram propter spissitu〈-〉
18
dinem: aut propter aliquam adustionem quamuis hoc fit pa〈-〉
19
rum et rarum: aut sanguis cum propter decoctionem
20
conuertitur absque adustione vehementi. ¶ Humor
21
autem colericus cum in ipso cadit: adustio vltima
22
facit maniam et non est contentus super melancoliam.
23
¶ Et vnaqueque specierum colere nigre cum in cere-
24
bro est ex casu modo predicto facit melancoliam. Ue-
25
rumtamen quedam earum cum melancolia efficit maniam.
26
¶ Illa vero que est magis incolumis et st[*]et st corrupt for est illa
27
que fit ex fece sanguinis et cum qua fit gaudium.
28
¶ Et melancolia quidem plurimum resoluitur per emorroy-
29
das et varices. ¶ Et quandoque minoratur generatio hu〈-〉
30
ius egritudinis in albis: et pinguibus et multi-
31
plicatur in brunis et pilosis extenuatis et duram
32
carnem habentibus. et multiplicatur generatio ipsius in
33
eo cuius cor est vehementer calidum et cerebrum
34
ipsius est humidum: quare fit caliditas cordis eius
35
generatiua colera nigra in ipso: et humiditas cere〈-〉
36
bri ipsius susceptiua impressionis eius quod genera〈-〉
37
tur in corde ipsius: ex eis vero quo ad ipsum sunt
38
preparati sunt trauli et syllabam multotiens repe〈-〉
39
tentes antequam dictiones proferant. linguas habentes
40
lenes et oculos mobiles: quarum facies sunt vehe〈-〉
41
mentis rubedinis: et bruni et pilosi et proprie in
42
quorum pectoribus sunt pili nigri et grossi quorum
43
vene sunt ample et labia grossa. Quoniam quedam
44
istorum sunt significationes caliditatis cordis: et quedam
45
significationes humiditatis cerebri. ¶ Et plurimum sunt
46
secundum quod apparent flegmatici. et hec quidem egritu-
47
do plus accidit in viris: sed in mulieribus est dete〈-〉
48
rior. ¶ Et multiplicatur in iuuenibus et senibus:
49
et minoratur in hyeme et multiplicatur in estate et
50
autumno: quandoque excitatur in vere plurimum quoniam ver eleuat
51
humores et permiscet eos sanguini. et quandoque est eius
52
excitatio cum periodis in quibus excitatur colera
53
nigra et feruet etiam. ¶ Et ad illum etiam qui prepara〈-〉
54
tus est melancolie cito peruenit ipsa cum assunt ei timor
55
aut angustia aut insomnietas: aut retinetur in
56
ipso consuetudo cursus sanguinis aut vomitus
57
melancolicus aut reliqua.
58
¶ De signis specierum eius. Capitulum .XX.
1
SIgna principij melancolie sunt existima-
2
tio mala et timor sine causa: et velocitas
3
ire: et dilectio solitudinis: et tremor et
4
vertigo et sonitus et tinnitus et proprie
5
in mirach. ¶ Cum autem confirmata est timor et ma〈-〉
6
litia existimationis et angustia et sollicitudo: et
7
alienatio sermonis et fastidium propter multitudinem
8
ventositatis: et species timoris ex eis que non sunt:
9
aut sunt: et plurimum timoris eius est ex eis que non
10
timentur secundum consuetudinem. ¶ Et species quidem iste
11
sunt indefinite. Quidam enim eorum timent casum celi
12
super se: et quidam eorum timent quod terra absorbeat
13
eos: et quidam timent latrones. et alij timent ne lu〈-〉
14
pus ad eos ingrediatur. ¶ Et quandoque res proprie
15
habent in hoc impressionem. et cum hoc quandoque imagi〈-〉
16
nantur res coram oculis suis que non sunt sane.
17
Et quandoque imaginantur seipsos factos reges aut lu〈-〉
18
pos aut demones aut aues aut instrumenta artificia-
19
lia. ¶ Amplius quidam eorum sunt qui rident et
20
proprie quorum melancolia est sanguinea quoniam imaginan〈-〉
21
tur quod placet et delectat eos. Et quidam sunt qui
22
plorant et proprie quorum melancolia est melancolia pura.
23
Et quidam eorum sunt qui diligunt mortem. Et qui〈-〉
24
dam qui eam abhorrent. ¶ Signa vero eius
25
que in cerebro est sunt proprie superfluitas cogita-
26
tionis et assiduatio sollicitudinis melancolice et assi-
27
duus aspectus ad rem vnam et ad terram: et signi〈-〉
28
ficant ipsam color capitis et faciei et oculorum et
29
nigredo pilorum et capitis et grossitudo eorum: et
30
antecessio insomnietatis et cogitationum et mora
31
in sole et que similia sunt istis: et egritudines cere-
32
bri antecedentes et vt assint signa que dicemus
33
membris cerebro communicantibus peruenta: et vt non
34
appareat iuuamentum cum membrum illud medica〈-〉
35
tur. sed remaneat et vt sint accidentia valde magna.
36
¶ Eius autem que facta est communitate totius corpo-
37
ris est nigredo corporis: et eius arefactio et reten〈-〉
38
tio eius quod euacuatur ex splene et stomaco: et quod euacuatur cum
39
periodis ex ano et menstruis: et multitudo pi-
40
lorum corporis et vehemens nigredo ipsorum:
41
et antecessio ciborum malorum et melancolicorum et quos te docui〈-〉
42
mus in libro .II. ¶ Et egritudines quidem quibus succedit
43
melancolia sunt sicut febres temporales et permixte.
44
¶ Uerum signa eius que facta est ex splene sunt
45
multitudo desiderij propter effusionem colere nigre
46
stomacum: et cum paucitate digestionis propter frigiditatem com〈-〉
47
plexionis: et multitudo rugitus lateris sinistri:
48
et inflatio splenis: et illud quidem est quod non ab
49
eis separatur scilicet repletio vehemens propter inflationem:
50
et quandoque est cum ea febris quartana. et natura est lenis: et
51
quandoque mordicatio colere nigre facit vt sit mania.
52
¶ Signa autem eius que est ex stomaco sunt inuentio
53
signorum apostematis stomaci rememoratorum in capitulo de egri-
54
tudinibus stomaci et augmentum egritudinis cum sa〈-〉
55
tietate nauseatiua et repletione: et in hora digestio-
56
nis. Et multotiens excitantur cum ea apud co-
57
mestionem: vsquequo digerantur dolores: deinde
58
quiescunt apud digestionem. ¶ Si autem est calidum significant
1
ipsum inflammatio in mirach et sitis: et plurimum
2
melancoliam habens est spleneticus. ¶ Signa vero mi〈-〉
3
rachie sunt grauitas in mirach et attractio ad
4
superiora et nausea inseparabilis et malitia anime et cor〈-〉
5
ruptio digestionis et eructuatio acetosa et sputum
6
humidum et rugitus: et exitus ventositatis et in-
7
flatio: et vt inueniat dolorem in stomaco: aut dolorem in〈-〉
8
ter vtrasque spatulas: et proprie post cibum vsquequo
9
digeratur perfecte et quandoque euomit flegma colericum
10
et quandoque euomit flegma acetosum congelans den-
11
tes. Et accident ei accidentia ex acceptione cibi: immo
12
post ipsum per horas aliquas: et erit egestio eius fleg〈-〉
13
matica colerica et alleuiatur propter digestionis bonitatem
14
et augmentatur diminutione ipsius: et precedit plurimum
15
ipsam apostema in mirach: aut est cum ea: et inuenitur
16
tremor plurimus in mirach in quibusdam horis.
17
hec autem egritudo augmentatur cum sacietate nau〈-〉
18
seatiua et velocitate digestionis. ¶ Et dicimus quod
19
colera nigra faciens melancoliam cum est cum sanguine est
20
cum gaudio et risu et non comitatur[*]comitatur cf. Venice 1564: concomitatur ipsam tristitia
21
vehemens. ¶ Si autem est cum flegmate est cum pi-
22
gritia et paucitate caliditatis et quiete: et si est cum co-
23
lera est cum agitatione et lesione et demonio et est similis
24
manie. ¶ Et si fuerit colera nigra pura tunc cogi-
25
tatio in ipsa erit plurima et audacia erit minus nisi
26
moueatur et rixetur et habet odium cuius non obliuiscitur.
27
¶ De cura. Capitulum .XXI.
28
OPortet vt cura eius fieri incipiat an-
29
tequam confirmetur quoniam facilis est in princi-
30
pio et parua: praua et difficilis cum est
31
confirmata. ¶ Et necessarium quidem est vt secundum
32
omne dispositione[*]omne dispositione corrupt for omnem dispositionem anima ipsius letificetur et iocundetur: et sedeat
33
in locis temperatis et humectetur aer hospitij eius: et
34
odorificetur sternendo odorifera in ipso et vniuersaliter oportet
35
vt semper olfaciat odores bonos et flores boni
36
odoris. et sumat cibos laudabilis chimi hume〈-〉
37
ctatiuos valde. Et fiat augmentum in hoc: vt corpus
38
eius tenerescat cum cibis conuenientibus et balneo
39
ante cibum etiam effundatur super caput ipsius aqua te-
40
pida non vehementis caliditatis: cumque ex balneo
41
egreditur si parum sitis habet non est malum si parum aque
42
potet. ¶ Et administretur fricatio tenerum faciens
43
predicta in capitulo de conseruatione sanitatis. sitque studium
44
tuum in humectatione ipsius supra studium tuum
45
in eius calefactione quantum possibile est. ¶ Et
46
alienet a se coitum et sudorem vehementem: et alie〈-〉
47
net fabas et carnes salitas et lentes et caules et
48
vinum grossum et nouum et omne sal et omne salsum et acre
49
et acutum et omne quod est vehementis acetositatis.
50
oportet autem vt sumat pingue et dulce. ¶ Et cum vo-
51
luntas adest vt dormiant non embrocentur eorum
52
capita nisi cum aqua papaueris et camomille et alha-
53
coem[*]alha-coem cf. Venice 1564: alhacoe. Somnus enim est ex conuenientioribus curis
54
eorum. Uerumtamen succurratur cum eo quod tantum affe-
55
rat eis salutis quantum nocumentum papauer attri〈-〉
56
buit. ¶ Si autem melancolia fuerit ex malitia complexio〈-〉
57
nis singularis frigide aut sicce sufficiet vt admini〈-〉
58
stres calefactionem cordis cum letificantibus et
1
medicinis de muscho et tyriaca et mitridato et simili-
2
bus: et cura caput cum eis que dicta sunt in capitulo
3
de stoliditate: et que ex ea fortis est accidens succes〈-〉
4
sione alterius egritudinis calide facilis cure est
5
ita vt embrocationibus remoueatur. ¶ Si autem
6
est materia melancolica confirmata in cerebro tunc thesau〈-〉
7
rus cure ipsius est tres res. ¶ Prima earum
8
est euacuatio materiei et fortasse erit per clistere et vo-
9
mitum nisi in illo cuius stomacus est debilis. illum enim
10
nunquam in hac egritudine vomere facias neque etiam
11
in mirachia. ¶ Et secunda est vt administres cum
12
euacuatione humectationem assidue cum embrocis et
13
oleis calidis. Et ponas in eis ex medicinis sicut
14
camomillam et anetum et mellilotum et radicem lilij
15
vt non ingrossetur humor propter resolutionem pu〈-〉
16
ram in qua non est leuitas. neque grossitudo vt
17
humectent et non sit in eis resolutio. quod si colera
18
nigra est elongata a caliditate inter est[*]inter est corrupt for interest vt addas
19
sceham et folia lauri et calamentum cum humecta〈-〉
20
tione: et non cures. ¶ Et administra cibos ge〈-〉
21
neratiuos sanguinis laudabilis sicut pisces pe〈-〉
22
trosos et carnes laudabiles predictas. Et in qui-
23
busdam horis vinum album permixtum preter
24
antiquum et forte. ¶ Et tertia est vt administres
25
confortationem cordis si sentit complexionem frigidam
26
cum letificantibus calidis. Et si sentit comple-
27
xionem declinantem ad caliditatem cum letifi〈-〉
28
cantibus temperatis: et si caliditas est valde fortis tunc
29
administra letificantia frigida multe frigidita-
30
tis. et illud quidem scias ex pulsu. ¶ Incipia-
31
mus autem distinguere regimina ista et dicamus.
32
Euacuatio quidem ita facienda est: nam si vides ve-
33
nas plenas qualitercunque sit tunc colera nigra est
34
sanguinea. flobotomia[*]flobotomia corrupt for flobotoma igitur ex nigra. immo oportet secundum omnem
35
dispositionem vt a flobotomia incipias nisi timor vehe-
36
mentis debilitatis affuerit. ¶ Et scias quod si ma〈-〉
37
terie sunt pauce et sunt in cerebro tantum quod tunc sic-
38
citas dominatur super complexionem. ¶ Amplius si flo〈-〉
39
botomas et inuenis sanguinem subtilem non re〈-〉
40
tineas sanguinem propter hoc: quoniam multotiens
41
in ipsa precedit subtilis. Et similiter oportet vt amplifices
42
flobotomiam vt non effluat quod subtile est et augeatur
43
malitia et retineatur grossum. Et considera quod
44
duorum laterum capitis sit grauius et floboto-
45
mia cephalicam que sequitur ipsum: et quandoque
46
necessarium erit tibi vt flobotomes basilicam. ¶ Et
47
ante flobotomiam venarum frontis moue plus
48
cum inuenis signa communia. Deinde si inuenis hu-
49
morem melancolicum et decliuem ad frigus euacua cum
50
pillulis factis ex epithimo et aloe et elleboro nigro
51
incipe a digestione. ¶ Amplius euacua in princi〈-〉
52
pio rei cum medicinis lenibus in quibus reci-
53
piuntur epithimum et pulpa colloquintide et sca〈-〉
54
monee parum. deinde cum decoctione in qua
55
sint epithimum et agaricum. Postea si non con〈-〉
56
ferunt administra hieras magnas. deinde si post
57
illud indigeas euacuatione administra elleborum cum
58
timore et cautela et lapidem lazuli et lapidem ar-
1
menum et pillulas factas ex eis sine timore et cau〈-〉
2
tela. ¶ Et multotiens quidem iuuat eos admi-
3
nistratio harum medicinarum predictarum in aqua
4
casei secundum assiduationem et minorationem flegmatis
5
ex medicina. si ergo non conferunt reitera iterum
6
et in omni hebdomada euacua vice vna cum pillu〈-〉
7
lis subtilibus medijs: et inter spatium illud ad〈-〉
8
ministra triferam epithimi. ¶ Expertum namque
9
est potare eos triferam epithimi secundum hunc mo-
10
dum. sumantur trifere .ʒ.III. epithimi .ʒ.I. hiere .ʒ.ß.
11
et in omni mense euacua cum aliqua forti ex hieris
12
magnis et pillulis magnis donec inuenias egri〈-〉
13
tudinem iam remotam. ¶ Et administra etiam vo〈-〉
14
mitum proprie si vides in stomaco aliquid quod in egri-
15
tudine faciat augmentum et si non est egritudo
16
vehementis debilitatis: et oportet vt fiat vomitus cum
17
aqua in qua cocta sit calamentum et raphani se-
18
men et recipiat expressionem raphani in quo in-
19
fixus est elleborus et dimissus aliquot diebus
20
donec currat in ipso virtus eius cum oxymelle:
21
et sumat hunc eundem raphanum infusum in oxy〈-〉
22
melle. sitque quantitas oxymellis trium sextario-
23
rum: et quantitas expressionis eius sextarij vnius:
24
et augeatur illud et minuatur secundum quantitatem virtu-
25
tis: si autem virtutis times debilitatem aliena ellebo〈-〉
26
rum. Cumque purgaueris intende ad cor cum eis
27
que multotiens diximus. Et hec quidem trifera
28
epithimi experta est in hoc capitulo. ¶ Cum ergo an〈-〉
29
tiquatur egritudo administra vomitum cum elle〈-〉
30
boro et administra masticationes gargarismata
31
nota: et administra odoramenta bona et muschum
32
et ambram et alefeniati et xiloaloem. ¶ Et si ma〈-〉
33
teria fuerit decliuis ad coleram citrinam eua-
34
cua cum decoctione epithimi et pillulis stoma〈-〉
35
ticis temperatis: et ex eis quidem que euacuant co-
36
leram adustam sunt ea que dicuntur in capitulo suo.
37
¶ Et tu quidem adde in humectando et mino〈-〉
38
ra ex calefactione quamuis non sit tibi excusatio
39
ex camomilla et que sunt in eius virtute. ¶ Cumque
40
administras embrocas non est via ad admi-
41
nistrandum infrigidantia pura super caput.
42
¶ Quidam autem antiquorum medicorum
43
laudauerunt in huiusmodi loco vt sumat ex aloe
44
omni die in ieiuno aliquantulum: aut deglutiat
45
in die aquam in qua cocta sunt absinthij vncie .III. et .X.
46
karates expressionis absinthij dissoluti in aqua. et
47
laudauerunt vt sorbeat omni nocte acetum forte et preci〈-〉
48
pue acetum squilliticum. Nos autem timemus in eo ma〈-〉
49
litiam squille et aceti in hac egritudine nisi assit fiducia
50
quod materia sit generata ex colera adusta. quoniam est
51
calida. nam tunc acetum est magis iuuatiuum
52
ei alijs rebus et precipue squilliticum: et oxymel
53
factum cum oxymelle squillitico. et similiter ace〈-〉
54
tum in quo ponitur polium montanum aut ari-
55
stologia. Et quandoque etiam iuuat acetum cum egritudo sit
56
cum communitate splenis et materia est in ipso. ¶ Et oportet vt
57
fiat bonus odor eius cum compositis equalibus
58
in quibus recipiuntur camphora et muscus et
1
oleum violatum et sit multum vincens cum odore suo
2
siccitatem camphore et muschi: et odoramenta
3
frigida reliqua bene redolentia humida et pro〈-〉
4
prie nenufar. ¶ Quod si causa in melancolia fuerit apostema
5
in stomaco et visceribus: aut complexio calida in eis adu-
6
sta succurres illi cum eis que infrigidant caput
7
et humectant ipsum et confortant vt non recipiat
8
quod peruenit ad ipsum ab alijs. ¶ Et si fuerit cau〈-〉
9
sa in mirach et inueniuntur ventositates et rugi-
10
tus et his similia. quoniam illud est apostema in mirach calidum
11
cura ipsum et resolue cum eis que sunt necessaria de
12
quibus dictum est in capitulo de apostematibus: et confortat
13
caput et inunge ipsum in oleis confortatiuis et hu〈-〉
14
mectatiuis: et administra ventosas cum scarifi-
15
catione euacuando sanguinem: et non calefacias
16
in huiusmodi dispositione epar. immo tibi attinet vt ipsum
17
infrigides cum inuenis ipsum calidum aduren〈-〉
18
tem sanguinem sua caliditate. et conforta splenem. et po〈-〉
19
ne super mirach ventosas et medicamen de si-
20
napi et similia vt non mittat splem[*]splem corrupt for splen ad cerebrum ma-
21
teriam. ¶ Et si fuerit mirach frigide complexionis
22
inflantis ipsum et non fuerit ibi apostema neque inflatio:
23
dabis ei ad potandum aquam decoctionis absinthij
24
et succum eius secundum quod dictum est. et embroca stomacum
25
ipsius cum embrocis calidis predictis: et fac ei
26
emplastrum cum illis emplastris. et administra
27
in eis semen agnicasti et semen rute et radicem lilij
28
et etiam herbam marie et retine emplastrum super
29
ipsum tempore longo. deinde cum ipsum reti-
30
nueris ponas ventosas super locum et super eum
31
sit cottum infusum in aqua calida et oleis: aut lana
32
carminata aut spongia: et confert vsus empla-
33
stri ex sinapi super ipsum. et super illud quod est inter
34
duas spatulas et emplastra dicta in antidota-
35
rio. ¶ Et confert vt ponantur super ipsum ven〈-〉
36
tose absque scalpellatione nisi illic sit apostema aut do-
37
lor prohibens illud. ¶ Et multotiens quidem
38
necessarium est vt ad potandum dentur in me-
39
lancolia inflatiua semen apij et ciminum et ani〈-〉
40
sum et syrupi in quibus semina ista decoquantur
41
et ruta et anetum: immo quandoque necessarium tibi erit. vt
42
administres semen rute et agnicasti: et multotiens
43
indiget mirachia antiqua vomitu cum ellebo-
44
ro albo. ¶ Et oportet plurimum in melancolia mirachia
45
vt rectificetur epar ne ex eo generetur colera ni〈-〉
46
gra: et multotiens iuuat habentes melancoliam mira-
47
chiam etiam vt administres res infrigidantes
48
vnde sunt humectantes et opposite propter colera nigra
49
et quia ipse sunt prohibitionem facientes in generatione
50
ventositatis et vaporis que vtraque impediunt
51
sua eleuatione ad caput. Si tamen est iuuamentum
52
cum frigido non est inde iuuamentum vero ab-
53
scindens egritudinem. Sed ex frigido cum est hu-
54
midum non generatur colera nigra et abscinditur materia eius.
55
Nam etiam vaporat materia comprehensa et
56
fiducia est quod materia dominabitur ei et rectifi-
57
cabit eam. ¶ Et scias quod regimen grossi generatiuum
58
flegmatis fortasse resistit colere nigre et regimen
1
subtiliatiuum propter illud quod efficit ex adustione
2
facile nocet et fortasse iuuat ipsum. Non ergo se-
3
ducat te iuuamentum quorundam propter flegma quod ipsi
4
euacuant vomendo aut egerendo. nam illud non est
5
propter euacuationem flegmatis iuuantem ipsos.
6
immo quoniam multitudo et comprehensio humorum
7
adinuicem remouetur ab eis: verum iuuamentum
8
essentialiter est euacuatio colere nigre. ¶ Et ca-
9
non quidem curationis melancolie est vt peruenias
10
vsque ad vltimum in humectatione. et cum hoc non
11
minuas in euacuatione colere nigre: et quotiens-
12
cunque corrumpitur cibus in ventribus habentium me〈-〉
13
lancoliam duc eos ad hoc vt ipsum euomant et pro〈-〉
14
prie cum sentiunt acetositatem in ore. Oportet enim
15
vt tunc proculdubio eos vomere facias. et prohibe
16
eis ne comedant post cibum illum alium. et admi-
17
nistra electuaria confortantia os stomaci et cauean〈-〉
18
tur ab ingressu balnei et ab intromissione cibi su〈-〉
19
per cibum iam corruptum. ¶ Et oportet vt melancoliam
20
habentes in aliquo sint occupati quocunque modo
21
sint et vt eis sint presentes de quibus verecundentur et
22
cum quibus gratulentur: et vinum album equale potent
23
permixtum parumper. ¶ Et occupentur etiam cum
24
cantilenis et letificantibus. nihil enim est eis no-
25
cibilius quam timor et sollicitudo. ¶ Et multotiens
26
quidem iuuant eos accidentia euenientia ipsis vt ti〈-〉
27
meant aliquid et occupentur ea cogitatione. et face〈-〉
28
re vt ipsi a cogitatione remittantur est cura eius
29
optima. ¶ Quod si causa fuerit prouocatio retenta
30
menstruorum aut eius quod per anum egreditur aut re〈-〉
31
liqua: prouocabis illud. si autem accidit casus desi-
32
derij tunc egritudo est mala et siccitas est extensa.
33
¶ Et cum accidit in corporibus eorum vlcera signi〈-〉
34
ficant quod mors est propinqua. ¶ Et in cuiuscunque
35
corpore fuerit colera nigra mobilis erit magis su-
36
sceptibilis cure quam ille cuius colera nigra non est mo-
37
bilis. ¶ Et cum eius colera nigra apparet in egestione et
38
vomitu et vrina et in colore cutis et lentiginibus et
39
panno et vlceribus et scabie et varicibus et elephan-
40
tia et cursu eius quod ex ano profluit: tunc illud significat
41
quod ipsa recipit discretionem a sanguine. ¶ Cumque
42
aliquid eorum in eis apparet est signum bonitatis.
43
¶ Et cum aliquibus ipsorum accidit spasmus post
44
solutionem et euacuationem: tunc ipsi sunt dignio-
45
res illa quam alij propter siccitatem ipsorum. Oportet ergo
46
vt in aqua tepida sedeant et cibentur pane infuso
47
in iulep et pauco vino. et detur eis in potu aqua
48
mixta. Deinde dormiant et post ipsum balneen〈-〉
49
tur. Deinde cibentur cum egrediuntur.
50
¶ De cutubut. Capitulum .XXII.
51
SPecies est melancolie plurimum eueniens in fe-
52
bruario que facit: vt hoc diligat fugere
53
ab omnibus viuis et cupiat appropinqua〈-〉
54
re mortuis et sepulchris cum malitia formationis
55
repente ei euenientis. ¶ Et est processio habentis causa[*]causa(?) cf. Venice 1564: eam
56
nocturna et ipsius occultatio et egressio diurna.
57
Et totum illud facit diligendo solitudinem et elon-
58
gationem ab hominibus et cum hoc non quiescit in lo-
1
co vno plus vna hora: immo non cessat discurrere
2
et ambulare incessione diuersa ignorans quo va〈-〉
3
dat: cauendo sibi ab hominibus: immo quandoque non ca〈-〉
4
uet sibi ab eis negligens penitus illud et parum dis〈-〉
5
cernens illud quod videt et ei fit presens: et cum hoc
6
ipse est in vltimo quietis et solitudinis: et querimo-
7
nie et cautele. ¶ Et color est citrinus faciei lin-
8
gua sicca sitiens: et super crura ipsius sunt vlcera
9
que non consolidantur. ¶ Et eius quidem causa est
10
corruptio materie melancolice et multitudo motus pe-
11
dum eius: quia materie ad ipsos descendunt: et pre-
12
cipue quia est omni hora offendens: et occurrit pedi-
13
bus illius aliquid: aut ipsum mordet canis: et fit il-
14
lud causa vt effundatur multitudo materierum ad cru〈-〉
15
ra eius: quare fiunt in eis vlcera. et quando remanet secundum
16
dispositionem suam et dispositionem causarum suarum non conso-
17
lidantur. ¶ Et fit siccus visus eius: neque lachry-
18
mantur oculi ipsius et eius oculi sunt debiles et
19
submersi et totum illud est propter siccitatem oculorum com-
20
plexionis ipsius: et hoc neque nominatur cucubut ni〈-〉
21
si propterea quod eam habens fugit absque ordine. et quoniam
22
eius incisio est diuersa. ¶ Ignorat ergo qua parte
23
incedit et est quasi fugiens ab indiuiduo apparente.[*]apparente. corrupt for apparente [redundant period]
24
ei. Nam ipse propter paucitatem sue seruationis et defe-
25
ctum rectificationis consilij sui recipit in parte sua mo-
26
ueri obuians alij indiuiduo. quare iterum fugit ad partem
27
aliam: et cutubut quidem est bestiola existens in superfi〈-〉
28
cie aque que super eam mouetur diuersis motibus sine
29
ordine. et quacunque hora aliquid accidit ei fugit ex
30
eo quod ipsi accidit. deinde apparet. et dicitur bestio〈-〉
31
la alia non quiescens: et dcitur[*]dcitur corrupt for dicitur esse masculus
32
ex saal. et dicitur esse vulpis haamacu[*]haamacu cf. Venice 1564: hahamacu. verumtamen
33
magis similia nostro loco sunt duo prius dicta. et causa
34
quidem huius egritudinis est colera adusta et melancolia.
35
¶ De cura. Capitulum .XXIII.
36
CUra huius egritudinis est cura ipsius
37
melancolie dum est ex colera aut melancolia adusta:
38
et oportet vt in eius flobotonia ad hoc perueniatur
39
vt sanguis plurimus ex eo egrediatur et malefactio〈-〉
40
ni propinquus fiat. ¶ Et regatur cibis laudabili〈-〉
41
bus et balneis bonis. ¶ Et detur ei ad potandum
42
aqua casei tribus diebus. et post illud euacuetur humor
43
cum hiera Archi genis[*]Archi genis corrupt for Archigenis: deinde ingenietur vt dor〈-〉
44
miat: deinde cor eius confortetur post euacuationem cum ty〈-〉
45
riaca et que cursu eius procedunt. et cum hec valde hu-
46
mectetur et embrocetur cum infrigidantibus vt non ag〈-〉
47
gregetur calefactio illarum medicinarum que necessarie sunt
48
motibus exercitatiuis: verumtamen necesse est vt ca-
49
lefiat cor eius cum eo quod ipsum confortat et hu-
50
mectetur corpus ipsius et fiat vt dormiat et tempe-
51
retur eius complexio. ¶ Complementum vero cure eius
52
est dormitatio plurima. et vt detur ei in potu epithi-
53
mum. quandoque vt quiescat eius natura et abscin-
54
datur eius cogitatio. ¶ Et cum in ipsa non con〈-〉
55
ferunt medicamen et cura: flagelletur: et fiat vt
56
dolorem sentiat et percutiatur caput eius et fa-
57
cies ipsius et cauterizetur eius sinciput quoniam sa-
58
natur: quod si redeat redeatur.
1
¶ De ijsci[*]ijsci corrupt for ilisci [cf. below, and index fol. 387r, and Venice 1564]. Capitulum .XXIIII.
2
HEc egritudo est sollicitudo melancoli〈-〉
3
ca similis melancolie in quo homo sibi iam
4
induxit incitationem cogitationis sue
5
super pulchritudine quarundam formarum
6
et figurarum que insunt ei. Deinde adiuuat ipsum ad
7
illud desiderium eius et non consequitur. ¶ Et signa quidem
8
eius sunt profunditas oculorum et siccitas ipsorum et
9
priuatio lachrymarum nisi cum fletus adest: et motus con〈-〉
10
tinuus palpebrarum risibilis quasi aspiciat aliquid
11
pulchrum delectabile aut audiat rumorem iocun-
12
dantem: aut letificetur. ¶ Et est spiritus eius pluri〈-〉
13
me interfectionis et reuersionis et fit multe eleua〈-〉
14
tionis et alteratur dispositio ipsius ad risum et letitiam
15
et ad tristitiam et fletum cum amoris cantilenas au〈-〉
16
dit: et precipue cum fit rememoratio repudij et elon〈-〉
17
gationis: et sunt omnia membra eius arefacta preter
18
oculos quoniam ipsi sunt cum sua profunditate graues:
19
magne palpebre[*]magne palpebre cf. Venice 1564: magni et palpebre sunt grosse propter vigilias ipsi〈-〉
20
us et ploratum eius qui fit cum singultu et euaporant
21
ex capite eius: et eius figuris non est ordo: et pul〈-〉
22
sus ipsius est pulsus diuersus absque ordine omnino
23
sicut est pulsus habentium tedium: et eius quidem pulsus
24
et dispositio ipsius alterantur cum fit rememoratio eius
25
quod diligitur proprie: et cum obuiat ei subito. et possibi〈-〉
26
le est ex hoc significare quis sit ille qui diligitur cum non
27
confitetur ipsum. ¶ Cognitio autem eius quod diligitur est
28
vna viarum cure ipsius et ingenium in hoc est vt nomina
29
plura nominentur iterando multotiens et sit manus super
30
pulsum ipsius. Cumque propter illud diuersificatur di〈-〉
31
uersitate magna et fit similis interfacto[*] interfacto corrupt for interfecto deinde ite〈-〉
32
ratur et experitur illud multotiens scitur quod illud
33
est nomen eius quod diligitur. ¶ Deinde similiter reme-
34
morentur figura et mansio et illud in quo valet et ar-
35
tes et genus et regiones et comparetur ad nomen eius
36
quod diligitur vnumquodque eorum. et seruetur pulsus ita vt
37
cum alteratur apud rememorationem vnius rei mul-
38
totiens aggregentur inde proprietates eius quod di-
39
ligitur ex nomine et ex eo in quo preualet et cognoscitur
40
illud. Nos enim iam experti fuimus illud et inuenimus
41
iuuamentum in faciendo moram in illo. ¶ Amplius
42
cum non inuenitur cura nisi regimen coniunctionis inter
43
eos secundum modum permissionis fidei et legis fiat. et
44
nos quidem iam vidimus cui reddita est salus et vir〈-〉
45
tus et redijt ad carnem suam cum iam peruenisset ad
46
arefactionem et pertransisset ipsam: et tolerasset egri〈-〉
47
tudines prauas antiquas et febres longas propter debilita-
48
tem virtutis propter factam nimietatem illisci. Nam cum sen-
49
tit applicationem eius quod diligebat euanuit quod
50
habeat in breui tempore: et existimauimus mirabile
51
esset: et significauimus obedientia[*]obedientia corrupt for obedientiam nature mediationibus.
52
¶ De cura. Capitulum .XXV.
53
COnsidera an eius dispositio peruenerit ad
54
adustionem humoris per signa que nosti
55
et euacua: deinde administra eis somnum et
56
humectationem et nutrimentum ipsorum cum laudabi-
57
libus: et fac ipsos balneari secundum conditionem hume〈-〉
58
ctationis notam: et sit casus eorum in disceptationibus
1
ipsorum et occupationibus et controuersijs et vniuersaliter in
2
rebus negociosis. illud enim facit eos fortasse obliui〈-〉
3
sci delectationis eorum: aut ingenietur vt ipsi diligant
4
aliud ab eo quod diligunt. quod fit ex eis que lex permit-
5
tit. ¶ Deinde cogitatis ipsorum a secundo abscindatur ante-
6
quam confirmetur et postquam obliti fuerint primi. ¶ Si
7
autem ille qui diligit fuerit ex rationalibus: tunc adhorta〈-〉
8
tio et correctio et vituperatio illius et coartatio illius
9
et transformatio ad ipsum: quoniam illud quod habet non est nisi
10
sollicitudo melancolica et percussio demonis: erunt ex
11
eis que multum iuuabunt. verba enim in hoc capitulo conferunt.
12
¶ Et etiam vetule ad eum incitentur vt vituperent illud
13
quod diligunt ipsi et rememorentur eius dispositiones et nar〈-〉
14
rent ei res aliquas de ipso ex quibus horrorem incurrat.
15
et narrent ei de ipso vituperationes multas. Hec enim
16
sunt ex eis que sedant plurimum quamuis sint ex est[*]ex est corrupt for ex eis que alios
17
consolentur. ¶ Et ex eis que ad illos iuuant est vt nar-
18
rent iste vetule formas eius quod diligitur cum similitudinibus
19
fetidis et assimilentur membra faciei eius cum narratio〈-〉
20
nibus horribilibus et assiduent illud et perseuerent in ipso.
21
Hec enim sunt ipsarum opera et sunt prudentiores in hoc
22
viris nisi mollibus. Ipsis namque inest ars non bre-
23
uior arte vetularum: et propterea possibile est eis vt inueniant
24
qualiter permutent amorem diligentis ad illud quod non dili-
25
gitur gradatim. ¶ Deinde abscindant opus suum antequam
26
confirmetur amor secundus. ¶ Et ex occupationibus predi〈-〉
27
ctis est corruptio puellarum et plurimus concubitus ipsarum et
28
renouatio ipsarum et delectatio cum ipsis. ¶ Et quidam
29
homines sunt quos sanat letitia et auditus cantilene: et
30
quidam sunt quos illud augmentat in ilisci. Et possibile est vt
31
sit illud venatio aut species ludi et dignitates assum〈-〉
32
pte ex regibus: et similiter species tristitie magne omnia sunt
33
sanantia. ¶ Et fortasse necessarium erit vt isti regantur
34
regimine habentium melancoliam et maniam et alcutubut et vt
35
euacuentur humores eorum predicti cum hieris ma〈-〉
36
gnis et humectentur cum eo quod dictum est ex hume-
37
ctantibus et illud est cum permutantur cum moribus suis et sa〈-〉
38
nitate corporum suorum ad similitudinem ipsorum.
39
¶ Tractatus quintus de egritudinibus cerebri in
40
operationibus motus.
¶ De vertigine. Capitulum .I.
41
VErtigo est vt habenti ipsam imagi-
42
netur quod res super ipsum voluantur: et
43
quod eius cerebrum et corpus ipsius
44
reuoluantur: quare non regit se ita vt
45
firmetur. immo cadit et multotiens
46
quidem abhorret voces et accidit ei
47
ex obuiatione suiipsius sic illud quod accidit ei qui
48
reuoluitur super seipsum multotiens cum velocitate.
49
Non enim figitur sedens aut stans aut aperit oculos. Et
50
illud est propterea quod accidit spiritui in ventribus cere〈-〉
51
bri eius et in venis et arterijs eius ex obuiatio〈-〉
52
ne suipsius illud quod accidit ei cum reuoluitur reuo〈-〉
53
lutione continua. ¶ Et differentia quidem inter vertiginem
54
et epilepsiam est quod vertigo quandoque manet tempore aliquo.
55
epilepsia vero fit repente et cadit eam habens silens et
56
sanatur. ¶ Uertigo autem est vt cum homo stat vel sur〈-〉
57
git obtenebrentur eius oculi et excitatur ad hoc vt
58
cadat. Et que ex ea fortis est similis est epilepsie.
1
verumtamen non fit cum spasmo: sicut sit epilepsia.
2
¶ Et hec quidem vertigo quandoque accidit huiusmodi
3
propterea quod reuoluit seipsum et reuoluuntur vapo-
4
res et spiritus in seipso: sicut reuoluitur vas continens
5
super aquam tempore aliquo. et quoniam reuoluitur spiritus ima〈-〉
6
ginatur homo quod res voluatur. ¶ Nam equale
7
est siue diuersificetur proportio partium spiritus ad par〈-〉
8
tes mundi continentis ipsum ex parte spiritus: siue di-
9
uersificetur illud ex parte mundi cum fuerit sensi〈-〉
10
bilitas per eas: et sunt reuolutiones que sunt propter
11
oppositionem. Nam cum sentiens mouetur permu-
12
tantur opposita: sicut cum mouetur sensatum. et hec
13
quidem vertigo quandoque fit propter considerationem etiam
14
ad res que voluuntur: ita vt infigatur forma illa
15
sensata in anima. ¶ Et propter hoc dicitur quod omnes opera〈-〉
16
tiones sensibiles pendent ex instrumentis corporeis pa〈-〉
17
tientibus. ¶ Quorum primum et dignius est spiritus
18
sensibilis et remanet in ipso ab omni sensato forma
19
ipsius post eius separationem cum sensatum est forte.
20
Omne enim sensatum non efficit in instrumento sensibili
21
nisi formam que est sibi similis. Deinde firmatur for〈-〉
22
ma illa et euanescit cum quantitate receptionis in-
23
strumenti et fortitudine sensati: eius vero expositio in
24
scientia continetur naturali. ¶ Et quantumcunque fuerit corpus
25
debilius erunt passiones iste fortiores sicut in
26
egris. Egritudo enim plurimum in hoc sequitur elongatio〈-〉
27
nem: ita vt appareat eis semper quod reuoluantur cum
28
paruo motu ipsorum. Non enim indigent motu vt in〈-〉
29
iungatur eis quatenus in motu vehementer perseuerent
30
propter debilitatem ipsorum: nam spiritui eorum accidunt
31
nocumentum et passio et commotio: et quandoque quidem
32
fit vertigo ex causis corporeis aut presentibus: in
33
vacuitate cerebri contentis in eo ex vaporibus perue-
34
nientibus in venis que sunt in ipso et in neruis.
35
aut ex humoribus contentis in ipso omnis generis qui
36
in ipso euaporantur cum paruo motu aut calidita〈-〉
37
te. ¶ Cum ergo mouentur vapores illi mouent mo〈-〉
38
tu suo sputum animalem qui non digeritur et rectifica-
39
tur nisi in venis illis. Deinde requiescit in substantia
40
cerebri. postea dispergitur in neruis ad corpus aut
41
propter debilitatem vaporum iam retentorum in ipso ascenden-
42
tium ad ipsum ex locis alijs: deinde quiescentium in
43
ipso: remanentium in ipso ab egritudine acuta antecedente:
44
aut egritudine frigida. ¶ Et erunt ventositates inflatiue
45
quas mouebit virtus digestiua et resolutiua. ¶ Et
46
quandoque fit non propter motum vaporum in cerebro: sed propter
47
malitiam complexionis diuerse in ipso ex qua consequitur
48
excitatio motus agitabilis in spiritu non cum motore
49
corporeo permiscente ipsum ex vapore aut alio: sicut accidit
50
illud ex motu diuerso perueniente ex aqua et igne
51
cum aggregantur. ¶ Et quandoque fit ex motore spiritus
52
exterius sicut percussione capitis et fractione cranei:
53
ita vt comprimant cerebrum et sputum quietum: et sequan〈-〉
54
tur ipsum motus diuersi circulares vndosi: sicut ac〈-〉
55
cidit in aqua ex percussione graui super eam: aut casu
56
verberationis fortis super dorsum ipsius. Reuol-
57
uuntur enim vnde eius et casus verbi gratia in aere. Sed corpus
58
aereum est dignius: sed tamen non sentitur. ¶ Et quandoque
1
sit ex vaporibus ascedentibus ad cerebrum in dispositio〈-〉
2
ne suarum ascensionum. et si non sint generati in substantia ce〈-〉
3
rebri neque retenti in ipso antiquitus. Nam cum ad
4
ipsum ascendunt mouent ipsum. ¶ Et quandoque fit ascensus
5
eorum ad ipsum aut in transitibus neruorum et est ex stomaco
6
et cistifellis aut mediante stomaco et vesica et matrice et
7
velamine cum eis adueniunt egritudines aut mo-
8
uentur humores qui sunt in eis. Illud enim plurimum fit ex
9
stomaco et post ipsum ex matrice recipiente superfluitates
10
aut in venis et arterijs. aut occultis aut mani-
11
festis. ¶ Uaporis autem materia quandoque est colera: et quando-
12
que est flegma. et vertigo quidem flegmatica similis est epi〈-〉
13
lepsie. ¶ Et multotiens fit continuitas scothomie
14
et vertiginis non propter materiam comprehensam: immo propter rem in〈-〉
15
cipientem continuari cum cerebro sua qualitate: et facit
16
possidere scotomiam et vertiginem. sicut accidit cum est va〈-〉
17
cuitas et fames quibusdam hominibus et proprie eis qui famem
18
non tolerant: propterea quod os stomaci eorum leditur cui cerebrum
19
communicat. et quandoque sit vertigo et scothomia secundum semitam
20
crisis. ¶ Et vertigo quidem frequens et proprie in de-
21
crepitis nunciat apoplexiam. et similiter vertigo eueniens
22
successione stuporis comitantis membrum. ¶ Et quando-
23
que soluit vertiginem soda accidens.
24
¶ De signis eius. Capitulum .II.
25
FActa autem ex reuolutione hominis super seipsum
26
aut consideratione ipsius ad res reuolu〈-〉
27
tas et luminosas cum non sedet nota est per
28
seipsam: et similiter que fit a percussione aut casu. ¶ In ea
29
autem que fit a retentione materierum vaporosarum precedentium
30
in cerebro aut generatarum in ipso cerebro est egritudo
31
assidua: et non sequens egritudinem in aliquibus mem〈-〉
32
bris et nominem[*]nominem(?) corrupt for non est excitata cum replexione[*]replexione i.e. repletione et sedata cum va-
33
cuitate: et quandoque antecedunt ipsam dolores capitis
34
et sonitus et tinnitus: et grauitas est in capite et inuenit
35
tenebrositatem in visu suo fixam: et inuenit in sensi-
36
bus abbreuiationem: ita vt fit in gustu et odoratu:
37
et sentit in arterijs anterioribus pulsationem vehe〈-〉
38
mentem et inuenit grauitatem in odoratu. ¶ Et si
39
fuerit humor qui est in cerebro aut in alijs mem-
40
bris humor ex quo excitantur vapores flegmatici erit
41
grauitas et timor vel tumor et multitudo somni
42
et signa flegmatis predicta in canone: et si fuerit
43
colera erunt vigilie et inflammatio sine multitudine
44
grauitatis et imaginationes citrine auree. ¶ Et si
45
fuerit sanguis erunt vene inflate et facies et caput
46
et oculi rubei et calide: et erunt grauitas et somnus et
47
lassitudo et pulsatio. ¶ Et si fuerit a melancolia erit
48
grauitas cum quantitate et erunt vigilie et imagina-
49
tiones lachrymarum et capilli nigri et cogitatio cor〈-〉
50
rupta et reliqua signa predicta. ¶ Quod si eius causa
51
fuerit a stomaco erit cum destructione desiderij: aut impe〈-〉
52
dimento in ipso: aut corruptione in digestione et tremo〈-〉
53
re cordis et lassitudine spiritus: et erit permutatio in
54
stomaco et declinatio nocumenti ad anteriorem partem cere-
55
bri et mediam ipsius: et non elongatur quin perueniat
56
ad ipsius posteriorem: et diuersitas dispositionis sitis.
57
quandoque enim sedatur: et quandoque augmentatur secundum reple〈-〉
58
tionem et vacuitatem. ¶ Et fit succesione satieta〈-〉
1
tis nauseatiue a cibo preterite: et inuenit etiam do-
2
lores in stomaco et inflammationem in quibusdam horis: et
3
fit in via communitatis neruorum: et inuenit ante ipsam et
4
apud eius reuersionem in postremo ipsius dolorem post
5
sinciput apud originem paris sexti in partibus colli.
6
¶ Et si est ex matrice precedunt ipsam prefocatio matri〈-〉
7
cis et retentio spermatis et menstruorum et apostema in ipsis.
8
Et similiter si est ex vesica. ¶ Et si est ex principio membro〈-〉
9
rum omnium: aut ex origine nutrimenti quod est epar
10
aut ex origine spiritus qui est cor et eius transitus in ve-
11
nis et arterijs ortis ex eis aut in illis que sunt post
12
aurem aut in illis que sunt in collo. Et illius quidem signum
13
est vt sit cum pulsatione vehementi et tensione vt cor〈-〉
14
de venarum que sunt in collo: et vt non inueniat dolorem
15
de quo sit curandum in collo et membris eius neque in reli〈-〉
16
quis venis: et cum vides arterias extrinsecas exten〈-〉
17
sas apud collum et alleuiatur cum manu tua pulsum
18
prohibens aut ligamentis latitorum aut plumbo aut li〈-〉
19
nis super ipsum stiptica predicta: tunc scias quod cursus
20
est in eo et si non: tunc est in alijs. et similiter experire in alijs:
21
quod si non inuenis tunc est in vijs profundis. ¶ Illa
22
vero que fit a malitia complexionis diuerse scitur per le-
23
nitatem cerebri et priuationem causarum predictarum et casus
24
et frigoris aut caloris repente exterius aut ex re〈-〉
25
ceptis infrigidantibus et calefacientibus subito et
26
sequitur eam virtigo. ¶ Scotomiam vero habens non tantum
27
iuuatur a vino quantum a potu aque. ¶ Et scias quod
28
scotomia et vertigo cum prolongatur tunc egritudo est
29
frigida et signa quidem cretice manifesta sunt.
30
¶ De cura. Capitulum .III.
31
FActa quidem a reuolutione hominis super seipsum
32
et consideratione eius ad reuolutiones
33
aut considerationes ex loco alio curatur
34
cum quiete et tranquillitate et somno si non cito sedatur:
35
et sumat stiptica acetosa et frangat bucellas in eis
36
et sumat ipsas. ¶ Que vero facta est a sanguine
37
aut humore contento in corpore curatur flobotomia ex ce〈-〉
38
phalica. Deinde ex vena quieta que est post aurem.
39
¶ Est enim optima in curatione omnium specierum vertiginis
40
materialium: et quandoque cauterizatur. et proprie in ea cuius
41
causa est ascensio vaporum ex corpore in quacunque via ele-
42
uantur. ¶ Uentose quoque conferunt nocrati superpo〈-〉
43
site et etiam super caput. ¶ Si autem fuerint cum san〈-〉
44
guine humores diuersi aut causa eius fuerint hu〈-〉
45
mores preter sanguinem: tunc incipiatur ad euacuan〈-〉
46
dum cum pillulis de iera: aut infusione aloes. Si
47
fuerint humores calidi: aut decoctione mirabolanorum
48
citrinorum: aut decoctione epithimi et pillulis stoma〈-〉
49
ticis si fuerint diuersi. et post euacuationes admi〈-〉
50
nistretur clystere cum aqua centauree et colloquinti-
51
de. Deinde ventosetur super nuccam et caput. post
52
perueniat ad gargarismata et caputpurgia et at-
53
tractiones odorum naribus in quibus sunt muchus
54
et castoreum et nigella et amaracum. Cumque paroxis〈-〉
55
mus excitatur tunc adiuua cum fricatione inferiorum
56
extremorum. ¶ Et si fuerit causa in hoc ex stomaco et hu〈-〉
57
moribus in ipso administra vomitum cum aqua
58
in qua sunt anetum et raffanus et ponatur in ipsa mel
1
et sal et reliqua vomitiua parata. ¶ Deinde eua-
2
cua cum cochijs si virtus fuerit fortis aut cum pillu〈-〉
3
lis de pigra et infusione aloes si virtus fuerit mi〈-〉
4
nus fortis. ¶ Et scias si humores sunt colera pura
5
tunc enim cum decoctione mirabolanorum cum fumoterre. Et
6
illud quidem scies per significationes predictas in hoc capitulo et in
7
capitulo de stomaco. et si causa fuerit in alijs membris curabis
8
totum cum eo quod oportet. et confortabis caput in principio sui
9
cum oleo rosaceo cum aceto et oleo camomillino et
10
post confirmationem cum oleo camomillino singula〈-〉
11
ri. ¶ Cum ergo scitur quod materia est in capite tamen
12
ponantur ventose super caput et nocram: et flobotometur ve〈-〉
13
na que est post aurem. et administrentur aseibaret et
14
gargarismata et embroce et attractiones odorum
15
naribus et caputpurgia predicta et que similia sunt
16
illis secundum materias secundum quos sciuisti in canone. ¶ Et si
17
causa est malitia complexionis diuerse: oportet vt scias causam
18
eius et signa per ea que scis et cura per contrarium: vt tempere〈-〉
19
tur complexio naturalis. ¶ Et si causa est percussio aut casus
20
curetur prius cum eis que dicentur in capitulis suis. ¶ Si
21
ergo sanatur et remanet vertigo curetur vertigo cum
22
eis que sunt ostensa. ¶ Et oportet quidem vt habens vertiginem
23
alienet a se considerationem ad omnem rem cito reuo-
24
lubilem: et alienetur ab aspectu profunditatum fouea-
25
rum et verticum montium et collium et superficierum supre-
26
marum. ¶ Scotomiam vero et vertiginem factas
27
propter vacuitatem stomaci sedat acceptio bucel-
28
larum infusarum in rob fructuum stipticorum
29
et aquis ipsorum et proprie acreste.
30
¶ Et[*]Et corrupt for De alue et est palpitatio. Capitulum .IIII.
31
COrpori quidem accidit ex parte multiplicationis
32
repletionis et similium in lacertis et venis dis-
33
positio que est sicut lassitudo propter quam exten-
34
duntur vene et multiplicatur oscitatio et
35
alarum extensio propter multitudinem ventositatis et vapo〈-〉
36
ris et cum ea rubificantur facies et oculi: et prouocat in〈-〉
37
uolutionem et extensionem: et cum illud in homine multipli〈-〉
38
catur significat repletionem. Oportet ergo vt euacuetur humor san-
39
guineus et colericus et administretur aqua frigida. Illud enim
40
quandoque sedat eam in dispositione: propterea quod temperat ebullitio〈-〉
41
nem. ¶ Actori quoque inest proprietas remouendi ipsam
42
cum masticatur aut puluerizatus sumitur et bibitur. Et
43
forsitan cum eo quod resoluit ventositates dominantes. et
44
similiter zuccarum cum coriandro. ¶ Et balneatores sa-
45
nant habentem eam constringendo manum super venas et super
46
duas apopleticas donec homini eueniat quasi sincopis:
47
et fortasse cum eo quod exprimitur de spiritu ascendente
48
ad cerebrum omnimoda fortitudine dominante materiebus
49
cum resolutione: et cum ipso quidem est cautela adhibenda.
50
¶ Et oportet ne manus super venas teneatur ea quantitate
51
quam homo non tolerat vt in ipso eius spiritus retineatur.
52
¶ De incubo et nominatur strangulator: arabice
53
vero albodilem et alcharon[*]alcharon cf. Venice 1564: alchaton. Capitulum .V.
54
INcubus autem est egritudo in qua homo sentit
55
cum in somnum ingreditur fantasma graue su-
56
per se cadens et comprimens ipsum et angu〈-〉
57
stiatur eius spiritus et intersecatur vox ipsius
58
et motus eius et fortasse prefocatur propter opilationes por〈-〉
1
rorum: et cum ab ipsa separatur excitat eum su〈-〉
2
bito. ¶ Et est antecessor vnius trium egritudi〈-〉
3
num aut apoplexie aut epilepsie aut manie: et illud
4
quidem cum fuerit et materiebus comprimentibus et
5
non fuerit ex causis alijs non materiatis. ¶ Eius ve〈-〉
6
ro causa secundum plurimum est vapor materierum grossarum sangui-
7
nearum aut flegmaticarum aut melancolicarum eleuatus a
8
cerebro subito in dispositione quietis motus vi〈-〉
9
giliarum resoluentis vaporem et cum resolutio-
10
ne omnis humoris communitantis[*]communitantis corrupt for comitantis [cf. Venice 1564] ipsum.
11
¶ De signis. Capitulum .VI.
12
SIgna autem omnis humoris manifesta sunt
13
per canones antecedentes: et quandoque fit ex fri-
14
gore vehementi inuenienti caput su〈-〉
15
bito apud somnum. quare comprimit
16
ipsum et ingrossat et contrahit et efficit in ipso fantasias
17
illas subito. Et illud quidem non fit nisi propter debilita〈-〉
18
tem cerebri sua caliditate: aut malitia complexionis quam habet.
19
¶ De cura. Capitulum .VII.
20
CUra eius est flobotomia et solutio ventris
21
cum eo quod totum humorem educit: et si hu〈-〉
22
mores sint multi et grossi confert hoc
23
solutium. Cuius confectio. ¶ ℞. euforbij
24
quantitatem .ʒ.I. cum tertia parte .ʒ. de scamonea. et
25
quarta .ʒ. de pulpa colloquintide et duobus dauich
26
anisi si virtus fuerit fortis. et si non cum pillulis
27
de azulo aut pillulis stomaticis et epithimo et ie〈-〉
28
ris magni scilicet iera cucumeris asini. et iere ruffe
29
proprie. Deinde conforta caput cum eo quod sciuisti
30
ex canone. ¶ Et ex eis que iuuant ad hoc est vt
31
grana peonie in potu secundum continuitatem sumantur.
32
Si autem causa in ipso est frigus inueniens caput et
33
facit in ipso hanc fantasiam oportet vt olea calida ad-
34
ministres calefacientia stiptica et emplastra rubifi〈-〉
35
cantia et reliqua. Et non oportet vt prolongemus ser-
36
monem in ipso quoniam iam precessit quod excusat.
37
¶ De epilepsia. Capitulum .VIII.
38
EPilepsia est egritudo prohibens mem〈-〉
39
bra animata ab operationibus sensus et mo-
40
tus et erectionis non integre et illud est
41
propter opilationem contingentem. ¶ Plurimum ve-
42
ro eius est spasmus vniuersalis accidens ex nocumento
43
adueniente ventriculo cerebri: quare facit peruenit opilatio-
44
nem non completam. ¶ Et prohibet transitum virtutum sen〈-〉
45
sus et motus in eo et in membris integre fieri absque inter〈-〉
46
fectione vniuersaliter et prohibet a possibilitate erigendi: et neque
47
possibile est homini: vt cum eo remaneat erectio corporis.
48
¶ Et quoniam omnis spasmus quemadmodum ostendit fit aut
49
a repletione aut a siccitate aut a contractione propter causam impe〈-〉
50
dientem: tunc similiter epilepsia. ¶ Uerumtamen non fit a sic-
51
citate: quoniam epilepsia fit subito: sed spasmus siccus
52
non sit subito: et quoniam cerebrum ex siccitate sua non
53
consequitur: vt spasmetur multum quin moriatur cor-
54
pus prius. Tunc restat vt eius quidem causa sit aut
55
contractio cerebri ad expellendam rem impedientem
56
que est aut vapor aut qualitas mordicatiua aut
57
humectatiua male substantie: aut humor faciens eue〈-〉
58
nire opilationem et spasmum non integrum in ventricu〈-〉
1
lis cerebri et principijs originis neruorum. ¶ Et
2
quandoque fit illud ex humore propter motum vndosum con-
3
tingentem in humore: aut propter ebullitionem caliditatis
4
superflue in eo quod accidit ex opilatione: quare virtus
5
sensus et motus non pertransit suo naturali transitu.
6
¶ Et fortasse eius antecessione non completur ali〈-〉
7
quid cum quantitate aliqua: quare non priuantur mem〈-〉
8
bra sensu et virtute motus integre. ¶ Aut propter
9
ventum grossum retentum in transitibus spiritus secundum
10
quod visum est philosopho magno Aristoteli. Et vidit ipsam esse
11
vnam causarum epilepsie. ¶ Et cum ibi fuerit humor
12
opilans tunc cerebrum cum hoc etiam contrahetur vt expellat
13
illud quod impedit.: sicut accidit stomaco et singultu et nau-
14
sea: et sicut accidit ex tremore cum est contractio et com-
15
pressio principium in expulsione membrorum eius quod
16
ipsa expellunt. ¶ Et cum cerebrum contrahitur motus
17
eius diuersificantur: et sequitur ipsum contractio neruorum
18
in facie et alijs et diuersificantur motus ipsorum.
19
¶ Et sanitas quidem aut contingit propter expulsionem
20
humoris: et propter resolutionem ventositatis aut propter ex-
21
pulsionem impedientis. ¶ Spasmi autem descenden〈-〉
22
tis ad membra quibus associatur epilepsia: causa est quoniam
23
materia que peruenit ad cerebrum aut nocumentum quod
24
ipsum comitatur: comitatur neruos etiam quare est ipso〈-〉
25
rum dispositio: dispositio eius. ¶ Et illud est propter tres causas
26
scilicet quia nerui sequuntur substantiam cerebri et leduntur
27
ab eo quo ipsum leditur: et eorum repletio ex humore ex〈-〉
28
pulso ad ipsos in principio ipsorum facit vt aug-
29
mentetur eorum latitudo et abbreuietur eorum lon〈-〉
30
gitudo. ¶ Et epilepsia quidem non procedit cur-
31
su spasmi nec cursu lassitatis et efficit contractionem
32
cerebri et abbreuiationem et non facit mollificatio〈-〉
33
nem et dilatationem: nisi quia cerebrum administrat
34
in hoc expulsionem alicuius rei a seipso: expulsio
35
vero non completur et perficitur nisi contractione et expressio-
36
nem[*]expressio-nem corrupt for expressione. ¶ Omni autem spasmo materiali confert febris.
37
Sed epilepsia est spasmus materialis. ¶ Et apostema-
38
ta quando apparent in ipsa fortasse resoluunt eam et
39
minuunt materiam eius. ¶ Et multotiens quidem
40
mutatur melancolia ad epilepsiam. Et multotiens qui〈-〉
41
dem mutatur epilepsia ad melancoliam. ¶ Quidam
42
autem homines existimant quod quandoque est epilepsia que
43
non est a materia. Si ergo significat per hoc quod causa in eo
44
est vapor aut qualitas nocens cerebro et facit in
45
ipso contractionem predictam tunc sermo ipsorum intentio-
46
nem habet. ¶ Si autem significant quod causa illius est ipsa com-
47
plexio pura cum est in cerebro et efficit epilepsiam:
48
tunc illud est quod modum non habet: quoniam cum qualita-
49
te illa affectum fuerit cerebrum oportebit vt sit epi-
50
lepsia inseparabilis ei et non sit ex eis que separantur
51
in dispositione. Uerum causa epilepsie est ex eis que su-
52
bita fiunt et separantur in dispositione: aut vincit et inter〈-〉
53
ficit. ¶ Et similiter non est qualitas pura in ipso cerebro si-
54
ne materia: aut qualitas adueniens ei et rescindit etiam fit il-
55
lud ex membro alio proculdubio. ¶ Spuma vero
56
accidens in epilepsia est propter agitationem motus spiritus
57
propter prefocationem eius. Et illa agitatio est propter agi-
58
tationem spasmi: et in apoplexia quidem accidit
1
prefocatio propter violentiam anhelitus. ¶ Et
2
epilepsia quidem est quasi spasmus proprius. pri-
3
mum cerebro et spasmus epilepsia propria primum
4
membro alicui. ¶ Et motus sternutationis est quasi
5
motus epilepsie leuis. Et epilepsia est quasi ster-
6
nutatio multa et fortis. Uerumtamen plurimum expulsio-
7
nis sternutationis est ad partem anteriorem propter fortitu〈-〉
8
dinem virtutis et debilitatem materiei. Et expulsio epi〈-〉
9
lepsie ad quamcunque partem fuerit est facilior et possi-
10
lior[*]possi-lior corrupt for possibilior. ¶ Et oportet quidem vt comprehendatur quod dictum est.
11
Quoniam cum epilepsia est in ipso cerebro tunc causa in
12
ipso est materia proculdubio faciens ventositatem reten〈-〉
13
tam in meatibus sensus et motus: aut replet vtrosque
14
ventriculos anteriores cerebri impletione ali-
15
qua. ¶ Et hec quiem[*]quiem corrupt for quidem materia aut est sanguis dominans
16
et plurimus aut flegma aut melancolia aut colera et est
17
parua valde. et post ipsam in paucitate est sanguis
18
purus. ¶ Sanguinis autem cuius complexio ad com-
19
plexionem colere nigre et flegmatis inclinatur essentia
20
multotiens fit causa: verumtamen causa plurima est humi-
21
ditas denudata et declinans ad coleram nigram.
22
¶ Et plurimum enim cum accidit epilepsia accidit a flegma〈-〉
23
te. ¶ Et Hypocrates quidem dixit quod plurime oues patiun〈-〉
24
tur epilepsiam et quando a cerebris suis anathomati-
25
zantur inuenitur in eis humiditas mala fetida.
26
¶ Et omnis causa epilepsie cerebri comparatur ad debi〈-〉
27
litatem digestionis in ipso. Non ergo euacuatur quin
28
aut sit in substantia cerebri et velaminibus eius et est
29
deterior: aut sit in panniculis ipsius et est lenior.
30
¶ Et epilepsia melancolica fortis est deterior. ¶ Cum
31
ergo flegma sit plus tunc melancolia magis opilat
32
transitus spiritus: et illa qua apud quosdam proprie
33
nomine dicitur mater puerorum interficit multum. ¶ Et
34
quando continuantur paroxismi epilepsie interficit.
35
¶ Epilepsia autem cuius causa est in membro alio fit
36
aut quia eleuantur ab ipso ad cerebrum vapores et ven〈-〉
37
tositates ledentes quantitate sua ita vt ex eis ag-
38
gregetur secundum semitam ascensionis aliquid. Dein〈-〉
39
de post illud inspissetur et fiat materia habens essentiam: fa〈-〉
40
ciens essentia sua: aut eo quod ex ipsa generatur de ven-
41
tositate: aut quia ad ipsum eleuatur vapor: aut vento〈-〉
42
sitas impediens non quantitate: immo qualitate
43
aut congelatione aut adustione aut venenositate: aut
44
malitia substantie: aut quia eleuatur ad ipsum qualitas pu-
45
ra tantum: aut quia eleuatur ad ipsum quod impedit duobus
46
modis. ¶ Membrum autem ex quo eleuantur vapores
47
ad cerebrum facientes epilepsiam multiplicari in
48
ipso: aut est totum corpus aut splem[*]splem i.e. splen aut stomacus aut
49
mirac et contingit illud etiam in reliquis membris.
50
¶ Illud autem quod impedit vaporem male substantie et
51
qualitatis et est in toto corpore: et ita vt sit in di-
52
gitis pedis et manus: et fit causa illius retentio san〈-〉
53
guinis aut humoris in transitu cui iam accidit
54
opilatio: et abscinditur ab eo calor innatus: et mo-
55
ratur in ipso et putrefit et conuertitur ad malam
56
qualitatem: et procedit ex eo secundum deglutionem in pri-
57
mis materia vaporosa aut qualitas venenosa: aut fit
58
casus super ipsum quorundam venenorum et impri〈-〉
1
mit in neruis sicut imprimit punctura scorpio-
2
nis super neruos: et expellitur eius venenum me〈-〉
3
diantibus neruis ad cerebrum et ledit ipsum qua〈-〉
4
re contrahitur ex eo et spasmatur: et agitantur motus eius
5
sicut accidit stomacum recipit quod habet mordicationem
6
vacuus secundum quod inuenimus ipsum in singultu: et
7
cum essentia oris stomaci est fortis sensus et singul-
8
tus quidem est species spasmi. ¶ Cum ergo accidit
9
cerebro ab huiusmodi causa spasmus et contractio et abbre-
10
uiatio tunc ipsum sequitur contractio omnium neruorum
11
et spasmus ipsorum. ¶ Et Galienus quidem de seipso nar〈-〉
12
rauit quod accidit ei singultus cum recipit diapipe-
13
reon et post ipsum bibit vinum propter impedimen〈-〉
14
tum oris stomaci cum acuitate. et nos etiam testificamur
15
in alio quod illi est proximum. ¶ Et Galienus quidem et alij
16
retulerunt et nos post ipsum testificamur illud
17
quod multotiens sentit epilepticus eleuari aliquid
18
ex pollice pedis sui quod est sicut ventositas frigi〈-〉
19
da. et tendit versus cerebrum ipsius. Cum ergo
20
peruenit ad cor et cerebrum ipsius incurrit epilepsiam.
21
¶ Et Galienus quidem dicit quod cum ligatur crus eius
22
ligatione forti ante paroxismum ipsius prohibetur
23
illud aut alleuiatur: et nos testificamur nos vidisse
24
res mirabiles huius capituli. ¶ Et quidam eo-
25
rum quandoque cauterizantur super pollicem suum. Et qui〈-〉
26
dam super digitos pedis et vapor illius partis
27
retentus est et sanati sunt. ¶ Ex hoc autem capitulo est
28
epilepsia que accidit propter vermes aut ascari-
29
des. ¶ Et quidam modus epilepsie est compo〈-〉
30
situs cum syncopi: quare forsitan extrahunt me-
31
dici de capitulo epilepsie: verum in ipso est et est species
32
eius. Et ipsum nominant prefocationem matricis:
33
et est quod quando mulieri accidit vt eius menstrua reti〈-〉
34
neantur in non sua hora: aut constringantur cum
35
retinentur ab ea propter dimissionem balnei conuer-
36
titur illud in matrice sua ad qualitatem veneno〈-〉
37
sam et adsunt ei motus et vaporationes: aut cum
38
periodis: aut sine periodis. quare accidit vt ele〈-〉
39
uetur vapor eius ad cor et ad cerebrum et incur〈-〉
40
rit epilepsiam mulier. ¶ Et similiter quandoque con〈-〉
41
uenit homini vt in vasis suis seminalibus aggrege-
42
tur sperma plurimum et corrumpatur et infrigidetur
43
et conuertatur ad qualitatem venenosam et acci〈-〉
44
dit ei simile ipsius. ¶ Et similiter aduenit mu-
45
lieri pregnanti epilepsia in impregnatione. Cumque
46
deponit et euacuat materiam illam menstrualem
47
remouetur illud. ¶ Et nobis quidem narrata
48
fuit epilepsia incipiens a spondilibus et epile-
49
psia incipiens a spatula et reliquis. ¶ Illa autem
50
que fit ex mirach et ex stomaco et propter nauseatiuam
51
sacietatem facit possidere opilationes in venis
52
quare ipsum nutrimentum laudabile non susci-
53
piunt et corrumpitur in eis humor: aut remanet in
54
ipsis nutrimentum laudabile coartatum propter
55
opilationes quare corrumpitur et multotiens redit
56
ad stomacum corruptum et corrumpit cibum bonum lau〈-〉
57
dabilem. ¶ Et multotiens accidit propter reuer〈-〉
58
sionem illius corrupti ad stomacum vomitus cibi in-
1
digesti. Uerum secundum quamcunque dispositionem sit
2
epilepsia cum communitate aut absque communitate princi-
3
pium epilepsie propinquum ex cerebro est scilicet aut ex
4
ventriculo eius anteriore aut ex ventriculis alijs
5
cum eo: quoniam primum nocumentum quo impedit con〈-〉
6
tingit in sensu visus et auditus et in motibus la-
7
torum faciei: et palpebrarum: quamuis reliqui sensus
8
et membra mobilia in nocumento communicant. Nam
9
si non communicarent in nocumento reliqui ventriculi
10
non destrueretur intellectus neque lederetur eleuo-
11
tione[*]eleuo-tione corrupt for eleuatione anhelitus. ¶ Epilepsiam vero secundum plurimum an-
12
tecedit spasmus. Deinde post ipsum fit epilepsia.
13
Et illud est quoniam si confirmatur spasmus est epilepsia.
14
Et cum expellitur causa impediens: aut resoluitur ven〈-〉
15
tositas redeunt operationes sensibiles et motiue.
16
¶ Et quandoque quidem apparet humor expulsus vi〈-〉
17
sibiliter in vtrisque naribus et in gutture. ¶ Et
18
multotiens fit epilepsia sine spasmo sensato. Et
19
illud ideo quoniam materia faciens ipsam est subtilis et opera〈-〉
20
tur cum repletione non cum malitia vehementi.
21
¶ Epilepsia vero plurimum accidit infantibus propter
22
humiditates ipsorum: et plerumque apparet in eis
23
primum cum nascuntur. Et quandoque fit post pubertatem.
24
Si ergo in regimine ipsorum sit rectitudo remo〈-〉
25
uetur et si non remanet. ¶ Et oportet quidem vt studium
26
impendatur ad hoc vt illud remoueatur ab eis an〈-〉
27
te pubertatem. ¶ Pueri vero ab hoc sunt remo〈-〉
28
tiores quibus in partibus capitis accident vlcera et apostema〈-〉
29
ta et adest fluxus narium. ¶ Et equum quidem est
30
vt ille in cuius cerebro est humiditas in princi-
31
pio creationis purgetur: et plerumque purgatur in ma〈-〉
32
trice: et quandoque purgatur post natiuitatem. Si enim non
33
purgatur non erit excusatio quin incurrat epilepsiam.
34
¶ Plurime autem epilepsie que pueris contingunt
35
cura quandoque alleuiatur et remouentur cum pubertate
36
cum ipsam si adiuuat malitia regiminis et dimissio
37
cure. ¶ Epilepsia autem quandoque accidit adolescentibus.
38
Si ergo fuerit post .XXV. annos propter egritudinem
39
in cerebro et proprie in substantia ipsius erit communitas: et
40
neque separabitur et erit finis actionis cure in eis alle〈-〉
41
uiatio a prauitate ipsius et tarditas paroxismi
42
eius. ¶ Et Hypocrates quidem dixit quod epilepsia rema-
43
net cum eis vsque quo moriantur. ¶ Senibus autem
44
parum aduenit epilepsia opilatiua. ¶ Et cau-
45
sas mouentes epilepsiam plerumque adiuuant cau-
46
se extrinsece sicut immoderantia cibi et potus et sa〈-〉
47
cietas nauseatiua. Et sicut mora plurima in so〈-〉
48
le propter quod capiti attrahitur ex materijs. et illud qui〈-〉
49
dem est propterea quod prohibet dilatari materias in
50
partibus corporis quare mouet eas ad superiora.
51
¶ Et coitus plurimus est ex causis eius. ¶ Et
52
ex causis ipsius sunt delitie et quies et paucitas
53
exercitij. et ex causis eius est exercitium super
54
repletionem propterea quod humores propter ipsum mouen〈-〉
55
tur qui resoluuntur non integre et implent vacui〈-〉
56
tates. ¶ Ex causis ipsius est illud quod debilitat
57
cor ex timore aut euentu tumultus et vocis subi〈-〉
58
to. ¶ Et ex causis eius sunt ieiunium habentis
1
stomacum debilem: et potatio vini puri etiam propterea quod
2
impedit stomacum. ¶ Et cause quidem iste remote fa-
3
ciunt causas propinquas. Nos vero ponemus his
4
causis capitulum singulare. ¶ Et dicitur quod cum epile〈-〉
5
pticus induit corium caprinum sicut excorticatum
6
est recenter et dimittatur in aqua incurrit epilepsiam.
7
et similiter cum suffumigatur cum cornu caprino et myr-
8
rha et alhasce. ¶ Epilepsia autem multotiens re-
9
soluitur propter febres quas tolerat habens eam et proprie que sunt
10
longe. ¶ Et quartana proprie propter vehementiam
11
longitudinis sue: propterea quod digerit materiam melancolicam
12
donec resoluatur et tremor fortis qui fit in febri-
13
bus. Tremor enim excutit vehementer quod in cere〈-〉
14
bro comprehensum est de superfluitatibus. ¶ Su〈-〉
15
dor autem iuuat tremorem sua expulsione. ¶ Et
16
quemadmodum apoplexia conuertitur ad paralisim
17
similiter plurimum epilepsie conuertitur ad paralysim. ¶ Qui〈-〉
18
dam autem existimant quod flegmatice associantur tre〈-〉
19
mor et agitatio: quoniam flegma non consequitur in spissi〈-〉
20
tudine sua vt opilet meatus integre. Melancolia ve〈-〉
21
ro integre opilat: quare in ipsa accidit parua agita-
22
tio. ¶ Et alij existimant quod eius cum qua multi〈-〉
23
plicatur agitatio forsitan causa est humor parue
24
quantitatis: aut pauce penetrationis in meatibus.
25
quare ponunt rem econuerso. Nullus vero vtro〈-〉
26
rumque sermo in eo est determinatus. ¶ Inquit
27
Ruffus. cum apparet albaras in partibus capi-
28
tis epileptici significat resolutionem corruptionis epilepsie et sa〈-〉
29
nitatem. ¶ Et multotiens quod resoluitur epilepsia
30
ad paralysim et ad melancoliam. ¶ Epilepsie prepa〈-〉
31
ratis accidit epilepsia proprie humidis propter etates suas
32
sicut infantibus et pueris et humectatis propter regi〈-〉
33
men suum: sicut qui nauseatiuam satietatem consue-
34
scunt et illis qui inhabitant terram venti meri-
35
dionalis: quoniam implet caput humiditate. ¶ Epi〈-〉
36
lepsia autem mulierum et infantium et omnium quorum san〈-〉
37
guis est paucus est praua propter constrictionem venarum.
38
¶ De signis specierum eius. Capitulum .IX.
39
DIcimus quod ex signis communibus pluribus
40
specierum epilepticorum sunt citrinitas lin-
41
gue ipsorum et viriditas venarum que sunt
42
sub ea: et plurimum quidem antecedit eam mi〈-〉
43
nutio corporis a complexione sua et grauitas in ca-
44
pite et proprie cum irascitur aut accidit inflatio in ven〈-〉
45
tre: et antecedunt eam coartatio in motu lingue
46
et somnia eorum mala et obliuio aut pauor et ti-
47
mor et formido et accidit ei vt loquatur secum: con-
48
strictio pectoris et ira et acuitas. Non omnis vero
49
eius species recipit curam et que ex ea magis ex le-
50
dens[*]ex le-dens corrupt for est ledens est illa ex qua proueniunt vertigo: et agita-
51
tio plurimum fortis. Deinde sequuntur eam quies for〈-〉
52
tis addita vehementi additione nocumentum in
53
spiritu quare significat multitudinem materiei et debilita〈-〉
54
tem virtutis. cum autem volueris scire si egritudo
55
est in cerebro aut in membris alijs intende an sem〈-〉
56
per inuenias grauitatem in capite et vertiginem et
57
tenebrositatem in oculis et grauitatem in lingua et
58
sensibus: et agitationem in motibus et citrinitatem
1
in facie. ¶ Cumque illud inueneris eum[*]eum corrupt for cum permixtione
2
in intellectu et obliuione assidua et amentia aut
3
stoliditate: et non est grauitas et minuitur secundum flu〈-〉
4
xum ventris cum eo quod contingit ex lenitate na-
5
ture et euacuationibus tunc iudica quod illud est ex cere〈-〉
6
bro tantummodo. ¶ Amplius si non inuenis in
7
membris neruosis et in splene et epate neque in ali〈-〉
8
qua extremitatum et in iuncturis nocumentum
9
neque eger sensit aliquid eleuari ad caput ex loco
10
certificatur apud te quod impedimentum est ex cerebro:
11
¶ Signa autem epilepsie leuioris sunt vt sint accidentia
12
magis sana: et vt habenti ipsam cito redeat ratio et ve〈-〉
13
recundetur cum sanatur: et vt velociter adueniat ei in〈-〉
14
columitas sua et proprie cum sternutatorijs et attra〈-〉
15
ctionibus odorum per nares: et ex eis que mouent
16
nocumentum et ex eis que ingrediuntur in guttur
17
aut que vomere faciunt. ¶ Signa vero eius que
18
prauior est sunt difficultas spiritus et prolixitas agi〈-〉
19
tationis: deinde longitudo congelationis post ipsam
20
et paucitas euasionis post attractionem odorum na〈-〉
21
ribus et sternutatorijs. ¶ Et minor ista est aut
22
in qua elongatur agitatio et non elongatur congelatio:
23
aut in qua prolongatur congelatio: et minoratur agita〈-〉
24
tio. ¶ Et signum eius cuius causa est ex ventositate
25
grossa in ipsa generata est vt non inueniantur cum ea
26
neque propter eam grauitas: immo inueniatur sonitus et
27
extensio: neque fit spasmus eius fortis. ¶ Et signa
28
eius cuius causa est flegma sunt vt sit saliua eius
29
calida spumosa grossa multa et fit in vrina eius ali〈-〉
30
quid simile vitro liquefacto et multiplicentur in ipso
31
pauor et timor et pigritia et grauitas et obliuio.
32
¶ Et quandoque cognoscitur ex re vomitus et colore
33
spume et ex colore etiam sanguinis. Et quandoque cognoscitur
34
ex etate regione et ex causis preteritis de cibis
35
et regimine. ¶ Et ex eis quidem que eam significant sunt
36
quies et tranquillitas et color faciei et oculorum et
37
reliqua que sciuisti in canone. quod si flegma cum
38
hoc erit crudum frigidum erit obliuio et stoliditas et
39
grauitas capitis et corporis et profunditas som〈-〉
40
ni plus et erit epilepsia magis laxans et debili-
41
tans et hec species est mala valde. ¶ In ea vero
42
que facta est a flegmate salso est somni profundi-
43
tas minor et frigus cerebri leuius et motus sa-
44
niores. ¶ Signa autem eius cuius causa est colera
45
nigra sunt quoniam est melancolia aut similis sanguini nigro aut
46
acuta: aut adusta aut acetosa ex qua ebullit ter-
47
ra. et sunt nature habentium eam decliues ad permixtionem
48
in suo sensu et ad dispositionem que est sicut melancolia:
49
neque intellectus eorum mundantur cum separatur: et signi〈-〉
50
ficatur etiam melancolia ex colore faciei et oculorum et ex sic-
51
citate narium et lingue et regimine generatiua melancolie.
52
¶ Si ergo fuerit melancolia fex sanguinis naturalis erit
53
epilepsia cum laxitate et paucitate sermonis et cum
54
quiete: et erit habens cogitationes quietas. ¶ Et si
55
fuerit melancolia de genere colere aduste et est acuta tunc
56
eius permixtio erit demonium: et cum multitudine
57
ermonum[*]ermonum corrupt for sermonum et vocum et eius epilepsia erit agitabi〈-〉
58
lis et leuis remotionis: et quandoque erit cum febre et preci〈-〉
1
pue cum fuerit melancolia eius subtilis. ¶ Si
2
autem fuerit ex melancolia sanguinea erunt eius dispositio〈-〉
3
nes cum risu. ¶ Et tu quidem cognoscere potes
4
substantiam melancolie ex vomitu. Nam si est similis feci san〈-〉
5
guinis: tunc est melancolia naturalis. et si est similis feci vini
6
est melancolia adusta: aut si est aspera tunc est stiptica
7
et significat finem frigiditatis et siccitatis eius: aut est ace〈-〉
8
tosa subtilis cum spuma: et tunc ebullit super ter-
9
ram: aut si non est acetosa est spissa non habens spu-
10
mam. ¶ Signa autem eius cuius causa est sanguis
11
sunt ista. Nam dico quod si sanguis facit epilepsiam
12
cum ebullitione et motu absque quantitate non appa〈-〉
13
ret ei magna operatio in colore et exuberatione algui〈-〉
14
dem: neque est dispositio prefocationis in horis in quibus
15
est epilepsia: neque apparet ex ea grauitas et stoli〈-〉
16
ditas et laxitas et multitudo sputi et mucillaginis
17
sicut apparent cum flegmate: et est cum caliditate
18
et rubedine in oculis: et vapore super caput sangui〈-〉
19
neo. ¶ Si vero cum quantitate faciat cum signis
20
sanguinis est exuberatio in guidem et antecedit dispositio
21
que est sicut prefocatio. ¶ Signa autem epilepsie que
22
est propter materiam colericam: et illud quidem est secundum minus
23
sunt vt sint nocumentum et tribulatio ab ipsa ve-
24
hementiora: et spasmus in ea sit minor et spatium
25
eius breuius. Motus vero sunt in ea fortioris
26
agitationis: et ipsam quidem significant motus vomitus et
27
inflammatio et vehementi a permixtionis rationis et citri〈-〉
28
nitas coloris et oculorum. ¶ Eius vero cuius causa
29
est ex stomaco signa sunt tremor in ore stomaci et precipue
30
cum tardetur cibus: et concussio et tremor et commotio
31
cum est epilepsia: et voces et rugitus et precipue in princi-
32
pio euasionis: et sunt cum ea solutio stercoris et exube〈-〉
33
ratio vrine et spermatis quod emittitur propter amplexum
34
mulieris: et viri sine coitu: et spermatis cum coitu: et
35
tremor cordis: et soda fortis: et leuitas epilepsie
36
aut ipsius remotio cum administratione vomitus: et
37
dispositiones significantes corruptionem stomaci: et augmentum
38
epilepsie sunt propter linimentum stomaci et purgationem
39
ipsius: et quandoque interficit hec propter frequentiam perio-
40
dorum. ¶ Ex eo itaque est vt humor qui est in ea
41
agat multitudine sua et multitudine vaporis sui
42
et hic humor est flegmaticus secundum plurimum. et quandoque ad〈-〉
43
miscetur ei alius. ¶ Et signa eius quidem sunt vt acci〈-〉
44
dat epilepsia in horis repletionis et sacietatis nausea〈-〉
45
tiue et alleuietur cum vacuitas adest et cum venter
46
soluit cibum et fit secundum iterationem frequentem nausea-
47
tiue sacietatis. Si ergo fuerit permixtio cum illo
48
materie colerice inueniet sitim et inflammationem et mordi〈-〉
49
cationem et adustionem. ¶ Et si fuerit cum illo
50
melancolia multiplicabitur eius desiderium in
51
pluribus dispositionibus: et sentiet gustum ace〈-〉
52
tosum: et generabitur ab eo cogitatio: et vt so-
53
lus loquatur secum: quamuis secundum quod signi〈-〉
54
ficationes flegmatice sunt dominatiores.
55
¶ Et ex eo est vt humor qui in ipsa est agat
56
malitia sui non multitudine sua. Et signa eius
57
sunt vt epilepsia fiat in horis vacuitatis. Et
58
cum materia inuenit os stomaci vacuum et ab-
1
scindatur epilepsia cum cibo conueniente lau-
2
dabili. ¶ Si vero humor fuerit calidus de genere
3
colere cognosces ipsum per significationes quas diximus.
4
¶ Quod si est ex mirach eius signa sunt ructus
5
accidus et inflatio et rugitus faciens dolorem tar〈-〉
6
de quietis et inflammatio in mirach. et quandoque excitatur
7
cum ea dolor inter vtrasque spatulas post assum-
8
ptionem cibi pauci: non quiescens nisi apud eius di-
9
gestionem: deinde redit post assumptionem cibi
10
pauci non quiescens nisi apud eius digestionem. Cum vero
11
accidit secundum vacuitatem non accidit nisi cum duritie
12
nature et destruitur lenitate nature. ¶ Et proprie si tu in-
13
uenis extensionem in mirach ad superiora et tremo〈-〉
14
rem: et istis quidem accidit vomitus cibi indigesti propter il〈-〉
15
lud quod diximus de reuersione cibi ipsorum corru-
16
pti: et opilationibus viarum eius. ¶ Ex illa itaque est
17
cum est vapor mirach faciens epilepsiam colericus:
18
et cognoscitur illud propter inflammationem contingentem
19
ex corpore: et permixtionem rationis declinantem ad rixam
20
et ad inquisitionem: et ex illa est cuius vapor est me〈-〉
21
lancolicus: et perueniunt cum eo rami melancolie et timor:
22
et vt solus secum loquatur et vt vapor tenebrosus
23
propter tenebrositatem materiei: et accidit ex ea delecta-
24
tio mortis et odium ipsius et timor et reliqua que in
25
melancolia dicta sunt. ¶ Illa[*]Illa corrupt for Illam vero cuius causa et principium sunt
26
ex epate aut ex toto corpore significat color et capilli
27
et siccitas cutis et arefactio eius cum nigredine:
28
aut ipsius laxitas et pinguedo: aut eius macies:
29
et roris multitudo vaporis sanguinis: et significat ipsum
30
pulsus et vrina et dispositio ciborum precedentium et regi-
31
minis preteriti: et significat ipsam retentio eius
32
quod euacuatur ex stomaco et matrice et venis et
33
reliquis. ¶ Si autem est sanguinea tendens ad
34
adustionem vides rubedinem coloris et munda-
35
tionem vene et risum apud casum. Si autem fuerit
36
colerica aut flegmatica aut melancolica cogno-
37
sces per signa eius predicta. ¶ Illa vero cuius causa
38
est matrix proculdubio est cum retentione menstruorum
39
aut spermatis aut humiditatum effusarum ad ma〈-〉
40
tricem: quam quidem procedunt dolor in pectine et
41
in vtriusque inguinibus et partibus dorsi et gra-
42
uitas in matrice. ¶ Illa vero cuius causa est splen
43
cognoscitur: quoniam egritudo est melancolica et sentitur do-
44
lor in latere splenis: et est cum ea inflatio splenis
45
et durities eius: aut cum rugitu in latere ipsius:
46
et cum communitate corporis ad ipsum secundum plurimum. ¶ Eius
47
autem que est ex materia venenosa eleuata ab ali〈-〉
48
quo membrorum mediantibus neruis: principium
49
aut est extrinsecum et signa illius sunt manifesta:
50
sicut punctura scorpionis aut rutele aut vespe cum
51
aliquid horum accidit neruis. Aut intrinsecum et
52
sentit quod eleuatur vapor ex eo ad caput quo
53
obtenebratur visus et cadit: et membrum illud
54
aut est pes aut manus aut dorsum: aut pecten
55
aut aliquid est visceribus: sicut stomacus et ma〈-〉
56
trix. ¶ Signa vero eius que fit ex vermibus sunt
57
cursus saliue et casus vermium et ascaridum.
58
¶ De causis mouentibus epilepsiam. Capitulum .X.
1
PErmutatio ad aerem iuuans ad epi-
2
lepsiam: sicut quedam cause remouentes
3
permutationem ad aerem conferunt ei. ¶ Et
4
omnis calor superfluus solaris aut igneus
5
et omne frigus et coitus plurimus. ¶ Et epilepsiam qui〈-〉
6
dem commouet multitudo pluuiarum et venti septem-
7
trionales et meridionales simul. Septemtriona〈-〉
8
lis quidem: quia comprimit materias et prohibet eas resol-
9
ui: et meridionalis quidem et regiones meridio〈-〉
10
nales propterea quia mouent humores et implent cere〈-〉
11
brum et subtiliant eos et eleuant eos ad ipsum. ¶ Et
12
excitatur in hyeme multotiens: sicut excitatur in se-
13
ptemtrione: et autumno propter corruptionem humorum et
14
minoratur in regionibus septemtrionalibus: immo parum
15
fit quoniam nisi causa fuerit fortis non accidet. ¶ Et odo〈-〉
16
res boni quandoque mouent eam aliquo motu: et specula-
17
tio motuum velocium et circularium: et speculatio
18
ab alto: et longitudo more in balneo: et balneum
19
ante digestionem: et effusio aque calide super caput. ¶ Et
20
assumptio eius quod generat sanguinem vaporosum
21
feculentum aut tenebrosum: sicut vinum feculentum et
22
antiquum etiam propter nocumentum suum: et nouum quod
23
non est clarificatum: et non est transmutatum: et purum no〈-〉
24
cumentum faciens in cerebro: et apium proprie sua pro-
25
prietate quam habet in ea: et lentes propterea quia generant
26
sanguinem melancolicum nisi commisceantur ordeo confra-
27
cto: et fabe et allea: quia implent caput vapore: et ce-
28
pe similiter quoniam earum substantia conuertitur ad humiditatem
29
malam: et lac etiam et dulcia et plurimum pinguedinis in
30
cibo: et omne grossum et inflatiuum et stipticum et frigidum:
31
et omne calidum et acutum: et nausea sunt ex eis que mo〈-〉
32
uent epilepsiam: propterea quia eleuant humores et mo〈-〉
33
uent eos ad ipsam: et repletio stomaci a cibo et
34
malitia digestionis. ¶ Et vigilie et passiones animales
35
fortes ex tristitia ira et timore: et permutationes sensi〈-〉
36
biles fortes ex auditu vocum magnarum: sicut toni〈-〉
37
trui et percussionis tympani et rugitus leonis:
38
et vocum durarum sicut vocis nolarum: et stridorum etiam
39
sicut stridoris porte acute: et similiter ex visu splen-
40
dorum luminosorum sicut fulguris rapientis vi-
41
sum et splendoris oculi solis et ex tractu motuum
42
ventorum fortium: sicut motuum ventorum tur〈-〉
43
binum. ¶ Et quandoque excitatur epilepsia exerci〈-〉
44
tio super repletionem siue fiat ad resolutionem fa〈-〉
45
ciendam siue non: et coitu et medicinis epilepsiam
46
facientibus. ¶ Medicinas autem epilepsiam fa〈-〉
47
cientes iam diximus et illas que detegunt epi〈-〉
48
lepsiam in tabulis egritudinum capitis cum si〈-〉
49
gnis: sicut suffumigatio cum galbano et myr-
50
rha et cornu caprino et comestio epatis hirci et
51
olfatus odoris ipsus: et similiter cum ponitur
52
myrrha in nare eius.
53
¶ De cura. Capitulum .XI.
54
OPortet quidem vt epilesia que est in
55
infantibus curetur: ita vt nutrimentum
56
lactantis rectificetur et fiat conueniens ad
57
caliditatem subtilitatem cum bonitate chi〈-〉
58
mi: et lactans alienet ase omne quod generat lac
1
aquosum: aut corruptum aut grossum et prohi-
2
beat sibi coitum et impregnationem. ¶ Et oportet
3
vt hic infans alienetur ab omni re in qua est timo〈-〉
4
ris subitatio et coartatio: sicut sunt voces ma-
5
gni sensus vt vox tympani et tonitrui et fulgu-
6
ris et nolarum et vox vociferantium. ¶ Et vt alie〈-〉
7
netur a vigilijs et insomnietate et ira et timore et
8
frigore vehementi et calore forti et malitia dige-
9
stionis. ¶ Et iniungatur ei exercitium ante cibum le-
10
ue et interdicatur ei motus post cibum. ¶ Et si
11
tolerauerit euacuationes que fiunt medicinis eua〈-〉
12
cuantibus flegma subtile fiat illud. ¶ Et eos qui〈-〉
13
dem iuuat vt quandoque euomant cum aqua mellis: et
14
vt potent zuccarum rosaceum et mel rosaceum et olfaciant ru-
15
tham et reliqua subtiliantia. Nam olfacere odora〈-〉
16
menta que diximus fortasse excusant laborem in
17
eis. ¶ Amplius commune est omnibus epilepticis vt
18
vtantur cibis laudabilibus quibus inest humecta〈-〉
19
tio laudabilis non superflua et vt caueant sibi a re〈-〉
20
pletione et vt se custodiant a malitia digestionis.
21
¶ Et illud est si sunt contenti et non sequuntur com-
22
plementum refectionis. ¶ Et ille cuius consuetu-
23
do non tolerat vt semel reficiatur diuidat cibum
24
suum qui est minor refectione sua in tres partes
25
et sumat duas tertias in prandio: et tertiam eius
26
in cena post exercitium subtile. ¶ Et neque mul-
27
tum vtatur vino: quoniam ipsum vehementer re-
28
plet cerebrum. Deinde si excusari non possunt quin
29
ipso vtantur: vtantur vino pauco antiquo clarifi-
30
cato declinante ad ponticitatem. ¶ Et ex rebus qui-
31
dem eis nocibilioribus est potus successione bal〈-〉
32
nei et frigus repentinum. immo oportet vt caput mu〈-〉
33
niatur ab omni calore superfluo: aut a frigore super-
34
fluo: et in balneo non faciat moram: et epileptico
35
quidem necessarium est vt alienet a se carnes gros-
36
sas omnes et fortis nutrimenti et pisces omnes: immo
37
carnes omnium quadrupedum magnorum: et sit con-
38
tentus pullis et duragi: et atabiz et paruis auibus
39
domesticis et siluestribus: et canebit et turturibus
40
et edis et capreolis et leporibus: et iam dixi quod ca-
41
ro porci siluestris valde iuuatiua est ei: et laudan〈-〉
42
tur carnes caprine propter illud quod in eis est de sicci〈-〉
43
tate et paucitate humectationis: sicut vituperan〈-〉
44
tur eis dulcia et pinguia et similia. ¶ Et alienent a
45
se omnia olera vsque ad atriplices et blites nedum
46
allea et proprie apium. etenim est ei proprietas commo〈-〉
47
uendi epilepsiam. Si autem excusari non potest ad-
48
ministretur ei fumus terre et endiuia: et eis quidem
49
conceditur lactuca. ego vero non plurimum eam lau-
50
do: et conceditur eis coriandrum propterea quia prohi-
51
bet vaporem a cerebro. ego vero vitupero eis
52
ipsum et eius multiplicationem nisi in sanguinea
53
et colerica: et aqua quidem sicle elixate in aqua con〈-〉
54
dite cum oleo et almuri et que currunt cursu eius:
55
si eius acceptio antecedit cibum propter lenificatio〈-〉
56
nem nature conceditur: et ruta est ex summa herbarum que confe〈-〉
57
runt suo odore olfacta. ¶ Et cum anetum et ruta
58
in cibis ipsorum ponuntur conferunt. ¶ Et oportet vt alie〈-〉
1
nent a se fructus omnes humidos et omnes fructus
2
grossos nisi quosdam stipticos super cibum quantitate
3
alleuiationis pauce vt roborent os stomaci et depo-
4
nant cibum et lenificetur natura et prohibeant vaporem. ¶ Et
5
oportet vt vitent omnes cibos graues qui sunt sicut napi
6
et raphanus et caules et baucie. ¶ Et oportet vt alie〈-〉
7
nent a se omne acre vaporosum: et synapi quidem est
8
ex summa eorum que impediunt sua vaporatione et trans〈-〉
9
missione superfluitatum ad ipsum: et eductione earum
10
versus illud: et quia percutit cerebrum sua acuitate.
11
¶ Et alienent a se ebrietatem et exufflationem ven〈-〉
12
torum et repletionem. ¶ Et deuitent ablutionem cum
13
aqua penitus: cum calida quidem: propter illud quod in ea est de
14
laxitate: et cum frigida propterea quod stupefacit et nocet
15
spiritui sensibili. ¶ Quod si epileptico acciderit re-
16
pletio cibi euomat et subtilietur regimen post ipsum.
17
¶ Et oportet vt alienent a se cibos desiccatiuos
18
grauatiuos stupefactiuos vaporatiuos. ¶ Re〈-〉
19
pletio vero vini valde nocet: sed parum ex ipso sum-
20
ptum dilatat animam et confortat spiritum et acuit ipsum et
21
excusat a multitudine aque. Multiplicatio enim eius
22
est nocibilior res. ¶ Et multum dormire post me〈-〉
23
ridiem nocet: et vniuersaliter sonus multus nocet et proprie su〈-〉
24
per repletionem multam: et superfluitas etiam vigiliarum de-
25
bilitat spiritum et resoluit ipsum: et cum hoc implet cerebrum
26
vapore. ¶ Primum autem epilepsie regimen est alie-
27
natio causarum mouentium epilepsiam quas diximus et quies
28
et tranquillitas sunt magis eis conuenientes. quod si ex〈-〉
29
ercitium necessarium fuerit post euacuationem et mundifica-
30
tionem corporis quarum precessit rememoratio: opor〈-〉
31
tebit vt administretur super repletionem exercitium non
32
consequens laxitudinem: deinde quiescat post exercitium:
33
et studeat vt caput suum sit eleuatum: et caueat ne
34
ipsum pendere faciat inquantum possibile est videlicet[*]videlicet(?) corrupt for neque [cf. Venice 1564] moueat
35
ipsum plurimum: quare multitudo materierum ad ipsum tra〈-〉
36
hatur. ¶ Et oportet vt moueat inferiora cum ipse mo〈-〉
37
uet superiora. ¶ Ex eis vero que materiam ad inferio〈-〉
38
ra trahunt est fricatio corporis gradatim facta a su-
39
perioribus ad inferiora incipiendo a pectore. et quod
40
sequitur ipsum cum pannis asperis fricando donec
41
rubescant. Deinde gradatim descendat vsque ad
42
crura: sitque omnis secunda fortior prima: et sit caput
43
in dispositionibus eleuatum et post illud iniungatur ei de-
44
ambulatio. Sed oportet vt eum quiescere facias in lo〈-〉
45
co exercitij sui vt redeat ad ipsum eius spiritus et quie〈-〉
46
scat eius agitatio: et ipse quidem non separatur a loco suo
47
nisi post illud. ¶ Cum ergo attracte sunt materie
48
omnes ad inferiora conceduntur tunc ei mundificatio et
49
solutio ventris et vt fricet caput et pectinet ipsum
50
vt calefiat cum ipso et permutetur eius complexio. ¶ Et
51
ex eis quidem que ipsum iuuant sunt ventose super
52
capite posite et cauterium super ipsum calefacien-
53
do cerebrum. ¶ Post mundificationem vero et
54
solutionem ventris et quietem aliquibus diebus non est
55
malum si ingrediatur balneum: et si ventose ponantur
56
super illud quod est sub hypocondrijs et ossibus pe-
57
ctoris eius et calefiat caput eius cum eo quod sciui-
58
sti. ¶ Et quandoque ponitur post paroxismum pila ca-
1
dens inter dentes eis: et proprie ex pillulis vt remane〈-〉
2
at os eius apertum: et oportet vt incipias euacuare secundum
3
eam: deinde intende in purgando caput cum gar-
4
garismis attractiuis. ¶ Si autem illud accidit cum
5
periodis et multiplicatur cum multitudine humorum:
6
euacuetur cum apparente et educatur humor qui in ipso domina〈-〉
7
tur secundum quod dicturi sumus. ¶ Et si non fuerit quod
8
prohibeat ipsum a minutione flobotometur: ipsius
9
enim flotobotomia in vere et proprie in pedibus est ex eis que
10
ipsi conferunt si per ipsam non sequatur infrigidatio ce〈-〉
11
rebri eius secundum quod dicturi sumus. ¶ Cumque hora
12
paroxismi pertransit et tu potes facere vt ipse euo-
13
mat penna cum oleo de lilio inuncta in ore ipsius
14
missa: et proprie si stomaco fuerit in hoc introitus vt vo-
15
mat humiditatem iuuabitur eo tunc: licet multitudo
16
vomitus noceat epilepsie cerebri. ¶ Et ex de-
17
glutientibus in dispositione epilepsie et in alijs sunt assa
18
et castoreum in oxymelle de melle. ¶ Ex insuf-
19
flationibus autem in epilepsia sunt pulpa collo-
20
quintide cucumer asininus et eius succus et sal
21
armoniacus et nigella et similia et elleborus albus
22
et condisi. et piper et zinziber et myrrha et eufor-
23
bium et castoreum et sticados separatim et coniun〈-〉
24
ctim et assa fetida et pix sicca et alkitran. Ex va-
25
poratiuis est peonia. et ex odoramentis est ruta
26
in hora epilepsie et in hora quietis. ¶ Ex eis
27
vero que ioannitius eligit est gummi rute agrestis
28
permixta cum farina ordei et aceto de vino ex quo
29
fiant forme malorum et assiduet odorem earum.
30
¶ Et ex syrupis est oxymel squilliticum proprie
31
quod singulis diebus in potu sumat: et similiter syru〈-〉
32
pus de absinthio et apozima ysopi cum origano:
33
et oxymelle squillitico sumptum in potu in hyeme
34
cum aqua calida et in estate cum aqua frigida. ¶ Et
35
ex vnctionibus que eis sunt bone sunt cum eis
36
que dicta sunt medulla crurium camelli cum oleo
37
rosato super tempora et commissuras et pectus.
38
¶ Suspesionis vero peonie iuuamentum iam
39
experti sunt antiqui in epilepsia. ¶ Et videtur quod
40
illud sit magis proprium illi que est de romania
41
humide. ¶ Et ex medicinis quidem quas semper in
42
potu sumere oportet sunt agaricus et siseleos et ra-
43
dix aristologie rotunde. Et ex peonia omni hora in po-
44
tu tribuat cum aqua: et iam conuenerunt quod potare
45
omni die bondacatem mitridati duabus vicibus ma-
46
ne et cum vadit dormitum est quasi ex eis quibus
47
iam plures sanantur. ¶ Et quidam volunt vt eis in
48
potu tribuatur ex spuma maris omni die bis: et ex
49
polio montano cum proprietate sua in ea et alhasce
50
est. ¶ Et ex eis que ipsos iuuant est medicamen
51
de squilla huiusmodi sumatur squilla et ponatur in vas
52
vitreatum de terra in quo mel fuit et caput eius
53
stringatur ligamento forti deinde cum corio gros〈-〉
54
so cooperiatur et dimittatur .XL. diebus: quorum pri-
55
mus sit ante ortum aschere .XX. diebus: et ponatur:[*]ponatur: corrupt for ponatur [redundant colon]
56
vas expositum meridiei: et permutetur omni hora
57
propinque vt sit illud quod ex calore partibus eius
58
aduenit equalis applicationis. deinde asperga〈-〉
1
tur os vasis et inuenies squillam iam decoctam et
2
dissolutam: ipsam igitur exprime et summe succum
3
eius et permisce ipsum cum melle: et sumatur in po〈-〉
4
tu omni die quantitas coclearij vnius. Si autem
5
hora festinat coquatur squilla in aqua et aceto et
6
fiat inde oxymel mellinum. ¶ Et ex medicinis
7
quidem bonis est vt sumantur siseleos aurei .III.
8
baccarum lauri tantundem aristologie rotunde radicis peo〈-〉
9
nie amborum aurei .II. castorei. trociscorum squillitico〈-〉
10
rum amborum aureus .I. misceatur cum melle dispuma〈-〉
11
to et administretur omni die cum oxymelle. ¶ Et
12
ex eis etiam que eos iuuant est permutatio in regio-
13
nibus. permutatio enim in regionibus donec aer in-
14
ueniatur conueniens desiccans subtilians est sicut
15
permutatio in etatibus ex infantia in adolescentia in
16
iuuamento epilepticorum. ¶ Cum ergo accidit epi〈-〉
17
lepticis tortuositas membri aut spasmus eius equa-
18
tur fricatione cum oleo et aqua tepida et compressio-
19
ne forti. ¶ Et cum fuerit epilepsia causa cerebri tunc
20
melius est vt euacuetur cum elleboro et cum eis que sunt
21
talia et pulpa colloquintide et scamonea et hiera
22
et decoctione agarici. faciendo solutionem post
23
solutionem in ano. ¶ Cumque necessarium est vt flo-
24
botomia fiat ex quocunque humore fit: oportet vt non
25
solum fiat flohotomia[*]flohotomia corrupt for flobotomia immo fiat ex duabus cephali〈-〉
26
cis simul: et sequatur flobotomia vene que est sub
27
lingua. ¶ Et quandoque ventosatur super collum vt ma〈-〉
28
teria in hebdomada trahatur a cerebro si illic
29
non fuerit ex complexione cerebri et debilitate ipsius:
30
quod ea prohibeat. ¶ Et quandoque tibi necessarium est vt
31
flobotomiam multiplices. Cum ergo illud feceris opor〈-〉
32
tebit vt quiescere facias per hebdomadam. Deinde
33
solue cum potionibus et clysteribus fortibus que sint
34
centaurea et pulpa colloquintide et kerua et reli〈-〉
35
quis. Deinde fac quiescere. post pone ventosas apud
36
elkeel et caput et nocrati colli et super crus. Dein〈-〉
37
de fac eum quiescere. postea solue et non cesses procedere
38
secundum quietem et iterationem vsquequo purgetur: et admini-
39
strentur post illud gargarismata et caputpurgia et
40
que purgant caput solummodo cum eis que sciuisti: cumque
41
fit ei caputpurgium cum siseleos postea cum scebe〈-〉
42
bich[*]scebebich cf. below fol. 330r alscebebit, cf. Canon 4: alscebehir et cum aqua amaraci est iuuamentum. ¶ Et oportet
43
quidem vt occurrat paroxysmus cum mundificatione
44
stomaci et si possibile fuerit ei vt euomat ante cibum et
45
proprie ab eis que sunt vt pisces saliti et alia erit
46
iuuatiuum. ¶ Et post illud totum permuta complexio〈-〉
47
nem cerebri cum confortatiuis calefacientibus ex em〈-〉
48
plastris ex synapi et que taliter procedunt ex eis
49
que docui te et nominaui tibi: et fac eum odorare
50
rutam. ¶ Et oportet ne labores in ipso cum calefa〈-〉
51
cientibus et permutantibus complexionem subito: immo
52
gradatim in hoc incede. si autem inde nocumen〈-〉
53
tum acciderit in operationibus suis tunc quie-
54
sce. ¶ Melius autem quo purgatur illa cuius causa
55
est flegma est hiera et pulpa colloquintide et hie-
56
ra hermetis etiam. Nam si vtatur hiera hermetis
57
omni die pondere .ß.ʒ. mane. et pondere .ß.ʒ. in se-
58
ro magnificatur ea iuuamentum ipsi. ¶ Quod si
1
cum flegmate est repletio vniuersalis tunc flobotoima secundum quod nar〈-〉
2
rauimus est ei iuuatiua. et similiter euacuatio cum turbith et
3
agarico et sticados et hiera ruffi proprie. ¶ Me〈-〉
4
lancolia vero soluitur cum eis que sunt sicut decoctio
5
epithimi et elleborus et lapis azuli et lapis ar-
6
menus et sticados et polypodium et mirabolani.
7
¶ Ex vnctionibus medulla cruris cameli cum
8
oleo rosaceo super collum et tempora et pectus. ¶ In epile〈-〉
9
psia vero colerica oportet vt sit sollicitudo cum infrigida〈-〉
10
tione et humectatione et proprie cum clysteribus.
11
¶ Si autem est adusta tunc est in iudicio melancolie aut
12
inter coleram et melancoliam. ¶ Et ea que nominata est
13
mater infantium forsitan est de genere colerice apud quos-
14
dam: et propter illud precipiunt in cura ipsius vt ad〈-〉
15
ministrentur tina et caputpurgia frigida et humida et ef-
16
fusio lactis super caput et vtatur humectatione cor-
17
poris. Et si est infans precipiunt vt detur in potu la〈-〉
18
ctanti ipsum quod lac ipsius infrigidet et precipiunt vt in
19
domo ipsa frigida subterranea inhabitent et videtur
20
quod sit hoc apud eos epilepsia sibaria aut mania.
21
verumtamen huiusmodi nominis vsus non est famosus apud
22
viridicos medicos. ¶ Et cum aliquibus membris
23
epileptici accidit tortuositas aut spasmus iuuat
24
ea fricatio cum oleo et aqua tepida et vt in eis to-
25
leretur compressio. ¶ Cum vero est epilepsia ex stomaco
26
tunc conuenientiora quibus fit euacuatio sunt pul〈-〉
27
pa colloquintide et sticados et fiat in anno illud
28
multotiens. ¶ Oportet quidem post mundificationem
29
stomaci: vt assidue vtantur confortatiuis et non tribuantur
30
eis nisi cibi velocis digestionis boni chimi et redu-
31
cantur secundum quod narrauimus in loco suo. Impendatur
32
ergo studium in comprehendendo bonitatem digestionis:
33
et oportet vt dimittant stomacum vacuum tempore longo. ¶ Illi
34
vero que ex ea excitatur secundum famem succurratur cum eo
35
quod dictum est in capitulo epilepsie et reliquorum. ¶ In
36
hac vero que fit cum eleuatione alicuius rei ex mem〈-〉
37
bro oportet vt ligetur supra illud membrum: cum paroxis-
38
mus adest: et fortasse prohibetur paroxismus: et eua-
39
cuetur humor qui est in membro aut per euacuan〈-〉
40
tia scita si iam peruenit ad ipsum virtus euacuatio-
41
nis: aut cum vlceratione et eductione puris in ho〈-〉
42
ra quietis cum medicinis que vlcerant et pus fa-
43
ciunt currere: et cum adustione materie sicut est epithi-
44
ma de gummi rute siluestris et euforbio et reliquis.
45
Et has quidem medicinas cognouisti ex tabulis li〈-〉
46
bri secundi. Et forsitan oportebit vt in eis eueniat
47
gradus administrandi cantarides et alkekerem[*]alkekerem cf. Venice 1564: alkekerez et ster〈-〉
48
cus accipitris et anacardos et reliqua. ¶ In illa
49
autem que a toto corpore eleuatur dicunt quidam quod si non
50
esset timor in flobotomia duarum arteriarum apopletica-
51
rum non in eo quod non possibilis sit retentio sangui〈-〉
52
nis sed propter frigus quod accidit cerebro: et abscis-
53
sionem spiritus et sequitur eam apoplexia: esset in ea
54
sanitas integra illius qui patitur epilepisam cum communitate
55
corporis: et propter illud quod ad cerebrum ascendit ex eo.
56
et nos quidem dicimus si hoc non est possibile in cuiusque ar〈-〉
57
teriarum ascendentium incisione hic timor non existit: non
58
est longe quin magnificetur multitudo iuuamenti.
1
¶ De apoplexia. Capitulum .XII.
2
APoplexia est ociositas membrorum a
3
sensu et motu propter opilationem contingen-
4
tem in ventriculis cerebri et in cursibus
5
spiritus sensibilis et motui. Nam si euacuantur ex eo
6
instrumenta motus et anhelitus: et debilitetur
7
non sit facilis anhelitus: immo illic est spuma
8
et est habens vicissitudines sicut strangulatio: aut si〈-〉
9
cut vox strangulati. hec ergo est praua significans defe〈-〉
10
ctum virtutis mouentis membra anhelitus. Et ea
11
quidem prauior est vt non appareat anhelitus et spu〈-〉
12
ma neque vox strangulati. ¶ Si autem nocumentum
13
non magnificatur in anhelitu et pertransit in guttu-
14
re ipsius quod immittitur neque egreditur per nares tunc
15
quamuis ipsa sit in qua maior fiducia habetur quam alia
16
tamen non euacuatur a timore magno. ¶ Et Hypocrates quidem
17
dixit quod quando apoplexia est fortis habens eam non sa〈-〉
18
natur et si est debilis eius sanatio non est facilis. hec
19
vero opilatio fit aut propter clausionem: aut propter reple〈-〉
20
tionem. Clausio autem est vt ad cerebrum perueniat quod
21
ipsum dolore faciat aut impediat. et moueatur mo-
22
tu contrationis ab eo: aut sit qualitas perueniens ad ipsum
23
stipticum facien ingrossatiua suis naturis sicut
24
frigus forte. ¶ Repletio vero aut est repletio
25
apostemans aut est non apostemans. Repletio vero apostemans
26
est vt illic contineatur materia et opilet ex parte extensio-
27
nis: et est ex speciebus apoplexie peruerse: et equale
28
est siue sit materia calida: aut sit frigida. ¶ Que vero
29
est absque apostemate et est ea que est secundum plurimum. aut est in
30
ipso cerebro et cum propinquitate sua in meatibus
31
spiritus a cerebro aut meatibus spiritus ad cerebrum.
32
¶ Et illa que est in meatibus spiritus a cerebro aut
33
est humor sanguineus effusus ad ventriculos
34
cerebri subito aut est humor flegmaticus: et est
35
superabundans et multus. ¶ Illa autem que est
36
in meatibus spiritus ad cerebrum est cum opilantur
37
arterie et vene est vehementia repletionis et mul〈-〉
38
titudine sanguinis: et spiritus non habet transitum.
39
quare non moratur vsquequo prefocet. Et accidit
40
ex illo ei quod accidit cum stringuntur due vene apo-
41
pletice ex casu sensus et motus. Nam cum illi si-
42
mile accidit ex causa primitiua efficit quod est simi〈-〉
43
le illi actioni. ¶ Hec ergo sunt species apoplexie
44
et cause ipsius. ¶ Sed fortasse quandoque dicunt
45
apoplexiam et significant per eam paralysim commu〈-〉
46
nem amborum laterum: et si sint membra corporis sana.
47
Et quandoque dicunt mollificationem partis apo〈-〉
48
plxiam[*]apoplxiam corrupt for apoplexiam illius partis. Et illud quidem in sermonibus
49
Hypocrates iam peruenit. ¶ Aliquando autem accidit vt
50
homo apoplexiam incurrat et non sit differentia in〈-〉
51
ter ipsum et mortuum et non appareat in ipso aliquid
52
anhelitus: deinde reuiuiscit et sanatur. Et nos plu-
53
rimos eorum vidimus quorum dispositio hec erat:
54
et in istis quidem anhelitus non apparet: sed ipsorum
55
pulsus non integre cadit. ¶ Et videtur quod calor
56
innatus in eis non vehementer indiget euacuatio〈-〉
57
ne et expulsione vaporis fumosi a se anhelitu ma〈-〉
58
gno propter illud quod accidit ei ex frigore. Et propter
1
hoc volunt vt tardetur sepultura ambigui ex
2
mortuis: donec perpendatur eius dispositio: et neque
3
sit minus septuaginta duabus horis. ¶ Apo-
4
plexia vero resoluitur secundum plurimum ad paralysim: et il〈-〉
5
lud ideo quoniam cum natura deficit ab expulsione ma-
6
teriei ex vtrisque lateribus simul expellit eam ad
7
vnum duorum laterum quod magis est susceptibile
8
egritudinis: et quod eorum est debilius: et facit ipsam
9
penetrare in vacuitatibus meatuum elongan-
10
do eam a cerebro et ventriculis ipsius. ¶ Si-
11
gnificat vero quod opilatio in apoplexia comprehen〈-〉
12
ditur super ventriculos quoniam si esset in ventricu-
13
lo posteriore solummodo non oporteret vt ociosi〈-〉
14
tas sensus esset in anteriore parte capitis. ¶ Hypocrates
15
vero inquit cui accidit dum est sanus dolor re-
16
pente in capite suo: deinde incurrit apoplexiam
17
tunc ipse moritur ante septimum diem nisi acci〈-〉
18
dat ei febris et sit spes vt cum ea resoluatur super〈-〉
19
fluitas. Et scias quod plurimum accidit apoplexia habenti〈-〉
20
bus etates et corpora et regimina humida pro〈-〉
21
prie cum est ibi cum humiditate frigus. Si autem
22
accidit cum caliditate complexionis et siccitate ipsius
23
tunc res est praua. Egritudo enim contraria complexioni
24
non accidit nisi propter magnam causam. ¶ Et complexio
25
quidem ab hoc elongata est vt eam toleret. ¶ Apo〈-〉
26
plexia vero raro accidit a caliditate. ¶ Cum autem di〈-〉
27
latatur materia paralysis in vtrisque lateribus proue-
28
nit apoplexia sicut cum constringitur materia apoplexie
29
ad latus vnum accidit paralysis. ¶ Plurimum
30
vero cause apoplexie existit in ambobus ventricu-
31
lis posterioribus. ¶ Cumque cum apoplexia fue〈-〉
32
rit febris tunc illic erit apostema secundum plurimum. Illi vero qui
33
plurimum vtuntur flobotomia propter melancolicum sanguinem isti etiam mul〈-〉
34
titudine quidem flobotomie iuuantur sed in fine deficiunt
35
quoniam incidunt apoplexiam et similia ei. ¶ Prepara-
36
tio vero apoplexie periodice cum acceptione me〈-〉
37
dicinarum calidarum est festinatio faciens humo〈-〉
38
res tardos velociter moueri. ¶ Periodorum
39
aut apoplexie iudicium iam diximus: inde ergo legatur.
40
¶ De signis. Capitulum .XIII.
41
DIfferentia inter apoplexiam et subeth
42
est quod apopleticus clamat et eius an-
43
helitum nocumentum ingreditur: sed su〈-〉
44
beth patiens nocumentum non est ita:
45
et habens subeth gradatim procedit de somno gra-
46
ui ad subeth: apopletico vero accidit illud subi〈-〉
47
to. ¶ Apoplexiam preterea antecedunt soda et
48
inflatio guidem et vertigo et scotomia et tenebro〈-〉
49
sitas visus et tremor in toto corpore: et stridor den〈-〉
50
tium in somno et grauitas et pigritia. ¶ Et mul〈-〉
51
totiens quidem est eius vrina vaporosa et nigra
52
et in ipso est sedimen serrinum et furfureum. ¶ Illam
53
vero que est a qualibet percussione aut casu aut
54
communitate membri cognosces ex principijs que
55
tibi iterata sunt. ¶ Que autem est ex epate[*]epate cf. Venice 1564: apostemate non
56
euacuantur a febre precedente signa que diximus
57
in apostematibus. ¶ Et illam quidem que est
58
ex sanguine significant signa sanguinis predicta
1
mulis vicibus: et est facies rubea et oculi rubei
2
valde: et guidem et vene ceruicis sunt extense et
3
plene: et spatium flobotomie est elongatum et fuit
4
antecedens receptio eius quod generat sanguinem.
5
¶ Illam vero que est flegmate est significant co〈-〉
6
lor et forma oculi et humorositas narium et reli〈-〉
7
qua que dicta sunt. Cum ergo seni acciderit ver〈-〉
8
tigo concomitans iterata: tunc illo nunciat apoplexiam.
9
¶ De cura. Capitulum .XIIII.
10
CUra quidem eius que facta est ex le-
11
sione extrinseca est regimen illius cau〈-〉
12
se primitiue. ¶ Et illius que fit ex com-
13
munitate est regimen membri cui com〈-〉
14
municat cum eo quod preterijt tibi in canone
15
et preterijt tibi in capitulis alijs. ¶ Regimen
16
vero illius que fit ex sanguine est flobotomia
17
in hora illa et emissio multi sanguinis. Sanat
18
enim in dispositione. ¶ Et post flobotomiam:
19
tunc clisteriza cum eo quod sciuisti de clisteribus
20
vt deponatur materia a capite. et subtilia regi-
21
men ipsius: et sis contentus in ea iulep et aqua
22
ordei subtili: et aqua casei: et fac ipsum olfacere
23
quod confortat cerebrum et non calefacit cum
24
eo quod docui te. ¶ Si cum ea vero que fa-
25
cta est ex flegmate inueniuntur signa sanguinis
26
flobotometur etiam: deinde clisterizetur cum cli〈-〉
27
steribus fortibus: et supponantur collyria for-
28
tia in quibus ponuntur gumme et fel bouinum. po〈-〉
29
stea bibat quod soluit si in ipso pertransit ex pil〈-〉
30
lulis in quarum potu habetur fiducia sicut pil-
31
lule de euforbio. ¶ Et fiant post illud super ca〈-〉
32
put ipsius et membra: vaporationes calefacien〈-〉
33
tes et embroce facte ex aquis in quibus cocte
34
sunt herbe calefacientes sicut anetum et sceha et
35
amaracum et folia citri et calamentum et alha-
36
sce et ysopus et mellilotum et origanum et abor〈-〉
37
tanum. Et cum oleis in quibus sit virtus calefa〈-〉
38
ciens sicut est oleum deruta[*]deruta corrupt for de ruta et sit iam dissolutum
39
in ipso piretrum et castoreum et opoponacum et
40
galbanum et inunge totum corpus ipsius ex oleo
41
in quo sit sulfur. ¶ Si autem vaporationes fue〈-〉
42
rint ex gariofilis et alhel et mace et nuce musca-
43
ta et acoro erit rectum. ¶ Et fricentur pedes eius cum
44
oleo calido calefacto et aqua calida et inungantur spon〈-〉
45
diles ex sigia et euforbio. et pone super principium
46
nuce synapim et serapinum et castoreum et euforbium.
47
¶ Et ex oleis quidem que sunt eis bona sunt
48
oleum cucumeris asini. et oleum rute et oleum
49
squilliticum factum ex oleo antiquo: aut in quo
50
sit infusa propter humectationem .XL. diebus: aut
51
in quo sit cocta: ita vt sumantur olei kisti vnum.
52
et squille vncie .II. in quo coquatur adeo vt dissolua〈-〉
53
tur. Et similiter oleum de piretro secundum vtrosque modos
54
predictos. ¶ Et rectius quidem est vt quod-
55
cunque sit oleum quod eis administras inspisses
56
cum cera donec stet vt adhereat: et oportet qui〈-〉
57
dem vt incipias a debiliore vnctionum si confert:
58
et si non adde et permuta te ad illud quod est fortius.
1
¶ Et non est malum post euacuationem ipsius
2
cum clisteribus et similibus vt naribus ipsius ali-
3
quid approximetur: et proprie condisi et caputpur〈-〉
4
gia fortia et olea confortatiua et ignitum ferrum:
5
et oppositione ipsum capiti ipsius: et vt capiti ipsius
6
emplastrum apponatur ex emplastris resoluentibus que
7
sciuisti. ¶ Et si est possibile fac eum vomere cum
8
penna immissa gutturi ipsius illinita oleo de lilio
9
aut oleo simplici. ¶ Et proprie cum existimatur quod
10
in stomaco aut in ore ipsius sit repletio et iam precessit
11
eam sacietas nauseatiua a cibo. conferunt enim hec
12
ei vehementer. ¶ Et in vomitu quidem aliud exi〈-〉
13
stit iuuamentum. Nam nausea et voluntas vomen〈-〉
14
di calefaciunt caput eius qui habet apoplexiam fri-
15
gidam et humidam. ¶ Et oportet quidem vt ipsius ven〈-〉
16
tositates resoluas cum eo quod eas educit: quoniam cum
17
hoc inuenit alleuiationem. ¶ Et quandoque incipiatur
18
ad hoc vt pila in ore eius ponatur cuius antecessit
19
rememoratio vt non destruantur dentes ipsius
20
adinuicem. ¶ Et oportet cum parum euomuerit in
21
potu sumat olei de kerua decocti cum ruta om〈-〉
22
ni die .ʒ.II. cum aqua de radicibus: et gradatim
23
procedat donec bibat quaque die .ʒ.V. ¶ Et si possi〈-〉
24
bile est post euacuationem sumant quantitatem bonda〈-〉
25
cate vnius ex tyriaca et mitridato et ex scelite et
26
alauiabele et sagzenee et que sunt similia illis. ¶ Et
27
de simplicibus castorei aureum .I. cum aqua mellis
28
et oxymelle etiam mellino cum bibitur bakila vna.
29
¶ Potus autem eorum sunt aqua mellis pura aut
30
cum alefeniati secundum necessitatem. ¶ Et cum vide〈-〉
31
ris alleuiationem fac gargarismata et sternutatio〈-〉
32
nes et pone ventosas super collum et nuccam cum
33
incisione aut sine incisione secundum causas materiei. et
34
adhibe eis causas conualescentium in armatu: deinde
35
fac eos balneari post tres hebdomadas et vn-
36
ge eos in die balnei cum oleis calefacientibus.
37
¶ Et ex gargarismatibus quidem eis conferentibus
38
post purgationem vniuersalem est decoctio ysopi et alha〈-〉
39
sce et calamenti et origani et his similium in aceto
40
cui admiscetur mel: et etiam aqua in qua elixantur pire〈-〉
41
trum et staphisagria et baurach et rose et sumach:
42
et terantur et commisceantur et fiant cum eis collyria:
43
deinde administrentur masticationes ex eis aut
44
gargarismata in decoctione ysopi cum mastice.
45
¶ Et ex eis quidem que illi iuuatiua sunt cum fiunt
46
sicut illud sunt piper longum et piper nigrum et sina〈-〉
47
pis et calamentum. ¶ Et ex eis que masticantur
48
sunt calamentum: et staphisagria et piper et ama-
49
racum et sinapis sigillatin[*]sigillatin corrupt for sigillatim et coniunctim: et permi-
50
scetur eis sicut rosa et sumach si necessarium est.
51
¶ Et acorus est ex eis que eis inuuant in hoc capitulo
52
et confortatur eius impressio. ¶ Et confert eis inunctio
53
cum oleis calidis confortantibus ipsum qui est in ner〈-〉
54
uis et substantiam neruorum et resoluentibus superflui-
55
tates in quibus non est labor sicut est oleum de li〈-〉
56
lio: et post ipsum oleum amaracinum et oleum camo〈-〉
57
mellinum et anetinum et oleum de squinanto et
58
proprie super caput ipsum. ¶ Ipstum enim est in quo fi〈-〉
1
ducia habenda est in re capitis: et proprie postquam iam
2
assumpserit virtutem ysopi et origani et calamen〈-〉
3
ti et alhasce et similium. ¶ Cibi autem habentium apo-
4
plexiam sunt subtiliores cibis habentium epilepsiam
5
et rectius quidem est vt scis contentus in eis in matuti〈-〉
6
nis pane solo. et panis quidem cum ficubus siccis
7
est bonus eis. ¶ Et potus super cibum est ex re〈-〉
8
bus magis noctiuis eis. ¶ Cum autem voluntas
9
adest vt cenent non est malum si ante ipsam pre-
10
mittas exercitium leue et moueant membra laxata
11
motu aliquo. ¶ Et cum aliquid sumunt non dor〈-〉
12
miant super ipsum velociter sed expectent aliquan〈-〉
13
tulum donec descendant et digeratur digestione ali-
14
qua. ¶ Nec etiam plurimum vigilent. Illud enim iuuat ce-
15
rebrum et resoluit ex cibis vaporem non digestum
16
prohibentem digestionem. ¶ Quidam vero dicunt eis
17
esse bonum origanum cum lentibus et vue passe et
18
amigdale. et ficus sunt ex fructibus conuenienti-
19
bus eis. ¶ Uinum autem nouum non est conueniens
20
eis propter illud quod in eo est de superfluitatibus: et an〈-〉
21
tiquum propter illud quod in eo est de velocitate pene〈-〉
22
trationis ad cerebrum et declinationis eius. Sed
23
magis conueniens vinum est eis illud quod est inter
24
vtrunque. ¶ Cum apopleticus febricitat fac mo〈-〉
25
ram in re ipsius donec discooperiatur. fortasse enim
26
est crisis. Sitque mora vsque ad septuaginta duas
27
horas. ¶ Si autem ita non est sed febris est propter
28
apostema et putredinem tunc est mortiferum. ¶ Et scias
29
quod apoplexia et paralisis constringunt meatus ci-
30
bi: quare non sunt medicine facientes euacuationem
31
euacuantes ex materia faciente ipsas proprie.
32
¶ Dictio secunda de egritudinibus neruorum
33
que est tractatus vnus.
34
¶ De egritudinibus neruorum. Capitulum .I.
35
NEruorum quidem ipsorum re〈-〉
36
gimen et diuisionem et figuram et
37
anatomiam et naturam iam sciuisti.
38
¶ De egritudinibus vero ipso〈-〉
39
rum scias quod sunt tres egritudi-
40
num species scilicet complexionalis instrumenta-
41
lis et solutio singularitatis. tE[*]tE corrupt for Et ap-
42
paret quidem lesio operationibus suis naturalibus et
43
sensibilibus et motiuis. ¶ Motus vero labo-
44
riosi in faciendo egritudines neruorum introitum
45
magnum habent supra illud quod in alijs est. Ipsi namque
46
sunt instrumenta motus laboriosi vero motus sunt si〈-〉
47
cut extensio cum fune et eleuatio rei grauis. Et
48
omne in quo est extensio et eleuatio et contractio. ¶ Si〈-〉
49
gnificationes autem in dispositionibus eorum sumes
50
in operationibus sensus et motus et ex tactu in le〈-〉
51
nitate et duritie: et ex comitate cerebri et spondilium
52
cum eis et ex doloribus et materijs que sunt pro〈-〉
53
prie neruis. ¶ Et plurima quidem signa quibus
54
peruenitur ad cognitionem dispositionum cerebri sunt ex
55
nocumento operationum et ex tactu. ¶ Cum autem
56
dubitatur de aliqua egritudinum neruorum an sit hu-
57
mida an sicca consideretur qualiter ipsa accidit. Nam si
58
subito accidit non est dubitatio quin ipsa sit hu-
1
mida. Et etiam ex hoc quod membrum vnctionem de〈-〉
2
siccat. Nam si ipsam velociter exiccat non est du〈-〉
3
bitatio quin ipsa sit sicca cum membrum sit calefactum
4
calefactione extranea. ¶ Exercitium vero post pur-
5
gationem melius est illud quod permutat complexionem.
6
Et vnicuique membro secundum seipsum. ¶ Et oportet quidem
7
vt a faciliori incipias et gradatim peruenias ad
8
illud in quo sit virtus equalis. ¶ Modus ve-
9
ro cure in purgatione neruorum et permutatione complexio〈-〉
10
nis eorum est: quoniam plurimum eius quod est necessarium euacuare
11
ab eis vniuersaliter ex materijs non est nisi ex frigidis. ¶ Et
12
euacuantia quidem eos sunt materie fortes sicut cul〈-〉
13
pa colloquintide et elleborus et proprie albus cum vomi〈-〉
14
tus fit eo: et euforbium et allasaiz et serapinum et reli〈-〉
15
que gumme fortes et hiere magne et fortes. ¶ Et
16
ex subtilibus que eos euacuant sunt balneum sic-
17
cum et exercitium temperatum. ¶ Ipsorum vero complexionem
18
permutantia sunt ea que dicta sunt in capitulo de cerebro:
19
et proprie ea in quibus est vnctuositas et est oleum
20
vnctuosum: et cum adipes administras sint adi-
21
pes luporum. ¶ Feces quoque oleorum calidorum sicut
22
fex olei oliuarum et fex olei de lino sunt conuenien〈-〉
23
tes egritudinibus neruorum frigidis et congruentes du〈-〉
24
ritiei ipsorum: et oleum et costo et oleum de andacoca
25
sunt vehementis proprietatis cum neruis: deinde
26
embroce et expressiones secundum complexiones eorum. Uerum-
27
tamen oportet vt ipsa sint in rectificatione complexionis neruo-
28
rum fortiora valde et vt ad penetrandum taliter prepa-
29
rentur quantus consequantur resolutionem corporis et pororum
30
apertionem fortiter. ¶ Et scias quod intentio in curan-
31
dis pluribus neruorum egritudinibus est intentio
32
posterioris partis capitis nisi que in facie sunt.
33
¶ Deinde post illud extendatur neruus qui mo-
34
uet illud membrum cuius infirmus est neruus.
35
¶ Et neruis quidem nocent res quedam et iuuantur
36
v[*]v corrupt for a rebus quibusdam quarum multotiens rememora-
37
turi sumus. Quarum quedam sunt in tabulis medi〈-〉
38
cinarum singularium. Et illud quod non attenditur nisi
39
in dispositionibus et egritudinibus suis que sunt eis
40
magis proprie. ¶ Res itaque neruos confortantes
41
ex eis que in potu sumuntur sunt acorus nutritus
42
et castoreum et grana pini magna et cerebrum lepo-
43
ris assatum et sticados proprie. Cuius quidem potio
44
sit omni die pondus .ʒ.I. in pillulis redactum aut cum
45
syrupo mellino: et iuuant eos exercitium temperatum et
46
olea calida. ¶ Res vero neruis nocentes sunt coi〈-〉
47
tus plurimus superfluus et somnus super repletionem
48
et potus aque frigide congelate: et multa ebrietas: et vi〈-〉
49
num plurium propter vehementiam mordicationis vini: et re-
50
solutionem et acetositatem infrigidantem cum hoc: et ledit eos
51
omne acetosum et stipticum et infrigidatiuum in potentia et flobotomia
52
plurima eis nocet. ¶ Et nos quidem in hoc tracta〈-〉
53
tu rememorari volumus egritudines neruorum
54
complexionales et opilatiuas. Ipsorum vero apostemata et
55
vlcera tardabimus vsque ad librum qui sequitur librum
56
hunc. ¶ Et scias quod aqua frigida nocet neruis propterea
57
quod facit eos deficere a digestione humidatum que sunt in eis:
58
quare in humorem indigestum permutant. ¶ Et scias quod aga〈-〉
1
ricus confortat neruos calefaciendo et purgando.
2
¶ De paralysi et mollificatione. Capitulum .II.
3
PAralysis quandoque dicitur sermone absoluto
4
et quandoque dicitur sermone proprio. dictio vero
5
paralysis secundum intentionem absolutam significat illud
6
quod significat mollificatio in quocunque membro
7
fit. ¶ Paralysis vero propria est illud quod de molli〈-〉
8
ficatione est commune vni duarum partium corporis in longitudi-
9
ne. Alia enim est in parte incipienda a ceruice et sunt
10
facies et caput simul sana. Alia est que in tota parte
11
currit a pede lingua vero arabica paralysis significat hanc
12
intentionem paralysis enim quandoque prouenit in lingua ipso〈-〉
13
rum ad partem et medietatem. ¶ Cumque paralysis accipitur
14
cum intentione mollificationis absolute tunc cum ea est
15
illud quod communicat vtrisque lateribus simul exceptis
16
membris capitis quibus si communicaret esset apoplexia
17
sicut ex ea quod vni digito proprium est. ¶ Et scitum
18
est quod destructio sensus et motus fit quoniam spiritus sen〈-〉
19
sibilis aut motiuus aut retinetur a penetratione ad
20
membra: aut penetret: sed membra non suscipiunt eius
21
impressionem propter complexionis corruptionem. ¶ Complexio
22
autem corrupta aut est calida aut est frigida aut humida
23
aut sicca. ¶ Et videtur quidem quod calidum non prohibet im〈-〉
24
pressionem sensus in eis dum non consequitur finem quem-
25
admodum vides in habentibus extenuationem et ethi〈-〉
26
cis. In ipsis enim cum caliditate eorum non destruitur mo〈-〉
27
tus ipsorum. ¶ Et siccum etiam propinquum est iudicio
28
ipsius. ¶ Complexio vero que prohibet a sensu et mo〈-〉
29
tu secundum plurimum. est frigida et humida et illud quidem non est
30
longinquum. Frigidum enim contrarium est spiritui et nocet ei et non
31
est longinquum cum humiditas faciat membrum pre-
32
paratum stupefactioni. ¶ Et ex causis enim destructionis
33
motus sunt frigiditas et humiditas absque materia. verum-
34
tamen illud est ex eis quibus succurrere est facile cum
35
calefactione. Et est sicut illud quod non communicat pluri〈-〉
36
me parti corporis aut vni lateri ipsius absque late〈-〉
37
re alio. immo si necessarium fuerit accidet vni membro causa
38
illius secundum proportionem vt sit paralysis et mollificatio
39
plurima que fit propter retentionem spiritus. ¶ Causa vero
40
retentionis est opilatio aut separatio pororum et transi-
41
tuum perducentium ad membra cum sectione. ¶ Opilatio autem
42
aut est secundum semitam rei aggregantis ambas res et est
43
apostema: et tunc est causa mollificationis et paralysis faciens
44
abscissionem spiritus a membris contractio pororum aut re-
45
pletio aut apostema: aut solutio singularitatis. ¶ Porro〈-〉
46
rum autem contractio quandoque accidit propter ligaturam ligantis ex〈-〉
47
terius que est ex eis que possibile est remoueri: et est
48
mollificatio illa et destructio sensus et motus res
49
accidentalis que remouetur cum resoluitur ligatura.
50
¶ Et quandoque fit ex compressione vehementi sicut accidit
51
apud percussionem aut casum. Et sicut accidit cum de-
52
clinant spondiles et rumpuntur ad vnum duorum laterum
53
dextrum aut sinistrum comprimunt neruos exeuntes
54
a se in parte illa: aut ad interiora aut ad posterio-
55
ra. Sed ad anteriora et posteriora accidit ex eis
56
tensio non coartatio quoniam occursus spondilium
57
duo lateribus ante et retro non sunt super exi-
58
tum neruorum secundum quod sciuisti nisi ex duabus partibus
1
anteriore et posteriore. ¶ Et quandoque contra〈-〉
2
huntur propter grossitudinem substantie membri. ¶ Repletio
3
vero opilatiua est ex materijs humidis curren〈-〉
4
tibus quibus membrum humectatur. Et currunt in va〈-〉
5
cuitates omnium membrorum aut stant in principijs
6
membrorum aut ramis neruorum. et quandoque fit in via
7
spiritus currentis ex eis. ¶ Apostema vero quandoque accidit
8
in originibus neruorum et ramis ipsorum et opilat
9
transitus. ¶ Incisio autem que neruis accidit que
10
in longitudine est: non nocet sensui et motui et
11
que est in latitudine prohibet sensum et motum a
12
membris que imbibuntur ex meatibus qui sunt con-
13
tinui inter ipsam et villum tunc incisum. ¶ Et
14
scias quod nucca similis est cerebro in dispositionibus suis
15
ad duas diuisiones licet sensus eas non discernat.
16
Quomodo enim non erit ita illud: cum procedat etiam a dua〈-〉
17
bus diuisionibus cerebri: non ergo elongatur
18
quin seruet naturam vnius duorum laterum purgando et
19
expellat materiam ad latus quod est debilius et quod est
20
magis susceptibile materiei primum. Et cui accidit
21
percussio et ictus: et ad quod expellitur superfluitas late〈-〉
22
ris cerebri quod ipsum sequitur. ¶ Et non est miran〈-〉
23
dum si egritudo sit propria vni lateri absque alio la〈-〉
24
tere. Natura enim precepto sui creatoris iam discernit
25
quod est subtilius hic. et tu quidem recordare huius
26
ex principijs que tibi dedimus in libro .I. ¶ Et scias
27
quod multotiens expellitur materia humida ab extremi〈-〉
28
tates propter dominium caliditatis in corpore: aut motu
29
subito ex timore: aut pauore: aut ira aut deli-
30
tijs: aut angustia. ¶ Et scias quod cum lesio et ma〈-〉
31
terie que faciunt paralysim sunt in vno latere ven〈-〉
32
triculorum cerebri communicat lateri corporis toti et la〈-〉
33
teri faciei cum eo. Et similiter si sunt in meatibus la-
34
teris vnius quemadmodum si essent in duobus la〈-〉
35
teribus ventriculorum cerebri: aut in meatibus esset
36
apoplexia: si autem sunt apud originem nucce corpus
37
totum esset paralyticum preter membra faciei. ¶ Et
38
quandoque accidit cum hoc stupor in cute capitis si pro-
39
hibetur transitus sensus quoniam cuti capitis adueniunt
40
nerui sensibiles ex ceruice: quemadmodum ostendi〈-〉
41
mus. ¶ Si autem sunt in latere originis nucce communi〈-〉
42
cat lateri toti excepta facie. ¶ Quod si sunt descen〈-〉
43
tes[*]descentes corrupt for descendentes ab origine submergendo aut in latere vno
44
mollificatur et paralyticum fit quod sequitur illud ex
45
membris quorum nerui sunt ex vno. ¶ Quod si non
46
fuerit ex nucca: immo ex naruis[*]naruis corrupt for neruis mollificatur quod est
47
proprium illi neruo siue sit in toto neruo aut in medie〈-〉
48
tate eius: aut in parte eius: mollificatur quod mouet il〈-〉
49
lud quod sequitur ipsum: propter illud quod venit ad ipsum.
50
de illo leso propter materiam et resolutionem singularis: aut
51
apostema. ¶ Paralysis vero quedam est que est crisis
52
colice. Et multotiens remane.[*]remane. corrupt for remanet cum ea sensus:
53
quoniam materia est cum ea in neruis motus et non sen-
54
sus. Nam quidam antiquorum dixerunt quod cum co〈-〉
55
lica aliquibus annis communicat vel continuat interficit
56
plurimos. Et qui euadit: euadit cum paralysi
57
euenienti ei. quasi enim natura expellit illam ma〈-〉
58
teriam que est adueniens neruis et reducit eam
1
ad exteriora: et esset maximum vt cum sudore de〈-〉
2
nunciaretur. ¶ Retinetur ergo in neruis: et facit
3
paralysim. ¶ Et multotiens quidem accidit vt in
4
hac sit affirmatio sensus cum dispositione sua. ¶ Et
5
est paralysis que est crisis in egritudinibus acu-
6
tis quare permutatur materia ad neruos. Et illud qui-
7
dem est cum natura non potest propter etatem aut debili-
8
tatem integre euacuare: quare remanet residuum
9
materierum in partibus cerebri et remanet post sta〈-〉
10
tum soda et grauitas capitis. Deinde expellit
11
ipsam natura expulsione grauitatis non expul〈-〉
12
sione euacionis integre: quare accidit paralysis et si-
13
milia. ¶ Et paralysis quidem plurimum accidit in forti-
14
tudine frigoris hyemis. ¶ Et quandoque accidit in re〈-〉
15
gionibus meridionalibus eis qui iam peruenerunt
16
ad annos .L. et vltra secundum semitam fluxuum expulso〈-〉
17
rum ex capitibus eorum propterea quod meridionalis
18
ventus plurimum replet caput. ¶ Paralytici autem
19
pulsus est debilis tardus et rarus. Nam cum egri〈-〉
20
tudo frangit virtutem debilitatur pulsus et fit fre-
21
quens et eueniunt vicissitudines sine ordine.
22
¶ Et vrina secundum plurimum fit in eis alba. Et quandoque fit
23
in eis valde rubea propter debilitatem renum in descer〈-〉
24
nendo sanguinem ab aquositate aut debilitate ve〈-〉
25
narum ab attractione sanguinis aut propter dolorem
26
qui fortasse est cum eis: aut propter egritudinem
27
aliam eis propinquam. ¶ Et quandoque accidit vt sit la〈-〉
28
tus sanum paralysis inflammatum ac si esset in
29
igne. Et alterum paralyticum frigidum ac si esset in
30
niue. ¶ Et sunt pulsus duorum laterum diuersi.
31
Est enim pulsus lateris frigidi deiectus ad hoc quod iudi〈-〉
32
cia eius frigida cogunt ipsum: et quandoque peruenit
33
ad hoc vt oculus minoretur. ¶ Et quodcunque
34
membrorum mollificatorum et paralyticorum secundum
35
colorem reliqui corporis existens non minora〈-〉
36
tur neque tenuatur est de quo maior habenda est fi-
37
ducia quam illud quod est diuersum ab hoc. ¶ Ad pa〈-〉
38
ralysim preterea fit mutatio ex epilepsia et apo〈-〉
39
plexia et colica. Et ex prefocatione matricis et
40
febribus temporalibus secundum semitam crisis.
41
¶ Et paralysis eueniens a remotione spondi-
42
lium mortifera est secundum plurimum: et illa que est
43
ab ictu non contrahente neruos vehementer
44
quandoque sanatur. Si autem superfluat non est
45
spes vt sanetur. ¶ In illa autem in qua est spes
46
oportet incipere a flobotomia. Et iam quidem
47
diximus qualiter dilatetur materia paralysis
48
ad apoplexiam et econuerso.
49
¶ De signis. Capitulum .III.
50
ILlam autem que est a tortuositate:
51
aut casu: aut percussione: aut sectio-
52
ne eam significat: quandoque tamen
53
occultat eam in sectione cum neruus
54
est profundus. Ipsam vero significat quia subi〈-〉
55
to accidit et non confert ei regimen. ¶ Que
56
autem curam recipit est ea que non est a sectio-
57
ne: sed est cum apostemate et similibus. ¶ Et si
58
est cum apostemate calido tunc extensio et dolor et febris
1
significant eam. Et si est ab apostemate duro si〈-〉
2
gnificat ipsam tactus et consideratio sensibilis in
3
neruis: et dolor antecedens. Nam secundum plurimum accidit
4
per ipsam tortuositas aut apostema calidum.
5
¶ Si autem est ab apostemate fluxo tunc significa〈-〉
6
tio est difficilis. Uerumtamen secundum quasdam dispositio-
7
nes non euacuatur a dolore pauco et caliditate et
8
a febre leui et ab augmento doloris. et eius dimi〈-〉
9
nutione secundum motus et cibos. et eius euentus non
10
fit subito immo secundum dies. ¶ Et ex omnibus istis eger
11
sentit apud voluntatem motus quasi sit aliquid pro〈-〉
12
hibens in illo eodem loco. Paralysim autem ha〈-〉
13
bens factam ab humiditate expansa sentit causam
14
expansam in toto membro paralytico. ¶ Factam
15
vero a grossitudine neruorum significat difficultas
16
reuersionis membri a contractione cum laborat in
17
ipso eger sicut est ei possibile: aut faciat illud ali〈-〉
18
us ad dilatationem et mollificationem: et nequam sunt
19
membra leuia sicut in paralysi absoluta. Et si ma〈-〉
20
teria est cum sanguine significat eam guidem et ve〈-〉
21
ne et oculus et repletio pulsus et significationes
22
predicte multotiens. ¶ Si vero est ex humiditate
23
nuda significant eam albedo et mollities multa.
24
¶ Et si sit successione colice et febrium acutarum
25
significant eam colica et febres acute. ¶ Et si est
26
eius causa malitia complexionis singularis frigi〈-〉
27
de aut humide non accidit subito neque sunt illic
28
signa alia: et iudicatur de ipso per tactum et per res
29
agentes in membrum. ¶ Et dicitur quod cum vrina infan〈-〉
30
tis est viridis nunciat paralysim aut spasmum.
31
¶ De cura. Capitulum .IIII.
32
OPortet vt sit intentio tua in egritudi〈-〉
33
nibus neruorum .V. scilicet stupore et spasmo
34
et tremore et paralysi et saltu intentio po〈-〉
35
sterioris cerebri. ¶ Et non properes in
36
vsu medicinarum fortium in principio rei immo tar-
37
da vsque ad quartum et septimum. quod si egritudo fue〈-〉
38
rit fortis vsque ad quartumdecimum. Et in hac quidem
39
hora sis contentus rebus subtilibus ex his que
40
leniunt et digerunt et soluunt et cum clysteribus non
41
est malum in hac hora. Deinde post illud eua-
42
cua cum euacuationibus fortibus. ¶ In regimine
43
autem cibandi eos oportet vt paralytico in primis cum
44
apparet sis contentus aqua ordei et aqua mellis
45
duobus diebus aut tribus si tolerauerit virtus vsque
46
ad quartumdecimum. ¶ Et si non tolerauerit virtus
47
ciba eum carnibus auium leuibus. et stude vt fa-
48
cias eum pati famem: et ciba eum siccis cibis de-
49
inde fac eum longam tolerare sitim. In mensis vero
50
secundis iuuat eum vti medulla nucleorum pini
51
magne proprie. ¶ Et scias quod aqua melior est ei
52
quam vinum. Uinum enim materias in neruis penetrare fa〈-〉
53
cit et plurimum quidem ipsius quandoque accessit in corporibus
54
eorum et fit acetum. Acetum vero est ex rebus que ner-
55
uis sunt nocibiliores. ¶ Illa autem que est a tor〈-〉
56
tuositate et coartatione curatur cum eo quod de-
57
terminauimus in capitulo tortuositatis et compressionis.[*]compressionis. corrupt for compressionis [redundant period]
58
postea. ¶ Si autem est a percussione aut casu tunc
1
eius cura est praua. Eius tamen cura secundum omnem
2
dispositionem est vt consideretur an illa tortuosi-
3
tas euenire faciat apostema cum attrahat mate-
4
riam: et curetur totum cum eo quod conuenit ei. ¶ Et
5
oportet vt ponantur medicine in cura illius in
6
quocunque loco acciderit super loca percussionis et
7
super principium ex quo egrediuntur nerui mo-
8
uentes membrum paralyticum. positio autem medici〈-〉
9
narum super membrum paralyticum est ex eis que non
10
afferunt iuuamentum de quo sit curandum. ¶ Et ti-
11
bi quidem inest cognoscere originem neruorum: et
12
equale est siue intentio in medicina sit prohibitio
13
apostematis aut sit intentio in ea mollificatio: aut sit
14
intentio in ipsa calefactio et permutatio complexionis.
15
¶ Et fortasse necessarium erit ponere iuxta mem-
16
brum percussum et apostomosum[*]apostomosum corrupt for apostemosum incipiens resol-
17
ui: ventosas extranhentes[*]extranhentes corrupt for extrahentes sanguinem ab eo ad par〈-〉
18
tem aut ad illud quod apparet de corpore. ¶ Si autem
19
fuerit egritudo ipsa paralysis occulta facta pro〈-〉
20
pter mollificationem neruorum: tunc illud quod est
21
necessarium post regimen commune est communitas materiei
22
cum eo quod descripsimus et diffiniuimus in euacuatione
23
ipsarum materierum subtilium sine additione et dimi-
24
nutione. ¶ Et meliora quidem quibus euacuantur sunt
25
pillule de euforbio et pillule albicunestre[*]albicunestre cf. Venice 1564: albicumestrem et pillule de
26
scetaram[*]scetaram cf. Venice 1564: sectaram et pillule fetide et hiera hermetis: et vo-
27
mitus cum elleboro albo cum dispositione sua aut
28
cum expressione raphani in quo sit virtus eius.
29
¶ Et similiter reliqui vomitus conferunt eis. Et
30
quandoque fit superfluitas in hoc. ¶ Et in potu
31
detur tyriaca pondus .I. dauich. deinde addatur
32
paulatim paulatim[*]paulatim paulatim corrupt for paulatim neque augeatur supra .ʒ.I. ¶ Et
33
quandoque administretur ei sisamum deorticatum[*]deorticatum corrupt for decorticatum.
34
quandoque vero dantur oxymel cum sua dispositione et opo〈-〉
35
ponacum cum sua dispositione cum syrupo de
36
melle. et eius quidem potio sit quantitas bakil-
37
leon et confert eis. ¶ Et oportet quidem vt clyste〈-〉
38
rizentur enematibus fortibus et collyria fortia
39
supponantur: et inclynentur eorum materie ad infe〈-〉
40
riora: et ipsorum spondiles inungantur ex oleis for〈-〉
41
tibus: et conferunt eis vnctiones calide ex oleis:
42
et emplastra rubificantia quorum rememora-
43
tio est iterata multis vicibus: et proprie cum de-
44
struitur sensus. ¶ Et radix quidem lilij est ex
45
mediemis[*]mediemis corrupt for medicinis bone rubificationis fricando cum ipsa
46
secundum modum inungendi eis. ¶ Preterea con-
47
fert positio ventosarum super capita lacertorum
48
absque incisione. Sed post euacuationem: propterea
49
quod calefacit lacertos et fortasse necessaria erit inci〈-〉
50
sio aliqua. et oportet vt ventose stricta habeant capi〈-〉
51
ta et suspendantur cum igne multo et successio-
52
ne forti et laboriosa et remoueantur velociter. Cum
53
ergo ventose adhibentur oportet vt separatim ponantur
54
super loca plurima si mollificatio est plurimum separata:
55
et si non est plurima ponantur coniunctim: et vte〈-〉
56
re super ea post illud pice et gumma pini. et ad-
57
ministra super ea emplastra calida rubifican-
58
tia sicut emplastrum de farina gith et lilio cum
1
melle. emplastrum quoque de sinapi est et[*]et corrupt for ex eis
2
ipsi conferunt. ¶ Et tu quidem permuta omne quod
3
est debile ad hoc vt rubificet et vt vesicet. ¶ Et
4
emplastrum de sceitaram[*]sceitaram cf. Venice 1564: sceitaragi maxime confert paralysi iu〈-〉
5
uamen: et est apud plurimos eorum excusans a gum-
6
ma ruthe agrestis et synadi[*]synadi corrupt for synapi. ¶ Emplastrum quoque
7
de gumma ruthe siluestris est iuuans et proprie cum
8
nitro et sulfure. et fricatio cum oleo et nitro et aqua
9
sulfurea et aqua marina et embroce subtiliatiue
10
conferunt. ¶ Cunque sensus est debilis fortasse
11
emplastrum forte nocet et non sentit illud et edu-
12
cit illud ad lesionem et vlcerationem fortem. opor-
13
tet ergo vt omni custodia ab illo caueatur et vt
14
consideretur dispositio impressionis emplastri. Nam
15
si rubificat et inflat et cutem non pertransit et sepa〈-〉
16
ratur compressionem digitorum subtili et albifi-
17
catur locus eius: tunc impressio non pertransiuit cu〈-〉
18
tem. et si rubificatio est magis fixa et caliditas
19
magis apparens tunc remoue. ¶ Modus vero
20
cognoscendi hoc est vt auferas emplastrum omni
21
hora et consideres dispositionem. Si ergo necessaria
22
est ablatio remoue. et si necessaria est iteratio ite-
23
ra. ¶ Et scias quod insufflatio ex condisi in nari-
24
bus eorum valde confert. Et similiter que sunt ei si〈-〉
25
milia: quoniam purgant cerebrum et conuertunt materias
26
facientes egritudinem a parte egritudinis. ¶ Et
27
vinum antiquum parum valde confert egritudi〈-〉
28
nibus neruorum omnibus. Plurimum vero ex eo
29
sumptum est res nocibilior neruis. ¶ Et admi〈-〉
30
nistratio acori nutriti est eis que eos iuuant. ¶ Et
31
similiter gradatim ordinetur in potando hieras
32
et sint permixte cum aliquo quod sit sicut castoreum
33
donec perueniant ad hoc vt exinde in potu sumant
34
pondus .ʒ.VI. post .ʒ.I. Et similiter potus olei de
35
kerua cum aqua de radicibus iuuat valde. ¶ Qui〈-〉
36
dam vero hominum sunt qui paralysim curant dan〈-〉
37
do in potu omni die aureum .I. de hiera cum aureo
38
piperis et sanatur. ¶ Et oportet vt cum aliquid istorum su-
39
munt in potu non potent aquam vt prolongetur eius
40
mora in stomaco: et fortasse moratur tota die. de〈-〉
41
inde operatur. Quandoque vero sumunt in potu pi〈-〉
42
peris aureum .I. cum aureo .I. castorei. ¶ Et illis qui-
43
dem non est aliquid ita conferens vt tyriaca et mi-
44
tridatum et scelite et almenthere. assa quoque feti-
45
da vehementis iuuamenti est bibita vel linita et
46
proprie cum bis in die sumitur et etiam bondaca
47
inda. ¶ Cumque membrum redit ad se oportet vt
48
ipsum exercites post illud et constringas et dila-
49
tes ipsum vt ad integram redeat sanitatem. ¶ Et
50
ipsi quidem quandoque iuuantur a febre et inuantur vo-
51
cibus et locutionibus alijs. et post euacuationes
52
et iuuamenta ab eis quibus vtuntur iuuantur bal-
53
neo longo sicco: aut balneis et in fine rei: et post
54
euacuationes et vbi necessarium est resoluere oportet
55
vt non sint resoluentia cum lenificatione pura: sed
56
cum aliquantula stipticitate. Quapropter oportet
57
vt resolutio fiat cum aliquibus que sint vt anisum
58
et sigia et castoreum et squinantum et que sunt si-
1
milia his ex causis stipticis. ¶ Habentes vero il〈-〉
2
lam que facta est post colicam iuuat medicamen fa〈-〉
3
ctum ex nuce romana scriptum in antidotario:
4
et iuuant eos olea que non sunt violente virtutis
5
et multe compositionis: sed sit sicut oleum de lilio
6
et oleum de duabus spicis et oleum de narcisco
7
et oleum de oliuis: et expertum est oleum de nuce
8
indica et oleum de narcisco et factum cum gumma
9
albotin vtrunque simul acceptum iuuatiuum est sua
10
proprietate. ¶ Quandoque vero iuuantur plures eo〈-〉
11
rum cum eis que infrigidant et confortant et prohi〈-〉
12
bent materiam. Et cum medicantur calidis augmen〈-〉
13
tatur egritudo. Et illud ideo quoniam materia subti〈-〉
14
lis dilatatur per ea plurimum. ¶ Cum vero membrum in〈-〉
15
frigidatur confortatur membrum a frigore et mi-
16
noratur quantitas materiei et peruenit ad hoc vt
17
euanescat et non oportet vt in eorum calefactione perue〈-〉
18
niatur. Sed est necessarium vt sint medicine con〈-〉
19
fortate cum aliquibus que sint sicut camomil-
20
la et mellilotum et amaracum et menta et calamen-
21
tum et commisceantur eis allea et etiam illud quod
22
aliquid infrigidationis habeat sicut succus liqui-
23
ritie et semen endiuie et reliqua. Hec enim cum ad-
24
ministrantur iuuant valde. Que vero a sectione facta
25
est curam non habet. Illa vero que facta est a com-
26
plexione frigida cum calefacientibus notis curatur.
27
et illa cuius causa complexionis est potus aque mul〈-〉
28
te frigide vtatur balneo multo sicco. Et scias quod
29
quando aggregantur paralysis et febris in aliquo tunc oxy〈-〉
30
mel cum zuccaro rosaceo est conueniens medicamen in illa
31
hora.
¶ De spasmo. Capitulum .V.
32
SPasmus est egritudo neruosa qua
33
mouentur laceri ad principia sua et inobe〈-〉
34
dientes sunt in dilatatione. ¶ Eorum
35
itaque alij remanent secundum suam dispositionem et
36
non dilatantur: et alij eorum facile redeunt ad dilatatio〈-〉
37
nem suam sicut fit in oscitatione et singultu. ¶ Causa
38
vero in ipso aut est materia aut causa absque materia sicut ca-
39
liditas et siccitas. ¶ Et materia quidem spasmi secundum
40
plurimum est flegmatica et quandoque est melancolica et
41
quandoque sanguinea: et illud est in apostematibus lacerto-
42
rum cum resoluitur materia faciens apostema cum vlcere
43
villi nerui: et augmentatur in latitudine sua et mi-
44
noratur a sua longitudine. ¶ Et materia quidem omnis
45
spasmi materialis effectiua aut est comprehendens super
46
lacertum totum: et illud est cum spasmus est sine apostema-
47
te: aut est comprehensa in loco vno quem relique
48
partes sequuntur sicut fit a spasmo facto propter apostema
49
a materia effusa propter percussionem aut abscissionem:
50
aut propter causam aliam ex causis apostematis. ¶ Et non
51
est quidem longinquum quin spasmus sit eueniens a
52
ventositate inflatiua sparsa. Ipse enim est ex eis
53
que plurimum accidunt et remouentur in hora. ¶ Spas〈-〉
54
mus vero materialis multotiens accidit secundum semitam
55
permutationis materiei sicut accidit in successione si-
56
nantie et successione pleuresis et successinoe[*]successinoe corrupt for successione sir-
57
sen. ¶ Ex spasmo autem qui fit propter priuationem
58
materiei et humiditatis et dominium siccitatis: accidit
1
accidit[*]acciditaccidit corrupt for accidit vt contrahatur longitudo et latitudo equaliter.
2
Colligitur ergo ad seipsum sicut est dispositio corij po-
3
siti in igne: et tu quidem scis dispositiones chordarum esse
4
quod ipse elongantur in hyeme propter humectationem et
5
abbreuiantur in estate propter desiccationem et simi-
6
liter nerui. ¶ Et quandoque fit spasmus qui ad materiam
7
non proportionatur eueniens causa rei impedientis a qua
8
nerui fugiunt et congregantur ad expellendum ipsam:
9
et causa illa aut est dolor ex causa dolorem faciente.
10
¶ Et multotiens est ex humore calido mordi-
11
catiuo. Aut qualitate venenosa perueniente ad cere〈-〉
12
brum et ad neruos sicut accidit ei quem pupugit
13
scorpio super neruos: aut propter qualitatem non veneno-
14
sam sicut cum spasmus accidit ab infrigidatione
15
vehementi congregante neruum et lacertum et inspis〈-〉
16
sante ipsum et contrahitur ad caput suum. Sicut enim mol〈-〉
17
lificatio cum diuersificatur in membris secundum principia
18
membrorum et similiter spasmus et ratio in ambobus est vna
19
in eo quod fit supra ceruicem[*]supra ceruicem cf. Venice 1564: sub ceruice et in anteriore parte et poste〈-〉
20
riore et in parte que est supra ceruicem. ¶ Spasmi au-
21
tem est repletione humidi causa essentialis aut est
22
frigiditas aut humiditas: et frigiditas adiuuat
23
secundum congelationem ipsius et eius grossitiem. quare non
24
sit dilatatio aut siccitas. et caliditas iuuat supra con〈-〉
25
secutionem per resolutionem humiditatis. ¶ Materia
26
vero faciens spasmum non efficit spasmum et mollifi〈-〉
27
cat nisi propter suam grossitudinem. et quia non est ingres〈-〉
28
sa substantia villi paruo introitu quo iuuetur. sed est
29
coartata in foraminibus: et sic quod spasmus est epi〈-〉
30
lepsia membri sicut epilepsia est corporis totius.
31
¶ Differentia vero inter vtrunque est et communitas et proprietas.
32
epilepsia enim plurimum resoluitur velociter et fit cum perio〈-〉
33
dis. reliquas autem differentias scies ex spasmo humi-
34
do per illud quod accidit lactentibus propter vicinitatem
35
mammille et humectationem lactositatis in cordis
36
et congelationem lactis in eis: et cum ventres ipsorum
37
constringuntur et in vigilijs ipsorum et multitudine fle〈-〉
38
tus ipsorum: et spasmantur etiam in febribus suis quam-
39
uis sint leues. et vniuersaliter infantibus facilis est casus in
40
spasmum propter debilitatem virtutis cerebrorum eorum et
41
membrorum ipsorum et lacertorum eorum. et fit facilis
42
eorum exitus ab ipso propter fortitudinem virtutem[*]virtutem corrupt for virtutum epa-
43
tum ipsorum et cordium eorum: et quoniam humores eorum
44
non sunt inobedientes vehementis grossitudinis.
45
et propter hoc liberantur a spasmo sicco velociter
46
propter humiditatem complexionum suarum et humidita〈-〉
47
tem cibi eorum. ¶ In puberibus[*]In puberibus corrupt for Impuberibus vero non est fa-
48
cilis aliqua duarum rerum. cumtamen[*]cumtamen corrupt for cum tamen quandoque ac-
49
cidit infantibus spasmus malus successione fe〈-〉
50
brium acutarum et cum eo sint signa que dicemus
51
ex quo raro euadunt. ¶ Ille vero qui septem tran〈-〉
52
sit annos non spasmatur nisi propter febrem valde
53
prauam. ¶ Et preterea spasmus qui accidit pro〈-〉
54
pter timorem et causas dilatatiuas summersas su〈-〉
55
bito et faciunt sequi lacertos motos ad principia
56
sua secundum suas formas. ¶ Et est spasmus qui con-
57
tingit propter sustentationem factam super ali〈-〉
58
quod membrorum quod est contractum ad quod fit ef-
1
fusio et retinetur in ipso aliquantulum super for〈-〉
2
mam constrictionis sue: et quandoque est cum eo ac-
3
cidens faciens illud: aut fit vt ipsum ferat pon-
4
dus graue: aut fit vt obdormiscat super lectum du〈-〉
5
rum. et hoc quidem est ex eis que per se remouentur.
6
et quandoque est hic stupor adueniens membro pro〈-〉
7
pter repletionem ex materia effusa coartante sputum
8
motiuum et prohibente penetrationem eius: quare
9
non est possibile vt remoueat ad dilatationem fa-
10
ciendam: et cum redit virtus et confortatur ma-
11
teria sit dilatatio. ¶ Et quandoque fit ex extensio-
12
ne illius simile. ¶ Et hoc quidem plurimum fit
13
post somnum apud excitationem cum remanent
14
membra contracta nec extenduntur etiam: quoniam
15
spiritus in somno fit grauior pigrior et non fit assi-
16
duus in faciendo dilatationem propter declinatio〈-〉
17
nem suam ad interiorem partem. ¶ Spasmus
18
autem siccus alius est qui fit successione febrium
19
adurentium et proprie in febribus sirsen: et succes-
20
sione motuum laboriosorum corporalium et ani-
21
malium eius sicut sunt vigilie et angustia et timor
22
et ille est ex eis in quibus fit euasio. et est alius
23
spasmus qui accidit in febribus cum hoc: et non[*]cum hoc: et non cf. Venice 1564: et cum hoc non
24
est vehementer malus: et est ille qui fit propterea quod
25
ipse faciunt currere aliquando materias in neruis
26
et lacertis et proprie cum corpus est plenum. ¶ Et
27
quandoque accidit illud in eis propter communitatem
28
oris stomaci et remouet ipsum vomitus. ¶ Et
29
talis qualis est iste spasmus est febribus[*]est febribus corrupt for ex febribus [cf. Venice 1564, and a variant in febribus] non est
30
illius prauitatis et malitie cuius est ille qui est
31
in febribus temporalibus in quibus desiccantur nerui
32
et lacerti: immo cerebrum et consumuntur humidita〈-〉
33
tes innate et fit spasmus. ¶ Et plerumque est ex hoc
34
capitulo qui fit et destruitur velociter. et causa in ipso est
35
siccitas cerebri propter debilitatem quam sequitur
36
lacertorum siccitas. Nam cum minima causa desic-
37
catiua cerebro aduenit reducit ad se humidita〈-〉
38
tes a neruis. deinde cum natura sollicitatur vt ce〈-〉
39
rebro humiditatem acquirat sufficientem redeunt
40
membra et fiunt inobedientia dilatationi cum prece〈-〉
41
ptione. ¶ Et quandoque accidit ex vehementia
42
frigoris. Multotiens enim accidit spasmus propter
43
frigiditatem cerebri et communicant ei lacerti. ¶ Et spas〈-〉
44
mus quidem impediens est huiusmodi factus a siccita-
45
te: et est spasmus cum siccitate factus qui est cum specie
46
congelationis humiditatis: et minoratur eius quanti〈-〉
47
tas et inspissatur vehementer quare membrum spasma-
48
tur: sicut accidit ex vehementia frigoris: et sicut
49
accidit ei qui bibit medicinas narcoticas vt opium.
50
¶ Spasmus vero factus propter medicinas est si-
51
cut spasmatio potus vini. ¶ Fit enim spasmus post
52
solutionem propter siccitatem. et fit etiam spasmus ante
53
ipsam propter contrarietatem et ventositatem eius quod
54
nerui vehementem incurrunt lesionem cum qua contrahun-
55
tur. et huius quidem generis sunt spasmus eius
56
qui euomit humorem qui est vt erugo eris nocen-
57
tem ori stomaci: et spasmus factus propter forti-
58
tudinem sensus oris stomaci cum ad ipsum expel-
1
litur colera. ¶ Et spasmus factus propter egri-
2
tudinem cerebri et matricis in egritudinibus suis
3
et vesice et reliquorum. ¶ Et spasmus factus a pun-
4
ctura scorpionis et rutele et serpentis super neruum:
5
aut sectione eueniente neruis aut corrosione.
6
et factus ab egritudine in ore stomaci et matri-
7
cibus et membris neruosis et vicinus istis est spas-
8
mus accidens propter vermes. ¶ Preterea est spas-
9
mus qui est in labio proprius et palpebra et lingua et
10
scitur quod eius causa est ex ipso cerebro. ¶ Et
11
cum corpus in spasmo declinat ad anteriora
12
tunc spasmus est in lacertis anterioribus. et cum
13
ad posteriora tunc spasmus est in lacertis po-
14
sterioribus. Et cum ad vtraque simul tunc egri-
15
tudo est in vtrisque simul. sicut in paralysi quandoque
16
fit spasmus adeo fortis vt ceruix torqueatur et
17
dentes strideant. ¶ Cum autem aliquis moritur ex
18
spasmo corpore ipsius calido tunc illud est ex
19
eis que prefocando interficiunt: et neque suffocan-
20
do interficit nisi quia lacertus anhelitus spasma-
21
tur et destruitur motus eius. ¶ Et omnis quidem
22
spasmus sequens vulnus est mortalis.
23
¶ De signis. Capitulum .VI.
24
PUlsus spasmatorum est extensus et diuer〈-〉
25
sus in situ ascendens et dimittens sicut sa〈-〉
26
gitte euadentes ex arcu sagittarij: et di〈-〉
27
uersificatur motus percussionum eius in ve〈-〉
28
locitate et tarditate: et vena quidem calida et ma-
29
gis calefacta reliquis membris. et est corpus vene
30
collectum non sicut est collectio venarum in rigo-
31
re: et nequam sicut illud quod coartatum est: sicut fit
32
apud duritiem vene propter longitudinem egritudi〈-〉
33
nis aut quod factum est in dolore viscerum: sed sicut
34
est aggregatio partium intestini extensi ab extremitatibus
35
suis: et ego dicam signa doloris in spasmo parum
36
post. ¶ Spasmi vero facti a repletione signa sunt
37
quod prouenit subito et non bibit velociter quod super ipsum
38
ponitur ex oleo nisi iam aduenerit ei caliditas propin〈-〉
39
qui temporis. ¶ A siccitate vero facti signa sunt quod fit
40
paulatim et paulatim successione egritudinum euacuan〈-〉
41
tium quodcunque genus fuerit et euacuationis medicinarum:
42
aut collyrice passionis aut euacuationis per se. ¶ Fa-
43
ctum vero a nocumento cognosces per causas extrin〈-〉
44
secas: et ea que bibuntur sicut euforbium et ellebo-
45
rus et reliqua: et sicut cum nocumentum est ex stomaco: et communi〈-〉
46
cat ei cerebrum: deinde nerui. sentit ante illud sol〈-〉
47
licitudinem et angustiam et obsidionem stomaci: et quandoque
48
reperitur illud tempore spasmi. et quandoque est ille spasmus
49
successione vomitus qui est sicut succus porri aut
50
erugo eris. Et similiter ille qui fit propter fortitudinem
51
oris stomaci. Quotiens enim effunditur ad ipsum materia spas〈-〉
52
matur habens ipsum. Uerum precedit ipsum nocumentum in
53
ore stomaci et mordicatio: et quandoque accidit simile illi in
54
egritudinibus matricis et vesice et reliquorum cum fortes
55
fiunt. et fit cum dolore vehementi et propter nocumentum
56
manifestum in illo membro antecessio spasmi. In re〈-〉
57
liquis vero spasmis aut fit dolor cum eo aut fit do-
58
lor contingens a spasmo non spasmus contingens a dolo〈-〉
1
re. Factus autem ab apostemate cognoscitur per ea que
2
diximus. Et ex significationibus quidem significantibus aduen〈-〉
3
tum spasmi est paruitas pulsus et ipsius raritas
4
primum: deinde eius permutatio ad illud quod dictum
5
est. Et multotiens rubificatur facies et apparet in ocu〈-〉
6
lis contorsio et inclinatio et in anhelitu interfectio.
7
et disnia. Et quandoque accidit risus non secundum radicem et
8
constringitur natura et desiccatur: et vrina etiam multotiens re〈-〉
9
tinetur et multotiens non retinetur et egreditur sicut
10
aquositas sanguinis: et habet ampullas: et accidit ei
11
singultus et vigilie et soda et tremor et dolor sub
12
iuncturis et precipue sub iunctura ceruicis et inter
13
spatulas et apud iuncturam alchatim et alhosos sub
14
illa. ¶ Spasmum vero contingentem causa febris significant et
15
nunciant ipsum in febribus contorsio in oculo et rubifi〈-〉
16
catio in extremitate oculi: et in circuitu et stridor
17
dentium et nigredo lingue et constrictio cutis capi-
18
tis. et rubedo vrine primum: deinde eius albedo
19
propter eleuationem materiei ad caput et pulsatio temporum
20
et venarum capitis. Et quandoque desiccantur in eo venter
21
aut spasmatur. ¶ Hypocrates quidem dixit quod si accidat febris
22
post spasmum melius est quam si accidat spasmus post
23
febrem. Cuius intentio est quod cum febris superuenit spasmo
24
humido soluit eum. ¶ Spasmus vero qui prouenit ex
25
febre est siccus qui raro recipit curam et accidit ei ante
26
ipsum timor in somno et conuersio coloris ad ru-
27
bedinem et viriditatem et plumbositatem et constri-
28
ctio nature. ¶ Et vrina quidem cruda in febre et
29
rigor cum eis associantur sudor in capite et tene-
30
brositas in oculis significant spasmum cuius causa est
31
dubellati in visceribus. ¶ Si autem spasmus est cum
32
febre et non est de fortitudine illius febris et longitudine
33
temporis eius vt adurat humiditates et finiat eas tunc
34
ille est de genere eius cum quo non est illa siccitas to〈-〉
35
ta. ¶ Ex signis vero malis in spasmo est vt mul〈-〉
36
tiplicetur ventositas in membris et proprie quando cum eo
37
inflatur venter et precipue quando est in principio sui. ¶ Et
38
vrina acuta in spasmo et tetano est mala significans
39
quod causa est caliditas pura. ¶ Et quando cum spasmo
40
sunt pulsatio et saltus tunc illud est signum malum.
41
Pulsatio namque vnam duarum rerum significat
42
aut apostema in visceribus magnificans pulsationem
43
aut extenuationem in eis: quare apparet pulsus
44
magnus qui est propter percussionem magnam. ¶ Cum
45
autem sinantie materie declinant ad neruos vt
46
ad ipsos permutate faciant euenire spasmum si-
47
gnificat illud apertio spasmi in pulsu. ¶ Et cum
48
pleuresis declinat cum materia sua ad illud signi〈-〉
49
ficat illud fortitudo constrictionis anhelitus: et
50
neque febris est valde fortis. ¶ Et cum permutatur
51
materia sirsen ad aliud incipit cum timore et mul〈-〉
52
titudine palpitationis et stridor dentium: deinde
53
torquetur oculus: deinde apparet spasmus.
54
¶ De cura. Capitulum .VII.
55
IN eo quidem qui facus est a percussione:
56
oportet vt administrentur embroce que la-
57
xant facte ex ordeo fracto et camomil〈-〉
58
la et malua et farina fenugreci et que
1
illis sunt similia. Et nos quidem iam ostendimus in
2
canone locum administrationis earum. ¶ Factus ve〈-〉
3
ro a nocumento si fuerit propter potum alicuius rei
4
tunc curetur cum eo quod cognoscetur in capitulo de vene-
5
nis. ¶ Et si fuerit cum febre curetur cum humecta-
6
tione vehementi cerebri et neruorum et lacertorum
7
cum mollificantibus vehementis humectatio〈-〉
8
nis que docui te: et habitet in domo frigida. ¶ Et
9
si fuerit propter dolorem: feda[*]feda corrupt for seda dolorem: postquam sciueris
10
quis sit: et abscinde causam ipsius. ¶ Et si est propter
11
puncturam curetur quod ipsam facit cum eo quod dice〈-〉
12
tur in capitulo de puncturis. ¶ Et si est ab apostemate cure〈-〉
13
tur cum eo quod dicemus in cura apostematum neruorum.
14
¶ Si autem est a siccitate eius cura est praua. Ue〈-〉
15
rum conuenientior eius cura est tina et inunctio
16
ex oleo humido post ipsam: et eius iteratio post
17
ipsam multotiens: et illud cum non est cum febre
18
vbi non intermittitur omnino: et assidue fac illud in
19
omnibus iuncturis. ¶ Si autem possibile est vt tina fiat
20
ex lacte fiat. Et si non ex aquis in quibus decocta
21
sint folia salicis et ordeum fractum et viola et nenu-
22
far et cucurbita et citroli aut fiat tina tota ex suc〈-〉
23
co cucurbite: aut succo cucumeris: aut sit totum
24
illud ex aqua rosacea in qua decoctum est aliquid horum:
25
aut aqua melonis indi: aut aqua salicis et que
26
sunt similia illis. ¶ Et cum feceris eis clysteria ex
27
istis expressionibus et oleis. et aliquibus dissoluti〈-〉
28
uis humectantibus impinguantibus erit vehe-
29
mentis iuuaminis. ¶ Et administrentur super
30
iuncturas et super originem lacertorum olea facien〈-〉
31
do vnctionem post vnctionem cum studio cerebri
32
valde et compositione: quam te docuimus in humecta-
33
tione cerebri. Et infirmo detur in potu lac recen〈-〉
34
ter mulctum secundum mensuram conuenientem si non fuerit
35
febris et aqua ordei et aqua cucurbite et aqua me-
36
lonis indi et iulep. siue fuerit febris siue non fue〈-〉
37
rit. Si ergo misceatur cum aliquo horum parum vini
38
albi vt penetrare faciat erit conueniens. Et simili〈-〉
39
ter sint aque ipsius mixte cum aliqua parte vini.
40
¶ Et oportet vt assidue fiat ei cura hec preter quod mo〈-〉
41
ueatur aut exercitio adhereat. Et si est possibile
42
vt totum corpus eius submergatur in oleo tepi-
43
do fiat. ¶ Et fiat ei caputpurgium cum humectan〈-〉
44
tibus que sunt ex oleis et succis et humectetur ca-
45
put eius cum eis que sciuisti. Et oportet vt sit firma
46
statio in psilio et oleo rosaceo. ¶ Et ex eis quidem
47
que ipsos iuuant est vt in potu sumant terenia-
48
bim et proprie infantes. Quod si non fuerint lacten〈-〉
49
tes. et si habens spasmum humidum virtutis fuerit virtutis[*]virtutis fuerit virtutis corrupt for debilis fuerit virtutis:
50
non abscindantur ab eo carnes sicce sicut carnes mi-
51
nutarum auium et cubugi et kerubiti et alteiz[*]alteiz cf. Venice 1564: alteilez.
52
¶ Et si non fuerit eius virtus debilis sint cibi eius
53
panis cum melle et aqua ciceris cum aneto: et sy〈-〉
54
napis etiam nutrita cum oleo: et ponatur in eo quod ipse
55
recipit piper. ¶ Cibus autem habentium spasmum
56
siccum sit totum quod humectat et lenit et omnes sor〈-〉
57
bitiones pingues lenes facte ex aqua ordei et
58
oleo amigdalino et zuccaro bono et aqua car-
1
nis assumpta ex carnibus agnorum et hedorum. et
2
quandoque ponantur ex oleribus humectatiuis quod fran〈-〉
3
git nocumentum carnis si fuerit illic caliditas: quod si cum
4
illo parum vini misceatur vt ipsum penetrare faciant
5
non erit longinquum a rectitudine et proprie cum
6
non fuerit caliditas superflua: et similiter si misceatur vinum
7
cum aqua quam bibit. ¶ Cura vero fiat ita. Si
8
enim est humidus oportet vt curetur cum euacuanti-
9
bus: et purgantibus fortibus predictis cum dixi〈-〉
10
mus euacuationem humoris grossi ex neruis: cum so-
11
lutiuis et clysteribus acutis. ¶ Et si tu videris
12
signa sanguinis dominantia manifesta valde flobotoma
13
primo et proprie si causa eius est repletio et potatio vi-
14
ni plurimi. Et non extrahas totum quod necessarium est
15
ex sanguine: cuius extractio est propter spasmum aut
16
egritudinem aliam significantem eius extractionem: immo reti〈-〉
17
ne ex eo aliquid vt resistat spasmo et resoluatur re-
18
solutione motuum spasmi. ¶ Et eius cura sunt sub-
19
mersio in aquis thermarum et sessio in pellibus
20
vulpium et luporum que dicentur in capitulo dolorum iunctu-
21
rarum: quoniam iuuant. ¶ Et similiter inunctio cum adipi〈-〉
22
bus luporum: et oleo de lilio si non fuerit febris: et
23
similiter decoctio catulorum canum et sessio in aquis in qui〈-〉
24
bus decocte sunt medicine subtiles: sicut abro〈-〉
25
tanum et folia radicis iunci et calamus aromati-
26
cus et folia lauri: et linimentum factum ex radi〈-〉
27
ce spine iudaice et semine spine albe et semine
28
spine egyptiace: et succo centauree minoris si-
29
gillatim et composite. ¶ Et scias quod longitudo
30
spatij more in tina siue sit aqua: siue aliud est ex
31
eis que nocent propter mollificationem.[*]mollificationem. corrupt for mollificationem [redundant period] virtu-
32
tis. Tu autem pone multitudinem numeri lo-
33
co longitudinis spatij et fac ipsum sedere bis in
34
die. ¶ Ex his autem que iuuant habentem spasmum communem qui
35
nominatur teteis et tetanum factum a materia est vt subito in
36
aqua demergatur frigida: secundum quod dixit Hypocrates. Nam cor-
37
poris exteriora inspissantur et innatus calor in in〈-〉
38
ferioribus clauditur: quare conforatur[*]conforatur corrupt for confortatur et resoluitur materia
39
non est tamen omne corpus tolerans hoc a timore tu〈-〉
40
tum: sed corpus forte firmum carnosum quod vlcera
41
non habet et in estate. Plures enim per hoc iam eua〈-〉
42
serunt. ¶ Ille quidem qui vtitur ventosis su-
43
per locum ad quem partes corde extenduntur:
44
oportet vt vtatur sine scarificatione si res est le-
45
uis et si non est ita. oportet vt fiat scarificatio: est
46
enim mortalis si non scarificetur tunc: et nocent
47
quandoque attrahendo materiam. ¶ Uentosa-
48
rum autem loca sunt in collo et spondilibus dorsi:
49
aut ab vtroque latere et partes lacerti pectoris:
50
ante vesicam vero super renes non facimus il-
51
lud: nisi cum timemus et miserendo volumus
52
vt sanguis egrediatur. ¶ Et oportet vt vento-
53
sas multotiens non administres neque subito si-
54
mul: et loca ventosarum custodiantur et conser〈-〉
55
uetur: vt corpus non infrigidetur. et ex curis eius
56
est vt applanetur quod spasmatum est leniter. ¶ Et ex
57
cura eius contingente secundum naturam est euentus febris
58
acute: et propterea dixit.[*]dixit. corrupt for dixit [redundant period] Hyppocrates vt si accidit febris
1
post spasmum melius est quam vt accidat spasmus
2
post febrem. ¶ Quartana quoque confert ad illud propter
3
concussionem tremoris eius: et propter multitudinem su-
4
doris eius. Et cui accidit quartana raro accidit ei
5
spasmus: nam securus est ab eo. ¶ Et ex curis
6
quidem mirabilibus expertis spasmo est vt ponatur
7
super membrum spasmosum ren constrictus[*]constrictus corrupt for contritus [cf. Venice 1564] cum pingue〈-〉
8
dine sua. deinde dimittatur super ipsum donec siccetur
9
et mutetur cum alio. ¶ In spasmo preterea toti cor〈-〉
10
pori communi confert etiam intentio cerebri etiam cum purga〈-〉
11
tione facta sternutatorijs magnifice. ¶ Et in eis
12
etiam expertum est vt ex lana plurimum mollificant eis suspen〈-〉
13
soria: que a collo ad vtrunque brachium protendantur
14
super que omni hora oleum calidum aspergatur. ¶ Bal-
15
neum quoque siccum magnifice iuuat eos et vt in-
16
clinetur super lapides ignitos super quas asperga〈-〉
17
tur vinum et vt sudent cum eo cooperimentis.
18
¶ Et ex emplastris quidem bonis est emplastrum factum
19
ex storace liquida: et euforbio et castoreo et ce-
20
ra citrina et oleo de lilio et emplastra dicta in anti-
21
dotario et adipes et reliqua. ¶ Et inunctio ex
22
fece olei sisamini et olei seminis lini et spuma fenugreci.
23
¶ Et ex vaporibus bonis est sal calefactus po〈-〉
24
situs super exitum neruorum. ¶ Et ex eis quidem
25
que in potu sumpta afferunt febrem sunt castoreum et
26
assa fetida permixta cum melle accepta secundum quan〈-〉
27
titatem nucis. afferunt enim febrem et resoluitur spasmus
28
ilico. ¶ Et similiter oleum de kerua et aqua mellis
29
cum assa fetida et decoctio carpobalsami. ¶ Et
30
ex eis que valde conferunt ipsis est in potu sume〈-〉
31
re tyriacam et confectiones magnas. et quandoque confert su-
32
mere diuretica. ¶ Hec preterea medicina experta
33
est. in potu sumant ex radicibus cotti .ʒ.XX. deco〈-〉
34
ctas in duabus libris aque donec tertia remaneat
35
ex qua potent vncias .IIII. tepidas cum vncijs .II. olei
36
amigdalini. Illud enim confert et proprie in spasmo qui
37
est in posterioribus. ¶ Et quandoque decoquuntur lo〈-〉
38
co radicis cotti carpobalsami .ʒ.X. et est eius po〈-〉
39
tio vncie .II. et similiter calamentum aggreste. ¶ Et ex eis
40
que vehementis sunt iuuamenti est sumere in
41
potu castoreum et opoponacum ex quibus qui fortis
42
est bibat aureum .I. et .ß.ʒ.I. et custodi tunc stomacum quoniam
43
ipse per illud tunc debilitatur vehementer. ¶ Et
44
assa etiam fetida sumpta secundum quantitatem seminis orobi in
45
quantitate .IIII.ʒ. vel .℥.[*]vel .℥. is missing Venice 1564 et medie mellis et amonia〈-〉
46
ci: similiter bibatur cottum: et decoctio ysopi et aniudem
47
et aqua castorei. sunt enim plurimi iuuamenti et mi〈-〉
48
nimi nocumenti. Sitque potio ex eo quantitas
49
duorum cocleariorum vsque ad tria: detur ad potandum
50
pluribus vicibus: et sit quantitas in eo quod bibi〈-〉
51
tur quantitas predicta: et minus quidem nocu-
52
mentum fit in ipso si sit post cibum quocunque modo
53
sit. Non est enim in ipso timor. ¶ Et ex cura
54
quidem eius est vt inungatur ex oleis fortis resolu〈-〉
55
tionis predictis sicut oleo cucumeris asini et oleo
56
de kerua et oleo rutino et oleo de costo cum ca〈-〉
57
storeo et piretro: est enim valde iuuatiuum: et ren
58
dissolutus et oleum narciscinum. ¶ Et oleum qui-
1
dem est huiusmodi. ℞. olei vtriusque spice kist .I. cere
2
vncias .II. olei de berberis kist .I. polij amoni[*]amoni i.e. amomi stora-
3
cis masticis omnium ana vnciam .I. gariofili euforbij am-
4
borum ana aureos .IIII. spice vnciam .I. olei balsami vnciam .I.
5
commisceantur. ¶ Et ex illis que conferunt eis est:
6
vt administretur emplastrum de euforbio et est iuuatiuum
7
valde. ¶ In eo autem quod lactantibus ex spasmo
8
accidit. sint contente: vt ipsarum iuncturis apponatur
9
emplastrum ex melle cum quo confecta sint crocus et
10
radix lilij et anisum ita vt fit plurimum eorum radix
11
lilij post anisum: et sit ex croco res parua: et con〈-〉
12
suescant ponere membra sua in aquis in quibus
13
decocta sint camomilla fenugrecum et mellilotum.
14
Et quandoque confert oleum camomellinum solum. ¶ Ui-
15
num autem paucum confert habentibus spasmum humidum
16
resoluit enim ipsum sicut febris. Plurimum vero est
17
vna ex causis eius: et oportet vt eger ex veteri bibat et
18
super cibum parumper. ¶ Et scias quod cum spasmus
19
est communis corpori exceptis membris faciei: tunc me〈-〉
20
dici intendunt cum emplastris et vnctionibus spon〈-〉
21
dilium colli. et quandoque est in membris faciei: tunc me〈-〉
22
dici intendunt cerebro. ¶ Et cum hoc si spasmus
23
est ex communitate stomaci et vides signa predicta
24
tunc incipe et fac hominem illum mouere. For〈-〉
25
tasse enim mouet coleram acutam aut humo-
26
rem putridum. et liberabitur in hora.
27
¶ De tetano. Capitulum .VIII.
28
TEtanus est egritudo officialis prohi〈-〉
29
bens virtutem motiuam a contractione mem-
30
brorum de quorum aptitudine est vt con〈-〉
31
trahantur. propter nocumentum in lacertis et
32
neruis. ¶ Dictione vero alcuzez vtuntur in signi〈-〉
33
ficationibus diuersis: aliquando enim dicunt cuzez et
34
significant per ipsum illum qui incipit a lacertis fur-
35
cule: et extendit eos ad anteriora et posteriora:
36
aut in vtrasque partes simul: et quandoque dicunt cuzez
37
tetanum. Et quandoque dicunt cuzez spasmum oculi
38
proprie: et quandoque significat[*]significat corrupt for significant per ipsum tetanum qui est duo
39
spasmi aut duo tetani posterius et anterius. Et
40
quandoque appropriant nomine alcuzez illud quod est ex fri〈-〉
41
gore propter frigus congelatiuum. ¶ Tetanus autem secundum
42
veritatem est contrarius spasmo: et ingreditur in genus
43
spasmi introitu contrariorum in genere vno: et eorum
44
comparatio ad causam vnam est eueniens casu contrariorum.
45
Uerumtamen spasmus fit ad partem vnam. Cum ergo
46
duo spasmi in duabus partibus contrarijs aggregantur
47
fit tetanus: quemadmodum accidit ei qui habet spasmum
48
ante et retro simul. Accidit enim ei ex duobus mo〈-〉
49
tibus contrarijs in membris suis vt extendantur.
50
¶ Cumque tetanus iste fit duo spasmi dupli: oportet
51
vt acutior sit spasmo simplici: et erit eius crisis
52
velocior. ¶ Et hic quidem duplus non est ex
53
duobus spasmis: immo ex duobus tetanis. Et neque
54
euacuatur spasmus in plurimo duarum rerum a
55
dolore vehementi. ¶ Cause autem cuzez similes
56
sunt causis spasmi secundum modum vnum et diuer-
57
se sunt ab eis secundum modum alium. ¶ Earum autem
58
similitudo cum eis est: quoniam cuzez quandoque fit ex re-
1
pletione: et quandoque sit ex siccitate: et quandoque sit propter
2
nocumentum consequens membra neruosa et interdum
3
fit ex apostematibus. ¶ Diuersitas vero eius ab eo
4
est quoniam spasmus nisi raro fit a ventositate: alcuzez
5
autem plurimum fit a ventositate extensiua: immo alcuzez
6
qui est compositus ex duobus spasmis: quandoque fit
7
plurimum ex ventositate cum dominatur in corpore. Et est
8
hec egritudo peruersa. ¶ Cum autem spasmus sin〈-〉
9
gularis accidit in membro vno ex ventositate non
10
est prauus: et illud ideo quoniam istud fit propter dominium ven〈-〉
11
tositatis in toto corpore. Et quando cum spasmo sin-
12
gulari dominatur ventositas est illic timor et signum
13
mortis. Qualiter ergo erit duplus. ¶ Et di-
14
uersificatur alio modo: et est quoniam causa in spasmo
15
materiali est vt cadat in loco nerui secundum formam prohi-
16
bitionis dilatationis: quoniam extendit villum in la〈-〉
17
titudine: aut constringit eum ad radicem suam: et
18
spasmatur. ¶ Causa vero in cuzez materiali est: quoniam ca〈-〉
19
sus eius est econtrario: aut enim humiditas faciens
20
cuzez currit secundum latitudinem in ramis villi. deinde
21
congelatur et remanet secundum duritiem et fit difficilis
22
eius reditus ad contractionem. Aut cadit subito et
23
implet villum preter quod diuersificetur eius causa ex causa
24
villi: immo cadit secundum extensionem villi et dilatatur pre〈-〉
25
ter quod in longitudine minuatur: sed ipsa seruat lon〈-〉
26
gitudinem implens foramina. ¶ Materia autem
27
faciens spasmum in neruis est diuersitas in ramis
28
neruorum non penetrans in eis penetratione simili neque
29
penetratione plurima. ¶ Et videtur quod si transitus
30
materiei alcuzez qui est secundum hunc modum simi-
31
lis transitui materie mollificationis. Uerumtamen illa
32
materia subtilis est laxum faciens: et hec quidem
33
congelata est dura: non permittens membrum
34
reflecti et contrahi. ¶ Aut erit materia in cuzez: de-
35
inde cadit in medio lacerti et chorde aut nerui:
36
verumtamen in principio sui trahit neruum aut chor〈-〉
37
dam in longitudine: et non potest contrahi: neque pene-
38
tratione plurimi: et videtur quod sit transitus materie aut
39
erit illic apostema: aut materia cadit in ramis villi: ita quod
40
eum membrum contrahetur necessarium erit vt propter ipsam contrahatur
41
villus ledatur dolore. ¶ Causa autem dolorem faciens
42
ledens est materia aut non materia cadens in prin-
43
cipijs lacertorum aut chordarum: et fugiunt ab ea in
44
longitudine: sicut accidit species cuzez successione vo〈-〉
45
mitus laboriosi et euacuationis propter lesionem existentem in
46
chordis et in neruis lesis a stomaco. ¶ Hoc quidem et
47
si causa in cuzez sit siccitas: fit quoniam lacerti contrahuntur in
48
latitudine: nisi propter resolutionem humiditatum augmen〈-〉
49
tantem longitudinem et contrahuntur ex ea transitus in
50
quibus penetrat virtus motiua et debilitatur a per〈-〉
51
mutatione membrorum ad contractionem: et proprie cum
52
adiuuat durities contingens a siccitate ad inobe-
53
diendum. ¶ Spasmus vero siccus similis illi
54
quandoque contrahit in longitudine et latitudine simul secundum
55
semitam equalitatis. Quapropter siccus spasmus
56
deterior est alcuzez sicco. ¶ Et sicut mollificatio
57
accidit propter sectionem similiter tetanus: et quandoque fit vt cum
58
plaga accidit elongetur lacertus secundum contractionem.
1
¶ Et ex alcuzez quandoque accidit aliquid magnum for〈-〉
2
te propter causam fortem et materiam fortem plurimam. ¶ Et
3
quandoque contingit secundum modum euentus spasmi stu〈-〉
4
por repletiuus opilans vias spiritus: et remanet
5
membra extensa et non dilatantur: sicut remanet[*]remanet corrupt for remanent
6
membra contracta et non extenduntur ad hoc vt inue〈-〉
7
niat spiritus viam et transitum. ¶ Et hoc quidem
8
plurimum fit post somnum: quoniam spiritus in ipso intentus
9
est ad interiora: sicut diximus in spasmo. ¶ Et
10
quandoque accidit propter formam non naturalem inconuenien-
11
tem contrariam accidentem lacertis: et minoratur virtus
12
eius et facit dolorem non tolerantem vt remoueatur
13
quare remanet secundum illam figuram: sicut qui a fu-
14
ne leditur: aut eleuat aliquid graue: aut affert super
15
dorsum suum pondus graue: aut dormit super
16
terram et terra ledit lacertos eius et contrahit eos:
17
aut accidit ei casus aut percussio conterens lacertos
18
aut sectio: aut adustio ignis faciens eos dolere
19
quare deficiunt a contractione. ¶ Et quandoque est cum hoc
20
materia effusa ad eos aut ventositas grossa ge〈-〉
21
nerata in eis: aut ascendit ad eos extendens ip-
22
sos. ¶ Et quemadmodum spasmus proprius mem〈-〉
23
bris faciei est malus simul:ter[*]simul:ter corrupt for similiter tetanus quando consequi〈-〉
24
tur palpebram aut linguam aut labium solummodo.
25
¶ Et quandoque contingit species alcuzez mali sicci quem
26
precedunt febres inseparabiles cum inquietudi〈-〉
27
ne et fletu et alienatione: et color fit citrinus propter
28
eas et desiccatur os et labium et denigratur lingua
29
et constringitur natura et exasperatur cutis et extendi〈-〉
30
tur. ¶ Omnis autem cuzez a percussione cui associantur
31
singultus et punctio et permixtio et destructio rationis
32
est mortalis: aduenit enim lacertis desiccatio et
33
ebullitio humiditatis eorum donec extendit eos
34
in longitudine: deinde seruatur illud in eis cum
35
desiccatione vltima seruante inflammationem.
36
¶ Alcuzez preterea multotiens accidit infantibus
37
et fit facilis in eis quanto plus sunt minores secundum
38
quod dictum est in spasmo. ¶ Et quandoque antecedit al-
39
cuzez plurimus saltus corporis et grauitas ip-
40
sius et grauitas sermonis et durities in lacertis.
41
et in partibus spondilium vsque ad alhosos et diffi-
42
cultas deglutiendi et pruritus: et cum scalpitur
43
non delectatur vel desiccatur inde. ¶ Cumque vrina
44
est sicut putredo et virus et est horripillatio et
45
tenebrositas in visu et sudor in capite et ceruice
46
significat extensionem in vtrisque lateribus futuram. quo-
47
niam huiusmodi putredo multiplicatur in eis nisi pur〈-〉
48
getur. inferius integre immo ascendat ex ea aliquid in eis et
49
exinde ad cerebrum et ledat ipsum et frangat corpus.
50
¶ Cumque alcuzez communis incipit clauditur os et rubi〈-〉
51
ficatur facies et fit dolor fortior: et fit ne sit conue-
52
niens quod ipse sorbet: et multiplicatur palpitatio: et
53
lachrymant oculi. ¶ Et differentia quidem inter te-
54
tanum et spasmum in principio sui est quod spasmus
55
incipit in lacertis cum motu. Tetani vero prin〈-〉
56
cipium in lacertis est cum quiete. ¶ Et quandoque
57
contingit permutationem fieri ad tetanum ex
58
squinantia et pleuresi et sirsen secundum quod fit in spasmo.
1
¶ Et quandoque multiplicatur in regionibus meri〈-〉
2
dionalibus propter repletionem et motum humorum et proprie
3
in flegmaticis. et quandoque accidit in regionibus septem〈-〉
4
trionalibus propter retentionem superfluitatum et proprie
5
mulieribus: quoniam ipse sunt debilium membrorum.
6
¶ De signis. Capitulum .IX.
7
SIgnum quidem tetani absolute est: vt non
8
sint lacerti respondentes ad contractionem
9
¶ Alcuzez vero signum si est in ante-
10
rioribus est: quoniam homo est sicut prefocatus
11
suffocatam habens faciem et oculos. et quandoque imagi-
12
natur quod ipse rideat propter extensionem lacertorum fa-
13
ciei eius. et est caput eius contractum: ad anteriora proce〈-〉
14
dens cum extensione oculorum: quare aspicere non
15
potest. ¶ Et quandoque non potest mingere propter extensio-
16
nem lacertorum ventris et debilitatem expulsiue: et
17
quandoque mingit absque voluntate: quoniam lacertus vesi-
18
ce eius est extensus non contractus: et quandoque mingit
19
sanguinem propter rupturam venarum propter vehementiam
20
coartationis et quandoque accidit ei singultus. ¶ Et si
21
alcuzez ad posteriora est: trahit caput et spatulas
22
et lacertos tractiuos ad posteriora. ¶ Et quandoque
23
accidit illud ad posteriora propter extensionem lacertorum
24
ventris cum communitate extensionis lacertorum ficte-
25
ris et non potest retinere quod est in intestino recto:
26
et neque potest deponere quod est in intestinis gracili〈-〉
27
bus: et ambo quidem communicant in prefocatione aut in
28
somnietate et vigilijs et dolore et aquositate vri〈-〉
29
ne et multitudine inflammationum ventositatis in
30
ea et casu a lectis. ¶ Signa autem humidi et sicci
31
et apostemosi et facti a lesione sunt secundum regulam que dicta
32
est in spasmo. Et multotiens quidem accidit eis co〈-〉
33
lica propter frigus si egritudo fuerit frigida.
34
¶ De cura. Capitulum .X.
35
EAdem est cura que est spasmi. Uerum-
36
tamen ventosarum vsus super membra hic
37
plus fiat quam in spasmo. Et illud ideo
38
vt reducatur calor. Sitque cum scarifica〈-〉
39
tione proprie super neruos colli et spondilium et sce〈-〉
40
resif[*]sceresif cf. a variant in Venice 1564: scerasif. ¶ Ex eis vero que obseruanda sunt in pa〈-〉
41
tiente cuzez est vt quando eius corpus sudat propter dolo〈-〉
42
ris vehementiam aut ex medicina non dimittatur
43
vt infrigidatio ei superueniat: quoniam ipsum ledit. Sed oportet
44
vt desiccetur cum lana infusa. ¶ Et quandoque fit vt se〈-〉
45
deat in oleo calefacto: quoniam est fortis resolutionis.
46
¶ Ex opoponaco quoque in potum detur vsque ad .ʒ.I.
47
secundum virtutem et ex assa fetida etiam. ¶ Alcuzez prete-
48
rea dignior est vt in curando ipsum incipiatur quam
49
spasmus: quoniam alcuzez est ledens prefocans intrin〈-〉
50
secus. ¶ Et eis vero que dicuntur valde esse iuua-
51
tiua in cura alcuzez et spasmi est vt ferueat suc-
52
cus aneti et mittatur in ipso catulus taboni: aut ca〈-〉
53
tulus canis: aut catulus vulpis et coquatur donec
54
dissoluatur: deinde infundatur in ipso eger bis.
55
¶ Et similiter confert eis inunctio ex pinguedine asi-
56
ni siluestris: et adipe leonis: et adipe vrsi et cer-
57
ui et alchitiboa singulariter aut cum medicinis.
58
¶ Et confert eis euena[*]euena corrupt for enema [cf. Venice 1564] ex oleo rutino cum ca-
1
storeo et centaurea. ¶ Et similiter suppositoria mor〈-〉
2
dicatiua calida in quibus sunt baurach et pul-
3
pa colloquintide et que sunt similia illis quod si nimietate
4
sua adurunt fiat clystere: postea cum lacte asine
5
et vnctio renum singulariter cum aliqua predicta〈-〉
6
rum pinguedinum. ¶ Et ex rebus magis confe〈-〉
7
rentibus tetano frigido humido est castoreum:
8
quare oportet vt assiduetur. ¶ Cumque habentes cuzez ci-
9
bantur non oportet vt transglutiant ex cibis nisi bu〈-〉
10
cellam valde paruam: et vt sorbeant pultes subti〈-〉
11
les valde: quoniam transglutire est eis peruersum et fit
12
inde spuma in naribus eorum: et commouentur:
13
quare illud augmentat eorum egritudinem. ¶ Nos
14
autem dicemus medicinas quas in potu sument
15
et ex quibus eorum membra abstergantur et ipso〈-〉
16
rum nares in antidotario. ¶ Et similiter vnctiones
17
conferentes eis sicut oleum de alcanna et reliqua
18
que dicta sunt: et similiter caputpurgia et sternutato-
19
ria. ¶ Et sternutatorium eis melius est. storax al〈-〉
20
musceme cum quibusdam oleis. ¶ Febris vero que naturaliter
21
accidit est meliore[*]meliore corrupt for melior cura ei qui ex eo est humidus.
22
¶ De tremor[*]tremor corrupt for tremore et signis specierum eius. Capitulum .XI.
23
TRemor est morbus officialis eue-
24
niens propter defectum virtutis motiue a
25
motu lacertorum secundum continuitatem: compar
26
grauitati compari intromittenti sua mo〈-〉
27
tione motionem voluntariam quare commiscentur
28
motus voluntarij cum motibus non volunta-
29
riijs[*]volunta-riijs corrupt for voluntarijs et est nocumentum in virtute motiua sicut stu-
30
por est lesio in sensibili. ¶ Huius autem causa: aut est
31
in virtute: aut in instrumento: aut in vtrisque simul.
32
¶ In virtute vero cum debilitatur: propterea quod accidit ti〈-〉
33
mor: vel propter applicationem rei abscise terribilis si〈-〉
34
cut aspectus ex loco alto: aut ambulatio super pa〈-〉
35
rietem: aut peroratio coram eo ex quo aliquis verecun〈-〉
36
datur et qui timetur: aut reliqua ex quibus contrahuntur
37
virtutes animales: aut angustia aut tribulatio aut
38
gaudium aut desiderium. Propter ordines mo-
39
tuum virtutis accidit tremor in neruis: et fit il-
40
lud quoniam facit contingere diuersitatem in
41
motu ipsius. ¶ Et ex causis quidem eius secundum
42
semitam debilitatis virtutis est multitudo coi-
43
tus post refectionem et repletionem. ¶ Qui
44
autem factus est ab instrumento: est quandoque
45
vt mollificationem aliquam incurrant nerui propter quam
46
non consequetur paralysis: quare non retinen-
47
tur apud motionem: sicut est apud potum mul〈-〉
48
tum et ebrietatem frequentem et multitudinem potus aque
49
frigide: aut potu eius non in sua hora: aut vt in
50
membris contingat opilatio propter repletionem plurimam pro〈-〉
51
uenientem a causis notis: sicut est satietas nausea〈-〉
52
tiua et dimissio exercitij: quare propter eas virtutes
53
perfecte non penetrant. ¶ Et materia quidem frigida: aut est
54
patiens in meatibus in quibus ipsa mouetur: et
55
quandoque cum via penetrationis: et quandoque cum vi prohibi-
56
tionis: aut non est patiens omnino. ¶ Et aliquan-
57
do quidem fit vt instrumentum ipsum aliquam incurrat
58
desiccationem et non obediat refletioni[*]refletioni corrupt for reflectioni [resp. reflexioni] obedien-
1
tia facili. ¶ Communitas vero est vt in instrumen〈-〉
2
to accidat nocumentum perueniens ad hoc vt noce〈-〉
3
at virtuti quemadmodum aduenit ei frigus vehemens
4
extrinsecus: aut ex punctura animalis: aut ex humore:
5
aut ex calore vehementi: sicut apud adustionem et alia.
6
¶ Et aduenit cum eis virtuti impedimentum: aut adue〈-〉
7
nit virtuti secundum suam singularitatem impedimentum suum quod
8
est sibi proprium. ¶ Et membro secundum suam singularitatem
9
aduenit impedimentum sibi proprium et continuantur duo
10
nocumenta simul. ¶ Tremor autem quandoque est in omnibus
11
membris. Et quandoque in corpore. Et quandoque est in
12
capite solum secundum applicationem nocumenti ad la〈-〉
13
certum vnum sine lacerto alio. ¶ Et quandoque fit
14
tremor in vtrisque manibus et non in pedibus: aut
15
quoniam causa non est in origine nucce: sed in ra-
16
mis penetrantibus ad manus neruorum: aut quoniam
17
causa est in origine nucce: sed expellit eam ad pro〈-〉
18
pinquiora loca et propinquius latus: et natura ser〈-〉
19
uat nuccam ne penetret causa illa in ipsa et consequatur fi-
20
nem suum. Aut quoniam spiritus motiuus in inferiori〈-〉
21
bus corporis est fortior et magis vigens secundum ne-
22
cessitatem illorum membrorum quam habent de suo si-
23
mili: quare non patiuntur vehementer a causis que
24
non sunt valde virtuose: quod si patitur instrumentum con-
25
fortatur eius superatio. Manus autem non est ita.
26
¶ Et causa quidem dominans in euentu tremoris fi〈-〉
27
xi est frigus debilitans neruos et spiritum simul:
28
aut humiditas liquida laxa: minor etiam mollifi-
29
catione humiditatis facientis paralysim. ¶ Et
30
Hypocrates quidem iam dixit. Cum accidit in febre causo〈-〉
31
nide tremor tunc sensus permixtio resoluit eam
32
ab ipso. Galienus quidem concedit[*]concedit cf. Venice 1564: non concedit hunc aphoris[*]aphoris corrupt for aphorismum [cf. Venice 1564]: verum-
33
tamen non est ex eis que modum non habent. ¶ Et scias
34
quod tremor magis peruersus est qui a sinistro incipit.
35
Et tremor quidem in senibus medicamine non remo-
36
uetur. Signa vero sunt cause predicte: et sunt etiam
37
manifeste.
¶ De cura. Capitulum .XII.
38
FAc quod in alijs fecisti capitulo ex apertio〈-〉
39
ue opilationum et destructione mollifi〈-〉
40
cationis et euacuatione et confortatione
41
neruorum: et humectatione: si necessitas
42
eius est in tremore: si est propter debilitatem ab
43
egritudine et calefactione et si cum frigiditate re-
44
pentina aut imbibita: et compressione et fricatione
45
et expulsione si est necessaria: et secundum quod ostendimus
46
in canone. ¶ Et balneum in aquis maris et bal-
47
nea sicut que sunt ex aqua nitri et arsenici: et aspal〈-〉
48
ti et sulfuris et aqua maris sunt iuuatiua etiam.
49
¶ Et si est causa eius frigus vaporationes ex
50
nitro et sinapi et inunctio cum oleo costino. ¶ Et
51
si causa eius potus multi vini euacua: et admi-
52
nistra oleum cucumeris asinini et que taliter procedunt
53
et assidua inunctionem cum oleo canabino. ¶ Oleum
54
preterea de andacoca proprietatem habet in hoc mirabi〈-〉
55
lem. Et similiter si emplastrum fiat ex humida solummodo.
56
Si autem est ex humoribus imbibitis aut grossis aut
57
cofirmatur egritudo administretur positio ventosa〈-〉
58
rum super spondilem primam et sedeat in tina olei ca-
1
lefacti: et in iuribus animalium predictis in capitulo de pa〈-〉
2
ralysi: et spasmo et alcuzez: et in fine rei detur in
3
potu castoreum in syrupo mellino: aut cum hieris
4
magnis. et dentur in potu pillule facte ex rutha
5
et scolopendria. et iuuantur quidem ex cerebro lepo〈-〉
6
ris valde: quare ex ipso comedant assato. ¶ Et
7
ex eis quidem que tremulo conferunt est vt bibant sy〈-〉
8
rupum mellinum cum aqua in aqua decocta sint se-
9
minis malue et foliorum dunuchium vncie .V. et simili-
10
ter sumant in potu: succum eupatorij cum aqua.
11
et velociter vtantur cum ipsa mollificatiuis. ¶ Et
12
si tremor est in capite proprie iam expertum est eis
13
sticados pondus .ʒ.I. aut .II. solum cum hiera pi-
14
gra: vel ex qua facte sunt pillule: aut in syrupo
15
mellino. ¶ Et ex eis quidem iam expertum est in
16
potu sumere pillulas cochias .I.ʒ. et .ß. omnibus
17
.X. diebus semel. ¶ Et oportet vt cibus sit ve-
18
locis digestionis. ¶ Et vinum quidem eis nocet:
19
et similiter aqua frigida: et que ex aquis est ei meli-
20
lior[*]meli-lior corrupt for melior et minoris nocumenti est aqua pluuialis: et
21
similiter omni egritudini neruose: et leduntur multitu〈-〉
22
dine flobotomie.
¶ De stupore. Capitulum .XIII.
23
VSus huius dictionis stupor in libris
24
est diuersus plurimum enim ponitur dictio stu-
25
poris synonima dictioni paralysi.
26
Nos vero et plurimi hominum vtuntur ea
27
secundum hunc modum: et quidem stupor est morbus offi-
28
cialis faciens euenire in sensu tactuali nocumen-
29
tum scilicet aut destructionem aut diminutionem cum tre〈-〉
30
more si est debilis: aut mollificationem si est con〈-〉
31
firmatus: quoniam virtus sensibilis non solum prohi〈-〉
32
betur a penetratione: sed etiam motiua prohibetur
33
sicut exposui multotiens quamuis in quibusdam ho-
34
ris inueniatur stupor absque difficultate motus propter
35
diuersitatem neruorum motus et sensus. ¶ Causa enim
36
stuporis: aut est ex parte virtutis: quoniam debilita〈-〉
37
tur sicut in febribus fortibus et acutis ducentibus
38
ad stuporem. Et sicut in illo qui passurus est syn〈-〉
39
copim statim et apud propinquitatem mortis. Aut ex
40
parte instrumenti: quoniam corrumpitur eius complexio propter frigus
41
vehemens ex potu medicine aut ex punctura ani-
42
malis sicut scorpionis aquatici: aut tactu piscis qui
43
nominatur berille et facit contingere illud grossitudi-
44
nem in spiritu qui est instrumentum virtutis: aut debilitatem.
45
¶ Aut corrumpit eius complexionem propter calorem vehemen〈-〉
46
tem sicut quem momordit serpens: aut remansit in bal〈-〉
47
neo vehementis calitatis[*]calitatis corrupt for caliditatis: aut in febribus incensiuis.
48
¶ Aut propter grossitiem substantie neruorum: quare spiritus in
49
ipsa non penetrant bene. Et propter hoc contingit in tactu
50
pedis cum comparatione ad tactum manus sicut stupor.
51
¶ Aut sit propter opilationem ex humoribus grossis scilicet aut
52
a sanguine aut a flegmate aut melancolia. et quandoque
53
possibile est vt sit ex colera: aut propter opilatio-
54
nem ex coartatione apostematis et exiture: aut coar-
55
tatione vehementi et ligatura: et coartatione situs
56
in voluente[*]in voluente corrupt for involuente neruos: aut per accidens forte aut
57
propter dolorem cum quo effunditur ad membrum
58
sanguis aut humor non plurium[*]plurium corrupt for plurimum opilans tran-
1
situs: et huius plurimum est a sanguine. Et propter
2
hoc cum permutatur situs eius et remouetur et rece-
3
dit ab eo quod ad ipsum est effusum redit sensus.
4
¶ Et quandoque accidit illud ex siccitate et exiccatione
5
et opilatur meatus propter collectionem villi et eius coopertu〈-〉
6
ram et hoc est malum. ¶ Et quandoque accidit opila〈-〉
7
tio propter mollificationem factam ab humiditate com〈-〉
8
plexionali absque materia et sequitur illam mollificatio-
9
nem clausio meatuum. ¶ Cause vero stuporis quandoque
10
sunt in ipso cerebro et tunc si est vniuersalis communis corpori
11
toti est mortalis. ¶ Et quandoque sunt in nucca: et quandoque
12
est eius principium ex spodili: et quandoque est in ramis
13
neruorum. Cum ergo perseuerat stupor et prolongatur per〈-〉
14
ducit ad mollificationem. ¶ Stupor preterea nun〈-〉
15
ciat apoplexiam et epilepisa et spasmum aut alcuzez
16
aut paralysim communem. ¶ Et omnis quidem stupor omnis mem-
17
bri cum perseuerat et.[*]et. corrupt for et [redundant period] fit fortis nunciat paralysim aut
18
spasmum aduenientem ei. ¶ Et stupor faciei tor-
19
turam. ¶ Et plurimum quidem succedit peripleu-
20
monie et pleuresi et sirsen frigido stupor. ¶ Et
21
scias quod cum stupor perseuerat et non remouet ipsum
22
euacuatio deinde succedit vertigo nunciat apoplexiam.
23
¶ Et scias quod semen croci hortensis positum
24
in enemate calefacit neruos.
25
¶ De signis et cura. Capitulum .XIIII.
26
IPsa eadem causa sunt cause sicut dictum est in
27
tremore: significat ergo illud ex eis aug〈-〉
28
mentum stuporis cum additione earum et
29
eius diminutionem. Et cura quidem est secundum quod dictum
30
est in tremore eadem. ¶ Uerumtamen si fuerit a san〈-〉
31
guine et extant significationes repletionis venarum et in-
32
flatio guidem et grauitas corporis et somnus et rubedo
33
faciei et oculorum et reliqua tunc flobotomando proseque-
34
re. Nam multotiens remouet stuporem sola et cum
35
rectificatione regiminis et alleuiatione cibi. ¶ Cum
36
ergo apparet stupor in aliquo membrorum propter causam an-
37
tecedentem aut primitiuam sicut frigus: aut aliud eue〈-〉
38
niens in principio neruorum oportet vt non sis contentus cura-
39
tione loci sed sit omnis cura in principio vie ad ipsum.
40
¶ Et ex curis quidem conferentibus stupori est ex〈-〉
41
ercitium illius membri et assiduatio motus eius.
42
¶ De tortura faciei. Capitulum .XV.
43
IPsa est morbus officialis in facie
44
propter quam trahitur pars faciei ad partem non natura-
45
lem et alteratur forma eius naturalis: et remo〈-〉
46
uetur bonitas obuiationis vtrorunque labiorum amba〈-〉
47
rum et palpebrarum ex parte. ¶ Et eius quidem causa est aut
48
mollificatio aut spasmus lacertorum palpebrarum
49
et faciei. ¶ Tu autem iam sciuisti eos et sciuisti ipsorum
50
originem. ¶ A mollificatione vero facta est quoniam
51
cum declinat ad partem trahitur cum ea pars secunda et mol〈-〉
52
lificat eam et mutat eam a forma sua si fuerit fortis:
53
et si debilis mollificatur sola. Et apud quosdam si
54
est in latere mollificatio est attractio torti: sed
55
non est concedendum. ¶ Et ex eis quidem est pau-
56
lus. ¶ Hec autem facta a mollificatione est propter
57
causas mollificationis numeratas. ¶ Facta autem
58
a spasmo et est ea que contingit secundum plurimum: est quoniam
1
cum pars spasmatur stupefit pars secunda que
2
sequitur ipsam. ¶ Et causa quidem in ipsa est cau〈-〉
3
sa que est in spasmo: quod autem dictum est in capitulo spas〈-〉
4
mi sicci sicut facti in febribus acutis et euacua-
5
tionibus et ex fluxu ventris et vomitu et ex flu-
6
xu sanguinis ex naribus et alijs est perniciosum.
7
¶ Quidam vero dixerunt quod latus egrum est in tor-
8
tura latus quod sanum videtur quamuis causa sit in ipso:
9
et latus sanum ministrat attractionem ipsis[*]ipsis corrupt for ipsius et equat.
10
¶ Hoc autem non est verum secundum plurimum. Anathomia
11
enim et quod sciuisti de dispositione lacertorum faciei fa〈-〉
12
cit.[*]facit. corrupt for facit [redundant period] te cognoscere corruptionem eius et casus hu〈-〉
13
ius communis: et quoniam sensus in ipsa eorum de-
14
struitur a latere torture. ¶ Et pluribus quidem hominum
15
accidit apostema in lacertis colli: et est ex sum-
16
ma suffocationum et aduenit eis inde tortura et
17
aduenit eis paralysis etiam extendens vsque ad ma-
18
nus: quoniam lacerti ex quo hauriunt lacerti col-
19
li virtutem motiuam origo etiam est ex spondilibus col-
20
li. ¶ Omnes autem torture extense vsque ad .VI. men〈-〉
21
ses fortasse non speratur rectificatio. ¶ Et scias quod
22
tortura colli plurimum nunciat paralysim: immo multo〈-〉
23
tiens protendit apoplexiam. Considera ergo an as-
24
socientur ei accidentia epilesie[*]epilesie corrupt for epilepsie et apoplexie quare in-
25
cipe ab euacuatione forti. ¶ Quidam autem exi〈-〉
26
stimauerunt quod in patientibus torturam timetur mors
27
subitanea vsque ad .IIII. dies eorum. Si autem per〈-〉
28
transeunt eos euadunt: et videtur quod sit illud causa
29
epilepsie fortis quam tortura nunciat.
30
¶ De signis. Capitulum .XVI.
31
SUnt vt accidant inflammatio et sputi
32
emissio ex latere et non retinetur sali-
33
ua partis: et multotiens consequitur cum
34
ipsa soda: et proprie in ea que est spas-
35
mosa. ¶ Cognitio autem que duarum partium
36
fit lesa est quod cum ipsa extenditur et rectificatur
37
manu: reditus alterius secundum naturam ad figuram
38
suam est facilis. ¶ Signa autem in tortura molli〈-〉
39
ficatiua sunt quoniam motus est debilis et sensus
40
sunt turbati et sentit in cute lenitatem et in lacer〈-〉
41
tis. et neque sentit extensionem: et est palpebra in〈-〉
42
ferior demersa: et videtur medietas panniculi qui
43
est super palatum quod est ex parte illius oculi molli-
44
cata et humida laxa: et apparet quod meditetur ho-
45
mo et aspiciat ad inferiora. et causa in hoc etiam
46
est communitas huius panniculi cum panniculo extrin〈-〉
47
seco vie lingue secante palatum in longitudine:
48
et est communicans ei. et est cutis declinans a par-
49
tibus colli et elongatur in eis. et difficilis fit redi〈-〉
50
tus ipsius ad eas. ¶ Signa autem spasmose sunt:
51
quoniam sensus sunt turbati secundum plurimum et cu〈-〉
52
tis extensionem habet cum qua destruuntur ruge: et
53
lacerti faciei sunt duri: et minorantur saliua et spu〈-〉
54
tum secundum plurimum: et est declinatio cutis ad par-
55
tes colli plus: et reditio eius ab eis fit difficilior.
56
¶ Signa autem eius que est ex spasmo humi〈-〉
57
do et sicco sunt ea per que cognoscitur. ¶ Et
58
ex signis quidem euentus torture est quod homo inue〈-〉
1
nit dolorem in ossibus faciei sue et stuporem in
2
cute sua et multitudinem saltus eius.
3
¶ De cura. Capitulum .XVII.
4
SOllicitudo est et intentio vt non mouea〈-〉
5
tur tortus vsque ad .IIII et .VII. Et cibe-
6
tur etiam cum eo quod subtiliat sicut aqua
7
ciceris cum oleo et non desiccetur cum
8
desiccatione mellis et pullis columbarum. ¶ Quod
9
si natura fuerit sicca moueatur in die secundo cum
10
clysteri vehementis lenitatis quoniam est conueniens.
11
¶ Intendere autem ad gargarismata in principio
12
est nocens et quandoque attrahit quod est propinquum
13
et non resoluit crudum et spasmus in primis fit for〈-〉
14
tis. ¶ Et neque facias euacuationem cum debili-
15
bus non sufficientibus donec digestio aliquavi〈-〉
16
ce fiat: festinatio autem ad medicinam acutam exic〈-〉
17
cat materiam et minorat eam: et desiccat neruos et
18
debilitatur operatio medicine in ea: immo abstine.
19
¶ Et oportet quidem vt cures paralysim aut spas〈-〉
20
mum sicut scis secundum quod pertinet. Iam autem expertum
21
est quod si tortus omni die pondus .ʒ.II. ex hiera herme〈-〉
22
tis bibat per mensem continuum fortem efficiet
23
impressionem. ¶ Quod autem expertum est vt bi-
24
bat omni die est vt ex zinzibere et acoro confectis cum
25
melle sumat mane et vespere quantitatem nucis.
26
et oportet ne abscindatur ab eo aqua mellis. ¶ Qui〈-〉
27
dam autem medici indi dixerunt quod ex perfectioni-
28
bus quibus tortura medicatur est vt approprietur
29
membrum lesum et caput cum carne siluestri elixa-
30
ta: et videtur quod melior siluestris ad hoc sit lepus
31
et althiboa et vulpis et hirci siluestris et cerui et
32
asini siluestres: et qui sunt minores ataba absque
33
gazellis et que sic procedunt ex his que carne sua
34
non calefaciunt. ¶ Et oportet si sit egritudo hu-
35
mida vt ligetur pars in qua est morbi principium
36
secundum formam naturalem. ¶ Si autem est spasmus in-
37
cipe primum ab eius lenificatione: deinde ab ipsius
38
resolutione. ¶ Quod si inuenis signa sanguinis
39
flobotoma venam que est sub lingua et superpo-
40
ne ventosas spondilibus primis absque scapellatio〈-〉
41
ne. et non est dubium quin materia torturam faciens
42
veniat ex principijs neruorum et lacertorum fa-
43
ciei: et propter hoc diligitur vt medicine rubifican-
44
tes superponantur spondilibus ceruicis et super
45
mandibulam etiam cum plurimi villi sint venientes ex eis
46
ad lacertos qui sunt in facie. Lacerti vero faciei
47
non sunt ex illa summa. Et eorum regimen est pur〈-〉
48
gatio anterioris partis cerebri et similiter vapo-
49
ratio sicca super spondiles et mandibulam inferio〈-〉
50
rem et fricatio capitis etiam proprie super famem ve〈-〉
51
hementem. ¶ Et ex eis etiam que iuuant tortu-
52
ram est assiduatio ablutionis faciei cum aceto: et deli〈-〉
53
nire loca predicta cum aceto: et proprie cum in ipso
54
coquuntur subtiliatiua: et si est acetum in quo deco〈-〉
55
cocta[*]decococta corrupt for decocta est synapis est mirabile: et vt inclinetur super
56
decoctionem sceha et abrotani et alharmel et lau-
57
rus et similia: et assumantur sub eo que sint sicut
58
tamarisci et albetil[*]albetil corrupt for alhetil. ¶ Cum ergo medicine non con〈-〉
1
ferunt fiat cauterium super venam que est post
2
aurem eius. et oportet vt iniungatur ei vti gargaris〈-〉
3
mo plusquam alijs: et administrentur masticabilia et
4
proprie acorus et nux muschata et piretrum: et ex
5
eis quibus in masticatione vtitur sunt mirabola〈-〉
6
ni nigri: et oportet vt retineatur masticabile in par〈-〉
7
te lesa: et sit in domo tenebrosa et fiat ei aut cum
8
zeboti: aut expressione canapis et amaraci et si-
9
cle: aut aqua opoponaci cum oleo de lilio: aut eu〈-〉
10
forbio quantitatis lentis cum lacte mulieris. ¶ Et
11
curetur caput cum eis que ipsum purgant: de qui-
12
bus diximus in canone egritudinum capitis cu-
13
iusque. ¶ Et ex caputpurgijs expertis est auella-
14
na indica et proprie cortex eius superior: et auri-
15
cula muris et expressio cucumeris asinini et ci-
16
claminis: et quandoque miscetur illa cum eis que cum ster〈-〉
17
nutatione calefaciunt sicut castoreum et nigella et
18
reliqua. ¶ Dignius vero quo fit caputpurgium
19
est auricula muris: et cum caputpurgium fit ponde〈-〉
20
re .ʒ.II. ex aqua eius cum dauich opoponaci .ʒ.〈-〉
21
ß. olei confert: immo sanat in .V. diebus. Et quandoque
22
precipiuntur intueri specula vt sit semper eorum inten-
23
tio in rectificatione faciei. et specula conuenientio〈-〉
24
ra eis que sunt propria in videnda facie et sunt illa
25
que de calibe sunt facta. ¶ Infantibus autem cum
26
aduenit tortura in fine veris detur in potu tri-
27
fera minor: aliquibus diebus vsque ad .VII. dies
28
et cibus sit aqua ciceris.
29
¶ De saltu et signis eius. Capitulum .XVIII.
30
SAltus est motus lacertosus: et quandoque
31
mouetur cum eis cutis que eis adheret:
32
et ipse quidem est ex ventositate grossa
33
inflatiua. ¶ Significationes autem quod ipse
34
sit ex ventositate sunt velocitas resolutionis: et quod
35
non est nisi in corporibus frigidis et causis frigidis
36
et potibus rerum frigidarum et sedant eum calefacien〈-〉
37
te. ¶ Sed significationes quod ipse sit lacertosus car-
38
nosus neruosus sunt quidem quoniam in parte que est
39
lenis sicut cerebrum non retinetur ventositas: et si〈-〉
40
militer in ea que est dura sicut os. Sed accidit
41
secundum plurimum ei quod est medium in duritie et lenitate.
42
¶ Et accidit quidem saltus ex accidentibus animali-
43
bus plurimum et proprie in gaudio. et multotiens acci〈-〉
44
dit ex tristitia et ira et reliquis quoniam motus spi〈-〉
45
ritus quandoque resoluit materias in ventositates. ¶ Et
46
scias quod saltus cum communis est corpori nunciat apo〈-〉
47
plexiam et scuzez: et cum perseuerat in mirach
48
nunciat melancoliam et epilepsiam. Et cum perseuerat
49
in facie nunciat torturam. et saltus qui est sub scera〈-〉
50
sis[*]scerasis i.e. scerasif quandoque significat apostema in velaminibus: quoniam est de co-
51
mitantibus ipsum.
¶ De cura. Capitulum .XIX.
52
VAporetur cum vaporibus calefacientibus.
53
Illud enim remouet ipsum. Et si non vte-
54
re oleis resolutiuis incipiendo a de-
55
bilioribus: et perueni ad illud quod est for-
56
tius natura remouetur: et si non solutiuum in potu da et
57
assidua post illud medicinas calefacientes. ¶ Ca-
58
storeo quoque cum sambaco inest proprietas in hoc
1
capitulo. ¶ Et neque dentur aqua congelata et vinum
2
multum: et quod inflationem habet et infrigida-
3
tionem: et ipsius quidem cura est propinqua cure
4
ipsius similium. ¶ Compleamus ergo sermonem:
5
de egritudinibus neruorum hic et simus contenti
6
his que sunt sensuales et motiue et situales. ¶ De
7
apostematibus vero et solutionibus continuita〈-〉
8
tis et reliquis tardabimus sermonem vsque ad
9
quartum librum si deus voluerit.
10
¶ Fen tertia de dispositionibus oculorum.
11
¶ De anathomia oculi. Capitulum .I.
12
VIrtus visuum et materia spiritus
13
visibilis procedit et penetrat ad
14
oculum per viam duorum neruo〈-〉
15
rum et concauorum quos nouisti
16
per anathomiam. cumque nerui et
17
panniculi qui eis associantur ad
18
orbitam descendunt dilatatur extre〈-〉
19
mitas cuiusque eorum et repletur et ampliatur: ita
20
quod comprehendit humores qui sunt in pupilla quo-
21
rum medius est glatialis et ipse quidem est humor
22
clarus sicut grando. ¶ Glatialis vero est rotun-
23
dus cuius minuit rotunditatem compressio ipsius
24
ab anteriore parte eius. ¶ Et ipse quidem compri〈-〉
25
mitur vt in eo informatio conuenientioris sit quan-
26
titatis et habeant parua que videntur sectionem
27
magnam in qua formetur. Et propter hoc eius po〈-〉
28
stremum parumper constrictum est vt ipsius cooper〈-〉
29
tura in corporibus fiat bona que ipsum deglu-
30
tiunt et sunt profunda et dilatata a constricto: vt et
31
ipsa bene cooperiant eum. ¶ Et hic quidem hu-
32
mor positus est in medio: quoniam est dignior lo-
33
cis que sunt cum custodia. ¶ Sed et post ipsum
34
est humor alius adueniens ei ex cerebro: vt nu-
35
triat ipsum. Inter ipsum enim et sanguinem purum est
36
gradatio. Hic autem humor similis est vitro lique〈-〉
37
facto et color vitri liquefacti est clarus et decli-
38
nat ad paruam rubedinem: clarus vero est quoniam
39
nutrit clarum: parue autem est rubedinis: quoniam
40
est ex substantia sanguinis: et ipse non conuertitur
41
ad similitudinem eius quod nutritur integre: et hic
42
quidem humor non peruenit ab eo: nisi quia mit-
43
tit ei sanguinem a cerebro mediante reti: quar[*]quar corrupt for quare
44
oportet vt sequatur partem eius. et hic humor ele〈-〉
45
uatur ad medietatem posterioris partis glatia〈-〉
46
lis vsque ad maiorem circuitum que est in ea.
47
¶ In anteriori parte est alius humor similis
48
albugini oui et nominatur albugineus. et est sicut
49
superfluitas a substantia glatiali proueniens: sed su-
50
perfluitas clari clara est: sed positus est anterius
51
propter causam antecedentem: et propter causam que
52
est sicut completiua. ¶ Causa autem antecedens est:
53
quoniam pars superfluitatis opposita est parti nu〈-〉
54
trimenti: et causa completiua est vt gradetur delatio
55
luminis super glatialem: et sit ei sicut clypeus. ¶ Am〈-〉
56
plius extremitas nerui comprehendit vitreum et
57
glatialem vsque ad terminum qui est inter glatialem
58
et albugineum et terminus apud quem peruenit vitreus
1
est apud coronam: sicut rete comprehendit venatio-
2
nem: quapropter nominatur retina. ¶ Et nascitur ex ipsius
3
extremitate tela aranea ex qua generatur tunica subti-
4
lis cum qua penetrant future partis secundine quam nomina-
5
bimus: et illa quidem tunica distinguitur inter secundinam
6
et inter albugineum: vt inter subtile et spissum sit separa-
7
torium aliquod: et vt adueniat ei nutrimentum ab an〈-〉
8
teriore parte ipsius penetrans ad ipsum a retina et
9
secundina subtilis non fuit: sicut tela aranee: nisi quia
10
si esset spissa erecta in facie glatialis non elongaretur
11
quin accideret ex ea propter suam spissitudinem vel alte〈-〉
12
rationem eius quod velaret lumen a glatiali ex via
13
albuginei. Extremitas autem panniculi subtilis
14
impletur et texitur ex venis: sicut secundina: quoniam ipsa fa〈-〉
15
cit penetrare nutrimentum secundum veritatem. Uerum non
16
est necessarium: vt sint omnes partes eius preperate ad iu-
17
uamentum nutribiles: sed pars postrema que nomina-
18
tur secundina. ¶ Illud autem quod pertransit illum termi〈-〉
19
num ad anteriora inspissatur et sit tunica vsque ad
20
grossitudinem aliquam habens colorem celestem inter al〈-〉
21
bedinem et nigredinem vt congreget visum: et vt equet
22
lumen operatione sua qua cooperit visum apud laxitu〈-〉
23
dinem indigente tenebris et compositione luminis et
24
tenebrarum: et vt distinguat inter humores: et in-
25
ter fortem vehementis duriciei: et stet sicut me-
26
diatrix iustitia: et nutriat corneam cum eo quod adue〈-〉
27
nit ipsi a secundina: et ipsius quidem comprehensio non com〈-〉
28
pletur ab anteriori parte eius: vt non prohibeat aduen〈-〉
29
tum formarum: sed dimittit in anteriori parte sui fe〈-〉
30
nestram et foramen: sicut relinquitur in vuea quando re〈-〉
31
mouetur suspensorium ipsius ab ea: et in illo quidem fo〈-〉
32
ramine cadunt aduenientia. Cum ergo constringitur
33
prohibetur visus et in anteriore parte huius tunice vuea〈-〉
34
lis est rugositas vbi obuiat glatiali vt sit magis
35
similis raro leni: et vt minoretur tactus eius. ¶ Du-
36
rior vero partium eius est anterior pars eius: vbi ob〈-〉
37
uiat tunice cornee dure: et vbi finitur: vt sit illud
38
quod comprehendit foramen durius. Et forsitan qui-
39
dem est plenum humiditate propter iuuamentum predictum
40
et spiritu quod significat extenuatio que est coram foramine apud
41
propinquitatem mortis. ¶ Secundus vero panniculus
42
est strictus valde: vt bona retentio eius. Et nominatur
43
postremum ipsius tunica dura: et eius anterior
44
pars comprehendit totam pupillam et fit peruia: vt non
45
prohibeatur visus. et est propter illud in colore cornu sub〈-〉
46
tiliati limatione et abrasione et nominatur propter illud cor-
47
nea. ¶ Clarior autem partium eius est illa que est anterior:
48
et est secundum veritatem sicut composita ex tunicis subtili〈-〉
49
bus quattuor que sunt sicut cortices superpositi: vt si
50
excorticetur vnus eorum non fiat commune nocumentum: et de
51
ea est que opponitur foramini: quoniam ille locus est magis
52
indigens fortitudine et tutela. ¶ Tertius vero compre-
53
hendit lacertum motus pupille et impletur totus carne al〈-〉
54
ba et pingui. vt leniat oculum et palpebram: et prohibe〈-〉
55
at eos exiccari et vocatur totum eius coniunctiua. ¶ La〈-〉
56
certum autem mouentem oculum iam diximus in anatho-
57
mia. ¶ Palpebre vero create fuerunt vt expellant
58
quod ad oculum volat et descendit ad ipsum de ca-
1
pite: et vt equent lumen sua nigredine: et cum eis
2
quidem ponitur quoddam simile panniculo qui similatur carti-
3
lagini: vt eorum statio super ipsum sit bona: et non ca-
4
dant propter debilitatem eius in quo fixi sunt: et vt la-
5
certus aperiens oculum habeat sustentaculum: sicut
6
os vt bona fiat eius motio. ¶ Partes autem
7
palpebre sunt coopertorium: deinde vna duarum tu-
8
nicarum panniculi: deinde eius adeps: postea lacer〈-〉
9
tus eius: deinde tunica postrema: et est hec su-
10
perior. Inferior vero ex partibus deest lacertus.
11
¶ Et locus quidem in cuius scissione est timor est ex
12
eo quod sequitur anteriorem partem eius apud initium lacerti.
13
¶ De cognitione dispositionum oculi et complexionum eius et
14
sermone vniuersali de egritudinibus eius. Capitulum .II.
15
COgnitio illius est ex tactu eius et mo〈-〉
16
tu eius et ex venis eius et ex figura ip-
17
sius: et ex colore eius: et ex quantita-
18
te ipsius: et ex operationibus suis proprijs
19
et ex dispositionibus eius quod currit ab eo et dispositioni〈-〉
20
bus passioninum eius. ¶ Cognitio autem illius ex
21
tactu eius est: quoniam inuenit eum tactus calidum aut
22
frigidum aut durum aut siccum aut lenem aut humidum.
23
¶ Sed cognitio illius ex motu eius est vt consi〈-〉
24
deres an motus ipsius sit leuis et significabit caliditatem
25
aut frigiditatem quod tactus discernet ipsius an sit gra〈-〉
26
uis et significabit frigiditatem aut humiditatem. ¶ Illius
27
vero cognitio ex venis eius est vt cognoscas an
28
sint grosse et ample et significat illud humiditatem eius
29
an sint subtiles et stricte et significat siccitatem eius: aut
30
plene et significat multitudinem in ipso. ¶ Cognitio
31
vero illius ex colore ipsius est: quoniam color significat hu〈-〉
32
morem dominantem proportionalem scilicet rubeus et citrinus
33
et plumbeus et fuscus. ¶ Sed cognitio illius ex
34
figura ipsius est quoniam bonitas sue figure significat for〈-〉
35
titudinem eius in creatione. et malitia sue figure significat
36
contrarietatem illius. ¶ Dispositio autem magnitudinis
37
eius et paruitatis ipsius est secundum quod dictum est in capi-
38
te. ¶ Illius vero cognitio ex operationibus eius
39
proprijs est: quoniam si ipse videt occultum a longe et ex
40
propinquo simul. et non leditur ab eo quod ad ipsum
41
redit a visibilibus fortibus est fortis complexionis
42
et equalis: et si est debilis visus: et secundum contrarium illius
43
tunc in complexione eius et in creatione est corruptio.
44
et si ipse non est impotens in comprehendendo pro〈-〉
45
pinquum quamuis sit paruum et est impotens in comprehendendo lon〈-〉
46
ginquum: tunc spiritus eius est clarus sanus paruus.
47
¶ Et deint medici: quoniam non est sufficiens dilata〈-〉
48
tioni egredienti propter subtilitatem sui. Et significant per
49
illud radium quem credunt esse de summa spiritus:
50
et quod egreditur et obuiat visibili. ¶ Et si non est
51
impotens in comprehendendo longinquum: et si
52
appropinquat ei illud quod est paruum non videt ip-
53
sum. et si recedit ab eo secundum quatitatem longitudinis
54
videt ipsum: tunc spiritus eius est multus contur-
55
batus non clarus neque subtilis: immo humidus
56
et eius complexio est humida. ¶ Et dicunt medici quoniam
57
non fubtiliatur[*]fubtiliatur corrupt for subtiliatur neque clarificatur nisi motu longo.
58
et quando procedit radius in motu subtiliatur et attenua〈-〉
1
tur: et si debilitatur in vtrisque dispositionibus tunc eius
2
spiritus est paruus et turbidus. ¶ Cognitio
3
autem illius etiam ex dispositione eius quod ab eo currit est
4
quoniam si ipse est siccus: et non facit lippitudinem
5
omnino tunc ipse est siccus: et si facit lippitudinem
6
superflue: tunc ipse est humidus valde. Ex di-
7
spositione autem passionum eius: quoniam si ipse leditur
8
a calore et sanatur et frigore: tunc ipse habet mali-
9
tiam complexionis calide. Et si leditur a contrario tunc
10
ipse contrarium habet. ¶ Et scias quam medius in omni
11
dispositione harum specierum est equalis: nisi super-
12
fluus in dispositione visus: ipse enim est equa-
13
lis. ¶ Oculo preterea accidunt omnes species
14
egritudinum scilicet materiales et pure et composite
15
et instrumentales et communes. ¶ Et oculo qui〈-〉
16
dem in dispositionibus suis que ei accidunt in
17
forma palpitationis et clausionis et apertionis
18
et colore et lachrymis adsunt iudicia penden-
19
tia ex egritudinibus acutis: et oportet vt inqui〈-〉
20
ratur ab eis. ¶ Amplius egritudines oculi quandoque
21
sunt proprie: quandoque sunt cum communitate propin-
22
quius vero quod ei communicat est cerebrum et ca-
23
put et velamina exteriora: et interiora deinde sto〈-〉
24
macus. ¶ Et omnis egritudo oculi que fit per
25
communitatem velaminum exteriorum est magis salua.
26
¶ De signis dispositionum oculi. Capitulum .III.
27
SIgna generationis egritudinis ocu〈-〉
28
li cum communitate cerebri sunt: vt
29
sint in cerebro quedam significatio-
30
nes nocumentorum suorum predi-
31
cte. ¶ Nam si mediator fuerit velamina intrin〈-〉
32
seca: videbis lesionem et dolorem incipere a pro〈-〉
33
fundo oculi. ¶ Et si fuerit materia calida inue〈-〉
34
nies sternutationem et pruritum in naso. ¶ Et
35
si fuerit frigida sentiens cursum frigidum. ¶ Et
36
raro quidem erit hec communitas cum malitia
37
complexionis singularis. ¶ Quod si fuerit communitas cum
38
velaminibus extrinsecis: et si fuerit materia eueniens
39
ab eis. sentiet extensionem incipientem in fron-
40
te et venis extrinsecis et apparebit nocumentum
41
in eo quod sequitur palpebram magnam. ¶ Et
42
si fuerit cum communitate stomaci erunt signa
43
predicta in capitulo de communitate cerebri cum
44
stomaco. ¶ Et si fuerit illic fantasie causa sto-
45
maci minorabuntur vacuitate et multiplicabun〈-〉
46
tur in saturitate. ¶ Signa vero egritudinis
47
materialis inquantum est in ipso oculo sunt quo〈-〉
48
niam languineam significat grauitas et rubedo
49
et lachryma et inflatio et exuberatio venarum
50
et pulsatio temporum et glutinatio et lippitudo
51
et caliditas tactus: et proprie quando cum eis
52
associantur signa sanguinea capitis. ¶ Flegma〈-〉
53
ticam vero significant grauitas vehemens et ru〈-〉
54
bedo occulta cum plumbositate quadam et con-
55
glutinatio et lippitudo et tumor et paucitas la-
56
chrymarum. ¶ Colericam autem significant
57
punctura et inflammatio cum rubedine ad ci-
58
trinitatem tendente que non est sicut rubedo
1
sanguinea subilitas sanguis acuti et paruitas
2
conglutinationis et caliditas tactus. ¶ Sed
3
melancolicam significat grauitas et obfuscatio et paruitas
4
conglutinationis. ¶ Complexiones vero puras significat priua-
5
tio grauitatis cum exiccatione et inuentione significatio-
6
num quas prediximus in capitulo cognitionis.
7
¶ Unicuique autem egritudinum instrumen-
8
talium et communium aduenit capitulum.
9
¶ De curationibus vniuersalibus egritudi-
10
num oculi. Capitulum .IIII.
11
Ure[*]Ure corrupt for CUre [initial is missing] oculi sunt opposite egritudini-
12
bus oculi. et quoniam egritudines sunt aut
13
materiales: aut pure: aut composite: aut so-
14
lutio continuitatis. Tunc cura oculi
15
aut est euacuatio et ingreditur in ipsam regimen apostematum
16
aut regimen complexionis aut rectificatio forme: si〈-〉
17
cut est in egressione: aut consolidatio et incarnatio.
18
¶ Ab oculo vero euacuantur materie: aut secundum semitam conuer〈-〉
19
sionis ab eo: aut secundum semitam resolutionis ab eo.
20
¶ Conuersio autem ex eo est prima ex corpore si
21
est repletum: deinde ex cerebro cum eo quod sciui-
22
sti de mundificatiuis cerebri: deinde permutatio
23
ab eo per viam nasi: et per venas propinquas ocu〈-〉
24
lo: sicut sunt due vene lachrymarum. ¶ Extractio
25
autem ex eo fit per medicinas educentes lachrymas.
26
Complexionis autem permutatio iuuatur medicinis pro-
27
prijs etiam. ¶ Sed solutio continuitatis in ipso adue-
28
niens curatur per medicinas que habent exiccationem
29
non plurimam. ¶ Et cum sunt cum elongatione
30
a mordicatione: et tu scies has medicinas ex ser-
31
mone nostro de obthalmia et reliquis egritudini-
32
bus materialibus in oculo. ¶ Et oportet vt scias quod in
33
egritudinibus materialibus in oculo est necessarium et ad〈-〉
34
ministretur minoratio nutrimenti: et acceptio eius
35
quod generat humorem laudabilem et alienatio omnis va-
36
porosi et omnis cuius mala est digestio. ¶ Et cum materia
37
procedit ex membro intende in flobotomando illud mem〈-〉
38
brum: et cum materia aduenerit ex velamine extrin〈-〉
39
seco administrabis ventosas et administrabis
40
apocrustica super frontem. Et quorum summa est
41
cortex batheke ad calidam et calcadis ad frigidam.
42
¶ Uene autem que flobotomantur propter oculom[*]oculom corrupt for oculum sunt sicut
43
cephalica. deinde vene que sunt in partibus capi〈-〉
44
tis. ¶ Que ergo in anterioribus sunt magis iu-
45
uatiue in permutatione facienda ex loco: et que sunt
46
posterius sunt magis iuuatiue in attractione.
47
¶ Et scias quod illud quod accidit in oculo ex mate-
48
rijs et indiget permutatione eius ab eo ad membrum
49
aliud tunc illud ad quod rectius permutatur est naris:
50
et illud cum non fuerit in via effusionis ad ocu-
51
lum: et hec quidem permutatio non fit nisi propter caput-
52
purgia et odoramenta predicta in locis alijs vbi
53
diximus doloris capitis regimen. ¶ Medici〈-〉
54
ne autem oculi alie sunt permutantes complexionem: et sunt
55
aut infrigidantes sicut succi solatri et virge pastoris
56
et aqua endiuie et aqua lactuce et aqua rosacea et suc-
57
cus etiam et mucillago psilij. Et alie sunt calefacien〈-〉
58
tes sicut muscus et piper et acorus et memitem[*]memitem probably corrupt for memirem [cf. Venice 1564]: et
1
similia. et sint exiccatiue sicut tucia et anti-
2
monium et climia: et de summa earum sunt con-
3
strictiue: sicut scief memite et aloes et alfeluza-
4
baragi[*]alfeluza-baragi corrupt for alfeluzaharagi et crocus et rosa. ¶ Et alie sunt lenien-
5
tes: sicut lac et de fricatio lazuli et albugo oui et mu〈-〉
6
cillago. ¶ Et alie sunt maturatiue: sicut vene et
7
aqua fenugreci et croci et alrob et proprie illud in
8
quo infunditur panis. ¶ Et alie sunt resolutiue:
9
sicut sarcocolla et aqua feniculi et alie sunt stupefa〈-〉
10
ctiue: sicut succus pomorum mandragore et papa〈-〉
11
ueris et opium. ¶ Et scias quod quando cum egritudi〈-〉
12
ne oculi.[*]oculi. corrupt for oculi [redundant period] fuerit soda: tunc oportet vt incipias in cura
13
sode et non cures antequam ipsam remoueas. ¶ Et
14
cum euacuatio et mundificatio et regimen conueniens
15
non iuuant scias quod tunc in oculo est complexio ma-
16
la: aut materia mala inuiscata in tunicis corrumpens
17
nutrimentum penetrans ad ipsum: aut illic est
18
debilitas in cerebro: aut loco in quo expellun-
19
tur fluxus ad oculum.
20
¶ De rememoratione conseruationis sanita〈-〉
21
tis oculi et eorum que nocent ipsius. Capitulum .V.
22
OPortet in primis vt ille qui laborat
23
in conseruando sanitatem oculi tueatur eum a
24
puluere et fumo et aeribus egredien-
25
tibus ab equalitate in caliditate et frigidi-
26
tate et a ventis crudis et a venenosis. Et non assi〈-〉
27
duet intueri rem vnam a qua non auertatur. Et
28
ex eis a quibus oportet vt vere custodiatur est multitudo
29
fletus. ¶ Et oportet vt minoretur aspectus in litteris
30
vel lineis subtilibus: nisi interdum secundum semitam exer〈-〉
31
citij. ¶ Et non prolongetur somnus eius super col-
32
lum. ¶ Et scias quod multiplicatio coitus est noci〈-〉
33
bilior res oculo: et similiter multiplicatio ebrietatis
34
et repletionis cibi: et etiam somnus super repletionem. Et
35
omnes cibi et potus grossi: et omnia vaporem emittentia
36
ad caput. ¶ Et de summa eorum est omne quod habet
37
acuitatem: sicut porrum et andacoca: et omnia que exic〈-〉
38
cant superflue de quorum summa est sal multus.
39
Et omnia a quibus generatur vapor multus: sicut cau-
40
lis et lens. Et omnia que diximus in areolis medi〈-〉
41
cinarum singularium que sunt proportionata ad hoc
42
sunt nocitiua oculo. ¶ Et scias quod multitudo vni〈-〉
43
uscuiusque duorum scilicet somni et vigiliarum est vehemen〈-〉
44
ter naciua[*]naciua corrupt for nociua oculo et magis conueniens ei est tempera-
45
mentum vniuscuiusque eorum. ¶ Res autem quarum
46
vsus confert oculo et conseruat virtutem eius sunt ea
47
que fiunt ex antimonio et tucia: sicut spes tucie
48
nutrite cum aqua sansuci et aqua feniculi et facere
49
collyrium omni hora ex aqua feniculi est mirabile et ma〈-〉
50
gni iuuamenti: et infrigidatio granati dulcis est mi〈-〉
51
rabilis etiam. et puluis factus ex granatis vtrisque
52
cum pulpis suis decoctis interioribus cum mel-
53
le et sicut scies illud in loco suo. ¶ Et ex eis autem
54
que abstergunt oculum et acuunt ipsum est submer〈-〉
55
gi in aqua clara et aperire oculum in ipsa. ¶ Re〈-〉
56
rum autem visui nocibilium alie sunt operationes et mo〈-〉
57
tus et alie sunt cibi et alie sunt dispositiones conuersio〈-〉
58
nis in cibis. ¶ Operationes autem et motus sunt sicut
1
omnia que exiccant sicut coitus plurimus: et lon〈-〉
2
gitudo aspectus ad luminosa: et legere subtilia
3
superflue. Medium enim in eo confert: et similiter operatio paruorum.
4
¶ Et somnus super repletionem et cenam: immo oportet illum
5
qui in visu habet debilitatem expectare donec digestio
6
fiat: deinde dormire: et omnis repletio nocet ei.
7
et omne quod exiccat naturam nocet. et omne
8
quod sanguinem turbidat siue sit de rebus salsis si-
9
ue acutis siue alijs nocet ei. ¶ Et ebrietas no-
10
cet ei. ¶ Uomitus autem confert ei inquantum mundi〈-〉
11
ficat stomacum et nocet ei inquantum mouet materias cere-
12
bri et expellit eas ad ipsum: et si non fuerit excusa〈-〉
13
tio quin fiat: tunc oportet vt fiat post cibum et cum fa-
14
cilitate: et balneatio nocet ei et somnus superflue
15
nocet ei: et fletus plurimus et multitudo flobotomie
16
et proprie cum ventosis continuis nocent. ¶ Cibi
17
vero salsi et acres et vaporosi qui ledunt os stomaci
18
sunt cepe et porri et allea et bedarungi comesta
19
et oliue mature et anetum et caulis et lens. ¶ Con-
20
uersio autem in cibis est vt ita comedantur ne eorum
21
digestio corrumpatur et multiplicetur ipsorum vaporatio:
22
secundum quod in loco suo demonstrabitur. et ego iam perueniam illic
23
et tu scies illud in tractatibus huius tertij libri.
24
¶ De obthalmia et conturbatione. Capitulum .VI.
25
OBthalmia alia est vera et alia est ei
26
similis que nominatur conturbatio: et vacilla-
27
tio et ipsa calefacit et humectat cum accidit
28
oculo ex causis extrinsecis facienti-
29
bus in ipso bothor: et rubificantibus eum sicut
30
sol et soda adustiua et ephimera adusta: et pul-
31
uere et fumo et frigore in quibusdam horis propter con〈-〉
32
strictionem ipsius et percussionem: propter commotionem ab
33
ipsa et vento procelloso propter suam prauitatem. ¶ Illius
34
vero totius impressio leuis est associata cause que
35
non ita remanet post ipsam vt de ea sit curandum
36
et si non medicatur remouetur cum remotione cause
37
multotiens: et nominatur grece taraxis. ¶ Quod si causa
38
corporea aut extrinseca iuuerit materialem primam
39
possibile erit tunc vt velociter permutetur in apostema mani-
40
festum et verum. Sicut mutantur febres ephimere
41
in alias febres. Cum autem permutatur et est in princi〈-〉
42
pio permutationis nominatur grece aphriem[*]aphriem cf. Venice 1564: aphrihem. ¶ Et de
43
speciebus quidem obthalmie est que sequitur scabiem
44
in oculo cuius causa est scalptura oculi que in principio
45
rei procedit cursu conturbationis: et neque aduenit eius
46
cura nisi post scabiei fricationem. ¶ Obthalmia
47
vero omnino est apostema in coniunctiua: et alia quidem est
48
que est apostema simplex non pertransiens terminum: et
49
plerumque est in eo venarum exuberatio et cursus et
50
dolor. Et alia est que est magna pertransiens ter-
51
minum in magnitudine in qua superabundat albu-
52
go super pupillam et tegit eam et prohibet clausionem
53
et nominatur chimosis: et apud nos dicitur alguardanesi[*]alguardanesi cf. Venice 1564: alguardanisi:
54
que plurimum accidit infantibus propter multitudinem materie-
55
rum eorum et debilitatem oculorum ipsorum: et ipsa quidem
56
non fit a materia calida tantum immo et a flegmatica et me〈-〉
57
lancolica. ¶ Et quoniam obthalmia vera est apostema in
58
pupilla sequens coniunctiuam et omne apostema aut est a san〈-〉
1
guine aut colera aut flegmate aut melacolia aut ven〈-〉
2
tositate tunc similiter obthalmie non euacuatur causa ab
3
vna istarum causarum. ¶ Et quandoque humor apostemans gene〈-〉
4
ratur in ipso. et quandoque est adueniens ei a cerebro
5
secundum semitam catarri: per viam velaminis extrin-
6
seci cooperientis caput aut per viam velaminis
7
intrinseci et omnino a cerebro et partibus ipsius. Nam
8
cum in cerebro aggregantur materie plurime et re-
9
pletio tunc vix euadit oculus quin obthalmiam
10
incurrat nisi fortis fuerit valde. ¶ Et quandoque sunt
11
arterie que effundunt ad ipsum superfluitates suas:
12
cum sunt superfluitates in ipsis multiplicate: siue
13
sint arterie intrinsece siue extrinsece. ¶ Et quandoque
14
materia non est eueniens ei a parte cerebri et capitis:
15
sed aduenit ei a parte aliorum membrorum: et proprie cum
16
oculum iam consecuta est malitia complexionis: et debi〈-〉
17
litauit eum et fecit ipsum susceptibilem nocumen-
18
torum: et est ad quem affunduntur superfluitates.
19
¶ Amplis de speciebus obthalmie est que habet
20
periodum et paroxismum secundum periodum effusionis
21
materie et periodum hore:[*]hore: corrupt for hore [redundant colon] generationis eius. ¶ Et vio-
22
lentia quidem doloris in obthalmia aut est propter
23
humorem mordicatiuum corrodentem tunicas aut
24
propter humorem plurimum extensiuum: aut propter vaporem gros-
25
sum secundum raritatem inde est raritas in dolore. ¶ Et
26
materie quidem illius sicut sciuisti: aut sunt ex corpo〈-〉
27
re: aut ex capite ipso: aut ex venis que oculo
28
afferunt materiam malam calidam aut frigidam. Et quandoque
29
sunt in oculo ipso: et illud si accidat tunicis ocu〈-〉
30
li corruptio complexionis propter humorem retentum in eis
31
aut obthalmiam venientem super eas: et conuertit totum
32
quod aduenit ei de nutrimento ad corruptionem.
33
¶ Et ille cuius sunt oculi exterius perminentes[*]perminentes corrupt for prominentes
34
est susceptibilior magnitudinis obtbalmie et for〈-〉
35
tioris eius propter humiditatem ipsorum oculorum et aper-
36
tione pororum ipsorum. ¶ Et quandoque quidem multipli〈-〉
37
cantur lachryme frigide in speciebus obthalmie
38
propter priuationem omnigestionis[*]omnigestionis corrupt for digestionis [cf. Venice 1564]. et multotiens resoluitur
39
obthalmia cum solutione nature. ¶ Et scias quod mali〈-〉
40
tia obthalmie est secundum qualitatem materie et magnitu-
41
do eius secundum quantitatem ipsius. ¶ Et scias quod in re〈-〉
42
gionibus meridianis multiplicatur obthalmia
43
et remouetur velociter. Sed aduentus eius in
44
ipsis plurimum est propter cursum materierum eorum et multitudinem
45
vaporum earum. sanitas vero eius in ipsis velox est
46
propter raritatem pororum membrorum eorum et solutionem naturarum
47
ipsorum. quod si subito superueniat ei frigus fit diffici-
48
lis ipsorum obthalmia et prohibet humorem eius a
49
cursu. ¶ In regionibus autem frigidis
50
minoratur obthalmia sed est praua: et paruitas qui〈-〉
51
dem eius in eis est propter quietem humorum in ipsis
52
et congelattonem[*]congelattonem corrupt for congelationem eorum. eius vero prauitas est quoniam
53
quando comprehenduntur in membro non resoluuntur ve-
54
lociter propter coartationem meatuum: quare extendun〈-〉
55
tur magnifice donec accidat vt ex eis findatur
56
siphac. ¶ Cumque precedit hyemis septemtrionalis.
57
et sequitur ipsam ver meridionale pluuiosum et
58
estas pluuiosa multiplicatur obthalmia. ¶ Et si〈-〉
1
militer quando hyems est calida et meridiana reple〈-〉
2
tur corpus humiditatibus: et deinde sequitur eam
3
ver septemtrionale tunc constringit eos. ¶ Et estas
4
quidem borrealis multiplicat obthalmiam et proprie
5
post hyemem meridianam. et quandoque multiplicatur etiam in
6
estate cuius ver fuit meridianum et sicca hyems
7
et septemtrionalis. ¶ Et tu quidem considera corpo〈-〉
8
ra dura secundum regiones septemtrionales. et corpora
9
lenia et rara secundum meridionales regiones: et sicut
10
regiones calide faciunt obthalmiam similiter balneum
11
valde calidum cum homo ipsum ingreditur proculdu-
12
bio facit obthalmiam. ¶ Et scias quod quando
13
adest obthalmia et oculi dispositio non muta-
14
tur consequens cum cura recta et purgatione
15
vltima: tunc causa eius est materia retenta in
16
oculo corrumpens nutrimentum: et catarrus
17
ex cerebro et capite secundum quod declarauimus in illis
18
que sunt premissa.
19
¶ De signis. Capitulum .VII.
20
SCias quod dolorum qui in oculo contingunt
21
alij sunt mordicatiui et alij corrosiui
22
et alij extensiui. ¶ Et mordicatiui qui〈-〉
23
dem significant corruptionem qualitatis ma〈-〉
24
terie et acuitatem ipsius. ¶ Et extensiui significant
25
multitudinem eius aut ventositatem. ¶ Et obthal〈-〉
26
mia velocioris status est in qua lachryme ma-
27
gis currunt et que acutiorem habet mordicationem: et
28
tardioris est que est magis sicca. ¶ Et lippitu-
29
do quidem est significatio vera maturationis aut grossi-
30
tiei materiei. Lippitudo namque que est velox cum
31
leuitate accidentium excepta grauitate oculi est significati〈-〉
32
ua grossitudinis materiei. Et illa cui associatur ma-
33
turatio: et cum qua est oculi exiccatio in initio
34
parumper a[*]a corrupt for et resoluitur velociter est laudabilis. ¶ Et
35
illa cuius granum est paruum raro est significatiua boni〈-〉
36
tatis. Prauitas autem grani maturationis significat tar-
37
ditatem. Cumque palpebre conglutinari incipiunt tunc
38
iam maturationis adest propinquitas: sicut dum per〈-〉
39
seuerat cursus aquosus est initium adhuc. ¶ Post
40
hec autem dicamus quod conturbatio cognoscitur leuita〈-〉
41
te sui et causa sui et quantitate apostematis primitiui.
42
¶ Et obthalmiam quidem que est cum communitate ca〈-〉
43
pitis significat soda et grauitas capitis. Nam si via
44
fluxus a cerebro ad oculum non est nisi per vela〈-〉
45
men extrinsecum cooperiens caput frons est exten〈-〉
46
sa et vene exteriores sunt plene: et similiter inflatio in〈-〉
47
cipit venire ad palpebram et in fronte sunt rubedo
48
et pulsatio. ¶ Et si est per velamen intrinsecum
49
non apparet illud et apparet sternutatio et pru〈-〉
50
ritus in naso et palato. ¶ Et si est cum communitate
51
stomaci associatur ei nausea conturbatio et signum illius
52
est humor in stomaco. ¶ Sanguineam vero obthal〈-〉
53
miam significat color oculi et exuberatio venarum et
54
pulsatio temporum et reliqua signa sanguinis in
55
partibus cerebri: et quod non lachrymatur plurimum sed lippi〈-〉
56
tudinem patitur: et conglutinatur apud somnum. ¶ Co〈-〉
57
lericam autem significat punctura vehemens et dolor
58
adustiuus vehementer: et rubedo parua et la-
1
chryme subtiles acute: et quandoque exulcerat: et quandoque
2
euacuatur a lachrymis: sicut est euacuatio sanguinei: et non
3
conglutinantur apud somnum. ¶ Et huius quidem ge〈-〉
4
neris est quedam rubedo adueniens oculo et est
5
de summa complexionum pessimarum et quandoque cauteri-
6
zat oculum et exulcerat ipsum faciens exulcera〈-〉
7
tionem motiuam et ambulatiuam. ¶ Obthalmie
8
preterea consimile est genus pruritiuum et exiccatiuum
9
cum paruitate rubedinis et paruitate luppitudinis
10
et non apparet apostemati ipsius quantitas de qua sit
11
curandum neque cursus. et est ex materia parua
12
acuta. ¶ Sed flegmaticam significat grauitas vehe-
13
mens et caliditas parua et rubedo debilis: immo in
14
ea vincens est albedo: et sunt lippitudo et conglu-
15
tinatio apud somnum et est cum inflatione et communi〈-〉
16
cat ei facies et color. ¶ Quod si eius principium
17
est stomacus associatur ei nausea. ¶ Et flegmatica
18
quidem quandoque consequitur hoc vt in ipsa
19
excrescat coniunctiua super nigrum propter
20
magnitudinem apostematis. verumtamen non
21
est manifeste rubedinis neque vehementis: neque
22
sunt cum ea lachryme sed lippitudo. ¶ Me-
23
lancolicam vero significant grauitas cum offu〈-〉
24
scatione et exiccatio et perseuerantia: et parui-
25
tas conglutinationis. ¶ Cum ventosa autem est
26
extensio tantum sine grauitate: et neque est cursus: et
27
quandoque rubedinem facit euenire extensio.
28
¶ De cura conturbationis Capitulum .VIII.
29
IN cura conturbationis et obthalmie le〈-〉
30
uis que cursu eius procedit. quandoque cause
31
sufficit abscisi scilicet si fuerit causa iuuatiua
32
a repletione sanguinis aut alterius
33
cum euacuatione. ¶ Et quandoque sufficit sedatio motus
34
eius et distillatio lactis aut albuginis oui: aut
35
alterius rei in ipso. ¶ Et si conturbatio fuerit ex
36
percussione distilletur in oculum sanguis columbe
37
calidus aut alterius aut ex sanguine suiipsius.
38
et quandoque sufficit euaporare ipsum cum spon〈-〉
39
gia aut lana infusa in oleo rosaceo et decoctione la〈-〉
40
ctis aut decoctione lentis: aut distilletur in ip-
41
sum lac mulieris ex mammilla calidum. quod si
42
illud non confert tunc decoctio fenugreci et sief
43
alter. ¶ Illi vero que ex frigore accidit confert
44
balneum si non fuerit factum apostema. et non
45
fuerint caput et corpus repleta. et confert ei va-
46
poratio cum decoctione camomille et vinum
47
subtile post .III. horas a cibo: et somnus longus
48
post vinum est ex curis iuuantibus siue sit ex so〈-〉
49
le aut frigore aut alijs. ¶ Et obthalmia quidem
50
cuius causa est scabies et est leuis fricetur sca-
51
bies in primis: deinde curetur obthalmia. et
52
quandoque remouetur post fricationem scabiei
53
per seipsam: quod si magna fuerit non tolerans
54
propinquitatem preparationis fricationis ad〈-〉
55
ministrentur subtiliatio et lenificatio et mundi〈-〉
56
ficatio: ita vt fiat obthalmia obediens et tole-
57
ret inter se vicinitatem et inter regimen mundi〈-〉
58
ficationis et fricationis.
1
¶ De cura communi specierum obthalmie et effusio〈-〉
2
ne fluxuum ad oculum. Capitulum .IX.
3
CAnon communis in regimine obthalmie materialis
4
et reliquarum egritudinum oculi materialium est
5
minoratio cibi et ipsius exiccatio et ele〈-〉
6
ctio eius quod generat humorem laudabilem: et
7
alienatio omnis vaporosi: et alienatio omnis rei que est
8
male digestionis: et alienatio coitus et motus: et applau〈-〉
9
dationis que est a vino: et alienatio comestionis acetosi et
10
salsi et aceti: et assiduatio lenitatis nature. ¶ Et flobotomia
11
ex cephalica est conueniens omnibus speciebus eius. ¶ Et oportet
12
quidem vt visus patientis obthalmiam non cadat super
13
albedinem et super radios immo fit quod substernitur ei
14
et quo ipse circundatur nigrum et viride et super faciem eius
15
suspendatur pannus penitus niger apparens oculo eius.
16
Et niger quidem sit in dispositione egritudinis: et celestis in
17
dispositione sanitatis: et oportet vt sit domus in qua habitat ad
18
tenebrositatem declinans. ¶ Et oportet vt ad ipsum attra〈-〉
19
hatur somnus. Est enim medicamen bonum et expedit
20
ne pili permittantur prolongari que non valde sunt nociui
21
obthalmie nisi fuerint pili in radice soluti. illud enim
22
confert inquantum exiccant humiditates attrahendo ad nu〈-〉
23
trimentum eorum. ¶ Et cum corpus est mundum et humor fa〈-〉
24
ciens obthalmiam est effusus in venis. et ex genere san-
25
guinis grossi et proprie in fine obthalmie: tunc balnea-
26
tionis impressio in subtiliando materiam: et potus vini puri
27
ad repellendum ipsam et euacuandum sunt iuuantes. ¶ Et
28
balneum quidem post euacuationem est melius medicamen ad ob〈-〉
29
thalmiam: et proprie si fuerit vaporatio sedans dolo-
30
rem. ¶ Et ex eis quidem quibus oportet regimen esse in obthalmia
31
et reliquis egritudinibus oculi materialibus est eleuatio pul-
32
uinaris et cautela descensionis eius. ¶ Et oportet vt ex
33
toto elongetur oleum a capite patientis obthalmiam:
34
quoniam ipsum est magis vehementis nocumenti. ¶ Et
35
distillatio olei et si sit oleum rosaceum in aurem est valde ma〈-〉
36
gni nocumenti. Et quandoque magnificat obthalmiam adeo vt
37
stringat tunicas. ¶ Quod si fuerit materia procedens ex
38
membro tunc oportebit vt euacuetur membrum illud et tra〈-〉
39
hatur ad contrarium partis cum qualibet re scilicet per clystere aut flobotomiam
40
et alia. ¶ Et fortasse non sufficit flobotomia ex cepha-
41
lica et est necessaria fobotomia arterie temporis et auris ad ab-
42
scindendum viam per quam aduenit materia: et illud: quando materia
43
aduenit oculo per arterias extrinsecas. ¶ Cumque vo〈-〉
44
luntas adest incidendi arterias capitis oportet vt radatur
45
caput et consideretur que illarum paruarum arteriarum sit magis
46
pulsans et maior et calidior et incidatur et perueniatur ad
47
finem in eius attractione: si est ex eis que inciduntur. et sunt parue
48
non magne. et quando inciditur illa que est super tempus oportet vt lige〈-〉
49
tur in primis: deinde abscindatur postquam eligit illud cu〈-〉
50
ius preterijt rememoratio: scilicet vt sit post euacuationem
51
et abscindatur maior minorum et calidior earum: et
52
oportet ante incisionem vt stringatur quod est in ea inferius
53
cum filo firmo in longitudine: et dimittatur liga-
54
tura in ipsa: deinde incidatur quod est post ipsam: cum
55
putrefit licet auferatur strictura: et ipsa quidem est neces〈-〉
56
saria in ea que est maxima. In parua vero sufficit
57
vt profunde scarificetur quatenus currat quod in eo est
58
de sanguine. Illud enim quandoque proximum est iuuamen-
1
to ventosarum in nocra et positioni sanguisugarum super
2
frontem. ¶ Et quando non sufficit illud quod fit fiat flobotomia
3
ex lachrymali angulo et ex vena frontis cum tamen
4
ventose nocre sunt vltimi iuuamenti. ¶ Cumque
5
prolongatur egritudo administrentur sief. in quibus
6
ponuntur es[*]es i.e.aes vstum et attrimentum vstum et quandoque
7
sufficit facere alcohol ex aloe solo. ¶ Et cum
8
prolongatur obthalmia et non iuuatur ab aliquo tunc
9
scias quod in tunicis oculi est materia mala corrum〈-〉
10
pens nutrimentum superueniens ei: qualiter recedens con〈-〉
11
fuge ad aliquid quod sit sicut abluta tucia permixta
12
lenitiuis sicut cerusa et climia aurea abluta et
13
amilo et pauco gummi. et quandoque cauterium super
14
verticem est necessarium vt retineatur catarrus. Quandoque
15
enim eius perseuerantia est propter perseuerantiam catar〈-〉
16
ri. Cum autem initium est ex velaminibus intrin-
17
secis tunc cura est difficilis: nisi sit eius resolutio
18
secundum euacuantia fortia cum administratione empla-
19
strorum confortantium caput cognitorum ad hanc rem.
20
Sicut est emplastrum factum de spica et rosa et aca〈-〉
21
tia cum aqua coriandri humidi: et ipso coriandro
22
humido et sicco cum pauco croco dimissum super
23
locum vna hora aut duabus: deinde remoueatur.
24
¶ Et quandoque administrantur in ea glutinatiua
25
et commensuratiua materierum acutarum: et genera
26
lactis sunt ex summa eorum: et non est conueniens vt di〈-〉
27
mittatur distillatio eius in oculo tempore longo: immo
28
oportet vt remoueatur et renouetur omni hora. ¶ Et
29
de eis est albugo:[*]albugo: corrupt for albugo [redundant colon] oui: et non est necessarium in ipsa
30
vt remoueatur: immo si dimittatur horis aliquibus
31
non nocet: et est laudabilior in hoc lacte: et si sit
32
lac magis abstersiuum: et albumen quidem oui ag〈-〉
33
gregat cum lenificatione et applanatione sua si non
34
adheserit et non strinxerit poros. ¶ Et deco-
35
ctio fenugreci aggregat cum lenificatione sua et
36
maturatione sua vt faciat planum et sedet dolorem:
37
et oleum rosaceum est huius generis. Et penitus oportet vt
38
non sit in medicina administrata in oculo et proprie
39
in obthalmia asperitas neque qualitas saporis ace〈-〉
40
tosi aut acuti. ¶ Et oportet quidem vt conterantur val-
41
de quatenus ipsius remoueatur asperitas: et quanto
42
tibi plus est possibile vt sis contentus insipidis odo〈-〉
43
re priuatis. nam illud est bonum. ¶ Interdum vero
44
administrantur caputpurgia mundificatiua et que
45
eorum cursu procedunt existentia ex eis que per nares
46
materiei partem extrahunt: et de quibus tunc non ti〈-〉
47
metur quod ad oculum aliam trahant materiam. ¶ Gar〈-〉
48
garismata quoque administrantur in ea. ¶ Et de
49
medicamentis quidem iuuatiuis est vaporatio ex
50
aquis tepidis cum spongia et lana: et quandoque admini〈-〉
51
stratio semel facta aut bis satis sufficit. et quandoque
52
est necessarium vt plurimum iteretur secundum fortitudinem
53
obthalmie et eius debilitatem. cumque in aqua qua fit
54
vaporatio melliloti et fenugreci fuerit decoctio
55
erit vltima in conferendo. ¶ Interdum preterea super
56
frontem liniuntur apocrustica et proprie cum via
57
effusionis materiei est velamen extrinsecum. et hec
58
quidem apocrustica sunt sicut cortices batheke
1
proprie et sicut sief memite et sicut feluza hara-
2
gi et aloes et semen rose et crocus et sarcocolla et que
3
sunt sicut aqua solatri et aqua virge pastoris et similiter ran〈-〉
4
nus et sauich ordei et solatrum et cydonium. ¶ Quod
5
si superfluitas fuerit vehementis caliditatis et tenui-
6
tatis administrentur epithimata vehementis stiptici〈-〉
7
tatis sicut de gallis et balaustijs et tribulis et em〈-〉
8
plastrum ex eis cursibus fluxuum adhibitis habet maxi〈-〉
9
mam efficaciam: et hec quod cum materia fuerit calida. ¶ Sed
10
si fuerit frigida tunc fiant ex eis que exiccant et constringunt
11
et confortant membrum cum calefactione sicut epithima-
12
ta ex sambaco et sulfure et baurach. ¶ Et oportet
13
quidem vt oculus assidue mundificetur a lippitudine ex
14
lacte distillato in ipsum et laua ipsum albumine oui.
15
¶ Quod si tactus fuerit necessarius oportebit vt fit cum
16
facilitate. ¶ Et oportet si fuerit obthalmia vehemens
17
vt fiat flobotomia vsquequo timeatur lippotomia. Sanguinis
18
namque emissio pluri sanat in hora. Et oportet inquantum
19
possibile est vt retardetur in obthalmia collyriorum ad-
20
ministratio vsque ad tres dies et sufficiat regimen
21
predictum ex euacuationibus et attractione materierum ad extre-
22
ma: et in hora quam diximus locorum et dispositionum. De〈-〉
23
inde si post illud administretur collyrium non erit ma-
24
lum: plerumque enim sanatur ab obthalmia his rebus
25
absque cura alia. ¶ Nature vero lenitas est res que ei est
26
necessaria: immo etiam est necessarium vt solutione educatur humor
27
dominans sanguini post flobotomiam. ¶ Et in vapora-
28
tione quidem non existit bonitas ante mundificationem
29
neque in balneo. et quandoque fit illud causa attrahendi materiam
30
plurimam cooperientem tunicas oculi. ¶ Et oportet vt in principio
31
non administrentur inspissatiua fortia et que sunt vehemen〈-〉
32
ter stiptica: quoniam inspissant tunicas et prohibent reso〈-〉
33
lutionem et magnificant dolorem: et proprie cum dolor
34
fuerit fortis. et ea etiam que debiliter constringunt in principio non
35
sufficiunt ad prohibendam materiam et nocent propter ispissatio〈-〉
36
nem tunicarum et constringunt materiam in eis. quod si aliquid ho〈-〉
37
rum contingerit succurre cum vaporatione ex aqua calida
38
semper. et solum collyrium album dissolutum in aqua melli-
39
loti est conueniens. fortius namque illo cum repletione capi-
40
tis quandoque est ei nociuum. ¶ Resolutiua vero in principio
41
obthalmie vehementer deuita: et plurimum est necessaria
42
post ista stiptica et proprie cum eis narcotica sunt ad-
43
mixta distillatio aque zuccari et aque mellis quod[*]quod corrupt for in ocu〈-〉
44
lo. Quod si prouenit ex istis commotio egritudinis
45
infrigidabis eam cum eo in quo non sit inspissatio ad suc-
46
currendum ei. ¶ Et oportet vt intendas ante hoc ad mun〈-〉
47
dificationem lippitudinis cum facilitate et non noce〈-〉
48
as oculo. In lippitudinis namque mundificatione est do〈-〉
49
loris alleuiatio et abstersio oculi et medicinis
50
adest possibilitas operandi. ¶ Et quandoque doloris ve-
51
hementia facit necessariam stupefacientum adhibitionem si〈-〉
52
cut succi pomorum mandragore et lactuce et papa-
53
ueris et aliquantule aque sumach. Expelle ergo
54
illa quantum potes: quod si aliquid eorum administras
55
propter necessitatem administra ipsum secundum cautelam. et si
56
possibile est tibi vt sis contentus cum albumine oui conquas〈-〉
57
sati cum aqua in qua papauer sit decoctum fac: et for-
58
tasse oportebit vt ponas cum eo fenugrecum vt
1
iuuet ad sedandum dolorem ex parte resolutionis
2
vt resoluat etiam et remoueat nocumentum stupefa〈-〉
3
ctionis. quod si materia est subtilis et corrosiua non est ma〈-〉
4
malum[*]mamalum corrupt for malum apud me vti opio et stupefactiuis: ipsum
5
namque est sanans eam et non succedit dolor quamuis
6
oporteat credere quod inquantum visui nocet est ma-
7
lum: verum opio: in doloribus a materia corrosiua proue〈-〉
8
nientibus non est malum apud me vti. ipsum enim sanat ce〈-〉
9
leriter. ¶ Et cura quidem mordicationis est ex glu-
10
tinatiuis et infrigidatiuis et subtiliatiuis. Et cura
11
extensionis est cum mollificatione oculi et resolutio-
12
ne per ea quorum vnumquodque diximus in loco suo et
13
permutatione materiei. ¶ Cum autem egritudo fit croni-
14
ca tunc est flobotomia facienda ex lachrymalibus et flo〈-〉
15
motomande sunt ambe arterie que sunt post aures.
16
¶ Et oportet vt patiens obthalmiam et patientes reu-
17
matismos ad oculos deuitent quemadmodum mul〈-〉
18
totiens diximus inunctionem capitis et distillationem
19
alicuius olei in aurem. et penitus cura obthalmie
20
est sicut cura reliquorum apostematum ex repercussione primo
21
et resolutione secundo. Uerumtamen exigitur propter membrum ipsum su〈-〉
22
perflua facilitas et est vt illud quod repellit et reper〈-〉
23
cutit et subtiliat et quod resoluit et abstergit non sit
24
laboriosi tactus ledens sensum faciens euenire aspe〈-〉
25
ritatem. Et illud quidem non completur nisi sit stipticitas
26
eius quod refrenat temperata: et mordicatio eius
27
quod resoluit leuis parua: immo est melius vt sit in il〈-〉
28
lo exiccatio sine mordicatione: et vt violentia la〈-〉
29
boris eius frangatur per illud quod eis admiscetur de
30
eis que sunt sicut albumen oui et lac mulieris mul〈-〉
31
ctum super confricationem collyrij quo fit alcofol. ¶ Cum
32
autem materia iam est euacuata et dolor non est in summo la-
33
boris administra collyrium nominatum vnius diei commi-
34
xtum cum eo quod sit sicut vitellus oui: et neque est lon〈-〉
35
ginquum quin sanetur infirmus in die suo et ingrediatur
36
balneum in sequenti. Sitque illud quod sufficit ad re-
37
soluendum residuum materiei: sicut est collyrium de spica.
38
¶ Et quandoque hora facit necessarium vt facias ipsum
39
odorare de collyrio alistipatam[*]alistipatam cf. Venice 1564: alistiptatan in die primo rem mo-
40
dicam. et addas in die .II. de eo et erit cum eo sa〈-〉
41
lus. ¶ Cunque materia fit praua in obthalmia
42
antecedens ad dissoluendum tunc forsitan est ali-
43
quid quod fit simile succo cucumeris asinini.
44
¶ De cura obtalmie calide colerice sanguinee et
45
herisipille. Capitulum .X.
46
REgimen commune obthalmie cuius causa est
47
materia colerica aut sanguinea est flobotomia
48
et euacuatio. Nam si causa fuerit sanguis calefa〈-〉
49
ctus colericus aut colera sola confert
50
cum flobotomia euacuatio ex decoctionibus mirobalanum. et quandoque
51
ponitur in ipsa turbith. ¶ Quod si cum ea fuerit ali〈-〉
52
quantulum grossitiei et sciueris quod materia sit imbibita in
53
velaminibus cerebri confortabis eam cum hierapigra.
54
Et fortasse sufficit in huiusmodi infusio aloes et si illic
55
fuerit caliditas erit aqua in qua ipse infundetur aqua en〈-〉
56
diuie aut aqua pluuialis aut ille ambe. ¶ Et oportet
57
quidem vt in initio fiat in ipso emplastrum oculo ex in〈-〉
58
frigidatiuis que sunt expressiones sicut expressio
1
lingue arietis et expressio foliorum salicis et muci〈-〉
2
lagines et distillatio earum in ipso: deinde albu-
3
men oui cum lacte asine: aut solum: deinde collyrium
4
album et reliqua collyria que rememorabimur in apo〈-〉
5
trusticis: et neque in eis finem consequaris propter quem
6
tunice inspissantur et materie constringantur et dolor for〈-〉
7
tior fiat. ¶ Cumque repuleris materiam per euacuationem et at〈-〉
8
tractionem et apocrustica tunc gradatim tendas ad
9
maturatiua: et sint in primis mixta cum apocrusti〈-〉
10
cis. Est ergo in primis conueniens eorum commixtio cum
11
aliquo quod sit sicut aqua rosacea et in generibus quidem lactis est vir〈-〉
12
tus maturationis: et in mucilagine psilij est cum reper-
13
cussione maturatio quedam: et mucilago seminis cy-
14
donij est vehementioris maturationis quam ipsa.
15
¶ Et aqua fenugreci bona maturationi est sedati〈-〉
16
ua doloris: et est maturatiuorum dignior vt ab ea
17
incipiatur: et non est in ipsa attractio. Et si est necessarium
18
ingrossare aliquid ex illo fiat cum mucilaginibus: aut
19
infrigidare fiat cum succis: et iam expertus est succus arbo〈-〉
20
ris que grece nominatur achatam et syriace asel in principio
21
obthalmie calide et inflammationis eius: et fuit con-
22
ueniens cum proprietate forti. Et succi quidem isti quandoque
23
coagulantur et reseruantur. Postea transi ab huiusmodi ad
24
decoctionem melliloti in qua sit dissoluta sarcocol〈-〉
25
la alba proprie nutrita cum lacte mulieris et asine.
26
¶ Cumque descendere incipit adde in administratio〈-〉
27
ne resoluentium quod sit fortius sicut sarcocolla in aqua
28
fenugreci et feniculi et vaporatio ex aqua in qua de-
29
cocta sit crocus et myrrha: et administra balneum si
30
sciueris quod cerebrum sit mundum. et da in potu post
31
cibum per aliquas horas aliquid vini antiqui puri in par-
32
ua quantitate: nam balneum post ipsum in aqua calida et
33
vaporatio si fiat erit illud iuuamen: et administra-
34
tio etiam collyriorum narratorum in antidotario ad descen〈-〉
35
sionem obthalmie et finem eius. ¶ Quod si materia fuerit
36
sanguinea adhibebis ventosas post flobotomiam et as-
37
siduabis fricationem extremitatum et constrictionem
38
earum plusquam in alijs: et administrabis in principio rei
39
succos predictos: deinde admiscebis ei medullam
40
panis: postea infunde panem illum in alrobo: et permi-
41
scebis in ipso: et fortasse oportebit vt permisceas
42
cum illo parumper opij si fortis fiat dolor. ¶ Quod si
43
materia fuerit colerica euacuabis post flobotomiam cum eo
44
quod educit coleram. Et administrabis balneum ex
45
aqua dulci. et quandoque conueniens erit effundere aquam fri-
46
gidam ei super caput et oculum: et quandoque lauatur facies
47
ex aqua frigida cui admiscetur parum aceti et confert: et oportet
48
vt in colerica sit maior audacia in administratione
49
stipticorum in principio sine superfluitate et in administra〈-〉
50
tione collyriorum stipticorum dissolutorum in succis.
51
¶ In herisipilla autem que est ex summa illius oportet vt ad-
52
ministrentur post euacuationem cum solutiuis et clysteri.
53
emplastra facta ex corticibus granatorum decoctis super
54
prunas et tritis cum alrob: aut mel: et assidue fiat
55
ei euaporatio cum spongea calida: et facere emplastrum
56
ex farina orobi et frumenti decocta cum syrupo
57
mellis aut cum radice lilij trita confert ei. ¶ Et
58
oportet vt assidue abluatur oculus et assidue infrigi-
1
detur et humectetur. Sed sufficientia in infrigi-
2
dantibus est ex eis que tardant et hebetant. ¶ Et quan-
3
do resoluitur egritudo et remanet caliditas fac
4
emplastrum ex vitello oui assati et contriti cum
5
croco et melle et reliquis que scripta sunt ad he〈-〉
6
risipillam in antidotario.
7
¶ De cura obthalmie frigide. Capitulum .XI.
8
IN obthalmia frigida a materijs frigidis
9
oportet vt euacuetur humor frigidus: et quandoque
10
est necessarium iterare siue sit potio siue in〈-〉
11
iectio siue gargarismatio: et oportet vt sit
12
initium cure a repercussiuis que non sunt infrigidantia val〈-〉
13
de. Sed sint illa in quibus est subtiliatio sicut myrrha et
14
sarcocolla. ¶ Et si administraueris collyrium de spi〈-〉
15
ca cum aquis commensuratis erit conueniens: et si in tuni〈-〉
16
cis pupille non fuerit nocumentum facies alcohol
17
ex aqua in qua bullita sint crocus et calcadis et mel.
18
¶ Et oportet vt liniatur in principio frigidos ex cal-
19
cadis: et proprie cum via materiei est per velamen extrin〈-〉
20
secum: et similiter non est malum si abluat faciem ex aqua in qua
21
dissoluitur calcadis et proprie quando via materie est ex vela〈-〉
22
mine extrinseco. ¶ Et si liniantur palpebre in principio
23
ex tyriaca et sulfure et arsenico est bonum. et potus ty-
24
riace etiam confert. ¶ Et iam quidem experta sunt in hoc
25
folia alkerue contrita et commixta cum aneto: et fo-
26
lia malue decocta in vino. nos vero dicemus in
27
antidotario trociscos conuenientes ad linientes palpe-
28
bras. ¶ Et aqua quidem fenugreci et mucilago seminis lini
29
est ex eis. quorum distillatio in oculum patientis obthal-
30
miam frigidam confert: et post illud collyrium lenitiuum et
31
collyrium rubeum maius et collyrium alraigene et sar〈-〉
32
cocolla diffoluta[*]diffoluta corrupt for dissoluta in succo foliorum capparis. Et
33
emplastrum ex folijs capparis solum. ¶ Et con〈-〉
34
fert omnibus istis regimen subtile et administra〈-〉
35
tio balnei et vini puri albi.
36
¶ De cura alguardenegi. Capitulum .XII.
37
OBthalmie vero que facta est guardene-
38
gi: cura est euacuatio per flobotomiam et ventosas[*]ventosas corrupt for ventosatio [cf. Venice 1564]: et
39
neque est tibi necessarium incidere arteriam.
40
¶ Quod si fuerit obthalmia calida et
41
euacuaueris ex toto corpore et ex venis capitis et ven〈-〉
42
tosaueris oportebit vt administres sicut collyrium album
43
de repercussiuis et sicut succus lenitiui frigidi. ¶ Emplastra
44
vero exteriora sunt sicut crocus et folia coriandri et
45
mellilotum cum vitello oui et pane infuso in rob vue.
46
¶ Et quandoque est necessarium vt eis admisceatur de nar〈-〉
47
coticis aliquid. et linimenta etiam sint ex huiusmodi et ex
48
memitte et litio et aloe. ¶ Et ex eis quidem que ex〈-〉
49
perta sunt ad eam est vitellus oui cum adipe vrsi
50
de quibus fiat sicut emplastrum et superponantur panno et po〈-〉
51
natur super oculum. ¶ Et cum dolor fit fortis infundatur in
52
propitijs vue. deinde conteratur cum vitello oni[*]oni corrupt for oui et superpo〈-〉
53
natur oculo. ¶ Cum sit dolor fit[*]sit dolor fit corrupt for autem dolor fit [cf. Venice 1564] fortior infundatur cro〈-〉
54
cus contritus cum lacte et succo coriandri et distillet in
55
oculum. ¶ Quidam vero diligunt in guardenegi vt
56
administrentur cure extrinsece: et sufficiat distillatio
57
lactis.[*]lactis. corrupt for lactis [redundant period] tribus diebus in oculum si dispositio illud tolerauerit.
58
¶ Et illi quidem qui alcohol administrant iam experti sunt
1
in guardenegi ad dolorem vlceratum vt fiat alco〈-〉
2
hol ex sarcocolla et croco et sief memite et opio.
3
¶ Quod si fuerit guardenegi post obthalmiam
4
frigidam grossam purgabis cum hieris necessario et ad〈-〉
5
ministrabis mucilagines lenificantes factas ex suc-
6
co caulis aut aqua decoctionis eius. Et quandoque erit
7
tibi necessarium vt permisceas eas cum aqua solatri. et
8
quandoque erit tibi necessarium vt permisceas eas cum
9
mirrha et sarcocolla.
¶De cura obthal-
10
mie ventose. Capitulum .XIII.
11
OBthalmia autem ventosa curatur cum embro〈-〉
12
cis et vaporationibus et balneis: et vapo〈-〉
13
ratio quod ex milijs est iuuantior vapora〈-〉
14
tionum que fiunt ei. ¶ Quidam vero presumptuosi quandoque
15
audent administrare narcotica apud doloris vehe-
16
mentiam et illud vt sedetur in hora: sed ipse excita-
17
tur post horam vehementius quam prius fuit pro-
18
pterea quod prohibet resolui ventositatem.
19
¶ De sermone vniuersali de medicinis obthal-
20
mie vsitatis. Capitulum .XIIII.
21
COllirium quidem album: nam ipsum est conglutinatiuum
22
infrigidatiuum: sedatiuum doloris rectifica-
23
tiuum humoris et mordicatiuum. ¶ Quandoque
24
admiscetur ei opium et fit vehementius sedatiuum dolo〈-〉
25
ris sed fortasse nocet visui et prolongat egritudinem
26
propter stupefactionem et crudelitatem quam facit. ¶ Et
27
ex eis que procedunt suo cursu. ¶ Est[*]cursu. ¶ Est corrupt for cursu est trociscus rosarum est[*]trociscus rosarum est cf. a variant in Venice 1564: trocisci rosarum sunt enim
28
maximi iuuamenti in inflammatione et dolore: et est maior
29
et minor[*]est maior et minor cf. a variant in Venice 1564: sunt maiores et minores. ¶ Et tu quidem inuenies in antidotario trociscos et
30
collyria huius generis. Et inuenies in tabulis oculi medicinarum
31
singularium repercussiua sicut merdasengi et draga-
32
gantum et litium et rosa et antimonium safanu[*]safanu cf. Venice 1564: safamsi et acatia et
33
memithe et sandalum et galle et lutum sigillatum et reliqui
34
succi et gummi et reliqua. ¶ Et de singularibus quidem que
35
maturant materias grossas sunt sicut myrrha et crocus et
36
olibanum et spica et castoreum et parum eris rubei et
37
aloes proprie et amomum et cornu cerui adustum.
38
¶ Mensurare autem humorem cum eo quod est frigidius et cum eo
39
quod est calidius est illud quod pertinet ad industriam artificia-
40
lem in particularibus. Reliqua vero per ista experta dicam in an-
41
tidotario. ¶ Et ex repercussiuis expertis ad vehe-
42
mentiam doloris et materiam grossam est encaustrum et
43
alesehenfeti cum melle puro et aqua fenugreci: ponatur
44
in angulis lachrymalibus cum stilo. ¶ Sed de com-
45
positis sunt sicut collyrium stipticum et rubeum leni〈-〉
46
tiuum: et collyrium de scedenigi maius. et trocisci de se〈-〉
47
minibus ex summa eorum sunt boni vltime.
48
¶ Cractatus[*]Cractatus corrupt for Tractatus secundus de residuis egritudini〈-〉
49
bus eius quod de oculo apparet et plurimum eius est de
50
egritudinibus compositionis et continuitatis.
51
¶ De vesicis. Capitulum .I.
52
COntingunt in oculo vesice aquose in quibus〈-〉
53
dam corticibus cornee que sunt .IIII. tuni-
54
ce. Et hec quidem aquositas coartatur inter
55
duos cortices horum .IIII. et eius quidem lo-
56
cus proculdubio diuersificatur: et qui est
57
profundior eorum est deterior. et diuersificatur secundum aug-
58
mentum et diminutione cum quantitate. ¶ Et diuersifi-
1
catur propter suum colorem et essentiam suam. et quandoque diuersifica〈-〉
2
tur propter suauitatem suam et acuitatem suam et corrosio〈-〉
3
nem suam. ¶ Et quecunque earum est ad corticem primum est mala
4
nigra: quoniam illa prohibet visum a comprehensione vuee.
5
¶ Et profunda prohibet a comprehensione ipsius: quoniam radius
6
est remotior ad hoc vt ipsam faciat peruiam quare videtur al-
7
ba. ¶ Et plurima aquositas acuta est mala: quoniam ledit cum
8
extensione et corrosione simul. et omnis quidem que est
9
copiosior est plus extensiua et plus dilatans et cor〈-〉
10
rodens. ¶ Que autem ex ea opponitur foramini no〈-〉
11
cet visui proprie quoniam est corrosiua et vlceratiua.
12
¶ De cura. Capitulum .II.
13
CUra ipsius dum est parua est cum medicinis exic〈-〉
14
catiuis et cum eis que sunt sicut medicamen
15
de luto comparato ad samos et est vt su-
16
mantur luti samij torrefacti vncie .III. et tutie vncia .I. et
17
climie lauate et antimonij abluti amborum ana vncie
18
.II. et scorie eris ablute vncie .III. opij vncie .III. gummi
19
vncie .IIII. terantur cum aqua pluuiali et fiant ex eis
20
collyria et administrentur cum aqua fenugreci. Et
21
quando multiplicatur curetur cum ferro.
¶ De exi〈-〉
22
turis oculi et cornee. Capitulum .III.
23
EXiture oculi generantur secundum plurimum ab humori〈-〉
24
bus acutis adustis et sunt septem species.
25
quattuor a superficie cornee quas Galienus nomina-
26
uit vlcera: et accidit propter eas asperitas. ¶ Prima earum
27
est vlcus similis fumo existens super nigrum oculi expansa oc〈-〉
28
cupans locum magnum et nominatur alhassue[*]alhassue cf. Venice 1564: alhasfue: et fortasse
29
nominatur chetemon[*]chetemon cf. Venice 1564: chatemen. ¶ Deinde est species altera et est profun〈-〉
30
dior: et est vehementius alba et minoris profunditatis
31
vel quantitatis: et nominatur nubes: et fortasse nominatur etiam
32
chetemon[*]chetemon cf. Venice 1564: chatemen. ¶ Et deinde est species tertia coronalis et est
33
super coronam nigredinis que quandoque occupat de albo con〈-〉
34
iunctiue aliquid: et videtur quod est super pupillam album et quod est
35
super coniunctiuam rubeum. ¶ Et quarta nominatur adustiua
36
et etiam lanosa et existit in eo quod apparet de pupilla ac
37
si lana pauca esset super ipsum. ¶ Et tres sunt profunde
38
quarum vna nominatur anulum submersam habens profunditatem:
39
et est vlcus strictum profundum mundum. ¶ Et secunda nominatur li〈-〉
40
limie scilicet vngula et est minoris profunditatis et latioris
41
occupationis. ¶ Et tertia est vlcus quod nominatur alficume
42
scilicet[*]scilicet(?) et adustiuum. et:[*]et: corrupt for et [redundant colon] est etiam vlcus sordidum habens crustas in
43
cuius mundificatione est timor. humiditas enim currit per
44
corrosionem panniculorum et corrumpitur cum ea oculus.
45
¶ Ulcera vero in oculo fiunt aut successione ob-
46
thalmie: aut successione bothor propter percussionem.
47
¶ Et multotiens quidem est principium vlceris in〈-〉
48
terius et disrumpitur ad exteriora et econuerso.
49
¶ De signis. Capitulum .IIII.
50
SIgna vlceris in eo quod de oculo apparet
51
sunt quod est punctum album si est super pupillam:
52
et rubeum si est in coniunctiua: et est cum eo
53
dolor vehemens et pulsatio. et quandoque est
54
sanies que inuenitur in eo quod superponitur: alba significat do-
55
lorem debilem et pulsationem fortem. Si vero fuerit ci〈-〉
56
trina et fusca aut subtilis erit in illo leuior: et si
57
fuerit rubea tunc dolor erit leuior valde.
58
¶ De cura vlceris. Capitulum .V.
1
CUm fuerit vlcus in oculo dextro dor〈-〉
2
miat super sinistrum: et quando fuerit in sini-
3
stro dormiat super dextrum. ¶ Et oportet vt
4
subtiliet regimen in primis. ¶ Cum
5
ergo disrumpitur vlcus declinet regimen ad extre-
6
mitates et ad pullos vt non debilitetur: et non con〈-〉
7
solidetur vlcus: et multiplicentur superfluitates cor-
8
poris eius. ¶ Et oportet vt non repleatur et non clamet
9
nec sternutet quantum possibile est neque ingrediatur bal〈-〉
10
neum nisi post maturationem egritudinis. si autem
11
ingrediatur necessarium est ei vt non prolonget moram.
12
¶ Et intendat in mundificando caput et stomacum
13
cum euacuatiuis trahentibus ad inferiora. ¶ Et similiter
14
confert in eis ventosatio super crus plurimum et flobotomia sa-
15
phene et assiduatio solutionis ventris omnibus .IIII.
16
diebus cum eo quod educit superfluitatem acutam subti〈-〉
17
lem ex decoctionibus et infusionibus. ¶ Et si fue〈-〉
18
rit hoc obthalmia curetur prius cum euacuatione predicta in capitulo
19
suo. et cum medicinis. Et coniungatur inter sedationem
20
doloris et consolidationem vlcerum cum eis que sunt sicut
21
collyrium anesestigi et alcusi et cerusa et distillatio
22
lactis mulieris in oculo. ¶ Et si fuerit hic cur〈-〉
23
sus permisceatur ei illud quod habet virtutem prohibitiuam. et
24
ad summum canon electionis medicinarum in ipso est:
25
quoniam oportet vt eligatur omne quod exiccat absque mordicatione
26
et si calor fortis fiat tunc administra collyrium alse〈-〉
27
denigi lenitiuum: et collyrium olibaninum est valde
28
iuuatiuum: et de collyrijs quidem iuuatiuis est colly〈-〉
29
rium setalicum et conis: et si fuerit cursus collyrium
30
darmius et emeluidion. et si fuerit cursus cum
31
acuitate collyrium in quo ponitur myrrha et spica
32
celtica. ¶ Quod si in vlceribus fuerit sordes tunc
33
cum syrupo de melle: aut cum aqua fenugreci cum
34
aliquorum collyriorum predictorum: aut cum mucilagine seminis
35
lini: aut cum lacte mulieris. ¶ Et si fuerit corro-
36
sio vehemens necessarium erit administrare darcame〈-〉
37
tilon. ¶ Et quando mundificatur vlcus tende ad de-
38
siccatiua absque mordicatione sicut collyrium
39
de olibano et sicut olibanum ipsum nesestegi et ceru〈-〉
40
sa et plumbum adustum ablutum: et collyrium album et col〈-〉
41
lyrium albebar: et similiter cinis obstraci ablutus cum
42
albumine oui: aut cinis ostraci magni ablutus
43
cum equali mensura sui de sedenigi. ¶ Descri-
44
ptio collyrij luberis et est forte. ℞. climie .X. et
45
.VII. aureos ceruse ablute vnciam .I. amili et opij. et draga〈-〉
46
ganti omnium ana aureos .II. terantur et fricentur cum aqua
47
pluuiali et conficiantur cum albumine oui. Aliud eius-
48
dem nominis et est forte. ℞. climie aduste et ceruse
49
ablute vncias .VIII. myrre aureos .VI. plumbi adusti ablu-
50
ti aureum .I. amili aureos .VI. plumbi adusti abluti et talk
51
amborum ana .ʒ.IIII. dragaganti .ʒ.VIII. terantur
52
cum aqua et conficiantur cum albumine oui.
53
¶ De rupturis cornee. Capitulum .VI.
54
QUandoque fit a ruptura precedente et
55
quandoque a causa extrinseca sicut percussione
56
aut casu disrumpente. et tunc apparet
57
vuea. quod si illud quod de ea apparet est
58
res modica nominatur formicalis et almusaragi et
1
granatilis: et illud est secundum magnitudinem et paruita〈-〉
2
tem. ¶ Si autem est augmentatio illa vt appareat
3
in ea granum vue nominatur vuea. ¶ Et que est maior
4
nominatur vesicalis. Si autem egrediatur vuea valde ita
5
vt separetur inter palpebras et cooperturam nominatur cla-
6
ualis. ¶ Et quando albificatur vuea non est ei sanitas.
7
¶ Et scias quod cum cornea rumpitur in longitudine
8
non videtur albedo: sed videtur scis secunda[*]scis secunda corrupt for scissura [cf. Venice 1564]: et est quasi spe-
9
culator iam sic elongatus. Et possibile quidem est vt
10
hoc declaretur modo manifestiore. et dicatur quod ru〈-〉
11
ptura quandoque fit in omnibus partibus cornee et corticis.[*]corticis. corrupt for corticis [redundant period]
12
eius et est eminentia de substantia vue: et quandoque fit in
13
quibusdam partibus cornee et est eminentia ex ea spissa:
14
et est apud corrosionem quorundam corticis eius et
15
assimilatur vesicis: sed differt a vesicis mollibus et
16
duris: quoniam propter vesicas molles et duras fiunt in
17
albedine oculi rubedo et lachryme et pulsatio et
18
frangitur sub radio sed non est ita hoc. Eminentia
19
vero que fit propter fracturam cornee in omnibus suis corti〈-〉
20
cibus: aut est cum apertione totius vue: aut cum quadam
21
parte eius. ¶ Eius autem species sunt quatuor parua
22
granatilis et formicalis que quando minoratur similatur
23
vesice molli et vesice dure. Et separatur ab eo: quoniam est
24
secundum colorem vuee in nigredine et veriditate et co-
25
lore medio inter eas quod si differat color eius a
26
colore tunice vuee etiam vesica est. ¶ Et quandoque veri〈-〉
27
ficatur per considerationem in re eius. Si videtur circundans
28
in radice eius res alba sicut limbus. et illud quidem
29
non est nisi extremitas rupture cornee et albifica〈-〉
30
tur secundum consolidationem. ¶ Et secunda est illa quam pre〈-〉
31
diximus et nominauimus vueam. ¶ Et tertia est ma〈-〉
32
ior illa et prohibet cooperturam. et dicitur vesicalis. et cla〈-〉
33
ualis. ¶ Et quarta est quasi ipsa sit ex genere vesi〈-〉
34
calis. verumtamen est chronica coniuncta cum eo quod egre〈-〉
35
ditur ex cornea procedens ab ipso et dicitur obicula-
36
ris: et est similis armille fusi coniuncte cum fuso.
37
¶ De cura. Capitulum .VII.
38
CUm perseuerat in via generationis eius cu〈-〉
39
ra est cura vlcerum et bothor secundum quod di-
40
ximus quoniam indigent mundificatione corporis
41
euacuando qualiscunque fit egritudo per flobotomiam
42
et solutionem: et post euacuationem administretur balneum ex aqua
43
dulci et proprie quando est in complexione acuitas preter
44
quod moretur in aere balnei nisi parum. et neque etiam
45
multiplicet submersionem capitis sui in aqua fon-
46
tis. siue sit calida siue sit frigida. et neque administrentur
47
olea super caput. Quidam enim illorum mittunt materiam
48
ad oculum propter resolutionem materiei inuente in cerebro et
49
attrahunt quod non est in ipso: et exprimunt ippsum[*]ippsum corrupt for ipsum propter
50
ispissationem porrorum resolutionis. ¶ Cum ergo non inue-
51
nit vacuum currit ad extremitates cerebri. ¶ Et
52
oportet quidem vt cibi sint boni chimi temperati frigidi humidi et
53
reliquum corpus similiter et dum perseuerat in principio. oportet vt
54
maturetur et curetur cura vlcerum. ¶ Cum autem vlceratur tunc
55
administrentur in primis super ipsam emplastra stiptica cum abster〈-〉
56
siuis sicut cydonia et lentes de cocta cum melle et sicut
57
aqua granati et oliue. et vitellus oui et crocus et grana〈-〉
58
tum muzum decoctum cum pauco aceto et aqua agreste et
1
discoctum: deinde fiat emplastrum: inde aut si
2
tolerat distilletur in oculum cum amilo et similibus.
3
cum autem fit ruptam[*]ruptam corrupt for rupta curetur cum cura rupture.
4
¶ Formicalis vero curetur cum prohibitiuis sti-
5
pticis et cum vaporationibus cum aceto et aqua
6
et vino pontico aut cum aqua in qua bulliuit
7
rosa et fiat alcohol. et ex collyrijs stipticis. Et ex
8
medicinis quidem iuuatiuis in ipsa sunt succus
9
foliorum oliue et succus virge pastoris. ¶ Et ex
10
medicinis singularibus stipticis sunt spica et ro〈-〉
11
sa et plumbum adustum et chimolea et terra sigillata et
12
cerusa et alcohol et gallarum partes due: deinde an〈-〉
13
timonij partes .X. ¶ Et ex collyrijs collyrium ha-
14
mir et handimur et beditum de iseles[*]iseles cf. Venice 1564: isoles et collyrium
15
arabicum. ¶ Et ex eis que sunt fortia est collyrium
16
berdene triseles et cum ex eo distillatur aliquid li-
17
getur frigidos et dormiat resupinus. ¶ Collyrium
18
forte ad illud: cinis fusori[*]fusori cf. Venice 1564: fusorij in quo purgatur es[*]es i.e. aes et
19
crocus et amilum et dragagantum conficiantur cum albu〈-〉
20
mine oui galline nati ea die: et quandoque ponitur in ea
21
lapis iameni. ¶ Collyrium bonum et est collyrium
22
berdemen conferens speciebus bothor. ℞. antimo〈-〉
23
nij adusti abluti .IIII. aureos ceruse plumbi aduste ab〈-〉
24
lute .VII. aureos litij.[*]litij. corrupt for litij [(redundant period) i.e. licij] indi .XVI. aureos spice .VIII. aureos polij
25
.II. aureos climestre[*]climestre probably corrupt for climie [cf. Venice 1564] aduste ablute aureos .VIII. acatie ci-
26
trine .XX. aureos castorei. aureos .VII. tantundem aloe. gum-
27
mi arabici .XX. aureos terantur cum aqua pluuiali et fiant
28
collyria. ¶ Et scias quod necessarium est tibi cum inci-
29
pit vlcus in eminentia vt facias adherere ocu-
30
lo ligaturam que sustentetur et resupinatio. ¶ Illi
31
vero que est claualis non est cura. et quidam propter pul-
32
chritudinem delinquunt et abscindunt eminentiam
33
ex vuea cum musaraget: sed rectius est vt non
34
moueatur: et fortasse ei effundetur materia et permutabi〈-〉
35
tur ad oculum alterum.
36
¶ De bothor in oculo. Capitulum .VIII.
37
QUod est autem super corneam tendit ad al〈-〉
38
bedinem. et quod est super coniunctiuam est ten〈-〉
39
dens ad rubedinem.
40
¶ De cura. Capitulum .IX.
41
FLebotomia et distillatio sanguinis
42
in oculum secundum quod dicemus in capitulo altarfa〈-〉
43
ti: et vaporatio oculi cum lana infu-
44
sa in albumine oui conquassati cum ace-
45
to et oleo rosaceo et distillatio lactis in quo ponitur semen
46
almaru et collyrium aluber et collyrium dinacon.
47
¶ De sanie in siphac. Capitulum .X.
48
HEc sanies continetur sub cornea: aut
49
in profundo: aut in propinquo et similatur
50
locus cornee vngule: et quando corroditur
51
tur[*]corroditurtur corrupt for corroditur cum ea pars nominatur calcataren.
52
¶ De cura. Capitulum .XI.
53
DIxit paulus: curatur cum eis que sunt
54
sicut syrupus de melle et succus fenu〈-〉
55
greci et collyrium de olybano: aut ape〈-〉
56
riatur cum mellyloto et mucilagine
57
seminis lini et raphano humido decocto si non prohi-
58
beat obthalmia. ¶Et mundificetur cum eis que
1
sunt sicut collyrium de myrrha et fumusterre. ¶ Et
2
si non fuerit vlcus administra hoc collyrium cal〈-〉
3
cadis croci amborum ana vnciam .I. myrrhae .ʒ.I.ß. et mel〈-〉
4
lis libram .I. ¶ Et etiam medicamen magnetis factum
5
ad vngulam. ¶ Et etiam medicamen de luto
6
samio predicto in capitulo de vesicis.
7
¶ De cancro in oculo. Capitulum .XII.
8
PLurimum accidit in cornea dolor vehe-
9
mens et extensio in venis oculi et pun〈-〉
10
ctura fortis qua leditur tempus et proprie cum
11
mouetur habens ipsum: et rubedo in tunicis
12
oculi et soda et casus appetitus cibi et leditur ab omni
13
in quo est caliditas et est ex eis in quorum salute non est
14
spes quamuis sit spes in sedatione eius. ¶ Et non fa-
15
cit dolorem cancer in aliquo membrorum qui sit sicut
16
dolor eius quando accidit in oculo. ¶ Et administra〈-〉
17
tio quidem medicinarum calidarum est ex eis que ledunt pa〈-〉
18
tientem ipsum et augent dolorem intolerabilem.
19
¶ De cura. Capitulum .XIII.
20
SI non fuerit excusatio cure eius tunc
21
sit intentio sedatio doloris: et mundi〈-〉
22
ficetur corpus et pars capitis ab hu-
23
more conturbato: et nutriatur cibis boni
24
chimi triticeis in quibus non est calefactio: et po〈-〉
25
tus lactis confert ei. et oportet quidem vt administretur in
26
ipso albumen oui cum melliloto: et aliquid de
27
croco et collyrium album et omne collyrium factum ex eis
28
que sunt sicut amilum et cerusa et gummi et apium et
29
omnia in quibus ponuntur reliqua lenientia et stupe-
30
facientia et collyrium famurdum[*]famurdum cf. Venice 1564: samurdum et collyrium mebu-
31
rium et ceratum factum ex vitello oui et oleo rosato.
32
¶ De garab et apostematibus lachrymalium. Capitulum .XIIII.
33
QUandoque egreditur in lachrymalibus
34
angulis oculi exitura. Et quandoque est du〈-〉
35
ra que tactu mouetur et non rumpitur et est
36
de genere glandularum: et plurimum malitie eius
37
est quod videtur eminentia in lachrymalibus et inuenitur
38
cum expressione et dolet eius expressio et multipli-
39
catur cum ea obthalmia. Et quandoque est exitura bothor〈-〉
40
alis faciens collectionem et disrumpitur et quando rumpitur fa-
41
cit fistulam secundum plurimum. et ambe communicant in hoc quod vna-
42
queque earum mouetur sub tactu et submergitur cum ex〈-〉
43
pressione et augmentatur quando dimittitur: et quando est ex
44
substantia huius bothor et eius augmentum in profun-
45
do: quare eius eminentia exterius non apparet:
46
verum ipsam significat pruritus. Et quandoque manus inue〈-〉
47
nit eam apud compressionem vltimam. ¶ Et garab
48
quidem est fistula adueniens in angulis oculi dome〈-〉
49
sticis. et plurimum quidem eius succedit exiture et bothor
50
apparentibus in loco. Deinde rumpitur et fit fistu〈-〉
51
la: et exitura illa antequam rumpatur nominatur bakilus.
52
¶ Et quoniam illud membrum est subtilis substantie videtur ab in〈-〉
53
teriori eius vsque ad ipsius exterius sicut pannus
54
quem inuenis a latere ossis nasi et a latere eius
55
quod apparet de oculo. Quando ergo rumpitur remanet
56
saniosa difficilis coniunctionis: quoniam membrum est hu〈-〉
57
midum et cum humiditate sua mouetur semper et propter hoc
58
fit fistula. ¶ Et eius quidem ruptura quandoque est ad ex-
1
teriora et quandoque ad interiora: et quandoque est ruptura eius
2
ad ambo latera simul et multotiens fit eius ru-
3
ptura ad nasum et currit ad ipsum. Et quandoque conse〈-〉
4
quitur malitia saniei eius eos et corrumpit ipsum et
5
denigrat et corrumpit cartilagines palpebre et im〈-〉
6
plet oculum sanie que egreditur ad compressionem.
7
¶ De cura. Capitulum .XV.
8
ALgarab est egritudo cronica et que
9
est ex ea leuior est illa que est recens.
10
Nam que recens est curatur cum medicinis
11
facilibus quas dicemus. ¶ Croni-
12
ce vero cura est in ea cauterium quod narrabimus:
13
aut quod stat loco eius sicut diebardich. ¶ Inci-
14
piatur ergo et fricetur fistula panno: deinde fiat lici〈-〉
15
nium cum diebardich et impleatur. ¶ Quidam autem
16
existimauerunt quod quando mundificatur ab eo caro mor〈-〉
17
tua: deinde submergatur cottum cum aqua siliquarum
18
nabati et intromittatur in ipsa confert vehementer.
19
¶ Et si quis vult administrare medicinam absque
20
cauterio tunc melius est vt exprimatur donec egre〈-〉
21
diatur quod est in ipsa deinde abluatur cum vino sti-
22
ptico distillato in ipsa: et si fuerit parum et non egre〈-〉
23
ditur dimittatur vsque ad duos dies aut tres ligata
24
donec aggregetur aliquid quantitatem habens. deinde ex〈-〉
25
primatur. post lauetur. deinde distilletur in eam collyrium
26
algarab quod Mahometh filius zacharie sibi com〈-〉
27
parat et proprie quod ex eo dissolutum est in aqua gal〈-〉
28
larum. ¶ Et melior quidem distillatio est distillatio
29
que fit post distillationem interueniente hora in-
30
ter omnes duas distillationes. ¶ Et de meliore quidem
31
regimine eius est vt mensuretur eius profunditas
32
contenta. Deinde inuoluatur radius cotto submer〈-〉
33
so in medicinis et ponatur in ipsa. siue sit medicina
34
currens siue puluis. ¶ Et oportet quando administratur
35
medicamen vt stringatur cum panno et adhibeatur
36
quies. ¶ Et de collyrijs quidem expertis est vt su〈-〉
37
mantur arsenici rubei et attrimenti et cantaridarum
38
et calcis et salis armoniaci et aluminis partes equa〈-〉
39
les aggregentur et terantur cum vrina pueri et siccen〈-〉
40
tur et administrentur sicca. ¶ Quandoque vero confert
41
in principio sui et ante eruptionem vt superponatur
42
ei attrimentum et ponatur super ipsam armoniacum
43
et merubegi et similiter nux ranzida et omne quod est fortis
44
resolutionis. ¶ Et quandoque teruntur solia rute dome-
45
stice cum aqua cineris. et ponuntur super bakilus
46
antequam consequatur os et post consecutionem eius consoli-
47
dat ipsum et rectificat carnem. Sed mordicant in
48
principio quando ponuntur: deinde non mordicant.
49
¶ Et quando fit garab scias quod canon est in ipso vt
50
mundificetur in primis: deinde curetur. ¶ Et ex
51
eis que mundificant ipsam est vt sumatur lanu-
52
go arundinis inuenta in interiore parte eius: et pro〈-〉
53
prie propinqua radici eius que quandam habent grossi〈-〉
54
tudinem et submergatur in melle et adhibeatur alga〈-〉
55
rab et mundificabit ipsum. Deinde lauetur locus
56
cum spongia infusa in aqua mellis: et quandoque se-
57
quitur illud. semper scilicet lanugo arundinis sicca sola
58
sine medicina alia exiccante et sufficit. ¶ Et ex
1
expertis quidem est sief memite et crocus cum aqua alta〈-〉
2
raxacon et sine cessatione permutetur. ¶ Et ex eis est
3
vt terantur limacie cum ostracis suis et permisceantur
4
eis myrrha et aloes et administrentur. Et est ex eis
5
que conferunt in egritudine et est adhuc pauca et
6
non est aggregata. Et quandoque confert in ea quando est vl-
7
cus. ¶ Et ex eis est guadai adustum et crocus et
8
taraxacon siccum cum aqua sumach sola. ¶ Et ex
9
mirabilibus in ipsa sunt folia rute cum aqua gra〈-〉
10
natorum superposita ei. Et de proprietate eius est quod
11
prohibet remanere vestigium fedum. et oportet vt non cu-
12
res de mordicatione eius. ¶ Et ex eis quidem que
13
rumpunt exituram est emplastrum ex pane cum semine maru
14
et olibano cum lacte muliebri: aut crocus cum aqua
15
eruce: aut myrrha cum tertia sui de gummi arabico
16
confecta cum felle vaccino: et annectatur super ipsam et
17
non moueatur donec sanet eam. ¶ Et ex medicinis
18
algarab est vt fiat licinium ex flore eris congelato cum
19
bdellio et armoniaco. ¶ Et existimauerunt indi
20
quod mes masticatum sanat eam. ¶ Et existimauerunt
21
quidam eorum quod myrrha sola sanat eam quando super ipsam
22
ponitur. ¶ Et ex pluribus expertis in ipsa est vt su〈-〉
23
matur venarum pars vna et ameos due tertie partis
24
vnius et terantur puluerizando et puluerizent in
25
ipsa: et etiam medicamen compositum ex linatura eris et
26
alumine et sale armoniaco: et confert ei sanans. ¶ Et
27
ex medicinis vltimis est vt sumantur attrimenti et
28
aloes et sarcocolle et cortices radicis turis con-
29
triti et memite partes equales terantur et cribellentur
30
et ponentur in lachrymali. ¶ Et aloes solummodo
31
cum corticibus turis etiam. ¶ Et considera reliquas
32
medicinas dictas in antidotario et proprie medica〈-〉
33
men acutum viride. ¶ Et considera medicinas ta〈-〉
34
bularum medicinarum singularium. ¶ Cum autem conse-
35
quitur os et non iuuatur medicinis: tunc necesse est
36
ipsam scindere et detegere a suo interiore et assu〈-〉
37
mere carnem mortuam si fuerit donec perueniatur ad
38
os. ¶ Et eius quidem regimen post illud est secundum
39
tres modos. Si os est sanum fricetur nigredo si appa〈-〉
40
ret in ipsa: et soluatur aliquid ex medicinis consolidati-
41
uis et superponatur et ligetur et dimittatur diu. Et si res
42
fuerit maior ista: tunc necessarium est cauterium. Et quan-
43
doque necessarium est vt in osse corrupto fiat foramen.
44
Et intendatur cum hoc vt fiat cauterium quam profundius
45
potest in infimo concauitis[*]concauitis corrupt for concauitatis non declinando ad na-
46
sum neque ad oculum: et eleuetur coniunctiua ad latus
47
nasi in profundo ita vt cum perforatur locus vno fora-
48
mine aut foraminibus paruis tribus et penetrat
49
et currit sanguis ad partem oris et nasi: fiat tunc cau〈-〉
50
terium vltimum cum fiducia vt non perueniat ad partem
51
oculi: immo oportet vt teneatur oculus vltime: deinde
52
cauterizetur et puluerizentur in ipso medicine et li-
53
getur cum panno. ¶ Et quandoque excusat cauterium
54
a foramine et sit sufficientia in ipso quantum possi〈-〉
55
bile est. ¶ Et medicamen quidem alresium est
56
ex medicinis bonis in illo capitulo. ¶ Et oportet cum fit cau〈-〉
57
terium vt puluerizetur in ipso medicamen et ponatur
58
super ipsum oculum spongia infusa aqua infrigidata
1
aut massa subtili infrigidata niue: et quotienscunque
2
vult calefieri roretur ea.
3
¶ De additione carnis lachrymalium et di-
4
minutione eius. Capitulum .XVI.
5
QUandoque magnificatur caro hec adeo
6
vt prohibeat visum. et quandoque minuitur val〈-〉
7
de et occultatur adeo vt prohibeat lachry〈-〉
8
mas: et plurimum eius contingit ab errore
9
medici in incidendo vngulam. ¶ Additio vero
10
curatur medicinis incisionis. et non fiat radicitus
11
et perueniant lachryme. ¶ Diminutio autem perue-
12
niens ex incisione curam non habet. ¶ Quod si fuerit
13
ex parte alia quandoque possibile erit vt curetur medicinis ge-
14
neratiuis carnis in quibus sunt stipticitas et exic〈-〉
15
catio. Sicut medicine facte ex aloe et memite et
16
croco et vino et vesigi cum vino: et aloes solum
17
quandoque puluerizatur super lachrymalia et confert:
18
et vinum ipsum confert proprie quando decoquitur in
19
ipso illud quod habet virtutem conflictiuam.
20
¶ De albugine oculi. Capitulum .XVII.
21
SCias quod albugo in oculo alia est sub-
22
tilis proueniens in superficie apparen〈-〉
23
te et nominatur nebula. et alia est grossa
24
et nominatur albugo absolute.
25
¶ De cura. Capitulum .XVIII.
26
EIus quidem que subtilis est ex ea in cor〈-〉
27
poribus eueniens teneris oportet vt assi-
28
duetur vaporatio cum aquis calidis et bal〈-〉
29
neis in aqua calida. Deinde admini-
30
stretur fricatio semper. Et quandoque confert ei succus florum
31
papaueris ruffi et succus centauree minoris.
32
¶ Et iterum venarum pars vna et amoes due ter-
33
tie partis vnius. fiat ex eis puluis. ¶ Et fortius
34
eo est vt sumantur sarcocolla zuccarum tabarzet spu〈-〉
35
ma maris aristologia et baurach. et fiant cum eis alco〈-〉
36
hol. ¶ Et ex eis que conferunt sunt alcohol astu-
37
menton[*]astumenton cf. Venice 1564: astumecton et alcohol alubar forte et astaticon et tar〈-〉
38
gamaticam[*]targamaticam cf. Venice 1564: targamatican. ¶ In cronica vero grossa et frigida in
39
corporibus grossis oportet vt administretur lenificatio
40
albuginis cum vaporationibus et lenificationi〈-〉
41
bus et balneationibus predictis. Et sint collyria
42
predicta quibus fit alcohol dissoluta in aqua aco-
43
ri: aut in aqua salis gemme fricati et fiant cum eis
44
alcohol in balneo. ¶ Et si non profecerint bal-
45
nea administretur alcohol cum alkitran cum ere vsto
46
ex quibus fiat collyrium. et etiam collyrium de cornibus
47
cerui. et etiam alcohol ex stercore lacerti solo: aut
48
cum masacunia aut ere adusto aut cum sale gemma
49
torrefacto. ¶ Et fortius isto est stercus hirundi〈-〉
50
num cum sisamis et melle: et stercus seme bestras[*]seme bestras cf. Venice 1564: semebras.
51
fiat alcohol ex eis mane et sero. ¶ Et ex eis quidem
52
que sunt temperata est sceha adustum cum cancro ma〈-〉
53
rino et climia auri. ¶ Et si albugo est profunda
54
administra memitem et alsegi et myrrham et stercus
55
lacerti equaliter et medicamen magnetis dictum
56
in capitulo de vngula. ¶ Et quandoque administrentur tinctu〈-〉
57
re tingentes albuginem de quibus est vt sumatur ca-
58
ducarum[*]ca-ducarum cf. Venice 1564: caducorum rose granatorum paruorum et acatie et calcadis
1
et gummi omnium ana vncia .I. antimonij gallarum am-
2
borum ana .ʒ.III. dissoluantur cum aqua. et si non in-
3
uenitur rosa granati fumatur cortex eius: aut caput
4
eius: aut panniculus subalbidus qui est inter gra〈-〉
5
na eius: et iterum gallarum et acatie amborum .ʒ.II. cal〈-〉
6
cadis .ʒ.I. fiat ex eis tinctura: et ex tincturis est
7
alcohol huiusmodi plumbi adusti abluti croci gummi
8
omnium ana aureos .II. cineris furni: fusionis eris ablu〈-〉
9
ti cum aqua pluuiali aureos .II. scorie eris ablute aureus .ß.
10
fiat ex eis alcohol. ¶ Aliud bonum in vltimo
11
colcotar gallarum viridium amborum ana .I.[*]ana .I. corrupt for ana [cf. Venice 1564] aureos .IIII.
12
resoluatur cum aqua et administretur multis vici-
13
bus. ¶ Aliud gallarum acatie amborum ana partem .I.
14
calcanti partem .ß. terantur cum aqua sachai canehemen.
15
¶ De sebel. Capitulum .XIX.
16
SEbel est panniculus accidens oculo ex
17
inflatione venarum eius apparentium
18
in superficie coniunctiue et cornee et texitur
19
quiddam in eo quod est inter eas sicut fu-
20
mus. ¶ Et eius quidem causa est repletio illarum ve〈-〉
21
narum: aut a materijs currentibus ad eum per viam
22
panniculi exterioris: vel per viam panniculi in〈-〉
23
trinseci propter repletionem capitis et debilitatem oculi.
24
¶ Quandoque vero accidunt ex sebel pruritus et lachry〈-〉
25
me et panniculus et nocumentum ex lumine solis: et alu〈-〉
26
mine candele: et debilitatur visus ex ea: quoniam impedit
27
et infert ei estuationem: et nocet ei omne quod ei superpo-
28
nitur. ¶ Plurimum vero accidit oculo patienti sebel
29
vt fiat minor et minoretur corpus pupille eius. Et
30
sebel quod est ex egritudinibus que hereditantur et per〈-〉
31
mutantur de vno ad alium.
32
¶ De signis. Capitulum .XX.
33
SIgna sebel cuius principium est vela-
34
men exterius sunt ea que multotiens
35
diximus de exuberatione venarum exte〈-〉
36
riorum et rubedine faciei et pulsatione
37
vehementi in temporibus et in venis cornee: et
38
et[*]etet corrupt for et signa alterius sunt que sunt contraria istis in
39
eo quod declarabitur tibi in canone.
40
¶ De cura. Capitulum .XXI.
41
OPortet vt abhorreat cum ea omnia
42
que abhorret habens fluxum ad ocu〈-〉
43
lum: que sunt ea que diximus in pri-
44
mis: et non iterabimus ea nunc. ¶ Et
45
vt vtatur de euacuatiuis et mundificatiuis ea que
46
diximus et vt vitet olea et emplastra super caput
47
et caputpurgia: iam enim diximus in ea etiam:
48
abhorrent enim quidam ipsa in ea etiam. Sed
49
ego non video malum in vsu eorum cum ca-
50
put est mundum. ¶ Et Galienus quidem concessit vt in po〈-〉
51
tu vinum daretur et fieret vt post ipsum dormiret
52
cum esset mundus: et non esset materia in corpore
53
et capite eius: et videtur quod hoc sit conueniens in sebel
54
leui. in ea vero que fortis est non est exceptio a
55
collectione. et melior quidem collectio est vt pe〈-〉
56
netrent fila multa sub venis: et cum adunata sunt
57
trahantur ad superiora vt eleuetur sebel. Dein〈-〉
58
de colligatur cum nucradi acutis capitis ad
1
incidendum ne remaneat aliquid. Deinde admini〈-〉
2
stretur regimen prohibens adherentiam dictam in capitulo de
3
vngula. ¶ Et quando dolet oculus ex preperatione
4
collectionis non abscindatur ab eo vitellus oui. Il-
5
lud enim sanat ipsum: et post illud administretur collyrium
6
rubeum et viride vt resoluatur residuum sebel et mun-
7
dicetur oculus. ¶ Et melior quidem horarum ad
8
collectionem eius sunt ver et autumnus: verum sit post
9
mundificationem et euauationem: quoniam cum est ante eua〈-〉
10
cuationem dolor declinare facit superfluitates ad
11
oculum. ¶ Medicine vero conferentes ad sebel
12
non conferunt nisi recenti secundum plurimum. ¶ Et ex eis vero
13
que experta sunt est vt sumatur cortex oui recentis si〈-〉
14
cut cadit a gallina et ferueat aceto .X. diebus. De〈-〉
15
inde coletur et exiccetur in vmbra et teratur et fiat cum
16
eo alcohol. ¶ Et ex eis quidem que sunt experta est
17
alcohol oculi cum cinere cui adiuncta est marca〈-〉
18
sita. ¶ Et ex eis que experta sunt est alcohol ocu-
19
li cum vrina in qua dimittitur limatura eris cipri die
20
vna. ¶ Et ex compositis collyrium astaticon et rube〈-〉
21
um lenitiuum et rubeum acutum et viride et tarchimi〈-〉
22
ticon et collyrium rusatigi et medicamen magnetis
23
predictum: omnia illa sunt in antidotario et collyrium de alu〈-〉
24
mine et balaustijs. ¶ Et quando compar est sebel sca-
25
bies expertum est collyrium sumach solum: et quando po〈-〉
26
nitur in ipso parum gummi arabici et sarcocolle et
27
fit ex eo alcohol: abscinditur enim sebel et remo-
28
uet scabiem.
¶ De vngula. Capitulum .XXII.
29
ESt additio coniunctiue et velaminis conti-
30
nentis oculum incipiens secundum plurimum a lachry〈-〉
31
mali et currens semper super coniunctiuam. et
32
quandoque tegit corneam et inuadit eam ita quod
33
cooperit foramen. ¶ Et eius quidem quedam est que est
34
durior et quedam est que est lenior. ¶ Et quandoque est
35
citrini coloris: et quandoque est rubei coloris: et quandoque
36
est fusci coloris. ¶ Et est etiam vngula cuius vi〈-〉
37
cinitas eum coniunctiua est vicinitas adherentie que ve〈-〉
38
lociter denudatur qualibet suspensione. et est alia cuius vici-
39
nitas est vicinitas vnitionis et indiget excoriatione.
40
¶ De cura. Capitulum .XXIII.
41
MElior cura eius est denudatio cum fer〈-〉
42
ro et proprie eius que est lenis. ¶ Dure
43
vero denudatio quando non est facilis perdu-
44
cit ad nocumentum. ¶ Et oportet vt eleuetur cum vn-
45
cinis suspensio enim eius incisionem facilem efficit: quod si
46
prohibeatur excorietur cum capillo aut serico pe-
47
netrante sub ea cum acu: aut radice penne subtilis:
48
et illud quidem non est necessarium nisi in vno loco aut
49
duobus. quod si non sufficit necessaria est excoriatio sub〈-〉
50
tilis cum ferro non acuto. ¶ Et oportet vt eradicetur
51
quantum possibile est preter quod accidat carni lachry〈-〉
52
malis. et accidat lachrymis cursus et color quidem
53
distinguit inter ambas. ¶ Et cum abscideris vn〈-〉
54
gulam distillabis in oculum cyminum masticatum cum
55
sale. deinde subuenies mordicationi eius cum vi-
56
tello oui: et oleo rosaceo et violaceo. ¶ Et quando non admini〈-〉
57
stras distillationem cymini masticati cum sale ad〈-〉
58
heret coniunctiua palpebre: et propter hoc oportet vt
1
moueat eger oculum etiam omni hora. deinde post
2
tres dies administrentur collyria acuta vt residuum
3
extirpetur. ¶ Administratio vero medicinarum
4
in ipsa est res que non multum valet in vngula que est
5
grossa: et cum hec ipsa non euacuantur a nocumento pu-
6
pille acuitate sua. Necessarium enim est vt ipse sit
7
vehementis abstersionis commixte cum putrefacti-
8
uis. ¶ Et ex collyrijs quidem expertis est collyrium
9
antuticon[*]antuticon cf. Venice 1564: amuticon et collyrium cesaris et basilicon acutum
10
et ruseninum et diuaricon: et omnia ista scripta sunt in an〈-〉
11
tidotario. ¶ Et ad eam quidem expertum est vt suman〈-〉
12
tur eris vsti et calcadis et fel hyrci partes equales et
13
fiat ex eis collyrium. et vt sumatur calcadis et salis gem〈-〉
14
me amborum ana pars .I. gummi medietas partis: fiat
15
collyrium cum vino. ¶ Aut es vstum et calcadis cor〈-〉
16
tices. radicis capparis et sal armoniacus et fel
17
hirci aut vacce cum melle: aut mel solum cum felle
18
caprino: aut magnetis et floris eris et magre et
19
ammoniaci omnium ana partes .II. et croci pars .I. et vnicui〈-〉
20
que vncie illius admisceatur cotyla .I. mellis: et etiam ex cal〈-〉
21
caneo et sale armoniaco fiat alcohol: est enim mi-
22
rabile. ¶ Et ex eis que ad vngulam sunt experta et est
23
propinquum impressioni denudationis est:[*]est: corrupt for est [redundant colon] vt sumatur
24
testa catinorum et fricetur ab ea linimentum et conteratur
25
multum: et post illud commisceatur cum oleo de semi-
26
nibus cucurbite et conterantur simul. deinde mittatur ra〈-〉
27
dius in cute et accipiatur cum eo medicamen et fricetur
28
cum ipso vngula assidue omni die multotiens: subti-
29
liat enim eam et recedet cum ea. ¶ Et oportet quidem vt in-
30
clinetur ante medicinarum administrationem super va-
31
porem aque calide tamdiu donec calefiat oculus et
32
rubificetur facies aut ingrediatur balneum. ¶ Quan〈-〉
33
doque vero confert vngula leui vt teratur thus et in〈-〉
34
fundatur in aqua calida tamdiu donec super ipsum vna ho〈-〉
35
ra pertranseat et coletur et fiat cum ipso alcohol.
36
¶ De altarfati. Capitulum .XXIIII.
37
ESt punctum sanguinis recentis rubei
38
aut antiqui mortui: aut subrubei: aut
39
nigri currentis a quibusdam venis ru-
40
ptis in oculo propter percussionem verbi gratia
41
aut causa alia propter quam rumpuntur vene ex repletio-
42
ne et apostematibus: ita vt rumpantur in ipsa: et ex summa
43
earum sunt clamor et motus laboriosus. et quandoque
44
est ex feruore sanguinis in venis et quandoque
45
prouenit a casu percussiuo fractura subtilis in pu-
46
pilla et ruptura que est in coniunctiua est salubrior.
47
¶ De cura. Capitulum .XXV.
48
DIstilletur super ipsum sanguis columbe aut
49
turturis aut azfagachit[*]azfagachit cf. Venice 1564: alfagachit aut alguara-
50
zen et proprie de sub penna. ¶ Quod si
51
fuerit in principio permisceatur ei aliquod de repercussiuis sicut
52
est lutum dictum chimolea et lutum dictum armenum. in fine
53
vero eius commisceatur cum resolutiuis vsque ad arsenicum
54
cum luto sigillato. ¶ Et quandoque curatur cum lacte
55
muliebri cum thure et aqua salis et proprie in qua
56
dissoluta sunt sal gemma et sal armoniacum: et pro-
57
prie cum ponitur in ipsa illud cum thure et di-
58
stillatur ex eo in oculum. ¶ Et collyrium diuaricon
1
confert ei valde. et medicamen suum ex lapide
2
lazuli et piperis et sarcocolle partibus equalibus et
3
arsenici quantum omnia. ¶ Et quandoque admiscetur ei
4
salgemma et fit ex eis collyrium. ¶ Et quandoque fit ei
5
emplastrum de foris cum kali vsto cum vino aut ace-
6
to: et similiter ex stercore columbino cum aceto aut vino.
7
¶ Aut sit emplastrum ex passis enucleatis solum cum
8
aceto. et reliqua que dicta sunt adhibeantur et proprie
9
cum fuerit apostema. et similiter caseus recens et parumper
10
salitus et cortices rephani et mellilotum cum san〈-〉
11
guine draconis et radice lilij et croco et lentibus
12
cum oleo rosaceo et vitello oui. ¶ Et reclinatio fiat su〈-〉
13
per aquam in qua decocta sunt ysopum et origanum:
14
et vaporetur ex ea sola: aut cum aceto in quo deco-
15
quuntur cinis aut menta: aut infusione olibani cum
16
aloe: aut cum aqua croci siluestris: aut infusione cro〈-〉
17
ci: aut decoctione camomille et melliloti: aut suc〈-〉
18
co eorum: aut decoctione foliorum caulis: et fiat em〈-〉
19
plastrum ex folijs caulis decoctis et contritis. Forti
20
vero et antique aut fiat emplastrum ex sinapi contrito
21
commixto cum duplo sui de carne ficus: aut arseni〈-〉
22
co fricato cum lacte: aut fiat ei emplastrum ex cinere
23
decocto in vino aut ameos et ysopo cum lacte
24
vaccino. ¶ Quod si cum tarfati acciderit ruptura in
25
coniunctiua masticetur cyminum et sal et distilletur saliua
26
in ipso: et folia salicis conferunt ei valde quando ex eis
27
fit emplastrum.
¶ De lachrymis. Capitulum .XXVI.
28
HEc egritudo est vt sint oculi semper hu〈-〉
29
midi humiditate aquosa: et quandoque cur-
30
runt lachryme. Et earum quidem alie sunt
31
natiue: alie accidentales: et de acciden-
32
talibus sunt quesunt[*]quesunt corrupt for que sunt inseparabiles in sanitate: et
33
sunt alie sequentes egritudinem que remouentur si
34
remoueatur egritudo sicut fit in febribus. ¶ Causa
35
autem in accidentalibus est debilitas retentiue aut di〈-〉
36
gestiue decoquentis: aut diminutio lachryma-
37
lis in natura: aut propter administrationem medi-
38
cine acute: aut successione incisionis vngule. ¶ Et
39
principium quidem illius humiditatis est cerebrum et
40
cursus eius ad oculum in vna duarum viarum predicta-
41
rum multotiens. ¶ Que autem natiue sunt: aut
42
propter eradicationem incisionis lachrymalis non
43
sanantur. Et cursus quidem lachrymarum qui fit in
44
febribus et in egritudinibus acutis: et est sine causa:
45
est propter nocumentum cerebri et apostema cerebri: et
46
quandoque accidunt in febribus vigilatiuis que sunt
47
ex febribus ephimeris: aut febribus putridis
48
sanguineis: et quandoque multiplicatur cursus lachry-
49
marum in frigore. ¶ Et iste omnes que sunt de ge-
50
nere earumque accidunt: velociter remouentur se-
51
quents[*]se-quents corrupt for sequentes egritudinem si remouentur remouentur cum ea.
52
¶ De cura. Capitulum .XXVII.
53
CAnon in cura earum est administratio me〈-〉
54
dicinarum equalis stipticitatis. ¶ Earum
55
vero que facte sunt successione incisionis
56
vngule aut corrosione eius per medi-
57
cinam cura est puluis citrinus et trocisci de croco et
58
collyrium de aloe: et collyrium de croco cum bengi:
1
et vt fiat alcohol super lachrymale ipsum cum thu-
2
re. aut fumo eius proprie: et cum aloe et memite et
3
croco. quod si iam finita fuerit et ad finem peruenerit
4
non nascetur vnquam. ¶ Illa autem que facta est non ab
5
incisione vngule cum tucia et cum alcohol de tu〈-〉
6
cijs. Et proprie sicut cum alcohol de tucia predicto in
7
capitulo de albugine et omnibus collyrijs viscosis: sicut est
8
collyrium album de sarcocolla et collyrium de astati-
9
con: et reliqua que dicta sunt in antidotario. ¶ Et
10
ex eis que experta sunt in eis est medicamen factum ex
11
aqua granatorum acetosorum cum medicinis. ¶ Et illius quidem
12
confectio est vt decoquatur libra .I. ex eo ad vsque medie〈-〉
13
tatem. deinde ponantur in ipso aloes scotrensis et li-
14
cij et feuzaharagi et croci et sief memite omnium ana
15
aurei .II. et musci .II. dauich: et maneat sub sole .XL.
16
diebus vase vitreo clauso. ¶ Et ex eis que ex-
17
perta sunt in ipsis est ingredi balneum in ieiunio et
18
morari in ipso et distillare acetum et aquam in
19
oculum multotiens. ¶ Ille vero que sunt nati-
20
ue recipiunt curam difficiliter.
21
¶ De strabositate. Capitulum .XXVIII.
22
QUandoque fit strabositas propter mollifi〈-〉
23
cationem quorundam lacertorum mouentium
24
illud quod apparet de oculo: et declinat ab
25
aspectu illius partis ad partem ei oppositam. et quandoque fit
26
a spasmo alicuius eorum: et declinat oculus ad partem eius.
27
¶ Et qualitercunque sit quandoque fit ab humiditate: et
28
quandoque fit a siccitate: sicut accidit in febribus acutis.
29
¶ Et illa quidem in qua spasmus lacerti est causa non fit nisi
30
a spasmo lacerti motiui. spasmus enim eius est qui facit
31
euenire in oculo strabositatem et nocumentum.
32
¶ Spasmus autem lacerti retinentis in radice non
33
facit apparere nocumentum: immo confert valde. ¶ Et
34
multotiens quidem accidit strabositas post quasdam
35
egritudines cerebri sicut epilepsiam et carabitum et vertiginem
36
et similes istis et accidit post adustionem et siccitatem aut
37
repletionem. Et scias quod remotio oculi ad superio-
38
ra aut ad inferiora est illud quod facit videre rem
39
vnam duas res: sed ad duo latera non infert vi-
40
sui nocumentum de quo sit curandum.
41
¶ De cura Capitulum .XXIX.
42
INfans vero non sanatur nisi in dispositione
43
infantie valde humide: quandoque enim spe-
44
ratur vt sanetur et proprie quando est recens: in hoc
45
enim oportet vt equetur cuna et ponatur candela
46
in parte opposita strabositati vt laboret semper aspectus
47
ad eam. ¶ Et similiter oportet vt ligetur filum rubeum cum re
48
rubea oppositum parti strabositati: aut suspendatur
49
aliquid rubeum apud tempus oppositum: aut aurem et to-
50
tum illud fiat ita: vt eius aspectus ipsum consequatur et vi〈-〉
51
deat illud cum paruo labore. Quandoque enim confert ille la-
52
bor in equando oculum. ¶ Et emissio sanguinis est
53
ex eis que faciunt aspectum rectum. ¶ Illi autem quibus
54
accidit illud postquam magni sunt et senes et est causa eius
55
mollificatio aut spasmus humidus oportet vt vtantur
56
mundificatione cerebri cum euacuantibus que diximus cum
57
hieris magnis et similibus eis: et subtiliatione regiminis
58
et administratione balnei et resolutione. ¶ Et de
1
medicinis quidem iuuantibus in strabositate est vt
2
fiat eius caputpurgium cum succo foliorum oliue.
3
¶ Quod si fuerit eius euentus a spasmo ex siccitate
4
tunc oportebit vti embrocis humectatiuis et quando non
5
affuerit febris sumat in potu lac asininum cum oleis
6
valde humectantis: et penitus oportet vt humecte-
7
tur eorum regimen. ¶ Et oportet vt distilletur in oculum
8
sanguis turturis. Et vt fiat emplastrum ex albumine
9
oui et oleo rosaceo et pauco vino et ligetur et fiat illud
10
diebus pluribus.
¶ De exitu oculi. Capitulum .XXX.
11
INterdum accidit egressio aut propter vehe-
12
mentiam inflationis oculi propter grauitatem et re〈-〉
13
pletionem: aut propter vehementiam coarta-
14
tionis eius ad exteriora: aut propter vehe-
15
mentem mollificationem suspensionis sue et lacertorum
16
seruantium suspensionem eius predictam. ¶ Et illa quidem que ac-
17
cidit propter vehementiam inflationis oculi et repletionem
18
eius: aut est a materia plurima ipso oculo inflatiua aut hu〈-〉
19
morosa humida: et quandoque est repletio propria in ipso. et
20
quandoque est cum communitate cerebri corporis sicut quod accidit apud re〈-〉
21
tentionem menstruorum et illa quidem que est propter vehementem
22
coartationem eius ad exteriora non est nisi apud prefo〈-〉
23
cationem: et sicut fit cum soda est vehemens: et sicut fit apud
24
tonitruum et clamorem et mulieribus post partum vehe-
25
mentem et tenasmon. ¶ Et quandoque est cum hoc ex materia de-
26
clinante ad oculu[*]oculu corrupt for oculum etiam quando non est mundus partus. ¶ Et
27
quandoque est ex corruptione commixtionis fetus aut morte
28
eius: aut putrefactione eius. ¶ Facta autem propter mollifi-
29
cationem lacerti: quoniam lacertus continens neruum concauum
30
cum mollificatur non sustinet oculum sed declinat ad ex-
31
teriora. et egressio quandoque est ex mollificatione lacerti
32
tantum: et non destruitur visus: et quandoque est cum actione eius et
33
destruitur visus. ¶ Et quandoque egrediuntur ambo oculi in
34
eis que sunt sicut prefocationes et apostemata velaminum cere-
35
bri in peripleumonia et est causa in illo coartatio. et quandoque
36
est causa in illo repletio etiam et multotiens fit illud con-
37
sanguinitate[*]con-sanguinitate corrupt for cum sanguineitate [cf. Venice 1564] impediente et faciente apostema in cornea
38
¶ De signis. Capitulum .XXXI.
39
CUnque est ex materia plurima aggregata in
40
pupilla: tunc illic est cum egressione magni〈-〉
41
tudo: et cum est ex coartatione quandoque est il-
42
lic magnitudo si adiuuat eam materia: et
43
quandoque non est magnitudo: et in ambabus dispositionibus
44
sentitur extensio expulsa retro a posterioribus et co〈-〉
45
gnoscitur eius causa. ¶ Cum illa autem que est propter mol-
46
lificationem lacerti non magnificatur pupilla neque
47
sentitur tensio vehemens ab interioribus et est pupilla
48
cum hoc estuans.
¶ De cura. Capitulum .XXXII.
49
EGressioni vero leui sufficit vita repel〈-〉
50
lens ad interiora et somnus secundum resupi-
51
nationem et exiccare cibum: et paruitas
52
motus et assiduatio clausionis. ¶ Quod
53
si medicinarum indigeat adiutorio adhibeatur
54
collyrium de sumach. ¶ Que vero fortis est et
55
ex ea: tunc si illic est materia indiget mundificatione eius
56
a corpore et capite cum eo quod scis ex solutiuis et flo〈-〉
57
botomia et ventosis super ambo tempora et collyrijs acu-
58
tis. ¶ Et penitus quidem solutio ventris est ex rebus
1
magis iuuantibus species eius. et similiter positio vento-
2
sarum super collum. et oportet vt assiduetur vaporatio in
3
principio cum lana infusa in aceto: et embrocetur facies cum
4
frigida aqua et proprie in qua decocta sunt stiptica: sicut
5
cortices granatorum et sentices: et sicut papauer
6
et endiuia et virga pastoris. ¶ Quod si non fuerit
7
a repletione confert hoc regimen in omni hora. et si fue-
8
rit illic repletio oportebit vt resoluatur in principio
9
materia cutis rebus cognitis. ¶ Et si fuerit a mol-
10
lificatione: tunc oportebit vt administres hieras
11
magnas et gargarismata et odoramenta et suffu〈-〉
12
migationes cognitas et post illa administra stipti-
13
ca fortitudinem facientia. ¶ Illa vero que est apud
14
partum si est a paucitate cursus sanguinis parientium
15
aut corruptione fetus prouoca menstrua et extrahe fetum.
16
¶ Et si est a coartatione tantum: tunc adhibe stiptica.
17
¶ Et ex medicinis quidem conferentibus in egressione et
18
eminentia est vt fiat emplastrum ex farina fabarum cum
19
rosis et thure et albumine oui: et etiam nuclei da-
20
ctilorum adusti cum spica sunt boni eminentie et
21
egressioni.
¶ De profunditate oculi: et
22
eius paruitate. Capitulum .XXXIII.
23
ILlud fit in febribus et proprie in vigi-
24
latiuis et successione euacuationum et insomnie〈-〉
25
tatis et angustie et tristitie. ¶ Et in il〈-〉
26
la quidem que vigilatiua est oculus somniferus
27
grauis difficilis motus in palpebris et non in pupil〈-〉
28
la. et in angustia est quieta pupilla. ¶ Quidam
29
autem dixerunt quod accidit quibusdam hominibus diuersi-
30
tas duorum laterum faciei in frigore vehementi et ca-
31
lore vehementi. Accidit ergo oculo qui est in
32
parte frigida profundatio et paruitas.
33
¶ De varietate oculi. Capitulum .XXXIIII.
34
VIriditas autem accidit aut propter causam
35
que est in tunicis aut propter causam que
36
est in humoribus. ¶ Et causa quidem in hu〈-〉
37
miditatibus est: quoniam si fuerit glatialis in
38
ipso plurime quantitatis et albugineus clarus et situs
39
eius propinquus ad exteriora et equalis quantitatis
40
et paucus erit oculus varius viridis proprie si non
41
fuerit ex tunica prohibitio. ¶ Et si in humiditati-
42
bus fuerit conturbatio et glatialis fuerit paruus
43
et albugineus plurimus obtenebratio fiet sicut est
44
obtenebratio aque profunde. ¶ Et si fuerit glatia-
45
lis profundus erit oculus niger. ¶ Cum autem in tu〈-〉
46
nicis est vuea. ¶ Natura si ipsa vuea fuerit nigra:
47
erit oculus eius causa eius niger. Et si fuerit viri-
48
dis fiet oculus viridis. ¶ Et vuea quidem fit viri〈-〉
49
dis: aut priuatione digestionis sicut planta. Nam in
50
principio cum nascitur non est apparentis tincture
51
immo declinat ad albedinem. Deinde ipsa cum di〈-〉
52
gestione fit viridis. Et propter hanc causam sunt oculi in〈-〉
53
fantium virides et varij. Et huius quidem varietas
54
sit secundum humiditatem vltimam. ¶ Aut propter resolutionem
55
humiditatis quam sequitur tinctura cum est digesta
56
valde: sicut planta cum resoluitur eius humiditas
57
incipit albificari. et hec quidem viriditas est a sicci〈-〉
58
tate dominante. ¶ Et infirmorum quidem oculi et senum
1
varij fiunt propter hanc causam: quoniam in senibus mul-
2
tiplicantur[*]mul-tiplicantur corrupt for multiplicatur humiditas extranea et resoluitur innata.
3
¶ Aut erit illic color eueniens in creatione non
4
propterea quod ipse adueniat vuee: cum non prius fuerit.
5
¶ Et fit quandoque propter claritatem humiditatis ex qua crea〈-〉
6
ta est. ¶ Et quandoque fit propter vnum duorum: quandoque accidit
7
in principio creature. et scitur illud bonitate visus et ma〈-〉
8
licia eius. ¶ Et viriditas quidem alia est naturalis et
9
alia est accidentalis. ¶ Uarietas autem prouenit ex ag〈-〉
10
gregatione causarum nigredinis et causarum viriditatis: et com〈-〉
11
ponitur ex eis res inter nigredinem et viriditatem que
12
est varietas. ¶ Et si esset varietas primitiua secundum
13
quod existimauit Empedocles esset oculus viri-
14
dis lesus propter suum defectum ab aqueitate que est in〈-〉
15
strumentum visus. ¶ Quidam autem nigri mino〈-〉
16
rantur a viridibus in visu cum viriditas non est
17
propter nocumentum in ipsis. et causa in hoc est
18
quoniam nigredo que est causa albuginei prohibet
19
penetrationem formarum colorum cum declara〈-〉
20
tione: propterea quia contraria est parui etati. Et il〈-〉
21
lud est sicut illud quod est propter conturbationem hu-
22
miditatis. ¶ Et similiter si fuerit causa propter multitu-
23
dinem humiditatis. nam si est multitudo etiam non
24
respondet motui palpitationis et egressionis ad inte〈-〉
25
riora: ita quod inde sit curandum. ¶ Et si oculus
26
fuerit viridis propter paruitatem humoris albugi〈-〉
27
nei erit magis videns in nocte et in tenebris quam in
28
die: propter illud quod accidit de motu luminis ma-
29
terie parue: et impedit a declaratione. huius enim mo〈-〉
30
tus deficit a declaratione rerum: sicut deficit a de〈-〉
31
claratione eius quod est in tenebris post lumen.
32
¶ Nigri vero causa humiditatis: visus in nocte est
33
minor: propterea quod illud indiget palpitatione et
34
motione materiei ad exteriora: et materia plu-
35
rima est grauior quam pauca: niger autem propter tu〈-〉
36
nicam aggregat visum vehementer.
37
¶ De cura. Capitulum .XXXV.
38
IAm expertum est alcohol ex bengi sic-
39
cum decoquatur in aqua donec fiat sicut
40
mel: et fiat inde alcohol. ¶ Aut su-
41
matur antimonij saphani pondus .III.ʒ.
42
margaritarum muschi camphore omnium ana pondus
43
dauich: fumi lampadis olei: aut oliuarum croci am〈-〉
44
borum ana .ʒ.I. aggregentur omnia terendo et admini〈-〉
45
strentur: et crocus ipse et oleum eius est ex eis que de-
46
nigrant pupillam: similiter succus solatri: aut sumatur suc〈-〉
47
ci tribulorum pondus .ʒ.II. et gallarum adustarum pon〈-〉
48
dus .ʒ.I. olei de nucleis oliuarum denigratarum super
49
arborem et olei sisamini non excorticati amborum
50
ana pondus .ʒ.I. decoquantur lento igne donec ni-
51
grescant et fiat inde alcofol. ¶ Et ex eis que sunt
52
experta est vt aduratur auellana et permisceantur cum
53
oleo et vngatur vertes[*]vertes corrupt for vertex infantis viridis: et etiam vt im-
54
mittatur radius in colloquintida humida et fiat
55
inde alcohol: ita quod illud denigrat pupillam cat-
56
ti. ¶ Et similiter cortices auellane contriti. ¶ Aut
57
sumatur acatie pars .I. gallarum sexta partis: ag-
58
gregetur illud cum aqua florum papaueris ruffi
1
et succus ipsius: et fiat ex eo distillatio: et simili-
2
ter succus bengi et succus corticis granatorum.
3
¶ Tractatus tertius de dispositionibus palpe-
4
brarum et que comitantur eas.
5
¶ De pediculis in palpebris. Capitulum .I.
6
MAteria pediculorum est humiditas
7
plurima quam expulit natura ad partem cu〈-〉
8
tis. ¶ Et virtus preparatiua generationis
9
eorum est caliditas non naturalis. et ille
10
cui plurimum accidit illud est ille qui est
11
plurime varietatis in cibis suis
12
et parui exercitij et immundus et neque vtitur balneo.
13
¶ De cura. Capitulum .II.
14
INcipe a mundificatione corporis et ca〈-〉
15
pitis et partis oculi cum eo quod sciuinsti et
16
proprie cum gargarismate facto ex ace-
17
to et synapi. ¶ Et administretur ablutio oculi et
18
embrocatio ipsius ex aqua maris et aquis salsis et
19
sulphureis: et liniantur pili palpebre ex medi-
20
camine facto ex alumine et medietate ipsius de
21
membuzegi. et quandoque additur eis aloes et bau-
22
rach amborum ana pars .ß. ¶ Et melius quidem
23
est vt fit illud quo conficitur acetum squilliticum: sed
24
almembuzegi cum baurach est medicamen bonum.
25
¶ De silac et est grece anuseme. Capitulum .III.
26
SIlac quidem est grossities in palpe-
27
bris proueniens a materia grossa ma-
28
le dispositionis nitrosa propter quam rubee
29
fiunt palpebre. et cadunt pili et addu-
30
cit vlcerationem partium in quibus fixi sunt pili:
31
et sequitur eam corruptio oculi. et plurimum ac-
32
cidit successione obthalmie et de ipsa quidem alia
33
est recens: et alia est antiqua mala.
34
¶ De cura. Capitulum .IIII.
35
IN recenti quidem confert facere empla〈-〉
36
strum ex lentibus decoctis cum aqua rosacea
37
et facere emplastrum de portulaca et
38
endiuia cum oleo rosaceo et albumine oui:
39
et administretur totum illud nocte et ingrediatur
40
balneum post ipsam. ¶ Aut sumantur lentes ex-
41
corticate et sumach et pulpa granatorum et rose: et
42
conficiatur illud totum cum alrob in nocte et bal-
43
neetur mane. ¶ Et assiduatio balnei est ex re-
44
bus magis conferentibus ei. ¶ In antiqua vero et cro〈-〉
45
nica oportet vt crura ventosentur et flobotomen-
46
tur vene frontis et administretur assiduatio bal-
47
nei. ¶ Ex medicamentis autem que ponenda sunt
48
in ea est vt sumatur eris vsti medietas .ʒ.I. draganti
49
.ʒ.III. piperis croci ana .ʒ.I. terantur cum vino pon〈-〉
50
tico donec fiant sicut mel subtile et administren-
51
tur in exterioribus palpebre. ¶ In ea autem que
52
fit successione obthalmie est expertum collyrium
53
secundum hunc modum draganti attrimenti et croci et spi〈-〉
54
ce omnium ana pars .I. Sumantur de sedenigi .X. par〈-〉
55
tes: fiant collyria et fricentur ex eis palpebre.
56
¶ De gesse[*]gesse cf. Venice 1564: gessa palpebrarum. Capitulum .V.
57
ESt vt accidat palpebris difficultas
58
motus ad claudendum quando sunt
1
aperte et ad aperiendum cum sunt clause cum do〈-〉
2
lore et rubedine sine humiditate secundum plurimum: et conse-
3
quitur eas plurimum: vt non obediant ad aperiendum
4
cum excitatione apud somnum. ¶ Et plurimum quidem
5
ipsius non est sine frustis lippitudinis separatis
6
dure sicce. ¶ Neque est cum ea cursus nisi per
7
accidens: quoniam est ex siccitate aut humore viscoso de〈-〉
8
clinante ad siccitatem valde: sed quandoque est dolor et
9
rubedo. ¶ Illa vero que fit a fricatione sine materia
10
fluente ad ipsam nominatur siccitas oculi et multo-
11
tiens est illic complexio calida et materia pluri〈-〉
12
ma grossa indigens euacuatione.
13
¶ De cura. Capitulum .VI.
14
OPortet vt assiduet vaporationem ocu〈-〉
15
li cum spongia infusa in aqua tepida
16
et assidue vtatur balneo cum aqua dulci
17
equali: et ponat super oculum apud som〈-〉
18
num albumen oui conquassatum cum oleo rosaceo et assi-
19
due faciat sudare caput cum humectatiuis et
20
oleis et embrocis et caputpurgijs humectanti-
21
bus cum oleo violaceo et nenufarino et reliquis.
22
¶ Et si signauerint dispositiones quod cum siccitate fit
23
materia colerica solues cum volubili quoniam in ipsa est
24
proprietas. ¶ Et si existimatur quod illic sit materia
25
grossa exiccata indigens resolutione resoluatur cum
26
mucillagine fenugreci: et mucillagine seminis lini
27
acceptis cum lacte. Iste enim ambe quando ponuntur su〈-〉
28
per oculum auferunt algesse et euacuant humorem.
29
¶ Et ex eis que ad eam experta sunt adeps galli-
30
ne et mucillago seminis lini. et cera et oleum rosaceum pona〈-〉
31
tur illud desuper semper. ¶ Et in palpebris admi〈-〉
32
nistretur quod attrahit lachrymas sicut collyrium arsa〈-〉
33
stratis. Plurimum enim confert in materiali chronica admini〈-〉
34
stratio alcohol prouocantium lachrymas. ipsam enim
35
resoluunt materiam grossam et faciunt eam cur〈-〉
36
rere et attrahunt ex humoribus subtilibus illud
37
quod lenit eam et resoluunt ipsum sua resolutione.
38
¶ De grossitudine palpebrarum. Capitulum .VII.
39
ESt egritudo sequens febrem: et quandoque
40
faciunt ipsam possidere linimenta fa〈-〉
41
cta super oculum eius. ¶ Et cura est al-
42
cohol factum ex lapide lazuli et lapide
43
armeno: et ex nucleis dactilorum adustis et spicis
44
duabus et administratio balnei assidua et alie-
45
natio vini. ¶ Quandoque vero fricatur plurimum cum radio
46
et collyrio rubeo leni: sed fricatio cum zuccaro
47
quandoque excitat et attrahit.
48
¶ De inflatione palpebre. Capitulum .VIII.
49
ACcidit propter materias subtiles et vapores et
50
propter debilitatem digestionis et malitiam eius
51
sicut fit in febribus vigilatiuis et in
52
vigilijs. ¶ Et quandoque fit in principio
53
hydropisis et cacesie: et propter apostemata humida: sicut
54
peripleumonia et lethargia. ¶ Et quando accidit con〈-〉
55
ualescentibus indicat multotiens conuersio-
56
nem: et proprie quando in eis est reliquorum
57
membrorum inflationis priuatio et remanent
58
ipse excitate et inflate. ¶ Et cura eius est abscis-
1
sio cause et vaporatio.
2
¶ De grauitate in palpebris. Capitulum .IX.
3
QUandoque fit propter inflationem et causa eius.
4
¶ Et quandoque fit propter debilitatem virtutis
5
et casum eius in ethica. ¶ Et quandoque
6
fit propter grossitudinem et alsarnac et simi-
7
lia: et quandoque accidit grauitas: et mollificatio in prin〈-〉
8
cipio paroxismorum febrium.
9
¶ De inuiscatione palpebrarum apud lachry〈-〉
10
malem et alibi. Capitulum .X.
11
QUandoque accidit palpebre vt conglutine〈-〉
12
tur aut cum concauitate: aut cum coniun〈-〉
13
ctiua aut cum cornea aut cum vtrisque
14
et quandoque fit in vno duorum laterum lachry〈-〉
15
malis: et quandoque fit perueniendo ad medium: et quandoque
16
fit communis. ¶ Et causa quidem in ea aut est vlcera acciden〈-〉
17
tia aut ruptura faciens alcohol quando colligit ex
18
oculo sebel et detegit vngulam et fricat ex palpe-
19
bra scabiem vltime: sicut diximus: et non consi-
20
siderat[*]consi-siderat corrupt for considerat omni hora illud quod oportet considerare
21
in ipso donec accidit vt conglutinetur.
22
¶ De moro. Capitulum .XI.
23
ESt caro pustulosa addita in oculo.
24
Quod si fuerit apud lachrymalem tunc
25
rectius erit vt incidatur: deinde cura
26
algarab adhibeatur: aut curetur cum al-
27
cohol basilicon et medicamine violarum et medica-
28
mentis vngule: et proprie cum collyrio de arseni〈-〉
29
co: et si fuerit cum albedine et nigredine: tunc cu〈-〉
30
ra eius erit cura vngule.
31
¶ De inuersatione palpebre et est ascera. Capitulum .XII.
32
EIus species sunt tres. Una earum est vt
33
contrahatur palpebra et non cooperiat album
34
et illud aut est a creatione: aut est propter
35
incisionem eueniente[*]eueniente corrupt for euenientem palpebris: et nominatur
36
oculus huius oculus leporinum. ¶ Et secunda species
37
est media et est vt non cooperiat partem albi: et nominatur ab-
38
breuiatio palpebre: et causa eius est causa prima: verum est mi〈-〉
39
nor illa. ¶ Et tertia est vt non cooperiat palpebra
40
superior inferiorem. Et illud fit aut ex glandula: aut
41
ex nascenta[*]nascenta corrupt for nascentia [cf. Venice 1564] carnis addite que iam est aut incipit: aut
42
spasmo accidente palpebre ex vlcere consolidato super
43
ipsum non permittente vt palpebra superior cooperiat infe-
44
riorem: et quandoque fit illud totum ex spasmo lacertorum
45
circundantium palpebram.
¶ De grandine. Capitulum .XIII.
46
ESt humiditas ingrossata et in lapidem
47
conuersa in interiore parte palpebre. et
48
quandoque fit in albedine simile grandini.
49
¶ De cura. Capitulum .XIIII.
50
ADministretur super eo linimentum cum aceto et
51
sordibus vlcerum et reliquarum. et quandoque adduntur
52
eis oleum rosaceum et gummi albotin et sarcocolla. aut li-
53
nitur cum ammoniaco contrito cum aceto et cinere et assa
54
fetida: et linimentum aureiesus[*]aureiesus cf. Venice 1564: aureiefus dictum in capitulo ordeoli.
55
¶ De ordeolo. Capitulum .XV.
56
ORdeolum est apostema longum apparens super ex〈-〉
57
tremitatem palpebre simile ordeo in figu-
58
ra sua. et eius materia secundum plurimum est sanguis dominans.
1
¶ De cura. Capitulum .XVI.
2
CUretur cum minutione et euacuationem[*]euacuationem corrupt for euacuatione per
3
picram secundum quod sciuisti. ¶ Deinde su〈-〉
4
matur aliquid de opoponaco et re-
5
soluatur in aqua et liniatur ex eo locus
6
quoniam est bonum valde. ¶ Et conferunt ei vapora-
7
tiones ex adipe dissoluto aut farina ordei cum
8
galbano: aut fermentum: aut panis calefactus ite〈-〉
9
ratus super ipsum: et euaporationes cum cauda
10
muscarum habentium capita abscissa: aut cum aqua
11
in qua ordeum bulliuit: aut sanguis columbe: aut
12
sanguis alguerescen et turturis: aut sumantur bau-
13
rach et galbani multum et commisceantur ambo et po〈-〉
14
nantur super ordeolum. ¶ Et epithima oribasij
15
℞. olibani myrrhe amborum ana partem .I. laudani
16
quartam partem cere aluminis baurach armeni omnium
17
ana medietatem partis. aggregentur cum fece
18
olei de lilio et liniatur super ipsum.
19
¶ De alsarnac. Capitulum .XVII.
20
ALsarnac est additio materie pinguis con〈-〉
21
tingens in palpebra superiore et gra〈-〉
22
uatur palpebra ab apertione: et facit
23
ipsam quasi mollificatam: et est coniuncta
24
non mota sicut nodus. Et plurimum quidem
25
accidit infantibus et humectatis in quibus mul〈-〉
26
tiplicantur lachryme et obthalmie.
27
¶ De signis. Capitulum .XVIII.
28
ET ex signis eius est quoniam cum tu tan-
29
gis inflationem digitis duobus: dein〈-〉
30
de separas eos eminentia in medio
31
eius existit.
32
¶ De cura. Capitulum .XIX.
33
CUra manus est cura eius et ipsius mo〈-〉
34
dus est vt sedeat eger et teneatur caput
35
eius tractum ad superiora: et tendatur
36
in ipso cutis frontis ad oculum: et ele〈-〉
37
uetur palpebra et accipiat eam medicus inter
38
duos indices et medium suum: et comprimat parum
39
et aggregabitur materia compressa ad illud quod est inter
40
duos digitos: et ille qui caput tenet trahat cutem
41
ex medio supercilij. ¶ Cumque apparuerit emi-
42
nentia incidat cutem ab ea sufficienti sectione
43
et subtili non profunda. Cautela namque in hoc est
44
necessaria: et vt incisionem faciat post incisionem totius
45
est quam vt vnam subito audendo faciat incisionem.
46
¶ Cumque apparet per incisionem primam bonum
47
est: et si non in anathomia: additio fiat donec ap〈-〉
48
pareat: tunc si inuenerit eam separatum super ma-
49
num suam inuoluat pannum lineum et accipiat
50
alsarnac separando ipsam a dextra et a sinistra.
51
¶ Et si remanserit residuum non obediens ei pul〈-〉
52
uerizetur aliquantulum salis super ipsum vt corrodat
53
ipsum. ¶ Et si fuerit in tunica et vehementis ad-
54
herentie accipiat illud: quod de ea separatum est: et
55
dimittat aliud et non inuadat ipsum: sed commit〈-〉
56
tat rem suam resolutioni salis qui puluerizatur super
57
ipsum. Deinde imponatur super ipsum pannum in-
58
fusum aceto. ¶ Cumque matutinum affuerit secunde
1
diei et securitas fuerit sanguinis: curet ipsum cum
2
medicinis conglutinatiuis: et sint in eis litium et
3
sief memithe et crocus. ¶ Quandoque autem inuadit
4
partem eius que non seperatur[*]seperatur corrupt for separatur detegendo et exco-
5
riando cum incisione: et penetrat cum hamis super
6
ipsa: et mouet a dextra et a sinistra donec separatur
7
aut facit illum cum infimo penne. ¶ Et oportet vt cau〈-〉
8
tela adhibeatur in perforando ab eo ita vt non ten-
9
dat in profundum: foramen autem si tendit palpebram
10
cum vehementia: vel fit processus in foramine
11
tamdiu donec incidatur cutis panniculi que est sub
12
ea. nocet: et incipit apparere adeps loci incisi:
13
quando comprimitur digitis qui ipsam circundant in cir〈-〉
14
cuitu cutis extense: et prouenit dolor vehemens:
15
aut apostema calidum: et remanent reliquie dure profun-
16
de que sunt deteriores quam sarnac. ¶ Et fortasse
17
inciditur de lacerto retinente oculum aliquid conue-
18
niens et debilitatur palpebra ab apertione. Recen〈-〉
19
tem vero que debilis est plurimum sanant me〈-〉
20
dicine resolutiue absque operatione manus.
21
¶ De susati. Capitulum .XX.
22
ESt caro mollis eueniens in interio-
23
re parte palpebre a qua non cessat flue〈-〉
24
re sanguis rubeus et niger et viridis.
25
Cuius quidem cura est mundificatio
26
cum exiccatiuis corrosiuis et collyrijs acutis.
27
¶ Cumque susati corrosiua fuerit administrabis:
28
tunc pulueres et collyria que carnis sunt genera〈-〉
29
tiua: sintque ex eis que in vlceribus palpebrarum
30
dicuntur. Et ad vltimum cura pruritus et sa-
31
biei[*]sa-biei corrupt for scabiei fortium curetur.
32
¶ De lapidositate. Capitulum .XXI.
33
LApidositas est apostema paruum sanguineum
34
et vertitur in lapidositatem a quo quandoque li〈-〉
35
berat manus operatio: deinde adhi〈-〉
36
beantur medicine vlcerum oculi.
37
¶ De vlceribus palpebrarum et rupturis earum
38
cura. Capitulum .XXII.
39
ADministretur super ea emplastrum ex lenti〈-〉
40
bus et fisticis et corticibus granatorum
41
decoctis cum aceto. ¶ Cumque cecide〈-〉
42
rint cortices: et corrosio destructa fue〈-〉
43
rit: administrabis super ea vitellum oui cum cro〈-〉
44
co: quoniam ipse consolidat: et si volueris administra-
45
bis desuper collyrium de olibano et collyrium
46
aluber cum collyrio astaticon et rubeo leni.
47
¶ Rupture autem palpebre reiciunt consoli-
48
dationem et curantur cura rupturarum cutium
49
dicta in capitulo suo.
50
¶ De scabie et pruritu. Capitulum .XXIII.
51
EIus causa est materia salsa nitrosa ex sangui〈-〉
52
ne calido aut humido: aut humore
53
alio acuto faciens prouenire pruritum
54
prius: deinde scabiem. ¶ Cuius qui〈-〉
55
dem plurimum succedit vlceribus oculi. ¶ Et inci-
56
pit egritudo prius cum pruritu paruo: deinde
57
fit asperitas et rubificatur palpebra: deinde fit vt
58
granum fici: et vlcerosa postea adueniunt grana
1
dura cum vehementia scissionis adest in pruri〈-〉
2
tu et in apostematione.
3
¶ De cura eius. Capitulum .XXIIII.
4
CUm scabiei associatur obthalmia cu-
5
ra prius obthalmiam: deinde procede
6
ad scabiem postquam non dimiseris rem
7
obthalmie: et similiter sunt dipositio et iudi-
8
cium si est egritudo alia. Nam aoportet vt tu vehemen〈-〉
9
tiorem earum diligenter attendas. ¶ Cumque vide-
10
ris vlcerationem et apostema caue ne administres me-
11
dicinas acutas: et similia eis nisi post consecutionem
12
cum facilitate ad possibilitatem. Nam tu trahes
13
cum medicinis aquam vehemente[*]vehemente corrupt for vehementem. ¶ In secun〈-〉
14
da vero et tertia specierum predictarum necessaria est fricatio:
15
aut cum ferro: aut cum medicinis et fiat frica-
16
tio ex eis que sunt sicut spuma maris et proprie
17
generis eius quod nominatur casuri. aut cum folijs fi-
18
ci: aut cum fricatione ex sedenegi et croco et mar〈-〉
19
chasita fiat ex eis collyrium et fricetur cum eo. ¶ Il-
20
lius autem que curam recipit cum medicinis: et est
21
illa que non consequitur gradum secundum et tertium specierum
22
predictarum: initium cure est assiduatio euacuationis et flo〈-〉
23
botomie: et si non plus saltem bis in mense: et bo〈-〉
24
tomia lachrymalium post flobotomiam vniuersalem: et assidua〈-〉
25
tio balnei: et alienatio pulueris et fumi et vocife〈-〉
26
rationis: et cautela vehementie stricture colli et
27
coartationis capitis et furoris et ire: et multitu-
28
dinis loquele. et applanationis puluinaris et pro〈-〉
29
longationis iacendi super faciem. et omnium que ascen〈-〉
30
dere faciunt materias ad superiora et trahunt eas ad
31
faciem. ¶ Et confert in principio sui quidem colly〈-〉
32
rium rubeum lene et post ipsum collyrium viride lene.
33
¶ Quod si fuerit fortior illa: tunc acutius vno-
34
quoque eorum est etiam thartamaticon et collyrium ari-
35
stratis[*]aristratis cf. Venice 1564: arsistratis et collyrium de croco. et quandoque curatur cum felle
36
hirci et felle porci cum sale armoniaco et tucia et
37
ere adusto et calcadis coniunctim et separatim: et ba〈-〉
38
silicon et collyrium granatinum sunt bona: et medi-
39
camen aristratis est valde bonum. ¶ Et ex me-
40
dicinis conferentibus est medicamen huius. ℞.
41
carabe partem .I. corticis granatorum partes .II. confician〈-〉
42
tur cum melle: Aut aloes partem .I. salis armonia〈-〉
43
ci partem .ß. conficiantur cum melle. et administrentur.
44
Et iterum sumantur eris vsti .XVI. aurei piperis .VIII.
45
aurei climie .IIII. aurei myrrhe croci amborum ana
46
aurei .II. floris eris .V. aurei gummi .XX. aurei terantur. et
47
misceantur sicut scis cum aqua pluuiali.
48
¶ De tumore. Capitulum .XXV.
49
ALintifac est apostema cum pruritu. et quandoque
50
est illud quod in ipso dominatur ventositas.
51
et quandoque est superfluitas subtilis flegma〈-〉
52
tica: et quandoque est superfluitas aquosa: et
53
quandoque est superfluitas melancolica.
54
¶ De signis. Capitulum .XXVI.
55
QUod ventosum est quandoque accidit subi〈-〉
56
to et declinat ad partem lachrymalem: et
57
est sicut quem pungit musca in illo
58
loco et accidit in estate et senibus et non
1
est grauitas. ¶ Flegmaticum enim est frigidius et
2
grauius et seruat vestigium compressionis vna ho-
3
ra. ¶ Sed in aquoso non remanet vestirium[*]vestirium corrupt for vestigium
4
impressionis per horam neque dolor est cum eo.
5
¶ Et melancolicum secundum plurimum communicat palpebre et oculo:
6
et est cum duritie et extensione consequentibus supercilia
7
et maxillarum summitatem et non est cum eo dolor
8
de quo sit curandum et est color eius fuscus et
9
plurimum eis accidit post obthalmiam et post variolam.
10
¶ De cura. Capitulum .XXVII.
11
OPortet vt incipias primum et euacues
12
corpus et mundifices caput. Et enim quod
13
fuerit ad flegma dacliuius[*]dacliuius corrupt for decliuius admini-
14
stra emplastrum ex folijs malue. Et for-
15
tiora eius sunt olea alkerua contrita et permixta
16
cum aceto: et vaporationem ex spongia infusa ace〈-〉
17
to et aqua calida: et etiam fiat linimentum ex
18
aloe et seluzagaragi et scief memithe et faufel et
19
croco cum aqua solatri.
20
¶ De multitudine palpitationis. Capitulum .XXVIII.
21
MUltitudo palpitationis fit ex re caden〈-〉
22
te in oculo leni: et quandoque fit ex siccitate.
23
Et quandoque multiplicatur in habentibus teta〈-〉
24
num et in preparatis ad ipsum et in-
25
dicat in egritudinibus acutis tetanum et spasmum.
26
¶ De casu pilorum. Capitulum .XXIX.
27
CAdunt pili oculi ex causa materiei aut
28
causa loci. Et est causa quidem materiei: aut
29
quoniam replentur pediculis sicut fit in fi-
30
ne egritudinum acutarum prauarum:
31
aut quoniam corrumpuntur propter illud quod admiscetur eis cum
32
nascuntur: sicut accidit in olopitia. ¶ Et est vt sit
33
in interiore parte palpebre humiditas acuta:
34
aut materia nitrosa salsa non apparente in pal〈-〉
35
pebra nocumento sensibili: sed ipsa nocet pilis.
36
¶ Qui autem est causa loci est quoniam illic est nocumen〈-〉
37
tum manifestum scilicet aut durities et grossitudo: et
38
non inuenit vapor a quo generatur pilus tran〈-〉
39
situm: aut apostema et corrosio et significat ipsam
40
rubedo et mordicatio vehemens et dolor.
41
¶ De cura. Capitulum .XXX.
42
IN illo qui est causa loci cura nocu-
43
mentum quod est in loco secundum quod dicitur in
44
cura cuiusque capituli eius in loco suo.
45
¶ Et in illo cuius causa est priuatio
46
materiei curetur prius corpus per ea regimi-
47
ne largo et cibatione: et administra medicinas
48
trahentes materiam pilorum ad palpebras per
49
ea que dicturi sumus: et que sunt dicta in anti-
50
dotario: et in areolis medicinarum singularium.
51
¶ Et in eo qui est causa materiei corrupte ad-
52
ministra purgationem capitis et mundificatio〈-〉
53
nem membri: deinde cura medicamento pilo-
54
rum. ¶ Alcohol autem iuuatiua ad illud sunt
55
lapis armenus et lazuli. ¶ Et ex compositis alco〈-〉
56
hol de nucleis dactilorum ex laudano dictum
57
in antidotario. ¶ Aut sumatur de dactilis im〈-〉
58
maturis adustis pondus .III.ʒ. et duarum spica〈-〉
1
rum .ʒ.II. fiat ex eis alcohol. ¶ Et ex eis que
2
experta sunt est vt teratur spica nigra et antimo-
3
nium et administrentur cum radio. ¶ Et etiam fiat
4
alcohol ex stercore muris adusto et non adusto
5
cum melle et proprie asulalij. ¶ Aut sumatur ter-
6
ra in qua nascitur vitis cum croco romano et
7
ex alsaluli partes equales et administretur ex eis
8
alcohol. ¶ Et ex eis que experta sunt ad illud ex eis
9
cum quo sunt pruritus et rubedo: et corrosio est vt de〈-〉
10
coquatur granatum cum sua totalitate et partibus
11
suis in aceto vsquequo dissoluatur et annectitur
12
super locum. ¶ Et omnia quidem viscosa confe-
13
runt et ad illud: etiam climie colcotar attrimenti par〈-〉
14
tes equales sumantur et terantur et administrentur.
15
¶ De pilis inuersis et additis. Capitulum .XXXI.
16
EX eis que experta sunt est vt sumatur
17
stercoris leporini adusti pondus .VIII.〈-〉
18
ʒ. et stercoris hircini pondus .III.ʒ. con-
19
terantur et administrentur ex eis alco-
20
hol. ¶ Aut fiat alcohol ex muscis habentibus ca〈-〉
21
pita abscissa exiccatis. ¶ Aut aduratur auellana
22
et teratur et conficiatur cum adipe caprino: aut adi〈-〉
23
pe vrsi et liniatur ex ea locus: nasci enim facit pilos:
24
et cum hoc denigrat eos. ¶ Et etia sumatur antimo〈-〉
25
nij adusti pars .I. et piperis pars vna et plumbi
26
adusti abluti .IIII. croci partes .IIII. et duarum spi〈-〉
27
carum .III partes: et nucleorum dactilorum adusto-
28
rum partes .II. conterantur et fiat ex eis alcohol.
29
¶ Et ad vltimum cura horum pilorum est vnus
30
modorum .V. adherentia et cauterium et ordo cum
31
acu et abbreuiatio palpebre cum sectione et emul〈-〉
32
sio prohibitiua. ¶ Inuiscatio autem est vt eleuentur et
33
equentur cum mastice et gummi pini et gummi et
34
visco et amoniaco et glutino quod egreditur de ven〈-〉
35
tribus ostracorum: et aloe et sarcocolla et draga-
36
ganto et thure dissoluto cum albugine oui. ¶ Et
37
ex inuiscatiuis bonis est vt inuiscetur cum oleo
38
de scemi: et melior ea est cum cola casei quam nos
39
diximus in antidotario. ¶ Cura vero que fit
40
acu est vt acus penetret ab interiore parte pal-
41
pebre ad exteriorem vbi est pilus: deinde pona〈-〉
42
tur pilus in foramine eius et egrediatur ad latus
43
aliud: et stringatur pilus: et si sit difficilis introi-
44
tus pili in foramine acus ponatur in foramine
45
acu extremitas capilli mulieris et trahatur acus
46
ex illo latere. Deinde ponatur capillus in fora〈-〉
47
mine eius et egrediatur ex alio latere. Et strin-
48
gatur capillus donec remaneat similis anse a
49
latere intrinseco: et ponatur in ipsa pilus et ex-
50
trahatur. ¶ Et si necessaria fuerit iteratio acus
51
queratur locus alius. Secundatio namque perfo〈-〉
52
rationis acus dilatat foramen et non retinet pi〈-〉
53
lum. ¶ Sectio autem est vt abscindatur origo
54
eius ex palpebra. Quidam vero precipiunt vt
55
scindatur locus cognominatus egena et est apud
56
extremitatem oculi: deinde consolidet et nasce-
57
tur super ipsum caro addita et equat pilum et non
58
permittit ipsum inuersari. ¶ Cauterium au-
1
tem quod melius est: est vt fiat cum acu haben-
2
te caput curuatum: cuius caput igniatur et ex-
3
tendatur palpebra et cauterizetur cum eo locus
4
pili: et non redibit. ¶ Et quandoque necessarie
5
sunt iterationes his[*]his corrupt for bis aut ter et non redibit post
6
illud penitus. ¶ Euulsio autem prohibitiua est
7
vt euellatur: deinde ponantur super locum me〈-〉
8
dicine prohibitiue natiuitatis pilorum: et pro-
9
prie super palpebram que sunt de eis que dicte
10
sunt in areolis medicinarum singularium et di〈-〉
11
cemus eas in capitulo pilorum additorum.
12
¶ De pilis additis. Capitulum .XXXII.
13
NAscuntur ex multitudine humidita-
14
tis putride aggregate in palpebris
15
oculi.
16
¶ De cura. Capitulum .XXXIII.
17
CUra eius est mundificatio capitis et
18
corporis et oculi cum eis que scis: de-
19
inde administra alcofol acuta mun-
20
dificantia palpebram: sicut abisalicon[*]abisalicon cf. Venice 1564: albisalicon
21
et ruscenum et collyrium rubeum acutum et vi-
22
ride acutum et collyrium de myrobalanis et proprie
23
si fuerint illic lachryme aut aliquid accidentium
24
humorum acciderit. ¶ Quod si non suffece-
25
rint curam adibe[*]adibe corrupt for adhibe euulsionis euellantur et linian〈-〉
26
tur super originem eorum sanguis eritij et fel
27
damarum et arietum: et fel vulturis et fel capri-
28
num: et quandoque permiscentur fella ista et san-
29
guines cum castoreo. ¶ Et fiunt ex eis collyria
30
sicut squamme piscis: et administrantur cum ne-
31
cessitas incumbit dissoluta saliua hominis. Qui
32
vero eo vtitur media hora expectet super ipsum.
33
¶ Et ex curis quidem bonis est vt sumatur fel
34
eritij et fel vulturis et castoreum secundum equalita-
35
tem. aggregentur cum sanguine columbe: et fiant
36
inde trocisci. ¶ Et ex eis que narrantur sunt san-
37
guis tincoe: et proprie sanguis tincoe[*]tincoe corrupt for tincte [cf. Venice 1564] canis et
38
sanguis ranarum. Uerumtamen experimentum
39
non verificauit illud. ¶ Et rectius quidem secundum
40
quod existimant est vt misceatur cum alkitran.
41
¶ Et ex eis etiam que narrantur est vt admi-
42
nistretur fel vulturis cum cinere et sale armonia〈-〉
43
co et succo porri: et proprie quando ponitur in
44
sartagine super ignem donec commisceantur et
45
equentur. ¶ Et si fuerit cinis ostracorum erit me-
46
lior: et rubigo ferri eruginosi cum saliua hominis est
47
vltima: quamuis dolorem faciat. ¶ Et ex eis quidem
48
que sunt experta est tinea cum sale armoniaco: et pro-
49
prie cum vngula asini adusta cum aceto forti. Et similiter
50
spuma maris cum aqua psilij. Cum enim stupefit
51
et infrigidatur locus eo non nascuntur ibi pili.
52
¶ De inuiscatione palpebrarum. Capitulum .XXXIIII.
53
FIt illud secundum plurimum post obthalmiam.
54
Oportet ergo vt administrentur sarcocolle
55
et zuccari tabarzet partes equales: spume
56
maris quarta partis: terantur et puluerizentur super locum.
57
¶ Tractatus quartus de dispositionibus vir-
58
tutis visibilis et operationibus eius.
1
DEbilitatem visus et eius nocumen〈-〉
2
tum efficit: aut complexio communis in
3
corpore siccitatis dominantis humo-
4
rose: aut complexionali sine materia: aut
5
vapor eleuatus ex corpore: aut stomaco
6
proprie: aut frigus habens materiam: aut
7
non habens materiam: aut propter dominium
8
caliditatis materialis aut non materialis: aut est sequens causam
9
in cerebro ipso egritudinum cerebri notarum que
10
est in substantia cerebri: aut in parte tota anteriore sicut
11
compressio aut percussio accidens ei: quare non videt
12
oculus aut in parte anteriore eius. ¶ Et plurimum quidem
13
eius est humiditas dominans aut siccitas accidens suc-
14
cessione egritudinum et motuum superfluorum et cor〈-〉
15
poreorum et animalium et euacuationum superfluarum propter
16
quas cadit virtus. et resoluitur materia. ¶ Aut est propter
17
rem appropriatam ipsi sputui visibili et membris que
18
ipsum sequuntur: sicut neruo concauo: et sicut hu-
19
moribus et tunicis. ¶ Et spiritui quidem visibili quandoque
20
accidit vt multiplicetur et accidit ei vt subtilietur.
21
Et quandoque accidit ei vt ingrossetur. Et accidit
22
ei vt minoretur. ¶ Multiplicatio autem est melior
23
res et magis iuuatiua. ¶ Et subtilitas quidem
24
plurimum accidit ex siccitate. Et quandoque fit ex vehemen-
25
tia separationis accidentis cum sol aspicitur et iresplen-
26
dentia[*]iresplen-dentia corrupt for resplendentia et similia. Et quandoque perducit aggregatio val-
27
de superflua ad coartationem resoluentem: et inspis-
28
satur ea primum: deinde subtiliatur valde secundo: et istud
29
est sicut accidit apud longam moram in tenebris.
30
Et grossitudo fit propter humiditatem: et fit propter ag-
31
gregationem vehementem non ita vt perducat ad vten〈-〉
32
dum complexione subtiliante. ¶ Et quandoque est causa in eis
33
cadens in initio creationis. et quandoque est propter vehemen〈-〉
34
tiam siccitatis et multitudinem euacuationum: aut debili〈-〉
35
tatem anterioris cerebri validam. aut prauitatem egri-
36
tudinum et propinquitatem mortis quando resoluitur spiritus.
37
¶ Debilitas autem et nocumentum que sunt propter tuni-
38
cas. et plurimum eorum est propter tunicas extrinsecas sine profun〈-〉
39
dis: aut sunt causa substantie tunice: aut sunt causa transitus
40
qui est in ea. ¶ Et que sunt propter tunicam ipsam sunt propter
41
complexionem malam. et plurimum eius est retentio vaporis
42
in ea aut superfluitas humiditatis permixte ei: aut
43
exiccatio et siccitas et nigrificatio: et corrugatio
44
accidentes ei et proprie vuee et cornee: aut corruptio
45
superficiei eius propter impressionem vlcerum apparentium aut
46
occultorum: aut tolerantia obthalmie plurime: aufe-
47
rentis paruietatem eius: aut color extraneus intrans
48
eam: sicut accidit cornee icteritia ex citrinitate:
49
aut in tarfati ex rubedine: aut denudatio coloris
50
naturalis. sicut illud quod accidit cornee et addit paruie〈-〉
51
tatem et firmitudinem ad hoc: vt lumen vincat ipsum
52
et separet spiritum visibilem. ¶ Et quandoque accidit exic〈-〉
53
catio et calefactio propter coherentiam firmam aeris
54
et luminis cum humoribus: aut separatio earum propter
55
corrosionem accidentem: quare non gradatur lumen
56
in penetrando in eis. immo subito penetrat in gla〈-〉
57
tialem integre. ¶ Aut propter ortum panniculum su-
58
per eas sicut in vngula: aut inflatione et grossitie
1
venarum earum sicut sebel. ¶ Accidens autem
2
foramini et transitui: aut est: quia stringitur supra natura-
3
lem propter causas quas dicturi sumus in capitulo suo: aut
4
dilatatur aut opilatur integre aut non integre. Sicut
5
cum est descensus aque. et nos quidem dicemus ista
6
capitula omnia sigillatim. ¶ Facta autem propter hu〈-〉
7
mores: est quoniam glatialis quidem qui est vnus eo〈-〉
8
rum mutatur ab essentia sua equali et ingrossatur. aut
9
eius subtilitas est fortis et fit impeditus a delatione
10
luminis et coloris luminosi super se. ¶ Et ex al-
11
bugineo quidem: quoniam multiplicatur valde: aut ingros〈-〉
12
satur et fit illud causa ad minorandam paruietatem suam.
13
¶ Aut propter humiditatem et vapores qui permi-
14
scentur ei: aut mutant alterantes eius paruietatem. Ua〈-〉
15
pores enim et furti extranei extrinseci nocent ei
16
qualiter.[*]qualiter. corrupt for qualiter [redundant period] ergo intrinseci. et omnia grana vaporosa in-
17
flatiua sunt grauatiua visus. ¶ Nocumentum
18
enim quod visui aduenit ex vitreo non est primitiuum:
19
immo non nocet visui: nisi inquantum nocet glatia-
20
li et conuertit eius essentiam ab equalitate propter ci〈-〉
21
bum non equalem quem ei defert. Nocumentum autem
22
quod fit propter neruum est quoniam accidit ei opi-
23
latio: aut accidit ei apostema aut ruptura.
24
¶ De signis. Capitulum .II.
25
IN eo quidem quod est communitate cor-
26
poris signum est illud quod dedimus quod
27
significat complexionem totius corporis.
28
et illud quod fit a communitate cerebri est
29
quoniam illic est aliquod signorum significantium nocu〈-〉
30
mentum in cerebro cum hoc vt sint reliqui sensus le〈-〉
31
si cum illo. Illud enim fiduciam facit communitatis
32
cerebri. ¶ Et quandoque appropriatur visui plurimum pro-
33
prietatum eius et cum odoratu sine auditu: sicut percus〈-〉
34
sio coartatiua quando cadit in parte anteriore cerebri:
35
et quandoque est auditus cum sua dispositione et remanet
36
oculus apertus: et non potest claudi palpebra super
37
ipsum: vnde non videt. ¶ Et signum quod ipsi spiritui ap〈-〉
38
propriatur est: quoniam si spiritus est subtilis et est pau-
39
cus videt rem ex proximo sine perscrutatione et non
40
videt quod elongatum est sine perscrutatione. Uerum
41
eius subtilitas cum est superflua non figit rem lu-
42
minosam valde: immo fugat eam lumen clarum et se〈-〉
43
parat eam. ¶ Et si est grossus et plurimus non defi-
44
cit ei perscrutatio intuendo longinquum: et non perscru-
45
tatur visionem propino[*]propino corrupt for propinqui: et causa in hoc apud loquen〈-〉
46
tes de radio est quod visus non fit nisi egressione ra-
47
dij: et cum obuiat ei quod videtur: et quod motus va-
48
dens ad locum longinquum subtiliat grossitiem
49
eius et equat essentiam ipsius: quemadmodum hu〈-〉
50
iusmodi motus resoluit spiritum subtilem: quare for〈-〉
51
sitan non operatur aliquid. ¶ Et apud illos qui
52
dicunt peruium vehere formas videndi et reliqua
53
est quod glatialis motus fit fortis cum videt illud
54
quod elongatur: et illud est ex eis que subtiliant
55
spiritum grossum habitantem in ipso: et resoluit spiritum
56
subtilem et proprie paucum. ¶ Uerificatio autem cer〈-〉
57
tioris in his duobus sermonibus pertinet ad
58
sapientes non medicis. ¶ Cognitio vero illius
1
ex dispositione tunicarum humorum profundorum est ex
2
eis que sunt praua cum non est res alia nisi ipsa.
3
¶ Quandoque autem recurritur ad dispositionem coloris tu-
4
nicarum et humorum profundorum et ad dispositionem infla-
5
tionis earum et extensionis et corrugationis et exte-
6
nuationis ipsarum et dispositionis paruitatis oculi propter
7
paruitatem ipsius: et dispositionem eius quod spargitur su-
8
per ipsum de humiditate: et imaginatur de similitudine
9
iris aut videtur in ipso de siccitate et conturbatione que
10
manifesta est exterius. et forsitan non apparet cum eo
11
homoculi[*]homoculi cf. Venice 1564: homo oculi vel homoniculi: et est forma aspicientis in ipsum.
12
¶ Et quandoque significat secundum dispositionem cornee. ¶ Et quandoque
13
significat secundum dispositionem albuginei. ¶ Et ille cuius est vi-
14
det semper inter oculos suos sicut nebulas. ¶ Si
15
autem vides conturbationem coram foramine tantum et non
16
sunt relique partes cornee conturbate significat quod conturba-
17
tio fit in albugineo: et quod non est clarus. et si contur-
18
batio est communis partibus cornee non est dubium quin
19
ipsa fit in cornea. Sed remanet dubitatio an ipsa
20
sit similiter in albugineo an non. ¶ Et accidit quandoque
21
albugineo siccitas. et accidit quandoque ex illa siccitate
22
vt aggregentur in ea quedam partes eius et non fiant peruie.
23
quare videtur coram eis fenestra aut fenestre. ¶ Et quandoque
24
est illud propter vestigia vlcerum existentia in cornea oc-
25
culta facientium imaginari imaginationes. quare erra〈-〉
26
tur in eis et existimatur quod sunt imaginationes aque et
27
non sunt. ¶ De constrictione autem et dilatatione et aqua
28
et dispositione nerui posterius loquemur. Et
29
scias quod omnis corruptio existens a siccitate fit
30
fortis cum vacuitas adest apud exercitium resolu〈-〉
31
tiuum et apud euacuationes in hora meridiei. et ex hu-
32
miditate econtrario.
¶ De cura. ¶ Capitulum .III.
33
SI fuerit causa debilitatis siccitas inuatur
34
humectantibus: et aqua casei et emul-
35
sione lactis super caput: et potu eius et
36
ponantur olea humectantia super caput:
37
et proprie cum fuerit illud in conualescentibus: et confe〈-〉
38
runt ei somnus et requies et caputpurgia hume-
39
ctantia: et proprium oleum de nenufare: et eius que in
40
tunica existit cura est praua. ¶ Quod si fuerit ab
41
humiditate administrabis tunc illud quod resoluit
42
post euacuationes. ¶ Uomitus autem qui minimus est
43
ex eis est que conferunt et proprie senibus: sed la-
44
boriosus nocet valde et gargarismata et sternu〈-〉
45
tationes et sternutamenta conferunt. ¶ Et ex euacuationi〈-〉
46
nibus[*]euacuationinibus corrupt for euacuationibus iuuatiuis in hoc est. oleum de kerua cum in〈-〉
47
fusione aloes. ¶ Et administratio eius quod prohi-
48
bet vaporem a capite sicut trifere: et proprie apud
49
somnum. ¶ Confert etiam et iuuatur exercitijs extre〈-〉
50
mitatum et proprie extremitatum inferiorum. Et similiter oportet
51
vt administretur fricatio earum. ¶ Si autem causa
52
fuerit in ea grossities eius curetur cum medicinis
53
abstersiuis predictis in areolis oculi. ¶ Et oportet
54
quando administras medicinas acutas vt vtaris cum
55
eis medicinis stipticis. ¶ Et ex rebus quidem iu-
56
uatiuis in hoc est tucia abluta nutrita cum aqua
57
sansuci aut cum aqua feniculi: aut aqua albedarungi et
58
succo prassij. ¶ Et assiduatio alcohol cum litio
1
confert oculo valde: et conseruat virtutem eius vsque
2
ad tempus longum. ¶ Et facere alcohol ex fricatio〈-〉
3
ne myrobalanorum cum aqua rosacea confert valde quando est humi〈-〉
4
ditas cum caliditate et pruritu. ¶ Et ex alcohol
5
conferentibus in huiusmodi capitulo est ex fellibus cum sunt sin-
6
gularia: sicut fel alcubugi et fel tauri saboth et
7
auis frangentis os et tauri et vrsi et leporis et vul-
8
turis et gruis et hirundinis et passeris et vulpis
9
et adib et catti et canis leporarij et arietis silue-
10
stris: et felli auis turde inest proprietas valde mi-
11
rabilis et composita. ¶ Et ex oleis quidem iuuati〈-〉
12
uis sunt sicut oleum de kerua et oleum de narcisco
13
et de granis lauri et oleum raffaninum et oleum de fe〈-〉
14
nugreco et oleum de lilio et oleum sansucinum et
15
oleum camomillinum et oleum alacoen. et facere alco〈-〉
16
hol cum aqua albedarungi confert. ¶ Et ex medica-
17
mentis bonis mensuratis est vt adurantur due nu-
18
ces et .XXX. ex nucleis mirobalanorum citrinorum: et teran〈-〉
19
tur et proijciantur[*]proijciantur corrupt for proijciatur super eos piperis adusti aureus .I. et fi〈-〉
20
at ex eo collyrium. ¶ Et ex medicinis iuuatiuis
21
est vt sumatur succus granati muzi et decoquatur
22
vsque ad medietatem et remoueatur ab igne et mi〈-〉
23
sceatur cum eo medietas ipsius de melle et ponatur
24
sub sole et administretur. ¶ Et similiter si sumatur aqua
25
duorum granatorum et ponatur sub sole duobus mensi-
26
bus in estate et coletur et ponantur in ea aloes et lon〈-〉
27
gi piperis et salis ammoniaci. et quandoque fit sine sale
28
ammoniaco partes equales terantur omnia valde et
29
proijciantur super libram eius .ʒ.III. ex eis et reseruetur
30
et quanto plus antiquatur tanto est melius. ¶ Et ex
31
iuuatiuis cum hoc est celidonia et acorus cum celi-
32
donia quando teritur sicut alcohol. ¶ Et facere alco-
33
hol ex aqua cepe cum melle iuuatiuum est. ¶ Et col-
34
lyrium quidem fellium est forte: et fella quidem siluestria sunt sicut
35
fel accipitris et vulturis. Aut sumatur tabula et
36
pistillum quorum ambo sint ex ere rubeo et distillentur super
37
eam stilla aceti et stilla lactis et stilla mellis: deinde
38
teratur donec nigrescat illud et fiat ex eo alcohol.
39
¶ Et scias quod assumere carnem assidue siue sit
40
assa: siue elixa est ex eis que conferunt et confor〈-〉
41
tant visum valde: ita quod remouet debilititatem an〈-〉
42
tecedentem. ¶ Et si quis potest sumere carnem vipera-
43
rum decoctam secundum modum quo decoquitur in tyriaca:
44
secundum modum quo distinguitur in capitulo de lepra conser〈-〉
45
uat sanitatem oculi vltime. ¶ Et ex medicinis
46
que senibus bone sunt: et ei cuius visus debilitatur
47
ex coitu et alijs est tucie non ablute .VI. partes et vi-
48
ni quantum sufficit. et olei de balsamo plus tucie
49
secundum quantitatem que conuenit teratur tucia et proijciatur
50
super ipsam oleum balsami: deinde vinum et teratur: si〈-〉
51
cut oportet et reponatur. ¶ Medicamen de quo dicitur quod
52
tanti existit iuuaminis quod oleum tale efficit ne ei no〈-〉
53
ceat in corpus solis aspicere. ℞. lapidis senticis et
54
lapidis et[*]lapidis et corrupt for lapidis magnetis et [cf. Venice 1564] lapidis hatis et est alumen bonum alias al〈-〉
55
bum[*]alias album is missing in Venice 1564 et fedinebis[*]fedinebis probably corrupt for sedenegi [cf. Venice 1564] et calamenti et succi condisi omnium
56
ana partem .I. fellis vulturis et fellis vipere amborum
57
ana partem .I. fiat ex eo alcohol. ¶ Et administratio
58
pectinationis super caput iuuatiua est. et proprie confert
1
senibus: quare oportet vt administretur omni die mul-
2
totiens. quoniam attrahit vapores ad superiora et mo-
3
uet eos a parte oculi. ¶ Et ingredi aquam claram vi-
4
ridem et submergi in ea et aperire ambos ocu〈-〉
5
los in ea secundum quantitatem qua possibile esse ex eis
6
que seruant sanitatem oculi et confortant ipsum: et pro〈-〉
7
prie in iuuentute. ¶ Et oportet proprie eum qui conque〈-〉
8
ritur de vaporibus stomaci et cui nocet humi-
9
ditas vt vtatur ante cibum decoctione absinthij
10
et oxymelle squillitico et omni quod lenit et inci〈-〉
11
dit superfluitates que sunt in stomaco.
12
¶ De rememoratione rerum visui nocen-
13
tium. Capitulum .IIII.
14
RErum autem visui nocentium alie sunt operatio〈-〉
15
nes et motus: et alie sunt cibi: et alie sunt
16
dispositio conuersionis in cibis. ¶ Opera-
17
tiones autem et motus sunt onia que exic-
18
cant sicut coitus multus et prolixitas aspiciendi reniten〈-〉
19
tia et legere minuta superflue: et medium in eis est
20
iuuamen: et similiter actiones minute et somnus post
21
repletionem: immo oportet illum qui suo in visu debilita〈-〉
22
tem habet expectare donec digeratur cibus eius. ¶ Et
23
omnis repletio nocet ei: et omne quod exiccat naturam:
24
et omne quod turbat sanguinem ex rebus salsis et acu〈-〉
25
tis et alijs nocet ei: et ebrietas nocet ei. ¶ Uo-
26
mitus vero confert ei inquantum purgat stomacum et
27
nocet ei inquantum mouet materias cerebri expellendo
28
eas ad ipsum. ¶ Et si fuerit necessarius oportet tunc vt fiat
29
post cibum et cum facilitate. ¶ Et balneum nocet. et
30
somnus superfluus nocet et fletus vehemens et mul〈-〉
31
titudo flobotomie: et proprie cum ventosis continuis. ¶ Ci〈-〉
32
bi vero qui nocent. sunt salsi et acuti et vaporosi et
33
omnis qui nocet ori stomaci. ¶ Et vinum gros-
34
sum turbatum et porrum et cepa et bedarungi come〈-〉
35
stum et oliue mature et anetum et caules et lentes.
36
¶ De nictilopa. Capitulum .V.
37
ESt vt euanescat visus in nocte et vi-
38
deat in die et debilitatur in fine eius.
39
Et causa quidem eius est humores oculi et
40
grossitie eorum aut humiditas spiritus et
41
grossities eius. ¶ Et plurimum quidem accidit habentibus oculos
42
nigros non virides et paruitati pupille et cui mul-
43
tiplicantur colores et anfractuosa in oculis suis.
44
Hoc enim significat paucitatem spiritus visibilis in creatione
45
sua. ¶ Et quandoque hec est causa propter egritudinem in
46
ipso oculo. ¶ Et quandoque fit propter communitatem stomaci
47
et cerebri et cognoscitur illud per signa que sciuisti.
48
¶ De cura. Capitulum .VI.
49
SI illic fuerit multitudo: flobotoma cepha〈-〉
50
licam et angulos lachrymales et admi-
51
nistrentur reliqua euacuantia nota et iteren〈-〉
52
tur: et quandoque euacuatur cum scamonea et
53
castoreo et confert. ¶ Et in potu datur ante cibum vi〈-〉
54
num paucum vetus et datur in potu post digestionem inte-
55
gram. ¶ Ex ex medicinis digestiuis vel expertis est
56
illud quod currit ex epate caprino diuiso cum cultel-
57
lo: et posito super prunas. Nam cum curritur accipitur de
58
eo quod currit et puluerizatur super ipsum sal indus et lon-
1
gum piper et fit ex eo alcohol: et quandoque puluerizantur
2
super ipsum medicine cum superponitur prunis: et fit de-
3
clinatio super vaporem eius et comeditur de carne eius
4
assata: et illud est iuuatiuum. et quandoque inciditur faciendo
5
fectionem[*]fectionem corrupt for sectionem latitudinalem et ponitur ex eo stratus vnus. et
6
ex pipere longo stratus vnus et ponuntur stratus inferior
7
et frigidior[*]frigidior cf. Venice 1564: superior ex epate et assatur in tamor[*]tamor cf. Venice 1564: tanor et non peruenit ad
8
vltimum: deinde sumitur et colatur ex eo aquositas et fit
9
cum ea alcohol. ¶ Et similiter epar leporis et similiter col-
10
lyrium factum ex longo pipere: et illud quod est secundum hanc descri〈-〉
11
ptionem longi piperis zinziberis spice partes equales fiat ex eis
12
alcohol. ¶ Et fella etiam iuuatiua sunt et proprie fella
13
hircorum arietum montanorum. et similiter alcohol cum oleo
14
balsami conquassata cum pauco opio. Et alcohol:
15
et ex pipibus[*]pipibus corrupt for piperibus tribus commixtis sicut puluis iuuatiuus est
16
valde. ¶ Et similiter alumen egyptiacum et alcohol cum
17
melle et aqua feniculi oleo submerso super ipso spa-
18
tio longo est valde iuuatiuum. ¶ Et fortius eo est mel
19
cum in eo est virtus aluminis et salis armoniaci: et alco-
20
hol factum ex sanguinibus animalium calidarum complexio-
21
num confert. Et confert alcohol ex succo cucumeris
22
asinini conquassato cum semine portulace: et collyrium alcali et
23
collyrium floris eris confert ei et stercus lacerti et stinci et
24
sumantur fellis edi pars .I. piperis partes .II. armoniaci partes
25
.III. conficiantur cum melle et administrentur ei. Et con-
26
fert ei flobotomia vene lachrymalium.
27
¶ De alihar et est vt non videat in die. Capitulum .VII.
28
CAusa alihar est subtilitas spiritus et pau〈-〉
29
citas eius multa. quare resoluitur cum lu-
30
mine solis et adunatur in tenebris. Et
31
quandoque est causa alihar parua: quare videt in te〈-〉
32
nebris et vmbra die et nocte et debilitatur in lumine.
33
¶ De cura. Capitulum .VIII.
34
ESt additio in humectatione et in-
35
grossatione sanguinis.
36
¶ De imaginationibus. Capitulum .IX.
37
SUnt colores qui sentiuntur coram visu ac
38
si ipsi sint mixti in aere: et causa in eis est sta-
39
tio rei non peruie inter glatialem et inter ea que videntur. Et
40
illa res aut est ex eis quorum simile non comprehenditur in
41
consuetudinibus omnino: et neque comprehendit ipsum nisi qui est
42
fortis visus egredientis a consuetudine in comprehenden〈-〉
43
do: aut est ex eis que comprehendit visus quando medius fit
44
et non est in fine acuitatis: sed est secundum semitam consuetu-
45
dinis. Et intentio primi est: quoniam cum visus est fortis com-
46
prehendit debile et occultum ex rebus que volant in aere
47
proprie visum que sunt ex formis a quibus aer non euacuatur et re〈-〉
48
liqua quare apparenti[*]apparenti corrupt for apparent ei: et propter suam propinquitatem quam ha〈-〉
49
bent cum aere non verificat eas: et similiter cum sunt in interiore
50
parte propter vestigia vaporum paruorum non euacuantur ex eis
51
complexio et natura omnino. Uerumtamen hec duo occultantur a
52
visibus que non sunt in vltimo acuitatis: et non imaginan〈-〉
53
tur nisi ei qui est vehementis acuitatis in visu: et ista
54
sunt ex eis que non comparantur ad nocumentum. Diui〈-〉
55
sio autem altera aut existit in tunicis: aut existit in hu〈-〉
56
moribus: et illa que existit in tunicis est vt sit super
57
tunicam corneam vestigium occultum valde quod re〈-〉
58
mansit a variolis aut obthalmia et botbor: aut
1
alijs: et non apparet oculis exterius et apparet ocu〈-〉
2
lo interius propterea quod sit peruius locus in quo est. Occul-
3
tantur ergo propter ipsum ex eo quod sentitur et aere peruio par〈-〉
4
tes vise magne secundum quantitatem que si secundum veritatem exte〈-〉
5
rius reperta forent: esset pars illa parua magna pars for-
6
marum eius que sunt in foramine vuee. ¶ Illa autem que
7
existit ex humoribus est secundum duas partes: quoniam aut iam
8
conuersa est substantia eius in humiditatem ex eo quod est exterius
9
ab ipsa. ad quod iam conuersa est substantia humiditatis ipsius:
10
aut accidit parti eius malitia complexionis alterans co-
11
lorem eius et remouens peruietatem eius: quare non peruia
12
fit illa quantitas eius propter frigus aut humiditatem aut ca〈-〉
13
liditatem: secundum illam igitur quantitatem apparet in ipso aeritas.
14
¶ Et ex proprietate aeritatis est vt cum permiscetur humi-
15
ditati subtili peruie faciat ipsam lactei coloris: et
16
faciat ipsam videri non peruiam: aut propter siccitatem
17
inspissantem et aggregantem valde sed erit illud quod
18
peruenit ei ex ea in alio. Ergo non euacuatur quin aut sit
19
accidens non fixum et est ex genere vaporum qui eleuantur
20
ex corpore toto: aut ex stomaco aut ex cerebro: et cum sunt
21
subtiles perueniunt et resoluuntur. et sic fit crisibus et
22
post vomitum et post iram: aut fit fixum in eo et por-
23
tendit aquam. ¶ Et iste quidem imaginationes quandoque
24
diuersificantur in quantitatibus suis: et sunt parue et
25
magne. Et quandoque diuersificantur in essentijs suis et
26
et[*]etet corrupt for et sunt grosse et subtiles occulte. et quandoque diuersi-
27
ficantur in sitibus suis et sunt rare: et quandoque spisse
28
nebulose. Et quandoque diuersificantur in figuris suis
29
et sunt granose et sunt cimicales et sunt muscose
30
et sunt filose et capillares cum longitudine.
31
¶ De signis. Capitulum .X.
32
SIgna earum que sunt ex acuitate sensus
33
sunt vt sint leues non secundum modum vnum et
34
figuram vnam. et associatur homini aliquo tempore sa〈-〉
35
nitas sui visus preter quod illa imaginatio
36
sequitur ipsum. ¶ Et illam que fit propter corneam significat causa eius
37
predicta: et vt figatur aliquo tempore non: addens et non perdu〈-〉
38
cens nocumentum in oculo preter se. ¶ Et illa que fit
39
ex causa in albugineo est vt sit tempore longo et non perducet
40
ad nocumentum magnum: et fit aut successione ob〈-〉
41
thalmie acute aut successione cause infrigidantis aut
42
calefacientis: et est ex eis que sensu sciuntur et proprie
43
quando inuenitur cornea tersa clara in qua non est asperi〈-〉
44
tas aliquo modo: amplius est res fixa: et non additur
45
neque perducit ad nocumentum magnum. ¶ Illa autem
46
que fit propter vapores stomacaticos et corporeos cogno〈-〉
47
scitur propterea quod ipsa commouetur cum vaporosis: et apud
48
repletionem et digestionem: et apud motus et vertiginem et
49
scotomiam et non moratur secundum dispositionem vnam immo
50
augmentatur et minuitur et non appropriatur oculo
51
vni: immo fit in ambobus oculis. Cumque cum ea est nau〈-〉
52
sea verificatur eius significatio: et quando est vomitus
53
et euacuatio cum pigra: et subtiliatio nutrimenti. et stu〈-〉
54
dium in digestione remouent et minorant eam. Et tu
55
quidem iam sciuisti in capitulo debilitatis visus signa eius
56
cuius est causa siccitas albuginei aut aliud. ¶ Et
57
quando continuatur sanitas oculi et incolumitas eius qui
58
habet imaginationes sex mensibus est secundum plurimum in se〈-〉
1
curitate. ¶ Et imaginationes que sunt anteceden〈-〉
2
tes aquam non cessant gradari in conturbatione vi〈-〉
3
sus vsquequo descendit cum eis aqua subito et raro
4
pertransit .VI. menses. ¶ Cum autem vides imagi〈-〉
5
nationes remoueri et redire et addi et diminui
6
scias quod non sunt aquose. ¶ Cunque aquosarum
7
tempus prolongatur et non continuatur in debilitate vi〈-〉
8
sus scias quod ipse non sunt aquose.
9
¶ Sermo de cura imaginationum et initij
10
aque. Capitulum .XI.
11
PRimum imaginationis est vt tu venias
12
ad curam earum que aquam portendunt. Re〈-〉
13
liquis autem earum que sunt ex siccitate con〈-〉
14
ferunt quandoque humectantia nota: sed si sint ab hu〈-〉
15
miditate. et alie que non sunt a siccitate conferunt eis
16
omnia alcofol que abstergunt. ¶ In portendentibus
17
vero aquam oportet vt incipias et mundifices corpus
18
et proprie stomacum. Deinde venias ad mundifican-
19
dum caput cum gargarismis et caputpurgijs et ma〈-〉
20
sticationibus. ¶ Ex sternutationibus vero inquantum
21
purgat speratur iuuamentum. Et ex parte laboriosi
22
motus earum timetur ex eis motus aque et pro-
23
prie si est cadens sub neruo et prope ipsum. ¶ Et
24
scias quod hierapigra est mirabilis iuuamenti in
25
eis: et similiter pillule auree et medicamenta in
26
quibus ponuntur centaurea et cucumer amarus. Et
27
tu quidem iam sciuisti in capitulis cure capitis et
28
mundificationis eius illud quod te oportet attende〈-〉
29
re. ¶ Et oportet vt sit mundificatio per hieram〈-〉
30
pigram: aut pillulas aureas secundum semitam mundifica〈-〉
31
tionum frequentium valde. ¶ Et neque vtaris me〈-〉
32
dicinis solutiuis et abstersiuis faciendo alcohol
33
nisi post mundificationem. ¶ Et confert in principio
34
aque flobotomia arteriarum post aurem. ¶ Et
35
oportet quidem vt incipias primo a medicinis leniti〈-〉
36
uis sicut feniculum cum melle et oleo. ¶ Et sicut di〈-〉
37
citur quod odoramentum sansuci confert ei qui ti-
38
met descensum aque in oculis suis: et similiter ol〈-〉
39
fatio oculi ipsius. ¶ Et dicitur quod appositio san-
40
guisugarum super tempora confert in initio sui. ¶ Et
41
quandoque confert alcohol cum semine allketeni: et
42
dicitur quod ipsum remouet aquam et resoluit aquam
43
et quod ipsum est vltimum. Deinde perueniatur grada-
44
tim ad medicinas compositas ex serapino et si〈-〉
45
milibus sibi. ¶ Et ex illis est medicamen quod re-
46
cipit serapini tres partes assefetide et ellebori al〈-〉
47
bi amborum ana .X. mellis .VIII. cotilas. ¶ Et ex
48
eis que valde experta sunt est vt ex capite hirun-
49
dinis adusto cum melle fiat alcohol et collyrium
50
astiticam: et omnia fella predicta in capitulo debilita〈-〉
51
tis visus. ¶ Et fortius istis est collyrium de fel〈-〉
52
libus almarastani et etiam alcohol anuidus[*]anuidus cf. Venice 1564 aunidus and the variant aumalus et
53
alcohol dictum in antidotario cum felle testu-
54
dinis: et medicamen oribasij cum aqua fenicu-
55
li: aut collyrium sansuci et alserus et almerumin:
56
et oleum balsami confert in eis. ¶ Et ex eis que
57
conferunt in initio aque est vt sumatur fel guar-
58
sen et fel saboth sani corporis et ponantur in vase
1
ereo et dimitantur prope .X. dies vsque ad .II. se-
2
ptimanas. Deinde sumantur myrrhe et croci tri〈-〉
3
torum et fel testudinis siluestris et olei balsami
4
omnium ana pondus .ʒ.I. permisceantur omnia et aggregen〈-〉
5
tur omnia vltime vt fiat cum eis alcohol. ¶ Et etiam
6
accipiatur ellebori pars .I. et asse fetide pars .I. et se〈-〉
7
rapini quinta. et .X. partis et est .ʒ.tres decime partis:
8
fiat ex eis collyrium et fiat alcohol cum eo. ¶ Et
9
iterum ellebori albi et piperis pars .I. et armonia-
10
ci .III. partis fiat ex eis collyrium cum succo ra〈-〉
11
phani et administrentur. ¶ Et oportet vt vitet cibos et
12
pisces ingrossantes et vaporatiuos: et potum plu〈-〉
13
rime aque etiam et vini: et frequentiam flobotomie et ven-
14
tosarum: immo postponat illud quantum possi-
15
bile est nisi tactus necessitatis cogat ad illud: et
16
fit credulitas quod sanguis sit plurimum calidus.
17
¶ De alintisar. Capitulum .XII.
18
ALintisar est vt fiat foramen vuee latius
19
quam est in natura. et quandoque fit illud successione
20
sode propter causam primitiuam: ex percussio〈-〉
21
ne aut casu. et quandoque fit propter causas existentes
22
in ipsa pupilla et illud est in albugineo: aut in
23
vuea. ¶ Albugineus namque cum humectatur et
24
multiplicatur comprimit vueam et mouet eam ad
25
dilatationem albuginei vero siccitas non facit di〈-〉
26
latationem per se: sed per accidens scilicet inquantum sequitur
27
eam siccitas vuee. ¶ Et vuea ipsa si desiccatur
28
aut extenditur ad extremitates suas sicut extendun〈-〉
29
tur coria perforata cum exiccantur: accidit ei vt
30
dilatetur sicut dilatantur foramina illorum corio〈-〉
31
rum: et proprie cum comprimitur ab humiditatibus.
32
¶ Et quandoque accidit ei illud ex humiditate intran〈-〉
33
te substantiam eius et addente in spissitudinem ipsius
34
et extendente eam ad grossitiem: quare accidit
35
foramen vt dilatetur. ¶ Et quandoque accidit illud propter
36
apostema extensiuum proueniens in ea. ¶ Et quandoque est
37
amplitudo oculi naturalis: et nocet visui. Ui-
38
det enim res minores quam oportet vt videantur. ¶ Et quandoque
39
est accidentalis: et quandoque est ita: et quandoque consequitur ad
40
hoc vt non videat aliquid. Multotiens enim dilata〈-〉
41
tur oculus adeo vt dilatatio consequatur corneam et
42
non remaneat visui aliquid de quo sit curandum. ¶ Et
43
illa que est ex percussione aut casu non habet curam.
44
¶ De signis. Capitulum .XIII.
45
IAm diximus ea in capitulo debilitatis oculi.
46
¶ De cura. Capitulum .XIIII.
47
ILla que naturalis est curam non habet.
48
¶ Et illi que est ex siccitate confert
49
humectatio oculi cum humectatiuis
50
predictis. ¶ Et illi que est ex humi-
51
ditate confert flobotomia si in corpore est mul〈-〉
52
titudo et etiam flobotomia lachrymalium ve-
53
narum euacuat ex loco et confert ei. Et similiter
54
flobotomia venarum temporum et incisio ea-
55
rum et euacuationes quas sciuisti: et effusio aque sal〈-〉
56
se et salite super caput proprie mixte cum aceto. ¶ Et
57
non oportet vt multiplicentur euacuationes cum
58
solutiuis et debilitatur virtus et non euacuetur
1
quod queritur. immo quandoque sufficit et euacua-
2
tio omnibus .X. diebus cum .ʒ. et .ß. de pillulis co-
3
chijs. et cibus sit aqua ciceris cum oleo sisami-
4
no et fiat alcohol oculo alteri cum tucia: vt non
5
dilatetur sicut primus. ¶ Et oportet vt administres
6
alcofol predicta in capitulo imaginationum et aque.
7
¶ Et conferunt ei ventose suer[*]suer corrupt for super collum: propter
8
illud quod in eis est de attractione ad posteriora.
9
¶ Illud outem[*]outem(?) corrupt for autem quo vtendum est in cura eius que
10
facta est successione percussionis: est vt fiat flo-
11
botomia: deinde ventosetur caput. postea admi-
12
nistra infrigidantia. ¶ Et fiat emplastrum ex farina
13
fabarum sine corticibus suis et farina ordei cum
14
aqua foliorum salicistaut[*]salicistaut corrupt for salicis aut aqua endiuie: aut la-
15
na infusa in vitello oui cum oleo rosaceo aut pauco.[*]pauco. corrupt for pauco [redundant period]
16
vino et distilletur in oculum sanguis turturum et
17
pullorum: et in die tertio distilletur in ipsum lac et
18
alcofol que sunt fortiora: et penitus plurimum
19
cure eius est ex genere cure apostematum calidorum.
20
Et post administretur collyrium factum ex turis et
21
croci et myrrhe omnium ana parte .I. et arsenici parte .ß.
22
¶ Medicamen iuuatiuum omoronensis et est
23
dilatatio fellis edi et fellis gruis amborum ana
24
aureus .I. croci .ʒ.I. piperis .CLXX. grana: succi liqui-
25
ritie .V. aurei et tertia armoniaci .II. aurei mellis secundum
26
quantitatem necessitatis: et fiat ex eis alcohol et
27
teratur cum aqua feniculi et conficiat cum melle.
28
¶ Et ad iliam que facta est ex percussione me〈-〉
29
dius aureus teratur cum succo raphani vsquequo
30
siccetur et administretur cum eo succo alcohol.
31
¶ Et etiam fellis hirci aureus .I. stercus lacerti et
32
stellionis sicci aureus .I. et .ß. nitri .ß. aureus piperis. fel-
33
lis gruis amborum ana aurei .II. croci aureus .I. armo〈-〉
34
niaci aureus .ß. ellebori albi aureus .I. terantur etiam cum
35
aqua feniculi et misceantur cum melle.
36
¶ De constrictione pupille. Capitulum .XV.
37
COnstrictio est vt sit foramen strictius
38
quam consuetum fuit. et si est naturalis est
39
laudabilis: et si est accidentalis est de-
40
terior quam dilatatio: et quandoque per-
41
ducit ad opilationem. ¶ Et eius causa est aut
42
siccitas vuee corrugatiua aggregans eam et con〈-〉
43
trahitur foramen: et accidit constrictio aut opi〈-〉
44
latio. ¶ Aut humiditas extendens vueam a
45
lateribus ad medium: et constringitur foramen.
46
¶ Et accidit sicut illud quod accidit cribris quan〈-〉
47
do madefiunt et mollificantur et extenduntur in partes.
48
¶ Aut siccitas vehemens albuginei: quare mi-
49
noratur et sequitur ipsum tunica ad detumescendum et aggre〈-〉
50
gationem diuersam dispositioni exitus et plurimum accidit hoc
51
accidens a siccitate.
¶ De signis. Capitulum .XVI.
52
IAm diximus ea in capitulo debili-
53
tatis oculi.
¶ De cura. Capitulum .XVII.
54
EIus quidem que sicca est: cura sunt humectantia que
55
sunt ex distillationibus et caputpurgijs em〈-〉
56
brocis factis ex succis humidis et re〈-〉
57
liquis sicut scium[*]scium(?) corrupt for scis [cf. Venice 1564]. et cibi leues et pingus[*]pingus corrupt for pingues in
58
horis suis. et non inuenis necessitatem vtendi aliquo in quo
1
sit caliditas aliqua propter attractionem materiei hu〈-〉
2
mide ad oculum. ¶ Et oportet vt administretur fricatio
3
capitis et faciei et oculi continua breui tempore et totum
4
id vt attrahat: nam administratio humectan-
5
tium pure quandoque nocet etiam. ¶ Et quando administras
6
alcofol attractiua itera tunc humectatiua. ¶ Ei
7
vero que humida est conferunt alcofol predicta
8
cognita in capitulo debilitatis visus et aque et imagi-
9
nationum. ¶ Et ex eis est collyrium huius descri-
10
ptionis. floris eris armoniaci amborum ana pars .I.
11
croci pars et tertia: aloes .V. partes: muschi medie-
12
tas partis fiat ex eis collyrium. ¶ Et iterum armo-
13
niaci aureus .I. floris eris aurei .IIII. stercoris lacerti
14
aurei .III. croci aurei .II. gummi aureus .I. conficiantur cum mel〈-〉
15
le et administrentur. ¶ Et etiam piperis et armonia〈-〉
16
ci amborum ana partes .II. olei balsami nona partis .I.
17
croci pars .I. resoluatur armoniacum in aqua feniculi
18
et proijciatur super ipsum oleum balsami et conficiantur
19
cum melle hoc namque est valde bonum.
20
¶ De aqua. Capitulum .XVIII.
21
DEscensus aque est egritudo opilati-
22
ua et est humiditas extranea stans in fo〈-〉
23
ramine vuee inter humorem albugi〈-〉
24
neum et siphac et corneam quare prohi〈-〉
25
bet penetrare formas ad visum. ¶ Et ipsa qui〈-〉
26
dem quandoque diuersificatur in quantitate et diuersifi-
27
catur in qualitate. ¶ Eius autem diuersitas in
28
quantitate est quoniam quandoque est plurima secundum comparationem
29
ad foramen: quare opilat totum foramen et non vi〈-〉
30
det oculus aliquid: et quandoque est pauca secundum comparationem
31
ad ipsum: quare opilat partem eius et dimittit par〈-〉
32
tem eius detectam. Illud ergo quod ex visibilibus
33
coram parte opilata existit non comprehendit vi〈-〉
34
sus: sed comprehendit illud quod est coram parte di〈-〉
35
scooperta. et quandoque comprehendit visus alicuius
36
rei medietatem aut partem eius et non comprehendit
37
reliquum nisi permutatione pupille: et fortasse compre〈-〉
38
hendit ipsam integre vice vna et non comprehen〈-〉
39
dit ipsam integre: vice alia: et illud propter situm eius:
40
nam cum peruenit cum integritate sua coram opi-
41
lato non comprehendit ex ea aliquid et quando peruenit
42
cum integritate sua coram discooperto comprehen〈-〉
43
dit ipsam totam. ¶ Et hec quidem opilatio di-
44
minuta quandoque cadit ad lachrymalem superius et
45
ad lachrymalem inferius et quandoque conuenit vt sit ali〈-〉
46
quid in anulo medij foraminis et quod ipsum cir-
47
cumdat discoopertum. et tunc quidem non videt de
48
omni re nisi latera et non videt medium eius: immo
49
videt in medio eius sicut fenestram aut aperturam:
50
et intentio illius est quod non videt sed imaginatur
51
tenebras. ¶ Diuersitas vero illius in qualita-
52
te quandoque est in essentia: quoniam alia est subtilis clara
53
que non tetigit lumen et solem: et alia eius est
54
grossa valde. ¶ Et quandoque est in colore quoniam alia
55
eius est aerei coloris et alia eius alba est gypsei
56
coloris: et alia eius alba est margaritalis: et alia
57
eius alba declinat ad viriditatem et viriditatem in-
58
tensam et aureitatem: et quedam est citrina. et que-
1
dam est nigra et quedam est cineritia. ¶ Et ila
2
quidem que est magis receptibilis cure ex parte
3
coloris est aerea et alba margaritalis que ad vi-
4
riditatem declinat parumper et ad cinereitatem viri-
5
dem cum intensione. Genus autem gypseum. et vi〈-〉
6
ride et nigrum plumbeum vehementis nigredinis et
7
citrinum non recipiunt curam que fit cum acu.
8
¶ Et ex speciebus quidem eius que est grossa est
9
quedam species: que quandoque fit dura valde ita vt
10
egrediatur ad hoc vt sit aqua et neque est ei cura.
11
¶ Et illa quidem que magis susceptibilis est cu〈-〉
12
re ex parte essentie est subtilis que cum tu eam
13
compresseris et super ipsam digitis tuis compressio-
14
nem feceris separabitur velociter: deinde redibit et
15
aggregabitur huius namque ablatio cum instrumento au〈-〉
16
ferendi aquam separatur. ¶ Uerumtamen huius experien〈-〉
17
tie assiduatio est ex eis que conturbant aquam et fa-
18
cit curam cum instrumento difficilem. ¶ Et quandoque ex〈-〉
19
peritur illud alio modo: et est vt ponatur super ocu〈-〉
20
lum cottum et suffletur in ipsum vehementer: de〈-〉
21
inde auferatur et consideretur velociter an videatur in
22
aqua motus: nam si videtur tunc iam apta est vt cum
23
instrumento curetur. ¶ Et similiter si clausio oculi facit dila〈-〉
24
tationem vehementer alterius. ¶ Et illa que post
25
casum aut egritudinem cerbri accidit fit difficilis sanitas eius.
26
¶ De signis. Capitulum .XIX.
27
SIgna portendentia aquam sunt imagi〈-〉
28
nationes predicte que non sunt a causis
29
alijs: et nos quidem iam exposuimus
30
esse earum in capitulo imaginationum. ¶ Et
31
quod accidit cum eis conturbatio senbbilis[*]senbbilis corrupt for sensibilis et proprie quando
32
est in vno oculorum. Et quod imaginantur ei res lumi〈-〉
33
nose sicut candele duplices. ¶ Inter aquam ve-
34
ro et opilationem intrinsecam distat: quoniam quando vnus
35
duorum oculorum comprimitur dilatatur alter in aqua:
36
sed non dilatatur alter in opilatione: et illud quoniam
37
causa in illa dilatatione est expressio spiritus qui est in
38
oculo compresso et alterum cum fortitudine. sed cum
39
inuenit opilationem posterius non penetrat: et hec
40
secundum plurimum et in fine rei dilatatur in altero: nisi aqua
41
fit vehementis grossitudinis. ¶ Et si non fue-
42
rit opilatio: sed in alintisar non est aliquid de hoc.
43
¶ De cura eius. Capitulum .XX.
44
EGo quidem iam vidi hominem de his
45
qui ad comprehensionem redeunt et intel〈-〉
46
ligentiam cui aqua iam acciderat qui
47
curauit seipsum cum euacuationibus et ab〈-〉
48
stinentia cibi et minoratione cibi et alienatione
49
iurium humectantium et fuit contentus assatis et fri〈-〉
50
xis: et administratione alcofol resoluentium subti-
51
liantium et redijt ad ipsum visus eius bene: et
52
secundum veritatem quando succurritur aqua in principio sui
53
confert in ea regimen. Illi autem que confirmata est
54
non est conueniens nisi cura cum instrumento. ¶ Oportet
55
ergo vt repellat habens eam repletionem et vinum
56
et coitum: et sit contentus comedere semel in meri〈-〉
57
die: et fugiat pisces et fructus et carnes grossas
58
proprie. ¶ Uomitus autem quamuis conferat ex parte
1
mundificationis stomaci tamen est nocitiuus
2
in proprietate aque. ¶ Et nos quidem iam docui〈-〉
3
mus canones curationis eius cum medicis[*]medicis corrupt for medicinis in capitulo
4
imaginationum. ¶ Et nunc dicamus res exper〈-〉
5
tas: et ex eis est vt sumantur granorum lauri excorti〈-〉
6
catorum .X. partes: et gummi pars .I. terantur cum vrina
7
pueri non polluti ad aquam et ad debilitatem visus
8
cum aqua pura: et administrentur ad eum qui non
9
videt: conficiantur cum felle vipere et melle: et fiat
10
cum eo alcohol: est enim valde bonum. ¶ Dico autem
11
quod experti sunt homines veraces fel vipere et non egit
12
operationem veneni omnino: et hoc experimentum ex eis
13
est a quibus cauendi minuitur necessitas. ¶ Aliud
14
experimentum bonum succi granatorum relatorum ab
15
insula moadis et camedrei coralli omnium ana aureus .I.
16
conficiantur cum melle feniculi. ¶ In regimine autem
17
cure que fit cum instrumento oportet vt ante ipsam prece-
18
dat mundificatio corporis et capitis proprie et fiat
19
flobotomia si necessaria fuerit: deinde obseruetur ne ille qui
20
cum instrumento est curandus habeat in oculo ruptu-
21
ram: et timeatur ne accidat in tunicis apostema: aut sit
22
assuetus pati tussim: aut sit vehementis rixe et ve〈-〉
23
locis ire: nam rixa et ira omnis sunt ex eis que mo〈-〉
24
uent ad profundum vel redditum: et oportet vt fugiant vi-
25
num et coitum: et cum hoc non oportet vt administretur
26
cura cum instrumento nisi postquam aqua steterit et descen〈-〉
27
derit quod descendere vult ex ea: et ingrossata fue〈-〉
28
rit essentia eius parumper: et hoc est iliud quod vo-
29
catur complementum. ¶ Et compressio quidem subi-
30
to facta et flobotomia nocet. ¶ Et cibus eius sit aqua
31
ciceris. ¶ Et constituatur locus ad quem moueat cu〈-〉
32
rans cum instrumento sub oculo: et similiter multotiens
33
inuenitur ex principio. ¶ Et cum voluntas adest
34
vt fiat cura cum instrumento permittitur habenti aquam vt nu〈-〉
35
triatur piscibus recentibus et cibis humectati-
36
uis permutatiuis: et administretur aliquid ex eis que
37
resistunt nocumento aque: deinde fiat cura cum
38
instrumento. ¶ Et ad vltimum si aqua fuerit subtilis
39
valde: aut grossa valde non obedit cure cum in-
40
strumento. ¶ Et quando voluntas est faciendi pre-
41
cipiatur infirmo aspicere ad lachrymalem dome〈-〉
42
sticum et ad nasum et conseruetur secundum illam figuram
43
et non sit iuxta senestram neque in loco vehementis
44
luminis valde: deinde procedat artifex et incipiat et
45
perforet cum mucadahati et vadat inter duas
46
tunicas vsquequo sit coram foramine: et inueni〈-〉
47
tur illic sicut spacium et sinuositas: amplius ex
48
artificibus est qui extrahit almaucadahati[*]almaucadahati cf. Venice 1564: almadahati et in〈-〉
49
tromittit in eum caudam almuhec et est aleddu[*]aleddu cf. Venice 1564: aledidu
50
vsque ad terminum foraminis vt preparet extre〈-〉
51
mitati acute almuhec transitum: et vt assuefaciat
52
egrum patientia deinde intromittit almuhec vsque
53
ad terminum diffinitum: et suspendit cum eo
54
aquam et non cessat deponere eam donec clari〈-〉
55
ficetur oculus et occultetur aqua post corneam
56
desubtus: deinde dimittit almuhec in loco suo
57
aliquantulo tempore vt stet aqua in loco illo: de〈-〉
58
inde declinat ab eo almuhec et considerat an re〈-〉
1
deat: tunc si redit iteret regimen donec sit secu-
2
rus. ¶ Et si aqua non obedit vt currat ad par-
3
tem ad quam fecit eam descendere declinet eam
4
ad partem alteram et expelle eam ad partem
5
ad quam ipsa declinat et separa ipsam in ea. ¶ Quod
6
si videris eam redire in diebus in quibus cu-
7
ras: reduc almuhec in illo eodem foramine.
8
ipsum enim remanet et non consolidatur: et cum
9
ad foramen currit sanguis. oportet vt descende〈-〉
10
re faciant eam etiam: et non dimittatur remane〈-〉
11
re illie et congeletur et non sit ei cura. ¶ Cumque
12
curam cum instrumento operatus fuerit: po-
13
ne super oculum cui adhibita est cura cum in-
14
strumento vitellum oui conquassato cum oleo
15
violaceo et cum cotto. ¶ Et oportet vt opiletur sa-
16
nus etiam vt non moueatur et sequatur eum in-
17
firmus: et fac eum dormire super collum tribus
18
diebus in tenebris. ¶ Et quandoque necessarie
19
sunt iterationes plurime huius emplastratio-
20
nis: et conseruationes huius preparamenti et re〈-〉
21
supinationes per vnam hebdomadam: et illud
22
quidem quando illic fuerit apostema aut soda
23
aut aliud: verum apostema facit esse necessarium
24
solutionem ligationis fortis et mollificationem
25
eius. ¶ Et penitus melius est vt conseruet eger
26
preparationem suam vsquequo remoueatur do-
27
lor: et non soluatur ligatura nisi in omnibus tri〈-〉
28
bus diebus: et oportet quidem vt fiat vaporatio in
29
tempore solutionis cum aqua rosacea et aqua sali-
30
cis aut cum aqua cucurbite aut aqua virge pa-
31
storis et sibi similibus. ¶ Et homines quidem
32
habent vias diuersas in exercendo curam aque
33
que fit cum instrumento ita vt quidam sunt qui
34
disrumpunt inferiorem partem cornee et extra〈-〉
35
hunt aquam per eam: et hoc est in quo est timor:
36
quoniam cum aqua quando est grossa egreditur albugineus.
37
¶ De destructione visus. Capitulum .XXI.
38
DEstructio visus quandoque accidit ex
39
causis debilitatis visus cum super-
40
fluunt: quare consideretur illic. ¶ Nos
41
vero iterum dicamus et dimittamus
42
quod est cum communitate cerebri et aliorum: quo-
43
niam illud illic intellectum est destructio visus
44
aut fit partibus oculi manifestis in suis substan-
45
tijs incolumibus: aut fit illud cum iam accide〈-〉
46
rit eis nocumentum sensibile: aut non sensibi-
47
le et que itinere eorum procedunt. ¶ Noster
48
vero sermo est de primo: nam si parietes oculi
49
apparentes fuerint incolumes in substantijs
50
suis: sed iam accidit eis nocumentum ex parte
51
alia non manifesta hominibus et vulgo: tunc
52
aut erit foramen secundum dispositionem sanitatis sue:
53
aut erit illic opilatio aquosa: aut erit opilatio non
54
illic: immo in neruo concauo: aut propter rem ca〈-〉
55
dentem in foramine eius: aut propter cooperi〈-〉
56
mentum accidens ex siccitate aut mollificatio〈-〉
57
ne: aut apostematibus in lacertis suis compressis
58
in seipsis: aut sequetur complexionem accidentem
1
anteriori cerebro secundum quod exposuimus in his que
2
preterierunt aut accidit ei attritio: aut glaciali
3
accidet remotio ab oppositione foraminis: aut
4
erit corruptio complexionis eius et non erit con〈-〉
5
ueniens vt sit instrumentum visus. ¶ Et plurimum quidem
6
accidit propter humiditatem dominantem super eam valde:
7
aut propter siccitatem vincentem super ipsum: quare col〈-〉
8
ligitur in seipsum et corrugatur et nominatur hec egri-
9
tudo glauconia: et non est ei medicamen: et fit
10
oculus propter eam varius multorum generum: aut non
11
erit foramen incolume: sed aut erit iam conse-
12
cuta ex eo dilatatio in vltimo fine aut erit con-
13
secuta ipsum constrictio cooperture.
14
¶ De signis. Capitulum .XXII.
15
SIgnum autem aque et dilatationis et con〈-〉
16
strictionis et reliquorum est illud quod di〈-〉
17
ximus in capitulo suo. ¶ Causa vero in ea que
18
sit in neruo concauo est illud cuius com〈-〉
19
prehensio sit facilis per signa predicta in capitulo aque.
20
Sed distinctio rei in ipso est difficilis et fortasse
21
comprehenditur sapientia. ¶ Et cum illic fuerit pulsa〈-〉
22
tio et rubedo tunc existima quod fit in neruo apo-
23
stema calidum. ¶ Quod si affuerint illic grauitas et
24
paruitas caliditatis: tunc existima quod illic sit apostema
25
frigidum. ¶ Et si fuerit grauitas vehemens et ocu-
26
lus humidus valde: tunc materia erit humida val-
27
de. ¶ Et si fuerit oculus siccus tunc materia erit me〈-〉
28
lancolica. ¶ Et cum accidit super caput percussio
29
aut casus faciens exire oculum prius: deinde
30
sequitur illud profundatio eius et destructio visus:
31
tunc existima quod neruus oculi iam attritus est.
32
¶ De diminutione radij. Capitulum .XXIII.
33
ILlud est ex eis que significant cale-
34
factionem spiritus et eius inflammationem
35
et eius corruscationem et indicat plurimum
36
karabitus nisi sit propter scabiem palpe:
37
et eius cura est quod nosti.
38
¶ De althumar et albedine vincente. Capitulum .XXIIII.
39
QUandoque accidit ex lumine vincen-
40
te aut albedine cum aspectus assidua〈-〉
41
tur in niue vt non videat nisi parum: et
42
videat illud ex proximo et non videat
43
illud ex longinquo propter debilitatem spiritus. Cumque aspi-
44
cit colores imaginatur quod super eos sit albedo.
45
¶ De cura. Capitulum .XXV.
46
PRecipiatur vt assidue inspiciat colores
47
virides et celestes et suspendat colo-
48
res nigros coram visu. ¶ Quod si iam
49
aggregatum fuerit cum nocumento ni〈-〉
50
uis propter suam albedinem nocumentum eius propter fri〈-〉
51
gus ipsius distilletur in oculo aqua in qua decocta
52
est palea tritici tepida vt non noceat. ¶ Et quandoque
53
fit alcohol cum melle et succo allei: et etiam quandoque
54
aperitur oculus super vaporem vini distillati. super
55
lapidem molarem: aut vaporatur oculus cum vi-
56
no puro: aut inclinatur super vaporem aque in
57
qua decocta sunt papauer et resoluentia subti-
58
lia cognita sicut ysopus et mellilotum et camo-
1
milla et similia.
2
¶ Fen .IIII. de dispositionibus auris: et est tra-
3
tatus vnus.
4
¶ De anathomia auris. Capitulum .I.
5
AUris est membrum creatum au〈-〉
6
ditui et factum est ei ostracum
7
anfractuosum vt sentiat omnes
8
voces et faciat tinnitum earum
9
necessarium et foramen incipiens
10
in osse petroso inuolutum anfra-
11
ctuosum vt sit anfractuositas eius elongans spa〈-〉
12
cium aeris ad interiora cum abbreuiatione sub
13
eo: ad quod si factum esset foramen penetrans
14
directe abbreuiaretur spacium ad ipsum. vt non
15
subito perueniat ad interiora eius calor et fri-
16
gus superflua immo eueniant super ipsum gra-
17
data ad ipsum. ¶ Et foramen quidem auris
18
peruenit ad concauitatem in qua est aer stans
19
et superficiens eius domestica est strata vniuersalis ner〈-〉
20
ui auditus peruenientis a pari quinto quod est
21
ex partibus neruorum cerebri: et superflua du〈-〉
22
ritie factus est durus vt non fit debilis passibi-
23
lis a percussione aeris et qualitate eius. ¶ Cum
24
ergo peruenit vnda vocalis ad illud quod est
25
illic comprehendit eam auditus. ¶ Et hic qui〈-〉
26
dem neruus in dispositionibus auditus est si-
27
cut glatialis in dispositionibus visus: et reliqua
28
membra auris sunt sicut reliqua que circundant
29
glatialem ex tunicis et humoribus que sunt crea〈-〉
30
te propter glatialem vt seruiant ei et custodiant
31
ipsum et adiuuent eum. ¶ Et alsamac est sicut
32
foramem[*]foramem corrupt for foramen vue. ¶ Et creata est auris cartilagino〈-〉
33
sa: quoniam si foret creata cornea aut pannicu〈-〉
34
laris non seruaret figuram formicis et anfractuo〈-〉
35
sitatis que est in ea. et si crearetur ossea lederet
36
in omni casu. Sed creata est cartilaginosa ha-
37
bens cum conseruatione figure lenitatem et re-
38
flexionem. ¶ Et create aures sunt in lateribus.
39
quoniam anterius fuit conuenientius visui pro〈-〉
40
pter illud quod sciuisti in oculo: ergo obserua-
41
tio habita fuit et creata est sub tonsura capillo-
42
rum in homine vt non sit sub tegmento capillo-
43
rum et tegmento iuncturarum. ¶ Et huic qui〈-〉
44
dem membro accidit species egritudinum: et
45
quandoque sunt dolores eius pernitiosi et mul-
46
totiens accidunt ei species egritudinem[*]egritudinem corrupt for egritudinum.
47
¶ De conseruatione sanitatis auris. Capitulum .II.
48
OPortet vt in aure intendatur et ca-
49
ueatur vt non ledant eam calor et fri-
50
gus et res extranee neque eam ingre-
51
diatur aliquid aquarum et animalium
52
et mundificentur sordes eius: deinde oportet vt
53
assiduetur distillatio olei de amigdalis amaris
54
in ea omni hebdomada semel: est enim mirabi〈-〉
55
le. ¶ Et oportet vt custodiantur ne generen-
56
tur in ea apostemata et bothor et vlcera: quoniam
57
sunt corrumpentia aurem. ¶ Et si timetur quod ei
58
accidat bothor administretur in ea distillatio sief
1
memithe in aceto. et in distillatione sief memithe
2
in omni hebdomada semel est securitas a flu-
3
xu quod descendit ad ipsum. ¶ Et ex eis quidem
4
que nocent auri et reliquis sensibus sunt fastidium
5
et repletio: et proprie somnus super repletionem.
6
¶ De nocumentis auditus. Capitulum .III.
7
NOcumenta auditus sunt sicut reliqua-
8
rum operationum et illud est quoniam nocumen-
9
tum omnis operationis est vt destruatur opera-
10
tio et sit loco eius hec destructio au-
11
ditus: aut minuatur: et sit vice eius hec vt minua〈-〉
12
tur auditus: quare neque subtiliter perscrutetur neque
13
audiat nisi ex longinquo: aut alteretur: et sit vice
14
eius vt audiat quod non auditur: sicut est illud quod
15
accidit in aure ex sonitu et tinnitu et sibilo. Et
16
scias quod nocumentum auditus aut est ab origine et
17
est surditas aut taraxen aut guacren[*]taraxen aut guacren cf. Venice 1564: taraxem aut guacrem natiua: aut
18
est accidentale. ¶ Et intentio quidem surditatis
19
est preter intentionem taraxen. Surditas namque est
20
vt pars intrinseca samac creata sit surda in qua
21
non existit concauitas intrinseca quam predixims que
22
est sicut vuea comprehendens aerem quietum qui au-
23
dit voces sua vndositate. ¶ Tarax vero et gua-
24
cre sunt vt non propter eas nocumentum consequatur
25
priuationem sensus: et non elongatur quin guacre sit
26
sicut destructio communicans soliditati et non sit il-
27
li concauitas: sed neruus non affert virtutem sen-
28
sus: et tarax est sicut diminutio absque destructio〈-〉
29
ne. Aut conueniant secundum conuersionem in significa-
30
tione. Et tarax quidem multotiens accidit succes〈-〉
31
sione vomitus et est facilis remotionis. ¶ Et de-
32
structio quidem auditus alia est natiua naturalis et cui
33
non est curatio: et similiter species alquacre[*]alquacre i.e. alguacre et altarax alie
34
sunt natiue naturales que curationem non habent: et alia
35
est accidentalis: sed eius spacium est elongatum et est
36
cronica: et illa etiam est propinqua desperationi et
37
difficilis cure. Recens autem propinqui temporis que est
38
ex taraxen recipiens curam. ¶ Uerum cause illius
39
quandoque sunt cum communitate membri: sicut que sunt
40
ex communitate cerebri. aut quorundam membrorum ei vi〈-〉
41
cinorum sicut accidit cum primum nascuntur dentes:
42
et sicut accidit apud dolores dentium. et quandoque sunt
43
propter nocumentum proprium in auditu aut in neruo
44
aut in foramine. ¶ Et nocumenta quidem auditus
45
aut sunt complexionalia aut instrumentalia aut resoluti〈-〉
46
ua singularitatis. ¶ Nocumentum vero in neruo
47
auditus quandoque accidit propter omnes causas egritu-
48
dinum consilium partium in ipso et instrumentalium et so-
49
lutionis continuitatis. ¶ Et egritudines quidem
50
similium partium in ipso sunt vnaqueque specierum
51
malitie complexionis singularis et composite: et plurimum
52
eius est ex rigore: et quandoque fit vnaqueque earum absque
53
materia: et quandoque fit cum materia melancolica aut
54
colerica: aut flegmatica ex flegmate crudo: aut
55
ventosa. ¶ Et multotiens quidem retinetur flu-
56
xus ventris colericus et succedit ei surditas et non
57
elongatur: quin similiter in alijs cursibus contin-
58
gat secundum naturam: et retinentur et prohibentur non in hora
1
sua. ¶ Instrumentales vero in neruo sunt sicut
2
opilatio quam fecit humor: aut sanies: aut apo〈-〉
3
stema quod est dubellati aut apostema calidum aut durum
4
aut cooperimentum sorditiei: aut tremulum aut infla-
5
tio. ¶ Et dissolutio singularitatis in ipso quandoque
6
fit ex vlcere. aut ex corrosione. ¶ Plurimum vero eius
7
que fit propter transitum est propter causam intrinsecam:
8
aut propter causam extrinsecam: et intrinseca quidem est sicut
9
verruca. aut apostema: aut caro addita: aut vermis et
10
plurimum eius est sordes: aut humor grossus viscosus:
11
aut congelatio saniei ex apostemate rupto. Extrinse-
12
ca vero est sicut arena aut lapis aut nucleus ingre-
13
diens eam: aut congelatio sanguinis: cuius quedam
14
pars fluxit ab aure et pars eius remansit. et illud quod
15
quandoque accidit subito et quandoque accidit paulatim.
16
¶ Nocumentum preterea auditus quandoque accidit
17
secundum semitam crisium et secundum semitam permutationis materie
18
in fine egritudinum acutarum. et quandoque remanet post
19
recessionem febris grauitas capitis. ¶ Et quandoque fit
20
nocumentum quod est huius capituli: aut secundum semitam acci〈-〉
21
dentis separabilis sicut accidit apud motus vnum crisis:
22
aut secundum semitam accidentis fixi vt ipsum sit ipsamet
23
expulsio cris scilicet vt crisis iam expulerit materiam ad
24
partem auris et firmauerit eam in ipsa non pro〈-〉
25
pterea tamen quod inuenerit eam secundum semitam vl-
26
timitatis. ¶ Et multotiens quidem portendit
27
hoc accidens vomitum aut fluxum sanguinis narium:
28
et multotiens destruit ipsum fluxus ventris.
29
¶ De signis eorum. Capitulum .IIII.
30
FActum quidem communitate cerebri significat dispositio in
31
reliquis existens sensibus: et communitas audi-
32
tus cum eis in ea et communitas virtutis mo-
33
tiue etiam. ¶ Et signis cator[*]signis cator corrupt for significator magis signatiuus eius est
34
communitas lingue et proprie cum est successione sirsen: et
35
successione commixtionis intellectus et post nocumen〈-〉
36
tum cerebri complexionale et reliqua eorum que dicta sunt in
37
capitulo egritudinum cerebri: et foraminis et sanitas transi-
38
tus auditus et tempus propinquum perseuerantie sanitatis
39
auditus ante. ¶ Et si causa est dubellati: aut apostema ca〈-〉
40
lidum in ipso neruo significat ipsam febres cum quibus
41
sunt horripilatio et tremor: et comitantur ipsum fe〈-〉
42
bres et permixtio intellectus et alienatio et in ipso est
43
timor nisi aperiatur. quod si non fuerit propter apostema in ipso
44
neruo non oportebit vt sit febris nisi sit secundum iudi〈-〉
45
cium febris diei: et erit extensio et dolor et grauitas
46
et pulsus. in dolore vero et grauitate communicant om〈-〉
47
nia que sunt ex apostemate et materia vbicunque sint. ¶ Quod
48
si causa fuerit ventositas significabunt ipsam sonitus
49
et tinnitus et quod erit non compar grauitati et si est
50
vlcus et bothor significat ipsam pruritus cum dolore.
51
¶ Opilatio vero multotiens fit sine grauitate: et
52
quandoque fit cum grauitate. et quando non est grauitas
53
et est nocumentum: et non est illic malitia com〈-〉
54
plexionis vincentis tunc est ex opilatione. et re-
55
gimen antecedens quandoque significat ipsam.
56
et si opilatio est ex carbunculo et similibus si-
57
gnificat ipsam pulsatio: et si est ex sanguine signi〈-〉
58
ficat eam cursus sanguinis antecedens. ¶ Et il〈-〉
1
lam que est malitia complexionis singularis significat do〈-〉
2
lor in profundo sine grauitate et non est extensio. et si est
3
frigida leditur a frigidis et fit fortior in frigidioribus par〈-〉
4
tibus diei. Et si est calida est econtrario et sentit inflam-
5
mationem et mordicationem. Et si illic est materia senti〈-〉
6
tur cum hoc grauitas et proprie cum prosternitur in orationem.
7
¶ Et eius quod est a siccitate signum est vt sit post vi〈-〉
8
gilias et ieiunium et cum detumescentia faciei et ocu〈-〉
9
li. ¶ Et illud cuius causa est vermis significat assi-
10
duatio commotionis cum exitu vermis in qui-
11
busdam horis.
¶ De cura. Capitulum .V.
12
DIcamus primum quod oportet vt sint omnia que
13
distillantur in aurem tepida non frigida neque
14
calida. et hoc dictum est vniuersale. deinde distin〈-〉
15
guamus rem in ipso. ¶ In eo quidem quod co〈-〉
16
lericum est oportet vt euacuetur colera cum solutiuo ventris.
17
plerumque enim accidit in ipso solutio nature et remouetur cum
18
ea surditas: sicut multotiens accidit fluxus cole〈-〉
19
ricus et retinetur et accidit inde surditas. ¶ Quod
20
si illic est caliditas tantum tunc cum infrigidantibus curetur
21
ex oleis et alijs: aut cum succo granati cuius succus
22
reducatur in cortice suo cum aliquanto aceto et thure
23
et oleo rosaceo et decoquatur donec stet et distilletur in eam.
24
et distilletur in ipsam aqua lactuce aut aqua solatri. ¶ Il〈-〉
25
li autem quod factum est frigore et materia frigida: conferunt omnia
26
olea calida in quibus dissolutum est castoreum: et proprie
27
oleum balsami et costi et oleum amigdalarum amara〈-〉
28
rum et succus absinthij et oleum camomellinum cum
29
adipe vaccino et felle taurino: aut oleum sisami〈-〉
30
num in quo decocta sint pulpa colloquintide: aut radi-
31
ces eius: et quandoque confert in ipso vrina taurorum quando
32
in ea dissoluitur myrrha et ponitur distillatio et suc-
33
cus cucumeris asi. et totum illud fiat post euacuationem
34
materiei frigide si fuerint coartata: cum euacuatiuis
35
que sciuisti communibus corpori et proprie partibus capitis:
36
et post administrationem embrocarum quas sciuisti ei:
37
et proprie illa in qua ponuntur folia lauri et grana eius.
38
¶ Et exercitium est vehementis iuuaminis in illo:
39
et similiter vociferatio vehemens in aure et clangor
40
buccinarum et similia. et quandoque ponitur in aure caput
41
embube vt ad ipsam peruenire faciat vaporem de〈-〉
42
coctionum resoluentium. ¶ Et confert omnibus illis suc〈-〉
43
cus ruthe cum melle et castoreo et oleo anetino et
44
vrina caprina et felle eius et proprie cum galbano.
45
¶ Et ex eis que experta sunt in hoc est vt sumatur ca-
46
storei pondus .ʒ.III. et nitri pondus .ʒ.I. et .ß. fiant ex
47
eis quasi trocisci. et administrentur distillando. et in alia de-
48
scriptione. ellebori tres quarte .ʒ.I. et nitri .ʒ.III.
49
¶ Et etiam sumantur condisi et croci et castorei omnium
50
partes equales: baurac partes quattuor. dissoluantur cum
51
vino et administrentur: aut aloes et castoreum et pul-
52
pa colloquintide et euforbium et fel vaccinum. ¶ Et
53
iam experta sunt oleum rafaninum: et oleum de staphisa〈-〉
54
gria et fuerunt vehementis iuuaminis aut succus
55
absinthij aut decoctio ipsius: aut succus rapha〈-〉
56
ni cum sale: et proprie quando est infusio et opilatio. Et
57
iam expertum est in hoc vt fiat licinium ex synapi con-
58
trito cum sicubus: et quando additur in ipso nitrum.
1
¶ Et distillare aquam marinam in eam est iuuatiuum.
2
¶ Et elleborus niger et fella sunt iuuatiua et pro〈-〉
3
prie fel caprinum cum oleo rosaceo. Quidam autem
4
existimauerunt quod quando bullitur iuniperus in oleo
5
sisamino in cocleario ferreo tamdiu donec deni-
6
gretur iuniperus est distillatio conferens surdita-
7
ti. ¶ Et ex eis quidem que ad illud conferunt est
8
oleum anetinum et laurinum et de lilio et nardinum cum
9
castoreo aut spuma absinthij: aut succo ruthe.
10
¶ Et facti causa siccitatis cura est adherere bal-
11
neo et cibo et vino humectatiuo et effusio olei
12
equalis et aque tepide super caput et caputpurgium
13
cum eis que sunt sicut oleum nenufarium et de sali-
14
cibus et de semine cucurbite et alijs. ¶ Factum
15
causa opilationis curetur cum eis que dicuntur in capitulo
16
de opilatione. ¶ Et confert ei succus granorum ca〈-〉
17
nabis: et succus colloquintide humidus est iuua〈-〉
18
mentum valde bonum. ¶ Et quando accidit tarax
19
subito confert in ipsa aqua in qua decoquatur absin-
20
thium aut succus absinthij et misceatur cum eo fel
21
tauri: aut fel sabot aut fel testudinis aut fel tau-
22
ri cum oleo rosaceo aut elleborus cum aceto aut spolium
23
serpentis. ¶ Et in facto successione sode conferunt:
24
aqua raphani et oleum rosaceum et castoreum cum granis
25
lauri cum oleo rosaceo. Et in eo quod factum est succes-
26
sione sirsen oportet vt incipiatur ab euacuatione cum hiera〈-〉
27
pigra: deinde distilletur in aurem castoreum cum oleo
28
costino solo: aut raphaninum: aut oleum amigdali-
29
num dulce et oleum rosaceum et laurinum aut castoreum
30
cum oleo rosaceo. Et ex pillulis expertis ei quod fit ex opi-
31
latione et humore et ventositate est vt sumantur tur〈-〉
32
bit .ʒ.XX. et colloquintide .ʒ.X. sarcocolle .ʒ.II. et .ß. et
33
aloes .ʒ.VII. myrabolanorum .ʒ.X. fiant ex eis pillule et de-
34
glutiantur. Sitque potio earum pondus .ʒ.I. ¶ Et
35
dicamus sicut a capite iterantes verbum: quod ex me〈-〉
36
dicinis communibus omnibus illis que facta sunt ex gra〈-〉
37
uitate auditus et dolore eius et ventositate ipsius
38
sonitu et tinnitu eius causa materie frigide et frigoris
39
post purgationem capitis sunt vt distilletur in aurem
40
baurach cum aceto et melle et fel ouium cum oleo
41
de oliuis et vino: aut cum oleo amigdalino ama〈-〉
42
ro et aqua porri aut aqua cepe cum melle aut lac mu-
43
liebre. et medicine communes dicte in capitulo dolorum. Et
44
due gutte distillate ex kitrano mane et vespere:
45
aut elleborus albus et niger cum quibusdam oleis: et
46
proprie cum oleo de lilio aut aqua anisi: aut aqua absin〈-〉
47
thij et aqua corticis raphani. et similiter oleum decoctio-
48
nis spolij serpentis: aut granorum lauri: aut eufor〈-〉
49
bium et castoreum cum vnguento: aut oleum balsami:
50
aut naphta. Aut sumatur glutinis alimbat vncia .I.
51
olei alkeiri vncie .II. et olei amigdalarum amararum
52
.ß. vncie .I. bulliant omnia simul et administrentur ex eis tres
53
stille mane et sero. Et similiter mel storacis cum
54
oleo alkeiri: et similiter aqua foliorum colloquin〈-〉
55
tide recentium et succus dragontee et albezorha-
56
sen sunt valde vehementis virtutis et medicine
57
communes dicte in capitulo dolorum. ¶ Quod si in-
58
fantibus hec accidant curantur cum oleo dededi[*]dededi cf. Venice 1564: de dedi in
1
quo decocta sunt ruta et maiorana et etiam saluia
2
masticationis ordei cum sale gemma solum. ¶ Et ex
3
vaporationibus iuuatiuis est aqua calida cum deco-
4
ctione camomille et aneti et foliorum lauri et sansu〈-〉
5
ci et alfabaca sicca et piretri vaporentur ea collum
6
et inferiora auris: et similiter embroce predicte in capitulo ca〈-〉
7
pitis. et ponantur velamina et opponantur cum de-
8
scensione sua auri et ingrediatur vapor eius per
9
ipsam. ¶ Et in euacuatione quidem habentium tarax con〈-〉
10
uenientius est vt multiplicetur numerus eius et mi-
11
noretur quantitas eius omni vice quatenus conseruetur virtus
12
et proueniat maturatio. ¶ Factum autem propter apostema cu〈-〉
13
ra cum eo quod est ex calido et quod ex frigido cum eo
14
quod scis.
¶ De dolore auris. Capitulum .VI.
15
DOlor auris aut fit a malitia complexio〈-〉
16
nis: aut fit causa apostematis: aut bothor: aut
17
fit causa solutionis continuitatis. ¶ Et ma〈-〉
18
litia complexionis aut est calida sine materia
19
sicut illa que est causa aeris calidi aut venti calidi: et pro〈-〉
20
prie quando fit permutatio ad ipsum a frigore subito:
21
aut fit ablutio cum aqua calida et ingredietur ex ea in
22
aurem: aut cum aliqua aquarum in quibus dominatur virtus ca-
23
lida: aut est calida cum materia sanguinea aut coleri-
24
ca frigida sine materia: immo propter aliquam causarum
25
contrariarum causis predictis aeris aut venti frigidorum. Et
26
proprie quando ad ambos eorum permutatio fit a calore
27
subito: aut aque frigide: aut aqua in qua dominatur aliquid
28
frigidum aut frigida cum materia: aut ventosa frigida: aut hu〈-〉
29
morosa viscosa. ¶ Factus autem causa apostematis et bothor
30
aut est propter apostema calidum et frigidum. ¶ Factus vero
31
causa solutionis continuitatis est sicut qui fit a ventositate
32
extensiua aut vlceribus aut exituris aut catarris.
33
¶ Et ex summa quidem causarum dolorum auris qui fiunt a
34
solutione continuitatis est ventositas generata in ipsa:
35
aut aqua que ingreditur eam: aut animal vadens ad symach
36
ipsius aut vermis generatus in ea. ¶ Et quandoque fit
37
successione casus: aut percussionis. ¶ Et peruersior
38
dolorum auris est ille qui est ex apostemate calido profundo et
39
illud est cum febre inseparabili: et proprie cum perducit
40
ad commixtionem intellectus. ¶ Cum autem est dolor in
41
carthilaginibus extrinsecis non est illic vehemens
42
dolor neque vehemens timor. ¶ Sed ille qui in pri〈-〉
43
mis dicus est quandoque subito interficit sicut interficit
44
apoplexia. et ipse est magis interficiens adolescen〈-〉
45
tes quam senes: et velocius interficit eos: et quandoque inter-
46
ficit in .VII. In senibus vero multotiens peruenit ad
47
pus hoc apostema: sed pueros plurimum interficit ante sup-
48
purationem. Si autem suppuratur et adsunt signa
49
laudabilia speratur euasio. ¶ Dolor preterea au-
50
ris quandoque est cum pruritu et quandoque est sine pruritu. Et
51
nos quidem iam diximus de pruritu in aure capitulum in suo
52
loco.
¶ De signis. Capitulum .VII.
53
SIgna quidem sunt sicut predicta si-
54
gna in capitulo taraxen.
55
¶ De cura. Capitulum .VIII.
56
OPortet vt conserues canonem in distillan〈-〉
57
do id quod distillatur in aurem: et est vt sit non
58
vehementis caliditatis aut frigiditatis.
1
¶ Quod si causa fuerit repletio in corpore ex capite
2
oportet vt euacues partem capitis ex genere illius repletionis.
3
calida namque si est: cum flobotomia et euacuatione que fit cum mun〈-〉
4
dificantibus caput a materia calida secundum quod sciuisti. ¶ Et
5
si humor est grossus viscosus tenax cum pillulis asci〈-〉
6
bar predictis et gargarismate. ¶ Et si est tenax fi〈-〉
7
xus in parte auris: oportet vt administres post solutionem
8
etiam medicinas lenitiuas et distillationes leniti〈-〉
9
tiuas. Deinde intende vice alia cum eo quod euacuat
10
ipsum ex membro. ¶ Si autem causa est caliditas superflua
11
oportet vt infrigides cerebrum cum extinguentibus cogni-
12
tis predictis in capitulo cerebri. et vt distilles in aurem
13
oleum rosaceum tepidum aut albumen oui. ¶ Quod si do〈-〉
14
lor est vehemens permisce cum eo camphoram. Et quandoque
15
est oleum violaceum cum camphora magis sedatiui doloris
16
quam oleum rosaceum propter mollificationem que est in ipso. ¶ Et
17
etiam distillentur in aurem collyria sedatiua dolorum ocu-
18
li cum albumine oui et similibus. albumini namque oui
19
soli inest proprietas mirabilis. ¶ Et lac cum aqua sola〈-〉
20
tri et aqua coriandri. Et melius quidem lac quod mul〈-〉
21
getur et est calidum ex vbere est iuuatiuum. ¶ Et bulli
22
vermes terrestres in oleo rosaceo et distilla in aurem
23
aut coquantur limacie in oleo amigdalino et distil〈-〉
24
letur in eam. ¶ Aut decoquatur oleum rosaceum in aceto vi-
25
ni quod sit triplum ipsius donec acetum consumatur et
26
remaneat oleum: et administretur illud distillando:
27
est enim iuuatiuum valde pulsationi. ¶ Et similiter oleum
28
seminis cucurbite et oleum nenufarinum et oleum de salici〈-〉
29
bus et similia. Et similiter succus qui assimilatur succo cu-
30
curbite qui fit ex corpore eius et folijs ipsius. Et si-
31
militer emplastra infrigidantia exterius. ¶ Quidam
32
autem dixerunt quod aqua volubilis valde bona est in huiusmodi
33
dispositione. et succus seminis canabis humidi. ¶ Et quando for-
34
tiores fiunt pulsus et dolor et timetur ex eis spas〈-〉
35
mus non est excusatio a mollificatiuis. Et non est
36
aliquid sicut butyrum vaccinum antiquum calefactum. Et
37
quandoque in ipso excusat laborem intromissio embube in
38
aurem ingeniose fabricate super cucumam in qua est aqua
39
calida vt perueniat vapor ad aurem. quandoque enim sedat et
40
excusat ab alijs et excusat a narcoticis: et proprie
41
quando est aqua in qua decocta sunt ea que mollificant cum fa〈-〉
42
cilitate: et est etiam permixta cum aliquo horum que stupefaciunt.
43
Cumque necessarium est aliquod narcoticum magis inco-
44
lume est sief memite cum aliquanto opio: teratur et
45
misceatur cum lacte mulieris et distilletur in au-
46
rem. Et si fuerit causa introitus aque in ipsum curetur
47
cum eo quod dicetur in capitulo suo. Et si fuerit causa frigi-
48
ditas fixa in profundo vel exterius: oportebit vt
49
fiant distillationes ex oleis calidis sicut oleum
50
rutaceum et oleum anetinum et oleum de spica romana et
51
oleum laurinum et oleum alhacuen: et oleum balsami:
52
et oleum de alkerua: et que sunt illis similia: aut sicut
53
oleum in quo decoquitur alleum et colatur: aut oleum
54
in quo decoquitur piper et euforbium et castoreum:
55
aut galie quantitas dauic .I. in auro olei de ben: aut
56
oleum aliud ex oleis calidis aromaticis. Et quandoque
57
potat habens dolorem vinum purum forte et dormit
58
et cum excitatur non habet lesionem aliquam.
1
¶ Et si est causa in ipso ex vento frigido confert
2
ei illud quod dicemus in capitulo sonitus et tinnitus et quod dice〈-〉
3
mus in capitulo eius cuius causa est humor tenax et cuius causa est fri〈-〉
4
gus. ¶ Et ex eis que conueniunt ad illud est vt implean-
5
tur ventose aqua calida et applicentur in circuitu auris:
6
et vt distillentur in eam ruta et amomum cum melle aut
7
abrotanum et sansucus in oleo de lilio: aut castoreum
8
cum eis: postquam decoquuntur in eo et colatur. ¶ Aut
9
nitrum et acetum et oleum rosaceum. ¶ Aut succus ami〈-〉
10
gdalarum. ¶ Et si necessarium fuerit illud quod
11
est fortius: tunc quod sit sicut euforbium et casto-
12
reum cum oleo costino: aut costum marinum et ari-
13
stologia. ¶ Et quandoque confert in eo vapora〈-〉
14
tio cum milijs et filtro calefacto. ¶ Et si causa
15
fuerit in eo bothor tunc cum eo quod dicemus in capitulo
16
de bothor auris. ¶ Et si causa fuerit in ipso vermis
17
in ipsa generatus tunc cum eo quod dicemus in capitulo vermis
18
generati in aure. ¶ Et si fuereit causa in ipso introitus aque
19
et lapidis tunc cum eo quod dicemus illic. ¶ Et si causa
20
fuerit apostema calidum profundum quod est timorosum propter propin〈-〉
21
quitatem sui ad cerebrum vsquequo ad collectionem perue-
22
niat et suppurationem. tunc post flobotomiam et euacuationem
23
oportet vt administres lenitiua in primis et infrigidantia: et
24
proprie lac mulieris vice post vicem vsque ad diem
25
tertium. ¶ Et similiter oleum rosaceum decoctum in aceto predi-
26
ctum in primis: deinde mucilaginem fenugreci post mu-
27
cilaginem seminis lini. ¶ Et mucilaginem seminis almaru in
28
aqua lactis. ¶ Et aqua volubilis est ex eis que confe〈-〉
29
runt in huiusmodi hora. ¶ Et in ipso quidem iam expertum est
30
sisamum contritum: deinde administrentur semper vaporatio-
31
nes cum oleo declinante ad caliditatem aliquantulam: et
32
oportet vt sit oleum dulce: et sic cum hec tepidum in quo infun-
33
datur cottum inuolutum in extremitate radij subtilis
34
et ponatur in aurem vice post vicem et fiat emplastrum ex〈-〉
35
terius cum lenitiuis maturatiuis. ¶ Si autem vir-
36
tus non fuerit vehemens cum transiuerit principium opor-
37
tebit vt distilletur in aurem adeps vulpis vel lacer-
38
ti aut basilicum cum oleo rosaceo vel oleo de alcan〈-〉
39
na: aut adeps anatis: aut adeps racamati: aut
40
emplastrum ex adipibus galline et anatis: et quando non
41
est apostema vehementis caliditatis administra:[*]administra: corrupt for administra [redundant period] in ipso me〈-〉
42
dicamen factum ex adipe caprino liquefacto et permi-
43
xto cum partibus equalibus mellis: et alrob et ysopi
44
quorum vnumquodque sit equale illi adipi et pone in aurem.
45
¶ Et ex eis que sunt fortiora illo et maturant
46
cum virtute est istud. ¶ ℞. litargirij ceruse amborum
47
ana .℥.I. thuris et pulueris molendini et gumme pi-
48
ni omnium ana uncias .IIII. olei libram .I. adipis porcini aut
49
caprini recentis libras .II. succi seminis lini quantum sufficit
50
fiat ex eis emplastrum: et fortasse indigebis narco〈-〉
51
ticis. administrabis ergo secundum modum quem dicemus.
52
¶ Et quando conuertitur ad saniem: administra spumam
53
seminis lini cum oleo rosaceo aut oleo camomellino et reli〈-〉
54
qua que dicemus in capitulo suo. ¶ Si autem apostema est extra au〈-〉
55
rem est pauci timoris et medicatur cum farina or-
56
dei. ¶ Et emplastrum factum ex farina fabarum est
57
bonum valde. ¶ Et farina fabarum et camomilla
58
et viola et farina ordei et malua et mellilotum teran〈-〉
1
tur et cribellentur et infundatur in aqua tepida et oleo
2
violaceo. Et quandoque sufficiunt solatrum et farina tritici et
3
oleum sisaminum. ¶ In bothor autem que fiunt in au〈-〉
4
re quandoque sufficit labor: et decoctio ficuum cum triti-
5
co quando distillatur in aurem: aut ponitur licinium in
6
ipsam ex ea. ¶ Et quandoque sedat dolorem administra〈-〉
7
tio embube secundum modum quem prediximus. ¶ Et quandoque
8
sufficit in stupefactione et sedatione doloris illud
9
quod diximus post dictum embube in hoc capitulo. ¶ Et ex
10
medicinis quidem communibus ad dolores auris: et proprie
11
illum qui declinat ad frigus est oleum omphacinum
12
in quo bullitur scarabeus: aut lumbrici terrestres: aut
13
vermis qui est sub vrceo aque: aut fel piscis cum oleo
14
omphacino: aut adeps lacerti: aut vulpis: aut
15
rachamati: aut gruis: aut oleum scorpionum: nam
16
est iuuatiuum valde: aut aque sansuci recentis: aut
17
decoctio foliorum algarab et corticis eius: aut de-
18
coctio lumbricorum terrestrium inde cocta collata in qua
19
dissoluatur adeps anatis: et si fuerit frigus vehe-
20
mens decoquantur in ipsa fel tauri in oleo alkeiri
21
vsquequo existimetur quod fel iam resolutum fuerit et fini〈-〉
22
tum. Deinde reponatur illud et administretur distillan〈-〉
23
do: est enim mirabile. ¶ Et quandoque necessarium est in cura-
24
tionibus dolorum vehementium in aure administrare
25
narcotica. Et sit illud aliquid ex filonio cum lacte.
26
¶ Et similiter trocisci croci et trocisci stelle et opium et casto-
27
reum et crocus cum lacte mulieris. Et oportet vt post-
28
ponatur illud vsque quo timeatur syncopis: et proprie cum
29
fuerint humores frigidi. Illud enim nocet eis valde.
30
Quod si accidat nocumentum ex esu[*]esu corrupt for usu narcoticorum ad〈-〉
31
ministra castoreum post illud solum. ¶ Et quandoque fiunt
32
trocisci ex castoreo contrito vltime. Deinde proijcitur super
33
ipsum opium contritum. Deinde fiunt ex eo trocisci cum vino
34
puro. ¶ Et si fuerit illic vlcus valde dolorosum
35
tunc administra licinium et opium cum lacte: aut suman〈-〉
36
tur .XX. amigdale excorticate et opij: et baurach
37
et thuris omnium ana .ʒ.I.ß. croci galbani myrrhe
38
omnium ana .ʒ.I.ß. terantur et puluerizentur cum aceto
39
et exiccentur: et cum necesse fuerit infundantur
40
oleo rosaceo et distillentur. et si fuerit illic sanies lo-
41
co aceti sit vinum aut mel aut oxymel.
42
¶ De sonitu et tinnitu et sibillo. Capitulum .IX.
43
HEc dispositio est vox quam homo incessanter
44
audit exterius et eius operatio ad audi〈-〉
45
tum est comparatio imaginationum: et
46
tenebrarum quas videt homo absque
47
causa exterius ad oculum. ¶ Et quoniam vocis causa
48
est inundatio accidens in aere que peruenit ad sen-
49
sum: tunc oportet vt sit in hoc accidente in quo sit
50
sermo de sonitu et tinnitu motus aeris: et cum non sit
51
ille aer exterius tunc est aer interior. ¶ Et aer qui-
52
dem interior est vapor effusus in concauitatibus.
53
¶ Et hec inundatio aut est occulta a qua for-
54
tasse non prouenit vapor effusus in ventribus: aut est
55
maior illa. ¶ Quod si fuerit occulta ex genere illius
56
cuius euacuatio fit difficilis et accidat in quibus-
57
dam horis vt audiatur a tali qualis ipsa est sonitus
58
et tinnitus: et non accidat in quibusdam alijs tunc il〈-〉
1
lud aut est propter acuitatem sensus in quibusdam
2
eorum et non in alijs: aut secundum comparationem quam
3
diximus in imaginando. ¶ Imaginationes:[*]imaginando. ¶ Imaginationes: corrupt for imaginando imaginationes: autem[*]autem corrupt for aut
4
propter debilitatem eius quare patitur a qualibet inun〈-〉
5
datione sicut accidit debili frigus a quolibet fri-
6
gore aut calor a quolibet calore. ¶ Et species
7
quidem debilitatis sunt que sciuisti ex speciebus
8
male complexionis. ¶ Et si est supra occultam et su-
9
pra illam in qua diuersificantur fortis et debilis:
10
tunc causa eius est inuentio eius qui remouet va-
11
porem inundantem ei supra motionem et inunda〈-〉
12
tionem consueta[*]consueta corrupt for consuetam. ¶ Einundans[*]Einundans corrupt for Et inundans vaporem aut
13
est ventositas generata in parte capitis mota in
14
in[*]inin corrupt for in ipso: aut est sonitus saniei qui fortasse gene-
15
ratur in ipsa: et feruor puris in partibus eius:
16
aut motus ventositatis accidentis multotiens in
17
meatibus eius: sicut fit in febribus: aut repletio
18
superflua in corpore et proprie in capite sicut fit post
19
ebrietatem plurimam: aut agitatio tendens versus
20
cerebrum proprie sicut fit post motum laboriosum: aut
21
casus aut percussio. ¶ Et quandoque fit illud non propter
22
agitationem motus: immo propter materiam viscosam re〈-〉
23
solutam in ventositatem paucam et assiduatur illud.
24
¶ Et quandoque fit propter vehementiam famis et illud est
25
propter agitationem cadentem in humoribus sparsis in
26
corpore quiescentibus in ipso. ¶ Et cum non
27
inuenit natura cibum aliquem conuertitur ad eos et
28
resoluit ipsos et mouet eos. ¶ Et quandoque accidit
29
sonitus post medicinas quarum proprietas est vt
30
retineant humores et ventositates in partibus
31
cerebri. ¶ Et causa huius sonitus quandoque est ex
32
aure ipsa: et quandoque est cum communitate membrorum alio〈-〉
33
rum mittentium has ventositates ad ipsam.
34
¶ De signis. Capitulum .X.
35
IN illo quidem qui est continuus et
36
assiduus causa est aliquid stans in ipso
37
cerebro. ¶ Si autem quiescit: deinde ex〈-〉
38
citatur post repletionem aut vacuitatem
39
aut motum: aut cum calor fit fortis aut frigus tunc
40
est per communitatem. ¶ Amplius forma vocis
41
significat ipsam: est enim quandoque quasi sit
42
vox rei ascendentis ad superiora. Et plurimum
43
eius est cum communitate corporis aut stomaci.
44
¶ Aut quasi vox que resoluitur super seipsam:
45
aut sicut fragor arborum et significat illud absconsionem
46
ventositatis. ¶ Et si illic est febris aut dolor per〈-〉
47
ducens ad timorem tunc significat collectionem purulen〈-〉
48
tam. ¶ Et eius constrictio est secundum semitam generatio〈-〉
49
nis post generationem occultam continuam tunc
50
est propter humorem viscosum. ¶ Illum au-
51
tem qui est propter acuitatem sensus significat
52
defectus causarum ventositatis repletionis et
53
mundificatio auditus et eius excitatio apud ie〈-〉
54
iunium et vacuitatem. ¶ Factus autem a sicci〈-〉
55
tate est post euacuationes et febres: et factum a
56
debilitate scies per superfluitates: et quandoque
57
est cum complexione calida et sit subito et cum
58
inflammatione: et frigida est econtrario.
1
¶ De cura. Capitulum .XI.
2
OPortet vt omnes isti vitent solem
3
et balneum laboriosum et vomitum
4
et clamorem et repletionem et vt leniant
5
naturas suas. ¶ In eo vero qui fit
6
propter communitatem oportet vt sit intentio membri facientis ipsum
7
et proprie stomaci quare mundificetur et intendatur cere〈-〉
8
brum et auris: quare confortetur cerebrum quidem
9
cum aliquo quod sit sicut oleum myrtinum: et au-
10
ris cum eo quod sit vt oleum amigdalinum et similia:
11
et consideretur in hoc ad complexionem primam: et in-
12
tendatur illud quod adiuuat illum secundum canones
13
cognitos. ¶ Et similiter actum a repletione et oportet vt
14
mundificetur corpus et caput cum eo quod scis et sub-
15
tiletur regimen. ¶ Creticus autem non oportet vt re-
16
mouear: quoniam remouentur cum remotione febris.
17
¶ In eo autem qui factus est propter velocitatem sen-
18
sus sunt quidam homines qui precipiunt vtendum
19
esse stupefacientibus sicut oleo rosato: decocto
20
cum aceto cuius esse predictum est cum pauco
21
opio: aut mixto cum oleo de bengi et iusquiami〈-〉
22
contrito cum castoreo. ¶ Et conuenientius quod
23
preceperunt est vt sumantur grana pini et casto〈-〉
24
reum cum oleo et conterantur in aceto et distillen〈-〉
25
tur. ¶ Factus autem a pure curetur curatione apo〈-〉
26
stematis et puris. ¶ Factus autem in conualescenti〈-〉
27
bus quorum complexio est sicca si causa eius fuerit sic-
28
citas curetur cum curatione. et humectatione cum
29
oleis temperatis declinantibus ad frigus. aut calo〈-〉
30
rem secundum necessitatem. ¶ Si autem causa fuerit debili-
31
tas: tunc administra illud quod temperet complexionem acciden〈-〉
32
talem ex distillationibus predictis. ¶ In eo
33
vero qui factus est propter materiam expulsam ad ipsam
34
in dispositionem sirsen: aut humorem grossum viscosum:
35
administra omnia predicta in capitulo doloris et tarax.
36
¶ Et ex eis que propria sunt illi qui succedit sir〈-〉
37
sen et febri: proprie est succus absinthij cum oleo
38
rosaceo aut cum aceto et oleo de lilio quoniam est medica〈-〉
39
men bonum. ¶ Ei autem qui fit ab humore visco〈-〉
40
so frigido appropriatur trociscus expertus. et est vt
41
sumantur ellebori albi partes .III. et croci .V. et ni-
42
tri .X. et fiant trocisci et administrentur. ¶ Et ex me-
43
dicis communibus aggregatis ad illum expertis qui
44
est a debilitate: et ad illum qui est ab opilatione
45
aut humore est vt sumantur gariofilorum et seminis porri
46
amborum ana .ʒ.ß. musci dauic .I. et distillentur
47
cum aqua sansuci et rute aut cum vino. ¶ Et
48
similiter cum decoctione foliorum pini et decoctione
49
foliorum alzizar et decoctione foliorum lauri. et opor-
50
tet vt alienetur in omnibus eius cena. ¶ Qui〈-〉
51
dam autem antiquorum sapientium dixerunt
52
non est aliquid magis conferens sibillo quam
53
medicamen alfaudenigi[*]alfaudenigi cf. Venice 1564: alfaudengi dictum ad memoriam.
54
¶ Nam ipsum est magis iuuatiuum quod crea-
55
uit deus ad illud. Et confert ei distillatio facta
56
ex ysopo cum folijs pini et granis lauri: et atten〈-〉
57
de quod dictum est in capitulo terax et doloris
58
et curis communibus et proprie frigidis.
1
¶ De cura saniei et puris vlcerum in aure. Capitulum .XII.
2
QUod in primis oportet premittere est sub〈-〉
3
tiliatio cibi et administratio carnium
4
et olerum ex quibus generatur humor bo-
5
nus dulcis laudabilis: et inclinatio
6
regis ad illud quod oportet ex temperata qualitate. ¶ Quod
7
si complexio facit necessarium vt sumatur aqua ordei et si-
8
bi similia fiat. et leuitas exercitij et inclina materiam ad
9
nasum et os cum sternutationibus et gargarismis.
10
¶ Amplius non possunt esse vlcera quin sint appa-
11
rentia sensui: aut sint profunda ad que non per-
12
uenitur sensu. Que igitur ex eis manifesta sunt
13
cum aceto abluuntur et aqua: aut oxymelle et aqua:
14
aut vino: aut decoctione mellis cum rosis et myr〈-〉
15
to. et post illud suffletur in aures illud quod exic〈-〉
16
cat sicut dragantum adustum et similia. ¶ Et quandoque qui-
17
dem confert saniose et purulente oleum de semine ca〈-〉
18
nabis. ¶ Et melius est vt non repercutiatur neque pro〈-〉
19
hibeatur dum non superfluit: immo oportet vt abluatur et re〈-〉
20
gatur aliquo quod sit sicut aqua rosacea et oleo rosaceo.
21
¶ Et etiam ex succo foliorum oliuarum cum melle ad-
22
ministrentur distillationes. ¶ Profunda vero
23
alia sunt propinqui temporis et alia sunt cronica. sed ea
24
que sunt propinqui temporis curentur cum eis que sunt
25
sicut sief memithe cum aceto aut collyrium rosarum
26
et myrrha et aloes in melle: aut vino ponantur
27
in aurem. ¶ Et quandoque confert distillatio aque
28
vuee acerbe in ipsa et proprie quando ponitur mel cum ea.
29
¶ Et similiter succus foliorum salicis aut decoctio eo〈-〉
30
rum: aut aluminis iameni adusti et myrrhe am〈-〉
31
borum .ʒ.I. terantur cum melle et ponantur in lana.
32
¶ Aut sanguis draconis et spume maris et sar〈-〉
33
cocolle et baurac armeni et myrrhe et turis et sief
34
memithe partes equales puluerizentur super licinium
35
inuolutum super radium infusum melle et ponan-
36
tur in aurem. ¶ Quod si dolorem habuerit curetur
37
cum scoria ferri contrita in ea multotiens et mi〈-〉
38
sceatur cum eo quod exiccat et sedat dolorem et illud
39
est sicut administratio olei amigdalini cum myr〈-〉
40
rha et aloe et croco. et quandoque necessarium est vt permisceatur
41
cum eo parum opij. ¶ Et administratio me-
42
dicaminis capitalis est iuuatina etiam. Expertum
43
namque est cum eo quod in ipso est ex exiccatione cui
44
associatur virtus sedatiua doloris. Et conferunt
45
etiam in hoc composita que diximus in antidotario.
46
¶ Et conferunt ei trocisci andaron. ¶ Et confert vt
47
sumatur ex nucleis myrabolanorum et gallis adustis con-
48
iunctis cum oleo alkerua et fece. ¶ Et confert
49
ei emplastrum de cerusa et emplastrum basilicon commix〈-〉
50
ta et distillata. ¶ Ea vero que chronica sunt pro-
51
funda antiqua submersa sunt valde mala. ¶ Et
52
quandoque perducunt ad detegendum eos: et significat ipsa
53
distillatio meatuum et multitudo saniei fetide:
54
quare indigent eis que sunt sicut alkitran per-
55
mixtum cum melle: et sicut fel corui et testudi-
56
nis et earum administratio cum lacte mulieris.
57
Aut cordumeni et nitrum mixta cum ficubus
58
mundatis a granis et fiat ex eis licinium et admi〈-〉
1
nistretur post mundificationem sordis et similiter
2
in medicinis. ¶ Et ex medicinis fortibus in
3
hoc capitulo est scoria eris cum arsenico et mel〈-〉
4
le et aceto: aut rubigo ferri: aut scoria ferri ipsius
5
frixa contrita sicut puluis post frequentem frixio〈-〉
6
nem multotiens factam cum aceto vini donec
7
fiat sicut mel et distilletur in aurem. ¶ Et quandoque
8
est necessarium emplastrum de flore eris: et illud est quando
9
antiquatur et sordidatur. ¶ Et ex eis que sunt me-
10
dia in hoc capitulo est alumen adustum cum equa〈-〉
11
litate sui de melle. ¶ Et quandoque additur in ipso
12
dactilius. ¶ Et fortior illo est compositio huiusmodi.
13
floris eris corticum eris amborum ana .ʒ.IIII. succi
14
porri .℥.I. mellis puri vncia .I. administretur. ¶ Cum
15
autem multiplicatur pus valde: tunc necessaria est admi〈-〉
16
nistratio licinij in felle taurino submersi: aut di〈-〉
17
stillationes ex vrina infantium. ¶ Et fortius
18
eo est scoria ferri abluta et frixa in sartagine mul-
19
totiens quando decoquitur in aceto et administratur.
20
¶ Et quando cum pure antiquo fuerit dolor fun-
21
de in aurem vinum purum conquassatum cum
22
oleo rosaceo aut cum aqua porri: aut cum aqua piscis
23
saliti. ¶ Et quandoque dolor facit necessaria esse aloem et
24
opium et crocum: commisceantur cum melle et po-
25
nantur in eam. ¶ Et cum videris humiditatem
26
retineri propter medicinas prohibitiuas exiccati〈-〉
27
uas: tunc funde in aurem oleum rosaceum vt cadat
28
crusta: deinde pone in eam quod generat carnem:
29
et oportet penitus ne virus retineatur: immo prohibeatur
30
natiuitas eius et exiccetur vlcus ipsius. ¶ Et
31
plures quidem calidorum medicorum implent aurem
32
purulentam panno prohibendo cursum saniei ab
33
ea: et prohibent infirmum dormire in illo latere vt
34
non inueniat sanies meatum: quare egreditur
35
ad hoc vt declinet versus carnem mollem que
36
est in radice auris: et facit euenire apostema et
37
perforant ipsum post maturationem et curant
38
ipsum et sanatur cursu saniei ab aure.
39
¶ De eruptione sanguinis in aure. Capitulum .XIII.
40
QUandoque est species eius aliqua que
41
procedit cursu fluxu sanguinis narium
42
in hoc quod est creticus. ¶ Et quandoque est
43
a repletione perducente ad scissionem
44
vene: aut apertionem ipsius. ¶ Et quandoque
45
est a casu aut percussione.
46
¶ De cura. Capitulum .XIIII.
47
CReticus quidem non est conueniens
48
vt restringatur si non perducat ad de〈-〉
49
bilitatem et syncopim. ¶ Alius ve-
50
ro restringatur aut cum stipticis aut
51
cum cauterizantibus: aut cum infrigidantibus.
52
¶ Stiptica vero sunt sicut decoctio gallarum
53
cum aqua aut aceto et decoctio senticis: et quan-
54
doque miscetur cum ea ex vino antiquo aut ace〈-〉
55
to: et similiter sief memithe et litium et decoctio
56
foliorum arboris masticis aut grana decocta
57
cum aceto et expressa. ¶ Infrigidantia vero
58
sunt sicut succus virge pastoris et arnoglosse cum
1
vino: aut sief memithe et opium. ¶ Cauterizan〈-〉
2
tia vero sunt sicut succus albedarungi. ¶ Et ex
3
eis que sunt mirabilia valde est coagulum lepo-
4
rinum cum aceto: aut succus porri cum aceto.
5
¶ Et ex eis que sunt experta ad illud est vt su-
6
mantur duo renes tauri et aliquid adipis saliti.
7
Deinde assentur media assatione et exprima-
8
tur aqua eorum in aurem.
9
¶ De cura sordis et opilationis facte in aure. Capitulum .XV.
10
CUra quidem eius est leuis: vt distilletur
11
in eam oleum amigdalinum de oliuis
12
amaris montanis proprie in nocte: et
13
patiens ingrediatur balneum et ponat
14
aurem super terram calidam vt liquefiat sordes.
15
¶ Et quandoque confert ei insufflatio attrimenti in
16
ea. ¶ Et etiam cordumeni aureus .I. baurach armeni
17
.ß. aurei .I. ficuum albarum quantum sufficit ad conficien〈-〉
18
dum ea fiat inde licinium. ¶ Aut fundatur in ea
19
.ß. vncia fellis caprini cum oleo et prassium contritum
20
aut aqua prassij. ¶ Aut soluatur baurach cum ace〈-〉
21
to et dimittatur donec quiescat ebulitio eius. Et
22
misceatur cum oleo rosaceo et distilletur. ¶ Aut miscea〈-〉
23
tur baurach cum ficubus ex quibus eiecta sunt
24
grana et fiant grana parua et ponantur in aurem: et
25
in die tertio extrahantur. associabitur enim ei sordes
26
plurima et succedit ei leuitas manifesta. ¶ Et
27
quandoque ponuntur in eam cordumeni et vrtica. ¶ Et
28
ex eis que sunt fortiora illis est succus foliorum
29
colloquintide tritorum distillatus. ¶ Et suman〈-〉
30
tur baurach et arsenicum equaliter et confician〈-〉
31
tur cum melle et liquefiant cum aceto et distillen〈-〉
32
tur in aurem et expectetur post vna hora. deinde
33
abluatur auris cum aqua mellis aut cum aqua
34
calida. ¶ Et licinijs quidem fortibus non vta〈-〉
35
ris nisi post euacuationem. ¶ Et ex eis est licinium in〈-〉
36
fusum in pice et oleo camomellino et oleo nar-
37
dino. ¶ Quidam autem existimauerunt quod cam-
38
phora vehementer confert altarax et videtur quod sit ta〈-〉
39
rax colerice. ¶ Et ex eis quidem que experta
40
sunt est oleum de scorpionibus: ipsum enim sa〈-〉
41
nat surditatem. Et ex eius que conferunt ad opi〈-〉
42
lationem ventosam sordis est licinium factum
43
ex nasturtio et baurach: et adhereat auri tribus
44
diebus: deinde extrahatur et egredietur sordes
45
plurima: et similiter sunt licinia cum melle.
46
¶ De opilatione accidente in aure. Capitulum .XVI.
47
QUandoque fit hec opilatio sicut que
48
est propter panniculum creatum su-
49
per foramen. et quandoque fit propter
50
sordem: et quandoque fit propter car-
51
nem congelatam. et quandoque fit propter car-
52
nem additam et verucam. Et quandoque fit pro〈-〉
53
pter lapidem aut nucleum cadentem in eam:
54
aut animal intrans in eam et moritur: et quan-
55
doque est ex humore grosso viscoso opilante fo〈-〉
56
ramen aut meatum nerui et sentit homo ac si au-
57
ris eius sit semper opilata. Et quandoque accidit
58
illud post ventum vehementem.
1
¶ De cura. Capitulum .XVII.
2
ILla quidem que est ex panniculo aut
3
carne opilante meatum in initio crea〈-〉
4
tionis est difficilis quare cum est pro〈-〉
5
funda et manifesta est facilis. ¶ Ad
6
intrinsecam vero ingenium inuenitur cum instrumento mi〈-〉
7
nuto secante ipsam. Deinde prohibetur continuitas
8
secundum quod in proximo dicturi sumus. ¶ Et si est ma〈-〉
9
nifesta oportet vt scindatur cum cultello spinoso quo
10
inciduntur emorroydes nasi: deinde tenta vt bu-
11
cella ponatur super quam puluerizatum sit colcotar:
12
aut que procedunt cursu eius que sunt ex eis que
13
prohibent natiuitatem carnis. ¶ Quod si opilatio
14
fuerit ex re fixa in ea oportet vt distilletur in aurem quod
15
sit sicut oleum rosaceum et de lilio: aut de alibahici[*]alibahici cf. Venice 1564: alibahic.
16
¶ Et si quod fixum est: est sicut animal mortuum in
17
ea: tunc effundatur in eam ex oleis aliquod quod eam
18
aperiat. Deinde extrahatur cum mundatorio au-
19
ris facile. ¶ In facta autem ab opilatione propter carnem
20
additam aut vertucam oportet vt abluatur cum aqua ca〈-〉
21
lida de nitro: et distillentur in eam es vstum et ar-
22
senicum rubeum trita cum aceto valde ita vt adu〈-〉
23
rat carnem: deinde cura vlcus. ¶ Et iam dictum
24
est quod assiduatio effusionis fellis porci valde con〈-〉
25
fert ei. ¶ Et ad illud quidem quod imaginatur homo
26
quod auris eius sit opilata confert distillatio olei
27
de lilio: aut fellis tauri in succo sicle et succo seminis
28
canabis. Et succo colloquintide inest proprietas
29
iuuandi ad opilationem auris. ¶ Si autem opilatio
30
est sordities curetur cum eo quod diximus in capitulo opi〈-〉
31
lationis ex sorditie. Et ex eis que conferunt opi〈-〉
32
lationi ex sorditie: et reliquis est tenta facta ex
33
nasturtio et baurach que tribus diebus auri ad
34
hereat: deinde extrahatur. ¶ Et ex eis que sunt for〈-〉
35
tiora illo et mundificant neruum etiam sunt trocisci
36
de elleboro quorum descriptio. ¶ ℞. ellebori albi
37
aurei .III. nitri aurei .XVI. croci aurei .III. constringantur
38
et terantur cum aceto et fiant inde trocisci. Dein-
39
de quando est necessarium soluantur in aceto et distillentur in
40
aurem: sunt enim mirabiles valde. ¶ In opilatione
41
vero que fit in creatura: et est vt creetur auris non
42
perforata: aut in creatione interius est opilata iam ex〈-〉
43
peritur operatione manus: ita vt perueniatur ad discoo-
44
periendum et perforandum vsque ad sumac interiorem:
45
et quandoque conferunt: et quandoque non conferunt.
46
¶ De attritione accidente auri et percussio-
47
ne. Capitulum .XVIII.
48
HYppocrati quidem visum est vt non cu〈-〉
49
retur cum aliquo sed illis qui fuerunt
50
post ipsum visum est vt illud curetur.
51
¶ Et ex eis quibus ipsi curauerunt
52
est vt sumantur acatia et myrra et thus et fiat ex
53
eis linimentum cum aceto et albumine oui aut
54
medulla panis cum melle.
55
¶ De pruritu auris. Capitulum .XIX.
56
SUmatur aqua absinthij et fundatur in
57
eam cum aliquibus oleis: aut bullia〈-〉
58
tur absinthium cum oleo et distiletur in eam
1
¶ De introitu aque in aurem. Capitulum .XX.
2
INgreditur aqua in aurem: quandoque cum non
3
effudit eam: ille qui balneatur aut abluitur
4
et ledit: et quandoque apostematur radix aurium et
5
vehementem incurrit dolorem.
6
¶ De cura. Capitulum .XXI.
7
EX eis que conferunt ad illud est vt cum
8
embuba: ita sugatur vt extrahatur subi-
9
to: deinde fundatur in eam oleum amig〈-〉
10
dalinum dulce. Et quandoque extrahit eam tussis
11
et sternutatio: aut lignum de aneto: aut scissio pa〈-〉
12
pyri secundum quantitatem palmi vnius. Inuoluatur itaque
13
super vnam extremitatum eius quantum est tertia sui de
14
cotto: et submergatur in oleo et ingeniose extremi〈-〉
15
tas altera in aurem mittatur cum eo cum quo inge〈-〉
16
niata est in ea et iaceat ille cuius est auris: et alte〈-〉
17
ra extremitas in qua est cottum inflammetur igne et
18
dimittatur inflammari vsquequo perueniat caliditas ad
19
interiora auris: et tunc extrahatur et egrediatur subi-
20
to: quare egredietur cum ea quod in aure est ex aqua.
21
¶ Et ex eis que iuuant ad illud: et proprie in prin〈-〉
22
cipio est vt sumatur sclizatorium aliquod et impleatur cum
23
eo auris: deinde conuertatur super eam ille cuius est
24
et sit saliens donec egrediatur totum. Et quandoque etiam
25
extrahitur cum sclizatorio. Intromittitur enim caput eius
26
et extrahitur ipsius perpendicularis: quare extrahitur cum
27
ea aqua. ¶ Et quandoque excusat in ea que pauca est
28
effusio oleorum et effusio lactium tepidorum continue et
29
proprie quando remanet dolor et remouetur causa. ¶ Et si
30
dolet illud vehementer vaporetur auris cum cor〈-〉
31
ticibus papaueris et melliloto et camomilla et viola et
32
malua et semine lini et farina ordei cum lacte mulieris.
33
¶ De introitu animalium in aurem et gene-
34
ratione vermium in ea. Capitulum .XXII.
35
QUandoque accidit propter introitum paruorum
36
animaliam[*]animaliam corrupt for animalium in aurem vehementia doloris cum
37
anxietate et motus secundum quantitatem animalis.
38
¶ Cum verme vero sentitur agitatio.
39
¶ De cura. Capitulum .XXIII.
40
ET ex eis que omnibus illis communicant est
41
distillatio alkitran in aurem. Ipsum enim
42
statim sedat motum animalis in ea et in-
43
terficit ipsum in proximo: et proprie paruum.
44
¶ Et similiter distilatio succi cucumeris asinini so〈-〉
45
lius aut cum scamonea. ¶ Et similiter sulfur et ari-
46
stologia longa et calcadis. ¶ Et ex bonis est vt distille〈-〉
47
tur in eam quod fluit a carne vaccina assata. ¶ Et
48
quandoque confert illi vt accipiatur etiam oleum et sumatur in
49
aurem et sedeat in sole patiens. ¶ Et succorum
50
melior et proprie ad vermem est succus radicis cap-
51
paris et succus radicis alfarsadab: et succus fo-
52
liorum alcok et succus radicis prunorum: et succus
53
persici: et succus absinthij: aut centauree: aut prassij
54
et succus foliorum albotim viridium et sinisar: et
55
foliorum aloes et proprie quando decoquitur cum aceto
56
et succus cucumeris asinini: et succus ellebori albi
57
et decoctio eius: et epithimi: aut succus menta-
58
stri cum scamonea: aut succus alscea: aut succus
1
almarmacor: aut aqua mellis cum aliquo isto-
2
rum. et similiter succus raffani et succus cepe: et proprie
3
alazir et semen eius: aut semen cepe cum aqua
4
mellis: aut aliquid fellium: et proprie cum calefit in con〈-〉
5
cauitate granati cum pulpa sua. ¶ Et similiter deco〈-〉
6
ctio granorum capparis recentium: aut succus eius
7
et succus lupinorum: aut aloes cum aqua tepida:
8
aut costum tritum multum aut piretrum. et omnia hec
9
in verme sunt magis iuuatiua et fortiora. ¶ Et
10
ex eis que experta sunt ad vermem est vt sumantur vi〈-〉
11
ni .ʒ.II. et mellis .ʒ.III. et olei rosacei .ʒ.I. misceantur cum
12
albumine duorum ouorum et fiant tepida et ponantur
13
in aurem in lana infusa ex qua impleatur auris et
14
cubitet se super eam querelosus et non dormiat:
15
deinde subito rapiatur: quare vermis multotiens
16
egreditur subito. ¶ Et quandoque confert nocumento
17
vermis effusio succi oleandri aut rubi: aut absin〈-〉
18
thij: aut decoctio eorum: aut tritura corticis radi〈-〉
19
cis capparis: aut almarmacor cum aqua san-
20
suci: aut vrina antiqua.
21
¶ De apostematibus que accidunt in radice
22
auris. Capitulum .XXIIII.
23
HEc apostemata sunt ex genere apostematum accidentium
24
in carnibus mollibus: et proprie in car〈-〉
25
nibus glandulosis et nominatur veditus:
26
et nominatur nascentia auris: et fortasse con〈-〉
27
sequetur quandoque ex vehementia doloris eius vt in-
28
terficiat: et huius quidem multotiens precedit com〈-〉
29
mixtio intellectus. ¶ Et ipsum apostema factum in
30
samach plus interficit adolescentes quam iuuenes
31
quoniam est in senibus leuius. Sed adolescentes sunt
32
calidioris complexionis: et materia apostematum
33
eorum dolorosorum est acute qualitatis et vehe-
34
mentius dolorosa et minus tolerans vsquequo
35
collectionem faciat. ¶ Et apostematum que
36
fiunt sub origine auris magis incolume est il-
37
lud quod est secundum semitam crisis bone.
38
¶ De signis. Capitulum .XXV.
39
ILlud quidem quod est a crisi cum
40
qua non est signum maturationis:
41
aut precedit hora crisis est malum.
42
¶ Et hec apostemata omnino quan〈-〉
43
doque fiunt a materia sanguinea aut colerica et
44
quandoque fiunt a melancolia: aut a flegmate.
45
¶ Et significant illud quod sanguineum est ru〈-〉
46
bedo et grauitas et expulsio eius ad compressio〈-〉
47
nem et constrictio in meatibus. ¶ Et significat
48
colericum: et factum a sanguine subtili dolor
49
mordicatiuus fistulosus sine grauitate: et non
50
constringit meatus. sed est cum inflamatione ve〈-〉
51
hementi. ¶ Et flegmaticum est cum tremuli-
52
tate et lenitate et paucitate rubedinis. ¶ Et me〈-〉
53
lancolicum est cum duritie et paucitate doloris.
54
¶ De cura. Capitulum .XXVI.
55
ET est ex eis in quibus secundum plurimum oportet vt in〈-〉
56
tendatur in infrigidatione et attractione eius non
57
in expulsione ipsius cum sit materia effusa
58
ad ipsum superfluitas membri principalis:
1
et proprie in crisibus egritudinum eius: sicut illud
2
quod accidit crisi lethargie multotiens: et nos quidem
3
iam innuimus ad cognoscendum hoc in libro vni-
4
uersalium. ¶ Oportet ergo ne intendas ad curam
5
eius inquantum exigit curam apostemosam adhibendo sti〈-〉
6
ptica et apocrustica in principio. ¶ Deinde compositio-
7
nem regiminis: deinde resolutionem puram: immo oportet
8
vt incipias et proprie cum accidit in febribus cum dolore ca〈-〉
9
pitis: et adiuues ad extrahendum materiam ad apostemata cum
10
omni ingenio etiam cum ventosis si non fuerit velocis attra〈-〉
11
ctionis: et oportet vt minores materiam cum minutione
12
si ipsa fuerit necessaria. ¶ Si autem vehementis fuerit
13
aduentus et attractionis dimitte eam secundum materiam suam
14
vt non faciat euenire dolorem vehementem quo fe〈-〉
15
bris duplicetur. immo oportet vt sis contentus si fuerit il-
16
lic dolor vehemens eo quod mollificat et sedat do〈-〉
17
lorem quod sit ex eis que sunt calida et humida. ¶ Et si
18
fuerit initium eius cum dolore vehementi sis conten-
19
tus vaporatione cum aqua frigida pura: et si fuerit leuis
20
sis contentus vaporatione camomille: aut medi〈-〉
21
camine alhacuen: aut dyaquilon et emplastro memi〈-〉
22
the. ¶ Et si non fuerit vehementis lenitatis et ap〈-〉
23
paruerit ei caput tunc administra illud quod est in〈-〉
24
ter glutinationem et carminationem et quod est
25
magis conferens et magis maturans. et huiusmodi est si〈-〉
26
cut farina tritici et lini cum syrupo mellis. ¶ Aut
27
aqua fenugreci et malue et camomille. ¶ Quod
28
si existimatur quod non resoluatur: immo suppurationem
29
faciat: tunc necessarium est in ipso: vt extrahatur pus
30
aut cum resolutione subtili si est possibile aut labo-
31
riosa: et etiam cum incisione et suctione. ¶ Et ex eis
32
que extrahunt penitus ab ipso post sectionem aut
33
apertionem est medicamen. ¶ Et ex eis que sunt conue〈-〉
34
nientia in hac egritudine cum sua attractione et re〈-〉
35
solutione sua et proprietate sua est stercus caprinum
36
et adeps anseris et galline. ¶ Et ex eis est no-
37
ra et kach et adeps vaccinus non salitus. ¶ In
38
egritudine autem antiqua necessaria sunt cinis ostra〈-〉
39
corum et alguadahi cum melle et adipe antiquo. ¶ Aut
40
sumantur ficus et coquantur cum aqua marina aut ad〈-〉
41
ministretur ammoniacum solum aut cum allio: et simi-
42
liter pix liquida et bdellium cum sordibus alueariorum
43
et storax liquida et medulla cerui. ¶ Si autem fiant
44
scrophule: et figantur: tunc accipe emplastrum cuius elementa
45
sunt huiusmodi viscus albotin et pix et grana
46
lauri et staphisagria et gummi et cyminum et piper
47
et radices serpentarie et galbanum et coriandrum et
48
cordumeni et cinis corticis radicis capparis et
49
piretri et stercus ouium et stercus caprinum et adeps
50
et proprie adeps porcinus et caprarum et hirco〈-〉
51
rum montanorum et proprie melancolicorum: et simi〈-〉
52
liter cerebella gallinarum et alcubugi et vaccarum
53
cerebella: et proprie siluestrium. ¶ Et olea ad
54
illud quidem quod est calidioris materiei cum
55
oleo rosaceo et violaceo. ¶ Et ad illud quod est frigidioris
56
materiei cum oleo de lilio et anetino et camomil-
57
lino et de kerua. Et confert his apostematibus quando
58
difficilia sunt emplastrum de resina.
1
¶ De tremore auris ex vocibus magnis. XXVII.
2
CAusa in ipso existit debilitas virtutis
3
animalis que est in cerebro aut adue〈-〉
4
nientis ad auditum: quare est neces-
5
saria cura cerebri cum eo quod con-
6
fortat ipsum secundum quod sciuisti.
7
¶ Fen quinta de dispositionibus nasi.
8
¶ Tractatus primus de olfatu et nocumentis
9
ipsius et currentibus sicut fluxus.
10
¶ De anathomia nasi. Capitulum .I.
11
COmprehendit anathomia ossium
12
eius et cartilaginum eius: et lacer〈-〉
13
ti mouentis extremitatem eius.
14
Et illa sunt ex eis a quibus iam
15
expediti sumus. ¶ Et eius quidem
16
meatus ambo penetrant vsque ad
17
colatorium positum sub duobus corporibus cerebri
18
similibus duobus capitibus mammille: et velamen ce-
19
rebri illic perforatum est coram foramine colatorij
20
vt in ipsum penetret odor: deinde est vua que pe-
21
netrat ad guttur. ¶ Et anathomia instrumenti quo fit
22
odoratus. Et illi quidem sunt duo additamenta mam〈-〉
23
millaria que sunt in anteriore cerebro et extendun〈-〉
24
tur a duobus ventribus anterioribus cerebri: et propter
25
illud colantur superfluitates in illo foramine et ex
26
duabus extremitatibus eius recipiunt cerebrum et duo
27
additamenta nata ex eo odorem cum attractione ae-
28
ris. ¶ Et cerebro quidem ipsi inest aeris attractio
29
vt conseruet aer calorem innatum in ipso sicut pulsus.
30
¶ Quandoque vero augmentatur apud clamorem et apud
31
prefocationem aeris et euentationem ad superiora.
32
¶ Et in duabus quidem extremitatibus nasi sunt duo
33
transitus ad duos lachrymales. et propter hoc gustatur
34
sapor alcohol in lingua. ¶ Qualitas vero odo〈-〉
35
ratus iam dicta est in capitulo virtutum: sed quod odo-
36
ratus sit in aere cum passione ipsius aut delatio-
37
ne ipsius aut propter vaporem qui resoluitur: illud est
38
quod pertinet philosophis: et recipiet medicus quod odor est
39
in radice per conuersionem aliquam in aere secundum
40
viam delationis. ¶ Deinde adiuuant ipsum
41
acuitas vaporis ex eo quod habet odorem.
42
¶ De naso. Capitulum .II.
43
IAm diximus anathomiam nasi et iu-
44
uamentum ipsius et lacertum mouentem am〈-〉
45
bas nares eius in eis que preteriere. Et
46
nunc quidem nobis necessarium est vt dicamus egritudines
47
eius et causas earum et signa et curationes ipsarum.
48
¶ De qualitate viarum administrationis me〈-〉
49
dicinarum nasi. Capitulum .III.
50
SCias quod curationes nasi alie sunt qui-
51
bus non est proprium vt fiant per viam nasi si-
52
cut gargarismata et linimenta super
53
caput. ¶ Et alie sunt que approprian〈-〉
54
tur ei sicut sunt vapores et odoramenta. ¶ Et
55
sicut caputpurgia sunt corpora humida que
56
distillantur in nasum. et alie sunt suctiones na-
57
ribus que attrahuntur ad nasum cum attractio-
58
ne aeris. Et alie sunt insufflationes et sunt res
1
sicce puluerizate subtilissime vt insufflentur in
2
nasum: et oportet vt insufflentur in embubam. ¶ Et
3
omnis cui aliquod caputpurgium fit: rectius quidem
4
est vt os aque impleatur et precipiatur ei vt resupinetur
5
et conuertat caput suum ad posteriora: deinde di-
6
stilletur in nasum eius caputpurgium. ¶ Et oportet vt
7
naribus sugat omne quod ponitur in nasum ad supe-
8
riora omni modo: ita vt faciat operationem suam. ¶ Et
9
multotiens quidem succedit medicinis acutis di〈-〉
10
stillatis in naso et sufflatis in ipso mordicatio ve〈-〉
11
hemens in capite. Et quandoque sedatur per seipsam: et
12
quandoque indiget medicamine quo sedetur. ¶ Et rectius
13
est vt sit super caput cum fit caputpurgium ex aliqua
14
acuta mordicatiua pannus infusus in aqua calida.
15
¶ Et quandoque fricatur ante ipsum cum lacte mulcto su〈-〉
16
per ipsum: aut oleo quod super ipsum effunditur sicut
17
oleo de granis cucurbite: et oleo rosaceo et oleo de
18
salicibus. ¶ Cumque caputpurgium suam perfecerit
19
operationem: tunc consequetur ipsum distillando in
20
nasum lac cum aliquo oleorum frigidorum.
21
¶ De nocumento odoratus. Capitulum .IIII.
22
NOcumentum ingreditur odoratum: sicut
23
ingreditur reliquas operationes: impossibile
24
namque est quin odoratus aut destruatur:
25
aut debilitetur: aut mutetur aut corrumpa〈-〉
26
tur. ¶ Et destructio quidem eius et ipsius debili-
27
tas sunt secundum duos modos: aut enim destruitur et
28
non sentit odores: aut debilitatur et sentit aroma-
29
ticum et fetidum sensu debili. ¶ Et corruptio et
30
mutatio eius etiam sunt secundum duos modos: vnus
31
eorum est vt odoret odorem fraudulentum: et vt non
32
sit inuentus. ¶ Et secundus est vt sentiat odores qui
33
boni non sunt bonos: sicut ille qui sentit odorem
34
stercoris bonum et abhorret aromaticum. ¶ Et
35
causa quidem horum nocumentorum: aut est malitia com-
36
plexionis singularis: aut est humor malus exi〈-〉
37
stens in anteriore parte capitis: et in duobus ventri〈-〉
38
bus qui sunt in ipsa: aut in ipsis duabus rebus si〈-〉
39
milibus duobus capitibus mammille: aut opila-
40
tio in osse perforato ab humore: aut a ventositate:
41
aut ab apostemate: aut a cancro: aut a natiuitate car-
42
nis addite: aut opilatio in velamine quod est su-
43
pra ipsum. ¶ Et multotiens quidem est facta ex ma-
44
litia complexionis singularis proueniens ex medi〈-〉
45
cinis administratis et distillationibus distillatis:
46
quare calefit complexio aut stupefit et infrigidatur:
47
aut faciunt accidere illud aeres superflue quali〈-〉
48
tatis. ¶ Et quandoque fit ex percussione aut ca〈-〉
49
su faciente ingedi[*]ingedi corrupt for ingredi super os nocumentum.
50
¶ De signis. Capitulum .V.
51
QUando accidit homini vt non comprehen-
52
dat odores: et accidit illic cursus su-
53
perfluitatum secundum consuetudinem: tunc non
54
est opilatio in colatorio. ¶ Si autem
55
inuenitur prohibitio penetrationis respirationis
56
in naso et nasitas in loquela: tunc illic est opilatio
57
in ipsis alchaiesim[*] alchaiesim cf. Venice 1564: alchaiasim. ¶ Et quando retinetur cursus non
58
fit propter malitiam complexionis cerebri: aut pauci〈-〉
1
tatem superfluitatis eius: et est illud quod est super co-
2
latorio apertum: tunc illic est opilatio profunda. et si
3
cursus est adueniens secundum consuetudinem: et non est
4
opilatio sub alchaiesim et eis que sequuntur ea:
5
tunc nocumentum est in cerebro. ¶ Cognosce er〈-〉
6
go complexiones eius et operationes ipsius et dispositio-
7
nes eius per ea que te docuimus. ¶ Et similiter si est
8
debilitas in odoratu et diminutio: tunc si inue-
9
nitur odor putridus et naribus sugitur fetor: tinc[*]tinc corrupt for tunc causa
10
in ipso est humor horum locorum putridus. Et signi〈-〉
11
ficatur cum simili eius quod sciuisti. ¶ Et quando odorat
12
infirmus in egritudinibus acutis odores si con〈-〉
13
suetos neque vsitatos neque ab aliquo habente odo〈-〉
14
rem presentem: et cum hoc sentit odorem qui est sicut
15
odor piscium aut luti infusi: aut butyri: aut alte-
16
rius: et sunt illic signa mala: tunc mors prouenit.
17
¶ De cura. Capitulum .VI.
18
SI causa eius est malitia complexionis: tunc
19
oportet vt curetur cum contrario et intendatur an〈-〉
20
terior pars cerebri cum embrocis et odo〈-〉
21
ramentis et suctionibus que fiunt naribus et epithi〈-〉
22
matibus et emplastris predictis in capitulo curationum capi-
23
tis. ¶ Et plurimum quidem accidit ex malitia complexionis
24
et est vt sit complexio frigida: aut est in ambobus ven-
25
tribus anterioribus totis: aut in ipsis mammillari〈-〉
26
bus additamentis. ¶ Et medicine magis iuua〈-〉
27
tiue ad illud sunt caputpurgia facta ex oleis ca〈-〉
28
lidis in quibus dissoluta sunt euforbium et casto〈-〉
29
reum et muscus. ¶ Si autem causa in ipso est humor
30
existens in ventribus cerebri significatur illud per illud
31
quod dictum est in capitulo egritudinum cerebri. ¶ Et euacua
32
corpus totum. Si est humor dominans in toto cor-
33
pore: aut cerebro cum eo quod educit illum humorem
34
ab eo ex sibare[*]sibare cf. Venice 1564: sibaret et gargarismis et caputpurgijs
35
et suctionibus que fiunt naribus et odoramentis subti〈-〉
36
liatiuis et similibus illis que iam sciuisti. ¶ Et si flobotomia
37
necessaria est fiat: et redi in omnibus illis ad principia da-
38
ta in cura cerebri. ¶ Et si causa est opilatio in osse per-
39
forato quod nominatur colatorium administra embrocas
40
aperitiuas predictas in capitulo curationum capitis. em〈-〉
41
brocetur ergo ex eis et inclinetur super vaporem earum
42
et naribus sugat ex eis in quibus dissoluta sunt condisi
43
et piper et opoponacum. ¶ Et oportet vt ventose ca-
44
piti adhibeantur post illud et fiat gargarisma ex
45
rebus aperitiuis calidis. ¶ Et ex eis quidem que exper〈-〉
46
ta sunt est nigella infusa in aceto aliquibus diebus:
47
deinde conteratur cum eo bene et misceatur cum oleo.
48
deinde distilletur in nasum et naribus sugatur quanto
49
plus possibile est ad superiora. ¶ Et quandoque teritur sicut
50
puluis: deinde teritur cum oleo antiquo post teritur vi-
51
ce alia donec fiat puluis subtilissimus. ¶ Et ex
52
eis que experta sunt est vt sumatur arsenicum rubeum et
53
mentastrum et terantur simul valde et submergantur
54
in vrina camelli arabici et in sole ponatur totum il-
55
lud et reuoluatur omni die bis. Cumque medicamen exic〈-〉
56
cauerit vrinam iteretur super ipsam vrina noua: dein-
57
de vaporetur nasus cum pondere .ʒ.I. ex eo: deinde
58
fricetur ex oleo rosaceo. ¶ Et quandoque laudatur ad opila〈-〉
1
tionem ventosam caputpurgium ex oleo amigda〈-〉
2
lino amaro montano: aut suffletur alharmul[*]alharmul i.e. alharmel: et
3
piper album mixta cum ipso. ¶ Quidam autem dixe〈-〉
4
runt quod cortex pulmonis quando exiccatur et teritur et
5
insufflatur puluis eius in nasum est iuuatiuus.
6
¶ Si autem causa in ipso est emorroides curetur cura
7
emorroydarum. ¶ Ille autem qui sentit odorifera
8
et non sentit fetida non cesses sibi facere caput-
9
purgium cum castoreo multotiens vsquequo re-
10
ctificetur eius dispositio.
11
¶ De fluxu sanguinis ex naribus. Capitulum .VII.
12
FLuxus sanguinis ex naribus quandoque fit
13
distillando. Et quandoque fit fluendo: cum ve-
14
locitate vehementi: aut causa dominij sangui〈-〉
15
nis feruentis cum virtute: et quandoque fit pro〈-〉
16
pter eruptionem rhetis venarum cerebri et arteria〈-〉
17
rum eius et est secundum plurimum non recipiens curam: et plurimum
18
ipsius fit successione euentus soda et inflammatio〈-〉
19
nis et egritudinis acute aut successione casus aut
20
percussione. Et sequuntur ipsum accidentia corruptio〈-〉
21
nis operationum cerebri proculdubio: et quandoque est propter
22
vapores calidos eleuatos. ¶ Et ille quidem qui fit
23
ex arterijs discernitur ab eo qui fit a venis subti-
24
litate sua et rubedine et caliditate sua: et quandoque fit
25
rediens cum periodo: et quandoque fit cadens subito.
26
¶ Et cursus quidem sanguinis ex naribus est ex dis-
27
positionibus que conferunt et nocent: nam qui inuenit
28
successione eius leuitatem capitis post repletio-
29
nem: et equalitatem coloris post rubedinem vehemen〈-〉
30
tem et equalitatem forme post inflationem iuuatur eo:
31
precipue in egritudinibus acutis et in apostematibus in〈-〉
32
trinsecis et proprie sanguineis et colericis in cere〈-〉
33
bro: deinde in epate: postea in velamine postea
34
in pulmone. ¶ Iuuamentum enim fluxus sanguinis
35
ex naribus in pleuresi plus est quam fit in peripleu-
36
monia. ¶ Et fluxus quidem sauguinis narium cri-
37
sis magna est in egritudinibus acutis multotiens
38
et proprie in eis que sunt sicut variole et morbillus.
39
¶ Cum autem multus fit succedit citrinitas non con〈-〉
40
sueta aut plumbositas aut obfuscatio ex citrinita〈-〉
41
te et nigredine: et extenuatio pertransiens terminum
42
et infrigidantur extrema quamuis frigidum retineatur:
43
eius tamen finis est nociuus. ¶ Et in illo cuius color
44
conuertitur in citrinitatem dominatur colera citrina et le〈-〉
45
ditur cum extractione sanguinis minus. ¶ Et in il-
46
lo cuius color conuertitur ad plumbositatem dominatur
47
iam flegma. Et in illo cuius color conuertitur ad
48
obfuscationem dominatur iam colera nigra. ¶ Et isti
49
duo vehementer leduntur per id quod minuitur ex san-
50
guine. ¶ Et vniuersaliter quidem ille in quo superfluit fluxus
51
sanguinis ex naribus est secundum timorem debilitatis
52
epatis et hydropisis et reliquorum. ¶ Et corpora ve-
53
hementius parata fluxui sanguinis narium sunt cole-
54
rica et citrina sanguinis subtilis et iuuantur ex eo qui
55
temperatus est. ¶ Et fluxus sanguinis narium significationes
56
habet sicut splendor apparens in vtrisque oculis et linee al-
57
be et rubedo est citrinitas et proprie post sodam et reli-
58
qua que distinximus vbi locuti fuimus de egritudi-
1
nibus acutis et crisibus earum. ¶ Et quandoque
2
significantur fluxum sanguinis narium et dispositiones
3
eius secundum dispositiones egritudinum acutarum
4
et earum crises: et iam diximus illud in loco proprio sibi.
5
¶ De curationibus. Capitulum .VIII.
6
CRetici quidem et similis ei qui accidit ex se〈-〉
7
ipso via est vt non curetur donec stringatur
8
aut sentiatur casus virtutis. Et quandoque con〈-〉
9
sequuntur .IIII. libre ex eo. et oportet vt non retineatur do〈-〉
10
nec vehementer superfluat. ¶ Reliqui vero curentur
11
medicinis retinentibus fluxum sanguinis narium.
12
¶ In eo qui factus est propter preparationem corporis et
13
caliditatem eius oportet vt assiduetur euacuatio colere ex eo et com〈-〉
14
mensuratio sanguinis eius cum cibis et potibus. ¶ Et
15
flobotomia quidem est melior res qua retinetur fluxus san-
16
guinis narium cum sit flobotomia subtilis ex latere equi-
17
distante communi et proprie cum contingit syncopis. ¶ Me〈-〉
18
dicine vero constringentes fluxum sanguinis narium aut
19
sunt vehementis stipticitatis: aut sunt vehemen-
20
tis infrigidationis: aut sunt vehementis glutina-
21
tionis et ingrossationis et coagulationis: aut sunt
22
acute cauterizatiue: aut sunt medicine habentes
23
proprietatem eius: aut sunt medicine aggregantes
24
duas intentiones aut tres. ¶ Medicine vero stipti〈-〉
25
ce sunt sicut succus barbe hirci: et sicut acatia: et sicut
26
balaustie et lentes et galle: et sicut succus foliorum lenti-
27
cis et foliorum pirorum et foliorum cidoniorum et virge pa〈-〉
28
storis. ¶ Infrigidantes vero sunt sicut opium et cam〈-〉
29
phora et semen iusquiami albi et semen lactuce et
30
succus lactuce et salicis et aque foliorum palme et alka〈-〉
31
kile et arnoglosse: omnia non decocta. ¶ Glutina〈-〉
32
tiue vero sunt sicut puluis molendini et farina thu-
33
ris. ¶ Cauterizantes autem sunt sicut attrimentum et
34
colcotar. ¶ Et cum iste cauterizatiue administran〈-〉
35
tur: oportet vt administrentur cum cautela. Ipse namque fa〈-〉
36
ciunt euenire crustam que cum cadit attrahit deteri〈-〉
37
us quam prius. ¶ Ille autem quibus inest proprietas sunt
38
sicut stercus asini et aqua albedarungi et aqua mente.
39
¶ De cura leuis fluxus sanguinis. Capitulum .IX.
40
CAputpurgia quidem sic fiant: sumatur aqua
41
florum palme et acatie amborum ana .℥.ß. cam〈-〉
42
phore granum .I. et incessanter distillentur in
43
nasum: et ex eis etiam est aqua florum palme cum
44
barba hirci et camphora. Et etiam aqua florum cum succo
45
porri. Et etiam aqua salicis amari distilletur in na-
46
sum: et aqua coriandri. Et etiam succus camomille
47
cum sua dispositione non decocte: et etiam aqua cucume-
48
ris et camphore: et etiam succus albedarungi cum cam〈-〉
49
phora: et succus arnoglosse cum terra sigillata et cam〈-〉
50
phora: aut succus virge pastoris cum eis. ¶ Et ex
51
eis que sunt vltima in hoc capitulo est succus stercoris
52
asini recentis. ¶ Si autem sanguinis multitudinem
53
senseris: tunc flos eris in aceto infusus distilletur
54
paulatim: et etiam administra caputpurgium ex tri〈-〉
55
tura balaustie contrite optime cum aqua plantaginis:
56
et etiam aqua in qua dissolutum est opium. ¶ Et non oportet
57
vt sit superfluitas in effundendo aquam vehementis
58
infrigidationis. Fortasse enim coagulabit san-
1
guinem et congelabit ipsum in panniculis cerebri.
2
et hec sunt caputpurgia scripta in antidotario
3
iuuatiua valde. ¶ Tente autem ita sint: fiat tenta et
4
submergatur in encaustro et puluerizetur super ipsum
5
dragantum donec omnia commisceantur: deinde mit-
6
tatur in nasum: et etiam sumatur succus foliorum vrtice
7
et colcotar: et pili leporis et stercus asini siccum
8
aut humidum et succus porri et olibanum: et fac ex
9
eis tentam. ¶ Et ex eis que sunt experta est tenta fa〈-〉
10
cta ex litio indo adusto et aqua bedarungi. Et etiam
11
tenta ex puluere molendini et farina thuris et
12
aloe cum aceto et albumine oui. Et etiam tenta facta
13
ex draganto et carta combusta et cortice thuris cum
14
aqua albedarungi. Et etiam tenta infusa in aqua rosacea.
15
et submersa in colcothar et aloe: aut tenta infusa
16
aqua porri super quam est puluerizata menta contrita:
17
aut tenta ex spongia et pice liquata submersa in ace-
18
to et fac tentam ex candela alcotrob. Aut tela ara-
19
nee cum colcothar et draganto et flore eris. Aut sit
20
tenta facta ex pilis leporis carminatis submer〈-〉
21
sis in thure et aloe confectis cum albumine oui. Et
22
etiam tenta ex draganto adusto duabus partibus opij
23
parte .I. aggregentur omnia et terantur cum aceto. Et tenta
24
ex corticibus oui adustis qui misceantur cum encau〈-〉
25
stro et gallis. Et insufflationibus vero est licinium indum
26
adustum. Et etiam rane aduste insufflate in nasum:
27
et etiam puluis molendini: aut terra teste albe. aut
28
nora: et etiam cortices thuris et carte et draganti par〈-〉
29
tes equales sufflentur in nasum. Et etiam cortices fru-
30
ctus aldulb exiccati et contriti oportet vt accipiatur illud
31
cum submersionibus super lanam. et accipiatur lanugo
32
ipsius et ponatur in vrceis nouis cum terra sua. et si
33
est cum eis terra figuli est melius et stringatur caput
34
eius donec siccetur in vmbra: et teratur cum necessi-
35
tas fuerit sicut atomi qui apparent in radio solis et
36
suffletur in nasum et constringetur sanguis statim.
37
¶ Aut cortices oui contriti et etiam calami aroma〈-〉
38
tici et seminis lilij. et seminis rose: et gariofili omnium ana .ʒ.ß. myr〈-〉
39
rhe et gallarum amborum ana .ʒ.ß. parum musci et cam〈-〉
40
phore et sufflentur in nasum diebus continuis: et cum
41
insufflatur insufflatio in ipsum tunc constringatur nasus
42
vna hora et expuatur illud quod descendit ad os.
43
¶ Et oportet vt sit insufflatio in embuba vt prohibe〈-〉
44
at exuberationem fluxus sanguinis narium. Ex lini-
45
mentis vero et effusionibus est linimentum super frontem
46
huiusmodi. ¶ ℞. succi foliorum salicis et foliorum vitis et
47
foliorum myrti et aque rosacee infrigidentur omnia et apponan〈-〉
48
tur fronti cum panno lini. et similiter fiant ex omnibus medi〈-〉
49
cinis frigidis stipticis et stupefactis notis dis-
50
solutis cum succis infrigidatis stipticis sicut est suc-
51
cus extremitatum salicis et senticis et ramorum vitis
52
et foliorum piri et cidonij et virge pastoris linimen-
53
ta et emplastra. ¶ Odoramenta vero sint sicut ster-
54
cus asini recens. ¶ Sed impletiones ita sunt: im-
55
pletur enim cum capite canne: aut cum capitibus palma-
56
rum siluestrium et distillatur cum cotto papyri: aut
57
cum cotto reliquorum que egrediuntur ex plantis.
58
¶ In eo autem qui prauior est illo: et factus propter fer〈-〉
1
uorem et caliditatem vehementem: aut eruptio〈-〉
2
nem arteriarum necessaria est flobotomia cepha〈-〉
3
lice que sequitur illam narem minima valde et neces-
4
sarie sunt ventose super posteriorem partem capitis cum
5
scarificatione leui et super mammillam que sequitur eam
6
fiat suspensio eius sine scarificatione. Et quandoque
7
oportet vt extrahatur sanguis per flobotomiam vsque ad sin〈-〉
8
copim ex cephalica et ex vena spatule que est po-
9
sterius: quoniam est magis vltima. quare prohibet sangui〈-〉
10
nem eleuari ad caput. Ipsa namque cum ad sincopim
11
perducit sedat statim: et illud in fluxu sanguinis na〈-〉
12
rium vehementis velocitatis: immo oportet vt succurra〈-〉
13
tur in hora cum sentitur vehementia fluxus sanguinis
14
narium et velocitas eius antequam cadat virtus. ¶ Sed
15
si non fuerit velox vehementer: sed fuerit guttatim
16
et fuerit cum paroxismo oportebit tunc vt fiat flobotomia
17
paulatim vicibus continuis. ¶ Et cum flobotomia
18
peruenit ad finem sufficientem oportet vt fiat permutatio
19
ad inspissandum sanguinem cum eo quod infrigidat
20
ipsum et cum eo quod ipsum facit turbidum quamuis non infri-
21
gidetur cum eo quod sit sicut iuiube. ¶ Uentosa vero
22
sanguini dominanti resistere non valet: immo oportet in
23
primis vt flobotomia per extractionem paulatim mi〈-〉
24
nuatur: deinde ponatur ventosa. ¶ Et positio ven〈-〉
25
tosarum super epar si fluxus sanguinis narium est a de-
26
xtra et super splenem si est a sinistra super ambo simul:
27
si est ab ambobus lateribus est ex nobilioribus cura-
28
tionibus: et etiam oportet vt stringantur extrema: ita vt etiam te-
29
sticuli virorum et mammille mulierum. Et constrictio
30
ambarum aurium est valde vltima. Et oportet vt admi〈-〉
31
nistretur embroca multum cum aqua frigida. Et quandoque neces-
32
sarium est vt sedeat homo in aqua frigida infrigidata cum ni〈-〉
33
ue donec viridia fiant eius membra. ¶ Et qandoque
34
necessarium est vt caput eis gypsetur cum gypso infuso
35
aqua: aut gypso infuso in aceto et vt effundantur super
36
caput ipsius aque infrigidate cum niue donec stupefiat.
37
¶ Et quandoque non inuenitur in ipso excusatio a tenti-
38
bus fortibus factis ex flore eris: et ab aqua albeda〈-〉
39
rungi cum camphora: et a miua pura ex qua pondere
40
dauich vnius fiat caputpurgium: et ad minus con〈-〉
41
uenit vt teneat aquam frigidam congelatam in ore suo.
42
¶ Et scias quod quandoque viuit homo in fluxu sanguinis
43
narium vsquequo egrediantur ex eo vltra .XX. libre
44
vsque ad .XXV. libras deinde moritur. Et quandoque sincopis
45
ex qua cadit est causa ad scindendum ipsum. ¶ Cibi vero
46
sint illi qui fiunt ex lentibus cum sumach aut aceto:
47
aut agresta: aut similibus illis. ¶ Et caseus recens
48
humidus est ex cibis conuenientibus patientibus flu〈-〉
49
xum sanguinis narium. ¶ Et similiter ac decoctum do〈-〉
50
nec ingrossetur oua elixata in aceto ei qui preparatur
51
ad fluxum sanguinis narium propter coleram sanguinis
52
sui cum tamen acetosa quandoque nocent patientibus fluxum san〈-〉
53
guinis narium propter incisionem et subtiliationem que est in
54
eis. ¶ Et congregatio quidem experientium existimat quod ce-
55
rebella gallinarum sunt ex melioribus cibis. immo ex
56
melioribus medicinis ei qui habet fluxum sanguinis na-
57
rium ex casu aut percussione. Uerum oportet vt ex eis
58
plurimum sumat aut fiat ei cibus continuus. ¶ Uinum
1
autem confert inquantum confortat: et nocet in〈-〉
2
quantum excitat sanguinem: cum ergo indiges ipso
3
inquantum confortat commisce ipsum parumper. ¶ Et cum
4
non est necessarium neque fluxus sanguinis narium facit
5
casum virtutis proximum tunc non des ipsum in po〈-〉
6
tu. ¶ Et oportet vt obseruetur ne dimittatur aliquid eius
7
descendere ad ventrem et inflet stomacum et debilitet
8
pulsum et excitet sincopim. et si aliquid descendit
9
oportet vt dum in stomaco permanet euomatur et precipiatur illud
10
cum sentitur eius descensus ad stomacum. Nam si ipsum per-
11
transierit oportebit vt fiat clystere vt velociter
12
egrediatur et non remaneat in stomaco.
13
¶ De regimine eorum que faciunt fluxum san-
14
guinis narium. Capitulum .X.
15
NEcessitas quandoque facit esse rectum vt fiat
16
fluxus sanguinis narium: et proprie in
17
egritudinibus cerebri: et propter hos an-
18
tiqui fecerunt instrumentum faciens fluxum
19
sanguinis narium percutiendo nasum et curauerunt
20
plurimas egritudines indigentes in sui sanatio〈-〉
21
ne sanguinis narium cursu: et ex regimine quidem in facien〈-〉
22
do fluxum sanguinis narium est commotio facta cum
23
extremitatibus plante lenis tactus: et proprie eius
24
que nascitur super lignum squinanti sicut flos: et est sicut
25
aranee tela. ¶ Et collyrio facto ex eo quod est in
26
suprema parte squinanti et mentastro campestri: et facto
27
ex medicinis acutis sicut condisi et stafisagria et
28
euforbio confectis cum felle vaccino.
29
¶ De coriza et catarro. Capitulum .XI.
30
HE due egritudines communicantes sunt in
31
hoc quod vnaqueque earum est cursus ma〈-〉
32
teriei ex cerebro. Uerum quidam hominum
33
sunt qui appropriant nomine catarri illud
34
quod descendit ad guttur et nomine corize quod descen-
35
dit ex via nasi. ¶ Et quidam homines sunt qui nominant
36
totum illud catarrum. Et nominant corizam quod descendit
37
ex via nasi subtile et acutum frequens et prohibens
38
odoramentum effusum ad oculum et cutem faciei: et
39
penitus ad anteriora membra faciei. ¶ Et ca〈-〉
40
tarrus spargitur ad palatum et ad pulmonem: et ad
41
meri et ad stomacum. et quandoque vlcerat ea: et multotiens
42
commouetur eo appetitus caninus: et quandoque descen〈-〉
43
dit in neruis vsque ad longinquiora membra: et quandoque
44
generantur ex eo sinances: et peripleumonia et pleu〈-〉
45
resis et extenuatio proprie: et precipue cum catarrus
46
est acutus et calidus: et dolores stomaci et fluxus ven〈-〉
47
tris et rasura intestinorum quando est salsus aut aceto-
48
sus: et generatur ex eo etiam colica et proprie mucosaque
49
cruda est. ¶ Et causa omnium illorum aut est caliditas com〈-〉
50
plexionalis proprie: aut extrinseca ex sole aut vene〈-〉
51
nis aut olfatu medicinarum calefacientium sicut
52
muschi et croci et cepe: aut frigiditas complexionalis pro〈-〉
53
prie: aut eueniens extrinsecus ex aere frigido: aut
54
septemtrione et proprie cum discooperitur caput ad vtrosque
55
precipue hora qua rarificatur cerebrum ex balneo
56
aut exercitio aut ira: aut cogitatione aut alijs.
57
¶ Et quandoque accidit ex flobotomia rarificatio que pre-
58
parat corpus ad recipiendum calorem aut frigus:
1
quare accidit catarrus et precipue post flobotomiam plu〈-〉
2
rimam. et similiter ex malitia complexionis calide que accidit
3
alicui corpori. ¶ Et quando frigiditas complexionalis fit
4
fortis et figitur in ea sicut fit in senibus dicitur quod ipse
5
non digeritur nisi ipsi perueniant ad vltimum finem in
6
sanitate complexionis et caliditas eius. Et quod cerebro
7
frigido cum aduenit nutrimentum debilitatur in se〈-〉
8
nibus et in habentibus debile cerebrum: quare non
9
digeritur in ipso quod ad ipsum penetrat propter debilita〈-〉
10
tem suam: et superfluit quare descendit. ¶ Et factus
11
quidem a frigore plurimus est quam factus a calore.
12
¶ Et habentes complexionem calidam vehementius sunt
13
preparati ad recipiendum causas extrinsecas facien-
14
tes coriziam[*]coriziam corrupt for corizam quam habentes complexiones frigidas et humidas.
15
¶ Et habentes complexiones calidas: in seipsis plus
16
sunt securi ne accidat eis ex causis corporeis quam
17
habentes complexiones frigidas. Cerebrum enim frigidum non dige〈-〉
18
rit illud quod peruenit ad ipsum ex nutrimento: et non
19
resoluit quod ad ipsum ascendit ex vaporibus. Con〈-〉
20
uertuntur ergo superfluitates nutrimenti et compo-
21
nuntur vapores sicut conuertitur in alembico illud
22
quod ascendit ad ipsum ex cucurbita: quare assidui
23
sunt in ipso fluxus. ¶ Et catarrus quidem quandoque
24
est grossus et quandoque est subtilis aquosus: et quandoque
25
est calidus acutus et salsus aut mali saporis: et
26
quandoque calidus mordicatiuus: et quandoque est frigidus.
27
¶ Et catarrus quidem frigidus maturatur febre: calidus
28
vero non iuuatur febre. ¶ Et catarri quidem et egritudi〈-〉
29
nes catarri multiplicantur quando fiat ventus septem-
30
trionalis: et proprie post austrinum. ¶ Et multipli〈-〉
31
cantur etiam in hyeme: et proprie cum fuerit estas post
32
ipsam septemtrionalis pauce pluuie et autumnus
33
austrinus pluuiosus. ¶ Et quandoque multiplicantur
34
catarri in hyeme et proprie etiam in regionibus me-
35
ridionalibus propter repletionem capitis. ¶ Inquit Hy〈-〉
36
pocrates pluribus eorum quibus accidunt catarri non accidit
37
splen. Inquit Galienus quoniam plurimum qui egritudinem habet in mem〈-〉
38
bro vno: tunc alia membra habet incolumia. Dico
39
autem fortasse quoniam preparatus catarris subtiliores
40
habet humores. ¶ Et ille cuius humores ingros-
41
santur non preparatur catarris multum. ¶ Et quando soda
42
est conueniens catarro addit in eo cum attractione.
43
¶ De signis. Capitulum .XII.
44
SIgnum catarri acuti calidi si est co-
45
rizalis est rubedo faciei et oculorum
46
et mordicatio eius quod currit et sub〈-〉
47
tilitas eius et caliditas tactus eius: et
48
quandoque accidit cum eo febris et non iuuatur ea.
49
¶ Et si est in gutture acuitas eius quod descen-
50
dit ad guttur et vehementia adustionis eius et
51
attractio ipsius et subtilitas eius cum inflatio-
52
ne sentitur quando ipsum rascatur: et significat
53
ipsum sputum ad citrinitatem declinans et rubedinem:
54
et est hic etiam opilatio quandoque et nasitas et commo〈-〉
55
tio acuta. ¶ Frigidi autem catarri signum est
56
frigus eius quod currit si est in naso: et commo-
57
tio in naso cum tensione frontis et vehementia
58
opilationis et nasitas. et quandoque significat ipsum
1
grossitudo materiei: et si est ad guttur frigus
2
eius quod rascatur et albedo ipsius et iuuamentum a
3
febre si accidat.
¶ De cura. Capitulum .XIII.
4
CUra catarri est comprehensa in accidenti〈-〉
5
bus diminutionis materiei: et oppositione
6
cause facientis et sectione cursus aut com-
7
mensuratione eius aut motus ipsius
8
ad partem aliam: et antecessione prohibitionis eius: ex
9
quo forsitan generatur sicut chasim in naso et vlcera
10
super narem: aut sicut asperitas gutturis et tussis et
11
vlcera pulmonis et que sequuntur ea et apostema. ¶ Et
12
ea omnia indigent repulsione fastidij et dimissione
13
repletionis et cibo et vino. ¶ Et sternutatio est no〈-〉
14
citiua in principio aduentus catarri et corize pro-
15
hibens maturationem humorum contentorum in cere〈-〉
16
bro qui non maturantur nisi cum quiete: et cum
17
hoc ipsa trahit ad ipsum superfluitates alias: et est
18
post maturationem vltimi iuuamenti valde propter
19
illud quod euacuat de superfluitatibus maturis. ¶ Et
20
oportet quidem ne patiens catarrum et corizam repleat ventrem
21
cibis. quare repleatur caput eius. ¶ Et vt assiduet
22
calefactionem capitis et elongationem eius a frigo〈-〉
23
re et minuat ipsum a septemtrione et proprie post au-
24
strum. Auster enim replet et rarificat et septemtrio con〈-〉
25
stringit et exprimit. ¶ Et minoret potum aque con〈-〉
26
gelate neque dormiat in die et sitiat et famem patia〈-〉
27
tur et vigilet quantum potest: quoniam sunt initium cure: et in-
28
cipiat a fluxu ventris et extractione sanguinis: deinde
29
a fluxu ventris post ipsam. Bonum enim est si necessi-
30
tas indiget ambo simul. ¶ Et raro quidem admi-
31
nistratur flobotomia et proprie in principio nisi si non to〈-〉
32
leretur illud propter multitudinem. et melius est dimit-
33
tere ipsam et non flobotomare dum non accidit a tussi.
34
Si autem tussis est parui sputi necessaria est parua floboto〈-〉
35
mia leuis renouans numerum propterea forsitan quod fa〈-〉
36
cit necessarias esse iterationes. ¶ Et administretur syru-
37
pus de papauere si assunt vigilie: et zuccarum si non
38
sunt vigilie. ¶ Et clystere attrahit superfluitates
39
et tu leni viam cum eo quod sit sicut aqua ordei vt fa〈-〉
40
ciat penetrare eas. ¶ Et quando inuenitur cum catar-
41
ro punctio in mammillis significat quod materia declinat ad
42
latus. Fiat ergo inceptio cum flobotomia et suffu-
43
migationibus: et quandoque accidit febris. ¶ Et pillu-
44
le quidem ad tussim conuenientes sunt et ad asperitatem
45
pectoris non ad materias capitis. ¶ Et oportet etiam vt tole-
46
ret sitim et frangat eam cum commixtione syrupi de pa〈-〉
47
pauere et aqua: et si voluerimus confortare pectus
48
tunc aqua ordei et sauich. ¶ Et quando cum catarro
49
fuerit tussis non balneetur. ¶ Et illi in quo perse-
50
uerant catarri estate et hyeme pillule cochie sunt
51
ex curis magis iuuatiuis. ¶ Et motus membro〈-〉
52
rum inferiorum est valde iuuatiuus ad catarros propter
53
attractionem materierum ad inferiora. ¶ Deinde ad-
54
ministra quod narratur ex vaporationibus et suffumi〈-〉
55
gationibus cum obseruatione ne administretur super
56
repletionem. ¶ Et ille qui consuetus est pati catarrum
57
quandoque prohibet ad uentum catarri suo subito introi〈-〉
58
tu ad sudandum in balneo ante aduentum catarri.
1
¶ Et oportet secundum dispositionem vt regatur cum eleuatione
2
capitis: et eleuetur puluinar et non resupinatio fiat
3
in somno. ¶ Materiei autem diminutio est cum
4
administratione mundificationis capitis. In calida
5
quidem cum flobotomia et solutione ventris educente hu-
6
mores calidos: et clysteribus trahentibus materiam
7
ad inferiora. ¶ Et in frigida quidem cum medicinis
8
soluentibus flegma ex capite que sunt ex eis que
9
bibuntur et quibus fiunt clysteria. Et ad summum oportet
10
vt minorent comestionem et potum aque et repellat
11
eum omni die et nocte et remouebitur. ¶ Oppositio autem
12
cause efficientis. calide quidem est vt sit sollicitus in infrigi〈-〉
13
dando caput cum eo quod est infrigidans frigidum
14
potentia: sicut introitus balnei dulcis omni mane
15
quando est ieiunus et effusio aque super extremitates
16
et inunctio capitis et extremitatum et summinis et
17
ani et testiculorum et que sunt in circuitu eorum cum
18
oleo violaceo. ¶ Et embroce administratio ex or-
19
deo et papauere et violis et camomille: et effusio
20
fortiter infrigidantium actu super caput: et declinatio cum
21
cibis ad illud quod alleuiat et infrigidat et hume-
22
ctat et administratio mellis rosacei omni die. Sed
23
frigide est sollicitudo quando incipit commotio et sternu-
24
tatio in calefaciendo caput et vaporando ipsum
25
cum panno calefacto vsquequo sentiat calorem iam
26
peruenisse ad cerebrum: et conseruando caput secundum illam
27
summam. ¶ Et quandoque necessarium est vt fiat vaporatio
28
cum sale et milijs. et quandoque fit vaporatio cum aquis
29
calidis in fine quo possibile est eas tolerare. Et
30
administrentur in eis embroce maturatiue reso〈-〉
31
lutiue et inunctio extremitatum cum oleis calidis:
32
sicut est oleum anetinum et oleum camomillinum et
33
sansucinum. Et fortius illis est oleum ruthacenum et
34
oleum de ben et oleum de lilio et oleum lauri-
35
num. ¶ Inungantur eis testiculi et que sequuntur
36
eos et anus et sumen et extremitates: et lauetur ca-
37
put cum sapone constantinopolis. ¶ Oleum vero in-
38
quantum potes fac ne tangat caput: nisi si non inue〈-〉
39
neris excusationem: ita vt indigeas infrigidatione fixa:
40
aut calefatione: et fit post euacuationem: et vt administrentur
41
super caput et frontem linimenta ex synapi et costo et
42
similibus et ablue ipsum cum aqua saponis et similibus:
43
et vt declinet cum cibis ad illud quod alleuiat et sub〈-〉
44
tiliat et calefacit et exiccat cum hoc vt ex eo linia〈-〉
45
tur pectus. ¶ Et quandoque necessaria est administratio
46
medicinarum rubificantium ita vt in eis recipiantur
47
stercus columbinum cum synapi et ficus et mentastrum
48
et gumma ruthe agrestis: immo administratio cau〈-〉
49
terij et ad vltimum calefactio capitis: et ipsius exic〈-〉
50
catio conferunt et expellunt id quod accidit. ¶ Et oportet
51
in hoc catarro vt non ingrediatur balneum ante ma〈-〉
52
turationem: immo administrentur vaporatione sicce.
53
¶ Et ex eis que conferunt in eo est odoramen-
54
tum muschi: et similiter impletio auris ex lana infu-
55
sa in oleo calido calefacto vsque ad terminum.
56
¶ Abscisio autem cursus fit cum gargarismis lau-
57
dabilibus frigidis congelatis: sicut gargarismate ex
58
aqua frigida et aqua rosacea et aqua lentis et aqua corian〈-〉
1
dri et aqua in qua decocti sunt cortices papa-
2
ueris et aqua granatorum etiam: frigida quidem ad calidum: et
3
calida ad frigidum. ¶ Et sicut linimentum gutturis cum
4
vino in quo est contrita myrrha: et proprie in frigi〈-〉
5
do. ¶ Et similiter retentio auellanarum in ore facta-
6
rum ex opio et storace et thure et croco preter quod de-
7
glutiat aqueitatem earum. ¶ Et sint syrupi qui ha〈-〉
8
bent proprietatem in hoc sicut syrupus de papauere
9
purus ad calidum: et syrupus de papauere factus cum
10
decoctione in qua posita sunt: sicut myrrha et
11
crocus et alia ex eis que dicturi sumus in anti-
12
dotario ad frigidum. ¶ Et non oportet vt in potu detur sy-
13
rupus de papauere nisi in principio: vt prohi-
14
beat a pectore: cumque retinetur et necessarium est sputum non
15
est conueniens iste syrupus et sicut vapores retinentes
16
administrati: ita quod intrent in chaiasim retinen〈-〉
17
tes vaporem. ¶ Et isti quidem vapores sunt sicut ver〈-〉
18
nix ad calidum et frigidum simul: et sicut nigella ad frigidum
19
vaporata aut odorata. Et costus etiam et nigella fri〈-〉
20
xa quando odorantur ligata in panno lineo sunt iuuati-
21
ua valde. Et similiter suffumigatio oris nominata co-
22
chia. Et similiter vaporatio vini aut mellis super lapi-
23
dem molarem ignitum. ¶ Et ex eis que iuuant ad
24
illud est suffumigatio cum thure et xiloaloe cru〈-〉
25
do et vernice et costo et storace. ¶ Tamariscus
26
autem et rosa ad calidum. et similiter tabarzet et fabe et or-
27
deum infusum in lacte acetoso vaccino de quo
28
butyrum est extractum proprie: et zuccarum et camphora et
29
furfur infusum in aceto: ex eis fiat suffumigatio
30
ad calidum: et similiter vaporatio aceti a lapide molari
31
ignito abluto mundificato. ¶ Equatio autem essen〈-〉
32
tie est sicut administratio electuariorum et receptio dra〈-〉
33
gaganti: aut granorum cydonij in ore: vt permiscea〈-〉
34
tur grossitudo eorum subtili quod descendit et ingrossetur
35
ea et descendat et non inuiscetur ad profundum et fiat
36
cum ea facile sputum: et administratio eius quod
37
subtiliat illud: ita vt non noceat sua grossitudi〈-〉
38
ne et viscositate sua. ¶ Et quando catarrus est frigi〈-〉
39
dus non est conueniens introitus balnei ante ma-
40
turationem. Et si est calidus propter illud non erit mul〈-〉
41
tum malum immo iuuabitur. ¶ Attractio vero eius
42
ad partem aliam est sicut illud quo vtuntur cum timetur
43
quod catarrus descendat ad guttur: quare extrahi〈-〉
44
tur ad nasum cum sternutationibus et omnibus que
45
mordicant nares: et sicut illud quo facis omnem
46
catarrum currere ad inferiora ex administratione
47
ventose super nuccam: et similiter inclinationes super embro〈-〉
48
cas factas ex odoriferis attrahentibus materiam ad
49
partem nasi. ¶ Antecessio autem est sicut quod custodiuntur
50
guttur et pulmo a nocumento suo. et plurimum eius
51
est cum cibis. ¶ In calido quidem est cum inunctio〈-〉
52
ne pectoris ex oleo violaceo et acceptio aque ordei
53
cum aqua violacea nutrita et aqua granatorum dulcium.
54
¶ Et administratio sorbitionis facte ex amila et
55
farina ordei et fabarum cum lacte multo si non est
56
febris. Nocet enim lac si adest febris: et administra-
57
tio electuariorum lenium frigidorum et syrupo-
58
rum de ysopo frigidorum. ¶ In frigido vero
1
sicut inunctio pectoris cum oleo violaceo et de ben.
2
et administratio sorbitionum frigidarum lenientium
3
sicut triticum cum melle: et sicut furfur tritici cum oleo
4
amigdalino et melle: et sicut panis cum rob: et ad-
5
ministratio electuariorum lenientium calidorum et sy-
6
ruporum et proprie qui facti sunt ex ysopo calidorum. Et etiam
7
ysopi ipsius cum storace: et potus aque calide est
8
iuuatiuus in catarris maturans eos et expellit
9
ab eo quod sequitur ipsos ex membris anhelitus ma〈-〉
10
turando illud quod descendit et leniendo. ¶ Et
11
vinum quidem non est conueniens eis. Et quandoque conuenit
12
vt conferat eis hoc in principio: post maturatio-
13
nem autem illud quod commensurantum[*]commensurantum corrupt for commensuratum est: est conueniens:
14
et oportet vt sit in illa dispositione etiam ad calidum colericum
15
permixtum. ¶ Et pinguia quidem mali odoris prohi-
16
bent maturationem in subtili principio.
17
¶ Tractatus secundus de reliquis dispositionibus nasi.
18
¶ De fetore nasi. Capitulum .I.
19
CAusa fetoris in naso: aut sunt
20
vapores putridi ascendentes ad
21
ipsum ex partibus pectoris et pul-
22
monis et stomaci: aut humor pu〈-〉
23
trefactus in circuitu ossium al-
24
chaiasim: quasi esset acutus face〈-〉
25
ret euenire vlcera: sed ipse est putridus fetidi
26
odoris. ¶ Et quandoque peruenit odor eius ad superio〈-〉
27
ra et sentitur odoramento sui: aut humores putre〈-〉
28
facti in ventre: aut in cerebro toto: aut in ante-
29
riore parte eius: aut in ea parte sui quam sequitur nasus:
30
aut putrefactio et corruptio accidentes illis ossi〈-〉
31
bus omnibus quarum curatio est difficilis: aut propter
32
emorroydas in naso putrefactas.
33
D ¶ e cura[*]D ¶ e cura corrupt for ¶ De cura. Capitulum .II.
34
OPortet vt precedat mundificatio eius
35
quod est aggregatum ab humore malo
36
si est in alio loco quam in chaiasim et pro-
37
fundo eius: immo est in stomaco et cerebro.
38
¶ Deinde administrentur medicine narrate que
39
fiunt extentis et caputpurgijs et insufflationibus
40
et reliquis: et tente experte in hoc. ¶ Et rectius quidem
41
est vt abluatur ante eas cum vino. Deinde ex illis
42
tentis administretur tenta ex myrrha et ammomo:
43
et acatia facta cum melle: aut myrrha et ammomo
44
aut myrrha cum oleo de neriden: et tente pluri-
45
me diuersitatis facte ex istis medicinis secundum di-
46
uersitatem ponderis: et sunt ciperi et spica et rosa et
47
anesrin et calamus aromaticus et ammomum et
48
gariofili et myrtus et aloes et rosa et aliquid ex sa〈-〉
49
le coniuncte aut separate. ¶ Et tenta infusa in tripli〈-〉
50
cato subtili super quam puluerizetur subtilis puluis
51
factus ex gariofilis et ciperi et ramic et laudani
52
partibus equalibus: et etiam myrthi calami aromati〈-〉
53
ci nifri[*]nifri cf. Venice 1564: nifrin rosarum gariofili omnium ana .ʒ.I. myrrhe gallarum am〈-〉
54
borum ana .ʒ.ß. muschi camphore amborum ana grana .IIII.
55
climie et salisgemme amborum ana kirat .IIII. admini-
56
stretur ex eis tenta. ¶ Et ex caputpurgijs caput〈-〉
57
purgium cum succo mentastri: et meliora caputpur〈-〉
58
gia et magis iuuatiua ex eis sunt vrine asinorum.
1
Ille enim nunquam fallunt. ¶ Et ex experimentis bonis
2
est vt resoluantur trocisci andaracaron recepti in ty〈-〉
3
riaca in vino et distillentur in nasum quoniam sanatur et
4
decoctio aldarsisahan cum vino odorifero est
5
bona valde. Administretur ergo aliquibus diebus et
6
naribus attrahatur. ¶ Et ex linimentis est vt li-
7
niatur illud quod est interius eius cum colcotar et etiam
8
folia sansuci terantur cum aqua et liniatur ex eis nasus.
9
¶ Et hoc medicamen karitim et est myrrhe.
10
.IIII.ʒ. et due tertie: cassie lignee .ʒ.I. et .VI. et ammo〈-〉
11
niaci tantundem conficiantur cum melle. ¶ Et ex insuffla-
12
tionibus est vt insuffletur in eo mentastrum ipsum aut
13
elleborus albus et ostracum adustum. Et ex medi-
14
camina[*]medi-camina corrupt for medicamine predicto in fine tentarum et vt[*]et vt corrupt for est vt [cf. Venice 1564] suffletur xilobal-
15
samus in naso. ¶ Et ex attractionibus cum nari-
16
bus ex eis que sunt experte est decoctio aldarsisa〈-〉
17
han cum aqua aut vino et administretur diebus aliquibus.
18
¶ Et ex eis que experta sunt in cura eius: et proprie
19
cum est in cerebro: aut anteriore parte eius putredo
20
sunt duo cauteria a dextra parte calue et sinistra
21
eius coram auribus que sequuntur ad ambo
22
tempora: aut cauterium vnum super medium capitis.
23
¶ De vlceribus in naso. Capitulum .III.
24
QUandoque generantur in naso vlcera: aut
25
ex vaporibus acutis aut malis: aut
26
ex catarris acutis et sunt aut fetidi pu〈-〉
27
tridi: aut cruste: aut vlcera et bothor
28
aut vlcera pura: et sunt aut apparentia aut intrinseca.
29
¶ De cura. Capitulum .IIII.
30
NAsus est membrum humidius aure et sic〈-〉
31
cius oculo. Quare oportet vt fit cura vl-
32
ceris eius proxima cure vlcerum auris
33
et oculi: oportet ergo vt sint medicine exic-
34
cantes vlcera nasi minoris exiccationis quam medi-
35
cine exiccantes vlcera auris et vehementioris
36
exiccationis quam medicine exiccantes vlcera oculi.
37
Ulcera enim nasi indigent re que sit in initio euentus
38
exiccationis. ¶ Amplius si causa fuerit materie curren〈-〉
39
tes aut vapores ascendentes tunc cura cum euacuotione
40
eorum et attractione ipsorum ad partem aliam secundum quod scis.
41
¶ Et ad summum necessarium est vt exiccetur caput et con〈-〉
42
fortetur cum eo quod sciuisti. Deinde intende in nares.
43
¶ Et scias quod omnes medicine iuuantes in emor-
44
roydibus et alnarnabet[*]alnarnabet cf. Venice 1564: alarnabet ex eis quas dicturi sumus
45
sunt iuuatiue. etiam in vlceribus cum sunt fortia et cum
46
feruent cum mucilaginibus: et ex eis que similantur illis
47
donec leuiuntur conueniunt omnibus vlceribus leuibus etiam.
48
¶ Sicca vero vlcera curentur cum vnctione facta ex cera
49
cui admixtum est quantum est medietas eius de medulla
50
cruris vacci[*]vacci corrupt for vaccini [cf. Venice 1564] dissoluta cum aliquo quod fit sicut oleum ne-
51
nufarinum et siracinum. ¶ Et conuenientius apud me est
52
oleum rosaceum et prope factum ex oleo amphacino[*]amphacino corrupt for omphacino: et etiam curetur
53
cum vnctione facta ex oleo violaceo cum dragaganto: aut
54
pauca spuma psilij et malue: et etiam contenta infusa in
55
ysopo. ¶ Et quandoque confert flobotomia vene in extremitate
56
nasi post cephalicam: ventosa nocrati et solutio ven-
57
tris. ¶ Ulcerum autem ad que currit materia acuta aut ma〈-〉
58
la fetida cura sit difficilis et necessaria est euacuatio. ¶ Et
1
quandoque inidiget solutione ventris ex hieris que sunt
2
magne. ¶ Et oportet vt assiduetur ablutio eorum cum ni-
3
tro et sapone et proprie qui comparatus est ad ascli〈-〉
4
dius[*]ad asclidius cf. Venice 1564: asclidi et sapone comparato ad constantinum. Deinde
5
administrentur medicine vehementis exiccatio〈-〉
6
nis ex quibus est hoc. ¶ ℞. corticis eris et calca-
7
dis et arsenici rubei et citrini omnium ana partem vnam
8
conterantur et infundantur in felle tauri aliquibus die-
9
bus donec rubescant in eo et administrentur. Et
10
quandoque addetur in eis ammomum et myrrha et men〈-〉
11
testrum[*]mentestrum i.e. mentastrum et prassium et crocus et alumen omnium pars .I.
12
¶ Et medicamen ruffi expertum et est vt sumantur
13
ciperum et alumen et galle et myrrha et crocus et
14
arsenicum et administrentur. ¶ Ulcera autem vehemen〈-〉
15
tis doloris curantur cum plumbo vsto abluto et ceru〈-〉
16
sa. et merdasengi: fiat ex eis emplastrum cum oleo rosaceo et
17
cera. ¶ Ulcerum autem bothorosorum cura fit cum oleo
18
rosaceo et cum oleo myrtino et merdasengi et aqua rosacea et
19
pauco aceto emplastro facto ex eis. ¶ Ulcera vero
20
manifesta cum hoc emplastro cura ceruse libra .I. mer〈-〉
21
dasengi scorie plumbi vsti amborum ana vncie .III. mi-
22
sceantur cum vino et oleo myrtino. ¶ Et ex medi-
23
cinis quidem communibus est vt sumatur granatum acetosum
24
et decoquatur in vase ereo donec perueniat ad me-
25
dietatem et liniatur ex eo tenta. deinde administretur.
26
¶ Et ex eis quibus curantur sunt trocisci andaron
27
quandoque infusi in vino et quandoque infusi in aceto et aqua
28
secundum quod videtur. ¶ Et ex emplastris quidem bonis est vt su-
29
mantur scoria plumbi et vinum ventus et oleum myrti-
30
num et aggregentur omnia terendo super ignem leuiter
31
accensum et moueantur donec ingrossentur et feruen〈-〉
32
tur in vase ereo. ¶ Et plumbum vstum est in iudicio
33
scorie plumbi. ¶ Et oportet vt administretur siccus sicle
34
solus aut cum medicinis quoniam est valde iuuatiuus.
35
¶ De cura vlcerum que nominatur[*]nominatur corrupt for nominantur vlcera dul-
36
cia. Capitulum .V.
37
IN principio quidem sufficit oleum rosaceum
38
solum: aut cera et adeps gallinaceus.
39
Et fortius illo est emplastrum de cerusa et
40
precipue emplastrum mixtum cum mucilagi〈-〉
41
ne granorum cydonij. ¶ Et si exiccationis addi〈-〉
42
tio queritur ponatur in ipso scoria argenti: et
43
quandoque confert sola cum oleo lentiscino.
44
¶ Cum autem egritudo parumper fit fortior ad-
45
ministra hoc emplastrum. ℞. ceruse libram .I. merdasen-
46
gi vncias .III. plumbi adusti abluti contriti cum vi-
47
no vncias .IIII. fiat ex eis vnguentum cum oleo myr〈-〉
48
tino et aceto. ¶ Cum autem egritudo fit chronica.
49
et fortis valde fiat vnguentum huiusmodi.
50
¶ R. merdasengi vncias .IIII. rute humide .ʒ.IIII. fiat
51
aluminis[*]fiataluminis corrupt for aluminis .ʒ.II. fiat ex eis vnguentum cum oleo
52
lentiscino et aceto. ¶ Et fortius eo est istud. ℞.
53
draganti et calcanti et myrrhe omnium ana par〈-〉
54
tes .VI. calcadis .VI. partes. aluminis iameni ga〈-〉
55
larum scorie eris omnium ana partes .IIII. tu-
56
ris partem .I. et .ß. aceti libram .I. et .VIII. vncias coquatur[*]coquatur cf. Venice 1564: coquantur
57
in vase eneo donec fiant in substantia mellis et
58
fiat inde linimentum.
1
¶ De opilatione in chaiasim. Capitulum .VI.
2
OPilatio in chaiasim est res retenta in
3
anteriore parte eius ita vt prohibeat transitum
4
ex gutture ad nasum: et ex naso ad gut〈-〉
5
tur. et quandoque est humor viscosus et te〈-〉
6
nax et quandoque est caro nata: et quandoque est crusta.
7
¶ De signis. Capitulum .VII.
8
HEc opilatio facit nasitatem ita quod prohibet
9
superfluitatem effusionis ad hoc vt imbibatur
10
in chaiasim: quare facit tinitum factum ex eo.
11
¶ De cura. Capitulum .VIII.
12
SUmantur lentis amare .ʒ.I. castorei .ʒ.〈-〉
13
ß. opij croci amborum ana kirat .I. myr-
14
rhe .ʒ.ß. fiant ex eis pillule et fiat ex eis
15
caputpurgium cum aqua sansuci humidi.
16
¶ Et multotiens quidem indiget dispositio operatione
17
manus et rasione nasi cum radio proprie nasi quo pos〈-〉
18
sibilis est rasio. Rasio igitur non cesset donec mun-
19
dificetur. ¶ Et quandoque egredietur cum rasione res
20
plurima de cuius summa mirabitur homo. Fortasse
21
enim consequetur medietatem libre: si autem non adiuuat
22
illud fiat quod dicemus in capitulo emorroydarum.
23
¶ De cura morbi qui est sicut in equis. Capitulum .IX.
24
EX curis eius est vt fiat caputpurgium et
25
gargarismus cum medicamine huiusmo〈-〉
26
di: decoquantur galle contrite cum aqua
27
granati dulcis submersi donec bibant
28
ipsum: deinde exiccentur et cum eo misceatur libra .ß.
29
thuris aut sarcocolle et conficiatur vice alia cum aqua
30
granati in qua cocte sunt galle. et administre-
31
tur faciendo caputpurgium et gargarismum die-
32
bus aliquibus. Et ex eis quibus curatur est vt po-
33
natur in naso tincar cum cera et oleo et fiat hoc si〈-〉
34
ne intermissione donec sanetur.
35
¶ De constrictione nasi. Capitulum .X.
36
MElius et laudabilius est vt impleatur in〈-〉
37
terius: deinde equetur exterius et extra〈-〉
38
hatur ex eo quo plenus est paulatim
39
donec equetur. ¶ Linimenta vero iuua〈-〉
40
tiua in hoc que oportet ponere super fracturam sunt
41
parum aloes et croci et mellis et myrrhe et ram-
42
raech[*]ramraech cf. Venice 1564: ramercha et gallia muschata et lutum armenum et lu-
43
tum romanum et malua et laudanum et liniantur cum
44
aqua alatel et aqua tamarisci. Uerum nos for-
45
tasse reiterabimus relationem huius capituli li-
46
bro fracture et restaurationis.
¶ De emor〈-〉
47
roydibus et alarnabet in naso. Capitulum .XI.
48
EMorroydes quidem sunt carnes ad-
49
dite nascentes et quandoque sunt carnes
50
molles albe et non est in eis dolor: et iste
51
sunt facilis cure. ¶ Et quandoque sunt ru〈-〉
52
bee aut fusce vehementis doloris: et iste sunt dif〈-〉
53
ficilis cure. precipue cum ex eis currit sanies feti〈-〉
54
da. ¶ Et quandoque est ex eis illud quod est cancer cor-
55
rumpens figuram nasi et dolorem faciens cum extensione
56
sua vehementi: et ille est qui est fusci coloris male ge-
57
nerationis valde in profunditate plurima cuius via
58
est blandimentum sine incisione et rasione. ¶ Uerum
1
inter cancrum et emorroydes malas distat: quo-
2
niam caro nata si est post egritudines in capite et
3
catarros est emorroydes. et si non est secundum illud im-
4
mo accidit post claritatem nasi et priuationem cur〈-〉
5
sus est cancer: et proprie si fuerint ante aduentum
6
eius in cerebro egritudines melancolice: et fue-
7
rit principium eius sicut cicer aut auellana et ince-
8
perit augmentari et accidit in palato duricies.
9
¶ Et cancer quidem vt in pluribus est non habens sa〈-〉
10
niem et cursum ad palatum immo est siccus durus.
11
¶ Et emorroydes quandoque elongantur et fiunt emor〈-〉
12
roydes pendentes. et quandoque elongantur adeo quod ex
13
naso egrediuntur et palato. ¶ Et omnes medicine
14
que conferunt alarnabet conferunt emorroydibus et
15
quandoque necessarium est vt frangatur eorum virtus.
16
¶ De cura. Capitulum .XII.
17
QUecunque illorum sunt ex diuisione prima
18
inciduntur cum cultello paruo: deinde
19
raduntur cum rasorio multum. Et que
20
sunt ex diuisione secunda melius est vt co〈-〉
21
quantur aut cum medicinis quas dicturi sumus: aut
22
cum igne: aut cum cauterio paruo subtili: et inci-
23
datur cum rasorio extrahendo quod in naso est ex ad〈-〉
24
ditionibus et superfluitatibus. ¶ Et melius qui-
25
dem rasorium est illud quod est vt embula. deinde ef-
26
fundantur in nares post illud acetum et aqua. ¶ Quod
27
si melioretur post ipsum anhelitus et remoueatur opi〈-〉
28
latio bonum est: et si non tunc iam remanent ex eis
29
in profundo reliquie: tunc ergo necessarium est vt
30
administretur serra fillosa. ¶ Et eius etiam modus
31
est vt sumantur fila ex capillis: aut seta et ligentur
32
ita vt ligatura illa fiat sicut serra habens dentes:
33
et immittatur in acum de plumbo incuruata intromit-
34
tendo per nasum donec egrediatur ad palatum: de-
35
inde serretur cum ea residuum carnis extrahendo
36
eam ex duobus lateribus sicut fit cum serra deinde ac-
37
cipe embulam ex plumbo aut ex penna et volue su-
38
per eam pannum et pulueriza super eum medicinas
39
emorroydarum sicut medicamen de chartis: et me〈-〉
40
dicamen andaron et reliqua que dicemus post et in〈-〉
41
tromittimus ipsam in nasum vt remaneat locus
42
anhelitus apertus. et quando fit rasorium sicut luna: sed est
43
vt embula possibile est vt consequantur eo voluntas
44
ex mundificatione. ¶ Et quando administrantur in
45
emorroydibus instrumentum incisionis et abrasionis et
46
medicine corrosiue oportet vt sternutetur post illud
47
donec destruatur omnis putredo et serratura.
48
¶ Medicine vero quibus curantur ille que ex eis le-
49
ues sunt: sunt sicut tenta facta ex cortice granati con〈-〉
50
trito cum aqua donec conficiantur et administretur illud si-
51
ne cessatione. est enim expertum. sed est tardi iuuamen-
52
ti: aut tenta ex vsne[*]vsne i.e. vsnen viridi pura: aut ex pulpa col〈-〉
53
loquintide: aut ex nuce cupresi si cum aliquanto ficuum
54
administretur aliquibus diebus: aut tenta submersa in
55
succo ozimi solum: aut submersa in aqua eius: de-
56
inde puluerizetur super ipsam succum eius: aut in vi-
57
no et puluerizetur super eam tritum ozimum: aut ex con〈-〉
58
gelato aque vtriusque granatorum contritorum cum cor〈-〉
1
tice et pulpa aut tenta cum melle et oleo rosaceo itera-
2
ta in die aliquibus vicibus: aut insufflatio ex arse〈-〉
3
nico et calcanto contritis cum aceto et exiccatis.
4
¶ Medicine vero quibus ille curantur que chro-
5
nice fiunt: sunt tente et pulueres et vnguenta facta
6
ex eis que sunt sicut alumen et myrrha et es[*]es i.e. aes vstum
7
et cortices eris et radix lilij albi et calcantum et col〈-〉
8
cotar et attrimentum et nitrum. fiant ex eis cum vino:
9
aut aqua ozimi: aut aqua amborum granatorum cum
10
pulpis et corticibus tente: aut insufflationes admi〈-〉
11
nistrentur. ¶ Si autem non conferunt fiat tenta ex hu-
12
iusmodi aquis super quam puluerizentur res plu-
13
rima ex calcadis et colcotar et alcali et flore eris
14
et attrimento et alumine secundum equalitatem. ¶ Et recti-
15
us quidem est vt administrentur post incisionem. Si
16
vero illud non adiuuat tunc administretur alchalidicon.
17
¶ Et iam dictum est quod semen serpentarie sanat
18
emorroydas nasi: si fuerint cancerose tunc expri〈-〉
19
matur vna que est super extremitatem luf serpentis:
20
et imbibatur inde lana et intromissa in ambas na〈-〉
21
res destruet carnem additam et cancrum. ¶ Alarna-
22
bet vero est rectius vt curetur cura manus. Et illud
23
quidem post diminutionem repletionis a corpore et ca〈-〉
24
pite. ¶ Si autem fuerit leuis administrabis ex
25
medicinis vlcerum medicinas fortes sicut insuf-
26
flationem factam ex aluminis et myrre amborum ana
27
parte .I. colcotar gallarum amborum ana parte .ß. suf-
28
flentur in ipso aut fiat ex eis tenta. ¶ Et medica-
29
men quod Galienus eligit est vt sumatur aqua duorum
30
granatorum expressorum cum corticibus et pulpis suis
31
et decoctorum decoctione pauca: deinde ponantur
32
in vase plumbi: deinde sumantur scope et terantur
33
tamdiu donec fiant sicut massa et imbibatur ex tanta
34
quantitate succi amborum granatorum quantum fiant
35
lente. Deinde fiant ex eis collyria longa et intro〈-〉
36
mittantur in nasum infirmum et dimittantur in ipso:
37
post quiescat in quibusdam horis et extrahantur a
38
naso et liniatur nasus tunc et palatum cum succo am-
39
borum et perseueret secundum hoc regimen. Est enim iuua-
40
mentum vlcerum et emorroydarum. ¶ Et ex eius
41
quidem iuuamentis est quod ipsum non efficit dolorem de
42
quo sit curandum. et quandoque aggregatur illud ex
43
tribus granatis pontico et acetoso et dulci. Si er-
44
go emorrois fuerit fortis dura addatur ex aceto〈-〉
45
so. Et si fuerint plurime humiditates addatur
46
ex pontico. ¶ Quidam vero eorum qui post Galienum
47
fuerunt addiderunt quandoque in ipso parum colcotar
48
et salis ammoniaci et floris eris. ¶ Et ex eis
49
que conferunt eis est medicamen citrinum et medici〈-〉
50
ne acute corrosiue ipsorum sufflate in ipso: et quando
51
apostematur dimittatur donec quiescat. Postea ad-
52
ministrentur cera et oleum et mel. deinde remouetur
53
insufflatio. post remouetur dimissio sine cassatio〈-〉
54
ne. et fiat illud donec cadant: et xilacaracte nabite
55
humide iam experte sunt. Nam cum ipse impletur lana et
56
intromittuntur in nasum corrodunt alarnabet si-
57
cut corrodunt verrucas: et nux cupressi est iuuatiua
58
etiam. ¶ Et ex eis que experti sumus est vt teratur at-
1
trimentum viride sicut alcohol et suffletur in naso
2
mane et sero sanat enim. ¶ Et quandoque abscinditur
3
alarnabet tunc ex medicinis retinentibus sangui-
4
nem eius est lutum infusum cum aqua frigida e iam ita[*]e iam ita corrupt for ita [cf. Venice 1564] vt fi-
5
at lutum grossum et infrigidetur valde et liniatur eo
6
nasus.
¶ De sternutatione. Capitulum .XIII.
7
STernutatio est motus proprie cerebri
8
ad expellendum humorem aut materiam aliam
9
cum auxilio aeris naribus attracti subi-
10
to per viem[*]viem corrupt for viam nasi et oris. ¶ Et sternuta〈-〉
11
tio quidem cerebro est sicut tussis pulmoni et eis que
12
sequuntur ipsum. ¶ Quidam autem existimauerunt quod
13
cerebrum non reddit ad sternutationem nisi quando con〈-〉
14
uertitur humor nociuus in aerem et extrahit eum cum aere
15
naribus attracto. et illud non est necessarium: immo non in〈-〉
16
digent aere in hoc nisi vt sit corpus plenum aere cuius
17
attractio ad partem humoris sit continua. Cum ergo com-
18
primitur aer totus motu lacertorum pectoris et vela-
19
minis laborioso: et expellitur ab in erioribus[*]in erioribus corrupt for interioribus ad
20
exteriora cogit cum festinatione partes suas longiores
21
ex pectore ad exitum et est adiutus ad expulsionem et
22
ad victoriam quoniam ipsum committatur commotio.[*]commotio. corrupt for commotio [redundant period] aeris qui
23
sequitur ipsum et adiuuat virtutem expulsiuam ad in-
24
cidendam materiam et expellendum eam. ¶ Et sternuta〈-〉
25
tatio quidem est nociua valde in principio catarri et cor-
26
rize propter necessitatem quietis quam habet humor in quo queri〈-〉
27
tur maturatio. Et quandoque multiplicatur in febribus
28
et eis similibus tantum quod deijcit virtutem et replet caput
29
superfluiatibus. ¶ Et quandoque excitat in febribus sco〈-〉
30
tomiam: quare oportet vt sit festinatio in retentione eius
31
vt non attrahat singultum nocentem commotione sua.
32
et sternutatio quidem est que accidit in principio paroxis〈-〉
33
morum febrium. ¶ Indi vero existimauerunt et non ex〈-〉
34
cesserunt veritatem quod conuenientior situum capitis
35
sternutantis in ea est vt sit ante ipsum non intuens
36
oppositionem forme neque sit conuersum: non ergo con-
37
sequetur cum malitia. Et sternutatio quidem est ex re〈-〉
38
bus magis iuuatiuis ad exiccandum caput: cum
39
materia aut est pauca que expelli potest quamuis non
40
sit matura: aut est ventosa quamuis sit plurima: aut
41
est vaporosa: nam sternutatio est ex rebus ma-
42
gis valentibus ad repletionem vaporosam in ca-
43
pite: aut est grossa que non est digesta. Si autem
44
est plus hoc tunc significat fortitudinem cerebri. et
45
propter hoc ille cuius mors est proxima non potest ster〈-〉
46
nutare: et ille cui ex eis adhibentur ea que sternu〈-〉
47
tare faciunt et non sternutat non speratur vt sane-
48
tur vnquam. Et ipsa est ex eis que adiuuant ad expel〈-〉
49
lendas superfluitates retentas et faciunt partum
50
facilem et egressionem secundine: et sedant gra-
51
uitatem capitis. Uerum ipsa nocet ei in cuius ca〈-〉
52
pite est materia qua indiget quiete ad hoc vt ma-
53
turetur et vt non calefiat illud quod sequitur eam et
54
vt non moueatur timendo quod attrahatur ad ipsam
55
aliud ab ipsa: et ipsa est nociua etiam ei in cuius
56
pectore est materia plurima aut cruda.
57
¶ De medicinis prohibentibus sternutatio-
58
em. Capitulum .XIIII.
1
EX eis que prohibent sternutationem sunt
2
oleum rosaceum et oleum de salicibus que vehemen〈-〉
3
ter sedant eam. et quandoque prohibetur si sorbitio
4
calida sorbeatur aut balneetur caput aqua:
5
et effundatur oleum calidum in ambabus auribus.
6
¶ Et resupinatio super puluinar calidum positum
7
sub collo. ¶ Et odoramentum pomorum et nefrin et
8
similiter odoramentum spongie maxime est ex eis que abscin-
9
dunt eam. ¶ Et cogitatio et sollicitudo eorum per que
10
remotio fit ab ea: et per que ipsa rescinditur. ¶ Infan〈-〉
11
tes vero iuuantur eo quod fluit ex renibus sanis po〈-〉
12
sitis super ignem et assatis et sumantur antequam coqua〈-〉
13
tur: et accipiatur illud quod currit ex eis et naribus
14
sugatur: aut fiat ex eo caputpurgium. ¶ Et ex eis
15
que ipsam prohibent est vehementia tolerantie in
16
ipsa: et vt retineatur et est medicamen sufficiens ei
17
que est debilis. ¶ Et ex eis que prohibent ipsam est
18
fricatio oculi et auris et extremitatum et palati et
19
fortitudo oculi et vehementia eius et eructuatio
20
et palpitatio aspectus ad superiora: et inuolutio et
21
permutatio et inunctio lacertorum cum oleis humectan〈-〉
22
tibus: et proprie lacertorum mandibularum et pre-
23
cipue profundatio somni: et timor excitationis
24
procedentis et cautela a puluere et somno.
25
¶ De facientibus sternutationem. Capitulum .XV.
26
SUnt elleborus albus et castoreum et con-
27
disi et piper et synapis: aggrega ea aut
28
singulariter accipe et cum penna ap-
29
pone ea in naso: aut accipiantur pire-
30
trum et gallia contrita: et ruta siluestris: et aloes et
31
ex eis fiat linimentum. ¶ Leuia vero sternutatio-
32
nem facientia sunt opium quando odoratur et stipites
33
albedarungi et aristologie et rosa cum suis pilis: et ipsa est
34
ex eis que faciunt sternutare calefactos et linimentum
35
interioris partis nasi ex medicamine sternutationis
36
prouocatiuo rectius est quam insufflatio eius in ipsum.
37
¶ De rebus que cadunt in naso. Capitulum .XVI.
38
STernutet habens id cum aliquibus
39
medicinis et intromittantur in os eius
40
et narem sanam. Cumque sternutauerit
41
egredietur ex ea res: et ista sunt quasi
42
ex eis quarum relatio preterijt.
43
¶ De desiccatione nasi. Capitulum .XVII.
44
QUandoque fit propter caliditatem. et quandoque
45
fit propter siccitatem vehementem. Et quan-
46
doque fit propter humorem viscosum que
47
exiccatur: et curatio vniuscuiusque eorum
48
est manifesta. Et res magis iuuatiue in ipsa sunt
49
olea et succi frigidi et humidi et extractio humoris
50
si fuerit post lenificationem eius cum aliquo oleo aut
51
succo ita vt non egrediatur illud cuius non queritur
52
egressio.
¶ De pruritu nasi. Capitulum .XVIII.
53
QUandoque fit propter vaporem calidum:
54
aut propter catarrum calidum si est: aut
55
propter catarrum fortis cursus quamuis sit
56
frigidus. et quandoque fit propter bothor. Et
57
quandoque fit propter motum fluxus sanguini narium et est
58
ex signis crisis et ex signis variolarum et morbilli
1
secundum quod scies in loco suo. ¶ Et cura vniuscuiusque
2
eorum est cum eo quod scitur ex principijs facile.
3
¶ Fen .VI. de dispositionibus lingue et oris et
4
est tractatus vnus.
5
¶ De anathomia oris et lingue. Capitulum .I.
6
OS est membrum necessarium ad
7
hoc vt perueniat cibus ad conca〈-〉
8
uitatem inferiorem et communicat in hoc
9
vt perueniat aer ad concauitatem su〈-〉
10
periorem: et confert in expulsione su〈-〉
11
perfluitatum aggregatarum in ore
12
stomaci cum elongatur et fit difficilis earum expulsio
13
ad inferiora. Et est vas vniuersale membrorum locu〈-〉
14
tionis in homine et vociferationis in reliquis animalibus
15
vociferantibus ex sufflatione. ¶ Et lingua que
16
est membrum eius: est ex instrumentis conuersionis cibi ma〈-〉
17
sticati et incisio vocis et extractio litterarum et ad
18
ipsam pertinet discretio gustus. ¶ Et cutis super-
19
ficiei eius inferioris est continua cum cute meri et
20
interiore parte stomaci. ¶ Et cutis strata est diui-
21
sa in duo media coram commissura neruali: et inter
22
illa duo est communitas in ligamentis et continuatione
23
tu iam sciuisti lacertos eius motiuum et sensibi-
24
lem. ¶ Et melior linguarum secundum potentiam bene lo-
25
quendi est illa que commensurata est in longitudine
26
et latitudine sua que est subtilis apud extremi-
27
tatem suam exteriorem. ¶ Et quando lingua est magna et
28
lata valde: aut parua sicut spasmata habens eam non
29
est potens loqui. ¶ Et substantia quidem lingue est
30
caro mollis alba quam cooperuerunt vene parue in〈-〉
31
trantes sanguinee rubee ex calore eius. quare alie sunt
32
vene et alie sunt arterie. ¶ Et in ipsa sunt ner-
33
ui plures procedentes ex neruis .IIII. venientibus ad
34
ipsam quos iam diximus in anathomia neruorum.
35
¶ Et in ipsa est ex neruis et venis vltra quam cre-
36
datur esse in suo simili. ¶ Et sub ea sunt duo orificia
37
que ambo ingreditur stilus et sunt fontes saliue que
38
ad carnem perueniunt glandosam que est in radice eius
39
et nominantur generatiue saliue: et isti duo fontes no〈-〉
40
minantur duo hauritoria saliue conseruantes ro-
41
rem lingue. ¶ Et panniculus quidem qui est in
42
circuitu eius est coniunctus cum panniculo totius
43
oris et vsque ad meri et stomacum. ¶ Et sub lingua sunt
44
duo vene magne virides ex quibus procedunt
45
vene plures et nominantur duo ramine.
46
¶ De egritudinibus lingue. Capitulum .II.
47
QUandoque accidunt lingue egritudines
48
facientes nocumentum in motu eius: aut
49
ita vt destruatur: aut debilitetur aut mu-
50
tetur. ¶ Et quandoque accidunt ei accidentia
51
facientia nocumentum ei in sensu tactus et gustus: ita
52
vt destruatur aut debilitetur aut mutetur. ¶ Et quan-
53
doque destruitur vnus duorum sensuum eius sine al-
54
tero sicut gustus sine tactu propterea: quia egritudo
55
potentiam habet euacuandi nocumentum cum debiliore
56
duarum virtutum. ¶ Et egritudo quidem quandoque est ma〈-〉
57
litia complexionis: et quandoque est officialis: aut ex ma-
58
gnitudine aut paruitate: aut corruptione figure
1
aut corruptione situs. quare non dilatatur prius
2
neque constringitur: aut ex resolutione singularis compo-
3
siti: et quandoque est egritudo composita sicut vnum apostema-
4
tum et quandoque est nocumentum in ipso ramo nerui
5
qui est ei proprius. et quandoque leditur etiam cum communitate stomaci: et
6
quandoque per communitatem pulmonis et pectoris. ¶ Et
7
lingue quidem complexio quandoque significatur ex parte saporis vin〈-〉
8
centis in ea ex eo quod sentitur simile acetositati aut dul-
9
cedini aut insipiditati aut amaritudini: aut ab-
10
hominationi generate:[*]generate: corrupt for generate [redundant colon] a putredine aut ponticitate[*]ponticitate corrupt for ponticitati aut
11
stipticitati. ¶ Consignificatio tamen ex eius colore
12
et ex eo quod inuenit in sapore quandoque pertransit ipsam
13
vsque ad egritudines plures aliorum membrorum.
14
¶ Rubedo namque eius et proprie cum asperitate significat
15
apostemata sanguinea in partibus capitis et stomaci et epatis.
16
¶ Et albedo ipsius quandoque significat frigus stomaci et epa〈-〉
17
tis et dominium flegmatis in capite. et quandoque significat icte〈-〉
18
riciam si color corporis est diuersus. Et sapor eius
19
significat humorem dominantem in corpore toto aut stomaco
20
et capite. ¶ Et quandoque significatio eius habetur ex parte
21
humiditatis et siccitatis sue. ¶ Et siccitas quidem
22
sentitur secundum duos modos quorum vnus est cum clari〈-〉
23
tate superficiei lingue: et hec est siccitas leuis. Et
24
secunda est cum cursu humoris profundi viscosi qui est in ipsa
25
quem calor iam exiccauit: et hoc non significat siccitatem
26
in substantia: immo humiditatem viscosam aggre-
27
gatam in ea: aut ex catarro: aut ex vaporibus gros-
28
sis spissis. Et hoc est ex eis que faciunt errare me〈-〉
29
dicos qui cum cognoscunt ex infirmo dispositionem exic〈-〉
30
cationis oris non discernunt inter modum qui est ante
31
ipsam et inter eam. ¶ Et asperitas quidem sequitur
32
siccitatem et planities sequitur humiditatem. ¶ Et
33
quandoque significat lingue dispositio ex dispositione
34
motus eius apud loquelam et ex dispositione dimi-
35
nutionis eius: et lenitatis ipsius: et dispositione gros〈-〉
36
sitiei ipsius: ita vt minuatur omni hora et grauetur mo〈-〉
37
tus eius: et significat repletionem sanguinis aut humidi-
38
tatis. ¶ Et quandoque significatur eius dispositio
39
ex apostematibus et bothor que accidunt in ea. ¶ Et tibi
40
quidem possibile erit exponere modos significationum ex hac
41
acceptione postquam comprehenderis principia vniuer〈-〉
42
salia iam preterita et particularia que ostendi.
43
¶ De curationibus lingue. Capitulum .III.
44
QUandoque est curatio eius cum communitate
45
quam habet cum capite aut stomaco per id quod
46
rectificat ambo: et est ex eis quorum
47
vnumquodque sciuisti in suo capitulo. ¶ Et
48
quandoque est curatio ipsius cura propria cum potio-
49
nibus euacuantibus fluxum ventris que sunt magis
50
iuuatiue quam illa quem vomitum faciunt et permutant
51
complexionem: aut stipticis: aut resolutiuis incisi〈-〉
52
uis subtiliatiuis quarum cum bibuntur virtutes ad ipsam
53
perueniunt: et opportunus quidem bibuntur huiusmodi
54
post cibum. ¶ Et quandoque curatur collutionibus
55
oris et fricationibus et gargarismis et oleis et pil-
56
lulis retentis in ore factis ex speciebus que habent vir〈-〉
57
tutes predictas secundum necessitatem. ¶ Et melius quidem
58
est vt sumantur compresse. Et oportet vt caueatur in ad-
1
ministratione medicinarum oris et lingue cum fue-
2
rit ex genere earum que nocent gutturi et pulmoni
3
vt non attrahatur aliquid ex cursu earum ad ipsa.
4
¶ De corruptione gustus. Capitulum .IIII.
5
NOcumentum ingreditur in gustu ex tribus
6
modis: et totum illud est quandoque cum communitate
7
et quandoque propter egritudinem propriam: ex ma-
8
litia complexionis aut egritudine officiali:
9
aut communi. ¶ Et significatur per illud quod inuenimus.
10
¶ De cura. Capitulum .V.
11
CUra eius si est cum communitate est vt cogno〈-〉
12
scas dispositionem cerebri et rectifices eam
13
cum eis que te docuimus in capitulo egritu-
14
dinum cerebri: aut dispositione stomaci: et tunc si causa fuerit
15
repletio et humor malus oportebit vt euacuetur. Nam
16
si fuerit acutus euacuetur cum eo quod sit vt hierapigre[*]hierapigre i.e. hierapigra:
17
aut pillulis cochijs et pillulis factis ex scamo-
18
nea et pulpa colloquintide et sale naptico. ¶ Et
19
si fuerit grossus tunc oportebit vt euacuetur cum hie〈-〉
20
ris. ¶ Et administretur gargarismata dicta in capitulo
21
mollificationis lingue. ¶ Et cibetur patiens cibis
22
acutis sicut cepis et alleis et synapi et aceto.
23
¶ De mollificatione lingue et grauitate eius-
24
dem et destructione introitus in sermonem. Capitulum .VI.
25
LIngue mollificatio est ex summa specierum
26
nocumentorum lingue predictorum in eis
27
que preterierunt. et causa quidem nota quandoque
28
est ex humiditate sanguinea aut aquo-
29
sa. ¶ Et quandoque est propter causam primam in cerebro. Et
30
quandoque est propter causam in lacerto mouente eam: aut ramo
31
veniente ab ipso ad eam. Et tu scies que fit cum communitate
32
cerebri et que fit absque communitate ex eis in quibus
33
inuenitur dispositio in reliquis membris acquirentibus ex cere〈-〉
34
bro sensum et motum. ¶ Et quandoque significat quod materia sit
35
sanguinea rubedo lingue et caliditas eius. Et
36
quandoque significat quod materia sit subtilis aquo〈-〉
37
sa multitudo cursus saliue subtilis et paucitas
38
iuuamenti ex resolutiuis et iuuamentum ab eo in
39
quo est stipticitas. ¶ Et quandoque peruenit mol-
40
lificatio lingue ad hoc vt priuet loquelam: aut fi〈-〉
41
at difficilis vt alteretur: et ex ea quidem est alfefe
42
et altete. ¶ Et ex pueris sunt quorum quidam spa-
43
cium defectus a locutione prolongantur. ¶ Et ex eis
44
quidem qui vtuntur tanta in locutione sua est aliquis
45
cui cum accidit egritudo calida soluitur lingua eius
46
propter liquefactionem humiditatis annexe cum
47
lingua retente in radice nerui eius: et propter hoc
48
fit puer altata[*]altata cf. Venice 1564: althaga: et cum fit adolescens et tempera〈-〉
49
tur humiditas eius fit loquens expedite.
50
¶ De cura. Capitulum .VII.
51
OPortet vt mundificetur corpus cum
52
hiera minore: deinde cum hieris ma-
53
ioribus: deinde intendatur pars capitis
54
cum medicinis sibi proprijs. ¶ Et si existimatur quod
55
cum humiditate dominetur sanguis flobothometur[*]flobothometur corrupt for flobothomentur ve-
56
ne lingue et ventosetur mentum. Deinde curetur cum
57
gargarismis et fricatione lingue et assiduatione
58
motus eius post euacuationem. et tu quidem iam sciusti duo
1
prima capitula in regimine egritudinum capitis. ¶ Me〈-〉
2
dicine vero proprie loco que sunt secundum plurimum cause sunt
3
ille que sunt cum resolutiuis incisiuis et subtiliati〈-〉
4
nis et gargarizatio cum aquis earum et emplastra facta cum
5
eis que sunt sicut origanum et halasce et synapis
6
et piretrum et cortices radicis capparis immo sicut
7
et condisi: et totum illud cum eo quod sit sicut almuri et
8
acetum squilliticum. et quandoque iuuatur ex fricatione lingue
9
facta cum sale ammoniaco et cum zinzibere et cepe ita vt ex
10
ea currat saliua plurima et oximel squilliticum
11
quando administratur ad gargarizandum: aut ad colluen-
12
dum os confert valde: et acorus est bonus mollifi〈-〉
13
cationi lingue et grauitati eius. ¶ Et quandoque mol〈-〉
14
lificatio sit vehemens et prohibet locutionem tunc
15
sumatur aliquid euforbij et condisi et assiduetur frica〈-〉
16
tio lingue et radicis eius cum ipsis. ¶ Et oportet vt
17
ponantur iste medicine et earum similes super collum etiam.
18
¶ Et quandoque fiunt ex istis medicinis et similibus eis
19
pillule confecte cum eis que prohibeant eas et veloci〈-〉
20
tate resolutionis sicut est laudanum et dragagantum et
21
gumma pini et gumme viscose. ¶ Descriptio pil-
22
lularum que tenentur in ore sub lingua conferentes
23
mollificationi et casui eius: glutinis alimbat .ʒ.II. asse
24
fetide .ʒ.I. fiant ex eis pillule sicut cicer et tenean〈-〉
25
tur sub lingua. ¶ Et ex eis que experta sunt in
26
hoc capitulo: est gargarismus ex sale ammonia-
27
co et pipere et piretro et synapi et baurac et zinzibere sta〈-〉
28
phisagria et origano et sansuco et sale naptico te〈-〉
29
rantur et cribellentur et fiat cum eis gargarismus in
30
aqua calida diebus continuis. ¶ Et ex electuarijs
31
que indi dixerunt ad hanc rem vtilia est electua〈-〉
32
rium cuius descriptio est hec: cymini nigri cymi-
33
ni kermeni cinnami grossi salis indi omnium ana
34
aureus .ß. piperi longi grana .C. piperis grana .CC. zuccari sextaria
35
.VIII. et sextarius est .ʒ.VI.ß. sumatur ex eo omni die.
36
¶ Et cum resolutiua non valuerint et existima-
37
ueris quod humiditas sit subtilis et currens adiu-
38
uate cum resolutiuis stipticis sicut aldarsisahan
39
permixtum cum rosis et sicut est flos squinanti cum spo〈-〉
40
dio. ¶ Et multotiens quidem confert ei fricatio lin-
41
gue cum acetosis stipticis. Ipsa enim vehementer fa〈-〉
42
ciunt cum resolutione saliue et cursu eius secundum acetosi〈-〉
43
tatem sicut lac acetosum et sicut succus fructuum qui
44
non sunt maturati. ¶ Et quando puer tardatur ad lo-
45
quendum oportet vt assiduetur motus lingue eius et frica〈-〉
46
tio ipsius et currat saliua ex ea: et confert in hoc pro〈-〉
47
prie quando administrantur in fricatione eius mel et salgem〈-〉
48
ma et omnia que dicta sunt in capitulo cure humiditatis
49
lingue. ¶ Et ex eis que mouent linguas eorum
50
et soluunt eas est violenter facere eos loqui.
51
¶ De spasmo lingue. Capitulum .VIII.
52
SPasmus lingue quandoque fit ex humidi〈-〉
53
tate viscosa tendente lacertos eius in
54
latitudine. et quandoque fit ex melancolia constrin〈-〉
55
gente et quandoque etiam in egritudinibus acu〈-〉
56
tis accidit spasmus in lacerto lingue secundum viam
57
exiccationis et siccitatis. ¶ Et spasmus etiam quandoque
58
facit apparere nocumentum in sermone.
1
¶ De cura. Capitulum .IX.
2
NOn elongatur cura spasmi lingue in
3
canone a cura spasmi vniuersalis pre〈-〉
4
dicta in fen prima huius libri: sed secundum
5
viam propriam cura eius est secundum quod accidit.
6
¶ Ex summa illius sunt vaporationes radicis col〈-〉
7
li cum eis que sunt sicut camomilla et corona re-
8
gia et sarfasa[*]sarfasa corrupt for farfasa et sansucus et anetum sigillatim et con〈-〉
9
iunctim: et similiter gargarismi cum oleis earum et imple-
10
tio oris ex aquis earum et sint tepide. ¶ Deinde
11
retentio earum in eo spatio aliquo: et administratio
12
lotionis oris lacte ex oleis calidis et dulcibus re〈-〉
13
solutiuis et seminibus sicut fenugrecum et que sunt eis
14
similia. ¶ Et cum fuerint in febribus sint olea admi〈-〉
15
nistrata sicut oleum violaceum et oleum de cucurbita
16
et alkerua et salicibus tepidis. ¶ Et oportet vt embrocentur
17
loca predicta cum aqua tepida et succis humidis tepidis.
18
¶ De magnitudine lingue. Capitulum .X.
19
QUandoque fit magnitudo lingue a san-
20
guine dominante. et quandoque fit ab humidi-
21
tate plurima flegmatica mollificati-
22
ua excitatiua. et quandoque magnificatur
23
plurimum ita vt egrediatur ex ore et non capiat eam os.
24
Et huius quidem magnitudinis relationem sin-
25
gularem fecimus in capitulo apostematis propter
26
illud quod ei proprium est ex differentia.
27
¶ De cura. Capitulum .XI.
28
SAnguinea quidem et facta ex materia calida cu-
29
ratur si assiduatur eius fricatio cum incisi-
30
uis acetosis et stipticis sicut ribes: et
31
acetositas citri. ¶ Et facta ex humidi〈-〉
32
tatibus si assiduetur eius fricatio cum sale ammoniaco
33
sale cum cepis et aceto post euacuationes. Aut accipiantur
34
zinziber et piper et longum piper et salgemma: terantur bene et fricetur
35
cum eis lingua quare reuertetur ad mensuram suam et ingre〈-〉
36
gietur[*]ingregietur corrupt for ingredietur quod de ea exiuit. ¶ Et mollificatio quidem lin-
37
gue cum accidit pueris sufficit in ea sollicitudo custo〈-〉
38
die et cibatio ex passeribus volatilibus ambulatiuis.
39
¶ Quidam homo iam ventosatus fuit et percussus est cum
40
scalpello villus nerui in spondilibus panniculi
41
coniuncti cum lingua quare mollificata est lingua.
42
¶ De abbreuiatione lingue. Capitulum .XII.
43
QUandoque accidit continuationi ligamenti quod
44
est sub capite lingue et extremitati eius ab〈-〉
45
breuiatio et non permittit liguam dilata-
46
rietur[*]dilata-rietur corrupt for dilatari et quandoque accidit secundum semitam spasmi.
¶ De cura .XIII.
47
DE ea quidem que facta est causa spasmi iam dictum est.
48
¶ Eius vero que facta est causa abbreuiationis
49
ligamenti cura est incisio illius liga-
50
menti ex latere extremitatis eius parumper
51
et sucurrere loco cum draganto adusto vt abscindat
52
sanguinem. ¶ Et summa que necessaria est ex incisione eius in so〈-〉
53
lutione lingue est vt flectatur ad superiora palati et vt egre〈-〉
54
diatur ex ore: et si non audet incidere ipsum cum ferro pa〈-〉
55
uendo et timendo effusionem sanguinis plurimi tran〈-〉
56
seat ad hoc vt intromittat sub ligamento acum cum
57
filo et disrumpat absque incisione: et ponat super membrum
58
que prohibeant conglutinationem. et sunt medi-
1
cine cauterizantes attractiue: et si subtiliatur in in-
2
cisione eius cum cautela venarum que sunt sub
3
lingua ne adueniat eis incisio et non adueniat
4
cursus sanguinis plurimi.
5
¶ De apostematibus lingue. Capitulum .XIIII.
6
QUandoque accident lingue apostemata calida
7
et apostemata mollia flegmatica et apostemata
8
dura et cancer. ¶ Et signa omnium illo〈-〉
9
rum manifesta erunt cum redierint
10
ad illud quod dictum est in signis apostematum.
11
¶ Et quandoque apostematur lingua propter
12
potum venenorum sicut fungorum et opij.
13
¶ De cura. Capitulum .XV.
14
APostemata quidem calida curantur in
15
primis cum flobotomia et solutione ventris:
16
et illud melius est in apostematibus lingue
17
quam vomitus. ¶ Et quandoque non excusantur
18
a flobotomia venarum que sunt sub lingua. ¶ Dein-
19
de teneant sub lingua sua cum est principium eo-
20
rum succum endiuie et succum lactuce proprie succum
21
solatrij proprie et lac acetosum et aquam rosaceam et aquam
22
in qua decocte sunt rose: et succus virge pasto-
23
ris. Et fricetur cum piscis humidis quoniam sunt vehe〈-〉
24
mentis iuuamenti ad illud. ¶ Si autem non re-
25
soluantur et non aperiantur indigent ad vltimum
26
maturatiuis resolutiuis quibus fiat gargarismus
27
sicut cum melle et lacte et sicut decoctio radicis
28
lilij: et sicut decoctio ficuum et fenugreci et deco-
29
ctio passularum et feniculi et potus hierepigre vt
30
soluatur materia ab ore stomaci: et sint.[*]sint. corrupt for sint [redundant period] cibi ex genere eorum
31
que maturant et resoluunt sicut illi qui fiunt ex
32
caulibus et attriplicibus cum oleo sisamino. ¶ Et
33
si aperiantur administrentur stiptica in ore sicut de〈-〉
34
coctio sumac et myrthi et lentium et foliorum oliue
35
et vinum ponticum. ¶ Et quandoque valet ad illud vnguen〈-〉
36
tum factum ex succo solatri et oleo rosaceo et lentibus
37
excorticatis et rosis. ¶ Si autem apostema est molle fleg〈-〉
38
maticum tunc confert ei vt[*]vt corrupt for et apostemati calido in quo est
39
vltimus status eius et comburatur radix feniculi et an-
40
nectatur. ¶ Et quandoque in huiusmodi fiunt caputpur-
41
gia in quibusdam apostematibus calidis in quibus est grossi〈-〉
42
tudo cum hoc medicamine. ¶ ℞. croci et hiere〈-〉
43
pigre amborum ana parte[*]parte corrupt for partem .I. camphore et muschi am-
44
borum ana tertiam partem .ʒ.I. zuccari tabarzet partem .I.
45
et .ß. resoluatur ex eo toto pondus dauic .I. in lacte
46
pulle et fiat ex eo caputpurgium. ¶ Inquit Galienus
47
apostemata fuit lingua cuiusdam hominis apostemate magno qui
48
erat sexagenarius: et non fuerat consuetus flobotoma〈-〉
49
ri: quare non flobotomaui eum: sed feci eum pota-
50
re pillulas cochias: et vt lingua eius inuolueretur
51
emplastris frigidis volui. Sed ipse erat stultus inobe〈-〉
52
diens medico suo vidit itaque in visione illa nocte
53
vt teneret in ore suo succum lactuce: quod et fecit et sa-
54
natus est integre et fuit conueniens illud et mirabi〈-〉
55
le. ¶ Quod si apostema fuerit durum tunc oportebit
56
vt subtilietur regimen et cibus fiat bonus et euacuetur
57
humor cum hieris magnis predictis in capitulis pre〈-〉
58
dictis. et administrentur gargarismata subtilia〈-〉
1
tiua: et teneantur in ore infusio fenugreci et de-
2
coctio eius cum ficubus et granorum lauri cum
3
passis mundificatis: et teneatur in ore lac mulie-
4
bre et asininum et caprinum: etiam decoctio dactilorum et
5
ficuum cum vino dulci et vino de vuis: et cum
6
melle cassiefistule. et assiduet lenificationem nature
7
cum eis que sunt vt hiere parue et cassia fistula.
8
¶ De alchael[*]alchael cf. Venice 1564: alchalel in locutione. Capitulum .XVI.
9
IAm diximus quedam que oportuit
10
dici de ea in capitulo mollificationis lingue.
11
¶ Nunc autem dicamus quod caras et re〈-〉
12
liqua nocumenta locutionis: quandoque fiunt
13
ex nocumento in cerebro et in partibus nerui ve-
14
nientis ad linguam et mouentis eam. Et quandoque fiunt
15
in ipso ramo: et quandoque fiunt in lacerto ipso. ¶ Et
16
illud ideo quoniam alchael aut est spasmus aut teta-
17
nus aut durities: aut mollificatio aut abbreuia〈-〉
18
tio ligamenti aut nodatio a plaga consolidata: aut
19
apostema durum. ¶ Et quandoque fit illud sicut scis ex hu-
20
miditate secundum plurimum: et quandoque fit ex siccitate. ¶ Et
21
quandoque fit nocumentum in locutione ex parte apostematum:
22
aut vlcerum accidentium in lingua et partibus eius.
23
¶ Et quandoque accidit post sirsen propter expulsionem super〈-〉
24
fluitatis ex cerebro ad neruos: et febribus acu〈-〉
25
tis propter exiccationem earum. ¶ Et quandoque est lingua
26
in hoc vt detumescat spasmata et est rarissimum:
27
et hoc est ex nocumentis accidentibus ab origine.
28
¶ Et quandoque fit nocumentum in sermone propter causas
29
lacertorum epiglotis cum sunt extensi et mollifi-
30
cati. ¶ Et homini quidem quandoque est difficilis vocife〈-〉
31
ratio in principio rei quoniam laborat in mouendo
32
lacertos pectoris sui et epiglotis sue: ita quod non
33
tolerant laborem ipsum illi lacerti: quare fiunt in-
34
obedientes: cum ergo respirat in initio dictionis
35
sue et sermonis currit post illud. ¶ Et oportet quidem
36
vt huiusmodi homo preparet se ad loquendum cum re-
37
spiratione magna et motu pectoris magno: immo
38
festinet in ipsa velociter: nam cum ille assuescit
39
illud facilis sit ei locutio et consuescit facilitatem in
40
ipsa. ¶ Reliquorum vero modorum curationes iam
41
dicte sunt in capitulis suis. Et facto quidem post
42
sirsen confert quandoque flobotomia duarum ve-
43
narum que sunt sub lingua valde.
44
¶ De ranula. Capitulum .XVII.
45
ESt similis glandule dure existens sub lin-
46
gua cuius color est similis colori composi〈-〉
47
to ex colore superficiei lingue et vena〈-〉
48
rum que sunt in ea et est similis rane
49
et causa eius est humiditas viscosa.
50
¶ De cura. Capitulum .XVIII.
51
EXperiantur in ipsa: medicine corrosiue
52
incisiue resolutiue in quibus est super-
53
flua exiccatio sicut sal ammoniacus
54
et acetum et sal et fricatio cum flore eris
55
et draganto. ¶ Quod si non conferant administren〈-〉
56
tur medicine acute sicut medicamen andaron
57
et medicamen ascarion et medicamen oui humi〈-〉
58
di dictum in antidotario: et administratio flobotomie
1
sub lingua et medicine fortis alcola administrentur.
2
¶ Si autem non valuerint non erit excusatio ab
3
operatione manus. ¶ Et ex medicinis laudatis in
4
ea est vt sumantur origanum persicum et cortices gra-
5
natorum et sal et fricetur cum eis lingua infantis patien〈-〉
6
tis ranulam quoniam sanatur eis. ¶ Et ex eis que experta
7
sunt in ea sunt dragantum adustum et hermodactili
8
commixta cum albumine oui. et posita sub lingua.
9
¶ De adustione lingue. Capitulum .XIX.
10
QUandoque accidit illud causa caliditatis in
11
ore stomaci aut cerebro que non peruenit
12
ad hoc vt sit febris: aut causa receptionis
13
rerum acutarum aut salsarum: aut amara-
14
rum aut dulcium aut propter sitim vehementem. ¶ Et
15
quandoque fit propter causas maiores illis sicut febres acutas
16
et apostemata interiora. ¶ Et cura illius in summa est
17
quoniam oportet vt prohibeatur qui de hoc conqueritur et proprie
18
qui est ex egris ne dormiat super collum. et assidue
19
vtatur oscitatione. ¶ Et consuescat in administratione
20
pillularum factarum ex seminibus bateke et candi et citro〈-〉
21
lo[*]citrolo cf. Venice 1564: citruli et cucurbite et cucumeris et tereniabin: et simili-
22
bus illis. ¶ Et teneat in ore nucleos prunorum
23
et tamarindi et zuccarum albaizez et mucilagines
24
notas et succos infrigidantes et humectantes. ¶ Et
25
conuenit vt super ipsam fiat abstersio si est illic hu-
26
mor viscosus. Deinde inungatur et colluatur os cum
27
oleis et mucilaginibus et succis et adipe volati-
28
lium. ¶ Et quidam homines sunt qui curant
29
illud fricando cum menta.
30
¶ De cura fissurarum in lingua. Capitulum .XX.
31
MUcilago psilij teneatur in ore et transglu-
32
tiat eam et sumat crura et pedes et oua
33
mollia cocta in aqua. Et ex eis que ex〈-〉
34
perta sunt in eis est butyrum recens: et
35
ex eis frustum cucumeris et sebesten.
36
¶ De deiectione lingue. Capitulum .XXI.
37
QUandoque fit propter apostemata eius magna:
38
et quandoque fit a prefocationibus. Deijcit enim
39
natura aut voluntas linguam vt aperiatur
40
meatus anhelitus.
41
¶ De bothor in ore et cura eius. Capitulum .XXII.
42
PLurimum quidem patitur os bothor propter
43
stationem caliditatis in partibus stomaci et capi〈-〉
44
tis et vaporum. Et quandoque fit in febribus.
45
¶ Et iam dictum est quod quando apparet in
46
febribus acutis bothor niger in lingua moritur
47
infirmus in die secundo. ¶ Singularia vero iuua〈-〉
48
tiua in bothor in principio rei cum est necessi-
49
tas infrigidationis et exiccationis sunt sicut mirabolani
50
et galle et semina rose et amilum et fructus tamarisci
51
et sief memithe et dragagantum et balaustie et duo
52
sandali et rose et spodium et sumac et lentes et lu-
53
tum armenum et capita granatorum et cortices glan〈-〉
54
dium et climia et faufel. ¶ Et succi frigidi sicut succus
55
lactuce et solatri et succus virge pastoris et por-
56
tulace et extremitates vitis. ¶ Et plurimorum
57
quidem infantium sanantur bothor cum zuccaro ta-
58
barzet et camphora. ¶ Calida vero que sunt ne-
1
cessaria in fine rei sunt sicut celidonia et darsisa-
2
han proprie et corticis nucis muschate et ciperum
3
et crocus et nux cupressi et buglossa et piretrum et
4
gariofili et mentastrum et gallia. ¶ Et ex medicinis
5
sordidis est stercus canis: et quandoque necessarium est in eis
6
que sunt vlcerate arsenicum. ¶ Et ad eas quidem
7
que sunt grossa iam experta sunt decoctionis darsi-
8
sahan vncia .I. et venarum vncia .ß. celidonie quinta pars vncie
9
aloes pondus .ʒ.II. croci aureus .I. ¶ Et similiter aqua in
10
qua decoquuntur gariofili et nucis muschate et dar〈-〉
11
sisahan partes equales aut propinque. ¶ Et si inci〈-〉
12
piunt bothor suppurari tunc fortasse est necessarium
13
vt appropinquentur eis mucilagines facte ex eis
14
que sunt sicut semen lini cum ficubus et butyro et
15
farina frumenti et semen maru. et fumus terre
16
et semen malue. ¶ Et ista semina eadem et farina or〈-〉
17
dei et lac asininum solum aut cum aliquo istorum.
18
¶ Et quandoque indigent decoctione seminis lini cum ficu〈-〉
19
bus et butyro et farina frumenti et menta et fenu〈-〉
20
greco. ¶ Quidam vero sublimium medicorum di-
21
xerunt: non est aliquid magis vltimum quam oleum
22
de squinanto in curam bothor oris tepidum in ore.
23
¶ De alcola et vlceribus malignis. Capitulum .XXIII.
24
ALcola est vlcus existens in cute oris et lin〈-〉
25
gue cum expansione et dilatatione.
26
¶ Et quandoque accidit infantibus plurimum immo
27
cum plurimum accidit non accidit nisi eis propter
28
malitiam lactis et malitiam digestionis eius in stomacis
29
eorum. ¶ Et quandoque accidit ex omni humore et cogno-
30
scitur ex colore suo. Album enim est flegmaticum et ge〈-〉
31
neratur ex flegmate salso in pluribus. Et citrinum
32
est colericum et est vehementioris inflammationis quam
33
alia. Et nigrum est melancolicum. Et rubeum clarum est san〈-〉
34
guineum. ¶ Et malignius omnibus est melancolicum. et
35
quandoque fit cum apostemate et quandoque fit singulare. ¶ Et
36
omne vlcus eueniens in superficie oris est velox ad
37
dilatandum propterea quod non deficit ei caliditas insepa-
38
rabilis et cutis humida lenis. ¶ Et de consuetu-
39
dine quidem Galienus est vt nominet eam colahan[*]colahan cf. Venice 1564: colaham dum insu〈-〉
40
perficie[*]insuperficie corrupt for in superficie perseuerant: cumque putrefiunt et submerguntur
41
non nominat ea colahan: immo vlcera maligna: et
42
sunt illa que indigent medicinis cauterizatiuis. ¶ Et
43
quandoque multiplicatur alcola quando multiplicantur plu-
44
uie et multiplicantur in febribus pestilentialibus.
45
¶ De cura. Capitulum .XXIIII.
46
OPortet vt intendantur primo humor
47
dominans faciens alcola et euacuetur ex cor-
48
pore toto et est dominans: deinde ex ve-
49
nis que sunt sub mento: et ex eis que
50
sunt in iaharich. Flobotomia namque confert omnibus egri〈-〉
51
tudinibus oris calidis. ¶ Deinde administrentur
52
medicine bothorales predicte ita vt curetur fortia
53
et plurime humiditatis et acuta saniosa cum forti〈-〉
54
bus: et debilia cum debilibus. ¶ Et quando vlcera
55
perueniunt vsque ad os tunc necessaria sunt valde for-
56
tia sicut aldidicon cum acatia plurima. ¶ Et
57
oportet vt alienet olea omnia vsque ad oleum de oliuis.
58
¶ Medicine vero colligantur ex medicinis
1
bothor frigidis et calidis quas diximus in capitulo .I. in qui〈-〉
2
bus sunt stipticitas pauca et infrigidatio: deinde ille
3
que resoluunt. ¶ Et in illis que declinant ad
4
rubedinem et citrinitatem oportet vt addantur in infrigidatione
5
medicine. Reliqua vero indigent in primis eis
6
que exiccant et abstergunt cum qualitate sua equali
7
in initio rei: deinde eis que exiccant et resoluunt
8
cum fortitudine. ¶ Et obseruetur etas in omnibus il-
9
lis. In pueris enim oportet vt sint medicine eorum debi-
10
liores et vt lac eorum ractificetur. In magnis vero
11
oportet vt sint medicine eorum fortiores. Et pueris
12
quandoque conferunt cibi solum. Si autem non sunt come-
13
dentes oportet vt que eos lactant cibentur eis. ¶ Me〈-〉
14
dicine vero conuenientes alcola que sunt acuta
15
sunt sicut masticationes foliorum rubri et sicut lentes
16
cum aceto. et omnes medulle cum permiscentur cum cydo-
17
nijs sunt iuuatiue et proprie medulla cerui et vi-
18
tuli et poma stiptica et zarur et cydonia et iuiube
19
et extremitates vitis et citroli hortulani siccati et
20
farina lentium et farina rizi: et fortiora illis puluis
21
factus ex gallis et spodio et rosis et acatia et similibus
22
illis: et celidonie cum stipticis inest virtus mira-
23
bilis in cola. et camphora est vehementis iuuamen〈-〉
24
ti in cola. ¶ In vtrisque vero frigidis adiuuate cum
25
abstersiuis exiccatiuis et proprie in flegmaticis:
26
et cum resolutiuis fortis resolutionis et exiccationis
27
et proprie in melancolicis: sicut est farina herbi et mel
28
cum gallis: et rasura pergameni est vehementis iu〈-〉
29
uamenti in hoc proprie in pueris quando miscetur cum
30
aceto: et malignis dragantum cum aceto. ¶ Et quando
31
sunt corrosiua mala tunc necessaria est administra-
32
tio floris eris cum colcotar et galis et rob. aut gal〈-〉
33
larum et aluminis et balaustie partes equales et admini〈-〉
34
stratio trociscorum buxus aut alcohol tracamati-
35
con cum succo stiptico sicut succus acreste. ¶ Et
36
sicut medicine communes: aut ex alumine et gallis contri-
37
tis: aut puluerizatio et puluis fricetur cum eis os
38
multum. ¶ Et galle quidem conferunt omni cola maligno
39
et proprie quando coquuntur cum aceto et sale. Et sit cum
40
eis collutio oris in colla puerorum. ¶ Et cinis
41
almezerion habet proprietatem mirabilem in cola ma-
42
gno. et est ex medicinis communibus speciebus alcola. Et
43
similiter alumen puluerizatum et aqua erea et fex adu-
44
sta. ¶ Alcola vero melancolico nigro confert vt liniatur
45
cum melle cui admixte sunt passe enucleate et ani〈-〉
46
sum. Si autem illic fuerit apostema etiam tunc administretur
47
hoc vnguentum. aque albedarungi sacraiati vnum
48
olei rosacei sacraiati medietas. lentium sacraiati medie〈-〉
49
tas. croci pondus duorum aureorum fiat ex eis vnguentum.
50
¶ De multitudine sputi et cursus eius est in
51
somno. Capitulum .XXV.
52
MUltotiens accidit ex multitudine calidi-
53
tatis et humiditatis et proprie in stomaco.
54
¶ Et quandoque fit propter victoriam caliditatis
55
solius sicut accidit ieiuno: aut propter graui〈-〉
56
tatem cibi: aut corruptionem eius ex sputo assiduo
57
vsquequo comedat et quiescat illud ab eo. ¶ Et
58
quandoque accidit ex frigiditate et flegmate.
1
¶ De cura. Capitulum .XXVI.
2
SI fuerit ex caliditate tunc oportebit vt
3
flobotometur basilica prius et administrentur
4
alrobub acetosa et stiptici fructus ex
5
vino veteri cum commixtione plurima.
6
¶ Et sit cibus ex piscibus et carnibus leuibus
7
sicut carnibus hedi et volatilium. ¶ Et assiduet
8
collutionem oris cum decoctionibus stipticis factis
9
ex lentibus et sumach et similibus. ¶ Et si fuerit
10
ex frigore et flegmate administra vomitum cum eo
11
quod sciuisti in omni hebdomada duabus vicibus:
12
aut tribus. ¶ Et detur ei ad potandum in omni hebdo〈-〉
13
mada semel hoc medicamen. ¶ ℞. hierepigre pon-
14
dus .ʒ.II. salis indi pondus duorum dauic: anisi et
15
ameos amborum ana .I. dauic. detur in potu cum syru-
16
po acetoso de melle et de seminibus: et administren〈-〉
17
tur post illud tyriaca et electuaria calida. ¶ Ci〈-〉
18
bi autem eius sunt pulli columbarum cocti in cazola
19
cum speciebus que sunt vt piper et synapis et allea et
20
sumat in cenis tortelas cum almuri nabati: dein-
21
de transglutiat aquam calidam et fricet gingiuas si〈-〉
22
cut ostendi. ¶ Et ex medicinis et curis communibus et
23
bonis est vt sumat omni die pondus .ʒ.I. salis triti
24
non subtiliter cum endiuia humida: deinde admi〈-〉
25
nistretur trifera et assiduet administrationem frica-
26
tionis gingiuarum. ¶ Et iam expertus est mus assatus et
27
inuentum est iuuamentum eius et proprie in pueris.
28
¶ De abscissione odorum horribilium ex co〈-〉
29
mestis. Capitulum .XXVII.
30
COnfert ad illud masticatio rute et
31
masticatio foliorum rubi et collutio oris
32
post eas cum aceto squillitico et admini〈-〉
33
stratio ciperi et zedoarie in ore.
34
¶ De sputo sanguinis ex ore. Capitulum .XXVIII.
35
SI est exitus eius ex substantia oris et cu-
36
te ipsius tunc cura ipsum cum trociscis predictis
37
in capitulo albothor et alijs. Et in decoctio-
38
ne ramorum vitis et prepuciorum eius
39
est iuuamentum maximum. Si autem in alijs
40
fuerit locis nos iam ei singulare fecimus capi〈-〉
41
tulum: immo capitula.
¶ De fetore oris. Capitulum .XXIX.
42
AUt eius principium est gingiua pro-
43
pter putredinem que est in ea: aut propter
44
mollificationem que accidit ei: aut putre〈-〉
45
factionem in radice dentium: aut in
46
ipso dente: aut est principium eius cutis propter com-
47
plexionem malam in ea que alterat humidita-
48
tem. ¶ Et plurimum huius complexionis est calidum:
49
aut fit vt sit eius principium stomacus propter humorem pu〈-〉
50
tridum in ore stomaci aut colericum aut flegmaticum.
51
Et quandoque fit ex partibus pulmonis sicut
52
accidit in habentibus ptisim.
53
¶ De cura. Capitulum .XXX.
54
IN illo qui est ex gingiua et carne que
55
est inter dentes rubea oportet vt in-
56
tendatur in mundificatione dentium
57
semper et ablutione eorum cum ace〈-〉
58
to et aqua. Si ergo valuerit illud bene erit
1
si autem non valuerit immo fuerit illic superfluitas
2
putrefactionis tunc oportebit vt masticet post
3
illud fructum tamarisci et piretrum et rutam et folium
4
xiloaloes et masticem et cortices citri et gariofilum
5
et vt ponat super gingiuam aloem et myrrham et am〈-〉
6
borum similia: et vt colluat os cum aceto squillitico et
7
vt fricetur cum aniso et vino et passo dulci. quod si fue-
8
rit fortior illo administretur masticatio staphisa〈-〉
9
grie et expulsio saliue. ¶ Si autem non confert et ap〈-〉
10
paret putrefactio manifesta sumatur draganti adu〈-〉
11
sti pars .I. et radicis lilij et croci amborum ana pars .ß. con〈-〉
12
ficiatur cum melle et fiant trocisci administrentur et col〈-〉
13
luatur os post ipsos cum aceto puro et mixto cum
14
aqua rosacea. ¶ Aut sumatur medicamen fortius isto et
15
est pergameni adusti .ʒ.III. feniculi .ʒ.II. et .ß. galie su〈-〉
16
mach zinziberis piperis adusti trociscorum alcandicon[*]alcandicon corrupt for calcadicon omnium
17
ana .ʒ.II. fiat ex eis fricatio et linimentum et ponatur
18
super ipsum pannus lineus et alcali solum quando ponitur su〈-〉
19
per putrefactionem eradicat eam et deijcit ipsam et
20
facit nasci carnem bonam. ¶ Et ex eis que experta
21
sunt ad istud est acatia arsenicum citrinum. arseni-
22
cum rubeum calx alumen: fiant ex eis trocisci cum ace〈-〉
23
to: deinde terantur cum aqua mellis aut decoctione
24
seminis iuniperi. ¶ Sed si fuerit putrefactio in
25
ipso dente tunc medicamen ipsius erit fricatio eius
26
si fuerit in extremitate: aut limatura eius cum lima
27
aut eradicatio dentis si fuerit putrefactio sequens
28
radicem dentis. ¶ Si autem fuerit illic in gingiua
29
mollificatio et fuerit causa in euentu putrefactionis
30
tunc cura ipsum constringendo ipsam cum eis que sunt in
31
capitulo mollificationis gingiue. ¶ Si autem est humor
32
colericus putrefactus in stomaco aut in toto ore tunc
33
non est aliquid magis conferens ei quam chrysomila hu〈-〉
34
mida in ieiunio: et similiter albateka aut citroli aut
35
persica. si autem chrysomila presentia non fuerint et persi-
36
ca humida administretur infusio eorum que ex
37
ipsis incisa sunt et exiccata in ieiunio et proprie
38
exiccata chrysomilla. ¶ Et ex eis que iuuant
39
illud est administratio sauich cum zuccaro et aqua
40
niuis et administratio pillularum aloeticarum
41
quas dicemus in antidotario et fit cibus eius
42
omne lauans infrigidans non conuertibile in cole〈-〉
43
ram. ¶ Si autem est humor flegmaticus ad-
44
ministrentur hiere mundificantes os stomaci dicte
45
in capitulo oris stomaci: et administrentur trifera minor et
46
zinziber nutritum: et subtilis puluis aloes proprie et sit
47
cibus eius patelle: et minoret potum aque et abhor-
48
reat fructus et olera humida et assumat fricationes
49
suas ex arboribus amaris sicut alcheric et oli-
50
ue. ¶ Et ex medicinis que iuuant eos est vt sumant
51
omni mane ex folijs myrthi cum equali mensura sua de
52
passis enucleatis ad magnitudinem nucis: aut
53
simile ipsius ex nuce cupressi et iuniperi cum passis.
54
¶ Et conferunt eis grana pini et pillule de ga-
55
riofilis et est descriptio earum. ℞. gariofili galange. am〈-〉
56
borum ana .ʒ.ß. musci camphore amborum ana dauic .I.
57
piretri .ʒ.I. aloes .ʒ.III. synapis .ʒ.I. fiant pillule cum
58
vino. ¶ Et medicine quidem simplices ex parte sunt
1
sicut thus et xiloaloes indum et cinnamum grossum
2
et cortices citri et rosa et camphora et sandali et
3
gariofili et cucube et mastix et macis et nux muscha〈-〉
4
ta et radix aladkir et alarmech et alusnen et bla-
5
cte bizantie et cardomomum: et agnus castus et folia ci〈-〉
6
tri et spica et alneremisek[*]alneremisek i.e. alneremisk. et zinziber et reliqua que inueniun〈-〉
7
tur in arcolis singularium. ¶ Et ea quibus medici-
8
ne conficiuntur sunt miua et serum et succus citri.
9
¶ Quando os remanet apertum. Capitulum .XXXI.
10
OS remanet apertum aut propter vehe-
11
mentem necessitatem spiritus maximi infla〈-〉
12
tionis: aut propter constrictionem et preuo-
13
cationem: aut propter debilitatem lacer〈-〉
14
torum oris: quare non efficiunt operationem suam in
15
somno et illud est in egritudinibus acutis malum:
16
meliora autem loca ad distinguendum colores dentium
17
sunt loca alia: et cum dicentur egritudines acute.
18
¶ Fen .VII. de dispositionibus dentium et est tracta〈-〉
19
tus vnus.
20
¶ De sermone dentium. Capitulum .I.
21
IAm sciuisti quod locuti sumus de
22
dentibus et anathomia eorum et iu〈-〉
23
uamento ipsorum. Oportet ergo
24
vi tu attendas quod dicitur illic: vt
25
scias quod dentes fiunt ex summa ossi〈-〉
26
um quibus inest sensus propter illud
27
quod venit ad eos ex neruis a cerebro procedenti-
28
bus lenibus. ¶ Et quando dolent sentiunt illud
29
quod accidit ei ex percussione et saltu: et quan-
30
doque sentiunt fricationem suam et commotionem su-
31
am. ¶ Et quandoque accidunt in eis egritudi-
32
nes mollificationis et fissure et eradicationis et
33
augmenti et alteratio coloris in substantia sua: et
34
in epithimatibus compositis super eos. ¶ Et accidunt
35
eis corrosio et putrefactio et fractura ¶ Et acci〈-〉
36
dunt ei dolores vehementes et fricationes. et acci〈-〉
37
dunt eis stupor et est species dolorum eius. ¶ Et ac-
38
cidit eis defectus a masticatione dulcis et aceto-
39
si et noceri a calore et frigore et paruitas toleran〈-〉
40
tie ad obuiandum vni amborum aut vtrisque. ¶ Et
41
quandoque ei accidunt species apostematum: et illud
42
quidem non est mirum. Omne enim quod recipit exten-
43
sionem cum augmento nutrimenti non elongatur quin
44
recipiat extensionem cum superfluitate: nam si non re〈-〉
45
ciperent materias penetrantes in eis augmentan-
46
tes eos non fierent virides et denigrarentur. Illud
47
enim est propter penetrationem superfluitatum in eis.
48
¶ Et dentes quidem creati sunt recipientes aug-
49
mentum et additiones semper vt sit eis illud loco eius
50
quod conteritur ita quod dens oppositus loco eius qui
51
accidit et eradicatus est augmentatur in longitudi-
52
ne cum fit additio conueniens ei et non opponatur
53
ei contritio. ¶ Et scias quod dentium complexiones
54
quandoque significantur ex gingiua. et colore eius
55
si est citrina est colerica et alba est flegmatica: et
56
rubea est sanguinea: et si ad fuscitatem et nigre-
57
dinem est melancolica.
58
¶ De conseruatione dentium. Capitulum .II.
1
QUi vult vt incolumes sint sui dentes
2
oportet vt obseruet .VIII. res. ¶ Ex quibus
3
est vt sibi caueat a frequenti corruptio〈-〉
4
ne cibi et potus in stomaco propter rem in substan-
5
tiam cibi: et est vt sit recipiens corruptionem veloci-
6
ter sicut lac et pisces saliti et pisces parui. ¶ Aut
7
propter malitiam regiminis sue acceptionis ex eis que iam di〈-〉
8
cta sunt in locis suis. ¶ Et ex eis est vt non ni-
9
tatur multis vicibus vomere et proprie cum est illud
10
quod euomit acetosum. ¶ Et ex eis est vt vitet ma〈-〉
11
sticationem omnis visci: et proprie cum est dulce sicut con〈-〉
12
fectio de melle et ficus viscose. ¶ Et ex eis est
13
deuitatio frangendi durum. ¶ Et ex eis est deuita〈-〉
14
tio congelantium. ¶ Et ex eis est deuitatio omnis rei
15
que est vehementis frigoris: et proprie post calidum
16
et omnis vehementis caloris: et proprie post frigus: et
17
ex eis est vt assiduet mundificationem eius quod ingre-
18
ditur dentes absque perscrutatione multa et consuetudine
19
vsque ad hoc vt noceat carni rubee et carni que est
20
inter dentes et moueat eam aut moueat dentes. Et
21
ex eis est deuitatio rerum nocentium dentibus proprieta-
22
te sui sicut porri. Ipsi enim vehementer nocent den-
23
tibus et gingiue et reliqua que dicta sunt in singula-
24
ribus. ¶ Fricationes autem eorum oportet vt administren-
25
tur cum equalitate: et non fiat in eis perscrutatio tanta vt
26
destruatur humiditas eorum et aquositas et preparet eos
27
ad recipiendum fluxus et vapores ascendentes a stomaco:
28
et fiat causa ad tumorem: et quando administratur fricatio cum
29
equalitate abstergit dentes et confortat eos et confortat
30
carnem rubeam et prohibet lapides et facit bonum
31
oris odorem: et melius quidem lignum ad fricationem fa〈-〉
32
ciendam est illud in quo sunt stipticitas et amaritudo.
33
¶ Et oportet vt consuescat fricationem dentium cum va-
34
dit dormitum cum oleo. Sitque illud oleum aut sicut
35
rosaceum si est necessaria infrigidatio: aut sicut oleum de ben.
36
et neriden si necessaria est calefactio: et quandoque necessario[*]necessario corrupt for necessaria est
37
compositio. ¶ Et melius quidem est vt fricetur prius cum
38
melle si est illic frigus: aut cum zuccaro si est de-
39
clinatio ad frigus: aut parum caloris: vnumquodque
40
autem amborum congregat proprietates laudabiles ab〈-〉
41
stersionis et cibationis et impinguationis et mun〈-〉
42
dificationis: sed zuccarum in hoc toto est inferius mel〈-〉
43
le: et si teratur a tabarzet et cum melle misceatur ab-
44
stergit et mundificat et stringit gingiuam: deinde
45
oportet vt sequatur ipsum oleum. ¶ Et ex eis que conseruant
46
sanitatem dentium est vt colluatur os in mense bis cum
47
vino in quo decocta est radix titimali: et enim perueniens
48
ad vltimum in faciendo bonum odorem: et non adue-
49
nit facienti illud dolor dentium. Et similiter caput le-
50
poris adustum quando fit cum eo fricatio. et similiter sal confe-
51
ctus cum melle cum aduritur aut non aduritur: sed adustus
52
est melior: et oportet vt ex eo fiat auellana et ponatur
53
in panno et fricentur cum ea dentes. ¶ Et similiter frica-
54
tio cum lupinis: et similiter alumen iameni cum aliquantu〈-〉
55
la myrrha et proprie alumen adustum cum aceto. Et
56
quando iuuantur dentes istis medicinis oportet vt admi-
57
nistretur post eas mel: et fricatio cum eo fiat: aut
58
zuccarum: deinde administretur fricatio cum oleis
1
secundum quod narrauimus. ¶ Et quando dens prepa-
2
ratus est fluxus oportet vt teneatur in ore decoctio
3
rerum stipticarum diu. Et assiduetur medica-
4
men de alumine et sale adustis super ipsum.
5
¶ De sermone vniuersali et cura dentium. Capitulum .III.
6
MEdicine dentium alie sunt conseruatiue
7
et alie sunt curatiue. Et quia substantia den-
8
tium est sicca: tunc medicine conuenientes
9
que conseruant sanitatem et reducunt eos ad
10
illud quod oportet secundum plurimum sunt medicine exiccatiue.
11
¶ Calidis autem et frigidis indigent cum accidit vnam
12
duarum qualitatum a naturali complexione iam plurimum recessisse.
13
Uehementiores igitur medicinarum conuenientium ad
14
sanitatem dentium sunt exiccatiue commensurate in
15
duabus qualitatibus. ¶ Et omnis medicina dentis est
16
exiccatiua nisi illa que non est dentis: quoniam est dens:
17
immo propter accidens quod ei accidit: et ex exiccatiuis
18
quedam sunt calide et quedam sunt frigide. ¶ Et me〈-〉
19
dicinarum dentium melior est illa que aggregat ad
20
arefactionem: et exiccationem et abstersionem et reso〈-〉
21
lutionem superfluitatis si ad dentem est expulsa cum equa-
22
litate: et prohibitionem materie que ad ipsum attrahitur cum
23
exiccatiuis frigidis. ¶ Et illa que ad aliquantulum
24
frigoris.[*]frigoris. corrupt for frigoris [redundant period] declinat que non obstupescere facit dentes
25
sua acetositate aut ponticitate sua sicut est obstu-
26
pefactio agreste: et acetositatis citri: et sunt gal-
27
lia et camphora et sandali et rosa et semen eius et ba-
28
laustie et sanguis draconis et fructus tamarisci
29
et galle et karabe et margarite et faufel et farina
30
ordei et cortex arboris mori: et folia tamarisci:
31
et radix acetose. ¶ Et calide que sunt vsque ad ter-
32
minum. alie sunt quarum calor est in substantia sua. et alie
33
sunt quarum calor est acquisitus. Et ille que sunt ad ter〈-〉
34
minum in substantia sua sunt sicut sal adustum: et sceha
35
adustum et cinamomum et ysopus et flos squinanti et
36
fructus capparis: et fortius eo est cortex radicis
37
eius: et xiloaloes et muscus et capillus veneris
38
crudus et adustus: et folia cupressi et iuniperi et fo〈-〉
39
lium et cornua cerui adusta et non adusta: et menta〈-〉
40
strum et cinis eius et mastix et dragagantum adustum
41
et cinis baurac. et aristologie rotunde et cinis corticis vitis
42
et cinis capitis leporis et dactili adusti. ¶ Et
43
Calide[*]Calide corrupt for calide cum virtute acquisita sunt sicut cinis galla-
44
rum: nam cum extinguitur cum aceto est ad equalitatem
45
propinquus: et cinis ramorum vitis et cinis canne:
46
et que sunt eis similia. ¶ Equales vero sunt sicut cornua
47
cerui adusta cum lauantur: et sicut nux et aldulb. et
48
sicut cortices arboris pini. ¶ Et ex eis sunt me〈-〉
49
dicine venientes ex via compositionis et sunt sicut fari〈-〉
50
na ordei cum permiscentur cum sale et sero. deinde aduri-
51
tur: et dactili confecti cum alkitran et aduruntur donec
52
fiant carbones: et deinde effunduntur super eos serum.
53
¶ Et ex fricationibus expertis est dentifricium exper〈-〉
54
tum quod recipit cornu cerui et foliorum cupressi am-
55
borum ana .ʒ.X. nucis dulb cum dispositione sua .ʒ.V. ra-
56
dices pentafilon .ʒ.X. capilli veneris adusti .ʒ.V. rosarum
57
mundatarum a capitibus suis .ʒ.VIII. spice .ʒ.II. conte-
58
rantur bene et fiat ex eis dentifricium. ¶ Dentifricium
1
bonum. ℞. cornu cerui adusti camezi[*]camezi cf. Venice 1564: carmezich ciperi ro-
2
sarum spice aristologie omnium ana .ʒ.I. salis gemme .ʒ. quar〈-〉
3
tam partem: fiat ex eis dentifricium. ¶ Et dicemus
4
etiam dentifricia in ea putridis que sequuntur et den〈-〉
5
tifricia alia in antidotario. ¶ Incipiamus itaque
6
et dicamus quod curatio cum exiccatiuis est curatio
7
sicut scis conueniens: et cum calefactiuis et infrigi-
8
datiuis est curatio que est necessaria cum sit vehe〈-〉
9
mens recessio ab equalitate propria. ¶ Et medicine
10
quidem dentales alie sunt dentifricia et alie sunt ma〈-〉
11
sticationes: et alie sunt linimenta: et alie sunt que
12
vt pastilli ponuntur super dentes: aut super mandibu-
13
lam. et alie sunt succi et alie sunt fricationes: et alie
14
sunt res implentes: et alie sunt vaporationes: et alie
15
sunt cauterizantes: et alie sunt eradicatiue: et alie
16
sunt suffumigationes: et alie sunt caputpurgia: et
17
alie sunt distillationes in aure: et alie sunt euacuan〈-〉
18
tes materiam cum flobotomia: aut ventosis ex propin〈-〉
19
quioribus locis. ¶ Et ex medicinis dentium quedam
20
sunt que sunt resolutiue: et quedam que sunt infrigi〈-〉
21
datiue: et quedam que sunt narcotice: et narcotice
22
quidem cum administrantur in dentibus sunt res lon〈-〉
23
ginquiores a timore. Uerum earum multiplicatio:
24
quandoque corrumpit substantiam dentium. ¶ Et simi-
25
liter medicine vehementis resolutionis et calefa-
26
ctionis: oportet vt non administrentur: nisi cum est necessa〈-〉
27
rium et sunt sicut pulpa colloquintide: et elleborus
28
albus et cucumer asininus et reliqua: et oportet vt cauea-
29
tur euentus alicuius earum et narcoticorum ad ven〈-〉
30
trem. ¶ Et similiter multotiens est necessarium perfora-
31
re dentem cum perforatorio minuto: vt per ipsum exic〈-〉
32
cetur materia nocitiua: et vt inueniat medicina tran〈-〉
33
situm ad profundum eius. ¶ Et acetum quidem quamuis sua
34
essentia noceat dentibus: tamen quandoque ponitur in
35
medicinis dentium infrigidantibus et calefacientibus
36
simul. Infrigidantibus quidem: quoniam infrigidat
37
sua substantia: et non penetrat. ¶ In calefacientibus
38
vero quoniam penetrat: et quoniam adiuuat cum incisione
39
ad resoluendum. Eius vero nocumentum est tunc fra-
40
ctum cum medicinis dentium que eis admiscentur.
41
¶ De dolore dentium. Capitulum .IIII.
42
SCias quod dentes quandoque dolent propter
43
causam dolorosam existentem in substan〈-〉
44
tia ipsorum secundum quod proposuimus in eis que
45
preterierunt et quandoque est propter causam
46
dolorosam existentem in neruo qui est in radice eo〈-〉
47
rum. et quandoque est propter causam dolorosam existen-
48
tem in gingiua et apostema et additionem carnis nate in
49
ea recipiente materiam aut propter mollificationem
50
eius quare recipit materias malas et putrefiunt in
51
ipsa et nocent dentibus: et etiam ponunt super dentes com〈-〉
52
motos. ¶ Et quandoque fit difficile pluribus hominibus
53
considerantibus in dentibus suis dolorosis discer〈-〉
54
nere inter eos et species cure ipsorum sunt diuerse.
55
¶ Dolorum vero dentium cause: aut sunt malitia
56
complexionis pure ex frigore: aut calore et exic-
57
catio propter priuationem nutrimenti sicut in senibus
58
est infra humectationem secundum quod scies in loco suo:
1
aut est cum materia aut ventositas. ¶ Et mate〈-〉
2
ria quidem aut facit dolorem cum multitudine aut
3
grossitie: aut acuitate. et quandoque est materia apostemans den〈-〉
4
tem ipsum: et quandoque est corrodens: et quandoque facit
5
nasci vermem. ¶ Et materiei principium aut est ex
6
stomaco aut est ex capite: aut ex vtrisque locis simili et
7
si fuerit totum corpus plenum illa materia tunc cur〈-〉
8
sus ex corpore ad dentes erit ex his duabus vijs:
9
et quandoque dolent dentes in febribus acutis secundum se-
10
mitam communitatis in malitia complexionis. ¶ Et quando
11
accidunt sub aliquo dentium corrosio dolor et pul〈-〉
12
satio tunc in radice eius est superfluitas non matu〈-〉
13
ra: curentur ergo apostemata et dolor et eradicetur.
14
¶ De signis. Capitulum .V.
15
OPortet vt attendas et consideres an cum
16
dolore dentis sit apostema in gingiua
17
aut in partibus eius si ergo inuenies apostema
18
in gingiua existimabis et iudicabis
19
quod fortasse causa non erit in ipso dente. et similiter si fuerit
20
compressio super ipsam gingiuam: si autem non inuene-
21
ris apostema in gingiua tunc causa aut est in ipso dente: aut
22
est in neruo qui est in radice eius. nam si senseris
23
apostema in dente aut corrosionem: tunc causa erit in
24
substantia eius. et similiter cum senties lesionem que exten〈-〉
25
ditur secundum longitudinem in dente. ¶ Si autem non sen-
26
titur lesio nisi in profundo: tunc causa est in neruo qui est
27
in radice eius: et proprie cum inuenitur dolor expan〈-〉
28
sus in carnibus rubeis: aut in mandibula et sentitur
29
sicut stupefactio in dente. ¶ Et tu quidem significabis
30
complexiones calidas frigidas per ea que sciuisti: et sic-
31
cas per detumitiones dentis et commotionem eius.
32
¶ Et significabis ventositatem cum permutatione do〈-〉
33
loris extensi et humorem grossum cum submersione
34
et mora doloris absque caliditate et frigiditate ap-
35
parentibus valde. et humorem acutum sanguineum
36
aut colericum cum velocitate nocumenti quod incur-
37
rerit ab eo quod facit dolorem: et pertransitionem existentem
38
in dolore alteratione coloris ad similitudinem
39
humoris et caliditate acuta cum tangitur. ¶ Et
40
scias quod initium humoris est ex cerebro aut stomaco ex
41
repletione quam inuenies ex vno eorum aut ambo-
42
bus. ¶ Cum autem causa doloris est in gingiua non
43
sufficit eradicatio. et non est necessaria penitus: si
44
est in dente remouetur dolor cum eradicatione: et
45
quando est in neruo quandoque remouetur cum eradicatione:
46
et quandoque non remouetur. Et non remouetur quidem nisi
47
propterea quod materia quam natura et medicina resoluere
48
querunt inuenit locum amplum in quo expellitur cum
49
prius fuerit prefocatio retenta cum dente.
50
¶ De cura. Capitulum .VI.
51
SI dolor quidem fuerit communitate membri:
52
tunc incipe a mundificatione membri communi-
53
cantis cum flobotomia et ventris solu-
54
tione cum eo quod sit sicut hiera et pulpa
55
colloquintide: aut scamonea: aut sicut infusiones:
56
aut cum gargarismis mundificantibus caput: aut
57
causa est in capite. ¶ Cum autem illic fuerit apostema sensibi〈-〉
58
le in gingiua et carnibus rubeis tunc oportebit vt
1
incipias cum flobotomia et scarificatione secundum virtutem et
2
conditiones: et vt teneat in ore in principio in omnibus eis infrigidantia
3
que sunt ex succis et decoctionibus et similibus frigidis fortibus
4
ex camphora: absque superfluitate in stipticitate. Et
5
multotiens quidem sufficit vt sis contentus ex oleo rosaceo et ma〈-〉
6
stice et oleo omphacino aut ex oleo quod sit sicut
7
oleum myrtynum. ¶ Et confert ad illud vt sumantur
8
vinum passularum vetus et oleum rosaceum crudum decoquatur cum
9
vino in quo sint passule decocte decoctione bona: et
10
teneatur in ore. Deinde post illud gradatim ordinetur ad
11
resoluentia et maturantia et caueatur vt non currat
12
ex aliquo forti eorum aliquid ad ventrem. ¶ Et ordinetur
13
etiam gradatim ad euacuationem ex ipso membro ita vt mittan〈-〉
14
tur radices dentium sanguisuge: aut flobotometur vena
15
que est sub lingua: aut ventosetur sub mento cum incisio〈-〉
16
ne. ¶ Quod si dolor vehementior fuerit: tunc oportet
17
vt adhereat super radicem dentis piretrum cum cam-
18
phora: et reiterentur ambo quotiens resoluuntur: et
19
si additur vehementia doloris necessarium est multo-
20
tiens administrare opium cum oleo rosaceo. Sed quotiens-
21
cunque inuenitur excusatio ab illo dimittere ipsum est me〈-〉
22
lius: immo oportet vt administretur maturatio. Cum autem
23
causa est in ipso dente aut in neruo: et non est materia: immo
24
malitia complexionis curetur cum medicinis dentium que
25
ei opponuntur notis. ¶ Si autem causa est in malitia
26
complexionis eius et debilitatis eius complexionis super
27
calidum colluat os ex oleo frigide complexionis tepi-
28
do: deinde fiat frigidum actu. ¶ Et si causa malitie com-
29
plexionis eius est complexio super frigidum administretur loco il-
30
lius ex oleis calidis: sicut est oleum de neriden et
31
oleum de ben et comprimat super vitellum oui assatum
32
calidum aut super panem calidum: et quandoque conferunt ambo
33
regina[*]regina corrupt for regimina in vnaquaque specierum malitia complexionis predi〈-〉
34
cta. ¶ Si autem causa est pura siccitas: tunc confert ei vt
35
fricetur cum eis que sunt sicut butyrum et adeps anatis
36
¶ Si vero est cum materia quecunque sit materia acuta aut gros〈-〉
37
sa aut multa: oportet vt euacuetur secundum quod in ipsa est.
38
¶ Et oportet vt prius incipiatur in principio cum eis que in〈-〉
39
frigidant et repellunt in omnibus illis quamuis sit illud
40
in materia calida plus necessarium et in grossa minus. ¶ Et
41
ex rebus quidem fortibus ad repellendum et proprie in ma-
42
terijs frigidis est alumen adustum et extinctum cum aceto
43
cum equali mensura sui salis que ambo sint trita valde:
44
deinde administrentur: deinde colluatur os postea
45
cum vino. ¶ Et ex eis que conueniunt ad repellendum
46
sunt galle. Quod si materia fuerit calida curetur cum succis
47
infrigidatiuis: et fiat preparatio in equatione eius. Si
48
autem illud non valet preparatio sit aut in resolutione eius:
49
aut in ipsius stupefactione. ¶ Et si materia fuerit gros〈-〉
50
sa aut plurima: preparatio sit post illud quod diximus
51
ex curatione initij cum resolutiuis etiam. ¶ Et me〈-〉
52
lius est vt sit collutio oris cum aceto et oleo rosaceo.
53
Ipsa enim quandoque attrahit humiditates radicales
54
post superfluitates. et quandoque est necessarium vt aggregen〈-〉
55
tur ad resolutiuas medicine stiptice: quoniam
56
membrum est siccum. ¶ Quod si causa est ventositas tunc
57
curatio fiat cum resolutiuis que dicemus: et proprie
58
serapino et galbano et granis alharmel.
1
¶ De medicinis resolutiuis. Capitulum .VII.
2
MEdicine administrate in doloribus dentium
3
indigentibus resolutione: alie sunt collutio〈-〉
4
nes oris in quibus omnibus oportet vt tenean〈-〉
5
tur in ore spatio longo sicut acetum in quo
6
coctum est spolium serpentis: aut acetum in quo decocta
7
est colloquintida: et est fortis iuuamenti valde: et cum
8
frigus est manifestum: tunc sit cum vino aut aristologia
9
aut piretro: aut assa fetida cum synapi aut cor〈-〉
10
tices capparis: aut cortices pini: aut mentastrum:
11
aut folia dulb et polium et cortices raffani cum ace-
12
to aut aqua. et similiter folia lauri et git[*]git i.e. gith(?). et similiter fusies[*]fusies corrupt for fustes [cf. Venice 1564] allei
13
cum piretro: aut acetum in quo ponitur condisi tenea〈-〉
14
tur in ore: aut piretrum et fructus tamarisci in ace-
15
to et ad dolorem sansucus: aut radix cucumeris
16
asinini. et eius succus in aceto aut cum harmel que
17
sint decocte in aceto aut serapinum. ¶ Et ad do-
18
lorem pulsatiuum decoctio gallarum crudarum cum
19
aceto: et solatrum cum aceto: et bengi cum aceto: et
20
cornua cerui adusta decocta in aceto squilliti-
21
co trita et confecta in oxymelle. ¶ Et alia sunt
22
gargarismata cum similibus eorum que prediximus de
23
collutionibus oris. ¶ Et ex eis est vt decoquan〈-〉
24
tur passe montane et allea in aqua: et fiat ex eis gar〈-〉
25
garisma et dimittatur os apertum et currat saliua plu〈-〉
26
rima. ¶ Et alie sunt masticationes accepte ex
27
medicinis predictis et similibus eis: ex illis est vt su〈-〉
28
mantur mentastrum montanum et piretrum: et piper album et
29
myrrha et conficiantur cum carne passularum et fiant ex
30
eis auellane: et masticetur ex eis omni die auella〈-〉
31
na vna. ¶ Et alie sunt linimenta et epithimata
32
et rorationes et emplastra facta ex medicinis reso-
33
lutiuis notis. et ponuntur in eo quod habet essentiam te-
34
nacem. ¶ Et emplastra facta ex medicinis resolutiuis
35
notis sicut est mel aut kitran aut aliquid dissolutum
36
in aqua qua resoluantur aut conficiuntur cum aqua sola.
37
¶ Aut accipiatur sulfur recens et liniatur: aut suma〈-〉
38
tur pulsatiuo.[*]pulsatiuo. corrupt for pulsatiuo [redundant period] synapi tritum solum: aut cum assa feti-
39
da: aut accipiatur sulfur recens et cum assa vel sagze-
40
nea et ponatur super radicem dentis. ¶ Et ex eis que
41
sunt experta est vt sumatur medulla nucleorum persici
42
et quantum est medietas eius de pipere et conficiantur cum
43
kitran et fricetur cum eis dens: aut nigella contrita et
44
confecta cum oleo applicetur et liniatur cum ea. ¶ Et
45
ex eis que sunt experta est vt sumatur piperis et pire〈-〉
46
tri et staphisagrie et zinziberis omnium ana pars .I. baurach
47
armeni pars .I. et .ß. terantur bene et fricentur cum eis
48
dentes et gingiua: quoniam sunt vehementis iuuamenti.
49
¶ Et quandoque barbe fit emplastrum cum eis que sunt si-
50
cut malua et camomilla et anetum et semen lini et
51
decoctio anei[*]anei corrupt for aneti: et oleum eius et administrantur. ¶ Et
52
quidem Galienus existimauit quod epar stellionis quando poni-
53
tur super dentem dolorosum corrosum sedatur dolor
54
eius. ¶ Et alie sunt vaporationes exterius adhi〈-〉
55
bite: et oportet vt administrentur aut ante cibum duabus ho〈-〉
56
ris: aut post ipsum .IIII. horis: et horum est necessitas
57
propter vehementiam doloris: sicut si fiat vaporatio
58
cum sale et milio: aui cum oleo calefacto: aut cum ce-
1
ra liquida: et quandoque vaporatur barba faciendo va-
2
porationem post vaporationem vt ad ipsam traha〈-〉
3
tur materia. Cum enim apostematur barba sedatur dolor: et proprie
4
cum coquitur dens cum oleo feruente in illa hora.
5
¶ Et alie sunt cauterizantes: et regimen quidem
6
cauterij est sicut vt decoquatur oleum cum aliquibus
7
medicinis resolutiuis predictis: aut solum: et quando sumi〈-〉
8
tur acus et ignitur et submergitur in illo oleo: et fit
9
vt penetret in vacuitatem embule ingeniose super
10
dentem dolorosum donec perueniat ad dentem: et
11
cauterizet ipsum: et quandoque ponitur in circuitu eius ce〈-〉
12
ra: aut massa aut aliquid aliud distinguens inter
13
dentem et inter dentes qui sunt in circuitu eius: et
14
carnes rubeas. Et iuuamentum quidem huius ad il〈-〉
15
lum in quo materia est in ipso dente est plurimum. ¶ Et
16
quandoque distillatur in embuba: etiam oleum feruens post
17
ingenium predictum: et oleum quidem oliue est conuenientius
18
oleis reliquis: et quandoque necessarium est in cauterizantibus
19
vt perforetur dens perforatorio minuto vt penetret in
20
ipso virtus cauterizatiua: et quando non valent cura〈-〉
21
tiones cauterizetur dens cum acu ignita totiens do-
22
nec perueniat ad vltimum in cauterizatione eius. et
23
fortasse sedatur dolor et frangetur dens. ¶ Et alie
24
sunt fricationes accepte ex eis quorum preterijt narra〈-〉
25
tio. et zinziber quidem cum melle est fricatio iuuans: et etiam
26
acetum et sal: et etiam acetum et pulpa colloquintide et pi〈-〉
27
retrum. ¶ Et alie sunt fumus et suffumigationes.
28
Et in eis melius est vt fiant intraiectorio: et quando〈-〉
29
que suffumigatur ex resolutiuis sicut venis colloquin〈-〉
30
tide aut granis eius: aut granis synapis aut vn〈-〉
31
gula asini: aut semine cepe: et proprie ad vermem: aut
32
folijs myrti cum polio: aut folijs ruthe: aut pire〈-〉
33
tro. et alie sunt caputpurgia resolutiua sicut aqua
34
cucumeris asinini et succus radicis sicle et fasfasa et aqua
35
sansuci. ¶ Et alie sunt distillationes in aurem que
36
sequuntur dolorem sicut si administrentur ista caput〈-〉
37
purgia distillata in aure. aut succus capparis
38
humidi. ¶ Et alie sunt impletiones corrosionis si
39
fuerit causa doloris ex corrosione. ¶ Et oportet vt sub〈-〉
40
tilietur et non impleatur cum labore et vehementia ad-
41
dente in dolore sicut galia cum ciperis: aut cum ma-
42
stice: et fortior illo est assa fetida cum serapino: aut
43
nigella trita cum oleo aut piper: aut fex adusta: aut
44
euforbium: aut piretrum: aut impleatur ex me〈-〉
45
dicamine medulle persicorum predicto. immo
46
impleatur calidus cun[*]cun corrupt for cum frigidis et frigidus cum calidis.
47
¶ De medicinis stupefactiuis. Capitulum .VIII.
48
QUandoque administrantur secundum modos pre〈-〉
49
dictos in resolutione: verum melius est vt
50
sint delinite: aut annexe aut implentes:
51
cum tamen quandoque administrantur vt sint masti〈-〉
52
cationes et suffumigatioes ex eis itaque est vt su-
53
matur seminis iusquiami albi et opij et storacis et galbani
54
omnium ana pondus .ʒ.II. piperis et asse fetide de sce-
55
ni amborum .ʒ.I. fiat ex eis collyrium cum coagulato
56
vue et ponatur super dentem dolorosum. ¶ Aut su-
57
mantur opij et castorei partes equales. et distilletur ex
58
eis granum .I. aut grana .II. in oleo rosaceo in aurem vbi est dolor.
1
¶ Aut sumatur quod adhereat ex radice mandra-
2
gore: quandoque enim sed ad[*]sed ad corrupt for sed at ipsum. ¶ Aut sumatur secundum quod
3
ostensum est ex modo suffumigationis cum semine iusquiami
4
albi. ¶ Aut decoquatur radix mandragore solum:
5
aut cum iusquiamo albo cum vino et teneatur in ore.
6
¶ Et quandoque dantur in potu etiam narcotica sicut filo〈-〉
7
nium: potat enim ipsum qui de dente suo conqueritur et ac〈-〉
8
cipit ex ipso in ore suo et dormit et maturatur egri〈-〉
9
tudo eius et quiescit dolor eius. ¶ Et ex eorum sum〈-〉
10
ma que stupefaciunt absque nocumento est aqua
11
infrigidata cum niue in vltimo et ponitur in ore acceptio
12
post acceptionem donec stupefiat:[*]stupefiat: corrupt for stupefiat [redundant period] dens: quare quiescit
13
dolor omnino: quamuis quandoque sit addens
14
in principio.
15
¶ De dente commoto. Capitulum .IX.
16
QUandoque commouetur dens propter causam pri-
17
mitiuam ex casu aut percussione. ¶ Et
18
quandoque commouetur ex humiditate molli-
19
ficante neruum constringentem: et quandoque est
20
dens cum hoc pinguis: deinde extenuatur. ¶ Et quando〈-〉
21
que commouetur propter corrosionem accidentem origini den-
22
tium et amplificat eam: aut subtiliat dentem per
23
illud quod minuitur ex eo et non facit dolere adurem[*]adurem(?) is missing in Venice 1564.
24
¶ Et quandoque commouetur propter detumitionem accidentium[*]accidentium corrupt for accidentem
25
dentibus propter siccitatem dominantem: sicut accidit denti-
26
bus conualescentium et senum et eis qui famem tolerant ve〈-〉
27
hementem continue et abbreuiatur ab eis nutrimentum.
28
¶ Et quandoque commouetur propter abbreuia〈-〉
29
tionem carnis alhamur.
30
¶ De cura. Capitulum .X.
31
OPortet vt deuitet masticationem cum
32
illo dente et minoret locutionem: et non
33
tangat ipsum manu neque lingua et peni〈-〉
34
tus dimittat masticationem et intendat
35
ad sorbitionem quantum potest. ¶ Quod si causa fuerit cor〈-〉
36
rosio curetur corrosio et reliqua. ¶ Et si causa fuerit
37
detumitio succuratur cum cibarijs: cum tamen hoc sit ex
38
eis quorum obuiatio est difficilis. Deinde cum hu〈-〉
39
mectantibus curetur faciendo vt adhereant et fri〈-〉
40
cando et distillando in aurem sicut est oleum rosaceum et de
41
salicibus et succus foliorum solatri: immo cum stipti-
42
cis: nam si est propter detumitionem dentis non valent
43
cibaria. quoniam ipsa forsitan non impinguant ipsum ve〈-〉
44
lociter: immo oportet vt curetur cum stipticis frigidis. ¶ Et si-
45
militer si accidat a percussione. ¶ Si autem peruenit
46
ab humiditate mollificante: oportet vt curetur cum stipti〈-〉
47
cis calefacientibus et administrentur stiptica opi〈-〉
48
latiua ex medicinis dentium colluendo os et
49
fricando calefactiuis: sicut collutio oris ex aqua
50
in qua decocta sunt asedar parum et folia cu-
51
pressi: aut passum in quo decoctum est alumen
52
cum medietate sui de sale: aut cum aqua in qua
53
decoctum est serapinum. ¶ Et ex adherentibus
54
est vt sumantur aluminis .ʒ.II. salis .ʒ.I. annectan〈-〉
55
tur super radicem dentis aut cortices eris cum
56
oleo et radicis lilij et corticis cupressi omnium ana
57
.ʒ.IIII. et aluminis pars .I. et sumantur cineris tamarisci et
58
salis equaliter. ¶ Aut cornu cerui adusti et salis
1
confectorum cum melle adustorum et myrhe
2
aduste omnium ana .ʒ.X. aut myrrhe et croci et spice
3
et masticis omnium ana partes .II. ruthe sicce et sumac
4
et balaustie omnium partes .iI. fiat ex eis dentifricium
5
et quod adhereat. ¶ Et etiam stiptica permixta cum aloe
6
et colcotar et climia. ¶ Dentifricium conueniens
7
ad hoc capitulum et ad alia: ciperi et rosarum et spice aro-
8
matice et salis gemme et carmezit et cornu cerui
9
adusti partes equales. ¶ Et ad aliud quod est cau-
10
sa diminutionis carnis gingiuarum sumantur
11
alumen iamenum et xiloaloes adustum et cipe〈-〉
12
ri et sumach et baulaustie.
13
¶ De perforatione et corrosione dentium. Capitulum .XI.
14
ACcidit illud ex humiditate putrefa-
15
cta in eis. Intentio in cura corrosio〈-〉
16
nis est prohibere additionem eius quod
17
corroditur. et illud fit cum mundificatione
18
substantie corrupte et resolutione materiei ledentis illud: et
19
prohibitione dentis ne recipiat illas materias et conuer-
20
sione illarum materierum ab eo cum euacuationibus si eis indi〈-〉
21
getur. ¶ Et medicine prohibitiue corrosionis
22
sunt exiccatiue. si autem est fortis indiget fortibus
23
vehementis exiccationis et calefactionis. et si est de〈-〉
24
bilis sufficiunt in eo exiccatio et stipticitas sicut
25
litium et myrtus et spica celtica: et ipsarum admini-
26
stratio sit ex modis quos prediximus. ¶ Et em-
27
plastrum eius ex capitulo impletionis. Et illis enim est vt im-
28
pleatur cum galia et ciperis: aut galia sola. prohibet enim
29
corrosionem et sedat dolorem. ¶ Aut impleatur ma-
30
stice et ciperis et myrrha aut storace aut gallis vi-
31
ridibus et litio: aut storace et opio aut galbano
32
aut sulfure citrino et litio aut visco albotin et pi〈-〉
33
pere: aut cum galia aut albotin: et mentastro aut
34
cum nigella contrita et confecta cum aceto et melle: aut
35
cum sulfure replendo: aut liniendo: aut cum zinzibere de-
36
cocto cum melle: aut cum aceto: quoniam ipsum est vltimum
37
ad hoc: aut assa fetida: aut cum alkitran: aut cum
38
assa fetida et ammoniaco: aut assa fetida sola et
39
bulliat cum cera vt non resoluatur. Est enim vehemens
40
ad sedandum dolorem: aut cera sola aut cum medi-
41
cinis: aut cum litio et dragaganto: et iam experta est cam〈-〉
42
phora et implendo et est iuuatiua in ipsa vltime cum prohi〈-〉
43
bitione additionis corrosionis et sedat dolorem. Et oportet
44
vt adiuues te cum eis que preterierunt in capitulo doloris den〈-〉
45
tium. ¶ Et quandoque administrentur in hoc epithimata ex
46
castorei et piretri et opij et galbani partibus equa-
47
libus et pipere et cardamomo cum melle: aut pi-
48
retro et myrrha cum melle et granis alcadra viri〈-〉
49
dibus cum melle: aut vinum bonum cui superfunditur
50
acetum feruens: aut epate lacerte: aut sulfure cum equa〈-〉
51
li mensura lilij: aut pipere et lacte titimali aut bau〈-〉
52
rach et piretro aut galbano et semine iusquiami albi
53
aut storace et opio. ¶ Medicamen bonum. ℞.
54
baurach et albengi amborum ana partes .II. piretri pi〈-〉
55
peris amborum partem .I. epithimi partes .III ponantur
56
super locum. ¶ Et iterum. ℞. capitum granatorum et pi-
57
peris et seminis iuniperi omnium ana partem .ß. et quandoque ad〈-〉
58
ministratur implendo ex eo et epithimando. ¶ Et
1
quandoque ponitur super locum calidicon forte aut furisti-
2
con[*]furisticon cf. Venice 1564: suristicon: aut calcis partes .II. et salis ammoniaci et aluminis
3
et myrrhe et gallarum et acatie et ireos omnium ana
4
pars .I. et ordeum adustum et spuma maris. ¶ Et quando-
5
que additur in eo galbanum et quandoque iuuatur collutioni〈-〉
6
bus oris retentis in ore magnifice si decoquatur
7
radix capparis cum aceto donec consumatur medie〈-〉
8
tas aceti et teneatur in ore. ¶ Et administrentur
9
distillationes in ipsa corrosione sicut arsenicum disso〈-〉
10
lutum in oleo ferueat et distilletur in corrosum.
11
¶ Et ex eis que iuuant est vt distilletur in late〈-〉
12
re dentis corrosi oleum rosaceum.
13
¶ De ruptura dentium et eorum corrosione. Capitulum .XII.
14
ET causa in hoc secundum plurimum est conuersio com〈-〉
15
plexionis eius ad humiditatem. et quandoque
16
est causa in ipso vt exiccetur siccitate vehe〈-〉
17
menti: sed differentia est manifesta detumi-
18
tio: et contrarium eius. ¶ Et si est illic significatio alteratio-
19
nis coloris aut corrosionis signat complexio-
20
nem humidam habentem materiam.
21
¶ De cura. Capitulum .XIII.
22
ET curatio prima est prohibitio materiei et
23
mundificatio dentis cum stipticis for-
24
tibus predictis et alumen quidem est sor-
25
tis impressionis in hoc: et si sunt calefa〈-〉
26
cientes cum hoc: non est earum labor vanus: sicut
27
est elleborus niger mixtus cum melle. ¶ Si vero
28
est a siccitate cura eius est cura siccitatis.
29
¶ De alteratione coloris dentium. Capitulum .XIIII.
30
QUandoque fit illud propter alterationem eius
31
quod cooperit eos ex linimento: et facit
32
accidere pannum. ¶ Et quandoque fit lapis
33
in dentium radicibus cuius eradica-
34
tio est difficilis. et quandoque fit propter materiam malam pene-
35
trantem in substantia dentis et alteratur in ea que corrum-
36
pit colorem eius conuertendo ad colorem melongie
37
et similium preter quod sit super ipsum pannus.
38
¶ De cura. Capitulum .XV.
39
PRimo quidem curetur cum eo quod abster-
40
git et mundificat sicut spuma maris
41
et sal et nasturtium tritum et cinis ostraco〈-〉
42
rum et cinis radicis canne et aristologie rotunde et
43
ordeum adustum et sal gemma que omnia sint secundum equa-
44
les partes: et si vis adde in eo ostracum limaciarum
45
adustum. ¶ Aut sumatur abrotani adusti et piperis
46
amborum ana pars .I. ammoniaci partes .III. et folij .II. et
47
gypsi adusti .X. partes terantur et administrentur: et si
48
fuerint superflua tunc flos eris cum melle. ¶ Et ex
49
eis que albificant in dispositione est tritura catini de
50
sceni: aut tritura vitri: aut masacumie et alsumbe〈-〉
51
dig et lapidis adamantis. ¶ Secundo vero curetur
52
cum eo quod resoluit materiam et extrahit eam aut alster-
53
git[*]alster-git corrupt for abstergit eam sicut piper et mentastrum et costus et aristologia
54
rotunda et assa fetida permiscetur cum abstersiuis predictis:
55
et sicut est dentifricium quod diximus ante. ¶ Aut
56
hoc dentifricium bonum. ℞. radicis aristologie partem .I.
57
cornu ceruini adusti partes .II. masticis partes .III.
58
olei rosacei partes .V. terantur et administrentur. ¶ Aliud
1
℞. abrotani et salis torrefacti et lilij omnium ana
2
partes .IIII. ciperi partes .V. spice partem .I. piperis partes .VI.
3
¶ Aliud ℞. salis qui tamdiu adustus fuerit do-
4
nec fuerit vt carbo partes .III. folij partes .II. et spice
5
partem .I. Et iterum cineris ostracorum partes .IIII. rosarum sic-
6
carum partes .V. ciperi partes .III. floris iusquiami partem .I.
7
¶ De facilitate originis dentium. Capitulum .XVI.
8
QUandoque accidit infantibus vt dentium
9
eorum natiuitas sit difficilis. ¶ Et quando-
10
que communicat ei solutio ventris: quare necessarium
11
est vt commensuretur cum epithimatibus
12
super ventrem et succis preparatis et retentione eorum. et
13
est necessarium vt liniantur cum collyrijs predictis in libro
14
vniuersali. ¶ Et ex eis quibus ortus dentium fit facilis est
15
fricatio cum adipibus et cerebellis et proprie cere-
16
bro leporis extracto ex capite eius post deco-
17
ctionem: aut cum alcanna et butyro et oleo de lilio.
18
¶ Et iam dictum est quod lac canium confert in hoc ve-
19
hementer cum proprietate sua: et si dolor vehemen〈-〉
20
tior fiat liniatur cum succo solatri cum oleo rosaceo calefa〈-〉
21
cto. ¶ Et oportet vt prohibeatur masticatio super rem
22
que habet essentiam tenacem: immo oportet vt nutrix intro-
23
mittat digitum suum in ore eius: tunc cum incipit do-
24
lere propter ortum dentium et fricet gingiuam eius vehe-
25
menter vt currat ab ea humiditas ex via gingi〈-〉
26
ue: deinde fricetur cum medicinis predictis. ¶ Cumque
27
dentes parumper apparent oportet vt fiat emplastrum capi-
28
ti et collo et mandibulis cum lana submersa in
29
oleo et distilletur etiam in aure eius oleum: et nos iam
30
premisimus tale quale est capitulum in hoc libro primo.
31
¶ De regimine eradicationis dentium. Capitulum .XVII.
32
QUoniam quandoque aduenit ex dente dolo-
33
roso vt non recipiat curam omnino: et fit vt
34
quotienscunque sedatur nocumentum quo
35
leditur in proximo redeat. ¶ Amplius
36
fit vicinitas eius reliquis dentibus nocumentum
37
propter illud quod ex ipso pertransit ad eos: et non inue〈-〉
38
nitur ad eius rectificationem semita tunc cura eius
39
est eradicatio. ¶ Et ipse quidem quandoque eradicatur cum
40
tenalijs post detectionem ab eo quod tenetur cum radi〈-〉
41
ce eius. et oportet vt attendas ante eradicationem et con〈-〉
42
sidera an egritudo fit in ipso dente. Nam si non
43
fuerit non oportebit vt eradicetur et non eradicetur
44
cum causa fuerit in gingiua: aut fuerit in neruo qui
45
est sub dente. Illud enim quamuis dolorem parumper alle-
46
uiet non tamen ipsum destruit: immo redit: et non quidem
47
alleuiat ipsum nisi propter illud quod resoluit ex materia tunc:
48
et cum eo quod peruenit ad ipsum ex medicinis. ¶ Et in
49
eradicatione illorum dentium qui non commouentur est
50
timor ex quibusdam nocumentorum plurimorum: quandoque
51
enim detegitur a mandibula et putrefit pars substantie
52
eius et excitat dolorem vehementem: et quandoque exci-
53
tat dolorem oculi et febrem. Cum ergo sciueris quod
54
eradicatio est difficilis: aut non tolerat eam in〈-〉
55
firmus tunc non erit rectum vt moueatur cum vehe〈-〉
56
mentia. illud namque est ex eis que in dolore augmen〈-〉
57
tum faciunt: cum tamen conueniens est quandoque si fuerit
58
egritudo propter causam in dente. nam si commoueatur resol〈-〉
1
uitur materia sub ipso et sedatur dolor. ¶ Quandoque vero
2
eradicatur cum medicinis: et rectius quidem est
3
vt incidatur in circuitu dentis cum flobotomo et ad-
4
ministretur super ipsum medicamen. ¶ Et ex illis
5
est vt sumantur cortices radicis mororum et pire-
6
trum et terantur in sole cum aceto forti donec fiat
7
totum sicut mel: deinde liniatur cum eo radix
8
dentium in die tribus vicibus. ¶ Aut teratur
9
piretrum et in aceto sub sole dimittatur .XL. diebus:
10
deinde distilletur super illud quod incisum est et di〈-〉
11
mittatur hora vna: aut horis duabus. ¶ Et quandoque
12
inuestitur sanus cera bene: deinde extrahitur quare
13
eradicatur. ¶ Aut ponitur loco piretri radix cucu〈-〉
14
meris asinini aut linitur cum arsenico trito cum ace〈-〉
15
to quoniam mollificat eam. ¶ Aut sumantur seminis vrti〈-〉
16
ce et galbani partes equales: aut vrtica et de tu〈-〉
17
re duplum eius et ponatur super radicem dentis eius.
18
¶ Et quandoque feruet cum solijs fici: quoniam ipsum fran-
19
git eam et eradicat ipsum cum facilitate. ¶ Et
20
fex aceti ipsius est mirabilis. ¶ Et quandoque suman〈-〉
21
tur cortices mori et cortices capparis et arse-
22
nicum citrinum et piretrum: et vene et radices col〈-〉
23
loquintide et sisamum et conficiantur cum aqua aneti
24
aut cum aceto forti et dimittantur tribus diebus
25
deinde liniantur. ¶ Aut sumantur venarum citrina-
26
rum et cortices mori amborum ana pars .I. et arseni-
27
ci.[*]arseni-ci. corrupt for arsenici [redundant period] citrini partes .I. et conficiantur cum melle et po-
28
nantur in circuitu dentis totius: quoniam eradicat
29
eum. ¶ Aut sumantur radicis abrotani et lactis
30
titimali partes .II. conficiantur cum melle et ponantur
31
super ipsum: et si dens est debilis liquefiat cera
32
cum melle in sole distilletur super ipsa oleum et
33
precipiatur vt masticet eam.
34
¶ De fricatione dentis corrosi et est sicut era-
35
dicatio sine dolore. Capitulum .XVIII.
36
COnficiantur farina cum lacte titima-
37
li et ponatur super ipsum aliquibus ho〈-〉
38
ris: quoniam frangetur. et oportet vt ponantur in
39
ipso folia volubilis maioris acute
40
et adeps rane arbore est incisiuus fractiuus: et
41
est rana viridis que hospitatur in plantis et ar-
42
boribus et ascendit ex arbore ad arborem.
43
¶ De vermibus dentium. Capitulum .XIX.
44
SUmantur seminis iusquiami albi seminis porri am-
45
borum ana partes .IIII. seminis cepe partes .II.ß.
46
conficiantur cum adipe caprino contrito
47
et fiant inde pillule quarum vnaqueque
48
sit .ʒ.I. et fiat suffumigatio ex vna pillularum cum
49
coopertura capitis et cum traiectorio.
50
¶ De causa stridoris dentium. Capitulum .XX.
51
STridor dentium in somno fit propter debi-
52
litatem lacertorum mandibularum: et est ex
53
eis sicut spasmus et accidit infantibus
54
multotiens et remouetur quando fiunt pu-
55
beres. et quando multiplicatur stridor dentium et sonitus
56
eorum in somno indicat epilepsiam: aut apo-
57
plexiam aut spasmum aut significat vermes in
58
ventre. Et ille qui est ex vermibus est habens vicissitudines.
1
¶ De cura. Capitulum .XXI.
2
ET oportet vt curetur patiens illud cum mundifica〈-〉
3
tione capitis et inunctione colli ex oleis ca〈-〉
4
calidis[*]cacalidis corrupt for calidis odoriferis in quibus est vir〈-〉
5
tus stiptica.
6
¶ De dente qui elongantur. Capitulum .XXII.
7
OPortet vt sumatur digitis aut instrumento
8
constrictiuo: deinde limetur cum lima. po-
9
stea sumantur grana lauri et alumen et
10
aristologia longa et fricetur cum eis.
11
¶ De congelatione dentium. Capitulum .XXIII.
12
COngelatio est stupor quidam accidens den-
13
ti. et illud est propter causam retentam et est aut
14
stiptica aut pontica: et quandoque est propter il-
15
lud quod occurrit denti adueniens ex-
16
trinsecus aut stans. ¶ Et quandoque fit propter illud quod ele〈-〉
17
uatur ad eos ex stomaco cum fuerit illic humor acetosus.
18
¶ Et quandoque sequitur imaginatio existimatiuam[*]existimatiuam corrupt for existimatiua cum presens est
19
ille qui masticat acetosum masticando cum
20
transmissione.
21
¶ De cura. Capitulum .XXIIII.
22
COnfert ei masticatio portulace val-
23
de aut seminis portulace contriti et infusi cum
24
aqua: aut glutinis alimbat: aut amig-
25
dalis: aut nucis regalis et alneregil pro〈-〉
26
prie: aut auellana aut oleum omphacinum frican-
27
do: aut fex olei ingrossati in vase ereo cum melle in
28
sole aut super ignem. ¶ Et collutio oris cum lacte asi〈-〉
29
nino et oleo tepido: aut cordumeni cum vino et
30
grana lauri et aristologia longa aut assa fetida: aut lac
31
titimali et squilla et sal: propterea quia oppositus
32
est acetositati confert valde stupefactioni.
33
¶ De hebet dentium et cura eius. Capitulum .XXV.
34
ESt vt dens non toleret aliquid frigidum neque
35
calidum neque durum. ¶ Et plurimum eius est
36
ex frigore et est precedens dolorem dentium
37
et cum causa in hoc est frigus administra
38
grana lauri et alumen et aristologiam longam et vaporatio〈-〉
39
nem assiduam cum vitello oui. quod si cum illa non sedetur
40
fricetur cum hierapigra. Si autem non valet tunc tyriaca et
41
oleum synapinum est iuuatiuum valde. ¶ Alkitran
42
confectum calefactum cum eo multotiens inungitur frican〈-〉
43
do est iuuatiuum valde. ¶ Si autem causa fuerit complexio
44
calida et est raro significabit ipsam color gingiue et
45
tactus eius et tactus dentium: quare oportebit vt assi〈-〉
46
duetur fricatio dentium cum oleo rosaceo tepefacto in quo
47
sint camphora et sandali et administrentur mu〈-〉
48
cillago psilij et masticatio portulace: aut semi-
49
nis proprie.
50
¶ De cura debilitatis dentium. Capitulum .XXVI.
51
COnferunt ei stiptica predicta et galle
52
aduste extincte in aceto et grana myr〈-〉
53
ti albe et sal torrefactum et extinctum in
54
aceto: et alramich et vinum stipticum
55
et dentifricia stiptica. ¶ Dentifricium bonum. ℞.
56
ciperi .ʒ.III. myrabolanorum citrinorum enucleatorum
57
.ʒV. cinami grossi .ʒ.XV. cinnamomi .ʒ.III. aluminis .ʒ.〈-〉
58
II. piretri .ʒ.VII. salis ammoniaci piperis longi ga〈-〉
1
lie croci omnium ana .ʒ.I. salis .ʒ.V. sumach preparato-
2
rum corij .ʒ.II fructus tamarisci .ʒ.III. cardamo〈-〉
3
mi .IIII. aristologie .ʒ.XVI. balaustie .ʒ.IIII. terantur omnia et
4
aggregentur. ¶ Dentifricium bonum. ℞. sandali
5
rubei cucube faufel omnium ana .ʒ.XV. cinnamomi grossi
6
.ʒ .V. cinnamomi .ʒ.II. bakiz .ʒ.IIII. conficiantur cum ami〈-〉
7
lo tritici. ¶ Dentifricium ad hanc rem bonum
8
sumatur kist ordei teratur et inuoluatur melle aut
9
kitran pauco samio[*]samio cf. Venice 1564: scemio et fiant trocisci inde et submer〈-〉
10
gatur carta de panno et ponatur super lacertulum
11
positum in radice furni. Cumque eius color deni-
12
gratur extrahatur et accipiatur ex eo pars .I. et ex ru〈-〉
13
ptura xiloaloes et balaustijs et ciperis et cortice
14
granati et sale ex omnibus ana pars .I. terantur et fiat
15
ex eis dentifricium. ¶ Et quandoque sumuntur ordei
16
adusti narrati partes .XX. et ciperi et faufel et alkar-
17
mezi[*]alkar-mezi cf. Venice 1564: alkarmezit. omnium ana partes .IIII. et zinziberis pars .I. fiat ex
18
eis dentifricium.
19
¶ Fen .VIII. de dispositionibus gingiuarum. et
20
est tractatus vnus.
21
¶ De egritudinibus gingiuarum. Capitulum .I.
22
GIngiue accidunt apostemata vel causa
23
materiei descendentis ad ipsam
24
secundum plurimum ex capite. Et quandoque est propter
25
communitatem stomaci: et quandoque accidunt ei
26
apostemata in initio hydropisis et ac〈-〉
27
cidentium malitie forme: propter
28
illud quod ad eam eleuatur ex vaporibus corru-
29
ptis. Et significatur genus materiei per colorem
30
et tactum. ¶ Et quandoque sunt ex eis manife-
31
sta recentia velocia ad suscipiendam curam: et
32
profunda ad suscipiendam curam tarda et quan〈-〉
33
doque sunt cum febre.
34
¶ De cura. Capitulum .II.
35
SI materia est superfluitas calida tunc
36
administra euacuationem et floboto〈-〉
37
miam alieheric et cura in principio
38
cum collutionibus oris infrigidan-
39
tibus. et fit in eis stipticitas sicut est aqua rosacea et
40
lac acetosum et aqua myrti et aque foliorum sti-
41
pticorum frigidorum: et decoctio balaustiarum:
42
et aqua arnoglosse et infusio glandium et succus
43
portulace: deinde post illud fiat oris collutio
44
cum oleo omphacino et oleo arboris masticis
45
et oleo myrtino in vnaquaque vncia ponatur ma〈-〉
46
stix: aut oleo in quo bullierint mastix et sicce rose
47
aut oleum rosaceum in quo bullita sint spica et rose sic〈-〉
48
ce et mastix. ¶ Et oleum quidem arboris ma〈-〉
49
sticis habet virtutem vehementem in sedando
50
dolores gingiue et proprie recens. resistit enim
51
et non exasperat et magis proprium iuuamen-
52
tum eius est in dispositione doloris. Deinde
53
post illud administrentur que sint sicut succus
54
ireos humide. facit enim currere sanguinem et
55
facit quiescere: aut succus foliorum oliue: aut
56
fex vini: aut succus rute: aut oleum alabati al-
57
cadra bullitum cum aqua in qua sint folia eius
58
aut decoctione aristologie. ¶ Si autem apostema
1
autem apostema[*]autem apostemaautem apostema corrupt for autem apostema est calidum et profundum et nominatur berules non re〈-〉
2
soluitur cum medicinis: immo fit purulentum. ¶ Et
3
quandoque indiget cura manus: et quandoque substantia eius perue〈-〉
4
nit ad creandum carnem nouam. ¶ Cum ergo pu-
5
rulentum fit administra super ipsum florem eris et gal〈-〉
6
las: aut corticem eris contritum cum aceto diebus aliqui〈-〉
7
bus et surie adustum aut gallas cum aceto. ¶ Cum
8
autem gingiua non cessat suppurari et apostematur et non
9
sanatur indiget cauterio. ¶ Et melius est vt suma〈-〉
10
tur oleum feruens cum lana inuoluta super extremitatem
11
tente et totiens fiat donec detumescat gingiua et
12
constringatur. ¶ Si autem apostema fuerit ex humiditate
13
superflua oportebit in principio vt collatur os cum oleis
14
calidis et cum melle et oleo et rob: deinde admini-
15
strentur resolutiua fortia predicta multotiens.
16
¶ De gingiua sanguinea et cura eius. Capitulum .III.
17
COnfert ei alumen extinctum cum aceto
18
cum duplo ipsius ex sale et cum surie tan-
19
to quantum ipsum est et medietas eius spar〈-〉
20
sum super eam. ¶ Et etiam adurantur taraca
21
salita vsquequo fiant sicut carbo et sumantur ex cinere
22
eorum pars .I. et ex rosis siccis partes .II. ¶ Et iterum su〈-〉
23
matur[*]sumatur corrupt for sumantur myrti et lentium adustarum amborum ana pars .I. su-
24
mac et surie amborum ana partes .II. florum squinanti
25
partes .III. et commisceantur et administrentur.
26
¶ De fissuris gingiuarum. Capitulum .IIII.
27
CUrritur in cura eorum cursu fissu-
28
rarum labij.
29
¶ De vlceribus gingiue corrosio-
30
ne eius et fistulis eius. Capitulum .V.
31
VLcera gingiue alia sunt pura et alia
32
sunt incipientia putrefieri: et alia sunt incipi〈-〉
33
entia corrodi.
¶ De cura. Capitulum .VI.
34
PUrorum quidem cura: cura est alcola.
35
Ea vero que putrefieri incipiunt oportet vt
36
curentur cum eis que sunt sicut olea calida et semen
37
iuniperi et tribuli. si ergo iuuant erit bonum: et si
38
non sumatur gallarum pars .I. et myrrhe pars .ß. ag-
39
gregentur cum oleo rosaceo et administrentur. ¶ Et ex
40
speciebus quidem collutionum oris iuuatiuis est collu〈-〉
41
tio oris cum aceto squillitico et collutio oris cum
42
lacte asinino et collutio oris cum decoctione folio〈-〉
43
rum oliue et decoctione rosarum et lentium et gallarum
44
et capitum rosarum et granatorum. ¶ Corrosiua autem
45
si sunt profunda in ipsa: oportet vt curentur cum alcadi-
46
con proprio eis dicto in antidotario et similiter fistule:
47
deinde spargantur super ea medicine stiptice. Et
48
ex eis que sunt experta est hoc. ℞. tribulorum fructus
49
tamarisci piretri omnium .ʒ.III celidonie .ʒ.I. myro〈-〉
50
balanorum citrinorum rolarum siccarum amborum ana .ʒ.II. fa-
51
barum et salis ammoniaci et cucube et spume ma〈-〉
52
ris omnium ana .ʒ.ß. balaustiarum et croci amborum ana
53
.ʒ.IIII. camphore .ʒ.IIII. fiat ex eis dentifricium. Et etiam
54
dentifricia in quibus recipiuntur aristologia et colcotar
55
et scorie et arsenica. ¶ In medijs autem sumantur
56
piretri et radicis lilij amborum ana pars .I. sumac et
57
gallarum non perforatarum et balaustiarum et aluminis
58
omnium ana .ʒ.II. terantur et fiat ex eis dentifricium
1
et administretur in medicinis inter corrosa et fistu〈-〉
2
las. ¶ Et similiter ex balaustijs et squamma ferri
3
puluerizetur gingiua et retineantur in ea. Dein-
4
de colluatur os cum aceto squillitico aut aceto in quo
5
decocta sunt folia oliue. ¶ Et etiam administre〈-〉
6
tur filonium in loco corroso: quoniam est bonum: aut
7
dyacalamentum et confectiones prohibentes putrefa-
8
ctionem resoluentes illud quod peruenit ex ea. ¶ Et
9
ex eis est confectio de armel. Si autem non valent
10
tunc necessarium est alcadicon. ¶ Et ex eis que
11
approximant ei etiam est vt sumantur aluminis et
12
calcis et gallarum et duorum arsenicorum partes equa〈-〉
13
les accipiatur ex eo dauich .I. post contritionem ve〈-〉
14
hementem et fiat cum eo fricatio fricando bene. De〈-〉
15
inde expectetur super eam vna hora. Postea col-
16
luatur os cum oleo rosaceo quandoque ponitur in ipso acatia.
17
et est conueniens vt fiant ex eo trocisci et desiccentur
18
et reseruentur ad necessitatem. et quandoque sufficiunt
19
duo arsenica et calx et acatia et fiunt inde trocisci.
20
¶ Et quandoque confert cauterium predictum:
21
et ex eis que deijciunt corrosionem et faciunt na〈-〉
22
sci carnem sanam. deinde administretur denti-
23
fricium ex gallis cum tertia parte myrrhe. Creat
24
enim carnem et constringit gingiuam. ¶ Et flo〈-〉
25
botomia alieheric confert in eius[*]eius corrupt for eis.
26
¶ De augmento gingiue et cura eius. Capitulum .VII.
27
CUra eius predicta est in capitulo de
28
fetore oris.
29
¶ De diminutione carnis gingi-
30
ue et cura. Capitulum .VIII.
31
SUmantur thuris masculi et aristologie rotunde et
32
sanguinis draconis et farine herbi et ra-
33
dicis lilij partes equales conficiantur post contritionem
34
cum melle et aceto squillitico et administrentur fri-
35
cando. ¶ Et farine herbi .ʒ.X. conficiantur cum mel〈-〉
36
le: et fiant inde trocisci et ponantur super lacertulum
37
aut testam positum in inferiori parte furni donec
38
perueniat ad hoc vt conterantur et forsitan aduran〈-〉
39
tur: et super id quod aduritur et conteritur et proijcian〈-〉
40
tur sanguinis draconis .ʒ.IIII. et thuris masculi
41
quantum ipsum et aristologie rotunde et ireos amborum
42
ana .ʒ.II. et fiat secundum modum predictum.
43
¶ De cura mollificationis gingiue. Capitulum .IX.
44
SI quidem fuerit parua tunc sufficiet in
45
ea collutio oris cum aqua in qua de〈-〉
46
cocta sunt stiptica calida vel frigida
47
secundum complexionem. Et ex eis que sunt
48
vehementis iuuamenti in hoc est alumen de-
49
coctum cum aceto. ¶ Si autem fuerit plurima: tunc
50
rectius erit in ea vt incidatur et dimittatur sanguis
51
currere et exprimatur quod egreditur ex eo. dein〈-〉
52
de colluatur os post ipsam cum decoctione stiptico〈-〉
53
rum secundum modum predictum in eis que preterita sunt. Et
54
ex eis que sunt conuenientia ad illud ex decoctio-
55
nibus est vt sumantur fructus tamarisci .ʒ.III. et fo〈-〉
56
liorum alcanne .ʒ.II. tepefiant et administrentur. Aut
57
sumantur balaustiarum: et corticis granatorum
58
ana .VI. partes: et tereniabin et aluminis iameni ana
1
.II.[*].II. cf. Venice 1564: .III. partes: et rosarum et sumach albgdedi[*]albgdedi cf. Venice 1564: albegdegi ana .VIII.
2
partes: et spice aromatice et florum squinanti ana
3
partes .X. fiat ex eis linimentum: et quod adhereat:
4
et flobotomia alieherich confert ei. Confectio li-
5
nimenti conuenientis ad illud quod administratur post col〈-〉
6
lutionem oris. ℞. rosarum cum capitibus suis piperis.
7
ana partes .VII. corticis glandium balaustiarum gra-
8
norum myrti viridium ana .IIII. partes siliquarum na〈-〉
9
bati sumach mundati alramich .V. partes: aut lo〈-〉
10
co alramich myrti .VIII. partes. ¶ Et quandoque
11
confert tangere palatum cum hiera minori et col〈-〉
12
luere os ex ea cum aceto squillitico et admini-
13
stratio alsuffuf fortium.
¶ De cura car〈-〉
14
nis addite gingiue. Capitulum .X.
15
POnatur in ea calcantum et myrrha
16
quoniam purgant eam.
17
¶ De labijs et egritudinibus eorum. Capitulum .XI.
18
DUo labia creata sunt ad cooperiendum
19
os et dentes: et ad decorem et ad retinen-
20
dum saliuam: et in hominibus ad lo-
21
quendum: et creata sunt ex carne et ner〈-〉
22
uis que sunt partes lacertorum qui continent ea.
23
De fissuris labiorum. Capitulum .XII.
24
MEdicine quidem quibus indigetur in curatione
25
fissurarum sunt ille que ad exiccationem et
26
stipticitatem aggregant lenificationem.
27
¶ De cura. Capitulum .XIII.
28
MEdicine conferentes ad illud et ex illis
29
est dragagantum quando tenetur in ore et com-
30
mouetur lingua. ¶ Et ex regimine iuuan〈-〉
31
te in ipsa est inunctio suminis et ani:
32
et vt liniatur super eas butyrum recens. ¶ Et ex eis
33
est frustum cucumeris super aliud: aut liniatur super
34
eas aqua seuesten: aut aqua ordei aut mucillago
35
psilij. ¶ Et ex pinguedinibus sunt butyrum et me-
36
dulla et adipes vitulorum et anserum cum melle aut
37
oleum alhabac alkadra: aut oleum rosaceum et in quo sunt
38
albumen oui et farina: et proprie farina herbi et ce-
39
ratum: et quandoque ponitur in ipso merdasengi. ¶ Et
40
ex medicinis expertis est illud quod recipit gallas
41
contritas cum cerusa plumbi amilum et dragagantum
42
cum adipe galline. ¶ Et etiam galle contrite cum
43
sisamino: et etiam mastix et viscus albotim et ysopus
44
et mel et fiat ex eis vnguentum. ¶ Et iterum merda〈-〉
45
sengi et sedine et venarum vitis omnium pars .ß. deheni-
46
gi pars .ß. vngule caprine aduste croci amborum ana
47
partes .III. camphore .VI. partes: gummi partes .VI. cere
48
.XVI. partes. oleum rosaceum. ¶ Et etiam ambra soluta cum oleo
49
balsamino: aut olei de ben: aut olei de citrol .IIII.
50
partes[*]partes cf. Venice 1564: pars sumatur et administretur in ipsis ceratum. ¶ Et
51
sint cibi eius pedes et extrema et oua sorbilia.
52
¶ De apostemate labiorum et cura. Capitulum .XIIII.
53
OPortet vt incipiatur in eis cum euacuatione hu〈-〉
54
moris dominantis: deinde administrentur
55
medicine locales. ¶ Apostemata vero sunt
56
proxime positionis ex iudicio apostematum gingiue et cura for〈-〉
57
tior parumper est magis necessaria: medicine vero loca-
58
les ad vlcera sumuntur ex stipticis sicut myrobalanis
1
et litio et semine rose et nuce cupressi et radicibus vitis. et
2
quandoque ponuntur in eis dehenigi et vngule caprine
3
aduste et capilli adusti et fumus aggregatus et vsnee.
4
¶ Olea autem que administrantur in eis sunt sicut
5
oleum de chrysomilis et oleum de nuce indica.
6
¶ De emorroydibus labiorum. Capitulum .XV.
7
SI autem in eis sunt emorroydes: tunc ex
8
eis que conferunt eis sunt squamme ferri et
9
merdasengi et cerusa et crocus et alu〈-〉
10
men secundum partes equales sumpta ex quibus fiat vnguen-
11
tum cum cera et oleo nucis indice: et oleo rosaceo.
12
¶ De tremore labiorum. Capitulum .XVI.
13
PLurimum accidit cum communitate oris stomaci: et
14
proprie quando in ea est nausea: aut mouetur quasi
15
ad expellendum aliquid cum vomitu: et
16
proprie in egritudinibus acutis et horis crisis: et quandoque est
17
cum communitate neruorum aduenientium ad ea a cerebro et
18
nucca cum communitate quam cerebrum habet cum eis.
19
¶ Fen .IX. de dispositionibus gutturis. et est tractatus
20
vnus.
¶ De anathomia gutturis. Capitulum .I.
21
PEr guttur intelligimus spatium in quo
22
sunt meatus anhelitus et cibi. Et de
23
eo sunt additio que sunt vua et ami-
24
gdale et galsamac. Et tu quidem iam
25
sciuisti anathomiam meri et ana〈-〉
26
thomiam epiglotis. ¶ Uua vero
27
est substantia carnosa pendens super supremam partem epiglo-
28
tis sicut velamen. Et eius quidem iuuamentum est gradatio
29
aeris: vt non percutiat suo frigore pulmonem subi-
30
to et vt prohibeat puluerem et fumum: et vt sit percutiens
31
vocem que confortetur et magnificetur quasi ipsa sit porta
32
custodiens super exitum vocis quantitate sua: et propter hoc
33
nocet eius incisio voci et preparat pulmonem ad reci〈-〉
34
piendum frigus et nocumentum eius et tussim ab eo.
35
¶ Due vero amigdale sunt due carnes nate in
36
radice lingue tendentes ad superiora ac si ipse sint .II.
37
auricule parue et sunt carnose neruose sicut due glan-
38
dule vt sint fortiores et ambe sunt ex modo suo sicut
39
due radices duarum aurium: et sicut itineris ad meri:
40
quarum ambarum iuuamentum est vt adiuuent aerem apud
41
caput canne sicut archa et vt non expellatur aer pe-
42
nitus cum fit attractio cordis et deficiat animal. Al-
43
galsamac vero est caro panniculosa annexa pala〈-〉
44
to sub vua pendens cooperiens caput canne: et su-
45
pra galsamac est alfaic et est os habens quattuor
46
latera duo superius et duo inferius. Canne vero
47
meri anathomiam dicemus posterius.
48
¶ De egritudinibus membrorum gutturis. Capitulum .II.
49
QUandoque accidunt in vnoquoque isto〈-〉
50
rum egritudines complexionis et aposte〈-〉
51
mata et resolutio singularis.
52
¶ De cibo quo fit strangulatio et similiter
53
que currunt cursu eius. Capitulum .III.
54
QUando aliquid figitur magnitudinem habens
55
oportet vt incipiatur et prematur collum et quod est in-
56
ter vtrasque spatulas adhibendo percus〈-〉
57
sionem post percussionem. si autem non sufficit
58
adiuuetur vomitu. Et quandoque est in hoc timor.
1
¶ De spinis et que cursu eius procedunt. Capitulum .IIII.
2
IN spinis quidem et frustis ligni et ossis
3
et que sunt illis similia: oportet vt consideretur tunc
4
si sensus comprehenderit ea aut penna
5
aut curuitas caizaram: aut chorda ar〈-〉
6
cus dupla tunc expellatur cum ea: aut extrahatur: et si est
7
instrumentum comprehendens spinam recipiens eam: tunc re〈-〉
8
ctio est eius attractio secundum quod narrabo. ¶ Si autem
9
sensus deficit: tunc oportet vt post ipsa sorbeantur
10
sorbitiones viscose. Si autem non valent excitentur
11
singultus et vomitus cum digitis et cum penna et me-
12
dicamine. ¶ Et ex eis que experta sunt est vt bibat
13
omni die .ʒ.I. nasturtij contriti cum aqua calida et euomat.
14
Ipsum enim expellit quod retinetur. ¶ Et melius quidem
15
est vt euomat post cibum suum cum aqua: et quandoque li-
16
gatur cum filo fortiter et egreditur et deglutitur: dein〈-〉
17
de extrahitur et egreditur quod retentum est. ¶ Et similiter ficus
18
sicce ligate cum filo quando paulatim masticantur: et de〈-〉
19
inde deglutiuntur. ¶ Et quando gargarismus cum rob
20
vue in quo decocte sunt ficus sicce: tunc quod infixum est
21
mouetur a loco suo. ¶ Et quandoque exterius apponitur
22
emplastrum gutturi: in quo sunt maturatio et apertio sub-
23
tilis vt aperiatur locus et egrediatur spina et que cur-
24
su eius procedunt per se. ¶ Et simile huic est em-
25
plastrum factum ex farina ordei cum oleo et aqua tepida.
26
¶ De sanguisugis in gutture. Capitulum .V.
27
QUandoque contingit vt sint quedam aque ha-
28
bentes sanguisugas paruas occultas:
29
quarum occultatio difficiliter facit cauere
30
ab eis: quare deglutiuntur. et quandoque pendet
31
in manifesto gutturis: et quandoque suspenditur in inte-
32
riori parte meri: et quandoque peruenit ad stomacum: et quandoque est
33
parua et aspiciens non videt suspesionem eius. ¶ Cum
34
autem pertransit super illud hora de qua curatur et sugit ex
35
sanguine quantitatem magnam crescit corpus eius et ap〈-〉
36
paret quantitas.
¶ De signis. Capitulum .VI.
37
ACcidit ei in quo suspenditur sanguisuga
38
tristitia et angustia et sputum sanguinis.
39
Cum ergo vides sanum spuentem sanguinem
40
subtilem: aut spuentem ipsum quandoque: tunc consi-
41
dera dispositionem gutturis eius: fortasse enim in ipso
42
est sanguisuga.
¶ De cura. Capitulum .VII.
43
QUandoque curatur illa que visu comprehen-
44
ditur curatione acceptionis et ablationis
45
secundum quod narrabimus. ¶ Et quandoque cu-
46
ratur cum medicinis gargarismatum si fue-
47
rit prope guttur et vaporum. ¶ Et ex eis sunt quedam
48
cum caputpurgijs si fuerit decliuis ad nasum et
49
cum eis que vomitu et ventris solutione educunt vermes:
50
et que eis sunt similia si fuerit stans in profundo et in stomaco.
51
¶ Et quandoque ingeniatur aliud ingenium ei: id est vt
52
submergat se homo in aqua calida: aut moretur in bal-
53
neo calido et proprie post allea que assumpsit. deinde
54
non sit deses indesinenter aquam frigidam infrigidatam in ore
55
suo assumere hora post horam donet et ascendat[*]donet et ascendat corrupt for donec descendat [cf. Venice 1564]
56
sanguisuga que in ipso suspensa est fugiens a calo-
57
re et declinans ad partem frigoris. ¶ Si autem necessarium
58
fuerit vt ipse expectet secundum illum calorem vsquequo ti〈-〉
1
meat sincopim expectet super illud: est enim regimen
2
valde bonum in extrahendo ipsam. ¶ Et multotiens
3
quidem confert in ea vt sit contentus comestione alleorum et
4
mora in sole tenendo os apertum coram aqua frigida infrigidata:
5
et quidam homines sunt qui in potu tribuunt habenti san〈-〉
6
guisugam alfelesis[*]alfelesis cf. Venice 1564: alfesesis et existimo quod sint species cimicum
7
rubeorum sanguineorum similium techis debiles ha-
8
bentium cutes quos forsitan destruit tactus. Et si fue-
9
rit facilis dentur in potu cum aceto et vino: aut suf-
10
fumigetur ex eis guttur cum traiectorio: et fortasse
11
ipsi sunt qui nominantur in terra nostra alchabebil.
12
¶ Et acetum solum cum sorbetur quandoque extrahit eam ex
13
gutture et proprie cum sale. ¶ Ex gargarismis vero
14
est gargarisma quod fit cum aceto et gargarisma de
15
synapi cum duplo sui de baurach: aut synapi cum
16
equalitate sui de nigella: aut cum aceto vini in quo
17
decocta sunt allea et sceha et lupini et colloquinti〈-〉
18
da et siraes: aut aceto vini secundum quantitatem .II. vnciarum
19
in quo ponuntur baurach .ʒ.III. et salis ammonia〈-〉
20
ci et alleorum duo dentes: et gargarismati quidem cum
21
succo foliorum salicis inest proprietas in extrahendo ipsam:
22
et similiter gargarismati ex aceto et assa fetida aut ki-
23
tran et aqua. ¶ Cum autem iam peruenerit in stomaco opor-
24
tebit vt in potu sumat de hoc medicamine. ℞.
25
sceha abrotani absinthij nigelle lupinorum costi
26
nasturtij mentastri alkebuli siraes omnium ana pon〈-〉
27
dus .ʒ.II cum aceto commixto: et etiam cibetur habens
28
eam alleis et cepis: et porris et calamento fluuia-
29
li humido aut synapi condito et omni calido acu〈-〉
30
to. deinde euomat postea si facilis fuerit ei vo〈-〉
31
mitus: si autem fuerit non facilis: tunc res salite acu-
32
te. ¶ Et cum eius suspensio fuerit in naso et dili-
33
gitur eius casus fiat caputpurgium cum aceto et ni〈-〉
34
gella et succo cucumeris asinini et elleboro. Cumque
35
acciderit vt abscindatur: tunc sibi caueat ille in quo
36
fuit a clamore et loquela. ¶ Si autem currat san〈-〉
37
guis aut euomat ipsum vel solutione educat eum cu-
38
retur totum cum eo quod scies in capitulo suo. et hermo-
39
dactili quidem habent proprietatem expellendi illud. Mo-
40
dus autem quo incipitur cum instrumento cyrurgico est vt
41
stet ille qui deglutiuit sanguisugam in sole et aperiat
42
os suum et prematur lingua eius ad inferiora cum extre〈-〉
43
mitate instrumenti cyrurgici quod est sicut coclea〈-〉
44
rium. Cumque videtur sanguisuga ponatur instru-
45
mentum cyrurgicum in radice colli eius vt non
46
incidatur: et hoc quidem instrumentum est in-
47
strumentum quo remouentur emorroydes.
48
¶ De suffocationibus albaba. Capitulum .VIII.
49
PRefocatio et prohibitio penetrationis
50
anhelitus ad pulmonem: et cor est res
51
accidens ex causis plurimis: sicut po-
52
tu medicinarum prefocatiuarum et me-
53
dicinarum venenosarum: et sicut congelatione san〈-〉
54
guinis in quibusdam visceribus. ¶ Illa autem de
55
qua nunc loquemur est illa que est propter causam
56
accidentem in ipso instrumento anhelitus et propin-
57
quo epigloti ex apostemate: aut coopertura: aut pigri-
58
tia virtutis a motione instrumenti attractionis aeris.
1
¶ Et tu quidem scis quod apostema opilat meatus
2
vicini sui: et quod coartatio membri vicini opilat
3
meatus vicini. et scis quod lacertus mouens membra mo〈-〉
4
tu attrahendi aerem ad ea et est lacertus epiglotis:
5
quemadmodum dicturi sumus in capitulo anhelitus: cum
6
deficit a motione sua et operatione sua propter sicci-
7
tatem congregatam super hunc lacertum qui est in ante-
8
riore parte epiglotis: et que sequuntur ipsam: aut pro〈-〉
9
pter mollificationem: aut propter spasmum: aut pro-
10
pter nocumentum aliud: non est possibile animali vt
11
anhelet: quamuis meatus non sit opilatus. ¶ Cooper-
12
tura autem propter coartationem vicini quandoque accidit
13
propter remotionem spondilium que sunt in initio
14
colli ad interiora causa percussionis aut casus: et non
15
habet curationem: aut propter apostema in lacerto spon-
16
dilium et ligamentis earum: aut in lacerto meri et li-
17
gamentis eius cum communitate et propter aliquam causarum
18
que trahit eas ad interiora: aut propter spasmum
19
qui accidit in eis etiam attrahendo eas: et deterior
20
eis est sicca: aut propter aliud nocumentum neruo〈-〉
21
rum propter quod fit. et illud quidem plurimum accidit infan〈-〉
22
tibus propter lenitatem ligamentorum eorum. ¶ Que
23
autem est maioris timoris est illa que est in spondi-
24
li secunda et que sunt supra ipsam: et que est sub il-
25
la est magis salua. et fortior ea est illa que est in
26
spondili prima. Ipsa enim est fortior et acutior ea〈-〉
27
rum que sunt in capitulo vicinitatis. ¶ Illam autem que fit
28
causa vermium dicemus in capitulo difficultatis transglu-
29
tiendi. ¶ Diuisio autem apostematis secundum membra aposte〈-〉
30
mosa est quadripartita. Aut enim erit apostema in
31
lacertis extrinsecis epigloti decliuibus ad anterio〈-〉
32
ra et inferiora: ita vt sit apostema apparens et ap〈-〉
33
pareat eius rubedo in anteriore parte colli: aut
34
pectoris: aut thoracis. ¶ Aut erit in lacertis ex-
35
trinsecis ab ea. Sed in illis que sunt ad poste-
36
riora et lacertis meri ita vt sint apostema et rubedo
37
eius et color ipsius apparentia intus in ore: et quando-
38
que peruenit ad spondiles et nuccam cum communitate.
39
¶ Aut erit in lacertis intrinsecis meri: et que se〈-〉
40
quuntur ipsum et stringit anhelitum propter vicinitatem
41
et non apparent sensui. ¶ Aut erit in lacertis in-
42
trinsecis in epiglotim et in panniculo vestiente eam:
43
et est deterius quattuor: et ipsum non apparet sensui
44
etiam: et aliquando aggregatur ex istis apostematibus nu〈-〉
45
merus duorum aut trium. ¶ Causa vero horum apostematum
46
quandoque est causa aliorum apostematum. et quandoque est propter
47
quosdam cibos qui sunt proprij in faciendo contin〈-〉
48
gere ista apostemata sicut est andacocha: et dicitur quod
49
eius tyriaca est lactuca et endiuia. ¶ Et quandoque non
50
est causa repletionis in toto corpore: immo est corpus
51
mundum et neque superabundat superfluitas nisi in mem〈-〉
52
bris vicinis membris gutturis et facit euenire apo〈-〉
53
stema. ¶ Et iam diuiditur hoc apostema. et dicitur quod aliud
54
est apparens sensui exterius cum aspicitur interior
55
pars gutturis interius: et aliud est quod non est ap〈-〉
56
parens sensui: et aliud est in meri. ¶ Et aliud est
57
in epigloti et non conspicitur illud nisi cum casu lin-
58
gue post apertionem oris cum fortitudine cum compres-
1
sione lingue ad inferiora. ¶ Et hec quidem apo〈-〉
2
stemata quandoque accidunt ex sanguine: et quandoque
3
ex colera rubea: et quandoque accidunt ex flegma-
4
te: et plurimum prefocationis eius est cum cooper-
5
tura lacerti gutturis. ¶ Et ex prefocationibus
6
quidem flegmatica est magis incolumis et eius sa〈-〉
7
natio est velocior et facilior: et quandoque prolonga-
8
tur .XL. diebus. ¶ Et flegmatica quidem alia est cu〈-〉
9
ius generatio est ex flegmate viscoso grosso fri〈-〉
10
gido. et alia est cuius generatio est ex flegmate
11
subtili calido: et cum huiusmodi flegma descendit
12
a capite: et ipsum quidem non descendit nisi ex capi-
13
te secundum plurimum rei: tunc possibile est vt descendat
14
ad lacertos superioris partis epiglotis propter gra-
15
uitatem suam aut paruitatem penetrationis sue.
16
¶ Et raro quidem accidit ex melancolia. ¶ Et
17
dicunt quidam quod non accidit omnino quoniam melanco-
18
lie minoratur effusio ab aliquo membro ad aliud
19
membrum subito: verum non elongatur cum raritate il〈-〉
20
lius quin accidat subito aut paulatim paulatim[*]paulatim paulatim cf. Venice 1564 paulatim:
21
deinde prefocet: et quandoque permutatur ex apostema〈-〉
22
te calido: et secundum omnem dispositionem et est mala. ¶ Et
23
omne apostema prefocatiuum aut interficit aut permuta-
24
tur materia eius: aut collectionem facit et suppu〈-〉
25
ratur. ¶ Et quandoque apostemantur interius canne:
26
sed non peruenit ad hoc vt prefocet. ¶ Et prefoca-
27
tiuum malum faciens necessarium vt sit assiduatio
28
apertionis oris: et proiectionis lingue nominatur ca-
29
ninum: quandoque enim dicitur illud defectio in lacer〈-〉
30
to intrinseco in epigloti. Et quandoque de eo quod
31
accidit in duabus speciebus lacerti simul. Et quan-
32
doque de illo quod accidit ex remotione spondilium.
33
¶ Et quandoque permutatur sinantia ad peripleumo〈-〉
34
niam quando expellitur materia ad pulmonem: et quan-
35
doque permutatur ad partem cordis. et interficit. et
36
quandoque ad stomacum effunditur. ¶ Et omnis sinan-
37
ticus qui moritur: spasmatur in primis. ¶ Et prefo-
38
catio quidem canina quandoque interficit inter pri-
39
mum diem et quartum. et quandoque multiplicantur si-
40
nances et earum similia in vere hyemali: cum ergo
41
prefocatio fortior fit anhelitus ponitur attractiuus
42
in quo fit iuuamentum motione pulmonis. Et
43
fit necessarium multotiens mouere pectus cum pul-
44
mone velociter et frequenter si adiuuerit virtus
45
et non fuerit anhelitus eorum inflatio. ¶ Et quandoque
46
accidit prefocatio in febribus acutis et constrictis.
47
et quandoque portendit in eis variolas. et similiter
48
dolor gutturis in eis. quamuis non sit prefocatiuus.
49
¶ Et accidentia prefocationis in acutis febribus
50
sunt mala valde: quoniam in eis est necessitas anhe-
51
litus vehemens. ¶ Et quando accidit in die cri-
52
sis est timorosum et perniciosum. Nam crisis cum
53
apostematibus prefocatiuis est perniciosa proculdubio.
54
¶ De signis. Capitulum .IX.
55
INtentio communis omnibus speciebus prefocatio〈-〉
56
num est constrictio anhelitus: et quod os re-
57
manet apertum et difficultas deglutien〈-〉
58
di: vt quandoque perueniat patiens ad
1
hoc vt bibat aquam et egrediatur ex naribus eius:
2
et exitus amborum oculorum et egressio lingue in ea
3
que vehemens est cum debilitate motus eius: et
4
quandoque peruenit illud plurimum ad hoc vt sit loquela eius
5
speciei que dicitur quod ille loquitur cum naribus et est vere
6
econtrario eius. Ille vero qui ad hanc comparatur
7
in consuetudine:[*]consuetudine: corrupt for consuetudine [redundant period] hominum non est nisi habens nares opi〈-〉
8
latas. Ipse ergo vere non loquitur ex naribus.
9
¶ Dolor autem non fit fortis in flegmatica et du〈-〉
10
ra: et fit fortis in calida. cum ergo vehementior fit
11
dolor tunc quandoque inflatur collum totum et facies et pen〈-〉
12
det lingua. ¶ Et magis incolumis decollatio
13
est illa cum qua anhelitus non sit difficilis. ¶ Et
14
pulsus quidem habentium prefocationem in principio sui
15
est frequens diuersus. deinde fit paruus rarus.
16
¶ Et communicat omne apostemosum in hoc quod sentitur aut cum
17
visu aut cum tactu: ita vt sentiantur membra meri et
18
epiglotis dura et extensiua: et sic habens eam quasi
19
desiderat vomere. et cum remotione quidem est attractio
20
colli ad interiora: et abscisio vbi remouentur spon-
21
diles: et quando tangitur dolet. Et si iacet super collum suum
22
non delectat aliquid quod ipse deglutiat omnino. ¶ Et
23
differentia quidem inter constrictionem anhelitus factam causa
24
decollationis et factam causa peripleumonie est: quoniam ille
25
qui est in peripleumonia non prefocat subito: sed
26
hec subito quandoque prefocat. ¶ Et differentia inter apostema in
27
epigloti et apostema meri est: quoniam cum deglutire est possibile
28
et anhelitus est prohibitus tunc apostema est in epiglo〈-〉
29
ti: aut si est econuerso tunc apostema est in meri. ¶ Et
30
quandoque magnificatur epiglotale adeo donec prohi-
31
beat deglutionem: et quandoque magnificatur meriale
32
adeo quod prohibeat anhelitum: et non constringit an-
33
helitum aliquod apostematum meri nisi quod est in supremo
34
eius: quod vero est sub hoc non prohibet anhelitum
35
quamuis difficilis fiat et constringatur: quoniam non peruenit
36
ad hoc vt comprimat cannam et extremitatem eius: et
37
vt non ingrediatur in eam aer omnino. ¶ Cumque apostema
38
est in meri: et in lacertis intrinsecis non manife〈-〉
39
statur sensui quamuis lingua palato adhereat vehe〈-〉
40
menter. ¶ Et differentia inter apostema malum quod non sana〈-〉
41
tur et apostema quod non est cum illa malitia: immo est in po〈-〉
42
stremo lacerti meri: est quoniam victur quod non cum eo con〈-〉
43
stringatur anhelitus nisi cum est deglutitio. Et illud
44
est malum quod est intus in epigloti: et non apparet
45
sensui exterius ex eo aliquid nisi interius cum in-
46
spicitur eius guttur: sed est profundum: deinde illud
47
quod non videtur interius et videtur exterius. ¶ Prefoca〈-〉
48
tio autem mala festinat ad prohibendum anhelitum et
49
quando resupinatur patiens et prohibetur anhelitus omni-
50
no. et quando non resupinatur anhelitus fit difficilis.
51
Et ipse etiam assidue extendit collum ingeniando ad
52
anhelitum et reuoluitur cum inclinatione et diligit expan〈-〉
53
sionem et non potest iacere. ¶ Et quandoque peruenit constri〈-〉
54
ctio anhelitus et necessitas extrahendi vaporem
55
famosum ad hoc vt educat virtus que efficit an〈-〉
56
helitum humiditates ad exteriora in anhelitu et
57
apparet spuma tunc non est spes in ipso: et non
58
oportet vt curetur. ¶ Cum tamen quandoque accidat vt prefocatus
1
spumet aliqando: deinde sanetur. et illud est cum illic fue〈-〉
2
rit fortitudo et appetitus et nutrimentum. ¶ Cum
3
autem facies eius fit viridis et denigrantur sinus ocu〈-〉
4
lorum ipsius tunc tempore moritur. et similiter quando minoratur
5
pulsus et infrigidantur extrema. ¶ Et grossitudo qui〈-〉
6
dem lingue et ipsius denigratio sunt ex signis
7
malis. et quando est cum prefocationibus malis febris ve〈-〉
8
hemens tunc mors festinat quoniam febris facit egrum in-
9
digere anhelitu magno: et iam dictum est in signis
10
mortis velocis. Quod si quis prefocationem patitur et
11
alteratur color postremi eius a rubedine sua con-
12
sueta ad albedinem: aut ad viriditatem et sudant
13
ascelle et inguina eius sudore frigido: tunc ipse
14
moritur in vno dierum. ¶ Signa vero spei sunt si
15
permutatur rubedo ad exteriora. multotiens enim
16
aperiunt tunc oculos suos et sanantur. et similiter quando
17
alterantur eorum anhelitus et incipiunt anhelare an-
18
helitu breui. et illud ideo quoniam ipsi in dispositione vehe〈-〉
19
mentie incipiunt ad anhelitum longum vt ipsum
20
paulatim intrare faciant. Cum autem abbreuiatur
21
tunc iam remouetur causa preparans ad longitudi-
22
nem et redeunt membra ad dispositionem naturalem. et similiter quando
23
accidit apostema in latere opposito speratur cum eo resolu〈-〉
24
tio aliqua. ¶ Signa autem permutationis sinantie sunt
25
vt videantur in apostemate detumitio et resolutio absque
26
apertione ad exteriora cum mollificatione sua. ¶ De-
27
inde oportet vt consideretur pulsus. Nam si sit vndosus
28
magnus et accidit cum eo tussis tunc ipsa permutatur
29
ad peripleumoniam. ¶ Si vero pulsus est spasmus
30
tunc ipsa permutatur ad spasmum. et si debilitatur pul-
31
sus valde et minoratur et fit rarus et commouet tre-
32
morem cordis et resoluitur innatus calor et accidit
33
syncopis tunc materia est effusa ad partem cordis.
34
¶ Si autem accidit dolor in stomaco et nausea: tunc iam
35
effunditur ad stomacum. ¶ Collectionis autem signum est:
36
quoniam inuenitur lenitas pauca cum pertransitione
37
quarti diei. ¶ Et quandoque accidit sinantie que fa-
38
cit apparere rubedinem in collo et parte pecto-
39
ris vt generetur herisipilla. et illud est secundum duos
40
modos: aut propter reditionem materiei ad interio〈-〉
41
ra corporis: aut propter euacuationem materiei. Si autem
42
est propter euacuationem tunc est in qua est spes et alle〈-〉
43
uiatur cum ea anhelitus. et aliud est malum.
44
¶ Et signa quidem eius que sanguinea est sunt
45
signa sanguinis nota et rubedo lingue et faciei
46
et oculorum et inuentio saporis sanguinis scilicet aut
47
dulcedinis: aut similis saporis vini et dolor ve〈-〉
48
hemens extensiuus. et constrictio anhelitus ve〈-〉
49
hemens. ¶ Et signa colerice sunt inflatio et ca〈-〉
50
liditas et tristitia vehemens et sitis vehemens
51
et dolor vehemens mordicatiuus et amaritudo
52
et siccitas et vigilie et non consequitur in constrin〈-〉
53
gendo anhelitum consecutionem euenientem ex
54
sanguine. et quandoque significant ipsam color
55
lingue et adustio loci et acuitas ipsius: et est qua〈-〉
56
si sit in loco aliquid acutum mordicatiuum. et
57
dolor colerice minor est dolore sanguinee. ¶ Et
58
signa quidem flegmatice sunt salsedo aut sapor
1
baurac cum caliditate et viscositate quoniam
2
hoc flegma est corruptum et putrefactum. et quandoque si〈-〉
3
gnificant ipsam albedo coloris lingue et faciei et
4
paucitas sitis et inflammationis: et quandoque prosternitur
5
lingua cum mollificatione et raro accidit cum ea apostema
6
in glandulis. et quandoque est dolor cum ea paruus aut
7
priuatus et non sunt cum ea febres: et prolongatur
8
spacium eius vsque ad .XL. dies. et quando nititur habens eam
9
possibilis est ei deglutitio: quoniam penetrat deglutitum
10
in mollitiem. ¶ Et signa melancolie sunt durities et
11
sapor acetositatis et ponticitatis et quod accidit pau〈-〉
12
latim et quandoque est permutata ex apostemate calido. ¶ Et
13
signa facte a siccitate membrorum spiritualium quecunque
14
fuerint sunt paucitas humiditatis in ore: et iu-
15
uari ex aqua calida statim cum eo quod humectat
16
et mollificat. ¶ Et scias quod quandoque accidit lingue do〈-〉
17
lor perseuerans anno vno: aut duobus in guttu-
18
re eis et significat petrosam superfluitatem in partibus gutturis.
19
¶ De sermone vniuersali de curis apostema〈-〉
20
tum accidentium in partibus gutturis et epiglo〈-〉
21
tis et glandulis circundantibus ea et vue et gal-
22
samati et duarum amigdalarum. Capitulum .X.
23
OPortet vt euacuetur in principio vni-
24
uscuiusque illorum materia faciens illud cum
25
flobotomia et solutione ventris et vt trahatur
26
materia ad partem diuersam saltem cum ven〈-〉
27
tosis positis super loca longinqua opposita ei et
28
ligatione extremitatum dolorosa. ¶ Et vt inci-
29
piatuar in ea cum medicinis stipticis commixtis
30
cum eis que habent parum abstersionis sicut mel. et
31
meliores eo sunt cortices nucis: deinde rob mo〈-〉
32
ri. ¶ Et scias quam[*]quam corrupt for quod inceptio gargarizandi cum ace〈-〉
33
to cum incipit passio vue aut sinantia est ex eis
34
que repellunt et prohibent attractionem humidita〈-〉
35
tis plurime. et est cum eo prohibitio eius quod eue〈-〉
36
niet. ¶ Et de istis quidem medicinis sunt sicut alu〈-〉
37
men et galle et balaustie et ambo granata deco〈-〉
38
cta vsque ad solutionem et fiat ex eis quod deglutiatur. et
39
ex eis que iuuant ad illud est vt radat synciput
40
et liniatur cum succo acatie et hoc in principio.
41
Deinde gradatio fiat ad maturatiua: deinde
42
fiat gradatio ad aperitiua fortia vsque ad gradum
43
salis ammoniaci et piretri et ad ea que dicturi
44
sumus. ¶ Et ex eis que conferunt ad hoc est ster〈-〉
45
nutare eum eis que sunt sicut condisi et costus
46
et folia oleandri et sansucus. ¶ Et ex rebus ex-
47
pertis que faciunt sua proprietate in apostematibus prefo〈-〉
48
cationum et vue et ambarum amigdalarum et omnino omnium
49
membrorum gutturis iuuamentum maximum: est vt su〈-〉
50
mantur fila et proprie tincta cum murice marino et
51
prefocetur cum eis vipera: deinde circundetur eis col〈-〉
52
lum eius qui habet aliquod horum apostematum. Illud enim con〈-〉
53
fert ei iuuamentum mirabile bonum pertransiens
54
quantitatem eius quod timetur. ¶ Et lac quidem est ex
55
medicinis sublimibus in principio et statu: pro〈-〉
56
pterea quod repellit et lenit et sedat dolorem. ¶ Et
57
oportet vt conspiciantur in administrando ea que strin-
58
gunt et resoluunt aut maturant et consideretur ad
1
dispositionem corporis in lenitate et duritie sua: et con〈-〉
2
fortetur illud quod est sorte in duritie et leniatur in le-
3
nitate: et similiter obseruetur etas et complexio et tempus et consue〈-〉
4
tudo. ¶ Et quandoque appropriantur apostemata vue et am〈-〉
5
barum amigdalarum et mollificatio earum cum inci〈-〉
6
sione. ¶ Et ego quidem ambabus singulare fa〈-〉
7
ciam capitulum. ¶ Et ex modis curationis est com〈-〉
8
pressio super locum. Et eius loca sunt tria. vnus eo〈-〉
9
rum est cum remouentur spondiles. Et secundo est
10
ex apostematibus vue et ambarum amigdalarum indi-
11
gentium subleuatione sua: aut casu ambarum ad su-
12
periora. ¶ Et tertio est in apostematibus flegmaticis
13
cum constringuntur ambo meatus et iuuantur cum compressione
14
secundum mundificationem ipsorum et subtiliationem ipsorum.
15
¶ De cura decollationum et prefocationum et
16
omnis suffocationis ex omni causa. Capitulum .XI.
17
IN calida quidem oportet vt incipiatur cum
18
flobotomia et non extrahatur sanguis pluri〈-〉
19
mus subito: et proprie cum iam ince-
20
perit virtus debilitari: immo sumantur
21
in omni hora .X. et .X. vsque ad diem tertium cum separa-
22
tionibus continuis si autem debilitari non incipit
23
tunc oportet vt sine cessatione extrahatur sanguis vsquequo
24
appareat syncopis in forti. ¶ Et oportet vt declinetur
25
cum separatione versus conseruationem virtutis et ex-
26
pulsionem syncopis. Syncopis enim cum accidit cadit
27
virtus eius: quare aggregantur ei difficultas an-
28
helitus et casus virtutis. ¶ Et proprie indicitur
29
eis vt minorent cibum necessario aut voluntarie: et pre〈-〉
30
cipue si fuerit febris. ¶ Et quandoque oportet vt attendatur
31
in re flobotomie res aliqua que est magis integra:
32
quoniam quandoque est causa dominium sanguinis in prefocatione reten〈-〉
33
ti: et precipue consueti: sicut sanguinis menstrui et san〈-〉
34
guinis emorroydarum. Et in huiusmodi quidem oportet vt sit
35
flobotomia in latere trahente materiam ad partem a qua
36
cadit retentio: sicut necessaria est hic flobotomia saphe-
37
ne et ventose crurium. Cum enim egreditur sanguis plu〈-〉
38
rimus: tunc quando sedantur accidentia statim et quandoque ne〈-〉
39
cessaria est iteratio in mane. ¶ Et secundum veritatem
40
cum dispositio tolerat expulsionem flobotomie vsque ad
41
maturationem: tunc illud est melius ad hoc vt re〈-〉
42
maneat virtus in corpore: et cadat euacuatio ipsius
43
materiei egritudinis: et sufficiat emissio frequens
44
in diebus cum .X. ponderibus sanguinis: aut .V. pon〈-〉
45
deribus et fit facilis anhelitus. ¶ Et similiter etiam gar〈-〉
46
garismata postponantur si est illic repletio et fue-
47
rint gargarismata dolorosa timendo attractio〈-〉
48
nem: immo administrentur gargarismata post mun〈-〉
49
dificationem. ¶ Et decollationis quidem est species que〈-〉
50
dam existens in fine algalsamati. ¶ Cum ergo fit
51
flobotomia aute declinationem egritudinis descendit
52
ad locum prefocatum. ¶ Et multotiens quidem scitur
53
cum eo hora prefocationis ex principio et augmen〈-〉
54
to: et status: et declinatio ex dispositione deglutionis et
55
augmentatur difficultas: aut casus eius et decli-
56
natio ipsius: et dum perseuerat in augmento et non
57
est necessarium vt. vel non. fiat[*]necessarium vt. vel non. fiat cf. Venice 1564: necessarium non fiat flobotomia vltima: immo suffi〈-〉
58
ciat illud quod diximus. ¶ Et cum sinantia est non
1
cum communitate repletionis in corpore toto: immo est
2
superfluitas in parte gutturis tantum et non sentitur exten-
3
sio pertransit vt non fiat flobotomia: immo elongatio
4
fiat ab additione causarum resolutionis facientium esse ne-
5
cessariam cibationem plurimam. ¶ Et prohibeatur nu〈-〉
6
trimentum vt sit corpus eius vtens sanguinis eius
7
nutrimento et conuertens ipsum a parte apostematis: quasi
8
fiat ei inobediens sanguis: deinde vadat secundum re〈-〉
9
solutionem et maturationem. Nam si flobotomia fiat:
10
tunc fortasse non tolerabit illud: et non erit ex-
11
cusatio cibationis: et in cibatione est labor et proprie
12
cum non deglutit. ¶ Et non postponatur flobotomia
13
vene que est sub lingua: immo oportet vt incipiatur illud
14
saltem in eadem die: immo saltem in dispositione separationis
15
predicte et proprie cum fuerint vene que sunt sub lin-
16
gua extense. Et quandoque necessaria est flobotomia alguide-
17
gi et quandoque necessaria et scalpellatio lingue ipsius. Et
18
necessarie sunt ventose cruris: quoniam sunt conferentes val〈-〉
19
de. ¶ Et illum quidem qui consuetus est incurrere sinan〈-〉
20
ces oportet vt flobotometur antequam accidant et cum videtur repletio
21
et cum est ver. ¶ Et ex eis quidem que sunt vehemen〈-〉
22
tis iuuaminis est inceptio administrationis cli-
23
steriorum fortium valde nisi febris prohibeat: tunc enim
24
oportet vt sit contentus clisteribus lenibus. Clisteria
25
namque fortia et collyria sunt in hoc maximi iuua〈-〉
26
menti. et oportet vt embrocentur extrema et circundetur
27
collum lana et proprie lana ysopi que sit infusa siue
28
in oleo oliue: aut in oleo camomellino. Ipso
29
enim est lenificatiua et sedatiua doloris. ¶ Dein〈-〉
30
de in postremo ipsius admisceantur ei attractiua
31
cum non conferunt ista: et sunt sicut baurach et syna〈-〉
32
pis et costus et castoreum et sulfur et vnguentum
33
forte rubificans: et etiam mel anacardi et omne quod vesi〈-〉
34
cat. ¶ Et oportet vt sint contenti in cibis suis vsque ad diem
35
tertium oxymelle: aut syrupo de melle: deinde gra〈-〉
36
datio fiat ad aquam ordei cum quibusdam medicinis de〈-〉
37
lectabilibus. deinde ad vitellum oui postea cum fa-
38
cilis fit deglutitio administrentur sorbitiones ex can〈-〉
39
daros. Et in fine eius fiant sorbitiones ex matura〈-〉
40
tiuis: deinde resolutiuis. ¶ Et cum deglutitio fit
41
difficilis ponantur ventose super collum apud spondi〈-〉
42
lem secundam cum suctione aut igne vt dilatetur meatus
43
paulatim et deglutiat illud quod sorbet ex cibis.
44
Cumque illud compleuerit remoueantur ventose igni〈-〉
45
te: aut cadunt per seipsas. et non est malum si scal-
46
pelletur etiam et egrediatur sanguis illic: et ex halacdam:
47
deinde ventosetur ventosa vna super caput: et ponan〈-〉
48
tur etiam super mentum ventose sub gutture et illud fiat
49
postquam abscinditur materia. Omnia enim hec trahunt materiam
50
ad diuersam partem et minorant eam et similiter illud est
51
melius. ¶ Similiter ponantur sub mammillis et super
52
alcheel: et non est malum intromittere aliquid quod
53
mundificet ex alkeizaram: et eis similibus super quod
54
cottum sit inuolutum: mundificatio namque dilatat.
55
¶ Et quandoque intromittitur in gutture cannula facta
56
de auro aut argento: aut similibus ambobus ad-
57
iuuando ad inspirandum: et similiter quando fortior fit con-
58
strictio non est excusatio quin ventose ponantur
1
super collum. ¶ Et quandoque confert in dilatatione
2
deglutitionis et anhelitus compressio spatularum
3
cum fortitudine. ¶ Medicine autem in principio
4
sint stiptice et proprie in sanguinea et meliora qui〈-〉
5
dem stiptica sunt que habent cum stipticitate sua
6
substantiam subtilem qua submerguntur. ¶ Et ex re-
7
bus quidem quas extrahit experimentum est quod sti〈-〉
8
ptica permixta composita magis sunt iuuatiua quam
9
singularia simplicia: et quandoque dolor fit fortior in
10
principio rei: quare necessarium est vt stipticis ad〈-〉
11
misceatur aliquid quod sedet dolorem et leniat sicut est
12
syrupus violarum et penidij et lac calidum et mucilago
13
seminis lini et alrob. ¶ Et quandoque multiplicatur effusio
14
quare non est excusatio quin resolutiua eis ad〈-〉
15
misceantur: et quandoque non est materia plurima in effusio〈-〉
16
ne et apostema non est forte. Incipiantur ergo et admi-
17
nistrentur galle et sal ammoniacus: quoniam prohibent
18
cum fortitudine et resoluunt cum fortitudine.
19
¶ In colerica vero oportet vt sit plurimum intentionis con-
20
uersum ad infrigidandum cum eo quod facit stipti-
21
cum. et quandoque administrantur linimenta: et quandoque ad〈-〉
22
ministrantur in ea et in omni calida gargarisma-
23
ta et insufflantur insufflationes cum sufflatorio et
24
puluerizationes: et ex eis est gargarismus factus
25
cum oxymelle et aqua et aceto. Ipse enim est maxi-
26
mi iuuamenti in initio calide et frigide: et cum
27
rob mororum proprie siluestrium. deinde cum eo in
28
quo non est zuccarum vel mel. et administretur in
29
principio purum et confortetur cum stipticis que
30
sunt de genere succi sumach et acreste siccarum: et
31
sicut sunt balaustie: et in huiusmodi quidem non poni〈-〉
32
tur mel nisi vt mundificet non vt confortet: et similiter
33
decoctio alkelhe[*]alkelhe cf. Venice 1564: alkeshe cum melle aut decoctio su-
34
mach cum coagulato vue. et fortius illo est suc-
35
cus nucis recentis: quoniam ipse est ex melioribus
36
medicinis horum apostematum et succus rose recen〈-〉
37
tis et rob papaueris quando permiscetur cum stipticis
38
est vehementis iuuamenti in initio. et fortius illo
39
est decoctio myrti et glandium et aqua coriandri et
40
sumach et aqua corticum nucis et aqua myrti et
41
aqua lentium decoctarum valde et cydonia val-
42
de stiptica et sorbe proprie: et alumen iameni habet pro〈-〉
43
prietatem in hoc et etiam insuffletur in gutture in-
44
sufflatio ex semine rose et sumach et balaustijs secundum
45
partes equales et camphore re modica. ¶ Et
46
colerice adhibeatur succus oleorum frigidorum
47
permixtus cum eo quod habet stipticitatem aliquam sicut
48
succus virge pastoris et succus solatri et succus
49
ramorum vitis. ¶ Et ex communibus inter eas in prin〈-〉
50
cipio sunt semen rose et semen portulace et mu-
51
cilago psilij et amilum et spodium et sumach et
52
dragagantum et camphora ex quibus fiant pillu〈-〉
53
le compresse et teneantur sub lingua. ¶ Cum ergo
54
abscinditur attractio oportet vt misceantur cum rob mo〈-〉
55
rorum myrrha et crocus. myrrha enim profundatur
56
cum virtute sue stipticitatis et sue resolutionis et fa〈-〉
57
cit crocum prouenire ad profundum et aggregantur
58
ad maturationem faciendam. ¶ Si autem videris
1
ipsam declinare ad duritiem permisce cum mo〈-〉
2
ris aliquid ex baurach. ¶ Cum autem appropinquat
3
status: aut peruenit in ipsa oportet vt administrentur ea
4
in quibus est sedatio et lenificatio sicut lac mulctum
5
in quo dissoluuntur squamme cassiefistule et oleum in rob
6
mororum aut decoctio ficuum et fenugreci: aut rob
7
myrthi cum rob aut succus vitis cum melle: aut
8
rob aut bdellium arabicum dissolutum: aut rob vue
9
quoniam est iuuatiuum valde et aqua radicis in qua de〈-〉
10
cocta sunt passe et fenugrecum et dactili et ficus et
11
myrrha et crocus et cinnamomum gargarizata cum
12
oxymelle et aqua mellis. ¶ Et administrentur
13
emplastra etiam ad maturandum sicut emplastrum alfeir
14
et distillatio olei rosacei in aure est iuuatiua in hac
15
hora. ¶ Et quando vides quod non maturatur et vides
16
duritiem oportet vt administres in medicinis eius cau-
17
les. ¶ Cum autem maturatio iam adest tunc stu〈-〉
18
de in apertione apostematis cum gargarismate quod con〈-〉
19
iungit inter apertionem et lenificationem: sicut que〈-〉
20
dam medicine acute in lacte quibus fit gargaris-
21
mus. ¶ Et si est apparens et elongatur tempus et non
22
disrumpitur non est mala administratio ferri. ¶ Et
23
ex medicinis temperatis cum inceptione ad disru-
24
ptionem est decoctio ficuum cum fenugreco et
25
dactilis. ¶ Et decoctio lentium cum rosis et rob
26
liquiritie et semine almaru: et post illud fiat gradatio
27
ad illud quod est fortius: quare misceantur cum rob
28
mororum baurach et myrrha et dragagantum: et etiam
29
semen almaru dissolutum in lacte caprino et olea
30
dissoluentia et proprie cum melle et galia: et fiat ex
31
eis gargarismus: et ex eis que sunt sicut aqua
32
mellis in qua decocta sunt ficus et calamentum et
33
sansucus et alumen et menta et sisimbrium et radix
34
lilij coniunctim et separatim. ¶ Et costo et proprie
35
marino inest iuuamentum maximum in huiusmodi ho〈-〉
36
ra. ¶ Et in veritate statim post abstersionem in-
37
tegram et post maturationem completam et apertio〈-〉
38
nem cum eis que sunt sicut baurach et nitrum et
39
assa fetida et myrrha et piper et castoreum et ster-
40
cus hirundinum et stercus adib: et fiat ex eis gar-
41
garismus cum rob mororum: immo cum sale ammo〈-〉
42
niaco et piretro et semine alharmel et synapis: aut
43
semine raphani cum aqua et oxymelle. ¶ Et ad-
44
ministrentur ex istis insufflationes. et insufflatio sa〈-〉
45
lis ammoniaci est faciens quiescere. Cum ergo
46
declinat egritudo administra vinum et balneum et
47
embrocas. ¶ Confectio pillularum iuuantium in
48
statu. ℞. radicis lilij .IIII. partes: asse fetide medie-
49
tatem partis: colligantur cum succo caulis aut coagu〈-〉
50
lato vue. ¶ Ex curatione vero flegmatice est
51
vt intus in gutture intromittatur virga mollifica〈-〉
52
ta torta super quam inuolutus sit pannus quo li-
53
niatur apostema et quo mundificetur humiditas. ¶ Et
54
ei quidem que est antiqua assa fetida et cinnamomum
55
et soluatur venter cum cochijs et hiera et similibus.
56
et clysterizentur cum clysteribus valde fortibus.
57
¶ In cura autem melancolie ex medicinis magis con-
58
ferentibus ei est medicamen alharmel gargari〈-〉
1
zatum et linitum exterius et interius . Et medi〈-〉
2
cinis vero que habent proprietatem et conuenientes sunt
3
in omni hora est stercus canis album et adib album
4
et hoc modo colligitur. Custodiatur canis ne ali-
5
quid comedat nisi ossa tantum donec stercus eijciat
6
album quod parui existat fetoris: et similiter stercus hominis
7
proprie infantis: et oportet vt sollicitudo sit ita vt illud
8
quo cibatur sit cum quantitate qua digeratur. et quod
9
ex eo melius est: est panis lupinorum secundum quan-
10
titatem paruam et in potu tribuatur post ipsum vi〈-〉
11
num vetus: deinde sumatur stercus eius et exicce〈-〉
12
tur: est enim pauci fetoris. et si cum pane desiderat
13
aliquid aliud. tunc dentur et cibi bone digestionis bo〈-〉
14
ni chimi calide complexionis cum equalitate sicut
15
carnes galline et perdicis: et extremitates capra-
16
rum. Hec enim cum bonitate digestionis educunt fe-
17
cem parui fetoris. ¶ Et ex medicinis quidem sua
18
proprietate facientibus sunt hirundines aduste.
19
Decollantur enim prius et currit et sanguis super alas
20
ipsarum: deinde puluerizatur super eas sal et ponun〈-〉
21
tur in vrceolo lutato et ligatur caput eius et ponun〈-〉
22
tur in furno: et vt ponantur in vitreato vase linito
23
luto sapientie est rectius apud me et similiter stercus hi-
24
rundinum adustum cum fortitudine. ¶ Et quandoque li-
25
nitur palatum ex felle taurino cum melle et felle
26
testudinis et flore eris et capitibus pisciculorum
27
salitorum et proprie vua. et linitur etiam palatum habentis si〈-〉
28
nantia sale cum melle et aceto et oleo. Et similiter apostema
29
vue: et similiter administrentur gargarismata cum oxy-
30
melle in quo decoctum est semen raphani. ¶ Et
31
colcotar quidem et calcadis ambo sunt bona apostema〈-〉
32
ti gauonis. ¶ Et ex compositis sunt medica-
33
men mori cum myrrha et croco. Et medicamen
34
hirundinum: et medicamen alharmel: et medica〈-〉
35
men corticis nucis recentis: et trocisci andoro-
36
sim et medicamen huiusmodi. ¶ ℞. stercoris canis albi
37
adusti in testa et preter testam vnciam .I. piperis .ʒ.II. gal-
38
larum adustarum corticis granatorum carnis
39
simij et suis et adhoba omnium ana .ʒ.I. myrrhe
40
costi amborum ana vncia .ß. insuffletur aut liniatur
41
cum melle et etiam in fine eius et in hora vehe-
42
mentie administretur stercus pueri ex pane lu-
43
pinorum et stercus canis et hirundinum adustum
44
et sal ammoniacus iteretur hoc in die multotiens.
45
¶ Quandoque vero apostematur lingua pre-
46
focati etiam et indiget fortasse curatione ipsius:
47
sed nos iam locuti fuimus de apostematibus lingue
48
et illud quidem quod huic loco proprium est necessarium
49
ex eo redire ad illud quod illic dictum est scilicet vt inge-
50
nietur post flobotomiam in attrahendo materias ad infe-
51
riora. ¶ Et quandoque fit illud in loco hoc cum hiera
52
pigra. Habet enim proprietatem in deponendo humores
53
qui sunt coram supremo oris stomaci et meri et gut〈-〉
54
turis. deinde administrentur super ipsum infrigidantia
55
et repercussiua sicut succus lactuce: et est medicina
56
habens proprietatem quam significat visio iuuamenti eius:
57
deinde si necessaria est resolutio subtilis fiat.
58
¶ Ex eis autem que conferunt in regimine eius que est
1
propter spondiles est vt ingenitur in compressione
2
loci cum facilitate ad posteriora: fortasse enim reuer-
3
tetur spondiles. et illa quidem compressio quandoque sit cum
4
instrumento et cum digitis et inuenitur quandoque per illud re-
5
quies. instrumentum vero est res similis freno quod in gutture
6
intromittitur et expellit quod est intus in gutture ad ex〈-〉
7
teriora. Compressio autem valde est nociua in apostema-
8
tibus. Cumque sinances vehementiores fiunt et non
9
valent medicine et creditur quod perditio futura sit:
10
illud per quod speratur euasio est scissio canne: et illud est
11
cum scissione ligamentorum que sunt inter duos annu-
12
los canne preter quod recipiat aliquid de cartilagine
13
ita vt per illud anhelet: deinde suatur cum expletum
14
fuerit regimen apostematis et medicetur et sanabitur.
15
¶ Et modus quidem curationis eius est vt tendatur
16
caput ad posteriora et teneatur et sumatur cutis et
17
abscindatur. Et quod de eo rectius est: est vt sumatur
18
cutis cum vncino et elongetur: deinde discooperiatur
19
a canna: et findatur quod est inter duos annulos can〈-〉
20
ne coram fissura cutis: deinde suatur et ponatur su〈-〉
21
per ipsam puluis citrinus. ¶ Et oportet quidem vt
22
duplicentur duo labia fissure cutis solum preter quod
23
contingantur carthilago et panniculi in aliquo: et
24
hoc est iudicium huius fissure quamuis non ad hanc
25
intentionem. Nam si existimatur quod in illis eisdem li-
26
gamentis sit apostema et nocumentum non oportet vt admi-
27
nistretur scissio. ¶ Cum autem syncopis superuenerit
28
egro et timetur quod compleatur prefocatio incipiatur
29
a clysteribus fortibus. Et flobotometur vena que
30
est sub lingua et flobotometur vena frontis et ap〈-〉
31
pendantur ventose super collum et sub mento cum inci-
32
sione: aut absque incisione. et si fuerit causa prefocatio-
33
nis eius et syncopis eius submersio tunc conuerta〈-〉
34
tur vt currat aqua. Deinde suffumigetur cum eo quod
35
habet fortitudinem et odorem bonum donec reuiui〈-〉
36
scat. ¶ Oportet autem vt ille qui euaserit a suffo-
37
catione vehementi flobotometur et clysterizetur
38
et sorbeat aliquibus diebus sorbitiones ex farina
39
ciceris et lac: aut aquam carnis in qua dissoluti
40
sunt panis et vitellus oui. ¶ Et scias quod omnis
41
qui habet dolorem gutturis melius est fugere
42
sermonem ex quocunque sit dolore.
43
¶ De vua et ambabus amigdalis. Capitulum .XII.
44
IStis quandoque accidit catarrus apo〈-〉
45
stemans eas: ita vt prohibeat anhelitum.
46
¶ Et quandoque mollificatur vua preter
47
apostema et indiget eo quod constringit eam et
48
exiccet ex materia ipsam: et quandoque indiget incisio-
49
ne. Et appropinquat curationi prefocationum.
50
¶ Et curetur in principio cum linimentis in quibus
51
sit facilitatis obseruatio et administrentur cum penna:
52
digiti namque in non sua hora quandoque laborem affe-
53
runt. Et in illa que magna est et parue inflamma〈-〉
54
tionis administrentur pontica. ¶ Inflammate vero
55
conueniens est illud quod est vehementis infrigida〈-〉
56
tionis sicut aqua solatri et sicut semen rose et folia
57
eius: vtrisque enim inest operatio fortis. ¶ Et ex eis
58
que sunt fortiora in hoc capitulo sunt gummi arabicum
1
et dragagantum et sarcocolla et nesestengi linita et
2
etiam balaustie partes .II. aluminis pars .I. conterantur et
3
cribellentur cum orali et administrentur cum spatu-
4
la habente caput incisum in latitudine. ¶ Et quandoque
5
adduntur in eis crocus et camphora et administrantur
6
liniendo: et etiam galle trite cum aceto et liniuntur cum
7
penna. et iterum aqua granati acetosi cum stipticis:
8
et etiam lapis sedenigi: et etiam lapis corrosus adu〈-〉
9
stus: et ille qui nominatur achates et lapis alasurugic[*]alasurugic(?) cf. Venice 1564: alafurugie
10
et spodium et lutum sigillatum et armenum et rob agre〈-〉
11
ste et fructus spine egyptiace et alumen iameni
12
et semen rose. Sumantur ex eis sicut est illud. Et
13
suffumigatio cum ramis aneti est ex eis que constrin〈-〉
14
gunt vuam valde. et etiam succus granati dulcis con〈-〉
15
triti cum cortice suo cum fexta[*]fexta corrupt for sexta sui de melle factus vi-
16
scosus inspissatus est linimentum bonum. ¶ Et
17
oportet vt quando gargarisma fit cum stipticis assiduetur
18
gargarisma cum aqua calida. Illud enim preparat
19
ipsam vt in eo stiptica operentur et lenit ipsam et
20
prohibet stiptica indurare ipsam. ¶ Quod si sti-
21
ptica eam acquirere faciant duriciem et cortationem
22
dolorosam: administra in ea mucilagines et gum-
23
mi arabici et dragagantum et amilum et sarcocollam
24
et semen malue et aquam furfuris et ordei et fiat vt
25
stet succus extremitatum ranni cum quinta sui de
26
melle et aqua mixtum quoniam est linimentum bonum. Et
27
oportet vt cum gargarisma fit ex stipticis assidue fiat
28
ante illud gargarisma cum aqua calida aut deco-
29
ctione rosarum et sumach cuius sexta pars sit mel〈-〉
30
lis decoquatur et inspissetur et liniatur exterius cum eo
31
quod habet exiccationem et stipticitatem fortem sicut
32
quod fit cum gallis et allumine iameni. ¶ Et sal
33
quidem est illud quod est premittendum ante omnia illa.
34
¶ Melancolice vero gallarum immaturarum nucis
35
attrimenti rubei sumach omnium ana partes .III. et tertia.
36
salis torrefacti .XX. partes sumantur et administren-
37
tur. Medicamen bonum in dispositionibus et horis.
38
¶ ℞. aluminis iameni partes .III. rosarum partes .II. co-
39
sti partem .I. administretur emplastrum cum penna vt perueniat
40
ad vuam. ¶ Medicamen bonum ad horam suam.
41
℞. succum granati cum cortice suo et inspissetur cum quin〈-〉
42
ta sui de melle et liniatur cum eo. ¶ Et etiam alu〈-〉
43
minis partem .I. salis ammoniaci partem vnam et .ß. galla-
44
rum immaturarum tertiam partis draganti .III. partes. Et
45
quando peruenit status aut appropinquat admi-
46
nistra myrrham et crocum et cyperum et que sunt eis
47
similia et darsisahan proprie et florem squinanti et ra〈-〉
48
mos balsami et alusanet administrentur liniendo:
49
et aqua eorum gargarizentur: et proprie quando administratur in
50
eis gargarisma decoctionis radicis lilij et semi〈-〉
51
nis rose cum melle. Et distilletur oleum amigdali-
52
num in aures in omni hora: quoniam est iuuatiuum. ¶ Si
53
autem collectio fiat in vtrisque amigdalis et in eis
54
que sequuntur eas administra decoctiones predictas in
55
capitulo sinantie. ¶ Quod si dolor perseuerat et non
56
sedatur reuertendum est ad solutionem ventris. Si
57
vero per hoc non completur administra ea que sunt for-
58
tis resolutionis sicut est succus cucuemeris asinini et
1
centaurea et nitrum rubeum cum melle aut solum.
2
¶ Et si indurescit apostema et prolongatur non est aliquid ei
3
ita conueniens sicut assa fetida. Cum ergo incipit sub〈-〉
4
tiliari in loco vno et ingrossatur in loco alio tunc
5
incidatur: et quantum possibile est vt expellas illud: et
6
facias illi emplastrum cum sale ammoniaco et mittas
7
ipsum ei cum cocleario quod est sicut frenum et est melius
8
¶ Et non oportet vt incidatur nisi cum radici eius ad〈-〉
9
uenit extenuatio: quoniam in ea est timor magnus.
10
¶ Gargarisma exiccans vlcera apostematum gauo-
11
num et purgans ea. ℞. lentium balaustiarum amborum
12
ana partes .V. sief. memithe croci costi omnium ana partem
13
.I. coquantur in aqua et sumatur ex decoctione eorum pars .I. et
14
misceatur cum medietate sui de rob mori et quar-
15
ta sui de melle et fiat cum ea gargarisma.
16
¶ De casu vue. Capitulum .XIII.
17
QUandoque cadit vua in febre: et quandoque
18
cadit sine febre. et eius casus est vt ten-
19
datur ad inferiora ita vt non redeat ad lo〈-〉
20
cum suum: et quandoque necessarium fit deglutienti
21
comprimere digitis suis donec transglutiat.
22
¶ De cura. Capitulum .XIIII.
23
SI sunt illic caliditas et rubedo flobo〈-〉
24
tomia[*]flobotomia corrupt for flobotoma: deinde administra gargaris-
25
mata predicta in capitulis predictis sicut
26
gargarismata cum aceto et aqua rosacea.
27
Deinde fricetur cum rosis et sandalis et balaustijs
28
et camphora et rob de moris proprie instrumento
29
simili freno. et oportet vt fiat cum facilitate quanto
30
magis est possibile. ¶ Et si non sunt caliditas il〈-〉
31
lic et rubedo administra gargarisma cum oxymel-
32
le et synapi et almuri et alnabati et fricetur cum in-
33
strumento predicto. et medicamen quo fricatur est il-
34
lud quod fit ex gallis et moris contritis. ¶ Et for-
35
tior curatio est vt subleuetur cum instrumento ad su〈-〉
36
periora extendendo ad exteriora cum medicinis sti〈-〉
37
pticis et permixtis cum resolutiuis secundum quod oportet.
38
¶ Et quandoque premittitur cum digitis linitis ex
39
eis que sunt sicut rob mororum et nucum et alliorum.
40
¶ Et ex medicinis bonis ad eleuandum sunt ba〈-〉
41
laustie et alumen et camphora. ¶ Et ex bonis in
42
eleuatione vue est gallia cum sale ammoniaco et gal〈-〉
43
le cum sale ammoniaco. Sed gallia est subtilior
44
postquam non fuerit illic nocumentum ex apostemate et re-
45
pletione. Cum ergo stat fac gargarismum cum aqua
46
salsa vtendo gargarismate post gargarisma. Et
47
ex eis que experta sunt ad illud est vt sumatur semi〈-〉
48
nis rose medietas libre succi barbe hircine .III. vncie
49
decoquantur in melle aut vino: quoniam est fortius. Et
50
infantium quidem vuas quandoque eleuant galle aduste cum
51
aceto et proprie quando liniuntur ex eis eorum syncipita.
52
¶ Sermo vniuersalis de incisione vue et vtri-
53
usque amigdale. Capitulum .XV.
54
OPortet vt in vua consideretur eius sub〈-〉
55
tiliatio et detumitio et proprie in in-
56
feriore parte eius et si ingrossatur extre〈-〉
57
mitas eius et resudat ex ea sicut pus
58
tunc est melior hora: et tunc incidatur cum ferro et cum
1
medicinis cauterizantibus. ¶ Et fiat preserua〈-〉
2
tio cum solutione ventris subtili precedente ipsam
3
et excussione corporis a repletione si fuerit in ipso
4
ex sanguine aut alijs. Incisio namque cum repletio〈-〉
5
ne est timorosa. ¶ Illius autem incisio que subti〈-〉
6
lis est longa sicut cauda muris equitans super lin-
7
guam sine repletione: aut rubedine aut nigredine
8
est parui timoris. ¶ Et modus quidem incisionis
9
eius est vt prematur lingua ad inferiora: et sit pos-
10
sibile accipere vuam cum instrumento: et prematur ad
11
inferiora et non radicitus incidatur: immo dimittatur
12
ey[*]ey corrupt for ex ea aliquid. Nam si tu abscideris eam ex palato
13
sanguis forsitan non abscindetur omnino: cum tamen
14
non oportet vt incidatur res parua: et sit nocumentum et
15
remanet cum dispositione sua: immo oportet vt incidatur
16
quantitas quam addit super naturam. ¶ Cum autem est ru-
17
bea apostemosa tunc eius incisio est timorosa. et quandoque
18
manat sanguis et non abscinditur propter aliquam
19
medicinam. ¶ Ex medicinis autem incidentibus eam
20
sunt assa fetida et alumen iameni que sine inter-
21
missione ponantur super radicem eius: quoniam incidunt eam
22
et faciunt ipsam cadere. ¶ Et ex medicinis facien〈-〉
23
tibus ipsam cadere cum cauterio est sal ammoniacus
24
cum assa fetida et attrimentis. ¶ Et oportet vt medi-
25
cine iste super vuam annexe teneantur cum instrumento nar-
26
rato: et teneantur hora vna ita quod non deglutiat do〈-〉
27
nec agant in eam: deinde iteratur vsquequo nigrescat.
28
Nam si denigratur cadet post tres dies secundum plurimum.
29
¶ Et oportet vt sit ille qui curatur decliuis ad inferio-
30
ra habens os apertum ita vt currat saliua eius et non re-
31
tineatur in ore ipsius. ¶ Due vero amigdale su-
32
spedantur cum vncino et trahantur ad exteriora quanto
33
plus possibile est preter quod cum eis attrahantur tuni-
34
ce: et abscindantur cum rotunditate desuper radicem
35
apud quartam longitudinis cum instrumento incisionis preter
36
quod permutetur instrumentum et incidatur vna post alteram post
37
obseruationem conditionum predictarum in colore et quanti〈-〉
38
tate earum. ¶ Cumque ceciderit ex eis quam abscinditur
39
dimittatur sanguis currere secundum quantitatem medio〈-〉
40
crem. ¶ Et sit patiens decliuis super faciem suam ne
41
sanguis ingrediatur guttur eius. Deinde colluat
42
os ex aceto et aqua infrigidatis: et euomat et tusciat
43
vt mundificetur interius eius: deinde ponatur
44
super eam quod abscindit sanguinem sicut colcotar et
45
alumen et dragagantum et gargarizet cum deco-
46
ctione senticis et foliorum myrthi et sit tepida.
47
¶ De rememoratione nocumentorum inci-
48
sionis. Capitulum .XVI.
49
EX eis est nocumentum vocis. ¶ Et ex il-
50
lis est detectio pulmonis frigori et ca〈-〉
51
lori et facit accidere tussim ab omni fri-
52
gore et calore et non tolerat sitim. ¶ Et ex illis
53
est detegere stomacum malitie complexionis a causa
54
primitiua ex ventositate et puluere et eius simili-
55
bus. ¶ Et plurimi eorum infrigidant aerem tem-
56
peratum et in pectoribus plurimorum eorum figitur
57
frigus in pulmone ipsorum donec moriuntur. et quandoque
58
accidit ex ea sputum sanguinis et non retinetur.
1
¶ De cura sputi sanguinis ex incisione vue et
2
vtriusque amigdale. Capitulum .XVII.
3
OPortet vt ponantur ventose super col-
4
lum et mammillas et fiat flobotomia et vt fiat
5
regimen cum flobotomia venarum inferio〈-〉
6
rum communicantium sicut ascellarum et eis si〈-〉
7
milium intendendo ad attrahendum. ¶ Singularia
8
autem sanguinem retinentia et linimenta administra〈-〉
9
ta ad illud sunt sicut attrimentum quo fiat linimen-
10
tum: aut puluerizetur attrimentum super ipsum: et infri-
11
gidantia actu sicut nix et succi frigidi stiptici noti: si〈-〉
12
cut succus agreste et panpani[*]panpani(?) cf. Venice 1564: pāpini vitis et ribes et so-
13
latrum et aqua cidoniorum acetosorum. ¶ Et ex rebus
14
expertis que habent proprietatem in hoc capitulo. Et oportet vt
15
administretur in dispositione medicamen quod testatus
16
est sapiens nominatus.[*]nominatus. corrupt for nominatus [redundant period] Diogenes et est alcuezric.
17
Et etiam succus arnoglosse cum administratur proprie
18
cum trociscis de karabe et luto sigillato. ¶ Et oportet
19
vt non administretur ex eis calidum aliquid immo
20
frigidum actu. Calidum enim cum eo quod at〈-〉
21
trahit destruit operationem medicine.
22
¶ Fen .X. de dispositionibus pulmonis et pecto〈-〉
23
ris et est tractatus quinquam[*]quinquam corrupt for quique.
24
¶ Tractatus primus de principijs et anhelitu.
25
¶ De anathomia epiglotis et canne pulmo-
26
nis. Capitulum .I.
27
CAnna quidem pulmonis est mem〈-〉
28
brum compositum ex cartilaginibus
29
pluribus que sunt circuli et par〈-〉
30
tes circulorum: quarum alie alijs con〈-〉
31
tinuantur. Que ergo ex eis ob〈-〉
32
uiant meatui cibi qui est posterius
33
et est meri facte sunt diminute et propinque semi-
34
circulo: et posita est abscissio earum ad meri: et con〈-〉
35
tingit meri de ea corpus panniculosum non carti〈-〉
36
laginosum: immo substantia eius cartilaginosa ad
37
anteriora posita est. ¶ Et componuntur he cartila〈-〉
38
gines ex ligamentis que panniculus tegit et com〈-〉
39
prehendit omnia illa intrinsecus panniculus lenis
40
ad siccitatem et duritiem declinans aliquantulam: et si-
41
militer etiam exterius et caput eius superius quod se-
42
quitur os et epiglotum. ¶ Et extremitas eius infe〈-〉
43
rior diuiditur in duas sectiones. Deinde diuiditur
44
in sectiones currentes in pulmone vicinantes ra〈-〉
45
mis venarum pulsatilium et quietarum et peruenit earum
46
partitio ad orificia valde strictiora quam orificia
47
eorum que similantur eis et currunt cum ipsis. ¶ Eius
48
igitur creatio facta ex cartilagine vt inueniatur in
49
ea apertio predicta et ne lenitas faceret eam indige-
50
re coopertura: et vt sit durities eius tutamen ipsi
51
cum sit eius situs ad anteriora: et vt sit durities eius
52
causa ad hoc vt perueniat vox: aut adiuuet eam. Et
53
facta est eius compositio ex cartilaginibus pluribus
54
ligatis cum panniculis vt sit ei possibilis extensio
55
et coniunctio apud attractionem aeris et respiratio〈-〉
56
nem et non doleat ex percussionibus que accidunt
57
ei desubtus et supra. ¶ Et ex attractionibus que
58
accidunt ei ad extremitatem eius et vt cum nocumen〈-〉
1
tum accidit non dilatetur neque coangustetur. ¶ Et
2
facta est rotunda vt sit securior et magis incolu-
3
mis et non minuitur ab ea quod de ipso tangit meri
4
nisi vt non comprimat bucellam transeuntem ipsum:
5
immo pertranseat a facie eius cum extenditur meri ad
6
amplitudinem et fit concauitas eius tunc quasi adiu〈-〉
7
uans meri cum incipit meri extendi ad ipsam et pe〈-〉
8
netrat in ipsum et proprie in deglutione ne coniun-
9
gatur anhelitui: quoniam deglutitio necessarium facit
10
vt coperiatur canna pulmonis superius vt non ingre〈-〉
11
diatur eam cibus transiens super eam et fit coopertura eius
12
cum superpositione cartilaginum stantium super mea〈-〉
13
tum. Et similiter eius que nominatur non habens nomen.
14
¶ Et cum fit deglutitio et vomitus eius indigentes
15
coopertura in hoc meatu et non est possibile vt sint
16
cum fit anhelitus. ¶ Et creata est propter vocifera〈-〉
17
tionem res que nominatur lingua fistule constricta apud
18
extremitatem canne: deinde dilatatur apud epiglo-
19
tum: quare incipit ex amplitudine perueniens ad con〈-〉
20
strictionem. deinde ad spacium amplum sicut est in si〈-〉
21
stula. quoniam necessarium est voci constrictio vt retinea〈-〉
22
tur et huiusmodi quidem corporis similis lingue fistule pro-
23
prietas est vt coniungatur et dilatetur vt fiat per illud
24
percussio vocis. ¶ Durities vero panniculi qui
25
tegit eam interius fuit vt resistat solus catarris et
26
sputis malis et vapori fumoso redeunti ex cor-
27
de: et vt non mollificetur percussione vocis. ¶ Eius
28
autem diuisio in primis in duas partes fuit: quoniam
29
pulmo habet duas partes. sed eius ramificatio cum
30
venis quietis fuit vt ex eis accipiat nutrimen-
31
tum. ¶ Constrictio autem orificiorum eorum fuit vt
32
mensuretur in eis respiratio arteriarum venien-
33
tium ad cor. vt non penetret in eis ad ipsum. Nam si
34
penetraret faceret peruenire sputum sanguinis: hec
35
est ergo forma canne pulmonis. ¶ Epiglotus
36
autem est instrumentum ad complendam vocem vt teneatur an-
37
helitus. Et in interiore parte ipsius est corpus si〈-〉
38
mile lingue fistule: et iam diximus ipsum: et cum
39
eo quod apponitur ipsi ex palato: et est simile ad〈-〉
40
ditioni qua clauditur caput fistule: completur vox.
41
¶ Et epiglotis quidem est coartata cum canna
42
constricta est meri. ¶ Cum ergo meri appetit de-
43
glutire: et declinat ad inferiora propter attractio〈-〉
44
nem bucelle: cooperitur epiglotis et eleuatur sursum
45
et coartatur coopertura quarundam suarum cartilagi〈-〉
46
num cum alijs: quare extenduntur panniculi et lacerti.
47
¶ Cumque cibus pertransit meatum meri sunt orifi〈-〉
48
cium epiglotis et canne adherentes palato supererius[*]supererius corrupt for superius:
49
quare non est possibile vt ingrediatur ipsum ex eo quod
50
comprehensum est apud meri aliquid: quare pertran-
51
seunt ipsum cibus et potus ita quod non cadit ad can-
52
nam aliquid nisi in quibusdam horis in quibus festi-
53
nat deglutitio antequam compleatur motus iste: aut
54
accidat cibo motus propter meri conturbatum: quare
55
non cessat natura laborare in expulsione eius cum
56
tussi. Et nos quidem iam diximus anathomiam
57
cartilaginum epiglotis et lacertorum eius in primo li-
58
bro. ¶ Pulmo autem est compositus ex partibus
1
quarum vna est canna: et secunda est rami arterie ve〈-〉
2
nate: et tertia est rami proculdubio quos coniungit
3
caro mollis rara aerea creata ex tenuiore san-
4
guine et subtiliore: et illud est etiam nutrimentum eius: et est
5
plurimum meatuum mollis et rarus ad albedinem decli〈-〉
6
nans proprie in pulmonibus animalium quorum integra est
7
creatio: et creatus est rarus vt in ipso accipiatur aer et di〈-〉
8
geratur in eo et expellatur superfluitas eius ab eo sicut
9
creatum est epar cum comparatione ad cibum. ¶ Et est
10
habens duas diuisiones: quarum vna tendit ad dexteram
11
et altera ad sinistram. et sectio quidem sinistra duos habet
12
ramos: et sectio dextera tres habet ramos. et iuua-
13
mentum pulmonis omnino est attractio aeris: et iuua-
14
mentum attractionis aeris est preparatio aeris cordis
15
pluris quam ipsum quo indiget in pulsu vno. et iuuamen〈-〉
16
tum huiusmodi preparationis est vt sit animali cum submergitur
17
in aqua. et quando emittit vocem longam continuam impedientem
18
ipsum ab acceptione aeris: aut cum abhorret eius
19
attractionem propter dispositiones et causas ducentes ipsum ad
20
illud ex fetore aut alio aer preperatus quem assu〈-〉
21
mit cor. ¶ Et iuuamentum huius aeris preparati
22
est vt temperet sua euentatione caliditatem cordis: et
23
vt restauret spiritum cum substantia que est magis vincens
24
in complexione eius: preter quam aer solus sicut exi-
25
stimant quidam conuertatur et fiat spiritus: sicut non sola
26
aqua nutrit membrum. ¶ Uerum vnumquodque eorum
27
aut est pars nutrimenti: aut est faciens penetrare
28
lubricitate. ¶ Sed aqua est ad nutrimentum cor-
29
poris: et aer est ad nutrimentum spiritus: et vnum-
30
quodque duorum scilicet nutrimentum corporis et spiritus
31
est corpus compositum non simplex. ¶ Sed iuua-
32
mentum extractionis superfluitatis aduste spiritus et
33
est eius fumositas et pulmonis est ad introitum
34
aeris frigidi. Iste namque attractus iam proculdu-
35
bio conuersus est ad calefactionem: quare non confert
36
in temperando spiritum. ¶ Ramificatio autem ve-
37
narum et canne in pulmone fuit: quoniam canna et arte-
38
ria venalis communicant in nutriendo pulmonem ex san〈-〉
39
guine digesto claro veniente ex corde. ¶ Carnis
40
autem iuuatiuum est vt opilet rimas et coniungat ra〈-〉
41
mos: sed eius raritas est vt rectificet attractio-
42
nem aeris. Non enim est vt non penetret aer nisi
43
in canna tantum: immo quandoque euadit ad corpus pul-
44
monis ex eo: et in hoc est apertio in multiplica-
45
tione et vt adiuuet etiam in constrictione ad expul-
46
sionem. ¶ Est ergo preparatus duobus motibus et
47
propter hoc aperitur pulmo cum sufflatione. Eius
48
autem albedo est propter dominium aeris super illud quo
49
nutritur et propter plurimam eius frigiditatem.
50
¶ Eius partitio in duas partes est vt non cesset
51
anhelitus propter nocumentum adueniens vni dua〈-〉
52
rum partium et omnis ramus est ramificatus propter il〈-〉
53
lud in duos ramos. ¶ Quintus autem qui est in
54
latere dextro est lectus substratus vene que nominatur
55
concaua et non est eius iuuamentum in anhelitu plurimum.
56
Et quoniam cor magis fuit decliue parumper ad sini〈-〉
57
stram additur in parte sinistra quod occupet spacium pe〈-〉
58
ctoris. Et non est bonum vt pulmoni sit in latere
1
dextro additio existens venis substrata: quoniam iam ce-
2
cidit necessitas eius. Et pulmonem quidem cooperit pan-
3
niculus neruosus vt fit secundum quod sciuisti sensus ali〈-〉
4
quis aliquo modo: et si non est intrans tamen est cooperiens quamuis
5
ipse pulmo sit substratus cordi leniens ipsum: et eius
6
iuuamentum. ¶ Pectus quoque diuisum est in duas con〈-〉
7
cauitates inter quas distinguit panniculus ortus ex
8
oppositione mediationis thoracis: et non est transitus ab
9
vna duarum concauitatum ad alteram: et iste panniculus
10
est in veritate duo panniculi et est coniunctus in posterio〈-〉
11
re parte sui cum spondilibus: et superius vt defendat am〈-〉
12
bas furculas: et intentio in creando eos fuit vt sit
13
pectus habens duos vermiculos quatenus si eueniat vni
14
eorum nocumentum sufficiat alter ad faciendum anheli-
15
tum: et eius intentionem. Et ex iuuamento eius est liga-
16
tio meri et pulmonis et membrorum pectoris adinui〈-〉
17
cem. ¶ Uelaminis autem iam diximus formam et iuua-
18
mentum eius in anathomia lacertorum. ipsum enim in veritate
19
est vnus lacertorum: et est ex tribus tunicis quarum media est
20
chorda qua completur eius operatio. et tunica que est supra est
21
sicut fundamentum et basis panniculi pectoris que inte-
22
rius cooperiunt ipsum et tunica interior est sicut illa siphac:
23
et in velamine qui de[*]qui de corrupt for quidem duo sunt foramina quorum ma-
24
ius est transitus meri et arterie magne. et per minus
25
est transitus vene que nominatur alhabari et est ve〈-〉
26
hementis suspensionis cum ea et incarnationis.
27
¶ De complexionibus pulmonis et signis dis〈-〉
28
positionum eius. Capitulum .II.
29
DIcamus itaque quod complexionem calidam significant
30
amplitudo pectoris et magnitudo an-
31
helitus. et quandoque duplatur exufflatio et vox
32
et operatio eius: et quod parum nocetur ab
33
aere frigido: et quod plurimum a calido: et quod accidentia sitis
34
sedat aer frigidus absque potu multotiens et accidit
35
ei plurimum inflammatio et tussis. ¶ Frigidam vero com-
36
plexionem significat paruitas pectoris et paruitas an-
37
helitus et vox et acuitas amborum: et quod nocetur ab
38
omni frigido. et multitudo generationis flegmatis
39
in ipso. et multotiens quidem duplatur eo anheli-
40
tus et adueniunt ei asma et tussis. ¶ Complexio-
41
nem autem humidam significant multitudo superfluita-
42
tum et raucedo vocis et stertitio et proprie cum fue〈-〉
43
rit cum materia: et fuerit decliuis ad superiora et defe-
44
ctus ab eleuatione vocis non propter debilitatem
45
corporis. ¶ Siccam vero complexionem significant pauci〈-〉
46
tas superfluitatum et asperitas vocis et simili-
47
tudo eius cum voce gruum: et quandoque est illic dis〈-〉
48
nia propter vehementiam spissitudinis. ¶ Una-
49
queque autem harum complexionum quandoque est pulmoni natura〈-〉
50
lis et quandoque est ei accidentalis: et communicant in aliquo
51
et differunt in aliquo. ¶ Illa autem in quibus communicant
52
sunt signa predicta nisi illa que excipiemus post:
53
sed ea in quibus differunt sunt duo: vnum eorum
54
est quoniam cum complexio est naturalis signum eius est stans secundum
55
naturam: et si est accidentalis est ei signum accidentale et iam
56
aduenit ei nisi sit signum de genere eorum que non accidunt
57
nisi natura tantum: quoniam tunc signum est naturale cuius simile est
58
magnitudo pectoris: aut paruitas eius. ¶ Et
1
scias quod magis proprie significationes eius secundum dispositio〈-〉
2
nes pectoris et pulmonis est anhelitus in frigidita〈-〉
3
te sua et caliditate sua: et magnitudine eius et paruitate
4
ipsius: et facilitate ipsius et eius difficultate: et
5
fetore et bonitate odoris eius et reliquis dispositioni-
6
bus eius. ¶ Et similiter vox est in huiusmodi re: sicut il-
7
lud quod significat illa que strangulata et est cum nocu〈-〉
8
mentum fit in lacertis dilatantibus: et rauca cum
9
nocumentum sit in lacertis constrictiuis cum nocu-
10
mentum est in lacertis: et similiter tussis et sputum et pul〈-〉
11
sus. ¶ Et iam declarata est tibi qualitas significatio-
12
num anhelitus et qualitas significationum vocis et quali〈-〉
13
tas significationum tussis et qualitas significationum sputi.
14
¶ Pulsus autem et quod ipse significat secundum complexiones et
15
egritudines iam sciuisti. ¶ Et pulmo quidem vi-
16
cinatur cordi et significationes dispositionum eius sunt super ipsum
17
fortiores. ¶ Et pulsus est magis significatiuus eius
18
quod sequitur ramos neruorum pulmonis. ¶ Et tussis est
19
magis significatiua illius quod sequitur cannam et carnem pul-
20
monis. ¶ Et sensibilitas grauitatis est significatio pro-
21
pria quod materia est in panniculis et lacertis. ¶ Et cum
22
non spuitur nisi cum tussi leui tunc materia est propinqua
23
supremo canne et ei quod sequitur ipsum. Et si non spuit
24
nisi cum tussi plurima tunc materia est profunda et est
25
longinqua. ¶ Et quandoque associantur nocumentis
26
membrorum pectoris signa membrorum longinquorum
27
sicut vertigo in apostematibus velaminis et sicut ru-
28
bedo faciei in apostematibus pulmonis.
29
¶ De apostematibus accidentibus pulmoni. Capitulum .III.
30
PUlmoni quandoque accidunt apostemata appropria〈-〉
31
ta membris partium similium et egritudines offi〈-〉
32
ciales et proprie opilatio in venis suis et
33
partibus canne ipsius: et proprie in venis
34
grossioribus et in raritate corporis eius. et quandoque
35
fiunt propter causas opilatiuas intra ipsum vsquequo perue〈-〉
36
niatur ad cooperturam et egritudines communes. Et quandoque
37
multiplicantur egritudines pulmonis in hyeme
38
et autumno propter multitudinem catarri et proprie in au〈-〉
39
tumno pluuioso post estatem siccam septemtrionalem. et
40
aer frigidus nocius est pulmoni nisi sit a calore le-
41
sus vehementi. ¶ Et multotiens quidem perducunt
42
egritudines pulmonis ac egritudines epatis sicut per〈-〉
43
ducunt vehementia frigiditatis eius et vehe-
44
mentia caliditatis eius ad hydropisim. et simili-
45
ter velaminis.
46
¶ De cura pulmonis. Capitulum .IIII.
47
ATtende quod dicitur in capitulo asmatis et anheli〈-〉
48
tus: et permutetur ad illud ex eo quod communitat[*]communitat corrupt for communicat
49
ei in causis egritudinum: et quandoque excitatur
50
pulmo cum eo quod est sicut eleuatio vo-
51
cis: et sicut anhelitus exufflationis: et subtilientur per
52
illud superfluitates eius. ¶ Et administrationi quidem
53
medicinarum pectoris inest propria forma: oportet enim vt
54
administrentur facte pillule et electuaria in pluribus re〈-〉
55
tinendo ea in ore: et deglutiendo quod resoluitur ex
56
eis paulatim vt prolongetur spacium more earum in
57
pertranseundo cannam et reiterentur et perueniat ad can-
58
nam et pulmonem: et proprie cum dormit resupinus:
1
et humectet lacertos omnes qui sequuntur pulmonem
2
et cannam eius. ¶ Et propinquior modus declina-
3
tionis superfluitatum pulmonis est latus quod meri
4
sequitur quapropter iuuatur vomitu plurimum
5
cum non est ibi quod prohibeat.
6
¶ De matetijs[*]matetijs corrupt for materijs siccis in pulmone et iudicijs
7
earum in[*]in corrupt for et [cf. Venice 1564] curatione. Capitulum .V.
8
MAterie que continentur in pulmone quandoque
9
sunt ex genere sanguinis et quandoque sunt ex
10
genere humiditatis: et quandoque sunt ex genere
11
saniei: et sunt materie calide et subti-
12
les. ¶ Et materias quidem siccas in pulmone quandoque est
13
difficile spuere: quia non adheret ei ventositas ex〈-〉
14
pellens eas cum tussi: immo rumpitur humiditas super
15
ventositatem: quare aduenit ei ventositas non era-
16
dicans. ¶ Sed ad vehementiam multitudinis
17
eius cum sunt humores pectoris grossi non perue〈-〉
18
nias ad vltimum in exiccando. immo sis occupatus
19
cum lenificatione et incisione cum resolutione materiei.
20
¶ Et sit intentio maior duarum rerum tibi incisio: aut
21
sit studium cum incisione plus quam sit cum resolutione. ¶ Et
22
administra in omnibus illis medicinis aquam mellis: est enim
23
faciens eas penetrare et lenificat et abstergit.
24
¶ De medicinis pectoris singularibus: et com-
25
positis et de forma administrationis earum. Capitulum .VI.
26
MEdicine pectoris sunt medicine que
27
mundificant pectus et sunt secundum ordi-
28
nes. ¶ Ordo primus est sicut fari-
29
na fabarum aqua mellis et semen lini assum
30
et amigdale et vinum dulce. nam ipsum vehemen〈-〉
31
ter aperit opilationem pulmonis sicut ipsum ve〈-〉
32
hementer generat opilationem epatis quemad-
33
modum scies in capitulo epatis. ¶ Et ex frigidis semen
34
cucumeris et bateke et cucurbite. ¶ Butyrum
35
vero cum solum administratur maturatio eius
36
est plus quam eius mundificatio. si autem deglutiatur
37
cum melle et amigdalis amaris est eius matu-
38
ratio minor et mundificatio eius maior. ¶ Et
39
fortius illo est glutinum albotim et amigdale
40
amare et oxymel squilliticum et fenugrecum et oliba-
41
num et dactili hieron[*]hieron corrupt for heiron [cf. Venice 1564, and Canon 5] habent fortitudinem in hac
42
intentione. ¶ Et fortiora illis sunt cyminum et
43
piper et herbus et radix lilij et radix opopona-
44
ci et castoreum cum melle et squilla assata contri〈-〉
45
a[*]contria corrupt for contrita et confecta cum melle et centaurea maior et ari〈-〉
46
stologia rotunda et nigella et vermis qui est sub vrceis cum
47
desiccatur super testam super prunas: aut in fur-
48
no donec albescat et commisceatur cum melle:
49
et similiter enula cum ponitur in medicinis et
50
aqua eius est vehementis iuuamenti: et alreu-
51
med[*]alreumed cf. Venice 1564: alreuend est ex summa eorum que faciunt facile spu〈-〉
52
tum: et siseleos est valde iuuatiuum et proprie
53
crudum et post ipsum illud quod non est elixa〈-〉
54
tum nisi elixatura .I. et crocus confortat instru-
55
menta anhelitus et facile efficit sputum valde et
56
medicine quidem iste sunt conuenientes ebi-
57
bite et sunt conuenientes vt emplastrum superpo〈-〉
58
site. ¶ Ex medicinis autem compositis sunt pil-
1
lule platonis et sunt pillule de storace: et syrupus de
2
ysopo cum descriptionibus diuersis et medicamen
3
andromachi et medicamen asclepiadis et medi-
4
camen Galieni et syrupi de papauere cum descriptionibus
5
et medicamen mammius: et medicamen anacardi cum
6
myrabolanis. ¶ Et ex eis que faciunt spuere humores gros〈-〉
7
sos et saniem est medicamen. quod Recipit serapini et myr〈-〉
8
rhe amborum ana aureum .I. cordumeni aureos .II. opij et castorei
9
amborum ana aureum .I. conficiantur cum vino dulci: cuius potio
10
est .ß. aureus. ¶ Et ex eis que experta sunt est medicamen: quod
11
Recipit olibani .IIII. myrrhe .II. cum .III. vncijs rob coquantur
12
cum melle et deglutiantur aut succus caulis cum equali pon-
13
dere mellis: aut decoctio eius: decoquantur ambo donec
14
coagulentur et sit ignis: ignis[*]ignis: ignis corrupt for ignis carbonum. ¶ Et etiam
15
myrrha et piper et semen vrtice et serapinum et synapis:
16
sumantur et fiant ex eis pillule: et detur in potu ex eis
17
mane et vespere apud somnum. ¶ Et etiam synapis .ʒ.I. bau〈-〉
18
rachl .IX. kirat. succi cucumeris asinini kirat .I. et .ß. et
19
sunt potio vna educens superfluitates plurimas et mun〈-〉
20
dificat sine lesione. ¶ Et ex medicinis fortibus est
21
vt sumatur nasturtium et synapis et semen vrtice et succus
22
cucumeris asinini et anisum coniungatur totum illud cum melle
23
et conficiatur cum eo. ¶ Et ex commixtis declinantibus
24
ad caliditatem est vt sumantur fenugreci vncia .I. seminis lini vncia .I.ß.
25
herbi vncia .I. eius quod est inter grana cotti vncia .ß. succi
26
liquiritie vncie .II. inuoluantur omnia oleo amigdalino et coniungan〈-〉
27
tur cum melle. ¶ Et iterum seuesten et ficus albus et passe
28
enucleate et radix lilij et capilus veneris decoquantur in aqua
29
vehementer et detur ex ea ad potandum. ¶ Et si in hac
30
aqua decoquantur polypodium et turbit erit iuuatiuum
31
valde. ¶ Et scias quod multotiens retinetur aliquid in
32
pectore et est recipiens vt expuatur nisi virtus eius
33
ab eo debilitetur. et tunc quidem oportet vt adiuuetur cum sternu〈-〉
34
tatione.
¶ Sermo vniuersalis de anhelitu. Capitulum .VII.
35
ANhelitus completur duobus motibus inter
36
quos sunt due more secundum quod res se habet in
37
pulsu: nisi quia motus anhelitus est volun〈-〉
38
tarius qui potest alterari cum voluntate a cur〈-〉
39
su naturali: et pulsus est naturalis purus. ¶ Et intentio
40
quidem in anhelitu est vt impleat pulmonem aere frigido do〈-〉
41
nec preparetur preparatio cordis: et non cesset cor sumere
42
ex eo aerem frigidum et reddat ipsi vaporem grossum vel
43
fumosum ad hoc vt accidant illi attractioni due res
44
quarum vna est conuersio ipsius a frigiditate cum calefactio〈-〉
45
ne. eius quod ei vicinatur et eius quod ei commiscetur. et
46
altera est conuersio ipsius a claritate sua propterea
47
quod admiscetur ei vapor fumosus: tunc enim remouetur
48
ab eo intentio qua sit conueniens: ad hec vt extendatur
49
pulsus ab eo: quare necessaria fit eius eductio et permu〈-〉
50
tatio ipsius. ¶ Et inter duas res sunt due more.
51
¶ Et eius quidem introitus et est attractio aeris fit
52
cum dilatatione pulsus pulmonis sequens motum
53
corporum quibus circundatur. ¶ Et anhelitus quidem
54
apud communitatem est illud quod educitur et apud medicos.
55
¶ Et in positione que est inter eos quandoque est illud quod edu〈-〉
56
citur sicut est apud communitatem: et quandoque est hec totum
57
sicut pulsus apud communitatem est motus dilatatiuus:
58
et apud medicos in ipso est positio propria secundum
1
speciem notam. ¶ Et motus anhelitus equalis naturalis
2
vacui a nocumento completur motu velaminis: si autem in〈-〉
3
diget additione fortitudinis propter illud quod non
4
ingreditur nisi cum labore: aut vt confortetur anhelitus
5
ad extrahendam inflationem communicat velamini in hoc adiu-
6
torium lacertorum pectoris omnium ita quod supremorum
7
eius aut saltem quorundam inferiorum eius tantum. ¶ Si
8
autem est necessarium vt secet litteras: aut generetur ex eo lo-
9
cutio non est excusatio quin administratio sit lacer〈-〉
10
torum lingue: et quandoque est necessarium in eis administra〈-〉
11
re lacertos labiorum. ¶ Et quemadmodum in pul-
12
su est magnus et paruus et longus et breuis et ve-
13
lox et tardus et calidus et frigidus et frequens et rarus et
14
fortis et debilis et intercisus et continuus et spas-
15
mosus: et tremulus et parue repletionis venarum: et multe
16
earum et rerum laudabilium et rerum illaudabilium: et omnibus
17
illis sunt cause: et omnibus illis sunt significationes
18
secundum res suas: et est eis diuersitas secundum complexiones
19
etates et genera et accidentia corporea et animalia.
20
¶ Similiter anhelitui sunt iste res numerate et que
21
sunt eis similia. et vnaqueque res earum habet causam: et omnis res
22
ex eis habet significationem. ¶ Anhelitus igitur alius
23
est magnus et alius est paruus: et alius est longus
24
et alius est breuis: et alius est velox: et alius est
25
tardus: et alius est rarus: et alius est frequens: et
26
alius est strictus: et alius est latus: et alius est fa-
27
cilis: et alius est difficilis: et alius est fortis: et alius
28
est debilis: et alius est calidus: et alius est frigidus:
29
et alius est equalis: et alius est diuersus. ¶ Et ex
30
speciebus quidem anhelitus sunt que habent nomina propria si-
31
cut anhelitus intercisus et preparatus et anhelitus
32
duplus: et athelitus suffocatus: et anhelitus vio〈-〉
33
lentus et habens fetirat vel fetorem sicut est apoplexia
34
et similibus. ¶ Et nocumenta que accidunt sunt in
35
membris anhelitus et in principijs eorum et in eis que
36
communicant eis cum vicinitate. ¶ Et membra quidem anhelitus
37
sunt epiglotis et pulmo et canna et vene non pulsa〈-〉
38
tiles et arterie: et velamen et lacerti pectoris et pe-
39
ctus ipsum. Nam nocumentum quandoque fit in ipso pe-
40
ctore cum est debile et paruum et aduenit ei propter illud
41
in anhelitu nocumentum. ¶ Eorum autem princi〈-〉
42
pia sunt cerebrum ipsum et nucca etiam quoniam ipse est
43
origo velaminis: nascitur enim plurimum eius ex pa〈-〉
44
ri quarto neruorum nucce et continuantur:[*]continuantur: corrupt for continuantur [redundant period] ei rami
45
quinti et sexti et nerui ad ipsum venientes. ¶ Mem-
46
bra autem communicantia cum vicinitate sunt sicut stomacus
47
et epar et matrix et intestina et reliqua viscera.
48
¶ Et illa nocumenta aut sunt malitia complexio-
49
nis succedens calida aut frigida: aut humida:
50
aut sicca quecunque earum sit pura: aut cum materia humo-
51
ris retenti vel effusi ad ipsum plurimi: aut vi-
52
scosi: aut grossi: et sanies et pus sunt ex summa
53
eius: aut ventositate: aut vapore: aut egritudo
54
officialis ex paralysi et spasmo: aut resolutio sin〈-〉
55
gularis ex scissione aut putrefactione: aut vlce-
56
ratione: aut corrosione: aut ex apostemate frigido: aut ca〈-〉
57
lido: aut duro: aut ex dolore. ¶ Et tu quidem sciui〈-〉
58
sti per illud quod narraui tibi quod anhelitus est
1
fortis fignificatio. et currit cursu pulsus postquam
2
tu obseruas in eo consuetudinem: sicut necesse
3
est tibi vt obserues rem naturalem consuetam in pul〈-〉
4
su etiam.
¶ De anhelitu magno et paruo et
5
causis et significationibus eius. Capitulum .VIII.
6
ANhelitus magnus est anhelitus qui
7
recipit aerem valde plurimum supra equalem
8
et est ille cum quo dilatantur membra an〈-〉
9
helitus in partibus omnibus superabun-
10
danter propter magnitudinem eius quod attrahitur:
11
¶ Parui autem et stricti dispositio est in hoc econtrario
12
propter paruitatem eius quod attrahitur. et similiter in parte extra〈-〉
13
ctionis. ¶ Cause vero anhelitus magni sunt cause
14
pulsus magni scilicet res predicte. ¶ Et existimatur a qui〈-〉
15
busdam quod paruus est ille qui completur motu velaminis
16
tantum. et illud non est verum absolute: nam quamuis quandoque
17
sit ille qui completur motu solius velaminis paruus:
18
quandoque tamen est ille equalis. Equalis enim non eget mo〈-〉
19
tu nisi velaminis cu velamen est fortis virtutis.
20
¶ Et quandoque est anhelitus paruus quamuis membra
21
pectoris omnia moueantur cum sunt omnia debilia. Non
22
enim sufficit velamen solum ad anhelitum qui est necessarius
23
neque si necessarius est equalis: immo est necessarium vt omnia
24
ei associentur. ¶ Amplius non est omnibus sufficien〈-〉
25
tia in attractione aeris: et eius eductione accidens
26
omnibus quod fit similis ei quod est a velamine solo si est inco-
27
lume et sanum et forte: quoniam non est neque vnum ex
28
illis membris sufficiens ad dilatationem integram:
29
neque illius quantitatis: vt quando illi aggregantur: adiu〈-〉
30
torium alterius proueniat ex omnibus dilatatio pul〈-〉
31
monis equalis sufficiens: et illud est propter debilita〈-〉
32
tem virtutum: aut constrictionem meatuum. sicut acci〈-〉
33
dit in peripleumonia. ¶ Uerum oportet vt sit magni〈-〉
34
tudo anhelitus comparata cum quantitate eius quod de
35
aere ipso exercetur recepto: et eo qui redit: et non
36
completur illud nisi motu omnium lacertorum pectoris
37
et eorum que sequuntur eos: deinde non conuertitur
38
donec sit motus omnium illorum que in ipso mouen〈-〉
39
tur motus omnium lacertorum. ¶ Ipse enim est anheli〈-〉
40
tus magnus: immo non nisi quando ad ipsum mouen〈-〉
41
tur omnes motu qui est vltimus in dilatatione et
42
constrictione operando in aere plurimo: et paruus
43
est secundum oppositionem eius. ¶ Et quandoque consequitur
44
ex vehementia motus mebrorum amhelitus ad at〈-〉
45
trahendum aerem: vt fiat motus dilatando in ante〈-〉
46
terioribus[*]anteterioribus corrupt for anterioribus vsque ad furculas: et posterius vsque ad
47
os duarum spatularum: et in lateribus vsque ad maxi〈-〉
48
mam partem carnis spatule: et quandoque iuuantur nari〈-〉
49
bus: immo iuuantur eis vtrisque in pluribus disposi〈-〉
50
tionibus: quandoque vero diuersificatur dispositio in
51
constrictione et dilatatione ex parte magnitudi〈-〉
52
nis et paruitatis: quandoque enim est dilatatio maior: et
53
quandoque constrictio et motus: et quandoque secundum quamcunque
54
qualitatem que maior est habet necessitatem equa-
55
tionis cum introitu et dilatatione est additus: et
56
qualitas que indiget equatione cum introitu et
57
dilatatione ex parte magnitudinis et paruita-
58
tis. et fortasse dilatatio quecunque earum est magis
1
necessaria est motus qui tenet eam magis addi〈-〉
2
tus: nam si est necessitas expulsionis vapores fu-
3
mosi plurima propter multitudinem quantitatis eius:
4
aut acuitatem qualitatis ipsius est constrictio exuffla〈-〉
5
tiua. et si necessitas exufflatiua[*]exufflatiua. et si necessitas exufflatiua corrupt for exufflatiua.. ¶ Et si est necessi〈-〉
6
tas extinguendi ignem inflammatum est dilatatio ma〈-〉
7
gna. ¶ Et quando contingit in homine vt non sit magne
8
attractionis aeris: immo parue: deinde sit magne
9
extractionis spiritus vel anhelitus est illud signifi〈-〉
10
catio quod caliditas innata est diminuta et extranea
11
intrans est addita. ¶ Et cause in hoc quod hec omnia
12
membra laborioso motu affliguntur sunt quattuor.
13
Ipsa enim aut sunt ita propter causam magne necessitatis
14
que est propter inflammationem caliditatis in partibus
15
cordis et pulmonis. ¶ Aut propter causam debilitatis
16
in ipsis lacertis motiuis: aut propter communitatem princi-
17
piorum sicut est in fine ethice et pthisis: et in colle〈-〉
18
ctione meri: quoniam ipsa debilitat virtutem. ¶ Aut propter
19
egritudinem instrumenti ei propriam. ¶ Aut propter communitatem
20
eius predictam in eo quod preterijt ex spasmo accidente
21
ei: aut malitia complexionis: aut apostemate: aut dolore:
22
aut alia re. ¶ Aut propter prohibitionem in lacerto ac〈-〉
23
cidentem a dilatatione sicut est repletio in stomaco a cibis
24
aut ventositas cum pertransit terminum: quoniam separat inter
25
velamen et dilatationem: quando non dilatat ipsum solum.
26
¶ Aut constrictionem meatuum qui sunt epiglo-
27
tis et rami canne et arterie et qui continuantur eis ex
28
meatibus anhelitus: sicut raritas que est in pul-
29
mone: quoniam ipse impletur humoribus aut multipli〈-〉
30
cantur in ipso opilationes: aut accidit in ipso apostema:
31
et isti quidem sunt sicut patientes asma et habentes saniem
32
et peripleumonici. ¶ Aut propter negligentiam cum
33
necessitate aut paucitate necessitatis ita vt pro-
34
longetur spacium inter duos anhelitus: et sit necessi〈-〉
35
tas anhelitus magni restaurantis illud quod acci-
36
dit ex negligetia sicut pulsus habentis permixtionem
37
rationum cum non habet vehementem cordis frigiditatem: quoniam
38
impeditur ab eo: deinde vltimatur in ipso. ¶ Et ex
39
summa huiusmodi necessitatis est magnitudo anhelitus
40
quoniam multiplicantur in ipso vapores fumosi pro〈-〉
41
culdubio et negligit anhelitum a voluntate ex-
42
tractionis anhelitus vsquequo multiplicatur cum
43
ipso necessitas: quando egreditur proculdubio ma-
44
gnus. ¶ Et similiter est pulsus complexio cordis cuius
45
non est cum illo colore recipientis anhelitum:
46
quare expellitur ad horam necessitatis et restaura〈-〉
47
tur cum magnitudine quod deficit cum expulsione.
48
¶ De signis anhelitus. Capitulum .IX.
49
SIgna quibus discernitur inter causas
50
motus pectoris totius sunt: quoniam si il-
51
lud fuerit causa necessitatis et virtus fue〈-〉
52
rit fortis: erit anhelitus plurimus introitu
53
ipsius: et ex insufflatione eius erit tactus anhe〈-〉
54
litus calidus inflammatus etiam magnus significans
55
caliditatem: et erunt signa inflammationis reper-
56
ta in pectore et facie et oculis et lingua in colore
57
suo et asperitate sua et in reliquis. ¶ Si non fue〈-〉
58
rit ita et virtus fuerit non delecta et quasi non
1
fuerit possibilis ei dilatatio integra tunc causa con〈-〉
2
strictionis erit in re et re eorum que numeraui〈-〉
3
mus. ¶ Si autem membra omnia laboraue-
4
rint: aut moueantur postea non fuerint mota
5
motu de quo sit curandum neque extenduntur
6
dilatatione integra: sicut cum conatur aliquis
7
illud quod non est: et innititur omni nixu super
8
ambas nares: et non fuerit illic apud redditum
9
exufflatio: tunc virtus motiua que est in lacer-
10
tis erit lesa. ¶ Et quando constrictio est ex hu〈-〉
11
miditate in canna. et que sequuntur ipsum est cum
12
signis in anhelitu sonus eius qui stertit: et est ne〈-〉
13
cessitas excreationis: et est additio signi super si〈-〉
14
gnum constrictionis totale: quod si illud non fue-
15
rit erit causa magis inobediens hac. Cum er-
16
go aduenit constrictio stertilis subito: tunc iam
17
currit ad pulmonem materia ex catarro: aut
18
currit ad pulmonem prius: deinde ad cannam:
19
secundo sanies et pus ex aliquo membrorum subito.
20
¶ De anhelitu vehementi. Capitulum .X.
21
ESt ille ex cuius magnitudine virtus
22
laborat ille superflua coartatione ad
23
introitum et ad exufflandum cum exi-
24
tu quare est cum magnitudine fortitudo.
25
¶ De anhelitu alto et subtili. Capitulum .XI.
26
ESt species anhelitus magni in quo ne〈-〉
27
cessarius est motus superiorum lacerto〈-〉
28
rum pectoris et non peruenit necessitas
29
in ipso ad mouendum velamen et inferiores lacer〈-〉
30
tos pectoris. Et iste quidem anhelitus sepius accidit
31
in febribus pestilentialibus.
32
¶ De anhelitu paruo. Capitulum .XII.
33
COgnitio causarum eius est propter
34
cognitionem causarum magni secundum
35
semitam oppositionis: quoniam se-
36
perat[*]se-perat corrupt for separat dolor inter membra anhelitus
37
et inter motus eorum: et quandoque minoratur
38
anhelitus causa doloris: et quandoque minoratur an-
39
helitus propter constrictionei[*]constrictionei corrupt for constrictionem. et quando associatur ei ra-
40
ritas significat mortificationem nature: et quando asso〈-〉
41
ciatur ei frequentia significat dolorem in membris an〈-〉
42
helitus: et que sequuntur ea ex stomaco et eis similibus
43
sicut vlcera eorum et apostemata ipsorum. ¶ Si〈-〉
44
gna causarum anhelitus parui oppositarum cau-
45
sis anhelitus magni nota sunt secundum oppositionem.
46
¶ Ipsius autem cuius paruitas est propter do-
47
lorem non propter constrictionem significat in-
48
uentio doloris et quod habens dolorem si tolerat do〈-〉
49
lorem: et expectat super ipsum possibile est ei vt ma〈-〉
50
gnificet anhelitum suum: et cum hoc quandoque acci〈-〉
51
dit inter separationes anhelitus eius anhelitus
52
magnus ad quem necessitas adducit ad toleran〈-〉
53
dum dolorem: aut adducit necessitas in ipso ne〈-〉
54
gligentiam doloris: et factus a constrictione est
55
econtrario totius illius.
56
¶ De anhelitu longo. Capitulum .XIII.
57
ESt ille in quo prolongatur spatium
58
motus aeris in attractione ipsius: et
1
eius reditu vt possit virtus operari in aere plu〈-〉
2
rimo. ¶ Et quandoque prohibet magnum et
3
velocem dolor: aut strictio: et ponitur longus
4
in complemento eius vt consequatur quod at-
5
tractum est secundum quantitatem magni et velocis.
6
¶ De anhelitu breui. Capitulum .XIIII.
7
ANhelitus breuis diuersus est a lon-
8
go: et quando associatur ei frequentia est
9
causa eius dolor in instrumento anhe〈-〉
10
litus et que sequuntur ipsum: et quan-
11
do associatur ei raritas significat mortificatio-
12
nem innati caloris.
13
¶ De anhelitu veloci. Capitulum .XV.
14
ANhelitus velox est ille in quo est mo〈-〉
15
tus in spatio breui cum consecutione
16
necessitatis non sicut breuis et paruus
17
et causa in ipso est vehementia necessi〈-〉
18
tatis cum non consequitur in ipso sufficientia
19
magnitudinis: aut quoniam necessitas est supra illud
20
quod magnitudo ad ipsam comprehendit: aut
21
quoniam magnitudo separat: sicut dictum est in pul〈-〉
22
su in illa separatione aut in instrumento: aut in
23
virtute: et quandoque est velocitas in vno duorum mo〈-〉
24
tuum plus quam in alio propter similitudinem cause
25
predicte in anhelitu magno.
26
¶ De anhelitu tardo. Capitulum .VI.
27
ESt contrarius veloci et cause eius sunt
28
contrarie causis ipsius. et quandoque tarda〈-〉
29
tur propter dolorem: quoniam necesse est
30
vt membrum anhelitus moueatur cum
31
facilitate et spaciositate.
32
¶ De anhelitu frequenti. Capitulum .XVII.
33
ESt anbelitus[*]anbelitus corrupt for anhelitus inter quem et inter illum
34
qui est ante ipsum abbreuiatur tempus.
35
¶ Et ex causis eius est vehementia ne〈-〉
36
cessitatus[*]necessitatus corrupt for necessitatis quando non sufficit ma-
37
gnitudo et velocitas: quoniam ipsa est maior
38
quam sit illud quod comprehensum est ad ipsam
39
cum eis: quoniam minor ea est prohibitio ex do〈-〉
40
lore aut apostemate: aut constrictione propter
41
materias plurimas: aut coartationem: aut effu〈-〉
42
sionem puris in spatio pectoris aut aliquam causa-
43
rum constrictionis. ¶ Et tu quidem discernes
44
inter illum qui accidit causa necessitatis: et illum
45
qui accidit causa doloris: et aliorum ex eis que
46
preterita sunt tibi in capitulo magnitudinis. ¶ Et an〈-〉
47
helitus frequens secundum quod testatur de eo Hypocrates fa-
48
cit sequi nocumentum propter exiccationem pul〈-〉
49
monis et destructionem instrumenti et anheli-
50
tus in eis que ipsum sequuntur.
51
¶ De anhelitu frigido. Capitulum .XVIIII.
52
SIgnificat mortificationem virtutis
53
et extinctionem caliditatis innate et
54
conuersionem complexionis cordis
55
ad frigiditatem: et est deterius signum
56
in egritudinibus acutis: et proprie qunando cum
57
eo est raritas in substantia: nam tunc completur
58
significatio eius super resolutionem innati coloris.
1
¶ De anhelitu fetido. Capitulum .XIX.
2
ESt intrans in fetore oris: sed separatur a re-
3
liquis speciebus fetoris oris: quoniam in illis specie〈-〉
4
bus quandoque euacuatur fetor in dispositione que non
5
est anhelitus: et significat humores putrefactos in mem〈-〉
6
bris anhelitus scilicet aut canna: aut pulmone cum in
7
eis putrefit humor aut materia.
8
¶ De permutationibus que currunt inter anhelitum
9
magnum et anhelitum velocem et anhelitum fre〈-〉
10
quentem et contrarios eorum. Capitulum .XX.
11
IAm sciuisti quod quando necessitas additur ma-
12
gnificatur anhelitus: sed si additur plus sit ve〈-〉
13
locior: quod si additur plus fit frequens: si
14
autem redeat necessitas minuitur prius fre-
15
quentia: deinde velocitas: postea magnitudo.
16
¶ Et similiter quando minuitur desiderium et prohibitio. Et
17
similiter quando deficit reditio in intentionibus primis tribus inueni〈-〉
18
tur raritas plus: deinde tarditas: postea magnitu〈-〉
19
do: quare est egritudo a naturali ad paruum minus quam ad tar〈-〉
20
dum: et ad ambo minus quam ad rarum. Et si tu experieris
21
ista in dilatatione et constrictione simul secundum diuersitatem
22
duarum necessitatum predictarum declarabitur tibi diuersitas
23
in additione et diminutione. Cum enim causa est magis du〈-〉
24
cens in dilatatione ad additionem est tempus quod est ante dila〈-〉
25
tationem breuius: et quando est similis illi cause in constrictione est
26
tempus quietis que est ante constrictionem breuius. Et anhelitus
27
frequens: vel sequitur apostema calidum aut constrictionem ab
28
opilatione.
¶ De anhelitu mouente pulmo〈-〉
29
nem vel motiuo pulmonis. Capitulum .XXI.
30
ISte anhelitus significat debilitatem
31
virtutis aut constrictionem vehementem
32
prefocatiuam in decollatione aut collectio〈-〉
33
nem materiei: aut effusionem humoris.
34
¶ Sermo vniuersalis de malitia anhelitus. Capitulum .XXII.
35
MAlitia anhelitus communicat dispositionibus egre-
36
dientibus a natura in anhelitu quam non conse〈-〉
37
quuntur accidentia sana: immo accidentia egra
38
impedientia: et illa sunt sicut difficultas
39
anhelitus et constrictio anhelitus duplatio anhelitus et in〈-〉
40
tercisio anhelitus et anhelitus preparatis[*]preparatis corrupt for preparatus. Et quandoque
41
accidit propter species malitia complexionis repletionalis:
42
aut propter opilationem et vicinitatem coartationis apostematum:
43
et dolores a motu prohibentes: et propter vlcera in ve〈-〉
44
lamine et partibus pectoris: et propter casum virtutis
45
ex egritudinibus attritum facientibus et febribus
46
acutis et pestilentialibus et venenis ebibitis. ¶ Et
47
omnis quidem malitia anhelitus: aut ipsius constri-
48
ctio: aut difficultas eius propter materiam additur
49
apud resupinationem: et est media apud dormi-
50
tionem super latus et alleuiatur quando super ven-
51
trem iacet aliquis: et in prefocatiuo intrinseco pro〈-〉
52
hibetur apud resupinationem omnino.
53
¶ De constrictione anhelitus. Capitulum .XXIII.
54
COnstrictio anhelitus est vt non inue-
55
niat aer in quo exercitatio fit cum anheli〈-〉
56
tu meatum in parte sui motus nisi strictum in
57
quo non penetret nisi paulatim. ¶ Et
58
eius cause aut sunt apostemata in illis meatibus que sunt epi〈-〉
1
glotis et canna et rami eius: et arterie in ipsa rari〈-〉
2
tate pulmonis et corpore ipsius. ¶ Et de apostemati-
3
bus eius quod vehementius opilat anhelitum est il-
4
lud quod est durum. et humores plurimi in ipso aut gros〈-〉
5
si aut viscosi aut aquosi aggregati in pulmone:
6
aut coopertura accidens ei ex coartatione vicina ex
7
apostemate in epate aut stomaco aut splene: aut humores effu〈-〉
8
si in spatio: propter hydropisim: aut alia sicut fit
9
ex apertionibus apostematum in ventre inferiore non per〈-〉
10
mittentibus fieri dilatationem: aut spissitudo ex
11
siccitate aut stipticitate: aut frigore adueniente
12
pulmoni et velamini: aut a siccitate in neruis et
13
velamine: et est melius vt nominetur difficultas an-
14
helitus: aut a vaporibus fumosis constringentibus
15
intrinsecus anhelitum in locis strictis. ¶ Et quandoque
16
est causa eius constrictio pectoris: et vt non inue-
17
niant membra dilatatia anhelitum vbi expandentur.
18
¶ Et quandoqe fit causa crisis et signum est quando declinant materie
19
ad superiora. ¶ Et quandoque fit difficultas athelitus et con-
20
strictio eius propter cursum materierum ab apo-
21
stematibus intrinsecis permutatis ad partes ca-
22
pitis et indicat apostemata post aures si res fuerit ma〈-〉
23
gis incolumis: aut in cerebro si fuerit prauior.
24
¶ De signis. Capitulum .XXIIII.
25
APostematum prefocatiuorum rememora〈-〉
26
tio iam preterijt tibi. ¶ Signum vero
27
apostematis quod fit in pulmone ipso est do〈-〉
28
lor grauis: et in lacertis et in velaminibus pectoris
29
est dolor pungitiuus intrinsecus: et est fortior et vehemen-
30
tior: et exterius est debilior et in cartilaginibus pulmonis
31
est dolor in quo est constrictio: et quandoque perducit ad tus-
32
sim. ¶ Et si fuerit apostema calidum febris. ¶ Et signa
33
prefocatiui nota sunt quod fit vehemens apud resu-
34
pinationem. ¶ Signa autem humorum si sunt in can-
35
na sunt sputum et desiderium tussiendi et iuuare ea
36
cum manatione rei cum aliquantula tussi et cum ster〈-〉
37
titione[*]stertitione corrupt for sternutatione [cf. Venice 1564]. et si sunt in pulmone est illa dispositio si〈-〉
38
militer: nisi quia tussis incipit a loco magis pro-
39
fundo et non est stertitio nisi secundum quantitatem eius
40
quod manat ex eo quod spuitur. ¶ Et si sunt in
41
spatio tunc iam permutatur ex latere ad latus cum
42
alteratione iacendi: deinde egrediuntur cum spu-
43
to et non est in ipso cum constrictione anhelitus
44
tussis de qua sit curandum.
45
¶ De diuersitate anhelitus. Capitulum .XXV.
46
ANhelitus diuersis cum fit causis que sunt si-
47
cut cause diuersitatis pulsus et est eius di-
48
uersitas ordinata et inordinata.
49
¶ De anhelitu duplo. Capitulum .XXVI.
50
ESt ex speciebus diuersis: et est anhelitus in quo
51
completur dilatatio aut constrictio duo〈-〉
52
bus motibus inter quos ambos est
53
mora sicut est anhelitus pueri cum plorat. nam fit
54
in eo compressio quando dilatatur et mutatio quando constrin〈-〉
55
gitur. ¶ Et eius causa aut est caliditas multa que non iu〈-〉
56
uatur eo quod attrahitur immo eius extensio facit necessi-
57
tatem in additione. ¶ Aut est debilitas in instrumento
58
anhelitus noto faciens necessitatem quietis in anhelitu
1
¶ Aut est malitia complexionis deijciens virtutem:
2
aut exiccans aut indurans instrumentum: et est plurimum.
3
¶ Aut est dolor in ipso: aut in vicinis eius apostema.
4
¶ Et vicini sunt sicut velamen et epar et splen: sed
5
epar est vehementioris communicationis quam splen. ¶ Aut
6
est egritudo officialis ex eis que iam numerate sunt mul〈-〉
7
tis vicibus. ¶ Aut est multitudo spasmi preteri〈-〉
8
ti aut futuri. et iste anhelitus est signum malum in egri〈-〉
9
tudinibus acutis et febribus. Cum autem accidit ex fri〈-〉
10
gore: tunc ipse est ex eis que sanat febris.
11
¶ De anhelitu pauco. Capitulum .XXVII.
12
ESt vt sit nocumentum in medietate pul〈-〉
13
monis et sit medietas altera incolumis.
14
quare est anhelitus medietas anhelitus inco〈-〉
15
lumis.
¶ De anhelitu difficili. Capitulum .XXVIII.
16
ESt vt sit exercitatio in aere labor: si〈-〉
17
ue sit strictura: siue non sit strictura.
18
¶ Et causa in ipso est nocumentum mem-
19
brorum anhelitus secundum quod dictum est in alijs:
20
et quandoque est propter inflammationem igneam dominantem
21
cordi. ¶ Et fit propter frigus mortificans virtutem
22
motiuam: aut impediens eam sicut accidit cum est fri-
23
gus velaminis: sicut frigus ex aere: aut frigus
24
ex emplastro super ipsum propter causam in ipsomet: aut
25
propter causam in stomaco et epate et cadit ipsum in vi〈-〉
26
cinitate illius emplastri: et infrigidatur: quare non fit bo〈-〉
27
na eius dilatatio. ¶ Et quandoque fit propter opilationem
28
apud quam retinetur pulmo attrahens aerem: et indi-
29
get labore donec infletur. ¶ Et iste est diuersus
30
propter constrictionem. Et quandoque est opilatio apostema. Et
31
quandoque sit propter medicinam solutiuam mouentem et non
32
soluentem: aut propter clystere acutum non soluens: et
33
similiter quando flobotomia in pleuresi non consequitur necessitatem.
34
¶ Et oportet quidem vt legatur illud quod scripsimus in fi〈-〉
35
ne sermonis nostri in constrictione anhelitus hoc etiam.
36
¶ De preperatione anhelitus. Capitulum .XXIX.
37
PReparatio anhelitus est anhelitus qui
38
non aduenit habenti ipsum nisi preparetur et
39
equetur et extendat collum suum extensio-
40
ne tendente ad frigidiora: quare aperitur propter
41
illud meatus et non potest declinare collum suum: quoniam
42
constringitur super ipsum anhelitus: sicut constringitur
43
super trahentem collum suum ad posteriora: et similiter non
44
potest declinare pectus et dorsum ad posteriora.
45
¶ Et quando remouetur hec preperatio: et proprie cum
46
resupinatur accidit ei vt cooperiantur ex ipsa partes
47
pulmonis scilicet quedam earum cum quibusdam: quare opilant
48
meatum: quoniam ipse in initio in huiusmodi est opilatus in
49
pluribus: et in ipso non est apertio nisi parua quam de-
50
struit declinatio partium quarundam super alias: quare opi-
51
lantur meatus. ¶ Et quandoque fit illa opilatio acci〈-〉
52
dens in febribus et similibus propter vapores decli〈-〉
53
nantes et humiditates resolutas. et quandoque fit in ve〈-〉
54
ritate propter humores implentes et opilantes et
55
apostemata: aut quoniam lacerti sunt mollificati. Cum ergo
56
non descendunt ad partem pedum: immo descen〈-〉
57
dunt ad partem dorsi et pectoris coartantur.
58
¶ Sermo vniuersalis de dispositionibus anhelitus.
1
¶ De anhelitu etatum. Capitulum .XXX.
2
PUeri quidem indigent eductione superfluitatum
3
fumosarum necessitate vehementi: quoniam di-
4
gestio in eis est plurima et magis assidua et non est ve〈-〉
5
hemens valde: quoniam ipsi non sunt completi in suis cor〈-〉
6
poribus et suis virtutibus: quare necessarium est vt cadant in an〈-〉
7
helitibus ipsorum frequentia: et velocitas vehemens
8
cum magnitudine aliqua non ente cum illa vehementia.
9
¶ Iuuenum autem anhelitus sunt maiores: sed mino-
10
ris velocitatis et frequentie et necessitas consequitur in
11
eis cum magnitudine. ¶ Senum vero anhelitus sunt mi〈-〉
12
nores in intentionibus additionis quam amhelitus iuuenum: et
13
non sunt in paruitate anhelitus decrepitorum. Sed decre-
14
pitorum anhelitus sunt minores et tardiores et ve-
15
hementius rari propter id quod tibi non occultatur.
16
¶ De anhelitu repleti ex cibis: aut ex pregnatio〈-〉
17
ne: aut hydropisi et similibus. Capitulum .XXXI.
18
EOrum anhelitus declinat ad paruitatem: quoniam
19
velamen est coartatum a motu dilatati〈-〉
20
uo: et propterea quod minoratur eorum anhelitus non
21
est excusatio a velocitate et frequentia si est sufficiens
22
virtus: aut frequentia sola si est virtus debilitata.
23
¶ De anhelitu balnei. Capitulum .XXXII.
24
ANhelitus quidem balneati aqua calida magni〈-〉
25
ficatur propter necessitatem et propter lenitatem instrumenti:
26
et fit velox et frequens propter necessitatem:
27
balnei[*]balnei corrupt for balneati vero frigida res est econuerso.
28
¶ De anhelitu dormientis. Capitulum .XXXIII.
29
CUm virtus in ipso est fortis: tunc eius
30
anhelitus magnificatur et fit rarus propter causam
31
predictam in capitulo pulsus: et est eius constri〈-〉
32
ctio maior et velocior quam ipsius dila〈-〉
33
tatio: quoniam digestio in ipso est plurima.
¶ De an-
34
helitu dolentis in membris pectoris. Capitulum .XXXIIII.
35
ESt sicut sciuisti in eis que preterierunt tibi
36
ex me. ipse enim declinat ad paruitatem et
37
et[*]etet corrupt for et breuitatem: et quandoque debilitatur: et quandoque
38
est difficilis: et quandoque tardatur quando non est inflammatio: et
39
fit frequens sicut sciuisti: et sunt paruitas eius: et bre〈-〉
40
uitas ipsius plus quam eius tarditas: quoniam ducens ipsum
41
ad retentionem et paruitatem dilatationis est plus quam
42
ducens ipsum ad facilitatem. et vt noceatur cum magni-
43
tudine dilatationis vehementis quam vt noceatur cum
44
velocitate: nam inflammatio cordis et calefactio non
45
excusant ex veloocitate[*]veloocitate corrupt for velocitate quamuis ledatur eis.
46
¶ De anhelitu eius: cuius anhelitus constrin〈-〉
47
gitur propter quamcunque causam: et de anhelitu
48
habentis asma. Capitulum .XXXV.
49
OPortet vt succurratur ei qui fit cum constri〈-〉
50
ctione ex parte velocitatis et frequentie in
51
plurimo rei: quare fit anhelitus eius paruus
52
strictus frequens: et anhelitus habentis asma est ex
53
eis qui veloces sunt in capitulo suo.
54
¶ De anhelitu habentium famem. Capitulum .XXXVI.
55
QUandoque laborant in dilatatione pecto〈-〉
56
ris totius cum caliditate et exufflatione et
57
non est illic caliditas: neque quod adiuuet
58
virtutem: quoniam habens hanc egritudinem iam
1
debilitatus est in vltimitate: sed virtus in haben〈-〉
2
tibus peripleumoniam et asma est remanens.
3
¶ De anhelitu habentium decollationem et suffoca〈-〉
4
tionem: et que eis sunt similia. Capitulum .XXXVII.
5
ESt cum dilatatione magna et cum veloci〈-〉
6
tate et frequentia propter necessitatem et submer〈-〉
7
sionem materiei et non est ex eis exufflatio
8
asmatis.
¶ De asmate. Capitulum .XXXVIII.
9
ASma est egritudo pulmonis cum qua
10
patiens non inuenit excusationem ab an-
11
helitu frequenti: sicut est anhelitus quo la-
12
borat prefocatus et festinatus. ¶ Et hec egritudo cum
13
accidit decrepitis non forsitan sanatur neque matu〈-〉
14
ratur: quoniam enim cum ipsa in iuuenibus etiam difficilis fit
15
secundum plurimum et augmentatur apud resupinationem. Et
16
hec quidem egritudo est ex egritudinibus longis habens
17
cum hoc paroxismos acutos secundum similitudinem paro〈-〉
18
rismorum epilepsie et spasmi. ¶ Et quandoque fit propter
19
nocumentum in ipso pulmone et in eis que ipsi conti-
20
nuantur propter inuiscationem humorum grossorum in ar-
21
terijs et ramis earum et suctoribus earum breuibus:
22
et quandoque est in canna pulmonis: et quandoque est in rari〈-〉
23
tate pulmonis et locis vacuis. ¶ Et ille humi〈-〉
24
ditates quandoque sunt ad ipsum effuse ex capite et proprie in
25
regionibus meridianis: et quandoque sunt expulse ad
26
ad[*]adad corrupt for ad ipsum ex alijs locis: et quandoque est causa generationis
27
earum in ipso frigiditas eius et rorificat paulatim
28
paulatim. ¶ Et quandoque fit propter humorem non
29
existentem in pulmone et arterijs eius: immo in stomaco effu〈-〉
30
sum ex capite: aut ex epate: aut generatum in stomaco.
31
¶ Et prohibitio anhelitus adueniens cum ascensus
32
sit est propterea quod stomacus comprimit velamen
33
et velamen comprimit pulmonem: et epar quando infrigi〈-〉
34
datur aut ingrossatur: quandoque adiuuat ad faciendum
35
asma. ¶ Et isti quidem humores quandoque nocent sua
36
qualitate: et quandoque nocent sua quantitate et multitudine.
37
¶ Et quandoque fit: sed raro ex exiccatione pulmonis
38
et siccitate eius propter corrugationem aggregatio-
39
nis eius ad seipsum. ¶ Et quandoque fit ex frigiditate eius:
40
et quandoque fit propter nocumetum perueniens ad membra
41
anhelitus ex neruis et nucca et cerebro: aut catar〈-〉
42
ro expulso ad ipsam ex eis. ¶ Et quandoque fit propter
43
communitatem membrorum vicinorum comprimentium membra
44
anhelitus: quia non dilatantur: sed est stomacus ple〈-〉
45
nus quando comprimit velamen. ¶ Et quandoque accidit
46
propter multitutidinem vaporis fumosi quando coartatur in
47
pulmone et peruenit ad eum. ¶ Et quandoque fit propter
48
ventositatem coartatam in membris anhelitus compri〈-〉
49
mentem anhelitum. et quandoque fit propter paruitatem pe〈-〉
50
ctoris: quare non sequitur ipsum necessitas ex anheli-
51
tu. et fit illud nocumentum naturale in anhelitu sicut
52
accidit in cibo ex paruitate stomaci. ¶ Et quandoque
53
asma fit vehemens et fit anhelitus preparatio-
54
nis. et multotiens permutatur ad peripleumoniam.
55
¶ De signis. Capitulum .XXXIX.
56
SI fuerit causa asmatis humores aut hu〈-〉
57
miditates in canna ipsa erit illic constri〈-〉
58
ctio in principio anhelitus cum ex creatione
1
et oscitatione et retentione materiei stantis et graui〈-〉
2
tas: cum sputo rei ex loco propinquo. ¶ Et si fue-
3
rint humores ex catarro erit subito: et non erit
4
paulatim. ¶ Et si fuerint in venis duris perseue-
5
rabit diuersitas pulsus tremulosa: et quandoque ad-
6
ducit ad tremorem cordis confirmatum: et interficit:
7
et plurimum pulsus habentium asma est tremulosus. Si
8
autem fuerit extra spacium quocunque modo sit non erit tussis.
9
¶ Et si fuerit cum communitate principiorum significabit ipsum
10
illud quod precerijt[*]precerijt corrupt for preterijt. ¶ Et si fuerit cum communitate vici〈-〉
11
norum significabit ipsum additio ipsius propter excitationem
12
materie ipsorum: aut repletionem accidentem in eis.
13
et si fuerit a catarro significabit ipsum dispositio eius.
14
¶ Et si fuerit ab eruptione saniei subito ad mem〈-〉
15
bra anhelitus significabit ipsum illud quod precessit de apostema-
16
te et collectione. deinde quod prouenit ex eruptione.
17
¶ Et si fuerit a siccitate significabit ipsum sitis et priuatio
18
sputi omnino: et quod spuit cum recipit quod humectat et
19
administratur quod humectat. ¶ Et si fuerit propter ven〈-〉
20
tositatem significabit ipsum leuitas partium pectoris cum constri〈-〉
21
ctione que diuersificatur secundum acceptionem eius quod infla〈-〉
22
tiuum est: et eius quod non est inflatiuum. ¶ Et si fuerit
23
propter frigus complexionis pulmonis: et sicut fit in decrepi-
24
tis: tunc ipsum paulatim incipiet et confirmabitur.
25
¶ De cura asmatis et constrictionis anhelitus
26
et preparatione eius. Capitulum .XL.
27
IN facto quidem ab humiditatibus cu-
28
ra et eius modus est vt perueniatur ad
29
finiendum humiditates que sunt in pulmo-
30
nibus eorum cum facilitate et equalitate.
31
¶ Et si sciueris quod nocumentum accidens in eis est
32
propter multitudinem tunc euacuabis corpus proculdu〈-〉
33
bio cum solutiuo. Sintque medicine solutiue sub〈-〉
34
tiliatiue maturatiue absque calefactione vehementi:
35
perducentes ad exiccationem materiei et subtiliationem
36
eius. Et propter hoc antiqui non apposuerunt in confe-
37
ctionibus cure asmatis opium neque iusquiamum neque
38
mandragoram nisi intentio sit per illud prohibitio ca-
39
tarri quando multiplicatur: immo neque psilium nisi quod
40
deus vult gloriosus et excelsus. Et propter hoc oportet vt assi〈-〉
41
due fiat humectatio materiei et maturatio eius cum est
42
grossa et viscosa: et non sis contentus subtiliatione aut
43
incisione pura. Et quandoque adducunt labor eius et
44
inobedientia materiei ad vlcus in pulmone. Et si-
45
militer quoniam omnia que prouocant nocent huic egritudini
46
inquantum prouocant propterea quia extrahunt subtile ab hu-
47
miditate. Tunc cum sentis cum asmate grossitiem in
48
epate oportet vt permisceas cum medicinis pectoris
49
medicinas ex genere eupatorij et absinthij. Et
50
illud quod coniungit inter duas res simul vehe-
51
menter: est et sicut rubea tinctorum et aristologia etiam
52
Et cum ille qui curatur est puer oportet vt permisceatur
53
tunc cum medicinis lac matris eius et dentur ei suf〈-〉
54
ficientes medicine equales sicut feniculum humidum cum
55
lacte: et ex eis que iuuant ad maturationem est ius
56
galli decrepiti. Et ex regimine iuuatiuo eis
57
est vt administretur fricatio pectoris et que sequun-
58
tur ipsum cum manibus et mandili aspero proprio si fue〈-〉
1
rit illic anhelitus preperationis: sitque fricatio equalis
2
sicca absque vnguento nisi accidat lassitudo: tunc
3
enim administratur vnguentum. ¶ Et oportet vt tu admini〈-〉
4
stres in quibusdam horis abrotanum et nitrum et fiat cum
5
eis fricatio vehemens. Et si materia st plurima tunc neces〈-〉
6
saria est purgatio eius cum solutiuo facto ex eis que
7
sunt sicut semen vrtice et polypodium et cucumer asininus et
8
pulpa colloquintide. Et ex regimine in hoc post purga〈-〉
9
tionem et vomitum est administratio vocis cum eleua-
10
tione gradatim ad fortitudinem et longitudinem. Et ex
11
regimine in illa mundificatione est administratio vomitus
12
continui: et proprie post administrationem raphani: aut
13
post purgationem .IIII.ʒ. baurac cum pondere .V.℥. sy-
14
rupi de melle: et illud quidem quando fortis sit virtus et debi〈-〉
15
litantur res. ¶ Et elleborus albus valde iuuatiuus est:
16
et est in egritudinibus pectoris securus et absque timo〈-〉
17
re et rectius quidem est vt sumantur frusta ellebori et fi-
18
gantur in raphano et dimittantur sic die et nocte:
19
deinde extrahantur ab ipso et comedatur ille rapha-
20
nus. ¶ Et etiam sumantur synapis et salis amborum
21
ana .ʒ.I. baurac armeni .ʒ.ß. nitri dauich .I. dentur in
22
potu in .V. sextarijs aque et mellis: et quantitas mellis
23
in ipsa sit vncia .I. ¶ Et ex regimine bono in hoc est af-
24
fiduatio[*]af-fiduatio corrupt for assiduatio lenificationis nature: et adiuuat eos ad il-
25
lud receptio capparis saliti ante cibum et ouorum
26
taracorum antiquorum et iuris galli decrepiti cum me〈-〉
27
dulla cartami. et volubilis et sicle. ¶ Quod si per
28
illa non fit lenificatio detur in potu aqua ordei in qua
29
vehementer decoctum est parum euforbij. ¶ Et epi〈-〉
30
thymum quidem est vehementis iuuaminis in hac egritu〈-〉
31
dine. nam si sumatur ex aqua in qua decoquatur epithy-
32
mum cum melle est vehementis iuuamenti. ¶ Et similiter
33
si sumatur ex eo aureus .I. cum rob. ¶ Et similiter decoctio
34
ficuum et calamenti et ruthe in aqua sumantur ex ea cum
35
melle et etiam decoctio fenugreci cum ficubus pingui〈-〉
36
bus cum melle plurimo administretur ante cibum tempore lon〈-〉
37
go et reiterentur post ipsum. et similiter decoctio passula〈-〉
38
rum et fenugreci cum aqua pluuiali. ¶ Et ex regimine
39
in hoc est exercitium in quo gradatio fiat ex tardi-
40
tate ad velocitatem vt non faciat accidere eis festi-
41
natio prefocationem propterea quia ipsa mouet ma-
42
teriam laboriose. ¶ In cibis vero eorum: oportet vt sit
43
gradatio similis ei quam prediximus in exercitio. et
44
sit eorum panis coctus habens semina vt cyminum
45
anisum et similia et massa fermentata. ¶ Et sint eo〈-〉
46
rum nuclei subtiliatiui in quibus ponuntur semen
47
arasede[*]arasede cf. Venice 1564: alrasede et ysopum et origanum et calamentum: et pin-
48
guedines: et cibi eorum sint de adipibus leporum et
49
cerui et gazel et proprie vulpis et precipue eorum pul-
50
mones. pulmo enim vulpis est medicamen huiusmodi
51
egritudinis cum exiccatur et datur ex eo in potu pon-
52
dus .II.ʒ. et similiter pulmo eritij campestris. ¶ Eo〈-〉
53
rum vero carnes sunt sicut pisces petrosi fluuia〈-〉
54
les non lacunales: et sicut parue aues et starne et
55
perdices et ius gallorum confert eis: et quandoque poni〈-〉
56
tur lingua arietis in cibis habentium asma. ¶ Sed
57
eorum vina sint odorifera antiqua subtilia parue quati-
58
tatis. et quando voluntas est vt multiplicetur matura-
1
tio et iuuamentum ad spuendum accipiatur ex eo sub〈-〉
2
tile valde et syrupus de melle confert eis etiam: et in vi-
3
nis dulcibus adiutis cum aliquo subtiliatiuo adiun〈-〉
4
cto eis est iuuamentum ipsis propter illud quod in eis
5
est ex abstersione et lenificatione et calefactione
6
equali. ¶ Et oportet vt elongentur inter cibum et po-
7
tum: et non satientur ex aqua subito. immo pluribus vi-
8
cibus. ¶ Ex rebus autem quas oportet eos vitare est
9
balneum quantum possunt et proprie post cibum et somnus
10
plurimus: et proprie somnus diei: et somnus post cibum
11
est res nocibilior eis nisi adueniat eis spatium
12
vehemens et lassitudo et caliditas: tunc namque dor〈-〉
13
miat parum. ¶ Et oportet vt euitent omne granum in
14
quo est inflatio: et vt vitent potare post cibum siue
15
sit aqua siue vinum. Medicine vero solutiue for-
16
tes que eis conueniunt sunt si in potu sumant ex op〈-〉
17
ponaci et pulpa colloquintide amborum ante .ʒ.ß. cum
18
aqua mellis aut castoreum cum ammoniaco: et pil-
19
lulis de agarico necessarium est vti in mense bis
20
quando causa fit fortis. Quarum descriptio. ¶ ℞. agari〈-〉
21
ci .III. partes radicis lilij prassij amborum ana partem
22
.I. turbith partes .V. hierepigre .IIII. pulpe colloquintide
23
sarcocolle amborum ana .ʒ.I. conficiantur cum rob et sit
24
potio earum .II.ʒ. et etiam pulpe colloquintide .ß. aureus
25
anisi .VI. aurei conficiantur cum aqua et fiant ex eis pil-
26
lule et administrentur post administrationem cly-
27
steris puri ante ipsas per diem: et sit ex eis que sunt
28
sicut aque sicle et oleum sisaminum et baurach et que
29
cursu eorum procedunt. ¶ Et iterum pulpe colloqunti〈-〉
30
de dauich .II. seminis vrtice .ʒ.I. epithimi .ʒ.ß. confi-
31
ciantur cum aqua mellis et sunt potio vna. et expe-
32
ctentur super eam tres hore: deinde potentur .II.ʒ. aut
33
.III. ex aqua mellis aut pulpe colloquintide et sceha
34
equaliter baurach .ß. partis radicis lilij opoponaci
35
amborum ana pars .I. fiant ex eas pillule. Sitque po〈-〉
36
tio earum ex .ʒ.I. et .ß. vsque ad .II.ʒ. et expectetur hora
37
.I. et detur in potu post eas .ß. cotilla aque mellis.
38
¶ Et etiam synapis aurei .II. salis communis qui in pane
39
ponitur .ß. aureus succi cucumeris asinini .ß. aureus fiant
40
ex eis vn.[*]vn. corrupt for VII [cf. Venice 1564: VIII] trocisci: et bibatur trociscus vnus: et ex eis
41
vna die et die altera non: et potio sit cum aqua mel〈-〉
42
lis: ista enim leniunt naturam et faciunt spuere cum faci〈-〉
43
cilitate. ¶ In reliquis vero medicinis oportet vt per〈-〉
44
mutatio fiat: et non continuetur cum vna medicina ex
45
eis assidue et amplectatur eam natura. Et iterum in-
46
ter medicinas et corpora sunt proportiones que non
47
comprehenduntur nisi cum experimento. ¶ Cum ergo
48
experieris consequaris quid magis sit iuuatiuum.
49
¶ Et oportet vt obseruetur pars effusionis materie
50
nam si fuerit ex capite rege caput cum ratione ca〈-〉
51
tarri cum regimine mundificationis humoris.
52
et quandoque ponuntur in eo narcotica. ¶ Et lu-
53
tum armenum est mirabile in prohibendo catarrum.
54
¶ Distinctio vero medicinarum est sicut medica〈-〉
55
men dyascoridis et sicut aristologia rotunda. Sumatur in-
56
de in potu omni die .ß.ʒ. cum aqua et sicut serapinum
57
cum vino et semen iuniperi et nux cupressi et alfesir: et
58
et et[*]et et corrupt for etiam alfesiresten .IIII. dauich et .ß. cum aqua radicum
1
¶ Et etiam acetum in quo infusum est de semine vrtice
2
multotiens pondus .ʒ.II. semen nasturtij super quod di-
3
stillatum est oleum amigdalinum dulce et radix rubee
4
medietas et quarta .ʒ. vnius cum oxymelle squilli〈-〉
5
tico. Oxymel enim squilliticum iuuatiuum est valde: et
6
squilla assata ipsamet: et proprie cum melle: et arisstologia
7
rotunda et duo calamenta: et sceha: et lilium etiam et came-
8
pitheos et castoreum et etiam decoctio centauree: et cen〈-〉
9
tauree due species iuuatiue sunt eis in duabus di〈-〉
10
spositionibus: grossa apud motum in principio et
11
minuta apud quietem. in postremo fiat electuarium cum mel〈-〉
12
le. et etiam gluten alimbat aut cum pauco piretro: et aqua
13
rosacea. ¶ Et opoponacum fortiter iuuat etiam hanc egri〈-〉
14
tudinem. ¶ Uerumtamen est ex eis quorum maxima ma〈-〉
15
litia timenda est in neruis. et medicamen sulfu-
16
ris est eis vehemens iuuamen. ¶ Et etiam suman〈-〉
17
tur nasturtij et sisami amborum ana .ʒ.XXX. et ysopi
18
sicci .ʒ.VII. et sit potio eius secundum quantitatem testifica〈-〉
19
tam. ¶ Et etiam pulmonis sicci vulpis .V. calamen〈-〉
20
ti montani .IIII. seminis apij folij indi amborum ana .VIII.
21
ammoniaci piperis amborum ana .IIII. seminis iusquiami
22
.II. ¶ Aut sume succum squille cum melle equalis
23
mensure cuius spuma proijciatur et coaguletur super
24
prunas et detur ex eo in potu mestron[*]mestron cf. Venice 1564: mistrū .I. ante cibum
25
et tantundem post ipsum. ¶ Et etiam calamentum et asce et
26
ireos et nisum et piper conficiantur cum melle et admi-
27
nistretur ex eis quantitas vnius auellane mane et
28
sero. ¶ Et etiam polij et sceha armeni et camepi-
29
theos vel camedreos et castorei et olibani et yso〈-〉
30
pi omnium ana aureus .I. sumatur et cum melle misceatur. et
31
est potiones due. ¶ Aut baurac .IIII. piperis albi .II.
32
aniudem .III. ammoniaci .II. conficiantur cum rob. et
33
sit potio eius quantitas fabe vnius cum aqua mel〈-〉
34
lis. ¶ Aut castorei et aristologie rotunde ammoniaci omnium
35
ana aureus .I. piperis grani .X. misceantur cum rob vue et
36
potio eius sit quantitas fabe vnius cum oxymel-
37
le. ¶ Et etiam prassij et costi et storacis et granorum
38
pini omnium ana aureus .I. polij et castorei amborum ana
39
aurues .I. piperis albi cucumeris asinini omnium ana aureus .ß. con〈-〉
40
ficiantur cum melle et sit potio faba .I. cum aqua mel〈-〉
41
lis calefacta. ¶ Et etiam synapis: et baurac ambo〈-〉
42
rum ana partes .II. calamenti fluuialis succi cucu〈-〉
43
meris asinini amborum ana pars .I. conficiantur cum aceto squil〈-〉
44
litico et sit potio eius quantitas herbi in aqua mel-
45
lis crudi in ieiunio. ¶ Aut sceha et absinthium et
46
ruta: conficiantur cum melle: aut coagulentur cum deco-
47
ctione mellis. et melius est sumere in potu cum
48
oxymelle: aut decoctione calamenti cum ficubus:
49
et proprie cum fuerit illic caliditas. ¶ Et scias quod enu〈-〉
50
la et aqua eius vehementer iuuant hanc egritu〈-〉
51
dinem. ¶ Et ex medicinis fortibus est arsenicum
52
cum gumma pini ex quo fiant pillule ad asma. et
53
detur in potu arsenicum cum aqua mellis. ¶ Et
54
sulfur cum ouis mollibus coctis in aqua. ¶ Et
55
ex medicinis bonis propinquis equalitati est cy-
56
minum cum aceto commixto et est iuuatiuum val-
57
de ad anhelitum preparationis: et eiam mucilago synapis
58
albi cum equali mensura mellis decoquatur vt
1
electuarium et administretur. ¶ Et apud vehementiam pre〈-〉
2
focationis et constrictionem anhelitus sumantur bau〈-〉
3
rac .ʒ.IIII. cum .ʒ.II. nasturtij in .V. vncijs aque mellis.
4
Confert enim ei qui hanc patitur egritudinem statim
5
et sunt iuuatiua sciatice. ¶ Et olea que distillan〈-〉
6
tur in potibus eorum proprie sunt oleum amigda〈-〉
7
linum dulce et amarum et oleum de pineis: et inun〈-〉
8
ctiones sunt sicut oleum de lilio et oleum lauri〈-〉
9
num et ex eis confricando inungatur pectus. Et similiter
10
oleum anetinum. ¶ Suffumigatio autem sit sicut
11
arsenicum et sulfur ex quibus fiat suffumigatio cum
12
adipe renum: et etiam myrrha et costus et cassia et cro〈-〉
13
cus et aristologia et etiam storax et galbanum et aloe scotren〈-〉
14
se: et etiam arsenicum et aristologia longa terantur et conficiantur
15
cum adipe vaccino: et fiant ex eis auellane et suffu〈-〉
16
migetur ex eis cum .ʒ.I. decem diebus fiat. et omni
17
die ter. ¶ In asmate autem et constrictione anhelitus
18
factis propter vapores fumosos dominantes in corde et
19
ab humoribus existentibus in arterijs cordis con-
20
fert flobotomia: et melior est illa que fit in latere sini〈-〉
21
stro. ¶ In cura autem factorum propter ventositatem inten〈-〉
22
tio est due res: quarum vna est resolutio ventosita-
23
tis cum facilitate quod fit cum subtilitatis notis.
24
et secunda est apertio opilationis vt inueniat quod inobe〈-〉
25
diens est ex ea ad dissoluendum meatum. ¶ Ex eis
26
que conferunt ad hoc est inunctio etiam cum oleo
27
de neriden et oleo laurino et oleo ruthaceo. ¶ Et
28
ex emplastris iuuatiuis est anetum et camomilla et
29
sansucus: decoquantur et vaporentur ex eis pectus
30
et ambo latera. ¶ Et ex eis que in potione su-
31
muntutur[*]su-muntutur corrupt for sumuntur sunt ex sagzenea et homorusia et co-
32
chium et serapinum et opoponacum. et sit potio
33
cuiuslibet eorum aureus. ¶ In asmate autem et constri〈-〉
34
ctione anhelitus factis propter catarrum: oportet vt labo-
35
retur cum cura prohibente catarrum et faciente
36
spuere quod aggregatum est. ¶ Sed illius quod exi-
37
stimatum est ex constrictione anhelitus esse propter
38
neruos: et est secundum veritatem species difficultatis an-
39
helitus et ex malitia anhelitus et non ex capitulo con-
40
strictionis anhelitus iam diximus curam in ca〈-〉
41
pitulo difficultatis anhelitus. ¶ Factis vero a
42
siccitate et exiccatione confert potus lactis asi-
43
nini et caprini et succi frigidi et humidi et oleum
44
amigdalarum et sorbitiones et vinum subtile
45
habens admixta ex humectantibus: et fugere
46
calefacientia cum potentia et resoluentia et exic〈-〉
47
cantia que sunt ex eis que sciuisti: et conueniunt
48
eis epithimata humectantia et emplastra et vn-
49
guenta tenera. ¶ In constrictione vero anhe-
50
litus facta propter caliditatem cum qua inue-
51
nitur inflammatio: oportet vt administrent
52
emplastra infrigidantia et cerataria infrigidan〈-〉
53
tia: et est in veritate species malitie anhelitus
54
non constrictio anhelitus: et potatio violati
55
conditi et aqua ordei conferunt valde in ea.
56
¶ In facta vero a frigore calefacientia bibita
57
et illinita et decoctio fenugreci cum passis con-
58
ferunt eis.
1
¶ De cura aliquarum specierum anhelitus. Capitulum .XLI.
2
SI fuerit causa in malitia anhelitus calidi〈-〉
3
tas cordis administra medicinas in〈-〉
4
frigidatiuas bibitas et linitas. ¶ Et
5
si fuerit causa multitudo vaporum que sunt
6
in ipso corde: aut in pulmone venientium ad ipsum
7
ex locis alijs flobotoma basilicam et administra euacuatio-
8
nem cum aqua casei accepta cum oxymelle cum
9
hierapigra et administra fricationem manuum et pedum.
10
¶ Et si fuerit causa humiditas subtilis administra
11
quod temperet substantiam eius cum ingrossatione. ¶ Et si
12
fuerit causa humiditas equalis: verum ipsa erit opi-
13
latiua administra quod abstergit sicut sunt grana
14
pini et nuces et passe et conferunt malitie anheli-
15
tus humidi sacraiati ex aqua albedarungi humi〈-〉
16
di: aut aqua ruthe. ¶ Si autem fuerit humiditas
17
grossa administra mundificatiua predicta fortis
18
abstersionis: sicut est squilla et ysopus et similia eis
19
et redi ad illud quod dictum est in capitulo asmatis et que
20
nominantur in pectoralibus. ¶ Et si fuerint vapo-
21
res et humiditates venientes ex locis alijs: cu-
22
ra cerebrales ex eis curatione catarri et mundi〈-〉
23
ficatione capitis nisi sit catarrus ex debilitate
24
substantia cerebri: quoniam curationem non habet: et cura quod
25
aduenit ei ex locis alijs cum attractione materiei ad
26
partem alteram post flobotomiam et euacuationem. et incipe confor〈-〉
27
tare pectus cum eis que sunt sicut aristologia et suc-
28
cudrium et sticados: et aldeiacur purum et confortatum
29
confert valde in mundificatione capitis. ¶ Et si
30
fuerit causa nerui administrabis ea que ipsos con〈-〉
31
fortent et confortent spiritum in eis et viuificent ipsum
32
sicut sunt olea bene redolentia. ¶ Et si fuerit propter
33
apostema in meatibus: aut malitia complexionis: cura cum
34
ipso quod dictum est in suo capitulo. ¶ Et si fuerit cum communi〈-〉
35
tate stomaci confortat stomacum et conforta ipsum cum eo quod dicitur
36
in capitulo suo. ¶ Et si fuerit cum frigore administra
37
ea que sunt sicut lagzenea[*]lagzenea corrupt for sagzenea et homoroisa: et alikir-
38
deia[*]alikirdeia cf. Venice 1564: alinkirdea. ¶ Et si fuerit ex siccitate administra que
39
sunt sicut penidie cum lacte mulcto et que dicuntur
40
in capitulis alijs. et si fuerit ex ventositatibus admi〈-〉
41
nistra vaporationes predictas in asmate et emplastra
42
et alia. ¶ Et scias quod crocus est ex summa medi-
43
cinarum conferentium valde malitie anhelitus
44
et difficultati ipsius: propterea quia conforta-
45
tur instrumentum anhelitus et facile ipsum efficit.
46
¶ De cura difficultatis anhelitus ex hac sum〈-〉
47
ma. Capitulum .XLII.
48
SI est illud ex humiditate Galienus precipit dare me-
49
dicamen confectum cum melle in omni men〈-〉
50
se bis et fit potio eius .XXXVI. kirat. et
51
in die in quo eger ipsum sumit non loquatur neque
52
moueatur ante illum diem duobus diebus: et in ho〈-〉
53
ra .VII. recipiat panum cum vino commixto: et in se〈-〉
54
ro vitellum oui cum medulla panis: et in mane
55
habeat pullum paruum de quo sumat ius et balneetur in
56
sero illius diei. ¶ Si autem cum hoc non remouetur
57
administretur confectio adsciud[*]adsciud cf. Venice 1564: adscind et medicamen an-
58
dromachi proprie quando prolongatur egritudo. Et si
1
egritudo fuerit ex capite administretur ablutis
2
capitis omni hebdomada bis cum sapone et
3
baurach: et vtatur sternutatorijs et gargarizet
4
rob de moris cum aloe et myrrha. Et vtatur exer〈-〉
5
citio inunctionis cum fricatione super dorsum
6
et vtatur ligatione crurium incipiendo a superiori-
7
bus et perueniendo ad inferiora et administrentur
8
mundificatiua predicta et pillule huiusmodi. ¶ Sceha
9
ramorum ruthe et herbe absinthij sumantur partes
10
equales et omni die formentur ex eis due pillule ad
11
modum ciceris et sumantur et post eas oxymel et pro〈-〉
12
prie squilliticum. ¶ Et iterum alie. ℞. castorei sceha
13
amborum ana partem .I. absinthij amigdalarum amararum am〈-〉
14
borum ana partem .ß. fiant pillule sicut cicer. Et electuarium
15
de caulibus est bonum eis: et etiam clax[*]clax corrupt for calx sanguisuga-
16
rum que sunt sub vrceis cum aduruntur in testa do〈-〉
17
nec fiat cinis et commisceantur cum melle et admi-
18
nistretur ex eis omni die coclearium vnum et omnes isti
19
modi conferunt cum causa est neruosa. ¶ Si vero
20
est ex caliditate tunc trocisci iuuant valde qui. ℞. ro-
21
sarum .ʒ.VI. radicis lilij .ʒ.XIIII. almirberis .II. lac〈-〉
22
ce aristologie masticis succi eupatorij succi absinthij
23
spice anisi seminis feniculi omnium ana .ʒ.III. croci .ʒ.ß. seminis ci〈-〉
24
truli: et cucumeris et cucurbite et melonis omnium
25
ana .ʒ.I. gummi dragaganti succi liquiritie omnium ana
26
.ʒ.I. et oportet vt administretur euacuatio cum eo quod educit hu-
27
mores calidos. ¶ Si autem fuerit propter debilitatem
28
aduenientem neruis: aut nocumentum oportebit
29
vt curetur cum eo quod confortet spiritum qui est in neruis
30
ex oleis calidis odoriferis: sicut est oleum narcisci〈-〉
31
num: et de lilio et sambac: et oleum factum cum specie-
32
bus et pipere et cinamomo et similibus. et cerata-
33
ria facta ex illis oleis: et oleum de croco: et cro〈-〉
34
cus ipse est vltimus in iuuamento ipsius. ¶ Et
35
si fuerit causa percussio adueniens origini illorum
36
neruorum curetur cum eo quod oportet ex locis apostematis.
37
¶ Tractatus secundus.
38
¶ De voce. Capitulum .I.
39
Ocis[*]Ocis corrupt for VOcis [initial is missing] factor est lacertus qui est
40
apud epiglotum cum mensura-
41
tione apertionis et expulsione
42
aeris egredientis: et percussione
43
eius. ¶ Et eius instrumentum est epi-
44
glotis et corpus simile lingue fistu〈-〉
45
le: et est instrumentum primum in veritate: et reliqua in-
46
strumenta sunt innitentia et adiuuantia. et emit-
47
tens materiam eius est velamen: et lacerti pectoris
48
afferunt allationem aeris velamini qui inundat
49
apud epiglotum. ¶ Cumque ita sit tunc nocumen-
50
tum accidit ei aut ex causis efficientibus: aut propter
51
causam mittentem materiam. ¶ Et eius quidem nocumen〈-〉
52
tum: aut est destructio aut diminutio: aut alte-
53
ratio propter raucedinem: aut acuitatem: aut grauitatem:
54
aut asperitatem: aut tremorem: aut aliud. ¶ Et vna
55
queque harum causrum non facit egritudinem nisi cum
56
malitia complexionis singularis aut cum materia et pro-
57
prie ex catarro et lesione accidente epigloti: aut propter
58
illud quod accidit ei ex solutione singularis et incisione:
1
aut apostemate: aut dolore: aut percussione: aut casu.
2
¶ Et quandoque est nocumentum in ipsa eadem: et quandoque
3
est cum communitate principij propinqui neruis qui dilatan-
4
tur ad illos lacertos et principio eorum: et longinqui sicut
5
est cerebrum. ¶ Et quandoque est cum communitate membri vici〈-〉
6
ni quod est ex membris nutrimenti: aut ex membris
7
anhelitus: aut continentis ambo que sunt ventris et pe-
8
ctoris: aut continui cum ambobus quod est ex dispositioni〈-〉
9
bus spine: immo ex palato: nam si alteratur ad humi〈-〉
10
ditatem: aut ad siccitatem et asperitatem: tunc iam altera〈-〉
11
tur vox: et ex hoc genere est incisio vue et duarum ami〈-〉
12
gdalarum. nam habens eam cum vocem emittit sentit quasi
13
commotionem fortem facientem esse necessariam rascatio-
14
nem: et quandoque opilantur guttura eorum apud omnem vo〈-〉
15
ciferationem. ¶ Ex parte autem ledentis fit: quoniam vox
16
alteratur propter vehementiam caliditatis pulmoni:
17
aut frigiditatis eius: aut humiditatis ipsius propter
18
cursum saniei ad ipsum ex apostematibus: aut propter cur〈-〉
19
sum catarri ad ipsum: aut satietatem ipsius. ¶ Ca-
20
liditas autem magnificat vocem et frigiditas acuit
21
eam et minorat eam: et siccitas exasperat eam et facit
22
eam similem vocibus gruum: et humiditas facit eam rau-
23
cam et planitudo equat eam et facit ipsam planam.
24
¶ Et quando repletur pulmo humiditate et canna non
25
est munda non est possibile homini emittere vocem altam
26
neque claram: quoniam illud est cum quantitate claritatis
27
pulmonis et epiglotis et econtrario claritatis ambo〈-〉
28
rum: et quandoque diuersificatur vox in grauitate et acui〈-〉
29
tate sua secundum dilatationem canne pulmonis et epi-
30
glotis et constrictionem earum. ¶ Et quando fortia fiunt
31
nocumenta predicta in membris mittentibus et addu-
32
centibus: destruitur vox: et non oportet vt destruatur lo-
33
cutio: loctuio[*]loctuio corrupt for locutio namque quandoque completur cum anhelitu
34
equali: sicut faciebat homo neruo reuersiuo cu-
35
ius accidit frigus cum esset necessarium vt discoope〈-〉
36
riretur cum ferro: quare destructa est vox eius. ¶ Et
37
fuit alius qui cum curaretur a scrofulis incisus est ei
38
vnus duorum neruorum reuersiuorum quare abscissa est
39
medietas vocis duorum lacertorum. ¶ Et cum no〈-〉
40
cumentum est in lacerto dilatatiuo fit vox rauca.
41
et quando est in lacerto motiuo dilatatiuo est vox prefo〈-〉
42
catiua. immo quandoque accidit ex eo prefocatio. Et quando
43
est in lacerto mouente constringente est vox sufflati〈-〉
44
ua. Et cum destruitur eius operatio destruitur vox. Et
45
quando accidit in ipso mollificatio non integra et dispositio
46
eius est similis tremori tremit vox. et quando non perue〈-〉
47
nit humiditas ad hoc vt mollificet raucescit vox.
48
¶ Raucedo igitur cum accidit ab humiditate: ac-
49
cidit ab humiditate pauca et cum multiplicatur parum-
50
per tremit et si multiplicatur plurimum destruitur. Et
51
quandoque raucescit vox propter dilatationem instrumenti vo〈-〉
52
ciferationis: quare accidit propter eam laxitudo aut
53
apertio aut tensio: et deterior est ea que est post cibum.
54
¶ Et quandoque raucescit propter frigus difficile et ca〈-〉
55
lorem superfluum cum eo quod extenditur ex complexione: et
56
similiter vigilie et cibi asperi. ¶ Et raucescit propter mul-
57
titudinem clamoris et attractionem humorositatis
58
causa eius ad tunicam cooprientem guttur et epiglo〈-〉
1
tim. ¶ Et raucedo que accidit decrepitis non sana-
2
tur. ¶ Et cum fuerit estas septemtrionalis sicca et
3
eius autumnus meridionalis pluuialis tunc rauce〈-〉
4
do multiplicabitur in ipso. ¶ Et varices cum ap-
5
parent sunt plurimum causarum conuenientium voci. ¶ Et sci-
6
as quod conualescentes et debiles et religiosi et similes
7
cum debilitate sua eis propter paucitatem virtutum eorum
8
sunt quasi deficientes ab operatione in aere plurimo:
9
quare angustatur eorum epiglotis: ita vt acuatur eorum
10
vox. Et quando nititur debilis vt dilatet epiglotim
11
suam et grauetur vox eius non auditur omnino.
12
¶ De cura. Capitulum .II.
13
CUra abscissionis vocis est vt si fuerit
14
propter malitiam complexionis in quibusdam la〈-〉
15
certis aut nocumentum curetur cum eo quod
16
oportet in capitulo suo quod sit ex eis que sciuisti. ¶ Et ille quidem
17
qui sentit initium abscissionis vocis: oportet vt incipiat
18
ad curandum antequam fortis fiat. Accipiat ergo vi〈-〉
19
tellum oui elixati et sisami excorticati et lactis bo〈-〉
20
ni omnium ana coclearium .I. et sumat in potu cum aqua
21
omni die tribus diebus. ¶ Et oportet vt sorbeat quod de〈-〉
22
coquatur in interiore parte granati melisia dulcis de〈-〉
23
cocti sepulti in cinere calido et assumpti ab eo
24
cum linitur. et eradicetur quod in eo superius est et rada〈-〉
25
tur quod in ipso est cum spatula et effundatur in ipsum
26
parum aque zuccari et bibatur. ¶ Et si fuerit ex humiditate in
27
lacerto propinquo epigloti: aut epigloti peruenien〈-〉
28
te ad finem in mollificatione: et non sit illic dolor et
29
sint illic conturbatio et grauitas: oportebit tunc vt
30
sumantur ficus sicce et calamentum et decoquantur.
31
Deinde misceantur cum gummi arabico contrito cum
32
decoctione sua donec fiat sicut mel et deglutian-
33
tur. ¶ Aut sumantur myrrha et crocus cum coagu〈-〉
34
lato vue. ¶ Aut sumantur croci .ʒ.III.ß. myrrhe
35
succi liquiritie thuris omnium ana .ʒ.I. aggregentur cum
36
rob vue et coagulentur. ¶ Aut sumantur croci .I. et
37
asse fetide medietas et mellis .III. decoquantur
38
donec coagulentur et fiant ex eis pille et teneantur
39
sub lingua. ¶ Et electuarium de caulibus confert eis etiam et
40
masticatio ramorum caulium humidorum et sorbitis
41
aque eius paulatim paulatim est iuuatiua. ¶ Et
42
quando non confert electuarium de caulibus ponatur super ipsum
43
parum assofetide et farina herbi et fenugreci et
44
porrum de sceni et nabati et cepe et succus eius et al〈-〉
45
lea et fistici et vua dulcis hyemalis. ¶ Et etiam
46
sumatur zinziber conditum cum lacte vltimum in nutritione et
47
teratur donec fiat simile medulle: et proijciatur super ipsum
48
medietas ipsius de longo pipere contrito sicut alco〈-〉
49
hol: et quarta eius de croco similiter et quantum est totum
50
de amilo et conterantur cum tabarzet resoluto et pre-
51
parato: aut cum melle quod sit purum valde. ¶ Et ex
52
cibis illis qui confortant sensum sunt sicut pedes
53
et extrema et proprie pedes vaccarum ex quibus co〈-〉
54
medat. ¶ Et oportet in eo quod est a siccitate neruo-
55
rum tantum: et proprie cum communitate meri. et eius signum est
56
vt non sit cum raucedine magna: immo parua et acui-
57
tate et claritate quadam que est cum asperitate et dolo〈-〉
58
re: vt sumat in hora dormiendi et oleo violaceo recen〈-〉
1
ti dulci coclearium vnum cum zuccaro tabarzet.
2
¶ Et confert ei mucilago seminis prosilij cum aqua
3
zuccari plurimi et cibi humectatiui et ius galline
4
factum in isfideget[*]isfideget corrupt for isfidebeget et ius olerum notorum. ¶ Et
5
ficus sunt iuuatiue ad abscissionem vocis: siue
6
sit ex humiditate siue sit ex siccitate. ¶ Et medi〈-〉
7
camen ficuum factum cum calamento confert
8
debilitati vocis et raucedini eius.
¶ De cu-
9
ra raucedinis vocis et asperitatis eius. Capitulum .III.
10
IAm sciuisti causas raucedinis. ¶ Et sci-
11
as quod ille cuius vox raucescit: oportet vt
12
alienet a se omne acetosum et salsum aspe〈-〉
13
rum et calidum acutum nisi velit per hoc
14
curam et incisionem: tunc enim vtatur eis permixtis cum me〈-〉
15
dicinis lenificatiuis. ¶ Si autem raucedo acci-
16
dat ex multitudine vociferationis assumat ficuum
17
et mente et aloes partes equales et conficiat ea cum rob et
18
sorbeat ex medulla tritici et kist ordei et oleo
19
amigdalino et croco. et vtatur cum vino vue. ¶ Et
20
confert illud quod dicitur in incisione vocis: et proprie me〈-〉
21
dicamen de assa fetida cum croco. ¶ Et si est illic
22
caliditas tunc detur ius de attriplicibus et maluis et
23
aqua ordei et grana cucumeris et amilum et amigda〈-〉
24
le. ¶ Et si fuerit causa frigus iuuantur etiam cum medi〈-〉
25
cinis de assa fetida et croco predictis. ¶ Et vt su〈-〉
26
mantur sinapis assat[*]assat corrupt for assati [cf. Venice 1564] .ʒ.III. piperis .ʒ.I. et myrrhe
27
.ʒ.VI. storac. etiam calamite et galbani amborum
28
ana .ʒ.IIII. fiant ex eis pillule et teneantur sub lingua.
29
¶ Aut sumantur myrrhe pondus .ʒ.II. olibani .ʒ.〈-〉
30
X. coniungantur cum vino. ¶ Et si fuerit ex vocifera〈-〉
31
tione et lassitudine confert ei balneum: sicut confert
32
reliquis speciebus lassitudinis. et conferunt ei cibi
33
mollificatiui et conglutinatiui: sicut lac et vitelli
34
ouorum sorbilium sine sale et tri. et sorbitiones note:
35
et ius de attriplicibus et maluis et que sunt illis
36
similia: et pillule facte ex amilo et dragaganto et suc〈-〉
37
co liquiritie et gummi et pillule lenitiue et digesti〈-〉
38
ue. ¶ Si autem fuerit ex apostemate resoluatur cum eo
39
et similiter gargarismata et confectiones molles
40
que lambi possunt lenificatiue que sunt ex summa
41
eorum quibus curatur sinantia calida. ¶ Et similiter
42
sorbitiones que aggregant ad conglutinationem
43
et abstersionem absque mordicatione sicut facte ex
44
farina fabarum et semine lini. Et fortius hoc est
45
gummi albotin. ¶ Et conueniunt habenti hanc rau〈-〉
46
cedinem vt abhorreat vinum penitus et proprie in
47
principio. ¶ Et quando fuerit ex apostemate calido
48
bibat vinum dulce et raphanum decoctum et almuri
49
confert eis. ¶ Et quando est ex humiditate tunc
50
non est excusatio quin sint necessaria predicta in in-
51
cisione vocis. ¶ Et omnes medicine ille conferunt
52
ei et sorbitiones facte ex farina fabarum. ¶ Et ex
53
eis est decoctio herbi que est iuuatiua in hoc capitulo
54
et res que sunt in primo gradu abstersionis. et similiter
55
tri. et lac: deinde myrrha et squilla et que procedunt
56
cursu earum. ¶ Et si fuerit hec raucedo humida
57
ex catarro dentur habenti eam papauer et rob eius.
58
¶ Et ex eis que clarificant vocem asperam et turbidam
1
est masticatio cucube. ¶ Et ex medicinis re-
2
mouentibus raucedinem est aqua granati feruens
3
in aqua: postea distilletur oleum violaceum et prepa-
4
retur: deinde butyrum et congelatum vue et ra〈-〉
5
dix lilij et rob eius: deinde fabe cum melle et de〈-〉
6
coctio ficuum.
¶ De medicinis conseruanti〈-〉
7
bus lenitatem pectoris et que bona sunt ei. Capitulum .IIII.
8
SUnt fabe grana pini et passe et ficus et
9
gummi et fenugrecum et semen lini et
10
dactili et radix lilij et amigdale et pro〈-〉
11
prie amare: et canne zuccari et sebesten
12
et syrupus de melle et rob predictum post. ¶ Et
13
ex medicinis calidis sunt myrrha et assa fetida
14
et piper et galbanum et olibanum et gluten albo-
15
tim et calamentum et gumma pini et storax calami〈-〉
16
ta et acetum squilliticum quando non ex caliditate
17
et siccitate et radices opoponacis. ¶ Et ex me〈-〉
18
dicinis frigidis sunt semina cucurbite cucume〈-〉
19
ris et amilum et dragagantum et gummi et muci-
20
lago et psilij et iulep et succus liquiritie: et vitel〈-〉
21
li ouorum sunt ex conuenientioribus medicinis
22
ad hoc vt cum eis componantur relique medi〈-〉
23
cine et similiter lac nouiter mulctum.
24
¶ De voce aspera et eius cura. Capitulum .V.
25
ACcidit asperitas vocis ex frigiditate
26
et extensione lacerti pectoris et dispo〈-〉
27
sitione eius que est sicut spasmus et
28
ex coitu et ex vigilijs. ¶ Et cura eius
29
est abstinentia a rebus quas diximus iam: et dimis-
30
sio somni post cibum et dimissio cantilene cum de〈-〉
31
lectatione: et vt recipiat lenificantia predicta in capitulo
32
raucedinis: et ficus humidas et siccas: et passe et
33
proprie infuse in oleo amigdalino sunt maxi-
34
mi iuuamenti. ¶ Et illis quibus accidit ex inci〈-〉
35
sione vue raucedo rectius est vt decoquant coa-
36
gulatum vue cum equali quantitate mellis secundum quan-
37
titatem qua remoueri possit ex eo spuma: deinde
38
commisceatur cum aqua calida et fiat cum eo gan-
39
garisma et in potu patiens ex eo sumat. Et an-
40
tiquum eius est magis iuuatiuum quam recens.
41
¶ De voce breui et cura eius. Capitulum .VI.
42
CAusa breuitatis vocis est breuitas an〈-〉
43
helitus et oportet vt grauetur in prolongatio〈-〉
44
ne anhelitus ita vt consuescat comprehen〈-〉
45
sione anhelitus et gradetur in exercitio
46
et ascensione et descensione in collibus et gradibus et
47
cursum facientem necessitatem anhelitus vt gradetur ad
48
prolongandum anhelitum et prolonget moram in balneo ca〈-〉
49
ido et in omni quod adducit anhelitu: et festinat
50
ipsum: et contineat anhelitum suum: et faciat illud to〈-〉
51
tum et exerceatur et balneetur. et post exitum de
52
balneo oportet vt bibat vinum. nam vinum est ma〈-〉
53
gis nutritiuum spiritus: et similiter post cibum. et stet plu〈-〉
54
rimum cum anhelitu vno: et somnus confert eis.
55
¶ De voce grossa et eius cura. Capitulum . VIII[*]VIII corrupt for VII.
56
EUandoque[*]EUandoque corrupt for QUandoque accidit ex causis nimie re〈-〉
57
pletionis stomaci facientis fastidium
58
mollificantis et dilatantis meatus et ac〈-〉
1
cidit ex multitudine vociferationis: et eius cura
2
est magis praua. ¶ Et quandoque accidit ei qui studet
3
in exufflatione plurima in fistulis et in buccinis
4
proprie propter illud quod accidit ex incisione an-
5
helitus eorum et retentione eius in pulmone
6
quare dilatantur meatus anhelitus.
7
¶ De voce subtili et eius cura. Capitulum .VIII.
8
HEc est contraria conturbate et cause eius sunt
9
contrarie illis ex vigilijs et lassitudine et
10
somno proprie post cibum: et exercita-
11
tio laboriosa et euacuationibus. ¶ Et cura
12
eius est vt dimittat vocem et adhereat exercitio
13
equali faciente tenerum et cibis temperatis et introitu balnei
14
omni mane et fugiat stiptica exiccatiua et coitum.
15
¶ De voce tenebrosa et cura eius. Capitulum .IX.
16
ESt illa que similatur voci plumbi quando fri〈-〉
17
catur vnum cum alio: et eius causa est humidi〈-〉
18
tas grossa valde. Et conferunt ei exer-
19
citium et luctamen et continere anhelitum
20
et fricatio sicca cum panno lineo: et ingressio bal〈-〉
21
nei et administratio medicinarum subtiliantium et in〈-〉
22
cidentium sicut pisces saliti et vinum antiquum.
23
¶ De voce tremula et eius cura. Capitulum .X.
24
PRecipiatur patienti causa vt non clamet
25
neque eleuet vocem suam spacio mensis et
26
minoret locutionem quantum potest et risum
27
suum et motum et saltum et ascensionem et
28
descensionem et iram: et dimittat quantum potest exten-
29
sionem manuum: et faciat eas quiescere: deinde re〈-〉
30
supinetur et laboret vt loquatur cum iam grauauerit
31
pectus suum cum eo quod sit sicut plumbum in frusto
32
quodam super pectus suum secundum quantitatem que tole〈-〉
33
ret ipsum et patiatur. ¶ Et cibi meliores ei sunt illi qui
34
confortant sensum eius et sunt pedes et extremitates la〈-〉
35
certi et ea in quibus sunt conglutinatio et stipticitas.
36
¶ Tractatus .III. de tussi et sputo sanguis.
Capitulum .I.
37
TUssis est ex motibus quibus ex-
38
pellit natura nocumentum a membro
39
aliquo et hoc membrum in tussi est
40
pulmo et membra que ei conti-
41
nuantur: et communicantia. et tussis qui〈-〉
42
dem pectori est sicut sternutatio
43
cerebro et completur cum dilatatione pectoris et con〈-〉
44
strictione eius et motu velaminis. ¶ Et est aut
45
propter causam propriam pulmoni aut secundum semitam communi〈-〉
46
cationis. ¶ Et causa adducens tussim aut est pri-
47
mitiua aut coniuncta aut est antecedens. ¶ Et cause
48
tussis primitiue sunt ex causis primitiuis ponen〈-〉
49
tibus membra pectoris lesa in complexione sua: aut
50
formis eorum sicut frigus adueniens pulmoni
51
et lacertis qui sunt in pectore aut reliquis quare
52
mouetur natura ad expellendum nocumentum.
53
Aut ex aliqua primitiuarum causarum aduenientium
54
et calefacientium ea: aut aliqua re exiccante: aut
55
exasperante sicut est fumus: aut puluis aut sa-
56
por cibi acetosi et pontici aut acuti: aut re extra〈-〉
57
nea cadente in meatu qui non recipit facultatem
58
anhelitus sicut accidit ex tussi propter casum
1
alicuius rei ex cibo aut potu in illo meatu: propter
2
negligentiam et occupationem cum sermone.
3
¶ Cause autem tussis coniuncte sunt sicut eo que
4
accidunt ex causis corporeis calefacienibus com〈-〉
5
plexionem aut infrigidantibus aut humectantibus
6
aut exiccantibus absque materia: aut cum materia sangui〈-〉
7
nea aut colerica aut flegmatica subtili aut grossa
8
aut melancolica et illud est raro. ¶ Si autem materia fuerit
9
effusa ex superioribus tunc dum ipsa permanet
10
discurrens super cannam sicut discurrit aliquid
11
super parietem non excitat plurimum tussis. Cum autem
12
vult vt fundatur in spacio canne commouet tussim.
13
¶ Et similiter quando mordicat et similiter quando mansiua fit in
14
pulmone et vult natura expellere ipsam: aut ex stomaco aut
15
epate: aut ex aliquibus membris pectoris que im-
16
pellunt eam: aut ex quibus generatur. ¶ Et quandoque
17
fit propter resolutionem singularis et propter apostema et opilationes
18
in velamine aut in pulmone aut in gutture et omnibus
19
locis recipientibus has materias et nocumenta ex
20
pulmone et velamine distinguente quod est inter cor
21
et pulmonem. ¶ Cause autem antecedentes sunt re-
22
pletio et antecessio causarum corporearum ad causas coniun-
23
ctas predictas. ¶ Et tussis quidem facta cum communi-
24
tate est sicut illa que fit cum communitate corporis to〈-〉
25
tius in febribus et proprie cum febre adustiua aut febre
26
vnius diei laboriosa et similibus: aut pestilentiali:
27
aut propter communitatem corporis absque febre. ¶ Et tussis qui〈-〉
28
dem alia est sicca alia est humida. Sicca est illa cum
29
qua non emittitur sputum: et fit aut propter malitiam com〈-〉
30
plexiois calide aut frigide: aut humide aut sic-
31
ce singulariter. Et quandoque fit in principio aduen-
32
tus apostematum calidorum in partibus pectoris vsquequo
33
maturentur. Et quandoque fit cum apostemate duro tussis sic〈-〉
34
ca valde: et fit propter apostemata epatis et partes suspensio〈-〉
35
nis et in quibusdam horis fit propter apostemata splenis: et quando
36
fit propter saniem replentem spatium pectoris que non
37
expellitur nisi cum tussi. ¶ Et scias quod quandoque
38
egreditur cum tussi res petrosa similis ciceri:
39
aut grandini et causa eius est humor grossus
40
quem in ipso caliditas in lapidem conuertit.
41
¶ Et Alexander quidem testificatur hoc et testifica-
42
tur ipsum Paulus: et dixerunt quod exiuit ex
43
hac specie in sputo. et nos etiam testificamur
44
illud. ¶ Et tussis frequens plerumque perducit
45
ad sputum sanguinis. ¶ Et quandoque multi-
46
plicatur tussis in hyeme et vere hyemali: et quan-
47
doque multiplicatur in vere equali. et multiplica〈-〉
48
tur cum flat septemtrionalis ventus: et cum estas
49
est septemtrionalis parum pluuiosa et est autum-
50
nus meridionalis pluuiosus multiplicatur tus-
51
sis in hyeme.
52
¶ De signis. Capitulum .II.
53
SIgna quidem in tussi frigida sunt
54
additio eius ex frigore et diminutio
55
ipsius cum diminutione frigoris et
56
cum calore et plumbeitas faciei et
57
paruitas sitis. ¶ Et quandoque est cum
58
frigore catarrus et sentitur quodam descendere ad
1
pectus. et extensio eius in gutture et grauitas cum
2
attractione materiei ad nasum. et proijcit illud quod de〈-〉
3
scendit ad nasum cum rascatione: et videntur signa
4
catarri in commotione in vijs catarri: et extensio in
5
eis que sequuntur frontem et opilationes in naribus
6
et reliquis et quod non expuit in principio rascationis.
7
Deinde expuit quoddam flegmaticum aut declinans
8
ad citrinitatem aut ad viriditatem. Et quandoque est cum
9
hoc febris. ¶ Et signa calide sunt inflammatio
10
et sitis et sedatio ab aere frigido maior est quam se-
11
datio eius ab aqua: et rubedo faciei et magnitu〈-〉
12
do pulsus. ¶ Et signa humide sunt humiditas
13
substantie pulmonis et quod ipsa accidit decrepitis et hume〈-〉
14
ctatis et multitudo stertitionis et proprie in somno
15
et post cibum. ¶ Et signa sicce sunt augmentum
16
eus[*]eus corrupt for eius cum motu et fame et lenitas ipsius cum sunt
17
quies et repletio et apud balneum et potum humectan-
18
tium. ¶ Et signa pure in omnibus illis sunt vt non
19
sit sputum omnino. ¶ Et signum eius que est cum materie:
20
est sputum. et genus quidem materiei significat genus eius quod
21
spuitur. ¶ Et signum eius que sit ab apostematibus et si-
22
milibus est inuentio signorum pleuresis et peripleu〈-〉
23
monie calidarum et frigidarum et aliorum que dicemus in
24
capitulo suo. ¶ Et signa eius que fit ex inflatione sunt
25
signa inflationis que dicemus et dolor et siccitas
26
et multotiens fit humida. ¶ Et signa eius que
27
fit ex vlceribus sunt signa que dicentur in capitulo vlce〈-〉
28
rum pulmonis ex sputo crustarum aut puris: aut
29
frustorum corporis pulmonis aut annulorum canne
30
et eius esse est post catarrum mordicatiuum et post
31
sputum sanguinis et apostemata. ¶ Et plurimum sicce fit cum
32
est illic materia propter debilitatem expulsionis aut propter
33
anhelitum sicut scies in capitulo suo. ¶ Et signum eius que
34
fit cum communitate scilicet communitate quidem stomaci est cum eo quod
35
cognoscitur de significationibus egritudinum stomaci: et addi〈-〉
36
tione tussis cum additione dispositionis facientis eam
37
necessariam in stomaco siue sit repletio siue sit vacuitas et
38
secundum cibos: et plurimum eius excitatur apud repletionem
39
et apud digestionem. ¶ Et facta cum communitate epatis sci〈-〉
40
tur per signa apostematis epatis. et cum apostema est calidum
41
non est excusatio ex febre: et si non est calidum non
42
est excusatio a grauitate. Deinde attende reli-
43
quas considerationes quas sciuisti. ¶ Et scias quod
44
res calide subtiliant materiam et non expuitur: et res
45
frigide sicut sirupus.[*]sirupus. corrupt for sirupus [redundant period] d papauere et pultes aggre〈-〉
46
gant materiam ad expellendum. Uerumtamen cum ipse su〈-〉
47
perfluunt congelant. ¶ Et sirupus ysopi non est
48
conueniens nisi cum queritur abstersio congregati
49
grossi. Ipse namque est abstersiuus bonus. ¶ Cum
50
autem illic non fuerit sputum neque subtile neque gros-
51
sum tunc egritudo est asperitas pectoris. et cu-
52
ra sunt electuaria mollia que lambuntur. ¶ Et quandoque accidit
53
febrientibus tussis et nisi sedetur tussis redibit fe-
54
bris ad initium. ¶ Et stiptica valde constringunt
55
meatus sputi. ¶ Aqua vero ordei est bona ad
56
aggregandum sputum. ¶ Cum ergo retinetur sputum
57
et febrit homo tunc iam putrefit materia et facit ca-
58
dere in febrem putridam aut ethicam.
1
¶ De cura. Capitulum .III.
2
CUra quidem complexionis frigide est quoniam
3
si est leuis preuentionis ad vltimum: et est
4
ex causa frigida intrinseca rectificat eam non
5
comprehensio anhelitus. Ipse enim cale-
6
facit pulmonem cum facilitate in momento. ¶ Et si est
7
necessaria cura fortior ad hoc aut ad illud complexio〈-〉
8
nis frigide tunc cura eius est vt teneat sub lin-
9
gua auellanam ex myrrha aut storace factam cum
10
melle: aut sumat ex fece alkitran coclearium vnum
11
aut ex glutino albotin cum melle: aut bibat ex
12
oleo balsami cum serapino vsque ad aureum .I. et similiter
13
sulphur cum ouis sorbilibus. et electuaria que lambuntur
14
facta ex mucilaginibus calidis et herbis cum melle
15
et cum aqua granati dulcis preparata super quam proij-
16
ciatur mel aut penithi et administretur. et inunctio〈-〉
17
nes super pectus sint sicut oleum de lilio et oleum
18
narciscinum cum cera rubea et dragaganto. et con〈-〉
19
fert mel rosaceum cum aqua ficuum et passularum et radi〈-〉
20
cis lilij et capilli veneris et oleum amigdalinum cum
21
aureo .I. colrij[*]colrij corrupt for collyrij dissoluti in ipso et confert in ipsa deco〈-〉
22
ctio ysopi et assari cum ficubus et alijs. ¶ Et ci〈-〉
23
bi eius sint sorbitiones frumentales cum fenugre〈-〉
24
co et butyro et ficus et dactili: et radis[*]radis corrupt for radix porri de
25
sceni. ¶ Et olea sint sicut oleum fisticinum et grana
26
pini: et tri cum penithi conferunt eis. ¶ Carnes
27
autem sint carnes pullorum et gallorum et alestidabegi[*]alestidabegi corrupt for alesfidabegi et
28
caro agnorum annualium. ¶ Et in secundis mensis
29
vtantur fisticis et granis pini et passis cum fenu-
30
greco et cannis zuccari et ficubus et chrysomilis
31
et mulsi[*]mulsi(?) cf. Venice 1564: musa. et comestio ficuum ficarum cum amigdalis
32
et nucibus abscindit illam que antiqua est: et vinum
33
odoriferum subtile antiquum et aqua mellis. ¶ Cu-
34
ra autem tussis calide est cum extinguentibus no-
35
tis que sunt ex succis et oleis et linimentis et vnctio〈-〉
36
nibus. ¶ Et suppositoria etiam conferunt eis. et su-
37
mere in potu aldeiacur:[*]aldeiacur: corrupt for aldeiacur [redundant colon] purum mane et sero secundum
38
descriptionem quam dicemus. et similiter emplastrum de pa〈-〉
39
pauere. ¶ Descriptio electuarij de papauere
40
bona. ℞. .XV. capita papaueris non valde recen〈-〉
41
tia que infundantur in kist aque fontium aut aque
42
pluuialis que est melius die et nocte. Deinde
43
dissoluantur cum decoctione et colentur et proijciatur su〈-〉
44
per omnem partem colature media pars mellis aut
45
zuccari et inspissetur coquendo vt electuarium. et potio eius
46
sit: coclearium vnum in mane et cocleariun[*]cocleariun corrupt for coclearium in sero.
47
¶ Et ex eis que conferunt istis est aqua ordei cum
48
senesten et sirupus violarum et violatum nutritum: et de-
49
coctio ysopi frigida. et proprie quando maturatur aut in fi-
50
ne eius: et aqua granatorum inspissata super quam
51
proijciuntur zuccarum tabarzet et canne zuccari etiam.
52
¶ Et electuaria eorum que lambendo sumuntur sint ex mu〈-〉
53
cilagine psilij et granorum cydoniorum et amilo et
54
gummi arabico et grana et medulle que dicemus
55
in capitulo pillularum tussis. et quandoque ponuntur in eis nar-
56
cotica. ¶ Et cibi eorum sint ex oleribus frigidis et
57
medullis sicut cucumeris et cucurbite et citrolis
58
cum oleo amigdalino et fabe confracte disolute in
1
decoctione cum oleo amigdalino et oleo cucur-
2
bitino et aqua ordei et sorbitiones facte. ¶ Et si
3
natura fuerit decliuis ad resolutionem tunc adhibeantur
4
sauic ordei cum zuccaro et tri. ¶ Et si vehemens
5
sit res tunc aqua ordei cum cancris ablatis extre-
6
mitatibus ablutis cum aqua cineris salsa. ¶ De〈-〉
7
scriptio medicaminis deiacur frigidi. Conteratur se-
8
men papaueris viridis cum cortice suo et dissol-
9
uatur decoquendo in aqua et coletur et proijciatur super
10
ipsam zuccarum et decoquatur inspissando ad inspissa〈-〉
11
tionem iulep: et si non fuerit humidum infundatur se〈-〉
12
men succi contriti in aqua die et nocte: deinde de〈-〉
13
coquatur in aqua. Si autem necessarium fuerit quod est for-
14
tius tunc aggregetur cum eo cortex et proprie nigri. et
15
si res fortior fiat ponatur cum eo modicum de semine
16
iusquiami: aut dissoluatur in eo parum opij. ¶ Cu-
17
ra autem complexionis humide et humiditatis in ipso
18
pulmone cum exiccatiuis exiccantibus commixtis
19
cum abstersiuis ex quibus est compositum secundum hunc mo〈-〉
20
dum. ¶ ℞. boli armeni dragaganti gummi ara-
21
bici omnium ana partem .I. calamenti ysopi hasce cinna-
22
momi ireos capilli veneris omnium ana partem .ß. conficiatur et
23
administretur. ¶ Cura autem complexionis sicce hec est.
24
impossibile enim est quin aut sit febris aut non sit febris.
25
Si autem non fuerit febris tunc conuenientior rerum
26
eis est lac asininum et caprinum et aliorum cum reliquo
27
regimine. et si fuerit febris administrentur res hume-
28
ctatiue ebibite et administrentur cerataria infrigidati〈-〉
29
ua nota et administrentur aqua ordei et humecta-
30
tio pedum semper cum oleis et sorbeant sorbitiones
31
amigdalinas et humectatiuas. ¶ Et si est complexio
32
composita tunc componatur regimen. et si est illic materia
33
subtilis matura eam cum deiacur et simplicibus et
34
electuarijs de papauere et mucilaginibus de qui〈-〉
35
bus aliquid dicemus in antidotario. ¶ Si autem
36
fuerit grossa resolue eam et absterge ipsam secundum
37
conditiones predictas in eis que preterierunt: ita vt non
38
calefacies nisi cum equalita e[*]equalita e corrupt for equalitate: immo stude in hoc vt
39
lenias et incidas et lubricum facias et administra
40
mundificatiua predicta. ¶ Et ex eis que sunt ma〈-〉
41
gis propria huic loco est glutinum alimbat cum mel〈-〉
42
le: aut semen croci hortensis cum melle: aut ci-
43
peri cum equali mensura sui de melle. ¶ Aut
44
succi liquiritie et dragaganti vncia .I. et amigdalarum dul〈-〉
45
cium equaliter. ¶ Et aloes quandoque tenetur in ore cum
46
melle et confert valde. ¶ Aut sumantur tria oua in〈-〉
47
tegra et duplum eorum mellis et medietas ipsorum de
48
butyro. Et sumantur piperis .XL. grana conterantur et mi〈-〉
49
sceantur omnia illa et coagulentur absque decoctione et lam〈-〉
50
batur ex eis mane et sero. ¶ Et etiam sumantur capi-
51
ta .VII. porri de sceni et decoquantur in tribus libris
52
aque donec remaneat tertia et coletur et permisceatur
53
cum residuo succi corticis eius et melle et deco-
54
quatur. ¶ Et etiam sumantur rose humide grana .VIII. pi〈-〉
55
ni vnum: gummi alboti vnum passularum .IIII. mellis
56
quantum sufficit: fiat ex eis electuarium. ¶ Medica〈-〉
57
men bonum. ℞. calamenti fluuialis .V. vncias grano-
58
rum pini et seminis vrtice omnium ana vnciam .I. seminis lini pipe〈-〉
1
ris omnium ana vncias .III. conficiantur cum melle et administrentur.
2
¶ Aut sumantur dactilorum carnosorum .V. partis[*]partis corrupt for partes nigel〈-〉
3
le .VIII. partes. croci et piperis amborum ana partes .II. her〈-〉
4
bi .XX. par es[*]par es corrupt for partes: conficiantur cum melle dispumato. ¶ Aut
5
sumantur croci spice aromatice amborum ana pars .I.
6
prassij et ysopi amborum ana .III. partes: myrrhe et li-
7
lij amborum ana .II. partes conficiantur cum melle collato.
8
¶ Et ad antiquam detur in potu alkitran cum melle
9
factum electuarium. ¶ Aut costi indi cum aqua aneti deco-
10
cti quantitas sacraiati cum cocleario. olei sisamini.
11
¶ Et etiam semen lini frixum cum melle solum: aut cum
12
piperis mensura vna pro omnibus .X. vt calamenti.
13
¶ Et etiam lambendo sumant mel storacis calamite
14
cum melle apum et opoponacum etiam et synapin et amig-
15
dalas amaras et etiam mithridatum. ¶ Et pueris qui〈-〉
16
dem sufficiunt sorbitiones decocte: cum lacte nutricis
17
donec sunt in essentia mellis: aut cum aqua fenu-
18
greci humidi. ¶ Et si causa fuerit in ea catarrus.
19
curetur catarrus. et si fuerit necessaria cum prohibitione illius
20
administratio emplastri de ficubus administretur super ca〈-〉
21
put et teneatur sub lingua omni hora et in nocte proprie
22
granum vnum amili. et fiat gragarisma[*]gragarisma corrupt for gargarisma cum stipticis
23
que non habent saporem acetosum neque saporem ponti〈-〉
24
cum et cum deiacur simplici si fuerit caliditas: aut cum
25
myrrha et croco et alijs si fuerit frigiditas. ¶ In cu〈-〉
26
ra autem facte ab apostematibus et vlceribus in pulmo-
27
ne et pectore fiat reuersio ad illud quod dicemus
28
in capitulo pleuresis et peripleumonie et apostematis epatis et
29
pthisis. ¶ Et ad iussim quidem fiunt pillule que te〈-〉
30
nentur in ore. ex eis namque sunt pillule ad tussim ca〈-〉
31
lidam que in ore tenentur de quibus sunt pillule bi-
32
chichie nocte: et ex illis sunt pillule composite ex
33
succo liquiritie et gummi et dragaganto et amillo et
34
mucilagine psilij et granis cydoniorum et medulla
35
granorum scilicet granorum cucumeris et conde et cucurbite et
36
citroli et ex spodio et granis papaueris et similibus.
37
¶ Et quandoque fiunt secundum hunc modum amilum et dra-
38
gagantum et succus liquiritie formantur in pillulas
39
cum succo lactuce. ¶ Et de illis fiunt pillule
40
ad tussim frigidam facte ex succo liquiritie et tama-
41
rindis mundatis et medulla tritici et croco et dra〈-〉
42
gaganto et granis pini et granis cotti et granis
43
myrti et semine et papaueris: et cortice ipsius: et ani〈-〉
44
so et aneto et myrrha et croco et penidijs. ¶ Et
45
de illis sunt pillule quibus queritur stupefactio: et
46
dormitio et est intentio in eis narcotica et admi〈-〉
47
scentur eis medicine bezahar calide. ¶ Nam ex
48
pillulis expertis ad illud et sunt sedantes tussim
49
antiquam nociuam et sunt pillule de storace note.
50
¶ Et iterum sumantur storacis et castorei et assari
51
et opij partes equales et fiant ex eis pillule et teneantur
52
in ore. ¶ Et etiam seminis iusquiami .VI. granorum
53
pini .III. croci .I. conficiantur cum rob et informentur
54
pillule. ¶ Et etiam storacis et myrrhe et opij
55
omnium ana vnciam .ß. olei de balsamo croci omnium
56
ana darkimet .II. fiant pillule ad modum herbi.
57
¶ Et quandoque administrantur in tussi anti-
58
qua humida suffumigationes predicte in capitulo
1
asmatis. ¶ Et cum humiditas est perueniens ad
2
quantitatem administra suffumigationem ex arse-
3
nico rubeo et stercore leporis et farina ordei et cor-
4
ticibus fisticorum confectis cum vitellis ouorum et
5
trociscis formatis ex eis quorum quisque sit .ʒ.I. exiccen〈-〉
6
tur in sole et suffumigatio fiat cum eo tribus vi〈-〉
7
cibus. ¶ Et etiam aristologie et storacis et galbani equa〈-〉
8
les sumantur partes arsenici secundum quantitatem omnium con〈-〉
9
ficiantur cum melle et butyro vaccino et fiant inde
10
similitudines auellane et fiat suffumigatio ex eis.
11
¶ Sed tussis facte in febribus iam singulare
12
ordinauimus regimen apud febrium accidentia.
13
¶ De sputo sanguinis. Capitulum .IIII.
14
SAnguis quandoque egreditur spuendo: et est
15
ex partibus oris. et quandoque egreditur rascan-
16
do et est ex partibus gutturis. et quandoque
17
egreditur cum vehementiore rascatione et est
18
ex canna. et quandoque egreditur vomendo et est ex me-
19
ri et ex ore stomaci et ex stomaco et epate et quandoque egreditur
20
tussiendo et est ex partibus pectoris et pulmonis.
21
¶ Et in illo quidem quod est ex pectore non est tantum
22
timoris quantum est in eo quod est ex pulmone. Illud
23
enim quod est ex pectore sanatur velociter. et si non
24
sanatur non habet malitiam vlcerum pulmonis. ¶ Et
25
multotiens fit vlcus fistulosum rediens omni
26
hora cum sputo sanguinis. ¶ Et cause propinque
27
omnibus illis sunt vulnus propter causam primitiuam ex
28
percussione aut casu super pectus aut super epar
29
et velamen aut rem incisiuam: aut tussim frequen〈-〉
30
tem aut vociferationem. aut acuitatem vocis sine
31
gradatione aut rixa: et propter hoc multiplicatur in
32
demoniacis et in illis qui rixantur ab omni re.
33
¶ Et quandoque procedit ex vomitu laborioso proprie
34
in preparatis. et quandoque procedit ex assumptione so-
35
lutiuorum acutorum: aut ciborum calidorum sicut alleo〈-〉
36
rum et ceprarum: aut timore et angustia acuente
37
sanguinem: aut dormitione non super stratum aut
38
sanguisuga adherente gutturi et radici eius. et
39
illud aut est in venis aut alijs. ¶ Et id quod est
40
in venis aut est incisio: aut perforatio: aut apertio
41
dilatata ab acuitate: aut mollificatio aut corro〈-〉
42
sio propter acuitate humoris aut propter raritatem resuda〈-〉
43
tiuam. ¶ Et multotiens dilatantur meatus qui
44
sunt inter partes canne et arterias supra illam que
45
est in natura. quare resudat sanguis ad cannam. ¶ Et
46
illud quod est non in venis: aut est vulnus: aut vl-
47
cus a vulnere aut a corrosione aut putrefactione
48
cum eradicatur ex membro aliquid: et quandoque est ab
49
apostemate sanguineo in pulmone ex quo resudat san〈-〉
50
guis. Et huiusmodi quidem apostema est incolume. quoniam est san〈-〉
51
guineum et quoniam resudat materia non prohibita neque in-
52
grossata. et quandoque inueniuntur omnes iste cause in pul-
53
mone nisi sanguisuge. ¶ Et harum causarum coniuncta〈-〉
54
rum sunt cause magis antecedentes: et sunt aut multi〈-〉
55
tudo materiei aut multitudo ciborum et dimissio exer〈-〉
56
citij: aut quia ipse sunt superfluitates a preparatione na〈-〉
57
ture: sicut accidit illi: de quo locuti fuimus in libro
58
vniuersalium apud dimissionem exercitij: aut retentio men〈-〉
1
struorum: aut sanguinis emorroydarum: aut abscissio〈-〉
2
nem membri: aut propter acuitatem suam: aut propter vehemen〈-〉
3
tiam motus sui: aut propter ventositatem in venis facientem
4
eas laboriosas: et proprie in alatis quoniam illud mul〈-〉
5
tiplicatur in eis. ¶ Preparationes autem continentes
6
materiam sunt propter frigus stringens eam et faciens dila〈-〉
7
tationem eius difficilem: quare non obedit virtuti la〈-〉
8
boranti in illo cum dilatatione: immo cum attractione: aut
9
propter caliditatem extrinsecam aut intrinsecam:
10
aut siccitatem que iam preparauit eam ad illud
11
quod est cum inspissatione et exiccatione scilicet ad scissionem a
12
qualibet causa: aut propter humiditatem mollificantem eam:
13
quare dilatantur pori eius: aut obuiationem calidi
14
aut corrosiui aut incisiui aut putrefactiui. ¶ Cum
15
ergo accidit repletio sanguinea incipit natura expelle〈-〉
16
re materiam ad quamcunque partem possibilem ei cum sit vehemen〈-〉
17
tius preparata aut sit propinquior loco superfluitatis:
18
quare expellit eam cum sputo: aut solutione ex emorroy〈-〉
19
dibus aut in menstruis: aut in fluxu sanguinis na-
20
rium. quod si vene fuerint fortes que non resoluuntur
21
a sanguine accidit mors subito propter effusionem san〈-〉
22
guinis ad concauitatem venarum. ¶ Et ille cui accidit
23
sputum sanguinis est preparatus vt adueniat ei vlcus
24
pulmonis. nam sputum sanguinis secundum plurimum fit a vulne〈-〉
25
re et vulnus declinat ad hoc vt vlcus fiat. ¶ Et
26
quando succedit sputo sanguinis retenti sputum sanguinis
27
timetur ei. quod sit hoc secundum accidens ab vlcere ad quod conuer〈-〉
28
sum est vulnus primum. ¶ Et multotiens est san〈-〉
29
guis qui expuitur ex naribus currens ex capite ad pul〈-〉
30
monem. ¶ Cumque sputum sanguinis est ex partibus pulmo〈-〉
31
nis commitantur ipsum duo timores scilicet timor superfluita〈-〉
32
tis eius et timor vulneris ne fiat vlcus. ¶ Et non est
33
omne sputum sanguini timorosum immo illud quod non retinetur:
34
aut quod est cum febre. ¶ Et multotiens quidem est sputum
35
anguinis[*]anguinis corrupt for sanguinis causa sanitatis apostematis in epate aut splene.
36
¶ De signis. Capitulum .V.
37
PRopinquus sputo est cum tussi parua: et
38
longinquus est cum tussi plurima et quantoplus
39
longinquus est expuitur cum tussi vehemen〈-〉
40
tiore. Et quando dormit superlatus[*]superlatus corrupt for super latus in quo est egritudo ad〈-〉
41
ditur excreatio eius quod expuitur. ¶ Et oportet vt consideretur
42
in primis ne sit illud quod expuitur sanguis ex naribus.
43
Et conditio illius est cum consuetudine fluxus sanguinis na-
44
rium et eius euentu et cum alleuiatione accidente capiti post
45
grauitatem. ¶ Et signa fluxus sanguinis narium sunt sicut
46
rubedo faciei et oculi et splendor coram oculis: et vt
47
non sit spuma et sit subito. ¶ Signa sanguinis excreati
48
ex substantia carnis pulmonis ex vulnere aut vlcere sunt vt
49
sit sputuosus et sit abscissus cum quo non sit dolor: et est
50
minoris quantitatis quam venalis et maioris malitie et
51
deterioris finis. ¶ Et quandoque expellunt sputuosum flegma-
52
tici et peripleumonici cum in pulmonibus eorum est calidi〈-〉
53
tas ignea feruens. ¶ Et quandoque est spumosus ex
54
canna pulmonis. Sed est veniens cum rascatione et
55
tussi pauca: et est illud quod egreditur parum etiam. Et est
56
ibi sensus quidam cum dolore. ¶ Et ille qui expuitur ex
57
venis eius non est spumosus: et est rarior et vehemen〈-〉
58
tioris spissitudinis quam ille qui est in pulmone:
1
et similior sanguini quamuis non sit in grossitudine eius
2
qui est ex pectore. ¶ Et signa excreati ex pecto-
3
re sunt nigredo coloris eius et grossitudo ipsius
4
et coagulatio eius propter longitudinem spacij cum
5
spumositate quadam. ¶ Et spuma cum dolore in
6
pectore significante locum egritudinis et additio eius
7
in somno est certius signum eius. et causa illius
8
doloris est neruositas membrorum pectoris: et est
9
eius sputum paulatim non exuberans. et est sputum
10
eius cum tussi vehementi donec expuatur. ¶ Et
11
signum facti ex incisione venarum est exuberantia san〈-〉
12
guinis. ¶ Et signum corrosionis est antecessio cau-
13
sarum corrosionis ex acceptione rerum acutarum et de〈-〉
14
scensu catarri acuti et vt sit febris et sputum saniei
15
aut corticis aut partis pulmonis et est sputum si〈-〉
16
mile aque carnis. ¶ Et incipit sputum sanguinis
17
paulatim. Deinde quandoque fluit subito et expuitur
18
res mala et color eius est malus. ¶ Et signum
19
eius quod est ex apertione orificiorum venarum est ex
20
repletione et non sit omnino dolor: et inuenitur requi〈-〉
21
es et suauitas: et egreditur in primis minus quam il-
22
lud quod egreditur propter incisionem et scissionem in principio
23
rei: et est plus eo quod egreditur a corrosione in plu〈-〉
24
ribus horis. ¶ Et signa resudationis ab apostemate
25
sunt paruitas eius: et proprie signa peripleumonie et
26
reliquorum.
¶ De cura. Capitulum .VI.
27
IN exposito sputo sanguinis omni hora
28
oportet vt attendatur solutio repletionis eius.
29
¶ Et quotienscunque sentitur in eo reple〈-〉
30
tio succurratur cum flobotomina[*]flobotomina corrupt for flobotomia. et proprie cum
31
pectus eius in creatione fuerit strictum et fuerit
32
tussis in ipso frequens. Et rectius est vt inclinetur
33
sanguis eorum ad partem inferiorem cum flobotomia sa〈-〉
34
phene: et post ipsam cum flobotomia basilice et prouo-
35
cationem menstruorum mulierum in hora sua: et secundum
36
quod sufficit remouetur sputum sanguinis eorum si-
37
cut accidit in eis retentione eorum. ¶ Et oportet
38
vt custodiatur ab omnibus causis mouentibus sangui-
39
nem sicut sunt cibi calefacientes et sicut sunt saltus
40
et clamor et rixa et coitus et anhelitus altus et lo〈-〉
41
cutio plurima et intueri res rubeas et potus vi-
42
ni plurimi et multitudo balneationis. ¶ Et vi-
43
tent aperitiua que sunt ex medicinis sicut apium et
44
aloes et sisamum et rutha et caseus antiquus: quoniam
45
est nociuus eis: recens vero confert eis. et cibi con〈-〉
46
uenientes eis sunt omne glutinatiuum et opilatiuum
47
et omne consolidatiuum et omne infrigidatiuum sangui〈-〉
48
nis prohibens feruorem eius. Et ex eis est lac deco〈-〉
49
ctum propter illud quod in ipso est de glutinatione:
50
et lac vaccinum de quo butyrum est extractum propter
51
illud quod in ipso est de stipticitate et butyrum et ca〈-〉
52
seus recens preter salitum et fructus stiptici et quedam
53
species prunorum paruorum in quibus est stipticitas: et oleum
54
omphacinum recentis expressionis. ¶ Et quandoque
55
confert in eo impinguatio ciborum eorum: et aque lumi〈-〉
56
nose vehementer conferunt eis. ¶ In eo vero quod fa〈-〉
57
ctum est ab ipso corpore pulmonis oportet vt patienti in
58
potu dentur medicine incarnatiue et sicce sicut lutum
1
et emathites cum aqua arnoglosse et acetum mixtum
2
cum aqua. ¶ Cura vero eius a regimine cibi eius
3
est vt succurratur ad flobotomandum basilicam par-
4
tis in qua existimatur esse solutio singularis subtilem fa〈-〉
5
ciendo flobotomiam et accipiatur sanguis in expulsio〈-〉
6
nibus inter quas sint tres hore quasi ipse sit cum conser-
7
uatione virtutis. ¶ Flobotomia enim attrahit san〈-〉
8
guinem ad vacuum et prohibet etiam aduentum apostematis in
9
vulnere. ¶ Et fricentur eorum extremitates et ligen〈-〉
10
tur incipiendo a superioribus ad inferiora et interdi-
11
cantur eis res predicte. et temperentur eorum aeres. et
12
sint eorum somni super latus et secundum formam que est sicut
13
preparatio vt non cadant alique partes pectoris su〈-〉
14
per alias. Et quandoque est eis conueniens vt in potu
15
sumant acetum mixtum cum aqua. Ipsum enim pro-
16
hibet sanguinis cursum et mundificat partes pe-
17
ctoris et pulmonis ex sanguine si retinentur in
18
ipso quare non congelatur. ¶ Et sumant in potu
19
medicinas frigidas glutinatiuas. Nam glutina〈-〉
20
tio hic est melius quo occupari oportet: et quando re-
21
peritur cum glutinatione mundificatio est vltimum
22
eius quod queritur. ¶ Et psilium est iuuatiuum cum in-
23
frigidatione sua: et vbi est sitis est vehementis
24
iuuamenti. ¶ Et quandoque est necessarium vt cum eo mi〈-〉
25
sceantur narcotica propter duas res: quarum vna est se-
26
datio sanguinis et etiam subtiliatio eius. Et secunda est
27
dormitio et remotio motus. et ego dicam medi〈-〉
28
cinas communes speciebus sputi sanguinis in fine huius
29
capituli. ¶ Cum ergo accidit sputum sanguinis ex ca-
30
tarro et non est catarrus acutus pungitiuus valde
31
colericus flobotometur homo statim et assiduetur li-
32
gatio extremitatum eius descendendo a frigidioribus
33
ad inferiora: et fricentur cum oleo de oliuis calido
34
aut cum vnguento calido sicut est oleum cucumeris
35
asinini et similia ei: et non inungatur caput omnino. et
36
sint cibi eorum triticum cum aliquo ponticorum secundum semi〈-〉
37
tam sorbitionis: sintque pontica ista ex fructibus et que
38
eis similantur et apud debilitatem cibentur pane in-
39
fuso in aceto mixto cum aqua frigida. ¶ Et admi〈-〉
40
nistretur in eis clystere acutum ad attrahendum
41
materiam a partibus capitis cum non fuerit floboto〈-〉
42
mia propter prohibitionem. ¶ Et oportet vt studium im〈-〉
43
pendatur in infrigidando caput quantum possibile est: et non im-
44
pendatur plurimum studium in humectando ipsum. et ex eis que
45
conferunt ei est tribuere ipsi in potu trociscos de
46
karabe. ¶ Cumque non valent ea que diximus
47
non est excusatio cure catarri et retentionis eius
48
cum eis que sunt sicut abrasio capitis et admi-
49
nistratio emplastri facti ex stercore columbino quod
50
more emplastri superponatur et remoueatur secundum necessita-
51
tem. ¶ Et Galienus quidem dixit quod mulieri sputum
52
sanguinis aduenit ex catarro quam clysterizauit
53
clysteri acuto: et proprie quia non erat possibile floboto-
54
mare eam quia iam remanserat .IIII. diebus et fuerat de-
55
bilitata: et cibauit eam pultibus in quibus etiam erat
56
stipticitas: quoniam spacium eius cum cibo longinquum erat.
57
Et curauit caput eius cum medicamine colum-
58
bini stercoris et precepit eam ingredi balneum
1
propter medicamen et non inunxit caput eius vt non
2
humectaretur: et dedit ei in potu tyriacam recentem vt
3
faceret eam dormire. Nam hec tyriaca fortis opij
4
est vt dormire faciat. et prohibet commotionem tussis
5
et sedat cursum materiei cum ingrossatione. ¶ In die
6
vero secundo huius medicaminis non peruenit ad mo-
7
uendum eam immo dimisit eam quietam et tranquillam cum tamen ne-
8
cessaria foret ei mundificatio pulmonis. et plurimum
9
quo eam rexit fuit quod fricauit extremitates eius et
10
dedit ei in potu quantitatem fabe de tyriaca recente
11
et minus quam herbi. et fuit intentio eius vt gradatim
12
duceret eam ad mel vt mundificaretur cum eo pulmo:
13
deinde dimisit eam quietam: deinde fricauit extremi-
14
tates eius et dedit ei post illud aquam ordei cum
15
pauco pane vt viuificaretur virus[*]virus corrupt for virtus. et in die .IIII. dedit
16
ei tyriacam antiquam cum melle plurimo vt mundifica-
17
ret pulmonem eius vehementer. Et cibauit eam in
18
reliquis diebus secundum quod oportuit et rexit eam regimine
19
conualescentium: et cum hoc iam posuerat super caput eius
20
hora post horam ex ceratario gumme rute silue〈-〉
21
stris et inhibuit ei balneum. et hoc regimen est bonum.
22
¶ Et oportet vt sit tyriaca inter duos menses vsque ad
23
.IIII. Ipsa namque dormire facit et retinet catarrum.
24
¶ Et non approximentur capiti istorum olea. Et ne〈-〉
25
cessaria est abrasio capitis ad administrandum ista
26
rubificantia: et si non alijs saltem mulieribus. ¶ Et
27
necessaria est ventris solutio cum eis que sunt sicut pillule co〈-〉
28
chie si est illic multitudo et post illud flobotomia: de〈-〉
29
inde adhibeantur medicine rubificantes. ¶ Et in
30
eo quod est ex scissura vene aut incisione eius et est causa eius
31
repletio oportet vt non cibetur eger quantum possibile est:
32
immo ieiunet tribus diebus in quo sufficiat omni die
33
cibus paucus ex aliquo viscoso. ¶ Et quando non apparet
34
casus virtutis tunc expellatur a cibatione quantum
35
plus possibile est vsque ad quartam. ¶ Et si timetur casus
36
virtutis timore necessario cibetur eo a quo generatur humor
37
equalis aut decliuis ad frigus et in quo sit glu〈-〉
38
tinatio aut inuiscatio et tenacitas et stipticitas et
39
proprie ingrossatio sanguinis sicut alketisati cum
40
extremitatibus: et sicut capita et sicut oua sorbi-
41
lia et sicut tri proprie quod decoquitur cum lentibus: et si-
42
cut lentes et iniube: et quantum possibile est vt non co-
43
medat illud quod fortem faciat: et sit contentus aqua or-
44
dei et proprie decocta cum lentibus aut iuiubis: aut
45
cydonijs: et pane infuso in aqua frigida cum aliquo ace〈-〉
46
toso sine sit fulcitum siue non sit fulcitum et totum sit
47
infrigidatum actu. ¶ Et lac vaccinum de qua butyrum
48
est extractum quando prolongatur egritudo est iuuatiuum
49
propter stipticitatem et frigiditatem suam: et lac consuetum
50
propter glutinationem suam et suam inuiscationem.
51
¶ Si autem non sufficit et additur in sanguine fiat
52
flobothomia. ¶ Et pisces alredradu[*]alredradu cf. Venice 1564: aradrati and the variant alradradi sunt ve-
53
hementis iuuamenti eis. ¶ Et oportet vt sint cibi
54
istorum et eorum qui precesserunt eos frigidi actu. et
55
caseus recens non salitus valde iuuat eos. ¶ Et
56
quando cibantur isti et similes eis carne eligantur
57
ex carnibus ille qui sunt pauci sanguinis sicce
58
leues sicut sunt carnes columbarum agrestium et tur〈-〉
1
turum et perdicum decocte in stipticis et ponticis.
2
¶ Et ex rebus expertis in abscindendo iteratio-
3
nem sputi sanguinis est masticatio portulace et
4
deglutitio aque eius: quandoque enim statim retinetur.
5
¶ Et ex fructibus cydonia et poma que am-
6
bo sunt stiptica et iuiube humide et grana myr〈-〉
7
ti et xilocaracte de sceni et que hoc cursu proce〈-〉
8
dunt. et quandoque sit eis quo vtitur in secunda mensa aliquid
9
ex luto sigillato armeno cum gummi arabico et
10
pauca camphora. ¶ Cumque retinetur sanguis et perue〈-〉
11
nitur ad quartum diem oportet vt nutriatur et confortetur
12
et incipiatur ab eis que sunt sicut panis infusus in
13
aqua deinde alkereis et extremitates et cerebel〈-〉
14
la. ¶ Et si fuerit fissura et incisio causa acuitatis
15
sanguinis fiat illud quod oportet de declinatione sangui〈-〉
16
nis ad inferiora et ad diuersitatem partis. Euacue-
17
tur ergo colera: deinde fiat infrigidatio cum fortitu-
18
dine et fiat humectatio et administrentur stiptica
19
etiam et glutinatiua et aqua ordei et cancri et cucurbi〈-〉
20
ta et medicamen Andromachi. et medicamen
21
Galieni. ¶ In facto autem ex apertione venarum medi〈-〉
22
cine quas oportet administrare sint stiptice pontice con〈-〉
23
glutinatiue sicut sunt medicine que necessarie sunt in
24
eis que preterierunt et sunt glutinatiue incarna-
25
tiue cum stipticitate. Et iste sunt sicut balaustie et
26
capita granatorum et sumach et succus teratit et suc-
27
cus ramorum vitis et glandes et folia rubi et kara-
28
be et acatia et licium et succus virge pastoris et suc〈-〉
29
cus chaha[*]succus chaha corrupt for suchaha et succus agreste et heufistides. ¶ Et
30
quandoque confortantur ista et que ex eis sunt cum alumi-
31
ne et gallis et aloe et absinthio. et fiunt ex eis me-
32
dicine composite et trocisci preparati ad hoc caput iam
33
compositi ex medicinis predictis. ¶ Et quandoque
34
decoquuntur iste medicine in aquis puris: aut
35
in quibusdam succis et bibitur decoctio eorum. ¶ Et
36
quandoque fiunt ex eis emplastra: et quandoque admiscen〈-〉
37
tur eis et aggregantur medicine cordis predicte et
38
medicine pectoris predicte sicut apium et ameos et
39
anisum et spica et ramacha. ¶ Et quandoque miscentur
40
eis narcotica que sunt sicut cortices radicis man〈-〉
41
dragore et iusquiami et papaueris. ¶ Et quandoque
42
permiscentur eis glutinatiua sicut gummi et cortices
43
thuris et stella semius et spodium et semen arno〈-〉
44
glosse et mucilago psilij et semen eius et succus por〈-〉
45
tulace et mucilago granorum cydoniorum. ¶ Sed
46
cum est resudatio ex apostemate tunc cura eius est flobo〈-〉
47
tomia et euacuatio: deinde maturatio et non cu-
48
retur cum stipticis. Illud enim atrahit nocumentum
49
magnum: immo oportet vt curetur cura peripleumo〈-〉
50
nie. ¶ Factum autem ex corrosione est praue cure
51
et difficilis: et est quasi sicut illud de quo despera-
52
tur. Non enim sanatur aut non consolidatur nisi cum
53
remotione malitie complexionis: et istud non fit nisi
54
in spacio in cuius simili aut induratur vlcus aut pu〈-〉
55
trefit. verum quandoque confert vt non permittatur corro〈-〉
56
sio confirmari expellendo humorem acutum: et quan-
57
doque solutione educuntur colera et grossum simul
58
cum eo quod est sicut pillule de agarico. ¶ Et si in-
1
digueris intentione confortationis conforta et ingenia vt
2
sedes commotionem tussis cum medicamine de se-
3
mibus. Speratur enim ex eo quod aliquod conferat iuua-
4
mentum. Et ad summum cura eorum est mundificatio
5
et euacuatio cum flobotomia et alijs et cibi boni chi〈-〉
6
mi. ¶ Et ex eis quidem que sanant corrosionem
7
sunt thus et myrrha et sanguis draconis et semen
8
portulace et radix malue et trocisci stelle in quibus
9
additur opij medietas partis. ¶ Et medicine com〈-〉
10
posite quas dixit Paulus et nos dicemus in antido〈-〉
11
tario. ¶ Et eorum medicine ad hoc iuuatiue sunt
12
ille in quibus ponuntur sedenigi et sanguis draco〈-〉
13
nis et karabe et sandaraca et lutum sigillatum et ad
14
vltimum omne exiccatiuum mundificatiuum inuiscatiuum
15
consolidatiuum. ¶ Factum autem a pectore cura〈-〉
16
tur cum emplastris et medicinis in quibus est substan〈-〉
17
tia subtilis que admixte sunt eis. et sunt ille quas
18
diximus: vt perueniant ad pectus. Albedarungi vero
19
in seipso coniungit inter duas res cum existimatur quod
20
causa sputi sanguinis sit ruptura. Et medicine predi-
21
cte omnes sunt conuenientes ad hoc. ¶ Et cum existi〈-〉
22
matur quod causa sit frigus faciens euenire sputum san〈-〉
23
guinis secundum modum predictum: tunc cura eius est sicut di〈-〉
24
xit Galienus. Illud enim accidit cuidam adolescenti et cu-
25
rauit eum. Flobotomauit namque eum in die primo et
26
secundauit et fricuit extremitates eius et ligauit
27
stringendo eas secundum quod oportet in omni retentione sputi san〈-〉
28
guinis: et cibauit cum sorbitionibus et posuit super
29
pectus suum ceratarium de gumma rute et remouit
30
ipsum ab eo hora noctis vt non adderet calefactio〈-〉
31
nem eius secundum quantitatem quesitam: et cibauit eum cum
32
sorbitionibus et dedit est[*]est corrupt for ei in potu medicamen de semi〈-〉
33
nibus. ¶ Et postquam dies tertia affuit vsus est
34
super pectus eius illo ceratario tribus horis. Deinde
35
remouit ipsum et cibauit ipsum aqua ordei et ta〈-〉
36
seata[*]taseata corrupt for tafeata [cf. Venice 1564, cf. Canon 1: tafea] cum carne anatis. ¶ Postquam igitur tempera-
37
ta est complexio pulmonis eius et sublatus est timor
38
aduentus apostematis mundificauit pulmonem eius cum
39
tyriaca antiqua completa. et gradauit eum ad bi〈-〉
40
bendum lac asininum et ad reliquum regimen sputi
41
sanguinis. ¶ Et dixit Galienus quod omnis quem ex istis
42
consequitur sputum sanguinis in die primo sanatur:
43
sed aliorum diuersificantur dispositiones. ¶ Et nos iam
44
testificati sumus de istis quem iuuit hec via et si-
45
milis ei. ¶ Et quando existimatur quod causa est humi-
46
ditas et mollificatio administra illud in quo sunt
47
exiccatio et calefactio et stipticitas sicut est radix
48
squinanti et mastix et cyminum torrefactum et cala-
49
mentum montanum et calcadis et castoreum et cro〈-〉
50
cus et alberungi. ¶ Et quandoque admiscentur eis
51
stiptica equalia sicut castanee. ¶ Et quandoque fiunt ex
52
istis composite que dicentur in antidotario. ¶ Et
53
quando existimatur quod causa sit siccitas et illud est in princi-
54
pio administra humectantes notas que sunt ex lacti〈-〉
55
bus et oleis et succis post regimen commune de decli-
56
natione materie ad contrarietatem partis. ¶ Uerum ea que
57
pertinent huic loco ex flobotomia et alijs minora sunt et
58
debiliora eis que pertinent alijs. ¶ Et quando est casus
1
super epar tunc cura eius est cum isto fuffuf[*]fuffuf corrupt for suffuf. ℞. reu-
2
barbari .X. lacce .V. luti armeni .V. sitque dosis eius con-
3
triti .ʒ.I.ß. ¶ Ex medicinis vero communibus ille que sin-
4
gulares sunt scripte sunt in libro secundo in areo-
5
lis notis. Et ille que ex eis pertinet huic loco est
6
emathites. Nam cum teritur vehementer sicut pul-
7
uis et bibitur ex eo aureus .I. in quibusdam stipticis aut
8
succis iuuat nobili iuuamine. ¶ Et quando masti-
9
catur portulaca et deglutitur aqua eius tunc quandoque
10
retinetur statim: et aqua citroli et succus eius: et
11
proprie cum quibusdam glutinatiuis stipticis val-
12
de cum paulatim traijcitur. ¶ Et cornu cerui adu〈-〉
13
sti quando permiscetur medicinis est plurimi iuuamenti. et
14
similiter aqua mente et etiam succus algarab pondere .II.ʒ.
15
¶ Et etiam illud quod est superius in coriandro cum
16
aqua frigida pondere .III.ʒ. mane et sero. et etiam co-
17
rallus quoniam est plurimi iuuamenti et lutum semium.
18
¶ Et existimanuerunt quidam quod nominatur grece stella
19
terre et nominatur nominibus pluribus: videtur quod
20
sit nomen altalk. ¶ Et etiam sumatur sanguis he-
21
di antequam congeletur et sumatur ex eo in potu .ß.℥.
22
tribus diebus et etiam de granis myrthi et semine
23
arnoglosse pondus .II.ʒ. in aqua plantaginis: aut
24
succo rose quoniam est vltimum et cydonia etiam iuuant
25
et proprie assata et etiam coagulum leporis cum aqua
26
rosacea. Aut aliud ex coagulis cum decoctione ponti〈-〉
27
ca. ¶ Aut cum aqua albedarungi et proprie in eo quod
28
est ex pectore. ¶ Et lutum sigillatum et loco eius
29
lutum semium cum aliquanto aceto: et etiam succutum et
30
est semperuiua. ¶ Et dixit vir in quibusdam que
31
aggregauit quod est species calamenti nascens inter la-
32
pides que teritur et comeditur cum sale et nominatur
33
nimusil albura siluestre: et in hoc est consideratio
34
et huiusmodi medicina sumitur in potu cum equali men-
35
sura amili. ¶ Et iterum ex illis que iuuant ipsum est
36
vt detur in potu ex alumine iameni et proprie in
37
vitellis ouorum tepefactis non coagulatis omnino.
38
¶ Et etiam gluten piscium confert quando bibitur ex
39
eo. Et quando prauior fit res tunc quandoque datur in
40
potu pondus quarte .ʒ.I. de semine iusquiami cum
41
aqua mellis. ¶ Et oportet vt dentur in potu me-
42
dicine constringentes sputum sanguinis cum vino
43
pontico vt penetrent nisi sit febris. Tunc enim sumantur
44
in potu cum succo alio. ¶ Et ad antiquam et vete-
45
rem seminis porri nabathi et granorum myrti par-
46
tes sumantur equales et potetur ex eis vsque ad .II.ʒ.
47
cum aqua virge pastoris. aut sumatur succi porri de
48
sceni vncia .I. et aceti .ß. vncia potetur in mane. et detur
49
in potu adustum spongie cum aliquanto vini de pas-
50
sis. ¶ Et Galienus quidem curauit sputum sanguinis
51
cum tyriaca et mitridato et medicinis boni odo〈-〉
52
ris: quoniam ipse confortant naturam ad hoc vt sit auara san〈-〉
53
guinis et consolidet vulnera. ¶ Et similiter trocisci stelle
54
et medicamen andromachi. et centaurea aggre-
55
gat ad retentionem sputi sanguinis et mundificatio〈-〉
56
nem: quare in potu sumant ex ea febricitantes cum aqua
57
et alij cum vino. ¶ Et sclaui quidem curauit[*]curauit corrupt for curant cum
58
decoctione radicis centauree maioris. Et ex po〈-〉
1
tibus est ille qui Recipit succi arnoglosse pondus .ʒ.II.
2
buglosse pondus .ʒ.I. succi portulace et succi ra〈-〉
3
morum recentis rose vncia .I. terantur sine roratione aque
4
super eos et colentur et non decoquantur: immo dissol-
5
uatur in eis aliquid de luto armeno et potentur
6
aut sumatur succus ramorum rose et dissoluantur in
7
eo succus hypoquistidos et endiuia et cornu cer〈-〉
8
uinum adustum et potetur. ¶ Et ex trociscis trocisci hu〈-〉
9
iusmodi. ℞. acatie balaustie rosarum rubearum succi
10
barbe hyrcine corticum glandium corticum thuris
11
partes equales. Et iterum arsenicum corticum radicis
12
mandragore luti de albohera thus acatia semen
13
portulace semen albedarungi balaustie camphora
14
sumantur et fiant ex eis trocisci et sit potio eorum pondus
15
.ʒ.II. cum .ß. vncia aque aut vini pontici: aut aque albeda〈-〉
16
rungi. ¶ Et etiam semen papaueris lutum sigilla〈-〉
17
tum et heufistides thus camphora dentur in potu cum
18
aqua albedarungi. ¶ Et iterum trociscus quem dixit
19
eben serapion: et est ille qui factus est cum gumma ami〈-〉
20
gdali. et ex oleis administratis super pectus: in esta〈-〉
21
te quidem est oleum de cydonijs et in hyeme est oleum
22
nardinum. ¶ Trociscus bonus. ℞. luti de albohe-
23
ra et coralli et stelle semius rose sicce omnium ana
24
partes .II. karabe et gummi et amili omnium ana partem .I.
25
terantur et fiant inde trocisci et potio eius sit .IIII. aurei fe-
26
bricitantibus in succo stiptico et non febricitantibus
27
in vino et proprie stiptico. ¶ Et ex emplastris communibus
28
est farina ordei et farina herbi et acatia cum albu〈-〉
29
mine oui. ¶ Cumque sanguis retinetur tunc perueni
30
ad consolidandum vulnus et ad prohibendum apostema. ¶ Et
31
consolidatio vulneris est cum eo quod sciuisti ex glu-
32
tinatiuis stipticis et prohibitio apostematis est cum prohi〈-〉
33
bitione cibi et attractione materierum ad extrema et infri〈-〉
34
gidatione pectoris: et oportet vt sorbeat acetum mixtum
35
multotiens. et oportet vt se custodiat post retentionem
36
et peruentionem etiam super res predictas. ¶ Aqua autem quam po〈-〉
37
tat oportet vt sit aqua pluuialis: aut aqua in qua ponuntur lutum
38
armenum et rose et aqua ferri et in qua extinguitur ferrum
39
est iuuatiua propter suam stipticitatem. ¶ Et quando timetur
40
congelatio sanguinis in pulmone oportet vt in potu detur
41
in principio acetum mixtum cum aqua nisi tussis assit: tunc enim oportet
42
vt caueatur acetum. ¶ Et quandoque sanat sanguinem con〈-〉
43
gelatum .ß.ʒ.I. dyacurcume cum aliquantulo de aqua porri
44
et coclearia oxymellis. ¶ Et ex compositis ad hoc est
45
illud quod Recipit fenugreci decocti .ʒ.II. aristologie .ʒ.I.
46
myrrhe .ʒ.III. olei de lilio .ʒ.I. piperis .ʒ.I. iusquia〈-〉
47
mi .ʒ.I. rosarum .ʒ.II. fiant ex eis trocisci et exiccentur in
48
vmbra et sumantur in potu cum aqua feniculi et apij.
49
¶ Et etiam coagulum leporis et aqua cineris ligni
50
fici cum hasce: aut origanum cum melle: aut soluatur
51
venter cum eo quod euacuat. Et medicinas quidem singula-
52
res diximus in libro .II. et compositas dicemus in an〈-〉
53
tidotario. et tu lege sermonem nostrum de resolutio〈-〉
54
ne sanguinis congelati in libro quarto.
55
¶ Tractatus quartus de principijs speculati〈-〉
56
uis scientie apostematum membrorum partium pectoris et
57
exiturarum eorum preterquam cordis.
58
¶ Sermo vniuersalis de doloribus partium pectoris
1
et lateris. ¶ De pleuresi. Capitulum .I.
2
QUandoque accidunt in velamin〈-〉
3
bus[*]velaminbus corrupt for velaminibus et tunicis et lacertis que sunt
4
in pectore et costis et partibus eo〈-〉
5
rum apostemata ledentia valde doloro-
6
sa que nominantur sosati et birsen et
7
pleuresis. et quandoque fiunt etiam dolo-
8
res in istis membris non ex apostemate: sed ex ventosita〈-〉
9
te: quare errant quidam et existimant quod sit ex hac egri〈-〉
10
tudine. ¶ Uerum non est pleuresis nisi apostema calidum
11
in partibus pectoris: aut lacertis intrinsecis et in
12
velamine cooperiente pectus: aut in velamine di〈-〉
13
stinguente: et est illud quod est purum: aut in lacerto
14
apparente extrinseco: aut velamine extrinseco cum
15
communitate cutis: aut absque communitate. ¶ Et maius istis
16
et terribilius est illud quod est in ipso velamine di-
17
stinguente et est prauius eis. ¶ Et materia quidem huius
18
apostematis secundum plurimum est calida aut sanguis colericus:
19
quoniam in membris tunicosis non penetrat nisi subti-
20
lis colericus: deinde sanguis purus. et propter hoc sunt
21
paroxismi vehementie febrium eius tertiani secundum plurimum:
22
et propter hoc raro accidit ei qui eructuat secundum plurimum ace〈-〉
23
tose quoniam est flegmatice complexionis. Et cum hoc quandoque
24
fit sepe ex sanguine adusto. et quandoque fit ex flegmate pu〈-〉
25
trido. et quandoque fit sed raro ex melancolia putrefacta in-
26
flammata. ¶ Et nos iam ostendimus in libris vniuersalibus
27
quod si non est ex conditione apostematis calidi vt non sit ex fleg〈-〉
28
mate et ex melancolia: immo quandoque fit ex flegmate et
29
melancolia: secundum modum tamen vt non sit acutum nisi quando est ex
30
colera aut sanguine. Nam si est ex alijs ab his duo〈-〉
31
bus est cronicum: et hec est res quam plures hominum
32
non comprehenderunt. ¶ Et propterea quod omne apostema:
33
aut resoluitur: aut induratur: aut collectionem facit.
34
et tunc similiter est dispositio pleuresis: verum induratio in
35
pleuresi est ex eis que nominantur. Ipsum enim aut resol〈-〉
36
uitur: aut collectionem facit in dominatione dispositionum:
37
et pleuresis quidem cum resoluitur recidit pulmo secundum
38
plurimum illud quod resoluitur ex ea et exiccat ipsum et extra
39
educit illud. Et quandoque resoluitur ad partem alteram.
40
et quando colligitur sanies indiget necessario maturatione
41
vt rumpatur. ¶ Et quandoque recipit pulmo saniem: et
42
quandoque recipit eam vena concaua et egreditur ad vri-
43
nam. et quandoque effunditur ad meatum fecis et euacuatur cum
44
solutione ventris: et multotiens cadit ad loca vacua
45
et carnes glandosas. Et facit euenire apostemata in eis
46
que sunt sicut duo inguina et almagabeni et post
47
ambas aures. ¶ Et multotiens expellitur materia ad
48
cerebeum[*]cerebeum corrupt for cerebrum et membra alia sicut dicemus et accidit timor
49
et interficit. ¶ Et quandoque prefocat materia pul〈-〉
50
monem multitudine sua in prefocando meatum an〈-〉
51
helitus. Et quandoque eius multitudo non est hec
52
multitudo et non est materia vnde sanies siue sputum
53
fit simile saniei. Sed virtutes sunt prostrate: quare de〈-〉
54
ficiunt a sputo: et propter hoc oportet vt confortetur vir-
55
tus in hac hora: ita vt sit fortis ad faciendam con〈-〉
56
strictionem vehementem ad tussim sputi: hoc namque
57
sputum est operatio que completur duabus virtutibus:
58
quarum vna est naturalis maturatiua et expulsiua etiam:
1
et altera est voluntaria expulsiua. et quando non con-
2
fortantur ambe possibile est vt deficiant a mundifican-
3
do. ¶ Et scias quod difficultas spuendi non est nisi
4
ex virtute quando est debilis: aut ex instrumento quando instrumentum
5
est lesum motu suiipsius: aut ex motu vicini sui:
6
aut est ex materia cum est subtilis valde: aut valde
7
grossa: aut viscosa. ¶ Et in huiusmodi quidem dispositioni〈-〉
8
bus quandoque accidit in pulmone sicut ebullitio propter com〈-〉
9
mixtionem aeris cum materia inobediente effusa ad
10
pulmonem et ad cannam. ¶ Et quando non mundificatur
11
cum sputo in pleuresi vsque ad .XIIII. dies tunc iam
12
facit collectionem. ¶ Et quando non mundificatur vi-
13
rus post .XL. dies tunc iam cadit in peripleumo〈-〉
14
niam et pthisim. et quandoque erumpit virus in .VII. Sed
15
in pluribus est in .XX. et .XL. et in .XL. ¶ Et quandoque
16
accidit ruptura ante maturationem propterea quia natura ex-
17
pellit materiam nocentem propter suam multitudinem: aut
18
acuitatem suam: aut propter caliditatem complexionis etatis et
19
temporis et regionis et receptionem facientium eruptio〈-〉
20
nem ex ebibitis ante horam ex parte erroris medi〈-〉
21
ci. Et ego dicam erumpentia post: aut ex motu egri
22
superfluo et maximo sicut casu: aut tussi: aut voci〈-〉
23
feratione et illud est timorosum. ¶ Et quandoque accidit
24
vt permutetur pleuresis ad peripleumoniam ita vt reci〈-〉
25
piat pulmo materiam apostematis. Deinde non est bo-
26
num sputum eius vt retinetur in ipso: quare apostematur.
27
¶ Et quandoque accidit vt permutetur pleuresis ad pthi-
28
sim quandoque mediante peripleumonia secundum modum quem
29
dicturi sumus: et quandoque absque mediatione peripleu-
30
monie: immo vt vlceret materia: aut sanies resoluta
31
ab ea substantiam pulmonis acuitate et malitia sua.
32
¶ Et quandoque accidit vt permutetur ad spasmum et alcu-
33
zez ita vt expellatur materia ad neruos coniunctos mem〈-〉
34
bro in quo est apostema. Nam membrum est neruosum et
35
hec permutatio pernitiosa est deinde non sequuntur
36
cum ea reliqua signa bona. ¶ Et quandoque succedit
37
pleuresi et peripleumonie quasi stupor in postre-
38
mo adiutorij patientis et in domestico brachij
39
eius vsque ad extrema digitorum. et quandoque pertransit
40
ad partem cordis. et accidit tremor cordis quem sequi-
41
tur syncopis: et ad latus cerebri et in dispositione re〈-〉
42
solutionis ante collectionem et in dispositione colle-
43
ctionis. ¶ Et quandoque permutatur materia ad membra ap-
44
parentia et fiunt exiture. Et quandoque fit permutatio
45
eius hec cum penetratione ipsius in substantias ner〈-〉
46
uorum et chordarum: immo ossium. ¶ Et quandoque de〈-〉
47
clinat ad loca inferiora. deinde aperiuntur et fiunt
48
fistule et est illud ex causis euasionis et non sunt
49
fistule nocitiue. ¶ Et si declinat ad coniuncturas
50
et fiunt fistule euadit infirmus etiam. ¶ Sed quandoque
51
antiquatur membrum et proprie cum non est illic euacuatio
52
alia cum stercore: aut vrina grossa plurimi sedi〈-〉
53
minis aut propter sputum plurime maturitatis. Nam
54
si fuerit aliquod horum erit salubrius. Illud enim
55
significat paucitatem materiei facientis exituras: et possibilis
56
est rectificatio eius cum maturatione. Et exitu〈-〉
57
re iste quando occultantur et profundantur significat nocumen〈-〉
58
tum et muliplicantur proprie quando redit materia ad pul〈-〉
1
monem. ¶ Et quandoque accidit ex vehementia febris
2
frequentia anhelitus et ex frequentia anhelitus
3
viscositas sputi. Sputum enim exiccatur causa an-
4
helitus frequentis. Et quandoque accidit ex visco〈-〉
5
sitate sputi vehementia laboris et additio inflam〈-〉
6
mationis. et ex additione inflammationis frequen〈-〉
7
tia anhelitus et ex frequentia anhelitus viscosi〈-〉
8
tas et non cessante ambe iuuare super malitiam.
9
¶ Queritur autem que species peripleumonie et
10
pleuresis sint deteriores scilicet an illa que est in late〈-〉
11
re sinistro vicina cordi an illa que est in latere dex〈-〉
12
tro. Quidam enim ponunt hanc esse deteriorem.
13
Et quidam ponunt illam deteriorem esse. Ue-
14
rum veritas est quod propinqua parti sinistre est
15
deterior: sed est conuenientior ad hoc vt matu-
16
retur et recipiat resolutionem si fuerit de proprie〈-〉
17
tate eius vt suscipiat illud. Et illa que remotior
18
est a parte sinistra est salubrior: verum ipsa est ex parte re-
19
solutionis et maturitatis magis inobediens. ¶ Et quando〈-〉
20
que facit cadere in pleuresim repletio humorum quando accidit
21
in parte capitis aut in parte pectoris: aut in quibusdam
22
venis coniunctis partibus pectoris. ¶ Et quan〈-〉
23
doque facit ipsam possidere multitudo potus aque
24
frigide constringentis materias et frigus addi〈-〉
25
tum: quemadmodum facit ipsam euenire calidi〈-〉
26
tas vehemens et potus vini puri mouentis hu〈-〉
27
mores quos ebullire facit. ¶ Et raro quidem
28
permutatur peripleumonia ad pleuresim: verum res
29
est econtraria: et cum hoc illud quandoque est et alle-
30
uiatur cum eo constrictio anhelitus alleuiatione
31
aliqua. ¶ Et pleuresis quidem plurimum accidit in autum〈-〉
32
no et hyeme et proprie post ver hyemale et multi-
33
plicatur in vere hyemali et exufflatione septemtrio〈-〉
34
nis propter multitudinem superfluitatum: aut propter coarta〈-〉
35
tionem superfluitatum et multiplicant cum eo dolores
36
laterum et costarum et proprie successione meridiei et
37
in estate. ¶ Et cum exufflat meridies minorat
38
valde. Uerum cum est estas austrina pluuiosa: et
39
similiter autumnus multiplicatur in fine autumni in habenti〈-〉
40
bus coleram pleuresis. Secundum formam vero aliam
41
ab hac pleuresi minoratur in aeribus et regioni-
42
bus et ventis meridianis: et minoratur etiam in mu-
43
lieribus que menstruantur: quoniam complexiones earum
44
declinant ad humiditatem absque colera. ¶ Et quando
45
accidit pregnantibus est pernitiosum. et minoratur in de〈-〉
46
crepitis: nam si accidat interficit propter debilitatem vir〈-〉
47
tutum ipsorum in spuendo et mundificando. ¶ Et pleu〈-〉
48
resis quidem quandoque assimilatur apostemati epatis. Nam suspensoria
49
cum extenduntur propter apostema epatis peruenit illud ad vela-
50
men et panniculum et sentitur ipso dolor et peruenit ad
51
constrictionem anhelitus: quare necessarium est tibi vt co〈-〉
52
gnoscas differentiam interea vtraque. Et quan〈-〉
53
doque assimilatur sirsen. ¶ Et pleuresis quan-
54
doque interficit propter magnitudinem accidentium
55
eius et quandoque interficit propter prefocatio-
56
nem. et quandoque interficit cum permutatione
57
ad peripleumoniam et pthisim: aut syncopim aut
58
aliud ex eis que dicta sunt. ¶ Et scias quod pleure-
1
sis quando associatur ei sputum sanguinis est similis hydro-
2
pisi cui associatur febris. Indiget ergo primum et
3
est pleuresis cura stiptica sputum sanguinis leden-
4
te secundum pleuresim: sicut secundum indiget cura calefa-
5
ciente et exiccante: aut exiccante equali secundum hy-
6
dropisim et humectante infrigidante propter febrem.
7
¶ Et multotiens est causa pleuresis et peripleumo-
8
nie assumptio ciborum grossi nutrimenti ingrossan〈-〉
9
tis nutrimentum sicut alcannabit: quare expellitur
10
ad partes mammille et lateris. Et cura quidem materie sub〈-〉
11
tilis est cum balneo: et exeunti ex eo detur oxymel ve〈-〉
12
lociter et alienet inunctionem que fit fricando cum oleo:
13
quoniam est attractiua. et quandoque excusatur per hoc a flobotomia.
14
¶ De signis pleuresis. Capitulum .II.
15
PLeuresis pure signa sunt manifesta
16
et sunt febris inseparabilis propter vicinita-
17
tem cordis. ¶ Et secundum est dolor pun-
18
gitiuus sub costis: quoniam membrum est pan〈-〉
19
niculosum et multotiens non apparens nisi apud
20
anhelitum. ¶ Et quandoque est cum punctura tensio:
21
et quandoque est plurimum: et tensio quidem significat multitudinem:
22
et punctura fortitudinem in penetratione et mordi-
23
catione. ¶ Et tertium est constrictio anhelitus propter
24
coartationem factam ab apostemate et paruitas: et frequen〈-〉
25
tia eius. ¶ Et quartum est pulsus serinus cuius
26
quidem diuersitas augmentatur et egreditur ab ordine
27
apud statum propter debilitatem virtutis et multitudi-
28
nem materiei. ¶ Et quintum est tussis: quandoque enim accidit in
29
principio huius egritudinis tussis sicca: dein-
30
de cum sputo et quandoque est hec tussis in principio
31
rei cum sputo et est laudabile valde. ¶ Et tussis
32
quidem non accidit nisi propterea quod pulmo leditur ex vicini〈-〉
33
tate. Amplius resudat ad ipsum id quod resudat ex
34
materia egritudinis: quare indiget sputo eius. quod si
35
resoluatur tota et resudet tunc iam mundificatur
36
illud quod collectum erat. ¶ Et cum ea quidem que
37
pura est non est pulsatior: quoniam membrum est priua-
38
tum multitudine arterierum. ¶ Amplius quoniam
39
pleuresis est similis apostemati epatis propter tussim et febrem
40
et constrictionem anhelitus et propter tensionem suspenso〈-〉
41
riorum et expulsionem doloris ad panniculum coope〈-〉
42
rientem oportet vt distinguatur inter vtraque. ¶ Et iterum
43
similatur peripleumonie propter illud et propter sputum: quare
44
oportet vt distinguatur inter ipsam et illam. ¶ Et ite-
45
rum differentia inter apostema epatis et pleuresim est: quoniam
46
pulsus in apostemate epatis est vndosus et dolor est
47
grauatiuus non pungitiuus et facies est conuer-
48
sa ad citrinitatem malam: et tussis est absque sputo:
49
immo tussis est sicca tarda. ¶ Et quandoque denigratur
50
lingua eius propter citrinitatem. et vrina est grossa hy-
51
dropica et egestio est epatica et sentitur grauitas in la〈-〉
52
tere dextro et non comprehendit ipsum tactus cum
53
dolore. ¶ Et quandoque est in apostemate epatis solutio similis lo〈-〉
54
ture carnis recentis propter debilitatem virtutis. ¶ Et
55
cum apostema est in gibbositate sentitur in carne plurimum.
56
et si est cum communitate detegitur ab eo anhelitus in-
57
obediens cum significet rem grauem suspensam.
58
Et constrictio anhelitus in apostemate epatis est similis in
1
horis non vehemens valde. Pleuretici vero
2
tussis est cum sputo et dolor eius est pungitiuus
3
et eius vrina est bone substantie et color eius est opti-
4
mus et constrictio anhelitus eius est vehemens et
5
est perueniens ad additionem plurimam. ¶ Et differentia
6
inter ea ambo et inter peripleumoniam etiam est quoniam
7
pulsus peripleumonie est vndosus et dolor eius
8
est grauatiuos[*]grauatiuos corrupt for grauatiuus et strictura anhelitus eius est ve-
9
hemens et anhelitus eius est calefactus et signa
10
alia. ¶ Et quoniam cum pleuresi quandoque accidunt accidentia
11
sirsen horrenda sicut permixtio intellectus et aliena〈-〉
12
tio et frequentia anhelitus et tremor cordis et syn〈-〉
13
copis et que sunt minora illis et prauitas angu〈-〉
14
stie et multitudo rixe et vehementia sitis et alte-
15
ratio coloris faciei ad colores diuersos: et vehe〈-〉
16
mentia febris et vomitus colere. ¶ Et causa in istis acciden〈-〉
17
tibus est communitas pectoris cum principalibus membris
18
et vicinitas eorum. oportet ergo vt distinguatur inter vtrasque
19
res scilicet sirsen et birsen. ¶ Et differentia igitur est quod permi-
20
xtio intellectus accidit in sirsen in primis. Deinde ve〈-〉
21
hementia fiunt in ipso reliqua accidentia et est anhelitus
22
in eo sanior et postponitur corruptio anhelitus a
23
permixtione et sunt cum eo accidentia ipsius propria sicut est
24
rubedo oculorum et attractio eorum ad superiora. In
25
birsen vero postponitur permixtio intellectus: et quandoque
26
non est nisi iuxta mortem: immo est ratio eius incolumis.
27
Uerum in ipso precedit alteratio anhelitus et eius
28
malitia: et est in principio tensio in mirach ad superio〈-〉
29
ra ac si trahatur ad apostema et dolor pongitiuus[*]pongitiuus corrupt for pungitiuus. ¶ Et
30
eius differentia in hoc est quod pulsus in sirsen est magnus
31
declinans ad raritatem: et in pleuresi paruus ad frequen〈-〉
32
tiam vt succurratur paruitati. ¶ Et pleuresis quando fit ve〈-〉
33
hementior vehementiora fiunt accidentia predicta cum ea et
34
siccatur lingua cum ea et exasperatur. cum ergo augmentatur
35
accidit rubedo in facie et oculis et inquietudo vehe-
36
mens et corruptio anhelitus et permixtio intellectus et su〈-〉
37
dor intersectus. et quandoque perducit ad fluxum ventris malum
38
¶ De signis eius et que est pura et non pura. Capitulum .III.
39
CUm non est pleuresis pura: immo est in
40
panniculo velante costas et lacerto extrin〈-〉
41
seco habet signa. et sunt dolor in ea et no〈-〉
42
cumentum ad terminum. Illam namque que fit in
43
panniculo extrinseco comprehendit tactus. et quandoque communicat
44
eis cutis et apparet visui: et quandoque rumpitur exterius et
45
non facit sputum. Et hec eruptio quandoque fit natura quandoque
46
fit arte. ¶ Et cum illa que fit in lacerto extrinseco est
47
pulsatio. Natura si sentitur cum attractione aeris est in la〈-〉
48
certo dilatante: et si sentitur in reditu est in lacerto
49
constringente. et iam ostendimus: quoniam ambo inue-
50
niuntur in duabus tunicis simul scilicet intrinseca et
51
extrinseca. et comprehensio etiam comprehendit hunc modum
52
pleuresis que non est pura. ¶ Et in hac quidem non
53
pura non est ex dolore pungitiuo et est constrictione
54
anhelitus et tussi et ex duritie pulsus et serinita-
55
te eius et vehementia febris et accidentium eius quod
56
est in pura. ¶ Et quandoque est pulsus lenis. et quandoque
57
est febris propter apostemata in alijs locis a predi-
58
ctis: aut propter causam aliam sicut sputum saniosum: aut
1
aliud. ¶ Et non est pleuresis cum non sunt illic
2
dolor pungitiuus et pulsus serinus et reliqua.
3
¶ Et in non vera existit subtus pectinem plante do〈-〉
4
lor. ¶ Et in pura que est in velamine distinguen〈-〉
5
te est dolor declinans ad ossa pectoris et est per〈-〉
6
mixtio rationis in ipsa et fiunt vehementiora acci〈-〉
7
dentia. Et dolor et difficultas anhelitus. et non
8
est vehementia febris et velocitas sicut in alijs:
9
immo quandoque postponitur vsquequo putrefiat superflui〈-〉
10
tas et fit fortis febris valde. ¶ Et si est in pannicu-
11
lo tegente pectus dolor est vsque ad furculas. et
12
diuersificatur dolor propter diuersitatem tactus partium
13
panniculi furcularum et propter diuersitatem partium in sen-
14
su: et non est cum ea pulsatio omnino. ¶ Et dolor
15
declinans ad partes thoracis est propter apostema in vela-
16
mine distinguente. et quandoque est propter euentum apostema-
17
tis in instrumentis membrorum carnosorum que
18
sunt in costis et non est in eo multus timor.
19
¶ De signis malis et signis salutis. Capitulum .IIII.
20
SIgnificant salutem eius sputum facile ve〈-〉
21
lox maturum et est album planum equale: et
22
pulsus qui non est vehementis duri〈-〉
23
tiei et serinitatis et paucitas doloris
24
et reliqua accidentia et incolumitas somni et anhe〈-〉
25
litus et receptio cure et quod eger tolerat illud quod
26
patitur: et equalitas caliditatis in corpore cum equali〈-〉
27
tate: et paruitas sitis et tristitie. et similiter sudor: et vri〈-〉
28
na et egestio secundum dispositionem laudabilem et digestio vrine est
29
signum bonum in ipsa: sicut eius malitia est signum
30
malum valde. et malitia egestionis et fetor eius et ve-
31
hementia citrinitatis eius est signum malum.
32
¶ Et apertio fluxus sanguinis narium est ex signis
33
bonis vltimis in pleuresi. et malum est vt sint
34
accidentia eius et significationes ipsius vehementia et for〈-〉
35
tia et sputum retentum aut tardum et non est digestum:
36
aut rubeum pure: aut plumbeum aut nigrum: aut addi〈-〉
37
tur viscositas eius et difficultas et constrictio et est
38
secundum contrarium reliquorum que numerauimus in bono.
39
¶ Et ex signis malis est vt sit illic vrina feculen-
40
ta non equalis et est sanguinea significans inflam〈-〉
41
mationem commissurarum cerebri. ¶ Et ex signis ma〈-〉
42
lis est vt sit illic caliditas vehemens et proprie quando est
43
cum frigiditate in extremitatibus et dolor tendens
44
ad posteriora et additio doloris quando eger dormit
45
super latus. ¶ Cum ergo accidit ei aut pleuretico
46
diuersitas in fine eius significat quod epar iam debilita-
47
tum est et est malum valde et est in principio sui si〈-〉
48
gnum bonum immo est res iuuans. Diuersitas autem
49
que venit post illud et non remouentur cum ea diffi-
50
cultas anhelitus et tristitia fortasse interficit in
51
quarto aut ante ipsum. ¶ Et tremor qui est sub
52
thorace in pleuresi multotiens significat commixtionem
53
rationis cum communitate velaminis: et quandoque fit iste motus
54
ex materijs: velaminis: et motus eius secundum plurimum in huiusmodi
55
egritudine est motus ascendens. ¶ Et ex signis
56
malis est vt profundentur exiture procedentes a pleu〈-〉
57
resi absque sedatione febris et non sit sputum bonum.
58
Nam illud significat mortem propter illud quod est in eo procul-
1
dubio de reditione materie ad profundum. Signis vero
2
bonis et malis que sunt post suppurationem sin-
3
gulare faciemus capitulum. ¶ Et scias quod pleure-
4
sis cum non est in ea sputum: tunc est aut debilis val〈-〉
5
de aut mala fraudulenta. Nam aut non est cum ea
6
multitudo materiei de qua sit curandum: aut est
7
inobediens ad spuendum maligna. ¶ Inquit Hypocrates
8
multotiens est sputum bonum facile: et similiter anhelitus
9
et sunt illic alia signa mala mortalia scilicet species in qua
10
est dolor ad posteriora: et est quasi sit dorsum pa〈-〉
11
tientis eam dorsum verberati. Et est vrina eius
12
sanguinea saniosa: et raro fit beatus: immo mori〈-〉
13
tur inter quartum et .VII. et raro protenditur vsque ad
14
.XIIII. et in pluribus cum pertransit .VII. sanatur. ¶ Et
15
multotiens apparet inter humores patientis ipsam
16
rubedo et calefit spatula eius: et non potest quiesce-
17
re. ¶ Si autem calefiat venter eius et egrediatur ex
18
eo egestio citrina: moritur nisi pertranseat .VII. ¶ Et
19
quando ad ipsum festinat sputum plurimarum specierum et diuer〈-〉
20
sorum colorum: deinde vehementior fit dolor moritur
21
in tertio si non sanatur. ¶ Et species alia est cum qua
22
sentitur pulsatio extensa a furculis vsque ad crura
23
et est in ipsa vrina aquosa cum qua non est sedimen
24
et sputum et est mortalis propter declinationem materiei ad
25
caput. si autem pertransit .VII. sanatur.
26
¶ De signis horarum eius. Capitulum .V.
27
CUm non est sputum aut adest sputum
28
subtile: aut paruum: aut illud quod nominatur sa〈-〉
29
liua secundum quod dicturi sumus est in prin-
30
cipio. ¶ Et cum augmentantur accidentia:
31
et augmentatur sputum et incipit remoueri a subti-
32
litate et additur in inspissatione et in facilitate et in-
33
cipit remoueri a rubedine ad albedinem: et si est
34
materia decliuis ad citrinitatem et est proportionalis ru〈-〉
35
bedini est in augmento. ¶ Amplius cum eger
36
expuit sputum facile maturum secundum quod diximus de
37
maturitate et est plurimum et dolor est leuis tunc illud
38
est status et hora euentus maturitatis integre.
39
¶ Deinde cum sputum incipit minui cum substantia illa
40
aut illa facilitate et cum priuatione doloris et dimi〈-〉
41
nutione accidentium tunc iam declinat. ¶ Cumque
42
retinetur sputum post remotionem illorum acci-
43
dentium omnino tunc tam[*]tam corrupt for iam completur declinatio.
44
¶ De signis specierum eius secundum causas ipsius. Capitulum .VI.
45
ET res quibus significatur causa efficiens pleu-
46
resim sunt sputum et color eius cum est sim〈-〉
47
plicis coloris aut permixti coloris.
48
¶ Et ex loco doloris: et ex febre et ve-
49
hementia eius et paroxismo ipsius. ¶ Sputum namque
50
cum est rubeum significat sanguinem: et cum est ad citrinita-
51
tem decliue significat coleram: et flauum significat congregationem
52
amborum. Et quando est ad albedinem decliue et non est
53
maturum significat flegma. Et quando est tendens ad nigre〈-〉
54
dinem et plumbeitatem et non est propter tincturam exterius
55
ex fumo aut similibus illis significat melancoliam. ¶ Et ite〈-〉
56
rum dolor in flegmatica et melancolica secundum plurimum est de-
57
scendens ad lenitatem tendens: et in alijs duobus
58
est ascensus inflammatus. ¶ Et rursus si fuerit
1
febris fortis vehemens erit ex materijs calidis et
2
si fuerit non vehemens erit ex materijs decliuibus
3
ad frigus quantumcunque fuerit: et quandoque significat per pa-
4
roxismos significationem bonam.
5
¶ De signis permutationis eius. Capitulum .VII.
6
QUando non expuit sputum laudabile ve〈-〉
7
lox et non mundificatur in .XIIII. diebus
8
tunc iam permutatur ad collectionem. Et significat
9
initium eius in ascensione vehementia do〈-〉
10
loris prius et difficultas anhelitus et constrictio
11
eius: et duplicitas ipsius apud dilatationem cum
12
paruitate et vehementia febris et asperitate lingue pro-
13
prie et siccitate tussis propter viscositatem materiei et spissi〈-〉
14
tudinem velaminis et delibitatem virtutis et casus appe〈-〉
15
titus et permixtio rationis et vigilie et grauitas que
16
sentitur in loco illo. ¶ Et quando collectionem fecit et
17
completur collectio quiescunt dolor et febris et augmen〈-〉
18
tatur grauitas. ¶ Cumque rumpitur accidit tremor diuer〈-〉
19
sus et dilatatur pulsus cum diuersitate sui et cadit vir〈-〉
20
tus et debilitatur anhelitus. ¶ Et multotiens accidit
21
febris vehemens propter quia materia mordicat membra et
22
mordicat apostema. ¶ Cumque rumpitur deinde non mundi〈-〉
23
ficatur a die rupture vsque ad .XI. dies perducit ad
24
pthisim. ¶ Et ruptura saniosi in die .VII. est ex
25
eis que nominantur in raro. et plurimum eius post illud
26
vsque ad .XX. et .XL. et .LX. Et quanto plus fuerint accidentia
27
collectionis vehementiora erit eruptio velocior.
28
et quanto plus fuerint leuiora erit eruptio tardior.
29
et proprie febris existens de summa accidentium. ¶ Et quando
30
apparent signa timorosa: et tu iam testificatus es si-
31
gnificationem laudabilem in sputo et alijs tunc nihil
32
timeas: quoniam eorum euentus est causa collectionis non propter
33
causam aliam. ¶ Et omnis pleuresis cuius dolor non
34
quiescit per sputum neque minutionem neque per alia: tunc
35
spera ex ea saniositatem: aut mortem: ante ipsam secundum
36
reliquas significationes. ¶ Et cum videris pulsus tensionem
37
vehementem fieri tunc illud indicabit mortem si virtus
38
fuerit debilis: et si virtus fuerit fortis tunc ipsa per-
39
mutabitur ad peripleumoniam et empima et pthisim.
40
¶ Et ad summum cum illic est significatio virtutis et inco〈-〉
41
lumitatis: deinde non quiescit dolor cum sputo: aut
42
solutione ventris et flobotomia et vaporatione tunc ipsa est
43
magis decliuis ad empima: sed si non fuerit si-
44
gnificatio incolumitatis fixionis virtutis et fixio〈-〉
45
nis appetitus et aliorum tunc illud significabit quod est
46
mortalis et indicabit syncopim prius quam appe-
47
titus cadat secundum plurimum apud rupturam. ¶ Et rube〈-〉
48
do maxillarum ambarum est propter illud quod ad eas
49
ascendit ex vapore et calefiunt digiti propter illud etiam.
50
¶ Et quando rumpitur ad amplitudinem pectoris facit
51
meditari alleuiationem aliquibus diebus: deinde
52
mollifica dispositionem eius. ¶ Cum ergo rumpitur vi〈-〉
53
des pulsum secundum quod iudicauimus iam debilitatum
54
et tardatum et rarificatum propter resolutionem virtutis cum
55
euacuatione et extinctione caliditatis innate et accidit
56
etiam sicut diximus tremor quem sequitur febris causa
57
mordicationis humorum. Si ergo fuerit materia aperi〈-〉
58
tionis plurima et virtus debilis perducit ad perni〈-〉
1
ciem. ¶ Et scias quam quando virtus est debilis et ten-
2
sio et frequentia vehementiores fiunt tunc istud
3
sicut sciuisti portendit syncopim. et si est frequen〈-〉
4
tia minor illa et minor ea quam fecit ipsa pleure-
5
sis tunc quandoque indicat subeth et spasmum: aut tar-
6
ditatem maturationis. ¶ Et subeth quidem non
7
accidit nisi propterea quod cerebrum recipit vapores humi〈-〉
8
dos qui sunt proculdubio non cum acuitate illa
9
neque frequentia pulsus in ea est valde. et cerebrum
10
quidem recipit eos propter debilitatem suam ab expulsio〈-〉
11
ne eorum in neruis. Et significat tarditatem suppuratio〈-〉
12
nis propter grossitudinem materiei. ¶ Et quando ipsa non per〈-〉
13
mutatur tunc cerebrum et nerui fortes non recipiunt
14
ipsam. et quandoque indicat spasmum: et illud quando constri-
15
ctio anhelitus vehementer sit fortis et febris non
16
est fortis. ¶ Et quando vides egritudinem iam seda-
17
tam parumper et occultatam et non est illic sputum tunc
18
fortasse minuitur materia cum vrina: aut cum egestione:
19
aut apparitione solutionis ventris colerice subti-
20
lis: aut apparitione vrine grosse. Sin autem illud
21
non fuerit tunc apparebit exitura. Nam si vi-
22
deris tensionem ad mirach et hypocondria et cu〈-〉
23
tem et grauitatem indicabit illud exituram apud in〈-〉
24
guina et crura. et declinatio eius ad ambo cru-
25
ra est vehemens significatio ad incolumitatem. Et in
26
huiusmodi quidem preceperit Hypocrates solutionem ventris fieri
27
cum elleboro. Quod si videris cum hoc difficul〈-〉
28
tatem anhelitus et constrictionem pectoris et sodam et
29
grauitatem in furculis et mammillis et brachio et
30
caliditatem ad superiora portendet illud declinatio〈-〉
31
nem materiei ad partes aurium et capitis. ¶ Et si fue-
32
rit dispositio hec et non apparuerit apostema neque exitu-
33
ra in his partibus: tunc materia declinabit ad cerebrum
34
ipsum et interficit plurimum in secundo et tertio.
35
¶ De sermone aggregato et sputo[*]De sermone aggregato et sputo cf. Venice 1564: Sermo aggregatus ex sputo and index fol. 388v Sermo aggregatus et sputo. Capitulum .VIII.
36
LAudabimus sputum et quod est facilius
37
et velocius et plurimum et magis matu〈-〉
38
rum quod est album planum equale: in
39
quo non est viscositas: immo est equa-
40
lis substantie. aut quod est propinquum huic maturationi:
41
et cum quo non est permixtio intellectus et non
42
fuerint ante ipsum vigilie: aut accidens aliud
43
malum: et sequitur ipsum illud quod est decliue in
44
primis diebus ad rubedinem decliue et ad citri〈-〉
45
nitatem et post illud ad spumosum. ¶ Et spu-
46
mositatis quidem causa est vt sit res parua hu-
47
moris subtilis cui admiscetur aer plurimus et
48
sit eius commixtio vehemens valde quamuis spu-
49
mosum non sit illius bonitatis: immo est decli〈-〉
50
ue ad malitiam. ¶ Et deterius eo in principio
51
est rubeum purum et citrinum purum igneum:
52
et ex malis valde est album viscosum rotundum:
53
et deterius omnium est nigrum et proprie illud
54
quod est fetidum ex eo: et citrinum est melius
55
nigro grosso gradato vel rotundo: et rotun-
56
dum est melius non rotundo. Et si fuerit ma-
57
lum tunc erit significatio grossitudinis materiei
58
et dominij caliditatis: et significat cum longitu〈-〉
1
dine egritudinis quod conuertitur ad pthisim
2
et rubeum est melius citrino quoniam sanguis naturalis ipse
3
et flegma equales sunt aut leuioris lateris quam co-
4
lera adustiua corrosiua. et viride significat congelatio-
5
nem et adustionem vehementem: et non remouet iu-
6
dicium malitie sputi in substantia sua facilitas exi〈-〉
7
tus eius. ¶ Et fetidum quidem est malum. et expuere
8
huiusmodi mala est propter multitudinem non propter ma〈-〉
9
turationem. ¶ Et omne sputum cum quo non quiescit nocu-
10
mentum est non bonum. ¶ Et ex consuetudine quidem eo〈-〉
11
rum est vt nominent purum cui nihil extraneum admiscetur
12
maturum: aut nihil sanguinis: aut nihil colere: aut
13
melancolice saliuam: et non nominant ipsum sputum. Et
14
huiusmodi quando perseuerat et non permiscetur ei aliquid neque
15
accidit ei dispositio que significet quod humor est ha-
16
bens maturationem tunc significat longitudinem egritudi-
17
nis. ¶ Et quando est cum priuatione maturationis ma-
18
lum significat perniciem. Et ad vltimum sputum significat suo colo〈-〉
19
re. et significat sua substantia ex grossitudine et subtili-
20
tate sua. et significat sua figura in rotunditate sua
21
et non rotunditate sua. et significat sua quantitate in mul-
22
titudine et paucitate sua. ¶ Et sputum quidem
23
salsum significat catarrum corrosiuum. ¶ Et sputum
24
humoris grossi: immo puris quandoque fit propter cau-
25
sam vlcerum pulmonis: immo propter causam humidi〈-〉
26
tatum pectoralium dominantium in corporibus eorum qui
27
petranseunt .XXX. vsque ad .XL. et dimittunt exercitium
28
quare aggregantur in spatio pectoris: et proce-
29
dunt et accidit eis hydropisis in spatio .XL. dierum
30
vsque ad .LX. et non est in ea plurimum mali.
31
¶ De crisibus pleuresis. Capitulum .IX.
32
QUando spuit in die primo aliquid subti-
33
le non maturum tunc speratur vt maturetur
34
in quarto: et descendat in .VII. ¶ Si autem
35
non maturatur vsque ad quartum: aut ini〈-〉
36
tium sputi non est ex die primo tunc crisis eius erit in
37
.XI. aut .XIIII. ¶ Si autem non expuit nisi post quar-
38
tum: deinde expuit et in ipso est maturitas aliqua
39
tunc res est media: et si non est in ipso maturitas
40
tunc egritudo prolongatur cum fiducia vel spe: et pro-
41
prie cum sunt illic signa bona virtutis et appeti-
42
tus et etatis. ¶ Et quando non spuit vsque ad septi-
43
mum aut expuit sputum mundum sine maturatione
44
penitus: immo non est nisi humor purus: tunc si in〈-〉
45
ueneris virtutem debilem scias quod non maturabitur
46
nisi post tempus: tunc si ipse deficit ante illud egritu〈-〉
47
do non pertransibit .XIIII. ergo non pertransibit. Et
48
quandoque interficit ante ipsum: quoniam crisis eorum que
49
sunt huiusmodi est vsque ad .XL. aut .LX. nature debilis
50
incolumitas non portenditur vsque ad illam horam.
51
¶ Quod si virtutem inueneris fortem et videris
52
duo desideria equalia laudabilia et videris som-
53
num et anhelitum secundum quod oportet: et videris vrinam
54
maturam bonam: sperabis quod pertranseat. XIIII. de-
55
inde moriatur secundum plurimum post ipsum: et totum hoc
56
cum materia que egritudinem facit: fuerit acuta: et pror〈-〉
57
sus longior crisis eius que facilis est: est .XIIII. dies
58
et quandoque extenditur usque ad .XX. ¶ Et Galienus quidem
1
dixit quod quandoque mundificatur cum sputo vsque ad .XXX.
2
dies: aut inuenit cum eo crisim integram. ¶ Et nos
3
iam diximus quod sputum simpliciter[*]simpliciter corrupt for simplex [cf. Venice 1564] quod est vt saliua significat lon-
4
gitudinem egritudinis. et quandoque contingit vt speretur
5
crisis in hora et accidat significatio que ponat ipsam
6
propinquiorem: aut significatio que ponat ipsam longinquio〈-〉
7
rem. Sicut cum sputum et dispositiones significant quod crisis
8
erit in .XIIII. et apparet post .VII. sputum nigrum: et proprie
9
in die malo: sicut .VIII. Ipsum namque significat quod crisis ma〈-〉
10
la procedet: et si appereat loco eius significatio bo-
11
na significans maturationem laudabilem significabit
12
quod crisis mala postponetur et bona precedat.
13
¶ De peripleumonia. Capitulum .X.
14
PEripleumonia est apostema calidum in pul-
15
mone et ipsa quandoque accidit incipien-
16
do. et quandoque sequitur euentum catarri
17
descendentis ad pulmonem: aut prefoca〈-〉
18
tiones resolutas ad pulmonem: aut pleuresim con〈-〉
19
uersam ad peripleumoniam et huiusmodi interficit
20
vsque ad .VII. ¶ Et si natura confortetur ad expuen-
21
dum materiam: tunc ipsa secundum plurimum facit cadere
22
in ptisim. ¶ Et peripleumonia quidem fit ab omni
23
humore. ¶ Uerum plurimum eius fit a flegmate:
24
quoniam in membro raro: raro continetur humor
25
subtilis secundum plurimum pleuresis est colericum econtrario hu〈-〉
26
iusmodi intentionis: quoniam membrum est panniculosum
27
spissum strictum in quod raro penetrat nisi subtilis
28
acutus: quamuis quandoque fiat ex sanguine. ¶ Et quan-
29
doque fit ex genere colere rubee: et est interficiens
30
secundum plurimum sua acuitate: et quia vicina est cordi: et quia
31
parum iuuabitur ab eo quod bibitur et quod loco empla〈-〉
32
stri superponitur. Illud enim quod bibitur non peruenit ad
33
ipsam dum conseruat ex virtute infrigidationis siue il-
34
lud quod ei opponitur: et illud quod loco emplastri
35
superponitur non perducit ad ipsam infrigidationem
36
equalem ei. ¶ Et peripleumonia quidem quandoque re〈-〉
37
mouetur cum resolutione. ¶ Et quandoque conuertitur ad
38
empima. et quandoque induratur. Et quandoque permutatur ad
39
exituras et quandoque permutatur ad karabitus et est ma〈-〉
40
lum. Et quandoque permutatur ad pleuresim et est
41
hoc parum et rarum. et quandoque facit succedere stu-
42
porem: sicut predictum est in pleuresi: et est plurimum eorum
43
que succedunt ei. ¶ Et fluxus sanguinis narium
44
non confert ei in peripleumonia: sicut confert in
45
pleuresi propter diuersitatem duarum materierum. Et
46
quoniam attractio pulmonis longinquior est quam sit vela-
47
minis et panniculi pectoris et lacertorum eius.
48
¶ De signis peripleumonie. Capitulum .XI.
49
SIgna peripleumonie omnia sunt febris
50
acuta: quoniam est apostema calidum in visceribus: et
51
constrictio anhelitus vehemens sicut prefo-
52
catio accidens anhelanti propter apostema: et quod
53
ipsum coartat vias: et caliditas in ipso vehemens
54
et grauitas propter multitudinem materiei in membro non sen〈-〉
55
sibilis substantie et sensibilis propter panniculum in quo inuolui-
56
tur: et extensio in pectore totum propter illud: et do〈-〉
57
lor tensus ex pectore et ex profundo ad partes tho〈-〉
58
racis et dorsum. et quandoque sentitur dolor inter am-
1
bas spatulas. ¶ Et quandoque sentitur pulsatio sub
2
spatula et furcula et mammillis: aut continuus: aut
3
apud tussim et non tolerat vt dormiat: nisi super
4
collum: et super latus prefocatur: et peripleumonici quidem
5
lingua rubescit prius: deinde nigrescit: et est lin-
6
gua eius: ita quod adheret ei manus quando tangit eam
7
cum grossitudine. ¶ Et quandoque communicat ei in extensio〈-〉
8
ne et repletione faciei totius. ¶ Et apparent in
9
vtrisque maxillis rubedo et inflatio propter illud quod
10
ascendit ad eas ex vapore propter carnositatem earum et
11
raritatem ipsarum et non sunt sicut frons in cute sua.
12
¶ Et quandoque vehemens fit rubedo adeo donec si〈-〉
13
miletur tincto. et quandoque sentitur ascensio vaporis: quasi
14
ipse sit ignis subito suspesus. ¶ Et apparent in-
15
flatio vehemens: et anhelitus altus velox propter febris
16
magnitudinem et nocumentum eius. ¶ Et inflatio
17
oculorum: et grauitas motus eorum: et repletio venarum
18
eorum et grauitas palpebrarum. Et causa in eo etiam est va〈-〉
19
por: et apparet in cornea similitudo apostemationis: et in
20
pupilla similitudo exitus cum impinguatione et vnctuo-
21
sitate et ingrossatur collum. ¶ Et quandoque aduenit su〈-〉
22
beth propter multitudinem vaporis humidi. ¶ Et quandoque
23
est cum ea frigus extremitatum. ¶ Pulsus autem est
24
vndosus lenis: quoniam apostema est in membro leni et materia
25
est humida. Et vndosus quidem diuersus est proculdu-
26
bio in dilatatione vna. Et quandoque illud est secundum di〈-〉
27
latationes plurimas. et quandoque accidit in dilatationi-
28
bus plurimis vicissitudo. et quandoque accidit in eis ca-
29
dens in medio: et eius pulsus secundum plurimum est ma〈-〉
30
gnus propter vehementiam necessitatis: et lenita-
31
tem instrumenti nisi debilitetur virtus valde: frequentia vero
32
vehemens fit et minoratur secundum febrem et necessitatem:
33
et secundum quod virtus sufficit illi magnitudini: aut de〈-〉
34
ficit ab ea. ¶ Et Hypocrates quidem dixit quod quando eis acci〈-〉
35
dunt exiture apud mamillas aut ea que sequun〈-〉
36
tur eas: et aperiuntur fistule euadunt et illud est note
37
cause. Et similiter quando accidunt exiture in crure sunt
38
signa laudabilia: et quando permutatur ad pleuresim
39
raro alleuiatur constrictio et anhelitus et aduenit pun-
40
ctio. ¶ Et sputa eorum sunt etiam tunc secundum colores si〈-〉
41
miles coloribus pleuresis et plurimum eorum flegmaticum
42
est. ¶ Cum peripleumonia autem que est ex genere cole〈-〉
43
re rubee aut trahit ad coleram rubeam sunt constri〈-〉
44
ctio anhelitus et grauitas sensibilis in pectore
45
minus. ¶ Sed inflammatio est in vltimo vehe-
46
mentie. ¶ Et signa permutationis eius ad empima
47
proxima sunt signis pleuresis in huiusmodi. ¶ Et
48
sunt vbi febris non minoretur neque dolor: et neque
49
videatur diminutio: de qua sit curandum in sputo:
50
aut vrina grossa habente sedimen aut egestionem.
51
¶ Si autem videris egrum cum istis incolumem fortem:
52
tunc ipsa conuertitur ad empima: aut ad exituram:
53
aut superius aut inferius secundum signa predicta in pleu〈-〉
54
resi. ¶ Et si illic non fuerit virtus et incolumitas
55
tunc time mortem: et cum fit saliuosum dulce iam
56
tunc fit empima. ¶ Et mundificatur[*]mundificatur corrupt for si mundificatur in .XL diebus est
57
bonum: et si non prolongatur tempus. ¶ Et quando pro〈-〉
58
longatur tempus cum peripleumonia facit incur-
1
rere egrum inflationem pedum propter debilitatem
2
nutritiue proprie in extremitatibus. et quado[*]quado corrupt for quando decli〈-〉
3
nat materia ad vesicam facit sanitatem necessario.
4
¶ De apostemate duro in pulmone. Capitulum .XII.
5
QUandoque accidit in pulmone apostema durum.
6
Et significat ipsum constrictio anhelitus cum hoc
7
quod ipsum augmentatur cum diebus. et est cum
8
grauitate: et paucitate sputi: et vehe-
9
menti siccitate tussis et frequentia eius. Et quan〈-〉
10
doque alleuiatur in quibusdam horis cum parui〈-〉
11
tate caloris in pectore.
12
¶ De apostemate molli in pulmone. Capitulum .XIII.
13
QUandoque accidit in pulmone apostema mol〈-〉
14
le. et significat ipsum constrictio anhe-
15
litus cum saliua plurima. et humidi-
16
tate in pectore: absque caliditate plu-
17
rima. et in facie non est rubedo: immo plumbeitas.
18
¶ De bothor in pulmone. Capitulum .XIIII.
19
QUandoque accidit in pulmone bothor.
20
et signa earum sunt vt grauitas sentiatur.
21
et constrictio anhelitus cum veloci-
22
tate et frequentia. et caliditas in pe-
23
ctore et inflammatio absque febre communi.
24
¶ De aggregatione aque in pulmone. Capitulum .XV.
25
QUandoque aggregatur in pulmone aquosi〈-〉
26
tas et significant ipsam commotio de la〈-〉
27
tere ad latus et febris leuis. et apo-
28
stema extremitatum. et malitia anhe〈-〉
29
litus et sputum subtile aquosum. et dispositio
30
que est sicut dispositio hydropisis.
31
¶ De apostematibus aut vulnere accidenti-
32
bus canne pulmonis. Capitulum .XVI.
33
SIgna illius sunt febris debilis: et pul-
34
satio in medio dorsi et dolor: canna
35
enim non est sicut pulmo in hoc quod
36
ipse non sentit. Uerum est dolor leuis.
37
et accidunt cum hac pruritus in corpore. et rau〈-〉
38
cedo vocis. et si vlceratur erit oris eius odor fe〈-〉
39
tidus. et sputum paucum.
40
¶ De pure et sanie qui est in empima. Capitulum .XVII.
41
PUs in locutione medicorum venit super
42
duas intentiones: quarum vna est vsitata
43
in omni loco quod apostema colligit faciem: et est
44
collectio saniei apostematis: et secunda est qua
45
vtuntur proprie in egritudinibus pectoris: et volunt
46
per illud repletionem spatij quod est inter pectus et
47
pulmonem ex pure erumpente ad ipsum aut in am-
48
bobus lateribus simul: aut in latere vno. ¶ Et
49
cause huiusmodi repletionis: aut sunt catarrus effun-
50
dens materiam subito: aut vlcera in pulmone ex qui〈-〉
51
bus currit sanies et virus: et fit empima post .XX.
52
dies secundum plurimum: deinde expuitur: aut eruptio apostema-
53
tis in partibus pectoris: et est plurimum: et est illud aut
54
sanies materia: aut res que est sicut fex. ¶ Et
55
dispositiones illius sunt quattuor: aut enim prefocat mul〈-〉
56
titudine: et interficit: et apparitio illius est vt in〈-〉
57
cipiat anhelitus eius constringi: et non expuat: aut
58
putrefit pulmo et facit cadere in ptisim: aut mun〈-〉
1
dificatur cum sputo succurrente facili: aut mun-
2
dificatur cum expulsione ex via vene magne et
3
arterie magne ad vesicam cum vrina grossa. et
4
est cursus eius prius ex vena ad epar: deinde
5
ad renes: et quandoque ad intestina cum egestione et sunt
6
ambe laudabiles: et iam preterijt a nobis in reme〈-〉
7
moratione saniei eruptionis. ¶ Et cognitio illius
8
est secundum fortitudinem signorum et etatis et temporis et com〈-〉
9
plexionis. ¶ Et decrepiti quidem moriuntur ex empi〈-〉
10
mate plus quam iuuenes propter debilitatem partium cordium
11
ipsorum. et iuuenes moriuntur in doloribus plus quam
12
decrepiti propter vehementiam sensuum eorum et nos iam
13
diximus signa empimatis in capitulo signorum permuta-
14
tionum pleuresis: et similiter signorum eruptionis. ¶ Si-
15
gna autem repletionis spatij pectoris et puris sunt
16
grauitas et tussis sicca cum priuatione anhelitus et
17
dolor: et quandoque est in pluribus eorum tussis humi-
18
da faciens imaginari lenitatem cum sputo: et est
19
eorum anhelitus consequens. et propter hoc est sermo eorum ve-
20
lox. Et frequentes fiunt nares ipsorum ad coartan〈-〉
21
dum apud anhelitum: et comitatur febris minuta du〈-〉
22
cens ad hydropisim. ¶ Signa autem loci in quo
23
est sanies cognoscuntur vt dormiat eger quandoque super
24
latus vnum: et quandoque super latus aliud: et tunc latus
25
super quod pendet grauitas coartans est latus op-
26
positum loco saniei: et commotio eius et sonitus eius
27
qui in commotione auditur. ¶ Et hominum sunt quidam
28
qui ponunt super pectus et latera eius filum lineum
29
infusum in luto rubeo dissoluto in aqua et consi〈-〉
30
derant locum qui prius exiccatur: quoniam ipse est locus
31
purus. ¶ Signa autem eruptionis incolumis sunt
32
vt succedant rupture sedatio febris: et augmen〈-〉
33
tum appetitus et facilitas sputi et anhelitus: aut
34
eueniant cum ea exiture in latere et partibus que
35
fiant fistule: et similiter illa que est ex eis media. Nam
36
egreditur ex eis sanies alba munda. ¶ Signa ve〈-〉
37
ro mala sunt vt appareant signa prefocationis aut
38
syncopis: aut sputi mali: aut pthisis. et cum coquitur
39
aut perforatur egreditur sanies cenosa fetida. ¶ Si-
40
gna autem differentie inter saniem et inter flegma in spu〈-〉
41
to sunt descensus saniei sputi in aqua et fetor ipsius
42
super ignem. ¶ Et flegma natat in aqua non fetens
43
super ignem: quamuis sanies quandoque expuatur in egritudi〈-〉
44
ne: que non est pthisis secundum quod ostendimus in loco
45
precedente. ¶ Et quandoque emittitur cum sputo plus
46
plurimum valde. Et ego iam vidi qui expuit in hora
47
vna circiter duas eminas paruas: aut eminam
48
magnam vnam. et plus medietate emine. et Galienus te〈-〉
49
stificatur quod quidam empicus expuebat omni die circi-
50
ter .L. vncias et sunt fere .IX cotile. et iam feci te scire
51
differentiam inter saniem et humiditates. Nam sanies
52
discernitur fetore apud sputum. Et cum proijcitur super
53
ignem: et submergitur et non natat. ¶ Signa vero
54
permutationis empimatis ad pthisim sunt plumbei〈-〉
55
tas coloris et tensio amborum laterum et colli et cale〈-〉
56
factio digitorum omnium tanta que non separatur
57
etiam in illo cuius extrema infrigidari consueuerunt in fe-
58
bribus: et febris que additur in nocte propter cibum et
1
curuitas vnguium propter dissolutionem carnium sub
2
eis: et impinguatio oculorum cum declinatione ad albe〈-〉
3
dinem et citrinitatem et signa alia que dicta sunt in capitulo ptisis.
4
¶ De vlceribus pectoris et pulmonis et ex eis
5
est pthisis. Capitulum .XVIII.
6
HEc vlcera aut sunt in pectore aut in
7
velamine: aut sunt in pulmone: et est di〈-〉
8
uisio postrema. et est pthisis: aut sunt
9
in canna et iam diximus ea. ¶ Et ma〈-〉
10
gis sana horum vlcerum sunt vlcera pectoris. Et il-
11
lud ideo quoniam vene pectoris sunt minores et partes
12
pectoris sunt duriores: quare non magnificatur in
13
ipso malitia: et quoniam virus non remanet in eis:
14
immo currit ad spacium pectoris: et non est ita dispositio
15
pulmonis. ¶ Et quoniam motus eius non est forti-
16
ter sensibilis sicut motus pulmonis: immo fortasse
17
est quietus. ¶ Et quoniam ipsum carnosum est: et carno〈-〉
18
sum est magis susceptibile consolidationis. ¶ Et
19
multotiens accidit propter vlcera pectoris facta a vulne〈-〉
20
ribus putrefactiuis vt corrumpantur ossa ita vt in-
21
digeant actione eius quod putrefactum est in eis vt
22
saluetur illud quod vicinatur eis. ¶ Et quandoque peruenit
23
putrefactio ad illud quod sequitur ipsum in panniculo.
24
¶ Illa autem vlcera velaminis que penetrant non con〈-〉
25
solidantur: et non penetrantia aut cadunt in partibus
26
neruosis et consolidantur aut cadunt in partibus car-
27
nosis et consolidantur si succurratur eis in principio
28
et non dimittantur apostemari. Nam cum apostemantur et cro〈-〉
29
nica fiunt non sanantur. ¶ In vlceribus autem pul〈-〉
30
monis diuersificati sunt medici in hoc quod ipsa
31
sanantur. Dicunt enim quidam quod non sanantur omnino: quoniam
32
consolidatio indiget quiete et illic non est quies. Sed
33
Galienus diuersificatur ab eis et existimauit quod solus
34
motus non prohibet consolidationem nisi adiungantur
35
sibi reliqua prohibentia. Et significatio illius est quod ve-
36
lamen etiam mouetur: et quandoque sanantur vlcera eius.
37
¶ Sed Galieni ipsius sermo in vlceribus pul〈-〉
38
monis est quod si accidant solutione singularis non
39
ab apostemate. neque corrosione humoris corrosiui:
40
immo propter egritudinem aliam tunc dum permanent vlce〈-〉
41
ra et non fiunt adhuc saniosa neque apostemantur recipiunt
42
sanitatem. ¶ Et similiter illa que sunt ex vlceribus in
43
quibus aduenit sputum et non sunt saniosa. Sed
44
que sunt ab apostemate aut corrosione non recipiunt
45
sanitatem quoniam vlcus saniosum tunc non est possi-
46
bile vt sanetur nisi cum mundificatione saniei: et illud
47
fit cum tussi: et tussis augmentum efficit in dilata〈-〉
48
tione vlceris et disruptione eius. ¶ Et commotio
49
facta in ea addit in dolore: et dolor addit in attra〈-〉
50
ctione materiei ad partem. et medicine exiccatiue sunt
51
prohibentes sputum et mundificatiue sunt lenifican〈-〉
52
tes vlcus. ¶ Et facta ab humore corrosiuo non
53
sanatur absque rectificatione eius: et illud non peruenit
54
nisi in spacio in cuius simili oportet aut vt vlcus vlceretur
55
et fiat fistula que non consolidatur omnino: aut dilatetur
56
adeo donec corrodat totum corpus pulmonis.
57
¶ Et in factis post apostema quandoque aggregantur iste
58
intentiones. ¶ Et ex adiuuantibus ad prauitatem
1
consolidationis est motus et etiam essentia ve-
2
narum que sunt in pulmone magnarum am-
3
plarum duarum. Illud namque est ex eis que diffici〈-〉
4
lem faciunt consolidationem rupture. ¶ Et ite-
5
rum longitudo spatij inter introitum medici-
6
ne bibite et inter pulmonem: et necessitas debi-
7
litatis virtutis eius ad hoc vt perueniant iste me〈-〉
8
dicine ad vlcus sunt ex adiuuantibus ad hoc.
9
¶ Et medicine frigide sunt tarde non penetran〈-〉
10
tes. et que sunt calide addunt in febre que comi〈-〉
11
tatur vlcera pulmonis. Et exiccatiue sunt noci〈-〉
12
ue ethice que comitantur ea. Et humectatiue pro〈-〉
13
hibent consolidationem vlcerum. Nam cura
14
vlcerum omnium est exiccatio: et proprie huiusmodi vlce〈-〉
15
rum ad que veniunt humiditates desuper et de-
16
subtus. ¶ Et hec quidem infirmitas recipit om〈-〉
17
nem curam cum est in principio: et est super pan〈-〉
18
niculum tegentem cannam intrinsecus et in substantia
19
pulmonis carnosa non est facile suscipiens. in
20
cartilaginibus vero ipsis non recipit. ¶ Et ho〈-〉
21
mines magis susceptibiles cure pthisis sunt in〈-〉
22
fantes: et vlcera pulmonis magis salua sunt illa
23
que sunt ex genere cruste cum non est illic cau-
24
sa in complexione: et ipso humore que faciat vl-
25
cus siccum impetiginosum. ¶ Et quandoque accidit
26
pthisico vt protendatur cum eo pthisis producens eum
27
spatio temporis. et similiter extenditur a iuuentute vsque ad
28
senectutem. ¶ Et ego iam vidi mulierem vexisse in
29
pthisi circiter .XXIII. annos: aut plus parum. ¶ Et
30
habentes vlcera pulmonis leduntur valde ab autum-
31
no. et quando esse pthisis est occultum detegit ipsam in
32
patiente eam introitus autumni super ipsum. ¶ Et
33
nomen quidem pthisis quandoque conceditur alie egritu-
34
dini cum aqua non est febris. Sed pulmo est
35
suscipiens humores grossos viscosos ex catar-
36
ro qui effunduntur ad ipsum semper et constringit mea〈-〉
37
tus eius: quare patientes cadunt in constrictionem
38
anhelitus et tussim frequentem que perducit ad de〈-〉
39
bilitatem virtutis eorum et corporum arefactio-
40
nem: et sunt vere producentes cursu asmaticorum:
41
tunc si fuerit motus paruus oportebit vt admi〈-〉
42
sceatur curis eorum aliquid cure asmaticorum.
43
¶ De causis vlcerum pulmonis. Capitulum .XIX.
44
CAuse vlcerum pulmonis sunt catarrus
45
mordicatiuus corrosiuus aut putre-
46
factiuus propter suam vicinitatem cum qua
47
pulmo non sanatur vsquequo mature〈-〉
48
tur: aut sanies huiusmodi generis currens ad pulmo〈-〉
49
nem ex membro alio et antecessio peripleumonie
50
que iam computriuit et iam vlcerata est: aut sanio〈-〉
51
sitas pleuresis rupte: aut aliqua causarum sputi sanguinis
52
predictarum aperiens venam: aut incidens eam: aut
53
scindens ipsam: siue sit causa intrinseca sicut ebul-
54
litio sanguinis: aut aliud de his que dicta sunt si〈-〉
55
ue extrinseca sicut casus aut percussio. ¶ Et quandoque
56
sunt ex causis eorum putrefactio et corrosio precedens
57
in substantia ipsius pulmonis. sicut accidit membris.
58
¶ Et quandoque muliplicatur pthisis quando esta-
1
ti boreali sicce succedit autumnus pluuiosus.
2
¶ De preparatis ad pthisim in figura et for-
3
ma et etate et regione et complexione. Capitulum .XX.
4
ISti sunt alati habentes pectus strictum.
5
habentes spatulas nudas carne et proprie
6
posterius habentes spatulas decliues ad
7
anteriora incidendo: et quasi vnicuique
8
eorum sunt due ale: et quesi[*]quesi corrupt for quasi spatule eius sunt abscisse
9
ab adiutorio: et ante et retro: et habentes colla longa
10
et inclinantes ea ad anteriora. ¶ Et quandoque proce-
11
dunt guttura ipsorum et eminent. et in pectoribus
12
quidem istorum que sequuntur ea multiplicantur vento-
13
sitas et inflatio est in eis propter debilitatem pectorum
14
eorum. ¶ Si autem cum hoc est debilitas cerebro-
15
rum recipientium superfluitates: et cum hoc non di〈-〉
16
geruntur cibi: tunc iam complentur conditiones et proprie
17
si fuerint humores eorum colerici. ¶ Et forme quidem
18
susceptibiles pthisis velociter cum alatione pre〈-〉
19
dicta sunt lenes albe declinantes ad subalbedi〈-〉
20
nem: et etiam corpora dura spissa propter illud quod accidit
21
eis de eruptione venarum. ¶ Et complexio susceptibi-
22
lis illius est eius cuius complexio est frigidior. ¶ Et
23
etas in qua multiplicatur pthisis est illa que est in〈-〉
24
ter octauum et decimum annum vsque ad aduentum .XXX.
25
annorum. ¶ Et ipsa in regione frigida est plus propter
26
illud quod accidit in ea de ruptura venarum et spu〈-〉
27
to sanguinis plurimo. est tempus[*]est tempus corrupt for Et tempus in quo multi〈-〉
28
plicatur illud est autumnus.
29
¶ De rebus a quibus oportet vt isti custodiantur. Capitulum .XXI.
30
OPortet vt isti custodiantur ab omnibus
31
cibis et medicinis acutis mordicati-
32
uis et omnibus que extendunt membra pe-
33
ctoris ex clamore aut rixa aut saltu.
34
¶ De signis pthisis. Capitulum .XXII.
35
SUnt vt consideretur sputum saniei cum si-
36
gnis saniei secundum quod exposuimus in for〈-〉
37
ma sua in colore et inspissatione: et in
38
alijs. Et febris minuta inseparabilis
39
propter vicinitatem cordis cum loco egritudinis que
40
fit vehemens cum cibo in nocte secundum partem: eum sit
41
vehemens febris ethica propter humectationem cor-
42
poris ex cibo secundum quod dicem in loco suo: quamuis
43
quandoque descendant cum ethica in ipso febres alie scilicet
44
tertiana et quartana et quintana: et deterior earum est
45
quintana: deinde media est tertiana: deinde quoti〈-〉
46
diana. ¶ Et cum accidit pthisis apparent etiam significationes
47
quas numerauimus in fine capituli empimatis: et
48
superfluunt vene eorum omni hora: quoniam virtutes eorum de〈-〉
49
bilitantur a retentione nutrimenti et regimine eius. et ca〈-〉
50
liditas resoluit et liquefacit. ¶ Si autem in sputo sunt
51
cruste non remanet dubietas et precipue cum cause per-
52
ducentes ad pthisim predicte iam preterierunt. ¶ Nam
53
cum corpus incipit arefieri et extremitates incurua〈-〉
54
ri: et capilli cadere propter priuationem nutrimenti et cor〈-〉
55
ruptionem superfluitatum tunc iam vera est. ¶ Et
56
quandoque plumbinus fit color in principio. Uerum ipse
57
rubescit cum ascendunt vapores et extendunt collum
58
et duo cornua frontis et proprie quando confirmatur: et in-
1
flammatur[*]in-flammatur corrupt for inflammantur [cf. Venice 1564: inflantur] extremitates eorum: et proprie pedes
2
eorum in fine dierum. Et apostemantur propter cor〈-〉
3
ruptionem humorum et mortificationem innati ca〈-〉
4
loris extremitatum propter malitiam complexionis.
5
¶ Et illi quidem ptisici quorum causa est humor
6
corrosiuus expuunt saliuam que habet saporem
7
aque marine salse valde. ¶ Et pulsus eorum fixus
8
equalis cum velocitate paruus. Et quandoque accidit
9
ei inclinatio ad ambo latera. ¶ Deinde acci〈-〉
10
dit post illud in ventre rugitus et trahuntur hypocon〈-〉
11
dri ad superiora et vehemens fit tussis: et destruitur
12
appetitus cibi propter debilitatem virtutum naturalium.
13
¶ Et quandoque fluit venter eius propter casum virtu-
14
tis: et quandoque expuit anulos et corpora venarum:
15
et illud contingit cum appropinquat mors. et illud
16
quod expuitur de venis si est magnum est ex pulmo-
17
ne et si est paruum est ex canna: et multotiens expu〈-〉
18
unt lapillos et expuunt anulos ex canna: et non est
19
hoc etiam nisi ex vlcere magno: et in fine eius in-
20
grossantur sputum et saliua. Deinde intersecatur propter
21
debilitatem virtutis. ¶ Et quandoque prefocati mori〈-〉
22
untur: et quandoque non postponitur huiusmodi sputum:
23
immo cadit in principio cum ptisis est ex genere ma-
24
lo facta ex materijs grossis que non digeruntur. et
25
quando intersecatur sputum in fine ptisis: tunc quandoque non
26
addit super quartum diem. ¶ Et quandoque est in〈-〉
27
terfectio sputi propter debilitatem virtutis: et tunc
28
fortasse constringitur anhelitus eorum vsquequo fiat
29
quasi non sensibilis. ¶ Et multotiens quidem tus〈-〉
30
sis in eis fit vehemens: et perducit ad sputum sangui〈-〉
31
nis continuum: et si curetur tussis eorum cum prohibitiuis
32
sputi moriuntur cum lenitate adueniente eis. Si
33
autem dimittantur tussire moriuntur spuendo sangui〈-〉
34
nem. ¶ Et ex veloci morte est quod si quis habet pti-
35
sim et apparet fuper spatulas eius granum sicut
36
faba moritur post quinquagintaduos dies.
37
¶ Tractatus quintus de principijs operatiuis.
38
¶ De cura communi apostematum partium pe〈-〉
39
ctoris et pulmonis. Capitulum .I.
40
EX rebus communibus est flobo〈-〉
41
mia[*]flobomia corrupt for flobotomia. Sed in principio ex late-
42
re diuerso. et magis:[*]magis: corrupt for magis [redundant colon] festina de
43
saphena opposita in longitudine.
44
et post ipsam de basilica oppo-
45
sita latitudine: et post ipsam de
46
nigra opposita in latitudine. Si autem non appa〈-〉
47
reat: tunc non oportet vt dimittatur flobotomia cephali-
48
ce: quamuis sit eius iuuamentum minus et tardius.
49
Deinde post aliquot dies ex latere conueniente in la〈-〉
50
titudine. Et quandoque ponuntur ventose super pectus cum
51
scarificatione etiam: ita vt attrahatur materia ad exterio-
52
ra et minoretur et proprie cum premissa fuerit flobotomia.
53
¶ Inquit Galienus si febris fuerit vehemens valde:
54
tunc time solutiuum et sis contentus flobotomia. in ipsa
55
namque non est timor: aut timor eius est minor. In
56
solutiuo est timor magnus. Ipsum enim quandoque mo〈-〉
57
uet et quandoque non soluit: et quandoque in nocte superfluit.
58
¶ Et oportet quidem ne narcotica eis approximes in-
1
quantum potes. Ipsa enim prohibent maturationem et
2
sputum. ¶ Cibi autem sint aqua ordei et aqua tritici et
3
aqua decoctionis maluarum et blitorum: aut molo〈-〉
4
chie et cucurbite et aqua fabarum et alkesines[*]alkesines i.e. alkesmes (cf. Venice 1564, and Canon 4 and 5): cum non
5
fuerit caliditas superflua: et passe in postremis proprie.
6
¶ Et ex eis que cursu medicinarum procedunt sunt omnia
7
que mundificant et remouent asperitatem et leniunt in gra
8
gradu[*]gragradu corrupt for gradu primo: sicut aqua iuiubarum et viole et papaue〈-〉
9
ris et radix lilij et medulla citroli et cumeris[*]cumeris corrupt for cucumeris et al〈-〉
10
lea et semen endiuie seuesten: et quandoque ponuntur in eis
11
mucilago seminis cydoniorum et gummi et dragaganti et
12
semen papaueris: et hec omnia ante eruptionem. Et
13
melius abstergentium et mundificantium est aqua mellis si
14
non est apostema in reliquis visceribus. ¶ Si autem fue-
15
rit apostema: oportet vt administretur postquam fit sicut aqua
16
cum multa commixtione. Sed iulep et aqua zucca〈-〉
17
ri sunt conuenientiores ei: et postea aqua ordei: et post
18
ipsam vinum dulce: et est melius vinum habentibus hanc
19
egritudinem: et proprie illud quod est album: nam illud est
20
magis adiuuans ad expuendum: verum non oportet vt
21
bibatur in pleuresi et in peripleumonia nisi post ma-
22
turationem: quamuis secundum quod dicitur fit calefaciens et faciens
23
sitim quibus vtrisque iam succurritur: et non oportet vt in
24
potu sumat illud ille cuius epar aut splen est in〈-〉
25
firmum. et post vinum dulce est vinum aquosum: et ipsum
26
est confortans virtutem plusquam aqua et in potu ipso sunt
27
incisio. ¶ Potus autem oxymellis facti ex melle et
28
zuccaro et pauco aceto quando miscetur cum aqua est ag-
29
gregans duas intentiones scilicet extinctionis et mundifi〈-〉
30
cationis. Nam si valde acetosum est: tunc ipsum aut
31
facit multum spuere: aut infrigidat et inuiscat valde
32
et sit adeo malignum: donec illud quod incidit quandoque
33
indigeat virtute forte ad hoc vt expuatur. Quod si ace-
34
tositas necessaria fuerit: tunc oportebit vt potetur tepi〈-〉
35
dum: aut mixtum cum aqua calida paulatium. ex illo vero quod
36
temperatam habet acetositatem securatur hec malitia: et est
37
prohibens nocumentum dulcedinis et sitis et ebullitio〈-〉
38
nem colere rubee et eius generationem. ¶ Et aqua mellis
39
est vltima in humectando: et aqua ordei in confortan〈-〉
40
do: et quandoque est necessarium in equatione nature tribue-
41
re acetosa cum oleo amigdalino. ¶ Aqua vero
42
que eis in potu tribuitur: in hyeme quidem sit aqua
43
calida et aqua zuccari et aqua mellis subtilis: et in
44
estate aqua temperata et interdicatur eis aqua frigida.
45
¶ Quod si tussis vehemens fiat detur eis in potu pa〈-〉
46
rum ex ea commixta cum iulep et oxymelle infrigidatis.
47
Nam oxymel facit eam penetrare velociter et expel〈-〉
48
lit nocumentum eius. Et apud declinationem detur eis
49
in potu rob. eis autem que necessaria sunt apud colle-
50
ctionem et maturationem: et eruptionem et post
51
eas oportet vt singulare capitulum faciamus.
52
¶ De cura pleuresis. Capitulum .II.
53
OPortet vt prohibeas materiam venientem
54
ad apostema cum euacuatione et at-
55
tractione ad contrarium: et lege illud
56
quod narrauimus in capitulo quod est ante hoc:
57
et fortasse dicemus illud iterum. ¶ Dicamus
58
ergo quod cura eius est flobotomia: si sanguis fuerit
1
vincens secundum modum predictum in capitulo quod est
2
ante ipsum: et extrahatur donec alteretur color eius: significat
3
enim quod nocibilior sanguis iam euacuatus est. Et scias
4
quod sanguis corporis vehementioris nigredinis est il〈-〉
5
le qui est propinquus huiusmodi apostemati: quamuis obserua-
6
tio virtutis in hoc necessaria sit. et quandoque non concedit
7
virtus extractionem sanguinis fieri vsque ad hunc termi〈-〉
8
num. ¶ Et si est humor alius euacua non cum eis que
9
sunt sicut myrobalani neque in quo est stipticitas: immo
10
cum eis in quibus est cum solutione lenificatio sicut res
11
facte cum violis et siracost et tereniabin: et zucca-
12
ro alhaizez et soluantur in nocte. ¶ Quidam vero
13
sapientum dixerunt quod rectius est quantum possibile est vt
14
euacuetur cum flobotomia timendo inquietudinem quam
15
quandoque cadere facit solutiuum. et nos iam diximus
16
istud et proprie quando sputum est colericum valde et pro〈-〉
17
prie secundum quod dixit Galienus quando febris est vehemens val〈-〉
18
de. ¶ Et Galienus quidem precepit eos custodiri a sca〈-〉
19
monea: et non precepit eos custodiri a hiera et elle〈-〉
20
boro simul: et laudauit operationem aque ordei post
21
administrationem solutiui et separationem ex eo. Cum
22
ipsa vero abscindit operationem eius quamuis oporteat
23
vt seruetur pars declinationis doloris et lesionis. Nam
24
si declinatio fuerit ascendens ad furculam et tho-
25
racem: et quod est super eam: tunc flobotomia est melior: et si
26
dolor declinat ad partem hypocondriorum tunc necessaria
27
est solutio sola: aut cum flobotomia secundum quod necessarium facit
28
illud quod testificatur et illud ideo quoniam flobotomia sola
29
ex basilica non trahit de hoc loco de quo sit curan-
30
dum. ¶ Et ex eis que significat tibi vehementiam neces-
31
sitatis euacuationis est quod inuenis vaporationem et
32
emplastrationem non sedare dolorem: aut inuenis
33
eas ex eis que augmentant ipsum. Et significat illud re〈-〉
34
pletionem in corpore toto: quare necessaria est euacuatio et proprie
35
cum flobotomia. ¶ Cumque flobotomas et euacuas et non se〈-〉
36
dantur accidentia: tunc scias quod prohibitio collectionis
37
quam queris difficilis est. Non ergo iteres flobotomiam
38
vt non congeletur materia que habitura est collectionem: et
39
illud est ex eis propter que defectus maturationis
40
sanguinee cum diminutione virtutis non digerit
41
materiam. ¶ Cum ergo maturatur oportet vt prohibeas eam
42
fieri saniem et studeas vt mundifices ante illud cum
43
sputo. ¶ Et ad vltimum cum non fit flobotomia. et matu〈-〉
44
ratur et emittitur sputum sufficienter: deinde vides
45
debilitatem in virtute tunc non flobotomes omnino.
46
Dispositio namque debilitatis virtutis non est que tole〈-〉
47
rare possit flobotomiam et solutionem. necessarium est tunc vti
48
clysteribus medijs et acutis et secundum quod necessarium fuit il〈-〉
49
lud quod testificatur hoc: et proprie cum dolor est decli〈-〉
50
uis ad hypocondria. ¶ Et Hypocrates quidem innuit in cu〈-〉
51
ra peripleumonie in qua non sentitur dolor. verum est
52
vehementis declinationis ad hypocondria: vt
53
euacuetur cum elleboro nigro: aut cum alkakile et in
54
alio libro cum herba siluestri que est similis portulace
55
et habet lac et est de genere lacticiniorum. ¶ Cum ergo
56
eucuaueris et inueneris dolorem leuiorem sis contentus
57
aqua zuccari et aqua ordei decocti cuius ordeum si[*]si corrupt for sit
58
excorticatum in aqua plurima decoctione vehementti[*]vehementti corrupt for vehementi
1
et aqua alcandarusi si indiges confortatione et me〈-〉
2
lonibus indis et aqua iuiube et aqua sebesten et vio-
3
lis nutritis et semine papaueris. Et oleum quidem
4
administratur cum aliquo horum et oleum amigdalarum
5
dulcium. ¶ Quidam autem prohibuerunt granata propter
6
infrigidationem eorum. Sed apud me in eis que dul〈-〉
7
cia sunt non est malum. Et quandoque fit ex istis medici〈-〉
8
nis decoctio que administratur ad mundificandum.
9
¶ Et est hec. ℞. ordeum excorticatum et iuiubas et
10
sebesten et violas et semen papaueris: et syrupum
11
violarum et syrupum nenufaris: quoniam ambo sunt melio-
12
res iulep. ¶ Et Galienus quidem precepit in principio vten-
13
dum esse speciebus diacore: quoniam prohibent materiam et ma〈-〉
14
turant et confortant. ¶ Et dico quod necessarie sunt cum non
15
est excusatio propter vehementiam vigiliarum et si non
16
fuerit illud tunc fortasse congelat papauer materiam et
17
prohibet sputum nisi zuccarum quod cum eo ponitur prohi-
18
beat nocumentum eius. Et videutr quod semen est conuenien-
19
tius quam cortex tunc et oportet vt euacuetur illud quod re-
20
tinetur cum sputo. ¶ Et mensura nutrimentum et
21
non multiplices: immo subtilies secundum quod necessarium fa〈-〉
22
cit multitudo acuitatis egritudinis et paruitatis
23
eius et accidentium illius. Nam si ipsa fuerit quieta le-
24
uis facilis cibabis ipsum aqua ordei excorticati de〈-〉
25
cocti valde. Ipsa namque expuere facit incisiua et
26
confortatiua. Et si volueris dulcorare ipsam dul-
27
corabis eam cum zuccaro aut melle. Et si fuerit in〈-〉
28
quieta sis contentus aqua ordei vsquequo declaretur ti〈-〉
29
bi dispositio et proprie secundum sputum. Nam cum multipli-
30
catur securus es de multitudine materiei et scis necessarium
31
esse virtutem. Nutrias ergo cum aqua ordei excorti-
32
cati et conforta si retinetur subtilia regimen et sis con-
33
tentus aqua ordei et syrupis quantum potes. ¶ Et cum ac〈-〉
34
cidit in pleuresi solutio ventris et fuerit pleuresis
35
succedens decollationi resolute ad latus prohibe
36
istud cum cura flobotomie et lenificationis nature et sit re〈-〉
37
gimen eius cum sufficientia sauich ordei. ¶ Si
38
autem indiges flobotomia necessario in speciebus pleuresis et
39
non est maturatio tunc rectius est vt sis contentus quan〈-〉
40
titate .XXX. ponderum et prepara ad secundationem cum
41
sale et oleo super vulnus. ¶ Et multotiens quidem ex-
42
cusat solutio ventris omni die semel aut bis a flobotomia.
43
¶ Et si flobotomie alicuius succedit syncopis aut
44
vehementia difficultatis et constrictio in anheli〈-〉
45
tu: tunc illud est significatio quod flobotomia non eua-
46
cuat materiam egritudinis et melius est vt tunc
47
leniatur natura.
¶ De sermone continuo
48
in cura dolorum pectoris. Capitulum .III.
49
NOn cures in principio nisi cum eo quod
50
lene est ex clysteribus et suppositorijs.
51
¶ Et maximi quidem erroris est in po-
52
tu tribuere infrigidantia vehementia:
53
nisi in factis ex colera et non dentur in potu infri-
54
gidantia stiptica: et cibi eorum sint sicut lentes cum
55
acetositate et similibus. ¶ Et scias quod dare in po-
56
tu aquam frigidam est inconueniens huic egritudini
57
et omnibus apostematibus intrinsecis: minora ergo ipsam
58
quantum potes. quod si tussis fiat inobediens permisce
1
eam cum oxymelle vt frangat fortitudinem aque: et
2
vt minoret moram eius et fixionem ipsius: immo oportet
3
vt faciat currere et penetret in corpore: et adiuuet cum
4
incisione oxymellis et subtiliatione ipsius. Et sci-
5
as quod quando in pleuresi multiplicatur inflammatio et re〈-〉
6
quirit infrigidationem: tunc non infrigidetur: nisi cum eo in
7
quo sunt abstersio et humectatio sicut cum aqua citru-
8
li et aqua melonis indi. Aqua vero cucurbite quamuis
9
ab vna parte conferat: quandoque tamen nocet et debilitat
10
cum prefocatione. ¶ Ea vero a quibus est abstinen〈-〉
11
dum sunt sicut portulaca et aqua endiuie et omnia in
12
quibus est infrigidatio et inspissatio. ¶ Et oportet vt
13
sit tua magnifica intentio ad hoc vt sputum facile
14
sit. Et ex eis quidem que multiplicant sputum est
15
dormire super latus infirmum: et quandoque est necessa-
16
ria commotio parua: et vt in potu detur aqua que
17
ad caliditatem decliuis est sorbendo continue: quoniam con〈-〉
18
fert ei valde. ¶ Et quandoque necessarium facit esse reten-
19
tio sputi constringentis anhelitum vt lambendo sumat
20
coclearium de flore eris et melle. ¶ Et quandoque fa-
21
cit esse necessarium vehementia doloris vt in po-
22
tu tribuatur faba vna de assa fetida cum melle et
23
aceto et aqua rosacea et illud cum est vehementia do〈-〉
24
loris vociferare facientis. ¶ Cumque ad vltimum
25
peruenit inobedientia anhelitus coartati et horeg〈-〉
26
mon assumat de nitro assato cum summa trium di-
27
gitorum: et de flore eris quantitatem vnius fabe et
28
parum olei et aquam tepidam et mellis parum. Si au-
29
tem non valent addatur eis illud quod est superius vi〈-〉
30
tis cum pipere et aceto et sint omnia tepida: aut yso-
31
pus et synapis et nasturtium cum aqua mellis te-
32
pida et hoc est fortius illo: et sorbeat cum spuit vi-
33
tellum oui vt remoueatur malitia eius. ¶ Et si indi〈-〉
34
ges in pleureticis cibo fortiori da pisces arada〈-〉
35
tha[*]aradatha cf. Venice 1564: alradradra et illud cum fracta est febris. ¶ Et similiter pa-
36
nem cum zuccaro et butyrum: quoniam adiuuat ad
37
maturationem et ad sputum: et pisces elixatos cum
38
porris et aneto et sale. Et stude vt alleuies partes
39
ventris vt non comprimant partes pectoris et illud
40
fit cum lenificatione nature et attractione fecis si re〈-〉
41
tinetur cum clysteribus lenibus sicut aqua kist or-
42
dei cum pauca aqua sicle. et oportet vt prohibeas infla〈-〉
43
tionem. ¶ Et scias quod fumus fecis et eius infla-
44
tio nociui sunt valde in hac egritudine. ¶ Et
45
ex eis que sollicite sunt attendenda est vt succur〈-〉
46
ras cum maturatione egritudinis ante: et absque ne〈-〉
47
cessitate saniei. Si autem fiat sanies: oportet vt succur〈-〉
48
ras cum mundificatione eius antequam corrodat. Et
49
scias quod necessaria est humectatio: quare stude vt faci-
50
le fiat sputum et velox. Cumque sputum incipit in ascen〈-〉
51
sione et pertransit quartum conforta hanc decoctione cum
52
radice lilij et capillo veneris. ¶ Et cum materia est gros〈-〉
53
sa et virtus est fortis et non est in neruis nocumen〈-〉
54
tum non est malum tribuere in potu oxymel permixtum
55
vt incidat. ¶ Et si lenieris materiam cum eis que sunt
56
sicut cassiafistula cum zuccaro et tereniabin et siracost
57
erit rectum. Et quandoque iuuatur etiam cum emplastris
58
et vnguentis. ¶ Et primum quod oportet administrari
1
est ceratum factum ex oleo violaceo et cera colata. De-
2
inde gradatim perueniatur ad adipes et mucillagi〈-〉
3
nes et puluerem molendini. Deinde gradatim ad
4
illud quod est fortius sicut emplastrum de camomil-
5
la et radicibus euisci et radicibus lilij et violis et de〈-〉
6
coctione etiam malue hortulane. ¶ Et si est necessarium
7
quod est fortius administra emplastrum factum ex caulibus
8
elixatis et feniculo elixato. Et iterum emplastrum factum
9
ex absinthio et radice lilij cum aliquantulo mellis
10
et oleo nardino. ¶ Et scias quod si materia est multa
11
tunc emplastra et epithimata frigida nociua sunt: et si est
12
pauca non nocent. Et similiter si apostema iam resoluitur et de-
13
scendit materia cum quantitate. ¶ Et quando accidit vt euauutio
14
ex flobotomia sit iuuatiua: conceditur etiam vt fiat deli-
15
nitio. ¶ Descriptio emplastri alterius boni. ℞. fo〈-〉
16
liorum violarum et maluauisci amborum ana partem .I. ra〈-〉
17
dicis lilij partes .II. farine ordei: farine fabarum
18
amborum ana partem .I.ß. camomille dragaganti ana
19
partes .II. ¶ Et si materia est grossa et indiget
20
additione resolutionis addatur in eo semen lini: et
21
fiat eius confectio ex rob cum cera et oleo violaceo et si
22
est caliditas minor ponatur loco olei violacei oleum de li〈-〉
23
lio aut oleum narciscinum. et si caliditas est fortis po〈-〉
24
nantur loco additorum calidorum que descriptioni addidi-
25
mus folia nenufaris et rose et cucurbite. ¶ De〈-〉
26
scriptio vnguenti boni. ℞. ceram adipem anatis et
27
galline et butyrum ouinum ysopum humidam: fiat ex eis
28
vnguentum: quoniam est bonum valde. ¶ Et ex emplastris
29
que ad maturationem aggregant sedationem dolo-
30
ris est emplastrum factum ex farina ordei et mellilo-
31
to: et cortice papaueris. ¶ Et quandoque adiuuatur etiam
32
in eis cum emplastris humidis et siccis. Et humida quidem
33
sunt conuenientiora ei qui attrahit ad rubedinem.
34
¶ Et sicca ei qui trahit ad flegmatis proprietatem.
35
¶ Uerum humida cum non iuuant non nocent. Et
36
sicca si nocent nocent magnifice. ¶ Et melius
37
est vt antecedat spongia infusa aqua calida. Et for〈-〉
38
tior ea est aqua maris et aqua salsa. Deinde pertransi
39
illud si necessarium est tibi: et fac euaporationem cum va〈-〉
40
pore: aut cum oleo et aqua calidis: et fortius illo est
41
quod fit cum aceto: et herbo et caulibus super la-
42
nam imbibitam oleo. Et ex siccis subtiliatiuis est fur-
43
fur: deinde grana milij deinde sal. ¶ Et va-
44
poratio quidem resoluit omnem dolorem altum: aut
45
infimum cum non est prohibitio ex repletione quam at〈-〉
46
trahat vaporatio. Flobotomia vero plus confert do〈-〉
47
loribus vincentibus. ¶ Cumque emplastrum facis
48
aut euaporas tunc stude vt retineas eius vapo-
49
rem a facie egri ne eo excitentur tristitia et constri-
50
ctio anhelitus. ¶ Et quandoque est egritudo vehemen〈-〉
51
tis siccitatis et confert vapor emplastri et vapora-
52
tiones humidorum temperatorum quando percutit faciem et
53
peruenit in attractione aeris. ¶ Et quandoque adiuuan-
54
tur cum electuarijs quibus vtuntur: et conuenientius
55
eorum calefactis est cera alba colata abluta cum oleo
56
violaceo: et proprie quando est dolor vehemens.
57
¶ Et quandoque reditur ad ventosas post mundificatio〈-〉
58
nem corporis cum flobotomia et alijs et fiducia quod
1
ipsum iam sit mundificatum. ¶ Ex ventosis enim
2
cum ponuntur super locum dolorosum apparet iuua〈-〉
3
mentum maximum: et quandoque sedatur dolor omnino: et quandoque
4
trahitur ad partes extrinsecas. Et emplastrum de sy-
5
napi si administretur in hoc loco efficit operationem
6
ventosarum in attrahendo. ¶ Cum ergo pertransit se〈-〉
7
ptimum preceperunt antiqui dari electuarium factum
8
ex amigdalis et granis alcurat et melle et buty-
9
ro et visco albotim. ¶ Et quandoque administra-
10
bant confectiones magnas sicut est athanasia: et est
11
via bona qua incidere possunt qui artem verificauerunt
12
confidentes in seipsis cum meditatione inuestigatrice
13
vt succurrant si hoc regimen dederint: vt possit
14
eger tolerare illud quare cum ea consequuntur finem
15
mundificationis sufficienter. ¶ Noui autem timoro〈-〉
16
si non confidentes in seipsis in hoc timent mel et po〈-〉
17
nunt loco eius zuccarum. ¶ Et antiqui etiam innue-
18
bant vtendum esse medicinis fortis mundificationis
19
preparatis cum melle scilicet pillulis que tenentur in
20
ore sub lingua: et innuebant in hac hora vtendum
21
esse medicinis et emplastris que nominantur habentes
22
odorem factis cum sansuco et emplastro asedebi. et ad
23
summum ille qui procedit hac via que est antiquorum
24
oportet vt incedat ea cum cautela et obseruatione et ti-
25
more quod rumpat apostemata aut excitet calorem plurimum.
26
¶ Deinde attinet ei vt confidat post illud de iu〈-〉
27
uamento festino. ¶ Si autem egritudo remanet
28
vsque ad .XIIII. diem non est excusatio a ventosis et
29
subtiliatione regiminis tunc. ¶ Et cum vigilie fiunt
30
in eis vehementes tunc necessarius est syrupus de
31
papauere. ¶ Et quando fit anhelitus in eis fre〈-〉
32
quens tunc non succurritur illi nocumento nisi cum hu-
33
mectatione cum eis que sunt sicut mucilago psilij
34
sorbendo ex ea aliquid post aliquid et sicut iulep.
35
¶ Quandoque autem confert embrocatio lateris
36
cum aqua tepida vt alleuietur dolor et minoretur fre〈-〉
37
quentia anhelitus: quoniam est nociua secundum quod iam sciui-
38
sti. ¶ Et post declinationem manifestam administra
39
balneum et aliena infrigidationem nisi in eis que sunt de
40
genere colere rubee. ¶ Et similiter aliena regimen ingrossa〈-〉
41
tiuum et administra subtiliatiuum: et decoquantur in
42
aquis et syrupis predictis caules et calamentum in fi-
43
ne eius: et lambant semen alcurat cum melle. ¶ Quod si
44
apostema fiat inobediens et vadat versus collectionem
45
regantur cum regimine quod dicitur in capitulo illius proprie.
46
Et oportet vt caueantur in conualescentibus pleureticorum
47
salsa et acuta et saturitas et repletio saturitatis
48
facientis nauseam: et ventositas et fumus et vox alta et
49
saniositas et coitus. Nam si recidiuant moriuntur. hoc
50
dicimus si pleuresis est calida pura. Si autem non est
51
ita immo non est pura et non est vehementis calidi-
52
tatis: tunc in te est vt frices et emplastrum facias cum
53
eis que sunt sicut fenugrecum et pix: et vt ventosas
54
apponas. ¶ Et emplastrum valens ad illud. ℞. cine〈-〉
55
res radicis caulium qui conficiantur cum adipe et fiat
56
cum eo emplastrum. ¶ Et in cura quidem flegmati〈-〉
57
ci incipiatur a clysteribus acutis et solutione ventris
58
et non fiat flobotomia et administrentur resolutiua
1
que sunt ex emplastris et vaporationibus predictis in
2
quibus est virtus. ¶ Et cibentur sicla et aqua cau〈-〉
3
lium et aqua ciceris et oleo de oliuis: aut oleo de
4
amigdalis dulcibus et amaris et administrentur
5
emplastra et vaporationes calide predicta. ¶ Et detur
6
in potu decoctio ioseph vigilatoris quam in po〈-〉
7
tu damus cum oleo de kerua. ¶ In melancoli-
8
co vero incipiatur a sorbitionibus factis ex tritico
9
fracto cum melle et oleo amigdalino dulci et ele-
10
ctuarijs lenificantibus calidis: et sorbeantur olea
11
lenificantia sicut oleum amigdalinum dulce: et sor〈-〉
12
bitiones facte ex fabis et pauco fenugreco et lac
13
multum et proprie asininum: quoniam ipsum est iu-
14
uatiuum eis. ¶ Et ex eis que conferunt in eo est vt su〈-〉
15
matur costi pondus .ʒ.I. et detur in potu in aqua
16
decoctionis aneti et oleum balsami aut syrupus mel〈-〉
17
lis: et hoc etiam confert tussi male. Aque vero congre-
18
gate in pulmone cura est leuior eis que dicemus
19
in cura empicorum: et quandoque indiget perforatione.
20
¶ De cura peripleumonie. Capitulum .IIII.
21
IN cura peripleumonie curritur cur-
22
su pleuresis nisi quia oportet vt empla〈-〉
23
stra ipsius sint fortiora et vt ponantur
24
in eis que sunt profundantia. Et oportet
25
vt fit sollicitudo ad mundificandum cum sputo
26
magis vehemens: et sit in ea loco iacendi super
27
partem spuendi resupinatio decliuis versus il〈-〉
28
lam partem. Cunque natura in ipsa fuerit restri〈-〉
29
cta oportet vt in potu sumant omni die semel de
30
hoc syrupo. ℞. cassiefistule et passularum enuclea〈-〉
31
tarum amborum ana sextaria .III. et proijciantur
32
super ea .IIII. sacraiati aque que decoquatur vsque
33
ad medietatem que sumatur. et super ipsam proijciatur
34
sacraiati aque solatri. Et hoc est illud quod in potu
35
forti datur et debili medietas eius. ¶ Et si na〈-〉
36
tura lenitatem habuerit et debilitatem detur in po〈-〉
37
tu rob myrti et cydonia dulcia assata et grana-
38
ta dulcia. ¶ Et illius que est ex genere alme-
39
sir et colere rubee cura est sicut narrauimus diffi-
40
cilis. Nam si aliquod confert est extinctio vltima
41
cum succis vehementis frigiditatis sicut olerum
42
et herbarum et fructuum. ¶ Et dentur infrigidan-
43
tia lenificantia sicut succus endiuie et similia il〈-〉
44
li. ¶ Quod si euacuetur colera cum eis que sunt si〈-〉
45
cut syracost et tamarindi et tereniabin et similia il-
46
lis est bonum. ¶ Et similiter quandoque est necessarium in ipsa
47
facere flobotomiam si fuerit illic repletio.
48
¶ De empimate. Capitulum .V.
49
QUando apparent in apostematibus pleuresis
50
et peripleumonie signa collectionis
51
predicta et ascendunt tunc necessarium est vt
52
iuuamentum fiat ad maturandum post
53
mundificationem corporis quod fit cum emplastris et vapo〈-〉
54
rationibus sicut illud quod fit ex farina ordei et vi-
55
no alimbat: et vino albo et dulci et ficubus humidis
56
et ficubus siccis. ¶ Et fortius illo est cum quo
57
ponuntur stercus columbinum et nitrum et est conueniens in
58
fine etiam apud eruptionem. ¶ Et oportet vt dormiat ante
1
horam eruptionis super latus infirmum: adiuuat enim ad
2
spuendum et ad rumpendum. Si autem caliditas fuerit
3
plurima detur in potu aqua mellis et aqua ordei:
4
aut aqua mellis subtilis sola. et si caliditas non est
5
fortis et virtus est fortis: oportet vt in potu tribuatur
6
decoctio ysopi cum qua cum ysopo decocta sunt
7
asse et prassium et ficus et mel. ¶ Et in potu su-
8
mat aquam ordei decocti cum radicibus lilij.
9
¶ Et quandoque indiges eis que sunt sicut mytrida〈-〉
10
tum tyriaca ad maturandum. ¶ Et conuenientio-
11
res hore ad potandum ipsa sunt post maturatio-
12
nem integram vt erumpatur secundum conseruationem innati.
13
Et dactili quidem sunt vltimi in hac hora et post
14
ipsam. Et syrupus de prassio est vltimus. ¶ Tro〈-〉
15
ciscus maturatiuus. ℞. semen altee et citroli et
16
malue melonis: et cucurbite et succum liquiritie et
17
florem melliloti et violas vel dragagantum: fiat trociscus.
18
¶ Et multotiens quidem fiunt trocisci cum muci〈-〉
19
lagine seminis lini et dantur in potu cum aqua ficuum.
20
¶ Eorum autem cibi in ascensione sint panis infu-
21
sus in aqua: aut cum aqua et melle et oua sorbi-
22
lia et que sunt illi similia. ¶ Et ea quibus vtuntur
23
in secunda mensa sint grana pini maioris et mino-
24
ris: et amigdale dulces: et sorbitiones subtiles
25
facte ex farina ordei et ciceris et fabarum cum
26
oleo amigdalino et zuccaro cum melle. ¶ Cumque
27
pertransit hora eruptionis et completur matu〈-〉
28
ratio oportet vt iuuamentum fiat ad erumpen-
29
dum. Nam dimissio ipsius efficit egrum prauum
30
et male proprietatis. ¶ Et suffumigentur gut〈-〉
31
tura ipsorum cum storace calamita. et detur in
32
potu syrupus ysopi fortis quem diximus. et ap-
33
ponantur fortiora emplastra que diximus. ¶ Et
34
dare in potu mytridatum et tyriacam in hac hora
35
est iuuamentum si non fuerit febris neque debili-
36
tas neque extenuatio. Et in cibo dentur pisces sa〈-〉
37
liti. ¶ Et sumat in ore suo cum vadit dormitum
38
pillulas factas ex hiera et pulpa colloquintide.
39
Et pillule etiam cochie in potu sumantur in ho〈-〉
40
ra dormiendi et suffumigentur guttura eorum
41
cum storace calamita. ¶ Et quandoque confert
42
ei mouere sedem super quam sedet homine te-
43
nente eum per spatulas. et confert ei sumere in
44
potu synapim cum aqua mellis et potare assam
45
fetidam in lacte: et confert ei iacere super latus
46
sanum quando vult eruptionem. et precipitur
47
vt vomitus fiat post cenam in huiusmodi horis.
48
verum illud est timorosum: quandoque enim facit
49
possidere eruptionem magnam vice vna: et quan〈-〉
50
doque prefocat. ¶ Cum autem non erumpitur
51
necessarium est vt cauterizetur: deinde conside〈-〉
52
retur. Nam si exiuerit sanies alba munda spes
53
habenda est: et si non: non est spes habenda.
54
¶ Cumque erumpit sanies et currit et existimas
55
quod pauca fit et equalis: ita quod possibile sit vt mun〈-〉
56
dificetur cum sputo vsque ad .XL. dies: tunc opor〈-〉
57
tet vt administrentur post eam abstersiua laua-
58
tiua mundificatiua dando ea in potu cum inci〈-〉
1
pit expui illud quod erumpit. Et illa sunt sicut de〈-〉
2
coctio ysopi cum radice lilij celestis cum syru-
3
po de melle: et caules: et sorbitiones predicte fa〈-〉
4
cte ex farina ciceris et similibus que sunt ex me〈-〉
5
dicinis: et ponatur in eis etiam farina herbi. et
6
confert etiam electuarium de squilla. ¶ Me-
7
dicine vero singulares que sunt matres huius-
8
modi rei sunt sicut farina herbi et sauic lilij et ra〈-〉
9
dix eius. et aristologia vtraque: et pipera trita et syna-
10
pis et nasturtium et vsque ad opoponacum etiam et
11
costus et cassia lignea et spica. Et quandoque est necesse
12
vt admisceatur eis aliquid ex narcoticis cum men〈-〉
13
sura. ¶ Et ex istis medicinis est scordeon. Ipsum
14
namque est vehementis iuuamenti in hoc capitulo. ¶ Et
15
iste medicine sunt matres medicinarum in hac ora
16
iuuautium ex quibus fiunt potiones et empla〈-〉
17
stra et embroce cum spongijs et olea. et quandoque fit
18
oleum ad quod virtutes earum permutantur sicut
19
oleum de lilio et narciscinum et camomillinum et
20
de alcanna et nardinum. et sicut oleum laurinum
21
et proprie cum adest declinatio. et quandoque ponitur
22
quod est sicut oleum violaceum secundum dispositionem et ho〈-〉
23
ram. ¶ Et quandoque ponuntur in huiusmodi oleis ea que
24
sunt sicut gumma pini et adeps et galbanum et flos
25
squinanti et ysopus humida et fenugrecum et fo-
26
lia lauri et bdellium et similia illis. ¶ Et cum febris
27
est fortis non superfluas in calefaciendo: quoniam de-
28
bilitatur virtus propter malitiam complexionis et deficit a
29
spuendo. ¶ Et oportet vt succurratur ad regimen ex-
30
tractionis saniei post eruptionem ad pectus in
31
diebus in quibus imaginatur eger alleuiationem.
32
¶ Cum autem existimaueris in pleuresi materiam plu〈-〉
33
rimam et non mundificatur in .XL. diebus neque in
34
paucioribus: immo facit cadere in pthisim. tunc
35
necessarium est cauterium fieri cum cauterio mi〈-〉
36
nuto quo perforetur pectus vt exiccetur materia et traha〈-〉
37
tur paulatim: et abluatur cum aqua mellis et ad〈-〉
38
iuuetur ad extractionem eius ad exteriora. Cumque
39
mundificata fuerit peruenit ad consolidandum.
40
¶ Et oportet vt cognoscas partem in qua est pus ex
41
modis predictis de voce saniei et sonitu eius: et hoc
42
quod induitur pectus cum filo tincto luto rubeo: et con〈-〉
43
sideretur quis locus exiccetur velocius: quoniam ipse est lo-
44
cus saniei. Signum ergo super ipsum fiat vt cauteri-
45
zetur et perforetur illic. Nam quandoque non cauterizatur:
46
immo perforatur latus cum flobotomo: et ponitur prepa〈-〉
47
ratio taliter quod cum ea egreditur sanies de qua acci〈-〉
48
piatur omni die parum absque extractione plurima subi-
49
to. ¶ Et in huiusmodi quidem hora necessaria est con-
50
seruatio virtutis cum carne et cibo temperato et
51
non consideres febrem: quoniam ipsa non sanatur dum
52
sanies perseuerat remanens. Cum autem expuitur
53
eradicatur: et cum confortatur eger ad expuendum sa-
54
niem: aut ad illud quo curatur ex cauterio re-
55
mouetur febris proculdubio. ¶ Et multotiens
56
accidit vt apostema erumpatur ante maturationem.
57
Et est illud quod erumpit ab eo sanguis: qua-
58
re necessaria est tunc flobotomia et administra-
1
tio emplastrorum et expellentium et communican〈-〉
2
tium. Emplastrum eis conueniens caules et aqua mel〈-〉
3
lis super descriptionem Aaron ponantur. ¶ Et em〈-〉
4
plastrum huiusmodi. ℞. piper capillum veneris
5
ysopum siccam vrticam aristologiam rotundam
6
fiat ex eis emplastrum cum melle.
7
¶ De cura vlcerum pectoris et cura pthisis. Capitulum .VI.
8
CUm vlcus quidem est in canna pulmo-
9
nis tunc medicamen ad ipsum veloci-
10
ter vadit: et oportet vt faciat dormire egrum
11
super collum suum et teneat medicamen in
12
ore suo et deglutiat saliuam eius paulatim: ita quod
13
non mittat plurimum subito et excitet tussim. et oportet vt
14
ipse mollificet lacertum gutturis sui ita vt descen-
15
dat ad guttur ipsius absque excitatione sode.
16
¶ Et medicine sunt glutinatiua et exiccatiua
17
quas dicemus etiam in pthisi. ¶ Ulcera vero que
18
sunt in pectore et pulmone que diximus indi-
19
gent vt inijciantur in eis medicine lauatiue abster〈-〉
20
siue: et precipitur egro vt iaceat super latus infirmum
21
et tussiat et commoueatur aliquo motu. et quandoque egre〈-〉
22
ditur pus ex eis post missionem aque mellis in vlce〈-〉
23
re cum instrumento attrahenti pus. ¶ Cumque mundi〈-〉
24
ficatur sanies et spasmus quod non remansit ex ea ali〈-〉
25
quid tunc administrentur medicine consolidatiue.
26
Et non est in mundificatiuis abstersiuis in hu-
27
iusmodi aliquid sicut mel. Ipsum enim est mundifica-
28
tiuum et cibus dilectus a natura et non nocet vlceribus.
29
¶ Ulceris autem pulmonis regimen est due res:
30
quarum vna est cura vera: et altera est blandiens.
31
¶ Cura quidem vera non est possibilis nisi quando egritu〈-〉
32
do est susceptibilis cure: et nos iam narrrauimus
33
eam. Et illud est cum mundificatione vlceris et
34
exiccatione ipsius et expulsione materierum ab eo et pro-
35
hibitione catarri et adiutorio ipsius ad consolidan〈-〉
36
dum: Et iam preterijt illud in regimine prohibitionis
37
catarri et est radix tibi in hac cura. Et summa eius
38
est mundificatio corporis et attractio materiei a ca〈-〉
39
pite ad inferiora et confortatio capitis vt non mul〈-〉
40
tiplicentur superfluitates in ipso. et prohibitio eius quod
41
effunditur ex capite ad pulmonem et attractio illius
42
ad aliam partem. ¶ Et oportet vt sit mundificatio cum flobo-
43
mia et medicinis extrahentibus superfluitates diuer〈-〉
44
sas sicut pillulis cochijs: et proprie cum bdellio
45
et gummi additis in eis. ¶ Et fortasse necessaria sunt
46
ea que educunt humores melancolicos sicut epithi-
47
mum et similia. ¶ Et quandoque indiges iterationibus
48
in euacuatione vt minorentur superfluitates in ipso. Euacua
49
ergo cum flobotomia et medicina: deinde cum sub-
50
tiliatione: et proprie in corporibus fortibus.
51
¶ Et ex rebus iuuantibus in expellendo nocu〈-〉
52
mentum catarri est diacore: et proprie illud quod est
53
ex papauere et cum eis que dicemus in antido-
54
tario et reliqua. ¶ Et ex eis que iuuant ad hoc
55
vt natura suscipiat regimen est vt fiat permutatio ad re〈-〉
56
giones in quibus est aer exiccans et curetur et detur
57
in potu lac eis. ¶ Et oportet vt sit preparatio eius secundum plurimum
58
ea que est preparatio habens collum tensum ad anterio-
1
ra et ad superiora vt equetur casus partium pulmonis
2
pectoris adinuicem et non remoueantur partes vlceris
3
a coopertura et potione naturali. ¶ Et oportet vt non frequen-
4
tetur in ipso sedatio tussis cum prohibitione sputi. Nam
5
in ipso est timor magnus quamuis meditari faciat le〈-〉
6
nitatem. ¶ Blandientia vero sunt regimen in-
7
durando ea et exiccando ea: ita vt non fiat conca〈-〉
8
uitas in eis neque dilatentur: licet in eo non sperentur in〈-〉
9
carnatio et consolidatio: et in hoc est spes in tempore pa〈-〉
10
tientis ea quamuis vita eius sit non dilecta et leditur
11
quolibet errore. ¶ Et ista quidem exiccatiua con〈-〉
12
stringunt pulmonem et exiccant eum et claudunt vl-
13
cus quamuis non consolident ipsum: et si hac via processe〈-〉
14
rit non oportebit vt administretur lac omnino. ¶ Et
15
mel est vehiculum medicinis pthisis et ipsum non no-
16
cet vlceribus. ¶ Ulceris autem mundificatio fit cum
17
medicinis predictis mundificantibus et cum decoctione
18
ysopi predicta ad pthisim in antidorario. Et for-
19
tius illo est electuarium de herbo cum granis cotti
20
dictum in antidotario. Et fortius illo est electua-
21
rium de squilla cum lacte asinino. ¶ Et quandoque est necessarium
22
vt aggregentur in eis viscositatem facientia glutina〈-〉
23
tiua. et quandoque adiuuantur cum narcoticis vt prohibeatur
24
tussis et adiuuant medicinam in operatione sua: et tunc
25
necessarium est regimen viuificabile. et iam diximus tibi
26
hec mundificatiua in capitulorum principio. et diximus
27
etiam ea in capitulo empimatis. et vsitata ex eis sunt sor〈-〉
28
bitiones facte ex herbo. ¶ Et sorbitiones in quibus
29
ponitur porrum de sceni facte ex farina ciceris et al〈-〉
30
candaros: et hoc ipsum porrum elixatum et aqua mellis
31
in quibus coquuntur mundificatiua incarnatiua: et
32
omnia illa iam preterierunt tibi. et confectiones exiccatiue si〈-〉
33
cut dyaciminum et athanasia et electuarium de semine
34
lini. ¶ Uerum mitridatum et tyriaca cum administrantur
35
in quibusdam horis et proprie in principio et vbi non est
36
debilitas vehemens sunt iuuatiua. et vbi non est
37
febris iam perueniens ad vltimum in arefactione.
38
¶ Et lutum quidem sigillatum est res magis iuuatiua
39
in omni hora et lutum armenum. et similiter omnia que diximus
40
ex emplastris et vaporationibus et vnguentis mundi〈-〉
41
ficatiuis. ¶ Cumque putrefiunt vlcera in pectore
42
et in pulmone confert facere vt eger lambat coclea〈-〉
43
rium paruum de kitran in mane solo: aut cum mel〈-〉
44
le: aut cum aliquantulo galbani liquefacto cum
45
melle. ¶ Si autem illic fuerit caliditas et timentur
46
mundificantia calida et non conferunt frigida tunc
47
sumantur pulmo vulpis et semen feniculi et suc-
48
cus liquiritie mundificatus et succus capilli ve-
49
neris et aggregentur et cum aqua zuccari ingrossa〈-〉
50
ta: quoniam est vintimum[*]vintimum corrupt for vltimum. ¶ Et quandoque administrantur in
51
hac egritudine genera suffumigationum exiccan〈-〉
52
tium et mundificantium quibus fit suffumigatio
53
cum traiectorio. ¶ Et ex eis sunt illa que. ℞. ar〈-〉
54
senicum et piper fiant ex eis similitudines auella-
55
ne cum albumine oui. ¶ Et ex eis est illa que
56
℞. foliorum oliue dulcis et stercoris vaccarum pre〈-〉
57
gnatarum et adipis renum hirci et arsenici et ster〈-〉
58
coris leporis partes equales. ¶ Et ex eis est illa
1
que. ℞. cortices nabach et arsenicum et adipem re〈-〉
2
num hirci. ¶ Et ex illis que. ℞. arsenicum et bu-
3
tyrum de ouibus. ¶ Et ex illis est que. ℞. arse-
4
nici et aristologie et cortices radicis capparis partes
5
equales: aggregentur cum melle et butyro et etiam
6
pinea in qua est fex alkitran: et etiam arsenicum scilicet ci-
7
trinum cum sisamino oleo. ¶ Et quotiens ca-
8
lefit complexio eius superflue curetur cum trociscis de
9
camphora aliquibus diebus et redeatur post eos ad
10
exiccandum. ¶ Cibi autem sint ex perdicibus decoctis
11
cum seminibus et speciebus: et non prohibeatur vinum album
12
purum in principio sui et olfaciat semper odori-
13
fera et adhereat somno et requiei et quieti et di-
14
mittat iram et rixam et non perueniat ad ipsum illud
15
quod contristat. ¶ Et ex eis que ego multotiens sum
16
expertus in corporibus diuersis et regionibus di〈-〉
17
uersis est vt vtatur patiens zuccaro rosaceo recenti sui
18
anni omni die quantum potest quamuis multum sit: ita etiam vt
19
cum pane. Deinde attendatur esse eius: tunc si con〈-〉
20
stringatur anhelitus eius propter exiccationem rosarum
21
detur in potu syrupus de ysopo secundum quantitatem
22
necessitatis. et si inflammatur febris dentur in potu
23
trocisci de camphora et non intermittatur hec cura
24
in ipso quoniam sanat: et si non timerem dici mendax
25
narrarem in hac intentione mirabilia et referrem
26
summam qua vsa est mulier pthisica. peruenit res
27
eius ad hoc vt egritudo cum ea prolongaretur
28
adeo donec perueniret ad mortem et vocaretur ad
29
ipsam qui prepararet ea que mortui sunt necessa〈-〉
30
ria. Tunc quidam frater eius surrexit ad eam et cu〈-〉
31
rauit eam hac cura tempore longo et reuixit et sana-
32
ta est et impinguata est et non est mihi possibile
33
vt dicam summam eius quod comedit de zuccaro rosaceo.
34
¶ Et quandoque egent siccitas et arefactio admini-
35
stratione lactis et aldoch. et in hoc est cibatio et
36
equatio et humectatio humoris corrupti et con〈-〉
37
glutinatio vlceris cum caseitate et mundificatio
38
cum abstersione aque lactis virus et saniei: immo
39
multotiens sanat hoc regimen vlcera pulmonis
40
cum non intenditur in regimine eorum vt indurentur.
41
¶ Et de lactibus magis conueniens est lac mu-
42
lieris suctum ex mammilla: deinde lac asinarum et
43
lac caprinum proprie propter stipticitatem que est in lacte
44
caprino. Et lac equinum etiam est ex eis que mundi-
45
ficant et faciunt sputum facile. Uerum non est
46
ei conglutinatio secundum quod existimo. In lacte autem
47
ouino et vaccino est grossitudo: et si posset sugi
48
ex vbere esset magis conueniens. Et oportet vt
49
animalia ex quibus mulgetur pascant plantas qua〈-〉
50
rum operatio est necessaria ad incarnationem
51
quidem sicut virga pastoris et hausigi et cometre .I.
52
pirus et que sunt illis similia. ¶ Sed mundifi〈-〉
53
cantia facientia spuere sicut alhasce et alandaco〈-〉
54
cha et nidus apis immo sicut lacticinium. Et ille
55
qui vtitur potu lactis: oportet vt obseruet reli-
56
quum regimen. Nam si errauerit in aliquo for〈-〉
57
tasse reducet super eum malitiam. ¶ Quidam
58
autem medicorum qui medicinam comprehen〈-〉
1
derunt iam narrauerunt sufficientiam dandi lac
2
in potu. Et dixerunt illud cuius intentio est cum
3
proposito nostro scilicet quoniam oportet vt ex asinabus
4
eligantur ille que a partu elongate sunt .IIII. men-
5
sibus: aut quinque mensibus et vadat ad vas in
6
quo lac mulgetur et abluatur cum aqua. Et si
7
lac fuerit mulctum in eo ante lauetur cum aqua
8
calida et fundatur in eo aqua calida et dimittatur donec dissol〈-〉
9
uatur aliquid si fuerit in eo aqua. Deinde abluatur cum aqua
10
calida et frigida: deinde ponatur vas in quo mul〈-〉
11
getur lac in aqua calida et mulgeatur in eo me〈-〉
12
dietas sacraiati et est quantitas eius quod in po〈-〉
13
tu datur in die primo si egritudo fuerit salua: et
14
si non tunc plus illo dabis secundum quod putaueris et
15
existimaueris. Et sumat in potu in secundo die
16
duplum illius mulctum in illa mulsione. Et si
17
natura iam fuerit restricta in die prima pona-
18
tur in eo quod bibitur in die secundo aliquid zuc-
19
cari et fac in tertio sicut fecisti in die primo: quod
20
si natura non lenificatur in secundo et proprie
21
cum non lenificatur vsque ad tertium: tunc in po〈-〉
22
tu da duo sacraiati lactis cum duobus dauic
23
salis indi. et de amilo pondus .ʒ.ß. vsque ad .ʒ.I.ß.
24
et non cesses dare in potu omni die pondus me〈-〉
25
dietatis sacraiati. ¶ Quod si peruenerit sextus
26
et non respondet natura accipere ex lacte tres
27
sacraiati et cum eis commisce zuccarum et salem
28
et oleum amigdalinum et polipodium. Si autem
29
respondet vltra tres scellas: tunc non admi-
30
sceas post illud ex lacte aliquid: aut minue ex
31
lacte: et omnino oportet vt non addatur natu-
32
ra in die et nocte super tres: neque minuat ex dua〈-〉
33
bus: tunc si iuuatur cum hoc da in potu tribus
34
hebdomadis. ¶ Et iam dixerunt quidam com-
35
prehendentes quod melius lac in potu sumendum
36
illud est quod est animalis pascentis loca in qui〈-〉
37
bus sunt herbe subtiliatiue mundificatiue cum
38
stipticitate et exiccatione sicut absinthium et allea
39
et scea et abrotanum et polium et rubus. ¶ In
40
lacte autem caprino rectius est vt misceatur cum
41
recenter mulctum est aliquid aque et igniantur
42
lapides et proijciantur super ipsum multotiens
43
donec coquatur et auferatur eius aquositas: et
44
hec est melior decoctio quam decoctio super ignem.
45
¶ Et attende etiam lenificationem nature nisi
46
sit diaria: tunc enim oportet vt ponas in eo hy-
47
poquistidos. ¶ Aut tussis plurima: quare tunc
48
oportet vt ponas in eo dragaganti pondus .ʒ.I.
49
¶ Et si fuerit stomacus debilis ponantur in
50
eo cyminum et carui. ¶ Et lac quidem coctum
51
cum digerit ipsum pthisicus est ei cibus suffi-
52
ciens: quando post ipsum febrit pthisicus: tunc
53
oportet vt abscindatur. ¶ Aldroch autem est ne〈-〉
54
cessarium cum vehementia est febris et cum est solu〈-〉
55
tio ventris et est eis iuuatiuum valde. ¶ Et me〈-〉
56
lius est si dimittatur lac acetosum nocte vna post
57
acceptionem butyri totius in loco temperamen〈-〉
58
to: deinde moueatur in mane vehementer donec
1
adinuicem vehementer misceatur. ¶ Dein-
2
de sumantur trocisci de farina tritici que sit similia
3
boni panis adeo perforati donec sint illi qui no-
4
minantur berengen persice et proijciantur super
5
pondus .ʒ.X. ex eis pondus .XXX.ʒ. de aldroch et
6
accipiantur: et in die secundo adde de aldroch de-
7
cimam sui et minue de pane pondus .ʒ.I. fac il-
8
lud assidue donec remaneat solum lac acetosum.
9
Deinde conuertere cum non indiget aldroch
10
et apparet sanitas et declinat egritudo. Non er-
11
go cesses minuere ex aldroch et addere in tro-
12
ciscis donec abscindatur lac. ¶ Quod si aliquid
13
eorum habeant diariam proijcere ferrum igni〈-〉
14
tum in aldroch multotiens est malum: et redi
15
hic ad illud quod dicitur in antidotario. ¶ Cibi
16
autem ipsorum sint ea que glutinationem faciunt:
17
sicut panis de simila et tri. et que fiunt de milijs.
18
et rizi etiam mundificat et facit nasci carnem. et
19
kisth ordei bene decocta est glutinatiua mun-
20
dificatiua et est conueniens apud vehementiam
21
febris: et proprie cum cancris quorum extre-
22
ma sunt ablata quorum ablatio est iterata cum
23
aqua et cinere et proprie cum oleribus frigidis:
24
et lentes etiam et ea que accipiuntur cum cucu-
25
meris et citrolis et melonibus efficiunt sputum
26
facile. ¶ Si autem febris est leuis tunc non est
27
aliquid sicut caules et sparagi in ea que spuere
28
faciunt. ¶ Pisces autem saliti cum comedun〈-〉
29
tur semel aut bis conferunt in mundificando:
30
et cum vlcus est malignum: tunc aliena illud et
31
omne falsum. ¶ Quod si eos carne cibaueris tunc
32
sint cum eis que sunt sicut caro atheiugi et galli〈-〉
33
ne et perdicis et alcanabir et minutarum auium:
34
et omnes sint non impinguate: et melius est vt
35
comedant eas assatas vt sint vehementioris exic〈-〉
36
cationis et incarnationis. ¶ Et extremitates
37
etiam sunt bone propter viscositatem earum et
38
pisces in furno decocti. Et quando desiderant
39
iura tunc permisce ea cum melle. ¶ Et quan-
40
doque conceditur vt ipsi ingrediantur balneum
41
ante cibum et post ipsum cum non est in epati-
42
bus ipsorum opilatio. Ipsum enim impinguat eos
43
et confortat ipsos. Aque vero ipsorum quas ipsi
44
potant sint aque pluuie. ¶ Et pthisicis quidem
45
multotiens accidit sputum sanguinis secundum quod pre〈-〉
46
terijt eius rememoratio. ¶ Et ex trociscis bonis
47
ad illud sunt trocisci qui. ℞. luti sigillati .ʒ.III. ami〈-〉
48
li luti armeni rosarum rubearum omnium ana
49
.ʒ.IIII. karabe granorum myrti amborum ana .VI.ʒ.
50
quam cancrorum adustorum seminis portulace am-
51
borum ana .ʒ.XV. coralli dragaganti spodij sedi-
52
ne omnium ana .ʒ.XV. gummi feniculi succi liquiri〈-〉
53
tie omnium ana .ʒ .VII. conficiantur cum succo por〈-〉
54
tulace et aqua rosacea recentium et fiant ex eis tro-
55
cisci et bibantur cum aqua cucumeris: aut cum
56
aqua pluuiali. ¶ Et multotiens idem accidit
57
pthisico casus vue et cadit in laborem et prefo-
58
cationem propter ipsum. Et quandoque indiget
1
abscissione eius.
2
¶ Fen .XI. de dispositionibus cordis.
3
¶ Tractatus primus eius de principijs et ra〈-〉
4
dicibus ad illud.
5
¶ De anathomia cordis. Capitulum .I.
6
COr quidem creatum est ex car-
7
ne forti vt sit longinquum a no-
8
cumentis in quo contexte sunt
9
species villorum fortium vehe〈-〉
10
mentis diuersitatis scilicet longitu-
11
dinalium attractiuorum: latitu〈-〉
12
dinalium expulsiuorum et transuersalium reten〈-〉
13
tiuorum: vt sint ei species motiuum. ¶ Et men〈-〉
14
surata est eius creatio cum quantitate sufficien〈-〉
15
ti vt non sint superfluitas et grauitas et magni-
16
tudo: quoniam ex ipso est origo arteriarum et suspen〈-〉
17
sio ligamentorum. ¶ Et dilatatum est vt fit in
18
origine sufficientia cum eo quod oritur. ¶ Et po〈-〉
19
sita est post hec pars eius altior duarum partium
20
ipsius: vt sit longinqua ab appoditione super
21
ossa pectoris: et non ledat eam tactus eorum.
22
¶ Et subtiliata est eius altera extremitas sicut
23
illud quod aggregatum est ad punctum vnum: vt
24
sit illud quod leditur tactu ossium minor partium
25
eius. ¶ Et facta est dura illa pars eius superflue
26
vt sit illud quod paratum est ledi illa obuiatione
27
melius factum. ¶ Et gradata est figura ad pi-
28
neam vt ingeniosa fabricatio inferior et supe-
29
rior sit bona: et non sit in ea superfluitas. ¶ Et
30
positum est in panniculo solido valde subtili:
31
qui quamuis sit ex genere panniculorum: tamen
32
non inuenitur panniculus compar ei in spissi-
33
tudine vt sit ei clipeus et tutamen. ¶ Et separa〈-〉
34
tum est corpus eius ab illo panniculo cum quan-
35
titate quadam nisi apud radicem eius: et vbi
36
oriuntur arterie: et est ei vt dilatetur in ipso absque
37
prefocatione: et apud radicem eius est membrum
38
sicut fundamentum simile cartilagini paruum
39
vt sit basis fixa firma. ¶ Et in ipso sunt tres ven〈-〉
40
tres scilicet duo ventres magni: et venter quasi me-
41
dius quem Galienus nominauit foueam: aut
42
meatum non ventrem vt sit ei receptaculum nu-
43
trimenti: quo nutritur: spissum forte simile sub〈-〉
44
stantie ipsius: et minera spiritus generati in ipso
45
a sanguine subtili. ¶ Et inter ambos sunt vie:
46
et ille vie dilatantur in ipso cum dilatatur cor:
47
et coartantur apud longitudinem eius. ¶ Et
48
basis quidem ventris sinistri altior est basi ven〈-〉
49
tris dextri: et basis ventris dextri descendit mul〈-〉
50
tum. ¶ Et vene pulsatiles sunt arterie create:
51
et sunt nisi vna earum habentes duas tunicas.
52
et durior earum est intrinseca cum ipsa sit ob-
53
uians percussioni et motui substantie spiritus
54
forti cuius intendatur conseruatio et custo-
55
dia et fortitudo. ¶ Et origo arteriarum est
56
ex ventre sinistro qui est vnus duorum ventrium
57
pectoris: quoniam dexter est propinquior epati: quare
58
oportet vt sit occupatus in attractione nutri-
1
menti et administratione eius. ¶ Et quia venter de〈-〉
2
xter cordis comprehendit grossum graue: et sini〈-〉
3
ster comprehendit subtile leue temperata sunt
4
ambo latera cum confirmatione ventris qui com〈-〉
5
prehendit grossum et proprie quando sequitur resolu〈-〉
6
tio cum resudatione aut exiccatione propter gros〈-〉
7
situdinem meatuum et ingrossando ventrem qui
8
comprehendit subtile: immo positum est vas subti-
9
lioris strictius et temperatior sanguis eius est in
10
medio. ¶ Et sunt ei duo additamenta super duo
11
orificia introitus duarum materierum scilicet sangui〈-〉
12
nis et aeris attracti ad cor sicut due aures: ner-
13
uosa que sunt rugosa: mollificantia dum cor per〈-〉
14
manet constrictum. Et cum dilatatur tensa et adiu〈-〉
15
uantia ad constringendum illud quod compre-
16
henditur ad interiora. Sunt ergo sicut due arce
17
recipientes a vasibus: deinde mittentes illud ad
18
cor cum mensura: et subtilia sunt vt sint magis com〈-〉
19
prehendentia et melius obedientia constrictioni:
20
et facta sunt dura vt sint longinquiora a passione.
21
¶ Et cor quidem nutritur cum virtutibus suis na〈-〉
22
turalibus cum dilatatione quare attrahitur sanguis
23
ad interiora eius sicut attrahitur aer. ¶ Et cor
24
quidem positum est in medio medij pectoris: quoniam
25
est temperatior locus et declinat magis parum
26
ad sinistrum vt elongetur ab epate et habeat epar lo〈-〉
27
cum amplum. ¶ Splen vero descendens est ab eo cum
28
elongatione: et in descensione eius est iuuamentum
29
quod ego dicam. Et vt cor amplificet locum epa〈-〉
30
ti melius est quam amplificet ipsum spleni: quoniam
31
epar est sublimius. ¶ Et ex eis que intendun-
32
tur in declinatione cordis ab epate est vt non
33
aggregetur calor totus in parte vna: et vt tem-
34
peretur latus sinistrum cum splen ipse sit non ca〈-〉
35
lidus valde: et vt ipsum minus comprimat ve-
36
nam concauam venientem ad ipsum preparando ei quem〈-〉
37
dam locum. ¶ Et si aliqua animalia sunt magni cordis
38
et sunt cum hoc pauida et timida sicut lepores et
39
cerui: tunc causa in eo est: quoniam calor eorum est paruus et
40
exiccatur ex eo res plurima: quare non calefacit inte-
41
gre. ¶ Et illa que sunt parui cordis et cum hoc auda-
42
cia: ideo sunt quoniam caliditas in ipso est plurima et coarta-
43
tur et fit vehemens. ¶ Uerum illa que sunt plurimum au-
44
dacia sunt ea que sunt magni cordis. ¶ Et cor
45
quidem non tolerat nocumentum dolorum neque apostema: et propter
46
hoc non decolatur animal in cuius corde inuenitur ex no〈-〉
47
cumentis illud quod inuenitur in reliquis membris. Et
48
quandoque inuenitur in quibusdam animalibus magni corporis
49
vel cordis os magnum et proprie in bobus: et hoc
50
os est decliue ad cartilaginem. et illud quod est plus
51
et maius cum additione et duritie est illud quod inue〈-〉
52
nitur in corde elephantis. Et iam repertum est cor cuius〈-〉
53
dam simij habens duo capita. ¶ Et ex virtute vi〈-〉
54
te cordis est quoniam quando aufertur ab ani-
55
mali inuenitur pulsari vsque ad horam. ¶ Iam
56
autem errauit qui existimauit quod cor sit lacertus
57
quamuis sit similium rerum cum eo. verum mo〈-〉
58
tus eius non est voluntarius.
1
¶ De egritudinibus cordis. Capitulum .II.
2
QUandoque accidunt cordi in sua proprieta-
3
te species egritudinum omnes sicut species
4
malitie complexionum que quandoque sunt materia〈-〉
5
les et quandoque sunt pure. Et materiales quandoque
6
sunt in venis eius et quandoque sunt in eo quod est in-
7
ter panniculum eius et corpus ipsius: et proprie hu-
8
miditas. Multotiens enim inueniuntur in illis locis
9
humiditates. ¶ Et scitum est quod quando multiplicantur
10
coartant cor a dilatatione: quare interficiunt. ¶ Et
11
quandoque accidunt ei apostemata et opilatio: et quandoque accidit
12
ei aliquid de egritudinibus situs etiam sicut aliquid
13
quod accidit ei de coartatione in humiditate com-
14
pressiua prohibente ipsum a dilatatione: quare interfi-
15
cit. ¶ Et solutio singularis que accidit aut in ipso
16
aut in panniculo eius. ¶ Cumque confirmatur in cor-
17
de malitia complexionis non recipit curam. Et quando non
18
est confirmata non est facile susceptibilis cure. Et
19
apostema quidem calidum est interficiens statim. et frigidum est
20
ex eis que sunt difficilia. ¶ Et raro eueniunt
21
durities et mollities in corde. Sed plurimum illius
22
est in panniculo cordis. quod si contingat vt in ipso
23
eueniat: tunc ipsum non interficit in momento interfe〈-〉
24
ctionis apostematis calidi: verumtamen cum hoc est interficiens.
25
¶ Et quandoque prolongatur durum quod accidit in panni-
26
culo ex humore grosso: et non durum ex humore aquo〈-〉
27
so distillando spacium sicut dispositio in apostemate
28
quod fuit in panniculo cordis simij quod narrauit
29
Galienus vixerat ille simius lesus. sed postquam ana-
30
thomizatus et post mortem suam cognitum est quid
31
passus est in vita sua. fuerat enim debilitas et ex〈-〉
32
tenuatio. ¶ Cunque cor ipsum non toleret vt apo〈-〉
33
stemetur: quomodo ergo tollerabit vt collectio et
34
saniositas in ipso fiant. ¶ Et cum illic acciderint
35
vlcera tolerabilia bothoralia: tunc ipsa interfi-
36
ciunt post fluxum sanguinis nigri ex naribus secundum
37
quod dicitur. ¶ Et quandoque accidit in neruis cordis
38
opilatio nocens operationibus cordis. ¶ Cor autem
39
longinquius est ab hoc vt toleret solutionem singu〈-〉
40
laris quam apostema. ¶ Et quandoque accidit corpori ipsius et
41
penetrat vsque ad ventres et interficit statim: et si
42
non est penetrans tunc fortasse postponitur eius in-
43
terfectio vsque ad diem secundum. ¶ Et quandoque accidunt
44
cordi egritudines propter communitatem panniculi sui et
45
communitatem cerebri et lateris et pulmonis et epatis et
46
intestinorum et reliquorum viscerum et proprie stomaci. Et
47
quandoque est propter communitatem aliorum membrorum et corporis communi-
48
ter sicut est in febribus. ita vt verificetur per paroxis〈-〉
49
mos suos et crises suas: et propter communitatem aliorum mem〈-〉
50
brorum. ¶ Quandoque sunt propter ea que abscinduntur ex eis
51
sicut communitate epatis quando debilitatur in transmittendo
52
nutrimentum ad ipsum. et cerebri quando debilitatur. Et
53
debilitatur lacertus faciens anhelitum ab anhelitu
54
¶ Et quandoque sunt propter ea qui ex eis ad ipsum ve〈-〉
55
niunt: ex cerebro quidem: sicut quando in ipso mul〈-〉
56
tiplicatur humor melancolicus et penetrat in substantia
57
cerebri quare penetrat in via arteriarum vsque
58
ad cor excitans tremorem cordis et casum virtutis
1
et tristitiam cum excitatione malitie cogitationis
2
et angustie: et sicut illud quod ex eo peruenit ad ipsum
3
ex humore humido per hanc viam et facit accidere
4
obliuionem et pigritiam et casum festinationis. Sed
5
ex epate sicut illud quod ipsum mandat ex sanguine ma〈-〉
6
lo calido et frigido aut grosso. ¶ Et quandoque sunt
7
propter communitatem in nocumento secundum semitam vicinita〈-〉
8
tis sicut propter nocumentum eius quod est propter apostema
9
calidum et frigidum existens in panniculo continente
10
ipsum proprie et reliquorum viscerum communiter: et nocu〈-〉
11
mentum eius quod est propter nocumentum oris stomaci et
12
stomaci ab humore viscoso: aut mordicatiuo aut
13
vermibus et ascaridibus aut vomitu mordicati-
14
uo. quare euenit ex eis tremor cordis. ¶ Et quandoque
15
sunt propter communitatem in dolore quando vehemens fit et
16
peruenit ad ipsum et multotiens interficit. ¶ Et quandoque
17
sunt propter mutationem materiei sicut ex squinantia:
18
aut pleuresi: aut peripleumonia: quare declinat materia
19
ad cor et prefocat et interficit. ¶ Ergo communitates
20
que cadunt inter cor et panniculum eius non oportet vt
21
consequantur pernitiem. Et si est apostema dum non est calidum:
22
ipsum enim est pernitiosum. ¶ Et quandoque accidit in
23
ipso ore stomaci tremor et nocet cordi. Modi[*]Modi [...] sudore This is a new chapter in Venice 1564, p. 664, with the rubric De modis ex quibus significantur dispositiones cordis. Capitulum 3. Because of this division, the chapter numbering from this passage onwards until the end of tractatus primus disagrees in the two prints (see fol. 258v-260r, and Venice 1564, pp. 664-668). The index fol. 386v ff. below agrees with the chapter numbering in this print.
24
aut[*]aut corrupt for autem ex quibus significantur dispositiones cordis sunt no-
25
uem[*]no-uem cf. Venice 1564: VIII. Pulsus. et anhelitus. et creatura pectoris. et
26
ea que nascuntur super pectus. et tactus corporis. et quod
27
accidit in ipso. et mores et virtutes corporis. et
28
debilitas eius: et meditationes eius. ¶ Pulsus
29
quidem quoniam velocitas eius et magnitudo et frequentia
30
ipsius significat caliditatem eius. et eorum contraria significant fri〈-〉
31
giditatem eius: et eius lenitas significat humidita-
32
tem. et eius durities significat siccitatem ipsius. et forti-
33
tudo eius et equalitas et ordinatio significant sanita-
34
tem eius. et eorum contraria significant contrarium sanitatis ipsius.
35
¶ Et anhelitus quidem magnus et frequens et ve-
36
lox et calidus significat caliditatem eius: et contraria eorum
37
significant frigiditatem eius. ¶ Et pectus amplum altum si
38
non est propter multitudinem cerebri: quam significat capi-
39
tis magnitudo faciens multitudinem cerebri fa〈-〉
40
cientem magnitudinem nucce facientem magnitudinem
41
spondilium facientem magnitudinem costarum ortarum
42
ex eis: immo est illic paruitas capitis: aut eius me-
43
diatio. ¶ Et fortitudo pulsus significat caliditatem ipsi〈-〉
44
us et contrarium illius si non facit ipsum paruitas capitis
45
significat frigiditatem eius. ¶ Et pili plurimi or〈-〉
46
ti super pectus et proprie illi qui sunt crispi significant calidita〈-〉
47
tem ipsius: et nuditas pectoris et paucitas pilorum
48
significant frigiditatem ipsius propter priuationem agen-
49
tis fumum. aut siccitatem propter priuationem materiei fumi.
50
et si non contradicit humiditas complexionis corporis valde
51
et consuetudo aeris et regionis et etatis. ¶ Et ca-
52
liditas corporis totius significat calitatem[*]calitatem corrupt for caliditatem eius si non re〈-〉
53
sistunt splen et epar frigida cum frigiditate sua: et
54
frigiditas corporis significat frigiditatem eius si non
55
resistit epar aliquo modo. et lenitas eius significat
56
humiditatem eius si non resistit epar aliquo modo
57
resistendi. et durities eius significat siccitatem ipsi〈-〉
58
us si non resistit epar. ¶ Et febres putride cum
1
sanitate epatis significant caliditatem eiuis et humi-
2
ditatem eius. ¶ Ex via autem morum quoniam ira naturalis que
3
non est ex consuetudine et audacia et furiositas et
4
leuitas motuum significant caliditatem eius. ¶ Et eo〈-〉
5
rum contraria si non est acquisita ex meditationibus et con〈-〉
6
suetudinibus significat friditatem ipsius. ¶ Corporis
7
autem fortitudo significat ipsius fortitudinem et eius
8
debilitas si non fuerit nocumentum ex cerebro et
9
neruis debilitatem ipsius. Et debilitas eius signi〈-〉
10
ficat malitiam complexionis in ipso. Et fortitudo
11
eius significat complexionis eius naturalis equalita-
12
tem. Et est quia essentia caloris innati et sanguinis et
13
spiritus vitalis plurima est in ipso non inflammata fumo〈-〉
14
sa: immo splendida pura. Sed accidentalem ex caliditate
15
significat vehementia inflammationis et rixa anime. Et quandoque
16
perducit nocumentum in anhelitu. ¶ Meditationes
17
vero que declinant ad gaudium sicut fiducia et boni-
18
tas spei significat fortitudinem ipsius: et equalitatem ipsius que
19
sequuntur in caliditate et humiditate ipsius. Et decli〈-〉
20
ues ad inquisitionem solitudinis et disiunctionis signi〈-〉
21
ficant caliditatem eius. ¶ Et decliues ad timorem et
22
tristitiam significant frigiditatem et siccitatem eius: et
23
dispositiones que sequuntur in ipso corde: sicut inflam〈-〉
24
matio accidens in ipso et sicut tremor qui sentitur ex
25
ipso: alie significant per seipsas complexionem eius sicut inflamma-
26
tio: et quedam non significant nisi per comparem suum sicum tremor
27
cordis. Tremor namque cordis sequitur omnes species de〈-〉
28
bilitatis cordis et malitie complexionis ipsius et non
29
significat rem puram in ipso. et quandoque plurimum tremoris cor〈-〉
30
dis est propter fortitudinem sensus cordis quare accidit
31
tremor cordis ex qualibet meditatione aut vapo-
32
re aut similibus illis ex eis que peruenitnt[*]peruenitnt corrupt for perueniunt ad ipsum.
33
¶ Et quandoque sunt egritudines cordis cum communitate
34
aliorum et proprie capitis et oris stomaci. ¶ Et non eua-
35
cuantur egritudines cerebri melancolice et epileptice
36
a communitate cordis. ¶ Et quandoque permutan-
37
tur ad cor materie expulse ex eis que sunt sicut
38
pleuresis et peripleumonia et sunt cause timo-
39
ris magni et mortis subite. Et quando accidit
40
humoribus diminutio ex quantitate necessaria
41
primum nocumentum illius est in corde quare al-
42
teratur complexio eius. ¶ Et quando peruenit calor
43
purus aut frigus purum ad cor moritur ille cu〈-〉
44
ius est. et iam vidi congelatum loqui et iam mo〈-〉
45
riebatur cum sudore et sine sudore.
46
¶ De signis complexionum cordis natura-
47
lium. Capitulum .III.[*]III. cf. Venice 1564: 4
48
COmplexionem quidem calidam natu-
49
ralem significant ampliudo[*]ampliudo corrupt for amplitudo pectoris in
50
creatione sua nisi resistat cerebrum et ma〈-〉
51
guitudo pulsus naturalis: et declinatio
52
ipsius ad frequentiam et velocitatem et magnitudo
53
anhelitus naturalis: et declinatio ipsius ad frequen-
54
tiam et violentiam: et exuberatio pilorum super pe-
55
ctus et proprie super sinistrum parumper si non repu-
56
gnet humiditas membri alterius contrarietate ve-
57
hementi valde aut regio et aer. ¶ Et vehemen〈-〉
58
tiam ire et furiositatem et bonitatem crudelitatis et
1
spaciositatem spei significat magnitudo pectoris cum non
2
est propter cerebrum secundum quod dictum est. ¶ Complexionem
3
vero frigidam naturalem significat constrictio pectoris nisi propter
4
conditiones predictas et paruitas pulsus naturalis et de-
5
clinatio eius ad raritatem aut tarditatem: nisi sit il〈-〉
6
lic causa faciens velocitatem: et constrictio anhelitus natura〈-〉
7
lis: et declinatio eius ad tarditatem et raritatem: et
8
debilitas et pigritia: et patientia non acquisita ex
9
consuetudine et exercitio: et mores et similes mori-
10
bus mulierum et erubescentia cum timore: et hesita-
11
tio et oblitio et passio a minimis rebus et frigus
12
corporis. ¶ Humidam vero complexionem significant leni-
13
tas pulsus et velocitas patiendi a superuenientibus
14
iram facientibus et lenificantibus superuenientibus et
15
velocitas remouendi ab eis et humiditas cutis si
16
non resistit epar. ¶ Sed complexionem siccam significat du〈-〉
17
rities pulsus: et tarditas agendi et tarditas pa-
18
tiendi et tarditas quiescendi et lupinositas morum et
19
siccitas corporis si non resistit epar. ¶ Calidam autem
20
et siccam complexionem significat pulsus magnus cum mensu〈-〉
21
ra. Et illud ideo quoniam magnitudo eius est propter ne〈-〉
22
cessitatem: et diminutio ipsius propter siccitatem instrumenti
23
et velox proprie ad constrictionem et frequens et anhe-
24
litus magnus velox et proprie cum ipse extrahit aerem
25
frequens et perfidia morum et inuerecundia et leuitas
26
in motionibus et inblandities et velocitas ire propter
27
caliditatem et tarditatem pacificandi propter siccitatem: et
28
multitudo pilorum pectoris et spissitudo ipsorum
29
propter siccitatem materiei ipsorum et crispitudo ipsorum et ca〈-〉
30
liditas tactus et siccitas ipsius. ¶ In calida autem
31
et humida sunt pili pauciores et pectus est latum ma〈-〉
32
gnum et pulsus est magnus: verum est lenior. et velo〈-〉
33
citas et frequentia eius sunt infra illas que sunt in
34
complexione sicca cum equantur in caliditate: et est ira
35
in ea velox non vehemens: et tactus corporis est cali〈-〉
36
dus et humidus si non repugnat epar in vehemen-
37
ti frigiditate et humiditate si fuerit infra vehemen-
38
tiam et multiplicantur egritudines putride. ¶ Fri〈-〉
39
gidam autem et humidam significat pulsus cum non est magnus:
40
immo est decliuis ad paruitatem et est leuis non velox
41
neque frequens: immo est decliuis ad contraria eorum secundum
42
illud ad quod in vltimo peruenit complexio. et est habens
43
eam piger timidus tardus mortue festinationis
44
nudus a pilis: non retinens malum neque irascibilis
45
et est corpus frigidum et humidum si non resistit ei
46
epar cum calefactione plurima et exiccatione quamuisi[*]quamuisi corrupt for quamuis
47
non sit plurima. Frigidam vero et siccam habentis: pu:
48
sus[*]habentis: pu:sus corrupt for habentis pulsus non est cum illa tarditate tota: et habens eam
49
est tarde ire fixe retinens malum lenis sine pilis
50
frigidum habens corpus et siccum si non resistat epar cum
51
calefactione plurima et humiditate quamuis parua.
52
¶ De signis egritudinum cordis. Capitulum .IIII[*]IIII cf. Venice 1564: 5 .
53
DE illis sunt significationes complexionum non
54
naturalium. ¶ Et quandoque significant malitiam com〈-〉
55
plexionis cordis debilitas et resolutio
56
virtutis et liquefactio non pertinentes ad
57
causam primitiuam aut antecedentem: aut communitatem mem〈-〉
58
bri. quod si tremor cordis adiuuat in his significatoni〈-〉
1
bus tunc iam completur significatio: et quando perducit ad syn-
2
copym tunc iam confirmata est res. ¶ Et quando in cor-
3
de fortis fit malitia complexionis frigide: aut cali-
4
de: aut sicce sine materia incipit corpus procedere in
5
via ptisis et liquefactionis. Est ergo illa que est
6
calida ex illa ethica absoluta. Et frigida species
7
ethice.[*]ethice. corrupt for ethice [redundant period] comparatur ad senes et decrepitos: et sicca
8
species ptisis. et ethica quidem diuersificatur in toto illo a
9
ptisi facta a pulmone. Pulmo enim in hac non est
10
lesus in seipso: et habens eam non habet tussim: et diuer〈-〉
11
sificatur ab ea ethica cum caliditate propter priuatio-
12
nem caliditatis. ¶ Signum autem malitie complexionis
13
cordis calide est augmentum pulsus in velocitate
14
et frequentia non naturali: et egressio anhelitus ad
15
magnitudinem et velocitatem et frequentiam non natura-
16
lem et vehementia sitis que sedatur cum aere frigido:
17
et suauitas in frigore et communitas extenuationis et
18
liquefactionis absque causa alia et tristitia: et contur〈-〉
19
batio permixta inflammationi. ¶ Signa autem ma-
20
litie complexionis frigide sunt declinatio pulsus
21
ad paruitatem et raritatem non naturalem nisi cadat vir〈-〉
22
tus et sit necessaria frequentia vt succurratur cum eo quod
23
appropinquat necessitati cum alijs ab eis dua〈-〉
24
bus: et est cum debilitate anhelitus et resolutione
25
virtutis et tranquillitate: ad illud quod calefacit ex
26
speciebus eorum que tangit et olfacit et gustat: et timi-
27
ditas et non audacia et superfluitas in pietate et mi-
28
sericordia. ¶ Signa autem malitie complexionis
29
cordis humide sunt inclinatio pulsus ad leni-
30
tatem non naturalem: et velocitas patiendi ab impri-
31
mentibus in anima cum velocitate remotionis eorum:
32
et multitudo euentus febrium putridarum. ¶ Sed
33
signa malitie complexionis sicce sunt declinatio pul〈-〉
34
sus ad siccitatem non naturalem et difficultas passio〈-〉
35
num cum frixione earum siue sint fortes siue debiles
36
et liquefactio corporis. ¶ De significationibus autem
37
apostematum sunt significationes apostematum calidorum. Ipsa enim
38
in principio sui faciunt apparere in pulsu diuersitatem
39
mirabilem non consuetam et magnificant inflammationem
40
in corpore et proprie in partibus membrorum anhelitus.
41
¶ Et anhelans quamuis attrahit maximum aerem et
42
frigidissimum: tamen est quasi priuatus anhelitu: deinde
43
sequitur ipsum syncopis successiua. ¶ Et non oportet
44
vt expectetur in cognitione dispositionis apostematum cali-
45
dorum cordis illud quod est ex duritie instrumenti: secundum quod
46
currit consuetudo de expectatione eius in alijs
47
que sunt similia eis. Apostema enim non ita aduenit cordi
48
vt per ipsum induretur pulsus: immo interficit ante
49
illud. ¶ Singularis autem resolutio scitur ex
50
causis primitiuis. ¶ Et dixerunt quidam quod quando
51
accidit in corde vlcus et currit ex nare sinistra san〈-〉
52
guis moritur patiens. ¶ Et signum eius est
53
dolor in loco sinistro mammillari.
54
¶ De causis imprimentibus in corde. Capitulum .V[*]V cf. Venice 1564: 6 .
55
CAusarum in corde imprimentium alie
56
sunt que sunt ei proprie: et alie sunt com-
57
munes et alie sunt cause efficientes com〈-〉
58
plexiones et cause efficientes apostemata et
1
efficientes solutionem singularis et relique similes
2
eis que sunt ex eis quas numeraui tibi in libris
3
vniuersalibus. ¶ Uerum cordi appropriantur cause acci〈-〉
4
dentes propter anhelitum et cause accidentes propter passiones
5
animales. ¶ Propter anhelitum quidem quoniam quando constrin〈-〉
6
gitur: aut calafacit[*]calafacit corrupt for calefacit valde: aut infrigidatur valde: sequi-
7
tur ex eo vt accipiat cor nocumentum. In passio-
8
nibus autem animalibus oportet vt redeatur ad ea que di-
9
ximus in vniuersalibus: et iam ostendimus impressionem earum
10
in corde mediante spiritu: et cuiusque earum que super-
11
fluit in impressione prefocationis spiritus innati ad
12
interiora: aut sparsionis eius ad exteriora. Et
13
quandoque consequitur vt faciant peruenire syncopim: immo
14
consequitur vt interficiant. ¶ Et ira que est ex sum〈-〉
15
ma earum est minor omnibus illis in hoc. Ira enim ra-
16
ro interficit. vigilie vero et exercitium et similia il〈-〉
17
lis debilitant cor cum resolutione.
¶ De cano〈-〉
18
nibus vniuersalibus in curatione cordis. Capitulum .VI[*]VI cf. Venice 1564: 7 .
19
NOs quidem fecimus de medicinis cordia〈-〉
20
libus tractatum singularem quo cum homo con-
21
iunxerit inter scientiam suam in medicina et
22
cognitionem suam in principijs que sunt
23
magis communia quam medicina iuuabitur. hic vero innui〈-〉
24
mus ad illud quod oportet dici in libris medicinali-
25
bus puris propterea quod cor est membrum principale
26
prius omni principali et sublimius eo: oportet vt sit velox
27
studium in curatione eius cum medicinis ita vt ad〈-〉
28
iuuetur abque errore vltime siue velimus ex eo eua〈-〉
29
cuare humorem siue permutare ei complexionem. ¶ In
30
euacuatione autem que procedit cursu flobotomie ita studiose
31
festinamus ne oporteat nos permiscere eam cum
32
alio regimine mundificatiuo: immo plurimum quod in
33
ipsa obseruamus est ne superfluat et cadat virtus: et vt
34
viuificemus virtutem si debilitatur parumper cum rebus
35
viuificantibus virtutem quando debilitatur propter com〈-〉
36
plexionem frigidam: aut calidam. Et hec res non ap〈-〉
37
propriatur egressioni sanguis[*]sanguis corrupt for sanguinis tantum: immo omnibus euacuatio〈-〉
38
nibus quamuis sit extractio sanguinis vehementis
39
necessitatis ad hoc subsidium. ¶ Causa autem cum qua
40
excusamur a studio specierum regiminis alterius est.
41
quia egressio sanguinis non est medicamen perue-
42
niens ad cor: et quod plurimum repletionum cordis non
43
sunt nisi ex sanguine et vapore a nocumento quo-
44
rum duorum simul liberatur flobotomia. ¶ Et repletio
45
quidem sanguinea remouetur flobotomia basilice dextre
46
Sed repletio vaporosa flobotomia basilice sinistre.
47
¶ In reliquis autem euacuationibus que sunt cum medici〈-〉
48
nis oportet vt misceantur medicine cum regimine predi〈-〉
49
cto et regimine alio. Et illud est quoniam plures medi〈-〉
50
dicine euacuatiue sunt contrarie corpori: quare oportet vt eis
51
associentur medicine cordiales. et ipse medicine
52
que efficiunt in corde fortitudinem cum proprietate
53
que est in eis ita vt sint cum medicine administratio[*]medicine administratio corrupt for medicamine administrato
54
in euacuatione humoris cordialis sociate medicine
55
tyriacales bezaharti[*]bezaharti cf. Venice 1564: bezahartice pertinentes cordi. et plures
56
quidem harum medicinarum conferunt: immo plures ea-
57
rum conferunt ei ex aliqua parte. Et illud est quoniam
58
ipse etiam faciunt penetrare medicinas euacuati-
1
uas ad cor remouendo eas ab alijs locis. Per〈-〉
2
mutatio autem complextionis[*]complextionis corrupt for complexionis. aut est quia conuertitur re〈-〉
3
gimen ad permutationem frigidi: aut permutatio-
4
nem calidi: aut permutationem humidi: aut permuta-
5
tionem sicci. ¶ Cum ergo volumus permutare com-
6
plexionem frigidam audaces sumus ad illud cum
7
medicinis calidis commixtis cum medicinis cor-
8
dialibus calidis cum custodia nostra ne accidat ex eis
9
motus laboriosus humoris cordis: ita vt exten〈-〉
10
datur corpus cordis: cum eo quod gradatim facit il-
11
lud aut extendatur materia apostemosa et reliqua. ¶ Cum ergo
12
volumus permutare complexionem calidam non sumus ausi
13
esse contenti infrigidatiuis. Nam substantia propter
14
quam cor creatum est: et est spiritus effusus in ipso est
15
substantia calida scilicet caliditate innata non caliditati-
16
bus nociuis corpori. et accidit ei ex malitia com-
17
plexionis cordis quando est calida vt minoretur et resol〈-〉
18
uatur: et vt conuertatur in fumum et conturbetur. ¶ Cum
19
ergo superuenit corpori cordis quod extinguat ipsam
20
et non est permixtum cum medicinis calidis quarum proprie-
21
tas est vt confortent calorem innatum non totum illud
22
propter caliditatem earum: immo cum proprietate ipsarum associa〈-〉
23
ta caliditati earum possibile est vt noceat radici id est
24
spiritui quamuis ramo conferat et est corpus cordis: pro-
25
pterea quia iuuat ad temperandum caliditatem cordis
26
cum sentitur cum eo caliditas spiritus. ¶ Quapro〈-〉
27
pter non inuenimus sapientes antiquos euacuasse cu-
28
rationem malitie complexionis calide que est in cor-
29
de et eius quod accidit ei a permixtione medicina-
30
rum frigidarum cum cordialibus calidis: confidentes
31
quod natura si fuerit fortis discernet inter infrigidatiuum et
32
calefactiuum et afferet infrigidatiuum cordi et affe〈-〉
33
ret calidum cordiale spiritui et temperabit illud
34
et quandoque istud. ¶ Et si non inueniunt medica-
35
men equale faciens confortationem spiritus cum pro-
36
prietate aut proximum equalitati sicut buglossam
37
vigorant et adiuuant secum ea: sed si natura fue〈-〉
38
rit debilis non confert regimen. ¶ Et quandoque cogit
39
eos administrare medicinas calidas cordiales
40
propter illud quod ipsi sciunt de grauitate substan〈-〉
41
tie plurium medicinarum frigidarum cordialium et
42
paucitate penetrationis earum et declinatione ipsa-
43
rum cum natura ad frixionem et non ad penetratio-
44
nem. quare cogit eos illud ad hoc vt permisceant medi-
45
cinas cordiales calidas quibus penetrent vt natu〈-〉
46
ra adiuuetur ad deferendum illas cordi: sicut permi-
47
scent crocum reliquis permixtis trociscorum camphore.
48
Reliqua enim permixta discurrunt cum eo ad cor: dein-
49
de virtuti naturali inest vt procedat a corde: aut in〈-〉
50
flammet ipsum cum spiritu cordis et adiuuet cum
51
infrigidatiuis ad temperandam complexionem. Hoc
52
namque melius est eis quam vt vtantur infrigidatiuis
53
puris que figuntur in principio meatuum et nolunt
54
penetrare. ¶ Et isti qui abstulerunt crocum ex
55
trociscis camphore et blasphemauerunt primos fe〈-〉
56
cerunt trociscos camphore pauci iuuamenti:
57
quamuis ipsi ignorent hec. ¶ Amplius complexio
58
calida curatur dando in potu rob de fructibus et proprie
1
aquam pomorum de sceni et cydoniorum .ʒ.II.
2
Est enim bonum medicamen cum eis qui sibi sunt
3
similia de his que dicturi sumus: et cum epithima〈-〉
4
tibus et emplastris que sunt ex extinctis permixtis
5
cum confortantibus cor. et si causa fuerit materia euacuetur.
6
¶ Cura autem malitie complexionis frigide est cum
7
confectionibus vel confortantibus magnis quas
8
dicemus: et cum vino odorifero et cum exerci-
9
tijs temperatis et cum emplastris et linimentis calidis aro〈-〉
10
maticis cordialibus et cibis calidis cum quanti-
11
tate qua digerantur. ¶ Et si causa fuerit materia euacuetur.
12
¶ In cura autem malitie complexionis sicce necessarius est
13
cibus plurimus humectatiuus et introitus bal〈-〉
14
nei post ipsum: et administratio tine cum custo〈-〉
15
dia ipsius: et paucitas motus et tranquillitas: et
16
sumere in potu aquam frigidam. Et si fuerit illic
17
frigus alienentur ab aqua frigida. que est vehemen〈-〉
18
tis frigoris. Et cibentur cibis et potibus et multi〈-〉
19
plicetur somnus post cibum calidum. ¶ Et si causa
20
fuerit materia euacuetur. et tu quidem scies distinctionem
21
illius vbi loquemur de cura ethice et arefactionis.
22
¶ Cura autem malitie complexionis humide est sub-
23
tiliatio ciborum et administratio medicinarum
24
exiccatiuarum et exercitia temparata cum frequentia
25
et multitudine: et si causa fuerit materia euacuetur. ¶ Frigi-
26
de vero et humide complexionis cura est multitudo
27
exercitij et balnei ante cibum precipue therma〈-〉
28
rum: et submersio plurima in aqua calida: et ad〈-〉
29
ministratio solitiuorum et diurecticorum: et vsus
30
vini fortis resolutionis: odoriferi et administra〈-〉
31
tio ciborum laudabilis chimi cum quantitate
32
non plurima. quod si illi fuerit caliditas vitent bal〈-〉
33
neum et vtantur coitu. ¶ Et si fuerit materia
34
calida et humida: aut humida euacuetur.
35
¶ De medicinis cordialibus. Capitulum . VI[*]VI corrupt for VII [cf. Venice 1564: 8].
36
MEdicine quidem cordiales cum to-
37
talitate sua oportet vt colligantur ex
38
areolis medicinarum singularium et
39
ex areolis membrorum anhelitus.
40
Sed secundum necessitatem in hac hora nos dicemus
41
de eis illas que sunt sicut capita: et radices.
42
¶ Dicamus ergo quid ille quidem que ex eis
43
sunt proxime equalitati sunt hyacinthus et al-
44
berengesif. et alferuzegi et aurum et argentum et
45
buglossa. ¶ Calide vero sunt doronigi et zedo〈-〉
46
aria et muschus et ambra et zurumbet et seta pro-
47
prie et crocus et ambo ben sunt velocis iuua-
48
menti et gariofili sunt valde mirabiles: et xylo-
49
aloes crudum: et melissa et semen eius. et alsce-
50
hebram et semen eius et cardamomum et cube-
51
be et alfelemenusch: et acetosa et semen eius et
52
folia citri et folium indum et enula est mirabilis.
53
¶ Frigide vero sunt margarite et karabe et cam-
54
phora et corallus et sandali et rosa et spodium
55
et lutum sigillatum et poma. Et ex eis est corian〈-〉
56
drum siccum et humidum.
57
¶ Tractatus .II. de partibus distinctis.
58
¶ De tremore cordis et causis eius. Capitulum .I.
1
TRemor cordis est motus tre-
2
mulus accidens cordi. ¶ Et cau-
3
sa eius est omne quod ledit cor ex eis
4
que sunt in ipso aut in pannicu〈-〉
5
lo eius: aut continuantur ei ex mem〈-〉
6
bris vicinis communicantibus ei.
7
¶ Et quandoque fit a materia humorosa: et quan〈-〉
8
doque fit a malitia complexionis pure. Et quan〈-〉
9
doque ab apostemate: et quandoque fit a resolu-
10
tione singularis et fit a causa extranea: et quandoque
11
fit a morsu venenosorum animalium. et quandoque fi[*]fi corrupt for fit a serpen-
12
tibus qui fiunt in ventre: et quandoque fit a sensu vehe〈-〉
13
menti. ¶ Et materia humorosa quandoque est sanguinea:
14
et quandoque est humiditas: et quandoque est melancolica: et quandoque
15
est colerica: et quandoque est ventosa: et est leuior et fa-
16
cilior earum. ¶ Et ille qui est a malitia complexio〈-〉
17
nis pure: ideo est quia omnis complexio dominans facit debili-
18
tatem: et omnis debilitas efficit in corde dum per-
19
seuerat in ipso residuum virtutis agitationem
20
quandam quasi ipsum expellat a seipso aliquod no-
21
cumentum. ¶ Et tremor quidem cordis quando super〈-〉
22
fluit penetratur ad syncopim: et quando magis super-
23
fluit permutatur ad mortem. Et vnaqueque complexionum
24
simplicium facit illud. ¶ Apostema vero cali〈-〉
25
dum in principio perseuerans facit apparere tre〈-〉
26
morem cordi: deinde syncopim postea mortem:
27
et frigidum est propinquum dispositioni eius.
28
Sed quandoque interponit spacium aliquantu〈-〉
29
lum. et similiter resolutio singularis. Et simili-
30
ter opilatio existens in cursibus sanguinis et spi〈-〉
31
ritus in corde et que sequuntur ipsum et in ve-
32
nis sensibilibus partium pulmonis. ¶ Factus
33
autem a causa extranea est sicut a doloribus con〈-〉
34
strictiuis et permutationibus materierum apo〈-〉
35
stematum vicinorum predictorum a potu vene〈-〉
36
norum. Et factus a morsibus serpentum. Et
37
factus a serpentibus qui accidunt in ventre: et
38
proprie quando ascendunt ad superiora mirach
39
in cibo et fece. ¶ Factus autem a subtilitate sen〈-〉
40
sus cordis est: quoniam habenti illum accidit
41
tremor cordis et qualibet ventositate generata
42
in spacio quod est inter ipsum et inter pannicu-
43
lum eius: aut in corpore panniculi eius: aut in
44
vena eius: et ex qualibet qualitate frigida: aut
45
calida adueniente ei: ita quod succedit potui aque
46
preter quod perducat illud ad debilitatem in ope〈-〉
47
rationibus suis. ¶ Factus autem cum commu-
48
nitate: aut est cum communitate corporis to-
49
tius sicut accidit in febribus et proprie in febri-
50
bus pestilentialibus: aut cum communitate pan〈-〉
51
niculi sui: ita vt accidat in ipso apostema molle
52
aut durum sicut accidit simio: aut gallo predi-
53
ctis: aut cum communitate stomaci: quoniam
54
in ipso est humor viscosus vitreus: aut mordi-
55
catiuus colericus: aut corrumpitur in eo cibus:
56
aut cum communitate omnium membrorum que
57
dolent vehementer. ¶ Et quandoque multipli〈-〉
58
catur cum communitate stomaci propter humorem qui est
1
in eo: aut bothor in ore eius: aut attractionem
2
succedentem labori: ita vt forsitan non discernatur
3
inter ipsum et inter cordialem. ¶ Et quandoque accidit propter
4
tremorem in ore stomaci et continuatur illi: et est similior res
5
tremori cordiali. ¶ Et quandoque fit cum communitate pul-
6
monis quando multiplicatur in eo opilatio in parte illa que
7
obuiat cordi: et non penetrat anhelitus secundum suos
8
modos: et illud indicat constrictionem anhelitus
9
non securam. ¶ Et quandoque fit causa crisis et motuum acciden〈-〉
10
tium humoribus ad crisim. Et ego exponam illud
11
in loco suo. ¶ Et si quis conqueritur de tremore cor〈-〉
12
dis post egritudines et habet nauseam et euomit co〈-〉
13
leram plurimam et non remouetur nausea est ma〈-〉
14
lum et indicat spasmum in stomaco.
15
¶ De signis. Capitulum .II.
16
TRemorem cordis omnem significat pulsus di-
17
uersus transiens terminum in diuersi-
18
tate sensu percepta in magnitudine et
19
paruitate et velocitate et tarditate et ra-
20
ritate et frequentia: et multotiens assimilatur pulsui
21
habentium asma. ¶ Et significant illum qui est humidus ve-
22
hementia lenitatis pulsus est sensibilitas haben〈-〉
23
tis eam quasi cor eius sit positum in humiditate.
24
¶ Et significant illum qui sanguineus est signa caliditatis
25
et inflammationis et velocitas pulsus et magnitu-
26
do eius in alia hora quam tremoris cordis: et iuuan〈-〉
27
tur coitu et infrigido[*]infrigido corrupt for in frigido est econtrario. ¶ Et significant
28
illum qui colericus est et est raro egritudines co〈-〉
29
lerice sequentes ipsum et durities quedam in pulsu
30
et vehementia inflammationis. ¶ Et significant illum qui
31
melancolicus est tristitia et sollicitudo et durities in
32
pulsu. ¶ Et ventosum quidem purum significat velocitas
33
resolutionis eius et leuitas laboris eius: et etiam pau-
34
citas diuersitatis in pulsu eius. ¶ Et significant apostemo〈-〉
35
sum in substantia ipsius: aut panniculi eius signa duo〈-〉
36
rum apostematum predictorum. ¶ Et illum qui est ex solutione
37
continuitatis causa sua. et factum a venenis et morsibus
38
cause sue cum proprietate reliquarum causarum. Et similiter factum
39
a vermibus. ¶ Et factum a complexione singulari cali〈-〉
40
da et inflammatione vehementi absque sensibilitate
41
humiditatis in qua natet cor: velocitas pulsus
42
et frequentia eius quamuis sit non in hora commo-
43
tionis eius et quod est post causas spasmaticas sine materia
44
et in ethica et similibus. ¶ Et factum a frigore puro
45
significant cause sue ex euacuationibus extinguentibus calo〈-〉
46
rem innatum: et egritudines infrigidatiue et aeres et
47
alia et pulsus rarus et tardus non in hora tremo〈-〉
48
ris cordis. ¶ Factum autem ab opilatione significat diuersi-
49
tas pulsus in paruitate et magnitudine et debili〈-〉
50
tate et fortitudine cum priuatione signorum repletionis.
51
¶ Factus autem a subtilitate sensus cordis et a
52
qualibet ventositate generata ex nocumento adue〈-〉
53
niente ei cognoscitur ex fortitudine pulsus et sani〈-〉
54
tate anhelitus: et incolumitate reliquorum mem-
55
brorum. et fortitudo pulsus et magnitudo ipsius
56
sunt significationes prime significantes ipsum: et certificat ipsum
57
si fuerit corpus cum frequentia huiusmodi tremoris
58
cordis incolume et virtus conseruata et consuetudo
1
in operationibus sana. ¶ Et illi quibus plurimum accidit
2
iste sunt super quorum facies apparent vestigia passio〈-〉
3
num animalium quamuis parum sicut ire: aut gaudij: aut
4
tristitie: aut aliarum. ¶ Factus autem cum communitate
5
corporis totius in febribus manifestus est et si-
6
militer creticus. Et factum causa stomaci significat significationes
7
dispositionum stomaci et appetitus et quod ab ipso expellitur:
8
imaginationes et nausea et punctio et quod alleuiatur
9
in tempore vacuitatis: et quod sit vehemens in hora qua
10
cibus incipit digeri. ¶ Et ille qui sit cum communita-
11
te pulmonis est: quoniam habens eum est preparatus asma〈-〉
12
ti repertis in ipso signis significantibus humiditatem
13
pulmonis et opilationem viarum in eo quas dicemus
14
in suo capitulo. ¶ Factum autem propter febres significant significationes su〈-〉
15
pradicte in apitulo suo. et ex eis que significant ipsum sunt sali〈-〉
16
ua currens et dolor sicut qui fit a constrictione vnguium
17
et puncture euenientes subito in ore stomaci.
18
¶ De curationibus vniuersalibus tremoris
19
cordis. Capitulum .III.
20
IN materiali omni fertur auxilium cum
21
euacuatiuis. in sanguineo quidem cum flo〈-〉
22
botomia et extractione sanguinis vltima: et
23
temperamento cibi in quantitate et qualita-
24
te. ¶ Et si est illic paroxismus: aut tempus in quo
25
commoueatur plurimum sicut verbi gratia ver: tunc necessarium est vt
26
precedant ante paroxismum flobotomia et subtiliatio ci〈-〉
27
bi et acceptio eius quod confortet cor. ¶ In facto autem
28
propter humorem flegmaticum: oportet vt fiat euacuatio cum me〈-〉
29
dicinis quarum impressio consequitur cor. et illarum conue〈-〉
30
nientiores sunt hiere magne euacuantes humidita〈-〉
31
tes viscosas. ¶ Facti autem propter sanguinem melancolicum
32
loci longinqui cura est flobotomia et temperantia epatis:
33
ita vt non generet melancoliam cum eo quod dicitur capitulo suo.
34
¶ Si autem est nudus humor melancolicus: tunc cura
35
est in ipso euacuatio cum eis que sunt sicut hiera ruffi
36
et logodion et omnia que euacuant humorem melancolicum
37
ex locis longinquis. Deinde remanet post illud
38
equatio complexionis: frigide quidem cum calefacienti〈-〉
39
bus et calide cum infrigidantibus: et proprie cum eis
40
que ex eis sunt medicine cordiales. ¶ Ille ve〈-〉
41
ro qui est cum communitate stomaci si est ex humore grosso
42
curetur vomitu post cibum et post acceptionem sub-
43
tiliantium notorum sicut acceptionem succi raffani in
44
oxymelle. et solutio ventris fiat post ipsum cum hie-
45
ris magnis sicut logodion et theodoricon: et hie〈-〉
46
rapigra confortata cum pulpa colloquintide: aut agari〈-〉
47
co et epithimo. ¶ Et si fuerit propter coleram mordi〈-〉
48
catiuam curetur confortando stomacum cum robub fructuum
49
odoriferum sicut pomorum odoriferorum proprie: et cy〈-〉
50
doniorum: et proprie post cibum et pirorum et eorum que
51
sunt eis similia: et cum declinatione nature ad lenitatem
52
et alienationem eius quod conuertitur ad humorem cole-
53
ricum et regimine temperante stomacum. ¶ Et similiter quando cibus in
54
eo corrumpitur: oportet vt regatur cum eo quod confortat digestio-
55
nem eius quod corrumpitur cum eo quod dicetur in capitulo stomaci.
56
¶ Et quemadmodum tu abscindis causam cum hoc
57
regimine: similiter oportet quod confortetur patiens quod est cor: ita vt
58
non recipiat impressionem: et non sis contentus in
1
abscindendo causam absque confortatione patientis:
2
immo oportet vt cum hoc intendas ad cor cum medi〈-〉
3
cinis cordialibus. ¶ Et ex eis quorum iuuamen〈-〉
4
tum magnificatur in tremore cordis est potare pon〈-〉
5
dus .ß. aurei de buglossa in tempore somni noctibus
6
continuis. ¶ Et ex eis quibus iuuatur habens tremorem
7
cordis: et que ad ipsum experta sunt est potare quan〈-〉
8
titatem ponderis nuclei de gariofilo masculo in
9
.XII. aureis lactis dulcis in ieiuno. ¶ Aut potare
10
aureum de sansuco sicco in aqua frigida si fuerit illic ca〈-〉
11
liditas aut in vino si non fuerit caliditas in diebus
12
continuis. Et ex eis quibus iuuatur habens tremorem
13
cordis est vt secum semper sit aromaticum aliquid ex ge〈-〉
14
nere eorum que ei conueniunt. et assidue vtatur suffu-
15
migatione cum eo facta: et vtatur odoramentis eius:
16
et vt sint in aromatico eius qui habet tremorem cordis
17
calidum vincentia rosa et camphora et sandalum et olea
18
frigida cum parua permixtione medicinarum aliarum subti-
19
lis caliditatis: sicut parum muschi et croci et gariofi〈-〉
20
li nisi metam transgrediatur res: tunc enim sis conten〈-〉
21
tus frigidis. ¶ Et si est complexio frigida tunc admisce mu〈-〉
22
schum et ambram: et oleum de ben: et oleum de citro: et
23
aquam camphoratam et algaliam et que sunt similia illis et
24
propinqua eis ex speciebus suffumigationis et rorifi〈-〉
25
cationis conuenientibus secundum complexionem. ¶ Et ego
26
quidem non multiplico tibi sermonem in numeran-
27
do medicinas cordiales calidas et frigidas. Tu namque
28
inuenies eas omnes scriptas in tabulis membrorum
29
anhelitus in medicinis singularibus: et ad vlti-
30
mum omnis medicina odorifera est cordialis. Et cum
31
hoc nos iam diximus que harum medicinarum
32
sunt antecedentes in hac intentione. ¶ Habens tremo〈-〉
33
rem cordis cum nausea cuius tremorem cordis
34
diximus esse malum. Cura eius proprie si fuerint
35
illic reliquie febris in potu sumat sauich ordei
36
ablutum cum aqua calida: detur infrigidarum cum ponde-
37
re .X.ʒ. zuccari: quamuis enim ipsum euomat etiam tamen iuuantur[*]iuuantur corrupt for iuuatur
38
eo. ¶ Quod si ipse abhorret zuccarum propter additio-
39
nem quam efficit in nausea: accipiantur loco eius
40
grana mali granati: et stringantur ambo crura et
41
olfaciat camphoram et que similantur ei cum aceto et po〈-〉
42
natur super pectus pannus infusus aqua duorum san〈-〉
43
dalorum et camphore et aliorum. ¶ Et multo〈-〉
44
tiens quidem excitatur tremore cordis: deinde
45
expellitur aliquid ad inferiora a dextra et a sini〈-〉
46
stra et sedatur tremore cordis.
47
¶ De cura tremoris calidi. Capitulum .IIII.
48
SI iste tremor cordis est cum materia et eua〈-〉
49
cuas eam et remanet vestigium eius: aut
50
est tremor cordis calidus sine materia:
51
tunc oportet vt cibetur habens eum cum eo quod
52
parum est: et confert sicut est panis infusus in aqua
53
rosacea in qua est parum vini odoriferi: et panis cum
54
syrupo de pomis: et ius pomorum: et lac acetosum
55
sine butyro quod est temporis propinqui commotioni: aut
56
non acetosum valde: et cucurbita et blitis et fru-
57
ctus frigidi. ¶ Si autem tolerat carnem tunc vtatur alca-
58
res et alhusen pullorum et alcubugi proprie: habet enim
1
proprietatem in hac re propter frigiditatem complexionis: et species
2
acetosorum que omnes facte sunt cum succis fructuum et
3
acresta et pomis acetosis: et aceto acuto super quod
4
sparsa sit aqua rosacea. et aqua salicis: si autem fuerit
5
acetositas citri et limonis erit res magis iuuati〈-〉
6
ua. ¶ Quod si res fiat vehemens et inflammatio:
7
da ei ad bibendu aquam frigidam et aquam niuis mix-
8
tam cum aqua rosacea dando sorbitionem post sorbi-
9
tionem: et da ei ad sorbendum syrupum de fructibus
10
et sirupum de malis et sceni: et que sunt similia illis
11
dando aliquid post aliquid. ¶ Et si tibi necessarium fue-
12
rit vt dissoluas in eo camphoram fac. ¶ Et quandoque est
13
tibi necessarium vt sis contentus in eo ad dandum ipsi lac
14
acetosum in potu ab vna libra vsque ad duas libras et
15
perueniet ei cibus. ¶ Quod si tibi necessarium fuerit vt
16
confortes eum cum aliquantulo ex medulla panis
17
et tortellarum fac. ¶ Si autem inueneris virtutem de〈-〉
18
bilem: et timueris extinctionem non erit excusa-
19
tio: quin permisceas cum hoc et cum eis que via
20
eius incedunt ex cubebe et cardamo: et folijs ci〈-〉
21
tri: et etiam ex coriandro et camphora cum rosis et spo〈-〉
22
dio vt temperent ea. ¶ Super buglossam vero sis au〈-〉
23
dax vt non timeas malitiam eius: et vtere ea cum
24
omni quod in potu tribuis et in cibo das. Et enim iam
25
cucurrit consuetudo vt in potu tribuatur et similiter aque
26
eius distillate. ¶ Et quandoque conferi ei potare pon-
27
dus .ʒ.I. de reubarbaro sceni in aqua frigida diebus
28
continuis. ¶ Et stude vt sit aer infrigidatus vltima
29
infrigidatione: et vt sint rorationes et odoramenta aro-
30
matizata camphora: et ex sandalorum presentia: et non
31
est malum vt roretur super ea aliquid vini cum tanta
32
quantitate qua penetrare faciat aromaticitatem
33
eorum ad cor. ¶ Et ex eis quibus iuuatur habens tre-
34
morem cordis calidum est permutatio ab aere suo ad
35
aerem frigidum. Illud enim reducit ad sanitatem. ¶ Et
36
non oportet vt obliuiscaris emplastra infrigidantia super cor
37
facta ex sandalis et aqua rosacea et aqua serariorum[*]serariorum corrupt for ferrariorum [cf. Venice 1564] cam-
38
phora[*]camphora i.e. et camphora et rosis et spodio et lentibus et emplastretur
39
cum eis os stomaci et proprie in febribus. ¶ Compo〈-〉
40
sita vero mutatiua in hoc sunt vt in potu dentur
41
trocisci de camphora cum croco cum syrupo aceto-
42
sitatis citri: et quandoque ponuntur in eo folia citri et dia〈-〉
43
muschum dulce et letificans infrigidatiuum. ¶ Descri〈-〉
44
ptio experta ad illum qui non est ex caliditate vehe-
45
menti spodij partes .IIII. xiloaloes indi galie mu〈-〉
46
schate amborum ana .ʒ.I. cardamomi gariofilorum
47
amborum ana .ʒ.I. camphore .ʒ.ß. dragaganti .ʒ.III. fiant
48
trocisci cum aqua de tereniabin. Sitque vnusquisque
49
trociscus ponderis .ß.ʒ. vnius. ¶ Descriptio
50
alia. ℞. doronigi partem .I. camphore quartam partis
51
sandalorum tertiam partis margaritarum karabe coralli
52
xiloaloes spodij rosarum omnium ana medietatem partis
53
buglosse partes .II. conficiantur cum aqua malorum et
54
fiant inde trocisci: et quod ex eis in potu sumitur sit
55
pondus . ʒ.I. vsque ad aureum. ¶ Medicamen fortius
56
illo in extinguendo ℞. seminis lactucarum: seminis endiuie:
57
spondij rosarum sandali seminis portulace buglosse co-
58
riandri sicci coralli karabe margaritarum omnium
1
ana partes .II. camphore quartam partis: sitque quod ex eo
2
in potu sumitur pondus .ʒ.II. ¶ Descriptio alia
3
℞. amili karabe margaritarum melisse felenge-
4
misk: aluminis iameni frixi omnium ana partes .III. luti
5
armeni rubei: coriandri amborum ana partes .V. sitque
6
quod ex ea in potu sumitur pondus aurei cum aqua
7
melisse. ¶ Quod si superfluat res et augmentatur in〈-〉
8
flammatio et timetur quod sit vestigium apostematis: tunc for〈-〉
9
tasse est tibi necessarium: vt in potu des semen mandrago〈-〉
10
re et opium. ¶ Et melius quidem est vt in potu tribuas de
11
semine mandragore pondus quarte .ʒ.I. permixtis cum medica〈-〉
12
mine aromatizato ex muscho et xiloaloe crudo
13
et camphora et croco secundum virtutem et horam necessitatis.
14
¶ De cura tremoris frigidi. Capitulum .V.
15
EUacuantia quidem si fuerit illic materia sint
16
secundum semitam quam tibi exposui. ¶ Et ex
17
eis que experta sunt ad flegmaticum hu〈-〉
18
midum de illis siue sint in partibus cor-
19
dis et in stomaco: est vt sumatur agarici pondus .ß.ʒ.I. et pul〈-〉
20
pe colloquintide pondus .I. dauich. et turbith pon〈-〉
21
dus .ʒ.I. et bdelli pondus dauich. et muschi et croci
22
amborum ana taxaugi et xiloaloes indi pondus da〈-〉
23
uich. et salis naptici pondus quarte .ʒ.I. et est dosis .I.
24
¶ Et ex eis que experta sunt ad melancolicum est vt su〈-〉
25
matur myrobalanorum nigrorum et kebulorum amborum ana pon-
26
dus .ʒ.I. epithimi .ß.ʒ. et lapidis armeni pondus quar-
27
te partis .ʒ.I. diamuschi amari pondus .ʒ.III. sumatur
28
in potu cum tanta quantitate vini odoriferi in
29
qua dissoluatur. ¶ Et quandoque sufficit assiduare ad-
30
ministrationem hierepigre in pondere aurei .I. cum pon〈-〉
31
dere dauich de epithimo dando ipsam in potu
32
cum oxymelle et continuetur. ¶ Medicine autem
33
permutantes complexionem frigidam sunt tyriaca et mitri-
34
datum: et diamuschum dulce et amarum et medica-
35
men cesaris: et scelithe: et milium ambre et diacan〈-〉
36
dum et letificans magnum: et confectio annahihat[*]annahihat cf. Venice 1564: anahihah et
37
trocisci de musco. ¶ Et quando frigus fit forte indi〈-〉
38
ges eis que sunt sicut cordumeni: et dare ex eo
39
in potu. ¶ Et quandoque confert ei sumere acetositatis
40
ista gar[*]ista gar corrupt for istagar [(?) cf. Venice 1564: istirgar] .XXX. aureos cum vino in quo iam infusa
41
fuit buglossa et cibetur aqua ciceris et pullis co〈-〉
42
lumbarum et carnibus paruarum auium et alcanabir.
43
¶ Et ex compositis alijs est medicamen expertum. ℞.
44
buglosse .ʒ.I. zurumbet doronigi amborum ana .ʒ.IIII.
45
dosis eius sit pondus .ʒ.I. in principio mensis et
46
in medio eius et in fine ipsius: et oportet vt sit in vino
47
odorifero. ¶ Aliud. ℞. karabe castorei ambo〈-〉
48
rum ana .ʒ.I. alfelengemisk gariofili galie amborum
49
ana partem .I. dosis eius sit medietas .ʒ. cum succo almufe〈-〉
50
ra non colato neque bullito et hic sunt medicine bo〈-〉
51
ne vltime prolixarum descriptionum decem in antidotario.
52
¶ De speciebus syncopis et causis ipsius et cau〈-〉
53
sa mortis subite. Capitulum .VI.
54
SYncopis est destructio maioris partis
55
plurimum virtutum motiue et sensibilis propter
56
debilitatem cordis et aggregationem
57
spiritus totius ad ipsum propter causam mouentem
58
eum al interiora aut propter causam prefocantem ipsum in〈-〉
1
terius: quare non inuenit spiraculum: aut propter parui〈-〉
2
tatem aut subtilitatem suam: quare non superfluit su〈-〉
3
per illum qui inuenitur in minera. ¶ Et tu scies ex
4
his que verificasti vsque ad hanc horam quod cause illius
5
non euacuantur cum aut sit repletio materiei prefocantis
6
sua multitudine aut opilatione: aut euacuatio resoluens
7
spiritum: aut priuatio restaurationis eius quod resolui〈-〉
8
tur et fames vehemens. ¶ Et debiliores quidem
9
homines ad tolerandum ipsam sunt comparati ad hoc
10
vt neque sint infirmi neque sani sicut infantes: et
11
qui sunt eis proximi et decrepiti: et conualescentes.
12
Sed in etate prouenientes tolerant ipsam: et eius
13
tolerantia est in hyeme plurima quam in estate: aut
14
malitia complexionis iam confirmata: aut accidens eius
15
magnum subito: aut dolor vehemens aut debili〈-〉
16
tas virtutum principiorum regalium et proprie cordis:
17
deinde cerebri: deinde epatis: aut debilitas communi〈-〉
18
cantis sicut oris stomaci cum corde aut debilitas cor-
19
poris totius et macies et extenuatio aut dominium
20
accidentium animalium secundum quod diximus tibi in loco alio.
21
¶ Et plurimum eius est decrepitis et debilibus et con〈-〉
22
ualescentibus: aut applicatio virtutis contrarie
23
substantialiter complexioni cordis et spiritus scilicet amborum sicut est
24
ex olfatu fetoris puteorum et pestilentia aeris: et
25
sicut accidit in febribus pestilentialibus: et ex ca〈-〉
26
daueribus: et ex penetratione virtutum venenorum
27
ad cor: et quandoque est propter arterias. ¶ Ex illis est il-
28
lud quod accidit causa vermium qui ascendunt ad os stomaci.
29
et oportet vt distinguamus post hoc distinctiones plu-
30
rimas. ¶ Dicamus ergo materie quidem faciunt
31
euenire syncopim: aut propter multitudinem suam: et
32
opilationem viarum spiritus: et quia comprehendunt ipsum to〈-〉
33
tum in corde: ita vt forsitan prefocetur. Et huiusmodi quidem
34
generis sunt effusiones humorum plurimorum aut
35
sanguinis plurimi ad stomacum et pectus et ad ambo: aut
36
permutatio materiei apostematis sinantie et pleuresis et pe-
37
ripleumonie ad partes cordis subito: aut propter visco〈-〉
38
sitatem earum in poris: quare opilant meatus: et proprie
39
in membris anhelitus: et quandoque est communis in omnibus
40
venis corporis quamuis non faciunt illud sua multi-
41
tudine: aut propter vehementiam sui nocumenti cum
42
qualitate frigida valde: aut mordicatiua valde et adu〈-〉
43
stiua valde. ¶ Et syncopis quidem que accidit in ini〈-〉
44
tio paroxismi febris est huiusmodi generis: et eius causa sunt
45
humores grossi valde aut viscosi aut mordica〈-〉
46
tiui: aut adustiui. ¶ Et quandoque fit illud propter propin-
47
quitatem cordis: et quandoque est in membris alijs communican〈-〉
48
tibus ei sicut cerebro. nam cum in eo accidit opi-
49
latio integra: et est apoplexia fit syncopis procul-
50
dubio: et quandoque est in stomaco propter causam antiquam aut propter
51
debilitatem accidentem propter quam fit recipiens
52
attractionem materierum ad hos suum: siue sint
53
frigide siue calide: et quandoque fit causa multi-
54
tudinis opilationis in neruis corporis vbicunque
55
sunt. ¶ Et iste materie pernitiose multotiens accidunt ex
56
superfluitate comestionis et potus: et frequentia fastidij
57
propter malitiam digestionis: ita vt ex ea spargatur in corpore
58
quod repleat venas et opilet meatus anhelitus. ¶ Et iste
1
quidem materie propter suam multitudinem qandoque adiu-
2
uant ad syncopim faciendam ex parte qua priuant corpus
3
nutrimento. quandoqe opilant viam nutrimenti boni et con〈-〉
4
uertuntur per seipsas: quoniam ipse propter suam multitudinem
5
confortantur super naturam quare non patiuntur ab ea: et cum homo
6
complexio corporis corrumpitur per eas: et iste quidem
7
materie que faciunt syncopim sua multitudine: aut mali-
8
tia sua sunt que faciunt tristitiam et nauseam quando in stomaco
9
cadunt et sunt minoris quantitatis: aut malitie. Facta
10
autem causa euacuationis superflue non est nisi quia sequitur ipsam
11
spiritus euacuatus cum ea vsque ad homo vt resoluatur maius pars
12
eius: et illud est aut solutio ventris cum diaria: aut est
13
solutio ventris continua: aut lubricitas stomaci et intesti-
14
norum: aut rasura: aut vomitus plurimus: aut fluxus san〈-〉
15
guinis narium: aut fluxus sanguinis ex membro alio:
16
sicut orificijs venarum ani aut propter vulnus aut propter
17
descensum aque hydropisis: aut propter apertionem dubel-
18
lati: propterea quia currit ex eo res plurima subito:
19
aut propter fluxum menstruorum et partus: aut propter multitu〈-〉
20
dinem exercitij: aut moram in balneo calido vehe〈-〉
21
mentis sudoris: aut propter aliquam causarum sudoris for〈-〉
22
tis et superflui accidentis: aut quia facit sudorem per seipsam
23
sicut caliditas: aut preperationem sicut raritas corporis
24
superflua aut subtilitas humorum in substantijs suis et
25
naturis suis. ¶ Et quando accidit syncopis ab euacuatione
26
humorum virtute vitali adhuc forti non est adhuc ti-
27
mendum et illa est sicut syncopis que accidit post flobotomiam.
28
¶ Dolor autem facit contingere syncopim: propterea quia
29
superflue resoluit spiritum sicut in iliaca et colica et in
30
mordicatione superflua accidente in membris sensibili-
31
bus scilicet oris stomaci et intestinorum et eis similium: et sicut in
32
dolore motuum neruorum et vlcerum eorum et morsio-
33
num eis accidentium sicut scorpionis et vespe: et in vl〈-〉
34
ceribus iuncturarum preparatarum fricationi et percussio〈-〉
35
ni que sequuntur eas propter effusionem materierum
36
nocentium. ¶ Et sicut dolores vlcerum ambulatiuo〈-〉
37
rum vehementia dolorum quorum facit sincopim propter
38
suam acuitatem et corrosionem ipsorum. Et prouenit ex
39
eis corruptio membrorum donec perducit ad mortem.
40
ipsa namque faciunt syncopim in primis propter dolorem
41
et in fine propter vehementiam infrigidationis cordis aut
42
allationem vaporis ventosi corrupti ad cor sequen〈-〉
43
tis ipsum ex exiccatione membri et conuersione eius ad
44
contrarium complexionis proportionalis hominibus. ¶ De
45
accidentibus vero anime iam locuti fuimus et sciuisti in
46
extenuatione causam et oppressione quam cordi fa-
47
ciunt. ¶ Apostema autem facit euenire syncopim: aut
48
propter magnitudinem suam vbicunque sit apparens:
49
aut occultum corrumpens complexionem cordis me-
50
diante allatione arteriarum: aut propter membrum in
51
quo est cum est sicut panniculus cordis: aut proxi〈-〉
52
mum cordi in quo etiam si non est apostema magnum valde
53
ipsum: tamen[*]ipsum: tamen corrupt for ipsum tamen [redundant colon] facit illud quod efficit maximum longin〈-〉
54
quum: aut propter dolorem: quoniam vehemens fit cum eo.
55
¶ Sed et stomacus qualiter fit causa syncopis. Scias itaque
56
stomacus est membrum propinquum loco cordis et est cum
57
hoc vehementis sensus. Et est minera collectio-
58
nis humorum diuersorum. quare ipse facit euenire synco〈-〉
1
pim: aut quia infrigidat ipsum valde sicut in bolismo:
2
au[*]au corrupt for aut quia calefacit valde: aut quia dolere facit valde: aut
3
quoniam ex ipso est materia grossa mala frigida. aut mordi〈-〉
4
catiua acuta et vlcerosa et bothor in ore eius.
5
¶ Sed et reliqua membra qualiter fiunt causa syncopis.
6
Scias quod membra alia sunt causa syncopis: aut
7
propter dolorem continuatum ex eis cordi: aut propter va〈-〉
8
porem venenosum quem ipsa mittunt cordi: sicut est illud
9
quod accidit in prefocatione matricis. Aut propter euacuationem
10
accidentem in eis resoluentem spiritum cordis: sicut debili-
11
tas vehemens in ore stomaci: aut propter opilationem facien-
12
tem constrictionem viarum spiritus: et in eis que sunt in circui〈-〉
13
tu meatuum cordis: aut propter complexiones corruptas
14
malas fortes dominantes eis sicut fit in febribus aduren〈-〉
15
tibus et pestilentialibus. Et illud est ex eis que fiunt cum
16
communitate omnium membrorum. Et scias quod syncopis con〈-〉
17
firmata curationem non habet: et proprie quando perducit ad
18
viriditatem faciei et conuersionem colli: fortasse enim non
19
erigitur: et ille cuius res peruenit ad hoc tunc cum caput
20
eleuat suum moritur. ¶ Et scias quod in corpore ipsius
21
qui flobotomatur propter necessitatem et syncopizatur super ipsam
22
non propter multitudinem euacuationis neque propter suam consuetu〈-〉
23
dinem in flobotomia assuetam est egritudo: aut in stomaco eius
24
est debilitas per se aut propter effusionem rei ad ipsum. Et
25
quando materia decrepiti febrientis resoluitur ad stomacum suum
26
facit accidere syncopim. ¶ Et causa quare aliquis syn〈-〉
27
copim patitur in prima flobotomia sua est: quia subitum est
28
quod non consueuit. Ex multotiens quidem accidit synco-
29
pis in crisibus propter expulsionem materiei cali-
30
de ad stomacum. Et multotiens fit flobotomia causa
31
syncopis propter infrigidationem.
32
¶ De signis. Capitulum .VII.
33
SIgna significantia causam syncopis:
34
et dolores eius proportionalia sunt si-
35
gnis predictis tremoris cordis: nam si
36
ipsa sunt debilia: sunt tremoris cor-
37
dis: et quando sunt fortia sunt syncopis: et quanto
38
plus fiunt vehementiora sunt mortis subite. ¶ Et
39
pulsus quidem est significatio significantior illius.
40
Significat enim sua compressio cum fixione virtu〈-〉
41
tis materiam compressiuam: et sua diuersitate vehe-
42
menti cum vicissitudinibus et paruitate maxima: re〈-〉
43
lationem[*]relationem cf. Venice 1564: resolutionem virtutis. reliquas autem significationes suas secundum
44
reliquas dispositiones iam sciuisti. ¶ Et ad summum
45
cum syncopis non fit subito: tunc ad ipsam minoratur
46
pulsus in primis. deinde sanguis incipit occulta-
47
ri ad interiora: et conuertitur color a dispositione sua:
48
et fortasse palpebre non eleuantur: et apparet in ocu〈-〉
49
lis debilitas motus et alteratio coloris: et visui
50
apparent imaginationes extra inuentionem: et in〈-〉
51
frigidantur extrema: et apparet ei roritas in cor〈-〉
52
pore frigida: et quandoque accidit nausea: et quandoque
53
infrigidatur totum corpus. ¶ Cum igitur incipit
54
aliquid horum signorum post flobotomiam aut solutionem
55
ventris aut assiduationem rei necessario facientis
56
lesionem abstineatur ab ea et remoueat causam quoniam iam
57
perducet ad syncopim si non abscindatur. ¶ Et
58
quando syncopis non habet causam manifestam primiti-
1
uam et antecedentem: et est cum tremore cordis fre-
2
quente: et non est illud quod est in ore stomaci causa faciens
3
ipsam necessariam: et generans eam: tunc ea est cordialis
4
confirmata. Illa vero cum qua est nausea: et conturbatio
5
est stomachalis. ¶ Et quando continuatur syncopis: et
6
vehemens fit: et non est causa manifesta faciens eam:
7
immo est cordialis: tunc habens eam moritur subito.
8
¶ De cura. Capitulum .VIII.
9
ILla que fortis est facta propter malitiam complexio〈-〉
10
nis confirmate curationem non habet: et illa
11
que non est ita: immo est leuior: aut est se-
12
quens casas extrinsecas a corde curatur. ¶ Et pa-
13
tiens quidem syncopim quandoque est in syncopi: et quandoque
14
est in eo quod est inter syncopim et sanitatem: et quandoque
15
est in leui paroxismo syncopis. ¶ Cum ergo est in
16
dispositione syncopis non est semper possibile nobis vt labo-
17
remus in abscissione cause: immo nobis necessarium est vt
18
opponamus accidenti quod accidit cum eo quod ipsi pertinet
19
de cura. ¶ Et quandoque aggregantur nobis due ne-
20
cessitates contrarie secundum duas partes diuersas. Indige〈-〉
21
mus enim in quibusdam membris diminutione et euacuatio-
22
ne eius quod in eis est ex humoribus: et in spiritibus ad〈-〉
23
ditione nutrimenti et restauratione eius quod in eis ac-
24
cidit de resolutione. ¶ Et in plurimo quidem quod accidit
25
ex syncopi: oportet vt incipiatur et laboretur cum eo quod nu〈-〉
26
trit spiritum ex odoribus bonis nisi in prefocatione matri〈-〉
27
cis. In syncopi namque facta ex ea: oportet vt appro-
28
ximentur naribus earum odores fetidi: et proprie conue〈-〉
29
nientes cum hoc ori stomaci. Et odoramento quidem calidi
30
vel[*]calidi vel is missing Venice 1564 calami est proprietas in ea experta: et proprie in
31
cura calide colerice: et similiter gypso: immo curatur dando in
32
potu ad sorbendum ex viuificantibus virtutem: et quando
33
fuerit illic vacuitas et fames: tunc non approxi-
34
metur eis vinum purum: immo oportet vt misceatur cum aqua
35
carnis multa et commisceatur cum aqua: et si non tunc for〈-〉
36
tasse accident ex eo commixtio rationis et spasmus. Et
37
ex eis que necessaria sunt in pluribus speciebus syncopis est
38
inspissatio corporis exterius vt comprimatur spiritus re〈-〉
39
solutus: nisi sit solutio ventris fortis valde: aut sit causa
40
frigus vehemens. ¶ Et cum non est illic causa frigo〈-〉
41
ris manifesta prohibens rorationem aque frigide: et
42
euacuationem et sorbitionem aque frigide et aque rosacee proprie.
43
et indiges que odore sandalorum infecta sunt cum odora〈-〉
44
mento odorum frigidorum: multotiens enim sanantur cum istis. Et
45
si est fortior hac: et non fit successione rei resoluentis
46
calide valde: tunc oportet vt insufffletur muscus in na-
47
res eius et olfaciat algaliam: et suffumigetur cum ne-
48
cesse est et sorbeat diamuscum si possibile est. ¶ Et si
49
causa fuerit caliditas: tunc odorifera frigida administren〈-〉
50
tur: et roretur aqua frigida super faciem eius in primis: et non
51
est malum vt permisceatur parum muschi cum eo quod ad-
52
ministretur de illis cum victoria ex illis que sunt si〈-〉
53
cut camphora et sandali: et quod est fortis infrigidatio〈-〉
54
nis: et sit frigidum contra calidum impediens: et muscus vt con〈-〉
55
fortet calorem vitalem: et vt sorbeant aquam frigidam: quod
56
si tolerat dispositio vt sit mixta cum vino infrigidato sub〈-〉
57
tili tenui tunc est melius. ¶ Et oportet cum hoc vt fri-
58
cetur os stomaci frequenter. et necessarium est vt sit lectus eius
1
in eare[*]eare corrupt for aere frigido: et similiter oportet vt sint lecti omnium ha-
2
bentium syncopim cum non est ex causa frigida et proprie in
3
syncopi habentium ethicam: et oportet vt assiduetur embro〈-〉
4
catio extremitatum: et partium membrorum ipsorum rega-
5
lium cum aqua rosacea et succis frigidis cognitis: et necessarium est
6
vinum infrigidatum quod ipsi in potu sumant. ¶ Et si fue〈-〉
7
rit illic singultus et nausea: tunc oportebit vt viui-
8
ficetur caliditas infirmi et adiuuetur natura eius commo-
9
uendo guttura cum pena excitante vomitum et commo〈-〉
10
uendo spiritum ad exteriora. ¶ Et oportet vt assidues
11
ista vt attractionem super eum: et quam maximum clamorem
12
et sternutationem: et si sit cum condisi. Cumque illa non
13
valent et non sternutat tunc eger moritur. ¶ Et oportet
14
etiam proprie in syncopi que fit ex euacuatione vt appro〈-〉
15
pinques ei odores ciborum desideratorum nisi in ha〈-〉
16
bentibus nauseam: et sincopim accidentem causa humoris in
17
ore stomaci. Non enim oportet tunc vt illud approximetur eis.
18
¶ Et oportet vt vtantur vino et sorbeant aquam frigidam:
19
aut calefactam secundum duas dispositiones notas: sitque vi〈-〉
20
num magis penetrabilis res et subtilior: et melio〈-〉
21
ris saporis ex eo in quo est residuum stipticitatis:
22
quamuis sit virtus fortis in eo quod recens est ad ag-
23
gregandum spiritum et confortandum ipsum: et oportet vt non sit
24
in ipso amaritudo fortis et abhorreat ipsum natura.
25
neque grossitudo. quare non penetret in ipso cum ve-
26
locitate: et oportet vt sit color eius citrinus nisi sit syn-
27
copis ab euacuatione: et proprie secundum porros propter rarita-
28
tem eorum: et reliqua: tunc enim diligitur vinum nigrum gros-
29
sum. ipsum enim est nutribilius: et magis faciens de-
30
clinare humores ad contrarium eius: quo fit resolutio
31
et reducens spiritum in essentia sua. Illi autem qui non
32
habet egritudinem hanc: vinum conuenientius est illud
33
quod est velocioris penetrationis. ¶ Et tibi qui-
34
dem possibile est vt ipsum experiaris ita vt gustes ex ipso
35
parum. Cumque videris ipsum penetrare ad calefacien〈-〉
36
dum cum velocitate et bonitate substantie et odoris tunc
37
illud est conueniens scilicet illud quod queritur: et quandoque po-
38
nimus in ipso de musco circiter scilicet .II. grana aut de dia-
39
musco quantitatem dosis .I. aut medietatis eius aut
40
arterie[*]arterie corrupt for tertie ipsius: et illud quidem in sincopi vehementi.
41
Et similiter trociscos muscatos dictos in antidota-
42
ro. ¶ Et conuenientius vinum in huiusmodi est illud quod est
43
calefactum. Ipsum enim in eo cuius syncopis non est ex
44
caliditate est magis penetratiuum: et quando confortatur
45
fortitudine panis est magis longinquum ab hoc
46
vt exiccet. Et ex eis que conferunt eis est mina[*]mina corrupt for miua appro-
47
priata syncopi dicta in antidotario. Et homines quibus
48
necessarium est magis potare vinum calefactum sunt illi
49
quarum tardior est cessatio: non oportet vt isti sumant in po〈-〉
50
tu frigidum: et similiter ille cuius infrigidatur totum corpus:
51
et isti sunt illi qui indigent ipso et in vnctione ex-
52
tremitatum et stomaci cum oleis calidis aromatizatis.
53
¶ Et si est syncopis causa materiei: tunc si est possi-
54
bile vt expellatur materia cum vomitu cuius speratur
55
facilitas aut cum clysteri: aut flobotomia fiat illud.
56
¶ Et si est propter euacuotionem ex partibus intrinsecis ca〈-〉
57
lefiant extremitates et fricentur et inungantur cum
58
oleis calidis aromatizatis: et quandoque est necessarium
1
stringere ea. et sumatur in omni genere euacuationis illud quod
2
dicitur in capitulo suo: et prepara in viuificatione nature illud
3
quod scis. ¶ Et conuenientius est habenti illam que ex
4
hoc capitulo fit successione colice passionis vt su〈-〉
5
mat galiam muscatam in vino: et succo cydoniorum
6
cum aqua carnis fortis in vino et confert ei masti-
7
catio thuris et luti asambiorij nutriti cum campho〈-〉
8
ra. ¶ Et si est propter euacuationem ex partibus extrinse-
9
cis sicut est sudor et que similantur illis infrigida
10
extremitates et pulueriza super cutem myrtum et lu-
11
tum chimoleam et cortices granatorum et reliqua stipti-
12
ca et non extrahas materiam ad exteriora omnino: et non
13
administres huiusmodi puluerizationem in syncopi ab
14
euacuatione intrinseca: immo oportet vt confortes virtutem
15
in omni euacuatione precipue approximando odores
16
ciborum desideratorum et similia eis de his que dicta
17
sunt. ¶ Et si fuerit causa doloris stupefac illum dolo〈-〉
18
rem si non est possibilis abscissio cause eius sicut curatur co〈-〉
19
lica cum filonio et similibus ei. ¶ Et si venena fue-
20
rint causa da ad sorbendum albezahar experta et dia〈-〉
21
muschum et medicinas dictas in libro de venenis.
22
Quod si fuerit in cessatione: et iam sanatur aliquan〈-〉
23
tulum tunc sit regimen eius etiam simile regimine primo
24
cum additione cuius possibilitas sit in huiusmodi dispo〈-〉
25
sitione. ¶ Et exemplum eius in quo ambe communicant
26
est quoniam verbi gratia oportet vt ad sorbendum dentur medi〈-〉
27
cine iuuatiue secundum dispositionem de illis que sciuntur
28
et dicte sunt in capitulo de tremore cordis et festinetur
29
in hoc. ¶ Et illud in quo possibilitas est addi〈-〉
30
tionis est sicut si sit illic: repletio oris stomaci studen〈-〉
31
dum est vt euomatur illud quoniam sanat: et similiter si sit illic
32
repletio: oportet vt fames adhibeatur et minoretur ci-
33
bus eius: et vtatur exercitio tolerabili equali ab huiusmodi
34
et fricatio adhibeatur omnibus membris absque stoma〈-〉
35
co et vesica: et neque cogat ipsum sumere cibum: nisi
36
vinum predictum in dispositione syncopis quod necessa-
37
rium est. ¶ Et plures quidem stultorum medicorum stu〈-〉
38
dent in cibando eum existimantes quod sit ei conueniens
39
vt viuificet virtutem eius. ipsi ergo suffocant ca〈-〉
40
liditatem eius innatam et interficiunt ipsum: et isti quidem
41
iuuantur syrupo acetoso et proprie illo qui coquitur
42
cum aqua in qua sunt subtiliatio et incisio sicut yso-
43
pus et similia. ¶ Et si fuerit causa opilatio in mem〈-〉
44
bris spiritualibus et que sunt coram eis da ad sorben〈-〉
45
dum oxymel: et frica crura eius et adiutoria eius: et
46
labora in huiusmodi ad prouocandam vrinam eius: et da
47
ei in potu de vino quod subtile est: et illud si est il-
48
lic caliditas. ¶ Si autem est ab euacuatione et debilita-
49
te ad sorbendum detur aqua carnis aromatizata et
50
fiat vt sugat panem infusum in vino odorifero cui
51
aqua rosacea sit admixta et quandoque iuuatur si sumat
52
in potu lac acetosum absque butyro infrigidatum: et
53
illud si fuerit illic cum euacuatione caliditas: et similiter aqua
54
agreste: et melius illo est rob acetositatis citri. et
55
quandoque ponuntur in ipso folia eius. ¶ Et ad sum-
56
mum illi qui cum syncopi habent conturbationem et inflam〈-〉
57
mationem aut accidit a sudore vehementi oportet vt
58
detur illud quod datur infrigidatum: et si sit etiam res
1
in qua queritur calefactio. ¶ Et ex eis que eis con〈-〉
2
ferunt est vt in potu sumat aquam carnis fortis de〈-〉
3
coctionis cui admixta sui decima sin[*]sui decima sin corrupt for sit decima sui [cf. Venice 1564] de vino
4
odorifero: et aliquid de vitello oui et aliquid de suc〈-〉
5
co malorum dulcium: aut muzorum: aut acetosorum secundum
6
quod exigit dispositio. ¶ Si autem tu fueris cauens in
7
ipso calefactionem neque fueris ausus dare in po〈-〉
8
tu vinum da ei ad potandum lac acetosum infrigida-
9
tum in quo sit contritus panis de simila: et da ei in
10
cibis species acetosorum factorum cum succis fructuum.
11
¶ Quod si habens syncopim inuenit frigus cum ea
12
aut post eam: aut cum in potu sumat infrigidantia: et
13
proprie in visceribus dabis ei ad potandum carda-
14
momum: et piper ipsum: et absinthium: et quandoque datur
15
in potu vinum: et quando curatio facit necessarium vt fiat
16
mundificatio: et times nocumentum eius: oportet vt tu
17
confortes stomacum: et incipe in hoc cum eo quod est sicut
18
syrupus de absinthio decoctus cum melle: et admi〈-〉
19
nistra emplastra confortantia stomacum predicta: et ad bi〈-〉
20
bendum da vinum odoriferum post illud: et ciba ci-
21
bo laudabili. ¶ Facte vero in principio febrium et causa apostematum
22
curam dicemus vbi dicemus curam accidentium febrium.
23
¶ Et penitus oportet vt frices extremitates eius
24
et calefacias et stringas vt non submergatur virtus
25
ex materia: et prohibeatur a comestione cibi et vino:
26
et interdicatur somnus nisi sit quod in principio sui non
27
accidat nisi propter debilitatem: et quicunque eorum qui
28
syncopim patiuntur indiget cibo: oportet vt detur ante
29
paroxismum duabus horis aut tribus cibus: et sit ci〈-〉
30
bus sauich de ordeo infrigidatum et panis cum ali〈-〉
31
quo quod habeat paruam acetositatem et naribus attra〈-〉
32
hat odorem bonum. ¶ Et si fuerit illic constrictio
33
ventris sumatur prius cibus qui lenificat sicut sunt tha〈-〉
34
seathe[*]thaseathe cf. Venice 1564: thafeathe et similia eis: et syrupus de malis cum oxy〈-〉
35
melle est iuuatiuum in huiusmodi. ¶ Quod si necessarium fue〈-〉
36
rit vti cibis subtiliatiuis sint sicut aqua carnis et
37
vitellus oui: et sorbitiones cum medulla panis: et
38
in aqua carnis quandoque necessarium est vt misceatur cum
39
aliquantulo vino. ¶ Si autem necessitas illorum fuerit
40
ad hoc cont[*]cont corrupt for vt confortetur stomacus: tunc oportebit vt
41
misceantur cum eis robub: et succi fructum odorife〈-〉
42
rum in quibus sit stipticitas: sed in hora paroxismi
43
necessarium est vinum. ¶ Syncopi autem facte ab acci〈-〉
44
dentibus animalibus succurritur etiam cum eo quod ante di-
45
ctum est ex odoribus et strictione nasi et vomitu et
46
fricatione extremitatum et stomaci et cibatione eius cum
47
aqua carnis: et sint in ea tortelle in vino infrigidato
48
aut calefacto secundum quod scis. ¶ Et si syncopis est ex
49
continuatione colere citrine: oportet vt sit vinum permi-
50
xtum. et similiter syncopi ex dolore: et nos quidem dice-
51
mus illud quod proprium est colice in capitulo suo. ¶ Et
52
plurimum quidem syncopis que accidit successione flobotomie acci〈-〉
53
dit stomaticis et habentibus venas subtiles stomacum
54
debilem aut corpora in quibus dominatur colera citrina. et
55
ei qui non consueuit vti flobotomia. Et oportet vt isti ante
56
flobotomiam sumant in potu aliquid de robub confortanti-
57
bus stomacum et cor. et quando cadunt in syncopim fiat illud
58
quod diximus: et sumant in potu vinum mixtum infrigidatum
1
confortans somacos eorum et conseruas eos: et proprie
2
cum succo alio. ¶ Et oportet vt dicamus denuo quod
3
quandoque eget curatio in syncopi stipticis vt prohi〈-〉
4
beant euacuationes: et confortent membra mollificantia ad-
5
iuuantia ad resoluendum: et vt stringatur os stomaci an〈-〉
6
te: vt non recipiat illud quod peruenit ad ipsum:
7
et eget virtute penetrante velocis penetrationis
8
ad nutriendum spiritum sicut est vinum: et ambo sunt
9
prohibentia operationes. Oportet ergo vt discernatur
10
inter administrationem vtrarunque dispositionum. Ad〈-〉
11
ministrentur itaque stiptica in hora sanationis: aut
12
postquam administraueris aliud incipiendo ad hoc
13
vt viuifices virtutem cum ipsa iam impressionem
14
in eo fecerit et fuerit viuificata. Et administra secundum
15
in hora necessitatis velocis ad viuificandum vir-
16
tutem et non permitas[*]permitas i.e. permittas, cf. Venice 1564: premittas stipticum super illud: et prohi〈-〉
17
beat penetrationem eius. ¶ Et quandoque necessi-
18
tas perducit ad illud quod est fortioris nutrimenti
19
quam vinum: et proprie cum syncopis est a fame: aut
20
resolutione plurima. ¶ Et quando fit vt cum vi〈-〉
21
num purum superuenit corporibus eorum multipli-
22
cat in eis et facit possidere commixtionem intellectus
23
et spasmum: tunc non est eis aliquid ita conueniens: vt
24
aqua carnis predicta permixta cum vino puro et suc〈-〉
25
co pomorum aut acetosorum: aut dulcium secundum duas
26
res: et cum non est quod prohibeat: tunc melius est vt
27
ponantur in ipsa que sunt sicut gariofili et mu-
28
schus. nam stomacus est magis recipiens eam: et virtus
29
stomaci cum ea vehementius iuuatur: et cor magis at〈-〉
30
trahit ipsam. ¶ Et quandoque tibi necessarium est
31
vt dissoluas panem similagineum in eo quod facis
32
ipsum sorbere cum spacium a cibo longinquum est. Et
33
fricatio extremitatum et constrictio earum: et similiter
34
excitatio vomitus conferunt omni syncopi: nisi
35
cum est a sudore et similibus eius propter que moue〈-〉
36
tur spiritus ad exteriora. Isti enim sedatione magis
37
indigent: et non oportet vt moueantur: aut vomant: aut
38
ligentur. ¶ Et ex eis que faciunt eos vomere est
39
aqua tepida cum vnguento aut cum oleo: aut mixta
40
cum vino: et oportet vt calefacias stomacum et que sequuntur
41
ipsum ante fricationem extremitatum etiam vt facilis
42
fiat vomitus. ¶ Et scias quod fricatio extremita-
43
tum et calefactio earum et aromatizatio ipsarum cum
44
vnguentis: et aromatizatio oris stomaci cum vnctioni〈-〉
45
bus boni odoris sicut est oleum nardinum et cale-
46
facientia sicut synapis et piretrum conuenientia sunt
47
valde ei: cuius syncopizatio est ab euacuatione sanguinis:
48
aut humoris: aut repletione: immo pluribus quibus
49
adest syncopis cum non est motus homorum[*]homorum corrupt for humorum ad ex〈-〉
50
teriora. Ex oportet vt ligentur crura eorum: et adiuto-
51
ria ipsorum vicibus continuis et fricentur: et prepara illud
52
cum eo quod necessarium fit oppositum parti euacuationis. Et isti
53
quidem iuuantur constrictione ascellarum: et roratione aque
54
frigide: et fricatione oris stomaci et similiter omnis syncopis que
55
est ab euacuatione: et cum vino commixto: nisi aliquid prohi〈-〉
56
beat a vino sicut apostema aut humor immaturus aut solutio
57
ventris aut soda. ¶ Et si in aliquo magnificatur ne〈-〉
58
cessitas confortandi ipsum da ei in potu vinum etiam. et non
1
cures: et illud quidem in syncopi debili. ¶ Et bal-
2
neum quidem conueniens est ei: cui accidit syncopis ex
3
diaria et colerica passione. ¶ Et si accidit syncopis
4
propter fluxum sanguinis est nociuum valde. et similiter si s
5
accidit propter sudorem plurimum. et balneum etiam est conueniens ei
6
qui inuenit ex vomitibus inflammationem in ore stomaci.
7
Si autem est propter debilitatem oris stomaci tunc oportet vt ad-
8
ministrentur super eum emplastra confortatiua sicut illud quod
9
fit ex mastice et cydonijs et sandalis et croco et
10
lilio cum vino quamuis valde conferant fricatio extre〈-〉
11
mitatum et constrictio earum. ¶ Et syncopim quidem fa〈-〉
12
ctam ex fame quandoque sedat pondus .ʒ. panis. et paroxis〈-〉
13
mo syncopis siccitatis: aut siccitatis nature: oportet vt
14
succurratur cum bucellis panis in aqua granatorum: aut sy〈-〉
15
rupo de malis. ¶ Et quandoque necessarium est in egritu-
16
dinibus acutis propter syncopim dare in potu vinum
17
et magis conueniens est insipidum. et patientes quidem synco〈-〉
18
pim precipiuntur vigilare et dimittere locutionem.
19
¶ De casu virtutis subito. Capitulum .IX.
20
HOc plurimum contingit: vbi non est dolor
21
neque solutio ventris neque apostema magnum
22
neque euacuatio magna. et non est quidem nisi propter
23
humores concurrentes: et raro quidem contingit
24
vt sint illis humores sanguinei. ¶ Sangis[*]Sangis corrupt for Sanguis enim dum
25
non facit accidere prius aliquid accidens: et non succurri〈-〉
26
tur cum extractione eius facit accidere casum virtutis
27
subito: illud autem quod sepius est: est vt sit causa humores
28
grossi in stomaco: aut in venis opilantes vias athelitus.
29
¶ Et scias quod casus virtutis quandoque sequitur syncopim:
30
et quandoque est infra syncopim: vbi virtus non destruitur nisi
31
a neruis aut lacertis ipsius existentibus ab ea va-
32
cuis: quare homo sit non motus neque remouetur a suo
33
situ: et dormitione sua: nisi cum labore: et causa illis[*]illis corrupt for illius
34
est accidens eius quod diximus: nam cum vehemens sit fa〈-〉
35
cit cadere virtutem integre: et si non fit vehemens facit
36
cadere virtutem neruorum et lacertorum. ¶ Et multo〈-〉
37
tiens quidem fit propter subtilitatem humorum in substantia sua: et
38
quia ipsi recipiunt resolutionem proprie in febribus. ¶ Et
39
ipsorum quandoque operationes sensibiles sunt non lese quamuis
40
non sint tolerabiles: quando multiplicantur et iterantur.
41
¶ De cura. Capitulum .X.
42
CUra istorum proxima est cure patientium syn-
43
copim: eius namque cura que est ex repletione
44
sanguinea est flobotomia. ¶ In ea vero que est
45
causa alicuius alterius humorum grossorum oportet vt succurratur
46
patienti ipsam in hora cessationis euacuatione cum eis que
47
sunt sicut hiere: et quandoque sufficit hierapigra cum qua com-
48
posita sunt turbith et sal indus et agaricum et epithi〈-〉
49
mum: et que sunt similia eis: et quandoque medicas eum cum
50
scamonea. ¶ Scamonea namque est ex eis que ad-
51
iuuant medicinas alias. ¶ Et oportet quidem vt admi〈-〉
52
nistres in ea vomitum post solutionem: et assidues receptio〈-〉
53
nem confortantium cor et odoramentum eorum. Et fricatio
54
quidem extremitatum est ex eis que viuificant calorem inna-
55
tum secundum quod iterauimus eius rememoration:em[*]rememoration:em corrupt for rememorationem: et vtatur post
56
illud exercitio temperato. ¶ Cibus vero sit ille qui sub〈-〉
57
tiliat et incidit sicut aqua ciceris cum synapi et
58
oleum de oliuis: et oleum amigdalinum. ¶ Et de vino
1
quidem vtatur subtili et veteri. et vtatur balneo post
2
euacuationem et inungatur oleis viuificantibus calorem
3
innatum subtiliantibus. Deinde vtatur post balneum
4
vino puro: et syrupo de melle: et syrupo de ab-
5
sinthio: et similibus illis. ¶ Cumque incipit viuifica〈-〉
6
ri: oportet vt preparetur cibus confortatiuus velocis digestio-
7
nis. et tu quidem scis illud ex eis que dicta sunt tibi.
8
¶ Et scias quod virtus augmentatur cibo et vino
9
subtili conuenientibus et odoribus bonis et tran〈-〉
10
quillitate et gaudio et dimissione eorum que contri-
11
stant et rixari faciunt et rememoratione rerum
12
amabilium et habitatione cum dilectis.
13
¶ De regimine eius in quo apparent signa
14
aduentus apostematis calidi in corde. Capitulum .XI.
15
APostema quidem quando fit apostema: tunc iam
16
interficit aut interficiet. ante illud ve〈-〉
17
ro quando apparent tremor cordis magnus:
18
et inflammatio vehemens: et signa pre〈-〉
19
dicta: tunc est secundum inceptionem perniciei. quod si aliquid
20
iuuat ipsum: tunc est flobotomia basilice: et speratur quandoque
21
in eius euasione cum flobotomia arterie: in inferiori〈-〉
22
bus corporis et infrigidatione pectoris eius cum
23
niue et camphora super apostema.
24
¶ Fen .XII. de mammilla et dispositionibus eius.
25
et est tractatus vnus.
26
¶ De anathomia mammille. Capitulum .I.
27
MAmmilla est membrum creatum ad
28
generandum lac vt nutriatur cum eo no〈-〉
29
uiter natus in introitu sue nati〈-〉
30
uitatis et vsquequo confirmetur et cre〈-〉
31
scat eius virtus: et fiat conueniens
32
ad digerendum cibum fortem folidum[*]folidum corrupt for solidum
33
Et ipsa est corpus compositum ex venis et arterijs: et
34
neruis inter que existit vacuitas quam caro replet
35
glandosa cui non est sensus albi coloris: et propter
36
suam albedinem quando assimilatur ei sanguis albificatur illud
37
quod nutrit ipsam: et albificatur illud quod superfluit ab
38
ea: et fit lac. et eius quidem comparatio ad lac generatum ex san〈-〉
39
guine est comparatio epatis ad sanguinem generatum ex chi-
40
lo. in hoc quod vnumquodque conuertit humiditatem ad si〈-〉
41
militudinem suam in natura et colore: nam epar rubificat
42
cibum album: et facit ipsum sanguinem: et mammilla albi〈-〉
43
ficat sanguinem rubeum: et facit ipsum lac. ¶ Et ve-
44
ne quidem et arterie et nerui positi in substantia mammille
45
ramificantur in ea vsque ad partes villosas: et habent in
46
ea reuolutiones et circuitiones plurimas. Communitas autem
47
mammille cum matrice in venis inter eas contextis est
48
res quam tu iam sciuisti in anathomia venarum.
49
¶ De exuberatione lactis. Capitulum .II.
50
SCias quod lac multiplicatur multiplica-
51
tione sanguinis boni: et quando minoratur
52
tunc causa eius est diminutio causarum sanguinis
53
aut punaria[*]punaria corrupt for penuria bonitatis eius. ¶ Et causa
54
in paruitate sanguinis: aut est ex parte materiei: aut ex parte com〈-〉
55
plexionis: et illa que est ex causa materiei est quoniam est cibus paucus
56
aut est contrarius generationi sanguinis ab eo propter siccitatem suam
57
et frigiditatem superfluam: aut est iam conuersus ad partem aliam
58
scilicet fluxus sanguinis aut apostematis aut aliorum. ¶ Ex
1
parte vero complexionis quoniam est complexio corporis aut mam〈-〉
2
mille exiccans humiditatem cuius passione non
3
generatur ex ea sanguis aut propter superfluitatem aquosita〈-〉
4
tis eius et elongationem eius ab equalitate conue〈-〉
5
niente sanguinea aut aliud. ¶ Sed causa que con〈-〉
6
sumit substantiam sanguinis: et corrumpit illud quod generatur
7
ex ea: quare non est conueniens vt generetur ex ea sanguis
8
lactis cum lac non generetur nisi ex sanguine bono est dominium
9
vnius humorum trium colere aut flagmatis[*]flagmatis corrupt for flegmatis: aut melancolie.
10
¶ Et declaratio quidem colere est in citrinitate co〈-〉
11
toris lactis et subtilitate eius et acuitate ipsius.
12
¶ Et flegma declaratur in vehementia albedinis
13
eius et aquositatis ipsius: et declinatione eius ad
14
acetositatem in odore et sapore suo. ¶ Et melancolia
15
in vehementia spissitudinis eius et paucitate ipsius.
16
¶ Et multitudo fortitudinis eius non elongatur
17
quin sit ideo quod sanguis propter vehementiam multitudinis
18
sue inobedit operationi nature: quare non patitur ab ea et
19
accidit nature defectus in conuertendo illum propter coarta-
20
tionem quam fecit ipsi: et hoc est ex eis quorum signa
21
non sunt deiecta. ¶ Et quandoque accidit ex exiccatione
22
lactis et spermatis vt egrediantur secundum filum: quare fit
23
sanguis: quamuis exuberans non laudabilis substantie
24
neque conueniens ad hoc vt generetur ex eo lac naturale: et
25
est illud quod generatur ex eo de lacte illaudabile.
26
et postquam iam sciuisti causam: tunc tu prouidus es in
27
modis abscindendi eam. ¶ Et scias quod omne quod
28
exuberare facit sperma exuberare facit in pluribus
29
corporibus lac sicut semen lactuce et semen pa-
30
paueris et vber capre et ouis et similia: quemadmo-
31
dum illud quod exiccat sperma et minorat ipsum: et pro〈-〉
32
hibet generationem eius minorat lac etiam: sicut semen
33
canabis: et cum causa in paucitate lactis est paucitas
34
cibi: multiplica cibum: et fac delectari in ipso: et
35
fac vt ipse sit ex genere calidi et humidi laudabilis chi〈-〉
36
mi. et quando est causa corruptio cibi retifica ipsum: et re-
37
duc eum ad genus predictum et quando causa est multitudo
38
exercitij minora ipsum et fac delectari. ¶ Et si causa
39
in ipso est paucitas sanguinis propter fluxum sanguinis et
40
similia retine ipsum: et si ipsius fluxus est in inferio-
41
ribus ad superiora: et si est eius fluxus in superiori〈-〉
42
bus ad inferiora. ¶ Quod si eius causa est corruptio
43
complexionis pure pone cibos oppositos illi complexioni
44
cum essentia exuberationis chimi. ¶ Et si fuerit causa
45
humor corruptus dominans euacua cum eo quod oportet in omni humo-
46
re et pone cibum mulierum colerice complexionis illud quod
47
declinat ad frigiditatem et humiditatem. ¶ Et ex eis que con〈-〉
48
ferunt eis est aqua ordei cum iulep: et etiam semen citrolorum
49
pugillus et semen cucumeris: et acceptio cerebello〈-〉
50
rum et potus lactis vaccini et caprini et pisces al-
51
redradu: et caro hedina et gallinacea impinguata et
52
sorbitiones facte ex kisth ordei cum lacte et ius mal〈-〉
53
uarum hortulanarum. ¶ Et pone regimen earum
54
que sunt flegmatice complexionis ex cibis et medi-
55
cinis in quibus est calefactio in prmo[*]prmo corrupt for primo et secundo cum
56
humectatione: aut pauca exiccatione. ¶ Et ex
57
hoc quidem genere sunt panis et baucie et feni-
58
cullus et anetum et apium humidum et macis et proprie
1
humide absque sicco quoniam est calefactiuum et exicca〈-〉
2
tiuum: et sorbitiones facte ex farina tritici cum fe-
3
nugreco et feniculo. et quando lac egreditur filosum propter
4
grossitudinem suam et siccitatem suam: tunc cura est em-
5
brocatio cum eo quod humectat valde: et acceptio
6
humectantium: et similiter in spermate et intende regimen
7
complexionis secundum medicinas et cibos in quibus est su〈-〉
8
perfluitas calefactionis propinqua ei quod diximus
9
et humectatio vltima. ¶ Et cognoscas etiam genus
10
melancolie dominantis et rege secundum ipsum. ¶ Et ex medici〈-〉
11
nis quidem temperatis facientibus lac exuberare est vt
12
sumantur de selel apum .XXX.ʒ. et de folijs feniculi
13
.XX.ʒ. et de fasfasa .XV. et de tritico fracto .XXV.ʒ. et
14
de ciceribus excorticatis et ordeo albo contrito
15
equaliter de vnoquoque .XVIII.ʒ. et ficus magne .X.
16
numero et omnia bulliant in .XXX. libris aque vsquequo
17
redeant ad .VIII. libras et minus et fit quod inde bibitur
18
.V.℥. cum .ß. vncia olei amigdalini dulcis: et vncia .I. et
19
.ß. zuccari scilimiu: et pisces saliti sunt ex eis que
20
faciunt exuberare lac. ¶ Et ex medicinis facien〈-〉
21
tibus lac exuberare est vt sumatur farina sisami et
22
dissoluatur in vino puro: et coletur et bibatur colatu-
23
ra eius et emplastretur ex fece ipsius mammilla: et etiam
24
sumatur ex interioribus melongie pondus me-
25
dij kasicij et elixes in aqua vehementer donec
26
etiam dissoluatur. deinde commoueatur vehementer et co〈-〉
27
letur et accipiatur de colatura eius et ponatur super
28
ipsam vncia .I. butyri et bibatur: aut sumatur infusio ci〈-〉
29
ceris et bibatur in ieiuno diebus continuis et proprie
30
sit eius infusio cum lacte et aqua ordei cum melle:
31
aut iulep. ¶ Aut sumatur seminis fasfasa pars .I. et cice〈-〉
32
relle partes .II. cuius potio sit kermet vnum cum aqua
33
calida. ¶ Aut sumantur in potu de pillulis nar〈-〉
34
dinis .ʒ.II. cum vino. ¶ Et ex medicinis quidem bo-
35
nis est vt sumatur butyri vaccini vncia .I. et vini cadus
36
magnus detur ad bibendum in ieiuno. ¶ Et rami
37
papaueris ruffi et folia eius decocta cum tritu〈-〉
38
ra ordei sumpta sorbendo. ¶ Aut sumantur raffa〈-〉
39
nus et furfur et bulliant in vino et coletur vinum
40
illud et bibatur. ¶ Aut sumatur semen papaueris assum
41
cum sauich equalibus partibus cum oxymelle:
42
aut rob. postquam infusa fuerint in quolibet eorum
43
tribus diebus. nam illud est melius. ¶ Et quandoque
44
in potu detur nigella cum aqua mellis. ¶ Aut
45
sumatur semen aneti et semen porri et semen andacoche omnium
46
ana vncia .I. et semen fenugreci et semen fasfasa partes equales: mi〈-〉
47
sceantur cum succo feniculi et bibantur: et si mi〈-〉
48
sceantur cum melle et butyro est melius.
49
¶ De minoratione lactis et prohibitione exube〈-〉
50
rationis eius superflue. Capitulum .III.
51
LAc quando superfluit plurimum nocet et apostemat et
52
affert etiam egritudines. ¶ Et quandoque aggregatur
53
lac in mammilla absque pregnatione et proprie
54
cum retinentur menstrua. conuertitur enim
55
materia que non inuenit virtutem expellendi per ma〈-〉
56
tricem propter paruitatem ipsius. et peruenit in vbere et fit
57
lac. ¶ Et quandoque aggregatur in corporibus virorum
58
et proprie in puberibus: ita vt rotundentur mammil-
1
le ipsorum. et tu quidem iam sciuistis in his quorum tibi
2
iam preterita est rememoratio causas paruitatis lactis.
3
et illud quod in ea plus attenditur est omne quod exiccat
4
vehementia sue siccitatis: aut vehementia reso〈-〉
5
lutionis sue et calefactionis. et omnia que infrigidant etiam
6
et humectantia que sunt vehementis humecta-
7
tionis etiam minorant sanguinem flegmaticorum. et omnes
8
medicine minorantes sperma sunt minorantes
9
lac. ¶ Ille autem que ex eis sunt frigide sunt sicut
10
semen papaueris et lentes et alkasil cum aceto:
11
et ex eis que liniuntur sunt succus arboris psilij et mu〈-〉
12
cillago eius que retinent et stupefaciunt et fari-
13
na fabarum cum oleo rosaceo et aceto. ¶ Calide ve-
14
ro sunt sicut rutha et semen eius et proprie rutha
15
montana et sicut alfelenusch[*]alfelenusch i.e. alfelemenusch et semen eius: et do〈-〉
16
sis eius vltima est vsque ad .ʒ.II. et illud quod verius
17
est de re albedarungi est quod ipsum minorat lac quam〈-〉
18
uis dicunt quidam quod facit exuberare. et cyminum proprie
19
montanum exiccat lac etim: et etiam vt ex eo fiat epi-
20
thima cum aceto. et ex epithimatibus calidis
21
est illud quod fit de ammoniaco et vino. ¶ Epithi〈-〉
22
ma bonum sumantur radices caulium et terantur et fiat
23
ex eis emplastrum. ¶ Aut sumatur farina lentium et fa〈-〉
24
barum et crocus et nux henden et sal et fiat ex eis
25
epithima cum aqua frigida. ¶ Et etiam fiat linimentum
26
cum succo fenugreci: aut cum lacca et lithargy-
27
rio et oleo rosaceo. ¶ Et ex eis que procedunt cursu
28
proprietatis est vt liniatur mammilla cum cancro ma-
29
rino contrito: aut cum cancro fluuiali adusto.
30
¶ De caseatione lactis in mammilla. Capitulum .IIII.
31
QUandoque lac caseatur in mammilla propter
32
caliditatem exiccatiuam. et quandoque caseatur propter
33
frigiditatem congelatiuam. ¶ Et tu quidem scis
34
ex eis quorum rememoratio tibi prete〈-〉
35
rijt signa cuiusque harum duarum rerum. ¶ Medici〈-〉
36
ne autem prohibitiue caseationis sunt linimentum factum
37
cum cera in quibusdam oleius[*]oleius corrupt for oleis subtiliatiuis sicut
38
oleum alkeiri et oleum de menta et similia: et epithi-
39
ma cum menta trita factum in modum panis. et epi-
40
thima calidum factum ex cerato et ex mucillaginibus
41
frigidis et oleis frigidis et cera colata et coriandrum hu-
42
midum et portulaca valde iuuatiua sunt in hoc
43
emplastro. ¶ Et ex medicinis resoluentibus casea-
44
tionem calidam est acetum vini conquassatum cum oleo
45
rosaceo et calefactum linitum desuper: aut folia solatri con〈-〉
46
trita quibus fiant emplastrum: aut folia alkekengi et
47
folia solatri et folia caulis: aut succus eorum et pro〈-〉
48
prie quando cum eis miscentur myrrha et crocus.
49
¶ Et iterum acetum vini et oleum violaceum et parum fenu-
50
greci sumantur et fiat ex eis epithima. ¶ Et ex
51
medicinis resoluentibus caseationem frigidam est assi-
52
duatio embrocationis cum aqua. ¶ Et prohibent
53
eius saniositatem feniculum et semen feniculi et omnes
54
species que prouocant lac que sunt de eis in quibus
55
coquitur anetum et camomilla et balsamita et fenu-
56
grecum et abrotanum et castoreum. et ex oleis: oleum
57
de lilio et oleum narciscinum et oleum de costo. ¶ Et
58
ex medicinis temperatis bonis est vt sumatur panis de
1
simila et farina ordei et eruca et fenugrecum et eui〈-〉
2
scus et semen lini contritum de vnoquoque quantum
3
vna manus clausa tenet et fiat ex eis emplastrum.
4
¶ Et ex eis quidem que conferunt apostemationi post ca-
5
seationem est vt superponatur spongia infusa aqua et
6
aceto tepidis. ¶ Aut myrrha cum pane aggre-
7
gentur cum aqua et aceto. ¶ Et menta cum ace-
8
to et pane est bona. ¶ Et marchasita contrita sicut
9
puluis cum oleo rosaceo et albumine oui. ¶ Et ex
10
eis que aperiunt opilationem lactis in mammilla est
11
vt liniatur cum carati: aut ex myrrha cum aqua ca〈-〉
12
lamenti et anisi et ex farina ciceris et folijs lauri
13
et semine apij et cymino nabati et cardamomo cum
14
aqua virge pastoris et similiter aqua sicle et triticum
15
cum nigella: et etiam thus cum felle bouis. aut su-
16
matur mel storacis calamite et misceatur cum oleo
17
violaceo et fricando inungatur ex eo mammilla: quoniam re-
18
soluuntur cum eo caseatio: et apostema et sorbeatur aqua
19
caulium: quoniam est iuuatiua ad hoc.
20
¶ De putrefactione lactis in mammilla et con-
21
gelatione et extensione eius que accidit ei ex
22
egritudine. Capitulum .V.
23
SUmatur sicla et decoquatur tamdiu donec
24
dissoluatur. deinde coniungatur cum me-
25
dulla panis et farina fabarum et oleo si〈-〉
26
samino et superponatur. ¶ Aut emplastretur
27
cum pane et herba que nominatur herdikies humi〈-〉
28
da cum cera et oleo rosaceo. ¶ Aut cera cum aqua
29
et oleo cum melle et vino. ¶ Aut rob. iteretur em〈-〉
30
plastrum cum quocunque fuerit in die bis aut ter. et
31
similiter sisamum cum melle: aut butyro. ¶ Et misceatur
32
cum eo farina tritici cum furfure: aut farina fa-
33
barum est iuuatiuum. ¶ Et vaporatio cum aqua
34
calida et inclinatis mammille super vaporem eius: et
35
proprie quando in ea decoquitur semen lini et fenugreci
36
et euiscus et smen cucumeris et camomilla. Et embroca-
37
tio etiam cum ea est iuuatiua ei que non tolerat gra-
38
uedinem emplastri. ¶ Quod si accidat cum hoc egri〈-〉
39
tudo iuuatur cum hoc emplastro: sumant mes et in-
40
teriora passarum et conterantur et conficiantur cum aqua
41
sidre et aqua alhetil. ¶ Et quando caseatur in mammilla
42
sanguis assiduitur eius inunctio cum oleo violaceo de-
43
inde fundatur super ipsam aqua calida: deinde emplastretur
44
cum emplastris predictis in principio huius capituli.
45
¶ De apostematibus calidis mammille et dolo〈-〉
46
ribus loci mammillarum. Capitulum .VI.
47
IN principio quidem eorum administrentur
48
repercussiua cognita in hac cura et mi-
49
sceatur cum eis parum de subtiliatiuis.
50
Et illud quidem est sicut vaporatio cum
51
aceto vini cum aqua calida: aut pauco oleo rosaceo
52
et farina fabarum cum oxymelle et folia solatri cum
53
oleo rosaceo. ¶ Et quando pertranseunt initium parumper curentur
54
cum emplastris dictis in capitulo extensionis et congelationis
55
sanguinis. ¶ Et ex eis que sunt bona vltime est vt su〈-〉
56
mantur farina fabarum et mellilotum contrita et oleum
57
sisaminum: et fiat ex eis epithima cum aqua dulci.
58
¶ Et iterum panis contritus et farina ordei et faba〈-〉
1
rum et assa fetida et fenugrecum et euiscus et vitel〈-〉
2
lus oui et crocus et myrrha: sumantur et fiat ex eis
3
emplastrum. ¶ Et etiam fiat epithima ex semine lini cum ace-
4
to. ¶ Et multotiens quidem resoluitur sirsen ad apostema
5
mammillare et est locus vbi timetur pleuresis: qua-
6
re ingenia vt aggreges psilium et pone ipsum super ca〈-〉
7
put apostemosum non in circuitu ipsius: et pone in cir〈-〉
8
cuitu inferiorum eius adog: et non vapores in prin〈-〉
9
cipio doloris et resoluatur subtile et remaneat
10
grossum: quoniam est error. ¶ Et quando dolet caput mam〈-〉
11
mille fiat flobotomia et embrocetur cum eis que sunt si-
12
cut sandali et acatia: ita vt non accidat cancer.
13
¶ De apostematibus frigidis flegmaticis mammille. Capitulum .VII.
14
COnfert eis vt teratur apium et ponatur su〈-〉
15
per ea: aut camomilla.
16
¶ De duritie mammille et nodis et
17
glandulis: et quod accidit ei ex circuitio〈-〉
18
ne papille maxime apud pubertatem. Capitulum .VIII.
19
SI autem declinat apostema apparens in mam-
20
milla ad duritiem tunc ex eis que confe〈-〉
21
runt in principio est vt emplastretur cum
22
rizi infuso in vino: aut commixtio cum ce〈-〉
23
rato facto ex oleo violaceo et vitello oui. et dragaganto.
24
¶ Quod si apostema fiat durum liniatur cum cerato facto ex
25
oleo rosaceo et alkitran et aqua camphorata. et quandoque
26
ponitur in ipso fel bouis. et quandoque medicatur cum fo〈-〉
27
lijs gallarum et oleo. ¶ Et ex eis que conferunt est
28
fex decocti veteris: aut fex aceti ex qua liniatur.
29
¶ Nodorum autem et glandularum in ipsa melius me〈-〉
30
dicamen est vt sumantur folia persici humida et fo-
31
lia ruthe humida et conterantur simul et cum eis fiat
32
emplastrum. ¶ Quod si illud est residium a circuitione
33
papille pubellatis: aut est accidens post illam et est
34
inobediens vt medicine resolutionem faciant in ipsum:
35
tunc necessarium est vt perforetur tantum donec consequatur pin-
36
guedo: deinde extrahatur et suatur.
37
¶ De dubellati in mammilla. Capitulum .IX.
38
QUando accidit mammille apostema faciens
39
collectionem tunc ex medicinis bonis in
40
maturatione eius est vt sumantur seminis li-
41
ni et sisami et radicis lilij et storacis et
42
stercoris caprini et stercoris columbini: et nitri et
43
gummi pini partes equales secundum quod necessarium facit te-
44
stimonium et fiat inde linimentum cum oleo siragi et
45
oleo de alkeiri et medulla cruris vaccini: et si
46
vis pone in ipso rob. quod si indiges perforatione fac.
47
¶ De vlceribus et corrosionibus in mammilla. Capitulum .X.
48
SUmatur vini pontici pondus .XX. librarum et po〈-〉
49
natur in ipso de sumac tinctorum libra .I. et de
50
gallis immaturis libra .ß. et de cassia li-
51
gnea .ß. libra de nucibus cupressi libra .I.
52
infundatur in vino et dimittatur .XX. diebus: dein-
53
de decoquatur cum lignis cupressi ct commoueantur
54
donec minuatur medietas: deinde commoueantur
55
fortiter et colentur et reducantur ad ignem et calefiant.
56
Sitque ille ignis leuis valde et reseruetur in vitrea〈-〉
57
ta et est bonum omnibus vlceribus que accidunt in mem〈-〉
58
bris mollibus sicut sunt os et lingua et alia: et pro-
1
hibent corosionem. ¶ Et ex eis que conseruant mam〈-〉
2
millam paruam aut coartatam et prohibent eam a casu et pro-
3
hibent etiam testiculos puerorum magnificari sunt ista
4
scilicet vt minoretur introitus balnei. ¶ Et similiter pueri
5
sumant ceruse et chimolee amborum ana pondus .ʒ.II.
6
conficiantur cum aqua seminis iusquiami albi et misceantur cum
7
aliquantulo oleo masticino et fiat ex eis linimen〈-〉
8
tum et assiduetur super ipsum pannus lineus infusus aqua
9
gallarum infrigidata et proprie quando sunt mollificati. ¶ Et
10
iterum experimentum mulierum: liniantur super eos lutum
11
hartum et mel. quod si ponatur in ipso opium et panis cum
12
aceto erit fortius. ¶ Aut sumatur luti harti pon-
13
dus .ʒ.XX. et iusquiami pondus .ʒ.II. et fiat ex eis epi-
14
thima cum aceto. ¶ Aut sumantur lutum samios et
15
acatia et cerusa et liniantur cum succo arboris iusquia〈-〉
16
mi. ¶ Aut sumantur thus et cochlee marine et fa〈-〉
17
rina ordei et conficiantur cum forti aceto valde et liniatur
18
cum eis mammilla tribus diebus aut .IIII. ¶ Aut
19
sumantur oua alcubugi et storax et chimolea et li〈-〉
20
niantur cum aqua psilij aut liniantur cum herba iusquiami
21
sicut est: teratur et coniungatur cum aceto et dimittatur tri-
22
bus diebus. Et quando vult vt leuietur ponatur desuper
23
spongia infusa in aqua et aceto. ¶ Aut sumantur suc-
24
ci hypoquistidos et corticum granatorum et plumbi vsti cum
25
sulfure omnium ana quasi .ʒ.III. aluminis iameni ceruse
26
plumbi lentium adustarum: omnium ana .ʒ.I. limaciarum adu〈-〉
27
starum abrotani omnium ana .ʒ.III. conficiantur cum aqua plan-
28
taginis et liniantur. ¶ Aut sumatur cyminum album cum ce〈-〉
29
pe lilij et melle et aqua et dimittatur super mammillam tri〈-〉
30
bus diebus. ¶ Aut sumatur ammoniacum et iusquia〈-〉
31
mum et ponantur super eam tribus diebus: et iusquiamum
32
solum nouem diebus. ¶ Et ex eis que sine certitu〈-〉
33
dine experimenti dicuntur in hoc capitulo est vt liniatur
34
cum sanguine testiculi porcini aut sanguine eritij:
35
aut sanguine testudinis. ¶ Aut sumantur oleum et alu〈-〉
36
men contritum sicut alcohol et ponantur in mortario
37
de plumbo et moueantur tamdiu donec in ipso resol〈-〉
38
uatur plumbum et assidue fiat inunctio cum eo.
39
¶ Et similiter lutum alhartum et galle imma-
40
ture aggregentur cum melle et liniantur cum eis.
41
¶ Fen .XIII. de meri et stomaco et dispositionibus amborum.
42
¶ Tractatus primus de dispositionibus meri et stomaci.
43
¶ De anathomia meri et stomaci. Capitulum .I.
44
MEri quidem est compositum ex carne et
45
tunicis pannicularibus planis
46
villos habentibus longitudinales:
47
vt per eos facilis fiat attactio[*]attactio corrupt for attractio in
48
deglutitione. Nam tu scis quod attra-
49
ctio non perficitur nisi villis longitu〈-〉
50
dinalibus cum cotrahuntur. ¶ Et tegit ipsum exterius
51
panniculus villos habens latitudinales: et vt per eos
52
facilis fiat expulsio ad illud quod subtus est. Scias
53
enim quod expulsio non peruenit nisi per villos la-
54
titudinales: et in ipso est carnositas manifesta. et
55
operatione quidem duarum tunicarum simul completur deglu〈-〉
56
titio scilicet per id quod attrahit villus eius: et per id
57
quod exprimit villus eius. ¶ Quandoque autem diffici-
58
lis fit deglutitio eius cuius scinditur meri in lon〈-〉
1
gitudine: ita vt priuetur attractio adiuuans ad vo〈-〉
2
mitum humoris. et vomitus quidem completur cum tunica
3
extrinseca sola quapropter est difficilis. ¶ Et locus
4
quidem eius est super spondiles que sunt in collo secundum
5
rectitudinem in custodia et tutela: et descendit cum
6
eo par neruorum ex cerebro: et quando est in directo spon〈-〉
7
dilis quarte que est ex spondilibus dorsi pertinen-
8
tibus pectori: deinde pertransit ipsam recedit pa〈-〉
9
rumper a dextra dilatando locum vene venientis a
10
corde: deinde descendit super spondiles .VIII. resi〈-〉
11
duas: ita quod quando peruenit ad velamen ligatur eo liga〈-〉
12
mine quod subleuat ipsum parumper vt non comprimat
13
id quod comitatur ipsum ex vena magna: et vt sit de-
14
scensus neruorum cum eo secundum gradationem securan〈-〉
15
do ipsum a nocumento extensionis recte apud
16
grauitatem aduenientem stomaco. ¶ Cumque pertransit vela〈-〉
17
men declinat iterum ad sinistram secundum quod declinat ad
18
dextram. ¶ Et ille quidem reditus ad sinistram est cum
19
pertransit spondilem .X. vsque ad .XI. et .XII. deinde dila〈-〉
20
tatur post penetrationem in velamine: et ampliatur
21
mediando obuiando ori stomaci. ¶ Et post meri
22
est corpus stomaci contextum. Et creata est intrinseca
23
pars meri emplior[*]emplior corrupt for amplior et magis spissa primo inte-
24
stino: quoniam est transitus durioris: et intrinseca pars
25
stomaci est media. ¶ Et illud quod in ipso est leuius
26
est apud os stomaci. ¶ Deinde in intestino est leuis
27
et non vestitur interior pars eius panniculo exten〈-〉
28
so vsque ad postremum stomaci adueniente ei ex pan-
29
niculo tegente os nisi vt attractio sit continua et vt
30
adiuuet ad subleuandum epiglotim ad superiora
31
cum fit deglutitio cum extensione meri ad inferio〈-〉
32
ra: cum verificaueris quod meri est pars stomaci continua
33
ei cum gradatione. ¶ Et eius quidem tunice sunt sicut
34
tunice stomaci: quarum magis intrinseca est magis si-
35
milis panniculis et ad longitudinem: et magis ex-
36
trinseca ambarum est carnosa grossa latitudina-
37
les habens villos. verum est plus carnosa ea que est
38
stomaci sed est ex ea et in situ eius et continuatione ipsius.
39
¶ Primum autem intestinum non est pars stomaci immo est
40
res continua ei ex proximo. Et propter hoc non gradatur
41
ei constrictio neque tunice eius sunt sicut tunice stomaci.
42
Nam substantia meri similior est lacerto. et substantia stomaci similior
43
est neruis. ¶ Et rotundatur pars stomaci vbi continuatur cum
44
eo meri et obuiat velamini et ampliatur inferius
45
quoniam locus in quo moratur cibus est inferior: quare
46
oportet vt fit amplior. ¶ Et factus est rotundus propter
47
illud quod scitur de iuuamento eius dilatatus in po〈-〉
48
sterioribus sui vt bona fiat ipsius obuiatio dorsi.
49
¶ Et est ex duabus tunicis quarum interior longitu-
50
dinales habet villos propter illud quod scitur de necessitate
51
attractionis: et propter hoc contrahitur stomacus cum fit degluti〈-〉
52
tio et eleuatur epiglotis. ¶ Et extrinseca habet villos
53
latitudinales propter illud quod scitur de ne-
54
cessitate expulsionis. Et non positi sunt villi ex-
55
pulsiui extrinseci nisi quoniam attractio est pri〈-〉
56
ma operationum eius et propinquior ei. ¶ De〈-〉
57
inde expulsio aduenit post illud et completur
58
propter expulsionem continuam in toto vase vt expelletur
1
quod in ipso est: et permiscentur tunice intrinsece vil-
2
li transuersales vt adiuuent ad retentionem faciendam
3
et positi sunt in attractione non in expulsione: quare
4
non commiscentur tunice extrinsece. et separatus est ab
5
eis meri cum non sit ad retinendum. et tota tunica eius
6
extrinseca obuiat corporibus spissis. ¶ Intrinse-
7
ce vero pars concaua est plus carnosa et calidior vt
8
sit plus digerens: et os eius est neruosum plus vt
9
sit vehementius sensibile. ¶ Et aduenit ei ex ner〈-〉
10
uis cerebri ramus acquirere ipsum faciens sensum vt
11
percipiat famem et diminutionem. ¶ Et illo quidem non
12
indigent reliqua que sunt post os stomaci. et stomacus non indi〈-〉
13
guit sensu: nisi quia eget vt excitet ipsum quando vacuus
14
est a cibo. nam cum extremitas prima est sensibilis
15
acquirens nutrimentum sibiipsi et alijs: non eget illud
16
quod est post ipsam illo: quoniam illa sufficiens est ad de-
17
ferendum onus alterius. Et iste quidem neruus descendit
18
ab alto reuolutus super meri: et inuoluitur super ipsum
19
vna inuolutione cum est propinquus stomaco: deinde conti〈-〉
20
nuatur stomaco. ¶ Et loco stomaci vehementioris gibbosi〈-〉
21
tatis superponitur vena magna procedens in longitu〈-〉
22
dine ipsius: et mandat ei ramos plurimos qui cum
23
eo ligantur et diuiduntur in ramas subtiles constitu〈-〉
24
ti in ordine vno: et adheret ei arteria similiter
25
et procedit ex arteria sicut illud: et innititur vnaqueque
26
earum super reflexionem siphac: et contexitur ex summa
27
earum zirbus secundum quod narrabo. ¶ Et stomacus quidem di〈-〉
28
gerit caliditate que est in carne sua innata et cali-
29
ditatibus alijs acquisitis a corporibus vicinantibus ei.
30
¶ Epar enim superponitur dextro eius desuper: et il-
31
lud ideo: quoniam illic rotundatur et fit eius superpositio bo-
32
na: et splen sternitur sub eo a sinistro elongatus pa〈-〉
33
rumper a velamine capiens in ipso. Nam si superpo〈-〉
34
neretur ipse et epar simul vna superpositione graua〈-〉
35
ret illud super stomacum. Electum est igitur vt superpo〈-〉
36
natur epar taliter quatenus comprehendat ipsum addi-
37
tionibus extensis sicut digiti: et substernatur splen
38
subtus. ¶ Et cum hoc est epar magnum valde secundum
39
comparationem factam ad splen propter necessitatem sue ma-
40
gnitudinis: et quomodo non cum splen non fit receptacu-
41
lum nisi vnius superfluitatum eius. Consequens ergo
42
est vt declinet caput stomaci ad sinistram amplifican-
43
do locum epati: et coangustet locum sinistrum. et decli〈-〉
44
net eius inferior pars ad spacium quod euacuauit epar
45
subtus et dilatet etiam locum spleni a sinistra et sub〈-〉
46
tus. ¶ Posita est ergo nobilior duarum partium et
47
est superior et dextra epati: et vilior earum opposi〈-〉
48
ta eis spleni hoc est sinistrum. ¶ Et additum est in
49
eo ab anterioribus zirbum extensum super ipsum et su〈-〉
50
per omnia intestina hominum proprie: propterea quod sunt
51
magis egentes adiutorio digestionis propter debilitatem
52
virtutum ipsorum digestiuarum secundum comparationem ad
53
alia: et factum est spissum vt comprehendat caliditatem:
54
et subtile vt leuietur eius adeps. Fit ergo conserua〈-〉
55
tiuum caliditatis ab anterioribus. Adeps enim eius
56
recipit caliditatem valde et conseruat eam propter visco〈-〉
57
sitatem suam pinguem. ¶ Et super zirbum panniculare
58
est siphac nominatum berbetinem. ¶ Et super ipsum
1
est mirach et lacerti ventris pingues omnes. et iste
2
due tunice coniuncte sunt in supremo ambarum
3
apud velamen: et separate ab inferiori parte earum.
4
¶ Et a posterioribus dorsi extenditur vena pulsa〈-〉
5
tilis magna super ipsum: calida propter multitudinem
6
caliditatis sui spiritus et sanguinis sui. ¶ Et asso-
7
ciatur ei vena magna calida propter caliditatem mul〈-〉
8
titudinis sui sanguinis. ¶ Et siphac quidem ex
9
summa horum est pannicuuls[*]pannicuuls corrupt for panniculus primus qui comprehen〈-〉
10
dit viscera omnia nutritiua. ¶ Ipsum enim tegit ea:
11
et declinat ad interiora: et aggregatur apud dorsum
12
a latere suo: et continuatur velamini a superiori
13
parte sui: et continuatur inferius vesice et duobus
14
illijs ab inferiori parte sui. Et illic adueniunt ei
15
duo foramina apud duo inguina que sunt due
16
vie in quibus penetrant vene et suspensoria: et cum
17
dilatantur descendunt per ea intestina. ¶ Et iuua〈-〉
18
menta quidem eius sunt tutamen illorum viscerum
19
et distinctio inter intestina et lacertum mirach vt
20
non cooperiat et non conturbentur eorum operationes.
21
Et communicant ei etiam illa que sunt in ventre nota. Et in
22
tunica extrinseca que est mirach sunt iuuamenta.
23
Cum eis enim exprimit stomacus per motum lacerti cum
24
eo et per hoc quod ipse mouet eum. Extenditur ergo to〈-〉
25
tum super vasa de quibus sunt corpora quorum pro-
26
prietas est vt expellant expressione quadam adiu-
27
uante ad expulsionem fecis. Et similiter exprimunt vesi〈-〉
28
cam et adiuuant ad emittendam vrinam et expri-
29
munt ventositates inflatiuas vt exeant: quare non
30
deficiunt intestina et adiuuant ad pariendum. ¶ Et
31
siphac quidem ligat omnia viscera adinuicem et cum
32
dorso. et fit eorum aggregatio firma. et est ipse cum
33
dorso sicut res vna. et cum continuatur velamini et ob〈-〉
34
uiant due extremitates eius apud dorsum tunc
35
ligatur illic et exinde est eius initium. eius namque ini〈-〉
36
tium est superfluitas descendens ex velamine ad os
37
stomaci: et obuiat ei superfluitas eius: quod ex ipso ascen〈-〉
38
dit ad dorsum et obuiant sibi: et generatur illic siphac
39
scilicet corpus panniculare non diuisum in villos sensi〈-〉
40
biles: immo corpus simplex in sensu: et comprehen-
41
dit stomacum posterius a duabus tunicis que sunt in
42
substantia stomaci et est tutamen tunice carnose que est ei.
43
et peruenit ad stomacum: et ligat ipsum cum corporibus que
44
sunt a parte dorsi: et sunt ei reflexio et ascensio et de〈-〉
45
scensio. et illud quod in ipso est grossius est inferius eius
46
et sinistrum ipsius: et est ei tunica ex subtiliato la-
47
certo ventris cooperiens. et sub ipso vel ipsa est sub〈-〉
48
tile eius quod est vere siphac et est vehementis subtili-
49
tatis. ¶ Et ex eo oritur panniculus tegens pectus: et
50
superfluit ex eius origine siphac superfluitas a duo〈-〉
51
bus lateribus ex qua et ex ramis duarum vena-
52
rum scilicet pulsatilis et non pulsatilis extensis super stomacum
53
texitur substantia zirbi: que contexta est ex duabus tunicis
54
aut ex pluribus tunicis secundum loca superpositis pin〈-〉
55
guibus cooperiens stomacum et intestina et splenem et
56
meseraicas[*]meseraicas i.e. mesaraicas reflexa ad latus subterius. ¶ Et
57
hoc zirbum cum sua separatione est suspensum
58
cum eis scilicet cum hoc quod transiuit ex stomaco et concauita〈-〉
1
te splenis. ¶ Et loca suspensionis eius sunt glan-
2
dule que sunt inter venas sugentes que nominantur mise-
3
raice: et inter intestinum .XII. digitorum. Uerum eius suspen〈-〉
4
siones sunt parue et debiles: et quandoque continuantur cum
5
epate et costis dorsi leui continuatione. Et iste quidem su〈-〉
6
spensiones sunt frixiones zirbi. et prima earum est stomacus: et
7
zirbum istud est sicut saccus in quo si aliquid poneretur reti-
8
neret illud. Cum ergo verificaueris tunc scias quod cutis
9
et panniculus qui est post ipsa et est carnosus et lacer〈-〉
10
tus positus in tunica que est suprema tunicarum lacerti
11
ventris nota determinata: omnes sunt in summa mirach.
12
Et tunica que est infima tunicarum lacerti ventris cum
13
panniculo subtili: que est secundum veritatem siphac: est ex sum〈-〉
14
ma siphac. et zirbum est sicut interior pannus siphac
15
et sicut exterior stomaci. Et hec quidem corpora omnia sunt ad-
16
iuuantia in calefactione stomaci: quorum adiutorium est
17
in descensione eius. ¶ Et in inferiori parte stomaci est
18
foramen cui continuatur intestinum .XII. digitorum. et
19
hoc quidem foramen nominatur portenarius: et est strictius
20
foramine superiore: quoniam est transitus eius quod digestum
21
est et subtiliatum: et illud est transitus eius. quod est contrarium ei.
22
et iste quidem meatus clauditur vsquequo completur digestio. dein〈-〉
23
de aperitur quousque compleatur expulsio. ¶ Et scias quod
24
stomacus nutritur tribus modis. Unus eorum est eius quo
25
fouetur cibo adhuc in eo existente. Et secundus est eius quod
26
ad ipsum venit ex nutrimento in venis predictis in
27
anathomia venarum. Et tertius est eius quod ad ipsum
28
effunditur in tempore famis vehementis ab epate ex san-
29
guine rubeo puro et nutrit ipsum. ¶ Et scias quod
30
antiqui quando dicunt os stomaci intelligunt quandoque introi-
31
tum ad stomacum: et est locus strictus in quo non dilatatur ali-
32
qua partium introitus stomaci que sunt post meri. et quandoque
33
superiorem introitum qui est terminus communis in-
34
ter meri et stomacum. et quidam homines sunt qui nominant ipsum
35
alphaet et cor. sicut sunt quidam homines qui faciunt
36
currere in sermone suo os stomaci: et inuunt ad cor com〈-〉
37
municantes in nomine aut debiles in discernendo:
38
et isti quidem sunt valde antiqui medicorum. ¶ Hypocrates
39
autem multotiens dicit fuhed. et significat per id
40
os stomaci secundum suam expositionem.
41
¶ De egritudinibus meri. Capitulum .II.
42
QUandoque accidunt meri species malitie com〈-〉
43
plexionis et debilitant ipsum ab operatione
44
sua: que est deglutitio: et quandoque fiunt in ipso
45
egritudines instrumentales omnes et communes. et
46
quandoque fiunt in ipso apostemata calida et frigida et dura. ¶ Et
47
illud quod plurimum fit in eo de egritudinibus instrumenta-
48
libus est opilatio: aut propter coartationem de fo-
49
ris a spondili remota: aut apostemate membri vicinan〈-〉
50
tis ei: aut propter apostema in ipso: aut in lacerto qui retinet
51
ipsum. ¶ Et summa quidem egritudinum que
52
accidunt ei sepius et ex egritudinibus communi〈-〉
53
bus est fluxus sanguinis et eruptio eius.
54
¶ De qualitate deglutionis. Capitulum .III.
55
SCias quod deglutitio fit per meri cum
56
virtute attractiua attrahente cibum cum
57
villis longitudinalibus quos adiuuant
58
villi latitudinales: propterea quod retinent
1
retro illud quod deglutitur et exprimunt ipum ad infe-
2
riora: et vomitus etiam completur per meri. ¶ Uerum de-
3
glutitio est facilior: quoniam est motus secundum motum naturalem
4
et fit cum adiutorio duarum tunicarum: quarum vna
5
habet longitudinales villos: et altera est coope-
6
riens eam latitudines habens villos. ¶ Uomitus
7
autem est motus non secundum cursum naturalem: et non
8
completur eius operatio nisi per tunicam velati〈-〉
9
uam exprimentem tantum.
¶ De constrictione degluti-
10
torij et difficultate deglutitionis. Capitulum .IIII.
11
COnstrictio deglutitorij: aut fit propter
12
causam in ipso meri. aut fit propter causam vicini
13
eius. ¶ Et causa que est in ipso meri: aut
14
est apostema: aut siccitas superflua: aut exicca〈-〉
15
tio humiditatis in ipso propter febrem aut aliud: aut est
16
aliqua specierum malitie complexionis superflue: aut casus
17
virtutis et debilitas eius: et proprie in fine egritudinum
18
acutarum malarum timorosarum et aliarum. ¶ Et causa vi-
19
cini est constrictio constringenti scilicet aut apostematis in la-
20
certis epiglotis: sicut fit in sinantijs et alijs. ¶ Et
21
quandoque est cum constrictione anhelitus etiam: aut membris col〈-〉
22
li: aut est declinatio spondilis ad interiora aut est
23
ventositas inuoluta in ipso coartans: aut est spas-
24
mus et cuzez qui vult fieri: aut iam incepit. Hoc
25
enim sepe antecedit cuzez et congelationem. Iam autem
26
accidit cuidam notorum nostrorum difficultas deglutien-
27
di propter retentionem rei in deglutitorio ignote et
28
perduxit eum illud ad similitudinem prefocationis: et
29
fecit eum syncopizari cum nausea cum qua euomit ver-
30
mes plurimos: cum quorum expulsione facilior facta est
31
deglutitio: et ablata est prefocatio. et scias quod causa
32
fuit retentio eorum illic.
¶ De signis. Capitulum .V.
33
IN illa quidem que est propter spondiles augmen〈-〉
34
tatur constrictio in tempore resupinationis: et est
35
deglutitio dolorosa apud spondilem re〈-〉
36
motam. ¶ Et illa que est causa malitie com-
37
plexionis debilitantis significat longitudo spacij itine-
38
ris eius quod deglutitur: et est cum leuitate et paucita〈-〉
39
te festinationis in toto spacio absque dolore: nisi
40
sit illud in parte meri visibiliter et constringat illic et
41
sentiatur cum retentione eius quod deglutitur apud ipsum.
42
¶ Et in illa que est causa apostematis fit constrictio in pro-
43
pinquitate ipsius et fit ibi dolor et non euacuatur dis-
44
positio in pluribus a febre: quamuis plurimum non sit vehe〈-〉
45
mentis fortitudinis. ¶ Et quando apostema est calidum significant
46
etiam ipsum caliditas et sitis: et si non fuerit calidum non erit
47
febris. ¶ Et quandoque est exitura non cum illa calidita-
48
te et est illic dolor paruus cum quo accidunt in qui〈-〉
49
busdam horis tremor et febris. et quandoque fa-
50
ciunt collectionem et rumpitur et emittit saniem: et sedat
51
illud quod aduenit ex eo et fit egritudo vlcus. Et
52
illam que est in antecessione cuzez et congelationis si〈-〉
53
gnificant cum ea relique significationes.
54
¶ De cura. Capitulum .VI.
55
SI causa fuerit apostema aut remotio: tunc cu〈-〉
56
ra eius erit cura illius. ¶ Et si causa fue〈-〉
57
rit malitia complexionis: tunc si fuerit inflam〈-〉
58
matio et adustio et caliditas in superfi〈-〉
1
cie oris oportebit vt administres linimenta in-
2
ter ambas spatulas ex succis et medicinis fri-
3
gidis: et sorbeat quod sit sicut lac acetosum absque
4
butyro et que sunt similia illi. ¶ Et si fuerit ex fri〈-〉
5
gore et est illa que sepius fit: oportebit vt curetur
6
cum emplastris calefactiuis quibus vteris in cura-
7
tione oris stomaci frigidi et cum oleis vt vnguentis cale〈-〉
8
facientibus dictis in ipso: et cum oleo balsami et oleo
9
raphanino et oleo muscelino et similibus et cum em〈-〉
10
plastris factis ex castoreo et ammoniaco et myr-
11
rha et prassio et alijs. ¶ Quod si fuerit propter com-
12
plexionem humidam mollem valde: et scitur ex communitate
13
superficiei oris et lingue cum eo: tunc curetur cum eo in
14
quo sunt stipticitas et calefactio ex medicinis aro〈-〉
15
maticis post mundificationem stomaci et rectificatio-
16
nem eius si eget ea. ¶ Et iste quidem medicine sunt
17
sicut anisum assatum et been duo: et spica et spica
18
celtica et folium indum et thus et minutum ipsius et
19
myrrha. Et si necessarium est vt misceantur cum eis calefa〈-〉
20
tientia fortia cum stipticis frigidis vt frangatur per calefa-
21
cientia frigus stipticorum frigidorum et vehementis exic-
22
cationis sicut rosarum et balaustiarum et similium fiat. Et
23
apud me aniudem est vehementis iuuamenti in hoc. et
24
si fuerit causa siccitas fiat contrarium illius: et administra
25
electuaria humectantia equalis complexionis et oua sorbi-
26
lia et adipes et butyrum et medullas et regimen cor〈-〉
27
poris et stomaci. Nam meri in pluribus egritudinibus
28
est sequens in complexione sua complexionem oris stomaci.
29
¶ De apostematibus meri. Capitulum .VII.
30
QUandoque sunt calida flegmatica et
31
pustularia et frigida et flegmatica et
32
dura: et plurimorum difficilis fit ma〈-〉
33
turatio et tardatur.
34
¶ De signis apostematum meri. Capitulum .VIII.
35
SIgnificat ipsa dolor in hora deglu-
36
titionis et in non deglutione peruenit ad
37
posteriora spondilium colli cum constrictio-
38
ne deglutitorij. Et cum illo quod ex eis est
39
calidum quandoque est febris non vehemens: et quandoque est
40
veniens hora post horam quasi ipsa sit febris diei non
41
vehemens. ¶ Et quandoque est cum eo horripilatio.
42
¶ Uerum est cum eo sitis vehemens et caliditas.
43
¶ Cum ergo maturatur remouetur horripilatio: et
44
quando aperitur emittit pus. ¶ Cum autem apostema est non ca-
45
lidum est constrictum secundum similitudinem constrictionis apostema-
46
tis calidi: verum est absque caliditate: et neque est fe〈-〉
47
bris neque sitis.
¶ De cura. Capitulum .IX.
48
MEdicine illius alie sunt que bibuntur: et
49
alie sunt que exterius apponuntur. et oportet vt
50
medicine que exterius apponuntur ponan-
51
tur in loco qui est inter duas spatulas et
52
oportet vt sint medicine repercussiue stiptice facte ex
53
odoriferis. et fructibus secundum operationem que est necessaria in
54
curatione apostematum stomaci. Deinde addantur in eis ea que
55
sunt sicut ammoniacum et bdelium et gluten alimbat et
56
ficus preter quod euacuata sint a stipticis ex adipibus etiam.
57
Quod si illa non valent et sunt necessaria illa que sunt pluri-
58
me resolutionis et apostema fuerit in radice durum: tunc
1
oportebit vt misceantur cum eis ea que sunt fortis re〈-〉
2
solutionis: sicut grana lauri et piretrum et cordu〈-〉
3
meni et ireos et balsamum et aristologia. ¶ Et
4
quandoque etiam ibi necessarium vt administres erumpentia em-
5
plastrizando: sicut synapis et gummi ruthe agrestis
6
et reliqua que sunt de his que diximus in dubellati
7
pectoris et pulmonis quousque perueniatur ad ter-
8
minum stercoris columbini. ¶ Oportet autem vt in cu-
9
ra eius quod calidum est: sumantur medicine que bibuntur
10
quarum quedam sunt electuaria: quorum incessus super locum sit
11
incessus continuus paulatim paulatim. ¶ Et sint
12
in primis electuaria ex eis que sunt sicut lentes et
13
spodium et mucilago sicut psilij et seminis portulace:
14
et aquam[*]aquam corrupt for aqua cucurbite et similia deinde fiat permuta-
15
tio ad permixtionem ex repercussiuis et resolutiuis
16
in qua iam positum sit aliquid ex ficubus et ex aqua feni-
17
culi et camomille. Deinde addantur et ponantur in
18
ipsa dactili et fenugrecum et administrentur sorbitio-
19
nes. in primis quidem ex repercussiuis sicut facte ex fa〈-〉
20
rina ordei et lentibus et fiant acetose cum eo quod scis et
21
non acetose. ¶ Et cum incipit maturari fac sorbi〈-〉
22
tiones ex succo furfuris cum oleo amigdalino et
23
zuccaro. deinde pone in eis ea que sunt sicut semen
24
lini et similia: deinde pone in eis que sunt sicut fa〈-〉
25
rina ordei et ciceris. ¶ Et quando peruenit ad eru-
26
ptionem: tunc indiges vt accipias in ipso virtutem
27
ex radice lilij celestis et amigdalis amaris et pras〈-〉
28
sio et aliquid ex sinapi et ficubus et dactilis.
29
¶ De cura apostematum frigidorum. Capitulum .X.
30
COnsidera quod dicitur in apostematibus stomaci fri-
31
gidis: et administra super ea lenificantia
32
maturatiua. ¶ Intrinsecus quidem sicut
33
electuaria et sorbitiones que diximus ad maturandum:
34
sicut que fiunt de farina ordei et farina herbi: et il-
35
la in quibus sunt ablutio et fortitudo: sicut radix
36
lilij celestis et radix liquiritie et alia. ¶ Sed exte〈-〉
37
rius emplastra maturatiua que diximus: de quibus
38
sunt fenugrecum et camomilla et mellilotum et bdel〈-〉
39
lium et gummi albotim et ammoniacum et ireos et
40
virtus aromaticorum. ¶ Quod si declinant ad matu〈-〉
41
rationem et sedationem fac sicut dictum est in capitulo primo. et
42
considera in eis illud quod dicitur in capitulo stomaci.
43
¶ De eruptione sanguinis ex meri. Capitulum .XI.
44
IAm sciuisti causas eius: et signa ipsius in
45
causa eruptionis sanguinis ex stomaco et oportet
46
vt querantur illic. ¶ Et ex eis quibus fit dif〈-〉
47
ferentia est illud quod dicitur in curationibus eruptionis san-
48
guinis ex stomaco scilicet quod medicine in hac eruptione oportet
49
vt sint medicine habentes viscositatem et glutinosita〈-〉
50
tem: vt non impellantur ad stomacum subito: immo currant
51
super locum eruptionis cum lenta mora: vt possibile sit
52
eis agere in eum cum illa lenta mora operationem
53
fortem: quamuis redeant per viam venarum et agant in ipsum.
54
Uerum cum virtute debili propter longitudinem
55
viarum et multitudinem passionis in vijs.
56
¶ De vlceribus meri. Capitulum .XII.
57
QUandoque accidunt vlcera in meri ex scis〈-〉
58
sura accidente in ipso: aut propter apostemata.
1
que erumpuntur in eo aut propter humores acutos
2
transeuntes in ipso cum fit vomitus et similia. et non
3
elongatur quin eueniant cum est catarrus.
4
¶ De signis ipsorum. Capitulum .XIII.
5
IAm ostendimus in capitulo vlcerum stomaci dif-
6
ferentiam inter vlcera stomaci et vlcera me〈-〉
7
ri. Illic ergo perpendantur. ¶ Uerum
8
significationes quod in meri est vlcus et non
9
apostema sunt deglutitio in apostemate impedit cum magnitu〈-〉
10
dine bucelle et quantitate eius plus quam impediat
11
cum qualitate ipsius ex acuitate aut acetositate aut
12
stipticitate: verum secundum diuersitatem qualitatis in ea
13
diuersificatur in vlceribus impedimentum. ¶ Et for〈-〉
14
tasse manatio equalis quantitatis non impedit: et
15
parua que habet qualitatem dominantem impedit: ita
16
vt non penetret propterea quia comprimit ipsum sua
17
quantitate. Sed effecta qualitate forti impedit et do〈-〉
18
lorem facit. ¶ Et illius quidem cui accidit vlcus
19
a plaga antecedente: cura fit difficilis: et est super
20
extremitatem mortis secundum plurimum.
21
¶ De cura. Capitulum .XIIII.
22
SI fuerint in meri vlcera non in potu
23
tribuemus medicinas consolidatiuas il-
24
lorum vlcerum subito sicut facimus cum
25
volumus in potu tribuere medicinas
26
vlcerum stomaci et aliorum: immo indigemus in illis
27
medicinis: vt demus eas ad potandum paulatim:
28
et vt eligamus eas grossas viscosas aut eis mi〈-〉
29
sceamus viscosa et grossa. ¶ Et causa in hoc est quia
30
medicine non morantur super meri neque figuntur immo
31
transeunt et separantur. ¶ Cumque separantur in po-
32
tu et non potantur subito obuiant faciendo obuia-
33
tionem post obuiationem: quare efficiunt operationem
34
post operationem. Cum ergo inuiscantur adhe-
35
rent suo itineri et figuntur et non separantur subito.
36
¶ Illarum vero medicinarum substantias dicemus in capitulo
37
vlcerum stomaci. ipse enim sunt ille.
38
¶ De signis complexionum naturalium sto〈-〉
39
maci. Capitulum .XV.
40
SIgna complexionis calide naturalis in stomaco sunt quod
41
bene digerit cibaria fortia sicut carnes
42
vaccinas et anserinas et alia. Et quam cor〈-〉
43
rumpuntur in ipso cibi subtiles leues si〈-〉
44
cut caro pullorum et lac: et quod ipse recipit cibos qui
45
sunt calide complexionis melius: et quod digestio vin〈-〉
46
cit appetitum. ¶ Et signa complexionis frigide na-
47
turalis sunt vt non sit in appetitu diminutio et sit
48
in digestione diminutio. quare non digerit nisi ciba-
49
ria subtilia leuia: et vt sit melius recipiens cibaria
50
que sunt frigide complexionis. ¶ Et signa complexio-
51
nis sicce naturalis sunt quod sitis multiplicatur in con-
52
suetudine: et sit contentus pauca quantitate potus:
53
et aduenit nausea ex quantitate plurima: et est sto〈-〉
54
macus recipiens cibos plurime siccitatis melius.
55
Et signa complexionis humide naturalis sunt quod sitis est
56
parua cum tolerantia potus plurimi et securitate a nau-
57
sea et stomacus est recipiens cibos humidiores melius.
58
¶ De egritudinibus stomaci. Capitulum .XVI.
1
STomaco accidunt quandoque egritudines
2
malitie complexionis .XVI. pure et facte
3
cum materia sanguinea vel colerica cum specie-
4
bus suis aut flegmatica vitrea aut
5
subtili natante: aut habente ebullitionem: aut flegma〈-〉
6
tica acetosa: aut salsa: aut materia melancolica aceto〈-〉
7
sa: aut pontica: et accidunt ei apostemata. et accidunt ei vl〈-〉
8
cera et resolutio singularis et que currunt via eo〈-〉
9
rum ex causis intrinsecis et extrinsecis sicut casu
10
et percussione: et quandoque tolerat disruptionem et
11
non interficit statim. ¶ Et quando peruenit vltime re-
12
solutio ad hoc vt disrumpatur corpus stomaci: tunc pa-
13
tiens moritur. Inquit Hypocrates omnis cuius disrumpitur
14
stomacus moritur. ¶ Et quandoque accidit ei raritas
15
texture in villis suis: et quandoque accidit ei vehe-
16
mentia spissitudinis. ¶ Et accidit ei ex egritu-
17
dinibus creationis in quantitate vt sit magnus val-
18
de: aut paruus valde et ex egritudinibus figure vt
19
sit verbi gratia vehementis rotunditatis. Et ex egri〈-〉
20
tudinibus asperitatis et lenitatis vt sit vehementis
21
lenitatis lubricus. ¶ Et ex nocumento situs vt
22
sit situs eius verbi gratia vehementis apparitionis
23
ad exteriora. ¶ Et quandoque accidit ei etiam opila-
24
tio in villis suis: et opilatio in meatibus stomaci
25
ad epar et ad splenem: et accidit sanguinolenta ege〈-〉
26
stio: si fuerit istud in vijs epatis et paruitas ap〈-〉
27
petitus si fuerit istud in vijs splenis. ¶ Et quan-
28
doque accidunt in stomaco ventositas: et inflatio causa
29
ciborum et causa debilitatis sue in seipso: et nos fa〈-〉
30
ciemus ad illud capitulum singulare. ¶ Et malitia quidem
31
complexionis in stomaco quandoque fit ex causis extrin〈-〉
32
secis scilicet ex calore et frigore et aliorum ab ambobus
33
et quandoque fit ex causis intrinsecis. ¶ Et ex
34
egritudinibus quidem stomaci sunt quedam que commouen〈-〉
35
tur in calore vehementi: aut propterea quod ipse ad-
36
iuuat eum in attractione materiarum malarum ad ipsum: aut quia
37
adiuuat caliditatem eius ad resoluendam materiam in ipso
38
malo adiutorio non naturali resoluente ipsam ad for-
39
mam non naturalem. ¶ Et quando est cum materia tunc non
40
euacuatur quin aut sit cum materia imbibita in corpore
41
ipsius submersa: aut adherens super corpus eius
42
aut effusa in concauitate ipsius. ¶ Et quandoque
43
est humor in ipso inuentus generatus: et quandoque
44
est effusus ex membro alio ad ipsum sicut effundi-
45
tur ex cerebro cum catarro calido aut frigido et
46
alcefit[*]alcefit corrupt for calefit propter ipsum complexio stomaci aut infri-
47
gidatur et declinat ad complexionem eius quod de-
48
scendit ad ipsum. ¶ Et similiter quandoque effundun〈-〉
49
tur ad ipsum ex felle humores ad stomacum cole-
50
rici. et illud in quibusdam in quibus creantur vie plures
51
ex felle ad stomacum loco aduentus sui secundum plurimum ex fel〈-〉
52
le ad intestina. quare effunditur ad stomacum illud
53
quod oportet vt effundatur ad intestina. ¶ Cumque
54
prolongatur faciunt accidere salsi et acuti qui sunt ex
55
eis in stomaco vlcera: frigidi et insipidi lenitatem et lubrici-
56
tatem. et quandoque peruenit eorum impressio ad primum intestinum
57
eorum que sequuntur ipsum. Sed corruptio appetitus et
58
alistimbre in ipso est res prima. Sunt enim quidam homines in qui〈-〉
1
bus creatur illud secundum contrarium consuetudinis: et secundum contrarium illius
2
quod diximus in anathomia et secundum diuersitatem eius
3
quod est plurimum in creatione venarum venientium ad stomacum
4
ex felle: et quandoque effunditur ad ipsum ex epate et ex felle
5
in quibusdam in quibus creatur ex felle via magna ad
6
stomacum: quare effunditur in ipsum illud quod erat necessarium
7
vt effunderetur ad intestina. ¶ Et quandoque effunditur
8
ad ipsum melancolia ex splene etiam sicut faciam te cognosce-
9
re. et plurimum quod ad ipsum effunditur est colera ex epate.
10
et quandoque adiuuant ad illud cause que sunt in stomaco si-
11
cut dolor vehemens et compressio vehemens: et
12
tarditas cibi: et debilitas virtutis eius expulsi-
13
ue. et quandoque est causa in eo ira aut tristitia aut passio
14
animalis ex eis que mouent materiam et effundunt eam
15
ad stomacum: et facit accidere mordicationem que non
16
remouetur nisi vomitu. ¶ Et quando effunduntur ad
17
ipsum cum huiusmodi motibus et proprie dolore humo〈-〉
18
res virulenti precipue cum fuerint in illis partibus
19
vlcera. et cum hoc quandoque effunditur ad ipsum melancolia
20
etiam. ¶ Et causa in effusionibus melancolie ad ipsum est
21
multitudo melancolie aut debilitas stomaci: et cause multi-
22
tudinis melancolie sunt ex eis que tu scis. ¶ Et cau-
23
sa effusionis sanguinis ad ipsum est multitudo san〈-〉
24
guinis et commotio eius in membro nobiliore eo
25
vicinitate eius in latere suo sicut est epar: aut su〈-〉
26
pra ipsum sicut est cerebrum cum ex ipso effunditur
27
sanguis ad guttur et meri et penetrat ad stomacum:
28
et virtutis ipsius expulsiue debilitas adiuuat
29
ad recipienda omnia que effunduntur ad ipsum. ¶ Et
30
ex causis fortibus in effusione sanguinis ad ipsum:
31
et ad alia est retentio cursus menstruorum et sanguinis
32
emorroydarum: aut sanguinolente egestiones aut di-
33
missio exercitij euacuatiui vel incisio menbri. qua〈-〉
34
re superabundat illud quod natura preparauit ei ex materia. et
35
indiget expulsione. et quandoque expellitur a via stomaci: et
36
euomitur sanguis. ¶ Et scias quod debilitas stomaci
37
est causa fortis in effusione eius quod effunditur ad ipsum.
38
¶ Et plurimum quidem quod inuenitur in stomaco aut generatur ex ipso
39
ex humoribus est flegma. Et causa in hoc est quod chi-
40
lus est nature propinque flegmati. Cum ergo non
41
digeritur digestione integra non fiunt sanguis et co-
42
lera et melancolia. Et iterum ad stomacum non effunditur in
43
plurimis dispositionibus colera lauans eum sicut
44
abluit intestina. Sed colera non generatur nisi in qui-
45
busdam intestinis: et secundum plurimum non effunditur ad ipsum
46
nisi ex epate: quamuis ipsa generetur in stomaco calido quando
47
inuenit cibum recipientem conuersionem velociter ad
48
fumositatem. ¶ Et quandoque accidit stomaco aut in creatione
49
aut cum perseuerantia egritudinum aut dolorum: et
50
malitia regiminis vt fiat corpus eius laxe texture:
51
rare substantie: subtilis cutis: quare perducit illud ipsum
52
ad debilitatem in omnibus operationibus suis: et est ne-
53
cessarium vt curetur cum labore. ¶ Et cause egritu-
54
dinum stomaci omnes sunt cause egritudinum predictarum ex-
55
trinsece et intrinsece. ¶ Et proprie sunt ei vt sint
56
cibi tales qui necessario faciunt malitiam digestionis: licet
57
stomacus non sit nisi secundum saniorem dispositionem: et est dictum in
58
suo capitulo aut sint pauci valde ita vt perducant stomacum
1
sanum ad exiccationem et adunationem: aut multi-
2
plicetur vsus medicinarum et consuescat stomacus vti ad-
3
iutorio medicine in operationibus: aut laboret plurimum
4
vomitu et solutione ventris: et proprie vomitu quoniam
5
ipse indiget motu laborioso non naturali et accidat
6
vt rarificetur textura villorum eius et extenuetur.
7
Et stomacus vehementis sensus paratus est ledi et
8
impediri a qualibet causa. ¶ Et omnis complexio debili-
9
tans superflue facit accidere in omni operatione diminu-
10
tionem: ita quod caliditas pura: quandoque enim fit causa lubrici-
11
tatis stomaci: propter illud quod facit accidere de debilita〈-〉
12
te retentiue. Sed et caliditas cum materia colerica se-
13
pe est causa illius. ¶ Et nocumenta quidem que eue-
14
niunt in operationibus suis: aut eueniunt in virtu-
15
te appetitiua et attractiua et non appetit omnino.
16
aut minoratur appetitus eius: aut multiplicatur
17
valde: aut corrumpitur eius appetitus: et illud aut
18
cibi aut aque. ¶ Aut in virtute retentiua ita vt
19
vehemens fiat eius retentio: aut debilitetur: aut
20
destruatur eius retentio et natet cibus. Aut in vir〈-〉
21
tute digestiua ita vt destruatur eius digestio: aut de-
22
bilitetur: aut corrumpatur et conuertat rem ad acetosi-
23
tatem et fumositatem. Aut in virtute expulsiua ita
24
vt vehemens fiat eius operatio in ipso: aut ad viam
25
naturalem: aut ad superiora: aut debilitetur eius expulsio.
26
aut destruatur. ¶ Ex omni namque re cuius prolongatur
27
mora in stomaco et tardatur accidit vaporatio generatiua hu〈-〉
28
morum: et non est aliquid ita vaporosum vt fructus.
29
¶ Et quandoque accidunt ei dolores extensiui et mordi〈-〉
30
catiui et reliqui. ¶ Et quandoque sequuntur debilitatem
31
harum virtutum omnium aut quarundam natatio
32
cibi et tarditas aut velocitas descensionis ipsius:
33
et debilitas digestionis: aut destructio eius et cor-
34
rupti scilicet casus appetitiue: aut appetitus cani-
35
nus: aut appetitus corruptus: et sequuntur eam
36
rugitus et eructuatio et inflatio et mordicatio et
37
alia. ¶ Et quandoque perducit illud quod euenit ex hoc
38
ad communicationem membrorum aliorum et proprie cerebri cum
39
communitate inter ea per neruos plurimos. quare accidit
40
epilepsia: aut spasmus: aut melancolia: aut facit cade〈-〉
41
re in visu nocumentum. Et quandoque imaginantur ocu〈-〉
42
lo quasi cimices: aut sinifex: aut tela aranee aut
43
fumus aut nebula. ¶ Et multotiens communicat cor
44
stomaco: et accidit syncopis aut propter vehementiam dolo-
45
ris et proprie in apostematibus suis magnis: aut propter
46
qualitatem superfluam caloris aut frigoris aut
47
conuersionis ad venenositatem. Nam debili-
48
tas materiei ad hoc vt faciat accidere syncopim
49
facit euenire estuationem et conturbationem
50
et saltum et tremorem: et huiusmodi quidem sunt de
51
quibus dicit Hypocrates quod sumere in potu vinum mixtum
52
secundum medium sanat eos ad hoc: et illud propter illud
53
quod in ipso est de mundificatione et ablutione cum
54
confortatione. ¶ Et stomacus quidem quandoque preparatur causa
55
vehementie sui sensus passioni a causa parua et
56
perducit illud ad epilepsiam et spasmum: et iste
57
homo leditur qualibet ira: et ieiunio et tristitia
58
et causa mouente humores. Nam cum effunditur ad ipsum
1
ex eis propter illud humor colericus mordica〈-〉
2
tiuus ad os stomaci leditur eo propter vehementiam sensus
3
sui: quare patitur epilepsiam et syncopis superuenit
4
ei: et spasmus propter communitatem cerebri cum ore stomaci.
5
¶ Et huic quidem homini accidit sicut est illud quod accidit
6
ex debilitate oris stomaci ex hoc quod quandoque vsque ad fa〈-〉
7
stidium repletur cibo aut superfluit in potu vini: aut
8
coitu spasmatur: aut incurrit epilepsiam. ¶ Et mul〈-〉
9
totiens quidem accidit vt euadat huiusmodi vomitu por-
10
rino: aut viridi vt herugo eris. ¶ Et quandoque plu〈-〉
11
rima repletio facit eos pati. subeth prolixam perduran〈-〉
12
tem vsquequo vomant et excitentur et surgant. Et
13
quandoque est illud causa ad cadendum in melancoliam colericam
14
et in cogitationes et somnia corrupta. ¶ Et scias
15
quod egritudines stomaci quando prolongantur perducunt ad
16
raritatem texture villorum illius: et fit difficile succur〈-〉
17
rere et medicari. ¶ Et ex nocumentis malis
18
in creatione est vt sit caput frigidum preparatum euentui
19
catarri et fit stomacus calidus quare non tolerat ea
20
que mundificant illum catarrum sicut sunt diapipe〈-〉
21
reon et diacalamentum et diacyminum.
22
¶ De modis significationum dispositionum stomaci. Capitulum .XVII.
23
REs ex quibus significantur dispositiones stomaci sunt
24
ex dipositonibus cibi in hoc quod stomacus to〈-〉
25
lerat eum et priuatur tolerantia eius: et
26
ex hoc quod digerit ipsum et ex hoc quod ex〈-〉
27
pellit eum. et ex hoc quod ipse appetit cibum et potum:
28
et ex motibus eius et commotionibus ipsius sicut
29
tremor stomacalis et singultus: et ex dispositione oris et
30
lingue in sapore suo et infusione sua et exiccatio〈-〉
31
ne sua et asperitate eius et lenitate ipsius et odore
32
eius. Et ex eis que egrediuntur ex stomaco cum vomi〈-〉
33
tu aut egestione et ventositate descendente cum so〈-〉
34
nitu: aut sine sonitu: aut ascendente que est eru〈-〉
35
ctuatio: et retenta que est rugitus. Aut ex colo-
36
re faciei: aut interioris partis oris: aut ex dolori-
37
bus et impedimentis ex communitate eius cum mem〈-〉
38
bris alijs: et ex parte eius quod conuenit ei: aut ledit
39
ipsum ex eis que comeduntur et bibuntur et medici-
40
nis. ¶ Significationes autem ex tolerantia cibi et priua-
41
tione tolerantie eius sunt quoniam si stomacus non tole-
42
rat nisi paucum qui sit infra consuetum tunc in eo est
43
debilitas propter aliquam causarum debilitatis: et si tolerat
44
tunc virtus ipsius est remanens. ¶ Uerum signi〈-〉
45
ficationes ex egestione et eis que egrediuntur ex ven〈-〉
46
tre sunt: ex egestione quidem quoniam equalis temperate tinctu〈-〉
47
re et fetoris significat bonitatem digestionis: et bonitas
48
digestionis significat fortitudinem stomaci et equalitatem coplexio〈-〉
49
nis eius. Sed ille qui non digeritur ex ipso significat
50
debilitatem stomaci et malitiam complexionis cum ipso.
51
¶ Amplius tinctura significat materiam que est in ipso:
52
quod si fuerit illic lenitas et fetor significat quod descendit
53
a stomaco ante horam suam propterea quod stomacus male comprehen〈-〉
54
dit cum propter debilitatem virtutis retentiue. et si non
55
est lenitas non significat illud immo significat debilitatem di-
56
gestiue. ¶ Significationes autem ex sonitu sunt quoniam iam
57
dictum est in eis que tu scis quod descensus eius significat
58
fortitudinem stomaci. Et magnitudo sonitus eius significat
1
bonitatem digestionis et fortitudinem: et similiter paruitas
2
fetoris eius. et rectius quidem in hoc est quod descen-
3
sus eius non significat fortitudinem: immo significat debilita〈-〉
4
tem quandam. Sed est debilitas que est infra illam
5
que facit accidere eructuationem: verum essentia
6
magnitudinis sonitus si est propter substantiam eius: tunc
7
est propter grossitudinem suam. et si est causa eius virtus ex〈-〉
8
pulsiua: tunc illud significat fortitudinem aliquam.
9
¶ Subtilis autem tenuis cui non est sonitus ma-
10
gis significat fortitudinem quam spissa clamosa: et proprie il〈-〉
11
la cuius sonitus non est a voluntate missa. So〈-〉
12
nitus autem exiens ex seipso significat permixtionem sen-
13
sus. ¶ Uerum paruitas fetoris significat proculdubio bo〈-〉
14
nitatem digestionis. Et vehementia fetoris significat cor-
15
ruptionem eius. et si non est fetor omnino significat crudi〈-〉
16
tatem eius. ¶ Sgnificationes vero ex via singultus sunt:
17
quoniam si habens eum sentit mordicationem: tunc illic est
18
humor acetosus: aut acutus aut amarus: et si
19
sentit cum eo extensionem tunc illic est ventosi-
20
tas: et si non sentit illud neque sitit tunc illic est hu〈-〉
21
mor flegmaticus. et si est post eucuationes et febres
22
tunc illic est siccitas. ¶ Significationes autem ex
23
siti sunt quoniam sitis significat complexionem calidam: et si
24
est cum nausea significat materiam colericam aut sal-
25
sam flegmaticam. Nam si sedatur potu aque calide
26
tunc materia in pluribus dispositionibus est flegmatica
27
aut materia nitrosa et si augmentatur tunc materia est coleri〈-〉
28
ca. ¶ Uerum significationes ex dispositionibus oris
29
et lingue.[*]lingue. corrupt for lingue [redundant period] sunt quoniam quando lingua in doloribus stomaci est
30
vehementis asperitatis et rubedinis: tunc signifi-
31
cat dominium sanguinis aut apostema calidum in ipso sangui〈-〉
32
neum: et si ad citrinitatem tunc nocumentum est co〈-〉
33
lericum: et si ad nigredinem tunc est melancolica. quod si ad
34
albedinem et lenitatem tunc causa est humiditas. et si est
35
siccitas superflua tunc causa est siccitas. ¶ Sed signi〈-〉
36
ficationes ex via digestionis sunt quoniam digestio bona non
37
fit nisi quando post cibum comprehensum non accidit gra〈-〉
38
uitas in ore stomaci: neque rugitus neque inflatio neque
39
eructuatio neque sapor fumosus aut acetosus:
40
neque singultus et tremor et extensio: et vt sit spa-
41
tium more cibi in stomaco spatium equale: et descensus
42
eius ab eo in hora qua oportet non ante ipsam neque
43
post eam: et sit somnus temperatus: et expergefactio
44
velox leuis: et in oculo non sit apostema: et in capite
45
non sit grauitas et obedientia nature sit facilis: et sint
46
inferiora ventris ante egestionem inflata. hoc enim signi〈-〉
47
ficat bonitatem inuolutionis stomaci super cibum: et quod ipse
48
bene comprehendit ipsum: et illud significat fortitu〈-〉
49
dinem stomaci et conuenientiam cibi in qualitate et quanti〈-〉
50
tate. ¶ Cum ergo stomacus non comprehendit cibum
51
bona comprehensione neque fit digestio bona accidunt
52
rugitus et frequentia eructuationis et remanet ci〈-〉
53
bus in stomaco spacio longo aut descendit ante ho〈-〉
54
ram necessariam. ¶ Et colere quidem proprietas non
55
est vt prohibeat digestionem prohibitione destructoria aut
56
diminutiua aut faciente cruditatem: immo quandoque cor〈-〉
57
rumpit eam. ¶ Sed melancolie proprietas est vt prohi〈-〉
58
beat digestionem et corrumpat eam simul et flegma
1
decliuius est ipsa ad corrumpendum. ¶ Et scias quam[*]quam corrupt for quod
2
quando in stomaco non est apostema neque vlcus et in cibo non est
3
corruptio. deinde digestio non fit bona: tunc causa est
4
malitia complexionis. ¶ Et plurimum eius est ex frigiditate
5
et humiditate: et post eas calida et post eas sicca.
6
¶ Uerum significationes ex stomaci doloribus sunt quoniam ver〈-〉
7
bi gratia. dolor extensiuus significat ventositatem et gra〈-〉
8
uatiuus significat repletionem et mordicatiuus significat hu〈-〉
9
morem acetosum aut acutum aut ponticum aut ama〈-〉
10
rum. ¶ Significationes autem ex appetitu sunt quoniam significant
11
ex eo aut propter additionem eius aut propter diminutionem
12
eius et ipsius destructionem: aut per speciem ad quam
13
ipse declinat. sicut est quod ipse quandoque est sitiens et ap-
14
petit frigida. et quandoque appetit acetosum: et quandoque appe〈-〉
15
tit exiccantia vel excitantia salsa et acuta: et quandoque
16
aggregatur appetitus acutorum et salsorum et acetoso-
17
rum simul. et ex modo quod ista sunt communia in faciendo
18
lucrari incisionem humoris nocitiui est: quia sunt si〈-〉
19
gnificantia debilitatem stomaci. stomacus enim fortis declinat ad
20
pinguia: et quandoque est appetitus decliuis ad res
21
malas quas refugit natura: sicut appetit carbones
22
et alusnem et alia. et causa in hoc est humor corruptus
23
extraneus non pertinens humoribus laudabilibus
24
¶ Cum autem bonitas adest gustus et est sanus
25
non eligit appetitus saporem supra dulcem. Cumque
26
declinat appetitus versus alium et abhorret illum
27
tunc illic est nocumentum. Nam si appetit pinguia:
28
tunc illic est stipticitas et spissitudo et raritas. Et
29
si natura abhorret cibos calefacientes et declinat ad
30
frigidos propter frigiditatem ipsorum tunc illic est caliditas. Et si
31
appetit calefacientes tunc est illic frigiditas. Et si ap〈-〉
32
petit incisiua et acetosa et acuta tunc illic est hu-
33
mor viscosus. ¶ Et appetitus quidem in stomaco cali-
34
do aque est plusquam cibi. Et quandoque fit vehementia
35
caliditatis propter resolutionem et inquisitionem restaurationis.
36
¶ Et mordicatio quidem excitat famem vehementem
37
et est species famis que nullo modo toleratur et associatur
38
ei sincopis proprie quando tardatur cibus. ¶ Et appe〈-〉
39
titus in stomaco ad quem effunduntur melancolia et flegma
40
acetosum multiplicatur quando est eorum quantitas: infra
41
quantitatem vocantem ad expulsionem: et non multi-
42
plicatur in eo appetitus et fit caninus: nisi propter
43
illud quod dicturi sumus in capitulo appetitus canini.
44
¶ Et scias quod appetitus nutrimenti communicat mem〈-〉
45
bris omnibus: verum illa communitas est naturalis: et facta ex
46
suspensione vocationis virtutis nutritiue cum attra〈-〉
47
ctiua. ¶ Amplius appropriatur stomaco appetitus
48
animalis et sentit cum eo. ¶ Et quandoque conuenit qui-
49
busdam hominibus et esuriant plurimum et comedunt plurimum
50
et neque aduenit eis saturitas fastidiosa et neque
51
egreditur in egestione eorum fex plurima: et neque cum hoc
52
corpora eorum impinguantur. Et causa quidem huiusmodi
53
dispositionis est resolutio plurimum velox cum sanitate di-
54
gestiue et attractiue et appetitiue. ¶ Uerum si-
55
gnificationes ex via saporis oris sunt quod amarus
56
significat caliditatem et coleram. et acetosus significat frigus stomaci:
57
sed minus frigore cum quo non digeritur cibus
58
omnino: et quandoque significat calorem debilem cum humidita-
1
te facientem ebullire humiditatem parum qui postea
2
separatur ab ea deficiens indigerendo[*]indigerendo corrupt for in digerendo. quare
3
accidit acetositas: sicut fit in musto. Acesit[*]Acesit corrupt for Acescit eim
4
quando infrigidatur et acesit[*]acesit corrupt for acescit quando seruet a caliditate debi-
5
li. et est acetositas que fit effusione materiei acetose
6
ex splene ad stomacum. ¶ Et facta quidem causa splenis:
7
immutat appetitum necessario et multiplicat inflationem
8
et rugitum et malitiam digestionis et facit eructuationem
9
acidam. ¶ Et ille qui ex saporibus oris est insi〈-〉
10
pidus significat humoris insipidi saporem. ¶ Et sal-
11
sus significat saporem humoris salsi. ¶ Et sapores ex〈-〉
12
tranei horribiles significant humores extraneos putri-
13
dos malos. ¶ Sed significationes ex vomitu sunt quod
14
si est nausea tantum tunc materia est viscosa imbibita. Et
15
si est vomitus facilis significat quod ipsa est effula[*]effula(?) corrupt for effusa in con〈-〉
16
cauitate. ¶ Et si sunt vomitus et nausea et non se〈-〉
17
parantur significat aggregationem vtriusque rei: aut visco〈-〉
18
sitatem humoris. ¶ Et non est nausea facta ex
19
materia imbibita. ¶ Et cum est plurime mordicans
20
os stomaci: aut est pauca confortatur quando ipsa cum cibo
21
permiscetur et ascendit ex profundo stomaci ad os stomaci et
22
mordicat ipsum. Quapropter facilis fit quandoque expul-
23
sio humorum post cibum et non fit facilis ante
24
ipsum nisi sint multi. ¶ Uerum quando est aduen-
25
tus conturbationis et nausee a prouocatione tunc materia
26
est effusa. si vero est currens tunc materia est genera〈-〉
27
ta in stomaco secundum continuationem. ¶ Et vomitus etiam
28
significatur per colorem eius quod ingreditur in ipso
29
materiam. significat ergo coleram et melancoliam per colorem: et
30
flegma vitreum per colorem: et flegma acetosum
31
et salsum per colorem et saporem: et flegma descen-
32
dens ex capite per colorem mucosum et quod asso-
33
ciatur ei ex descensu ad membra alia. ¶ Et ex
34
hominibus est qui cum recipit cibum aliquem sentit
35
ex seipso quod si moueretur superfluo motu euomeret
36
cibum suum: et illud quidem significat humiditatem in
37
stomaco: aut debilitatem stomaci: sed illud quod est ex humi-
38
ditate occidit etiam cum vacuitas adest: et illud quod
39
est ex debilitate non accidit nisi secundum repletionem tantum.
40
¶ Sed significationes ex via coloris corporis sunt: quoniam
41
color est vehemens significatio dispositionis stomaci et epa-
42
tis secundum plurimum. Plurime enim egritudines stomaci sunt frigi〈-〉
43
de et color stomaticorum est plumbineus. et si inest
44
eis citrinitas est citrinitas decliuis ad albedinem.
45
¶ Significationes autem ex via rugitus sunt quoniam
46
rugitus significat debilitatem stomaci: et quod ipse male compre〈-〉
47
hendit cibum et egestionem humidam. ¶ Uerum si-
48
gnificationes ex sputo sunt quoniam multitudo eius
49
et spumositas ipsius significat humiditatem stomaci
50
mittentis aquositatem et mucilaginositatem. Exic-
51
catio oris et paucitas saliue significat siccitatem stomaci et
52
caliditatem. ¶ Et si fuerint illic significationes
53
alie adiuuabunt illa in significatione caliditatis.
54
¶ Et scias quod siccitas oris est a siccitate comple〈-〉
55
xionis duobus modis. ¶ Unus eorum est sic〈-〉
56
citas vera et est vt non sit saliua: et secundus est men-
57
dosa et est vt sit saliua exuberans viscosa: si sit exic〈-〉
58
cata causa caliditatis vaporose venientis ad ipsum.
1
quare oportet vt dilinguatur inter siccitatem et exicca-
2
tionem sputi viscosi secundum os. Nam illa significat
3
.siccitatem et hec humiditatem viscosam aut pro-
4
cedentem a stomaco: aut descendentem a capite. ¶ Sed
5
significationes ex eructuatione sunt quoniam eructua〈-〉
6
tio quandoque est acetosa et quandoque est fetida aut fumo-
7
sa: aut rancida: aut lutosa: aut putrida: aut li-
8
mosa: aut similis cibo quem recipit eructuans: aut
9
pura in qua non est qualitas alia et est sanior eru〈-〉
10
ctuatio. ¶ Nam si est fumosa et causa in hac non
11
est substantia cibi que sit velocis conuersionis ad fumo〈-〉
12
sitatem sicut vitelli ouorum in patella et rapha〈-〉
13
nus: aut cibus cui in artificio suo et cum fit asso〈-〉
14
ciatur qualitas fumosa sicut dulce cui superue-
15
nit ignis dominium et alia: tunc causa in ea est ignei-
16
tas stomaci propter materiam: aut malitiam com〈-〉
17
plexionis pure. Si autem est cum materia tunc
18
est secundum vnum duorum modorum predictorum.
19
et plurimum quidem est illud ex materia colerica
20
effusa ad stomacum ex felle secundum modum cuius pre〈-〉
21
terita est rememoratio: aut ex catarro calido ex
22
capite et proprie cum homo non est colericus
23
in complexione sua. ¶ Et significatur etiam quod causa
24
caliditatis est materialis aut pura ex isto modo
25
quod cibus qui sumptus fuit longinquus est a fu〈-〉
26
mositate sicut est panis ordei. Nam cum huiusmodi
27
eructuat fumose tunc causa est caliditas stoma〈-〉
28
ci. et similiter attende egestionem an est colerica.
29
Nam si est colerica significat quod causa est caliditas
30
stomaci. et si egestio non est colerica non est ne〈-〉
31
cessarium vt causa sit caliditas stomaci. Quan〈-〉
32
doque enim est malitia complexionis singularis.
33
¶ Et vomitus etiam est significatio magis si-
34
gnificans per illud quod egreditur in ipso. ¶ Et
35
quandoque significat eructuatio acetosa et fumo〈-〉
36
sa vigilias cum quibus non inuenit stomacus va-
37
cuationem sufficientem digestioni et inflammatur
38
et calefit. ¶ Quod si est eructuatio acetosa non
39
a cibo acetoso neque a cibo qui cum superflue su〈-〉
40
mitur mutatur ad acetositatem: tunc illud est propter
41
frigus stomaci: et proprie cum accidit a cibis elongatis
42
ab hoc vt acetosi fiat sicut est mel. Nam si inue〈-〉
43
nis eos acetosos fieri tunc iudica quod causa in hoc est
44
frigus stomaci sine materia: aut cum materia et associatur ei
45
quod est cum materia granitas in ore stomaci semper: et plurimum
46
accidit illud habentibus coleram nigram et spleneticam: et
47
illi ad cuius stomacum descendit catarrus frigidus.
48
¶ Quandoque autem acessit eructuatio a caliditate cum in〈-〉
49
uenit materiam dulcem et facit eam ebullire: et facit ipsam
50
acetosam: et significat illud vt sit eructuatio acetosa cum
51
signis caliditatis et inflammationis: et amaritudine
52
oris et siti: et iuuamento cum eis que infrigidant.
53
¶ Et ex eis quidem quibus significatur quod caliditas plurima
54
superflua quandoque acescere facit cibum et eructuatio〈-〉
55
nem est: quod caliditas quandoque facit acescere lac velo〈-〉
56
cius quam ipsum facit acescere frigiditas: et quandoque significatur
57
per vomitum etiam materia. ¶ Et quando eructuatio est feti-
58
da tunc quandoque significat putrefactionem in stomaco significatione fe-
1
toris oris: et quandoque significat vlcera stomaci. ¶ Et lutosa
2
et cenosa et limosa significat humiditatem putrefactam.
3
¶ Et illa que est vt herugo eris significat acuitatem et
4
caliditatem cum putrefactione et est vehementior significatio
5
caliditatis quam fumosa. ¶ Si autem eructuatio non est
6
fumosa neque acetosa: sed est afferens saporem ci-
7
bi post spacium eueniens secundum acceptionem cibi tunc
8
significat debilitatem stomaci in conuertendo cibum. ¶ Uerum
9
significationes ex eis que sunt conuenientia aut fugienda
10
aut impedientia sunt vt consideretur aut res infrigidantes
11
sint conuenientes ei aut res calefacientes aut exic〈-〉
12
cantes conueniant: aut humectantes: post quam
13
consideratur res vna: sepe enim accidit error causa dimissio〈-〉
14
nis eius cum non attenditur: et est quod res infrigidantes
15
multotiens frangunt ebullitionem humoris sub-
16
tilis aquosi humidi: aut salsedinem humoris fleg〈-〉
17
matici: et existimatur quod cum eis iam prouenit iuua〈-〉
18
mentum quamuis illic sit caliditas et res calefacientes
19
multotiens expellunt humorem calidum et resoluunt
20
eum: et existimatur quod cum eis iam accidit iuuamen〈-〉
21
tum quamuis illic sit frigiditas: immo oportet vt considerentur
22
cum his duabus relique significationes. ¶ Significationes
23
autem eorum in quibus inuenitur sensus stomaci sunt quo-
24
niam si non sentit mordicationem immo grauita-
25
tem: tunc materia est flegmatica vitrea: et si sen〈-〉
26
tit mordicationem cum inflammatione: tunc materia
27
est amara vel salsa: aut mordicationem sine inflam〈-〉
28
matione: tunc materia est acetosa. et si est illic
29
mordicatio cum lenitate tunc materia est subti〈-〉
30
lis aut pauca. et si est cum grauitate tunc mate-
31
ria est grossa aut multa. ¶ Significationes au〈-〉
32
tem cum dispositionibus communicantibus sunt quoniam
33
consideratur: verbi gratia an cerebrum patia-
34
tur a causis catarri et mittat ad stomacum descen〈-〉
35
siones: aut epar: an sit generatiuum colere et mit-
36
tat ipsam: aut an splen deficiat in expellendo me〈-〉
37
licoliam[*]melicoliam corrupt for melancoliam et sit apostemosus plurime melanco-
38
lie. et hec est cognitio cause: et consideratur an
39
imaginentur coram oculis res non consuete et
40
non fixe: et an accidant soda aut estuatio cum
41
repletione: et minorentur cum euacuatione: et si〈-〉
42
militer vertigo proprie: et an inueniatur tremor
43
cordis post repletionem: an secundum vacuitatem: aut
44
accidat syncopis aut spasmus et hec est cogni-
45
tio accidentis. ¶ Nam si repletio fecerit acci-
46
dere imaginationes et sodam aut inquietudi-
47
nem et visiones diuersas aut tremorem cordis
48
etiam aut subeth maximam: tunc stomacus erit
49
plenus aut debilis: aut in ipso est malitia comple-
50
xionis. ¶ Quod si tremor cordis et soda et syn-
51
copis et estuatio accidant in dispositione vacui-
52
tatis tunc ipse est habens receptionem colere
53
aut humoris mordicatiui venientis ad os eius
54
cum est vacuitas: aut humoris melancolici: et cogno〈-〉
55
scitur superfluitas in hoc cum reliquis signis que ti-
56
bi dedimus: aut humoris frigidi: aut eius que est
57
ex istis causis in inferiore parte stomaci. nam non magnifi〈-〉
58
catur illic quod ex eo generatur ex soda et epilepsie et syn-
1
copi et spasmo. ¶ Et accidentia significantia dispositiones
2
eius cum communitate: alia sunt cerebralia sicut permixtio
3
sensus et subeth et congelatio et estuatio. alia sunt
4
cordialia sicut syncopis et tremor cordis et ma〈-〉
5
litia pulsus. et alia sunt communia sicut destructio an〈-〉
6
helitus et difficultas eius et malitia.
7
¶ De signis male complexionis calide sto-
8
maci. Capitulum .XVIII.
9
SIgnificant ipsam sitis nisi superfluat et
10
deijciat virtutem. et eructuatio fumosa et
11
lutositas saliue. Et iuuari ab eis que
12
infrigidat[*]infrigidat corrupt for infrigidant secundum conditiones premissas in significationibus. ¶ Et
13
adustio ciborum subtilium quorum similes non aduruntur in
14
dispositione naturali: et quod grossi digeruntur plusquam dige〈-〉
15
rantur in illa nisi superfuat et deijciat virtutem. ¶ Et
16
multitudo sitis: et paruitas appetitus cibi secundum plurimum:
17
et proprie quando malitia complexionis est cum materia calida colerica
18
faciunt cadere virtutem omnino: verum digestio est fortis nisi
19
superfluat malitia complexionis vsque ad hoc vt debilitet
20
virtutes. ¶ Et quandoque associatur huic complexioni febris
21
ethica: et quandoque hec complexio propter suam superfluitatem antequam
22
deijciat virtutem commouet famemvehementem per id
23
quod resoluit: et quod attrahit sua mordicatione: et
24
quia mouet materias ad resolutionem sicut fit suctione: et hec
25
quidem fames quandoqu est syncopalis quando tardatur cum ea ci-
26
bus: aut facit cadere in syncopim: et cum prolongatur parumper
27
spacium eius destruitur appetitus omnino: et quandoque multi〈-〉
28
plicatur etiam propter cursum sputi secundum famem et multiplicatur
29
secundum saturitatem caliditas resoluens stomacum. quod si inuene〈-〉
30
rit humiditatem erit illud plus: et hoc quidem sedant cibi
31
grossi. ¶ Et scias quod illius cuius stomacus est igneus
32
sanguis est malus paucus acutus fetidus quem
33
abhorrent membra diuersa ei in complexione radica-
34
li. quare non nutriuntur eo fit: ergo[*]fit: ergo corrupt for fit ergo [redundant colon] ille pauce carnis:
35
et sunt vene eius exuberantes quoniam sanguis eius
36
inclusus est in eis quo non vtitur natura. ¶ Et flobotomia
37
extrahit ex ipso sanguinem malum.
¶ De signis
38
malitie complexionis frigide stomaci. Capitulum .XXIX.
39
SIgnificat frigiditatem stomaci tarditas mu〈-〉
40
tationis cibi ita vt non desendat[*]desendat corrupt for descendat sed expel〈-〉
41
latur vomitu post spacium quoddam et non mu〈-〉
42
tetur mutatione que valeat. quod si superfluat
43
non alteratur propter ipsam cibus omnino et non digeritur.
44
¶ Quandoque significat ipsam multitudo appetitus et
45
paucitas sitis et eructuatio acetosa absque causa in ci〈-〉
46
bo secundum quod diximus et hoc significat malitiam complexionis eius
47
frigide. Et ex significationibus significantibus illud est vt non sit
48
alistimbre nisi eius quod est leue ex cibis siue grossis qui
49
iam ante digeruntur. Et quandoque peruenit malitia complexionis
50
frigide in stomaco ad hoc vt accidant ex cibo comesto post
51
horas plurimas extensio et dolor magnus: qui non se〈-〉
52
datur nisi cum expulsione humiditatis acetose omni die:
53
et quandoque perducit ad hydropisim et iliacam. ¶ Et
54
super colorem habentis stomacum frigidum apparent citrinitas et
55
albedo et non occultantur experienti: et est ille ex melio〈-〉
56
ribus curis cuius est ameos. Et quandoque communicat cere-
57
brum in complexione habentibus secundum hanc complexionem quare
58
fiunt soda ventosa et tinnitus et similia. ¶ t[*]t corrupt for Et quando conuenit
1
malitia complexionis frigide cum complexione radicali calida
2
multiplicantur rugitus et inflatio et exiccatio et sitis
3
augmentatur corruptio quotiens indiget flobotomia quoniam
4
exiccat eum et perducit ad ethicam. Et eius quidem medi〈-〉
5
cina est vt sumat parum vini secundum quantitatem qua infun〈-〉
6
datur ante cibum aut sint cibi eius exiccantia et
7
caro rubea sine iure pingui cum micis.
8
¶ De signis complexionis sicce stomaci. Capitulum .XX.
9
SIgnificant ipsam sitis vehemens et exic〈-〉
10
catio lingue superflua secundum condictiones[*] condictiones corrupt for conditiones predi〈-〉
11
ctas in capitulo significationum: et attenuatio cor〈-〉
12
poris et arefactio ipsius supra factam
13
natura[*]natura corrupt for a natura [cf. Venice 1564] et iuuamentum cum cibis humidis.
14
¶ De signis malitie complexionis humide. Capitulum .XXI.
15
SIgnificant ipsam paruitas sitis: et terreri
16
a cibis humidis et impediri ab eis: et iu-
17
uamentum cum minoratione cibi et cum eis
18
qui sicci sunt. ¶ Et significant ipsam multi-
19
tudo sputi et saliue. ¶ Et si sunt secundum famem significant
20
caliditatem cum humiditate secundum plurimum. et quandoque sunt ex
21
caliditate sola. ¶ Et multotiens quidem est super os
22
stomaci hominis humiditas infusiua et quotiens habens eam con〈-〉
23
cedit aliquid meditatur quod si moueretur vomeret.
24
¶ Et quandoque fit illud etiam ex debilitate stomaci sed asso-
25
ciantur ei significationes debilitatis predicte et fit
26
hoc secundum vacuitatem etiam quamuis non comedat: sed
27
illud est apud comestionem tantum.
28
¶ De signis complexionum stomaci que sunt cum
29
materia. Capitulum .XXII.
30
COmplexionem que est cum materia significat vomitus et
31
eructuatio amaritudo proprie comitans
32
ipsum: et propter illud quod ipsi admiscetur: et com〈-〉
33
miscetur vrine nisi sit propter necessitatem transeuntem termi〈-〉
34
num. ¶ Et subtilem quidem calidam virulentam significant
35
cum lenitate stomaci nausea et mordicatio et sitis et
36
inflammatio: et quando recipit cibum grossum patitur cum eo
37
nauseam et ad summum si est plurima cum ea est semper nau〈-〉
38
sea: et si est pauca est nausea apud cibum: et similiter si est
39
non imbibita sed est comprehensa in fundo stomaci: quare non
40
facit nauseam. ¶ Cumque miscetur cum cibo corrumpitur
41
in stomaco. et spargitur et peruenit vsque ad os eius et facit
42
nauseam. ¶ Et quandoque significat illam que effusa est
43
in spacio stomaci que non imbibitur: quod quando recipit eam
44
habens aliquid abstersiuum sicut aquam mellis et zuc〈-〉
45
cari ducit ipsum ad eructuationem. ¶ Et imbibi-
46
ta non cognoscitur ex parte eius quod exit cum vomitu
47
et egestione. immo ex reliquis significationibus predi-
48
ctis et eius radix est nausea quoniam significat materiam
49
proculdubio. ¶ Nam si est conturbatio tantum tunc sunt
50
illic adherentia et imbibitio materiei: et significat genus
51
materiei sitis et sitis significat aut caliditatem eius aut
52
salsedinem eius aut nitrositatem eius. Nam si sedatur
53
cum calida tunc est flegma salsum: et si non sedatur ea
54
tunc est materia colerica. ¶ Et cognoscitur etiam sapo〈-〉
55
re oris: aut cum eo quod expellitur vomitu: quod si ag-
56
gregentur nausea et sitis significant illud. et si non
57
est sitis significat quod materia est frigida. ¶ Et ex
58
significationibus aggregationis materie flegma〈-〉
1
tice plurime viscose est vt cadat appetitus et non dila〈-〉
2
tetur pectus propter cibum plurimi nutrimenti: immo decli-
3
net ad illud in quo sunt acuitas et mordicatio. Cum
4
ergo accipit illum apparet inflatio et extensio et nausea et
5
non quiescit nisi cum eructuatione. Ex significationibus aggre〈-〉
6
gationis materie male in stomaco et que sequuntur ipsum est saltus
7
mirach: et quandoque perduxit ad epilepsiam et melancoliam. ¶ Et
8
ex significationibus quod materia effusa sit melancolica est appetitus
9
plurimus cum debilitate digestionis et cum multitudine in〈-〉
10
flationis et cum guesceguesce[*]guesceguesce cf. Venice 1564: guesguesce, cf. Canon 4: guesgues, and Canon 5: alguesgues. et sollicitudine. ¶ Et
11
ex significationibus quod materia est fortis est solutio ventris et verti〈-〉
12
go cum multitudine ex capite descensus ad os stomaci
13
et etiam illud quod egreditur in vomitu et egestione ex humo-
14
re musco. ¶ Et ex significationibus quod materia est humida no〈-〉
15
cens sua ebullitione est sitis vehemens cum defectu
16
amaritudinis aut salsedinis in ore et sensibilitas
17
rei quasi ascendentis et descendentis cum humiditate
18
superflua in ore et capite stomaci et inflammatio.
19
¶ De significationibus nocumentorum stomaco non
20
complexionalium. Capitulum .XXIII.
21
SIgnificationes quidem magnitudinis stomaci
22
sunt vt sit stomacus tolerans cibum plurimum et cum
23
repletur sentit tunc adherere viscera et
24
comprimi adinuicem: et cum euacuatur minuitur
25
et dimittit viscera quasi suspensa. Paruitatis vero
26
significationes sunt vt non toleret cibum plurimum ante satu-
27
ritatem. ¶ Et significationes quidem opilationum cadentium
28
inter epar et stomacum sunt humiditas egestionis et multi-
29
tudo ipsius et sitis et paruitas sanguinis et alteratio
30
coloris ad hydropicalem et inceptio malitie dis-
31
positionis cuius fortasse notius nomen est malitia
32
complexionis aut malitia habitudinis. ¶ Et signi〈-〉
33
ficationes opilationum cadentium inter stomacum et splenem
34
sunt paucitas appetitus cum magnitudine splenis.
35
¶ Uerum significationes opilationum cadentium inter stomacum
36
et intestina sunt accidentia ileos et colice. ¶ Et
37
significationes opilationum cadentium inter stomacum et ce-
38
rebrum sunt paucitas appetitus cum rectificatione
39
complexionis et remanentia digestionis cum dispositio〈-〉
40
ne sua si non fuerit aliud quod prohibeat: et paruitas
41
sentiendi deglutita mordicatiua acuta valde et
42
non accidat singultus post potum diapiperon et po〈-〉
43
tum vini in ieiunio. ¶ Uentositatis vero signifi〈-〉
44
cationes sunt extensio in stomaco et lateribus et
45
sub hypocondrijs et natanton[*]natanton corrupt for natatio cibi et multitudo
46
ventositatis descendentis et eructuabilis. ¶ Et
47
scias quod quando inuenit sentiens inter stomacum et epar
48
duritiem cum gracilitate: tunc illud est significatio
49
indicans resolutionem nature.
50
¶ De modis vniuersalibus curationum. Capitulum .XXIIII.
51
CUratur stomacus cum eis que bibuntur et cum epi〈-〉
52
thimatibus et embrocis cum aquis in quibus
53
decoquuntur medicine: et linimentis et
54
vnctionibus ex oleis et emplastris factis cum
55
ceris decoctis in aquis in quibus decoquuntur medicine.
56
Sed epithimata et emplastra sunt meliora embrocis:
57
embroce enim sunt debilis impressionis. Et scias quod cu-
58
ra malitie comlexionis que accidit stomaco in vtrisque qualitati-
1
bus actiuis facillima est propterea quia facile inueni〈-〉
2
mus medicinas contrarias eis vehementis virtutis. ve〈-〉
3
rum cura que accidit ei malitia complexionis in vtrisque quali〈-〉
4
tatibus passiuis est difficilia et proprie complexionis sicce.
5
Nam oppositio cuiusque earum est cum virtute debilis impres-
6
sionis. Et scias quod spacium quidem calefaciendi frigidum est
7
sicut spacium infrigidandi calidum. Sed timor in infrigidando ma〈-〉
8
ior est precipue cum quedam membra vicinantia stomaco habeant
9
malitiam complexionis frigide aut debilitatem: verum timor
10
in humectando et exiccando est similis quamuis spacium hu〈-〉
11
mectandi sit longius. ¶ Et scias quod cum egritudines
12
stomaci sunt ex materia deinde ambigua fit materia: tunc non
13
est quod magis confert ei quam hiera: quoniam ipsa est ma-
14
gis adiuuans virtutes medicinarum ad rectificandum
15
stomacum et complendas operationes eius ipsi proprias.
16
Sed oportet vt non cures de ea quando est malitia comple〈-〉
17
xionis sine materia: quoniam ipsa nocet in calido et sicco et
18
inuenitur in frigidis quod est fortius ea. ¶ Cumque euacuaue-
19
ris stomacum ex humore effuso ad ipsum ab alio confor〈-〉
20
ta ipsum post illud vt non recipiat illum humorem.
21
¶ Et constrictio extremitatum et calefactio ipsarum
22
adiuuat in retinendo illud quod effunditur ad ipsum
23
ab eis. ¶ Et syrus de papauere est vehementis iu〈-〉
24
uamenti ad effusionem materierum calidarum. ¶ Quod si
25
humor est frigidus tunc confortantia que necessaria sunt post
26
ipsam sunt sicut mastix et trocisci de rosis minores et men-
27
ta sicca et xiloaloes et gariofili et que sunt illis similia.
28
Et si humor est calidus tunc arobob et trocisci frigidi facti
29
ex rosis et spodio et que sunt similia illis. Et ille qui inuenit
30
durum et gracile illud quod est inter stomacum et epar secundum quod di-
31
ximus: ponat cibos suos et medicinas suas aquam or-
32
dei: et gradiatur in bibendo ipsam quaque die a .X. vsque ad
33
.XX. et vsque ad centum secundum longitudinem diei sui vsquequo
34
sit potens in bibenda ipsam vice vna aut duabus et
35
non approximetur medicina euacuatiua neque flobotomia.
36
¶ Trociscus dictus ad illud. ℞. masticis et trociscorum diaro〈-〉
37
don amborum ana .ʒ.III. karabe et mente sicce et mar〈-〉
38
macor et xiloaloes crudi omnium ana .ʒ.II. detur in po〈-〉
39
tu cum vino antiquo aut miua. Et oportet vt administren〈-〉
40
tur in mundificatione stomaci et eius quod aggregatur in va-
41
cuitate eius aut adheret aut imbibitur medicine non
42
pertranseuntes stomacum et vias proximas stomaco absque venis
43
longinquis ab eo. Si autem non valet vice vna iteretur. il-
44
lud.[*]il-lud. corrupt for illud [redundant period] est enim melius quam euacuatio cum non sit necessaria euacuatio. Et
45
oportet vt attendas esse egestionis et vrine in egritudi〈-〉
46
nibus stomaci. Cumque videris eas iam incipere rectifica〈-〉
47
ri tunc iam incipit stomacus rectificari. ¶ Et oportet vt non
48
afferas in curationibus stomaci aut caliditatis eius
49
aliquid vehementis infrigidationis sicut aquam ve-
50
hementis frigoris et proprie in eo qui non consuetus
51
est ea. ¶ Et non euacues medicinas solutiuas
52
propter illud quod in ipso est ex superfluitatibus: a stipti〈-〉
53
cis conseruantibus virtutem propter illud quod scis.
54
¶ De cura malitie complexionis frigide et hu-
55
mide in stomaco. Capitulum .XXV.
56
ET cum illic est materia tunc euacua secundum
57
quod sciuisti in canone. Et si non est mul〈-〉
58
titudo materiei tunc experimentatores ha〈-〉
1
bent viam in eo nota. ¶ In extimatione[*]extimatione cf. Venice 1564: curatione quidem cum
2
materia non est: tunc cibant illum cum eis in quibus est stiptici〈-〉
3
tas et amaritudo: vt exiccent cum stipticitate sua:
4
et calefaciant cum amaritudine sua. et huius quidem generis
5
est vinum ponticum. et ex medicinis que bibuntur medi〈-〉
6
cine absinthiales et syrupus absinthij ipsius: et me〈-〉
7
dicine facte cum cydonijs. Sed ex emplastris et epi〈-〉
8
thimatibus et vnctionibus emplastra in quibus ponuntur
9
medicine stiptice sicut amomum et calamus aroma〈-〉
10
ticus et spica et folium et laudanum et bdellium et ra-
11
dix lilij et balsamum et oleum eius et grana ipsius et sto〈-〉
12
rax. ¶ Unguenta autem sunt cerata facta ex oleo ma〈-〉
13
sticino et oleo de oliuis et oleo de cydonijs. Si
14
autem non confert hec summa administra emplastra rubifican〈-〉
15
tia. et medicamen de gummi ruthe siluestris. Et
16
ex emplastris confortantibus est vt sumatur croci et spice si〈-〉
17
re et masticis et olei balsami omnium ana pars .I. et mel〈-〉
18
lis partes .III. et myrrhe asportate a ciuitate atrusu〈-〉
19
lon partes .III. gummi albotin pars .I. et .ß. euforbij pars .I.
20
fiat ex eis emplastrum. ¶ Et vt bibatur ex eis parum
21
pertransit. ¶ Et iterum aliud. ℞. storacis partes .IIII ce〈-〉
22
re partes .III. medulle ceruine partes .II. gummi albo-
23
tim partem .I. olei balsami partem .I. et .ß. olei nardini
24
partes .II. ¶ Et iterum storacis tertiam. medulle cerui〈-〉
25
ne .III. aloes rubei .III. masticis partes .II. olei nardi〈-〉
26
ni .VIII. olei balsami .III. cere .V. fiat ex eis ceratum.
27
¶ Illi vero qui racionatione vtuntur incipiunt in primis
28
cum exercitio temperato et administrant cibum boni chi-
29
mi facilis digestionis equalis equalitatis ad paruitatem
30
aliquam declinantem secundum mensuram qua digeratur: de-
31
inde gradantur[*]gradantur corrupt for gradatur in hoc administrans[*]administrans corrupt for administrando [cf. Venice 1564] medicinas predi-
32
ctas: et que cursu earum procedunt ex electuarijs aroma〈-〉
33
ticis calidis: cum equalitate quidem secundum quod exigit oppositio
34
egritudinis ita vt commensuretur complexio. ¶ Et ex istis
35
electuarijs sunt dyapipereon et dyaciminum. Medi〈-〉
36
camen bonum. ℞. granorum iuniperi et gummi albotim: et
37
piperis omnium ana partem .I. et myrrhe asportate a ciuita〈-〉
38
te atrusulon: et existimo quod oportet vt sint cum ea storax
39
et spica celtica omnium ana partes .II. petroselini .ß. se〈-〉
40
minis apij montani et keisim amborum ana medie〈-〉
41
tatem partis: conficiantur cum quantitate sufficiente mellis.
42
¶ Et quando frigus est vehementius illo tunc oportet vt in
43
potu tribuantur omorusia et athanasia et sagze-
44
nea. ¶ Et est ex medicinis bonis ad omnes egritu-
45
dines materiales humidas alias frigidas et grossas
46
humidas et est syrupus squilliticus et eius con-
47
fectio. ℞. squille mundate incise .III. eminas. proijcian〈-〉
48
tur in vase de vitro et orificium cooperiatur va-
49
sis et dimittatur sex mensibus.
¶ De cura ma-
50
litie complexionis calide. Capitulum .XXVI.
51
INflammationi stomaci confert in potu sumere
52
lac acetosum et acetum prope cum coriandro
53
et lac acetosum vaccinum et medullam ci-
54
troli: et pisces recentes proprie sedant inflam〈-〉
55
mationem in stomaco: et aqua frigida et fructus recentes et endi〈-〉
56
uia: et cucumeres et persica que non sunt vehementis
57
aquositatis quare conuertantur ad coleram. et lactuce et len〈-〉
58
tes et coriandrum humidum et acetum et cucurbita: et que
1
sunt illis similia mixta cum camphora et sandalis et ro〈-〉
2
sis si illa necessaria sunt. Et dantur eis in potu etiam trocisci de
3
spodio: et proprie cum est illic solutio ventris colerica et oua
4
cocta in aceto et lentes cum condimento granatorum et cum
5
sumachia et condimento de agresta. ¶ Et carnes
6
que eis conceduntur sunt caro attauie[*]attauie cf. Venice 1564: atahauic et duragi et pul〈-〉
7
lorum. Quod si eorum caliditas non consequitur mortificatio-
8
nem virtutis: tunc ciba eos frigidis grossis sicut infrigidatis pi〈-〉
9
scibus recentibus et infrigidatis ventribus et omnibus in quibus est sti-
10
pticitas: etiam et rob de papauere et syrupus eius confert
11
ad hoc valde. ¶ Et ex eis que conferunt eis est vapora-
12
tio cum infrigidatiuis: et quandoque emplastrantur eorum stomaci cum vesica
13
inflata iam impleta ex aqua frigida. ¶ Cumque emplastras stomacum
14
ex emplastris infrigidatiuis caue tunc ne velamen ex eis infri〈-〉
15
gidetur aut epar tali infrigidatione qua eorum operationes natura-
16
les ledatur[*]ledatur corrupt for ledantur: multotiens enim accidit inde nocumen〈-〉
17
tum in anhelitu et frigus in epate: quod si perceperis
18
aliquid horum tunc succurre ei cum oleo calefacto effu〈-〉
19
so super locum et emplastra ipsum cum eo: et pone loco
20
emplastrorum ea que bibuntur.
¶ De cura mali-
21
tie complexionis frigide. Capitulum .XXVII.
22
SI fuerit hec malitia complexionis leuis
23
sis.[*]sis. corrupt for sis [redundant period] contentus in curatione eius trociscis ro〈-〉
24
satis in quibus sunt absinthium et cinna-
25
momum cum decoctione cymini et ameos decocto-
26
rum in vase vitri mundo. ¶ Et ameos quidem est vehe〈-〉
27
mentis iuuamenti in hoc. ¶ Et cum est fortior illa
28
tunc necessarium est vti confectionibus calidis fortibus et semi-
29
nibus calidis et diapipereon et tyriaca magna et mi-
30
tridato cum vino et sagzenea et dyacimino et omo〈-〉
31
rusia et alkendedicon[*]alkendedicon (see also Canon 5) cf. Venice 1564: alchadicon et dyamuscho amaro et confe〈-〉
32
ctionibus de stomaticon. ¶ Et dyaolibanum iuua〈-〉
33
tiuum est ad hoc vbi natura est lenis. Et oportet vt ad biben〈-〉
34
dum dentur huiusmodi in decoctione spice et masticis et
35
squinanti et eorum que sunt similia illis: et zinziber conditum
36
est iuuatiuum eis et etiam trocisci rosacei cum equali mensura
37
xiloaloes. ¶ Et iterum dyapipereon cum vino: nam
38
ipsum vehementer calefacit stomacum: et significatur vltimi-
39
tas sue impressionis per singultum. et oportet vt vtantur as-
40
sa et pipere in cibis suis. ¶ Ipsa enim sunt plurimi iu〈-〉
41
uamenti in hoc. Et allea etiam sunt ex rebus que magis
42
conferunt eis. Et ex oleis iuuatiuis inungendo stomacum
43
sunt oleum camomilinum et oleum de alcanna et oleum
44
de lilio et oleum masticinum posito in ipsis adipe
45
galline. et si indiget superfluitate virtutis ponantur in
46
ipsis ammoniacum et bdelium. Et si sunt necessaria fortio〈-〉
47
ra istis: tunc administrentur oleum costinum et oleum
48
de ben et oleum sambacinum. ¶ Et ex eis que in-
49
unguntur sunt sicut syrupus de lilio cum xiloaloes
50
et muscho et ambra. Et ex seminibus sunt fenugre-
51
cum et semen apij montani et altee. Et quandoque posi〈-〉
52
tio ventosarum super stomacum in doloribus frigidis maxi-
53
mum affert iuuamentum. ¶ Et scias quod calefa-
54
ctio extremitatum perducit ad calefactionem sto〈-〉
55
maci ex proximo.
¶ De cura male comple-
56
xionis humide. Capitulum .XXVIII.
57
SUratur[*]SUratur corrupt for CUratur cum exiccatiuis et incisiuis et eis
58
in quibus sunt caliditas et amaritudo
1
postquam eis admiscentur res pontice. ¶ Et oportet vt
2
vtantur vino forti parumper et sint cibi exiccatiui
3
sicut illi qui sunt in patella et assati et minoretur potus
4
aque: et trocisci rosacei cum rosis recentibus conferunt
5
complexioni humide in stomaco. ¶ Et ex eis quidem que remo-
6
uent humiditatem stomaci est vt bulliantur .ʒ.I. anisi.
7
et .ʒ.I. seminis feniculi in aqua: et colentur super .V.ʒ.
8
zuccari rosati dissoluti digitis.
¶ De cura ma〈-〉
9
le complexionis sicce. Capitulum .XXIX.
10
HOrum curatio curationi ethice proxima
11
existit. hec enim egritudo est quedam ethica
12
stomaci. Cum ergo confirmatur curationem omnino
13
non suscipit: et neque est possibile vt occu-
14
patio sit ad humectandum ipsum solummodo: immo hu-
15
mectatio eius non fit nisi cum communitate corporis: et ex
16
humectatione igitur istorum est eorum balneatio et ses-
17
sio ipsorum in tina: et eorum iteratio ad balneum secundum
18
summam siccitatis. Et quandoquam necessarium facit superflui-
19
tas siccitatis que est in eis vt non concedatur eis ambu〈-〉
20
latio ad balneum et recessus ab eo: immo deferantur
21
ad ipsum: et ab eo super aliquid quod conseruet ne resol-
22
uat eos motus: et ne resudet illud quod suxerunt
23
ex tina. ¶ Et quoniam balneum est mollificatiuum virtu〈-〉
24
tis: tunc oportet ne approximet ei quod resoluat et du〈-〉
25
plicetur illud ¶ Et oportet vt sit balneatio eorum sub〈-〉
26
mersio ipsorum in tina: et non est ei necessarius aer bal-
27
nei. ¶ Et oportet vt sit aqua tine temperata scilicet inter illam ex qua
28
fit horripilatio et inter mordicantem. ¶ Et ad vl-
29
timum oportet vt non patiatur ab ea: immo delectet et hu〈-〉
30
mectet ipsum et amplificet poros: et oportet vt sit spa〈-〉
31
tium balneationis eius vsque dum perseuerat inflatum
32
augmentatur corpus eius et incipiat detumescere.
33
¶ Et oportet vt cum de balneo egreditur quiescat pau-
34
lulum: deinde in potu sumat ex lactibus subtili-
35
bus aut lac muliebre aut lac asininum aut lac ca-
36
prinum: et quod de eo est melius est suctum ex mammil-
37
la: et afferatur lac hora qua mulgetur et bibat ipsum an-
38
tequam patiatur ab aere omnino: et vt sit illud cuius lac
39
bibitur iam cibatum tanta quantitate quantum dige-
40
rat: et sit vsum exercitio ante ipsum equali: et vt non
41
sit suctum: et si est animal preter hominem cognoscitur bo-
42
nitas digestionis eius aut malitia ipsius per fetorem
43
stercoris eius: aut priuationem ipsius a fetore et
44
equalitatem eius aut humiditatem ipsius: aut ipsius
45
exiccationem aut eius superfluitatem in vna earum:
46
aut per eius equalitatem aut eius inflationem propter ven〈-〉
47
tositatem in ipso: et vt fricetur cum instrumento: et abster〈-〉
48
gatur excitando ipsum: deinde expectetur in infir-
49
mo digestio eius quod bibitur de lacte aut aqua or-
50
dei et scitur illud ex eructuatione eius et lenitate
51
viscerum. Deinde redeatur post .IIII. aut .V. horas et
52
balneetur postea inungantur membra eius cum faci〈-〉
53
litate vt exiccetur aquositas effusa in eis. ¶ Si
54
autem fuerit consuetus balneo balneetur vice tertia.
55
¶ Et si fuerit rectius vt sit contentus duabus vi-
56
cibus addatur in horis interpositis inter duas bal〈-〉
57
neationes eius secundum quod dicta est eius expositio vt sit
58
quies integra. ¶ Quod si declinat ad lac detur ei in
1
potu secundo: et si non detur ei in potu aqua ordei cu-
2
ius artificium est bonum et sapiens: et est illa cuius
3
aqua multiplicatur: deinde decoquatur tam diu do〈-〉
4
nec minoretur aqua eius: et cibetur pane furni facto
5
ex fermento et sale bene cocto et piscibus alredra-
6
du: et alis volucrum leuium carnium mollium: et te-
7
sticulorum gallorum leuium carnium impinguatorum cum la-
8
cte et prohibe ei viscosa et dura et grossa: et si fue-
9
rint multi nutrimenti elige ex eis que cum multitu-
10
dine sui nutrimenti sunt velocis digestionis facilis
11
chimi et humidi: et summa sit tante quantitatis que
12
non grauet neque extensionem faciat plurimam: verum
13
minoratio necessaria est in huiusmodi. ¶ Et necessarium est
14
in potu tribuere ei vinum subtile decliue ad sti-
15
pticitatem parum tolerans commixtionem propter aquosi〈-〉
16
tatem suam. Ipsum enim facit penetrare cibum et viui-
17
ficat virtutem et excusat a potu aque frigide facientis ira-
18
sci vel tristari suo frigore: et sit eius summa tanta
19
ne natet super stomacum et ne faciat rugitum. ¶ Et sit
20
eius cibatio secunda: cum iam primus integre dige-
21
stus est: et separetur eius cibus quatum possibile est vt
22
sit cibus leuis: vt non consequatur cibus eius cibum
23
indigestum. Sitque hoc regimen eius aliquibus die-
24
bus. Cumque melioratur parumper addatur in exerci-
25
tio et fricatione et cibo. ¶ Cum autem sanitati ap〈-〉
26
proximatur abscindatur kist ordei et ponantur lo-
27
co ordei vno die aut duobus sorbitiones facte
28
ex candaruso et addatur ei cibus ex eis quibus
29
vti consueuit et incipiatur a pedibus et extremi-
30
tatibus et carnibus auium mollibus.
31
¶ De cura frigide et sicce complexionis. Capitulum .XXX.
32
QUod si complexio est frigida et sicca: tunc
33
rege frigidam sicut regis siccam: et quoniam eius
34
regimen non est ei nisi cum calefacientibus
35
tunc aliena in ea que addunt in siccitate
36
propter resolutionem suam: aut propter stipticitatem for〈-〉
37
tem in ipsis. et euaporationes quidem omnes nocent ei et
38
non conferunt ipsi. ¶ Et oportet vt alienetur calefactio
39
fortis velox: quoniam illud exiccat et addit in siccita〈-〉
40
te: immo oportet vt calefiat paulatim et humectetur in
41
eo quod est inter illud: et addat in substantia caloris in〈-〉
42
nati non igneitate. et ex eis que faciunt illud est vi〈-〉
43
num parue commixtionis et lac: et aqua ordei permixta
44
cum pauco melle ablata spuma eius: vt multipli〈-〉
45
cetur ipsius nutrimentum et minoretur eius superflui〈-〉
46
tas est bona eis: et inungatur stomacus ex oleis aro-
47
maticis que magis humectant quam calefaciant. verbi
48
gratia sicut oleum de spica et spica celtica et oleum
49
de mastice est bonum eis. et quandoque miscetur cum eo
50
oleum de balsamo: quoniam est iuuatiuum. Et melius
51
quidem est vt misceatur cum eis parum cere: vt sit mo〈-〉
52
ra eorum super stomacum. ¶ Et ex eis que forte afferunt
53
iuuamentum est vt calefiat mastix et misceatur cum
54
oleo neriden et ponatur super stomacum: et eligatur ex
55
mastice illud quod est pinguius. ¶ Quod si frigus
56
vehementius fiat non est excusatio quin liniatur sto-
57
macus cum eo quod est sicut pix faciendo vt ipsa ad-
58
hereat ei omni die et remoueatur antequam infrigidetur
1
et quandoque administratur illud in die bis. Ipsa enim
2
attrahit ad stomacum sanguinem nutritiuum. ¶ Et oportet
3
vt tu cognoscas formam administrationis picis ex
4
eis que dicta sunt in capitulo picis. ¶ Et ex eis que
5
maximum afferunt iuuamentum est amplexari in〈-〉
6
fantem carnosum sane complexionis: quoniam ipse facit
7
stomacum acquirere caliditatem innatam digerentem cibum ve〈-〉
8
hementer. Si autem non fuerit infans tunc sit ca-
9
tulus canis pinguis aut cattus masculus pin-
10
guis aut quod procedit via eorum. ¶ Et oportet quidem vt
11
non sudet infans emplexatus[*]emplexatus corrupt for amplexatus et infrigidetur su-
12
dor. ¶ Et possibile est vt liniatur venter eius cum eis
13
que prohibent sudorem: et oportet vt ne eis superflue detur
14
aqua facta: quoniam ipsa est res magis nociua eis.
15
¶ De cura complexionis sicce cum caliditate. Capitulum .XXXI.
16
CUra huius est vt aggregetur inter duo
17
regimenta que diximus: quod si caliditas
18
fuerit parua sufficit vt adhibeatur regi-
19
men habentium siccitatem et ponatur vinum
20
eorum recentis temporis: et oportet vt ipsum in potu sumant
21
infrigidatum in estate: tepidum in hyeme: et similiter sint reli〈-〉
22
qui cibi eorum. ¶ Et fit inunctio stomacorum eorum ex oleo
23
de cydonijs et ex oleo omphacino. Et quandoque sa-
24
nantur integre ex potu plurime aque frigide
25
et proprie quando non est siccitas superflua.
26
¶ De cura complexionis calide et humide. Capitulum .XXXII.
27
COnferunt ei frigida exiccantia et aggre〈-〉
28
ga inter duo regimina malitie complexionis
29
calide et humide: et conferunt ei trocisci rosacei
30
facti cum rosis recentibus. et quando illic est solutio
31
ventris administra ceratum factum cum oleo de cydonijs.
32
¶ De cura malitie complexionis stomaci cum mate-
33
ria et cura opilationis. Capitulum .XXXIII.
34
OPortet vt cognoscas dispositionem materiei
35
in stomaco an sit exuccans sicut exuccat spon〈-〉
36
gia aquam aut imbibita submersa si-
37
cut imbibitur pannus tinctura visco-
38
sa submersa in ipso: aut adherens: aut effusa in con〈-〉
39
cauitate que nominatur apud quosdam natans: et vt
40
cognoscas eius initium et locum generationis eius et
41
partem effusionis ipsius. ¶ Quod si fuerit eius genera-
42
tio in ipso: intentio in curando est intentio eius
43
et rectifica in ipso causam generantem ipsam. ¶ Et si
44
fuerit veniens ad ipsum ex membro alio sicut cere〈-〉
45
bro aut felle: aut epate: aut splene euacua illud quod
46
peruenit et rectificat membrum mandans materiam ad
47
ipsum et confortat stomacum vt non recipiat illud quod
48
effunditur ad ipsum. ¶ Et quandoque est effusio eius in
49
hora famis apud motum virtutis attractiue stomaci
50
et quietem expulsiue. quare recipit ex materijs il-
51
lud quod non recipit in hora alia: et isti sunt illi qui
52
non talerant[*]talerant corrupt for tolerant famem. et quandoque superuenit ei syncopis
53
cum ipsa adest: oportet vt preueniatur effusio materierum
54
cum comestione cibi et sint cibi confortantes stomacum.
55
¶ Et quandoque contingit quod materia non effunditur
56
nisi cum adsunt passiones animales sicut ira vehe-
57
mens aut tristitia: aut alie: et non sedatur mordi-
58
catio accidens eis nisi cum vomitu. ¶ Et illi qui〈-〉
1
dem que descendit a cerebro conferunt piper album con-
2
tritum cum aqua et absinthium: et aloes debilis iu-
3
uamenti in ipsa est: sed hiera fortis fit ad illud
4
propter illud quod est in ipsa de medicinis fortis reso〈-〉
5
lutionis et abstersionis. ¶ Et iam preterijt a no-
6
bis quod ex compositione difficilis cure est vt sit stomacus ca〈-〉
7
lidus et caput frigidum: facit enim necessarium illud quod descen〈-〉
8
dit ex capite vt administrentur ea que sunt sicut
9
diapipereon et diacyminum et illa quidem nocent substantie
10
stomaci. ¶ Et eius cura que ab epate effunditur in-
11
diget eis que leniunt naturam et euacuant humorem
12
subtilem colericum sicut aqua casei cum myrabola〈-〉
13
nis et scamonea. ¶ Et quandoque declinat ipsum ab
14
vtroque eorum simul per intentionem ad illud quod
15
confortat stomacum et oportet vt premittas lenificantia in cibo
16
et facias sequi stiptica secundum quod dicturi sumus in lo〈-〉
17
co sibi proprio. ¶ Illa autem que effunditur a splene
18
curatur cum eis que dicemus in capitulo appetitus ca-
19
nini. et tu quidem iam sciuisti quod quandoque effunduntur ad
20
os stomaci humores acuti mordicatiui et faciunt eue〈-〉
21
nire syncopim et spasmum. et quandoque perducit eorum
22
effusio ad destructionem pulsus. et quandoque sunt me〈-〉
23
lancolici et est tibi necessarium vt confortes os stomaci ne re〈-〉
24
cipiat materias attractas ad ipsum cum emplastris
25
in quibus sunt stipticitas et aromaticitas. et frigi-
26
da quidem in dispositione curationis caliditatis in febri-
27
bus sunt alcasbu et cydonia et galia et succus acre〈-〉
28
ste rami alhauleich[*]alhauleich cf. Venice 1564: alhaulalic et olea sicut oleum rosaceum. Ca-
29
lida vero ex eis sunt habentia dispositionem contrariam predi-
30
ctis sicut myrrha: et crocus aloes et mastix et ab〈-〉
31
sinthium et olibanum: et zinziber et spica: sed olea sunt
32
sicut neriden et oleum de lilio. ¶ Et multotiens
33
quidem est causa aggregationis materiei in stomaco re〈-〉
34
tentio euacuationum mundificantium ipsum non effusio ad
35
ipsum. Et in huiusmodi quidem oportet euacues[*]euacues corrupt for vt euacues illud quod ag〈-〉
36
gregatum est et aperias partem cursus eius et fa-
37
cias ipsum declinare a stomaco ad ipsam. et neque edu〈-〉
38
catur ex stomaco humor nisi ad partem declinationis
39
ipsius in euacuatione. Si autem ambigua fit: educ natan〈-〉
40
tem qui sequitur os cum vomitu et illum qui est ei
41
contrarius cum solutione. ¶ Quod si humor est imbibi〈-〉
42
tus intrans: et non est nisi subtilis in essentia sua:
43
tunc melius quo curatur est aloes et ablutum rectius
44
est ad confortandum et non ablutum ad purgandum. Nam
45
cum abluitur debilitatur eius euacuatio et mundificatio ipsius
46
¶ Et hiera conuenientior est ambobus propter quod in
47
ipsa est de speciebus rectis causibus et adiuuantibus
48
et prohibentibus a nocentibus: et proprie pura non permixta
49
cum melle. Commixta enim cum melle quamuis sit plurime
50
solutionis ex modis diuersis: quoniam est plurimum remanens
51
in stomaco: tamen eius confortatio est minor quoniam mel frangit de
52
fortitudine aliquid in confortando et purgando que ambo si〈-〉
53
mul perquiruntur. Et oportet vt quando bibitur vt intentio sit post
54
ipsam ambulare: et non oportet vt alteret propter ipsam re-
55
gimen suum. et quandoque remouetur egritudo potione
56
vna ex hiera. et si fuerit illic casus appetitus aut
57
nausea ponantur loco croci in hiera rose rubee.
58
Et quando inuenitur caliditas inflammata non admini-
1
stretur hiera: quoniam ipsa qandoque addit in malitia
2
complexionis et proprie quando existimatur quod sit illic materia et
3
si non fuerit illic materia omnino tunc hiera est medici-
4
na magis conferens humoribus colericis in stomaco:
5
et proprie cum decoctione absinthij. ¶ Descriptio
6
hiere ad hunc modum leuis. ℞. floris squinanti et
7
xilobalsani[*]xilobalsani corrupt for xilobalsami et assari et cinamomi omnium ana partem .I.
8
xiloaloes partes .VI. et quando non queritur in ipsa fortitu-
9
do euacuationis: immo mundificatio equalis ponatur
10
pondus omnis medicine pars .I. et .ß. ¶ Et ex pillu-
11
lis expertis iuuantibus in hoc est vt sumatur aloes
12
.ʒ.I. et myrabolanorum citrinorum et rosarum medietas
13
.ʒ. et conficiantur cum succo endiuie. ¶ Et diacido-
14
nitem solutiuum factum ex cydonijs et zuccaro et sca-
15
monea. ¶ Et quandoque sufficit vt in potu detur da〈-〉
16
uich scamonee in tribus vncijs lactis acetosi cola〈-〉
17
ti a butyro suo dimissi vna hora donec bona fiat
18
eorum commixtio. ¶ Et geleniabin solutiuum est ma〈-〉
19
ximi iuuamenti in hoc: et similiter fumusterre: et pro〈-〉
20
prie ad colericam: et decoctio absinthij et prunorum
21
et tamarindorum et sirupus rosarum solutiuus: et proprie
22
in estate. et similiter aqua casei cum myrabolanis et sca〈-〉
23
monea pauca aut aloe si est voluntas vt euacuet ma〈-〉
24
teriam colericam. ¶ Medicamen Galieni bonum. ℞. ab〈-〉
25
sinthij romani .ʒ.V. et rosarum rubearum sanarum .ʒ.XX.
26
decoquantur in sibris[*]sibris corrupt for libris duabus aque donec remaneat
27
medietas libre deinde potetur sicut est aut cum zuccaro
28
pauco. ¶ Et aloes quidem est conueniens in euacuationi〈-〉
29
bus stomaci. ¶ Et scamonea est nociua stomaco: et ini-
30
mica ei. Non ergo audeas dare ipsam nisi cum
31
necessitas adest. ¶ Et in huiusmodi quidem materijs confert
32
flobotomia quando illic est repletio vt moueatur humor ad
33
venas et extremitates: et sint in humoribus qui
34
sunt in stomaco meatus in quibus expellantur. ¶ Et iam
35
quidem expertum est sumere in potu hieram cum deco-
36
ctione absinthij: quoniam est vltima. ¶ Et expertum est
37
diacydonitem huiusmodi. ℞. cydoniorum assatorum in massa
38
quantitatem .III. vnciarum. et croci et absinthij amborum ana
39
.ʒ.II. et .ß. et olei arboris masticis et olei de cydo-
40
nijs .VIII. darchimie conficiantur cum vino odorife〈-〉
41
ro et administrentur. confortant enim stomacum qui est cum
42
hoc modo: et prohibet ipsum recipere humores cali-
43
dos. ¶ Et ex eis que experta sunt et est vt sumantur
44
absinthij .ʒ.X. cinamomi .ʒ.V. xilobalsami spice
45
amborum ana .ʒ.III. foliorum rosarum recentium .ʒ.III. xiloa-
46
les[*]xiloa-les corrupt for xiloaloes masticis amborum ana .ʒ.I. coquantur in aqua mul-
47
ta vsquequo redeat ad paruitatem scilicet ad quantitem libre .I.
48
aut minus et coletur: et infundatur in ipso aloes cu〈-〉
49
ius potio sit quantitas vncie .I. omni die vsquequo ap〈-〉
50
pareat sanitas. ¶ Et si humor est effusus non
51
adherens ei neque grossus iuuatur vomitu facto aqua
52
raffani et oxymelle et aqua mellis et aqua ordei
53
permixta cum oxymelle calido: et que procedunt cur〈-〉
54
su eorum ex eis que faciunt vomere leuibus: et quando〈-〉
55
que sufficit aqua calida sola aut cum oleo calido
56
solo de oliuis aut cum oxymelle cum aqua ca-
57
lida sola. et aqua quidem calida cum pauco melle
58
lauat materiam: et quandoque expellit eam natura cum vomitu. et
1
quandoque deducit eam ad inferiora. et quandoque curatur
2
huiusmodi materia cum solutione ventris etiam cum eis que di〈-〉
3
ximus. ¶ Si ex vomitu non prouenit illud quod
4
queritur aut est ad profundum stomaci magis decliuis.
5
¶ Et quandocunque volueris soluere ventrem cum hie-
6
ra in huiusmodi materia dabis in potu post balneum in die
7
antete aquam ordei. ¶ Et quando est humor hic mordi〈-〉
8
catiuus paucus est tunc administratio sauich
9
ordei cum aqua granatorum auferens ipsum propter
10
exiccationem sauich et exiccationem eius: et quia con〈-〉
11
fortat aqua granatorum os stomaci quare non recipit
12
ipsum. ¶ Si autem humor est grossus tunc rectius
13
est vt incidatur et subtilietur cum potionibus incisi〈-〉
14
uis et subtiliatiuis. ¶ Et medicine quidem incisi-
15
ue sunt sicut oxymelle: et alcagauic et synapis et
16
cappares et oliue: et cum emplastris subtiliatiuis:
17
deinde educatur solutione ventris cum eis que edu〈-〉
18
cunt huiusmodi. Quod si administretur vomitus: dein-
19
de ventris solutio erit rectius. ¶ Et si est inobediens
20
quin non eradicetur: tunc oportet vt facias vomere cum
21
eis que sunt fortiora sicut decoctio nucis vomi〈-〉
22
ce et synapis et piperis. ¶ Medicamen faciens
23
vomere flegma: mucilago cartami dissoluatur
24
cum aqua aneti contriti: et proijciatur super ipsum oleum
25
laurinum et detur in potu infirmo: et mittatur in ore
26
ipsius penna et euomat cum ea. ¶ Et quando mun〈-〉
27
dificatur stomacus tunc administrentur ea que equant
28
complexionem et calefaciunt ipsum cum subtilitate vt
29
non generetur vice alia. ¶ Et quando vis soluere ven〈-〉
30
trem in huiusmodi materia dabis ei ad potandum vno die
31
ante ipsam post balneum aquam ciceris: et oportet vt ad〈-〉
32
ministres eis illud multotiens: et balneatio in
33
aquis thermaticis et deambulationes et motus
34
iuuant eos. ¶ Et multotiens est de consuetudi-
35
ne hominis vt congregetur in stomaco ipsius flegma plurimum:
36
tunc ergo administrentur porri cum aceto et syna〈-〉
37
pi: quoniam sanatur propterea quod illa incidunt corpus humo〈-〉
38
ris: propter solutionem accidentem habenti ipsum. ¶ Et si flegma est ace〈-〉
39
tosum detur in potu hiera cum oxymelle et vta〈-〉
40
tur medicamine diacalamenti. ¶ Et medicine
41
quidem solutiue rectificantes humores grossos que
42
sunt huiusmodi sunt pillule alefeniati et pillule aloe-
43
tice magne et pillule stomatice et aloes in syru-
44
po acetoso cum seminibus fortia habente semina facto cum
45
melle et hiera. ¶ Ad illum qui grossus est. ℞. seminis
46
apij partes .VI. et extremitatum absinthij anisi seminis fe〈-〉
47
niculi omnium ana partes .III. piperis albi et assari ambo-
48
rum ana parte[*]parte corrupt for partem .I. et .ß. costi et spice de keisim omnium ana
49
partes .II. masticis croci amborum ana partem .I. aloes
50
partes .8. conficiantur et fiant ex eis trocisci et bibatur
51
omni die trociscus pondere aurei .I. quoniam mundificat stomacum
52
cum facilitate. ¶ Et quandoque necessarium est vti hieris
53
magnis. ¶ Et ex eis que conferunt proprie post po〈-〉
54
tionem precedentem sunt myrabolani kebulli condi〈-〉
55
ti: et syrupus de absinthio. et zinziber conditum. ¶ Et ci-
56
bi conuenientiores eis sunt iura alkanabir: et paruarum
57
auium et ius columbe pullorum. Corpora enim pullo-
58
rum columbinorum sunt tarde digestionis et longe mo〈-〉
1
re in stomaco. ¶ Et scias quod sahane est exiccatiua su-
2
perfluitatum omnium humidorum et aqua ferri mineralis
3
aut in qua extinguitur ferrum minerale aut in qua
4
extinguitur ferrum ignitum multotiens est iuuatiua
5
stomaci humidioris. ¶ Et oxymel squilliticum est ve-
6
hementis iuuamenti. ¶ Et diacydoniten purum
7
est bonum materijs calidis: et illud quod est cum pipere
8
et zinzibere materijs grossis frigidis: et eius descriptio. ℞. suc〈-〉
9
ci cydoniorum aquosorum parum ponticorum partem .I. mel-
10
lis ad infrigidatum et zuccari ad calefactum partem .I. et ace〈-〉
11
ti boni forti scilicet aceti vini partem mediam. preparetur super
12
ignem lentum et reponatur. ¶ Quod si voluntas adest
13
vt sit maioris fortitudinis ad infrigidatum ponantur
14
in ipso zinziber et piper. ¶ Et ex eis que conferunt ad re〈-〉
15
soluendum materias grossas ex stomaco est amplexari in-
16
fantem qui non polluitur sed est proximus ad hoc si-
17
ne velamine. ¶ Et quandoque aggregantur in stomaco duo hu〈-〉
18
mores contrarij et est ille qui est imbibitus: verbi gra〈-〉
19
tia. ex subtili colerico et effusus in concauitate ex
20
grosso: oportet ergo vt intentio sit in eo qui est ma-
21
ioris nocumenti. ¶ Et quando humor impediens
22
est calidus mordicatiuus: ex quo accidit syncopis
23
et spasmus tunc rege ipsum cum eo quod diximus
24
in capitulo syncopis. et primum quo oportet vt ei succurras
25
est facere ipsum sorbere aquam tepidam. Nam cum ipsi
26
per eum euomunt humores suos sedatur illud quod
27
habent. ¶ Et si humor nocens effusus est melancolicus
28
tunc conferunt ei decoctio calamenti cum melle:
29
et decoctio epithymi et calamenti campestris. Et
30
ex eis que valent ad hoc est vt conficiantur alumen
31
et calcadis et es vstum cum melle et ponantur super
32
stomacum. Et oportet vt ponatur super stomacos eorum in horis pra〈-〉
33
uitatis egritudinis spongia infusa in aceto cali〈-〉
34
do valde. Cumque humor fuerit frigidus et humidus
35
tunc sis contentus calefacientibus resolutiuis et
36
non facias ingredi in eis ea que exiccant cum sti〈-〉
37
pticitate: quoniam error est maximus siue sit cibus si〈-〉
38
ue medicina. ¶ Et quandoque materia impedit multitu-
39
dine sua non sua corruptione et in succurrendo
40
nocumento administrentur medicine et cibi sti-
41
ptici absque spe malitie. ¶ Curationi autem apostematum
42
stomaci singularia posterius faciemus capitula: et
43
similiter curationi ventositatum et inflationis. ¶ In ra-
44
ritatis vero stomaci cura administrentur medicine
45
calefacientes stiptice quas diximus et proprie aro〈-〉
46
matica in quibus est conuenientia cordi et spiritui: et ad〈-〉
47
ministrentur electuaria aromatica stiptica sicut de nuce
48
muschata et electuarium de cardamomo et similia que
49
sunt ex eis que dicemus et que diximus in cu〈-〉
50
ratione frigoris stomaci et humiditatis eius. ¶ Et
51
oportet vt exiccentur cibi et subtilientur et sumantur in plu〈-〉
52
ribus vicibus: et non grauabunt stomacum. Et non
53
impleatur vino subito: neque moueatur post cibum et
54
potum: neque bibat super cibum. ¶ Et sit illud quod bi〈-〉
55
bit vinum forte vetus ad aliquantulam declinans sti-
56
pticitatem et assumat ipsum paulatim paulatim.
57
¶ Cura autem opilationum euenientium in meatibus
58
propinquis stomaci qui sunt ad ipsum aut in ipso: sicut
1
meatus qui sunt ex ipso ad splenem: aut ex ipso
2
ad epar est adhibere aperitiua sicut hieram et ab〈-〉
3
scinthium. ¶ Uerum de curationibus obuiationis
4
et percussionis: et casus super stomacum sunt trocisci di-
5
cti in antidotario in quibus sunt karabe et meli-
6
lotum. ¶ Emplastrum iuuatiuum ad hoc. ℞. pomorum
7
de sceni coctorum dissolutorum in decoctione contritorum
8
valde pondus .ʒ.I. conficiantur cum decima sui de lau〈-〉
9
dano et rosis .ʒ.VIII. et aloes .ʒ.VI. conficientur omnia cum
10
duobus succis scilicet buglosse et foliorum cupressi et
11
misceatur cum eo oleum de lilio et tepidetur et li〈-〉
12
getur super stomacum diebus aliquibus.
13
¶ De cura eius qui leditur fortitudine sen-
14
sus sui stomaci. Capitulum .XXXIIII.
15
CUm superfluit illud non est excusatio
16
quin administrentur narcotica cum fa-
17
cilitate. ¶ Et oportet vt sint cibi eius illi
18
qui ingrossant sanguinem sicut illi qui
19
fiunt de frumento cocto cum multa aqua: et car〈-〉
20
nes vaccine vsquequo sit necessarium vti narcoticis. et si
21
illud quod nocet fuerit calidum tunc oportebit vt par〈-〉
22
tes stomaci mundificentur cum hiera multotiens: et
23
vt non tardetur cibus eius: immo oportet in huiusmodi vt ci〈-〉
24
bentur in principio famis ipsorum pane cum robub
25
fructuum aut infuso in aqua frigida et aqua rosacea. ¶ Et
26
quandoque infunditur in vino mixto infrigidato. illud enim con〈-〉
27
fortat os stomaci etiam. ¶ Et si illud quod ledit fuerit fri-
28
gidum tunc plurimum quod eis accidet non accidet nisi
29
tremor et spasmus quare oportebit vt eorum sto〈-〉
30
maci confortentur cum vino stiptico et cum me〈-〉
31
dicinis aromaticis stipticis subtiliatiuis et eua〈-〉
32
cuetur humor qui est in eis.
33
¶ De regimine eius cui stomacus paruus
34
est. Capitulum .XXXV.
35
OPortet vt sit cibus eius ex eis que sunt
36
in pauca quantitate multi nutrimenti:
37
et sint ex rebus conuenientibus stoma〈-〉
38
co. ¶ Cibi autem magis conuenientes
39
sunt illi in quibus sunt stipticitas et amaritudo
40
sine acuitate et mordicatione. et sani quidem iuuantur
41
in confortatione suorum stomacorum cum stipticis. In febrien〈-〉
42
tibus vero non oportet vt superfluat in hoc cum eis in
43
quibus est stipticitas vehemens: quoniam illud exiccat
44
ora stomacorum suorum exiccatione nociua: quare oportet vt in eis
45
cum facilitate administrentur quoniam necessaria sunt.
46
¶ Et ex cibis quidem conuenientibus stomaco iuuantibus
47
ad debilitatem ipsius secundum quod testatur Galienus sunt pelles
48
intrinsece ventrium gallinarum: et dimissio coitus
49
confert eis in confortando stomacum valde. ¶ Et ex
50
regimine conueniente plurimis stomacis est vti vomitu in
51
mense bis ita vt non congregetur in stomaco humor fleg〈-〉
52
maticus. ¶ Et facilior vomitus est ille qui fit
53
cum raffano et piscibus comestis expectando
54
donec adsit sitis valde: et bibendo post ipsam sy〈-〉
55
rupum acetosum mellinum aut zuccarinum cum aqua
56
calida et euomendo. et non oportet vt supra illud ad〈-〉
57
datur: quoniam consuescet natura eijcere superfluitates ad stomacum.
58
¶ Et scias quod vomitus facilis leuis sine labo-
1
re et non frequens in hora necessitatis est maxi〈-〉
2
mi iuuamenti. et ex regimine conueniente pluri-
3
bus stomacis est vt sint contenti cibo vna vice preter
4
quod repleantur in illa vice. ¶ De solutiuis vero
5
conuenientiora eis sunt aloes et absinthij herba
6
non succus eius: quoniam succus separatus est a stipti-
7
citate retenta in herba. ¶ Et quandoque iuuatur stomacus
8
ex acceptatione passularum in secunda mensa propter illud quod
9
in eis est de abstersione equali. Et ipse quidem sunt
10
ex eis que sedant mordicationem paruam que accidit
11
stomaco sua abstersione. Magna vero mordicatio in〈-〉
12
diget fortiori illis. ¶ Et grana myrti conferunt
13
stomaco: et capparis preparata etiam: et ex oleribus lactu-
14
ca stomaco qui ad caliditatem est decliuis: et similiter fumuster〈-〉
15
re et apium est communis iuuamenti: et similiter menta et enu〈-〉
16
la condita cum aceto. ¶ Et ex eis que conueniunt
17
stomaco sua proprietate et conferunt meri etiam est lapis qui
18
dicitur corallus cum suspenditur: ita vt approximet
19
stomaco aut sumitur ex eo suspensorium. Qualiter ergo in-
20
greditur in confectionibus aut bibitur ex eo medietas .ʒ.I.
21
¶ De rebus quarum vsu nocetur stomacus et intestina .XXXVI.
22
SCias quod plures egritudines in stomaco se〈-〉
23
quuntur satietatem nauseatiuam: Aliena
24
ergo eam et aliena causam eius ex cibis
25
in quantitate eorum et qualitate eorum qui
26
sunt inconsueti: et ex aeribus: et ex aquis prohi-
27
bentibus digestionem bonam: et ex rebus magis ini-
28
micis stomaco est repletio: et propter illud non augetur cor〈-〉
29
pus gulosi: quoniam cibus eius non digeritur: quare
30
non crescit ex eo corpus. Ille autem qui a cibo ab〈-〉
31
stinet dum in ipso remanet adhuc aliquid appe〈-〉
32
titus augetur: quoniam stomacus eius bene digerit cibum.
33
¶ Et scias quod cibus qui est inconueniens stomaco in
34
seipso non causa aggregationis sue cum alio: aut est
35
inconueniens ei propter suam quantitatem aut propter qualita〈-〉
36
tem sui. et vnaqueque earum si est ad leuitatem decli-
37
uior natat et requirit expulsionem cum vomitu: et
38
si ad grauitatem residet et requirit expelli fluxu ven〈-〉
39
tris. ¶ Et quandoque accidit vt natet pars eius et resi-
40
deat pars eius propter suam diuersitatem in leuitate et
41
grauedine: et diuersitate motuum ventositatum eue〈-〉
42
nientium in ipso: et requirit vomitum et solutionem ven-
43
tris simul. ¶ Et scias quod prohibitio fecis et ven-
44
tositatis est maximi nocumenti. quandoque enim ascen-
45
dit propter illud fex ex reuolutione ad reuolutionem
46
ad superiora donec redit ad stomacum et impedit nocu-
47
mento maximo et mouentur ex eo ea que sunt si-
48
cut ileos: et accidunt conturbatio et casus appetitus.
49
¶ Et ventositas etiam quandoque ascendit ad stomacum et ele〈-〉
50
uatur vapor ipsius ad cerebrum: et nocet vehe-
51
menter et corrumpit illud quod in stomaco est. ¶ Et scias
52
quod omne quod stipticitatem non habet ex succis proprie: et ex
53
alijs communiter est malum stomaco. ¶ Et omnia olea mollifi-
54
cant stomacum: et quod ex eis est magis conueniens est
55
magis sanum oleum de oliuis et oleum de nucibus
56
et oleum de fisticis. ¶ Et ex medicinis et cibis stomaco
57
magis nociuis secundum plurimum sunt grana pini et selk et
58
albedarungi et napi non dissoluti in decoctione: et
1
acetosa et attriplices et bliti nisi cum aceto: et al〈-〉
2
muri et oleo: et ex istis sunt fenugrecum et sisamum
3
quoniam ambo debilitant stomacum: et lac est nociuum stomaco:
4
et similiter medulle et cerebella. et ex potibus qui est
5
grossus nouus. Et ex medicinis grana iuniperi
6
et grauaalfagi[*]grauaalfagi corrupt for grana alfagdi [(see below fol. 297v), cf. Venice 1564: grana alfagd]. ¶ Et scias quod omnes medicine so-
7
lutiue et omnia que abhominationem faciunt sunt ma-
8
la stomaco. ¶ Et coitus est ex rebus magis nociuis
9
stomaco: et dimissio eius est ex rebus magis conferentibus ei.
10
¶ Et vomitus laboriosus quamuis sit iuuatiuus ex
11
parte purgationis: nocet tamen plurimum cum debilitatione.
12
¶ Tractatus secundus huius fen.
13
¶ De regimine doloris stomaci et debilitate eius
14
et dispositione appetitus eius. Capitulum .I.
15
DOlor stomaci accidit aut propter malitiam
16
complexionis absque materia: aut propter
17
malitiam complexionis cum materia et pro-
18
prie acuta mordicatiua aut propter
19
solutionem continuitatis ex causa vento〈-〉
20
sa extensiua aut mordicatiua
21
adustiua: aut aggregatiua ambarum rerum simul
22
sicut est in apostematibus calidis. ¶ Et quandoque fit ex vlce〈-〉
23
ribus corrosiuis. ¶ Et ex hominibus quidem sunt
24
aliqui quibus accidit dolor stomaci cum comedunt et
25
sedatur post digestionem et eorum plurimi sunt melancolici et
26
patientes melancoliam mirachiam. ¶ Et sunt ex homini〈-〉
27
bus quibus accidit dolor in fine spacij comprehen-
28
sionis cibi in stomaco et apud horam .X. et que sequuntur
29
eam: de quibus sunt quidam quorum dolor non se-
30
datur donec euomant quoddam quod est sicut acetum
31
ex quo ebullit terra. deinde sedatur dolor eorum: et
32
ex eis sunt quorum dolor sedatur cum descensione
33
cibi et non cum vomitu. ¶ Et de duabus se-
34
ctis sunt qui remanent secundum tolerantiam suam lon-
35
go tempore. ¶ Et causa quidem primi est effusio melancolie
36
ex splene ad stomacum. Et causa secundi est effusio colere ad
37
ipsum ex epate semper: que ambe non ledunt in prin-
38
cipio rei: quoniam ambe cadunt in profundum. Cumque ci-
39
bus permiscet eas commouentur cum cibo et ascen-
40
dunt ad os stomaci. ¶ Et est ex hominibus: stomaco cuius
41
prouenit dolor aut adustio vehemens et cum co-
42
medit sedatur: et eius quidem causa est effusio materierum mor〈-〉
43
dicatiuarum ad stomacum quando vacuus est a cibo aut ace〈-〉
44
tosarum melancolicarum et sunt raro aut acutarum coleri〈-〉
45
carum que sunt sepe. ¶ Et ex hominibus est cui acci〈-〉
46
dit propter multitudinem comestionis et iterationis eius
47
non secundum veritatem famis: et propter repletionem corporis
48
eius ex satietate nauseatiua adustio in stoma-
49
co ipsius intolerabilis. ¶ Et quandoque fit do〈-〉
50
lor stomaci ex ventositate scilicet aut dolor fortis: aut
51
dolor pungitiuus. ¶ Et ex hominibus est: cuius
52
vehementia sensus stomaci et quidem acciden〈-〉
53
tia eius que diximus de humoribus colericis
54
qui effunduntur ad ipsum sunt causa doloris maximi acciden〈-〉
55
tis stomaco eius intolerabilis: et quandoque facit accidere syn-
56
copim. ¶ Et quandoque prouenit ex potu aque frigide dolor
57
in stomaco estuosus clamosus: et quandoque moritur subito
58
propter aduentum doloris ad cor. Et quandoque descendit do〈-〉
1
lor et facit prouenire cholicam. ¶ Et timetur quidem in illo
2
in quo prolongatur dolor stomaci quod attrahat apostema stomaci: et
3
portendit in pregnantibus prefocationem matricis quamuis
4
dolor stomaci multiplicetur in pregnantibus. Et in libro quidem
5
mortis festine dicitur quod quando apparet cum dolore stomaci super
6
pedem dextrum quoddam simile vesice: tunc patiens eum
7
moritur in .XXVII. diebus. ¶ Et ex signis illius est quod
8
ipse appetit res dulces. Et si habent dolorem ventris
9
et apparet in supercilio eius vestigium et bothor niger
10
similis fabe: deinde fit vlcus tunc ipse morietur: et huic quidem
11
accidunt subeth: et multitudo somni propter frigus
12
sue egritudinis.
¶ De signis. Capitulum .II.
13
sIgna complexionum purarum sunt signa predi〈-〉
14
cta. Et signa complexionum que sunt cum ma-
15
terijs sunt signa predicta etiam. Et mordi-
16
catio quidem cum inflammatione est significatio materie
17
calide propter qualitatem acutam aut salsam. Si autem mordica〈-〉
18
tio est non stabilis: immo renouatur significat effusionem
19
materiei colerice ex epate. Et quandoque facit incuurrere[*]incuurrere corrupt for incurrere mordi-
20
catio stomaci febrem ephimeram. Et mordicatio stabi〈-〉
21
lis quandoque facit incurrere febrem tertianam inseparabilem et dolo〈-〉
22
rem in latere dextro et significat communitatem panniculi ve〈-〉
23
lantis epar. ¶ Et quando sedatur febris: remanet mor〈-〉
24
dicatio: tunc illud est propter effusionem materiei ex super〈-〉
25
fluitatibus epatis: aut malitiam complexionis calide aut
26
humorem viscosum in stomaco. Et absque inflammatione significat
27
materiam acetosam. Et signum eius quod est ex summa il〈-〉
28
lius in quo est doloris euentus post horas super cibum causa
29
melancolie est vt accidat vomitus aceti acetosi: et sedatur
30
eo dolor: et vt splen sit lesus et digestio mala. ¶ Et
31
signum eius qui est ex illo causa colere est vt non accidat vo-
32
mitus aceti: immo si fuerit erit colericus: et vt non sit
33
digestio diminuta et sint signa colere manifesta et
34
epar calidum inflammatum. ¶ Et signa eius qui est ex
35
ventositate sunt eructuatio et rugitus et extensio in
36
hypocondrijs.
¶ De cura. Capitulum .III.
37
CUra quidem eius qui est ex malitia complexio-
38
nis calide: est in potu sumere lac aceto〈-〉
39
sum vaccinum: et lac de quo extractum est bu〈-〉
40
tyrum acetosum: et aquam frigidam: et in cibo
41
sumere pullos et alcubugi et duragi et cucumeres
42
et cucurbitam et portulacam et pisces paruos elixa-
43
tos cum aceto: et ex syrupis syrupum acetosum: et
44
rob acreste: et ex medicinis trocisci de spodio:
45
et administrare emplastra infrigidantia. Et si videris ex〈-〉
46
tenuationem et arefactionem administrabis tinas et
47
potabis ipsum vino subtili mixto: et facies ei sor-
48
bitiones calefacientes subtiles temperatas. Et cum do-
49
lor fuerit ex humore colerico calido euacuabis et ad〈-〉
50
ministrabis syrupum acetosum cum aceto in quo fuit infu〈-〉
51
sum absinthium spacio longo. Et dolores quidem stomaci
52
frigidos et ventosos si sunt leues sedat vaporatio cum
53
milijs et ventose cum igne: et proprie quando ponitur ex eis
54
ventosa magna super locum mirach ventris medium:
55
ita vt comprehendat vmbiculum ab omni latere et dimittitur
56
sic hora vna absque incisione. Ipsa enim dolorem ilico
57
sedat mirabiliter. ¶ Et sumere in potu vinum purum et
58
inungi ex oleis calefacientibus ad hoc etiam sedat do-
1
lores prauos. ¶ Et aristologia longa est maximi iuua-
2
menti in sedando dolores vehementes ventosos.
3
¶ Et similiter castoreum quando bibitur cum aceto commixto:
4
aut vaporatur ex eo venter exterius cum oleo antiquo.
5
Et ventositatem quidem resoluunt potus vini puri: et al-
6
lea: et exercitium secundum vacuitatem et administratio eo-
7
rum que diximus in capitulo inflationis: si vehemens fuerit ne〈-〉
8
cessitas adhibere fortiores medicinarum. ¶ Et si
9
dolor est ex ventositate prefocata in stomaco aut eis que
10
sequuntur eum conferunt ei grana lauri et cyminum assa〈-〉
11
tum. Et si est dolor ex melancolia inflatiua: tunc oportet vt vapo〈-〉
12
ratio fiat cum aliquantulo alumine et draganto contritis
13
cum aceto acetoso: et vt vaporetur etiam cum ramis ane-
14
ti contritis. ¶ Et si fuerit dolor ex apostemate tunc cu-
15
ra eius erit cura quam dicturi sumus in capitulo apostematum stomaci.
16
Quod si dolor non cessauerit: mollificabis vel cu〈-〉
17
rabis cum adipibus et embrocis factis ex aneto et similibus
18
Et cura doloris qui excitatur post spatium longum fa〈-〉
19
ciens necessarium: vt euomatur materia acetosa est confortatio stomaci
20
cum calefactione et emplastris calidis cum vino et vino puro:
21
et confectionibus magnis: et cibari ex eis que in patellis
22
preparantur et quorum proprietas est vt suffumigationem fa-
23
ciant in stomaco calido: sicut oua assata et mel. Et cura eius
24
cui accidit dolor vsquequo comedat est euacuatio colere aut
25
eius extinctio si est ex colera aut euacuatio melancolie: si est ex
26
melancolia aut declinare vtrunque humorem ad partem que non
27
sit stomaci propter illud quod diximus in capitulo canonis: et vt confor〈-〉
28
tetur os stomaci: et oportet plus illud vt diuidant cibum et vt ci-
29
bentur ambo cibo pauco in quantitate: multo in nutrien-
30
do: et non bibant aquam super ipsum nisi sorbendo: et expe〈-〉
31
ctet vsque ad horam famis et cum completur bibant tunc.
32
¶ Dolor autem qui accidit plus cibum: et non sedatur nisi vo〈-〉
33
mitu est dolor malus: et rectius quidem est vt in potu
34
sumant omni die aliquid mellis ante cibum. et vt consideres
35
causam illius ex cacapitulo vomitus et euacua illud quod oportet euacuari ex
36
infusione aloes et similibus: deinde adminitra trociscos stelle: et
37
ex eis que conferunt ad hoc est vt sumant olibani et ma〈-〉
38
sticis et nigelle et ameos et corticum fisticorum viri〈-〉
39
dium. et xiloaloes crudi partes equales terantur et cri-
40
bellentur: et conficiantur cum melle emblicorum et sumatur
41
ex eo ante cibum quantitas .II.ʒ. vsque ad .II. aureos. ¶ Et
42
conferunt ei administratio coriandri et syrupus granato〈-〉
43
rum cum menta et reliqua que dicuntur in capitulo vomitus. ¶ Et
44
ex eis que conferunt doloribus stomaci cum proprietate secundum
45
quod testificatur Galienus sunt cutes intrinsece stomaco〈-〉
46
rum gallinarum. ¶ Et plurimum quidem mordicationis
47
stomaci sedant res frigide: sicut lac acetosum et similia.
48
¶ De debilitate stomaci. Capitulum .IIII.
49
DEbilitas stomaci est nomen dispositionis stomaci
50
quando non bene digerit et conturbat eum ci-
51
bus vehementer absque causa que sit in ci〈-〉
52
bo ex causis predictis in capitulo principiorum di〈-〉
53
gestiois[*]digestiois corrupt for digestionis. ¶ Et multotiens enim associantur ei defe-
54
ctus in appetitu et paruitas verum illud non est
55
semper: immo quandoque est appetitus plurimus et digestio
56
pauca: et non significat illud fortitudinem stomaci: et quando causa eius
57
in fortitudine augetur sunt illic rugitus et eructuatio
58
alterata et nausea: et proprie super cibum: ita quod quotiens
1
sumit cibum non potest moueri donec ipsum euo-
2
mat: et sunt mordicatio et dolor inter ambas spatu-
3
las. Quod si causa in fortitudine valde addatur non erit eru〈-〉
4
ctuatio aut non facilis erit exitus stercoris aut non
5
erit ei mora et lubrificabitur velociter: et erit patiens
6
deiecti pulsus velox ad syncopim et querit cibum. Cum-
7
que approximatur ei terretur ex eo aut sumit rem modicam
8
aut accidunt ei febres pro qualibet causa: et apparent in eo acci-
9
dentie melancolie mirachie. Et scias quod debilitas stomaci
10
fortasse est causa omnium egritudinum corporis. Et hec quidem
11
debilitas quandoque est in superioribus stomaci: et quandoque est in infe〈-〉
12
rioribus eius: et quandoque est in vtrisque ipsius. Cum est in superio〈-〉
13
ribus stomaci est nocumenum eius quod comeditur in principio cum comeditur
14
quamdiu est in partibus superioribus stomaci: et si est in inferioribus
15
stomaci est nocumentum cum requiescit cibus et apparet eius vesti-
16
gium in egestione. Et causa quidem debilitatis stomaci sunt egritu〈-〉
17
dines venientes in eo predicte: et nauseatiua satietas
18
continua: et quandoque facit eam plurimus vsus vomitus. Et ex〈-〉
19
perimentatores quidem in cura contenti sunt exiccatione et
20
desiccatione secundum quod innuimus ad illud in capitulo suc〈-〉
21
currendi complexioni frigide et humide que accidit stomaco. Sed
22
veritas est quod debilitas stomaci seqitur omnem malitiam com-
23
plexionis. quare oportet vt cognoscatur complexio. deinde op〈-〉
24
ponatur cum cura. Et quandoque est debilitas propter siccitatem
25
stomaci: si ergo curetur cura predicta qua contenti sunt experi-
26
mentatores erit causa mortis. Et quandoque est sanitas eius
27
in potando ipsum aqua frigida: aut potatione lactis aceto〈-〉
28
si vaccini infrigidati super niuem: et administratione fru〈-〉
29
ctuum frigidorum. Et quandoque vehementia debilitatis stomaci cu〈-〉
30
ratur cum calefacientibus et dominatur ei sitis: sed obuiatur
31
ei cum eis que sunt sicut aqua frigida et sanatur ilico. et quandoque ex-
32
pellitur statim propter repletionem vel resolutionem aque illud
33
quod est illic ex humore nociuo: et egreditur cum solutione
34
ventris et euadit eger cum eo. Et solutio ventris est ex
35
eis que debilitant eum et fit cum ea soda. Et scias quod for〈-〉
36
titudo stomaci fixa est cum fortitudine omnium virtutum .IIII.
37
Quecunque ergo earum debilitetur debilitat stomacum: ve-
38
rum homines iam consueuerunt vt dicant illud secundum digesti〈-〉
39
uam. ¶ Et vnaqueque ipsarum virtutum debilitatur propter
40
omnem malitiam complexionis verum attractiua debilitatur
41
frigore et humiditate secundum plurimum: quapropter oportet vt conseruetur
42
cum medicinis calidis et siccis nisi sit debilitas eius
43
propter causam aliam. Et retentiua oportet vt conseruetur secundum plurimum
44
cum siccitate cum declinatione ad frigiditatem: et expul-
45
siua cum humiditate et cum frigiditate. et digestiua per
46
siccitatem cum caliditate. ¶ Et scias quod deterior
47
debilitas stomaci est illa que contingit in rarificatione textu〈-〉
48
re villorum eius et significat illud scilicet hoc quod non inuenitur
49
illic signum malitie complexionis: neque apostema neque conferunt
50
reuolutio ciborum illic: scias ergo quod stomacus iam atte〈-〉
51
ritur. ¶ Et nocumentum quidem ingreditur super virtutem re-
52
tentiuam vt non inuoluatur stomacus super cibum omnino: aut
53
mala inuolutione ipsum comprehenda scilicet tremula
54
aut cum tremore cordis aut spasmosa. Ex ea igitur
55
est illud quod sentit eger manifesto sensu sicut spas-
56
mus et tremor cordis. Tremorem vero quandoque non
57
manifeste percipit: verum significatur illud cum eo quod
58
sentitur de labore stomaci et desiderio eius deponendi
1
cibum a se preter quo sint vocantes ad illud rugitus et
2
extensio et inflatio. Quod si superfluat oripilatio fit tre〈-〉
3
mor magnus et sentitur ex eo sicut sentitur ex tremo-
4
re reliquorum membrorum. ¶ Et ingreditur super attra-
5
ctiuam vt non attrahat omnino. et quidam nominant hoc
6
mollificationem stomaci: aut attrahit cum pena sicut sit in
7
initio egritudinis que nominatur mollificatio stomaci: aut
8
est eius attractio varia quasi sit spasmosa aut tre-
9
mula. ¶ Et debilitas quidem virtutis alteratiue
10
perducit ad hydropisim carneam. ¶ Et scias quod
11
quando stomacus taliter debilitatur quod cibum mutare non potest
12
omnino absque causa excepta debilitate stomaci. est causa quam
13
distinguunt experimentatores intendentes succurrere
14
ei. ita vt non percipiant: et similiter iuuant cum regimine ele〈-〉
15
cto apud eos secundum plurimum. ¶ Et oportet vt emplastra
16
et vnguenta predicta quando volunt ex eis confortationem
17
stomaci calefiant vehementer: tepida namque secundum os mol〈-〉
18
lificant os stomaci. ¶ Et Galienus quidem vsus fuit in hoc
19
capitulo cerato secundum hunc modum. ℞. cere aureos .VIII. olei de
20
neriden vnciam .I. et misceatur cum vtrisque si stomacus fuerit
21
vehementis debilitatis: ita vt non retineat cibum
22
et aloes et masticis amborum ana aureum .I. et succi acre〈-〉
23
ste aureum .I. et ponatur super stomacum. ¶ Et Gallienus etiam affir〈-〉
24
mauit quod egritudines stomaci cum quibus non est calidi-
25
tas vehemens aut siccitas vehemens sanantur cum
26
dyacidonitem secundum hunc modum. ℞. succi cydoniorum
27
libros .II. et aceti fortis libram .I. et mellis quantum sufficit
28
decoquatur donec fiat in essentia mellis et pulueri-
29
zetur super illud zinziberis vncia .I. et .3.[*].3. i.e. .III. or tertia aut .II. vncie et administrentur.
30
Medicamen aliud proximum illi. ℞. cydoniorum aceto〈-〉
31
sorum libras .III. et mellis libras .III. permisceantur ambo et proijcian〈-〉
32
tur super ea piperis .IIII. vncie et seminis apij montani vncia .I.
33
¶ Et ex eis que conferunt stomaco debili est administratio
34
vociferationum et omnium que mouent siphac. ¶ Et
35
ex medicinis bonis stomaco debili mollificato est trife-
36
ra et medicamen persarum. et eius modus est vt sumantur
37
myrabolanorum nigrorum assatorum cum butyro vaccino
38
.ʒ.X. et nasturtij assati .ʒ.V. et ameos et origani persi-
39
ci amborum ana .ʒ.III. scorie ferri .ʒ.X. dosis eius sit
40
.ʒ.II. cum vino forti. ¶ Descriptio emplastri bo-
41
ni ad debilitatem stomaci cum duritie sua. ℞. cassie
42
lignee medietatem vnciam .I. lilij karmet .VIII. flores
43
squinanti karmet .VI. iunipere karmet .XVIII. bdelij
44
karmet .XXXII. spice celtice vncias .VI. aut gumme ru-
45
the siluestris vnciam .I. aloes vnciam .I. olei balsami vncias .II.
46
cinami grossi vnciam .I. ¶ Et potare grana myrti
47
est valde iuuatiuum eis: et in menta est iuuamentum
48
manifestum: et superiora feniculi sunt ex eis que con〈-〉
49
ferunt in emplastris stomaci frigidi et calidi. et
50
pix est ex emplastris stomaci frigidi debilis. Et scias
51
quod debilitas quandoque est causa tarditatis descensionis
52
cibi cum expulsiua est debilis. quare oportet vt sit
53
panis confectus istis plurimum habens fermenti. Et
54
quandoque est causa velocis descensionis cibi propter
55
suam infusionem lubricitantem propter debilita〈-〉
56
tem sue virtutis retentiue. quare oportet vt sit
57
panis confectus istis ad azimum decliuis ali-
58
quantulum.
1
¶ De signis nauseatiue satietatis et destructio〈-〉
2
nis digestiue. Capitulum .V.
3
EX signis illius sunt apostema faciei et constri〈-〉
4
ctio anhelitus et grauitas capitis et do〈-〉
5
lor in stomaco: et singultus et pigritia et tardi〈-〉
6
tas motuum: et citrinitas coloris et inflatio in ven〈-〉
7
tre et intestinis et hypocondrijs et eructuatio ace〈-〉
8
tosa: aut acuta fumosa fetida et nausea et vomi-
9
tus et lubricatio superflua: aut retentio superflua.
10
¶ De cura. Capitulum .VI.
11
OPortet vt administretur vomitus et le-
12
niatur natura cum solutione ventris: et ieiunet et
13
dimittat cibum quantum potest: et vt sit contentus
14
minoratione quando non potest: et exercitium: et balneum: et vt
15
sude[*]sude corrupt for sudet facienda sunt. Cum non est repletio cuius motus ti-
16
meatur cum motu. Quod si timeatur administrentur quies
17
et somnus prolixus: deinde gradatim perueniat ad cibum et bal-
18
neum. ¶ Et experire de cibo cuius digestio bona sit: et
19
experire signa bonitatis digestionis predicta in capitulo suo. Et
20
quandoque est nauseatiua satietas propter multitudinem somni
21
et quietis: nam somnus quamuis conferat inquantum digerit: tamen
22
motus confert inquantum expellit superfluitates: et somnus
23
quidem nocet vbi egent superfluitates expulsione: et vi-
24
gilie nocent vbi indiget materi digestione. ¶ Et quandoque
25
perducunt nauseatiua satietas et comestio non secundum
26
veritatem famis ad hoc vt accidant stomaco adustio et
27
acuitas intolerabiles. ¶ Et isti iuuantur in curatio〈-〉
28
ne nauseatiua satietatis cum aliqua quantitate con-
29
fectionis sotire. ¶ Et isti quandoque incipiunt vomitu expel〈-〉
30
lere illud quod comederunt.
¶ De destructio-
31
ne appetitus et debilitate eius. Capitulum .VII.
32
QUandoque est causa eius caliditas pura aut
33
cum materia et appetit humidum et frigidum quod est
34
potus: absque calido et sicco quod est cibus et
35
quod est consuetum vehementius et magis de〈-〉
36
struit appetitum. ¶ Et frigus quidem vehementius pertinet
37
appetitui: et propter hoc inueniuntur septemtrion ex ventis et
38
hyems ex temporibus vehementiores ad excitandum ap-
39
petitum: et qui inter peragit in niue vehementioris appe〈-〉
40
titus est valde. ¶ Et causa in hoc est quod caliditas est molli-
41
ficatiua faciens currere materias et replens locum eis: et
42
frigiditas est econtrario: quamuis quandoque sit causa magis
43
nocens appetitui malitia complexionis frigide singu-
44
laris quando mortificat duas virtutes scilicet sensibilem et
45
attractiuam: quare debilitatur appetitus et hoc est raro:
46
verum quandoque est causa eius omnis complexio superfluens. ¶ Quod si
47
confirmetur malitia complexionis debilitabit omnes virtu〈-〉
48
tes. ¶ Et deijcitur appetitus in febribus propter malitiam
49
complexionis et dominium sitis et repletionem humorum malorum
50
excitabilium. et quanto vehementius capit appetitus in
51
febribus pestilentialibus. ¶ Et quandoque superfluit solutio ven〈-〉
52
tris vehemens fit appetius cum superfluitate. ¶ Et
53
appetitus quidem cadit in apostematibus stomaci et epatis cum vehe〈-〉
54
mentia. ¶ Et cum appetitus conualescentium non est bo-
55
sus et cadit significat reciduationem nisi sit propter pauci-
56
tatem sanguinis: et debilitatem corporis: considera ergo
57
illud. ¶ Et quandoque est causa flegma plurimum viscosum com〈-〉
58
prehensum in ore stomaci: quare natura refugit a ci-
1
bo nisi in quo sunt caliditas et acuitas. deinde accidunt
2
ex acceptione illius etiam inflatio et extensio et nausea: et
3
non quiescit nisi cum eructuatione. ¶ Et quandoque fit propter
4
assiduationem catarri descendentis ex capite ad
5
stomacum: et quandoque fit propter repletionem corporis et pau〈-〉
6
citatem resolutionis et administrationis nature in rectifi-
7
cando humorem malum sicut fit in febribus in quibus
8
toleratur dimissio cibi tempore extenso: quoniam natura non fu-
9
git ex venis neque vene ex stomaco propterea quia natura la-
10
borat ad expellendum et refugit ab attractione: et si〈-〉
11
cut abstinent vrsus et eritius et plurima animalia a ci〈-〉
12
bo in hyeme tempore extenso: quoniam occupatur natura in recti〈-〉
13
ficando illud quod est in corporibus ex eorum humori〈-〉
14
bus crudis et digerendo ipsum et administrando
15
ipsum loco eius quod resoluitur. ¶ Et ad vltimum
16
necessitas cibi est vt suppleat locum eius quod resoluitur.
17
Cum ergo non est resolutio aut est resolutio par-
18
ua non est necessarius cibus extrinsecus. ¶ Et quandoque
19
est causa in ea quod venis in carne et lacertis et reliquis
20
membris quandoque accidit tantum debilitatis vt non sugant
21
et non peruenit suctio secundum semitam expulsionis ad
22
os stomaci: quare non sufficienter accipiat stomacus ci-
23
bum sicut cum accidit ei abstinentia a restauratione
24
eius quod resoluitur: quare non peruenit suctio venarum
25
ad os stomaci. ¶ Et quandoque fit propter abscissionem me-
26
lancolie effuse secundum assiduationem ex splene ad os
27
stomaci. quare non mouet ipsum ad appetendum et non ex-
28
pellit aliquid ab ipso mundificando. Cumque rema-
29
net supra superficiem stomaci res extranea: tunc si est
30
pauca est sicut abstinens a materia et mouens ad ex-
31
pellendum non sicut appetens ipsam mouens ad at〈-〉
32
trahendum. ¶ Et quandoque est causa eius destructio vir〈-〉
33
tutis sensibilis in ore stomaci. quare non sentit suctionem
34
venarum ex ipso quamuis sugant. ¶ Et quandoque est illud
35
causa proprietatis stomaci. ¶ Et quandoque est cum communitate ce-
36
rebri: et quandoque cum communitate nerui sexti solum. ¶ Et
37
quandoque fit causa eius debilitas epatis quare debilitatur
38
virtus appetitiua: immo quandoque sit causa eius mors vir-
39
tutis appetitiue et attractiue totius corporis si-
40
cut fit post egestionem sanguinis plurimi et hoc est ma-
41
lum: et difficilis cure: et perducit illud ad hoc vt co〈-〉
42
gnoscat cibos et appetat ex eis aliquid et ponantur
43
ante ipsum et refugiat ab eis: et deterius hoc est
44
vt nihil appetat. et non debilitatur virtus appetiti-
45
ua post euacuationem tantum. immo apud omnem malitiam com〈-〉
46
plexionis superflue. ¶ Et quandoque causa eius est vermes
47
quando nocent intestinis et communicat eis stomacus et non
48
ledunt stomacum nisi ascendendo ad ipsum. ¶ Et quandoque
49
est causa eius melancolia multa ledens stomacum mouens eum
50
ad vomendum et ad expellendum non ad comedendum
51
et attrahendum. ¶ Et quandoque accidit destructio ap-
52
petitus propter pregnationem et retentionem menstruo〈-〉
53
rum in principio pregnationis: verum illud quod plu-
54
rimum accidit eis est corruptio digestionis. ¶ Et
55
quandoque est causa eius superfluitas caloris aeris: aut fri〈-〉
56
giditatis eius: ita vt resoluat virtutem sua calidi-
57
tate aut stupefaciat eam sua frigiditate: aut prohi-
58
beat resolutionem et vehementem faciat caliditatem
1
stomaci similiter qui consuetus est bibere vinum et di-
2
mittit illud. ¶ Et quandoque alteratur dispositio appetitus
3
et debilitatur propter malitiam dispositionis somni. ¶ Et
4
quandoque fit casus appetitus propter paruitatem sanguinis quam sequi-
5
tur debilitas virtutum sicut accidit conualescentibus cum
6
conualescentia. Hic namque appetitus redit cum viuifica〈-〉
7
tione et reditione sanguinis paulatim. ¶ Et exercitium etiam
8
abscindit appetitum cibi. ¶ Et potus aque plurime.
9
Et quandoque est causa eius tristitia et timor et ira et que sunt
10
similia his. Et quandoque est appetitus prostratus: et quando inci〈-〉
11
pit homo comedere excitatur: et causa in hoc est: aut quia ci〈-〉
12
bus excitat virtutem attractiuam: aut quia qualitas inuen-
13
ta in ipso actu alterat complexionem destruentem appe-
14
titum. sicut si sit complexio illa calida et ingrediatur cibus qui
15
sit frigidus actu cum compositione ad illam complexionem: et sedatur.
16
Et similiter quandoque bibitur in ieiunio aqua frigida et excitat ap〈-〉
17
petitum. et febricitanti quidem redit appetitus eius cum rece-
18
ptione panis infusi in aqua frigida. ¶ Et quando accidit ebrie〈-〉
19
tas ex vino ebibito super humorem commotiuum excitat
20
appetitum ad sorbendum. ¶ Et similiter si est ille destru-
21
ctor appetitus frigiditatis et ingreditur cibus calidus
22
actu: aut aggregatur ex eo actu. ¶ Et casus quidem
23
appetitus in egritudinibus chronicis est signifi-
24
catio valde mala. ¶ Et scias quod cause destructio〈-〉
25
nis appetitus sunt ipse eedem cause debilitatis
26
appetitus quando sunt minores et debiliores.
27
¶ De signis. Capitulum .VIII.
28
SIgna eius que est propter complexiones sunt ea
29
que sciuisti. Et signa eius que fit propter paruita-
30
tem resolutionis sunt spissitudo cutis: et
31
regimen delitiosum de his quorum preterijt
32
rememoratio: et multitudo egestionis et conualescen〈-〉
33
tia appetitus pauca post exercitium et euacuationem.
34
¶ Et signa eius que fit ex debilitate oris stomaci sunt
35
ea que diximus in capitulo debilitatis: et ex eis sunt euacuatio〈-〉
36
nes plurime. ¶ Et signum eius cuius causa est aer est il〈-〉
37
lud quod scitur de dispositione egri in eis que sunt perterita[*]perterita corrupt for preterita
38
scilicet an obuiauit aeri vehementis frigoris aut vehe〈-〉
39
mentis caloris. ¶ Et signa eius que est ex vlceribus
40
sunt dolor dictus in capitulo vlcerum et quod egreditur aliquid
41
ex eis in egestione: et mollificatio nature et paruitas
42
more cibi in stomaco: et mordicatio eius quod habet qualita-
43
tem acetosam aut acutam aut amaram. ¶ Et signum
44
eius que accidit pregnantibus est pregnatio. Et signa humoris
45
putridi sunt nausea et subuersio anime et fetor oris
46
in quibusdam horis et egestio mala. ¶ Et signum
47
eius que fit ex abscisione melancolie effuse ex splene ad
48
stomacum: est quod quando iste homo sumit acetosa et commouent
49
stomacum eius et expellit redit ad appetitum: ac si ipsa
50
faciant operationem cause abscisse si non esset abscissa: et
51
facit credere hanc significationem magnitudo splenis
52
propter retentionem eius quod oportet vt effundatur. Et
53
signa eius que fit ex melancolia plurima effusa ledente
54
stomacum est vomitus melancolie et sapor acetosus et inquie-
55
tudo et alteratio coloris hominis ad nigredinem.
56
¶ Et signa eius que fit causa vermium sunt signa exitus
57
vermium: et conualescentia huiusmodi appetitus quando admi〈-〉
58
nistratur aloes in syrupo malorum loco emplastri: nam
1
nam[*]namnam corrupt for nam descendunt vermes a frigidioribus[*]frigidioribus cf. Venice 1564: superioribus ventris. ¶ Et
2
signum eius que fit propter paruitatem sanguinis est vt accidat
3
conualescentibus aut qui euacuatur euacuatione plurima. ¶ Et si〈-〉
4
gnum eius que fit propter somnum est ex malitia dispositionis
5
somni cum priuatione reliquorum signorum. ¶ Et signa
6
eius in qua est causa mortificatio appetitus sunt signa
7
malitie complexionis confirmate: aut euacuationes preterite
8
debilitantis totum corpus: et vt eger talis fiat quod quando
9
appetit aliquid et afferatur ante ipsum refugiat ab ipso
10
et abhoreat: et maius illo est vt non appetat omnino.
11
¶ Et signa eius que fit propter destructionem sensus
12
stomaci et debilitatem eius sunt vt sint reliqua signa sana:
13
et vt res acute non mordicationem faciant neque nau〈-〉
14
seam neque faciant euenire singultum sicut diapipe〈-〉
15
reon quando sumitur in ieiunio et bibitur post ipsum.
16
¶ De cura. Capitulum .IX.
17
X[*]X corrupt for EX [initial is missing] curatione bona ei qui non appetit ci-
18
bum non propter caliditatem dominantem est vt prohibea〈-〉
19
tur cibus spacio longo et minnoretur[*]minnoretur corrupt for minoretur ei do〈-〉
20
nec viuificetur virtus eius et digeratur nausea omnino
21
et vt patiatur famem donec rectificetur stomacus eius et
22
appetat cibum sicut accidit vigilantibus: quoniam cum ipsi
23
prohibentur a somno longo tempore fiunt dormientes et
24
profundantur in somno. ¶ Et ex eis que conferunt illis
25
quorum appetitus prostratus est propter debilitatem sicut con-
26
ualescentium aut propter materiam humidam viscosam est vt co-
27
medant oliuas aque et aliquid de piscibus salitis: et
28
vt sorbeant acetum squilliticum paulatim: et oportet vt alie〈-〉
29
netur in cibarijs eorum crocus omnino: verum salita consue-
30
ta sunt plus prouocatiua appetitus. ¶ Et ex prouo〈-〉
31
cantibus appetitum sunt cappares preparate et men-
32
ta et cepe et oliue et piper et gariofilus et galanga et ace〈-〉
33
tum et acetosa et acetum eorum et almuri etiam et allea et ce〈-〉
34
pe et parum opoponaci et mel et piper album et zinziber et assa.
35
et belseuic[*]belseuic cf. Venice 1564: belseueic etiam prouocat appetitum et mundificat cum
36
hoc os stomaci. ¶ Et ex medicinis disrumpentibus ap-
37
petitum eius qui habet malitiam complexionis calide aut frigide
38
est electuarium dyacidoniten. ¶ Et ex medicinis dis-
39
rumpentibus appetitum est medicamen factum ex succo cy〈-〉
40
doniorum factum cum pomis dictum in antidotario. Et
41
ex eis que iuuant appetitum et prohibent subuersionem
42
stomaci eius qui non recipit cibum est rob mente secundum hunc
43
modum. ¶ Terantur grana acetosa cum corticibus
44
suis et sumatur de succorum eorum pars .I. et succi mente
45
pars .ß. et mellis boni aut zuccari pars .ß. deinde preparentur
46
cum facilitate super ignem et sit dosis eius in ieiunio
47
coclearium .I. ¶ Factum autem causa caliditatis quandoque
48
rectificat potus aque frigide in quantitate qua non
49
mortificet calorem innatum. et conferunt ei vti robub
50
acetosis. ¶ Et ex eis que experta sunt in ea est su〈-〉
51
mere in potu aquam granatorum cum oleo rosarum
52
et proprie quando est illic materia aut dominium sitis: et succi
53
granorum frigidorum cum robub infrigidatis et emplastra
54
infrigidata. ¶ Et si fuerit illic materia euacuabis eam
55
in primis. ¶ Et de summa istorum sunt conuale-
56
scentes exeuntes a febribus et est cum eis remanen-
57
tia acuitatis eorum cura et est hec cura: verum ipsi non
58
vtantur aqua frigida plurima vt non deijciant virtu〈-〉
1
tes stomacorum eorum. ¶ Et necessarium est vt in potu sumant
2
hoc medicamen. ℞. rosarum .ʒ.X. sumac .ʒ.II. cardamo〈-〉
3
mi .ʒ.I. fiant ex eis trocisci et sit dosis .ʒ.II. Ipsum enim fa〈-〉
4
cit appetitum et incidit sitim. ¶ Et ex eis que fa-
5
ciunt eos appetere est sauic ablutum cum aqua et
6
aceto. ¶ Et confert eis vomere immissis digitis
7
mouet enim virtutem. ¶ Patientibus autem factam propter
8
frigus confert decoctio specierum que est piper et cinnamo〈-〉
9
mum et similia. et similiter vinum vetus et diapipereon et ty〈-〉
10
riaca proprie: et allea sunt iuumenti maximi in hoc
11
et diacalamentum plurimum confert eis et omnia electuaria cali-
12
da et similiter citra condita et myrabolani conditi et seca-
13
cul conditi et zinziber conditum et conferunt eis vaporationes
14
cum milio. quoniam ipsum est magis iuuatiuum quam sal.
15
¶ Facte vero cause flegmatis plurimi viscosi confert
16
vomitus factus cum raphano comesto super quem
17
bibitur sirupus acetosus de melle singulariter secundum quod ex〈-〉
18
posuimus in capitulo cure vniuersalis. ¶ Et ex eis que con〈-〉
19
ferunt ipsi est sirupus acetosus cum seminibus me-
20
lonis in quo ponitur secundum omnem eminam mellis que
21
in ipso ponitur aloes .III. vncie et sumuntur in potu omni
22
die ex eo tria coclearia. et etiam oliue de aqua cum
23
aniso et cappares in aceto cum melle. ¶ Et quandoque
24
conferunt ei vti aquis thermarum et deambulatio
25
et motus. Et curatur post mundificationem cum eis
26
que diximus in capitulo de casu appetitus causa frigo-
27
ris. ¶ In ea autem que fit causa humoris colerici aut
28
humoris subtilis fiat euacuatio cum eis que scis ex
29
myrabolanis. et sirupus acetosus cum aloe est
30
melior sirupo acetoso cum scamonea. Scamo〈-〉
31
nea namque inimica est stomaco: et curetur etiam cum vomi-
32
tu qui educit humores subtiles et decoctione
33
absinthij etiam: quoniam est vltima. ¶ In ea vero que
34
facta est cum communitate neruorum afferentium sensus:
35
aut cum communitate cerebri ipsius oportet vt tendatur ver-
36
sus curam cerebri et confortationes eius. ¶ Sed in
37
facta propter spissitudinem et paruitatem suctionis venarum
38
ex epate oportet vt rarificetur corpus cum balneo et
39
exercitio equali et prouocatione sudoris cum ape-
40
ritiuis. ¶ In ea vero que facta est causa melancolie oportet
41
vt euacuetur melancolia deinde administrentur alcaugua-
42
mich et incisiua vt incidatur illud quod remansit ex ea.
43
deinde administrentur cibi boni chimi odoriferi.
44
¶ Eius vero que facta est ab abscisione melancolie
45
cura est cura splenis et eius confortatio et apertio
46
viarum que sunt inter splenem et stomacum cum medici〈-〉
47
nis quarum est mouere ad partem splenis. sicut est epi〈-〉
48
thimum et radices corticum capparorum in sirupo
49
acetoso et similiter cappares cum aceto condite. ¶ Pre〈-〉
50
gnantium autem appetitus quandoque accessit quandoque cadit:
51
et cura etius est cum eis que sunt sicut incessio
52
temperata et exercitium temperatum: et intentio comestis et
53
bibitis: et vinum vetus odoriferum confortatiuum vir-
54
tutis expulsiue et resolutiuum materiei male: et repsen〈-〉
55
tatio[*]repsentatio corrupt for representatio ciborum saporosorum et ea in quibus est calidi-
56
tas et incisio. ¶ Et in ea quidem que facta est propter
57
casum virtutis oportet vt incipiatur a rectificatione com-
58
plexionis deijcientis eam quecunque complexio sit et con〈-〉
1
uersione ipsius ad contrarium sui. ¶ Et similiter si fuerit
2
post euacuationes et rasuram: tunc illud erit propter morti〈-〉
3
ficationem virtutis: verum in facta propter debilitatem
4
virtutis eorum oportet vt motus fiant vomitu cum di-
5
gistis[*]di-gistis corrupt for digitis. ipsi namque licet non vomant inueniunt tamen
6
augmentum virtutis appetitiue. Et quandoque fit ex
7
eis necessarium potare tyriacam in quibusdam sirupis sto-
8
maticis sicut est sirupus.[*]sirupus. corrupt for sirupus [redundant period] de absinthio aut siru-
9
pus.[*]siru-pus. corrupt for sirupus [redundant period] de seminibus myxtis secundum quod conuenit. ¶ In facta
10
vero propter debilitatem sensus stomaci oportet vt curetur cere-
11
brum et auferatur causa que intromittit nocumentum in
12
operatione eius. ¶ Et scias quod vomitus mundificans
13
cum facilitate est medicamen mirabile ei cuius
14
appetitus prostratur in dulcibus et vnctuosis et est
15
contentus in appetendo acetosa et acuta. ¶ Et eis
16
quidem que conferunt plurimum habentibus destructionem ap-
17
petitus sunt olibanum et mastix et xiloaloes et ga〈-〉
18
lia et calamus aromaticus et balaustie et aqua cydonio-
19
rum cum vino odorifero quando ex ea sit emplastrum cum non
20
est ex siccitate. ¶ Et ex eis que conferunt est siru〈-〉
21
pus de absinthio et vt assumat in omni die pondus .ʒ.I.
22
de radicibus squinanti. et .ß.ʒ. de spica: bibantur cum
23
aqua in ieiuno. ¶ Et illa confectio que est compa-
24
rata filio abel dicta in antidotario est iuuatiua etiam.
25
¶ Et dicitur quod ex herbo contrito cum sumitur aureus cum
26
aqua granati muzi est conferens in excitando ap-
27
petitum. ¶ Et quando casus appetitus perducit ad syn〈-〉
28
copim tunc cura est approximatio odoramen〈-〉
29
torum delectabilium ex cibis ad infirmum sicut sunt
30
carnes et hedus lactens et gallina assata et alia
31
et prohibeatur ei somnus et cibetur cum conualescit pane
32
infuso in vino: et sumantur sorbitiones velocis nu〈-〉
33
trimenti. ¶ Et scias quod omnia olera et proprie buty〈-〉
34
rum et vnctuosa prosternunt appetitum aut debilitant
35
ipsum per hoc quod mollificant et per hoc quod corrumpunt ori〈-〉
36
ficia venarum. ¶ Et illud quod ex eis conuenientius est:
37
illud est in quo est stipticitas aliqua sicut oleum ompha〈-〉
38
cinum et oleum nucinum et oleum fisticinum.
39
¶ De corruptione appetitus. Capitulum .X.
40
QUando in stomaco aggregatur humor malus di-
41
uersus a consueto in qualitate sua natura tunc re〈-〉
42
quirit aliquid ei contrarium: et contrarium diuersum a
43
consueto diuersum est non consuetum: fugan-
44
tia namque sunt extrema et econtrario. quapropter accidit qui-
45
busdam appetitus luti. carbonum. et terre. et gypsi et
46
rerum huius generis propter qualitatem que in eis est exucantem aut
47
incidentem contrariam qualitati humorum. ¶ Et quandoque accidit pre〈-〉
48
gnantibus propter retentionem menstruorum appetitus corru〈-〉
49
ptus plusquam accidat eis destructio appetitus. et causa
50
in hoc est illud quod diximus et illud est vsque prope
51
duos menses aut tres. ¶ Et illud quidem est quoniam earum
52
menstrua retinentur ad nutrimentum embryonis: et quoniam
53
quando currunt timetur in eis quod abortum faciant. ¶ Am-
54
plius embryon in initio conceptionis non plurimo indi-
55
get nutrimento propter paruitatem sui corporis: quare superfluit
56
quod de menstruis retinetur quantum ad necessitatem corrumpuntur
57
ergo et multiplicantur superfluitates in matrice et in stomaco.
58
¶ Cumque embryon fit indigens superfluo nutrimento
1
et illud est apud .IIII. menses minorantur superflui-
2
tates iste et minoratur hic appetitus. et est ille qui
3
nominatur periculum et discrimem. ¶ Et rectius ad
4
quod alteratur iste appetitus est vt sit decliuis ad
5
acetosum et acutum: et illud quidem est magis corru〈-〉
6
ptum est vt sit decliuis ad exiccatum et siccum.
7
sicut est lutum et carbones et teste et quandoque acci-
8
dit hominibus simile huic propter superfluitates.
9
¶ De cura corruptionis appetitus. Capitulum .XI.
10
OPortet vt euacuetur humor faciens cor-
11
ruptionem cum medicinis quas dixi-
12
mus quibus oportet vti. ¶ Et ex regimine
13
experto ad hoc est vt sumat pisces sali-
14
tos et raphanum infusum in oxymelle et comedat
15
vtrosque. deinde bibat post ipsos aquam in qua fa〈-〉
16
seoli rubei decoquuntur et anetum et nasturtium et se〈-〉
17
men eruce que in potu sumatur. et quando in ipsa po-
18
nitur luti inuenti in croco quantitas .ʒ.III. et fiat
19
vomitus cum ea in mense semel vel bis. deinde
20
administretur confectio de myrabolanis cum nuce
21
enden. ¶ Et ex eis que conferunt ad hoc sunt cy〈-〉
22
minum carmenum et ameos masticata in ieiuno et
23
post cibum. et comedantur sumpta semel in pulue-
24
re: hausto post ipsum liquore. ¶ Aut sumatur .ʒ.I.
25
de cardamomo minore: et tantundem de cubebis: et
26
quantum totum de zuccaro tabarzet. et sumatur in omni die.
27
¶ Et ex medicinis compositis cum cuppulis
28
glandium vehementis iuuamenti sunt ea que
29
sunt sicut medicamen cuius hec est descriptio.
30
¶ Cuppularum glandium .ʒ.VIII. aloes .ʒ.XVI. her〈-〉
31
be eupatorij .ʒ.VI. radicum squinanti .ʒ.IIII. myrrhe
32
.ʒ.II. conterantur omnia et decoquantur in .II. libris aque do-
33
nec remaneat medietas et sumatur in potu omni
34
die tertia libre tribus diebus continuis. ¶ Et iterum
35
cuppularum glandium .ʒ.II. myrabolanorum nigrorum belliricorum
36
et polypodij emblicorum omnium ana .ʒ.V. scorie ferri
37
infuse in aceto forti multotiens post quod omni vi〈-〉
38
ce assantur super patellam .ʒ.X. decoquantur in .VIII.
39
vncijs vini pontici et .VIII. vncijs aque donec ad medie〈-〉
40
tatem perueniant et dentur in ieiuno .VI.ʒ. ¶ In cu〈-〉
41
ra autem appetitus luti oportet vt euacuetur humor requirens
42
illud cum vomitu noto ad suum simile: sicut ille qui
43
fit post comestionem piscium salitorum cum aqua fa-
44
seolorum et aneti et raphani. ¶ Et ex eis que for〈-〉
45
titer agunt fortiora istis. ¶ Et si necessaria est solu-
46
tio ventris etiam fiat. ¶ Et ex eis est euacuatio cum tur〈-〉
47
bith et grauis citri et sale naptico quoniam est iuuati〈-〉
48
ua et proprie si fuerint illic vermes: et administren〈-〉
49
tur post illud medicine quas dabit hora et alie
50
dicte in antidotario. ¶ Et oportet vt fiat ex ameos et
51
mastice et cymino gluten et masticetur. et vt sumatur
52
ex duobus cardamomis ana .ʒ.II. de zuccaro ta-
53
barzet quantum est totum in ieiuno et sorbeatur super ea
54
aqua tepida multotiens paulatim. ¶ Et ex eis
55
que experta sunt eis est hec confectio. ℞. myrabola〈-〉
56
nos et emblicos nucem enden et masticem et carda-
57
momum maius ameos zinziber conficiantur cum melle et
58
sumatur ex eis ante cibum et post cibum quantitas nu〈-〉
1
cis. ¶ Et ex regimine bono in hoc est vt mun〈-〉
2
dificet patiens eam stomacum suum et rectificet com〈-〉
3
plexionem suam. ¶ Amplius sumatur lutum alhur et
4
dissoluatur in aqua et ponantur in ipsa medicine vo〈-〉
5
mitiue que non habent saporem maximum: deinde
6
ponantur in ipsa ex sale et ipsam bonam efficiat: de〈-〉
7
inde exiccetur in sole et precipiatur appetenti lutum vt
8
sumat ex eo aliquid in quo fit de medicamine quod
9
non addat supra dosim .I. aut dosim .I. et .ß. quoniam fa-
10
ciet ipsum euomere illud quod comedit et proprie si
11
fuerit res commouens vomitum sicut caules et similia
12
et facit abhorere lutum. ¶ Et iam existimauerunt
13
quidam quod iuuantius quod administratur ad expellen-
14
dum appetitum luti est vt cibetur patiens dum est ieiu〈-〉
15
nus pullis columbarum assatis et vtatur eis in secunda men〈-〉
16
sa post cibum paulatim. Et in secunda mensa vti amoes
17
est valde mirabile et similiter amigdalis amaris.
18
¶ Et dixerunt quidam quod potare sacraiati de sisamo
19
abscindit ipsum. Et oportet vt loquamur in hoc secundum ex-
20
perimentum non secundum rationationem. ¶ Et ex illis
21
que conferunt eis quamuis sit ex lutis est nux enden
22
et suctio falsorum[*]falsorum corrupt for salsorum [cf. Venice 1564] et si sint ex lapide. Et iam expertum
23
est amilum de tritico et proprie cum sale. ¶ Et experta
24
sunt eis vt sumantur vini pontici vncie .VIII. et coquan〈-〉
25
tur donec remaneat .ß. libra et ad bibendum detur in
26
ieiuno per hebdomadam vnam. ¶ Et ex illis qui〈-〉
27
bus oportet eos vti in secunda mensa sunt fistici: et passu〈-〉
28
le et castanee: et chrysomilla. ¶ Et in quibusdam
29
eorum expertum est vt sumant azebegi: et sint in ipso
30
pisces parui et cepe: et carui et oleum ablutum: et species
31
sint piper et zinziber et iam dictum est: quod ruta est maximi
32
iuuamenti. Et nos quidem iam diximus re-
33
gimen eius qui appetit acetosum et acutum absque
34
dulci et vnctuoso.
35
¶ De fame et vehementia eius et expulsione ap〈-〉
36
petitus canini. Capitulum .XII.
37
MUltotiens excitatur hic appetitus ca-
38
ninus post euacuationes et febres prolixas
39
resoluentes. ¶ Et quandoque accidit ex debi〈-〉
40
litate virtutis retentiue in corpore. quia
41
assidue fit resolutio superflua et assidue fit appetitus
42
vehementis restaurationis. ¶ Et quandoque accidit ap-
43
petitus caninus propter caliditatem superfluam in ore stomaci
44
resoluentem et requirentem restaurationem: quare est os
45
stomaci semper quasi sit famelicum: et hoc secundum plurimum facit
46
sitim: et in quibusdam dispositionibus facit famem cum su-
47
perfluit eius resolutio. ¶ Fames autem secundum plurimum est
48
a superfluitate caloris in corpore toto et in extre〈-〉
49
mitatibus eius. Caliditas enim licet cum appropriatur
50
ori stomaci faciat appetere aquam et currentia humi-
51
da: in ipsa cum dominatur corpori resoluit et cogit ve〈-〉
52
nas vti suctione post suctionem donec perueniat ad
53
os stomaci capiendo quod aggregatum est. Et quandoque est
54
hec caliditas veniens de foris precipue propter domnium ae-
55
ris calidi in corpore: cum occurrit raritati eius et
56
obedientie ipsius ad resolutionem et necessitati recte
57
ad restaurationem. ¶ Et quandoque superfluitas resolutio〈-〉
58
nis corporis sola est in hoc causa cum est illic caliditas
1
intrinseca digestiua resolutiua: et precipue si fue〈-〉
2
rit illic caliditas extrinseca: aut adiutorium debili-
3
tatis retentiue. ¶ Et quandoque accidit etiam ex catarro in
4
capite et illud est raro. ¶ Et quandoque fit propter vermes
5
et serpentes magnos cum subito incipiunt ve-
6
nire ad comesta et appropinquant eis et dimit〈-〉
7
tunt corpus et stomacum famelica. ¶ Et quandoque est propter
8
humorem acetosum scilicet melancoliam: aut flegma aceto〈-〉
9
sum commouentem os stomaci: et facit in ipso illud quod
10
facit suctio venarum capientium cibum: et committatur
11
ipsum vt inspissetur cum eo sanguis et contrahatur et sen-
12
tiatur in orificijs venarum sicut abstergens su-
13
gens: et est cum acetosum sua incisione et expul〈-〉
14
sione remouet humores viscosos si sunt in ore
15
stomaci qui sunt contrarium appetitus: quoniam motus cum est
16
cum comprehensione horum humorum est ad expel-
17
lendum vehementius quam sit ad attrahendum. ¶ Et
18
iterum villorum stomaci motus vehemens fit ad inspissan〈-〉
19
dum et constringendum cuius simile accidit cum est mo〈-〉
20
tus suctionis venarum et motus virtutis attracti-
21
ue: et illud quod accidit ex canina fame peregre profi-
22
ciscentibus in frigore vehementi possibile est vt sit
23
propter hanc causam et similia. ¶ Et ex causis quidem commo〈-〉
24
uentibus famem et appetitum vehementem sunt vi-
25
gilie superflue propterea quia resoluunt et extrahunt humi〈-〉
26
ditates ad exteriora sequentes dilatationem cali〈-〉
27
ditatis ad exteriora. ¶ Et scias quod appetitus
28
caninus multotiens perducit ad bolismum et
29
subeth ad mortem.
30
¶ De signis. Capitulum .XIII.
31
SIgnum eius que fit post euacuationes et egri-
32
tudines resolutiuas est antecessio ea〈-〉
33
rum et vt non sit natura soluta secundum plurimum:
34
quoniam corpus attrahit humectationem
35
cibi ad seipsum: quare exiccatur fex. ¶ Et signa
36
eius que fit ex frigore sunt paruitas sitis et multi〈-〉
37
tudo fecis et inflatio et reliqua signa huius com-
38
plexionis. ¶ Et ex illis est frigiditas huius aeris
39
circundantis: et signa eius que fit ex caliditate sunt
40
fortitudo sitis: et non est vomitus acetosus et est
41
natura secundum plurimum constricta et reliqua signa eius huius
42
complexionis. ¶ Et signa eius que fit ex debilitate
43
virtutis retentiue in toto corpore et in stomaco: sunt
44
multitudo exitus egestionis crude et perductio
45
dispositionis ad sanguinolentam egestionem et reliqua si〈-〉
46
gna proportionalia nota. ¶ Et signa eius que
47
est ex multitudine resolutionis sunt cause resolutionis
48
predicte in libro vniuersali. quarum rememoratio preterijt
49
et vt non sit in digestione nocumentum. ¶ Et ex sum-
50
ma signorum casualium sunt caliditas aeris circundan〈-〉
51
tis et vigilie et similia. ¶ Et signa eius que fit ex
52
humore acetoso: aut melancolico sunt paucitas ap-
53
petitus aque et acetositas eructuationis et reli-
54
qua signa proportionalia nota. ¶ Et signa ca-
55
tarri ex capite sunt ea que diximus in capitu-
56
lo suo. ¶ Et signa vermium sunt ea que sequun〈-〉
57
tur in loco suo et que dicemus in capitulo suo.
58
¶ De cura. Capitulum .XIIII.
1
Lla[*]Lla corrupt for ILla [initial is missing] quidem que fit ex frigore et ex su〈-〉
2
perfluitate flegmatica oportet vt curetur cum
3
mundificatione nota cum calefactiuis
4
predictis: et vino plurimo in quo non
5
sint ponticitas neque acetositas omnino. Ipsum enim sa〈-〉
6
nat ab ea sumptum in potu calefactum in ieiuno
7
ipsum namque est curatio magis conferens eis nisi ip-
8
sis adsit ventris solutio. tunc enim oportet vt omne vinum vitent:
9
stipticum namque augmentum facit in canino appeti-
10
tu ipsorum. et amarum addit in solutione ventris ipso-
11
rum. ¶ Et oportet vt sint ea quibus cibantur pinguia
12
calide complexionis sicut sunt ea que impinguantur
13
cum zirbo cameli et oleum est eius iuuatiuum
14
cum in ipso non sunt ponticitas et acetositas.
15
¶ Et alidabeth[*]alidabeth corrupt for aliudabeth [cf. Canon 4, and Venice 1564] conferunt eis. et ex eis quibus oportet
16
cibari eos est vitellus oui assatus valde: post ci〈-〉
17
bum. et oportet vt elongentur ab acetoso: et pontico.
18
¶ Et administrentur eis electuaria odorifera sicut
19
alcanzi et electuarium veremisck proprie: cum fue〈-〉
20
rit illis ventris solutio. ¶ Et ex vnctionibus ab-
21
stergendo factis que eis conferunt sunt muschus
22
et laudanum. ¶ Et ex eis que experta sunt: sunt
23
grana alcadra in ieiuno aliquibus diebus. ¶ Il〈-〉
24
lis autem qui patiuntur eam ex debilitate virtutis
25
retentiue. nam ipsa licet secundum plurimum debilitetur propter fri-
26
gus: tamen debilitatur:[*]tamen debilitatur: corrupt for tamen debilitatur [redundant colon] quandoque ipsa: et omnis virtus propter omnem
27
malittam[*]malittam corrupt for malitiam complexionis. ¶ Et non attendas sermo-
28
nem ipsorum qui negant illud: et dimittunt: immo
29
oportet vt cognoscas complexionem: et opponas cum contrarie〈-〉
30
tate cure: et sit magis vincens illud quod est cum
31
humiditate: confert panis de armacha valde.
32
¶ Quod si eorum nature fuerint vehementis mollifi-
33
cationis tunc retine eas: nam in retentione ea-
34
rum est cura fortis huius egritudinis. ¶ Uerum
35
illos quibus accidit hoc post febres sortes et euacuationes
36
oportet cibari ex vnctuosis que mundificant os stomaci
37
que non sunt male substantie: sicut est oleum amigda-
38
larum cum zuccaro et vt inspissetur quod de corpore
39
ipsorum est apparens. Et similiter est cura eius que accidit
40
propter resolutionem plurimam. ¶ Et oportet ne patientes hanc
41
speciem famis canine ad calefacientia perueniant et
42
syrupos: immo nutriantur ex cibis frigidis et liniantur
43
extrinsecus ex eis que opilant poros: sicut est
44
oleum myrtinum et proprie in cerato: et sicut alumen
45
dissolutum in aceto: et vt abluantur aqua frigida nisi sit
46
quod prohibeat. ¶ Et oportet vt sint cibaria eorum frigida
47
viscosa grossa sicut sunt ventres et acida et aceto〈-〉
48
sa et congelata: et panis azimus. et cum inuenit ali〈-〉
49
quis eorum iuuamentum ex hoc regimine conuenit ei vt
50
abhoreat ipsum paulatim: et succurrat malitie ip-
51
sius et similiter ille causa famis cuius est raritas corpo-
52
ris. ¶ In illa autem cuius causa sunt vermes et ser-
53
pentes oportet vt interficiantur et educantur cum eis que
54
diximus in capitulo vermium: et vt cibentur ex cibis grossis
55
frigidis: et pane infuso in aqua frigida et aqua
56
rosacea et eo quod dissoluitur in decoctione ex carnibus
57
gallorum et gallinatum et piscium et vtantur fructibus sti〈-〉
58
pticis. ¶ In ea autem cuius causa est ex flegmate
1
acetoso oportet vt patientes ipsam sumant cum ali-
2
quo in quo cadunt origanum et synapis et piper
3
et vt comedant mel et allea et cepas et nuces et
4
amigdalas et vnctuosa et adipes: sicut sunt adi〈-〉
5
pes gallinarum et similium. ¶ Et intentio quidem in qui-
6
busdam eorum est calefactio et illarum quedam sunt me〈-〉
7
dicine calide predicte: et in quibusdam earum est equa〈-〉
8
tio acetositatis: et illa quidem sunt cibi vnctuosi pre〈-〉
9
dicti. ¶ Et ille quidem qui fortis est tolerans solutio〈-〉
10
nem ventris: soluatur post administrationem horum
11
subtiliatiuorum cum picra confortata eis: deinde
12
dentur ei vnctuosa. ¶ In pueris vero cum subti〈-〉
13
liantur: cum eis que sunt sicut cepe et allea et cibi
14
subtiliatiui assiduetur tribuere eis in potu aquam
15
calidam post regimen cum subtiliatiuis: illud enim
16
lauat humores eorum. ¶ Illa autem que est propter
17
melancoliam effusam semper quandoque indiget flobotomia ba-
18
silice sinistre si est sanguis in eis plurimus causa melancolie
19
plurime: et si est splen apostematus tunc laboretur in eua-
20
cuando eos cum illis que scripta sunt in cano-
21
ne et alienentur ab acetosis et stipticis. ¶ Et quandoque
22
conferunt eis ventose super splenem. ¶ Species vero
23
que fit ex caliditate: curatur cum eo quod scis: et dentur
24
cibaria subtilia et cucumeres et melones et cu-
25
curbite et similia et vitetur aer calidus.
26
¶ De fame que vocatur bolismus. Capitulum .XV.
27
ESt fames que nominatur fames vaccina
28
et ipsam quidem antecedunt plerumque fa-
29
mes canina et destruitur appetitus post
30
ipsam et quandoque non: immo destruitur ap-
31
petitus omnino incipiendo: et est fames membrorum
32
cum satietate stomaci: sunt ergo membra famelica
33
valde et indigentia nutrimento et stomacus respuens
34
ipsum: et quandoque peruenit res in ipso ad syncopim: et
35
vene quidem sunt vacue. sed stomacus respuit cibum ab-
36
horrens ipsum. ¶ Et multotiens quidem accidit inter
37
agentibus in frigore et congelatis quorum stomaci ex fri〈-〉
38
gore vehementi inspissantur. Et causa eius est mali-
39
tia complexionis mortificans virtutem sensibilem et vir〈-〉
40
tutem attractiuam. ¶ Et fit ex humoribus tegenti〈-〉
41
bus os stomaci cooperientibus ipsum et spar-
42
sis in villis eius mouentibus ad expellendum
43
et refugientibus attractionem.
44
¶ De signis[*]De signis. The rubric is missing in Venice 1564, p. 712, see the comment below. Capitulum .XVI.[*]Capitulum .XVI. The chapter number is missing in Venice 1564, p. 712, see the comment below
45
ET tu quidem[*]ET tu quidem [...] in canone. This chapter is a part of the preceeding chapter in Venice 1564. The index fol. 386v ff. below agrees with the chapter numbering in this print. cognosces signa cum
46
eis que iterata et dicta sunt tibi in canone.
47
¶ De cura. Capitulum .XVII.[*]XVII cf. Venice 16 Because of the inclusion of the preceeding chapter into the chapter before (see the comments above), the chapter numbering disagrees in the two prints from this chapter onwards until the end of tractatus secundus, ch. XXIII (see fol. 277v-278v, and Venice 1564, pp. 712-715). The index fol. 386v ff. below agrees with the chapter numbering in this print.
48
CUra est cura casus appetitus omnino:
49
et penitus oportet vt odorentur cibi prouocan-
50
tes appetitum habentes species et fructus
51
odoriferos et aromatica odorabilia
52
in quibus est stipticitas vt congregetur virtus: quare
53
non resoluatur: et deglutiant panem infusum in vi〈-〉
54
no odorifero et sumant in potu: aut sorbeant ex
55
vino odorifero et proprie si permisceatur ei campho〈-〉
56
ra in calida complexione: aut xiloaloes: et galia in
57
alijs. ¶ Et confert ei syrupus de lilio si non fue〈-〉
58
rit causa eis caliditas. ¶ Et oportet vt ligentur manus et pe〈-〉
1
des ipsorum vehementer et prohibeantur in somno.
2
¶ Et oportet vt doleant puncti aliqua re pungente:
3
et vnguibus constricti: et percussi virga subtili molli
4
vt dolere faciat et non disrumpat nisi fuerit causa
5
eius caliditas. ¶ Et ex eis que conferunt eis est vt
6
sumantur tortelle et digitis conterantur in almesus
7
aut in vdeach[*]vdeach cf. Venice 1564: udeac odoriferis. ¶ Et ex eis emplastrum
8
fiat stomaco et proprie in dispositione syncopis: et fiat eis
9
emplastrum etiam cum emplastris odoriferis sicut sunt em〈-〉
10
plastrum pineale et emplastrum almarub frigidi. ¶ Et quando-
11
que confert vt administrentur super stomacos eorum medi-
12
cine facte ex medicinis cordialibus boni odo-
13
ris et vt vaporentur ex fumigijs factis ex ambra.
14
¶ Et fiat emplastrum iuncturis ipsorum ex emplastro fa〈-〉
15
cto ex aqua rosacea et aqua myrti et almesus et cam-
16
phora et muscho: et croco et xiloales: et galia et
17
rosis et fiat preparatio in calefaciendo corpora eo-
18
rum si causa est frigus et infrigidando ipsa si causa est
19
calor. ¶ Et cum superuenit eis syncopis fiat ipsis
20
illud quod diximus etiam in dispositione syncopis et spar〈-〉
21
gatur super facies ipsorum aqua frigida et stringantur
22
manus et pedes ipsorum et pungantur plante pedum
23
eorum et extendantur capilli et nasi ipsorum. Cumque eua〈-〉
24
dunt cibentur pane infuso in vino odorifero.
25
¶ Et si fuerit in stomacis eorum humor colericus:
26
aut subtilis sumant in potu quantitatem .II. coclea〈-〉
27
riorum de oxymelle cum aureo .I. de hiera: aut minus
28
si fuerint debiles. ¶ Et si fuerit frigiditas super-
29
flua sumant in potu tyriacam et sagzeneam et
30
diamarte et confectionem stomacon[*]stomacon corrupt for stomaticon et electua-
31
rium diaspermaton.
32
¶ De fame syncopali. Capitulum .XVIII[*]XVIII cf. Venice 1564: 17.
33
ESt vt sunt patientes famem non tole-
34
rantes seipsos cum famelici sunt: cumque
35
tardatur eis cibus superuenit eis synco-
36
pis: et casus virtutis: et causa eius est
37
caliditas fortis: et debilitas in stomaco.
38
¶ De cura. Capitulum .XIX[*]XIX cf. Venice 1564: 18.
39
HUius egritudinis cura proxima est
40
cure bolismi. et iam preterijt maior
41
pars canonis regiminis ipsius in do〈-〉
42
loribus stomaci et bolismo. et ad sum〈-〉
43
mum cura ipsorum diuiditur ad curandum pa-
44
tientes ipsam in dispositione syncopis et est iam
45
dictum in capitulo syncopis. ¶ Et ad curandum ipsos
46
quando euadunt et est vt cibentur pane infuso
47
in vino et syrupo de fructibus: deinde cum alio
48
regimine infrigidante predicto in bolismo: et
49
eo quo curentur ante illud: et est vt prohibean-
50
tur a somno plurimo: et ante tardetur eis cibus
51
et vt cibentur frigidis actu. Et vt fiant illis ea
52
que dicuntur in doloribus stomaci.
53
¶ De siti. Capitulum .XX[*]XX cf. Venice 1564: 19.
54
MUltitudo sitis et eius vehementia
55
quandoque fit propter stomacum sci-
56
licet aut propter caliditatem comple〈-〉
57
xionis eius: et proprie oris eius.
58
¶ Et quandoque accidit illa caliditas inflammatione
1
febrium: ita vt quidam eorum non cessent bibere:
2
et non satientur donec moriantur inde in proxi-
3
mo. ¶ Et quandoque accidit illa caliditas pro-
4
pter potum vini fortis veteris valde plurimi aut
5
cibum calidum valde actu vel potentia sicut est
6
assa et allea et similia. ¶ Et multotiens moritur ho〈-〉
7
mo ex potu vini veteris inflammatus et conturba〈-〉
8
tus et sitiens. ¶ Et quandoque accidit illa calidi-
9
tas ex potu aquarum salsarum et aquarum aliarum. Et
10
aqua maris quandoque efficit in siti additionem
11
cui non succurritur. ¶ Et quandoque fit propter me-
12
dicinas et propter cibos sitim facientes que faci-
13
unt sitim cum ablutione aut cursu: et ablutione qui-
14
dem sicut res salite quas natura abluere querit cum ablu-
15
tione aut incisione: et cursu sicut viscosa que na-
16
tura querit subtiliare valde ita vt penetrent et non
17
adhereant. et quandoque facit sitim res grossa pro〈-〉
18
pterea quia venit ad eam caliditas. ¶ Et pisces
19
quidem saliti aggregant hec omnia. ¶ Aut pro-
20
pter siccitatem stomaci. et quandoque fit propter fleg-
21
ma salsum in ipso aut dulce aut coleram amaram.
22
Et quandoque fit propter humiditates feruentes. Et
23
quandoque fit cum communitate membrorum aliorum sicut
24
que fit in dyabete et est de egritudinibus renum:
25
et dicemus ipsum in capitulo renum. ¶ Et quandoque fit
26
sitis huius capituli propter opilationem existentem in〈-〉
27
ter stomacum et epar. et separatur inter aquam et penetra〈-〉
28
tionem ipsius ad corpus: quare non sedatur sitis
29
quamuis bibatur aqua plurima: et hoc est sicut il-
30
lud quod accidit in hydropisi et in colica. Et
31
quandoque fit propter communitatem epatis cum febricitat
32
aut apostematur aut vehemens fit frigus eius quare
33
non attrahit et propter communitatem pulmonis cum
34
calescit: et cordis etiam cum calescit: et intestini ie〈-〉
35
iuni etiam et meri et alcaiasim et que sequuntur ipsum
36
quando exiccantur in ipso humiditates: et minu-
37
untur et quandoque calescit vehementer. ¶ Et quan-
38
doque fit propter egritudines cerebri ex sirsen
39
calida et mania et alcutrub. ¶ Et vehementior
40
quidem sitis est illa que facta est causa horum mem〈-〉
41
brorum et per communitatem illam que commouetur ab ore
42
stomaci deinde que commouetur a meri postea
43
que commouetur a profundo stomaci que est cum com-
44
munitate pulmonis: deinde que est cum communitate
45
epatis: deinde que est cum communitate intestini ieiuni.
46
¶ Et quandoque fit cum communitate corporis totius sicut
47
in febribus: et sitis cretica et que est in fine ethi-
48
ce et ptisi. et sicut accidit propter puncturam viperarum
49
sitim facientium: nam cum ipse pungunt non cessat
50
punctus bibere et non satiatur donec moriatur: et
51
similiter a potu vini in quo mortue sunt vipere:
52
aut a cibo: et sicut accidit post euacuationem cum solu〈-〉
53
tiuo et egestionem sanguinolentam superfluam. ¶ Et
54
bibenti quidem medicinam solutiuam secundum plurimum ac〈-〉
55
cidit cum operatur medicina sitis cuius defectus in plu-
56
ribus horis significat quod medicina adhuc est in opera-
57
tione. et quandoque accidit vt tardetur ab hora sua aut an〈-〉
58
tecedat et festinet ante operationem medicine: verum eius
1
antecessio fit aut propter caliditatem medicine aut
2
propter caliditatem stomaci et eius siccitatem: et tardatur propter
3
contrarium illorum: et propter illud sitis in eo cuius stomacos[*]stomacos corrupt for stomacus est
4
calidus et siccus et bibit medicinam calidam non
5
significat quod medicina fecerit operationem suam iam dudum:
6
et in eo qui est ei contrarius significat quod ipsa effecit operatio-
7
nem suam iam dudum. Et ex eis que commouent sitim sunt
8
multitudo locutionis et exercitij et laboris: et
9
somnus qui est super cibos calidos sed cum non est super
10
cibos calidos: tunc somnus sedat sitim. ¶ Et quando
11
aggregantur in egritudinibus acutis sitis vehe-
12
mens et siccitas vehemens tunc illud est malum valde.
13
¶ De signis. Capitulum .XXI[*]XXI cf. Venice 1564: 20.
14
SIgna quidem facte propter complexiones sciuntur
15
ex eis que dicta sunt in capitulis aggrega〈-〉
16
tis siue sit cum materia siue absque materia et sit
17
materia amara aut salsa nitrosa aut dulcis aut impe-
18
diens sua ebullitione. ¶ Et signum facte causa opilatio〈-〉
19
nis: est quoniam significat ipsam quandoque lenitas nature. ¶ Et
20
signum facte causa diabetis est vt sit sitis vehemens
21
quam non fedat potus aque: immo cum bibitur aqua sit
22
necessitas extractionis ipsius cum vrina et redit si-
23
tis. quare sunt sitis et prouocatio vrine sese comitan-
24
tes et equales. Signum vero facte propter causas facien-
25
tes sitim predictas est antecessio illarum causarum. ¶ Et
26
signa eius que fit cum communitate scilicet illius quidam que
27
fit cum communitate pulmonis et cordis: sunt quod se〈-〉
28
dat eam attractio aeris frigidi et vigilie confe-
29
ferunt[*]confe-ferunt corrupt for conferunt ei et somnus addit in ea: et quandoque fit suctio
30
aque paulatim magis vltima in sedando ipsam
31
quam sorbere ipsam plurimum: immo quandoque sorbitio eius
32
subito congelat superfluitatem deinde calefa-
33
cit eam. quare additur sitis in duplo: et expulsor
34
sitis addit in siti quare non iuuatur ab eis quibus iu〈-〉
35
uabatur in principio. ¶ Et illa que fit ex exicca-
36
tione meri est parua debilis quare confert ei som-
37
nus propterea quod humectat ventrem: et quies et di-
38
missio locutionis. et si est ex calore tunc vigilie
39
conferunt ei. ¶ Et factam cum communitate epa-
40
tis significat cognitio dispositionis epatis in
41
complexione sua calida et sicca et apostema su-
42
um calidum et non calidum.
43
¶ De cura. Capitulum .XXII[*]XXII cf. Venice 1564: 21.
44
OMnis cura facta ex causis complexiona〈-〉
45
libus curatur cum contrario. ¶ Et si-
46
tis pulmonis curatur cum aere attra-
47
cto. ¶ Et multotiens quidem curatur sitis man〈-〉
48
dando aquam frigidam super linguam. ¶ Et ille qui
49
timet sitim in ieiuno premittat loco aque fabarum
50
et ciceris acetum cum oleo et abhorreat aquam
51
fabarum et ciceris quoniam ambo sunt facientia
52
sitim. ¶ Et euacuatus expectet super sitim quam
53
acquisiuit ei euacuatio vsquequo confortetur eius di〈-〉
54
gestio et non bibat sitiens aliquid plurimum subito
55
neque aquam frigidam valde et mortificet calidita-
56
tem quam debilitauit. ¶ Et vomitus quandoque facit
57
sitim: et sedat eam syrupus de pomis cum aqua
58
rosacea. ¶ Et in stomaco quidem calido et sic-
1
co addit aqua frigida sitim. et similiter in stomaco salsi hu〈-〉
2
moris: et aqua calida sedat sitim multotiens. Et
3
quando fit vehemens sitis et non est febris tunc
4
misceatur cum aqua parum iulep vt perueniat
5
aqua ad extrema membrorum.
6
¶ De cura percussionis obuiationis et casu
7
super stomacum. Capitulum .XXIII[*]XXIII cf. Venice 1564: 22.
8
EMmplastrum[*]EMmplastrum corrupt for EMplastrum conferens ad hoc. ℞. po〈-〉
9
ma scenia decocta cum decoctione bo〈-〉
10
ni odoris donec dissoluantur in deco〈-〉
11
ctione: deinde terantur bene: deinde su〈-〉
12
matur ex eis pondus .I.ʒ. et misceatur cum .X. lauda〈-〉
13
ni. et .VIII. rosarum et .VI. aloes et aggregentur omnia
14
cum duobus succis scilicet arnoglosse et folio-
15
rom[*]folio-rom corrupt for foliorum cupressi et misceatur cum eis oleum de lilio
16
et fiat tepidum et ligetur super ventrem et vbi
17
est stomachus aliquot diebus.
18
¶ Tractatus tertius de nocumento digestionis.
Capitulum .I.
19
NOcumenta digestionis sequun〈-〉
20
tur nocumenta in inferioribus sto〈-〉
21
maci aut propter causam in cibo aut
22
propter causam in dispositione quietis
23
corporis et motus stomaci. Et fa〈-〉
24
ctum causa rei stomaci est malitia com-
25
plexionis aut calide aut frigide et fortior earum
26
est frigida et debilior earum est calida. Frigida enim
27
vehementius nocent digestioni quam calida verum sicca
28
et humida non perueniunt ad hoc secundum plurimum vt
29
appareat ex eis solum cum equalitate ambarum aliarum
30
qualitatum nocumentum digestionis: nisi iam fecerint
31
euenire. Sicca quidem arefactionem et humida
32
hydropisim. ¶ Uerumtamen dispositio inter quietem
33
et somnum et eorum contraria et quod sequitur ea de iudicijs
34
cibi in hoc est quod cibus indiget quiete et somno vsquequo
35
bona fiat digestio et quando sunt loco amborum motus et vi〈-〉
36
gilie non completur digestio. ¶ Et cibus quidem grauis
37
remanet in stomaco prolixe et digeritur aut remanet in-
38
digestus aut est parue digestionis: sed leuis cibus
39
cum non digeritur prolongatur spacium remanentie eius
40
non digesti: immo quando non est in stomaco qui digerat ipsum
41
corrumpitur velociter. ¶ Et cibus quidem aut conuertitur
42
ad illud quod necessario facit digestionem integram
43
aut conuertitur ad illud quod necessariam facit conuersio〈-〉
44
nem aliquam et digeritur digestione aliqua non inte〈-〉
45
gra. quare non attrahit corpus ex quantitate cibi
46
quam possibile est ipsum sumere quantitatem qua
47
indiget cibo: et fit ibi extenuatio: aut non digeri〈-〉
48
tur omnino. ¶ Et illud est secundum duos modos. nam
49
ipse tunc aut remanet cum dispositione sua: aut con〈-〉
50
uertitur ad substantiam corruptam. ¶ Et quandoque fit il-
51
lud in omni digestione et vsque in tertia et quarta. ¶ Et
52
causa illius accidunt hydropisis et cancer et formi-
53
ca et herisipilla et morphea et baras et scabies:
54
et illud ideo quoniam sanguis non est digestus digestione
55
conuenienti nature: quare membra non trahunt ipsum ita
56
vt in ipso nutriantur: et putrefit et fetet et non fit nu〈-〉
57
trimentum ex eo: et non fit bona assimilatio eius
58
cum eis. ¶ Et si fuerint illic vincentia fex et calidi〈-〉
1
tas denigratur: et quando fit nigredo eius similis pici.
2
¶ Et stomacus etiam quando non digerit omnino peruenit
3
res ad lubricitatem intestinorum aut ad hydropi〈-〉
4
sim: verumtamen non conuertitur nisi ad hydropisim
5
tympanitem cum stomacus in ipsa habet impressionem
6
tante quantitatis qua facit vaporationem cibi et
7
non qua digerat. ¶ Et scias quod corruptio digestio-
8
nis et debilitas eius et ad vltimum nocumentum
9
eius cum accidit ex qualibet materia est facilius ad cu-
10
randum quam fit cum accidit propter debilitatem
11
virtutis et malitiam complexionis confirmatam.
12
¶ De corruptione digestionis. Capitulum .II.
13
CIbus corrumpitur in stomaco propter causas
14
que sunt contrarie causis rectificationis eius.
15
Et ad summum causa in hoc: aut est in ci〈-〉
16
bo aut in receptore cibi: aut in re-
17
bus accidentibus superuenientibus eis. ¶ Et cibus
18
quidem corrumpitur in stomaco aut propter quantitatem suam
19
aut propter qualitatem suam. ¶ Propter quanti〈-〉
20
tatem quidem quoniam est plus quam oportet: quare patitur
21
de digestione infra quam oportet: aut est minus quod oportet:
22
et patitur de digestione supra quam oportet: quare aduritur
23
et in cinerem conuertitur. Et ex proximo huic cor-
24
rumpitur cibus subtilis in stomaco igneo calido. ¶ Sed
25
propter qualitatem quoniam est in seipso velociter susci〈-〉
26
piens corruptionem sicut lac recenter multum et
27
melones et persica: aut tarde recipiens rectificatio〈-〉
28
nem sicut sunt tubera et caro bubali: aut est super〈-〉
29
flue qualitatis propter suam caliditatem sicut mel: aut
30
est propter frigiditatem suam sicut cucurbita: aut est
31
prohibens appetitum cibi cum proprietate que
32
est in ipso: aut im comedente sicut ille cuius refu〈-〉
33
git natura a cibo aliquo quamuis sit laudabilis aut sit
34
appetendus ab aliquo. ¶ Aut propter horam sue
35
receptionis: et illud est quando sumitur et in stomaco est re-
36
pletio aut remanentia alterius aut sumitur ante
37
exercitium consuetum post expulsionem cibi primi et
38
egressionem eius. ¶ Aut propter errorem in ordi-
39
ne suo ita vt ordinetur qui est velocis digestionis su〈-〉
40
pra illum qui est tarde digestionis et remaneat na〈-〉
41
tans supra ipsum. quare corrumpitur et corrumpit illum
42
qui commiscetur ei. ¶ Et necessarium quidem est in or-
43
dine vt premittatur leuis supra grauem: et leuis su〈-〉
44
pra stipticum nisi sit aliquid vocans egrum faciens ne-
45
cessarium vt premittatur stipticus ad retinendam na〈-〉
46
turam. ¶ Aut propter multitudinem specierum eius et
47
misceantur alij cum alijs. quare commiscetur ille qui
48
est velocis digestionis: et ille qui est tarde digestionis.
49
¶ Facta autem causa receptoris aut est in substan-
50
tia eius aut est causa alterius et eorum que circundant
51
ipsum et accidunt in ipso. et illud quod est in sub〈-〉
52
stantia eius est sicut si sit in stomaco malitia comple〈-〉
53
xionis cum materia aut sine materia et debilitetur in di〈-〉
54
gerendo aut pertranseat digestionem sicut iam sciuisti
55
in calido et frigido: aut sit substantia eius inspis〈-〉
56
sata et zirbum ipsius subtile. aut sit comprehensio
57
ipsius super ipsum non similis et non bona. aut sit bona.
58
Uerum grauitas eius sit impediens stomacum quare ipse
1
appetit deponere quod in ipso est quamuis non eue-
2
niat rugitus et inflatio. et ista duo sunt ex causis
3
debilitatis stomaci et destructionis eius. ¶ Sed il〈-〉
4
la que est causa alterius est sicut si sit in stomaco ventosi-
5
tas separans inter ipsum et inter comprehensionem vlti-
6
mam super cibum. Et quando dicitur quod multitudo eructua〈-〉
7
tionis est ex causis corruptionis digestionis no
8
est inquantum est eructuatio sed inquantum est vento〈-〉
9
sitas. quare extendit stomacum. et facit natare cibum. Non
10
ergo fit bona comprehensio fundi stomaci super cibum.
11
Et omne quidem faciens natare cibum est prohibens
12
digestionem. Et sicut si ad stomacum currat ex
13
capite aut epate aut splene aut reliquis membris
14
quod corrumpat cibum propter suam communitatem et non pos〈-〉
15
sit stomacus regere ipsum. Et multotiens quidem
16
effunditur ad ipsum post digestionem et multotiens
17
effunditur ante ipsam. ¶ Et ex illis est vt sit il-
18
lud quod circundat ipsum ex epate et splene frigidum
19
aut male complexionis. ¶ Facta autem propter cau-
20
sas recenter superuenientes cibo et receptori est:
21
sicut cum deficit cibo illud quo indiget de som〈-〉
22
no digestioni: aut cum inuenitur motus super ipsum
23
quo non indiget: et commouet ipsum et corrumpitur:
24
aut quia accidit potus super ipsum plusquam sit ne-
25
cessarium: aut minus: aut accidit coitus super
26
eum: aut multiplicantur cibaria super naturam dige〈-〉
27
stiuam: aut balneum aut obuiationes aeris vehemen〈-〉
28
tis frigoris aut male substantie. ¶ Et ventosita-
29
tes retente in ventre prohibent digestionem et corrum-
30
punt eam quia commonuent cibos et mouentur in eis.
31
¶ Et cibus quidem corrumpitur in stomaco aut quia pu〈-〉
32
trefit: aut quia aduritur aut quia acesit[*]acesit corrupt for acescit: aut quia acqui〈-〉
33
rit qualitatem si proportionalem ad aliquam qua〈-〉
34
litatum consuetarum. ¶ Et totum illud est aut quia
35
cibus conuertitur ad illud: aut quia humor secundum
36
illam formam permiscetur cibo et corrumpit ipsum.
37
¶ Et quandoque est iste humor natans: et quandoque
38
est parum residens ad inferiora stomaci quare non
39
dilatatur neque peruenit ad os stomaci. Et quotiens
40
additur cibus acescit et ascendit ad os stomaci et per〈-〉
41
miscetur cum toto cibo. ¶ Et quandoque est huius〈-〉
42
modi humor penetrans in venis: deinde reuer〈-〉
43
titur subito cum opponitur ei opilatio subito in fa〈-〉
44
cie meatuum cum quibus non preparatur penetratio.
45
¶ Et cum stomacus est calidus absque materia aut cum
46
materia colerica effusa ex epate ad ipsum propter
47
multitudinem generationis eius in ipso per vi-
48
am fellis predictam corrumpuntur in ipso cibi le-
49
ues et digeruntur fortes grossi sicut caro vacci-
50
na. Et splen est causa corruptionis cibi. ¶ Et sci-
51
as quod corruptio digestionis quandoque adducit a[*]a corrupt for ad
52
egritudines plurimas malignas sicut epilepsiam
53
et melancoliam: mirachiam et similia: immo est ma-
54
ter egritudinum et origo chronicarum infirmitatum.
55
¶ Et quandoque corrumpitur digestio conuale〈-〉
56
scentibus et generatur acetositas et indicat reci〈-〉
57
diuationem propter illud quod timetur de putre-
58
factione. ¶ Et multotiens quidam facit accidere
1
corruptio digestionis pruritum.
2
¶ De debilitate digestionis. Capitulum .III.
3
CAuse debilitatis digestionis sunt omnes
4
cause quas diximus in corruptione di〈-〉
5
gestionis: et signa earum sunt illa signa.
6
Uerum effusio colere ex illa summa non
7
debilitat digestionem: sed quandoque corrumpit eam. Effu〈-〉
8
sio autem melancolie: quandoque aggregat ambas res: et
9
similiter etiam siccum et humidum ex hac summa non
10
perueniunt ambo sola ad hoc vt destruant. nam hu〈-〉
11
midum perducit ad hydropisim: et siccitas perducit
12
ad arefactionem. ¶ Et ex causis debilitatis di-
13
gestionis est raritas mirach: et paruitas carnis
14
eius. ¶ Et quandoque est causa in debilitate digestionis
15
velocitas descensionis cibi aut propter lubricita〈-〉
16
tem stomaci ex eis que scis in capitulo lubricitatis
17
stomaci. et non est illud ex causis corruptionis dige-
18
stionis et non ingreditur in eis immo ingreditur in causis
19
debilitatis stomaci. ¶ Et hec quidem descensus ante ho-
20
ram quandoque fit ex bonitate comprehensionis
21
stomaci super cibum: quando festinat expulsiua motu
22
suo et est fortis. et quandoque fit propter debilitatem
23
retentiue: quare non retinet et non comprehendit sicut
24
oportet donec digeratur integre. ¶ Et quandoque est
25
propter apostemata calida: aut flegmatica: aut melan〈-〉
26
colica: et vlcera: et similia: quare non fit bona compre〈-〉
27
hensio. ¶ Et quandoque non fit bona comprehensio
28
causa cibi cum est grauis: aut mordicatiuus cole-
29
ricus: aut est calidus: aut stomacus habet complexio〈-〉
30
nem calidam: aut in potu sumit habens ipsum: et
31
cum ipso est complexio calida habens bonitatem di〈-〉
32
gestionis aliquid calidum prohibens digestionem et
33
secundum plurimum corrumpit ipsam et non prohibet ipsam tantum.
34
¶ Et huiusmodi quidem hominem sicut ficis quandoque
35
sanat et temperat digestionem eius potus aque fri〈-〉
36
gide. ¶ Et similiter quandoque in stomaco sunt humores
37
mali et proprie mordicatiui distinguentes inter
38
ipsum et inter cibos: quare non fiunt bone compre-
39
hensiones et retentiones et est desiderium expellendi
40
vehementius. ¶ Et illud quod est causa bonitatis
41
digestionis est propter bonitatem comprehensionis.
42
Comprehensio enim stomaci super cibum: cum est in-
43
tegra: et est non impediens digerit quod sibi per-
44
tinet. et si est integra sed est grauatiua et stoma-
45
cus retinet cibum retentione eius qui habet tremo-
46
rem propter qnandam grauedinem et est appetens vt se〈-〉
47
paret ipsum: est digestio infra illam: et non sunt eru〈-〉
48
ctuatio et rugitus: et si non est comprehensio est de-
49
bilitas digestionis et rugitus et eructuatio. ¶ Et
50
quandoque perducunt debilitas digestionis et conuersio
51
cibi ad flegma ad tremorem et frigus extremita〈-〉
52
tum et commotionem paroxismi febris. Uerum pul-
53
sus non est pulsus factus in initio paroxismi febris.
54
¶ Et quandoque fit debilitas digestionis propter nau〈-〉
55
seatiuam satietatem et repletionem antecedentem.
56
¶ Et in libro quidem mortis velocis dicitur quod si
57
super oculos eius qui habet nauseatiuam satietatem et
58
tarditatem digestionis bothor nigra apparet similis
1
ciceri et rubet pars eius et viridis fit pars alia
2
tunc ipse incipit cum diminutione rationis et
3
moritur in septimadecima. ¶ Et ex causis cor〈-〉
4
ruptionis digestionis et destructionis eius est
5
tristitia sicut ex causis bonitatis digestionis est
6
gaudium.
7
¶ De signis debilitatis digestionis. Capitulum .IIII.
8
ILlam quidem que leuis est significat
9
grauitas et extensio et remanentia cibi
10
in stomaco longior consueta. Fortem
11
autem significat eructuatio adducens sa〈-〉
12
porem cibi post quinque horas: rugitus: et nausea et
13
extensio et estuatio anhelitus. Sed vltimam significat
14
quod cibus non alteratur alteratione de qua sit cu-
15
randum penitus sicut si sit frigiditas superflua
16
valde. ¶ Et cibus quando non digeritur nisi tar〈-〉
17
de: descendit tarde nisi sit propter motum virtutis
18
expulsiue ex mordicatione: aut qualitate alia con〈-〉
19
traria: aut grauitate. ¶ Et signa eius que fit pro-
20
pter complexionem sunt ea que iam sciuisti. et quod
21
est comprehensio tremula absque forti appetitu
22
descensionis cibi: et est desiderium eructuandi
23
absque euentu rugitus et eructuationis frequen〈-〉
24
tis et singultus et inflatio petentes illud: aut si-
25
cut si eueniat post. ¶ Et signa eius in qua est
26
causa descensus cibi ante horam sunt lenitas ege〈-〉
27
stionis et fetor eius et paucitas mundificationis
28
epatis: et corporis ab ea: et quandoque accidunt cum
29
ea mordicatio et inflatio. ¶ Et significationes
30
quidem eius que est ab humoribus calidis sunt sitis
31
et paruitas appetitus et eructuatio fetida fumosa.
32
¶ Et illam que fit ex humoribus frigidis signi〈-〉
33
ficant illud quod egreditur ex eis cum vomitu: et ace〈-〉
34
tositas: et casus appetitus cum significationibus
35
frigoris et materiei predictorum in tractatu pri-
36
mo. ¶ Et illam que ab apostematibus et simi-
37
libus significat signa eorum.
¶ De cura. Capitulum .V.
38
CUm fuerit debilitas digestionis accidens
39
a causa leui: aut a repletione antecedente non pluri〈-〉
40
ma tunc sufficient in ea longitudo somm-
41
ni[*]somm-ni corrupt for somni: et dimissio exercitij et vociferatio〈-〉
42
nis et balnei: et administratio vomitus cum aqua
43
tepida: et subtiliatio regiminis. ¶ Et quando est plus
44
illa et maior: et sunt post acceptionem cibi mor-
45
dicatio et nausea: et eructuatio perueniens ad sapo〈-〉
46
rem cibi oportet vt sumatur in potu aqua tepida multo〈-〉
47
tiens: et non cesset iterare donec euomatur totum il-
48
lud quod corruptum est: deinde effundatur super ca-
49
put eius oleum aliquod et vaporetur venter eius et vi〈-〉
50
scera cum panno calefacto: et fricentur extremitates
51
eius cum oleo de oliuis: et oleo rosaceo et effundatur super
52
ipsum aqua tepida: et describatur ei prolixitas somni:
53
et prohibeatur ei cibus in die illa. ¶ Quod si in ma〈-〉
54
ne surrexerit letus et fortis ingrediatur balneum: et si
55
non redeat ad somnum et regimen subtiliatiuum: et
56
dormitationem paucam et leuem tribus diebus conti-
57
nuis vsquequo conuertatur stomacus ad dispositionem
58
suam: et quandoque indiget solutione ventris. ¶ Et piper quidem
1
est ex medicinis magis iuuatiuis ad digestionem.
2
¶ Et somnus omnis iuuat digestionem. Uerum som〈-〉
3
nus super sinistrum est plurimi iuuamenti in hoc pro〈-〉
4
pter compressionem epatis super stomacum: sed somnus
5
super dextrum est causa velocitatis descensionis cibi:
6
quoniam preparatio stomaci facit illud necessarium. ¶ Et scias
7
quod amplexari infantem propinquum ad hoc vt pol〈-〉
8
luatur secundum longitudinem noctis est ex rebus magis
9
iuuatiuis ad digestionem: et oportet ne superueniat ei sudor.
10
Sudor enim infrigidat et prohibet iuuamentum calefactio〈-〉
11
nis: cum caliditate sua innata: et oportet vt non sit cum eo
12
de anhelitu estuatio. Estuatio enim et motus ap-
13
petitus variant motus virtutum nutritiuarum. Et
14
sunt quidam homines qui amplexantur catulum canis:
15
aut cattum masculum nigrum. ¶ In debilitate autem
16
digestionis facta propter caliditatem: cum materia ex eis
17
que conferunt sunt oxyporium dyacidoniten: et ci-
18
bi acetosi stiptici almuiati: et congelati: et qui sunt
19
similes illis ex frigidis. ¶ Et confert ei pondus
20
duarum .ʒ. suffuf facti ex .X. rosis spodij .III. co-
21
riandri sicci .V. sumantur in potu cum aqua gra-
22
natorum: aut oxyporio dyacidoniten.
23
¶ De signis corruptionis digestionis. Capitulum .VI.
24
SIgnificationes quidem eius ex quibus co-
25
gnoscitur corruptio digestionis manife-
26
ste sunt. Uerum significationes que quandoque non
27
associantur sunt rugitus eructuatio et
28
et[*]etet corrupt for et mordicatio. ¶ Et significatioes eius que fit propter dis-
29
positiones ciborum predictas sunt cognitio dispositionum
30
et motus eorum an sint multi aut susceptibiles pu-
31
trefactionis: aut sit erratum in ordine eorum aut ho〈-〉
32
ra ipsorum: et motus quidem super ipsos est genus erroris
33
propter illud cuius rememoratio precessit et vt quotiens fece〈-〉
34
rit illud accidat corruptio digestionis: et quotiens ca〈-〉
35
uet et abstinet rectificatur digestio. ¶ Signa autem ac〈-〉
36
cidentia propter complexionem stomaci et egritudines eius cogno〈-〉
37
scuntur ex signis predictis in capitulo aggregante. Et quando
38
materia corrupta est in stomaco in ipso sunt nausea et accidentia
39
que sunt cum corruptione digestionis frequentia non ha〈-〉
40
bentia vicissitudines. et si sunt vicissitudines tunc materie
41
sunt aduenientes effuse. ¶ In facta autem propter rari〈-〉
42
tatem stomaci et attenuationem texture villorum eius et
43
accidentia dispositionis ad ipsum sicut vetustatis signa sunt
44
prolongatio dolorum stomaci et egritudinum eius et debili〈-〉
45
tas digestionis cum debilitate appetitus et attenuatio
46
corporis. ¶ Et ex istis quidem quandoque accident debilitas
47
digestionis et destructio eius sine corruptione ipsius.
48
¶ Factam autem propter ventositates significant significationes vento〈-〉
49
sitatum predicte. ¶ Sed significationes effusionis ex mem-
50
bris communibus sunt ex eis que diximus in locis suis: vt consi〈-〉
51
deres dispositionem illius membri in seipso: et vt cogno-
52
scas an multiplicentur in ipso effusiones ad mem-
53
bra alia in vijs alijs: sicut vt cognoscas an ille
54
cuius stomacus existimatur ledi a catarris habeat catarrum
55
descendentem ad guttur ad pulmonem et alia. Et si〈-〉
56
gnum casus corruptionis digestionis propter effusionem
57
colere est vt sit complexio non cum illa colerica: deinde in〈-〉
58
ueniantur in stomaco mordicatio et natatio cibi.
1
¶ De cura eius. Capitulum .VII.
2
PRincipium illius est vt egrediatur quod est
3
corruptum in stomaco ex cibo vsque ad finem
4
sui cum vomitu aut solutione ventris:
5
et vt rectificetur regimen eius quod come〈-〉
6
ditur et bibitur: et reducatur in omnibus dispositionibus
7
ad illud quod necessarium est vt expellatur cum cibo do-
8
nec verificetur eius bonitas. quare mundificetur
9
stomacus prius cum potu aque rosacee. ¶ Si autem fue〈-〉
10
rit corruptio digestionis propter caliditatem stomaci aut propter co〈-〉
11
leram effusam ad ipsum ingrossa cibos eorum et decli〈-〉
12
na cum eis ad frigus adeo donec sint sicut ca-
13
ro vaccina cum aceto condita: et non ponas frigi〈-〉
14
da subtilia quoniam subtilia corrumpuntur in stomacis eorum
15
velociter. ¶ Et oportet vt ille qui ex eis colericus
16
est euomat ante cibum. ¶ Et si fuerit illud propter
17
frigus curetur illud frigus cum eis que diximus
18
in capitulo suo. ¶ Et si fuerit causa raritatis stomaci curetur
19
cum medicinis odoriferis stipticis predictis: et
20
cum cibis boni chimi velocis digestionis qui
21
sint facti decliues ad exucationem et stipticitatem
22
arte: et cum seminibus et reliquis que diximus in capitulo
23
aggregante. ¶ Et ille in corruptione digestionis cu〈-〉
24
ius causa est effusio colere ex cursu predicto eueniens
25
raro oportet vt consuescat vomere ante cibum multo〈-〉
26
tiens: quod si melioretur post illud: et sumat cibum ab〈-〉
27
scindat hanc consuetudinem vt non debilitetur stomacus
28
ipsius: et cum hoc oportet vt post vomitum sumat ro-
29
bub confortantes stomacum repellentes quod effunditur
30
ad ipsum et assidue fiat emplastrum stomaco ipsius cum eis
31
que confortant ipsum ad expellendum quod ad ipsum effun〈-〉
32
ditur: deinde ponantur ei circuitus in quibus euo-
33
mat ante cibum secundum ratiocionationem predictam. ¶ In
34
illis vero quorum stomaci cibum acescere faciunt si fue〈-〉
35
rit acetositas parua accidentalis fit iuuamentum cum
36
suctione pomorum dulcium et iuuantur coriandro cum
37
bibunt ipsum ante cibum cum aqua: et similiter mastix
38
cum in potu sumitur ex eo. ¶ Si autem fuerit for-
39
tis tunc ex eis que conferunt ad hoc fortiter magni〈-〉
40
fice vltime sunt summitates squinanti cum carui. et
41
similiter omnia electuaria calida et electuarium Alchabi-
42
ti. et quandoque iuuantur cum geleniabin infuso in aqua
43
calida. ¶ Et ex eis que ipsis conferunt est vt su-
44
mant ad mansionem hoc medicamen. ℞. cymini
45
seminis aneti amborum ana partem .I. rosarum rubearum ablatis capiti-
46
bus partes .II. cribellentur post contritionem cum orali
47
cuius dosis sit medietas .ʒ. vnius cum vino com-
48
mixto. ¶ Si vero indigent eis que sunt fortio〈-〉
49
ra hoc oportet vt vtantur vomitu post commistionem salsi
50
et acetosi et acuti sicut foca: expectent itaque po-
51
stea .I. hora. deinde euomant cum syrupo ace-
52
toso mellino calefacto et succo raphani et cum eis
53
que cursu eorum incedunt et ex aqua mellis et similibus. de-
54
inde medicentur cum trociscis rosaceis maioribus et cum trife-
55
ra. et multotiens quidem non est necessarius in ea vomitus
56
quando est causa in ipsa frigiditas sine materia propter quam acescit ci〈-〉
57
bus: et quando cibus acesit[*]acesit corrupt for acescit pure tunc est maior corru〈-〉
58
ptio: et oportet vt habens eam dimittat cibaria cum micis:
1
et iura: et cibetur exsicantibus et frixis et eis que
2
in patellis coquuntur et carne rubea. Et oportet vt cor〈-〉
3
porum eorum complexio permutetur tantum. ¶ Et ex eis que ve-
4
rificant omnem cibum corruptum in stomaco est vt expellatur.
5
quod si natura sufficiens fuerit facere illud tunc sufficiat
6
ipsa. et si natura non est sufficiens ad illud sumat dyaci-
7
minum secundum quantitatem necessitatis. si autem non sufficit
8
adiuuetur cum reliquis electuarijs solutiuis de quibus sumatur
9
quantitas pauca secundum mensuram qua educatur fex: et dya-
10
cidoniten est ex summa eorum que eliguntur ex eis. ¶ Et
11
signa quidem bonitatis comprehensionis stomaci super cibum et
12
bonitas digestionis que est in vltimo et contraria eorum sunt ea que
13
diximus in capitulo significationum. ¶ Quod si res predicte non
14
fuerint sed sentiuntur conturbatio et grauitas et deside〈-〉
15
rium minuendi grauitatem cum constrictione accidente tunc scias
16
quod stomacus est vehementis comprehensionis sed est abhorrens
17
summam cibi in quantitate sua. ¶ Et scias quod digestio est
18
fundi stomaci: et appetitus oris stomaci.
19
¶ De tarditate descensus cibi ex stomaco et
20
velocitate descensionis eius. Capitulum .VIII.
21
QUandoque remanet in stomaco aliquid de ci〈-〉
22
bo vsque circiter .XV. horas in dispositione
23
sanitatis. et .XII. horas. et illud est secundum ci-
24
bum in leuitate sua. ¶ Et significat illud
25
inuentio saporis eius in ore et in eructuatione. re-
26
tentio.[*]re-tentio. corrupt for retentio [redundant period] namque cibi in stomaco non est nisi propter tarditatem digestio-
27
nis vsquequo digeratur: et expulsio eius est propter expul〈-〉
28
sionem expulsiue cum completur digestio: aut propter motio-
29
nem mouentem expulsiuam sicut mordicatio colere:
30
aut melancolie acetose: aut alicuius eorum que dicemus.
31
¶ Et non est sicut existimauerunt quidam quod omnis causa in
32
retentione eius est strictura meatus inferioris. ¶ Nam si
33
esset illud non esset possibilis exitus denarij et aurei de〈-〉
34
glutitorum. ¶ Et vinum et lac non remanerent in stomaco: et
35
ambo non natarent in stomaco debili et facerent rugitum et in〈-〉
36
flationem. ¶ Immo causa in descensione.[*]descensione. corrupt for descensione [redundant period] cibi naturalis est
37
digestio: et virus stomaci ad expellendum: cui non est conuenien〈-〉
38
tia magna cum aliquo in dispositione cibi cum non accidit stomaco
39
nocumentum donec digeratur cibus. Stomacus enim sanus
40
comprehendit ipsum et constringitur super ipsum meatus suus in〈-〉
41
ferior vehementer. cumque adest hora expellendi di-
42
latatur et expellit stomacus quod in ipso est cum villis suis
43
latitudinalibus: et quotiens festinat digestio festinat de-
44
scensus: et si tardatur: tardatur: nisi accidat aliqua causarum
45
facientium descendere cibum a stomaco cum nondum sit digestus
46
ex eis quas iam sciuisti. ¶ Et quantitas quidem equalis re〈-〉
47
manentie cibi in stomaco et egressionis eius est illud quod est inter
48
XII. horas vsque ad .XXII. horas. ¶ Et cibus quidem
49
plurimus cum non digeritur propter suam multitudinem: et ille
50
cuius qualitas est mala etiam tunc nullus eorum remanet in stomaco
51
sano fortis expulsionis: immo expellitur ad inferio-
52
ra velociter. et quandoque succedunt ei fluxus ventris et co〈-〉
53
lica passio. ¶ Et quando fuerit stomacus debilis quem cibus
54
grauat: aut vlcerosus habens bothor aut fuerit in eo
55
humor viscosus lubricus non morabitur in ipso cibus nisi parum
56
et fit hoc siue sit debilis retentiua siue digestiua. ¶ Et
57
tibi quidem possibile est vt cognoscas signa que oportet te cognoscere
58
ex causis horum ex eis que tibi pretierierunt[*]pretierierunt corrupt for preterierunt in capitulis predictis.
1
¶ De cura eius a cuius stomaco tardatur descensus
2
cibi: aut in cuius stomaco natat cibus. Capitulum .IX.
3
EX cura illius est somnus super dextrum.
4
Adiuuat enim ad hoc vt velociter descen〈-〉
5
dat cibus a stomaco quamuis sit debilis adiu〈-〉
6
torij ad digerendum. ¶ Et adiuuant
7
ad hoc deambulatio subtilis et fricatio pedum: et
8
confractio ventositatis cum eo quod scitur in capitulo eius.
9
¶ De cura eius a cuius stomaco festinat de-
10
scensus cibi. Capitulum .X.
11
QUidam antiquorum fuerunt: qui nominaue〈-〉
12
runt istos stomacaticos. sed postremo cecidit
13
nomen stomaci super aliud. ¶ Et ex eis
14
que experta sunt istis est vt administretur
15
eis emplastrum ex farina fenugreci: et seminis lini et mel〈-〉
16
le: et in potu sumant ex eo etiam. ¶ Et ex eis est vt
17
sumantur vitelli oui assati et coclearium mellis. et .II.
18
dauich.[*]dauich. corrupt for dauich [redundant period] masticis contriti: coniungantur omnia in corti-
19
ce oui et assentur super cinerem calidum et sine intermissio〈-〉
20
ne moueantur donec preparata sint et comedantur. et
21
administretur hoc tribus diebus. et oportet vt admini〈-〉
22
stretur ante cibum aliquid ex stipticis frigidis si fuerit illic
23
complexio calida: aut permixtum cum calidis si fuerit com-
24
plexio decliuis ad frigiditatem. et tu iam sciuisti omnes has
25
medicinas. ¶ Et oportet vt dormiant super cibum
26
et non moueantur neque excitentur omnino: et
27
vt stringantur extremitates superiores.
28
¶ De eructuatione stomaci et duritie eius. Capitulum .XI.
29
QUandoque aduenit durities in stomaco si-
30
milis apostemati et tamen non est apostema: et est causa
31
eius frigus inspissans: aut melancolia in-
32
grossans intrans sine apostematione.
33
¶ De signis. Capitulum .XII.
34
SUnt vt cognoscatur causa eius et non
35
eueniat signum apostematis.
36
¶ De cura. Capitulum .XIII.
37
Iat[*]Iat corrupt for FIat [initial is missing] emplastrum ei cum melliloto et cro-
38
co et mastice et balsamo: et thure: et
39
bdellio et spica et cordumeni et mu-
40
gath et cera et oleo rosaceo et similiter omnes cura〈-〉
41
tiones dicte ad apostemata dura et proprie ea que dicta
42
sunt in capitulo debilitatis stomaci propter duritiem. ¶ Descri〈-〉
43
ptio alia bona ad hanc intentionem. ℞. cere. vncias
44
.IIII. glutinis alimbath vncias .IIII. zinziberis opoponaci am〈-〉
45
borum ana vncias .II. aloes et galbani amborum ana vncias
46
.III. olei de lilio eminam .I. fiat ex eis emplastrum durum.
47
¶ De eis que commouent eructuationem. Capitulum .XIIII.
48
CUm in stomaco accidit ventositas et non re〈-〉
49
mouetur et est retenta in ore stomaci et impe-
50
dit: oportet vt euacuetur cum eructuatione sicut
51
euacuantur superfluitates natantes cum
52
vomitu: et si non corrumpit digestionem et natat cum
53
cibo: nisi accidat multitudo humiditatum et flegma〈-〉
54
tum preparatorum ad hoc vt conuertantur in ventosita〈-〉
55
tem: tunc enim necessarium est vt sit superfluitas in commo-
56
tione eructuationis ex eis que mouent rem paruam.
57
¶ Et ex eis quidem que mouent eructuationem sunt
58
origanum et folia rute et anisum et carui et calamen〈-〉
1
tum et menta: et ameos et gariofili et mastix: et
2
thus masticatum et haustum.
3
¶ De cura eructuationis superflue. Capitulum .XV.
4
CAusas quidem eructuationis et significationes eius
5
super dispositiones iam diximus in capitulo significatio〈-〉
6
num. In acetosa quidem conferunt patienti
7
eam potare diapipereon cum vino:
8
et quandoque iuuantur si in potu sumant ante prandium suum
9
et cenam suam coriandri sicci pondus aurei deinde
10
bibant post ipsum vinum purum. ¶ Et ex eis que se〈-〉
11
dant eam secundum quod dixerunt quidam est vt liniatur stomacus
12
cum stercore galline et calce. ¶ In fumosa ve-
13
ro si est a materia conferunt absinthium et hiera. ¶ Si
14
vero est sine materia ea que infrigidant et extinguunt et for〈-〉
15
te faciunt sicut sunt robub fructuum frigidorum cibi frigidi.
16
¶ Tractatus .IIII. de egritudinibus instrumentalibus
17
et communibus accidentibus stomaco.
18
¶ De apostematibus calidis stomaci. Capitulum .I.
19
STomaco accidunt apostemata calida
20
propter causas cognitas que faciunt ac〈-〉
21
cidere apostemata calida. et ex illis causis
22
sunt dolores prolongati: et quandoque
23
sunt apostemata eius calida sangui-
24
nea: et quandoque sunt colerica.
25
¶ De signis. Capitulum .II.
26
QUando prolongatur in stomaco dolor qui non
27
remouetur quamuis regimen bonum fiat
28
tunc existima quod illic est apostema. ¶ Illud
29
autem apostema quod est calidum significat cum hoc in-
30
flammatio vehemens et adustio fortis et sitis et febris
31
inseparabilis et dolor pungitiuus et augmentum
32
quod quandoque et sentitur et quandoque perducit ad permixtionem
33
sensus et ad sirsen et ad melancoliam. ¶ Cumque exte-
34
nuatur corpus et profundantur oculi et resoluitur natura et
35
multiplicatur fluxus ventris: et vomitus et separatur
36
febris et minoratur vrina: et stomacus comprimitur sub di〈-〉
37
gitis vbi propter duritiem non comprimebatur sub digi-
38
tis: tunc iam fit exitura. ¶ Et quando accidit cum dolore
39
in stomaco frigus extremitatum tunc illud est signum malum.
40
¶ De cura. Capitulum .III.
41
QUando autumatur quod apostema calidum apparet
42
aut apparebit propter vehementiam adu〈-〉
43
stionis et inflammationis tunc melius est
44
in principio vt incipiatur a repercussiuis
45
et inungatur stomacus cum eis que sunt sicut oleum de
46
cydonijs: et fiat ei emplastrum cum cydonijs et corti〈-〉
47
cibus cucurbite et portulaca et farina ordei et que
48
currunt hac via: quamuis abstinentia et subtiliatio
49
cibi et regiminis magis iuuatiua sunt eis. ¶ Cumque
50
medicaris apostemata stomaci calida: tunc caue ne in po〈-〉
51
tu tribuas solutiuum forte: aut quod vomere faciat
52
nam administratio vomitus error est. ¶ Flobotomia
53
autem necessaria est in pluribus horis. ¶ Et aliena so〈-〉
54
lutionem laboriosam et vomitum et sis contentus ci-
55
bis lenitiuis et medicinis sicut aqua ordei et almes
56
et attriplicibus et cucurbita. ¶ Et multiplicare
57
medicinas lenificatiuas sicut cassiafistula non est ma〈-〉
58
um[*]maum corrupt for malum et vt euacuatio fiat cum cassiafistula quoniam confert apostemati et
1
exiccat materiam. Et quandoque admiscetur ei ex hiera et
2
aloes pondus .II. dauich vsque ad .ß.ʒ. et melius
3
hoc est vt in potu tribuatur cassia fistula cum aqua endi〈-〉
4
uie. et quandoque ponitur in ipsa absintij parum: quoniam est
5
iuuatiuum cum sua stipticitate. ¶ Et quandoque vtuntur
6
in ea quidam myrabolanis: ego vero non declino
7
ad eos nisi sint apostemata in via dubitationis: et ego ab-
8
horreo hoc. ¶ Et quando apparent non oportet vt admini-
9
strentur. ¶ Et quandoque dant eis in potu scamoneam
10
cum syrupo acetoso: et ego abhorreo eam. ¶ Et
11
quando apparent et non est ex huiusmodi excusatio tunc detur
12
aloes aureus .I. cum syrupo acetoso quamuis dimittere
13
ipsum sit melius. ¶ Et ex solutiuis iuuatiuis in
14
principio est vt sumantur aque solatri et aque endi〈-〉
15
uie vncie .II. et medulle cassie fistule .ʒ.III. et olei de cucurbi〈-〉
16
ta: et olei amigdalini amborum ana .ʒ.II. et detur in
17
potu: et sine cessatione lenificetur natura cum hoc si fuerit sic〈-〉
18
citas vsque ad diem .VII. ¶ Et oportet ne sint ausi pota〈-〉
19
re aquam frigidam plurimam neque calidam: immo frangant
20
eam cum iulep aut robub fructuum. ¶ Et abstinentia
21
quidem a cibo est ex illis que eos valde iuuant.
22
¶ Et si dolor vehemens valde fiat dabis ei in
23
potu pondus .ʒ.III. de semine cucumeris cum aqua frigida
24
aut aqua albela: et sumant in potu aquam tabarzet
25
etiam: quoniam est iuuatiua valde et aquam altaraxacon etiam.
26
¶ Et emplastra facta ex bela et capparibus et balau〈-〉
27
stijs et alenifestides sunt iuuatiua valde. ¶ Et
28
absinthium cum ex eo fit emplastrum confert apostemati prohi-
29
bens ne imbibatur in omnibus partibus stomaci. ¶ Et
30
quamdiu caliditas permanet: et si sit post .VII. non abscin〈-〉
31
das aquam endiuie et aquam solatri: et aquam keken〈-〉
32
gi et aquam altaraxacon: et permisce cum illis cum tran〈-〉
33
sierit octaua trociscorum de rosis .ß.ʒ. et aliquid de succo ab-
34
sinthij: et de mastice: et permisce cum eis etiam aquam fe-
35
niculi: et aquam apij. ¶ Et sit cibus vsque ad .VII.
36
ex mes excorticatis cum attriplicibus et blitis
37
et cucurbita cum oleo amigdalino aut oleo om-
38
phacino. ¶ Et sint illa que in potu sumunt iulep
39
et aqua prunorum et succus endiuie et altaraxacon:
40
et in fine eius permisceantur cum mastice et succo ab-
41
sinthij. ¶ Post .VII. autem cum eis misceantur que ab〈-〉
42
stergunt et maturant parumper sicut sicla et alubleb:
43
et detur in potu eis:[*]eis: corrupt for eis [redundant colon] tunc syrupus acetosus: et quandoque
44
sumunt eum in potu ante illud aliquot diebus.
45
¶ Et quandoque sumunt ipsum in potu cum violis nutri〈-〉
46
tis si non fuerit nausea vehemens impediens et il〈-〉
47
lud quidem vsque ad .XIIII. ¶ Cumque sedatur inflatio et
48
lenificatur apostema tunc est hora resolutionis cum ergo de-
49
clinat parumper introducantur in emplastris ea que sunt
50
sicut mastix et abscinthium et ponatur potus ex sy-
51
rupo acetoso absque timore: et quandoque sufficit sume〈-〉
52
re in potu cassiam fistulam in aqua feniculi et apij: et oleum
53
amigdalinum dulce vsque ad finem eius. ¶ Et re-
54
ctius tibi est quando ad sumum peruenit cura hora mol〈-〉
55
lificationis et resolutionis vt non audeas super vtrasque
56
audacia nuda cuiuslibet earum: immo permisce me-
57
dicinas mollificatiuas cum stipticis: nam in hoc vt
58
sis contentus mollificatiuis est error magnus: et
1
quandoque perducit patientem ad mortem siue sint medici〈-〉
2
ne que bibantur: aut posite super ipsum extrinsecus:
3
et stomacus quidem dignior est hoc quam epar. ¶ Et sti-
4
ptica conuenientia ad hanc rem sunt illa in quibus
5
est aromaticitas sicut mastix et rose et galle et ga〈-〉
6
lia et balaustie et extremitates arborum. ¶ Et ex
7
oleis oleum de cydonijs et oleum de mastice et
8
oleum de malis et oleum de neriden et oleum ompha〈-〉
9
cinum: immo oportet in estate: et in principio. vt admini〈-〉
10
stres in emplastris amborum oleum rosaceum et oleum ompha〈-〉
11
cinum et oleum de cydonijs: et oleum de malis: et in
12
hyeme et in horis resolutionis oleum de neriden et
13
anetinum et oleum camomillinum. et oleum de lilio et oleum
14
de mastice temperate. ¶ Confectio emplastri boni in
15
principio et augmento et statu. ℞. farinam ordei
16
et faufel et nenufar omnium ana vnciam .ß. rosarum vnciam .I. et .ß.
17
croci .vnciam .ß. violarum .XII. dragaganti .V. altee camo-
18
mille omnium ana .X. sandali .XV. masticis acatie ba〈-〉
19
laustie omnium ana .XV. cere. et olei rosacei cum quibus
20
conficiantur. ¶ Et ex emplastris bonis in principio apostema〈-〉
21
tum sunt radix lilij mellilotum cera et oleum violaceum.
22
¶ Et non opotet vt emplastrum fiat cum lubricitate ve〈-〉
23
hementi ventris: immo temporetur venter in primis: de〈-〉
24
inde administrentur emplastra. ¶ Et ex emplastris bo-
25
nis in hora status vsque ad declinationem est illud
26
quod. ℞. cymas squinanti et camomillam et mellilotum et
27
absinthium romanum et spicam et radicem altee: et sandalum et
28
faufel et crocum et grana lauri: et que sunt similia
29
illis. Addatur in stipticis in principijs et in reso-
30
lutiuis in postremis. ¶ Et ex medicinis bonis
31
in maturando apostema calidum: cuius queritur matura-
32
tio et almexere[*]almexere cf. below almesire, cf. Canon 2: almescere, and Venice 1564: almessere est vt sumantur extremitatum rosarum
33
et extremitatum absinthij: et extremitatum semperui-
34
ue et corticum citri exteriorum et masticis et thuris
35
omnium ana partem .I. et .ß. et cydoniorum et dactilorum imma〈-〉
36
turorum et croci et aloes et myrrhe omnium ana partem .I.
37
et cere et olei camomillini et olei de neriden omnium
38
ana partes .X. ¶ Quod si causa in euentu apostematis fuerit
39
dolor accidens de veritate cuius est vt curetur cum sub〈-〉
40
tiliatiuis tunc cum peruenit ad apostema tunc oportet vt ab〈-〉
41
scindas subtiliatiua ab eo vt sis contentus sedati〈-〉
42
uis dolorum sicut est adeps anatis et galline.
43
¶ Et quando antiquatur apostema: tunc da in potu trociscos de
44
spica et fac emplastrum ex emplastro de bdellio cum gra〈-〉
45
nis de ben dicto in antidotario. et ex eis que con-
46
ferunt ad hoc est ceratum cum oleo de balsamo et
47
aloe et cera alba. ¶ Et oportet vt administretur cera-
48
tum.[*]cera-tum. corrupt for ceratum [redundant period] Galieni predictum in capitulo debilitatis stomaci: et emplastrum
49
de melliloto est ad hoc iuuatiuum valde. ¶ Et ex
50
illis sunt camomilla et balaustie et semen lini et
51
mellilotum et altea ex quibus fit emplastrum: et fiat ex
52
eis vaporatio et embroca fiat cum decoctione
53
ipsorum. ¶ Et ex eis que sanant illud est illud quod
54
℞. rosarum .ʒ.X. xiloaloes .ʒ.II. masticis seminis endiuie cu〈-〉
55
scute omnium ana .ʒ.III. sumantur in apostemate inflammato
56
cum camphora in potu. ¶ Aut sumantur .III. sexta〈-〉
57
ria cassie fistule que decoquantur in libra .I. aque donec re〈-〉
58
maneat .ß. deinde coletur et proijciatur super ipsam de
1
aqua solatri et aqua kekengi sacraiati et bulliat
2
et proijciatur super ipsam .ʒ.ß. hierapigra et sumat in po-
3
tu ex ea ille qui fortis est totam integre et debilis
4
medietatem eius. ¶ Et si indiget fortiori hoc ad〈-〉
5
dantur et semen apij. et semen caulis: ammoniacum et medul〈-〉
6
la cerui et adeps galline. ¶ Et quandoque indiget em-
7
plastro bolismi et emplastro citrino. et in hac hora
8
quandoque necessarium est vt in potu dentur trocisci de bdellio.
9
¶ Et ex emplastris iuuantibus in hoc capitulo est emplastrum
10
huiusmodi. ℞. cere et olei de neriden amborum ana vnciam .I.
11
masticis et ciperi et squinanti et aloes omnium ana
12
aureum .I. et bdellij .ʒ.III. soluatur in vino et aggregetur
13
inter has medicinas secundum acceptionem emplastri.
14
¶ Quod si fuerit illic solutio ventris quandoque erit ne-
15
cessarium vt ponas cum istis succum acreste: aut
16
succum absinthij: aut aggreges inter vtrunque.
17
¶ Et de errore maximo est vt prolongetur tempus to〈-〉
18
lerantie apostematis: et incessanter fiat curatio cum in〈-〉
19
frigidantibus et fiat apostema in via vt fiat exitura: et
20
prohibeatur a maturatione: oportet ergo vt consideres hoc.
21
¶ Et iam dictum est quod suspensorium factum ex lapi-
22
de beselis cum suspenditur ita vt tangant stomacum erit
23
iuuamentum eius magnum in doloribus eius et
24
apostematibus eius. ¶ Cum autem apostema fit dubellati et
25
exitura nos iam singulare capitulum fecimus ei.
26
¶ Cum vero apostema est colericum oportet in principio
27
vt infrigidetur valde cum emplastris infrigidatiuis no-
28
tis permixtis cum sandalis et camphora: et rosis et simili〈-〉
29
bus: et detur in potu aqua ordei cum aqua gra-
30
nati muzi et decocti cum cancris. deinde post illud
31
per aliquod dies administra aquam solatri et
32
aquam endiuie: et post illud cum appropinquat
33
status misceatur cum aqua solatri et aqua endi〈-〉
34
uie parumper aque feniculi.
35
¶ De apostematibus frigidis flegmaticis. Capitulum .IIII.
36
ISta apostemata generantur ex humiditate et
37
malitia digestionis: et paruitate exercitij et
38
ex reliquis causis generantibus ma〈-〉
39
terias cronicas coartantibus eas in
40
vasis et in visceribus quarum cognitio preterijt.
41
¶ De signis. Capitulum .V.
42
QUando inueneris signum apostemati cum do〈-〉
43
lore inquieto in omni dispositione et augmen〈-〉
44
to: et non est febris neque inflammatio
45
neque inquietudo: sed est humiditas lu〈-〉
46
brica et claritas coloris et paucitas sitis: et mali〈-〉
47
tia digestionis et paruitas appetitus: tunc illud est
48
apostema flegmaticum. ¶ Et tu significabis cum reliquis significatio〈-〉
49
nibus predictis de humiditate complexionis stomaci.
50
¶ De cura. Capitulum .VI.
51
DE canone in hoc etiam est vt non euacues re〈-〉
52
solutiua a stipticis. Resolutiua enim qui〈-〉
53
bus indiges in hoc sunt fortis reso-
54
lutionis. Incipe ergo in cura istorum: ita vt
55
des eis in potu aquam apij et aquam feniculi am-
56
borum ana vncias .II. baurach .ʒ.III. de oleo amigdalino dul〈-〉
57
ci quantum sufficit: deinde post illud sumant in potu .ʒ.〈-〉
58
II. olei de kerua cum tribus .ʒ. olei amigdalini dul-
1
cis: et decoctione melliloti. ¶ Et eius confectio est hec.
2
℞. melliloti .X. radices feniculi .X. aque libras .IIII. de〈-〉
3
coquantur donec remaneat libra .I. et da in potu ex
4
eo vncias .4. ¶ Et confert istis decoctio ysopi in qua
5
decoquitur mellilotum et ponantur super potionem eius .ʒ.III.
6
olei de kerua .ʒ.II. olei amigdalini dulcis. ex vn〈-〉
7
guentis autem et emplastris est medicamen expertum quod
8
℞. polij melliloti et amomi et camomille et ane〈-〉
9
ti omnium ana .ʒ.X. etiam absinthij et spice amborum ana .ʒ.〈-〉
10
VII. aloes .ʒ.VIII. masticis .ʒ.X. thuris .ʒ.VI. radicum
11
altee .ʒ.XV. ammoniaci et opoponaci storacis omnium
12
ana .ʒ.X. adipis anseris et adipis galline omnium
13
ana vncias .II. cere rubee .ß. libram. ¶ Et quod ex vnguentis
14
est melius est oleum de neriden et oleum de spica in
15
quo iam posita fuerint myrrha et cordumeni.
16
¶ Et conferunt etiam hasparagi et alubleb cum oleo
17
amigdalino dulci et sicla et caulis cum oleo oliue et ea
18
que siccant sanguinem ex cibi quorum digestio est facilis. ¶ Et oportet
19
vt alienent vomitum omnino. nam ipse in huiusmodi est malus.
20
¶ De apostematibus duris et grossis. Capitulum .VII.
21
QUandoque fiunt incipiendo: et quandoque fiunt
22
a permutatione ex apostematibus calidis secundum quod
23
iam sciuisti in principijs. et quandoque fiunt: sed
24
raro ab apostemate flegmatico: cui accidit
25
vt indurescat et significat ipsum cum significa-
26
tionibus apostematum durities tactus et mul-
27
titudo varietatis et extenuatio corporis.
28
¶ De cura. Capitulum .VIII.
29
CAnon in his etiam est vt non euacues medici〈-〉
30
nas resolutiuas a stipticis: et omnes me-
31
dicine que sunt vehementis resolutionis in
32
fine apostematum calidorum sunt iuuatiue
33
hic. ¶ Et oportet vt in potu sumant lac camelarum fetarum
34
assissue[*]assissue corrupt for assidue. ¶ Et ex illis que eis conferunt est vt sumant .III.
35
aureos ex oleo de kerua cum decoctione cassie fistule que sit sub〈-〉
36
mersa in aqua radicum. ¶ Et si indiget eis que sunt for〈-〉
37
tiora ponatur in aqua radicum summitatum squinanti: et masti〈-〉
38
cis: et capilli veneris cum reliquis medicinis omnium ana
39
pars .I. ¶ Et quando ponitur cum oleo de kerua: olei de spi-
40
ca quantitas .ʒ.I. et olei amigdalini dulcis quantitas .ʒ.II. est
41
iuuatiuum: et similiter quando in potu sumuntur olea ista cum aqua
42
mellis. ¶ Et oportet vt administretur in emplastris eorum me〈-〉
43
dulla ossium cerui et medulla cruris vaccini et pin〈-〉
44
guedo gibbi cameli. ¶ Et ex medicinis conferenti-
45
bus ad hoc et in dubellati est illud quod. ℞. melliloti et fenu〈-〉
46
greci et camomille et baccarum lauri et altee et ab-
47
sinthij omnium ana partem .I. ammoniaci thuris ambo-
48
rum ana .II. tertias partis: resoluantur gumme iste in deco〈-〉
49
ctione ficuum .XII. cum vino et melle: deinde coniunge
50
cum eis has medicinas et fac ex eis emplastrum: est enim
51
mirabile. ¶ Emplastrum aliud. ℞. sordium vrcei partes .VII.
52
storacis partes .II. masticis partem .I. glutinis alimbath
53
partem .ß. fecis olei de neriden quantitatem qua
54
conficiantur medicine. ¶ Emplastrum aliud.
55
℞. ammoniaci .VIII. melliloti .XII. cere .VIII croci
56
myrrhe bdellij iudaici omnium ana .VIII. olei de
57
balsamo libram .I. ¶ Et ex eis que valde iuuatiua
58
sunt eis est oleum de succo vitis. ¶ Et ex eis que
1
conferunt eis valde sunt decoctio ireos cum cassia fistula
2
et emplastrum quod diximus in capitulo debilitatis stomaci cum du〈-〉
3
ritie. ¶ Descriptio emplastri boni ℞. masticis
4
thuris absinthij omnium ana partem .I. ammoniaci cro〈-〉
5
ci ambarum ana partes .II. ciperi .III. fac ceratum cum oleo
6
de neriden tante quantitatis quam lenitas fiat. ¶ Et
7
quando accidit illud quod raro conuenit scilicet ex permutatio〈-〉
8
ne apostematis flegmatici ad apostema durum tunc conue-
9
nientior cura est ei emplastrum huiusmodi descriptionis.
10
¶ ℞. ammoniacum bdellium semen caulis amigda-
11
las amaras storacem liquidam masticem spicam squinan〈-〉
12
tum ciperum gumme dissoluantur et alia terantur et
13
fac ex eis emplastrum. Sintque cibi eorum sicut aspa-
14
ragi et alubleb oleum amigdalinum dulce et pro-
15
prie eius quod permutatum est ab apostemate calido.
16
¶ De adubellati in stomaco. Capitulum .IX.
17
MUltotiens errant medici in regimine
18
apostematis in stomaco et permutando fit exitura
19
et multotiens incipiendo fit.
20
De signis. Capitulum .X.
21
IAm diximus signa initij eius in capitulo
22
apostematum calidorum stomaci.
23
¶ De cura. Capitulum .XI.
24
OPortet vt incipiatur a flobotomia et a re〈-〉
25
gimine stomaci apostemati apostemate calido extrinse-
26
co cum quo sit possibile vt prohibeatur fieri du〈-〉
27
bellati. nam si fit dubellati et incipit esse
28
in via maturationis: oprtet[*]oprtet corrupt for oportet tunc vt sit res leuis.
29
¶ Et si autumas maturationem propinquam oportet
30
vt in potu tribuas lac recenter mulctum vice vna
31
post aliam cum aqua calida: et tangas duritiem et consideres
32
an comprimatur et attendas commotionem et tremorem
33
et compressionem apostematis: nam si non comprimitur illud
34
oportet vt in potu sumat habens ipsum taraxaconem sic-
35
cam cum aqua fenugreci et tribulorum: et oleo amigdalino
36
amaro. quod si indiget fortiori hoc: et est inceptio
37
in via maturationis iam addens super primam ponatur
38
in eis oleum de kerua. ¶ Et ex eis que experta sunt
39
in hoc est vt sumat in potu habens eam taraxaconis
40
sicce quantitatem .ʒ.I. et .ß. seminis almaru et fenu〈-〉
41
greci .ʒ.I. teratur illud et bibatur cum quibusdam la-
42
ctibus recenter mulctis calidis sicut est lac asine
43
et caprarum. et quantitas lactis sit .III. vncie et misceatur
44
cum eo ex galias pondus .ʒ.III. ¶ Et ex eis que ex〈-〉
45
perta sunt etiam est vt sumatur taraxaconis sicce .ʒ.I. et
46
fenugreci vncie .II. et seminis maru vncie .IIII. terantur et cribellen〈-〉
47
tur et conficiantur cum lacte caprino et oleo sisami-
48
no: et fiat ex eis emplastrum super dubellati. ¶ Et
49
oportet vt fiat balneum cum aqua tepida et vt ponatur
50
emplastrum aliquod super dubellati factum ex ficubus et ca〈-〉
51
momilla: et fenugreco decoctis et sit in eo ab-
52
sinthium vt confortet. et quod queritur ex omnibus illis
53
est maturatio apostematis et eruptio. ¶ Cumque estima〈-〉
54
ueris maturationem postquam iam administraueris
55
balneationem predictam et emplastra predicta et successe-
56
ris cum emplastro ficuum predicto substerne ei stramen〈-〉
57
ta duplicia vt in culcitris et in calefacientibus et pre〈-〉
58
cipe ei vt iaceat super ea verso ventre inferius do〈-〉
1
nec rumpatur sub compressione apostema eius.
2
¶ Et tu quidem cognosces quod iam ruptum est per
3
detumitionem et attenuationem et per illud quod
4
expuitur aut cum solutione ventris egreditur ex sanie: aut
5
ex sanguine: et oportet vt in potu tribuas tunc aloem
6
cum aqua endiuie. ¶ Cumque erumpitur da in po-
7
tu incarnatiua quamuis ille qui euomit saniem ex
8
stomaco suo sit ad desperationem propinquior quam ad spem.
9
¶ Cumque existimaueris in stomaco saniem extrahe ipsam
10
cum solutione ventris et non moueas ipsam ad vo-
11
mitum. Cumque non valent huiusmodi res administra me〈-〉
12
dicinas predictas in capitulo apostematum durorum. ¶ Ci〈-〉
13
bi autem conuenientes et in principio rei sunt sor-
14
bitiones facte ex amilo et ordeo excorticato et
15
vitello oui. ¶ Et in fine eius illi in quibus po〈-〉
16
nuntur anetum et fenugrecum secundum mensuram.
17
¶ De vulneribus in stomaco. Capitulum .XII.
18
STomaco quandoque accidunt vlcera et
19
bothor propter acuitatem humorum qui
20
imbibunt corpus ipsius: et qui obuiant
21
ei ex ipsis. et multotiens fiunt propter il〈-〉
22
lud quod peruenit ad ipsum ex alijs. Multotiens
23
enim vlceratur stomacus ex catarro descenden〈-〉
24
te ad illud ex capite calido mordicatiuo aut cor〈-〉
25
rosiuo propter suam putrefactionem: quare putrescit
26
et corroditur stomacus cum prolongatur catarrus.
27
¶ De signis conuenientie et differentie. Capitulum .XIII.
28
MUltotiens perducunt vlcera stoma-
29
ci: et proprie in inferioribus eius ad mi〈-〉
30
norationem anhelitus: et prouocationem
31
sudoris et syncopim: et infrigidatio-
32
nem extremitatum. ¶ Et quandoque significant vlce-
33
ra in stomaco fetor eructuationis et eleuatio va〈-〉
34
poris faciens incurrere siccitatem lingue: et exicca〈-〉
35
tionem ipsius: et est syncopis plurima. ¶ Et quando
36
sunt in stomaco bothor multiplicatur eructua-
37
tio valde. ¶ Et iam distinguitur inter vlcus factum
38
in meri: et inter factum in stomaco: quoniam in illo quod factum est
39
in meri sentitur dolor in ipso vsque ad posterius in-
40
ter duas spatulas: et in collo vsque ad initia pe-
41
ctoris. Et verificat dispositionem eius transitus deglu〈-〉
42
titi: quoniam significat locum dolorosum cum presentia eius: et
43
quando pertransit hunc locum parumper. ¶ Facta autem in
44
stomaci ore significat quod dolor est in inferioribus pectoris et
45
supremis ventris: et est vehementior et degluti-
46
tum significat ipsum cum pertransitione pectoris et plu-
47
rimum eius declinat ad mirach: et minoratur ex
48
eo anhelitus et infrigidat corpus: et perducit ad syn-
49
copim plurimum. ¶ Uerum facta in fundo stomaci signi-
50
ficat exitus corticis vlceris eius in egestione absque
51
excoriatione in intestinis et inuentio doloris
52
post quietem eius quod sumitur in inferioribus stomaci:
53
et fit dolor paruus. ¶ Et distinguitur inter vlcus
54
in stomaco et vlcus in intestinis per locum doloris cum in-
55
greditur cibus in corpus et est exitus corticis qui egre-
56
ditur in egestione rarus et est cortex eius subtilis scilicet
57
ex genere eius quod egreditur ex intestinis su〈-〉
58
perioribus. ¶ Et significat quod est ex stomaco quod
1
dolor non est in partibus viscerum: immo supra ve-
2
rum multotiens appropinquat et assimilatur dis〈-〉
3
sinterie. ¶ In eis autem que sunt in intestinis su〈-〉
4
perioribus: oportet vt tu valde intendas. ¶ In
5
domitu[*]domitu corrupt for vomitu autem cum cortex ingreditur non est vl-
6
cus nisi in meri aut stomaco. et oportet vt cum
7
tu volueris experiri illud: vt cibes egrum ex ali-
8
quo in quo sunt synapis et acetum.
9
¶ De cura vlcerum stomaci. Capitulum .XIIII.
10
PLaga recens que fit in ipso: oportet vt cu〈-〉
11
retur cum medicinis stipticis et dentur
12
cibi velocis digestionis et vitentur medici〈-〉
13
ne vlcerose in quibus ponuntur flos eris
14
et cerusa et lythargirium et tucia et similia: immo
15
oportet vt curentur vlcera stomaci et corrosio in ipso:
16
in primis cum mundificatione cum eis que sunt si-
17
cut aqua mellis et iulep. ¶ Et non oportet etiam vt
18
sit in purgatorio fortitudo purgationis et ledat
19
vlcera:[*]vlcera: corrupt for vlcera [redundant colon] plusquam oportet. ¶ Et oportet vt sit eorum abster-
20
sio et ablutio ad inferiora. ¶ Quod si fuerit illic
21
corrosio: et caro mortua oportet vt medicetur cum me-
22
dicamine mundificante carnem mortuam: et incarnan〈-〉
23
te et faciente nasci carnem: et o quam conueniens est
24
hierapigra ad illud: et cum mundificatur: oportet vt in
25
potu dentur lac acetosum vaccinum a quo ablatum
26
est butyrum et syrupus de cydonijs et granatis
27
et similibus et dentur etiam aqua ordei cum granatis
28
et syrupi de fructibus stipticis. ¶ Et est quandoque ne〈-〉
29
cessarium vt cibentur ventribus vitulorum et hedorum
30
conditorum cum aceto. ¶ Et scias quod quamdiu mun〈-〉
31
dificatur sordes tota non est iuuamentum cure alterius
32
neque administrationis consolidatiuorum. ¶ Et cum
33
administras incarnatiua et egritudo est in par-
34
tibus meri et ore stomaci: tunc pone in eis ex gluti〈-〉
35
natiuis aliquod magnum: sicut est gummi et dragagan〈-〉
36
tum. ¶ Et quandoque confert vlceribus stomaci filonium et
37
conferunt etiam trocisci de karabe si fuerit illic vomitus
38
sanguinis et conferunt eis omnia rob fructuum: et quandoque
39
confert rob eupa[*]eupa corrupt for eupatorij: et rob absinthij. ¶ Et quandoque sunt
40
in stomaco vlcera: et non est excusatio solutionis ventris
41
propter aliquid vocantium ad hoc: tunc oportet vt sol-
42
uas ventrem cum eis que sunt sicut cassiafistula. Quod
43
si accidat ex vlceribus solutio ventris curetur cum trociscis
44
de spodio et robub stipticis cum aqua sauich de-
45
cocti. ¶ Et si fuerit illic corrosio curetur cum eis
46
que diximus in cura sputi sanguinis.
47
¶ De bothor in stomaco. Capitulum .XV.
48
COnfert eis mundificatio cum solutio〈-〉
49
ne eorum quibus concessum est fieri
50
solutionem ventris in vlceribus stoma-
51
ci et cibari cum granis granati cum pas〈-〉
52
sis et lacte decocto cum ferro ignito.
53
¶ De ruptura stomaci. Capitulum .XVI.
54
QUorum stomacus disrumpitur fortasse non eua-
55
dunt nisi pauci a ruptura parua.
56
¶ Tractatus .V. de dispositionibus stomaci ex parte eius quod
57
ipse comprehendit et egreditur ab eo: et aliquibus dis〈-〉
58
positionibus mirach et que sequuntur ipsum.
1
¶ De inflatione stomaci. Capitulum .I.
2
QUandoque fit propter cibum cum in
3
ipso est humiditas extranea que conuer〈-〉
4
titur in ventositatem et non est possibile ca〈-〉
5
liditati si equalis vt resoluat eam
6
ita quod non resoluat ipsam ad ven-
7
tositatem. ¶ Et quandoque fit propter cali-
8
ditatem digestiuam cum est debilis. Cibus namque
9
quamuis sit non inflatiuus in natura sua: tamen cum debilitatur
10
in ipso caliditas euaporat et facit accidere ventosi〈-〉
11
tatem: materia namque que in substantia sua non est ventosita〈-〉
12
tis plurime: non facit in ventribus euenire inflatio-
13
nem nisi sit caliditas minorata et moueatur et non
14
digeratur sicut si priuetur caliditas omnino non associatur
15
et inflatio: et si sit ex inflatiuis. Et omne a quo non ac〈-〉
16
cidit inflatio non accidit ab eo inflatio nisi aut
17
propter seipsum scilicet ab illo in sua substantia. aut propter
18
duas res preter ipsum: quarum vna est dominium caliditatis
19
super ipsum et altera frigus quod non mouet aliquid. Et
20
quandoque est caliditas apta ad digerendum et materia obe-
21
diens ei et mouetur per illud quod eam retrahit ab
22
ipsa ex potu aque plurime super ipsam aut motu com〈-〉
23
mouente ipsam. ¶ Et quandoque est complexio cibi infla-
24
tiua: sicut faseolorum et lentium et similium: et non conferunt
25
fortitudo virtutis et alienatio locorum digestionis nisi
26
sit caliditas fortis vehementis virtutis et materia vehe-
27
mentis humectationis. Et ex medicinis inflatiuis
28
est vinum grossum et dulce propter grossitiem eius nisi sit
29
dulcedo subtilis et generatur ab eo ventositas subti-
30
lis. ¶ Et quandoque est causa inflationis essentia cibi calidi in
31
natura sua: nam cum ipse inuenit dispositionem que calefacit
32
cum fit digestio: et egreditur ex hoc quod ipse est calidus potentia
33
ad hoc vt sit calidus actu materia frigida humida resoluit
34
ipsum et facit ipsum vaporare. ¶ Et quandoque sunt infla-
35
tio et rugitus propter vacuitatem ventris cum humiditate
36
cruda vitrea in stomaco. Ipsa enim cum occupatur caliditas
37
naturalis ab ea cum cibis est quieta: et quando caliditas ex-
38
pedita peruenit ad eam resoluitur in ventositate. Et quandoque
39
est causa in hoc quod natura quando inuenit vacuitatem et mouent
40
virtutes mouetur aer effusus in spatijs et mouetur
41
tur[*]moueturtur corrupt for mouetur cum eo residuum vaporum humiditatis et est si〈-〉
42
cut ventositas. ¶ Et quandoque sunt causa in ea
43
multitudo melancolie et egritudines splenis.
44
¶ Et multotiens fit frigus superueniens corpo〈-〉
45
ri exterius causa inflationis: et ventositatis ex qua
46
repletur corpus: propterea quia debilitat caliditatem
47
operantem in materia: et facit operationem eius me〈-〉
48
diam operationem et eius operatio est digestio humi〈-〉
49
ditatum et medietas operationis est vaporatio. Et
50
quando multiplicatur inflatio in ventribus conuale〈-〉
51
scentium indicat conuersionem egritudinis almi-
52
rachiati et plurimum fit propter vehementiam calidi-
53
tatis stomaci et opilationes viarum cibi ad corpus:
54
quare redit et retinetur in partibus stomaci et facit aceto-
55
sam eructuationem: et accidit vomitus stupefaciens
56
dentes precipue si communicat splen: et est egestio humi〈-〉
57
da et ingrossatur sanguis. et quandoque est illic apostema faciens
58
vaporem melancolicum et facit euenire melancoliam.
1
¶ De signis. Capitulum .II.
2
ILlam in qua est causa generatio ventositatis et
3
inflatio substantie cibi significat reditus ad co-
4
gnoscendum substantiam eius quod sumitur: et
5
quod inflatio non est plurima valde neque in ho〈-〉
6
ris bonitatis cibi: et quod eructuatio quando iteratur bis
7
aut ter sedatur eius malitia. ¶ Et similiter quando causa in
8
ipsa est humor significant eam assumptio aque et commo-
9
tio sonans: et ad summum quod accidit virtuti digesti-
10
ue. omnia enim cognoscuntur per inuentionem cause et re〈-〉
11
motionem inflationis cum alteratione regiminis.
12
¶ Et differentie quidem inter inflationem melancolicam et
13
illam que est ex humoribus malis crudis est quod in-
14
flatio melancolie est cum siccitate: et alia est cum humidita〈-〉
15
tibus. ¶ Et facte ex canis alijs signum est inuen-
16
tio aliarum causarum.
¶ De cura. Capitulum .III.
17
SI est causa inflationis cibus dimitte ipsum
18
tendens ad alium et meliora regimen fu〈-〉
19
turum: et non ledatur digestio: et vsque〈-〉
20
quo fit illud oportet vt dormiat habens
21
eam super ventrem suum supra puluinar plenum eis que
22
calefaciunt sicut est coctum. ¶ Et si est causa eius
23
frigiditas stomaci et debilitas eius curetur cum eis que oportet
24
ex illis que dicta sunt in capitulo eius et vngatur cum oleo
25
aliquo in quo decocta sunt subtiliatiua disrumpen-
26
tia ventositatem sicut ameos et keisim et cyminum:
27
et si indiget fortioribus illis: tunc sint ruta et se-
28
men eius grana lauri: et alaniudem et siseleos: et
29
fit oleum eius oleum laurinum et oleum de kerua: et
30
que sunt similia illis: et quandoque sufficit inungere membrum
31
ex oleo aliquo cum quo permiscetur anetum: et que cur〈-〉
32
runt cursu eius. deinde cum emplastris fortis reso-
33
lutionis: sicut emplastrum factum cum ysopo et aneto et
34
aqua ciceris et similibus. et quandoque sunt necessaria clysteria
35
cum huiusmodi oleis et quandoque ponitur in eis piper. Et si
36
fuerit frigus ex materia grossa non dabimus in po-
37
tu istas medicinas. Quandoque enim ipse addunt in com〈-〉
38
motione ventositatum: immo oportet vt purgemus materiam
39
in primis: deinde demus eas in potu. ¶ Et si fri-
40
gus fuerit purum et fuerit materia pauca non curabi〈-〉
41
mus de hoc: immo dabimus eas in potu: et ex eis
42
que in potu dabimus: et magnificatur eorum iuua-
43
mentum est manipulus polij decoctus in aqua ve〈-〉
44
hementer. deinde sumatur ex ea in potu aut mi-
45
sceatur decoctio calamenti fluuialis cum melle et su〈-〉
46
mantur ex ea in potu: et decoctio galange iuuati-
47
ua est valde: et galange sicut est: et galange confe〈-〉
48
ctum cum syrupo acetoso factum pillule parue si-
49
cut cicer: et fit dosis eius aureus .I. cum aqua calida: et
50
est ex eis que solutione educunt ventositatem plurimam
51
et humiditatem paucam. ¶ Et ex eis que sunt ma〈-〉
52
ximi iuuamenti in inflatione accidente est castoreum
53
quando bibitur cum aceto permixto cum aqua et rob: cum
54
oleo antiquo: et proprie aceto alaniudem aut squilliti〈-〉
55
co. ¶ Et dicitur quod calcaneus porci adustus est bonus ad
56
hoc: et quandoque sufficit in ea que leuis est vt in potu su〈-〉
57
matur vinum purum. et parumper bibat illud: deinde dor〈-〉
58
miat super ipsum et surget sanus ab egritudine sua.
1
¶ Unguentum conferens ei. decoquantur nigelle et
2
grana lauri et ruta in vino vehementer et coletur:
3
deinde coquatur ex oleo medietas illius vini cum
4
ipso donec remaneat oleum deinde fiat inunctio
5
ex ipsa: et similiter oleum de lilio. ¶ Dixerunt quidam
6
aloes est iuuatiua valde infantibus quorum inflantur
7
ventres. ¶ Et inflatio inseparabilis melancolica
8
curatur cum eis que sunt vt sagzanea et alcadicon et
9
ameos. et si indiget euauatione forti administra pillu-
10
las fetidas: et pone super spongiam infusam in ace-
11
to forti valde: et melius est acetum alaniuden.
12
¶ De rugitu. Capitulum .IIII.
13
OMnes cause inflationis sunt ipse eedem
14
cause rugitus cum accidunt ille cause infla-
15
tionis et nititur natura eas expellere et non
16
potest et non expellitur ad superiora neque
17
ad inferiora: immo mouetur in vasis intestinorum
18
tunc est rugitus et proprie cum est in intestinis subtilibus
19
strictorum meatuum. ¶ Cumque permutatur ab eis ad
20
ampla intestina scilicet grossa quiescit et minoratur:
21
verum sonitus eius tunc est grauis cum hoc quod est mi〈-〉
22
nor. In subtilibus vero est acutus cum hoc quod est plu〈-〉
23
rimus. ¶ Cumque permiscentur ille ventositates cum
24
humiditatibus non sunt pure et quando inueni-
25
unt spacium et sunt inflantes commouentes sonitum
26
faciuut prouenire sonitum vasis habentibus stricium[*]stricium corrupt for strictum
27
collum. ¶ Et claritas quidem sonitus significat
28
mundificationem intestinorum aut exiccationem fe〈-〉
29
cis. ¶ Et cura quidem rugitus proxima est cu-
30
ra inflationis et ille qui inuenit ventositatem in
31
ventre cum febre pauca bibat aquam cymini cum
32
tereniabin loco penidiarum.
33
¶ De lenitate stomaci et lubricitate. Capitulum .V.
34
Uandoque[*]Uandoque corrupt for QUandoque [initial is missing] est causa eius malitia complexionis
35
stomaci et raro fit ex complexione calida simpli〈-〉
36
ci quando peruenit ad hoc vt mortificet re-
37
tentiuam. ¶ Et quandoque fit propter malitiam com-
38
plexionis frigide cum materia lubricitante aut absque
39
materia. ¶ Et quandoque fit propter vlcera in stomaco
40
que leduntur ab eis que ad ipsa perueniunt. quare mouetur
41
ad expellendum ea. ¶ Et quandoque est causa eius de〈-〉
42
bilitas adueniens retentiue. ¶ Et quando acci-
43
dit post lubricitatem stomaci et intestinorum et lenitatem
44
eorum eructuatio acetosa est secundum dictum Hypocratis signum
45
bonum. Significat enim augmentum caliditatis diminute:
46
nam si non fuerit caliditas non erit ventositas neque
47
eructuatio.
¶ De signis. Capitulum .VI.
48
NOta sunt et non necessarium iterare ea.
49
¶ De cura. Capitulum .VII.
50
SI fuerit causa eius malitia complexionis calide
51
cum materia: tunc oportet vt educatur humor cum faci〈-〉
52
litate: et administrentur post illud robub
53
fructuum stipticorum aut aqua sauic ordei decocti cum
54
milio. ¶ Et si prolongatur illud est necessarium bibere ea que
55
sunt sicut lac acetosum vaccinum decoctum: aut in
56
quo extinguntur ferrum: et lapides cum quo sint admixte
57
medicine stiptice sicut spodium et rose et karabe
58
et balaustie et alcort et hypoquistidos et proijciantur
1
super mediam libbram lactis acetosi .ʒ.V. de medici-
2
nis: et administrentur super stomacum emplastra dicta
3
in antidotarior[*]antidotarior corrupt for antidotario et fit cibus ex lentibus excortica〈-〉
4
tis: et rizi et milio cum succis fructuum stipticorum
5
sicut est aqua acreste et aqua granatorum acetosorum
6
et aqua cydoniorum acetosorum. ¶ Quod si non inue-
7
nis excusationem quin cibes eos carne cibabis
8
eos illis que sunt ex carne pullorum et cubugi ta〈-〉
9
begi assata valde aspersa acetosis predictis. ¶ Et
10
scitur ex istis cura eius que est raro et minus ex
11
casibus huiusmodi egritudinis propter complexionem ca〈-〉
12
lidam puram sine materia ex eis que docuit te in
13
capitulo communi. Quod si fuerit ex frigore cum calefactiuis cu〈-〉
14
retur ebibitis. ¶ Et emplastra eius sint ex eis que
15
iam exposita sunt in loco suo. ¶ Et fiat cibus eius
16
ex cannabit: et minutis auibus assatis: et pullis
17
etiam quoniam sunt tarde remanentie in stomaco et pulueri〈-〉
18
zentur cum speciebus odoriferis calidis stipticis: aut ca-
19
lidis permixtis cum stipticis. ¶ Et si fuerit illic
20
materia euacuetur cum eis quorum preterijt declara〈-〉
21
tio: et administretur vomitus in omni septimana: et
22
administretur electuarium alcanzi: et electuarium de
23
granis myrti: et electuarium de scoria ferri: et detur
24
in potu vinum purum antiquum. ¶ Et si fuerit ex
25
vlceribus curabis vlcera sua cura: deinde regi〈-〉
26
men adhibe confortando stomacum. ¶ Facte autem ex
27
debilitate virtutis retentiue: cura est vt admini-
28
strentur syrupi cum speciebus calefactiuis odoriferis
29
in potu sumpti et vt emplastrum suppositi. ¶ Et ex
30
eis que conferunt ad illud est electuarium de xilo-
31
caractis cum aqua senticum humidarum: aut medi-
32
camen de sumach cum aqua de xilocaractis: aut
33
suffuf de granis granatorum cum robub de cydo〈-〉
34
nijs acetosis puro: aut alcanzi cum rob de myrto.
35
¶ Et ex illis que ei maximum afferunt iuuamentum
36
sunt trocisci enifistides[*]enifistides cf. Venice 1564: enfistides et trocisci de balaustijs: et
37
emplastrum de absinthio cum stipticis. ¶ Cibi autem
38
proximi sunt illi quos diximus in capitulo complexionis
39
calide et humide et assata et frixa et ea que in pa〈-〉
40
tellis cum robub. Et scias quod aqua ordei cum tama-
41
rindis iuuatiua est ad difficultates egritudinum.
42
¶ De vomitu subuersione et nausea et estua-
43
tione stomaci. Capitulum .VIII.
44
VOmitus et subuersio sunt motus sto〈-〉
45
maci ad expellendum ex eo aliquid quod
46
est in eo per viam oris et subuersio quidem
47
vna duorum est motus expulsoris cui
48
non associatur motus expulsi: et vomitus qui est
49
vnus ipsorum est vt associetur motui facto ab expul〈-〉
50
sore motus expellendi ad exteriora. ¶ Et nau-
51
sea est dispositio stomaci que quasi suscipiat os
52
motus: et est quidem declinatio eius ad os motus aut
53
multi temporis aut parui temporis secundum susceptio-
54
nem materiei. ¶ Et iste quidem dispositiones con-
55
trarie sunt appetitibus ex omnibus partibus et sub-
56
uersio nature dicitur nausea inseparabilis: et quan-
57
doque dicitur destructio appetitus. ¶ Et vomitus
58
quidem alius est acutus estuosus sicut in colica pas〈-〉
1
sione et sicut accidit ei qui bibit medicinam vo〈-〉
2
mitiuam. et alius quietus sicut accidit stomati-
3
cis. ¶ Cumque ergo accidit subuersio tunc iam ac-
4
cidit aliquid commouens os stomaci ad expel-
5
lendum aliquid ad propinquiores vias: et illud
6
est aut qualitas operatiua: aut operatione eius
7
materia ex qua ipse leditur: aut membri communi〈-〉
8
cantis sicut cerebri: aut aduentus percussionis:
9
aut materia grossa imbibita aut infusa in ipso
10
corrumpens cibum: aut colerica: aut humidi-
11
tas mala putrefacta sicut accidit pregnantibus:
12
aut humiditas non mala sed tremula debilitans
13
os stomaci absque malitia cause aut humiditas
14
grossa et adherens: aut multa grauans quamuis
15
non sit causa alia. Natura quamuis sit verbi gratia san〈-〉
16
guis aut flegma dulce: speratur tamen in huiusmodi quod
17
nutriat corpus et nutriat etiam stomacum. ¶ San-
18
guis enim nutrit stomacum et flegma dulce natu〈-〉
19
rale couertitur etiam in sanguinem et nutrit stoma〈-〉
20
cum: verum ipsum non nutrit eum quocunque mo-
21
do accidat: et quale peruenit ad ipsum sed quan-
22
doque nutrit eum quando gradatur aduentus eius
23
ad ipsum ex venis alterantibus sanguinem ad com-
24
plexionem stomaci: et assimilantibus ipsum. Et
25
ex venis predictis in anathomia: nisi accidat pro〈-〉
26
pter causam cum qua non inueniat stomacus nu〈-〉
27
trimentum omnino et non afferant ad ipsum ve〈-〉
28
ne quod ei conueniat et libenter suscipiat ipsum et
29
digerendo faciat ipsum sanguinem sicut mul-
30
totiens effundit ad ipsum epar non per viam ve〈-〉
31
narum spargentium sanguinem: immo per viam
32
venarum per quas penetrat kilus sanguinem bo〈-〉
33
num et conuenientem non plurimum grauantem:
34
vt nutriat ipsum secundum semitam quod ipse ex eo exic〈-〉
35
cat et conuertat eum cum sua substantia ad suam simi-
36
litudinem. ¶ Et illi quidem errauerunt qui exti-
37
mauerunt quod sanguis non nutrit stomacum et iu〈-〉
38
dicant de eo iudicium enunciatiuum absolutum.
39
¶ Et quidam homines sunt qui habent periodos in
40
melancolia consuetos et in eis sunt sani: et quandoque perdu〈-〉
41
cit ad adustionem in meri: et gutture immo vlcus.
42
¶ Et ex nausea est que est signum crisis. ¶ Et
43
quandoque est signum malum sicut in febribus pestilen-
44
tialibus. ¶ Et quando multiplicatur in conualescen-
45
tibus indicat conuersionem. ¶ Et de vomitu
46
quidem cretico est qui confert febribus acutis: et
47
apostematibus epatis que sunt in latere concauo. Et est vo〈-〉
48
mitus qui accidit in accessione febrium. Et quandoque
49
sunt in stomaco: et in visceribus interioribus apostemata et proprie ca〈-〉
50
lida: et sunt facientia venire vomitum propterea quod
51
declinant ad expellendum et propterea quod leduntur ex
52
quolibet tactu accidente eis aut ex quolibet cibo aut
53
medicina aut humore aut membro mollificato.
54
¶ Et nausea quidem quandoque remanet et non per-
55
mutantur[*]per-mutantur corrupt for permutatur ad vomitum: et causa est vehementia virtu〈-〉
56
tis retentiue aut debilitas qualitatis que facit nau-
57
seam aut paruitas eius: ita quod quando super ipsum fit mo-
58
tus alleuiatur vomitus: immo mouetur vomitus.
1
¶ Et illi cuius stomacus est debilis accidit vt synco-
2
pizetur et non possit vomere propter vacuitatem stomaci
3
sui: aut propter paruitatem humoris ledentis ipsum siue
4
sit imbibitus siue non imbibitus si loco huiusmodi
5
stomaci et oris eius esset stomacus fortior: et os stomaci for〈-〉
6
tis non syncopizaretur ipse neque pateretur ab ipso:
7
verum propter debilitatem eius patitur ab eo: et propter debi〈-〉
8
litatem eius et paucitatem materiei non est ei possibile
9
vt euomat ipsum. Cumque comedit post ipsum cogitur
10
euomere propter duas res: quarum vna est: quia humor
11
quandoque est nocens ei parum non mouens neque la-
12
borare faciens: quoniam est in fundo stomaci: et quando ciba〈-〉
13
tur eleuat ipsum cibus et multiplicatur. et secunda est quia
14
adiuuatur cum quantitate cibi ad expellendum ipsum
15
et vincendum. ¶ Et quandoque subuertitur anima et commo-
16
uent nauseam caliditas et siccitas accidentes ori stomaci
17
et facit qualitate sua calida illud quod facit humor
18
vicinus quantitate sua calida etiam. ¶ Et in admi-
19
nistratione quidem vomitus cum equalitate est iu〈-〉
20
uamentum maximum: verum assiduatio eius maxi-
21
me debilitat virtutem stomaci. et facit ipsum lacunam su-
22
perfluitatum. ¶ Et vomitus quidem creticus euade-
23
re facit spasmum. et multotiens accidit febricitanti
24
spasmus aut epilepsia aut similie epilepsie subito: et euomit
25
humorem: vt est flos eris aut indicum et euadit. et quandoque
26
facit etiam euadere ex subeth: et ex augmentatione
27
repletionali in febribus et alijs. Et multotiens vo〈-〉
28
mitus sanat ex singultu clamoso. ¶ Et ex ad-
29
ministratione vomitus cum equalitate conseruan〈-〉
30
tur renes et curatur eo nocumento eorum et nocumen〈-〉
31
tum pedum: et sanatur eruptio venarum deferentium
32
sanguinem et arteriarum. ¶ Et amatur quidem vt admi〈-〉
33
nistretur in mense bis et melior horarum vomitus
34
est illa que est post balneum et post quam comedit
35
post ipsum et impletur. et nos quidem iam subtiliter perscru-
36
tati fuimus sermonem de hoc in libro .I. ¶ Et stomacus
37
quidem debilis quotiens cibatur accidunt ei nausea et
38
subuersio amni[*]amni corrupt for animi et si fuerit debilior parum non po〈-〉
39
terit retinere illud quod recipit: immo expellet illud
40
ad superiora et inferiora. ¶ Et debilitas quidem
41
stomaci quandoque fit ex speciebus malitie complexionis et tu
42
scis quod de causis quarundam specierum malitie complexio-
43
nis sunt quidam quibus adiungitur resolutio spiritus sicut
44
est solutio ventris plurima et maxime sanguinis.
45
¶ Et tu scis quod ex debilitantibus sunt dolores
46
vehementes et tristitie et ieiunium et famis vehe〈-〉
47
mens. et ipsa etiam sunt ex causis vomitus secundum se-
48
mitam introitus debilitatis super stomacum. ¶ Et
49
stomacus dolorosus etiam velociter euomit cibum: et
50
expellit ipsum. ¶ Et illi cui superuenit frequen〈-〉
51
ter nauseatiua satietas et qui comedit non secundum ve〈-〉
52
ritatem famis non verificate accidit in primis quando
53
comeditur adustio alias angustia vehemens val〈-〉
54
de quam non tolerat: deinde conuertitur eius esse ad
55
hoc vt euomat totum quod comedit. ¶ Et deterior
56
quidem vomitus est ille qui est vomitus sanguinis
57
nisi secundum necessitatem quam dicam: tunc enim est significatio for〈-〉
58
titudinis nature: et sequitur ipsum vomitus niger. et causa
1
in hoc est malitia quoniam ista non sunt generata in stomaco
2
immo non sunt nisi expulsa ad ipsum ex locis lon-
3
ginquis et membris alijs: et significant nocumentum in il〈-〉
4
lis membris: et secundum communitatem stomaci: et obedientiam: ita
5
vt debilitent ipsum. et significat vomitus sanguinis proprie
6
nocumentum eius egredientem a necessitate. ¶ Et
7
vomitus sanguinis cum egreditur a necessitate por〈-〉
8
tendit mortem. ¶ Et vomitus quidem purus est ma〈-〉
9
lus: colericus:[*]colericus: corrupt for colericus [redundant colon] quidem significat superfluitatem caliditatis: et
10
flegmaticus significat superfluitatem frigoris simplicis
11
puri. ¶ Et vomitus quidem diuersorum colorum dete-
12
rior est nigro. ¶ Et ex illo qui est vt flos eris
13
et vt succus porri est malus propter illud quod signifi-
14
cat de aggregatione humorum malorum. ¶ Et ex di〈-〉
15
spositione mala est vt sit os stomaci subuersum patiens
16
syncopim. et sit natura restricta: tunc enim illud quod sedat
17
vomitum addit in retentione nature: et illud quod resol-
18
uit naturam addit in vomitu nisi sit illud quod facit syn〈-〉
19
copim humor subtilis aut colericus. et curetur
20
dispositio cum aqua prunorum et tamarindorum et similibus
21
et confert vtrisque rebus simul. ¶ Et sunt homines qui-
22
dam qui non cessant appetere cibum et quotiens
23
replentur eo euomunt ipsum aut expellunt ipsum ad
24
inferiora. deinde redeunt et non cessat ille labor
25
eorum: et ipsi tamen viuunt vita sanorum: ac si illud sit res
26
naturalis eis. ¶ Et ecce hic quedam auis est capiens
27
locustas que non cessat comedere locustas et ex〈-〉
28
pellere eas et non satiatur toto tempore: quo inuenit
29
eas. et est aliud animal huius proprietatis. ¶ Et sunt
30
quidam homines qui cum comedunt existimant quod si
31
moueantur euoment: aut si irascantur aut loquantur
32
aut moueantur motu animali euoment: et cau〈-〉
33
sa in hoc est illud quod sciuisti. ¶ Et sanior quidem
34
vomitus est permixtus medius in grossitie et
35
subtilitate: et est ex humoribus qui sunt consue〈-〉
36
ti ipsi: sicut flegma et colera. ¶ Uerum ille qui
37
est vt succus porri egritudinis significat mali-
38
tiam: et viridis ad nigredinem decliuis sicut
39
azul indicum secundum plurimum significat conge-
40
lationem caliditatis: et sunt preter illum qui est
41
succus porri: et flos eris: quamuis quandoque con〈-〉
42
tingat vt sint ambo propter adustionem etiam.
43
verum adustio que non est a vehementia frigo〈-〉
44
ris et conturbatione eius est decliuis ad splen-
45
dorem et claritatem: et ad illum qui est succus
46
porri et significat mortem virtutis quamuis vomi〈-〉
47
tus citrinus et vt succus porri: et vt flos eris mul〈-〉
48
tiplicetur in ipso: in cuius epate est complexio
49
calida valde. ¶ Et accidit habenti apostema
50
calidum in epate vomitus colericus: deinde vo〈-〉
51
mitus vt succus porri: deinde vt herugo eris:
52
et fit cum nausea et singultu. ¶ Niger vero non
53
fit nisi in apostematibus splenis: et in fine veris
54
et est malus. ¶ Et fetidus est malus: et proprie
55
quicunque amborum in febribus pestilentialibus.
56
¶ Et quandoque inuenitur subuersio in die quarto
57
egritudinum: fit expulsio vomitu et est iuuatiuum.
58
¶ De signis portendentibus vomitum. Capitulum .IX.
1
SUnt nausea et subuersio antecedentes vomi〈-〉
2
tum. et quando tremit labium et accidit ten-
3
sio hypocondriorum ad superiora. tunc
4
iudica ipsum adesse. ¶ Signa autem hu-
5
moris mali putridi facientis nauseam et vomi〈-〉
6
tum si est calidus sunt sitis et sapor malus in ore
7
et putrefactio apparens. ¶ Et signa quis ex il〈-〉
8
lo humore sit saniosus sunt intueri ipsum ex parte
9
vomitus et vehementia nocumenti stomaci ab ipso
10
cum eius leuitate quoniam ipse non nocet nisi ex qua〈-〉
11
litate sua non quantitate. ¶ Signa humoris bo〈-〉
12
ni non mali: qui facit illud cum sua quantitate
13
sunt vt non sint illic vapor et putrefactio et sapor
14
malus et vomitus malus et sedant ipsum si fuerit
15
subtilis medicine pontice. et si fuerit grossus me〈-〉
16
dicine subtiliatiue. ¶ Et significat multitudinem hu〈-〉
17
miditatis multitudo vomitus non mali et mul〈-〉
18
titudo egestionis et multitudo saliue et precipue si
19
precesserit nauseatiua satietas. ¶ Et signum eius
20
cuius causa est malitia complexionis oris stomaci est quod non
21
tolerat illud quod eis superuenit: immo mouetur ad ex〈-〉
22
pellendum illud via malitie complexionum predictarum.
23
¶ Et eius qui fit propter communitatem cerebri: aut epatis: aut ma〈-〉
24
tricis signa sunt egritudinum epatis et aliorum.
25
¶ De vomitu sanguinis. Capitulum .X.
26
ET sanguis quidem cum per vomitum egre〈-〉
27
ditur tunc est ex stomaco aut meri. ¶ Et
28
causa in illo aut est eruptio vene et scissu〈-〉
29
ra eius et ipsius incisio: et multotiens
30
fit propter vomitum plurimum: aut ventris solutionem factam ex
31
cathartico calide complexionis: aut eruptio apostematis
32
non maturi: aut propter sanguinem a capite currentem
33
ad stomacum a loco qui ignoratur: aut propter effusionem
34
sanguinis ad ipsum ex epate et ex alijs membris et
35
precipue cum retinetur illud quod oportet euacuari ex sangui〈-〉
36
ne: aut accidit incisio membri et superfluit nutrimen〈-〉
37
tum eius secundum modum cuius declaratio preterijt a
38
me in radicibus: aut accidit membro dimissio
39
exercitij consueti: aut potus sanguisuge suspense
40
in meri aut stomaco aut accidit[*]accidit corrupt for accidunt fistule in stomaco: et causa eru-
41
ptionis venarum et scissure earum est illud quod sciui〈-〉
42
sti in libris vniuersalium: et illud quod diximus in princi-
43
pio huius tractatus. ¶ Et oportet vt tu cognoscas
44
ex eis illud quod est ex mollificatione venarum cum sub〈-〉
45
tilitate et sua mollicie: et quod est ex vehementia exic〈-〉
46
cationis earum: aut aliud propter grossitudinem earum.
47
¶ Et multotiens quidem fit vomitus sanguinis ex sana
48
virtute et expellit sanguinem ad partem quam inuenit
49
in dispositione expulsionis eius conuenientiorem: et propter
50
hoc multotiens est in vomitu duarum librarum sangui〈-〉
51
nis verbi gratia tranquillitas et iuuamentum: et illud est: quando
52
effunditur superfluitas splenis et epatis ad stomacum egre〈-〉
53
ditur cum vomitu et expellitur. ¶ Et illud quod est
54
a splene est nigrum: et turbidum: et quandoque est acetosum:
55
et non est cum istis duobus dolor. ¶ Et mul-
56
totiens quidem vomitu expellit homo frustum carnis et
57
causa in illo est caro addita verrucosa: aut fistulo-
58
sa orta in stomaco et abscinditur propter causam aliquam et expellit
1
ipsam natura ad superiora. ¶ Et omnis vomitus
2
sanguinis cum febre est malus: sed cum non
3
est illic febris quandoque non est malus.
4
¶ De signis. Capitulum .XI.
5
ILle quidem qui est a stomaco distinguitur ab illo
6
qui est a meri per locum doloris nisi sit
7
ex aperitione venarum et non ex corro-
8
sione et vlceribus: quare non fit illic
9
dolor. ¶ Et illum qui est a corrosione significat signum
10
vlceris quod precedit et sanguis egreditur ab eo in pri〈-〉
11
mis paulatim. deinde emanat res plurima. ¶ Et
12
illius qui est a sana virtute est vt nihil de esse suo
13
immutatum sentiat patiens. et inueniat leuitatem post
14
egritudinem. et sit sanguis sanus et non calidus
15
corrosiuus: aut vlcerosus. ¶ Et eius qui est a
16
sanguisuga est quod sanguis qui est ex ea est subti-
17
lis saniosus: et ille iam bibite de aqua in qua sunt
18
sanguisuge. ¶ Et eius qui est ab emorroydibus
19
est vt sit illud hora post horam et iuuatur per illud:
20
et colores eorum sunt citrini. ¶ Et differentia quidem inter
21
factum propter epar et effusionem eius ex ipso ad stomacum et
22
factum propter splenem: et factum propter stomacum ipsum est quod cum illis
23
non est dolor et ille qui est a stomaco non euacuatur a dolo〈-〉
24
re: et ille qui est a splene est niger turbidus: et
25
quandoque est acetosus. ¶ Et multotiens euo-
26
mit homo frustum carnis: et iam ante diximus causam eius.
27
¶ De cura vomitus absolute. Capitulum .XII.
28
SErmo quidem vniuersalis in curatione vomitus
29
est hic. in vomitu qui generatur a cor〈-〉
30
ruptione administrationis cibi recti〈-〉
31
ficetur cibus et fiat bonus et adiuuetur
32
ex quibusdam que diximus confortantibus stomacum bo〈-〉
33
ni odoris calidis: aut frigidis secundum quod conuenit. ¶ Et in
34
illo cuius causa est materia mala: aut plurima euacuatur illa materia
35
secundum canones predictos et cum ebibitis et clysteribus
36
et minoretur cibus et subtilietur. Et adhibeantur exer〈-〉
37
cittum[*]exercittum corrupt for exercitium subtile et ieiunium. ¶ Et clysteria proportio〈-〉
38
nalia secundum egritudinem sunt iuuatiua propter illud quod
39
declinat de materia ad inferiora. Et multotiens quidem
40
abscindit vomitum clystere acutum. ¶ Et vomitus
41
etiam multotiens abscindit vomitum cum est a ma-
42
teria. Sanatur enim ex vomitu cum euomit illam ma〈-〉
43
teriam propter effusionem eius cum vomitu: aut verbi gratia
44
cum aqua sola: aut cum syrupo acetoso: aut cum ane〈-〉
45
to: aut cum aqua raffani et melle: et que sunt illis
46
similia de his que sciuntur in loco suo. ¶ Et cum fue〈-〉
47
rit illud quod euacuare volumus vomendo: aut sudan〈-〉
48
do grossum incipiemus et subtiliabimus ipsum
49
et incidemus illud deinde euacuabimus ipsum.
50
¶ Et si fuerit nausea immo vomitus etiam ex mali-
51
tia complexionis curabitur cum eis que ipsam permu-
52
tant. Quod si necessaria fuerit renouatio fiat illud quod
53
narrauimus nuper. ¶ Et vltimum quod intendi-
54
mus in regimine nausee est expulsio humoris fa-
55
cientis syncopim: aut subtiliatio eius: et ipsius
56
incisio si est grossus viscosus: aut rectificatio eius
57
si est putridus saniosus cum bono odore eius
58
quod in potu sumitur ex medicinis. Bonus enim odor
1
vehementer est conueniens stomaco et proprie cum est in
2
nutritiuis: et remoueri ab ipso si sensus est dili〈-〉
3
gens ipsum: aut attractio materiei excitantis ad ex-
4
tremitates est iuuatiua valde in retentione vomi〈-〉
5
tus et proprie cum est ex expulsione humorum ex
6
membris continentibus stomacum ad ipsum et illud fit si
7
stringuntur extrema et proprie inferiora sicut crura
8
et pedes constrictione descendente a superioribus.
9
¶ Et quandoque adiuuat ad illud eorum calefactio et
10
positio eorum in aqua calida. ¶ Et quandoque est necessarium
11
vt ponatur super adiutorium et crus medicamen ru〈-〉
12
bificatiuum vlceratiuum. ¶ Et mirabile quidem est quod
13
calefactio extremitatum est iuuatiua in sedatione
14
vomitus propterea quod attrahit. Et infrigidatio earum est causa iu-
15
uatiua in sedatione vomitus velocis calidi propterea quod infrigidat et
16
similiter infrigidatio stomaci. ¶ Et existimauerunt quidam quod amig〈-〉
17
dale cum teruntur et digitis fricando dissoluuntur in
18
aqua et colantur et sumitur ex ea in potu sunt maxi〈-〉
19
ma cura vomitus dominantis superantis. ¶ Et fa-
20
be decocte cum corticibus suis in aceto permixto
21
conferunt plurimum eis. Et lentes infuse cum elixantur
22
in ipso scilicet quando decoquuntur in aceto permixto. Et in
23
eis quidem expertum est medicamen quod. ℞. galie et xi-
24
loaloes crudi et gariofili partes equales: sumantur
25
in potu cum aqua malorum. ¶ Et gluten gariofi〈-〉
26
lorum melius est gariofilis et sit eius pondus pon-
27
dus illorum: et quandoque ponuntur in ipso cum non repe〈-〉
28
ritur gluten gariofilorum gariofili et ponitur cum ga-
29
riofilis pulegij quantum sunt gariofili: sunt vltimi
30
et stant loco eius. ¶ Et tu quidem stude quantum po〈-〉
31
tes vt eos dormire facias: quoniam illud est radix.
32
¶ Et ex eis que conferunt in hoc est facere vt ipsi
33
in potu sumant volentes: aut inuiti aquam carnis
34
plurimam cum seminibus et sit in ea coriandrum siccum
35
et quandoque funditur in ipsa vinum odoriferum: et si est cum
36
hoc ponticum est melius: et quandoque infunduntur in ipsa
37
tortelle: aut panis de simila: hoc enim quandoque faciet eos
38
dormire. cumque dormient sudabunt. ¶ Et cum
39
natura fuerit sicca non stringas vomitum cum eo quod
40
exiccat ex stipticis nisi cum mensura absque no〈-〉
41
cumento: et administra clysteria et soluas ventre[*]ventre corrupt for ventrem:
42
deinde sis audax in dando arobob. ¶ Et mul-
43
totiens quidem alleuiantur nausea et vomitus per flo〈-〉
44
botomiam. ¶ Et si cum vomitu expellitur medica〈-〉
45
men fortiter constringens vomitum reitera ipsum. et
46
si vehementer abhorreat ipsum tunc altera ei ali-
47
quid odoris eius: aut coloris ipsius. ¶ Et scias
48
quod quando nausea ledit et non associatur ei vomitus:
49
tunc oportet vt adiuues ipsum cum vomitiuis subtili〈-〉
50
bus ita vt euomat cibum suum vel humorem suum: et
51
si necessarium tibi fuerit vt soluas ventrem eius cum fa〈-〉
52
cilitate fac: deinde conforta stomacum cum oleis predi〈-〉
53
ctis et proprie cum oleo de neriden puro: aut per〈-〉
54
mixto cum oleo rosaceo sicut vides de calefactione
55
stomaci. ¶ Et quandoque est nausea non post cibum: immo
56
secundum vacuitatem etiam et non est possibile vt fiat vomitus
57
propter paruitatem materiei: quare oportet vt comedat patiens
58
ipsum cibum quoniam cum repletur facilis fit post ipsum vo〈-〉
1
mitus et expellitur cum ipso humor. ¶ Et plurimum
2
quidem nausee accidentis a caliditate et siccitate remoue〈-〉
3
tur appositione emplastrorum cum infrigidatiuis hume〈-〉
4
ctatiuis infrigidatorum in niue sumendo in potu aquam
5
frigidam congelatam: et quandoque ponitur in ipsa sicut rob
6
acreste: et rob acetose. ¶ In nausea vero natu-
7
rali necessaria est purgatio cum eis que conueniunt.
8
deinde curetur qualitas remanens cum eo quod est
9
ipsi contrarium ex medicinis odoriferis cum robub calidis:
10
aut frigidis vnumquodque secundum se. ¶ Et omnem quem curas
11
si ipsum vis cibare ciba paulatim: paulatim ita vt
12
non moueatur alia vice in ipso. ¶ Et oportet vt illius
13
stomaco qui consuetus est vomere post cibum et cibus non
14
stat in stomaco ipsius: apponantur emplastra stiptica predicta
15
in canone. et si non fuerit caliditas permisceantur cum
16
eis illa que sunt sicut piretrum et spica et thus et
17
myrrha. ¶ Et iuuantur valde de trociscis alben〈-〉
18
charijs: quos laudauit Galienus et dentur in potu si fue〈-〉
19
rit illic caliditas et sitis arobob sicut rob de gra-
20
natis et proprie illud in quo ponitur menta et sequatur
21
illud vinum permixtum si permittit complexio. ¶ Si autem
22
non fuerit caliditas sumant in potu cum aqua.
23
¶ Et conferunt eis valde trocisci eschilis. ¶ Et con〈-〉
24
fert eis quando adest eis cum frigiditate trociscus huiusmodi
25
℞. zirumbet[*]zirumbet i.e. zurumbet gariofili vsnee cinamomi masticis thu〈-〉
26
ris omnium ana dauich .I. opij keratem .I. castorei. ke〈-〉
27
ratem .I. aloes quartam .ʒ. ¶ Et ex eis que conueniunt
28
illis qui vomunt cibum suum est vt multiplicetur in
29
cibarijs suis coriandrum et lambant mel embli-
30
corum et etiam comedant cortices fistici humidos
31
aut siccos. ¶ Et masticent thus et masticem et xi〈-〉
32
lobalsamum[*]xilobalsamum (printed xilobal.) cf. Venice 1564: xiloaloes (printed xiloal.) et cortices citri et mentam et conueniens est eis
33
vt vomant deinde comedant. ¶ Et antiqui qui〈-〉
34
dem varij in medicina curant impedimentum vo〈-〉
35
mitus cum est adolescens fortis habens stomacum re-
36
pletum humiditatibus retentis subtilibus et est
37
multe saliue flobotomando ei venam cum equalitate
38
ne consequatur terminos syncopis si tolerat natura: de-
39
inde expectant aliquibus diebus. postea flobotomant
40
venam eius que est sub lingua: deinde dant in po〈-〉
41
tu stupefacientia. postea faciunt eum gargariza〈-〉
42
re cum subtiliatiuis. deinde expectant. postea
43
dant in potu hieram factam cum colloquintidis: et in〈-〉
44
geniantur vt remaneat in stomaco eius tempore paruo. deinde
45
per .VII. dies euomant deinde adherere faciunt ven〈-〉
46
tri eius ventosam sine incisione et euaporant lo〈-〉
47
cum cum oleo calefacto et in mane ponunt em-
48
plastrum desuper ex fenugreco contrito confecto cum
49
melle et semen malue confectum cum oleo et faciunt
50
illud tribus diebus. Si autem illud non sufficit in
51
potu tribuunt hieram cum pulpa colloquintide et
52
liniunt stomacum ex gumma ruthe agrestis et medicinis
53
rubificantibus donec videant super locum bothor
54
et vesicas et dant in potu hierampigram deinde de〈-〉
55
coctionem absinthij et medicamen factum cum casto〈-〉
56
reo et aquam deinde iterant rubificationem cum eis
57
que sunt leuiora: deinde administrant gargarisma〈-〉
58
ta et postea sitim facientia. hec est ergo via in me-
1
dicina antiqua varia non secundum viam comprehensam.
2
Iam quidem diximus de cura vomitus illud quod currit
3
cursu canonis et nos addemus ei nunc distinctiones.
4
¶ De vomitu facto propter caliditatem. Capitulum .XIII.
5
SUmat capparem non maturam proprie
6
et granata et sumach et algobore vel
7
gubera et cydonia et syrupos qui sunt
8
ex eis. ¶ Et pillulas huiusmodi. ℞. seminis
9
iusquiami partem .I. seminis rose rubee et sumach et cappa-
10
ris omnium ana partes .IIII. coniungantur cum duplo eo〈-〉
11
rum de rob de cydonijs et detur ex aggregato
12
confacto a medio aureo vsque ad aureum secundum virtutem:
13
facit enim dormire et sedat nauseam. ¶ Cumque non
14
est illic constrictio nature: tunc tibi superest tribuere
15
robub pura facta ex agresta et acetosa et ex ace-
16
tositate citri proprie. Et camphore quidem inest proprie〈-〉
17
tas prohibendi vomitum et nauseam calidos sumpte
18
in potu cum rob et olfate et linite super stomacum.
19
¶ Illius vero qui cogitat quod si moueatur post ci〈-〉
20
bum euomat cura melior est. Et eius qui euomit
21
cibum suum non est colera citrina immo est vomitus
22
eius propter melancoliam aut humorem frigidum est que est ex
23
curatione facta cum calefactis exiccantibus. ¶ Et
24
ex eis est illud quod. ℞. seminis apij et anisi et absinthij
25
partes equales fiant ex eis trocisci sitque dosis eorum
26
aureus vnum[*]vnum corrupt for vnus cum aqua frigida. ¶ Et etiam fiat eis ius tin-
27
ctum cymino et pipere et pauco vino misceantur illa
28
cum aceto et almuri. ¶ Et ad illum quidem qui cibum
29
suum euomit cum dolore stomaci sumatur capparis et
30
conteratur: et distilletur desuper aliquid de sirupo grano〈-〉
31
rum myrthi scilicet quantitatis qua conficiatur: deinde mi-
32
sceatur illud super vinum paucum et mel paucum et biba〈-〉
33
tur. ¶ Et etiam vitellus oui assati et misceatur cum
34
melle: et .XV. granis masticis contriti si comedatur et
35
administretur illud tribus diebus. ¶ Et conferunt
36
trocisci predicti in capitulo doloris stomaci in quibus ponuntur
37
absinthium et menta. ¶ Et oportet vt dentur istis et qui
38
eorum cursu incedunt. ¶ Post cibum quidem stiptica
39
et ante ipsum quidem lubricatiua sicut volubilis et con〈-〉
40
fert eis vt sumant super cibum hoc suffuf quod. ℞. thus
41
et glandes et sumac. ¶ Et medicamen iuuatiuum
42
valde ad nauseam est illud quod. ℞. coriandri sicci. rute
43
sicce partes equales quod bibatur cum vino quidem commixto si
44
sentitur cum acetositate aut cum aqua frigida pura si sentitur
45
cum mordicatione. ¶ Medicamen conferens vomitui
46
accidenti propter frigiditatem et humores frigidos. ℞. zurumbet do-
47
ronigi castorei partes equales zuccari quantum omnia. dosis
48
eius vsque ad .II.ʒ. administrentur aliquot diebus. ¶ Si autem
49
hoc regimen non sufficit cum trociscis predictis sumant
50
in potu oleum de kerua cum aqua de seminibus. accidens
51
autem propter nauseatiuam satietatem curetur curatione satie-
52
tatis nauseatiue et sotira. ¶ Eius autem que accidit
53
propter humorem saniosum cura est euacuatio stomaci cum vomitu
54
et mundificatio eius ex eo: et equatio eius cum
55
qualitatibus boni odoris: et cadunt in ea ex se〈-〉
56
minibus sicut anisum et semen apij et siseleos et
57
cyminum et daucum. ¶ Et oportet vt regatur sicut ostendi-
58
mus ita vt sumat ante cibum ex cibis cibos lubrifi〈-〉
1
catiuos lenitiuos et post ipsum cibos stipticos
2
odoriferos sicut cydonia et similia vt deponant ci-
3
bum ab ore stomaci ad fundum eius et inclinent materiam
4
ad inferiora non ad superiora et quandoque est necessarium
5
in quibusdam vt in potu sumant cyminum et sumac.
6
Et quandoque indigent aliquo leui post cibum. ¶ Et
7
diamuschum est iuuatiuum eis valde: et trocisci stelle
8
sunt vltimi eis cu[*]cu corrupt for cum vino in quo dissoluitur granum
9
muschi. ¶ Uomitus autem proueniens ex melancolia non
10
oportet vt constringatur quantum possibile est. Quod si fuerit pa-
11
tiens ipsum repletus sanguine flobotometur basilica et
12
ventosentur tempora etiam vt alleuietur repletio superior sanguinis et
13
melancolie. ¶ Et quandoque sufficit dimissio repletionis.
14
¶ Quod si superfluat adeo vt non toleretur trahatur
15
ad inferiora cum clysteri in quo sit acuitas aliqua:
16
assumpto ex cartamo et polypodio et tribulis
17
et epithimo et halasce et camomilla cum oleo si-
18
samino et melle. ¶ Et fiat spleni emplastrum ex mel〈-〉
19
liloto et myrto et laudano et vsnee et semine croci or〈-〉
20
tensis cum vino pontico: et in potu tribuatur etiam si-
21
rupus de menta cum granatis cum allefeniati. Et
22
si fuerint illic reliquie repletionis fiat flobotomia ex ve-
23
nis pedum et ventosentur crura. Cumque sedatur vomi〈-〉
24
tus euacuetur melancolia cum medicinis factis ex myrabola-
25
nis nigris epithimo et agarico et sale indo. Et
26
si exigit res vt in potu sumatur oleum de kerua cum
27
hierapigra et absinthio fiat et si in splene fuerit
28
egritudo curetur splen. ¶ Et illi quidem cui accidit pro〈-〉
29
pter effusionem materiei subtilis mordicatiue commi〈-〉
30
scentis cibum: quare fit nausea: conferunt trocisci stelle
31
in horis paroxismi et expulsio cum pigra preter
32
horas paroxismi: et solutio ventris cum oxymelle
33
mixto cum aloe et oxymelle facto cum scamonea ad so-
34
lutionem ventris: et cum aqua prunorum et tamarindorum. Ipsa
35
enim ambo sunt declinantia materiam ad inferiora et sedan〈-〉
36
tia vomitum cum acetositate sua. ¶ Et oportet vt in huiusmodi
37
trahatur materia ad inferiora cum clysteri leni ex violis et
38
iuiubis et ordeo excorticato et tribulis et camo〈-〉
39
milla et seuesten et turbith cum oleo violaceo et zucca-
40
ro rubeo et baurach et vt administrentur sirupus de pa〈-〉
41
pauere post excussionem vel expulsionem. ¶ Et con〈-〉
42
fert sirupus alexandri cum hac descriptione vel deco〈-〉
43
ctione: cydonia et sumach et nabac et grana grana-
44
torum et tamarindi decoquantur: deinde ponantur thus et pa〈-〉
45
rum xiloaloes. ¶ Et scias quod quando natura est sicca cum cla〈-〉
46
usis spatium debet eese eorum et omnes qui habent vomitum humidi〈-〉
47
tatis iuuantur cum sirupis et pane exiccato in furno et
48
spodio in succis. ¶ Et omne quod adheret illi humidita-
49
tiet exiccat eam confert eis. ¶ Et est necessarium multotiens
50
vt ponantur super ventrem eius ventose et super dorsum inter ambas
51
spatulas. ¶ Et est necessarium vt dormitio eius et ipsius
52
commotio sit in cuna. et si fuerit humiditas fumo〈-〉
53
sa tunc adhibeat narcotica odorifera resisten-
54
tia corruptioni saniei et fetori: et stiptica exuc-
55
cantia proprie si sunt aromatica: immo si sunt
56
nutritiua. ¶ Et si est huiusmodi materia submersa
57
imbibita oportet vt sint illic etiam subtiliatiua inci-
58
siua sicut sirupus acetosus et sicut alfeniati predicte.
1
¶ Et similiter si est viscosa et grossa: tunc ea que sunt
2
fortiora parumper. ¶ Et hiera cum syrupo acetoso est
3
communis ad plurima. ¶ Et si isti quidem post illud sumant
4
in potu medicinas sedantes vomitum cum calefactio〈-〉
5
ne aliqua sicut syrupum de menta factum cum granatis in quo po〈-〉
6
situm sit xiloaloes crudum aut syrupum acetosum in quo iam
7
posite sint alefeniati calide et xiloaloes et folia citri
8
et etiam dyamuscum amarum dyacidoniten et totum illud
9
cum decoctione alefeniati. ¶ Et etiam dyamuscum cum mi-
10
ua. et syrupus de absinthio confert in eis omni hora.
11
¶ Descriptio bona. ℞. granatorum et mente sisim〈-〉
12
brij omnium ana baccati .I. decoquatur duabus libris
13
aque vsquequo remaneat medietas et ponantur in ipsa
14
muschi dauic .I. xiloaloes quarta .ʒ. que omnia sint con〈-〉
15
trita et sorbeant hora post horam. ¶ Et ex medici〈-〉
16
nis sedantibus hanc speciem vomitus est rob cydonij cum
17
xiloaloes et gariofilis. ¶ Et syrupus de menta cum grana-
18
tis et proprie quando ponuntur in ipso thus et galia et corti〈-〉
19
ces fistici et muscus et xiloaloes. Et miua sedat
20
vomitum flegmaticum valde. ¶ Et quandoque timetur ex
21
frequentia vomitus et multitudine eius et quocunque
22
modo sit preterquam in febribus vehementis caliditatis
23
casus virtutis. sorbeat infirmus aquam carnis as-
24
sumptam ex pullis et extremitatibus hedorum et arie〈-〉
25
tum cum tortellis contritis sicut alcohol et aquam
26
pomorum et parum vini et olfaciat ex pullis assatis
27
lixis ante faciem eius: et similiter olfaciat panem calidum.
28
¶ Et ex illis est vt elixentur pulli in aqua et effun-
29
datur ab eis et decoquantur in aqua et dissoluantur in
30
ea. deinde terantur in mortario et exprimatur in
31
ipso aqua ipsorum et infrigidetur et dissoluatur in ipsa
32
medulla panis ex similia et misceatur cum pauco vi-
33
no et ponatur in ipso succus malorum et sorbeat ex
34
ea. ¶ Et illi qui dissoluuntur in decoctione dein-
35
de conteruntur meliores sunt illis qui conteruntur et
36
deinde coquuntur. Ab istis enim resoluitur humi〈-〉
37
ditas naturalis et euaporat et in illis continetur.
38
¶ Et quandoque conferunt nausee et subuersioni anime et
39
expulsioni cum vomitu cibi facti ex cubugi et pul〈-〉
40
lis factis acetosis cum aqua agreste et acetosita〈-〉
41
te citri et sumach et aqua malorum acetosorum frixis cum
42
oleo omphacino cum illis. ¶ Et non est malum ci〈-〉
43
bare eos sauich ordei cum aqua ordei proprie cum
44
sunt vomitus reliquie. et oportet vt iteretur illud super
45
eos. et si euomunt illud et abhorrent permutetur for〈-〉
46
ma eius si refugiunt ipsum. ¶ Medicine singula〈-〉
47
res et composite conferentes nausee et vomitui.
48
¶ Scias quod masticatio masticis et thuris et cupres-
49
si quandoque conferunt ad illud. ¶ Similiter grana alca〈-〉
50
dra: aut ruta sicca de qua in potu sumatur coclear
51
.I. quoniam est mirabilis. ¶ Et gariofili cum teruntur ve-
52
hementer sicut alcohol et puluerizantur super sorbi-
53
tionem factam ex tortelis et succis sedant statim. Et
54
similiter cum bibuntur in aqua frigida: aut decoquuntur
55
cum aqua et in potu sumitur decoctio eorum et pro〈-〉
56
prie ad pueros. Et melius est vt puluerizetur super
57
eam mastix. ¶ Et ex medicinis rectificantibus vomi〈-〉
58
tum et nauseam est rob citri quod in potu sumat ille qui
1
vomit propter coleram: sicut est:[*]ille qui vomit propter coleram: sicut est: is missing in Venice 1564 et ille qui vomit propter
2
causas frigidas permixtum cum xiloaloe crudo et ga〈-〉
3
riofilis. ¶ Et iterum decoctio corticum fistici: aut pu〈-〉
4
ra aut cum alefeniati. ¶ Et fortior ea est aqua pul〈-〉
5
lorum vitis singularis aut cum alefeniati cum car〈-〉
6
ui: et miua et susen sunt ex eis que sunt neces-
7
saria. ¶ Compositum expertum et est etiam ex eis que ad-
8
iuuant ad digestionem. ℞. seminis lini ireos masticis cy〈-〉
9
mini omnium ana partem .I. decoquantur ex eo cum aqua mel〈-〉
10
lis et administrentur. ¶ Cum ergo deficit curatio
11
necessaria sunt narcotica in quorum natura non est vt
12
vomitum moueant sicut est in decoctione iusquia〈-〉
13
mi et nucum methel nisi associentur eis medicine
14
odorifere retinentes eorum stupefactionem et recti-
15
ficantes eorum vomitum et resistentes sua similitudine:
16
immo debiliora ex eis vt semen papaueris et se-
17
men lactuce: et fortius eo est cortex eius et proprie
18
nigri: et sequitur ipsum cortex radicis mandrago-
19
re campestris: et fortius eis est opium: et parum ex
20
eo est iuuamentum cum salute: et proprie cum est cum eo
21
ex medicinis habentibus vim tyriace eius quod re-
22
pugnat veneno ipsius. ¶ Et ex compositis no-
23
bis bonis in hoc est vt sumatur corticum fisticorum et
24
zuccari rosati et seminis rosarum omnium ana pars .I. et bezahar pars
25
.ß. et si non fuerit presens: ponatur in ipso zurumbet pars
26
.I. et opij due tertie partis. et xiloaloes crudi pars .ß.
27
fiant ex eis trocisci et dosis eius sit vsque ad aureum. Et
28
ex medicinis bonis ad illud nobis est vt suman〈-〉
29
tur cydoniorum et capparis immature amborum ana
30
partes. II. et seminis papaueris tertia partis et corti〈-〉
31
cum radicis mandragore tertiedecime partis et
32
.XIIII. partis xiloaloes crudi et aque mente tantum quod totum
33
submergatur: et aque rosacee tantum quod superueniat digi〈-〉
34
to vno et aque cucurbite triplum ambarum aqua〈-〉
35
rum: et oportet vt cum facilitate adeo decoqua-
36
tur donec dissoluantur capparis et cydonia: de〈-〉
37
inde colentur aque: postea preparentur cum facili-
38
tate. et sumatur ex eo in potu. ¶ Et cum in potu su〈-〉
39
muntur stupefacientia oportet vt multiplicetur
40
olfatus odoriferorum et dormiat et non separetur
41
aromaticum suaue apud eum si autem abhorreat aro〈-〉
42
maticum permuta ipsum ad aliud. Et trocisci secundum quod
43
testatur Galienus sunt iuuatiui ad illud. ipsi enim ag-
44
gregant omnes res necessarias in cura vomitus et pro〈-〉
45
prie cum est humor virulentus. Trociscus enim ille
46
eius est tyriaca et est secundum quod dictum est in antidota-
47
rio. ¶ Inquit Galienus nam in ipso ponuntur anisum
48
et semen apij odorifera et nutritiua et absinthium
49
ad abstergendum et deponendum humorem et ad con〈-〉
50
fortandum os stomaci et ad faciendum rigidum et cina〈-〉
51
momum ad contrariandum sua aromaticitate viru〈-〉
52
lenti et conuertendum ipsam ad rectificationem ali〈-〉
53
quam et resoluendum eam. et in ipso est ex aromatici〈-〉
54
tate quod conuenit omni membro neruoso. et opium
55
vt dormire faciat et stupefaciat. et castoreum vt
56
succurrat corruptioni opij et nocumento et vene〈-〉
57
no ipsius. ¶ Sed et trocisci stelle sunt vehementis
58
iuuamenti in huiusmodi dispositione. ¶ Et
1
nausea quidem quando est propter debilitatem
2
stomaci quam non sedat expulsio facta vomitu tunc
3
non laboretur in illa: immo si dimittatur per se-
4
ipsam fortasse iuuabitur. ¶ Et quandoque sedat eam
5
sauich ordei algellilij. ¶ Et ille qui inuenit sub〈-〉
6
uersionem inseparabilem in vere et fuerit consue〈-〉
7
tus vomere proprie in huiusmodi tempore comedat
8
cum pane parue quantitatis .ʒ.III. cepe narcisci:
9
deinde sumant aquam calidam: et non multum sumant
10
de cepe narcisci quoniam facit accidere spasmum.
11
¶ De cura vomitus sanguinis. Capitulum .XIIII.
12
SI senseris vlcera tunc curabis ea cum
13
eis que scis. ¶ Et si senseris sangui〈-〉
14
nem descendentem ex capite: tunc in〈-〉
15
cipies et prohibens causam eius. ¶ Et si
16
senseris repletionem expelles eam: et quandoque in-
17
digebis post euacuationem duarum librarum sanguinis
18
flobotomia alia minuta. ¶ Cumque augmentatur
19
liga extrema vehementer et proprie in eo cuius cau〈-〉
20
sa est potus medicine calide. ¶ Et quandoque sumi-
21
tur in potu in facto propter medicinam vinum mi〈-〉
22
xtum cum lacte superante vsque ad quattuor cotilas dan〈-〉
23
do aliquid post aliquid: deinde dentur in potu syru〈-〉
24
pus acetosus infrigidatus cum niue. ¶ Uerum ex me〈-〉
25
dicinis expertis in prophibitione sanguinis est compositum
26
in prohibendo sanguinis vehemens. ℞. acatiam semen rose lu〈-〉
27
tum sigillatum balaustias opium semen iusquiami albi gum〈-〉
28
mi arabicum succum arnoglosse: aut succum virge pa〈-〉
29
storis: et sumatur in potu cum aceto vini multe com〈-〉
30
mixtionis. aut cum aqua arnoglosse si fuerit perue〈-〉
31
niens ad stomacum plurimum. Et dosis eius sit ex .ß. aureo vsque
32
ad .ʒ.I. ¶ Et confert ad illud sumere in potu alro-
33
bub stiptica. ¶ Et ex eis est rob de nuce et sunt
34
composita dicta in antidotario. ¶ Et ex curatione
35
facili est vt sumatur gallarum et balaustiarum ambarum
36
ana pars .I. et sumatur ex eis in potu pondus .II. aureorum
37
cum kerate opij cum aqua plantaginis.
38
¶ De conturbatione et anxietate stomaci. Capitulum .XV.
39
QUandoque accidunt ex stomaco conturbatio et an〈-〉
40
tietas ex quibus inuenit infirmus tristitiam: et
41
fit necessarium vt permutetur de figura ad fi-
42
guram. Et quandoque comitatur ipsam tremor
43
cordis: aut accidit cum ea: et non est possibile habenti eam vt
44
cognoscat causam in eo. Et quandoque sequuntur eum scoto-
45
mia et vertigo. Et quandoque alteratur ex ea color et est secundum
46
veritatem principium nausee. Et quandoque est cum ea nausea: et
47
quandoque permutatur ad nauseam. Et causa in illo est materia nau〈-〉
48
see: et proprie imbibita. Ipsa enim dum permanet imbibita
49
facit accidere conturbationem. Cumque aggregatur in ore
50
stomaci facit accidere nauseam super stomacum per expulsio-
51
nem humoris post excitationem nature cum eo. Et quandoque
52
conturbant reliquie ventositatis humorum ex medici-
53
nis vomitiuis et solutiuis: quare detur rob de cydo-
54
nijs et rob de acresta et similia. Et omne quod feruet in
55
stomaco ex fructibus et ex malis dulcibus conturbat.
56
Et aqua frigida que bibitur non in hora conturbat. Et mul〈-〉
57
totiens fit in febribus causa additionis febris: non
58
ergo oportet vt bibatur in febre nisi aqua calida.
1
¶ De cura. Capitulum .XVI.
2
ILlud quod parum est ex ea remouet vi-
3
num mixtum cum aqua secundum medium: et aqua com-
4
mixta ex eis que confortant et infrigidant:
5
aut cum aqua mellis: aut cum eis que temperant hu〈-〉
6
morem malum: et illud quod ex ea est plurimum indiget me-
7
dicinis nausee: et si fuerit ex caliditate et humore
8
calido et est illa que fit secundum plurimum quandoque sedabunt eam in-
9
frigidantia humida: et epithimata facta ex eis et san〈-〉
10
dalis et camphora et rosis. ¶ Et ex eis que experta sunt
11
in hoc est emplastrum ex corticibus cucurbite et portulaca et
12
sauich ordei cum aceto et aqua et fiat ex eis emplastrum
13
stomaco et epati. ¶ Et quando augmentatur fiat emplastrum ex san〈-〉
14
dalis et rosis rubeis et similibus. ¶ Et ex eis que in potu tri〈-〉
15
buuntur ad conturbationem stomaticam est sauich de
16
ordeo contritum proprie cum granis granatorum. et oportet vt sit
17
non ablutum: et superiora granorum granatorum sine semine
18
et rob de cydonijs. Cum ergo non est nausea alie-
19
na vinum omnino: et sit commixtio eius aqua tamarindorum
20
et syrupus de pomis antiquis cuius superfluitas reso-
21
luta est: et ad eos quidem narrata est aqua citro〈-〉
22
lorum excorticatorum cum iulep tabarzet parum.
23
et .ʒ.I. spodij.
¶ De sanguine retento in sto〈-〉
24
maco et intestinis. Capitulum .XVII.
25
SUmatur pondus .ʒ.II. ellebori albi fabarum pon〈-〉
26
dus .ʒ.III. et sumatur in potu cum aqua calida.
27
Si autem congeletur sumat in potu eger
28
aquam alhasce et similiter coagulum leporis.
29
¶ De congelatione sanguinis in stomaco. Capitulum .XVIII.
30
CUra eius est sumere in potu coagu〈-〉
31
lum leporis .ʒ.II. aut aque mente quan〈-〉
32
titatem .II. vnciarum in qua iam positum sit pondus .II.〈-〉
33
ʒ. sal contriti.
¶ De singultu. Capitulum .XIX.
34
SIngultus est motus diuersus composi-
35
tus sicut spasmus constrictiuus cum tensione
36
dilatatiua existens in ore stomaci: aut toto
37
corpore eius aut meri ex quo aggregatur ad seipsum
38
cum spasmo fugiens ex nocente si fuerit nocens:
39
aut preparatus ad motum fortis expressionis sequen-
40
tis ipsum: sicut accidit ei qui vult. Et assimilatur
41
alicui modorum motus tussis que est in pulmo-
42
ne et velamine ad expellendum humorem: aut non
43
sit nocens: immo sit secundum semitam superfluitatis siccita〈-〉
44
tis mouentis ad similitudinem aliquam sicut spasmus:
45
et natura moueat ad dilatationem et non obediat il-
46
lud et succurrat ei: et plurimum quidem accidit ori stomaci
47
tremor propter illud quod ledit: sicut accidit ori sto〈-〉
48
maci tremor propter illud quod nocet proprie et si fue〈-〉
49
rit stomacus siccus et non toleret os eius nocu-
50
mentum mordicationis. ¶ Et quandoque accidit
51
propter communitatem. ¶ Et quandoque est singultus
52
post vomitum ori stomaci. aut propter dimissionem hu-
53
moris pauci in ipso qui non expellitur vomitu:
54
sicut quandoque fit singultus propter retentionem vo-
55
mitus et expectationem super ipsum: quare quiescit
56
motus voluntarius. ¶ Et plurimum motus partium stomaci
57
non fit nisi motu oris eius propter vehementiam sen-
58
sus eius: et fortitudine lesionis eius a materia fer-
1
uente. Et dixerunt quidam quod motuus singultus fortior
2
est motu vomitus: quoniam vomitus expellit rem effusam
3
in ventrem et singultus expellit rem siccam. sed non omnis vo〈-〉
4
mitus et subuersio fit a causa effusa: neque etiam quod expel〈-〉
5
lit aliquid oportet vt sit debilius: eo quod non expellit: et
6
eo quod laborat vt expellat: et non potest: immo singul〈-〉
7
tus est motus debilior motu vomitus. et est quasi mo-
8
tus ad vomitum debilis. ¶ Et similiter multotiens inci〈-〉
9
pit singultus: deinde fit vomitus quasi motus stomaci apud
10
tactum cause. singultus est paruus quoniam causa est parua et quasi
11
quando augmentatur res vehementior fit motus: et fit vo〈-〉
12
mitus. ¶ Distinguamus autem illud quod facit acci-
13
dere singultum propter nocumentum consequens os stomaci. ¶ Dica〈-〉
14
mus itaque quod quandoque fit illud aut re nocente suo ca〈-〉
15
lore: aut re ledente os stomaci frigiditate sua: sicut acci〈-〉
16
dit ex singultu in rigore febrium et in aere frigi-
17
do et in humoribus infrigidantibus et a frigore alio con〈-〉
18
firmato in complexione stomaci constringente ipsum et spas〈-〉
19
mante eum. et quandoque accidit hoc pueris et infantibus.
20
¶ Et frigus quidem facit accidere singultum tri-
21
bus modis. vnus eorum est ex parte inseparabilitatis
22
materiei. et secundus est ex parte frigoris eius et contrarietate
23
sua cum qualitate sua transeunte equalitatem: et tertius est
24
ex parte constrictionis eius et inspissationis quam fa-
25
cit in poris: quare retinetur in illis inspissatis illud
26
de virtute cuius est quod ab eis resoluitur. ¶ Aut a re
27
nocente suo calore sicut accidit in febribus aduren〈-〉
28
tibus ex spasmo in ore stomaci: aut a re nocente mordi-
29
catione sua sicut accidit ex potu synapis et diapi-
30
pereon et humoribus virulentis et potu medicinarum
31
mordicatiuarum vt diapipereon cum vino et proprie
32
secundum sanitatem sensus stomaci: aut debilitatem substantie
33
oris stomaci: et de hoc genere est cibus corruptus et conuer-
34
sus ad qualitatem mordicatiuam. ¶ Et pueris quidem
35
accidit illud plurimum. ¶ Et similiter accidit ex effusione
36
colerum in os stomaci: et sicut fit quando est colerum motus in
37
crisibus ad caput stomaci vt expellat eas natura cum vo-
38
mitu. ¶ Aut ventositate retenta in ore stomaci et in tu〈-〉
39
nicis eius et in meri generata a caliditate vaporosa que
40
non potest resolui. ¶ Aut a re nocente sua grauitate:
41
sicut fit a repletione. Iste ergo sunt species eius qui fit
42
ex causa nocente. ¶ Ille vero qui fit a siccitate: quandoque
43
fit a siccitate pura cum spasmo: sicut accidit in
44
postremo febrium incensiuarum et euacuationum exiccan〈-〉
45
tium et famis prolixe: et est significatio timoris. ¶ Et
46
quandoque fit ex siccitate non confirmata et iuuatur ex quoli-
47
bet humectante et remouetur. ¶ Factus autem per
48
communitatem est sicut ille qui accidit ei cui factum est
49
a a[*]a a corrupt for apostema magnum in epate suo: et proprie in latere concauo:
50
aut in intestinis: aut in velaminibus cerebri sui:
51
aut est propter venas in velaminibus cerebri sui: si-
52
cut accidit apud ictum nociuum et percussionem do-
53
lorosam per quam percutitur caput et sicut accidit in
54
febribus in eleuatione sua et in signis crisis. ille enim
55
est propter communitatem corporis. ¶ Et iam existima-
56
tum est in inueniendo causam propinquam euentus sin-
57
gultus in apostemate epatis. et dixerunt quidam quod est quoniam
58
effunditur ex eo colera ad duodemum: deinde ad
1
stomacum: postea ad os eius. et dicitur quod causa in ipso est
2
communitas epatis et stomaci in neruo minuto continuante
3
in ea. ¶ Et si homo habuerit singultum ex materia
4
et accidit ei in seipso sitis resoluetur singultus eius
5
et similiter si vomuerit et expulerit humorem. Quod si
6
euomat et eius singultus non resoluitur significat aut apo〈-〉
7
stema in stomaco: aut in radice nerui venientis ad
8
ipsum ex cerebro: aut in cerebro. et sequitur ilico am〈-〉
9
bo simul rubedo oculi: et distinguitur inter vtraque
10
per accidentia apostematum cerebri: et accidentia apo〈-〉
11
stematum stomaci. ¶ Et singultus qui ingreditur in si-
12
gnis crisis quandoque est signum bonum: et quandoque
13
est malum secundum quod exponemus in suo capitulo. ¶ Et
14
in libro quidem afforismorum dicitur quam quando vo-
15
mitus non sedat singultum et est cum eo rubedo in ocu〈-〉
16
lo: est malum signum significans apostema stomaci aut
17
cerebri. ¶ Et in libro signorum mortis velocis
18
dicit quod quando accidit habenti singultum apostema in la〈-〉
19
tere dextro egrediens natura absque causa cogni-
20
ta: et est singultus vehemens egreditur anima eius
21
ex singultu ante ortum solis: et ex illo est ille qui ha〈-〉
22
bet cum singultu punctionem et vomitum et cuzez
23
et destructionem rationis moritur.
24
¶ De signis. Capitulum .XX.
25
OMnis singultus qui vomitu sedatur causa
26
est res nociua sua grauitate: aut quali〈-〉
27
tate sua mordicatiua secundum vnum modo〈-〉
28
rum predictorum. ¶ Et omnis singultus
29
succedens euacuationibus et febribus adurentibus et non
30
sedat ipsum vomitus immo addit in ipso est a sic-
31
citate. ¶ Factus autem propter complexiones cum mate〈-〉
32
ria et sine materia scitur ex significationibus pre-
33
dictis in capitulis omnibus[*]omnibus corrupt for communibus [cf. Venice 1564]. ¶ Factus autem ab apostematibus
34
stomaticis aut cerebri aut epatis significant ac〈-〉
35
cidentia vniuscuiusque eorum dicta in suo capitulo.
36
¶ De cura. Capitulum .XXI.
37
VOmitus est cura magis conferens sin-
38
gultui cuius causa est repletio plurima et
39
res nocens sua qualitate. et similiter omne mo〈-〉
40
uens laboriose et mouens terrefaciendo et voci-
41
ferando et ira et timor et gaudium subito accidens:
42
et tristitia superflua et aspersio aque frigide super
43
faciem post subito et motus et exercitium et equita〈-〉
44
tiones et expectatio super retentionem tussis commo〈-〉
45
uentis: et expectatio super sitim et sternutationi
46
quidem in superando materiam facientem singultum
47
inest impressio maxima. ¶ Et ex eis que remo〈-〉
48
uent eum etiam est longitudo retentionis anhelitus: quoniam il〈-〉
49
lud est res faciens accrescere caliditatem et mouet eam
50
ad exeundum versus poros querens attractionem
51
aeris: quare mouet humores et resoluit eos. ¶ Et
52
somnus longus vehementer iuuat ipsum et constri-
53
ctio extremitatum et positio ventosarum super stomacum si〈-〉
54
ne incisione et super ventrem et super vtrasque spatulas
55
et positio medicinarum rubificantium. ¶ Et ex cu〈-〉
56
ris conferentibus singultui viscoso et repletiona-
57
li est vt patiens ipsum incipiat et euomat: deinde
58
bibat hierampigram: aut succum absinthij sumendo
1
ex eo aureum et ex sale indo .II. dauich: deinde post
2
illd vtatur myrabolanis conditis. ¶ Si autem eam[*]eam corrupt for causa
3
est viscositas oportet vt in eius cura tres res inten〈-〉
4
dantur scilicet resolutio materiei et incisio eius sicut cum
5
oxymelle squillitico. et secunda permutatio complexio〈-〉
6
nis eius ita vt equetur si non fuerit nocens nisi qualita〈-〉
7
te sua: et tertia stupefactio sensus oris stomaci pa-
8
rumper: ita vt minoretur materiei mordicatio. Et
9
iam laudati sunt trocisci huiusmodi. ℞. costi croci rosa〈-〉
10
rum recentium: masticis: spice omnium ana aureos .IIII. as〈-〉
11
sari aureos .III. aloes opij amborum ana aureum .I. confician〈-〉
12
tur cum succo psilij et bibatur ex eis .ß. aureus psilium enim
13
et opium stupefaciunt: spica confortat et resoluit:
14
assarum inclinat humiditates ad partem vie vrine: et
15
educit eas per eam: aloes inclinat eas ad viam fe〈-〉
16
cis et attrahit eas ex ea: costus et crocus matu〈-〉
17
rant et confortant calefacientes: propter hoc ergo fiunt
18
trocisci isti conferentes valde singultui vehemen-
19
ti et subuersioni anime. ¶ Et si antiquatur et chroni〈-〉
20
cus fiat confert ei oleum alkekengi iuuamentum
21
maximum expertum et quod ex eo bibitur sit coclearium
22
vnum cum aqua calida mellis. Et ex eis que con-
23
ferunt ei est decoctio zinziberis in aqua tepida.
24
¶ Cunquam vehementior fit et antiquatur necessarie
25
sunt confectiones magne valde: et electuaria sicut
26
dyaciminum cum aqua tepida: immo quandoque indi〈-〉
27
get confectionibus et tyriaca. ¶ Et filonum habet
28
iuuamentum maximum in hoc propter illud quod in
29
ipso est de stupefactione cum confortatione: resolu〈-〉
30
tione et expulsione. ¶ Et iuuatur ex pillulis sicut
31
illis que sunt de opoponaco et ex pillulis stoma〈-〉
32
ticis. ¶ Et trocisci stelle valent vehementer ad sin-
33
gultum. ¶ Et medicine valentes in curatione sin-
34
gultus facti a materia frigida et sicca: aut proxima ei et sunt
35
ruta: et nitrum potata cum vino: et similiter aqua apij et ace〈-〉
36
tum squilliticum. et basilicum aque et assarum et neriden
37
et maiorana: et aniuden: ita quod olfatus sedat sin-
38
gultum et aristologia et anisum et daucum et zinziber et
39
enula exiccata. et succus eupatorij et folium et aco〈-〉
40
rus: et abrotanum singulariter et composite: et fiunt
41
ex eis electuaria. Ipsa enim sunt conuenientiora
42
ori stomaci: et magis adherentia ei quam ea que bi〈-〉
43
buntur et descendunt ad fundum stomaci subito:
44
et castoreum habet proprietatem mirabilem in ipso.
45
¶ Et ex eis que maximum afferunt iuuamentum
46
ei: cum ex ea in potu sumitur est decoctio abrota〈-〉
47
ni et calamenti montani et masticis. assumptis
48
equis partibus et elixatis in aqua et bibatur cum vi-
49
no decocto cum mastice: et cinamomi et squille .ʒ.〈-〉
50
III. in kisto aceti: et detur im potu ex eo paulatim
51
aliquibus diebus. et iterum nitrum cum aqua mel〈-〉
52
lis. ¶ Et iterum confectio de galanga cum melle:
53
et sumatur in potu mane et vespere quantitas nu〈-〉
54
cis. ¶ Et iterum medicamen huius compositionis
55
costi et aloes squinanti sisimbrij sicci calamenti
56
fluuialis: mente rute seminis apij thuris assari omnium
57
ana .ʒ.II. opij rosarum siccarum amborum ana .ʒ.ß. ¶ Et iam
58
laudantur cappares conditi cum aceto in hoc. Et
1
quandoque adiuuat has medicinas administra〈-〉
2
tio medicinarum sternutare facientium. ¶ Quod si
3
fuerit ex frigore puro: tunc medicine predicte con〈-〉
4
ferunt ei sumendo ex eis in potu cum aceto et aqua:
5
et liniendo ex eis collum et gulam et locum qui est
6
super furculam et qui est sub ossibus pectoris: aut
7
liniatur collum: et locus qui est super furculam cum
8
oleo antiquo aut oleo cucumeris asinini: et similiter sunt
9
omnia olea calida sola iuuatiua: et proprie oleum
10
camomillinum: aut oleum in quo decoquuntur ca-
11
storeum et cyminum et aniuden. et sumantur castorei
12
et costi amborum ana .ʒ.ß. petroselinum et mastix.
13
¶ Aut sumatur cortex exterior rubeus fistici cum
14
radice squinanti et decoquatur in aqua et bibatur
15
ex decoctione amborum. ¶ Et dixerunt quidam quod
16
cortices alcala: quando exiccantur et bibitur ex eis
17
pondus aurei .I. cum aqua feniculi et seminis rute sunt
18
iuuatiue valde: et ego non existimo quod conferant stomaco.
19
¶ Quod si fiat vehemens et antiquatur non est excu〈-〉
20
satio quin ponantur ventose super stomacum sine incisione
21
et consequantur eas medicine rubificantes. Illi autem qui
22
fit ex ventositate retenta super os stomaci: aut in ipso:
23
aut in meri confert administratio balnei: et receptio
24
aliquantuli thuris contriti in eo: deinde:[*]deinde: corrupt for deinde [redundant colon] fiat vt cur-
25
rat aqua calida super ipsum paulatim. ¶ Et enula ex-
26
iccata est vltima in hoc. ¶ Quod si humor fuerit
27
mordicatiuus generatus illic: aut effusus ad ipsum
28
precipiatur patienti ipsum vt euomat si potest cum
29
eis que vomitum educunt huiusmodi: aut soluatur venter cum
30
eis que sunt sicut hiera cum syrupo acetoso: et si-
31
cut cum syrupo de absinthio. ¶ Et quandoque suf-
32
ficit potare acetum et aquam et sorbere butyrum: aut
33
sorbere oleum amigdalinum cum aqua calida: et
34
occupari somno et prolongare ipsum quantum pos〈-〉
35
sibile est: et similiter aqua ordei affert ei iuuamen〈-〉
36
tum maximum et vehemens et proprie cum aqua gra-
37
natorum dulcium et muzorum declinantium ad dulce-
38
dinem. ¶ Et aqua acetose est ex eis que conferunt
39
etiam cum mundificatione et confortatione simul.
40
¶ Et si causa est causa accidentalis tunc cura in
41
ipso est euacuatio ad sumendum in potu lac re-
42
center mulctum et aquam tepidam cum aliquo
43
quod sit sicut oleum amigdalinum et oleum de cucurbita: de-
44
inde aquam ordei: et aquam cucurbite et aquam
45
citrolorum et mucilagines frigidas: et similiter
46
inunctio ex eis exterius: et similiter inunctio iun〈-〉
47
cturarum et vti incisiuis et similibus. ¶ In facto autem
48
post vomitum si sentit eger reliquias humoris
49
mordicatiui: et sit cum eo parum nausee sternutet
50
sternutationibus frequentibus. postquam dantur ei ea que
51
lubricum faciunt illum humorem sicut rob de prunis
52
et tamarindi: et proprie cum tu fueris precipiens
53
ei recipere etiam tamarindos. ¶ Et si non sentit
54
illud: immo sentit extensionem fac emplastrum ori
55
stomaci cum emplastris temperatis. et fac eum sorbere sor-
56
bitiones leues in quibus non est mundificatio: immo
57
in quibus est confortatio sicut medulla tritici et se〈-〉
58
datio aliqua sicut oleum amigdalinum et odo-
1
ramentum aliquod sicut pulli. ¶ In facto autem
2
ab apostematibus epatis et aliorum oportet vt curetur apostema et
3
fiat flobotomia si necessaria est flobotomia et temperetur stomacus
4
in ipso cum eis que sunt sicut aqua granatorum
5
et aqua ordei et aqua endiuie et emplastra.
6
¶ De dispositionibus accidentalibus mirac
7
et hypocondrijs. Capitulum .XXII.
8
QUandoque accidit in istis partibus tremor
9
propter materias existentes in eis: et quandoque sunt ma〈-〉
10
le et peruenit nocumentum earum ad cere-
11
brum: et facit accidere in ipso melancoliam
12
sicut diximus et epilepsiam mirachiales. ¶ Et
13
quandoque est de hoc tremore qui fit prope os stomaci: aut
14
in ipsomet propter tremorem cordis. ¶ Et quandoque facit
15
accidere quidem inflationem inseparabilem et grauitatem
16
et fit proxima significatio illi. ¶ Et quandoque significant apostemata in-
17
trinseca. ¶ Quod si sentitur attractio mirac et hy-
18
pocondriorum ad superiora: tunc quandoque significat vomi-
19
tum et in febribus acutis significat sodam que commoue〈-〉
20
tur: aut sanguinem a capite fluentem: aut vomitum
21
secundum quod distinguemus eum in suo loco: aut permu〈-〉
22
tationem materiei et apostema. ¶ Et quando est eorum attractio
23
ad inferiora et partes suminis significat permutationem ad
24
inferiora et solutionem ventris quam confirmat punctio.
25
¶ Et tensio hypocondriorum ad superiora est ex eis
26
que multiplicantur in febribus pestilentialibus.
27
Et quandoque est propter siccitatem sequentem calorem aut fri-
28
gus. et quandoque est etiam propter apostemata quamuis sit in inferiori〈-〉
29
bus etiam. ¶ In illis autem qui sunt in superiori〈-〉
30
bus est tensio eorum ad superiora cum anheli〈-〉
31
tu et mirac simul et hec inflatio in egritudinibus acu〈-〉
32
tis est mala cui associatur icteritia epatica. ¶ Et
33
quandoque accidunt istis membris scilicet hypocondrijs et mirac
34
dolores mordicatiui: et dolores extensiui propter
35
egritudines epatis et egritudines splenis: et apo〈-〉
36
stemata lacerti et in febribus et in crisibus. ¶ In〈-〉
37
quit Bucatis oganesibur in capitulo dolorum epatis
38
si destruitur virtus appetitiua. Draco enim cum
39
debilitatur in venando hedos et arietes et simi〈-〉
40
lia: et non valet deferre eos ad gruptam suam:
41
venatur aues et proprie auem que dicitur taptil-
42
lus: et comedit epar earum et excitatur tunc ap〈-〉
43
petitus eius et redit virtus eius.
44
¶ Fen .XIIII. de epate et dispositionibus eius.
45
¶ Tractatus primus de vniuersalibus dispo-
46
sitionibus epatis.
47
¶ De anathomia epatis. Capitulum .I.
48
EPar est membrum quod generat
49
sanguinem quamuis mesaraice con〈-〉
50
uertant quandoque chilum ad sangui〈-〉
51
nem conuersione aliqua propter
52
illud quod est in eis de virtute epa〈-〉
53
tis. ¶ Et sanguis quidem secundum
54
veritatem est cibus conuersus ad similitudinem
55
epatis quod est caro rubea quasi ipsa fit[*]fit corrupt for sit sanguis verus con〈-〉
56
gelatus. et est vacuum a villis neruorum in quo
57
nascuntur vene que sunt radices earum que pro-
58
cedunt ex eo dispartite in ipso sicut villi. et sicut
1
sciuisti in anathomia venarum quietarum que
2
sunt sugentes a stomaco et intestinis mediantibus ra〈-〉
3
mis porte nominate mesaraice ex concauitate et de-
4
coquitur illud illic in sanguinem. et mittit illum cor〈-〉
5
pori mediante vena concaua orta ex gibbosita-
6
te eius: et mandat aquositas ad renes ex via gib〈-〉
7
bositatis et mittit spumam colericam ad fel ex via
8
concauitatis etiam. ¶ Et concauatum est illud de eo quod
9
est a parte stomaci vt eius coaptatio super gibbosi〈-〉
10
tate stomaci bona sit et attractum est illud quod de eo est
11
a parte diaphragmatis: vt non coartetur dia-
12
phragma cum suo laborioso motu: immo fit[*]fit corrupt for sit quasi
13
tangens ipsum prope punctum: et est coniunctum prope
14
venam magnam ortam ex eo et vti bene comprehen〈-〉
15
dant super ipsum coste curue. ¶ Et ipsum quidem
16
tegit panniculus neruosus generatus ex neruo
17
paruo veniente ad ipsum vt faciat ipsum acquirere
18
sensum aliquem quemadmodum diximus in capitulo
19
pulmonis. et huiusmodi sensus menifestus[*]menifestus corrupt for manifestus est in late〈-〉
20
re concauo: et vt liget ipsum cum alijs visceri-
21
bus. ¶ Et venit ad ipsum vena pulsatilis par-
22
ua dispartita in ipso et affert ei spiritum: et seruat ca-
23
liditatem eius innatam: et temperat ipsum cum
24
pulsu. Et factum est vt penetret hec vena ad con〈-〉
25
cauitatem: quoniam gibbositas ipsa euentatur
26
motu diaphragmatis. ¶ Et sanguini quidem
27
non est creatum in epate spatium amplum: immo
28
ramosum dispartitum vt sit comprehensio eius
29
totius super chilum vehementior et passio dispar〈-〉
30
titi chili ex eo magis completa et velocior sit.
31
¶ Et illud quod de venis est a parte epatis subti〈-〉
32
liores habet tunicas vt perueniat per eas impressio
33
carnis ad chilum. ¶ Et panniculus quidem
34
eius comprehendit epar et ligat cum visceribus
35
tegentibus intestina. et stomacum que diximus
36
et ligat ipsum etiam cum diaphragmate ligatio-
37
ne maxima forti: et ligat ipsum cum costis dor-
38
si: et ligant ipsum alia subtilia parua. ¶ Et con〈-〉
39
tinuat inter ipsum et inter cor vena continuans
40
inter ea ambo quam sciuisti descendens de corde
41
ad ipsum aut ascendens ex ipso ad cor aut secundum
42
ambas intentiones. et hec quidem vena sapien-
43
ter ligata est etiam cum epate et panniculo duro
44
spisso: et est penetrans super ipsum: et subtilius
45
latus eius est illud quod est a parte intrinseca:
46
quoniam tangit membra subtilia. ¶ Et epar
47
quidem hominibus maius est epate omnis ani〈-〉
48
malis appropinquantis ei in quantitate. et quod
49
omne animal plus comedens et debilioris cor〈-〉
50
dis est habens maius apar[*]apar corrupt for epar: et continuat inter
51
ipsum et inter stomacum neruus sed est subti-
52
lis: et non sunt communicantia nisi propter
53
rem maximam ex apostematibus epatis.
54
¶ Et primum quod oritur ex epate sunt due ve-
55
ne: quarum vna est in latere concauo et plurimum
56
iuuamenti eius est in attractione cibi ad epar et
57
nominatur porta: et altera est in latere in gibboso et iuua〈-〉
58
mentum eius est applicatio nutrimenti ad membra ex
1
epate: et nominatur concaua: et ostendimus iam anatho-
2
miam ipsarum in libro .I. ¶ Et epar quidem habet additamen〈-〉
3
ta comprehendentia stomacum: et adherentia ei sicut est
4
comprehensio eius quod comprehenditur digitis: et ma〈-〉
5
ius additamentorum eius est additamentum appro〈-〉
6
priatum nomine additamenti: et positum est super ipsum fel:
7
et postea est extensio eius additamenti ad infe-
8
riora: et omnia additamenta eius sunt quatuor aut
9
quinque. ¶ Et scias quod non est corpus epatis in
10
hominibus omnibus comprimens costas dorsi: et forti-
11
ter immissum eis: quamuis sit in plurimis eorum sic: et
12
est eius communitas ad ipsum propter illud scilicet communitas epatis
13
ad costas dorsi: et diaphragmatis. ¶ Et caro
14
quidem epatis sensum non habet: sed illud quod de ea se〈-〉
15
quitur panniculum sentit: propterea aduenit ei parumper de
16
parte panniculi neruosi. et propter hoc diuersificatur hec
17
communitas: et iudicium eius in hominibus. ¶ Et tu iam
18
sciuisti quod generatio sanguinis fit in epate et in ipso fit se-
19
paratio colere et melancolie et aquositatis. ¶ Et quandoque
20
destruitur res in vnaquaque earum. ¶ Et quandoque de-
21
struitur in generatione sanguinis et non destruitur in separatio〈-〉
22
ne: et quandoque destruitur in separatione: et non destruitur etiam
23
in sanguine bono. ¶ Et quandoque accidit destructio
24
in separatione non propter epar: immo propter membra attrahen〈-〉
25
tia ex eo illud quod separatur. ¶ Et in epate quidem
26
forti sunt quatuor virtutes naturales cuius plurimum di-
27
gestiue est in carne eius: et plurimum aliarum virtutum
28
est cum villis eius: et non est longinquum quin sint
29
in mesaraicis omnes ille virtutes. ¶ Licet quidam
30
postremorum aduersentur primis et dicant: errauit
31
ille qui posuit in mesaraicis attractiuam et reten-
32
tiuam. ipse enim sunt vie per quas attrahitur: et non est
33
possibile vt sit in eis attractio. ¶ Et affert ad hoc ratio〈-〉
34
nes similes rationibus debilibus que sunt ei in omni re:
35
et dicit si mesaraice haberent vtrtutem attractiuam ha〈-〉
36
berent et digestiuam: sed non habent virtutem digesti-
37
uam. quomodo enim habent virtutem digestiuam cum non mo-
38
retur in eis cibus tempore quo patiatur. ¶ Et dicit et
39
si haberent virtutem attractiuam cum epar etiam eam habeat
40
communicarent in substantia propter conuenientiam virtutum. ¶ Et
41
iste quidem debilis considerationis non sciuit quod virtus
42
attractiua cum est in meatu ex quo attrahitur est
43
illud magis adiuuans sicut cum expulsiua est
44
in meatu ex quo expellitur sicut est in intestinis
45
est illud magis adiuuans. ¶ Et oblitus est quod
46
attractiua est in meri et est meatus. et non sciuit
47
quod non est multum malum vt sit in meatibus quibusdam
48
virtus attractiua et non sit digestio de qua sit curan〈-〉
49
dum cum non sit necessaria in eis digestio: immo attractio.
50
¶ Et oblitus est quod chilus quandoque conuertitur in me〈-〉
51
saraicis conuersione aliqua. Quare ergo nega-
52
uit quod sit causa in hoc virtus digestiua in mesarai-
53
cis. et quod sit illic virtus retentiua retinens quan〈-〉
54
titate aliqua quamuis non prolongetur. ¶ Et oblitus
55
est quod species villorum operationum notarum sunt diuerse. et
56
elongauit quod sit in illo in quo festinat penetra-
57
tio. digestio aliqua et illud non est elongandum.
58
Medici namque dicunt quod in ore ipso est digestio ali-
1
qua: et non negant quin in ore sit virtus expulsi〈-〉
2
ua et digestio: et est membrum quod velociter euacuatur ab eo
3
quod comprehendit. ¶ Et oblitus est quod possibile est vt
4
diuersificetur substantia membrorum et conueniant in attra-
5
ctione vnius rei: quamuis sit vadens in via vna ad
6
membra omnia. ¶ Et oblitus est quod attractio fit ad
7
epar: et plurimum eius fit cum villis venarum: et sunt
8
homogenei cum substantia mesaraicarum non longinqui
9
ab ea. O quantum errauit iste homo in hoc iudicio.
10
¶ Illud autem quod Galienus dixit significat quod attractio prima
11
fortis est in ipso vbi est initium motus de quo cu〈-〉
12
ratur. Et eius intentio fuit vt separet illum qui est
13
contentus separatione mesaraicarum sine epate. ¶ Et
14
significatio ad illud est sermo eius cum dicit quod qui in-
15
cedit in hac egritudine ad curandas mesaraicas:
16
et dimittit curationem epatis est sicut ille qui vadit
17
ad hoc vt faciat emplastrum pedibus mollificatis
18
propter nocumentum accidens nuche que est in dorso et
19
dimittit curationem principij et radicis que est
20
nucha. ¶ Hic est ergo sermo Galienis coniunctus huic
21
sermoni. ¶ Et tu quidem scis quod pedes non sunt
22
vacui a virtutibus scilicet naturali et motiua et sensibili:
23
quas nucha habet et non est differentia inter virtutem eo-
24
rum et virtutem nuche: nisi quia virtus sensibilis et
25
motiua vnius eorum est prima: et alterius est secunda.
26
et similiter est dispositio mesaraicarum. Ipse namque non sunt
27
vacue a virtute: quamuis sit earum principium epar: et
28
qumodo cum ipse sint instrumentum et est instrumentum naturale quod
29
attrahit ex longinquo non secundum semitam motus lo〈-〉
30
calis sicut in lacerto secundum plurimum non euacuatur a virtu-
31
te currente in ipso et obuiante in ipso et obuian〈-〉
32
te patienti ita quod ferrum patiatur a magnete et quandoque
33
attrahitur cum eo ferrum aliud. Et similiter tangens inter fer〈-〉
34
rum et magnetem apud plurimos eorum qui verificauerunt.
35
¶ De modis ex quibus significantur disposi〈-〉
36
tiones epatis. Capitulum .II.
37
QUandoque significantur dispositiones epa-
38
tis per obuiationem tactus sicut signi-
39
ficant apostemata ipsius quandoque. ¶ Et quandoque
40
etiam significantur per dolores qui sunt ei
41
proprij. ¶ Et significantur per operationes factas ex eo.
42
¶ Et significantur per communitates membrorum proximo〈-〉
43
rum ipsi sicut stomaci et diaphragmatis et intestinorum
44
et renum et fellis. ¶ Et significantur per communitates
45
membrorum que sunt longinque illis ab eo sicut partium
46
capitis et splenis. ¶ Et quandoque significantur per di〈-〉
47
spositiones communitatis totius corporis sicut colorem
48
et formam et tactum. ¶ Et quandoque significantur per ea
49
que oriuntur in partibus eius ex pilis. et que oriun〈-〉
50
tur in ipso sicut per venas. ¶ Et ex forma mem-
51
brorum aliorum. Et ex eis que generantur in ipso et proce〈-〉
52
dunt ab eo. ¶ Et propter conuenientia et diuersifican〈-〉
53
tia: et ex causis et consuetudinibus et que continuantur cum eis.
54
¶ De distinctione modorum harum significationum. Capitulum .III.
55
SImilitudo quidem accepta ex tactu est
56
caliditas tactus partium eius: quoniam ipsa si-
57
gnificat complexionem calidam et frigiditas eius
58
significat complexionem frigidam. ¶ Et lenitas
1
eius significat humidam complexionem epatis. et duri-
2
tiei significat duritiem eius: aut apostema durum in
3
ipso. ¶ Et ipsius inflatio significat eius tumo〈-〉
4
rem: aut apostema in ipsa. ¶ Et lunatio que sentitur
5
ex inflatione eius significat quod est in ipso epate:
6
et ipsius elongatio existens secundum aliam formam:
7
quod est in alio ab epate: et quod est in lacerto
8
ventris. ¶ Similitudo autem accepta ex do-
9
loribus est sicut si fuerit extensiuus cum graui-
10
tate: tunc illic erit opilatio aut apostema. et si fuerit
11
sine grauitate: tunc illic erit ventositas. ¶ Et si
12
fuerit grauitas sine punctura: tunc materia erit in cor〈-〉
13
pore epatis siue fuerit apostema siue opilatio. et si fuerit
14
cum punctura: tunc erit apud panniculum velan〈-〉
15
tem ipsum. ¶ Uerum significationes assumpte ex
16
operationibus factis ab eo sunt propter digestionem et attra-
17
ctionem et expulsionem sanguinis ad corpus et aquo〈-〉
18
sitatis ad renes: et colere ad fel: et melancolie ad sple-
19
nem: et sicut dispositio tussis. Cumque destruitur aliquid
20
horum et non fit propter membrum communicans epati: tunc
21
est ex epate. ¶ Significationes autem accepte ex communi〈-〉
22
tatibus sunt sicut sitis: nam si est ex stomaco multotiens
23
significat dispositiones epatis: et sicut singultus et si〈-〉
24
cut appetitus etiam: et digestio: et sicut malitia anheli-
25
tus: quamuis enim fit propter pulmonem et diaphragma: tamen
26
quandoque fit propter epar: et sicut spes egestionis et species vri〈-〉
27
ne significant dispositiones epatis quas scies: et si-
28
cut dispositiones sode et egritudinum capitis et dispositio〈-〉
29
nes egritudinum splenis significant ipsas: et sicut
30
ex dispositionibus lingue in tactu eius et asperitate
31
ipsius et colore eius et colore labiorum significantur
32
ipse. ¶ Et iam quidem currunt inter cor et epar
33
diuersitas et conuenientia et victoria in qualitati-
34
bus suis quas diximus in capitulo anathomie cordis.
35
¶ Uerum significationes propter dispositiones communitatis
36
sunt sicut significatio coloris super epar ita vt
37
si sit rubeus albus. tunc significat sanitatem eius:
38
aut si sit citrinus significat caliditatem eius: aut
39
plumbinus frigiditatem eius: aut brunus signifi-
40
cat frigiditatem et siccitatem eius: et sicut est signifi-
41
catio icteritie super ipsum et etiam sicut significatio
42
pinguedinis carnose significans humiditatem et calidita-
43
tem ipsius: aut pinguedinis cum adipe signifi-
44
cans humiditatem et frigiditatem eius: et sicut macies signi〈-〉
45
ficat siccitatem eius. ¶ Et sicut communitas calidita〈-〉
46
tis in corpore significat si non fuerit a vehemen〈-〉
47
tia caliditatis cordis caliditatem eius. Et co-
48
gnoscuntur cum ea significationes caliditatis eius
49
predicte. ¶ Significationes autem ex formis mem〈-〉
50
brorum aliquorum sunt sicut significationes ex
51
magnitudine venarum et amplitudine earum
52
significantes ex magnitudinem[*]ex magnitudinem corrupt for magnitudinem epatis: et am-
53
plitudinem viarum eius. ¶ Et ex breuitate di〈-〉
54
gitorum et longitudine eorum etiam significa-
55
tur paruitas et magnitudo eius. ¶ Sed signi〈-〉
56
ficationes ex pillis ortis super ipsum sunt sicut
57
significationes eorum in membris alijs quas
58
iam diximus. ¶ Significationes vero ex eis
1
que oriuntur in ipso et sunt vene: sunt quoniam
2
si ipse sunt grosse magne manifeste tunc com-
3
plexio principalis est calida. et si sunt subtiles
4
occulte: tunc complexio principalis est frigida.
5
¶ Uerum eius caliditas et frigiditas et lenitas
6
et durities: quandoque sunt propter complexio-
7
nem principalem: et quandoque sunt propter com〈-〉
8
plexionem accidentalem. ¶ Significationes
9
autem ex eis que in ipso generantur sunt sicut
10
si in ipso generatur colera significat calidita-
11
tem eius et melancolia caliditatem eius vehe-
12
mentem: aut siccitatem eius et frigiditatem secundum
13
quod scitur in loco suo. ¶ Et generatio sanguinis
14
boni est significatio sanitatis eius. ¶ Et ille cu〈-〉
15
ius sanguis est colericus: aut melancolicus: aut
16
mollis declaratur in eo quod spargitur ex eo ad cor〈-〉
17
pus: aut aquosis non recipiens continuationem
18
cum corpore sicut est in ydropisi carnosa est in-
19
firmum secundum quod significat ipsum dispositio eius
20
quod spargitur ab ipso. ¶ Conuenientia vero
21
et diuersificantia sciuntur ex hoc quod conuenien-
22
tia sunt similia complexioni naturali contraria
23
complexioni accidentali. ¶ Ex etate vero et
24
consuetudine et que currunt in eis significatio〈-〉
25
nes cognoscuntur in qualitatibus.
26
¶ De contra operantia cordis ad epar in qua-
27
litatibus. Capitulum .IIII.
28
SCias quod caliditas cordis vincit cali-
29
ditatem epatis magnifice. Et humi-
30
ditas eius non vincit siccitatem ipsius.
31
et siccitas eius quandoque vincit humiditatem
32
epatis parumper. et caliditas epatis vincit frigidi〈-〉
33
tatem cordis debiliter. Et humiditas eius vin〈-〉
34
cit siccitatem ipsius. Et eius frigiditas parum
35
vincit caliditatem eius: et ipsius siccitas semper
36
vincit humiditatem eius. ¶ Et frigus cordis
37
vincit caliditatem epatis plusquam vincit siccitas
38
ipsius humiditatem epatis. et caliditas cordis
39
vincit humiditatem epatis plusquam vincat sicci-
40
tas ipsius humiditatem eius. Et vincit frigidi-
41
tas eius etiam caliditatem illius aliquo modo victorie.
42
¶ De signis complexionum epatis natura-
43
lium et primo calide. Capitulum .V.
44
COmplexionis calide naturalis si-
45
gna sunt amplitudo venarum et ipsa
46
rum manifestatio et calefactio pulmo〈-〉
47
nis et corporis si non resistit ei cor.
48
¶ Caliditas enim cordis vincit frigiditatem
49
epatis fortiter. ¶ Et multitudo generationis
50
colere in etate iuuentutis: et melancolie in fine
51
eius multitudo pilorum in ossibus pectoris: et
52
fortitudo appetitus cibi et potus.
53
¶ De signis complexionis frigide naturalis. Capitulum .VI.
54
SIgna eius sunt contraria illis signis
55
et frigiditas cordis vincit caliditatem
56
epatis minus quam vincat caliditas eius
57
illius frigiditatem. ¶ Et quoniam
58
sanguis habentis hanc complexionem est subti〈-〉
1
lis: et aquosus et virtus eius est debilis tunc mul-
2
totiens accidunt in ipso febres.
3
¶ De signis complexionis sicce naturalis. Capitulum .VII.
4
SIgna eius sunt paucitas sanguinis et gros〈-〉
5
situdo eius vacuitas venarum et siccitas
6
totius corporis et spissitudo pilorum et crispi〈-〉
7
tudo ipsorum: et cor sua humiditate non
8
consequitur siccitatem epatis: ita quod aliquid valeat: immo
9
non vincit eam omnino: verum siccitas epatis vin-
10
cit humiditatem cordis valde: et caliditas cordis
11
vincit humiditatem epatis in vltimo.
12
¶ De signis complexionis humide naturalis. Capitulum .VIII.
13
SIgna eius sunt contraria illis signis: et cor〈-〉
14
dis siccitas quandoque consequitur humidita-
15
tem epatis parum valde: verum humidi〈-〉
16
tas ipsius vincit siccitatem cordis fortis.
17
¶ De signis complexionis calide et sicce na-
18
turalis. Capitulum .IX.
19
SIgna eius sunt sanguis grossus. et
20
multitudo pilorum nigrorum apud ossa
21
pectoris. et amplitudo venarum sequens
22
complexionem: et durities. et multitudo ge〈-〉
23
nerationis colere et melancolie in fine iuuen-
24
titis. et siccitas corporis si non diuersificauerit
25
ipsam cor.
26
¶ De signis complexionis calide et humide
27
naturalis. Capitulum .X.
28
SIgnificant ipsam caliditas sanguinis et
29
bonitas essentie eius et amplitudo ve〈-〉
30
narum valida cum lenitate. et quod color
31
est rubeus sine citrinitate et pili plurimi
32
in pectoris ossibus minus tamen eis qui sunt in ca〈-〉
33
lida et sicca: et neque sunt in spssitudine[*]spssitudine corrupt for spissitudine eorum et
34
crispitudine. ¶ Et tenuitas vel teneritas cor-
35
poris propter caliditatem et humiditatem ipsius. ¶ Et cum caliditas
36
est dominans remanet corpus sanum. Et si hu〈-〉
37
miditas est magis dominans festinant ad ip-
38
sum egritudines putrefactionis.
39
¶ De signis complexionis frigide et humide naturalis. Capitum .XI.
40
SIgnificant ipsam sanguis aquosus et fleg-
41
maticus paucitas pilorum apud ossa pe〈-〉
42
ctoris: et strictura venarum: vene non
43
replete: mollities: paucitas genera-
44
tionis colere et melancolie in fine iuuentutis: et
45
humiditas corporis si non contra operetur cor.
46
¶ De signis complexionis frigide et sicce naturalis. Capitulum .XII.
47
SIgnificant ipsam paucitas sanguinis: et pau〈-〉
48
citas caliditatis sanguinis et corporis et
49
constrictio venarum et occultatio earum et ea〈-〉
50
rum durities et paucitas pilorum in mi-
51
rac. siccitas totius corporis.
52
¶ De egritudinibus accidentibus epati. Capitulum .XIII.
53
EPati accidunt egritudines complexionis in
54
proprietatis sue substantie. ¶ Et egritudi-
55
nes complexionis: et apostemata. Et vesice: proprie
56
apud panniculum. Et rumpuntur apud spa〈-〉
57
cium: et reliqua quarum singularum dicemus capitula.
58
¶ Et quandoque tolerat rupturam plurimum quam reliqua mem〈-〉
1
bra: et non timetur ex ea mors festina nisi associetur
2
ei eruptio sanguinis ex vena magna. ¶ Et quandoque
3
accidunt epati apostemata per communitatem et proprie in stomaco et sple〈-〉
4
ne: et felle et renibus et diaphragmate: et pulmo〈-〉
5
ne et mesaraicis et intestinis: et proprie superioribus:
6
sed stomaco et diaphragmati et felli et mesaraicis et
7
intestinis communicant in primis vene que sunt aperte
8
concauitatis epatis: deinde peruenit nocumentum
9
eorum ad epar: et quandoque confirmatur. ¶ Diaphrag-
10
ma vero et pulmo et renes communicant in primis ve〈-〉
11
nis gibbositatis: deinde peruenit ad epar: et quandoque
12
confirmantur. ¶ Et plurima communicatio que est non
13
est nisi propter stomacum: propter causam cum qua corrumpitur dige〈-〉
14
stio et expellitur cibus indigestus nisi sit causa alia.
15
¶ Et egritudinum quidem gibbositatis materierum expul〈-〉
16
sio secundum plurimum sit cum prouocatione vrine et fluxu
17
sanguinis ex naribus et sudore: sed in egritudi〈-〉
18
nibus concauitatis est illud cum solutione ven〈-〉
19
tris et vomitu colerico: et sanguineo. et sudore
20
etiam in plurimis horis.
21
¶ De signis malitie complexionis calide. Capitulum .XIIII.
22
MAlitie complexionis calide signa sunt sitis
23
vehemens et non abscinditur cum aque
24
potu. Et paucitas appetitus cibi. Et
25
inflammatio. Et citrinitas vrine et tin〈-〉
26
ctura eius. Et velocitas pulsus et frequentia eius:
27
et febres et adustio sanguinis: et ledi a calefacien-
28
tibus. et sequitur ipsam liquefactio incipiens ab
29
humoribus: deinde a carne epatis: et sequitur
30
eam rasura intestinorum: et quandoque desiccatur cum ea
31
natura absque dolore in lateribus: aut grauitate: et
32
multiplicatur cum ea vomitus citrinus et rubeus
33
et viridis: et succus porri et est cum ea egestio cole-
34
rica plurimum et proprie si fuerit illic cum complexione materia:
35
et si non fuerit minoratur sangui.[*]sangui. corrupt for sanguis. et exasperatur
36
lingua: et extenuatur corpus. ¶ Et quandoque
37
significatur illud etate et consuetudine et arte et
38
regimine. ¶ Et illa que media est generat co-
39
leram: et superflua generat melancoliam. ¶ Et
40
egritudines eius sunt ex malitia et melancolia
41
et similibus. ¶ Et quando peruenit solutio ven〈-〉
42
tris ad syncopim cum casu appetitus: tunc plu〈-〉
43
rimum eius est propter debilitatem epatis fa-
44
ctam a complexione calida. et in plurimo ipsius
45
est egestio sicca adusta nisi ad hoc perueniat vt
46
adurat sanguinem et humores et carnositatem
47
epatis et solutione ventris eam educat. ¶ Et
48
quando incipit adurere sanguinem est egestio
49
sicut fex. et quando est in epate adustio aut apo〈-〉
50
stema: aut dubellati: deinde egreditur cum ege〈-〉
51
stione aliquid nocens grossum: tunc illud est
52
carnositas epatis iam putrefacta. ¶ Et non est
53
omnis res nigra egrediens fex. ¶ Et quando〈-〉
54
que rectificatur ablutum et virulentum materia-
55
le: deinde ingrossatur et fit nigrum grossum fe-
56
tidum sicut fit in febribus pestilentialibus. ¶ Et
57
quandoque egreditur pus virulentum sangui-
58
nis: deinde nigrum subtile.
1
¶ De signis malitie complexionis frigide. Capitulum .XV.
2
SIgna eius sunt albedo labiorum et lin〈-〉
3
gue et paucitas sanguinis et difficul〈-〉
4
tas cursus eius et multitudo flegma〈-〉
5
tis et paucitas sitis et corruptio colo〈-〉
6
ris et liquefactio materiei: et quandoque denigra〈-〉
7
tur declinans ad viriditatem: et quandoque fit citrina ad
8
colorem fistici declinans. et etiam albedo coloris et
9
flegmatis proprietas et grossitudo propter congela-
10
tionem. et tepiditas pulsus et vehementia famis.
11
Fames enim non fit nisi ex stomaco tantum. ¶ Et parui-
12
tas digestionis bone. et quando frigus consequitur finem
13
priuatur appetitus. ¶ Et egestio quandoque est sicca sine
14
odore: et quandoque est humida propter debilitatem attra〈-〉
15
ctiue et est decliuis ad albedinem parui fetoris.
16
¶ Et quandoque subtiliatur cum ea egestio et humectatur:
17
verum non perseuerat ita continue. ¶ Et non multipli-
18
catur cum ea fluxus ventris: quamuis sint eius inceptio
19
et euentus elongatus: et in fine eius egreditur quoddam
20
simile feci sanguinis putrefacti non sicut sanguinis lique-
21
facti. ¶ Et quandoque sequuntur complexionem frigidam post
22
spacium quoddam febres: propterea quia sanguis subti-
23
lis qui est in ipsa recipit putrefactionem que accidit ei
24
et sunt febres praue quas dicam in capitulo febrium. ¶ Et
25
quandoque est in initio earum virulentus subtilis: deinde
26
ingrossatur et denigrantur. ¶ Et quandoque est fluxus ven〈-〉
27
tris similis lauature carnis recentis et illud cum
28
appetitu in principio significat frigus: et si accidat post
29
illud casus appetitus: tunc est propter corruptionem
30
humorum aut propter causam aliam febris et similium. ¶ Et
31
plurimum significationis eius est super debilitatem a fri-
32
gore et in fine eius redit appetitus et fit superfluus
33
secundum plurimum et spasmatur cum eo mirach. ¶ Et quan-
34
doque significant ipsam etas et consuetudo et cibus
35
et cause preterite: sicut potus aque frigide in ie〈-〉
36
iuno: aut post balneum aut coitum: quoniam epar in〈-〉
37
flammatum sugit ex aqua tunc velociter plurimum.
38
¶ Et si est illic materia sentitur acetositas in ore et
39
humiditas in egestione. Et quandoque est ad nigredinem et
40
viriditatem et non ad citrinitatem et rubedinem.
41
¶ De signis malitie complexionis sicce. Capitulum .XVI.
42
SIgna eius sunt siccitas oris et lin-
43
gue et sitis et durities pulsus et subti〈-〉
44
litas vrine: et quandoque denigratur co-
45
lor et si fuerit illic melancolia aut co〈-〉
46
lera: scies significationes earum facile per ea que
47
sciuisti in primis.
¶ De signis malitie com〈-〉
48
plexionis humide. Capitulum .XVII.
49
SIgnificant ipsam inflatio faciei et ocu-
50
lorum et mollities carnis ypocundrio〈-〉
51
rum: et paruitas sitis: nisi sit caliditas
52
consumens humiditatem. et humiditas
53
lingue et albedo coloris: et quandoque est cum ea ci〈-〉
54
trinitas pauca. ¶ Cum autem vehemens fit fri-
55
gus et dominatur humiditas est decliuis ad vi〈-〉
56
riditatem. et quandoque debilitatur corpus propter
57
mollitiem humiditatis.
¶ De sermone vniuer〈-〉
58
sali de curis egritudinum epatis. Capitulum .XVIII.
1
IN epate necessaria est conseruatio sa〈-〉
2
nitatis cum similibus et expulsio egri-
3
tudinis cum contrario. ¶ Et in regimi〈-〉
4
ne apostematum et vlcerum et nocumen〈-〉
5
torum quantitatis: et in opilationum apertione et reli〈-〉
6
quorum ea que sunt necessaria in reliquis membris.
7
¶ Et melior quidem horarum ad sumendum in potu me〈-〉
8
dicinas egritudinum epatis: et proprie propter opilatio〈-〉
9
nem epatis et similia est hora in qua existimatur quod il〈-〉
10
lud quod penetrat ex stomaco ad epar et comprehendit
11
in ipso iam est digestum et separatum quod separari
12
oportuit: et inter ipsum et inter comestionem tempus in-
13
teruenit conueniens: et in consuetudine hominum est
14
hora que est inter surrectionem a somno: et inter bal〈-〉
15
neationem. ¶ Et oportet etiam in epate vt tu non eua〈-〉
16
cues medicinas apertiuas et resolutiuas: qui-
17
bus contrahit versus egritudines epatis materiales opi-
18
latiuas et apostemosas ex stipticis confortantibus nisi
19
existimes siccitatem superfluam. ¶ Et non oportet vt ad
20
summum perueniatur in infrigidatione epatis quantum
21
possibile est et perducat ad ydropisim neque in cale〈-〉
22
factione eius: et perducat ad arefactionem: et propter
23
hoc oportet vt scias quantitatem complexionis naturalis epatis
24
quod curas ita vt cum reduxeris ipsum ad eam stes.
25
¶ Et scias quod cum tu erras in epate peruenit er-
26
ror tuus ad venas: deinde ad corpus. ¶ Et ex
27
errore quidem est vt tu prouoces vrinam vbi necessarium
28
est te soluere ventrem: et est vt sit materia in concauitate:
29
et soluas ventrem cum te oporteat prouocare vrinam:
30
et est vt sit materia in gibbositate. ¶ Et oportet quidem
31
vt medicine epatice optime terantur. ¶ Et opor〈-〉
32
tet vt sint subtilis substantie quatenus ad ipsum perue〈-〉
33
niant: siue sint frigide siue stiptice. ¶ Et subtiliantium
34
quidem proprietas est vt acuant sanguinem licet sint ape〈-〉
35
ritura: quare oportet vt attendas illud: et sicut aqua radi〈-〉
36
cum est ex summa aperitiuarum eius: et subtiliantia eius
37
generant quandoque humores diuersos non proportio〈-〉
38
nales: quare oportet vt quando frequentas eius potum duo-
39
bus aut tribus diebus consequenter cum aliquo le-
40
nias naturam. verum vrine prouocationem aqua ipsa de
41
radicibus operatur. ¶ Et omnes quidem endiuie species
42
et proprie amara que ad rubedinem declinat con-
43
fert lesionibus epatis: calefactis quidem cum syrupo acetoso:
44
et infrigidantis cum melle. ¶ Et epar adib iuuatiuum est
45
cum sua proprietate: et carnes limaciarum similiter.
46
¶ De causis nociuis epatis. Capitulum .XIX.
47
SCias quod intromittere cibum super ci〈-〉
48
bum et error ordinis eius sunt ex re-
49
bus magis noctuis epati: et potare
50
aquam frigidam subito in ieiuno et post
51
balneum et coitum: et exercitium quandoque perducit
52
ad infrigidationem vehementem epatis. ¶ Et
53
quandoque accidit epati inflammatio ab ipsa suctio
54
et velox et multa ex ea: et quandoque perducit ad ydro〈-〉
55
pisim. ¶ Et oportet in huiusmodi dispositione vt permisce〈-〉
56
as eam cum vino: et non infrigides eam vehementer
57
et non traijcias eam impetuose deglutiendo: immo
58
sugendo paulatim. ¶ Et viscosa quidem omnia no〈-〉
1
cent epati ex parte que faciunt possidere opilationem.
2
¶ Et frumentum est ex summa eorum in quibus est vi〈-〉
3
scositas cum comparatione ad illud quod est epar ex
4
membris cum digeritur in epate. et non est omne frumen〈-〉
5
tum ita: immo glutinosum. ¶ Et vinum dulce fa-
6
cit accidere in epate opilationem: et ipsum abstergit
7
illam que est in pectore. et causa in illo est quod vinum dul-
8
ce attrahitur ad epar non gradatim propterea quod
9
epar diligit ipsum ex hoc quod est dulce: et propter suam
10
penetrationem ex hoc quod est potus: quare non moratur
11
in ipso quantitate qua separetur fex ab eo secundum mo〈-〉
12
ram aliarum rerum grossarum: immo superuenit epati:[*]epati: corrupt for epati [redundant colon]
13
in grossitudine sua: et inuenit vias ad ipsum pa-
14
ratas: quoniam vie que sunt inter stomacum et epar sunt
15
ample secundum compositionem ad illud quod venit ad ipsum
16
ex venis sparsis in epate. ¶ Amplius cum com〈-〉
17
prehenditur in epate non moratur quantitate qua separetur
18
et digeratur: immo expellitur subtile in venas strictas
19
illic velocitate sue penetrationis: et dimittit sedi-
20
men propter constrictionem vie. In pulmone vero res
21
est econtrario: quoniam superuenit ei vinum vulce[*]vulce corrupt for dulce cum iam
22
colatum est: aut ex via meatuum meri secundum semitam
23
resudationis ex meatibus strictis ad amplos: aut
24
ex via concaua cum iam dimittit fecem et vadit ad-
25
huc cum iam sit colatum et transit in meatibus
26
strictis ad amplos: quare colatur vice altera. Et
27
similiter relique dispositiones non inueniuntur
28
ei cum comparatione ad pulmonem.
29
¶ De rebus conuenientibus epati. Capitulum .XX.
30
EX medicinis quidem conferunt ei omnia in quibus est
31
amaritudo qua aperiatur: aut virtus alia
32
qua aperiatur cum stipticitate qua con-
33
fortetur. et odoramento conueniente substantie
34
spiritus et prohibente putrefactionem sicut cinnamo-
35
mum et summitates squinanti et myrrha et similia. ¶ Et
36
ea in quibus sunt ablutio et abstersio et mundifica〈-〉
37
tio virus mali cum non consequuntur in mollifica-
38
tione summam consecutionis mellis: et ea in qui-
39
bus sunt maturatio et lenificatio et proprie cum sti〈-〉
40
pticitate et confortatione sicut crocus. ¶ Et que
41
sunt cum hoc suauia sicut passe. ¶ Et velocis pene〈-〉
42
trationis sicut vinum odoriferum pluribus epatibus
43
in quibus non est caliditas vehemens. ¶ Et quando me〈-〉
44
dicina aggregat ad proprietates predictas suaui-
45
tatem: tunc fortasse est amica epatis diligens ipsum
46
sicut passe et ficus et auellane et est vltimi iuua-
47
menti et si est non recipiens putrefactionem: et cor-
48
ruptionem: tunc est magis vltime consecutionis in
49
iuuando. ¶ Et altaraxacon quidem et endiuia hor〈-〉
50
tulana et campestris conueniunt ei valde. et conferunt
51
frigida egritudini calide in epate cum proprietate
52
sua et qualitate contraria simul: quamuis quidam dicant
53
quod illa que est vehementer amara est calida: et con〈-〉
54
fert aperiendo in opilationem propter suam amaritu-
55
dinem et confortando propter suam stipticitatem et con〈-〉
56
fert egritudini frigide cum sua proprietate: et cum
57
eo quod est in ipsa de apertione et confortatione.
58
¶ Et quando superfluit frigus in epate permisce quali〈-〉
1
bet illarum duarum cum melle: aut cum aqua mellis:
2
quoniam resistit mel infrigidationi eius si timetur ex ea
3
et adiuuat ipsam ad reliquas operationes suas. ¶Et
4
quandoque exiccantur ambe et sumuntur in potu cum mel-
5
le et aqua sua et decoquuntur cum melle: et conferunt
6
valde: et aperiunt et educunt humorem frigidum cum
7
vrina. ¶ Et ex cibis quidem conuenientibus epati
8
sunt illi quorum chimus bonus est et dulcia conueniunt
9
epati: quare impinguatur eis et magnificatur et confortatur.
10
Uerum velocia sunt ad hoc vt faciant euenire opi〈-〉
11
lationem propterea quod epar attrahit ea laboriose
12
associans ea humoribus alijs. et propter hoc oportet vt
13
deuitet dulcia ille qui habet apostema in epate suo: quoniam
14
ipsa conuertuntur velociter ad coleram: et faciunt ac〈-〉
15
cidere opilationes et nocibiliora dulcia sunt que
16
sunt ex eis grossa: propterea quia faciunt accidere
17
opilationem: et que ex eis sunt calida propter conuer-
18
sionem suam ad coleram. ¶ Et fistici quidem iuuatiui
19
sunt propter suam aromaticitatem et stipticitatem et con〈-〉
20
fortationem et mundificationem viarum venarum ci〈-〉
21
bi: verum sunt vehementis calefactionis. ¶ Et
22
auellane sunt conuenientes omnibus epatibus: quoniam
23
ipse non sunt vehementis caliditatinis[*]caliditatinis corrupt for caliditatis: et sunt ape〈-〉
24
ritiue et chimus earum est bonus. ¶ Et epar adib
25
et carnes limaciarum conuenientes sunt epati cum
26
proprietate que est in eis.
27
¶ De cura malitie complexionis calide in
28
epate. Capitulum .XXI.
29
Portet[*]Portet corrupt for OPortet [initial is missing] vt sit subtiliatio in regimine eius:
30
et non perueniat ad vltimum. et caueatur in
31
ea mollificatio vehemens cum hume〈-〉
32
ctatiuis aquosis: et caueatur in ea euen-
33
tus opilationis cum infrigidantibus grossis. ¶ Et
34
oportet vt caueatur in ea stupefactio vltima: immo
35
oportet vt infrigidantiam ipsum aggregent ad infrigida-
36
tionem abstersionem et apertionem et penetratio〈-〉
37
nem cibi et stipticitatem confortantem non plurimam
38
et in aqua ordei sunt omnes iste proprietates. ¶ Et
39
endiuia quidem campestris et hortulana vltima
40
est in hac intentione. Complexio namque ambarum de〈-〉
41
cliuis est ad frigus non valde superfluum. et est in
42
ea caliditas aperitiua. et non calefactiua et stipti-
43
citas equalis confortans immo peruenitur ex iuuamen〈-〉
44
to ambarum vt non noceant epati frigido et ponuntur
45
ambe in medicinis sicut diximus in medicinis
46
singularibus: et in areolis medicinarum epatica-
47
rum: et quandoque comeduntur elixate et proprie cum
48
coriandro humido et sicco et comeduntur cum ace-
49
to. ¶ Et amirberis habet proprietatem maximam
50
etiam: et tamarindi etiam. ¶ Et cum sentitur opilatio
51
in epate conuenit vt adiungatur illis ambabus apium:
52
quoniam aperit opilationes ex quacunque duarum partium
53
sunt: et est ex eis quorum penetratio est velox: et si-
54
militer calefactio. ¶ Et ex eis que conferunt ad
55
illud est: vt sumantur succi endiuie: et succi al-
56
kekengi et succi solatri omnium ana vncia .I. et succi
57
coriandri humidum et succi feniculi omnium ana vncia
58
.I. et .ß. admisceatur .ʒ.ß. croci et sumatur in potu
1
¶ Et quandoque sumitur in potu oleum rosaceum bonum
2
et oleum de pomis cum aqua frigida et temperat com-
3
plexionem epatis. ¶ Et ex eis que conferunt epati
4
quod habet malitiam complexionis calide est vt sumatur[*]sumatur corrupt for sumantur [(?)]
5
ex alefrigius aurei .II. cum zuccaro tabarzet et aqua
6
frigida. ¶ Et etiam vt in potu sumatur succus cu-
7
curbite assate et aqua granatorum et lac vaccinum si〈-〉
8
ne butyro et aqua pomorum et pirorum et altharichi et
9
succus rose recentis. ¶ Et quando non est febris confert aqua
10
lactuce cum syrupo acetoso omni die bibatur cum pondere .III.〈-〉
11
ʒ. mirabolanorum citrinorum et pondere .ʒ.I. de lacca ablu-
12
ta. et .ß.ʒ. seminis apij. Et quando separatio fit ex eo duabus
13
hebdomadis bibatur lac camelarum fetarum incipien〈-〉
14
do ab .I. libra vsque ad .II. et coquantur in ipso medi-
15
cine diuretice aperitiue facientes penetrare sicut
16
aliquid ex succo eupatorij: et ex semine endiuie: et semine
17
cuscute. ¶ Et quandoque sunt necessaria ea que sunt
18
sicut summitates squinanti. ¶ Et quandoque est necessarium
19
sumere in potu stupefacientia et confectiones opia〈-〉
20
tas et recipientes iusquiamum et filonium. Et ego
21
abhorreo illud cum inuenitur ab eo iter. ¶ Et vi-
22
num forte quandoque excusat ipsum si bibatur aqua frigi〈-〉
23
da valde in ieiuno. ¶ Et conferunt ei trocisci de spo〈-〉
24
dio et trocisci hemberberis frigidi et trocisci de camphora.
25
¶ Et ex trociscis conferentibus eis est trociscus huiusmodi.
26
℞. foliorum salicis: et foliorum nenufaris amborum
27
ana .ʒ.X. rosarum rubearum absque capitibus suis .ʒ.XII. campho-
28
re pondus .ʒ.II.ß. et mellis rubei et lacce ablute cum
29
alefeniati sicut est ablutio aloes amborum ana .ʒ.〈-〉
30
VII. gariofili .ʒ.VIII. croci .ʒ.III. aristologie .ʒ.V. luti ka-
31
brusim masticis capili veneris omnium ana .ʒ.III conficiantur cum
32
aqua solatri et endiuie et fiant inde trocisci et sit vnus-
33
quisque trociscus aurei .I. et sumatur ex eis omnis trociscus
34
cum aqua solatri. ¶ Et quandoque conferunt ad illud em〈-〉
35
plastra facta secundum hunc modum: sumatur portulaca et
36
teratur: et ponatur super ipsum oleum rosaceum et infrigidetur:
37
et fiat cum ea emplastrum. ¶ Aut sumatur amborum
38
sandalorum ana vncia .I. gariofili violarum siccarum am-
39
barum ana vncia .I. et .ß. rosarum vncia .ß. et croci abluti vncia .ß.
40
et absinthij vncie quarta pars: camphore pondus .ʒ.II.
41
adiungantur cerato facto cum oleo de salicibus et
42
liniatur super aliquid latum: et proprie folia cucurbite
43
et folia acetose: et folia sicle: et fiat cum eo empla-
44
strum. ¶ Et quandoque emplastrum fit cum succis
45
herbarum frigidarum sicut succo cucurbite et cucumeris et re〈-〉
46
liquis que diximus in capitulo eorum que bibuntur: et ponun〈-〉
47
tur in ipso ordeum: aut sauich lentium. et effunditur
48
super ipsum oleum rosaceum et fit cum eo emplastrum: et quandoque po〈-〉
49
nitur in ipso aliquid de ligno sandali et gariofilis
50
et camphora: et non elongatur quin ponatur in ipso
51
aliquid ex odoriferis: et aquis fructuum odorife-
52
rorum: et quandoque roratur aliquid super ipsum de〈-〉
53
mersus. ¶ Cibi vero quibus cibantur sint sicut aqua
54
ordei et decoctio oleorum predictorum et ipsamet
55
olera decocta et endiuia decocta cum coriandro
56
humido et lactuca et sicla decocta et passe aceto〈-〉
57
se et aqua lactis acetosi et carnes limaciarum. ¶ Et
58
ex fructibus alzarur et cydonia et pyra: et non mul〈-〉
1
tum sumatur ex illis vt non superflue addatur in stipti〈-〉
2
citate: et generetur opilatio etiam et poma et grana-
3
ta muza et expressio vue acetose. ¶ Et frangatur
4
stipticitas eorum cum eis in quibus est lenificatio et
5
mora assemi et ribes cum zuccaro: et acetum prepa〈-〉
6
ratum cum aqua granatorum et grana granatorum
7
ante cibum et post cibum: et melones qui sunt super-
8
flue dulcedinis: et precipue illi qui nominantur raki et
9
palestini et indi. ¶ Et non oportet quidem vt de istis me〈-〉
10
dicinis sumantur ille frequenter in quibus est cum in〈-〉
11
frigidatione stipticitas propter illud quod in ipsis
12
est de vi faciendi accidere opilationem: et non est
13
malum sumere melones duros parue dulcedinis:
14
et vuas in quibus est durities carnis et paruitas dul-
15
cedinis et illas que sunt muze ex vuis proprie.
16
¶ Et conferunt ei cibaria facta de mes: et de cu〈-〉
17
curbitis et de spinacijs et lentibus cum aceto condi〈-〉
18
ta et sine aceto. ¶ Et quidam homines sunt qui co-
19
medunt vel concedunt passas: sed oportet vt sint de-
20
cliues ad acetositatem: et auellanas: quoniam non est
21
in eis calefactio plurima: et sunt aperitiue opila-
22
tionum: et sunt boni nutrimenti: oportet ergo vt mi-
23
sceantur cum eis in quibus est infrigidatio aliqua et
24
stipticitas. ¶ Et ex carnibus piscium paruorum de-
25
coctorum isridebegi[*]isridebegi corrupt for isfidebegi: aut cum aceto et almosos: et con〈-〉
26
gelata facta ex carnibus subtilibus scilicet carnibus he-
27
di et auium leuis digestionis sicut est caro perdicum
28
et turturum non superflue pinguium cum pomis pre〈-〉
29
parata. ¶ Et conferunt eis ventres auium aque: et
30
alguarasce cum aqua rosacea et galline cum aceto condi〈-〉
31
te: et similiter parue aues cum aceto preparate. ¶ Et
32
nocent eis epar et splen et cor carnes[*]carnes i.e. et carnes grosse: si-
33
cut carnes hircorum et arietum et animalium neruoso〈-〉
34
rum et dure carnis: sed caro vaccarum iuuencu-
35
larum preparata vt ea que congelantur confert habenti
36
fortem stomacum. ¶ Et illum qui digerit. ¶ Et oportet
37
vt vitent oua cocta donec fuerint dura et assata
38
et vitent pinguia superflue. ¶ Et nocet ei vinum
39
valde nisi ipsum sit necessarium propter consue-
40
tudinem: aut debilitatem digestionis: tunc oportet vt
41
sumant in potu parum subtile quod sit decli-
42
ue ad albedinem.
¶ De regimine malitie
43
complexionis frigide. Capitulum .XXII.
44
EX eis que conferunt istis est potare
45
syrupum de absinthio cum syrupo ace-
46
toso de melle. ¶ Et quandoque confert habenti
47
frigidum epar vt dormiat in nocte su-
48
per trociscos de absinthio. ¶ Et semina calefacien〈-〉
49
tia nota sunt vehementis iuuamenti. ¶ Et similiter
50
iuuatur cum administratione lactis camelarum ara-
51
bicarum non aliarum cum pondere .ʒ.V. vsque ad .X. zuc〈-〉
52
cari. Hoc enim temperat complexionem et educit
53
humores frigidos soluendo ventrem: et prouocan-
54
do vrinam et aperiendo opilationes. ¶ Et for-
55
tius illo est vt dormiat super diacurcuma aut
56
dialacca: et atanasiam: et administrentur in sincopi
57
diacostum zinziber conditum cum aqua apij et trocisci
58
de costo et de lacca dicti in antidotario. ¶ Et
1
bibantur in ieiuno eupatorij et assari .ʒ.III. et bibatur
2
desuper vinum. ¶ Et ex decoctionibus decoctio co〈-〉
3
sti et absinthij dicta in antidotario bibatur cum
4
oleo amigdalino dulci pondere .ʒ.II. et olei de fi-
5
sticis pondere .ʒ.II. ¶ Et fortius illo est vt bibatur
6
cum oleo de neriden: et oleo amigdalino amaro et
7
oleo de kerua. ¶ Et etiam cum decoctio de huiusmodi.
8
℞. seminis feniculi apij anisi masticis pondus .ʒ.II. et
9
corticum radicis apij. et corticum radicum apij. feni〈-〉
10
culi amborum ana ʒ.X. et herbe eupatorij et absin-
11
thij romani ana aureos .V. et lacce et calami aroma-
12
tici et costi dulcis et amari: et aristologie omnium ana
13
.ʒ.III. et superiorum squinanti .IIII. decoquantur in .IIII. libris
14
aque vsquequo redeat ad medietatem et bibantur
15
ex eo omni die vncie .III. cum oleo fisticino quantitate .ʒ.〈-〉
16
I. et .ß. et olei amigdalarum dulcium quantitate vncium .II. ¶ Et
17
quandoque confert eis si adhibeantur epithimata calida
18
et emplastra sicut emplastrum stomaticon et emplastrum de
19
calcadis et emplastrum de melliloto cum emplastro
20
facto ex eis que sunt sicut costus ex myrrha et spi〈-〉
21
ca et neriden romana et acorus et fenugrecum et
22
similia. ¶ Emplastrum bonum ad illud. ℞. vsnee amir-
23
beris masticis melliloti spice radicis lilij celestis
24
rosarum partes equales dissoluantur in oleo mastici〈-〉
25
no decoquendo: et fiat ex eis emplastrum mane et se〈-〉
26
ro et sit tepidum. ¶ Et iterum emplastrum bonum. R.
27
summitatum squinanti et granorum alben et masticis et
28
cordumeni et ammomi omnium ana durkimet .III.
29
aloes et herbe eupatorij et absinthij et superio-
30
rum eius omnium ana durkimet .VI. spice aromati〈-〉
31
ce et cassie amborum ana durkimet .II. ireos venarum
32
sansuci amborum ana durkimet .II. ammoniaci
33
durkimet .XXIIII. gummi albotin et thuris ambo〈-〉
34
rum durkimet .XII. gummi libram .I. et .ß. olei de alcan-
35
na quantum oportet ad conficiendum. ¶ Et iterum em〈-〉
36
plastrum. ℞. ammomi vnciam .I. carpobalsami et bdellij
37
cordumeni thuris et croci omnium ana vnciam .I. et .ß. et
38
spice semie vncias .II. gummi albotin vncias .VI. sumantur
39
thus et bdellium in vino et dissoluatur crocus in
40
ipso et liquefiat gummi albotin in neriden et te-
41
rantur medicine sicce. et misceantur cum oleo de
42
neriden et vino et proijciatur super ea parum de
43
cera: et administra emplastrum. ¶ Et sumantur
44
etiam cydonia et farina ordei et cera et medulla vi〈-〉
45
tulorum et oleum rosaceum et absinthium et ammomum et
46
gallia et crocus et assarum et mastix et gluten alim-
47
bat et neriden et sumatur ex eis secundum quantitatem ne〈-〉
48
cessitatis et fiat ex eis emplastrum. ¶ De cibis autem
49
sumant medullam panis calidi contritam in vino et con〈-〉
50
tritam in andacoca et carnes leues que sunt ex car-
51
nibus auium paruarum et alcanabit et alduragi et per〈-〉
52
dicum et ventres anserum: et proprie omnia illa assata et fri〈-〉
53
xa et cum seminibus condita: et caules decoctos in aqua
54
tribus decoctionibus conditos cum seminibus calefacien〈-〉
55
tibus et cinamomo et pipere et cimino et similibus:
56
et incidatur super ipsos rutha. ¶ Et sorbitiones fa-
57
ctas ex eis que sunt sicut fenugrecum et medulle ca〈-〉
58
lide. Et quandoque ponitur in cibis endiuia et proprie il-
1
la que est vehementis amaritudinis. ¶ Et qui〈-〉
2
dam qui dicunt quod milium vehementer coctum confert
3
eis. et illud apud me est paruum. ¶ Fructus vero et
4
consimilia quibus in secundis vtuntur mensis: sunt sicut
5
castanee et passe pingues et fistici proprie. ¶ Et
6
quidam sunt qui dicunt quod oportet vt abstineant a
7
fisticis et amigdalis: propter grauitatem amborum
8
super stomacum: sed non oportet vt attendantur ver-
9
ba eorum in fisticis et amigdalis. ¶ Et ex eis
10
que conferunt eis est caro limaciarum proprie prepa〈-〉
11
rata cum seminibus. ¶ Et oportet vt deuitent ge-
12
nera lactis et pisces et fructus humidos recen-
13
tes et carnes grossas.
¶ De regimine mali〈-〉
14
tie complexionis sicce. Capitulum .XXIII.
15
REgimen eius est cum humectatiuis
16
predictis ex cibis et oleribus et epi-
17
thimatibus et emplastris et potionibus:
18
et fiat declinatio cum eis ad equalita-
19
tem: aut calidum aut frigidum secundum qualitatem necessitatis:
20
et cum hoc non oportet vt superfluitas fit in hume〈-〉
21
ctatione: ita vt non perueniatur ad malitiam for〈-〉
22
me et mollitiem et hydropisim carnosam.
23
¶ De regimine malitie complexionis hu-
24
mide. Capitulum .XXIIII.
25
REgatur cum exercitio et minoratione
26
cibi et acceptione eius in quo fit subti〈-〉
27
liatio et exiccatio et proprie eius in quo
28
cum exuccatione est exiccatio: et mino-
29
ret potationem aque et deuitet lac. Et non perue-
30
niatur in exiccatione ad vltimum: et perducat
31
ad arefactionem.
¶ De regimine malitie
32
complexionis calide et sicce. Capitulum .XXV.
33
VTatur habens eam cibis frigidis et humidis:
34
et herbis frigidis et humidis et proprie en-
35
diuia: et deuitet ea in quibus est frigus
36
et siccitas vehemens. ¶ Et ex eis que
37
conferunt ei valde est lac asininum de quo bibat de-
38
bilis vsque ad .VII. sextaria cum aliquantulo zuccari
39
tabarzet et non plurimo: et fortis vsque ad .X. sextaria.
40
¶ Et vtatur emplastris et epithimatibus frigidis et
41
humectantibus: et cum hoc toto non oportet vt perueniatur
42
ad vltimum in humectatione: et perueniat ad sum〈-〉
43
mum cum ea mollificatio. ¶ Et oportet vt deuitet
44
rizi et cyminum et condimenta et fisticos plurimos: sed
45
parum ex fisticis quandoque non nocet propter proportiona〈-〉
46
litates. ¶ Et deuitet carnes grossas: et membra
47
grossa bonarum carnium sicut epar et splen.
48
¶ De regimine malitie complexionis calide
49
et humide. Capitulum .XXVI.
50
ADministrentur infrigidantia in quibus
51
est stipticitas et exuccatio aliqua ex ci-
52
bis et medicinis. ¶ Et si fuerint me〈-〉
53
dicine administrentur etiam ea que subti-
54
lient quamuis non insit eis exuccatio sicut est aqua ca-
55
sei et zuccari tabarzet. ¶ Aut sumatur ex succo
56
arboris solatri et alkekengi quantitas quinqua〈-〉
57
ginta gusneti vsque ad .LX. cum duobus aureis aloes
58
ad fortes et minus illo ad debilem. ¶ Aut me〈-〉
1
dieas aurei de hiera cum duobus sextarijs de
2
cassiafistula dissoluta in sacraiati aque solatri aut aque
3
endiuie. ¶ Aut cassiasifistula sola in aqua endiuie:
4
aut aqua feniculi: aut aqua solatri.
5
¶ De regimine malitie complexionis frigi-
6
de et sicce. Capitulum .XXVII.
7
REgatur cum emplastris calidis et pinguibus
8
lenibus cum emplastris confectis et alijs.
9
¶ Et administrentur confectiones calide
10
sicut dialacca et diacurcuma et confe-
11
ctio de lacca et homorusia et athanasia et kokium
12
et de confectione kenderucon quantitas ciceris aut
13
fabe cum aqua de radicibus in qua cadunt ole〈-〉
14
ra humectatiua: et administretur vinum subtile for〈-〉
15
te. ¶ Et cum fuerit illic constrictio nature admini-
16
stra pillulas modi huius. ℞. serapini ammoniaci
17
opoponaci partes equales: seminis apij et anisi ambo〈-〉
18
rum ana medietatem et quartam partis: fiant ex eis
19
pillule: aut sufficiat serapinum cum vno eorum secundum
20
necessitatem. et sit pondus eius vnius aut duorum
21
aureum aut omnium cum sunt omnes medicine
22
administrate: et dosis eius sit in debili .I. aureus et
23
forti aurei .II. ¶ Et oportet vt tu obserues vt
24
non adueniat vltimus finis in mollificatione.
25
¶ De regimine malitie complexionis frigi-
26
de et humide. Capitulum .XXVIII.
27
ADministra ex cibis et medicinis ea
28
in quibus sunt caliditas et stipticitas et
29
subtiliatio et exiccatio. ¶ Et si est illic
30
materia euacua eam cum eis que sunt sicut
31
aqua de radicibus fortibus: et sicut alkekengi:
32
et sicut hiera archigenis euacuatione subtili et subtilia
33
regimen et calefac ipsum. ¶ Et sit cibus eius ex
34
caulibus lenibus cum seminibus et vinum fit forte
35
subtile purum parum. ¶ Et administra confectiones
36
magnas secundum quod faciunt eas necessarias
37
hora et dispositio: et administra emplastra resol〈-〉
38
uentia exterius.
39
¶ De paruitate epatis. Capitulum .XXIX.
40
MInoratur epar in quibusdam homi〈-〉
41
nibus. et est quandoque sicut ren par-
42
uus. ¶ Et sequitur eius paruita-
43
tem quod cum homo assumit quod ne-
44
cessarium est ei de cibo non capit ipsum epar:
45
et mittit ipsi stomacus illud a quo constringi-
46
tur: et facit illud accidere opilationem: aut do-
47
lorem grauatiuum et extensiuum: aut leditur
48
virtus epatis in operatiionibus[*]operatiionibus corrupt for operationibus suis propter co〈-〉
49
artationem virtutis eius operantis sub virtute
50
patientis superuenientis ei: quare destruuntur
51
dispositiones attractionis et digestionis et re-
52
tentionis: et separationis et expulsionis. ¶ Et
53
quandoque comitantur sanguinolenta ventris egestio et flu-
54
xus ventris: quoniam de chilo non attrahitur
55
ad epar illud quod colatum est.
56
¶ De signis. Capitulum .XXX.
57
QUandoque significat ipsa vt sit euentus ab
58
ipsa in epate opilationis et vento-
1
sitas plurima: et grauat ipsum cibus tempera〈-〉
2
te quantitatis: et debilitatur corpus propterea
3
quia indiget cibo plurimo: et assiduatur debilitas
4
digestionis et multiplicatur euentus opilationis
5
et apostematum et certificat illud breuitas digitorum in
6
creatione. ¶ Et iam fuit homo cuius corpus
7
non ledebatur a cibo in aliquo: et non ascen-
8
debat ad ipsum aliquid de quo esset curan-
9
dum: quare existimauit Galienus quod ipse erit in-
10
fastiditus propter paruitatem epatis et constri〈-〉
11
ctionem viarum eius. Rexit ergo ipsum regi-
12
mine similis sui.
13
¶ De regimine ipsorum. Capitulum .XXXI.
14
REgimen ipsorum est preparatio cum ci-
15
bis parue quantitatis et plurimi nutrimen〈-〉
16
ti velocis penetrationis: et assuman〈-〉
17
tur separatim in vicibus. et admini-
18
strentur medicine solutiue et diuretice mundifica〈-〉
19
tiue epatis et subtiliatiue et aperitiue.
20
¶ Tractatus secundus de debilitate epatis et
21
opilatione eius ex doloribus et inflamma-
22
tione eius.
23
¶ De debilitate epatis. Capitulum .I.
24
INquit Galienus. Epaticus est ille in
25
operationibus epatis cuius est de〈-〉
26
bilitas absque re manifesta ex apostema〈-〉
27
te aut dubellati. ¶ Uerum debili〈-〉
28
tas epatis in veritate sequitur egri〈-〉
29
tudines epatis: et illud aut est propter
30
malitiam complexionis singularis sine materia cuius prin-
31
cipium est ex epate ipso. ¶ Aut ex membris alijs
32
que sunt inter ipsum et inter ipsa vicina sicut est fel
33
quando fit vt non trahat coleram: aut splen quando fit vt
34
non trahat melancoliam: aut renes: aut vesica:
35
aut matrix propter vehementiam retentionis
36
menstruorum: et corrumpitur peripsam[*]peripsam corrupt for per ipsam [cf. Venice 1564: propter ipsam] san-
37
guis epatis. Aut stomacus cum non mandat
38
ad ipsum chilum bone digestionis. Aut illum
39
qui de eo corruptus est. ¶ Aut propter intesti〈-〉
40
na cum leduntur. Et quando multiplicatur in
41
eis humor viscosus: et accidit inter ea et inter fel
42
opilatio et non separatur colera ab epate: et re-
43
manent plena: quare non recipiunt illud quod va〈-〉
44
dit ad ea ex sanguine. Et hoc multotiens acci-
45
dit in colica. ¶ Aut propter communitatem
46
membrorum pectoris: aut ex corpore toto si-
47
cut fit in febribus. ¶ Et quandoque est non pro〈-〉
48
pter malitiam complexionis solam: immo pro〈-〉
49
pter apostema sanguineum: aut herisipillam:
50
aut duritiem: aut cancrum: aut vndimiam: aut
51
propter vlcus et scissuram: aut propter putrefa-
52
ctionem accidentem epati. ¶ Et debilitas epa〈-〉
53
tis totalis aggregat debilitatem omnium vir-
54
tutum eius: et quandoque non est debilitas vni-
55
uersalis: immo est secundum aliquam quattuor virtu〈-〉
56
tum. ¶ Et plurimum quidem debilitatur at-
57
tractiua et digestiua ex frigore et debilitatur re-
58
tentiua ex humiditate et expulsiua ex siccitate.
1
¶ De signis. Capitulum .II.
2
COlor est ex rebus que significant secundum plurimum
3
dispositionem epatis. ¶ Epaticus enim secundum
4
plurimum est decliuis ad citrinitatem: et albe〈-〉
5
dinem. Et quandoque declinat ad viriditatem
6
et fuscitatem sicut diximus in significationibus complexio-
7
num. ¶ Et illius quidem epar: cuius colorem vi-
8
des secundum finem sanitatis egritudinem non habet. ¶ Et
9
medicus quidem expertus cognoscit epaticum et stoma-
10
ticum omnem per colorem suum non egens cum eo significatio〈-〉
11
ne alia aut pauca. Et non est ad illud nomen si-
12
gnificans illud proportionale proprium. ¶ Et egestio
13
et vrina similes aque carnis significant secundum plurimum quod epar
14
non est fortiter laborans in generando sangui-
15
nem: quare non separatur materia eius a chilo: neque
16
colat ipsum ab aquositate: et hoc secundum plurimum est significatio
17
debilitatis epatis. ¶ Et iste fluxus ventris la-
18
uatiuus in fine suo permutatur ad speciem aliam: et fit
19
in habente complexionem calidam virulentus: deinde fit si-
20
cut fex: et sicut sanguis adustus et multiplicatur
21
ante ipsum solutio ventris cum colera pura et in ha〈-〉
22
bente frigidam complexionem fit sicut sanguis congelatus:
23
et perueniunt ambo simul ad educendas res diuer〈-〉
24
sarum qualitatum et substantiarum et proprie in habente frigidam
25
complexionem. et est sicut accidit propter debilitatem digestionis
26
stomaci. ¶ Et plurimos eorum qui debilitatem habent in
27
suo epate cmoitatur[*]cmoitatur corrupt for comitatur: et proprie cum penetrat cibus:
28
dolor lenis extensus vsque ad furcas. ¶ Complexio〈-〉
29
nes autem significant ex radicibus predictis in cognitione
30
malitie complexionis epatis. ¶ Et calida ponit hu〈-〉
31
mores expansos. et frigida ponit humores grossos
32
tardi motus: et sicca ponit eos paucos grossos
33
et humida ponit eos aquosos. ¶ Et illam que
34
fit propter fel quandoque significat color ictericus. et quandoque est cum
35
ea egestio alba quando est opilatio inter fel et intestina.
36
¶ Facta vero communitate splenis significatur per egri〈-〉
37
tudines splenis et per colorem in quo vincit ni〈-〉
38
gredo. ¶ Stomatica vero significatur per signi〈-〉
39
ficationes nocumentorum stomaci et malitiam digestionis.
40
¶ Et illa que est per intestina significatur per pun〈-〉
41
cturam et ventositates et rugitus et per colicam et
42
que sunt similia illis. ¶ Et illa que est per renes et
43
vesicam significatur per alterationem dispositionis vrine
44
ab eo quod oportet secundum naturam: et declinatio forme ad ma〈-〉
45
litiam habitudinis et hydropisim. ¶ Et illam que
46
fit propter membra pectoris significat malitia anhelitus et
47
thussis sicca. et quandoque inuenit habens eam in suspen〈-〉
48
sorijs grauitatem aut tensionem. ¶ Signa autem
49
apostematum et duritiei et vlceris et scissure: et reliquorum
50
dicam omnia in loco suo. quare oportet redire ad illa.
51
¶ Significatio vero debilitatis virtutis digestiue
52
est quod cibus penetrans ad membra est indigestus
53
aut parue digestionis: aut corrupte digestionis conuersus
54
ad qualitatem malam: quare multotiens inflammantur
55
propter ipsum facies et oculi. et est sanguis qui currit
56
per flobotomiam declinans ad aquositatem et flegmati〈-〉
57
citatem nisi sit ex debilitate retentiue: et non reti-
58
neatur tempore quo digeratur. ¶ Et deterior specierum est
1
vt non digeratur: deinde vt digeratur parum: deinde
2
vt digeratur male. ¶ Dixerunt quidam duas pri-
3
mas sequitur fluxus ventris diuersarum partium: et ter〈-〉
4
tiam fluxus ventris sicut sanguis grossus. ¶ Et
5
hec verba sunt absque comprehensione. et ablutiuus
6
quidem fluxus ventris significat debilitatem digestionis cum
7
digestione pauca: et albus purus significat quod attractiua
8
est debilis valde et digestiua penitus precipue cum
9
egreditur sicut intrauit: et si egrediuntur res diuer-
10
se significat quod corrupta est digestio et vrina in hac inten〈-〉
11
tione est magis significatiua digestiue: et egestio attracti〈-〉
12
ue. ¶ Plurimum autem significationum debilitatis attra〈-〉
13
ctiue est egestio et leuitas eius: et albedo ipsius et
14
quando est cum hoc in vrina tinctura significat quod nocu-
15
mentum est in attractiua tantum et proprie quando non est in
16
stomaco nocumentum et certificat debilitatem attractiue
17
debilitas corporis. verum significationes debilitatis re-
18
tentiue sunt significationes debilitatis digestiue: propter de〈-〉
19
fectum retentiue: ita vt perueniat ad membra nutrimen〈-〉
20
tum illaudabilis digestionis et secundum illam speciem: ve-
21
rum est illud a digestiua plus: et a retentiua mi〈-〉
22
nus. ¶ Et illud quod est proprium retentiue est quod ab
23
epate.[*]epate. corrupt for epate [redundant period] festinat remotio expulsiue: ita vt minore〈-〉
24
tur separatio superfluitatum trium: et minoretur vrina: et
25
minoretur cum hoc eis tinctura: et tinctura egestio-
26
nis: et minoretur necessitas surgendi et non expel〈-〉
27
latur melancolia ad splenem: et minoretur appetitus ci-
28
bi propter illud: et aggregatur in colore mollities cum
29
citrinitate et nigredine permixtus cum albedi〈-〉
30
ne. et multotiens perducit ad hydropisim. Et
31
quandoque perducit ad colicam flegmaticam.
32
¶ De cura debilitatis epatis. Capitulum .III.
33
SI cognoueris causam in debilitate epa〈-〉
34
tis vtrum sit propter complexionem: aut egritudi-
35
nem officialem: aut alia per signa pre-
36
dicta ad ea: tunc curabis totum cum cu-
37
ra predicta in ipsis. ¶ Et plurimum quidem debilitatis epa〈-〉
38
tis est propter frigus aliquod: aut humiditatem: aut sic-
39
citatem aut propter materias malas retentas in ipso: et propter
40
hoc est plurimum cure eius cum calefactione subtili. cum
41
apertione et maturatione et lenificatione permixta cum sti〈-〉
42
pticitate confortante et prohibente putrefactionem.
43
¶ Et plurimum illius fit cum medicinis aromaticis
44
in quibus sunt apertio et maturatio sicut crocus est.
45
¶ Et quandoque conferunt etiam res muze in quibus est pa〈-〉
46
rum stipticitatis. Ipse enim sua acetositate confor〈-〉
47
ant[*]conforant corrupt for confortant et incidunt: et dulcedine abstergunt: sicut
48
grana granatorum muzorum. ¶ Deinde considera
49
partem caliditatis et frigiditatis secundum quod exquirit complexio: et co〈-〉
50
gnosce cum ea illud quod calefacit aut infrigidat.
51
Et de hoc genere sunt passe cum suis interiori〈-〉
52
bus post bonitatem masticationis. ¶ Et cum aliquid
53
te vocat ad resoluendum: tunc non euacues ipsum a
54
stipticitate siue sit in apostematibus siue in opilationi〈-〉
55
bus: aut alijs nisi sit illic complexio sicca valde.
56
¶ Et quandoque indigemus propter retentionem materiei in
57
ipso flobotomia et solutione ventris. ¶ Et mensura secundum
58
materiam si est frigida viscosa: sit sicut agaricum: et si est
1
subtilitatem decliuis ad caliditatem aut est illic opi-
2
latio sit sicut succus eupatorij: et absinthium cum
3
quibus sint administrata ea que adiuuant. ¶ Et
4
quandoque non retinetur solutio ventris: et egestio sanguino〈-〉
5
lenta: et incipit medicus adhibere medicinas
6
stipticas: et prouenit ex eis nocumentum maximum:
7
immo oportet in huiusmodi vt administres aperitiua conforta-
8
tiua cum stipticis equalibus: et cum apertione pu〈-〉
9
ra: et proprie aromatica: et proprie cocta in vino
10
odorifero in quo est stipticitas. ¶ Et ex medi-
11
cinis communibus speciebus debilitatis epatis et operan〈-〉
12
tibus cum proprietate sua est epar adib exiccatum
13
et contritum. de quo sumatur coclearium .I. cum vino.
14
¶ Et cum curas epar cum curis necessarijs: oportet vt
15
tu peruenias tunc ad lac camelarum arabicarum.
16
¶ Et de medicinis bonis ad debilitatem epatis
17
est hoc medicamen. ℞. lacce ablute: aristologie aloes
18
omnium ana .ʒ.III. succi eupatorij seminis feniculi seminis attriplici
19
omnium ana .ʒ.V. absinihij romani .ʒ.VI. seminis endiuie seminis
20
aneti amborum ana .ʒ.X. seminis apij .ʒ.IIII. fiant ex eis tro-
21
cisci aut suffuf. ¶ Et ex medicinis laudabilibus
22
prelatis alijs est hoc medicamen. ℞. passarum
23
enucleatarum aureos .XXV. croci auri[*]auri corrupt for aureum .I. et in alia scriptu〈-〉
24
ra medietatem aurei calami aromatici aureos .II. ebdel〈-〉
25
lij[*]ebdellij i.e. bdellij iudaici aureos .III. et .ß. cinamomi aureum .I. cassie me〈-〉
26
dietatem aurei spice aromatice aureos .III. squinanti aureos .II.
27
et .ß. myrrhe aureos .IIII. gummi albotin aureos .IIII. darsi〈-〉
28
sahan aureos .II. mellis aureos .XVI. vinum quantum sufficit: et
29
quandoque ponuntur in ipso opium et semen iusquiami
30
albi. ¶ Et existimat Galienus quod hoc medicamen com〈-〉
31
positum est ex medicinis conuenientibus cum suis pro-
32
prietatibus epati: ex eis enim sunt que stipticitatem
33
afferunt temperatam cum maturatione. ¶ Et ex eis
34
sunt que exiccant et mundificant virus malum. Et
35
ex eis sunt que rectificant complexionem malam et ex eis
36
sunt que sunt contrarie putrefactioni: et plures eorum
37
sunt species aromatice: sicut cinamomum et cassia.
38
ipsa enim ambo sunt contraria putrefactioni et rectifi-
39
cant complexionem et expellunt causam corrumpentem: et
40
mundificant virus malum: et expellunt ipsum et re〈-〉
41
sistunt medicinis mortiferis et veneno: licet sit cinna-
42
momum fortius cassia: et iste due medicine sunt
43
fortiores omnibus medicinis aromaticis alijs: sicut
44
spica: et alie in hoc capitulo sed aldarsisahan et crocus
45
aggregant ad stipticitatem maturationem et rectifi〈-〉
46
cationem putrefactionis. ¶ Uerum passarum pondus
47
quandoque ponitur minus multum propter dulcedinem suam: et
48
vt fit magis conueniens: et est ex medicinis ami-
49
cis epati communibus ei: et hec amicitia est melior pro〈-〉
50
prietatum medicine iuuatiue: et in ipsa est etiam ma-
51
turatio et equatio humorum et non est velox ad cor〈-〉
52
ruptionem. ¶ Et vinum est ex medicinis conuenien〈-〉
53
tibus dum non est aliquid quod prohibeat: ex eis
54
quorum rememoratio preterijt: et in ipso est con〈-〉
55
trarietas putrefactioni. ¶ Et in melle quidem
56
est illud quod scis. ¶ Et bdellium est mundifica-
57
tiuum maturatiuum resolutiuum. et similiter
58
gluten albotin. et in ipso est apertio et abstersio.
1
¶ Et illud in quo ponuntur opium et semen
2
iusquiami albi est etiam vehementis iuuamenti:
3
cum debilitas epatis est associata caliditati ali-
4
cui. Et propter hoc fit filonium communiter iuuans habentes
5
debilitatem epatis secundum descriptionem suam. ¶ Et ex
6
medicinis iuuatiuis in quibus non est calefactio
7
vehemens est: vt sumatur[*]sumatur corrupt for sumantur aniuden partes .III. et ab-
8
sinthij romani partes .II. et terantur et coniungantur cum
9
melle et sumantur ex eo in potu. ¶ Et ex vapora〈-〉
10
tionibus est vt medicine aromatice note coniun-
11
gantur et decoquantur in vino odorifero stiptico
12
et sint iam mixte cum eis tortelle: et ponatur in eo
13
oleum de neriden et similia: et sumantur cum lana: et
14
fiat vaporatio. ¶ Et emplastrum dictum in antidota〈-〉
15
rio: et in ipso sunt agresta et preputia vitium et
16
rose: et omnia que dicta sunt in capitulo debilitate stomaci ex
17
emplastris et medicinis. ¶ Et emplastra composita
18
ex ciperis et mastice spica et thure: et galia et mu〈-〉
19
sco et nucibus cupressi et superioribus squinanti
20
et seminibus notis commixtis cum meisus[*]meisus cf. Venice 1564: meisis and the variant meisusen et similibus.
21
¶ Et emplastrum quod sequitur ipsum. ¶ Et emplastrum quod
22
est ex aloe et mastice. ¶ Et quandoque est epatis de-
23
bilitas propter caliditatem: et est ex eis que fiunt parum in〈-〉
24
fra illud quod in ipsa dominatur: et oportet vt precipiatur eis co-
25
medere cydonia et male ascemi[*]male ascemi probably corrupt for mala ascemia [cf. Canon 4, fol. 449v] et pira ascemi[*]ascemi cf. Venice 1564: Scemi et
26
granata muza et acetosa: si non fuerit opilatio plu〈-〉
27
rima: et aqua endiuie et aqua solatri. et precipiatur
28
recipere ius alisfidebegi colatum a pinguedine
29
factum cum coriandro. ¶ Et si non fuerit calidi-
30
tas vehemens aromaticetur cum cinnamomo et
31
spica et mastice. ¶ Et conueniunt ei almeisus ple〈-〉
32
na coriandro humido cum pauca menta. ¶ Et
33
si non fuerit caliditas vehemens ponantur in eis
34
semina predicta. ¶ Et cum vides impressionem de-
35
bilitatis in epate peruenientem ad digestiuam confor-
36
ta cum eis in quibus est stipticitas cum mensura
37
et aromaticitas: et sit in eis maturatio sicut sunt
38
medicine in quibus ponuntur spica et folium et nux
39
muscata et coriandrum et mastix et calamus aro-
40
maticus et ciperi et similia. ¶ Et si fuerit perueniens
41
versus retentiuam adde in confortatione et stipticitate
42
et minime de calefactione: aut conforta huiusmodi medi〈-〉
43
cinas cum medicinis oppositis ei cum infrigi-
44
datione sicut sunt balaustie et rose et hypoquisti-
45
dos. ¶ Et si fuerit debilitas in attractiua confor-
46
ta cum eis in quibus est stipticitas et minora val-
47
de ea in quibus est de stipticitate mensura que con〈-〉
48
seruet virtutem epatis: sed est in eis aromaticitas
49
et calefactio. et stude in hoc vt cures cum emplastris
50
et epithimatibus et vnctionibus: quoniam ipsa
51
vehementius sunt conuenientia in hoc loco.
52
¶ Et stude etiam in opilationum apertione.
53
¶ Et si fuerit debilitas in expulsiua conforta
54
ipsam et calefac renes: et calefac viscera cum eis
55
que scis in capitulo suo et aperi poros. ¶ Et scias quod
56
quandoque fit omnis debilitas ex omni malitia complexionis: et
57
quandoque est necessitas vt infrigidetur ita vt digerat
58
et ita vt attrahat: ergo considera malitiam com〈-〉
1
plexionis dominantis antequam consideres debi〈-〉
2
litatem: verum plurimum cuius causa cadit defectus in di〈-〉
3
gestione est ex frigore: et similiter in attractiua. ¶ Et
4
conuenientiores cibi sunt illi in quibus non est grossi-
5
tudo et viscositas sicut carnes leues: et frumen〈-〉
6
tum non glutinosum et aqua ordei calefacti secundum
7
dispositionem suam: et infrigidati cum melle et vitelli ouo-
8
rum sorbilium et que sunt similia illis. ¶ Et ex al-
9
beret iuuantibus eos est romaniati cum passis
10
cum aromatizatur cum cinamomo et pipere.
11
¶ Et passe conferunt eis ita quod prohibent so-
12
lutionem ventris similem aque carnis.
13
¶ De opilationibus epatis. Capitulum .IIII.
14
OPilationes epatis accidunt in carne epa〈-〉
15
tis propter grossitudinem sanguinis. qui nu〈-〉
16
trit ipsum: et propter debilitatem expulsiue
17
aut vehementiam attractiue. ¶ Et quando〈-〉
18
que acidunt[*]acidunt corrupt for accidunt in venis que sunt ab ipso: aut propter constri-
19
ctionem earum propter creationem earum: aut propter accidens ex
20
constrictione et similibus. aut propter earum inuolutionem in
21
creatione sua: aut propter illud quod currit in eis. ¶ Et
22
plurimum quod est huius generis est in ramis porte: quo-
23
niam materia opilationis peruenit ad eos prius per illud
24
quod colatur ab ipsa ad orificia venarum ramificata-
25
rum ex vena ascendente et iam dimisit fecem illic.
26
et propter hoc plurimum opilationum non fit nisi in latere con〈-〉
27
cauo. et quandoque peruenit ad hoc vt faciat accidere
28
opilationes in gibboso. ¶ Et quando multiplicatur et pro〈-〉
29
longatur tempus eius in epate peruenit ad putrefactio〈-〉
30
nes facientes accidere febres et apostemata perducen-
31
tia ad hydropisim: et ad generationem ventositatis
32
facientis accidere dolores paruos. Et opilationes
33
quidem sunt ex matribus egritudinum epatis. ¶ Et
34
materia que generat opilationem aut est humor opilans propter
35
suam grossitudinem: aut propter viscositatem suam: aut propter
36
multitudinem suam: aut repletionem factam ex eo: aut
37
est apostema aut ventositas aut qualitas constrictiua.
38
¶ Quod autem dicitur de ortu carnis: aut porrorum: aut
39
permanentia alicuius rei absque humore grosso est
40
longinquum et parum et rarum valde. et illud ideo quoniam
41
orificia venarum sunt neruosa super quorum semina nihil
42
oritur: et sunt plura tunc si oritur non communicat omnibus
43
secundum comparationem vnam. ¶ Sed efficiens opilatio-
44
nem est debilitas digestionis et separationis. et debili-
45
tas expulsionis propter malitiam complexionis calide et
46
frigide: aut alia generata in ipso: aut venientia ad
47
ipsum sicut comesta grossa ex carnibus: et auibus
48
proprie: et ex appetitis corruptis sicut carboni-
49
bus et gypso et alusneti et fungi et quibusdam gene〈-〉
50
ribus pirorum: et sicut zarur et que sunt illis similia
51
et radix in eis est grossities. Quandoque enim sunt frigi〈-〉
52
da subtilia tenuia et non faciunt accidere opila〈-〉
53
tionem: et quandoque sunt calida grossa et propter grossi-
54
tudinem suam faciunt incurrere opilationes.
55
¶ Et iam diximus in eis que preterierunt quod
56
res quandoque sunt grosse per comparationem ad epar non
57
grosse per comparationem ad ea que sunt post ipsum
58
cum digeruntur in epate: sicut triticum gluti-
1
nosum. ¶ Et multotiens confortat natura ad
2
expellendum materias opilationum: aut adiuuat
3
ipsam curatio. et egrediuntur aut in egestione si
4
fuerit opilatio in latere concauo: aut in vrina si
5
fuerit opilatio in latere gibboso: et apparent
6
humores permixti grossi.
7
¶ De signis. Capitulum .V.
8
SIgna opilationis sunt vt non attrahat
9
epar chilum quoniam non inuenit mea-
10
tum: aut quoniam virtuti attractiue
11
proculdubio associatur nocumentum.
12
¶ Et communicant illud due res: vna earum est ex
13
eo quod expellitur: et altera ex eo quod retinetur.
14
Et illa que est ex eo quod expellitur est vt sit egestio
15
subtilis chilosa plurima. ¶ Subtilis quidem
16
quomiam[*]quomiam corrupt for quoniam aquositas colerica non inuenit viam
17
ad epar. ¶ Sed chilosa quoniam epatis ope-
18
ratio non preualet in ipso ita vt conuertat ipsum
19
a sua chilositate ad sanguinem. ¶ Multa ve-
20
ro quoniam illi cuius proprietas est vt in egestionem ex〈-〉
21
pellatur fex iam additum est illud cuius proprietas
22
est vt penetret ad epar. et conuertatur plurimum
23
eius in sanguinem et separetur plurimum eius factum aquositas
24
et separetur pars eius facta colera. et pars eius facta
25
melancolia: et hoc totum additur ad illud cuius pro〈-〉
26
prietas est vt egrediatur factum egestio: quia
27
multiplicatur eius nocumentum. ¶ Illud autem
28
quod sequitur ex eo quod retinetur in ipso est grauitas
29
sensibilis in partibus epatis: et illud ideo quoniam illud
30
quod expulsum est ad epar cum in ipso comprehen〈-〉
31
ditur raro expellitur ad egestionem secundo: et neque ex〈-〉
32
pellit ab ipso ad aliud: tunc ipsum multiplicatur
33
et repletur ex eo quod penetrat in ipso a penetra-
34
tione et grauatur: et quanto magis cum est illic
35
apostema est grauitas in parte apostematis tantum: et non est
36
plurima opilatio valde: verum dolor est vehe〈-〉
37
mentior eo qui est in opilatione pura cum qua
38
non est causa alia faciens dolorem plurimum. ¶ Quod si est:
39
est res parua: et non est febris. ¶ Et apostema quidem significatio〈-〉
40
nes apostematis significat et que egrediuntur ex parte vrine
41
et egestionis et aliorum que sunt de illis que dicuntur in capitulo
42
apostematis. ¶ Et opilationem quidem habens est pauci sanguinis et
43
corrupti coloris. ¶ Et cum illic est ventositas significat
44
ipsam cum grauitate extensio mutabilis. ¶ Illam
45
que est secundum semitam constrictionis significat antecessio cau〈-〉
46
sarum stipticitatem facientium sicut potus aqua〈-〉
47
rum constipantium valde et significat ipsam sicci〈-〉
48
tas manifesta in corpore. ¶ Et quandoque sequi-
49
tur opilationem difficultas in anhelitu est propter communi〈-〉
50
tatem membrorum anhelitus cum epate.
51
¶ De cura opilationum epatis. Capitulum .VI.
52
MEdicine que necessarie sunt in cura-
53
tione opilationis accidentis in epa-
54
te ab humoribus sunt medicine ab-
55
stersiue: et ille in quibus est solutio ven〈-〉
56
tris temperata et prouocatio vrine secundum necessitatem.
57
¶ Cumque opilatio est in latere concauo administra ea
58
que ventrem soluant. et si opilatio est in latere gibbo〈-〉
1
so administra ea que sunt diuretica. ¶ Et me-
2
lius quidem est vt tu premittas eis illa que incidunt et
3
aperiunt et abstergunt. ¶ Et quando antiquatur opila〈-〉
4
tio indiget flobotomia basilice et solutiuo. Ho〈-〉
5
ra autem sumendi in potu et quod oportet considera〈-〉
6
ri post potum sicut aqua de radicibus: et similia iam di-
7
cta est in canone vniuersali. ¶ Et iste medicine abster〈-〉
8
siue quandoque sumuntur in potu in aqua radicis endi〈-〉
9
uie et sceha et camomille et alahacohen et squi-
10
nanti et cuscute et fumiterre aut in vino: aut de-
11
coctione absinthij. et si non videtur in vrina sedimen
12
manifestum: et signum decoctionis non oportet vt in po〈-〉
13
tu dentur fortia. ¶ Cumque causa est apostema: aut ventosi-
14
tas oportet vt curetur causa cum eis que dicemus in suo
15
capitulo. ¶ Et confert in huiusmodi sumere in potu lac ca-
16
melarum et succedere ei cum solutione ventris facta
17
cum aquis olerum et cassiefistule et similibus: et diureticis
18
subtilibus: in quibus non sint ebullitio et caliditas
19
cum eis que dicentur in suo capitulo. ¶ Et cum est con〈-〉
20
strictio in cratione[*]cratione corrupt for creatione: aut corruptio situs in venis
21
adhibe regimen eius qui habet paruum epar. ¶ Et
22
si est propter constipationem accidentem ex siccitate re〈-〉
23
gatur cum lenitiuis maturatiuis ex lacte et alijs de
24
illis que dicentur in capitulo suo de humectatione epatis.
25
¶ Et medicinarum quidem aperitiuarum alie sunt frigide
26
et alie sunt proxime equalitati: et alie sunt calide que
27
sunt necessarie in chronicis. ¶ Frigide vero sunt
28
sicut endiuia hortulana et campestris et taraxacon
29
et aqua plantaginis cum folijs et radicibus suis: et
30
omnia que prouocant cum infrigidatione. ¶ Et cuscu〈-〉
31
te est aperitiuum valde: et non est potandum in cali-
32
da. ¶ Et reubarbarum. ¶ Et similiter absinthium etiam: nam
33
licet sit in eo caliditas quedam non est tamen malum vti
34
ipso in opilatione associata caliditati et frigidi-
35
ati[*]frigidi-ati corrupt for frigiditati simul sicut oportet vt ipsum administretur aut decoctio eius
36
et proprie in aqua endiuie et radicis eius et eupa〈-〉
37
torij et amigdalarum amararum. Ipsa enim omnia
38
proxima sunt: et proximi istis sunt succus feniculi
39
humidi: et succus absinthij cum syrupo acetoso for〈-〉
40
tium seminum. ¶ Et si necessaria est plurima cali-
41
ditas cum melle et aqua eius et syrupo acetoso
42
mellino. ¶ Equalitati autem vicine sunt sicut lu〈-〉
43
pini vel lupilli. Ipsi namque sunt medicina melior
44
qua petitur apertio epatis absque calefactione
45
aut infrigidatione: et camepitheos est eis pro-
46
xima: sed est calidior eis parumper: et si potetur
47
ex ea cum aqua endiuie temperat: et acetum squilli〈-〉
48
ticum et oxymel squilliticum et hasparagi et ra-
49
dix lilij est huius generis: et lacca etiam est. ¶ Et ista
50
quidem potantur secundum necessitatem aut sicut aqua en-
51
diuie aut cuscute si fuerit opilatio habens caliditatem.
52
aut cum vino et aqua seminum et aqua lupinorum ca〈-〉
53
lida et decoctione absinthpij et similibus: et syrupis
54
acetosis secundum ordines suos et aceto de alleis et
55
aceto de aniuden et de capparibus. Ille autem que sunt
56
ad caliditatem decliues sunt diuretica fortia si〈-〉
57
cut assarum et cassia et petroselinum et aristologia rotunda et
58
rubea et ireos et fistici et agaricum et epithimum et
1
squilla et polium et centaurea minor et succus
2
eius: et gentiana et syrupus acetosus de melle:
3
squilliticus qui fit cum rubea similibus: et ficus
4
infuse in o eo[*]o eo corrupt for oleo amigdalino. ¶ Et ex medicinis com〈-〉
5
positis fortibus suut trocisci plures quorum descri-
6
ptiones dicam in antidotario. sicut trocisci de lacca
7
et de absinthio. et trocisci de scolopendria et dyalac〈-〉
8
ca et dyacurcuma et homorosia et athanasia et
9
tyriaca de .4. et socrugene et araston et confectio
10
de gentiana: et confectio de reubarbaro cum scamonea
11
et sine scamonea. et confectio facarusten[*]facarusten cf. Venice 1564: faracusten: et confe〈-〉
12
ctio de aniuden nigro: et confectio dyapipereon
13
et dyacalamentum proprie et filonium: et dyamusca〈-〉
14
tum amarum: et confectio quam dicam in antidota-
15
rio facta ex musco. et suffuf et pillule quas dicam
16
in loco suo illic in duritie epatis et splenis. ¶ Con〈-〉
17
fectio fortis in apertione opilationum epatis et
18
splenis. ℞. armoniaci vnciam .I. masticis thuris am〈-〉
19
borum ana karmet .V. costi eupatorij amborum ana
20
karmet .IIII. piperis et longi piperis amborum ana
21
karmet .VI. folij karmet .VIII. spice aromatice et
22
stercoris leporis amborum ana karmet .VII. con〈-〉
23
ficiantur cum melle dispumato et sit dosis eius
24
coclearium vnum cum vino in quo infuse sunt
25
alique medicine facientes deopilationem: aut
26
cum aqua de radicibus. ¶ Et ex eis que sunt fa〈-〉
27
ciliora illa est vt sumantur spice romane partes .III. et
28
absinthij pars .I. terantur et conficiantur cum melle et den〈-〉
29
tur. ¶ Et iterum agaricum cum succo eupatorij iuua〈-〉
30
tiuum est valde. ¶ Et ex illis est vt in potu detur ra〈-〉
31
dix rubee cum syrupo acetoso. ¶ Decoctio con〈-〉
32
ferens ad opilationes epatis et splenis. ℞. squil〈-〉
33
le et capilli veneris amigdalaraum amararum fenugreci ex〈-〉
34
tremitatis absinthij partes equales decoquan〈-〉
35
tur et sumatur decoctio eorum cum melle. ¶ Con〈-〉
36
fectio valens ad opilationem epatis propinqui temporis
37
℞. piperis vnciam .I. et .ß. spice aromatice karmet .III.
38
aut .VI. secundum diuersitatem scripturarum fenugreci
39
costi assari ana karmet .VI. mellis libram .I. et .ß. confi〈-〉
40
ciantur cum eo et sit dosis eius coclearium .I. cum
41
aliquibus syrupis conuenientibus ad hanc rem. ¶ Et
42
ex syrupis est syrupus acetosus de zuccaro cum
43
seminibus: et fortior illis est mellinus cum seminibus et squilliticus
44
et aqua mellis in qua fortiter decocte sunt species aro-
45
matice in quibus est stipticitas. ¶ Et decoctio lupino〈-〉
46
rum amarorum in qua ponitur succus eupatorij. ¶ Et
47
decoctio in qua ponuntur radices capparis et radi〈-〉
48
ces apij et radicens feniculi et squinantum et lacca et ru-
49
bea et fenugrecum. ¶ Et decoctio eupatorij et sy〈-〉
50
rupus de absinthio: et infusio eius et infusio facta
51
ex aloe et aniso et amigdalis amaris. ¶ Solutiua
52
autem conuenientia ad hoc capitulum vbi oportet vt solutio ventris
53
fiat: non oportet vt administrentur ex eis fortia nisi cum
54
vehemens est necessitas: immo oportet vt sint leuia: quoniam
55
materia est in eo quod proximum est medicine: et quoniam mebro si
56
virtuosum est sufficit quodlibet adiutorium ad expellen〈-〉
57
dum. ¶ Et medicine bone ad hanc rem sunt hierapigra et po〈-〉
58
lipodium et agaricum et absinthium detur in potu
1
de hierapigra forti vsque ad aureum .I. et .ß. et debili vsque
2
ad aureum. ¶ Et est cum oleo de kerua conuenientior et
3
fortior et melior et suffuf de turbith cum polio di〈-〉
4
ctus in antidotario iuuatiuus est eis valde. Ipse
5
enim aperit et soluit ventrem simul. et cum neces〈-〉
6
saria sunt solutiua fortia non est excusatio quin
7
dentur ea que sunt sicut pillule stomatice et pillule de se-
8
rapino. ¶ Et quandoque sunt necessaria ea que sunt
9
sicut theodoricon et logodion. ¶ Emplastra
10
vero sicut emplastrum factum ex polio et farina lupino〈-〉
11
rum: et seminibus diureticis: et sicut emplastrum factum
12
ex fenugreco et ammoniaco: et absinthio et came〈-〉
13
dreos et mastice et croco cum oleo de neridem et
14
cera. ¶ Eius autem regimen cum cibo est: quoniam oportet
15
vt alienet omne grossum ex carnibus et pane azimo
16
et pane facto ex simila viscosa glutinosa: et vinum
17
grossum et dulce et rizi et milium et pedes et capi-
18
ta et frica siccata et assata siccata: immo ea que sunt
19
sicut decocta sunt conuenientiora ei: et dactili et
20
dulcia et omnia proprie in quibus sunt viscositas et gros〈-〉
21
situdo sicut alanasati[*]alanasati cf. Venice 1564: alanascati et albahitati et alfeludem et
22
et alchaif: et deuitet omnia que diximus esse de illis
23
que generant opilationem. ¶ Et oportet vt non succedat ci〈-〉
24
bo eius balneum et resoluat ipsum natura loco eius quod
25
ab ipso resoluitur et ipse non est digestus. ¶ Et si〈-〉
26
militer oportet vt non vtatur super ipsum motu neque
27
exercitio: et neque bibat super ipsum plurimum et elonget
28
inter comestionem et potum et proprie potum vini.
29
Ipsum enim intromittit cibum non digestum ad epar.
30
¶ Et oportet vt sit massa panis eius plurimi fermen-
31
ti et salem habeat quantum sufficit et parum plus. ¶ Et
32
ordeum et alcandaros et cicer et triticum leuis ponde〈-〉
33
ris et fabe omnia bona sunt ei. ¶ Et non est malum
34
tribuere vinum antiquum subtile purum. ¶ Et oportet
35
vt admisceantur in cibis suis porri et similia.
36
¶ Et asparagi iuuatiui sunt ei et cappares.
37
¶ De inflatione et ventositate in epate. Capitulum .VII.
38
QUandoque aggregantur in partibus epatis
39
et sub partibus panniculorum eius vapo〈-〉
40
res. Cum ergo retinentur et inspissantur et
41
conuertuntur in ventositates inflatiuas non
42
inueniunt meatum: aut propter suam multitudinem aut
43
propter opilationem in epate tunc illud est inflatio
44
in epate. ¶ Et quandoque est cum ea extensio plu-
45
rima et non est in ipsa grauitas plurima sicut est in
46
apostemate et opilatione. neque febris sicut est in apostemate.
47
¶ Et accidit aut propter debilitatem virtutis di〈-〉
48
gestiue: aut quoniam medicine cibalis aut humoro〈-〉
49
se proprietas est vt commoueat ventositatem. ¶ Et
50
quandoque est hec ventositas retenta sub epate: sicut re〈-〉
51
tinetur sub splene et mouet eam compressio sub hypo〈-〉
52
condrijs: et illud quod plurimum significat ventositatem est ten〈-〉
53
sio incipiens: deinde additur. et in ipsa est permuta〈-〉
54
tio quedam et non sequitur eam alteratio dispositionis
55
in forma et colore egredientis a consueta. et quan〈-〉
56
doque sedat compressio inflationem: et resoluit
57
eam et consumit materiam eius.
¶ De cu〈-〉
58
ra ventositatis et inflationis in epate. Capitulum .VIII.
1
APproximat cura eius cure opilatio-
2
num: et est cum medicinis subtiliati-
3
uis resolutiuis predictis in ipsa: et confe〈-〉
4
ctionibus predictis. ¶ Et conferunt ei bal-
5
neum in ieiunio et vinum purum in ieiunio et pauci-
6
tas potus aque frigide et vaporationes cum panno
7
calefacto: et cum alefeniati resolutiuis. ¶ Et em〈-〉
8
plastra facta cum mastice et squinanto et spica et grana
9
de ben. ¶ Et emplastra facta ex eis que sunt sicut oleum
10
de neriden et mastix cum seminibus. ¶ Et si vapo〈-〉
11
ratio mouerit tunc oportebit vt consideres latus
12
communicationis: nam si extenditur dolor ad partes inte-
13
stinorum tunc solue ventrem prius: deinde resol-
14
ue ventositatem. ¶ Et si extenditur ad diaphrag-
15
ma et ossa pectoris: et ad dorsum administra diu〈-〉
16
retica etiam: deinde resoluentia ventositatem.
17
¶ De dolore epatis. Capitulum .IX.
18
EPati quandoque accidit dolor: aut ex mali-
19
tia complexionis diuerse in parte panniculi
20
sui: aut ex ventositate extensiua: aut ex
21
opilationibus: aut ex apostematibus calidis
22
aut duris: cum frigida flegmatica raro faciunt ac〈-〉
23
cidere dolorem. ¶ Et quandoque fit propter motum hu〈-〉
24
morum in crisibus. et cognoscitur pars eius ex significationi-
25
bus notis in pronosticis. ¶ Et quandoque fit ex debi-
26
litate et non tolerat illud quod venit ad ipsum ex ci-
27
bo et leditur ab eo propterea: quia abhorret ipsum. Et
28
quandoque contingit in motibus materierum creticis vel
29
chronicis vt accidant grauitas et dolor in parti-
30
bus epatis. ¶ Et dolor vehemens valde non fit ni〈-〉
31
si ex apostemate calido: aut ex ventositate. quapropter cum
32
non est febris et dolor vehemens: tunc causa eius est ven〈-〉
33
tositas. et propter hoc cum febris superuenit ei soluit
34
ipsum: quemadmodum dixit Hypocrates. ¶ Et Hypocrates quidem
35
dixit in libro qui dicitur ei pertinere: quem dicunt quidam
36
inuentum fuisse in eius sepulchro quod quando accidit
37
dolor epatis cum pruritu vehementi in camadua〈-〉
38
ti: et posteriore parte capitis et pollice pedis: et
39
apparet in collo bothor similis fabe moritur eger:[*]eger: corrupt for eger [redundant colon]
40
in quinto ante ortum solis. et illi cui accidit hoc accidit
41
difficultas vrine propter opilationem cum distillatio〈-〉
42
ne quoniam est in lacerto. ¶ Dico ergo causa eius est quoniam
43
est aquositas maligna que expellitur in vrinam
44
penetrans aliquo modorum penetrationis in
45
extremitates: et facit accidere caliditas et bau-
46
racitas ipsius pruritum vehementem.
47
¶ De signis. Capitulum .X.
48
IAm etiam sciuisti signum cuiusque rei
49
ex eis que dicta sunt in capitulo suo.
50
¶ De cura. Capitulum .XI.
51
IAm diximus omnem rem in capitulo suo: verum
52
homines iam dixerunt ad dolores epatis me〈-〉
53
dicinas dominantes ipsum iuuari ex eis absolute. Et plu〈-〉
54
rimum iuuamenti eorum est in specie debilitatis eius.
55
Et nos quidem referemus quasdam earum et eas in quibus est
56
fiducia secundum quod diximus eas. ¶ Dixerunt magis
57
iuuatiue ex illis sunt trocisci de reubarbaro cum
58
descriptionibus diuersis. et confectio de reubarbaro
1
et dyacurcuma: et confectio de ruta solutiua: et con-
2
fectio cordumeni et confectio cesaris et atanasia
3
minor et maior et tamirij et cocaie et confectio as-
4
clepiadis et trocisci de cimmino et confectio Galieni propor〈-〉
5
tionata ad illud. ¶ Dixerunt et ex eis que confe-
6
runt ei sunt .II. vncie succi foliorum pini recentium cum
7
syrupo acetoso: aut decoctio eorum cum reubarbari pon〈-〉
8
dere .ʒ.V. et croci tertie .ʒ.I. cum aliquantulo semine
9
apij et feniculi. ¶ Et etiam sumantur rosarum .ʒ.IIII.
10
et spice et masticis amborum ana .ʒ.III. succi eupato〈-〉
11
rij et succi absinthij et lacce et reubarbari croci
12
superiorum squinanti rubee tinctorum assari seminum
13
trium xiloaloes crudi omnium ana .ʒ.I. xilobalsami .ʒ.V. ¶ Et
14
cum est illic dolor cum solutione ventris narraue-
15
runt huiusmodi medicamen. ℞. fecum vini decocti lac-
16
ce spice reubarbari omnium ana aureum .I. scorie ferri
17
pondus .ʒ.VII. bibatur super .II. vncias aque coriandri.
18
¶ Et oportet vt in omnibus illis deuitet cibos
19
grossos et carnes et sit contentus leuibus subtili〈-〉
20
bus ex auibus et alijs sicut sciuisti. Et proprie
21
cum est illic caliditas. ¶ Et ex emplastris: empla〈-〉
22
strum de cordumeni: et emplastrum de euforbio et
23
emplastrum de melliloto: et emplastra proportionalia.
24
¶ Tractatus tertius de apostematibus epatis
25
et solutione continuitatis eius.
26
¶ Sermo vniuersalis de apostematibus epa〈-〉
27
tis et que sequuntur ipsum.
28
APostematum in partibus epatis
29
accidentium quedam sunt que acci〈-〉
30
dunt in ipso epate: et alia sunt que ac-
31
cidunt in lacertis positis super ipsum:
32
et alia sunt que accidunt in mesarai-
33
cis. ¶ Et eorum que fiunt in ipso
34
epate alia sunt que accidunt in partibus supererioribus[*]supererioribus corrupt for superioribus:
35
et ad latus eius gibbosum: et alia sunt que acci〈-〉
36
dunt in partibus eius inferioribus et ad latus concauum:
37
et alia sunt que accidunt in velaminibus eius et panni〈-〉
38
culo eius et in venis ipsius: et hec diuisio est secundum
39
minus et quandoque communicat apostema speciebus partium eius.
40
¶ Amplius apostema ipsum non euacuatur quin sit fleg-
41
monides dubellati: aut non dubellati: aut coleri〈-〉
42
cum cancerosum: aut inflatiuum ventosum. ¶ Et
43
cause illius sunt complexio calida cum febribus de〈-〉
44
struentibus: aut sine febribus. ¶ Aut complexio fri-
45
gida prohibens digestionem et expulsionem. Aut de-
46
bilitas in stomaco. Aut opilatio congregans humo-
47
res: deinde facit eos penetrare in partes epatis
48
penetratione non naturali. Et colera etiam et similia sunt ex
49
causis huius opilationis. ¶ Et cum est opilatio
50
ad latus fellis facit sanguinem feruentem et imbibitur in
51
partibus epatis imbibitione non naturali propter multitudi〈-〉
52
nem colere: et ad summum maxima colere multitu〈-〉
53
do est ex causis apostematis calidi epatis. ¶ Et quandoque
54
est ex nocumentis cum communitate stomaci: et corrumpit di-
55
gestionem. ¶ Et cibi quidem calefacientes et grossi.
56
Et illi qui non digeruntur valde adiuuantes sunt ad
57
faciendum accidere apostemata in epate. ¶ Et simi-
58
liter cum est epar vehementis attractionis et attra〈-〉
1
hit vltra quam oporteat. et sequitur ipsam ex eo cu-
2
ius est expelli res magnas: et preparatur apostema.
3
¶ Et quandoque accidit propter percussionem: aut
4
torsionem. ¶ Et omne apostema in epate creticum si
5
est ex latere gibboso est eius crisis cum sudore:
6
aut prouocatione: aut fluxu sanguinis et si est in latere con〈-〉
7
cauo facit crisim cum sudore: aut vomitu: aut so-
8
lutione ventris. ¶ Et apostema quidem quod est in gib-
9
bosiate deterius est apostemate quod est apud concaui-
10
tatem. ¶ Et omne apostema accidens in epate calidum
11
vel frigidum facit opilationem: et non relinquit corpori
12
nisi sanguinem aquosum: et cum hoc debilitatur epar in se〈-〉
13
parando aquositatem Et cum retinetur plurimum aquosita〈-〉
14
tis in mesaraicis iste sunt cause hydropisis car〈-〉
15
nose: et asclitis. ¶ Et quando permutatur apostema ca-
16
lidum ex epate ad splenem est bonum. Et quan-
17
do permutatur ex splene ad epar est malum.
18
¶ De signis vniuersalibus apostematum epatis communium. Capitulum .II.
19
SIgna quidem communia sunt quod inuenit eger
20
grauedinem sub hypocondrijs insepara-
21
bilem et inuenit illic dolorem vehementem
22
quandoque non sicut in opilationibus.
23
Ipsa enim accidunt a dolore forti. ¶ Et alteratur
24
cum eo forma non sicut in inflatione in qua non
25
alteratur. et est cum eo attractio furcule ad infe-
26
riora in pluribus horis non semper. et non fit hec
27
quidem attractio nisi propter tensionem concauita〈-〉
28
tis et suspensionem. ¶ Et non accidit in egritudi〈-〉
29
nibus epatis calidis et alijs pulsatio: quoniam arterie dis-
30
partite sunt in panniculo eius. ¶ Et neque est
31
grauitas in eis nisi quantitas inseparabilis. Et
32
quandoque communicant coste dorsi doloribus epatis.
33
et apostematibus eius superioribus ascendentibus: quamuis
34
non sint semper communicantes. ¶ Et habentes quidem
35
apostemata epatis proprie calida et magna non possunt
36
dormire super latus dextrum et grauat eos dor-
37
mire etiam super latus sinistrum propter tensionem apo-
38
stematis ad inferiora: immo plurima inclinatio eo〈-〉
39
rum est ad dormiendum resupine. ¶ Et si aposte〈-〉
40
ma est in latere gibboso inuenitur grauitas illic:
41
et sentitur tensio apud suspensoria: et cadit tactus
42
illic super apostema manifestiuis: et proprie in debili.
43
¶ Et accidit tussis sicca et constrictio anhelitus
44
et proprie quando anhelat cum fortitudine propter
45
communitatem dyaphragmatis et pulmonis ad ipsum
46
in nocumento. ¶ Et minoratur vrina. et quandoque re-
47
tinetur omnino cum apostema est magnum propter illud quod ac-
48
cidit de opilatione in latere gibboso: et de debi〈-〉
49
litate expulsiue. ¶ Et grauitas in ipso maior est ea
50
que est in facto apud concauitatem: quoniam latus
51
concauum sustentatur super stomacum: et est graui〈-〉
52
tas in ipso plus: et attractio furcule ad inferiora a
53
dextro minus: et proprie in illo cuius epar crea〈-〉
54
tum est non vehementer adherens et obuians costis.
55
¶ Uerum attractio furcule ad inferiora et com-
56
munitas furcule in dolore ad epar sunt in con-
57
tinuatione epatis cum costis manifestiores et ma-
58
iores. ¶ Et singultus minoratur in gibboso et
1
multiplicatur in concauo propter elongationem gib〈-〉
2
bositatis ab ore stomaci. Cum autem apostema
3
est in concauitate et latere inferiore est grauitas
4
minor propter suam sustentationem super stoma-
5
cum et non sunt tussis et constrictio anhelitus de
6
quibus sit curandum: et non cadit sub tactu ca-
7
su de quo sit curandum. Uerum dolor est vehemens
8
propter compressionem factam illic: et proprie cum
9
attrahitur mirach. ¶ Et cum apostemata epa〈-〉
10
tis sunt magna declinat natura ad resupinatio〈-〉
11
nem etiam et ad dormitionem. Quod si superfluat le-
12
ditur a resupinatione etiam. ¶ Et apostemata lateris
13
concaui communicant mesaraicis plurimum. ¶ Et pror〈-〉
14
sus cum apostema est ad latus concauum stoma〈-〉
15
cus est vehementioris continuitatis: et apparent
16
singultus et nausea: et tussis: si apostema est ca-
17
lidum. ¶ Et existimauerunt quidam quod communi-
18
tas inter vtraque est propter neruum subtilem con〈-〉
19
tinuantem inter epar: et inter os stomaci: qua-
20
propter non accidit singultus: nisi cum est aposte〈-〉
21
ma magnum comprimens os stomaci. ¶ Et vt[*]vt corrupt for videtur [cf. Venice 1564]
22
Galieni quod causa in illo est illud quod effunditur ad sto〈-〉
23
macum in ore suo: ex apostemate calido et ex hu〈-〉
24
more acuto. et ad summum singultum apud omnes
25
non apparet nisi cum apostema est magnum: quoniam spacium
26
longinquum est inter epar: et os stomaci et si est
27
illic neruus in quo ipsa duo communicant et continuat
28
inter ea est subtilis valde. et ad summum dum non
29
est apostema magnum non fit inter stomacum
30
et epar communitas secundum plurimum. ¶ Et illud de apo〈-〉
31
stematibus epatis quod factum est circa pannicu-
32
los et venas est vehementioris doloris et pra-
33
uioris sebris fi[*]sebris fi corrupt for febris si [cf. Venice 1564] est calidum. Si autem apostema est in vtrisque
34
lateribus simul apparent signa que sunt vtrorunque
35
laterum simul. et quandoque communicat latus lateri
36
vsque ad terminum non plurimum. ¶ Et quandoque
37
perducunt omnes species apostematum epatis calidorum
38
et frigidorum ad hydropisim. ¶ Et scias quod cum
39
apostemati epatis associatur ventris solutio est mortale
40
¶ De differentia inter apostemata epatis et apostemata lacerto〈-〉
41
rum positorum super ipsum mirach. Capitulum .III.
42
COgnoscitur differentia inter vtrunque ex parte fi-
43
gure: et quoniam apostema lacerti apparet semper et
44
apostema epatis quandoque non apparet et proprie in
45
concauitate et in pingui nisi res magna
46
aut grauis. ¶ Et lacerti quidem situs aut est in lati〈-〉
47
tudine aut est in longitudine aut transuerse capiens
48
in lacerto. Et iam quidem signauimus ipsum in anatho-
49
mia. In figura vero quoniam figura eius quod apparet de
50
apostemate epatis est lunaris secundum situm epatis que sentitur cum
51
separatione abscissionis eius communis. ¶ Lacertosum
52
autem est simile stillo cuius vna extremitatum est grossa
53
altera est subtilis et est quasi cauda muris: et similiter non
54
sentitur cum separatione abscissionis eius communis: immo vi-
55
des ipsum subtiliari in longitudine sua paulatim:
56
immo non forsitan contingit vt comprehendatur ex eo ni〈-〉
57
si parum in profundo cum est in lacerto profundo trans〈-〉
58
uerso. Et est similius apostematibus epatis. ¶ Ex
1
parte autem accidentium propriorum et communium: quoniam ex ac〈-〉
2
cidentibus proprijs et communibus que accidunt apo-
3
stematibus que sunt in epate non est aliquid in
4
apostematibus lacertorum de quo sit curandum. ¶ Et cum
5
vides almirach declinare ad tenebrositatem et
6
siccitatem tunc existima quod apostema est epaticum.
7
¶ De apostemate calido. Capitulum .IIII.
8
CAuse eius sunt ex summa causarum
9
apostematis in quo est caliditas. ¶ Eius
10
vero signa sunt signa predicta apostematum
11
communium et que sunt in quibusdam partibus
12
et est illic febris acuta cum est apostema in carnositate: et
13
fit vehemens sitis. Et minoratur appetitus et acci〈-〉
14
dunt singultus et nausea et colericus vomitus in
15
primis: deinde vt flos eris: post niger: et acci-
16
dit frigus extremitatum. et nigredo lingue et syn〈-〉
17
copis: totum illud: et proprie cum apostema est in conca〈-〉
18
uitate. ¶ Et est malitia anhelitus et dolor exten-
19
sus ad dorsum et furculam et mordicatio: et proprie
20
cum est apostema in gibbositate. ¶ Et quando est in concaui〈-〉
21
tate: tunc non addit nisi in re anhelitus quoniam quando
22
attrahitur aer plurimus valde extendit dyaphrag〈-〉
23
ma et coartat ipsum et constringit attractionem aeris
24
et quandoque accidit tussis. ¶ Et accidunt lingue quo〈-〉
25
cunque modo sit citrinitas et rubedo vehementes:
26
deinde declinat ad nigredinem: deinde alteratur
27
color cutis totius proprie cum apostema est in gibbosita〈-〉
28
te. ¶ Et quando est virtus fortis et proprie virtus stomaci et
29
apostema in concauitate retinetur natura. Et si virtus in
30
corpore et stomaco est debilis soluitur. ¶ Inquit
31
Hypocrates egestio conturbata nigra in princidio[*]princidio corrupt for principio egri〈-〉
32
tudinis acute significat quod in epate est apostema calidum
33
magnum hoc est. ¶ Et pulsus fit vndosus ma-
34
gnus frequens velox. ¶ Et apostema quidem calidum
35
aut resoluitur et destruitur accidentia eius. aut colle〈-〉
36
ctionem facit: et sunt cum eo signa dubellati et dicam ea.
37
aut induratur et permutatur etiam ad signa epatis duri et
38
destruuntur signa apostematis calidi. Et plurimum quidem cause per〈-〉
39
mutationis eius ad duritiem est superfluitas in infrigidatione
40
et constipatione et administratione grossorum.[*]grossorum. corrupt for grossorum [redundant period] in apostemate
41
Et differentia inter ipsum et pleuresim est quoniam tussis non se〈-〉
42
quitur sputum: et quod dolor est in dextro grauatiuus: et
43
color lingue et color corporis alterantur cum eo. Et pul〈-〉
44
sus non fit ferrinus valde et capitur manu si est in gib〈-〉
45
bositate: et significat ipsum labor anhelitus magni et at-
46
tractio aeris plurima si est in concauitate: propterea:[*]propterea: corrupt for propterea [redundant colon] quia
47
apostema comprimit diaphragma: et extendit ipsum: et quandoque
48
commouetur tunc tussis. Et crisis quidem apostematum epatis ca-
49
lidorum in gibbositate factorum: et apostematum calidorum
50
factorum in lacertis fit cum fluxu sanguinis narium et
51
proprie ex dextra aut cum sudore aut vrina laudabi〈-〉
52
libus. Et factorum in concauitate fit cum sudore:
53
aut fluxu ventris colerico aut vomitu.
54
¶ De almesire in epate. Capitulum .V.
55
GRauitas in almesire in epate est minor
56
et inflatio et mordicatio et denigratio
57
lingue et tinctura coloris vehementio〈-〉
58
ris plurimum. ¶ Et est color decliuis ad citrinitatem: et est
1
paroxismus vehementie febris tertiane. ¶ Et
2
eius quidem iuuamentum a frigidis humidis est vehe〈-〉
3
mentius. ¶ Et pulsus est durior et similior ser〈-〉
4
rino quam in vndoso puro. et minor et vehementio〈-〉
5
ris frequentie et velocitatis.
6
¶ De flegmone in epate. Capitulum .VI.
7
SIgnificant ipsam signa apostemati calidi et
8
diuersificant ipsam ea que proportio-
9
nauimus ad mesire in proprietatibus
10
et rubedo faciei et exuberatio venarum.
11
¶ De apostematibus frigidis in epate. Capitulum .VII.
12
IN istis apostematibus est grauitas plus et
13
non est sitis neque febris neque nigredo
14
lingue et sentitur cum eis in stomaco similitu〈-〉
15
do spasmi. ¶ Et significant ipsa etas
16
et regimen et complexio et color secundum quod sciuisti.
17
¶ De apostematibus flegmaticis. Capitulum .VIII.
18
SIgnificant ipsum inflatio cutis et plum-
19
beitas coloris: et quod non sentitur cum
20
duritie et vehementia lenitatis pul-
21
sus: cum reliquis signis apostematis frigidi.
22
¶ De apostemate duro et cancro. Capitulum .IX.
23
SEpe accidit ab apostemate antecedente ipsum
24
et quandoque accidit incipiendo: et quandoque acci〈-〉
25
dit a percussiones[*]percussiones corrupt for percussione et incipit tendere ad
26
duritiem. ¶ Et significat ipsum tactus in eo
27
qui suscipit tactum partium epatis eius. ¶ Et si non
28
inciperet hydropisis peruenire ad habentem ipsum appa〈-〉
29
ret ad tactum manifestum valde: nam almirac exte-
30
nuatur cum eo et debilitatur. et attestatur apostema luna-
31
re absque dolore. verum quandoque leditur apud initium
32
receptionis cibi et alleuiatur apud famem et est via ad
33
hydropisim. ¶ Et quandoque significat ipsum vehementia
34
grauitatis valde sine febre et extenuatio corpo〈-〉
35
ris et casus appetitus et tenebrositas coloris: et
36
quod minoratur vrina. ¶ Et quandoque succedit accidenti-
37
bus apostematibus calidi cum remouentur et non remanet
38
nisi grauitas. Et si additur propter illud difficultas
39
anhelitus significat quod apostema calidum induratur. ¶ Ei[*]Ei corrupt for Et
40
difficultas quidem anhelitus et grauitas sine fe-
41
bre communicant in apostemate duro et opilatione: et differunt
42
per reliqua que dicta sunt. ¶ Et sequitur ipsum hy〈-〉
43
dropisis et proprie hyposarche propter debilitatem sepa〈-〉
44
rationis materiei aquose et sanguine ad resudatio-
45
nem subtilem eius. quare currit aquositas cum san〈-〉
46
guine in membra et accidunt febris et ebullitio. et
47
spissum aquositas[*]aquositas corrupt for aquositatis quandoque peruenit etiam ad spatium ven〈-〉
48
tris secundum quod dicemus in capitulo asclites: quare mo〈-〉
49
riuntur secundum plurimum propter resolutionem nature propter opilationes
50
viarum ad epar. quapropter dissoluuntur eorum virtutes.
51
¶ Et isti quidem non curantur nisi in principio: tunc
52
enim quandoque confert cura: sed cum prolongatur egritu〈-〉
53
do non confert curatio. ¶ Et si fuerit durum can〈-〉
54
cerosum et fuerit illic retentio tunc dolor erit ve〈-〉
55
hemens et accidet nocumentum in colore: in ap〈-〉
56
petitu et reliquis plus. ¶ Et quandoque accidunt singultus
57
et nausea sine febre et non sentitur dolor: et erit via
58
securitatis membri. ¶ Et scias quod epar veloci-
1
ter opilatur et conuertitur in lapideitatem et pro〈-〉
2
prie cum administrantur superflue ingrossan-
3
tia et constipantia in apostemate calido.
4
¶ De dubellati. Capitulum .X.
5
PLurimum fit post apostema calidum. Cum enim
6
incipit fieri collectio fit dubellati: et
7
cum incipit collectionem facere vehe-
8
mentiores fiunt febres et dolores et accidentia
9
in primis: deinde accidunt tremores diuersi: et leditur a
10
resupinatione nedum a dormitione super latus. ¶ Cum
11
ergo facta est collectio lenitur compressio et sedantur acciden〈-〉
12
tia. Cumque aperitur accidunt horripilatio et lubricatio
13
virus et saniei et rerum que sunt sicut fex et inuenit
14
per illud leuitatem et resolutionem ex grauitate sensata.
15
¶ Et ipsius eruptio aut sit ad partem intestinorum
16
et egreditur cum egestione: aut ad partem renum et egreditur
17
cum vrina: aut ad spacium quod est in concauitate ven-
18
tris et inuenit alleuiationem et detumitionem. et non
19
attestatur euacuatio in egestione aut vrina. ¶ Et dubellati
20
quidem quandoque est profunda in carne epatis: et quandoque ten〈-〉
21
dens ad manifestum ipsius et non profunda. ¶ Et
22
sanies diuersificatur in ea. Fit enim in ea que submer-
23
sa est nigra: in non submersa tendit ad albedinem.
24
¶ De apostemate mesaraice. Capitulum .XI.
25
COmmunicant in signis suis apostemati
26
epatis. verum febris in illo quod calidum
27
est: est debilis non existens in vehementia
28
febris apostematis epatici et est grauitas
29
cum extensione profundior ad ventrem et stomacum et quandoque
30
est tensio maior quam grauitas. ¶ Cum ergo non in〈-〉
31
uenis signa opilationis epatis nec signa apostematum
32
epatis. et inuenis chilum subtilem propter debilitatem digestio〈-〉
33
nis in stomaco et significationem eius et sunt illic tensio et le-
34
nis febris: scias quod in mesaraica est apostema calidum.
35
¶ Sed inter apostema durum et opilationes mesaraice
36
est differentia difficilis: nisi cum existimatione longa: nam
37
si egreditur aliquid saniosum post dies aliquot tunc
38
scias quod est ab apostemate: et hec sanies discerni〈-〉
39
tur a sanie facta a suo simili in epate in hoc quod il〈-〉
40
la tendit ad rubedinem et sanguineitatem sanio〈-〉
41
sam et citrinitatem.
42
¶ De cura apostematis calidi sanguinei. Capitulum .XII.
43
PRimum quod tibi necessarium est: est vt conside〈-〉
44
res dispositionem repletionis: et dispositionem vir-
45
tutis et etatis et hore et aliorum que tu
46
scis: et queras ex eis licentiam in flobotomia.
47
ergo flobotoma si est possibile tibi ex basilica: et si non: ex
48
nigra: et si non: ex cephalica. et si virtus est fortis
49
extrahe quod necessarium est de sanguine in vice vna: et
50
si non: partire et segrega in vices plurimas.
51
¶ Et scias quod quando non flobotomas et di-
52
mittis materiam in epate et administras stipti-
53
ca et apocrustica proculdubio induratur apo-
54
stema. et si tu administras resolutiua non est dubium
55
quin commoueatur dolor et apostema. Floboto〈-〉
56
ma ergo in primis et non hesites in hoc cum non
57
est prohibitio fortis: et extrahe sanguinem abundan-
58
tem. ¶ Et scias quod tu indiges in initio eius eo
1
cuius simile est in canone de repercussione et in-
2
frigidatione: verum tibi inest tunc vt attendas la〈-〉
3
tus duritiei. O quam velociter respondet duritiei: et
4
propter hoc oportet quod sint permixta cum subtiliatiuis et ape〈-〉
5
ritiuis. ¶ Et epithimatum quidem frigidorum admi-
6
nistratio superflua quandoque perducit ad duritiem: et quando〈-〉
7
que sufficit eis introitus balnei. Et quandoque aperitur
8
ad renes. ¶ Et scias quod plures medicinarum qui〈-〉
9
bus est stipticitas aliqua et frigus: et similiter ciborum
10
qui sunt huiusmodi sunt granata et poma et pira no〈-〉
11
cent ex alia parte. et illud quoniam ipsi constipant meatum
12
qui est ad fel. quare non attrahit coleram et est il-
13
lud additio in apostemate et malitia plurima. ¶ Et
14
ex constipatione cum hoc quod ipsa est necessaria in prin-
15
cipio egritudinis et in fine eius et apud responsionem
16
resolutionis ad conseruandam virtutem: timentur due ma〈-〉
17
litie lapideitatis et retentio colere in epate. Qua-
18
propter indiges etiam vt incipias a regimine resolutionis
19
materiei in hac egritudine plusquam sit tua inceptio
20
in reliquis apostematibus timendo lapideitatem et duri〈-〉
21
tiem et expellendo illud quod forsitan resudat ex
22
viru malo a cuius resudatione non euacuantur apostemata
23
calida. ¶ Uerum resolutio et aperitio quandoque mollifi〈-〉
24
cant virtutem et approximant mortem sicut narra〈-〉
25
uit Galienus de dispositione medici curantis apostemata epatis
26
cum mollificatiuis quibus curantur reliqua apostema-
27
ta sicut est emplastrum factum ex oleo et tritico et aqua
28
et cibabat illum alcandarusio. ¶ Et oportebat
29
vt cibaretur eis in quibus est abstersio sine viscosi-
30
tate et grossitie: et vt miscerentur cum resolutiuis
31
medicine in quibus sunt stipticitas et confortatio et
32
aromaticitas: sicut ciperi et calamus aromati-
33
cus et absinthium: et vt administraretur de istis quan-
34
titas que conseruaret sanitatem et non superflueret: et
35
essent in initio sui repercussio cum fortitudine et
36
in medio ipsius compositio: et in fine eius reso-
37
lutio cum stipticis huius generis. ¶ Et si esset
38
necesse vt confortaretur resolutio: tunc festinaret quidam
39
et in ipso eius quod est in ipso. ¶ Ille ergo non re-
40
cipit[*]recipit cf. Venice 1564: recepit ex Galieno et indicauit ei Galienus in egroto quando conue〈-〉
41
nerunt ad eum quod iste eger morietur cum dissolu〈-〉
42
tione virtutis et sudore viscoso pauco apparen〈-〉
43
te super ipsum mortuus est ergo infirmus et fuit secundum
44
quod existimauit Galienus. ¶ Non est ergo necessarium vt cum
45
hac resolutione singulari incipiatur in hora responsionis
46
et oportet vt euacuetur a stipticitate et apertione in dispositione responsio〈-〉
47
nis resolutionis pure. Et consideratio omnium istorum est ex
48
subtilibus rebus. ¶ Et scias quod sicut hoc mem-
49
brum velociter conuertitur in lapideitatem similiter velo-
50
citer suscipit resolutionem. ¶ Et quandoque sunt resolu-
51
tio et apertio cause ad eruptionem. ¶ Et quando admi〈-〉
52
nistras resolutionem non administres eam ex gene-
53
re eorum que mordicant et commouent apostema. ¶ Et
54
aqua quidem ordei quamuis abstergat sine mordica-
55
tione: tamen est dulcis: et dulce facit incurrere opila〈-〉
56
tiones propter illud ergo in aqua est sufficientia abun〈-〉
57
dans: quoniam abstergit sine mordicatione et non facit
58
accidere opilationem. ¶ Amplius possibile est vt confor〈-〉
1
tentur eius apertio et abstersio cum eis que admi〈-〉
2
scentur ei si necessarium est vt addatur ipsius vir-
3
tus. ¶ Et mordicatio quidem est stipticitas plus
4
nociue sunt concauitati quam gibbositati: quoniam ipse fe〈-〉
5
stinant cum virtute sua: et faciunt accidere opi-
6
lationes in initio viarum et in gibbositate sunt fra〈-〉
7
cte virtutis et obuiant extremis orificijs. ¶ Am〈-〉
8
plius oportet vt cognoscas latus egrum. et caue ne pro-
9
uoces vrinam egritudine existente in concauitate: aut
10
soluas ventrem egritudine existente in gibbositate:
11
et facias materiam in vtrisque dispositionibus simul inobe〈-〉
12
dientem: immo oportet vt tu euacues ex propinquioribus lo-
13
cis. Euacua ergo ex apostemate quod est in concauitate ex la-
14
tere solutionis ventris et illud quod est in gibbosita-
15
te ex prouocationis latere. ¶ Et caue ne dimittas
16
naturam remanere restrictam. In hoc enim est nocu〈-〉
17
mentum magnum et in ipso est error. ¶ Non etiam
18
dimittas eam solutam superflue et cadat virtus et
19
hesitet natura immo superest tibi vt resoluas constrictam
20
cum equalitate et constringas solutam cum equali-
21
tate. ¶ Medicine autem conuenientes apostematibus epa〈-〉
22
tis et in initio rei cum illic est caliditas superflua
23
sunt aqua endiuie et aqua solatri cum sirupo ace-
24
toso zuccarino et aqua ordei et aqua virge pasto〈-〉
25
ris et aqua arnoglosse et alkekengi et aqua co-
26
riandri humidi et aqua cucurbite et aqua cucu-
27
meris et aqua cuscute. et oportet vt admisceatur eis ali〈-〉
28
quid horum que sunt sicut absinthium et calamus
29
aromaticus et trocisci huiusmodi. ℞. carnis amirberis
30
.ʒ.X. rosarum spodij amborum ana .ʒ.V. medulle seminis ci-
31
troli et medulle seminis cucurbite et seminis portulace
32
et seminis endiuie omnium ana .ʒ.III. seminis feniculi pon-
33
dus .ʒ.I. sumatur ex eis in potu pondus .II. aureorum.
34
Et si necessarium est addere confortantia epar ponantur
35
in eis lacca et reubarbarum. ¶ Et si fuerit illic tussis
36
ponantur in ipsis succus liquiritie et aliquid de dra-
37
gaganto et tereniabin. ¶ Medicine que sunt for〈-〉
38
tiores et conuenientiores ei qui non habet ex calidi-
39
tate quantitatem peruenientem in vltimo sunt aqua fe〈-〉
40
niculi et buglosse: et squinantum et apium montanum
41
et allubleb et totum illud cum syrupo acetoso. Ista
42
enim et consimilia conferunt in illo quod est in tunica
43
prima cum incipit in maturatione peruenire parum.
44
¶ Et trocisci de rosis etiam et proprie in eo quod sequitur
45
concauitatem. ¶ Et multotiens quidem est causa apostematis
46
et initium eius saltus et percussio. ¶ Et ex eis que
47
prohibent ipsum accidere post illa duo et post floboto〈-〉
48
miam est vt in potu sumatur ex rubea et reubarbaro alseni
49
omni die .ʒ.I. et fiat hoc tribus diebus. ¶ Et
50
postquam scis quod apostema est in latere concauo: tunc primum
51
est vt administres aquam allubleb permixtam cum eis:
52
que necesse est illi admisceri ex infrigidatiuis
53
predictis. Et aqua sicle in omnibus que maturant et
54
repercutiunt et leniunt naturam. ¶ Et coufert cum
55
apparet maturatio opoponacum cum aqua fe-
56
niculi et aqua solatri et aqua allubleb: et vt tu po〈-〉
57
nas in cibo aliquid de semine cartami et sicle siue
58
de vrtica et polypodio. Et quando declinat admini-
1
stra fortia sicut aloes et agaricum et turbith.
2
¶ Et quidam administrant myrabolanos citrinos. Ego
3
vero abhorreo eos propter illud quod in eis est de vir〈-〉
4
tute stipticitatis: et timeo quod educatur subtile et ver〈-〉
5
tatur in lapideitatem grossum. ¶ Et quandoque admi〈-〉
6
nistrantur in huiusmodi hora ea que sunt sicut semen
7
cartami et sicut vrtica et polypodium in cibo et epi〈-〉
8
thimum sine timore. ¶ Et quandoque addemus ad ea
9
que sunt sicut elleborus secundum necessitatem. ¶ Clistere
10
autem in principio. et vbi accidit vt sit natura constricta fiat
11
ex eis que sunt sicut succus foliorum sicle cum melle
12
et sale et baurach: aut cum zuccaro rubeo. ¶ Et apud
13
declinationem fiat fortior et ponatur in ipso polypo〈-〉
14
dium et centaurea et ysopus et origanum. Et quandoque
15
ponitur in ipso colloquintida. ¶ Cum autem est in
16
latere gibbositas oportet vt incipias in ipso cum diu〈-〉
17
reticis frigidis: deinde cum temperatis. Et quando apparet
18
maturatio administra fortia acuta: et non est ne-
19
cessaria hec posteratio nisi propter timorem lapideita〈-〉
20
tis. ¶ Medicine autem iste sunt sicut rubea et pe〈-〉
21
troselinum et assarum et squinantium et trocisci almirbe-
22
ris descripti et trocisci de eupatorio fortes et reliqua
23
diuretica fortia predicta in areolis expulsionis et
24
in capitulo prouocationis. ¶ Emplastra vero oportet vt non
25
administrentur frigida sicut super apostemata alia: immo tepi-
26
da. ¶ Et illa quidem a quibus oportet incipere cum exi-
27
stimas quod apostema est habens initium sunt succi frigidi stipti-
28
ci: sicut succus portulace et cucurbite et semperuiue et
29
aqua rosacea et sandali et camphora et emplastra facta ex
30
preputijs vitium et rosis siccis et attriplicibus. ¶ Et
31
non oportet vt sint huiusmodi cum verificatur quod apostema iam est.
32
¶ Meliora namque emplastra sunt illa que sunt facta
33
ex cydonijs cum medicinis alijs. ¶ De illis est
34
vt terantur cydonia cum farina ordei et aqua rosacea
35
et fiat ex eis emplastrum. ¶ Aut cydonia decocta cum
36
aceto et aqua donec discocta sint et misceantur cum
37
sandalis: et ponatur super ea aliquantulum olei rosacei et
38
administrentur. ¶ Et ex illis est vt decoquantur cy〈-〉
39
donia cum vino odorifero in quo fit stipticitas
40
et addatur eis virga pastoris. et confortentur cum eis
41
que sunt sicut parum spice: et absinthium et ciperi:
42
et preparentur cum eis que sunt sicut sauich ordei
43
et administrentur. ¶ Et quandoque ponitur cum eis oleum
44
de cydonijs: aut oleum masticinum: aut oleum de al〈-〉
45
canna. ¶ Et de aquis aqua myrthi et aqua de fo〈-〉
46
lijs malorum et aqua cydoniorum et similia. ¶ Et quandoque
47
sit emplastrum ex cydonijs decoctis cum decoctio-
48
ne absinthij. ¶ Et cum voluntas est vt eleuetur
49
ad gradum resolutionis ponatur in ipso mastix
50
et camomilla et mellilotum: et farina ordei: et fenu〈-〉
51
grecum cum rebus in quibus sit stipticitas et se〈-〉
52
men lini et oleum scilicet eius: et oleum fisticinum: et
53
oleum camomellinum et fenugrecum. ¶ Et ex
54
emplastris laudatis est emplastrum tenulis et
55
emplastrum filagrius et emplastrum de melli-
56
loto et emplastrum caritium et emplastra que
57
dicemus in antidotario. ¶ Descriptio empla〈-〉
58
stri ad inflationem. ℞. butyri et succi rubi ambo〈-〉
1
rum ana partem .I. croci masticis amborum ana partem .ß.
2
olei rosacei partes .IIII. cere quantum necesse est. ¶ Et in
3
fine eius administra emplastra aperitiuia reso-
4
lutiua permixta cum stipticis propter conseruationem vir〈-〉
5
tutis sicut sunt emplastra facta ex ireos et assa-
6
ro et alusnee et polio: et origano: et sceha et smine apij
7
et bdellio et similibus. et quandoque adduntur in eis confortan〈-〉
8
tia. ¶ Et emplastra facta ex myrtho et rubeo
9
tinctorum: et granis lauri: et croco: et myrrha: et
10
mastice: et cera et oleo sambacino: et oleo de li-
11
lio. ¶ Descriptio emplastri resoluentis apostemata
12
epatis proportionatum ad cibos laudabile et exper〈-〉
13
tum. ℞. storacis: et cere amborum ana darkimet .X.
14
et masticis: et croci et ammomi omnium ana darki〈-〉
15
met .III. olei de arbore masticis et olei rosacei ambo〈-〉
16
rum ana darkimet .II. vini cotilas .II. et .ß. liquefiant
17
cera et oleum et misceantur cum eis omnia. ¶ Aliud
18
iuuatiuum valde. ℞. lilij ammomi folij omnium ana
19
pondus darkimet .I. storacis cere amborum ana
20
darkimet .I. olei de arbore masticis quantum necesse
21
est. ¶ Aliud bonum. ℞. aloes vncias .III. masticis vnciam
22
.I. camomille et melliloti amborum ana vncias .IIII. cro-
23
ci rubee et calami aromatici assari omnium ana vncias .II. cere
24
et ammoniaci amborum ana vncias .VII. olei de lilio
25
quantum sufficit. ¶ Aliud resolutiuum confortatiuum
26
℞. croci vncias .II. bdellij. vncias .VII. et sordis vrceoli
27
vncias .IIII. et ammomi et spice romane: et carpobal〈-〉
28
sami omnium ana vncias .VI. olei de lilio quantum sufficit
29
permisceantur et administrentur. ¶ Quod si cum apostema-
30
te fuerit solutio ventris debilitans quam solicitudo
31
exigit retineri: tunc oportet vt in potu sumantur tro-
32
cisci almirberis et trocisci de reubarbaro muscha-
33
ti. ¶ Cibus autem melior est kisch ordei. Infri-
34
gidat enim et abstergit et non facit acquirere opilatio-
35
nes et festinat eius penetratio. In candarusio
36
autem: et frumento fortiori eo necessarium est aliquid de
37
grossitudine et compressione apostematis. ¶ Et si non
38
est excusatio a pane sit ergo panis qui non est ex
39
simila neque ex tritico grosso: et iam sit in furno
40
panis factus: et oportet vt intendatur cum cibo vltimo.
41
¶ Et ex oleribus lactuca et atriplices. ¶ Et
42
ex fructibus granata dulcia. ¶ Et in cuius stomaco non conuer〈-〉
43
tuntur dulcia oportet vt deuitet dulcia quantum potest.
44
¶ De cura herisipille. Capitulum .XIII.
45
CUra herisipille proxima est cure fleg-
46
monis. verum oportet vt sint ventris solu-
47
tio et vrine prouocatio sublimiores: et
48
cum eis que sunt decliuiora ad frigidita〈-〉
49
tem. Et ponantur medicine super ipsam infri-
50
gidate cum niue: et non incessanter[*]non incessanter corrupt for non cessanter renouetur
51
illud donec eger inueniat subuersionem frigo〈-〉
52
ris: et fiant emplastra ex nenufare et aqua alke-
53
kengi: et aqua cydoniorum et sandalorum et cam〈-〉
54
phora et similibus. ¶ Et non administres in
55
ea calefacientia quantum possibile est.
56
¶ De cura aldubellati. Capitulum .XIIII.
57
OPortet vt administrentur in principio
58
aldubellati et cum incipit apostema calidum
1
de quo existimatur quod ad collectionem perue-
2
niat: repercussiua que sunt ex emplastris cum equali〈-〉
3
tate et epithimatibus. Et in potu dentur aqua or〈-〉
4
dei et syrupus acetosus. ¶ Et si dispositio necessariam
5
faciat flobotomiam: flobotoma ex basilica: aut ventosa par〈-〉
6
tem ventris que sequitur epar. et quandoque indiges so〈-〉
7
lutione ventris. ¶ Cum ergo non est excusa-
8
tio quin[*]quin cf. Venice 1564: quando collectio fiat: tunc necessarium est vt admini〈-〉
9
stres maturationem et suppurationem: et necessarium est
10
vt adiuuentur cum incisione et subtiliatione cum ne〈-〉
11
cessarium fit humoribus grossis existentibus in hu-
12
iusmodi apostematibus: quibus membrum iam imbibitum
13
est. et necessaria est lenificatio vt faciat humorem pre-
14
paratum ad resoluendum: cum ergo apparet matu〈-〉
15
ratio: et non suppuratur altera ipsum ab illis: et vte〈-〉
16
re suppuratiuinis fortibus potando aut empla-
17
strando: deinde adiuua natura ad expellendum materiam.
18
¶ Et si indiges adiutorio et oppositione ad partem
19
declinationis et oportuerit vt ventrem soluas aut
20
vrinam prouoces facies. ¶ Et non prouoces cum
21
reforti et calida et faciat incurrere egrum nocu〈-〉
22
mentum in vesica. Conseruatio enim vesice in hac
23
egritudine et cum erumpit pus ad ipsum per seipsum
24
aut medicina diuretica necessaria est. ¶ Cumque erum-
25
pit pus aut expellitur: et necessaria est ablutio residui
26
pus: tunc fiat cum eis que sunt sicut aqua mel-
27
lis et rubea. ¶ Deinde si indiges incarnatione
28
vlceris: tunc si virtus tolerat ventris solutionem est
29
in ipsa adiutorium plurimum: cum non est superflua.
30
¶ Et ventris quidem solutio necessaria est propter duas res:
31
vna earum ante eruptionem vt minoretur materia et alle-
32
uietur super naturam: et secunda post eruptionem aut prope
33
eruptionem et complementum maturationis: cum scitur
34
quod materia ad partem intestinorum est decliuior
35
et quod dubellati est in latere concauo. ¶ Et ex illis
36
quidem quibus venter soluitur ante eruptionem
37
secundum semitam adiutorij nature et alleuiationis
38
sunt tereniabin et xiracost et cassiafistula et zuccarum
39
rubeum et huiusmodi in aquis allubleb et endi〈-〉
40
uia bibita. ¶ Et fortius illis est decoctio semi〈-〉
41
num et radicum in qua decoctum est eupatorium
42
et in qua soluta sunt tereniabin et xiracost et cassia〈-〉
43
fistula et similia. ¶ Et quandoque ponuntur in ipso aloes et ab〈-〉
44
sinthium. ¶ Et ex clisteribus clisteria lenia nota.
45
¶ Solutiua autem que sunt post maturationem et
46
iuuant ad maturandum etiam: et ad eruptionem sunt vt
47
sumantur in potu in decoctione radicum eupa〈-〉
48
torij olei de tribulis .ʒ.IIII. sambaci pondus .ʒ.II.
49
coniungantur cum vncia .ß. zuccari et vncia .ß. cassiefistule.
50
¶ Si autem materia fuerit versus gibbosita-
51
tem non oportebit vt administrentur solutiua
52
nisi secundum viam adiutorij et alleuiationis in prin-
53
cipio et ante maturationem. Post maturatio-
54
nem vero oportet vt administrentur diuretica
55
predicta secundum ordinem suum scilicet quotienscunque est
56
maturatio in vltimo administrentur fortia.
57
¶ Medicine vero ebibite adiuuantes ad ma〈-〉
58
turationem sunt sicut lac asininum cum zucca-
1
ro rubeo aut zuccaro alhasir: et sicut aqua de radi-
2
cibus cum passis et ficubus et capillo ueneris et
3
fenugreco cum oleo amigdalino dulci: aut ama〈-〉
4
ro: aut oleo de fenugreco aut oleo de tribulis.
5
¶ Et si voluerit fortius illo ponantur in ipso
6
dactili et sumant in potu in ieiuno decoctionem
7
psilij vel polij ciperi montani et syrupum de yso〈-〉
8
po et confortatum: et cibentur melle colato a spu〈-〉
9
ma sua cum decoctione sua et ficubus et aqua
10
mellis in aqua ordei: aut sumantur de taraxa-
11
con sicca pondus .ʒ.I. et lactis asini vncie .IIII. cum
12
zuccaro. et vtatur medicinis in quibus sunt aper-
13
tio et subtiliatio: et etiam confortatio sicut sunt
14
absinthium et crocus et spica et radix peonie et
15
radix alhasce et radix rubee et mastix et vtraque
16
spica et grana alfagdi et succus eupatorij et radi〈-〉
17
ces centauree et ex oleis oleum de neriden et oleum
18
de arbore masticis et oleum de lilio. ¶ Empla-
19
stra vero adiuuantia sunt sicut emplastra in qui〈-〉
20
bus ponuntur farina et mellilotum et camomilla
21
et radix lilij et calamentum et radix euisci et vi-
22
scus et oleum et frumentum et cepe assatum et
23
oleum de ben. ¶ Si autem necessaria sunt for〈-〉
24
tiora illis administretur emplastrum ex farina
25
ordei et baurach et fimo columbino et calamento
26
et glutino albotin et picis et maneris et similia.
27
¶ Et oportet quando sentit maturationem vt
28
dormiat super epar suum et assiduet balneatio〈-〉
29
nem cum aqua calida. ¶ Et quandoque est ne-
30
cessarium vt exercitetur et ambulet si possibile
31
est ei illud. ¶ Quod si erumpitur tunc opor-
32
tet vt sumat super ipsam ea que abluunt ipsum
33
et mundificant sicut aqua mellis calida. deinde
34
consequantur ea que mundificant ipsum ex par〈-〉
35
te declinationis aut cum solutione ventris aut
36
cum prouocatione vrine si indiget eis: aut ad-
37
misceatur aliquid illorum cum aqua mellis.
38
¶ Et nos oportet vt dentur ei in potu diureti〈-〉
39
ca valde et ledant meatus vrine. ¶ Quod si
40
accidat vt vlceret: aut ledat pus meatus vrine
41
aut vesice: tunc rectius est vt nutriatur cibis in
42
quibus est abstersio absque mordicatione: immo
43
cum conglutinatione aliqua sicut est aqua mel-
44
lis decocta cum equalitate cum qua permixtum
45
est parum amili et ouum et oleum rosaceum et sicut sunt
46
malue cum candarusio. ¶ Et ad vltimum oportet vt re-
47
gatur regimine vlcerum membrorum interiorum: et secundum quod oportet
48
vt res currat in vlceribus renum. ¶ Cum ergo mun〈-〉
49
dificatur vltime oportet vt in potu sumat in matutinis
50
aquam ordei et syrupum acetosum. Cumque preterierunt
51
hore alique sumatur thuris et sanguinis draconis am〈-〉
52
borum ana aureus .I. et seminis endiuie et seminis apij et masti〈-〉
53
cis omnium ana aureus .I. et sumat ea in potu in syrupo
54
acetoso aut gileui aut aqua mellis. et post illud
55
confortetur cum cibo et curetur vlcus eius cum
56
eis que sunt sicut ea que dicemus in cura vlce〈-〉
57
rum renum. ¶ Et cum accidit vt materia effun〈-〉
58
datur ad spacium ventris: tunc necessarium est vt incidatur
1
cutis apud inguina et discooperiatur lacertus adeo
2
donec appareat siphac interius nominatum birabaton.
3
deinde siat[*]siat corrupt for fiat in ipso foramen et ponatur in ipso cannula
4
per quam currat pus: deinde cum emplastris. ¶ De cibis
5
vero oportet vt administrentur in principio subtiliatio cibi
6
et sit contentus kisch ordei: et syrupo acetoso. deinde
7
post illud administrentur cibi aperitiui quos diximus et
8
vitelli ouorum sorbilium et sorbitiones lenificantes.
9
Cum ergo erumpitur et mundificatur necessaria sunt ea que
10
confortant sicut aqua carnis: et carnes arietine et hedi-
11
ne et auium terrenarum et earum iura cum aceto condita
12
sine seminibus et vitelli ouorum sorbilium et similia: et
13
parum vini. et vtatur odoramentis confortatiuis.
14
¶ De cura apostematum frigidorum. Capitulum .XV.
15
OPortet vt administrentur in eis subtilia〈-〉
16
tiua abstersiua et appropinquat cura
17
eorum cure opilationum et cura dubellet que
18
preparate sunt ad maturationem. Et tu
19
quidem iam sciuisti medicinas maturatiuas et diure〈-〉
20
ticas et aperitiuas subtiliatiuas: et oportet vt sit in eis
21
virtus stiptica confortans aromatica. Et mittuntur in
22
eis de oleis oleum de kerua et oleum de iensemino
23
et oleum sambacinum in emplastris que ad ea assumuntur.
24
Et meliora emplastra ipsorum sunt emplastrum suludria〈-〉
25
con[*]suludriacon cf. Venice 1564: fuludriacon et emplastrum filagrius et emplastrum stomacaticon et emplastrum
26
de seminibus: et confert diacurcuma et dialacca et similia.
27
Et fistici quidem maximi iuuamenti sunt in eis et tro-
28
cisci de spica. Et ex sirupis sirupus de seminibus cum
29
camedreos et polio iam decoctis in eo. Et ex eis
30
que in ipsis iuuant et proprie in illo quod indurationi
31
proximum est. Et conferunt etiam doloribus renum et sple〈-〉
32
nis: et est medicamen factum cum squilla secundum hunc mo-
33
dum. ¶ R. squille assate: lilij celestis assari dauci
34
seminis apij anisi spice aromatice cassie castorei:
35
calamenti montani: cymini: calamenti fluuialis:
36
acori piretri piperis longi nucis muscate ammomi opij
37
euforbij seminis altee sticados polij siseleos seminis ru〈-〉
38
te seminis feniculi corticum radicum capparis ari〈-〉
39
stologie rotunde cinnamomi croci vel cinnamomi grossi zinziberis
40
baccarum lauri seminis iusquiami albi costi ame-
41
os seminis carui omnium ana partem .I. conficiantur
42
cum melle dispumato et administretur. ¶ Medi-
43
camen factum cum alleis campestribus et efficit ope-
44
rationem predicti eandem. ℞. alleorum. gentiane albe:
45
eupatorij costi aristologie keisim siseleos piperis longi
46
omnium ana darkimet .III. seminis apij assari meu.
47
et flu. nucis muscate ameos aniuden nigre omnium
48
ana darkimet .XV. castorei aque rosacee omnium ana
49
darkimet .XII. soluantur ista cum vino et reliqua te〈-〉
50
rantur et misceantur ita vt fiant res vna: deinde
51
coniungatur cum melle.
52
¶ De cura apostematum durorum. Capitulum .XVI.
53
NOn euadit aliquis ex apostemate duro quie-
54
scente confirmato. et illi qui sanantur ex eo
55
sunt qui curantur in initio sui. Et canon
56
quidem curationis eorum est post purgationem
57
corporis ex humiditatibus grossis cum medicinis compo〈-〉
58
sitis ex speciebus in quibus sunt lenificatio equalis et reso〈-〉
1
lutio et subtiliatio et calefactio temperata: et apertio opi〈-〉
2
lationum dominantior quam lenificatio et confortatio et
3
stipticitas: et aromaticitas cum quantitate qua indiget
4
infra quod adiuuant duas intentiones alias. Et vt in pluri〈-〉
5
bus harum medicinarum que iuuant duas intentiones dominantur
6
amaritudo et stipticitas parua. et iste medicine admini〈-〉
7
strantur in potu: et administrantur in emplastris et ad〈-〉
8
ministrantur in embrocis. Et oportet vt lenias naturam si
9
fuerit temperata cum rebus lenibus et clysterijs proprie et il〈-〉
10
lud quidem efficiunt grana pini maioris et semen lini
11
et gluten albotin cum hec quod ipsa conferunt apostemati.
12
Et non oportet vt sis audax ad soluendum ventrem cum
13
rebus vehementis caliditatis et faciant lesionem et ad〈-〉
14
dant in nocumento. ¶ Et oportet vt sit eius somnus
15
super latus dextrum. ¶ Illud enim est ex eis que val-
16
de conferunt ad resolutionem eius. ¶ Medicine vero
17
singulares velantes ad illud sunt grana pini et
18
medulle et adipes temperate et ad caliditatem decliues.
19
¶ Et in farina fenugreci est lenificatio quedam cum
20
maturatione. Et costus est vehementis iuuami-
21
nis: nam cum ex eo sumitur in potu .ʒ.ß. vsque ad aureum
22
cum tille mixto aut cum vino confert manifeste. Et
23
quandoque confert ei sumen in potu oleum de neriden aut
24
oleum de balsamo aut oleum costinum cum aqua in qua
25
decocta sunt ruta et anetum. et dosis olei de neri-
26
den sit quantitas .ʒ.IIII. administretur illud hebdo〈-〉
27
mada vna et confert maxime. Et ex eis que conferunt
28
ad illud sunt seminis agnicasti pondus .ʒ.I. in qui-
29
busdam sirupis: et eupatorij pondus .ʒ.I. cum aqua
30
apij aut feniculi aut endiuie aut arnoglosse sic-
31
ce pondus aurei .I. et decoctio lupinorum in qua positum est
32
de spica aromatica vsque ad .ʒ.ß. aut de pipere mi-
33
nus hoc et amigdale amare in vino. et radix ar〈-〉
34
boris sanguis draconis iuuatiua est etiam: et cor〈-〉
35
tex arboris aldemest et bacce lauri et radix ami〈-〉
36
gdali et rrdix[*]rrdix corrupt for radix fu. et cicer nigrum et polium et came〈-〉
37
dreos et porri. Et ex medicinis compositis con-
38
ferentibus ad illud sunt trocisci de bdellio quo〈-〉
39
rum confectio. ¶ ℞. rosarum tritarum .ʒ.X. spice aro〈-〉
40
matice .ʒ.II. myrrhe .ʒ.I. costi .ʒ.I. et smasticis[*]smasticis corrupt for seminis masticis .ʒ.I.
41
amigdalarum amararum .ʒ.I. et .ß. bdellij .ʒ.III.
42
terantur medicine et dissoluatur bdellium cum
43
vino et conficiantur cum eo medicine et fiant in-
44
de trocisci. et potio eorum sit trium dragmarum cum
45
aqua mellis aut cum apozimate de seminibus:
46
et si fuerit caliditas cum aqua allubleb et endi-
47
uie. ¶ Et ex istis est medicamen asclepiadis factum
48
cum felle vrsi. Ipsum namque expertum est conferre per
49
illud quod in ipso est de speciebus medicinarum va-
50
lentium ad illod[*]illod corrupt for illud secundum conditiones suas quas diximus
51
et descriptio quidem eius. ¶ ℞. camepitheos:
52
prassij seminis apij montani: gentiane seminis agni
53
casti fellis vrsi sinapis seminis cucumeris scolopen〈-〉
54
drie radicum opoponacis anulorum. lacuen rubee
55
tinctorum seminis caulium aristologie piperis spice in-
56
de. costi seminis apij hortulani seminis endiuie vel
57
eruce et herbe iudaice polij opij eupatorij gra〈-〉
58
norum iuniperi partes equales: conficiantur cum
1
melle: et dosis eius pondus auellane cum vino. Et
2
ex eis que conferunt ad illud sunt dyacurcume et atta-
3
nasia et tyriaca et dyatessereon[*]dyatessereon i.e. dyatesseron et socrugene conferunt
4
ad illud. Et ex compositis lenibus in hoc est medica〈-〉
5
mem altaraxacon dictum in capitulo aldubellati et medicine
6
quas diximus in capitulo apostematum frigidorum absolute. Et cum ad〈-〉
7
ministraueris omni die trociscos almirberis per hebdo〈-〉
8
madam vnam qui bibantur in aqua et incipiatur a .ʒ.I. et .ß.
9
vsque ad .II.ʒ. et .ß. erit vltimum. ¶ Et vt aggregetur
10
aliquid huiusmodi aque administrando cardos et allabren[*]allabren corrupt for alsabren [cf. Venice 1564]
11
gradatim ex .ʒ.III. et .ß. vsque ad .ʒ.I. ¶ Et stude in
12
hoc ne faciat illud cadere ipsum in errectione et aperi
13
opilationem. ¶ Et ex potibus qui bibuntur est apozi〈-〉
14
ma costi et ramorum eupatorij et fenugreci et pas〈-〉
15
sarum .IIII. vncie cum vncijs .IIII. olei amigdalini aut
16
olei de nucibus recentibus. ¶ Aut apozima quod
17
℞. gentianam absinthium mellilotum passas ficus.
18
Aut apozima aristologie absinthij rute florum squinanti
19
et passulis et fenugreco. Et apozima lupinorum et
20
costi et absinthij. cum oleo de kerua. Et ex emplastris
21
bonis ad illud est vt emplastrum fiat cum amomo humido
22
aut sicco decocto cum vino pontico. Aut ex spica
23
cum oleo de fisticis cum prassio. Et expressio cum
24
aneto decocto. Aut emplastrum factum ex farina fenu〈-〉
25
greci et ficubus et ruta et melliloto et nitro. Aut
26
sumantur ammoniaci .ʒ. centum: bdelij .ʒ.XXV. croci .ʒ.〈-〉
27
XII. terantur omnia et conficiantur cum cerato facto ex cera
28
et oleo de alcanna secundum quod videtur. Aut emplastrum factum ex
29
farina fenugreci et stercore caprino et cordume-
30
ni et calamento et caulibus et vsnee et ruta. Et illi
31
quidem cuius causa est percussio et iam incipit apostemari et indurari
32
conuenientius ex emplastris est emplastrum rosarum cum sabren. Et ex
33
medicinis et regimine bonis cum administraueris po〈-〉
34
tiones et emplastra est vt ponantur super membrum vento-
35
se calefacte sine incisione: immo superponatur loco san-
36
guisuge: deinde administra medicinas que sunt fortio〈-〉
37
res in subtiliatione et resolutione et fac adherere loco
38
ea que sunt sicut nitrum et sulfur citrinum .V. diebus aut
39
hebdomada .I. deinde administra epithimata cum
40
synapi in omnibus .X. diebus postea fac vomere egrum
41
cum raphano. Quod si obediens fuerit apostema admini〈-〉
42
stra elleborum album. Et quando fit apostema cancer minoratur
43
spes in eo. nam si confert aliquid tunc est medicamen
44
asclepiadis quod est in antidotario absque felle vrsi.
45
¶ Cibi autem sint illi quorum digestio est velox sicut
46
vitelli ouorum sorbilium et sicut kisch ordei et cibus
47
eius qui habet opilationes in epate suo et parum vini quod
48
est subtile est bonum valde et abstineat a carne.
49
¶ De cura apostematum almirach lacerti. Capitulum .XVII.
50
ESt proxima curationi apostomatum[*]apostomatum corrupt for apostematum
51
epatis ex parte medicinarum nisi:[*]medicinarum nisi: corrupt for medicinarum: nisi quia auda-
52
cia ad repercuciendam materiam in primis et ad
53
resoluendum eam secundo est fortior. et
54
non timetur ex eis ex stipticitate et resoluente quod
55
timetur ex apostemate epatis.
56
¶ De cura apostematum masaraice. Capitulum .XVIII.
57
ESt similis curationi apostematum
58
concauitatis epatis.
1
¶ De percussione et obuiatione et casu super
2
epar. Capitulum .XIX.
3
QUoniam quandoque accidit obuiatio aut ca〈-〉
4
sus aut nocumentum super epar. tunc ne-
5
cesse est vt tu succurrras vt non acci-
6
dat ex eis fluxus sanguinis aut apostema magnum. Quod
7
si accidat apostema curetur cum eis que diximus de cura
8
apostematis quod succedit percussioni. Et quandoque accidit
9
ex eis vt additamentum maius de addimentis[*]addimentis corrupt for additamentis
10
epatis remoueatur a loco suo et proprie si fuerit ma-
11
gnum et accidit dolor sub hypocondrijs dextris
12
post percussionem aut saltum aut casum: et rectificat
13
istud commotio et excussio cum preperatione pectoris
14
illius qui habet illud et erectione illius. quare sedatur do-
15
lor subito cum reditione additamenti ad locum suum.
16
In alijs autem oportet vt incipiatur et fiat flobotomia. et si fuerit
17
caliditas vehemens tunc potetur et liniatur cum infrigidati-
18
uis apocrusticis. Si autem sanguis eius egrediatur tunc
19
ponantur cum eis stiptica. Et si non fuerit caliditas
20
vehemens neque cursus sanguinis aut iam fuerit se-
21
datum illud quod inde erat tunc tua intentio non erit nisi
22
vt resoluas sanguinem mortuum. Et si non fuerit pos〈-〉
23
sibile vt resoluas sanguinem aut pertransiuit terminum:
24
tunc administra resoluentia. Et non est aliquid simile epi〈-〉
25
thimati cum mumia et oleo arazaki. Et conferunt
26
omnibus illis medicine predicte in capitulo apostematum euenientium ab
27
obuiatione. Medicamen conferens ad illud in principio
28
cum est caliditas et inflatio aut timetur cursu sangui-
29
nis. ℞. reubarbari balaustie sanguinis draconis. alu〈-〉
30
minis iameni partes equales: et dosis eius fit aureus .I.
31
cum aqua cydoniorum. Quod si non fuerit illic caliditas
32
plurima: et volueris administrare medicinas quibus
33
sit repercussio cum resolutione aliqua et confortatione: tunc
34
confert ad illud hoc compositum. ℞. karabe .ʒ.X. rosarum
35
rubeum .ʒ.V. melliloti .ʒ.X. acatie .ʒ.IIII. spice inde croci
36
amborum ana .ʒ.VI. masticis corticis capparis amborum
37
ana .ʒ.IIII. luti armeni .ʒ.VII. nucis cupressi .ʒ.VIII. con〈-〉
38
ficiantur cum aqua arnoglosse et fiant inde trocisci quo-
39
rum vnusquisque sit vnius aurei. ¶ Medicamen bo-
40
num. ℞ aque neilon .ʒ.X. lacce ablute .ʒ.VII. et reusini
41
.ʒ.IIII. croci .ʒ.III. et .ß. hasce .ʒ.IIII. ciceris nigri .ʒ.〈-〉
42
VII. myrrhe .ʒ.V. luti armeni .ʒ.X. conficiantur cum oleo
43
de lilio in quo posita sit mumia et fiant inde trocisci
44
et sumantur in potu et dosis sit vsque ad .ʒ.III. Et
45
reusini et lutum sigillatum cum miscentur cum aliquantu-
46
lo de granis myrthi sunt res magis iuuatiue
47
ad hoc in eis que ego sum expertus. ¶ In fine
48
autem rei et cum non cauetur ab inflatione et apostematione oportet
49
vt in potu sumantur de hoc trocisco. ℞. reusini lac〈-〉
50
cam et zinziber fiant ex eis trocisci. ¶ Et quandoque ponitur
51
cum eis aliquid arsenici citrini: quoniam ipsum est mira〈-〉
52
bilis virtutus[*]virtutus(?) corrupt for virtutis in repercussione et resolutione san-
53
guinis: sumatur in potu ex hoc et liniatur super
54
ipsum huiusmodi epithima. ¶ ℞. xiloaloes et cro〈-〉
55
cum et baccas lauri et bdelium et calamum aroma〈-〉
56
ticum et masticem et ceram et oleum alraxaki et
57
almeisus fiat emplastrum et ponatur.
58
¶ De scissura et incisione in epate. Capitulum .XX.
1
EXistimauit Hipocrates quod moritur ille cuius
2
disrumpitur epar et accidit separatio com-
3
munis ex eo corpori ipsius et venis eius.
4
¶ In illo autem quod est minus hoc quandoque est
5
spes. ¶ Et quandoque accidit illic vrina sanguinis et
6
solutio ventris cum eo secundum duo latera epatis.
7
¶ De cura. Capitulum .XXI.
8
CUra illius est cum medicinis stipticis et
9
glutinatiuis secundum quod scis. Et secundum quod di〈-〉
10
ctum est in capitulo sputi sanguinis:
11
et quandoque confert ei dare in potu pondus .ʒ.〈-〉
12
II. de rosis cum aqua frigida. Aut dare ei in po〈-〉
13
tu balaustias aut facere emplastrum ex eis.
14
¶ Tractatus .IIII. de humiditatibus quibus ac-
15
cidit causa epatis vt expellantur egrediendo et
16
coartentur occultando.
17
¶ De speciebus expulsionum rerum in epate. Capitulum .I.
18
QUandoque diuersificantur expulsio〈-〉
19
nes in substantia eius quod expellitur et quandoque
20
diuersificantur causa eius propter quod
21
expellitur. ¶ Substantia vero eius
22
quod expellitur quandoque est res chimo〈-〉
23
sa: et quandoque est aquosa. Et quandoque
24
est res ablutiua: et quandoque est colerica. et quandoque est
25
virulenta. et quandoque est nigra subtilis: et nigra sicut
26
fex est nigra melancolica: et quandoque est fetida: et quandoque
27
non fetida: et quandoque est sanguis purus. et quandoque ex-
28
pellitur similis ei ex via stomaci cum vomitu et significat ipsum
29
priuatio doloris: et quandoque est res grossa nigra que
30
est substantia carnis stomaci vel epatis. ¶ Causa autem
31
eius propter quod expellitur quandoque est apostema quod rumpi-
32
tur. Aut opilatio que aperitur et expellitur. Aut scis-
33
sura: aut vlcus: aut corrosio: aut debilitas reten〈-〉
34
tiue. quare non retinet illud quod in ipso comprehendi-
35
tur. Aut debilitas attractiue quare non attrahit.
36
Aut digestiue et non digerit illud quod comprehen〈-〉
37
dit in ipso. ¶ Et quandoque non recipit ipsum corpus: et
38
expellit ipsum. Aut fortitudine expulsiue. Aut
39
malitia complexionis calide liquefactiue. Aut frigide
40
debilitantis ex causis infrigidantibus: et ex eis sunt
41
euacuationes plurime. Aut est propter repletionem quam ne〈-〉
42
cesse est naturam expellere. Et quandoque est repletio secundum
43
corpus totum. ¶ Et quandoque est in ipso epate quando bona
44
est generatio sanguinis: sed moratur in ipso sanguis
45
et non penetrat ad venas propter constrictionem earum:
46
aut propter debilitatem attractiue in ipso: aut propter opi〈-〉
47
lationes aut apostemata que diximus. ¶ Et quandoque est
48
causa repletionis qua expellitur dimissio exercitij aut
49
additio in cibo: aut incisio membri secundum quod diximus
50
in libro vniuersali aut retentio cursus consueti emorroydarum
51
aut menstruorum: aut aliorum. ¶ Et quandoque causa est mor-
52
dicatio et acuitas materiei cogens naturam ad expellen〈-〉
53
dum: licet virtutes nondum fecerint in ea operationem
54
suam quam facerent si non esset hoc nocumentum. Et
55
quandoque associatur illud quod inuenit in via et fit ei labo〈-〉
56
riosum et inobediens. Et quandoque fit huiusmodi in crisi-
57
bus. ¶ Et quandoque causa non est in ipso epate: immo in
58
mesaraica. et quamuis non sunt possibiles in mesaraica
1
omnes modi isti causarum est tamen possibile vt sint
2
ex parte apostematum et opilationum: nam si fuerit in ea
3
primum possibile est vt epar attrahat et mesaraica
4
non attrahat. quare accidit ex ea res de qua cura〈-〉
5
tur: quamuis attractio dignior sit epati non mesarai〈-〉
6
ce et non est attractio mesaraice solius attractio
7
de qua curetur. ¶ Et multotiens quidem est solu-
8
tio ventris epatica: quoniam corpus non recipit nutri〈-〉
9
mentum et redit propter opilationem: aut propter aliud.
10
¶ Et omnes species harum expulsionum nituntur in ve-
11
ritate: aut ad debilitatem: aut ad fortitudinem.
12
¶ Sunt ergo ea que fit ex scissura et vlcerosa: et
13
pertinens ad malitiam complexionis et debilitatem virtutis
14
de genere debilitationis vel debilitatiuo. ¶ Et
15
apertio opilationum et eruptio aldubellati et ex〈-〉
16
pulsio superfluitatum de genere fortitudinis. ¶ Uir-
17
tus enim dum non confortatur non potest aperire aldubel-
18
lati. et superfluitas sanguinis corrupti propter mul〈-〉
19
titudinem aggregationis et paucitas suctionis ex
20
eo et superfluitas sanguinis plurimi et alia. ¶ Et
21
quando egreditur sanguis fetidus non oportet vt existimetur
22
quod illic sit debilitas. quandoque enim fetet propter longitudi〈-〉
23
nem more: deinde expellitur: et est quasi fex nigra.
24
cumque superfluit expellit ipsum natura sicut ostendimus
25
etiam in venis: verum illum qui expellitur a virtute se-
26
quitur lenitas et est cum eo sanitas dispositionum. ¶ Et
27
quando non est fetens in omni dispositione mala: tunc eger est
28
dignior vt non sit in dispositione mala. ¶ Et simi〈-〉
29
liter quandoque est in expulsionibus colorum diuersorum
30
leniias[*]leniias corrupt for lenitas: et errat qui retinet hos colores diuersos
31
in omni dispositione. Et vehementior error eius est qui
32
retinet eos cum opilatiuis constipatiuis. ¶ Et sci〈-〉
33
as quod non elongatur quin virtus debilitetur et non se〈-〉
34
paret superfluitates: et non expellat repletionem. de-
35
inde accidat ei vt confortetur virtus: aut perueniat de
36
preparatione materierum et apertione opilationum cum
37
quo facilis fiat expulsio inobedientis et expellan-
38
tur superfluitates. ¶ Et causa quidem in solutione ven-
39
tris chilosa que est causa epatis et eorum que sequun〈-〉
40
tur ipsum: aut est propter debilitatem attractiue que
41
est in epate: aut propter opilationes et apostemata que
42
sunt in concauitate eius: aut in mesaraica: ita vt
43
non attrahat et non alteret omnino. et egestio dicam iudicium
44
harum opilationum in capitulo intestinorum. et est ex eis que
45
cum dimittuntur arefaciunt et deijciunt virtutem: et
46
quando retinentur inflant in superioribus et nocent eis et
47
constringunt anhelitum. ¶ Materierum vero chilo〈-〉
48
sarum multitudo est quod ipse sunt augmentatiores
49
virtute attractiua que est in epate quare remanet
50
maior pars earum non attracta. et quandoque est causa in hoc
51
vehementia appetitus stomaci et superfluitas eius. Et
52
causa in solutione ventris lauatiua est debilitas virtu〈-〉
53
tis alteratiue separatiue que est in epate: aut augmen〈-〉
54
tum patientis super agentem et debilitatio retentiue:
55
et est tunc similis solutioni ventris lauatiue epatis de〈-〉
56
bilis. Et causa eius est vomitus et colerica pas-
57
sio ab eo quod non tolerat stomacus debilis: et expellitur
58
ante complementum operationis propter debilita-
1
tem retentiue cum ergo non est propter debilitatem re〈-〉
2
tentiue: tunc est propter debilitatem alteratiue. Et vterque
3
debilitates sequuntur omnem complexionem. sed plurimum de〈-〉
4
bilitatis retentiue est propter caliditatem tantum: aut propter
5
frigiditatem tantum in vtrisque dispositionibus: nam ablutiua
6
conuertitur ad illud quod est plus sanguineum propter
7
vehementiam consucitionis corporis: deinde ad illud
8
quod est turbidum. ¶ Et eius quidem que facta est a ca〈-〉
9
liditate est signum aliud et facte a frigiditate est signum
10
aliud que ego dicam. ¶ Et causa in solutione ventris
11
colerica est multitudo colere: et fortitudo expulsi〈-〉
12
ue. ¶ Et causa in virulentia est adustio sanguinis et
13
humorum et liquefactio eorum. et quandoque perducit ad adustio〈-〉
14
nem corporis ipsius epatis. et quod ipsum educit post hu〈-〉
15
mores diuersos. ¶ Et quandoque fit virulentia propter
16
resudationem apostematis: aut dubellati. et sepe
17
fit resudatio ex epate et fit ventris solutio perio-
18
dica. ¶ Et causa in facta que est similis feci: aut est eru〈-〉
19
ptio dubellati: aut opilationis apertio. aut corro〈-〉
20
sio. et vlcera putrida: aut adustio sanguinis et alteratio
21
in partibus epatis propter paruitatem penetrationis
22
cum caliditate epatis et eorum que sequuntur ipsum:
23
aut alteratio eius in venis cum est vehementis ca-
24
liditatis et corrumpit ipsum: et non sugit ex eo cor〈-〉
25
pus: quare ingrossantur et fit sicut fex fetida vehe-
26
mentis fetoris: et in ipso est additio ebullitionis et
27
liquefactionis et amaritudinis propter dominium
28
colere. et quando corrumpitur hac corruptione: ex-
29
pellit ipsum natura fortis: et significat corruptio-
30
nem complexionis in membris et est proculdubio continens
31
debiles: et extenuatos. Et differt a melancolica per
32
colorem et substantiam et fetorem: nam ipsa est minor illa
33
in nigredine per colorem et substantiam. et fetor ipsius
34
vehemens est cuius similis non est melancolie: aut
35
frigus inspissans sanguinem: et congelans ipsum
36
aut debilitas epatis propter quam perducit ex laua〈-〉
37
tiua ad sanguineam: et ad feculentam: et non est subi〈-〉
38
to nisi raro. ¶ Et plurimum cum fit subito est a
39
complexione calida adurente. Frigida enim facit
40
ipsum rem non digestam: et calida adurens conturbat
41
ipsum sicut fex. Sed propter egressionem ipsius car〈-〉
42
nis epatis est adustus grossus. ¶ Et causa in san〈-〉
43
guine puro est virtus fortis non faciens necessarium:
44
vt remoueatur superfluitas a sanguine tempore in
45
quo alteretur et expellat ipsam. et quandoque fit pro〈-〉
46
pter solutionem continuitatis. Inquit Hypocrates. Il-
47
le cuius epar repletur aqua: deinde erumpit il-
48
lud ad panniculum ventris: tunc cum repletur ven〈-〉
49
ter eius moritur. ¶ Et scias quod plurimum potus
50
vini passi recentis facit cadere in solutionem ven-
51
tris epaticam. ¶ Et cum retentio solutionis con〈-〉
52
turbat et eius solutio facit acquirere tranquillita-
53
tem est mortale. ¶ Et scias quod cum longo egritudini
54
senis succedit fluxus ventris est timorosum. ¶ Et
55
cum eius fluxus retinetur cum nocumento tunc eius
56
fluxus est epaticus: et eius copus non recipit nu〈-〉
57
trimentum propter exiccationem viarum.
58
¶ De signis. Capitulum .II.
1
DIfferentia quidem inter solutionem ven-
2
tris epaticam et eam que fit ab intestinis
3
est: quoniam humores mali egredientes et
4
sanguis ex intestinis sunt cum rasura do〈-〉
5
lorosa et pungitiua et paulatim secundum continuationem:
6
et epatica fit sine dolore et est plurima et non est
7
semper continua in omni hora. ¶ Et quandoque distin〈-〉
8
guit inter vtrasque permixtio cum egestione et separatio
9
ab ea et postpositio ab ea. ¶ In epatica enim ve〈-〉
10
nit post egestionem parum permixtionis. ¶ Differentia
11
vero inter solutionem ventris epaticam et stomaticam
12
est: quoniam epatica egreditur chilosa equalis in qua iam
13
stomacus efficit quod ei inerat et remansit impressio epa〈-〉
14
tis in ipsa. et si esset stomatica ostenderetur ex ea
15
quod cum solutione egreditur indigestum: et grauaret
16
super stomacum et esset cum ea nocumentum stomaci
17
plurimum. ¶ Et quandoque egreditur aliquid indige〈-〉
18
stum non propter stomacum solummodo: immo propter communi-
19
tatem epatis etiam ad stomacum. verum pertinet ad sto〈-〉
20
macum: quoniam nocumentmu[*]nocumentmu corrupt for nocumentum est in operatione eius.
21
¶ Et differentia inter solutionem ventris chilo-
22
sam sanguineam que est ex epate et illam que est ex
23
mesaraica est: quoniam cum illa que est ex mesarai-
24
ca: non sunt signa debilitatis epatis in vrina et
25
alijs. ¶ Sed differentia inter virus factum ex vlcere
26
aut resudatione apostematis: et factum ex partibus alijs est:
27
quoniam ante primum est febris et hoc aliud incipit sine
28
febre: quod si febricitat post illud: tunc est illud propter
29
causam aliam. ¶ Et cum virus quod diximus est ex mesa〈-〉
30
raica et ex apostematibus in ipsa est fluxus ventris chilo〈-〉
31
sus purus absque signis debilitatis in ipso epa-
32
te ex apostemate aut dolore resoluente colorem. Et est fe-
33
bris que ipsum communicatur debilis. ¶ Et ad vltimum vi-
34
rus epaticum est decliue ad albedinem et rubedinem
35
ac si ipsum sit sordes aut pus et sanguis: et me-
36
saraice decliuius ad albedinem et citrinitatem quasi sit
37
virus vlceris. ¶ Uerum differentia inter solutionem ventris
38
que est ab vlceribus et corrosionem et dubellet et inter
39
illam que est a virtute est: quoniam cum illa que est a virtute re〈-〉
40
peritur lenitas et egrediuntur cum ea colores diuersi
41
extranei et non sunt cum ea signa apostematum. Et quandoque sunt
42
ante ipsam opilationes. Et quocunque modo sit non ante-
43
cedunt eam febris et arefactio: neque antecedit eam solutio ven〈-〉
44
tris lauatiua aut sanguinea subtilis virulenta.
45
¶ Et illa que est causa apostematum retinet sanguinem et corrum-
46
pit ipsum et non sunt ibi dubellati. ¶ Signum vero
47
eius est vt sit illic apostema et non sit illic signum collectio〈-〉
48
nis: et sit primo subtilis virulenta resudatiua: deinde
49
ingrossetur in fine rei. ¶ Et illa que fit propter debilitatem
50
epatis incipiens ex lauatiua et peruenit ad feculen〈-〉
51
tam antecedit illud et raro fit subito. Quod si fit subi〈-〉
52
to cum alteratione coloris et casu virtutis: tunc ipsa
53
etiam est a debilitate. Et cum causa est complexio significat ipsam
54
signa eius. ¶ Et feculenta cuius causa est caliditas si〈-〉
55
milatur sanguini adusto et antecedunt eam liquefa〈-〉
56
ctio humorum et membrorum et fluxus ventris virulentus
57
et sitis et paucitas appetitus et vehementia rube〈-〉
58
dinis aque. Et quandoque sunt cum ea febres et est eius
1
egestio sicut egestio febris pestilentie in vehementia feto-
2
ris et grossitudine et tinctura coloris: deinde egre〈-〉
3
ditur in fine eius sanguis niger. ¶ Et illa cu-
4
ius causa est frigiditas est similis sanguini putrefacto in
5
seipso non sicut caro liquefacta. et neque est mul〈-〉
6
ta vehementia fetoris: immo fetor eius minor est
7
fetore calide: et est minoris nigredinis quam calida
8
et est minoris coloris. ¶ Et quandoque est sanguis
9
subtilis niger quasi sit sanguis aliquo modo fecu-
10
lentus non congelatus: et est incessus eius laua-
11
tiuus plus: et sitis in principio sui parua: et appe〈-〉
12
titus cibi est plurimus: deinde in fine sui perducit
13
propter sui putredinem ad febres: et deijcit virtutem etiam
14
et perducit ad hydropisim: et ad vltimum est longi-
15
tudo cum extensione dispositionis. et significatur illud quod
16
associatur complexionali ex humiditate et siccitate per
17
dispositionem eius quod egreditur in substantia sui et per sitim.
18
¶ Et illa que fit propter resudationem apostematis aldu〈-〉
19
bellati quandoque est pus grossum et sanguis feculen〈-〉
20
tus: et humores plurimi sicut fit in opilationibus:
21
verum signa aldubellati et maturationis eius et eru〈-〉
22
ptionis ipsius sunt sicut iam sciuisti et cognoui〈-〉
23
sti ante. ¶ Et quandoque currit ad dubellati et apostemata
24
in principio sui virus subtile: deinde cum erum〈-〉
25
pitur egreditur sanies et quandoque currit cum ea san-
26
guis. ¶ Et illa quidem fit[*]fit corrupt for que fit ab vlcere aut corrosione
27
est cum dolore in partibus epatis et cum paucita〈-〉
28
te eius quod egreditur et remanet: et antecessione fa〈-〉
29
cientium necessario vlcera et corrosionem. ¶ Et
30
illa in qua est illud quod egreditur ex ea ipsa caro
31
epatis: est nigra grossa et associatur ei debilitas
32
circa mortem et quandoque moritur. ¶ Et illam que fit
33
propter repletionem et a rerentione[*]rerentione corrupt for retentione cursu: aut incisione
34
membri aut immissione exercitij aut similibus significat
35
quod est causa eius: et fit subito cum multitudine et ab-
36
scissione veloci et paroxismo. ¶ Et in omni cu〈-〉
37
ius res protenditur in fluxu ventris longo siue sit
38
feculentus siue virulentus aut alius: ad hoc vt
39
cum fluxu egrediatur nigrum parum habetur spes. et confor〈-〉
40
tasse[*]confortasse corrupt for fortasse conferunt ei medicine fortes stiptice parum
41
glutinatiue: verum earum vltima consecutio non perdu〈-〉
42
cit ad sanitatem. ¶ Huius vero capituli curationem
43
postponemus vsque ad capitulum solutionis ventris.
44
¶ De cacesia. Capitulum .III.
45
QUando corrumpitur digestio epatis et communi-
46
cat super ipsum debilitas accidit in primis
47
dispositio antecedens hydropisim et no-
48
minatur cacesia et appropriatur nomine
49
corruptionis complexionis. ¶ In primis itaque permu〈-〉
50
tatur color corporis et faciei ad albedinem et ci-
51
trinitatem. ¶ Et apparet inflatio in palpebris et
52
facie et extremitate manuum et pedum. ¶ Et quandoque
53
expargitur in totum corpus ita vt fiat sicut massa
54
et consequitur ipsam corruptio digestionis. ¶ Et quandoque
55
appetitus fit fortis: et est natura in sui retentione. et
56
resolutione secundum ordines. ¶ Et similiter est dispositio sin-
57
copis eius quandoque et vigilliarum[*]vigilliarum i.e. vigiliarum et elongationis eius
58
a vijs vel ab his et minorantur cum ea vrina et su〈-〉
1
dor et multiplicatur ventositas et fortis fit infla-
2
tio in mirach et quandoque inflantur testiculi. ¶ Et cum
3
accidit ei vlcus fit difficilis eius consolidatio propter
4
corruptionem complexionis. ¶ Et quandoque accidit in com-
5
missuris et gingiuis calidas[*]calidas corrupt for caliditas et pruritus propter va-
6
porem corruptum ascendentem: et fit corpus debile
7
mollificatum. ¶ Et quandoque accidit cacesia propter
8
aggregationem aque in pulmone. ¶ Et fit for〈-〉
9
ma patientis eam similis forme hydropisis.
10
¶ De hydropisi. Capitulum .IIII.
11
YDropisis est egritudo materialis cuius
12
causa est materia exuberans frigida ingrediens
13
membra et consequuntur vel crescunt per eam:
14
aut membra manifesta omnia: aut loca
15
vacua partium in quibus sunt regimen nutrimenti et
16
humores. ¶ Et diuisiones eius sunt tres scilicet ypo〈-〉
17
sarcha in qua causa est materia flegmatica penetrans cum
18
sanguine in membra. ¶ Et asclites in quam causa est
19
materia aquosa effusa in spacium ventris inferioris et
20
que sequuntur ipsum. ¶ Et tympanites in qua causa
21
est materia ventosa sparsa in illas partes. ¶ Et hydro〈-〉
22
pisis quidem habet causas et iudicia communia. et omnis hydropi〈-〉
23
sis habet causam et iudicium commune. ¶ Et non quidem accidit
24
hydropisis absque egritudine epatis propria: aut
25
propter communitatem: licet quandoque egrotet epar et non accidat
26
hydropisis. ¶ Et cause hydropisis omnino aut sunt
27
proprie epatice: aut sunt cum communitate. ¶ Et causarum
28
propriarum dignior et communior est debilitas digestionis
29
epatice et ipsa est quasi causa coniuncta. ¶ Cause vero an〈-〉
30
tecedentes sunt omnes egritudines capitis complexio〈-〉
31
nales et instrumentales: sicut paruitas et opilationes et
32
apostemata calida frigida et mollia et dura opilantia ori-
33
ficium vene ascendentis et durities siphac continen-
34
tis. ¶ Et complexionales sunt inflammantes: et faciunt
35
hydropisim plus illis cum gradatione resolutionis
36
innati caloris: aut extinctionis eius subito. Intelli〈-〉
37
go autem per resolutionem huiusmodi illud quod sciunt medici
38
quod calori innato accidit resolutio paulatim aut extin-
39
ctio siue sit ex calido: siue ex frigido: sicut potu
40
aque frigide in ieiunio et post balneum et exercitio
41
et coitum et humectante superfluo et exiccante post liquefa〈-〉
42
ctionem. ¶ Et euacuationes superflue per sudorem et vrinam
43
et solutionem ventris et rasuram et menstrua et emor-
44
roydas. et nocibilior euacuationum est euacuatio sanguinis.
45
¶ De egritudinibus vero officialibus dictum
46
est in capitulo cuiusque earum qualiter perducit ad hy〈-〉
47
dropisim. ¶ Cause autem hydropisis cum communitate ad
48
ipsum. Aut sunt per communitatem cum corpore toto ita
49
vt calefiat sanguis eius valde. Aut infrigidetur
50
valde propter aliquam causarum. Aut est propter fri-
51
gus stomaci et malitiam complexionis eius: et
52
proprie cum succedit fluxui ventris sanguino-
53
lento. Aut est propter mesaraicam. ¶ Aut propter communita〈-〉
54
tem splenis propter magnitudinem suam propter apostema〈-〉
55
ta in ipso dura: aut lenia calida: aut multitudi-
56
nem euacuationis melancolie. et perducit superfluitas
57
eius per illud quod acrescit de virtute melancolie mo-
58
te ad debilitatem epatis et infrigidationem eius et
1
applicationem nocumenti eius ad ipsum sicut
2
peruenit ad cerebrum et variatur. ¶ Et magnitudo
3
splenis perducit ad hydropisim et ad debilitatem
4
epatis propter duas causas. ¶ Una earum est multitu-
5
do eius quod extrahit de epate et remouet virtu-
6
tem eius. Et altera est cum debilitate virtutis
7
epatis secundum semitam quod ei contrarius est: vt quod prohibet
8
ipsum generare sanguinem bonum. ¶ Et quandoque est per
9
communitatem renum et propter frigiditatem renum: aut propter caliditatem
10
eorum proprie: aut propter opilationem in eis et duritiem: qua〈-〉
11
re non attrahunt aquositatem quamuis renes egritu〈-〉
12
dinem non habeant. ¶ Et quandoque fit propter intestina et
13
egritudines eorum: et proprie orbi: propterea quia est ei pro〈-〉
14
pinquum. ¶ Et propter vesicam et matricem: aut pulmonem
15
aut diaphragma. ¶ Et non est omne quod accidit
16
propter communitatem renum propter complexionem eorum: immo quandoque est
17
propter opilationes eorum: et apostemata ipsorum: quare non attra〈-〉
18
hunt. ¶ Et similiter est dispositio in eis que accidunt propter
19
communitatem intestinorum. Non enim omnia sunt propter alteratio〈-〉
20
nem dispositionis intestinorum in qualitatibus tantum:
21
immo quandoque sunt propter dolores intestinorum ex punctu〈-〉
22
ra et rasura: et colica vehementis doloris et alijs:
23
quare debilitatur epar propter illa. ¶ Et similiter illud quod
24
fit propter communitatem matricis non est in qualitate eius
25
tantum: immo propter dolores eius et retentionem menstruo〈-〉
26
rum in ea. ¶ Et quandoque fit propter communitatem ficteris propter
27
retentionem sanguinis emorroydarum similiter in membris
28
alijs predictis. ¶ Et plurimum quidem communicant membra
29
fecis cum concauitate et membra prouocationis et an-
30
helitus cum gibbositate. ¶ Uerum plurime communi-
31
cationis perducentes ad hydropisim sunt communicatio-
32
nes cum renibus et orbo et splene et mesaraica
33
in stomaco. ¶ Quidam autem dixerunt quod quandoque accidit
34
hydropisis propter apostemata accidentia in locis vacuis pro〈-〉
35
prie igneis: propter malitiam complexionis ledentem epar:
36
et nocentem ei aut sanguinem melancolicum qui multotiens
37
coartatur in eis et generat opilationes in eis que vi〈-〉
38
cina sunt illis perueniendo ad ea: et egestionem sangui〈-〉
39
nolentam: et est plurimum perducens ad hydropisim post
40
tolerantiam doloris confirmati in partibus illorum qui
41
forsitan non resoluitur per medicamen et euacuationem.
42
¶ Et hic est sermo non bonus. ¶ Et deterior
43
quidem hydropisis est illa que est cum egritudine
44
acuta. ¶ Et sunt homines quidam quibus videtur quod hypo-
45
sarcha est deterior alijs: quoniam corruptio in ipsa
46
communicat epati et omnibus venis corporis et carni: ita
47
vt destruatur plurimum digestionis tertie. ¶ Et ex eis
48
sunt quibus videtur quod ipsa sit leuior alijs: ita vt sit le-
49
uior tympanite: verum dignius est vt sit asclites
50
malignior illis omnibus: deinde hyposarcha sit
51
aliqua que est leuior omnibus. et sit ex ea alia que
52
est valde mala: et illud secundum considerationem causarum fa-
53
cientium cadere in ipsam. ¶ Et in manifesta qui〈-〉
54
dem dispositione: et in plurimo quod quidem experimen〈-〉
55
tum facit esse necessarium oportet vt sint species hyposarche
56
leuiores: et non oportet necessario vt de eis sit deterior
57
secundum quod est in illis reliquis. ¶ Et homo de quo vehe〈-〉
58
mentius timetur cum aduenit ei hydropisis est
1
ile cuius complexio naturalis est calida et sicca. Non enim
2
egrotat per contrarium sue complexioni[*]complexioni corrupt for complexionis nisi propter rem magnam.
3
¶ Hydropisis autem eueniens propter duritiem splenis
4
magis salua est quam adueniens propter duritiem epatis:
5
immo est in qua speratur curatio. ¶ Et quandoque do-
6
minatur materia hydropisis adeo donec faciat acci-
7
dere disniam et constrictionem anhelitus et solutionem ven〈-〉
8
tris et illud significat propinquitatem mortis in tribus
9
diebus. et quandoque alteratur anhelitus propter complexionem
10
officialem et hec est magis salua. ¶ Et quandoque acci〈-〉
11
dunt eis prope mortem vlcera oris et gingiuarum pro〈-〉
12
pter malitiam vaporum: et in fine eius accidunt vlcera
13
in corpore propter malitiam complexionis sanguinis. ¶ Et
14
dicitur quod quando descendit ex hydropico quod est sicut ca〈-〉
15
ro pronunciat mortem eius. ¶ Et si alicui accidit
16
hydropisis habenti melancoliam resoluitur melancolia propterea quia
17
hydropisis humectat eam. ¶ Et scias quod fluxus
18
ventris in hydropisi mortalis est. ¶ Et oportet quidem
19
vt habens hydropisim sciat illud quod de ipso primum
20
inflatur scilicet an sit femur: aut pedes: aut dorsum et
21
partes renum et alchatim et ex intestinis. ¶ Et oportet
22
vt sit natura in leuitate et siccitate cognita. Natura
23
enim sicca melior est quam cum ipsa est lenis: etiam pro〈-〉
24
prie in incipiente ex alchatim et renibus. ¶ Et
25
cum incipiente quidem ex alchatim multiplicatur le〈-〉
26
nitas nature propter reuersionem humiditatum cibi ex eo
27
ad intestina: et siccitas in incipiente ex anterio-
28
ri est plus. ¶ Et oportet vt cognoscas dispositionem loco〈-〉
29
rum sicut vmbilici et ventris et femoris etiam an sit
30
tabefacta vel tenuis: aut carnosa. Carnosa enim
31
significat fortitudinem et tolerantiam solutionis ventris.
32
¶ Et considera etiam an semur[*]semur corrupt for femur communicet in inflatione:
33
aut non communicet: et quando communicat timetur resudatio. et re〈-〉
34
sudatio quidem putrefacit et liquefacit: et facit acci〈-〉
35
dere in vlcera maligna difficilia ad sanandam.
36
¶ De causis proprijs asclitis. Capitulum .V.
37
CAusa coniuncta in ipsa est quod superfluitas
38
aquosa non egreditur ex parte sui exitus
39
quare reuertitur necessario et fluit ad alium
40
locum quam ad illum in quo comprehendi et
41
constringi solet necessario. Aut secundum semitam resudatio-
42
nis. Aut separationem ventositatis quam resoluit
43
coartatio. Aut propter multitudinem materiei. Aut propter ve〈-〉
44
hementiam expulsionis qua expellitur natura a necessi〈-〉
45
tate vincente in vijs quas habent superfluitates ad
46
spatium ventris et ad concauitatem ventris in qua
47
sunt intestina. ¶ Et plurimum stationis eius non est
48
nisi inter zirbum et inter siphac intrinsecus non propter
49
resolutionem zirbi: immo non nisi corrosione zirbi.
50
¶ Et tu iam sciuisti quod expulsio naturalis quandoque pe〈-〉
51
netrat apertionem in ossibus nedum ab alijs. ¶ Aut
52
secundum semitam scissure aliquorum meatuum qui preparati
53
sunt a cibo ad epar: quare attrahitur aquositas
54
ad eos antequam ad epar. aut secundum semitam quam di-
55
xerunt quidam antiquorum sublimium: et secuti sunt eam
56
quidam antiquorum posteriorum slicet quod illa reuersio est ex
57
orificijs venarum que perueniunt ad sumen in
58
vtrisque lateribus. Et sumitur ex eis cibus ex ori-
1
ficijs que sunt venientia ad ipsum et egreditur ex
2
eis vrina: nam infantes dum sunt in ventre min〈-〉
3
gunt ex sumine et orti antequam ligentur mingunt
4
etiam ex sumine. Cumque prohibetur ex eo latere tendit ad
5
vesicam: cum ergo necessitatem faciunt opilationes et
6
resistentia virtutum expulsiuarum ex partibus alijs
7
expellitur aquositas in illis venis: donec perueniat
8
ad orificia earum. Cumque non inueniunt meatum
9
ad sumen dilatantur ad ventrem et aperiuntur et fiunt
10
valde latiores secundum comparationem ad creationem
11
suam primam: et coartantur meatus qui sunt apud
12
gibbositatem. Ipse enim sunt stricti: et augmentatur
13
strictura eorum plusquam illorum qui sunt apud concaui-
14
tatem. ¶ Et non elongatur quin sit euacuatio aquo〈-〉
15
sitatis ex ventre adueniens ex istis partibus. ¶ Et
16
medicina quidem inuenit viam per eas ad epar: de-
17
inde ad intestina. ¶ Et causa quidem huius cause con-
18
iuncte: aut est in virtute separatiua aut in materia sepa〈-〉
19
ratiua: aut in vijs. ¶ Cause[*]Cause corrupt for Causa itaque que est in virtu〈-〉
20
te separatiua est: quoniam separatio est communis inter virtu〈-〉
21
tem expulsiuam in epate: et virtutem attractiuam in re〈-〉
22
nibus cum ergo debilitantur ambe: aut vna earum:
23
aut fuerit in vijs opilatio: et proprie cum est in reni〈-〉
24
bus vel in venis apostema durum: et non separatur aquo-
25
sitas: et non recipit eam corpus: et non tolerant
26
eam vie: tunc necessario est vnus modorum casuum hy-
27
dropisis asclitis. Et propter hoc quandoque accidit hydropi〈-〉
28
sis propter debilitatem et egritudinem in epate solum.
29
¶ Causa autem que est in separato est vt sit aquositas
30
plurima valde vltra quam virtus separare possit: aut
31
sit non bene digesta. ¶ Et aquositas quidem fit
32
plurima valde propter potum aque frigide plurime. Et
33
similiter propter vehementiam sitis dominantis propter complexionem
34
in epate facientem sitim. Aut propter causam aliam facien-
35
tem sitim. Aut propter opilationem cum qua non attrahitur
36
ad epar aliquid de quo sit curandum: quare assidua
37
fit sitis super multitudinem potus. Aut quoniam aqua
38
non confert siti. Aut quia calida est non frigida. Aut quia in
39
ipsa est qualitas faciens sitim ex salsedine aut
40
baurachitate aut alijs. ¶ Pars autem alia est quoniam
41
propterea quod non equatur dispositio digestionis cibi humidi
42
recipiunt corpus: et epar partem cibi humidi et re-
43
dit pars eius et implet vias: et quandoque perducit ad causam
44
hydropisis asclitis predicte si dominatur aquositas aut
45
tympanitis si dominatur ventositas et illud in digestione
46
secunda. ¶ Causa autem que est in vijs est vt sint illic apostema
47
et opilationes prohibentia aquositatem ab inceptione vie
48
sue: et penetratione in parte sua: immo prohibet et conuer〈-〉
49
tit eam ad partem aliam quam viam suam. ¶ Et quando expellit
50
natura ex hydropico aquositatem hydropisis per seip-
51
sam significat euasionem. ¶ Et in pluribus horis cum ca-
52
tarrum patitur hydropicus redit inflatio in spacio
53
trium dierum: et secundum plurimum fit illud ex ventositate.
54
¶ Inquit Hypocrates ab illo qui habet flegma plurimum inter
55
diaphragma et stomacum feciens[*]feciens corrupt for faciens ei dolorem: tunc cum
56
ipsum vadit in venis vsque ad vesicam resoluitur egri〈-〉
57
tudo. ¶ Inquit Galienus melius est vt precipitetur flegma
58
ad femur non ad partem vesice. Quomodo enim resudabit
1
ad eam cum sit flegma: et non sit aquositas subtilis.
2
Et dico ego non elongatur quin resoluatur et subtilietur
3
et non elongatur quin sit expulsio eius secundum electionem
4
nature ad partem aliquam propter necessitatem suam: aut sit in par〈-〉
5
tes alias propter causam agentem sicut expullitur[*]expullitur corrupt for expellitur pus quod
6
est in pectore ad concauam et ad vesicam. Hec autem pe〈-〉
7
netratio non est mirabilior penetratione puris in
8
ossibus pectoris. ¶ Et illud quod quidam dixerunt
9
quod forsitan intellexit per flegma aquositatem etiam est
10
longinquum et non est necessarium. ¶ Et quandoque accidit vt in〈-〉
11
fletur venter sicut hydropici in eo qui habet vlcera inte〈-〉
12
stinorum: deinde perforentur et non moriatur. vel minoratur
13
vsquequo moriatur: et egestio effundatur ad ventrem eius: et
14
magnificetur iste. ¶ Sed hoc secundum me quamuis di-
15
catur est sicut longinquum. ¶ Mors enim magis ante〈-〉
16
cedit quam illud: et proprie cum est eruptio ex superioribus.
17
¶ De causis proprijs hyposarche. Capitulum .VI.
18
CAusa antecedens in ea est corruptio in
19
digestione tertia decliui ad cruditatem et
20
aquosiatem et flegmaticitatem. et sanguis non
21
adheret corpori adherentia naturali propter sui
22
frigiditatem et indigestionem. ¶ Et quandoque est antecedens in hoc
23
digestio secunda: aut digestio prima: aut corruptio eius quod
24
sumitur aut flegmaticitas. et cum debilitantur digesti〈-〉
25
ua et retentiua et separatiua in epate ipso: aut per communi-
26
tatem quamuis non sint apostemata: aut opilationes: prohiben〈-〉
27
tia penetrationem cibi: et sicut multitudo frigiditatis
28
venarum corporis et egritudines accidentes et opilatio〈-〉
29
nes existentes in eo ex comestione viscosorum: et lu-
30
ti et similium. ¶ Et quandoque est propter stationem in frigore
31
aeris frigidi in quo iam fortem efficit impressionem. ¶ Et
32
quandoque accidit causa caliditatis liquefactientis[*]liquefactientis corrupt for liquefacientis corpus et hu〈-〉
33
mores. ¶ Cum ergo accidit opilatio non potest cum eo pe〈-〉
34
netrare humor virulentus liquefactus in partes re-
35
num quare dispartitur in corpore: et plurimum eius fit su〈-〉
36
bito. ¶ Et fluxus quidem ventris quandoque est valde
37
iuuatiuus in hyposarcha. ¶ Et natura quandoque studet
38
vt expellat superfluitatem aquosa in vijs naturalibus et
39
non naturalibus. Sed quandoque fit pigra ab illa expul-
40
sione: aut fortasse vincit penetratio eius non natura-
41
lis in modis predictis dominium expulsionis naturalis super
42
eam: et fortasse non recipiunt eam meatus: et fortasse ex〈-〉
43
pulsiua expellit eam ad partem epatis: quoniam eius aquosi〈-〉
44
tas est ex genere eius quod expellitur ad epar. ¶ Cum
45
ergo non recipit eam epar. et que sequuntur ipsum propter de-
46
bilitatem aut propter multitudinem materiei: aut quoniam cor-
47
pus non recipit propter opilationes aut alia: hesitat inter
48
duas expulsiones. ¶ Inquit Hypocrates. Cuius epar
49
repletur aqua: deinde erumpit aqua illa ad panniculum intrin〈-〉
50
secum: impletur venter eius et moritur. ¶ Inquit Galienus intel-
51
lexit per illud vesicas plurimas que accidunt super manife〈-〉
52
stam partem epatis et congregant aquam: cumque erumpuntur et sunt
53
multe. colligitur aqua in spatio epatis: et parum penetrat
54
in zirbum nisi propter corrosionem zirbi ex illa parte. ¶ Et
55
dixit. Hec aqua est sicut aqua hydropici qui non moritur
56
immo egreditur aqua eius et viuificatur: aut incidendo
57
aut medicando: et similiter non elongatur in hoc quin rarum
58
sit aut elongatur quod reuiuiscat. ¶ Et ego existimo
1
quod moritur quoniam hec aqua est deterior in substantia sua quare
2
corrumpitur in spatio et interficit vapore suo: quoniam epa〈-〉
3
tis eius tunica continens ipsum iam corrupta est.
4
¶ De causis tympanitis. Capitulum .VII.
5
PLurimum causarum tympanitis est corruptio di〈-〉
6
gestionis prime propter virtutem: aut propter materiam.
7
Ipsa enim non valde digeritur cum iam in eam
8
egerit caliditas debilis operationem aliquam
9
non fortem et abhorret eam corpus: et primum ad quod con〈-〉
10
uertitur est vapor et ventositas. ¶ Et quandoque sunt iste
11
materie contente in partibus stomaci et intestinorum recipientes
12
resolutionem debilem que resolutio fit in ventositatem: et proprie
13
cum stomacus est frigidus et humidus quoniam non digeritur ad digestionem
14
epatis: deinde fit in epate caliditas aliqua preparata:
15
vt digerat aliquid non dum preparatum ad suam digestionem.
16
¶ Et quandoque est illud propter caliditatem vehementem extraneam
17
in stomaco: et epate incipiendo ad cibos humidos et humidi-
18
tates corporis antequam dominetur super eos digestio que proue-
19
nit a caliditate innata: et efficit in eis operationem non natura-
20
lem et resoluit eos in ventositatem ante digestionem. ¶ Est
21
ergo causa tympanitis debilitas digestionis prime et de〈-〉
22
bilitas caloris: aut propter vehementiam caliditatis do〈-〉
23
minantis que non dimittit tempore digestionis: aut propter ci〈-〉
24
bos. ¶ Et quandoque accidit in febribus pestilentialibus:
25
et in pluribus finibus egritudinum acutarum infla-
26
tio ventris quasi tympanites ex quo auditur sonitus
27
tympani: si percutiatur manu: et est signum malum valde.
28
¶ De signis communibus. Capitulum .VIII.
29
OMnes species hydropisis sequitur cor-
30
ruptio coloris. et est color in spleneti〈-〉
31
co decliuis ad viriditatem et nigredi-
32
nem. ¶ Et in omnibus accidit inflatio pedum
33
propter debilitatem caliditatis innate et propter humiditatem san〈-〉
34
guinis et eius vaporem: et inflatio amborum oculo〈-〉
35
rum et inflatio extremitatum aliarum. ¶ Et omnes ille
36
non euacuantur ex siti clamosa et constrictione anhelitus.
37
¶ Et plurimum earum est cum paucitate appetitus cibi
38
propter vehementiam appetitus aque nisi accidat quecunque
39
illarum sit a frigiditate epatis et proprie a potu aque frigide in non
40
sua hora. ¶ Et in omnibus illis et proprie in ascli-
41
ti: deinde hyposarcha minoratur vrina et in pluri〈-〉
42
bus dispositionibus rubet propter paucitatem suam quare
43
aggregatur in ea tinctura que sparsa est in epate:
44
et etiam propter paucitatem separationis sanguinis et colere rubee
45
ab vrina. non ergo oporet vt iudicetur propter tincturam aque
46
et rubedinem eius de caliditate hydropisis. ¶ Et
47
accidunt eis plurimum febres tepide. ¶ Et multotiens accidunt
48
eis bothor que erupte emittunt a se aquam citri-
49
nam. ¶ Et multiplicatur egestio sanguinolenta in
50
hyposarcha et tympanite. ¶ Et cum est initium
51
hydropisis ex apostemate in epate astringitur natura
52
et apostemantur pedes: et est tussis sine sputo. et accidunt
53
apostemata in latere dextro et sinistro que occultantur:
54
deinde apparent. et plurimum illius fit in asclyti. ¶ Et
55
si incipiat in ambobus ylijs et alchatim incipit
56
apostema ex pedibus: deinde accidit fluxus ventris
57
sanguinolentus longus qui non resoluitur et
58
neque egreditur cum eo qua. ¶ Et hydropi-
1
sis cuius causa est calida: est cum signis calidi-
2
tatis et ex inflatione et siti: et citrinitate coloris
3
et amaritudine oris et vehementia siccitatis in
4
corpore: et casu appetitus cibi: et vomitu citrino
5
et viridi: et fortis fit adustio vrine in fine eius pro〈-〉
6
pter vehementiam colere. ¶ Et si est ex genere eius
7
in quo multiplicatur liquefactio et expulsio ad
8
duas vias naturales significat ipsam multitudo citrini〈-〉
9
tatis: et signa liquefactionis et antecessio egestionis:
10
et vrine lauatiue et virulente: et incipit ex partibus
11
iliorum et alchatim. ¶ Et similiter omnis hydropisis facta
12
ab egritudinibus acutis. ¶ Et hydropisis cu-
13
ius causa est apostema durum cognoscitur per signa eius et fluxum
14
ventris sanguinolentum qui sequitur eam: et pau〈-〉
15
citatem appetitus cibi. ¶ Et illa cuius causa est apostema
16
calidum: quoniam incipit ex parte epatis: constringitur cum ea
17
natura et sunt reliqua signa que sunt apostematis calidi.
18
¶ Et spleneticam quidem significat color ad viriditatem
19
decliuis: et egritudo antecedens in splene: et quoniam
20
non cadit cum ea appetitus. Et similiter cum est ex renibus non
21
cadit appetitus in hora eo casu quo cadit in epate: et ante-
22
cedunt eam egritudo renum et apostemata eorum et vlcera ip-
23
sorum.
¶ De signis asclitis. Capitulum .IX.
24
CUm ascliti est grauitas sensibilis in
25
ventre: et cum percutitur venter non est sonitus
26
ei: sed quando commouetur ex eo auditur soni〈-〉
27
tus aque commote: et similiter quando permutatur
28
habens eam ex latere ad latus. ¶ Tactus eius est ta〈-〉
29
ctus vtris pleni: non vtris in quo est inflatio: et non
30
fiunt cum ea membra grauia. Et non est magnitudo
31
membrorum eorum sicut in hyposarcha: immo arefiunt:
32
et est semper super cutem corporis tensio cutis humi〈-〉
33
de extense. ¶ Et quandoque cum ea est apostema virge: et accidit
34
paucitas vrine. ¶ Et est pulsus habentis eam paruus
35
frequens decliuis ad duritiem cum aliquanta tensio-
36
ne propter tensionem velaminum. ¶ Et quandoque declinat
37
in fine eius ad lenitatem propter multitudinem humi-
38
ditatis. ¶ Et quando est hydropisis asclites eueniens
39
subito post lapidem exeuntem absque causis ma〈-〉
40
nifestis in epate: tunc scias quod vna duarum via〈-〉
41
rum duorum testiculorum iam disrupta est.
42
¶ De signis hyposarche. Capitulum .X.
43
CUm ipsa est apparet cum ea inflatio
44
in corpore toto sicut accidit corpori
45
mortui. Et impinguantur membra
46
in ipsa. ¶ Et proprie facies est decli〈-〉
47
uis ad pinguedinem non ad arefactionem. ¶ Et
48
cum premuntur digiti in omni loco corporis
49
eius comprimitur. ¶ Et non est in ventre eius
50
de inflatione et commotione: aut inflatione et exi〈-〉
51
tu suminis et ventris illud quod est in ventre ascli〈-〉
52
tis et tympanitis. ¶ Et secundum plurimum sequuntur eam
53
fluxus ventris sanguinolentus et lenitas nature ten〈-〉
54
dens ad albedinem. ¶ Et quandoque pulsus eius
55
est vndosus latus lenis. ¶ Et iam dictum est
56
quod quando est in facie hominis: aut manu eius
57
sinistra mollities: et accidit ei in principio huius acciden〈-〉
58
tis pruritus in naso moritur in secundo die aut in tertio.
1
¶ De signis tympanitis. Capitulum .XI.
2
EGreditur in ea sumen plurimo exitu.
3
¶ Et neque est illic de grauitate illud
4
quod est in ascliti: sed quandoque est in ipsa
5
detensione quod non est in ascliti: immo quandoque
6
est quasi sit chorda tensa. ¶ Et non est in ipsa pin〈-〉
7
guedo membrorum sicut est in hyposarcha: immo in〈-〉
8
cipiunt membra tendere ad arefactionem. ¶ Et
9
cum venter percutitur manu auditur ex eo sonitus
10
vtris in quo est inflatio non vtris pleni aqua. Et
11
est appetens eructuationem semper et melioratur ea:
12
et exitum ventositatis. ¶ Et eius pulsus est lon〈-〉
13
gior pulsu aliorum hydropicorum: et non est debi-
14
lis cum non ledatur virtus cum qualitate sua: et non mi-
15
noretur attractione asclitis: et est secundum plurimum velox et
16
frequens decliuis ad duritiem et tensionem: et
17
non est inflatio pedum sicut est in alijs.
18
¶ De cura cacesie. Capitulum .XII.
19
COnsidera an sint in corporibus eorum
20
humores diuersi colerici et educantur
21
solutione ventris cum hierapigra. ipsa
22
enim educit superfluitates absque humi-
23
ditatibus innatis. ¶ Et si sciueris quod humores
24
eorum sunt viscosi grossi: solues cum hiera dyacol-
25
loquintidos. ¶ Et quandoque ponuntur in ea aloes et
26
colloquintida et polipodium et agaricus cum scamo〈-〉
27
nea. et pondera in illis erunt secundum quantitatem quam
28
existimaueris de subtilitate humorum et grossitie
29
eorum et virtute corporis et debilitate ipsius. Et
30
quandoque indigent eis que sunt sicut elleboro[*]elleboro corrupt for elleborus niger si
31
non valent alia in mundificando et educendo super-
32
fluitates viscosas. ¶ Et cum hoc toto oportet vt sub〈-〉
33
tile studium sit in soluendo eos: et separes in eis
34
illud quod in potu sumunt. ¶ Et quotiens ima〈-〉
35
ginaueris quod materia aggregetur non permittas
36
ipsam figi: sed itera euacuationem. ¶ Et cum hoc oportet
37
vt tu consideres stomacos eorum ne ledantur a solutiuis
38
et ponas eorum solutiua aromatica: sicut xiloaloes
39
crudum et similia. ¶ Si autem virtus fuerit fortis non
40
multiplices cogitationem in hoc: sed fac peruenien〈-〉
41
do ad finem sufficientem. ¶ Et ad summum oportet
42
vt sit regimen prohibens generationem superfluitatis: et
43
illud quidem cum euacuationibus subtilibus frequentibus. ¶ Et
44
deuitent flobotomiam quantum possibile est: et si fuerit
45
necessaria propter repletionem sanguinis aude super eam cum
46
mensura: et partire in diebus tribus aut quattu-
47
or. et cum plus est necessaria flobotomia: est quando causa est
48
ex retentione sanguinis emorroydarum aut men〈-〉
49
struorum. ¶ Et melius quidem est vt euacuatio fiat in pri-
50
mis cum eis que mundificant sanguinem sicut hie-
51
ra et similibus: deinde si nondum sufficit extrahe san-
52
guinem paucum. ¶ Et in pluribus dispositionibus quas ha〈-〉
53
bent necesse est vt euacues cum eis que educunt
54
humores solutione ventris: et aperiunt opilatio-
55
nes. ¶ Et clysteria subtiliantia et resoluentia humi〈-〉
56
ditates solutione educentia eas conferunt in ea valde.
57
¶ Cum ergo euacuantur tunc illud quo melius curan〈-〉
58
tur est exercitium temperatum et minoratio potus aque.
1
et balneatio cum aquis de baurach et sulfuris
2
et aluminosis. quod si desunt tunc fiat cum aqua
3
maris. ¶ Balnea autem dulcia nocent eis nisi
4
vtantur eis succis et sudent in aere eorum calido.
5
¶ Et vt vtantur vomitu ante cibum: est enim bo〈-〉
6
num regimen eis. ¶ Et oportet vt sit in principio rei
7
cum raffano infuso in syrupo acetoso: et in fine
8
eius cum elleboro. ¶ Et vt permutentur ad exicca-
9
tionem quantum possibile est: et ad apertionem. Et
10
vtantur in epulis alias emplastris ipsorum et potibus
11
eorum medicinis exiccatiuis aperitiuis subtiliati〈-〉
12
uis aromaticis: sicut spica et cassia et cinamum et
13
medicinis lubricantibus: sicut absinthio et kei-
14
sim et eupatorio et semine vrtice et camepitheos
15
aristologia rotunda et succo cucumeris asinini et folijs meze〈-〉
16
rion et gensit et alkekengi cum proprietate sua. et
17
ponantur in emplastris ipsorum sulfur: et succus
18
cucumeris asinini et radix mezerion: et folia eius
19
et nitrum cinis lilij et spuma maris. Ei ista et simi〈-〉
20
lia horum conueniunt fricationi eorum in bal-
21
neo. ¶ Et conferunt eis nuba et alcacarion et vi〈-〉
22
num odoriferum paucum: et syrupus de lilio. et ex
23
eis que conferunt eis valde sunt syrupus de absin-
24
thio in ieiuno mitridatum et diacurcuma: et dia〈-〉
25
lacca et alkekengi et diaspermaton. ¶ Et quandoque
26
sumunt in potu de lactibus lac camelarum: et vrinas
27
earum et proprie in corporibus solidis fortibus: et pro〈-〉
28
prie quando antiquatur cacesia: et fortasse fit hydro〈-〉
29
pisis. ¶ Et quandoque sumuntur in potu vncie .II.
30
de vrina camelarum cum serapini: cuius plurimum sint
31
vsque ad aureum .ß. et similiter de vrinis caprarum: et quandoque re〈-〉
32
ctius est vt commisceantur cum eis mirabolani ci〈-〉
33
trini si materie fuerint subtiles colerice. et conferunt eis
34
ex vaporibus: vaporatio stomaci et epatis cum gal-
35
lia et cassia et similibus. ¶ Et iterum fac emplastrum
36
ex eis cum lilio et similibus. ¶ Et assidue frica〈-〉
37
re ventrem cum eis que sunt sicut baurach et sulfur
38
cum oleis calidis notis. ¶ Et confert eis ex em〈-〉
39
plastris emplastrum de tortellis cum cydonijs. ¶ Et
40
si inobediat liniatur ex stercore vaccino et ster-
41
core caprino. ¶ Cibus autem habentium cacesiam sit ex
42
eis in quibus est suauitas et confortatio nature sicut
43
alduragi et alcubugi. ¶ Et sint iura eorum al-
44
zibrabegi odorificata valde cum eis que sunt si-
45
cut gariofili cinamomum et zinziber et crocus et ma〈-〉
46
stix etiam. Et similiter almosusat[*]almosusat cf. Venice 1564: almofusat. ¶ Et ex fructi-
47
bus granata dulcia: et de cydonijs parum non
48
nocet. ¶ Et oportet vt misceantur etiam cum cibis ea
49
que sunt sicut synapis et porrum et allea et que cur〈-〉
50
runt cursu eorum absque multiplicatione plurima.
51
¶ De cura asclitis. Capitulum .XIII.
52
CAnon communis in curis eorum est exic〈-〉
53
catio et extractio superfluitatum: et si non
54
cum alio saltem cum statione in sole vbi
55
non est ventositas: et calefaciendo ad
56
ignem accensum ex lignis exiccatiuis: et come〈-〉
57
dere cum mensura: et dimittere aquam et aperire
58
poros: et prouocatio frequens: et solutione ven-
1
tris educere aquosiatem subtilem cum facilita〈-〉
2
te et frequenter. ¶ Et expectatio super sitim: et re〈-〉
3
gimen ipsius: et prohibitio a visione aque nondum
4
a potu ipsius quantum possibile est. et si non est ex〈-〉
5
cusatio quin ipsa potetur bibatur post cibum aliquan〈-〉
6
tulo spatio: et permixta cum vino aut alijs. ¶ Et
7
minoratio cibi et subtiliatio eius valde est me-
8
lior cura. ¶ Et exercitium quod diximus in capitulo hy〈-〉
9
posarche. ¶ Et conseruatio virtutis: et confortatio
10
ipsius cum bene redolentibus aromaticis et olpha〈-〉
11
tionibus suauibus in odoribus ciborum confortan-
12
tium: et confortatio ipsorum cum vino aromatico.
13
¶ Et non est multitudo potus vini in ea lauda〈-〉
14
bilis. ¶ Et ex eis que conferunt eis est vomitus et
15
proprie ante cibum et post cibum de tertio in tertium:
16
aut de quarto in quartum: aut de quinto in quin-
17
tum. ipse enim iuuat eos valde. ¶ Et sternuta〈-〉
18
tio cum medicinis et inflationes et alia conferunt eis
19
ex illis que deponunt aquositatem et extrahunt eas
20
ad vias euacuatiuas. ¶ Flobotomiam vero oportet vt
21
deuitet omnis hydropisim habens quantum potest: nisi il〈-〉
22
li qui patiuntur hydropisim ex retentione saguinis[*]saguinis corrupt for sanguinis.
23
flobotomia enim prohibet membris eorum nutrimentum cum
24
ipsa sint pauci nutrimenti: et cum hoc infrigidat
25
epar ipsorum. flobotomia igitur est nociua in quampluribus
26
dispositionibus. ¶ Et si fuerit illic apostema perue-
27
niatur ad ipsam in principio rei. ¶ Cumque hydropi-
28
cus conqueritur de latere sinistro multarum arteria〈-〉
29
rum: tunc non est eius querimonia propter tensionem
30
que fit in ipso: nam ambo latera communicant in hoc:
31
immo illud est propter sanguinem. Flobotometur ergo
32
in primis: deinde curetur cura hydropisis. ¶ Et
33
si fuerit apostema durum: tunc non speretur in sanatione
34
hydropisis asclitis que sequitur ipsum: nam et si aqua
35
euacuetur qualibet euacuatione redit tamen et replet. Et scias
36
quod euacuatio cum medicinis laudabilior est quam que sit
37
sectione et resudatione: et fit difficile succurrere
38
eis. et oportet vt fiat euacuatio hora qua non est febris: quam-
39
uis enim regimen exiccet hydropisim: tamen apostema
40
ipsam redire facit. Et oportet vt in ipsa minorentur
41
trocisci stiptici quamuis sint confortatiui sicut est tro〈-〉
42
ciscus de almirberis et proprie cum constricta est
43
natura. ¶ Et oportet vt fiat exiccatio in hydropisi frigida
44
cum omni calido subtiliatiuo aperitiuo. in hydropisi
45
autem calida secundum modum alium: de quo singulariter ser〈-〉
46
monem faciam. ¶ Et scias quod oleum de fisticis et
47
amigdalinum iuuatiua sunt in omnibus speciebus hy-
48
dropisis. ¶ Medicine autem singulares conuenien〈-〉
49
tes huic specie hydropisis: et cum est frigida: sunt sicut
50
decoctio andacoche vehementis decoctionis:
51
de qua bibantur omni die vncie .II. ¶ Aut decoquantur
52
squille libra .I. in .IIII. kist vini in vase mundo donec
53
consumatur tertia vini: et bibatur omni die ex eo quanti-
54
tas coclearij magni: deinde addatur super illud do-
55
nec perueniatur ad quinque coclearia: deinde minuatur
56
donec redeat ad vnum. Et iterum detur in potu omni
57
die de succo calamenti vncia .I. Et dixerunt quidam
58
quod oportet vt sumantur cantarides: et auferantur capita
1
et ale earum deinde resoluantur corpora in aqua
2
mellis: et ingrediatur eger balneum et sumat illud
3
in potu aut comedat cum eo panem: et hoc apud
4
me est error maximus: et plus quod expertum est de〈-〉
5
bere sumi ex eis in potu est kerates .I. in potu aqua〈-〉
6
rum expressarum notarum. ¶ Et dicitur quod quando mun〈-〉
7
dificatur corpus potando omni die ex tyriaca quantita-
8
tem ciceris cum decoctione calamenti .XXI. die: et est
9
contentus comestione vna leui quod confert. Et existi〈-〉
10
mauerunt quidam quod sumere in potu stercus capri〈-〉
11
num cum melle iuuatiuum est eis: aut vrinam ouium
12
aut vrinam asinorum cum spica et melle. Aut aristologie
13
rotunde pondus .ʒ.III. in vino. ¶ Et iam laudauerunt
14
eis quidam omni die: aut omnibus duobus diebus su〈-〉
15
mere quantitatem fabe ex alumine humido in aqua.
16
¶ Et ex medicinis iuuatiuis sunt akekengi[*]akekengi i.e. alkekengi et
17
diacurcuma proprie. Et spes est ad omnem ydropi-
18
sim in dyacurcuma: et confectione alburbatus pro-
19
prie et electuaria asus: et medicine de squilla et
20
syrupo squillitico et tyriaca. ¶ Et scias quod tyria〈-〉
21
ca et dyacurcuma et akekengi[*]akekengi i.e. alkekengi conferunt valde in
22
fine hydropisis frigide. ¶ Et ex medicinis mi〈-〉
23
rabilis iuuamenti sunt trocisci de sabran et dia-
24
ruch. Alias R. sabran mirabolanorum citrinorum partes
25
equales: et dosis eius gradatim sit ex dauich .I. et
26
.ß. ad quantitatem .ʒ.I. bibatur in omnibus .IIII. diebus se〈-〉
27
mel. Et in eo quod est inter eos bibantur trocisci
28
almirberis. ¶ Et quandoque componuntur medicami-
29
na ex reubarbaro et costo et baccis lauri et fenu〈-〉
30
greco et lupinis et enula et gentiana et gumma ami〈-〉
31
gdali et galbano: et sunt medicamenta iuuatiua.
32
¶ Regimen autem euacuans aquositatem est cum so〈-〉
33
lutiuis ebibitis et clysteribus proprie. Ipsa enim
34
propinquiora sunt aque et leuiora super naturas et
35
remotiora a liquefactione. Et cum speciebus balnea〈-〉
36
tionum cum thermis et cum regimine calefaciente.
37
et cum aquis quibus in decocta sint subtiliatiua sicut
38
feniculum et camomilla et squinantum. Et speciebus vn-
39
ctionum et emplastrorum et vaporationum. ¶ Et in〈-〉
40
greditur in summa illius vt sumantur in potu lac ca〈-〉
41
prinum et lac camellarum fetarum. Et de hoc quidem
42
genere vrina et lac camellarum fetarum conuenientia
43
sunt ascliti cum sumuntur hebdomada .I. cum tro-
44
ciscis de aloe in primis .ʒ.ß. ex eis cum .ß.ʒ. spodij
45
vsquequo perueniatur ad .ʒ.I. ¶ Et post istam euacuationem
46
euacua cum mezericon cum .ʒ.I. kekengi. deinde itera
47
trociscos de aloe hebdomada .I. et non cesses fa-
48
cere hoc et fortasse sanabitur. Extenuati vero non
49
sumant in potu ex trociscis de aloe in princi-
50
pio quantitatem vnius dauich. et descriptio qui〈-〉
51
dem trociscorum de aloe est in antidotario. ¶ In
52
solutiuis autem non oportet vt sit illud quod no〈-〉
53
cet epati: et si aliqua necessitas facit huiusmodi
54
necessarium esse oportet vt rectificetur. et opor-
55
tet vt non sit subito: immo secundum vices: nam illud quod
56
subito est mortale est. et paruum nocumentum de-
57
bilitat. Et aloes solum est malum valde epati:
58
quare oportet vt elongetur ab epate: nisi propter necessi〈-〉
1
tatem: aut cum ingenio rectificationis. ¶ Et
2
oportet vt solutiua sequantur ieiunium: quare non come〈-〉
3
dat solutus postea die et nocte si possibile est: et
4
vt sequantur postea que confortant et constipant pa-
5
rumper: sicut trocisci almirberis: et sicut aqua fru-
6
ctuum in quibus est suauitas et stipticitas: ita vt
7
confortent epar: et proprie postea que sunt sicut eu〈-〉
8
forbium et mezerion: et aqua ammoniaci et si-
9
milia. Deinde administrentur rectificantia comple-
10
xionem sicut tyriaca et diacurcuma in frigida et
11
aqua endiuie in calida. ¶ Et illi quidem que est ve〈-〉
12
hementis caliditatis non conuenit lac camelarum
13
fetarum: et incipiatur in lacte camelarum in primis a
14
.XL.ʒ. et addantur in omni die .ʒ.X. et deuita cum fuerit ca〈-〉
15
liditas. ¶ Et non solutione educas coleram: quoniam
16
ipsa resistit aquositati aliquo modo. ¶ Et quoniam
17
necesse est vt aquositas solutione ventris educatur. tunc
18
duplicatur solutio ventris et accidit virtuti nocumen〈-〉
19
tum: immo necessarium est vt extinguatur colera. et sol-
20
ue aquositatem nisi colera sit transgrediens ter-
21
minum in multitudine et sis tunc contentus eis
22
que sunt sicut myrabolani. est enim bonum soluti〈-〉
23
uum in huiusmodi dispositione sicut serapinum est bonum
24
solutiuum in dispositione frigida: et omnis superflui-
25
tas euacuationis in quantitate et in tempore est mala:
26
et est in calida rectior. ¶ Et ex solutiuis bonis
27
est ius alcanabit et ius gallorum decrepitorum et
28
proprie cum polypodio et aneto et similibus. Et cum
29
euacuaueris vicibus .X. per aliquot dies cum aliquo
30
euacuatiuorum subtilium: et cum lacte camelarum et aqua
31
casei: et reliquis et minuta fuerit aqua et alleuiatum
32
fuerit apostema: tunc rectius erit vt super ventrem cau〈-〉
33
teria fiant vt non recipiat aquam post illud. Et
34
fiant cauteria post abstinentiam et dimissionem solu〈-〉
35
tionis ventris duobus diebus aut tribus. et sint sex
36
cauteria scilicet tria in longitudine incipiendo a casu
37
vsque ad femur: et tria in latitudine ventris et ex-
38
pectet post ipsa secundum famem et sitim. Et rectius quidem
39
est vt in potu sumant inter duas solutiones ventris ali〈-〉
40
quid.[*]aliquid. corrupt for aliquid [redundant period] de apientibus[*]apientibus corrupt for aperientibus opilationes sicut sunt trocisci
41
de amigdalis amaris. ¶ Lac autem camellarum
42
et caprarum: et proprie arabicarum: et proprie cum impin〈-〉
43
guantur in potu detur cum eis que solutione ventris
44
educunt aquositatem et subtiliant et prouocant sicut sce〈-〉
45
ha et abrotanum et cartamum: et alia. et calefactis cum
46
eis que conueniant cum hoc epati sicut cuscute et en-
47
diuia et alia. Et non respicias ad illud quod dicitur
48
in ipso ex hoc quod decipiunt sophistici: et quod dici-
49
tur est quod natura lactis est contraria hydropisi: immo
50
scias quod est medicamen iuuamentum propter illud
51
quod in ipso est de abstersione: et est conueniens pro〈-〉
52
pter illud quod in ipso est de proprietate sua: quandoque
53
enim est medicina lubrificatiua contraria ei quod que-
54
ritur de cura qualitatis: sed est conueniens cum pro-
55
prietate sua: aut propter egritudines: sicut euacua〈-〉
56
tio et similia: sicut ponitur endiuia in curationibus
57
epatis quod habet egritudines frigidas et sicut fit
58
euacuatio: et tenditur ad scamoneam in egritudini〈-〉
1
bus colericis: immo scias quod hoc lac vehementis
2
iuuamenti est: nam si homo assidue ipso vteretur loco
3
aque:[*]aque: corrupt for aque [redundant colon] et cibi sanaretur per ipsum: et illud quidem iam expertum
4
fuit in quibusdam qui peruenerunt ad terras arabum et per〈-〉
5
duxit eos necessitas ad illud et sanati sunt. Lac quidem
6
camelarum quandoque administratur solum: et quandoque administratur
7
mixtum cum alijs medicinis quibusdam quarum est in-
8
tentio regiminis non calefacientis valde: sicut mi-
9
rabolanis cum seminie[*]seminie corrupt for semine endiuie et semine cuscu-
10
te et sale naptico: et in quibusdam earum est intentio
11
regiminis calefacientis subtiliantis: sicut serapino et
12
granis eius. et in quibusdam earum est intentio super-
13
fluitatis solutionis ventris: sicut costo et similibus:
14
et quandoque admiscentur vrine camelarum: et quandoque sunt
15
contenti eo loco cibi et potus: et quandoque additur ei cibus
16
alius. Et in vtrisque dispositionibus oportet vt tu verifi〈-〉
17
ces in re eius an corpus sugat ex eo et non soluat:
18
aut soluat parum: aut soluat plus pondere suo secundum
19
mensuram tolerabilem: aut superfluat et soluat vltra to〈-〉
20
lerantiam: aut caseetur in stomaco et in vijs: aut perdu〈-〉
21
cat ad infrigidationem: aut fluxu ventris educat
22
humorem grossum flegmaticum: aut humorem adustum propter
23
putrefactionem suam si eam receperit. Et scias quod
24
melior hora sumendi ipsum in potu est ver vsque ad
25
initium estatis: et ex regimine bono in dando ipsum
26
in potu est illud quod experti fuimus multotiens
27
et contulit: et est vt bibatur lac camelarum fetarum secundum
28
vacuitatem ventris et abstinentiam diei et noctis
29
ante ipsum: et non sumatur ex eis nisi parum valde.
30
et si possibilis est abstinentia eorum scilicet diei et noctis
31
fiat: et necessaria quidem est abstinentia noctis que
32
est ante ipsum. deinde bibatur ex eo quod mulctum est
33
in hora: et statim quantitas vnciarum .II. aut .III. et melius
34
quidem est vt sumantur vncias .II. ex eo cum vncijs .II. vri〈-〉
35
ne camelarum et abhorreant aquam aliquibus diebus
36
et consideret vsque ad dies .III. et inueniet quod egre〈-〉
37
ditur cum prouocatione proximum ei quod bibit: et
38
post illud soluetur venter cum eo quod bibitur ex eo et
39
fortasse non soluetur venter cum eo nisi fex pa〈-〉
40
rumper: et non soluitur per ipsum nisi quia corpus
41
iam repletum est ex eo. ¶ Quod si soluatur venter
42
eius vltra quam bibit abstineat ab eo vna die aut
43
misceatur cum eo illud quod constipat: et si non sol-
44
uit: tunc oportet vt timeat ex potu eius caseatio〈-〉
45
nem et dimittat ipsum: et similiter si soluit vltra il〈-〉
46
lud quod bibitur: et tunt[*]tunt corrupt for tunc quidem oportet vt bibat aliquid
47
quod deponat illud quod est in ore stomaci ex eo: et
48
vt iteret ipsum admixtum cum opoponaco et simili-
49
bus: immo conueniens est vt in omnibus tribus die-
50
bus sumat de pillulis de opoponaco et similibus cum
51
quantitate pauca que extrahat illud quod fortasse
52
caseatur ex reliquis eius aut generatur ex eo: et pro-
53
prie cum eructuat acetose et inuenit grauedi-
54
nem: et ex regimine conferente in huiusmodi dispositione
55
est clistere in hora: et oportet etiam in huiusmodi dispositione
56
vt dimittat sumere in potu lac vno die aut duo-
57
bus: et vacet ad vaporationes et emplastra qui〈-〉
58
bus emplastretur venter et resoluunt. ¶ Quod si
1
potus lactis non facit accidere aliquid ex hoc: et
2
agreditur omni die res non superflue: immo perueniens
3
ad quantitatem duorum vasorum paruorum: sicut aqua
4
sit contentus eo: siue sit solum aut cum opoponaco et
5
pillulis solutiuis de opoponaco et alijs. ¶ Et
6
si superfluerit solutio ventris solue ab eo lac vno
7
die: aut duobus diebus: deinde gradatim proce〈-〉
8
de in faciendo ipsum potare: et da ei in potu ex eo
9
lac animalis iam nutriti ex stipticis: et permisce cum
10
eo hora qua emulgetur scorie ferri albasceri contrite
11
et ablute cum vino et aceto assate secundum quantitatem
12
.ʒ.XX. et hypoquistidos amborum ana .ʒ.V. seminis apij .ʒ.〈-〉
13
III. bacar pondus origani et apij et rute. Et di-
14
mitte in ipso hora vna: deinde coletur et bibatur:
15
deinde gradatim perueniatur ad purum postea ad
16
permixtum cum eo quod soluit ventrem si necessarium fuerit
17
illud. ¶ De diureticis vero conferentibus non
18
oportet vt vnum solum adhibeatur: immo fiat permuta〈-〉
19
tio de quibusdam ad quedam sicut sunt petroseli-
20
num et ameos et calamentum et assarum et feniculum
21
et semen apij: et siler et radix aniuden et camepi-
22
teos et acorus et spica et daucus et fu. et meu. et
23
asparagus et semen eius et radix pastinace cam-
24
pestris et kekengi. ¶ Et oportet vt optime fiat eo〈-〉
25
rum tritura: ita vt velociter perueniant ad partes gib-
26
bositatis. ¶ Et cum administras diuretica for-
27
tia oportet vt administres postea aliquid de iuribus
28
pinguibus sicut est ius galline pinguis. In em〈-〉
29
plastris vero regula est vt non multiplicentur in
30
eis ea que exiccant et resoluunt cum stipticita〈-〉
31
te forti stantia loco eius quod exiccatur et resolui-
32
tur: nisi eorum res sit modica secundum quantitatem que
33
conseruet sanitatem: si illa necessaria sunt: sicut
34
sunt spica et thus et ciperi cum quantitate pauca
35
valde: illud enim conseruat virtutem mirach: et il-
36
lud quod in ipso est etiam: et facit ipsum non susceptibi〈-〉
37
le. ¶ Medicinas autem singulares que emplastrant
38
et emplastra composita iuuatiua in hac egritudine
39
iam plurima diximus in antidotario. ¶ Et ea que
40
diximus hic sunt experta et iuuatiua: stercus vacci〈-〉
41
num et stercus caprinum: et stercus vaccarum pascen-
42
tium herbam non minimam. ¶ Descriptio emplastri
43
ex eis. Sumatur ex hoc stercore vaccino aliquid
44
et bulliat cum aqua et sale: deinde puluerizetur super
45
ipsum sulfur contritum: et ponatur super ventrem. Et
46
iterum stercus caprinum cum vrina infantium: et iterum
47
stercus columbinum et bacce lauri et aloes. ¶ Et
48
ex fortibus in hoc capitulo est stercus caprinum: et stercus
49
vaccinum in quo ponitur aliquid de elleboro et al-
50
scebram et congregantur cum vrina camellarum: et
51
fit ex eis emplastrum. ¶ Et ex compositis bo-
52
nis est vt admisceantur alguadachi contrite: di-
53
mittantur super ventrem hydropici cum dispositio-
54
ne sua postquam contrita sunt cum ostracis suis et
55
expectetur super eas vsquequo exiccentur per
56
seipsas. ¶ Et ex emplastris bonis est vt fiat em〈-〉
57
plastrum ex gumma pini et nitro et milio et minuto
58
thure cum adipe vaccarum. ¶ Et emplastrum conueniens
1
hydropisi: decoquantur ficus carnose cum aqua
2
et misceantur cum eis mezerion pars .I. nitri partes .II.
3
camepitheos pars .I. et .ß. ¶ Aliud forte valde. ℞. gumm〈-〉
4
mi pini et cere et ysopi humide et picis et gummi
5
albotim omnium ana darkimet .III. meha et est sto〈-〉
6
rax et masticis et aloes et croci et cimarum absin-
7
thij et ammoniaci omnium ana darkimet .I. casto-
8
rei sulfuris et ammomi et ostracorum piscis nomina〈-〉
9
ti ana darkimet .ß. stercoris columbini et ostracorum
10
babylonicorum et spume maris omnium darkimet ana
11
.III. lilij celestis darkimet .IIII. baurac rubei darki-
12
met .I. permisceantur cum oleo de camomilla. Et
13
quando est in epate apostema confert emplastrum factum ex
14
herba spice et zinzibere et granis alben et mastice et
15
melliloto et preputijs vitis et camomilla et oleis aro〈-〉
16
maticis. Et ex emplastris confectis emplastrum huiusmodi. ℞.
17
marchasite sulfuris citrini nitri baurach ammo-
18
niaci omnium ana partem .I. cymini partes .II. et .II. tertias
19
partis coniungantur cum cera et glutino albotin et
20
vino et ponantur super ventrem. ¶ Et emplastrum de
21
castoreo et emplastrum de absinthio: et emplastrum de
22
ireos nostrum: et emplastrum de euforbio et emplastrum
23
de colloquintida: et emplastrum factum ex salice: et
24
emplastrum de baccis lauri: et emplastrum diasper〈-〉
25
maton: et emplastrum colophidis. ¶ Et ex eis que
26
puluerizantur sunt nitrum et sal assata: que pulue〈-〉
27
rizentur super ventrem: et proprie post oleum cucumeris
28
asinini et oleum de neriden: et quandoque administran〈-〉
29
tur super eos medicine rubificantes. ¶ Et quandoque
30
percutiuntur membra extrema cum virgis subtilibus.
31
et illud quidem illaudabile est apud me. ¶ Et
32
quandoque suspenduntur super aqua eorum et que
33
sequuntur ea vesice in quibus sufflatum est. Sed
34
ego non cognosco in eis plurimum bonum. ¶ De
35
incisione vero mirach scias quod parum proficit nisi
36
in corpore valde forti cum potens est hoc modo
37
tolerare exercitium temperatum et sitim et minora〈-〉
38
tionem cibi. et oportet vt non audeat fieri dum possi-
39
bilis est cura alia. et rectius quidem est vt non fiat
40
in vice vna subito: et euacuentur spiritus subito: et cadat
41
virtus: immo paulatim et vt ipsa non perueniat ad
42
multam debilitatem. ¶ Modus autem incisionis ad
43
extrahendum aquam est iste. Precipit autem affrius vt
44
erigat se eger equaliter si potest aut sedeat equali situ
45
et comprimant seruientes latera eius et expellant ea
46
ad inferiora suminis: deinde administretur incisio: et
47
si non est potens ad illud non incidas ipsum. et si vis
48
ipsum incidere: oportet vt mensures inferiora sumi-
49
nis quantitate trium digitorum coniunctorum: deinde
50
incide si fuerit initium hydropisis ab intestinis.
51
¶ Et si fuerit ex latere epatis fiat incisio a late〈-〉
52
re sinistro suminis. et si causa fuerit a splene po〈-〉
53
ne ipsam a latere dextro suminis et subleua ipsam
54
vt non scindatur siphac. deinde excorietur mi〈-〉
55
rach et siphac parumper ad inferiora loci incisionis
56
mirach. Deinde perforetur siphac ita vt sit fora〈-〉
57
men mirach inferius foramine siphac: quate-
58
nus cum egreditur canna cooperiatur illud: et re〈-〉
1
tineatur aqua propter diuersitatem duorum fora-
2
minum: deinde intromitte in ipsam cannulam eream.
3
¶ Cumque acceperis aquam cum mensuram
4
fac iacere ipsum resupinum: et oportet vt con-
5
sideres pulsuque[*]pulsuque corrupt for pulsum [or pulsumque]. et cum inceperit debilitari pa-
6
rumper retine aquam. ¶ Cumque aquam extra-
7
xeris in fine extractionis et remanserit aliquid:
8
tunc iam sufficit vt laborent in ipsam medicine
9
solutiue. ¶ Et quandoque fiunt post incisionem
10
cauteria que diximus. et quandoque fiunt in stomaco et epa〈-〉
11
te et splene: et in inferioribus suminis cauteria
12
minuta. ¶ Et quandoque subtiliantur quidam et faciunt cur〈-〉
13
rere aquositate ad safati incidunt ex safati pau〈-〉
14
latim: et est regimen iuuatiuum: et illud cum ster-
15
nutatione et cum omni quod trahit aquositatem ad in〈-〉
16
feriora. ¶ Et oportet tunc vt caueatur ne proueniat ex
17
eo ruptura: vt fiat illum cum eo in quo non est no〈-〉
18
cumentum aliud. ¶ Et quandoque pungimus inflatu-
19
ram testiculorum cum acubus multis vt aqua ha〈-〉
20
beat resudationes plurimas et fortasse succedunt
21
incisioni dolor et punctura: quare oportet admini-
22
stretur infusio olei anetini et olei camomillini: e oleo〈-〉
23
rum lenitiuorum super puncturam: et super locum incisio〈-〉
24
nis ponantur emplastra facta cum fenugreco et semine lini
25
et semine altee et similibus. et quandoque sufficiunt aqua ca-
26
lida et oleum effusa super locum incisionis cumque
27
sedatur punctura dimitte ea. ¶ De euacuationibus
28
autem eorum particularibus cum medicinis afferam ea.
29
et has quidem medicinas solutiuas aquositatis
30
iam numerauimus in tabulis. ¶ Et fortes ea〈-〉
31
rum sunt sicut lacticiniorum et arbores earum et
32
melius quo malitia eorum frangitur est acetum et po-
33
ma et cydonia et semina granatorum: et proprie acetum
34
in quo condita sunt cydonia aut in quo sunt di〈-〉
35
missa aliquibus diebus aut super quod roratus est
36
succus eorum. et ex eis quibus conficiunt lacticinia: si-
37
cut lac alscebram: et sunt rob et similia: et syrupus ace〈-〉
38
tosus est melius illo scilicet cum soluitur in vncia eius da〈-〉
39
uic ex eis que sunt scebram et proprie arbor ex qua
40
fit tyriaca: et extremitates algaiati et euforbium.
41
¶ Medicamen de quo in potu sumitur pondus
42
.ʒ.I. in vitello oui sorbilis: quod multotiens confert
43
in fortibus cum timore maximo. Recipe gal〈-〉
44
banum et es vstum et scoriam eris et proprie confectum cum
45
medulla panis et factum ad modum pillularum: et her〈-〉
46
bam que nominatur mendana[*]mendana cf. Venice 1564: mendaria. alias alakarte: et suc-
47
cum cucumeris asinini et vinum in quo infusa est
48
pulpa colloquintide. ¶ Et ex summa lacticinio〈-〉
49
rum mezerion est fortis in hoc capitulo et eius
50
rectificatio est vt infundatur in aceto: et quan-
51
doque fit in huiusmodi syrupus acetosus.
52
¶ Et de ammoniaco quandoque sumitur in
53
potu vsque ad .ʒ.II. cum aqua mellis. ¶ Et ex
54
eis que equalitati vicine sunt serapinum et ireos
55
et semen vrtice excorticatum ex cortice suo confe〈-〉
56
ctum cum melle et aqua foliorum raffani. ¶ Illa
57
vero que sunt salubriora et debiliora sunt aqua
58
cardamomi .ß. libra cum zuccaro alhasir: et aqua
1
alkekengi et aqua solatri et syrupus acetosus
2
de mezerion et lac camelarum fetarum preparatum: et
3
aqua lactis preparata cum virtute ireos: et sco〈-〉
4
ria eris et almezerion et similibus. ¶ Descriptio
5
aque lactis ponatur super .II. libras eius .ʒ.I. salis gem-
6
me. et .ʒ.V. turbith trita: bulliant cum subtilitate
7
et accipiatur spuma eius et coletur. et in inceptione su〈-〉
8
matur in potu ex ea tertia pars libre deinde ad-
9
datur paulatim vsque ad libram .I. Ipsa enim expellit
10
aquam sine calefactione. ¶ Et aqua casei melior
11
est que accipitur ex lacte camalarum[*]camalarum corrupt for camelarum. et melior et lau〈-〉
12
dabilior et calefactis est illa que accepta est ex
13
lacte caprino et lacte asinino. ¶ Et ex medici-
14
nis resistentibus ad illud et conferentibus hydro〈-〉
15
pisi calide: est vt infundatur medietas cydonij in
16
aceto tribus diebus: deinde teratur cum ponde〈-〉
17
re sui de mezerion recenti vehementer: ita vt mi〈-〉
18
sceatur: et proijciantur super ea medietas ponde-
19
ris aceti de zuccaro et decoquatur donec redeat
20
in essentiam mellis et misceantur omnia. ¶ Et quan-
21
doque appropinquant huic pillule facte de semine
22
mezerion cum zuccaro alhasir. et sunt ex eis in
23
quibus non est timor in calida etiam. ¶ Et ex conse〈-〉
24
cutionibus est alkekengi et confectio nostra de sco-
25
ria ferri et almezerion in antidotario. et confectio
26
quorundam. Recipe endiuie et seminis apij .ʒ.X. et suc〈-〉
27
ci artaxaracon sicci pondus .ʒ.XX. et succi almir〈-〉
28
beris .ʒ.XV. lacce ablute reusini amborum ana .ʒ.V.
29
succi absinthij .ʒ.VII. succi cucumeris asinini et pulpe col-
30
loquintide ana .ʒ .V. agarici .ʒ.VII. conficiatur cum iulep
31
et sumatur in potu cum aqua de oleribus. ¶ Hoc
32
est medicamen bonum quod quidam priorum antiquorum
33
dixerunt: et secuti sunt eos quidam posteriorum: et est
34
securius latus quam alkekengi et in ipso sunt con〈-〉
35
fortatio et solutio ventris fortis. ¶ Et ex compo〈-〉
36
sitis potibus est syrupus noster de ireos: et sy-
37
rupus huiusmodi. Recipe eris vsti aureum .I. et teratur val〈-〉
38
de et puluerizetur et fimi columbini aureum .I. et tertiam
39
ramorum ruthe et aliquantulum salis et panis bibatur
40
illud cum vino. et ex pillulis pillule sulfurinus
41
et earum confectio. Recipe scorie eris et folio-
42
rum almezerion et seminis anisi omnium ana
43
partem .I. et fiant ex eis pillule et sumant ex eis
44
in potu debilis .ʒ.I. et fortis aureum .I. ¶ Et etiam pillu〈-〉
45
le esechichie[*]esechichie cf. Venice 1564: escehchiae et pillule biberem et pillule de quinque
46
et pillule de serapino: et pillule de mezerion: et
47
sunt vltime in ascliti: sicut pillule de reubarbaro sunt
48
vltime in hyposarcha: et pillule de bdellio: et pil〈-〉
49
lule de scebram: et pillule quas diximus in an-
50
tidotario. et pillule huiusmodi. Recipe lactis
51
alscebram et succi absinthij et spice et turbith om〈-〉
52
nium ana dauich .I. agarici et rosarum amborum
53
ana .ʒ.I. formentur pillule cum aqua solatri et bi〈-〉
54
batur. ¶ Pillule bone. Recipe corticum eris
55
camepitheos anisi partes equales informen-
56
tur pillule et recipiantur ab eis .ʒ.I. et fiat suble-
57
uatio. ¶ Et iterum ex trociscis trocisci de reu〈-〉
58
barbaro plurime solutiui et meliores de mezerion
1
cum seminibus et trocisci de mezerion sunt de〈-〉
2
scriptionis alterius note. ¶ De balneis vero
3
illa que sunt humida eis sunt horrenda: et illa
4
que eis sunt meliora sunt facta sicut clybanus
5
calefactus postquam tolerauerit infirmus vt in-
6
grediatur ipsum et proprie habens hyposarcham. Cumque
7
ingreditur dimittat caput suum extra ad aerem vt perue-
8
niat frigus ad partes cordis: et pulmonis et infri〈-〉
9
gidet cor eius: et non magnificetur sitis eius et re〈-〉
10
soluatur corpus eius in sudore exuberante iuuati〈-〉
11
uo. ¶ Et si fuerit humida cum aquis therma-
12
rum nitrosis sulfureis et aluinosis notis exicca-
13
tiuis iuuabitur cum eis valde in statu egritudi-
14
nis: et proprie habens hyposarcham. ¶ Et iterando
15
ingrediatur in ea in die vicibus aliquibus: et si non
16
cadit virtus eius et possibile est eis vt stet in eis per
17
longitudinem diei faciat: et huius quidem generis
18
cum aqua maris tepida et calefacta. Uerum sub-
19
mersio in frigida in fine rei vehementer est conueniens:
20
et de bonitatibus aquarum thermarum: et statio re〈-〉
21
giminis: anhelitus frigidi cuius similis deficit in bal-
22
neis. ¶ Quod si aque thermarum non sunt potentes
23
tunc resoluantur aque dulces cum eis que admi-
24
nistrantur ex medicinis: et decoquantur in eis ea que
25
sunt sicut baurach et sulfur et alusnem et synapis et
26
calx et species alie note quas vis. In omnibus enim non
27
sit malum. ¶ Et oportet quidem vt iste aque obuient ven〈-〉
28
tri habenti asclitem et tympanitem et hyposarcham et to-
29
ti corpori. ¶ Hydropisis autem calida que est se-
30
quens apostema calidum: aut sequens complexionem calidam
31
sine apostemate propter debilitatem virtutis stomaci. et non significat
32
hanc speciem hydropisis proculdubio rubedo aque:
33
quandoque est propter cor suum: immo innititur in ea secundum reliquas
34
significationes deinde curatur. ¶ Et oportet vt deuitent isti
35
duo simul medicinas calidas omnino: quoniam addunt
36
in eam: et addunt in egritudine: immo est in eis ti〈-〉
37
mor magnus. ¶ Et non oportet vt attendatur illud
38
quod dicitur quod hydropisis non sanatur nisi cum medi-
39
cinis calidis. Multotiens enim significat illud quod testifi-
40
camur et experti sumus vt curemus nos et qui
41
fuerunt ante nos apostema curatione sua complexionem cali〈-〉
42
dam cum infrigidatione. ego quidem vidi mulierem quam hy〈-〉
43
dropisis attriuit et magnificata est super eam et mo〈-〉
44
rata est secundum prolixitatem temporis tam maximam quod eius
45
relatio est incredibilis: et sanata est et prepara-
46
uit seipsam et appetitum suum hoc regimine. ¶ Et cum
47
hoc etiam oportet vt attendas latus aquositatis aggre-
48
gate. nam si tu consideraueris tantum latus febris erit ti-
49
morosum et si consideraueris latus aquositatis tantum
50
erit error. Oportet ergo vt tu coniungas inter duo re〈-〉
51
gimina cum facilitate et intende tantum in eis que
52
equant et resistunt vincenti. ¶ Et scias quod quando tu
53
studes in sanando hydropisim et apostema et febris[*]febris cf. Venice 1564: febres
54
stantia sunt: non est tibi possibile. ¶ Et regimen in
55
huiusmodi est vt administres aquam solatri et aquam alke〈-〉
56
kengi et aquam apij et aquam cordumeni: et aquam
57
altaraxacon: et est alia daid armaca[*]alia daid armaca corrupt for endiuia amara [cf. Venice 1564, cf. also Canon 2, fol. 156v, ch. De taraxacon]. ¶ Et oportet
58
vt misceatur cum istis aliquid de lacca et croco: et
1
reubarbaro cum mirabolanis citrinis. Et vt administres
2
etiam apud necessitatem illud quod posuimus in ordi-
3
ne preterito de solutiuis: de mezerion et alijs.
4
¶ Et oportet vt attendas illud quod dixit Galienus in cura
5
hydropici calidam hydropisim habentis: et descripsi〈-〉
6
mus illud suis dictionibus. ¶ Inquit Galienus illud
7
quo preparaui senem amicum meum in hydropisi
8
ascliti cum caliditate et virtute debili fuit hoc.
9
Cibaui illum cum carne hedi assati et carne alcu〈-〉
10
bugi et alchabin: et alteiugi et similibus ex auibus
11
et pane kistch et infrigidatis et almosijs et halhulen
12
et lentibus cum aceto facto ex eis cibario citri〈-〉
13
no. ¶ Et concessi illud ei propter conseruationem virtu-
14
tis. Et non concessi ei vt vteretur iure omnino nisi in die
15
quo in potu medicinam ei tribuere volui. In illo
16
enim die permisi vt vteretur ipse zibrabegi ante me〈-〉
17
dicinam: et post ipsam: et non multiplicata fuit
18
sitis ipsius: et precepi ei vt comederet ista cum
19
aceto minime fortitudinis: et solui ipsum hac de〈-〉
20
coctione. ℞. mirabolanorum citrinorum .ʒ.VII. fumiterre .ʒ.〈-〉
21
IIII. herbe absinthij .ʒ.II. herbe eupatorij .ʒ.II. en〈-〉
22
diuie recentis baccarum spice aromatice .ʒ.II. seminis
23
endiuie .ʒ.II. rosarum .ʒ.II. decoquantur in tribus libbris aque
24
donec redeat ad .II. libras et spargatur in ipsa pondus
25
.ʒ.X. zuccari et bibatur. ¶ Et iterum cum illis pillu-
26
lis. ℞. lac scebram et zuccari quantum ipsum congelaui et
27
dedi ipsas ante cibum suum. et quandoque congelaui
28
ipsum cum lacte ficuum et dedi ex eo duo cice-
29
ra: aut tria: et dedi ei in potu post illud rob de
30
acresta et acedula. ¶ Et feci emplastrum epati
31
ipsius cum frigidis et cum granis condes et meze-
32
rion infuso in aceto. ¶ Et ex epithimatibus
33
super ventrem est illud quod. ℞. lutum armenum
34
et aquam et farinam ordei et milij: et stercus vacci-
35
num et fimum caprinum et cinerem quercus et vi-
36
tis: et in vtrisque lateribus baurach et sulfur et omnia
37
sint cum aceto. ¶ Et cum epati eius faciebam
38
emplastra que recipiunt sandalos: quandoque pone〈-〉
39
bam emplastrum de sandalis super epar et resolutiuum
40
super sumen et ventrem. ¶ Et quandoque solui eum cum
41
syrupo rosarum postquam infundi in ipso mezerion et
42
myrrham: aut dissolui in ipso lac alscebram. ¶ Et
43
concessi ei de fructibus ficus siccas et amigda-
44
las et zuccarum. ¶ Et precepi ei tolerare sitim.
45
Et cum superfluit in ipso permiscuit:[*]permiscuit: corrupt for permiscui iulep: et
46
dedi ei in potu. ¶ Et quandoque contriui folia al-
47
mezerion: et permiscui cum melle ficuum et de〈-〉
48
di ex eis ipsi ante comestionem et post eam: et ad
49
vltimum non dimisi eum die vno absque expul〈-〉
50
sione. Hec sunt verba eius. ¶ Cibus autem habentium
51
hydropisim: oportet vt sit paucus et semel in die: et
52
si possibile est eis vt abstineant a pane tritici pro-
53
pter suam viscositatem et suam opilationem faciant:
54
et sint contenti pane ordei cum seminibus. et si
55
necessarius fuerit oportet vt sit panis de furno kai〈-〉
56
cherien[*]kaicherien cf. Venice 1564: ischarien coctus et siccatus vt non sit azimus: et
57
fit ex frumento. ¶ Et sunt quidam homines qui in
58
eo ponunt farinam ciceris et sit eorum vnctuo-
1
sitas ex tali quale est oleum omphacinum. et ex
2
cibis eorum est oleum de seminibus et almufeniati:
3
quoniam est conueniens eis: et ius galline est iuuatiuum
4
eis. Ipsum enim aggregat ad prouocationem et recti-
5
ficationem epatis. Et cibus quem faciunt christia〈-〉
6
ni ex oliuis et nucibus et alijs. ¶ Et oportet vt sint
7
iura eorum aqua ciceris et ius alcanabit: et gal〈-〉
8
li vetusti: et galline et proprie cum herba almeu-
9
dumeti[*]almeudumeti cf. Venice 1564: almeuduneti. ¶ Et sint carnes quas sumunt carnes
10
auium leues sicut alduaragi[*]alduaragi i.e. alduragi: et alcubugi et ascel〈-〉
11
fe[*]ascelfe cf. Venice 1564: ascet fex: et alfuidet: et alcanabir et carnes alcata: et car〈-〉
12
nes alkasel et hedorum: et paruorum piscium subti-
13
liantium et acutorum: et incisiuorum et caro vipere est
14
eis bona valde: sed ipsa quandoque superfluit in siti.
15
¶ Et eorum olera sint sicut apium et sicla et her-
16
ba iudaica et endiuia: aut fumusterre et parum
17
de sumach: et porri: et rutha et folia carui: et cala〈-〉
18
mentum et allea et capparis et synapis: et grana
19
omnia nocent eis proprie patientibus tympanitem.
20
¶ Medulle autem fistici et auellane et amigdale:
21
et quandoque conceduntur eis in hora furtiua dactili et
22
vue passe. ¶ Et de fructibus recentibus non con〈-〉
23
ceduntur eis omnino: nisi granata dulcia. ¶ Ui-
24
no autem non appropinquet calidam habens hydro〈-〉
25
pisim verum habens hydropisim frigidam: oportet vt non bibat ex
26
eo nisi subtile antiquum parum: non cum est ieiunus nem[*]nem corrupt for neque
27
super cibum: immo post horam: et cum fit descensio cibi
28
in stomaco. ¶ Clysteria vero et suppositoria sint ita.
29
Clysteria enim sint facta ex aquis extrahentibus
30
aquositatem cum eis que sunt sicut syrupus ace-
31
tosus et similia. ¶ Collyrium bene extrahens aquam
32
℞. seminis vrtice .V. numero granatorum almeuduna〈-〉
33
ti .XXX. numero agarici kirat .VII. corticum eris
34
darkimet .XXX. misceantur cum medulla panis: et
35
administretur collyrium et sumant ex eo .VI. ki-
36
rat aut .VII. ¶ De diureticis autem sciendum est
37
quod omnia diuretica conferunt eis. ¶ Et ex eis que
38
sunt illis bona est medicamen prouocans vrinam
39
quod. Recipe vrtice kirat .VII. ellebori nigri tantum-
40
dem: alkekengi darkimet .I. spice indice .ʒ.II. per〈-〉
41
miceantur et sumantur: cuius potio sit .I. aureus
42
cum syrupo alefeniati. ¶ Aliud prouocans vri〈-〉
43
nam. Recipe xilobalsami spice cassie cimini radicis
44
lilij ipericon florum squinanti amigdalarum basir
45
et azabrie amomi et semerion et est species apij
46
campestris et petrosilinum et est semen apij mon〈-〉
47
tani calami aromatici piperis alkekengi sise-
48
leos et est aniuden romanum omnium ana .ʒ.II.
49
misceantur omnia: et dosis eius sit aurei duo.
50
¶ De cura hydropisis hyposarche. Capitulum .XIIII.
51
RAdices vniuersales iuuantes in cu-
52
ratione hydropisis hyposarche sunt
53
iste: et cum hoc iam diximus in capitulo hy〈-〉
54
dropisis asclitis conditiones conue〈-〉
55
nientes ad curationes hyposarche: et in ea qui〈-〉
56
dem quandoque accidit necessitas flobotomie si fue-
57
rit causa retentio sanguinis menstrui: aut emorroyda〈-〉
58
rum et fuerint illic significationes repletionis. ¶ In flo-
1
botomia enim tunc erit ablatio prefocationis
2
extinguentis et flobotomia quidem vehementius
3
est proportionalis hyposarche quam ascliti: et leni-
4
tas nature in eis est conueniens. ¶ Et quando est cum hy〈-〉
5
posarcha febris non timetur solutio ventris et
6
euacuatio cum flobotomia neque medicine dum non
7
remouentur. ¶ Et trocisci de sebram et pota-
8
tio eorum secundum quod narrauimus in capitulo asclitis vehe〈-〉
9
mentius sunt conuenientes hyposarche quam reli〈-〉
10
quis speciebus hydropisis valde. Non ergo
11
oportet vt retentio fiat: immo oportet vt soluatur
12
semper. Et si non cum alio saltem cum medici〈-〉
13
na temperata et confert vomitus et confert gar〈-〉
14
garismus mundificans cerebrum: et confert so〈-〉
15
lutio: et que melior est: est illa que est cum pillu〈-〉
16
lis de reubarbaro. Et hydropisi quidem et proprie hy〈-〉
17
posarche adest exercitium: incipiens primum
18
resupinando: deinde innitendo super dorsum
19
animalis: postea ambulando paulatim super
20
terram lenem arenosam: et associetur ei qui ab-
21
stergat sudorem: vt non opiletur resudatio pri〈-〉
22
ma a secunda et perueniant post exercitium ad calefa〈-〉
23
factionem[*]calefafactionem corrupt for calefactionem proprie solis: quoniam ipse est fortis
24
stipticitatis et quando vehementius fit calidus
25
sol caueatur caput vt non adueniat ei egritudo
26
cerebralis et discooperiantur reliqua membra
27
omnia et sit lectus eorum arena si inuenitur. et
28
cum pulueribus predictis. Cumque prouocatur
29
ab eo sudor abstergatur et vngatur cum eis que
30
sunt sicut oleum cucumeris asinini et similia: et caueatur
31
flatus ventorum frigidorum. ¶ Et oportet
32
vt bibat dialacca et diacurcuma et alkekengi
33
etiam et administrentur diuretica predicta et so〈-〉
34
lutiua quibus est subtiliatio et exiccatio. ¶ Et
35
ex eis sunt trocisci de eupatorio cum iunipero et
36
aqua radicum et in sirupo acetoso cum semini〈-〉
37
bus cum sit.[*]sit. corrupt for sit [redundant period] caliditas medicinarum singularium
38
in ascliti conueniens in omnibus istis ita quod se〈-〉
39
rapinum et costus et almezerion et euforbium.
40
et decoctio iuniperi iuuatiua est valde si deco-
41
quantur sola secundum quantitatem quod ex ea rubeat
42
aqua: deinde sumatur pondus .ʒ.III. de iunipe-
43
ro: et bibatur de illa aqua desuper et sumantur
44
in potu etiam ameos et sal altabarzet et cymi-
45
num. ¶ In illa autem que fit a causa calida opor-
46
tet vt flobotomia fiat vt egrediatur virus ma-
47
lum et prouocetur. ¶ Si autem sudor proce-
48
dat rectificat complexionem epatis per hoc quod
49
reducit epar ad inflammatione[*]ad inflammatione corrupt for ab inflammatione ad complexionem
50
naturalem. ¶ Et cibatio hyposarche calide et
51
frigide et toleratio sitis eius est sicut in ascliti fri〈-〉
52
gida et calida ipsa.
53
¶ De cura hydropisis tympanitis. Capitulum .V.
54
CAnon in curatione eius est vt euacue〈-〉
55
tur humor humidus si ipsa est pro-
56
pter retentionem eius et vt conforte〈-〉
57
tur stomacus si fuerit causa ipsius de〈-〉
58
bilitas. Et temperetur epar cum epithimatibus
1
et alijs: ita vt non superfluat eius vaporatio.
2
¶ Et flobotomia quidem non ingreditur in hoc et nisi
3
raro: immo melius est vt soluatur natura cum facilita-
4
te. ¶ Et oportet vt non adsit multiplicatio soluti〈-〉
5
uorum: et oportet vt administrentur diuretica sed non sit
6
superfluitas in eis. Superfluitas enim in eis perducit
7
ad generationem vaporum plurimorum: deinde ad-
8
ministrentur facientia eructationem et soluentia ven〈-〉
9
tositates. et fricetur venter eius cum alleis multo〈-〉
10
tiens et vaporetur cum milio et furfure si confert ei.
11
¶ Et similiter pillule ebibite et suppositoria. ¶ Et
12
quandoque necessarium est ponere ventosas euacuatiuas super
13
ventrem eius multotiens. Et oportet vt alienent gra〈-〉
14
na et olera et lac et fructus recentes. ¶ Et si fue〈-〉
15
rit hydropisis tympanites ex malitia complexionis
16
calide oportebit vt in potu dentur que sunt sicut
17
aqua feniculi et melliloti et apij et camomille et
18
tribulorum. ¶ Et si fuerit hydropisis tympanites
19
ex malitia complexionis frigide oportebit vt in po〈-〉
20
tu dentur cyminum et anisum et castoreum et ameos
21
et masticentur cyminum et thus semper et confectio
22
de acoro cum nigella dicta in antidotario. ¶ Et
23
iterum ameos et iuniperus et cyminum et sal ta-
24
barzet. ¶ Suppositorium. Recipe cyminum et
25
baurac et folia rute: et fiat ex eis collyrium. ¶ Et
26
ex clisteribus oleum rutaceum ipsum solum aut
27
cum baurac est resolutiuum ventositatum.
28
¶ De doloribus hypocondriorum. Capitulum .XVI.
29
IN hypocondrijs eueniunt dolores
30
mordicatiui et extensiui ventosi et alij.
31
et quandoque fiunt propter causam epatis:
32
et multotiens fiunt causa diaphrag-
33
matis et quandoque fiunt causa splenis: et quan〈-〉
34
doque fiunt causa apostematis in membris car-
35
nosis que accidunt in costis et non est timor in
36
eis. et quandoque accidit illud in febribus et mul〈-〉
37
totiens currit in crisibus. ¶ Si autem non fuerit dolor
38
aut fuerit dolor paruus ad frigidiora tendens et hu-
39
mor decliuis ad partes capitis cadet crisis illic. et
40
si fuerit cum dolore et punctura aut decliuis ad
41
fumem et ad inguina: aut ad dorsum et alchatim:
42
tunc fit crisis cum solutione ventris: aut prouo-
43
catione vrine. ¶ Et quandoque tenduntur hy-
44
pocundria et mirac ventris propter siccitatem
45
sequentem malitiam complexionis: et aposte-
46
mata intrinseca. ¶ Et tensio quidem hypocon〈-〉
47
driorum multiplicatur in febribus pestilentialibus.
48
¶ Fen .XV. de felle. et splene et dispositionibus eorum.
49
¶ Tractatus primus de anathomia fellis et
50
splenis et icteritia.
51
¶ De anathomia fellis. Capitulum .I.
52
FEl est cistis pendens ab epate
53
ad partem stomaci ex tunica vna
54
neruosa: et habet orificium ad
55
epar et in ipso est meatus attra〈-〉
56
hentis humorem subtilem con〈-〉
57
uenientem ei et coleram citrinam.
58
¶ Et continuatur meatus iste cum ipso epate
1
et venis in quibus generatur sanguis. et sunt ei
2
illic rami plurimi neruosi: quamuis sit introitus.
3
perpendicularis eius ex concauitate. ¶ Et ha〈-〉
4
bet orificium et meatum ad partem stomaci et
5
intestinorum in quibus mandat ad partes eo-
6
rum superfluitatem colere secundum quod diximus in
7
libro .I. ¶ Et huiusmodi quidem meatus conti-
8
nuatur ramus cum duodeno. et quandoque con〈-〉
9
tinuatur res parua ex eo cum fundo stomaci. et
10
quandoque accidit res econtrario et peruenit ma〈-〉
11
ior continuitas cum vase grosso ad fundum stoma〈-〉
12
ci et minor ad duodenum. Et in pluribus omnibus est
13
meatus vnus continuus cum duodeno. ¶ Introi〈-〉
14
tus vero cannule sugentis coleram proximus est introitui
15
cannule vesice in vesica. ¶ Et de consuetudine
16
quidem medicorum antiquorum fuit nomina〈-〉
17
re fel cistim minorem sicut de consuetudine eo〈-〉
18
rum fuit nominare vesicam cistim maiorem.
19
¶ De iuuamentis vero in creando coleram est
20
mundificatio epatis a superfluitatibus spumo〈-〉
21
sis et iterum calefactio eius sicut accensio ignis
22
sub vase: et subtiliatio et sanguinis resolutio su-
23
perfluitatum etiam cum motione egestionis et
24
mundificatione intestinorum et coartatione eius
25
quod mollificatur de lacerto in circuitu eius et non
26
fuit creata in pluribus fellibus via ad stomacum
27
vt lauarentur humiditatis cum colera sicut la-
28
uantur humiditates intestinorum: nisi quia sto〈-〉
29
macus leditur per illas et patitur nauseam et cor〈-〉
30
rumpitur digestio in ipso per illud quod misce〈-〉
31
tur cibo de humore illo. ¶ Et adueniunt ei ex
32
vena pulsatili et neruo qui continuatur cum epa〈-〉
33
te duo rami valde parui. ¶ Et fel quidem sicut
34
vesica vnam habet tunicam compositam ex spe〈-〉
35
ciebus villorum tribus. Et quando non attra-
36
hit fel coleram aut attrahit: sed non complete
37
eueniunt ab ea nocumenta. Colera enim cum
38
retinetur supra fel facit possidere apostemata epatis et
39
ictericiam et quandoque putrefit et facit accidere febres
40
malas. et quando currit ad membra vrine cum superfluita〈-〉
41
te vlcerat: et quando currit ad membrum aliquod accidunt
42
herisipilla et formica. et quando spargitur in
43
corpore toto quieta absque ebullitione accidit icte〈-〉
44
ritia. et quando currit a felle ad intestina cum
45
superfluitate facit incurrere solutionem ven-
46
tris colericam et rasuram.
47
¶ De anathomia splenis. Capitulum .II.
48
SPlen omnino est euacuatorium fe-
49
cis sanguinis: et adustionis eius et
50
sunt melancoliam naturalis et acci-
51
dentalis et inest ei proprietas que-
52
dam et virtus eius resistendi cordi ex latere: et
53
epati et felli ex latere. ¶ Cumque trahit turbidita-
54
tem sanguinis digerit ipsum. ¶ Et quando
55
acescit et fit pontica et fit conueniens ad com-
56
mouendum os stomaci et preparandum ipsum
57
vt coria: et temperandum caliditatem eius: mandat eam
58
ad ipsum in vna magna. ¶ Et quando debilitatur splen
1
a mundificatione epatis et que sequuntur ipsum ex
2
melancolia: accidunt in corpori egritudines me-
3
lancolice scilicet ex cancro et varicibus et elephantia et
4
impetigine et lentiginibus nigris et morphea nigra:
5
immo melancolia et lepra et reliquis. ¶ Et quando debi〈-〉
6
litatur ab educendo illud quod oportet exire de melancolia
7
ab ipso: oportet vt fiat magnus et magnificetur et apostemetur:
8
et non sit ei quod generatur de melancolia locus in ipso: et
9
vt retineatur illud quod commouet os stomaci. ¶ Et
10
quando mandat eam cum superfluitate fortis fit fames.
11
et si fuerit acetosa et non fuerit superflua tunc facit
12
vomitum et facit nauseam. et quandoque facit accidere
13
in intestinis excoriationem melancolicam mortiferam.
14
¶ Et cum ingrossatur splen are scit corpus et are-
15
fit epar et est magis nocens epati. ¶ Et quandoque
16
aduritur melancolia in splene declinans ad acetositatem
17
temperatam. et quandoque effunditur plurimum abho〈-〉
18
minabilis ad stomacum et facit accidere vomitum me〈-〉
19
lancolicum. et quandoque est ei pondus et accidit ex
20
ea subuersio stomaci. ¶ Cumque multiplicatur euacua〈-〉
21
tio melancolie et non est illic febris: tunc est propter
22
debilitatem retentiue aut fortitudinem expulsiue.
23
et quando multiplicatur eius retentio est tunc econ〈-〉
24
trario. ¶ Et splen quidem est membrum longum
25
linguosum coniunctum cum stomaco a sinistro suo
26
vsque retro: et vbi est dorsum attrahens melanco〈-〉
27
liam cum collo continuato cum concauitate epa〈-〉
28
tis vbi continuatur collum fellis et expellit ipsam
29
cum collo orto ex interiore eius. ¶ Et eius con〈-〉
30
cauitas sequitur stomacum et gibbositas ipsius sequi〈-〉
31
tur costas: et eius suspensio cum costis non est cum
32
ligamentis pluribus fortibus: immo cum paucis
33
villosis vigoratis cum panniculis costarum. ¶ Et
34
ab hoc latere continuatur cum venis quietis et
35
pulsatiuis. ¶ Et latus eius concauum superficia〈-〉
36
le venit super epar et stomacum quamuis sit equidi-
37
stans inferiori parti epatis cadens apud inferius
38
stomaci: et continuant inter ipsum et inter stomacum
39
vena incarnata cum vnoquoque eorum: et in ipso est
40
suspensio etiam et sustentat ipsum a siphac constans
41
ex duabus tunicis cum ramis qui ex ipso sepa〈-〉
42
rantur in eo pluribus numero parue quantita〈-〉
43
tis intrantibus splen et zirbum. ¶ Et in splene
44
quidem sunt vene pulsatiles et non propulsatiles pluri〈-〉
45
me in quibus sanguis digeritur et assimilatur sub〈-〉
46
stantie ipsius: deinde expellitur superfluitas ipsi〈-〉
47
us. ¶ Et corpus eius est rarum vt facile recipiat
48
superfluitates melancolicas que ipsum ingrediun〈-〉
49
tur. et tegit ipsum panniculus ortus ex siphac et
50
communicat diaphragmati causa illius. quamuis sit pan〈-〉
51
niculus diaphragmatis etiam ex siphac.
52
¶ De icteritia citrina et nigra. Capitulum .III.
53
ICteritia est alteratio coloris corpo-
54
ris feda ad citrinitatem tendens aut ni〈-〉
55
gredinem propter cursum humoris citrini
56
et nigri ad cutem et que sequuntur ipsam
57
sine putrefactione. que si ei associaretur faceret
58
accidere tertianam in citrina et quartanam in ni〈-〉
1
gra. ¶ Et causa icteritie secundum plurimum est ex parte fel-
2
lis. ¶ Et causa nigre est ex splene. et quandoque
3
accidit vt sit ex epate. ¶ Et quandoque accidit vt
4
sit causa citrine et nigre simul ipsa complexio com-
5
munis corpori. ¶ Loquamur ergo prius de icte〈-〉
6
ritia citrina: et dicamus quod icteritia citrina: aut
7
fit propter multitudinem generationis colere citri〈-〉
8
ne: aut propter prohibitionem euacuationis eius.
9
¶ Et multitudo eius quod generatur ex ea: aut est
10
propter membrum generans ipsam: aut propter ma〈-〉
11
teriam aqua generatur: aut propter causas extra-
12
neas: et membrum quidem generans ipsam in natu〈-〉
13
ra est epar. Nam cum ipsum valde calefit pro〈-〉
14
pter causas calefacientes: scilicet aut propter apo〈-〉
15
stemata in epate et in meatu colere: aut propter
16
opilationem retinentem coleram a felle: aut propter
17
caliditatem complexionis calide et calefit comple-
18
xio epatis valde et facit coleram secundum quod sciuisti in
19
loco suo. Et generans vero ipsam non in natura
20
est totum corpus. Nam cum ipsum superflue ca〈-〉
21
lefit conuertitur quod in ipso est ex sanguine ad
22
coleram. ¶ Et materia sunt cibi. Et cum sunt
23
ex genere eorum a quibus generatur colera: aut
24
propter caliditatem ipsorum aut propter velocitatem
25
conuersionis eorum ad caliditatem in stomaco ca〈-〉
26
lido non euacuantur a generatione colere pluri-
27
me. ¶ Cause autem extranee sunt sicut caliditas
28
extrinseca dominans super ipsum et sparsa in eo
29
propter causam que est sicut morsus gerarati aut
30
serpentis aut percussio vespe grosse aut punctu-
31
ra pediculi vulturis. ¶ Et quandoque faciunt eam
32
medicine ebibite sicut fel leopardi et vipere cum
33
sunt taliter quod non interficiunt: et venenum secundum plu-
34
rimum apparet subito. ¶ Et in icteritia quidem que
35
fit propter multitudinem colere: quandoque fit eius
36
sparsio ex ipsa propter vehementiam victorie eius
37
super sanguinem: et quandoque est secundum semitam ex-
38
pulsionis nature: et est icteritia cretica. ¶ Et hec
39
multitudo accidit quandoque vt generetur subito:
40
et quandoque generatur paulatim et in diebus ali〈-〉
41
quibus quando illud quod generatur non resol-
42
uitur: aut propter spissitudinem cutis: aut propter
43
grossiciem materiei. ¶ Et propter has duas cau〈-〉
44
sas fit ictericia cum commouentur venti septen-
45
trionales et in estate frigida: et cum retinetur su-
46
dor consuetus. ¶ Et multitudo generationis co〈-〉
47
lere: quandoque est in epate: et quandoque est in
48
corpore toto secundum quod sciuisti: et est propter apostemata cali〈-〉
49
da vbicunque sint propter illud quod alteratur de com〈-〉
50
plexione ad caliditatem: quare multitudo fit generationis
51
colere. Accidit ergo icteritia a vicinitate apostema-
52
tum calidorum propterea: quia alterant complexionem: quamuis
53
quandoque accidat illud etiam secundum semitam opilationis
54
et prohibitione euacuationis. et frigida sunt dignio-
55
ra ad generandum coleram nigram: hec ergo est illa
56
que facta est propter multitudinem. Facte autem
57
propter priuationem euacuationis: aut est priuatio
58
ab epate aut felle aut ab intestinis et membris
1
alijs. ¶ Et quando non euacuatur ab epate aut est
2
causa in agente aut in instrumento: et causa que est in
3
agente est debilitas virtutis separatiue: aut debili-
4
tas virtutis expulsiue. et causa que in instrumen〈-〉
5
to est opilatio meatus: aut eius quod est inter epar
6
et meatum. ¶ Et huius quidem generis est illa que
7
generatur ab apostematibus epatis calidis et duris. et hu-
8
ius generis est icteritia: que est cum frigore propter
9
debilitatem epatis quare constipantur eius meatus.
10
et illa que fit ex coartatione etiam et reliquis causis
11
opilationis. ¶ Et scias quod quando peruenit opilatio
12
retinens coleram in epate in quocunque locorum sit epa-
13
tis et fellis oportet vt ex ea fiat epar calidius quam est
14
et generetur colera plus etiam quam ea que generatur in
15
dispositione sanitatis. ¶ Facta autem causa fellis:
16
aut propter debilitatem eius ab attrahendo ex epa-
17
te et precipue cum est cum debilitate epatis a sepa〈-〉
18
ratione et expulsione: aut propter vehementiam vir〈-〉
19
tutis attractionis et implet ipsum valde vice vna et
20
non capit ipsam propter illud quod ipsum repleuit et
21
extendit ipsum: deinde cadit virtus eius et non tra-
22
hit: aut propter casum opilationis in meatu eius
23
ad intestina. ¶ Et quandoque fit illa opilatio pro〈-〉
24
pterea quod vehementer retinetur in epate illud quod
25
ad ipsum concurrit de colera subito propter multitu〈-〉
26
dinem generationis: aut vehementiam expulsionis
27
epatis: aut attractionis fellis: quare cooperitur
28
orificium meatus ex eo quod retinetur: et cum virtus
29
alia debilitatur: et quando fit propter reliquas causas
30
opilationis. ¶ Et illa que est in colica fit pro-
31
pterea quod humor viscosus glutinat faciem meatus: quare
32
colera non effunditur ad intestina. et hec est illa cu〈-〉
33
ius causa est colica. ¶ Est enim icteritia quedam que
34
sit cum colica et non est causa eius colica: immo
35
sunt ambe simul communicantes in causa vna. et
36
est opilatio preterita que peruenit ad meatum fel-
37
lis antequam accideret colica: et prohibuit coleram
38
effundi ad intestina et abluere ea. postquam ergo
39
hec fuit prohibita ab hoc vt effunderetur ad intesti〈-〉
40
na non fuerunt abluta et multiplicate fuerunt in
41
eis humiditates et commouerunt colicam et accidit
42
vt colera rediret ad corpus: quere[*]quere corrupt for quare commouebit icte-
43
ritiam. ¶ Et in omni quidem opilatione in mea-
44
tu epatis ad fel: aut in meatu fellis ad intestina
45
que est ex incarnatione: aut porro non speratur sa-
46
nitas. ¶ Facta autem ab intestinis est illud quod
47
quidam existimant quod quandoque accidit vt aggrege〈-〉
48
tur in intestinis et proprie colon colera plurima
49
que iam effusa fuit ad ea: et non egreditur ab eis pro〈-〉
50
pter causam resoluentem: quare non inuenit colera
51
que est in felle locum in quem euacuetur quamuis
52
meatus sit apertus. ¶ Et hoc valde parum fit et quasi
53
longinquum: quoniam colera quando multiplicatur et
54
colligitur in intestino extrahit seipsam et alia: nisi
55
accidat sensui vt destruatur aut expulsiue vt ca〈-〉
56
dat. ¶ Icteritia autem nigra splenetica ipsa in
57
modis sue generationis est secundum icteritiam coleri-
58
cam inquantum eius generatio est propter op lationem[*]op lationem corrupt for opilationem
1
vtrorunque meatuum: et inquantum eius generatio
2
est propter debilitatem quarundam virtutum et for-
3
titudinem quarundam earum. ¶ Uerum icteritia
4
nigra epatica quandoque est propter vehementiam ca-
5
liditatis epatis que adurit sanguinem ducendo
6
ipsum ad nigredinem et facit multiplicare melan〈-〉
7
coliam in corpore. ¶ Quod si ipsa inuenit ex sple〈-〉
8
ne et meatu aliquid completur res. ¶ Et quandoque
9
est propter vehementiam frigiditatis eius: quare
10
propter ipsam conturbatur sanguis et nigrescit. Et
11
quandoque est illud frigus cum siccitate: et quandoque cum
12
humiditate: et quandoque est propter apostemata frigida dura.
13
¶ Icteritia vero nigra que est causa corporis to-
14
tius: aut est propter vehementiam caliditatis corpo〈-〉
15
ris totius et adurit sanguinem faciendo nigrum:
16
aut propter vehementiam frigiditatis et congelat
17
ipsum et denigrat eum. ¶ Et omnis icteritia citri-
18
na: aut nigra que est propter corpus totum est causa vena〈-〉
19
rum precedentium in toto corpore: et est corruptio con〈-〉
20
uersionis sanguinis ad ipsam secundum complexionem
21
corruptionis conuersionis sanguinis ad mate-
22
riam ydropisis yposarche frigide: quamuis non sit
23
illic corruptio apparens in epate: immo sit in ve-
24
nis tantum. ¶ Et tibi quidem possibile est vt diui-
25
das et scias quod icteritia nigra quandoque fit pro-
26
pter multitudinem: et quandoque fit propter retentio-
27
nem: et secundum quod dictum est in citrina. ¶ Et quandoque
28
aggregantur vterque icteritie simul aut quia colere
29
et ei quod ipsi commiscetur ex sanguine accidit adustio et fit
30
nigra: et componuntur ambo humores aut quia in vtrisque
31
lateribus simul est nocumentum scilicet latere epatis et
32
colere: et latere splenis. ¶ Et iam existimaue-
33
runt quidam quod colerica accidit subito: et melan〈-〉
34
colica non accidit subito: et fuit eorum intentio
35
ad hoe[*]hoe corrupt for hoc quod causa generationis colere est fortior
36
causa generationis melancolie: et melancolia ge〈-〉
37
neratur paulatim: et res non est ita: quamuis sit plu-
38
rimum secundum quod ipsi dixerunt. ¶ Et quandoque accidit
39
etiam icteritia nigra vt sit crisis egritudinum sple-
40
nis: et que similantur eis: quando non reminisci〈-〉
41
tur nrtura[*]nrtura corrupt for natura tendens ad partem excussionis propter
42
causam nociuam. ¶ Et plurimis quidem haben-
43
tium icteritiam citrinam accidit constrictio natura-
44
rum eorum propter retentionem excitatoris mordi-
45
catiui quem tu sciuisti. ¶ Et in illo qui habent icteri〈-〉
46
tiam frigidam qui non curatur neque resoluitur eius
47
materia est timor. Et pluribus eorum associatur
48
mors subita. ¶ Relique autem species sunt icte-
49
ritie epatice que est ab epate: et est illa quam dixit
50
Hypocrates et dixit. Cum epar est in icterico durum
51
tunc illud est significatio mala. ¶ Et Hypocrates quidem
52
iam dixit in quibusdam que ad ipsum referuntur: quod
53
icteritie est species mala in vrina patientis in qua
54
est similitudo herbi: et ea cum est profundatio in
55
ventre et febris et tremor debilis: et est debilitas
56
in locutione et liquefactione et ista interficit vsque
57
ad .XIIII. diem.
58
¶ De signis icteritie citrine. Capitulum .IIII.
1
SCias quod in pluribus ictericijs citrina
2
et nigra tingitur vrina: et quanto vrina
3
est plus citrina est acutior: et magis
4
significatiua sanitatis epatis et virtutis eius.
5
¶ Facte[*]Facte corrupt for Facta [cf. Venice 1564] autem malitia complexionis calide in epate
6
signa sunt signa nota siue sunt signa illa cum si-
7
gnis apostematum calidorum: aut non: sicut cum non albescit
8
cum ea egestio ea albedine quam habet in opilatiua:
9
immo quandoque tingitur plus et non sentitur grauitas
10
que sentitur in opilatiua: et minoratur appetitus et
11
multiplicatur sitis: et exiccatur corpus et rubescit
12
vrina et caro fit subito. ¶ Et si fuerit causa vehe-
13
mentie caliditatis egritudinis colera in felle et
14
inflammatio eius in ea: tunc signa eius erunt assi〈-〉
15
duatio citrinitatis coloris corporis et nigredo fa〈-〉
16
ciei solius et albificatio lingue et arefactio et con-
17
strictio nature: propterea quod colera vehementer exic-
18
cat fecem: et albedo vrine: et subtilitas eius in dis-
19
positionibus propter retentionem colere in corpore
20
absque expulsione deinde vehementia citrinita〈-〉
21
tis eius: deinde nigredinis et grossities eius et
22
vehementia fetoris odoris eius in fine. ¶ Uerum
23
facta a malitia complexionis calide in toto cor-
24
pore est vt sit totum corpus calidi tactus: et in ipso
25
sit pruritus: et sit appetitus. paruus cum aceptione[*]aceptione corrupt for acceptione
26
grossi et dulcis: et fit egestio proxima consuete ten〈-〉
27
dens ad lenitatem: et similiter vrina et vt vene sentiantur
28
calide valde alterati coloris. et non fit cum albe-
29
dine egestionis et grauitate partium epatis et fel〈-〉
30
lis sicut est in dispositione opilatiue: immo multotiens
31
est egestio tincta et corpus lene: et non appropriatur
32
epar aliquo signorum eius singulari ei. et non fit su〈-〉
33
bito sicut est quedam species opilatiue. ¶ Quod si
34
fuerit propter apostema calidum aut durum scias signa
35
eius ex eis que dicta sunt. ¶ Ex opilatiue autem
36
signis inseparabilibus sunt albificatio egestionis
37
in pluribus horis: aut paucitas citrinitatis vri-
38
ne in colore suo: et grauedo in mirach in latere
39
dextro: et dolor: et inflatio apud cibum et pruri〈-〉
40
tus in corpore toto: et lenitas somni super latus si〈-〉
41
nistrum. Uerum ex colera eius non albificatur cum ea
42
egestio subito vehementi dealbatione. albificatur
43
ergo egestio in primis: deinde accidit icteritia.
44
¶ Et cum epatica non albificatur egestio nisi gra-
45
datim: fel enim transmittit illud quod in ea est de cole〈-〉
46
ra paulatim vsquequo erumpat: et similiter albificatur egestio
47
paulatim vsquequo compleatur albificatio eius et iam ap-
48
pareat icteritia. ¶ Et quando cadit opilatio in mea〈-〉
49
tu qui est in felle ad intestina et non est in opera-
50
tionibus epatis nocumentum preteritum neque in ho〈-〉
51
ra nisi postquam leditur eo ex retentione colere in
52
ipso: et non inuenit viam cum fel sit plenum: tunc
53
est amaritudo oris vehementior et sitis fortis: et
54
colerica quidem plurimum commouet colicam aut associa〈-〉
55
tur ei secundum modum quem innuimus. ¶ Et illam ex
56
opilatiua cuius causa est frigus aut constipatio si〈-〉
57
gnificant dicta preterita. ¶ Et ex summa earum est
58
dispositio corporis totius. ¶ Si autem causa eius est
1
humor grossus significant ipsam regimen precedens.
2
¶ Quod si eius causa fuerit nascentia rei alicuius
3
aut incarnatio significabit ipsam assiduatio icteritie:
4
et assiduatio signorum opilationis: et paruitas iuua〈-〉
5
menti administrationis aperitiuorum ex clysteribus et
6
alijs. ¶ Et in illa in qua causa est debilitas virtu-
7
tis expulsiue epatis: aut discretiue non est tinctu-
8
ra vrine vehemens valde: sicut est in opilatiua
9
dispositione in qua sunt virtus discretiua et expulsi-
10
ua fortes: et non albificatur egestio pure et non senti〈-〉
11
tur grauitas que est ex opilatione et inuenitur in
12
reliquis operationibus epatis debilitas. ¶ Et quandoque
13
associatur ei egestio sanguinolenta et signa debili〈-〉
14
tatis. ¶ Et illa in qua est causa debilitas virtutum fel-
15
lis est cum nausea vehementi et amaritudine absque
16
grauitate: et est generatio eius paulatim: et tinctu-
17
ra in egestione est inter albedinem et citrinitatem:
18
sed est in vrina fortis valde: et icteritia cum non est
19
illic debilitas virtutum epatis expulsiuarum. Qui-
20
dam autem existimauerunt quod in illa que est ex felle
21
cum rectificatione epatis vrina est secundum colorem suum
22
et dispositiones suas naturales. ¶ Et hoc est impossibile
23
Epar namque sanum expellit coleram in primis ad
24
fel. Quod si non fuerit: tunc ad vrinam: et prohibet
25
ipsam penetrare in sanguinem quantum potest. ¶ Uerum
26
quando multiplicatur remanentia vrine albe cum icteri-
27
cia aut parum tincte est deterius et magis timendum
28
quod cadat habens causam in ydropisim: quoniam significat quod opila〈-〉
29
tio est ex frigore. ¶ Uenenosam autem significat mor-
30
sus si est ab animali: sed si est a veneno significat ipsam
31
preterita sanitas et bonitas humorum: et aduentus
32
ipsius subito absque alteratione egestionis ad albe-
33
dinem. ¶ Eius vero qua cretica est signa sunt quoniam
34
ipsa fit in egritudinibus acutis habentibus crises
35
per eam: et sunt cum ea signa alia crisis sicut nau-
36
sea et subuersio stomaci et vomitus colericus et vehe-
37
mentia vigiliarum: sitis et paruitas appetitus cibi
38
et amaritudo oris et paruitas anhelitus et sicci〈-〉
39
tas nature. ¶ Et creticam quidem significat crisis tatum: sed
40
bonitas et malitia verificantur cum significationibus si-
41
gnificantibus vicinantibus quemadmodum de eis
42
dicemus in capitulo suo. ¶ Et pulsus quidem in ictericia
43
citrina in pluribus dispositionibus est paruus propter
44
debilitatem virtutis: sed est vehemens: quoniam cole〈-〉
45
ra est leuis calida: sed est durus propter vehemen〈-〉
46
tiam siccitatis: et non est propter illud velox: quoniam
47
dictus non est cum illa fortitudine propter malitiam
48
complexionis. ¶ Et cum icteritia quidem citri-
49
na multotiens egreditur sudor citrinus.
50
¶ De signis causarum icteritie nigre. Capitulum .V.
51
FActa quidem a splene solum significat: quoniam
52
non est citrina deinde fit nigra. Citri-
53
na enim non fit a splene omnino: licet nigra
54
fiat quandoque ab epate. ¶ Uerum nigra sple〈-〉
55
netica vehementioris est nigredinis et separant ea si-
56
gna duritiei splenis et magnitudo eius et dolo〈-〉
57
res eius qui sunt in sinistro latere. et quandoque sunt
58
egestio et vrina in ea nigre. ¶ Et quandoque egreditur
1
in egestione fex nigra et hoc est signum forte.
2
¶ Et quandoque saluatur vrina cum non est in epate no〈-〉
3
cumentum: si non venit ad ipsum nocumentum ad〈-〉
4
uentu superfluo. ¶ Est enim tunc salus eius signi〈-〉
5
ficatio quod icteritia est splenetica: et in hac icteri〈-〉
6
cia mirach: quandoque est extensum cum dolore et gra-
7
uedine et secundum plurimum natura est constricta: et quandoque non
8
est: et est digestio mala: et est cum ea malitia anime et
9
tristitia et varietas sine causa. ¶ Et quandoque egre〈-〉
10
ditur cum ea sudor niger. ¶ Et factam propter opila-
11
tionem in meatibus significat grauitas vehemens et dif〈-〉
12
ficultas dormiendi super latus sinistrum. ¶ Et cum
13
facta propter apostema calidum durum sunt signa eius.
14
¶ Et cum facta propter debilitatem non est grauitas.
15
¶ Quod si fuerit debilitas epatis etiam significant ipsam
16
signa eius. ¶ Et factam ex epate significat quod nocu〈-〉
17
menta prima apparent in epate: et splen est saluus
18
aut lesus nisi cum eo nocumenta fuerint epatis fa〈-〉
19
cientia melancoliam. ¶ Et non est nigredo pura si〈-〉
20
cut in splenetica: et significat ipsam nocumentum in vri〈-〉
21
na. ¶ Et si fuerit corruptio ex latere calidita-
22
tis et siccitatis erit nigredo ad citrinitatem de-
23
cliuis. ¶ Et si fuerit ex latere caliditatis et hu-
24
miditatis erit illic citrinitas cum rubedine si-
25
cut citrinitas quedam. Et si fuerit ex latere frigi-
26
ditatis et siccitatis et frigus erit dominans: erit
27
ad viriditatem: aut siccitas dominans: erit ad ni〈-〉
28
gredinem. et si fuerit ex latere frigiditatis et humiditatis humi-
29
ditate vincente erit ad citrinitatem quandam et fi-
30
sticitatem. et si fuerit frigiditas vincens erit ad
31
viriditatem. Splenitice[*]Splenitice i.e. Splenetice vero colorator vnus est.
32
¶ De cura ictericie citrine. Capitulum .VI.
33
SCias quod intentio in curatione ictericie
34
ad duas res tendit quarum vna est vt re〈-〉
35
moueatur icteritia ipsa cum eo quod
36
resoluit ipsam acute et ab oculo cum
37
medicinis notis lauatiuis et cum collyrijs ocu-
38
li: et cum medicinis solutione educentibus ma〈-〉
39
teriam facientem ictericiam. ¶ Et secunda verti-
40
tur ad causam abscindit eam: et est aut rectifica〈-〉
41
tio complexionis: aut confortatio virtutis aut re-
42
gimen apostematis: aut apertio opilationis: aut
43
euacuatio per flobotomiam basilice aut saluetel〈-〉
44
le[*]saluetelle corrupt for saluatelle aut venarum que sunt sub lingua ex eo quod nar〈-〉
45
rauerunt quidam. ¶ Et si non fuerit illud tunc ventosa〈-〉
46
tione supra locum epatis sub spatula dextra: aut
47
sub eo in spatio quod est sub costis: aut euacuatio
48
que est cum solutione ventris euacuante materiam
49
et euacuatio cum vomitu. Nam ipse est iuuatiuus
50
in omni icteritia. ¶ Uerum in curatione nocumenti
51
veneni abscissio cause est melius quod oportet premitte-
52
re: quare oportet vt cum ea occupatio fiat primo.
53
¶ Et ictericie quidem cuius causa est complexio calida in
54
epate aut in corpore aut in felle propter aliquam causarum
55
preter ebibita et comesta que sunt ex ambobus cura est
56
si est illic repletio sanguinea et colerica cum eua-
57
cuatione amborum in principio rei. Sanguis quidem
58
per flobotomiam sicut ex basilica. sed colere per
1
solutionem ventris cum eis que sunt sicut myrabolani
2
et fumus terre et sicut cum scamonea in lacte aceto〈-〉
3
so coagulato: et ad vltimum cum soluentibus cole〈-〉
4
ram aut speciebus aque casei factis fortibus my〈-〉
5
rabolanis et scamonea et similibus. ¶ Descriptio aque
6
casei bona. ℞. lactis caprini libras .III. et cartami
7
quantum manu capi potest: teratur et dissoluatur
8
digitis in lacte hora vna: deinde coletur et di-
9
mittetur vt lac coaguletur in nocte: deinde cole-
10
tur a caseitate sua et accipiatur aquositas eius et
11
proijciatur super ipsam aliquid mellis aut zuc〈-〉
12
cari aut salis indi pondus .ʒ.II. et non vis ipsam
13
facere fortem pone in ea scamonee dauich .I. et
14
bibatur ex ea secundum mensuram que toleratur tribus
15
diebus. ¶ Et ex eis que coniungunt mundifica-
16
tionem icteritie cum eductione materie per solu〈-〉
17
tionem ventris est vt sumantur aque foliorum rapha〈-〉
18
ni vncia .I. cassiefistule .ʒ.IX. et seminis atriplicis .ʒ.I.
19
et aloes dauic .I. et croci dauic .I. et hoc est rectius
20
ei que est cum apostemate calido in epate aut in
21
meatibus et febricitat etiam. ¶ Et sit cibus sicut
22
aqua ordei et olera secundum quod sciuisti in capitulo apostema〈-〉
23
tum epatis: quoniam non est in prolongatione ser-
24
monis vtilitas. Cumque apparet maturatio experiri
25
ea in quibus est scamonea et aloes et similia postquam
26
fregeris cum eis que sunt sicut aqua cuscute et en〈-〉
27
diuie et reliquorum ex eis que sciuisti. Et ad sum〈-〉
28
mum dum non remouetur apostema et rectificatur dispositio non
29
habeas spem in curatione ipsius icteritie. sed si fe〈-〉
30
bris non est: et virtus sit fortis: et illud est significatio
31
apostematum. deinde est inflammatio tunc tibi inest admini〈-〉
32
strare almososat et cibos infrigidatos de piscibus: et
33
cibos infrigidatos de carne vaccina et hedina: et
34
aquas fructuum et succos eorum: et proprie aquam gra〈-〉
35
natorum in ieiunio: et acetosum de carne vaccina
36
et acetosum de piscibus et succos olerum frigido〈-〉
37
rum. plurima namque istorum quamuis sint ex cibis tamen
38
inest ei proprietas. fortiorum medicinarum huius capi〈-〉
39
tuli in rectificando complexionem. ¶ Et ex curis huius
40
dispositionis est illud quod. ℞. succi foliorum raphani et
41
succi mori partes equales bibatur ex eo pondus .ʒ.〈-〉
42
XXX. nam in ipso intendit etiam intentio ipsius icteri〈-〉
43
cie. ¶ Et similiter si fuerit inflatio in felle. ¶ Et confert
44
istis lac asininum decoctum cum pauco aceto et su〈-〉
45
matur in potu: aut succus absinthij cum aqua frigi〈-〉
46
da. ¶ Et quandoque confert vt cibetur infirmus pane azi-
47
mo et sale trito et endiuia plurima .VII. diebus.
48
Hoc enim lauat fel et remouet putrefactionem
49
eius et ingrossat illud quod est in ea. ¶ Et istis quidem
50
non conceditur vt bibant vinum nisi plurime commixtum.
51
et vt non perueniat nisi ad illud quod est leue ex car-
52
nibus et ad ius carnis auis. ¶ Et omnis qui ha-
53
bet ictericiam ex aqua calida oportet vt deuitet vigilias et
54
iram et motum plurimum et balneum. Et quando caliditas est in
55
toto corpore et infrigidas epar et vesicam et infrigidas ve〈-〉
56
nas: et proprie quando administras balneationem cum
57
aquis frigidis et tepidis in quibus decocte sunt medi-
58
cine frigide et humide. ¶ Aqua vero frigida actu et illa in qua sunt
1
virtutes medicinarum constipantium prohibent
2
resolutionem ictericie. ¶ Et iam administrantur in cu〈-〉
3
ratione epatis et feills calidorum emplastra super ea.
4
¶ Et quandoque dantur in potu trocisci de quibus sunt
5
trocisci compositi ex semine citroli et semine endiuie et semi〈-〉
6
ne lactuce et semine cucurbite et sandalis et spodio
7
et rosis rubeis assumptis equalibus partibus: proijciantur
8
super omnes .ʒ.II. ex eis kirat .I. camphore et fiant inde
9
trocisci et bibantur. ¶ Et ego quidem iam expertus
10
sum iuuamentum eorum. ¶ Et fac emplastrum epati in
11
eo quod est in circuitu eius cum succis infrigida〈-〉
12
tis super niuem et duobus sandalis et camphora ita
13
vt sentiatur infrigidatio interius. ipsum enim remouet icte〈-〉
14
riciam et albificat vrinam in diebus aliquibus.
15
¶ Si autem eam[*]eam corrupt for causa fuerit debilitas in epate et felle
16
curetur cum regimine predicto in debilitate epatis. Nam
17
cura ipsius fellis est illa cura etiam. ¶ Ad regimen
18
autem apostematis iam innuimus hoc et compleuimus
19
sermonem in capitulo apostematis epatis. ¶ In opilatiua ve〈-〉
20
ro illud quod communicat omni opilationi est cura opilationis predi〈-〉
21
cte in capitulo epatis. ex flobotomia et prouocatione si fuerit
22
opilatio in gibbositate: et ex solutione ventris si fue-
23
rit in concauitate secundum necessitatem: et alienent a se omne
24
quod constipat et exiccat quamuis sit calidum. quoniam constipat
25
meatus et opilationem efficit fortem. ¶ Et ex eis que
26
rectiora sunt est vt premittas lenificationem eius
27
et humectationem: deinde sequaris eam cum aper〈-〉
28
tione. et sit lenificatiuum quandoque calidum et humidum: et
29
quandoque frigidum et humidum quemadmodum dispositio facit ipsum ne-
30
cessarium. ¶ Et cum aperis in fine aut incipiendo
31
tunc ex eis que recta sunt est vt sequaris illud
32
soluendo secundum quod tolerat ipsam: et secundum quod preterijt
33
de solutione ventris. ¶ Et scias quod quando tu incipis
34
cum solutione ventris et non efficit impressionem tunc
35
tibi inest vti fortibus vomitibus: deinde solu-
36
tiuo forti. et oportet vt des in potu vice vna secundum forti〈-〉
37
tudinem. ¶ Et si fuerit opilatio ex nascentia rei ali-
38
cuius non existimo quod sit ei medicina. ¶ Qui〈-〉
39
dam autem dixerunt ei medicamen et dixerunt:
40
summe succi portulace et succi foliorum raphani et aque
41
foliorum acetose omnium secundum estimationem et fac buli-
42
re omnia simul et colentur et ponantur quantum illud de
43
succo acetoso cum aliquantulo herbi contriti.
44
¶ Et dixerunt: in potu detur ex eo aliquid cum
45
semine raphani et semine melonis excorticatis et com-
46
mixtis cum quarta amborum costi et myrrhe.
47
¶ Et si fuerit opilatio ex siccitate et contractione et il-
48
lud est ex eis quod significat corpus tunc administrabis
49
lenificantia ex subtiliantibus coleram sicut mu-
50
cilagines et sicut seuesten et similia cum oleo amig-
51
dalino. ¶ Quod si opilatio fuerit ex apostemate calido
52
tunc cura eius erit cura ipsius. ¶ Cum ergo
53
maturatur sis audax ad dandum in potu diure-
54
tica sicut anisum et feniculum sine timore. similiter ad
55
educendum in solutione ventris coleram. ¶ Et si fue〈-〉
56
rit apostema durum tunc res in ipso erit difficilis. opor-
57
tebit enim vt curetur apostema durum. et vsquequo fiet illud
58
oportebit vt intendatur intentio icteritie ipsius
1
cum eis que dicemus. ¶ Et medicine quidem
2
singulares solutiue in hoc capitulo predicte sunt in capitulo
3
opilationis epatis. ¶ Et ex apertiuis bonis proprijs
4
huius capituli sunt squilla et assarum et anisum et aga〈-〉
5
ricus et ea in quibus sunt cum apertione intentiones
6
alie. ¶ Aut sumantur granorum pinee maioris .ʒ.〈-〉
7
XXX. et passularum enucleatarum .ʒ.V. et sulfuris ci-
8
trini aureus .ß. et epithimi et seminis apij montani et cice〈-〉
9
ris nigir et thuris albi omnium ana .ʒ.II. terantur et cribel〈-〉
10
lentur et sumantur ex summa eorum .ʒ.I. et .ß. cum aqua
11
feniculi: et administretur diebus aliquibus similiter:[*] aliquibus similiter: corrupt for aliquibus: similiter est
12
enim sanatiuum: et nos iam experti sumus ipsum
13
multotiens. ¶ Et asiniar est ex melioribus me〈-〉
14
dicinis ictericie. ¶ Et debilior ista est in qua
15
est opilatio in meatibus colere. Sed clysteria et so〈-〉
16
lutiua sunt conuenientiora in eis. et ad summum solu-
17
tiua ex eis que sunt sicut epithimum et polipo〈-〉
18
dium ponantur in eis iste medicine. ¶ Descri-
19
ptio bona ad illud. ℞. ganatorum .ʒ.IIII. agarici .ʒ.〈-〉
20
III. et succi eupatorij .ʒ.III. informentur ex eis pillule
21
et bibatur ex eis .ʒ.I. et iteretur multotiens. ¶ Et quando
22
cronica fit ictericia opilatiua tunc necessarium est su〈-〉
23
mere diacurcuma et tyriaca aut similia ex eis que
24
aperiunt cum fortitudine et similiter dialacca. ¶ Et
25
quando est cum opilatione febris tunc attripli〈-〉
26
ces sunt boni valde: quoniam sunt aperitiui et
27
extinctiui: et similiter radix lactuce de aqua de
28
qua sumatur pondus .ʒ.II. cum melle. et similiter
29
aqua cuscute et endiuie et myrrha cum rotulis
30
cassiefistule cum oleo amigdalino amaro et dul〈-〉
31
ci. ¶ Curationes autem icteritie in quibus attenditur
32
intentio egritudines ipsius et resolutionis eius
33
licet in eis sint apertio opilationum et reliqua iu-
34
uamenta. Alie sunt potiones et alie sunt ablu-
35
tiones: et alie sunt sternutationes. ¶ Et pluri-
36
mum iuuamentum earum est in oculo et facie.
37
¶ Et alie sunt que sunt regimen commune sicut est ad〈-〉
38
ministratio tine cum aquis fortibus. ¶ Et quando
39
incipit mingere mingat in tina: quoniam est cura eius
40
et quando egreditur ex balneo cooperiatur vt
41
non adueniat ei frigus omnino et dormiat cooper〈-〉
42
tus. ¶ Ea vero que sunt preter balneum ex illius
43
que administrantur vsu medicine sunt que extra-
44
hunt ex cute icteritiam. ¶ Et medicine que ex〈-〉
45
trahunt illud quandoque extrahunt ipsum aut cum so〈-〉
46
lutione ventris aut cum sudore. et melius est vt
47
sit super exercitium et laborem et sitim et proprie
48
quando est potus faciens sudare. et similiter post balneum.
49
¶ Et illi qui sue icteritie curationem vult cum re〈-〉
50
solutione nocent frigus: et septemtrio: nisi velit per
51
ea resistere medicine calide et aggregare eam si〈-〉
52
cut sumit in potu piper: deinde post illud sedeat
53
in aqua frigida. ¶ Et dicitur quod patientes icte〈-〉
54
riciam iuuantur per considerationem in rebus
55
citrinis. Illud enim mouet naturam ad expellendum
56
materiam citrinam totam ad cutem quare ad-
57
iuuatur adiutorium curationis in lea[*]lea corrupt for ea. ego ve-
58
ro non sum ex illis qui negem huiusmodi curationes
1
sicut sunt plures eorum qui philosophantur ad
2
eas. ¶ Et ex medicinis bibitis cognitis est vt
3
in potu sumat stans in tina vncias .II. succi raphani
4
cum .ʒ.ß. baurac. et vnciam .I. vini. Nam ipsa non mo〈-〉
5
rantur quin extrahant ex ea citrinitatem. ¶ Et iterum su〈-〉
6
matuir manipulus sparagi et pupillus ciceris et
7
decoquantur in vase vitreato cum .V. asceit aque
8
de qua in potu sumatur mixta cum vino si non est
9
febris et si est febris potetur sola: deinde sedeat in tina
10
aque in qua decoctus est capillus veneris et egre〈-〉
11
ditur ex eo colera. ¶ Et iterum floris nitri pondus
12
.ʒ.II. cum vino antiquo: dimittatur in nocte sub ce〈-〉
13
lo et sumatur in potu. et de balneatione fiat illud
14
quod dictum est. ¶ Aut sumantur in potu squilla assa〈-〉
15
ta cum .VI. partibus salis adusti et dosis sit .II. aurei
16
in ieiunio. ¶ Aut sumatur in potu leporis mari〈-〉
17
ni pondus .II.ʒ. puluerizati super ouum sorbile et sorbeatur.
18
¶ Aut corticis granatorum .ʒ.IIII. arsenici pondus
19
.ʒ.II. sumatur ex eis simul quantum tolerat pollex et
20
sumatur in potu cum .III. vncijs lactis asinini: aut pon〈-〉
21
dus .I.ʒ. et quod est supra fenugreci: et sumatur in po-
22
tu cum aqua et melle et sedeat in tina aque frigide.
23
¶ Aut sumatur capillus veneris tritus et acci-
24
piantur ex eo .ʒ.IIII. cum aqua in qua decoctum est
25
anisum. ¶ Aut succus acetose cum aliquantu-
26
lo vini. ¶ Aut stercoris canis comedentis ossa
27
alba non nigra pondus .ʒ.IIII. cum aqua mellis
28
¶ Aut foliorum sicle exiccate .ʒ.IIII. cum vino per〈-〉
29
mixto: fiat illud tribus diebus. ¶ Aut ciceris
30
nigri libra .I. capilli veneris manipulus vnus: deco-
31
quantur in aqua donec consumatur tertia et sumatur ex
32
ea in potu vncia .I. ¶ Aut succi raphani vncie .II. vini
33
vncia .I. ¶ Aut ciceris nigri libra .I. carpobalsami thu-
34
ris seminis feniculi omnium ana pugillus .I. decoquan〈-〉
35
tur in .VI. asceit aque donec consumatur tertia et su-
36
mantur in potu ex ea vncie .II. ¶ Et si non fuerit febris
37
potentur cum vino: aut cinamomi quantitas quam
38
tolerant tres digiti cum vino et melle medietatis
39
secundum mensuram vncie .I. et .ß. aut cum aqua et vino.
40
¶ Aut semina almahaleb excorticata ex cortici-
41
bus suis de quibus in potu sumatur pondus .II.ʒ.
42
aut rubee tincture vncia .I. in ouo sorbili. ¶ Aut
43
sumatur[*]sumatur corrupt for sumantur limature cornu ceruini kirat .XVIII. et su-
44
matur in potu cum sirupo begur sericon. ¶ Aut
45
sumantur grana pinee et ameos et staphisagria et
46
sumat in potu eger ex eis: aut piperis et sterco-
47
ris canis albi comedentis ossa coclearium .I. cum
48
vino. ¶ Aut impleatur colloquintida eiecto ex ea
49
quod intra est vino et aqua et bibatur. ¶ Aut detur
50
in potu de felle vrsi in vino. ¶ Aut sumatur cor〈-〉
51
nu cerui .ʒ.I. et tertia et sulfuris pondus .ʒ.II. et
52
bibatur illud: et bibatur post illud vinum. ¶ Aut sumatur et
53
proprie in opilatiua reubarbari hipericon capilli veneris
54
olibani rubee tinctorum partes equales et dosis sit .ʒ.I.
55
¶ Et medicine quidem singulares que ingrediun〈-〉
56
tur in hoc capitulo et sunt apertiue etiam sunt absinthium ani〈-〉
57
sum assarum acorus rubea tinctorum gentiana xilo〈-〉
58
balsamum agaricus condisi nux cupressi costus vtraque
1
aristostologia ex eis que dicuntur et sint leuia est vt suma〈-〉
2
tur in potu cerebrum alcubugi in vino puro.
3
¶ Aut sumantur vitelli duorum ouorum et conquassentur
4
in medio assacruati vini et bibantur. ¶ Et ex eis
5
que laudantur vehementer est vt sumantur in po-
6
tu de lumbricis terrenis exiccatis: quoniam ipsi mun〈-〉
7
dificant statim: et similiter fel vrsi. ¶ Et ex eis que ex〈-〉
8
perta sunt etiam est vt dentur in potu radices aceto-
9
se et stet in sole et ambulet post illud hora vna
10
donec calefiat et sitiat: deinde sumant decoctionem
11
capilli veneris et rubee tinctorum et mente: et similiter
12
si bibatur post balneum ¶ Et ex diureticis proprijs
13
ei est vt sumatur nucis cupressi pondus .ʒ.II. cum
14
pondere .ʒ.II. cassie ligne et bibatur cum vino an-
15
tiquo. Deinde sedeat in tina in qua decoctus
16
sit capillus veneris aut anisum post illud hora
17
vna donec calefiat: quoniam minget icteritiam
18
totam. ¶ Et quandoque iuuantur cum carne hericij propter
19
fortitudinem sue prouocationis et mundificationis et
20
conuenientie sue ad epar. ¶ Et aqua cuscute quando
21
bibitur ex ea sacraiati .I. cum semine apij et zuccaro
22
altabarzet est iuuatiua. ¶ Et ex solutiuis proprijs
23
eis est vt perforetur colloquintida et expellatur illud
24
quod est in ea et impleatur vino et bulliat super prunas
25
et coletur et bibatur. ¶ Et ex eis que nos probaui-
26
mus est vt sumatur aloes .ʒ.I. et scamonee dauic .I.
27
et salis naptici .ʒ. vnius quarta: et rubee tinctorum
28
et agarici amborum ana .ʒ.?. fiant ex eis pillule et bi〈-〉
29
bantur in aqua de seminibus medicinarum quas dixi-
30
mus: et nos iam diximus clisteria in antidota-
31
rio ad hoc capitulum. ¶ Et ex sternutatorijs sunt
32
succi quibus sternutatur sicut succus cucumeris asi-
33
nini et succus foliorum nasturcij et succus cupressi
34
et succus ciclaminis sicut est: aut conteritur ciclamen
35
et infunditur in lacte mulieris in nocte: deinde ex〈-〉
36
primitur in mane et tepefit et distillatur: aut succus
37
radicis alfarfasa exprimitur et bullitur cum samba〈-〉
38
cino bullitione leui: et in ipso fit parum galie et fiat
39
cum eo sternutatio. aut succus radicis raphani
40
contriti cum folijs suis. ¶ Et ex succis qui non
41
sunt caliditatis magne est succus sicce. et ex succis
42
frigidis est succus semperuiue aut succus alefuis[*]alefuis cf. Venice 1564: alafius flu〈-〉
43
uialis: et acetum ipsum quandoque sugitur naribus et reti-
44
netur hora vna infirmus in pila balnei: quoniam est
45
bona curatio: et similiter si infundatur in eo nigella die
46
et nocte: deinde coletur et fiat caputpurgium et odo〈-〉
47
ret ex ea sola et permixta. ¶ Et ex eis que sunt pre〈-〉
48
ter succos est vt sumatur staphisagrie quarta .ʒ.I.
49
et teratur et dissoluatur cum aqua coriandri et olei
50
amigdalini ana .ʒ.X. et fiat cum ea caputpurgium
51
ipso existente in tina aut pila aque in balneo: et quandoque
52
miscetur cum ea aliquid ordei sicci et aliquid aceti vi〈-〉
53
ni. ¶ In oculo vero ipso assiduetur ipsius ablu-
54
tio cum aqua rosacea et aqua coriandri et aqua niuis.
55
¶ Ablutiones vero habentibus icteritiam sunt aque
56
in quibus decoquantur capillus veneris et sceha et
57
maiorana et polium et camomilla et alaniuden pro〈-〉
58
prie et tribuli et anetum est radix in eis. et quandoque po-
1
nitur propter calidam icteritiam in eis acetositas citri:
2
quoniam est vehementis abstersionis cum sua incisio〈-〉
3
ne in omni tinctura. ¶ Et quandoque assumuntur ex istis
4
rebus emplastra et assumuntur ex eis olea quibus fit in〈-〉
5
unctio sicut oleum alhacuen et oleum camomellinum
6
et oleum anetinum et iterum oleum congelati vue et oleum
7
de lilio. ¶ In icteritia vero cretica oportet vt cum
8
excutit infirmus intendat cum ea intentionem
9
ipsius egritudinis cum lauatiuis et diureticis
10
mundificatiuis et fortasse non indiget solutione
11
ventris et fortasse sufficit balneum solum. ¶ Quod
12
si videris in vrinis eorum et egestionibus paucitatem
13
tincture scias quod materia in eis est grossa quare con〈-〉
14
forta illud cum quo medicas ex lauatiuis no-
15
tis et similibus. ¶ Uenenose autem cura est tyriaca
16
et mitridatum: propterea quia resistit veneno: deinde bi-
17
bat aquam malorum acetosorum et aquam granatorum et
18
succum endiuie et portulace et mucilaginem psilij et
19
almirberis et omnia in quibus est infrigidatio cum vir-
20
tute tyriace. ¶ Et in ipsa quidem iam expertum fuit in
21
principio cum accidit et proprie cum venenum est ebi-
22
bitum vt bibatur lac assidue cum oleo amigdalino.
23
¶ Regimen autem ipsorum cum cibis iam docui
24
ipsum in complexione calida absque debilitate manife〈-〉
25
sta et sine opilatione. ¶ Opilatiuam vero et debili-
26
tatiua[*]debili-tatiua corrupt for debilitatiuam cognosces per ea que dicta sunt in capitulo epatis.
27
¶ Et cibus quidem ictericorum est ille qui alleuiat et
28
subtiliat et in quo est apertio. ¶ Et ius piscium con-
29
fert eis proprie cum eis que prouocant et subtiliant
30
de illis que dicemus in fine capitulorum.
31
¶ De cura ictericie nigre aggregate vitio sple〈-〉
32
nis. Capitulum .VII.
33
IN illa quidem que splenetica est conside-
34
ra an sit illic repletio sanguinea pluri-
35
ma: quare flobotoma basilicam sinistram et
36
saluaticam post eam: deinde occupate
37
cum splene et rectificatione opilationum eius et apostematum
38
ipsius et debilitate eius. ¶ Et si fuerit causa eius
39
multitudo melancolie propter illud quod generat ipsam ex vir〈-〉
40
tutibus et cibis secundum quod dictum est: oportet etiam euacuare:[*]euacuare: corrupt for euacuare [redundant period] eam
41
cum eis que ipsam euacuant. ¶ Ex illis est deco-
42
ctio scolopendrie cum elleboro dicta in antido〈-〉
43
tario et euacuetur ex ea multotiens. ¶ Et decoctio
44
epithimi secundum hunc modum. Recipe myrabolanorum ni-
45
grorum et kebulorum omnium ana .ʒ.X. fumiterre scolopendrie
46
polipodij et florum squinanti omnium ana .ʒ.V. radi-
47
cum apij: et feniculi amborum ana pugillum .I. elli ni〈-〉
48
gri pondus .ʒ.II. decoquantur in tribus libris aque
49
donec remaneat quarta et proijciatur super ea epi-
50
thymi .ʒ.V. et buliat ebulitione leni: deinde cole〈-〉
51
tur et componantur cum ea hyerepigre .ʒ.XXX.
52
¶ Et similiter pillule facte de myrabolanis nigris et epi-
53
thimo: et sale indo: et agarico et corticibus radi〈-〉
54
cum capparis. ¶ Et quando fit euacuatio detur in potu lac
55
camelarum. et si non reperitur. aqua casei facta
56
cum syrupo acetoso de seminibus et spodio et
57
polio: et medicine subtiles que sunt ex scolopen〈-〉
58
dria et radice capparis et similibus. ¶ Et aqua
1
in qua decoquuntur folia tamarisci et radices et
2
aqua foliorum capparis et aqua foliorum raphani
3
et syrupus acetosus: et similiter aqua solatri et aqua
4
apij si fuerit caliditas. ¶ Et syrupus acetosus
5
in quo decocta sunt scolopendria et folia cappa〈-〉
6
ris et fructus tamarisci et polium. ¶ Et si fue-
7
rit in splene apostema calidum oportebit vt non sit super-
8
fluitas in calefacientibus. ¶ Et si in ipso sunt
9
opilationes tunc aperitiua fortia predicta in capitulo
10
epatis iuuatiua sunt etiam. Et ego dicam in capitulo opi-
11
lationis splenis medicinas que ei proprie sunt.
12
¶ Et si est causa debilitas attractionis splenis tunc
13
de illis que necessaria sunt est vt tu ponas super
14
ipsum ventosas sine incisione. ¶ Et vt administre〈-〉
15
tur exercitium et emplastra confortantia splenem si〈-〉
16
cut illud quod fit ex absinthij et cordumeni et florum
17
squinanti et alhasce et centauree et radicum cappa〈-〉
18
ris omnium ana partem .I. et ex rosarum partibus .II. et ex
19
bdellij parte .I.ß. et ex ammoniaci partibus .VII. et
20
decima partis fiat ex eo emplastrum. ¶ Et quando abluitur
21
fiat cum aceto puro forti in quo bulliant anetum
22
et baurach et sal et ruta et calamentum. ¶ Et si fue〈-〉
23
rit frigiditas curetur cum tyriaca maiore proprie et cum
24
medicinis notis. ¶ Et si fuerit causa in ea corpus
25
totum fac in primis illud quod conuenit epati vt pa〈-〉
26
tiantur ab eo vene: deinde corpori. ¶ Ipsam
27
autem icteritiam cura cum eis quibus curas ipsam icte〈-〉
28
riciam citrinam et cum eis que de illis fortiora
29
sunt. ¶ Et quando aggregantur ambe icteritie simul
30
et est repletio et indiges flobotomia: flobotoma tunc ambas
31
manus: et euacua eas ambas diebus aliquibus
32
et aggrega inter duo regimenta: et da in potu in〈-〉
33
ter ea ambo decoctionem absinthij et epithymi:
34
et aggrega aquas foliorum raphani tamarisci et sa〈-〉
35
licis omnium ana vnciam .I. et .ß. aque solatri vncias .III. aque
36
foliorum capparis vncias .II. aggrega et fac bullire
37
omnia cum .ʒ.X. cassiefistule et proijce super ea pon-
38
dus .ʒ.XXX. hyerepigre et pondus .II. duos da-
39
uich croci: et pondus .III. kirat scamonee assate
40
in cepe et expecta duobus diebus: et post illud
41
bibatur aqua casei et syrupus acetosus. ¶ Cibi
42
autem in omnibus illis sunt cibi leues noti et
43
pisces alredradu: et ex pullis impinguatis: et ex
44
oleribus endiuia et apium condita propria et
45
capparis cum aceto.
46
¶ Tractatus .II. de reliquis dispositionibus splenis.
47
¶ Sermo vniuersalis.
48
¶ De egritudinibus splenis. Capitulum .I.
49
SPleni accidunt omnes species
50
egritudinum predictarum scilicet de
51
egritudinibus complexionis et
52
compositionis sicut opilationes
53
et solutio continuitatis et simi-
54
lia et apostemata cum speciebus
55
suis. ¶ Et scias quod quando splen impinguatur
56
extenuatur corpus: quoniam in primis destrui〈-〉
57
tur virtus epatis vehementer cum contrarie-
58
tate: quare minoratur generatio sanguinis et cum hoc
1
ipse attrahit de sanguine illius infirmi rem plu〈-〉
2
rimam propter magnitudinem sui. ¶ Et penitus exte-
3
nuatio splenis significat bonitatem humorum et pingue〈-〉
4
do eius malitiam humorum. ¶ Et quandoque conuertuntur
5
egritudines splenis ad febres commixtas sicut
6
ipse quandoque generantur ab illis egritudinibus. Ipse
7
enim generantur multotiens ex tertiana non pura
8
et ex febribus pestilentialibus et febris commixtis.
9
¶ Et plurime quidem egritudines splenis sunt
10
autumnales. ¶ Et color habentis eas est decliuis ad
11
citrinitatem et nigredinem. ¶ Et quandoque perueniunt
12
egritudines splenis ad stomacum et fortasse addunt
13
in appetitu eius: et quandoque destruunt appetitum
14
ipsius: et quandoque cogunt ipsum cum propinqua est di〈-〉
15
gestio ad euomendum rem acetosam ex qua ebul-
16
lit terra absque nocumento et absque dolore. ¶ Et
17
vrina sanguinea bona est in fine egritudinum sple〈-〉
18
nis. et similiter grossa in qua est fex: et viscositas
19
que est in ipsa est similis viscositati sanguinis:
20
et quandoque resoluitur per eam febris ex febribus egritudi〈-〉
21
num splenis: quare resoluitur per eam splen.
22
¶ De signis complexionum splenis. Capitulum .II.
23
CAlidam significat sitis et inflammatio in sini〈-〉
24
stro: et corruptio virtutis eius que attra〈-〉
25
hit melancoliam. ¶ Frigidam vero significat
26
debilitas attractionis eius et casus
27
appetitus et iteratio fastidiose satietatis et mul-
28
titudo rugitus et eructuationis. ¶ Et significat sic-
29
cam durities et debilitas corporis et grossitudo
30
sanguinis et vehementia nigredinis coloris. ¶ Et hu-
31
midum significat lenitas lateris sinistri: et mollities
32
corporis et nigredo trahens ad albedinem plumbeam.
33
¶ De cura. Capitulum .III.
34
ESt proxima curationibus epatis et
35
indiget vt sint medicine fortiores et pe〈-〉
36
netrabiliores: et ingenietur eorum pe-
37
netratio cum eis que penetrare fa-
38
ciunt: et cum eis que obseruant virtutem super
39
eas vsquequo perficiant operationes suas. ¶ Et
40
scias quod differentia inter curationes spleneticas et epa〈-〉
41
ticas est in fortitudine et debilitate et labore et
42
alleuiatione. ¶ Epar enim est dignius vt alleuietur
43
cum eo. Et non fit superfluitas in confortando
44
illud quo curatur. ¶ Et non afferantur super
45
ipsum medicine acute nimis sicut acetum for-
46
te nisi in necessitate. Et splen econtrario illius
47
eget vt adiuuentur medicine eius cum eo quod
48
conseruat virtutem earum: et cum eo quod pene〈-〉
49
trare facit. ¶ Et spleni quidem sunt medicine
50
que sunt proprie ei: sicut cortices radicis cappa〈-〉
51
ris et sicut scolopendria et ammoniacum et alleum
52
siluestre. ¶ Et quandoque necessarium faciunt
53
egritudines splenis vt flobotometur basilica
54
maior et flobotometur saphena: immo flobo-
55
tomentur vtrique guidegi.
56
¶ De apostematibus splenis calidis et frigi-
57
dis et duris et quorum durities est in fieri apo〈-〉
58
stema. Capitulum .IIII.
1
SCias quod minorantur in splene accidentia
2
apostematum calidorum et fixio ipsorum simul:
3
immo quandoque accidunt spleni apostemata calida.
4
festinant autem ad duritiem: quoniam sanguis
5
qui peruenit ad eum vt nutriatur ipso est sanguis
6
spissus cum ponitur in apostemata quare induratur.
7
Plura ergo apostemate splenis sunt dura: mollia ve〈-〉
8
ro sunt in quibusdam horis. ¶ Et plurimum quod accidit
9
in ipso de apostemate calido est sanguineum et coleri-
10
cum accidit in ipso raro: et durum est in inferiore
11
parte splenis propter grauitatem materiei. ¶ Et figure eius
12
sunt .IIII. rotunda et lata et longa: et grossa: et lon〈-〉
13
ga subtilis. ¶ Flegmaticum vero accidit raro.
14
¶ Et spleneticus quidem est qui habet duritiem in sple〈-〉
15
ne suo: aut propter grossitudinem sue substantie quamuis non
16
perueniat ad finem ad quem peruenit apostema: aut propter apostema
17
durum in ipso: et primum quidem est leuius. ¶ Inquit
18
Hypocrates Si spleneticus inuenit dolorem interiorem
19
est magis saluum: et illud quoniam in ipso speratur adhuc
20
sensus. ¶ Et dixit quando accidit ei fluxus ventris
21
cum sanguine est melius scilicet quia speratur cum eo re〈-〉
22
solutio materiei splenis eius. ¶ Si autem perseuera-
23
uerit aduenit ei lubricitas hydropica et morietur
24
et causa in eo est dominium frigiditatis super complexionem. ¶ Et
25
dixit. Illi qui catarrum habet non accidit splen et in hoc
26
est consideratio. et fortasse multitudo catarri est si-
27
gnificatio humiditatis complexionis eius vt sit ille
28
in proximo futuro. ¶ Et in libro Hypocrati ille qui habet do〈-〉
29
lorem in splene suo et currit ex eo sanguis rubeus
30
et apparent in corpore ipsius vlcera alba non
31
ledentia moritur in die secundo: et si non cadit ap-
32
petitus eius. ¶ Et quandoque terminantur apo〈-〉
33
stemata splenis fluxu sanguinis narium etiam
34
et proprie ex latere sinistro. ¶ Et apostematibus
35
apud aures difficilis suppurationis et apertio〈-〉
36
nis propter grossitiem materiei. ¶ Et lauda-
37
bilior vrina eorum: est grossa sanguinea. et vri-
38
na in qua est fex viscosa: quandoque significat sa〈-〉
39
nitatem splenis et destructionem eius. ¶ Et di〈-〉
40
xerunt quidam cum fuerit in vrina sicut suspen〈-〉
41
sio sanguinis et febricitans habuit splenem extenuatur
42
vel destruitur splen eius. ¶ Et quandoque con〈-〉
43
tingit in quibusdam hominibus vt multitudo
44
plenis[*]plenis corrupt for splenis generetur et remaneant secundum illud tempo〈-〉
45
re longo: et sint secundum salutem dispositionum suarum appa-
46
rentium spacio prolixo: quamuis quandoque accidant ex ma〈-〉
47
gnitudine eius nocumenta plurima et secundum materiam
48
efficientem et secundum virtutem splenis. ¶ Et scias quod splen
49
quandoque apostematur post apostema epatis secundum semitam permutationis:
50
et illud est melius quam vt permutetur apostema splenia[*]splenia corrupt for splenis ad epar.
51
¶ De signis. Capitulum .V.
52
COmmunicant apostemata splenis
53
omnia in grauedine et in magnitudi〈-〉
54
ne et dolore extenso vsque ad dia-
55
phragma ex latere sinistro: et quan〈-〉
56
doque ascendit vsque ad furculam et ad humerum
57
sinistrum propter communitatem furcule. ¶ Et
58
quandoque facit anhelitum duplum existentem
1
secundum formam anhelitus fletus infantis: quoniam apostema
2
impedit diaphragma ad hoc vt vadat in motu
3
anhelitus: quare stat subito propter lesionem: deinde
4
redit. ¶ Et dum non est apostema magnum non
5
comprimit diaphragma. Nam communicatio sple-
6
nis ad diaphragma minor est communitate eius
7
ad stomacum etiam. Sensus enim sentit splenis
8
inflationem et corpus alleuiatur. ¶ Et quandoque
9
accidit ex apostematibus splenis et proprie quando
10
sunt in inferiore parte eius vt subtilietur sanguis:
11
quoniam vehementer mundificat sanguinem a fe-
12
ce sua: et accidit vt rubeant pedes et genua ipsi-
13
us. et illud quoniam stomaci os communicat inferiori parti
14
splenis: quoniam ex ipsa ascendit vena expellens
15
humorem melancolicum. ¶ Quoniam ergo caliditas natu〈-〉
16
ralis vincit peruenit ad extremitates proximas. et
17
accidit extremitati nasi eius: et auri ipsius vt re-
18
spondeat propter illud quod accidit ex apostemate sangui〈-〉
19
neo et malitiam passionis eius et paucitatem etiam: et
20
ista membra vehementis sunt passionis ab infrigi〈-〉
21
datiuis. ¶ Et apostema quidem differt ab inflatione
22
per prinationem[*]prinationem corrupt for priuationem grauitatis. et quod apostema dolorem fa〈-〉
23
cit incessus et inflationem quandoque sedat et remouet
24
eam: et differt per euentum rugitus et eructuationem.
25
¶ Et communicant apostemata eius calida cum accidentibus
26
predictis et cum inflatione et siti et febre. Uerum eius
27
quod est colericum est inflammatio vehementior et si-
28
tis fortior et grauedo eius minor: et est dolor ad
29
inflammationem decliuior quam ad tensionem et color
30
est ad rubedinem tendens. ¶ Cum apostemati〈-〉
31
bus vero duris maligna fit anima: et commouetur tri〈-〉
32
stitia: et varietas quibusdam horis. ¶ Commixtio
33
vero sensus fortis non accidit nisi apud plurimum
34
victorie: quoniam materia melancolica mota est non ad partem
35
capitis quamuis iam accidat ex parte alia: et est per communi-
36
tatem splenis ad diaphragma: deinde diaphrag〈-〉
37
matis ad cerebrum. ¶ Et quandoque denigratur
38
lingua ex duritijs splenis et sentitur durities eius
39
absque rugitu cum premitur nisi aggregetur ei infla〈-〉
40
tio. ¶ Et non est cum ea febris inseparabilis: immo quandoque
41
est secundum ordinem. ¶ Et quandoque multiplicantur cum
42
ea vlcera crurium et corroduntur dentes et gingi-
43
ue propter grossitudinem sanguinis qui descendit in vl〈-〉
44
cera crurium et corruptionem vaporis qui ascendit
45
in omnes partes gingiuarum et dentium. ¶ Et quan〈-〉
46
doque est in vlceribus crurium crisis illius. Plu-
47
ribus namque eorum qui splenem habent cum acci〈-〉
48
dunt exercitia laboriosa attrahitur inde materia
49
ad crura et euadit et egrediuntur cum ea bothor
50
que nominantur anitham. ¶ Et multotiens est
51
vrinale splenetici sicut sani. Sed cum exercet
52
seipsum resoluitur melancolia eius ad vrinale et
53
facit ipsum habere nigredinem non existentem: et si
54
essent causa in ea renes perseueraret saltem in ho〈-〉
55
ra exitus eius. ¶ Et flobotomia plurima apostemat
56
splenem. ¶ Et autumnus est eius inimicus: et quando fue-
57
rit durities post apostema calidum antecedent ac-
58
cidentia calidi. deinde inquirentur accidentia
1
duritiei. ¶ Et multotiens quidem confortatur
2
splen subito per seipsum: aut per illud confor〈-〉
3
tat ipsum et preualet super totum illud quod est
4
in ipso de materia mala: et solutione educit eam
5
feculentam sicut fex oliuarum. ¶ Et significat
6
quod est ex splene et non ex epate euacuatio epatis
7
ab egritudine. ¶ Et quod splen tolerat ipsam et de〈-〉
8
tumitio eius propter illud quod accidit ei ex hoc.
9
¶ Cum apostematibus autem frigidis flegma〈-〉
10
ticis sunt signa apostematum cum lenitate tactus
11
et cum albedine coloris in quo est parum nigre〈-〉
12
dinis. ¶ Et splenetici quidem vehementiorem
13
cibi appetitum habent quam alij. Sed vomitus
14
difficilis fit in eis valde: et sunt nature eorum
15
stricte secundum plurimum et indigent in vomitu et in
16
solutione ventris medicinis.
17
¶ De curatione apostematum splenis calido〈-〉
18
rum valde. Capitulum .VI.
19
AProximant[*]AProximant i.e. APproximant curationes eorum cura〈-〉
20
tionibus suorum similium in epate
21
preter quod necessitas fit illarum et ob〈-〉
22
seruantia ad latus stpticitatis sed cum
23
cautela calefactionis vehementis vt non festi〈-〉
24
net materia ad grossitiem et duritiem. ¶ Et com-
25
municat in hoc epar etiam. ambo enim prepa〈-〉
26
rata sunt vt permutetur ex apostematibus calidis ad duri〈-〉
27
ciem. verum oportet vt misceantur cum eis medici-
28
ne in quibus sit incisio aliqua cum caliditate equali: et sti-
29
pticitas et virtus frigiditatis sicut alumen. ¶ Et
30
scias quod acetum multum ingreditur in curis eorum. Et
31
oportet vt incipiatur in primis a flobotomia basilice.
32
Deinde dantur in potu succus ei aque predicte in egri〈-〉
33
tudine epatis. ¶ Et illa que appropriantur sple〈-〉
34
ni plurimum sunt aqua foliorum salicis: et aqua foliorum
35
algarab: et aqua portulace: et aqua capilli veneris hu-
36
midi. ¶ Et ex eis que conferunt in ipso est vt detur
37
in potu pondus .ʒ.I. de semine portulace cum aceto. Inest
38
enim ei proprietas in resoluendo apostemata et duritiem eius.
39
¶ Et vt arnoglossa exiccata pulueris omni die
40
sumatur quantitas coclearis vnius. ¶ Et cibus
41
sit ille quem diximus in capitulo epatis. ¶ Et
42
zerisicati inest proprietas iuuatiua: et proprie quando fran〈-〉
43
gitur cum zuccaro siccitas eius: et cum tereniabin.
44
¶ De curationibus splenis. Capitulum .VII.
45
CUm scias quod causa in illo est opilatio ex san〈-〉
46
guine plurimo melancolico: oportet vt flo-
47
botomes basilicam et saluatellam et di〈-〉
48
mittas saluatellam constringi per seipsam
49
cum constringitur ante casum virtutis. et quandoque necessarium est ti〈-〉
50
bi vt flobotomes guidegi sinistrum. et quandoque in〈-〉
51
diges vt consequaris eam cum euacuatione per ea que
52
educunt melancoliam de quibus dictum est in ca-
53
pitulo ictericie nigre. Et oportet vt non obliuisca-
54
ris canonis predicti in curatione duritierum de
55
lenificatione vltima: immo resolutione vt non reuertatur
56
in duritiem lapidis humor. Quod si expeditus fueris
57
ab hoc vt non indigueris eo erit tibi necessarium
58
vt administres medicinas abstersiuas incisiuas in qui〈-〉
1
bus non est multitudo caliditatis. fortasse inue〈-〉
2
nies has intentiones in medicinis singularibus
3
et fortasse indigebis compositis. ¶ Et medicine
4
singulares que faciunt illud sunt medicine in qui〈-〉
5
bus inuenis amaritudinem et stipticitatem et ca-
6
liditatem: aut caliditatem temperatam et stipticita〈-〉
7
tatem et quandoque inuenis medicinas singulares fa〈-〉
8
cientes illud cum proprietatibus que sunt in eis.
9
¶ Quod si inuenis medicinam in qua sit amaritu〈-〉
10
do tantum tunc permisce eam cum aliquantulo aluminis
11
et aceto. Alumen enim frangit sua virtute subtilita-
12
tem eius. ¶ Et cauterium dictum in egritudine sple-
13
nis super vena que est in interiore parte brachij
14
sinistri fiat. et si non fuerit manifeste dispositio-
15
nis: tunc cum eo quod innuimus. ¶ Et quandoque sufficit
16
regimen subtiliatiuum in sanatione splenis. et
17
quandoque accidit vt conferat in ipso regimen impin-
18
guans corpus cum non facit accidere opilationem
19
et non fuerit ingrossans sanguinem et si fuerit ita: sed non
20
possumus ipsum rectificare. Regimen namque impin〈-〉
21
guatiuum est ex eis que humectant sanguinem et rectificant
22
ipsum et temperant ipsum cum fractione melancolie. ¶ Et
23
quandoque peruenit duricies splenis ad hoc vt non suffi〈-〉
24
ciat in curatione eius adiutorium cum eis que bi-
25
buntur absque eis cum quibus fit ei emplastrum. ¶ Et om〈-〉
26
ne lac preter lac camelarum est malum spleni. ¶ Et
27
medicinarum singularium que administrantur ad hanc
28
causam melior est cortex radicis capparis. ipse
29
enim multotiens educit vrinam et egestionem sangui-
30
neam malam: et sanat proprie quando bibuntur cum syrupo
31
acetoso de seminibus trahente ad acetositatem. Et
32
non est ipse solus: immo sicut centaurea et succus eius:
33
et proprie minor: et radix lilij: et flos salicis: et aco〈-〉
34
rus confecta cum melle omni die coclearium
35
vnum: et grana alcafid: et myrtus: et camepithe〈-〉
36
os et camedreos: et grana alcadra cum syrupo
37
acetoso: et prassium cum aqua ferrariorum quam di-
38
cam. ¶ Et squilla est bona: et vltima et melius
39
est oximel eius: et scolopendria cum succo tama〈-〉
40
risci: et nasturtium: et nigella et agaricus solum cum
41
syrupo acetoso et centaurea. ¶ Et dosis cuiusli〈-〉
42
bet illorum sit ab vno aureo vsque ad .ʒ.I. Et epithi-
43
mi pondus .ʒ.V. in vncia .I. syrupi acetosi vsque ad .ʒ.〈-〉
44
II. istud enim cum iteratur solutione ventris educit il-
45
lud quod est in splene: et detumescere eum facit. Et
46
ammoniacum et lupini precipue decoctio eorum cum
47
syrupo acetoso: et decocto cum aqua dulci et bi〈-〉
48
batur cum syrupo acetoso: aut cum aqua decoctio〈-〉
49
nis polij: et acetosa nutrita cum acoro cum syrupo
50
acetoso. et succus spinarum recentium: et anetum sic-
51
cum: sumatur ex eo omni die pondus .ʒ.II. et consequa-
52
tur vrina cameli: et succi eupatorij pondus .ʒ.II.
53
cum aqua decoctionis absinthij. ¶ Et iuuamen〈-〉
54
tum cum lacte camelino et vrinis eorum est vehe〈-〉
55
mens valde et assumat inde fortis et debilis omnis
56
secundum febrem. Et melius est illud cuius camela iam pascuit
57
algarab et sceha et apium et feniculum. ¶ Et quando
58
apparet ex potatione eius digestio apostematis: et appa〈-〉
1
ret in fece euacuatio melancolie peruenit post illud cum conforta〈-〉
2
tione. ¶ Aut sume albotim infusum in aceto
3
.VII. diebus. deinde accipiat ex illo albotim omni
4
die tria coclearia et sorbeat ex illo aceto super
5
ipsum. ¶ Et sumat in potu seminis raphani
6
pondus .ʒ.I. et .ß. cum aceto forti aut decoctione fo-
7
liorum nucum recentium decoctorum cum aceto squil〈-〉
8
le. Aut aqua foliorum capparis cum syrupo acetoso
9
aut de neriden cum aceto squillitico. ¶ Et ex eis
10
que currunt cursu eorum in quibus est proprietas est
11
pondus .ʒ.II. seminis portulace cum aceto. ¶ Aut
12
coralli decocti valde pondus aurei .I. cum aliquo syru〈-〉
13
porum spleneticorum. ¶ Aut emplastrum de cucurbita
14
tenera: aut ipsa cucurbita teratur post exiccatio-
15
nem et bibatur ex ea .ʒ.II. pondus cum syrupo acetoso.
16
¶ Et iterum semen canne et semen cuscute et folia
17
salicis propter suam amaritudinem et stipticitatem: et
18
semen acetose: et semen atriplicis: et fructus tama〈-〉
19
risci: a folia eius: et pulmonis vulpis aut epatis
20
ipsius pondus .ʒ.II. exiccati. Aut accipe vesperti-
21
lionem et decolla ipsum et exicca ipsum et contere eum:
22
et accipe ex eo quod tolerant tres digiti. Aut ac-
23
cipe .VII. vespertiliones pingues et decolla eos
24
et infunde eos: et exicca eos et pone ipsos in va-
25
se vitreato submersos cum aceto forti et lutato: et
26
dimitte in furno clauso. Cum ergo decocti sunt
27
depone vas extractum ex eo vsquequo infrigidetur:
28
deinde extrahe eos et dissolue digitis in aceto et
29
sumatur ex eo in potu omni die pondus .ʒ.II. et hec
30
est curatio experta. ¶ Et conueniens quidem est vt
31
huiusmodi medicine singulares dicte prius et posterius
32
bibantur cum syrupo et aceto. et fiant ex eis emplastri
33
confortantia cum aceto. ¶ Medicine vero composi-
34
te que bibuntur sunt sicut scolopendria et spodium
35
ex quibus bibatur pondus .ʒ.II. cum syrupo acetoso: et
36
trocisci de capparibus et trocisci alfelemenusch cum
37
syrupo acetoso et trocisci de reubarbaro facti cum corticibus ra〈-〉
38
dicis cappparis et bibiti in aceto vehementis
39
acetositatis: et illud cum non fuerit inflatio et tro〈-〉
40
cisci de rubea. et tyriaca dyatesseron est optima
41
valde cum non fuerit febris. ¶ Aut sume nastrtij[*]nastrtij corrupt for nasturtij par〈-〉
42
tem .I. et nigelle partem .ß. conficiantur cum melle dispu〈-〉
43
mato et sit dosis .ʒ.III. cum aceto permixto. Aut
44
suffuf ex aristologia et myrabolanis kebulis de quo sumatur
45
coclearium .I. cum vrina cameli et cum vrina caprarum.
46
¶ Et corticum capparis .ʒIIII. et aristologie longe pon〈-〉
47
dus .ʒ.II seminis alfelemenusch. et piperis amborum
48
an .ʒ.VI. fiant ex eis trocisci. ¶ Et ex eis que confe〈-〉
49
runt est illud quod. ℞. capilli veneris et corticum radicis cap-
50
paris et seminis portulace et seminis ruthe et seminis alfeleme-
51
nusch: et isopi omnium ana partes equales: et dosis sit .ʒ.〈-〉
52
III. in syrupo acetoso. ¶ Aut sumantur radices
53
capparis et passule: et semen napi et ysopi: teran〈-〉
54
tur omnia et infundantur in aceto die ac nocte: et de〈-〉
55
coquantur in aqua plurima donec ad paucam
56
redeat et misceatur cum ea syrupus acetosus for-
57
tis de seminibus: et bibatur. ¶ Aut in potu su-
58
mant de aceto in quo decocta fuerunt sauina et
1
nux cupressi decoctione vehementi: donec rema〈-〉
2
neat parum et bibatur ex eo illud quod potest: et fiat em-
3
plastrum cum fece ipsius. ¶ Aut lac camelarum secundum
4
conditiones suas in potu sumatur cum aqua foliorum
5
algarab. ¶ Et iterum sumantur rubee .ʒ.XII. et cor-
6
tices radicum capparis: et aristologia longa et ireos: omnium
7
ana .ʒ.II. conterantur valde et conficiantur cum oximelle
8
acetoso et fiant inde trocisci: sitque dosis aureus .I. cum
9
aqua absinthij: et corticum radicis capparorum deco-
10
ctorum simul. ¶ Aut sumantur foliorum ranni recen-
11
tium: et corticum radicis capparis: et fructus tamari-
12
sci et scolopendrie: et squille assate et piperis albi
13
partes equales informentur ex eis trocisci: et sit dosis
14
pondus .II aureorum cum sirupo acetoso. ¶ Aut sumatur
15
splen asini siluestris: et splen pulli equini ambo
16
exiccati et contriti et bibatur ex eis aureus .I. peruenien-
17
do vsque ad .ʒ.II. cum vino permixto. ¶ Et dicitur quod cum
18
iste medicine in potu dantur procellis aliquibus die〈-〉
19
bus non reperitur in eis splen. ¶ Sumantur epithi〈-〉
20
mum et cortices radicum capparis mediani[*]mediani cf. Venice 1564: mediatim confician〈-〉
21
tur cum melle: et bibatur ex eo circiter aurei .V. Aut
22
sumantur cortices radicum capparis et scolopen〈-〉
23
dria et fructus tamarisci: et cortex salicis et ru-
24
bea et ireos et assarum et acorus: decoquantur cum
25
aceto forti: deinde coletur et fiat ex eo syrupus ace〈-〉
26
tosus mellinus et bibatur: in cuius dosi sit pondus
27
.ʒ.I. ammoniaci. est enim mirabile. ¶ Et si splene〈-〉
28
ticus conqueritur de solutione ventris in qua non est
29
sanguis et cum aqua non est punctura sumat suffuf de
30
granis granatorum tribus diebus aut .IIII. omni die
31
.ʒ.III. aut .IIII. et faciat vt cibus eius sit medietas
32
eius quo consueuit vti. nam solutio eius est spleneti-
33
ca: et causa in eo est: quoniam corpus non recipit sangui-
34
nem. ¶ Et scias quod res calide valde: non sunt
35
multum conuenientes spleni: propterea quod indurant et
36
exiccant et prohibent a resolutione. ¶ Et quando
37
fuerit in vrinali caliditas. tunc melius erit etiam
38
vt in potu sumantur almirberis et similia. ¶ Me〈-〉
39
dicamen conferens duritiei accidenti in splene.
40
℞. radicis oppoponaci et radicis capparis et speciei
41
volubilis nominate albi oconium[*]albi oconium cf. Venice 1564: albroconium et medulle
42
squille assate et granatorum alben et alleorum silue〈-〉
43
strium omnium ana partem .I. misceantur omnia et
44
sumatur ex eo darkimet .I. in mane cum sirupo
45
acetoso aut aceto permixto. ¶ Aliud. ℞. medul-
46
le albe darkimet .III. alleorum siluestrium dar-
47
kimet .VI. cortices radicum capparis darkimet
48
.III. costi darkimet .II. storaci darkimet .VI. polij
49
darkimet .III. radicis plante nominate cotolim
50
et est species illa que nominatur asactaiet[*]asactaiet cf. Venice 1564: asactaiat darki〈-〉
51
met duo. existimo quod hec species alactaiet est plan〈-〉
52
ta habens folia similia myrtho: et in medio sui ha〈-〉
53
bet annulum similem oculo: et similatur semper-
54
uiue maiori. et granorum volubilis maioris nu-
55
mero .XXV. ammoniaci darkimet .IIII. bezahard.[*]bezahard. corrupt for bezahard [redundant period]
56
darkimet .I. radicis eius darkimet .III. cordum〈-〉
57
est[*]cordumest corrupt for cordumeni darkimet .I. et .ß. seminis arboris marine darki〈-〉
58
met .I. et .ß. granorum squille: et est alhonsol assaru
1
darkimet .XVI. misceantur et administrentur cum
2
sirupo acetoso: et sit dosis darkimet .I. et .ß. et secundum
3
plurimum darkimet .II. ¶ Trocisci alij facientes
4
illam operationem. ℞. seminis lilij darkimet .IIII.
5
piperis albi et spice syre et ammoniaci omnium ana
6
.ʒ.II. informentur trocisci: et administrentur sicut
7
illi qui sunt ante eos. ¶ Trocisci alij conferen-
8
tes spleneticis. ℞. ammoniaci et fructus alhau〈-〉
9
sigi omnium antem darkimet .ViI. cortices radi-
10
cis capparis et fructus tamarisci: et piperis al-
11
bi et scordeon et squille mundate assate omnium
12
ana darkimet .II. conficiantur cum aqua et fiant inde
13
trocisci quorum vnusquisque fit darkimet .I. et dosis sit
14
vnus eorum cum syrupo mellino. ¶ Aliud. ℞. medul〈-〉
15
le squille assate libras .II. radicis alsesire[*]alsesire corrupt for alfesire: et est radix
16
vitis albe libras .VIII. piperis albi et petroselini et pa〈-〉
17
stinace siluestris et farine herbi et granorum pi〈-〉
18
nee omnium ana vncias .VIII. lilij celestist[*]celestist corrupt for celestis et radicis opo-
19
ponaci amborum ana vncias .III. conficiantur: et cum
20
administratur aliquid eorum tunc melius est vt di〈-〉
21
mittat aquam aut minoret potum eius vt sit medicina
22
saluata in concauo. Et non trahatur ad gibbosi-
23
tatem epatis propter adiutorium aque plurimum.
24
¶ In administratione autem ciborum melius
25
est vt administretur ante eos balneatio longa
26
secundum ieiunium et sit statio in tina. ¶ Et quando egredi-
27
tur eger ex ea sumat incisiua subtiliatiua facien-
28
tia sitim sicut pisces salitos et carnem salitam in-
29
cisam et synapi et sahane: et sumat in potu vinum
30
mixtum cum aqua marina: et subtiliet regimen
31
suum: et faciat illud tribus diebus: et in quarto
32
exercitetur donec sudat: et frequens fiat anheli〈-〉
33
tus eius et emplastretur et hoc fiat si res fuerit
34
fortis: et si fuerit debilior hac sit contentus eo
35
quod est leuius hoc. ¶ Emplastrorum vero for〈-〉
36
ma est: quoniam quandoque fiunt ex illis simpli〈-〉
37
cibus que diximus: et cum emplastrum sit ex am-
38
moniaco ipso et stercore ouium cum aceto est
39
emplastrum forte. et stercus ouium adustum et
40
cinis asinorum est emplastrum bonum: quando
41
conficitur cum aceto: et fit emplastrum cum eo.
42
et similiter ex radice vitis albe cum aceto. ¶ Et quando ac〈-〉
43
cipitur stercus vaccarum pascentium et exiccatur
44
in primis: deinde decoquitur cum aceto: est ex eo
45
emplastrum bonum et quandoque puluerizatur
46
super ipsum sulfur citrinum. ¶ Et emplastratio cum
47
flore salicis est mirabilis. ¶ Et ex illis est gra〈-〉
48
norum alben cum aceto. ¶ Et iterum alharmel cum
49
seimne[*]seimne corrupt for semine suo decoquatur in aceto donec dissolua〈-〉
50
tur et fiat ex eo emplastrum. ¶ Et ex eis que sunt
51
propinqua equalitati est sicla decocta cum aceto: et
52
radices altee decocte in aceto. et ex compositis
53
est maran basilicon et maran Galieni et maran alu-
54
scilcus et emplastrum aureum et emplastrum de aloe Galieni
55
et maran factum de radice capparis infusa in
56
aceto horis tot donec lenificetur: deinde desiccetur
57
et teratur bene: et fiat ex ea maran cum cera et
58
oleo de alcanna. Aut sumatur nigredo vasis
1
de ere: et fiat ex ea et farina ordei et aceto et syrupo
2
acetoso emplastrum: quoniam est vltimum iuuamentum.
3
¶ Aut administretur emplastrum de synapi quoniam est forte.
4
¶ Aliud resoluens duriciem. ℞. ammoniaci et cere gum〈-〉
5
me pini omnium ana darkimet .III. glutinis albotim
6
et bellij[*]bellij corrupt for bdeliji et bezahard omnium ana darkrimet .VI. thu-
7
ris myrrhe olei sicionij omnium ana darkimet .IIII.
8
infunde liquida in aceto: et permisce ea: et vtere eis.
9
¶ Aliud. ℞. fenugreci et farine herbi amborum ana vncias
10
.II. gummi albotin et ammoniaci amborum ana vncias .V. radi-
11
cis capparis et granorum alfangi et radicis allei
12
siluestris et rubee omnium ana darkimet .II. cere libras
13
.II. infundantur in aceto et misceantur in alleo[*]alleo corrupt for oleo antiquo
14
et administrentur: aut farina fenugreci et synapis et ni-
15
trum. Aut ficus cocte in aceto quibus superponatur tertia
16
pars ammoniaci. ¶ Aut sumatur mel faui et liniatur
17
super ipsum synapis: et emplastretur ex eo splen et dimit〈-〉
18
tatur dum tolerat. ¶ Aut sumantur ex ficubus .X. pin〈-〉
19
gues et infundantur in aceto horis tribus: deinde co〈-〉
20
quantur et dissoluantur et colentur: et sumatur pondus ea〈-〉
21
rum de synapi de radice capparis coniunctis et mi〈-〉
22
sceantur omnia. et quandoque ponunt cum eis ammoniacum et
23
mezerion secundum qualitatem necessitatis: et faciunt ex
24
eis omnibus epithima et emplastrum. ¶ Et fenugrecum
25
et cordumeni et calx et baurach cum aceto et am-
26
moniacum et zarur et myrrha: et thus equaliter cum ace〈-〉
27
to forti liniantur super ventrem et ponantur super ipsum et
28
dimittatur quousque cadat per seipsam. Et ex eis que ex-
29
perta sunt: et eligit ipsum Alkindus: est vt sumatur
30
rutha: et cortices radicis capparis: et absinthium
31
et calamentum et origanum et decoquantur cum aceto et
32
exprimantur et ponantur super frusta filtri et fiat cum
33
eis emplastrum et renouetur quotienscunque infrigidatur .XXI.
34
vice in ieiuno. ¶ Et ex emplastris bonis valde est
35
vt sumatur[*]sumatur corrupt for sumantur farine glandium libre .II. et resoluantur super
36
prunas et proijcias super ipsas libram .I. calcis et misce〈-〉
37
antur et fiat ex eis emplastrum. Aut sumatur baurach et
38
calx et piretrum et sinapis aggregentur omnia cum kitran
39
et liniatur et non conueniunt cum febre. ¶ Aut sumantur
40
piretri vncie .V. et synapis .ʒ.XV. et de granis almeze〈-〉
41
rion vncie .IIII. et cordumeni vncie .III. et nucis aro-
42
matice vncia .I. et piperis vncie .IIII. aggregentur cum
43
aceto squillitico: et fiat ex eis emplastrum spleni tri-
44
bus horis postquam locus ablutus fuerit cum ace-
45
to et nitro. ¶ Et chronico quidem fit epithima
46
ex ammoniaci et amigdalarum amararum ana par〈-〉
47
tibus .X. et ex foliorum ruthe partibus .V. fiat ex eis epi〈-〉
48
thima cum aceto. ¶ Aut stercus caprarum et syna〈-〉
49
pis recens confecta cum quibusdam succis iuuatiuis
50
et pauco aceto. ¶ Et ex embrocis est aqua in
51
qua decocta sunt lupini et ruta et piper. ¶ Et
52
ex emplastris vehementis virtutis est vt sumantur el-
53
lebori nigri vncie .III. et ellebori albi vncie .IIII. et ammoniaci vncie
54
.III. et nitri vncie .III. scamonee vncie .II. piperis grana .XXX.
55
preparetur rutha cum glutino albotim taliter vt tole〈-〉
56
ret permixionem cum istis sicut maran et liniatur super
57
locum post calefactionem eius cum fricatione: et hoc
58
etiam est solutiuum. ¶ Et quando non conferunt medicine oportet
1
vt ponantur ventose et scarificantia super ipsum. ¶ Et
2
quandoque oportet cum dominatur humor melancolicus et sanguis vt flobotometur
3
alguedegi sinistra et fiant cauteria super .V. loca
4
splenis aut .VI. deinde non permittantur sanari. Quod
5
si non tolerat ignem. administrentur cauteria ex me-
6
dicinis sicut emplastrum de ficubus et synapi: et sicut
7
emplastra de gumma ruthe siluestris et alia. ¶ Et si
8
dominatur caliditas: et non tolerat infirmus emplastra fortia
9
vaporetur splen eius cum vaporatione aceti ex la〈-〉
10
pide crudo. ¶ Aut sumatur in potu in ieiuno: et
11
ponatur super splenem ipsius frustum filtri infusum in
12
aceto calefacio[*]calefacio corrupt for calefacto et proprie in quo decocta est rutha.
13
Et melius illo est vt ingrediatur eger ieiunus balneum
14
cum tolerauerit illud et resupinetur in eo et non cesset
15
ponere super splenem frustum filtri infusum in aceto vice
16
vna post aliam dum tolerat et iteretur super ipsum diebus
17
aliquibus: quoniam est curatio fortis. ¶ Et ex eis que ap-
18
proximant huic et conueniunt calido est vt sumatur ex
19
semine endiuie et semine portulace et cucurbita sicca et
20
semine agnicasti et in potu sumantur ex illis aurei .II.
21
cum syrupo acetoso et iteratio fiat super illud. Cibi vero
22
sint illi qui sunt leues et pingues ex iuribus factis
23
ex eis que sunt leuia et subtilia et calefacientia cum
24
equalitate: et capparis cum aceto et grana ascadra[*]ascadra corrupt for alcadra
25
cum aceto condita et reliqua que sciuisti in locis alijs.
26
¶ Et oportet vt administrentur cum illis subtiliatiua si〈-〉
27
cut synapis et que sunt illis similia. Et potus eo-
28
rum sit aqua ferrariorum et omne in quo exigi-
29
tur ferrum ignitum multotienss[*]multotienss corrupt for multotiens.
30
¶ De cura apostematum flegmaticorum sple〈-〉
31
nis. Capitulum .VIII.
32
CUra eius est illa que temperata est ex
33
cura duri cum euacuatione flegma-
34
tis et melancolie. flegma enim eius melancolicum
35
est. Et emplastra accepta ex melliloto et aneto
36
et calamo aromatico et rutha sicca et alijs.
37
¶ De opilatione splenis. Capitulum .IX.
38
QUandoque fit ex ventositate. et quan-
39
doque fit ex apostemate et fit ab humo〈-〉
40
ribus secundum quod sciuisti. et cum ventosa quidem
41
est extensio vehemens cum lenitate. et
42
apostemosa est cum signis apostematis. et opi-
43
lationes alie sunt cum grauedine et non associan-
44
tur eis signa apostematis.
45
¶ De curationibus. Capitulum .X.
46
SUnt ille eedem que sunt fortes ex cu〈-〉
47
rationibus opilationum epatis: et iam
48
innuimus ad eas illic etiam.
49
¶ De ventositate et inflatione in splene. Capitulum .XI.
50
INflatio in splene est vt sentiantur in
51
ipso tensio et duricies et eminentia et
52
cum primitur tendit ad rugitum et eru〈-〉
53
ctuationem absque grauitate apostematum.
54
¶ De cura. Capitulum .XII.
55
SCias quod medicine conuenientes du〈-〉
56
ritiei splenis proxime sunt in virtute
57
curationi inflationis: nam ipsa etiam
58
indiget aperitiuis abstersiuis resolutiuis cum virtute
1
stiptica forti plusque virtus resolutionis: quoniam materia
2
est ventosa leuis. et hoc est diuersum ab eo quod
3
est in apostematibus. ¶ Et cum hoc sunt ei medici-
4
ne que ipsi sunt magis similes et in ipsam magis
5
operantes: et magis conuenientes ei sicut agnu-
6
scastus et cyminum et rutha et semen ruthe et ameos
7
et que sunt illis similia. ¶ Et confert illi iuuamentum
8
maximum positio ventosarum agnitarum super splenem.
9
¶ Et oportet vt famem toleret: et non sumat cibum su-
10
bito: immo distinguat quantitate parua valde: et non
11
bibat aquam inquantum potest: immo bibat vinum anti〈-〉
12
quum subtile amarum parum. et non dormiat su〈-〉
13
per ipsum donec alleuietur venter eius. ¶ Et quando
14
repletio ventris eius commouet super eum dolo〈-〉
15
rem nocte vel die comprimat ipsum faciendo com〈-〉
16
pressionem post compressionem: et ingenium faciat ad
17
egestionem et dormiat. ¶ Quod si illud non confert fo-
18
mentet ipsum. et cum sciueris quod materia est me〈-〉
19
lancolica plurima et inflat multitudine sua euacua-
20
bis. ¶ Et ex bibitis namque sunt trocisci modi hu-
21
ius. ℞. ellebori albi .ʒ .XXX. qui teratur et cribelletur
22
et conficiatur cum aceto vini fortis acuto: et fiant
23
ex eo trocisci subtiles parui et ponantur vt panis in
24
furno aut patella vsquequo exiccentur et non adu〈-〉
25
rantur. et sumantur trocisci .ʒ.XXX. in initio antequam pa〈-〉
26
nis in furno poneretur et terantur et commisceantur
27
cum eis granorum alfangdi: et fructus tamarisci
28
ana .ʒ.V. et scolopendrie .ʒ.VII. et informentur ex eis trocisci
29
et sit dosis eorum .ʒ.III. cum syrupo acetoso de zuc-
30
caro. ¶ Et conferunt etiam trocisci de agnocasto. ¶ Aut
31
sumantur carmisck granorum almaru ana .ʒ.X. seminis
32
endiuie et seminis portulace amborum ana .ʒ.V. infor-
33
mentur trocisci et sit dosis .ʒ.III. cum syrupo ace〈-〉
34
toso de zuccaro. ¶ Et quandoque oportet vt in potu tri-
35
buatur ex agnocasto ameos et corticibus radi〈-〉
36
cis capparis et rutha sicca et acoro aureus .I. cum vi-
37
no antiquo aut decoctione medicinarum con-
38
ferentium ei. ¶ Inunctiones autem et empla-
39
stra ex oleis sunt sicut que fiunt ex oleo absinthi〈-〉
40
no et oleo de neriden: et oleo costino. et ex ma-
41
ran est maran factum ex sulfure et alumine et nitro
42
et pice et ammoniaco. ¶ Emplastra vero sunt sicut
43
emplastra dicta in capitulis preteritis: sicut emplastrum de
44
ficubus cum aceto et cum rutha cum aceto ni-
45
tro et semine agnicasti et melliloto et camomilla.
46
¶ Embroce autem sunt acetum in quo decocte sunt
47
ille medicine proprie secundum quod diximus ex admini〈-〉
48
stratione eius cum frustis filtri. et proprie acetum
49
in quo decocta sunt capparis recens et sulfur et
50
fructus tamarisci et scolopendria et semen agni〈-〉
51
casti et nux cupressi: et rutha. ¶ Et si voluerit vt sit
52
cum fortitudine: et vt non sit febris ponantur in eo ammonia〈-〉
53
cum et bdellium et similia. ¶ Et iterum calamentum et ruta et
54
alusnem et baurach decocta in aceto cum aliquantulo
55
aluminis. et cibus in illa sit similis ei qui dictus est in alijs.
56
¶ De dolore splenis. Capitulum .XIII.
57
AUt fit propter ventositatem et inflationem.
58
¶ Aut propter apostema magnum: aut propter solutio-
1
nem continuitatis: aut propter malitiam complexio〈-〉
2
nis. ¶ Et tu quidem iam sciuisti signa eorum
3
et curam cuiusque speciei ipsorum. ¶ Et cum dolori non
4
associatur sensus nisi in parte splenis apud latus: tunc
5
est ventositas retenta inter panniculum et siphac. ¶ Et
6
si natura fuerit sicca resoluatur et administretur balneum:
7
et non fiat flobotomia quamuis indicet eam communitas me-
8
dicorum nisi apud necessitatem paucam.
9
¶ Fen .XVI. de dispositionibus ficteri et intesti〈-〉
10
norum et est quinque tractatus.
11
¶ Tractatus .I. de anathomia eorum et solutione ventris.
12
¶ De anathomia. Capitulum .I.
13
CReator sublimis propter premissionem
14
sue benigne ordinationis in homine et
15
antecessionem sue scientie in commodis
16
eius creauit intestina eius que sunt istrumenta
17
expulsionis superfluitatum siccarum
18
plurimum numerorum et inuolutionum et
19
reuolutionum: vt sit cibo descendenti ex stomaco mora
20
conueniens in illis inuolutionibus et reuolutionibus: nam si
21
creasset loco intestinorum intestinum vnum: aut breuis
22
quantitatis separaretur cibus velociter a ventre: et esset ne
23
cessarium homini hora omni sumere cibum secundum continuitatem:
24
et fequretur[*]fequretur corrupt for sequeretur illud continuatio egerendi et surgendi ad ne〈-〉
25
cessaria. et esset ex vno eorum in preoccupatione laborio〈-〉
26
sa a negocio suo in necessitatibus vite sue et ex secundo in
27
nocumento plurimo: et esset donatus malitia et similis be〈-〉
28
stiarum. ¶ Creator igitur summus intestinorum numerum mul〈-〉
29
tiplicauit: et ipsorum plurima prolongauit propter hoc iuua-
30
mentum: et multiplicauit eorum reuolutiones propter illud: et
31
propter iuuamentum aliud: et est quod vene continuate inter eper et
32
inter instrumentum digestionis cibi non trahunt nisi quod subtile
33
est ex cibo suis orificijs penetrantibus in tunicas stomaci:
34
immo in tunicas intestinorum et non trahunt nisi quod tan-
35
gunt. Eius vero quod ab eis occultatur et submergatur in
36
profundo intestini elongati a tactu orificiorum venarum
37
attractio aut est impossibilis aut difficilis: quare subtilia-
38
tus est creator in multiplicando inuolutiones vt illud
39
quod continetur occultum in parte intestini redeat contingens in
40
parte altera: et sit possibile ordini alij venarum sugere pu〈-〉
41
rum eius quod euasit actionem vel attractionem primam.
42
¶ Et numerus quidem intestinorum est sex: primum eorum
43
est nominatum duodenum: deinde illud quod nominatur ieiu〈-〉
44
num: post intestinum longum quod nominatur subtile et inuolu-
45
tum: deinde intestinum quod nominatur monoculum: deinde inte〈-〉
46
stinum quod nominatur colon: deinde intestinum quod nominatur re〈-〉
47
ctum et est ex tale. ¶ Et ista omnia ligata sunt cum dor〈-〉
48
so cum ligamentis stringentibus ea et secundum necessitatem situum
49
ipsorum. ¶ Et creauit superiora ex eis subtilis sub〈-〉
50
stantie: quoniam necessitas que in eis est digestionis et penetra〈-〉
51
tionis virtutis epatis ad ipsa plus est quam necessitas
52
in intestinis inferioribus. et quoniam illud quod ipsa continet
53
subtile est: et non timetur vt pungat substantiam intestini propter
54
suam penetrationem in ipso et suam incessionem per ipsum:
55
et non scalpit ipsum. et inferiora incipientia a mono-
56
culo sunt grossa spissa pinguia intrinsecus vt sint
57
resistentia feci que non induratur et resoluitur nisi
58
propter multitudine illic: et similiter non putrefit ni-
1
si cum incipit putrefieri in eis. ¶ Et super superio〈-〉
2
ra quidem non est pinguedo. Uerumtamen non vacua fuerunt
3
in creatione sua a glutinatione superficiei sue intrin〈-〉
4
sece cum humiditate viscosa mucosa que est in
5
eis loco pinguedinis. ¶ Et intestinum duodenum
6
continuatum est fundo stomaci: et habet orificium sequens stomacum
7
et nominatur portanarius. Et hoc omnino est opposi-
8
tum meri. nam sicut meri non est nisi ad attrahen-
9
dum ad stomacum superius: similiter illud non est nisi ad ex〈-〉
10
pellendum a stomaco subtus: et est strictius quam meri. et
11
non fuit necessarium in creatione ipsius vt dilataretur
12
sicut dilatatum est meri propter duas res: quarum vna
13
est: quoniam res que penetrat in meri est grossior et
14
duritior et maioris quantitatis: et illud quod pene〈-〉
15
trat in hoc intestino est leuius et planius et sub〈-〉
16
tilioris quantitatis propter digestionem suam in stomaco et com-
17
mixtionem spume aquose secum. ¶ Et secunda est quod
18
penetranti in meri non attribuitur ex virtutibus
19
naturalibus nisi virtus vna quamuis voluntas adiuuet
20
ipsam ex parte vna: et est attractiua. Adiuuat ergo
21
aperiendo viam et dilatando ipsam: penetrans
22
autem in intestino primo patitur a duabus virtutibus
23
quarum vna est expulsiua: que est in stomaco: et altera
24
attractiua que est in intestino. et adiuuat eam fex
25
que prouenit propter summam cibi: et fit facilis propter illud
26
expulsio eius in via temperate amplitudinis. et propter
27
hanc rem diuersificatur a meri. et illud quoniam meri
28
est sicut pars stomaci similis ei in forma compositionis sue
29
ex tunicis: hec autem est sicut res extranea adherens
30
ei diuersa in substantia tunicarum suarum a duabus tu-
31
nicis stomaci: cum indigeat attractione forti. cuius si〈-〉
32
mili non indiget intestinum: propter illud ergo vincens
33
super duas tunicas intestini est villus vadens in
34
latitudine: verum in intestino recto iam apparent
35
villi multum longi: quoniam est ex intestinis maioris
36
operationis indigens ad attrahendum illud quod est su〈-〉
37
pra ipsum vt adiuuetur eis super bonitatem expressio-
38
nis et expulsionis et egressionis. nam paucos habens
39
est inobediens ad expellendum et exprimendum:
40
et propter illud creatum fuit amplum magne concauita〈-〉
41
tis. ¶ Et create sunt in intestino due tunice propter
42
conseruationem in hoc: vt non imbibant ipsum cor-
43
ruptio et putrefactio: ad que duo intestinum pre〈-〉
44
paratum est apud quodlibet nocumentum consens ipsum
45
velociter: propter diuersitatem duarum operationum in dua-
46
bus tunicis. ¶ Et creauit hanc cannam recte crea〈-〉
47
tionis extensam ex stomaco ad inferiora: vt sit initium
48
expulsionis preparatum. Penetratio enim fecis in ex〈-〉
49
tenso recto velociter est ea que est in vndoso et
50
sopito. ¶ Et fuit hec creatio in ipso iterum iuua〈-〉
51
tiua intentione alia: et est quoniam cum ipsum sedet re-
52
ctum dimittit a dextra et sinistra sua locum reliquis
53
membris circundantibus stomacum a duobus lateri-
54
bus sicut portioni epatis a dextra: et sicut sple-
55
ni a sinistra et reliquis intestinis et dictum est duode〈-〉
56
num: quoniam longitudo eius est huius quantitatis
57
.XII. digitorum habentis ipsum. ¶ Et eius quidem amplitu〈-〉
58
do est amplitudo orificij eius quod nominatur porta-
1
narius. et pars intestini subtilis quod sequitur duode〈-〉
2
num nominatur ieiunum. ¶ Et in hac quidem parte est initium
3
inuolutionis et circuitionis et repletionis: et quasi sint ei vie
4
plurime et nominatur hoc intestinum ieiunum: quoniam ipsum
5
inuenitur secundum plurimum inanitum et vacuum: et causa in hoc est
6
connexio duarum rerum: quarum vna est quoniam illud quod
7
attrahitur ad ipsum de multitudine chili velociter
8
separatur ab eo. ¶ Portio namque eius attrahitur
9
ad epar: quoniam plures venarum mesaraicarum con-
10
tinuate sunt huic intestino: quoniam hoc intestinum est pro〈-〉
11
pinquius epati quam alia intestina. Et non est in
12
aliquo intestinorum de ramis mesaraice quantum
13
est in eo et post ipsum in duodeno. ¶ Et hoc intesti〈-〉
14
num constringitur et detumescit et minoratur in egritu〈-〉
15
dine valde. Et portio alia abluitur ab eo ad illud
16
quod est sub eo de intestinis: quoniam colera citrina ve〈-〉
17
nit ex felle ad hoc intestinum et est pura non per-
18
mixta: quare est fortitudo ablutionis vehemen-
19
ter commouens virtutem expulsiuam cum mordicatione
20
propterea quod lauat et adiuuat ad expellendum ad infe〈-〉
21
riora per hoc quod commouet expulsiuam. ¶ Adiu〈-〉
22
uat ergo ad expellendum ad duas partes simul scilicet ad
23
epar et ad inferiora. Accidit ergo propter has dispositio-
24
nes vt remaneat hec pars intestini vacua et no-
25
minatur propter illud ieiunum. ¶ Et continuatur cum ieiu〈-〉
26
no ex intestinis intestinum longum inuolutum reuolu〈-〉
27
tum habens reuolutionem vnam post aliam et iuuamen〈-〉
28
tum in inuolutione sua: et causa reuolutionum in ipso est
29
illud quod innuimus in capitulis precedentibus. Et
30
est vt fit cibi in ipso mora: et cum mora continuatio
31
orificiorum venarum sugentium post continuationem: et
32
hoc intestinum est postremum intestinorum superiorum
33
que nominantur gracilia: et digestio in eis est plusquam in
34
intestinis inferioribus que nominantur grossa.
35
¶ Summa enim operationum intestinorum inferiorum est pre〈-〉
36
paratio fecis ad exeundum quamuis etiam non euacuentur a
37
digestione: sicut non euacuantur a venis epatis venien-
38
tibus ad ea propter suctionem et attractionem. ¶ Et con〈-〉
39
tinuatur cum inferiori gracili intestinum nominatum mo〈-〉
40
noculum et nominatur ita: quoniam est intestinum quod non habent
41
nisi vnum orificium: et est sicut cistis: ex quo recipit
42
illud quod ad ipsum venit desuper et ex ipso iterum edu〈-〉
43
cit et expellit illud quod expellit. ¶ Et situs eius est
44
ad posteriora parum: et eius declinatio est ad dex〈-〉
45
tram. ¶ Et creatum quidem fuit propter iuuamenta: de qui〈-〉
46
bus est vt feci sit locus in quo comprehendatur. et
47
non cogat surgere omni hora: et in omni hora qua per-
48
uenit ad intestina inferiora parum stercoris sit con〈-〉
49
cauitas in qua aggregetur cum sua totalitate: dein-
50
de expellatur ab ea cum facilitate cum completur fex.
51
¶ Et de eis est: quoniam hoc intestinum est initium reli〈-〉
52
quarum conuersionum cibi ad feculentiam et preparatio〈-〉
53
nis suctionis future accidentis ei ex mesaraica: licet
54
non sit in illo illa suctio: et est motus descendens
55
et positus: immo non completur nisi cum euadit ab
56
epate: et appropinquatur ei cum vicinitate digestionis
57
post digestionem stomaci que fuit conquiete[*]conquiete corrupt for cum quiete et vicinitate in ipso
58
aggregato et comprehensio[*]comprehensio corrupt for comprehenso vel compresso[*]vel compresso is missing in Venice 1564 in re vna
1
in qua remansit tempore longo cum esset quietus et
2
aggregatus. ¶ Fit ergo proportio eius ad inte〈-〉
3
stina grossa: proportio stomaci ad gracilia. Et propter hoc
4
est necessarium vt approximet epati vt compleatur ex epa〈-〉
5
te: et fiat complementum digestionis et conuertatur residuum
6
eius quod non digeritur et non est conueniens suctio〈-〉
7
ni epatis ad melius ad quod possibile est ipsum conuerti
8
cum iam fuerit inobediens in stomaco: et non adue-
9
nerit ei complementum digestionis propter multitudinem
10
materie et precessionem separationis aduenientem ei quod est
11
magis obediens propterea quod illud quod est magis obe〈-〉
12
biens[*]obebiens corrupt for obediens submersit illud quod est inobediens: et non
13
iam denudatum est illud quidem[*]quidem corrupt for quod est inobediens. Cum
14
ergo aduenit ei virtus actiua inuenit ipsum pre-
15
paratum et denudatum nisi a superfluitate: de cuius
16
virtute est vt conuertatur in fecem: et est reperta in vtrisque
17
dispositionibus simul: sed fuit in stomaco cum submerso
18
re alio: et in colon est submersum hoc solum.
19
¶ Et est illud quod ei permiscetur dignius vt proprie
20
patiatur. ¶ Et non vacuatus est stomacus a passione
21
quadam et digestione et preparatione propter complementum
22
passionis et digestionis cum euacuatur eb[*]eb corrupt for ab impressio〈-〉
23
ne agentis. ¶ Et intestinum quidem monoculum est
24
intestinum in quo completur digestio eius quod fuit inobe〈-〉
25
diens in stomaco: et superfluit a digestione portio: et parum
26
submergit ipsum: et separat inter ipsum et inter virtu〈-〉
27
tem agentem in chimo humido: et fiat taliter vt pa-
28
rum virtutis rectificet ipsum cum inuenitur stans et
29
morans tanta quantitate qua descernatur eius di〈-〉
30
gestio: deinde separatur ab eo ad intestinum ex quo fu-
31
git stomacus illud quod preparatum est. ¶ Cuidam autem di〈-〉
32
xerunt quod intestinum creatum est monoculum vt mo〈-〉
33
retur in ipso chimus ad mundificandum epar ex
34
eo quod remansit in ipso de substantia cibi integre et pu〈-〉
35
tauerunt quod mesaraice non veniunt nisi ad mo〈-〉
36
noculum. ¶ Et isti quidem experimentatores erra〈-〉
37
uerunt in hoc: et neque sunt iuuamenta eius nisi
38
illa que declarauimus. ¶ Et huic quidem intesti-
39
no sufficit orificium vnum cum non sit situs eius situs
40
stomaci secundum longitudinem corporis. et ex vtilitatibus
41
eius secundum quod est monoculum est quod ipsum est aggrega〈-〉
42
tiuum superfluitatum que si venirent omnes ad reliquum
43
intestinorum timeretur aduentus colice. ¶ Et quando
44
aggregantur in eo a via diuertunt. et possibile est vt
45
earum aggregatio expellatur a natura in summa vna.
46
Aggregatum enim velocius expellitur quam dispar〈-〉
47
titum. ¶ Et ex iuuamentis eius est quod ipse est
48
locus eius quod generatur in intestinis scilicet vermium et
49
serpentum: nam raro euacuatur ex eis corpus. Et
50
in generatione ipsorum est iuuamentum etiam cum sint pauci
51
numero et pauce quantitatis. et hoc intestinum est
52
dignus alijs intestinis vt descendat in rupturam
53
inguinis: quoniam non est ligatum neque strictum cum eo
54
quod aduenit ei de mesaraica: non enim aduenit
55
ex mesaraica res que habeat magnitudinem.
56
¶ Et continuatur monoculo ab inferiori par-
57
te eius intestinum nominatur[*]nominatur corrupt for nominatum colon: et intestinum grossum
58
spissum cum elongatur a monoculo declinat ad
1
partem dextram declinatione conueniente propter propinqui-
2
tatem epatis: deinde ad partem sinistram descendens.
3
Cumque opponitur lateri sinistro declinat ad dex-
4
tram et posteriora descendens etiam: et illic continuatur
5
cum recto: et cum pertransit splene coartatur: qua-
6
propter in eo qui habet apostema splenis prohibetur exitus
7
ventositatis: dum non comprimitur super ipsum. ¶ Et
8
iuuamentum in hoc intestino est aggregatio fe-
9
cis: et expressio eius et gradatio eius ad expellen〈-〉
10
dum post subtilem perseuerationem fecis ex cibo si
11
fuerit in eo. ¶ Et in hoc quidem intestino accidit
12
colica secundum plurimum eius. et ex ea deriuatur nomen eius.
13
¶ Et intestinum rectum est postremum intestinorum. et
14
continuatur cum inferiori parte colon deinde descen〈-〉
15
dit ex eo secundum rectitudinem et continuatur cum ficteri
16
substentatum super dorsum alchatim ampliatum for〈-〉
17
tasse simile stomaco: et proprie eius inferius: et iuuamen-
18
tum huius intestini est expulsio fecis ad exte-
19
riora. ¶ Et creator quidem cuius essentia sublimis
20
est: creauit ei quattuor lacertos sicut sciuisti. et
21
hoc intestinum non fuit creatum rectum: nisi vt sit ex-
22
pulsio fecis ab eo facilior. et lacerti quidem adiu-
23
uantes ipsum ad expellendum non sunt in ipso: immo
24
sunt illi qui sunt super mirach. et sunt .VIII. lacerti.
25
¶ Sit itaque hec quantitas sufficiens de anatho〈-〉
26
mia intestinorum et relatione iuuamentorum eorum: et
27
non mouetur aliquid horum membrorum que sunt via ci〈-〉
28
bi per lacerto: nisi duo extrema scilicet caput: et est me〈-〉
29
ri et guttur: et inferius et est ficteris. et adueniunt
30
intestinis omnibus vene et arterie et nerui plures
31
neruis epatis: propterea quia indigent sensu plurimo.
32
¶ De solutione ventris omnium modorum et causis
33
vsque ad lubricitatem omnium intestinorum et colyrica[*]colyrica i.e. colerica
34
passione et sanguinolenta egestione et fluxu sangui〈-〉
35
nis ex ventre et expulsionibus rerum ex epate et sple〈-〉
36
ne et cerebro et ex corpore et tenasmone. Capitulum .II.
37
SCias quod omnis fluxus ventris: aut est ex
38
cibarijs et cibis et aere continente: aut
39
ex membris. Et nos quidem loquemur
40
primum de facto ex membris. ¶ Et fa-
41
ctus ex membris: aut est ex stomaco: aut ex mesarai-
42
ca: aut ex epate: aut ex splene: aut ex capite: aut
43
ex intestinis: aut ex toto corpore. ¶ Et omnes illi
44
communicant in causis. Nam aut sequitur illud mali-
45
tiam complexionis propter debilitatem retentiue: aut dige〈-〉
46
stiue: aut expulsiue: aut confortatur expulsiua. ¶ Et
47
totum illud aut est propter malitiam complexionis singula-
48
ris: aut propter malitiam complexionis cum materia confirmata
49
in intestinis: aut propter conturbationem substantie eius aut
50
egritudinem officialem: aut vlcus: aut rupturam.
51
¶ Et de facto ab epate iam nos expediuimus
52
et diximus de eo qui fit propter complexiones eius et apostema〈-〉
53
ta ipsius et opilationes eius et alia. et similiter diximus
54
illum qui est ex mesaraica. ¶ Factus autem a cere〈-〉
55
bro est ille qui fit propter catarrum descendentem ab eo
56
ad stomacum et ad intestina: et corrumpit cibum: et facit
57
ipsum descendere et descendit ipsemet cum eo propter
58
suam lubricitatem: et expulsionem expulsiue.
1
¶ Factus autem a stomaco non est totus indi〈-〉
2
gestus: et causa illius est debilitas virtutis retentiue:
3
quare non sustinet delationem cibi nisi vsque ad tem〈-〉
4
pus in quo iam digeritur et non digeritur: deinde
5
non potest gradare missionem eius et egressionem
6
eius: et illud est propter debilitatem existentem propter malitiam
7
complexionis frigide secundum plurimum. ¶ Et est propter malitiam
8
complexionis calide et humide et sicce. ¶ Et erra-
9
uit qui existimauit quod sit illud propter flegma non
10
aliud: et propter complexionem frigidam et humidam: quamuis hoc sit
11
superans: et hoc est ducens sua longitudine ad hy〈-〉
12
dropisim. ¶ Et est in summo difficilis curationis
13
cum confirmatur. ¶ Et multotiens est causa in ipso
14
remanentia virtutis medicinarum solutiuarum
15
adherens superficiei intestinorum et stomaci: et orificijs
16
venarum stomaci et intestinorum et hic quandoque obseruat pe〈-〉
17
riodos et multotiens adducit ad abrasionem ma〈-〉
18
lam et vlcera. ¶ Et quandoque fit iste stomaticus propter
19
debilitatem digestionis: quare corrumpitur et appetit
20
expelli. ¶ Et quandoque fit propter lubricitatem in stomaco factam
21
propter humiditates: quare non dimittit ipsum figi
22
ea quantitate qua digeratur: et non est hoc in verita-
23
te egrediens ex eo quod diximus: sed nos appro〈-〉
24
priauimus ipsum cum allatione in distinguendo ad
25
excitandum ei hoc plurimum quoniam illud perducit ad hydro-
26
pisim. ¶ Et Hypocrates quidem laudauit in ipso eructua〈-〉
27
tionem acetosam: quoniam significat paucam caliditatem facientem
28
vaporem quendam licet non sit completus postquam fuit
29
mundificatus. Et quoniam acetositas quandoque incidit
30
et preparat stomacum: vt corium a corticibus et facit acqui〈-〉
31
rere retentionem tunc laudabit per illum inquantum
32
est significatio et inquantum est causa. ¶ Et quandoque fit huiusmodi
33
lubricitas ex vlceribus in ipso: aut in eo quod ipsi
34
vicinatur. quare communicat ei stomacus in dolore. ¶ Aut
35
propter inceptionem vlcerum: et illud in stomaco parum est.
36
¶ Et quandoque fluxus ventris stomaticus est catarrus
37
in stomaco propter illud quod ipse comprehendit ex humoribus ma-
38
lis effusis ad ipsum ex corpore: quare corrumpunt
39
cibum quamuis sit bone substantie: et fit necessarium ei expellere
40
ipsum vomitu et deponere ipsum. et si fuerit pars su〈-〉
41
perior fortior non expellet ipsum: et non educet vo〈-〉
42
mitu: immo cum solutione ventris. ¶ Et quandoque non
43
fit solutio illorum humorum propterea quod ipsi corrumpant ci-
44
bum et cogant stomacum ad expellendum ipsum: immo est
45
in ipso virtus quam abhorret stomacus: quare expel〈-〉
46
lit ipsum: et quod est cum ipso: aut est in ipsomet vir〈-〉
47
tus solutiua aut lubricatiua: aut incisiua abrasi〈-〉
48
ua sicut facit multitudo colerice materiei effusionis
49
ad os stomaci: et sit illud causa fluxus ventris stomaci.
50
¶ Et quandoque fit propter ventositatem et inflationem que
51
oriuntur et corrumpitur digestio: et accidit illud quod di〈-〉
52
ximus. ¶ Et quandoque fit lubricitas non propter aliud
53
nisi propter illud quod comeditur ex debilitate retentiue
54
aut permixto corrumpente: immo in comesto prius
55
propter qualitatem suam: immo propter quantitatem. Ipsum enim quando
56
multiplicatur vincit virtutem retentiuam et egreditur
57
sicut intrauit. ¶ Et quandoque fit propterea quod corrumpitur:
58
aut propter multitudinem sui: aut propter suam paruitatem sicut
1
sciuisti aut propter malitiam sui ordinis: deinde propter ar-
2
tificium. ¶ Et quandoque est solutio ventris stomatica propter
3
dolores existentes in stomaco: aut in eo quod ei vicinatur:
4
quare accidit debilitas virtutis retentiue in ipso
5
et dolores illi in ipso fiunt a ventositate et ab apostema〈-〉
6
tibus: et a malitia complexionis diuerse et totum illud
7
est in ipso aut venit ad ipsum ex eo quod ipsi vicina〈-〉
8
tur. ¶ In facto autem ab intestinis dicamus in pri〈-〉
9
mis illum qui fit ex intestinis .V. superioribus. Et
10
dicamus quod fluxus factus ex eis: aut est cum exco〈-〉
11
riatione aut est sine excoriatione. ¶ Et excoriatio
12
est dolor abrasionis ex superficie intestinorum intrin〈-〉
13
seca. ¶ Et illud abradens aut est materia colerica:
14
aut sanguinea acuta: aut virulenta: aut saniosa:
15
aut feculenta. et procedit ab ipsis intestinis aut
16
ab eis que sunt supra ipsa: et peruenit ad intestina.
17
¶ Et epaticus est huius generis: et iam preterijt
18
sermo noster in ipso subtiliter perscrutatus. ¶ Et
19
apostemosus sanior est quam epaticus: et ille qui est ex de〈-〉
20
bilitate est susceptibilior curationis. ¶ Et exco-
21
riatio et soluito ventris est splenetica et fellina et epa〈-〉
22
tica: illa que est ab vlceribus in stomaco et meri: omnia
23
sunt propter illud a quo procedit materia ad intestina: sed
24
noster sermo non est nunc de illo: immo in illo quod
25
est ab ipsis intestinis. ¶ Et illud autem propter
26
apostema in intestinis: aut propter mordicationem co〈-〉
27
lericam: aut propter sanguinem effusum ex epate ve〈-〉
28
hementis caliditatis: aut processionem vene in
29
superioribus aut in inferioribus: aut propter
30
medicinam solutiuam vulnerantem intestina:
31
sicut pulpa colloquintide: aut ex colera et vlce-
32
ribus cum putrefactione et corrosione: aut vlce〈-〉
33
ribus sine putrefactione et corrosione: aut vlceribus
34
mundis aut vlceribus sordidis. ¶ Et ipsa aut sunt
35
in intestinis grossis: et sunt magis salua: aut in inte〈-〉
36
stinis gracilibus et sunt prauiora: et proprie cadentia
37
in ieiuno. ¶ Uidetur enim quod non sanetur vlcus eius nedum
38
quod a ruptura sua propter multitudinem venarum eius: et
39
magnitudinem earum: et subtilitatem corporis
40
eius et cursum colere pure ad ipsum ex felle pre〈-〉
41
ter commixtionem: et quoniam maxima est
42
malitiam nocumenti eius propterea quod proxi-
43
mum est membro regali quod est epar: nam
44
non est ex intestinis aliquod propinquius ei quam
45
ieiunum. ¶ Et medicina etiam non stat super
46
ipsum: immo lubricando recedit ab eo. ¶ Et
47
vlcera quidem fiunt ex excoriatione fecis. et ex
48
acuitate colere aut salsedine humoris: aut ve-
49
hementia fixionis viscositatis: que cum eradi-
50
catur vulnerat: aut propter eruptionem apo-
51
stematum et reliquas euacuationes diuersas
52
nocentes per suum exitum. et quecunque excoria-
53
tio melancolica est eueniens secundum semitam in-
54
ceptionis est mortalis: quoniam significat can〈-〉
55
crum putrefactum. et illa que est in fine febrium
56
est mortalis valde: quamuis non fiat adhuc solutio melancoli〈-〉
57
ca: et proprie illa que ebullit super terram: et habet odorem
58
acetosum. et quamuis sit virtus fortis adhuc: et
1
quamuis sit in sanitate etiam: tamen habens hanc speciem
2
melancolicam non sanatur. Cum autem non est ei hec proprietas
3
et non ebullit neque habet odorem acetosum: tunc est super〈-〉
4
fluitas melancolica quam expellit natura et speratur cum ea
5
sanitas quandoque. ¶ Et vlcus quidem quandoque generatur succes〈-〉
6
sione apostematis: et fit a re inobediente aut abrasione:
7
aut cibo duro excoriante suo incessu. ¶ Et quandoque
8
fit ab humoribus qui solutione educti fuerunt: deinde vl-
9
cerauerunt. ¶ Et terminus quidem temporis generationis vlce〈-〉
10
ris a fluxu colerico est due hebdomade: et a bau〈-〉
11
rachio est mensis: et a melancolico est .XL. dies vsque ad
12
plurimum illius. ¶ Et multotiens quidem perforantur intesti-
13
na habentis vlcera et moritur secundum plurimum: et quandoque sunt
14
quidam fortes et laborant aliquo tempore et aggregatur sex[*]sex corrupt for fex
15
in ventre eorum et sunt quasi hydropici. deinde moriun〈-〉
16
tur. Secundum plurimum vero cum vlcus ad hoc peruenit vt
17
egrediatur de substantia intestinorum aliquid quantitatem
18
habens perducit ad putrefactionem et ad casum virtu-
19
tis cum communitate stomaci et ad mortem. Quomodo enim non cum
20
perforentur et proprie intestina superiora: et iam dixe-
21
runt quidam quod perforata sunt quedam intestina inferiora:
22
deinde perforata sunt almirach et venter propter apostema
23
accidens in eis in directo foraminis et communicans illi pu〈-〉
24
trefactioni et nocumento: et perforatus est venter etiam
25
illic et egrediebatur stercus ex eo et vixit homo: et
26
quamuis sit in summa possibilium est tamen de possibilibus longinquis. et
27
longinquius eo est vt viuat et fex effundatur ad spa-
28
tium ventris. ¶ Dixerunt quidam quando accidit vt perforentur
29
intestinum et venter in directo ieiuni non sedatur dolor
30
et non figitur aliquid in stomaco et arefit habens illud et aperitur
31
venter eius et moritur. ¶ Et species excoriationis sunt
32
.V. sanguinea et virulenta et saniosa et curathia et
33
mucosa et corticalis. ¶ Et saniosa est salua et suc〈-〉
34
curritur ei: et multotiens fit ex egritudinibus acutis
35
et febribus adurentibus et tertianis. et multotiens est
36
eis crisis. ¶ Et saniosa cum incipit primitiue: aut
37
est causa eius eruptio dubellati et apostematum in visceribus
38
quam expellit natura ad intestina et est magis incolu-
39
mis. et ista pars non est vere stomatica et multotiens no〈-〉
40
cet stomaco et facit accidere in ipso corruptionem in fine
41
rei. ¶ Et multotiens sequitur ipsam fluxus ventris
42
saniosus et non retinetur: et est plurimum illius pus sa-
43
niosum: et quandoque admiscetur ei sanguis. ¶ Quod si
44
illud non est causa eius et non est in membris interioribus apostema
45
maturum quod erumpatur tunc fit ex parte cancri putrefa-
46
cti in intestinis et non est sanitas propter multitudinem
47
eius quod coniungitur et paruitate eius quod inuenitur de quiete
48
propter difficultate egritudinis in seipsa. ¶ Uiru〈-〉
49
lenta autem aut est a liquefactione: aut a resudatione apostema〈-〉
50
tis existentis in via maturationis: et plurimum ipsius non
51
est cum stomatica. ¶ Sanguinea autem alia est eueniens
52
subito: et alia est eueniens paulatim. et prime quidem
53
causa est apertio venarum: et secunde resolutio singularis. et
54
cum non associatur ei dolor aliquis tunc non fit ex apo〈-〉
55
stematibus: immo ex rebus alijs: et proprie cum associan〈-〉
56
tur cum illo signa alia. ¶ Et quandoque fit ex intestinis
57
etiam sine dolore cum est secundum semitam apertionis orifi〈-〉
58
ciorum venarum eorum sine causa alia et est incolumior.
1
¶ Et cum fuerit hyems sicca septemtrionalis: de-
2
inde successerit ei ver pluuiosum meridionale
3
et estas pluuiosa multiplicabitur fluxus sanguinis ex ven-
4
tre. ¶ Et similiter quando hyems est austrina et ver bo-
5
reale pauce pluuie et proprie in corporibus humidis et cor〈-〉
6
poribus mulierum. ¶ Et quando venit estas post ver
7
boreale et hyemem austrinam multiplicantur solutio
8
ventris et excoriatio. et est causa eorum multitudo ca-
9
tarrorum. ¶ Et quandoque multiplicatur fluxus sanguinis per ven-
10
trem in regionibus meridionalibus: et cum exufflatio〈-〉
11
nibus austrinorum et multitudine pluuie: propterea quia
12
mouent materias et mollificant poros et proprie post
13
catarros salsos. ¶ Fluxus autem sanguinis per ventrem qui est
14
post solutionem colericam et excoriationem colericam: et est
15
cum dolore est malus et proprie quando precedit alcura〈-〉
16
thi: deinde venit sanguis purus: illud enim significat quod est
17
super corpus intestinorum. ¶ Alcurathi vero est ab
18
aliqua abrasione tunice intestinorum. Sed mucosa propter
19
humiditatem grossam. ¶ Et quandoque accidit fluxus ven-
20
tris mucosus in febribus compositis: et est species fe-
21
brium quam dicam in capitulo suo in febribus pestilentialibus.
22
et plurimum quidem fit in pestilentialibus et est spumosus
23
¶ Corticalis autem quandoque fit ab vlceribus stomaci et
24
egreditur cum solutione ventris: sed non est illic exco〈-〉
25
riatio. et quando est cum excoriatione est ab ipsis tuni〈-〉
26
cis intestinorum. et significatur quod sit de grossis semper
27
propter grossitudinem et in pluribus per maiorem: et quod
28
sit de subtilibus per contrarium. et cortices isti
29
egrediuntur apud eleuationem ad scellam: et est plu〈-〉
30
rimum exitus eorum cum fit clystere lotiuum. ¶ In〈-〉
31
quit Hypocrates Solutio ventris grossa melancolica
32
non sanatur. ¶ Dixit Hypocrates. Cum est euacuatio
33
similis aque: deinde fit similis vnguento est ma〈-〉
34
la. ¶ Et cum accidit post hydropisis solutio ven〈-〉
35
tris eueniens ab apostemate epatis que est ma-
36
la et egestio sanguinolenta: tunc solutione edu-
37
citur aquositas et non abscinditur. ¶ Inquit. Om-
38
nis fluxus ventris post egritudinem subito est ma-
39
lus significans mortem propinquam. ¶ Inquit.
40
Et quandoque sit cum hydropisi egestio sanguino-
41
lenta que non abscinditur et neque sanatur quoniam
42
non solutione educitur aquositas: immo solutio〈-〉
43
ne educitur illud quod debilitat corpus. Et quan〈-〉
44
doque perducunt excoriatio et vlceratio intesti-
45
norum ad hydropisim. Et si aliquis habet cum
46
punctura spasmum et vomitum et singultum et con-
47
turbationem rationis significat mortem. Et in libro
48
Hypocratis Qui habet dyssinteriam et apparet post
49
aurem eius sinistram res nigra similis herbo et acci-
50
dit cum hoc sitis vehemens moritur in .X. et non tar〈-〉
51
datur et non euadit. Illa autem que fit ab intestinis
52
absque excoriatione et absque causa eorum que sunt
53
super ea communicat lubricitati stomatice in cau〈-〉
54
sis. Sed que facta est a corporibus vlcerum in
55
eis plusquam ea que est in stomaco: immo quasi non est nisi in
56
eis. Si autem fuerint eradicabiles: et materia
57
faciens eas non cessauerit currere peducit[*]peducit corrupt for perducit il-
58
lum ad excoriationem sanguineam proculdu〈-〉
1
bio: et ad fluxum sanguinis per ventrem fortem: et communicabit
2
ei in causa communicantia virtutis medicine solutiue ad
3
orificia venarum que sunt in eis et superficiei eorum: et fa〈-〉
4
cit solutionem. ¶ Et illa que fit a debilitate intestinorum
5
et stomaci nominatur materia ventris: et plurimum cause in hoc est de-
6
bilitas et vlcera et corpora eorum. Et quandoque accidit vt
7
congeletur aliquid huius sanguinis effusi in ventrem: et signifi-
8
cent illud frigus extremitatum subito et festine: et in〈-〉
9
flatio ventris: et casus pulsus et peruentio ad synco〈-〉
10
pim. ¶ De ea autem que est ab intestino recto: et est
11
intestinum sextum alia est que est cum dolore: et nominatur
12
zahir: et est dolor extensiuus et abrasiuus in intestino
13
recto: et alia est que est siue dolore. Et causa alzahir:
14
aut est apostema calidum ex quo currit aliquid: aut apostema du-
15
rum: aut mollificatio lacerti: quare egreditur cum eo
16
anus: aut tensio ex qua accidit spasmus: quare prohibetur la〈-〉
17
certus retentiuus in parte ani ab operatione sua:
18
aut superflua salsa: aut baurachia: aut chimus gros〈-〉
19
sus: aut colera ingrediens: aut frigus adueniens mem〈-〉
20
bro: aut longitudo sessionis super durum: aut grossi〈-〉
21
tudo eius quod egreditur de fece et duricies eius:
22
aut emorroys: aut fistula: aut ragadia: aut rugi〈-〉
23
tus: aut corrosio: aut grauitas sensata. et plurimum quidem
24
sit ex humore mucoso et postquam fuerit mucosus fit
25
curathius. deinde puncta sanguinis ¶ Et quandoque egre〈-〉
26
ditur cum zahir aliquid quod est sicut caro secundum quod dixe-
27
runt quidam. sed Galienus elongauit illud. ¶ Et zahir
28
quidem plurimum accidit habentibus flegma putridum: nam
29
putrefactio eius relinquit vestigia in intestino recto
30
apud incessionem suam omni hora. ¶ Amplius est vi〈-〉
31
scosum adherens nociuum. et quandoque cogitat eger
32
quod in ano suo sit sal puluerizatus propter bauracitatem
33
eius. ¶ Et zahir facilius est illud quod non succe-
34
dit dyssinterie aut generatur a dyssinteria. ¶ Et quandoque
35
accidit vt spasmetur anus et rectum aut tendatur: quare
36
accidit lacerto vt non retineat illud quod venit ad
37
eum sicut accidit ei vt spasmetur et non potest facere descen〈-〉
38
dere quod supra ipsum est ad eum. ¶ Illa autem que fit
39
ab ano sine dolore est sanguis non aliud. et plurimum quidem
40
eius est secundum semitam: qua natura expellit superfluitates ex
41
corpore. et coadiuuant ipsum in corpore cause superflui-
42
tatum ciborum et retentio cursus: aut incisio membri:
43
aut dimissio exercitij: aut reliqua que dicuntur in
44
locis suis. Et iste non oportet vt retineatur nisi timea〈-〉
45
tur casus pulsus et virtutis. Iste ergo sunt species
46
cursus intestinalis intestinorum sex. ¶ Factus autem
47
a toto corpore. aut est secundum semitam crisis aut fortitu〈-〉
48
dinem virtutis expulsiue: aut secundum semitam casus vir〈-〉
49
tutis retentiue: sicut accidit timenti quod statim super-
50
ueniat: et habenti ptisim in fine vite sue: aut secundum se-
51
mitam liquefactionis: et incipit subtilis: deinde fit
52
turbida et fit fortis fames: et cadit virtus: et acci〈-〉
53
dunt febres. ¶ Et quandoque accidunt nausea et diffi-
54
cultas vrine et ventositas et rugitus et tenebrositas
55
coloris et frigus extremitatum: et exiccatio lin〈-〉
56
gue. ¶ Aut secundum semitam conuersionis humorum ad
57
corruptionem propter febres malas et venena nocen〈-〉
58
tia. ¶ Aut secundum semitam expulsionis repletio-
1
nis vehementis propter illud quod scis ex di-
2
missione euacuationis: aut retentione cursus con〈-〉
3
sueti: aut abscissione membri: aut dimissione ex-
4
ercitij: aut paucitate solutionis ex corpore et reliquis
5
que sciuisti. ¶ Aut propter compositionem nauseatiue sa〈-〉
6
tietatis plurime in vicibus pluribus: et redit secundum semitam
7
egritudinis acute: et est de summa colerice pas-
8
sionis. Aut secundum semitam prohibitionis nutrimenti propter
9
opilationes in venis et alijs. ¶ Colica autem passio
10
est motus materierum corruptarum non digestarum ad separa-
11
tionem ex via intestini redeuntium ad ipsum a corpore
12
secundum acuitatem et laborem expulsiue. cibi namque cum
13
non digeruntur valde conuertuntur in humores non conue〈-〉
14
nientes corpori et mouetur natura ad expellendum eos a
15
corpore cum grauentur super ipsum ex partibus cum speciebus vo〈-〉
16
mitus colerici et aquosi et eruginosi quandoque: et specie-
17
bus fluxus ventris. ¶ Et illa colerica passio cuius
18
causa est corruptio cibi incolumior est ea cuius est fre〈-〉
19
quentia corruptionis post corruptionem. ¶ Et co-
20
lerica quidem passio mala incipit in primis cum lenitate:
21
deinde accidunt dolor et punctura in ventre et in inte〈-〉
22
stinis et dilatatur: et ascendit ad stomacum propter multitudi〈-〉
23
nem eius quod nocet ei ex humoribus acutis venienti〈-〉
24
bus ad ipsum: et secundum plurimum sunt fluxus ventris et vo-
25
mitus simul. Cum ergo expelluntur mundificantur hu〈-〉
26
mores corporis propter illud quod scis ex causis. Inci-
27
pit ergo cum fluxu ventris colerico: deinde aquoso pu〈-〉
28
ro molli fetido: deinde quandoque perducit ad fluxum
29
ventris qui est sicut lotura carnis recentis: habentem
30
odorem pinguedinis et ad curathium: deinde perducit ad
31
mollificationem pulsus et spasmum et sudorem frigidum
32
et ad mortem. Et in habentibus quidem colericam passionem
33
multiplicatur sitis. et quotiens bibunt aquam calefit in stomaco
34
eorum: et euomunt eam. Et tolerare sitim confert eis.
35
Et multotiens accidit eis destructio pulsus secundum
36
semitam compressionis et lesionis propter causam acci-
37
dentium sequentium malignorum. Cum ergo quiescunt
38
accidentia redit pulsus. ¶ Et ille qui consuetus est
39
incurrere colericam passionem non habet ex ea timorem si〈-〉
40
cut ille qui non assuetus est ea: et est in infantibus
41
plus. ¶ Et colerice quidem passiones plurimum non accidunt
42
nisi in estate et autumno propter debilitatem digestionis
43
sn[*]sn corrupt for in vtrisque et minoratur in hyeme et vere. ¶ Et
44
quandoque multiplicatur euentus colyrice passionis ex
45
potu aque frigide in ieiunio sequente cibum gro〈-〉
46
sum precipue in comestione granorum pinee: et chris〈-〉
47
somilla. et melones sunt ex eis que commouent coly-
48
ricam passionem. ¶ Et multotiens quidem restringitur
49
colerica passio et declinat materia subito ad membra
50
vrine: et accidit ardor vrine. ¶ Fluxus autem ventris
51
eueniens propter prohibitionem penetrationis ci〈-〉
52
bi est opilatiuus. Et est ille qui nominatur fluxus
53
ventris factus cum periodis. Et illud est quoniam ve〈-〉
54
ne opilate replentur in tempore noto vsquequo euacuentur:
55
deinde euacuetur reducendo. et in eo qui est inter vtrasque
56
dispositio est sicut sana. Et plurimum quod est inter pa-
57
roxismos est .XX. dies. Et quandoque antecedit: aut tar〈-〉
58
datur propter illud quod scitur de causis. ¶ Fa-
1
ctum autem propter cibum iam semel diximus in
2
stomaco: verumtamem non est malum si iteremus illud et
3
addamus velociter. ¶ Dicamus itaque quod fa-
4
ctus ex cibis: aut est propter eorum paruitatem: quare
5
corrumpuntur in stomaco ignito sicut sciuisti: et non reci-
6
pit eos natura: aut propter grauitatem eorum etiam: quare
7
descendunt: aut propter eorum mordicationem sicut
8
cepe. aut propter virtutem venenosam sicut in fun〈-〉
9
gis: aut propter velocitatem conuersionis ad corru-
10
ptionem sicut lac: aut propter vehementiam subtilita-
11
tis eorum: quare resudant et non retinentur ad portam
12
narium: aut propter ipsorum humiditatem et eorum visco〈-〉
13
sitatem: quare lubricantur: aut propter multitudinem
14
motus super eos: aut propter multitudinem potus
15
aque post ipsos: quare subito deponit eos et lu-
16
bricare eos facit: aut propter multitudinem eius
17
quod reperitur de humoribus lubrificantibus sicut
18
flegmate et abstergentibus sicut colera: aut quia est
19
cibus conturbatus: et est ille qui est plurime quan-
20
titatis et pauci nutrimenti sicut sunt olera: aut propter
21
ordinem necessario facientem lubrificationem sicut
22
premissio cibi lenis facilis digestionis lubricitan-
23
tis et postremitas cibi stiptici compressiui: aut
24
postremitas eius qui est velocis conuersionis: quare
25
corrumpitur et corrumpit quod sub eo est et vocat na〈-〉
26
turam ad expellendum. ¶ Factus autem propter aerem
27
circundantem est quoniam aer continens calidus resol-
28
uit: quare exiccat et frigus aggregat. quare constringit
29
¶ Et auster et multitudo pluuiarum et regiones
30
meridionales soluunt ventrem. Et quandoque est vento〈-〉
31
sitas causa fluxus ventris per id quod corrumpit de
32
digestione et mouet de cibo. ¶ Inquit Hypocrates.
33
Altheca accidit diaria plurima. per altheca intel〈-〉
34
ligit illos qui non possunt proferre the: et causa in hoc
35
est quod humiditas dominatur super membra ipsorum ner-
36
uosa: et super stomacos eorum: cum communitate cerebrorum
37
eorum: aut propter cerebrum et aliud. et isti etiam oportet vt
38
soluantur cum facilitate. ¶ Inquit Hypocrates qui est in
39
pueritia lenis nature: aut dure est apud senectu〈-〉
40
tem econtrario: sed qui est lenis nature semper in ado〈-〉
41
lescentia non conuenit ei in senectute assiduatio eius.
42
¶ Et omnis fluxus ventris qui fit post egritudinem
43
vehementem accidens subito est significatio mortis: quoniam
44
significat corruptionem subitam. ¶ Differentiam inter illum
45
qui ex illo lubricatiuus est et inter stomaci lubrici-
46
tatem significat digestio pauca que est in cibo. cum ergo
47
descendit a stomaco non moratur in intestinis: immo proce〈-〉
48
dit ad exitum. ¶ Si vero causa eius est vlcus significat
49
ipsum excoriatio et illud quod egreditur de significationi-
50
bus vlcerum. Et si est flegma viscosum significat ipsum
51
etiam flegma quod egreditur cum eo: et ventositas et
52
rugitus in ventre cum quo sentitur lubricitas rei gra-
53
uantis. Et in vlceribus per dolorem sub loco stomaci.
54
¶ Quod si fuerit lubricitas non ab vlceribus
55
neque a flegmate: immo propter malitiam complexionis
56
significabit illud priuatio exitus signorum vlcerum et fleg〈-〉
57
matis. Et singultus cum accidit habentibus fluxum
58
ventris et proprie habentibus zahir est significatio mala si-
1
gnificans siccitatem facientem arefactionem. Et
2
cum cibatur habens ventrem debilem: et non additur
3
pulsus eius tunc cures eum. ¶ Et habens ventrem
4
moritur paulatim cum casu pulsus eius et fit ver-
5
miculosus: aut fornicans et est cum hoc viuus et
6
intelligit: deinde destruitur pulsus eius ipso viuo:
7
deinde moritur. ¶ Et scias quod ille qui egerit spe-
8
cies diuersa scilicet colerici et spumosi et species pin〈-〉
9
gues et non debilitatur non oportet vt ipsum con〈-〉
10
stringas et perducas ipsum ad egritudines dif〈-〉
11
ficiles et egritudines malas fraudulentas.
12
¶ De signis. Capitulum .III.
13
DIcitur quod quando fuerit vrina in febribus co-
14
lericis alba cum incolumitate signorum
15
in fixione rationis et defectu soda et si-
16
milium tunc caue excoriationem intestinorum Am〈-〉
17
plius differentia inter cerebralem et stomaticum est:
18
quoniam stomaticus ordinem non habet neque horas per
19
seipsum in quibus crescat immo est secundum regimen. nam
20
si digestiua est debilis egreditur sine digestio-
21
ne. ¶ Et si sunt retentiua et expulsiua simul de-
22
bilis: egreditur velociter: et non egreditur pluri-
23
mum subito: immo frequentatur eleuatio paulatim.
24
Et plurimum eius est ex frigore. ¶ Et si est debi〈-〉
25
litas in non digestiua egreditur quod egreditur non
26
priuatum digestione tota: immo egreditur habens digestionem
27
quandam secundum tempus more in stomaco. ¶ Et cum
28
illo qui est a lubricitate humorales egrediun-
29
tur humiditates. ¶ Et cum illo quidem qui fit a lu-
30
bricitate vlcerosa aut bothoria sunt significat vlcerum
31
stomaci ex vomitu corticali et bothor in ore et dolo〈-〉
32
re. ¶ Hipocrates quidem iam dixit: illis qui intestino-
33
rum lubricitatem habent vomitus est malus et hoc
34
iudicium occultam habet causam. ¶ Cerebralis autem
35
plurimum est post somnum longum et est conseruans
36
paroxismos: et cum eo sunt signa catarrorum
37
et corruptionis cerebri. ¶ Et in libro algarab.
38
Cum apparet in lubricitate intestinorum super co-
39
stas aliquid simile ciceri et prouocatur vrina et mul-
40
tiplicatur moritur eger in ipsa hora. ¶ Epatici
41
vero signa iam diximus in capitulo egritudinum
42
epatis: et similiter eius qui fit ex mesaraica. Plu〈-〉
43
rimum autem splenetici est melancolicum et iam di-
44
ximus in capitulo suo. ¶ In feculento autem iam di-
45
ximus quid in illo fit de signis malis et saluis et
46
distinximus ipsum ab epatico. et illud per id quod
47
scitum est quod est apud dolores eius et dispositiones
48
ipsius egredientes a natura in capitulo egritudinum
49
splenis et in hoc ipso et cum dicte sunt expulsio〈-〉
50
nes epatice. ¶ Intestinalem autem qui sanguineus
51
est et qui non est sanguineus significat dolor intesti〈-〉
52
norum et punctura et diuersificatur ab epatico per
53
illud quod scis: et est hoc quod ille est plus et habet
54
paroxismos et vices et omnis paroxismus est dete〈-〉
55
rior illo qui est ante ipsum et manifestior: et eius
56
nocumentum in superioribus corporis est vehemen〈-〉
57
tius et signa corruptionis epatis cum eo sunt ma〈-〉
58
gis apparentia. ¶ Et scias quod dispositio doloris
1
et puncture et alcurathi est maius ad quod redit.
2
Scias ergo quod cum inuenitur quod est ex intestinis
3
proculdubio: licet cum eius priuatione quandoque fit
4
etiam ex intestinis et excoriatione. ¶ Et fluxum
5
sanguinis puri ab intestinis significat etiam dolor et pun-
6
ctura. et quandoque est fluxus sanguinis ab apertione ve-
7
narum et est cum eo excoriatio cum exulceratio fit. et
8
quandoque est exulceratio in primis: deinde sequitur ipsum
9
fluxus sanguinis et significant quod ipse est intestinalis al〈-〉
10
curathi et abrasio. ¶ Et quandoque est vlcus eradi-
11
cabile adhuc: quare non apparet alcurathi nisi
12
post horam sed est lubricitas dolorosa in loco no〈-〉
13
to: et est quantitas eius quod egreditur pauca et conti〈-〉
14
nuata et longi temporis. et exitus corticum in fluxu sine
15
excoriatione significat quod est in stomaco scilicet in eo quod sequitur
16
ipsum: et significat ipsum dolor stomaci et illud quod
17
scitur in suo capitulo. Et scias quod alcurathi et exco〈-〉
18
riatio sunt due significationes vltime ad signan〈-〉
19
da vlcera: et quando sunt cum hoc fetidi odoris si-
20
gnificant corrosionem: et si sunt cum illo fetore me-
21
lancolie timetur quod sit cancer: et scitur locus vlceris:
22
aut lesionis per exitum sanguinis ex eis. ¶ Et ex lo-
23
co doloris vtrum sit supra sumen aut sub eo. Et
24
ex eo quod est supra dolorem: nam dolor gracilium
25
est vehemens communicans membris superioribus. Et
26
ex corticibus an sint subtiles aut grossi quoniam
27
grossi semper sunt a grossis et subtiles secundum pluri-
28
mum a grossis: et parui sunt ex gracilibus. ¶ Et
29
ex permixtione quoniam vehemens permixtio cum eo quod
30
egreditur significat quod vlcus est in superioribus et separa〈-〉
31
tum ab ea significat quod ipsum est in inferioribus et mul〈-〉
32
totiens fit in illo qui est in inferioribus et in ano vt
33
sanguis eius egrediatur ante egestionem. ¶ Et ex
34
tempore quod est inter dolorem et ascellationem: quoniam si est
35
tempus prolixum tunc est in gracilibus. ¶ Et ex dispositione
36
eius: quod ipsi associatur ex egestione: quoniam si est chi-
37
losum aut simile aque carnis tunc est in graci-
38
libus. ¶ Et ex fetore quoniam illud quod descendit ex
39
gracilibus est magis fetidum. ¶ Et ex dolore
40
quoniam dolor eorum est vehementior. et ex sanguine qui quandoque
41
egreditur: quoniam est in gracilibus lauatiuus non permi〈-〉
42
xtus cum ipso stercore. ¶ Et scias quod quando egri〈-〉
43
tudo est vlcus et est cronica et illi quod egreditur est
44
quantitas amplius non est dolor sensatus tunc vlcus
45
est plurime sordis. ¶ Et differentia quidem inter
46
vlcus sordidum et corrosiuum est: quoniam corro〈-〉
47
siuum est vehementis doloris et quod egreditur
48
ex eo est vehementioris fetoris et est decliue ad
49
nigredinem et minus. ¶ Et ex sordido est viru〈-〉
50
lentum aquosum et est decliue ad albedinem et
51
est grauis doloris. ¶ Et quando egreditur post alcu-
52
rathi sanguis plurimus significat quod vlcus profundatur et egritu〈-〉
53
do fit fortis et finitur illud quod est super faciem intestinorum
54
et peruenit ad partem intestinorum. ¶ Et multotiens fiunt
55
post apostemata que preterierunt vlcera: et significant per dolores
56
eorum et reliqua que dicta sunt de signis secundum quod ipsa
57
sunt apostemata. et multotiens quidem fiunt vl-
58
cera propter causas alias ex eis que diximus
1
¶ Quod si excoriatio est propter apertionem vena-
2
rum precedit eam euacuatio sanguinis puri cu-
3
ius est permixtio quedam: et quandoque est ea do〈-〉
4
lor. et quandoque non est cum ea dolor: et quandoque
5
sunt cum ea periodi sicut fit etiam in eam[*]eam corrupt for ea que non
6
accidit ex intestinis: et antecedunt esse[*]esse corrupt for eam signa re-
7
pletionis. ¶ Et si fuerit ab emorroydibus et
8
et[*]etet corrupt for et rebus cancerosis in superioribus intestinis pu〈-〉
9
trida erit et cum ea erit sanguis niger et fiet pau-
10
latim continua secundum repletionem corporis et eius eua〈-〉
11
cuationem. ¶ Et si fuerit ab humoribus sal-
12
sis et baurachijs: aut grossis viscosis significa-
13
bit eam euacuatio earum precedens et euentus
14
ventositatis et rugitus et priuatio tincture in ege〈-〉
15
stione et illud quod sentitur de re eradicata ex
16
loco et erit dolor quasi inseparabilis qui non per-
17
mutatur ad horam: et sentitur cum ea quasi gra〈-〉
18
uedo et admiscetur alcurathi flegma. ¶ Et si fue〈-〉
19
rit colera excoriatio eius significabunt eam eua〈-〉
20
cuatio ipsius precedens et permixtio alcurathi
21
si fuerit: aut egestio tincture corruptionis eius.
22
et similiter melancoliam malam et saluam signi〈-〉
23
ficant precessio illius ordinis melancolie. ¶ Et
24
permixtio ad illud quod egreditur acetosa in or-
25
dine buliens super terram: aut feculenta nigra
26
non acetosa in odore neque bulliens super terram
27
et est cum ea conturbatio vehemens: et quandoque
28
perducit ad syncopim. ¶ Et scias quod si causa dis〈-〉
29
sinterie est stans adhuc et egreditur cum alcura〈-〉
30
thi: verbi gratia colera aut melancolia aut san-
31
guis calidus aut flegma putridum: aut vitreum:
32
aut stercus siccum: tunc egritudo est in via addi〈-〉
33
tionis propter insuperabilitatem cause. ¶ Quod si
34
abscinditur illud et remaneant alcurathi et abrasio
35
et similia tunc causa iam abscissa est et remansit
36
causatum et impressio proueniens ab ea: quare oportet
37
vt tu intendas ipsum solum cum curatione. Et
38
signum fluxus stomatici sanguinei est quod facit se-
39
qui excoriationem dolorosam: aut fluxum fre〈-〉
40
quentem: deinde destruitur cum eo appetitus et sub-
41
uertitur anima et perducit ad abrasionem et alcurathi et
42
interficit multotiens. Factus autem subito sine dolore
43
plurimo et absque nocumento sequente ipsum in appe〈-〉
44
titu et alijs est saluus. Et si est a grossitudine fecis
45
significabit ipsum dispositio fecis et eius euentus cum incisione fecis
46
super ipsum et sedatio doloris cum lenitas adest nature:
47
et multotiens egreditur succus separatus a fece cum ingrossa〈-〉
48
tur et alleuiatur propter causam que exiccat ipsum et existimatur quod
49
sit fluxus quare retinetur et in ipso est mors. Et signum il-
50
lius est vt non sit aliquid eius cum lenitas est nature et separatio
51
fecis et vt antecedat fex: deinde egreditur post illud fe-
52
cis parum. Sed diuisio illa que est ante ipsum et plurimum ipsius
53
egreditur ante fecem que excoriat. ¶ Differentia[*]Differentia corrupt for Differentiam autem que est inter
54
illum qui lubricatiuus est et inter lubricitatem stomaci significat
55
digestio parua existens in cibo: et quando descendit a stomaco non mo〈-〉
56
ratur in intestinis: immo procedit ad exitum. Si autem causa
57
eius sint vlcera significat ipsum excoriatio cum eo quod egre〈-〉
58
ditur de significationibus vlcerum. ¶ Et est illic flegma vi-
1
scosum significant ipsum etiam flegma quod egreditur cum eo
2
et ventositas et rugitus. et in flegmatico sentitur
3
lubricitas rei grauantis: et in vlceroso sentitur do〈-〉
4
lor sub loco stomaci: et si est lubricitas non ab vlceribus
5
neque a flegmate: immo propter malitiam complexionis significat
6
illud priuatio exitus signorum vlcerum et flegma-
7
tis. ¶ Opilatiuum autem et liquefactiuum significat cur〈-〉
8
sus in seipsis et denudatio significationum necessario facien〈-〉
9
tium fluxum super ea et inflammatio corporis et ca〈-〉
10
liditas eius et comitantia febris minute et diuer〈-〉
11
sitas coloris et essentie et fetor odoris. ¶ Qui
12
ergo est cum liquefactione est virulentus aquosus
13
et qui est ex liquefactione adipis est virulentus
14
grossus sicut in vlceribus cum pinguedine et co〈-〉
15
lore diuerso: deinde fit eius essentia adipis absque
16
diuersitate in substantia sua neque in essentia sua. et si-
17
militer est dispositio liquefactionis carnis rubee nisi
18
quia priuatur pinguedine et est postremum eius fecu〈-〉
19
lenti coloris. ¶ Factum vero a superfluitate et re-
20
pletione quam natura expellit ex corpore propter illud quod
21
dictum est de causis attrahentibus superfluitates: et
22
repletionem significat cause et quandoque significat ipsum quod euacuatum
23
est sanguis purus mundus cum multitudine
24
sine dolore: et non facit sequi mollificationem et
25
debilitatem et habet paroxismos. ¶ Alzahir autem di〈-〉
26
uisiones significant illud quod egreditur ex eo quod videtur: et
27
cause reperte ex frigore adueniente aut ex sessio〈-〉
28
ne super durum aut ex emorroydibus et ragadijs et
29
alijs et quod precessit ex fluxu et excoriatione aut non
30
precessit. ¶ Et sicut errant quidam in ipso si fuerit
31
illic fex retenta ledens et dolorem faciens et mit-
32
tens succum: existimantes quod est cursus zahir.
33
¶ Similiter errant cum quandoque egreditur curathi sicut
34
flegma et existimatur quod sit zahir flegmaticum. non
35
oportet ergo vt decipiaris in hoc: immo oportet vt attendas
36
causam ex omni parte secundum quod sciuisti. ¶ Et differentia inter vlce〈-〉
37
ra eius et intestinorum que sunt super ipsum est quoniam in
38
illo quod fluit ex recto est fetor aut non est in eo
39
fetor. ¶ Et quando accidit habentibus vlcera intestino-
40
rum et habentibus fluxum sanguinis vt coaguletur
41
sanguis in ventre eorum scias signa que diximus in capitulo
42
huius egritudinis ex inflatione ventris et frigo〈-〉
43
re extremitatum subito et ex casu virtutis et pul-
44
sus. ¶ Cum ergo accidit illud tunc scias quod cum
45
egestio nigra facta ab adustione tendit ad viridi-
46
tatem tunc iam natura incipit succurrere: quare fit
47
viridis: deinde citrina: post stat. ¶ Et scias quod
48
quandoque egeruntur res plures numero et existimant
49
quidam quod sit curathi propter apostema et vlcera intestinorum et
50
illud non est nisi cum punctura: illud ergo non
51
est curathi immo superfluitates humoris. ¶ Et
52
scias quod si quis habet fluxum ventris et stringitur et ipse
53
remanet secundum dispositionem suam et non aduenit ei
54
fortitudo sua: tunc causa in hoc est quod corpus eius
55
non recipit cibum. ¶ Et scias quod in illo qui ascel〈-〉
56
lat in die plusquam in nocte immo accidit ei vt ascellet
57
quotiens sumpserit appetitus eius in die: causa est
58
debilitas stomaci eius. Et cum in nocte est plus tunc
1
causa est debilitas epatis et quod remittit cibum vel alium.
2
¶ Et scias quod multotiens succedit ascellationi
3
per hoc quod ipsa extrahit subtile et dimittit spis-
4
sum colica vehemens.
5
¶ De cura fluxus ventris absolute. Capitulum .IIII.
6
DIco in primis quod oportet vt iuuent se me-
7
dici cum eo quod dicitur in capitulo superfluitatis
8
fluxus ventris et medicinis ebibitis
9
et legant illud capitulum cum hoc capitulo.
10
¶ Amplius dico quod fluxus ventris prohibetur
11
inquantum est fluxus cum stipticitatem facientibus
12
et ingrossantibus materie et facientibus glutinatio〈-〉
13
nem. et quandoque necessaria sunt narcotica. ¶ Et iterum
14
quandoque curatur fluxus ventris cum diureticis et su〈-〉
15
dorem facientibus et dilatantibus poros et vo〈-〉
16
mitum facientibus. omnia namque hec mouent materiam
17
ad contrariam partem fluxus ventris. ¶ Quod si misceatur flu〈-〉
18
xui ventris caliditas ponantur cum eis infrigidantia: aut eli〈-〉
19
gantur ex eis infrigidantia in quibus sit stipticitas et admi-
20
nistrentur dilatantia poros et sudorem facientia cor〈-〉
21
pori exterius. ¶ Si autem ei admisceatur frigus po〈-〉
22
nantur cum eis calefacientia et eligantur ex eis ca-
23
lefacientia in quibus sit stipticitas. ¶ Et tunc
24
sunt plurimum necessaria calefacientia: cum digestiua est
25
debilis: et cum est opilatio ex humoribus viscosis et iu-
26
uant se cum eo quod dicitur in capitulo debilitatis digestionis
27
et tunc plurimum sunt necessaria infrigidantia: cum retentiua
28
est debilis. ¶ Et caliditas quandoque adiuuat ad reti-
29
nendam naturam per hoc quod facit penetrare cibum
30
velociter et per hoc quod prouocationem facit et fa-
31
cit sudare. et quandoque facit vinum purum antiquum hoc.
32
Quandoque enim ille qui habet fluxum ventris bibit vasa ter〈-〉
33
rea plena huiusmodi vino scilicet vnum post aliud: ita vt sit
34
semper ebrius. qui et retinetur natura eius. ¶ Et scias quod
35
dormire est ex rebus magis iuuatiuis ei qui habet
36
fluxum ventris. ¶ Et quando fuerit cum fluxu ven〈-〉
37
tris tussis dimittat illud in quo est acetositas ve〈-〉
38
hemens et stipticitas: et sit contentus eis in qui-
39
bus non est illud ex cibarijs et cibis: ergo eli-
40
gat frigida et facientia glutinationem. et illud in eo quod
41
est durum: et in eo est confortatio corporis eius
42
qui cibatur eo sicut sunt alsauich. ¶ Et nocet
43
eis omne quod liquidum est ex sorbitionibus et iuribus.
44
¶ Et scias quod alrobub dulcia multotiens no-
45
cent commouendo sitim. ¶ Et ex retinentibus
46
fluxum ventris sunt balneum et fricatio per hoc
47
quod dilatant poros. ¶ Et multotiens attrahitur
48
materias ad exteriora corporis ex vnctionibus et fri-
49
cationibus. et ex eis sunt olea calida sicut oleum
50
anetinum et similia. ¶ Et ex retinentibus fluxum ven〈-〉
51
tris est positio ventosarum super ventrem: iam enim expertum
52
est quod ventose posite super ventrem eorum qui habent fluxum
53
ventris et excoriationem cum dimittuntur quatuor horis
54
restringunt: et nos iam experti sumus illud. ¶ Et ex
55
retinentibus fluxum ventris sunt emplastra superposita
56
stomaco et intestinis facta ex calefacientibus stipticis et ex in〈-〉
57
frigidantibus stipticis secundum necessitatem. et ex retinentibus
58
fluxum ventris cum causa eius est humor effusus ad stomacum
1
et intestina et faciens descendere cibum et soluens
2
ipsum: et euacuans eum et cuius euacuationi adheret vt
3
fequantur eum humores est: quoniam cum fini〈-〉
4
tur illud et euacuatur alleuiatus est modus regiminis.
5
¶ Cumque administras medicinas tunc incipe
6
cum singularibus. si vero non valent: tunc ten〈-〉
7
de ad composita. et restrictiue quidem aut sunt exic〈-〉
8
catiue desiccatiue: aut constipatiue aut infrigidatiue
9
inspissatiue aut glutinatiue opilantes poros ex
10
quibus emanat. ¶ Et medicine singulares frigide
11
absolute: aut secundum virtutem retentiuam sunt sicut ba〈-〉
12
laustie: et galle et acatia et rose et gummi arabicum
13
et lutum sigillatum et lutum armenum et hypoquisti-
14
dos: et spodium: et proprie assatum: et proprie conditum
15
cum camphora: et fructus tamarisci: et grana gra〈-〉
16
natorum: et sumach et almirberis: et reubarbarum et semen
17
acetose et semen portulace: et coriandram[*]coriandram corrupt for coriandrum et semen
18
arnoglosse et succus barbe hircine et semen ro-
19
se bonum: et fructus mori immaturi ad excoriatio〈-〉
20
nem: et succi stiptici exiccatiui et ipsorum rob.
21
¶ Et succi portulace bibatur vncia .I. et confert. et
22
lac acetosum decoctum in quo butyrum peni-
23
tus non est. ¶ Et medicine quidem singulares
24
calide et sicce sunt sicut cyminum assatum: et ameos
25
anisum assatum et cortices thuris: et myrrha et sto〈-〉
26
rax sicca et aldarsisahan et sicut laudanum ipsum
27
de quo in potu detur pondus .ʒ.II. cum decocto.
28
¶ Et caseus vetus assatus qui accipiatur sicut
29
est: aut decoquantur in succo stiptico sed facit si-
30
tim: et melius regimen ipsius est vt abluatur cum
31
aqua. ¶ Et sale aliquotiens: aut decoquatur be-
32
ne vt egrediatur sal eius: deinde exiccetur. Tunc enim
33
.ʒ.I. eius restringit et est fortior omni re. ¶ Et
34
ad pueros quidem quandoque excorticatur nux et ex-
35
corticata teritur et datur cum zuccaro fixo. ¶ Et
36
aqua frigida quantitas auellane vnius. ¶ Et attri-
37
menta et coagula constrictiue sunt. ¶ Et de coa-
38
gulo quidem hedi quandoque datur in potu infanti pon〈-〉
39
dus quarte .ʒ.I. in aqua frigida. et magno supra illud
40
vsque ad pondus .ʒ.I. ¶ Et etiam ex coagulo lepo-
41
ris. nam ipsum retinet ventrem statim: et oportet vt inci-
42
piat qui ad potandum dat coagula a dauich .I. si
43
vero non confert addat ex eo vsque ad illud quod
44
non pertranseat in pondere .ʒ.I. ¶ Et caseus qui〈-〉
45
dem vetus cuius regimen preteritum est cum ex
46
eo datur in potu .ʒ.I. est minoris nocumenti et
47
fortioris operationis quam coagula. ¶ Et iam existi-
48
mauerunt quidam quod quando frustrum ex alrob adu-
49
ritur donec denigretur: deinde datur in potu ex
50
eo pondus .ʒ.ß. tunc stringit ventrem. ¶ Et quidam
51
amicus meus ex medicis iam dixit illud verum
52
esse experimentum. ¶ Et stercus causis come〈-〉
53
dentis ossa solum cum in potu ex eo datur pon〈-〉
54
dus .ʒ.I. et .ß. cum decocto retinet fortiter et pro-
55
prie siccum acceptum in aqua. ¶ Et ex eis que
56
non pertinent ad vnam duarum extremitatum
57
est venter strutij exiccatus: et dosis sit .ʒ.III. exic-
58
cetur et limetur cum lima et detur in potu ex eo
1
quantitas he illi qui habet diariam in rob myrti aut
2
rob de cydonijs secundum declinationem complexionis.
3
¶ Et iterum lac caprinum decoctum donec ingrosse-
4
tur aut decoctum cum lapidibus pluuialibus igni〈-〉
5
tis et ter in ipsum proiectis. et quandoque ponitur in ipso pa〈-〉
6
rum rixi[*]rixi corrupt for rizi fixi. ¶ Et iterum vitellus oui elixati in
7
aceto. ¶ Et ex compositis declinantibus ad fri-
8
gus sunt trocisci de spodio muscati: et trocisci
9
nominati calidicon: et trocisci de luto sigillato: et tro〈-〉
10
cisci de balaustijs: et trocisci alfeluzaharagi: et
11
trociscs[*]trociscs corrupt for trocisci de hypoquistidos: et trocisci de croco: et
12
trocisci de opio et trocisci de papauere musca-
13
ti. ¶ Et pillule de opio: et pillule de mandra-
14
gora. ¶ Et suffuf de granis granatorum: et pillu-
15
le de sandaraca. ¶ Et ad fluxum superfluum pon〈-〉
16
dus vnciarum .II. ostracorum adustorum: et luti armeni me〈-〉
17
diatim et species assatorum cum luto sigillato. ¶ Et
18
non oportet vt sit superfluitas in assatione eorum: et lique〈-〉
19
fiat eorum virtus: immo oportet vt igniatur vas et eleuetur
20
super ignem et dimittatur super ipsum et moueatur do-
21
nec assentur. ¶ Et ex compositis declinantibus ad
22
calorem siue paruus sit aut magnus sunt trocisci
23
alefeniati. et electuarium alcanzi: et electuaria que dicam in
24
antidotario: et electuarium de seminibus stipticis. et trocisci
25
de trocudes: et trocisci de karabe. ¶ Et iterum su-
26
matur gallarum non perforatarum viridium et corticum
27
granatorum et sumach et piperis omnium ana .ʒ.ß. te-
28
rantur et conficiantur cum albumine oui: et concauetur grana〈-〉
29
tum et proijciatur in ipso et opiletur eius foramen cum
30
pulpa et ponatur super prunas. ¶ Et ex illis est vt
31
sumatur tritici farina: et misceatur cum aliquantulo
32
de ameos et fructu tamarisci: et nasturtio: et dis〈-〉
33
soluatur cum oleo omphacino et conficiatur et fiat
34
panis et exiccetur in furno: deinde sumatur ex eo
35
contrito pondus .ʒ.X. et bibatur in qua[*]qua corrupt for aqua frigida et pauco
36
vino. ¶ Et huius quidem generis ex eis quibus cu〈-〉
37
rantur pueri cum accidit eis fluxus ventris tempore
38
natiuitatis dentium ipsorum est illud quod. Recipe
39
papaueris et granorum myrti et thuris masculi
40
ciperi omnium ana .ʒ.ß. terantur bene et dissoluantur in
41
lacte eius cuius lac sugat: et detur in potu. ¶ Et
42
huius quidem generis est medicamen bonum ex-
43
pertum quod. Recipe granorum passularum exiccatorum
44
et bene tritorum donec fiant sicut puluis: et. Reci〈-〉
45
pe ossium adustorum et medulle glandium et coaguli
46
et coriandri assati et sumat xylocaracte spine et
47
seminis apij et cymini infusi in aceto et panis azi-
48
mi sicci thuris et ameos partes equales terantur
49
valde et cribellentur illud et ponatur de coagulo
50
minus quam de alijs: aut sit medietas partis: dein-
51
de sumatur ex eo omni hora nabac vna: ita vt sit quan〈-〉
52
titas que sumitur in die ex eo .ʒ .XX. et si fuerit de
53
coagulo minus quam pars .I. tunc minuatur ex illo:
54
et si fuerit coagulum plus tunc restringit naturam in
55
die vno. ¶ Et huius quidem generis est vt sumantur
56
ciperis spica et balaustie et minutum thus et aliquan〈-〉
57
tulum gallarum scilicet quantitas medie partis: decoqua〈-〉
58
tur in aqua: deinde coletur illa aqua et pulueri〈-〉
1
zetur super eam de gallia muschata et xylolaloes cru〈-〉
2
do bono aliquid secundum quod exigit dispositio et bibatur.
3
¶ Et huius generis est illud quod. ℞. zinziberis atrimenti
4
alesekefati[*]alesekefati cf. Venice 1564: alasekefati sumach partes:[*]partes: corrupt for partes [redundant period] equales sumatur ex eo
5
in suffuf pondus .ʒ.II. vsque ad duos aureos. ¶ Et
6
huius generis et propinquius ad equalitatem est vt su〈-〉
7
matur capillus veneris: et spica aromatica: et se-
8
men auellane bedeoard et radix arboris pini:
9
et fiant ex eis trocisci. ¶ Et scias quod necessitas
10
spodij est ad constringendum sanguinem. et necessitas
11
seminum est ad constringendum fluxum stomaticum. Et ne〈-〉
12
cessitas psilij: aut arnoglosse assati est ad punctu-
13
ram. Et si non ipsum fluxum remouent syrupi et pro〈-〉
14
prie quorum assatio iterata est. ¶ Et cibus sit quem
15
diximus. ¶ Et ouum quidem elixatum iuuatiuum est in
16
fluxu ventris facto ab attractione intestinorum: et
17
non est conueniens epatico et stomatico: immo quandoque
18
nocet. ¶ In narcoticis vero est timor licet quandoque
19
accidat vt sint necessaria: nam ipsa quandoque conferunt inquan〈-〉
20
tum ingrossant materiam et inquantum faciunt dormire
21
et prolongant necessitatem surgendi ad ascellam propter
22
sensum mordicationis. Et quocunque modo sit non oportet
23
vt administrentur quamdiu ab eis excusatio esse potest.
24
Quod si necessaria fuerit eorum administratio non exhi〈-〉
25
beantur ei cuius infrigidatur corpus et debilitatur
26
virtus et apparet illud in pulsu. ¶ Si vero ne〈-〉
27
cessarium fuerit misceantur cum eis que sunt sicut
28
castoreum et crocus et similia. ¶ Et iam testati su〈-〉
29
mus nos vidisse qui supposuit sibi collyrium ex
30
opio et mortuus fuit. ¶ Et cum possibile est vt ad-
31
ministretur in collyrio non administretur in potu.
32
et quando possibile est vt administretur in emplastris non ad-
33
ministretur suppositum et factum collyrium. ¶ Et ex
34
emplastris stupefacientibus est vt sumat opij et seminis
35
iusquiami albi amborum ana partem .I. et cuppularum
36
glandium et balaustie et acatie et thuris et myrrhe
37
omnium ana partes .V. aggregentur cum succo iusquia〈-〉
38
mi albi: aut succo corticum papaueris: aut deco〈-〉
39
ctione eorum et liniatur cum eo. est enim bonum.
40
¶ Narcoticum potandum fortis stipticitatis. ℞.
41
coaguli leporis pondus dauich .II. et opij tantum〈-〉
42
dem gallarum .ʒ.VII. et thuris .ʒ.ß. fiant ex eis trocisci
43
et sit potio eorum medietas aurei vnius. et iterum gal〈-〉
44
larum immaturarum pars .I. thuris opij amborum ana
45
pars .ß. et dosis sit vsque ad .ʒ.I. ¶ Et iterum seminis
46
iusquiami albi: et opij et papaueris et spodij et ba〈-〉
47
laustiarum et thuris partes equales et dosis sit vsque
48
ad .ʒ.I. ¶ Et iterum opium sandaraca et minutum
49
thus myrra crocus: et dentur in potu ex eo due pil〈-〉
50
lule sicut cicer. ¶ Et conuenientius illo est illud
51
quod. ℞. castorei opij storacis liquide: seminis iusquia〈-〉
52
mi albi myrrhe croci assari thuris ameos par〈-〉
53
tes equales: conficiantur cum melle dispumato: et
54
sit dosis sicut nabac. ¶ Et iterum merdasengi
55
quarta .ʒ.I. coaguli .ʒ.ß. ossis adusti gallarum ana
56
.ʒ.I. opij dauich vnum. ¶ Et iterum acatia et galla-
57
rum et opij gummi omnium ana pars .I. fiant ex eis
58
trocisci. ¶ Et iterum narcoticum ad bibendum con〈-〉
1
stringens in duobus diebus. ℞. ameos et seminis
2
apij et corticum granati acetosi et gallarum et sauine
3
partes equales omnium. opij partem .ß. terantur omnia si〈-〉
4
cut alcohol: et sit dosis eius ex .ʒ.I. vsque ad aureum .I.
5
in mane et tantundem in sero: et puero ex vno dauich
6
vsque ad duos dauich. ¶ Et ex medicinis flu-
7
xus ventris que conueniunt ei qui cum fluxu habet
8
tussim sunt sicut myrtus et mastix et gummi arabi〈-〉
9
cum et thus et psilium assatum et spodium et casta-
10
nee et nux et auellane assate: et omnino oportet vt detur
11
illud in quo non est acetositas et ponticitas ve〈-〉
12
hemens: immo opilatio et confortatio. ¶ Quod si non
13
fuerit excusatio dentur pontica: deinde consequenter ex-
14
hibeantur electuaria lenificantia pectus. ¶ Et mul-
15
ta quidem est electuarijs factis ex papauere et draga-
16
ganto et gummi et xilocaractis et fructu myrti et
17
amili assati et mucilagine rerum que prius assan〈-〉
18
tur: deinde ingenietur in extrahendo earum muci-
19
laginem que contingunt inter vtrasque res. ¶ In
20
cibis vero eorum oportet vt non sit mordicatio neque
21
salsedo plurima neque acetositas nociua et mo-
22
ueat virtutem expulsiuam. Et hoc est sicut illud quod
23
de lacte decocto cum lapidibus ignitis diximus
24
et proprie illud in quo extinguitur ferrum aliquotiens.
25
¶ Et melius illo est lac acetosum ablato buty〈-〉
26
ro cum rizi aut milio assatis. et experiatur summa
27
eius quod digeritur. cum ergo non digeritur aliquid
28
sumatur acceptio minor eo. Et de lactibus deco〈-〉
29
ctis fortius confortans est lac vaccinum. ¶ Et quod
30
ex eis conuenientius est calefactis est lac caprinum
31
cum hoc quod ipsum est magis stipticum: et lac ace-
32
tosum est melius calefactis quam non acetosum et
33
sicut medulla similaginea assata infrigidata exicca〈-〉
34
ta. et sicut panis cuius farina confecta est cum ace〈-〉
35
to facta panis valde: et est calefactis vltimus.
36
¶ Et sicut lens decocta in duabus aquis effu〈-〉
37
sis super eam: deinde decoquantur in tertia do-
38
nec inspissetur et acescat aut non acescat et sicut
39
illud quod sit acetosum. ¶ Acetosa autem sunt sicut
40
illud quod fit ex sumach et granis granatorum et tor〈-〉
41
tellis in coriandro. ¶ Et quandoque ponitur in eo rizi:
42
et fabe decocte cum aceto sunt bone eis. ¶ Et
43
ex cibis eorum que comeduntur et sunt in seipsis cu〈-〉
44
ratio bona: est vt sumantur et sauich ordei pugilli
45
.II. seminis papaueris pugillus .I. et corticum papaueris
46
pugillus .I. decoquantur valde et colentur et suman〈-〉
47
tur. ¶ Et si acetosa fiant cum sauich malorum
48
acetosorum: aut grana granatorum: aut sumach
49
erit conueniens. ¶ Et sit eorum sal salgemma te〈-〉
50
ratur[*]teratur corrupt for et teratur: deinde perfricetur bene deinde admi-
51
sceantur ei grana granatorum et coriandrum et
52
sumach et si non est caliditas vehemens permi〈-〉
53
sceatur cum eo caseus vetus assatus tritus. ¶ Et
54
oportet vt non sumant in potu nisi frigidum qua〈-〉
55
lecunque fit. Frigidum enim constringunt[*]constringunt corrupt for constringit et tepi〈-〉
56
dum resoluit et sit necessarium plus nisi in cole-
57
rica passione secundum quod conditionatum est. ¶ Et in
58
opilatiuo et in apostemoso. ¶ Et carne[*]carne corrupt for carnes in quibus
1
datur ei licentia sunt carnes alteiugi et alcubugi
2
et alduragi et aues parue et alcanabir et caro le-
3
poris et alcata et alsefen[*]alsefen cf. Venice 1564: alsesem et alfuahet et caro asco-
4
rie proprie: et rectius est vt sint assate cum semini〈-〉
5
bus condite aut acetose. ¶ Et etiam vitellus oui
6
elixati in aceto. ¶ Et almususat facta ex eis cum
7
eis que sunt sicut grana granatorum. ¶ Et passu〈-〉
8
le magnorum interiorum. ¶ Et coriandrum et cum eis
9
que sunt sicut sumach et que eis sunt similia ex fru〈-〉
10
ctu rubi et capreolis vitis: et folijs acetose: et fo〈-〉
11
lijs arnoglosse: et caulis iterate decoctionis: et
12
pisces parui decocti cum aceto. ¶ Et ex eis que
13
currunt cursu seminum et flos fistici et flos zarur
14
et coriandrum et grana myrti. Et quando non digerunt
15
carnem fiant eis contritiones ex carne pullorum et
16
alcubugi et similium: et decoquantur fortiter et miscea〈-〉
17
tur cum eis rizi et milij parum: deinde colentur
18
et reducantur super ignem donec appropinquent
19
coagulationi: deinde fiant acetose cum sumach
20
aut granis granatorum et similibus. ¶ Et alcordu-
21
mech iuuatiuum est eis cum non corrumpitur digestio
22
valde. ¶ Et oportet vt non saliatur nisi parum et vt cur〈-〉
23
rat ex eo in mane humiditas plurima. ¶ Et
24
pedes vehementis sunt iuuamenti cum deco-
25
quuntur in rizi assato. ¶ Et vitent fructus omnino
26
quamuis sint stiptici nisi cum stomacus refugit ex cibis:
27
sed castanee non nocent eis et similiter alcasbu.
28
¶ Et si cibus subtilis corrumpatur in stomacis eorum
29
cibetur cibis in quibus sit grossitudo sicut sunt
30
pedes cum robub stipticis et sicut sorbitiones
31
fortes facte ex rizi et milio. ¶ Et quandoque iuuantur
32
quidam cum cibo infrigidato facto ex ventribus et
33
similibus. Et aceto facto ex bonis partibus vacce
34
comedant acetosum solum cum micis. Et suma〈-〉
35
tur cum eo si appetunt aliquid ex eis bonis secundum
36
quantitatem virtutis digestionis: et non sunt ventres
37
conuenientes vltime omnibus speciebus ascellationis.
38
Et ex sorbitionibus laudatis eis est vt sumatur
39
papauer et assetur plurimum: deinde fiant ex eo et ex
40
rizi et milio sorbitio et si volunt fiat acetosa cum
41
sumach et granis granatorum et similibus. ¶ Aut
42
fiat sorbitio ex tortellis siccis et rizi et adipe re-
43
num caprarum. ¶ Aut infundantur sumach in
44
aqua pluuiali die et nocte et buliat leuiter: deinde co〈-〉
45
letur vehementer: postea ponatur in ea coriandrum
46
et dimittatur vsquequo infundatur: deinde coquatur
47
postea fiat dissolutio in ea manibus. deinde co〈-〉
48
letur et proijciatur fex deinde sine cessatione moueatur
49
super ignem cum ligno donec redeat ad similitu〈-〉
50
dinem cibi: deinde condiatur cum sale pauco et
51
sit pinguedo eius adeps hedi. ¶ Aut amigda〈-〉
52
le assate contrite et parum olei. ¶ Et non multi-
53
plicentur in ipsa sal et pinguedo. Et ita sit siue
54
cibus sit calidus siue frigidus. ¶ Et ex eorum
55
pinguedinibus est oleum omphacinum. ¶ Et
56
oportet vt sit aqua eorum aqua pluuialis in ipsa enim est sti-
57
pticitas. et existimo quod multitudo iuuamenti il-
58
lius est propter velocitatem sue attractionis ad epar
1
et velocitatem resolutionis eius quare non re-
2
linquit in chilo humiditatem. ¶ Et interdica〈-〉
3
tur eis vinum. Si autem non fuerit excusatio et
4
fuerit virtus requirens ipsum vt ipso reuiuiscat:
5
tunc sit nigrum stiptici saporis parum. ¶ Et re-
6
ctius quidem est vt non comedat cibos plurium
7
specierum neque multotiens: immo oportet vt sint contenti
8
cibo pauce quantitatis et fit vice vna: et vt premit-
9
tant super cibum illud quod est magis stipticum:
10
aut sugant ante ipsum aliquid de cydonis et gra〈-〉
11
natis acetosis et non bibant super illum aquam.
12
et si expectauerint et non bibant omnino erit cura
13
per se et proprie cum non mouentur ad eam. ¶ Et
14
oportet vt primantur eorum extrema superiora vt at-
15
trahatur nutrimentum ad ea et vt emplastrentur
16
stomaci eorum cum medicinis stipticis reten-
17
tiuis frigidis et calidis et permixtis secundum
18
quod exigit disposisitio[*]disposisitio corrupt for dispositio. ¶ Et oportet vt ponatur
19
in eis stiptica et mastix et myrrha et tortelle. et al〈-〉
20
meisus est plurimi iuuamenti: cum ponitur in
21
medicinis. ¶ Epithima bonum quo linitur il〈-〉
22
lud quod est inter stomacum et epar: quando communicat
23
in fluxu buliantur .ʒ.X. absinthij cum vino et cole-
24
tur et ponatur super locum cum panno: deinde
25
sumantur rosarum et balaustiarum: et myrti sic-
26
ce et acatie et heufistides et gallarum partes equales
27
et misceantur cum aqua myrti et inspissetur absinthium
28
predictum et emplastrentur cum eo. ¶ Et scias quod
29
tyriaca est conferens valde omni fluxui ventris in
30
quo intenditur et deijcit virtutem et cuius causa non est
31
apostema neque cum eo est febris vehemens. ¶ Et con〈-〉
32
silium quod dandum est illi qui non permutatur ex loco
33
suo et iam retenta est eius ascellatio quam habuit
34
sed corpus eius non recipit nutrimentum: est vt
35
comedat paruarum auium et almimehit pectora
36
absque extremitatibus eorum magis tardis ad de-
37
scendendum in patella coctorum. ¶ Et simili-
38
ter illi cuius appetitus est ad comedendum et
39
debilitatur eius digestio: dentur iste res et caro
40
rubea frixa cum oleo: puluerizato desuper cina〈-〉
41
momo: et infundatur illud etiam in syrupo de
42
cydonijs et malis.
43
¶ Tractatus .II. de curationibus specierum solutio〈-〉
44
num ventris diuersarum predictarum post cessa〈-〉
45
tionem a cura vniuersali.
46
¶ De cura fluxus epatici. Capitulum .I.
47
IAm sciuisti causas fluxus epati〈-〉
48
ci: et sciuisti curationem cuiusque
49
cause. oportet ergo vt redeas
50
ad illud: et cures malitiam com〈-〉
51
plexionis eius et apostema ip-
52
ipsius[*]ip-ipsius corrupt for ipsius et debilitatem et opilatio〈-〉
53
nem et repletionem eius secundum vnumquodque
54
cum eo quod dicitur in capitulo suo. Nam cum
55
tu feceris illud tunc iam curasti. ¶ Et illud
56
quod cadit in hoc capitulo de errore est vt den〈-〉
57
tur illi qui habet fluxum epaticum opilatiuum
58
medicine constipatiue addentes in opilatione
1
confortates eam vt constringant naturam et perducit illud
2
ad errorem maximum. ¶ Et multotiens quidem linit
3
insipiens epar in hac ascellatione cum inspissanti-
4
bus sanguinem et extinguentibus epar per hoc quod
5
sunt frigida et in hoc est mors et successio pu-
6
trefactionis: immo oportet cum sciueris quod causa in ipso
7
est opilatio in epate et mesaraica vt intendas cum
8
apertione opilationis. ¶ Et iam laudate fuerunt
9
passe pingues in hoc capitulo ita vt quidam existi〈-〉
10
mauerunt quod ipse sanant fluxum lotiuum difficilem.
11
et nos quidem iam experti sumus illud quod fuit res non
12
longinqua ab eo quod dixerunt. Et in inceptione ascel〈-〉
13
lationis epatice primum est vt non approximet
14
epar pani: quoniam epar non recipit ipsum: immo rectius
15
est vt sit contentus aqua sauich in die bis aut ter.
16
Quod si tolerat in fine sumat permixtionem milij
17
cum eo decoquendo: deinde colando ipsum faciat.
18
¶ Et si tolerat vt comedat decoctum non colatum
19
faciat: et in decoctione sit sacraiati .I. de sauich
20
cum .XX. sacraiati aque et decoquatur vsquequo in-
21
grossetur. ¶ Cumque in vase non fuerit varietas non
22
erit malum vti adipe galline. ¶ Et quando est ascel/
23
latio sanguinea epatica sicut pus tunc non opor〈-〉
24
tet vt retineatur de subtus aliquid vt non retineatur
25
aliquid nocitiuum et accidat per illud nocumen〈-〉
26
tum: immo denudetur regimen et cura desuper.
27
¶ De cura fluxus stomatici et intestinalis absque
28
excoriatione: et primo de lubricatiuo. Capitulum .II.
29
IAm sciuisti qualiter curatur lubricitas
30
stomaci cum speciebus suis. ¶ Et cura lubri〈-〉
31
citatis intestinorum proxima est illi et pro〈-〉
32
portionalis ei. Et cum hoc nos affe〈-〉
33
remus potiones et emplastra et canones digniora
34
istis locis et canones ad eos in quibus non sunt
35
vlcerosi. ¶ Et sunt vt permisceas stiptica fortis
36
stipticitatis cum medicinis calefactiuis dando
37
eas in potu et ponendo in emplastris. et vt vtantur
38
medicinis que adiuuant naturam et confortant spiritum
39
sicut tyriaca magna et homorusia et athanasia. Et
40
oportet vt administres narcotica quoniam ipsa sunt for-
41
tis iuuamenti in hac egritudine. ¶ Et si signifi-
42
cant significationes multitudinum flegmatis la〈-〉
43
bora in euacuando ipsum. Et si non valent medicine
44
propinque fortes et fortes fortitudine temperata:
45
tunc fortasse indiges eis que sunt sicut elleborus. ve〈-〉
46
rum euacuatio materiei huius egritudinis cum vomi〈-〉
47
tu est difficilis et mala et raro euacuat vomitus
48
flegma descendens ad intestina. ¶ Et non oportet vt
49
bibant aquam inquantum possibile est. Amplius si bi-
50
bunt eam non conceditur vt bibant eam omnino calidam.
51
¶ Et vinum quidem vetus subtile purum parum confert
52
eis. et illud quod diuersificatur ab illo nocet eis.
53
¶ Et si diligunt vt in secundis mensis comedant:
54
comedant in eis ea que sunt sicut sauich algobe-
55
re: aut sauich alcabs et sauich de siliquis: sauich
56
de granis granatorum et sauich de nabac. Corian〈-〉
57
drum vero est fortis impressionis in retinendo cibum
58
in stomaco. ¶ Et ex compositis bonis ad eos est illud.
1
quod. ℞. seminis arnoglosse et anisi amborum ana .ʒ.〈-〉
2
I. et corticis granatorum et sanguinis draconis amborum
3
ana .ʒ.ß. et est potio vna: et oportet vt bibatur in vino
4
pontico. Et si fuerit illic febris tunc cum aqua pluuiali.
5
¶ Et ex compositis conferentibus eis est electua-
6
rium de gallis et electuarium de thure et electua〈-〉
7
rium de siliquis. ¶ Et de emplastris conferunt eis
8
sicut emplastrum de semine lini cum dactilis et con〈-〉
9
fortatur cum eis que sunt sicut succi cydoniorum
10
et aluminis humidi et hypoquistidos et acatie
11
et balaustiarum et masticis et rosarum et rubi et myr〈-〉
12
ti partes equales. ¶ Et quandoque fiunt ex istis me〈-〉
13
dicinis maran cum cera et oleo sicut emplastrum
14
abrucalis et emplastrum rubus et emplastrum de fau〈-〉
15
fel cum fuerit caliditas. ¶ Facti autem propter vlce-
16
ra intestinorum cura est cura vlcerum et multitudo
17
administrationis exiccantium stipticorum ex medici-
18
nis frigidis sicut est illud quod fit de agresta et su〈-〉
19
machia et curetur cura dissinterie quam dicemus.
20
Et cum causa colerica illic est illa que effunditur et
21
vlcera tunc melius est vt ipsa euacuetur in estate cum
22
vomitu et non euacues eam ex via vlcerum. Et quando
23
causa eius est flegma necessarium est tibi vt euacues
24
flegma per clystere dictum in capitulo suo et exicces cibum
25
et calefacias ipsum et ponas ipsum ex assatis et al〈-〉
26
calage factis ex carnibus leuibus et minora po-
27
tum aque. Deinde si indiges fortiori illo: tunc
28
vtere aut albo ad stomacum aut nigro ad inte〈-〉
29
stina inferiora et est etiam ex eis que euacuant linita.
30
¶ De cura vlcerosi. Capitulum .III.
31
MEdicamen bonum ad lubricitatem humi〈-〉
32
dam et est sicut cibus. ℞. passas nigras que co〈-〉
33
quantur et terantur cum suis interioribus et
34
misceantur cum eis cortices granatorum
35
alborum et piper album et oleum omphacinum et come〈-〉
36
datur cum pane. et oportet vt commisceantur cum eo quod in
37
ipso administratur de stipticis frigidis mastix et thus: et
38
si tolerat piper. Et cum chronica fit solutio ventris lu〈-〉
39
bricatiua et contingit vt virtus cadat tunc necessarium
40
est in hoc vt incipias cum equatione complexionis et ca〈-〉
41
lefactione eius. et facias egrum vti exercitio quod
42
ipse toleret: aut facias ipsum ingredi balneum: et
43
premas eum pressione subtili et frica quod de corpore eius
44
apparet: deinde da ei ad sorbendum iacenti non sedenti:
45
immo coxa eius superiore et toto quod supra ipsam est in
46
preparatione aliquid de aqua carnis fortis decocta cum
47
qua mixta sint vinum stipticum subtile et tortelle sic-
48
ce. Et si tolerauerit virtus et complexio eius vt constanter ad〈-〉
49
hibeas aliquid penetrare faciens sicut diapipereon
50
et diacalamentum: fac illud ita vt faciant ipsum pene〈-〉
51
trare: nam cum feceris illud attrahet epar aliquid il〈-〉
52
lius cibi et confortabitur eo. ¶ Reliquarum autem specierum
53
fluxus stomaci qui est infra lubricitatem plurimam cura nota est
54
et appropinquat curationi lubricatiui. ¶ In illa
55
ergo cuius causa est colera rubea plurima effusa ad stomacum et in〈-〉
56
testina oportet vt temperes membrum in quo generatur colera et
57
a quo procedit scilicet epar et fel per illud quod sciuisti in
58
capitulo suo: et euacues superfluitatem colericam si
1
fuerit plurima. ¶ Et rectius illo est cum vo-
2
mitu si possibile est et leuet cum fluxu ventris si non
3
fuerit in virtute debilitas et non timetur vt accidant
4
vlcera aut quod sint facta. ¶ Et post illud incipe
5
in primis cum infrigidantibus et stipticitatem fa-
6
cientibus predictam. ¶ Et multotiens qui idem[*]qui idem corrupt for quidem sa-
7
nat hanc lesionem sumere in potu mirabolanos citri-
8
nos. Ipsi enim educunt coleram et faciunt succede〈-〉
9
re virtutem infrigidatiuam facientem stipticitatem.
10
¶ Et ex eis que conferunt eis est administratio la-
11
ctis acetosi et proprie cum spodio. et similiter cum aqua
12
sauich ordei. ¶ Et si fuerit causa eius flegma cu〈-〉
13
retur cum eis que educunt flegma ex ebibitis et cly-
14
steribus si fuerit plurimum valde: deinde curetur
15
cum eo quod constipat et calefacit calefactione temperata.
16
¶ Et ex eis que conueniunt ad illud est electua〈-〉
17
rium de granis granatorum quod est cum cinamomo et
18
electuarium alcanzi: et trocisci de speciebus. ¶ Et si flegma
19
est vitreum non est excusatio eorum que sunt sicut troci〈-〉
20
sci askiladis et suffuf facti ex aniuden et ameos:
21
et cymino in aceto posito et assato et semine lini tor〈-〉
22
refacto et galla et balaustijs et carui et myrrha
23
et thure cum spodio secundum quod tibi bene visum fuerit
24
de mensuratione testimonij. ¶ Et si fuerit illic
25
flegma et colera simul et significant illa exitus eius quod
26
egreditur et reliqua signa iuuabuntur si sumpserint
27
myrabolanorum citrinorum partem .I. et nasturcij partem .ß.
28
cum quibus misceantur zuccari et granorum myrti et
29
sumach et carmesech omnium ana sextam partis illius.
30
¶ Et si fuerit causa melancolia effusa ad ipsum nos fa-
31
ciemus ei capitulum singulare quod appropriatur ei cum
32
capitulis fluxus melancolici et proportionabimus ipsum ad
33
splenem. ¶ Sed ei qui est secundum cibaria et cibos sin-
34
gulare etiam faciemus capitulum. et si non fuerit nisi debi〈-〉
35
litas fortis et malitia complexionis considerabis ma〈-〉
36
litiam complexionis per signa sua. ¶ Et plurimum quidem mali-
37
tie complexionis intestinorum est communicans malitie com〈-〉
38
plexionis stomaci: et signa eius sunt signa illius. ¶ Quod
39
si debilitas fuerit in digestiua sola et fuerit frigus
40
iuuantur cum electuario alcanzi et iuuantur cum ele-
41
ctuaro[*]ele-ctuaro corrupt for electuario nostro quod est secundum modum hunc. ¶ ℞.
42
xyloalooes crudi et cymini in aceto infusi et assati
43
ameos carui zinziberis assari et cardamomi interiorum
44
passularum tritorum partes equales et fiant ex eis
45
suffuf. et dosis sit vsque ad .ʒ.III. ¶ Et si fuerit il-
46
lic ventositas plurima ponamus in eo semen
47
alcesebram[*]alcesebram i.e. alscebram (cf. Canon 2) et semen ruthe. ¶ Et iterum composi-
48
tum quorundam plurime vtilitatis in hoc capitulo. ℞.
49
zinziberis seminis feniculi et anisi et piperis longi et carda〈-〉
50
momi omnium ana .ʒ.III. et seminis ameos et apij
51
amborum ana .ʒ.IIII. et cassie et calami aromatici et
52
ciperi et xyloaloes crudi omnium ana .ʒ.III et .ß. et gal-
53
lie .ʒ.V. et croci .ʒ.IIII. et gariofili et blacte bizantie
54
et nucis muscate omnium ana .ʒ.III. et sextam grano-
55
rum myrti .ʒ.XX. informentur ex eo trocisci et sit do〈-〉
56
sis eorum secundum mensuram testificata. ¶ Et iuuant
57
in ea trocisci almarmaur proprie si fuerit virtus
58
expulsiua debilis etiam. et iuuant in ea emplastra
1
predicta calefactiua. ¶ Et si fuerit cum debilitate
2
expulsiue permisce ea cum absinthio. ¶ Quod si
3
fuerit corruptio propter calorem administrabis me-
4
dicinas infrigidatiuas et sit in eis stipticitas
5
aliqua et ingrossa cibum et fac eum ex genere frigido〈-〉
6
rum grossorum de quibus diximus in capitulo ma〈-〉
7
litie digestionis: et oportet quod adiuueris cum eis que di-
8
ximus in eodem capitulo. ¶ Quod si fuerit debili〈-〉
9
tas in retentiua propter frigus aut calorem admini〈-〉
10
strabis stiptica predicta in initio capituli calida
11
aut frigida. ¶ Et si fuerit expulsiua etiam de-
12
bilis administrabis suffuf de scoria ferri nucis-
13
muscata[*]nucis-muscata corrupt for cum nuce muscata [cf. Venice 1564] in syrupo de menta et administrabis
14
emplastra secundum necessitatem.
15
¶ De cura fluxus colerici. Capitulum .IIII.
16
IAm diximus ipsam in capitulo stomaci: et est predi〈-〉
17
ctus in fine rei cum curationibus dispositio〈-〉
18
num epatis et fellis et stomaci generantium
19
coleram et oportet vt queratur illic.
20
¶ De cura fluxus melancolici et est spleneticus flu〈-〉
21
xus in quo non est excoriatio. Capitulum .V.
22
OPortet vt intendas in ipso curam sple〈-〉
23
nis et causam eius cognoscas et oppo-
24
nas per illud quod necessarium est in eo. Et
25
si fuerit illic multitudo melancolie et
26
exuberantia virtutis euacuabis cum decoctione epi〈-〉
27
thimi et similibus. ¶ Et si fuerit grossa sicut fex et
28
non fuerit ab apostemate immo propter grossitudinem me-
29
lancolie ipsius tunc administrabis in ipsa hoc solu〈-〉
30
tiuum si fuerit virtus fortis. ℞. salis gemme partem
31
.I. et spine egyptiace partes tres. et ellebori nigri partes
32
.II. decoquantur itaque spina et elleborus in aqua for-
33
titer et dissoluatur in ipsa sal et coletur. et hec est via
34
fluxus eius et purgationis eius ab eo quod fluit
35
ex eo. ¶ Et si necessaria fuerit flobotomia: flobotoma et
36
conforta epar et conforta os stomaci. ¶ Et si cau〈-〉
37
sa fuerit in fluxu stomatico melancolico pro-
38
pter illud quod effunditur ad stomacum ex hu-
39
moribus melancolicis pone super splenem ventosas re-
40
tentiuas retento in eis illo quod ab eis comprehenditur
41
ad stomacum et intestina. ¶ Et postea rege cum eo quod
42
est subtile confortatiuum sicut est hoc compositum quod
43
est nostrum. ℞. granorum granatorum .ʒ.X. been rubei
44
torrefaci .ʒ.I. et seminis alscebram .ʒ.I. zedoarie .ʒ.I. ka〈-〉
45
rabe .ʒ.I. et seminis ruthe .ʒ.I. rizi .ʒ.I. fiat ex eo suffuf
46
et sit dosis eius .ʒ.III. ¶ Et iterum sumantur grana
47
granatorum et passe nigre terantur cum aceto et aqua
48
et exprimatur desuper et coletur et proijciatur desuper
49
salis parum et origani et intingatur cum eo. ¶ Si
50
autem necessaria fuerint fortiora hoc sumantur thu〈-〉
51
ris ciperi et nucis cupressi et gallie ana .ʒ.ß. et tor-
52
tellarum .ʒ.I. bibatur cum vino antiquo puro.
53
¶ De cura fluxus sanguinis absque excoria-
54
tione. Capitulum .VI.
55
IAm sciuisti quod hic fit ex corpore: et
56
fit ex stomaco et intestinis superiori-
57
bus et inferioribus. et fit ex fictri[*]fictri i.e. ficteri. et
58
nouisti signa eorum. ¶ Et qui ex eo
1
est virulentus et feculentus et lotiuus cura ipsum ex
2
parte epatis et rectificatione complexionis eius et aper〈-〉
3
tione opilationis ipsius. et regimen antecedens in cura-
4
tione illius est consideratio dispositionis in repletio〈-〉
5
ne: et consideratio causarum facientium necessario. ¶ Cum
6
ergo non est propter ipsum dolor et existimas quod est ex cor〈-〉
7
pore aut epate: et non cadit propter ipsum virtus non reti-
8
neas ipsum. ¶ Et si timetur quod cursus eius quandoque facit
9
accidere excoriationem: aut facit accidere debilitatem
10
fiat flobotomia et extrahatur ex contrario motus partis eius: dein-
11
de administrentur medicine stiptice restringentes
12
sanguinem. ¶ Et in illo qui accidit ex ruptura in venis inte〈-〉
13
stinorum quandoque perducit ad excoriationem festine. Oportet
14
ergo vt conuertas studium ad retinendum eum et inclinandum
15
ad contrarium partis si fuerit illic repletio vehemens et
16
plurima. ¶ Et scias quod potata constrictiua conuenien〈-〉
17
tiora sunt ei qui est ex intestinis superioribus et que sequuntur
18
ea et que sunt super ea. Et clysteria sunt conuenientiora
19
ei qui est ex intestinis inferioribus. et in eo qui est inter illa re-
20
ctius est vt aggregentur vtreque curationes. Et omnes
21
medicine stiptice frigide et facientes glutinationem
22
predicte in eis que dicta sunt stringunt sanguinem precipue
23
quando in eis ponuntur alumen et emathites vel semen
24
canabis tritum sicut puluis et sanguis draconis et karabe et
25
corallus et margarite: cum bibuntur et fiunt ex eis
26
clisteria. et quandoque indiges narcoticis. ¶ Et quandoque
27
est tibi necessarium vt confortes ea cum illis in quibus cum stipti〈-〉
28
citate est fortitudo. et trocisci de balaustijs in summa eo〈-〉
29
rum que bibuntur est virtus fortis: et trocisci de seminibus acetosis et
30
trocisci de semine canabis per illud quod scire fecimus. Et
31
succus arnoglosse et succus psilij et succus barbe hir-
32
cine in his capitulis iuuamentum conferunt: et proprie cum
33
ponuntur in eis medicine singulares predicte et
34
trocisci dicti in primis. ¶ Et iterum sumatur malorum
35
et cydoniorum et rosarum siccarum omnium ana libra .ß. de-
36
coquantur in quinque libris aque donec remaneat libra .I. et
37
.ß. et proijciatur super eam tantundem olei rosacei et coquatur
38
in vase duplici donec consumatur aqua et remaneat
39
oleum: et oleum illud administretur in eis que bibuntur.
40
¶ Clysteria vero restrictiua sunt ex istis succis
41
et ex aquis in quibus decoquuntur stiptica nota.
42
¶ Et puluerizentur super ea que coquuntur in eis. Et
43
ponantur in ipsis pinguedines ex adipe renum
44
caprarum et ex oleo rosaceo bono vltimo: et dicemus
45
ea in antidotario: et dicemus ea etiam in capitu-
46
lo excoriationis. et eligemus ex eis salua tem-
47
perata in quibus non sunt medicine acute et affe-
48
remus quedam hic. ¶ Clistere bonum ex eis que
49
exposuimus. ℞. corticum granatorum et arno-
50
glosse et siliquarum spine et sauich alnabach et sa〈-〉
51
uich rizi omnium ana .ʒ.VIII. et sumantur de gallis im〈-〉
52
maturis .II. et balaustiarum et rosarum omnium ana .ʒ.IIII.
53
effundantur super ea aque emina .I. cum parua aqua:
54
et si fuerit aqua illa aqua virge pastoris erit val〈-〉
55
de bona: deinde decoquatur cum facilitate do〈-〉
56
nec remaneat fere tertia eius et coletur et suma〈-〉
57
tur aluminis .ʒ.ß. et sanguinis draconis et acatie et hema-
58
titis vel seminis et canabis et balaustiarum et suc〈-〉
1
ci barbe hyrcine et gummi: et bdellij assati: et ceru〈-〉
2
se plumbi et ostracorum adustorum et luti rubei et
3
armeni omnium ana .ʒ.I. et olei rosacei .ʒ.VII. et interio-
4
ris adipis caprarum .ʒ.VI. et qui vult ponat in
5
ipso opij pondus dauic. vsque ad dauich et .ß. et
6
clysterizet cum eo. ¶ Et cum est intentio in cliste-
7
ri retentio sanguinis non est necesse vt ingrossetur cum
8
facientibus glutinationem ex rizi et milio et si-
9
milibus. ¶ Et cum est in ipso regimen excoria〈-〉
10
tionis aut regimen amborum simul necessarium
11
est illud et studebimus vt hec duo non faciant in-
12
gredi in clysteribus ventositatem. ¶ Et ex suf-
13
fuf fortibus in hoc capitulo est vt sumatur aca〈-〉
14
tie et gummi arabici et seminis iusquiami albi et
15
opij et ceruse plumbi et luti armeni et karabe et
16
gallarum et immaturarum omnium partes equales
17
contere ea et aggrega ipsa cum medicamine de-
18
cocto calido et fac ex eis similitudines glandum.
19
¶ In eo vero qui est ex ficteri sufficit vt admi-
20
nistres has medicinas sumatur merdasengi et
21
balaustie et ceruse et plumbi et ostraca assata et ad〈-〉
22
ministrentur super locum post ablutionem et mun〈-〉
23
dificationem. ¶ Cum ergo feceris hoc et re-
24
manet super te egritudo et non retinetur: non inue〈-〉
25
nis ei excusationem quin liges ambas manus
26
ab ascella stringendo vehementer et frica extre〈-〉
27
mitates eorum vehementer et sedeat eger in aqua
28
frigida in estate et in aere frigido in hyeme: et da
29
ei ad potandum aquam frigidam et effunde super
30
eius sorbitiones succos frigidos et infrigida-
31
tos: et sirupos constrictiuos: sicut rob de acre-
32
sta et rob de ribes et similia infrigidata cum niue.
33
¶ De cura excoriationis intestinorum et vl-
34
cerum. Capitulum .VII.
35
OPortet vt non sit error in excoria-
36
tione intestinorum. Fortasse enim non
37
est illa que indigeat eo in quo est virtus
38
vehemens: et est in administratione eius in ipsa
39
pernicies et est ipsa infrigidatio vehemens: et
40
dare melones indos et lactucam et portulacam
41
est sufficiens in cura. ¶ Cumque administras cly〈-〉
42
steria in quibus ponuntur medicine cauterizati〈-〉
43
ue est pernitiosum. ¶ Et oportet vt cures sicut
44
sciuisti illud quod est in intestinis superioribus
45
cum ebibitis: et quod est in inferioribus cum cly〈-〉
46
steribus: et quod est in medio cum vtrisque cu-
47
ris. ¶ Deinde primum quod oportet te consi-
48
derare est dispositio cause facientis excoriatio-
49
nem et vlcera intestinorum: an est adhuc in effu-
50
sione. Et an causa eius ascendens fit ex ruptura
51
aut repletione. aut apostemate remanente: aut
52
est retentum et abscissum et iam destructum est
53
et remansit vestigium eius ex excoriatione et vl-
54
cere. ¶ Et nos quidem iam dedimus signa in
55
hoc. ¶ Si ergo causa effunditur prepara in ab-
56
scindendo ipsam et constringendo ipsam cum
57
eo quod iam sciuisti in loco suo. ¶ Et si fuerit ne〈-〉
58
cessaria euacuatio ppter malitiam humoris fac eam cum
1
timore et cautela et stude vt sit solutiuum non ve〈-〉
2
hementer nociuum vestigio et vlceri: immo sit si〈-〉
3
cut myrabolani. Et rectifica ipsum cum eo quod miscetur
4
ei ex eis que sunt sicut dragagantum et que sunt similia illi.
5
¶ Quod si tibi possibile est vt prohibeas ipsum a ci〈-〉
6
bo duobus diebus vt fiat corpus auarum eius quod ef-
7
funditur ab eo fac. ¶ Et cum volueris ipsum cibare
8
ciba eum lacte decocto cum lapidibus: et decoque
9
secundum quod preterijt in capitulo suo: et iste cibus est secundum semi〈-〉
10
tam medicine. ¶ Cibus vero ipse apud necessita〈-〉
11
tem et aperitionem debilitatis est ille: cuius quantitas
12
minoratur et confortatio multiplicatur ipsius: sicut
13
epar galline pinguis et parum panis de simila et
14
decliuis ad azimitatem et testiculi gallorum et oua
15
sorbilia que ascendunt a sorbilibus et descendunt ab as-
16
satis fortibus: et quandoque iuuatur valde ex piscibus assa〈-〉
17
tis calidis et pedibus decoctis in lacte dulci. et rizi
18
torrefactum est bonum eis valde cum sugit ipsum. ¶ Et
19
oportet vt conserues virtutem eius etiam cum rob fru〈-〉
20
ctuum et cibis dictis in capitulo primo. ¶ Et sit sal eius sal
21
gemma et sit torrefactus. Et non oportet vt bibat vinum
22
nisi quando non multiplicatur caliditas: tunc enim bibat ex eo
23
parum quidem sit nigrum stipticum: et aqua eius sit aqua frigida.
24
¶ Et non est conueniens vt in primis incipiat a medi〈-〉
25
cinis puris singularibus cum qualitatibus suis stipti-
26
cis et asperis. Et quando dolor fit fortior indiges ne-
27
cessario facientibus glutinationem vt fiat sicut ma-
28
ran et siniatur super faciem infirmi. Et omnes medicine
29
infrigidatiue facientes stipticitatem permixte cum
30
glutinatiuis sunt iuuatiue nisi accidat corrosio:
31
fortasse enim tunc indigebis abstersiuis et cauterizati〈-〉
32
uis permixtis cum eis: que leuia sunt sine mordicatio〈-〉
33
ne. Et oportet vt detur in potu habenti excoriationem illud
34
quod in potu est ex seminibus et alijs in aqua frigida et non in
35
aqua calida. Et reubarbaro quidem inest proprietas mira〈-〉
36
bilis in vlceribus intestinorum: et in fluxu algaras: et
37
proprie quando datur in potu in eo quod est sicut aqua arno〈-〉
38
glosse cum pauco vino antiquo. ¶ Et glandes assa-
39
re[*]assa-re corrupt for assate et silique virtutem habent fortem coniuncte et separate.
40
¶ Et semen rose est mirabile valde. Et nos iam
41
experti sumus illud quod dixerunt quidam quod quan-
42
do dantur ex eo in potu .ʒ.IIII. cum aqua frigida re〈-〉
43
mouetur ab eo. ¶ Lutum autem sigillatum est iuua-
44
tiuum valde omni excoriationi: ita quod corrosioni
45
de quo in potu datur post mundificationem corro-
46
sionis et sordiciei cum clysteri aliquo ex clysteri〈-〉
47
bus que diximus: et similiter cum clystere fit cum lu-
48
to sigillato in succo arnoglosse et stella scemius
49
etiam et succo portulace. ¶ Et ex eis que etiam con-
50
ferunt ad illud est succus mori quod non maturatur: et
51
similiter syrupus herbe caude equi. et succus her〈-〉
52
be tinctorum citrine imbibitus et clysterizatus. ¶ Et
53
dixerunt quidam in medicinis huius capituli pedem al-
54
hacohan: et existimo quod sit pes corui: et dicitur quod
55
Hypocrates cum dixit pes alhacohan intellexit folia
56
ficus: et hoc non est ex eis que conueniunt in hoc
57
capitulo. ¶ Et potare coagulum leporis et caseum ab〈-〉
58
lato sale eius ab eo secundum quod diximus in capitulo primo
1
est vehementer iuuans eos: et quod est vltimum in cor〈-〉
2
rosione. ¶ Et cum accidit excoriatio propter me-
3
dicinam ebibitam: tunc ex rebus iuuatiuis est vt fi-
4
at clystere cum butyro et sanguine draconis scilicet ponantur
5
in .ʒ.XXX. butyri ex .ʒ.I. sanguinis draconis vsque ad .ʒ.〈-〉
6
III. ¶ Et ex compositis valentibus ad eos sunt tro〈-〉
7
cisci de suffuf frigidi predicti. ¶ Et ex eis que illis
8
bona sunt est panis tum puluerizatur super vinum et
9
detur in potu ex eo et bibatur post ipsum aqua frigida. Et
10
ex eis que conferunt est vt sumatur[*]sumatur corrupt for sumantur cineris ostracorum flu〈-〉
11
uialium partes .IIII. et gallarum partes .II. et piperis pars .I. te〈-〉
12
rantur et cribellentur et puluerizetur ex eo pondus .ʒ.〈-〉
13
I. supra cibum et bibatur cum aqua frigida. ¶ Et filo〈-〉
14
nium est eis iuuatiuum etiam cum bibunt ipsum cum aqua
15
frigida. ¶ Suppositoria vero et clysteria conuenien-
16
tia ad hoc sunt sicut clysteria et suppositoria conue〈-〉
17
nietia ad fluxum sanguinis absolute additis in eis in
18
principio facientibus glutinationem stipticis: et in fine
19
eius si perducit ad corrosionem mundificatiuis: et
20
cauterizatiuis. ¶ Et vsquequo dissoluatur illud
21
quod est super intestina et remaneant manifesta: non
22
oportet vt pertranseas glutinationem facientia et stipti〈-〉
23
ca. Et dixerunt quidam quod oportet ne acatia mittatur in
24
clysteri cum non est in egritudine sanguinis et non est hoc ali-
25
quid. ¶ Deinde cum mundificatur vlcus incipiatur cum
26
exiccatiuis stipticis glutinatiuis et pinguibus:
27
deiude in fine eius si perducit ad corrosionem cum
28
mundificatiuis et cauterizatiuis. ¶ Et sunt quidam
29
homines qui permiscent rem modicam de calidicon in
30
quibusdam succis. ¶ Et clysteria salua conferunt ei
31
iuuamentum maximum. Uerum cum non ducit necessi〈-〉
32
tas ad illud quod est acutum et ad illud quod est aceto〈-〉
33
sum: tunc melius est vt non administrentur. ¶ Et oportet
34
vt permutatio fiat primum ad acetosa: deinde ad ca〈-〉
35
lida: et quando exigit necessitas et corrosio: tunc non cu〈-〉
36
res et si eum calidicon administres necessitatem tuam
37
in eo. ¶ Et quandoque rectum est vt incipias cum aliquo
38
narcoticorum: deinde administra clysteria acuta nisi
39
cum non tolerat ipsa infirmus. ¶ Et de istis acutis
40
et illis que fiunt ex arsenico timetur denudatio cutis
41
post cutem donec perforentur intestina. et propter hoc oportet vt
42
sit inceptio in administrando ea cum scis quod vlcus iam
43
corruptum est. ¶ Et non tardeatur vsque ad horam in
44
qua timetur quod accidat foramen propter dilatationem vl〈-〉
45
cerum et profunditatem eorum. ¶ Et scias quod adeps
46
caprarum est bonum super totum illud quod aggregatur
47
ad clysteria ex glutinatiuis: est enim succurrens et
48
sedans mordicationem: et portat super locum egri〈-〉
49
tudinis velociter. et ad hoc etiam non est necessarium nisi
50
in principio egritudinis. et quando peruenit saniem indiges
51
mundificatiuis: deinde illis que sunt fortiora: et in-
52
diges si in durittem lapidis conuertatur pinguibus
53
et glutinatiuis et separantibus inter medicinam
54
et egritudinem. ¶ Et cum sciueris quod vlcera sunt
55
sordida: tunc mundifica ea cum eis que sunt si-
56
cut aqua mellis. et fortior illa est aqua salis: et
57
aqua in qua condiuntur oliue salite et decoctio
58
piscium salitorum. ¶ Et necessarium est tibi in sa〈-〉
1
nie vt administres ea que sunt sicut trocisci de
2
arsenico proculdubio cum pertransierit egritudo
3
nouitatem et non prohibuerit ab eis prohibitor.
4
¶ Et scias quod clisteria pinguia glutinatiua se-
5
dant dolorem eius qui habet vlcus in intestinis suis
6
corrosiuum: sed non sanant: et non cures in cor-
7
rosione nisi de medicinis conferentibus corrosioni
8
et sunt mundificatiua abstersiua cum exiccatione
9
et stipticitate: et ea ex quibus fiunt trocisci. ¶ Et
10
non oportet vt multiplicentur super ea glutinatiua et pin〈-〉
11
guia: et separent inter ea: et inter corrosionem et va〈-〉
12
lentia corrosioni. et quandoque ledunt et dolorem fa-
13
ciunt: sed non respiciatur ad illud. ¶ Et scias quod
14
quando tu multiplicas cum clisteribus acutis oportet vt
15
facias sequi ea incarnatiua assumpta ex stipti-
16
cis glutinatiuis: et illud cum sciueris quod caro sa〈-〉
17
na apparet. ¶ Et cum aggregantur febris et de-
18
bilitas et corrosio: et fuerit caliditas et non potest
19
eger vti eis que sunt sicut trocisci de arsenico so〈-〉
20
lis: oportet vt dissoluantur in aquis fructuum stipticorum
21
frigidorum sicut acresta et sumach: et ribes et gra-
22
nata: et rosa: et que sunt illis similia: deinde exiccen〈-〉
23
tur: et multiplicentur super eos illud et administre〈-〉
24
tur. ¶ Et quandoque non est excusatio quin miscean〈-〉
25
tur iusquiamum album et opium cum eis: aut pre〈-〉
26
mittantur narcotica super ea: aut detur infirmo
27
cibus laudabilis: et maior summa horum trociscorum est a
28
.ß.ʒ. vsque ad .ʒ.II. ¶ Et quandoque est rectius vt ponas
29
in aquis eius infrigidantia stiptica: et de eis sunt len〈-〉
30
tes et cuppule glandium: et illud adiuuat in hoc vt
31
accidat cortex. ¶ Et ex eis que fortem faciunt do〈-〉
32
lorem eius et iuuamentum simul est vt clisterizen〈-〉
33
tur cum trociscis de arsenico in aqua salsa cum vehe〈-〉
34
mens est grossitudo materiei. ¶ Et quandoque sufficit
35
febricitantibus et debilibus et illis quorum sensus
36
fortis est et non tolerant acuta clisteria hoc regi-
37
men. Incipiant et clisterizentur cum aqua mellis:
38
deinde post quattuor horas cum aqua salis: de〈-〉
39
inde dentur eis in potu lutum cum aceto mixto
40
cum aqua sanat enim eos. ¶ Et ex regimine in capitulo cliste-
41
riorum est vt clistere fiat paulatim per vices: et cum
42
dolor sit fortior tunc succurrere cum oleo rosaceo et cli〈-〉
43
steriza cum eo. ¶ Clisteria vero que administrantur
44
in retentione sanguinis et prohibitione fluxus eius sunt alia
45
et sunt proxima clisteribus prohibitionis fluxus ven〈-〉
46
tris. et quandoque fiunt ei trocisci qui administrantur in eo
47
per se. ¶ Et nos quidem dicamus nunc clisteria et
48
collyria et trociscos qui ingrediuntur in clisteribus.
49
¶ Ex clisteribus itaque leuibus in hoc et in fluxu
50
ventris calido est vt fiat clistere cum aqua arno〈-〉
51
glosse sola: aut cum aliquibus trociscis quos dicam. et fiat
52
clistere cum pane similagineo azimo trito in suc-
53
co. ¶ Et ex clisteribus leuibus est vt sumatur
54
aqua ordei et oleum amigdalinum et vitellus oui et
55
aqua rizi decocti cum adipe renum caprarum annua〈-〉
56
lium et colentur et proijciantur in luto sigillato. ¶ Et
57
similiter decoctio rizi assati decocti cum adipe caprarum
58
et quandoque ponuntur cum eo in ipso cortices granato〈-〉
1
rum et galle. ¶ Et similiter clystere aque sauich et lu〈-〉
2
ti sigillati. ¶ Et iterum clistere iuuatiuum cum est ca〈-〉
3
liditas vehemens: succus rasure cucurbite et por〈-〉
4
tulace et arnoglosse et succus virge pastoris et gra〈-〉
5
ni myrti et lentes a quibus aqua bis eiecta est.
6
Aggrega hos succos et committe cum eis oleum rosaceum
7
et cerusatum armenum: et acatiam et tuciam et si indigua〈-〉
8
ris[*]indiguaris corrupt for indigueris opio pone in eis secundum necessitatem et dispositionem.
9
¶ Descriptio clisteris conueniens excoriationi
10
etiam. Recipe cortices amigdalarum et cortices fi-
11
stici et granatorum et gallas et sumac et folia senticis
12
et radicem alientum. elixentur itaque cum vino donec
13
inspissentur: deinde coletur et terantur aliqui trocisci
14
clisteriorum et ponantur in eo cum oleo myrtino.
15
¶ Collyriorum autem ad excoriationem medicinarum
16
matres sunt myrrha et thus et crocus et sanda-
17
raca et alumen et storax et castoreum cum adest opium
18
et litum et charta combusta et sanguis draconis et cornu
19
ceruinum adustum et chimolea et luta que currunt
20
cum ea et climia et merdasengi et que sunt simi-
21
lia illis. et quandoque necessaria sunt atrimenta et ar-
22
senicum. ¶ Collyrium ad excoriationem et tenasmo〈-〉
23
nem: myrrha et crocus et thus et opium conficiantur
24
cum albumine oui. ¶ Aliud sandaraca storax
25
myrrha crocus opium: conficiantur cum aqua arno〈-〉
26
glosse. ¶ Et quandoque fit ex huiusmodi medicinis maran
27
cum oleo rosaceo et cerusa et administrantur super pannum
28
et frustum cotti et ponitur in ano secundum quod ponitur in ipso
29
tenta ita quod equetur illud et mundificetur. ¶ Trocisci
30
autem clisteriorum excoriationis sunt sicut trocisci de arse〈-〉
31
nicis ad excoriationem: et trocisci stelle: et oportet vt seruen〈-〉
32
tur in vinacia vue vt conseruetur in eis virtus et trocisci
33
de charta combusta. ¶ Descriptio trociscorum charte
34
combuste .ʒ.X. arsenicorum adustorum et corticis eris
35
et aluminis iameni et gallarum et calcis que non est
36
extincta omnium ana .ʒ.XII. fiant ex eis trocisci cum succo
37
arnoglosse quorum vnusquique pondere .ʒ.IIII. et
38
paruo ex eis administrentur pondus .ʒ.I. et magno trociscus
39
.I. integer. ¶ Trociscus alius. ℞. sumac et capita granatorum et
40
succutum et balaustiarum et grana acreste et calcantum. et
41
colcotar et eris adusti et antimonij omnium ana partem .I.
42
floris eris partem .ß. fiant ex eis trocisci. ¶ Trociscus fortis.
43
℞. calcem et alcali et acatiam et gallas arsenicum et te〈-〉
44
rantur cum aceto aliquibus diebus et informentur trocisci et ex
45
fortitudine eius quandoque sufficit vt clisterizetur cum aqua ar〈-〉
46
noglosse. ¶ Emplastra autem et epithimata iuuantia in
47
hoc sunt emplastra predicta in capitulo curationis fluxus ventris
48
absolute. ¶ Et iam expertum est epithima de trociscis stelle
49
cum aqua myrti et contulit ei valde. ¶ Et quando non cessat
50
dolor tunc sedeat infirmus in tina in cuius aqua
51
decocta sunt stiptica non cum aliquantulo aneti
52
et fenugreci et eltee[*]eltee corrupt for altee: et si fortior fiat sitis et angu-
53
stia in excoriatione colerica administra lac acetosum
54
decoctum in aqua sauic que vtraque infrigidate sint. ¶ Quod
55
si dolor adeo fiat fortis donec appropinquet sin〈-〉
56
copis non erit excusatio narcoticorum: et ante
57
illud clisteriza cum adipe vaccino cum aqua sa〈-〉
58
uich ordei absque expulsione. ¶ Et fortasse se-
1
dabitur dolor et abscindetur egritudo propter illud quod
2
accidit de equatione humorum et si non sedatur: cura cum eo
3
quod scis. ¶ Et si vis clysteriza in huiusmodi hora cum
4
hoc clisteri: sumatur aqua kist ordei et rizi: et adi-
5
pes renum caprarum: et oleum rosaceum et gummi arabicum et
6
cerusam et vitellum oui: conquassentur omnia in loco vno
7
et si vis pone in eo opium et administra. ¶ Et cum
8
fuerit excoriatio flegmatica tunc necessarium erit vt
9
incipias in curatione eius cum eo quod incidit et
10
educit ipsum et facit acquiescere ab eo: et cibetur cum
11
huiusmodi donec sint cibi eius etiam pisces saliti et sina-
12
pis cum sicla et almuri et alcauguamic. sint tin-
13
cture eius ex eis que sunt sicut granatorum grana
14
cum oleo cum seminibus et sinapi que incidunt.
15
¶ Et quandoque multiplicatur cibatio et albusir assato
16
cum iam sumpserit aliquid ex medicinis que ad
17
caliditatem decliuem sunt sicut alcanzi et cardamo〈-〉
18
mum iuuatur cum eo. ¶ Et dixerunt quidam quod qui〈-〉
19
dam habens vlcera intestinorum iuuatus est cum electua-
20
rio quod omni die sumebat in potu cum vino:
21
deinde cibabatur albusir assato: fecit illud aliqui〈-〉
22
bus diebus et videtur quod sit illud huius generis. ¶ Et
23
iam dixerunt quod quidam homo fuit curans dyssinte-
24
riam antecedentem cura mortificante: aut sanan-
25
te in die vno. ¶ Cibabat hominem pane cum cepe
26
acuto et minorabat potum eius in illo die: et cliste〈-〉
27
rizabat eum in mane cum aqua salis acuta: de-
28
inde consequebatur illud cum clisteri medicine for〈-〉
29
tioris ex clysteribus incarnatiuis: et si intolera-
30
bat dolorem eius cum quo curabatur sanabatur: et si
31
non moriebatur. ¶ Et erant clysteria eorum ex
32
huiusmodi clysteri. Recipe sansuci cymini carmeni
33
salis foliorum aldemest humidorum melliloti omnium
34
ana .ʒ.I. et olei kist .II. decoquantur in oleo: donec con〈-〉
35
sumatur tertia et coletur et administretur illud oleum
36
clysterizando. ¶ Et iterum confert eis clystere cum
37
decoctione rizi: et quandoque ponuntur in ea pisces sa-
38
liti. ¶ Ceratum dictum in hac specie egritudinis.
39
Recipe carnis dactilorum pondus librorum .II. et .ß. et ma〈-〉
40
sticis .ʒ.I.ß. et aneti humidi .ʒ.VI. et aloes .ʒ.I. et ce-
41
re .ʒ.X. et olei rutacei: et olei rossacei quantum sufficit. ¶ Et
42
quandoque ponitur in ipso semen nasturtij proprie cum
43
sentitur flegma vitreum. ¶ Excorticationi autem
44
melancolice post regimen melancolie et splenis secundum quod di-
45
ximus in loco ante hunc: et post rectificationem
46
regiminis confert suffuf de luto: et conferunt ei clisteria
47
de rizi: et sint in eis species aromatice et semina calida
48
et lenia et semina stiptica. et ponantur in eis oleum rosaceum
49
et vitellus oui: et eorum cibi sint a quibus generatur sanguis.
50
¶ Et quando fuerit vlcus malignum non erit excusa〈-〉
51
tio quin fiat clystere cum aqua salis gemme: dein〈-〉
52
de sequaris ipsum si indiges eo cum illo quod tam
53
valde mundificat donec appareat caro munda:
54
deinde cura cum clysteribus incarnatiuis. ¶ Et
55
clysteria lenia ad hoc sunt sicut clystere in quo
56
ponuntur spine egyptiace partes .IIII. ellebori nigri
57
partes .II. decoquantur cum aqua et sal gemma.
58
¶ Quod si illud non confert: tunc administrentur
1
trocisci de arsenico. ¶ Excoriatio autem que fit ex
2
fece curatur cum eo quod lenit naturam et sint in eo leni〈-〉
3
tas et vnctuositas et glutimatio et lubricitas. et pre〈-〉
4
mittat ante cibum sicut vitellum oui sorbilis: et si-
5
cut ius galli decrepiti: et sicut iura alesfidabegi
6
facta ex pullis facilibus impinguatis. ¶ Et ad〈-〉
7
ministrentur clysteria lenitiua ex succis glutinati-
8
uis lubricatiuis simul cum oleo rosaceo et vitello oui
9
et similibus. ¶ Et quandoque confert cum prolongatur hec
10
excoriatio vt sumantur semen lini et semen psilij
11
semen maru et semen altee. et accipiatur mucilago eorum et
12
detur in potu ante cibum. Ipsa enim aggregat ad lu〈-〉
13
bricitatem et sedationem doloris et glutinationem.
14
¶ Et sumere pruna ante cibum quandoque remouet
15
hoc accidens. ¶ Excoriationi vero facte successione
16
potus medicine conferunt medicine singulares
17
glutinatiue predicte. et conferunt ei dragagantum
18
assatum de quo bibantur in lacte acetoso .ʒ.III et .ß.
19
et quod est supra et confert ei valde vt fiat clystere cum bu-
20
tyro vaccino recenti bono. et quandoque ponitur in ipso
21
aliquid de sanguine draconis. et quandoque confert ius ventrium
22
in aliqua excoriatione colerica et non est medicina omnium.
23
¶ De cura fluxus ventris facti propter cibos. Capitulum .VIII.
24
CUra nota ad istos est vt prohibeatur
25
descensio eius dum non accidit colyri〈-〉
26
ca fortis superflua. Sed si fuerit ex mul〈-〉
27
titudine cibi fiat illud et administretur
28
fames post illud. et quando descenderit sumat aliquid
29
ex robub stipticis. ¶ Et si acciderit debilitas
30
sumat alkanzi: aut suffuf de granatis. ¶ Et si sen〈-〉
31
titur debilitas in stomaco cum eo quod accidit de multi-
32
plicatione: et significat illud id quod accidit de rugitu et ven〈-〉
33
tositate: sumat belaustiarum et thuris et ameos
34
partes equales et conficiantur cum passis tritis cum suis
35
interioribus et comedat ex eo omni mane quantita〈-〉
36
tem nucis. ¶ Et iterum sumat medicamen de
37
acoro et alcameerzech[*]alcameerzech cf. Venice 1564: alcamerzech dictum in antidotario.
38
¶ In facto autem ex corruptione ciborum in seipsis aut
39
in eo: aut qualitatibus malis in eis: aut veloci〈-〉
40
tate administrationis eius in eis: oportet vt sumat po〈-〉
41
stea cibos boni chimi. et curetur impressio remanens
42
ex calores et frigore cum eo quod scis ex electuarijs frigidis
43
aut calidis. ¶ Et si fuerit causa viscositas eorum et lu-
44
bricitas ipsorum: conuerte ad eos illud in quo cum
45
lenitate est stipticitas. Frigus autem eorum et caliditas
46
ipsorum sunt secundum quod eis conuenit. ¶ Et si causa fuerit
47
premissio lubricitatis premittat stipticum. ¶ Et si causa
48
fuerit postremitas eiu[*]eiu corrupt for eius cuius velociter fit digestio
49
apud regimen: tunc sumat spodium et aliquid de ro〈-〉
50
bub vt rectificetur stomacus ab impressione eius cuius
51
alteratio nocuit ipsum. nam secundum plurimum accidit calefactio.
52
¶ Et si faciat accidere raro frigiditatem propter acetosita〈-〉
53
tem cibi in quibusdam dispositionibus huiusmodi regimen
54
sumat spodium cum canzi. ¶ Et si causa fuerit pau〈-〉
55
citas cibi: aut subtilitas substantie eius cibetur post
56
ipsum carnibus grossis mosusat et conditis cum
57
stipticis et cum aceto preparatis: et piscibus sali-
58
tis et similibus. ¶ Quod si timeatur debilitas
1
digestionis cum hoc cum seminibus condietur.
2
¶ De cura fluxus cerebralis. Capitulum .IX.
3
OPortet vt habens eum omnino non dor-
4
miat super collum. ¶ Et quando excitatur a
5
somno est ei necessarium vt vtatur vomitu qua〈-〉
6
tenus egrediatur humor grossus effu〈-〉
7
sus ad stomacum ex capite faciens fluxum. ¶ Et vt
8
administretur illud quod diximus in capitulo catarri de ra-
9
sione capitis et fricatione eius cum rebus asperis
10
et ex vaporibus capitis et administratione rubifi〈-〉
11
cantium et cauterizantium super ipsum et ex confortatione
12
eius et rectificatione complexionis eius. ¶ Et quandoque
13
necessarium est cauterium: et non oportet vt administretur re-
14
tentio eius a stomaco cum medicinis stipticis et ma〈-〉
15
gnificetur timor: immo oportet vt extrahatur illud quod de eo
16
aggregatur superius per vomitum: et illud quod descen-
17
dit ex via intestinorum: et si non cum alio saltum cum
18
clisteribus: et restringatur illud quod de eo descen-
19
dit ad ventrem: non cum illo quod constipat: quare
20
sedeat materia in ventre immo cum eo quod est simile illi
21
quo retinetur ex pectore ex eis que diximus in
22
suo capitulo et cum eo quod docuimus te in capitulo cure catarri ex
23
abscissione causarum facientium catarrum et rectificatione earum.
24
¶ De cura fluxus opilatiui. Capitulum .X.
25
FLuxus opilatiui plurimum fit cum periodis:
26
siue sit a corpore toto: aut sit ab opi-
27
latione in epate: aut inter epar et in-
28
testina. ¶ De errore igitur est vt cadat
29
additio in opilatione per stiptica: immo oportet vt iuue〈-〉
30
tur quod expellitur ab opilatione cum euacuatione. ¶ Cumque
31
euacuantur vie ab eo misceantur medicine aperitiue opi〈-〉
32
lationum vt aperiant eas. et quandoque necessarium est in aperien〈-〉
33
do opilationes solutiuum fortiter attrahens materias
34
grossas generantes opilationem et clisteria fortis aperi〈-〉
35
tionis et attractionis. ¶ Et vomitus est ex rebus
36
magis iuuatiuis ad illud quando cadit ex obuiatio〈-〉
37
ne ipsius quemadmodum testatur hypocrates. ¶ Et rectius
38
quidem est habenti hanc egritudinem vt comedat cibum
39
suum in pluribus vicibus non in vice vna: immo in
40
omni hora quantitatem que pertinet ei de cibo suo: de〈-〉
41
inde oportet vt patiatur. ¶ Deinde oportet vt consequi facias
42
cibum suum illid[*]illid corrupt for illud quod adiuuat ad penetrandum cum ve〈-〉
43
locitate et aperiat opilationem ciborum et melius illo to〈-〉
44
to apud Galienum est diacalamentum: et detur de eo ante cibum
45
vsque ad aureum .I. et cum digeritur cibus detur etiam de eo quanti-
46
tas .ʒ.ß. ¶ Et viuum vetus forte subtile paucum est
47
bonum valde: cum administratur post cibum. ¶ Et
48
tyriaca est res magis iuuatiua ad illud. Et quando
49
rectificatur digestio cibi balneetur. ¶ Fricatio autem oportet
50
vt non ab ipso separetur ante cibum et post ipsum: et quando
51
debilitatur indiget fricatione vehementi cum panno
52
aspero dorsi et ventris. ¶ Et quandoque necessarium est vt li-
53
niatur corpus eius pice et medicinis rubificantibus
54
¶ Opilationem vero apertionem iam sciuisti: et oportet vt
55
non soluatur eger iste a fricatione: nam cum tu curaue〈-〉
56
ris eum: et aperies opilationes et resolueris humo〈-〉
57
res opilatiuos penetrabit cibus ad corpus eius:
58
et non accidet diaria post illud et confortabitur corpus eius.
1
¶ De cura fluxus liquefactiui. Capitulum .XI.
2
IN eis que sunt sicut ethica et pthisis:
3
et que hac via incedunt non speratur
4
vt curetur: nisi sicut speratur in curatione
5
cause eius. ¶ In eo autem qui est infra il〈-〉
6
lud curetur corpus cum infrigidatiuis humectantibus
7
et aeribus et embrocis secundum illud. ¶ Et extinguatur
8
cum eis que sunt sicut trocisci de spodio. et trocisci de
9
camphora: et cum epithimatibus et emplastris infrigida〈-〉
10
tiuis super cor et pectus et epar. ¶ Et sint cibi eius
11
ex carnibus leuibus hulumet: et infrigidatis et musu〈-〉
12
sat et caro piscium et succabegi cum aceto et panis
13
similagineus bene confectus et fermentatus et pa〈-〉
14
nis cum assatur. ¶ Et quandoque fit ex eo sorbitio per〈-〉
15
mixta cum gummi. et similiter cibus qui fit de acetosa
16
et similibus. ¶ Et non retineatur expulsio vice vna
17
immo retineatur gradatim cum huiusmodi curationibus
18
et cum trociscis de spodio restrictiuis proprie: et cum
19
trociscis secundum hunc modum. Recipe lutum armenum et spo〈-〉
20
dium et castaneas et semen acetose excorticatum et
21
almirberis et rosas et gummi assatum: et cancros adu-
22
stos: terantur omnia et conficiantur cum aqua cydoniorum.
23
¶ De cura fluxus facti a spissitudine cutis. Capitulum .XII.
24
IAm innuimus ad signa eius vbi do-
25
cuimus regimen attractionis materierum re〈-〉
26
pletionalium ad exteriora corporis: et
27
melius quidem est vt extrahantur humores
28
propter flobotomiam et fluxum ventris pertinentem a quo iam
29
expediti sumus. et administrentur balnea cum aquis
30
aperitiuis: et sunt illa in quibus decocta sunt aperi〈-〉
31
tiua: et cum lauatiuis et mundificatiuis. ¶ Et mul〈-〉
32
totiens vtantur tinis icteritie. ¶ Et si fuerit spissi〈-〉
33
tudo vehemens administretur fricatio cum pannis
34
lineis asperis et cum villis donec rubeat cutis:
35
deinde effundatur super eam aqua calida et aque in
36
quibus est virtus aperitiua eorum que diximus.
37
¶ De cura colyrice passionis. Capitulum .XIII.
38
COlirica passio habet regimen in princi〈-〉
39
pio cum mouetur: et regimen in me-
40
dio sui motus: et regimen apud com〈-〉
41
motionem suam malam: et inobedientiam
42
suam malitiosam: et motionem accidentium suorum timoro〈-〉
43
sorum. ¶ Cum apparent signa colerice passionis et inci〈-〉
44
pit eructuatio alterari a dispositione sua et sentitur in
45
stomaco grauitas et in intestinis punctura: et quando est
46
cum ea nausea: tunc oportet vt non sumat super illud ali〈-〉
47
quid omnino: neque post illud nisi cum timetur casus vir-
48
tutis: tunc enim rege cum eo quod dicemus. ¶ Pri〈-〉
49
mum igitur quod oportet fieri est vt expulsio fiat per vomitum
50
si fuerit cibus adhuc proximus superioribus: et si
51
non fuerit ita consequenter adhibeat aliquid quod ipsum de-
52
ponat ex eis que leniunt naturam: et sit illud quod facit
53
vomitum lenificatiuum cum mensura que extrahat illam
54
quantitatem preter quod extrahat illam superfluitatem super illud
55
aut rem extraneam ab ea. ¶ Et oportet vt expellant cum
56
eo in quo non sunt due malitie: mollificatio stomaci
57
et debilitas virtutum eius sicut in oleo sisamino
58
et oleo de oliuis: et aqua calida neque cum illo
1
in quo non est glutinatio cum ipsi indigen[*]indigen corrupt for indigeant [cf. Venice 1564] contrario glu〈-〉
2
tinationis: immo cum eo quod est sicut aqua mellis et syru〈-〉
3
pus acetosus dulcis cum aqua calida non propter necessitatem:
4
immo cum eo quod est sicut aqua calida sola: aut cum pauco
5
baurach: aut cum sale naptico: aut aqua calida cum ci-
6
mino pauco. ¶ Et similiter si vomuerint per seipsos et
7
accidit eis subuersio non obediens. et nocet eis per
8
illud etiam: tunc oportet illic vt curetur. Hypocrates enim dixit quod
9
vomitus quandoque prohibetur vomitu: et fluxus fluxu:
10
et fluxus vomitu: et vomitus fluxu. ¶ Et eorum
11
fluxus oportet vt fiat cum suppositorio leni ex terenia〈-〉
12
bin: et zuccaro: et sale: aut clysteri leni ex aqua sicle
13
quantitate .LX.ʒ. et baurac pauci super eam quantitatem aurei
14
.I. et zuccari rubei quantitate .ʒ.X. et olei rosacei et sisamini
15
quantitate .ʒ.VII. aut cum aliquo quod bibatur sicut cymi〈-〉
16
num. Ipsum enim est iuuatiuum in hoc valde. ¶ Cum ergo
17
sciueris quod materie in corpore colerice sunt commouen〈-〉
18
tes eam: nam ipse quandoque sunt de adiuuantibus ad hoc
19
vt accidat colirica passio: et non est timor totus ex
20
cibo: non inuenis excusationem quin infrigides stomacum tunc
21
exterius cum eo quod infrigidat: et si non cum alio saltem cum
22
niue post adiutorium eius ad vomitum si declinet
23
ad illud cum mensura intolerabili. et in illa infrigidatione
24
est sedatio sitis si fuerit. ¶ Cum ergo superabundat
25
vomitus ex eis que retinent ipsum est infrigidatio stomaci cum
26
huiusmodi: et ponere ventosas super ventrem absque incisio〈-〉
27
ne: et si fuerit frigidum infrigidans ex succis fructuum erit
28
etiam magis iuuatiuum et si misceantur cum eo sandali
29
et camphora: et rose: et liniatur cum eis almirach erit
30
iuuatiuum. ¶ Et quandoque necessarium est stringere extre-
31
mitates. ¶ Et si fuerit[*]si fuerit cf. Venice 1564: si non fuerit caliditas fortis curetur cum
32
medicamine de luto anesiburni dictum in antido〈-〉
33
tario. ¶ Amplius oportet vt consideres illud quod egre〈-〉
34
ditur: dum enim perseuerat eundo chilus et aliquid homoge-
35
nium ei et cibus non conceditur eius retentio omnino ali-
36
quo modorum. In ipso enim est timor magnus. ¶ Cumque
37
alteratur ab illo alteratione fortasse feda necessaria est eis
38
retentio. ¶ Et similiter cum illud quod egreditur est res cu〈-〉
39
rathi a viscosa: aut colerica: aut alia ex eis que debi〈-〉
40
litant corpus et imprimunt in pulsu et faciunt eum fre〈-〉
41
quentem secundum equalitatem: et descendentem: et faciunt
42
apparere in corpore sicut extenuationem et in mi〈-〉
43
rach sicut spasmum: et fortasse accidunt sicut sitis et fe〈-〉
44
bris significant quod solutio ventris permutatur ad sanitatem.
45
¶ Et oportet vt adiuuetur in retentione eius cum robub
46
stipticis. et quandoque condiuntur cum eo quod est sicut men-
47
ta: et si euomuerint ea reiterentur super eos et dentur
48
eis paulatim. ¶ Et non oportet vt cessetur a dando in
49
potu medicinas restrictiuas: et robub stiptica
50
secundum virtutem eorum: immo oportet vt iterentur super eos: et fiat
51
permutatio de vna medicina ad aliam: et sint omnes
52
stomatice. ¶ Et aqua rosacea calefacta confortat stomacos eorum et
53
calefacit et prohibet ex egritudinibus eorum. ¶ Et
54
ista robub oportet vt non sint acetositatis talis que
55
mordicent stomacum etiam: et sint adiuuantia ad materiam:
56
immo si est cum eis aliquid ex hoc frangatur cum re que
57
non sit de genere eius quod soluit: aut vomere facit.
58
¶ Et acetosa quidem conuenientia sunt in excoria-
1
tione. Et similiter ea que sunt vehementis srigiditatis[*]srigiditatis corrupt for frigiditatis ex eis
2
que bibuntur actu. Et quandoque non conueniunt eis per hoc
3
quod percutiunt stomacum. Et plurimi quibus ista conueniunt
4
sunt illi qui sunt colerici: quare oportet vt experiatur dispositio
5
qua recipiunt ea. ¶ Et syrupus factus de menta
6
cum aqua granatorum expressorum cum pulpa sua cum ali-
7
quantulo mente est bonus eis prohibens vomitum
8
eorum. et similiter aqua granatorum acetosorum. et quandoque ponitur
9
in ipso aliquid de luto aromatico quod comeditur.
10
¶ Et cum plurimi eorum bibunt aquam calidam for-
11
titer et expanditur virtus ad venas eius: et redeunt
12
materie expanse ad venas. ¶ Et oportet vt vaces etiam ad
13
vaporationes et vnctiones et oleis in quibus sunt con〈-〉
14
fortatio et stipticitas: et calefactio subtilis super
15
hypocondria sicut oleo de neriden et de lilio nar〈-〉
16
ciscino et oleum rosaceum et etiam oleum in quo bullitum est ma-
17
stix et est inunctio bona eis proprie cuius coliri〈-〉
18
ca passio est a cibis grossis. ¶ Iuncture vero
19
et lacerti inungantur cum eis que sunt sicut oleum rosaceum
20
aromatizatum et sicut oleum violaceum cum cera pauca.
21
¶ Et emplastrentur stomaci eorum cum emplastris stipti-
22
cis infrigidatiuis vehementis stipticitatis: et fit in
23
eis aromaticitas ex eis que sciuisti. ¶ Et cum
24
necessarium facit timor vt prohibeas coliricam passionem
25
et non euacuata sunt omnia que oportuit euacuari de cibo
26
corrupto et humore malo: deinde commouet: tunc
27
oportet vt cibes eum adhuc cum cibis frangentibus
28
ipsum: deinde euacues eum post aliquot dies cum eo
29
quod soluit ipsum. ¶ Cum ergo senseris quod causa tota
30
non est ex cibo: sed est illic sicut fortitudo frigo〈-〉
31
ris stomaci preparabis in retinendo vomitum eorum
32
postquam vomitu expulerit quantitatem quam opor-
33
tuit expelli cum syrupo de menta permixto cum
34
miua pauca: aut cum virtute xiloaloes: et fac vt
35
sint emplastra eorum decliuiora ad calefactionem:
36
et fac vt illi super quod dormiunt ex cibo permixta sit
37
virtus pullorum columbarum. et sint cum eis species
38
secundum quantitatem quam existimas: et panis infusus in
39
passo etiam. ¶ Cumque feceris habentibus hoc accidens
40
ex potatione et emplastratione illud quod diximus
41
tunc necessarium erit vt ingenium inuenias in facien〈-〉
42
do eos dormire super lectos stratos pannis cum
43
canticis somniferis et cantilenis et cunis et pressio〈-〉
44
ne leui sic quod dormiant super eam. Et cum eis
45
que diximus in faciendo dormire illos super
46
quos dominantur vigilie: et oportet vt sit locus eorum locus
47
in quo non sit lumen plurimum neque frigus. Frigus
48
namque expellit humores eorum ad interiora. et ne〈-〉
49
cessitas ad trahendum eos ad exteriora est necessa〈-〉
50
ria. ¶ Quod si pulsus incipit minorari et vide-
51
ris aliquid de impressione spasmi et singultus
52
incipies et dabis ei in potu aliquid de vino dul〈-〉
53
ci odorifero in quo est stipticitas cum aqua cy-
54
doniorum et tortellis: aut medullam panis si-
55
milaginei calidi quantum possibile est. et si ne-
56
cessarium est quod sit fortius illo accipiatur ca〈-〉
57
ro plurima ex carne molli et tenera que sit ex car-
58
ne auium et arietum et incidatur et ponatur sicut
1
est in vase: et decoquantur quousque amittat aquo〈-〉
2
sitatem suam: et forsitan ad se redire eam faciet: deinde
3
exprimatur fortiter: post decoquatur illud quod expres-
4
sum est ex ea paulatim: et fiat acetosum cum aliquo
5
fructuum infrigidantium et meliores eis sunt grana〈-〉
6
ta et cydonia. ¶ Et sunt ex hominibus qui ponunt
7
cum eo aliquid occultum ex vino et sorbent. et si di-
8
gitis soluatur in eo panis paucus non erit in eo
9
malum: deinde dormiant super illud. Et non est
10
malum eis vti vua pensili de qua ipsi accipiant cum
11
appetunt eam et sumere ex ea parum masticando eo
12
grana eius bene. ¶ Quod si non retineatur in stomacis
13
eorum aliquid de hoc et alijs: et declinant ad vomen-
14
dum tunc pone super inferiora ventrium eorum ventosas
15
magnas apud vmbilicum sine incisione. Quod si
16
non steterint super ipsum: tunc super illud quod est inter
17
vtrasque spatulas decliues ad inferiora. ¶ Et si
18
possibile fuerit vt sic dormiat erit rectum: et si fue〈-〉
19
rit magis decliue ipsum ad inferiora liga quod est
20
sub ascellis: et adiutoria eius: et fac eum dormire
21
si possibile est: et cum exicitat ipsum dolor ventosa-
22
rum: aut instita tunc reitera ea ambo super ipsum: et
23
non alteres ea ambo vsquequo sis securus vt incipi〈-〉
24
at cibus discendere[*]discendere corrupt for discedere [or descedere] a vomitu: aut sedatur motus
25
descensionis in fluxu ventris: tunc enim solue quodcunque
26
fuerit amborum paulatim. ¶ Si autem non recipi-
27
at aliquid: immo fluxu ventris educat ipsum: tunc
28
aggrega in cibatione eius inter stiptica et inter
29
ea in quibus est stupefactio aliqua sicut anisum assa〈-〉
30
tum quod ponatur in decoctione papaueris: et po-
31
natur super ipsum galia: et non ponas in ipsa dulcedi-
32
nem. Dulcedo enim quandoque fit causa ad abhorrendum et
33
lenitatis et fluxus et solutionis nature. Cum ergo de-
34
deris ei huiusmodi facit ipsum dormire desuper. Quod
35
si fuerit illic vomitus consequenter: adhibeas ei coclea-
36
rium .I. de syrupo mente: aut rob eius. et si fuerit
37
fluxus ventris premitte super ipsum suctionem aque cy〈-〉
38
doniorum stipticorum alzarur et pirorum alsceni et ma〈-〉
39
lorum alsceni muzorum algobeira[*]algobeira i.e. et algobeira. ¶ Sitis autem eo〈-〉
40
rum frangitur cum eis que sunt sicut sauich malorum cum
41
aqua granatorum. et oportet vt non separentur ab eis
42
odores confortatiui et restaurentur super eos: et omne
43
quod mouet in eis subuersionem anime permutetur ad il-
44
lud. ¶ Et quandoque abhorrent quidam eorum odorem pa-
45
nis: et quandoque delectantur eo quidam eorum: et quandoque
46
abhorrent quidam eorum odorem iuris: et quandoque de-
47
lectantur eo quidam eorum: et similiter vinum: et similiter suffumi〈-〉
48
gationes. ¶ Fructuum autem odorem plures eorum reci-
49
piunt et oportet vt non cibentur aliquo dum non verifica〈-〉
50
tur eorum fames. Quod si famem patiantur ante mun〈-〉
51
dificationem non cibentur. immo mittantur in balneum et
52
fundatur super capita eorum aqua tepida et exeant et
53
non morentur. ¶ Si autem appareat spasmus admi-
54
nistra super iuncturas cerata leuia calida profundan-
55
tia: sitque in hyeme cum oleo de neriden et de lilio:
56
et in estate cum oleo rosaceo violaceo et similiter proijce super eam pan-
57
num infusum in oleis humectantibus lenitiuis et
58
in oleo de oliuis. ¶ Et oportet vt intentio sit in
1
mandibulis et incessanter eleuetur cum mento et lacer〈-〉
2
to mouente genas inferiores ad superiora cum cera-
3
tis. ¶ Et iterum cum quiescit inflammatio colirice
4
passionis et dormiunt et excitantur: da eis in potu
5
aliquid de robub et fac eos ingredi balneum cum fa-
6
cilitate et non multiplicent moram in eo: immo quanti-
7
tate qua sumant de humiditate balnei: deinde ex〈-〉
8
trahe eos et cooperi ipsos et ciba eos cibo pau〈-〉
9
co leui boni chimi et calefac eos: et non dimittas
10
eos plurimum bibere valde et separent inter aquam et vi〈-〉
11
num si sumpserint stiptica super cibum. ¶ Et prepara
12
post illud in confortando stomacos eorum cum
13
eis que sunt sicut trocisci de rosis parui et magni: et
14
sicut geleabin et spodium et cum eis que sunt si-
15
cut alkanzi. ¶ Et multotiens quidem fit bal-
16
neum causa sparsionis humorum et materiei coli〈-〉
17
rice passionis et euentus confortationis in membris.
18
¶ De regimine fluxus medicinalis. Capitulum .XIII.
19
AD hoc iam singulare fecimus capitulum vbi
20
diximus medicinas solutiuas et vo〈-〉
21
mitiuas et earum administrationem.
22
Sed cum hoc nos dicemus breuiter
23
quod in principio sui oportet vt curetur cum lactibus
24
et oleis et proprie cum ingeniatur in lactibus vt sint
25
stiptica: et in oleis vt sit in eis aliquid ex hoc. Hoc
26
enim temperat causam sanguinis. ¶ Et quandoque sufficit in
27
principio lac et oleum et aqua calida et quandoque est sana-
28
tio in potando ista vna vice post aliam. ¶ Et bi-
29
batur aqua calida et proprie cum adheret ex substan-
30
tia medicine aliquid stomaco et intestinis. ¶ Ipsa enim
31
transmittit eius audaciam: deinde consequaris illud
32
cum clysteri confortato temperate et cibo similiter.
33
¶ De cura fluxus cretici. Capitulum .XV.
34
NOn oportet vt retineatur fluxus creti-
35
cus cum non perducit ad timorem. Quod si
36
superfluat curetur cum propinquo illi quo curatur
37
colirica passio: verumtamen non oportet vt
38
cibetur aqua carnis si fuerit egritudo acuta valde:
39
immo cibetur eo in quo est infrigidatio et ingrossatio si〈-〉
40
cut est sorbitio facta ex sauich ordei et sauich ma〈-〉
41
lorum. ¶ Et si tolerat carnem: cibetur cum eis que sunt
42
sicut pisces recentes decocti cum granis gra-
43
natorum: aut cum aqua eorum conditi cum semini〈-〉
44
bus stipticis et que sunt ex coriandro in aceto
45
posito et exiccato et similibus eis.
46
¶ De tenasmone. Capitulum .XVI.
47
PRimum quod oportet te scire de dispositione
48
tenasmon est an est tenasmon verum aut te〈-〉
49
nasmon mendosum. ¶ Et tenasmon
50
quidem mendosum est vt sit in ano fex sicca retenta et
51
quandoque exprimitur ex ea aliquid: et quandoque ab〈-〉
52
radit intestinum propter laborem qui prouenit ex
53
motu eius: quandoque enim est illud et existimatur quod illic
54
sit tenasmon. ¶ Si ergo est aliquid ex illo oportet vt
55
cures ipsum cum clysteribus lenibus et cum collyrijs mor〈-〉
56
dicatiuis. Quod si non agunt clysteria lenia acue
57
ea cum lenitate et humiditate sua aliqua acuitate
58
vt extrahatur graue ex eis: deinde si indiges in
1
reliquo humiditate et leuitate pura sis conten-
2
tus eis. ¶ Et quandoque indigebis vt in potu des pil〈-〉
3
lulas de bdellio. aut gummi albotim si fuerit illic
4
grossitudo materiei. ¶ Et si fuerit caliditas indige-
5
bis eis que sunt sicut cassiafistula et syrupus violaceus et si-
6
milia: et pillulis factis ex medulla cassiefistule cum suc〈-〉
7
co liquiritie et draganto. ¶ Si autem fuerit tenas-
8
mon purum: tunc si fuerit causa eius frigus adueniens
9
ano: curabis ipsum cum vaporationibus et cum clyste-
10
ribus calidis: et cum furfure cum quo vaporabuntur
11
anus et coxe et pecten et emunctoria: et sedeat super
12
milium et salem calefacta ambo in panno: aut euapo-
13
rentur cum spongia et aqua calefacta: et cum spongia sic-
14
ca calefacta: et inungatur cum cerato ex quibusdam
15
oleis calidis et stipticis. et calefiat locus eius et permi〈-〉
16
sce eum cum vino calefacto et oleo omphacino: aut
17
precipue ei vt ingrediatur balneum calidum et sedeat su〈-〉
18
per terram calidam. ¶ Et scias quod frigus nocet te〈-〉
19
nasmon in pluribus horis: et propter illud est calefa-
20
ctio subtilis conferens eis in pluribus dispositionibus. Et
21
similiter sunt plures species tenasmon quibus confert vapora〈-〉
22
tio: sicut nocet eius infrigidatio: et pluribus speciebus eius no-
23
cet assumptio medicinarum que generant chimum gros〈-〉
24
sum et viscosum. Et si fuerit causa eius duricies rei
25
super quam sedet homo mollificet cum cerato et oleo
26
anetino aut camomillino cum bdellio et cera:
27
aut cum oleo calido in quo ponas spongiam et appro-
28
pinques loco. ¶ Et si fuerit causa eius apostema calidum
29
stude in retinendo illud quod currit ad apostema in via
30
venarum aut ex via fluxus: et rege apostema et tempera
31
humorem calidum: et oportet vt curetur in initio sui cum
32
flobotomia si necessarium fuerit et cum minoratione cibi
33
multa: immo fac eum ieiunare si possibile est ei illud
34
duobus diebus. et vt administres super eum in principio
35
aquas et embrocas que declinant ad frigus aliquod cum
36
mollificatione et prohibitione eius quod effunditur ad
37
ipsum. ¶ Et ex eis que conferunt ad ipsum est filtrum
38
infusum in aqua myrti et rose cum alcanna pauca. et fi〈-〉
39
at clystere etiam in primis cum eis que sunt sicut aqua
40
ordei et aqua solatri et aqua rosacea et oleum rosaceum et albu-
41
men oui. ¶ Et si causa fuerit fluxus retinebis ipsum
42
sicut scis: deinde embrocabis et emplastrabis cum
43
mollificatiuis ex camomilla et aneto commixtis
44
cum eis que scis ex stipticis: deinde administrabis
45
maturatiua quamuis sint omnia illa in locis preteritis.
46
¶ Et quandoque confert clystere cum oleo dulci deco-
47
cto cum aliquo ex stipticis. ¶ Et cum tu cibas
48
melius quo cibas est lac recenter mulctum decoctum:
49
quoniam retinet fluxum desuper et lenit locum. ¶ Et ex
50
medicinis bonis quando vis maturationem et resolu〈-〉
51
tionem et sedationem doloris est emplastrum de fenu〈-〉
52
greco et maluis et emplastrum de melliloto: et emplastrum
53
de caulibus decoctis. ¶ Quod si necessarium fuerit for〈-〉
54
tius ponatur cum eo parum cepe assate et parum bdel-
55
lij. ¶ Et ex maran expertis cum apostema est inflatum dolo〈-〉
56
rosum est vt sumantur plumbi adusti et lauati et ce〈-〉
57
ruse plumbi preparate cum opoponaco et merdasengi con〈-〉
58
diti partes equales: et conficiantur cum vitello oui et oleo
1
rosaceo et nos probauimus ipsum et inuenimus in fine vltimum.
2
¶ Et si vis distilla super ipsum aquam solatri aut aquam
3
coriandri. et si vis adde in ipso climiam. et quandoque confert
4
eis climia sola cum vitello oui et oleo rosaceo. Quod si
5
causa tenasmon fuerit apostema durum curabis ipsum cum eo
6
quod scis de curatione apostemaatum[*]apostemaatum corrupt for apostematum durorum
7
et ex eis que experta sunt in hac. est vt sumant bdel〈-〉
8
lium et crocus et alcanna et synapis et alkeiri ci〈-〉
9
trina sicca et cerusa plumbi: deinde aggregen〈-〉
10
tur illa omnia cum eo quod tegit adipem gal-
11
line et anatis: et medulla cruris vaccarum permi-
12
xtis cum vitello oui et oleo rosaceo et oleo alkeiri: et
13
fiat ex eis maran. Si autem fuerit causa eius humor putre-
14
factus imbibitus illic ex flegmate aut colera aut fuerit flegma
15
viscosum curabit ipsum cum ablutione. et illa que melior
16
est: est que fit cum eis que sunt sicut aqua oliuarum salitarum
17
cum qua fiat clystere mensura .ß. libre sumpta ex ea donec
18
egreditur illud quod est illic: aut fiat clystere ex succo fo〈-〉
19
liorum sicle cum virtute violarum et turbith. deinde cu-
20
ra ipsum cum sedantibus dolores ex collyrijs et tenas-
21
mon: et quandoque fac necessarium flegma potare pillulas feti-
22
das. Et si fuerit causa residuum eius quod descendit in ho-
23
ra: tunc si illic fuerit fluxus retinebis ipsum. Cumque re-
24
tinueris considerabis: nam si eger tolerauerit: et non
25
fuerit spes quod fluxus redeat clysterizabis quam leui-
26
ter poteris aut suppones collyrium ex violis cum
27
pauco sale: si materia fuerit colerica: et ex medulla cas〈-〉
28
siefistule coagulata: cum pauco baurach et turbith. et
29
si fuerit materia flegmatica. Et si non audes illud redi ad
30
illud quod mollificat et attrahit et sedat dolorem
31
ex embrocis et collyrijs. Et quando difficile fit te-
32
nasmon. et non est illic materia egrediens: et non est nisi ele〈-〉
33
uatio ad scellam frequens: cuius quandoque est apostema causa du〈-〉
34
rum[*]apostema causa durum corrupt for causa apostema durum. et quandoque est frrgus[*]frrgus corrupt for frigus inseparabile: tunc assi-
35
dua vaporationem eius cum lana infusa oleo cale-
36
facto sicut oleo rosaceo et oleo myrtino et violaceo et ca〈-〉
37
momellino et pauco vino: et infunde cum il-
38
lo oleo anum et pectinem et testiculos. ¶ Quod
39
si non sedetur tunc clysteriza ipsum cum oleo sisami〈-〉
40
no tepido: et retineat ipsum per horas aliquas
41
quoniam sanat eum. ¶ Et hoc quidem regimen
42
antiqui dixerunt et fecerunt ipsum quidam poste〈-〉
43
riorum: et nos iam experti sumus ipsum et est vehe〈-〉
44
mentis iuuamenti. ¶ Si autem fuerit ab vlce〈-〉
45
ribus et corrosione considera: et tunc si est natu-
46
ra sicca non dimittas siccitatem eius: immo stude
47
in leniendo ipsam cum equali lubricitate vt pre-
48
cipitetur egestio. siccitas enim egestionis in hu〈-〉
49
iusmodi egritudine est mala valde. ¶ Et oportet
50
vt non cibentur amaris neque salsis valde: neque
51
acutis neque acetosis valde. omnia enim illa faciunt ege〈-〉
52
stionem mordicatiuam et dolorosam aut exco-
53
riatiuam. ¶ Et ad vltimum oportet vt cures ipsum cura〈-〉
54
tione corrosionis intestinorum et colera vel cola
55
ipsorum: confidens in collyrijs. ¶ Et si non indigue-
56
ris mundificatione incipies et clysterizabis ipsum
57
ex aqua mellis et pauco sale commixto ei. et sit cly-
58
stere eius hoc clystere ita vt non sit fex in intestinis
1
aut fac collyrium ex melle et baurach: et admi〈-〉
2
nistra ipsum. deinde labora in curatione vlcerum.
3
¶ Et si fuerit ab emorroydibus et fistulis et raga〈-〉
4
dijs curabis causam cum eo quod dicemus in capitulo suo.
5
¶ De collyrijs que supponuntur ad tenas-
6
mon. Capitulum .XVII.
7
COllyriorum autem que ad tenasmon sup〈-〉
8
ponuntur melius est quod ex eis est magis
9
stipticum. ¶ Et ex eis est collyrium
10
de sandaraca et collyria plurima ex eis in quibus
11
est narcoticitas que iam diximus in curatione vlce〈-〉
12
rum. ¶ Descriptio collyrij ad tenasmon. ℞. opium
13
castoreum et thus et crocum: fiat ex eis collyrium
14
et supponatur. ¶ Et iterum galle immature cerusa
15
plumbi thus sanguinis draconis opium ¶ Emplastra vero sunt
16
emplastra facta ex vitello oui et medulla similagi-
17
nei panis et camomilla aut aque eius expressa ex
18
ea que humida est: et aneto sicco: et altea: et mu-
19
cillagine seminis lini et similibus. ¶ Et ex bonis qui〈-〉
20
bus fit emplastrum ano eius sunt porri de sceni deco〈-〉
21
cti elixati cum butyro vaccino et oleo rosaceo et pau〈-〉
22
ca cera colata. ¶ Suffumigationes autem sunt
23
suffumigationes note ad eas quibus vtantur cum
24
dolor fit fortio:[*]fortio: corrupt for fortior ita vt sedeant super sedem perfora〈-〉
25
tam super quam equetur anus: aut ponatur subtus tra-
26
iectorium per quod fiat suffumigatio. ¶ Ex illis
27
itaque est vt fiat suffumigatio ex sulfure et nucleis
28
oliuarum et stercore cameli. ¶ Et si fiat suffu-
29
migatio cum plurimo sulfure subito iuuatur eo.
30
¶ Aque vero in quibus decoquuntur malue et ane〈-〉
31
tum et camomilla et altea. Et quidem vt retineatur
32
illud quod currit sunt aque in quibus decoquuntur
33
stiptica. et oportet vt aggregentur inter aquas secundum ne〈-〉
34
cessitatem. ¶ Quod si anus egrediatur lauetur et mun〈-〉
35
detur et reducatur et sedeat ille cuius est in aquis
36
stipticis valde aut fiat ei emplastrum post reductio〈-〉
37
nem et reuersionem cum stipticis confortatiuis contritis
38
et aggregatis cum quibusdam succis stipticis.
39
¶ Tractatus tertius de inceptione sermonis
40
de doloribus intestinorum.
41
¶ De punctione. Capitulum .I.
42
CAuse punctionis aut sunt ven-
43
tositas coartata: aut superfluitas
44
acuta mordicatiua: aut baura〈-〉
45
chia salsa mordicatiua: aut hu-
46
mor viscosus qui non expellitur: aut
47
vlcus apostematis: aut serpentes et asca〈-〉
48
rides. Et ex punctione est que est secundum semitam cri〈-〉
49
sis: et est ex signis eius. ¶ Et omnis punctio vehe〈-〉
50
mens est similis colice. et cura eius a cura[*]a cura corrupt for est cura colice ni〈-〉
51
si colerice: nam si ipsa curatur illa cura est in ea
52
timor magnus: immo punctio que non est cum flu〈-〉
53
xu cum fortior sit est colica aut iliaca. Et quan〈-〉
54
do peruenit punctio ad cuzez et vomitum et sin-
55
gultum et destructionem rationis significat mortem.
56
¶ De signis. Capitulum .II.
57
VEntosa quidem fit cum rugitu et inflatione et
58
extensione sine grauitate et quiete cum exitu
1
ventositatis. ¶ Factum[*]Factum corrupt for Factam vero ab humore colerico
2
significat grauitas cum vehementia mordicationis in-
3
flammate et sitis et exitus eius in egestione et est similis coli〈-〉
4
ce: et si curetur cura eius erit timor maximus. Signa
5
autem facte ab humore baurachio sunt mordicatio
6
cum grauitate addente et egressio flegmatis in egestione. Et
7
signa facte ab humore grosso viscoso sunt grauitas
8
et adherentia doloris in vno loco et exitus huius
9
generis in egestione. Et signa facte ab vlceribus sunt
10
signa excoriationis nota. Et signa facte ab apostema-
11
te sunt signa apostematis dicta in capitulo colice. Et signa
12
facte a virtutibus sunt signa vermium dicta in capitulo vermium.
13
¶ De cura. Capitulum .III.
14
OPortet in omni punctione materiali nocente
15
sua materia vt vomat habens eam: deinde sol〈-〉
16
uatur. Sed punctio que est ex ventositate cu〈-〉
17
retur prius cum regimine conueniente et aliena〈-〉
18
tione eius ex quo generatur ventositas et minoratione co-
19
mestionis et paucitate potus aque super cibum: et
20
paucitate motus super cibum: deinde si fuerit
21
ventositas inseparabilis: tunc oportebit vt curen〈-〉
22
tur intestina cum clysteri euacuante humorem ex quo
23
ipsa euaporat. Et administretur in eo adeps galli〈-〉
24
ne et oleum rosaceum et cera. ¶ Aut cum eo quod bibi-
25
tur. Si fuerit egritudo superius: sicut et dactili〈-〉
26
con et hiera in aqua de seminibus: et similiter dyacidoni〈-〉
27
tem: deinde sumat ea que sunt sicut tyriaca et socru〈-〉
28
gene et similia: et sicut semina resolutiua ventosita-
29
tum. Descriptio clysteris: decoquantur polipodij
30
centauree cymini aneti ruthe sicce fenugreci seminis
31
apij in aqua decoctione bona: deinde sumatur ex
32
ea pondus .C.ʒ. et ponantur vel dissoluantur in ea opo〈-〉
33
ponaci bdellij amborum ana .ʒ.ß. aut minus aut plus
34
secundum necessitatem: et distillentur super ea neriden .ʒ.〈-〉
35
X. aut olei rosacei et mellis .ʒ.X. ¶ Puluis. ℞. cimi〈-〉
36
ni baccarum lauri ruthe et ameos omnium ana .ʒ.ß.
37
et penidij lapidosi .ʒ.V. fiat ex eis puluis et est do〈-〉
38
sis .I. ¶ Et iterum sumatur centauree grosse pondus
39
aurei .I. cum decocto. Et ex eis que sunt mirabi-
40
lis iuuamenti apud experimentatores est calcaneus
41
porci: aduratur et sumat ipsum in potu habens punctio〈-〉
42
nem ventosam. Aut detur in potu de granis lauri sic-
43
cis solis duo coclearia. Et ex eis que conferunt eis
44
est illud quod. ℞. granorum alben et carpobalsami amborum
45
ana .ʒ.I. bibatur in aqua calida in mane et sero. Et ex
46
emplastris communibus vtrisque sunt auellane assate cum
47
corticibus suis cum quibus emplastretur locus sem〈-〉
48
per: et similiter vaporationes cum eis que sunt si〈-〉
49
cut anetum et rutha et sansucus sicca. Et emplastra〈-〉
50
tio vmbilici vel suminis cum granis lauri contri〈-〉
51
tis et confectis cum vino aut cum aqua ruthe et
52
reseruata tota nocte iuuatiua est valde. Et cibus
53
ventose et flegmatice fit ex eis que sunt sicut ius
54
alcanabir et gallorum decrepitorum equatum cum
55
aneto plurimo et speciebus vel pipere et seminibus: et
56
sit contentus iure et fit panis salitus bene confectus.
57
et alkiskac[*]alkiskac cf. Venice 1564: alkiskar rectior est ei. Et vinum sit vetus sub〈-〉
58
tile. ¶ Et oportet vt vtantur exercitio subtili ante
1
cibum. ¶ Et eritius assatus secundum quod dicitur confert
2
punctionibus ambabus simul. ¶ Facte autem ex flegmate
3
viscoso cognoscitur cura ex cura ventose: nisi quia
4
oportet vt intentio sit in mundificando plus aut de〈-〉
5
subtus aut desuper. ¶ Et ex eis que conferunt illis
6
in ipsa si non fuerit fluxus est puluis amomi sum-
7
ptus per se sequente potu. Et confert ei sumere in
8
potu nasturtium cum oleo: trociscos[*]trociscos i.e. et trociscos alseniati. ¶ In fa-
9
cta autem ex flegmate salso: oportet vt incipiatur ab
10
euacuatione eius cum clisteribus que recipiunt turbit poli〈-〉
11
podium in quibus fit equatio cum eis que sunt sicut aque
12
seusten[*]seusten corrupt for seuesten et violacea et vt euacuetur etiam cum eis que sunt si〈-〉
13
cut hierapigra et diacidoniten: deinde admini〈-〉
14
strentur cibi boni chimi impinguati pinguedine bo〈-〉
15
na sicut pinguedo facta ex carnibus arietum et gal〈-〉
16
line et pullorum pinguium et minoretur cibus cum boni-
17
ficatione eius: et bibat vinum subtile paucum. ¶ Et
18
ex eis que conferunt in omni punctione frigida est sumere in
19
potu aquam mellis cum granis arasceidet[*]arasceidet corrupt for arasced et [(cf. below), cf. Venice 1564: arasceid et] aniso et
20
acoro et granis lauri et aristologia et folijs lauri et cen-
21
taurea et xylobalsamo et singulariter et composite. ¶ In
22
facta autem a colera oportet vt consideretur. ¶ Quod si fue〈-〉
23
rit illic virtus fortis et materia plurima euacuetur cum eis que
24
sunt sicut decoctio mirabolanorum citrinorum et sicut aqua grana-
25
torum et parum scamonee aut absque scamonea: immo
26
sola et sequatur eam aqua calida. et cum eis que sunt si-
27
cut decoctio tamarindorum et cassiefistule: et sira-
28
cost et que sunt similia illis: deinde equetur materia cum eis
29
que sunt sicut semen psilij cum oleo rosaceo et aqua grana〈-〉
30
torum et succus cucumeris cum oleo rosaceo. Et emplastretur
31
venter cum emplastris frigidis et sint in eis solatrum et
32
superiora vitis: et oportet vt misceantur cum eis etiam si-
33
cut absinthium. ¶ Et cibi sint illi qui fiunt de lenti〈-〉
34
bus et de sumach et de spinachijs et de berbe-
35
ris et similes illis. ¶ Et oportet vt caueatur ab er-
36
rore cadente in ea. ¶ Et existimatur quod sit colica
37
et curatur cura eius et moritur infirmus: verumtamen
38
nos redibimus ad cognitionem integram eius quo
39
oportet vt curetur hec pars punctionis cum loque-
40
mur de speciebus colice existimo ergo complemen〈-〉
41
tum eius sermonis in eo illic. ¶ Facte autem ab
42
vlceribus cura est cura vlcerum: et iam diximus
43
eam: sed facte ab apostemate cura est cura apostematum: ve-
44
rum facte a vermibus cura est cura vermium.
45
¶ De rugitu et egressione ventositatis absque
46
voluntate. Capitulum .IIII.
47
RUgitus generatur ex multitudine ventosita-
48
tis. Et generant ipsum cibi inflatiui aut
49
malitia digestionis propter aliquam causarum in ma-
50
litia digestionis que est in membris: aut est in cibis. Et
51
plurimum quidem est in membris et non fit nisi propter frigiditatem:
52
aut propter casum virtutis: sicut in fine pthisis. Et plurimum
53
quidem fit cum lenitate nature et stimulatione necessitatis egestio〈-〉
54
nis. ¶ Et quandoque fit in intestinis superioribus subtilibus
55
et est sonitus eius acutus et fit in grossis et est sonitus eius
56
grauior. ¶ Et quando permiscetur ei humiditas est decliuis
57
ad gurgilationem. ¶ Et quandoque rugitus est signum
58
crisis. ¶ Et quandoque accidit propter communitatem splenis.
1
¶ Et quandoque rugitus accidit multotiens patientibus
2
in mirach propter contritionem propterea quod intestina eorum
3
infrigidantur. Et quandoque fit cum in epate est debilitas.
4
Exitus autem ventositatis absque voluntate quandoque fit
5
propter mollificationem ieiuni: et quandoque fit propter
6
vtrasque mollificationes: et distinguitur inter vtrasque
7
per illud quod videtur de paucitate sensus ani: aut fri〈-〉
8
giditate eius.
¶ De cura. Capitulum .V.
9
REgatur cum alienatione ciborum inflatiuorum
10
plurimorum et cum tolerantia famis et con〈-〉
11
fortatione digestionis cum eis que iam sciuisti:
12
et resolutione ventositatis cum medicinis
13
quas dicemus in capitulo colice ventose. ¶ Et ex eis qua bo〈-〉
14
na sunt in hoc in pluribus locis est dyaciminum: et
15
iterum dyapipereon: et iterum acorus conditus: et si fue-
16
rit cum fluxu tunc alcanzi. ¶ Et iterum sumatur cimi〈-〉
17
ni et ameos et keisi et carui omnium ana pars .I. ani〈-〉
18
si partes .II. et fiant ex eis suffuf cum penidijs la〈-〉
19
pidosis pondere .ʒ.V. et curetur exitus ventositatis
20
absque voluntate curationis paralisis ani: aut
21
assumptione tyriace et olei alkekengi. Et inun〈-〉
22
gatur illud quod est supra vmbilicum cum oleo
23
costino et similibus si fuerit propter ieiunium.
24
¶ De colica et retentione fecis. Capitulum .VI.
25
COlica est integra[*]integra corrupt for egritudo [cf. Venice 1564] intestinalis dolorosa:
26
cum qua difficilis fit exitus eius quod egreditur per
27
naturam. ¶ Et colica quidem secundum veritatem est
28
nomen eius in quo est causa in intestinis gros〈-〉
29
sis scilicet colon et que sequuntur ipsum: et est dolor qui mul〈-〉
30
tiplicatur in eis propter frigus eorum: et propter spissitudinem
31
ipsorum: et propter frigus eorum multiplicatur super ea
32
adeps. ¶ Quod si est in intestinis gracilibus tunc no-
33
men proprium ei secundum scientiam veram est ileos. Uerum quandoque
34
est ileos in quibusdam locis colice propterea quia ve-
35
hementer est ei similis. ¶ Et cause colice: aut ca-
36
dunt proprie in colon: aut cadunt in alijs et perueniunt
37
ad ipsum secundum semitam communitatis. et cause eius que ca-
38
dunt in ipso proprie: aut sunt malitia complexionis
39
singularis calida: aut frigida aut sicca. et calida quidem
40
operatur exiccatione sua et constrictione sua reducen〈-〉
41
te nutrimentum ad epar et expellente illud ad ipsum.
42
¶ Et frigida congelatione sua aut faciendo ac〈-〉
43
cidere malitiam complexionis nociuam. et plurimum eius
44
est in terris frigidis: et conflat septemtrio. et frigus
45
quidem quandoque facit illud propterea quod restringit lacer〈-〉
46
tos ventris: et peruenit calefactio eius ad concauitatem
47
et exiccat fecem et stringit lacertum ani et expellit
48
feces: et quod cum eis est ad superiora. et sicca operatur
49
propter priuationem eius quod lubricat fecem et inuen-
50
tionem eius quod exuccat eam et exiccat ipsam. Ma〈-〉
51
litia autem complexionis humide singulis[*]singulis corrupt for singularis [cf. Venice 1564] non semper
52
est causa colice: nisi accidat ex ea accidens quod sit
53
causa colice frigida aut humida materialis. aut mali-
54
tia complexionis cum materia: aut materia calida que in-
55
flant[*]in-flant corrupt for inflammat [cf. Venice 1564] et mordicat et separat continuitatem et pertran-
56
sit terminum punctionis perueniens ad terminum co〈-〉
57
lice: aut frigida et reddit ad malitiam complexionis
58
diuerse frigide. ¶ Quod autem accidit de separatione
1
continuitatis subito quamuis sit illud cum essentia
2
colice. tamen quandoque facit ipsum accidere frigus propter
3
hoc quod generatur ab ipso ventositas in corpore in-
4
testinorum hora post horam. ¶ Et quandoque est humor
5
faciens hunc dolorem: aut illum qui propinquus est
6
ei melancolia. ¶ Et quandoque est eius euentus cum pa-
7
roxismis et apud comestionem cibi et quandoque sedat
8
ipsum vomitus rei acetose melancolie: licet sit huiusmodi vo-
9
mitus in huiusmodi dolore secundum plurimum flegmaticus: et
10
generat ipsum frigus membrorum: aut malitia digestionis
11
et cibi et fructus et olera. ¶ Aut est causa colice pro〈-〉
12
prie opilatio prohibens egestionem et humores et ventositates a
13
penetratione: et ipsi expelluntur et accidunt dolor et ex〈-〉
14
tensio maxima: et plurimum huius opilationis cum non
15
est apostema accidit postquam repletur monoculus: deinde
16
peruenit ad colon. ¶ Et hec opilatio aut est ex apostema〈-〉
17
te in intestino et plurimum eius est calidum: aut ex humore
18
flegmatico viscoso implente spacium eius et opi-
19
lat ipsum: et est illa que fit secundum plurimum: et est illa que iu〈-〉
20
uatur febre. Aut ex ventositate accidente: aut propter
21
torsionem contorquentem propter ventositatem torquentem:
22
et incisionem ligamenti: aut rupturam: aut attritio〈-〉
23
nem: expulsionem intestinorum ad partes inguinum:
24
et testiculorum: aut rupturam supra illud: aut propter
25
vermes comprimentes: aut propter fecem siccam. ¶ Et
26
hec fex sicca est: quoniam ipsa est fex ciborum siccorum:
27
aut quia manet tempore longo et siccatur: et est causa rema-
28
nentie eius debilitas expulsiue in intestinis.
29
¶ Et multotiens est hec remanentia propter potum
30
rei narcotice stupefacientis virtutes operantes
31
in fece: et cum hoc possibile est etiam vt debilitetur virtus
32
expulsiua que est in lacertis ventris: sicut accidit
33
ei qui multiplicat coitum: aut propter destructionem
34
sensus intestini: aut paruitatem effusionis colere ex〈-〉
35
pellentis lauantis: aut quoniam mesaraica exuccat ex
36
ea humiditatem plurimam: aut propter prouocationem su〈-〉
37
doris superflui: aut exercitia facientia sudare: aut
38
propter vehementiam raritatis corporis propter complexionem
39
que est in ipso: quare obedit attractioni aeris
40
continentis calidi: et propter hoc est balneatio cum aqua
41
calida ex eis que retinent naturam: aut propter aerem ex
42
calefactione: cuius consequitur vt attrahat humidita〈-〉
43
tes: et si fuerit absque raritate: aut propter raritatem
44
fistulosam: et quandoque fit propter aerem facientem necessarium ta-
45
ctum caliditatis: sicut vitrearia et ferraria et fuso〈-〉
46
ria: aut propter complexionem in ventre ipso calidam valde
47
exiccante caliditate sua: aut est causa in illa caliditate in
48
paucis dispositionibus mul itudo[*]mul itudo corrupt for multitudo colere acute effu〈-〉
49
se ad ventrem adurentis fecem cum inuenit eam pre〈-〉
50
paratam propter paruitatem suam: aut propter siccitatem substantie sue:
51
et hoc est secundum minus: sed secundum plurimum ipsa soluit na〈-〉
52
turam. ¶ Et cum accidit hec colerica in principio
53
nocet: et intestino dolorem facit vehementie into〈-〉
54
lerabilem. ¶ Et quandoque est causa illius caliditatis vehe-
55
mentia frigoris aeris exterioris quare coartat
56
caliditatem interius: et cum hoc prouocat vrinam
57
et constringit anum: quare impellit fecem ad superio〈-〉
58
ra. ¶ Aut propter complexionem siccam in intestinis et ven〈-〉
1
tre: quare exiccat fex. ¶ Aut propter tenasmon apostema-
2
tis recti: quare exiccatur fex: et existimauerunt quidam
3
quod quandoque lapidescit illud quod retentum est in intesti〈-〉
4
nis et egreditur lapis. ¶ Illa autem que est per communi-
5
tatem est sicut si accidat in epate: aut in vesica aut
6
in renibus: aut in splene apostema et communicet ei intesti-
7
num per hoc quod coartat illud apostema de substantia eius
8
et constipat ipsum et opilat illud: et sicut communicet reni-
9
bus in doloribus lapidis et debilitetur operatio eius
10
in expulsione humorum quare re ineantur in ipso et
11
accidit colica per communitatem lapidis: quamuis dolor la-
12
pidis sit ex eis que similantur dolori colice et oc-
13
cultatur nisi qui prouisionem habet. ¶ Et nos dicemus
14
differentiam inter vtrasque cum signis. ¶ Et quandoque ac〈-〉
15
cidunt colica et ileos secundum semitam accidentie egritu〈-〉
16
dinum pestilentialium aduenientium et perueniunt de
17
regione ad regionem et de homine ad hominem. Et iam
18
retulit illud quidam medicus de antiquis: et dixit quod
19
perueniebat quidam eorum ad epilepsiam et erat epile〈-〉
20
psia mortalis: et quidem ad resolutionem intestini colon
21
et mollificatione eius cum incolumitate sensus
22
eius et sperabatur cum huiusmodi euasio: et erat pluri-
23
mum eius ileos ledebatur colon secundum semitam permu-
24
tionis[*]permu-tionis corrupt for permutationis similis crisi. Inquit: et quidam medici curabant
25
eos cura mirabilis. Ipsi namque cibabant eos la-
26
ctuca et endiuia et carnibus piscium grossis et car〈-〉
27
ne omni habenti vngulam in pedibus: et omnibus illis in-
28
frigidatis: et aqua frigida et acetosis et sanabant eos
29
cum hoc: ita quod sanabant omnes taliter ne caderent
30
in epilepsiam et paralysim predictam: et sanabant quosdam
31
eorum in quibus erat inceptio epilepsie. ¶ Et quandoque
32
accidit colica habentibus tetanum: quare deficiunt in
33
expellendo fecem et humorem ab intestinis superio-
34
ribus sicut ipsi deficiunt in retinendo quod est in
35
inferioribus. ¶ Et quandoque est frigus complexionum
36
eorum causa colice. ¶ Et plurimum quidem accidit colica
37
a flegmate grosso. deinde a ventositate forti fa-
38
cta et penetrante in tunicis intestinorum et villis
39
eorum et propter separationem continuitatis eorum. Uentosi〈-〉
40
tas enim spargitur in stomaco propter amplitudinem stomaci et propter
41
caliditatem stomaci et propinquitatem membrorum
42
calidorum ad ipsum. et spargitur in intestinis su〈-〉
43
superioribus[*]susuperioribus corrupt for superioribus propter gracilitatem intestinorum superiorum et
44
retinetur in intestinis alijs propter contrarium illius ex
45
frigore eorum et constrictione ipsorum et multitudine re-
46
solutionis in ipsis et spissitudine tunicarum eorum.
47
¶ Et colica ventosa quamuis sit ex materia que sit materia
48
ventositatis: tamen non comparatur illi materiei: quoniam materia
49
sola non opilat viam secundum quod egreditur.
50
¶ Et neque facit dolorem per se: immo per illud
51
quod accidit ab ea. et flegma facit dolorem per se:
52
et opilat per se. relique autem diuisiones minus
53
illis. ¶ Et ex eis que preparant intestina ad co〈-〉
54
licam et proprie ventosam est vinum plurime
55
commixtionis: et colera[*]colera corrupt for olera et proprie cucurbita: et fru〈-〉
56
ctus recentes et proprie vua: et potus aque super
57
eos: et motus super eos: et coitus: et retentio ven〈-〉
58
tositatis volentis egredi. et aduentus vehemen-
1
is[*]vehemen-is corrupt for vehementis frigoris ad intestinum et infrigidantis ipsum et in〈-〉
2
pissantis[*]inpissantis corrupt for inspissantis illud. ¶ Et ex eis que preparant inte-
3
stina inferiora est comestio ouorum assorum et pirorum
4
et cydoniorum stipticorum et passe et sauich et milij et
5
rizi et que sunt similia illis. ¶ Et iterum retentio egestio〈-〉
6
nis volentis egredi quandoque facit cadere in ipsam.
7
Et coitus plurimus et proprie super cibum grossum.
8
¶ Et ex materia omnis colice ex humore grosso: aut ex fe-
9
cibus impletur monoculus prius secundum plurimum: dein〈-〉
10
de peruenit ad alia. et dum non euacuatur materia que est in
11
monoculo non accidit complementum sanitatis. Et
12
quandoque est colica veniens desuper. et quotienscunque
13
fit clystere: aut euaporatio retinetur materia in mono〈-〉
14
culo: quare duplicatur dolor. ¶ Et febris quidem est
15
iuuatiua in omnibus doloribus colice cuius causa est
16
ventositas grossa: aut flegma: aut malitia complexio〈-〉
17
nis frigide: et est ex rebus velocius sanantibus
18
ventosam. ¶ Et colicam[*]colicam corrupt for colica quidem multotiens permu-
19
tatur ad paralysim et sanatur per eam. et illud quando
20
expellitur materia subtilis ad extremitates et coartantur
21
ex ea lacerti. ¶ Et quandoque similiter sanantur per dolo-
22
res iuncturarum. ¶ Et quandoque permutatur ad dolorem
23
dorsi flegmatica: aut sanguinea ad quam confert
24
flobotomia: propterea quod maturant caliditas dolorosa et
25
medicine iliace materias crudas. ¶ Et quando permutatur
26
ad varietatem melancolicam et melancoliam et epilepsiam est
27
malum. et quandoque perducit ad hydropisim per illud
28
quod corrumpit de complexione epatis. ¶ Et quando inue-
29
nit colica dolores articulorum et similia non appa-
30
rent illi dolores tribus de causis: quoniam dolor for〈-〉
31
tior impeditur a debiliore: et quoniam materie sunt conuer-
32
se ad latus doloris fortis: et quoniam dolor et fames
33
et vigilie resoluunt superfluitates. ¶ Et quando prolon〈-〉
34
gatur retentio fecis inflatur venter et interficit.
35
¶ Et quando fortia fiunt membra colice: et non re-
36
cipiunt superfluitates tunc multotiens redeunt su-
37
perfluitates et infirmatur caput. ¶ Et multotiens
38
accidit colica post solutiones quibus expelli-
39
tur grossum. et multotiens subleuat curatio co〈-〉
40
lice singultum punctionis.
41
¶ De signis colice absolute. Capitulum .VII.
42
ACcidentia quidem colice vere cuius non
43
declaratur confirmatio sunt quoniam minora〈-〉
44
tur illud quod egreditur de fece. et expelli〈-〉
45
tur paroxismus egestionis. ¶ Et mino〈-〉
46
ratur appetitus immo remouetur omnino: et abhor-
47
ret habens eam vnctuosa: et dulcia: et non declinat
48
declinatione parua ad acetosa: aut acuta: aut sal-
49
sa: et est decliuis ad subuersionem et nauseam et pro〈-〉
50
prie cum recipit vnctuosum et olfacit odorem
51
vnctuosi et dulcis. ¶ Et debilitatur digestio eius val-
52
de. et inuenit omni hora punctionem. ¶ Et de-
53
clinat ad potandum aquam plurimam. et inuenit do-
54
lorem in renibus suis et in dorso suo. Deinde
55
fiunt cum ea fortia accidentia et fit ipsa fortis. et re〈-〉
56
tinetur natura et forsitan non egreditur nec etiam vento-
57
sitas penitus. ¶ Et quandoque retinetur eructuatio.
58
¶ Et fit fortis punctio. et fit quasi perforetur venter eius
1
terebello: aut quasi sit absconsa in intestinis eius
2
acus stans. et quotiens mouetur dolet. ¶ Et sit[*]sit corrupt for fit
3
fortis sitis et non sanatur habens eam licet bibat plurimum:
4
quoniam quod bibitur non penetrat ad epar propter opilationes
5
accidentes in orificijs mesaraicarum que sequuntur
6
ventrem. ¶ Et quandoque multiplicatur in quibusdam eorum
7
tremor absque causa. ¶ Et si ingenietur in extrahen〈-〉
8
do aliquid de ventre habentis colicam egrediuntur hu-
9
miditates et squibale sicut stercore ouium: et si-
10
cut stercora caprarum magne et parue: et res na-
11
tans in aqua. ¶ Et frequens fit vomitus cole〈-〉
12
ricus et flegmaticus: et appropinquat secundum plurimum
13
humore flegmatico: et deinde colerico deinde quandoque
14
euomit rem porralem et vt herugo eris. et quan-
15
doque euomit rem de genere melancolie incensam.
16
¶ Humores enim quandoque corrumpuntur: et quandoque adurun〈-〉
17
tur ex dolore et vigilijs et medicinis calidis. ¶ Et
18
vomitus quidem non fit frequens nisi propter communitatem
19
stomaci ad intestina: et propter multitudinem materiei et pe-
20
nuriam vie ad inferiora: et quoniam via colere ad in〈-〉
21
testina secundum plurimum constringitur: quare expellitur ad su〈-〉
22
periora et propter hoc rubet vrina in ipsa: et quoniam ma-
23
ior pars colere conuertitur ad renes cum non inue〈-〉
24
nit viam ad fel sustentatum propter illud quod est coram
25
eo de opilatione: et quoniam dolor rubeficat aquam: et quoniam
26
renes communicant in dolore. Et propter illud retinetur vri〈-〉
27
na etiam quandoque. ¶ Et quandoque est vrina in principio eius
28
secundum colorem aque ciceris et aque casei. ¶ Et qandoque
29
associatur ei tremor cordis maximus et indiget
30
pectus eius retentione cum manu. ¶ Et quandoque per〈-〉
31
uenit res ad sudorem frigidum et sincopim.
32
¶ De signis saluis colice. Capitulum .VIII.
33
MAgis incolumis colica est illa in qua
34
retentio non est vehemens: et est do-
35
lor mutabilis. et quandoque alleuiatur pluri-
36
mum quamuis redeat post eam. ¶ Et
37
inuenit habens eam propter exitum ventositatis et egestionis
38
et administrationem dysteriorum quietem: sicut eius
39
contraria est prauior vel difficilior colica.
40
¶ De signis malis in colica. Capitulum .IX.
41
FOrtitudo doloris. ¶ Et quod vomi-
42
tus consequitur vomitum. ¶ Et sudor fri〈-〉
43
gidus. ¶ Et frigus extremitatum propter
44
vehementiam doloris ventris: et decli〈-〉
45
nationem sanguinis et spiritus ad ipsum. ¶ Et quando preuenit ad
46
singultum quorum vnus sequitur alium: et ad
47
turbationem rationis et spasmum: et retentio-
48
nem eius quod egreditur et non ingreditur sal〈-〉
49
tem cum ingenio est mortalis. ¶ Et in extra-
50
neis signis est cum apparet in eo qui habet do〈-〉
51
lorem ventris vestigium et bothor nigrum sicut
52
faba. et vlceratur et remanet vsque ad diem secundum
53
ad plus: quoniam moritur. Et huic quidem homini
54
aduenit subeth et multitudo somni in principio
55
egritudinis sue. ¶ Et bonitas anhelitus est bo〈-〉
56
na significatio ad euadendum. quomodo ergo
57
erit eius malitia.
58
¶ De differentia que est inter colicam et lapidem renum. Capitulum .X.
1
QUandoque accidunt in lapide renum acciden〈-〉
2
tia colice predicta: quoniam colon ipsum communicat
3
renibus: quare accidit ei dolor qui est
4
ei proprius: et accidunt ei accidentia sua que
5
pertinent illi dolori. ¶ Uerum differentia inter eas quandoque
6
est ex dispositione doloris: et ex parte vicinantium proprio〈-〉
7
rum: et ex parte eius quod conuenit: et eius quod non conue〈-〉
8
nit: et ex parte eius quod egreditur: et ex parte vltimita-
9
tis accidentium: et ex parte causarum et significationum accidentium.
10
¶ Dispositio autem doloris diuersificatur in eis quanti-
11
tate et loco et tempore et motu. ¶ Quantitate vero quoniam
12
ille qui est lapidis est paruus quasi sit acus et coli-
13
cus est magnus. ¶ Loco autem quoniam colicus inci-
14
pit ab inferiore parte dextri lateris et tendit ad su〈-〉
15
periorem sinistri. ¶ Et quando confirmatur dilatatur in dex-
16
tra et in sinistra. ¶ Et secundum quosdam non incipit
17
colica a sinistra: sed illud non est verum. Et nos
18
iam experti sumus contrarium illius: et est ad anterio-
19
ra et versus pectinem decliuior quam sit ad posterio〈-〉
20
ra. et renalis incipit a superioribus et descendit
21
paulatim vsque ad locum vbi confirmatur et est decli-
22
uior ad posteriora. ¶ Tempore vero quoniam renalis fit
23
fortis in hora vacuitatis et colicus alleuiatur in
24
ea: et fit fortis cum sumitur aliquid. ¶ Et colicus
25
incipit subito et in tempore breui: et lapidosus pau-
26
latim et fortis fit in fine suo: et si est renali fit prius
27
dolor in dorso et difficultas in vrina: deinde si〈-〉
28
gna in quibus colica: et in colico sunt illa signa:
29
deinde dolor. ¶ Motu autem quoniam colicus ad partes
30
mouetur plures et renalis figitur. ¶ Ex parte autem vi〈-〉
31
cinantium propriorum: quoniam temor[*]temor corrupt for tremor multiplicatur in reni〈-〉
32
bus ambobus et non pertinent colico. ¶ Differentia
33
autem excepta ex eo quod conuenit: et non conuenit est:
34
quoniam clysteria et exitus ventositatis: et fecis alle-
35
uiant dolorem colice: et non alleuiant dolorem re-
36
num alleuiatione de qua sit curandum in pluribus
37
dispositionibus. ¶ Et lapidem frangentes medicine
38
alleuiant dolorem renum et non alleuiant dolorem
39
colice. ¶ Ex parte autem eius quod egreditur est quoniam cum
40
renali fortasse non est retentio rei que quando egre-
41
ditur est sicut stercus et squibale: et sicut stercus
42
vaccinum et natat. et quandoque est retentio omnino et ru-
43
gitus et similia. et colicus non euacuatur ex hoc. ¶ Ex
44
parte autem vltime consecutionis accidentium: est quoniam dolor
45
crurium et dorsi et termor[*]termor corrupt for tremor in renali est plus: et ca-
46
sus appetitus et vomitus consecutiuus flegmati〈-〉
47
cus. et paruitas digestionis et vehementia doloris et
48
perductio ad syncopim: et sudor frigidus et iuua〈-〉
49
mentum cum vomitu in renali sunt minus.
50
¶ Ex parte autem causarum et significationum
51
accidentium: est quoniam frequentia nauseati-
52
ue satietatis et assumptio ciborum malorum et
53
vicissitudo punctionis et rugitus et retentio fe-
54
cis sunt precedentes in colica. et vrina arenosa
55
et filosa est precedens in renali: et non est in rena〈-〉
56
li vrina subtilis: deinde filosa grossa: deinde arenosa.
57
¶ De signis distinctionis colice: et primo de
58
signis flegmatice. Capitulum .XI.
1
QUandoque siginificant colicam flegmaticam
2
antecessio causarum generatiuarum flegmatis
3
ex satietate nauseatiua. et est speciebus
4
ciborum et etas et regio et hora: et reli-
5
qua que sciuisti. ¶ Et significat ipsam exitus fleg-
6
matis in fece ante colicam et cum ea cum fit cly-
7
stere. ¶ Et frigiditas inferiorum: et grauitas sen-
8
sata: et vehementia rententionis multa: quare non
9
egreditur aliquid de fece aut humore: aut ventosita〈-〉
10
te. si autem egreditur est res inflata sicut stercus vac-
11
cinum sicut egreditur in ventosa et est leuior: et fit
12
dolor prolixus. immo in spatio longo. ¶ Et non
13
oportet vt non decipiatur aliquis per id quod
14
forte fit de siti et inflammatione et rubedine aque
15
et existimet quod egritudo sit calida. Illud namque
16
commune est omnibus.
17
¶ De signis colice ventose. Capitulum .XII.
18
ANtecessio causarum suarum notarum ex mul-
19
titudine potus aque frigide et potus
20
vini commixti et olera inflatiua et fru-
21
ctus et quod affuit cibus non digestus:
22
et rugitus et retentio fecum in intestinis: et exten〈-〉
23
sio et voluptatio vehemens quasi perforentur intestina
24
terebello: et quasi occultetur in intestino acus: et hoc
25
quandoque fit in flegmatica cum retinetur ventositas:
26
aut generat ipsam: sed est in ventosa fortius. ¶ Et
27
non sentitur in ea grauitas vehemens. ¶ Et in
28
ventosa quidem procedunt quandoque rugitus plurimi. et
29
ventositates quandoque quiescunt et non rugit tunc: et
30
non egreditur. et fortasse non accidit vt rugiat: nisi
31
cum fit vaporatio et compressio. ¶ Et quandoque figi〈-〉
32
tur dolor: et non permutatur. ¶ Et quandoque cognosci〈-〉
33
tur inflatio cum manu. et secundum plurimum iuuatur com-
34
pressione. ¶ Et quandoque iuuat vaporatio eius. et
35
quandoque non iuuat: et illud cum fuerit materia faciens
36
ventositatem siccam: tunc quotiens inuenerit calidi〈-〉
37
tatem: et non calefactionem faciet ventositatem.
38
¶ Et quandoque significat ipsam grossitudo fecis vacci-
39
ne que natat super aquam propter multitudinem eius quod
40
in ipsa est de ventositate. ¶ Et quandoque est venter
41
cum ea lenis. et quandoque est fluxus et egrediuntur
42
humores et non iuuatur eo propter retentionem ventosi〈-〉
43
tatis grosse in tunicis. ¶ Et illa in qua est per〈-〉
44
mutatio doloris est incolumior. ¶ Et illa in
45
qua est inflatio ventris sicut tympani est mala.
46
¶ De signis eius que fit ex fece. Capitulum .XIII.
47
SIgna eius que fit ex fece sunt ante-
48
cessio rerum que sunt retentio fecis
49
ante euentum doloris cum tensione:
50
et est illic grauitas valde vehemens.
51
et sentitur qua intestinum scindatur a seipso. et quan〈-〉
52
do fit tenasmon non egreditur aliquid: sed quan-
53
doque egreditur res viscosa grossa. ¶ Uerum il〈-〉
54
lam que fit ex fece colerica significatur tinctura
55
fecis et multitudo eius quod egreditur de cole〈-〉
56
ra et adustio et inflammatio et mordicatio et aduen〈-〉
57
tus quietus cum fluxu colere et exiccatio lin-
58
gue. ¶ Et feculentam factam a raritate corpo〈-〉
1
ris significat precessio paruitatis fecis et siccitas
2
corporis: et velocitas ledendi ex calore et fri-
3
gore extrinseco. ¶ Et feculentam factam a ca〈-〉
4
liditate ventris et siccitate eius inuentio inflam-
5
mationis et siccitas almirach et tenebrositas eius
6
et siccitas egestionis et eius nigredo ad rubedinem
7
quandam decliuis. ¶ Et feculentam quidem fa-
8
ctam a resolutione aeris et exercitio et sudore et
9
reliquis significat premissio paruitatis fecis fa〈-〉
10
cte a resolutione cum cursu causarum predicta〈-〉
11
rum. ¶ Et signa facte ex retentione colere effu〈-〉
12
se ad intestinum sunt grauitas et inflatio ven-
13
tris et albedo coloris egestionis et difficultas
14
egressionis eius cum dolore et tensione fecis et
15
compressione facta ex ea tantum. et quandoque
16
vicinatur ei icteritia. ¶ Et signa retentionis fa〈-〉
17
cte propter frigus epatis: aut alterius est vt
18
non sit igneitas et sit color decliuis ad viritatem[*]viritatem corrupt for viriditatem.
19
¶ Et signa facte ex melancolia acetosa sunt
20
eructuatio et nigredo egestionis et inflatio cum
21
paruitate doloris.
22
¶ De signis colice apostemose. Capitulum .XIIII.
23
SIgna autem facte ab apostemate calido sunt
24
dolor tensiuus fixus in loco vno cum
25
grauitate et pulsatione et inflammatio〈-〉
26
ne: et febris acuta et sitis vehemens
27
et rubedo in colore et inflatio in monoculo: et re〈-〉
28
tentio vrine: et est signum forte: et ledi cum flu-
29
xu. ¶ Et quandoque est iste dolor cum lenitate
30
nature. et quandoque perducit ad frigus extre-
31
mitatum cum calore vehementi in ventre: et quan〈-〉
32
doque rubet id quod ei opponitur de ventre. ¶ Et
33
si fuerit apostema colericum erunt tensio et pul〈-〉
34
satio et grauitas minus et febris et inflammatio et mor〈-〉
35
dicatio vehementius. Signa autem facte ex apo〈-〉
36
stemate frigido flegmatico: et est parum: sunt vt
37
sit dolor continuus apparens in loco vno et pro〈-〉
38
prie cum descendit aliquid ex eis que descen-
39
dunt ex ventre: et inuenitur cum manu inflatio
40
cum lenitate et est forma eius forma mollium:
41
et iam premissum est quod fecit illud ex assumptio〈-〉
42
ne generum lactis et piscium et carnium grossa〈-〉
43
rum et fructuum et olerum frigidorum et humi〈-〉
44
dorum et est sperma frigidum subtile: est enim signum
45
conueniens ad hoc et egestio est flegmatica.
46
¶ De signis facte ex torsione et ruptura. Capitulum .XV.
47
ET signa facte ex torsione sunt euentus
48
eius subito post motum laboriosum
49
aut saltum vehementem: aut casum:
50
aut percussionem: aut calcationem:
51
aut luctuationem: aut tolerantiam ponderis:
52
aut rupturam: aut ventositatem vehementem:
53
et sit dolor eius similis non incipiens: deinde
54
addens paulatim. ¶ Et significat rupturam
55
illam que fit ex ruptura.
56
¶ De signis reliquarum specierum colice le-
57
uis a frigore et calore: aut debilitate sensus: aut
58
vermibus: aut ruptura. Capitulum .XVI.
1
ET signa facte a frigore intestinorum sunt
2
paruitas sitis et apertio egestionis et
3
eius inflatio: et sensibilitas frigoris
4
in intestinis et leuitas doloris. et quan〈-〉
5
doque est sperma cum ea frigidum. ¶ Et signa
6
facte ex colera citrina sunt cause antecedentes
7
et etas et regio: et forma et tempus: et alia eorum
8
que inueuit de mordicatione vehementi et in-
9
flammatione et adustione et nocumento a cli-
10
steribus acutis et nocumento ab eo quod solu〈-〉
11
tione educit et descendere facit coleram et noce〈-〉
12
ri fame et iuuari a temperatis infrigidantibus
13
et euacuatione colere si non fuerit materia im-
14
bibita: et commotio raro. et quandoque associatur
15
ei febris et fortasse non associatur ei: et non est febris eius
16
sicut febris apostemose in magnitudine accidentium
17
et quandoque associatur ei dolor in pectore qua〈-〉
18
si punctura cultelli et non est ventositas. ¶ Et
19
signa facte ex debilitate expulsiue sunt vt iam an〈-〉
20
tecessit eam lenitas nature: et necessitas surgen-
21
di ad scellam frequenter sed paululum: et ante-
22
cessio causarum eius ex eis que debilitant vel de-
23
struunt virtutem ex calore et frigore aut assum-
24
ptione: et multotiens accidit ventri vt sit leuis:
25
aut temperatus: aut sit quantitas egestionis et qualitas
26
eius secundum cursum naturalem: sed est necessarium ad
27
hoc vt egrediatur fex vti instrumento aut suppositorio:
28
et quandoque est illud propter fistulam. ¶ Et signa eius que
29
est debilitate sensus sunt vt illud quod sumitur fa〈-〉
30
ciens declinare egestionem cum qualitate ad mor〈-〉
31
dicationem non percipiatur in ascellatione. et hoc
32
est sicut porrum et cepe et caseus et fenugrecum.
33
¶ Et iterum vt suppositoriorum acutorum non sen〈-〉
34
tiatur nocumentum cum supponuntur. et venter in〈-〉
35
flatur ex eis que sumuntur et retinentur et non dolet
36
dolore de quo sit curandum. et quandoque accidit vt sit
37
illic fistula corrumpens sensum. ¶ Et signa fa〈-〉
38
cte ex vermibus sint signa vermium et antecessio
39
exitus eorum.
40
¶ Tractatus .IIII. de cura colice et locutione in
41
ileos et rebus particularibus egritudinum in-
42
testinorum et dispositionum eorum.
43
¶ De canonibus curationis colice. Capitulum .I.
44
OPortet vt colice regimen non
45
pretermittatur: nam cum appa-
46
rent signa inceptionis eius opor〈-〉
47
tet vt interdicatur repletio et in〈-〉
48
cipiatur mundificatio eius et est
49
secundum ipsam et si fuerit post cibum
50
quem comedit expellat ipsum vomitu statim et euo〈-〉
51
mat eum eo quod retinetur de humoribus do〈-〉
52
nec mundificetur. ¶ Et vomitus quidem quan〈-〉
53
doque incidit materiam colice humidam et cole〈-〉
54
ricam. Quod si superfluat retineatur cum re-
55
tinentibus vomitum. et ex eis que bona sunt et
56
experta in hoc est vt ponatur in syrupo de men〈-〉
57
ta facto ex aqua granatorum aliquid de cymi-
58
no et sumach. ¶ Et ex eis in quibus non est con-
1
uenientia est vt festinatio sit in dando in potu so-
2
lutiuum desuper. Ipsum enim est fortasse vehementis vir〈-〉
3
tutis: et humores et squibale sunt plures. cumque conuer-
4
titur ad eos humor desuper fortasse non inuenit pene-
5
trationem et perducit regimen ad timorem maximum.
6
Et illud quod in primis mecessarium[*]mecessarium corrupt for necessarium est vt incipiat et sorbe〈-〉
7
at lenientia lubricatiua sicut ius galli vetusti quod
8
narrabo in eis que sunt post: et iam narrauimus illud in
9
areolis medicinarum singularium: deinde administretur
10
clystere lenitiuum. Quod si fuerit illic febris permutetur
11
aqua galli: et in loco eius sit aqua ordei: vt incipiant humo-
12
res et squibale desubtus descendere paulatim. Cumque sentitur
13
quod squibanle[*]squibanle corrupt for squibale et humores grossi valde iam egrediuntur: et
14
oportet vt in potu detur aliquid desuper fiat. et si possibile est
15
vt mundificatio fiat desuper cum vomitu frequenti
16
fiat. ¶ Et non sit vehementia necessitatis dandi
17
in potu desuper nisi quando sunt principium materiei stomacus
18
et intestina superiora. Et scitur quod stomacus est debilis
19
et humoris multitudo et inuenitur repletio supra vmbi〈-〉
20
licum et grauitas illic: omnia enim ista exigunt vt fiat flu〈-〉
21
xus desuper. ¶ Et similiter si accidat colica post exco〈-〉
22
riationem tunc cura facta desuper est melior: et in
23
hac specie colice est illa cuius principium est ex stomaco et supe〈-〉
24
rioribus si fuerit materia confirmata: deinde ipsa man〈-〉
25
dat ad intestinum lesum materiam post materiam: et quotiens
26
peruenit ad ipsum accidit dolor: tunc necessaria erit mun-
27
dificatio incipiens. Cum ergo bibitur solutiuum
28
aut extrahit eam et sanat ex ea: aut deponit ipsam
29
ad inferiora ad locum vnum mundificet ergo ipsam
30
clystere vnum: aut minor numerus eo qui necessarius est
31
ante illud. ¶ Et quando non oportet dare in potu medi〈-〉
32
cinam desuper est propter necessitatem manifestam: tunc non
33
oportet vt in potu sumatur desuper omnino aliquid et sit contem〈-〉
34
tus clysteri. Et illud quoniam plurimum in causa colice est humor
35
grossus viscosus egrediens et non egrediens inte-
36
gre per euacuantia. ¶ Cumque bibitur medicina desuper
37
euacuat non ab vnoquoque duorum scilicet stomaco et intestinis tantum:
38
immo ex alijs locis a quibus euacuatio omnino est necessaria: et
39
illud facit acquirere debilitatem proculdubio. Cum
40
ergo hoc fit: deinde sit necesse mundificare inte-
41
stinum exigens clysteria plurima et euacuationes frequen-
42
tes et debilitatur virtus valde: tunc oportet vt sit contentus
43
quantum possibile est clysteribus et eis que currunt
44
cursu eorum. Ipsa enim dum inueniunt in intestinis hu-
45
morem non attrahunt ex locis alijs et non euacuantur ex
46
reliquis membris plurimum. ¶ Et si iteretur clystere
47
multotiens secundum necessitatem humoris generatiui do〈-〉
48
loris non erit tantum timoris in ipso: quantum est
49
cum sit euacuatio desuper per medicinas attrahen-
50
tes ex corpore toto. ¶ Et cum clystere non educit
51
aliquid ex materia et non maturatur tunc abbreuietur et
52
clysterizetur et proprie cum clysteribus acutis. hora
53
namque eorum est post maturationem: quamuis ex clyste〈-〉
54
ribus acutis timeatur cordi et cerebro. ¶ Et mul〈-〉
55
totiens quidem fit clystere et non soluit: immo facit
56
sodam: quare oportet tunc vt adiuuetur desuper.
57
et quandoque est solutio desuper et opilatio desub〈-〉
58
tus: quare necessarium est vt restringatur quod est
1
superius cum stipticis ita vt fiat retentum vnum:
2
deinde euacuetur. ¶ Et oportet vt leniatur cly-
3
stere cum fuerit illic febris et multipliplicetur[*]multipliplicetur corrupt for multiplicetur eius
4
humiditas vt frangat salsedinem salis de quo
5
fortasse necessarium est vsque ad .ʒ.II. et .ß. ¶ Et cum
6
clystere non facit descendere aliquid tunc detur in
7
potu hierapigra cum vino aut sicca. et simili-
8
ter post assumptionem eorum que sunt sicut alkisch
9
et dactilicon. ¶ Et non oportet vt confortetur hiera eo-
10
rum cum agarico: quoniam est profundas[*]profundas corrupt for profundans stans in visceri〈-〉
11
bus. ¶ Et oportet vt non fiat clystere dum in stomaco est aliquid
12
et attrahatur crudum ad inferiora. ¶ Et oportet vt non
13
continuentur clysteria: immo interueniat inter ea spa〈-〉
14
cium. ¶ Et colerice quidem colice paroxismus vin-
15
citur cum pillulis aureis. ¶ Et quandoque accidit vt
16
medicine attrahentes ex corpore attrahant ad inte〈-〉
17
stina humores malos alios. ¶ Et quandoque at〈-〉
18
trahunt humores puros: quare aggregantur excoria〈-〉
19
tio et colica simul. et hoc est ex nocumentis mor〈-〉
20
talibus et quod deterius in potu sumitur in coli〈-〉
21
ca de solutiuis: est vt fit magne quantitatis ex qua
22
fugiat sumens et non remaneat in stomaco: immo
23
pillulas de hiera. ¶ Et omne quod est mino〈-〉
24
ris quantitatis: et magis aromatici odoris est
25
melius sumere in potu. ¶ Et oportet vt inten〈-〉
26
tio in capite fit vehemens valde ita vt non reci-
27
piat vapores eius quod retinetur in ventre: et
28
vapores medicinarum acutarum quas administrare
29
necesse est in pluribus horis in egritudinibus coli〈-〉
30
cis. Quandoque enim perducit illud ad varietatem et com〈-〉
31
mixtionem rationis et est cauendum in colica. ¶ Et
32
ex eis quorum causa generat nocumentum est vt non
33
sit possibile medico vt sciat formam dispositionis
34
egri: quare non potest tunc scire quod necessarium
35
est in curatione. et hec intentio completur cum aro-
36
maticis frigidis et cum oleis frigidis et reliquis
37
que innuimus in infrigidatione complexionis
38
capitis. ¶ Et quandoque accidit vt sit necessi-
39
tas calefaciendi intestina compar necessitati in〈-〉
40
frigidationis epatis. ¶ Quare custodiatur illud
41
cum emplastris infrigidantibus epar et similibus: et
42
custodiatur pars epatis ab emplastris ventris et in-
43
unctionibus eis calidis: et similiter est dispositio cordis
44
et conuenientior infrigidatio eius est cum succis
45
frigidis cum camphora et sandalis. ¶ Et oportet tunc vt
46
ponatur in partibus intestinorum et partibus
47
cordis et epatis aliud quod distinguat ex panno
48
aut instrumento aut similibus prohibens ne currat quod proprium
49
est vni eorum ad aliud. ¶ Et sitis multiplicatur
50
in eis et non oportet vt bibatur nisi parum: aut toleretur.
51
Cumque illud fuerit permixtum cum iulep erit ma〈-〉
52
gis iuuatiuum siti propterea quod corpus diligit rem
53
dulcem et facit ipsam penetrare.
54
¶ De cura colice frigide. Capitulum .II.
55
COlice autem frigide regimen secundum semi〈-〉
56
tam canonis est vt non incipiatur in ea a
57
stupefactione. Incipientes enim sedare
58
dolorem cum narcoticis componunt rem
1
maximam erroris. ¶ Administratio enim narco〈-〉
2
ticorum non est curatio vera in aliquo et illud ideo quoniam
3
curatio vera est incisio cause: et stupefactio est confor-
4
tatio cause et destruitur sensus per eam: et illud ideo quoniam si
5
causa est humor grossis[*]grossis corrupt for grossus fit fortior et deterior aut ipsa
6
complexio frigida fit frigidior: aut ventositas spissa fit spis〈-〉
7
sior: aut opilatio inspissans corpus intestini et non
8
resoluitur ex eo quod in ipso retentum est: fit vehemen-
9
tius inspissans: et dolor redit post diem .I. aut .II.
10
aut .III. fortior quam fuit: quare non oportet vt in ea elabo〈-〉
11
retur quantum possibile est: et dum inuenitur ab ea excu〈-〉
12
satio et deuitatio. ¶ Immo elaboraretur[*]elaboraretur corrupt for elaboretur in elon-
13
gando causam incidendo eam et resoluendo eam et dilatan〈-〉
14
do poros in quibus retinetur sua viscositate: et quod
15
plus facit hoc sunt materie subtiliatiue non vehe-
16
mentis calefactionis. Uehemens namque calefactio
17
cum in intestinis subito accidit non est securitas quod
18
sit illud quod ipsa commouet de ventositate additum
19
super illud quod ipsa resoluit de materia: immo oportet
20
vt sit quantitas eius quantitas que facit in ventosita-
21
te resolutionem fortem et in materia humida subtiliationem et
22
maturationem non resolutionem fortem. et propter
23
hoc quandoque sufficit abstinere a cibo et potu diebus
24
aliquibus. ¶ Et similiter euaporatio quandoque commouet
25
dolorem vehementem quare necessarium est tunc aut
26
dimittere euaporationem: aut multiplicare et ite〈-〉
27
rare ipsam vt resoluat illud quod primo commouit
28
de ventositate: deinde administrentur clysteria eua〈-〉
29
cuantia illud quod oportet. ¶ Oportet enim vt si fex
30
sit retenta vt non incipiatur nisi cum eo in quo est lu-
31
bricatio fecis propter mucilagines que sunt in ipso
32
et oleis et medicinis que sunt ad feces: et sunt il〈-〉
33
le que conueniunt curationi colice facte ex fece pu〈-〉
34
ra hec quando est ventosa: deinde post illud redeatur
35
ad clysteria euacuantia flegma si fuerit flegma-
36
tica aut resoluentia ventositatem et euacuantia ipsam
37
si fuerit ventosa. ¶ Et oportet vt scias quod quandoque
38
euacuatur totum quod est ex humoribus et remanet
39
res parua que est illud quod associatur parti dolo-
40
ris: et est faciens dolorem. oportet ergo ne dicatur quod
41
curatio non est iuuatiua: immo euacuetur illud etiam
42
cum clysteribus. ¶ Et quandoque est illud ventositas so〈-〉
43
la quam significat significationes ventositatis: quare
44
oportet vt administretur quod confortatiuum est mem-
45
bri et resolutiuum ventositatis cum calefactione
46
subtili. ¶ Et fortasse sufficit tunc bibere confe-
47
ctionem fortem calidam sicut tyriacam et similia. ¶ Et
48
quandoque sufficit ponere ventosas cum igne super locum
49
doloris. ¶ Et quandoque sufficit semina potare re〈-〉
50
solutiua ventositatis. Et quandoque sufficit bibe-
51
bere vinum calefactum. Et quandoque sufficiunt em〈-〉
52
plastra resolutiua et fortiora eis sunt rubifican〈-〉
53
tia facta ex synapi. Ipsa enim quandoque resoluunt et
54
quandoque attrahunt materiam ad lacertos ventris. Et
55
aqua thermarum in dolore vehementi quando cum ea
56
fit balneatio iuuat valde. Et aqua de sale ammo〈-〉
57
niaco est mirabilis in hoc absolute: et si non aliter
58
saltem bibita si toleratur eius potatio. ¶ Et simili〈-〉
1
ter tina facta ex aqua in qua decocte sunt materie
2
resolutiue subtiliatiue. ¶ Et quandoque sufficit frica〈-〉
3
tio ventris subtilis cum fricatione forti alleorum.
4
¶ Et quandoque commouet dolorem potus aque
5
frigide. est enim nocibilior res in hac egritudi〈-〉
6
ne cum pauca intentione in sedatione sitis. et pas-
7
sum durum parum est melius ea: et calidum est ma-
8
gis sedatiuum doloris: et nocibilior res istis est
9
frigus et aer frigidus quemadmodum res ma〈-〉
10
gis iuuatiua eis est aer calidus et aqua calida. Et
11
si causa fuerit frigus intestinorum et fuerit mirac gra〈-〉
12
cile festinabit habenti ipsum colica omni hora: qua-
13
re oportet vt calefiat venter eius semper. et expellatur
14
ab eo frigus cum eis que cooperiunt ex pellibus et
15
stringatur super eum ex eis. ¶ Et vnctiones ex oleis
16
calidis et embroce quas dicemus sunt in ea iuua〈-〉
17
tiue et quandoque necessarie sunt vaporationes. ¶ Et
18
quandoque necessarium est vt ponantur in oleis calidis ca-
19
storeum et euforbium. ¶ Et omnis colice frigide cu〈-〉
20
ius causa est illud quod diximus de iteratione rei ad
21
locum lesum quare accidit tunc dolor: cura est euacuatio
22
subtilis separata frequens nisi sciatur quod illic sit materia
23
plurima: tunc enim euacuatio fienda est. ¶ In ea autem que
24
est secundum semitam attractionis et generationis conueni-
25
ens est vt in potu detur cum paroxismus est dolo-
26
loris et in nocte vehementie eius aliquid sicut pil-
27
lule de aloe: et pillule de hiera: et pillule composite
28
de pulpa colloquintide et scamonea et serapino et aloe
29
sumatur in potu ex quibuscunque earum fuerit ex aureo
30
.ß. vsque ad duas tertias aurei. Ista enim cum assiduantur
31
aliquibus diebus et rectificatur cibus sanant.
32
¶ De canonibus proprijs colice ventose que est ex
33
eis que sunt inter colicam frigidam. Capitulum .III.
34
OPortet vt administrentur clysteria et
35
suppositoria et emplastra que dicemus et in〈-〉
36
terdicatur cibus omnino et si non plus sal-
37
tem duobus diebus vel tribus. Et dor-
38
miat quantum possibile est ei. ¶ Et studeat in eradi〈-〉
39
catione materiei ventositatis cum clysteribus resolu-
40
tiuis: et in calefactione membri cum eis et deforis
41
secundum modum quem diximus ante. ¶ Si autem non inue〈-〉
42
nis quod illic sit humor tunc calefac quod vis et vapora
43
quod vis. Et stude etiam in positione ventosarum
44
cum igne absque incisione. ¶ Cumque natura fue〈-〉
45
rit obediens tunc iuuetur fricando suauiter locum
46
doloris: et inungendo cum eis que sunt sicut oleum
47
sambacinum et oleum de neridem et oleum alben
48
calefacta: et vaporando cum milio et sale calefa-
49
cto secundum quantitatem quam vides conuenientiorem.
50
¶ Et experire figuram dormiendi scilicet resu〈-〉
51
pinationem et dormiendi super ventrem que ea-
52
rum sit conuenientior et magis expellens ventosi〈-〉
53
tatem. ¶ Et ex eis que bibita conferunt est vt
54
in potu detur carui et semen rute in aquis de se〈-〉
55
minibus aut in vino antiquo aut in aqua mel-
56
lis aut cum penidijs. ¶ Et quandoque datur in
57
potu filonium in hac hora et euadere facit.
58
¶ De compositione solutiuorum eius qui habent
1
colicam[*]colicam cf. Venice 1564: frigidam colicam ex ventositate aut materia flegmatica
2
de quibus fiunt clisteria. Capitulum .IIII.
3
COmpositio clisteris educentis flegma et
4
fecem. ℞. tribulorum polipodij fenugre-
5
ci cartami seuesten partes equales. tur〈-〉
6
bith pondus .ʒ.II. et pulpe colloquintide saha-
7
ne non contrite aureum .ß. ficus .X. numero. seminis li-
8
ni seminis apij anisi centauree minoris granatorum
9
kerua tritorum et violarum omnium ana .ʒ.V. et ru-
10
the ..I. foliorum caulium ..I. decoquantur in
11
aqua plurima suauiter donec redeat ad paucam
12
et fricentur manibus et colentur et sumantur ex ea circi〈-〉
13
ter .C.ʒ. et dissoluantur in ea cassiefistule .ʒ.VII. et zuc〈-〉
14
cari rubei .ʒ.VII. serapini bdellij amborum ana .ʒ.I. bau〈-〉
15
rach aureus .I. olei sisami .ʒ.V. et clisterizetur cum ea.
16
¶ Et quandoque ponitur in ea aliquid de felle tauri.
17
¶ Et clistere educens flegma. sumatur commixtio
18
illius clisteris et ponatur in ea de pulpa colloquin〈-〉
19
tide plusquam illud et sumatur granorum alkerua .ʒ.〈-〉
20
V. et aqua volubilis exprimatur et effundantur super
21
illud quod colatur ab eo clistere primum: et ponatur in
22
ipso loco cassiefistule et zuccari pondus .ʒ.XV. mellis:
23
et sit oleum eius oleum cartami et ponatur in ipso tantum
24
de opoponaco quantum est serapinum scilicet pondus .ʒ.〈-〉
25
I. et administretur. et quandoque ponitur in ea oleum de
26
kerua. ¶ Et multotiens quidem sunt contenti de-
27
coctione seminum hasce et origani et ysopi et cymini et
28
petroselini et seminis rute et polypodij et centauree et ca〈-〉
29
lamenti et aniudem: deinde addatur in ea succus cen〈-〉
30
tauree et cucumeris asinini proprie .ʒ.ß. et fit clistere cum
31
ea: aut decoquantur cum ea cucumeris asinini radices et
32
aliquid de pulpa colloquintide et dissoluatur in ea sera〈-〉
33
pini et opoponacis et bdelij omnium ana pondus .ʒ.〈-〉
34
I. et fiat cum ea clistere. ¶ Et multotiens quidem
35
decoquuntur iste medicine in oleo et cum illo oleo
36
calido fit clistere. ¶ Et multotiens quidem fit cli〈-〉
37
stere cum syrupis acetosis incisiuis. Compositio sy〈-〉
38
rupi acetosi cum quo clisterizantur habentes colicam.
39
℞. aceti kist .I. et mellis kist .I. pulpe colloquintide
40
aurei .III. et piperis vncia .I. zinziberis .℥.II. et seminis ruthe silue-
41
stris et amomi et keisim et anisi et epithimi omnium
42
ana aurei .IIII. et polypodij vncia .I. terantur illa omnia
43
et decoquantur in aceto et melle donec medientur.
44
¶ Et quandoque ponuntur in ipso aniudem et polypo-
45
dium: etiam sed nos non innuimus in huiusmodi regimen.
46
¶ Suppositorium clisteris doloris sedatiuum
47
quorundam antiquorum bonum. ℞. aloes et castorei
48
et storacis et glutinis alimbat omnium ana vncia .I. suc〈-〉
49
ci buchormariem recentis et corticis .ʒ.I.ß. reser〈-〉
50
uetur et administretur cum necessitas est ex eo quan〈-〉
51
titas fabe et ponatur in quibusdam clisteribus: et quan-
52
doque ponuntur in quibusdam hiera ad ipsum et olea
53
et clisterizatur cum eis in quibusdam clisteribus. ¶ Et
54
quandoque clisterizatur cum clisteri forti cum fex est inobe-
55
diens cum flegmatibus vehementis viscositatis vl-
56
tima in virtute et inobedientia. Quare oportet vt fiat
57
clistere cum aqua alusnem humide: de qua sumatur
58
libra .ß. cum vncia .I. et .ß. aceti et .ʒ.V. baurach. ¶ Et for〈-〉
1
fortius[*]forfortius corrupt for fortius hoc est vt sumantur grana alscebram et folia
2
almezereon et cordumeni excorticatum: et buchor〈-〉
3
marien et hartanita et cortices colloquintide et
4
eius pulpa et cucumer asininus et turbith et po〈-〉
5
lipodium et coquantur omnia in aqua secundum descri-
6
ptionem que est in simili. proijciantur super eorum de-
7
coctionem oleum de kerua et mel et fel vaccinum
8
et clysterizetur cum ea: et ponantur iste medicine
9
in oleo calido et fiat clistere cum eis. ¶ Et cum cli〈-〉
10
stere sit ex oleo cucumeris asinini quandoque extrahitur fleg-
11
ma viscosum cum mora fit super clistere horis ali-
12
quibus. Et similiter oleum de raphano et akken〈-〉
13
gi[*]akkengi corrupt for alkekengi. Et quandoque est necessarium cum vehementia est dolo〈-〉
14
ris vt ponantur in his clisteribus assa et ammonia-
15
cum et fimus columbinus cum eis que calefaciunt membrum:
16
et euforbium in quibusdam horis. ¶ Et fit clistere
17
quandoque cum kitran conquassato in aqua mellis
18
plurimarum specierum et sedatur dolor. ¶ Et succus
19
buchormarien est mirabilis valde. Et quandoque
20
necessaria sunt scamonea et euforbium et alia. Et lau〈-〉
21
dauerunt quidam medicamen nominatum diamus〈-〉
22
chum dicentes quod cum ponitur in clisteri fit eo iu-
23
uamentum. Et quandoque fit clistere ex ponde〈-〉
24
re .ʒ.II. castorei cum oleo: et iterum sumatur picis
25
quantitas .III.ʒ. super quam fundatur vini olei
26
rutacei: et butyri omnium ana sacraiati .I. et admini〈-〉
27
strentur. ¶ Et quandoque ponuntur in clisteri-
28
bus fortibus folia fici et cortex arboris eius.
29
¶ De compositione medicinarum bibita[*]bibita corrupt for bibitarum soluentium flegma.
30
de pillulis fortis iuuamenti. Capitulum .V.
31
DE illis sunt pillule que. ℞. alscebram
32
cum serapino: et iterum pillule de sera-
33
pino cum secacul: et pillule de sera-
34
pino cum harmel. et iterum sumatur
35
turbith et aloes scotrensis et pulpe colloquintide partes equa〈-〉
36
les scamonee tertia partis: conficiantur cum melle
37
dispumato et informentur ex eis pillule. Pillule bone
38
ad flegma. ℞. pulpe colloquintide dauich .I. et turbith .ʒ.I.
39
et succi cucurbite asinini dauich .ß. et castorei dauich
40
.ß. zinziberis dauich .I. et serapini pondus .II. tertiarum
41
.ʒ.I. et si fiant fortes cum scamonea erit bonum. Reliqua
42
autem solutiua sunt sicut aliskisin[*]aliskisin cf. Venice 1564: alikisin et dactilicon et
43
alichisui[*]alichisui cf. Venice 1564: alischisui et picra confortata cum pulpa colloquintide et
44
sit cum ea oleum de kerua et sicut dyacidonitem. Et
45
quando permiscetur fex et flegma simul et fuerit
46
fex plurima et multa non obediens requirit ne-
47
cessitas administrationem solutiuorum fortium de
48
quibus sunt pillule huiusmodi. ℞. euforbij et gra-
49
norum almezerion partes equales et sit dosis earum
50
.ʒ.I. Solutiuum aliud forte. ℞. cafitium .I. fimi co-
51
lumbini. et ..I. aneti et penidij et dauich aque
52
et decoquantur vsque ad medietatem et detur in
53
potu ex ea vncia .I. et est vehementis fortitudinis
54
et vehementis timoris. Et omnium citrinorum
55
lac resoluit colicam sicut alkigati et sicut alscebrem[*]alscebrem i.e. alscebram
56
et similia et nominantur grana eius grana lum-
57
borum. Et sicut species lacticiniorum super quam
58
sint aures muris similis maiorane magnorum
1
foliorum. et cum ea curatur punctura scorpionum et habet
2
lac plurimum: et iam diximus eam in medicinis singularibus.
3
¶ De suppositorijs fortibus educentibus fecem
4
plurimum cum flegmate viscoso. Capitulum .VI.
5
DE eis est vt queratur sal petrosus et sup-
6
ponatur ex eo glans .I. et oportet vt sit longi〈-〉
7
tudo eius .VII. digitorum. Et ex eis est
8
glans magna facta ex stercore muris: et
9
fiat tenta ex raphano et fit cum melle et supponatur:
10
aut glans ex melle permixto cum pulpa colloquintide. Et
11
glans ex cucumere asinino et pulpa colloquintide et felle vac〈-〉
12
cino et nitro. ¶ Et mel aut pulpa colloquintide et sarco〈-〉
13
colla cum penidijs. ¶ Et iterum mel et tereniabin et
14
pulpa colloquintide et salis naptici partes equales. Et iterum
15
res communis flegmatice et ei que fit ex fece et ventose. ℞. pul〈-〉
16
pe colloquintide castorei amborum ana quantum est nucleus oli〈-〉
17
ue et kitran coclearia .II. administretur cum aliquan〈-〉
18
tulo melle et succo buchormarien: et est forte val〈-〉
19
de quod necessarium est cum nihil valet. Et multo-
20
tiens quidem necessarium est cum nihil valet ad〈-〉
21
ministrare scamoneam et semen vrtice: immo euforbium
22
¶ De compositione clysteriorum ad ventosi〈-〉
23
tatem. Capitulum .VII.
24
CListere bonum. ℞. halasce ysopi rute
25
origani seminis ruthe seminis agnicasti granorum
26
alkerua tritorum camomille tribulorum
27
centauree aneti seminum .III. et adniuden[*]adniuden corrupt for aniuden et petro-
28
selini partes equales: decoquantur in succo granorum plu-
29
rimo donec redeat ad parum: deinde sumantur olei
30
pars .I. et succi decocti partes .II. decoquantur donec
31
remaneat oleum solum: deinde sumatur ex eo quanti-
32
tas clisteris .I. et ponantur in ipso predicta cum adi-
33
pe anatis et caprarum et aliquantulo opoponacis et
34
serapini et fiat cum eo clistere. ¶ Et si accipiatur
35
succus ipse et dissoluantur in ipso gumme predicte
36
cum adipibus suis et ponatur in ipso pondus .ʒ.V. et
37
fiat cum eo clistere erit iuuatiuum. ¶ Et intromis〈-〉
38
sio castorei et asse in clisteribus eorum est iuuatiua
39
valde. ¶ Et quandoque fit clistere ex pondere .ʒ.XX.
40
olei in quo dissolutum est pondus .ʒ.X. storacis liquide
41
et est iuuatiuum. ¶ Et quandoque fit clistere ex baurach
42
plurime resoluto in succo ruthe et sit summa eius
43
vltima vsque ad .ʒ.X. et salis vsque ad .ʒ.XV. ¶ Et
44
quandoque clisterizatur cum oleo rutaceo et oleo
45
de neriden et oleo raphanino. et oleo de kerua.
46
¶ De compositione suppositorium ad vento〈-〉
47
sam. Capitulum .VIII.
48
COnteratur rutha cum aqua mellis donec
49
fiat sicut illud de quo fiat linimen-
50
tum: et ponatur cmu[*]cmu corrupt for cum ea quantum est ipsius
51
medietas de cimino et quantum est quarta pars
52
eius de nitro et sumatur ex ea glans cuius lon-
53
gitudo sit quinque digitorum. ¶ Et iterum suppo-
54
sitorium quod fit ex oleo rutaceo cum casto-
55
reo cum melle et felle vaccino: et baurach de
56
vnoquoque quorum sit aureus .ß. ¶ Et iterum se-
57
rapinum et bdelium et baurach et colloquinti-
58
de et altea: fiat ex eis glans.
1
¶ De clystrijs[*]clystrijs corrupt for clysterijs et suppositorijs habentium fri-
2
gus intestinorum absque materia. Capitulum .IX.
3
CListeria vero eius qui habet colicam
4
ex complexione frigida sine materia et supposito-
5
ria eius sunt sicut clysteria habentium
6
colicam ventosam: et suppositoria eorum:
7
et quandoque iuuat eos alkitran solum cum fit clistere
8
causa eo pondere .ʒ.II. in oleo. ¶ Et similiter iu〈-〉
9
uat eos fimus columbinus solus: cum ex eo fit
10
clistere in succo camomille et oleo de kerua.
11
¶ De tina et balneis et embrocis. Capitulum .X.
12
TIna vehementis iuuamentis est in do〈-〉
13
loribus colice. Et proprie cum est plena aqua
14
in qua decocte sunt medicine colice. Ipsa
15
enim sua caliditate acquisita ab igne et vir-
16
tute sua acquisita a medicinis resoluit causam: et hu〈-〉
17
miditate sua cum caliditate mollificant[*]mollificant corrupt for mollificat membrum. quare
18
alleuiat carminationem cause facientis dolorem: et
19
mollificat lacertum ani. et illud est ex eis que iuuant
20
ad expulsionem retenti. ¶ Uerumtamen tina facit acci〈-〉
21
dere angustiam et sincopim propter hoc quod mollificat
22
de virtute. quanta oportet vt vtatur ea debilis secundum cautelam:
23
et sint ei proxime cum ea vtitur ea que confortant virtutem
24
de odoribus fructuum et aromatum alcardeneki et
25
pannis calidus: et ea que delectant eum in quibus quie〈-〉
26
scat et studeat vt non cooperiat aqua pectus eius et
27
cor ipsius. ¶ Et aque quidem thermarum veheme-
28
ter conferunt colice frigide: cum sedent in eis sicut
29
melius est in eis vt non approximent aquis dulci-
30
bus. ¶ Cumque aliquid vasorum impletur aquis therma-
31
rum aut aquis in quibus decocte sunt medicine co-
32
lice: et in fundo eius separantur foramina pluri-
33
ma que forsitan non sentiuntur propter suam debilita〈-〉
34
tem et resupinatur eger et eleuatur vas ab eo vsque
35
ad quantitatem stature et dimittitur ita vt distil〈-〉
36
lent ex eo super ventrem ipsius stille frequentes
37
est valde vehementis iuuamenti.
¶ Sermonis
38
de qualitate clisteriorum et instrumento eorum. Capitulum .XI.
39
MElior quidem canne clisteris figura quam
40
antiqui dixerunt est vt sit circulatio can〈-〉
41
ne eius diuersa per tertiam et duas ter-
42
tias. et sit positum inter vtrunque vela-
43
men de corpore de quo facta est canna: et sit conso〈-〉
44
lidatum cum canna consolidatione vehementi. fit er〈-〉
45
go velamen eius duarum partium diuersarum
46
vt sit decenter aptatus in parte que duarum par-
47
tium maior est. et sit in parte minore aptus. Et quando
48
decenter aptatus est super totam cannam stringatur
49
caput partis minoris cum solidatione forti: vt non
50
ingrediaturr[*]ingrediaturr corrupt for ingrediatur ipsam aer: et sit ei sub vtre in loco
51
qui non ingreditur anum meatus per quem egre〈-〉
52
diatur ventositas. Cum enim administratur clistere et
53
exprimitur cum fortitudine ventositas egreditur
54
enema et sistitur enema bene. Uentositas enim
55
est per quam redit ad exitum et facit necessitatem
56
surgendi ad scellam cum velocitate. ¶ Amplius
57
oportet vt consideres et si dolor est decliuis ad par-
58
tem dorsi clisteriza ergo resupino. ¶ Et hoc est
1
melius ei cui colica est cum communitate et rerum[*]et rerum corrupt for rerum.
2
¶ Et si est decliuis ad anteriora clisteriza eo ia〈-〉
3
cente super ventrem. ¶ Et omnino clistere quod
4
fit iacenti super ventrem magis facit peruenire
5
enema ad inuolutiones intestinorum. et quan-
6
doque fit clistere alicui iacenti super sinistrum.
7
¶ Et eleuatur quandoque ancha cum pului-
8
nari et subleuatur pes dexter ponendo ipsum
9
super pectus et deponitur sinister in plano. cum er-
10
go clisterizatus est redeat super dorsum suum: et
11
similiter omnis qui clisterizatur. Et ex hominibus est aliquis
12
qui non indiget hoc. ¶ Et ex hominibus est cui retius[*]retius corrupt for rectius
13
est vt intromittat annularem in anum suum mul-
14
totiens qui iam sit inunctus cum cerato: donec
15
dilatetur et decenter aptet in eo cannam. ¶ Et de
16
hominibus est qui non indiget hoc. ¶ Cum ergo vis
17
clisterizare fac quod tibi videtur ex hoc: deinde inunge
18
cannam et anum cum cerato et impelle ipsam in eo ta〈-〉
19
liter vt non complete retineatur ab intestinis: immo
20
non pertranseat intestinum rectum: cumque ita accidit:
21
deinde intromitte enema. cum ergo equatur canna
22
in loco suo effunde enema in vtrem. deinde ex-
23
prime ipsum vtrisque manibus tuis expressione bo〈-〉
24
na continua que non sit cum labore: nam multo-
25
tiens impellitur enema in huiusmodi vsque ad longinquum
26
vltra locum necessitatis: et rectius quidem est huiusmodi.
27
¶ Et cum fit impulsio enematis ad superiora
28
est vt tendantur capilli capitis et effundatur aqua fri〈-〉
29
gida super faciem et adiuuetur ad attrahendum ene-
30
ma ad inferiora. ¶ Et scias quod quando enema ad-
31
ministratur et non descendit non est excusatio quin
32
administrentur suppositoria vt deponant ipsum
33
cum egritudine et cum hoc non oportet vt sit impul〈-〉
34
sio enematis cum illa facilitate et non consequatur
35
enema locum necessitatis. ¶ Cumque impellis ene〈-〉
36
ma et declinat ad egrediendum non prohibeas ab
37
hoc immo reitera ipsum statim sicut est. ¶ Et oportet
38
ne eger clysterizetur donec sternutat aut tussit.
39
¶ Et scias quod enematis equalis quantitatis iu-
40
uamentum non consequitur intestina superiora. ¶ Et
41
quando est plurimum multiplicatur nocumentum eius et time〈-〉
42
tur ex nocumento ipsius: et spissum adheret et
43
efficit nocumentum plurimum: et subtile non
44
confert et est in iudicio paucitatis.
45
¶ De cura facte ab apostemate frigido. Capitulum .XII.
46
IN facta quidem ab apostemate frigido et est
47
parum valde ex curationibus bonis
48
est vt sumantur olei lauri et olei de oli-
49
uis et adipis anseris partes equales. est
50
enim mirabile. ¶ Et conferunt ei emplastra facta
51
ex abrotano et aneto et piretro et melliloto. et re〈-〉
52
liquis medicinis quibus curantur apostemata frigida ex eis que
53
sciuisti in omni loco. ¶ Et ex eis que conferunt
54
ei valde est emplastrum de abrotano factum
55
cum bitumine iudaico.
56
¶ De regimine dandi in potu oleum de ke-
57
ua[*]ke-ua corrupt for kerua in curatione colice frigide eis qui non con〈-〉
58
sueuerunt Capitulum .XIII.
1
OLeum de kerua est ex rebus magis
2
iuuatiuis eis cum mensuratur secundum ne-
3
cessitatem in hora sua et cum semini-
4
bus. ipsum enim non datur in potu
5
nisi postquam mundificatum est corpus cum eis
6
que sunt sicut pillule de serapino aut alie: et da-
7
tur in potu die primo pondus aurei .I. in die .II.
8
additur .ß. aurei. et similiter additur in omni die aureus .ß. vsque
9
ad septimum: deinde non malum est vt dimittatur
10
paulatim donec iam peruentum sit ad .II. aureos et est
11
ei vt stet apud .VII. ¶ Et quotiens effunditur su-
12
per semina misceatur cum eis vehementer cum instrumenta[*]instrumenta corrupt for instrumento
13
miscendi. ¶ Et est necessarium in omni die potationis
14
eius vt tardetur cibus per spacium quod est inter sex
15
horas vsque circiter .X. horas et vsquequo non sen〈-〉
16
tiatur in eructuatione odor eius deinde cibetur super
17
ipsum cum alesfidabegi. ¶ Et si appetit acetosi-
18
tatem tunc cum zehirbeget. Et potus eius sit aqua
19
mellis. ¶ Et oportet vt conseruet dentes suos post po〈-〉
20
tum eius ita vt fricet eos cum sale assato: deinde
21
sequantur ipsum oleum rosaceum purum cum quo fricentur.
22
¶ Cumque ab administratione eius euacuatio fit bibatur
23
post ipsum hierapigra confortata cum pulpa colloquintide
24
et similibus: aut non confortata si non est illud
25
necessarium. ¶ Et hiera quidem pigra expellit
26
nocumentum eius a capite et oculo.
27
¶ De modo medicinarum conferentium ha〈-〉
28
bentibus colicam frigidam secundum semitam dige〈-〉
29
stionis et maturationis et proprietatis non secundum
30
semitam euacuationis. Capitulum .XIIII.
31
ISte medicine sunt potationes et em〈-〉
32
plastra et vaporationes et vnctiones.
33
¶ Et melius eorum que bibuntur est
34
alleum. alleo enim inest proprietas bona in
35
sedando dolores colice frigide cum hoc quod non
36
inest ei vis faciendi sitim sicut cepe. et quandoque su〈-〉
37
mit ex eo colicus cum sentit initium colice et dimi〈-〉
38
tit cibum omnino et vltimat se in exercitio et non co〈-〉
39
medit aliquid immo dormit postquam bibit de vino
40
puro et reiterat et sanatur. ¶ Et ex ebibitis sedan〈-〉
41
tibus dolores est vt in potu dentur absinthij et cy〈-〉
42
mini partes equales aut detur in potu herba opo〈-〉
43
ponaci sola aut cum cymino. Aut sumantur anisi
44
et piperis et castorei partes equales de quibus in po〈-〉
45
tu detur .ʒ.I.ß. ¶ Aut in potu sagzenea diacymi〈-〉
46
num et tyriaca: et si non fuerit in hoc prohibitorium
47
presens. ¶ Et castoreo in colica inest operatio mirabi〈-〉
48
lis. ¶ Et ex eis que experta sunt est vt in potu de〈-〉
49
tur radicis lilij .ʒ.III. in aqua decoctionis prassij
50
aut in aqua casei et lilij ipsius hec quantitas. ¶ Et
51
iterum dentur in potu nasturtij .ʒ.V. in aqua pe〈-〉
52
nidij petrosa[*]petrosa corrupt for petrosi. et vncia .I. olei sisamini. et iterum cor〈-〉
53
ticis radicis algarab .ʒ.IIII. zinziberis .ʒ.III. et nucis dacti〈-〉
54
lorum[*]nucis dactilorum i.e. nucis et dactylorum (cf. Venice 1564) amborum ana .ʒ.VI. cum aque dulcis kist
55
terantur medicine et decoquantur in aqua do〈-〉
56
nec remaneat tertia et fiat motus eius cum ra〈-〉
57
mis ruthe et dentur in potu omni die vncie .II.
58
¶ Et sumantur etiam cortices algarab et radices
1
eius et rami rute et zinziber et decoquantur in aqua que
2
sit quadrupla eorum donec remaneat tertia et detur
3
in potu ex ea omni die pondus vnciarum .II. fiat illud tri-
4
bus diebus: et dimittatur tribus diebus. ¶ Et
5
oportet quando in potu datur aqua millis[*]millis corrupt for mellis vt sit vehemen-
6
tis decoctionis: debilis enim decoctionis facit possi-
7
dere inflationem. ¶ Et illud cui inest operatio perue-
8
niens a proprietate sua est ius alhudud et corpus
9
eius. ¶ Et iterum lumbrici terreni exiccati sunt iu〈-〉
10
uatiui secundum quod dicitur in doloribus colice. ¶ Ster-
11
cus autem adib quod fit ex ossibus que comedit: et
12
eius signum est vt sit album in quo color alius non
13
permiscetur et proprie illud quod eijcit super spinas est
14
res magis iuuatiua et datur in potu in vino aut
15
in aquas mellis aut lambitur in melle lambitio-
16
nibus postquam cum eo conficitur secundum descriptionem:
17
aut fit aromaticum cum sale et pipere aut cum ali-
18
qua specierum et si inuenitur in stercore eius os sicut est:
19
est mirabile etiam et dicitur quod eius suspensio est iuuati-
20
ua nedum potus eius. et precipiunt vt suspendatur in
21
pelle leopardi aut cerui aut lana arietis quam
22
cepit adib et euasit ab eo. et Galienus quidem testatur iuua-
23
mentum eius suspensi: et si non in alio saltem in ar-
24
gento. ¶ Et dictum est quod corpus intestini adib
25
cum exiccatur et teritur est magis vltimum iuuamen-
26
tum quam stercus eius. et illud quidem non est longin〈-〉
27
quum. ¶ Et ex eis que currunt hoc cursu sunt
28
scorpiones assati: ipsi namque vehementer valent
29
colice. et oportet vt experiatur illud super colicam veram ita
30
vt non sit experimentum eius super colicam mendo〈-〉
31
sam et est vltimum ad lapidem renum per se et in coli〈-〉
32
ca per accidens. ¶ Et ex eis que laudantur in do-
33
loribus colice et vehementia doloris est vt in
34
potu detur cornu cerui adustum: et dicunt quod
35
sedant dolorem statim.
36
¶ De emplastris colice frigide. Capitulum .XV.
37
EMplastra vero alia sunt emplastra
38
in quibus est solutio aliqua sicut emplastrum
39
factum ex pulpa colloquintide cum medulla car〈-〉
40
tami et est plurimum factum ex felle vaccino
41
et pulpa colloquintide et similibus. ¶ Et alia sunt empla-
42
stra quibus non intenditur solutio sicut emplastratio
43
ex seminibus et herbis predictis que ponuntur in cly-
44
steribus. ¶ Et fiunt ex eis emplastra ex granis
45
lauri solummodo. ¶ Descriptio emplastri. Recipe
46
cere carmet .VIII. glutinis alimbat carmet .VI. tur-
47
bith carmet .III. staphisagrie carmet .I. et .ß. pire-
48
tri sansuci baccarum lauri seminis vrtice lupinorum sic-
49
corum pulpe colloquintide omnium ana carmet
50
.I. et .ß. scamonee vnciam .I. et carmet .III. fellis vaccini
51
quantum sufficit: fiat ex eis linimentum spissum.
52
¶ Et iterum ellebori seminis vrtice absinthij omnium
53
ana pars .I. fellis tauri cere amborum ana pars .ß. adi-
54
pis anseris partes .III. liniatur ab vmbilico vsque
55
ad radicem virge et si ponatur in ipso meude-
56
neti est melius. et quandoque additur in ipso cor〈-〉
57
tex eris.
58
¶ De vaporatoniobus colice frigide. Capitulum .XVI.
1
VAporationes quidem sunt sicut milium aut
2
pannicum assatum: aut factum ex seminibus
3
et herbis predictis in capitulo clysteriorum con-
4
tritis calefactis et confectis: aut infusis
5
in oleo calefacto. ¶ Ex vnctionibus vero est
6
oleum cucumeris asinini et ex eis est oleum synapis. et ex eis
7
est quodcunque oleum vis ex oleis calidis postquam in ipso
8
ponuntur castoreum et euforbium secundum necessitatem.
9
¶ De cura colice colerice. Capitulum .XVII.
10
ET secundum veritatem oportet vt numeretur de ca-
11
pitulo punctionis. verum nos procedi-
12
mus secundum consuetudinem in ipsa: et quoniam est
13
ex summa dolorum huius intestini. et
14
quandoque quidem erratur in curatione eius maxime: et
15
administrantur subtiliatiua et calefactiua. ¶ Et
16
leuior hac est in qua est humor effusus in spa-
17
cio intestini et non est cum illa sparsione tota.
18
Quare sufficit in curatione eius equatio complexio〈-〉
19
nis et humorum et administratio ciborum frigidorum hu〈-〉
20
mectatiuorum: aut prunorum perforatorum cum acu in-
21
fusorum in iulep de quibus sumant .XX. numero.
22
¶ Et similiter soluitur materia cum eis que sunt sicut in-
23
fusio prunorum cum chrysomillis: et sicut cum aqua
24
granatorum: et sicut cum tereniabin et siracost. et si-
25
cut cum pauca scamonea cum iulep: et sicut cum
26
violis et syrupo eius et trocisci ipsius et rob eius. Et
27
quandoque sufficit laborare in ipsa vt sumatur expressio
28
carthami cum lacte fici. ¶ Aut sumatur oleum
29
de aqua ante cibum. Aut sumatur sicla decocta
30
cum oleo et almuri. et quandoque requirit necessitas vt
31
administretur clystere ex aqua volubilis cum bau〈-〉
32
rach et violis conditis oleo violaceo aut aqua ordei
33
cum oleo violaceo et baurach. ¶ Potus autem necessarius
34
est vt in ea sit illud quod est sicut hiera pigra. ipsa enim
35
est materia magis iuuatiua ei. et scamonea cum pillu〈-〉
36
lis de aloe. ¶ Et ex clysteribus clystere modi
37
huius. Recipe tribulorum .ʒ.XXX. et foliorum sicle
38
..I. et violarum .ʒ.VII. et fenugreci et carthami et
39
radices feniculi et granorum melonis contritorum
40
omnium ana .ʒ.V. et seuesten .XXX. numero et terenia-
41
bin pondus .ʒ.XXX. cassiefistule .ʒ.X decoquantur
42
omnia secundum quod conuenit in simili eius et coletur super eam
43
almuri .ʒ.XII. et zuccari rubei .ʒ.XII. et aloes aureus .I. et
44
baurach aureus .I. et administretur. ¶ Et conuenit in
45
hoc capitulo etiam dare in potu stercus adib et ponere
46
ipsum in stupefacientibus et clysteribus in hoc
47
loco: quoniam valet ad sedandum dolorem. et
48
quandoque sedat acuitatem materie facientis
49
dolorem et rectificat ipsam.
50
¶ De cura colice facte ex retentione colere. Capitulum .XVIII.
51
CUra eius est vt aperias vias colice
52
cum eis que scis de illis que innui-
53
mus in capitulo ictericie: deinde administra
54
res in quibus est lenificatio et pene-
55
tratio sicut medullam carthami cum ficubus
56
et sicut confectiones colicorum. et quandoque suffi〈-〉
57
cit in ea premissio sicle elixate et condite cum
58
oleo aque et almuri et synapis super cibum.
1
¶ De cura colice apostemose calide et frigide. Capitulum .XIX.
2
IN facta quidem ab apostemate oportet vt euacuetur
3
sanguis per flobotomiam basilice si etas et
4
dispositio et virtus et reliqua necessaria
5
consentiunt in ea aut faciunt eam ne-
6
cessariam. ¶ Et si fuerit apostema vehementis magni〈-〉
7
tudinis et peruenit ad hoc vt communicent ei renes et re〈-〉
8
tineatur vrina: oportebit vt fiat flobotomia
9
ex saphena etiam post basilicam. et incipiatur in cura-
10
tione eius in primis ab acceptis frigidis humidis:
11
sicut aqua citrolorum et mucilagine psilij: et que
12
sunt similia illis preter cucurbitam: inest enim ei proprie〈-〉
13
tas mala in egritudinibus intestinorum. ¶ Et ex
14
illis est vt sumantur seminis psilij .ʒ.IIII. et olei rosacei boni
15
vncia .I. et conquassentur cum vncijs .II. aque et bibantur vt le〈-〉
16
niatur natura: aut aqua granatorum duorum: aut aqua
17
foliorum altee: et aqua endiuie: et aqua solatri quandoque
18
ponuntur in huiusmodi siracost et cassiefistule: et bibun〈-〉
19
tur. ¶ Et cum necessaria sunt in huiusmodi dispositione
20
clysteria clysterizentur ex aqua ordei eum aliquan〈-〉
21
tulo cassiefistule et siracost. ¶ Et si in aqua ordei de〈-〉
22
cocte fuerint seuesten et viole erit magis conue〈-〉
23
niens et permisceatur cum aqua ordei aqua solatri.
24
et alkekengi erit vehementius conueniens: et nos
25
diligimus ad eam enemata cum lacte asinino
26
in quo dissoluta est cassiafistula et est oleum eius oleum
27
amigdalinum et oleum sisaminum. ¶ Et quandoque inue-
28
nis materiam colericam et acuitatem plurimam: quare in〈-〉
29
diges tunc vt soluas cum eis que sunt sicut sca-
30
monea et aloes secundum singularitatem: deinde perueni
31
ad infrigidandum et humectandum. ¶ Et cura sit secundum
32
apostema vt sit illud magis conferens et magis iuuans.
33
¶ Et quando pertransit hec infirmitas hunc locum et
34
apparet lenitas pauca: tunc necessarium est vt ponas
35
in clysteribus aquam ordei folia altee et semen lini
36
et aliquid de rubea et fenugrecum et camomilla et
37
anetum et caules: aut succos eorum aut olea eorum
38
et pone in ea triplicatum succi vue et cassiefiustu-
39
le[*]cassiefiustu-le corrupt for cassiefistule. et similiter pone in eo quod bibit ad soluendum zucca〈-〉
40
rum rubeum et pone cibum eorum aquam ciceris decoctam
41
cum ordeo excoriato et detur eis etiam in potu
42
aqua feniculi. ¶ Emplastra vero secundum horam sint
43
ex ipsis ex quibus fiunt clysteria secundum illam horam.
44
Incipe igitur in primis cum emplastris infrigidanti-
45
bus et sit in eis lenificatio quedam sicut est aqua
46
violarum: et sicut semen lini deinde declina ad lenifi-
47
catiuam plus sicut est camomilla: et humectantia
48
composita ex eis que sunt sicut oleum rosaceum cum oleo
49
camomellino et mastice et adipibus. Cum ergo
50
subleuatur paulatim ponantur in eis gumma albo-
51
tin et fenugrecum et pix. ¶ Ex curationibus vero
52
bonis facte ab apostemate frigido et est parum valde
53
est vt sumatur olei lauri pars .I. olei de oliuis pars .I.
54
et adipis anseris equaliter pars .I. est enim mirabi-
55
le: et consequenter adhibe ei emplastra facta ex abrotano
56
et aneto et squinanto et melliloto et reliquis me〈-〉
57
dicinis quibus curantur apostemata frigida de
58
illis que sciuisti in communi loco. ¶ Et ex eis
1
que valde conferunt ipsi: est emplastrum de
2
abrotano factum cum aspalto.
3
¶ De cura colice melancolice. Capitulum .XX.
4
OPortet vt euacues melancoliam cum eis que
5
sunt sicut decoctio epithimi et pillu-
6
le de azulo et similia deinde sequere cum
7
pillulis de ascebram et serapino. ¶ Et
8
si necessaria sunt clysteria ponantur in eis polypodium
9
et epithimum et sticados. ¶ Et ponatur in clysteri〈-〉
10
bus. et suppositorijs lapis lazuli contritus sicut
11
puluis: aut lapis armenus. et quandoque ponitur in eis
12
clystere corticis radicis mori. ¶ Et emplastretur
13
venter eius et euaporetur cum eis que sunt sicut
14
grana nigelle et alharmel et origanum et camo-
15
milla decocta in aceto.
16
¶ De cura colice facte ex fece. Capitulum .XXI.
17
IN facta quidem propter cibos si possibile est vt
18
euomat residuum eorum in stomaco faciat et
19
declinetur cum cibo ad lubrificatiua
20
frigida et calida: aut temperata secundum necessita-
21
tem. ¶ Et lubrificatiua frigida sunt sicut iura pin-
22
guia et proprie ius galli decrepiti qui insequatur
23
donec cadat et non remaneat in eo fortitudo:
24
deinde decoletur et incidatur et frangantur super ipsum
25
ossa eius et decoquantur in aqua plurima valde
26
cum sale et aneto et polypodio quousque dissolua〈-〉
27
tur in aqua et remaneat aqua fortis et sorbeat
28
illud. ¶ Et quandoque ponitur in ipsum oleum de carta〈-〉
29
mo: et sicut ius de spinachijs cum pullis pin-
30
guibus: et sicut ius de prunis et alia. ¶ Et hec lu〈-〉
31
brificantia aut educunt eam: aut leniunt ipsam
32
et currunt inter ipsam et corpus intestinorum et se〈-〉
33
parant inter ea et preparant fecem ad lubricita〈-〉
34
tem. ¶ Cum ergo bibitur solutiuum: aut admini〈-〉
35
stratur clystere alleuiatur exitus fecis ex eo. ¶ Et
36
administrentur clystere predicta in colica et clystere
37
ex succo sicle et violarum contritarum et almuri et sisa〈-〉
38
mino et baurach secundum quod docui ipsum. ¶ Et clystere
39
ita factum. ℞. sicle ..I. et furfuris pugillum .I. et
40
ficus .X. numero aque libras .VII. et ponatur in ipso
41
altee albe aliquid et decoquatur donec redeat ad
42
libram .I. et coletur et proijciantur super ipsam zuccari
43
rubei .ʒ.X. et baurach aureus .I. et almuri .ß. et sisamini
44
vncia .ß. et clysterizetur cum ea: et iteretur clistere ipsum
45
donec egrediantur omnes squibale: et clistere fiat si〈-〉
46
cut hoc clistere. ℞. tribulorum et polipodij et ane〈-〉
47
ti et cartami contriti omnium ana .ʒ.X. et pruna .X. nu〈-〉
48
mero et ficus .X. numero et violarum ..I. et tur〈-〉
49
bith pondus .ʒ.II. et seminis lini et seminis apij amborum ana
50
.ʒ.III. et tereniabin et tamarindorum amborum ana .ʒ.〈-〉
51
XXX. et siracost et cassiefistule amborum ana .ʒ.XII. et ra-
52
morum sicle et ramorum caulium amborum ana ..I.
53
decoquantur sicut conuenit et ponantur super de-
54
coctionem eorum colatam muri et zuccari rubei
55
amborum ana .ʒ.XV. et baurach aureus .I. et sisamini
56
aurei .X. et fiat clistere cum ea. ¶ Quod si res fue〈-〉
57
rit vehemens et cum huiusmodi clisteribus non iuua〈-〉
58
tur: administrentur clisteria fortia predicta in capitulo co-
1
lice flegmatice narrata: quoniam ipsa sunt conferentia
2
flegmatice facte ex fece plurima et ex eis est cli〈-〉
3
stere de alusnem. ¶ Ea autem que bibuntur sunt sicut
4
dactilicon et seriezen et aloscusim et dyacidoni-
5
tem. et ista non quidem administrantur nisi postquam non
6
inueniuntur composita predicte colice colerice plu-
7
rimi iuuamenti. ¶ Et ex eis que sunt inter vir〈-〉
8
tutes duas est vt sumatur zuccari rubei et penidij
9
resoluta in tanto oleo sisamino quantum ipsa sunt et
10
bibantur. et similiter decoctio ficuum cum seuesten que
11
bibatur cum triplicato. ¶ Quod si non conferunt
12
ipsa: neque que diximus de electuarijs predictis: tunc
13
non est excusatio pillularum et syruporum fortium
14
in capitulo colice flegmatice narrate ad hoc quod ipsa
15
sunt vehementis iuuamentis ad retentionem
16
vehementem flegmatis et fecis plurime. ¶ Et
17
ex bonis et fortibus in hoc est vt decoquantur
18
oleum seuesten et cassiafistula sicut facit illud necessarium
19
dispositio et coletur super aquositatem suam. et pona〈-〉
20
tur in ea hierepigre pondus .ʒ.II. cum pondere
21
.ʒ.VII. olei de kerua et bibatur in decoctione ane〈-〉
22
ti. ¶ Et iterum ille qui vtitur multa comestio〈-〉
23
ne piscium frigidorum et ouorum elixatorum et super-
24
flue vtitur eis recipiat vt suffuf rem plurimam
25
salis et bibat super ipsum aque quantitatem quam
26
potest. deinde exercitetur et commoueatur labore ali-
27
quo et fortasse soluet eum. ¶ Quod si causa fuerit
28
vehementia raritatis corporis et sudorum: aut ca〈-〉
29
liditas ventris: oportebit vt administrentur cu〈-〉
30
rationes faciles predicte in capitulo colice. ¶ Et est
31
necessarium illis et eis qui sunt ante eos vt sumant an〈-〉
32
te cibum lubricantia sicut pruna et sicla condita
33
cum oleo dulci et almuri et siracost et sorbilibus
34
et vua et ficubus: et chrysomilli: et sumant almu〈-〉
35
ri in ieiunio: aut oliuas aque in ieiunio. et mul-
36
tiplicentur in cibo suo pinguia et sorbeant ante ci〈-〉
37
bum decoctiones caulium decoctorum in carne
38
agni pinguis: aut galline pinguis. ¶ Et si ra-
39
ritas fuerit in corpore superflua inspissa ipsum
40
cum oleo rosaceo et oleo myrtino in vnguento et in
41
cerato positis. et minora a balneatione cum admi〈-〉
42
nistratione reliqui regiminis predicti et ponatur
43
balneatio eius cum aqua frigida. ¶ Et si fuerit causa
44
multitudo prouocationis vrine extrahe fecem cum eis
45
que scis: deinde multiplicetur in accipiendo ea
46
que sunt sicut dactili et passe dulces et humide: et
47
penidij et omniaa[*]omniaa corrupt for omnia que minorant vrinam et le-
48
niunt naturam.
49
¶ De cura colice frigide facte ex debilitate ex〈-〉
50
pulsiue. Capitulum .XXII.
51
IN hoc modo conferunt administra〈-〉
52
tio confortantium et tyriaca et mitri-
53
datum et theodoricon et sagzenea et
54
diamartem: et administrentur in so-
55
lutione eius quod est sicut hierapigra cum aqua
56
specierum et oleo de keua[*]keua corrupt for kerua: et oportet vt sit cibus
57
eius de cibis bonis sicut sunt alesfidabegi et al-
58
zirebegi cum carnibus leuibus et laudabilibus.
1
¶ De cura colice facte ex debilitate sensus et
2
eius ablatione. Capitulum .XXIII.
3
HUic generi confert sumere ea que sunt
4
sicut logodion et sicut allikadie[*]allikadie cf. Venice 1564: alkikadie et ty-
5
riaca et mitridatum: et ex syrupis si-
6
cut alcandidicon[*]alcandidicon cf. Venice 1564: alcadicon et almeisusen: et vinum
7
purum et ex oleis bibendo et clisterizando oleum
8
alkekengi et oleum alkerua et oleum de costo
9
proprie et alkitran in oleo et pix in oleo secundum quod
10
sciuisti in locis preteritis.
11
¶ De cura colice facte ex torsione. Capitulum .XXIIII.
12
MElior cura eius est vt sedeat in loco
13
occulto et fricetur venter eius cum ta-
14
ctu subtili equali preparante intesti-
15
na eius ad locum. Et similiter inungatur dor〈-〉
16
sam[*]dorsam corrupt for dorsum eius: et stringantur crura eius fortiter valde.
17
¶ De cura colice facte a vermibus. Capitulum .XXV.
18
OPortet vt scias illud ex sermone no〈-〉
19
stro in vermibus et curationibus eo〈-〉
20
rum. ¶ Quod si fuerit super vmbilicum
21
tunc administrentur ea que bibuntur: et
22
si fuerit apud vmbilicum et sub eo tunc fiant cli〈-〉
23
steria dicta illic
24
¶ De cura colice facte ex ruptura per narco-
25
tica. Capitulum .XXVI.
26
REgatur colica in seipsa si non remo-
27
uetur per rectificationem rupture:
28
deinde preparentur narcotica ei. iam
29
diximus in libro vniuersali qualita〈-〉
30
tem necessitatis alienationis narcoticorum.
31
¶ Quod si fortis fiat necessitas et non sit eo-
32
rum excusatio tunc conuenientius eorum est
33
filonium: et confectiones quas ego dicam in
34
antidotario: et omne narcoticum in quo recipi〈-〉
35
tur castoreum. ¶ Et ex eis sunt trocisci astare: quo〈-〉
36
rum descriptio. Recipe croci storacis liquide
37
zinziberis piperis longi seminis iusquiami albi omnium ana .ʒ.I. opij ca-
38
storei amborum ana .ʒ. quartam fiant ex eis pillule parue: et sit
39
dosis earum ex duabus tertijs .ʒ. vsque ad .ʒ.I. Medi-
40
camen bonum. ℞. radicis peonie et croci cordu〈-〉
41
meni ciperi omnium ana vncias .II. et quarta folio-
42
rum mente sicce costi myrrhe piperis longi am〈-〉
43
momi spice inde omnium ana vncias .III. seminis apij cor〈-〉
44
ticis aniuden zinziberis cassie carpobalsami omnium ana
45
vncias .IIII. opij seminis iusquiami corticis mandragore
46
omnium ana vnciam .I. mellis quantum sufficit admini〈-〉
47
stretur post sex menses. ¶ Et iterum admini-
48
strentur quedam clisteria nota temperata et po〈-〉
49
natur in eis castorei .ʒ.ß. et opij quantitas fabe
50
minus. ¶ Et quandoque ponitur opium solum
51
in oleis clisteris ad colicam: et quandoque ponun〈-〉
52
tur cum hoc serapinum et assa et oleum balsa-
53
mi et aliquid muschi. ¶ Et quandoque fit tenta
54
ex opio et castoreo dissolutis in oleo de semini-
55
bus et submergitur in oleo licinium et mittitur
56
in anum et ponitur in ea fimbria fili: et dimitti-
57
tur extra et infunditur omni hora et renouatur
58
supra ipsum medicina.
1
¶ De cibatione collyriorum. Capitulum .XXVII.
2
QUod omnes habentes colicam cibo indigeant
3
lubricatiuo lenitiuo est res in qua non
4
est dubitatio: sed et quod confortatiuo
5
aliquo egeant est res que est apud de-
6
tilitatem apparentem propter vehementiam doloris
7
et multitudinem euacuationis: et confortantia quidem sunt
8
aque carnis decocte fortiter: et vitellus oui sor-
9
bilis et medulla panis dissoluta in iure et vino.
10
¶ Quod autem dimissio cibi penitus sit iuuatiua co〈-〉
11
lice flegmatice et ventose et alijs est res currens
12
cursu canonis. ¶ Et quandoque necessarium est vt po〈-〉
13
nantur turbith et scamonea in iure eorum et in pa-
14
ne ipsorum. ¶ Et oportet vt sit panis eorum kiska-
15
rien fermentatus non azimus. ¶ Et conferunt pluribus
16
eorum aut non nocent ficus et passe et algeniem et
17
musa humida: et omnia illa cum sunt dulcia et melon
18
vehementis dulcedinis et vehementis maturi-
19
tatis. ¶ Amplius cibi apostemose et colerice sunt lu-
20
bricatiua frigida sicut aqua ordei et ius de lentibus
21
et alesfidabegi et ius de spinachijs si non retine-
22
tur inflatio spinachiorum: et quod fit de prunis et si-
23
milia. ¶ Ius autem galli decrepiti et alcanabit
24
est commune ei que fit ex fece. et frigide cum specie〈-〉
25
bus suis. ¶ Et non datur licentia in carne galli
26
decrepiti in carne autem alcamburati quidam licentiam
27
non dant propter illud quod timent de carne cuius ex〈-〉
28
tracta est virtus in elixatione de superfluitate.
29
Et quidam sicut ruffus et Galienus in libris suis: et
30
proprie in libro de tyriaca dicunt quod caro eius iu-
31
uatiua est: et si non aliter saltem bibita: et caro al〈-〉
32
hudub similiter. et acceptio almuri anabati an〈-〉
33
te cibum septem sorbitionibus est iuuatiua in omni in
34
qua non est caliditas maxima. et similiter sorbi-
35
lia iuuant eos. ¶ Amplius quod proprium est coli〈-〉
36
ce frigide est sumere almuri et allea in cibario
37
eorum et condire cibaria eorum cum porris et sale et con〈-〉
38
dire cum speciebus que sunt cinamomum et zinziber et
39
origanum et cyminum et vrtica et cartami[*]cartami corrupt for cartamus. et oportet vt
40
sumantur alesfidabegi cum spuma synapis. Et
41
sit sal eorum ex cinnamomo cum seminibus commixto
42
cum cartamo et nigella et cymino et aniso. Et
43
alienent omnia olera nisi rutam et siclam. et in men-
44
ta est inflatio etiam. ¶ Et ex potibus eorum
45
est vinum odoriferum purum et syrupus de mel〈-〉
46
le cum speciebus.
47
¶ De his que nocent colicis. Capitulum .XVIII.
48
REs que colicis nocent alie sunt cibi: et
49
alie sunt operationes. ¶ Cibi vero sunt
50
omne grossum et viscosum ex carne silue〈-〉
51
stri ita quod leporum et gazellarum et vacca〈-〉
52
rum et aliazir et pisces parui proprie: siue sint recentes si〈-〉
53
ue saliti: et omne frixum ex carnibus: et omne assatum quo-
54
cunque modo sit: et omnes ventres animalium immo omnia corpora
55
carnium nisi illa que excepimus ante. ¶ Et nocent eis
56
similia et azimus et nocent eis alsucabegi et almidra-
57
gariel[*]almidragariel cf. Venice 1564: almidragari et alkikatri et albeathia: et aluzunha[*]aluzunha cf. Venice 1564: alhuzunha mi-
58
noris est nocumenti: et similiter alhasceueneket omnes no〈-〉
1
ciue sunt et alscebebit: et genera lactis: et caseus an〈-〉
2
tiquus et recens: et omne in quo est inflatio ex ci〈-〉
3
bis: et olera omnia preter illud quod diximus de his
4
que sunt sicut sicla et ruta et menta nocet eis cum in-
5
flatione sua: et similiter eruca et altaraxacon nocet
6
eis etiam. Et sicut oliue: et omnes fructus nisi chryso〈-〉
7
milla et pruna colerice et calide et frigide: ex fece
8
calide tantum et non alij. et melon dulcis ante cibum in
9
dispositione sanitatis est non nociuus plurimis colicorum.
10
cucurbita autem proprie et cucumer et alconde et cy-
11
donia et oua caulium et oua naporum et canabir
12
et pira et poma et proprie acetosa et stiptica et
13
zarur et nabata et algobeira et lentes recentes et
14
mora alscemi et almirberis et sumach et acre-
15
sta et ribes et que fiunt ex eis et que sunt similia illis co〈-〉
16
lico non est via vtendi illis: et similiter nocent eis nuces
17
et amigdale humide valde et fabe humide: et de grana〈-〉
18
tis dulcia sunt minoris nocumenti quam acetosa.
19
Actiones vero quas ipsum oportet vitare sunt sicut reten〈-〉
20
tio ventositatis. et retentio egestionis. et somnus super
21
egestionem in ventre: et proprie siccam: immo oportet vt commoue-
22
at seipsum apud omnem diem ad euacuandum. Et scias quod
23
retentio ventositatis multotiens facit accidere colicam:
24
propterea quod subleuat eam et exprimit ipsam: ita vt ag〈-〉
25
gregetur res vna: et quod facit accidere debilitatem inte〈-〉
26
stinis. et quandoque illuc perducit ad ydropisim: et quandoque
27
generat tenebrositatem visus et vertiginem et epilepsiam: et
28
quandoque retinetur in iuncturis et facit accidere spasmus.
29
Et motus super cibum est malus eis. Et potus aque
30
frigide et vinum plurimum super cibum.
31
¶ De ileos et est similis colice cum accidit in
32
gracilibus. Capitulum .XXIX.
33
ILeos accidit ex omnibus causis ex qui〈-〉
34
bus accidit colica. et oportet vt reditio
35
fiat cum causis suis et accidentibus suis
36
et cura curatione ad illud quod dictum
37
est in ccapitulo colice. ¶ Et quandoque accidit propter pota-
38
tionem venenorum facientium ileos. ¶ Et quandoque acci〈-〉
39
dit propter vehementiam virtutis intestinorum reten〈-〉
40
tiue. quare comprehendit illud quod est in eis et reti〈-〉
41
net ipsum. ¶ Et ex eis quibus differt ab eo coli〈-〉
42
ca in iudicijs suis: est quod multotiens fit malitia
43
complexionis singularis plusquam fiat ab ea colica
44
et plurimum eius est ex complexione frigida: et proprie
45
cum accidit vt stomacus sit calidus valde: tunc enim
46
obtorquet intestinum et opilat ventositatem et fleg〈-〉
47
ma. ¶ Et quandoque est causa potus aque frigide
48
non secundum necessitatem eius: nam dolor ventosus qui ex
49
eo est: est cum casu opilationis plusquam sit dolor
50
eius cum incisione tunicarum: immo est totum nocu〈-〉
51
mentum eius ex illo. ¶ Et hoc diuersificatur ab eo
52
quod est in colica. ¶ Et apostemosus plus mul〈-〉
53
tiplicatur in eo quam colica: et est malus. ¶ Et mul〈-〉
54
tiplicatur in eo qui est ex ruptura et fece vehemen〈-〉
55
tia doloris valde. ¶ Et multotiens permutatur co〈-〉
56
lica ad ileos: et hec est res quasi facta secundum maiorem
57
partem. et cum plus accidit ileos accidit in .VII. ¶ Et
58
ipse quidem vadit de quibusdam ad quosdam
1
permutatione que fit in aere pestilentioso et de
2
terra ad terram permutatione egritudinum venien〈-〉
3
tium. ¶ Inquit Hypocrates. Cum accidit in colica a
4
qua deus tueatur nos vomitus et singultus et com-
5
mixtio rationis et spasmus tunc totum illud est si-
6
gnificatio mala. Hec namque accidentia accidunt
7
cum communitate stomaci et communitate cerebri. ¶ Inquit
8
Hypocrates Cum accidit ex distillatione vrine ileos.
9
moritur ille cuius est in .VII. nisi accidat febris et currat
10
cum ea sudor plurimus. Sed Galienus ignorauit causam
11
in hoc. ¶ Et ille qui ex eo flegmaticus est et ven〈-〉
12
tosus iuuatur cum febre etiam. ¶ Et quandoque for-
13
tis fit frequentia vomitus maligni et alcuzezet sin-
14
gultus est mortalis. ¶ Et bonitas vrine in hac
15
egritudine non est plurime significationis secundum bonitatem
16
qualiter ergo malitia eius. ¶ Et deterior ileos
17
est ille in quo expellitur stercus ad superiora et
18
nominatur fetidus. ¶ Deinde ille in quo est su-
19
dor fetidus babens[*]babens corrupt for habens fetorem stercoris. Dein-
20
de ille in quo est anhelitus fetidus: deinde ille
21
in quo est eructuatio fetida: deinde ille in quo est infe〈-〉
22
rior ventositas fetida.
¶ De signis. Capitulum .XXX.
23
SIgna ileos sunt vt sit dolor supra vm-
24
bilicum et non egrediatur aliquid omnino de〈-〉
25
subtus: et non fiat iuuamentum magnum cum
26
clysteri quemadmodum dixit Hypocrates.
27
¶ Et quandoque expellitur fex ad superiora et euomitur
28
fex et vermes et ascarides: et fetet os eius et ipsius
29
eructuatio: immo quandoque fetet totum corpous[*]corpous corrupt for corpus. et hec
30
significatio non diuersificatur. ¶ Et retentio exitus fe-
31
cis est inseparabilis ab hac egritudine. ¶ Ma-
32
gnitudo autem dispositionis vomitus stercoris inseparabi〈-〉
33
lis non magnificatur nisi cum est timor. Sed motus
34
vomitus et subuersio hic sunt plusquam in colica: quoniam
35
hoc est in intestino propinquiore stomaco quam ipsa. Et similiter
36
accidentia tristitie et angustie et tremor cordis et syn〈-〉
37
copis: et vigilie: et frigus extremitatum. Ista enim in
38
ileos sunt plusquam sint in colica. Et est fex in flegmati-
39
co: et eo qui factus est ex eo fortior quam sit in colica:
40
quoniam est in membro vehementioris altitudinis et maio〈-〉
41
ris corporis et minoris quietis super corpus. Et quandoque
42
apparet in ipso inflatio oculi plusquam in colica. ¶ Am〈-〉
43
plius signa distinctionum eius similia sunt signis di-
44
stinctionum colice: sicut signa distinctionum colice
45
sunt cum signis ileos ex loco doloris et motu eius
46
et paucitate iuuamenti eius cum clisteribus. ¶ Uerum
47
factum ex venenis significant accidentia significationum aliarum
48
ante eius fortitudinem: nam ille cuius causa est venenum
49
quandoque perducit ad debilitatem et mollificationem et
50
tremorem cordis in principio cum accidit antequam fortis fi-
51
at et magnificetur dolor eius. ¶ Et significat ipsam
52
vt non cognoscatur propter causam aliam manifestam.
53
¶ Et factum ex apostemate intestinorum sequi〈-〉
54
quitur[*]sequiquitur corrupt for sequitur durities fecis et velocitas in egestione et non
55
erit illic febris neque casus virtutis vehemens.
56
¶ De cura. Capitulum .XXXI.
57
CUra ileos appropinquat curis colice
58
verum est fortior et illud quod bibitur magis
1
iuuamentum est in eo. Et est necessarium etiam clystere in ipso:
2
nam cum bibitur desuper et consequenter adhibetur clistere ab infe〈-〉
3
rioribus est adiutorium bonum bibito. Et equale est siue
4
premittatur siue postponatur secundum necessitatem: sed quodcunque
5
eorum premittatur oportet vt ponatur aliquid debilius. ¶ Et
6
multotiens sedat dolorem eius sorbitio aque calide: aut
7
applicatio eius ad ipsum cum propinquitate resoluendo il〈-〉
8
lud quod nocet in eo. Et quibusdam videtur quod rectius est vt
9
equetur intestinum in primis cum positione inflationis eius cum
10
facilitate: deinde clysterizetur ita vt perueniat enema
11
ad locum longinquum applicatione facili. Et flobotomia
12
hic est magis necessaria: nam si fuerit apostema non erit eius
13
excusatio: et si fuerit dolor fortis ex quo timeatur
14
apostema: oportebit incipere cum ea. et ex hoc quandoque accidit se〈-〉
15
paratio malorum humorum in corpore propter retentionem eorum
16
a dolore ita vt feteat corpus. et quandoque separantur humo〈-〉
17
res mali in corpore difficilis fit exitus eorum cum fluxu
18
ventris. Et est flobotomia ex necessarijs. ¶ Et fricatio ex-
19
tremitatum etiam est ex eis que prohibent materiam dolorem
20
facientem separando eam a profundo. ¶ Et forsitan est
21
administratio lubricatiuorum declinantium ad calidita〈-〉
22
tem et mucilaginum calidarum cum oleo de kerua iu-
23
uatiua in plurimis ileos nisi in colico apostemoso et vehe-
24
mentis caliditatis. ¶ Et similiter decoctio aneti cum
25
sale: et oleo decoctis cum eo. et similiter inunctio corpo〈-〉
26
ris cum oleo calefacto. ¶ Et curetur ille qui flegma〈-〉
27
ticus est cum eis que dicta sunt in colica ex ebibitis.
28
et cum eis que sunt sicut pillule de aloe et pillu〈-〉
29
le de serapino et pillule de picra et omnia illa cum
30
oleo de kerua et clisteribus equalibus trahentibus
31
ad inferiora. ¶ Et ventosus curatur cum eis que
32
sunt sicut illa que dicta sunt illic ex ebibitis con〈-〉
33
ferentibus ad ventositatem et clisteribus vt ponatur
34
clistere adiutorium ei quod bibitur et cum ventosis plu〈-〉
35
ribus positis in superioribus ventris. ¶ Et quandoque
36
necessarium est vt incidatur illud quod est coram dolore. et
37
quandoque trahitur materia ad mirach. ¶ Et complexionalis et
38
purus curantur cum eis que scis de permuratione
39
complexionis et euacuatione humoris secundum quod dictum est in ca〈-〉
40
pitulo colice materialis. ¶ Et apostemosus calidus cum
41
eis que sunt sicut ea que descripsimus in colica.
42
¶ Et apostemosus frigidus curatur cum eis que
43
sunt sicut illa que dicta sunt in colica. et conuenien〈-〉
44
tius illorum est potus olei de kerua in aqua de
45
radicibus et aqua cassiefistule et relique curatio〈-〉
46
nes note. ¶ Et iterum aneti et baccarum lauri et
47
seminis lini: et fenugreci. et seminis altee et seminis maru. omnium
48
ana aureus .I. radicum trium omnium ana aurei .VII. et fi-
49
cus .V. et seuesten .X. decoquantur et dentur in potu cum
50
oleo de kerua et amigdalarum amararum. ¶ Et
51
colericus curatur cum eis que sunt sicut illa qui-
52
bus curantur relique que residua sunt de colica.
53
¶ Et ille qui fit ex torsione curatur cum eis que dicta
54
sunt in colica. Et qui fit ex ruptura etiam curatur cum
55
positione exiccatiui ad expellendum illud quod est in
56
ruptura et opilatione eius. ¶ Et ille qui est ex
57
opilatione forti intestinorum curatur cum lubrifica〈-〉
58
tiuis pinguibus et iuribus galinarum pinguium et pullorum
1
et arietum quorum iura pinguia sumantur alesfida-
2
begi zirebegi. Et proprie quando ponuntur in eis ane-
3
tum et radices porri nabati et oleum amigdali〈-〉
4
num. et administretur post illud clystere humidum
5
lene subtilis caliditatis. ¶ Et factus ex fece cu-
6
ratur in primis cum clysteri leni: deinde gradatim
7
peruenitur ad forte et succedit illi potus solutiuorum
8
propriorum feci vt deponatur illud quod remansit. Et
9
in venenosi curatione incipiatur a vomitu sicut
10
cum aqua calida et oleo sisamino. Et quandoque
11
est necessarium vt ponatur in eo quod in potu datur virtus
12
turbith: aut semen raphani. et post illud detur in po-
13
tu tyriaca magna et albezar et que sunt similia il〈-〉
14
lis et ponatur potus aque zuccari et cibus ipsius
15
iura pinguia. et continuatur super eos vomitus et
16
non recipiunt cibum et sumant in potu medicamen
17
predictum in huiusmodi dispositione colice. Et quan-
18
doque retinet in eis et stare facit cibum in ventri〈-〉
19
bus eorum vt sumant panem infusum in aqua calida
20
feruente. ¶ Et eius qui accidit ex cibis ponti〈-〉
21
cis et stipticis et viscosis cura propinqua est cure
22
sui relatiuis ex colica nisi quia magis iuuatiua in
23
eo sunt ea que bibuntur et sorbentur.
¶ De
24
tarditate ascellationis et velocitate eius. Capitulum .XXXII.
25
ILlud pendet: aut a cibo vt sit stipti-
26
cus: aut ponticus grossus: aut visco〈-〉
27
sus: aut sit lenis viscosus. Aut ex vir〈-〉
28
tute. Nam si virtus expulsiua fuerit for〈-〉
29
tis expellet: et si fuerit debilis non expellet. et vir〈-〉
30
tus lacertorum ventris si fuerit fortis mundificabit:
31
et si non est fortis non mundificat et retinet. et virtus
32
sensibilis intestinorum si est fortis indicat ascel〈-〉
33
lationem: et si non est fortis non indicat: et virtus
34
complexionis. nam frigida et calida ambe retinent et tu co〈-〉
35
gnoscis regimen secundum cognitionem tuam cause.
36
¶ De multitudine stercoris et paucitate eius.
37
Capitulum .XXXIII.
38
ISta duo pendent ex
39
cibo qualitatiue et quantitatiue et ex dispositio〈-〉
40
ne eius quod expellitur ad epar. cibi namque
41
plurimi humidi super quem bibitur: egestio plu-
42
rima est: et eius contrarij egestio pauca: et quando colera
43
magnifice expellitur ad epar minoratur ege-
44
stio: et quando non expellitur multiplicatur. ¶ Et tu
45
cognoscis ex eis que preterita sunt resistentiam
46
duarum specierum eius secundum tuam cognitionem cause.
47
¶ Tractatus quintus.
48
¶ De vermibus. Capitulum .I.
49
CUm euadit materia et vestitur complexio-
50
ne necessaria est rectificatio quam to-
51
lerant figure et forme: et non prohibetur
52
eius preparatio in complemento naturali
53
que pertinet ei ex factore potente: et
54
propter hoc creati sunt vermes et mu〈-〉
55
sce et que cursu eorum currunt ex materijs putridis humi〈-〉
56
dis: quoniam ille materie cum rectificatur illud quod tolerant vt
57
suscipiant de forma est animal vermiculare: aut musca-
58
le. Nam illud melius est quam vt ipse remaneant secundum pu〈-〉
59
trefactionem puram. Et est cum hoc quod ipsa saliunt super
1
putrefactiones separatas in mundo et cibatur eis
2
propter communitatem et assumunt eas ab habitationibus hominum
3
et ab aere continente eos. ¶ Et vermes quidem ventris
4
sunt huius generis. et non est eorum generatio ex omni humore:
5
ipsi enim non generantur a colera rubea neque nigra: quoniam vna
6
earum est vehementis caliditatis: quare non generatur ex
7
ea vermis humidus: immo est contraria complexioni eius: et
8
altera est frigida et sicca longinqua a proportionalitate
9
animalis. ¶ Sanguini vero custodia est attributa
10
et membra vehementer indigent eo et est proportio-
11
nalis carni hominis et ossibus eius non vermi: et non est
12
etiam ex eis que effunduntur ad intestina et remanent
13
in eis et generatur ex eis vermis. neque etiam forma ver〈-〉
14
mis et color eius significat quod ipsa fit ex materia sanguinea:
15
immo materia vermium est flegma quando calefit et putre-
16
fit et multiplicatur in intestinis et remanet in eis.
17
¶ Et tu quidem scis res multitudinis generationis
18
flegmati scilicet ex satietate nauseatiua et comestis:
19
et debilitate digestionis propter quamcunque causam fuerit
20
scilicet ex complexione membrorum frigida. ¶ Et ex eis que
21
generant ipsum sunt cibi leues viscosi: sicut triticum
22
et faseoli et fabe et ex receptione pulueris et fa-
23
rine: et comestione carnis crude: et lactis et ole〈-〉
24
rum et fructuum humidorum: et ablutione cum aqua
25
calida post cibum. et similiter balneatio post come〈-〉
26
stionem: et coitus per repletionem.
27
¶ De speciebus vermium que sunt tres. Capitulum .II.
28
LOngi et lati rotundi: et lati sunt asca-
29
rides et parui. ¶ Et non diuersificatur eo〈-〉
30
rum generatio nisi secundum diuersitatem eius ex
31
quo generantur et diuersitatem illius in quo ge-
32
nerantur. Diuersitas autem eius ex quo generantur: est
33
quoniam quidam eorum generantur ab humiditate super quam do〈-〉
34
minantur diuisio et separatio ex parte attractionis
35
epatis et ex parte vehementie putrefactionis. et quidam
36
generantur ab humiditate quam separauit et minorauit
37
et paruam fecit attractio epatis continua et putre-
38
factio et multitudo conturbationis fecis. ¶ Et
39
cum generantur adiuuat ad hoc vt ipsi remaneant parui
40
quod fex extrahit eos antequam magnificentur propter vicini-
41
tatem eorum ad exitum strictum: et quidam generantur ab hu〈-〉
42
miditate inter duas humiditates media. ¶ Et il-
43
li qui sunt ex humiditate in intestinis superioribus sunt
44
propter humiditatem dictam in primis. et qui sunt ex hu〈-〉
45
miditate in intestino recto sunt propter humiditatem
46
dictam secundo. et qui sunt in monoculo et intestino co-
47
lon sunt propter humiditatem dictam in tertio. ¶ Et lon-
48
gi sunt propter primam. et quandoque perueniunt ad summam que
49
est vltra cubitum. ¶ Et rotundi et lati sunt propter ter〈-〉
50
tiam quamuis generetur etiam in intestinis superioribus et pro〈-〉
51
prie grossi et maximi eorum: et fortasse non generantur
52
nisi in colon et monoculo: deinde sparguntur ex
53
latere ad stomacum et ex latere ad anum. ¶ Et parui
54
sunt propter secundam. et isti lati et rotundi sunt quasi
55
generentur ex ipsis viscositatibus fixis in superficie inte-
56
stini quas comprehendit panniculus mucosus velans
57
eas quasi ipsi generentur ex eo et in ipso putrefiant.
58
¶ Et de eis minus nociui sunt parui: quoniam sunt
1
parui: et quoniam sunt elongati a principijs: et quoniam sunt
2
apti ad expellendum cum fece forti spissa: verum ipsi
3
si magnificantur et accidat eis vt remaneat spacio
4
aliquantulo: et magnificantur in eo tunc sunt dete〈-〉
5
riores omnibus: quoniam ipsi sunt ex deteriori materia de-
6
inde longi. nam ipsi non sunt in malitia latorum: quoniam
7
materia eorum scilicet latorum est vehementioris putrefactio〈-〉
8
nis: et lati et parui plurimi exitus sunt ex ano propter
9
vicinitatem ani et debilitatem: quare non possunt figi in
10
intestino fixione longorum. et sicut longi sunt vehe〈-〉
11
mentioris fictionis sic parui sunt vehementioris
12
expulsionis. ¶ Et cum habentibus vermes adest febris
13
accidentia sunt fortiora et maligna: quoniam febris consu〈-〉
14
mit cibum eorum: quare mouentur ad querendum ipsum et fi〈-〉
15
guntur in intestinis. et quoniam febris nocet eis in substan〈-〉
16
tia ipsorum et affligit eos. Et quandoque febris addit in materia
17
eorum putrefactionem et acuitatem et afflictionem. et
18
quoniam colera cum effunditur ad eos in febre ledit eos.
19
cum ergo inuoluuntur in intestinis et mordicant ea no〈-〉
20
cent vehementer. Et iam retulerunt quidam quod vi-
21
derunt eos perforasse ventrem et exiuisse ex eo et il-
22
lud apud me maximum est. Et propter hoc eleuantur
23
ex eis vapores mali ad cerebrum et nocent ei. Et
24
quandoque est retentio eorum in intestinis et quod ipsi faciunt
25
accidere putrefactionem causam febris et non est eorum dispositio
26
in hoc quod per ipsos sit iuuamentum in mundificatione
27
intestinorum iuuamentum quod sit per vermes et similia eo〈-〉
28
rum in mundificatione putrefactionis mundi: quoniam in
29
intestinis est mundatorium expulsum ex natura: et quoniam
30
proportio eius quod generatur ex istis putrefactionibus
31
in intestinis superfluentibus ab expulsione nature
32
maior est proportione vermium et similium ad aerem
33
mundi et terram eius. ¶ Et quoniam ex istis generan〈-〉
34
tur nocumenta aliorum quorum operationes sunt ex pro〈-〉
35
portione eorum indigentium cibo: et ex contrarieta-
36
te motus eorum: et ex hoc quod faciunt accidere co-
37
licam: et ex contrarietate qualitatis super quam figi〈-〉
38
tur complexio corporis et alijs. ¶ Et quandoque gene〈-〉
39
rantur propter vermes et serpentes epilepsia et coli〈-〉
40
ea. ¶ Et quandoque generatur fames canina pro-
41
pterea quia vehementer rapiunt cibum. ¶ Et quan-
42
doque generant bolismum et casum virtutis oris sto〈-〉
43
maci propter eleuationem suam ad ipsum: et quia infri〈-〉
44
gidant ipsum. ¶ Et quandoque sequitur vtrasque dispo〈-〉
45
sitiones tremor cordis maximus. ¶ Et pluri〈-〉
46
mum generantur in etate infantie et pubertatis: et
47
in fine adolescentie. ¶ Et ascarides secundum plurimum
48
generantur in eis qui separantur ab etate infan-
49
tie. ¶ Sed rotundorum plurimum est in infantibus:
50
deinde in adolescentibus: et minoratur in senibus
51
cum tamen illud totum sit. ¶ Et ipsi quidem ge-
52
nerantur in autumno plurimum quam in reliquis tem-
53
poribus propter premissionem assumptionis fructuum
54
et similium et putrefactionem. ¶ Et ipsi commouen〈-〉
55
tur in sero et plurimum in hora somni. ¶ Et la〈-〉
56
bor quidem et exercitium vehemens quandoque so〈-〉
57
lutione educit vermes. ¶ Et cum egrediuntur ver〈-〉
58
mes habentium febres acutas viui non sunt ve〈-〉
1
hementis malitie: nam significant sanitatem vir〈-〉
2
tutis et potentiam expulsionis et proprie post decli〈-〉
3
nationem: et si egrediuntur mortui sunt signum ma〈-〉
4
lum. ¶ Et ad summum eorum exitus in febribus cum
5
egestione non est significatio bona: et proprie an-
6
te declinationem: verum in dispositione febris
7
est melior: verum eorum exitus non in dispositione febris
8
cum in eis est sanguis est malus indicat nocu-
9
mentum in corpore et in intestinis. ¶ Sed eorum
10
exitus cum vomitu significat humores malos
11
in stomaco.
¶ De signis. Capitulum .III.
12
SIgna quidem communia sunt cursus saliue
13
et humiditas labiorum in nocte et eorum
14
exiccatio in die: propterea quod caliditas
15
expanditur in die et coartatur in nocte:
16
cum ergo spargitur caliditas attrahitur humiditas
17
cum ea: quare vermes incurrunt famem et attrahunt a
18
stomaco: quare exiccatur superficies continua ei ex
19
superficie oris et labij: et adiuuat eum ad exic-
20
candum labium aer exterior: quare laborat infir-
21
mus in humectando labium suum cum lingua sua.
22
¶ Et quandoque accidit habentibus vermes ri-
23
xa et horribilitas locutionis et quasi ipse sit in for-
24
ma irati malorum morum. ¶ Et quandoque perdu〈-〉
25
cunt ad alienationem propter illud quod eleuatur de
26
vaporibus malis. et accidunt eis accidentia karabi〈-〉
27
tus. nisi quod non colligunt pilos: et non patiuntur so-
28
dam et non patiuntur tinnitum auris. ¶ Et accidit
29
eis stridor dentium et proprie in nocte. et sunt in
30
pluribus horis quasi masticent aliquid: et quasi appetunt
31
extrahere linguam. ¶ Et accidunt eis saltus in somno
32
et tremor et clamor in ipso et agitatio forme et
33
ira aduersus illum qui euigilat eos. et accidunt eis
34
super cibum nausea et tristitia. et intersecatur vox eo-
35
rum. et debilitatur pulsus ipsorum. et apud come-
36
stionem est quasi prostratus: et est eorum egestio vt plurimum
37
dura. ¶ Casus autem appetitus et eius vehemen-
38
tia est secundum quod diximus in capitulo causarum. ¶ Et quandoque acci〈-〉
39
dit eis sitis cum qua non satiantur. ¶ Et similiter
40
quandoque accidunt eis egritudines quas diximus illic.
41
¶ Et quandoque fortes fiunt dolor et egritudo cadunt:
42
aut spasmantur aut torquentur ac si essent epile-
43
leptici. ¶ Et quandoque accidit eis in huiusmodi hora vt
44
euomant eos et diuersificantur colores eorum et co〈-〉
45
lor oculorum ipsorum. et quandoque remouentur co〈-〉
46
lor facierum eorum et oculorum ipsorum: et quandoque redit.
47
Et quandoque inflantur: aut tumescunt: aut tenduntur ven-
48
tres eorum: sicut hydropicorum: et quasi non sunt ventres
49
eorum nisi hydropicorum. ¶ Et quandoque apostemantur testicu〈-〉
50
li eorum et emittunt sudorem frigidum cum fetore vehemen〈-〉
51
ti. ¶ De signis autem distinctionis eorum quedam sunt
52
communis distinctionis. et est exitus illius speciei ex egressione.
53
Deinde longos significant commotio oris stomaci et mor-
54
dicatio ipsius cum punctione eius quod sequitur ipsum: et diffi〈-〉
55
cultas transglutiendi: et casus appetitus secundum plurimum: et
56
nocumentum ex cibo. Et lubricitas. Et quandoque no-
57
cent pulmoni et cordi per vicinitatem suam. ¶ Et
58
quandoque accidunt tussis sicca. et tremor cordis. et
1
diuersitas pulsus: et sunt somnus: et excitatio
2
non secundum ordinem. Et est pigritia. ¶ Et accidunt
3
pruritus: et intuitus: et palpitatio: et apertio ocu〈-〉
4
li. immo declinat ad clausionem oculi: et accidit ocu-
5
lis eorum vt rubeant quandoque: deinde alia vice obfu-
6
scentur. et quandoque tenduntur ventres eorum: et fiunt sicut
7
hydropici. et quandoque accidit fluxus ventris. ¶ Cum
8
latis autem et rotundis appetitus secundum plurimum multipli〈-〉
9
catur: quoniam secundum plurimum elongatur a stomaco: quare non no〈-〉
10
cent in eo et rapiunt cibum et mouentur in tempore famis
11
motu nocente debilitante virtutem et mollifican〈-〉
12
te incidente in eo quod sequitur vmbilicus. ¶ Par〈-〉
13
uos autem significat pruritus ani et inseparabilitas com-
14
motionis apud ipsum. ¶ Et quandoque adeo fit fortis
15
donec accidit syncopis. et inuenit habens eos cum
16
aggregantur in intestino suo grauitatem sub hypo〈-〉
17
condrijs suis et ex dorso. ¶ Et eis que conferunt
18
istis hominibus et vt sorbeant aliquid aceti in tempore somni
19
¶ De cura. Capitulum .IIII.
20
INtentio que attenditur in curationibus
21
vermium est vt prohibeantur a materia generante
22
eos ex comestis predictis: et vt mundi〈-〉
23
ficetur flegma aggregatum in intesti-
24
nis ex quo generantur: et vt interficiantur cum medi-
25
cinis que sunt venena in comparatione: et sunt ama〈-〉
26
ri saporis: de quibus quedam sunt calide: et quedam
27
frigide quas dicemus: et medicine que operantur
28
cum proprietate: deinde fluxu ventris educantur
29
post interfectionem cum non expellit eos natu-
30
ra per se. Non enim oportet vt prolongetur eorum statio in ven〈-〉
31
tre post mortem et exiccationem et inferat vapor eo〈-〉
32
rum nocumentum venenosum. ¶ Et medicine
33
quidem calide ad gradum peruenientes tertium sint con〈-〉
34
uenientiores in regimine eorum hora omni nisi illic
35
sit febris aut apostema: amari enim calidi complexio contraria est eis cum
36
caliditate et est contraria cum qualitate illis et que ipsi
37
magis diligunt sunt vnctuosum et dulce. ¶ Et
38
inuenitur ex ebibitis: et enematibus que aggre-
39
gant proprietates tres. ¶ Suppositoria vero me〈-〉
40
lius est vt ipsa extrahant quam vt ipsa interficiant: nisi
41
quod in recto est ex paruis vermibus. ¶ Quandoque enim
42
fiunt ex genere vnctuosi dulcis vt trahatur ab ipsa
43
vermis propterea quia diligunt ea: et egrediuntur cum
44
eis que extrahuntur. ¶ Et melius quidem curantur cum
45
ebibitis hora vacuitatis ventris. Et cum mit-
46
tuntur venena interficientia eos in lacte et in fa〈-〉
47
uum mellis et similibus sunt ipsi ad sumendum ex eo
48
diligentes magis: et est illud magis interficiens
49
eos. ¶ Et quandoque sumit in potu habens vermes si-
50
cut lac duobus diebus: deinde potat in die ter〈-〉
51
tio in lacte medicinam interficientem eos. Et quandoque
52
sugit ante eam fauum mellis: cumque inuenit odo〈-〉
53
rem eius peruenit ad sugendum illud quod deponitur
54
ad ipsum et quando sotiantur illud iste medicine sunt ma-
55
gis interficientes eos. ¶ Et quando tu administras
56
medicinas venenosas interficientes tunc melius
57
est vt linias stomacum cum stipticis et proprie in qui-
58
bus est virtus interfectiua vermium sicut sumach
1
et hypoquistidos et acatia dissoluta in vino.
2
¶ Et similiter capparis et anetum in vino. ¶ Et si non
3
tolerant stipticitatem horum tunc lutum sigillatum su〈-〉
4
mitur in vino. ¶ Et cum bibuntur medicine fa〈-〉
5
cientes ad vermes: tunc oportebit vt stringan-
6
tur nares vehementer et multiplicetur extractio
7
anhelitus et intromissio eius quantum possibile est:
8
nam rectius est vt non permisceatur cum anhelitu
9
aliquid de odore earum. ¶ Et de curatione con-
10
tinua cum curatione vermium est rectificatio appe〈-〉
11
titus cum cadit. ¶ Et quandoque inuenitur in emplastris:
12
et eis que bibuntur quod aggregat ad confortationem
13
appetitus et interfectionem et extractionem eorum
14
sicut aloes cum absinthio ebibitis pillulis factis
15
ex eis: et epithimate facto ex eis: et similiter cum ro-
16
bub acetosis. ¶ Et quandoque aggregatur cum vermi〈-〉
17
bus fluxus ventris. quare necessarium est vt interfi〈-〉
18
ciantur tantum: motus namque extrahit eos. ¶ Et quandoque
19
exigit dispositio vt interficiantur cum stipticis ama〈-〉
20
ris vt aggregentur mors eorum et retentio nature scilicet quando
21
aggregantur vermes et fluxus ventris et timetur
22
casus appetitus. ¶ Et emplastrentur cum emplastris
23
stipticis in quibus est interfectio aliqua vermium:
24
et non deijciunt virtutem. deinde ipsi egrediuntur
25
post illud: aut per expulsionem nature aut per me-
26
dicinam aut suppositoria. ¶ Et quandoque sunt cum eis
27
apostemata in visceribus et est necessarium regimen subti-
28
le. ¶ Et medicine que interficiunt ascarides
29
fortiores sunt eis que interficiunt longos. ¶ Et
30
ille que interficiunt ascarides et rotundos inter-
31
ficiunt etiam longos: et causa in hoc est quod ascarides sunt
32
remotiores ab eis que bibuntur: et sunt magis
33
submersi in humiditatibus conuenientibus eis.
34
¶ Et quandoque sunt in cisti. et quoniam ipsi generati sunt a
35
materia grossa et grossiore et spissiore et propinquiore
36
ad complexionem calidam et magis simili ei quod est venenum
37
quare non patitur a suo simili: dum non superfluat
38
¶ De medicinis calidis interficientibus ver〈-〉
39
mes: et proprie longos. Capitulum .V.
40
SIngulares quidem sunt sicut prassium et
41
cordumeni de quibus sumatur aureus .I. et
42
sceha: et lupini amari: et cassia: et cala〈-〉
43
mentum et succus eius. et grana alde-
44
mest. et costus amarus: et epithimum: et cartamum:
45
et menta: et cambil: et ciminum: et camepiteos: et cen〈-〉
46
taurea: et pulegium: et alleum proprie. et quandoque interficit
47
ascarides semen feniculi: et mirtus et origanum: et
48
faufel et absinthium: et semen caulium: et cortices al〈-〉
49
garab: et radix enule exiccata de qua bibatur vncia .I. et
50
ciminum assatum: et abrotanum et anisum: et semen apij: et
51
nasturtium forte est in capitulo suo: et nigella: et semen atriplicis
52
solutione educit eos cum mortificatione: et similiter volubilis
53
et polipodium. ¶ Et melius quo educitur fluxu ventris post
54
mortificationem est aloes. ¶ Et quando homo bibit de oleo po〈-〉
55
tionem et superfluit quantitatem que possibilis est in bibendo ipsum
56
interficit eos et extrahit ipsos: et proprie oleum omphacinum
57
et ipsum interficit latos etiam: et interficit propter suam amari〈-〉
58
tudinem et extrahit propter viscositatem sui. quod si non fue〈-〉
1
rit possibile bibere ipsum vice vna bibat ipsum
2
vtendo potu post potum sumendo ex eo coclea-
3
ria duo. et similiter grana nil interficiunt serpentes
4
extrahendo eos. et quandoque conferunt in latis. ¶ De
5
compositis vero que interficiunt eos sunt que sunt sicut
6
tyriaca magna et ille que aggregant interfectio〈-〉
7
nem et extractionem sunt sicut hierapigra. ¶ Et sicut si
8
sumatur sceha et absinthium amborum ana .ʒ.I. et
9
quarta: et salis indi dauich .I. et sumatur in potu.
10
¶ Et quandoque interficit eos potare ciminum et nitrum
11
mediatim et fenugreci pondus .II. aureorum. ¶ Et iterum ni〈-〉
12
tri piperis cordumenis partes equales: et dosis
13
eius sit vsque ad .ʒ.I. et .ß. Et piper et grana lauri
14
et ciminum indum mastix conficiantur cum melle et
15
sit dosis eius in mane coclearium .I. et in hora dor〈-〉
16
miendi tantundem. ¶ Aut enule et sceha et pipe-
17
ris et sirasi[*]sirasi i.e. sirasif(?) partes equales: sumantur in potu ex
18
ʒ.I. et .ß. vsque ad .III.ʒ. ¶ Et pillule de absinthio
19
educunt longos: lati autem indigent fortiori hoc.
20
¶ De medicinis que magis proprie sunt asca〈-〉
21
ridum. Capitulum .VI.
22
SUnt kitrant[*]kitrant corrupt for kitran administratum in clysteri〈-〉
23
bus et epithimatibus et alsiraos et
24
medulla eius: et alsirai: et costus ama〈-〉
25
rus: et cortex radicis mori et succus
26
eius et cambil: et pulpa colloquintide et aloes et alsiniar
27
mirabile est in latis et cortex albelengi et arbo-
28
ribus: et existimo quod est species sidre et alizdarachat[*]alizdarachat cf. Venice 1564: alzadarachat.
29
¶ Et ex eis que extrahunt vermes sine nocumen〈-〉
30
to est vt bibantur .ʒ.III. succi enule recentis: est enim
31
mirabile valde. ¶ Et antiqui quidem dixerunt
32
quod ireos extrahit ascarides. ¶ Et ex medicinis
33
mirabilibus in omnibus speciebus vermium sunt pili
34
animalis nominati alcasim. ¶ Et alcalcadis est ex eis
35
que interficiunt eos cum iuuamento si fuerit illic
36
fluxus ventris. et iam diximus ad eos in anti-
37
dotario decoctionem eius et centauree. ¶ Et ite〈-〉
38
rum bibat lac mulctum tribus diebus in mane et
39
cenet super ipsum alsefidabegi: deinde sumantur .VI.
40
aurei abrungi. et .III.ʒ. siracasi. et .III. cambil. et terantur et
41
soluantur in aceto acetoso aut in syrupo et ma-
42
sticet aliquid de fauo mellis vt egrediantur vermes
43
deinde bibatur ex eo quantitas quam necessaria faciunt
44
existimatio et experimentum. ¶ Medicine autem
45
frigide et pauce caliditatis sunt sicut semen corian〈-〉
46
dri cum bibitur tribus diebus cum rob. ¶ Et se〈-〉
47
men apij: est enim forte valde: valde interficiens
48
omnem vermem et sumat cum syrupo acetoso aut la-
49
cte acetoso aut bibatur decoctio eius: et faufel. ¶ Et
50
folia persici et succus eorum. ¶ Et spina egyptiaca:
51
et sunt absque plurima caliditate et rubus: et de-
52
coctio corticis arboris granati acetosi et muzi
53
decoquantur in aqua nocte tota: deinde coletur et
54
bibatur. ¶ Et similiter aqua in qua decoquitur radix
55
eius. ¶ Et succus arnoglosse conuenit ei qui habet
56
vermes et fluxus ventris simul aut arnoglosse[*]arnoglosse corrupt for arnoglossa
57
sicca. ¶ Et iterum sumach dissolutum in aqua est
58
mirabile: et hypoquistidos: et lutum sigillatum cum
1
vino sunt etiam mirabilia. ¶ Et magra mirabilis
2
est etiam. ¶ Et semen portulace cum ex eo multum
3
sumitur interficit eos. ¶ Et similiter endiuia amara:
4
et lactuca amara: et apium aceto conditum. ¶ Et dicitur
5
quod melon interficit eos: et solutione educit ipsos.
6
¶ Et tribuli propinqui sunt istis medicinis: et
7
consequitur ex virtute harum quod ipse extrahunt latos etiam
8
et illa que sunt sicut semen salicis et succus persici: et
9
coriandrum: et endiuia amara et polium et reliqua.
10
¶ Et ista bibuntur aut cum lacte absque buty-
11
ro aut cum aqua calida aut syrupo acetoso.
12
¶ De regimine vermium paruorum. Capitulum .VII.
13
QUandoque interficiunt eos supposi-
14
tio salis et clysterizatio cum aqua ca-
15
lida: et eradicant materiam eorum. ¶ Et for〈-〉
16
tius hoc est clystere in quo recipiuntur
17
centaurea cartamum ysopus rubea et pulpa col-
18
loquintide quod administretur calidum. ¶ Et fortius illo
19
est suppositorium de alkitran et clystere cum eo:
20
et proprie cum oleo de chrysomillis amaro aut
21
medulla persicorum amara et sint iam decocte in ipso
22
medicine interficientes: et quandoque clysterizatur etiam
23
cum kitran. ¶ Et ex eis quibus sit suppositorium
24
sunt hartanita et buchormarien et cortices radi-
25
ces radicis sceha. ¶ Et ex eis que colligunt hoc[*]hoc corrupt for hos
26
paruos est vt mittatur in anum caro pinguis salita. et
27
fit iam super eam ligata fimbria fili: ipsi namque ag-
28
gregantur super eam propterea:[*]propterea: corrupt for propterea [redundant colon] quia diligunt eam: dein-
29
de extrahatur post expectationem hore vnius super eam
30
quando possibile est et extrahatur et iteretur vsquequo mundificetur.
31
¶ De clysteribus acutis interficientibus ver-
32
mes. Capitulum .VIII.
33
CLysterizentur cum decoctionibus me〈-〉
34
dicinarum predictarum ad eos: et quandoque
35
ponuntur in eis solutiua sicut pulpa col〈-〉
36
loquintide et turbith et aloes: et cucumer asininus
37
secundum virtutem et horam. ¶ Et est conueniens vt admi〈-〉
38
nistretur in clysteribus eorum alkitran nam confert
39
iuuamentum maximum. ¶ Et custodiatur tunc anus
40
ne proueniat tenasmon cum suppositorijs facienti〈-〉
41
bus ad tenasmon: et stomacus vt non debilitetur cum
42
potibus et emplastris facientibus ad stomacum. Et iam
43
sciuisti omnia illa. ¶ Et quandoque confert clystere cum
44
aquis salsis et aquis salitis cum nitro et similibus
45
et proprie cum kitran. ¶ Et quandoque ponuntur in cly〈-〉
46
steribus eorum succus foliorum persici: et decoctio radicum
47
mori et corticum granatorum et proprie cum fuerit caliditas.
48
¶ De emplastris habentium vermes. Capitulum .IX.
49
EMplastra etiam assumuntur ex medicinis
50
similibus istis et confortantur cum eis que
51
sunt sicut pulpa colloquintide et fel vaccinum
52
et succus cucumeris asinini et cum eis que sunt
53
sicut kitran et aloes. ¶ Et quandoque fit emplastrum cum
54
aloe et absinthio: aut cum aloe et rob cidoniorum
55
et rob malorum: et interficit et rumpit appetitum: et quando
56
aggregantur omnia est rectius. ¶ Emplastrum bonum.
57
Teratur nigella cum aqua colloquintide humide aut de-
58
coctione pulpe eius: et liniatur super ventrem et
1
sumen. ¶ Et dicitur quod medulla cerui qando empla〈-〉
2
stratur cum ea vmbilicus confert ad illud. et si-
3
militer olea medicinarum predictarum cum eis
4
initur[*]initur corrupt for linitur iuuant et oleum camomillinum et absinthium proprie.
5
¶ De cibatione eorum. Capitulum .X.
6
CIbus quidem qui necessarius est eis secundum op-
7
positionem cause: oportet vt sit calidus et sic-
8
cus in quo non sit viscositas et sit in
9
eo abstersio ex eis que abstergunt eos
10
et attrahunt ipsos: et ingrediuntur in cibis eorum
11
aqua ciceris et foliorum caulis et carnes columbarum
12
etiam sunt iuuatiue eis: et potus aque salse confert
13
eis omnibus: et cum sunt fluxus ventris et caliditas
14
cibamus cum sorbitionibus acetosis cum su-
15
mach factis: quoniam est interficiens restrictiuum et similiter
16
aqua granatorum acetosorum. et cum debilitat fluxus
17
ventris necessaria sunt que nutriunt cum fortitudi-
18
ne. ¶ Quod si non digerantur ponantur ex genere sor-
19
bitionum et aquarum carnium. ¶ Hora autem et ordo
20
sunt quoniam oportet vt ipsi non egeant cibo et mordicent
21
stomacum et fortasse faciunt cadere virtutem appetiti-
22
uam: immo cibentur ante motum eorum in hora quietis:
23
et vt separetur cibus eorum cibentur cibo pauco: et quando
24
alleuiatur fluxus administrentur super ventrem empla〈-〉
25
stra stiptica ex eis que scis. ¶ Uerum in habentibus
26
paruos vermes melius est vt eorum cibi sint ex ge-
27
nere illorum qui sunt boni chimi et velocis dige-
28
stionis: nam virtus eorum secundum semitam oppositionis non
29
peruenit ad eos omnino: et cum sunt boni chimi omni-
30
no minoratur cibus corruptus que est materia eorum.
31
¶ De cura casus et proiectionis super ventrem. Capitulum .XI.
32
REctius in omnibus illis est vt extrahatur
33
sanguis si possibile est et detur in potu post illud
34
thuris et sanguinis draconis et luti armeni et ka〈-〉
35
rabe omnium ana .ʒ.I. cum triplicato sub〈-〉
36
tili. ¶ Et si fuerit sputum sanguinis aut fluxus eius per
37
anum aut vomitus ipsius ponatur in ipsa kirat .I.
38
opij et post hoc oportet vt tu consideres illud quod dixi-
39
mus in capitulo prostrationibus in libro qui est post istum.
40
¶ Fen .XVII. De egritudinibus ani: et est tracta〈-〉
41
tus vnus.
42
¶ Sermonis vniuersalis de egritudinibus ani. Capitulum .I.
43
SCias quod egritudines ani sunt
44
difficiles ad sanandum propter ea que
45
aggregantur in eo: quoniam est callis:
46
et quia est inuersum penetrans ab
47
inferiori vsque ad superius: et quia
48
est vehementis sensus: et quia est
49
positus in inferiori. ¶ Quia ergo est callis per〈-〉
50
uenit ad eum fex omni hora et mouet ipsum et addit
51
in dolore eius et diminuit eum a quiete cum qua
52
completur receptio iuuamenti medicinarum: et non
53
potest natura facere rectificationem. ¶ Et quia est inuer〈-〉
54
sus difficilis fit adherentia medicinarum ad ipsum.
55
¶ Et quoniam est vehementis sensus multiplicaturt[*]multiplicaturt corrupt for multiplicatur
56
dolor eius: et multitudo doloris attrahit. ¶ E[*]E corrupt for Et
57
quoniam est positus in inferiori facilis fit descensus
58
superfluitatum ad ipsum: et proprie quando
1
obedit ad receptionem earum debilitas que est cum eo
2
ex nocumento quod est in ipso ex emorroydibus.
3
¶ De emorroybus[*]emorroybus corrupt for emorroydibus. Capitulum .II.
4
SCias quod multotiens existimat aliquis
5
quod habeat emorroydes et non habet nisi
6
vlcera in recto et in eis que sunt supra
7
ipsum: oportet ergo vt consideretur illud. ¶ Et
8
emorroydes quidem diuiduntur per species diuisionis
9
famose in verrucales: et sunt deteriores earum: et
10
in vueas: et in morales. ¶ Et verrucales sunt
11
similes verrucis paruis. ¶ Et vuee sunt late rotunde
12
purpurei coloris aut ad purpureitatem decliues.
13
¶ Et morales sunt molles sanguinee. ¶ Et
14
sunt de emorroydibus emorroydes que sunt
15
quasi vesice. ¶ Et diuiduntur emorroydes diuisio-
16
ne alia in exterius natas et profundas: et sunt de-
17
teriores earum et proprie ille que tendunt ad partem
18
virge: quandoque enim stringunt vrinam cum apostematione et na〈-〉
19
te exterius apparentes sunt vue trium. ¶ De
20
profundis autem quedam sunt sanguinee et quedam
21
sunt non sanguinee. ¶ Et diuiduntur emorroy-
22
des in apertas fluentes et currit quandoque res plurima
23
propter apertionem venarum plurimarum: et in surdas ce-
24
cas de quibus nil currit. ¶ Et plurimum quidem generantur
25
emorroydes ex melancolia et sanguine melancolico et parum ge-
26
nerantur a flegmate: et cum generantur ab eo generantur quasi
27
ipse sint vesice: et quasi sint vesice ventrium piscium.
28
¶ Et verrucales sunt propinquiores ad hoc vt
29
fiant de melancolia et morales de sanguine et vue in〈-〉
30
ter istas et illas. ¶ Et non est possibile vt accidant
31
emorroydes nisi aperiantur orificia venarum in ano
32
secundum quod dixit Galienus et propter hoc multiplicantur cum ven-
33
to austrino et in regione austrina. ¶ Et non oportet
34
quod in emorroydibus apertis currentibus sanguinis flu〈-〉
35
xus retineatur: donec perueniat ad debilitatem et
36
mollificationem genuum et comprehensionem sinco-
37
pis: et videatur sanguis non niger et melius est vt extra-
38
hatur paulatim et non subito. ¶ Et cum in mu〈-〉
39
lieribus declinat sanguis emorroydarum ad matricem
40
et egreditur in menstruis iuuatur eo. Et oportet vt fiat
41
etiam illud arte: et prouocentur menstrua earum. ¶ Et
42
plurimis quidem habentibus emorroydas adest co-
43
lor proprius eis et est citrinitas declinans ad vi-
44
riditatem. ¶ Et multotiens accidit habentibus emor〈-〉
45
roydas fluxus sanguinis napium et remouentur emorroides.
46
¶ De cura. Capitulum .III.
47
OPortet vt in inceptione rectificetur cor-
48
pus et euacuetur sanguis malus ita vt flobotometur
49
saphena et vena que est a posteriori
50
parte calcanei et vena almabit est fortior
51
vtrisque earum: et ventosatio eius quod est inter vtrasque
52
spatulas confert ad eas: et ad humores melancolicos:
53
et curetur epar aut splen si oportuerit propter societatem
54
eius quod generatur ex eo de sanguine malo. ¶ Amplius
55
si non fuerit dolor neque inflatio non erit tunc
56
plurima necessitas curationis earum: nam earum curatio
57
quandoque perducit ad fistulam et ad ragadias. ¶ Am-
58
plius studium intendatur in lenificatione nature vt non
1
noceat durities fecis ano et magnificetur labor.
2
¶ Et melius est vt sit illud cum solutiuis et leni-
3
tiuis que sunt ex medicinis ex quibus iuuamentum affertur
4
emorroydibus sicut pillule de bdellio et pillule
5
de alfeluzaharagi et pillule amalei: et pillule quas
6
dicam. ¶ Et oportet vt studium impendatur in aperiendo sur〈-〉
7
das et faciendo vt currat sanguis ex eis quantum
8
possibile est vsquequo debilitetur et egrediatur sanguis rubeus
9
clarus in quo non sit nigredo. ¶ Quod si non suffi〈-〉
10
cit sit regimen eius cum incisione emorroydarum et
11
deiectione earum incidendo aut exiccando eas: aut
12
adurendo ipsas cum eis que faciunt illud. ¶ Et scias
13
quod in sanguine qui currit ab emorroydibus et ex
14
ano est securitas ab herpete estimeon[*]estimeon corrupt for estiomeno [cf. Venice 1564] et mania
15
et melancolia et epilepsia melancolica et herisipila: et ab il-
16
lis que sunt sicut milium et a cancro et excoriatione et
17
scabie et glabrie et lepra et pleuresi et peripleumo-
18
nia et phrenesi. ¶ Et quando retinetur sanguis ex eis con〈-〉
19
suetus timetur aliqua earum egritudinum et timetur hy-
20
dropisis propter illud quod accidit in epate de apostemate malo
21
et duro et corruptione complexionis et retinetur pthisis
22
et dolores pulmonis propter expulsionem sanguinis mali ad
23
ipsum. ¶ Et quandoque cursus facit accidere sincopim:
24
sumatur sauic ordei cum spodio et luto et detur in po〈-〉
25
tu ex calido paulatim. ¶ Et medicine quidem que ad
26
emorroydas conueniunt alie sunt aperientes eas: alie
27
consolidantes et alie sunt constringentes sanguinem et alie sunt
28
incidentes eum: et alie sunt sedatiue doloris. et sunt
29
aut que bibuntur: aut suppositoria: aut epithimata
30
et emplastra: et linimenta: aut pulueres aut suffumi〈-〉
31
gationes: aut aque in quibus sedatur dolor: aut restricti〈-〉
32
ua: et omnia illa: aut sunt singularia: aut composita.
33
¶ Et scias quod pillularum de bdellio iuuamentum
34
in emorroydibus habentibus periodos apparens
35
est eis: et non sunt multi iuuamenti in eis que
36
sunt fixe non habentes periodos. ¶ Et quando aggregan〈-〉
37
tur ragadie et apostema curetur in primis apostema: dein-
38
de emorroydes. ¶ Et oleum de chrysomillis
39
in quo resolutum est bdellium valet ad emor-
40
roydas et ragadias.
41
¶ De regimine incisionis emorroydarum et
42
adustionis:[*]adustionis: corrupt for adustionis [redundant colon] earum. Capitulum .IIII.
43
CAsus emorroydarum quandoque fit cum inci-
44
sione et quandoque fit cum medicinis acutis.
45
¶ Cum ergo sunt emorroydes plures
46
numero non oportet vt incidantur omnes simul:
47
immo oportet vt audiatur preceptum hypocratis et dimittatur vena
48
ex eis: deinde curentur immo rectius est vt curentur
49
incidendo vnam post vnam: et toleratur illud. et in fine
50
rei dimittatur vna ex qua curant[*]curant corrupt for curat sanguis corruptus
51
cuius exitus ex ea consuetus est in natura. et illud inci〈-〉
52
sum si fuerit apparens erit eius regimen facilius
53
et si fuerit profundum erit regimen ipsius difficilius:
54
nam rectius est vt ligetur radix eius cum filo sete: aut
55
lino aut pilo forti et dimittatur: tunc si cederit per
56
illud bene erit: et si non: experiantur super illud medicine
57
incisiue et si non: incidatur. ¶ Profunda vero indiget
58
vt extrahatur deinde incidatur. extractio quidem quandoque fit cum in-
1
strumento sicut sit ventosatio cum igne. et quocunque modo
2
sit ponatur super anum donec egrediatur: deinde retineatur
3
cum instrumento extractionis. ¶ Et si non timetur velocitas
4
reditionis dimittatur ventosa hora vna donec apostematur
5
locus: et non redeat: et quandoque ligatur velociter cum fi〈-〉
6
lo ligatione apostemante et remanet emorroys exterius.
7
¶ Et quandoque fit cum medicinis extrahentibus sicut vt su〈-〉
8
matur succus centauree et aneti humidi et staphi〈-〉
9
sagria et conficiantur illa omnia cum melle et liniatur cum eis
10
anus: et supponantur in melle. Ipsa enim commouent
11
egestionem et perducunt ad hoc vt appareat anus et fa-
12
ciant ipsum exire. ¶ Et administretur nitrum et fel tau〈-〉
13
ri aut administrentur piper et nitrum: aut aggregetur ad
14
illud quod est ex illis succus bucormarien: aut sta-
15
phisagrie. ¶ Et ex bonis est flobotomia basilice ante
16
incisionem et ligationem. et cum voluerit abscindere re〈-〉
17
tineat illud quod abscindit ex eo quod apparet: aut quod
18
factum est apparens cum instrumento extrahendi: et trahat ipsum
19
ad seipsum: deinde incidat illud ex radice ipsius cum
20
acutiore re et penetrabiliore re. et non oportet vt pertran-
21
seat radicem eius et incidat aliquid ex eo quod est infra
22
ipsum et perducat ad nocumenta et apostemata magna.
23
¶ Et quandoque perducit ad malitiam et difficultatem et
24
dimittatur sanguis fluere vsquequo timeatur debilitas:
25
deinde retineatur sanguis cum restrictiuis qua[*]qua corrupt for que dicemus.
26
¶ Et si non fluat sanguis multiplicetur flobotomia ex basi-
27
lica. Quod si toleretur vt sanguis educatur cum aperitiuis
28
predictis et fluat sanguis ex eis erit rectum. ¶ Et si non ti-
29
meatur casus virtutis ex dolore in eo sufficit in hoc
30
quod est sicut succus cepe. ¶ Et si voluerit vt au-
31
deat liget paruam ex radice sua et magnam ex medie〈-〉
32
tate sua: aut secundum diuisionem aliam et succus currat
33
vt non apostemetur et doleat. Et illud est vt desuper ponatur
34
cepe elixatum: aut porrum decoctum confectum cum buty-
35
ro. et sedeat ille qui curatur in aquis stipticis decoctis
36
in curcuma in aceto: et aqua in qua decocte sunt gal〈-〉
37
le: et cortices granatorum: deinde curetur cum his que
38
faciunt nasci carnem ex maran: vt non apostemetur. ¶ Et
39
intentio in ligatione est preparatio ad penetrandum vir-
40
tutem medicinarum facientium cadere emorroydalium
41
in ea. ¶ Et cum vides anum apostemari et dolorem incurre〈-〉
42
re vehementem ex huiusmodi curis: tunc necessarium est vt
43
suffumiges cum bdellio et adipe gibbi cameli et
44
emplastres cum emplastris predictis: aut emplastres cum pane
45
aldarmache et vitello oui et pauco oleo. ¶ Et
46
encatisma in passo arahadiu est mirabilis iuua〈-〉
47
menti: et sedat dolorem incisionis et similia. ¶ Et
48
encatisma in aquis in quibus decocta sunt leni〈-〉
49
ficatiua et embroca cum eis: et sunt aque in qui〈-〉
50
bus decocta sunt semen lini et altea et semen eius
51
et porrorum et illis similia. ¶ Et ex eis que propria sunt
52
apostematibus ani super emorroydas sunt ceruse plumbi.
53
vncie .III. succudus. vncia .I. lytargirij. vncie .II. masticis.
54
vncie .III. aggregentur cum succo iusquiami. ¶ Et oportet vt
55
leniatur natura et non dimittatur fex indurari in ano. et
56
curetur retentio vrine si acciderit lenificando apostema
57
quamuis oporteat vt prohibeatur introitus vacuita〈-〉
58
tis die et nocte proprie post fluxum sanguinis fortem.
1
¶ Cum autem non peruenitur ad hoc vt fiat incisio
2
emorroydarum cum instrumento aut ligatione immo cum
3
medicina puluerizetur super eam medicina acuta:
4
quoniam ipsa corrodet eam et mundificabit ipsam et ap〈-〉
5
parebit caro sana. ¶ Si autem doleat sedeat in
6
aquis stipticis et curetur ante illud cum butyro
7
plurimo posito super eam deinde curetur cum eis que
8
sunt sicut maran de cerusa et lytargirio et maram
9
facto ex eis et aquis solatri et alkekengi et coriandri.
10
¶ Et quandoque non dissoluitur dolor absque admini-
11
stratione medicine acute in vice vna. quare oportet vt
12
administretur medicamen acutum. quod si dolor sanetur
13
curetur curatione precedenti: deinde reiteretur. ¶ Et
14
non sit medicamen acutum nisi cum exiccatione: quoniam
15
est leuius et in fine rei denigratur et cadit. ¶ Et
16
medicamen quidem acutum est dicabardich[*]dicabardich cf. Venice 1564: dichbardich, cf. above diebardich et alcaldi〈-〉
17
con et que sunt similia illis. ¶ Et quandoque denigratur
18
elixetur caulis cum oleo et ponatur desuper: et sedabitur
19
dolor: deinde iteretur donec cadat. ¶ Si autem
20
super moralem et eas que ipsi sunt similes puluerizentur
21
attrimenta exiccabunt eas et deijcient eas. et quandoque
22
inciduntur etiam. ¶ Et flobotomia et fluxus ventris ne-
23
cessarie sunt in eis. ¶ Et puluerizationes et suf〈-〉
24
fumigationes et epithimata fiunt in eis.
25
¶ De regimine apparitionis emorroydarum
26
surdarum et apparitione earum. Capitulum .V.
27
OPortet in primis vt leniantur cum bal-
28
neationibus: et fiat iuuamentum ad apertio〈-〉
29
nem earum cum flobotomia saphene et vene al-
30
mabit. ¶ Et vnctionibus ex eis que sunt
31
sicut oleum de persicis et de medulla chrysomillo-
32
rum et de amigdalis amaris: et cortex pinguedi-
33
nis gibbi camelli et medulla cerui: et bdellium
34
et alia singulariter et composite. ¶ Deinde administre〈-〉
35
tur super eas succus cepe fortis: et quandoque ponitur
36
in eis succus bochormarien[*]bochormarien i.e. buchormarien: et quandoque ponitur cum hoc
37
aliquid de lacticinijs de staphisagria et stercore
38
columbino: quoniam ipsum aperit proculdubio. ¶ Et quandoque
39
conficitur aspaltum et galbanum: et que ingrediuntur in hoc.
40
et similiter folia rute et oleum alachoen ipsum prouocat
41
sanguinem et amplificat porros. ¶ Et medicamen de mi〈-〉
42
rabolanis cum seminibus subtiliatiuis cum iuuamento suo
43
in emorroydibus prouocat sanguinem scilicet sanguinem emorroyda-
44
rum propter illud quod in eo est de seminibus subtiliatiuis.
45
¶ Et ex eis que prouocant sanguinem est vt sumatur pulpe
46
colloquintide .ʒ.III. et amigdalarum amararum .ʒ.IIII. fiant ex eis
47
licinia longa et retineantur in ano et permutentur omni
48
hora: et sint .V. licinia in .V. horis. ¶ Cumque do-
49
lor sit fortior ponatur in ano licinium ex oleo rosaceo
50
et flobotometur saphena. et quandoque aperit
51
eas ex obuiatione sui ipsius.
52
¶ De sermone medicinarum emorroydalium suf-
53
fumigationum et puluerizationum. Capitulum .VI.
54
REctius est vt leniantur ante puluerizationes
55
fortes cum sarcocolla dissoluta in aqua.
56
Et si tolerauerit dolorem liniatur intus
57
cum psilotro balnei: et toleret parum: deinde
58
abluatur cum vino stiptico: deinde puluerizetur pul-
1
uis super emorroydas scilicet cortices eris vsti soli et
2
cum plumbo adusto. ¶ Et iterum herugo eris et can〈-〉
3
tarides et sal ammoniacus puluerizentur super eas et
4
sumatur illud cuius preterijt relatio ex butyro et similibus.
5
Et fortius istis est vt sint confecta cum vrina infan-
6
tis: et hoc currit cursu medicaminis acuti. ¶ Que
7
autem sunt conuennientiora[*]conuennientiora corrupt for conuenientiora illo et leuiora sunt sicut ci〈-〉
8
nis nucis cupressi lauatus cum vino et cinis oui et
9
cinis ossium dactilorum et lupini sicci amari adusti:
10
et similiter ossa dactilorum adusta. ¶ Et ex eis que cur〈-〉
11
runt cursu proprietatum est vt sumatur caput piscis sa-
12
liti et exiccetur approximando igni et misceatur cum
13
tanto casei veteris quantum ipsum est et puluerizetur super
14
circulum. ¶ Et similiter cinis caude piscis saliti. et ni〈-〉
15
gella est ex pluribus bonis mirabilis iuuamenti. Et
16
de eis sunt suffumigationes: et eorum fortior est
17
anacardus solus aut cum reliquis medicinis et cum
18
arsenico proprie: et arsenicum solum et sulfur et lacca
19
sola relique autem medicine sunt sicut radix aniu-
20
den: et radix oleandri et alistirgat[*]alistirgat cf. Venice 1564: alinstirgat et radix lilij: et radix
21
capparis: et radix colloquintide et radix alharmel et ve-
22
ne tinctorum et semen porri: et sinapis et stercus ca〈-〉
23
melli et alkali et fimus columbinus: et alusnem
24
et galbanum et sarcocolla administrentur iste
25
medicine singulariter et aggregatim et ponatur aliquid
26
de anacardo et conficiantur cum oleo de deiussim[*]de deiussim cf. Venice 1564: de iusim et
27
fiant inde trocisci et seruentur vt fiat cum eis suffumiga〈-〉
28
tio. Et ex eis que conferunt in eis sunt alusnem et galba-
29
num et sarcocolla et stercus cameli est iuuatiuum. Et
30
quandoque sufficit suffumigatio facta cum tamarisco multo-
31
tiens continue. ¶ Suffumigatio composita. ℞. radicis
32
capparis et radicis apij que est exterior et foliorum oleandri
33
et radicis spine que est exterior et maru et radicis lilij et ana〈-〉
34
cardi omnium partes equales et fiant ex eis auellane cum
35
oleo sambacino et administrentur suffumigando. Et
36
dixerunt quidam quod suffumigatio cum folijs mirti iu〈-〉
37
uatiua est valde: et similiter cutis nigra excoriata cum
38
sale ammoniaco. ¶ Et hec suffumigatio quandoque fit
39
cum traiectorio ingenioso posito in ano ab extre-
40
mitate et suffumigatur in ipso: et quandoque fit cum vase
41
perforato super quem sedetur: et quod conuenientius est
42
ad ipsum calefaciendo est stercus camelli.
43
¶ De liquidis que ponuntur super eas et qui-
44
bus embrocantur. Capitulum .VII.
45
DE eis sunt fortes acute sicut aque in
46
quibus decoquuntur calx viua et alkali
47
et arsenicum et allea: deinde conficiantur
48
cum eis calx et alkali. et aque alumino〈-〉
49
se bibite: et in ablutione administrate sunt ex eis
50
que retinent cursum earum. ¶ Epithimata[*]Epithimata corrupt for Epithima su-
51
matur frumentum humidum quod scindatur in
52
quattuor partes et ponatur in vase et fundatur super ipsum
53
vrina cameli pascentis: et proprie arabici et sub〈-〉
54
mergendo ipsum et ponatur in sale estiuo et restau-
55
retur cum vrina quotiens minuitur. est enim vehementis
56
iuuamenti et deijcit eas proculdubio. ¶ Et quandoque
57
fit linimentum cum myrrha aliquotiens: nam ipsa
58
corrodit emorroydas. ¶ Et in aqua silique
1
humide submergatur lana et ponatur super emor〈-〉
2
roydas: quoniam per eam destruuntur omnino. et si fiat frica〈-〉
3
tio cum ea semper faciet illud. sicut fit in verrucis.
4
Et similiter cucumer capparis humidus. ¶ Et vnctio〈-〉
5
nes butyrum vetus et oleum de nucleis chrysomil〈-〉
6
lorum et oleum de nucleis persicorum et pinguedo
7
gibbi camelli et oleum alcabuti et oleum de alcanna.
8
¶ Et licinia et suppositoria: submergatur cottum
9
in melle et puluerizetur super ipsum nigella adusta: et
10
administretur ¶ Et quandoque fit licinium adustum
11
factum ex vtroque arsenico et similibus. ¶ Et possibile
12
quidem est vt ex medicinis puluerizabilibus administrentur
13
licinia cum melle. ¶ Et ex eis que sunt mirabilia: sed
14
sunt difficilia et acuta est vt incidatur radix dracon〈-〉
15
tee in frusta parua: et infundantur[*]infundantur corrupt for infundatur in vino nocte
16
et die: deinde retineatur quantum possibile est. ¶ Et
17
quidam existimauerunt de nenufare quod quando fit
18
ex eo tenta confert: et existimo quod sedat dolorem.
19
¶ Et de eis que bibuntur sunt pillule de bdellio
20
secundum descriptionem notam. et ille que sunt cum cu〈-〉
21
curbita et ille que sunt cum guadai. ¶ Et ex eis
22
sunt pillule aldedide[*]aldedide cf. Venice 1564: adediae, cf. Canon 4: aldediu. et earum descriptio est hec:
23
mirabolanorum et belliricorum et seremblegi et em〈-〉
24
blicorum partes equales et dedru egyptiaci partes .V.
25
dissoluantur cum oleo de chrysomillis: donec sub〈-〉
26
mergantur et conficiantur cum melle et fit earum dosis
27
ex .II.ʒ. vsque ad aureos .III. ¶ Ex[*]Ex corrupt for Et pillule de sandara〈-〉
28
ca descriptio earum est hec: sandarace corticis
29
ouorum fumiterre seminis porri partes equales salis am-
30
moniaci pars .ß. scorie ferri partes .IIII. fiant ex
31
eis pillule sicut nabac. et dosis earum sit in mane
32
.VI. pillule vsque ad .VII. pillulas et commouet coitum.
33
¶ Et iterum. ℞. mirabolanorum nigrorum et belliricorum am〈-〉
34
borum ana .ʒ.X. cucurbite aduste .ʒ.VII. karabe .ʒ.III.
35
acori .ʒ.II. bdellij .ʒ.XX. infundantur in aqua porri et
36
fiant ex eis pillule et administrentur. ¶ Et ex eis
37
que experta sunt est illud quod. ℞. scorie ferri et
38
seminis porri et seminis ameos omnium ana .ʒ.I. fructus cap-
39
paris sicci .ʒ.III. dosis eius sit pugillus cum aqua
40
porri. ¶ Et iterum sumantur mirabolani nigri frixi
41
cum butyro vaccino cum aqua porri et oleo de nu〈-〉
42
cibus et trifera de ferrugine ferri. ¶ Et iterum
43
scorie ferri cribellate trite .ʒ.III. cum .ʒ.II.nasturtij
44
albi: detur in potu:[*]potu: corrupt for potu [redundant colon] ex eo in ieiunio in .ʒ.I. aque
45
porri pondus .ʒ.II. et oleum de nucibus etiam.
46
¶ Et iterum sumatur aristologia longa et piretrum et tribu〈-〉
47
li et amigdale amare: et ameos: et proijciatur de-
48
super pugillus farine ordei: et conficiantur cum
49
aqua porri et oleo de chrysomillis. ¶ Et iterum
50
sumantur sauine mundate recentis .ʒ.X. et infundan-
51
tur in aqua porri aliquibus diebus et exiccetur
52
in vmbra et teratur et addantur ei seminis alharmel et
53
aniuden carmeni et nasturtij albi et fenugreci:
54
et ameos omnium ana .ʒ.VIII. ferueant nasturtium
55
et alharmel cum oleo de nucibus et oleo de chry〈-〉
56
somillis et terantur reliqua remanentia et ag-
57
gregentur omnia in vase vitreato: aut scutella
58
vitreata et potio sit ex .I. aureo vsque ad .II. aureos. Et
1
ex eis que electa sunt et experta est vt in potu su-
2
matur galbani sicci pondus .ʒ.II. cum aqua: nam
3
ipsum remouet eas: et si in potu sumatur tribus
4
vicibus non redibunt. Et serapinum et storax sunt
5
ex summa bibitorum que bibuntur ad emorroy-
6
das. ¶ Et si natura est lenis confert suffuf my〈-〉
7
rabolanorum cum seminibus et ipsum prouocat sanguinem. Et
8
ex illis que conferunt eis est assiduatio comestionis
9
amigdalarum amararum cum melle. ¶ Trifera autem
10
cum scoria stringit sanguinem et confert emorroydibus.
11
¶ De sedantibus dolorem emorroydarum. Capitulum .VIII.
12
SUmantur serapini et bdellij subalbi-
13
di ana .ʒ.II. storacis .ʒ.I. opij .ʒ.ß. olei de
14
nucleis chrysomillorum .ʒ.I.ß. dissoluan〈-〉
15
tur gumme in eo: et ponatur desuper pon〈-〉
16
dus .ʒ.ß. de castoreo. ¶ Et iterum nenufaris exic〈-〉
17
cati pars .I. altee pars .ß. ¶ Et iterum mellilo-
18
ti lentium excorticatarum amborum ana pars .I. con-
19
iungantur cum vitello oui et oleo rosaceo. ¶ Et ite-
20
rum folia altee et mellilotum confecta cum vitello
21
oui et oleo rosaceo quando ponuntur super diaquilon
22
cum oleo rosaceo et aliquantulo croci et opij. ¶ Et
23
rob sunt iuuatiua. ¶ Et adeps anatis est vehe〈-〉
24
mentis iuuamenti. ¶ Et iterum cancer fluuialis
25
ysopus humida adeps renum caprarum cera
26
alba. ¶ Et iterum proprie cum apostematur conuenit
27
vt sumantur camomilla et mellilotum et parum
28
croci et terantur et conficiantur cum mucillagi-
29
ne semine lini. et triplicato. et addatur ad hoc ca-
30
pitulum illud quod dicemus in capitulo ficteris. Ipsum
31
enim confert et sedat dolores incisionis et liga-
32
tionis et apostematis.
33
¶ De restrictiuis cursus emorroydarum. Capitulum .IX.
34
DE illis sunt ea que restringunt cursum
35
incisionis: et sunt fortia et meliora quam
36
vt sint cauterizantia. ¶ Et de illis sunt
37
ea que retinent cursum eruptionis. et
38
illa que retinent sanguinem incisionis sunt atrimenta:
39
et iterum que sunt sicut puluerizatio ex aloe et
40
thure et sanguine draconis et balaustijs et scief memite
41
et similibus puluerizetur et ligetur ligatura forti.
42
¶ Et iterum pili leporis: aut tela aranee cum al-
43
bumine oui et inuoluatur puluere galieni et lige-
44
tur vsquequo sigilletur. ¶ Et que ex eis fortia
45
sunt: sunt sicut alcolcotar cum acatia et gallis de-
46
inde ligetur fortiter. ¶ Quod si nihil confert coqua-
47
tur cum cotto submerso in oleo calido feruen-
48
te et retinebitur sanguis. deinde puluerizentur de-
49
super restrictiua: et in hoc est timor spasmi. Ea
50
vero que sunt infra illa sunt stiptica nota. et aque
51
in quibus decoquuntur stiptica: aut vinum sti〈-〉
52
pticum in quo decoquuntur cortices et galle.
53
Et ex eis que bibuntur ad illud est trifera mi-
54
nor in aqua posita est scoria ferri infusa in aceto
55
hebdomada vna a qua coletur acetum et frice〈-〉
56
tur ipsa in sartagine: ita vt bibat ipsum deinde te〈-〉
57
ratur sicut puluis subtilissimus.
58
¶ De cibatione habentium emorroydas. Capitulum .X.
1
OPrtet[*]OPrtet corrupt for OPortet vt alienent a se omne grosum ex
2
carnibus et rebus lenibus. ¶ Et omne adu〈-〉
3
rens sanguinem ex attaguebil[*]attaguebil cf. Venice 1564: attagueil et seminibus: nisi
4
secundum quantitatem iuuamenti. et oportet vt come〈-〉
5
dant ea quorum digestio est velox. ¶ Et fiat cibus eorum
6
bonus ex carnibus et vitellis ouorum et alesfida-
7
begi pinguibus et aludebenet et cirabeiet: et aqua
8
ciceris. ¶ Et sisaminum dulce eis confert. et nux
9
inda cum penidijs confert eis. ¶ Quod si fuerit
10
illic solutio et cursus superfluus sanguinis confert cibus fa-
11
ctus est[*]est corrupt for ex rizi et granatis cum passis. ¶ Et eorum
12
olea sint oleum de kerua et oleum de nuce indica et
13
oleum amigdalinum et oleum de nucleis chrysomil-
14
lorum et pinguedo gibbi cameli et adipes lauda〈-〉
15
biles et confectio ex vitellis et ex porris et pauco
16
cepe: et penidij. ¶ Et ficus sunt meliores eis
17
quam dactili.
¶ De apostematibus calidis
18
in ficteri et herisipilla. Capitulum .XI.
19
DE illis sunt incipientia et facta post do〈-〉
20
lores emorroydarum et successione cu〈-〉
21
rationem[*]curationem corrupt for curationum emorroydarum cum incisione et
22
medicinarum acutarum. Et cum apostemata colle〈-〉
23
ctionem faciunt et fiunt vlcera timetur: super ea quod
24
fiant fistule propter hoc ergo ante maturationem ape-
25
riantur. ¶ Et oportet vt administretur flobotomia in principio ho〈-〉
26
rum apostematum. quandoque enim sedatur dolor solum. ¶ Et
27
administretur super eam maran de cerusa: aut liniantur
28
cum albumine oui trito cum oleo rosaceo in mortario
29
plumbi: aut stanni donec in ipso denigretur. Aut
30
sumatur merdasengi .ʒ.V. emathitis ceruse pon-
31
dus .ʒ.II. myrrhe vncie .III. sumach vncie .II. pulpe col〈-〉
32
loquintide vncia .I. olei sisamini quantum sufficit. ¶ Aut po〈-〉
33
natur cum eis aliquid de triplicato et vino. ¶ Et
34
adeps anatis est vehementis iuuamenti. ¶ Et
35
similiter panis coctus cum aqua cum fit ex eo emplastrum
36
cum vitellis et oleo rosaceo. Aut panis mundi libra .I. cro〈-〉
37
ci vncia .I. opij vncia .I. administrentur in rob. Et similiter em〈-〉
38
plastrum factum de kekengi est bonum valde. Et similiter
39
emplastrum factum de vitellis ouorum sorbilium qui te-
40
rantur in vino stiptico: deinde misceantur cum cera
41
et oleo rosaceo. Et quando pertranseunt initium et non sunt
42
ab incisione: administretur super eam diaquilon ma〈-〉
43
ran conquassatum cum oleo rosaceo et parum emplastri ba-
44
silicon cum vitellis oui sorbilis. Et iterum cepe et
45
porri elixati cum camomilla. Aut maran ceruse
46
cum ammoniaco. Et si fortis fiat dolor tunc fo-
47
lia iusquiami viridis exprimantur et sumatur ex
48
aqua earum et aliquid et misceatur cum aqua etiam:
49
deinde infundantur[*]infundantur corrupt for infundatur in ea panis: et adiungatur ei
50
vitelli oui non coagulati cum aliquo pars .I. et oleum
51
rosaceum et fiat ex eo maran. ¶ Et iterum quandoque confert
52
vaporatio equalis et sessio in aquis in quibus de-
53
cocta sunt ea que sedant dolorem sicut semen lini et
54
semen altee et malue et additur super ea mucillago
55
frumenti cocti cum aqua vsquequo fiat sicut puls.
56
Et oportet vt redeamus ad capitulum tenasmon. In eo namque
57
est cura bona ad hoc capitulum. Et cum sunt ista apostema-
58
ta propinqui termini in ano ex genere eorum qude ag-
1
gregant materiam: tunc cito perge ad perforandum
2
ante maturationem vt non extendatur materia
3
ad profundum. et fiat fistula et iam narratur hu-
4
ius regimen ab Hypocrate.
5
¶ De ragadijs ani. Capitulum .XII.
6
RAgadie in ano quandoque sunt propter siccita-
7
tem et caliditatem accidentes ei: quare scin〈-〉
8
ditur a fece ficca et a qualibet causa. Et
9
quandoque fiunt propter vehementiam doloris. Et quandoque
10
fiunt propter apostema calidum. Et quandoque propter
11
grossitudinem fecis vehementem et siccitatem
12
ipsius. Et fiunt propter emorroydas que scinduntur et fiunt
13
propter fortitudinem expulsionis sanguinis ad orificia vena〈-〉
14
rum ani.
¶ De cura ragadiarum. Capitulum .XIII.
15
QUedam medicine ragadiarum sunt in-
16
carnatiue lubrificatiue et quedam sunt
17
lenitiue et quedam humectatiue quedam
18
curatiue apostematis et quedam sunt inciden-
19
tes incessu proprietatis: aut propinque eis. Incar〈-〉
20
natiue autem stiptice exiccatiue sunt sicut galle
21
non pertusate que bene in aqua decoquuntur: et pauco
22
vino pontico et administretur ex eis epithima. Et
23
fortius illo est vt sumatur vzifur et balaustia et ce〈-〉
24
rusa et merdasengi et plumbum adustum et scoria ar-
25
genti et clymia: et administrentur cum oleo rosaceo et
26
cera pauca. Et iterum maran de cerusa notum:
27
aut cerusa et stannum adustum et oleum rosaceum et
28
albugo oui: aut scoria plumbi et semen rose. Et
29
terantur et administrentur in maran et sicca et adhe-
30
rentia. Et iterum alcanne sumatur pars vna: et ce〈-〉
31
re albe partes .III. dissoluatur cera cum oleo rosaceo et mi〈-〉
32
sceantur: et similiter alkeiri exiccata. Et ex eis que cur〈-〉
33
runt cursu proprietatum sunt cinis ostracorum po-
34
lipodium equali mensura et foliorum oliue medie〈-〉
35
tas vnius et cum eis liniatur. Et ex medicinis
36
iuuatiuis etiam est illa que. ℞. lithargiri et ceruse et fri〈-〉
37
cationis plumbi et olei iusquiami albi et cere
38
partes equales: olei rosacei quantum sufficit. Et iterum
39
adeps anatis et thus et medulla ossium cerui et
40
semen rose et tucia et climia abluta et opium et
41
isopus humida et succus endiuie et succus so-
42
latri et oleum rosaceum et cere parum: fiat ex eis ceratum.
43
et in hoc quidem cum rectificatione vulneris est prohibitio
44
apostematis et rectificatio eius: et expulsio doloris. Et
45
ex eis in quibus sedetur est aqua curcume in qua ferueant
46
solatrum et lentes et rose: et ordeum excorticatum
47
et quando non est pruritus confert filonium cum oleo myrti-
48
no. Et ex eis que sunt fortis aggregationis est
49
vt sumatur olei silamini et thuris puri et alumi-
50
nis rotundi omnium ana pondus .ʒ.II. et croci myrrhe
51
amborum ana .ʒ.I. glutinis alimbat et cere amborum
52
ana .ʒ .XXII. aggregentur cum vino et oleo rosaceo. Et
53
ex medicinis huius capituli sunt medicine conferen-
54
tes cum equatione et lenificatione facta cum adipibus
55
et iuribus pinguibus et succis et oleis: et glutina-
56
tionem facientia sicut amilum et puluis molendini et
57
dragagantum et similia. et aggregetur ad illas curatio
58
ragadiarum. De illa est decriptio. ℞. ysopum hu-
1
midam medullam vituli amilum ablutum adipem
2
anatis: aut galline et oleum rosaceum. ¶ Et ex illa est
3
vt sumatur medulla cruris vaccini et asinini et
4
amilum et liniatur. ¶ Et iterum maran bdellij adi-
5
pis gibbi camelli et farine ordei partes equales me〈-〉
6
dulle cruris cerui et adipis cerui omnium ana vncia
7
.I. mumie vncia .ß. olei sisamini vncie .II. amili amigdalarum
8
dragaganti omnium .ʒ.I. et aggregentur cum oleo sisa〈-〉
9
mino. ¶ Et olea iuuatiua in ragadijs in quibus
10
non est caliditas plurima et apostema sine emorrroidibus
11
sunt oleum alkeiri: et oleum de lilio: et oleum de nu〈-〉
12
cleis chrysomillorum et oleum de nucleis persicorum
13
dissoluatur in eis bdellium. Et confert eis suffumiga〈-〉
14
tio cum bdellio confecto cum adipe. ¶ Apostemosas autem
15
quando aufert et confert in eis chimolea cum oleo myr〈-〉
16
tino et sessio in stipticis et oleo omphacino. Et
17
iterum decoquantur galle cum vino et fiat ex eis em〈-〉
18
plastrum. ¶ In ragadijs autem emorrosaycis est
19
necessarium vt super eas administretur maran et
20
administrentur ea que bibuntur. ¶ Et administren-
21
tur pillule de bdellio cum serapino que biban〈-〉
22
tur in nocte aut in die. Et quando currit ex ragadijs
23
aliquid sumatur cottum et submergatur in aqua
24
aneti: et exiccetur et abstergatur cum eo anus et
25
deuitentur stiptica exiccantia egestionem.
26
¶ De cibatione habentium ragadias. Capitulum .XIIII.
27
OPortet vt ipsi deuitent acetosa et sti-
28
ptica exiccantia naturam et sint cibi eorum
29
alesfidabegi et ea que fiunt ex maluis et
30
pinguedo gibbi cameli et adeps gal〈-〉
31
line et anatis. ¶ Et confert eis conditum in alesfida-
32
begi et vitelli ouorum sorbilium: et proprie ante alios
33
cibos: et confectio de vitellis ouorum et de porris
34
et cepe cum butyro vaccino non vehementis for〈-〉
35
titudinis et nux indica et auellane et penidij con〈-〉
36
ferunt eis. ¶ Et via cibationis eorum est via
37
cibationis habentium emorroidas.
38
¶ De mollificatione ani. Capitulum .XV.
39
QUandoque fit ex complexione paralytica: aut
40
frigore infra illam. Et complexio quidem paralyti-
41
ca quandoque est ex humiditate subtili imbibita
42
secundum plurimum. Et quandoque fit ex humiditate que est decliuis
43
ad caliditatem: et est eius caliditas causa imbibitionis eius: et
44
cognoscitur illa caliditas per tactum. ¶ Et quandoque fit
45
propter emorroydas et ligationem emorroyde:
46
aut incisione eius: cum lacerto aduenit nocumentum
47
commune. ¶ Et quandoque fit propter casum super dorsum: aut
48
percussionem nocentem quoniam stringit neruos: aut rum-
49
pit eos: et hoc fit subito et non est ei curatio. Com-
50
plexionalis vero accidit paulatim et recipit cura〈-〉
51
tionem. ¶ Et accidit ex mollificatione ani exitus
52
fecis inuoluntarie. ¶ Et quandoque est illic tensio ad
53
exteriora similis mollificationi: propter illud quod sequitur
54
ipsam de exitu fecis inuoluntarie. Et multotiens
55
sequitur colica propter illud quod aduenit neruo con〈-〉
56
strictiuo de tensione et scitur per tactum duritiei. ¶ Et
57
quandoque est mollificatio cum sensu: et quandoque est cum destru〈-〉
58
ctione sensus et illa que est cum sensu est incolumior.
1
¶ De cura. Capitulum .XVI.
2
SI fuerit causa eius frigus vehemens cum materia:
3
aut absque materia sedeat in aquis cucume.
4
in quibus sunt cocta sauina et costus et nux
5
cupressi et spica: et aliquid de squinanto. Et
6
si indiget fortiore illo clysterizetur cum medicina
7
nominata euforbium et administrentur super ipsum ea que
8
sunt sicut oleum costinum et alia. ¶ Et si fuerit materia
9
faciens humiditatem in qua sit calitas[*]calitas corrupt for caliditas aliqua quod scitur per
10
tactum: fac sedere ipsum in aquis stipticis fortibus de〈-〉
11
cliuibus ad frigus. et permisce cum eis calefactiua
12
etiam. ¶ Et si illic existimaueris tensionem esse tunc
13
administra mollificantia lenientia ex oleis et adi〈-〉
14
pibus: et alijs. ¶ Et in fine illius oportet vt admi-
15
nistres stiptica et mouentia in quibus est mollifica-
16
tio et subtiliatio et resolutio ad excitandam virtutem et
17
euacuandam materiam. sicut aqua salsa: et aqua salita et col〈-〉
18
loquintida. Et attende ea que dicuntur in capitulo quod
19
est post istud et est de egressione ani.
20
¶ De egressione ani. Capitulum .XVII.
21
QUandoque fit propter vehementiam mollifi-
22
cationis lacerti constringentis anum edu〈-〉
23
centis ipsum ad superiora. et quandoque fit propter
24
apostemata dominantia. Et curatio quidem redeuntis facili-
25
or est curatione apostemosi qui non redit: et cura vnius〈-〉
26
cuiusque nota est. et rectius quidem est vt non curetur
27
vnus curatione qua curatur alius et reducatur et restringa〈-〉
28
tur: quod si non reducatur administrentur mollificantia.
29
¶ Et oportet vt dicamus medicinas constringentes anum
30
constipantes ipsum: nam plurimum necessaria sunt ea que sunt huiusmodi:
31
nam cum administrantur et reducitur anus post eas si fue-
32
rit reducibilis et restringatur iuuat. ¶ Et ex eis
33
itaque sunt aque in quibus sedetur et quibus sit embroca et in
34
quibus decocte sunt medicine stiptice: et conuenientior
35
illarum est vt sit aqua et vinum stipticum. Et de illis est vt
36
sumantur rose et lentes et solatrum et sumac et deco〈-〉
37
quantur in aqua et administrentur. et ista iuuant etiam cum illic
38
est apostema. ¶ Et ex eis sunt pulueres de quibus cum non est
39
caliditas vehementis est vt sumantur corticum arboris
40
albotin .ʒ.VIII. nucis cupressi pondus .ʒ.II. ceruse
41
.ʒ.I. madefiat vulnus cum stiptico et abluatur cum eo
42
et assiduetur illud super ipsum. ¶ Et iterum minuti thu〈-〉
43
ris et merdasengi amborum ana .ʒ.VIII. nucis cupres-
44
si sicce et ceruse plumbi assumpte per fricationem plum〈-〉
45
bi eiusdem super aliud cum vino stiptico. amborum ana
46
.ʒ.II. ¶ Et iterum scorie plumbi et sumach ana .ʒ.IIII.
47
myrrhe .ʒ.I. seminis rose .ʒ.IIII. ¶ Et iterum cum melle et
48
oleo rosaceo crudo sumatur sumach et alumen et galle
49
et antimonium et cerusa plumbi et puluerizentur su-
50
per ipsum et reducatur si reducibilis est et restringa〈-〉
51
tur. ¶ Quod si anus non reducitur et non redit propter
52
apostema magnum tunc melius est vt regatur apostema et mol-
53
lificetur per sessionem in aqua calida in qua de〈-〉
54
cocta sunt sedantia dolorem et mollificantia apo-
55
stema de eis que iam dicta sunt in capitulo suo. et
56
inungatur post illud cum oleo anetino et oleo ca〈-〉
57
momellino: nam lenitur et redit: tunc si curetur
58
cum eius que dicta sunt. ¶ Et ex eis que confe-
1
runt in hac hora sunt sedantia dolorem predicta et
2
proprie alnenufar predictum in quo sunt lentes.
3
¶ De fistulis in ano. Capitulum .XVIII.
4
QUandoque generantur iste fistule a vulne-
5
ribus in ano et corpore eius. quandoque
6
generantur ab emorroydibus corrosiuis.
7
¶ Et de fistulis ani quedam non sunt
8
penetrantes et sunt incolumiores: et quedam sunt
9
penetrantes et sunt deteriores. ¶ Et ille que sunt
10
propinque concauitati et introitui sunt incolumio〈-〉
11
res: quoniam si premantur non aduenit lacerto toti no-
12
cumentum: immo parti eius et in reliquo est eius operatio
13
ex retentione. Elongata autem cum premuntur: et cum est
14
curatio inciditur lacertus retentiuus totus aut pluri〈-〉
15
mum eius et destruitur tota retentio et perducit ad
16
egressionem stercoris inuoluntarie. et quandoque sunt
17
continue cum venis et neruis et est in eis timor. ¶ Et
18
scitur differentira inter penetrantes et non penetrantes per
19
intromissionem tente in fistulam et digiti in ano quo
20
sentitur vltimus status casus tente: quare sciuntur
21
penetrantres et non penetrantes. et penetrantes quandoque
22
significant exitus stercoris ex eis. ¶ Et scitur etiam an ex-
23
pressio adueniat lacerto toti aut parti eius. ¶ Re〈-〉
24
gimen quod quidam primorum antiquorum dixerunt et imi〈-〉
25
tati sunt ipsum quidam posteriorum et illud est vt intro-
26
mittatur digitus in ano: et tenta in fistula et preci〈-〉
27
piatur infirmo vt stringat anum et trahat ipsum ad su〈-〉
28
periora et sentietur illud quod stringitur et illud quod
29
egreditur de lacerto et quanta sit latitudo eius que
30
est in longitudine corporis. et quantum sit inter ex〈-〉
31
tremitatem tente: et est secundum latitudinem eius in lon-
32
gitudine corporis: an sit parum aut plurimum
33
et penetrantes quandoque habeni[*]habeni corrupt for habent orificium vnum.
34
et quandoque habent orificia plura.
35
¶ De curatione. Capitulum .XIX.
36
EX non penetrantibus quidem si non fue〈-〉
37
rit nocumentum cursus plurimi: et fe-
38
tor superfluus non erit malum dimittere
39
eas. et si fuerint nocentes experiatur
40
super eas collyrium algarab et que procedunt cursu
41
eius ex medicinis fistularum. ¶ Et si rectificaue〈-〉
42
rit eas aut minorauerit corruptionem earum erit
43
bene. et si non: administretur medicamen acutum vt
44
consumant quod apparet de fistula et est caro mor-
45
tua et apparet caro sana. ¶ Et quandoque succurritur
46
dolor cum butyro cui supponitur oleum rosaceum deinde
47
incarnatur vulnus cum medicinis et cum maran
48
incarnatiuis et proprie maran arasi[*]arasi cf. below arasil, and Venice 1564: arafil. ipsum enim sanat
49
ipsum. ¶ Quod si fuerit etiam fistula non curetur cum eis
50
adhuc que incidunt cum caliditate sua et siccitate sua
51
sed cum subtilitate et in spacio: et ex eis que ipsas
52
incarnant est maran nigrum. ¶ Penetrantium autem
53
curatio est comprehensio et consideretur in comprehen〈-〉
54
sione illud quod diximus. ¶ Et ex bona compre-
55
hensione eius est vt comprimatur cum pillis forma-
56
tis vt licinium quod sit subtile: aut cum seta formata vt
57
licinium cum quo stringatur et dimittatur. ¶ Et quando per-
58
ducit ad dolorem vehementem et timetur quod accidat
1
spasmus: aut aliud accidens malum: auferatur
2
ab ea filum et curetur cum eis que sedant: dein〈-〉
3
de iteretur constrictio cum eo.
4
¶ De pruritu in ano. Capitulum .XX.
5
QUandoque fit propter vermes paruos gene〈-〉
6
ratos in eo et quandoque fit propter humores salsos et
7
colericos mordicantes ipsum. et quan-
8
doque fit propter vlcera saniosa in ipso.
9
¶ De curatione. Capitulum .XXI.
10
FActus quidem a vermibus curatur cura-
11
tione vermium. ¶ Et factus ab vlceri〈-〉
12
bus curetur curatione vlcerum: sed factus
13
ab humoribus retentis in eo si fue-
14
rint venientes desuper curatio est rectificatio cibi
15
et euacuatio humoris. ¶ Et si fuerint retenti illic est euacua-
16
tio cum collyrijs scitis narratis in eis que mun〈-〉
17
dificant intestinum rectum ex humore flegmatico et cole〈-〉
18
rico. et iam dictum est in capitulo tenasmon: et curatur cum
19
suppositorijs temperatis: et cum suppositorijs stu-
20
pefacientibus. ¶ Et rob cum aceto vini iuua-
21
tiuum est valde. et similiter ventose super alhosos.
22
¶ De vlceribus ani. Capitulum .XXII.
23
CUrentur cum exiccatiuis fortibus predi〈-〉
24
ctis in capitulo excoriationis quamuis sit dolor
25
vehemens valde in sensu loci dolo-
26
ris. et conferunt eis almaran nigrum: et
27
almaran de viride eris et ponatur totum in lana
28
super caput tenet[*]tenet cf. Venice 1564: tentae.
29
¶ Fen .XVIII. De dispositionibus renum. et est
30
duo tractatus.
31
¶ Tractatus primus de vniuersalibus iudi-
32
ciorum renum et de lapidibus eorum.
33
¶ De anathomia renum. Capitulum .I.
34
CReati sunt renes ad hoc vt sit
35
instrumentum mundans sanguinem ex aquo-
36
sitate superflua qua indiget propter
37
necessitatem facientem eam necessariam.
38
Et illa quidem necessitas destruitur
39
cum digestus est sanguis et prepara〈-〉
40
tus vt penetret in corpus: et tu iam sciuisti ista.
41
¶ Et propterea quod hec aquositas valde plurima fuit:
42
suit[*]suit corrupt for fuit necessarium vt crearetur membrum mundificans ipsam
43
et attrahens ad se: aut membrum magnum: aut
44
duo membra parua. et si esset magnum vnum
45
coartaret et exprimeret. ¶ Loco igitur vnius
46
creata sunt duo. et in mundificatione eorum est
47
iuuamentum quod notum est in creatione mem-
48
brorum parium et duarum diuisionum: et diui〈-〉
49
sionum plurium vna scilicet vt cum nocumentum acci〈-〉
50
derit vni eorum stet secundum cum parte operationis: aut
51
cum plurimo eius: et subtiliatum est ad multipli-
52
candum substantiam eorum: et ad faciendam
53
eam solidam propter iuuamenta: quorum vnum
54
est vt occurrant multo cum paruo spacio. ¶ Et
55
secundum est vt sint prohibiti ab attrahendo nisi sub-
56
tile exuccando ipsum. ¶ Et iterum est vt sint
57
fortis substantie non velociter patiens ab eo a
58
quo implentur omni hora: ex aquositate acuta
1
cui associantur humores acuti in pluribus horis. ¶ Quia
2
igitur creati sunt ita alleuiatur penetratio in meati-
3
bus eorum et dilatatus est locus eorum propter illud quod
4
positum est illic de visceribus: et positus est ren
5
dexter. supra sinistrum vt sit locus eius situi epa-
6
tis propinquior et magis trahens ab ipso quantum
7
possibile est: ita vt fortasse tangant ipsum: immo tangat
8
additamentum quod sequitur ipsum. ¶ Et positus est
9
sinister descendens: quoniam compressio fit in latere si〈-〉
10
nistro a splene: et vt illud quod attrahitur ex aquosi〈-〉
11
tate non attrahatur ex foramine quod habet: immo attra〈-〉
12
hatur ad propinquius in primis et ad longinquius
13
secundo. ¶ Et ipsi quidem sunt cum duobus additamen〈-〉
14
tis in concauitate ipsorum et in gibbositate eorum.
15
¶ Et posita est in interiore parte cuiusque eorum con〈-〉
16
cauitas a qua trahitur ad ipsum aquositas ex supe〈-〉
17
riore quod aduenit ei et in ipsa vadit: deinde tra-
18
hitur ab ipsa ex interiore parte eius ad vesicam in
19
latere quod separatur ab eo paulatim postquam mundi-
20
ficat ren illud quod associatur illi aquositati de super-
21
fluitate sanguinis putrefactione meliore et magis vltima
22
que possibilis est: quare nutritur ab eo quod de ipso pu〈-〉
23
rificatum est et expellit superfluitatem. Aquositas enim
24
non peruenit ad renes existens in vltimo clarificatio〈-〉
25
nis et separationis: immo peruenit ad eos existente sangui〈-〉
26
neitate secunda in ipsa que est quasi ipsa sit lauatura car〈-〉
27
nis ablutione vltima. ¶ Et similiter quando debilitantur re-
28
nes non purificatur: quare egreditur aquositas asso-
29
ciata sibi sanguineitate. ¶ Et similiter cum epar est de〈-〉
30
bile et non discernit aquositatem a sanguineitate
31
separatione qua oportet: et quantitate qua oportet et regimine quo
32
oportet: tunc penetrat cum aquositate sanguineitas
33
plusquam necesse sit penetrare propterea quod superfluit illud
34
quod associatur ei de sanguineitate mensuram quo in〈-〉
35
digent renes in nutrimento sui. et est illud quod
36
egreditur ex illo in vrina lotiuum etiam simile loture que
37
egreditur cum renes debiles sunt in nutriento se[*]nutriento se corrupt for nutriendo se [cf. Venice 1564: nutrimento sui].
38
¶ Et renibus quidem aduenit neruus paruus ex
39
quo creantur panniculi eorum et aduenit eis vena ex
40
latere epatis et aduenit eis arteria quantitatem habens
41
ex arterijs que aduenit epati.
42
¶ De egritudinibus renum. Capitulum .II.
43
ACcidunt eis egritudines complexionis: et
44
accidunt eis egritudines compositionis in parui〈-〉
45
tate quantitatis et magnitudine eius:
46
et ex opilatione: de cuius summa est la-
47
pis: et egritudines solutionis continuitatis sicut vl-
48
cera et corrosio et abscisio venarum et earum apertio:
49
et totum illud accidit: aut in ipsis aut in meatibus
50
qui sunt inter eos et inter alia et illud parum fit.
51
¶ Quod si accidat in illis meatibus opilatio ex
52
sanguine aut humore aut lapide communicat ren in cura-
53
tione. ¶ Et quando multiplicantur egritudines in re〈-〉
54
nibus debilitatur epar adeo donec perueniat res ad
55
hydropisim siue renes sint calidi siue frigidi. ¶ Cumque
56
vides habentem dolores in renibus mingere vrinam
57
viscosam et glutinosam: tunc scias quod illud ade〈-〉
58
dit[*]adedit corrupt for addit in doloribus eorum propter illud quod attrahunt d[*]d corrupt for de
1
materijs malis: et generat quandoque lapidem. et resol〈-〉
2
uuntur eorum egritudines per vrinam grossam residen〈-〉
3
tem. Et multotiens quidem facit incurrere stri〈-〉
4
ctura lumbaris dolorem et caliditatem in renibus.
5
¶ De signis quibus significantur dispositio-
6
nes renum. Capitulum .III.
7
SIgnificatur ex vrina in quantitate et sub〈-〉
8
tilitate sua et colore suo: et ex eo quod
9
admiscetur ei ex dispositione sitis: et ex di-
10
spositione desiderij coitus et ex dispositione
11
dorsi et doloribus eius: et ex dispositione crurium: et
12
ex ipso dolore: et ex tactu: et ex eo quod conuenit et
13
quod non conuenit. ¶ Et egritudinibus quidem renum
14
associatur paucitas vrine. ¶ Et distinguit epa-
15
tis egritudines et que eis similantur quod appetitus
16
non omnino prostratus est. ¶ Et ille qui mingit
17
vrinam propter quam multotiens surgit ad mingendum
18
in renibus eius est egritudo. et similiter est in illo qui
19
habet sedimen carnosum et capillosum et herbinum.
20
¶ De signis caliditatis renum. Capitulum .IIII.
21
SIgnificatur caliditas renum ex incisione
22
vrine sicut sua rubedine et sua citrini〈-〉
23
tate: deinde ex priuatione pinguedinis
24
totius corporis: et ex caliditate tactus:
25
et ex veloci accessu apostematum et maxime calidorum:
26
et multo desiderio coeundi et siti nimia.
27
¶ De cura. Capitulum .V.
28
CUra eorum est exhibitio lactis asine in
29
potu: et caprarum nutritarum in domo:
30
et herbe conuenientes frigide. ¶ Et de〈-〉
31
tur etiam lac de quo extractum est butyrum: ni-
32
si timeatur vitium lapidis qui si timeatur: aqua cice-
33
rum detur: et omne ius et glutinum: et que cognita sunt.
34
¶ Et quando clisterizatur cum aqua frigida et oleo seminis alke-
35
kengi erit bonum: et similiter emplastra facta ex illis et
36
vnctiones ex vnguentis frigidis. et camphora est vtilis
37
valde in cura caliditatis renum. ¶ Et scias quod
38
sitis in hac complexione succedit que non seda〈-〉
39
tur ex potu aque frigide.
40
¶ De signis frigiditatis renum. Capitulum .VI.
41
SIgnificatur frigiditas renum ex discolora-
42
tione vrine et totius corporis. et pau〈-〉
43
citate coitus et ex debilitate renum si-
44
militudinem habentium renibus senum.
45
¶ Et his quidem superueniunt egritudines
46
frigide et nocentur a frigidis.
47
¶ De cura. Capitulum .VII.
48
IUuamentum illius est clistere ex vn-
49
guentis calidis adipum: et butyri vacci-
50
ni: et olei sisamini et olei baucie et al-
51
kekengi amigdalarum amararum: et
52
carthami et fenugreci: et aneti et adipis dab: et
53
olei laurini: et olei auellanarum et fisticorum: et olei
54
costini proprie. et quandoque permiscentur aque eorum cum
55
oleo secundum quantitatem sufficientem ad clistere facien-
56
dum. ¶ Et sumantur iterum emplastra medicina-
57
rum calidarum summa quarum est aggregata. et cy〈-〉
58
minum est iuuatiuum valde in cura frigiditatis re〈-〉
1
num et proprie cum medicinis mixtum super quas
2
dominium habet. ¶ Et clistere cum oleo costino est lau-
3
dabile: et sequens est illud in virtute alhabre. et
4
alcadra: et fistici. ¶ Et adeps caude arietum
5
quando fit clystere cum eo est vltimum in cale-
6
faciendo renes et confortando.
7
¶ De extenuatione et vetustatione renum. Capitulum .VIII.
8
QUandoque accidit renibus extenuatio
9
et vetustatio que dicitur cedebul: et dimi〈-〉
10
nuitur eius substantia. et quandoque non remanet
11
pinguedo super propter malam comple-
12
xionem et nimium coitum et purgationem.
13
¶ De signis. Capitulum .IX.
14
SIgna sunt casus coitus: et albedo vri〈-〉
15
ne: et frequenter vrinare: et debilitas
16
illorum: et dolor extensiuus in illo: et
17
quandoque erit cum illo grauitas corporis.
18
¶ De cura. Capitulum .X.
19
IUuamentum eorum est comedere medul〈-〉
20
las nucum cum zuccaro: et nuces in〈-〉
21
das: et auellanas cum fisticis: et pa-
22
pauere: et cicere: et fabe: et faseoli con〈-〉
23
ferunt: et adeps gallinarum: et anserum: et renum he-
24
dorum: et panis calidus. ¶ Et misceantur cum istis
25
medicinis diuretica. et species confortatiue si sint materie
26
effuse ad renes. species enim virtutem mouet. ¶ Et
27
quandoque miscentur cum illis sicut lalec .I. res que ma〈-〉
28
sticantur diu: et res viscose: et que habent saporem de
29
sen. vt confortetur substantia carnis. ¶ Et adiuuatur cum
30
cibis in quibus sit lac vaccinum admixtum: et lac de〈-〉
31
coctum cum sua tertia aut quarta de tereniabin.
32
et quandoque accipiuntur renes et decoquuntur et proijcitur
33
puluis specierum donec bene preparentur. ¶ Et res
34
que impinguari faciunt et confortant sunt species
35
et tanguebil iuuant etiam eos clysteria que facta sunt
36
ex carnibus arietum cum oleis bonum odorem habenti〈-〉
37
bus specierum. et olea medullarum que dicta sunt: et
38
vnguenta caude arietum proprie. ¶ Et si fiant re-
39
nes pingues erit in maximum iuuamentum: et similiter
40
que sunt eis similia. ¶ Clistere bonum. capita agno〈-〉
41
rum pinguium ponantur in olla cum aqua kist .I.
42
et .ß. et claudatur cum luto forti et ponatur in furno
43
spacio .XXIIII. horarum quousque separetur caro ab ossi〈-〉
44
bus per se: et misceatur cum eo butyrum et zambac: et
45
parum succi porrorum. et cum decoquitur cum illo
46
corallus et ascek[*]ascek i.e. hascec (cf. below; cf. Canon 2: hascech) .I. tribulus et mugat et fenugre〈-〉
47
cum. et semen papaueris ipsius quod melius est
48
valet plus. ¶ Et cum necessarium fuerit plus calefa〈-〉
49
cere ponatur in eo oleum alkerua: et oleum costi.
50
¶ Et si equale volueris facere ponatur oleum car〈-〉
51
tami. ¶ Et iterum si fiat clistere cum lacte recen-
52
ter mulcto confert valde: et si est necessaria calefactio
53
ad ignem parum fiat. Nos iam dicemus in antidotario
54
clisteria alia et electuaria medicinarum valentia ad hoc.
55
¶ De debilitate renum. Capitulum .XI.
56
DEbilitas renum sit causa complexionis alicu-
57
ius cuius deterior est illa que confir-
58
mata est. ¶ Et fit quandoque propter extenua-
1
tionem. et qandoque fit propter dilatationem meatuum et eo-
2
rum apertionem et mollificationem quam eorum acquisi〈-〉
3
uit essentia: et est debilitas propria eis ambobus
4
et est illa causa cuius deficiunt in colanda aquosita-
5
te ab eo quod ei associatur vsque ad renes. ¶ Et quando〈-〉
6
que sunt vene incolumes: et quandoque non sunt. et causa
7
illius est sicut multitudo coitus: et sicut multitu〈-〉
8
do stupefacientium: et multitudo vrine et statio
9
in equis et ipsorum equitatio absque gradatione et con〈-〉
10
suetudine: et propter laborem aduenientem renibus: et
11
propter percussionem. Et huius quidem generis est ascel〈-〉
12
latio plurima: et incessio precipue pedibus.
13
¶ De signis. Capitulum .XII.
14
ILlam que est causa complexionis significant
15
signa complexionis. ¶ Et que est causa exte〈-〉
16
nuationis significant signa extenuationis. et cum
17
illa que est propter dilatationem meatuum et
18
mollitiem carnis eorum non est dolor nisi quandoque
19
et minoratur cum ea appetitus cibi: et est vrina ante
20
digestionem et aduentum ad venas secundum plurimum aquosa.
21
¶ Cum autem cibus peruenit ad venas tunc secundum plurimum
22
fit exitus sanguinis et humiditatum grossarum cum vri-
23
na. Et est plurimum vrine eius sicut lotura carnis
24
grosse quoniam ipse nutritur cum eo quod currit ad ipsum et
25
non discernitur grossum a subtili. ¶ Et accidit mul〈-〉
26
totiens vt subsideat sanguineitas et apparet res
27
similis spume maris: et illud est quando vene sunt in-
28
columes. ¶ Cum ergo vene non sunt incolu〈-〉
29
mes non discernitur aliquid: immo remanent cum
30
dispositione sua propter debilitatem digestionis: et comitantur
31
quidem debilitatem renum quocunque modo fit et exte-
32
nuationem eorum paucitas vrine et defectus in coi〈-〉
33
tu: et debilitas visus et dolor capitis.
34
¶ De cura. Capitulum .XIII.
35
CUuratio[*]CUuratio corrupt for CUratio eius que est ex complexione est
36
cura complexionis in permutatione sui et euacuatio〈-〉
37
ne materiei si est. ¶ Et eius que est cau-
38
sa extenuationis cura est cura extenua〈-〉
39
tionis. ¶ Et in ea que est causa dilatationis et est de〈-〉
40
bilitas vera: oportet vt sit intentio prohibendi causas di〈-〉
41
latationis. et conglutinandi et confortandi. ¶ Et pro〈-〉
42
hibitio quidem causarum dilatationis est dimissio motus
43
et coitus et odire balneationem plurimam et decli-
44
nare ad quietem et tranquillitatem et abhorrere diure〈-〉
45
tica. ¶ Conglutinatio vero fit cum glutinatiuis
46
et stipticis et frigidis. ¶ Ex cibis quidem sicut sauich
47
et dactilis siccis et zarioris[*]zarioris cf. Venice 1564: zarois, cf. Canon 2 and 5: zaror et cydonijs: et cibo
48
facto ex granatis cum interioribus passullarum
49
et cum adipe caprarum: et eis que suguntur et conge〈-〉
50
latis factis ex eis que sunt sicut grana granato〈-〉
51
rum: et succi acetosi et muzi et acetum bonum cum
52
coriandro: et ea que similia sunt eis. ¶ Et ex poti〈-〉
53
bus vinum passum ponticum. ¶ Et ex medicinis
54
vero sunt succi stiptici permixti cum bolo arme-
55
no et gummi: et emplastra facta ex sauich et casab
56
et cydonijs et rosis: et ex eis que currunt cursu
57
eorum et vnguentis predictis ad debilitatem epatis et
58
stomaci. ¶ Confortantia autem sunt et cibi et clysteria
1
et confectiones impinguatiue dicte in capitulo extenuationis.
2
et portet vt addantur in eis stiptica. ¶ Et ponantur in
3
clisteribus predictis sicut dactili sicci et cydonia.
4
¶ Et administrentur in eis lac camellinum et ouinum:
5
nam ipsa confortant renes et aggregant eos et conso-
6
lidant etiam. ¶ Et lacti quidem ouino non est compar in
7
egritudinibus renum propter debilitatem: et proprie quando miscetur cum
8
eo quod est sicut bolum armenum. ¶ Et comede-
9
re renes cum reliquis cibis et permiscere cum
10
eis prohibentia est multi iuuamenti.
11
¶ De ventositate renum. Capitulum .XIIII.
12
GEneratur in renibus ventositas grossa
13
extendens eos et significat quod est ventosi-
14
tas dolor et tensio absque grauedine:
15
et non sunt signa lapidis. et fit in eis
16
mutatio quedam que minoratur cum est vacui〈-〉
17
tas et secundum digestionem bonam.
18
¶ De cura. Capitulum .XV.
19
OPortet vt abstineat a cibis inflati-
20
uis et bibat diureticat[*]diureticat corrupt for diuretica resoluentia ven〈-〉
21
tositates: sicut semina et semen rute et fag〈-〉
22
dij in aqua mellis: aut in iulep: secundum
23
dispositionem: et emplastretur cum eis que sunt sicut ci-
24
minum et calamentum et anetum et ruta sicca et vaporetur
25
cum eis: et inungatur cum costino et sambacino et similibus.
26
¶ De dolore renum et cura. Capitulum .XVI.
27
FIt ex apostemate: aut ventositate: aut lapi-
28
de: aut debilitate. ¶ Et quandoque sequuntur
29
dolores eorum debilitas digestionis et ca-
30
sus appetitus et nausea. et tu quidem iam
31
sciuisti signa diuisionum predictarum et curationes ea-
32
rum. ¶ Cumque dolor fit vehemens tunc super est ti-
33
bi vti eis que sunt sicut filonium et trocisci stelle et ea
34
que tramite isto procedunt tamdiu donec sedetur do〈-〉
35
lor: deinde curetur cum ireos. ¶ Et tine vehemen〈-〉
36
ter conferunt ei quando decoquuntur in eis medicine le〈-〉
37
nitiue et doloris sedatiue secundum quod diximus in capitulo.
38
¶ Et oportet vt incipiat in administratione seminum cum
39
non inuenit excusationem ab eis in curatione renum et
40
vesice precipue habentium vlcera. verum vti seminibus cum
41
dolore timorosum est: propter illud quod accidit et descen〈-〉
42
dit. ¶ Et studium in abstinendo iterum a narcoti-
43
cis est magis necessarium: sit ergo contentus aqua tepi〈-〉
44
da et sedatione absque longitudine in administra-
45
tione perducente ad stuporem et attractionem.
46
¶ Tractatus .II. de apostematibus renum et so〈-〉
47
lutione continuitatis.
48
¶ De apostematibus calidis in renibus et du〈-〉
49
bellati. Capitulum .I.
50
APostemata calida in renibus di〈-〉
51
uersificantur in materia. quedam enim eorum fiunt
52
ex sanguine grosso et quedam eorum fiunt ex
53
fanguine subtili colerico. et diuer〈-〉
54
sificantur causa suorum locorum. fiunt enim
55
quedam ipsorum in corpore renis. et que〈-〉
56
dam accidunt ad latus concauitatis: et quedam ipsorum ad la〈-〉
57
tus panniculi velantis eos. ¶ Et iterum quedam eorum ten〈-〉
58
dunt ad partem meatus emunctorij: et quedam ipsorum decli〈-〉
1
nant ad partem dorsi: et quedam ad partes meatus qui est
2
ad superiora. ¶ Et iterum quandoque sunt in vnoquoque
3
duorum renum. et quandoque sunt in rene vno. ¶ Et rursus
4
quandoque faciunt collectionem. et quandoque non faciunt collectio〈-〉
5
nem. Et cum collectionem faciunt: aut rumpuntur quando rum-
6
puntur ad partem vesice: et est melius omnibus: aut ad in〈-〉
7
testina expulsione facta a natura ab eis ad intestina sicut
8
expellit materiam pleuresis in ossa lateris ad illud
9
quod apparet de corpore. ¶ Et quandoque fit secundum semitam re〈-〉
10
ditionis ad epar: deinde ad mesaraicam: deinde ad inte〈-〉
11
stina. ¶ Et expulsio que fit ad intessina qualitercunque
12
fit est mala valde: aut expellit ad spacium concaui-
13
tatis et loca vacua: et indiget perforatione educente
14
illud. Aut non rumpuntur et remanent in eis: et hec etiam
15
curantur cum apertione. ¶ Et omnia quidem renum apostemata ve-
16
locia sunt ad hoc vt in lapidem conuertantur. et quomodo
17
non cum ipsa sunt causa lapidis. ¶ Et quandoque apostema calidum
18
est in rene et illud non sit vacuum a febre deinde accidat
19
commixtio rationis tunc illud est causa communitatis velaminis
20
magnitudinis apostematis et est mortale: et proprie quando accidit
21
significatio mala: nam illud est propter communitatem malam. ¶ Quod
22
si accidat significatio bona tunc expectatur ruptura ad
23
salutem. ¶ Et fortasse egreditur in huiusmodi de pingue〈-〉
24
dine renis aliquid. Et fortasse egreditur sicut pilus
25
rubeus in longitudine vnius palmi et plus.
26
¶ Et cause quidem apostematis renum sunt repletio in toto
27
corpore: aut in membris communicnatibus[*]communicnatibus corrupt for communicantibus eis: aut
28
propter quantitatem sanguinis aut qualitatem eius: aut excoria〈-〉
29
tionem lapidis: aut retentionem vrine apud renes
30
extendentem et alia. repletio naque[*]naque corrupt for namque hec apostemat renes.
31
¶ Et apostematibus quidem calidis in renibus velociter
32
aduenit induratio: et tunc apparent signa indu〈-〉
33
rationis. et facit quandoque incurrere apostema
34
strictura lumbaris in medio.
35
¶ De signis. Capitulum .II.
36
SIgnum apostematis calidi in renibus est febris in〈-〉
37
separabilis que habet remissiones et commotio〈-〉
38
nes inordinatas quasi sint principia quarta〈-〉
39
ne. ¶ Et pulsus non habet minorationem
40
in inceptione paroxismorum eius quam habet in inceptione reli-
41
quarum febrium. ¶ Et est febris eius cum frigore extremita〈-〉
42
tum proprie manuum et pedum: et fit illic horripilatio
43
commiscens inflammationem. ¶ Et sensibilitas exten〈-〉
44
sionis et grauitatis apud partem renis semper. ¶ Et
45
nocumentum ab omni diuretico acuto salso et aceto〈-〉
46
so: aut inflammatio secundum materiam. ¶ Et dolor qui com-
47
mouetur et sedatur et proprie si fuerit aldubellati. et do〈-〉
48
lor qui magis quietus est: est cum fit apostema in corpore re-
49
nis. cum autem est apud panniculum et apud suspenso-
50
rium magnificatur dolor et fit fortis et prohibet ere-
51
ctionem et tussim et sternutationem et debilitatem preparatio〈-〉
52
nis eius in quo non est confirmatum super locum suum.
53
¶ Et quando resupinatur est dolor leuior quam sit cum iacet
54
super ventrem propterea quia suspendit renem: et est eius preparatio leuior
55
ipsi. ¶ Et quandoque fit fortis febris huius egritudinis
56
propter magnitudinem apostematis et perducit ad commixtio〈-〉
57
nem sensus propter communitatem velaminis: et ad vomitum
58
colere propter communitatem stomaci ad epar. quandoque continuatur
1
dolor faciei et oculi: et retinetur venter propterea quod
2
coartat materiam in intestinis. ¶ Urina vero est al-
3
ba: deinde fit citrina ignea non permixta: dein-
4
de fit rubea. et quando aqua perseuerat alba in〈-〉
5
dicat duritiem futuram: aut conuersionem aldu〈-〉
6
bellati. ¶ Et ad vltimum quando vrina in hac
7
egritudine est alba viscosa et perseuerat secundum hoc
8
est significatio mala. et quando rubet aqua et re〈-〉
9
sidet in ea sedimen laudabile tunc obedit apo-
10
stema digestioni absque conuersione ad rem aliam.
11
¶ Et quando pertransit apostema maturationem
12
in primis diebus et remanet vrina clara tenuis
13
tunc apostema est in via faciendi collectionem:
14
aut in via indurationis. ¶ E scitur quod aposte〈-〉
15
ma est in corpore renis: aut prope panniculum secundum
16
quod diximus in eis que preterierunt: et scitur quod
17
apostema est in rene dextro aut sinistro: quoniam
18
iacere super latus eius facilius est quam iacere super
19
oppositum sibi propter suspesionem suam. ¶ Et
20
iterum quia si portenditur dolor ad partes epatis: tunc
21
apostema est in dextro: et si extenditur ad partem
22
vesice tunc apostema est in sinistro. et si sunt signa omnia
23
simul tunc apostema est in ambobus simul. Cumque
24
apostema sit aldubellati magnificatur grauitas
25
valde: et sentitur grauitas quasi spera grauatiua in
26
ventre. et accidit inflatio in locis vacuis: et acci〈-〉
27
dentia fiunt fortia et sentitur punctura vehemens
28
in ventre. ¶ Cum apostemb[*]apostemb corrupt for apostema quidem est in si-
29
nistro tunc sentitur super inguina duo et magni-
30
ficatur dolor in lacerto dorsi in toto illo: et quan〈-〉
31
do maturatur alleuiatur febris et augmentatur hor〈-〉
32
ripilatio et ingrossatur vrina et multiplicatur in
33
ea sedimen bonum. ¶ Et cum rumpitur aposte-
34
ma remouentur febris et rigor omnino. Et si sanies
35
est alba lenis non fetida et egreditur cum vrina
36
tunc adeo bonum est quod melius esse non potest.
37
Et similiter si est sanguis et pus album. Et quod est diuer-
38
sum ab hoc est deterius secundum diuersitatem sui.
39
¶ De cura. Capitulum .III.
40
INitium curationis est abscissio cau-
41
se per flobotomiam ex basilica si sanguis est
42
vincens. ¶ Et quandoque est tibi ne〈-〉
43
cessarium vt consequaris id faciendo
44
flobotomiam ex curuatura poplitis et si non
45
apparet vena illa tunc fiat ex saphena. Et per
46
solutionem ventris etiam si sunt cum sangui-
47
ne illic humores acuti calidi cum clisteribus leni〈-〉
48
bus factis de mucillaginibus quantum possibi〈-〉
49
le est et illud quod melius soluit est aqua casei et
50
cassiafistula. Et in qua quidem casei est declina〈-〉
51
tio materiei ad intestina et ablutio et abstersio
52
et infrigidatio et maturatio et rectificatio in vl-
53
ceribus. Et in cassiafistula est solutio etiam et ma〈-〉
54
turatio cum facilitate: et aqua zuccari: et mellis
55
plurime commixtionis est huius ordinis: et si est
56
possibile vt humor temperetur. deinde solutione edu〈-〉
57
catur post est melius. Et oportet ne solutio sit laborio〈-〉
58
sa fortis et magnificetur nocumentum propter humorem
1
plurimum effusum ad intestina vicina renibus. Et aqua
2
quidem ordei est ex eis quibus est adherendum in ea: et
3
oportet vt nullo modo dimittas. ¶ Et non des in po〈-〉
4
tu semina et pillulas que ex eis fint[*]fint corrupt for fiunt: et proprie cor〈-〉
5
pore non mundificato humores enim effunduntur tunc ad
6
renes: donec cum verificatur maturatio prouoces.
7
Et propter illud oportet vt prohibeas potum aque quantum
8
possibile est scilicet in hora simili huic hore quamuis sit conue-
9
niens secundum aliquem modum curatio ad mundifican〈-〉
10
dum: nam et si aqua sit conueniens: propterea quia infrigi〈-〉
11
dat et humectat apostemata calida verumtamen cum est taliter
12
quod impellit prouocationem et coartat versus eos ea que
13
sunt effusa ad latus huius partis apostematis et ad con-
14
trarium vie suo motu tunc nocumentum est supra eius
15
iuuamentum causa qualitatis sue. Et cum hoc associantur
16
cum ea ipsi humores ad renes quorum descensus ad eos
17
fit facilis per conuenientiam aque. ¶ Quod si ne〈-〉
18
cessaria fuerit tunc oportet vt in potu detur aqua dul〈-〉
19
cis frigida que sugendo per cottum vel per aliud su〈-〉
20
matur. et oportet ne ita sit frigida vt prohibeat matura-
21
tionem et abstineat a carne et dulcibus. aqua vero
22
calida nocet eis: et similiter omne calidum actu quod for-
23
tis est caliditatis: et penitus aqua plurima non eua〈-〉
24
cuatur cum laborare faciat renes suo incessu et
25
motu. ¶ Et non est vlceribus et apostematibus aliquid
26
congruum sicut quies et balnea quidem non conue〈-〉
27
niunt eis: nisi post declinationem apostematum
28
calidorum. ¶ Et oportet vt administretur in primis
29
ex eis que bibuntur et ex epithimatibus et clysteri-
30
bus et alijs illud quod est iuuamentum: deinde
31
admisceatur ei de eis que sunt abstersiua molli〈-〉
32
ficantia et maturantia aliquid secundum magnitudinem
33
apostematis et eius paruitatem: deinde administretur
34
abstersiua et mollificatiua. ¶ Et oportet vt ad〈-〉
35
ministrentur de abstersiuis et mollificatiuis ea
36
in quibus non existat mordicatio. ¶ Si vero
37
necessaria sunt fortiora mordicationem haben〈-〉
38
tia propter magnitudinem apostematis tunc rectius
39
est vt in eis vincat quod mordicationem non habet.
40
Et similiter si est illic humor viscosus euacuetur: et oportet vt
41
frangatur cum cibis qui sunt de genere sorbitionem conue〈-〉
42
nientibus renibus et apostematibus. verumtamen sint
43
de summa eorum que mordicationem non habent quoniam
44
ipsi eis nutriuntur. Et oportet vt cognoscatur disposi〈-〉
45
tio humoris in subtilitate et grossitudine sua et in substantiaia
46
sua an sint de genere corrupti: aut sani: aut humoris
47
alterius: et in sua summa an sit multus et pau-
48
cus: ita vt opponantur illi cum qualitate medici〈-〉
49
ne: aut cum quantitate eius et cum potes cura-
50
re cum eo quod est minoris acuitatis non intendas
51
ad aliud quod sit acutius. Cumque apostema integre ma-
52
turatur cuius cognitio est in vrina. tunc in potu den-
53
tur diuretica sicut semina et pillule eorum in aqua
54
ordei et similibus: et ante illud non detur[*]detur corrupt for dentur in potu
55
diuretica et proprie quando humores corporis sunt mali. et quan〈-〉
56
doque facit accidere sumere in potu illa graui-
57
tatem: sed non cures inde quoniam potare illa: ipsa re-
58
mouet illud. ¶ Et prima quidem quibus fit curatio
1
in rectificatione apostematis et in solutione humoris mali sunt
2
clysteria et potiones. clysteria enim sunt magis
3
peruenientia ad ista cum fixione virtutis sue: et cum
4
hoc ipsa non faciunt descendere aliquid desuper: si〈-〉
5
cut descendere faciunt ea que bibuntur et proprie
6
solutiua. ¶ Et oportet vt sit clystere lene predictum in
7
capitulo colice. vt sit clystere facile non coartans
8
neque horribile: et faciat lesionem et noceat. ¶ Et
9
cassiafistula quidem est res congrua in curationibus re〈-〉
10
num: nam cum ipsa ponitur in clysteribus et eis que
11
bibuntur euacuat sine labore et associat. ¶ Et cum
12
scis quod corpus est mundum et apostema est paruum:
13
tunc forte sufficit tibi dare in potu aquam mellis:
14
aut aquam zuccari plurime commixtionis: nam
15
abstersio ambarum et earum incisio et subtiliatio
16
fortasse resoluet ipsum sine mordicatione. ¶ Et
17
res iuuatiue in principio sunt aqua ordei cum
18
oleo rosaceo: aut oleo aliquo et succus salicis et
19
succi frigidi. et emplastra cum subtiliatiuis: et su-
20
mere in potu mucillaginem psilij. ¶ Et fortasse
21
datur in potu lac et si est inflatio oportet vt sit lac secundum
22
quod narrauimus. ¶ Et post illud tunc admini-
23
stra clysteria ex altea et maluis et semine lini cum
24
aliquo frigidorum et oleo rosaceo. ¶ Et oportet vt
25
administres emplastra ex farina ordei et sint cum
26
ea viole et fabe et in fine dimittere[*]dimittere corrupt for dimitte frigida et ad〈-〉
27
de fenugrecum et camomillam et similia: et sit oleum si-
28
sami. et oleum de carthamo. ¶ Et emplastrum
29
deforis cum eo quod est maturatiuum et vehemen-
30
tioris calefactionis. ¶ Et ex illo est vt empla-
31
strentur cum panno lineo infuso in oleis calefactis:
32
et illis in quibus est virtus aneti et altee: et sumantur
33
emplastra ex farina tritici et aqua mellis deco〈-〉
34
cti et ex folijs fenugreci et caulis et radice lilij et
35
aneto et altea et camomilla que appropriata sunt
36
cum lenitiuis. ¶ Et fortasse necessarium est cau〈-〉
37
sa doloris vt ponatur in eis aliquid de papauere.
38
et cortices mandragore sunt conuenientes ad il〈-〉
39
lud. ¶ Et illud quod fit ex apostemate propter lapidem
40
oportet vt regatur regimine illius loci cum eo quod
41
dicemus. Et non est nisi regimen doloris cum com〈-〉
42
mouetur et proprie apud vesicam propter magnitu-
43
dinem lapidis in ea: aut excoriationis asperita-
44
tem. et quandoque sedatur cum balneis et tina. Cumque
45
superfluit et mollificat redit dolor vehemens post
46
horam. ¶ Et embroce facte ex camomilla et
47
melliloto et altea et ex furfure sunt iuuatiue val〈-〉
48
de. ¶ Et si est illic retentio aliquo nature tunc il-
49
lud quod rectius est: est extractio fecis cum colly〈-〉
50
rio: aut clystere non magno quod coartet: aut
51
dolorem faciat: immo magis diligo vt collyrium in
52
lenificatione nature sit lenitatis plurime et se-
53
det dolorem. ¶ Et non est via ad administran-
54
dum solutiuum: quoniam dolorem facit et nocet
55
per id quod descendere facit desuper. ¶ Cly-
56
vere[*]Cly-vere corrupt for Clystere autem cum in eo ponuntur adipes et vnctuo-
57
sa et confortatur eius mollificatio et confortatur
58
eius prouocatio facit cum solutione lenificatio-
1
nem et frangit dolorem. ¶ Et ex emplastris for〈-〉
2
tibus in maturando aldubellati accidente in
3
renibus sunt ficus elixate cum aqua mellis. et
4
si necessarium est vt confortetur mezerion et ire-
5
os fiat. ¶ Et ex potionibus expertis est illud
6
quod recipit seminis lini pondus .II. aureorum amili aureus
7
.I. et est due dosis. ¶ Et quando completur matu〈-〉
8
ratio tunc administrentur diuretica que biban-
9
tur et ex quibus fiat clystere. ¶ Et ex emplastris
10
quidem est emplastrum factum de camepitheos
11
et polio et prassio: et petroselino et squinanto et
12
spica. ¶ Et oportet vt tu assidue vtaris in dis-
13
positione doloris et sedatione suspensorij eius
14
sedatiuis que diximus multotiens. ¶ Et quan-
15
doque est clystere extrahens feces sedans dolorem
16
per hoc quod facit descendere illud quod comprime-
17
bat: propterea quod lenit: et si non facit illud neces-
18
sarium est vt alleuietur: sicut cum flobotomia
19
et ventosis positis cum facilitate inter cathim et
20
dorsum: deinde fiat scapellatio et vaporetur lo-
21
cus cum lana infusa in oleo calido in quo de-
22
cocta sunt sicut altea et abrotanum et camomil〈-〉
23
la. ¶ Et necessarium est vt emplastretur cum eis
24
que sunt sicut semen lini et similia. ¶ Et quan-
25
doque necessarium est tibi vt emplastretur cum
26
eis que sunt sicut polium et olibanum et herbus
27
et cera et oleum de lilio. ¶ Et quandoque est ti-
28
bi necessarium vt ponas medicamen penetra〈-〉
29
tiuum ita vt ponas ventosas. et scapelles leuiter:
30
deinde vapores cum vaporatione predicta. Et
31
fortasse necessarium est tibi vt tribuas in potu
32
semina diuretica frigida cum paucis calidorum
33
subtilium et aliquo narcoticorum sicut anisum
34
cum herbo et opio et sicut filonium. Ipsum enim
35
est melius medicamen in huiusmodi loco. ¶ Cura
36
autem proprie aldubellati cum sciueris quod neces〈-〉
37
sarium est vt collectionem faciant: est quoniam
38
oportet vt tu adiuues cum maturatiuis que dixi-
39
mus et addas in eis virtutem cum eis que sunt
40
sicut gluten albotim et vrtice et absinthium et ireos
41
et farina herbi. ¶ Et quandoque ponuntur in eis
42
ea que sunt sicut radix vitis albe et mezerion et
43
fimus columbinus. ¶ Et quandoque sufficit in ea
44
decoctio ficuum cum melle. et oportet vt vtaris
45
in clysteribus et in potibus eis que maturant cum
46
fortitudine: et administres vaporationes predi〈-〉
47
ctas confortatas cum eis quibus oportet eas con〈-〉
48
fortari. ¶ Et multotiens quidem est causa tar-
49
ditatis maturationis malicia complexionis cali〈-〉
50
de in flegmate. Cunque equatur maturatio et il-
51
lud fit cum eis que sunt sicut genera lactis ebi〈-〉
52
bita et clysterizata et reditione ad maturationem
53
faciendam super res frigidas natura: calidis
54
per accidens sicut est aqua calida in qua fiat en-
55
catisma: tunc si non rumpitur administra rupturam
56
facientia et clysteria acuta vsquequo peruenias
57
ad illlud in quo ponuntur elleborus. et sicidis
58
et alia. ¶ Et illud quod exterius est rege cum va〈-〉
1
porationibus et emplastris deforis et adhibe diu-
2
retica fortia sicut est acorus et semen agnicasti.
3
Et eis quidem vtrisque est proprietas in hoc pro〈-〉
4
uocant enim cum virtute laboriosa. ¶ Dein〈-〉
5
de administra ea que incarnant de medicinis pre〈-〉
6
paratis ad vlcera renum. et ego dicam ea.
7
¶ De apostemate flegmatico in rene. Capitulum .IIII.
8
IPsum enim prouenit a causis facien〈-〉
9
tibus prouenire flegma.
10
¶ De signis. Capitulum .V.
11
SUnt grauitas et tensio et minoratio in
12
operationibus renum: et non est illic inflamma〈-〉
13
tio. et quandoque est cum eo mollicies in fa-
14
tie[*]fa-tie corrupt for facie et oculis et in reliquo corpore. et est sperma val〈-〉
15
de humidum frigidum tenue cum defectu signorum que
16
sunt propria dura.
¶ De cura. Capitulum .VI.
17
ESt cum emplastris calefacientibus et cum diu〈-〉
18
reticis et mundificatiuis. et oportet vt po-
19
natur in ea fiducia plurima in lauro et
20
folijs eius et oleo ipsius et in ruta et
21
in huiusmodi et administrentur clysteria.
22
¶ De apostemate duro in renibus. Capitulum .VII.
23
QUandoque est incipiens. Et plurimum
24
eius est post egritudinem acutam cu〈-〉
25
ius quidem eam est incipiens. ¶ Et plu〈-〉
26
rimum eius est materia melancolica
27
currens ad eum: aut est lapideitas ex apostemate cali-
28
do propter frigus quod conuertit ipsum in lapidem:
29
aut calorem ingrossantem ipsum: que ambo sunt causa
30
in hoc ne proueniat maturatio. Maturatio enim
31
est sequens caliditatem tendentem ad equalitatem.
32
¶ De signis. Capitulum .VIII.
33
SIgnificat quod apostema durum est in reni-
34
bus grauitas vehemens cum qua non
35
est dolor de quo sit curandum: nisi in
36
facto post apostema calidum: in ipso enim
37
quandoque mouetur dolor. ¶ Et de signis duri
38
est paucitas pyxidum et stupor ancharum. et quan〈-〉
39
doque stupescunt ambo crura verumtamen ipsa
40
ambo non euacuantur a debilitate. et accidit in omni〈-〉
41
bus istis membris inferioribus arefactio et exte〈-〉
42
nuatio. ¶ Et vrina est subtilis pauca in quan-
43
titate: propterea quia ipsi ambo parum aquositatis at〈-〉
44
trahunt propter debilitatem virtutis et debilitatem
45
expulsionis eorum amborum: et est priuata digestio〈-〉
46
ne tenuis. Et causa in hoc est opilatio. ipsa enim
47
prohibet quod turbidum est penetrare: et plu-
48
rimum eius quod tenue est: immo opilatio quandoque ca-
49
ptiuat vrinam et debilitas prohibet virtutem
50
digerere. et quandoque prouenit ex ea commotio
51
¶ Et multotiens perducit ad hydropisim: pro-
52
pter opilationem vie aquositatis sanguinis et reditio〈-〉
53
nem eius ad corpus. Et propter illud oportet
54
in huiusmodi egritudine vt assidue fiat eius prouocatio.
55
¶ De cura. Capitulum .IX.
56
COnsidera radices que sunt in cura〈-〉
57
tionibus duritiei epatis et medicinas
58
nam ille eedem sunt via curationis
1
duriciei renum. ¶ Quod si nececcaria est flobotomia propter
2
multitudinem sanguinis melancolici fiat. ¶ Et confert
3
ei quandoque potare semina in quibus est lenificatio et
4
resolutio sicut semen almaru et semen lini et se-
5
men altee et fenugreci et cartamum de quibus fiant
6
pulueres qui sicci manibus in os proijciantur et misce〈-〉
7
antur cum eis diuretica secundum necessitatem. ¶ Et non
8
sit superfluitas in medicinis quamobrem retineatur gros-
9
sum et conuertatur in lapidem: immo considera vrinam eius:
10
et quotiens ingrossatur prouoca cum equalitate et quotiens stat
11
matura. Et de signis maturitatis est quod multi-
12
plicatur vrina. et conferunt ei inunctiones et vaporatio〈-〉
13
nes cum eis que sunt sicut oleum de costo et oleum nar〈-〉
14
dinum et sambacinum et oleum camomillinum et oleum
15
anetinum et oleum laurinum. ¶ Et de emplastris sunt
16
emplastra facta ex camomilla et melliloto et semi-
17
ne lini. et quandoque necessaria sunt ea que sunt sicut bdellium
18
et ammoniacum et serapinum et adeps vrsi et adeps
19
leonis et medulla vaccina et ceruina et alio[*]alio corrupt for alia de
20
quibus fiant emplastra et vnguenta et admini〈-〉
21
strentur. ¶ Et quandoque necessarium est vt dissol〈-〉
22
uantur ea que sunt sicut bdellium et ammoniacum
23
in coctione diureticorum. et similiter camomilla et tri-
24
buli et mellilotum et polypodium et detur ex eis
25
in potu.
¶ De vlceribus renum. Capitulum .X.
26
CAuse vlcerum sunt ipsemet cause reliquo〈-〉
27
rum vlcerorum. Et sunt cause separationis conti〈-〉
28
nuitatis deinde apertionis. Et illud quan〈-〉
29
doque fit a scissura vene et eruptione
30
eius et ipsius incisione propter causas notas. et fiunt propter
31
aldubellati que rumpuntur: et fiunt propter lapidem qui egre-
32
ditur. Et quandoque fiunt propter humores colericos excoriantes.
33
aut viscosos excoriationem facientes per eradica〈-〉
34
tionem suam et ex adherentia sua cum labore. Et vl〈-〉
35
cera quidem renum sunt minoris malitie quam vlce-
36
ra vesice et quam vlcera meatuum inter vtrunque et quam
37
vlcera meatuum inter duo emunctoria. Et causa in
38
hoc est quod vlcera membri neruosi difficilioris
39
sunt sanationis quam vlcera membri carnosi. Et
40
plurimum quidem accidunt vlcera in meatibus propter
41
generationem materie colerice excoriationem facientis:
42
aut propter lapidem facientem accidere excoriatio-
43
nem. Et quandoque fiunt ista vlcera corrosiua et quan〈-〉
44
doque non fiunt. Et multotiens quidem proueniunt ex
45
vlceribus renum fistule que nullo modo sanantur:
46
quamuis sint de illis que cessant a cursu suo cum
47
mundificatione corporis et curantur cum est eius
48
repletio. Ex illa vero que est bone materiei non
49
prouenit magnus timor neque etiam timetur ex ea
50
nisi dilatatio et corrosio. Illa autem que est ma〈-〉
51
le materiei facit accidere dilatationem et per-
52
ducit ad perditionem. Et ille cuius rem disrumpitur
53
moritur. Et multotiens est aliquid ex capite apostematis
54
decliue ad exteriora: quare rumpitur ad exteriora.
55
¶ De signis. Capitulum .XI.
56
SIgna vlcerum renum sunt quod egre-
57
diuntur in vrina sanies et partes ca-
58
pillares: et frusta rubea carnosa et
1
in locis renum quandoque sentit habens ea dolorem:
2
et quandoque antecessit ea mictus sanguinis aut aldubellati
3
renum: aut dolor ex eradicatione lapidis. Et
4
quandoque significat ipsam percussio eueniens: aut casus.
5
¶ Cum apertione autem non fit dolor. et signifi-
6
cat ipsam assiduatio mictus sanguinis paulatim. Mi〈-〉
7
ctus enim sanguinis cum est ex eruptione aldubella-
8
ti aut frixura vene desuper possibile est vt sit assi-
9
duus duobus diebus aut tribus. ¶ Si autem il〈-〉
10
lud fit plus tunc fit propter apertionem aut propter vl-
11
cus in renibus aut vesica. nam cum prolongatur et est il〈-〉
12
lic alteratio coloris aut commixtio virus tunc non
13
est nisi vlcus in renibus: aut vesica. ¶ Et ille mi〈-〉
14
ctus sanguinis debilitat: quoniam quamuis:[*]quamuis: corrupt for quamuis [redundant colon] illud quod de eo
15
prouenit omni hora sit parum tamen frequentia perducit
16
ad hoc vt euacuetur summa plurima. ¶ Et differentia quidem
17
inter vlcera renum et vesice est quod vlcera renum
18
sunt cum facilitate vrine et vlcera vesice sunt cum
19
difficultate vrine. ¶ Et cortices in vlceribus re-
20
num sunt rubei. et in vlceribus vesice sunt albi: aut
21
magis grossi si sunt in vesica ipsa: aut parui te-
22
nues si sunt in meatibus. ¶ Et cognoscitur etiam
23
differentia per locum doloris: nam locus doloris in eis
24
diuersificatur ex vlceribus meatuum in medio et
25
in meatu nerui post collectionem. ¶ Et quandoque
26
associatur dolori in renibus vesice cui est commo-
27
tio omni hora sicut parturientis. ¶ Et significatur quandoque
28
differentia quesita ex hoc quod dolor in vlceribus vesi-
29
ce est difficilior: quoniam membrum est membrum neruo〈-〉
30
sum fortis sensus. Et mictus sanguinis frequens quamuis
31
sit de significationibus vtriusque rei est tamen in vesi-
32
ca minoris quantitatis et minoris permixtionis
33
cum vrina. ¶ Et quando mingunt patientes vlcera re〈-〉
34
num et vesice sanguinis post mictum saniei: tunc signifi〈-〉
35
catur inde corrosio. ¶ Et significatur quandoque difficul-
36
tas vlcerum in renibus et malignitas eorum per pau〈-〉
37
citatem receptionis rectificationis et longitudi〈-〉
38
nem temporis et multitudinem fecis et colorem malum viri-
39
dem in eo quod mingitur ex vehementia fetoris.
40
¶ De cura. Capitulum .XII.
41
PRimum quod necessarium est intendendum
42
in curatione vlcerum renum et vesice est
43
equatio humorum et declinatio eorum ab amari〈-〉
44
tudine et bauracitate ad dulcedinem
45
vt non faciat venire vulnus post vulnus. et dimis-
46
sio omnis acuti et amari et salsi et acetosi. et mi-
47
noratio potus aque vt minoretur necessitas min-
48
gendi. ¶ Et minoretur motus renum ab eo quod
49
prouenit ad eos et eorum rasio per illud. Canon enim
50
curationis vlcerum est quies. ¶ Et ex eis que equant
51
humores sunt flobotomia si est necessaria. Et solutio subtilis et
52
tenuis sine labore penitus et sine solutione humorum acu-
53
torum subito in vice vna. Huiusmodi enim ex-
54
pellit a corpore expulsionem subtilem cum declina-
55
tione ad partem que est alia a parte renum. ¶ Et
56
dum non administras solutiuum colerum est melius
57
vsque ad necessitatem. Et melius quidem est vt eques
58
materiam et educas illam post illud proprie vomitu.
1
Uomitus namque est melius quo renum vlcera cu〈-〉
2
rantur: propterea quod mundificat et euacuat et propter hoc
3
quod trahit humores a contrario partis renum. ¶ Et quandoque
4
est vsus vomitus frequens sufficiens ad illud ex-
5
cusans ab alio. ¶ Et melius quidem est vt prouo〈-〉
6
ces prius cum seminibus: deinde permuteris ad vo〈-〉
7
mitum. ¶ Et oportet vt vomitus fiat super cibum
8
cum eo quod facilem efficiat sicut melon et eius se-
9
men et proprie semen eius cum vino dulci: et cum eo
10
quod est sicut syrupus acetosus cum aqua calida. et
11
oportet vt non fiat commotio vehemens cum labo〈-〉
12
re. ¶ Et ex eis quidem que humores temperant est sumere
13
aquam melonis romani et iuam[*]iuam corrupt for vuam et alkekengi et pa〈-〉
14
pauer. ¶ Et de radicibus quas te oportet considera-
15
re est vt cum dolor sit fortis curetur dolor prius de-
16
inde vlcus. ¶ Et cum vlcus est recens et quotiens
17
rumpitur apostema est eius curatio facilior. ¶ Et for〈-〉
18
tasse sufficiunt pillule de amilo cum syrupo violaceo.
19
Cum autem cronicum fit res fit difficilis. ¶ Et oportet
20
vt properes in mundificando in leui quidem cum diu-
21
reticis leuibus sicut est semen alkekengi et altee
22
vsque ad acceptionem feniculi: et in malo quidem et
23
maligno cum eis que sunt sicut capillus veneris:
24
licet sit temperatus et ireos et farina herbi. ¶ Et est
25
necessarium vt aggreges inter potationem et empla〈-〉
26
strationem cum egritudo est maligna et fortasse
27
conferunt in ea ysopus et ruta et similia. ¶ Si autem
28
mundificetur tunc sis occupatus in sigillatione vt
29
non eueniat corrosio. et oportet vt quieti adhereant
30
et non laborent quantum ei possibile est: immo oportet vt
31
sint contenti de exercitio fricatione extremitatum
32
et pro euacuatione quam facit exercitium vaporatione sic〈-〉
33
ca: ita vt non concedas eis incisionem et alia: et proprie
34
cum assueti fuerint exercitio: deinde cum sanantur
35
gradatim exercitio vtantur leui vsquequo redeant
36
ad consuetudinem in motu suo. ¶ In cura vero
37
ipsius vlceris oportet vt in primis dimittatur coitus.
38
Coitus namque nociuus est illis valde propter mul-
39
titudinem motus exercitij et sufficiat fricatio: quoniam
40
ipsa est iuuatiua et attractiua sanguinis ad corpus. Ipso〈-〉
41
rum vero regimen cum medicinis oportet vt sit cum
42
exiccatiuis abstersiuis sine mordicatione. Quod
43
si vlcus non fuerit cum illa malitia sufficiat illud
44
quod est temperatum in abstersione et exiccatione et
45
si est malignum est necessarim illud quod fortius mun〈-〉
46
dificat et lauat: et quod est vehementioris exiccatio〈-〉
47
nis vt prohibeat sordes. et post illud quod est vehe〈-〉
48
mentioris stipticitatis et prohibitionis vt prohibeat
49
effusionem humorum malorum. et cum mundificatur et exic〈-〉
50
catur et auertuntur ab eo materie est sanatio. Et
51
oportet vt commisceas cum medicinis vlcerum omni〈-〉
52
bus glutinationem facientia sicut sunt amilum et
53
dragagantum et frigide gumme. nam glutinatio est
54
ex eis que ponunt vlcera minuta ab excoriatio〈-〉
55
ne eorum que transeunt super ea. Et que de eis
56
est vnctuosa sicut lacca facit carnem membri: et il〈-〉
57
lud quidem ex quo ipsum nutritur spissum et anne〈-〉
58
xum preparationi ad sigillandum. ¶ Et oportet
1
iterum vt misceantur cum eis diuretica et me-
2
dicine subtiliatiue vt faciant peruenire ad ipsa
3
medicinas rectificantes et sigillantes: licet ipse in
4
seipsis noceant et commoueant. ¶ Et quando〈-〉
5
que necessarium est vt misceantur cum eis nar-
6
cotica ex herbis sicut iusquiamum album et man〈-〉
7
drago. et opium et iusquiamum nigrum. et illud
8
propter sedationem doloris et exiccationem et
9
repercussionem. ¶ Cumque scis quod in vlceribus
10
est sordes tunc da in potu abstersiuum in quo
11
est fortitudo prouocationis sicut aqua zuccari et
12
aqua mellis cum quibusdam seminibus do-
13
nec prouocet et lauet: deinde consequenter ad-
14
hibe exiccatiua. ¶ Et medicine ebibite quibus
15
curatur quod non est malignum valde de vl-
16
ceribus renum sunt sicut semen altee et semen
17
almaru et radices eorum cum aqua mellis et semen
18
alkekengi et aqua vue vulpis et proprie montane.
19
¶ Et iterum semen cucumeris et bolum armenum
20
cum iulep: et capillus ueneris cum aqua mellis.
21
¶ Et radici liquiritie inest exiccatio et mundifi-
22
catio et maturatio et glutinatio. ¶ Et iterum seminis li〈-〉
23
ni et dragaganti ana pars .I. et polypodij partes .II. cum
24
aqua mellis. ¶ Et iterum grana pini et semen ci〈-〉
25
troli sumantur de quibus puluis factus quantum pal〈-〉
26
ma plena est sumatur. ¶ Et iterum de semine papaue〈-〉
27
ris torrefacti et contriti sumatur .ʒ.I. et .ß. in qua bul〈-〉
28
lita sunt squinantum et radix liquiritie. ¶ Et for-
29
tius eis que diximus est petroselinum: aut dau-
30
cum cum vino odorifero et inuoluatur bolo arme〈-〉
31
no. ¶ Et iuuatur sumendo in potu bdellij disso〈-〉
32
luti cum gumma albotin et terre sigillate partes equa〈-〉
33
les et sit dosis perueniens ad aureum .I. in vino dulci.
34
¶ Et iterum farina horobi est fortis mundifica-
35
tionis et exiccationis sola. ¶ Cumque cum ea aggre-
36
gantur ea que sunt sicut terra sigillata et acatia et
37
succus barbe hircine complet iuuamentum eius.
38
¶ Et ireos etiam est forte cum quo fiat hec operatio et
39
similia. ¶ Composita autem sunt sicut illud quod fit ex se〈-〉
40
minibus cucumeris excorticati granis .XXX. et ex gra-
41
nis pini .XII. et ex granis amigdale .V. numero
42
et ex croco quod sit equale ponderi eorum et bibatur
43
in ieiunio. et si caliditas est vehemens loco grano〈-〉
44
rum pini ponantur grana citroli. ¶ Et iterum de
45
granis .XX. grana et de granis cucumeris .XL. grana po〈-〉
46
lypodij .ʒ.I.ß. bibatur cum libra .I. et .ß. aque in qua
47
bullite sint spice celtice et seminis apij amborum ana .ʒ.〈-〉
48
VIII. vsque quo redijt ad quartam. ¶ Et iterum terre〈-〉
49
sigillate et sanguinis draconis et castorei et seminis melonis et seminis
50
apij. et seminis cucumeris et seminis cucurbite et succi liquiritie: lacce et
51
aristologie et amigdale pini magne et papaueris et
52
seminis iusquiami albi partes equales in potu dentur secundum
53
quod exigit illud quod est ponens cum rob. ¶ Et iterum
54
de granis pini magne .XXX. numero et amigda〈-〉
55
le excorticate grana .XX. dactilorum carnosorum gra〈-〉
56
na .XV. fructus capparis aurei .IIII. croci aurei .I. sex〈-〉
57
ta conficiantur cum rob et administrentur. ¶ Cumque
58
dolor fit fortior oportet vt a curatione vlceris sepa〈-〉
1
ratio fiat et curetur cum huiusmodi medicamine. ℞.
2
seminis iusquiami albi .ʒ.I. sextam opij kirat .I. seminis citro-
3
li seminis lactuce amborum ana .ʒ.I. seminis portulace .ʒ.I. ipsum enim
4
sedat dolorem in dispositione. ¶ Et quando dolor est paruus
5
sedat ipsum potus lactis loco aque et potare syru〈-〉
6
pum violaceum. ¶ Et de foribus sunt diacalamentum
7
et trocisci alkekengi: et trocisci asclepiadis. et trocisci
8
¶ Diascoridis.[*]trocisci¶ Diascoridis. corrupt for trocisci diascoridis [redundant paragraph and period] et suffuf regis: et aristologie et regi〈-〉
9
men alkekengi montane et suffuf camedreos
10
est fortis valde. ¶ Et multotiens conferunt cli-
11
steria dyasenterica[*]dyasenterica corrupt for dysenterica secundum semitam vicinitatis.
12
¶ Et quandoque administras emplastra huius gene〈-〉
13
ris ponendo super dorsum et apud stricturam
14
medij et loca vacua sicut illud quod fit de farina
15
herbi decocta cum vino et melle. ¶ Et iterum quod
16
fit de rosis siccis et lentibus et melle et granis myr〈-〉
17
ti et emplastretur cum eo. et hoc quidem prohibet
18
putrefactionem dilatatam. ¶ Et de vnctionibus
19
sunt sicut oleum de alcanna et oleum arboris ma〈-〉
20
sticis: et oleum de cydonijs cum quibus quandoque
21
miscetur quod est sicut storax: et quandoque est necessarium illud
22
quod est sicut adeps anatis ad lenificandum. ¶ Fi〈-〉
23
stule vero curationem non habent nisi exiccationem et pro〈-〉
24
hibitionem corruptionis. ¶ Exiccatio quidem fit cum assi-
25
duatione mundificationis corporis et cautela
26
a repletione secundum qualitatem et quantitatem: et hoc qui〈-〉
27
dem sufficit in curatione eius que non est mali〈-〉
28
gna. ¶ Maligna vero oportet vt curetur cum hoc
29
et cum eis que sunt fortiora eo sicut sunt empla〈-〉
30
stra et potationes prohibentia putrefactionem sicut
31
sunt stiptica nota cum abstersione cum quibus
32
non est mordicatio de mundificatione. ¶ Ci-
33
bus oportet vt sit cibus boni chimi ex carnibus auium
34
quas scis de piscibus alradrachi et oleribus bo-
35
ni chimi frigidis sicut sunt attriplices et bliti. ¶ Et
36
dum vlcera permanent mala oportet vt dentur assata: et
37
sicut vitelli ouorum sorbilium et gradatim perueniatur
38
ad gallinam pinguem: et attriplices et genera
39
lactis conferunt eis quando ea digerunt. Quod ergo est sicut
40
lac asininum et lac equinum etiam et lac camellinum confert eis
41
quoniam lac rectificat materias vlcerum et lauat ea et glutinat
42
ea cum sua retentione. Et quod est sicut lac vac〈-〉
43
cinum et ouinum aggregat ad illud additionem
44
in confortatione membri cibatione eius. ve-
45
rumtamen lac asininum et caprinum iuuatiuum
46
est ex parte rectificationis complexionis et ab〈-〉
47
lutionis: et ex parte proprietatis est magis iu-
48
uatiuum quam illa duo: et proprie quod est nutriti
49
in domo. et fortasse est conueniens vlceribus in
50
quibus scitur dispositio eius. ¶ Et oportet vt
51
misceatur cum lacte eorum et cibis ipsorum quas
52
ipsi sumunt aliquid ex medicinis rectificanti-
53
bus vlcera: sicut est dragagantum sumptis in
54
potibus generibus lactis post mundificatione
55
et amilum et gummi et exiccatiua etiam et aliquid
56
de diureticis et seminibus facientibus glutinationem
57
et quando bibit lac non comedatur post ipsum aliquid
58
donec descendat. ¶ Et si eius tardatur descen-
1
sio misceatur cum eo aliquid salitum: et quan-
2
doque ponuntur in eo sal et mel. ¶ Et lac conue-
3
niens est ei loco aque et cibi simul. et cum defi-
4
cis pus est iuuatiuum lac camelli per hoc quod si-
5
gillat: et glutinationem facit et confortat: et est ei vt
6
bibat genera lactis cum sitis adest. ¶ Olera autem
7
et fructus que ei conueniunt: sunt melones et ci-
8
troli et pira et zarur et granata dulcia et cydonia.
9
¶ Et de siccis quibus in secundis vtendum est mensis
10
sunt amigdale proprie torrefacte et fistici et auel-
11
lane: et grana pini proprie et alcasbu. ¶ Et dimit〈-〉
12
tant ficus siccas: quoniam male sunt ad vlcera: ab-
13
stergentes ea: et scalpellantes ipsa et exiccantes
14
ea: et in ipsis est lacticinium occultum. ¶ Et oportet vt
15
deuitet omne acetosum fortis acetositatis: et omne acu-
16
tum: et omne salsum et omne quod est vehementis dulcedinis.
17
¶ De scabie renum et meatuum. Capitulum .XIII.
18
DE genere vlcerum eorum est scabies.
19
¶ Et cause eius secundum plurimum sunt bothor
20
que apparent super eos ex humori-
21
bus colericis: et baurachijs: deinde
22
vlcerantur. ¶ De signis. Capitulum .XIIII.
23
SUnt cum signis vlcerum in exitu eius
24
quod egreditur cum commotione et pruri〈-〉
25
tu in loco renum cui admiscetur punctu〈-〉
26
ra. et quandoque magnificatur cum ea dolor:
27
et illud quod egreditur de ea que fit in meati-
28
bus panniculosum est.
29
¶ De cura. Capitulum .XV.
30
COnfert ei flobotomia basilice si est corpus
31
totum plenum et maius iuuamen ei in
32
omni dispositione est flobotomia basilice: et
33
ventosatio loci renum. Et administra-
34
tio mundificationis corporis semper et proprie cum
35
vomitu: et confectiones auellanis similes de seminibus
36
cum boli armeni et succi liquiritie equis partibus.
37
¶ Et cibus sit qui bene digeritur et est boni chi〈-〉
38
mi sicut vitelli ouorum et que infrigidant et humectant
39
sicut pulli cum attriplicibus et spinachijs et blitis.
40
¶ De lapide renum. Capitulum .XVI.
41
COmmunicant renes et vesica in cau〈-〉
42
sa generationis lapidis. et illud est quoniam la-
43
pidis generatio non completur nisi ex materia
44
patiente et virtute agente. ¶ Matura ve〈-〉
45
ro est humiditas viscosa grossa flegmatis: aut
46
saniei: aut sanguinis aggregati in apostemate et hoc est ra-
47
ro. ¶ Uirtus vero agens est caliditas egressa ab
48
equalitate. ¶ Et materia quidem habet duas causas quarum
49
vna est materia materie: et secunda est retentor materie.
50
¶ Materia vero materie sunt cibi grossi ex generibus la〈-〉
51
ctis et proprie spissis: et caseus et proprie humidus
52
et carnes grosse et carnes auium paludestrium et
53
magni corporis et caro camellina et vaccina et
54
hircina et que de siluestribus ingrossant: et pi-
55
sces grossi: et cibi de patellis omnes: et panis visco〈-〉
56
sus et crudus et azimus et tri. et sorbitiones ex
57
simila et aldarmacha viscosa: et confectio de mel-
58
le viscosa et fructus acetosi et difficilis digestionis:
1
et ili qui generant humorem viscosum: sicut ma〈-〉
2
la immatura: et sicut citri et caro pirorum. et ex aquis
3
turbide proprie non conuenientes diuerse: et nigra
4
vina et grossa: et proprie quando digestio est debilis propter
5
debilitatem virtutis digestiue: aut propter multitudi-
6
nem eius quod sumitur et destruit virtutem: aut propter
7
malitiam ordinis et exercitij super repletione[*]repletione corrupt for repletionem: et quandoque
8
est materia sanies vlcerum in eis aut in alijs. ¶ Reten〈-〉
9
tor autem materiei est debilitas expulsiue in renibus
10
propter complexionem: aut apostema calidum et herisipillam et vlce-
11
ra in renibus: et retinentur in eis superfluitates resi-
12
dentes omnis aquositatis qua prouenit ad eos.
13
¶ Aut ex vehementia caliditatis in eis: et reti-
14
net superfluitates. et facit eas lapides antequam ex-
15
pellantur et attrahit eam ad eas ante digestionem inte〈-〉
16
gram a superioribus corporibus. et hoc caliditas aut est
17
separabilis: aut inseparabilis: aut accidens propter laborem
18
aut acceptionem calefacientis: aut propter opilationem su〈-〉
19
perfluitatum aggregatarum: aut frigus constringens:
20
aut apostemata opilantia et hoc est plurimum: et frigida
21
et dura: et communitas membrorum propinquorum sicut inte-
22
stinorum et aliorum et quando comprimuntur renes tunc ac-
23
cidit in eis opilatio. ¶ Et iste res omnes etiam inueniun〈-〉
24
tur in vesica causa lapidis quamuis differant vtrique
25
lapides: est enim ille qui in renibus est leuior pa-
26
rumper et minor et magis decliuis ad rubedinem: et
27
ille qui est in vesica est durior et maior valde et magis
28
decliuis ad nigredinem et ad citrinitatem et ad albe〈-〉
29
dinem licet generetur in ea lapis qui minutatim frangitur. ¶ Et
30
iterum si est lapis renum et generatur secundum plurimum: et non adhuc
31
mingitur tunc est sedimen vrine retentum cum eo. Et si est vesi-
32
ce et discernitur secundum plurimum post separationem vrine: tunc
33
est fex sanguinis deinde associatur ei et diuersificatur ab eo.
34
¶ Et ille cui plurimum aduenit lapis renum est pin-
35
guis: et ille cui plurimum aduenit lapis vesice est ex-
36
tenuatus. ¶ Et senibus plurimum aduenit lapis re〈-〉
37
num quam lapis vesice: et infantium. et eorum qui illos
38
sequuntur est econuerso: et plurimum huius fit inter in〈-〉
39
fantiam et pubertatis initium: et illud ideo: quoniam vir-
40
tus expulsiua in infantibus et adolescentibus est
41
fortis: quare expellit a superioribus membris ad
42
illa que sunt inferius. In senibus vero virtutes
43
renum ipsorum debilitantur valde. ¶ Et iterum: quoniam
44
infantium et adolescentium subtiliores sunt humores tunc
45
propter hoc penetrant in renibus eorum: et senum humores sunt
46
grossiores: quare non penetrant in renibus eo〈-〉
47
rum: et quod plurimum generatur lapis in infantibus est propter
48
appetitum eorum et motum ipsorum super repletionem. ¶ Et
49
quia potant lac et propter constrictionem meatus vesice eo〈-〉
50
rum et in senibus propter dibilitatem[*]dibilitatem corrupt for debilitatem digestionis ipsorum:
51
et propter hoc iudicauit Hypocrates quod ipse in senibus non
52
sanatur. ¶ Et omnis vrina in qua est humor plurimus
53
est dignior vt ex ea generetur lapis: et est illa ex qua
54
cum descendit generatur sal et est eius sal plurimus.
55
Sal autem generatur ab aquositate in qua est terrestris
56
plurima quam adussit caliditas. ¶ Et vrina quidem
57
infantium pluris est salis quam vrina senum: non quoniam
58
terrestritas eius sit plurima: immo quoniam caliditas in
1
eis est plus et terrenitas eius in adustione est pro〈-〉
2
fundior. Et propter hoc vrine eorum sunt turbide propter
3
multitudinem permixtionis ipsorum et propter raritatem cor〈-〉
4
porum eorum: quare soluitur ab eis plurimum aquositatis
5
tum[*]tum corrupt for cum resolutione occulta. et dignior puerorum vt in
6
eo generetur lapis est ille qui est sicce nature secundum plurimum et
7
calidi stomaci. ¶ Et non exiccatur secundum plurimum natura nisi propter at-
8
tractionem humiditatum ad ipsius epar: deinde mem-
9
bra vrine ipsius: et quando est illic caliditas est causa effi-
10
ciens presens. ¶ Et ad vltimum siccitas nature facit
11
vrinam grossiorem et plurimam. ¶ Et in illo in quo
12
est sedimen arenosum non aggregatur lapis quoniam
13
materia non est coartata et neque aduenit ei iterum causa
14
plurima: et si ipsa esset plurima: esse primum quod
15
generaretur ab ea lapis magnus durus: nisi esset plu〈-〉
16
rima: sed est mollis suscipiens comminuationem:
17
et si non: non multiplicaretur eius separatio in vri〈-〉
18
na: et cum forma sit: hoc scias quod materia non est neque
19
propter causam in seipsam: neque propter vehementiam calidita-
20
tis eius: quare in lapide conuertitur non suscipien-
21
tem continuationem. Et significat fortitudinem expulsiue.
22
¶ Et huiusmodi iudicium plurimum non est necessarium. ¶ Et
23
scias quod parum accidit puellis et mulieribus lapis
24
in vesica: quoniam meatus vesice earum quasi ad exterio-
25
ra breuior et latior est: et paucorum anfractuum et in
26
breui de facilitate expulsionis est quod non est in
27
longo. ¶ Et de habentibus lapidem sunt quibus fiunt
28
paroxismi generandi lapidem et mingendi eum. et quandoque
29
aggregatur et fortasse egreditur cum vrina et adue〈-〉
30
nit eis sicut in colica. et spacium in hoc est diuer-
31
sum inter mensem vsque ad annum. ¶ Et ille qui
32
consueuit tolerare lapidem magnum alleuiatur per alios
33
dolores vesice: et significat illud quod membrum non sit susci〈-〉
34
piens apostemationem velociter non apostematur per huiusmodi:
35
neque per dolorem clamosum cum tolerat dolorem la-
36
pidis cum magno lapide tunc vnusquisque am〈-〉
37
borum si singulare fiat apostemat. ¶ Et scias quod la-
38
pis renum et vesice est ex eris que hereditantur.
39
¶ De signis. Capitulum .XVII.
40
SIgnorum autem lapidis qui est in renibus
41
primum est vrina et est quod si vrina in pri〈-〉
42
mis est grossa: deinde incipit conuer-
43
ti ad tenuitatem et attenuatur propter retentio〈-〉
44
nem turbidi tunc existima eius generationem: quamuis
45
quandoque mingatur in principio rei tenuis. et generatio
46
eius in principio rei grossa est magis significa〈-〉
47
tiua sanitatis virtutis et dilatationis meatuum.
48
¶ Et quandoque est cum eo sedimen plurimum simile sedimi〈-〉
49
ni: quod est in egritudinibus epatis. Et quanto plus
50
est vrina vehementius clara et magis assidue
51
clara et paucioris sediminis significat quod lapis est du〈-〉
52
rior. ¶ Et dicitur quod quando sani et proprie senes mingunt
53
nigrum cum dolore: aut absque dolore indicat quod
54
lapis completur in vesica. ¶ Et confirmatur significatio in
55
omnibus illis si vides vrinam residentem et est arena
56
illa tendens ad rubedinem et citrinitatem. ¶ Et
57
confortat illud si inuenitur grauitas in chatin et do〈-〉
58
lor: et si quasi retineatur aliquid cum mouetur super eum sen〈-〉
1
titur in eo quod sequitur alchatim significat magis fortitu-
2
dinem virtutis et amplitudinem meatuum. ¶ Et
3
vehementior dolor qui fit propter lapidem renum cum
4
in primis quod generatur est quia constringit: et propterea quia in〈-〉
5
nititur cum mouetur inciditur in meatibus et proprie
6
in meatu vesice facit dolorem cum mouetur ab eo.
7
In dispositione vero congelationis eius et quietis pa〈-〉
8
tientis ipsum cum non est repletio vehemens coar〈-〉
9
tans commouens lapidem inuenitur retentio graui〈-〉
10
tatis tantum. ¶ Et repletio cibi facit ipsum vehemen〈-〉
11
tius excitare dolores: et proprie quando descendit ci-
12
bus ad intestina et pertransit ea: cum autem euacuantur et
13
expelluntur superfluitates ex intestinis dolores sunt
14
quietiores. ¶ Signa vero motus lapidis sunt
15
grauitas doloris et eius vehementia et descen-
16
sio eius ex alchatim vsque ad inguina et ad emun〈-〉
17
ctoria et tunc iam peruenit lapis ad meatum vesi-
18
ce: et cum sedatur ille dolor: tunc iam prouenit in vesica.
19
¶ De curatione. Capitulum .XVIII.
20
DIcamus hic curationes que sunt la-
21
pidis renum proprie et communes ei cum la-
22
pide vesice: deinde facimus ad lapi-
23
dem vesice capitulum singulare et cura-
24
tiones singulares proprias. ¶ Intentiones qui〈-〉
25
dem quas medici in curatione lapidis inten-
26
dunt sunt abscissio materiei eius. et prohibitio generatio-
27
nis ipsius cum abscissione cause. et rectificatio eius
28
deinde mundificatio: et comminutio ipsius: et fra〈-〉
29
ctio eius: et compressio ipsius: et eradicatio eius
30
ex suo suspensorio cum medicinis que illud effi〈-〉
31
ciunt: deinde eius extractio et subtiliatio in ipso et
32
ordine eius. et illud completur cum medicinis pro-
33
uocatiuis: aut cum adiuuantibus deforis: de-
34
inde est regimen sedans illud quod sequitur inde de
35
doloribus et rectificatio eius quod accidit in eis de
36
vlceribus et sunt quidam qui laborant extrahe-
37
re ipsum per incisionem ilij et per dorsum: sed est ma-
38
gis timor in eo et operatio eius qui rationem non habet.
39
¶ Materiei autem abscissio preparatur in primis cum
40
euacuatione eius per solutionem ventris: aut per vomi-
41
tum: deinde abstinendo a cibis grossis et aquis
42
turbidis: et equando quod commeditur et confortando stomacum
43
et faciendo vt digestio sit bona. Et cum exercitio
44
temperato in tempore vacuitatis et fricatione eius quod in
45
medio stringitur et leniendo naturam vt declinent humores
46
grossi ad latus fecis et non fiat ex declinatione
47
fecis coartatio renum. ¶ Et ex eis que conferunt ad
48
hoc est assiduatio prouocationis cum eis que la〈-〉
49
uant vesicam de seminibus diureticis: et de illis que
50
bona sunt apud illud est aqua ciceris et aqua
51
carui: et aqua foliorum raffani: et raffanus ipse pro-
52
prie minutus humidus. Et cum superuenit ei spa〈-〉
53
tium dierum administretur diureticum forte. In pue〈-〉
54
ris vero prohibet generationem lapidis sumere in po〈-〉
55
tu vinum album subtile permixtum. Et iuuatur a clysteri〈-〉
56
bus lenibus temperatis per illud quod educunt de
57
fece et leniunt naturam. et quandoque ponuntur in eis de me-
58
dicinis clysteris et perducunt virtutem proprie.
1
¶ Et ex prohibitiuis generationis eius est vomitus
2
post cibum et multus vsus eius. Ipse enim expel-
3
lit superfluitates grossas per viam contrariam vie cu〈-〉
4
ius motus est ad renes: et facit latus renum mun〈-〉
5
dum et vacuum: et balneum: et renes fortasse perue-
6
niunt ad lubricitatem eius. et quandoque extrahunt materias
7
ad illud quod de corpore apparet et auertunt eas
8
a renibus. Et quando multus vsus est eorum mollifi-
9
cant virtutem et debilitant virtutem renum. Et similiter si
10
administrantur in hora in qua non sunt necessarie le-
11
nificatio et sedatio doloris. Faciunt enim renes su〈-〉
12
sceptibiles materierum effusarum ad eos propter mollifica-
13
tionem ipsorum et dormire super dorsum est ex
14
eis que lapidi conferunt. ¶ Medicine vero con〈-〉
15
uenientes cum sunt secundum plurimum medicine amare
16
que non sunt valde vehementis caliditatis et ad-
17
dant in eam. Et omne cuius incisio est vehemen-
18
tior: et cuius caliditas est minor est melius: et oportet
19
vt ille que sunt lapidis vesice sint vehementius
20
calide quam ille que sunt lapidis renum. ¶ Et
21
est hoc genus medicinarum aliud quarum ope〈-〉
22
ratio non proportionatur ad calidum et frigi-
23
dum: immo non faciunt illud quod efficiunt nisi
24
cum proprietate. ¶ Et medicinarum commi〈-〉
25
nuentium quedam sunt que non sunt cum illa
26
superfluitate in virtute et natura earum est ad comminuen〈-〉
27
dum lapidem paruum: et illarum que non sunt cum ven〈-〉
28
hementia[*]venhementia corrupt for vehementia quedam sunt que sunt vehementis vir〈-〉
29
tutis secundum lapidem renum: sed sunt parue virtutis secundum
30
lapidem vesice: aut non habent virtutem ad illum sicut
31
lapis iudaicus. et quedam earum sunt que sunt for〈-〉
32
tes secundum lapidem renum et operantur in lapidem vesice.
33
et quedam sunt fortes vehementes in vtrisque lapi〈-〉
34
dibus simul: sicut auis que nominatur altragulidos
35
et sicut cinis scorpionum. ¶ Et cum componuntur
36
ex medicinis ad lapidem medicine oportet vt adiun-
37
gantur eis species medicinarum que eas adiuuent ad
38
operandum quod efficiunt de quibus sunt medicine
39
fortis prouocationis: et extrahunt in vrina grossa
40
illud quod eradicatur de lapide et comminuitur. ¶ Et
41
de illis sunt medicine in quibus est alteratio eius
42
quod alie mouent medicine et morantur vt sua mo〈-〉
43
ra perficiant integritatem sue operationis. ¶ Et iste me〈-〉
44
dicine sunt non velocis penetrationis propter pin-
45
guedinem in eis et viscositatem et sunt cum hoc
46
facientes digestionem: sicut gumma feniculi. ¶ Et de
47
illis sunt medicine velocis penetrationis et mun〈-〉
48
dificationis sicut piper et allea. ¶ Et medicine
49
confortantes membrum apud diuersitatem impressionum
50
in eo et motuum super ipsum et sunt medicine albe〈-〉
51
zareati[*]albezareati cf. Venice 1564: albezereati sicut spica et cassia et alie. ¶ Et de illis
52
sunt medicine in quibus est stipticitas subtilis si〈-〉
53
cut sunt robub fructuum et conseruent membrum. ¶ Et
54
quandoque miscentur cum istis medicinis medicine se〈-〉
55
dantes dolores cum proprietate: aut stupefactio〈-〉
56
ne sua cum prouocatione. ¶ Cumque componimus
57
medicinam secundum hanc formam: operatur virtus na〈-〉
58
turalis in eo: quare vtitur eis quo ad lapidem
1
sunt apud lapidem postquam via fuerit illis ad hoc
2
vt perueniant ille que sunt ad lapidem ad locum lapi〈-〉
3
dis: et tunc vtitur liquefactiuis et lenitiuis illic:
4
vt permaneat materia lapidis et faciat ipsam morari
5
vt operationem suam efficiat: per hoc quod dominatur ei vir-
6
tus administratiua cum iam ante illud vsa fue〈-〉
7
rit illis facientibus penetrare que festinare fe-
8
cerunt illas ad lapidem facientes ad lapidem.
9
¶ Et cum vtitur comminuentibus et comprimen〈-〉
10
tibus et faciunt operationem suam pigrescunt medi-
11
cine morari facientes et prouocatiue et penetra-
12
tiue. ¶ Cum autem extenditur dolor administra stu-
13
pefacientia secundum quod est regula cognita in compositione
14
medicinarum. ¶ Et quandoque est necessarium vt in medici〈-〉
15
na singulari vna sint plures harum proprietatum.
16
Nunc quidem numeremus medicinas commi-
17
nuentes lapidem et extrahentes ipsum.
18
¶ De medicinis comminuentibus lapidem. Capitulum .XIX.
19
ET sunt sicut costi radix: et radix ru-
20
bee: et bdellium: et radix sule: et cortex
21
radicum aldemest: et cicer nigrum
22
et proprie aqua eius et semen altee: et
23
fructus alkarasie et gummi alzarur: et in alza-
24
rur est virtus in hoc: et tribuli et radix eorum
25
sunt boni ad illud: et radix alhasce et squilla et
26
acetum eius et oxymellis ipsius et apium mon-
27
tanum et calamentum et absinthium et cassia: et
28
radix citroli campestris: et xilobalsamum et carpobalsamum
29
et opobalsamum et radix eius est fortis valde: et semen
30
malue campestris et cardus: et aqua radicis eius
31
et scolopendria et capillus veneris de quo suma〈-〉
32
tur pondus .ʒ.II. in aqua raphani: et apium ra-
33
dix athel et semen canabis et virga pastoris et
34
proprie romana: et cyminum campestre: et ra-
35
dix pentaphilon et aqua eius et camepitheos et
36
polium: et radix asperagi et semen ciperi egy-
37
ptiaci et cortex radicum lauri: et semen raphani et
38
scordeon et extremitates vitis albe et ruta agre〈-〉
39
stis. ¶ Et iterum baurach armeni: de quo su-
40
matur pondus aureorum .V. et conficiantur cum melle et
41
potetur in aqua raffani tribus diebus. ¶ Et
42
iterum scorie vel scortire aureus .I. cum aqua tepi-
43
da. Et dixerunt quidam quod si sumantur .LXX. gra〈-〉
44
na piperis et optime terantur et fiant ex eis .VII.
45
trocisci et detur in potu omni die trociscus vnus
46
descendet lapis. ¶ Et in fisticis est virtus qua
47
comminuitur lapis renum. ¶ Et de fortibus
48
secundum lapidem renum sunt lapis iudaicus et pule〈-〉
49
gium et camepitheos. ¶ Et de fortibus absolute
50
sunt cinis scorpionum: et oleum in quo ponun〈-〉
51
tur scorpiones stans sub sole linitum iniectum
52
per siringam in lapide vesice. ¶ Cineris au-
53
tem scorpionum regimen melius est vt linias
54
vas simile vrinali spissum luto sapientie: dein-
55
de ponas in ipso scorpiones et dimittantur in
56
furno calido nocte .I. ad minus: ita vt perue-
57
niant ad summum in adustione et in mane
58
remoueantur. ¶ Et vitrum est melius quam
1
testa exiccans et accipiens virtutem. ¶ Et cinis
2
leporis decollati secundum hunc modum est fortis: de
3
quo sumantur in potu pondus .ʒ.II. et aque eius sunt
4
vehementis iuuamenti et resolutionis et que de eo ex
5
more sumuntur sunt caput et extrema ipsius exic〈-〉
6
cata in sole in vase eneo. ¶ Et iterum lumbrici ter〈-〉
7
restres exiccati. ¶ Et iterum vitrum attritione fa〈-〉
8
ctum vt atomi qui in solis apparent radio. ¶ Et
9
iterum cinis vitri et illud melius fit si igniatur super
10
coclearium ferreum et tritum cribelletur: deinde po〈-〉
11
natur super aquam fabarum et ostendetur in ea quod de
12
eo calciatur. et iterum reliquum donec puluerize〈-〉
13
tur totum: deinde terantur puluis sicut atomi qui
14
sunt in radio solis et datur de eo in potu aureus .I. in .XII.
15
aureis aque calide: et illud melius est quod est de vitro al-
16
bo claro. Et de illis que valde fortiora sunt est vnus
17
lapidum qui in spongia inueniuntur. ¶ Et iterum
18
sanguis hirci exiccatus. et ille melior est qui sumitur
19
in hac hora in qua coloratur vua. Quere er-
20
go ollam nouam et ablue eam aqua: ita vt re-
21
moueatur quod de ea est de natura terrenitas et sal〈-〉
22
sedinis et si fuerit lapidea erit melior: deinde de〈-〉
23
colla hircum qui habeat .IIII. annos super illam ol〈-〉
24
lam et dimitte primum sanguinis eius et vltimum curre-
25
re: et assume medium tantum: deinde incide ipsum in fru〈-〉
26
sta parua de quibus facias trociscos quos ponas super
27
rhete aut pannum mundum et asperge eos ad so-
28
lem sub diuo post orale defendens eos a pulue〈-〉
29
re: et dimitte eos tamdiu donec eorum exiccatio ve〈-〉
30
hemens fiat in loco ad quem ros nullo modo pertin〈-〉
31
gat et conserua trociscos: et cum volueris eos in
32
potu tribuere dabis eis in potu coclearium .I.
33
in vino aceti in hora quietis doloris: aut in aqua
34
apij montani et videbis rem mirabilem. ¶ Et
35
de eis que fortiora sunt est cinis ouorum galline
36
postquam euacuata sunt a pullis. ¶ Et de eis que sunt
37
vehementis fortitudinis et meliora omnium est
38
auis que grece nominatur tragulidos et auis est de
39
genere paruarum minor omnibus auibus excepta aue
40
regia et color corporis eius est inter viridem et cine〈-〉
41
ritium et super alas eius sunt penne auree: et super cau〈-〉
42
dam ipsius sunt alba puncta et plurimum apparitionis
43
eius est in hyeme et apud piscinas et apud pa-
44
rietes: et ipsius volatui apud parietes non est fi-
45
xio: immo volat parum et cantat et garrit semper et
46
mouet caudam. Et ipsa comedatur cruda sicut est
47
quod melius est: et comeditur elixata et assata: et sa-
48
litur: et reseruatur vt caro salita. et quandoque aduritur
49
sicut est in furno qui non sit cum illa caliditate
50
scilicet cum quantitate qua dominetur ei adustio: et de〈-〉
51
struatur virtus: et sit in vitreato vase: et secundum mo-
52
dum qui dictus est ad scorpiones et alia. ¶ Et
53
quandoque aduritur in olla lapidea: aut burinati et strin〈-〉
54
gitur caput eius. Et cum pertransit terminum rei tendens
55
ad adustionem tunc retine. Et quandoque puluerizatur
56
illud quod de ea salitum est et assatum ipsius cum pipere
57
et similibus: et bibatur tritum eius a puluerizatione:
58
aut adustione cum vino claro cum melle: aut cum
1
aqua melis aut cum canadicon. ¶ Et similiter
2
vnaqueque harum medicinarum. Et existimant qui-
3
dam quod hec auis sit auis spine sed hec est auis
4
que nominatur francigine safurian[*]safurian cf. Venice 1564: safurion de qua non
5
scio an sit illa aut alia: et existimant quod quando
6
exiccatur et bibitur paulatim extrahit lapidem
7
ex omni loco. ¶ Et dixerunt quidam quod lapis
8
ipse extrahit lapidem. ¶ Et iterum fimus co-
9
lumbinus et fimus galli. ¶ Et existimant hu-
10
nain et alkindus: quod quando sumitur de eo pon〈-〉
11
dus .ʒ.II. et origani pondus .ʒ.ß. et quantum ipsum
12
est zuccari tabarzet extrahit omnem lapidem. Et
13
quando ponuntur cum eo piper et sal: et proprie in
14
decoctione pulegij. ¶ Et iterum scarabei exicca〈-〉
15
ti. ¶ Et existimant quidam quod suffumigatio eius
16
quod est sub virga cum spina eritij facit min-
17
gere lapidem: et hoc est de illis que ego non verifi〈-〉
18
co. ¶ Medicine vero que cum istis permiscentur phar〈-〉
19
macis ad penetrandum sunt sicut piper et calamen〈-〉
20
tum et cinamomum: et iste cum hoc sunt iuuatiue
21
in capitulo motionis lapidis. Medicine autem que
22
cum istis commiscentur vt prouocent cum virtute et
23
extrahant superfluitates grossas sunt sicut se-
24
mina cognita et proprie fenugrecum et sicut daucum
25
et meu et su[*]su corrupt for fu. et assarum et acorus et ameos et kei〈-〉
26
sim et siseleos. et semen agnicasti et squinantum
27
et cordumeni: et fortasse quidam homines dicunt
28
bonum esse vti cantaridibus. Et iste quidem me〈-〉
29
dicine eum[*]eum corrupt for cum vehementia prouocationis sue non
30
sunt priuate impressione in lapide. ¶ Medicine
31
vero doloris sedatiue sunt sicut semen lini et muci〈-〉
32
lago eius et sicut auellane: et semen altee si habent
33
ordinem etiam ad materias lapidis. Et conuenientiora
34
ad corpus renum ex narcoticis est illud quod sciui-
35
mus. ¶ Medicine autem confortatiue sunt sicut
36
been et aristologia et lilium siccum et semen agnica-
37
sti: et iterum sicut rosa et balaustie et squinantum et
38
sandali. ¶ Medicine vero composite ad lapidem
39
sunt sicut mitridatum. ipsum namque fortis operatio〈-〉
40
nis est in lapide renum: et sicut sagzenea: et sicut
41
confectio de scorpionibus cognita ad renes et ve〈-〉
42
sicam. Et iterum medicamen factum cum sanguine hirci quod
43
nominatur manus dei propter suam nobilitatem. ¶ Et me-
44
dicamen themauszatum[*]themauszatum corrupt for thesaurizatum [cf. Venice 1564] dictum factum cum oleo bal-
45
sami quod est mirabile. ¶ Et sicut medicamen
46
forte quod erperti sumus. recipiens cineris vitri et ci-
47
neris scorpionum. et cineris radicis caulium nabati.
48
et cineris leporis et lapidis spongie et sanguinis hir-
49
ci exiccati contriti et cineris corticum oui de
50
quo pullus egressus est et lapidis iudaici et gum-
51
mi nucis: et acori partes equales: et petroseli-
52
ni dauci pullegij gummi arabici: et seminis alte[*]alte i.e. altee: et pi-
53
peris omnium ana partem .I.ß. conficiantur cum melle: cuius
54
dosis sit vsque ad aureos .II. et supra cum aqua tribulorum
55
decoctorum cum cineribus nigris. et hoc etiam conueniens
56
est ei qui in vesica est extrahens ipsum similem luto albo.
57
¶ Et iterum ex eis que sunt fortia aggregata est il〈-〉
58
lud quod recipit seminis melonis et vitri adusti et cul-
1
bum partes equales: sumatur cum aqua ciceris. Et
2
iterum fimi columbini et fimi galli detur aliquid cum
3
aqua raphani: aut cum vino: aut cum aqua calida: est enim
4
aggregatiuum. Et de illis que sunt aggregatiua est
5
vt sumatur condisi pondus .ʒ.I. fimi columbi[*]columbi i.e. columbini .ʒ.I. scarabei
6
.ʒ.I. duodecima terantur et dentur cum vino. Et iterum lapidis
7
spongie scolopendrie capili veneris seminis altee petroselini equaliter
8
et fit dosis quantum necesse est in aqua apij: aut aqua
9
radicis aut aqua tribulorum: aut aqua raphani. Et iterum
10
de eis que sunt aggregatiua est illud quod. ℞. granato〈-〉
11
rum fructus balsami calamenti campestris sicci lapi〈-〉
12
dis spongie seminis malue et albedarungi sicci partes equa〈-〉
13
les terantur et dentur ex eo omni die coclearium .I. cum
14
vino permixto quasi vncie .IIII. Et de illis que propriora
15
sunt ei qui est in renibus est illud quod. ℞. meifus[*]meifus corrupt for meisus su-
16
mirion ambarum ana pondus .ʒ.II. piperis .ʒ.IIII. cuius dosis
17
sit secundum quantitatem que existimatur cum oximelle squillitico.
18
Et iterum rute campestris malue campestris radicis
19
apij partes equales de quibus sumatur quantitas .II. coclea〈-〉
20
riorum que coquatur in vino et coletur et bibatur vinum.
21
Et iterum radix pentafilon cum oxymelle squillitico:
22
aut aqua mellis. Et iterum seminis raphani et culbum equale
23
sumatur in potu vna vice post aliam. Et iterum granorum
24
almaheleb[*]almaheleb i.e. almahaleb excorticatorum tritorum aurei .II. croci
25
aureus .I. aristologie aureus .ß. conficiantur cum melle cuius dosis sit
26
.ʒ.IIII. Et iterum cordumeni pondus .II.ʒ. cum tertia sui cor-
27
ticis. radicis lauri. Et iterum semen alharmet[*]alharmet corrupt for alharmel et bdel-
28
lium sumantur: de quibus fiant pillule et sumatur de eis omni
29
die pondus .ʒ.I. cum aqua calida et cum aqua foliorum raphani:
30
aut enule humide: aut cum aqua oliuarum. ¶ Medi-
31
camen vltimum sedans dolorem: et extrahens lapidem.
32
℞. sumirion: et est apium campestre et detur apium persi〈-〉
33
cum vncia .I. ciperi egyptiaci spice aromatice: seminis
34
papaueris albi cinamomi cassie piperis albi seminis baucie
35
acori omnium ana vncia .I.ß. lapidis iudaici lapidis
36
delati de regione macedonie ana vncia .ß. conficiantur
37
cum melle de quo sumatur ad magnitudinem auel〈-〉
38
lane cum vino. Medicamen conferens generationi la-
39
pidis. ℞. seminis citroli pullegij seminis altee omnium ana .ʒ.〈-〉
40
I. seminis cucumeris hortulani: seminis melonis dragaganti
41
omnium ana .ʒ.ß. misceantur omnia et sumantur sitque do〈-〉
42
sis eius pondus .ʒ.II. cum vino subtili permixto.
43
¶ Aliud. ℞. lapidis inuenti in spongia: radicis tribu〈-〉
44
li seminis baucie omnium ana .ʒ.II. seminis cucumeris hortulani seminis
45
melonis seminis altee amili omnium ana pondus .ʒ.II. seminis fe〈-〉
46
niculi anisi polij omnium ana .ʒ.III. ¶ Et quandoque
47
dantur eis in potu aque in quibus decoquantur me〈-〉
48
dicine lapidis sicut aque in quibus decoquuntur
49
camepitheos et polium et calamentum et siseleos et
50
radix tribuli et fructus eius et scolopendria et ra〈-〉
51
dix malue et capillus veneris et virga pastoris et radix
52
tamarisci: et radix eupatorij: et semen altee et sumi-
53
rion et saguas et pulegium: et alia ex diureticis.
54
et quando administrantur in diebus sanitatis pro-
55
hibet generationem lapidis etiam. ¶ Et ex decoctio〈-〉
56
nibus quibus iuuamentum confert lapidi renum cum
57
eorum administratio assiduatur in horis paroxismi
58
est vt decoquantur folia malue campestris et ponan〈-〉
1
tur in decoctione eius butyrum et mel de qua su〈-〉
2
matur in potu res plurima: frangit enim lapidem et pro〈-〉
3
uocat vrinam et lenit iter eius et extrahit eum cum
4
facilitate. ¶ Et ruffus quidem dixit quod plurima bal-
5
neatio in thermis sulfureis frangit lapidem. Et
6
hoc fortasse facit peruenire ad hoc quod quedam aque
7
calide que quandoque vlcerant cutem quando ponitur in
8
eis medicamen lapidis et submergitur in eis pan〈-〉
9
nus dum sunt calide et ponitur super locum lapidis
10
resoluit ipsum. et ego iam expertus sum res huius
11
generis. ¶ In regimine autem in preparatione lapidis
12
ad hoc vt eleuetur et patiatur a medicinis cum fa〈-〉
13
cilitate lubricitatis et exitus: oportet vt administren-
14
tur olera mollificantia inungendo cum fricatio-
15
ne. ¶ Et similiter emplastra et embrocationes et ce〈-〉
16
rata mollificantia: et balnea et tine cum quantitate
17
que non mollificet virtutem superflue et debilitetur
18
expulsiua. ¶ Et quandoque currit propter illud ad mem〈-〉
19
brum additio materiei: et tunc bibitur medicamen ad
20
eradicationem lapidis vt fiat facilis super ipsum
21
eradicatio et extractio. ¶ Et oportet vt misceantur
22
cum mollificantibus confortantia secundum canonem motum
23
et proprie cum non est cum confortantibus plurima con-
24
trarietas ad intentionem que est in resolutione.
25
et illa sunt sicut oleum de lilio et oleum de spica et
26
oleum de alcanna et corpora eorum etiam. ¶ Et oleum al〈-〉
27
keiri aggregat intentiones plurimas: deinde strin〈-〉
28
gatur medium et alchatim et pecten: et dilatetur meatus
29
desuper: aut fricentur cum manu: deinde detur in po〈-〉
30
tu medicamen comminutiuum: et si fuerit sumptum
31
in potu tunc conuenit vt adhibeantur diuretica: et
32
non est malum vt bibatur etiam quod est sicut cassiafistula
33
cum oleo amigdalino et cum succo viscoso qui sit de
34
succis diureticis in quibus sunt viscositas et lu-
35
bricitas cum olco amigdalino. ¶ Et ex eis que confe〈-〉
36
runt post mollificationem: aut cum excusatio est
37
a mollificatione propter illud quod scis de lapide su〈-〉
38
spenso moto sunt vaporationes cum spongia et si-
39
milibus sibi infusa in aqua et oleo et cum panno: aut
40
furfure: aut emplastra calefacta et viscosa: aut
41
cum oleis calidis calefactis sicut oleo ruthino:
42
aut cum oleo et castoreo: et est necessarium vt conserue〈-〉
43
tur calefactio emplastrorum. ¶ Quod si necessaria sunt
44
fortiora illis ponantur ventose vacue super lapidem:
45
et sit earum positio dolorosa vt attrahat ipsum. de-
46
inde deponatur ab illo loco ad illum qui est sub eo
47
ad inferiora et suspendantur ibi et similiter secundum gra〈-〉
48
dationem descendant a loco renum secundum obliquatio〈-〉
49
nem emunctoriorum ad inferiora. Cumque descendit
50
ad vesicam sedatur dolor. ¶ Et quandoque exercitium
51
et motus et equitatio super animal inquiete incedens
52
sufficiunt: et similiter descensus per gradum et pro-
53
prie postquam administrate fuerint inunctiones.
54
Cumque descendit ex vesica ad meatum virge tunc
55
fortasse facit dolorem: et tunc oportet vt regatur re〈-〉
56
gimine illius loci cum eis que dicemus. ¶ Re-
57
gimen autem doloris quando commouetur et proprie apud
58
virgam propter magnitudinem lapidis: aut propter
1
dentes in ipso et fracturam rascationis et asperi-
2
tatem excoriantem quandoque possibile est vt sit cum balneo
3
et tina. Cum autem superfluunt et mollificante re-
4
dit dolor vehemens post horam. ¶ Et embro〈-〉
5
ce de camomilla: et melliloto et altea et furfure
6
bone sunt et iuuatiue. ¶ Et si fuerit constrictio
7
aliqua nature tunc de rectoribus rebus est extra〈-〉
8
here fecem cum suppositorio: aut cum clysteri non
9
magno quod coartet et dolorem faciat: immo sup-
10
positorium amabilius est mihi. ¶ Et in lenifi〈-〉
11
catione nature est alleuiatio plurima et sedatio
12
doloris: et non est semita ad administrandum ca〈-〉
13
tharticum. Ipsum enim ledit et nocet per illud quod
14
descendere facit desuper. Clysterizant cum in eo po〈-〉
15
nuntur adipes et vnctuosa et virtutes mollifican-
16
tes et virtutes diuretice facit cum solutione ven-
17
tris lenitatem et frangit dolorem et adiuuat ad ex〈-〉
18
tractionem lapidis. et cum dolor est fortis sedatur
19
quando curatur cum eis que diximus: deinde cum
20
curatur lapis multiplicatur: quare rectius est vt ab〈-〉
21
stineatur a medicinis fortibus mouentibus et ad〈-〉
22
ministrentur clysteria leuia lenificantia: et inun-
23
ctiones que comprimendo et fricando fiunt: et ce-
24
rataria mollificantia lubrificantia. ¶ Et de illis
25
que iuuant in hac hora est administratio vomi〈-〉
26
tus: et illud est de eis que minorant materias com〈-〉
27
primentes lapidem: sed fortasse nocet per illud
28
quod attrahit lapidem ad superiora. ¶ Et si fue-
29
rit dolor de illis que non remouentur prorsus: tunc
30
necessarium erit dare in potu illud quod stuporem facit.
31
¶ Et iterum filonium et etiam mitridatum man-
32
dragoratum. ¶ Et tyriaca que non est antiqua:
33
immo est ad nouitatem decliuis et est virtus opij
34
remanens. Ipsa enim pluribus confert modis. con〈-〉
35
fert namque ex parte tyriacitatis et ex parte prouocatio-
36
nis et comminuit lapidem: et ex parte stupefactionis
37
doloris: et quandoque adiuuat in diebus ventositatem
38
in renibus coartantem etiam lapidem. Et cogno〈-〉
39
scitur per signa ventositatis renum: aut ventosi-
40
tatem in intestinis comprimentem ipsum: et cogno〈-〉
41
scitur per signa sua. quare oportet tunc vt inten〈-〉
42
datur ad ea que frangunt ventositatem sicut rutha
43
et semen eius et semen apij et anisum et ameos et
44
carui et nigella: dando in potu in eis que sunt si-
45
cut aqua mellis: aut emplastrando: aut faciendo
46
ex eis ceratum cum oleo aliquo: et vtendo eo in
47
clysteri. ¶ Et si fuerit lapis propter apostema ca〈-〉
48
lidum curetur curatione apostematis renum in primis
49
et sufficient ea que scis de embrocis et empla-
50
stris et ceratarijs infrigidantibus que preterierunt
51
tibi in capitulis pluribus asperso super eo modi-
52
co aceto donec penetrent: et similiter fiat clistere
53
cum istis succis et cum oleo rosaceo cum eis. ¶ Et si indi〈-〉
54
get flobotomia fiat: et si fuerit propter apostema
55
durum tunc adhibeantur ea que sunt sicut mucilla〈-〉
56
gines calide: et mucillago seminis lini: fenugreci et
57
altee: et seminis almaru. permixte cum eis que infrigidant.
58
¶ Et similiter camomilla et mellilotum et tribuli et
1
netum. et ita administrantur epithimata. ¶ Et quando
2
administrantur epithimata oportet vt ponantur in eis
3
que sunt sicut gumma pini et serapinum et ammonia〈-〉
4
cum et storax et castoreum et sicut myrrha et iterum
5
olea calida cum confortantibus aliquibus. ¶ Et
6
de vnguentis vnguentum dyaquilon: et vnguen-
7
tum de adipibus et alia et cum videris inflam-
8
mationem prouocabis tunc. ¶ Cibi autem lapi〈-〉
9
dem patientium sunt illi qui contrarij sunt cibis
10
nocentibus eis: et carnes auium assate haben-
11
tium colorem cineritium et auium in domibus habitan〈-〉
12
tium dissolute cum decoctione non nocent eis. Et
13
similiter que de carnibus sunt subtilia: et cancri assa〈-〉
14
ti caro confert eis et oportet vt in cibis eorum
15
ponantur capita cardi et asparagi et proprie cam〈-〉
16
pestris cum aqua ciceris et oleo carthami.
17
¶ Fen .XIX. de dispositionibus vesice et vrine
18
duos comprehendens tractatus.
19
¶ Tractatus primus de dispositionibus vesice.
20
¶ De anathomia vesice. Capitulum .I.
21
QUemadmodum deus excelsus
22
creauit feci vasa aggregatiua com〈-〉
23
prehendentia totum vsquequo ag-
24
gregatur: deinde expellit totum
25
simul per quod fit excusatio ab ascel〈-〉
26
latione continua hora post horam.[*]horam. corrupt for horam [redundant period]
27
sicut sciuisti. Similiter preparauit excelsus et creauit
28
ei quod de superfluitate aquositatis attrahitur
29
dignum ex cuti et ex pelli: cappacitatem et saccu-
30
lum comprehendentem totalitatem eius: aut plu〈-〉
31
rimum eius donec surgat ad extrahendam ipsam se-
32
mel: et non sit necessarium expellere ipsam continue: si-
33
cut accidit patientibus distillationem vrine et capa-
34
citas illa est vesica. ¶ Et creata est neruosa ex
35
neruis ligamenti vt sit vehementioris fortitudi〈-〉
36
nis et sit cum fortitudine susceptibilis extensionis
37
plane sustentate vt impleatur aquositate. Cumque
38
repletur euacuatur quod in ea est cum voluntate
39
ad quam perducit necessitas: et in collo eius est
40
carnositas retenta vicina lacerto. ¶ Et ipsa qui〈-〉
41
dem duas habent tunicas quarum interior in profundo
42
est dupla extrinsece: quoniam ipsa obuiat aquosi〈-〉
43
tati acute. ¶ Et subtiliatus est creator sapienter
44
in attrahendo aquositatem ad eam: et in extrahen〈-〉
45
do aquositatem ab ipsa: quare peruenire fecit ad
46
ipsam duo emunctoria que sunt renum. et cum ad
47
ipsam peruenerunt separauit vesice duos an-
48
nulos quos facit incedere inter duas tunicas in〈-〉
49
cipientes in primis penetrare in tunicam pri-
50
mam perforantes eam: deinde habentes incessum
51
habentem quantitatem inter duas tunicas dein〈-〉
52
de submerguntur in tunica interiore disrumpen-
53
tes vtranque earum ad concauitatem vesice: ita vt quando
54
repletur aquositate et sustentatur cooperiat tunica
55
aliam tunicam exteriorem expulsa ad ipsam ab in〈-〉
56
teriori parte et profundo taliter vt existimetur quasi tuni〈-〉
57
ca vna et non sit in eis penetratio: et propter illud non
58
redit aquositas et vrina dum figitur vesica ad po-
1
steriora: et ad duo emunctoria. ¶ Deide crea〈-〉
2
uit ei deus cuius virtus est sublimis collum expel〈-〉
3
lens aquositatem ad virgam anfractuosum plures ha〈-〉
4
bens anfractus: propter quos non mundificatur ab
5
aquositate integre proprie expulsa in masculis.
6
In eis namque tres habet anfractus. et in mulieribus
7
habet anfractum vnum propter propinquitatem vesicarum
8
earum cum matricibus ipsarum ¶ Et illius colli eius
9
quedam pars munita est eo quod circundat ipsum sicut suf-
10
focatorium et expressorium: ita vt prohibeat exitum
11
aquositatis ab ea nisi cum voluntate mollificante il〈-〉
12
lum lacertum adiunctum lacertis ventris secundum quod sciui〈-〉
13
sti in loco suo: nisi illi lacerto adueniat nocumen〈-〉
14
tum aut superfluitatis necessitas: et continuatur
15
vnicuique lacertum eius neruus quantitatem ha〈-〉
16
bens et vene quiete et pulsatiles et multiplicati
17
sunt nerui eius vt ipsam sentiat illud cui inni-
18
titur et ad quod extenditur.
19
¶ De egritudinibus vesice et cura eius. Capitulum .II.
20
ACcidunt iterum in vesica egritudines com〈-〉
21
plexionis cum materia et absque materia et apostemata
22
et opilatio de cuius summa est lapis et in〈-〉
23
ueniuntur in ea egritudines quantitatis in
24
paruitate et magnitudine. et accidunt ei egritudines
25
situs in augmento et dislocatione. Et accidunt ei egri-
26
tudines solutionis singularis per apertionem et scissionem
27
incisionem et vlcera. Et quandoque communicant vesice mem-
28
bra regalia et nobilia sicut cerebrum: ipsum enim fit
29
dolorosum cum ea et aduenit ei vertigo: et quandoque
30
peruenit ad sirsen causa communitatis egritudinum vesice
31
calidarum. ¶ Et sicut epati iterum: multotiens enim accidit
32
hydropisis propter frigus vesice. ¶ Et egritudi〈-〉
33
nes quidem vesice maltiplicantur in hyeme et curan-
34
tur iterum sicut curantur ille que sunt renum et cum me〈-〉
35
dicinis fortioribus et magis remanentibus: et
36
sunt potiones et iniectiones et inunctiones et em-
37
plastra quibus emplastrentur duo emunctoria
38
et sub vmbilico et in duabus singularibus. Et
39
dolores vesice multiplicantur in aeribus et in re-
40
gionibus et ventis septentrionalibus: et in tem〈-〉
41
poribus frigidis.
42
¶ De his que calefaciunt vesicam. Capitulum .III.
43
DIuretica calida omnia calefaciunt vesicam
44
et vnctiones et iniectiones ex oleis ca-
45
lidis et gummis calidis sicut oleum costi-
46
num et nardinum: et de ben: et vaporatio〈-〉
47
nes et emplastra ex medicinis predictis in capitulo renum
48
calidis de quibus fiat emplastrum vbi scis.
49
¶ De his que infrigidant vesicam. Capitulum .IIII.
50
INfrigidant eam potus succi portu-
51
lace: et citroli et cucurbite et potus spodij
52
cum aqua frigida: et ex epithimatibus
53
sandali: et camphora: et faufel cum la〈-〉
54
cte acetoso de quo butyrum est extractum: et similiter
55
mucilagines: et succi frigidi et olea frigida sicut oleum de
56
semine cucurbite et oleum rosaceum bonum: et oleum de papauere: et
57
oleum de semine lactuce cum camphora et similibus et inie-
58
ctionibus proprie: et lac asini est iuuatiuum valde.
1
¶ De lapide vesice: et signis eius. Capitulum .V.
2
OPortet vt tu consideres illud quod di-
3
ximus de lapide renum: deinde permu〈-〉
4
teris ad considerandum hoc capitulum. Et
5
tu quidem iam sciuisti illic differentiam inter
6
lapidem vesice et lapidem renum in qualitate et quantita-
7
te ex capitulo lapidis renum. ¶ Differunt enim vtrique
8
lapides et ille qui est in renibus est leuior parum et mi〈-〉
9
nor et magis trahens ad rubedinem: et ille qui
10
est in vesica est durior maior valde. et magis
11
declinis[*]declinis corrupt for decliuis ad soliditatem et cinereitatem et albedi〈-〉
12
nem licet generetur in ea lapis qui comminuitur.
13
Et ille quidem qui est in vesica discernitur secundum pluri〈-〉
14
mum post separationem vrine. Et ille cui plurimum
15
aduenit lapis vesice est extenuatus: et in renibus
16
est econuerso. ¶ Et infantibus quidem et qui eos se-
17
quuntur aduenit lapis in vesica: et dicam hoc quod vri〈-〉
18
na in lapide vesice est declinis[*]declinis corrupt for decliuis ad albedinem et
19
sedimen non est rubeum ad albedinem tendens: aut ci〈-〉
20
nereitatent[*]cinereitatent corrupt for cinereitatem et quandoque est vrina grossa oleaginee fe-
21
cis et secundum plurimum est subtilis et proprie in principio. ¶ Et
22
non est dolor lapidis vesice sicut dolor lapidis
23
renum: quoniam ille qui est vesice tenetur in spacio: nisi
24
cum lapis retinet vrinam: quoniam eius dolor vehemens
25
fit. ¶ Et quando ipse cadit in meatu: et asperitas in
26
lapide vesice plurima est: quoniam est in spacio in quo
27
possibile est vt stet super eum illud quod ipse
28
retinet: et propter hoc est maior: quoniam eius locus la-
29
tior est. ¶ Et accidit quandoque vt sint in vesica vna
30
duo lapides et plures illis excoriantes: et mul-
31
tiplicatur confractio a rene ex eis. ¶ Ex est
32
quandoque cum arenositate fex furfurea propter abrasio〈-〉
33
nem eius a lapide abstergente. ¶ Et in lapide
34
quidem vesice est assiduatio pruritus et doloris in
35
virga et in radice eius: et in pectine communicatione vir-
36
ge ad vesicam. ¶ Et habens eum multiplicat contractio-
37
nem virge sue proprie: cum est puer et assidua fit ere〈-〉
38
ctio. ¶ Et quandoque perducit illud ad exitum ani: et
39
ad retentionem et difficultatem cum hoc quod illud quod
40
egreditur: egreditur cum fortitudine propter compressionem
41
suam a stricto et ab impellente post ipsum. ¶ Et
42
quandoque mingit in fine eius vrinam quam vult. Et
43
quotiens euacuatur ex vrina quam migit[*]migit corrupt for mingit. desiderat
44
mingere statim et agens illud est lapis expellens
45
expulsione vrine aggregate. ¶ Et multotiens
46
mingitur sanguis propter rascationem lapidis proprie:
47
quando est asper magnus et multotiens pungit. Cum
48
ergo resupinatur lapidosus et eleuantur anche
49
eius: et concutitur remouetur lapis a meatu. et quan-
50
do tunc fit compressio super pectinem eijcitur vrina: et
51
et[*]etet corrupt for et hec est significatio fortis super lapidem: et
52
quandoque alleuiat illud incuruatio lapidosi super
53
genua sua et commotio membrorum suorum adinuicem.
54
¶ Et quandoque alleuiatur per intromissionem digiti
55
in anum: et remotionem lapidis secundum huiusmodi prepara-
56
tionem: et quandoque alleuiatur illud per figuras alias com-
57
pressionis et resupinationis et incurua〈-〉
58
tionis quas experimentum inuenit. ¶ Cum ergo non
1
confert illud administretur alchartir[*]alchartir cf. Venice 1564: alchatatir et extrahitur
2
et expellitur vrina et est significatio fortis. ¶ Et similiter si
3
difficilis fiat eius intromissio tunc melius est
4
vt non laboretur cum conamine. ¶ Et quandoque significat
5
alchartir[*]alchartir cf. Venice 1564: alchatatir per illud quod associatur ei materia ex qua ge〈-〉
6
neratur lapis. ¶ Et lapis quidem paruus magis re〈-〉
7
tinet vrinam quam magnus: quoniam figitur in meatu: ma-
8
gnus vero remouetur a meatu velociter. ¶ Et
9
scias quod lapis vesice multiplicatur in regionibus
10
septemtrionalibus et proprie in infantibus.
11
¶ De curationibus lapidis vesice. Capitulum .VI.
12
LApis vesice indiget medicinis for-
13
tioribus: quoniam ipsa est frigidior: et quia
14
est longinquior: et quoniam lapis eius est
15
vehementius confirmatus ex vehemen〈-〉
16
tia coagulationis. ¶ Et medicine eius sunt me〈-〉
17
dicine fortes predicte in curatione lapidis renum: et
18
eis quidem conferunt sagzenea et mitridatum cum la-
19
pis est paruus aut lenis et similiter athanasia. ¶ Et con〈-〉
20
fertur ei scolopendrie pondus .ʒ.I. et mahaleb
21
excorticate vncia .ß. ¶ Sirupus iuuatiuus ei. Re〈-〉
22
cipe milij salis triti .ʒ.XV. capilli veneris .ʒ.VI.
23
petroselini .ʒ.IIII. ficus albas .VII. numero: deco〈-〉
24
quantur cum .IIII. libris aque: donec remaneat libra .I.
25
et bibatur post exitum de balneo: cuius dosis sit
26
libra .ß. ¶ Et oportet vt tine que in ea administrantur
27
sint fortiores et ponantur in eis cum medicinis
28
notis: medicine que sunt sicut folia agnicasti et
29
capillis veneris: et folium et assuesir et rosa eius et
30
aliquid habens stipticitatem vt non superfluat
31
mollificatio et ponantur in eorum vnctionibus galba〈-〉
32
num. et pix et ammoniacum et euforbium. ¶ Et me〈-〉
33
lius eorum est emplastrum de bdellio et mecha: et me-
34
lius eorum oleorum est oleum de scorpionibus empla〈-〉
35
stratum et distillatum: aut iniectum cum quo misceatur
36
aliquid confortatiuum. ¶ Et medicine quidem empla-
37
strorum eorum sunt radix scolopendrie et radix asech
38
et polium et canabis et altea et capillus veneris:
39
et ponantur in eis illa que sunt sicut folia virge pa〈-〉
40
storis et auis predicta in capitulo lapidis renum: et que dixi-
41
mus cum ea de ordinibus eius valde conferunt
42
ei. et de eis que sunt propria illis in curis ipsorum
43
est vt vtantur medicinis lapidis in iniectione et
44
iuuantur eis vehementer. ¶ Et quando vri-
45
ne fit difficultas et retinetur causa lapidis vesi-
46
ce: et non est semita ad sciendum vel ad scinden〈-〉
47
dum propter aliquid quod prohibet aut propter
48
timorem: tunc de hominibus est aliquis qui in〈-〉
49
geniatur: et in eo quod est inter anum et testiculos
50
scissuram efficit paruam et ponit in ea cannu-
51
lam vt egrediatur: qui cognoscit anathomiam
52
vesice et cognoscit locum colli eius: cui conti-
53
nuantur vasa spermatis et cognoscit locum ar〈-〉
54
terie et locum carnosum vesice: oportet vt caueat
55
illud quod oportet ipsum cauere: quare non acci-
56
dit nocumentum in generatione aut fluxus sanguinis
57
aut fistula que non consolidatur. et oportet vt
58
vaporet intestina et vesicam ante illud resupinus.
1
¶ De regimine quod in ipso precipitur. Capitulum .VII.
2
ESt vt preparetur sedes et sedeat eger super
3
eam et fit presens minister: et intromittat
4
manus suas sub genibus eius: dein-
5
de preparetur ad scindendum: et oportet vt ante
6
teneat lapidem et faciat ipsum peruenire in locum qui
7
scinditur: et illud faciat intromittendo digitum me〈-〉
8
dium in ano virorum et virginum: et mulierum cor-
9
ruptarum in orificio matricis donec inueniat la〈-〉
10
pidem et comprimat manu alia desuper faciendo
11
vt descendat lapis ex mirach et sumine donec descen〈-〉
12
dat lapis ad locum propinquum ori vesice: et studeat
13
vt expellatur lapis taliter vt remoueatur a commissu〈-〉
14
ra quantitate vnius pili: et caue ne scindas super
15
commissuram quoniam est malum. Commissura enim secundum veri-
16
tatem est locus mortalis. ¶ Et oportet vt non cadat
17
in expulsione abbreuiatio vel defectus: quoniam euo〈-〉
18
mit tunc scissura lata que non sanatur. ¶ Cumque ex〈-〉
19
pellis et vides scissuram non penetrantem tunc per〈-〉
20
fora si tua operatio huius quantitatis non preducit[*]preducit corrupt for perducit
21
ad dolorem vehementem et torsionem colli et casum
22
virtutis et destructionem motus et sermonis et con〈-〉
23
sirmationem palpebrarum et oculi. Si autem perduxe-
24
rit ad illud tunc non perfores ipsum: nam si ipsum
25
perforaueris moritur ilico. ¶ Amplius fac super
26
ipsum scissuram tendentem ad trasuersum[*]trasuersum corrupt for transuersum parumper cum
27
ingenio bono: quod non contingat neruum studendo
28
vt cadat scissura in collo vesice: nam si ceciderit
29
in corpore vesice non consolidabitur omnino.
30
¶ Et stude quantum potes vt scissio minore-
31
tur. nam si lapis fuerit paruus fortasse expelle-
32
tur cum expressione: magnus vero indiget scissio〈-〉
33
ne ampla et fortasse indiget extrahente quod ipsum
34
extrahat. ¶ Et quandoque est lapis magnus val〈-〉
35
de: quare non est possibile vt scindatur propter
36
magnitudinem suam: quare oportet tunc vt com〈-〉
37
prehendatur cum tenalijs et rumpatur paulatim et
38
assumatur quod frangitur et non remaneat in vesica
39
aliquid omnino: nam si remanserit magnifica〈-〉
40
bitur et fiet magnum. ¶ Et multotiens accidit
41
vt perueniat lapis ad collum vesice et quod sequa-
42
tur virgam: et tunc oportet vt sine cessatione
43
inungatur pecten: et fiat compressio super ipsum
44
et sit tecum adiutor ita vt quando figitur lapis
45
de loco scindas subtus eum. et extrahatur. et for〈-〉
46
tasse erit rectius vt ligetur post ipsum ad ante-
47
riora cum filo: ita vt non redeat et si penetrat ad
48
locum propinquum capiti virge non oportet
49
vt laboretur ad extrahendum eum ex ipso. Il-
50
lud enim facit fortasse accidere vulnus quod non
51
consolidabitur immo oportebit vt equetur: aut
52
stringatur quod est post ipsum. et scindatur subtus
53
caput virge vt egrediatur. ¶ Cum ergo feceris
54
in lapide omnia que dicta sunt in capitulo de illo et extra〈-〉
55
xeris ipsum fortasse accidet ex compressione ventris
56
cum fortitudine et ex dolore scissionis aposte-
57
ma: et est res timorosa. ¶ Et ex eis que non per〈-〉
58
mittunt euenire illud est vt iam clisteres egrum et
1
extrahas fecem eius. deinde des ei in potu post
2
illud aliquid leniens naturam: et non cibes eum nisi
3
re parua et lenificante. Si autem indiguerit flo〈-〉
4
botomia vt alleuietur ex minoratione fac. ¶ Quod
5
si volueris vt vehementius alleuietur: et apparent
6
signa apostematis: et dolor sit vehemens valde: tunc oportet
7
vt sedeat eger in tina: aut pelui aque in qua de-
8
cocta sunt lenificantia sicut molochia et semen li-
9
ni et altea et furfur. et cum illa aqua sit commixtum
10
oleum plurimum conquassatum ea: et sit illa aqua tepi〈-〉
11
da. ¶ Cumque extraxeris eum de tina inunges partes
12
virge cum oleis lenificantibus sicut est oleum ca〈-〉
13
momellinum et anetinum: et ponas super vulnus bu〈-〉
14
tyrum tepidum et funde in ipsum. ¶ Et pone super
15
ipsum cottum infusum in oleo rosaceo et pauco aceto:
16
deinde administra medicinas consolidatiuas.
17
¶ Si autem magnificatur apostema assidue fac eum se-
18
dere in tina predicta in decoctione fenugreci et semine li〈-〉
19
ni. ¶ Et si dolor fiat fortior fac eum sedere in die
20
secundo et in die tertio in aqua et oleo tepidis. ¶ Ille autem
21
quem scissura et vulnus non ita dolere faciunt vt
22
inde curent soluitur in die tertio. ¶ Et oportet vt assi〈-〉
23
duet calefactionem vesice cum oleo de ruta: cum enim
24
calefacit est rectioris dispositionis et minoris dolo〈-〉
25
ris et minoris vrine. ¶ Et vrina quidem ledit val〈-〉
26
de perforatos: et propter illud oportet vt sumant in potu aquam
27
paulatim: et quotiens mingunt oportet vt sit minister
28
conseruans manu sua locum ligamenti et comprimat
29
eum vt non infundat vrina locum scissum. ¶ Am〈-〉
30
plius non potest esse quin euacuetur: aut non currat de
31
sanguine quantitas que necessaria est. Et est illic timor apostema〈-〉
32
tis et corruptionis membri cum alteratur color eius
33
ad corruptionem a rubedine: aut vt currat et super〈-〉
34
fluat et timeatur fluxus sanguinis ¶ Et plurimum quidem
35
oportet vt curetur secundum quod vides signum predictum: immo inci-
36
datur vel scalpelletur ilico vt currat sanguis et vt pona〈-〉
37
tur desuper emplastrum ex aceto et sale in panno lini tam〈-〉
38
diu donec prohibeat corruptionem. ¶ In secundo autem
39
quod est vt timeatur fluxus sanguinis est rectius vt sedeat
40
in aquis stipticis cognitis: et ponatur super locum
41
thus. et attrimentum trita et supra ipsa cottum et su-
42
pra illa cottum aliud magis madefactum aceto et
43
aqua. ¶ Et si sciueris quod vena magna aut arte-
44
ria incisa sit adde in curatione eius cum constrictione
45
et si sanguis inobediens est et non cessat et non sanatur
46
tunc fac eum sedere in aceto forti. ¶ Et fortasse
47
indiges vt flobotomes eum vt attrahatur sangguis et for-
48
tasse necessarium est tibi vt ponas super pecten et inguina
49
narcotica. ¶ Et ex eis que accidunt ex scissura et cur〈-〉
50
su sanguinis est vt currat frustum sanguinis ad vesicam et coagu〈-〉
51
letur super orificium eius: quare sit difficultas vri〈-〉
52
ne: et tunc necessarium est vt intromittatur digitus in fo〈-〉
53
ramine et auferatur nocumentum ab orificio vesice
54
et collo eius: et extrahatur: aut curetur locus cum ace〈-〉
55
to et aqua donec resoluatur claudens congelatum et
56
extrahatur. ¶ Et ex eis que accidunt ex illo est abscissio
57
generationis. ¶ Signa autem mala que cum accidunt ex〈-〉
58
pectat medicus mortem sunt vt si fortis fiat do-
1
lor sub vmbilico et infrigidentur extrema et acua〈-〉
2
tur febris et accidant rigor et casus virtutis. ¶ Am〈-〉
3
plius cum additur vehementia doloris loci per〈-〉
4
forati et accidit singultus et mouetur venter mo〈-〉
5
tu extraneo: tunc iam appropinquat mors. ¶ Si〈-〉
6
gna autem egri bona sunt salus rationis et sanitatis
7
appetitus et vt fit color et forma sani valde.
8
¶ De apostematibus calidis in vesica et aldu〈-〉
9
bellati in ea. Capitulum .VIII.
10
ACcidit quamuis non plurimum apostema calidum
11
in vesica ex materia sanguinis et colerica: aut
12
composita: et est egritudo mala. ¶ Et
13
multotiens accidit illud et proprie in
14
infantibus causa lapidis et dolorositate eius: et quia
15
ipse conquassant vesicam.
16
¶ De signis. Capitulum .IX.
17
SIgnificant quod apostema est in vesica calidum
18
febris et retentio vrine: aut difficul-
19
tas eis aut distillatio ipsius: et reten-
20
tio quidem est cum iacent: et non possunt
21
eijcere aliquid de ea nisi stantes: et quandoque est re-
22
tentio stercoris et inflatio pectinis et ilij cum do-
23
lore pungitiuo et pulsatione. ¶ Et quandoque appa〈-〉
24
ret rubedo exterius et significant ipsam ex tranquilli〈-〉
25
tate infirmi quam inuenit ex vaporatione. et de acci〈-〉
26
dentibus que cum ipso accidunt sunt sitis vehemens
27
et vomitus colere pure et asma et frigus extremi〈-〉
28
tatum et fortasse non calefaciunt et alienatio et
29
nigredo lingue et noceri ab omni acuto et diureti-
30
co et proprie cum sunt humores corporis calidi. ¶ Si〈-〉
31
gnificant ergo ipsum etas et cause preterite et pre〈-〉
32
sentes de illis quas scis. ¶ Et deterius est illud
33
cum quo continuatur caliditas febris acute et vehe-
34
mens fit retentio vrine et stercoris: et fortis fit
35
dolor: et in vrina non est digestio: est enim morta-
36
le. et hoc plus est cum fit aldubellati. ¶ Cum autem
37
apparet in vrina fex subsidens leuis tunc est ma-
38
ioris spei. ¶ Cum dubellati vero apparet de
39
horripilationibus diuersis et febribus permix〈-〉
40
tis illud quod diximus in aldubellati renum. et si〈-〉
41
militer significat maturitatem eius lenitas: et sunt de ac〈-〉
42
cidentibus digestionis vrina et sedimen eius.
43
et significat eius eruptionem vrina habens admixtum pus.
44
¶ Si autem signa maturitatis non apparuerint
45
non rumpetur ante hebdomadam. ¶ Et plu-
46
rime exiture vesice fiunt versus collum eius. et
47
quandoque declinant ad partes alias: et quan-
48
doque aperiuntur ad partem vesice interiorem:
49
et quandoque aperiuntur ad partem aliam.
50
¶ De curationibus apostematum vesice. Capitulum .X.
51
OPortet in primis vt ex basilica sini-
52
stra fiat flobotomia secundum virtutem. est
53
enim prima curationum eius et me〈-〉
54
lior earum. ¶ Et festina si illic fue-
55
rit caliditas valde vehemens ad emplastra apo〈-〉
56
crustica spatio breui: et non superfluas in eis neque
57
prolongeris: illud namque nociuum est et indurat
58
apostema velociter: immo si inceperis a mollifi〈-〉
1
catiuis: cum non fuerit aliquid quod ab illo prohi〈-〉
2
beat ex sensu vehementi erit melius: quoniam mem〈-〉
3
brum est neruosum. et propter hoc vehemens fit tran〈-〉
4
quillitas egri ex vaporationibus repercussiuis
5
spatio breui factis vaporationibus cum spon〈-〉
6
gijs et lana infusis in aqua in qua decocta sunt
7
lenitiua resolutiua et vesicis in quibus sufflatum
8
est plenis aqua calida et oleis lenitiuis subtilia〈-〉
9
tiuis et propinquis eis que iam sciuisti in capitulo cu-
10
rationis renum. ¶ Et cum hoc subtilia vt inij〈-〉
11
cias si tolerat per siringam in primis quod sit sicut
12
mucilago psilij in lacte asine: aut aqua ordei in
13
lacte asine quoniam est magis salua. et post illud
14
lac asine et adeps. et post illud cassiamfistulam in
15
lacte mulieris secundum ordinem quem scis secundum ho-
16
ras apostematis. et quandoque confert clisterizatio facta cum
17
eis secundum suos ordines. ¶ Et de emplastris bo-
18
nis post principium inceptionis est illud quod
19
fit ex similia et sisamo excorticato cum lacte et oleo
20
violaceo et oleo camomillino et similibus. ¶ Et ite〈-〉
21
rum sula elixata emplastrata et vaporata. ¶ Quod
22
si hebdomadam pertranseat et approximet status
23
tunc adhibeantur farina fabarum et semen lini et
24
camomilla cum triplicato. ¶ Et similiter descen〈-〉
25
dit per flobotomiam saphene: et dilata te in admi〈-〉
26
nistratione resoluentium que sint ex emplastris
27
et vnguentis predictis in capitulo renum. ¶ Et quan〈-〉
28
doque eges emplastro ex ysopo et castoreo et ce-
29
ra et proprie post narcotica. ¶ Et scias quod assidua〈-〉
30
tio sessionis eorum in tina est valde iuuatiua ita
31
quod quando aduenit eis vrina tunc rectius est vt
32
mingant in ea. ¶ Et aque tinarum eorum meliores
33
sunt ille in quibus est mollificatio de illis que
34
iam sciuisti multotiens: et quandoque ponuntur
35
in eis aldarsisahan et ciperi: et cordumeni et spi-
36
ca et amomum et squinantum cum fenugreco et semine
37
lini: et sedant dolorem et apostema. ¶ Et iste
38
aque mollificatiue quas multotiens sciuisti sunt
39
sicut decoctio seminis lini et fenugreci. ¶ Et iterum
40
aqua in qua decoquuntur napi et alhasce et cau〈-〉
41
les. ¶ Et curatio quidem aldubellati eius est
42
proxima curationi aldubellati renum: immo
43
necessarium est vt sint medicine eius fortiores.
44
¶ Et quidam laudauerunt papaueris albi pondus
45
.ʒ.II. et .ß. quod detur in potu in decoctione spice
46
et squinanti et proprie quando sunt difficultates
47
vrine et dolor. ¶ Et cum vehemens fit dolor
48
et timetur mors non est excusatio a narcoticis
49
linitis et suppositis. ¶ Epithimata vero sint si〈-〉
50
cut epithima factum ex iusquiamo albo et man〈-〉
51
dragora et papauere confectis cum oleo. ¶ Aut
52
sumatur quarta .ʒ.I. opij dissoluatur in oleo violaceo
53
cum pauco croco et imbibatur pannus et sup-
54
ponatur in ano. Fortasse enim inueniet per il-
55
lud tranquillitatem et dormiat loco eius. et quan〈-〉
56
doque administratur de eo aliquid in siringa si
57
tolerat. ¶ Et epithima de opio exterius factum
58
est fortis stupefactionis. ¶ Potiones vero et
1
reliqua curatio sunt curatio sirsen et birsen.
2
¶ De apostemate duro vesice.[*]¶ De apostemate duro vesice. This is a separate chapter .XI. in Venice 1564, p. 872. Because of this, the chapter numbering disagrees in the two prints from this chapter onwards until the end of tractatus primus, ch. XXIIII (see fol. 345r-346v, and Venice 1564, pp. 872-875). The index fol. 386v ff. below agrees with the chapter numbering in this print.
3
¶ Apostema durum in vesica accidit a causis
4
similibus causis apostematis duri in renibus.
5
et plurimum eius fit successione calidi et successio〈-〉
6
ne percussionis: aut casus et quandoque fit suc-
7
cessione scissure.
8
¶ Signa apostematis duri.[*]Signa apostematis duri. cf. Venice 1564: De signis; this is a separate chapter .XII. in Venice 1564, p. 872
9
¶ Signa. cum ea[*]ea corrupt for eo fit difficultas vrine et egestio〈-〉
10
nis simul: aut accidunt ex ea accidentia duri-
11
tiei renum ex retentione fecis: et stupefactione
12
in cruribus et agitatione diuersa: et debilitate
13
et peruentione ad hydropisim: quamuis sit super
14
uentione[*]uentione cf. Venice 1564: uentrem ex duritie renum et inter ea quidem
15
discernitur per locum in quo accidit grauitas
16
et illud cui accidit causa in primis.
17
¶ De curatione.[*]De curatione. cf. Venice 1564: De cura; this is a separate chapter XIII in Venice 1564, p. 872
18
¶ Curationes sunt eedem que sunt duritiei re〈-〉
19
num ex inunctione facta cum oleis calidis et eua〈-〉
20
poratione cum eis: et dare in potu aquas in qui〈-〉
21
bus decocta sunt semina diuretica cum melle
22
et cassiafistula et administratio tinarum secundum illum mo〈-〉
23
dum: et secundum gradationes illic predictas: et ex eis
24
que propria sunt: est vt administrentur illa olea
25
et gumme in siringa scilicet eiectorio vrine si possibile est.
26
¶ De vlceribus vesice. Capitulum .XI[*]XI cf. Venice 1564: 14.
27
QUandoque fiunt a causis vlcerum no〈-〉
28
tis quae iam narrauimus in capitulo vlce-
29
rum pectinis et excortatione[*]excortatione corrupt for excoriatione lapidis
30
aut excoriatione humoris colerici. ¶ Et
31
quandoque fiunt propter apostemata: aut bothor
32
que vlcerantur. ¶ Et in eo cui assidue fit vrina
33
acuta succedunt vulnera et vlcera. Et sunt diffi〈-〉
34
ciliora plurima quam vlcera renum: quoniam sunt
35
vlcera membri neruosi. ¶ Et ille cuius vesica
36
disrumpitur moritur secundum plurimum: quod si scin-
37
datur non incarnatur nisi cadat in parte partis carnose.
38
¶ De signis. Capitulum .XII[*]XII cf. Venice 1564: 15.
39
IAm diximus in capitulo vlcerum renum
40
differentia[*]differentia corrupt for differentiam inter duo vlcera. ¶ Et
41
diximus quod vlcera vesice faciunt diffi〈-〉
42
cultatem vrine et retinent eam. et quod
43
dolor eorun[*]eorun corrupt for eorum est in loco pectinis et ilij: et quod egre〈-〉
44
diuntur cum eis cortices albi: aut grossi magni
45
si sunt in vesica: aut tenues parui si sunt in mea〈-〉
46
tibus: et alia que oportet te scire illic. et signa que
47
sunt in eo: immo totum sicut illud quod dictum
48
est in capitulo renum. ¶ Et signum commu-
49
ne in vlceribus renum et vesice est mictus sanguinis et
50
saniei paulatim et non subito: deinde distinguun〈-〉
51
tur per ea quibus differunt. ¶ Et signa quidem
52
apertionis et scissionis et corrosionis et similium
53
vna sunt in ambobus simul.
54
¶ De curatione. Capitulum .XIII[*]XIII cf. Venice 1564: 16.
55
OPortet vt ipsi deuitent cibaria acuta
56
et salsa: et acetosa: et vehementis dul〈-〉
57
cedinis conuertibilia ad coleram: et su〈-〉
58
mant cibos delectabiles sibi bonos
1
et illos qui faciunt glutinationem. ¶ Et exerci-
2
tium quod nocet eis propterea quia acuit et inflammat. si
3
autem non facit illud tunc est iuuatiuum propterea quod
4
confortat membrum: experire ergo paulatim
5
et considera in canonibus dictis in capitulo vlcerum
6
et permuta plurimum eorum ad hunc locum. ¶ Pro〈-〉
7
pter illud considera in eo quod scripsimus de po〈-〉
8
tu generum lactis: quoniam ipsa sunt secundum conditiones
9
predictas iuuatiua vlcerum meatuum vrine pre〈-〉
10
cipue lac equarum. ¶ Et scias quod perseueratio
11
in curatione earum est vt administretur in primis
12
mundificatio cum aqua mellis et zuccari deco〈-〉
13
cta cum diureticis ebibita aut iniecta: deinde
14
consequenter adhibeantur relique medicine. ¶ Et si illud
15
quod mingitur est fuscum: oportet vt inijciatur illud quod
16
subtiliatur a cinere arboris fici: aut cinere arbo-
17
ris querus: aut cinere arboris sceha donec mun〈-〉
18
ndificetur[*]munndificetur corrupt for mundificetur vltime. ¶ Medicine vero que ad
19
ipsam bibuntur sunt sicut alessius cum oleo rosaceo
20
et sicut lac asininum et caprinum et iumentinum pote-
21
tur secundum assiduationem dierum cum quantitate
22
digestionis cuius plurimum sit quantitas .III. vnciarum.
23
¶ Et iam quidem preparatur de infrigidan-
24
tibus stipticis trociscorum de papauere et trociscorum
25
alkekengi pondus aurei .I. cum aqua frigida.
26
¶ Et de vnguentis bonis quibus comprimen-
27
do fit inunctio est vt sumatur storacis liquide
28
pondus .ʒ.I. cum aqua frigida et pinguedinis an-
29
seris ex tribus vsque ad .IIII. et cere albe pondus
30
.II. sextariorum: et cum eo fiat emplastrum. ¶ Et vn〈-〉
31
guentum iuuatiuum et proprie cum est corro-
32
sio est illud quod. ℞. dactilos et passas: et gallas et
33
acatiam et alumen et hypoquistidos. Et quan-
34
doque ponuntur cum eis ysopus et storax. et quandoque
35
administratur ante illud vnguentum in eo in quo
36
non est corrosio sicut cera adeps anatis et oleum
37
rosaceum. ¶ Et administrentur exiccatiua potando et
38
inijciendo: et quandoque administrantur de istis eisdem
39
clysteria et administretur egro super genua recur〈-〉
40
uo. ¶ Et cum non conferunt ea que bibuntur
41
et proprie in eo quod est propinquius meatui: et cum
42
quo est corrosio: tunc curationes eius sunt in-
43
iectiones cum incarnatiuis dissolutis in lacte
44
mulieris de quorum summa sunt trocisci de char〈-〉
45
tis .I. de panno[*].I. de panno is missing in Venice 1564 et trocisci andrulis cum aliquanto
46
merdasengi et ceruse et amilli et calcis ablute.
47
¶ Descriptio competens ei. ℞. terre sigillate
48
chimolee cornu ceruini valde adusti partes equa〈-〉
49
les: seminis canabis tertiam partis vnius opij sextam
50
partis et vnguenti de cerusa partes .III. sarcocol〈-〉
51
le partem .ß. myrrhe thuris amborum ana .II. ter〈-〉
52
tias partis: aggregentur omnia cum aliquan-
53
to oleo rosaceo et cera administrentur in siringa: et
54
quandoque additur in ea aristologie rotunde pars .I.
55
¶ Et leuius illo est illud quod fit ex sarcocol〈-〉
56
la et amilo et cerusa quod cum lacte inijciatur.
57
Si autem confortetur plumbo adusto et thure tunc
58
est fortius. ¶ Trociscus expertus. ℞. heufistides
1
terram sigillatam karabe corallum amilum semen
2
citroli semen altee semen melonis excorticatum. semen apij
3
daucum petroselinum trociscos alkekengi. ¶ Me〈-〉
4
dicamen aliud. ℞. seminis cucumeris seminis melonis seminis cucurbite
5
excorticati omnium ana .ʒ.V. amili .ʒ.IIII. succi liquiritie
6
.ʒ.VIII. seminis portulace .ʒ.III. et .ß. et amigdalarum
7
dulcium excorticatarum et auellanarum assa-
8
tarum ambarum ana .ʒ.IIII. granorum pini .ʒ.III.
9
et .ß. seminis apij dauci. seminis eruce granorum mahaleb
10
excorticatorum omnium ana .ʒ.III. dragaganti
11
gummi amigdali[*]amigdali corrupt for amigdale seminis iusquiami albi omnium
12
ana .ʒ.III. ciceris nigri .ʒ.X. croci .ʒ.V. conficiantur
13
cum rob et informentur trocisci .ʒ.II. et bibatur cum
14
aqua raffani et aqua apij: et aqua ciceris nigri et
15
proprie post mundificationem vlceris. et opor〈-〉
16
tet vt minoretur potus aque. ¶ Et quando do〈-〉
17
lor fit vehementior inijciatur in eam collyrium
18
album quod est ad oculos cum lacte mulieris.
19
¶ Et iterum semen papaueris et opium adeps
20
galline. clisterizentur: aut supponantur: aut inij-
21
ciantur.
22
¶ De scabie vesice. Capitulum .XIIII[*]XIIII cf. Venice 1564: 17.
23
SCitur scabies vesice ex vstione vri-
24
ne et fetore eius et dolore vehemen-
25
ti cum pruritu et sedimine furfureo.
26
et quandoque currunt secundum assiduatio-
27
nem humiditates: et quandoque currit sanguis.
28
¶ De cura. Capitulum .XV[*]XV cf. Venice 1564: 18.
29
OPortet vt administrentur abstersi-
30
ua mundificatiua que sunt de exicca〈-〉
31
tiuis absque mordicatione. et sint illa
32
penitus fortiora quam ea que sunt in re〈-〉
33
liquis vlceribus. ¶ Et administrentur medici〈-〉
34
ne scabiei renum iniecte in eam et bibite. ¶ Et
35
bibantur etiam glutinantia infrigidantia sicut
36
mucillago psilij et semen cydoniorum cum oleo rosaceo.
37
¶ Et conferunt cibi dulcis chimi viscosi sicut sunt
38
pedes et res pingues cum oleo amigdalino et aqua
39
ordei: et frumentum coctum cum carne auium
40
et grana lactis sicut lac asininum et caprinum et ouinum et
41
vaccinum et assiduatio mundificationis cor-
42
poris.
43
¶ De congelatione sanguinis in vesica. Capitulum .XVI[*]XVI cf. Venice 1564: 19.
44
SIgnificant ipsam quod accidit angustia
45
et resistentia seu tolerantia syncopis
46
et frigus extremitatum et paruitas
47
anhelitus et pulsus cum frequentia
48
et sudor frigidus et nausea: et quandoque est cum
49
ea rigor cum antecessione mictus sanguinis aut per-
50
cussionis: aut casus super vesicam.
51
¶ De cura. Capitulum .XVII[*]XVII cf. Venice 1564: 20.
52
CUra illius est cura lapidis et suffi-
53
ciens labor: est quandoque in ipsa po-
54
tare syrupum acetosum: et vt euo-
55
mat cum eo calido et proprie squilli-
56
tico et proprie cum aliquantulo cineris ligni fi〈-〉
57
ci: aut in quo decocta sunt incisiua et medicine
58
lapidis: et quandoque inijciuntur in vesicam coagulum le-
1
poris et medicine ad lapidem. et sit vt sedeat in
2
tina in qua decocte sunt herbe que sunt ad la-
3
pidem. ¶ Et de illis que laudantur ad ipsam est
4
sumere in potu de carpobalsamo pondus .ʒ.II. aut tan-
5
tundem ligni peonie: aut granorum peonie et
6
proprie cum aqua ligni eius: aut tantundem de
7
blacte bizantie: aut aureus .I. de cordumeni cum aqua
8
calida: aut cum aceto vini et oleo omphacino
9
¶ Et oxymel acetosum squilliticum a me ma-
10
gis diligitur quam acetum. In aceto enim est inci-
11
sio et mel resoluit et abstergit. ¶ Et iterum sa-
12
uine et hasce et ammoniaci et rubee tincture par〈-〉
13
tes sumuntur equales et fiant ex eis pillule similes
14
auellanis de quibus .IIII. pillule in potu suman-
15
tur cum aqua de radicibus et inijciantur iniecto〈-〉
16
rijs: aut agaricum: aut siseleos: aut .II. aurei assee:
17
aut aristologia longa. ¶ Et de habentibus proprieta〈-〉
18
tem sunt epar asini et fel testudinis: et coagulum
19
leporis. et proprium in ipsa est lignum vitis: et
20
abrotanum in hoc est iuuatiuum et lac ficus exic〈-〉
21
catum cum de eo inijcitur aliquid paruum: et
22
administratur de eo embroca ponderis .ʒ.I. et de
23
exiccato iterum cum aliqua de aquis. ¶ Et si-
24
militer embroca ex pondere aurei coaguli le-
25
poris. ¶ Aque vero in quibus potantur medi〈-〉
26
cine iste sunt sicut aqua ciceris nigri: et aqua al〈-〉
27
hasce: et aqua cineris ligni fici et aqua cineris li〈-〉
28
gni vitis et ligni abrotani et decoctio abrotani
29
cum vino.
30
¶ De dissolutione vesice et mollificatione
31
eius Capitulum .XVIII[*]XVIII cf. Venice 1564: 21.
32
ACcidit dislocatio eius ex remotione
33
ipsius a loco suo. ¶ Et accidit mol〈-〉
34
lificatio eius propter exitum vrine
35
absque voluntate. ¶ Et dislocatio qui〈-〉
36
dem fit causa humiditatis et causa ventositatis
37
et causa percussionis super dorsum aut propter
38
casum. ¶ Et multotiens fit propter causas mol〈-〉
39
lificationis notas. et sequitur mollificationem
40
et dislocationem quandoque difficultas vrine.
41
¶ Et quandoque inuoluntaria emissio vrine se-
42
cundum illud quod accidit lacerto de tensione
43
et dislocatione.
44
¶ De cura. Capitulum .XIX[*]XIX cf. Venice 1564: 22.
45
FActe quidem a percussione et casu cu〈-〉
46
ratio est difficilis: et fit propter redi-
47
tionem: et constricturam cum medi〈-〉
48
cinis calefacientibus exiccatiuis quas dicemus.
49
¶ Facte autem a complexione paralytica con〈-〉
50
fert euacuatio materierum flegmaticarum subti〈-〉
51
lis: et prohibitio ab eo quod generat eas: et re〈-〉
52
gimen habentium paralysim in eo quod come〈-〉
53
ditur et bibitur: et motu et alijs. ¶ Et confert ei
54
vomitus si sit cum elleboro albo. ¶ Quod si
55
vrina egrediatur absque voluntate: oportet vt admini〈-〉
56
stres stipticitatem vehementis facientia: et non mol〈-〉
57
ficent[*]molficent corrupt for mollificent plurimum: immo aggregent inter resolutionem et
58
constrictionem et secundum comparationem curationum pa〈-〉
1
ralysis. ¶ Et sumat omne quod ingrossat aquosi〈-〉
2
tatem et impinguat eam et generat sanguinem laudabilem
3
et calidum: et grossum sicut alfeludem. ¶ Sed si
4
vrina est cum dispositione sua: aut ad difficul-
5
tatem decliuis tunc audacia ad mollificantia
6
cum quantitate aliqua cum resolutione bona et incisio〈-〉
7
ne vltima est audacia necessaria. ¶ Et de po-
8
tibus conferentibus omnibus speciebus eius que sunt
9
ex dislocatiua et paralytica sunt tyriaca et mitri〈-〉
10
datum et sagzenea et hōmorusia et diacurcuma et co〈-〉
11
quium. ¶ Et iterum flos alacohen et ciperi: et thus
12
simul et singulariter almahaleb. ¶ Et iterum sic[*]sic corrupt for succus [cf. Venice 1564]
13
seminis ruthe humide: aut flos eius decoctus in vino
14
et iterum agnus castus et semen eius: et oppopo〈-〉
15
nacum et ciminum. ¶ Et quandoque confert et pro〈-〉
16
prie ei cum aqua[*]aqua corrupt for qua [cf. Venice 1564] est difficultas vt bibat ex corti-
17
cibus melonis sicci pugillum vnum cum zucca-
18
ro. ¶ Et de eis qui currunt cursu eius et propor-
19
tionantur ad proprietates sunt testiculi leporis sic-
20
ci qui cum vino odorifero bibantur. aut guttur
21
galli aduratur et detur in potu in ieiunio in aqua
22
tepida. ¶ Medicine autem que inijciuntur sunt si〈-〉
23
cut oleum de rutha: et oleum costinum: et oleum
24
laurinum: et oleum nardinum: et oleum samba-
25
cinum: et oleum cucumeris asinini et oleum de pino cum
26
quibus permixta sint ea que sunt sicut castoreum:
27
et sicut assa et galbanum et opoponacum. ¶ Et ista
28
iterum conueniunt si sunt inuncta super emunctuo〈-〉
29
ria: et myrach et proprie oleum tefisie permixtum cum
30
seminibus subtilibus odoriferis. ¶ Emplastra vero
31
sint ex medicinis calidis: et in quibus est stiptici〈-〉
32
tas aliqua sicut ciperi cinamomum bdellium spi〈-〉
33
ca: et myrtus cum camomilla et sceha et mel. Et
34
quandoque curatur etiam cum clysteribus calefacientibus fa-
35
ctis ex centaurea et colloquintida et alkerua et
36
alijs ex oleis calidis predictis et natatio in aqua
37
calida maris et balneatio in aquis thermarum
38
sunt iuuatiue valde ad illud.
39
¶ De doloribus vesice. Capitulum .XX[*]XX cf. Venice 1564: 23.
40
SUnt ex causa malitie coplexionis diuer-
41
se et ex lapide et vlceribus et ex scabie et
42
apostematibus et ventositate. ¶ Et iam sciuisti
43
omne capitulum et curationem eius et multotiens fit ex si〈-〉
44
gnificatione crisis expectate cum vrina. ¶ Et
45
dolores quidem vesice multiplicantur cum sufflat se〈-〉
46
ptemtrio cum in vesica est dolor. Et dicitur quod quando appa-
47
ret in habente ipsum sub ascella eius sinistra apostema
48
sicut cydonium et accidit illud in die .VII. moritur
49
.XV. die. et proprie si accidat ei profundus somnus.
50
¶ De debilitate vesice. Capitulum .XXI[*]XXI cf. Venice 1564: 24.
51
Ebilitas[*]Ebilitas corrupt for DEbilitas [initial is missing] vesice quandoque etiam accidit ex parte
52
complexionis cuius plurimum est frigus et ex parte
53
apostematis duri non tolerans vrinam pluri-
54
mam et desiderans euacuare eam. Et quandoque debilitatur
55
lacertus eius in adiuuando ad euacuandum sol〈-〉
56
uendo seipsum. et est ex aggregatione duarum
57
rerum distillatio non dilatata.
58
¶ De ventositate in vesica. Capitulum .XXII[*]XXII cf. Venice 1564: 25.
1
QUandoque est retenta: et quandoque est permu〈-〉
2
tabilis. et causa in hoc sunt cibi inflatiui
3
et plurimum eius est humiditas in vesica:
4
cum debilitate caliditatis.
5
¶ De signis. Capitulum .XXIII[*]XXIII cf. Venice 1564: 26.
6
SIgnum ventositatis est tensio sine gra〈-〉
7
uitate et proprie cum permutatur.
8
¶ De cura. Capitulum .XXIIII[*]XXIIII cf. Venice 1564: 27.
9
MAgis iuuatiua curationum eius post
10
abstinentiam ab inflatiuis et malitia di〈-〉
11
gestionis est vt bibat oleum de kerua
12
cum aqua radicum: et liniat pectinem cum oleis
13
aromaticis resoluentibus et gummis calidis: et em-
14
plastretur cum ruta et camomilla et aneto cum re for〈-〉
15
ti de castoreo et assa aut musco: et inijciantur ista
16
olea cum aliquantulo castorei in virga. Aut inijcian〈-〉
17
tur in ipsam succus rute cum musco aut oleum
18
de ben cum muscho et gallia in oleo sambacino.
19
¶ Et recordare eius quod dictum est in capitulo renum
20
quod renes et vesica quando sunt dolorosi aut egri non
21
appropinquent pillulis de seminibus et augmentetur in
22
renibus et vesica dolor cum attractione: neque stu〈-〉
23
pefacientia: immo aqua tepida per quantitatem qua
24
non attrahat neque stupefaciat aliquid.
25
¶ Tractatus .II. de nocumentis que accidunt vrine.
26
¶ De qualitate exitus vrine naturalis. Capitulum .I.
27
VEsica expellit vrinam: quoniam constrin〈-〉
28
git super eam ex omnibus lateri-
29
bus: et comprimit eam et dilatat
30
lacertum suum quod est super
31
ipsius orificium et comprimit
32
lacertum mirach.
33
¶ De nocumentis vrine. Capitulum .II.
34
ISta sunt ardor vrine et difficultas
35
vrine et retentio eius et inuoluntaria ipsius
36
emissio de cuius summa sunt multitu〈-〉
37
do eius et ipsius distillatio et diabetes.
38
¶ De ardore vrine. Capitulum .III.
39
CAuse ardoris vrine sunt aut acuitas
40
vrine et eius bauracitas propter cau-
41
sam complexionalem: aut causa de-
42
fectus eius quod preparatum est ad tem〈-〉
43
perandam ipsam et humiditas preparata in car〈-〉
44
nibus glandosis que sunt illic. ¶ Ipsa enim currit
45
super meatum et glutinosum eum facit et miscetur vri-
46
ne etiam: et equat eam. cum ergo finitur deficit loco glu〈-〉
47
tinatio et vrine equatio: quare accidit ardor. ¶ Et
48
ex illis que adiuuant ipsum est multitudo coitus.
49
Iste enim humiditates quandoque egrdiuntur[*]egrdiuntur corrupt for egrediuntur cum coi〈-〉
50
tu et per vicinitatem spermatis exitu plurimo.
51
¶ Et iterum egritudines eliquantes corpus aut
52
vlcera que sunt in meatibus vrine propinqua vir-
53
ge et scabies que adustionem facit. et signum quidem
54
prioris est acuitas vrine et non sit sanies. ¶ Et
55
signum secundi est sanguinis generatio et saniei et multotiens per〈-〉
56
ducit primum ad secundum: secundum quod sciuisti in eis que
57
preterita sunt. ¶ Primum igitur est sicut ante-
58
cedens secundi sicut fluxus ventris colericus est
1
quasi antecedens vlcerum intestinorum.
2
¶ De curationibus. Capitulum .IIII.
3
SI est cum sanguine et sanie tunc eius cura est cu〈-〉
4
ra vlcerum vesice et partium eius et illud iam
5
dictum est. ¶ Descriptio competens ad
6
illud: fiant trocisci secundum hunc modum: sumatur
7
seminis melonis citroli granorum cucurbite[*]cucurbite cf. Venice 1564: cucumeris omnium ana pondus .ʒ.XX.
8
thuris gummi et sanguinis draconis omnium ana .ʒ.X. opij .ʒ.III. seminis
9
apij .ʒ.I. detur in potu cum aqua de papauere sitque dosis .ʒ.〈-〉
10
II. postquam de eis facti fuerunt trocisci. ¶ Et si non fue〈-〉
11
rint vlcera neque sanies tunc melior cura eius
12
erit exuberatio vrine: consequenter extrahendo
13
superfluitates cum solutione subtili secundum quod sci-
14
uisti in capitulo egritudinis renum et vomitus. Et
15
cibi humectantes infrigidantes ex cibarijs et ole〈-〉
16
ribus et fructibus: et deuitatio omnis salsi et acuti et
17
vehementis dulcedinis et dimissio laboris et coi-
18
tus. ¶ Et de eis quo conferunt est potus mucila-
19
ginum et iniectio earum: sicut est mucilago seminis alma〈-〉
20
ru et mucilago psilij: et mucilago seminis cydoniorum:
21
et aliquid de papauere et semina diuretica frigida. et
22
detur in potu totum illud cum aqua frigida. ¶ Et ad〈-〉
23
ministretur kisch ordei et aqua eius iterum et oua
24
sorbilia: et cibus factus ex cucurbita et cibus factus ex
25
mes: aut cum eis que sunt sicut oleum amigdalinum:
26
aut cum pullis et gallina pingui. ¶ Et si causa in eo
27
est exiccatio accidens glandulis tunc cura eius est
28
humectatio eius et dimissio eius quod excitat ex coitu.
29
¶ Et de iniectionibus vsitatis in hoc est mucilago
30
psilij et mucilago seminis cydoniorum: et gummi et ceru-
31
sa et albugo oui recentis et lac mulieris et inijcia〈-〉
32
tur in eam. ¶ Et de expertis est. ℞. lapidis he〈-〉
33
matis .ʒ.VI. lactis mulieris femellam lactantis
34
vncia .I. tere terenda et simul misce et per foramen vir〈-〉
35
ge per siringam mitte. ¶ Et quandoque sufficit in as-
36
siduatione.[*]as-siduatione. corrupt for assiduatione [redundant period] iniectionis lac asininum: et lac mu-
37
liebre non currens et lac caprinum. ¶ Et quandoque suffi〈-〉
38
cit iniectio albuminis oui solum: aut cum aliquo
39
diureticorum et cum oleo rosaceo et quandoque ponuntur in eo
40
stupefacientia. nam si dolor est vehemens et proprie cum
41
mingitur sanies: tunc non est excusatio quin ponatur
42
in eo quod inijcitur aliquid de stupefacientibus: et secundum
43
descriptiones predictas in capitulo vlcerum. ¶ De-
44
scriptio bona. ℞. cortices papaueris et amilum
45
et succum liquiritie et sumatur ex eis quod inijcia〈-〉
46
tur: et si indigeat confortatione ponatur in eo
47
aliquid opij et seminis iusquiami albi.
48
¶ De paucitate vrine. Capitulum .V.
49
FIt propter paucitatem potus aut multitudi-
50
nem raritatis aut multitudinem fluxus ven-
51
tris: aut propter debilitatem renum in attra-
52
hendo: aut epatis in discernendo et mittendo aquo〈-〉
53
sitatem sicut sit in cacesia et hydropisi.
54
¶ De difficultate vrine et eius retentione. Capitulum .VI.
55
DIfficultas vrine: aut fit propter causam in ve〈-〉
56
sica ipsa ex debilitate et sequitur complexio-
57
nem malam et proprie frigidam sicut accidit
58
in multitudine flatus septemtrionis aut
1
apostema aut alia: quare non pertransit apud expul〈-〉
2
sionem eius dominium super vrinam vt extrahat eam expri〈-〉
3
mendo secundum quod se habet res naturalis. Et fortasse
4
est causa in ea frigus: aut color deforis: aut per〈-〉
5
cussio aut retentio vrine plurime: aut fit propter
6
causam in meatu qui est collum vesice et caput vir-
7
ge. ¶ Aut fit propter causam in virtute aut propter
8
causam in instrumento quod est lacertus: aut propter causam mem〈-〉
9
bri mittentis: aut propter causam in vrina. Et causa
10
quidem in meatu aut est primitiua: aut per communitatem.
11
¶ Primitiua autem est opilatio in ipsomet: aut
12
per communitatem. ¶ Et opilatio in ipso aut est causa
13
apostematis calidi aut duri in ipso: aut rei grosse sicut
14
humiditatis: aut rei inuiscate et saniei. Et mul〈-〉
15
totiens quidem fit sanies causa opilationis: aut
16
lapis: aut ventositas repugnans aut verruca aut
17
incarnatio vlceris: aut propter constrictionem ex
18
frigore: aut propter constrictionem ex calore vehe〈-〉
19
menti sicut accidit in febribus adurentibus in egritudi〈-〉
20
nibus liquefactionis. et quandoque fit causa vlceris. et
21
quandoque fit causa tensionis que accidit ei vehemen〈-〉
22
tis opilationis aut saniei. ¶ Et multotiens fit ten〈-〉
23
sio causa opilationis sicut accidit ex difficultate
24
vrine et retentione eius illi qui superfluit in retinen〈-〉
25
do vrinam. nam figitur in vesica et cooperitur mea-
26
tus. Et retentio quidem fit in nocte propter somnum
27
et in die propter occupationem. Et ille in quo fit
28
opilatio secundum communitatem est sicut si sit in intestino et
29
matrice et in sumine apostema calidum aut durum:
30
aut sunt in eo fex sicca: aut flegma plurimum ex〈-〉
31
tensiuum: aut ventositas repugnans aut extendens:
32
aut apostema in ano incipiens aut causa tenasmon: aut
33
incisio emorroydarum aut fistularum: aut dolor
34
emorroyde. aut ragadie dolorose: aut sicut si sit
35
in partibus inferioribus dorsi apostema aut tor〈-〉
36
sio. Et sicut si accidat testiculo eleuari ad mi-
37
rach: quare comprimat meatum et extrahat ipsum
38
ad superiora et constringat ipsum et difficilem fa-
39
cit exitum vrine et dolorem faciat et egrediantur
40
paulatim. ¶ Et quandoque est causa vrine difficultatem
41
faciens et retinens dolor propter vlcera in mea-
42
tu sine opilatione et sine apostemate: quare quotiens
43
vult mingere dolet quare non exprimit mictor ve〈-〉
44
sicam suam cum lacerto ventris fugiens a dolore:
45
et propre[*]propre corrupt for proprie quando est cum hoc in lacerto debili-
46
tas aut spasmus et que sunt his similia. et cum stu〈-〉
47
det in seipso mingit vrinam suam naturalem in quan〈-〉
48
titate et qualitate et sedatur dolor: et similiter co-
49
uincitur dolor. Et quandoque habens hoc est cum diffi-
50
cultate vrine patiens distillationem eius: quare
51
cum egreditur paulatim alleuiatur dolor et tolerat.
52
¶ Cum autem in virtute: aut est in virtute sensibili:
53
aut motiua: aut in naturali. ¶ Et facta causa virtu〈-〉
54
tis sensibilis est vt sit ingressum sensum vesice:
55
aut lacerti eius nocumentum: quare non suscipiat ab
56
expulsiua expulsionem fortem aut expulsionem
57
omnino: aut sit ingressum principium hoc nocumen〈-〉
58
tum: sicut quod accidit in karabito et lethargia de
1
obliuione et paruitate sensus. ¶ Et facta causa
2
virtutis motiue est vt non sit lacerto vt soluat se-
3
ipsum et moueatur a sua constrictione ad dilatatio〈-〉
4
nem suam existens auarus a sua dilatatione. et
5
vt sit lacertus ventris non obediens virtuti sue
6
ad hoc vt premat in vesica propter debilitatem virtu〈-〉
7
tis: aut propter dispositionem in eo de tensione et
8
similibus. ¶ Et facta causa virtutis naturalis est sicut
9
si debilitetur virtus expulsiua propter malitiam com-
10
plexionis diuerse calide et est secundum minus et frigi-
11
de et est secundum plurimum et cum materia: sicut est calida
12
cum acuitate vrine et frigida cum humectantibus
13
mollificantibus aut extendentibus. et quandoque est causa
14
huius debilitatis accidens electio nature in retinen-
15
do quare debilitatur virtus expulsiua. Facta autem
16
propter causam in lacerto: aut est nocumentum com-
17
plexionale aut apostema: aut nocumentum nerui ex
18
spasmo aut mollificatione et destructione virtutis
19
motus propter percussionem aut casum aut alia:
20
aut in ipso aut in principio eius ex ramis ner-
21
ui aut nucha aut cerebro. ¶ Causa vero membri
22
mittentis facta est vt sit in renibus apostema calidum aut
23
durum aut lapis aut debilitas atrractionis eo-
24
rum desuper: aut debilitas expulsionis ipsorum
25
ad inferiora: aut sit epar impotens lenificandi ma-
26
teriam et mittendi eam ad dispositiones hydropicas.
27
et hec quidem dispositio exponetur ibi si posueri〈-〉
28
mus ipsam capitulo ingulare: aut posuerimus ipsam
29
de genere paucitatis vrine. ¶ Facta autem causa vri〈-〉
30
ne est vt sit calor faciens dolorem. ¶ Et expertum
31
quidem est in pluribus hominibus et dictum est qui ha-
32
bet difficultatem vrine et aduenit post ipsam te-
33
nasmon moritur in .VII. nisi accidat febris et prouoca〈-〉
34
tionem plurimum faciat. ¶ Et scias quod quandoque accidit
35
post ardorem vrine et remotionem eius exicca-
36
tio in glandula super qua lubricat vrina et per〈-〉
37
ducit ad difficultatem vrine et retentionem eius:
38
quare oportet vt administretur humectatio vt non acci-
39
dat illud.
¶ De signis. Capitulum .VII.
40
SIgna quidem eius cuius causa est frigus
41
complexionis est albedo vrine cum gros〈-〉
42
situdine aut tenuitate: et multitudo
43
necessitatis surgendi ad mingendum ante
44
illud: et multitudo balneationis et sensibilitas
45
frigoris et vacuitas a reliquis signis. ¶ Signum
46
vero eius cuius causa est caliditas est acuitas vrine et in-
47
flammatio que sensu percipiuntur. ¶ Et si causa est constri〈-〉
48
ctio a frigore significat iuuamentum proueniens ex mol-
49
lificatione. et si est a liquefactione et febribus adu-
50
rentibus significat ipsam iuuamentum humectationis.
51
¶ Et iterum de signis eius est quod parum non egreditur et
52
multum est facilioris exitus: propterea quod humectat
53
madefaciendo meatum et dilatando ipsum. ¶ Si〈-〉
54
gna autem eius que est causa apostematis in vesica aut in
55
membris ei vicinis aut exiture iam sciuisti in il-
56
lis que preterierunt et nos determinauimus vni-
57
cuique eorum capitulum stans per se. ¶ Amplius de dif-
58
ferentia inter difficultatem factam ex apostemate et factam
1
ab alijs est quod apostema accidit paulatim non subito
2
nisi sit res magna valde. Et scitur quod illa que fit
3
ab opilatione apud vesicam propter egritudinem in ea
4
aut coartationem eius cum appodiatione vesice et
5
eius inflatione et tensione eius: et illa que est causa mem〈-〉
6
bri mittentis est vt non sit in vesica appodiatio et
7
inflatio. ¶ Et omnes species opilationis que accidunt
8
in vesica ex ipsa aut ex coartatione sunt cum dolo〈-〉
9
re et cognoscitur apostema opilans per illud quod sciuisti.
10
Et cognoscitur res opilans absque apostemate per sinrin-
11
gam[*]sinrin-gam corrupt for siringam et illud quod ipsa extrahit de sanguine aut humore
12
aut per illud quod stat in facie eius et non dimittat ipsam
13
incedere ex verruca aut lapide aut incarnatione.
14
¶ Et lapis quidem scitur per signa eius et propterea
15
quod siringat[*]siringat corrupt for siringa tangit rem duram valde. ¶ Et sanguis qui〈-〉
16
dem aut humor cognoscitur iterum per vrinam preteritam.
17
¶ Et sanguis ipse quandoque cognoscitur per signa conge-
18
lationis sanguinis in vesica et ex citrinitate coloris et
19
paruitate pulsus et anhelitus et frequentia amborum
20
et sudore frigido et febre et rigore et nausea et est
21
malus a quo parum fit euasio. ¶ Et humor quidem
22
grossus cognoscitur iterum ex grauitate sensata
23
si est ei summa de qua sit curandum: et si egreditur
24
in vrina humor grossus crudus. ¶ Illius autem
25
que est a frigore constringente aut calore solidum
26
faciente cause propinque et antecedentes sunt signi〈-〉
27
ficationes. ¶ Et signum eius que sit ex ventosita〈-〉
28
te est tensio sine grauitate. et quandoque est cum permuta〈-〉
29
tione. et quandoque est retenta in vesica. ¶ Et signum
30
eius que fit ex debilitate sensus est vt non sentiat
31
mordicationem vrine. ¶ Et signum eius que fit ex
32
debilitate expulsiue est vt comprehensio educat
33
vrinam cum facilitate. ¶ Et signum mollificatio-
34
nis lacerti est debilitas prouocationis absque cly-
35
steribus et vt sentiat quod res extrinseca non est obe-
36
diens membro: et compressio educit eam. ¶ Et signum
37
spasmi lacerti est vt parum quod egreditur egrediatur
38
cum compressione. ¶ Et factam propter debilitatem
39
renum significat illud quod preterijt de signis eius. ¶ Et
40
similiter factam causa lapidis et apostematis ipsius. ¶ Et ad
41
vltimum si grauitas et dolor sunt ex parte renum tunc
42
egritudo est illic. ¶ Et si sunt signa apostematis tunc
43
in ipsa est apostema. et si est illic grauitas vehemens
44
valde: tunc illic est vrina retenta. et si est minor il-
45
la: tunc illic est humiditas pura cum apostemate aut absque
46
apostemate. ¶ Si autem non est grauitas sed dolor
47
extensiuus: tunc est ventositas in renibus. ¶ Et quan〈-〉
48
doque est venter leuis et tamen sunt signa opilatio〈-〉
49
nis renum et vesice et debilitas vesice et aliorum in-
50
uenta: tunc causa est debilitas attractionis renum.
51
¶ Et signum facte causa doloris accidentis ex
52
vlcere aut acuitate vrine est quod tolerantia dolo〈-〉
53
ris educit vrinam et sedat dolorem: et similiter non
54
inuenitur aliquid: quare ipsa fit vlcerosa et erit cum
55
signis vlcerum. ¶ Et signa facte ab exiccatio〈-〉
56
ne humorositatis in membris glandosis sunt an〈-〉
57
tecessio causarum eius predictarum et quod humecta〈-〉
58
tio facit effluere vrinam.
1
¶ De cura nocumenti vrine. Capitulum .VIII.
2
SI causa est humor aut sanies tunc
3
oportet vt curetur cum aperitiuis et diure〈-〉
4
ticis fortibus que sciuisti si non timetur
5
quod res fit maior quam vt cadat in ea diu〈-〉
6
reticum: deinde cum admininistratur[*]admininistratur corrupt for administratur faciat descendere
7
saniem aliam ad vesicam et augmentet dolorem et ten〈-〉
8
sionem: et non extrahat aliud. et aqua raphani for〈-〉
9
tem habet impressionem in hoc capitulo. et tantum valet
10
quod oportet vt ipsa sit condimentum cibi. et similiter
11
aqua ciceris nigri. ¶ Diuretica vero sunt sicut
12
petroselinum et ammoniacum et myrrha et rubea
13
et amomum et costus et siseleos et acorus et anisum
14
et semen eius et totum illud in aqua raphani de-
15
cocti aut aqua ciceris nigri aut in aqua alhasech: aut in
16
succo apij et feniculi proprie campestris. ¶ Et
17
oxymel squilliticum est iuuatiuum valde: et tyria〈-〉
18
ca et mitridatum sunt vehementis iuuamenti: et dia〈-〉
19
curcuma et homorusia et diakebid regum. Infanti-
20
bus autem dentur illa lactantibus eos: aut dentur ista in
21
lacte matrum. ¶ Confectio diuretici fortis. ℞.
22
sauine assari amomi ameos petrososelini seminis apij ru-
23
bee tincture amigdale amare spice omnium ana
24
.ʒ.XX. seminis melonis .ʒ.X. corporum cantaridarum ab-
25
scisis capitibus et alis .ʒ.I. resoluatur ammoniacum
26
cum triplicato subtili: et fiant ex eis pillule vt auel〈-〉
27
lane de quibus sumantur vsque ad .ʒ.III. ¶ Et
28
iterum medicamen de sauina et assa predictum in
29
capitulo congelationis sanguinis in vesica bibitum et in-
30
iectum. ¶ Et quandoque ponuntur medicine in qui〈-〉
31
bus ponuntur castoreum et euforbium et zinziber et pi〈-〉
32
per longum et oleum balsami. ¶ Et quandoque po〈-〉
33
nuntur in eis opium et semen iusquiami albi causa dolo〈-〉
34
ris et tu videbis eas in antidotario. ¶ Et omnes
35
medicine que conferunt ad lapidem conferunt ad
36
hoc et ad plures species similiter a calore et frigore postquam
37
fuerit sanguis aut vlcus: et sunt sicut cinis scorpio-
38
num et lapis spongie et cinis vitri. ¶ Et de illis
39
que proprietatem quandam habent secundum quod dicitur est ve〈-〉
40
sica damule exiccata de qua .ʒ.III. in vino odorife〈-〉
41
ro bibantur. ¶ Et iterum cancri marini adusti
42
pondus .ʒ.II. bibatur et proprie a pueris: et iam
43
diximus medicinas alias in curatione eius cuius
44
causa est frigus vesice: et oportet vt legantur ite-
45
rum in hoc loco. ¶ Facta autem causa congelationis
46
eius quod inuiscatum est in vesica curatur cum eo quod
47
dictum est in capitulo congelationis eius quod inuiscatum est in
48
vesica. ¶ Et quandoque administrantur emplastra ex istis
49
medicinis cum aqua raphani: et quandoque linitur cum ty-
50
riaca et mastice et homorusia et diacurcuma et dya〈-〉
51
kebid regum. ¶ Et quandoque necessarie sunt embroce
52
fortes accepte ex eis que sunt sicut sinapis et pu〈-〉
53
legium cum fimo columbino: et iterum ex baurach et
54
piretro et sinapi. ¶ Emplastrum expertum bonum
55
℞. baccarum lauri et aluminis amomi melliloti
56
farine ciceris nigri camomille omnium ana .ʒ.X. dau〈-〉
57
ci seminis raphani seminis apij hortulani et mon〈-〉
58
tani: omnium ana .ʒ.VII. fiat ex eis emplastrum cum oleo bal〈-〉
1
sami: aut cum oleo lilij: conficiantur cum aqua
2
caulis armeni. ¶ Confectio vnguenti boni. ℞.
3
serapini bdellij opoponaci acori partes equales
4
de quibus fiat vnguentum cum adipe anatis et ce-
5
ra citrina et oleo de lilio. ¶ Et de iniectionibus
6
est iniectio facta ex galbano storace opopona〈-〉
7
co et pipere: et quandoque ponitur in ea assa. ¶ Et si cau〈-〉
8
sa fuerit lapis curetur lapis vbicunque fuerit.
9
¶ Et si causa fuerit verruca aut caro orta: aut in-
10
carnatio: tunc curatio erit cum tinis mollifican〈-〉
11
tibus et oleis mollificatiuis scitis in capitulo vesice et
12
abstinentia ab acetosis et stipticis: et fortasse pro-
13
derit: et fortasse non proderit. ¶ Et si causa fuerit
14
apostema curetur apostema et mollificetur et liniatur: et admi-
15
nistretur tyriaca in balneo aque: et linientia ex
16
quibus fiat emplastrum: et iniecta supposita in ano.
17
¶ Et minoret potum aque et dimittat stiptica
18
et prohibeatur cibus saltem duobus diebus. ¶ Et
19
cum lenitas est apostematis iam descendit vrina cum
20
compressione et expressione post multitudinem mol〈-〉
21
lificationis lenificationis et caulis et allea et cepe
22
et porri decocti elixatione iuuantes sunt in hoc
23
capitulo plurimum: cum fit cum eis emplastrum. ¶ Et flobotomia
24
basilice est de illis que magis necesse est premitte〈-〉
25
re: deinde ex saphena: quandoque enim prouocatur cum ea
26
vrina. ¶ Et cum causa fuerit frigus et stipticitas:
27
curetur curatione malitie complexionis frigide. ¶ Et
28
si fuerit calor curetur cum oleis temperatis et frigi-
29
dis in quibus est lenificatio et mollificatio sicut
30
oleum violaceum et oleum de cucurbita permixtum cum oleo
31
anetino et camomellino. ¶ Et si fuerit illic sic-
32
citas etiam administrentur tine et olea mollificantia
33
et cibi humectantes et regimen conualescentium et
34
balneum. ¶ Et si causa fuerit paralysis curetur cu-
35
ra eius. ¶ Quod si causa fuerit spasmus lacerti cu-
36
retur curatione spasmi predicti in capitulo suo. ¶ Et
37
si causa fuerit complexio frigida curetur cum oleis calidis
38
et confectionibus calidis que sciuisti. ¶ Et de il〈-〉
39
lis que conferunt ad illud et ad paralysim est vt su〈-〉
40
matur fimi columbini siluestris pondus .ʒ.I. et bi〈-〉
41
batur cum vrina pueri. ¶ Et prouocat vrinam
42
stercus muris pondere aurei .I. in aqua decoctio〈-〉
43
nis aneti. ¶ Et quandoque inijcitur mumia: aut pon〈-〉
44
dus .ʒ.I. ventris arachamati cum eadem men-
45
sura salis indi cum aqua calida. ¶ Et confert
46
ei potus balsami cum aqua calida et tertia .ʒ.I. asse
47
in lacte asini. et hoc etiam confert ei qui est ex humore
48
grosso. ¶ Facta autem a calore curatur cum seminibus
49
frigidis et semen lactuce bibitur cum vino permixto et
50
aqua granati acetosi. ¶ Si vero fuerit a casu:
51
aut percussione iam apostema faciente aut non apostemante
52
aut remouet aliquid: tunc curatio est flobotomia in
53
primis et mollificantia temperata et tine et studere in
54
hoc vt mingat. quod si minxerit sanguinem plurimum tunc reti〈-〉
55
nebis eum cum trociscis de karabe qui artificiose
56
fiunt cum oleo nucis. ¶ Et si timeatur quod accidat ali-
57
quid quod inuiscetur tunc cura ipsum cum cura
58
eius quod est inuiscatum congelatum. ¶ Quod si
1
illud quod est inuiscatum fecerit opilationem: tunc
2
curetur opilatio facta ex inuiscatione: et iam dictum est
3
illud. ¶ Quod si causa fuerit ventositas curetur cura
4
ventositatis vesice. ¶ Facta vero causa doloris pro〈-〉
5
hibentis curatur cum administratione stupefacien〈-〉
6
tium et iniectione: deinde cum decessione vri-
7
ne: et post illud administretur cura vlceris: aut cu〈-〉
8
ra equationis vrine acute cum cibis et herbis
9
predictis. ¶ Et quandoque inijciuntur glutinationem fa-
10
cientia inter acuitatem vrine et nocumentum eius
11
in meatu sensibili. ¶ In facta autem propter debilita-
12
tem sensus curetur principium si fuerit egritudo pro〈-〉
13
cedens a principio: aut ipse lacertus et vesica cum
14
medicinis habentibus virtutem albezahar que sunt
15
tyriaca et mitridatum et vnctiones et iniectiones
16
conuenientes vlceribus sicut oleum sambacinum:
17
et oleum de lilio et oleum narciscinum: et oleum de
18
croco et oleum de balsamo proprie. ¶ Et admi〈-〉
19
nistrentur emplastra ex folijs arborum et fructuum et
20
olerum dilectorum spiritui animali sicut folia malorum et men〈-〉
21
ta et ruta. ¶ Et admisceantur cum eis medicine
22
expergefacientes valde: sicut semen alharmel et se〈-〉
23
men rute montane: deinde emplastretur cum eis
24
pecten. ¶ Et si fuerit propter debilitatem expulsiue al-
25
tera complexione dominantem et egritudinem debilitatem cum
26
eo quod scis et cura: et illius quod plurimum est ex fri〈-〉
27
gore est eius curatio cum eo in quo est calefactio: et
28
stipticitas et proprie quod dictum est in debilitate
29
sensus. ¶ Et si causa fuerit longitudo retentio〈-〉
30
nis: tunc eius cura iterum est cum tinis molli-
31
ficantibus lenientibus: factis ex semine lini et fe〈-〉
32
nugreco et carthamo et sula et emplastris factis
33
ex istis: deinde vtere eis que sunt vehementis
34
prouocationis: et siringa ex oleo balsami et que
35
sunt ei comparia sunt maximi iuuamenti hoc.
36
¶ In facta autem causa renum et epatis et inte〈-〉
37
stinorum et dorsi: oportet vt intendatur inten-
38
tio illorum membrorum: tunc si curatio valet
39
in eis bene est: et si non: non valebit. et cum hoc
40
necessarium est administrare mollificantia ex
41
tinis et emplastris et iniectionibus. et necessaria
42
est administratio diureticorum nisi timeatur quod
43
ipsa faciant descendere materiam plurimam.
44
¶ Et scias quod lac est res magis conueniens eis:
45
cum non est febris et omni hora in qua dande sunt
46
pillule similes auellanis de seminibus et non
47
est febris tunc consilium meum est. vt cum lacte in
48
potu sumatur.
49
¶ De rememoratione rerum facientium min〈-〉
50
gere conferentium in pluribus dispositioni-
51
bus. Capitulum .IX.
52
DIxerunt quidam quod quando fimus
53
columbimus[*]columbimus corrupt for columbinus cum mumia inijcitur
54
facit mingere. ¶ Et iterum illud
55
quod dictum est in capitulo curatio〈-〉
56
nis opilationis grosse: et quod dictum est in curatione eius
57
que est ex frigore. ¶ Et dixerunt quidam et est de illis
58
que iam experti sumus et profuit: fiat suppositorium de sa〈-〉
1
le tabarzet et supponatur in ano: prouocabit enim vri〈-〉
2
nam et soluet ventrem. ¶ Et dixerunt: si intro-
3
mittatur in caput virge pediculus: aut sumatur al-
4
codri quod accidit de lecto. et forsitan est illud quod
5
nominatur sisesfis[*]sisesfis cf. Venice 1564: sisefsis et aligil et immittatur in caput virge pro〈-〉
6
uocatur vrina. ¶ Et similiter si liniantur super ea allea aut
7
cepe prouocatur: et ponatur in capite virge coopertu-
8
ra ex croco. ¶ Et quando non est apostema: sed est opilatio
9
qualitercunque sit confert iniectio olei in quo sub so〈-〉
10
le morante positi fuerunt scorpiones albi qui
11
non sunt mali valde cum siringa argenti: aut
12
adiuuetur cum exufflatione facta per catatir. et sit
13
ipsius administratio inungendo et in iniectione.
14
¶ Et quando non conferunt medicine non est excusa〈-〉
15
tio ingenij alterius et administrationis alcatatir
16
et instrumenti quo mingitur. et caue ne administres ea
17
cum apostema est in vesica aut in coartatione causa proximi.
18
Intromissio namque eorum apostemat et addit in dolore.
19
¶ Et siringarum melior est illa que est ex leuiori〈-〉
20
bus corporibus et magis susceptibilibus fle-
21
xionis. ¶ Et iam inueniuntur similiter quedam animalia
22
marina et quedam coria animalium siluestrium cum ali〈-〉
23
quo modo preparantur: deinde sumatur ex eis ali〈-〉
24
quid et conglutinatur glutine casei: et quandoque fit ex
25
plumbo et stanno et est bonum etiam. et si est vehementis
26
lenitatis fiat forte cum pauca re proiecta super ipsum
27
ex messacuina[*]messacuina cf. Venice 1564: massacuima, cf. Canon 5, fol. 535r: massacumia et marchasita: aut cum multitudi〈-〉
28
ne liquefactionis et fusionis et proiectionis sanguinis
29
hirci super ipsum. Hircinus enim sanguis est fortis in his
30
capitulis et cum hoc stringit plumbum: et tunc oportet vt sit ca-
31
put eius durum rotundum: et fiant in ipso foramina
32
plura numero: ita vt cum retinet aliquod eorum
33
aliquid arene aut sanguinis aut humoris grossi sit ei quod inijci〈-〉
34
tur de medicina aut prouocatur de vrina penetra-
35
tio alia et non egeat extractione et intromissione fre〈-〉
36
quenti: et aliquando fit ex argento et reliquis corpori-
37
bus. Et quandoque preparatur totum illud ad clisterizan〈-〉
38
dum aliquid illi: et quandoque preparatur ad extrahendum
39
aliquid cum eo: et super illius quod preparatur ad hoc
40
vt cum eo clisterizatio fiat super extremitatem aper-
41
tam solutam ligatur aliquid quod est sicut vagina parua:
42
aut vesica confricata firma et funditur in medicamen.
43
Deinde impellitur secundum quod impellunt enema: et est
44
possibile vt fiat sicut fit clistere electum quod dixi-
45
mus in capitulo colice. et si preparatur ad hoc vt per ipsum
46
educatur vrina: tunc necesse est vt currat cursu at〈-〉
47
trahentium propter causam conuersionis casus cum vacuita〈-〉
48
tis: et illud est quoniam impletur re aliqua: deinde extra〈-〉
49
hitur illa res ab eo cum fortitudine: quare extra-
50
hitur post ipsam vrina prouocata aut aliud: aut
51
ingeniose statuitur in eo: aut supra ipsum aliquid ex-
52
primens de aere quantitatem aliquam. Cum ergo
53
extrahitur et aeri non est introitus: oportet necessario vt extraha〈-〉
54
tur vrina prouocata aut aliud. ¶ Et illud quod
55
implet illam vacuitatem intrinsecam: aut est lana
56
ordinatorum filorum extenso medio totius cum filis:
57
ita vt cum impellitur a duabus extremitatibus
58
suis in spacium et concauitatem impulsione leui: de-
1
inde extrahitur filum egrediatur lana et sequatur ipsam
2
illud quod sequitur: aut est perpendicularis penetrans
3
in eo: et suspensiones comprehendentia super ipsam
4
cum manica qua remoueatur. ¶ Harum vero ma〈-〉
5
terierum administratio melior est vt sedeat eger
6
super extremitatem caude sue et comprimat anum su-
7
stentatum retro et eleuet genua sua parum vsque su-
8
pra inguina cum apertione inter ea precedente bal-
9
neatione eius cum tinis mollificantibus: et ipsius
10
emplastratione cum vnguentis: et emplastris molli-
11
ficantibus: deinde intromittatur siringa tanta quan〈-〉
12
titate que sit in mensura longitudinis virge.
13
¶ Et melius quidem est illud quo educitur vrina
14
omnis hominis secundum virgam eius et eius amplitudinem
15
et ipsius stricturam. Et tu iam precessisti et linisti-[*]linisti- corrupt for linisti [redundant hyphen]
16
cum ceratis: et proprie cum sunt ex oleis proportio〈-〉
17
nalibus intentioni. cum ergo peruenit in ipsa quan〈-〉
18
titas sicut medietas virge preparetur equalis si-
19
cut stans cum declinatione ad summum deinde sub-
20
tilietur in expulsione siringe in meatu vesice quan〈-〉
21
titate vnius nodi: aut duorum nodorum: et illic perue〈-〉
22
nit ad vacuitatem vesice: et sedatur cum ea dolor:
23
aut minoratur: aut sentitur quod eius penetratio iam
24
peruenit ad mouendum aliquid: et ad vltimum est pe-
25
netratio sensata: deinde redeat virga ad partem in-
26
feriorem ad suam dispositionem primam in preparationem[*]preparationem corrupt for preparatione sua: aut
27
vehementius inferius. ¶ Cum igitur feceris illud
28
extrahe aliquid si vis et impelle aliquid per clistere si
29
vis impellere illud. et ad vltimum oportet vt studeas
30
ne excoriationem faciat et sit secundum tarditatem et
31
facilitatem non cum dolore.
32
¶ De distillatione vrine. Capitulum .X.
33
AUt fit propter causam in vrina: aut propter causam
34
in instrumentis vrine aut in corpore ipsius
35
vesice: aut propter causam in principijs: et
36
causa quidem in vrina: aut est acuitas: aut
37
multitudo eius: et fit acuitas que est causa distilla-
38
tionis eius aut propter illud quod diximus in capitulo diffi-
39
tas[*]diffi-tas corrupt for difficultatis vrine: ex hoc quod fit eius missio dolorosa propter
40
acuitatem in ea fortem et aggregationem eius et gra〈-〉
41
uitatem ipsius intolerabilem: quare fit ei dispositio in-
42
ter retentionem et missionem que est distillatio: aut
43
quoniam omne paruum eius propter nocumentum suum cum sua
44
attractione exquirit expressionem: quare expellit
45
ipsum expulsiua quamuis fiat absque voluntate: et propter
46
cibos et medicinas et laborem et coitum et alia: aut
47
propter complexionem membrorum vicinorum: sicut epatis et ve〈-〉
48
narum eius. ¶ Et renes quidem complexionem habent pu〈-〉
49
ram: aut cum materia saniei: aut absque sanie: aut in
50
toto corpore est superfluitas acuta: quare expel-
51
lit eam natura. ¶ Multitudo vero que est causa di〈-〉
52
stillationis eius fit propter ipsius grauitatem: et quia
53
ipsa comprimit lacertum ad apertionem paruam quamuis vo〈-〉
54
luntas non vocet ad illud. ¶ Aut est causa propria
55
in lacerto sicut est mollificatio superflua cum stu〈-〉
56
pore et destructione sensus sicut accidit etiam ano: aut
57
propter apostema: aut propter malitiam complexionis et debilitatem in〈-〉
58
cipientem in eo: aut procedentem ad ipsum in principio
1
suo cuius plurimum est a frigore: et popter illud est
2
quando aliquis congelatur vrine eius distillatio multipli〈-〉
3
catur: et quando accidit ei debilitas debilitatur eius de〈-〉
4
structio super meatum: et cum hoc debilitatur solu〈-〉
5
tio sui ipsius: et proprie cum communicat ei lacertus ven〈-〉
6
tris in debilitate. ¶ Facta autem cum vesica: aut
7
est debilitas in ipsa ex malitia complexionis frigide: et
8
est illud quod est plurimum. et illud est sicut diximus in
9
eo qui congelatur et distillat vrina eius ex illa com〈-〉
10
plexione: et hec debilitas generat distillationem vrine
11
duobus modis: quorum vnus est propterea quod debili〈-〉
12
tatur ei retentiua: quare non valet retinere omne
13
parum comprehensum: donec aggregetur plurimum: qua〈-〉
14
re permittitur ab ea vt currat: licet non adsit volun-
15
tas. ¶ Et sensus est propterea quod debilitatur ei expul〈-〉
16
siua: quare non exprimit vrinam nisi parum: et est
17
ex distillatione permixta difficultati. ¶ Et quandoque fit
18
hec debilitas in seipsa. ¶ Et quandoque fit propter communita-
19
tem membrorum que sunt super eam causa apostematum et aldu〈-〉
20
bellet et apertiones in renibus et que sunt super eos
21
quibus communicat vesica: et leditur per id quod currit ad
22
eam. ¶ Et quandoque est vlcus in vesica et scabies:
23
quare non valet retinere vrinam propter dolorem. ¶ Et
24
quandoque fit distillatio propter opilationem meatus vesice ex
25
apostemate in ipso: aut in matrice et intestino duro:
26
aut lapide: aut opilatione alia. ¶ Et cum non est
27
opilatio completa possibile est nature vt ingenietur et extrahat
28
vrinam paulatim. ¶ Et quandoque fit causa doloris vesi〈-〉
29
ce propter vlcera in ea secundum quod diximus in capitulo difficul-
30
tatis vrine. ¶ De distillatione igitur vrine est cum
31
qua est difficultas: et de ea est cum qua non est
32
difficultas. et de difficultate vrine est cum qua
33
est ardor et dolor: et de ea est cum qua non est
34
illud. Et videtur quod fiat plurimum distillatio-
35
nis vrine propter causas inuoluntarij exitus:
36
et propter causas difficultatis: et propter causas ardoris.
37
¶ De signis. Capitulum .XI.
38
APostematum quidem et opilationis et causarum
39
materialium et dolorum et aliorum plurimum corporum
40
et diuisionum iam sciuisti signa. ¶ Et
41
sciuisti signum complexionis calide ex colo〈-〉
42
re vrine et inflatione loci et antecessione causarum.
43
¶ Et signum complexionis frigide ex colore vrine et in-
44
uentione frigoris et antecessione causarum et
45
signa communia iterum nota sunt: et non opor-
46
tet vt prolongem sermonem in eis.
47
¶ De curatione. Capitulum .XII.
48
IAm sciuisti iterum curationem hu-
49
ius capitulo in se singularem puram. verum hec
50
egritudo plurimum accidit causa frigoris et causa
51
paralysis. ¶ Et plurimum curationis eius
52
est curatio calefaciens constringens. ¶ Et omnis
53
qui deficit in tolerantia vrine iuuatur a medi-
54
cinis desiderium coeundi facientibus. ¶ Et de
55
medicinis ebibitis facientibus ad illud sunt ty〈-〉
56
riaca et mitridatum et hiera Galieni et anacardinum
57
et trifera maior et electuarium de thure et trife〈-〉
58
ra minor confortata cum anacardino: aut sag-
1
zema[*]sagzema i.e. sagzenea commixtis cum ea aliquibus stipticitatem fa-
2
cientibus: sicut sunt grana myrti et cuppule glan〈-〉
3
dium: et que sunt illis similia. ¶ Et iterum nastur-
4
tium iuuatiuum est. ¶ Et administratio alleorum
5
est iuuatiua. prouocat enim vrinam abscissam et redu〈-〉
6
cunt eam ad illud quod necessarium est. ¶ Et de exper〈-〉
7
tis sunt pillule alhasce cum piretro. ¶ Et de eis
8
que experti sumus est vt sumatur myrabolanorum kebulorum
9
torrefactorum pars .I. et ben albi pars .ß. et calamen〈-〉
10
ti sicci et granorum myrti et sandarace et myrrhe et
11
olibani et ciperi et macis omnium ana tertia partis .I. et
12
gariofili pars .ß. enule aduste et granorum almaha-
13
leb partes .II. et conficiantur cum melle emblicorum et re〈-〉
14
seruetur et bibatur. ¶ Confectio fortis myrabolanorum nigrorum
15
et kebulorum et galie omnium ana pondus .ʒ.V. myr-
16
rhe et castorei amborum ana .ʒ.I. et .ß. karabe et cipe〈-〉
17
ri amborum ana pondus .ʒ.II. et .ß. origani et grano〈-〉
18
rum almahaleb amborum ana .ʒ.X. conficiantur totum
19
cum melle et sumatur ex eo secundum assiduationem pon〈-〉
20
dus aurei .I. ¶ Et iterum cymini centauree et ori-
21
gani omnium ana pondus .ʒ.II. cum aqua calida. ¶ Et
22
iterum granorum myrti et glandium et corticis thuris
23
et cymini et carmeni omnium ana pars .I. et dosis est
24
.ʒ.III. cum vino antiquo. ¶ Et iterum myrabolanorum ke-
25
bulorum belliricorum et emblicorum torrefactorum omnium ana .ʒ.〈-〉
26
VII. corticis thuris .ʒ.V. granorum myrti .ʒ.X. inuoluatur
27
quotiens exiccatur aqua in qua extinctum est fer-
28
rum ignitum multotiens: deinde conficiatur cum rob
29
myrti. ¶ Confectio alia. Recipe granorum myr〈-〉
30
ti partem .I. laudani quartam partis .I. fructus citri partes
31
.II. conficiantur cum eo: et sit dosis eius aurei .VII.
32
¶ Aut foliorum myrti et foliorum alcanne et dactilo〈-〉
33
rum et thuris et balaustie et glandium omnium equa〈-〉
34
liter bibatur quantum necesse est cum vino. ¶ Et ite〈-〉
35
rum confectio iuuatiua et conueniens mictui in le-
36
cto. Recipe vniuscuiusque myrabolanorum kebulorum et belli-
37
corum et emblicorum ana .ʒ.X. glandium infusarum in ace-
38
to die et nocte torrefactarum solum et sandarace et
39
ciperi thuris masculi enule sicce storacis sicce. et
40
coralli omnium ana .ʒ.V. myrrhe .ʒ.III. conficiatur cum mel〈-〉
41
le. ¶ Et iterum medicamen forte. Recipe casto〈-〉
42
rei et myrrhe et alhasce et cuppularum glandium et
43
piretri omnium ana partes equales. et conficiantur cum aqua
44
myrti humide: et sit dosis .ʒ.I. ad mansionem. ¶ Aut
45
bibat thuris et olei de alcanna amborum ana .ʒ.I.
46
¶ Et de curationibus leuibus est vt bibat de semine por-
47
tulace pondus aurei .I. ¶ Et farina glandium iuutiua est
48
et proprie quando infunduntur glandes in aceto squillitico
49
die et nocte: deinde friguntur super testam et bibi-
50
tur ex ea. ¶ Et vltimum quod sumitur est pondus
51
.ʒ.X. ¶ Et iterum ciperi et thuris partes equa-
52
les de quo bibatur in ieiunio omni mane aureus .I.
53
¶ Et iterum nigelle et seminis rute partes equales.
54
et sit dosis vsque ad vncias .II. ¶ Et enula est compe〈-〉
55
tens medicina. ¶ Et oleum de kerua iterum bibi-
56
tum et inunctum. ¶ Et confert ei mellis assum〈-〉
57
ptio secundum assiduationem. ¶ Et ad senes quidem est
58
medicamen iuuatiuum. quod. Recipe castoreum et
1
opium et semen iusquiami albi: et semen ruthe:
2
bibatur ex eo aureus .I. cum vncia vini. ¶ Et quando sup〈-〉
3
ponitur mumia dissoluta in sambaco in ano et
4
distillatur in virgam facit tolerare vrinam. et
5
similiter comestio ficuum cum oleo.
6
¶ De inuoluntario exitu vrine. Capitulum .XIII.
7
ESt vt egrediatur absque voluntarie. et
8
plurimum eius fit propter superfluitatem frigoris
9
et mollificationem lacerti et debilitatem
10
accidentem ei et vesice: sicut accidit in
11
renibus ex fortitudine virtutis attractiue. ¶ Et
12
quandoque fit propter caliditatem plurimam attrahentem ad ve-
13
sicam resudationem a corpore. ¶ Et de causis eius
14
est retentio spondilium: quare accidit nocumentum
15
in lacerto: et non potest constringere eam. ¶ Et quandoque
16
est inuoluntaria egressio vrine non propter causam in
17
vesica et lacerto et vrina: immo propter stercoris coar〈-〉
18
tationem comprimentem omni hora: et exprimit quare
19
egreditur vrina sicut aduenit pregnantibus et illis
20
in quorum ventribus est sex plurima et habentibus
21
apostemata magna in membris supra vesicam. non ergo
22
indiges post illud quod dictum est vt cognoscas si-
23
gna. ¶ Et scire ea facile fit ex eis. que preterierunt.
24
¶ De cura. Capitulum .XIIII.
25
ILli qui est ex caliditate et est raro confe-
26
runt medicine infrigidantes stiptice. et de
27
illis est puluis qui siccus in ore ma-
28
nu sumitur huiusmodi. Recipe coriandri
29
sicci rosarum rubearum amborum ana .ʒ.V. spodij .ʒ.X. seminis lactu-
30
ce et seminis portulace amborum ana .ʒ.XV. boli armeni .ʒ.V.
31
camphore .ʒ.ß. gummi pondus .ʒ.II. conficiantur cum aqua
32
granati acetosi. ¶ Et iterum karabe et boli armeni et
33
myrabolanorum nigrorum et medulle glandium et lentium excortica〈-〉
34
tarum omnium ana pondus .ʒ.II. coriandri torrefacti
35
in aceto positi .ʒ.I. et sit dosis ipsius sicci .ʒ.III. Et
36
curatur cura diabetis. ¶ Et abscinditur sitis etiam
37
per illud quod tenetur in ore ex maxal et sumach et
38
nucleo tamarindi et granis granati. ¶ Frigido autem
39
curationes predicte in capitulo distillationis. ¶ Et iterum ci〈-〉
40
peri et acori enule sicce medulle glandium omnium
41
ana .ʒ.II. myrrhe .ʒ.III. et est puluis qui sumitur sic-
42
cus. ¶ Et dyaciminum est valde iuuatiuum proprie
43
quando eius species valde teruntur. et cyminum iterum confert
44
ad illud epithimatum. et ad vltimum est iuuatiuum
45
ei quod est in membris vrine ex frigore vehementi.
46
¶ Et ex eis que conferunt est sumere in potu .ʒ.〈-〉
47
IIII. thuris retinent enim inuoluntariam vrine emissio〈-〉
48
nem: aut pondus .ʒ.II. mahaleb et olea calida
49
disruptis in eis muscho et assa et castoreo et eu〈-〉
50
forbio et similibus. ¶ Confectio clysteris boni.
51
Recipe alhasce libram .I. ciperi pondus .ʒ.XX. ma-
52
haleb pondus .ʒ.X. decoquantur in .IIII. libris aque
53
cum facilitate postquam infusa sunt die et nocte.
54
Cumque ex aqua remanserit quantitas libre .I. coletur et
55
fundatur super eam quantum est ipsius medietas
56
olei sisamini: et decoquatur et administretur oleum
57
in clisteri. ¶ Aut sumatur aque pars .I. et olei de
58
ben et auellanarum et fisticorum et alhasce et alcadra
1
et almahaleb partes equales quemadmodum exi〈-〉
2
stimatio facit illud necessarium et disrumpatur
3
in eis virtus muschi et clisterizetur cum eis.
4
¶ Et oleum de ben est forte valde.
5
¶ De mictu in lecto. Capitulum .XV.
6
CAusa eius est mollificatio lacerti. et
7
quandoque adiuuat eam acuitas vrine.
8
¶ Et pueros quidem adiuuat ad illud
9
profunditas in somno. Cum ergo mo〈-〉
10
uetur expellunt eam natura et occulta voluntas si-
11
milis voluntati anime ante ipsorum euigilatio〈-〉
12
nem. Cum ergo fortes fiunt et confortantur al-
13
leuiantur somno et confortatur lacertus moli-
14
ficatus et non mingunt.
15
¶ De cura. Capitulum .XVI.
16
CUra eorum est cura eius qui habet
17
mollificationem vesice et distillationem
18
vrine et inuoluntariam ipsius emissio-
19
nem et proprie medicamen de myrabolanis
20
cum enula et storace. et de vnguentis oleum de
21
ben est vltimum. ¶ Et cum hoc oportet vt dormiant
22
et alleuietur cibus et alleuietut[*]alleuietut corrupt for alleuietur eorum somnus.
23
¶ Et non bibant aquam plurimam et commoueant
24
seipsos ad mingendum. ¶ Et fortasse est aliquis
25
eorum qui imaginatur quasi vocet eum virtus et
26
pulsiua et sensibilis ad mingendum dum ipse dor〈-〉
27
mit: quoniam conueniens est locus ad hoc vt in eo min〈-〉
28
gatur et consuescit illud. ¶ Quod si locus ille fue〈-〉
29
rit inuentus curetur cursu latrine et cursu cloa〈-〉
30
ce et tecture tegentis: deinde elaboret adeo
31
donec alteret ipsum et fabricet in ipso oratorium
32
et habitationes alias et figatur illud in imagina〈-〉
33
tione sua. Cumque desiderat peruenire ad illum lo-
34
cum: deinde rememoratur in imaginatione sua
35
quod est alteratus ab eo quod fuit in ipso. tunc abster〈-〉
36
get virtus voluntaria eius illud spacium occultum
37
non famosum. ¶ Et accidit ei in somnis vt stet
38
statione aliqua cum inobedientia virtutis ex-
39
pulsiue: quare non moratur quin excitetur.
40
¶ Et de illis quidem que experta sunt ad illos
41
est id quod. Recipe glandium thuris myrrhe
42
omnium partes equales: que omnia decoquan〈-〉
43
tur cum vino quantitatis vnciarum .III. vsquequo re-
44
deat vncia .I. et coletur et potetur cum pondere vncie .I.
45
olei myrtini. ¶ Et existimauerunt quidam quod
46
quando exiccantur renes leporis: et sumitur
47
de eis pars .I. et seminis aneti pars .I. et piretri
48
et seminis apij amborum ana pars .ß. et est do〈-〉
49
sis eorum pondus .ʒ.II. et .ß. in vncia .I. aque frigi〈-〉
50
de est valde iuuatiuum ad illud. ¶ Et confert
51
ei cerebrum leporis nutritum cum vino. ¶ Et
52
conferunt ei trocisci facti ex massa in quo posi〈-〉
53
ta est virtus fimi columbini cum aqua frigida.
54
sunt enim vltimi aut ex vino in ieiunio cum est
55
infrigidatum. ¶ Et quandoque conferunt ei cli〈-〉
56
steria cum medicinis resoluentibus vrinam: et
57
iniectio earum in vesica.
58
¶ De diabete. Capitulum .XVII.
1
ESt vt egrediatur aqua sicut bibitur in
2
tempore breui. et proportio quidem huius
3
egritudinis ad ebibita et ad membra
4
sua est proportio lubricitatis stomaci et
5
intestinorum ad comesta. et sunt ei in greco alia
6
nomina quam diabetes: dicitur quandoque dipsa-
7
cos et cadumis. et nominatur arabice circuitus et
8
rota molendini et lubricitas renum. ¶ Et dixe-
9
runt quidam hoc accidens accidit subito: quoniam est
10
res naturalis non cum voluntate facta: et lubrici-
11
tas intestinorum paulatim: quoniam illic est sensus et
12
voluntas. et iste sermo non est conueniens. ¶ Et
13
habens quidem egritudinem meatuum transitus
14
sitit: quare bibit et non satiatur: immo mingit sicut bi-
15
bit: non valens retinere penitus. ¶ Et causa qui〈-〉
16
dem diabetis est dispositio renum: aut propter de-
17
bilitatem accidentem et dilatantem et apertionem
18
orificiorum meatus: quare non adiuuatur tanta
19
hora qua figatur aquositas in rebus. ¶ Et quandoque
20
fit illud ex frigore dominante corpori aut renibus.
21
et quandoque facit illud potus aque frigide aut obses〈-〉
22
sio vehemens frigoris in totum penetrantis. Aut
23
propter vehementiam attractiue propter virtutem
24
calidam innaturalem cum materia aut absque materia
25
et est illud quod est plurimum quare renes attrahunt
26
ab epate vltra quam illud quod tolerat: quare expel-
27
lunt illud: deinde attrahunt ab epate: et epar ab
28
eis que sunt ante ipsum. non ergo cessat illic at-
29
tractio continua aquositatis et expulsio. ¶ Et tu
30
scis quod quando expellitur illud quod currit quandoque perdu〈-〉
31
cit ad liquefactionem et ad ethicam propter multi〈-〉
32
tudinem attractionis humiditatis ex corpore:
33
et quia prohibetur ab eo quod oportet ipsum recipe〈-〉
34
re de superfluitate humiditatis per potum aque.
35
¶ Et tu quidem scis et cognoscis signa eorum
36
que dicta sunt et lecta vsque ad hanc horam.
37
¶ De cura. Capitulum .XVIII.
38
DIabetes quidem cum accidit plurimum accidit
39
ex caliditate ignea: quapropter plurimum cu-
40
rationis eius est infrididatio et hume〈-〉
41
ctatio cum fructibus et oleribus et robub
42
frigidis de illis que non prouocant: sicut sunt lactu〈-〉
43
ca et papauer: et quiescere in aere frigido humido et
44
sedere in tina aque frigide tamdiu donec fortasse conge〈-〉
45
letur et sedetur sitis eius et infrigidentur renes et for〈-〉
46
tes fiant lacerti eorum. ¶ Et confert in ea odorare
47
camphoram et nenufar et similia de redolentibus frigidis.
48
Et de illis que valent ad hoc est dormire. Et oc-
49
cupatio a siti est regimen antecedenss: quare oportet vt oc-
50
cupetur saltem sumendo in potu superfluitatem aque.
51
et melius illo est vt sumat in potu aquam frigi-
52
dam valde: deinde euomat eam: et iteretur istud in eo.
53
Et oportet vt conuertatur aquositas a renibus cum vo-
54
mitu et sudore forti. Et stupefactio partis alcha-
55
tim est ex eis que conferunt per dormitationem virtutis
56
ab inobedientia aque et defectu eius ab attractio-
57
ne. Iterum et de illis que oportet ipsum deuitare est la〈-〉
58
bor dorsi et assumptio diureticorum. Et lenificatio
1
quidem nature confert eis et si non cum alijs: sal-
2
tem cum clysteribus temperatis. plures namque eorum
3
existunt sicce nature. Et quandoque indigent flobotomia
4
in principijs egritudinis. Et de ebibitis iuuati-
5
uis est lac de quo extrahitur butyrum acetosum in-
6
frigidatum: et de ipso melius est illud quod est
7
magis spissum: et proprie quod est ex lacte ouino.
8
Et aqua cucurbite assate: et succus citroli cum psilio
9
et aqua granati acetosi et aqua mori et aqua prunorum
10
et similia horum. ¶ Et sint potus huius generis et
11
eorum fractio cum aqua quantum possibile est. ¶ Et
12
rob mente confert eis valde et aqua rosacea immo succi
13
rosarum .ʒ.I. confert eis sedans sitim eorum. et dosis sit
14
quantitas cotile vnius lactis. ¶ Et iterum aqua di-
15
stillata ex lacte vaccino subtracto butyro: aut
16
lacte ouino acetoso extracto butyro. ¶ Et de
17
illis que nos experti sumus ad eos est vt suman〈-〉
18
tur alfoca et farina ordei et quotiens conturbatur
19
hoc est magis frigidum quare bibatur infrigida〈-〉
20
tum. Et de medicinis expertis sunt trocisci de balau-
21
stijs secundum hunc modum. ℞. acatie pondus .ʒ.II. rosarum
22
.ʒ.III. boli armeni .ʒ.IIII. gummi .ʒ.I. dragaganti .ʒ.ß. bi-
23
batur cum mucilagine psilij et aqua frigida et
24
cum aqua cucurbite. ¶ Et iterum trociscos de spodio
25
cum aqua cucurbite aut citroli aut cum aqua gra-
26
natorum. ¶ Et iterum sumatur spodij et terre sigilla〈-〉
27
te et cancrorum fluuialium adustorum ablutorum
28
omnium ana pars .I. et lacce tertia partis .I. et seminis papa〈-〉
29
ueris. et seminis lactuce amborum ana pars .I. et .ß. aggre-
30
gentur cum mucillagine psilij et informentur inde
31
trocisci et dosis eius sit sicut ribes. ¶ Et de emplastris
32
illa que fiunt ex medicinis in quibus est infrigidatio
33
et constrictio. ¶ Descriptio emplastri. ℞. attripli-
34
ces et capreolos vitis si inueniantur et malorum
35
et cydoniorum et zahur aliquid aggregetur ad illa.
36
et simuliter[*]simuliter corrupt for similiter sula et ribes et agresta et virga pastoris
37
et cortices granatorum permisceantur omnia permixtione
38
emplastri et administretur. ¶ Et de epithimati〈-〉
39
bus illud quod recipit acatie .ʒ.IIII. thuris .ʒ.II.
40
succi barbe hircine et laudani et ramik. omnium
41
ana .ʒ.II. gallarum .ʒ.I. terantur et conficiantur cum aqua
42
myrthi humide et liniatur cum eo. ¶ Et de cly〈-〉
43
steribus fortibus in hac egritudine est clystere
44
bonum factum cum lacte de quo extractum est
45
butyrum et cum succis frigidis stipticis predictis
46
in emplastris. Et quandoque fit enema cum clysteribus le〈-〉
47
nibus sicut que fiunt ex fenugreco et oleo de cu-
48
curbita et oleo amigdalino. ¶ Cibi autem eorum
49
sunt illi qui non sunt velocis versionis propter suam
50
subtilitatem aut coleram: aut propter suam subtili〈-〉
51
tatem et paucitatem: ita quod fiant vapor et resol〈-〉
52
uantur et exiccent egestionem. ¶ Et eius quidem
53
exiccatio quandoque fit per conuersionem aquositatis
54
ab intestinis ad renes: immo si est subtilis resolui〈-〉
55
tur aquositas eius: ita quod non aggregatur ex eo
56
plurimum vrine: et est associatus lenitati nature quare est
57
bonus: nam melior res dispositionis ciborum quos
58
sumere precipiuntur: est vt sint tales quatenus comi〈-〉
1
tetur eos lenitas nature et confractio sitis. ¶ Et
2
de illis que ipsis conferunt sunt sorbitiones de can-
3
darusio et aqua kist ordei et almususat et alelle-
4
mec. ¶ Et quandoque ponitur cum eis que quod permu〈-〉
5
tet constrictionem quam ipsi faciunt nature et ales〈-〉
6
fidabegi plurima et pinguedines carnium animalium
7
et gallina pinguis et de pedibus pedes vaccini:
8
et pisces recentes cum aceto preparati si securitas
9
adest de eorum siti: et lac ouinum decoctum cum aqua
10
donec aqua consumatur et aliquid de lacte omnia
11
illa conferunt eis. ¶ Et oportet vt a fructibus
12
custodiantur in quibus sunt infrigidatio et stipti〈-〉
13
citas cum prouocatione sicut sunt cydonia. ¶ Fa-
14
ctum autem a frigiditate qui cum hoc non euacuatur
15
a siti et cuius presentia non accidit nobis rexe〈-〉
16
runt[*]rexerunt corrupt for dixerunt [cf. Venice 1564: dixit] quidam sapientum antiquorum et dixerunt:
17
oportet vt sit subtilitas ad sedandam sitim eius: de-
18
inde soluatur cum clysteribus leuibus aliquotiens.
19
postea soluatur cum pillulis de aloe .XI. numero
20
quarum vnaqueque sit sicut cicer: deinde dimitte eum
21
tribus diebus: et iteretur regimen: deinde fac eum
22
mouere super cibum cum raphano et que sunt
23
eis similia: deinde calefac corpus eius cum ventosis
24
et ponantur super ipsum euaporationes et suffumiga-
25
tiones et proprie extremitates eius. ¶ Et quandoque
26
necesse est tibi vt vtaris super ipsum medicinis rubi-
27
ficantibus: deinde quiescat aliquibus diebus: deinde
28
exercitetur cum equitatione equali et tempe-
29
rata fricatione: et proprie in extremitatibus eius:
30
et in fine eius precipiatur vti balneo calido: et
31
bibat vinum odoriferum.
32
¶ De multitudine vrine. Capitulum .XIX.
33
MUltitudo vrine est secundum modos de qui-
34
bus est ille qui fit secundum semitam diabe〈-〉
35
tis et non istius cum quo est sitis tantum:
36
immo illius cum quo est sitis que non sa-
37
tiatur: et egreditur aqua sicut bibitur. ¶ Et de il-
38
lis est cum quo est sitis: et non sunt ei dispositiones
39
diabetis et eius virtus. ¶ Et de illis est cum quo
40
non est sitis de qua sit curandum: et si est ardor et
41
acuitas eius: tunc causa in ipso est acuitas vri〈-〉
42
ne: aut vlcera sicut sciuisti: si non fuerint illic cause
43
inuoluntarie emissiones vrine frigide. Frigus enim
44
prouocat multotiens propterea quod constringit et pro〈-〉
45
pterea quod calefacit ventrem. ¶ Et illius quidem
46
vrina minoratur cuius egestio multiplicatur et sub〈-〉
47
tiliatur: et illius cuius siccatur egestio multipli-
48
catur vrina. ¶ Et iam cognouisti ea que conti〈-〉
49
nuantur in hoc cum illis que preterierunt et iam quidem
50
preterijt curatio omnium illorum. ¶ Et dicam hic iterum
51
curationes eius que est ex frigore. ¶ Dico er〈-〉
52
go quod omnes medicine que sunt ad coitum ca〈-〉
53
lefacientes iuuatiue sunt ei qui habet multitu-
54
dinem vrine ex frigore: et sorbere oua sorbilia in
55
ieiunio iuuatiuum est: et sumere genera lactis cocta.
56
¶ Et ex eis que ipsis conferunt iterum est deco〈-〉
57
ctio granorum myrti et pirorum siccorum et dactilorum
58
omni die cum vncijs .II. in ieiunio. ¶ Et myrrha
1
et de[*]et de corrupt for est de medicinis bonis et similiter almahaleb et
2
similiter ciper et thus et similiter galanga et similiter scoria ferri
3
et coriandrum. ¶ Descriptio medicaminis. ℞.
4
castorei et myrrhe et hasce et cuppularum glandium
5
et piretri omnium ana partes equales: fiant ex eis pil-
6
lule cum aqua myrthi humide de quo sumatur ad men〈-〉
7
suram vncie .I. ¶ Clistere ad illud bonum et confortat
8
renes. ℞. succum alhasce decoctum donec fiat for-
9
tis et vitellum oui et adipem renis caprini: colantur
10
et resoluantur omnia ista equaliter et aggregentur: et su-
11
matur de lacte recenter mulcto et butyri et adipis
12
gibbi cameli: et olei alcabet ascadra partes equales:
13
quorum summa sit similis ei que sumpsisti in primis: et con-
14
quassentur ad inuicem: et fiat cum eis clystere.
15
¶ De mictu sanguinis et saniei et vrina simili loture
16
carnis et capillorum et de vrinis extraneis que
17
sunt similes illis. Capitulum .XX.
18
SAnguis quidem purus qui mingitur: aut
19
est sanguis procedens ex membris que sunt
20
supra renes et vesicam sicut est epar:
21
aut ex corpore toto propter repletio-
22
nem multam superfluam quare separatur communitas venarum
23
secundum species tres notas: aut dimissionem consuetudi-
24
nis: aut abscissione membri: et reliqua que sciuisti:
25
aut secundum modum crisis et mundificationem superflui〈-〉
26
tatum: aut obuiationem percussiuam et saltum et casum
27
et percussionem exprimentem sanguinem et similiter omne quod
28
currit cursu eorum: et hoc secundum minus. ¶ Et aut est
29
in partibus membrorum vrine propter incisionem vene:
30
aut apertionem eius: aut ipsius scissionem per percus-
31
sionem aut casum aut ventositatem aut frigus scin-
32
dens cum detectione aut propter corrosionem: et
33
quandoque est generatio illius a tetano et spasmo forti-
34
bus. ¶ Et quandoque est species vrine sanguinee pro-
35
pterea quod liquefit carnositas rediens in sanguinem aut
36
propter vehementiam tenuitatis sanguinis in corpore. Hoc
37
enim cum accidit cum fortitudine renes attrahunt
38
sanguinem plurimum: et sunt primo due intentiones in facilita〈-〉
39
te cursus sanguinis quoniam currit cursu superfluitatis: et
40
quoniam non est ei essentia: quare currit. et secundo est in-
41
tentio vna: et cum renes attrahunt cum fortitudi-
42
ne expellunt illud ad vesicam. ¶ Mictus vero
43
sanguinis similis loture carnis fit aut propter debilitatem
44
digestionis et discretionem in renibus aut propter
45
debilitatem earum in epate. ¶ Mictus vero sanguinis
46
permixti cum humoribus grossis fit plurimum propter debi〈-〉
47
litatem renum. ¶ Et similiter mictus rei similis capillis:
48
nam fortasse est causa eius debilitas digestionis renum:
49
et fortasse est causa eius debilitas digestionis venarum:
50
et quandoque est longa valde quasi duobus palmis: et quandoque
51
est ad albedinem decliuis: et quandoque ad rubedinem:
52
et non prolongatur nisi causa sue generationis in inuolu-
53
tionibus venarum renum aut aliorum. ¶ Et ex ci〈-〉
54
bis grossis et generibus lactis et granis sicut fabis
55
et similibus: et non est in eius mictu de timore secundum
56
quod terretur cor per exitum eius et facit timere. Mi〈-〉
57
ctus autem puris et mictus sanguinis permixti puris:
58
quandoque fit propter eruptionem aldubellet in
1
mebris superioribus pulmonis et pectoris: et
2
epatis: quemadmodum sciuisti totum in loco suo: aut
3
propter apostema eruptum in membris vrine aut propter vlce-
4
ra in eis habentia pruritum: aut non habentia pruritum.
5
¶ Urine vero grosse minguntur aut causa mundifica〈-〉
6
tionis et crisis et expulsionis quam sequitur alleuiatio.
7
¶ Et quandoque sunt propter multitudinem humorum grossorum
8
propter debilitatem digestionis. ¶ Urine vero pingues
9
facilis exitus significat liquefactionem adipis: et oportet
10
vt redeamus in capitulo distinctionis ad sermonem no〈-〉
11
strum in vrina. ¶ Inquit Hypocrates. Cum mingitur
12
sanguis sine dolore et est paucus in horis quibusdam
13
non est malum in eo. Cum autem perseuerat: tunc
14
fortasse accidit febris et mictus puris.
15
¶ De signis. Capitulum .XXI.
16
MIctum saguinis puri qui est propter repletionem et
17
causas compares ei significant cause sue et signa
18
causarum eius de illis que sciuisti. ¶ Et ille
19
qui est propter aperitionem venarum fit sine dolo〈-〉
20
re et est mundus sincerus. Uerum sanguinis aperitionis fit
21
paulatim et eruptionis et fixionis fit plurimum et in vesi〈-〉
22
ca quidem apertio et eruptio cum qua currat sanguis plurimus:
23
et fit in renibus. Uesice enim aduenit aquositas colata
24
sanguinem vero.[*]vero. corrupt for vero [redundant period] nutrimenti recipit ex venis paruis in qui-
25
bus venit ad eam nutrimentum tantum. quare non est in ea
26
sanguis exuberans. et ad renes quidem venit sanguis plurimus
27
cum aquositate. Colatur ergo apud eos aquosi-
28
tas: et adueniunt ei vene magne ex quibus membra
29
alia nutrimentum sumunt: quare est sanguini illorum plus
30
quam ille quo indigent. quare est plurimus. Et vene
31
eorum sunt non minute et neque sunt boni situs equa-
32
lis. Uene vero vesice sunt conseruate non exposite
33
scissioni et eruptioni cum situ suo. ¶ Et sanguis qui-
34
dem vlcerum est cum dolore quodam: et si est corrosio
35
est paulatim ad nigredinem decliuis. ¶ Et quandoque
36
est cum eo fetor: et fit plurimum eius post egritudines.
37
¶ Et multotiens sunt cum eo cortices: et sanies
38
et pus et resoluit illud exitus sanguinis puri. et sicut
39
sciuisti ex signis vlcerum et signis eius quod egredi〈-〉
40
tur ex eis. ¶ Significant vero liquefactiuum liquefactio:
41
et quod illud quod mingitur de sanguine est tenue sicut adu〈-〉
42
stum: ac si ipsum sit abrasio libri. ¶ Illum autem qui
43
est propter tenuitatem sanguinis corporis significat illud quod egre〈-〉
44
ditur ex flobotomia existens valde tenue: et non
45
associatur aliud signum. ¶ Locus autem saniei et
46
doloris cognoscitur etiam per dolorem si fuerit do〈-〉
47
lor: et cognoscitur per signa egritudinm[*]egritudinm corrupt for egritudinum in quibus-
48
cunque membris existant: sicut per signa apostema-
49
tis aldubellati: aut vlceris aut repletionis: et co〈-〉
50
gnoscitur ex via commixtionis: nam quanto magis
51
est altior tanto est vehementioris commixtionis: et
52
quanto plus est inferior tanto est vehementioris sepa〈-〉
53
rationis illo. ¶ Et illum quidem qui fit propter causas
54
vicinas virge antecedit vrina et elongatus a vir〈-〉
55
ga postponitur ab vrina aut permiscetur ei vehemen〈-〉
56
ter. similis autem loture carnis est significatiuus debilitatis
57
renum aut epatis. ¶ Illa quidem que est ex reni〈-〉
58
bus est vehementioris albedinis et ad grossitu-
1
dinem declinans: et epatica est magis trahens ad
2
rubedinem et subtilior et similior sangui[*]sangui corrupt for sanguini. ¶ Et
3
significant apostema illius et saniei vrinam signa apostematis
4
nota secundum membrum vnumquodque et commitantiam
5
febris: et ille qui est purulentus egrediens ab apo〈-〉
6
stemate est plurimus subito: et non perducit ad ex〈-〉
7
coriationem et vlcerationem et nocumentum: et ille qui
8
est ex vlceribus est paucus et separatur: et quandoque corrum〈-〉
9
pit incessum suum cum sanie et pus. ¶ Et cum illa que
10
de istis expulsionibus est cretica est alleuiatio et
11
fortitudo et est subito. ¶ Et illa que fit causa re〈-〉
12
pletionis: aut causa dimissionis exercitij: aut ab〈-〉
13
scissionis membri: quandoque habet periodos.
14
¶ De curatione. Capitulum .XXII.
15
FActi quidem a repletione et que cum ea
16
dicuntur iam sciuisti curationes in prin-
17
cipijs vniuersalibus et que sunt postea. ¶ De
18
facto vero ab vlceribus iam sciuisti quod
19
curatio eius est curatio vlcerum et corrosionis.
20
Et iam ostendi tibi omnia illa in loco suo. ¶ Et cu〈-〉
21
ra debilitatis digestionis in renibus: et epate et li-
22
quefactionis et tenuitatis humorum totum est ex il〈-〉
23
lis que sciuisti. ¶ Et scias quod cretici et eius qui est
24
secundum semitam expulsionis non est retentio necessa-
25
ria. ¶ Cum ergo indiges flobotomia tunc magis con〈-〉
26
fert saphene quam basilice et subtilia cibum post flo-
27
botomiam: et non approximes stipticis sicut est
28
cibus factus cum sumach: nisi postquam vrina significat mun〈-〉
29
dificationem. Stiptica enim congelant quod inui〈-〉
30
scatum est et constringunt: quare quandoque reuertitur
31
aquositas ad posteriora: et in ea est timor et si-
32
militer acetosa. ¶ Mictus autem capillorum indiget
33
vt in ipso administrentur subtiliatiua incisiua ex
34
diureticis et medicinis ad lapidem: vt sit cibus
35
humectans humectatione abundanti. ¶ Et cura〈-〉
36
tio quam nunc oportet me dicere est curatio mi-
37
ctus sangunis qui est causa separationis continuitatis in ve-
38
nis. ¶ Et curationes quidem communes inter illum qui est
39
causa vesice et renum sunt infrigidatio et constrictio
40
cum medicinis quarum plures diximus in capitulo fluxus sanguinis men〈-〉
41
strui cum stupefacientibus: vt faciant penetrare medi〈-〉
42
cinas: et vt tu antecedas cum attractione sanguinis ad po-
43
steriora cum ventosis: et flobotomia subtili pauca ex
44
basilica: et acceptione ciborum ingrossantium sanguinem
45
et infrigidantium ipsum: et quiete et tranquillitate et
46
constrictione membrorum extremorum. Et oportet vt di〈-〉
47
mittat coitum omnino. Et oportet vt administres
48
tinas in quibus decocta sunt stiptica et ex lenti〈-〉
49
bus excorticatis et ex corticibus granatorum et
50
cydonijs et piris: et gallis et virga pastoris et
51
similibus. ¶ Et de medicinis fortioribus in reten-
52
tione eius sunt alhasce et serruatura[*]serruatura corrupt for serratura ligni alna-
53
bac et radix centauree maioris et grana peonie.
54
¶ Et de epithimatibus radices raphani et silique
55
nabatie et siliquie[*]siliquie corrupt for silique spine et sumach et radix pruni
56
siluestris et corticis granatorum de quibus fiat epithi〈-〉
57
ma cum aqua ribes: aut acreste et succi rosarum et semper-
58
uiua sola est epithima bonum: et proprie radix eius
1
cum dragaganto et aliquo succorum stipticorum. ¶ Et
2
ex linimentis in dorso et pectine sunt myrrha at〈-〉
3
trimentu: et galle et charte combuste et acatia. Et
4
de illis que bibuntur est trociscus qui recipit balau-
5
stiarum et sanguinis draconis amborum ana .ʒ.I. ¶ Et de for〈-〉
6
tibus que necessaria sunt in mictu sanguinis ex vesica
7
facto: est trociscus huiusmodi. ℞. aluminis iameni et ba-
8
laustiarum et sanguinis draconis omnium ana .ʒ.I.
9
dragaganti .ʒ.II. et gummi .ʒ.ß. detur in potu in vi〈-〉
10
no pontico dulci: et succo portulace et quod est
11
sub illo: et magis incolume est illud quod recipit
12
dragaganti et seminis papaueris et terre sigillate et suc〈-〉
13
ci barbe hircine et gummi prunorum nigri et kara〈-〉
14
be omnium partes equales: et dosis eius sit a .II.ʒ. vsque
15
ad .III. ¶ Et iterum radix semperuiue: et karabe
16
amborum ana pars .I. folij pars .ß. aluminis iameni se〈-〉
17
xtam partis vnius: boli armeni pars .I. et media: et do〈-〉
18
sis eius est vsque ad aureum medium in quibusdam
19
succis stipticis. ¶ Et quandoque ponuntur in eis stupe〈-〉
20
facientia: sicut est hec descriptio. ℞. croci et gra-
21
norum alharmel et granorum malue siluestris et opij
22
omnium ana .ʒ.II. amigdalas mundatas .III. et .ß. nu〈-〉
23
mero: de quo sumatur ad nucis magnitudinem. Et
24
iterum corticis mandragore assati et anisi assati et
25
granorum pini assatorum omnium ana .ʒ.III. papaue〈-〉
26
ris nigri .ʒ.II. conficiantur cum vino de quo suma-
27
tur pondus .ʒ.II. et iterum suffuf cornu cerui adusti
28
et dragaganti: sumantur partes equales: et fiat suf-
29
fuf cum rob myrti. ¶ Et iterum medicamen quod
30
antiqui laudauerunt est seminis almugath mun〈-〉
31
dati grana .XXX. grana pini .XII. numero: amigda-
32
le amare excoriate septem numero: seminis mal-
33
ue .ʒ.III. fit dosis eius .ʒ.I. in ieiuno. ¶ Illud vero
34
quod vesice proprium est: est vt ponantur medici〈-〉
35
ne que ebibuntur fortiores: et diuretica in ea for-
36
tiora iterum. ¶ Et de illis quibus iuuamentum
37
fit iterum: est vt emplastretur cum spongia infusa
38
in aceto que ponatur in omnibus lateribus eius: et
39
in duobus emunctorijs et alijs. et vt administren〈-〉
40
tur medicine in ea iniecte cum succis: sicut est suc-
41
cus arnoglosse et succus albatat et succus portu〈-〉
42
lace. ¶ Et de medicinis trociscus aneti predictus:
43
et trociscus de stupefacientibus predictis: et cornu
44
ceruinum adustum et karabe et semen canabis:
45
et gummi galle et succus barbe hircine et balau-
46
stie et aliquantulum aneti et plumbum adustum
47
ablutum et virtus de stupefacientibus opiatis
48
et que cum iusquiamo sunt confecta. ¶ Et de re〈-〉
49
gimine retentionis cursus sanguinis vesice est posi-
50
tio ventosarum super ilia et anchas et pectinem:
51
illud enim retinet sanguinem. ¶ Deinde adhibeatur
52
regimen eius quod inuiscatur secundum quod dictum est.
53
¶ Et de cibis est panis tritus in late[*]late corrupt for lacte etiam ex
54
quo butyrum est extractum et cibus conditus cum
55
granatis et cibus factus cum sumach. Et si vir-
56
tus fuerit debilis confortetur cum iure stiptico〈-〉
57
rum confortato cum carne contrita et cibetur cum
58
alesfidabegi et ex cubegi et predictibus masculis
1
et turturibus cum aceto conditis et cum aqua acre〈-〉
2
ste et granorum granatorum et lacte decocto et similibus
3
illis. ¶ Et si non fuerit excusatio a vino propter ca〈-〉
4
sum virtutis aut vehementiam desiderij: tunc de〈-〉
5
tur ponticum grossum nigrum. ¶ Cumque sanatur il〈-〉
6
le qui mingit sangunem aut saniem: tunc bibat illud quod
7
est permixtum: aut abstergat et prouocet et non
8
retineatur vrina omnino: et redeat egritudo.
9
¶ Fen .XX. de dispositionibus generationis mascu〈-〉
10
lorum que est duorum tractatuum.
11
¶ Tractatus .I. de vniuersalibus et appetitu coeundi.
12
¶ De anathomia testiculorum et vasorum sper-
13
matis. Capitulum .I.
14
SUblimis deus creauit duos te〈-〉
15
sticulos sicut sciuisti qui sunt mem-
16
bra principalia in quibus gene〈-〉
17
ratur sperma ex humiditate dela-
18
ta ad eos in venis que est quasi super-
19
fluitas cibi quarti in corpore toto.
20
Et est sanguis magis digestus et magis subtilis. com〈-〉
21
mouetur enim in eis per spiritum: et in meatibus qui ve-
22
niunt ad duo oua est de venis pulsatilibus et quie〈-〉
23
tis plurimum ramificatis ex vena pulsatili et vena
24
quieta que sunt due radices ramificatione plu〈-〉
25
rimorum anfractuum et inuolutionem: que tamdiu ra〈-〉
26
mificantur donec incisio tua quam in vna illarum
27
duarum facis sit similis incisioni tue quam facis in
28
pluribus venis propter multitudinem orificiorum
29
que apparent. ¶ Deinde effunditur ab eis in va〈-〉
30
sis spermatis que dicemus ad virgam et proproijci〈-〉
31
tur[*]proproijcitur corrupt for proijcitur in commixtione cum muliere que est coitus naturalis
32
ad matricem cui obuiat matrcis orificium cum aper〈-〉
33
tione et attractione vltima cum conueniunt duo
34
pares simul. ¶ Et testiculi quidem duo creati
35
sunt et est substantia oui ex membro glandoso albe car〈-〉
36
nis que est res magis similis carni mammille et assi〈-〉
37
milat sanguinem qui effunditur in ipso cum colore suo:
38
quare albificatur et proprie propter illud quod commouetur
39
in ipso de aereitate et per spiritum. ¶ Et meatus quidem
40
in quo veniunt vene ad testiculos est ex siphac
41
maiore quod est super femur. Sed panniculi qui te-
42
git arterias et venas venientes ad testiculos ori-
43
go est ex siphac maiore sicut sciuisti in loco suo:
44
et similiter continuatur etiam cum panniculo nucce: et de-
45
scendit super illud quod descendit de venis et suspen〈-〉
46
sorijs in partibus inguinum ad duos testiculos: quare
47
generatur ex eo meatus inter penetrans: et panniculi te〈-〉
48
gentis illud quod penetrat in barbaki inguinis ge〈-〉
49
neratio est ex eo. ¶ Et tu iam sciuisti in anatho-
50
mia venarum quod ad ouum sinistrum venit vena alia
51
ab illa que venit ad dextrum cum nutrimento. Et quod il〈-〉
52
la que venit ad dextrum effundit ad ipsum sanguinem ma〈-〉
53
gis digestum et magis mundificatum ab aquositate.
54
Et ouum quidem dextrum in pluribus hominibus est fortius quam
55
sinistrum nisi in illo qui est in iudicio lassitudinis.
56
¶ Uasa autem spermatis incipiunt sicut barbaki exi-
57
stente in vnoquoque ouo barbaki vno quasi ipse sit se-
58
paratus ab eo non ex ipso generatus licet sit contingens adhe〈-〉
1
rens et dilatatur vnumquodque eorum et proprie ouum di〈-〉
2
latatione que habet quantitatem sensatam: deinde inci〈-〉
3
pit constringi quamuis ramificentur proprie in mulieri〈-〉
4
bus vice altera apud statum suum: et ista vasa ascen〈-〉
5
dunt in primis: deinde declinant ad collum vesice sub
6
meatu vrine. ¶ Uirga vero est membrum instrumentale
7
generatum ex membris singularibus ligamentalibus
8
et neruosis et ventosis et carnosis. ¶ Et princi〈-〉
9
pium originis eius est corpus ortum ex parte pe-
10
ctinis et ligamentale plurime concauitatis late quam〈-〉
11
uis sit generatum in pluribus dispositionibus coopertum:
12
et ideo quoniam ipsum repletur ventositate fit erectio. et cur〈-〉
13
runt sub hoc corpore arterie plures dilatate su-
14
pra hoc quod conuenit quantitati huius membri. ¶ Adue〈-〉
15
niunt ei nerui ex spondilibus caude: licet non plurimum
16
sint submersi in substantia eius: et ipsi non sunt nisi ner〈-〉
17
ui quorum substantia est ligamentalis priuati sensu.
18
¶ Et nerui ex quibus erigitur apud Galienum alij sunt
19
a neruis mollificatiuis ex quibus mollificatur. et tu
20
quidem iam sciuisti lacertos proprios virge in capitulo la-
21
certorum. ¶ Et in virga sunt meatus tres scilicet mea-
22
tus vrine et meatus spermatis et meatus algua〈-〉
23
di. ¶ Et scias quod virge aduenit virtus erectio-
24
nis et ventositas a corde. et aduenit ei sensus ex
25
cerebro et nuca. et aduenit ei sanguis equalis et desi-
26
derium ex epate. et desiderium naturale quandoque fit ei causa
27
renum: et apud me principium eius est ex corde.
28
¶ De causis erectionis. Capitulum .II.
29
ERectio accidit quandoque propter tensionem canne
30
concaue et que sequuntur eam dilatate et
31
prolongate propter illud quod effunditur ad
32
ipsam de ventositate forti quam defert
33
spiritus desideratiuus spissus in quo incedit sanguis
34
plurimus et spiritus grossus. et propter illud accidit
35
cum somnus ex calefactione arteriarum que sunt
36
in membris spermatis et attractione ventositatis et
37
spiritus et sanguinis ad ipsam vt erigatur. ¶ Et de illis que
38
adiuuant ad hanc erectionem est omne in quo est
39
humiditas extranea preparata ad hoc vt conuertatur
40
in ventositatem: et est non facile. Non enim potest dige〈-〉
41
stio prima conuertere eam in ventositatem et finire
42
illud quod ex ea resoluit in ventositatem resolutione ve〈-〉
43
loci: immo figitur vsque ad digestionem tertiam. Illic enim
44
inflatur. ¶ Et vsus coitus confortat hoc membrum:
45
et facit ipsum lacertosum et ingrossat ipsum: et di〈-〉
46
missio eius liquefacit et arefacit. Operato[*]Operato corrupt for Operatio namque
47
quemadmodum dixit Hypocrates ingrossat et operationis eius
48
dimissio liquefacit. ¶ Et causa quidem desiderij et
49
motus eius: aut est meditatiua: aut est propter multi〈-〉
50
tudinem ventositatis in sanguine ex quo generatur
51
sperma et ex quo nutritur instrumentum virge. quare in〈-〉
52
flatur et erigitur. et fit propter illud quod mouetur ex desi-
53
derio propter preparationem membri ad illud: quoniam ten〈-〉
54
sio facit accidere mordicationem. ¶ Et iterum cum
55
congregatur sperma in membris coitus et multipli-
56
catur inquisitio separationis eius mouentur materie in
57
ipsis. ¶ Et quandoque fit erectio propter mordicationem
58
materie stantis in glandulis positis in duobus la-
1
certibus orificij vesice: aut materiei tenuis sub〈-〉
2
tilis venientis ad eam ex renibus sicut fit propter motum
3
spermatis ipsius cum acuitur et multiplicatur et mordicat.
4
¶ De causis spermatis. Capitulum .III.
5
SPerma est superfluitas digestionis quar〈-〉
6
te que fit cum dispartitur cibus in mem〈-〉
7
bris resudando a venis: tertia digestio-
8
ne iam expleta: et est de summa hu-
9
miditatis proxime coagulationi ex qua nutriuntur
10
membra dura vtpote vene et arterie et similia illis.
11
¶ Et quandoque reperitur de ea plurimum retentum in venis
12
ad quod iam precessit digestio quarta et remansit vt nu〈-〉
13
triantur ipso vene: aut peruenit ad membra homogenea
14
et nutriantur preter quod necessaria sit magna alteratio
15
illius et propter illud prouenit sperma ex eo. ¶ Et
16
apud Galienum quidem et medicos masculo et semine[*]semine corrupt for femine simul
17
sunt duo semina de quibus ambobus dicitur nomen
18
spermatis non communitate nominis tantum sed vniuoce.
19
¶ Et in vnoquoque duorum seminum est virtus
20
formandi et informandi simul. verum semen ma〈-〉
21
sculinum est fortius in virtute a qua est inceptio
22
informationis iussu dei. Et semen femineum est
23
plurimum in virtute a qua est principium informationis.
24
¶ Et sperma quidem masculinum expellitur prope
25
matricem etiam quare deglutit ipsum os ma-
26
tricis attractione vehementi. Et sperma quidem
27
mulieris expellitur inter matricem eius in vasis
28
et venis ad locum conceptionis. ¶ Sapientum ve〈-〉
29
ro medicorum cum intentio comprehenditur est com〈-〉
30
prehensio quod in spermate masculi est principium
31
formationis: et quod in spermate femine est princi〈-〉
32
pium informationis in re propria. ¶ Uirtus enim
33
formatiua in spermate masculi intendit infor-
34
mando ad similitudinem eius a quo separatum est nisi
35
sit aliquid quod impediat et prohibeat. et virtus in-
36
formatiua in spermate mulieris intendit separa-
37
tim in recipiendo formam ad hoc quod recipiat eam
38
secundum similitudinem eius a quo separatum est. ¶ Et no〈-〉
39
men quidem spermatis cum de eis duobus dici〈-〉
40
tur est per communitatem nominis vt componatur intentio ag-
41
gregans rem distinctam in intentione. Nam in
42
intentione qua nominatur expulsio viri spermatica
43
non nominatur expulsio femine spermatica. et vere
44
quidem nam sperma viri est calidum digestum spissum:
45
et sperma femine est genus sanguinis menstrui dige-
46
stum parumper: et conuersum parum: et non elongatur
47
a virtute sanguinea elongatione spermatis vi-
48
ri. et propter hoc assimilauerunt ipsum philosophi antece-
49
dentes menstruo. Et dixerunt quod sperma masculi
50
quando permiscetur operatur cum virtutem[*]virtutem corrupt for virtute: et non est alicui
51
parti eius plurimus introitus in rectificando
52
particularitatem corporis infantis. Illud enim est sper-
53
matis mulieris et sanguinis menstrui. immo plurimum studij
54
sui est in particularitate spiritus infantis: et non est nisi
55
sicut coagulum agens in lacte. Sperma autem mulie-
56
ris est fundamentum particularitatis corporis infan〈-〉
57
tis. ¶ Et vnumquodque amborum exuberare facit quod
58
generat sanguinem calidum et humidum. ¶ Cognitio vero
1
certitudinis vnius harum duarum intentionem
2
pertinet ad scientiam naturalem: et non nocet medico igno〈-〉
3
rantia eius. ¶ Et nos quidem iam exposuimus
4
dispositionem in ea in libris nostris radicalibus. Et hypocrates
5
quidem dixit in suis intentionibus quod plurimum mate-
6
riei spermatis est in cerebro et quod descendit ex
7
duabus venis que sunt post ambas aures. Et
8
propter hoc abscindit flobotomia ambarum generationem et fa〈-〉
9
cit incurrere sterilitatem: et est sanguis eius lenis[*]eius lenis cf. the variant in Venice 1564: earum lacteus: alias
10
lacteus[*]alias lacteus is missing in Venice 1564 et continuate sunt nuche vt non elongetur
11
a cerebro et que ei similantur spacio longo: qua-
12
re alteraretur complexio illius sanguinis et conuerteretur[*]conuerteretur corrupt for conuertetur: immo
13
perueniunt ad nucham: deinde ad renes: postea ad
14
venas que veniunt ad testiculos. ¶ Et Galienus qui〈-〉
15
dem iam sciuisti[*]iam sciuisti corrupt for non sciuit [cf. Venice 1564] an faciat incurrere incisio ha-
16
rum duarum venarum sterilitatem an non. Mihi ve〈-〉
17
ro videtur quod non oportet vt sit sperma ex cerebro solo:
18
quamuis eius fermentum ex cerebro sit: et est verum
19
quod dixit Hypocrates de esse duarum venarum: immo oportet vt
20
sit ei ex omni membro principali fons: et vt sit ex mem〈-〉
21
bris alijs resudatio etiam ad istas radices: et propter
22
illud est assimilatio: et propter hoc generatur ex membro di〈-〉
23
minuto membrum diminutum: licet illud fiat dum ve-
24
ne non vltimum finem sequuntur: et non procedit appe〈-〉
25
titus vltimus cum digestione completa. ¶ Et sper〈-〉
26
ma quandoque expellit ventositas permixta ei: et necesse
27
est vt precedat exitus eius exitum illius.
28
¶ De signis complexionis membrorum sper-
29
maticorum. Capitulum .IIII.
30
SIgna complexionis calide sunt appari-
31
tio venarum in virga et pelle testicu〈-〉
32
lorum grossitudo eius et asperitas ipsius
33
Et velocitas ortus pilorum super pecti-
34
nem et que sequuntur ipsum: et asperitas et multitu-
35
do et spissitudo ipsorum et velocitas consecutionis.
36
Et qui vult cognoscere complexionem sui spermatis
37
rectificet regimen: deinde attendat colorem sui
38
spermatis. ¶ Signa complexionis frigide sunt contra〈-〉
39
ria illis signis. ¶ Signa complexionis humide sunt
40
subtilitas spermatis et multitudo eius et debili〈-〉
41
tas erectionis. ¶ Signa complexionis sicce sunt contraria
42
illis signis: et quandoque egreditur sperma in ipsa filosum.
43
¶ De signis complexionis calide et sicce. Capitulum .V.
44
SUnt dominium spissitudinis substantia spermatis.
45
Et assiduatio desiderij apud quamlibet
46
presentiam. Et quod impregnat plurimum. Et efficit
47
masculum: et est desiderium vehemens
48
et velox. Et eius erectio est fortis: verumtamen abscin〈-〉
49
ditur a coitu iterum velociter. quod si superfluat calidi-
50
tas et siccitas erit parum aque et parum descensio-
51
nis cum velocitate erectionis. Pilli vero sunt
52
super pectinem et anchas et que sunt inter eas: sunt
53
in calida et sicca plures spissi.
54
¶ De signis complexionis calide et humide. Capitulum .VI.
55
ESt pluris spermatis quam calida et sicca: sed
56
est pauciorum pilorum et minus impregnans
57
et vehementioris fortitudinis super
58
coitum plurimum: et non est pluris desiderij:
1
et erectionis: et leditur a dimissione coitus superflua.
2
Et est plurime pollutionis et velocis executionis.
3
¶ De signis complexionis frigide et humide. Capitulum .VII.
4
SUnt lenitas pectinis. Et tarditas de〈-〉
5
siderij coitus: et tenuitas spermatis: et
6
paucitas impregnationis: et tarditas
7
ortus pilorum et paucitas[*]paucitas cf. Venice 1564: paucitas eorum.
8
¶ De signis complexionis frigide et sicce eorum. Capitulum .VIII.
9
SUnt grossitudo spermatis et pauci-
10
tas eius. Et est diuersa a calida et hu〈-〉
11
mida in modis omnibus.
12
¶ De signis complexionum innaturalium. Capitulum .IX.
13
SUnt vt accidant signa que sunt natu〈-〉
14
ralium dum non fuerint prius. Et
15
significat earum distinctionem sensus.
16
¶ De iuuamentis coitus. Capitulum .X.
17
COitus bonus est ille qui fit in hora.
18
quam superfluitatum sequitur euacuatio et alleuiat
19
corpus et preparat corpus ad augmen〈-〉
20
tum: sicut cum de cibo postremo su〈-〉
21
mitur aliquid quasi delegatum mouetur nam vt restau〈-〉
22
ret motu forti: quoniam sequitur impressio fortis: et ad-
23
iuuat eum illud quod est in huiusmodi de consecutione.
24
¶ Et quandoque sequitur ipsum expulsio cogitationis dominan〈-〉
25
tis et acquisitio audacie et edomatio ire superfluen[*]superfluen(?) corrupt for superflue et
26
acquisitio grauitatis. ¶ Et ipse quidem confert melancolie
27
et pluribus egritudinibus colere nigre propterea quod
28
dilatat et propterea quod expellit sumum spermatis aggre-
29
gatum a parte cerebri et cordis. ¶ Et confert dolori-
30
bus renum repletorum et egritudinibus flegmatis
31
omnibus proprie in eo cuius caliditas innata est for-
32
tis quam non destruit exitus spermatis: et propter
33
hoc requirit appetitus cibum. ¶ Et quandoque absci〈-〉
34
dit materias apostematum accidentium in partibus inguinum et testi〈-〉
35
culorum. ¶ Et omnem cui adueniunt apud dimissio〈-〉
36
nem coitus et constrictionem coitus tenebrositas
37
visus et vertigo et grauitas capitis: et dolores
38
emunctoriorum et ancharum et apostemata eorum qui tempera-
39
tus est sanat. ¶ Et plurimorum quorum complexio requi-
40
rit coitum cum ipsum dimittunt infrigidatur corpus et
41
relique dispositiones et cadit appetitus cibi: ita vt
42
ipsum etiam non recipiat et expellat eum vomitu.
43
¶ E[*]E corrupt for Et omnem in cuius corpore est vapor fumosus
44
coitus alleuiat ab ipso: et confert ei et remouetur
45
ab eo quod timet de nocumento coartationis vapo〈-〉
46
ris fumosi. ¶ Et quandoque accidit viro ex dimissione
47
coitus et abundantia spermatis et frigore eius
48
et conuersione ipsius ab[*]ab corrupt for ad [cf. Venice 1564] ventositatem vt mittat sper〈-〉
49
ma ad cor et cerebrum vaporem malum ventosum: si〈-〉
50
cut accidit mulieribus ex coartatione matricis.
51
¶ Et minores dispositiones illius nocumenti: et
52
antequam spergatur ventositas sunt grauitas cor-
53
poris et frigiditas eius et difficultas motuum.
54
¶ De nocumento coitus et dispositionibus
55
eius et melancolia figurarum. Capitulum .XI.
56
COitus euacuat de substantia cibi po〈-〉
57
stremi quare debilitatem affert cuius
58
simile[*]simile corrupt for similem [cf. Venice 1564] alie non afferunt euacuationes:
1
euacuat de substantia spiritus rem plurimam propter
2
delectationem: et propter illud qui plus delectantur
3
plus sunt cadentes in debilitatem. ¶ Et coitus
4
quidem velociter facit peruenire illum qui plurimum eo vti〈-〉
5
tur ad infrigidationem sui corporis causa sui et resolutionem
6
caliditatis innate et mortificationem virtutis et pre〈-〉
7
parat ipsum in primis ad caliditatem fumosam adeo
8
donec multiplicentur super ipsum pili: deinde succe-
9
dunt ei infrigidatio completa: et debilitas sensuum vi-
10
sus et auditus et accidunt cruribus eius tepor et do〈-〉
11
lor: quare non forsitan sustinet onus sui corporis.
12
¶ Et quandoque similatur dispositio eius epilepsie occulte propter
13
illud: et quandoque superat in ipso nigredo: deinde ci〈-〉
14
trinitas et accidunt ei periodi a debilitate: et videtur ei
15
quod sit incessus formicarum in membris suis incipiens
16
a capite suo vsque ad finem dorsi. ¶ Et accidit ei
17
tinnitus et multotiens accidunt ei febres caute[*]caute corrupt for acute aduren-
18
tes. ¶ Et quandoque adueniunt ei tremor et debilitas
19
neruorum et vigilie et prominentia oculorum ad exte-
20
riora etiam sicut accidit in separatione anime a corpore: et
21
accidit ei caluitium epilepsia[*]epilepsia i.e. et epilepsia et dolor dorsi et renum
22
et vesice. ¶ Dorsum vero ignescit prius: qua-
23
re attrahit materiam dolor ad ipsum: et restringitur eo〈-〉
24
rum natura: et quandoque facit incurrere colicam: et facit ac〈-〉
25
cidere eis fetorem et fetet eorum os et carnes gingi-
26
uarum. ¶ Et in illis in quorum corpore sunt hu〈-〉
27
mores mali colerici mouetur post coitum horripi〈-〉
28
latio: et in cuius corpore sunt humores putridi
29
procedit post coitum ex eo odor fetidus: et ei qui est
30
debilis digestionis accidit post coitum rugitus. ¶ Et
31
de hominibus est qui est passus complexionem malam.
32
¶ Dimissio coitus contristat plurimum et grauat cor-
33
pus eius et caput ipsius et rixatur et multiplicatur
34
pollutio ipsius: et si est ei obediens debilitatur
35
stomacus eius et desiccatur. ¶ Et de hominibus dignior
36
alienatione coitus est ille cui aduenit post ipsum tre〈-〉
37
mor aut frigus aut constrictio anhelitus occulta
38
et pulsus cordis et profunditas oculorum et destru-
39
ctio appetitus cibi et cuius pectus est infirmum
40
aut debile aut est debilis stomaci. ¶ Dimissio enim
41
coitus est conuenientior res ei qui habet stomacum debilem
42
et deuitent ipsum de mulieribus ille que abortum
43
patiuntur. ¶ Et in coitu quidem sunt figure male: si〈-〉
44
cut si ascendat mulier super virum. Figura enim in coi-
45
tu illa est mala ex qua timetur ramex et inflatio et
46
vlcera virge et vesice propter laborem eiectionis sperma-
47
tis: et dubitatur si currat aliquid in virga ex parte
48
mulieris. ¶ Et scias quod retentio spermatis est
49
mala valde. Et quandoque perducit ad contritionem vnius
50
duorum ouorum. ¶ Et oportet ne coitus fiat necessitate
51
fecis aut mingendi mota neque cum exercitio
52
et motu: aut post passionem animalem fortem. ¶ Et coi〈-〉
53
tus quidem cum infantibus est fedus apud multi-
54
tudine gentium et prohibitus in lege et est ex parte
55
nocibilior et ex parte minus nociuus. et ex par〈-〉
56
te quidem: quia natura indiget in ipso motu
57
plurimo vt educat sperma est nocibilior: sed ex
58
parte alia quoniam sperma non expellitur cum
1
eo expulsione plurima sicut fit in mulieribus
2
est minoris nocumenti: et comitatur ipsum de
3
iudicio presentie minus quam vulua.
4
¶ De horis coitus. Capitulum . IX[*]IX corrupt for XII.
5
OPortet ne coitus fiat super repletionem:
6
prohibet enim digestionem: et facit cadere in
7
egritudines quas efficit motus super
8
repletionem et debilitat: et si accidat ali-
9
cui illud: tunc oportet vt moueatur post ipsum paulatim
10
vt descendat cibus in stomaco et non natet: deinde
11
dormiat. ¶ Et oportet quantum possibile est ne coeat ali-
12
quis cum adest vacuitas iterum. hoc enim est noci-
13
bilius et onerosius nature et magis pernecans calo-
14
rem innatum et magis attrahens liquefactionem
15
et ethicam et arefactionem. Immo oportet vt fiat cum ci-
16
bus descendit a stomaco et completur digestio prima et secunda
17
et mediatur dispositio in digestione tertia: et hoc diuersi-
18
ficatur in hominibus. ¶ Non ergo audiendus est ser〈-〉
19
mo eius qui dicit: oportet vt fiat illud post complemen〈-〉
20
tum digestionis tertie ex omni modo. Illa enim hora est ho〈-〉
21
ra vacuitatis cum corpus incipit in sparsione
22
et in omnibus membris sunt reliquie cibi in via digestio〈-〉
23
nis. ¶ Nam de hominibus est qui est in huiusmodi di-
24
spositione in principijs noctis: quare fit illa con〈-〉
25
uenientior horarum coitus ei ex generibus predictis
26
et ex parte alia: et est quod somnus longus succedit
27
ei et accrescit cum eo virtus: et figitur aqua in ma〈-〉
28
trice propter somnum mulieris. ¶ Et oportet ne coitus
29
fiat nisi a desiderio sano quod non excitat aspectus
30
aut intuitus aut pruritus aut ardor. Sed com-
31
mouet ipsum multitudo spermatis ex repletione et ad〈-〉
32
iuuat totum illud sanitas virtutis. ¶ Et oportet vt vi-
33
tetur coitus post satietatem nauseatiuam et post
34
euacuationes fortes ex vomitu et fluxu ventris et co-
35
lerica passione et diaria facta subito et motus
36
corporeos et animales et apud motum vrine et ster-
37
coris et flobotomia. ¶ Diariam vero antiquam quandoque alle〈-〉
38
uiat sua exiccatione et trahendo materias ad partem aliam
39
a parte intestinorum: et oportet vt deuititur in tempore et regione
40
calidis. ¶ Et deuitet ipsum vir corpore suo iam ca〈-〉
41
lefacto: aut infrigidato licet post calefactionem fit inco〈-〉
42
lumior quam post infrigidationem: et similiter post humidita〈-〉
43
tem melior quam post siccitatem. ¶ Et melior ho-
44
rarum equalium est hora quam determinauimus.
45
¶ Et quandoque vtitur eo in ipsa post spatium in quo
46
non abhorret coitum inuenit leuitatem et alle-
47
uiatur anhelitus et bonus fit sensus.
48
¶ De spermate generante et non generante. Capitulum .XIII.
49
SPerma ebrij et decrepiti et infantis
50
et multi coitus non generat. ¶ Et sper〈-〉
51
ma habentis membra debilia raro generat
52
sanum. ¶ Et quandoque prolonga-
53
tur virga valde prolongatur spatium motus sper〈-〉
54
matis: quare venit ad matricem calore eius in〈-〉
55
nato iam fracto: non ergo generat secundum plurimum.
56
¶ De signis eius qui coiuit. Capitulum .XIIII.
57
VRina eius est habens filos et ramos
58
permixtos adinuicem.
1
¶ De diminutione coitus. Capitulum .XV.
2
CAusa aut est in virga ipsa: aut in mem〈-〉
3
bris spermatis: aut in membris princi〈-〉
4
palibus et que sequuntur ea: aut in mem〈-〉
5
bro medio inter principalia et mem-
6
bra coitus: aut causa membrorum vicinorum propria eis.
7
¶ Aut propter paucitatem inflationis in inferioribus
8
corporis: aut paucitatem eius in corpore toto.
9
¶ Facta autem causa virge ipsius est propter malitiam com-
10
plexionis in ipsa et mollificationem superfluam. ¶ Sed
11
facta causa testiculorum et vasorum spermatis: aut est propter
12
malitiam complexionis singularis superflue: aut cum sic-
13
citate: et est detorior[*]detorior corrupt for deterior: aut est dominans siccitas sola.
14
¶ Et quandoque est propter paruitatem motus spermatis et
15
defectum eius a mordicatione excitante ita vt quandoque
16
fit in quibusdam sperma plurimum: et cum coeunt non de〈-〉
17
scendit propter congelationem suam et coeunt cum hoc pa〈-〉
18
rum: quoniam vasa spermatis non calefiunt in eis:
19
quare non calefit sperma neque subtiliatur. ¶ Fa〈-〉
20
cta autem causa membrorum principalium aut est ex parte
21
cordis: quare abscinditur materia spiritus et ventositatis
22
incendentis. Aut ex parte epatis quare abscindi〈-〉
23
tur materia spermatis. aut ex parte cerebri. quare ab-
24
scinditur materia virtutis sensibilis: aut ex parte renum et
25
frigore ipsorum et egritudinibus eorum notis: et com-
26
plexionibus eorum: aut ex parte stomaci propter malitiam digestionis
27
et totum illud aut est causa debilitatis principij: aut
28
causa opilationum meatuum inter membra coitus: et mul-
29
totiens quod est debilitas facta causa cerebri sequens
30
casum aut percussionem. ¶ Causa vero que est secundum in〈-〉
31
feriora est vt sit aut caliditas: aut frigiditas valde: aut
32
siccitas complexionis: et priuetur in eis inflatio: et inflatio
33
quidem est bonus adiutor ita vt in illo in cuius ven〈-〉
34
tre multiplicatur inflatio absque superfluitate dolo〈-〉
35
rosa erigitur: et habentes coleram nigram sunt plurime ere〈-〉
36
ctionis propter multitudinem inflationis ipsorum. ¶ Causa
37
autem in vicinantibus est sicut illud quod accidit ei cu〈-〉
38
ius emorroydes inciduntur et habentibus anum do-
39
lorosum. Nocet enim illud neruis communibus inter
40
anum et lacertos eius et virgam. ¶ Et ex eis que
41
debilitant coitum et virtutem eius sunt res medita〈-〉
42
tiue sicut horribilitas coeundi aut verecundia
43
eius aut antecessio intellectus ad cor. Debili-
44
tat enim a coitu et facit deficere: et proprie cum illud
45
aliqua hora casus accidit tunc euenit reiteratio assi-
46
milatur illud in mente. ¶ Et fit causa in illo quandoque di〈-〉
47
missio coitus: et quod anima obliuiscitur eius et constri-
48
ctio membrorum ab eo et paucitas preparationis nature in
49
generatione spermatis sicut non est sollicita in gene〈-〉
50
rando lac in mammilla remouentis filium a lacte.
51
¶ Et scias quod erectionis causa est ventositas proce〈-〉
52
dens a spermate: aut non a spermate: et frigus
53
et calor simul sunt contraria ventositati. Nam frigus
54
eius prohibet generationem et calor resoluit materiam
55
eius et non est quod ipsa generet sicut humiditas temperata
56
et caliditas quam ipsa nutrit. ¶ Et de illis que ad-
57
iuuant in hoc est equitare equos secundum intentionem
58
eius qui consueuit et cuius renes et vesica sunt hu〈-〉
1
midi aut cum hoc frigidi. ¶ Illi vero qui re-
2
num complexionem calidam habet et non vsus est ea etiam cum
3
equalitate est nociua: et facit incurrere sterilitatem.
4
¶ De signis. Capitulum .XVI.
5
FActa autem propter mollificationem virge
6
aut frigus complexionis nerui cognoscitur
7
ex hoc quod non fit erectio: et non contrahitur
8
in aqua frigida et quandoque est sperma exube〈-〉
9
rans facilis egressionis: et quandoque descendit sine
10
erectione: et quandoque est cum ea extenuatio corporis
11
et debilitas eius: et non est in desiderio diminu〈-〉
12
tio. ¶ Facta vero causa testiculorum et membrorum sper-
13
matis si fuerit difficultas eius propter frigus eorum
14
significat exitus spermatis et frigus tactus. quod si fue-
15
rit propter siccitatem eorum et paucitatem spermatis tunc
16
sperma erit paucum difficilis descensionis: et plurimum
17
eius est cum extenuatione corporis et paucitate
18
carnis et sanguinis. ¶ Et est humectatio ex eis
19
que confert ei scilicet ex balneationibus et cibis. ¶ In
20
facta autem causa membrorum prepositorum supra membra coitus
21
sicut ex epate et renibus minoratur appetitus: immo
22
non est digestio neque appetitus neque generatio sangui〈-〉
23
nis secundum quod oportet. ¶ Et si fuerit ex corde minorabi〈-〉
24
tur erectio. ¶ Et quandoque erit descensio sine erectio〈-〉
25
ne et erit pulsus debilis lenis et caliditas corpo-
26
ris diminuta. ¶ Et si fuerit ex cerebro mino-
27
rabitur sensus motus spermatis et non erit commotio
28
confricatiua. Sperma enim est ex eis que excitant.
29
¶ Et significabunt ipsam dispositiones sensus et oculi
30
proprie quando est post percussionem aut casum aduenientem
31
cerebro et omni cordi. ¶ Et cerebro in debilitate
32
sua sunt signa iam preterita: et renibus in egritu-
33
dinibus suis sunt signa. cognoscantur ergo inde.
34
¶ Facte vero propter paruitatem inflationis in inferioribus
35
signa sunt quoniam vides virtutes membrorum saluas et
36
vides debilitatem in erectione tantum cum virtute cordis
37
et renum et desiderio aqua[*]aqua i.e. et aqua. et quando administrantur in〈-〉
38
flatiua iuuatur eis. ¶ Facte vero causa paruitatis motus
39
spermatis et paruitatis mordicationis eius signum est
40
quod egreditur apud coitum res plurima congelata. Et
41
plurimum illius sequitur complexionem frigidam. ¶ Et quandoque con〈-〉
42
tingit vt fit sperma plurimum: sed sit quietum congelatum secundum
43
quod diximus. ¶ Et pinguis quidem magis defectus
44
est a coitu quam extenuatus. ¶ Et ei qui vult coi〈-〉
45
tus multitudinem conuenit vt minoret sudorem et
46
balneationem facientem sudare et dimittat flobotomiam
47
quantum potest et vtatur inunctione pedum cum oleis calidis.
48
Illud enim confortat renes et vasa spermatis.
49
¶ De curationibus. Capitulum .XVII.
50
CUm ergo cognoueris quod causa est in mem〈-〉
51
bris principalibus tunc necessarium est vt intendas
52
in curatione eorum. ¶ Et si causa est frigus eo〈-〉
53
rum quod est plurimum tunc non est aliquid quod sit sicut
54
mitridatum quoniam est fortius medicamen ad illud.
55
¶ Et in omni defectu a coitu propter frigus in quocunque mem〈-〉
56
bro sit: aut propter debilitatem: et propter epar dentur que sunt si〈-〉
57
cut medicamen de curcuma et homorusia et sagze〈-〉
58
nea. ¶ Et si est per malitiam digestionis stomaci confor-
1
ta stomacum. ¶ Et si causa est in renibus cura renes
2
in primis cum cura que est eorum: cuius plurimum est cum cale〈-〉
3
factione. Nam calefactio dorsi et renum iuua-
4
tiua est in erectione. cum ergo feceris illud cura cum
5
residua curatione et odoribus bonis. ¶ Et caput-
6
purgia odorifera humectatiua conferunt cordi
7
et cerebro etiam. ¶ Et cordi medicamen de mu〈-〉
8
sco et tyriaca et mitridatum. ¶ Et si fuerit cau-
9
sa paucitas inflationis in inferioribus tunc si fue〈-〉
10
rit causa eius frigus quod est cum eis administra fricatio-
11
nem subtilem et vnctiones quas dicam et administra cina〈-〉
12
momum plurimum: et administra grana in cibis sicut fa-
13
bas et faseolos et cicer et cepas cum sale in quo
14
aliquid cadit altis. ¶ Et si causa fuerit in ea pauci-
15
tas inflationis valde administra infrigidationem et equatio〈-〉
16
nem cum potibus et decoctionibus epithimatibus et cibis
17
et sumantur ea infrigidatio et inflatio sicut pira et mora
18
scemia et fabe et serum. Et si causa fuerit debilitas cor〈-〉
19
poris confortetur corpus cum cibis confortantibus sicut
20
sunt alesfidabegi et ea que preparata sunt in pa〈-〉
21
tellis: et assata: et ea que preparata sunt in vasis cum
22
cooperturis: et frumentum coctum vt puls et oua
23
sorbilia et napi et lac et butyrum et panis simile et me〈-〉
24
dulle fructuum sicut medulla amigdale et nucis
25
medulla et nucis indice et fisticorum et auellanarum
26
et alcadra et que sunt similia istis: et tanguebil ex seminibus
27
et permixta cum cepe et menta et porris et fenu-
28
greco et andacoca et eruca. ¶ Et similiter confortetur
29
corpus cum balneationibus necessarijs et inun-
30
ctionibus confortantibus vt est oleum de lilio et
31
oleum de ben. ¶ Et si necessaria est superflua ca〈-〉
32
lefactio ponantur in eis muscus et castoreum et alia.
33
¶ Quod si causa fuerit frigus membrorum sperma-
34
tis curetur cum medicinis calefacientibus quas di〈-〉
35
cemus: et cum vnctionibus abstergendo factis ca〈-〉
36
lefacientibus. ¶ Et si fuerit causa cum hoc siccitas
37
adiuuetur cum humectantibus calidis ex illis que
38
comeduntur. ¶ Et si causa fuerit calor membrorum
39
spermatis cum superfluitate confert omne infrigi-
40
datiuum humectatiuum cum equalitate sicut serum
41
vaccinum et lac in quo decocta est portulaca. ¶ Et
42
si fuerit siccitas tunc humectatio equalis cum bal〈-〉
43
neationibus et vitellis ouorum sorbilium et la-
44
cte dulci decocto. Et quandoque ponitur in ipso
45
quinta eius de tereniabin et cibis preparatis vt
46
alesfidabegi et humectatione cum oleis frigidis
47
vsque ad oleum de lactucis et cucurbita. ¶ Et si
48
causa fuerit siccitas humectetur corpus cum ci〈-〉
49
bis et generibus lactis et balneationibus et vino sub〈-〉
50
tili et sorbitionibus leuibus et granis et aqua cucurbite
51
et ocimo. ¶ Et si fuerit frigus neruorum virge et eo〈-〉
52
rum molificatio curetur cum cura que est mol〈-〉
53
lificationis et frigoris: sicut que dicta sunt in capitulo
54
vesice. ¶ Et oportet vt deuitetur coitus post euacuationes
55
et laborem et ligationem vulnerum. Illud enim debili-
56
tat. ¶ Et coitus frequens plurimus. Quod si illud acci-
57
dat ei retineatur liniendo. multitudo namque coitus
58
quandoque abscindit coitum: et deuitet satietatem
1
nauseatiuam. Quod si accidat aleuietur cibus
2
et fiat[*]fiat corrupt for fiat vt [cf. Venice 1564] digestio bona sit et confortetur stomacus.
3
¶ Et oportet vt minoretur potus aque: multi-
4
tudo enim potus aque est res nocibilior. Et de〈-〉
5
uitet omne resolutiuum ventositatis exiccatiuum
6
calore suo sicut rutha et sansucus et harmel et al〈-〉
7
marmacora et cyminum: et seminis agnicasti. Et om-
8
ne exiccatiuum cum frigiditate sicut lentes et xilo〈-〉
9
caracte et milium et acetosa et stiptica propter exic-
10
cationem suam. ¶ Et omne infrigidatiuum ve-
11
hementis infrigidationis sicut narcotica et sicut
12
camphora et psilium et nenufar et rose: licet in semi-
13
ne papaueris sit parum stupefactionis: tamen eius
14
pinguedo et quod ipsam commouet ventositatem
15
succurrit ei: et additur super ipsum. ¶ Et opor-
16
tet vt deuitetur coitus menstruate: et coitus ve〈-〉
17
tule et egre et coitus illius que nondum perue-
18
nit ad etatem in qua est mulier et coitus illius que
19
non nuper coiuit et coitus virginis. Totum enim
20
illud debilitat virtutem membrorum coitus proprie.
21
¶ Et oportet vt referantur ei proposita coeun-
22
tium libri narrati de dispositione coitu: et figuris
23
ipsius: et cogitet in eis cum dimissione coitus
24
omnino etiam vsquequo confortetur et approxi-
25
met istis deficiens a coitu propter dimissionem et
26
afflictionem anime. ¶ Et oportet quidem vt isti gradatim
27
perueniant ad eum et vtantur vnctionibus et fricatio〈-〉
28
nibus quas dicemus: et coram ipsis fiat rememora-
29
tio causarum coitus: et referantur que continuantur
30
eis: et respiciant ad coitum animalium. ¶ Regiminis
31
vero appropriati nomini coitus plurimum est tendens ad
32
calefactionem et humectationem et inflationem et
33
calefactionem dorsi et renum cum eis que illud
34
efficiunt ex vaporationibus et inunctionibus: si-
35
cut oleum de ben et oleum de granis cotti inunctum
36
abstergendo. ¶ Ea vero que sumuntur appro-
37
priato nomine quod ipsa valentia sint ad coitum
38
sunt medicine conferentes frigori virge inun-
39
cte et bibite et medicine in quibus est inflatio in
40
digestione secunda et tertia et earum inflatio est
41
cum humiditate extranea cum quo inflant. ¶ Et
42
medicine que agunt cum proprietate et cibi ex qui-
43
bus generatur sanguis calidus et humidus abun-
44
dans et in eis cum hoc sunt inflatio et viscosi-
45
tas et spissitudo sicut cicer et faleoli[*]faleoli corrupt for faseoli et cibi quos
46
dicam. ¶ Et melior administratio eorum est vt
47
sit post balneum humidum et inunctionem cum
48
oleo sambacino et de lilio et narciscino aut simi〈-〉
49
libus. ¶ Et sorbeant oua sorbilia ante cibum
50
puluerizatio desuper sale stinci: aut que sunt si-
51
cut ipse. ¶ Cumque comedit cibos ad coitum
52
bibat post illud vinum odoriferum parumper:
53
deinde pergat ad lectum suum et abluat pedes
54
suos aqua calida et vtatur vnctionibus et ab-
55
stersionibus cum inunctione. ¶ Et nos dice-
56
mus nunc has medicinas ei cibos et procede〈-〉
57
mus etiam ad loca eorum in eis que conueniunt
58
diuisionibus debilitatis coitus. ¶ Et scias quod
1
plurimum sustentationis est popter cibos et et eis
2
prouenit exuberatio materiei et viuificatio virtu-
3
tis. ¶ Et oportet vt consideret ille qui in coitu est cu〈-〉
4
pidus cum multum vtitur medicinis ad coitum cor-
5
pus suum: quod si videat febrem et inflammationem et re-
6
pletionem abbreuiet et temperet naturam: deinde iteret
7
ea que sunt ad coitum. ¶ Et non oportet vt ad summum
8
perueniat in calefaciendo et perducat ad desicca-
9
tionem. ¶ Et cum vtitur medicinis et cibis ad coitum
10
tunc consequenter sumat vas terreum. plenum vi-
11
no odorifero.
¶ De medicinis singularibus
12
ad coitum. Capitulum .XVIII.
13
SEmina quod sunt vt semen napi et cau-
14
lis et vrtice et lupini et eruca et alker-
15
ua et baucie et mentastrum hortulanum
16
quod est menta. et semen asperagi et semen
17
raphani et semen artetice et semen melonis et semen
18
apij et petroselini et cordumeni et secacul et ma-
19
cropiper et semen eilbaugue[*]eilbaugue cf. Venice 1564: eilbague et sisamum et semen li-
20
ni et grana arasced et grana de ben et oleum eius
21
et grana alkikil: et grana azeli: et fenugrecum: et
22
proprie decoctum cum melle: deinde exiccatum.
23
Grana vero sunt sicut cicer et fabe et faseoli et que sunt
24
ei similia. ¶ Cortices autem et herbe sunt sicut
25
cinamum et cinamomum et macis et alhasce et ta〈-〉
26
lisafar. ¶ Medulle vero sunt sicut grana pinee
27
et lingua auium et grana viridia et grana alkikil
28
et fistici et auellane. ¶ Gumme autem sunt sicut
29
dragagantum et assa: quoniam inflat valde: nam
30
cum infrigidatus bibit de assa aureum .I. cum vino
31
magnificatur eius iuuamentum. ¶ Radices
32
vero et ligna sunt sicut radices aluf et been et zedoa〈-〉
33
ria: et costus dulcis et testiculus vulpis. nam ipse
34
est fortis in erectione: et asparagi et radix car-
35
di: et cepe et proprie assatum: et squilla assata et
36
secacul: et zinziber et proprie ambo condita et galan〈-〉
37
ge piretrum et radix hascec et assarum buzeiden
38
et almugat et hermodactili et napi de barbaria:
39
ipsi enim commouent sicut caliditas ruthe in cor-
40
pore toto et ciperi etiam bibiti et vncti. ¶ Ani-
41
malia autem sunt sicut stellio et lacertus et stincus
42
et proprie radix caude eius: et eius sumen et re-
43
nes ipsius et sal ipsius. ¶ Sumatur lacertus in
44
diebus veris decoletur et mundentur viscera eius
45
et impleantur sale et suspendatur in vmbra donec
46
exiccentur. Cumque feceris illud tunc accipe salem
47
eius et proijce corpus ipsius et sufficiet tibi de
48
sale eius res parua minus quam de sale stinci: et
49
albubure[*]albubure cf. Venice 1564: albubere et almembesigi[*]almembesigi cf. Venice 1564: almenbesigi et alkersigi. Et de ani-
50
malibus aque pisces parui et fluuiales exiccate
51
cutis. ¶ Et lac camelinum de quo bibatur .XX. die-
52
bus omni die quantitas que digeratur et non gra〈-〉
53
uet: et pisces parui fluuiales exiccati et sit dosis
54
.ʒ.VII. et oua piscium et oua galline: et proprie oua
55
perdicis et oua columbe et oua paruarum auium et
56
omnia cerebella proprie pullorum et paruarum auium et
57
anatis et pullorum et arietis cum sale. Et de illis que
58
currunt cursu proprietatum est vt sumatur veretrum
1
tauri et exiccetur deinde teratur e puluerizetur de
2
eo res modica super oua sorbilia et sorbeantur.
3
¶ Et iterum res mirabilis de animalibus est.
4
Sumatur coagulum filij cameli masculi parui
5
exiccatum et sumatur de eo ante necessitatem .XII. ho〈-〉
6
ris quantitas ciceris dissoluti in duabus tertijs libre
7
aque et bibatur quod si ledit abluatur cum aqua frigi-
8
da. ¶ Et iterum de melle decocto sumatur aqua
9
mellis absque speciebus et bibatur cum oleis et si est
10
in ea parum croci est bona. ¶ Aque vero sunt si〈-〉
11
cut aqua ferrea et vinum nouum antiquum vero sub〈-〉
12
tiliat vaporem et resoluit eum et nocet. ¶ De
13
fructibus vero vua dulcis est bona ad coitum et
14
proprie que recens est: quoniam replet sanguinem humidita〈-〉
15
te et ventositate cum caliditate et spissitudine cibi.
16
¶ Olera vero et que sunt eis similia est alhasce et
17
proprie aqua eius cum melle decocto donec stet
18
vt bucella et iterum eruca: et proprie cum bibitur
19
omni mane ex succo eius cum libra vini puri. De-
20
inde sit cibatio ex eis que conueniunt quoniam est pre〈-〉
21
sentis iuuamenti. ¶ Medicinarum vero composi-
22
tarum ebibitarum caput est mitridatum. et iterum
23
diamuschum ei que est ex debilitate cordis. Et
24
iterum tres aurei de electuario de seminibus cum
25
vncia .I. aque eruce humide. ¶ Et de eis est medi-
26
camen de stinco notum. ¶ Et iterum seminis eruce
27
campestris pondus .ʒ.III. cum butyro vaccino et
28
medicamen de hasce: et medicamen almur dul〈-〉
29
cis. et medicamen almeedi. ¶ Et iterum sal stin-
30
ci et semen eruce tritum et puluerizatum super vitel〈-〉
31
lum oui. ¶ Et iterum testiculus galli exiccatus
32
cum equali mensura salis stinci cuius dosis sit
33
omni die .ʒ.II. ¶ Et iterum semen eruce et semen ra〈-〉
34
phani et semen melonis: omnium ana pars .I. biba〈-〉
35
tur cum lacte recenter mulcto. ¶ Et iterum suman〈-〉
36
tur granorum pini et seminis apij montani: et fellis ma-
37
sculi cerui et glutinis alimbat partes equales com-
38
misceantur cum melle et sumatur de eo aureus .I. ¶ Et
39
iterum sumatur secacul et seminis eruce et hermodati〈-〉
40
lorum. et zinziberis et piperis longi omnium ana pondus
41
.ʒ.II. lingue auis et cerebellorum paruarum auium. et
42
thuris omnium ana .ʒ.I. Inuoluatur totum cum oleo de
43
nuce indica et conficiatur cum melle et penidijs et ad-
44
ministretur. Et ille quidem in quo superfluet frigus iu-
45
uatur valde sumendo in potu confectionem nasturtij
46
cum piretri et opoponaci pondere .ʒ.III. dissoluatur in
47
vncia decoctionis sansuci: et bibatur iterum illud in tribus
48
diebus. ¶ Et iterum zinziberis partes .III. piperis lon〈-〉
49
gi pars .I. conficiantur cum melle et detur de eo aureus
50
.I. cum aqua calida. ¶ Et iterum seminis asperagi secacul zinziberis
51
omnium ana .ʒ.V. tuderi rubei et albi amborum ana pon-
52
dus .ʒ.II. been albi et rubei amborum ana .ʒ.III. seminis sule
53
seminis raphani: et seminis eruce et seminis vrtice omnium ana .ʒ.〈-〉
54
III. squille assate suminis stinci amborum ana .ʒ.III.
55
lingue auis .ʒ.II. zuccari .ʒ.XL. sitque dosis .ʒ.IIII. cum
56
vino tribus diebus et sit cibus qui est ad coitum.
57
¶ Et iterum medicamen de eis que sunt nobis
58
forte: seminis asse et seminis eruce: et alkikilati: et semen[*]semen i.e. seminis bau〈-〉
1
cie et lingue auis et cordumeni omnium ana partem .I.
2
et buzeiden et piperis amborum ana partes .III. mu-
3
schi sextam partis vnius: inuoluatur cum oleo pinee mi-
4
noris: et conficiatur cum melle. ¶ Medicamen ve-
5
hementis virtutis. ℞. mellis anacardi et mellis
6
apum et butyri vaccini partes equales et feruant: de〈-〉
7
inde bibatur de eo quod bibitor tolerauit in vino:
8
est enim mirabile. ¶ Et de medicinis bonis que
9
non sunt vehementis caliditatis superflue est vt
10
sumantur dactili et fenugrecum et decoquantur do-
11
nec decocta sint: deinde sumantur dactili et extra〈-〉
12
hantur ab eis ossa: deinde exiccentur et terantur et
13
conficiantur cum melle. Et sit dosis eius quantum
14
est auellana et bibatur post ipsum vinum. ¶ Et iterum
15
infundantur .ß. libre granorum viridium et libra .I. dacti-
16
lorum que vtraque sint contrita in duabus libris lactis
17
ouini: deinde comedatur quod infusum est et bibatur
18
post ipsum in lacte duobus diebus. ¶ Et de medi〈-〉
19
cinis bonis est confectio de medullis. cuius descriptio.
20
℞. amigdalarum excorticatarum fisticorum et neregil excor〈-〉
21
ticatorum contritorum et amigdalarum pini et granorum al〈-〉
22
keikil[*]alkeikil i.e. alkikil et granorum alzeli[*]alzeli i.e. azeli (cf. Canon 2: azelem) et granorum viridium partes equa-
23
les neremisch et piperis longi: et zinziberis omnium ana
24
partes .X. et plus parum terantur omnia et conficiantur cum pe-
25
nidijs: de quo sumatur omni die quantum est ouum vnum.
26
¶ De inunctionibus que abstergendo fiunt: et cli-
27
steribus ad anum et pectinem et testiculos et vir〈-〉
28
gam et alugen et que sequuntur ea. Capitulum .XIX.
29
PIretri .ʒ.ß. misceantur cum sambaco bo〈-〉
30
no. ¶ Et quandoque miscetur cum eo eufor〈-〉
31
bium et muschus et inunguntur cum
32
eo virga et alugen et que sequuntur ea.
33
¶ Aut piretrum et quantum est medietas eius de
34
muscho sumantur et dissoluatur aureus .I. de eis ambo〈-〉
35
bus simul in vncia .I. olei sambacini. ¶ Et iterum
36
sinapis cum oleo alrazaki: et similiter seminis vrtice cum oleo
37
alrazaki. Et iterum assa cum oleo sambacino
38
est inunctio fortis. Et iterum seminis almezerion cum
39
oleo calido. Et iterum baurach cum melle colato:
40
et fel taurinum cum melle colato. Et iterum medi〈-〉
41
camen bonum: sumatur de cepe narcisci res par-
42
ua cum oleo sambacino et fricatio fiat cum eo: aut
43
grana nil et piretrum equaliter sumatur cum oleo ali〈-〉
44
quo: aut staphisagria cum oleo calido. ¶ Et
45
iterum assa cum melle. ¶ Et iterum ciperi ipsi cum
46
rob: et inungatur cum oleo. ¶ Aut sumantur cen-
47
taurea: et pix et ceratum cum oleo de lilio et oleo
48
de keiri et cera et mastice et cipere: liniantur cum
49
eo virga et partes eius. Et omnia olea predicta in
50
capitulo de clysteribus sunt mirabilis iuuamenti cum
51
administrantur inuncta cum abstersione: et proprie
52
oleum de granis cotti et oleum de storace proprie
53
et adeps leonis est vehementis iuuamenti in hoc.
54
¶ Unguentum ruffi forte valde. ℞. myrrhe et
55
sulphuris non extincti et granorum carthami om〈-〉
56
nium ana .ʒ.II. piretri amili .II. piperis nigri grana
57
.XXX. cordumeni grana .XX. terantur cum .ʒ.II. cepe opti〈-〉
58
me et si teratur vnumquodque per se erit melius. de-
1
inde commisceantur cum cerato et terantur do〈-〉
2
nec fiant in spissitudine mellis: et inungatur cum
3
eo alkatim et alugen. Et assa in virga erectionem
4
facit et stimulat quod si timeatur caliditas eius ve-
5
hemens dissoluatur in oleo violaceo.
6
¶ De suppositorijs. Capitulum .XX.
7
FIat suppositorium ex adipe anatis
8
et grana[*]grana corrupt for granis cotti et piretro in oleo de nu-
9
ce indica. Et dicitur quod si supponatur
10
collyrium ex adipe asini est mirabilis.
11
et iterum suppositorium ex vnguento picis quod di-
12
ctum est. ¶ Clysteria vero assumuntur ex iure ca〈-〉
13
pitum et pullorum columborum cum vitellis ouo-
14
rum. Et testiculi arietum boni sunt quando in clyste-
15
rijs ponuntur et est eius iuuamentum in confortan〈-〉
16
do cerebrum et corpus: et si ipsi assiduant nates et
17
ea que sunt sicut oleum nucuzi[*]nucuzi corrupt for nucum [cf. Venice 1564] et sisaminum et
18
butyrum vaccinum et oleum de fisticis et de auel-
19
nis[*]auel-nis corrupt for auellanis. Et oleum de nuce indica et de almahaleb
20
et oleum de granis cotti est mirabile valde: et
21
calefactis oleum de hascec et oleum de papaue-
22
re: et oleum de granis cucurbite et granis me〈-〉
23
lonis et similia illis. ¶ Clystere ad eos sumatur
24
vnctuositatis capitum et pullorum columbarum de-
25
coctorum cum mugat et buzeiden et secacul in fur〈-〉
26
no in nocte decoctione valde forti pars .I. et proijcia〈-〉
27
tur super eam lactis pars .ß. et butyri partis sexta
28
et olei de nera et olei nucis indice amborum ana
29
tertiam septime partis: et de adipe renum stin〈-〉
30
ci et lacerti etiam quodcunque presens est et sint sicut
31
semina condientia et fiat cum eo clystere. ¶ Con-
32
fectio clysteris. ℞. hascec recentis quinta[*]quinta corrupt for quintam partis .I.
33
fenugreci pugillus[*]pugillus corrupt for pugillum .I. et seminis baucie et eruce et seminis
34
asparagi et medullam spinalem hirci et testiculos
35
eius contritos et cerebrum ipsius et fundantur desu〈-〉
36
per due libre aque et due libre lactis dulcis: et de-
37
coquantur donec ingrossetur: et fiat clystere ex vncijs
38
.IIII. eius cum vncia .I. olei de botin et separetur in tribus
39
diebus et fiat iniectio post ascellationem. Clystere
40
aliud sumatur natis et incidatur et ponatur in incisio-
41
nibus eius pondus .ʒ.ß. castorei contriti in quibus diui-
42
datur cum mensura: et ponatur natis sub re graui tri-
43
bus diebus: deinde incidatur et liquefiat cum eo quod est in
44
eo de castoreo: et sumatur pinguedo eius: et reseruetur
45
et sumatur de illa pinguedine sacraiati et de buty-
46
ro vaccino vncia .ß. et de aqua porri media sacraia-
47
ti: et decoctionis[*]decoctionis cf. Venice 1564: de decoctione fenugreci media sacraiati: et clysterize〈-〉
48
tur cum eo vsque ad tres horas noctis. deinde ite-
49
retur cum est hora dormiendi: et dormiat super ipsum et
50
fiat illud tribus diebus. ¶ Clystema forte caput arie〈-〉
51
tis et tres aut .IIII. testiculorum eius et frustum
52
natis et cicer decoquantur in furno et sumatur
53
aqua eorum et vnctuositas ipsorum etiam post decoctio〈-〉
54
nem vehementem: et ponatur etiam desuper oleum
55
de nucibus aut oleum de granis viridibus aut
56
aliquid de adipe stinci: et fiat clystere cum eo
57
et clysteria alia que sunt scripta in antidotario.
58
¶ De cibis puris. Capitulum .XXI.
1
MEliores cibi sunt qui fiunt ex carne
2
edi pinguis masculi et carne ouina et
3
cicere et cepe absque frixione carnis.
4
Frixio namque prohibet confortationem
5
carnis et multitudinem nutrimenti eius et al-
6
muamemet: et si non cum alio saltem cum almu〈-〉
7
ri sunt bona. ¶ Et similiter galline et pulli columbi-
8
ni impinguati: et proprie aliudebi. ¶ Et oua sor〈-〉
9
bilia proprie puluerizata cum cinamomo et pipere
10
et galanga et sale stinci et oua piscium et caro piscium
11
calida. ¶ Et si fuerit illic frigus resiste cum zinzibere et
12
pipere et macropipere et cinnamomo et similibus. Et cibus
13
de napis et cibus de caulibus et cibus de baucijs:
14
et proprie de baucijs postquam bene decocta est caro earum.
15
Et de illis quibus fit iuuamentum sunt cerebella
16
paruarum auium et butyrum et lac. Et similiter cibus qui
17
fit de tritico cocto cum multa aqua vsquequo fiat si-
18
cut puls et aliudebi et alkemimec et rizi cum la-
19
cte et caro cum lacte ouino conferunt in secundis men〈-〉
20
sis eorum asparagi et eruca et porri et capita cardo〈-〉
21
rum et menta proprie. Ipsa enim confortat membra
22
spermatis valde: et eius vsus fortitudinem facit
23
super sperma quia forte fit desiderium et andacoca
24
et fenugrecum. ¶ Et de iudebi bonis est illud
25
quod est cum croco et similia cum lacte et aqua nucis
26
indice. ¶ Et quidam dixerunt. ille qui assiduat co〈-〉
27
mestionem passerum: et bibit super eam lac loco
28
aque sine cessatione est erectus et multi sperma〈-〉
29
tis: et frigatur cepa cum butyro donec rubea fiat
30
et dissoluatur in decoctione et frangantur super eam
31
oua. ¶ Calefacto autem conueniunt ea que sunt
32
sicut lac acetosum et lac et pisces assati calidi et
33
melones et citroli et cucumeres et cucurbita et
34
fructus et olera humida omnia ita quod lactuca: et ita
35
quod semen portulace addit in spermate eius: et al-
36
bunem[*]al-bunem corrupt for albumen oui est plurimum iuuamenti etiam mul〈-〉
37
tiplicans sperma. ¶ Et cerebella animalium
38
et medulle eorum et cancri fluuiales. omnia ista
39
conferunt eis.
40
¶ De cibis in quibus est similitudo cum me-
41
dicinis. Capitulum .XXII.
42
DE illis est vt sumatur lactis libre .I. et proijcia〈-〉
43
tur desuper tereniabin pondus .ʒ.XL.
44
consuetis lacte: et decoquantur donec
45
inspissetur et bibatur quantitas cadi
46
.I. omni die et est temperatum calefactis. ¶ Infri〈-〉
47
gidatis vero est necessarium vt teratur eis pondus .ʒ.〈-〉
48
X. cinamomi vehemmenter[*]vehemmenter corrupt for vehementer et misceatur cum libra la-
49
ctis et conquassetur et bibat ex eo cadum vnum in ieiu〈-〉
50
nio: aut super cibum loco aque et non bibat super
51
ipsum aquam et proprie cum est eius cibus ex cimizet[*]cimizet cf. Venice 1564: cimuzet
52
et adipe ouino: et quandoque iuuatur eo ille in quo sunt
53
frigus et siccitas simul. ¶ Et de illis est vt su-
54
matur butyri vaccini et lactis vaccini et olei de fi〈-〉
55
sticis decoquantur omnia donec remanet tertia et
56
bibantur de eo in mane coclearia duo cum aliquantu〈-〉
57
lo vini. Et iterum: penidiorum libra .I. succi cepe libra .I.
58
lactis dulcis libra .I. coquatur totum donec ingrossetur
1
et inspissetur et sumatur de eo omni die in mane
2
quantitas vncie .I. Et iterum sumatur cicer nigrum magnum
3
et teratur et infundatur in aqua eruce donec intume〈-〉
4
scat parumper: deinde exiccetur in vmbra: postea
5
teratur cum penidijs et conficiatur: et sit dosis quantitas
6
nucis in mane et quantitas auellane ad mansionem:
7
et bibatur desuper cadus. ¶ Et infundatur in
8
aqua alhascec: et nutriatur in ipsa in sole cum caute-
9
la incessanter in bibendo ipsum quotiens exiccatur: dein-
10
de excoquatur et reseruetur et fiat ex eo sorbitio cum
11
lacte dulci et penidijs. ¶ Et iterum sumantur .III.
12
libre lactis dulcis et proijciantur in ipso in sole .ß.
13
libra tereniabin. et libra .ß. granorum viridium trito-
14
rum et bulliant: deinde manibus confricentur bene et
15
coletur et sumatur de eo .ß. libra et proijciatur in eo
16
.ß. libra galange et bibatur de eo cum quantitate
17
alistimbre diebus aliquibus. est enim mirabile.
18
¶ Et iterum sumatur aqua cepe et quantum est ipsa
19
mellis: et decoquatur donec remaneat mel de quo
20
bibatur coclearium .I. aut duo cum vadit dormitum
21
cum aqua calida. ¶ Et iterum sumatur farina et mi〈-〉
22
sceatur cum aqua dulci sicut sorbitio: deinde ex-
23
primatur ab eo expressione aliqua et decoqua-
24
tur cum lacte plurimo et addatur lacti aqua nucis
25
indice et impinguetur adipe anatis et fiat ex ea si〈-〉
26
cut illud quod fit de frumento cocto vt puls. Et
27
iterum vitelli ouorum sorbilium sumantur et pulueri〈-〉
28
zentur desuper altit et sal stinci et funt[*]funt corrupt for sunt fortes et proprie
29
post balneationem. ¶ Et fiat fricatio cum sam〈-〉
30
bacino de lilio. ¶ Et iterum sumantur vitelli ouorum
31
et cepe et napi et conquassentur adinuicem licet vt sint
32
cum albugine sua: deinde ponatur quantum est quarta eorum
33
de succo cepe contrite et fiant sorbitiones et sorbeantur
34
cum aliquo de salibus et seminibus predictis. ¶ Et iterum
35
sumantur bautie et cepe et napi et in minutas re〈-〉
36
ducantur partes et decoquantur cum fabis et ciceri-
37
bus et melle cum carne molli bona et puluerizen〈-〉
38
tur seminibus calidis. ¶ Et iterum sumantur fabe
39
et cicer et faseoli et infundantur in aqua: deinde inci〈-〉
40
datur caro ouina sicut preparatur alteiugi: et fiat
41
de eo sternendo ordo vnus de cepis et granis.
42
et ordo alius puluerizetur super vnumquenque or-
43
dinem sal stinci et parum altit et parum cinamomi
44
et gariofilorum plurimum: postea spargendo cerebella par〈-〉
45
uarum auium et columbarum fiat ordo alius: et fiat similiter
46
et sit ordo grossior ordine carnis permixte: de-
47
inde effundatur desuper aqua bautie sola: aut ali〈-〉
48
quid aque que sumitur cum aqua eius. ¶ Et
49
iterum sumatur cerebella .XXX. paruarum auium et
50
proijciantur in sacraiati de nitro vt decurrat aquo〈-〉
51
sitas eius et fiat taliter quod conficiatur et proijcia〈-〉
52
tur desuper quantum ipsa sunt de adipe renum ca〈-〉
53
prarum hora qua decollantur: et seminentur cum pi〈-〉
54
pere et gariofilo et zinzibere et fiant inde pillule vt auel〈-〉
55
lane et comedat de eis vnam post aliam in dis〈-〉
56
positione qua vult coire. ¶ Confectio bona que ex
57
nobis est: sumatur de cerebellis passerum et colum〈-〉
58
barum .XXX. numero et de vitellis ouorum passerum .XX.
1
numero et vitellis ouorum galline .XII. et de aqua car〈-〉
2
nis ouine trite bene decocte et expresse et de aqua
3
cepe expresse vncie .III. et de aqua bautie vncie .V. et de
4
sale et speciebus que cibis ad condiendum admisceatur
5
quantum necesse est: et de butyro pondus .ʒ.I. sumat
6
de ea et comedat et bibat desuper cum masticata
7
est vinum forte odoriferum ad dulcedinem decliue.
8
¶ Modus confectionis sisamorum eis: sumatur[*]sumatur corrupt for sumantur pi〈-〉
9
nearum mundatarum partes due et seminis eruce et seminis
10
melonum ana pars .I. et bulliantur cum butyro et
11
proijciatur desuper parum piperis et cinamomi: et de〈-〉
12
inde proijciatur desuper de melle quantum sufficit: et
13
fiant inde sisami. ¶ Aliter: sumatur cicer et infun-
14
datur in aqua aut in aqua eruce: aut in aqua alha〈-〉
15
scec donec infletur: deinde frigatur cum butyro
16
vaccino leuiter ita vt non aduratur: et de granis
17
pini minoris quantum est ipsum et proijciatur desuper
18
mel et sumatur aqua et conficiatur et misceatur cum pau-
19
co mastice et cinamomo et deponatur ab igne et
20
incidatur incisione sisamorum. ¶ Aliter ingrossetur
21
mel in decoquendo et sternantur desuper grana pi〈-〉
22
ni maioris et semen bautie et piper longum et se-
23
cacul et cinamomum et semen eruce: et fiat ex eis
24
electuarium quod si horribile sit ei semen eruce et eruca po〈-〉
25
nantur loco eius grana .VI. viridia et parum musci.
26
¶ De potu dulci eorum. Capitulum .XXIII.
27
POtus dulces sunt illi qui fiunt de
28
passis vere dulcedinis: et illi in quibus
29
est grossitudo aliqua omnes conueniunt
30
eis. ¶ Confectio potus ad eos con-
31
uenientis temporis. Sumantur eruca et napi et ficus
32
et decoquantur cum aqua et coletur aqua eorum:
33
et sumatur infusio passularum decoctarum colata et
34
seruentur omnia secundum equalitatem et augmentetur dulcedo
35
eius cum penidijs et fiat inde vinum et dimit-
36
tatur donec finem consequatur.
37
¶ Potus alius noster. Capitulum .XXIIII.
38
SUmatur alhascec et eruca et bautie et
39
napi et decoquantur in aqua vehemen〈-〉
40
ter et coletur aqua eorum et ponatur
41
in vnaquaque parte aque sexta pars pe-
42
nidiorum zuccari rubei quarta: et sexta ficuum et
43
medietas et sexta partis passularum tarsi bone
44
dulcedinis: et sexta septime nucis indice contri-
45
te et fiat inde vinum de passis donec ad finem per-
46
ueniat. ¶ Aliud nostrum: sumatur succus vue et po〈-〉
47
natur in omni parte .X. minarum eius tertia mi〈-〉
48
na de hac medicina. Seminis eruce et seminis bau-
49
tie et naporum et buzeiden et seminis asparagi et lingue
50
auis et granorum alkikil et naporum barbaro〈-〉
51
rum et vtriusque been omnium partes equales teran〈-〉
52
tur et ponantur in panno et ligentur in eo molliter et
53
ponantur cum succo in vase et moueantur omni ho〈-〉
54
ra. ¶ Potus alius: decoquantur bautie et ficus
55
in aqua plurima et colentur: decoquantur in aqua
56
eorum passe enucleate et coletur et proijciantur desuper pe〈-〉
57
nidij et dimittatur donec ferueat. ¶ Et aqua fer〈-〉
58
rea: et aqua in qua extinguitur ferrum est confortatiua.
1
¶ De multitudine desiderij. Capitulum .XXV.
2
MUltitudo desiderij quando est cum forti-
3
tudine corporis et sanguinitate et sa-
4
nitate complexionis et adolescentia eta-
5
tis et potentia super coitum absque suc〈-〉
6
cessione debilitatis non est necessarium vt occupatio
7
sit in regimine eius: et fractione ipsius. Fractio namque
8
eius atterit complexionem et destruit virtutem propter vehe〈-〉
9
mentiam sui nocumenti. ¶ Et scias quod generatio sper-
10
matis confortat corpus et cor. Et paruitas generatio〈-〉
11
nis eius corrumpit colorem et debilitat memoriam
12
et intellectum. ¶ Quod si adueniat ei raritas cor-
13
poris et facilitas sudoris et vtantur exercitio pre〈-〉
14
parationis et balneentur si eis possibile est cum aqua
15
frigida confert eis. et non oportet vt frangatur de deside-
16
rio aliquid nisi de illo qui est propter superfluitatem reple-
17
tionis ex caliditate et humiditate: temperatur enim cum euacuatio-
18
ne. ¶ In illa autem cuius causa est aut acuitas sper-
19
matis: aut eius multitudo cum debilitate corporis
20
propter fortitudinem vasorum spermatis: et quia attrahunt
21
materiam spermatis ad se quamuis sit in corpore indigentia
22
virtutis sicut accidit vt creentur quedam membra fortio-
23
ra alijs: succedit ei inde leuitas: aut propter pruritum
24
eius et bothor in vasis spermatis. Et sicut accidit
25
mulieribus pruritus in ore matricis. quare non
26
quiescit in eis desiderium coitus: et propter fortitudinem
27
inflammationis: et propter hoc quandoque accidit ex rugitu qui
28
non facit dolorem coartatio vehemens et fit fortis
29
erectio habentium melancoliam. ¶ Et virorum quidem desiderium
30
forte fit in regionibus et aeribus et temporibus frigidis propterea
31
quod aggregatur illud ex virtutibus eorum. et dispositio mulie〈-〉
32
rum est econtrario propterea quod aspergit illud de virtutibus earum
33
congelatis et de illis earum que sunt frigide valde. ¶ Et
34
dormire super dorsum est de facientibus erectionem.
35
¶ De signis. Capitulum .XXVI.
36
SIgnum sanitatis corporis et signum repletio〈-〉
37
nis non sunt tibi occulta. ¶ Et signum
38
acuitatis spermatis est quod egreditur ve-
39
lociter cum acuitate et adustione et fa〈-〉
40
cit accidere in vrina adustionem et sequitur ipsum de〈-〉
41
bilitas. ¶ Et signum multitudinis spermatis so〈-〉
42
lius est vt non sit in corpore de dispositionibus vir〈-〉
43
tutis et multitudinis sanguinis aliquid de quo sit curan〈-〉
44
dum et fortasse est cum ea debilitas. verumtamen sper-
45
ma multiplicatur et pollutio fit frequens: et quod
46
egreditur est plurimum et debilitat corpus. ¶ Signum
47
pruritus est vt coitus addat in desiderio: et qua〈-〉
48
doque[*]quadoque corrupt for quandoque est desiderium plurimum et sequitur coi-
49
tum dolor. ¶ Et signum inflationis est vehe-
50
mentia erectinois et antecessio accessionis infla〈-〉
51
tiuorum: et complexio melancolica.
52
¶ De curis. Capitulum .XXVII.
53
ILlius que est a repletione calida cu〈-〉
54
ratio est flobotomia et alleuiatio ci-
55
bi et assumptio infrigidantium.
56
¶ Et illius que est a repletione hu-
57
mida curatio est quod repellit eam ex calidis
58
exiccantibus sperma cum medicinis ad coitum vt
1
cerueniant[*]cerueniant corrupt for perueniant medicine ad vasa. ¶ Et illius que
2
pst[*]pst corrupt for est ex acuitate spermatis curatio est equatio hu〈-〉
3
morum et ipsorum infrigidatio per acceptionem eorum que
4
sunt sicut lactuca et portulaca et semen earum et
5
endiuia et cucurbita et cucumeres et fructus et
6
coriandrum humidum. ¶ Et emplastratio cum eis
7
que sunt sicut nenufar et muscum et cerata facta
8
ex oleis frigidis: et cum succo canne humide et cam〈-〉
9
phora bibita et linita. ¶ Et administratio la-
10
mine plumbi super dorsum et potus aque frigide.
11
Et dormire super stratum lineum et que similantur ei.
12
¶ Et cibi de lentibus et portulaca. ¶ Et illius
13
que est ex multitudine generationis spermatis cu-
14
ratio etiam est infrigidatio vasorum spermatis cum infrigida〈-〉
15
tiuis que diximus. ¶ Et illius que est ex forti〈-〉
16
tudine pruritus et bothor curatio est flobotomia et
17
eductio materiei calide solutione ventris et equatio
18
complexionis. et epithimata infrigidantia predicta et for-
19
tasse indiget narcoticis: et epithimata cum eis
20
que sunt sicut iusquiamum album et folia iusquiami nigri et
21
infusio in aqua frigida valde. ¶ Et illius que est ex
22
inflatiuis curatio sunt infrigidantia cum est caliditas
23
vehemens donec extinguatur caliditas inflatiua et
24
exiccatiua cum fortitudine: et resolutiua vento〈-〉
25
sitatum si est cum frigiditate vehementi. ¶ Et euauatio co〈-〉
26
lere nigre eorum: si sunt melancolici.
27
¶ De exiccatiuis frigidis spermatis. Capitulum .XXVIII.
28
LEntes et aqua earum et proprie decocta〈-〉
29
rum cum semine canabis licet semen cana〈-〉
30
bis sit calidum et nenufar: et coriandrum
31
et semen portulace et succus canne hu〈-〉
32
mide: et aqua lactis de quo extractum est butyrum ve〈-〉
33
hementis acetositatis: et farina glandium et acetum
34
et semen canabis et semen lactuce. Et fortasse abscindit
35
sperma quando multum vtitur aliquis eo. et ex oleis: oleum
36
enim minorat sperma et emplastratio cum sub〈-〉
37
tiliatiuis et herba iusquiami nigri et iusquiami albi et re〈-〉
38
liqua que ponuntur super testiculos et anum: et simili〈-〉
39
ter melones cum cerusa abluta et plumbo adu-
40
sto et chimolea et aceto. ¶ Et iterum compositum in〈-〉
41
frigidatiuum: semen lactuce et semen iusquiami albi et semen ci〈-〉
42
troli et semen endiuie et psilium non tritum et coriandrum
43
siccum et nenufar exiccatum: terantur omnia nisi psilium et
44
fiat ex eis suffuf. ¶ Et de eis que experti sunt
45
experimentatores est quod incessus nudis pedi-
46
bus deijcit desiderium coitus.
47
¶ De exiccatiuis spermatis calidis. Capitulum .XXIX.
48
ALleum torrefactum et non torrefactum et
49
semen rute: et semen agnicasti et calamentum et
50
euforbium et andacocha myrrha alba et
51
cyminum. ¶ Et de compositis diacimi〈-〉
52
num est exiccatiuum spermatis valde: et si ille qui
53
est calefactus sumat ipsum in potu cum aceto.
54
¶ Compositum aliud pinearum excorticatarum fri-
55
xarum et bdellij amborum ana .ʒ.X. balaustiarum et rosarum
56
amborum ana .ʒ.V. seminis ruthe .ʒ.VII. seminis agnicasti .ʒ.V. te〈-〉
57
rantur et cribellentur: et intentio in pineis etiam est relique
58
medicine et friguntur vt frangatur de fortitudine
1
earum quam habent super coitum. ¶ Et iterum aneti pon〈-〉
2
dus .ʒ.III. seminis lactuce et seminis portulace amborum ana
3
.ʒ.IIII. bibatur cum aqua lentium. ¶ Et iterum seminis ru-
4
the et castorei et seminis iusquiami albi omnium partes equa〈-〉
5
les: cuius dosis sit .ʒ.I. cum vino commixto. ¶ Et
6
iterum seminis ruthe anisi amborum ana .ʒ.I. castorei iusquia-
7
mi albi amborum ana .ʒ.II. rosarum rubearum et balaustiarum am-
8
borum ana .ʒ.III. terantur et cribellentur et sit dosis .ʒ.II.
9
cum aqua frigida: aut vino permixto. ¶ Et iterum ra-
10
dicis lilij pondus .ʒ.II. seminis ruthe .ʒ.III. balaustiarum
11
.ʒ.V. sumatur de eo pondus .ʒ.II. cum oxymelle. et iterum
12
seminis lactuce .ʒ.III.ß. seminis ruthe .ʒ.II. balaustiarum pon-
13
dus .ʒ.II. seminis agnicasti .ʒ.I. et est dosis vna. ¶ Et
14
iterum: compositum calidum radicis canne sicce et ozimi
15
montani et myrrhe omnium ana .ʒ.II. euforbij .ʒ.ß. seminis
16
ruthe et balaustie et agnicasti et sansuci et aggre〈-〉
17
gentur omnia: et sit dosis eius pondus .ʒ.I. ¶ Et ite-
18
rum: radicis plante nominate testiculis canis et seminis
19
canabis campestris amborum ana aureos .VIII. seminis agni-
20
casti torrefacti aureos .II. seminis caulis aque aureum .I. et sit
21
dosis quod bibitur de toto aureus .I. cum vino nigro
22
stiptico quod iam permiscuit aqua.
23
¶ De multitudine exuberationis spermatis et hu-
24
moris qui est ante vrinam et qui egreditur post. Capitulum .XXX.
25
CAusa in hoc aut est in spermate: aut
26
in vasis spermatis: aut in renibus: aut
27
in lacertis conseruantibus ipsum aut
28
in principijs. ¶ Et causa queest[*]queest corrupt for que est in
29
spermate: aut est multitudo eius propter pau-
30
citatem coitus et multitudinem acceptionis ge〈-〉
31
nerantium sperma: quoniam multiplicatur: et grauantur
32
eo vasa spermatis: indigent motu expellente
33
ipsum ex vasis cum applicatione sua super ipsum et perdu-
34
cit illud ad apertionem meatus qui est expellens
35
superfluitatem. ¶ Aut propter suam tenuitatem: quare resu〈-〉
36
dat sicut resudat omne tenue: aut propter suam acuita〈-〉
37
tem et mordicationem quare mordicat et est ne-
38
cessarium nature expellere ipsum. ¶ Et causa que est in
39
vasis spermatis: aut est debilitas retentiue propter
40
malitiam complexionis: aut propter vehementiam virtutis
41
expulsiue: aut propter egritudinem officialem ex spas-
42
mo: aut tetano que necessario facit motus extraneos:
43
quare mouetur expulsiua propter illud et expellit sper〈-〉
44
ma sicut ipsa expellit nociuum aliquod quemadmo-
45
dum accidit vomitus cum aliquid nocet stomaco et apud
46
alterationem cibi. ¶ Et ad vltimum spasmus ipse
47
est pressor et expressor et eijciens. ¶ Et scias quod
48
spasmus membrum spermatis est solutiuus. et spas-
49
mus lacerti ani est retentiuus: quoniam lacertus ani
50
est creatus ad retinendum et ille ad exprimendum.
51
¶ Aut est mollificatio in eis: quare non retine〈-〉
52
tur propter dilatationem accidentem in meatibus. ¶ Causa
53
vero in lacerto confortatiuo est spasmus iterum et
54
mollificatio. ¶ Sed causa in renibus est quoniam quandoque
55
accidit adipi eorum liquefactio ex vehementia desi-
56
derij coitus aut multitudine coitus quare egre〈-〉
57
ditur ex coeuntibus post vrinam etiam ex ea res plu〈-〉
58
rima pendens in panno: et est mala destruens
1
virtutem et corpus. ¶ Causa autem in principijs est si-
2
cut si multiplicetur cogitatio in coitu et auditus
3
suorum verborum: aut accidat ei qui desiderat in natura
4
coitum similem illi: quare mouentur ad operationem suam ali〈-〉
5
quo modo motu debili et emittit humorem ante vri-
6
nam: aut forti et descendit sperma. ¶ Et accidit
7
quandoque mulieribus emissio humoris plurimi an〈-〉
8
te vrinam propter mollificationem oris matri-
9
cis et debilitatem vasorum spermatis earum etiam
10
propter has causas predictas.
11
¶ De signis. Capitulum .XXXI.
12
ILlam in qua est causa spermatis multi〈-〉
13
tudo non sequuntur debilitas et diminu〈-〉
14
tio cum multitudine coitus: nisi sit
15
corpus debile et vasa spermatis for-
16
tia: tunc enim significat illud multitudo eius quod egreditur
17
et eius qualitas cum debilitate adueniente cor〈-〉
18
pori ex eo. ¶ Et illam que est propter tenuitatem eius si〈-〉
19
gnificat tenuitas spermatis cum presentia. ¶ Et
20
illa que est propter acuitatem et mordicationem eius
21
sentitur ipsa egressione. ¶ Et quandoque est cum ea ar〈-〉
22
dor vrine et est color eius ad citrinitatem decli-
23
uis: et significant ipsam cause preterite ex cibis et moti-
24
bus. ¶ Et illius que causa debilitatis in instrumentis et
25
in virtute sua retentiua signum est quod descendit si-
26
ne erectione: et similiter si est illic mollificatio. ¶ Et
27
cum illa que est ex spasmo est erectio: et simili-
28
ter est illa que est ex vehementia virtutis expulsiue.
29
¶ Amplius mollificationi et spasmo ad sunt[*]ad sunt corrupt for adsunt signa.
30
¶ De cura. Capitulum .XXXII.
31
MInoretur cibus et fiat euacuatio et admini〈-〉
32
strentur ea que diximus de illis que
33
exiccant sperma et minorant ipsum: et
34
que diximus de illis que temperant adu〈-〉
35
stionem. ¶ Et iam diximus curam spasmi et mol〈-〉
36
lificationis et tu sciuisti eam. ¶ Equatio autem te-
37
nuitatis est cum eis in quibus est stipticitas et ca〈-〉
38
lefactio permixtis cum exiccatiuis et iam sciuisti
39
ea: et cibis ingrossatiuis sicut sunt pultes et tri-
40
ticum decoctum vt puls. ¶ Confortatio autem reten〈-〉
41
tiue sit cum facientibus stipticitatem que tu iam
42
sciuisti potando et liniendo. ¶ Uirtutis vero ex〈-〉
43
pulsiue sedatio fit cum infrigidantibus et stupefa-
44
cientibus parumper. ¶ Et menta quidem est phar-
45
macum nobile in ingrossando sperma et confortan〈-〉
46
do vasa eius ad retinendum ipsum. ¶ Et in libris
47
quorundam sunt composita retinentia exuberationem:
48
sed timeo ex plurimis eorum quod addant in spermate.
49
¶ De multitudine pollutionis. Capitulum .XXXIII.
50
CAuse eius sunt cause exuberationis et mo〈-〉
51
tus spermatis et quandoque non mouetur ni〈-〉
52
si apud somnum et proprie cum dormit
53
aliquis supra ceruicem et secundum modum quem
54
iam peregimus de causa eius. ¶ Et eius cura est
55
illa cura: et stricture lamine plumbi super dor-
56
sum est impressio magna: verum quandoque nocet renibus:
57
quare oportet vt attendatur hoc in eo iterum: et similiter in lecto
58
infrigidantia at dormire super folia salicis et similia.
1
¶ De paucitate spermatis et exitu eius fi-
2
loso. Capitulum .XXXIIII.
3
FIt propter causas que contrarie sunt causis exube-
4
rationis: et multiplicatur in laborantibus
5
et excitantibus. ¶ Et curatio eius est
6
curatio paucitatis coitus: et cura exi〈-〉
7
tus filosi est illud quod humectat.
8
¶ De regimine eius quem ledit coitus. Capitulum .XXXV.
9
OPortet vt huiusmodi homo perueniat ad con〈-〉
10
fortandum stomacum suum: et ad hoc vt eius
11
digestio bona fiat cum eis que bibun-
12
tur. et epithimatibus et emplastris predi-
13
ctis in capitulo stomaci vt contingat per id succursus debili〈-〉
14
tatis accidentis per id quod euenit ex coitu propter necessi〈-〉
15
tatem. et cum medicinis que sunt ad cor vtiles. ¶ Et
16
administrentur super membra coitus eius viri medi〈-〉
17
cine infrigidantes minorantes sperma et de illis quas
18
dicemus. et bibant infrigidantia contraria spermati. ¶ Et
19
administrentur in stratibus et in vnctionibus ea
20
que faciunt habentibus priapismum. et dimittant omnia
21
que generant sperma. et assiduent exercitium superiorum
22
partium corporum suorum sicut est percussio altatab et sau〈-〉
23
liguet et eleuatio lapidis. ¶ Et oportet vt gradatim
24
perueniant in minoratione coitus. et quando coeunt in
25
principio noctis dimittant ipsum vno die aut duo〈-〉
26
bus diebus vsque ad horam somni noctis ante ipsum
27
aut post ipsum: et rectificent cibum in eo quod est inter
28
illud et dormiant post coitum: deinde gradatim
29
perueniant ad dimittendum numerum dierum quorum
30
plurimum sit per occupationem in ludicris. ¶ Et de ci〈-〉
31
bis eorum qui suceurrunt[*]suceurrunt corrupt for succurrunt ipsorum debilitatibus est
32
panis bonus mundus infusus in vino bono.
33
¶ De regimine eius qui plurimo vtitur coitu et nocetur eo
34
et debilitat ipsum: aut leditur visus et sensus eius et ca〈-〉
35
put: aut neruus accidit ei tremor. Capitulum .XXXVI.
36
OPortet vt administrentur calefactio
37
et humectatio cum cibis bonis quo-
38
rum paucum nutrit plurimum: et cum balnea〈-〉
39
tionibus. et aromaticis et regimine: et fa〈-〉
40
cere vt ipsi dormiant et quiescant. et letari in lu〈-〉
41
dis qui letificant. ¶ Et lac quidem ouinum et vaccinum
42
est vehementis iuuamenti ad confortandum cum
43
sumitur de eo in ieiunio: et cum quantitate qua di〈-〉
44
geratur et dormiat super ipsum. ¶ Et oportet vt admini-
45
stretur exercitium preparationis. ¶ Et quando administra〈-〉
46
tur mitridatum et diamuschum cum superfluitate in
47
humectatione viuificat. ¶ Quod si appareat debi〈-〉
48
litas visus tunc causa eius est cerebrum: quare oportet vt
49
assiduet inunctionem capitis sui cum eis que sunt
50
sicut oleum violaceum et fiat caputpurgium cum eo: aut distil〈-〉
51
letur in aurem et vtatur introitu aque dulcis et ape〈-〉
52
riat visum suum in ea. ¶ Si autem accidat tremor
53
ex ea tunc si materia fuerit plurima humida soluatur
54
cum eis que sunt sicut pulpa colloquintide: aut cu-
55
cumere asinino et centaurea: et post illud curetur
56
virga cum vnguentibus fortibus in quibus sint mu〈-〉
57
schum et ambra et been cum oleo de costo. et nardi〈-〉
58
no et de lilio et oleo de ciperis et almahaleb et
1
oleo de sauina et omni oleo calido in quo est
2
stipticitas. ¶ Et si non fuerit materia curetur cum vn-
3
guentis tremoris. ¶ Et quando accidit ei post ipsum
4
tremor sumat in potu opoponacum in aqua san〈-〉
5
suci et cassiefistule secundum quantitatem quam tolerat. et
6
aque sansuci sit quantitas vncie .I.
7
¶ De multitudine erectionis absque deside-
8
rio et de priapismo. Capitulum .XXXVII.
9
CAusa propinqua multitudinis tensio〈-〉
10
nis virge vt chorda est multitudo
11
ventositatis grosse in partibus membro〈-〉
12
rum coitus. ¶ Aut enim est multitudo hu〈-〉
13
ius cause ventose in ipso neruo concauo: aut est su〈-〉
14
perueniens eis ex arterijs aut vasis spermatis: aut
15
sunt due res simul. ¶ Et materia quidem huius vento〈-〉
16
sitatis est humiditas plurima. et efficiens ipsam
17
est caliditas pauca. et hec materia: aut est resudans fi〈-〉
18
xa in vasis spermatis et in eo vbi generatur: aut non
19
resudans. ¶ Qualitercunque igitur sit si protenditur
20
hec ventositas et virtus eius: tunc aut est propter fri〈-〉
21
gus eius: aut propter ipsius grossitudinem. ¶ Et quandoque
22
adiuuat materialem causam et efficientem et causas instrumentales.
23
verbi gratia vt sit in cute virge et que sequuntur ipsam
24
spissitudo prohibens resolutionem: aut est dilatatio
25
orificiorum venarum venientium ad eam sicut accidit ei
26
cuius coitus plurimus fit vehemens et ei qui dimit〈-〉
27
tit coitum ad tempus quare mouetur in ea sperma et ven-
28
tositas cum fortitudine: et quandoque peruenit ad pria〈-〉
29
pismum. ¶ Et quandoque adiuuant omnia illa cause prece〈-〉
30
dentes: aut ex cibis calidis acutis aut inflatiuis
31
sicut sunt cicer et vua et vitellus oui et illa que ag-
32
gregant vtranque rem sicut eruca. ¶ Et illud cui
33
inest proprietas generandi sperma sicut vinum nouum.
34
¶ Aut ex dispositionibus et figuris sicut est multi〈-〉
35
tudo dormitionis super collum: quare liquifaciendo[*]liquifaciendo corrupt for liquefaciendo con〈-〉
36
uertitur sperma in ventositate. ¶ Aut strictura an-
37
charum cum cingulis de corigijs: aut institis: qua〈-〉
38
re dilatantur orificia venarum. ¶ Priapismus ve〈-〉
39
ro est si confortetur aliqua harum causarum et fortis fiat ere〈-〉
40
ctio et remaneat et tendatur virga vt chorda quam-
41
uis non sit desiderium et necessitas et post perfe-
42
ctionem necessitatis: et quandoque incipit magnificari
43
et augmentari aut prolongari propter illud quod effun-
44
ditur ad ipsam de materijs pluribus. ¶ Et plurimum
45
causarum eius est amor et hoc nomen permutatur ad hanc
46
egritudinem ex forma formationis erecte virge qua
47
ludunt quidam. ¶ Et hoc accidens cum non curatur
48
fortasse peruenit ad tetanum vasorum spermatis: et ac〈-〉
49
cidit apostema calidum cum eo et interficit.
50
¶ De signis. Capitulum .XXXVIII.
51
IUsta super plurima signa que numera-
52
uimus cum tua reuersione ad illud quod
53
accepisti vsque ad hunc finem ex princi〈-〉
54
pijs. ¶ Et scias quod si fuerit ventositas
55
generata in istis in ipsa virga erit illic tremor vir〈-〉
56
ge antecedens plurimum: et si non fuerit ita: tunc causa in
57
ipso est propter virgam ad quam iam peruenit
58
ex arterijs sanguis vasorum spermatis.
1
¶ De cura. Capitulum .XXXIX.
2
CUratio tensionis vt chorde assidua
3
est administratio eorum que dicemus
4
de prohibentibus inflationem ex ebibi-
5
tis et epithimatibus. ¶ Canon vero
6
curationis priapismis[*]priapismis corrupt for priapismi est euacuatio cum vomitu et floboto-
7
mia absque ventris solutione omnino propterea quod timetur
8
quod ventris solutio descendere faciat materias desuper.
9
¶ Et propter illud oportet vt sit exercitium membrorum supe-
10
riorum ludendo cum talub et similibus. ¶ Et dimit〈-〉
11
tatur coitus nisi propter necessitatem eius ne eueniat
12
nocumentum aliquod ex nocumentis dimissionis
13
ipsius: deinde infrigidatio in aqua et in stratibus ro-
14
saceis et de salicibus et cum epithimatibus et ce〈-〉
15
ratarijs fortis infrigidationis predictis. ¶ Et admini〈-〉
16
stretur lamina plumbi super pectinem et ebibita infrigidan〈-〉
17
tia et nenufar et camphora: et lactuca excusatio
18
plurima est. ¶ Et in eo quod est inter illa et post
19
minorationem materiei ventositatis oportet vt admini-
20
stretur quod subtiliet sine calefactione vehementi sicut
21
sunt embroce camomelline et de agnocasto.
22
¶ Et administrentur tunc ea que sunt sicut vinum
23
et semen agnicasti et similia. postquam diuiditur materia et bibat
24
tunc vinum album tenue. ¶ Et oportet vt dimittat coi〈-〉
25
tum omnino et cogitationem in eo et considerationem ad
26
illud quod mouet desiderium nisi ille cui accidit pria〈-〉
27
pismus propter dimissionem coitus omnino secundum quod dixi〈-〉
28
mus: tunc enim cura eius est coitus et nutriatur cum
29
eis que sunt sicut lentes et que currunt cursu earum et
30
non multum vtatur acetosis: ipsa enim quandoque inflant.
31
¶ De alacuoth. Capitulum .XL.
32
ALacuoth est ille qui cum coit eijcit ster〈-〉
33
cus suum cum spermatis fit descensio
34
et non regit anum suum: et super plures eo〈-〉
35
rum dominatur desiderium valde et multi〈-〉
36
plicatur in eis delectatio et mollificantur valde propter re-
37
solutionem spiritum eorum et plurimi ipsorum sunt mollium corporum.
38
¶ De regimine eius. Capitulum .XLI.
39
OPortet vt administrentur vnguenta et em〈-〉
40
plastra stiptica confortantia lacertos vt
41
semen agnicasti et similia. et fiat inunctio cum
42
eis que sunt sicut oleum nardinum proprie et
43
oleum de cupresso et oleum de sauina. ¶ Unguentum
44
bonum. Sumantur oleum de cydonijs et oleum de alcan〈-〉
45
na et terantur karabe et acatia et lilium siccum
46
et fiat ex eis et oleo de cydonijs et alcanna vnguen〈-〉
47
tum et administretur assidue super lacertum ani. ¶ Et
48
fiant ex eis suppositoria retentiua et proprie in tempore
49
coitus sicut si supponatur collyrium ex remisch et
50
gallis et balaustijs et thure. ¶ Et iterum suppo〈-〉
51
natur collyrium ex oleis stipticis. ¶ At vero quod
52
dicitur de bonitate ciborum eorum et regimine cibo-
53
rum ipsorum et subtiliatione eorum est res que
54
non habet in hac intentione nisi intelligatur de cibis
55
stipticis quibus cibantur. ¶ Et similiter in clysteribus pin〈-〉
56
guibus infrigidiantibus que dicuntur non est
57
vtilitas apud me. ¶ Immo oportet vt intendat
58
in eis que diximus: et vt intendatur ad frangen-
1
dum acuitatem stomacorum eorum et confortan〈-〉
2
dum corda et cerebra ipsorum.
3
¶ De aluminati. Capitulum .XLII.
4
ALuminati secundum veritatem est egritudo ac-
5
cidens ei qui consuescit vt super eum iaceant
6
homines et habet desiderium plurimum: et est
7
in ipso sperma plurimum non motum: et cor eius
8
est debile: et eius erectio debilis in radice: aut de-
9
bilitatur nunc et fuit iam assuetus coitu: quare affectat
10
ipsum et non potest super ipsum: aut potest super ipsum potentia
11
meditatiua: quare desiderat vt videat coitum curren-
12
tem inter duos. et propinquior est ille qui est cum eo: tunc
13
enim mouetur desiderium eius: quod si emittat sperma quando
14
cum eo aliquis coit: aut egreditur cum eo membrum suum
15
tunc oportet perficere desiderium suum. ¶ Est enim quedam
16
secta eorum quorum desiderium non erigitur et mouetur nisi
17
quando cum eis coitur: et tunc aduenit eis delectatio
18
emissionis spermatis siue cum operatione illius siue
19
absque effectu. Et secta eorum est quod quando cum eis coitur
20
non emittunt sperma tunc: immo declinant ad hoc vt
21
coeant cum alijs et sunt in veritate prostrate anime et
22
maligne nature et male consuetudinis et complexionis
23
muliebris. ¶ Et quandoque sunt membra eorum magis
24
sustinentia quam membra virorum. ¶ Et scias quod omnia
25
que dominantur preter ista vana sunt. ¶ Et stulti homines
26
sunt qui volunt eos curare. Nam initium egritudi〈-〉
27
nis eorum meditatiuum est non naturale. Si vero con-
28
fert cura eius tunc est illud quod frangit desiderium
29
eorum ex tristitia et fame et vigilijs et carcere et
30
percussione. ¶ Et dixerunt quidam quod causa alumi〈-〉
31
nati est quod neruus sensibilitatis qui venit ad virgam ra〈-〉
32
mificatur in illis in duos ramos quorum subtilis
33
radici virge continuatur et grossus declinat ad ca〈-〉
34
put virge: quare indiget ille qui tenuis est fricatio〈-〉
35
ne vehementi donec sentiat: quare spargitur super
36
ipsum hominem: et tunc aduenit ei explementum libidi〈-〉
37
nis: et hec res est sicut illud quod remotum est.
38
¶ Et prima est super quam est innitendum: et ad-
39
ditum est ex quibusdam quibus est scientie pars
40
et in arte maligna introitus: et verificata sunt ver〈-〉
41
ba omnium illorum super illud quod dixerunt
42
¶ De hermaphrodito. Capitulum .XLIII.
43
ILli qui est hermaphroditus non est mem〈-〉
44
brum viri neque membrum mulieris. ¶ Et
45
de illis est qui habet vtrunque: sed vnum eorum est
46
occultius et debilius et aliud est econtrario
47
et descendit sperma ex vno eorum absque alio. Et de il〈-〉
48
lis est in quo ambo sunt equalia. ¶ Et peruenit
49
ad me quod de illis est qui agit et patiatur sed parum ve-
50
rificatur hoc. Et multotiens curantur per incisionem mem-
51
bri occultioris et regimen vulneris eius.
52
¶ De excusatione medici in illis que docet de〈-〉
53
delectatione et coangustatione receptricis et ca-
54
lefactione eius. Capitulum .XLIIII.
55
NOn est turpe medico cum loquitur de
56
magnificatione virge et coangustatione
57
receptricis et delectatione mulieris.
58
Et illud ideo quoniam sunt ex causis qui-
1
bus peruenitur ad generationem. ¶ Multotiens
2
enim est paruitas virge causa vt non delectetur ea mu〈-〉
3
lier quoniam diuersa est ab ea qua assueta est quare non
4
emittit sperma: et quando non emtttit[*]emtttit corrupt for emittit sperma non fit
5
filius. et quandoque est illud causa vt fugiat a suo pari
6
et querat alium. ¶ Et similiter quando ipsa non est angu-
7
sta non conuenit ei suus par. et ipsa iterum non con〈-〉
8
uenit pari et indiget vnusquisque eorum permuta-
9
tione. Et similiter delectatio vocat ad emissionem
10
spermatis festinam. Mulieres enim secundum pluri〈-〉
11
mum tardant in emittendo sperma et remanent non
12
complentes desiderium suum quare non fit generatio.
13
¶ Et iterum ipse remanent secundum desiderium suum:
14
quare ille que ex ipsis non custodiuntur: mittunt in il-
15
la dispositione super seipsas quem inueniunt: et propter hanc
16
causam redeunt ad fricationem vt perficiant in eo quod
17
est inter eas complementum voluptatis.
18
¶ De delectando viros et mulieres. Capitulum .XLV.
19
DE illis que delectant eos vtrosque si-
20
mul: est saliua eius qui sumit in ore
21
suo altit et saliua cubebe et mel embli〈-〉
22
corum et mel cum quo conficitur scamo-
23
nea et zinziber et piper cum melle. Et si vtatur lini〈-〉
24
mento proprie super medietatem postremam virge
25
non est magnum iuuamentum in vsu illius: facit enim
26
delectationem in capite virge solum.
27
¶ De magnificantibus virgam. Capitulum .XLVI.
28
MAgnificat ipsam fricatio cum adipibus
29
et oleis calidis post pannum asperum et
30
effusionem gummi lactis super ipsam pro-
31
prie lactis ouini: deinde adherentia
32
picis super ipsam vt attrahat sanguinem et retineat visco〈-〉
33
sitate sua et coagulet sua pinguedine: et fiat assi-
34
duatio in istis in duabus extremitatibus diei. Et
35
scietur quidem qualiter fiat picis adherentia in
36
sermone nostro qui est in fen. in qua est decora〈-〉
37
tio cum scietur impinguatio membrorum. Et de il-
38
lis que faciunt illud sunt sanguisuge cum exiccan〈-〉
39
tur et linitur cum eis et lumbrici terrestres et al〈-〉
40
lebleb et est species volubilis qui habet lac et aqua
41
albedarungi. Sumantur sanguisuge et ponantur
42
in luto in quo est aqua earum et dimittantur heb-
43
domada vna: et quod est supra donec exiccentur:
44
et deinde terantur et liniatur cum eis.
45
¶ De constringentibus vuluam. Capitulum .XLVII.
46
SUmantur xiloaloes et ciperi et enula et
47
gariofili et ramich et parum muschi: et te-
48
rantur omnia et inuoluantur in lana infusa in me〈-〉
49
sus[*]mesus corrupt for meisus et supponantur. Et iterum galle imma-
50
ture superiora squinanti cribellentur in cribro
51
subtili et supponantur cum panno infuso in vino
52
vice vna post aliam. Facit enim illud redire virgi〈-〉
53
nitatem constringendo. Et iterum corticis pini contri-
54
torum partes .IIII. aluminis partes .II. ciperi pars
55
.I. decoquantur cum vino odorifero et madefiat
56
in ipso pannus lini et supponantur: et oportet vt con〈-〉
57
seruentur in vase obtuso capite et administretur de
58
eo vua vice post aliam: est enim bonum valde.
1
¶ De calefacientibus receptricem. Capitulum .XLVIII.
2
FErueant muschus et galia et crocus
3
in vino odorifero in quo infundatur
4
pannus lini et imbibatur et admini-
5
stretur est enim redolere faciens: et cor〈-〉
6
dumeni est mirabilis valde in hoc.
7
¶ Tractatus secundus de dispositionibus horum
8
membrorum scilicet de illis que continuantur cum coitu.
9
¶ De apostematibus testiculorum calidis: et
10
que de eis approximantur ano. Capitulum .I.
11
APostema quandoque fit in ipso testi-
12
culo: et quandoque fit in osseo. Et illis
13
quod fit in osseo tactus possibilis
14
est et cognoscitur dispositio duritiei eius
15
et lenitatis eius et color ipsius. Et
16
in illo quod fit in testiculo est il〈-〉
17
lud difficile et sentitur illud ipso existente inter osseum.
18
¶ Et quandoque est cum eo febris est enim membrum nobile con〈-〉
19
tinuatum cum corde. Et multotiens quidem cadit os〈-〉
20
seum: deinde redit et remanent ambo testiculi su〈-〉
21
spensi: deinde nascitur osseum a[*]a corrupt for et incarnatur et creatur ibi
22
cistis dura non sicut erat prius. ¶ Et multotiens
23
corroditur testiculus: quare indiget vt crastatio fiat
24
necessario vt non perambulet corrosio. ¶ Et mul〈-〉
25
totiens deletur apostema testiculi per tussim in〈-〉
26
cidentem: quare permutatur materia ad partem pectoris.
27
¶ De cura. Capitulum .II.
28
OPortet vt fiat flobotomia et soluatur na-
29
tura et proprie cum eis que administrantur
30
desubtus. Nam cum administrentur sup-
31
positoria confert magnifice et attrahitur
32
materia ad anum. ¶ Et quandoque necessarium est vt post
33
flobotomiam vene manus secundo fiat flobothomia
34
de saphena. et oportet vt atendatur latus doloris et
35
fiat flobotomia ex latere eius. ¶ Et si fuerit in
36
vtrisque testiculis simul accipiatur quod necesse est
37
accipere de sanguine ex vtrisque manibus simul. ¶ Et
38
oportet vt alleuietur cibus et dimittat carnem et que
39
fiunt ei similia et regatur regimine subtili. ¶ Et
40
administretur in primis super membrum pannus
41
imbibitus in aceto et aqua rosacea et mucillaginibus
42
et succis frigidis infrigidatis: et cum incipit augmen〈-〉
43
tari administrentur huiusmodi epithimata et empla-
44
stra. ¶ Sumatur aqua solatri et aqua cucurbi-
45
te: et aqua canne humide proprie et aqua endiuie et
46
farina ordei et fabarum et aliquantulum croci et oleum
47
rosaceum. ¶ Et iterum folia alkekengi et farina ordei
48
et lentium. ¶ Et iterum folia canne et farine faba-
49
rum et oleum rosaceum. ¶ Et de eis que nos experti su-
50
mus iterum est vt sumantur alkekengi et fari-
51
na ordei et farina lentium et farina fabarum et vio〈-〉
52
larum tritarum partes equales igniantur et emplastren〈-〉
53
tur cum eis. ¶ Et si venerint caliditas et dolor su-
54
perflui est necessarium vt misceantur cum repercussi-
55
uis sicut sunt folia iusquiami albi. ¶ Et si fue-
56
rit in eo durities aliqua: aut pertransierit termi〈-〉
57
num principij manifeste tunc oportebit vt regatur
58
cum eis in quibus est maturatio. ¶ Et propin-
1
quius maturantium ex gradu principij est farina
2
fabarum et camomilla et altea et mucillago seminis li〈-〉
3
ni. et rob. et iterum farina.[*]farina. corrupt for farina [redundant period] ordei cum aqua et melle.
4
¶ Et iterum folia caulis cum farina ordei et vi-
5
tellis ouorum et oleo rosaceo. ¶ Cum autem indi-
6
get resolutione et stat augmentum de expertis
7
bonis sunt passule enucleate et cyminum que te〈-〉
8
rantur et fiat ex eis emplastrum cum vino: aut fo〈-〉
9
lia caulis et fenugrecum decocta. aut farina fa-
10
barum et passe pingues enucleate et cyminum de〈-〉
11
coquatur totum in vino commixto et leniatur: aut
12
farina ordei cum stercore vaccino infusa in ace〈-〉
13
to cum modico camphore: et aliquantulo aque so〈-〉
14
latri: aut cinis papyri siluestris et altea equaliter con〈-〉
15
ficiantur cum aceto. ¶ Et cinis caulis cum albu〈-〉
16
mine oui aut vitello eius. ¶ Aut radix cucume〈-〉
17
ris agrestis cum vino mellis cum farina radicis lilij
18
trita sicut vnguentum. ¶ Aut passularum munda〈-〉
19
tarum .V. granorum viridium elixatorum .I. et .ß. cy-
20
mini .I. caulis .VII. glutinis pini .III. conficiantur cum
21
melle. ¶ Et iterum ad apostemata cum vlceribus
22
scoria argenti decoquatur cum oleo donec fiat
23
ei spissitudo: deinde ponatur super eam cera et gum〈-〉
24
ma pini et reponatur. ¶ Et iterum alkalimbat et
25
ammoniacum equaliter olei de lilio butyri vaccini
26
quantum sufficit. ¶ Et iterum radix lactuce cum
27
sauic. ¶ Et iterum fenugrecum et semen lini cum aqua
28
cepe. ¶ Et iterum fex vini antiqui cum sauic.
29
¶ Et iterum ea que diximus in capitulo frigidorum. Et
30
iterum forte ad apostema quod indiget maturatione et ad
31
frigidum et ventositatem in testiculo. Sumatur ciceris
32
nigri et staphisagria[*]staphisagria corrupt for staphisagrie amborum ana pars .I. scorpio-
33
nis adusti pars .I. emplastretur cum ea: et parum infusio-
34
nis olei sambacini in virga est iuuatiuum ad illud:
35
et ad frigidum proprie: et suspensio rubee tincture su-
36
per ipsum. ¶ Et quando apostema est dubellati tunc de il-
37
lo quod bonum est: est vt fiat apertio apud osseum et
38
non conceditur vt aperiatur illud quod sequitur anum: quare quandoque
39
fit fistula mala: immo oportet vt assiduetur positio fari-
40
ne rizi confecte cum aqua super ipsum vt prohibeat apertio-
41
nem eius. ¶ Et in fine eius inijciatur in virga muschus
42
cum oleo sambacino et est vltimum aut oleum sam〈-〉
43
bacinum aliquotiens: est enim cura sufficiens.
44
¶ De cura apostematis frigidi in testiculis. Capitulum .III.
45
MUltotiens accidunt in eis ista apostemata in
46
dispositione cacesie et ydropisis quorum cu-
47
rationes sunt maturatiua predicta in
48
apostemate calido de quibus sunt farina fa-
49
barum et farina fenugreci cum triplicato. ¶ Et iterum
50
caulium ..I. ficus .V. numero decoquantur in aqua
51
donec dissoluantur et fiat cum eis emplastrum. ¶ Et for-
52
tius illo est vt sumantur farina ciceris et farina fa〈-〉
53
barum et cyminum et adeps renum et camomilla et
54
mellilotum et cera et fiat ex eis vnguentum. ¶ Et
55
iterum bdellium dissoluatur in rob et administretur et
56
distilletur sambacinum in virgam aliquotiens: quoniam est
57
mirabilis. ¶ Et sumantur mastix et anzarur[*]anzarur cf. Venice 1564: anzarut et in〈-〉
58
fundantur in vino et oleo sambacino et liniantur super
1
ouum. ¶Et oleum de kerua efficax est in apo〈-〉
2
stematibus testiculorum aut distillentur in virgam
3
muscus cum oleo sambacino quoniam est vltimum.
4
¶ De cura apostematis duri in testiculis. Capitulum .IIII.
5
SUmantur ficuum et adipis anatis am-
6
borum ana pars .I. foliorum oliue et foliorum cu-
7
pressi et ammoniaci omnium ana pars .ß. ag〈-〉
8
gregentur cum vino et butyro vaccino.
9
¶ Et iterum folia caulis cum farina ordei et vitel-
10
lis ouorum et oleo. Et iterum colcotar et ysopi humi〈-〉
11
de et cere et olei rosacei et medulle cruris cerui et fo〈-〉
12
liorum rubi omnium partes equales: fiat ex eis linimen-
13
tum. ¶ Et iterum: sumantur bdellium et ammonia〈-〉
14
cum et dissoluantur in triplicato et aggregentur cum
15
pauca farina fabarum et oleo. ¶ Et iterum cura〈-〉
16
tio bona experta ad illud: sumatur furfur et indesi〈-〉
17
nenter teratur et cribelletur in cribro tenui: donec
18
cribellatum sit et resoluatur ammoniacum cum oxymel-
19
le et conficiatur cum eo et inuiscetur loco dum temperatum
20
tenet calorem et reiteretur super ipsum assidue: est enim
21
conferens omni duritiei. ¶ Et iterum aliud confe〈-〉
22
rens duritiei: sumantur camomilla et fenugrecum
23
et assa et fabe et butyrum et congelatum vue et da-
24
ctili discocti et fiat cum eis emplastrum. ¶ Et
25
iterum: cineris ossium dactilorum adustorum
26
partes .II. altee pars .I. terantur et permisceantur
27
cum aceto et fiat cum eis emplastrum.
28
¶ De acrai et arsacon. Capitulum .V.
29
HEc est egritudo frigida et est in mulieribus
30
plus et est titillatio virge in viris et in
31
ore matricis mulierum et tensio acci〈-〉
32
dens in vasis spermatis et mollificatis
33
et mollificatio[*]et mollificatiset mollificatio corrupt for et mollification [cf. Venice 1564] et tetanus et spasmus ipsorum et
34
tunc inflatur venter egri cum sudore frigido.
35
¶ De cura. Capitulum .VI.
36
QUando hec egritudo apparet oportet vt
37
fiat flobotomia et ventosatio et mittantur san〈-〉
38
guisuge: deinde fiat ventris solutio non
39
semel subito: quare descendat aliquid ad membra
40
infirma: sed paulatim cum facilitate. ¶ Et illud fi〈-〉
41
at cum eis que sunt sicut aqua volubilis cum cassiafistu-
42
la: et aqua sicle: et aqua solatri cum cassiafistula et cum
43
iuribus olerum frigidorum lenientium naturam. ¶ Et
44
sunt sicut illud quod fit de spinachijs et de atripli〈-〉
45
cibus et que sunt similia. ¶ Et fiat clisterizatio ex
46
seuesten et prunis: et altea sicla et siracost: et attri-
47
plicibus et que sunt illis similia. et perueniatur ad vltimum in
48
epithimatibus frigidis valde et infrigidantibus super
49
membra coitus: et super dorsum sicut illud quod fit de
50
iusquiamo nigro et chimolea et omnibus que sciuisti in
51
priapismo calido in apostematibus testiculorum calidis.
52
¶ Et radix quidem nenufaris et radix lilij sunt
53
conuenientes ad hanc egritudinem.
54
¶ De dolororibus[*]dolororibus corrupt for doloribus testiculorum et virge. Capitulum .VII.
55
FIt ex malitia complexionis diuerse frigi〈-〉
56
de et calide: et ex ventositate: et ex apostemate: et
57
ex percussione: et ex casu super ventrem.
58
¶ De signis. Capitulum .VIII.
1
CUm est ex malitia complexionis non est illic
2
tensio vehemens et cognitio complexionis
3
est cum sensu et est calidus inflammatus
4
et frigidus stupefactus et non est plurimus.
5
¶ Et cum ventoso est tensio et permutatio sine gra〈-〉
6
uedine. et cum illis reliquis sunt cause eorum et
7
signa ipsorum. ¶ De cura. Capitulum .IX.
8
MAgnifice sunt ex eis que dicta sunt in
9
calefactione testiculorum et infrigidatione
10
eorum et curatione apostematum eorum et resolu-
11
tione ventositatis ipsorum. ¶ Et quando fri-
12
gus est vehemens: tunc cura eius est oleum de kerua
13
in quo dissolutum sit euforbium et si vehementior fit
14
inflammatio et adustio: tunc cura eius est cum succis
15
infrigidantibus in quibus positum sit aliquid thuris et opij.
16
¶ In facto autem a percussione aut casu oportet vt fiat
17
flobotomia et assumatur membrum cum infrigidantibus repercus〈-〉
18
siuis absque stipticitate vehementi: quare dolorem fa-
19
ciant: immo fit cum eis virtus lenitiua sicut sunt oliue et
20
nenufar et cucurbita et similia: deinde post illud administren〈-〉
21
tur mucilago altee et camomilla et similia. Et iterum
22
gummi pini et myrrha cum aqua frigida et semen lini confectum
23
cum aqua frigida. et butyrum et gluten alimbat equaliter.
24
¶ De magnitudine testiculorum. Capitulum .X.
25
ACcidit testiculis vt magnificentur non
26
secundum semitam apostemationis. sed secundum semitam
27
impinguationis et teneritudinis sicut ac〈-〉
28
cidit mammillis.
¶ De cura. Capitulum .XI.
29
CUratur cum medicinis infrigidantibus qui-
30
bus curantur mammille verginum stantes vt
31
non cadant sicut est epithima cum iusquia〈-〉
32
mo nigro et iusquiamo albo. ¶ Et omni[*]omni corrupt for omne quod debilitat virtu〈-〉
33
tem nutritiuam et fricatura plumbi confricati ad〈-〉
34
inuicem cum aqua coriandri humidi: et confri〈-〉
35
catio cotis et lapidis molendini. ¶ Et de illis
36
que conferunt ad illud et temperat ipsam est vt
37
assiduetur iniectio sambacini in virgam.
38
¶ De eleuatione testiculi ex parte eius. Capitulum .XII.
39
QUandoque accidit testiculo vt corru-
40
getur et minoretur propter dominium complexio-
41
nis frigide et debilitatem. ¶ Et quandoque
42
occultatur et eleuatur ad mirach ven-
43
tris: ita vt difficultas fiat vrine et dolor fiat cum
44
mingitur et accidit distillatio eius.
45
¶ De cura. Capitulum .XIII.
46
CUretur cum vnctionibus et emplastris ca-
47
lefacientibus confortantibus attra-
48
ctiuis que diximus in capitulo erectionis.
49
Et quando occultatur et fugit: tunc cura est assiduatio
50
balneationum et tinarum continuarum. Et quandoque
51
est necessarium secundum quod scripserunt antiqui vt in-
52
tromittant opium in virgam et suffletur donec cor〈-〉
53
pus eius subtilietur et descendat testiculus.
54
¶ De varicibus ossei et duritiei eius. Capitulum .XIIII.
55
QUandoque apparent super osseum et
56
que sequuntur ipsum varices inuolu〈-〉
57
te plurime in quibus quandoque coar〈-〉
58
tatur ventositas et frequens fit titilla〈-〉
1
tio super eas: et multotiens generatur super eas
2
apostema durum quod est de genere apostema〈-〉
3
tum frigidorum. ¶ Et plurimum quidem accidit in la〈-〉
4
tere sinistro propter debilitatem ipsius: quoniam habet ve-
5
nam additam ad quam effunduntur materie.
6
De cura .Capitulum .XV.
7
CUra eius est cura apostematum duorum[*]duorum corrupt for durorum.
8
¶ De mollificatione ossei. Capitulum .XVI.
9
QUandoque prolongatur osseum et mollifica〈-〉
10
tur prolongando et fit in eo res feda.
11
¶ De cura. Capitulum .XVII.
12
OPortet vt eius embrocatio assiduetur
13
cum infrigidantibus stipticitatem facien〈-〉
14
tibus et emplastretur cum eis et minore〈-〉
15
tur coitus. ¶ Et de medicis sunt quidam qui
16
incidunt partem ossei et superfluitatem ipsius et
17
sumuntur residuum vt equetur eius quantitas.
18
Sed melius est et magis conseruatur vt suatur
19
in primis: deinde abscindatur superfluum.
20
¶ De ramice et ruptura. Capitulum .XVIII.
21
EGo postposui ramici et rupture ca-
22
pitulum in quo inuenientur in fine tra〈-〉
23
ctatuum qui sunt huius libri tertij.
24
¶ De corrugatione testiculorum. Capitulum .XIX.
25
FIt illud causa frigoris vehementis:
26
aut casus virtutis accidentis in signis
27
malis habentibus egritudines acu-
28
tas et ego dicam ea illic.
29
¶ De vlceribus testiculorum et virge in locis
30
ani. Capitulum .XX.
31
CUm vlcera accidunt in istis locis sunt
32
mala ambulatiua: quoniam membra ista sunt
33
secundum formam ad quorum partes festinat pu〈-〉
34
trefactio: quoniam sunt protecta ab aere et decli-
35
uia ad caliditatem et humiditatem et approximant
36
meatibus superfluitatum et assimilantur quodammodo
37
vlceribus viscerum et oris. ¶ Et eorum deterio-
38
ra sunt illa que fiunt in lacerto qui est in radice vir-
39
ge et in ano. ¶ Et illud ideo quoniam indigent exic〈-〉
40
catione forti et sensus eorum cum hoc est vehe-
41
mens. ¶ Et fortasse necessarium est abscindere virgam
42
ipsam cum super ipsam putrefiunt vlcera et perambulant.
43
¶ De cura. Capitulum .XXI.
44
VLcera que sunt super caput virge in-
45
digent eis que sunt vehementioris exic〈-〉
46
cationis quam sint ea quibus indigent fa〈-〉
47
cta super preputium et cutem etiam: quoniam
48
caput virge est vehementioris siccitatis in comple〈-〉
49
xione sua. ¶ Et ista vlcera aut sunt recentia: aut
50
sunt antiqua. et de eis sunt que sunt maligna. Et
51
recentibus quidem non est res melior quam aloes
52
et assumantur aloes plumbum vstum et climia ab〈-〉
53
luta cum vino et tutia. et approximant illi mar-
54
garite: et vene aduste et sunt mirabiles in hoc.
55
et cinis ouorum et tutia puluerizati et epithima〈-〉
56
ti cum aqua frigida. ¶ Si autem sunt humidio〈-〉
57
ra illis et iam faciunt pus indigent eis que sun[*]sun corrupt for sunt
58
fortiora sicut es vstum et cortices arboris pinit[*]pinit corrupt for pini
1
habentis grana parua adusti. ¶ Et si indigent ge〈-〉
2
neratiuis carnis misceatur cum eis thus. ¶ Me〈-〉
3
dicamen expertum ad ea que indigent exicca-
4
tione vehementi cum incarnatione. ℞. tutie et aloes
5
et sarcocolle et thuris et sedenigi et corticis media〈-〉
6
ni algarab adusti et aluminis iameni et atrimen〈-〉
7
ti adusti et gallarum et balaustiarum et acatie om〈-〉
8
nium ana partes equales et floris eris partem .I.〈-〉
9
ß. et capitum granatorum etiam acetosorum partem .I. fiat
10
ex eis vnguentum cum oleo rosaceo. ¶ Descriptio
11
alia: scoria ferri plumbum vstum sanguis draconis charte
12
combuste alumen combustum sumantur et cum oleo
13
rosaceo fiat ex eis emplastrum aut vnguentum aut
14
trocisci. ¶ Et si fuerint antiqua ponantur in eis thus
15
et minutum eius et aloes secundum partes equales. ¶ Quod si
16
illic fuerit corrosio tunc ex eis que conferunt illli
17
est vt sumantur cinis capillorum hominis et aniu-
18
den et lentes montane et fiant ex eis puluis et em〈-〉
19
plastrum. ¶ Et iterum fortius illo: sumantur de
20
vnoquoque duorum arsenicorum .VII. partes et cal-
21
cis non extincte lapides .XX. et acatie .XII. partes
22
conficiantur cum aceto et succo alesfius humidi
23
et fiant trocisci in vmbra et administrentur. ¶ Et
24
fortius illo est illud quod. ℞. vtrunque arsenicum
25
et acatiam et staphisagriam et cinerem: aneti et pi-
26
per de quibus fiant trocisci. ¶ Si autem mali-
27
gna fiant et denigrentur tunc melius est vt peni〈-〉
28
tus abscindatur locus niger et curetur cum vn-
29
guento generatiuo donec generetur.
30
¶ De vlceribus interioribus virge. Capitulum .XXII.
31
CUuratio illius est curatio vlcerum ve-
32
sice. ¶ Et quandoque necessaria sunt ea que sunt
33
sicut medicamen de chartis combu-
34
stis et alumine adusto et climia ablu-
35
ta post combustionem. ¶ Et de corticibus ar-
36
boris pini minoris scedenegi thure de quibus
37
fiant trocicsci et administrentur in iniectorio.
38
¶ De fricatione in virga. Capitulum .XXIII.
39
FIt ex materia calida effusa ad ipsam
40
et sudore acuto resudante ex partibus
41
eius quare facit ipsam fricari.
42
¶ De cura. Capitulum .XXIIII.
43
EXpellatur humor cum flobotomia et so-
44
lutione ventris: deinde sumatur aca〈-〉
45
tie et memithe amborum ana .ʒ.I. salis
46
ammoniaci aloes ana sexta .ʒ.I. croci .XII.ʒ.I. et quan-
47
tum sunt omnia vsnen terantur omnia et cribellentur. et
48
conficiantur cum oleo sambacino. est enim mirabile.
49
¶ Et quandoque sedatur si liniatur desuper in balneo
50
acetum et oleum rosaceum et sint in ipso nitrum et alu〈-〉
51
men. ¶ Et si est frigida ponatur in ipso aliquid de
52
staphisagria. et cum egreditur ex balneo liniatur
53
ex albumine oui cum melle. ¶ Et si non con-
54
fert aliquid et iam facta fuerit flobotomia et eua〈-〉
55
cuatio tunc fiat ventosatio ab interiore parte co-
56
xe et in proximo illius loci: aut mittantur super
57
ipsam sanguisuge.
58
¶ De apostematibus virge calidis. Capitulum .XXV.
1
CUrationes eorum sunt proxime cura-
2
tionibus apostematum testiculorum calidorum:
3
sed sunt magis tolerantia stiptica in
4
principio rei. ¶ Et de descriptioni-
5
bus eorum sibi proprijs est hec. Cortices granatorum
6
et rose sicce et lentes decoquantur in aqua: et cum
7
in decoctione dissoluuntur terantur cum oleo rosaceo et
8
administrentur. ¶ Et iterum chimolea cum aqua solatri
9
et similiter bolum armenum et lentes et folia alkekengi.
10
¶ De apostematibus virge frigidis. Capitulum .XXVI.
11
SErmo de eis est proximus sermoni de
12
apostematibus testiculorum et multiplicantur in
13
dispositione cacesie et hydropisis. ¶ Et
14
de illis que experta sunt ad ea est illud
15
quod. ℞. ossa dactilorum partes .II. altee partem .I. et conterantur
16
cum aceto et emplastretur cum eo. ¶ Et medica〈-〉
17
men assumptum ex sulfure et ammoniaco predi〈-〉
18
ctum in capitulo apostematis in testiculis est medicamen ma-
19
gis conueniens locis illis et in virga quando apo〈-〉
20
stematur apostemate duro.
21
¶ De cura ragadiarum virge. Capitulum .XXVII.
22
CUrentur cura ragadiarum ani. ¶ Et de
23
illis quorum iuuamentum propinquum est:
24
est vt sumantur chimolea et tutia et alcan/
25
na contrita et dragagantum et fiat ex
26
eis et ex cera et vitellus[*]vitellus corrupt for vitellis ouorum vnguentum.
27
¶ De dolore virge. Capitulum .XXVIII.
28
ACcidit dolor virge ex causis diuersis:
29
et multotiens accidit a retentione vri-
30
ne quem clysteria leuia sanant. et vt sit
31
contentus aqua ordei cum iulep: et
32
non approximet seminibus vt non descendant super-
33
fluitates. deinde post clystere fiat vaporatio in
34
circuitu pectinis et virge tante quantitatis vt le〈-〉
35
niatur cutis et fundatur desuper aqua tepida et
36
liniatur cum violis.
37
¶ De verrucis super virgam. Capitulum .XXIX.
38
INcidantur et ponatur desuper me-
39
dicamen retinens sanguinem et cu-
40
rentur cura reliquarum verrucarum.
41
¶ De cura bothor et similium moro et carnis
42
orte et addite super istas partes. Capitulum .XXX.
43
SUmantur baurac adustum et cinis
44
ligni vitis: terantur cum aqua bene:
45
et ponantur super morum et que ei si〈-〉
46
milantur. ¶ Et quando non valent
47
incidatur et puluerizetur desuper attrimentum
48
et arsenicum. ¶ Et si fuerit deterius illo non erit
49
excusatio quin cauterizetur.
50
¶ De corrosione. Capitulum .XXXI.
51
LEnificatur virga cum lenitiuis ex oleis
52
sicut sisamino et oleo narciscino et adi〈-〉
53
pibus subtilibus notis sicut adeps
54
galline et anatis et medulle crurium
55
vaccarum et ceruorum et cera et resina in balneo
56
et sine balneo. ¶ Et clystere fiat ex hoc genere
57
cum iniectionibus et fiant collyria et ponatur
58
desuper aliquid et fiat vt equetur.
1
¶ Fen .XXI. de membris generationibus in mu〈-〉
2
lieribus tres continens tractatus.
3
¶ Tractatus primus de radicibus et principijs
4
et conceptione et partu.
5
¶ De anathomia matricis. Capitulum .I.
6
DIco quod instrumentum generationis mulie-
7
ris est matrix et est in radice crea〈-〉
8
tionis similis instrumento generationis quod
9
est in viris et est virga et que cum
10
ea sunt. Sed vnum eorum est
11
completum procedens ad exterio〈-〉
12
ra: et alterum est diminutum retentum in interioribus
13
et est quasi conuersum instrumentum virorum. Est enim quasi
14
osseum siphac matricis: et quasi virga collum ma〈-〉
15
tricis: et duo oua mulieribus sicut viris. Uerum
16
ipsa in viris sunt magna apparentia exterius elon〈-〉
17
gata ad rotunditatem tendentia. et in mulieribus
18
sunt parua rotunda tendentia ad vehementiam com〈-〉
19
pressionis latitudinalis intrinseca in vulua. posi-
20
ta a duobus lateribus eius. in omni latere pro〈-〉
21
funditatis cuius existit vnum distincta: quorum
22
vnumquodque appropriatum est panniculo que ambo
23
cistis vna non aggregat. ¶ Et panniculus cu-
24
iusque amborum est neruosus. et sicut viri habent vasa
25
spermatis inter ouum et euacuatorium radicis virge.
26
similiter mulieres habent vasa spermatis inter duos te-
27
sticulos et inter id quod expellit ad interiora ma-
28
tricis. Uerum illa que sunt virorum incipiunt ab
29
ouo et eleuantur ad superiora et cadunt in forami〈-〉
30
na ex quibus descendit coopertorium oui custodita et
31
protecta: deinde sperguntur descendendo transuersa ex〈-〉
32
pansa habentia inuolutiones: et completur in
33
eo quod est inter ipsa digestio spermatis donec
34
redeat et expellatur ad meatum qui est in radi-
35
ce virge a duobus lateribus. ¶ Et in proximo
36
eius est illud quod expellit ad ipsum est extremi〈-〉
37
tas colli vesice et est longum in viris: breue in mu〈-〉
38
lieribus ¶ In mulieribus vero extenditur quod de〈-〉
39
est inter duo oua ad ambo ilia sicut duo cornua
40
arcuata incedentia ad duo emulctoria quorum
41
duo extrema continuatur[*]continuatur corrupt for continuantur cum duobus ingui-
42
nibus et tenduntur vt chorda propter coitum
43
equantia collum matricis ad recipiendum ita
44
quod trahunt ipsum ad duo latera: quare dilatatur et aperitur
45
et deglutit sperma. ¶ Et tempora ambo sunt breuiora
46
quam duo iactores sibi similes in viro. ¶ Et diuersifi〈-〉
47
cantur in hoc quod vasa spermatis in mulieribus con〈-〉
48
tinuantur cum duobus ouis et penetrat in duobus ad-
49
ditamentis que sunt vt duo cornua quiddam oriens ex
50
vnoquoque ouo quod expellit sperma ad vas et nominantur
51
duo expulsoria spermatis et non continuantur vasa sper-
52
matis in mulieribus cum duobus ouis nisi quoniam mem-
53
bra spermatis in mulieribus propinqua sunt in leni-
54
tate duobus ouis: et non fuit necessarium indurare ea et
55
indurare panniculos amborum quoniam ipsa sunt in ca〈-〉
56
uea: quare non indigent proiectione longinqua.
57
¶ In viris vero non fuit bona continuatio eorum
58
cum duobus ouis: et non permiscentur eis ambobus.
1
Nam si fuerit illud noceret eis ambobus cum
2
tenderentur vt chorda propter duritiem amborum: immo
3
positum est inter ambo medium quod nominatur endros scilicet
4
expulsorium apud medicos ad interiora eius.
5
¶ Et intra matricem est extremitas rotunda neruo〈-〉
6
sa in cuius medio est quasi semita: et super ipsam
7
sunt additamenta plurima incedentia. ¶ Et ma-
8
trix quidem creata est habens venas plurimas ramifi〈-〉
9
catas ex venis quas diximus vt sit illic sustenta〈-〉
10
tio embryonis. Et sit superfluitatibus menstruis pre〈-〉
11
cipitatio. ¶ Et ligatur matrix cum dorso ligamen〈-〉
12
tis fortibus pluribus et ad partem suminis et vesice
13
et ossi lato et eis que sequuntur ipsam sed sunt lixa.
14
¶ Et de ligamentis eius sunt quidam quibus conti〈-〉
15
nuatur ex neruis et venis predictis in anathomia
16
neruorum et venarum. ¶ Et facta est ex substantia neruo-
17
sa vt extendatur apud collectionem et vt congregetur
18
ad quantitatem paruam apud partum. et non completur eius con〈-〉
19
cauitas nisi cum complemento augmenti: sicut
20
mammillarum quantitas non completur nisi cum comple〈-〉
21
mento quoniam ante illud est vena et non est necessaria. et
22
propter illud matrix in puellis est minor vesicis plu-
23
rimum. ¶ Et habet in omnibus duas concauitates et in
24
alijs concauitates secundum numerum papillarum mammil-
25
larum. Et locus eius est post vesicam et superfluit super
26
eam desuper sicut superfluit vesica super eam de sub-
27
tus. et in anterioribus sunt intestina vt sit ei a duo〈-〉
28
bus lateribus sustentaculum et status lenis et sit in
29
tutela. et non est intentio prima in hoc veniens
30
ad matricem ipsam: immo ad embrionem. ¶ Et ip-
31
sa quidem occupat quod est inter propinquitatem vmbili〈-〉
32
ci vsque ad postremum meatum vulue et est eius col-
33
lum. ¶ Et longitudo eius equalis in mulieribus
34
est inter .VI. digitos vsque ad .XI. digitos et quod est
35
inter illud. ¶ Et quandoque abbreuiatur et prolongatur
36
per vsum coitus et dimissione eius. ¶ Et quandoque
37
assimilatur quantitas eius figure quantitati eius qui
38
consuetus est eius concubitu et appropinquat illi lon〈-〉
39
gitudo matricis ipsius. et quandoque tangit intestina
40
superiora. ¶ Et creata est matrix cum duabus tu〈-〉
41
nicis quarum intrinseca propinquior est ad hoc vt sit
42
ventosa et asperitas eius similiter. ¶ Et orificia harum
43
venarum que figuntur in matrice nominantur foramina
44
matricis et eis continuantur panniculi embryonis: et
45
ex eis currit sanguinis menstruus: et ex eis nutritur em〈-〉
46
brion: et exterior harum duarum propinquior est ad
47
hoc vt sit neruosa: et vnaqueque illarum tunicarum
48
constringitur et dilatatur cum preparatione suarum natura〈-〉
49
rum. ¶ Et tunica quidem extrinseca pura est vna
50
et intrinseca sicut diuisa in duas diuisiones quasi
51
distinctas non sicut consolidatas: ita quod si excoriare〈-〉
52
tur tunica exterior earum duarum excoriaretur quasi
53
a duabus matricibus quibus esset collum vnum
54
non sicut a matrice vna. ¶ Inueniuntur species
55
villorum omnes in tunica intrinseca. ¶ Et ma〈-〉
56
trix preterea ingrossatur et inspissatur quasi ipsa
57
impinguetur: et illud est in hora menstruorum.
58
Deinde cum purgatur extenuatur et exiccatur
1
ipsa iterum attenuatur cum magnitudine embryo〈-〉
2
nis: et eius dilatatio est secundum dilatationem corporis
3
embryonis. ¶ Et cum coitur cum muliere expel〈-〉
4
litur matrix ad os matricis quasi procedens desi-
5
derando attrahere sperma per sui naturam. ¶ Et
6
cum dicitur matrix neruosa non intelligitur per illud
7
quod eius creatio sit ex neruis cerebri: immo quod crea〈-〉
8
tio sit ex substantia simili neruis alba priuata sanguinis visco-
9
sa extensiua. ¶ Et non adueuiunt ei ex cerebro
10
nisi nerui pauci quibus sentit. et si esset vehemen-
11
tius neruosa vehementius communicaret cerebro.
12
¶ Et collum quidem matricis lacertose carnis est
13
quasi ipsum sit cartilaginosum et quasi ruga su-
14
per rugam cui addit pinguedo duritiem et car〈-〉
15
tilaginositatem et impregnationi iterum in ho〈-〉
16
ra impregnationis. ¶ Et in ea est meatus oppo-
17
situs ori matricis extrinseco ex quo deglutit sper〈-〉
18
ma et expellit menstrua et parit fetum. ¶ Et fit
19
in dispositione conceptionis in somno constrictionis quam
20
fortasse non ingreditur extremitas acus: deinde
21
dilatatur precepto dei excelsi et egreditur ex ea fe-
22
tus. ¶ Meatui autem vrine in ea est locus alius et
23
est propinquior ori matricis ab eo quod sequitur su〈-〉
24
premum eius. ¶ Et de mulieribus est cuius
25
matricis collum redit ad sinistrum et de eis est
26
cuius ad dextrum. ¶ Et ante violationem puelle
27
virginis sunt in ore matricis panniculi contexti
28
ex venis et ligamentis subtilibus valde ortis ex
29
omni membro eius quod destruit violator et cur〈-〉
30
rit quod in eis ex sanguine est.
31
¶ De generatione embrionis. Capitulum .II.
32
CUm matrix colligitur super sperma tunc
33
prima dispositionum que aduenit illic est
34
spumositas spermatis. et est ex opera〈-〉
35
tione virtutis formatiue. ¶ Et veri-
36
tas quidem dispositionis ipsius spumositatis est ex hoc
37
quod virtus informatiua mouet illud quod est in sper〈-〉
38
mate ex sputu animali naturali et vitali ad mineram vnius-
39
cuiusque eorum in qua figitur et creatur illud membrum ex
40
eo secundum modum quem exposuimus et declarauimus
41
in libris principiorum. ¶ Et propter illud reperitur exuffla〈-〉
42
tio tota impelli ad medium humiditatis vt pre-
43
paretur locus cordis: deinde fiunt a latere eius
44
dextro et a latere eius supremo due vesice quasi
45
ramificate ab eo tangentes ipsum vsque ad horam:
46
deinde parantur[*]parantur corrupt for separantur ab eo: et discernuntur et fit prima
47
iliud ex quo creatur cor. et a dextra illud ex quo
48
creatur epar et impletur alia sanguine ad albedinem
49
decliui. ¶ Et penetrat ad exteriorem partem hu-
50
miditatis sparse post duas vesicas ventositas
51
inundans eam vt recipiat propter eam restauratio-
52
nem ex matrice et ex spiritu et ex sanguinis et creatur
53
vmbilicus. ¶ Et quod primo creatur tunc est pan〈-〉
54
niculus. ¶ Uerumtamen vesice cordis et epatis et ce-
55
rebri creationem vmbilici precedunt: quamuis
56
complementum horum trium postponatur a
57
complemento substantie vmbilici. et hoc qui-
58
dem iam verificauimus et declarauimus diueri-
1
tatem in eo in libro principiorum scientie naturalis.
2
¶ Et cum sperma figitur et spumat et penetrat
3
spuma ad profundum scilicet vesicam cordis generatur pannicu〈-〉
4
lus ex hoc quod sperma muliebre mouet sperma
5
masculinum et est separatus. deinde non suspenditur
6
a matrice nisi cum foraminibus propter attractionem
7
nutrimenti. ¶ Et embrion quidem non nutritur cum
8
hoc panniculo nisi dum panniculus in ea et nutri〈-〉
9
menti parum est necessarium. Cum autem induratur tunc fit
10
cibatio per illud quod generatur in poris eius ex mea〈-〉
11
tibus manifestis venosis. deinde diuiditur post
12
spacium in panniculos. ¶ Et veritas quidem est quod
13
primum membrum quod creatur est cor: quamuis de Hypocrate
14
dicatur quod dixit quod primum quod generatur est cerebrum et ocu〈-〉
15
li secundum quod testificatur illud dispositio pullorum oui. Cor ve〈-〉
16
ro non est in primis cum creatur in omni re apparens
17
manifestum: vt sequuntur capitula post in quibus di〈-〉
18
xit quod rectius est vt sit primum quod creatur epar: quoniam
19
prima operatio corporis est nutrimentum quasi sit res
20
secundum appetitum eius et desiderium ipsius. ¶ Et ser-
21
mo iste ostenditur esse corruptus ex via experimen〈-〉
22
ti: quoniam studiosi in hac re non testificantur rem esse
23
secundum quod existimauit omnino ex ratiocinatione. ¶ Et
24
est quoniam si res est secundum quod ipse existimat quod creatur in
25
primis illud cuius operatio in primis permittenda est
26
cum ab eo non fiat nutrimentum: tunc sciat quod non
27
nutritur membrum animalis in quo non est sustentatio
28
vite cum calore naturali. Cum ergo ita sit: necesse est
29
vt creetur membrum a quo procedit calor naturalis et spi-
30
ritus vitalis ante creationem nutrimentis ipsum.
31
¶ Et virtus informatiua non indiget in dispositio〈-〉
32
ne formationis nutrimento dum non accidit resolutio
33
sensibilis sensibile faciens nocumentum: quare sit
34
necessarium restauratione eius et sit necessarius spiritus vitalis
35
et calor animalis vt erigatur eo. ¶ Quod si dixerit quod
36
comprehensio informatiue est ex patre: tunc similiter et
37
virtus nutritiua associata virtuti informatiue
38
generate est ex parte patris. Qualiter ergo erit quod illa
39
magis antecedat in modis suis: et hec disposi-
40
tio alia sit inuenta in embrione sanguineo in si〈-〉
41
phac et extensio eius in siphac sit extensio aliqua.
42
¶ Et in hac dispositione illa que de vesicis est san-
43
guinea conuertitur ad sanguineitatem et conuertitur vmbi〈-〉
44
licus ad formam vmbilici sensibiliter: et recipiunt
45
dispositiones conuersionem spermatis ad conceptionem: et
46
quedam earum ad soliditatem: et illic membris princi-
47
palibus iam apparet impressio sensibilis et quanti〈-〉
48
tas sensibilis: et quedam earum conuersionum ad hoc vt
49
compleatur creatio cordis et membrorum primorum et in-
50
cipiunt separari abinuicem: et inter ea sunt meatus
51
supremi: et sunt extremitates iam lineate: sed non
52
separantur integre vasa eius. deinde ad hoc vt fiant
53
extremitates. ¶ Et vnicuique conuersioni aut dua〈-〉
54
bus conuersionibus simul est spacium super quod statur:
55
et non est illud de illis que non diuersificantur in
56
hoc. Nam diuersificatur in masculis et mulieri-
57
bus embrionum. ¶ Et sunt in mulieribus tardio〈-〉
58
res et non significat experimentum et probatio in hoc:
1
quoniam inter ea ambo in veritate non est diuersitas.
2
Unum quodque enim eorum non indicat nisi per illud
3
super quod preterijt res secundum experientiam eius. ¶ Et
4
non est impossibile quod sit illud quod expertum est in fi-
5
ne cadens secundum illud quod ei diuersificatur. In toto
6
enim illo est quod plurimum proculdubio: et plurimum est in eo
7
quod generatur plus. ¶ Et spacium quidem spume est .VI.
8
dierum aut .VII. et in his diebus format informa-
9
tiua in embrione non petendo aliquid ex matri〈-〉
10
ce: et post illud appetit. ¶ Et inceptio linearum
11
et punctorum ex tribus alijs diebus post illud et
12
sunt .IX. dies ex principio. ¶ Et quandoque fit ante-
13
cessio die vno aut postponitur die vno: deinde
14
post .VI. dies alios et sunt .XV. a conceptione et pene〈-〉
15
trat sanguineitas in toto: et fit illud vnde crea-
16
tur. Et quandoque antecedit die vno aut duobus.
17
¶ Et .XII. diebus post illud fit humiditas caro
18
et iam discernuntur frusta carnis et discernuntur
19
membra tria manifeste: et iam separantur alia a con-
20
tactu aliorum et extenditur humiditas nuche: et quandoque
21
postponitur aut antecedit duobus diebus aut tri〈-〉
22
bus. ¶ Deinde post .IX. dies separatur caput ab hu〈-〉
23
meris et extremitates a lateribus et ventre vt di〈-〉
24
scernat sensus in quibusdam eorum et occultetur in qui-
25
busdam eorum ita vt sentiat post illud .IIII. diebus com-
26
pletis .XL. diebus: et postponitur raro vsque ad .XLV.
27
dies: et minus in hoc est vsque ad .XXX. dies. ¶ Et
28
dicitur in doctrinis primis quod quando post .XL. dies scindi〈-〉
29
tur abortum et ponitur in aqua frigida apparet res par〈-〉
30
ua discretarum extremitatum. ¶ Et masculus est
31
velocior in illo toto quam femina. Uidetur enim quod sit mi-
32
nus spacium formationis masculorum .XXX. dies et mi〈-〉
33
nus parturitionis est medietas anni: et quod dicemus
34
in proximo. ¶ Determinatio autem dispositionis ma〈-〉
35
sculi et femine in distinctione spacij est res quam que-
36
dam pars medicorum iudicat audacter et stulte.
37
¶ Primum enim inuenit sperma respirans respi〈-〉
38
rare. et primum quod agit informatiua est quod aggre〈-〉
39
gat calorem innatum: deinde exitus et meatus:
40
deinde post illud incipit nutritiua operari. ¶ Et
41
apud quosdam embrion iam respirat ex ore: de〈-〉
42
inde respirat cum eo maiori respiratione cum
43
completur in matrice: sed non est super illud si-
44
gnificatio. ¶ Et apud quosdam cum superue〈-〉
45
nit formationi embrionis duplum eius in quo
46
formatur mouetur: et cum superuenit motui du〈-〉
47
plum eius in quo mouetur: nascitur ita vt sit spa〈-〉
48
cij quod est a prima inceptione conceptionis vsque
49
ad motum triplum: et lenitas accidit cum mo-
50
tu sensus. ¶ Et dicitur quod tempus equale me-
51
dium ad formationem eius est .XXXV. dierum et
52
mouetur in .LXX. diebus et nascitur in .CC. et .X. die〈-〉
53
bus: et illud est .VII. menses et antecedit diebus
54
aliquot. et quandoque postponitur: quoniam for〈-〉
55
tasse cadit in .XXXV. diebus raritas: et multiplica〈-〉
56
tur in duplicatione. et quandoque est illud quod est
57
plus .XLV. dierum et mouetur in .XC. diebus et na〈-〉
58
scitur in .CCLXX. et illud est .IX. menses. Et quandoque ca〈-〉
1
dit in hoc iterum diuersitas in diebus sicut di-
2
ctum est. ¶ Et natus in .VIII. mensibus quamuis
3
sit iam completus tamen plurimum iudicium eius est vt non
4
viuat secundum quod faciam te scire post. Et ipse quidem
5
non iam integre completur nisi secundum proportionem
6
predictam et nascitur apud complementum suum.
7
Est enim spacium .XI. dierum: deinde .LXXX. dierum
8
deinde .CC. et .XL. dierum et minoratur et additur
9
secundum quod sciuisti. ¶ Et dixerunt: non inuenitur in
10
abortu masculus completus ante .XXX. dies: et fe〈-〉
11
mina que compleatur ante .XL. dies. ¶ Et dixe-
12
runt quod natum in .VII. mense ingreditur virtus
13
preparationis cum hoc quod superueniunt natiuitati eius
14
.VII. menses. et natum in .IX. mensibus. et natum post .X.
15
menses. Et nos afferemus in spacijs impregnationis
16
et partus capitulum in tractatu qui sequitur hunc tractatum.
17
¶ Et scias quod sanguis menstruus in pregnante diuiditur in tres
18
partes scilicet partem que conuertitur in nutrimentum: et partem que eleua〈-〉
19
tur ad mammillas: et partem que est superfluitas
20
stans vsquequo veniat hora et expellatur. ¶ Am〈-〉
21
plius fetus continetur tribus panniculus scilicet secundi-
22
na que est panniculus comprehendens ipsum in
23
quo contexuntur vene extransuerso[*]extransuerso corrupt for ex transuerso cuius pulsa-
24
tiles diuiduntur in duas venas et eius quiete in
25
venam vnam et nominatur biles et est inuolutus et
26
effunditur ad ipsum vrina fetus. et tertio qui dicit
27
abgas et est profundatio sudoris. et non est necessarium
28
vas aliud superfluitati egestionis cum sit illud ex quo
29
nutritur subtile in quo non est durities neque fex.
30
et neque separatur nisi aquositas vrine aut sudor.
31
¶ Et de panniculis qui ei est propinquior est pan-
32
niculus tertius et est subtilior eorum vt aggre-
33
get humiditatem resudantem ex embrione et in re-
34
tentione illius totius humiditatis est iuuamen〈-〉
35
tum vt non permutetur super ipsum et super matri〈-〉
36
cem. et similiter in elongatione eius quod est inter vm-
37
bilicum et matricem. panniculus enim durus ledit
38
eum suo tactu sicut leduntur propter tangentia ea que
39
sunt in cute propinqui temporis de illis que nascuntur
40
super vlcera cum nondum sint firma. ¶ Pan〈-〉
41
niculus autem qui sequitur hunc ad exteriora est in〈-〉
42
uolutus: quoniam est similis inuolutionibus ad quem quidem
43
penetrat ex vmbilico effusorium vrine: et non ex
44
virga: quoniam virge meatus est constrictus: et continet
45
lacertus prepositus qui soluitur cum voluntate et sint
46
vsque ad finem eius anfractus. ¶ Et hora hu-
47
ius vsus est hora partus et conuersionis. Hoc au〈-〉
48
tem est amplum directi introitus. ¶ Et posita
49
fuit vrine profundatio propria: quoniam si obuiaret cor〈-〉
50
pori non toleraret eam corpus propter mordicatio〈-〉
51
nem et acuitatem suam: et illud in ea manifestum
52
est. ¶ Et differentia quidem inter ipsam et hu-
53
miditatem sudoris in odore et rubedine colo-
54
ris manifesta est. ¶ Et obuiaret iterum secundine for〈-〉
55
tasse corrumperet illud super quod sustentaretur. ¶ Et ve〈-〉
56
ne quidem secundine habent duas tunicas subtiles et texun〈-〉
57
tur in eo quod est inter eas vene. et perueniunt vnumquodque
58
genus earum ad duas venas scilicet arteriam et quietam.
1
¶ Uene aut quiete cum ingrediuntur abbreuiant
2
spacium ad epar. quare fiunt vena vna vt sit sa-
3
lubrius: et penetrat ad gibbositatem epatis vt
4
euacuatio non comprimat fel ex concauitate eius.
5
¶ Et in veritate hec vena non oritur nisi ex epa〈-〉
6
te et descendit ad vmbilicum ex secundina et di-
7
spartitur illic: et fiunt due vene et egrediuntur et
8
mouentur ex secundina ad orificia venarum
9
que sunt in matrice. ¶ Et istis quidem venis
10
accidunt duo: quorum vnum est quod ipse sunt
11
apud orificia que ei obuiant tenuiores et sunt
12
quasi sint extremitates ramorum: et iterum ipse
13
non descendunt in primis nisi inde quoniam
14
ipse assumunt sanguinem illinc: quare existimatur quod
15
ille oriantur illinc. ¶ Quod si consideraueris
16
amplitudinem foraminis faciet te existimare quod
17
radix sit ex epate. et si consideraueris conuersio〈-〉
18
nem ad sanguineitatem faciet te existimare quod
19
radix sit secundina. Uerum consideratio prima
20
est consideratio foraminis et meatus. ¶ Con-
21
uersiones vero sunt sicut instrumenta superficie〈-〉
22
rum comprehendentium foramen. ¶ Et simi〈-〉
23
liter arterie aggregantur ad arterias et si acce-
24
peris principium ex secundina inuenis eas pe-
25
netrantes ex vmbilico ad arterias magnas que
26
sunt super dorsum substentante[*]substentante i.e. sustentante super vesicam et
27
ipse sunt membra propinquiora ad que possi-
28
bile est vt ipse ligetur illic cum quibus sunt li-
29
gate panniculis laxis: deinde sunt penetrantes
30
in arteria[*]arteria corrupt for arterias sempiternas que non aperiuntur in
31
animali vsque in finem.[*]finem. corrupt for finem [redundant period] vite. Hec est ergo mani-
32
festatio sermonis medicorum in veritate. ¶ In
33
veritate vero sunt duo rami quorum origo ve-
34
ra est ex arterijs et secundum considerationem predi-
35
ctam. et dicunt medici quod non conuenit eis
36
ambabus vt vnirentur aut extenderentur ad cor:
37
propter logitudinem[*]logitudinem corrupt for longitudinem spacij et inuentionem se-
38
parantium: et propterea quod appropinquat
39
spacium ambarum eis quibus continuantur
40
si indiguerunt inunctione. ¶ Et dicunt quod
41
propterea quod arterie et vene penetrantes ex
42
corde et pulmone in illa hora non conferunt
43
iuuamentum magnum in anhelitu: conuersum
44
est earum iuuamentum ad nutrimentum qua-
45
re factus est vni earum ad aliam meatus qui
46
opilatur apud partum. ¶ Pulmo enim non
47
est nisi rubeus in embrione: quoniam non re-
48
spirat illic: immo nutritur sanguine rubeo sub〈-〉
49
tili: et non albificat ipsum nisi permixtio aerita-
50
tis[*]aerita-tis corrupt for aereitatis. ¶ Et dicunt medici quod panniculus in-
51
uolutus creatur ex spermate mulieris quod est
52
parum et minus spermate viri: quare non fuit
53
possibile vt esset amplius. ¶ Factus est ergo lon〈-〉
54
gus vt continuaretur fetus cum inferiore parte
55
matricis. et coartatus est ab humiditatibus omni-
56
bus: quare non est excusatio quin penetret ad
57
sudorem effusorium amplum. et hoc est ex dictis
58
eorum non in suo loco. ¶ Et cum ad cor fetus antece-
1
dit complexio masculina fluit in omnia membra: et est
2
cum masculinitate sua assimilatur patri suo. ¶ Et
3
quandoque est causa masculinitatis preter complexio-
4
nem patris sui: immo est vacuitas matricis aut ex com〈-〉
5
plexione spermati accidente proprie: quapropter
6
non oportet vt cum ipse assimilatur patri in hoc quod est
7
masculus: quod sit ei similis in reliquis membris: immo
8
quandoque assimilatur matri. ¶ Et assimilatio quidem
9
indiuidualis sequitur figuram: et masculinitatis
10
non sequitur figuram: immo complexionem. ¶ Et
11
quandoque accidit soli cordi quasi complexio partis que
12
spargitur in membra. ¶ Ex parte autem preparatio〈-〉
13
nis figuralis est receptio materiei: in extremita〈-〉
14
tibus decliuis ad figuram matris. ¶ Et quan〈-〉
15
doque est informatiua potens ad hoc vt dominetur
16
spermati et figuret ipsum ex parte lineationis
17
cum figura prima: sed deficit ex parte complexio〈-〉
18
nis vt faciat ipsum simile ei in complexione. ¶ Et
19
dixerunt quidam sapientum et non sunt elongati
20
a iudicio possibilitatis. quod de causis assimilatio〈-〉
21
nis est illud quod exemplificatur cum eo disposi-
22
tio conceptionis in mente mulieris: aut viri ex
23
forma humana exemplificatione firma. ¶ Cau-
24
sa autem in staturis quandoque est diminutio que est
25
in ipsis propter materiam paruam in primis aut pro〈-〉
26
pter paruitatem nutrimenti apud creationem aut propter
27
paruitatem matricis: quare non inuenit fetus dilata〈-〉
28
tionem in ea sicut accidit fructibus qui ponuntur in
29
formis cum sunt adhuc immaturi: quare non fit addi-
30
tio super eos. ¶ Et causa quidem in geminis est mul-
31
titudo spermatis: ita vt non spargatur ad duos ven-
32
tres matricis sparsione replente totum secundum singula〈-〉
33
ritatem: et quandoque accidit propter diuersitatem expulsionis
34
duarum eiectionum quando peruenit illi diuersitati
35
motus matricis in attractione: nam matrici apud
36
attractionem accidunt motus sequentes sicut illi qui
37
deglutit bucellam post bucellam: et sicut respirat
38
piscis emittendo respirationem post respirationem:
39
quoniam expelluntur ex eo ad profundum matricis impul〈-〉
40
siones: et est vnaqueque impulsio cum attractio-
41
ne spermatis deforis et inquisitio matricis ad
42
aggregandum inter duo spermata et illud est res quam
43
sentit ille qui ex coeuntibus sollicitus est. ¶ Et
44
sciunt illud iterum ipsemet. ¶ Et ille impulsio〈-〉
45
nes et attractiones singulares non sunt pure:
46
immo sunt tremule quasi vnaqueque earum sit co-
47
posita[*]co-posita corrupt for composita ex motibus: sed ipse non complentur nisi
48
apud numerum titillationem: immo sentitur post omnem
49
summam titillationem quies quedam. Deinde redit
50
in quiete simili ei que est inter eiectiones cum virga
51
eiecit sperma: et fit omnis vicissitudo secunda debi-
52
lioris virtutis et minoris numerationis titilla-
53
tionum: et fortasse sunt vices vltra tres: aut qua〈-〉
54
tuor. ¶ Et propter illud multiplicatur delectatio
55
ipsarum. ¶ Ipse enim delectantur ex motu sper〈-〉
56
matis quod est in eis: et delectantur ex motu sper-
57
matis viri in ore matricis earum descendendo
58
ad ventrem matricis: immo delectantur propter ipsum
1
motum qui accidit matrici. ¶ Et non verificatur
2
sermo dicentes[*]dicentes corrupt for dicentis quod earum delectatio et complementum
3
non stant nisi secundum descensionem spermatis viri:
4
ac si vir non emitteret sperma non delectarentur
5
ipse sui ipsius spermatis emissione. Et quod si vir
6
emittit sperma et matrici earum non accidant mo〈-〉
7
tus isti: et non quiescant ex eis tunc ipse inueniunt
8
delectationem a delectatione parua cuius simile est
9
etiam viris ante motum spermatis ipsorum simi〈-〉
10
lis fricationi et commotioni que fit in emissione
11
humoris qui non est sperma. ¶ Neque sermo di-
12
centis quod cum sperma viri super matricem funditur
13
extinguit eius caliditatem et sedat ipsius inflatio-
14
nem sicut aqua frigida que effunditur super aquam
15
calidam bullientem. ¶ Hoc enim non fit nisi secundum
16
modum quem diximus cum ipse emittunt sperma
17
et deglutiunt sperma viri cum descendit. In alia
18
enim hora non fit virtus de qua sit curandum. ¶ Et
19
quandoque conuenit proiectio virge eius effusioni clepsy-
20
dre: quare permiscentur ambo et sequuntur illam pro〈-〉
21
iectiones similes illi vice vna post aliam: quare im-
22
pregnatur mulier ex ventribus numero pluribus cum
23
vnaqueque permixtio separata sit per seipsam. Et
24
quandoque sunt permixtiones vtrorunque sperma〈-〉
25
tum simul. Deinde abscinduntur: aut abscinditur
26
vnum antecedens causa ventositatis: aut titillatio-
27
nis: aut alterius rei ex causis separantibus: quare
28
distinguitur vnumquodque secundum singularitatem suam.
29
¶ Et quandoque est illud post texturam pannicu〈-〉
30
li et fit multitudo in re vna: et hoc est ex eis que
31
non complentur neque consequuntur vitam. Et quandoque est
32
ante illud: et que currunt hoc cursu. Simile igi〈-〉
33
tur est quod fit parue vtilitatis: et vtile quidem non
34
est nisi illud quod cadit in radice distinctum. ¶ Et
35
sperma virile est adhuc non exuberans neque implens
36
matricem neque perueniens ad partes quattuor:
37
domec[*]domec corrupt for donec continuetur cum eo sperma mulieris ex
38
duobus additamentis que sunt duo cornua si-
39
milia ossibus dactilorum et cum permiscentur
40
fit ebullitio predicta. Et creatur vesica et panni〈-〉
41
culus primus et suspenditur sperma totum tunc cum
42
duobus additamentis que sunt duo cornua: et inue-
43
nit illic quod alit ipsum dum permanet sperma vsquequo
44
sumat ex sanguine menstruo ex foraminibus cum qui〈-〉
45
bus continuatur panniculus generatiuus. Et secundum
46
Galienum quidem iste panniculus est sicut linimen-
47
tum quod creat sperma mulieris cum ipsum effun〈-〉
48
ditur illuc vbi effunditur ad ipsum sperma viri
49
et si non permiscetur cum eo tunc discernitur apud
50
permixtionem. Et mulier quidem et matrix
51
eius suscipiunt sperma super sperma et delectantur
52
ambe simul. Paruus[*]Paruus corrupt for Partus vero non fit nisi cum fetui
53
non sufficit quod ei emittit secundina ex sanguine
54
et quod peruenit ad ipsum de attractione aeris
55
cum membra eius iam completa sint. Moue-
56
tur ergo tunc apud septimum ad exeundum
57
cum in eo completur virtus. Et cum deficit adue〈-〉
58
nit ei debilitas quedam et non salit ad ipsum
1
cum ea virtus vsque ad nonum. Quod si egrediatur
2
in octauo egreditur: et est debilis et non exprimi〈-〉
3
tur a virtute faciente nasci: immo ex causa alia ex〈-〉
4
primente ledente debili. ¶ Et egressio quidem
5
fetus non completur nisi per scissionem panniculo-
6
rum humidorum et effusionem humiditatum eorum
7
et facientium ipsum lubricari. ¶ Et quandoque con-
8
uertitur super caput suum in partu naturali vt
9
sit facilioris separationis. ¶ Partus vero super
10
pedes vtrosque est propter debilitatem eius qui na〈-〉
11
scitur. Non enim potest conuerti et est timorosum. non
12
enim vtile est secundum plurimum. ¶ Et fetus quidem
13
ante motum suum ad exitum est sustentatus cum fa〈-〉
14
cie sua super pedes suos plantis manuum.[*]manuum. corrupt for manuum [redundant period] super-
15
positis genibus suis et naso ipsius intra ambo
16
genua et oculis super ea ambo et colligit ea ambo
17
ad anteriorem partem sui. et est positum collum eius
18
et facies ipsius ad dorsum matris eius defenden-
19
do cor. ¶ Et hec quidem preparatio conuenien〈-〉
20
tior est ad conuersionem faciendam: licet quidam dixe〈-〉
21
runt quod faciei mulieris preparatio est secundum contrarium
22
huius preparationis. et hoc non est nisi masculi et
23
adiuuant ad conuersionem grauitatis superiorum
24
fetus et magnitudo capitis eius proprie. Et quan-
25
do separatur aperitur matrix apertione tali cuius
26
similem efficere non valet in suo simili. et necessarium
27
est vt separentur quedam iuncture: et sustententur ad〈-〉
28
iutorio dei excelsi post illud: et propter illud redeunt
29
in proximo ad continuationem naturalem. et est ope〈-〉
30
ratio illa de operationibus fortibus naturalibus.
31
¶ Et formatiua quidem appropriata est re conti〈-〉
32
nuata ad creationem vt sit preparatam non ces〈-〉
33
sans comprehendere cum augmento fetus que non
34
comprehenditur: et hoc est de secretis dei. Sit
35
ergo deus exaltatus qui est rex verax laudabi-
36
lis et benedictus et melior omnium factorum. com〈-〉
37
prehensio igitur est quod causa partus fetus natura-
38
lis est quod ipse indiget aere plurimo: et cibo plu-
39
rimo et cum expergiscuntur virtutes anime eius que〈-〉
40
rentes latitudinem spaciositatis et attractionem
41
aeris copiosam et cibum abundantem et fugiens
42
a strictura et a penuria attractionis aeris copio〈-〉
43
si et paucitate cibi. Cum ergo nascitur nondum
44
comprehensi sunt in eo somnus et expergefactio:
45
cum ergo adueniunt ei ridet post .XL. dies.
46
¶ De egritudinibus matricis. Capitulum .III.
47
ACcidunt matrici omnes egritudines
48
complexionales et instrumentales et
49
communes. ¶ Et accidunt ei egritudi-
50
nes impregnationis sicut vt non im-
51
pregnetur: aut vt impregnetur et abortum faciat et
52
vt impregnetur et non faciat abortum: immo fi-
53
at difficilis et separetur et moriatur in ea fetus.
54
¶ Et accidunt ei egritudines menstre[*]menstre corrupt for menstrue ita vt non
55
emittat menstrua: aut emittat menstrua pauca:
56
aut non in hora sua: aut mala: aut vt superffuant[*]superffuant corrupt for superfluant
57
menstrua eius. ¶ Et fiunt ei egritudines pro-
58
prie et egritudines per communitatem: ita vt com-
1
municent ipsi membra alia al.[*]al. corrupt for uel et fiunt ei egritu〈-〉
2
dines proprie et egritudines per proprietatem ita vt
3
non communicent ipsa membris alijs. ¶ Et quandoque
4
fiunt ab ea egritudines membrorum aliorum per
5
communitatem ita vt communicent ei alia membra sicut fit
6
in prefocatione matricis. ¶ Nam cum multipli〈-〉
7
cantur egritudines in matrice debilitatur epar
8
et preparatur ad hoc vt generetur ex eo hydro-
9
pisis. ¶ De significationibus complexionum matricis.
10
¶ De significatione caliditatis. Capitulum .IIII.
11
CAliditatem matricis significat communitas cor〈-〉
12
poris: et paucitas menstruorum. ¶ Et
13
significant ipsam color menstruorum: et pro-
14
prie cum sumitur pannus lineus et supponitur
15
in nocte: deinde exiccatur in vmbra et conside-
16
ratur an sit rubeus an citrinus: et significat caliditatem
17
et coleram: aut sanguinem: aut sit niger et albus
18
et significat contrarium illius. ¶ Uerum niger cum feto-
19
re putrido significat caliditatem quandam: et qui est
20
sine ipsa significat rigiditatem. ¶ Et quandoque significatur calidi-
21
tas ex doloribus in partibus epatis et vulneribus et
22
vlceribus accidentibus in matrice et exiccatio la-
23
biorum mulieris et multitudo pilorum et tinctu〈-〉
24
ra aque secundum plurimum et velocitas pulsus.
25
¶ De significatione frigiditatis. Capitulum .V.
26
REtentio menstruorum: aut paucitas eo〈-〉
27
rum: aut subtilitas eorum et ipsorum albe-
28
do: aut nigredo eorum vehemens et
29
prolongatio mundificationis. ¶ Et an-
30
tecessio ciborum grossorum et frigidorum et ante-
31
cessio coitus plurimi. Et stupor in superioribus ma〈-〉
32
tricis: et paucitas pilorum in pectine: et paruitas
33
tincture aque et corruptio coloris eius.
34
¶ De signis humiditatis. Capitulum .VI.
35
TEnuitas menstrue: et multitudo cur-
36
sus humiditatis et abortus fetus cum
37
magnificatur.
38
¶ De signis siccitatis. Capitulum .VII.
39
EXiccatio et paucitas cursus.
40
¶ De sterilitate et difficultate impre〈-〉
41
gnationis. Capitulum .VIII.
42
CAusa sterilitatis: aut est in spermate
43
viri: aut in spermate mulieris: aut in
44
membris matricis: aut in membris virge
45
et instrumentis spermatis: aut propter causam in principijs
46
sicut tristitia: et timor et tremor et dolores capi-
47
tis et debilitas digestionis et satietas nauseati-
48
ua: aut propter errorem accidentem. ¶ Causa vero
49
que est in spermate est sicut malitia complexionis di〈-〉
50
uersificantis virtuem[*]virtuem corrupt for virtutem generationis calide: aut frigi-
51
de id est frigide ex frigore naturali: aut frigore acci〈-〉
52
dente longe et retentionis sparso: aut humiditas: aut
53
siccitas. ¶ Et causa illius sunt cibi non conue-
54
nientes: et acetosa etiam. Ipsa enim sunt in sum〈-〉
55
ma eorum que infrigidant et exiccant. Et quandoque
56
est causa que est in spermate siccitas complexionis non
57
prohibens generationem: sed facit ipsum difficilem: aut
58
corrumpit illud quod aduenit matrici de alimento
1
infantis. ¶ Et quandoque est causa in spermate vt sit
2
sperma viri diuerse impressionis ei que est in sper〈-〉
3
mate mulieris contrarium receptrici: aut commuitas super
4
vnum duorum ordinum et non accidat inter ea am-
5
bo filius. et si permutet vnusquisque socium suum non
6
est dubium quin sit ambobus filius. ¶ Et quandoque di〈-〉
7
uersificantur duo spermata propter causam malitie com〈-〉
8
plexionis in vnoquoque eorum quod cum alio non
9
equatur: immo addit ei corruptionem. Nam cum per-
10
mutantur inuenit vnumquodque amborum quod equat
11
ipsum cum contrarietate. quare temperetur. ¶ Et de genere
12
quidem spermatis ex quo non fit generatio est sperma
13
satietatem infantis et patientis nauseatiuam et ebrij
14
et senis. et sperma eius qui plurimum vtitur coitu et cuius
15
corpus non est sanum. ¶ Sperma enim currit ex
16
omnibus membris et est ex sano sanum: et est ex infirmo
17
infirmum secundum quod dixit Hypocrates et iste dispositiones omnes
18
inuente sunt in vtrisque spermatibus simul. ¶ Et
19
dixerunt quidam quod de causis corruptionis sper〈-〉
20
matis viri est coire cum illis que nondum sunt ma-
21
gne et hoc currit cursu proprietatum. Causa autem
22
que est in matrice aut est malitia complexionis corrum-
23
pentis sperma cuius plurimum est frigus congelans eam
24
sicut accidit ex potu aque frigide mulieribus per hoc
25
quod infrigidat: et similiter viris. ¶ Et quandoque alterantur
26
partes menstrue ex eis que constringuntur ex poris
27
menstrue: quare non effunduntur menstrua ad fe-
28
tum. et quandoque est cum materia. Et humiditates cor〈-〉
29
rumpunt sperma iterum per commixtionem suam
30
cum eo: aut exiccant: aut resoluunt: aut humectant
31
lubricitates: quare debilitatur retentiua et est plurimum:
32
aut debilitantes virtutem attrahentem sperma:
33
quare non attrahit sperma cum fortitudine: aut con〈-〉
34
strictionem meatuum nutrimenti ex frigore: aut
35
calore: aut siccitate. Et quandoque vincitur ex sicci〈-〉
36
tate ita vt similentur corijs siccis. ¶ Aut corrum-
37
pens nutrimentum infantis. aut prohibens ipsum
38
ab amplificatione propter adunationem oris matri〈-〉
39
cis vehementem propter siccitatem: aut frigus: aut
40
consolidationem vlcerum: aut carnem additam verru〈-〉
41
cosam et erucosam. ¶ Aut sicut siccitas dominans
42
secundine: quare corrumpit meatus nutrimenti.
43
¶ Aut accidit spermati frigido et humido quod
44
aecidit rori in terra rorata. et in complexione ca〈-〉
45
lida et sicca quod accidit in terra quando est madefa〈-〉
46
ctio spersa. ¶ Aut propter abscissionem materiei que est
47
sanguis menstruus cum matrix deficit in attrahendo
48
ipsum et continuatione eius. ¶ Aut est propter decli〈-〉
49
nationem in ea: aut conuersionem: aut vehementiam
50
adunationis oris matricis ante partum propter opi-
51
lationem: aut propter duritiem: aut carnem additam ver〈-〉
52
rucosam et non verrucosam: aut consolidationem
53
vlcerum: et frigus constringens et alia ex causis opi〈-〉
54
lationis et siccitas quare non penetrat ad ipsum sper〈-〉
55
ma. ¶ Aut debilitas adunationis post pregnatio〈-〉
56
nem: quare non retinet ipsum. ¶ Aut multitudo
57
adipis lubrificantis. ¶ Et quandoque fit cum communitate cor〈-〉
58
poris totius. et quandoque est in matrice proprie
1
et zirbo: aut in matrice sola. et quando multipl〈-〉
2
catur[*]multiplcatur corrupt for multiplicatur adeps super zirbum facit constrictionem
3
super sperma et educit ipsum expressione sua. et ope〈-〉
4
ratio eius est huiusmodi. ¶ Aut propter vehementsam[*]vehementsam corrupt for vehementiam
5
extenuationis in corpore toto: aut in matrice:
6
aut nocumentum in matrice ex epate et vlceribus
7
et emorroydibus: et additione carnea prohibente.
8
Et quandoque est in ore eius res dura sicut vir-
9
ga prohibens introitum virge et spermatis: aut vl-
10
cera que consolidata sunt: quare lenitur matrix et
11
constringuntur orificia venarum emittentium sper〈-〉
12
ma: aut asperitas oris matricis. Causa autem fa-
13
cte in membris generationis: aut est debilitas
14
vasorum: aut eruptio accidens complexioni eorum
15
sicut cui abscinduntur vene auris posterius: aut
16
cuius perforatur vesica a lapide quare communi〈-〉
17
cat nocumentum membris generationis. Et quandoque
18
abscinditur aliquid de numero eius et facit incurre〈-〉
19
re debilitatem in membris spermatis et virtutibus eorum
20
generatiuis spermatis et eijcientibus ipsum. Et simi〈-〉
21
liter cuius abscinnduntur[*]abscinnduntur corrupt for abscinduntur testiculi: aut explastran-
22
tur[*]explastran-tur corrupt for emplastrantur cum iusquiamo nigro aut bibit ex camphora
23
plurimum. Causa autem virge facta est sicut si sit bre-
24
uis in creatione sua: aut causa pinguedinis viri:
25
quare assumit caro plurimum eius: aut ex ambo〈-〉
26
bus simul: quare elongantur in matrice et non equa〈-〉
27
tur in ea virga. Et de eis est amplitudo oris ma〈-〉
28
tricis et non equatur in eo virga aut ex eis ambobus
29
simul. ¶ Aut propter tortuositatem eius: aut propter ab-
30
breuiationem corde: quare declinat virga ab oppo-
31
sito: quare non eijcit sperma ad gurrur[*]gurrur corrupt for guttur oris matri-
32
cis. Causam vero in principijs iam numerauimus. ne〈-〉
33
cessarium est enim vt sint membra digestionis et membra
34
spirituum fortia ita vt fiat conceptio. Error autem ac〈-〉
35
cidens est cum spermatis fit emissio ante complemen-
36
tum aut post complementum. Ante complementum
37
vero cum sperma emittit est vt sint mulier et vir di〈-〉
38
uersi in tempore coitus: quare non cesset vnus eorum ante〈-〉
39
cedere cum emissione spermatis. Si ergo fue-
40
rit antecessio viri dimittet eam et non emittet sper-
41
ma. ¶ Et si fuerit antecessio mulieris emittet vir
42
postquam emiserit mulier et expelletur in os matri-
43
cis propter motus attractionis spermatis quod se
44
aperit ei apertione vna post aliam cum attractio〈-〉
45
ne vehementis sensus quod sentitur cum ipsum emittitur.
46
Et non fit illud cum ipsum emittitur nisi aut propter
47
attractionem aque viri cum eo quod currit ex ea ex
48
vasis spermatis eius intrinsecis in matrice effusum
49
ad interiora eius apud quosdam: aut propter attra〈-〉
50
ctionem eius quod tangit ipsum. Si verum est quod dicunt
51
quidam alij scilicet quod sperma eius quamuis generetur intra
52
ipsam tamen effunditur ad exteriora oris matri-
53
cis. Deinde deglutit ipsum os matricis vt sit motus
54
eius ad attrahendum sperma suiipsius deforis:
55
quare recipit ipsum cum mouetur sperma eius: quare at-
56
trahit cum hoc sperma viri. Non enim appropriatur illud
57
emissioni spermatis viri. ¶ Error vero accidens
58
post complementum est sicut motus laboriosus
1
ex saltu aut obuiatione que sit cum casu: et velocitas
2
eleuationis post emissionem spermatis et similia illis
3
post conceptionem quare lubricat: aut fit timor accidens
4
aut aliquid ex reliquis causis abortus quas dicemus in suo
5
capitulo. ¶ Inquit hypocrates. Non est vir omnino frigidior mulie〈-〉
6
re scilicet in complexione menstruorum suorum principalium et com-
7
plexione sua prima et complexione sui spermatis sani ni〈-〉
8
si accidat ex complexione accidente: ¶ Et scias quod mu〈-〉
9
lier que parit et impregnatur minus infirma est quam ste〈-〉
10
rilis: verumtamen est debilioris corporis quam ipsa et
11
velocius fit anus. Sterilis vero est plurium egri-
12
tudinum et tardatur eius senectus et est quasi iu〈-〉
13
uenis in plurimo sue etatis.
14
¶ De signis sterilitatis. Capitulum .IX.
15
IN signis sterilitatis ex quocunque duorum
16
spermatum sic dicuntur res quarum saluatio non
17
verificatur neque in eis aliquid iudicatur: sicut
18
est illud quod dixerunt quod oportet vt experiantur duo sper-
19
mata et proijciantur super aquam et quodcunque illorum natat
20
in aqua tunc ex parte illius est defectus. ¶ Et dierunt[*]dierunt corrupt for dixerunt fun〈-〉
21
dantur due vrine super lactucam: et ex illo est defectus
22
cuius vrina exiccauerit eam. ¶ Et hoc dixerunt
23
vt sumantur .VII. grana triti. et .VII. grana ordei: et .VII. fa〈-〉
24
be: et ponantur in vase testeo et mingat super ea vnus
25
amborum et dimittantur .VII. diebus: tunc si grana na-
26
scuntur non est sterilitas ex parte eius. ¶ Et dixerunt
27
quod est longinquius hoc iterum. ¶ Et melius est illud
28
quod dixerunt in experientia mulieris secundum quod oportet
29
vt suffumigetur matrix mulieris in traiectorio
30
cum suffumigatione aromatica: et tunc si pene-
31
trat odor vsque ad os et nares eius causa non est ex
32
ea: et si non penetrat tunc illic sunt opilatio et hu〈-〉
33
mores mali prohibentes perambulare odorem suffu-
34
migationis et aromaticitatis. ¶ Et dixerunt sup〈-〉
35
ponatur alleum et consideretur an inueniat odorem et sa-
36
porem ipsius desuper. ¶ Et plurima significatio
37
huius est ad sciendum: an sit in ea opilatio an non.
38
Quod si est in ea opilatio tunc est signum sterilitatis:
39
et si non est in ea sterilitas: tunc non est longinquum
40
quin sterilitatis sint cause alie et ad impregnatio-
41
nem prohibentia alia. ¶ Et omnis mulier mundificatur[*]mundificatur corrupt for que mundificatur
42
et remanet os matricis eius humidum est lubri-
43
cans. ¶ Signa autem spermatis ex vasis suis in
44
complexione sua sunt: quoniam cognoscuntur sicut sciui-
45
sti caliditas et frigiditas eius ex ipso ex sensibili〈-〉
46
tate mulieris cum suo tactu: et ex spissitudine et
47
subtilitate eius: et ex dispositione pilorum pectinis et
48
ex colore eius et odore ipsius: et ex velocitate pul〈-〉
49
sus et tarditate ipsius: et ex tinctura vrine et par-
50
uitate tincture ipsius: et ex communitate corporis.
51
¶ Humiditas vero et siccitas cognoscuntur ex
52
paruitate in grossitudine et multitudine cum sub-
53
tilitate. ¶ Et sperma quidem sanum est album vi-
54
scosum splendidum super quod cadunt musce et co-
55
medunt de eo. et odor eius est odor florum palme et
56
sambaci. ¶ Signa vero menstrue et membrorum eius
57
in complexione sua sunt quoniam significatur sicut sciui-
58
sti: aut ex caliditate et frigiditate et tactu et ex co〈-〉
1
lore menstrue id est si est ad citrinitatem decliuis: aut
2
nigredinem: aut turbiditatem: et ex dispositionibus pi-
3
lorum pectinis. ¶ Et significatur humiditas et sic-
4
citas ex multitudine cum subtilitate et paruitate cum
5
grossitie et ex essentia oculorum apostemosorum tene〈-〉
6
brosorum. ¶ Oculus enim significat super matricem apud
7
Hypocratem et ex paruitate cum grossitie. ¶ Et que-
8
cunque mulier mundificatur et non exiccatur os ma-
9
tricis eius: immo est humidum non impregnatur. Pin〈-〉
10
guedo autem et extenuatio et adeps et breuitas vir-
11
ge et tortuositas eius: et breuitas corde et conuer-
12
sio matricis: et dispositio duarum emissionum sper〈-〉
13
matis sunt res que cognoscuntur experimento.
14
¶ Et vulua cum zirbo multe adipis est stricti in〈-〉
15
troitus: longinqua breuium cornuum: eminentium
16
ventrium mouetur apud omnem motum: et leditur quo-
17
libet odore. ¶ Et significat cursum matricis:
18
quoniam sentitur intra vuluam. ¶ Quod si non fue-
19
rit os matricis oppositum tunc est decliue. ¶ Et
20
illa cuius est matrix habens declinationem et con〈-〉
21
uersionem sentit dolorem apud coitum.
22
¶ De regimine et cura. Capitulum .X.
23
REgimen huius capituli diuiditur in duos
24
modos quorum vnus est ad impregnatio-
25
nem et subtiliationem in ea: et secundus est ad
26
curationes causarum prohibentium impregnationem
27
¶ Sterilis autem et vir non generans ex creatione et
28
inconueniens suo socio in complexione indigens per〈-〉
29
mutari: et breuitas instrumenti medicationem non habent:
30
et similiter eius cuius orificia menstrue opilata sunt ex
31
vlceribus que consolitata[*]consolitata corrupt for consolidata sunt: quare lenificata est
32
et eius quam par[*]quam par corrupt for cuius parem [cf. Venice 1564] necesse est permutare curatio non
33
pendet ex medicina. Relique vero ab illis regi-
34
men habent. Primi vero modi distinctio est quod
35
oportet vt eligatur conuenientior horarum coitus: et iam
36
diximus eam. ¶ Et de eis eligatur conuenientior
37
vt sit in fine menstrue: et in hora simili hore in qua oportet
38
vt in ea coitus fiat propter illud quod diximus.
39
¶ Et oportet vt prolongetur dimissio coitus tanta prolon〈-〉
40
gatione ne perueniat vt corrumpat ei[*]ei cf. Venice 1564: ea ambo sperma〈-〉
41
ta frigus. ¶ Si vero accidat illud vtantur coitu secundum
42
modum qui est ad non impregnandum. Deinde di〈-〉
43
mittant ipsum tamdiu quod sciatur quod sperma bonum iam
44
aggregatum sit: et consideretur de eis vt sit illud in pri〈-〉
45
ma hora mundificationis eius: et similiter in omni permu〈-〉
46
tatione alia vice. ¶ Amplius prolongent ludum: et
47
proprie cum mulieribus quarum complexiones non sunt
48
male. Tangat ergo vir eius mammillas cum facilita〈-〉
49
te: et tangat pectinem eius et obuiet ei non permiscen-
50
do se ex permixtione vera. Cumque desiderat et affe-
51
ctat permisceatur ei fricando de ea quod est in-
52
ter anum eius desuper et vuluam. Ille enim locus
53
est delectationis eius. ¶ Consideret ergo in ea
54
horam in qua fortis fit in ipsa adherentia et inci-
55
piunt oculi eius mutari in rubedinem: et eius an-
56
helitus eleuari: et verba eius balbutire: tunc mit〈-〉
57
tat illic sperma oppositum ori matricis dilatando locum
58
eius illic parumper scilicet tanta quantitate ne consequatur ipsum
1
impressio aeris exterioris omnino. Ipse enim in dispositio〈-〉
2
ne corrumpit ipsum et non est conueniens ad generatio〈-〉
3
nem. ¶ Et scias quod quando mittitur sperma in hora sua
4
paruum: immo est in preparatione sua inseparabile opposi〈-〉
5
ti fortasse: tunc perditur sperma: immo oportet vt recipiat os
6
matricis cum eiectione quadam et non stringat in vir〈-〉
7
ga exitum: immo adhereat ei hora cum iam permiscetur
8
post illud permixtione que est vehementioris per-
9
scrutationis donec videat quod nodi oris matricis et an〈-〉
10
helitus eius iam quiescunt ex toto: et post illud pa〈-〉
11
rum ipsa iacente eleuatis coxis et demerso dor-
12
so. ¶ Deinde surgat ab ea et dimittat eam sic
13
horula vna constrictis pedibus et retento anheli〈-〉
14
tu. ¶ Et si dormierit post illud erit melius ad
15
conceptionem. ¶ Et si fiat odoramentum super eam quod
16
naribus attrahitur cum suffumigationibus conuenien-
17
tibus huic rei est illud conuenientius. ¶ Et sup〈-〉
18
positoria et proprie de gummis que non sunt vehe〈-〉
19
mentis caliditatis sicut bdellium et que sunt simi-
20
lia illi supposita ante illud. ¶ Et de illis que sunt
21
mirabilia est vt sit mulier suffumigata sub matri〈-〉
22
ce cum aromaticis calidis et non odoret ea desuper:
23
deinde sumat cannam longam et ponat vnam duarum
24
extremitatum in aquam calidam: et aliam in ore matricis
25
quantitate qua perueniat caliditas eius ad matricem
26
aduentu tolerabili et dormiat super illam preparatio〈-〉
27
nem: aut sedeat vsque ad horam que potest super eam: de〈-〉
28
inde coeat. ¶ Modus vero alius est quoniam si causa
29
est propter calorem humorum calidorum euacua eos et equa
30
complexionem cum cibis et potibus notis. ¶ Et ad-
31
ministra super matricem cerataria equalis caliditatis
32
ex succis et mucillaginibus et oleis frigidis. ¶ Et
33
si fuerit causa frigiditatis et humiditatis curetur cum eis
34
que dicemus post: et est illa que fit secundum plurimum.
35
¶ Et si fuerit causa ipsa remotio oris matricis cu〈-〉
36
retur cura remotionis cum ventosis predictis in capitulo
37
suo. et flobotomia saphene ex parte qua oportet secundum quod dictum est.
38
¶ Et si fuerit causa multitudo adipis: administretur
39
exercitium et subtiliatio cibi: et dimittat balnea-
40
tionem humidam nisi cum aquis thermarum. et vtatur euacuatio〈-〉
41
ne cum flobotomia et clysteribus calidis et exiccatiuis
42
calefacientibus sicut est tyriaca et theodoricon.
43
et oportet vt dimittat vinum subtile album et vtatur forti
44
rubedo[*]rubedo corrupt for rubeo puro pauco. et ex vnctionibus bonis ad
45
eas est mel album et oleum de lilio. ¶ Et si causa fue-
46
rit ventositas prohibens a bonitate firmationis
47
spermatis curetur cum eis que sunt sicut diacimi〈-〉
48
num et bibat anisum et semen apij et precipue semen
49
ruthe in aqua radicis: et pessaria facta ex eis. et
50
ex resoluentibus ventositatem sunt sicut castoreum
51
et semen ruthe et semen agnicasti. ¶ Et si causa fuerit vehe〈-〉
52
mentia siccitatis administrentur super eam clysteria
53
humectantia et suppositoria de adipibus lenibus
54
et dentur in potu lac: et proprie lac caprinum et alesfi〈-〉
55
dabegi humectantia et supponantur adipes lenien〈-〉
56
tes. ¶ Et si fuerit causa strictura oris matricis: oportet
57
vt administretur in ea semper radius de stanno: et in〈-〉
58
grossetur gradatim et inungatur cum vnguentis
1
lenificatiuis: et multum vtatur balneo et confert ei co〈-〉
2
mestio caulium et administrentur apium et ciminum et
3
nisum[*]nisum corrupt for anisum et similia. ¶ Et plurimum quidem causarum prohibentium
4
impregnationem receptibilem curationis est frigus et
5
humiditas. ¶ Et plurimum medicinarum facientium
6
impregnare est ex parte quasi succurrendi ei. Et non
7
est excusatio euacuationum humiditatis cum hieris et
8
suppositorijs et clysterijs. ¶ Et ex eis que bibun〈-〉
9
tur sunt confectiones calide sicut mitridatum et tyria〈-〉
10
ca et theodoricon et medicamen alkekengi.
11
¶ Et de eis que bibuntur habentes proprietates est
12
vt in potu detur mulieri vrina elephantis. est enim
13
mirabilis in impregnatione et fiat illud cum proxi-
14
mus est coitus: et cum coit. ¶ Et iterum bibat
15
seraturam eboris: quoniam est presentis iuuamenti. ¶ Et
16
semen siseleos est bonum et expertum: et de eo quidem datur in
17
potu pecudibus feminis vt multiplicetur generatio.
18
¶ Et de pessarijs est illud quod fit ex oleo balsa-
19
mi et oleo de ben et oleo de lilio et pessaria de
20
napta nigra. ¶ Et iterum adeps anseris in lana
21
et ex gummis aromaticis et musco et spica et cipe〈-〉
22
ris et aneto et origano et venuca et ysopo et bdel〈-〉
23
lio et testiculus vulpis et darsisahan est mirabi-
24
lis. Et nux cupressi et bacce lauri: et galia: et amo〈-〉
25
mum et folium et cordumeni: et ex omni calefactiuo
26
stiptico proprie. ¶ Et suppositio coagulorum
27
et proprie coagulum leporis cum oleo post mun〈-〉
28
dificationem adiuuat ad impregnandum aut
29
cum oleo violaceo. ¶ Et similiter suppositio sterco〈-〉
30
ris eius. ¶ Et suppositio fellis gazel masculi
31
secundum quod dicitur: et proprie si ponatur cum eo ali〈-〉
32
quid de testiculis vulpis: et similiter suppositio
33
fimi eius. et suppositio fellis adib et leporis et leo〈-〉
34
nis pondere tertie .ʒ.I. ¶ Collyrium bonum: spica
35
et crocus et mastix et myrrha et galia et castoreum
36
cum oleo nardino. ¶ Et iterum sumantur myr〈-〉
37
rhe .ʒ.IIII. et ireos et fimi adib amborum ana .ʒ.〈-〉
38
II. preparetur ex eis pessarium simile glandi et
39
supponatur et iteretur in omnibus tribus die-
40
bus. ¶ Et iterum mel colatum serapinum et
41
bdellium et oleum de lilio. ¶ Pessarium bo-
42
bum[*]bo-bum corrupt for bonum. Croci amomi spice melliloti omnium
43
ana .ʒ.III. et media folij et cordumeni amborum
44
ana vncia .I. adipis anseris et vitelli ouorum ambo〈-〉
45
rum ana vncie .II. olei nardini vncia .ß. supponatur
46
post ablutionem in lana celesti tribus diebus
47
renouando omni die. ¶ Et iterum sumantur
48
allea sicca et humida et effundatur super ipsa quan〈-〉
49
tum ipsa sunt de oleo rosaceo aut sisamino: et de-
50
coquantur donec in decoctione dissoluantur et
51
recedat aquositas ex eis et supponatur cum la〈-〉
52
na: est enim mirabile bonum. ¶ Et quandoque
53
indiget ante vsum pessariorum clysteribus cum
54
re aliqua in qua sit virtus pulpe colloquintide: qua〈-〉
55
re educant humiditates: aut supponantur in vulua
56
sua quod est sicut gumma arboris masticis et edu-
57
cet ex ea humiditates. ¶ Et ex suffumigationi〈-〉
58
bus sunt trocisci facti ex myrrha et storace et baccis
1
lauri et fiat ex eis suffumigatio omni die. ¶ Et ite〈-〉
2
rum nux cupressi et arsenicum rubeum conficiantur cum
3
storace liquida et fiat suffumigatio cum eis in tra〈-〉
4
iectorio post mundificationem tribus diebus con〈-〉
5
tinuis. et similiter myrrha et storax liquida et galbanum et
6
bacce lauri: et nigella iterum et bdellium et ysopus.
7
¶ De signis impregnationis et iudicijs eius. Capitulum .XI.
8
SIgnificant ipsam illud quod antecessit
9
de conuenientia duarum emissionum sper〈-〉
10
matis: et dispositio quasi tepor succedens
11
coitui et est caput virge quasi siccum cum
12
emittit sperma: et est cum egreditur ad siccitatem
13
aliquantulum decliue: et succedit ei vehemens adu〈-〉
14
natio oris matricis: ita vt non ingrediatur ipsum
15
stilus. et similiter eius eleuatio ad superiora et anteriora
16
et colligitur absque duritie ex vehementia siccita-
17
tis illius partis: et retinentur menstrua: quare non
18
menstruatur vsque ad tempus: aut menstruatur paulatim.
19
et accidit dolor paruus in eo quod est inter vmbili-
20
cum et receptricem. Et quandoque fit difficultas vrine:
21
et accidit ei vt abhorreatur coitum post illud et odio
22
habeat ipsum. et quando cum ea coitur non emittet sperma.
23
et accidit ei apud coitum dolor sub vmbilico et nau〈-〉
24
sea. ¶ Et pregnans habens masculum vehementius
25
odit coitum quam pregnans habens feminam. ipsa enim quandoque
26
non abhorret coitum. deinde illud quod succedit ei
27
de angustia et pigritia et grauitate corporis: et
28
malitia anime: et parua nausea: et eructuatione acetosa
29
et horripilatione et dolore capitis: et vertigine: et
30
tenebrositate oculorum: et pulsu cordis: deinde
31
commouentur appetitus mali post mensem aut duos
32
menses: et citrinatur albedo oculorum earum. Cumque
33
profundantur oculi eius et mollificantur palpebre eius
34
et acuitur aspectus eius et minorantur eius pupil-
35
le et ingrossatur eius albedo et non citrinatur secundum
36
plurimum. ¶ Et necessaria est alteratio coloris et euentus
37
impressionum egredientium a natura quamuis sit in pre-
38
gnante ex masculo minus et in pregnante ex femina
39
plus. ¶ Et quandoque impregnatio sedat dolores dor〈-〉
40
si et ancharum propterea quod calefacit ea matrix et cum
41
parit redeunt. ¶ Et quandoque alteratur corpus eius
42
ab eo quod fuit quare dilatantur et citrinantur super
43
ipsum vene eius et virides fiunt. ¶ Et in pluribus
44
dispositionibus accidit pregnantibus vt mollificentur earum
45
corpora in principio retentonis menstruorum et
46
augmento eius quod de ipsis retinetur vltra illud
47
quo indiget embrion propter paruitatem embrionis et
48
debilitatem eius a cibatione. deinde cum magni〈-〉
49
ficatur embrion cibatur illa superfluitate: quare fit
50
conuersio et sedantur accidentia retentionis eius. ¶ Et
51
cum impregnatur puella que nondum consecuta est .XV.
52
annos: timetur ei mors propter paruitatem matricis.
53
¶ Et similiter est dispositio illius cui ex magnis adue-
54
nit febris acuta. interficit enim fetum ex hoc quod facit possi〈-〉
55
dere de malitia complexionis cum ipse sit debilis non
56
tolerans illud. ¶ Et ex hoc quod nutrimentum eius
57
corrumpitur ex parte complexionis eius: et ex hoc quod cum
58
mater non nutritur debilitatur nutrimentum fetus:
1
et cum nutritur debilitatur ipsa. ¶ Et similiter cum accidit
2
in matrice eius apostema calidum. Nam si est flegmon
3
tunc quandoque speratur cum eo raro euasio fetus et ma〈-〉
4
tris: sepe vero est malum valde. ¶ Et quandoque co〈-〉
5
gnoscitur dispositio impregnationis per experimenta de
6
quibus est vt in potu dentur de aqua mellis in ho-
7
ra dormiendi due vncie cum tanto pondere aque
8
pluuialis permixta et videat an punctionem sentiat
9
an non. ¶ Et causa quidem in illo est retentio infla-
10
tionis cum communitate intestinorum licet medici mirentur
11
de hoc. et est expertum certum nisi in consuetis potare
12
illud. ¶ Et iterum laboret in ieiunio in die et in
13
sero inuoluatur pannus: et suffumigetur a librello
14
et traiectorio cum suffumigio. Si ergo egredi〈-〉
15
tur fumus et odor ex ore et naso: tunc ipsa non
16
est pregnans. ¶ Et similiter experitur cum vacuitas est
17
supponendo alleum et dormiendo super ipsum et con〈-〉
18
siderando an inueniat saporem eius et odorem ip-
19
sius in ore an non. Et ex eo quod dicemus in capitulo si-
20
gnorum masculinitatis et femineitatis de supposi〈-〉
21
tione aristologie cum melle et intromissione.
22
¶ Et vrina quidem pregnantis in principio pregna-
23
tionis est citrina ad subalbedinem decliuis qua-
24
si sit cottum in eius medio sparsum. ¶ Et significat pre-
25
gnationem vrina pure substantie super quam est quod est simile
26
nubibus et proprie quando in ea sunt sicut grana ascen〈-〉
27
dentia et descendentia. In fine autem impregnationis
28
quandoque apparet in vrinalibus earum rubedo in lo〈-〉
29
co in quo apparuit in principio impregnationis
30
subalbedo. ¶ Et quando mouetur vrinale pregnan〈-〉
31
tis et conturbatur tunc est in fine pregnationis:
32
et quando non conturbatur est in principio pregnationis.
33
¶ De causis masculinitatis. Capitulum .XII.
34
CAusa masculinitatis est sperma viri
35
et caliditas eius et abundantia ipsius:
36
et conuenientia coitus in hora mundifi〈-〉
37
cationis eius: et prouocatio spermatis
38
ex dextro quoniam est calidus spissioris substantie: et sumi〈-〉
39
tur ex rene dextro qui est calidior et altior et pro-
40
pinquior epati. et similiter quando cadit in dextro matri-
41
cis et similiter sperma mulieris in proprietatibus suis
42
et in parte sua. ¶ Et regio frigida: et tempus frigidum: et ventus
43
septemtrionalis adiuuant ad masculinitatem: et contra〈-〉
44
rium ad contrarium. ¶ Et similiter etas adolescentie absque
45
pueritia et senectute. ¶ Et dicunt quidam quod si cur〈-〉
46
rit a dextro viri ad dextrum eius masculinat: et ex
47
duobus sinistris feminat: et si currit et sinistro[*]et sinistro corrupt for ex sinistro
48
eius ad dextrum ipsius erit femina masculina. et ex
49
dextro eius ad sinistrum ipsius est masculus fe-
50
minus. ¶ Et dixerunt quidam de illis qui pruden〈-〉
51
tes sunt quod pregnatio a die ablutionis est cum ma〈-〉
52
sculo vsque ad quintum: et est cum puella vsque ad
53
octauum: deinde est cum masculo vsque ad .XI.
54
deinde est cum hermaphrodito. ¶ Et sanguis pre-
55
gnantis cum masculo calidior est plurimum quam
56
sanguis pregnantis cum femina.
57
¶ De signis masculinitatis et femineitatis.
58
Capitulum .XIII.
1
PRegnans habens masculinum est melio-
2
ris coloris et pluris leuitatis et agilita〈-〉
3
tis et mundioris faciei: et sanioris ap〈-〉
4
petitus et quietiorum accidentium et sentit gra〈-〉
5
uedinem lateris dextri. Plurimum enim generatur masculus
6
ex spermate expulso ad dextrum duorum laterum matri-
7
cis. ¶ Et non accidit illud nisi aut propter desiderium
8
illius lateris ad recipiendum: aut quoniam expulsio est
9
ex testiculo dextro: et quando mouetur fetus masculus
10
mouetur ex latere dextro. primum enim cum incipit mam〈-〉
11
milla augmentari et alteratur color fit in ea que habet
12
masculum ex latere dextro et proprie papilla dextra:
13
et ad ipsam currit lac in primis: et prouocant in pri〈-〉
14
mis. ¶ Et est lac quod mulgetur ex vbere eius grossum
15
viscosum non tenue aquosum: ita quod lac mascu-
16
li distillatur super speculum et consideratur ad ipsum in so-
17
le: et remanet quasi ipsum sit frustum argenti viui aut
18
granum margarite non currens: neque prolongatur
19
aut augmentatur papilla in habente masculum in ru-
20
bedine: non in nigredine vehementi. et fiunt ve-
21
ne papillarum eius rubee ad nigredinem decliues:
22
et fit pulsus eius dexter vehementius plenus et
23
frequens. ¶ Et dixerunt quidam quod quando mouetur a
24
statione mouet prius pedem dextrum: et est expertum:
25
et cum erigitur sustentatur super manum dextram: et est
26
oculus eius dexter leuioris et velocioris motus.
27
¶ Et masculus mouetur post tres menses et femi〈-〉
28
na post quatuor menses. ¶ Et dixerunt quidam de
29
ingenuis[*]ingenuis corrupt for ingenijs [cf. Venice 1564]. est in cognitione illius vt sumatur aristologie
30
aureus .I. et teratur et conficiatur cum melle et supponatur cum
31
lana viridi a mane vsque ad meridiem et in ieiunio:
32
tunc si dulcescit saliua eius est concipiens mascu-
33
lum: et si est amara tunc est pregnans cum femina: et si
34
non alteratur tunc non est pregnans et in hac causa est
35
consideratio et indiget experimento vel multa per scru〈-〉
36
tatione in sua scintia. ¶ Signa autem femine et que pre-
37
gnans est cum filia est multitudo vlcerum pedum et
38
proprie in coxis. et multitudo apostematum eorum: et quandoque
39
est pregnans cum masculo sed non est masculus
40
nisi debilis: et est mollificatarum venarum. ¶ Si〈-〉
41
gna autem femine fortia enixe[*]enixe cf. Venice 1564: et enixe masculum.[*]masculum. corrupt for masculum [redundant period] sunt quod con〈-〉
42
sumitur eius partus in .XXV. diebus vsque ad .XXX.
43
dies nisi ipsa sit egra: et femina ex .XXXV. vsque ad
44
.XL. et illud fit secundum plurimum.
45
¶ De regimine masculinitatis. Capitulum .XIIII.
46
OPortet vt calefiat mulier et vir cum
47
aromaticis et suffumigatione et potu et
48
cibis et potu mitridati: et cum suffumi〈-〉
49
gationibus et pessarijs predictis si eis
50
indigetur cum clysteribus et vnctionibus scilicet ambo〈-〉
51
bus. ¶ Et non auscultetur ille qui dicit quod oportet quod
52
mulier sit debilis spermatis vt generetur ex eo mascu〈-〉
53
lus: immo oportet vt sit spissi spermatis et fortis et puella.
54
huiusmodi enim sperma dignius est vt suscipiat mascu-
55
linitatem. Uerumtamen non oportet vt deficiat a spermate
56
eius sperma masculi: immo oportet vt sit sperma mascu〈-〉
57
li fortius in hoc capitulo eo. ¶ Et oportet vt dimittat coitum
58
ad tempus: et non recedat a coitu omnino: quare corrum-
1
patur sperma secundum quod diximus. ¶ Et vt non mul〈-〉
2
tum vtantur potu aque: immo bibant de eo paula-
3
tim et cibentur cibis fortibus calefacientibus. De〈-〉
4
inde experiatur vir sperma suum: et dum permanet
5
tenue scias quod necessitas ad curationem remanens
6
est. et cum ingrossatur sperma expectet post illud
7
diebus aliquot et procedat secundum regimen suum donec
8
confortetur sperma. et aggregetur secundum modum quem in-
9
nuimus. deinde conueniat cum ea conuentu quem in-
10
nuimus in loco aromatizato aromaticis calidis:
11
sicut narro: primo ex muscho et croco et xiloaloe
12
indo crudo: et deuitet camphoram: et sit in letiore di〈-〉
13
spositione et meliore anima et delectabiliore domo: et co〈-〉
14
gitet de masculis. et appropriet meditationem
15
suam in masculis fortibus habentibus audaciam et
16
apponant suos oculos forme viri de illis qui
17
sunt rectioris creationis et gloriose forme et coeat.
18
¶ De signis alhanin[*]alhanin cf. Venice 1564: alhanun faciens nasci masculos.
19
Capitulum .XV.
20
ALhanin facientis masculos est vir for〈-〉
21
tis corporis equalis carnis in duri-
22
tie et mollitie multi spermatis grossi
23
calidi: et est magnorum testiculorum manife-
24
starum venarum fortis desiderij que non debilitat
25
coitus ex cuius dextro eijcitur sperma. Nam ru-
26
stici etiam stringunt sinistrum testiculum tauri vt effun-
27
datur ex dextro. ¶ Cumque adolescentis dexter
28
prius inflatur testiculus tunc ipse est masculinans
29
aut sinister tunc ipse est femininans. ¶ Et similiter ille
30
ad quem festinat pollutio non a nocumento in
31
spermate est faciens masculos.
32
¶ De signis mulierum masculinizantium. Capitulum .XVI.
33
DE mulieribus masculinans est mulier
34
equalis coloris et forme que non est
35
grauis corpore neque mollis: et neque
36
menstrua eius sunt subtilia cruda neque
37
pauca aquosa adusta valde. ¶ Et cuius os ma〈-〉
38
tricis est vulue oppositum. ¶ Et cuius digestio bona
39
est. et cuius vene sunt apparentes procedentes ad
40
exteriora. ¶ Et cuius sensus et motus secundum quod oportet
41
existunt. ¶ Et non habet ventris solutionem assiduam neque
42
ipsius constrictionem assiduam. ¶ Et oculi eius sunt
43
decliues ad fuscedinem absque subalbedine. et est
44
gaudentis nature et lete anime. ¶ Et puelle viris po-
45
tentes in primis cum coeunt sunt velocis impre-
46
gnationis propter fortitudinem caliditatis earum et paruita〈-〉
47
tem adipis matricis ipsarum et humiditatum earum. ¶ Et
48
ille quibus velociter veniunt menstrua digniores sunt
49
vt masculos concipiant. ¶ Et spacium mundificationis
50
illarum quarum est breue: et vsque ad .XXII. dies non vsque ad .XL.
51
¶ De causis geminorum et impregnationis super im〈-〉
52
pregnationem. Capitulum .XVII.
53
CAusa earum est multitudo spermatis et
54
diuisio ipsius in duo: et quod est supra et
55
eius casus in duos ventres. ¶ Et in〈-〉
56
columitas quidem duorum filiorum etiam gemi-
57
norum non est plurima. ¶ Et parum sunt inter ge〈-〉
58
minos dies plurimi. Ipsi enim secundum plurimum fiunt ex coitu
1
vno. ¶ Et parum contingit quod ex coitu super pregna〈-〉
2
tionem fiat conceptio. Nam si fiat conteptio fit in mu〈-〉
3
lieribus que corpora tenera habent et sunt multorum
4
pilorum et multi sanguinis propter fortitudinem caliditatis earum.
5
¶ Et de illis sunt que fortasse vident sanguinem in im〈-〉
6
pregatione[*]impregatione corrupt for impregnatione: et non curant de eo propter virtutem earum et
7
fortitudinem matricis ipsarum: et non abortiuntur cum
8
menstruis et cum apertione eius quod emittitur in matri-
9
ce. ¶ Et quandoque menstruantur super impregnationem
10
numero duarum menstruationum et supra. Quod si
11
cadat impregnatio super impregnationem in non valde
12
forti et in ea que non concipit nisi propter apertionem oris
13
matricis sue: non propter fortitudinem sue matricis time〈-〉
14
tur quod sit filius primus iam debilitatus: quare
15
corrumpitur secundus. ¶ Et iterum in fortibus timetur la-
16
tus casus litigij et compressionis inter duos filios:
17
et illud quidem plurimum perducit ad febrem et inflationem faciei
18
et aduentum egritudinum ad hoc vt abortiatur vnum
19
eorum. ¶ Et de signis quidem geminorum et qui supra
20
sunt secundum quod dixerunt et expertum est: est vt consideretur
21
vmbilicus nati primi continuus cum fetus. Tunc
22
si non fuerit in ipso ruga neque nodus non erit
23
post natum primum filius: et si fuerunt in ipso ruge
24
tunc pregnatio erit secundum numerum rugarum.
25
¶ De signis appropinquationis partus. Capitulum .XVIII.
26
CUm pregnans ingreditur in spatio propin〈-〉
27
quo tempori partus et sentit grauitatem in in-
28
ferioribus ventis sub vmbilico: et in
29
dorso et dolorem in inguine et caliditatem
30
in ventre et inflationem in ore matricis vehemen-
31
tem sensatam et humectationem eius tunc iam appro〈-〉
32
ximat. cumque mollificatur eius cauda et inflantur eius
33
inguina et fortior fit inflatio inguinis tunc non
34
est inter illud et inter partum nisi proximum.
35
¶ De signis debilitatis embrionis. Capitulum .XIX.
36
SIgnificant debilitatem eius egritudines
37
matricis sue et euacuationes accidentes ei et pro-
38
prie continuatio prouocationis menstruo〈-〉
39
rum pertranseuntium illud quod fit secundum se-
40
mitam raritatis et paucitatis et secundum semitam superflui〈-〉
41
tatis cibi. ¶ Et similiter aperitio lactis etiam in primo
42
mense in quo concipit ipsum et emulgetur cum mam-
43
milla exprimitur. ¶ Et significat ipsam quod non mouetur fetus
44
motu de quo sit curandum: aut mouetur in non sua hora.
45
¶ De signis debilitatis nati. Capitulum .XX.
46
CUm fetus nascitur et non inflatur vm〈-〉
47
bilicus eius: et non mouetur et non
48
sternutatur vsque ad tempus: tunc ipse
49
est debilis et non viuet.
50
¶ Tractatus secundus.
51
¶ De impregnatione et partu. Capitulum .I.
52
TEmpora quidem creationis et mo-
53
tionis et partus iam diximus in
54
anathomia et eius que sunt post
55
ipsam. ¶ Et scias inde quod men-
56
sis .VII. est primus mensis in quo
57
parit ipsum: et est fetus fortis crea-
58
tionis et complexionis cuius creatio velox fuit et cu〈-〉
1
ius motus festinauit: et cuius petitio ad exitum
2
fuit velox. ¶ Et multotiens quidem moritur natus
3
infra hoc spatium: quoniam tolerat motus vehementes
4
in debilitate creationis huius. natus namque licet in ra〈-〉
5
dice sit fortis: tamen est proximi spatij in creatione.
6
¶ Uerum natus in .8. mense est qui plurimum moritur de na〈-〉
7
tis et parum viuit. Quod si aliquis viuat de natis in .VIII.
8
mensibus tunc illud est parum valde: et parum est quod vi-
9
uat natus perueniens hoc tempore. et in quibusdam regioni〈-〉
10
bus non viuit natus .VIII. mensium omnino: quoniam non euacuatur
11
eius dispositio quin aut sit retardatus in creatione et mo-
12
tione et desiderio ad partum vsque ad hanc horam: et significat
13
quod eius virtus non est fortis in radice: aut adueniunt
14
eis motus separationis in principio temporis complementi quam-
15
uis sit fortis in radice virtus eius sicut nati in .VII.
16
¶ Quod si non fuerit ita: immo fuerit creatio eius et
17
motus ipsius et voluntas desiderans peruenire ad partum et
18
motus eius completi ante illud: tunc huius fetus iam conatur eua〈-〉
19
dere a loco suo et conuertitur. sed quid valet eius conuersio
20
cum qua non sequitur intentionem suam: et remanet sic conuersus
21
vsquequo redit ad ipsum virtus sua et facit ipsum deficere de〈-〉
22
bilitas sue virtutis et accidit ei proculdubio quod accidit
23
debili intento motibus euasionis cum procedit absque di〈-〉
24
rectione scilicet lassitudo et defectus. infirmatur ergo proculdu〈-〉
25
bio et debilitatur et resoluitur virtus eius. ¶ Et cum nascitur
26
in huiusmodi dispositione est iudicium eius iudicium nati infir〈-〉
27
mi debilis. et de iudicijs eius est quod non speratur ei vita.
28
¶ Natus autem in .IX. si completa fuerit eius creatio et de〈-〉
29
siderat moueri in .VII. et non fuerit ei possibile vt eua-
30
dat: immo remaneat in matrice et acciderit ei in .VIII.
31
quod diximus viuet in spatio mensis ita redeunte ad ipsum
32
virtute et equabitur a conuersione sua vsquequo redeat conuer〈-〉
33
sus et confirmetur. cumque nascitur saluatur: et cum non sit ita:
34
immo non desiderat nisi moueri in illa hora: tunc iudi〈-〉
35
cium eius est iudicium hominis debilis omnino. ¶ Et plurimum
36
quidem nascitur in .X. ille cui accidit vt desideret partum in .IX.
37
et non fuit ei preparatum: et accidit ei illud quod accidit nato
38
in .VIII. ¶ Et parum quidem accidit vt sit assiduatio
39
separationis cadens in .VII. deinde extendatur vita vsque
40
ad .X. ita vt eueniat ei integra vita in .X. hoc enim ra〈-〉
41
rum est: et cum hoc est significatio debilitatis virtutis cum
42
currit vicissitudo ex .VII. vsque ad .X.
43
¶ De regimine vniuersali pregnantis. Capitulum .II.
44
OPortet vt assiduent lenificationem suarum
45
naturarum semper cum eis que leniunt cum equalitate si〈-〉
46
cut sunt alesfidabegi pinguia: et sicut
47
suraset et similia cum stringitur natura valde.
48
¶ Et vt occupentur exercitijs temperatis: et deambula-
49
tione tenui absque superfluo. superflua enim abortiri fa-
50
cit. et illud ideo quoniam ipse replentur propter illud quod accidit
51
eis de retentione menstruorum. Quod si superfluitates
52
in eis multiplicantur oportet vt non assiduent balneum.
53
balneum namque eis execrabile est nisi apud propin-
54
quitatem. et non oportet vt inungatur[*]inungatur corrupt for inungantur capita earum et for-
55
tasse accidet eius inde coriza: quare accidat tussis
56
et commoueatur fetus et post abortus. et oportet vt de-
57
uitent motum superfluum et saltum et percussionem et
58
casum et coitum proprie. et repletionem cibi et iram et
1
non superueniat eis quod facit tristari et timere. et elon-
2
gentur ab eis omnes relique cause abortus: et proprie in men〈-〉
3
se primo et vsque ad .XX. dies et proprie in hebdomada prima
4
et vsque ad tres dies a conceptione. Illic enim est execra〈-〉
5
bile super eas omne compressionem faciens. et consideretur il-
6
lud quod diximus de conseruatione embrionis. Et oportet
7
vt cooperiatur illud quod est sub hypocondrijs earum cum
8
lana leui. ¶ Et sint cibi earum panis mundus cum
9
alesfidabegi et alzeberet. et deuitent omne acutum
10
amarum sicut cappares et oliue immature et omne prouo-
11
catiuum menstruorum sicut sunt faseoli et cicer et sisa〈-〉
12
mum. Et si desiderant cibum in die conceptionis: precepit
13
Hypocrates vt in potu sumatur sauic in aqua: ipsum enim quamuis
14
sit inflatiuum est tamen velocis nutrimenti. ¶ Et vi〈-〉
15
num earum sit ordoriferum et subtile antiquum. ¶ Et
16
hypocrates quidem dixit. Sumant in potu vinum nigrum et vi〈-〉
17
detur quod voluit intelligere per illud subtile nigrum
18
et sit nigredo eius propter ipsius fortitudinem non
19
propter fecem. ¶ Et sint in secundis mensis earum passe:
20
et cydonia dulcia et pira et excitantia appetitum et
21
mala muza et granata muza. ¶ Medicine vero
22
earum sint sicut electuarium de margaritis. cuius descri-
23
ptio. ℞. margaritarum non perforatarum piretri am-
24
borum ana .ʒ.I. zinziberis et masticis amborum ana .ʒ.IIII. ze-
25
doarie doronigi seminis apij tapsie cardamomi nu-
26
cis muscate macis cinami omnium ana .ʒ.II. been albi
27
been rubei piperis et macropiperis omnium ana .ʒ.III.
28
cinamomi .ʒ.V. zuccari sulimeni quantum omnia et
29
plus: cuius dosis sit coclearium .I. Ipsum enim recti〈-〉
30
ficat dispositionem matricis earum et dispositionem stomacorum
31
earum. ¶ Et oportet vt vehemens sit studium in sto-
32
macis earum: quare confortentur cum eis que sunt sicut
33
geleniabin cum xiloaloe et mastice: et similibus. Et
34
electuaria facta cum zuccaro plurimo cum speciebus aro-
35
maticis in quibus non est multa caliditas et cum
36
emplastris stipticis calefacientibus aromaticis.
37
¶ De regimine enixe. Capitulum .III.
38
OPortet quando parit vt studium sit in prouo-
39
catione menstruorum eius. Et rectificetur
40
cibus et non permutetur cibus subito ad re-
41
gimen grossum: quare faciat ipsam febrire: et debi〈-〉
42
litet virtutem alteratiuam in epate eius et multi-
43
plicetur sitis eius et fortasse fiat hydropica. Quod
44
si induertur[*]induertur corrupt for induretur cum hoc epar eius non speratur ei sana-
45
tio. ¶ Et diebus quidem partus sunt motus et periodi
46
et principium eius est hora aduentus commotionis et do〈-〉
47
loris. ¶ Et quando egritudo pertransit .XX. dies
48
vsque ad .XXIII. egritudine stante aut recidiuante
49
significat tarditatem consumptionis: et necessaria
50
est euacuatio in die alio ab isto qui est dies crisis:
51
si non fuerit caliditas.
52
¶ De appetitu pregnantis. Capitulum .IIII.
53
CUm cadit appetitus pregnantis iuuatur di-
54
missione pinguis vehementis pingue〈-〉
55
dinis: et dulcis vehementis dulcedinis:
56
et administratione rei subtilis: et moderamine in po〈-〉
57
tu aque: et vt sit contenta vino odorifero pauco
58
subtili: est enim iuuatiuum rectificans appetitum. Et
1
illud quod accidit de nausea et vomitu plurimo.
2
¶ Et de medicinis appetitui conferentibus est omne
3
in quo est stipticitas cum caliditate subtili: sicut virga
4
pastoris decocta cum vino et succo eius. et aristologia
5
ante cibum et post ipsum de quo parum sumatur. ¶ Et
6
emplastra nota confortantia stomacum facta ex cydonijs et da〈-〉
7
ctilis albis siccis et calamo aromatico et spica
8
cum vino odorifero antiquo. Et quandoque ponuntur in
9
eis semen apij et anisum et feniculum: et proprie si fuerit il〈-〉
10
lic dolor et inflatio. ¶ Quod si eius appetitus ma〈-〉
11
lus fiat superflue stude in mundificando stomacum eius
12
cum eis que sunt sicut aqua algeleniabin facta cum rosis
13
persicis: deinde rectificetur cum acetosis et rob de
14
acresta: et vinum eius factum cum aqua mellis et
15
aqua zuccari iuuamentum eius bonum est in illo et
16
conueniens embrioni. ¶ Et polipodium quidem exicca〈-〉
17
tum conuenit appetentibus lutum ex eis. ¶ Et quandoque
18
iuuantur ex acutis sicut synapi et similia. ipsum enim ab〈-〉
19
scindit humorem malum et excitat appetitum: et est
20
vltimum in reducendo appetitum earum. Cumque conuertitur
21
appetitus earum ad caseum assetur eis humidus super pru〈-〉
22
nas donec exiccetur: quoniam ille est melior quam siccus acu〈-〉
23
tus: primus enim est minoris superfluitatis: et secundus est
24
magis disrupens[*]disrupens corrupt for disrumpens appetitum. ¶ Ad ventositatem vero
25
stomaci earum et dolorem eius verbi gratia administretur hoc electuarium.
26
℞. cimini carmeni infusi in aceto et torrefacti post
27
illud et olibani et origani persici omnium ana partem .I.
28
castorei partis .I. tertiam: sumatur de puluere eius sicco a
29
.ß. aureo vsque ad aureum .I. Ad vomitum vero earum super cibum:
30
oportet vt dentur post cibum ea in quibus sunt aromaticitas
31
et ponticitas et stipticitas sicut cydonia assata: et proprie
32
cum fixa sunt in eis frusta xiloaloes indi. Et assiduetur
33
compressio manuum et pedum earum. Et administrentur
34
super stomacum earum emplastra nota. Et teneant in
35
oribus suis grana granatorum cum folijs mente.
36
et sorbeant aliquid de miua. Et bolum armenum
37
est de eis que sedant earum nauseam.
38
¶ De pulsu cordis pregnantium. Capitulum .V.
39
ILlud quidem plurimum accidit eis propter communitatem
40
oris stomaci: et causa humoris in eo: quoniam mul-
41
totiens alleuiat sorbere aquam cali-
42
dam: et exercitium leue precipitans illud
43
quod est in ore stomaci.
¶ De regimi-
44
ne cursus menstruorum pregnantis. Capitulum .VI.
45
DEcoquantur stiptica in quibus non est aroma〈-〉
46
ticitas in aqua: et ex ea administretur tina sicut
47
sunt lentes et cortices granatorum et balaustie et
48
galle et glandes et similia. Et quandoque fit ex
49
gallis et balaustijs et corticibus granatorum et
50
ficubus siccis emplastrum et ponitur super pe-
51
ctinem cum aceto.
¶ De apostematione pedum
52
pregnantium et mollicie earum. Capitulum .VII.
53
EMplastrentur pedes earum folijs cau〈-〉
54
lis et liniantur cum vino mixto cum ace-
55
to et decoctione citri: aut cum decoctio〈-〉
56
ne chimolee. et quandoque sumitur emplastrum
57
ex cannis cum aceto et ex aneto cum aceto.
58
¶ De abortu. Capitulum .VIII.
1
CAuse abortus aut sunt primitiue ex
2
peccussione[*]peccussione corrupt for percussione: aut casu: aut exercitio su〈-〉
3
perfluo: aut saltu vehementi et proprie
4
ad posteriora vel retro: ipse enim mul〈-〉
5
totiens facit descendere sperma conceptum visibi〈-〉
6
liter. ¶ Aut aliquid ex passionibus animalibus sicut
7
ira vehemens: aut timor aut tristitia. ¶ Et ex
8
frigore aeris et caliditate eius superfluis: et propter
9
hoc genus abhorretur pregnanti prolongatio bal〈-〉
10
nei ex hoc quod magnificatur anhelitus eius. Bal-
11
neum enim licet abortiri faciat per lubricitatem: facit
12
tamen abortiri per egressionem fetus ad aerem
13
frigidum. ¶ Et quandoque prouenit ex debilitate eius
14
propter defectum et mollificationem ipsius causa re〈-〉
15
solutionis rei corporee et ex egritudinibus: et askiu
16
et fame vehementi et euacuatione humoris: aut sangui〈-〉
17
nis plurimi per medicinam: aut flobotomiam: aut
18
ex seipso: et ex fluxu sanguinis menstruorum plurimi. et
19
quanto magis filius est maior est nocumentum cum
20
flobotomia in ipso plus. ¶ Aut ex repletione
21
vehementi: aut ex satietate nauseatiua plurima
22
corrumpente nutrimentum fetus et opilante viam
23
ad eum: aut ex multitudine coitus mouente ma〈-〉
24
tricem et proprie post septimum et multitudine
25
balneationis et ablutionis lubricante matricem
26
et faciente abortum: licet balneum abortiri faciat
27
causa mollificationis virtutis: et quia facit fetum egere
28
eo quod est frigidum secundum quod diximus. ¶ Isti er-
29
go sunt ordines causarum. ¶ Et quandoque fit a
30
causis propter fetum sicut est mors eius propter ali〈-〉
31
quam causarum mortis eius: quare expellit eum
32
natura: et proprie quando currit ex eo res virulenta que
33
mordicat matricem et ledit eam: vel sicut est debi〈-〉
34
litas eius: quare non firmatur. ¶ Aut propter pan-
35
niculos et inuolutiones quibus continetur: cum
36
enim abrumpuntur et mollificantur et effundun-
37
tur ex eis humiditas eorum ledit matricem: et
38
mouet eam expulsiua. et adiuuat iterum ad lu-
39
bricitatem aut propter causam matricis de am〈-〉
40
plitudine oris eius et paruitate adunationis
41
eius: aut ex humiditatibus in matrice. aut in ori〈-〉
42
ficijs venarum lubrificantibus et grauantibus. Et
43
quandoque fit propter reliquas species malitie complexio〈-〉
44
nis in matrice ex calore: aut frigore: aut humi-
45
ditate: aut siccitate et paucitate nutrimenti fetus.
46
¶ Et quandoque fit ex ventositate in matrice et
47
ex apostemate: et que sunt eis simlia[*]simlia corrupt for similia: aut duritie: aut
48
cancro. et quandoque fit ex vlceribus in matrice. ¶ Et
49
plurimum abortus facti in mense secundo et tertio fit
50
ex ventositate et humiditatibus super orficia[*]orficia corrupt for orificia ve-
51
narum que sunt matricis que nominantur foramina
52
ex quibus contexuntur vene secundine. Cum ergo
53
humectantur mollificantur ipse: et ipse quod ex eis
54
texitur: quare fit abortus fetus ex quolibet mo〈-〉
55
tore: aut ex ventositate: aut grauedine. ¶ Et quandoque
56
est causa malitia complexionis calide exiccantis
57
aut frigide congelantis. ¶ Et iterum ex eis que
58
abortiri faciunt in initio rei est tenuitas sperma〈-〉
1
tis in radice: quare non creatur ex eo panniculus primus
2
nisi debilis preparatus ad disrumpendum cum hoc
3
quod ipse attrahit saguinem et in sexto et qui sunt post ipsum
4
ex humiditatibus dispartitis in matrice lubrican〈-〉
5
tibus fetum. ¶ Et dixerunt quidam quod fit plurimum
6
illius ex ventositate. et veritas est iste sermo. Post
7
spatium vero notum plurimum abortus non fit nisi ex
8
debilitate. ¶ Et dicitur quod illa que est vehementer
9
extenuata cum impregnatur abortitur antequam in-
10
grossescat: quoniam corpus recipit de cibo ad sui re-
11
ctificationem et reditionem sue virtutis taliter quod
12
non superfluit embrioni quod ipsum nutriat: qua〈-〉
13
re debilitatur. ¶ Et in regionibus quidem val-
14
de frigidis absque equalitate et temporibus frigidis val-
15
de multiplicatur abortus. Et similiter mors pre-
16
gnantium. ¶ Et in regionibus meridionalibus mul〈-〉
17
tiplicatur abortus. et similiter in aeribus meridio〈-〉
18
nalibus et minoratur in septemtrionalibus nisi sint
19
frigidi vehementer ledentes embrionem. ¶ Et
20
quando preterijt hyems austrina calida et sequitur illam
21
ver boreale frigidum abortiuntur pregnantes que
22
pariture sunt in vere ex qualibet causa et pariunt
23
debilem. ¶ Et dolores quidem accidentes apud
24
abortum vehementiores sunt doloribus accidentibus
25
apud partum: quoniam ille sunt res non naturales.
26
¶ De signis. Capitulum .IX.
27
SIgna quidem abortus ipsius sunt quoniam incipit
28
mammilla detumescere post soliditatem
29
sanam. ¶ Soliditatem vero egram rectifi〈-〉
30
cat natura perducens ad detumitionem
31
sine timore abortus. ¶ Et quecunque duarum mam〈-〉
32
millarum detumescit a soliditate sana: tunc habens
33
eam abortitur in die illo: et similiter ex pleuresi. ¶ Cum
34
ergo superfluit lactis prouocatio et frequens fit adeo
35
donec detumescat mammilla: tunc indicat quod fe-
36
tus est debilis et quod preparatur abortui: et similiter mul〈-〉
37
titudo dolorum in matrice. ¶ Et quando rubet facies
38
in febre: et accidit rigor: aut grauatur caput et do〈-〉
39
minatur lassitudo et sentitur dolor in profundo oculi
40
significat quod cause abortus sunt venientes: et quod ipse fa-
41
cient peruenire menstra[*]menstra corrupt for menstrua: deinde facient abortiri.
42
et similiter cause abortus quando veniunt significant ipsum. Com-
43
plexiones vero et vlcera: et apostemata et humi-
44
ditates per ea cognoscuntur que dicta sunt mul-
45
totiens. ¶ Factus autem causa ventositatis cognoscitur
46
per signa ventositatis et extensionis absque graue-
47
dine et ex permutatione et ex additione cum acce〈-〉
48
ptione inflatiuorum. et cause primitiue iterum cogno〈-〉
49
scuntur quantitate sua. ¶ Mortem vero fetus si-
50
gnificat motio rei delate in concauitate grauan-
51
tis sicut lapis qui mouetur de latere ad latus: et
52
proprie cum iacet super latus suum et infrigidatur su-
53
men: cum ante illud esset calidum: et detumescit
54
mammilla. ¶ Et quandoque currunt humiditates vi-
55
rulente fetide: et significat illud si iam antecede-
56
rint pregnantibus egritudines acute nocentes
57
sua caliditate vehementer. Nam si ex eis prohibetur
58
nutrimentum moritur fetus: et si non prohibetur vehemen〈-〉
1
tior fit egritudo: et fiunt alie egritudines praue.
2
Et quandoque fit cum moritur fetus ante illud. et est de indi〈-〉
3
canntibus illud vt demergatur oculus pregnantis
4
ad profundum et fiat albedo oculi fusca. Et quandoque fit
5
rigida auris eius et extremitas nasi cum rubedi〈-〉
6
ne labij. et dispositio eius est similis hydropisi
7
hyposarche.
¶ De conseruatione embrio-
8
nis et cautela arboris[*]arboris corrupt for abortus [cf. index fol. 391v]. Capitulum .X.
9
EMbrionis suspensio ex matrice est sicut
10
suspensio fructus ex arbore. sicut maior
11
timor qui timetur super fructum quod cadat
12
est aut cum incipit eius apparitio: aut
13
cum ipsius existit complementum. similiter quod vehementius ti〈-〉
14
metur super embrionem quod abortiuus fiat est apud princi〈-〉
15
pium conceptionis. et ante appropinquationem: quare
16
oportet vt caueantur in his duabus horis cause abortus
17
predicte. ¶ Et pharmacum quidem solutiuum est de
18
summa illarum causarum: quare oportet vt caueatur eius dispositio
19
ante mensem quartum et post .VII. et in eo quod est inter illa
20
iterum. verumtamen in eo quod est inter illa est salubrius et ad
21
ipsum peruenitur cum necessarium est. ¶ Et fortasse non erit
22
excusatio in quibusdam harum horarum quin soluatur et
23
mundificetur sanguis eius: vt non corrumpat embrionem
24
propter malitiam complexionis: quare oportet vt fiat cum fa〈-〉
25
cilitate et subtilitate. ¶ Et quandoque etiam menstrua
26
ante conceptionem non sunt menstrua necessaria et rema〈-〉
27
nent in ea superfluitates menstruorum eius indigen-
28
tes mundificatione: et tunc si non mundificatur reci-
29
pit earum corruptionem embrion. ¶ Oportet ergo
30
vt mundificetur illud subtile cum mundificatiuis sub〈-〉
31
tilibus non potando: sed supponendo in primis suppo〈-〉
32
sitorium post collum matricis: immo supponantur in
33
collo matricis: et non mundificetur cum eis illud quod
34
mundificatur vice vna: immo vicibus pluribus. ¶ Et cum
35
super mulierem timetur quod abortiatur causa complexionis
36
et apostematum et vlcerum et ventositatis et reliquorum cu〈-〉
37
retur totum cum eis que sunt in suo capitulo. ¶ Et cum
38
abortitur causa complexionis frigide: tunc si motor
39
etiam est complexio temperetur. ¶ Et si aliud et est
40
de illis que declinare faciunt ad matricem materiam ca〈-〉
41
lidam ex qua timetur apostema curetur cum apocrusticis et
42
prohibentibus apostema et cum eo quod de solutione pos〈-〉
43
sibile est. ¶ Si autem non fuerit illud: immo non time〈-〉
44
tur ex eo nisi vt consequatur embrionem causa eius
45
nocumentum: aut lesio faciens ipsum abortiri: aut in〈-〉
46
terficiens ipsum: tunc oportet vt curetur cum medici-
47
nis conseruantibus embrionem quas dicemus. ¶ Pro〈-〉
48
pter lubricitatem vero ab humiditatibus que est
49
plurima lubricas[*]lubricas corrupt for lubricitas: oportet in hora pregnationis vt ad〈-〉
50
ministrentur clysteria lenitiua euacuantia ster-
51
cus: deinde administrentur iniectiones et pro-
52
uocantia vrinam et clysteria mundificantia matricem.
53
¶ De regimine bono ad illud. Capitulum .XI.
54
ESt vt in potu detur aqua radicis cum
55
oleo de kerua: aut decoctio alhascec:
56
aut fenugreci cum oleo de kerua. Et
57
detur in potu omnibus .X. diebus aliquid
58
de pillulis fetidis et detur hiera Galieni in potu. ¶ Cly-
1
stere bonum ad illud et ad ventositatem. ℞. sauine
2
et origani ameos et keisim et ramorum aneti et ca-
3
momille et ruthe hascec et fenugreci ana pugillum
4
.I. decoquantur in .III. libris aque donec consumatur me〈-〉
5
dietas: et sumatur de ea minus libra et adde super
6
ipsam sextarium .I. olei alrazaki et sacraiati .I. olei
7
sisamini: et vtere ipso clysterizando et clysteriza ip〈-〉
8
sam in omnibus .IIII. diebus cum tantundem. ¶ Et
9
ex eo est vt sumatur colloquintida et perforetur et ex〈-〉
10
trahantur grana eius et impleatur oleo de lilio: et
11
dimittatur die et nocte: deinde preparetur in mane
12
super cinerem calidam: et dimittatur donec bulliat oleum
13
integre: deinde coletur et clysterizetur cum eo rece〈-〉
14
ptrix dum est tepidum. hoc enim est mirabile ad
15
lubricitatem humidam. ¶ Et post huius euacua〈-〉
16
tionem oportet vt administrentur olea odorifera ca〈-〉
17
lida inuncta et iniecta et supposita in lanis. ¶ Et
18
confectiones magne et medicamen alkekengi et
19
diamarte et sagzenea in omnibus .III. diebus aut
20
.V. et similiter de diamuscho et diaspermaton. Et
21
iterum sumatur corticis thuris et ciperi tritorum etiam
22
amborum ana pars .I. et myrrhe pars .ß. decoquan-
23
tur cum septuplo[*]septuplo cf. Venice 1564: sextuplo sui aque donec remaneat quar〈-〉
24
ta et coletur et clysterizetur ex ea cum .IIII. vncijs in om-
25
nibus .III. diebus postquam iam euacuata fuerit humidi〈-〉
26
tas que est ante ipsam. ¶ Et ex passarijs bonis
27
sunt bdellium et gluten alimbat et ammoniacum et
28
nigella coniunctim et singulariter. et administren〈-〉
29
tur post mundificationem. ¶ Et supponantur spi-
30
ca et crocus et mastix et myrrha et gallia et casto〈-〉
31
reum et bdellium et similia in oleo nardino aut adipe
32
anseris super lanam viridem. ¶ Et supponatur
33
post illud cuius premissio necessaria est coagulum
34
leporis et medicine conseruantes fetum in ventre ma〈-〉
35
tris cum non est nocumentum complexionis calide: aut
36
apostematis calidi et similium illis. ¶ Et medici-
37
ne que sunt ad cor sicut zedoaria et doronigi et
38
ben duo et letificantes et diamuschum et mitrida〈-〉
39
tum. ¶ Medicamen prohibens abortum. ℞. doro-
40
nigi et zedoarie et castorei et asse et gallie et mus-
41
chi et cardamomi minoris et gallarum et spodij
42
omnium ana .ʒ.I. cum aqua frigida et clysterizetur
43
calefactum ante hoc. ¶ Et ex eis que conferunt
44
in eo sunt ordeum et camomilla et assa et anetum
45
et ameos et similia.
46
¶ De regimine abortus et extractione fetus
47
mortui. Capitulum .XII.
48
QUandoque abortus in quibusdam horis
49
necessarius est de quibus est illa que est
50
cum pregnans est puella parua supra quam
51
timetur mors ex partu. ¶ Et de illis
52
est cum in matrice est nocumentum et additio carnis
53
stringens super fetus egressionem: quare interfi-
54
cit. ¶ Et de illis est apud mortem fetus in ventre
55
pregnantis. Et scias quod quando fit difficilis partus
56
.IIII. diebus: tunc iam moritur fetus: quare occupatus
57
sis in vita matris et non occuparis in vita fetus:
58
immo stude in extractione ipsius. ¶ Et abortum
1
quidem quandoque faciunt motus et quandoque faciunt ipsum medi〈-〉
2
cine. ¶ Et medicine quidem faciunt: quoniam interficiunt.
3
et quia prouocant menstrua cum fortitudine. et quandoque faciunt
4
cum lubricitate. ¶ Et interficientes fetum sunt
5
amara. et prouocantia menstrua iterum sunt amara
6
et acuta. et lubricantia sunt humida viscosa que
7
administrentur bibita et supposita. ¶ Et ex mo〈-〉
8
tibus est flobotomia et proprie ex saphena post
9
basilicam et proprie super magnitudinem ieiunij
10
et famis et exercitium et saltus plurimi et delatio one〈-〉
11
ris grauis et vomitus et sternutatio. ¶ Et de re〈-〉
12
gimine bono in illo est vt intromittatur in os ma〈-〉
13
tricis pregnantis charta facta licinium: aut penna
14
aut herba amara: vel abrasa cum mensura quanti〈-〉
15
tatis penne ex vsnen aut rutha aut hartanita aut
16
siracost. ipsa enim abortiri faciunt proculdubio:
17
et proprie cum liniuntur ex aliqua medicinarum
18
abortiri facientium sicut alkitran et pulpa colloquin〈-〉
19
tide. ¶ Et de medicinis quidem abortiri facien〈-〉
20
tibus alie sunt singulares: et alie composite. Et sin〈-〉
21
gulares quidem iam diximus in tabulis medi〈-〉
22
cinarum singularium: et compositas in antidota-
23
rio. Hic vero dicemus de vtrisque ordinibus eas
24
que magis operatiue sunt in intentione. ¶ De
25
medicinis vero singularibus que sunt longinquio〈-〉
26
res a vehementia calidiatis[*]calidiatis corrupt for caliditatis sunt sicut semen tapsie[*]tapsie cf. Venice 1564: capsie
27
quod est simile nasturtio: et est et odor nasturtij:
28
et grana harmel iterum bibita et supposita. et oleum
29
balsami cum supponitur extrahit fetum et secun-
30
dinam. et assa et galbanum forte est iterum. et bu〈-〉
31
chormarien in hoc capitulo fortis est valde bi-
32
bita et supposita: ita quod quidam existimant quod si pre〈-〉
33
gnans iacet super eam perducit eam ad abortien〈-〉
34
dum: et succus eius corrumpit fetum linitus super
35
ventrem: quanto ergo plus suppositus super coi〈-〉
36
tum: et similiter succus reliquarum hartanitarum.
37
¶ Et si in potu detur de vsnen persico pondus .ʒ.〈-〉
38
III. eijciet fetum in die illo. ¶ Et cum sumitur de
39
cordumeni tertia .ʒ.I. eijciet fetum et facit possi-
40
dere caliditatem et motum. ¶ Et iterum si inijciatur
41
decoctio pulpe colloquintide in iniectorio narrato
42
secundum decoctiones suas aut supponitur in lana sup〈-〉
43
positorio ascendente. ¶ Et ex medicinis bonis
44
est cinamomum cum permiscetur cum rubea: ipsum
45
enim abortiri facit fetum bibitum aut supposi-
46
tum: et cum hoc sedat nauseam. ¶ Et de illis que
47
proprietatem habent est vngula asini. secundum enim
48
quod quidam existimant si cum ipsa suffumigetur fe〈-〉
49
tus mortuus extrahit eum: et cum ex stercore eius
50
fit suffumigatio per traiectorium extrahit mor〈-〉
51
tuum velociter. et similiter suffumigatio cum ocu〈-〉
52
lo piscis saliti. ¶ Et de medicinis compositis
53
ebibitis in hoc est medicamen forte in faciendo
54
abortum et extrahendo fetum mortuum. quod. ℞. as-
55
se pondus .ʒ.ß. et foliorum ruthe sicce .ʒ.III. et mir-
56
rhe .ʒ.II. et est dosis .I. sumatur in potu cum deco-
57
ctione sauine dosis .I. in mane et dosis .I. in vesperis:
58
aut sumatur aristologie longe et gentiane et baccarum lau〈-〉
1
ri et myrrhe et costi marini et caffielignee[*]caffielignee corrupt for cassielignee nigre
2
et rubee tincture et succi absinthij et cordumeni
3
recentis acuti et piperis et mescatramesir[*]mescatramesir cf. Venice 1564: meseatramesia etiam par-
4
tes equales de quo bibatur omni die aureus .I. .X. die-
5
bus. ¶ Et de medicinis bonis facientibus abor〈-〉
6
tum cum facilitate cum sedatione nausee est illud
7
quod. ℞. cinamomi et cordumeni et sauine omnium
8
ana .ʒ.X. mirrhe .ʒ.V. et sit dosis eius .ʒ.III. omni die
9
et alleuiatur cum hoc mundificatio enixe et exi〈-〉
10
tus secundine. ¶ Et tyriace dyatesseron etiam est
11
fortis in faciendo abortum et extrahendo mor〈-〉
12
tuum. ¶ Et ad infantem mortuum sumantur
13
vncie .III. aque ruthe et tantundem aque fenugreci de〈-〉
14
cocti cum ficubus decoctione multa: et origani
15
vncie .III. et sumatur in potu. ipsa enim lubrificant
16
mortuum. ¶ Et quandoque datur in potu aque
17
frigide quantitas libre .I. et puluerizatur desuper al-
18
tee vncia .I. et datur in potu et vomitur et fit sternutatio.
19
¶ Et datur in potu aqua ruthe plurima cum
20
oleo fenugreci decocto cum dactilis et est conue〈-〉
21
niens secundine. ¶ Et de pessarijs est medulla
22
cordumeni de qua et ammoniaco fiat pessarium:
23
et supponatur. ¶ Pessarium forte. ℞. succi cu〈-〉
24
cumeris asinini kirat .VIII. confecti cum felle tau〈-〉
25
rino et supponatur: extrahit enim fetum mor-
26
tuum. ¶ Pessarium pauli. ℞. elleborum nigrum et sta-
27
phisagriam et aristologiam rotundam et buchormarien et grana
28
almezerion et pulpam colloquintide et ammoniacum: te〈-〉
29
rantur omnia preter ammoniacum. ipsum namque re-
30
soluitur in aqua et aggregentur cum eo reliqua.
31
¶ Et quaudoque ponitur cum eo fellis taurini
32
exiccati pars .I. et fit ex eis pessarium. ¶ Et iterum
33
aliud forte valde. ℞. salis ammoniaci triti .ʒ.X. ammo〈-〉
34
niaci .ʒ.IIII. conficiatur sal ammoniacus cum resolu-
35
tione ammoniaci et fiat ex eo pessarium. et suppo-
36
natur nocte tota eleuatis pedibus super puluinar.
37
¶ Et inijciatur iterum in eam quod sit sicut deco〈-〉
38
ctio absinthij et sicut succus ruthe et sicut deco-
39
ctio sauine et oleum de kerua.
40
¶ De instrumento quo iniectio fit in matricem. Capitulum .XIII.
41
OPortet vt sit instrumentum quo inie-
42
ctio fit triangulate extremitatis longum
43
habens collum secundum mensuram longitu-
44
dinis colli matricis mulieris que cu〈-〉
45
ratur: et taliter vt ingrediatur os matricis et sen〈-〉
46
tiat mulier quod iam peruenit in spacium intra ma〈-〉
47
tricem. ¶ Et inijciatur per ipsum illud quod inter-
48
ficit et quod lubricat et quod extrahit.
49
¶ De regimine quorundam antiquorum in ex-
50
trahendo fetum mortuum. Capitulum .XIIII.
51
I[*]I corrupt for EXtractio fetus mortui et incisio eius
52
cum ferro cum difficilis sit partus con〈-〉
53
sideretur an sit salubris an sit non salu-
54
bris. Si ergo fuerit ex illis que salu-
55
bres sunt simus audaces in curatione eius: et si
56
non prohibeatur illud. Mulieri enim cuius dispositio ma〈-〉
57
la est accidit syncopis cum vigilijs et obliuione et mol〈-〉
58
lificatione et dislocatione: et cum vocatur non fortas〈-〉
1
se respondet: et cum clamatur alta voce respondet debiliter:
2
deinde superuenit ei syncopis iterum. Et de illis sunt
3
que spasmantur cum tensione et pulsant earum lacerti
4
et prohibentur a cibo et est pulsus earum paruus frequens.
5
Illis vero que saluantur nil accidit de hoc. ¶ Oportet
6
ergo vt mulier resupinetur super caput et super dorsum
7
suum: et sit caput eius decliue ad inferiora et crura
8
eius eleuata et contineant eam mulieres: aut accipiant
9
ab omni latere si fuerint presentes. et si non: ligetur pectus
10
eius ad lectum cum ligamentis et non attrahatur corpus
11
eius apud tensione. Deinde aperiat obstetrix
12
rectum colli matricis et inungat manum sinistram oleo
13
et aggreget omnes digitos in longitude protensos:
14
et intromittat eos in os matricis: et dilatet eos etiam
15
cum eo quod est supra ipsos de oleo et inquirat vbi oportet
16
figere vncinos quibus fetus extrahatur et loca eleua-
17
ta vt figantur in eis vncini: et si approximat ei quod
18
inuenit. ¶ Ista ergo sunt loca in fetu qui descen〈-〉
19
dit super caput oculi et os et collum et palatum et sub
20
mandibula et furcula et loca propinqua costis et
21
sub hypocondrijs. ¶ In fetu vero qui descendit super
22
pedes sunt ossa que sunt supra pectinem et coste
23
medie et furcula: deinde teneat instrumentum quo extra-
24
hatur fetus cum manu dextra: et intromittat manum
25
sinistram sub vncino in eo quod est inter digitos suos
26
et infigatur in partibus locorum que diximus donec per〈-〉
27
ueniat ad rem vacuam et infigatur econtra vncinus alius
28
vt sit attractio equalis et non declinet ad partem aliquam:
29
deinde tendatur et non sit tensio equalis in directo tantum:
30
immo in lateribus etiam sicut fit in ablatione dentium. ¶ Et
31
oportet in hora illa vt mollificetur tensio: deinde intromittatur
32
index inunctus et digiti plurimi in eo quod est inter matri〈-〉
33
cem et corpus quod retinetur. et circundent digiti eius cir〈-〉
34
cuitum. ¶ Cum ergo sequitur fetus secundum quod oportet tunc permutetur
35
vncinus primus ad locum altiorem. et ita fiat cum vnci-
36
nis alijs donec egrediatur fetus totus cum attractione.
37
¶ Quod si egrediatur manus vna ante aliam et non est
38
possibilis reditio eius propter ipsius coartationem: tunc oportet vt
39
inuoluatur super ipsam pannus vt non lubricet: et attra-
40
hatur tamdiu donec cum tota egreditur abscindatur ex
41
spatula. et ita fiat cum egrediuntur ambe manus ante
42
adiutoria sua: et non est possibilis earum reductio. et similiter
43
fiat de pedibus cum non consequitur eos ambos reli-
44
quum corpus scilicet incidantur ex inguinibus. ¶ Et si
45
caput infantis est magnum et accidit ei coartatio in
46
exitu: et est in capite eius aqua congregata: tunc oportet
47
vt intromittatur inter digitos flobotomus aut cultellus
48
spinosus. aut cultellus quo inciduntur emorroydes
49
nasi et perforetur cum eo caput vt effundatur aqua et de〈-〉
50
tumescat. et si aqua non est et est necessarium vt extrahatur ce〈-〉
51
rebrum eius fiat. ¶ Si autem fetus est magni capi-
52
tis natura: tunc oportet vt findatur craneum et capiatur cum te〈-〉
53
nalijs quibus extrahuntur dentes et ossa extrahatur[*]extrahatur corrupt for et extrahatur. ¶ Et
54
si egrediatur caput et coartetur pectus et tunc findan〈-〉
55
tur cum hoc ingenio loca que sequuntur furculam
56
donec perueniatur ad ossa vacua: quare effundatur
57
humiditas que est in pectore et detumescat pe-
58
ctus. ¶ Si autem non adunetur: tunc oportet vt scindatur
1
et auferatur furcula: cum enim aufertur obedit tunc.
2
¶ Et si fuerit inferius ventris apostemosum et fetus
3
mortuus aut viuus: oportebit tunc etiam vt euacuetur: si-
4
cut narrauimus cum eo quod est in concauitate eius.
5
¶ Fetus autem qui egreditur super pedes attractio fit
6
facilis et transpositio eius ad os matricis facilis.
7
¶ Quod si coartetur apud ventrem et pectus oportet tunc
8
vt attrahatur cum panno et findatur secundum quod narrauimus
9
donec effundatur quod intra ipsum est. ¶ Si vero reli〈-〉
10
qua membra auferantur et redeat caput et retineatur
11
tunc intromittatur manus sinistra: et queratur cum
12
eo caput et extrahatur cum digitis ad os matricis: de-
13
inde intromittatur in eo vncinus vnus aut duo ex
14
illis quibus extrahitur fetus et trahatur. ¶ Et si os matri〈-〉
15
cis iam coartatum est propter apostema calidum accidens ei: tunc non
16
oportet vt laboretur: immo oportet tunc vt administretur effusio re〈-〉
17
rum pinguium plurima et humectatio et sessio in tina:
18
et administrentur epithimata ad aperiendum os matricis
19
et auferatur caput sicut diximus. ¶ In illo autem qui
20
de fetibus egreditur super latus si possibile est vt equetur:
21
equetur[*]equetur:equetur corrupt for equetur: tunc administrentur epithimata ad aperiendum os
22
matricis que diximus. ¶ Et si non fuerit illud inci〈-〉
23
datur infans totus interius. ¶ Et necessaria est post
24
administrationem harum rerum administratio specierum
25
curationis apostematum calidorum que eueniunt in matrice. quod si
26
accidat fluxus sanguinis curetur cum eo quod est in capitulo suo.
27
¶ De regimine pregnantis post abortum. Capitulum .XV.
28
CUm abortitur mulier fetum oportet vt suffu-
29
migetur cum bdellio et ysopo et alhar-
30
mel et glutine albotin: et origano et sy-
31
napi albo vt currat[*]vt currat cf. Venice 1564: et currat sanguis et non ingrosse-
32
tur: quare retineatur et dolorem faciat.
33
¶ De extractione secundine. Capitulum .XVI.
34
INgenium quidem in extractione quod ad〈-〉
35
ministratur in ea absque medicamine est
36
vt sternutet cum aliquo eorum que ster〈-〉
37
nutare faciunt: deinde teneat ambas
38
nares et os violenter quare inspissatur venter et ten〈-〉
39
ditur et lubricat secundina. ¶ Cumque apparet secundi-
40
na tunc tendatur paulatim cum facilitate et non fit
41
in ea labor vt non abscindatur. Cum ergo timetur
42
abscissio stringatur illud quod sequitur manum cum co〈-〉
43
xa mulieris constrictione temperata et elaboretur in ster-
44
nutatione. ¶ Cumque tardatur casus secundine non ten〈-〉
45
das eam tensione aliqua: immo stringe eam ad co-
46
xas ambas ligatione desuper taliter vt non ascen〈-〉
47
dat. ¶ Et si fuerit adherens cum profunditate
48
matricis: tunc subtiliatio sit in separatione eius cum
49
motu leui ad latera vt mollificentur ligamenta. et
50
oportet vt non cadat in hoc labor omnino. ¶ Et si fuerit
51
retentio eius propter vehementiam opilationis et constri-
52
ctionis oris stomaci ingenietur vt carminetur aut cum di〈-〉
53
gitis aut effusione vnguentorum calidorum mollifi-
54
cantium secundum propinquiorem preparationem situs mulieris
55
que possibilis est in ea. et fortasse est iacere eius conue〈-〉
56
nientius ad illud. ¶ Et quandoque adiuuant ad illud
57
vnctiones et emplastra lenificantia de foris sub vm〈-〉
58
bilico et alchatim. ¶ Et quandoque sufficit linimentum
1
digitorum obstetricis: deinde regatur regimento ster〈-〉
2
nutationum et suffumigationum et tinarum et eorum que
3
bibuntur et ingenietur omni ingenio. ipsa enim in quolibet
4
spacio putrefit et lenitur et cadit. ¶ Et adiuuate[*]adiuuate corrupt for adiuua te
5
cum diureticis fortibus. et administra ei tinam deco〈-〉
6
ctionis vsnen: quoniam facit ipsam cadere. ¶ Et de il-
7
lis que faciunt ipsam cadere est vt infundatur in
8
matricem vnguentum basilicon: ipsum enim putrefacit eam
9
et extrahit ipsam. et cum egreditur administretur oleum
10
rosaceum et similia. ¶ Et de his que adiuuant ad lubri-
11
cationem eius est vt in potu detur aqua rosarum recentium
12
puluerizata desuper altea. ¶ Aut detur in potu: aut
13
supponatur aliquid de stercore accipitris et admi-
14
nistretur desuper quod dictum est de medicinis facienti-
15
bus abortiri fetum: et pessarijs et suffumigationi-
16
bus. ¶ Et de suffumigationibus bonis est elle〈-〉
17
borus albus facta suffumigatione cum eo. et aristolo-
18
gia facta suffumigatione. ¶ Et de antiquis fuerunt:
19
qui preceperunt obstetrici vt inuolueret manum suam
20
in panno et intromitteret eam et acciperet secundinam:
21
sed hec cura est dolorosa: nam cum non egreditur
22
secundina: tunc ipsa carminatur et egreditur post dies.
23
Uerumtamen parienti accidit dispositio maligna propter vapores
24
malos ascendentes ex secundina ad cerebrum et cor et
25
stomacum. Oportet ergo vt succurratur ad nocumenta ea〈-〉
26
rum cum suffumigationibus aromaticis et potu al-
27
meisus et diamuschi. ¶ Et administrentur epi-
28
thima super cor et stomacum et medicine aromatice fa-
29
cientes cordi. ¶ Et quidam antiquorum locutus est
30
de extractione secundine quem ego sua dictione narro. In-
31
quit ludus. Si remanet secundina in matrice post exi〈-〉
32
tum fetus: tunc si os matricis est apertum et secundina est
33
suspensa que iam collecta est et facta est similis spere in
34
latere matricis: tunc exitus eius est facilis. Et oportet
35
vt calefiat manus sinistra et inungatur et intromit〈-〉
36
tatur ad profundum: et querat cum ea donec inue-
37
niat secundinam cum collo matricis annexam: et oportet vt
38
trahatur non secundum rectitudinem: quoniam timemus inde
39
conuersionem matricis: neque attractione vehementi: immo
40
oportet in primis vt permutetur cum facilitate ad latera
41
dextra et sinistra: deinde addatur in quantitate attra〈-〉
42
ctionis. Ipsa enim attrahitur tunc et separatur ex adheren〈-〉
43
tia. ¶ Et si os matricis fuerit adunatum administra
44
species curationis quas dixi tibi. ¶ Et si non fuerit
45
virtus debilis administra res mouentes sternu〈-〉
46
tationem et suffumigationes cum speciebus in vase. Et
47
si aperitur os matricis tunc tu intromitte manum et
48
extrahe eam secundum quod diximus. et si non egreditur secundi-
49
na cum istis rebus tunc non solliciteris ex hoc.
50
Ipsa enim post dies paucos resoluetur et curret sicut
51
currit aquositas sanguinis. ¶ At vero augmentum odo〈-〉
52
ris eius facit dolorem capitis et corrumpit stomacum et
53
angustiam facit: quare non oportet vt solliciteris. ¶ Et
54
oportet vt non sit abbreuiatio in administratione suffu〈-〉
55
migationis cum rebus conuenientibus ad illud.
56
Inquit. ¶ Etiam expertus sum in hoc suffumigatio〈-〉
57
nem nasturtij et ficuum siccarum. ¶ Et alius locu-
58
tus est secundum sermonem quem scripsimus secundum modum
1
suum etiam. ¶ Etiam videtur mihi vt ponantur medicine
2
acute sicut ruta et prassium et abrotanum et oleum de
3
lilijs et oleum de alcanna tante quantitatis que hu-
4
mefiant medicine sicce: aggregetur totum illud in
5
vase nouo et cooperiatur caput eius et fiat in eo fo〈-〉
6
ramen paruum et intromittatur in foramine canna et po〈-〉
7
natur sub eo ignis cumque vno feruore bullierit re〈-〉
8
moue ipsum et pone ipsum super prunas et approxi-
9
ma ipsum scanno super quod sedet mulier et pone cannam
10
in vuluam eius et cooperi cum pannis plurimis ex parti-
11
bus eius vt non egrediatur vapor et dimitte eam
12
secundum hunc modum duabus horis donec permutetur
13
secundina. ¶ Quod si non sufficit illud et debilitatur
14
vapor in extrahendo ipsam tunc tibi conuenit vti
15
emplastris que abortiri faciunt fetum. Administra〈-〉
16
tio namque eorum post vaporationem est fortior et
17
penetrabilioris virtutis.
18
¶ De prohibitione impregnationis. Capitulum .XVII.
19
MEdico quandoque necessarium est prohibere impre-
20
gnationem in parua super qua timetur de partu.
21
Et in ea in cuius matrice est egritudo.
22
Et in ea in cuius vesica est debilitas.
23
¶ Grauitas namque fetus facit possidere scissuram
24
in vesica: quare inuoluntarie egreditur vrina et non
25
potest retineri vsque ad finem vite. ¶ Et de regimine
26
in hoc est vt precipiat in hora coitus vt caueatur
27
forma impregnatiua quam diximus. et cum diuersi-
28
tate inter duas spermatis eiectiones et separatione cum
29
velocitate. et precipere vt eleuetur mulier cum comple〈-〉
30
mento coitus et saliat ad posteriora saltus vsque
31
ad .VII. et .IX. fortasse enim egredietur sperma. ¶ In-
32
cessus autem paruus et saltus ad anteriora quiescere
33
facit sperma fortasse. ¶ Et quandoque adiuuat ad lu〈-〉
34
bricitatem spermatis vt sternutet. ¶ Et de illis que
35
oportet considerare est vt supponatur ante coitum et post
36
ipsum alkitran. Et vngatur cum eo virga: et similiter cum
37
oleo balsami et cerusa. et vt supponatur ante et post
38
pulpa granati et alumen. ¶ Et suppositio etiam summi〈-〉
39
tatis caulis: et seminis eius apud mundificationem et
40
apud coitum: et post ipsum est in hoc fortis: et proprie
41
quando ponitur in kitran et submergitur in calamento.
42
¶ Et suppositio foliorum algarab post mundificatio〈-〉
43
nem. et proprie quando cum hoc sunt submersa in aqua
44
foliorum algarab. ¶ Et similiter pulpa colloquintide et
45
alhegueresen et scorie ferri et caulium et scamonee
46
et seminis caulis partes equales aggregentur cum kitran
47
et supponantur. ¶ Et suppositio piperis post coitum et
48
prohibet conceptionem. et similiter suppositio stercoris elefan-
49
tis sola: aut cum suffumigatione cum eo in horis predictis.
50
¶ Et de ebibitis est vt in potu dentur aque albe〈-〉
51
darungi vncie .III. prohibet enim impregnationem.
52
¶ De mola. Capitulum .XVIII.
53
QUandoque accidunt mulieri dispositiones si〈-〉
54
miles dispositionibus pregnantium ex rectione
55
menstruorum. et alteratione coloris et casu
56
appetitus: et adunatione oris matricis et
57
quandoque est cum hoc durities quedam: et quandoque est in ea
58
aliquid duritiei in matrice tota. Et accidit inflatio am〈-〉
1
barum mammillarum et repletio earum. Et quandoque accidit ea〈-〉
2
rum apostematio. ¶ Et sentit in ventre suo motum qui est
3
sicut motus embrionis et magnitudinem corporis
4
que est sicut quantitas embrionis quod mouetur per
5
compressionem dextra et sinistra. ¶ Et quandoque rema-
6
net sic annis .IIII. aut .V. et quandoque protenditur vsque ad
7
finem vite et non recipit curationem. ¶ Et quandoque accidit
8
ei sicut ydropisis et inflatio ventris. sed que ten-
9
dit ad duritiem non clamat voce tympani. ¶ Et
10
quandoque accidit dolor pariendi et angustia et cum hoc non
11
parit: immo quandoque est causa in eo tensio et inflatio mem〈-〉
12
bri menstrue: quare non deponit aliquid. ¶ Et
13
quandoque deponit frustum carnis cuius est forma que〈-〉
14
dam cuius species non comprehenduntur. ¶ Et quandoque est
15
illud quod egreditur tantum ventositas: et quandoque sunt super-
16
fluitates aggregate: quare egrediuntur cum sanguine pluri〈-〉
17
mo ex eo qui retinetur. ¶ Et mola ex omnibus istis
18
est diuisio secunda. et est eadem nominata mola: et alia ab
19
illa non dicitur mola: et nominatur persice naducem. Et causa in
20
generatione huius frusti carnis secundum quod existimatur sunt
21
due res: quarum vna est multitudo materierum effusarum
22
ad eam cum vehementia calididitatis: et secundum est coitus
23
in quo matrix comprehendit aquam mulieris et exten〈-〉
24
dit eam cum nutrimento: et propter defectum virtutis mascu〈-〉
25
linitatis non concipit. ¶ Et de signis decernentibus
26
inter molam harum specierum: et inter impregnationem veram
27
est quod res illa non mouetur nisi in hora quadam. deinde
28
post illud non mouetur. Et est durities ventris cum
29
ea vehementior duritie ventris pregnantis cum conce〈-〉
30
ptione vera. Et sunt mulieris manus et pedes mol〈-〉
31
les valde cum minoratione. ¶ Et signa discernentia
32
inter species alias et est mala: est existimatio quod est em〈-〉
33
brion: et sentitur corpus formatum in matrice. ¶ Et
34
multotiens accidit ex mola illud quod accidit ex apostemate
35
matricis ex accidentibus colice propter constrictionem ab or〈-〉
36
bo: quare accidit dolor vehemens: licet multotiens habens
37
molam patiatur ex apostemate colice. Et in colica quidem ven〈-〉
38
tosa iuuamentum fit cum dactilis indis: et cum eo quod
39
vocant affeim et similibus. Ipsa enim resoluunt ipsum
40
dolorem et cum hoc extrahunt molam.
41
¶ De cura. Capitulum .XIX.
42
REgimen in ea est paucitas motus et
43
dimissio exercitij et resupinatio in dor〈-〉
44
miendo cum eleuatione inferiorum et prohibi〈-〉
45
tio inferiorum a latere inferiore. ¶ Et si
46
indiget flobotomia et euacuatione et vomitu fiat. et in reliquis cu〈-〉
47
rationibus fiat curatio apostematum grauatiuorum et cum mol〈-〉
48
lificatiuis scilicet emplastris et vaporationibus et embrocis
49
et tinis. ¶ Et ex eis que abortum faciunt post illud.
50
quando enim resoluunt materiam facientem molam: et quod ei simile est: et
51
quandoque eijciunt eam. ¶ Et multotiens sufficit in
52
ea labor dandi in potu logodion: et dandi in potu
53
oleum alkekengi. est enim vehementis iuuamenti in hoc.
54
¶ De signis naturalibus et non naturalibus partus. Capitulum .XX.
55
FIgura nuralis partus est vt egrediatur super
56
caput suum secundum rectitudinem oris matricis
57
absque inclinatione manibus eius extensis
58
super coxas: et que est preter illam est non naturalis.
1
sed que ei propinquior est: est vt egrediatur super pedes
2
suos et egrediantur manus eius extense super coxas.
3
¶ Quod si caput declinat a rectitudine: aut remo-
4
uentur manus a coxis et egrediuntur pedes et reti-
5
nentur maius: tunc est mala. Et forme exitus mali
6
quandoque interficiunt fetum. et matrem. et quandoque euadit ex
7
eis mater et moritur fetus propter illud quod aduenit ei de
8
labore. Et accidit ei apostematio exterius cum prolongatur: et
9
non sedatur in tribus diebus. et quandoque perducit ad apostemata
10
calida et euadit fetus et moritur mater. et quandoque prefocatur
11
in huiusmodi puer et moritur prefocatus.
12
¶ De difficultate partus. Capitulum .XXI.
13
DIfficultas partus aut sit causa pregnantis: aut
14
causa fetus: aut causa matricis: aut secundine: aut
15
causa vicinantium et communicantium: aut causa hore
16
partus: aut causa obstetricis aut propter causas pri〈-〉
17
mitiuas. ¶ Facta vero causa pregnantis est vt sit stricta:
18
aut passa egritudines: aut famem: aut sit timida aut
19
non consueta impregnationi: aut partui: immo tunc est primum
20
cum parit quare est timor eius maior: et dolor ipsius
21
vehementior: aut est anus debilis: aut est plurime
22
adipis: aut est vehementis pinguedinis habentis strictum
23
almezen cuius mezen non dilatatur: et non adiuuatur mem〈-〉
24
brum vehementis frigoris compressione lacertorum ven-
25
tris: vel est parue tolerantie in dolore: et est vehemen〈-〉
26
tis permutationis et inquietudinis: quare perducit illud ad
27
causam aliam: et est alteratio figure infantis ab eo quod
28
conuenit. ¶ Facta autem causa fetus: aut est propter genus eius.
29
Femina enim penitus est difficilioris partus quam masculus
30
aut est propter magnitudinem eius: aut magnitudinem
31
capitis eius: aut grossitudinem corporis eius: aut
32
propter multam eius paruitatem: aut lenitatem: quare non sub-
33
mergitur cum fortitudine animali: aut propter alterationem
34
creature ab equalitate facilis lubricitatis: sicut si sit
35
sicut ille qui habet duo capita: aut quem comprimit nu-
36
meratio embrionum: fortasse enim in ventre vno sunt .V.
37
immo quandoque est numeratio maior illa qui parui sunt et di〈-〉
38
uersi. Et quandoque est numeratio plurima valde in cisti vna:
39
et quandoque est difficultas propterea quod est mortus: quare non
40
fit ei adiutorium propter motu eius aut est debilis et fit
41
paruum adiutorium propter motum eius: et quandoque fit difficul-
42
tas propterea quod figura eius exitus est non naturalis: sicut
43
si egreditur super pedes suos: aut super latus suum: aut
44
manus eius sunt plicate super coxas et genua eius:
45
et istud fit propter corruptionem motus embrionis: aut
46
propter multitudinem inquietudinis parientis. Et ex eis que
47
securitatem faciunt eius est vt sit inquietudo partus et do〈-〉
48
lor decliuis ad inferiora et sit anhelitus bonus.
49
¶ Facta vero causa matricis est vt sit matrix parua in qua
50
coangustatur incessus: aut sit sicca valde in qua non
51
sit lubricitas: aut sit in ea constricta valde in crea-
52
tione: aut propter consolidatisnem[*]consolidatisnem corrupt for consolidationem ab vlceribus et reliquis
53
speciebus constrictionis: aut sit in ea aliqua egritudinum
54
malarum sicut flegmon aut vlcera aut ragadie: aut
55
emorroydes in matrice: aut fuit iam clausa: qua-
56
re scissum fuit siphac ab ore matricis scissione non
57
completa: quare est eius dispositio sicut dispositio constrictio〈-〉
58
nis matricis in creatione. ¶ Facta autem propter secundi〈-〉
1
nam est vt secundina non disrumpatur propter grossitudinem
2
suam: quare non reperiat fetus euasionem: aut rum-
3
patur ab eo velociter et egrediantur humiditates pluri〈-〉
4
me ante complementum fetus: quare non inueniat
5
euasionem. ¶ Facta vero causa vicinantium est vt sit in
6
vesica apostema: aut nocumentum aliud ex fixione vri-
7
ne et alijs: aut sit in intestino fex sicca plurima: aut
8
apostema: aut colica alterius generis: aut emorroydes:
9
aut ragadie ani: et sicut si sint ilia mulieris subti〈-〉
10
lia. ¶ Facta autem causa hore partus est vt sit fetus ve-
11
lox in administratione partus et ordinatione in eo et
12
non depastus est a qualibet grauedine rei super
13
se sicut sepe contingit illud sed perseuerauit: quare
14
accidit quod difficilis factus est partus eo non existente for〈-〉
15
ti. et si non fuerit fortis secundum quod oportet erit debilis secundum
16
quod oportet. ¶ Facta autem propter causas primitiuas est sicut si
17
forte fiat frigus: quare fortis fiat constrictio mem〈-〉
18
brorum partus: et propter illud multiplicatur in regionibus
19
septemtrionalibus et in ventis septemtrionalibus.
20
Et fit in regionibus et temporibus frigidis difficilior. et
21
quoniam perducit huiusmodi difficultas ad magnificationem
22
ventris et inflationem mirach: aut fortis fiat calor.
23
quare fortis fiat mollificatio virtutis: aut adue〈-〉
24
niat ei tristicia et sicut si mulier sit plurimum vtens aro〈-〉
25
maticis et odoramento aromatum: et fiat matrix eius
26
assidue attractionis ad superiora: quapropter non oportet
27
apud difficultatem partus et casum virtutis vt olfa〈-〉
28
ciat aromatica super retentionem necessitatis in
29
reductione virtutis: et si cadat. ¶ Et multotiens
30
perducit difficultas partus ex causis predictis et ex
31
medicamine constrictiuo: et inspissatiuo ad hoc vt
32
incidantur vene in pectore et pulmone: quare per〈-〉
33
ducit ad sputum sangunis et tussim et pthisim. ¶ Et
34
quandoque perducit ad incisionem neruorum et lacertorum propter
35
vehementiam eius quod accidit de tensione cum pau-
36
citate complementi propter defectum lenitatis et lubrici-
37
tatis: quare perducit ad spasmum. ¶ Et quandoque perue-
38
nit res in quibusdam earum ad hoc vt findatur mirach
39
ventris et illud est quando superfluit inspissatio.
40
¶ De signis. Capitulum .XXII.
41
SUnt vt sentiat dolorem ante partum
42
et post ipsum in anterioribus: nam si
43
declinat ad pectinem facilis fit partus:
44
et si declinat ad posteriora difficilis.
45
¶ De regimine eius quam ledunt partus acci〈-〉
46
dentia. Capitulum .XXIII.
47
CUm pregnans appropinquat partui
48
necessarium est tunc vt assiduet bal-
49
neationem et tinam. et melius est vt fiat
50
extra balneum vt non debilitetur quare
51
mollificetur. ¶ Aut administretur inunctio pectinis
52
et dorsi et coxarum cum eis que sunt sicut oleum ane〈-〉
53
tinum et camomellinum et de keiri et alia ab illis.
54
¶ Et assiduet suppositionem aromaticorum: et effun〈-〉
55
dat in maceria[*]maceria corrupt for materia sua cerataria subtilia et olea mol〈-〉
56
lificantia et mucillagines mollificantes sicut adeps
57
galline et anseris impinguate tepida non frigida. sed
58
sit ad caliditatem propinquior: et proprie cum est sic-
1
citas vulue et corporis totius cum vulua. ¶ Et
2
oportet vt in potu dentur propter difficultatem partus mense
3
vno omni die in ieiunio mucillagines sicut mu〈-〉
4
cillago cydoniorum cum mucillagine seminis lini. et si〈-〉
5
militer detur ei in potu in diebus doloris par〈-〉
6
tus aqua fenugreci. ¶ Et sit cibus eius ex ole-
7
ribus lenificatiuis et alesfidabegi et caro pinguis
8
et gallina pinguis: et interdicantur ei stiptica. Et
9
oportet vt suffumiget vuluam suam cum muscho et aro〈-〉
10
maticis. ¶ Cumque presens est partus et incipiunt acci-
11
dentia eius comedat rem pauce quantitatis et
12
multi nutrimenti et bibat desuper vinum odorife〈-〉
13
rum: deinde oportet vt sedeat mulier hora vna:
14
et tendat pedes suos: deinde resupinetur super
15
dorsum suum hora vna: postea surgat subito et
16
ascendat gradus et descendat et clamet. ¶ Cum
17
ergo aperitur os matricis parum et incipit aug〈-〉
18
mentari et aperiri: tunc oportet vt suffumigetur
19
quantum possibile est et proprie cum scinditur si-
20
phac. et laboret siti et aperiat os suum quantum
21
potest et intromittat aerem plurimum attrahendo ipsum
22
naribus quantum plus potest. Hoc enim attrahit fetum
23
et secundinam. ¶ Et melius super quod sedetur apud
24
partum est scannum posito puluinari post ipsum: et istud
25
fiat post apertionem oris matricis. Quod si mulier
26
fuerit pinguis iaceat super ventrem suum et ponat
27
caput suum super terram et intromittat genua sua
28
sub ventre suo vt comprimatur os matricis cum vul〈-〉
29
ua eius: deinde inungat vuluam suam cum lenifi〈-〉
30
cantibus predictis. ¶ Et oportet vt dilatetur et aperiatur
31
cum digitis. Cum ergo facit illud et coartatur ven〈-〉
32
ter eius parit velociter partu quadrupedum.
33
¶ Cumque apparet secundina scitur quod fetus appro-
34
pinquat. et si non scinditur propter grossitudinem suam:
35
oportet tunc vt scindatur vnguibus aut instrumento nominato
36
lingua assumpto inter duos digitos cum facili〈-〉
37
tate ne inueniat fetum et ledat eum donec scin-
38
datur et curret humiditas et lubricet fetus. ¶ Quod
39
si tu administras scissionem secundine et fetus non est
40
completus incuruatur secundum accidentia partus euadendi:
41
et prolongatur spacium et exiccatur vulua se-
42
quere illud effundendo lubricantia et cerataria
43
subtilia et mucillagines in vulua et adipes lique〈-〉
44
factos et albumen oui et vitellum eius est:[*]eius est: corrupt for eius: est enim
45
regimen mirabile.
46
¶ De regimine eius in qua fit difficilis partus
47
absque semita medicinarum. Capitulum .XXIIII.
48
QUando difficilis fit partus: tunc fac
49
eam odorare odores delectabiles cum
50
quantitate parua. ¶ Et si virtus fue-
51
rit debilis da ei in potu aquam car-
52
nis: et ciba eam cibis bonis pauce quantitatis si-
53
cut sunt sorbilia oua et similia. et da ei in potu ca〈-〉
54
dos vini odoriferi aromatici. ¶ Deinde fac eam
55
sedere: et tempera sessionem eius: et si est hyems
56
accende ignem plurimum: et si est estas euen-
57
ta eam. ¶ Et fac eam sedere vsque ad hypocon〈-〉
58
dria in aqua tepida et ad caliditatem aliquan-
1
tulam decliui et proprie cum ea in qua decocti sunt.
2
..X. calamenti. Et suppone ei collyrium ex eis
3
que sunt sicut myrrha: et inunge pectinem eius et
4
membra partus eius et dorsum ipsius cum cerato et
5
adipe tepidis et proprie si fuerit causa frigus: et
6
similiter mucilaginibus et lubrificantibus. ¶ Et quandoque est
7
tibi necessarium vt clysterizes cum eis vuluam
8
eius ita vt precipias vt ponatur sub anchis eis
9
et sit ipsa resupina super puluinar et eleuentur pedes
10
et aperiantur coxe eius quantum possibile est et infun-
11
de in eam lubrificantia et alia similia cum in lectione vl〈-〉
12
tima in canne cuius longitudo sit longitudo matri〈-〉
13
cis et plus. ¶ Et dimitte eam vna hora vsquequo
14
testentur mulieres quod os matricis eius iam aperi〈-〉
15
tur: et quod humiditates iam incipiunt currere. tunc
16
ergo fac eam sternutare et fac eam sedere super scan-
17
num et precipe ei vt exprimat inferiora ventris sui
18
et precipe ei vt exprimat se et comprime illa eius: ipsa
19
enim pariet. ¶ Et fortasse quandoque indigebis
20
vt aperias vuluam cum instrumento quo naues extra〈-〉
21
huntur vt aperias os matricis eius et aperiatur. Et
22
oportet vt experiantur super eam figure iacendi
23
super ventrem et super faciem extensis manibus et re〈-〉
24
supine et alie: et considera que illarum facit appro〈-〉
25
pinquare caput infantis vulue et alleniat partum.
26
¶ Et caue ne dimittas obstetricem laborare in
27
receptione et in dimissione vulue eius cum lubri-
28
catiuis. Quod si hoc regimen non excusat adiuue〈-〉
29
ris cum medicinis et suffumigationibus. ¶ Cumque
30
das in potu ex medicinis alleuiantibus partum
31
ex pillulis et alijs: et non parit: oportet vt sorbeat in ho〈-〉
32
ra meridiei de iure faseolorum et ciceris cum oleo
33
sisamino. ¶ Deinde cum securus fueris precipe
34
ei vt supponat aliquid de suppositorijs que di〈-〉
35
cemus et dormiat super ipsum: postea cum mane
36
fuerit factum suffumiga eam cum aliqua suffumiga〈-〉
37
tionum quas dicemus: deinde itera dare in potu me〈-〉
38
dicinam. ¶ Si autem non confert administra epi-
39
thimata dorso et vmbilico cum aqua ruthe confe〈-〉
40
cta cum farina alsceilem. ¶ Et cum fortior fit dolor
41
et proprie propter frigus ponatur in vulua oleum cale-
42
factum quod dicetur in antidotario. ¶ Et antiqui
43
quidem primi dixerunt in extrahendo fetum inge-
44
nium in capitulo motuum cuius nos resolutio〈-〉
45
nem[*]resolutionem corrupt for relationem [cf. Venice 1564] dimisimus propter paruitatem fiducie in ipso.
46
¶ De regimine eius cuius gemini pedes egre-
47
diuntur ante caput. Capitulum .XXV.
48
OPortet vt subtiliatio sit: et reducan-
49
tur pedes et conuertatur cum subtiliatio〈-〉
50
tione[*]subtiliatiotione corrupt for subtiliatione: ita vt equetur sedens et eleuentur
51
crura eius donec descendat caput eius.
52
Quod si nihil de hoc est possibile ligetur genitus
53
cum vitta linea et extrahatur. ¶ Et si non est pos〈-〉
54
sibile vt fiat sine incisione fiat illud secundum modum
55
qui debes[*]debes corrupt for dictus est in genito mortuo.
¶ De regimine eius
56
cuius fetus egreditur super latus suum. Capitulum .XXVI.
57
ESt proximum illi et equetur cum eleua〈-〉
58
tione ad superiora: deinde cum cessio〈-〉
1
sione[*]cessiosione corrupt for cessione et lenificatione cum facilitate.
2
¶ De regimine eius que parit apostemate in
3
matrice eius existente. Capitulum .XXVII.
4
ADministrentur super eam cerataria
5
et olea: deinde administra ei illa que
6
scripsi tibi debere fieri in pingui de
7
forma partus et alijs.
8
¶ De regimine eius cuius partus sit difficilis
9
causa magnitudinis. Capitulum .XXVIII.
10
OPortet vt inueniat obstetrix possibilitatem
11
huiusmodi fetus: quare subtilietur in extractione
12
eius paulatim: tunc si valet illud in eo
13
bene est. et si non: liget eum cum margine pan〈-〉
14
ni et trahat eum subtiliter valde cum quibusdam attractio-
15
nibus. Quod si illud non confert administrentur for-
16
cipes et extrahatur cum eis. ¶ Si vero non con-
17
fert illud extrahatur cum incisione secundum quod facile fit
18
et regatur regimine fetus mortui.
19
¶ De regimine eius cuius partus fit difficilis causa mor〈-〉
20
tis fetus: aut malitia figure partus cum qua non
21
speratur vita. Capitulum .XXIX.
22
ADmnistrentur[*]ADmnistrentur corrupt for ADministrentur medicine extrahentes
23
fetum mortuum de his que dicta sunt et di-
24
centur. Quod si illud non confert suspendatur
25
cum vncinis et incidatur frustatim et extrahatur et fe〈-〉
26
stina ad hoc antequam infletur. ¶ Si ergo fuerit
27
caput magnum et possibilis fuerit eius conquassa〈-〉
28
tio aut incisio vt currat quod est in ipso fiat.
29
¶ De regimine nausee eius. Capitulum .XXX.
30
ASpergatur aqua super faciem eius si non
31
timetur reuersio partus et viuificetur
32
virtus eius cum aromaticis. Et fac eam
33
sumere aquam carnis cum vino et spe-
34
ciebus condientibus.
¶ De medicinis fa-
35
cilem efficientibus partum. Capitulum .XXXI.
36
OMnes medicine que educunt vermes
37
et ascarides extrahunt fetum. Et cum
38
in potu sumit mulier de corticibus cas-
39
siefistule .IIII. aureos parit statim. Et sumere
40
in potu assam et castoreum est bonum et vltimum.
41
¶ Et sumere in potu cinamomum est bonum
42
valde. ipsum enim accidentia partus alleuiat et
43
partum. Et iterum decoctio foliorum altee romane
44
cum aqua et melle est ex eis que alleuiant partum
45
valde quoniam alleuiat accidentia partus et partum. Et iterum
46
aqua fenugreci alleuiat partum valde. ¶ Et iterum
47
medicamen bonum et vltimum est vt sumatur ca-
48
pillus veneris et dissoluatur contritus cum syrupo rosarum et
49
aliquantulo olei et sumatur in potu: et similiter pule-
50
gium. Pillule bone que sunt quorundam medi-
51
corum me nuper precedentium et quas mihi attribuerunt
52
quidam postremi. ¶ ℞. cinamomi et sauine am-
53
borum ana .ʒ.X. cassie bone .ʒ.VII. cinami et myrrhe
54
et aristologie rotunde et costi amari omnium ana .ʒ.V.
55
storacis et opij amborum ana .ʒ.II. muschi de fal-
56
lo .ʒ.I. quartam. fiant ex eis pillule et dentur in potu
57
aurei .III. in .II. vncijs vini antiqui: et quod magis diligen〈-〉
58
dum est: est vt minoretur opium et sufficiat de eis .ʒ.I.
1
¶ Pillule alie bone. ℞. sauine .ʒ.X. et ruthe .ʒ.V.
2
et granatorum harmel .ʒ.IIII. et asfe[*]asfe corrupt for asse et ammoniaci et
3
rubee omnium ana .ʒ.III. fiant ex eis pillule et bibantur
4
ex eis .ʒ.III. cum decoctione prouocante menstrua: si-
5
cut est decoctio de sauina et pulegio et rubea et
6
cum decoctione faseolorum rubeorum: et cum succo ru〈-〉
7
the. ¶ Pillule bone. ℞. sauine .ʒ.II. asse ammo〈-〉
8
niaci rubee omnium ana .ʒ.ß. et sit dosis .I. ¶ Et iterum
9
aristologie longe piperis myrrhe omnium equales partes:
10
fiant ex eis pillule et sit dosis .ʒ.III: omni die cum
11
vncia .I. aque lupinorum: sunt enim abortum facien-
12
tes partum alleuiantes mundificantes matricem cum
13
fortitudine. ¶ Et simile illis in suis dispositionibus
14
est illud quod. ℞. bdellium subalbidum myrrham et
15
sauinam: de quo fiant pillule auellanis similes:
16
et bibantur quoniam alleuiant partum. ¶ Confectio bo〈-〉
17
na valde de qua dicitur quod non equatur ei aliquod. Reci-
18
pe myrrhe et castorei et storacis omnium ana aureum .I.
19
cinamomi sauine amborum ana aureum .ß. conficiantur cum
20
melle cuius dosis sint duo aurei et melius est vt de〈-〉
21
tur in potu cum vino: est enim vltima. ¶ De emplastris
22
et epithimatibus: sumatur decoctio pulpe colloquintide et
23
et succus eius que humida est: est melior et misceatur cum
24
ea succus ruthe et ponatur in ea aliquid myrrhe et linia〈-〉
25
tur cum ea pecten vsque ad vmbilicum. ¶ Supposi〈-〉
26
toria fortia in faciendo descendere illud quod separatur:
27
submergatur lana in succo pulpe colloquintide et succo ru〈-〉
28
the et supponatur: aut supponatur aristologia etiam in lana:
29
aut supponatur buchormarien: aut staphisagria
30
et cucumer asininus et condisi: ¶ Aut supponatur
31
collyrium ex elleboro et opoponaco et felle tau〈-〉
32
rino: facit enim descendere viuum et mortuum.
33
¶ Medicine facientes illud cum proprietate.
34
Dicitur. oportet vt difficultatem patiens teneat
35
in manu sua sinistra magnetem: aut liniatur cum cine-
36
re vngule asini: quomiam[*]quomiam corrupt for quoniam est vltimum: aut suffu-
37
migetur cum ea. et similiter vngula equi: et simi〈-〉
38
liter suffumigatio cum oculo piscis saliti. ¶ Et
39
dicitur quod si suspendatur corallus etiam in coxa de-
40
xtra confert difficultati partus. ¶ Et dicitur quod si
41
suspendatur super coxam eius storax aphricana
42
non aduenit ei dolor. ¶ Et dicitur quod si teratur cro〈-〉
43
cus et conficiatur et fiat ex eo nux et suspendatur su〈-〉
44
per eam expellit secundinam. ¶ Suffumigatio-
45
nes suffumiga eam cum myrrha quoniam est bona
46
valde. ¶ Et iterum cum myrrha et galbano et ca〈-〉
47
castoreo[*]cacastoreo corrupt for castoreo confectis cum felle vaccino. sumatur ex eo
48
aureus .I. et suffumigetur cum eo. ¶ Aut sumantur sul〈-〉
49
ful citrinum et myrrha rubea et fel vaccinum et
50
opoponacum et galbanum et suffumigetur cum
51
eis. ¶ Et suffumigatio cum spolio serpentis aut
52
cum fimo columbino est alleuians. et fortasse in〈-〉
53
terficit suffumigatio cum spolio serpentis fetum.
54
¶ Et suffumigatio cum opoponaco solo alle-
55
uiat et cum stercore accipitris.
56
¶ De regimine infantis cum nascitur. Capitulum .XXXII.
57
HAnc rem prosecuti sumus in libro vni〈-〉
58
uersalium quare queratur illic
1
¶ De suppositorijs enixarum. Capitulum .XXXIII.
2
PArtus non extenditur in masculis vltra .XXX.
3
et in feminis vltra .XL. dies et plus parum.
4
Et accidunt fetis egritudines plurime sicut
5
fluxus et retentio sanguinis quare perducit fluxus
6
sanguinis ad casum virtutis. Et retentio menstruorum ad febres
7
prauas. et ad apostemata praua. Et multotiens accidit
8
exitura ex partu difficili. Et quandoque accidit eis
9
inflatio ventris et fortasse moriuntur. Et sanguis
10
quidem partus vehementioris est nigredinis quam sanguis
11
menstruorum: quoniam est retentionis longioris spatij.
12
¶ De regimine multitudinis sanguinis eius. Capitulum .XXXIIII.
13
CUm multiplicatur fluxus sanguinis enixe oportet
14
vt cum vitta ligentur manus eius et ponan-
15
tur super ventrem eius panni infusi in aceto et
16
supponantur colliria ex eis que sunt
17
sicut balaustie et karabe et rose et thus cum vino
18
pontico. Et oportet vt deuitet medicinas cauteri〈-〉
19
zantes: ipse enim sunt male matrici propter neruo〈-〉
20
sitatem eius. Et de illis quibus inest proprietas
21
in hoc secundum quod dicitur est suspensio stercoris porci-
22
ni in lana et suspendatur in coxa eius.
23
¶ De regimine paucitatis sanguinis eius. Capitulum .XXXV.
24
QUnndoque[*]QUnndoque corrupt for QUandoque parit aut abortitur et time〈-〉
25
tur quod sanguis eius minoretur: aut appa〈-〉
26
ret illud: tunc rectius est vt sollicitudo
27
fit in prouocatione saniguinis eius et atte-
28
nuatione eius: nam cum retinetur facit accidere
29
apostemata. et sternutatio in hoc est iuuatiua. Et
30
de medicinis quibus fit suffumigatio in hoc est
31
vt suffumigetur cum synapi et harmel et bdellio
32
et mirrha. ¶ Et iterum suffumigetur cum oculo
33
piscis saliti: aut cum vngula equi aut asini. Si
34
autem illud non excusat aliquid: tunc necessa-
35
ria est flobothomia saphene vt extrahat sanguis et
36
prohibeat nocumentum repletionis et apostemationis
37
eius: et fortasse prouocabit. Et flobothomia vene
38
curuature poplitis est fortior.
39
¶ De regimine febrium eius. Capitulum .XXXVI.
40
AQua ordei confert ei: ipsa enim cum hoc non
41
retinet menstrua: et similiter granata dulcia. et
42
plurimum quidem febrium earum est propter retentio〈-〉
43
nem menstruorum. Cum ergo curatio fit cum flobo-
44
tomia saphene fit iuuamentum cum ea.
45
¶ De regimine inflationis ventris eius. Capitulum .XXXVII.
46
DEtur in potu diamarte et detur in po〈-〉
47
tu alkekengi et dentur in potu serapi〈-〉
48
num et origanum et mastix cum equalitate.
49
¶ De regimine doloris matricis. Capitulum .XXXVIII.
50
SEedeat in aqua tepida: et inungat lo〈-〉
51
ca sua cum oleo violaceo dulci tepido.
52
¶ De regimine vlcerum eius. Capitulum .XXXIX.
53
CUrentur cum vnguento albo et simi-
54
libus ex vnguentis conuenientibus vul〈-〉
55
neribus supra membra neruosa.
56
¶ Tractatus tertius. De reliquis egritudini-
57
bus matricis exceptis apostematibus et que cur-
58
runt cursu eorum.
1
¶ De indicijs[*]indicijs corrupt for iudicijs menstruorum. Capitulum .I.
2
MEmstrua[*]MEmstrua corrupt for MEnstrua temperata in quantitate et
3
qualitate sua et in tempore suo curren-
4
te secundum consuetudinem suam natura-
5
lem in omni spacio sunt causa sa〈-〉
6
nitatis mulieris et mundificatio〈-〉
7
nis corporis eius ab omni nocu〈-〉
8
mento in quantitate et qualitate: et faciunt ipsam
9
acquirere castitatem et paucitatem desiderij. ¶ Et
10
mensuratio equalis est vt menstruetur mulier in
11
omni mense vsque ad .XXX. dies et quod est supra illud
12
et quod est infra illud quod cadit in .XV. et .XXVII. est
13
non naturale. ¶ Et cum alterantur menstrua ab equa〈-〉
14
litate et dispositione sua naturali sunt causa egritudinum
15
plurium: et parum quidem accidit vt alteretur in
16
tempore suo. ¶ Et ex nocumento alterationis men-
17
struorum peruenitur ad additionem debilitatis mulie〈-〉
18
ris: et alterationem forme eius: et paucitatem conce〈-〉
19
ptionis eius et ex multitudine[*]ex multitudine cf. Venice 1564: ad multitudinem aborsus[*]aborsus corrupt for abortus eius et par〈-〉
20
tus ipsius ad debilitatem fetus cum nascitur. ¶ Re-
21
tentio autem menstruorum et paucitas eorum commouent
22
in ea egritudines repletionis omnes: et preparant
23
eam ad apostemata: et dolores capitis et reliquorum
24
membrorum et tenebrositatem visus et perturbatio〈-〉
25
nem sensus et febrem[*]febrem(?) cf. Venice 1564: febris et multiplicatur cum ea repletio va〈-〉
26
sorum spermatis eius. quare fit desiderans non ca-
27
sta et non suscipiens filium ex impregnatione pro〈-〉
28
pter corruptionem matricis eius et spermatis
29
ipsius. ¶ Et perducit cum eo res ad prefocatio〈-〉
30
nem matricis et stricturam anhelitus et retentionem
31
eius et pulsum cordis et sincopim et singultum.
32
¶ Et quandoque moritur. et accidunt ei difficultas et di〈-〉
33
stillatio propter opilationum materierum. ¶ Et quandoque
34
accidit ei sputum sanguinis et vomitus eius et proprie in vir〈-〉
35
ginibus et cursus eius fluxu et ventris. ¶ Et di〈-〉
36
uersificantur iste egritudines ex eis secundum diuersita-
37
tem complexionis eius. Nam si fuerit colerica ge-
38
nerabuntur in ea egritudines colerice. Et si fuerit
39
melancolica generabuntur in ea egritudines melancolice. et si
40
fuerit flegmatica generabuntur in ea egritudines
41
flegmatice. et si fuerit sanguinea generabuntur in ea
42
egritudines sanguinee. ¶ Et de mulieribus qui〈-〉
43
dem est cuius ablatio menstruorum festinat: quare in
44
.XXXV. et etiam .XL. anno fit finis vite sue. ¶ Et de
45
eis est in qua tardatur illud vsquequo perueniant .L. anni.
46
¶ Et quandoque peruenit retentio menstruorum ad al-
47
terationem dispositionis mulieris ad purpureitatem
48
secundum quod dicitur in capitulo retentionis menstruo-
49
rum. ¶ Et apparet in ea cuius menstrua abscin〈-〉
50
duntur lac et significat illud. ¶ Et quandoque accidit reten-
51
tio menstruorum propter tortuositatem matricis.
52
¶ De superfluitate menstruorum. Capitulum .II.
53
SUperfluitas in hoc quandoque fit secundum semi〈-〉
54
tam qua natura expellit superfluitates: quod
55
quidem est laudabile cum non perducit
56
ad superfluam turpitudinem et cursum
57
quo non indigetur. ¶ Et quandoque fit secundum semitam egri-
58
tudinis: aut propter dispositionem in matrice: aut propter
1
debilitatem matricis: et illa est deterior que fit
2
propter maliciam complexionis alicuius. Aut propter
3
vlcera et corrosionem et emorroydas et fricationem
4
et ragadias: aut propter apertionem orificiorum venarum
5
et abscissionem earum et scissuram ipsarum propter
6
causam corpoream: aut extrinsecam ex corruptione et
7
percussione: aut casu: aut similibus: aut malicia par〈-〉
8
tus et difficultate eius: aut propter vehementiam
9
oneris. ¶ Facta autem causa sanguinis aut est propter mul〈-〉
10
titudinem et dominium eius et exitum ipsius cum virtu-
11
te aut non cum virtute nature et rectificatione eius. Et
12
nos quidem iam diximus illam que fit regimi〈-〉
13
ne naturali que ambe sunt diuerse licet sint ambe
14
compares in hoc quod vtreque non retinentur nisi cum
15
adest debilitas. ¶ Aut propter grauitatem sanguinis super
16
corpus aut propter debilitatem in corpore. licet non sit
17
sanguis transiens equalitatem in quantitate et qualitate
18
sua aut propter acuitatem sanguinis aut tenuitatem et sub〈-〉
19
tilitatem eius: aut propter caliditatem eius: aut pro〈-〉
20
pter multitudinem aquositatis eius et humidita-
21
tis. Licet omnis fluxus sanguinis incipiat paulatim
22
subtilis: deinde incipit proculdubio peruenire ad
23
grossitudinem: deinde descendit et peruenit ad sub〈-〉
24
tilitatem et paucitatem et aquositatem. et hec est dis-
25
positio in omni fluxu sanguinis ob quamcunque causarum fit.
26
¶ Et causa in hoc est quod orificia venarum et inces〈-〉
27
sus ventositatis sunt in primis stricta et in fine
28
eius constringuntur iterum: et adunantur propter siccita-
29
tem. ¶ Et cum superfluit fluxus sanguinis sequitur eum
30
debilitas appetitus et debilitas digestionis: aut in〈-〉
31
flatio extremitatum et corporis et malicia coloris: et
32
quandoque perducit ad ydropisim. et quandoque perducit multi〈-〉
33
tudo exitus sanguinis et dominium colere. quare accidunt febres
34
colerice mordicatiue propter inflammationem calidi〈-〉
35
tatis mordicatiue que equatur per sanguinem et accidunt
36
iterum horripilationes. et quandoque accidit hoc calidi〈-〉
37
tas in casu appetitus cibi quem fecit forte neces〈-〉
38
sarium debilitas caliditatis et addit in casu ap〈-〉
39
petitus stomaci propter defectum sanguinis. Et accidit dolor in dor〈-〉
40
so propter tensionem neruorum positorum in illo loco. Et
41
quandoque multiplicatur fluxus sanguinis ex matrici-
42
bus cum multitudine humorum.
43
¶ De signis. Capitulum .III.
44
EIus quidem que est secundum semitam expul-
45
sionis naturalis signum est quod non sequitur eam
46
nocumentum: immo perducit ad iuuamentum
47
eius et non aduenit ei lesio neque alteratio virtutis. et
48
plurimum quidem accidit in pinguibus. ¶ Facie vero
49
causa repletionis communis quam expellit natura a dominio
50
eius: quare expellitur signum est repletio faciei: et
51
corporis: et exuberatio venarum et alia ex signis
52
repletionis. et quandoque est cum ea dolor et quandoque non
53
fit. et dum non debilitat non retinetur. ¶ Et co-
54
gnoscitur dominans cum sanguine vt exiccetur sanguis et con〈-〉
55
sideretur an color eius declinet ad albedinem:
56
aut citrinitatem: aut nigredinem et purpureita-
57
tem quare euacuatur humor qui dominatur cum eo
58
iterum. ¶ Facta vero causa debilitatis matricis
1
et apertionis venarum eius significat exitus sanguinis
2
puri non dolorem faciens. ¶ Si vero causa est
3
acuitas sanguinis cognoscitur per colorem suum et acuita〈-〉
4
tem ipsius et velocitatem sui exitus et paucitatem
5
abscissionis egressionis. ¶ In facta vero propter subti〈-〉
6
litatem sanguinis cum materia aquosa et humiditate est sanguis
7
aquosus non calidus et leditur cum stipticis. ¶ Et
8
quandoque apparet in ea quasi pregnatio. Et quandoque apparent
9
in ipsa sicut accidentia partus quare parit humiditatem:
10
et sunt lacerti corporis eius vehementis mollitiei:
11
quare sunt lenes postquam voluerunt coagulari: et quandoque
12
nocent ei curationes diuretice propter caliditatem
13
suam: quare addunt in aquositate sanguinis. ¶ Facta vero
14
ab vlceribus cum materia et dolore est cum vehemen〈-〉
15
tia doloris. ¶ In facta vero a corrosione egre-
16
ditur paulatim quasi fex et proprie quando est a venis
17
absque arterijs. ¶ Et si fuerit corrosio in profun-
18
do matricis erit color minus niger. ¶ Et quan-
19
do est illic et apud os matricis possibile est vt tan〈-〉
20
gatur. ¶ Facta vero ab emorroydibus habet perio-
21
dos menstrue et quandoque non sunt ei periodi: immo est
22
sequens repletionem: et sunt signa emorroydarum
23
matricis manifesta. et est sanguis secundum plurimum niger: nisi
24
fit ab arterijs. ¶ Et quandoque est emorrosaycus fru〈-〉
25
statim frustatim[*]frustatim frustatim corrupt for frustatim: et multotiens quidem associatur emor〈-〉
26
roydibus in matrice dolor capitis et grauitas capi〈-〉
27
tis et dolor in visceribus et epate: et quando currit sanguis
28
ex illis emorroydibus remouetur illud accidens.
29
¶ De cura fluxus sanguinis et in fine eius cura pa〈-〉
30
tientis fluxum menstruorum. Capitulum .IIII.
31
FActa quidem secundum semitam expulsionis naturalis:
32
et facta a repletione et grauedine sanguinis su〈-〉
33
per corpus oportet ne retineatur donec timea〈-〉
34
tur debilitas. ¶ Et quandoque excusat flo〈-〉
35
botomia ab expectatione illius propterea quia expel-
36
lit repletionem et trahit materiam ad contrarium. ¶ Et quando
37
causa est colera euacuetur et proprie cum eis que sunt sicut
38
fumusterre et myrabolani propter illud quod in
39
vtrisque est de virtute stiptica. Et si causa fuerit aquo〈-〉
40
sitas et prouocatio eius et attractio eius ad cutem detur
41
in potu de gummi arabico et dragaganto. et si causa
42
fuerit debilitas matricis aggrega ad medicinas
43
stipticas medicinas confortatiuas cum sua aromati〈-〉
44
citate et proprietate sua. Et si causa fuerit vlcus curetur
45
cum medicinis compositis ex confortatiuis et sti-
46
pticis et diureticis. Et illa que est ex emorroydi〈-〉
47
bus curetur curatione emorroydarum et cum semine
48
lini cum aqua calida. ¶ Et oportet vt obseruen-
49
tur hore quietis. et si fuerint illic periodi curetur
50
tunc in horis periodorum et studeatur ad sedandum.
51
¶ Cum ergo superfluit fluxus sanguinis oportet vt ligentur am〈-〉
52
be manus a radice adiutoriorum et vtrique pedes a
53
radice coxarum apud duo inguina. deinde po-
54
nantur ventose in inferiori parte mammille et vbi
55
incedunt vene ascendentes ex matrice ad mammil-
56
las et sugantur et eligatur ventosa magna Ipsa enim
57
retinet sanguinem in hora vna: deinde oportet
58
vt consequenter adhibeatur reliqua cura. ¶ Et quan-
1
doque retinet fluxum sanguinis positio ventosarum super
2
locum qui est inter vtrasque anchas. ¶ Et oportet vt
3
patiens fluxum sanguinis cibetur cum eis que sunt sicut
4
vitelli ouorum sorbilium: et cum omni quod est velocis di〈-〉
5
gestionis confortatiuo. et quandoque oportet vt cibetur aqua
6
carnis forti que acetosa facta sit cum aqua sumach.
7
et aqua acetose et potibus boni odoris ex carne
8
bona: quoniam necessarij sunt: et similiter sorbitionibus hu-
9
midis ex sauich: et amilo et vino nouo grosso
10
dulci: et deuitet antiquum subtile. et quandoque conueniens
11
est eis vinum mellis recens. ¶ De medicinis autem
12
communibus: et proprie fluxui sanguinis acuto calido arno〈-〉
13
glossa est melior: immo non est ei par. Et quandoque
14
abscindit fluxum sanguinis omnino bibita et iniecta: et con〈-〉
15
fert cronice et non cronice: et potus alhasce iterum:
16
et administratio camphore bibendo et supponen-
17
do. ¶ De illis que conferunt ad istud est sumere in po〈-〉
18
tu lac bene decoctum cum ferro ignito et in quo est scoria
19
ferri de quo cum quibusdam stipticis in potu tribuantur
20
omni die vncie .III. et acetositas citri bona est valde. Et
21
similiter detur in potu gummi arabicum cum dragaganto:
22
et semen lini cum aqua calida: et trocisci cum campho〈-〉
23
ra conferunt ei valde. et trocisci de balaustijs. ¶ Con〈-〉
24
fectio medicine vltimi iuuamenti. ℞. terre sigilla〈-〉
25
te et boli armeni et aluminis gallarum et sanguinis draconis
26
partes equales: de quorum summa accipiatur .ʒ.I.
27
et camphore pondus .II. granorum: et galle[*]galle cf. Venice 1564: galie .VI.ʒ.I.[*].VI. i.e. sexta
28
quod totum dissoluatur in vncia .I. syrupi myrtini.
29
¶ Et iterum acatia balaustie galle heufistides su〈-〉
30
mach myrrha thus et opium: conficiantur cum ace〈-〉
31
to acuto forti et sit dosis .ʒ.ß. ¶ Et iterum dragagantum
32
magisterij cuppule gladium myrrha thus opium.
33
conficiantur et fiant pillule et sumantur de eis .ʒ.〈-〉
34
II. sunt enim bone valde. ¶ Et iterum bibatur con〈-〉
35
cularum marinarum que asportantur a sancto Iaco-
36
bo adustarum pondus .ʒ.II. cum aqua sumach et cy〈-〉
37
doniorum: et dactilorum. ¶ Et istarum cibi an-
38
tequam indigeant viuificatione virtutis forti sunt al-
39
hulem et karos et almosos: et ex carnibus hedi et
40
auium montanarum: et preparata in patellis ci〈-〉
41
baria ex lentibus aceto conditis que omnia sunt
42
frigida: et deuitent omnem cibum calidum actu
43
aut potentia. ¶ Et de suppositorijs communibus
44
sunt suppositoria facta ex litargirio et dragagan〈-〉
45
to et balaustijs et terra sigillata et bolo armeno et
46
antimonio et alijs. ¶ Descriptio medicami-
47
nis ad illud. ℞. colcotar et dragagantum et aca-
48
tiam et cortices thuris et antimonium: et fiant
49
ex eis trocisci. Deinde sumantur ex eis aureus .I. boli
50
armeni et gummi arabici et karabe omnium ana
51
aureus .I. et ponantur in duabus vncijs succi stiptici: aut
52
aque et clysterizetur cum eo mastix secundum quod sciui-
53
sti. ¶ Confectio clisteris ad matricem. ℞. alumi-
54
nis .ʒ.ß. et semen iuquiami[*]iuquiami corrupt for iusquiami albi et opij amborum
55
ana .ʒ.I. sextam et supponatur. ¶ Pessarium bonum
56
et proprie ad corrosionem et vlcera. ℞. testas fur〈-〉
57
ni et succum barbe hircine et acatiam aggregen〈-〉
58
tur et fiat pessarium cum aqua gallarum immatura〈-〉
1
rum ¶ Et iterum galle immature et balaustie et ami〈-〉
2
lum et opium et alumen et reubarbarum et grana
3
myrti viridia sumach succus barbe hircine gra〈-〉
4
na agreste charte combuste sandalum album cortices
5
thuris terra sigillata capita granatorum folium sco-
6
ria ferri coriandrum siccum. supponantur de eo .ʒ.IIII.
7
in lana viridi imbibita inqua a[*]inqua a corrupt for in aqua myrti: et teneat eam
8
tota nocte. ¶ Et iterum balaustie et sordes veru
9
et charte combuste et alumen et dragantum et cymi-
10
num infusum in aceto et bolum armenum et rob al-
11
cath conficiantur cum aqua salicis et coriandri viri-
12
dis et supponatur nocte tota. ¶ Et de tinis confe-
13
rentibus eis est encatisma in decoctione calamen〈-〉
14
ti et foliorum eius et fructus ipsius et radicis eius
15
decocti cum myrto et rosis sine capitibus: et cor-
16
ticibus granatorum et xylocaractis nabati. et balau〈-〉
17
stijs et barba hircina et gallis viridibus. ¶ Et
18
de epithimatibus et vnctionibus conferentibus
19
eis est epithima de alcanna super sumen et vngere
20
partes matricis cum oleis stipticis stipticitatis for-
21
tis. ¶ Et reiteremus distinctionem cure fluxus
22
sanguinis facti propter tenuitatem et aquositatem eius. Dico
23
ergo quod necessarium in hoc est vt fiat quod currat aquosi-
24
tas eius et operatur super ipsum cum sudatione et prouoca〈-〉
25
tione cum eis que sunt sicut decoctio assari et apij
26
et rubee: et que sunt similia illis currat vna vice et pro〈-〉
27
uocetur alia cum facilitate et prouocatione et sudatione.
28
¶ Et fricetur corpus eius cum pano aspero. et liniatur
29
corpus eius cum aqua mellis et cum emplastris
30
ydropicorum. ¶ Et quandoque confert ei vomitus fortis
31
et oportet penitus vt declinetur cum medicinis earum
32
et cibis istarum ad illud quod exiccat et ingrossat sanguinem.
33
¶ Si vero est causa vlceratio tunc confert hoc vn-
34
guentum. ℞. balaustias et plumbum vstum et fiat ex am〈-〉
35
bobus: et ex cera ceratum cum oleo rosaceo et suppona〈-〉
36
tur. ¶ Quidam autem faciunt necessarium in curatione pa-
37
tientis fluxum sanguinis menstrui capitulum vnum: et est cu-
38
ratio composita ex mundificatione et stipticita-
39
te et confortatione: et est vt prouocentur menstrua
40
eius in hora vt non tardentur: deinde agitentur
41
motus eius et mundificetur matrix eius: et con〈-〉
42
fortetur vt non suscipiat superfluitatem egredien〈-〉
43
tem a necessitate. ¶ Dicunt ergo oportet vt den-
44
tur in potu sauine .ʒ.X. et seminis mente .ʒ.I. seminis feniculi .ʒ.〈-〉
45
II. ponantur in vase et fundatur[*]fundatur corrupt for fundantur desuper vini pu〈-〉
46
ri libre .II. et decoquantur donec medientur: et proij-
47
ciatur desuper sarcocolle et licij amborum ana
48
pondus .ʒ.II. butyri vaccini et mellis ana coclearium
49
.I. et sumatur de eo in potu in ieiunio quanti-
50
tas .I. coclearij: et tardet cibum vsque ad vesperam
51
et faciat illud tribus diebus. ¶ Et ego dico quod quam〈-〉
52
uis hoc iuuamentum sit in pluribus horis quandoque tamen est
53
fluxus sanguinis menstrui ex causis alijs facientibus necessarium
54
esse vti stipticis puris et tu cognoscis eas.
55
¶ De vlceribus matricis et putrefactione eius. Capitulum .V.
56
IAm significauimus in eis que prete-
57
rierunt illud et tu scis quod cause eorum sunt cause
58
vlcerum. ¶ Et cause vlcerum sunt ex
1
causis intrinsecis et ex cursibus acutis et plagis
2
vlceratis: aut accidentibus deforis propter per〈-〉
3
cussionem aut casum: aut propter partum aut pro〈-〉
4
pter alia: aut propter vulnus ex medicamine sup〈-〉
5
posito et instrumento incidente. ¶ Et quandoque
6
sunt cum putrefactione et quandoque sunt omnia
7
illa cum sordibus et sorditie: aut cum mundifi-
8
catione et sine sorditie. et quandoque fiunt in pro-
9
fundo. et quandoque fiunt in non profundo. et quan〈-〉
10
doque fiunt cum corrosione et absque corrosione
11
et cum apostemate et absque apostemate.
12
¶ De signis vlcerum matricis. Capitulum .VI.
13
SIgnificant illud sanguinis et proprie si signa
14
sunt super os matricis et in eius pro-
15
ximo. ¶ Et significat illud cursus sa〈-〉
16
niei et humiditatum diuersi coloris
17
et odoris: et nocumentum ex medicinis que mol〈-〉
18
lificant et iuuamentum ex eis que stipticitatem
19
faciunt. ¶ Et signum mundificationis vlcerum
20
matricis est vt sit illud quod egreditur ad grossi-
21
tudinem et albedinem decliue: et planitiem sine
22
dolore vehementi et fetore et mordicatione.
23
¶ Et signum quod ipsa sunt sordida et tabida est
24
multitudo humiditatum virulentarum et quod cur〈-〉
25
rit ex intestino. ¶ Quod si fuerit illic putrefa-
26
ctio erit simile aque carnis et quod illud quod residuat
27
est putridum malum. ¶ Et si fuerit cum corro〈-〉
28
sione erit illud quod egreditur nigrum cum do〈-〉
29
lore vehementi et pulsatione. ¶ Et signum quod
30
ipsa sunt cum apostemate est adherentia febris et hor〈-〉
31
ripilatio et quod dicemus de signis apostema-
32
tis et iuuamento eius et corrosione eius.
33
¶ De putrefactione matricis. Capitulum .VII.
34
HOc iterum est ramus capituli vlce-
35
rum matricis. et est causa in ea difficul〈-〉
36
tas partus: et mors embrionis: aut
37
administratio medicinarum acutarum:
38
aut cursus calidus et acutus: aut vlnera putrefa〈-〉
39
cta. et fit in proximo. et fit in profundo. et fit cum
40
sorditie et cum priuatione sorditiei. ¶ Et facta
41
in profundo non euacuatur ex humiditatibus
42
diuersis egredientibus et fortasse plurimum assimilatur feci.
43
¶ De corrosione matricis. Capitulum .VIII.
44
IAm diximus corrosionis signum in
45
eo quod egreditur et dispositionem
46
doloris in capitulo fluxus sanguinis. ¶ Et diffe-
47
rentia quidem inter corrosionem ma〈-〉
48
tricis et cancrum est quod cum corrosione non est
49
grauitas neque durities et sequitur eam quies in
50
horis quibusdam et proprie post exitum eius
51
quod egreditur et non est longitudo plurima spa〈-〉
52
cij in curatione conueniente. Spacium vero cancri est
53
assidui doloris et est ibi pulsatio longi spacij.
54
¶ De cura. Capitulum .IX.
55
OPortet vt consideretur an vlcus sit sor-
56
didum an non sordidum. ¶ Si ergo
57
fuerit sordidum mundificetur in primis cum
58
aqua mellis et similibus proiectis in eam cum instrumento
1
iaciendi: aut cum decoctione ireos: aut cum vn-
2
guento mundificatiuo. ¶ Et si fuerit corrosio
3
inijce in ipsas vnguentum rectificans corrosionem
4
cum mundificatione. et administra cibos conuenien〈-〉
5
tes. ¶ Et considera iterum an sit cum apostemate an non
6
cum apostemate. Si ergo fuerit cum apostemate curetur prius
7
et sedetur cum curationibus apostematis quas dicemus.
8
¶ Cum ergo mundificatur matrix tunc curetur
9
cum consolidatiuis que sunt vnguenta predicta.
10
¶ Unguentum quod confert in principio rei cum in
11
vulnere nondum nascitur caro. ℞. litargirij et ceruse
12
et sarcocolle partes equales et fiat ex eis ceratum cum
13
cera et oleo rosaceo. ¶ Et si fuerit illic sordities po〈-〉
14
natur in eo parum floris eris. ¶ Cum ergo caro in〈-〉
15
cipit nasci et existimatur illud curetur cum vnguen〈-〉
16
to huiusmodi. ℞. tutie ablute partes .II. climie argen-
17
ti ceruse et sarcocolle omnium ana partem .I. fiat
18
ex eis ceratum cum oleo rosaceo et cera.
19
¶ De regimine deuirginate. Capitulum .X.
20
DE mulieribus est cui accidunt cum vio-
21
lantur dolores magni et proprie cum
22
collum matricis eius est strictum et pannicu〈-〉
23
li sunt debiles et virga deuirginantis
24
est grossa. ¶ Cum ergo accidunt ei fluxus sanguinis et
25
dolores necesse est ei vt sedeat in aquis stipticis
26
et in vino et oleo: deinde administrentur super eam
27
cerataria in lana inuiolata super cannam prohibentem a
28
consolidatione et aleuietur super eam concubitus.
29
¶ De cura. Capitulum .XI.
30
ADministrentur medicine mundifican〈-〉
31
tes: deinde post illud vnguentum predi-
32
ctum ad vlcera. ¶ Et quandoque admiscetur
33
cum eo terra sigillata et que sunt ei similia.
34
¶ De ragadijs matricis. Capitulum .XII.
35
RAgadie accidunt in matrice: aut propter sicci-
36
tatem peruenientem ei maximam et proprie
37
apud partum: Aut propter apostema et sunt in prin-
38
cipio cum accidunt leues occulti dolo-
39
ris qui est sub dolore partus et reliquis eius. Dein〈-〉
40
de apparet: et proprie cum tangitur. ¶ Et quan-
41
doque ingrossantur ragadie valde. et quandoque fiunt si〈-〉
42
cut verruce et remanent et consolidatur locus.
43
¶ De signis earum. Capitulum .XIII.
44
POssibile est vt perueniatur ad attestatio-
45
nem ragadiarum ponendo sub mulie-
46
re speculum coram vulua eius: deinde ape〈-〉
47
riatur vulua eius et consideretur illud quod
48
imaginatur in speculo. ¶ Et illud quod significat eas est
49
dolor apud coitum et exitus virge sanguinolente.
50
¶ De cura. Capitulum .XIIII.
51
NOn euacuantur ragadie quin aut sint
52
intrinsece: aut in collo sint: et que se-
53
quuntur ipsum. ¶ Intrinsece ergo curan〈-〉
54
tur cum suppositorijs penetrantibus
55
et distillationibus iniectis et aquis stipticis permixtis
56
cum vnguentis rectificantibus sicut vnguentum
57
factum ex climia et plumbo adusto: et vnguentum raga〈-〉
58
diarum ani: et secundum curationem earum sentiet quasi mordi〈-〉
1
cationem. ¶ Quod si indigent maturationem ali-
2
qua misceatur cum eis sicut vnguentum basilicon
3
cum adipibus. ¶ Et si fuerit cum ragadijs grossi〈-〉
4
tudo vehemens quam significat longitudo spacij et par〈-〉
5
uitas receptionis curationis administra vnguentum
6
de chartis cum oleo rosaceo. ¶ Si vero non tolerat
7
illud ponatur cum eo oleum de lilio et gluten alimbat
8
Cum ergo quiescunt curentur cura ragadiarum pra〈-〉
9
uarum: et proprie quando vlcerantur. ¶ Et quandoque indigent
10
eis que sunt sicut cortices eris optime triti: aut
11
dragantum et galle: aut aggregatio eorum. ¶ In ex〈-〉
12
trinsecis vero quandoque sufficit laborare cum admi-
13
nistratione tutie valde trite cum vitellus[*]vitellus corrupt for vitellis ouorum
14
aut aggregatione illius: et sine cessatione fiat ad-
15
herentia illius et vnguentum de cerusa iterum.
16
¶ De pruritu matricis et priapismo mulie-
17
rum. Capitulum .XV.
18
QUandoque accidit in matrice pruritus propter
19
humores acutos colericos: aut salsos
20
baurachios: aut corrosiuos melancolicos
21
secundum quod apparet de dispositione coloris men-
22
strue: aut bothor generatas ex eis calidas acutas
23
valde. Fortasse enim superfluunt adeo donec deijciant
24
virtutem. ¶ Et quandoque accidit illi mulieri vt non sa-
25
tietur ex coitu: et aduenit ei priapismus mulierum.
26
¶ Et quotiens cum ea fit coitus additur malitia eius.
27
¶ De cura pruritus matricis. Capitulum .XVI.
28
OPortet vt mundificetur corpus cum floboto〈-〉
29
mia ex nigra. Et si indiget fiat secunda-
30
rio ex cephalica. ¶ Et euacuetur humor
31
acutus scilicet omnis humor cum eo quod euacuat
32
ipsum: sicut colera cum pillulis de scamonea: et
33
flegma cum pillulis stomaticis et melancolia cum pil-
34
lulis de epithimo et decoctione eius. ¶ Et franga〈-〉
35
tur ebullitio spermatis cum medicinis infrigidan〈-〉
36
tibus vt infrigidetur et cum medicinis adurenti-
37
bus ipsum secundum necessitatem et atestationem complexionis
38
delibutione oris matricis facta cum eis que sunt si-
39
cut acatia et hypoquistidos et rose et sandali et scief
40
memithe et fex et acetum et oleum rosaceum. ¶ Et iterum
41
que sunt sicut succus portulace. ¶ Et quandoque per-
42
miscetur cum medicinis semen lini: et fit embro〈-〉
43
ca cum aquis in quibus decoquuntur stiptica et em〈-〉
44
plastretur cum fece eorum. ¶ Et si indiget mundifi-
45
catione bibat mel cum aqua frigida valde. ¶ Et ad
46
pruritum est expertum istud: sumantur folia mente et cor〈-〉
47
tices granatorum et lentes excorticate decocta cum
48
vino et supponantur. ¶ Et iterum sumantur croci et
49
camphore amborum ana sexta .ʒ.I. plumbi adusti tertia
50
.ʒ.I. baccarum lauri .ʒ.ß. terantur et cribellentur et li〈-〉
51
niatur locus oleo rosaceo et conficiantur cum albu-
52
mine oui: et aliquantulo vini et supponantur.
53
¶ Et iterum sumantur myrabolanorum et ba-
54
laustiarum amborum ana pondus .ʒ.I. licij et sa〈-〉
55
lis ammoniaci et vinum antiquum terantur: et
56
cribellentur et liniatur locus oleo rosaceo et pulueri-
57
zentur desuper ista. ¶ Et de suffumigijs est illud
58
quod fit ex litio et medulla granorum citri.
1
¶ De fistulis matricis. Capitulum .XVII.
2
QUandoque accidunt in matrice fistule que
3
quandoque pertranseunt carnem et apparent ab
4
eo quod vicinum est ex membris ita vt cor〈-〉
5
rumpant os pectinis et putrefaciant
6
ipsum et collum matricis. ¶ Et quandoque perueniunt ad abra-
7
dendum pilos pectinis et incedunt vsque ad partes
8
ani et lacertorum eius etiam: quare pars earum tunc est
9
in manifesto matricis et sunt in vnoquoque laterum
10
matricis. Et pars in interiori parte matricis. ¶ Que
11
ex eis est in profundo matricis non est possibile vt cu-
12
retur. et similiter perueniens ad vesicam. Relique vero
13
ab istis curationem habent et si sit difficilis. ¶ Et de〈-〉
14
terior illarum est illa que peruenit ad abradendum pilos
15
pectinis et proprie cum perforat os foramine paruo.
16
¶ De signis eius. Capitulum .XVIII.
17
SUnt longitudo putrefactionis: et adhe〈-〉
18
rentia doloris. Et antecessio vlcerum
19
que non sanantur cum curationibus.
20
¶ Et prolongatur spacium et currit virtus:
21
deinde dolores sicut dolores cancri. ¶ Et co-
22
gnoscitur locus eius cum radio et vbi peruenitur cum
23
eo: et scitur status eius an sit in carne adhuc: aut per〈-〉
24
transeat vsque ad os per illud quod sentit extremitas ra〈-〉
25
dij ex lenitate et mollitie et asperitate et duritie.
26
¶ De cura. Capitulum .XIX.
27
EX curationibus est perforatio. ¶ Et
28
multotiens perducit illud propter neruosita〈-〉
29
tem membri ad spasmum et abscissionem
30
vocis et permixtionem rationis. ¶ Et per〈-〉
31
foratio iterum non est possibilis nisi in eo quod videtur: cuius
32
carnem mortuam incidere est possibile: verum est melius
33
vt administrentur desuper medicine exiccantes et mun〈-〉
34
dificetur corpus et confortetur matrix et medicetur.
35
¶ De debilitate matricis. Capitulum .XX.
36
CAusa eius est malitia complexionis et rari〈-〉
37
tas texture et tolerantia egritudinum di〈-〉
38
uersarum. ¶ Et accidunt ex debilitate
39
matricis paucitas appetitus coitus et
40
multitudo cursus menstruorum et spermatis et
41
aliorum et priuatio impregnationis.
42
¶ De cura. Capitulum .XXI.
43
CUra eius est cura malitie complexio〈-〉
44
nis et succurrere ei quod accidit ipsi
45
de nocumentis cognitis.
46
¶ De doloribus matricis. Capitulum .XXII.
47
FIunt ex malitia complexionis diuerse: et
48
ex ventositatibus extendentibus: et
49
humiditatibus accidentibus in ea ita vt
50
quandoque accidat in ea sicut accidit intestinis
51
de colica. ¶ Et quandoque accidit dolor matricis ex apostema〈-〉
52
tibus et cancris et ex vlceribus et communicant ei ilia
53
et inguina et crura et dorsum et pecten. et diaphrag〈-〉
54
ma et anus et caput et proprie medium sincipitis.
55
¶ Et quandoque permutantur dolores eius ad anchas
56
post spacium et vsque ad .X. menses et confirmantur in eis. Et
57
tu cognoscis curationum omnium horum ex eis que tibi pre〈-〉
58
missa sunt: et non est in iteratione sermonis in eis vtilitas.
1
¶ De cursu matricis. Capitulum .XXIII.
2
QUandoque accidit mulieribus vt cur〈-〉
3
rant ex matricibus earum humiditates
4
plurime putride et currat ex eis iterum
5
sperma. ¶ Et primum quidem fit propter mul〈-〉
6
titudinem superfluitatum: et propter debilitatem digestionis in
7
venis menstruorum cum putrefit matrix et habet capitulum.
8
¶ Et cognoscitur substantia eius ex colore menstrue
9
et siccitate et ex colore eius in seipso. ¶ Secundum
10
vero est sicut cursus spermatis viri. Si ergo si-
11
ne desiderio tunc causa est debilitas matricis et vaso〈-〉
12
rum eius et mollificatio ipsorum. ¶ Et si est cum
13
desiderio et mordicatione et commotione tunc causa eius est tenui〈-〉
14
tas spermatis et acuitas eius. ¶ Et quandoque est causa in eo
15
pruritus matricis quare perducit commotio eius ad
16
hoc vt descendat sperma. ¶ Et habentis quidem cur-
17
sum difficilis fit anhelitus: et cadit appetitus ci〈-〉
18
bi et destruitur color eius: et aduenit ei apostema et in-
19
flatio in oculo sine dolore secundum plurimum: et quan〈-〉
20
doque est cum dolore.
21
¶ De cura. Capitulum .XXIIII.
22
CUrsus quidem spermatis earum curatur cum
23
similibus quibus curatur illud in viris.
24
¶ In cursibus vero alijs oportet vt inci〈-〉
25
piatur a mundificatione corporis cum floboto-
26
mia et solutione ventris si indigetur ambobus. dein〈-〉
27
de clisterizetur matrix in primis cum mundifica-
28
tiuis et exiccatiuis sicut est decoctio ireos et de-
29
coctio prassij et fricentur crura cum oleis subtilia〈-〉
30
tiuis cum medicinis calidis sicut est oleum de squi〈-〉
31
nanto et piretro et pipere: deinde consequenter post illud
32
adhibeantur clisteria cum stipticis clisterizatis et
33
ebibitis. ¶ Et clisterizata magis operantur post
34
euacuationem et sunt aque in quibus decoquuntur sicut galle et
35
balaustie et cortices granatorum et squinantum et myrtus.
36
¶ De retentione menstruorum et paucitate eo〈-〉
37
rum. Capitulum .XXV.
38
MEnstrua retinentur: aut propter causam propriam
39
in matrice: aut propter causam communem. ¶ Et il〈-〉
40
la quidem causa propria in matrice: aut est propter
41
causam innatam: aut propter causam accidentem alio
42
modo. ¶ Amplius menstrua retinentur: aut propter causam
43
in virtute: aut propter causam in materia aut propter causam in instrumento
44
et proprie solo. ¶ Et causa in virtute est sicut debili-
45
tas propter malitiam complexionis frigide: aut sicce: aut calide:
46
et frigida aut est cum materia aut sine materia. ¶ Causa autem in materia
47
aut est quantitas: aut qualitas: aut aggregatio
48
ambarum. ¶ Et illa que est ex quantitate est pauci〈-〉
49
tas et illud est aut propter priuationem ciborum et paucita〈-〉
50
tem ipsorum aut propter vehementiam virtutis comprehen〈-〉
51
dentis cibos et si multiplicetur non mundificat su〈-〉
52
perfluitatem menstruorum. ¶ Et huiusmodi quidem mulierum
53
nature virorum similes existunt naturis et sunt potentes super
54
digestionem vltimam et distributionem necessariam et expulsio〈-〉
55
nem superfluitatum secundum modum quo expellunt eas viri:
56
et iste sunt pingues neruose lacertose: de quibus sunt
57
fortes viragines quarum anche ipsarum pectoribus sunt
58
strictiores et ipsarum extremitates sunt pingues plus:
1
et sunt multarum euacuationum cum medicinis et
2
exercitijs et proprie sanguinis fluentis per nares: aut emor-
3
roydas: aut plagas: aut alia. ¶ Facta vero propter quali-
4
tatem materiei est: quoniam sanguis est grossus propter frigiditatem: aut
5
propter multitudinem eius quod admiscetur ei ex humori〈-〉
6
bus grossis: Aut propter multitudinem tranquillitatis:
7
et que currunt cursu illorum de illis que sciuisti. et causa que
8
est ex parte instrumenti est opilatio. et illa aut est propter calorem
9
exiccantem constringentem: aut propter frigus exiccans. et mul〈-〉
10
totiens facit ipsam possidere multitudo potus
11
aque: et perducit ad putrefactionem: aut propter siccitatem
12
cum inspissatione sua: et propter multitudinem adipis etiam:
13
aut humorum grossorum viscosorum: aut propter apostemata: et propter
14
clausuram et additionem carnis: aut propter vlcera acci〈-〉
15
dentia in matrice que consolidata sunt: et corrumperunt
16
sua consolidatione orificia venarum apparentium: aut propter
17
tortuositatem in ea superfluam et conuersionem: aut propter
18
breuitatem colli matricis: aut propter percussionem aut ca-
19
sum claudentem orificia venarum: aut successione abor〈-〉
20
tus. ¶ Facta autem propter retentionem menstruorum causa communita〈-〉
21
tis aliorum membrorum est sicut facta causa debilita-
22
tis epatis: quare non emanat sanguinem neque discernit ipsum:
23
aut propter opilationem in eo et in corpore toto: aut propter pin〈-〉
24
guedinem facientem accidere opilationem constringentem vias:
25
constrictione facta a compressione: et extenuatio constringit
26
eas constrictione facta ab exiccatione: aut propter paucitatem
27
sanguinis et sanguis effluit super matricem cum exitu et cum non
28
inuenit meatum redit. Cum ergo iteratur illud dila〈-〉
29
tatur in corpore et facit incurrere egritudines.
30
¶ De accidentibus illius et de prefocatione
31
matricis. Capitulum .XXVI.
32
QUandoque accidunt ei cuius menstrua re〈-〉
33
tinentur egritudines de quibus est prefoca〈-〉
34
tio matricis propter collectionem suam et decli〈-〉
35
nationem ad partem lateris. ¶ Et accidunt ei
36
iterum apostemata matricis calida et dura et apostemata viscerum
37
et egritudines in stomaco ex debilitate digestionis et ca-
38
su appetitus et corruptione eius et nausea: et sit ve〈-〉
39
hemens et mordicatio in stomaco. ¶ Et accidunt ex ea
40
egritudines capitis et neruorum sicut epilepsia et
41
paralysis et egritudines pectoris sicut tussis et ma〈-〉
42
litia anhelitus et plurime ex egritudinibus epa〈-〉
43
tis sicut hydropisis et alie. Et alteratur ex ea for-
44
ma. ¶ Et accidunt ei iterum difficultates vrine: et
45
eius compressio et dolores alchatim et colli et graua〈-〉
46
tur corpus et extenuatur et contristatur et adueniunt ei
47
horripilationes et febres adurentes. ¶ Et quandoque fit diffi〈-〉
48
cilis sermo propter exiccationem lacertorum et lingue ex va〈-〉
49
pore calido. et fortasse est illa grauitas causa dolo-
50
ris capitis. ¶ Et accidunt ei inquietudo: et tristitia
51
propter vaporem. ¶ Et quandoque apostematur totum corpus eius et
52
venter eius propter attractionem virulentie sanguinis ad ipsum.
53
¶ Et quandoque accidit ei in complexione sua cum retinentur
54
menstrua quando est fortis creationis cuius virtus est
55
potens ad excernendam superfluitatem retentam vt assi〈-〉
56
miletur viris: et multiplicentur pili eius aut nascatur ei
57
quasi barba quare frangitur forma eius et ingrossa〈-〉
58
tur: deinde moritur. ¶ Et quandoque peruenit ante mor〈-〉
1
tem ad dispositionem cum qua non est possibile vt pro〈-〉
2
uocentur menstrua eius et plures istarum sunt de
3
illis que pariunt plurimum. ¶ Cum ergo non coit cum
4
eis aliquis et recedunt ab eis sui compares retinentur
5
menstrua earum et remouentur ab eis. ¶ O quam ne〈-〉
6
cessaria facit euacuatio sanguinis et acceptio conceptionis et ac-
7
ceptio coitus. ¶ Et accidit eis vt fiat vrina eius
8
nigra in qua est sedimen virulentum sicut aqua car〈-〉
9
nis et quandoque mingit sanguinem.
10
¶ De signis. Capitulum .XVII.
11
ILlius que pendet ex frigore signum
12
est grauitas somni et profundatio in
13
ipso et albedo coloris corporis et vi-
14
riditas venarum et raritas pulsus et fri〈-〉
15
gus sudoris et multitudo vrine et flegmaticitas
16
egestionis. ¶ Et illam que pendet ex caliditate significat
17
inflatio et exiccatio matricis: et reliqua signa calidi〈-〉
18
tatis scita in eis que preterita sunt. ¶ Et illam que
19
pendet ex siccitate significant signa siccitatis in ea
20
scita in illis que preterierunt et verificant eam
21
extenuatio corporis et vacuitas venarum.
22
¶ Apostema vero et clausura et alia sunt noto〈-〉
23
rum signorum de illis que tu iam sciusti vsque
24
ad hunc locum.
25
¶ De curationibus. Capitulum .XXVIII.
26
CUratio quidem pendens a calefactio〈-〉
27
ne et infrigidatione et generatione sanguinis
28
et humectatione corporis et curatio-
29
nes apostematum et cura clausure et
30
similium sunt nota ex radicibus iteratis. ¶ Et
31
facta quidem a clausura que non curatur et ab
32
opilatione orificiorum venarum ab incarnatio〈-〉
33
ne vlcerum et alijs est quasi similis: et eius cura
34
est extractio sanguinis vt non multiplicetur: et mundi〈-〉
35
ficatio corporis: et vsus exercitiorum: et non opor〈-〉
36
tet nisi vt afferamus nunc rememorationem cu-
37
rationem prouocantium menstrua: et sunt ille
38
que mouent sanguinem ad matricem et faciunt ipsum pe-
39
netrantem in poris et faciunt poros apertos. Et
40
has quidem medicinas iam diximus cum de
41
singularibus tractaremus in tabulis earum et di〈-〉
42
ximus iterum in antidotario. ¶ Hic vero vo-
43
lumus dicere de regimine et medicatione illud
44
quod est magis conueniens huic loco. et regi-
45
men in hoc est mouere sanguinem cum fortitudine ad
46
menstrua. et de illis que faciunt illud ex flobo-
47
tomia ex saphena et vena que est post cauillam:
48
et flobotomia vene geniculi et curuature eius est
49
fortior illa: et ventosatio super crus et calcaneum:
50
et proprie pinguis est magis conueniens et quan〈-〉
51
doque est necessarium vt fiat flobotomia super sa〈-〉
52
phenam pedis alterius et assiduatio stringendo
53
cum vittis membra inferiora et ligandi ea et di-
54
mittendi ea taliter aliquibus diebus: deinde
55
administrentur medicine vt aperiantur pori et cur-
56
rant humiditates viscose: et similiter si causa fue〈-〉
57
rit humiditas: deinde administrentur medicine
58
proprie ad prouocandum que sunt subtiliantes sanguinem[*]sanguinem cf. Venice 1564: sanguinis aperie-
1
tes opilationem. ¶ Et de illis sunt que bibuntur si〈-〉
2
cut calamentum et decoctio eius cum aqua mellis et pul〈-〉
3
uerizatio ipsius super aquam mellis: et sauina est for-
4
tior ea: et pulegium est forte valde et cinamomum et
5
hierapigra et serapinum et opoponacum et fructus eius et ca-
6
storeum et cordumeni et decoctio enule et decoctio
7
alusnem: et decoctio faseolorum rubeorum et almaroch
8
et alastirgar et semen sansuci. ¶ Et de illis suppo〈-〉
9
sitoria sunt sicut albus elleborus et pulpa colloquintide et storax
10
et centaurea et gumma oliue campestris et opoponacum et
11
fructus eius et castoreum et assa et serapinum et cor〈-〉
12
dumeni et succus absinthij: et quandoque supponitur
13
euforbium super cottum et expectatur super ipsum
14
hora parua absque superfluitate. ¶ Suppositorium
15
bonum. ℞. myrrhe calamenti amborum ana .ʒ.IIII. sa-
16
uine .ʒ.VIII. ruthe sicce .ʒ.X. passularum mundatarum
17
.ʒ.XX. conficiantur cum felle vaccino: et fiant de eis
18
pessaria. ¶ Et iterum sumantur castoreum et myrrha
19
et muscus et fiant similitudines glandium cum oleo de
20
ben: et supponantur. ¶ Et oleum alachuen prouoca〈-〉
21
tiuum est menstruorum cum supponitur: et succus papa-
22
ueris ruffi et alnesin[*]alnesin cf. Venice 1564: alnesim secundum partes equales. Et iterum gal-
23
banum ponatur in lana infusa in sambacino: et sup-
24
ponatur intra matricem. Et de eis sunt emplastra et
25
vaporationes. Et vaporatio cum speciebus pro-
26
uocat menstrua. Et de eis sunt suffumigationes
27
sicut cum colloquintida sola. Ipsa enim prouocat in
28
dispositione. ¶ Et similiter opoponacum et assa
29
et serapinum et cordumeni. ¶ Et de eis sunt ti〈-〉
30
ne etiam ex aquis in quibus decocta sunt subti〈-〉
31
liatiua prouocantia menstrua: sicut calamentum
32
et rutha et pulegium et similia.
33
¶ Tractatus .IIII.
¶ De nocumentis situs matri〈-〉
34
cis et apostematibus eius: et que similia sunt illis. Capitulum .I.[*]Capitulum .I. cf. Venice 1564: De clausura. Capitulum .I.
35
CLausa[*]CLausa cf. Venice 1564: clausura est cum super os matricis
36
eius egreditur aliquid quod prohi-
37
bet coitum ex re addita lacertosa:
38
aut panniculari forti: aut est illic
39
incarnatio ab vlcere aut creatio〈-〉
40
ne: aut illud quod est inter os vul-
41
ue aut os matricis est secundum vnum et eundem horum
42
modorum: aut super os matricis eius quod prohibet
43
impregnationem et exitum mestruorum ex panniculo
44
aut incarnatione:[*]incarnatione: corrupt for incarnatione [redundant period] vlceris: aut quod est eis simile:
45
aut meatus non est inuentus in creatione: ita vt ac-
46
cidat virgini cum incipit menstruari vt non inue-
47
niat menstrua meatum propter aliquam harum causa-
48
rum: quare accidant ei dolores vehementes et egritu-
49
do maxima. Si ergo non ingenietur ei redit sanguis et
50
denigratur mulier et prefocatur et moritur. ¶ Et
51
quandoque accidit vt clausa retineat per accidens
52
conceptionem: quare moritur ipsa et fetus eius pro-
53
culdubio si non regitur: et hoc quidem non est possi-
54
bile nisi aliquo modorum: aut sit illud quod apponi〈-〉
55
tur ori matricis de clausura rare texture: aut fit
56
habens foramina plura: ita quod possibile sit matrici at-
57
trahere de spermate aliquid: licet enim parum sit tamen ex illo
58
quo[*]quo cf. Venice 1564: paruo fit conceptio: si pars eius est veritas quod visum est
1
philosopho et pars eius quod visum est Galieno medico. Illud
2
namque quod necessarium est in creando membra et sper〈-〉
3
ma femine secundum sermonem philosophi et est illud quod in eo
4
prouocatur ad matricem intra matricem secundum sermonem Galieni
5
et est sperma viri vt sumat ex eo virtutem odoris secundum
6
sententiam philophi. vidit enim quod cum ouum galline crudum
7
rore aspersum est et procedit ex eo odor spermatis
8
viri conuertitur ouum in conceptione.
9
¶ De cura clausure. Capitulum .II.
10
CUratio clausure est cum ferro non cum
11
alio. ¶ Si ergo hec clausura apparens
12
est: tunc modus est vt disrumpantur labia
13
vulue a clausura: ita vt ponatur super vnumquodque
14
labium pila et inuoluantur polices panno et tendantur
15
labia donec disrumpantur ab eo quod est inter ea: aut
16
iuueris flobotomo obtuso et finde siphac: et incide
17
carnem additam si est siphac paulatim: ita vt non
18
remaneat de addita aliquid neque sumas de ra-
19
dicali aliquid et illud fiat cum calib. ¶ Et dif-
20
ferentia quidem inter siphac et carnem est quod si-
21
phac non sanguinat: sed caro sanguinat: deinde
22
pone inter ambo labia lanam infusam in oleo et
23
vino: et dimittatur tribus diebus: et administra super
24
eam aquam mellis si ea indiget: et administra de-
25
super vnguenta nutrita cum cautela a consoli-
26
datione et glutinatione et constrictione et proprie
27
illud quod incisum est: est caro. Siphac vero parum
28
suscipit consolidationem post scissuram. ¶ Quod si
29
clausura fuerit profunda tunc modus est vt perue-
30
niat ad ipsam vncinus: et si est siphac findatur scis〈-〉
31
sione vna non cum illa equalitate: nam fortasse coope〈-〉
32
rit vesicam et alia: immo oportet vt caueantur alia
33
sicut vesica et incidatur si est caro paulatim. Et
34
adhereat incisioni lana infusa in vino pontico
35
stiptico: deinde post illud sedeat in aquis in qui〈-〉
36
bus decocte sunt medicine mollificatiue. Po-
37
stea curetur cum vnguentis rectificantibus vlcera
38
linitis et iniectis: deinde cum consolidatiuis. Et
39
cum apparet sanitas oportet vt assiduetur super eam
40
coitus. et oportet vt caueantur apud hanc scissionem
41
et incisionem due res scilicet abbreuiatio in inciden-
42
do et in findendo quantitatem additam. illud enim
43
si est compositum est faciens possibilitatem conce-
44
ptionis apud coitum qui accidit cum ea: et diffi〈-〉
45
cilem faciens partum: preparans fetum: et pregnan-
46
tem mori. ¶ Et caueatur iterum ne pertranseat quanti〈-〉
47
tatem additam et capiat de substantia matricis ali〈-〉
48
quid quare aperitur matrix et doleat et incurrat
49
cuzez: et spasmum et egritudines pernitiosas.
50
¶ Cum ergo feceris hoc oportebit vt abstineas
51
eam a frigore et non appropinques medicinam
52
frigidam actu omnino: immo oportet vt sint omnes
53
distillationes et iniectiones et suppositoria ex-
54
poliata frigore.
¶ De modo in administran-
55
do hanc scissionem. Capitulum .III.
56
PReparetur mulieri sedes coram lumine
57
super quam sedeat cum pauco sustentacu-
58
lo ad posteriora. Cum ergo equantur
1
crura sua adherere faciat coxis suis: et adiungat
2
illud ventri suo: et liget manus suas sub curuatu〈-〉
3
ra poplitum suorum et ligetur secundum hanc formam fortiter:
4
deinde medicus administret scissionem siphac: et inci〈-〉
5
sionem carnis. ¶ Et quandoque indiget medicus vt admi〈-〉
6
nistret speculum: et proprie in eo quod est inter matricem
7
cum ergo extenditur siphac cum radijs et vncinis exten〈-〉
8
sione cum qua non comprimitur matrix et collum vesice:
9
et siphac eius compressione nocente his membris in
10
primis cum manu et secundo cum eo cuius non excusatur
11
processio cum vtrisque manibus aduenit ei de acumi-
12
ne ferri. Et speculum quidem facit te videre illud quod
13
arte efficias inde: et facit te cognoscere illud quod
14
associatur siphac subtili: et de membris que preterierunt
15
hoc membrum scilicet ex vesica et alijs. Quod si superfluit
16
dimitte illud quod extendisti vt redeat quod vehemen〈-〉
17
tius est in eo quod necessarium est: deinde subleua siphac
18
clausure cum subtilitate: deinde scinde ipsum secundum ob〈-〉
19
liquitatem vt non consequatur vesicam. Deinde considera
20
in principio cum scindis: et si egreditur sanguis paucus tunc
21
penetra in operatione tua sine timore: et si multi-
22
plicatur fluxus sanguinis tunc finde paulatim vt non acci〈-〉
23
dant sincopis et paruitas anhelitus. ¶ Et quandoque tibi
24
est necessarium vt dimittas instrumentum incidens quod nominatur
25
alcalib in ea vsque in mane inuolutum in lana liga-
26
ta in panno: et cum fuerit mane consideretur in virtute
27
eius. Et si fuerit fortis curetur integra curatione: et
28
si non dimittatur vsque ad diem tertium et remoueatur
29
tunc instrumentum: et considera dispositionem scissure cum digitis
30
ponendo sub loco eius vt significetur tibi summa
31
quam necesse est te incidere post. ¶ Et cum soluitur
32
mulier ab eo quod curatur oportet tunc vt sedeat in aqua
33
in qua decocta sunt lenitiua cum est calida et pro-
34
prie cum appareat apostema. ¶ Et melius quidem
35
est vt administrentur super eam vnguenta in calib pro〈-〉
36
hibentia consolidationem: et melius est illud quod
37
est concauum habens foramen vt egrediantur in
38
eo superfluitates et ventositates. ¶ Et quando in〈-〉
39
cisio accipit carnem naturalem tunc fortasse accidit
40
cursus vrine qui non curatur.
41
¶ De suspensione matricis. Capitulum .IIII.
42
QUandoque accidit illud propter clausu-
43
ram: et quandoque accidit propter apostemata cali〈-〉
44
da et dura et cura eorum est cura eius.
45
¶ De augmento matricis et exitu eius
46
et conuersione eius. Capitulum .V.
47
MAtrix augmentatur: aut existit causa primi〈-〉
48
tiua scilicet ex casu: aut cursu vehementi:
49
aut ipsa vociferatione qua ipsa vociferata est: aut
50
sternutatione maxima: aut strepitu: aut vocifera〈-〉
51
tione qua ipsa audiuit: quare terrefacta est aut per-
52
cussione mollificante ligamenta matricis: aut propter
53
causam partus difficilis: aut partus grauatiui: aut la-
54
bore obstetricis: in extrahendo fetum et secundinam: aut
55
exitus fetus subito: aut propter humiditates mollifican-
56
tes humiditates: aut propter putrefactiones accidentes
57
ligamentis: et quandoque egreditur tota: et quandoque con〈-〉
58
uertitur et quandoque eradicatur radix eius.
1
¶ De accidentibus illius et signis. Capitulum .VI.
2
ACcidit mulieri inde dolor in pectine
3
magnus: et in cathin et dorso: et quandoque
4
sunt cum hoc febres. ¶ Et accidunt ei mul-
5
totiens expressio et difficultas propterea:[*]propterea: corrupt for propterea [redundant colon]
6
quia matrix comprimit meatus fecis et vrine. Et ac-
7
cidunt spasmus et tremor et timor sine causa. Et
8
sentit rem rotundam in pectine et sentit apud vul-
9
uam rem descendentem leuis tactus et proprie cum
10
completur conuersio. Egreditur enim quod intrinsecum
11
eius est manifestum cum non sentit foramen eius ro-
12
tundum: et scitur quod radix eius iam conuertitur et
13
egreditur. Si autem inuenis foramen et iam exiuit
14
sicut est et non conuersa tunc non cadit nisi clausu〈-〉
15
ra: scias ergo illud.
¶ De cura. Capitulum .VII.
16
NOn speratur curatio nisi eius que re〈-〉
17
recens est in adolescentia: et incipe in pri〈-〉
18
mis a solutione nature cum clysteribus et
19
prouoca vrinam cum diureticis: et cum
20
expletum fuerit illud resupinetur mulier: et aperia-
21
tur quod est inter crura sua et assume lanam ex vlce-
22
ribus lenibus: et fac eam adherere matrici: deinde
23
accipe aliam lanam et infunde eam succo acatie
24
aut vino in quo dissolutum sit aliquid stipticum: et
25
pone super os matricis: et reduc cum facilitate
26
ad interiora ita vt redeat lana tota ad anteriora:
27
deinde accipe lanam aliam et infunde eam aceto
28
et aqua: et pone eam super vuluam: et precipe mu〈-〉
29
lieri vt iaceat super latus suum: et adunet crura
30
sua et seruet lanam vbi est preparata in ea ne ca〈-〉
31
dat. ¶ Et pone ventosam super radicem sumi-
32
nis eius: et super dorsum ipsius. ¶ Et fac eam
33
odorare odores bonos valde vt ascendat ma-
34
trix causa earum ad superiora. ¶ Et caue ne ap-
35
proximare ei facias aliquid fetidum: quare fugiat
36
matrix ad inferiora. ¶ Cumque dies tertia affue-
37
rit permuta lanam eius et pone eam lanam infu〈-〉
38
sam in vino in quo decocta sunt myrtus et rosa et
39
acatia et cortices granatorum et alia ab istis: tepi〈-〉
40
do. ¶ Et embroca ex illo super sumen eius et ipsius
41
pectinem et administra super eam linimenta facta
42
ex sauich et facta ex herba que nascitur super la-
43
pides cum sunt in aqua et facit lubricare pedem:
44
et facta ex lentibus cum stipticis. Hoc enim regimen
45
quandoque sanat eam. ¶ Et fac eam sedere post illud in
46
decoctione squinanti et myrti et rosarum. ¶ Et oportet
47
vt facias eam abstinere a salsis et sternutationem
48
mouentibus et tussim et fac eam manere tranquil〈-〉
49
lam et quietam.
¶ De declinatione ma〈-〉
50
tricis et separatione eius. Capitulum .VIII.
51
MAtrici accidit quandoque vt declinet
52
ad vnam duarum partium matricis et
53
remoueatur os matricis ab oppositione per
54
quam inijcitur ad ipsam sperma. ¶ Et quandoque
55
est causa in eo durities vnius duarum partium aut
56
inspissatio et constrictio: quare diuersificantur duo
57
latera in humiditate et mollificatione et siccitate
58
et spasmo. ¶ Et quandoque est causa in eo repletio in
1
vna venarum duaruum[*]duaruum corrupt for duarum partim[*]partim(?) corrupt for partium proprie. ¶ Et qandoque
2
est causa in eo humores grossi viscosi in vna duarum
3
partium facientes illam. attrahitur enim secundina ad ipsam:
4
et multotiens accidit ex eo prefocatio matricis. ¶ Et
5
obstetrices quidem cognoscunt partem declinationis
6
per tactum cum digitis et cognoscunt an fit a duritie
7
aut a repletione cum facilitate et tensione venarum:
8
et duritie earum et necessitatem eius ad euacuandum.
9
¶ De cura. Capitulum .IX.
10
OPortet ergo vt flobotometur spahe-
11
na partis: cui opposita est pars decli〈-〉
12
nationis si sentitur repletio. ¶ Et si di-
13
cit obstetrix quod vene in illa parte sunt tense et reple-
14
te: et illic est grossitudo et illic est constrictio et co〈-〉
15
adunatio: et non est illic grossitudo administra le-
16
nitiua ex clysteribus et suppositorijs et inunctioni〈-〉
17
bus: et administra balneum: et fac vt cibus bonus
18
fiat. ¶ Et si fuerint illic humiditates euacua eas
19
et da ei in potu oleum de kerua et administra etiam
20
in suppositorijs. ¶ Et similiter inunge matricem eius
21
et inijce in matricem eius oleum balsami et alraza-
22
ki et similia. ¶ Et tunc fortasse possibile erit obstetrici
23
vt intromittat digitos iuunctos cum cerato aut
24
adipe galline aut anatis: aut equet matricem et
25
tendat ad declinationem donec faciat cadere op〈-〉
26
positum os matricis vulue.
27
¶ De apostemate calido in matrice. Capitulum .X.
28
ACcidunt matrici quandoque apostema-
29
ta calida: et causa in eis est aut primi-
30
tiua sicut percussio: aut casus aut mul-
31
titudo coitus: aut abortus: aut disru〈-〉
32
ptio ex obstetrice cum recipit fetum. Et quandoque
33
est causa in eis retentio menstruorum et repletio et
34
multitudo humiditatis: aut inflatio inspissata
35
que non resoluitur. ¶ Et quandoque fiunt propter eleuatio〈-〉
36
nem spermatis. ¶ Et quandoque fiunt in ore matricis:
37
et quandoque in concauitate eius in quibusdam partibus
38
duorum laterum et ante et retro. Et quod de eis est de〈-〉
39
terius est illud quod est commune pluribus partibus: et quandoque
40
fit dubellati: et quandoque conuertitur ad induratio〈-〉
41
nem aut cancrum.
¶ De signis. Capitulum .XI.
42
QUandoque significant ipsum communican-
43
tia. stomacus enim communicat ei:
44
quare dolet et accidunt in eo tristitia et
45
angustia et nausea et singultus et cor-
46
rumpitur digestio et appetitus et debilitatur. Et
47
cerebrum communicat ei: quare accidunt dolor ca〈-〉
48
pitis in sinciput: et dolor in collo et radice ocu-
49
lorum et profunditate ipsorum cum grauitate
50
et drocedit[*]drocedit corrupt for procedit dolor donec consequatur extremita-
51
tes et digitos: et duo focilia et vtrunque crus et iun〈-〉
52
cturas cum mollificatione in eis: et dolent due par〈-〉
53
tes dorsi: et duo inguina et pecten et inflantur. Et
54
mirach iterum inflatur et sentit in toto corpore
55
grauitatem. ¶ Et accidit expressio et difficultas
56
ita vt non sit ventositati meatus ad exeundum et il-
57
lud fit propter coartationem apostematis: et vbi co-
58
artat de meatibus plus illic fit sensibilitas vehe〈-〉
1
mentior. et quandoque est expresio sine difficulta-
2
te et difficultas sine expressione. ¶ Et accidit in
3
eo vt debilitetur pulsus et minoretur et frequens
4
fiat. ¶ Quod si apostema fuerit calidum erunt omnia ac〈-〉
5
cidentia ista vehementia cum febre inflammata et
6
cum horripilationibus et cum nigredine lingue:
7
et dolor fiet fortis et pulsatio. et multiplicabitur
8
sudor in extremitatibus: et quandoque perducit ad
9
abscissionem vocis et spasmum et sincopim: et signifi〈-〉
10
cat partem apostematis locus pulsationis: et communi-
11
catio iterum scilicet an sit dolor in sumine: aut ad dor-
12
sum decliue aut ad vtrasque pyxides. ¶ Et quod
13
est propinquum ori matricis est vehementius et du〈-〉
14
rius eo quod est in concauitate. quoniam os matri-
15
cis est neruosum et est tangibile. ¶ Et illius quod
16
est in concauitate tactus est difficilis. ¶ Et in qua〈-〉
17
cunque parte sit apostema declinat matrix ad con〈-〉
18
trarium illius et fit difficilis somnus eius super con〈-〉
19
trarium eius. et fit difficilis motus localis et ele〈-〉
20
uatio et sessio et incessio: et consequitur egram vt
21
claudicet apud deambulationem. ¶ Et signum quod
22
conuertitur ad dubellati est vt sit dolor additus
23
valde et accidentia fiunt fortiora et diuersificantur
24
febres et permiscentur et inuenit tranquillitatem cum
25
est fluxus ventris et egressio vrine. ¶ Et signum
26
collectionis complete est quod sedatur febris et pulsatio:
27
et mouetur rigor. ¶ Et apostema quidem matri〈-〉
28
cis: et eius dubellati quando sunt in ore matricis
29
possibile est vt sanentur: et si sunt profunda non est
30
possibile vt sanentur.
31
¶ De cura apostematum calidorum. Capitulum .XII.
32
NEcessaria est in eis euacuatio sanguinis cum
33
adiuuant significationes famose: et floboto〈-〉
34
mia licet conferat ad illud: est tamen in
35
ipsa quod retinet menstrua et trahit saguinem
36
ad superiora. Et flobotomia quidem saphene est ve〈-〉
37
hementioris communitatis et magis attrahens sanguinem
38
quam illa. ¶ Et melius quidem est vt prouocentur men〈-〉
39
strua et magis iuuatiuum: et proprie ei in quo cau〈-〉
40
sa est retentio menstruorum. ¶ Et rectius quidem
41
in principio est vt flobotometur basilica. quare pro-
42
hibebit effusionem materie. Deinde consequenter
43
adhibeatur flobotomia saphene vt attrahatur sanguis ad lo〈-〉
44
cum et succurratur ei quod fecit incurrere flobotomia
45
ex nocumento basilice communicante ei. et oportet vt fiat flo〈-〉
46
botomia pedibus eius ad superiora leuatis: et
47
ipsa iacens et perueniat ad summum in extrahen〈-〉
48
do sanguinem. ¶ Et oportet vt prohibeatur cibus et minore〈-〉
49
tur in diebus primis vsque ad dies tres. ¶ Et pro〈-〉
50
hibeatur aqua penitus et proprie in die primo: et ha〈-〉
51
bitet in domo boni odoris: et precipiatur vt vigi〈-〉
52
let quantum potest. ¶ Et vomitus vehementis iuua〈-〉
53
menti est ad illud. ¶ Et quandoque est tibi neces-
54
sarium vt administres solutionem faciens educens
55
humores. ¶ Et oportet vt sint in medicinis eius
56
quod sedet nauseam et minoretur cibus quan-
57
do necessitas est: et sedeat in principio in aqua dul〈-〉
58
ci commixta cum oleo rosaceo bono et embrocetur cum
1
stipticis ex aquis: deinde non fiat assiduatip[*]assiduatip corrupt for assiduatio super
2
eam cum stipticis vt non induretur apostema. ¶ Et
3
de eis quorum administratio est conueniens in hac ho〈-〉
4
ra est papauer dissolutum cum decoctione de quo
5
fiat emplastrum cum oleo omphacino aut oleo
6
rosaceo aut oleo de pomis. Deinde festina cum leni-
7
tiuis: quare fac embrocam ex vino et oleo rosaceo tepi〈-〉
8
dis: et suppone lanam infusam in aquis in qui-
9
bus decocta sunt ea que sunt sicut malua et semen
10
lini et alhasec et alharmel plurima cum medicinis
11
stipticis: sicut arnoglossa et blitis. Et similiter vnguen〈-〉
12
tum factum ex ouis et melliloto decocto in deco-
13
ctione dissoluto. Et quandoque ponitur in eo oleum de
14
croco et oleum nardinum: deinde fiat permutatio
15
ad maturationem. ¶ Et ex eis que maturant
16
ipsum sunt dactili dissoluti in decoctione decocti
17
cum sauich et oleo rosaceo et oleo de alcanna et proprie
18
in statum suo. ¶ Et emplastra ex ysopo et adipe
19
anseris et adipe vacce et medulla cerui et simili-
20
bus. ¶ Et quando declinat egritudo curatio eius
21
est tunc cum resolutiuis puris vt sunt aqua sisim-
22
brij et sansucus laurus et polipodium et similia de
23
his que sciuisti. et ciba eam et conforta et viuifica
24
ipsam. ¶ Et quando ponuntur super eam empla〈-〉
25
stra oportet vt non ligentur. ligatura enim nocet
26
apostemati. ¶ In dubellati vero oportet vt occu〈-〉
27
peris in maturando ipsam: et si est propinqua ori
28
matricis et est possibilis sectio eius secundum modum
29
regiminis clause fiat: intrinseca autem cum possibi〈-〉
30
le est vt consideret eius maturatio ex ipsamet:
31
aut sufficit illud quod prouocat prouocatione
32
subtili sicut lac et semen melonis cum aliqua mu〈-〉
33
cillaginum: et eius eruptio ex ipsamet fiat. ¶ Et
34
si possibilis est infrigidatio et resolutio tunc est
35
melius. ¶ Et cum rumpitur aldubellati tunc quan〈-〉
36
doque egreditur pus eius ex vulua: et oportet vt
37
iuuetur ad mundificationem et resolutionem re-
38
siduorum cum eis que sunt sicut vnguentum ba〈-〉
39
silicon minus: et inijciatur in eam. ¶ Et quan-
40
doque egreditur ex vesica et tunc non oportet vt
41
iuuamentum fiat in mundificatione eius cum diu〈-〉
42
reticis fortibus: quare effundatur materia alia
43
ad vesicam et vincant et faciant aduenire vlcera
44
vesice: immo subtilieris in illo: et sis contentus il-
45
lis que prouocant subtiliter sicut lac et semen me〈-〉
46
lonis cum aqua mucillaginum. ¶ Et fortasse
47
egreditur ex via egestionis: et fortasse est neces-
48
sarium vt rumpatur cum medicinis dictis in du-
49
bellati matricis: et aliorum sicut sunt emplastra
50
facta ex ficubus et sinapi et fimo columbino. Et
51
post illud oportet vt mundificetur vlcus cum eis
52
que sunt sicut aqua mellis et iteretur illud mul-
53
totiens dum inuenitur pus grossum. ¶ Cumque
54
mundificatur curetur curatione vlcerum. ¶ Et
55
quando magnificantur accidentia in dubellati
56
non est excusatio quin administrentur emplastra
57
lenitiua facta ex farina ordei: et ex ficubus et fe-
58
nugreco et semine lini et melliloto. et tine que secundum
1
hunc modum sunt. Et oportet vt serues res quas diximus
2
in capitulo apostematum calidorum. et dubellati in capitulo
3
alijs preter matricem: et compleas que hic ab-
4
breuiamus illic.
5
¶ De apostemate flegmatico in matrice. Capitulum .XIII.
6
APostema flegmaticum in matrice significant
7
significationes apostematis predicte que pendent
8
cum grauitate et inflatione: sed non est
9
cum dolore: de quo sit curandum. Et
10
sit illic mollities extremitatum et pectinis. ¶ Et
11
est forma habentium hyposarcam. ¶ Et curatio
12
eius est curatio apostematum flegmaticorum in
13
visceribus ex eis que diximus in capitulo pluribus.
14
¶ De apostemate duro. Capitulum .XIIII.
15
SIgnificant ipsum apprehensio eius cum ta-
16
ctu. Et quod est illic difficultas ex parte
17
vrine et fecis: aut vnius ambarum. Do〈-〉
18
loris vero euentus minoratur cum eo dum
19
non fit cancer: et sicut est res lenis. ¶ Et extenua〈-〉
20
tur cum eo corpus et debilitatur: et proprie cru〈-〉
21
ra. ¶ Et quandoque magnificatur venter et apo〈-〉
22
stemantur pedes et extenuantur crura. et accidit
23
dispositis hydropisis: et proprie quando durities
24
est sparsa: et quandoque accidit ex eo hydropisis vera.
25
Cum ergo non resoluitur durities festinat ad can-
26
cerositatem. ¶ Et signum quod apostema durum est cancer
27
aut sit cancer cum quidem est vt appareat sensui est
28
quod apostema videtur durum non equalis figure a quo
29
procedunt sicut varices quod ledit tactus vehe〈-〉
30
mens mali coloris et turbidi decliuis ad rube-
31
dinem que est sicut rubedo fecis: et quandoque tra〈-〉
32
hit ad plumbeitatem et viriditatem: et cum non
33
apparet significat ipsum grauitas. ¶ Et quod
34
existimatur de lesione. et sentitur et communicant
35
in ipso pecten et duo emunctoria et due anche
36
et inguina et peruenit lesio eius ad diaphragma
37
et dorsum. ¶ Et multotiens accidit cum eo do〈-〉
38
lor in vtrisque oculis: et temporibus et frigus ex-
39
tremitatum: et quandoque est cum eo sudor pluri〈-〉
40
mus. ¶ Et quandoque comitatur ipsum pebris[*]pebris corrupt for febris inci-
41
piens cum lenitate. deinde acuitur et fit fortis cum
42
vehementia doloris. Difficultas autem vrine et eius
43
guttatio et retentio stercoris etiam aut vnius earum si-
44
ne alia est signum in quo communicat durities. Et flegmon
45
quidem si vlcerata est apparet pus non equalem habens
46
sordem: et est sordes secundum plurimum mali coloris nigra et
47
quandoque est rubea et viridis et raro fit alba et currit
48
ex eo humiditas acuta a materia virulenta perueniens
49
ad viriditatem fetidam. Et quandoque currit sanguis
50
purus propter illud quod accidit illi de corrosione
51
ita vt existimetur quod illud fit menstrua. ¶ Et quandoque
52
currit res cum qua sedatur febris et sedatur dolor:
53
et quandoque associantur ei signa apostematis
54
calidi et non est ei curatio.
55
¶ De cura. Capitulum .XV.
56
APostema quidem durum oportet
57
vt medicetur et euacuetur cum eo cor〈-〉
58
pus humoribus grossis et melancolicis.
1
¶ Et administrentur vnguenta sicut diaquilon
2
et basilicon et quod fit ex bdellio et adipe anseris et
3
medulla cerui et butyro ouium factum ceratum cum oleo
4
de lilio et alrazaki: et narciscino et anetino et oleo
5
camomellino et oleo de fenugreco et oleo de ker〈-〉
6
ua: et oleo de alcanna et oleo de alacuhen: et sit ce〈-〉
7
ra eius cera citrina. et quandoque ponitur in eo vitellus
8
oui. ¶ Et si necesse est vt sit fortius isto ponantur
9
in ipso castoreum et aloes et semegenium et coagulum
10
leporis et serum et ireos et ruta et alacuhen et cro-
11
cus et gluten alimbat: et gumma amigdalarum. ¶ Et
12
de vnguentis expertis est vt infundantur folia cap〈-〉
13
paris in aqua donec leniantur: et teratur cum eis caseus
14
cum aqua mellis: et fiat ex eis vnguentum. ¶ Et admi〈-〉
15
nistrentur flores vitis cum caseo et aqua mellis: et fo-
16
lia caulis et flos eius conuenientia sunt apud me
17
ad hoc. ¶ Et iterum si supponantur sordes auris si〈-〉
18
cut dicitur confert. ¶ Et oportet vt sedeat in aquis in quibus
19
sunt virtutes lenientium: et fiat emplastrum cum folijs
20
altee recentibus contritis cum gumma amigdalarum et
21
adipe anseris et emplastra facta ex sansuco et mellilo〈-〉
22
to et fenugreco et camomilla et altea. ¶ Cancer
23
vero oportet vt medicetur cum medicationibus cum quibus sunt
24
vnguenta sedantia et humectatione corporis et euacuatione
25
sanguinis ex basilica assidue et saphena post ipsam
26
in quibusdam horis et eductione melancolie: et solutione ven〈-〉
27
tris: et vnguento arasil[*]arasil cf. above arasi est proprietas in eo mirabi-
28
lis vt sedet dolorem eius. ¶ Et quando fortior fit do-
29
lor intende et experire in sedatione doloris medici〈-〉
30
nas calidas et frigidas simul: et sis contentus conuenientio〈-〉
31
ribus earum et proprie ad vlceratum. ¶ Calide itaque
32
sedantes dolorem sunt sicut decoctio fenugreci et
33
similia: et ceratum factum ex fece olei etiam dimissi in vase
34
aeris vt sumat de flore eius parum cum cera citri-
35
na: et deforis liniatur. ¶ Et frigide sunt emplastra facta de
36
papauere cum coriandro et solatro: et oleo rosaceo et al-
37
bumine oui: et ex eo quod resoluitur ex plumbo adin〈-〉
38
uicem fricato cum aqua coriandri. ¶ Et iterum deco〈-〉
39
ctio lentium suma[*]suma corrupt for sumatur et clisterizetur cum ea. ¶ Et
40
iterum lac asine et succus arnoglosse coniunctim
41
et sigillatim. ¶ Et quando aduenit ex vlceratio〈-〉
42
ne fluxus sanguinis administretur vnguentum
43
fluxus sanguinis.
44
¶ De prefocatione matricis. Capitulum .XVI.
45
HEc egritudo similis est epilepsie et synco〈-〉
46
pi cuius initium est ex matrice: et peruenit
47
ad communitatem fortem cordis et cerebri me-
48
diatione velaminis et retis et venarum
49
pulsatilium et quietarum. ¶ Quidam vero sa〈-〉
50
pientum medicorum dixerunt quod non cogno-
51
scitur causa prefocationis. ¶ Uerum causa in
52
ipsa cum comprehenditur est quod accidit retentio men〈-〉
53
struorum aut spermatis in adolescentibus et viris poten〈-〉
54
tibus in primis cum sint viri potentes et virginibus
55
et viduis. ¶ Et fit conuersio eius quod retinetur inde
56
ad frigus secundum plurimum: et proprie cum accidit vt in radice
57
sit frigidum: et addit ei spissitudo et soliditas frigus
58
aut ad frigus putrefactionem: et est parum. ¶ Et co〈-〉
1
gnoscitur ex soliditate eius ad quod declinat in sua
2
complexione. ¶ Cum ergo inspissatur vnum horum duorum
3
ante menstrua corrumpitur corruptione predicta et decli〈-〉
4
nat ad naturam ventosam. ¶ Et accidunt due species egri〈-〉
5
tudinis: quarum vna est egritudo officialis que in
6
primis consequitur matricem: quare spasmatur et contrahit in pri〈-〉
7
mis ad superiora: aut ante et retro: aut ad latus
8
dextrum et sinistrum secundum obedientiam materie retente in ve〈-〉
9
nis: et non inuenit meatum: immo dilatat venas et
10
spasmat eas cum dilatatione quare dolorem facit. et
11
quandoque spargitur in substantia matricis et ingrossat eam. dein〈-〉
12
de contrahit eam. aut non spargitur in ipsa: immo apostemat ipsam
13
deinde corrugat ipsam: quare additur malitia aut
14
prouocat super ipsum menstrua alia: quare non iuenien/
15
tia cursum perductum[*]perductum(?) corrupt for perducunt ad nocumentum in membris prin-
16
cipalibus vltra nocumentum plurimum. ¶ Et quandoque contrahitur
17
causa apostematis aut malitia complexionis in primis: et quandoque
18
antecedit contractio causa apostematis aut malitie complexionis
19
exiccantis: quare antecedit opilatio oris matricis et ori〈-〉
20
ficiorum venarum: deinde accidit retentio. et similiter due de〈-〉
21
clinationes ad latera. ¶ Et secunda est egritudo materia〈-〉
22
lis cum eo quod facit procedere materiam retentam ad duo
23
membra principalia ex vapore malo venenoso: qua〈-〉
24
re accidit res sicut epilepsia et sincopis. et quoniam hec
25
egritudo est fortior sincopi pura tunc antecedit
26
sincopis sicut debilius antecedit fortius. ¶ Et
27
que ex eis est menstrualis magis salua est quam sper-
28
matica. Sperma enim quamuis sit eius generatio a sanguine et
29
proprie in mulieribus ante conuersionem: tamen est ma-
30
gis susceptibile conuersionis male quam sanguis sicut
31
lac generatum a sanguine susceptibilius est conuersionis quam
32
sanguis. ¶ Et quandoque accidunt huic egritudini periodi: et
33
multotiens accidit in autumno. et quandoque sunt periodi
34
eius tardi. ¶ Et quandoque accidit omni die et frequentia
35
eius est parua: quare non accidit huiusmodi apud partum cum
36
motus ille sit laboriosus: quoniam motus matricis
37
tunc est similis ex omnibus diametris: et est gradatus
38
et non subitus: et est ad inferiora et est operatio nature: et
39
in ipso non procedit vapor venenosus ad membra
40
principalia. ¶ Et deterior prefocatio matricis est illa
41
que destruit anhelitum in eo quod apparet quamuis ne〈-〉
42
cessarius sit aliquis anhelitus. et fortasse apparet
43
in eo quod est sicut lana carminata suspensa coram
44
anhelante: et destruit etiam sensum et motum et assi-
45
milatur morti: et plurimum illius est causa spermatis: et causa
46
eius quod de eo factum est: et sequitur eam in difficulta〈-〉
47
te illa que anhelitum destruit. Sed leuior ea et mi〈-〉
48
nor est in gradu tertio que facit accidere spasmum
49
et tetanum et sincopim sine nocumento in ratio〈-〉
50
ne et sensu.
51
¶ De signis. Capitulum .XVII.
52
QUando appropinquat periodus hu〈-〉
53
iusmodi egritudinis accidit disnia et
54
difficultas anhelitus et pulsus cor-
55
dis: et dolor capitis. et vt loquatur se〈-〉
56
cum et debilitas discernendi: et debilitas et pigritia
57
et debilitas in cruribus et citrinitas coloris et alte〈-〉
58
ratio eius cum paruitate fixionis super dispositionem suam.
1
¶ Et quandoque accidit ex putrefactione calidi vapo-
2
ris sitis. ¶ Et quando additur in ea accidunt subeth et per-
3
mixtio rationis et rubedo faciei et oculi et labij. et
4
egrediuntur ad exteriora. et quandoque claudit oculos et
5
non aperit eos et debilitatur anhelitus valde. De〈-〉
6
inde abscinditur secundum plurimum. ¶ Et imaginatur eger
7
quasi aliquid eleuetur ex pectine eius et accidit stridor
8
dentium: et percussio eorum et motus inuoluntarij propter
9
corruptionem lacertorum. et alteratur dispositio eius et ab-
10
scinditur loquela. et difficilis fit intellectus eius quod
11
loquitur. ¶ Deinde accidunt precipue ex ea que sper〈-〉
12
matica est syncopis et abscissio vocis et attractio
13
crurium ad superiora: et apparet super corpus ros non
14
communis immo paruus. ¶ Et quandoque resoluitur ad vomitum
15
flegmaticum purum et dolorem capitis et dolorem ge-
16
niculi et dolorem dorsi: et ad rugitum et ad expulsio〈-〉
17
nem humiditatis ex matrice. ¶ Et quandoque perducit
18
ad peripleumoniam et ad sinantium et apostemata dorsi et
19
pectoris. ¶ Et pulsus fit in ea in primis tensus
20
spasmosus rarus: deinde fit frequens absque or-
21
dine et proprie apud casum virtutis et propinquita〈-〉
22
tem mortis. ¶ Et fit vrina similis loture carnis:
23
aut fit sanguinea rubea. ¶ Et menstrualem quidem
24
significat retentio menstruorum: et spermaticam significant
25
elongatio spatij a coitu cum desiderio et castita〈-〉
26
te. ¶ Et menstrualem quandoque consequitur exuberatio la〈-〉
27
ctis et corpus est grauius et sensus debiliores: et
28
dolores oculorum et colli et febris. Et accidentia que se-
29
quuntur retentionem menstruorum predicta sunt mani〈-〉
30
festiora. ¶ Et cum hoc humoris dominantis in sanguine
31
apparet dominium et malitia sicut melancolici: ipse enim facit
32
accidere alienationem per communitatem cerebri et synco〈-〉
33
pim: et forte per communitatem cordis: et destruit anhe〈-〉
34
litum per communitatem amborum simul et per communitatem
35
diaphragmatis. ¶ Et flegmaticus est grauior
36
et quietiora habet accidentia. ¶ Et colericus est acutior
37
et magis incolumis. ¶ Spermatica vero incipit
38
cum nocumento anhelitus et magnificatur timor
39
in ea magis quam in menstruali. reliqua vero accidentia
40
non apparent in ea. ¶ Et multotiens quidem accidit
41
ex hoc quod obstetrix tangit matricem eius spasmosam
42
commotio: et desiderium: quare descendit sperma
43
grossum et sanatur. ¶ Et quandoque expellitur illud ex
44
obuiatione suiipsius et inuenit requiem. ¶ Et licet ipsa
45
fit similis epilepsie in pluribus iudicijs in hoc quod su-
46
bito accidit tamen inter ipsam et epilepsiam distinguit re〈-〉
47
tentio eius quod eleuatur ex matrice. et pectine: et quod ratio
48
non minoratur valde et semper. immo in dispositionibus
49
vehementibus valde. ¶ Et quando euadit prefocata
50
narrat plurimum eius quod fuit in ea nisi sit maxima immo〈-〉
51
derata. ¶ Et spuma non currit sicut est cursus
52
eius in epilepsia difficili ex cerebeo[*]cerebeo corrupt for cerebro et si currit se〈-〉
53
dat egritudinem statim et non indiget quod ab ea ex〈-〉
54
cuset et redeamus ad illud quod monestrauimus in
55
capitulo epilepsie de differentia. ¶ Differentia vero inter ipsam
56
et apoplexiam est manifestior et quomodo non cum sen-
57
sus destruatur in ea secundum plurimum integre et non sit gemi〈-〉
58
tus. ¶ Differentia vero inter ipsam et lethargiam est
1
quod cum ea non est febris neque pulsus est plenus vn-
2
duosus: et principium doloris eius in capite: et
3
est color diuersus alteratus: et in lethargia est fi〈-〉
4
xus secundum dispositionem vnam.
5
¶ De cura. Capitulum .XVIII.
6
ILlius quidem esse cuius causa est retentio
7
menstruorum: oportet vt regatur si non est illic
8
albedo superflua: et causa retentionis non
9
est multitudo humiditatis viscose cum
10
flobotomia ex basilica et ex saphena: addendo in omni〈-〉
11
dispositione ex administratione prouocantium menstrua:
12
et proprie suppositorium acutorum mordicantium os
13
matricis et sunt sicut cordumeni et piper. ¶ Eu-
14
forbium vero est valde forte in hoc faciens de-
15
scendere menstrua statim. ¶ Et commotio oris
16
matricis et partium vulue eius est conferens ei siue re〈-〉
17
tentio sit menstrualis siue spermatica ipsa enim fa-
18
cit declinare matricem ad inferiora et ad equalita〈-〉
19
tem. et preparat menstrua ad prouocationem. ¶ Et
20
galia quidem est mirabilis in hoc. ¶ Et tine ex
21
diureticis iuuatiue sunt. et proprie que fiunt ex kei〈-〉
22
sin et fenugreco et semine lini et sansuco abrotano.
23
¶ Et aque thermarum vtiles sunt eis iterum.
24
¶ Et oportet vt fiat flobotomia ex basilica partis que sequitur
25
declinationem matricis. Si autem non declinat ad
26
latus: immo contrahitur ad superiora: tunc ibi superest
27
vt flobotomes quamcunque duarum vis aut ambas.
28
¶ Quod si senseris humiditates plurimas tunc
29
administra euacuantia eas sicut est hiera ruffi et
30
theodoricon. ¶ Et iterum cum tu flobotomaueris
31
et euacuaueris sanguinis fortasse necessarium erit tibi
32
post septimum soluere ventrem cum hiera diacol〈-〉
33
loquintidos: et hierapigra. et quandoque erit necessa-
34
rium vt iteres hoc super eam. ¶ Et fortasse erit
35
tibi necessarium vt euacues et in potu tribuas pil〈-〉
36
lulas de tapsia: et pillulas fetidas: deinde ponas
37
ventosas post tres dies super dorsum et mirach.
38
et quandoque super coxas et inguina. et subtilia regi-
39
men. et calefac inferiora cum fricatione et vapo〈-〉
40
rationibus et vnctionibus. ¶ Deinde da ei in
41
potu quod sit sicut castoreum et myrrha cum aqua
42
mellis et sagzenea: et diamarte: et diapipereon: et
43
diaciminum: et serapinum cum aqua aneti: aut aqua
44
faseolorum rubeorum. ¶ Et gariofili iuuatiui sunt
45
iterum. ¶ Et de potionibus bonis est vt suma〈-〉
46
tur cimini quantitas galle et detur in potu cum
47
aqua ruthe: aut aqua decoctionis agnicasti. ¶ Et
48
agaricum est valde bonum in hac egritudine quando
49
potatur cum vino. ¶ Et castoreum quandoque sanat
50
integre. et similiter blacte bizantie. et similiter squilla: aut ace〈-〉
51
tum eius cum sorbetur: aut oximel eius aceto-
52
sum. ¶ Alsosir vero cum ex eo in potu sumitur
53
est in eo sanitas. ¶ Et iterum detur in potu de
54
eo pondus .ʒ.II. aldeci in vino forti: et potus olei
55
de kerua est valde iuuatiuus. ¶ Et iterum sumat
56
in potu succum foliorum agnicasti cum vino et
57
oleo. ¶ Et iterum sumatur pondus .ʒ.I. opopo〈-〉
58
naci et tertia .ʒ.I. castorei: detur in potu cum vi-
1
no: est enim iuuatiuum valde diureticum. ¶ Et de
2
emplastris et vaporationibus quecunque subtiliant
3
sanguinem et faciunt eum colericum. ¶ Et de supposi〈-〉
4
torijs bonis est sagzenee cum oleo de lilio quan〈-〉
5
titas auellane et suppone collyrium ex aldeci cum
6
vino. ¶ Et iterum sumantur storacis liquide vncie
7
.III. piperis thuris amborum ana vncia .I. adipis ana-
8
tis vncie .IIII. seminis vrtice vncie .IIII. fiat ex eis licinium et
9
supponatur. ¶ Et iterum administretur ex cliste〈-〉
10
ribus et collyrijs factis ex eis que calefaciunt et
11
prouocant et soluunt ventrem. ¶ Si autem causa eius
12
est retentio spermatis: tunc oportet vt nuptui trada〈-〉
13
tur et vsque ad illam horam: oportet vt vtatur exerci〈-〉
14
tio et exiccatiuis spermatis sicut rutha et cala-
15
mento et semine almaru et electuario diacimino cum
16
eis que sunt sicut decoctio de radicibus. ¶ Et
17
oportet vt intromittat obstetrix manus suas in vul-
18
uam eius inunctas oleo de lilio: aut nardino: aut
19
laurino: et commoueat portam vulue et portam ma〈-〉
20
tricis motione plurima leui. et necessarium est
21
vt associetur ei cum delectatione dolor et sit sicut
22
est dispositio coitus. Ipsa enim fortasse expellet sperma
23
factum et sanabitur. ¶ Et similiter cum supponuntur
24
res mordicatiue commotionem facientes sicut sag〈-〉
25
zenea cum oleo laurino et sicut zinziber et piper et cor〈-〉
26
dumeni sunt mirabiles in hoc. ¶ Et caue in hu〈-〉
27
iusmodi dispositione flobotomiam: immo administra in hac
28
diuisione que excitant caliditatem. et cura curatio〈-〉
29
ne syncopis. ¶ Et confert ad illud et accidentia
30
eius mala confectio nominata confectio iuuamen-
31
ti: quoniam iuuamentum eius est mirabile vehemens.
32
¶ Et sagzenea et mitridatum et medicamen de
33
musco et tyriaca. ¶ Et si timetur de medicamine
34
musci et mitridato quamuis sit in eis commotio sper〈-〉
35
matis tamen confortatio eorum quam faciunt cor〈-〉
36
di et nature ad expellendum resistit illi et vincit ipsum:
37
et serapinum et gariofili mirabilia sunt etiam.
38
¶ De regimine eius cum commouetur. Capitulum .XIX.
39
OPortet vt fundatur super caput oleum
40
odoriferum confortatiuum calefactum
41
valde sicut oleum nardinum: aut oleum
42
de ben. ¶ Et incipe ad faciendam com-
43
motionem predictam et proprie cum facienti-
44
bus pruritum mordicatiuum. ¶ Et supponan-
45
tur collyria predicta prouocatiua: et supposito-
46
ria trahentia matricem ad inferiora sicut galia:
47
et olea odorifera sicut oleum de ben et sambaci〈-〉
48
num et sicut oleum alhacuhen et oleum de folio
49
et reliqua olea odorifera acuta ad que declinat
50
matrix: et cum hoc est in eis subtiliatio et prouo-
51
catio. ¶ Et similiter suffumiga eam subtus cum
52
musco et xiloaloe: et suffumiga eam cum musco
53
contrito super lapides ignitos. Et lane vel lici-
54
nia cum coloe et algalia. ¶ Et tene anhelitum
55
eius et nares ipsius. ¶ Et moue ad vomitum
56
cum pena intromissa in gutture eius: ipsa enim in-
57
uenit cum vomitu requiem et leuitatem. ¶ Et
58
fac eam sternutare: et fac eam odorare fetida.
1
¶ Et fac adherere inferioribus eius ventosas
2
plurimas attrahentes sanguinem et matricem ad infe-
3
riora proprie super emunctoria et coxas: aut su〈-〉
4
per illud quod est contrarium parti declinatio〈-〉
5
nis: si fuerit declinatio vt attrahatur matrix et
6
sanguis ad inferiora. ¶ Et frica pedes eius fortiter
7
¶ Et fac adherere anchas eius et pectinem ipsius
8
et coxas et crura et stringe eas ligando a superio〈-〉
9
ribus ad inferiora. ¶ Et suffumigetur cum eis
10
que sunt sicut oleum alrazaki: et medicine cali-
11
de rubificantes in quibus sit quod sit sicut eufor-
12
bium. et suppone ano eius sicut ea que resoluunt
13
ventositatem et lini stomacum iterum cum eis et
14
voca eam et commoue. ¶ Cum ergo fiunt ei omnia
15
illa et non redit ei anhelitus eius tunc necessarium est vt effun〈-〉
16
datur oleum feruens super caput eius. Aut cau〈-〉
17
terizetur synciput eius si non fuerit excusatio in〈-〉
18
de. ¶ Et quandoque euadit cum flobotomia.
19
¶ Et caue ne eis des in potu vinum: quoniam
20
aqua est ei conuenientior: et carnes grossas et ea
21
que addunt in carne et spermate.
22
¶ De emorroydibus et bothor et moro que
23
apparent in matrice et clauo. Capitulum .XX.
24
QUandoque eueniunt in matrice emor〈-〉
25
roydes et accidit quandoque in ea sicut mo〈-〉
26
rum sicut dictum est in masculis. ¶ Et
27
quandoque apparent super eam bothor
28
diuerse quare quedam dicuntur alhasce: quo-
29
niam sunt similes capitibus alhasce: et quandoque
30
sunt albe. ¶ Et quandoque apparent super eam
31
bothor vt verruce: aut claui successione raga-
32
diarum et successione apostematum durorum.
33
¶ Et non est possibile vt sanentur emorroydes
34
nisi que ex eis sunt extra matricem. ¶ Et parum
35
sanantur facte in profundo. ¶ Et quandoque se-
36
quitur illam cuius menstrua retinentur appa-
37
ritio emorroydarum in ano suo et in eo quod appa〈-〉
38
ret de matrice sua. nam speratur quod aperiantur
39
et mundificentur: et fit cum eis securitas ab egri-
40
tudinibus difficilibus quas facit retentio men〈-〉
41
struorum. ¶ Et possibile est vt appareant emor〈-〉
42
roydes et similia illis in speculo cui opponitur
43
vulua secundum modum quem diximus in capitulo ragadia〈-〉
44
rum. ¶ Et cum imprimuntur in speculo non
45
euacuantur quin aut appareant in hora doloris
46
et est hora retentionis menstruorum eius: et vi〈-〉
47
deantur rubee dure: aut in hora quietis et videan〈-〉
48
tur detumefacte: et ilud est apud cursum eius
49
quod currit ex eis de re nigra sicut fex.
50
¶ De curationibus emorroydarum. Capitulum .XXI.
51
ISte emorroydes non dolent nisi pro〈-〉
52
pter vehementiam inflationis earum
53
et soliditatis earum: quare oportet vt
54
liniantur et preparentur ad currendum.
55
¶ Quod si non iuuantur per hoc et emorroydes
56
non sunt late ample non est excusatio quin ad-
57
ministretur ferrum secundum modum quem diximuus[*]diximuus corrupt for diximus
58
in administratione emorroydarum ani cum calibe
1
noto. et illud est cum sunt extra matricem. ¶ Cum
2
ergo inciduntur ponantur super incisuram attrimentum
3
et alumen et cortex thuris: et que sunt similia illis.
4
¶ Cumque voluntas est vt fiat illud intromittatur
5
mulier in domo frigida et incidatur illud ex ea in ipsa:
6
et precipiatur ei vt subleuet pedes suos ad parietem
7
duabus horis: et faciat adherere dorso suo: et pe〈-〉
8
ctini et macerie sue pannos infusos aquis stipticis
9
infrigidatos niue. ¶ Et si forsan sanguis non abscin〈-〉
10
ditur tunc pone super pectinem et super dorsum et que
11
sequuntur ipsum ventosas adherentes: et suppone
12
lanam infusam in aqua decoctionis stipticorum in qua
13
sunt dissoluta acatia et hypoquistidos et litium et similia.
14
Et fiat vt sedeat in aquis stipticis. ¶ Et si fuerint
15
emorroydes late ample: tunc non labores ad in〈-〉
16
cidendum eas: sed administra super eas exiccatiua
17
fortiter retinentia sanguinem sicut sunt panni infusi
18
succo berberis: aut acetose: super quod puluerizata
19
sunt litium et acatia et similia: et ligentur extrema eius
20
cum strictura et precipue vt dormiant secundum figuram
21
seruantem illud quod suppositum est: et rege eam regimine
22
fluxus sanguinis superflui. ¶ Et de lenificatione earum est
23
vt sedeat mulier in aquis quibus decocta sunt le-
24
nificantia sicut altea et camomilla et fenugrecum
25
et semen lini. et mellilotum. ¶ Et administra super eas
26
ex oleis sicut oleum de pice et de lilio et oleum de
27
melliloto. ¶ Sedeat habens eas in decoctione fenu〈-〉
28
greci et lenificantium cum aliquo oleo. ¶ Et sup〈-〉
29
ponatur pessaria facta ex ysopo et nitro et resina.
30
¶ De carne addita et longitudine allakic et ap-
31
paritione sicut virga et rei nominate fursus. Capitulum .XXII.
32
QUandoque oritur in ore matricis caro ad-
33
dita. et quandoque apparet super mulierem res
34
que est sicut virga commouens sub coi〈-〉
35
tu. ¶ Et quandoque aduenit ei vt faciat cum
36
mulieribus simile quod fit eis cum quibus coitur. et quandoque
37
est illud battarum magnum. ¶ Et fursus quidem est
38
caro addita orta in ore matricis que quandoque prolon-
39
gatur: et quandoque abbreuiatur et non prolongatur nisi in
40
estate et abbreuiatur in hyeme. et summa quidem
41
medicorum testificatur illud sicut Archigenes
42
et Galienus et negat illud Hyppocrates medicus.
43
¶ De cura. Capitulum .XXIII.
44
VIrge quidem et albattara curatio est
45
incisio post conuersionem eius super
46
ceruicem suam. ¶ Et retine ventrem
47
eius: et incidatur illud ex profundo
48
et ex radice: vt non accidat fluxus sanguinis. ¶ Car-
49
nem vero aliam fortasse: possibile est curare cum
50
medicinis corrodentibus carnem de illis que
51
administrantur in capitulo suo. ¶ Et fortasse
52
non est excusatio quin incidatur et tunc currit
53
cursu emorroydarum. ¶ Et fursus quidem li-
54
gatur cum filo ligatura stricta et dimittitur duo〈-〉
55
bus diebus aut tribus: et fortasse minuitur di-
56
missio eius ita donec putrefiat et incidatur vt mi〈-〉
57
noretur cursus sanguinis.
58
¶ De aqua in matrice. Capitulum .XXIIII.
1
Uandoque[*]Uandoque corrupt for QUandoque [initial is missing] aggregatur in matricibus
2
mulierum aqua et profocatur ea.
3
¶ De signis. Capitulum .XXV.
4
SIgna sunt quod antecedit retentio men〈-〉
5
struorum: et multiplicatur rugitus in
6
ventre proprie cum mouetur. Et am-
7
bulat: et accidit in inferioribus ventris
8
apostema molle. ¶ Et quandoque fit sicut hydropica et
9
multiplicatur cursus humiditatis aquose. ¶ Et
10
quandoque existimat quod sit pregnans. et quandoque est vulua eius
11
in hoc vt prouocetur ab ea aqua plurima subito.
12
¶ De cura. Capitulum .XXVI.
13
CUratio eius est vt administretur floboto-
14
mia si indiget ea: et exercitium. ¶ Et
15
vt faciant eam sedere in rebus prouocan-
16
tibus aquositatem fortis prouocationis
17
et res que administrantur in emplastris hydropisis do〈-〉
18
nec maturetur. ¶ Deinde approximentur ei prouo〈-〉
19
cantia menstrua cum fortitudine: et dentur in po-
20
tu prouocantia vrinam. ¶ Et non est malum si cli〈-〉
21
sterizetur clisteribus hydropicorum et cum col-
22
lyrijs prouocantibus aquam et menstrua. Et
23
suppositio ellebori albi confert ei et extrahit aquam
24
plurimam.
25
¶ De inflatione in matrice et cognitione eius.
26
Capitulum. .XXVII.
27
QUandoque est causa prima in hoc vt eue-
28
niant inflatio et ventositas in matrice
29
percussio aut casus et sicut illud quare
30
debilitatur complexio eius. ¶ Et quandoque est
31
difficultas partus et conuersio oris matricis: aut fri-
32
gus facit ei superuenire opilationem opilando os matri〈-〉
33
cis coartando ventositatem in vacuitate eius aut
34
in vacuitate villorum ipsius: aut in angulis eius.
35
¶ Et illa que est in vacuitate est debilior: dein-
36
de que est in angulis: postea que est in concaui-
37
tate. ¶ Quandoque sit fortis virtus retentionis ven-
38
tositatis in matrice et villis eius vsquequo conse-
39
quitur dolor extensus ad pectinem et dilatatur
40
in inguinibus et eleuatur vsque ad coxas et vsque
41
ad diapragma et stomacum. et vocem sicut est vox
42
tympani et hydropisis tympanitis. ¶ Et quan〈-〉
43
doque est permutabilis et associantur ei pulsio et
44
pulsatio et punctio et punctura quam vaporatio〈-〉
45
nes cum virtutibus caliditatis sedant et redit cum
46
reditu frigoris. et compressio permutat eam in
47
rugitu et augmentatur cum ea pectem[*]pectem i.e. pecten: et fortasse
48
remanet hec ventositas spatio vite. ¶ Et exi-
49
stimant quidam quod dominium matricis super
50
sperma resoluit hanc ventositatem quasi non sit.
51
¶ De cura. Capitulum .XXVIII.
52
COnfert ad illud potus longodion et
53
sagzenea in aqua radicum et seminum post
54
euacuationem materiei facientis illud
55
a corpore et a matrice cum eis que
56
sunt sicut hierapigra proprie. ¶ Et si chroni-
57
ca sit egritudo tunc cum eis que sunt sicut hie-
58
ra archigenis. ¶ Et oleum alkelengi[*]alkelengi corrupt for alkekengi iuuatiuum
1
est valde ad hoc. ¶ Et quandoque supponuntur colly-
2
ria ex eis que sunt sicut bdellium et xilobalsamum
3
et semen eius cum oleo nardino et oleo de ruta. ¶ Et
4
quandoque embrocatur cum oleo de ruta et oleo anetino.
5
¶ Et quandoque ponuntur super matricem emplastra facta
6
ex eis que sunt sicut ruta: et semen agnicasti et cymi-
7
num et centaurea et alberenge sif.[*]alberenge sif. corrupt for alberengesif et sansucus et
8
anisum et calamentum et cassia et ameos et reliqua
9
semina. ¶ Et quandoque fit vt sedeat in aquis in qui-
10
bus decocte sunt medicine emplastrorum predictorum. et
11
quandoque fiunt cum speciebus calidis. et quandoque apponun〈-〉
12
tur pectini et matrici ventose cum igne.
13
¶ De ventositate matricis non inflante. Capitulum .XXIX.
14
SEntit habens eam quasi sit res in ea inuoluta
15
suspensa et videt separationem doloris
16
permutari.
¶ De cura. Capitulum .XXX.
17
CUra est vt sumat omni die .ʒ.I. et .ß. de
18
dyamarte cum .ʒ.I. cymini et sexta .ʒ.
19
vnius masticis.
20
¶ Fen .XXII. de egritudinibus in extremitate mem〈-〉
21
brorum: que est duo tractatus.
22
¶ Tractatus .I. de eo quod accidit eis de nocu〈-〉
23
mentis quantitatis et situs.
24
¶ De forma zirbi et duorum siphac. Capitulum .I.
25
OPortet vt scias quod super ventrem
26
post cutem sunt duo panniculi quorum
27
vnus nominatur siphac et comprehendit
28
intestina et calefacit ea sua spissi〈-〉
29
tudine et vnctuositate: et comprehen〈-〉
30
dit lacertos: et secundus est interior et
31
nominatur beriteron et nominatur rotundus: quoniam quando singu〈-〉
32
laris fit ab eo quod tegit ipsum est sicut spera super quam sunt
33
summe et additiones molles et foramina: et continuatur
34
desuper velamini. et processio eius est ex supremo et est sub〈-〉
35
tilis sub cute ventris et panniculo ei. et adherent ei
36
duo ex lacertis ventris dexter et sinister adheren〈-〉
37
tia vehementi. ¶ Deinde continuatur post eos am〈-〉
38
bos velamini in partibus eius carnosis continuatione
39
vnitionis post continuationem suam cum stomaco post confir〈-〉
40
mationem et soliditatem substantie eius et illa conntinuatio
41
est continuatio dilatata. ¶ Uerum ipsa cum conti〈-〉
42
nuatur epati est subtilis valde. et est ei in eleuatione
43
sua ad stomacum et in reflexione sua descendendo ab
44
eo firmitudo cum oppositione venarum et arteriarum
45
magnarum suspensarum cum eo et descendit subtus et fit
46
zirbum. ¶ Et currit super plurimum alberiteron ab inferio〈-〉
47
ri de subtilibus lacertis dilatatis super ventrem tuni-
48
ca vna: et forsitan existimatur quod sit pars eius propter conti〈-〉
49
nuationem eius et similitudinem suam cum eo in neruosita-
50
te. Cum ergo singularis fit ab eo alberiteron est
51
subtilis texture valde et ille est alberiton vrine
52
et subtilius eius et purius ipsius est apud epiglota-
53
lem et ortum panniculi intrinseci et costarum ex hoc panni〈-〉
54
culo. Et iuuamentum huiusmodi siphac est replere quod est
55
inter lacertos ventris et intestina et stringere locum et
56
prohibere superfluitates ne cadant in locis vacuis cum
57
adiutorio diaphragmatis quod est posterius: et com〈-〉
58
primere posterius intestina et viscera euacuantia superflui〈-〉
1
tates cum proxima sunt ad expellendum quod est in eis
2
de fece et aqua hydropisis et vrina et prohibere infla〈-〉
3
tionem vehementem: et ligat viscera ligamento for〈-〉
4
ti: et est in dorso sicut res vna et lacerti omnes po-
5
sterius super carnem glodosam[*]glodosam corrupt for glandosam quasi substratam eis et
6
venis magnis et meatibus continuatis inter intestina
7
et stomacum. ¶ Quidam vero dicunt non pertransit vt dicatur
8
quod in siphac sint genera villorum contextorum secundum par-
9
tes notas villorum qui sunt instrumenta virtutum trium naturalium.
10
Et istis quidem non est possibile vt dicant illud in tunicis
11
venarum et vesice et matricis nisi de aliquo panniculorum
12
immo est corpus singulare: e ista duo velamina tu〈-〉
13
tamina sunt viscerum concauitatis inferioris. Cumque
14
perueniunt ad pectinem fiunt in eis duo foramina stri〈-〉
15
cta quasi ipsa ambo sint per que transit lumbare a de-
16
xtra et sinistra in eis inseparabilia donec fiant sicut
17
due ciste duorum ouorum. ¶ Et sub duobus vela-
18
minibus:[*]vela-minibus: corrupt for velaminibus [redundant colon] est zirbum. zirbum quidem est compositum ex duobus
19
panniculis: quorum vnus cooperit alium inter quos sunt ar-
20
terie plurime et vene pauciores eis. et figura eius est
21
sicut cistis: et ligatum[*]ligatum i.e. est ligatum cum stomaco et mesaraicis et cum co〈-〉
22
lon. et eius processio est ex eo quod descendit ex super〈-〉
23
fluitate beriteron apud stomacum et duodenum et eo
24
quod ascendit ex superfluitate eius et apud pecti〈-〉
25
nem. Primum ergo quod occurrit de ventre est cu-
26
tis. Deinde sub ipsa est panniculus primus et
27
nominatur aggregatio eorum mirach: deinde sunt la-
28
certi. ¶ Postea beriteron: deinde zirbum: de〈-〉
29
inde intestina.
30
¶ De ruptura et his que assimilantur ei. Capitulum .II.
31
RUptura fit per solutionem panniculi a singu〈-〉
32
laritate sua et casum fissure in eo quem
33
penetrat corpus quod fuit comprehensum in
34
eo ante scissuram: aut propter dilationem
35
stricture in meatu: aut solutionem. Et cum accidit
36
illud taliter quod quando incedit penetrans peruenit
37
ad testiculos nominatur ramex et hernia. quod autem est
38
preter hoc nominatur nomine communitatis hernia testiculi et vari-
39
ces eius et durities ipsius. Et durities quidem foli〈-〉
40
culi testiculorum cadit in zirbo. ¶ Accidit enim
41
quandoque vt dilatentur duo foramina predicta propter
42
debilitatem eorum: aut disrumpatur et egrediatur quod
43
sequitur eadem humiditate glutinosa: aut hu-
44
morosa: aut mollificatiua aut propter adiutorium
45
ex percussione: aut motu: aut casu: aut retentio-
46
ne spermatis moti: et prohibiti ab expulsione
47
aut ascensione mulieris super virum: aut labore an-
48
helitus in coitu. et proprie super repletionem: et similiter coitu
49
super nauseatiuam sacietatem et aggregationem ventosi〈-〉
50
tatis et egestionis in ventre: quare descendit aut
51
zirbum: aut velamen et intestina: et proprie monocu〈-〉
52
lum. quoniam est solutum non ligatum: aut humiditates que
53
effunduntur ad extra expulsionem[*]ad extra expulsionem cf. Venice 1564: ad eos ex expulsione nature. aut generantur
54
apud eos propter frigus ipsorum et conuersionem sanguinis ad
55
aquositatem. et fortasse accidit ei panniculus proprius. et
56
quandoque est propter humiditatem sanguineam et feculentam
57
vbi est causa eius percussio: aut casus aut ventositas in-
58
flatiua. ¶ Et quandoque confert curatio cum ferro.
1
¶ Et quandoque nascitur illic caro addita et quandoque
2
ingrossatur osseum aut induratur ex apostemate aut pin〈-〉
3
guedine quare assimilantur ramici et nominantur her〈-〉
4
nia carnis. et quandoque similiter in inguinibus. ¶ Et
5
quandoque inflantur vene eius et nominatur hernia vari〈-〉
6
cosa. Et quandoque mollificatur mollificatione vehemen〈-〉
7
ti absque ruptura: quare prolongatur et assimilatur her〈-〉
8
nie iterum. ¶ Et quandoque accidit ruptura super testicu-
9
los et peruenit apud inguina. ¶ Et quod est supra
10
ea in sumine est malorum accidentium et in duobus
11
emunctorijs. et illa que accidit supra sumen est parumper
12
raro secundum comparationem ad alias: quoniam ille locus susten〈-〉
13
tatus est lacertis et quod sub eo est tuetur etremitatibus[*]etremitatibus corrupt for extremitatibus
14
lacertorum. Et quandoque accidit sumini augmentum et est de genere
15
rupture iterum. ¶ Et omne quod est ex ruptura su〈-〉
16
per sumen est malorum accidentium quamuis sit parue addi〈-〉
17
tionis. et non dolent in principio: quoniam expulsum in ea sunt
18
intestina minuta et sunt expressa coartata et coar-
19
tant fecem et euomit[*]euomit corrupt for euomunt eam: et est de genere ileos et
20
inquietudine eius et angustia ipsius: verum illa que
21
est subtus est magis susceptibilis dilatationis et ma〈-〉
22
gis incedens in additione et non dolet in principio.
23
¶ Et scias quod ramex intestinorum et zirbi est egri〈-〉
24
tudo fortis difficilis quamuis sit parua. et ramex aque
25
est egritudo facilis et si sit magna.
26
¶ De signis. Capitulum .III.
27
SIgnum autem commune rupturis est additio ap〈-〉
28
parens et sentitur inter siphac intrinsecum
29
et inter mirach. et additur eius apparitio
30
apud motum et comprehensionem anhelitus. ¶ Et
31
eius que est propter dilatationem meatus signum est quod ap〈-〉
32
paret paulatim in osseo absque motu laborioso et
33
vociferatione et alijs et est ramex testiculi. Quod
34
autem est propter illud quod est supra est propter disruptio-
35
nem proculdubio et non confert ei exiccatio. Et signum
36
eius que est ex intestinis penetrantibus in scissuram
37
est reditio eius cum velocitate cum resupinatur et sen〈-〉
38
sibilitas rugitus et proprie cum premitur. ¶ Illam vero
39
que fit ex zirbo et siphac significat aduentus eius pau-
40
latim et est ad profundum cum equalitate in situ: et non
41
sentitur in illa ramice rugitus. et secundum plurimum est quan-
42
titatis parue in quantitate profunditatis. et quandoque
43
egreditur totaliter et habet quantitatem magnam:
44
et est difficilis sanationis sicut hernia intestini. ve〈-〉
45
rum eius tactus non est diuersus a tactu hernie inte-
46
stini et ventositatis. et reditio eius que est ex intesti-
47
no et zirbo difficilior est quam ventose. ¶ Et ramex
48
quidem aque cognoscitur per tactum et tensionem ossei
49
et per splendorem et lenitatem. et ipsa iterum non redit
50
et non ingreditur. ¶ Et hernie ventose cognitio est
51
quoniam inflatio ventosa manifesta est. et ventosa qui〈-〉
52
dem redit absque compressione plurima et dolore: et quan〈-〉
53
doque redit in dispositione: et resupinatio non facit eam
54
velocioris reditus quam hora alia. Iudicium namque
55
eius in resupinatione et non resupinatione simile est cum
56
non sit grauitas ei neque lubricitas. Sed in ea que
57
est ex intestinis est diuersum quoniam est apud resupi-
58
nationem facilor[*]facilor corrupt for facilior parum. ¶ Et quandoque accidunt ex ea do〈-〉
1
lores vehementes propterea quod ostendit osseum et
2
quandoque comprimit testiculum. Et carnose signum
3
est quod est in ipso osseo non intra ipsum et est cum du〈-〉
4
ritie et grossitie et diuersitate vie. et quandoque est ex la〈-〉
5
pideitate apostematis duri et nominatur buris. ¶ Hernia
6
vero varricosa cognoscitur ex venis repletis et ex
7
corrosione vrinali in ea cum mollificatione te-
8
sticulorum et prohibitione a cursibus et motibus et il-
9
la que est in arterijs tactus cum digitis compre-
10
hendit. et illa que non est in eis immo in venis nu-
11
trientibus illa membra non comprehendit tactus.
12
¶ De cura. Capitulum .IIII.
13
Egimen[*]Egimen corrupt for REgimen [initial is missing] quidem vniuersale habentibus rupturam:
14
est dimittere repletionem et dimittere
15
motum plurimum et saltus et incessum subitum
16
et coitum et deterior illarum dispositionum est illa que est
17
super repletionem. ¶ Et oportet vt dimittat cibos in〈-〉
18
flatiuos: et non multum vtatur potu aque: et di-
19
mittat omnes res mollificantes ita quod etiam balnea: et
20
cum comederit resupinetur et sit cum sedet constrictus
21
circa rupturam et apud coitum proprie: et sit coitus
22
eius apud lenitatem ventris eius. ¶ Et scias quod
23
intentio in curatione rupture est consolidatio scissu-
24
re si possibilis est: aut conseruatio eius ne addatur
25
et exiccatio eius quod mollificatum est et dilata-
26
tum. et reductio eius quod descendit in ipsa si est zir〈-〉
27
bum aut intestinum. et resolutio eius quod aggregatum
28
est in ea si est aqua aut ventositas et prohibitio materiei que
29
extendit eam et si non resoluitur preparatio fiat in eius
30
extractione. Amplius consolidatio scissure aut conserua〈-〉
31
tio eius vt non addatur fit cum medicinis glutinationem
32
facientibus confortantibus in quibus est stipticitas. et quanto
33
magis est scissura minor est consolidatio facilior. et
34
quandoque fit iuuatum in ea cum cauterio. Et eius exiccatio fit
35
cum medicinis resolutiuis. et reductio eius quod descen〈-〉
36
dit fit cum strictura et ligatura. verum resolutio eius quod
37
aggregatum est fit cum emplastris facientibus hydropisim
38
et que sunt eis similia. Et prohibitio materiei fit cum euacuatione
39
equatione[*]equatione i.e. et equatione cibi. Et eius extractio sit cum medicinis
40
adurentibus cum fortitudine et operatione ferri.
41
¶ De curatione rupturarum intestini et zirbi. Capitulum .V.
42
SI est amborum descensio ad osseum possibilis est
43
eorum reductio verum sit difficilis secundum compara〈-〉
44
tionem reductionis amborum in ruptura que
45
est desuper. Illud enim fit facile cum resupina〈-〉
46
tione et qualibet compressione cum manu. ¶ Quod si adda〈-〉
47
tur ruptura incipiatur in desiccando illud quod dilatatum
48
est propter humiditatem. et adunando quod scissum est et ingenietur
49
in consolidatione eius. ¶ Et cum fit inobediens ad
50
redeundum fiat vt eger sedeat in aqua calida et
51
emplastretur ruptura cum lenitiuis. aut vaporetur
52
cum panno calido tamdiu donec redeat: deinde stringa〈-〉
53
tur superpositis medicinis aggregationem facien〈-〉
54
tibus. et dimittatur tribus diebus et sit resupina-
55
tus. et sit strictura cum inuolutionibus quadratis et
56
inuolutionibus preparatis ad aggregandum la-
57
bia scissure. et quandoque cauterizatur secundum hanc stricturam
58
et preparationem. ¶ Et non administrentur inuolutiones
1
spice quoniam ipse dilatant maxime vbi neces〈-〉
2
saria est consolidatio. ¶ Et non oportet vt ap-
3
proximet huic rupture ferrum omnino. ¶ Et me〈-〉
4
dicine que bibuntur quibus iuuantur habentes ruptu〈-〉
5
ram sunt sagzenea et decoctio nucis cupressi et
6
proprie in quibus dissoluta sunt sagzenea et dya-
7
ciminum. ¶ Et oportet vt administrentur in ea empla〈-〉
8
stra que super scissuram administrantur postquam ag-
9
gregata sunt labia scissure et tracta sunt duo oua
10
ad superiora et expleta est reductio eius quod descen〈-〉
11
dit. ¶ Et de istis emplastris est illud quod fit ex saui-
12
na et nuce cupressi: et cupressi folijs. Ipsa enim
13
sunt radices emplastrorum super plurimum iuuamenti
14
quorum est conuenientia. ¶ Et de emplastris conuenien〈-〉
15
tie est illud quod fit ex bdellio et dragaganto et gum〈-〉
16
mi arabico et glutino piscium et glutino corio-
17
rum et tuberibus siccis et carnibus cancrorum et rosis
18
cum capitibus suis et omnibus stipticis et mastice
19
myrto sicco et mes excorticatis et alteid et folijs
20
altee de mecha et alumine iameni et sumach et
21
fructu tamarisci et magra et centaurea et aloe se-
22
megenio. ¶ Descriptio alia emplastri. ℞. ammo-
23
niaci et thuris et aloes semegenij et dabac omnium
24
ana .ʒ.III. bdellij pondus .ʒ. acatie et sarcocolle ambo〈-〉
25
rum ana .ʒ.I. terantur in mortario et madefiant in prin〈-〉
26
cipio noctis cum aceto: deinde terantur in mane
27
cum aliquantulo sauine et imbibatur ex eius cotum
28
et ponatur super locum et stringatur ligando. Empla〈-〉
29
strum lene. Recipe masticis et sarcocolle et thu〈-〉
30
ris partes equales et aggregentur in vino de passis
31
et liniatur super pergamenum de panno et stringatur.
32
Et simile illi est illud quod fit ex aloe et glutine et
33
thure. Et iturum[*]iturum corrupt for iterum sumatur nux cupressi et thus et
34
acatia et balaustie et sarcocolla et sanguis draconis et litium
35
et myrrha et galle et sauina equali mensura et teran〈-〉
36
tur bene et conficiantur cum gummi et fiat vt adhereant
37
ouo: aut in quocunque loco fiat ruptura donec ca〈-〉
38
dant. Emplastrum bonum quod quandoque consoli〈-〉
39
dat rupturam infantium. Recipe corticum grana-
40
torum pondus .ʒ.X. gallarum immaturarum .ʒ.V. deco-
41
quantur cum vini stiptici vncijs .V. decoctione vehementi
42
et reducantur intestina ad superiora et embrocetur lo〈-〉
43
cus cum aqua frigida et inuiscetur hoc emplastrum
44
et non soluatur nisi transacta hebdomada: aut in
45
omnibus .X. diebus semel. Emplastrum mirabile
46
sumantur masticis corticis thuris nucis cupressi
47
et myrrhe et glutinum piscium et sarcocolle omnium
48
partes equales dissoluatur gluten cum aceto vi-
49
ni: et aggregentur cum eo medicine: et fiat ex eis
50
emplastrum. ¶ Et fortasse sufficit infantibus em〈-〉
51
plastrum quod fit ex balaustis[*]balaustis corrupt for balaustijs et psillio et radice li〈-〉
52
lij siluestris. Et fortasse sufficit tibi vt facias em〈-〉
53
plastrum cum lenticula aque que est de genere
54
herbarum nascentium in aqua. ¶ Et fortasse suf〈-〉
55
ficit vt liniantur eorum rupture cum bdellio dis-
56
soluto in vino et oleo sambacino aut cum casto〈-〉
57
reo et proprie quando est aquosa. ¶ Et iterum
58
fortasse sufficit cum sauich de ordeo.
1
¶ De ruptura aque. Capitulum .VI.
2
QUandoque euacuatur aquositas eius cum
3
bezel gradato. et quandoque euacuatur
4
cum emplastris extrahentibus aquosi-
5
tatem: et post illud quandoque fit cum ferro et
6
medicinis acutis calefacientibus illud quod se-
7
quitur rupturam ex siphac: quare constringitur et non
8
descendit aquositas. ¶ In operatione vero que fit
9
cum bezel et flobotomo oportet vt eleuentur testicu-
10
li ad superiora et elongentur valde ab osseo postquam
11
obliquatus est pecten et pars eius vt elongentur
12
ab infirmo et vt resupinetur super lectum aut super locum
13
in quo sedent homines: et fiat vt sedeat ancilla a dextra
14
eius extendens virgam eius ad superiora. De-
15
inde flobotometur cum flobotomo lato: et caue ne
16
flobotomes aliquid de commissura sed de dextra
17
parte aut sinistra: deinde scinde sugiendo commis〈-〉
18
suram et stude tamdiu donec descendat tota aquosi〈-〉
19
tas et euacues eam: deinde tibi inest electio si ti〈-〉
20
mueris reuersionem et repletionem eius post tem〈-〉
21
pus vt reiteres curationem si volueris cum be-
22
zel. et si volueris cauterizabis et cauterium fit hoc
23
modo. sume ferrum subtile in quo sunt vicini et
24
igniatur sicut ignitur cauterium et liga testiculos
25
quanto longius possibile est a locis et reuolue cau〈-〉
26
terium ab osseo ita vt non inueniat testiculum et in〈-〉
27
ueniat osseum et alberiteron et constringat et ca〈-〉
28
lefaciat ipsum quare non ingrediatur ipsum aqua
29
post illud. et quod dilatet meatum: est enim melius: de〈-〉
30
inde cura crustas et consolida: et fortasse incidis ex
31
beriteron aliquid: deinde cauteriza ipsum et po〈-〉
32
ne super scissuras stiptica et prohibe egrum pota-
33
re aquam. ¶ Emplastra vero ad ramicem aque
34
sunt ex genere emplastrorum hydropisis et splenis.
35
et sicut si sumatur staphisagria et cyminum et aggre-
36
gentur cum passis rubeis enucleatis aggrega-
37
tione facta cum contritione: et fiant sicut vnguentum
38
et emplastretur cum eis. Et iterum sumatur piper et grana
39
lauri et baurach et cera et oleum antiquum et fiat
40
ex eis vnguentum et emplastretur cum eo. Et iterum sumatur
41
cinis quercus et conficiatur cum oleo confortato cum deco〈-〉
42
ctioni et emplastretur cum eo. est enim iuuatiuum valde. et
43
sumantur nitri .ʒ.XXX. et cere vncie .VII. olei vncie .VI. et pi〈-〉
44
peris quoniam bonum est et granorum lauri grana .XXX. fiat ex
45
eis emplastrum adherens. Et bdellium arabicum sanat
46
testiculos et quandoque resoluit ramicem aque puerorum.
47
¶ De cura rupture ventositatis. Capitulum .VII.
48
REgimen in hoc est vt deuitet inflatiua
49
ex oleribus et granis: et repletionem super〈-〉
50
fluam perducentem ad rugitum et ad mali-
51
tiam digestionis. et potum vini mixti et vi〈-〉
52
num crudum inflatiuum et sumat in potu medicinas
53
resoluentes ventositatem sicut dyaciminum et sagze〈-〉
54
nea et trifera magna: et totum illud cum decoctione
55
galange. ¶ Confectio ad eos bona. ℞. foliorum ru-
56
the sicce et ysopi et cymini et ameos et seminis agni-
57
casti: et baurach et calamenti omnium partes equales
58
et epithimi quantum omnia: conficiantur cum mel〈-〉
1
le. Et fiat emplastrum cum rutha et cymino et ca-
2
lamento et agnocasto et acoro et bacca lauri: et san〈-〉
3
suco. et cera et storace. Et sint olea quibus fit inun-
4
ctio sicut oleum de costo et sambacinum et oleum nar-
5
dinum proprie. ¶ Et fiat vaporatio cum resoluentibus
6
ventositatem predictis multotiens. et quando fortior fit do〈-〉
7
lor administrentur collyria facta ex melle et nitro et
8
serapino et opoponaco et cymino et semine ruthe et
9
folijs rute et castoreum[*]castoreum corrupt for castoreo scilicet omnibus aut quibusdam
10
eorum secundum necessitatem.
¶ De cura rami〈-〉
11
cis carnis et varicose. Capitulum .VIII.
12
CUratio eorum est curatio apostematum durorum:
13
et multotiens quidem sufficit in ramice va〈-〉
14
ricosa inunctio cum vnguento basilicon et
15
adipibus lenibus et medullis.
16
¶ De augmento vmbilici. Capitulum .IX.
17
QUandoque accidit in vmbilico augmentum
18
quod est secundum semitam rupture note. Et quandoque
19
est secundum semitam hydropisis ita vt aggre〈-〉
20
getur in illo loco solo humiditas aut ven-
21
tositas. ¶ Et quandoque fit causa vene aut arterie facien〈-〉
22
tis currere ad ipsum sanguinem et quandoque fit causa apostematis du〈-〉
23
ri: aut additione carnis sub cute.
24
¶ De signis. Capitulum .X.
25
IN eo qui est causa egressionis zirbi aut inte〈-〉
26
stini signum est quam[*]quam corrupt for quod color corporis est color
27
ipsius: et fit locus diuersus et proprie in ruptu-
28
ra ex intestinis. Et associatur rupture ex intestinis
29
dolor quidam et occultatur cum premitur vt occultetur. Et
30
quandoque occultatur cum rugitu: et addit ei administra-
31
tio mollificanti scilicet ex balneis et inunctione et mo〈-〉
32
tus magnitudine. Et illud quod est ex humiditate
33
non reducit compressio et est lene cuius quantitatem non
34
alterat compressio facta causa occultationis. Et est co〈-〉
35
lor eius color corporis. et quod est ex ventositate est le〈-〉
36
leuius[*]leleuius corrupt for leuius et minus expellens quam illud quod est ab hu-
37
miditate. Et est ei somnus tympani et vox: et quod
38
est ex sanguine est sanguinei coloris et nigri. et quod est
39
ex natiuitate carnis: aut duritiei est graue durum
40
cuius occultatio non est sicut occultatio aliorum.
41
¶ De cura. Capitulum .XI.
42
AD illud quod est ex apertione vene pulsatilis
43
et non pulsatilis: aut ventositate curandum
44
non oportet laborare: quod si laboraueris ad
45
illud consequenter[*]consequenter corrupt for consequentur te vt labores ad incidendum et suendum.
46
Reliquorum autem curatio est vt facias egrum surgere
47
et precipias vt ei extendat ventrem suum et retineat an〈-〉
48
helitum suum tamdiu donec appareat augmentum: cum er〈-〉
49
go apparuerit fac in circuitu eius circulum vt sit di〈-〉
50
stinctum: deinde resupina eum non super circulum post
51
separationem eius cum vncino. et fac apertionem super mi〈-〉
52
rach solum: ita vt non accipias quod sub ipso est: et in〈-〉
53
tromitte in eo acum cum filo taliter vt non obuiet cor-
54
pori sub ipso: deinde perfora tali perforatione vt dis-
55
cooperiatur ab eo quod est sub mirach solum. si ergo est
56
sub eo intestinum expelle intestinum ad inferiora: et si
57
est zirbum extende ipsum et incide lacertum: deinde sue
58
ocum[*]ocum corrupt for locum disruptum cum simul oppositis duris extensis
1
ad inuicem et stringe ipsum super alchatim et sue eum et
2
dimitte simul .IIII. capita considerando vt cadat ad la〈-〉
3
certum: et consolida residuum: et stude vt consolides ita
4
vt profunde remaneat et non procederes ad exterio〈-〉
5
ra ita vt sit non fedum. Uentosi autem regimen iterum
6
est albezel et incisio et consutio post illud secundum mo〈-〉
7
dum qui dictus est.
¶ De gibbositate et ven-
8
tositate gibbositatis. Capitulum .XII.
9
GIbbositas est remotio spondilium: aut
10
ad anteriora dorsi aut ad anteriorem
11
partem. et est gibbositas anterioris quam
12
quidam nominant arcuationem. et quando acci-
13
dit cum communitate ossium cassi nominatur concauatio et
14
arcuatio: aut ad exteriora dorsi est gibbositas
15
posterioris: aut ad latus et dicitur contorsio. Et cau〈-〉
16
se eius aut sunt primitiue sicut percussio: aut casus
17
et que currunt cursu eorum aut corporee ex hu-
18
miditate aquosa salsa lubrificatiua mollficans[*]mollficans corrupt for mollificans li-
19
gamenta: aut humiditate limosa: et que fit plurimum
20
ab humiditate salsa est torsio aut ad anteriora:
21
aut posteriora. Et quandoque fit gibbositas propter ven〈-〉
22
tositatem aliquam percutientem facientem gibbositatem aut apostema
23
aut exituram extendentem tunicas in parte sua. Et mul-
24
totiens declaratur apostema per sanguinem egredientem cum solu-
25
tione ventris significantem maturationem apostematis et eius eru〈-〉
26
ptionem. et multotiens est illud apostema durum. et quandoque
27
fit propter spasmum ligamentorum et est pauci casus ve〈-〉
28
locis interfectionis. et totum illud aut est causa communitatis
29
spondilium plurimum numero et secundum gradationem: aut non est
30
ita. et gibbositas quidem et proprie illa que est ad interio-
31
ra constringit locum super pulmonem: quare facit accidere
32
malitiam anhelitus. Et quandoque accidit in infante. prohibet
33
pectus incidere in dilatationem et amplificationem sui.
34
quare diuersificant membra anhelitus:[*]anhelitus: corrupt for anhelitus [redundant colon] nocumenta con〈-〉
35
stringentia super ea anhelitum. Et propter illud dicit hypocrates
36
cui aduenit gibbositas ex asmate aut tussi antequam
37
expuat ipse moritur et illud ideo quoniam significat permutatio-
38
nem materiei facientis eas ambas ad spondiles. et fa-
39
cit accidere in eis exituram fortem apparentem euenientem a
40
materia grossa: et si non esset eius egritudo non accideret
41
ab ea gibbositas: et cum infra sit non fit preparatio
42
pectori vt dilatetur pulmo: quare retinetur anhelitus:
43
immo oportet vt malus fiat anhelitus et perducat ad per〈-〉
44
ditionem. Et infantibus quidem accidit gibbositas et
45
ventositas gibbositatis quando cibantur ante horam
46
quamobrem ingrossantur humores et declinant ad spon〈-〉
47
diles et subtiliantur crura habentis gibbositatem pro-
48
pter illud quod facit gibbositas de opilatione quo-
49
rundam meatuum et vie in qua penetrat cibus.
50
¶ De signis. Capitulum .XIII.
51
SIgna facte a causis primitiuis sunt ca-
52
sus causarum. ¶ Et signum facte ab hu-
53
miditate est signum forme et tactus: et
54
quod locus parum exuccat oleum cum quo
55
inungitur et tarditas eius in exuccando ipsum et an〈-〉
56
tecessio regiminis humiditatis. Et signum facte
57
ab apostemate est tactus loci et dolor eius pungiti〈-〉
58
tiuus[*]pungititiuus corrupt for pungitiuus proprie et febres habenti eam[*]eam cf. Venice 1564: ea accidentes. Et signum
1
facte a siccitate est significatio siccitatis corporis et to〈-〉
2
lerantia febrium acutarum et euacuationum et velocitas exicca-
3
tionis olei et vehementia ipsius siccitatis.
4
¶ De cura gibbositatis et ventositatis facien-
5
tis ventositatem. Capitulum .XIIII.
6
HUmide quidem et sicce curatio est cura pa-
7
ralysis et spasmi humidi et spasmi sic〈-〉
8
ci in necessitate euacuationis et dimissionis
9
eius et qualitate administrandi em-
10
plastra et embrocas et que sunt ei similia. ¶ Et ca〈-〉
11
non medicinarum eius que non est cum siccitate est
12
vt sint stiptice vt stringant ligamenta que molli-
13
ficata sunt quamobrem inclinate sunt spondiles: et ca〈-〉
14
lefactiue vt confortent ea: et resolutiue vt constringan〈-〉
15
tur humiditates mollificantes aut adiuuantes
16
ad mollificandum. nam cum cadit sufficientia sunt sti-
17
ptica possibile est vt confortentur ligamenta. Uerum cum
18
non resoluitur materia pertransit vt permutetur ad membrum
19
aliud. ¶ Et emplastrum quod permutatur ad pedes et fa-
20
cit in eis accidere paralysim et similia secundum materiam in
21
subtilitate et grossitudine sua. et secundum permixtionem
22
eius ex imbibitione aut infusione paulatim fa〈-〉
23
cta: et cum antecedit mundificatio non est malum
24
vti stipticis. Et quandoque aggregantur stipticitas et ca〈-〉
25
lefactio et resolutio in re vna sicut aggregantur in nu〈-〉
26
ce cupressi et folijs eius et folijs lauri: et calamo
27
aromatico et alusniati et enula. ¶ Et quandoque compo〈-〉
28
nitur medicina ex stipticis frigida sicut rosa et acatia et
29
balaustijs cum calidis calefacientibus sicut bacca lau-
30
ri et castoreo et folijs oleandri et acoro. ¶ Olea
31
vero conferentia ei que est humida sunt olea rerum
32
calidarum stipticarum sicut cupressi et oleum rute. et
33
indiget emplastris habentibus medicinas resolutiuas
34
fortis resolutionis sicut sunt folia oleandri et corus
35
et castoreum et ruta: et ex oleis oleum de ruta et oleum
36
de castoreo: et oleum de piretro et euforbio factum secundum
37
hunc modum: disrumpantur piper et castoreum et pire-
38
trum et pulpa colloquiuntide et euforbium et assa in oleo ru〈-〉
39
tino ita vt pro vncia .I. medicinarum sumatur vncia .I. olei:
40
deinde moretur sub sole et coletur post duas hebdo〈-〉
41
domadas[*]hebdodomadas corrupt for hebdomadas et remouentur super ipsum medicine et fiat
42
illud multotiens ad minus octies. ¶ Et admi〈-〉
43
nistretur medicamen forte ad illam que est ex hu-
44
miditate et ad ventosam. ℞. sauinam t sehan et am〈-〉
45
moniacum et nucum cupressi et piretrum sansucum et cor〈-〉
46
dumeni et squinantum et cassiam. decoquantur cum aqua
47
decoctione optima et fundatur desuper de oleo quan-
48
tum est aque medietas et decoquantur et iteretur
49
aliquotiens et proijciantur in eo castoreum et eufor-
50
bium et sauina contrita et administretur: et in ipso
51
quidem est confortatio membri et carminatio ventosita〈-〉
52
tis et resolutio humiditatum extranearum grossarum.
53
¶ Emplastrum ad gibbositatem ex ventositate. ℞. sto-
54
racis liquide et costi et calami aromatici et saui-
55
ne omnium ana vncia .I. euforbij .ʒ.I. olei nardini quan〈-〉
56
tum necesse est. ¶ Apostemose autem cura est cura apostema-
57
tis difficilis maturationis et eruptionis et resolutionis
58
proprie apostematibus duris. ¶ Rememoratio em-
1
plastrorum ad gibbositatem humidam. emplastrum bonum.
2
Sumantur acorus et enula decoquantur in aqua cu-
3
pressi et emplastretur ex eis locus. ¶ Emplastrum con〈-〉
4
ferens humide et ventose ex eis simul: sumantur
5
enula et sauina acorus et coquantur in vino donec
6
in decoctione dissoluantur et dissoluatur cum eis bdel〈-〉
7
lium donec fiat sicut vnguentum et administrentur.
8
Et quando non valent curationes cum eis que bibuntur
9
et emplastris: aut similibus administretur cauterium vt re〈-〉
10
moueatur mollificatio et induretur locus.
11
¶ De varicibus. Capitulum .XV.
12
ESt dilatio venarum in crure et pede
13
propter multitudinem eius quod descendit ad
14
eas ex sanguine et plurimum sanguinis est melancolicum: et quandoque
15
est sanguis mundus non melancolicus et quandoque
16
est sanguis grossus flegmaticus: et quocunque modo sit est
17
sanguis in quo non est putrefactio: et si non salua〈-〉
18
bitur cum eis pes ab vlceratione et apostematibus malignis.
19
Et plurimum quidem accidunt cursoribus et viatoribus
20
et onera portantibus et coram regibus astantibus.
21
Et multotiens accidunt propter egritudines acutas: quoniam ex-
22
pellitur materia illic in illis qui ex predictis ad eas
23
sunt preparati. ¶ Et quandoque accidunt incipiendo sicut
24
accidunt dolores iuncturarum incipiendo: et accidunt
25
habentibus splenem ex predictis multotiens. et iste va〈-〉
26
rices non suscipiunt curationem. Et quandoque inciduntur et
27
accidit ex incisione earum extenuatio membri propter pri-
28
uationem deferentium nutrimentum. Et accidunt in illis
29
que est eis[*]est eis corrupt for ex eis sunt melancolice cum inciduntur et prohibentur
30
egritudines melancolice ex melancolia. Cum autem est saguis mundus
31
et eradicantur aut auferuntur tunc non timetur quod acci〈-〉
32
dat melancolia et multotiens quidem putrefit illud quod
33
est in varicibus et perducit ad vlcera.
34
¶ De elephantia. Capitulum .XVI.
35
ESt additio in pedibus secundum modum qui
36
accidit in venis varicum: quare ingrossat
37
pedem cum equalitate sua: et quandoque fit propter humo〈-〉
38
rem melancolicum et illud quidem est plurimum. Et quandoque
39
fit propter humorem flegmaticum grossum. Et quandoque accidit ex
40
causis ex quibus accidunt varices et ex sanguine bono cum plurimum
41
descendit: aut nutritur eo pes nutrimento aliquo: aut
42
est in primis rubeus: deinde niger. ¶ Et causa eius est ve〈-〉
43
hementia repletionis et etiam debilitas membri propter
44
multitudinem caliditatis et vehementiam attra-
45
ctionis eius propter vehementiam caliditatis in〈-〉
46
flammate ex motu et adiuuant ad illud dispositiones ad〈-〉
47
iuuantes ad varices.
¶ De signis. Capitulum .XVII.
48
DIscernitur vnaqueque ex suo simili per
49
colorem et regimen antecedens. ¶ Et
50
melancolica est grauis tendens ad calidita-
51
tem. et illa que rubea est: est magis in〈-〉
52
columis quam nigra et flegmatica est ad lenitatem
53
decliuis. et quandoque festinat melancolica ad scissionem et
54
vlcerationem. et sanguinea nota est.
55
¶ De cura varicum et elephantie. Capitulum .XVIII.
56
ELephantia quidem maligna est que
57
parum sunatur[*]sunatur corrupt for sanatur. et oportet vt dimittatur
58
cum dispositione sua si non additur. Quod si peruenit
1
ad vlcerationem et timetur corrosio non est aliquid
2
nisi vt incidatur radicitus. Cum ergo succurritur ei
3
in principio sui possibile est vt prohibeatur cum euacuationi-
4
bus et proprie cum vomitu laborioso et cum eo quod
5
extrahit flegma et melancoliam. et flobotomia si indiget ea:
6
deinde administrentur stiptica super pedem. ¶ Cum
7
autem confirmatur parum speratur quod prohibeatur. et si speratur
8
scias quod summa curationis sperate huius egritudi-
9
nis est assiduatio in curatione et administratio re〈-〉
10
soluentium fortium. Et dicitur quod alkitran confert ei inui〈-〉
11
scatum et linitum. ¶ Regimen vero varicum est quoniam
12
oportet euacuetur corpus ex venis manus: et euacuentur melancolia
13
et humores grossi et rectificetur regimen: et deui-
14
tet omne ingrossatiuum et deuitet motus laboriosos
15
et stationem longam. deinde perueni ad istas venas:
16
quare flobotoma eas et extrahe totum quod in eis est de sanguine
17
melancolico et fac flobotomiam in fine saphene: deinde assi〈-〉
18
due fac in omni pauco mundificationem corporis cum eis
19
que sunt sicut hiera pigra cum aliquantulo lapinis[*]lapinis corrupt for lapidis
20
lazuli. et assiduetur super eam quantum possibile est. et assi-
21
duet potum epithimi in aqua casei et dimittat mo〈-〉
22
tum omnino. et vtatur ligatura super pedes cum in sti-
23
tis[*]in sti-tis corrupt for institis ab inferiori parte ad superiorem scilicet calcaneo vsque
24
ad genu. ¶ Et cum hoc administra epithima-
25
ta stiptica et proprie post mundificationem cum floboto〈-〉
26
mia ex manibus et pedibus et venis ipsis. Et ci〈-〉
27
nerem caulis aut oleum de oliuis puluerizata desuper
28
tamarisco et lupinos decoctos epithimando: et
29
embrocando cum aquis eius et fimus caprarum
30
et farina fenugreci et semen raphani et semen rute sunt huius
31
generis etiam. ¶ Quod si non valet aliquid nisi incisio scinde
32
carnem et fac apparere vitem. et scinde eas in longi〈-〉
33
tudine sua et caue ne scindas eas latitudinaliter
34
aut ex transuerso. quare fugiant et noceant. Cumque
35
feceris illud extrahe totum quod in eis est ex sanguine. Et oportet
36
vt facias currere ex eis illud quod possibile est currere
37
deinde mundifices illud sciendo in longitudi-
38
ne. ¶ Et quandoque extrahuntur cum acu et inciduntur pe-
39
nitus. et oportet tunc vt eradicentur: et si non: nocebunt:
40
et melior extractio est cum cauterio. Cauterium enim
41
melius est quam incisio: et non licet vt etrahantur nisi ru-
42
bee non nigre. in nigris vero fiat illud quod descri〈-〉
43
psimus prius de mundificatione. ¶ Et quandoque accidit
44
vt non sanetur vlcus dum non ad vltimum peruenitur
45
in mundificatione et non cucurrerunt adhuc humo〈-〉
46
res melancolici et grossi. ¶ Et oportet post incisionem et extra〈-〉
47
ctionem et cauterium vt deuitet illud quod generat humo〈-〉
48
rem melancolicum. et assiduet mundificationem corpo-
49
ris ita vt non generetur superfluitas melancolica: quare fiat
50
reuersio egritudinis si fuerit materiei iter ad ipsam
51
non strictum: et moueatur quod fuerit consueti motus a
52
pedibus ad membra que sublimiora sunt quamuis
53
in apertione et scissione sit timor. ¶ Et cum non ex-
54
pellitur ad membrum villius peruenit ad membra subli-
55
miora. quamobrem rectius est vt non aperiatur neque fiat
56
in eis aliquid nisi post mundificationem vltimam.
57
¶ Et fortasse assimilantur nodi elephantie. qua-
58
re erratur in eis. verum nodi tanguntur cum fe-
1
ro: sed elephantia est sicut diximus.
2
¶ Tractatus .II. de doloribus horum membrorum.
3
¶ De dolore dorsi. Capitulum .I.
4
DOlor dorsi fit in lacertis et chor〈-〉
5
dis intrinsecis et extrinsecis clau〈-〉
6
sis cum dorso. et qualitercunque sit
7
aut accidit propter frigus complexionis et
8
flegmatis crudi: aut propter multitu〈-〉
9
dinem exercitij vel laboris: aut propter
10
multitudinem coitus. et quandoque fit propter causas gibbosita〈-〉
11
tis cum nondum confirmata est: aut propter communitatem quo〈-〉
12
rundam viscerum sicut fit propter debilitatem renum et maciem
13
eorum et propter repletionem vehementem vene magne posi-
14
te super dorsum: aut propter causam apostematis: aut vulnus
15
in canna pulmonis. et quandoque fit in medio dorsi. et
16
quandoque fit propter communitatem matricis sicut fit cum appro-
17
pinquat descensus menstruorum aut prefoca-
18
tio matricis. et cum sunt signa partus dolor fit
19
dorsi. et iterum quandoque est ex signis crisis.
20
¶ De signis. Capitulum .II.
21
ILlum quidem qui est ex frigore et qui
22
est ex crudo humore deambulatio et
23
exercitium sedant secundum plurimum. et est eius in〈-〉
24
ceptio paulatim. et quandoque sentitur cum eo
25
frigus. ¶ Et factum a labore et onere rei grauan-
26
tis et similibus et a coitu significat antecessio rei illius.
27
¶ Et factus causa renum est apud alchatim: et debili-
28
tatur cum eo desiderium coeundi. et fit cum vna
29
causarum renum notarum. ¶ Et factum causa caliditatis pure si-
30
gnificant inflammatio et mordicatio cum lenita-
31
te et pulsationis priuatione. ¶ Et factum causa repletionis ve〈-〉
32
narum significat extensio doloris in dorso cum calidita〈-〉
33
te et inflammatio et pulsatio et repletio corporis. ¶ Et
34
factum propter causas gibbositatis significant ea que docuimus
35
in capitulo eius. ¶ Et dolores quidem dorsi: aut egent in
36
curuatione aut erectione. et indigentes incurua〈-〉
37
tione sunt illi quibus est causa spasmus ex apostemate dor〈-〉
38
si: aut alijs ex causis gibbositatis. et indigentes
39
erectione sunt illi in quibus non est necessarium quod diuer〈-〉
40
sificet reductionem anhelitus ex incolumitate la〈-〉
41
certorum a reclinatione retro et incuruatione a non fa〈-〉
42
cientibus dolorem. ¶ Et cum manus inuenit
43
dolorem tunc causa est in dorso. et si non inuenit
44
tunc causa est in ventre.
45
¶ De cura doloris dorsi. Capitulum .III.
46
OPortet vt redeas in ea ad curationes
47
dolorum iuncturarum quas dicemus et
48
curationes gibbositatis et ventosita-
49
tis facientis gibbositatem: nam via vna
50
est. ¶ Frigidus vero inquantum est frigidus oportet
51
vt curetur cum ebibitis et emplastris et vnctionibus pre-
52
dictis in capitulis preteritis. et inquantum est illic crudus hu〈-〉
53
mor oportet vt fiat euacuatio cum eis que sunt sicut hiera
54
de pulpa colloquintide et pillule fetide. ¶ Et factus
55
a labore et similibus oportet vt curetur cum cibo bono et
56
vnctionibus temperatis et oleis tepidis. ¶ Et facti
57
a coitu cura est cura eius qui debilitatus est a
58
coitu. ¶ Et facti causa renum curatio est cura debi-
1
litatis renum. ¶ Et facti causa repletionis ve-
2
narum plurime cura est flobotomia ex curua-
3
tura genu etiam. ipsa enim in dispositione sedat
4
eum et proprie cum sequuntur inunctiones ex
5
oleo rosaceo et similibus. ¶ Et facti causa gibbosita〈-〉
6
tis curatio est cura gibbositatis: et quoniam pluri〈-〉
7
mum eius quod accidit ex dolore dorsi non accidit
8
nisi propter frigus aut propter debilitatem renum
9
tunc oportet vt sit plurimum curationis ex par〈-〉
10
te eorum. ¶ Et nos quidem iam compleuimus
11
sermonem in curatione renum. et compleuimus
12
iterum sermonem in calefactione dorsi in capi-
13
tulo gibbositatis. ¶ Uerum de curationibus
14
proprijs dolorum dorsi frigidorum est admini〈-〉
15
stratio olei de euforbio solius. ¶ Et de potio-
16
nibus expertis ad ipsum est tyriaca dyatesseron:
17
aut oleum de kerua cum aqua apij. ¶ Et vt bi〈-〉
18
bat infusionem ciceris nigri et acori multotiens
19
cum .IIII.ʒ. butyri et .ʒ.I. mellis. et vtatur hoc qua-
20
tuordecim diebus. ¶ Et comestio asparagorum
21
et assiduatio eius est iuuatiua valde. ¶ Et pillu〈-〉
22
le solueutes habentes hunc dolorem qui sunt fri〈-〉
23
gide complexionis sunt pillule fetide. ¶ Em-
24
plastra vero sunt hoc modo: nam emplastratio cum
25
oleandro sanat eum qui antiquus est. Et empla〈-〉
26
stratio cum eis que sunt sicut oppoponacum et bdel-
27
lium et serapinum et enula et ammoniacum et ca〈-〉
28
storeum et euforbium sigillatim. ¶ Et compo〈-〉
29
sitio cum oleo laurino et oleo rutino et oleo de sto-
30
race et oleo de kerua iuuatiua est valde. ¶ Et
31
de vnguentis sunt oleum de euforbio et oleum
32
de costo. ¶ Et oleo de lilio inest proprietas mi〈-〉
33
rabilis. ¶ Et melius quidem est vt calefiat dor〈-〉
34
sum in primis fricando cum panno aspero: de-
35
inde inungatur comprimendo.
36
¶ De dolore ilij. Capitulum .IIII.
37
ESt proximus huic capitulo et plurimum eius
38
est ventosus flegmaticus et appropin-
39
quat ei cura eius. ¶ Et de curatione
40
propria ei est vt sumantur fenugreci et
41
granorum arasced et seminis apij et ameos et zin〈-〉
42
ziberis et cinamomi partes equales: serapini quan-
43
tum omnia: fiant ex eis pillule vt auellane et ad〈-〉
44
ministrentur. ¶ Quod si fuerit propter aposte〈-〉
45
ma in membro aut in eo quod communicat ei tunc
46
curatio eius est illa cura. ¶ Et parum quidem
47
fit propter malitiam complexionis calide sicce
48
aut cum materia nisi secundum semitam communitatis
49
membrorum vrine et intestinorum. et signum et
50
cura in hoc manifesta sunt.
51
¶ De doloribus iuncturarum et eis que commu-
52
nicant podagre et sciatice et alijs. Capitulum .V.
53
CAusa patiens in his egritudinibus est
54
membrum suscipiens et causa efficiens
55
sunt complexiones et materie male.
56
¶ Et causa instrumentalis est dilata-
57
tio meatuum naturalium accidentalis. et aut ex
58
creatione: aut euentu complexionum non naturalium
1
quas accidere facit motus et vacuitas. ¶ Et ra〈-〉
2
ritas accidentalis: aut propter creationem sicut est
3
in carnibus glandosis. Amplius distinguamus
4
vnamquamque harum diuisionum distinctione ali-
5
qua. Membrum itaque suscipiens est causa vt eue-
6
niant iste egritudines: aut propter debilitatem sui
7
propter malitiam complexionis confirmate et pro〈-〉
8
prie frigide: aut propter debilitatem sui in crea〈-〉
9
tione sua non ex parte complexionis. Aut pro-
10
pter vehementiam caliditatis et proprie cum ac-
11
cidit per motum et per dolores et per causas ex-
12
trinsecas sed hec diuisio non sit longinqua a di-
13
uisione complexionali: aut causa sui situs sub mem〈-〉
14
bris alijs et vbi ad ipsum currunt medicine per
15
naturam et propter hoc multiplicantur in pedi-
16
bus et anchis. ¶ Causa autem efficiens: aut est
17
complexio corporis totius: aut in membro prin-
18
cipali inflammans: aut infrigidans congelans
19
aut exiccans: constringens et proprie cum ei com〈-〉
20
miscetur humiditas extranea. ¶ Materie vero
21
aut sunt sanguis singularis: aut sanguis flegmaticus: aut sanguis
22
colericus: aut sanguis melancolicus: aut est fleg〈-〉
23
ma singulare: aut vehementia crudi: aut singu-
24
laris: aut humor compositus ex flegmate et co-
25
lera. aut aliquid ex genere colere: aut ventositas
26
irretita. ¶ Et plurimum quidem fit a flegmate
27
cum colera: deinde a crudo: deinde a sanguine
28
postea colera et raro fit a melancolia. ¶ Et cau〈-〉
29
se diuisionum huius sunt cause quedam preterite.
30
¶ Et catarri. Et corize sunt ex causis eius: et cu〈-〉
31
ratio colice secundum hunc modum in quo confortan〈-〉
32
tur intestina et expellunt superfluitates consuetas
33
et non suscipiunt eas: quare expelluntur ad extre〈-〉
34
mitates. ¶ Et de causis eius iterum sunt cibi ge-
35
nerantes genus faciens euenire dolorem illum
36
materierum: et paucitas digestionis et tranquil〈-〉
37
litas et quies et dimissio exercitij: et coitus pluri〈-〉
38
mus: et frequentia ebrietatis: et retentio euacua〈-〉
39
tionum consuetarum sanguinis menstrui et ani et aliorum
40
de illis quorum iam consuetudo cucurrit ex flobo〈-〉
41
tomia: aut solutione ventris et est dimissa. ¶ Et
42
iterum exercitium super repletionem et coitus
43
super repletionem et cibum et vinum plurimum in
44
ieiuno ante cibum. ipsum namque ledit neruos. Et
45
humores crudi cum retinentur in corpore: dein〈-〉
46
de non euacuantur per naturam in egestione et
47
vrina neque per artem: non est longinquum quin eue-
48
nire faciant dolores iuncturarum si expellantur
49
ad eas partes si remanserint et putrefiant. ¶ Cum
50
autem natura expellit eos in egestione et vrina tunc
51
inuenis cum eis vrinam grossam semper non sub-
52
tilem crudam. quare tunc forsitan fit securitas ab eo-
53
rum malitia. quod si non ita fuerit erit vnum eorum que
54
diximus. Et si adiuuerit ad hoc materias crudas
55
motus iuncturarum laboriosus: aut percussio:
56
aut casus: aut addiderint in debilitate virtutum
57
ira et vigilie debilitantes virtutes et trahentes ma〈-〉
58
terias ad ipsum et fiant penetrantes sua proprie-
1
tate euenient dolores iuncturarum: et horum quidem
2
humorum prolurimum[*]prolurimum corrupt for plurimum est superfluitas digestionis secun-
3
de et tertie. ¶ Et aptiores ad hoc vt in eis mul-
4
tiplicentur ista sunt senes: et habentis egritudi-
5
nes cronicas: et conualescentes cum non reguntur
6
cum rectificatione: et illud ideo quoniam eorum virtu〈-〉
7
tes debilitantur a digestione bona et proprie cum sunt
8
curati sedatione absque euacuatione sufficienti et expul〈-〉
9
sione vltima. Et non quidem multiplicantur dolo-
10
res in iuncturis nisi quoniam ipse sunt magis vacue
11
quam reliqua membra et pluris motus et debilio-
12
ris complexionis et frigidioris et situs earum in
13
extremitatibus est longinquius a regimine primo.
14
Et multotiens quidem inuiscantur materie intra iun-
15
cturas et fiunt sicut gypsum et proprie que ex eis
16
sunt crude. ¶ Et multotiens oritur super iuncturas
17
eorum caro et proprie inter digitos: quare contorquen-
18
tur digiti et constringuntur et fit dolor fortis quandoque et
19
sedatur quandoque. et plurimum quidem huius non fit nisi
20
in habentibus complexiones calidas. Et plurimum
21
quidem oritur caro cum materia est sanguinea. Et
22
plurimum quidem illi cui accidunt dolores iunctu-
23
rarum accidit in primis podagra. Et dolores
24
quidem iuncturarum sunt ex summa egritudinum
25
que hereditantur plurimum quoniam sperma est
26
secundum complexionem generantis. Et multotiens
27
quidem fit curatio doloris iuncturarum et con〈-〉
28
fortatio earum et expulsio materierum ab eis causa
29
ad pernitiem: quoniam ille superfluitates que con〈-〉
30
suete sunt superfluere et peruenire ad iuncturas
31
perueniunt ad membra principalia et si non tra-
32
huntur ad iuncturas currunt alibi facientes cade〈-〉
33
re habentem eas in timore. Et aptiora tempora ad
34
hoc vt in eis eueniant dolores iuncturarum et po〈-〉
35
dagra sunt ver propter motum sanguinis et humorum
36
in eo: et autumnus propter malitiam humoris et
37
digestionis et antecessionem dilatationis poro-
38
rum in estate: et ex calore qui fortis fit in die. Et
39
cum succurritur doloribus iuncturarum in pri〈-〉
40
mis cum apparent fit eorum cura facilis. quod si con〈-〉
41
firmetur et consuescant proprie illi qui generati
42
sunt ex humoribus diuersis non curantur. Et
43
quando apparent varices in habentibus dolo〈-〉
44
rem iuncturarum et podagram est eorum sanatio
45
per eas. Et de habentibus dolorem iunctura-
46
rum quidam sunt qui sibi superuenire eos faciunt
47
propter malitiam sui regiminis. et de illis sunt
48
super quos euenire facit eos corruptio forme mem〈-〉
49
brorum eorum et dilatatio meatuum venarum
50
eorum: et generatio humorum malorum in ipsis
51
propter malitiam complexionis membrorum ra-
52
dicalium. Et quandoque commouentur dolores iun-
53
cturarum in febribus et eorum eleuatio sicut ipsi
54
quandoque eueniunt in febribus. Sciatica vero
55
est de summa doloris iuncturarum et est dolor
56
qui incipit a iunctura anche et descendit retro
57
ad coxam et quandoque extenditur vsque ad genu et
58
ad calcaneum. et quanto plus prolongatur spacium
1
eius additur eius descensio et secundum materiam in
2
paucitate et multitudine sua: et quandoque pro-
3
tenditur vsque ad digitos et extenuantur ex eo
4
pes et coxa: et in fine eius delectatur compressio-
5
ne: et deambulatione pauca super extremitates
6
duorum digitorum: et fit ei difficilis incuruatio et
7
equatio erectionis: et quandoque resoluitur in ea
8
natura et iuuatur per id. et quandoque perducit ad
9
dislocationem extremitatis noxe eius: et est ge-
10
mentum[*]ge-mentum corrupt for zementum [cf. Venice 1564] secundum veritatem. Dolor vero anche: et est il〈-〉
11
le in quo est dolor fixus in ancha: qui non descen〈-〉
12
dit nisi cum permutatur ad sciaticam. ¶ Mul〈-〉
13
totiens accidit autem ex debilitate consequente a
14
causa sessionis super dura et causa percussionis con〈-〉
15
sequente causa et causa assiduationis equitandi: et
16
sunt cause eius ille cause: verum plurimum fit ab
17
humoee[*]humoee corrupt for humore crudo. ¶ Et multotiens permutatur a
18
doloribus matricis chronicis et remanentibus
19
tempore longo ita vt sint .X. menses. Et quandoque fit a
20
materijs calidis et permixtis etiam: et a repletio〈-〉
21
ne venarum anche ex sanguine et ab apostematibus in-
22
trinsecis in profunditate locorum. verumtamen non ap〈-〉
23
parent propter profunditatem suam sicut apparent
24
apostemata reliquarum iuncturarum. ¶ Et dicitur qui
25
habet dolorem anche et apparet in coxa eius ru-
26
bedo vehemens quantitate trium digitorum non
27
faciens ei dolorem et accidit ei in ea pruritus vehe-
28
mens et desiderat olera morietur in .XXV. ¶ Et
29
omne quidem membrorum in quo est dolor iuncture
30
macrescit et extenuatur. ¶ Et dolores quidem iun〈-〉
31
cturarum sunt qui preter sciaticam et podagram cum
32
curantur et eradicantur eorum materie non redeunt
33
velociter. Sciatica vero et podagra cum curantur
34
et eradicantur earum materie sunt ex eis que re-
35
deunt velociter qualibet ex causa. et illud fit pro-
36
pter situm membri. ¶ Et iste quidem egritudi〈-〉
37
nes sunt ex eis que hereditantur et proprie poda-
38
gra. ¶ Et materia quidem sciatice plurimum est in
39
iunctura et procedit ex ea in neruo lato et cum do〈-〉
40
let preparatur effusio materierum ex toto corpo-
41
re desuper ad ipsam preter materias coartatas in
42
principio rei. ¶ Et quandoque accidit vt non sit
43
in iunctura immo in neruo lato. et multotiens quidem
44
multiplicatur humiditas muscosa in pyxide quare
45
mollificatur ligamentum quod est inter additamentum
46
et pyxidem quamobrem dislocatur ancha et ante illud
47
accidit dispositio inter firmitudinem et dislocationem
48
et est vt sit velocis exitus et velocis reditus inquie〈-〉
49
ta valde. ¶ Et sciatica quidem est de vehemtio-
50
ribus[*]vehemtio-ribus corrupt for vehementioribus doloribus iuncturarium[*]iuncturarium corrupt for iuncturarum. et cauterium secu〈-〉
51
ritatem facit eius. ¶ Podagra vero ex summa
52
dolorum iuncturarum existens quandoque incipit a di-
53
gitis scilicet a policibus. et quandoque incipit a calca-
54
neo. et quandoque incipit ex lateribus pedis. et
55
quandoque incipit a latere eius: deinde communicat: et
56
quandoque eleuatur ad coxam: et quandoque apostematur: et videtur vt non
57
sit illud in chordis et neruis immo in ligamentis
58
et corporibus quibus continentur iuncture deforis secundum
1
quod dixit Galienus et propter hoc non accidit vt perue-
2
niat dispositio podagricorum in doloribus suis
3
et apostematibus ipsorum ad spasmum omnino.
4
¶ Et ex eis que accidunt habentibus podagram
5
est vt prolongentur ossea testiculorum ipsorum.
6
¶ Et podagra quidem colerica attrahit mor-
7
tem subito et proprie apud regimen plurimum.
8
¶ De signis. Capitulum .VI.
9
ILlud quod oportet te cognoscere de causis
10
harum egritudinum per signa in pri-
11
mis est dispositio simplicitatis complexionis
12
aut compositionis eius cum materia. ¶ Et sim〈-〉
13
plex quidem cuius est parumper et raro et fit in ea
14
dolor sine grauedine et absque inflatione et non est
15
alteratio coloris neque signum materiei. ¶ In
16
materiali vero illud quod de ea in primis oportet te co〈-〉
17
gnoscere est genus materiei. ¶ Et via cognitio〈-〉
18
nis eius est aut ex colore loci: aut ex colore apostema-
19
tis eius cum dolore: sicut fit in humore crudo:
20
et ex tactu: aut est frigidus: aut calidus: aut inflam〈-〉
21
matus: aut secundum consuetudinem: aut ex accidentibus do〈-〉
22
loris an sit cum inflammatione vehementi et pul-
23
satione: aut cum inflammatione equali. ¶ Et ten〈-〉
24
sione aut cum tensione tantum. ¶ Aut ex eis quibus
25
iuuatur et cum quibus sedatur dolor si non errat
26
existimatio: tunc enim existimat propterea quod frigida sunt ei
27
conuenientia quod materia sit calida. et non accidit existi-
28
mationi eius vt erret nisi propter additionem doloris
29
apud infrigidationem inspissantem existimans quod
30
materia inspissata sit frigida. Aut errat per sedationem
31
doloris apud resolutionem: et existimat quod materia sit fri-
32
gida et est calida que resoluitur. et resoluit et sedatur
33
dolor eius immo oportet vt consideres omnia illa. ¶ Aut
34
ex hora doloris et additione eius. aut est in va-
35
cuitate et repletione. ¶ Et ex dispositione incipiente
36
ad apostema et tarditate in eo: aut priuatione apostematis
37
omnino: quare significat humores malos subtiles cali-
38
dos: aut compositos et sunt inter viscosum et hu-
39
morem crudum purum. ¶ Et ex dispositione gra-
40
uitatis: grauitas in materijs subtilibus de qui-
41
bus poossibile[*]poossibile corrupt for possibile est vt aggregetur plurimum vice
42
vna est plus. ¶ Et quandoque cognoscitur in plu〈-〉
43
ribus horis ex vrinis illud quod vincit super
44
ipsam. ¶ Et ex egestione an vincens super eam
45
sit colerica res: aut mucosa. ¶ Et cognoscitur
46
quandoque ex etate et consuetudine et ex regimi〈-〉
47
ne precedente in comestis et ebibitis exercitio et
48
requie et ex contrarijs eorum et communitate com-
49
plexionis reliqui corporis. ¶ Et materiam quidem
50
sanguineam significat rubedo loci si non est vehemen〈-〉
51
tis profunditatis: aut non est: aut non apparet
52
adhuc. Et significat ipsam tensio vehemens et repul〈-〉
53
sio et pulsatio et grauitas et preteritum regimen: et quod
54
scitur de dispositionibus corporis sanguinei et for-
55
tasse est corpus grossum arteriosum pingue. et est
56
in sciatica sanguinea dolor extensiuus longus
57
similis longitudinis quam flobotomia statim se-
58
dat. ¶ Et materiam colericam significat cali-
1
das[*]cali-das corrupt for caliditas vehemens que ledit tactum cum paruitate
2
quantitatis in egritudine et paruitate grauedinis
3
et tensionis et paruitate rubedinis et declinatio-
4
ne doloris ad illud quod apparet de cute et tran-
5
quillitate eius ex frigore et quod preterijt ex regi-
6
mine et relique significationes quas diximus: et dispo〈-〉
7
sitio corporis colerici. ¶ Et materiam flegmaticam
8
significat quod non alteratur color: aut alteratur ad plumbei-
9
tatem: aut est illic parum inflammationis: et adhe〈-〉
10
rentia doloris: et priuatio signorum sanguinis et co〈-〉
11
lere: et quod fortis fit incessio doloris in latum. et quod
12
corpus non est carnosum. immo est adipe plenum:
13
et significationes note huius complexionis que preterite
14
sunt. ¶ Et materiam melancolicam significant doloris occulta-
15
tio et paruitas tensionis et paucitas iuuamenti
16
cum curatione et attenuatio loci: et non est in eo
17
mollities neque claritas coloris: et quandoque tendit ad
18
tenebrositatem et significat ipsam complexio viri et disposi-
19
tio splenis eius et appetitus superfluus et regimen
20
ipsius preteritum et relique significationes quas in-
21
nuimus in cognitione complexionis melancolice.
22
¶ Materiam vero colericam significat caliditas vehe〈-〉
23
mens cum re que est quasi pruritus cum nocu-
24
mento vehementi ab eo in quo est calefactio et
25
iuuamentum ab eo in quo est infrigidatio et stipti〈-〉
26
citas quedam. ¶ Materiam vero ventosam si〈-〉
27
gnificat tensio vehemens absque grauitate. et si-
28
gnificant ipsam permutatio doloris et regimen
29
ventositatis generatiuum. ¶ Materias autem
30
permixtas significant tensio vehemens et pauci〈-〉
31
tas iuuamenti cum curationibus calidis et frigi〈-〉
32
dis et diuersitas horarum in quibus iuuatur. Iu-
33
uatur enim aliqua medicina vna hora: et hora
34
alia cum ea que illi contrario est. ¶ Et plurimum
35
quidem accidit hoc accidens corporibus cali-
36
de complexionis aut colerice nature que vtun-
37
tur regimine infrigidante humectante generati〈-〉
38
uo flegmatis et humoris crudi ex cibis et moti-
39
bus super repletionem. quare permiscentur duo
40
humores: et expellitur ex eis quod grossum est:
41
propterea quod submersit ipsum subtile sanguine-
42
um et colericum ad iuncturas. ¶ Et horum qui〈-〉
43
dem plurimum iuuantur et quiescunt dolores
44
per compressionem subtilem cum manibus plu〈-〉
45
ribus: quoniam humor resoluitur et maturatur
46
per eam: et iuuantur cum vnctionibus tempera〈-〉
47
te caliditatis cum quiete. Motus enim prohi-
48
bet a maturatione.
49
¶ De curationibus dolorum iuncturarum et
50
podagre et sciatice. Capitulum .VII.
51
CUm cognoscitur quod causa est com〈-〉
52
plexio simplex facile est ipsius regi-
53
men. Multotiens namque est inflam-
54
matio pura absque apostemate: qua re
55
sufficit permutatio complexionis. Et maius
56
quo indigetur est euacuatio colere simul et sanguinis.
57
¶ Et similiter quandoque est congelatio et fri-
58
gus dolorem faciens: quare sufficit permutatio
1
complexionis. et maius quo indigetur est eua-
2
cuatio flegmatis vt calefiat sanguis et multotiens qui〈-〉
3
dem est siccitas exasperans: quare necessaria est
4
humectatio sicut scis. ¶ Cum autem causa est
5
in eis materia: tunc oportet vt prohibeatur quod
6
effunditur per attractionem ad contrarium et per
7
minorationem et confortetur membrum vt non
8
suscipiat et resoluatur quod iniunctum est vt non
9
priuetur: et redi in omnibus illis ad canones
10
vniuersales. ¶ Et si fuerit sanguis aut cum do-
11
minio sanguinis oportebit vt administres flobotomiam
12
ex parte contraria: et si fuerit communis iunctu-
13
ris corporis tunc ex vtrisque partibus floboto-
14
ma simul. ¶ Deinde administra vomitum et pro〈-〉
15
prie quando dolor est in inferioribus. Uomitus
16
enim magis iuuatiuus est ei quam ventris solutio.
17
¶ Deinde administra solutionem ventris: et in〈-〉
18
cipe a re forti si non prohibet priuatio maturi-
19
tatis et grossitudo materiei quamuis facilis sit incolu-
20
mior et gradatio conuenientior: deinde sequere
21
cum solutiuis mundificantibus secundum gradationem.
22
¶ Et sunt de hominibus qui describunt initium
23
cum facili post facile et sigillant cum forti post ma〈-〉
24
turationem. ¶ Et rectius quidem est in hoc si
25
materia est subtilis colerica festinare euacuatio-
26
nem vt videtur maturatio: et si est grossa non est
27
malum premittere quod eam subtiliet et matu-
28
ret: et preparet ipsam ad hoc vt expellatur ad par〈-〉
29
tem euacuationis. Et tu iterum alleuia cum so〈-〉
30
lutione subtili. ¶ Et si materia fuerit composi-
31
ta fac vt solutiuum et emplastrum sint composi-
32
ta: licet tamen melius sit vt blande tractetur in prin-
33
cipio: et non fiat flobotomia. ¶ Flobotomia enim
34
accrescere facit humores et facit eos currere in
35
corpus et non extrahit illud quod necesse est vt
36
extrahatur: et similiter non fiat euacuatio: et assi-
37
duetur aqua ordei vsquequo maturatio appareat.
38
¶ Si autem repletio exigit vt fiat expulsio tunc
39
fiat cum eo quod facit ascellare semel aut bis. et
40
ex eis que bibuntur sicut aqua endiuie et solatri
41
cum cassiafistula et clysteribus et sunt rectiora. ¶ Cum
42
autem declinare incipit: tunc non declinet ad illas
43
et euacua quoniam fortasse mouebit humores
44
a locis suis ad egritudinem. Et attende crises scilicet
45
que fit in die .4. et .6. et .9. et hora crisis melior eis
46
est .14. ¶ Et si possibile est vt cesses ab euacua-
47
tione vsque ad maturationem et sis contentus em-
48
brocis cum aqua frigida et calida et tepida secundum
49
canones predictos in capitulo embroce fac: et incipe ab
50
aqua frigida. ¶ Epithimata vero calida et nar〈-〉
51
cotica omnia sunt nociua. Calida quidem pro-
52
pter attractionem: sed narcotica propter conge〈-〉
53
lationem et cruditatem. ¶ Et iterum epithima〈-〉
54
ta infrigidantia grossum faciunt crudum et mor〈-〉
55
tificant subtile prolongant etiam egritudinem.
56
¶ Et aqua quidem calida nociua est eius quo〈-〉
57
niam humectat iuncturas. ¶ Et oxymel propter
58
suam acetositatem non est magni iuuamenti.
1
¶ Et semina fortia sicut semen feniculi quandoque adurunt su-
2
perfluitatem et conuertunt eam in lapideitatem. ¶ Cumque
3
completur maturitas tunc euacua cum eis que sunt
4
sicut hermodactili et buzeiden et pillule eorum et
5
intende cum facilitate et incipe iterum et epithima
6
cum eis que sunt sicut herba que nascitur in fluuijs
7
et similia. Et caue ne in potu des in primis nisi me〈-〉
8
dicinam debilem: quoniam ipsa mouet materiam et non facit
9
currere aliquid de quo sit curandum: immo fortasse
10
subtiliat materias congelatas alias et facit eas currere
11
ad membrum. ¶ Expedit ei qui vult sumere medi〈-〉
12
cinam vt summo mane sumat et tardet cibum: dein-
13
de sumat post tres horas .XX. aureos panis cum vi-
14
no et aqua pauca. et post .VI. horas ingrediatur
15
balneum et egrediatur: deinde cibetur cum eo quod con〈-〉
16
ueniens est. ¶ Deinde administra prouocationem
17
Nam prouocatio desiccat materiam doloris iunctu-
18
rarum: quoniam ipsa sicut scis est ex superfluitate digestionis
19
que est epatis et venarum: et proprie in podagra ca-
20
lida. ¶ Uerumtamen plures habentium dolores iunctura〈-〉
21
rum frigidos et complexiones humidas non iuuantur cum
22
solutione plurima facta potione et clysteri: et cum me〈-〉
23
dicantur cum diureticis sanantur. ¶ Et de corpori〈-〉
24
bus quidem extenuatis sunt corpora que non to-
25
lerant solutionem et prouocationem plurimam et generatur ex
26
eis in ipsis adustio sanguinis. Considerentur ergo omnia
27
illa. Et tyriaca iterum in frigidis confert et proprie
28
post euacuatonem. Ipsa enim mundificat reliquias materierum cum
29
facilitate et resoluit eas et confortat omnia membra.
30
¶ Repercussio autem materiei a membro non oportet vt fiat
31
materia existente fortis effusionis plurime resumptionis.
32
Illud enim facit duas res malas: quarum vna est quod
33
facit materiam inobedientem et est contrarium motui eius: qua〈-〉
34
re accidit dolor magnus: et cum accidit huiusmodi
35
tunc cessa et occupare cum lenificantibus: et secunda
36
est quoniam fortasse conuertitur ad membra principalia:
37
quare accidit timor. ¶ Et cum materia non est plu-
38
rima: aut est parue restaurationis tunc non est ma〈-〉
39
lum repellere eam in primis cum non est ibi scia〈-〉
40
tica. Nam repercussio in ea retinet materiam in profun〈-〉
41
do: quare oportet vt fiat paulatim debiliter aut di-
42
mittatur et sit occupatio cum euacuatione. In fine ve-
43
ro eius oportet vt occuperis in eis que resoluunt et sub〈-〉
44
tiliant et extrahunt materiam ex profundo ad illud quod
45
apparet saltem cum ventosis cum incisione aut
46
suctione aut cauterio: et cum rubificantibus et ve〈-〉
47
sicantibus per quas currunt materie et non consoli〈-〉
48
dentur vsque ad tempus. ¶ Et de vesicantibus quidem
49
sunt sicut allea et cepe: et non est quod sit sicut mel
50
anacardi: et post ipsum lac titimali et lac fici. ¶ Et
51
oportet vt ammisceatur cum abstersiuo et vesicante le-
52
nitiuum: et si non perducit ad lapideitatem iunctura〈-〉
53
rum. Nam vesicatio iterum est sicut resolutio
54
per id quod timetur de ingrossatione: et confert vesi-
55
cans si misceatur cum resolutiuis et adipibus et de〈-〉
56
uitetur frigus. ¶ Et non oportet vt approximent ei
57
resolutiua fortia in principio rei ante euacuatio〈-〉
58
nem: quoniam faciunt euenire materias pluri-
1
mas: deinde resoluunt subtile earum et inspissant
2
residuum et retinebunt ipsam: et oportet vt obseruetur
3
illud secundum plurimum iterum. et proprie quando materia est vi〈-〉
4
scosa aut melancolica. ¶ Cum ergo fortes fiunt do〈-〉
5
lores et non tolerantur non est excusatio quin tri-
6
buantur sedatiua doloris ebibita et linita. ¶ Epi〈-〉
7
thimata vero sedant cum subtilitate resolutionis
8
materiei aut cum stupefactione: et non admini〈-〉
9
stres stupefaciens nisi apud necessitatem: et men〈-〉
10
sura illud quod sedat malitiam summam doloris
11
et vtere eo cum audacia et temeritate plus. et mul〈-〉
12
totiens confert stupefactio inquantum ingrossat
13
materiam procedentem: quare retinetur. ¶ Et
14
scias quod rectius est vt permutatio fiat cum me-
15
dicinis: quandoque enim est medicina conferens vni mem〈-〉
16
bro et non alij membro: et quandoque confert in hora:
17
deinde post illud nocet et mouet dolorem. Et
18
oportet vt dimittat vinum omnino vsquequo sanetur ex
19
eo sanatione integra et veniat super ipsum qua-
20
tuor tempora. ¶ Et oportet vt dimittat illud consuetus
21
secundum gradationem et vtatur cum ipsum dimittit
22
diureticis et vinum de melle cum diureticis con〈-〉
23
fert eis. ¶ Et melancolicis de habentibus artericam oportet
24
vt rectificetur splen et euacuetur eius melancolia: et
25
humectetur corpus eius et leniatur cum cibo et
26
inunctionibus et similibus: et non assiduetur super
27
ipsum pura resolutio sine lenificatione sicut sci-
28
uisti in radicibus vniuersalibus. ¶ Et oportet vt deuitetur
29
caro in eo quod frigidum est de hac egritudine: quod si ne-
30
cessaria fuerit tunc detur caro auis montane et
31
leporis et gazeli: et omnis caro paucarum superflui〈-〉
32
tatum. ¶ Et si euenerit dolor in dorso in primis
33
et permutetur ad manus tunc flobotoma ex manu vt
34
egrediatur sanguis et humor ex parte sue declinationis.
35
¶ De solutione eorum. Capitulum .VIII.
36
OPortet vt in eis non educatur solu-
37
tione flegma solum immo cum colera:
38
nam cum in eis solum flegma solutio-
39
ne educitur iuuantur statim et redit co〈-〉
40
lera et facit currere ad membrum flegma vice alia.
41
¶ Et non oportet vt sit eorum catarticum vehemen〈-〉
42
tis caliditatis fortis valde: quare liquefiant hu-
43
mores et redeat ad membrum quantum est illud
44
quod acceptum est et multiplicetur. Et in hermodacti〈-〉
45
lis quidem creditur esse plurimum iuuamenti propter quod ipsi
46
soluunt statim humorem frigidum. et in ipsis est res
47
alia: quoniam faciunt succedere solutioni stipticitatem et
48
confortant. quare non est possible cum eis vt redeant
49
superfluitates liquefacte per medicinam quibus
50
non accidit vt euacuarentur: et prohibent iterum
51
illud quod subtiliatum est per virtutem medicine so〈-〉
52
lutiue currere in meatum. et hoc ex operatione
53
hermodactilorum contrarium est reliquis solu〈-〉
54
tiuis et euacuatiuis calidis: et plura eorum sunt
55
que dilatant meatus et dimittunt eos dilatatos.
56
Uerum hermodactili sunt nociui stomaco: qua〈-〉
57
re oportet vt misceantur cum eis sunt[*]sunt corrupt for que sunt sicut piper
58
et zinziber et ciminum: et quandoque admiscentur ei ea
1
que sunt sicut aloes et scamonea vt confortetur
2
eorum solutio. ¶ Et dixerunt quidam quod pedi
3
coruino inest operatio hermodactilorum et non
4
est eius nocere stomaco. ¶ Et lapis armenus confert
5
doloribus iuncturarum. ¶ Et de cognitis sunt
6
pillule iuumenti[*]iuumenti corrupt for iuuamenti et pillule fetide: et hiera rufi est
7
magni iuuamenti ad podagram et sciaticam et gra〈-〉
8
na nil iuuatiua sunt iterum: et grana regis: et bu〈-〉
9
zeiden et almezaharagi et raha calamen et centau〈-〉
10
rea et colloquintida et aloes et scamonea et vitis alba et
11
alharmel: ponantur cum eis ammoniacum et sarco〈-〉
12
colla et bdellium et turbith et piretrum. ¶ De-
13
scriptio solutiui cum facilitate zinziberis .ʒ.I. piperis aga〈-〉
14
rici amborum ana .ʒ.ß. medulle cartami pondus .ʒ.II.
15
radicis pedis coruini .ʒ.III. cuius dosis sit .X. et .VIII.
16
silique faciens ascellare septies aut octies. ¶ Et
17
iterum cymini carmeni zinziberis hermodactilorum omnium
18
ana .ʒ.I. aloes pondus .ʒ.II. Sumantur de puluere .ʒ.〈-〉
19
II. cum decoctione aneti: est enim iuuatiua in hora.
20
¶ Et iterum sumatur oleum de nucibus et oleum
21
de alkerua et sarcocolla vna die cum hierapigra et
22
vna die sola .VII. diebus: et non sumantur nisi cum
23
alfeluzaharagi et aneto decoctis. ¶ Et iterum
24
sumantur hermordactili et buzeiden et mezaharagi et pi-
25
per et zinziber et anisum et daucum: conficiantur cum melle
26
et bibatur ex eis omni die. ¶ Et iterum sumantur
27
ex hermodactilis pondus .ʒ.XXX. et pulpe colloquintide
28
pondus .ʒ.X. decoquantur cum .XV. libris aque donec re〈-〉
29
maneant .IIII. libre aque: et sit dosis eius omni die
30
.ʒ.I. cum tribus .℥. zuccar enim[*]zuccar enim corrupt for zuccari est enim mirabile valde. ¶ So〈-〉
31
lutiuum leue iuuatiuum sarcocolle rubee .ʒ.IIII.
32
zuccari rubei .ʒ.III. terantur et commisceantur cum oleo
33
centum nucum et proijciatur super ea aqua aneti. est enim
34
mirabile soluens absque labore et alleuiat. ¶ Uo〈-〉
35
mitiuum valde conferens habentibus humidi〈-〉
36
tatem et melancoliam. et habentibus dolores iun〈-〉
37
cturarum et sciaticam. ℞. aloes et seminis ellebori nigri
38
et scamonee omnium ana .℥.I. euforbij et nitri ambo-
39
rum ana .℥.ß. conficiantur cum succo caulium: et quando fit vo〈-〉
40
mitus cum eo eradicatur radix egritudinis.
41
¶ De potionibus ad solutionem faciendam:
42
et de illis que conferunt eis. Capitulum .IX.
43
ET de illis que conferunt eis est medi〈-〉
44
camen albesed secundum hunc modum. ℞.
45
albesed de quo dixit quidam quod est al-
46
keiri rubea aureum .I. et .ß. gariofilorum .ʒ.〈-〉
47
VI. et myrrhe et peonie et seminis aneti omnium ana .℥.I. et
48
polij veuti .XII. et vtriusque aristologie ana .℥.II. de quo
49
in potu detur veutem .I. cum aqua mellis et non co-
50
medat .IX. horis: et fiat illud .X. diebus. ¶ Et ite-
51
rum medicamen quod administratur omni ho〈-〉
52
ra: et sanat cum prouocatione: camepitheos ca-
53
medreos: gentiane: omnium ana .℥.VII. foliorum
54
ruthe sicce .IX .℥. terantur et cribellentur et sit do-
55
sis eius omni die coclearium .I. in ieiunio post di〈-〉
56
gestionem cibi preteriti in tribus .℥. aque frigi-
57
de. ¶ Et iterum medicamen albesed secundum sermo〈-〉
58
nem qui existimauit quod sit alkeiri rubei floris et
1
est proximum descriptioni primi. ℞. cinnamomi
2
filonij omnium ana .℥.II. folij indi .℥.I. gariofilorum
3
grana .XV. albesced quod est alkeiri predicta .℥.ß. ari-
4
stologie vtriusque .℥ .IIII. cuius dosis sit omni die ki-
5
rat .III. quod incipiat bibere apud equalitatem
6
vernalem: et vtatur eo .L. diebus et dimittat ipsum
7
.XV. diebus. deinde iteretur secundum hoc anno toto nisi
8
cum ortu alsahara vsque ad mensem et .ß. et secundum re-
9
giones. ¶ Si autem non potest bibere ipsum
10
anno toto bibat ipsum in medietate frigida.
11
Cumque pertransierint ducenti dies non erit ma-
12
lum et bibatur vno die et duobus diebus non.
13
et oportet vt elongetur ab eo comestio quantum
14
possibile est ei: et si non plus saltem vsque ad no〈-〉
15
nam et rectificetur regimen reliquum. ¶ Et opor〈-〉
16
tet vt deuitet ea que nocent habentibus dolorem
17
iuncturarum. ¶ Et existimauerunt quidam quod
18
de expertis que non diuersificantur omnino est
19
vt in potu dentur ossa hominis adusta: et iam
20
quidem vsi fuerunt eis quidam de presumptuo〈-〉
21
sis et sanati sunt cum eis ex podagra et doloribus
22
iuncturarum omnino. ¶ Et hiera quidem her〈-〉
23
metis maximi est iuuamenti ei qui bibit eam ve〈-〉
24
re diebus aliquot confortando iuncturas eius:
25
et ipsa axtrahit[*]axtrahit corrupt for extrahit superfluitates cuius plurimum
26
efficit per sudorem et prouocationem: et confert
27
sciatice. ¶ Et cum cronica fuerint apostemata
28
et dolores iuncturarum iuuantur per hoc regi-
29
men relatum ad hunaim. ¶ Sumatur sauine sic-
30
ce quarta keisi et decoquatur cum eo quod sub〈-〉
31
mergat ex aqua super ignem leuem donec deni〈-〉
32
gretur aqua et sumatur de collatura eius libra .I. et
33
.ß. proijciantur super eam .III.℥. olei sisamini et bi-
34
bat ipsam eger et comedat super ipsam cibum
35
preparatum cum agresta. ¶ Et ad dolorem an-
36
che est regimen leue si non ledant ipsum balneum
37
et aqua calida et semina forsitan proprie post ci-
38
bum malum et sedat eum vomitus super aquam
39
ciceris et solutio ventris cum aqua olerum et
40
cassiafistula.
41
¶ De emplastris iuuat vis[*]iuuat vis corrupt for iuuatiuis ad dolores iunctu〈-〉
42
rarum grossi humoris et eorum que sunt in via
43
vt conuertatur in lapideitatem. Capitulum .X.
44
EMplastrum bonum. ℞. granorum
45
alkerua mundatorum .℥.III. terantur
46
cum .℥.I. butyri vaccini optime et pro〈-〉
47
ijciatur[*]proijciatur corrupt for proijciantur desuper .℥.I. mellis vt faciat
48
ipsum viscosum et fiat cum eo emplastrum et pro〈-〉
49
prie super iuncturas siccas et quandoque ponitur
50
cum eo ex aceto forti .℥.I. ¶ Et emplastratio cum
51
stercore vaccino est fortis valde in doloribus iun〈-〉
52
cturarum et dorsi et genuum: et est quasi melior
53
pluribus alijs. Emplastrum forte. ℞. olei anti-
54
qui libra I. et .ß. et nitri alexandrini et gluten albotin
55
amborum ana libra .I. euforbij .℥.I. et ireos .℥.II. et farine
56
fenugreci libra .I.ß. et fiat ex eis emplastrum. ¶ Et
57
iterum bdellium opoponacum adeps liquefa-
58
ctus iuuatiua sunt ei valde quod fit ex crudo hu〈-〉
1
more in genibus: et iuncturis. ¶ Emplastrum
2
sugitiuum resolutiuum nitri dauic .I. ammonia〈-〉
3
ci: fiat ex eis emplastrum: aut sumatur euforbium
4
et teratur cum oleo de lilio et liniatur cum eo.
5
¶ Emplastrum forte. ℞. baurac et galiam et pi〈-〉
6
retrum et stafisagriam et calcem: misceantur om〈-〉
7
nia et liniantur ex eis iuncture cum melle et ali-
8
quantulo aceto. ¶ Emplastrum bonum et re-
9
solutiuum ammoniaci et licij sumantur partes
10
equales terantur cum oleo omphacino et vino
11
antiquo et farina fabarum emplastretur cum oleo
12
calido. ¶ Et emplastrum ex cinere ciclaminis
13
et melle est mirabile valde. ¶ Et de emplastris
14
bonis que necessaria sunt ad confortandum mem〈-〉
15
brum et resoluendum residuum: et non indige-
16
tur eis nisi post euacuationem integram: de qui〈-〉
17
bus est emplastrum . ℞. sauine et nucis cupressi
18
et ossium adustorum partes equales: et alumi-
19
nis part[*]part corrupt for partem .I. dragaganti sextam partis .I. et glutinis
20
piscium quantum sufficit ad congregandum.
21
¶ Aliud faciens operationes in egritudinibus
22
plures: et illud ideo quoniam aperit et extrahit
23
spinas et ossa putrida ex profundo et confert mol〈-〉
24
lificationi iuuamentum manifestum. ℞. seminis vrtice
25
mundati et spume baurach et salis ammoniaci
26
et aristologie rotunde et radicis colloquintide et glutinis alimbat
27
omnium ana aureos .XX. fenugreci et piperis et macro-
28
piperis omnium ana aureos .X. ammoniaci aureos .XII.
29
cordumeni et xilobalsami et thuris et myrrhe et
30
adipis caput et gumme pini omnium ana aureos .X.
31
cere libras .III. dabk libras .VIII. lactis fisci siluestris au〈-〉
32
reos .VIII. olei de lilio quantum sufficit ad liquefa-
33
ctionem medicinarum humidarum: et vini opti-
34
mi quantum sufficit ad conficiendas medicinas
35
siccas commisceantur omnia et fricentur et admi-
36
nistrentur. ¶ Aliud conferens in hora ad scia-
37
ticam et dolorem manus et pedes et dolorem re〈-〉
38
liquarum iuncturarum sumatur fenugrecum et proijcia〈-〉
39
tur in vase testeo et proijciatur desuper aceti com-
40
mixti quantum sufficit et coquatur super prunas
41
vsquequo dissoluatur in decoctione: deinde pro-
42
ijciatur desuper mellis quantum sufficit et bul-
43
liat secundo: et reseruetur. ¶ Aliud simile illi
44
picis de minera libros .II. fecis aceti sicce aduste libram
45
.I. baurach libram .I.ß. gumme pini et cere et sulfuris
46
non adusti et stafisagrie omnium libram .I. piretri libram .ß.
47
cordumeni kist vnum.
48
¶ De vnctionibus in huiusmodi intentione predictam[*]predictam corrupt for predicta. Capitulum .XI.
49
OLeum de colloquintida: et oleum de
50
castoreo: et oleum de sinapi: et oleum
51
de kerua: et oleum de nuce romana:
52
et proprie quando aduritur et currit:
53
et oleum de colloquintida factum ex decoctione eius cum
54
oleo rosaceo donec consumatur aqua: et oleum de costo
55
vltimum est: et proprie cum storace aut cum assa:
56
oleum de costo. ¶ Et de vnguentis bonis iuuati-
57
uis est oleum in quo decoquitur vipera et est ex eis que
58
sanant sanatione integra. ¶ Et de eis est oleum vespertilio-
1
num. Cuius modus est vt sumantur .X. vesperti〈-〉
2
liones decollati: et sumatur de succo almarma-
3
cor et olei antiqui libra .ß. et aristologie .ʒ.IIII. et castorei
4
.ʒ.IIII. et costi .ʒ.III. decoquantur omnia simul do-
5
nec consumatur aqua et remaneat oleum.
6
¶ De embrocis in illa intentione. Capitulum .XII.
7
EMbroca sedatiua iuuatiua experta: su〈-〉
8
matur galia et ordeum et lactuce deco〈-〉
9
quantur cum aceto donec discoquantur
10
et dissoluantur: et fiat embrocatio et est
11
conueniens ad calidum. ¶ Et iterum maiora〈-〉
12
na et anetum et folia lauri et ruta et cyminum co〈-〉
13
quantur et fiat cum eis embroca. ¶ Et ex eis
14
iterum que conferunt ad lapideitatem iuncturarum
15
et genu est fex aceti in omni parte cuius ponitur
16
sexta partis harmel contriti super quam proijciantur
17
lapides igniti et fiat suffumigium faciendo cum
18
eo suffumigationem sub kisse aut similibus. ¶ Et
19
sedeat in dococtione asini siluestris in qua ponun〈-〉
20
tur omnia membra eius decocta cum aneto et sale et re〈-〉
21
ctificatur cum seminibus et porris et similibus. ¶ Et
22
decoctio ordei et vulpis cuius modus est vt bul-
23
liat aqua ebullitione vehementi tamdiu donec mi〈-〉
24
nuatur tertia pars eius et proijciatur super ipsam daba
25
aut vulpes viua decollata cum sanguine suo: et deco-
26
quatur donec dissoluatur in decoctione et coletur
27
aqua et sedeant in ea: aut proijciatur super illam aquam
28
oleum et decoquatur donec permisceantur aut donec
29
aqua consumatur et remaneat oleum et sedeat in
30
eo. Et quandoque decoquitur in oleo sicut est.
31
¶ De balneationibus et huiusmodi. Capitulum .XIII.
32
BAlneatio quidem cum aquis calidis et
33
humidis nocet eis propter illud quod li-
34
quefacit de humoribus et dilatat de po〈-〉
35
ris nisi in aquis thermarum. ¶ Balneationes vero
36
sicce cum fricatione cum nitro et sale et sepeliri in
37
arena calida sunt iuuatiua eis.
38
¶ De sedatiuis doloris calidis leuibus. Capitulum .XIIII.
39
SUmatur fenugrecum et teratur cum
40
aceto commixto contritione minutissi-
41
ma: deinde fundatur super ipsum mel et
42
coquatur donec coaguletur et liniatur
43
postquam conteritur super tabulam sicut algalia: et inui〈-〉
44
scetur loco cum panno lini et conquassetur cum
45
oleo sisamino: et ingrossetur sicut mel et dimit-
46
tatur duobus diebus aut tribus et succurratur exic-
47
cationi eius cum oleo rosaceo. Et hoc quidem conue-
48
niens est in principio egritudinis et in ascensione
49
eius. ¶ Et iterum sumantur in principijs et in
50
residuis mucilago fenugreci et seminis lini et con〈-〉
51
quassetur cum oleo fisamino et ingrossetur sicut mel.
52
¶ Et iterum quando non est dolor valde vehe〈-〉
53
mens emplastretur cum caulibus recentibus et
54
apio. et si fuerit fortior emplastretur cum oleo iri-
55
no et farina fenugreci et farina ciceris cum sirupo
56
mellis cum pauco vino et cum aliquantulo olei de al-
57
canna. Et iterum cinis caulium cum adipe et cotto
58
facto cum oleo camomillino bonus eis est valde.
1
¶ De narcoticis sedantibus dolorem. Capitulum .XV.
2
SUmantur opij aurei .III. et croci aureus .I. et te〈-〉
3
rantur cum lacte vaccino: et proijciatur
4
desuper medulla panis similaginei et
5
liniatur et fiat ex eis emplastrum et co-
6
operiatur cum folijs sicle etiam aut lactuce et po〈-〉
7
natur loco panis similaginei ceratum. ¶ Et ite-
8
rum. seminis iusquiami nigri .ʒ.VI. apij .I. croci .I. vini
9
dulcis cum quo conficiantur et misceatur[*]conficiantur et misceatur corrupt for conficiatur et misceatur [(cf. Venice 1564) or conficiantur et misceantur] cum
10
cerato. Et iterum seminis iusquiami albi et opium et
11
psilium et acatia et mugath sumantur et informen〈-〉
12
tur trocisci ex eis et liniantur cum lacte vaccino et
13
reseruentur cum folio. ¶ Et aloes .ʒ.X. succi ius-
14
quiami .ʒ.VI. iusquiami nigri .IIII. ypoquistidos
15
.ʒ.VI. pomorum mandragore .XX. aurei croci aurei
16
.IIII. decoquantur poma mandragore cum aceto
17
donec dissoluantur et proijciatur super medics-
18
na[*]medics-na corrupt for medicina et liniatur cum eis. Et iterum mandragora
19
proijciatur in butyro vaccino trita: deinde inun〈-〉
20
gatur cum ea dolor. Et iterum opium et storax
21
sumantur et fiat ex eis epithima. Et ex eis que
22
stupefaciunt est diffusio aque plurime cum non
23
sunt vlcera. Et iterum psilium effundatur in aqua
24
calida et cum inflatur conquassetur cum oleo rosaceo
25
et infrigidetur et liniatur cum eo.
26
¶ De curatione ventosi. Capitulum .XVI.
27
HOc currit cursu gibbositatis vento-
28
se. Et de eis in quibus est iuuamen-
29
tum sedando dolorem cum stupefa-
30
ctione est vt sumantur gentiane et ru〈-〉
31
bee et ameos et aristologia et calamentum et semi-
32
nis citroli et hermodactilorum et buzeiden alme〈-〉
33
hezara et almugath partes equales: opij pars
34
.ß. cuius dosis sit vsque ad duas .ʒ.
35
¶ De regimine cauterij ad eos. Capitulum .XVII.
36
ET de cauterizatione bona eis: aut de
37
eis que surgunt loco cauterij est vt ia〈-〉
38
ceat infirmus secundum figuram quam oportet. Et
39
prohibeatur ei motus et conseruentur cir〈-〉
40
cuitus doloris et impleatur medium eius sale: et po-
41
natur desuper parum olei et ponatur desuper pannus et
42
sint presentia cauteria diuersa: et igniantur cauteria
43
et administrentur in primis taliter vt non sentia〈-〉
44
tur calida: deinde sentiatur cum ea. deinde fiant for-
45
tia donec non possint tolerari. Cum ergo pertran-
46
sierint virtutem perforetur massa et precipiatur ei vt incline〈-〉
47
tur quatenus egrediantur sal et oleum: deinde co-
48
operiantur cum lana et ligetur. Et oportet vt sit super
49
caput infirmi vas plenum aqua et aqua rosacea cum qua
50
abstergatur facies eius quando sudat et caueatur
51
ne caro aduratur et vlceretur.
52
¶ De cura calidi. Capitulum .XVIII.
53
OPortet vt curentur cum eis que infri-
54
gidant et humectant ex oleribus et carni〈-〉
55
bus et cibis et fructibus. et linimentis et
56
embrocis et ceratarijs: et exercitentur
57
cum equalitate: et balneentur cum aqua dulci postquam
58
effunditur super extremitates eorum aqua frigida in do-
1
mo prima. et administretur tina tepida: deinde
2
submergatur in aqua tepida subito semel: et fun-
3
datur super pedes eorum aqua frigida. et oportet
4
vt soluantur et prouocatione vtantur cum eis in
5
quibus non est calefactio plurima sicut syrupus
6
rosarum et diacidoniten solutiuum. ¶ Medicamen
7
bonum in quo est est prouocatio et solutio et sedatio
8
doloris. ℞. seminis melonis: seminis citroli et hermodactylorum alborum
9
et almugath omnium ana partem .I. opij tertiam partis .I.
10
aggregentur omnia: et sit dosis eius .ʒ.IIII. cum .ʒ.〈-〉
11
IIII. zuccari. est enim presentis iuuamenti.
12
¶ De epithimatibus. Capitulum .XIX.
13
SCias quod quando ipsa sunt frigida sti-
14
ptica sicut sandali: tunc fortasse ledunt:
15
immo oportet vt sint teporem facientia et le-
16
niant. ¶ Et quando leduntur cum infrigi〈-〉
17
dantibus propter tensionem eorum administrentur
18
ea que mollificant sicut rob et oleum rosaceum et ceratum.
19
Et quandoque ponitur super illud pannus infusus aqua
20
et aceto. ¶ Et de eis que sunt experta est succus
21
extremitatum canne humide. cum enim ex eo lini-
22
mentum fit sedatur dolor statim. Et iterum teran〈-〉
23
tur glandes optime et decoquantur vehementer et
24
embrocetur cum eis hora longa: et cum tolerant in-
25
frigidantia et non faciunt eis dolores per inspissatio〈-〉
26
nem tunc non est aliquid sicut aqua endiuie et aqua
27
solatri et aqua semperuiue et aqua blitorum et cucu〈-〉
28
meris et cucurbite et similia. et similiter empla-
29
stratio cum adipibus et similibus eis et cum meloni〈-〉
30
bus. Ipsi enim infrigidant et leniunt simul. ¶ Et
31
mucilla[*]mucilla corrupt for mucillago psilij est fortis infrigidationis. ¶ Et iterum
32
sandali et memite et similia sedant dolorem. et cum
33
sedant dolorem oportet vt auferantur et remoueantur.
34
¶ Et de eis que iuuatiua sunt in fine residuorum
35
dolorum iuncturarum et podagre calidorum est vt
36
sumantur aloes et croci et myrrhe partes equales
37
et linantur cum aqua caulis: aut endiuie secundum quan-
38
titatem caliditatis. ¶ Et iterum ceratum cum oleo
39
camomillino. ¶ Et iterum dyaquilon dissolutum
40
in oleo camomillino. ¶ Balnea que ex eis nocent
41
sunt balnea calida. frigida vero quandoque iuuant et re〈-〉
42
percutiunt et confortant et sedant dolorem.
43
¶ De solutiuis. Capitulum .XX.
44
SUmantur myrabolanorum citrinorum .ʒ.X. et hermo-
45
dactilorum et buzeiden amborum ana .ʒ.III. seminis
46
apij et anisi amborum ana .ʒ.II. confician〈-〉
47
tur cum zuccaro soluto de quo in po〈-〉
48
tu sumantur omni die .ʒ.II. ¶ Et iterum sumatur
49
succi cydoniorum libra .I. et aceti de vino .℥.III. et zuc〈-〉
50
cari libra .I. et hermodactilorum aloes et diagridij
51
.ʒ.III. et dosis eius sit ex .ß.℥. vsque ad .℥.I. et .ß. ¶ Et
52
iterum hermodactilorum .ʒ.X. scamonee .ʒ.I. et ter〈-〉
53
tia .ʒ.I. cubebe .ʒ.III. zuccari tabarzet .ʒ.XXX. dosis
54
eius .ʒ.III. ¶ Et iterum scamonea decocta in du〈-〉
55
plo sui aque cydoniorum acetosorum. aut pomo-
56
rum decoctione in qua consideretur substantia
57
eius. Cum ergo incipit inspissari opiletur os eius
58
in quo est et dimittatur donec exiccetur et sumatur
1
de ea pondus .ʒ.X. et sumantur de tabarzet .ʒ.XX.
2
et de cubebis contritis sicut alcofol pondus .ʒ.〈-〉
3
II. aggregentur omnia cum iulep: et fiant inde
4
pillule et exiccentur in vmbra. et sit dosis earum
5
pillule .II. vsque ad .III. in omni hora. ¶ Et cum illic est
6
compositio tunc administra hierampigram.
7
¶ Et de eis que conferunt eis est syrupus rosarum
8
secundum hunc modum. Sumantur succi rosarum libre .II. et
9
mellis libre .IIII. et scamonee assate .℥.I. decoquan-
10
tur vsquequo inspissentur: et sit dosis eius ex duo-
11
bus vsque ad .V. ¶ Et iterum infundantur tama〈-〉
12
rindi cum cassiafistula in aqua endiuie et fenugreci.
13
¶ Et si non fuerit febris sumantur decoctio mira-
14
bolanorum et fumiterre et prunorum et tamarin〈-〉
15
dorum et absinthij secundum quod videtur. ¶ Et iterum
16
buzeiden et hermodactili et rose rubee equali men〈-〉
17
sura sumantur de quo sumatur aureus .I.ß. est enim in
18
ipso sedatio et infrigidatio. ¶ Et isti quidem iu-
19
uantur plurimum a cibis frigidis et grossis sicut
20
qui fiunt de lentibus cum aceto et reliquis cibis
21
infrigidantibus ingrossantibus sanguinem sicut
22
ille qui fit de acetosa et ventres cum aceto prepa〈-〉
23
rati et acetosum carnis vaccine. ¶ Et quandoque
24
iuuantur plurimum cum cibis exiccantibus si-
25
sicut est herbus. ¶ Et non oportet vt ieiunent
26
plurimum. ¶ Et eis quidem conceditur ex fru-
27
ctibus vti piris proprie et prunis et malis et gra〈-〉
28
natis et persicis: ego autem abhorreo eis ea que
29
sunt sicut persica et chrysomilla et que replent sanguinem
30
aquositate plurima.
31
¶ De cura iuncturarum exiccatarum et con-
32
uersarum in lapideitatem. Capitulum . XXII[*]XXII corrupt for XXI [cf. index fol. 392r].
33
ISti sunt habentes complexiones ca-
34
lidas et materias grossas. Et oportet
35
vt isti non resoluantur sine lenificatio〈-〉
36
ne: immo oportet vt leniantur et resoluan〈-〉
37
tur simul. ¶ Et de eis quibus cauetur a lapidei〈-〉
38
tate sunt emplastra facta ex farina herbi et lupi-
39
norum cum oxymelle et alaniuden et vitis albe
40
cum parte licij et ammoniaco cum vino antiquo
41
et oleo omphacino. ¶ Et quandoque ponitur de-
42
super farina fabarum. ¶ Et de eis que confe-
43
runt ei cuius iuncture conuerse sunt in lapidei-
44
tem[*]lapidei-tem corrupt for lapideitatem aut sunt in itinere lapideitatis sunt empla-
45
stra que diximus in frigidis doloribus iunctura-
46
rum grossorum humorum: et vnctiones: et em-
47
broce cum eis que diximus. ¶ Et de illis que
48
conferunt eis est farina lupinorum cum oxymel-
49
le: aut aceto commixto. ¶ Et iterum radix alma〈-〉
50
roth. ¶ Et iterum emplastretur cum bulbo dis〈-〉
51
soluto in aqua. ipse enim prohibet lapideitatem
52
incipientem. ¶ Et similiter embroce ex aquis
53
in quibus decocta sunt calamentum et alhasce:
54
aut aceto: aut decoctione in qua caseus antiquus
55
decoctus est proprie in iure cassiefistule. et nitrum
56
et euforbium et aqua cineris caulium combu-
57
storum.
58
¶ De cura contractionis et azemena. Capitulum . XXIII[*]XXIII corrupt for XXII [cf. index fol. 392r].
1
SCias quod oleum de andacocha potan-
2
do ex eo et inungendo cum ipso est res
3
magis conferens ei. ¶ Et modus fa〈-〉
4
ciendi hoc oleum est vt decoquatur
5
andacocha cum seminibus in tanto quantum in
6
ipso est de oleo donec consumatur aquositas. cu-
7
ius dosis sit vsque ad .ʒ.III. et minus. ¶ Et illius
8
que ex ea ventosa est curatio currit cursu cura-
9
tionis ventositatis facientia ventositatem. ¶ Et
10
de eis que experta sunt ad contractum est vt su-
11
matur pellis ouis hora qua excoriatur et pona-
12
tur super ipsum et liniatur lacte vaccino dulci et
13
iuuatur eo. ¶ Et administratio balnei sicci et su〈-〉
14
dare in furno aut fouea ignita iuuatiua sunt.
15
¶ De cautela ad dolores iuncturarum. Capitulum . XXIIII[*]XXIIII corrupt for XXIII [cf. index fol. 392r].
16
OPortet vt vtatur ille qui assuetus est
17
his doloribus flobotomia et solutio-
18
ne ventri in vere: et cum proximus
19
est paroxismus vtatur regimine tem-
20
perato in subtilitate. ¶ Et omnino oportet si
21
causa in eo quod accidit ei sit multitudo humo〈-〉
22
rum vt non dimittat eos multiplicari cum eo quod
23
euacuat et cum eo quod exercitio administratur
24
bono. ¶ Et si causa fuerit corruptio eorum oppo〈-〉
25
natur illi cum euacuatione eius quod oportet
26
et contrarietate regiminis per quod generatur.
27
¶ Flegma enim generatur per adiutorium ex
28
infrigidantibus. et tu quidem scis ea et scis oppo〈-〉
29
sitionem eorum. ¶ Et colera generatur per ad〈-〉
30
iutorium calefacientium et tu scis ea: et scis oppo〈-〉
31
sitionem eorum. et similiter melancolia genera-
32
tur per id quod scis et opponitur ei quod gene-
33
rat ipsum per id quod scis. ¶ Et cum accidit eua/
34
cuatio tunc ex illis que rectiora sunt est consor-
35
tatio membri cum stipticis vt non suscipiat super〈-〉
36
fluitates et proprie cum non timetur conuersio
37
earum ad membra principalia causa antecessio〈-〉
38
nis mundificationis: et ista sunt sicut acatie et suc〈-〉
39
cus virge pastoris et litium et memithe. ¶ Et ite〈-〉
40
rum fricatio locorum cum sale trito et cum oleo
41
etiam nisi sit siccitas vehemens ¶ Et quando
42
est apostema flegmaticum et bibit habens ipsum
43
aristologie rotunde pondus .ʒ.II. aliquotiens in vere et hyeme:
44
tunc fortasse prohibetur periodus eius. ¶ Et vta〈-〉
45
tur exercitio temperato et vectatione et non su-
46
perfluat in eis quoniam excitant podagram et
47
et[*]etet corrupt for et dolores. et non adhibeatur illud quo non est con〈-〉
48
suetus subito sine gradatione. ¶ Quod si illud
49
accidat administra olea confortantia inungen-
50
do. ¶ Et oportet vt deuitent carnes grossas et
51
omnia salsa et assenkessud. ¶ Et ex oleribus de〈-〉
52
uitent ea que sunt sicla et baucie et citroli et aqua
53
melonis. Nocent enim ipsa propterea quod generant
54
humorem aquosum et conferunt per prouocatio〈-〉
55
nem et diuersificatur dispositio eorum in corpo〈-〉
56
ribus. ¶ Et deuitent potare vinum plurimum
57
grossum: immo omne vinum. ¶ Et cibentur eis
58
que sunt bone digestionis et velocis. ¶ Et opor〈-〉
1
tet vt deuitent repletionem et annihilationem ab
2
exercitio: et deuitent cum hoc superfluitatem in
3
labore et exercitio et proprie super repletionem.
4
et deuitent coitum. et minorentur in balneationi〈-〉
5
bus: quoniam ipse liquefaciunt humores et fa-
6
ciunt eos currere ad iuncturas. ¶ Uerum aque
7
thermarum conferunt eis in hora egritudinis.
8
¶ Et ex eis que conferunt eis in principijs bal〈-〉
9
neorum et post ipsorum expletionem: et in medio
10
introitus eorum in ipsius est effusio aque frigi-
11
de super iuncturas si non est aliquid quod pro-
12
hibeat ex debilitate neruorum: et quandoque au-
13
ferunt hoc nocumentum febres. ¶ Et oportet vt non
14
dormiant super cibum omnino quoniam est ex
15
rebus nocibilioribus eis.
16
¶ De cura. Capitulum . XXV[*]XXV corrupt for XXIIII [cf. index fol. 392r].
17
CUra que magis propria est sciatice et
18
doloribus anche et genuum fixis est
19
quod oportet vt redeatur in curatione:
20
eorum ad canones in doloribus iun-
21
cturarum. ¶ Et tu quidem scis quod ipsi differunt
22
ab alijs doloribus iuncturarum. Nam reper-
23
cussio in principio quandoque nocet eis nocumen〈-〉
24
to vehementi: quoniam materia profunda est et
25
repercussio tetinet[*]tetinet corrupt for retinet eam illic et ponit eam taliter
26
quod difficilis fit eius resolutio et preparat eam ad
27
hoc vt dislocet iuncturas cum ipsa dislocet iun-
28
cturas absque repercussione similiter. ¶ Immo
29
oportet si volueris sedationem doloris in prin-
30
cipio vt sedes eos cum mollificatiuis lenifican-
31
tibus nisi accidat vt sit materia subtilis valde: et
32
fit difficilis eorum curatio in frigore et in tem-
33
pore frigido et in pingui: et in tempore sinistra est
34
difficilior. ¶ In illis vero que de eis sunt san-
35
guinee de rebus magis conferentibus eis est flo〈-〉
36
botomia et iuuantur in dispositione per floboto〈-〉
37
miam in primis ex manu deinde ex pede. et non
38
fiat flobotomia ex pede nisi post flobotomiam
39
ex manu. ¶ Et iuuamentum fit in eis per vomi〈-〉
40
tum. ¶ Uentris autem solutio quandoque vsque
41
ad finem postponitur et est sufficientia in vomi-
42
tu forti vt non trahat solutio ventris materiam
43
ad inferiora nisi sciatur quod sit parua. ¶ Et de bo〈-〉
44
no est vt ieiunent duobus diebus: deinde flobo〈-〉
45
tometur. ¶ Et scias quod flobotomia sciatice vene
46
magis est iuuatiua in sciatica quam saphena pluri-
47
mum nisi fit dolor leuior extensus in siluestri: imo[*]imo i.e. immo
48
sit purus rubeus cuius tensio est ex domestico.
49
quare erit saphena magis conferens ei quam ve-
50
na sciatica quamuis ambe sint duo rami vene vnius
51
sicut basilica et cephalica in manibus: verum Galienus
52
rememoratur saphene et vene curuature popli〈-〉
53
tis tantum. et flobotomia vene curuature popli〈-〉
54
tis magis iuuatiua est quam vene sciatice et saphe-
55
ne simul. ¶ Et ex eis que flobotomantur est ve〈-〉
56
na que est inter minimum et secundum pedis et flobo-
57
tometur post ipsam vena sciatica. et dicitur quod
58
hec vena magis iuuatiua est quam vena sciatica si-
1
cut saluatella magis iuuatiua est quam basilica in
2
egritudinibus epatis et splenis. ¶ Illi autem
3
qui sunt flegmatici ex eis currunt cursu aposte-
4
matum grossorum et in verificatione curationis.
5
¶ Et oportet hoc[*]oportet hoc corrupt for propter hoc non oportet vt sit presumptio
6
ad administrandum resolutiua fortia ante eua-
7
cuationem propter illud quod sciuisti cum eis que
8
diximus. ¶ Et iam diximus quod vomitus iuuan-
9
tior est quam ventris solutio propter motus materiei ad partem
10
doloris: et vomitus mouet eam ab eo. ¶ Et de
11
eis que bona sunt in eo est si fiat cum baurach: et
12
aceto: et cum euomuerint cum vomitiuis forti-
13
bus quibus indigetur in humoribus eorum fri-
14
gidis grossis: tunc oportet vt sequaris illud cum subti〈-〉
15
liatiuis calefacientibus et est necessaria in flegmaticis iterum
16
quandoque: immo multotiens flobotomia. ¶ Et administre〈-〉
17
tur post euacuationem cum eis que diximus ex diureti-
18
cis et ebibitis iuuantibus ad dolorem iuncturarum
19
medicamen hermetis proprie. nam hoc medica-
20
men est mirabile valde camedreos gentiane am-
21
borum ana .℥.IX. aristologie rotunde .℥.II. seminis ruthe sicce libram .I.
22
terantur et cribellentur cribello subtili cuius dosis
23
sit coclearium .I. ¶ Et administrentur iterum va〈-〉
24
porationes et embroce resolutiue et aque ther-
25
marum. quod si non excusat tunc clysteriza. ¶ De-
26
inde administrentur ventose super ancham cum
27
incisione et sine incisione. ¶ Et pone rubifican〈-〉
28
tia vesicantia et non consolidentur donec sanetur.
29
¶ Et emplastrorum quidem administratorum in eis
30
diligitur acuitas propter duas intentiones: quarum vna
31
est resolutio et altera attractio ad exteriora: et ab-
32
horretur acuitas propter quandam intentionem et est quod ipsa
33
exiccat materiam et in lapideitatem conuertit et dimittit
34
eam non recipientem medicinam quamobrem oportet
35
vt non dimittatur lenificatio. et quandoque necessa〈-〉
36
rie sunt ventose et earum positio propter attractionem.
37
¶ De embrocis et tinis. Capitulum . XXVI[*]XXVI corrupt for XXV [cf. index fol. 392r].
38
SUmantur olei de alcanna libra .I. et aceti
39
libra .ß. et nitri quarta libre .I. et cardamo-
40
mi .℥.I.ß. et ysopi .℥.I.ß. submergatur in
41
eo lana et vaporetur cum ea locus.
42
¶ Et administrentur tine ex aquis medicinarum
43
singularium resoluentium predictarum in hoc capitulo.
44
¶ Ea vero ex quibus fiunt inunctiones sunt si〈-〉
45
cut oleum costinum et oleum de euforbio et oleum
46
de piretro et oleum de castoreo que administren-
47
tur post mundificationem et cerataria cum opo〈-〉
48
ponaco et euforbio et oleis predictis.
49
¶ De epithimatibus et emplastris. Capitulum . XXVII[*]XXVII corrupt for XXVI [cf. index fol. 392r].
50
EMplastrum resoluens materiam ad illud quod
51
apparet ex profundo. ℞. seminis ruthe silue-
52
stris baccarum lauri aniudem nitri sceha
53
armeni cordumeni et pulpa colloquintide
54
ameos omnium ana aureos .IIII. ruthe recentis picis ce〈-〉
55
re ammoniaci omnium ana .VIII. bezard aureos .V. opo-
56
ponacis sulfuris quod non tetigit ignis amborum ana aureos
57
.IIII. fiat ex eis emplastrum. ¶ Et si liniatur sciatica ex
58
stercore caprino et aceto forti erit sicut medica-
1
men de sinapi et melius eo et magis iuuatiuum
2
eo. ¶ Et emplastra rubificantia bona sunt val-
3
de: et oportet vt perforentur vesice: deinde puluerizetur
4
super eas medicamen exiccatiuum: deinde iteretur ve〈-〉
5
sicatio vsquequo eueniat sanitas. ¶ Et iterum su-
6
mantur libra .I. baurac et libra .I. olei et fiat ex eis epithi〈-〉
7
ma. ¶ Et iterum emplastrum iuuatiuum stafisagrie libram .I.
8
fecis aduste libras .II. piretri libram .ß. nasturtij libram .I.ß. ba〈-〉
9
zard .ß. sulfuris libram .I. baurac tantundem olei cotilas
10
.III. gummi pini quod sit equale cum bezard: fiat ex
11
omnibus emplastrum et administretur. ¶ Et iterum sumatur
12
picis pars .I. sulfuris pars .I. cotriti sicut alcofol et
13
liniatur super ancham et ponatur desuper charta de panno
14
et dimittatur vsquequo cadat per se. ¶ Et ex eis
15
que experta sunt vt colligatur planta tapsie in esta〈-〉
16
te dum est viridis: et eius contritio optima fiat quoniam
17
est difficilis ad conterendum: deinde aggrega ipsum
18
cum cera et inuisca eum anche et loco doloris:
19
ligetur desuper et dimittatur .IIII. horis vsque ad .VI. dein〈-〉
20
de ingrediatur balneum. Cumque parum rorari incipit in-
21
grediatur tinam et tollatur ab eo emplastrum et ponatur super
22
locum lana cum dragaganto hebdomada vna aut .X. die〈-〉
23
bus et iteretur quoniam excusat a sinapi et gumma ruthe
24
agrestis. ¶ Et iterum stafisagria et gumma pini et
25
gumma iterum ruthe agrestis et cera et oleum de ruta.
26
¶ Et iterum piretrum et dabk et flos lapidis suis et
27
baurach et stafisagria et sumatur ex eis emplastrum
28
et quandoque additur in eo nasturtium. ¶ Et ex eis que con〈-〉
29
ferunt ad hoc et ad dolores genuum est ceratum de eu-
30
forbio. ¶ Et iterum olei de alcanna .℥.VIII. et aceti
31
.℥.IIII. nitri .℥.II. piretri .℥.I. infundatur piretrum cum
32
oleo de alcanna post quam triueris ipsum et pone ipsum
33
in oleo tribus diebus et bulliat bullitione leui: de〈-〉
34
inde proijciatur desuper acetum et nitrum. postea imbibatur
35
in ipso lana sordida: deinde ponatur super locum do-
36
lorosum anche. ¶ Et aliud simile illi de epithima〈-〉
37
tibus. ℞. cere colate aureos .C. et glutinis alimbat aureos
38
.XXV. et floris eris aureos .VII. lilij et albezard et myr-
39
rhe omnium ana aureos .VI. et alkitran aureos .V. aggrega
40
ista et conquassa ea sicut pars .I. et fac ex eis emplastrum
41
.I. et lini cum eo locum dolorosum pyxidis precipue
42
si fuerit materia faciens dolorem sanguinis fluxus in iunctu〈-〉
43
ra ipsa: aut flegma grossum vitreum quod iam bibit
44
pyxis iuncture. ¶ Emplastrum sedans sciaticam. ℞. olei
45
antiqui .℥.XVIII. limature plumbi et salis masse glutinis
46
alimbat omnium ana aureos .C. limature eris rubei .℥.III. flo〈-〉
47
ris eris abrasi et condisi et radicis almezerion nigri
48
aristologie sinapis omnium ana .℥.II. proijciatur in eo quandoque
49
piretri .℥.I. ¶ Aliud. ℞. aniudem seminis rute siluestris
50
baccarum lauri et baurach et colloquintide sceha ameos
51
cordumeni omnium ana aureos .IIII. ruthe hortula-
52
ne humide et picis sicce glutinis alimbant[*]alimbant corrupt for alimbat gum〈-〉
53
me pini ammoniaci adipis vitulorum omnium
54
aureos .XV. opoponaci aureos .VI. sulfuris non adusti aureos .IIII.
55
olei de alcanna .℥.XVIII. ¶ Aliud. Recipe picis
56
humide .℥.XVIII. aristologie .℥.X.ß. cere libram .I. gum〈-〉
57
me pini aureos .IIII. sulfuris non adusti libram .I. bau-
58
rach libram .I.ß. stafisagrie kist .I. et est cotile .II. piretri
1
libram .ß. cordumeni kist .I. bezard libram .ß. liquefienda
2
liquefac et tere sicca et permisce omnia et frica
3
eam secundum modum predictum in eo cuius reme-
4
moratio preterijt. ¶ Et secundum quod dicitur post solu〈-〉
5
tiua bona et vtilia sunt pillule de hermodactilis
6
et pillule fetide et pillule de tapsia et pillule de sto-
7
race et non sunt aliqua sicut pillule iuuamenti:
8
neque sicut hiera hermetis que bibatur in vere.
9
¶ Et illius qui bibit eam incipiunt iuncture do〈-〉
10
lorose rorem emittere et sudare et non est in ea so〈-〉
11
lutio ventris plurima: immo mundificat cum sub-
12
tiliatione. ¶ Et electuaria quidem medicinarum
13
solutiuarum sunt pulpa colloquintide et centaurea
14
et gummi et fumusterre et tapsia et succus cucume〈-〉
15
ris asinini. ¶ Sumantur due colloquintide et perforen〈-〉
16
tur et educatur quod in concauitatibus ambarum
17
est ex pulpa et seminibus et carne et impleantur
18
oleo sisamino cooperiantur ambarum foramina et
19
dimittantur nocte vna: deinde proijciantur am〈-〉
20
be colloquintide in mane illius noctis cum oleo quod est
21
in eis ambabus in ollam et fundatur super eas
22
ambas quantum est olei mensura .I.ß. de aqua et
23
coquantur simul vsquequo discocte sunt ambe col-
24
loquintide. cum ergo discocte sunt ambe extrahantur et
25
proijciantur ambe et coquantur aqua et oleum
26
tempore sufficienti: deinde proijciatur desuper el〈-〉
27
leborus contritus puluerizatus cribellatus secundum
28
quantitatem qua congelatur aqua et fiat sicut pa〈-〉
29
nis de quo fiant magdaleones secundum quantitatem
30
auellane: et sumantur de illis auellanis .XVIII. nu〈-〉
31
mero et sumat infirmus post balneationem. ¶ Et
32
modus alius est vt decoquantur oleum cum suc-
33
co. ¶ Et cum accidit mundificatio per solutio-
34
nem ventris et vomitum et prolongatur egritu〈-〉
35
do tunc tibi conuenit vti suppositorijs ex medi〈-〉
36
cinis facientibus excoriationem et solutione edu〈-〉
37
centibus sanguinem sicut est decoctio cucumeris asinini et col〈-〉
38
loquintide et fel vaccinum et piretrum et centaurea et
39
nasturtium et tapsia et elixatura piscium. omnia illa
40
iuuatiua sunt eis in hac hora et forte sanant. Et
41
quandoque ponitur in clysteribus euforbium et
42
dicitur quod illud est nociuum valde prohibens et
43
reliquis conuersionibus. ¶ In fine vero eis est
44
iuuatiuum et proprie quando sequitur vesicatio.
45
¶ Et multotiens quidem accidit excoriatio per
46
se et euenit cum ea sanitas. ¶ Clystere bonum
47
excoriationem faciens: decoquantur colloquintida et na〈-〉
1
sturtium et radix capparis et centaurea et cucumer
2
asininus et tapsia et rubea et fiat clystere cum aqua et em-
3
plastretur ancha cum fece et est ex clysteribus iu-
4
uatiuis. ¶ Et iterum emplastretur cum aceto et fur〈-〉
5
fure calefactis. Si autem fuerit illic sanguis qui moria〈-〉
6
tur in ea cauterizetur cum auro rubeo locus sanguinis cau-
7
terizatione vehementi vt currat sanguis ex ea.
8
¶ De bothor iuncturarum. Capitulum . XXVIII[*]XXVIII corrupt for XXVII [cf. index fol. 392r].
9
HE bothor apparent in crure quasi ipse
10
sint fructus tamarisci aut grana viri-
11
da. ¶ Et materia earum est materia
12
varicum et crura earum ex parte mundificatio〈-〉
13
nis est cura varicum et vlcerum melancolicorum
14
quorum canonem dicemus in libro quarto.
15
¶ De dolore calcanei. Capitulum . XXIX[*]XXIX corrupt for XXVIII [cf. index fol. 392r].
16
QUandoque accidit ex obuiatione conte〈-〉
17
rente aut casu aut coartatione calcia-
18
menti et alijs. et sanat ipsum embroca〈-〉
19
tio plurima cum aqua frigida et epi-
20
thima de memite et bolo armeno resoluto.
21
¶ De debilitate pedis. Capitulum . XXX[*]XXX corrupt for XXIX [cf. index fol. 392r].
22
FIt quandoque in creatione. et fit quandoque debi〈-〉
23
litas ex labore plurimo et ex mollifi〈-〉
24
catione antecedente et ex opilatione
25
vie nutrimenti ad ipsum: sicut acci-
26
dit castratis.
¶ De bothor vnguium et
27
attractione earum. Capitulum . XXXI[*]XXXI corrupt for XXX [cf. index fol. 392r].
28
APpropinquat cura eorum cure sup〈-〉
29
purationis. ¶ Et ex illis que confe-
30
runt ilis est emplastrum cum folijs
31
myrti: et cum folijs cupressi: et empla〈-〉
32
strum de adipibus cum fimo caprino et sterco〈-〉
33
re vaccino et confert ei nux cupressi et sauina em-
34
plastrate: et conferunt eis fistici decocti et empla-
35
strati. ¶ Et de eis que liquefaciunt sanguinem
36
mortuum sub attritione est farina confecta cum
37
oleo et super ipsum posita.
¶ De inflatio〈-〉
38
ne vnguium et pruritu in eis. Capitulum . XXXII[*]XXXII corrupt for XXXI [cf. index fol. 392r].
39
CUratur cum aqua maris abluendo
40
cum ea semper quare remouetur: aut
41
cum decoctione lentium et herbi aut
42
cum decoctione cucumeris et ex em-
43
plastris eius sunt nenufar et oleum et ficus deco〈-〉
44
cte coniunctim et singulariter.
45
¶ Finit liber tertius Auicenne.
1
INcipit liber canonis ter〈-〉
2
tius de egritudinibus par〈-〉
3
ticularibus que sunt appro〈-〉
4
priate membris hominis occultis et
5
manifestis a capite vsque ad pe〈-〉
6
des continens .XXII. fen. que comple〈-〉
7
ctuntur .52. tractatus.
8
Fen prima est de vniuersis egri〈-〉
9
tudinibus capitis.
10
Fen secunda est.[*]est. corrupt for est [redundant period] de egritudini-
11
bus neruorum.
12
Fen tertia est de omnibus dispo-
13
sitionibus oculorum.
14
Fen .4. est de dispositionibus auris.
15
Fen .5. est de dispositionibus nasi.
16
Fen .6. est de dispositionibus oris
17
et lingue.
18
Fen .7. de dispositionibus dentium.
19
Fen .8. de dispositionibus gingiuarum.
20
Fen .9. de dispositionibus gutturis.
21
Fen .10. de dispositionibus pulmo-
22
nis et pectoris.
23
Fen .11. de dispositionibus cordis.
24
Fen .12. de mammillis et earum di-
25
spositionibus.
26
Fen .13. de meri et stomaco et di〈-〉
27
spositionibus eorum.
28
Fen .14. de epate et dispositionibus eius.
29
Fen .15. de anathomia fellis et
30
splenis et icteritia.
31
Fen .16. de dispositionibus ven〈-〉
32
tris et intestinorum.
33
Fen .17. de egritudinibus ani.
34
Fen .18. de dispositionibus renum.
35
Fen .19. de dispositionibus vesi〈-〉
36
ce et virge.
37
Fen .20. de dispositionibus mem-
38
brorum generationis in viris.
39
Fen .21. de membris generatio-
40
nis in mulieribus.
41
Fen .22. de egritudinibus apparen〈-〉
42
tibus in extremitatibus membrorum.
43
FEn prime sunt .5. tracta-
44
tus.
45
TRactatus primus de ana〈-〉
46
thomia et dispositionibus
47
cerebri.
48
Tractatus .2. est de doloribus ca-
49
pitis qui sunt species soda.
50
Tractatus .3. de apostematibus capi-
51
pitis et solutione continuitatis.
52
Tractatus .4. de egritudinibus ca-
53
pitis et ipsius nocumento in ope-
54
rationibus sensus et motus.
55
Tractatus .5. de egritudinibus ce-
56
rebri et operationibus motus.
57
PRimi tractatus sunt .26.
58
capitula.
1
De vtilitate capitis et partis eius.
2
capitulum. 1
3
De anathomia cerebri. capitulum 2
4
Sermo vniuersalis de egritudi〈-〉
5
nibus capitis et facientibus egri〈-〉
6
tudines in ipso. capitulum 3
7
De significationibus vniuersa-
8
libus ex quibus oportet cogno-
9
scere dispositiones cerebri. capitulum 4
10
De significationibus vniuersali-
11
bus operationum cerebei[*]cerebei corrupt for cerebri. capitulum 5
12
De significationibus sumptis
13
ex operationibus animalibus
14
et moralibus et motis. capitulum 6
15
De significatione operationum
16
motiuarum ad quod eis similatur
17
ex somno et vigilia. capitulum 7
18
De significationibus et dimi-
19
minutione[*]dimi-minutione corrupt for diminutione operationum naturalium
20
in expulsionibus et apostematibus et vl〈-〉
21
ceribus et ex capillis. capitulum 8
22
De significationibus sumptis ex conuenien-
23
tia et diuersificatione et velocita〈-〉
24
te passionum et tarditate. capitulum 9
25
De significationibus sumptis ex
26
parte mensura capitis. capitulum 10
27
De figura capitis. capitulum 11
28
De significationibus sumptis a grauita-
29
te et lenitate capitis caliditatis et
30
frigiditatis et ex doloribus. capitulum 12
31
De significationibus membro〈-〉
32
rum que sunt in cerebro sicut
33
propagines vt oculis et lingua
34
vua collum et nerui. capitulum 13
35
De significatio communi membrorum quibus
36
communicat cerebrum. capitulum 14
37
De significatione membri cuius communita〈-〉
38
te cerebrum patitur. capitulum 15
39
De signis cerebri in sua complexio〈-〉
40
ne equalis. capitulum 16
41
De signis complexionum malarum
42
euenientium ex conceptione. capitulum 17
43
De signis cuiuscunque egritudi〈-〉
44
num capitis. capitulum 18
45
De signis male complexionis ca〈-〉
46
lide sine materia. capitulum 19
47
De sigis male complexionis fri-
48
gide sine materia. capitulum 20
49
De signis male complexionis
50
sicce sine materia. capitulum 21
51
De signis male complexionis
52
humide sine materia. capitulum 22
53
De signis complexionum com-
54
positarum absque materia. capitulum 23
55
De signis domini[*]domini corrupt for dominij materierum
56
calidarum. capitulum 24
57
De signis domini[*]domini corrupt for dominij materierum
58
frigidarum. capitulum 25
1
De signis apostematum calidorum. capitulum 26
2
De signis apostematum flegmaticorum. capitulum 27
3
De signis apostematum melan-
4
colicorum. capitulum 28
5
De canonibus vniuersalibus cu〈-〉
6
rationis. capitulum 29
7
TRactatus secundus de
8
doloribus capitis qui sunt
9
species soda et continet
10
.28. capitula.
11
Sermo vniuersalis de soda. capitulum 1
12
De soda facta ex malitia com-
13
plexionis. capitulum 2
14
De speciebus soda facte pro-
15
pter solutionem continuitatis. capitulum 3
16
Distinctio specierum soda facte
17
ab apostemate. capitulum 4
18
De qualitate accidente soda ex
19
materijs. capitulum 5
20
De speciebus soda facte per com〈-〉
21
munitatem. capitulum 6
22
Sermo vniuersalis de signis
23
ostendentibus species soda. capitulum 7
24
De signis nunciatiuis soda in
25
egritudinibus. capitulum 8
26
Regimen vniuersale in soda.
27
capitulum 9
28
De soda temporali. capitulum 10
29
De cura sode calide absque ma〈-〉
30
teria: aut adustione solis et re〈-〉
31
liquis ex materia calida aut san〈-〉
32
guinea. capitulum 11
33
De cura soda frigide absque ma〈-〉
34
teria aut cum materia flegma〈-〉
35
tica aut melancolica. capitulum 12
36
De modis epithimatum confe-
37
rentium soda frigide. capitulum 13
38
De modis caputpurgiorum iuuan〈-〉
39
tium soda frigide. capitulum 14
40
De modis oleorum quibus vn-
41
gitur caput eius. capitulum 15
42
De cura soda sicce sine mate-
43
ria. capitulum 16
44
De cura soda ab apostemate.
45
capitulum 17
46
De cura soda opilationis. capi〈-〉
47
tulum 18
48
De cura soda ex venenis et va〈-〉
49
poribus. capitulum 19
50
De cura soda ex vento. capitulum 20
51
De cura soda ex vaporibus ma〈-〉
52
lis. capitulum 21
53
De cura soda ex odoribus bonis
54
capitulum 22
55
De cura soda ex odoribus feti〈-〉
56
dis. capitulum 23
57
De cura soda ex ebrietate. ca-
58
pitulum 24
1
De cura soda ex coitu. capitulum 26
2
De cura soda ex percussione et
3
casu. capitulum 26
4
De cura soda et debilitate capi〈-〉
5
tis. capitulum 27
6
De cura soda facte a fortitudi〈-〉
7
ne sensus cerebri. capitulum 28
8
De cura soda accidentis in fe-
9
bribus. capitulum 29
10
De cura soda cretice. capitulum 30
11
De cura soda ex vermibus. capitulum 31
12
De cura soda succedentis som-
13
no. capitulum 32
14
Regimen specierum soda fa-
15
cte per communitatem. capitulum 33
16
De cura grauitatis capitis. ca-
17
pitulum. capitulum[*]ca-pitulum. capitulum corrupt for capitulum 34
18
De soda que nominatur ouum
19
et cauthati. capitulum 35
20
De cura. capitulum 36
21
De emigranea. capitulum 37
22
De cura. capitulum 38
23
TRactatus .3. de apostematibus
24
capitis et solutione con-
25
tinuitatis eius continens
26
.14. capitula.
27
Sermo vniuersalis de karabito. capitulum 1
28
De signis eius communibus. capitulum 2
29
De cura specierum eius. Capitulum 3
30
De flegmone a communitate ipsius
31
suben[*]suben corrupt for substantie [cf. fol. 182r] cerebri. capitulum 4
32
De herisipilla et impetigine in
33
cerebro. capitulum 55
34
De sibare. capitulum 6
35
De lethargia. capitulum 7
36
De signis eius. capitulum 8
37
De cura. capitulum 9
38
De aqua intra craneum. capitulum 10
39
De apostematibus que sunt ex-
40
tra craneum. capitulum 11
41
De subeth asagari[*]asagari corrupt for asahari. capitulum 12
42
De cura. capitulum 13
43
De plaga et incisione cutis ca-
44
pitis et cura. capitulum 14
45
TRactatus .4. de egritu-
46
dinibus capitis et plurimo
47
nocumento ipsius in ope〈-〉
48
rationibus sensus et moribus con〈-〉
49
tinens .25. capitula.
50
De subet et somno. capitulum 1
51
De signis specierum subet. capitulum 2
52
De cura subet. capitulum 3
53
De vigilijs et sahara. capitulum 4
54
De signis. capitulum 5
55
De cura. capitulum 6
56
De lesione sensus. capitulum 7
57
De permixtione sensus et alie〈-〉
58
natione. capitulum 8
1
De signis. capitulum 9
2
Da[*]Da corrupt for De cura. capitulum 10
3
De stoliditate et amentia. capitulum 11
4
De corruptione memorie. capitulum 12
5
De signis. capitulum 13
6
De cura. capitulum 14
7
De corruptione imaginationis.
8
capitulum 15
9
De mania canina. capitulum 16
10
De signis manie vniuersalis.
11
capitulum 17
12
De cura. capitulum 18
13
De melancolia. capitulum 19
14
De signis specierum melancolie. capitulum 20
15
De cura. capitulum 21
16
De cutubut. capitulum 22
17
De cura. capitulum 23
18
De ilisci. capitulum 24
19
De cura. capitulum 25
20
TRactatus .5. de egritudi〈-〉
21
nibus cerebri in opera-
22
nibus[*]opera-nibus corrupt for operationibus motus continens
23
.14. capitula.
24
De vertigine. capitulum 1
25
De signis. capitulum 2
26
De cura. capitulum 3
27
De alue et est palpitatio. capitulum 4
28
De incubo. capitulum 5
29
De signis. capitulum 6
30
De cura. capitulum 7
31
De epilepsia. capitulum 8
32
De signis specierum eius. capitulum 9
33
De causis mouentibus epile-
34
psiam. capitulum 10
35
De cura. capitulum 11
36
De apoplesia. capitulum 12
37
De signis. capitulum 13
38
De cura. capitulum 14
39
CIctio[*]CIctio corrupt for DIctio .2. de egritudinibus
40
neruorum que est tractatus
41
vnus continens .19. capitula.
42
Egritudines neruorum. capitulum 1
43
De paralysi et mollificatione. capitulum 2
44
De signis. capitulum 3
45
De cura. capitulum 4
46
De spasmo. capitulum 5
47
De signis. capitulum 6
48
De cura. capitulum 7
49
De tetano. capitulum 8
50
De signis. capitulum 9
51
De cura. capitulum 10
52
De tremore et signis specierum
53
eius. capitulum 11
54
De cura. capitulum 12
55
De stupore. capitulum 13
56
De signis et cura. capitulum 14
57
De tortura faciei. capitulum 15
58
De signis. capitulum 16
1
De cura. capitulum 17
2
De saltu et signis eius. capitulum 18
3
De cura. capitulum 19
4
FEn .3. de dispositionibus ocu〈-〉
5
lorum et est tractatus .4.
6
TRactatus .1. de dispositioni〈-〉
7
bus oculi cuius sunt .14.
8
capitula.
9
De anathomia oculi. capitulum 1
10
De cognitione dispositionum
11
oculi. capitulum 2
12
De signis. capitulum 3
13
De cura. capitulum 4
14
De rememoratione conserua-
15
tionis oculi. capitulum 5
16
De obthalmia et conturbatione.
17
capitulum 6
18
Signa. capitulum 7
19
Cura conturbationis. capitulum 28
20
De cura communi specierum obthal〈-〉
21
mie et effusione fluxum[*]fluxum corrupt for fluxuum ad ocu-
22
lum. capitulum. capitulum[*]capitulum. capitulum corrupt for capitulum 9
23
De cura obthalmie calide. capitulum 10
24
De cura obthalmie frigide. capitulum 11
25
De cura alguardenigi[*]alguardenigi cf. fol. 207r alguardenegi. capitulum 12
26
De cura obthalmie ventose.
27
capitulum 13
28
Sermo vniuersalis de medicinis ob-
29
thalmie. capitulum 14
30
TRactatus .2. de residuis
31
egritudinibus eius quod de ocu〈-〉
32
lo apparet et plurimum eius
33
est de egritudinibus compositio-
34
nis continens .35. capitula.
35
De vesicis. capitulum 1
36
De cura. capitulum 2
37
De exituris oculi et cornee. capitulum 3
38
De signis. capitulum 4
39
De cura vlceris. capitulum 5
40
De rupturis cornee. capitulum 6
41
De cura. capitulum 7
42
De bothor in oculo. capitulum 8
43
De cura. capitulum 9
44
De sanie in siphac. capitulum 10
45
De cura. capitulum 17
46
De moro[*]moro corrupt for cancro [cf. fol. 208v] in oculo. capitulum 12
47
De cura. capitulum 13
48
De garab et apostematibus la〈-〉
49
chrymalium. capitulum 14
50
De cura. capitulum 15
51
De additione carnis in lachry〈-〉
52
malibus et diminutione eius.
53
capitulum. capitulum[*]capitulum. capitulum corrupt for capitulum 16
54
De albugine oculi. capitulum 17
55
De cura. capitulum 18
56
De sebel. capitulum 19
57
De signis. capitulum 20
58
De cura. capitulum 21
1
De vngula. capitulum 22
2
De cura. capitulum 23
3
De altarfati. capitulum 24
4
De cura. capitulum 25
5
De lachrymis. capitulum 26
6
De cura. capitulum 27
7
De strabositate. capitulum 28
8
De cura. capitulum 29
9
De exitu oculi. capitulum 30
10
De signis. capitulum 31
11
De cura. capitulum 32
12
De profunditate oculi et par-
13
uitate. capitulum 33
14
De varietate oculi. capitulum 34
15
De cura. capitulum 35
16
TRactatus .3. de dispositioni〈-〉
17
bus palpebrarum con-
18
tinens .34. capitula.
19
De pediculis in palpebris. capitulum 1
20
De cura. capitulum 2
21
De silac. capitulum 3
22
De cura. capitulum 4
23
De gesse. capitulum 5
24
De cura. capitulum 6
25
De grossitudine. capitulum 7
26
De inflatione. capitulum 8
27
De grauitate. capitulum 9
28
De inuiscatione. capitulum 10
29
De moro. capitulum 11
30
De inuersatione palpebre. capitulum 12
31
De grandine. capitulum 13
32
De cura. capitulum 14
33
De ordeolo. capitulum 15
34
De cura. capitulum 16
35
De asarnac[*]asarnac cf. fol. 212v alsarnac. capitulum 17
36
De signis. capitulum 18
37
De cura. capitulum 19
38
De susatin[*]susatin(?) cf. fol. 212v susati. capitulum 20
39
De lapidositate. capitulum 21
40
De vlceribus palpebrarum ca〈-〉
41
pitulum 23[*]23 corrupt for 22
42
De scabie et pruritu. capitulum 23
43
De cura. capitulum 24
44
De tremore. capitulum 25
45
De signis. capitulum 26
46
De cura. capitulum 27
47
De multitudine palpitationis
48
capitulum 28
49
De casu pilorum. capitulum 29
50
De cura. capitulum 30
51
De pilis inuersis. capitulum 31
52
De pilis additis. capitulum 32
53
De cura. capitulum 33
54
De inuiscatione palpebrarum.
55
capitulum 34
56
TRactatus .4. de dispositioni-
57
bus virtutis visibilis et
58
operationibus eius conti〈-〉
1
tinens[*]contitinens corrupt for continens .25. capitula.
2
De debilitate visus et nocumen〈-〉
3
to. capitulum 1
4
De signis. capitulum 2
5
Da[*]Da corrupt for De cura. capitulum 3
6
Rememoratio rerum visui no〈-〉
7
centium. capitulum 4
8
De nictilopa. capitulum. 5
9
De cura. capitulum 6
10
De alihar. capitulum 7
11
De cura. capitulum 8
12
De imaginationibus. capitulum 9
13
De signis. capitulum 10
14
De cura imaginationum. capitulum 11
15
De alintisar. capitulum 12
16
De signis. captiulum[*]captiulum corrupt for capitulum 13
17
De cura. capitulum. 14
18
De constrictione pupille. capitulum 15
19
De signis. capitulum 16
20
De cura. capitulum 17
21
De aqua. capitulum 18
22
De signis. capitulum 19
23
De cura. capitulum 20
24
De destructione visus. capitulum 21
25
De signis. capitulum 22
26
De diminutione radij. capitulum 23
27
De altumat[*]altumat corrupt for althumar [cf. fol. 217v] et albedine vincen〈-〉
28
te. capitulum 24
29
De cura. capitulum 25
30
FEn .4. de dispositionibus
31
auris: et est tractatus vnus
32
continens .26. capitula.
33
De anathomia auris. capitulum 1
34
¶ De conseruatione sanitatis
35
auris. capitulum 2
36
De nocumentis additis. capitulum 3
37
De signis eorum. capitulum 4
38
De cura. capitulum 5
39
De dolore auris. capitulum 6
40
De signis. capitulum 7
41
De cura. capitulum 8
42
De sonitu et tinitu et sibillo ca〈-〉
43
pitulum 9
44
De signis. capitulum 10
45
De cura. capitulum 11
46
De cura saniei et pus. capitulum 12
47
De eruptione sanguinis. capitulum 13
48
De cura. capitulum 14
49
De cura cordis[*]cordis corrupt for sordis. capitulum 15
50
De opilatione in aure. capitulum 16
51
De attritione et percussione. ca〈-〉
52
pitulum 17
53
De pruritu. capitulum 18
54
De introitu aque in aure. capi-
55
tulum 19
56
De cura. capitulum 20
57
De introitu animalium in au-
58
rem et generatione vermis. capitulum 21
1
De cura. capitulum 22
2
De apostematibus in radice au-
3
ris. capitulum 23
4
De signis. capitulum 24
5
De cura. capitulum 25
6
De tremorr[*]tremorr corrupt for tremore auris. capitulum 26
7
FEn .5. de dispositionibus
8
nasi continens tractatus
9
duos.
10
TRactatus .1. de olfatu et
11
nocumentis ipsius occur〈-〉
12
rentibus sicut fluxus con〈-〉
13
tinens .13. capitula.
14
De anathomia nasi. capitulum 1
15
De naso. capitulum 2
16
De qualitate viarum administra〈-〉
17
tionis medicinarum nasi. capitulum 3
18
De nocumento odoratus. capitulum 4
19
De signis. capitulum 5
20
De cura. capitulum 6
21
De fluxu sanguinis. capitulum 7
22
De curationibus. capitulum 8
23
De cura leuis fluxus. capitulum 9
24
De regimine eorum que faciunt
25
fluxum sanguinis narium. capitulum 10
26
De coriza et catarro. capitulum 11
27
De signis. capitulum 12
28
De cura. capitulum 13
29
TRactatus .12.[*].12. corrupt for .2. de reliquis dis〈-〉
30
positionibus nasi continens
31
.18. capitula.
32
De fetore nasi. capitulum 1
33
De cura. capitulum 2
34
De vlceribus in naso. capitulum 3
35
De cura. capitulum 4
36
De cura vlcerum que dulcia no〈-〉
37
minantur. capitulum 5
38
De opilatione chaiasim[*]chaiasim cf. fol. 226r (as well as Venice 1564) in chaiasim. capitulum 6
39
De signis. capitulum 7
40
De cura. capitulum 8
41
De cura morbi que est sicut in
42
equis. capitulum 9
43
De constrictione nasi. capitulum 10
44
De emorroydibus. capitulum 11
45
De cura. capitulum 12
46
De sternutatione. capitulum 13
47
De medicinis prohibentibus
48
eam. capitulum 14
49
De facientibus sternutationes.
50
capitulum 15
51
Res que cadunt in naso. capitulum 16
52
De desiccatione nasi. capitulum 17
53
De pruritu in naso et cura.
54
capitulum 18
55
FEn .6. de dispositioni〈-〉
56
bus lingue et oris et
57
est tractatus vnus con-
58
tinens .31. capitula.
1
De anathomia oris et lingue.
2
capitulum 1
3
De egritudinibus lingue. capitulum 2
4
De curationibus lingue. capitulum 3
5
De corruptione gustus. capitulum 4
6
De cura. capitulum 5
7
De mollificatione et grauitate
8
lingue. capitulum 6
9
De cura. capitulum 7
10
De spasmo lingue. capitulum 8
11
De cura. capitulum 9
12
De magnitudine lingue. capitulum 10
13
De cura. capitulum 11
14
De abbreuiatione lingue. capitulum 12
15
De cura. capitulum 13
16
De apostematibus lingue. capitulum 14
17
De cura. capitulum 15
18
De alchalel in locutione.
19
capitulum 16
20
De ranula. capitulum 17
21
De cura. capitulum 18
22
De adustione lingue. capitulum 19
23
De cura fissurarum. capitulum 20
24
De deiectione lingue. capitulum 21
25
De bothor in ore. capitulum 22
26
De alcola et vlceribus malignis.
27
capitulum 23
28
De cura. capitulum 24
29
De multitudine sputi in som-
30
no. capitulum 25
31
De cura. capitulum 26
32
De abscissione odorum. capitulum 27
33
De sputo sanguinis. capitulum 28
34
De fetore oris. capitulum 29
35
De cura. capitulum 30
36
Quando os remanet apertum
37
capitulum 31
38
FEn .7. de dispositionibus
39
dentium et est vnus tra-
40
ctatus et continet .26. ca-
41
pitula.
42
De dentibus sermo vniuersa-
43
lis. capitulum 1
44
De conseruatione dentium.
45
capitulum 2
46
De cura vniuersali dentium.
47
capitulum 3
48
De dolore dentium. capitulum 4
49
De signis. capitulum 5
50
De cura. capitulum 6
51
De medicinis resolutiuis. capitulum 7
52
De medicinis stupefactiuis. capitulum 8
53
De dente commoto. capitulum 9
54
De cura. capitulum 10
55
De perforatione dentium. capitulum 11
56
De ruptura dentium. capitulum 12
57
De cura. capitulum 13
58
De alteratione coloris dentium.
1
capitulum 14
2
De cura. capitulum 15
3
De facilitando originem den-
4
tium. capitulum 16
5
De regimine eradicationis. capitulum 17
6
De fricatione dentis cenose.
7
capitulum 18
8
De vermibus dentium. capitulum 19
9
De causa stridoris dentium. capitulum 20
10
De cura. capitulum 21
11
De dente elongato. capitulum 22
12
De congelatione dentium. capitulum 23
13
De cura. capitulum 24
14
De ebet dentium et cura. capitulum 25
15
De cura debilitatis dentium.
16
capitulum 26
17
FEn .8. de dispositionibus
18
gingiuarum: et est tracta〈-〉
19
tus vnus et continet .16.
20
capitula.
21
De egitudinibus[*]egitudinibus corrupt for egritudinibus gingiuarum.
22
capitulum 1
23
De cura. capitulum 2
24
De gingiua sanguinea et eius
25
cura. capitulum 3
26
De fissuris gingiuarum. capitulum 4
27
De vlceribus gingiue et corro〈-〉
28
sione eius. capitulum 5
29
De cura. capitulum 6
30
De augmento gingiue et cura
31
eius. capitulum 7
32
De diminutione carnis gingi〈-〉
33
ue et cura. capitulum 8
34
De cura mollificationis gin-
35
giue. capitulum 9
36
De cura carnis addite gingi-
37
ue. capitulum 10
38
De labijs et egritudinibus eo〈-〉
39
rum. capitulum 11
40
De fissuris labiorum. capitulum 12
41
De cura. capitulum 13
42
De apostemate labiorum et cu〈-〉
43
ra. capitulum 14
44
De emorroydibus labiorum. capitulum 15
45
De tremore labiorum. capitulum 16
46
FEn .9. de dispositionibus
47
gutturis et est tractatus
48
vnus continens .17. capitula.
49
De anathomia gutturis. capitulum 1
50
De egritudinibus membrorum
51
gutturis. capitulum 2
52
De cibo quo fit strangulatio et
53
que currunt cursu eius. capitulum 3
54
De spinis et que cursu earum
55
procedunt. capitulum 4
56
De sanguissugis. capitulum 5
57
De signis. capitulum 6
58
De cura. capitulum 7
1
De suffumigationibus[*]suffumigationibus corrupt for suffocationibus [cf. fol. 235r] alba-
2
ba. capitulum 8
3
De signis. capitulum 9
4
Sermo vniuersali[*]vniuersali corrupt for vniuersalis apostema-
5
tum accidentium in gutturis
6
et epigloti et glandulis circun-
7
dantibus ea et vue et galfama〈-〉
8
ti[*]galfamati corrupt for galsamati [cf. fol. 236v] et duarum amigdalarum.
9
capitulum 10
10
De cura decolationum et pre-
11
focationum ex omni causa. capitulum 11
12
De vua et ambabus amigda-
13
lis. capitulum 12
14
De casu vue. capitulum 13
15
De cura. capitulum 14
16
Sermo vniuersalis de incisione vue et
17
vtriusque amigdale. capitulum 15
18
De rememoratione nocumen〈-〉
19
torum incisionis. capitulum 16
20
De cura sputi sanguinis et inci〈-〉
21
sione vue et vtriusque amigda〈-〉
22
le. capitulum 17
23
FEn .10. de dispositioni-
24
bus pulmonis et pecto-
25
ris et est tractatus .V.
26
TRactatus .1. de princi-
27
pijs anhelitus continens
28
.42. capitula.
29
De anathomia epiglotis et can〈-〉
30
ne pulmonis. capitulum 1
31
De complexionibus pulmonis et si〈-〉
32
gnis dispositionum eius. capitulum 2
33
De apostematibus accidenti-
34
bus pulmoni. capitulum 3
35
De cura. capitulum 4
36
De materijs siccis in pulmone
37
et iudicijs earum. capitulum 5
38
De medicinis pectoris singu-
39
laribus et compositis et de forma
40
administrationis earum. capitulum 6
41
Sermo vniuersalis de anheli-
42
tu capitulum 7
43
De anhelitu magno et paruo et
44
casu et significationibus eius.
45
capitulum 8
46
De signis anhelitus. capitulum 9
47
De anhelitu vehementi. capitulum 10
48
De anhelitu alto et subtili. capitulum 11
49
De anhelitu paruo. capitulum 12
50
De anhelitu longo. capitulum 13
51
De anhelitu breui. capitulum 14
52
De anhelitu veloci. capitulum 15
53
De anhelitu tardo. capitulum 16
54
De anhelitu frigido. capitulum 17
55
De anhelitu fetido. capitulum 18
56
De permutationibus que cur〈-〉
57
runt inter anhelitum magnum et
58
velocem et frequentem et contrari-
1
os eorum. capitulum 19
2
De anhelitu mouente pulmo〈-〉
3
nem. capitulum 20
4
Sermo vniuersalis de malitia
5
anhelitus. capitulum 21
6
De constrictione anhelitus.
7
capitulum 22
8
De signis. capitulum 23
9
De diuersitate anhelitus. capitulum 24
10
De anhelitu duplo. capitulum 25
11
De anhelitu pauco. capitulum 26
12
De anhelitu difficili. capitulum 27
13
De preparatione anhelitus.
14
capitulum 28
15
Sermo vniuersalis de disposi-
16
tionibus anhelitus. capitulum 29
17
De anhelitu. capitulum 30
18
De anhelitu repleti ex cibis aut
19
ex pregnatione aut hydropisi
20
et similibus. capitulum 31
21
De anhelitu balnei capitulum 32
22
De anhelitu dormientis. capitulum 33
23
De anhelitu dolentis in mem〈-〉
24
bris pectoris. capitulum 34
25
De anhelitu eius cuius anhe-
26
litus constringitur propter quam〈-〉
27
cunque causam et de anhelitu ha〈-〉
28
bente asma. capitulum 35
29
De anhelitu habentium famem.
30
capitulum 36
31
De anhelitu habentium decol〈-〉
32
lationem et suffocationem.
33
capitulum 37
34
De asmate. capitulum 38
35
De signis. capitulum 39
36
De cura asmatis et constrictio〈-〉
37
nis anhelitus et preparatione
38
eius. capitulum 40
39
De cura aliquarum specierum
40
anhelitus. capitulum 41
41
De cura difficultatis anhelitus
42
ex hac summa. capitulum 42
43
TRactatus .II. continens
44
.10. capitula.
45
De voce et nocumentis
46
eius. capitulum 1
47
De cura. capitulum 2
48
De cura raucedinis vocis et
49
asperitatis eius. capitulum 3
50
De medicinis conseruantibus
51
sanitatem pectoris et que bo-
52
na sunt ei. capitulum 4
53
De voce aspera et eius cura.
54
capitulum 5
55
De voce breui et eius cura. capitulum 6
56
De voce grossa et eius cura. capitulum 7
57
De voce subtili et eius cura.
58
capitulum 8
1
De voce tenebrosa et eius cura.
2
capitulum 9
3
De voce tremula et eius cura.
4
capitulum. 10
5
TRactatus .3. continens
6
.6. capitula.
7
De tussi et sputo sanguinis. capitulum 1
8
De signis. capitulum 2
9
De cura. capitulum 3
10
De sputo sanguinis. capitulum 4
11
De signis. capitulum 5
12
De cura. capitulum 6
13
TRactatus quartus de
14
principijs speculatiuis
15
scientie apostematum mem〈-〉
16
brorum partium pectoris et
17
exiturarum eorum preter-
18
quam cordis continens .22. capi-
19
tula.
20
Sermo vniuersalis de dolori-
21
bus pectoris et lateris.
22
De pleuresi. capitulum 1
23
De signis pleuresis. capitulum 2
24
De signis eius que est pura et
25
non pura. capitulum 3
26
De malis[*]malis corrupt for signis malis [cf. fol. 251r] et signis saluis. capitulum 4
27
De signis horarum eius. capitulum 5
28
De signis specierum eius secun〈-〉
29
dum causas ipsius. capitulum 6
30
De signis permutationis ipsius
31
capitulum 7
32
Sermo aggregatus et sputo[*]Sermo aggregatus et sputo cf. fol. 251v De sermone aggregato et sputo and Venice 1564: Sermo aggregatus ex sputo.
33
capitulum 8
34
De crisibus pleuresis. capitulum 9
35
De peripleumonia. capitulum 10
36
De signis eius. capitulum 11
37
De apostematibus duris in pul〈-〉
38
mone. capitulum 12
39
De apostemate molli in pul-
40
mone. capitulum 13
41
De bothor in pulmone. capitulum 14
42
De aggregatione aque in pul-
43
mone. capitulum 15
44
De apostematibus aut vulne-
45
ribus accidentibus canne pul〈-〉
46
monis. capitulum 16
47
De pure et sanie que est empi-
48
ma capitulum 17
49
De vlceribus pectoris. et pul-
50
monis et ex eis est pthisis. capitulum 18
51
De causis vlcerum pulmonis
52
capitulum 19
53
De preparatis ad phtisim in fi〈-〉
54
gura et forma et etate et regio-
55
ne et complexione. capitulum 20
56
De rebus a quibus oportet vt
57
isti custodiantur. capitulum 21
58
De signis pthisis. capitulum 22
1
TRactatus .V. de princi-
2
pijs operatiuis conti-
3
nens sex capitula.
4
De cura communi apostema-
5
tum partium pectoris et pul-
6
monis. capitulum 1
7
De cura pleuresis. capitulum 2
8
Sermo continens de cura do-
9
loris pectoris. capitulum 3
10
De cura peripleumonie. capitulum 4
11
De empimate. capitulum 5
12
De cura vlcerum pectoris et
13
cura pthisis. capitulum 6
14
FEn .11. de dispositionibus
15
cordis et est[*]est corrupt for sunt tractatus
16
duo. Tractatus .1. conti-
17
nens .7. capitula.
18
De anathomia cordis. capitulum 1
19
De egritudinibus cordis. capitulum 2
20
De signis complexionum cor〈-〉
21
dis naturalium. capitulum 3
22
De signis egritudinum cordis
23
capitulum 4
24
De causis imprimentibus in
25
corde. capitulum 5
26
De canonibus vniuersalibus
27
in curatione cordis. capitulum 6
28
De medicinis cordialibus.
29
capitulum 7
30
TRactatus .2. de partibus
31
distinctis continens .11.
32
capitula.
33
De tremore cordis. capitulum 1
34
De signis. capitulum 2
35
De curationibus vniuersali-
36
bus tremoris cordis. capitulum 3
37
De cura tremoris calidi. capitulum 4
38
De cura tremoris frigidi. capitulum 5
39
De speciebus syncopis et cau-
40
sis ipsius et causa mortis subi〈-〉
41
te. capitulum 6
42
De signis. capitulum 7
43
De cura. capitulum 8
44
De casu virtutis subito. capitulum 9
45
De cura. capitulum 10
46
De regimine eius in quo ap-
47
parent signa aduentus aposte〈-〉
48
matis calidi in corde. capitulum 11
49
FEn .12. de mammilla et di-
50
spositionibus eius et est tracta〈-〉
51
tus .1. continens .10. capitula
52
De anathomia mammille. capitulum 1
53
De exuberatione lactis. capitulum 2
54
De minoratione lactis et prohibi〈-〉
55
tione exuberationis superflue. capitulum 3
56
De caseatione lactis in mam-
57
milla. capitulum 4
1
De putrefactione lactis in mam〈-〉
2
milla et congelatione et exten-
3
sione eius que accidit ei ex egri-
4
tudine. capitulum 5
5
De apostematibus calidis mammille
6
et doloribus eius. capitulum 6
7
De apostematibus frigidis flegmati〈-〉
8
cis mammille. capitulum 7
9
De duritie mammille et nodis et
10
glandulis et quod accidit ex cir-
11
cuitione papille maxime apud
12
pubertatem. capitulum 8
13
De dubellati in mammilla. capitulum 9
14
De vlceribus et corrosionibus
15
in mammilla. capitulum 10
16
FEn .13. de meri et stomaco et
17
dispositionibus amborum conti-
18
nens tractatus .5.
19
TRactatus .1. de dispositioni〈-〉
20
bus meri et stomaci. con-
21
tinens .36. capitula.
22
De anathomia meri et stoma〈-〉
23
ci capitulum 1
24
De egritudinibus meri. capitulum 2
25
De qualitate deglutionis. capitulum 3
26
De constrictione deglutionis et dif〈-〉
27
ficultate deglutionis. capitulum 4
28
De signis. capitulum 5
29
De cura. capitulum 6
30
De apostematibus meri. capitulum 7
31
De signis apostematum me-
32
ri. capitulum 8
33
De cura. capitulum 9
34
De cura apostematum frigido〈-〉
35
rum. capitulum 10
36
De eruptione sanguinis ex me〈-〉
37
ri. capitulum 11
38
De vlceribus meri. capitulum 12
39
De signis ipsorum. capitulum 13
40
De cura. capitulum 14
41
De signis complexionum na-
42
turalium stomaci. capitulum 15
43
De egritudinibus stomaci. capitulum 16
44
De modis significationum disposi〈-〉
45
tionum stomaci. capitulum 17
46
De signis male complexionis ca〈-〉
47
lide. capitulum 18
48
De signis male complexionis
49
frigide stomaci. capitulum 19
50
De signis complexionis sicce
51
stomaci. capitulum 20
52
De signis male complexionis
53
humide. capitulum 21
54
De signis complexionum stomaci
55
que sunt cum materia. capitulum 22
56
De significationibus nocumen〈-〉
57
torum stomaci non complexio〈-〉
58
nalium. capitulum 23
1
De modis vniuersalibus cura〈-〉
2
tionum. capitulum 24
3
De cura male complexionis frigide
4
et humide in stomaco. capitulum 25
5
De cura male complexionis
6
calide. capitulum 26
7
De cura male complexionis
8
frigide. capitulum 27
9
De cura male complexionis
10
humide. capitulum 28
11
De cura male complexionis
12
sicce. capitulum 29
13
De cura frigide et sicce comple-
14
xionis. capitulum 30
15
De cura complexionis sicce cum
16
caliditate. capitulum 31
17
De cura complexionis calide
18
et humide. capitulum 32
19
De cura male complexionis stomaci cum
20
materia et cura opilationis. capitulum 33
21
De cura eius qui leditur a fortitudi-
22
ne sensus sui stomaci. capitulum 34
23
De regimine eius cuius stoma〈-〉
24
cus est paruus. capitulum 35
25
De rebus quarum vsu nocetur sto〈-〉
26
macus et intestina. capitulum 36
27
TRactatus .2. huius fen. de
28
regimine doloris stoma〈-〉
29
ci et debilitate et disposi〈-〉
30
tione appetitus eius continens
31
.23. capitula.
32
De regimine doloris stomaci
33
et debilitate et dispositione ap〈-〉
34
petitus eius. capitulum 1
35
De signis. capitulum 2
36
De cura. capitulum 3
37
De debilitate stomaci. capitulum 4
38
De signis nauseatiue satietatis
39
et destructione[*]destructione corrupt for destructionis [cf. fol. 275r as well as Venice 1564] digestiue. capitulum 5
40
De cura. capitulum 6
41
De destructione appetitus et de-
42
bilitate eius. capitulum 7
43
De signis. capitulum 8
44
De cura. capitulum 9
45
De corruptione appetitus. capitulum 10
46
De cura corruptionis appeti〈-〉
47
tus. capitulum 11
48
De fame et vehementia eius et ex-
49
pulsione appetitus canini. capitulum 12
50
De signis. capitulum 13
51
De cura. capitulum 14
52
De fame que vocatur bolismus.
53
capitulum 15
54
De signis. capitulum 16
55
De cura. capitulum 17
56
De fame sincopali. capitulum 18
57
De cura. capitulum 19
58
De siti. capitulum 20
1
De signis. capitulum 21
2
De cura. capitulum 22
3
De cura percussionis et obuia〈-〉
4
tiois et casu super stomacum. capitulum 23
5
TRactatus .3. de nocumen-
6
to digestionis continens
7
.15. capitula.
8
De nocumento digestionis. capitulum 1
9
De corruptione digestionis. capitulum 2
10
De debilitate digestionis. capitulum 3
11
De signis debilitatis digestio-
12
nis. capitulum 4
13
De cura. capitulum 5
14
De signis corruptionis dige-
15
stionis. capitulum 6
16
De cura eius. capitulum 7
17
De tarditate descensus cibi ex
18
stomaco et velocitate descen-
19
sionis eius. capitulum 8
20
De cura eius cuius stomaco tardatur
21
descensus cibi aut in cuius sto-
22
maco natat cibus. capitulum 9
23
De cura eius a cuius stomaco festi-
24
nat descensus cibi. capitulum 10
25
De eruptione stomaci et duri-
26
11
27
tie eius.
28
De signis. capitulum 12
29
De cura. capitulum 13
30
De eis que commouent eructua-
31
tionem. capitulum 14
32
De cura eructuationis super-
33
flue. capitulum 15
34
TRactatus quartus de egri-
35
tudinibus instrumenta〈-〉
36
libus et communibus ac〈-〉
37
cidentibus stomaco continens
38
.16. capitula.
39
De apostematibus calidis sto〈-〉
40
maci. capitulum 1
41
De signis. capitulum 2
42
De cura. capitulum 3
43
De apostematibus frigidis fleg-
44
maticis. capitulum 4
45
De signis. capitulum 5
46
De cura. 6
47
De apostematibus duris et gros〈-〉
48
sis. capitulum 7
49
De cura. capitulum 8
50
De aldubellati in stomaco. capitulum 9
51
De signis. capitulum 10
52
De cura. capitulum 11
53
De vulneribus in stomaco. capitulum 12
54
De signis conuenientie et differentie. 13
55
De cura vlcerum stomaci. capitulum 14
56
De bothor in stomaco. capitulum 15
57
De ruptura stomaci. capitulum 26
58
TRactatus .V. de dispositionibus
59
stomaci ex parte eius quod ipse compre〈-〉
1
hendit et egreditur ab eo et aliqui〈-〉
2
bus dispositionibus mirach et que se-
3
quuntur ipsum continens .22. capitula.
4
De inflatione stomaci. capitulum 1
5
De signis. capitulum 2
6
De cura. capitulum 3
7
De rugitu. capitulum 4
8
De lenitate et lubricitate stoma〈-〉
9
ci capitulum 5
10
De signis. capitulum 6
11
De cura. capitulum 7
12
De vomitu et submersione et nau〈-〉
13
sea et extenuatione stomaci. capitulum 8
14
De signis portendentibus vo〈-〉
15
mitum. capitulum 9
16
De vomitu sanguinis. capitulum 10
17
De signis. capitulum 11
18
De cura vomitus absolute. capitulum 12
19
De vomitu facto propter calidi〈-〉
20
tatem. capitulum 13
21
De cura vomitu sanguinis. capitulum 14
22
De conturbatione et anxieta-
23
te stomaci. capitulum 15
24
De cura. capitulum 16
25
De sanguine retento in stoma-
26
co et in intestinis. capitulum 17
27
De congelatione sanguinis in
28
stomaco. capitulum 18
29
De singultu. capitulum 19
30
De signis. capitulum 20
31
De cura. capitulum 21
32
De dispositionibus accidentibus mi-
33
rach et hypocondrijs. capitulum 22
34
FEn .14. de epate et dispo〈-〉
35
sitionibus eius continens tra〈-〉
36
ctatus quattuor.
37
TRactatus .1. de vniuersalibus dis〈-〉
38
positionibus epatis con〈-〉
39
tinens .31. capitula.
40
De anathomia epatis. capitulum 1
41
De modis ex quibus significantur
42
dispositiones epatis. capitulum 2
43
De distinctione modorum harum
44
significationum. capitulum 3
45
De contraoperantia cordis ad
46
epar in qualitatibus. capitulum 4
47
De signis complexionum epatis
48
naturalium et post calide. capitulum 5
49
De signis complexionis frigi〈-〉
50
de naturalis. capitulum 6
51
De signis complexionis sicce na〈-〉
52
turalis. capitulum 7
53
De signis complexionis humi-
54
de naturalis. capitulum 8
55
De signis complexionis cali-
56
ge[*]cali-ge corrupt for calide et sicce naturalis. capitulum 9
57
De signis complexionis calide
58
et humide naturalis. capitulum 10
1
De signis complexionis frigi〈-〉
2
de et humide naturalis. capitulum 11
3
De signis complexionis frigi-
4
de et sicce naturalis. capitulum 12
5
De egritudinibus accidentibus
6
epati. capitulum 13
7
De signis male complexionis
8
calide. capitulum 14
9
De signis male complexionis
10
frigide. capitulum 15
11
De signis male complexionis
12
sicce. capitulum 16
13
De signis male complexionis
14
humide. capitulum 17
15
Sermo vniuersalis de curis egritudi〈-〉
16
num epatis. capitulum 18
17
De causis nociuis epati. capitulum 19
18
De rebus conuenientibus epati. capitulum 20
19
De cura male complexionis ca-
20
lide in epate. capitulum 21
21
De regimine male complexio〈-〉
22
nis frigide. capitulum 22
23
De regimine male complexio〈-〉
24
nis siccce[*]siccce corrupt for sicce. capitulum 23
25
De regimine male complexio〈-〉
26
nis humide. capitulum 24
27
De regimine male complexionis
28
calide et sicce. capitulum 25
29
De regimine male complexio〈-〉
30
nis calide et humide. capitulum 26
31
De regimine male complexio〈-〉
32
nis frigide et sicce. capitulum 27
33
De regimine male complexio〈-〉
34
nis frigide et humide. capitulum 28
35
De paruitate epafis[*]epafis corrupt for epatis. capitulum 29
36
De signis. capitulum 30
37
De regimine ipsorum. capitulum 31
38
TRactatus .2. de debilitate
39
epatis et opilatione eius
40
ex doloribus et inflamma〈-〉
41
tione continens .II. capitula.
42
De debilitate epatis. capitulum 1
43
De signis. capitulum 2
44
De cura debilitatis epatis. capitulum 3
45
De opilationibus epatis. capitulum 4
46
De signis. capitulum 3
47
De cura opilationum epatis.
48
capitulum 6
49
De inflatione et ventositate in
50
epate. capitulum 7
51
De cura ventositatis et inflatio〈-〉
52
nis epatis. capitulum 8
53
De dolore epatis. capitulum 9
54
De signis. capitulum 10
55
De cura. capitulum 11
56
TRactatus tertius de apo〈-〉
57
stematibus epatis et solu-
58
tione eius continens .21. capitula.
1
Sermo vniuersalis de aposte-
2
matibus epatis et que sequun〈-〉
3
tur ipsum. capitulum 1
4
De signis vniuersalibus apo-
5
stematum epatis. capitulum 2
6
Differentia inter apostemata epatis
7
et apostemata lacertorum positorum super
8
ipsum mirach. capitulum 3
9
De apostemate calido. capitulum 4
10
De almesire in epate. capitulum 5
11
De flegmone in epate. capitulum 6
12
De apostematibus frigidis in
13
epate. capitulum 7
14
De apostematibus flegmati-
15
cis. capitulum 8
16
De apostemate duo[*]duo corrupt for duro et cancro.
17
capitulum. capitulum[*]capitulum. capitulum corrupt for capitulum 9
18
De dubellati. capitulum 10
19
De apostemate meseraice[*]meseraice i.e. mesaraice. capitulum 11
20
De cura apostematis calidi et
21
sanguinei. 12
22
De cura herisipille. capitulum 13
23
De cura dubellati. capitulum 14
24
De cura apostematum frigido〈-〉
25
rum. capitulum 15
26
De cura apostematum duro-
27
rum. capitulum 16
28
De cura apostematum almirach
29
lacerti. capitulum 17
30
De cura apostematum mesa-
31
raice. capitulum 18
32
De percussione et obuiatione
33
et casu super epar. capitulum 19
34
De scissura et incisione in epa-
35
te. capitulum 20
36
De cura. capitulum 21
37
TRactatus quartus de
38
humiditatibus quibus ac〈-〉
39
cidit causa epatis vt ex-
40
panditur egrediendo et coartentur
41
occultando continens .16. ca-
42
pitula.
43
De speciebus expulsionum re〈-〉
44
rum in epate. capitulum 1
45
De signis. capitulum 2
46
De cacesia. capitulum 3
47
De hydropisi. capitulum 4
48
De causis proprijs asclitis. capitulum 5
49
De causis proprijs hyposarche.
50
capitulum 6
51
De causis tympanitis. capitulum 7
52
De signis communibus. capitulum 8
53
De signis asclitis. capitulum 9
54
De signis hyposarche. capitulum 10
55
De signis tympanitis. capitulum 11
56
De cura cacesie. capitulum 12
57
De cura asclitis. capitulum 13
58
De cura hydropisis hyposar-
1
che. capitulum 14
2
De cura hydropisis tympani-
3
tis. capitulum 15
4
De doloribus hypocondrio-
5
rum. capitulum 16
6
FEn .15. de felle et splene et
7
dispositionibus eorum con-
8
tinens duos tractatus.
9
TRactatus primus de
10
anathomia fellis et sple-
11
nis et icteritia continens
12
semptem[*]semptem corrupt for septem capitula.
13
De anathomia fellis. capitulum 1
14
De anathomia splenis. capitulum 2
15
De icteritia citrina et nigra.
16
capitulum 3
17
De signis icteritie citrine.
18
capitulum 4
19
De signis icteritie nigre. capitulum 5
20
De cura icteritie citrine. capitulum 6
21
De cura icteritie nigre aggre-
22
gate vitio splenis. capitulum 7
23
TRactatus secundus de
24
reliquis dispositionibus
25
splenis continens trede〈-〉
26
cim capitula.
27
Sermo vniuersalis de egritu-
28
dinibus splenis. capitulum 1
29
De signis complexionum sple〈-〉
30
nis. capitulum 2
31
De cura. capitulum 3
32
De apostematibus splenis ca-
33
lidis et frigidis et duris et quo〈-〉
34
rum duricies est in fieri apo-
35
stema. capitulum 4
36
De signis. capitulum 5
37
De curatione apostematum sple〈-〉
38
nis calidorum valde. capitulum 6
39
De curationibus splenis.
40
capitulum 7
41
De cura apostematum flegma〈-〉
42
ticorum splenis. capitulum 8
43
De opilatione splenis. capitulum 9
44
De curationibus. capitulum 10
45
De ventositate et inflatione in
46
splene. capitulum 11
47
De cura. capitulum 12
48
De dolore splenis. capitulum 13
49
FEn .16. de dispositionibus
50
ficteri et intestinorum et est
51
tractatus quinque.
52
TRactatus primus de ana〈-〉
53
thomia eorum et solutio〈-〉
54
ne ventris continens qua-
55
tuor capitula.
56
De anathomia intestinorum.
57
capitulum 1
58
De solutione ventris omnium
1
modorum et causis vsque ad lu〈-〉
2
bricitatem omnium intestino〈-〉
3
rum et colerica passione et san〈-〉
4
guinolenta egestione et fluxu
5
sanguinis. et ventre et expulsio〈-〉
6
nibus rerum ex epate et sple-
7
ne et cerebro et ex corpore et te〈-〉
8
nasmone. capitulum 2
9
De signis. capitulum 3
10
De cura fluxus ventris abso-
11
lute. capitulum 4
12
TRactatus secundus de
13
curationibus specierum
14
solutionis ventris diuer〈-〉
15
sarum predictarum post cessa〈-〉
16
tionem a cura vniuersali con-
17
tinens .17. capitula.
18
De cura fluxu epatici. capitulum 1
19
De cura fluxus stomatici et eius
20
intestinali absque excoriatione
21
et primo de lubricatiuo. capitulum 2
22
De cura vlcerosi. capitulum 3
23
De cura fluxus colerici. capitulum 4
24
De cura fluxus melancolici et
25
est spleneticus fluxus in quo
26
non est excoriatio. capitulum 5
27
De cura fluxus sanguinis absque
28
excoriatione. capitulum 6
29
De cura excoriationis intesti-
30
norum et vlcerum. capitulum 7
31
De cura fluxus ventris facti pro〈-〉
32
pter cibos. capitulum 8
33
De cura fluxus cerebralis. capitulum 9
34
De cura fluxus opilatiui.
35
capitulum 10
36
De cura fluxus liquefactiui.
37
capitulum 11
38
De cura fluxus facti a spissitu〈-〉
39
dine cutis. capitulum 12
40
De cura colirice passionie[*]passionie corrupt for passionis.
41
capitulum 13
42
De cura fluxus medicinalis.
43
capitulum 14
44
De cura fluxus cretici. capitulum 15
45
De tenasmone. capitulum 16
46
De collyrijs que supponuntur
47
ad tenasmonem. capitulum 17
48
TRactatus tertius de in-
49
ceptione sermonis de do-
50
loribus intestinorum con〈-〉
51
tinens .16. capitula.
52
De punctione. capitulum 1
53
De signis. capitulum 2
54
De cura. capitulum 3
55
De rugitu et egressione vento-
56
sitatis absque voluntate. capitulum 4
57
De cura. capitulum 5
58
De colica et retentione fecis. capitulum 6
1
De signis colice absolute. capitulum 7
2
De signis colice saluis. capitulum 8
3
De signis malis in colica.
4
capitulum 9
5
De differentia que est inter co-
6
licam et lapidem renum. capitulum 10
7
De signis distinctionis colice.
8
et primo de signis flegmatice.
9
capitulum 11
10
De signis colice ventose.
11
capitulum 12
12
De signis eius que fit ex fece.
13
capitulum 13
14
De signis colice apostemose.
15
capitulum 14
16
De signis facte ex torsione et
17
ruptura. capitulum 15
18
De signis reliquarum specie-
19
rum colice leuis a frigore et ca〈-〉
20
lore: aut debilitate sensus: aut
21
vermibus aut ruptura. capitulum 16
22
TRactatus quartus de
23
cura colice et locutione
24
in ileos et rebus particu〈-〉
25
laribus egritudinum intestino〈-〉
26
rum et dispositionum eorum
27
continens .33. capitula.
28
De canonibus curationis co-
29
lice. capitulum 1
30
De cura colice frigide. capitulum 2
31
De canonibus proprijs colice
32
ventose que est ex eis que sunt
33
inter colicam frigidam. capitulum 3
34
De compositione solutiuorum
35
etus qui habet colicam ex ven〈-〉
36
tositate aut materia flegmati-
37
ca et de quibus fiunt clysteria.
38
capitulum 4
39
De compositione medicina-
40
rum bibitarum solutiuarum
41
flegmatis. et de pillulis fortis
42
iuuamenti. capitulum 5
43
De suppositorijs fortibus edu〈-〉
44
centibus fecem plurimam cum
45
flegmate viscoso. capitulum 6
46
De compositione clysteriorum
47
ad ventositatem. capitulum 7
48
De compositione supposito-
49
riorum ad ventosam capitulum 8
50
De clysteribus et suppositorijs
51
habentium frigus intestinorum
52
absque materia. capitulum 9
53
De tina et balneis et embrocis.
54
capitulum 10
55
Sermo de qualitate clysterio-
56
rum et instrumentorum. capitulum 11
57
De cura facte ab apostemate
58
frigido. capitulum 12
1
De regimine dandi in potu
2
oleum de kerua in curationem
3
colice frigide eis qui non con〈-〉
4
sueuerunt. capitulum 13
5
Modus medicinarum confe-
6
rentium habentibus colicam
7
frigidam secundum semitam digestio〈-〉
8
nis et maturationis et proprie〈-〉
9
tatis non secundum semitam eua-
10
cuationis. capitulum 14
11
De emplastris colice frigide.
12
capitulum 15
13
De vaporationibus colice fri-
14
gide. capitulum 16
15
De cura colice colerice. capitulum 17
16
De cura colice facte ex reten-
17
tione colere. capitulum 18
18
De cura colice apostemose ca-
19
lide et frigide. capitulum 19
20
De cura colice melancolice.
21
capitulum 20
22
De cura colice facte ex fece.
23
capitulum 21
24
De cura colice frigide facte ex
25
debilitate expulsiue. capitulum 22
26
De cura colice facte ex debili-
27
tate sensus et eius ablatione.
28
capitulum 23
29
De cura colice facte ex torsio-
30
ne. capitulum 24
31
De cura colice facte a vermi-
32
bus. capitulum 25
33
De cura colice facte ex ruptu-
34
ra per narcotica. capitulum 26
35
De cibatione colericorum.
36
capitulum 27
37
De his que nocent colicis.
38
capitulum 28
39
De ileos et est similis colice quan〈-〉
40
do accidit gracilibus. capitulum 29
41
De signis. capitulum 30
42
De cura. capitulum 31
43
De tarditate ascellationis et ve〈-〉
44
locitate eius. capitulum 32
45
De multitudine stercoris et pan〈-〉
46
citate[*]pancitate corrupt for paucitate eius. capitulum 33
47
TRactatus .V. de vermi-
48
bus.[*]vermi-bus. corrupt for vermibus [redundant period] continens .11. capitula.
49
De vermibus. capitulum 1
50
De speciebus vermium que
51
sunt tres. capitulum 2
52
De signis. capitulum 3
53
De cura. capitulum 4
54
De medicinis calidis interfi〈-〉
55
cientibus vermes et proprie
56
longos. capitulum 5
57
De medicinis que magis pro-
58
prie sunt ascaridum. capitulum 6
1
De regimine vermium paruo〈-〉
2
rum. capitulum 7
3
De clysteribus acutis interfi-
4
cientibus vermes. capitulum 8
5
De emplastris habentium ver〈-〉
6
mes. capitulum 9
7
De cibatione eorum. capitulum 10
8
De cura casus et proiectionis
9
super ventrem. capitulum 11
10
FEn .17. de egritudinibus
11
ani et est tractatus vnus
12
continens .22. capitula.
13
Sermo vniuersalis de egritu-
14
dinibus ani. capitulum 1
15
De emorroydibus. capitulum 2
16
De cura. capitulum 3
17
De regimine incisionis emor-
18
roydarum et adustionis ea-
19
rum. capitulum 4
20
De regimine apertionis emor〈-〉
21
roydarum surdarum. capitulum 5
22
Sermo de medicinis emorroy〈-〉
23
dalibus suffumigationibus et
24
puluerizationibus. capitulum 6
25
De liquidis que ponuntur super
26
eas et quibus embrocantur. capitulum 7
27
De sedantibus dolorem emorroy〈-〉
28
darum. capitulum 8
29
De restrictiuis cursus emor-
30
roydarum. capitulum 9
31
De cibatione habentium emor-
32
roydas. capitulum 10
33
De apostematibus calidis in
34
ficteri et herisipila. capitulum 11
35
De ragadijs ani. capitulum 12
36
De cura ragadiarum. capitulum 13
37
De cibatione habentium raga-
38
dias. capitulum 14
39
De mollificatione ani. capitulum 15
40
De cura. capitulum 16
41
De egressione ani. capitulum 17
42
De fistulis in ano. capitulum 18
43
De curatione. capitulum 19
44
De pruritu in ano. capitulum 20
45
De cura. capitulum 21
46
De vlceribus ani. capitulum 22
47
FEn .18. de dispositionibus re〈-〉
48
num et est duo tractatus.
49
TRactatus .1. de vniuersalibus
50
iudiciorum renum et de lapi-
51
dibus eorum continens
52
sedecim capitula.
53
De anathomia renum. capitulum 1
54
De egritudinibus renum capitulum 2
55
De signis quibus significantur
56
dispositiones renum. capitulum 3
57
De signis caliditatis renum. capitulum 4
58
De cura. capitulum 5
1
De signis frigiditatis renum. capitulum 6
2
De cura. capitulum 7
3
De extenuatione et vetustatio-
4
ne renum. capitulum 8
5
De signis. capitulum 9
6
De cura. capitulum 10
7
De debilitate renum. capitulum 11
8
De signis. capitulum 12
9
De cura. capitulum 13
10
De ventositate renum. capitulum 14
11
De cura. capitulum 15
12
De dolore renum et cura capitulum 16
13
TRactatus .2. de aposte-
14
matibus renum et solu-
15
tione continuitatis con-
16
tinens .19. capitula.
17
De apostematibus calidis in
18
renibus aldubellati. capitulum 1
19
De signis. capitulum 2
20
De cura. capitulum 3
21
De apostemate flegmatico in rene. capitulum 4
22
De signis. capitulum 5
23
De cura. capitulum 6
24
De apostemate duro in renibus. capitulum 7
25
De signis. capitulum 8
26
De cura. capitulum 9
27
De vlceribus renum. capitulum 10
28
De signis. capitulum 11
29
De cura. capitulum 12
30
De scabie renum et meatuum. capitulum 13
31
De signis. capitulum 14
32
De cura. capitulum 15
33
De lapide renum. capitulum 16
34
De signis. capitulum 17
35
De medicinis conuenientibus
36
lapidi. capitulum 18
37
FEn .19. de dispositionibus vesi〈-〉
38
ce et viarum vrine duos com〈-〉
39
prehendens tractatus.
40
TRactatus .1. de dispositioni〈-〉
41
bus vesice continens .24.
42
capitula.
43
De anathomia vesice. capitulum 1
44
De egritudinibus vesice et cu-
45
ra earum. capitulum 2
46
De his que calefaciunt vesicam.
47
capitulum 3
48
De his que infrigidant vesicam capitulum 4
49
De lapide vesice et signis eius capitulum 5
50
De curationibus lapidis vesi-
51
ce. 6
52
De regimine quod in ipso precipitur capitulum 7
53
De apostematibus calidis in vesica
54
et aldubellati in ea. capitulum 8
55
De signis. capitulum 9
56
De curationibus apostematum vesice. capitulum 10
57
De vlceribus vesice. capitulum 11
58
De signis. capitulum 12
1
De cura. capitulum 13
2
De scabie vesice. capitulum 14
3
De cura. capitulum 15
4
De congelatione sanguinis in
5
vesica. capitulum 16
6
De cura. capitulum 17
7
De dissolutione vesice et molli〈-〉
8
ficatione eius. capitulum 18
9
De cura. capitulum 19
10
De doloribus vesice. capitulum 20
11
De debilitate vesice. capitulum 21
12
De ventositate in vesica. capitulum 22
13
De signis. capitulum 23
14
De cura. capitulum 24
15
TRactatus secundus de nocu〈-〉
16
mentis que accidunt vri-
17
ne continens .22. capitula.
18
De qualitate exitus vrine na-
19
turalis. capitulum 1
20
De nocumentis vrine. capitulum 2
21
De ardore vrine. capitulum 3
22
De curationibus. capitulum 4
23
De paucitate vrine. capitulum 5
24
De difficultate vrine et eius re〈-〉
25
tentione. capitulum 6
26
De signis. capitulum 7
27
De cura nocumenti vrine ca〈-〉
28
pitulum 8
29
De rememoratione rerum fa-
30
cientium mingere conferentium
31
in pluribus dispositionibus. capitulum 9
32
De distillatione vrine. capitulum 10
33
De signis. capitulum 11
34
De curatione. capitulum 12
35
De inuoluntario exitu vrine.
36
capitulum 13
37
De cura. capitulum 14
38
De mictu in lecto. capitulum 15
39
De cura. capitulum 16
40
De diabete. 17
41
De cura. capitulum 18
42
De multitudine vrine. capitulum 19
43
De mictu sanguinis et saniei et
44
vrine similis loture carnis et
45
capillorum et de vrinis extra-
46
neis que sunt similes illis. capitulum 20
47
De signis. capitulum 21
48
De cura. capitulum 22
49
FEn .20. de dispositionibus mem〈-〉
50
brorum generationis masculorum
51
que est duo tractatus.
52
TRactatus primus de vni〈-〉
53
uersalibus et appetitu co〈-〉
54
eundi continens .48. ca〈-〉
55
pitula.
56
De anathomia testiculorum et
57
vasorum spermatis. capitulum 1
58
De causis erectionis. capitulum 2
1
De causis spermatis. capitulum 3
2
De signis complexionis calide
3
membrorum spermatis. capitulum 4
4
De signis complexionis cali-
5
de et sicce. capitulum 5
6
De signis complexionis cali-
7
de et humide. capitulum 6
8
De signis complexionis frigi-
9
de et humide. capitulum 7
10
De signis complexionis frigi〈-〉
11
de et sicce. capitulum 8
12
De signis complexionum na-
13
turalium. capitulum 9
14
De iuuamentis coitus. capitulum 10
15
De nocumento coitus et dispo〈-〉
16
sitionibus eius et malitia figu〈-〉
17
rarum. capitulum 11
18
De horis coitus. capitulum 12
19
De spermate generante et non
20
generante. capitulum 13
21
De signis eius qui coiuit. capi〈-〉
22
tulum 14
23
De diminutione coitus. capitulum 15
24
De signis. capitulum 16
25
De curationibus. capitulum 17
26
De medicinis singularibus ad
27
coitum. capitulum 18
28
De inunctionibus que abster-
29
gendo fiunt et clysteribus ad
30
anum et pectinem et testiculos
31
et virgam: et alugen et que se-
32
quuntur ea. capitulum 19
33
De suppositorijs in ano. capitulum 20
34
De cibis puris. capitulum 21
35
De cibis in quibus est similitu〈-〉
36
do cum medicinis. capitulum 22
37
De potu dulci eorum. capitulum 23
38
De potu alio nostro. capitulum 24
39
De multitudine desiderij. capitulum 25
40
De signis. capitulum 26
41
De cura. capitulum 27
42
De exiccatiuis frigidis sper-
43
matis. capitulum 28
44
De exiccatiuis calidis sperma〈-〉
45
tis. capitulum 29
46
De multitudine exuberationis
47
spermatis humoris qui est ante vri〈-〉
48
nam et qui egreditur post. capitulum 30
49
De signis. capitulum 31
50
De cura. capitulum 32
51
De multitudine pollutionis.
52
capitulum 33
53
De paucitate spermatis. et exi-
54
tu eius filoso. capitulum 34
55
De regimine eius quidem le-
56
dit coitus. capitulum 35
57
De regimine eius qui plurimo
58
vtitur coitu et nocetur eo et de〈-〉
1
bilitate[*]debilitate corrupt for debilitat ipsum: aut leditur vi-
2
sus et sensus eius et caput et
3
neruus et accidit ei tremor. capitulum 36
4
De multitudine erectionis abs〈-〉
5
que desiderio et de priapismo.
6
capitulum 37
7
De signis. capitulum 38
8
De cura. capitulum 39
9
De allachuot[*]allachuot i.e. alacuoth (cf. fol. 357v). capitulum 40
10
De regimine eius. capitulum 41
11
De alubuiati[*]alubuiati corrupt for aluminati [cf. fol. 358r]. capitulum 42
12
De hermaphrodito. capitulum 43
13
De excusatione medici in illis
14
que docet de delectatione et
15
coangustatione receptricis et
16
calefactione eius. capitulum 44
17
De delectando viros et mulie-
18
res. capitulum 45
19
De magnificantibus virgam.
20
capitulum 46
21
De constringentibus vuluam.
22
capitulum 47
23
De calefacientibus receptri-
24
cem. capitulum 48
25
TRctatus[*]TRctatus corrupt for TRactatus secundus de
26
dispositionibus horum
27
membrorum licet de illis
28
que continuantur cum coitu
29
continens .31. capitula.
30
De apostematibus testiculorum
31
calidis et que de eis approxi-
32
mantur ano. capitulum 1
33
De cura. capitulum 2
34
De cura apostematis frigidi in
35
testiculis. capitulum 3
36
De cura apostematis duri in
37
testiculis. capitulum 4
38
De acrai et arsacon. capitu-
39
lum 5
40
De cura. capitulum 6
41
De doloribus testiculorum et
42
virge. capitulum 7
43
De signis. capitulum 8
44
De cura. capitulum 9
45
De magnitudine testiculorum.
46
capitulum 10
47
De cura. capitulum 11
48
De eleuatione testiculi ex par-
49
te eius. capitulum 12
50
De cura. capitulum 13
51
De varicibus osei: et duritie
52
eius. capitulum 14
53
De cura. capitulum 15
54
De mollificatione osei. capitu-
55
lum 16
56
De cura. capitulum 17
57
De ramice: et ruptura. capitu-
58
lum 18
1
De corrugatione testiculo-
2
rum. capitulum 19
3
De vlceribus testiculorum et
4
virge in locis ani. capitulum 20
5
De cura. capitulum 21
6
De vlceribus interioribus vir〈-〉
7
ge. capitulum 22
8
De fricatione in virga. capitulum 23
9
De cura. capitulum 24
10
De apostematibus virge cali-
11
dis. capitulum 25
12
De apostematibus virge frigi〈-〉
13
dis. capitulum 26
14
De cura ragadiarum virge.
15
capitulum. 27
16
De dolore virge. capitulum 28
17
De verrucis super virgam.
18
capitulum 29
19
De cura bothor et similium
20
moro et carnis orte et addite
21
super istas partes. capitulum 30
22
De corrosione virge. capitulum 31
23
FEn .21. de membris gene〈-〉
24
rationis in mulieribus.
25
.4. continens tractatus.
26
TRactatus primus de ra〈-〉
27
dicibus et principijs et
28
conceptione et partu con〈-〉
29
tinens .20. capitula.
30
De anathomia matricis. capitulum 1
31
De generatione embryonis.
32
capitulum 2
33
De egritudinibus matricis.
34
capitulum 3
35
De significationibus comple-
36
xionum matricis et primo ca〈-〉
37
lide. capitulum 4
38
De significationibus frigidi-
39
tatis. capitulum 5
40
De signis humiditatis. capitulum 6
41
De signis siccitatis. capitulum 7
42
De sterilitate et difficultate im〈-〉
43
pregnationis. capitulum 8
44
De signis sterilitatis. capitulum 9
45
De regimine et cura. capitulum 10
46
De signis impregnationis et
47
iudicijs eius. capitulum 11
48
De causis masculinitatis. capitulum 12
49
De signis masculinitatis et fe-
50
minitatis. capitulum 13
51
De regimine masculinitatis.
52
capitulum 14
53
De signis alhanin facientis na-
54
sci masculos. capitulum 15
55
De signis mulierum masculi-
56
nizantium. capitulum 16
57
De causis geminorum impre〈-〉
58
gnationis super impregnatio〈-〉
1
nem. capitulum 17
2
De signis appropinquationis
3
partus. capitulum 18
4
De signis debilitatis embryo-
5
nis. capitulum 19
6
De signis debilitatis nati.
7
capitulum 20
8
TRactatus secundus de
9
impregnatione et partu
10
continens . 29[*]29 corrupt for 39. capitula.
11
De impregnatione et partu.
12
capitulum 1
13
De regimine vniuersali pre-
14
gnantis. capitulum 2
15
De regimine enixe. capitulum 3
16
De appetitu pregnantis. capitulum 4
17
De pulsu cordis pregnantium.
18
cupitulum[*]cupitulum corrupt for capitulum 5
19
De regimine cursus menstruo〈-〉
20
rum pregnantis. capitulum 6
21
De apostematione pedum pre〈-〉
22
gnantium et mollitie earum.
23
capitulum 7
24
De abortu. capitulum 8
25
De signis. capitulum 9
26
De conseruatione embryonis
27
et cautera[*]cautera corrupt for cautela [cf. fol. 367r] abortus. capitulum 10
28
De regimine bono ad illud.
29
capitulum 11
30
De regimine abortus et extra〈-〉
31
ctione fetus mortui. capitulum 12
32
De instrumento quo iniectio
33
fit in matrice. capitulum 13
34
De regimine quorundam anti-
35
quorum in extrahendo fetum
36
mortuum. capitulum 14
37
De regimine pregnantis post
38
abortum. capitulum 15
39
De extractione secundine.
40
capitulum 16
41
De prohibitione impregnatio〈-〉
42
nis. capitulum 17
43
De mola. capitulum 18
44
De cura. capitulum 19
45
De signis naturalibus et non
46
naturalibus partus. capitulum 20
47
De difficultate partus. capitulum 21
48
De signis. capitulum 22
49
De regimine eius quam ledunt
50
partus accidentia. capitulum 23
51
De regimine eius in qua fit dif-
52
ficilis partus absque semita me〈-〉
53
dicinarum. capitulum 24
54
De regimine eius cuius gemi〈-〉
55
ni pedes egrediuntur ante ca〈-〉
56
put. capitulum 25
57
De regimine eius cuius fetus
58
egreditur super latus suum.
1
capitulum 26
2
De regimine eius que parit apo〈-〉
3
stemata in matrice eius existen〈-〉
4
tia. capitulum 27
5
De regimine eius cuius par-
6
tus fit difficilis causa magni-
7
tudinis. capitulum 28
8
De regimine eius cuius par-
9
tus fit difficilis causa motus
10
fetus aut malitia figure par-
11
tus cum qua non separatur
12
vita. capitulum 29
13
De regimine nausee eius. capi〈-〉
14
tulum. 30
15
De medicinis facilem efficien〈-〉
16
tibus partum. capitulum 31
17
De regimine infantis cum na-
18
scitur. capitulum 32
19
De suppositorijs enixarum.
20
capitulum 33
21
De regimine multitudinis san〈-〉
22
guinis eius. capitulum 34
23
De regimine paucitatis san-
24
guinis eius. capitulum 35
25
De regimine febrium eius.
26
capitulum 36
27
De regimine inflationis ven-
28
tris eius. capitulum 37
29
De regimine doloris matri-
30
cis. capitulum 38
31
De regimine vlcerum eius.
32
capitulum 39
33
TTractatus[*]TTractatus corrupt for TRactatus tertius de re-
34
liquis egritudinibus ma〈-〉
35
tricis exceptis aposte-
36
matibus et que currunt cursu
37
eorum continens vigintiocto
38
capitula.
39
De iudicijs menstruorum.
40
capitulum. 1
41
De superfluitate menstruorum.
42
capitulum 2
43
De signis. capitulum 3
44
De cura fluxus sanguinis et in
45
fine eiue[*]eiue corrupt for eius cura patientis fluxum
46
menstruorum. capitulum 4
47
De vlceribus matricis et pu-
48
trefactione eius. capitulum 5
49
De signis vlcerum matricis.
50
capitulum 6
51
De putrefactione matricis.
52
capitulum 7
53
De corrosione matricis. capitulum 8
54
De cura. capitulum 9
55
De regimine deuirginate.
56
capitulum 10
57
De cura. capitulum 12[*]12 corrupt for 11
58
De ragadijs matricis. capitulum 12
1
De signis earum. capitulum 13
2
De cura. capitulum 14
3
De pruritu matricis et priapis〈-〉
4
mo mulierum. capitulum 15
5
De cura pruritus matricis. capitulum 16
6
De fistulis matricis. capitulum 17
7
De signis. capitulum 18
8
De cura. capitulum 19
9
De debilitate matricis. capitulum 20
10
De cura. capitulum 21
11
De doloribus matricis. capitulum 22
12
De cursu matricis. capitulum 23
13
De cura. capitulum 24
14
De retentione menstruorum et
15
paucitate eorum. capitulum 25
16
De accidentibus illius et pre〈-〉
17
focatione matritis. capitulum 26
18
De signis. capitulum 27
19
De curationibus. capitulum 28
20
TRactatus .4. continens
21
.30. capitula.
22
De nocumentis situs
23
matricis et apostematibus eius
24
et que sunt similia illis. capitulum 1
25
De cura clausure. capitulum 2
26
De modo in administrando hanc
27
scissionem. capitulum 3
28
De suspensione matricis. capitulum 4
29
De augmento matricis et exitu
30
eius et conuersione eius. capitulum 5
31
De accidentibus illius et signis. capitulum 6
32
De cura. capitulum 7
33
De declinatione matricis et se-
34
paratione eius. capitulum 8
35
De cura. capitulum 9
36
De apostemate calido in matrice. capitulum 10
37
De signis. capitulum 11
38
De cura apostematum calido〈-〉
39
rum. capitulum 12
40
De apostemate flegmatico in
41
matrice. capitulum 13
42
De apostemate duro. capitulum 14
43
De cura. capitulum 15
44
De prefocatione matricis. capitulum 16
45
De signis. capitulum 17
46
De cura. capitulum 18
47
De regimine eius cum commouetur. capitulum 19
48
De emorroydibus et bothor et
49
moro que apparent in ea et
50
clauo. capitulum 20
51
De curatione emorroydarum capitulum 21
52
De carne addita: et longitudine
53
albakic[*]albakic cf. fol. 377v allakic et apperitione sicut vir-
54
ga et rei nominate sursus. capitulum 22
55
De cura. capitulum 23
56
De aqua in matrice. capitulum 24
57
De signis. capitulum 25
58
De cura. capitulum 36[*]36 corrupt for 26
1
De inflatione in matrice et co-
2
gnitione eius. capitulum 27
3
De cura. capitulum 28
4
De ventositate matricis non in-
5
flantis. capitulum 29
6
De cura. capitulum 30
7
FEn .22. de egritudini〈-〉
8
bus in extremitate mem〈-〉
9
brorum que est .II. tractatus.
10
TRactatus .1. de eo quod
11
accidit eis de nocu-
12
mentis quantitats[*]quantitats corrupt for quantitatis et
13
situs continens .18. capitula.
14
De forma zirbi et duorum si-
15
phac. capitulum 1
16
De ruptuea[*]ruptuea corrupt for ruptura et his que assimilan〈-〉
17
tur ei. capitulum 2
18
De signis. capitulum 3
19
De cura. capitulum 4
20
De curatione rupturarum inte-
21
stini et zirbi. capitulum 5
22
¶ De ruptura aque. capitulum 6
23
De cura rupture ventositatis.
24
capitulum 7
25
De cura ramicis carnis vari-
26
cose. capitulum 8
27
De augmento vmbilici. capitulum 9
28
De signis. capitulum 10
29
De cura. capitulum 11
30
De gibbositate et ventositate gib〈-〉
31
bositatis. capitulum 12
32
De signis. capitulum 13
33
De cura gibbositatis et ventosi〈-〉
34
tatis facientis ventositatem. capitulum 14
35
De varicibus. capitulum 15
36
De elephantia. capitulum 16
37
De signis. capitulum 17
38
De cura varicum et elephan-
39
tie. capitulum 18
40
TRactatus .II. de dolo〈-〉
41
ribus horum mem-
42
brorum continens . 13[*]13 corrupt for 31.
43
capitula.
44
De dolore dorsi. capitulum 1
45
De signis. capitulum 2
46
De cura doloris dorsi. capitulum 3
47
De dolore ilij. capitulum 4
48
De doloribus iuncturarum et
49
eis que communicant podagre et scia〈-〉
50
tice et alijs. capitulum 5
51
De signis. capitulum 6
52
De cura dolorum iuncturarum po〈-〉
53
dagre et sciatice. capitulum 7
54
De solutione eorum. capitulum 8
55
De potionibus ad solutionem
56
faciendam et de illis que confe〈-〉
57
runt eis. capitulum 9
58
De emplastris iuuatiuis ad do〈-〉
1
lores iuncturarum grossi hu-
2
moris eorum que sunt in via
3
vt conuertantur in lapideita-
4
tem. capitulum 10
5
De vnctionibus in huiusmodi inten-
6
tione predicta. capitulum 11
7
De embrocis in illa intentione capitulum 12
8
De balneationibus ad huiusmodi capitulum 13
9
De sedatiuis doloris calidis le〈-〉
10
uibus. capitulum 14
11
De narcoticis sedantibus do-
12
lorem. capitulum 15
13
De cura[*]cura cf. fol. 384r curatione ventosi. capitulum 16
14
De regimine cauterij ad eos capitulum 17
15
De cura calidi. capitulum 18
16
De epithimatibus. capitulum 19
17
De solutiuis. capitulum 20
18
De cura iuncturarum exicca-
19
tarum et conuersarum in lapi〈-〉
20
deitatem. capitulum 21
21
De cura contractionis a zeme〈-〉
22
na[*]a zemena corrupt for et azemena [cf. fol. 384v and Venice 1564]. capitulum 22
23
De cautela ad dolores iunctu-
24
rarum. 23
25
De cura. capitulum 24
26
De embrocis et tinis. capitulum 25
27
De epithimatibus et empla-
28
stris. capitulum 26
29
De bothor iuncturarum. capitulum 27
30
De dolore calcanei. capitulum 28
31
De debilitate pedis. capitulum 29
32
De bothor vnguinum et attri-
33
tione eorum. capitulum 30
34
De inflatione vnguis et pruri-
35
tu in eo. capitulum 31
36
¶ Laus deo.