1
Liber ca〈-〉
2
nonis Auicenne reuisus et
3
ab omni errore mendaque
4
purgatus summaque
5
cum diligentia
6
Impressus.
7
Cum priuilegio.
1
Uita Auicenne quam quidam illius arabs discipulus scripta[*]scripta corrupt for scriptam reliquit.
2
PRincipem aboaly Auicennam ebalech oriundum fuisse constat
3
Patre viro in medicina percelebris cum mageri migrasset quo
4
in loco medicine opus exercuit vicinis populis et ciuitatibus ma〈-〉
5
gne fuit admirationi[*]admirationi corrupt for admirationis quare et multa egit preclara apud Arame〈-〉
6
nios. quibus oppidum quoddam vicinum erat.[*]erat. corrupt for erat [redundant period] nomen satis notum. hic vxo〈-〉
7
rem duxit ex qua aboalim et alterum suscepit filium. Uerum vbi per etatem insantu〈-〉
8
lus[*]insantulus corrupt for infantulus Aboali pedibus se suis cepit substinere. mageri quam oppidum superius
9
ostenderam pater repetijt atque hic puerum tradidit disciplinis. Tanta autem erat
10
illius ingenij prestantia. ea pollebat crimonia. vt decimo ferme etatis anno
11
Alchoranum. quilibet[*]quilibet corrupt for qui liber [(?)] Machumeti leges continet. memoria teneret. quo-
12
circa primo legibus imbutus mox se ad alias transtulit scientias. in quibus tan〈-〉
13
tam sibi puer adhuc breui temporis spatio eruditionem comparauit. vt doctor
14
crearetur decimumoctauum etatis annum non egressus. quo factum est vt ingens
15
discipulorum multitudo illius domum quotidie frequentaret. e quibus multos.
16
qui methaphisicam audire cupiebant. vidi confluentes. Alij canonum libros
17
atque canticam discebant. alijs alias quoque scientias ab eo tanquam a fonte doctrina〈-〉
18
rum haurientibus a lectionibus mox fessi et fatigati aduentationes et comessa〈-〉
19
tiones. ad vina quoque nos recipiebamus. musicis interdum et cantoribus adhi〈-〉
20
bitis. quibus fulcturis animus recreatus ad studia promptior. et ad labores pa〈-〉
21
ratior redderetur. multa ibi fiebant narratu difficillima. que longum esset sigil〈-〉
22
latim dinumerare. Dum his studijs vitam transigeret colico dolore correptus
23
est. nos ilico clisteres multos iniecimus. subsecuta est mox viscerum excoriatio.
24
huic magis fuimus intenti. ea sedata epilepsia inuasit. Causa dolor fuerat coli〈-〉
25
cus. euestigio mitridatum exhibuimus deuorandum. Cui cum nonnulli ex con〈-〉
26
discipulis opij multum imprudenter miscuisset praua. quedam ex eo in mem〈-〉
27
bris remansit affectio. Tunc rogare cepit vt se alio in asbacu[*]asbacu(?). quod oppidum vi〈-〉
28
cinum erat. leniter transferrent. eo deductus ipsum se statuit medicari. rursusque
29
in morbum recidit valitudine auxius iussit se ad regem Amaden deferri. vix
30
ad regem appropinquauerat. in via dum vehitur colica opprimitur. ille vbi flac〈-〉
31
cidam defectamque virtutem agnouit. neque tante vehementie doloris posse diu〈-〉
32
tius resistere curationem dimisit. medicabula deposuit. iubet famulis vt reme〈-〉
33
dijs parcerent. ex quo medicinis valitudo contendebat. cum illius iussis obtem〈-〉
34
peratur. ad dies pauculos extinguitur atque regis cura apud se humatur hono〈-〉
35
rifice. Anno .428. a natali Machumet cum natus fuisset .370. Uixit annos
36
58. habitauit circa Damascum.
1
¶ Liber canonis primus quem princeps aboali
2
abinsceni de medicina edidit: translatus a ma-
3
gistro Gerardo cremonensi in toleto ab arabi〈-〉
4
co in latinum. Uerba aboali abinsceni.
5
IN primis deo
6
gratias agamus si-
7
cut sui ordinis celsi〈-〉
8
tudo et beneficij ipsius
9
multitudo meretur:
10
cuius misericordie
11
super omnes prophetas
12
existunt. Et postea
13
dicam quod quidam de
14
melioribus amicis
15
quos habere videor:
16
cui in omnibus pro quibus me deprecatus fue〈-〉
17
rit satisfacere debeo: de re quam possum: me ro-
18
gauit vt ei librum de medicina faciam: eius regu〈-〉
19
la vniuersales et particulares taliter comprehenden-
20
tem: vt explanatio cum breuitate in eo coniun-
21
gatur. et secundum plurimum afferam quantum est affe-
22
rendum de declaratione in verbis paucis: quod
23
equidem concessi. ¶ Et mihi placuit vt in pri〈-〉
24
mis loquerer de rebus communibus et vniuersa〈-〉
25
libus vtriusque partis medicine theorice videlicet
26
et practice. Postea vero loquar de vniuersalibus
27
iudiciorum virtutum medicinarum simplicium. et post
28
hec de particularibus eorundem. Deinde loquar
29
de egritudinibus que in vtroque contingunt mem〈-〉
30
bro. Prius tamen incipiam ab anathomia il-
31
lius membri et eius iuuamento. de anatomia enim
32
simplicium membrorum: et similiter iuuamentis in
33
libro primo vniuersali iam tunc locutus ero. cum autem mem-
34
bri anathomiam consumauero in quampluribus lo〈-〉
35
cis demonstrare incipiam quomodo eius con〈-〉
36
seruetur sanitas: deinde sermone absoluto osten-
37
dam eius egritudines vniuersales et causas et
38
semitas cognoscendi eas: et vias eas medican-
39
di in sermone etiam vniuersali. ¶ Postquam autem
40
has res vniuersales expleuero ad egritudines
41
redibo particulares: et in quampluribus earum etiam
42
demonstrabo in primis iudicium vniuersale in
43
eius diffinitione et ipsius causis et significationi〈-〉
44
bus: deinde ad iudicia reuertar particularia.
45
Post ostendam regulam vniuersalem in medi〈-〉
46
cando. Deinde descendam ad medicandum par〈-〉
47
ticulariter cum vnaquaque medicina simplici aut
48
composita. ¶ At illud autem quod prius dicam
49
de iuuamento medicinarum simplicium in egri〈-〉
50
tudinibus in libro medicinarum simplium in ta〈-〉
51
bulis pictis quas bonum est fieri sicut in disci-
52
pline modo aspicies cum ad ipsum peruenies non
53
reuertar ad dicendum nisi modicam rem. ¶ De
54
medicinarum quoque compositarum que mihi
55
videbuntur in antidotario melius ponende in
56
iuamentis et quomodo misceantur vsque ibi lo〈-〉
1
qui dimittam. ¶ Placet autem mihi vt postquam
2
hunc librum consumauero: alium librum com-
3
ponam de rebus particularibus in quo sit pro-
4
prietas nominandi egritudines: que cum ac-
5
cidunt non sunt vni et eidem membro proprie
6
in quo etiam de pulchritudine loquemur: et vt
7
in hoc libro eo calle procedam quo in libro par〈-〉
8
ticulari: qui est ante ipsum processi. Quod si mihi
9
deus auxiliatus fuerit et hunc consumauero li-
10
brum: addam postea in vno libro antidotarium.
11
Non est autem bonum vt huius libri plurimum
12
non sit apud vnumquemque: et in eius memoria: qui
13
huius doctrine nomine vocari et per eam lucra-
14
ri desiderat: munus namque quod medico necessa〈-〉
15
rium est comprehendit: quod vero super ipsum
16
additum est incomprehensibile est. Quod si deus
17
meum prolongauerit terminum: et secunda suc〈-〉
18
cesserit fortuna: me ad alia preparabo. Nunc autem
19
hunc componam librum quem in quinque sic di〈-〉
20
diuidam libros.
21
LIber primus est de rebus vniuersali〈-〉
22
bus scientie medicine.
23
Liber secundus est de medicinis simplicibus.
24
Liber tertius est de egritudinibus particulari-
25
bus que fiunt in membris hominis a capite vsque
26
ad pedes manifestis et occultis.
27
Liber quartus est de egritudinibus particula-
28
ribus que cum accidunt non sunt vni et eidem
29
membro proprie et de decoratione.
30
Liber quintus est de componendis medicinis
31
et ipse est antidotarium.
32
LIbri primi sunt quattuor fen.
33
Fen prima est diffinitione medicine
34
et subiectis eius et rebus naturalibus.
35
Fen secunda est de diuisione egritu-
36
dinum et causarum et accidentium vniuersalium.
37
Fen tertia est de conseruatione sanitatis.
38
Fen quarta est de diuisione modorum medica〈-〉
39
tionum secundum egritudines vniuersales.
40
FEn prime sex sunt doctrine.
41
Doctrina prima est de subiectis me〈-〉
42
dicine et eius diffinitione.
43
Doctrina secunda est de elementis.
44
Doctrina tertia est de complexionibus.
45
Doctrina quarta est de humoribus.
46
Doctrina quinta est de membris.
47
Doctrina sexta est de operationibus: et spiriti-
48
bus: et virtutibus.
49
DOctrine prime sunt duo capitula.
50
Capitulum .1. est de diffinitione medicine.
51
Capitulum .2. est de subiectis medicine.
52
DOctrine secunde est vnum capitulum
53
Capitulum de elementis.
54
DOctrine tertie sunt tria capitula.
55
Capitulum .1. est ad ostendendum quid
56
sit complexio.
57
Capitulum .2. est de complexione membrorum.
58
Capitulum .3. est de complexionibus etatum.
1
Octrine quarte sunt duo capitula.
2
DCapitulum primum est ad inquiren〈-〉
3
dum quid sit humor: et quot sunt eius partes.
4
Capitulum secudum est de generatione humorum.
5
DOctrine quinte est vnum capitulum et quinque
6
summe.
7
Capitulum est ad inquirendum quid
8
sit membrum et sue partes.
9
sUmma prima est de ossibus: cuius sunt
10
XXX. capitula.
11
Capitulum .1. est locutio vniuersalis de ossibus et iuncturis
12
Capitulum .2. est de anathomia cranei.
13
Capitulum .3. est de anatomia eius quod de capi〈-〉
14
te est sub craneo.
15
Capitulum .4. est de anatomia ossium mandi-
16
bularum et narium.
17
Capitulum .5. est de anatomia dentium.
18
Capitulum .6. est de iuuamento dorsi.
19
Capitulum .7. est de anatomia spondilium.
20
Capitulum .8. est de iuuamento colli et anatomia
21
ossium ipsius.
22
Capitulum .9. est de anatomia spondilium pe-
23
ctoris et earum iuuamentis.
24
Capitulum .10. est de anatomia spondilium renum.
25
Capitulum .11. est de anatomia alahonisi[*]alahonisi cf. Venice 1564: alhaius vel aloium.
26
Capitulum .12. est de anatomia alhosos.
27
Capitulum .13. est sermo sicut sigillatio de iuuamento dorsi.
28
Capitulum .14. est de anatomia costarum.
29
Capitulum .15. est de anatomia cassi vel toracis.
30
Capitulum .16. est de anatomia furcule.
31
Capitulum .17. est de anatomia spatule.
32
Capitulum .18. est de anatomia adiutorij.
33
Capitulum .19. est de anatomia sehit.
34
Capitulum .20. est de anatomia cubiti.
35
Capitulum .21. est de anatomia rascete.
36
Capitulum .22. est de anatomia pectinis manus.
37
Capitulum .23. est de anatomia digitorum.
38
Capitulum .24. est de iuuamento vnguis.
39
Capitulum .25. est de anatomia ossium femoris.
40
Capitulum .26. est de locutione aggregata de iu〈-〉
41
uamento pedis.
42
Capitulum .27. est de anatomia ossium coxe.
43
Capitulum .28. est de anatomia ossium cruris.
44
Capitulum .29. est de anatomia ossium genu.
45
Capitulum .30. est de anatomia pedis.
46
SUmma secunda est de musculis cuius
47
sunt .30. capitula.
48
Capitulum .1. est sermo vniuersalis de
49
musculis et chordis et ligamentis.
50
Capitulum .2. est de anatomia musculorum faciei.
51
Capitulum .3. est de anatomia musculorum frontis.
52
Capitulum .4. est de anatomia musculorum almuda.
53
Capitulum .5. est de anatomia musculorum palpebre.
54
Capitulum .6. est de anatomia musculorum maxille.
55
Capitulum .7. est de anatomia musculorum labij.
56
Capitulum .8. est de anatomia musculorum naris.
57
Capitulum .9. est de anatomia musculorum man〈-〉
58
dibule superioris et inferioris.
1
Capitulum .10. est de anatomia musculorum capitis.
2
Capitulum .11. est de anathomia musculorum epiglotis.
3
Capitulum .12. est de anatomia musculorum tra-
4
chee arterie.
5
Capitulum .13. est de anatomia musculorum ossis laude.
6
Capitulum .14. est de anatomia musculorum lingue.
7
Capitulum .15. est de anathomia musculorum colli.
8
Capitulum .16. est de anatonia[*]anatonia corrupt for anatomia musculorum pectoris.
9
Capitulum .17. est de anatomia musculorum mo-
10
tus adiutorij.
11
Capitulum .18. est de anatomia musculorum motus asehit.
12
Capitulum .19. est de anatomia musculorum motus rasete.
13
Capitulum .20. est de anatomia musculorum mo〈-〉
14
tus digitorum.
15
Capitulum .21. est de anatomia musculorum motus dorsi.
16
Capitulum .22. est de anatomia musculorum ventris.
17
Capitulum .23. est de anatomia musculorum testiculorum.
18
Capitulum .24. est de anatomia musculorum vesice.
19
Capitulum .25. est de anatomia musculorum virge.
20
Capitulum .26. est de anatomia musculorum ani.
21
Capitulum .27. est de anatomia musculorum mo-
22
tus coxe.
23
Capitulum .28. est de anatomia musculorum motus cruris.
24
Capitulum .29. est de anatomia musculorum
25
iuncture pedis.
26
Capitulum .30. est de anatomia musculorum di〈-〉
27
gui[*]digui cf. Venice 1564: digitorum pedis.
28
SUmma tertia est de neruis et ipsius sunt
29
sex capitula.
30
Capitulum .1. est sermo vniuersalis de neruis proprie.
31
Capitulum .2. est de anatomia neruorum cere〈-〉
32
bri et semitarum ipsorum.
33
Capitulum .3. est de anatomia neruorum nuche
34
colli et eius semitarum.
35
Capitulum .4. est de anatomia neruorum nuche
36
spondilium que sunt in rectitudine pectoris.
37
Capitulum .5. est de anatomia neruorum alchatin.
38
Capitulum .6. est de anatomia neruorum iun-
39
cture alhaonisi[*]alhaonisi cf. Venice 1564: alhaius et alhosos vel aloium.
40
SUmma quarta est de arterijs cuius sunt
41
5. capitula.
42
Capitulum .1. est de qualitate arterie.
43
Capitulum .2. est de anatomia arterie
44
alguendi id est venalis.
45
Capitulum .3. est de anatomia arterie ascendentis.
46
Capitulum .4. est de anatomia duarum arteriarum subetenni.
47
Capitulum .5. est de anatomia arterie descendentis.
48
SUmma .5. est de venis cuius sunt .5. capitula.
49
Capitulum .1. est de qualitate venarum.
50
Capitulum .2. est de anatomia vene
51
que vocatur porta.
52
Capitulum .3. est de anatomia vene concaue et
53
eius quod de ea ascendit.
54
Capitulum .4. est de anatomia venarum que sunt in manibus.
55
Capitulum .5. est de anatomia vene concaue descendentis.
56
DOctrine .6. est vna summa. summa est
57
de virtutibus cuius .6. sunt capitula.
58
Capitulum .1. est de genere virtutum sermone vniuersali.
1
Capitulum .1. est de virtutibus naturalibus quibus ministrat.
2
Capitulum .3.[*]Capitulum .3. There is no entry for chapter 2. est de virtutibus naturalis mini〈-〉
3
strantibus.
4
Capitulum .4. est de virtutibus animalibus.
5
Capitulum .5. est de virtutibus animalibus com〈-〉
6
prehendentibus.
7
Capitulum .6. est de virtutibus animalibus motiuis.
8
Capitulum postremum est de operationibus.
9
Capitula ergo fen prime sunt nonagintaduo.
10
FEn vero secunde sunt tres doctrine.
11
DOctrina prima est de egritudinibus.
12
Doctrina secunda est de causis.
13
Doctrina tertia est de significationibus
14
DOctrine prime sunt octo capitula.
15
Capitulum .1. est de demonstratione
16
cause et egritudinis et accidentis.
17
Capitulum .2. est de diuisionibus dispositionum
18
corporis et generibus egritudinum.
19
Capitulum .3. est de egritudinibus compositionis.
20
Capitulum .4. est de egritudinibus solutionis continuitatis.
21
Capitulum .5. est de egritudinibus compositis.
22
Capitulum .6. est de rebus que cum egritudini-
23
bus numerantur.
24
Capitulum .7. est de temporibus vei horis egritudinum.
25
Capitulum .8. est de complendo sermone in egritudinibus.
26
DOctrine secunde sunt due summe.
27
Summa .1. est de rebus que accidunt
28
ab aliqua re causarum communium.
29
Summa .2. est de numeratione vnuius-
30
cuiusque cause cuiusque dispositionis corporalis.
31
SUmme autem prime sunt .19. capitula.
32
Capitulum .1. est sermo vniuersalis de causis.
33
Capitulum .2. est de aere corpora circumdante.
34
Capitulum .3. est de naturis temporum.
35
Capitulum .4. est de iudicijs temporum et ipso〈-〉
36
rum mutationibus.
37
Capitulum .5. est de aere bono.
38
Capitulum .6. est de operationibus qualitatum
39
aeris et accidentium ex temporibus.
40
Capitulum .7. est de iudicijs compositionis anni.
41
Capitulum .8. est de impressione mutationum
42
aerearum accidentalium que non sunt contra-
43
rie cursui naturali.
44
Capitulum .9. est de impressionibus mutatio-
45
num aerearum malarum que sunt contra cur-
46
sum naturalem.
47
Capitulum .10. est in sermone de naturis ventorum.
48
Capitulum .11. est de locatione in eis que accidunt
49
ex locis habitabilibus.
50
Capitulum .13. est de eis que accidunt ex motu et quiete.
51
Capitulum .13. est de eis que accidunt ex somno et vigilijs.
52
Capitulum .14. est de eis que accidunt ex moti〈-〉
53
bus animalibus.
54
Capitulum .15. est de his que accidunt ex eis que
55
comeduntur et bibuntur.
56
Capitulum .16. est de dispositionibus aquarum.
57
Capitulum .17. est de eis que accidunt ex reten〈-〉
58
tione et inanitione.
1
Capitulum .18. est sermo de causis que accidunt
2
corpori et non sunt necessarie neque nociue.
3
Capitulum .19. est de eis que accidunt ex balneo
4
et statione in sole.
5
SUmme secunde sunt .29. capitula.
6
Capitulum .1. est de calefacientibus.
7
Capitulum .2. est de infrigidantibus.
8
Capitulum .3. est de humectantibus.
9
Capitulum .4. est de desiccantibus.
10
Capitulum .5. est de corrumpentibus figuram.
11
Capitulum .6. est de causis opilationis et strictu〈-〉
12
re foraminum.
13
Capitulum .7. est de causis dilatationis foraminum.
14
Capitulum .8. est de causis asperitatis.
15
Capitulum .9. est de causis lenitatis.
16
Capitulum .10. est de causis dislocationis.
17
Capitulum .11. est de causis malitie vicinitatis
18
cum propinquitate.
19
Capitulum .12. est de causis malitie vicinitatis
20
cum elongatione.
21
Capitulum .13. est de causis motuum non naturalium.
22
Capitulum .14. est de causis augmenti quantitatis et numeri.
23
Capitulum .15. est de causis diminutionis.
24
Capitulum .16. est de causis solutionis continuitatis.
25
Capitulum .17. est de causis vlceris.
26
Capitulum .18. est de casis[*]casis corrupt for causis apostematum.
27
Capitulum .19. est de causis doloris absolute.
28
Capitulum .20. est de causis vniuscuiusque dolorum.
29
Capitulum .21. est de causis sedandi dolorem.
30
Capitulum .22. est de eis que proueniunt ex dolore.
31
Capitulum .23. est de causis delitiarum.
32
Capitulum .24. est quomodo ex motu prouenit dolor.
33
Capitulum .25. est quomodo prouenit dolor ex
34
humoribus malis.
35
Capitulum .26. est quomodo prouenit dolor ex
36
ventositate.
37
Capitulum .27. est de causis retentionis et inanitionis.
38
Capitulum .28. est de causis fastidij et repletionis.
39
Capitulum .29. est de causis debilitatis membrorum.
40
DOctrine vero .3. fen .2. sunt .11. capitula:
41
et due summe.
42
Capitulum .1. sermo vniuersalis est de
43
accidentibus et significationibus.
44
Capitulum .2. est de signis differentie inter egritu〈-〉
45
dines proprias et que sunt in communitate.
46
Capitulum .3. de signis complexionum.
47
Capitulum .4. est de comprehensione signorum
48
equalis complexionis.
49
Capitulum .5. est de signis eius qui egreditur ab
50
equalitate superflue.
51
Capitulum .6. est de signis significantibus repletionem.
52
Capitulum .7. est de signis quibus significatur quando
53
quilibet humorum est superans.
54
Capitulum .8. est de significantibus opilationes.
55
Capitulum .9. est de signis significantibus ventositates.
56
Capitulum .10. est de signis significantibus apostema.
57
Capitulum .11. est de signis sigificantibus solu〈-〉
58
tionem continuitatis.
1
SUmma prima doctrine tertie fen secunde
2
est de pulsu cuius sunt .XIX. capitula.
3
Capitulum .1. est locutio vniuersalis de pulsu.
4
Capitulum .2. est de pulsu equali et inequali.
5
Capitulum .3. est de speciebus compositi pulsus.
6
Capitulum .4. est que ex speciebus pulsus sit naturalis
7
Capitulum .5. est de causis specierum pulsus.
8
Capitulum .6. est de his que proueniunt ex cau-
9
sis contentiuis solummodo.
10
Capitulum .7. est de pulsu etatum masculorum
11
et feminarum.
12
Capitulum .8. est de pulsu complexionum.
13
Capitulum .9. est de pulsu temporum.
14
Capitulum .10. est de pulsu regionum.
15
Capitulum .11. est quid operetur in pulsu quod co〈-〉
16
meditur et bibitur.
17
Capitulum .12. quid agat somnus et vigilia in pulsu.
18
Capitulum .13. est de iudicijs pulsus exerciti.
19
Capitulum .14. est de iudicijs pulsus eorum qui
20
banleati[*]banleati corrupt for balneati sunt.
21
Capitulum .15. est de pulsu qui est mulierum pro〈-〉
22
prius et est pulsus pregnantium.
23
Capitulum .16. est de pulsu dolorum.
24
Capitulum .17. est de pulsu apostematum.
25
Capitulum .18. est de iudicijs pulsus accidentium
26
animalium.
27
Capitulum .19. est de mutationibus rerum que
28
sunt contra naturam. et forma pulsus cum ser-
29
mone vniuersali.
30
SUmma .2. est de vrina et egestione. cu-
31
ius sunt .3. capitula.
32
Capitulum .1. est sermo vniuersalis vrine.
33
Capitulum .2. est de signis colorum vrine.
34
Capitulum .3. est de signis substantie vrine et qua-
35
litate eius.
36
Capitulum .4. est de signis odoris vrine.
37
Capitulum .5. est de significationibus que colli-
38
guntur ex spurma[*]spurma corrupt for spuma.
39
Capitulum .6. est de significationibus specierum hypostasis.
40
Capitulum .7. est de significationibus multitu-
41
dinis vrine et ipsius paucitatis.
42
Capitulum .8. est summa sermonis de vrina di〈-〉
43
gesta sanatiua.
44
Capitulum .9. est de vrina etatum.
45
Capitulum .10. est de vrina virorum ac mulierum.
46
Capitulum .11. est de rebus vrine animalium: et
47
quomodo est diuersa ab vrina hominis: quibus
48
probantur medici.
49
Capitulum .12. est de rebus liquidis que vrine similes exi〈-〉
50
stunt et differentia inter eas et inter vrinam.
51
Capitulum .13. est de significationibus egestionis.
52
Capitula ergo fen secunde sunt .99.
53
FEn autem tertie est capitulum vnum
54
et doctrine quinque.
55
Capitulum singulare est de causis sa〈-〉
56
nitatis et egritudinis et necessitate mortis.
57
Doctrina prima est de nutritione.
58
Doctrina secunda est de regimine in communi albalegin.
1
Doctrina tertia est de regimine fenum.
2
Doctrina quarta est de regimine cuiuslibet cor〈-〉
3
poris cuius complexio non est bona.
4
Doctrina quinta est de mutationibus.
5
DOctrine prime que est de nutritione
6
sunt .4. capitula.
7
Capitulum .1. est de regimine infantis ex quo na-
8
scetur vsquequo incipit ambulare.
9
Capitulum .2. est de regimine ablationis mammille et antecedente[*]antecedente(?) corrupt for ante [cf. Venice 1564].
10
Capitulum .3. est de egritudinibus que accidunt infantibus.
11
Capitulum .4. est de regimine infantium cum
12
peruenerit[*]peruenerit corrupt for peruenerint ad pueritiam.
13
DOctrina secunda est de regimine quod est commune
14
albaleghin cuius .17. sunt capitula.
15
Capitulum .1. est summa sermonis de exercitio.
16
Capitulum .2. est de speciebus exercitij.
17
Capitulum .3. est de hora incipiendi exercitium
18
et mensurandi et ordinandi ipsum.
19
Capitulum .4. est de fricatione.
20
Capitulum .5. est de balneatione et nominatione balneorum.
21
Capitulum .6. est de ablutione cum aqua frigida.
22
Capitulum .7. est de regimine comestionis.
23
Capitulum .8. est de regimine aque et vini.
24
Capitulum .9. est de somno et vigilia.
25
Capitulum .10. est de eo quod oportet vt postre-
26
metur ab hoc loco.
27
Capitulum .11. est de confortandis membris debilibus.
28
Capitulum .12. est de lassitudine que sequitur post exercitium.
29
Capitulum .13. est de alicibus et oscitationibus.
30
Capitulum .14. est de medicatione lassitudinis
31
exercitialis.
32
Capitulum .15. est de alijs dispositionibus que
33
exercitium sequuntur et alijs.
34
Capitulum .16. est de medicatione lassitudinis
35
que per se accidit.
36
Capitulum .17. est de regimine corporum quo cum[*]quo cum corrupt for quorum
37
complexiones non sunt bone.
38
DOctrina tertia est de regimine senum
39
cuius sunt .16. capitula.
40
Capitulum .1. est sermo vniuersalis de regimine senum
41
Capitulum .2. est de comestione senum.
42
Capitulum .3. est de potu senum.
43
Capitulum .4. est de operatione opilationis senum.
44
Capitulum .5. est de fricatione senum.
45
Capitulum .6. est de exercitando senes.
46
DOctrina quarta est de regimine cu-
47
iuslibet corporum quorum complexio
48
non est bona: cuius sunt .5. capitula.
49
Capitulum .1. est de rectificatione com〈-〉
50
plexionis: cuius caliditas est superflua.
51
Capitulum .2. est de rectificatione complexionis
52
cuius frigiditas est superflua.
53
Capitulum .3. est de regimine corporum que ci〈-〉
54
to incurrunt egritudines.
55
Capitulum .4. est de ingrossatione macri.
56
Capitulum .5. est de extenuatione grossi.
57
DOctrina quinta est de mutationibus cu〈-〉
58
ius est vnum capitulum et vna summa.
1
Capitulum est de regimine temporum cum re〈-〉
2
ctificatione aeris.
3
SUmma est de regimine iter agentium:
4
cuius sunt .8. capitula.
5
Capitulum .1. est ad succurrendum ei
6
quod pronosticat egritudines.
7
Capitulum .2. est sermo vniuersalis de regimine iter agentium.
8
Capitulum .3. est de cautela a calore in itineribus: et
9
quomodo regendi sunt in hora caloris.
10
Capitulum .4. est de regimine eius qui iter agit in frigore.
11
Capitulum .5. est de custodiendis extremitatibus a frigore.
12
Capitulum .6. est de custodiendo calore in itineribus.
13
Capitulum .7. est de custodiendo iter agentem ab im-
14
pedimento aquarum diuersarum.
15
Capitulum .8. est de regimine iter agentis in mari.
16
Capitula ergo fen tertie sunt .42.
17
FEn vero quarte sunt .31. capitula. et est
18
de diuisione modorum medicationis
19
secundum egritudines vniuersales.
20
Capitulum .1. est sermo vniuersalis in medicando.
21
Capitulum .2. est ad medicandum egritudines
22
male complexionis.
23
Capitulum .3. est de vbi et quomodo et quando
24
oportet vt fiat euacuatio.
25
Capitulum .4. est de regulis communibus vomi〈-〉
26
tui et inanitioni: et quomodo vomitus aut me-
27
dicina solutiua attrahat superfluitatem.
28
Capitulum .5. est de inanitione ventris et regulis eius.
29
Capitulum .6. est de superfluitate medicine solu〈-〉
30
tiue et eius constrictione.
1
Capitulum .7. est ad succurrendum dispositioni
2
illius in quo virtus superfluit catartici.
3
Capitulum .8. de eo qui bibit catarticum et non mouetur ab eo.
4
Capitulum .9. est de dispositionibus medicinarum soluentium.
5
Capitulum .10. est de eo quod est inquirendum
6
alibi de hoc capitulo.
7
Capitulum .11. est de vomitu.
8
Capitulum .12. est de eo quod oportet facere eum qui vomit.
9
Capitulum .13. est de iuuamentis vomitus.
10
Capitulum .14. est de impedimento superflui vomitus.
11
Capitulum .15. est ad succurrendum dispositio-
12
nibus que accidunt euomenti.
13
Capitulum .16. est de eo in quo superfluit vomitus.
14
Capitulum .17. est de clisteri.
15
Capitulum .18. est de epithimatibus vel simplasmatibus.
16
Capitulum .19. est de embrocis siue votuleth.
17
Capitulum .20. est de minutione.
18
Capitulum .21. est de ventosis.
19
Capitulum .22. est de sanguisugis.
20
Capitulum .23. est de retentione euacuationum.
21
Capitulum .24. est de medicationibus opilationum.
22
Capitulum .25. est de medicationibus apostematum.
23
Capitulum .26. est ad aperiendum apostemata.
24
Capitulum .27. est ad medicandum putrefactiones membri.
25
Capitulum .28. est ad medicandum solutiones continuitatis.
26
Capitulum .29. est ad cauterizandum.
27
Capitulum .30. est ad sedandum dolores.
28
Capitulum .31. est a quibus medicationibus est
29
nobis incipiendum.
30
Omnia igitur capitula huius primi libri sunt .263.
1
¶ Capitulum primum Fen prime doctrine
2
prime libri primi: de diffinitione medicine.
3
Incipit feliciter.
4
DIco quod medicina
5
est scientia qua humani cor-
6
poris dispositiones no-
7
scuntur ex parte que sanatur
8
vel ab ea remouentur vt ha〈-〉
9
bita sanitas conseruetur et
10
amissa recuperetur. ¶ Potest
11
autem aliquis dicere quod medi〈-〉
12
cina diuiditur in theoricam et practicam: sed tu to-
13
tam ipsam posuisti theoricam: cum dixisti quod est
14
scientia. ¶ Nos autem respondemus tunc et dicemus
15
quod artium quedam est que est theorica et practica: et de
16
philosophia quod est theorica et practica: et de medicina
17
dicitur quod est theorica et practica. ¶ In vnaquaque
18
autem harum diuisionum aliud volumus dicere cum
19
dicimus theoricam: et aliud cum dicimus practi〈-〉
20
cam: non tamen nobis necesse est declarare diuersi〈-〉
21
tatem que inter eas existit nisi in medicina. Cum
22
ergo de medicina dixerimus quod eius est theo-
23
rica et ex ea est practica: non est existimandum quod veli〈-〉
24
mus dicere quod vna diuisonum medicine est sci-
25
re et altera operari: quemadmodum multi hunc lo-
26
cum perscrutantes existimant. ¶ Sed debes scire quod
27
aliud quod volumus est aliud: et quod nulla duarum
28
diuisionum medicine est? nisi scientia: sed vna earum est
29
ad sciendum principia: et altera ad sciendum operandi quali〈-〉
30
tatem. post vero primam earum nomine scientie aut theorice
31
appropriauimus: et alteram appropriauimus
32
nomine practice. ¶ Per theoricam vero ipsius
33
volumus quod quando eam sciuerimus scientiam tantum acqui-
34
remus ita quod in declaratione qualitatis operationis
35
nos non immittemus sicut dicitur in medicina quod genera
36
febrium sunt tria: et complexiones funt nouem. ¶ Et
37
per practicam ipsius volumus non operatione in ef-
38
fectu: neque laborem motionum corporearum sed diui〈-〉
39
sionem operationis medicine: que cum eam sciuerimus
40
auxiliabitur nobis ad inquirendum scientiam (vel sententiam)
41
et ipsa scientia erit in qualitate operatonis. sicut dicimus
42
in medicina quod apostematibus calidis adhibenda
43
sunt in principio que repellant et infrigident et inspissent
44
et postea repellentia cum resoluentibus temperabimus:
45
et post statum postea in declinatione sufficient
46
mollificantia resoluentia: preter in apostematibus que sunt
47
de materijs quas membra. expellunt principalia.
48
¶ Hec igitur doctrina in scientia tibi auxiliabitur:
49
et hec scientia est declaratio qualitatis operationis.
50
¶ Cumque duarum diuisionem qualitatem sciueris iam
51
scientiam scientialem: et scientiam operatiuam adeptus eris
52
et si nunquam operatus fueris. ¶ Neque est aliquis di-
53
tere potest quod dispositiones corporis humani sunt
54
tres. egritudo. sanitas. et dispositio: que non est sanitas
55
neque egritudo cum tibi due suffecerint: possibile nam〈-〉
56
que est vt cum huiusmodi dictor bene considerauerit non
57
inueniat vnam duarum rerum affirmantem hanc trini-
58
tatem neque negantem. ¶ Amplius si hec trinitas
1
necessaria fuerit quod diximus tibi remoueri a sani〈-〉
2
tate colliget infirmitatem et dispositionem tertiam
3
quam non habere sanitatis diffinitionem posuerunt:
4
que est habitus aut dispositione ex qua operationes subiecti
5
ipsius sane proueniunt. Neque huius diffinitionis op〈-〉
6
positum nisi sanitatem diffinierint quemadmodum
7
desiderauerint et posuerint in ea conditionem
8
qua non indiget. ¶ Preterea cum medicis in
9
hoc no litigemus neque enim sum qui cum eis in hu-
10
iusmodi disputare debeam. neque litigium hoc eis neque
11
illis qui contra eos sunt in medicina auxiliabitur: huius
12
enim rei certitudo alterius doctrine pricipijs pertinet.
13
¶ De subiectis medicine. Capitulum .II.
14
QUoniam medicina corpus humanum
15
ex parte vnde sanatur et a sanitate remouetur
16
considerat. Et cuiusque rei scientia non acquiritur
17
neque completur cum causas habuerit nisi per sui
18
causas sciatur: ergo debemus in medicina scire sani-
19
tatis et egritudinis causas. Et quia sanitas et egritu〈-〉
20
do et earum cause plerumque sunt manifeste: plerumque oc-
21
culte: que non sensu neque nisi per significationes ac-
22
cidentium comprehendunur. debemus etiam in medicina
23
scire accidentia que in sanitate accidunt et egritudi〈-〉
24
ne. ¶ Iam autem declaratum fuit in scientijs veri-
25
dicis quod rei scientia non acquiritur nisi per scientiam causarum et
26
principiorum ipsius si causas habuerit et princi-
27
pia: aut non completur nisi ex parte sciendi eius acciden〈-〉
28
tia et concomitantia essentialia. ¶ Causarum ve-
29
ro quattuor sunt species. materiales. efficientes. forma〈-〉
30
les. et finales. Cause vero materiales posite in quibus
31
sanitas et egritudo mensurantur: sunt subiectum
32
quidem propinquum mebrum aut spiritus et subie-
33
ctum quidem longinquum humores: et eis lon〈-〉
34
ginquiora sunt elementa: et hec duo sunt subiecta
35
secundum compositionem: licet sint cum alteratione. In cu-
36
iusque autem rei compositione et alteratione que sic compo〈-〉
37
nitur ad aliquam huiusmodi peruenitur vnitatem: et
38
hec vnitas ad quam huiusmodi reuertitur multitudo:
39
aut est complexio: aut forma: complexio vero est secundum
40
alterationem: et forma secundum compositionem. ¶ Effi-
41
cientes autem cause sunt cause permutantes et conser-
42
uantes humani corporis dispositiones. sicut
43
sunt aeres et que eis continuatur et commestiones
44
et aque et potus: et que eis continuantur: et eua-
45
cuatio: et retentio: et regiones: et ciuitates: et lo〈-〉
46
ca habitabilia: et que eis continuantur et motus et
47
quietes corporei et animales. et ex eis sunt somnus
48
et vigilie et alteratio in etatibus. et diuersitas in
49
eis. et in generibus. et in artibus. et in moribus. et
50
in rebus que in humano superueniunt corpore ip〈-〉
51
sum tangentibus: siue furt contra naturam siue non sint
52
contra naturam. ¶ Formales vero cause sunt comple-
53
xiones et virtutes qua post eas eueniunt et com〈-〉
54
positiones. ¶ Cause autem finales sunt operatio-
55
nes. Et scientia quidem operationum est scienti-
56
tia virtutum proculdubio et scientia spirituum qui sunt
57
virtutum subiecta quemadmodum nos declara〈-〉
58
bimus. ¶ Hec ergo sunt subiecta doctrine me-
1
dicinalis. vnde aliquis inquirit de corpore hu〈-〉
2
mano quomodo sanatur aut infirmatur. ¶ Hu〈-〉
3
ius autem inquisitionis perfectionem scilicet vt sani〈-〉
4
tas conseruetur et egritudo remoueatur opor〈-〉
5
tet etiam habere partes secundum istarum duarum di-
6
spositionum et suorum instrumentorum causas. Et hu〈-〉
7
iusmodi quidem causa est regimen cum come〈-〉
8
stione et potu et electio acris: et mensura motus
9
et quietis et medicatio cum medicina et medica〈-〉
10
tio manualis. ¶ Hoc autem totum apud me〈-〉
11
dicos est secundum tres species. sanorum et egrorum et
12
mediorum quos modo nominauimus: et dice-
13
mus quomodo inter duas diuisiones inter quas
14
proculdubio non est medium media vocentur.
15
¶ Et postquam iam diuiserimus has demonstra-
16
tiones tunc iam collectum est nobis quod medicina
17
tractat de elementis et complexionibus et hu-
18
moribus et membris simplicibus et composi-
19
tis et spiritibus et virtutibus eorum naturalibus et
20
animalibus et vitalibus et operationibus et di〈-〉
21
spositionibus corporis scilicet sanitate et egritudine
22
et medio: et causis earum scilicet commestione et potu et ae-
23
ribus et aquis et regionibus et motibus et quietibus
24
corporis et animalibus et etatibus et generibus et ex-
25
trinsecus accidentibus que corpori eueniunt
26
ex rebus extraneis et regimine cum comestioni-
27
bus et potibus et medicinis et manuum opera〈-〉
28
tionibus ad sanitatem conseruandam et vnam-
29
quamque egritudinem medicandam. ¶ Harum
30
vero rerum quedam sunt de quibus medico
31
nihil aliud est agendum nisi vt quid sint tantum
32
essentiali formatione informet: et vtrum sint vel
33
non sint doctori sapientie physicalis credat. Et
34
earum sunt de quibus in sua arte ratiocinari
35
debet. que ergo earum. sunt sicut principia: vtrum
36
sint vel non sint credere debet: scientiarum vero parti〈-〉
37
cularium principia credita recipiuntur: et in alijs
38
scientijs que secundum ordinem sunt ante eas ratio-
39
cinantur: et ita fit donec scientiarum omnium princi-
40
pia ad philosophiam primam: que metaphisica nuncu〈-〉
41
patur: eleuentur: cum aliquis medicorum loqui
42
inceperit et affirmare elementa et complexionem
43
et que ista sequuntur: et eis que scientie naturalis
44
subiecta existunt egressus fuerit errabit. ideo
45
quod in scientia medicine mittit quod eius non est: et er-
46
rabit: quia se aliquid declarasse existimabit cum
47
nihil declarauerit. ¶ Eius vero de quo medi-
48
cus formare debet quid sit: et vtrum sit vel non sit
49
cuius esse non est manifestum credere hec est sum〈-〉
50
ma. Elementa an sint et quot sint et quomodo sint et que
51
sint. et complexiones que sint et quot sint: et humo〈-〉
52
res an sint et quot sint: et quomodo sint: et virtutes vt〈-〉
53
rum sint et quot sint: et spiritus vtrum sint et quot
54
sint: et vbi. et queque mutatio habet dispositionem:
55
et eius mora habet causam et cause quot sint mem〈-〉
56
bra autem et eorumt[*]eorumt corrupt for eorum iuuamenta sensu et anatomia
57
discernere debet. ¶ Ea autem de quibus formando
58
ratiocinari debet sunt egritudines: et earum cau-
1
se particulares et earum signa: et qualiter egritu〈-〉
2
do remoueatur: et sanitas conseruetur: et cuius〈-〉
3
cunque earum esse occultum fuerit ad illud de-
4
clarandum demonstrationem afferre debet ipsum
5
diuidendo numerando et complendo. Galienus nam〈-〉
6
que cum demonstratiuam argumentationem su-
7
per diuisionem primam facere aggressus est: non
8
debet aggredi inquantum est medicus: sed inquan-
9
tum est philosophus. In scientia enim naturali debet
10
loqui sicut Alfachi: qui cum affirmare aggres〈-〉
11
sus fuerit quod communitatem sequi deberet: non debet
12
loqui de hoc iuquantum est alfachi: sed inquan-
13
tum ipse est mutacheli: medicus enim inquantum est
14
medicus: et alfachi inquantum est alfachi non potest de
15
hoc ratiocinari. quod si non perueniemus ad circuitionem.
16
¶ Doctrina secunda est. De elementis cuius
17
est vnum capitulum.
18
ELementa sunt corpora et sunt partes
19
prime corporis humani. et aliorum
20
que in corpora diuersarum formarum
21
diuidi minime possunt ex quorum
22
commixtione species diuerse generatorum fiunt.
23
¶ Medicus autem physico credere debet quod sunt qua-
24
tuor et non plura: quorum duo sunt leuia: et duo
25
grauia. et leuia sunt ignis et aer. grauia terra et
26
aqua. ¶ Terra est corpus simplex: cuius locus
27
naturalis in medio totius existit in quo naturaliter
28
manet quieta: et ad ipsum cum ab eo separata
29
fuerit naturaliter mouetur: et hec quidem eius na〈-〉
30
turalis grauitas existit cuius quidem natura frigi-
31
da est et sicca. Ipsa enim talis existit quod si dimis〈-〉
32
sa fuerit neque altera res extrinseca eam conuerte〈-〉
33
rit apparebit ex ea frigiditas sensibilis et sicci-
34
tas. Eius vero esse in generatis iuuamentum
35
prestat ad retentionem faciendam et fixonem[*]fixonem corrupt for fixionem
36
et ad conseruandas figuras et formas. ¶ Aqua
37
autem est corpus simplex. cuius naturalis lo-
38
cus est: vt sit circundans terram: et circundata ab
39
aere: cum in suis sitibus naturalibus permanserit. et
40
hec quidem est eius grauitas comparatiua fri〈-〉
41
gida est et humida scilicet eius natura talis existit:
42
quod si dimissa fuerit sicut est neque vlla causa ex-
43
trinseca ei contraria fuerit apparebit ex ea fri〈-〉
44
giditas sensibilis: et dispositio que est humidi〈-〉
45
tas: et ipsa quidem est eius generatio in crea-
46
tione sua que reddit eam aptam ad spargen-
47
dum et extendendum pro qualibet re quamuis sit
48
pauca: et recepit omnem figuram que est: sed
49
non retinet. Cuius esse in generatis iuuamen〈-〉
50
tum prestat ad figurandas formas quas in su〈-〉
51
is diuisionibus aliqui figurare volunt: et ad figurandum
52
et ad lineandum et temperandum. Humidum
53
enim licet cito formas figurales amittat cito:
54
tamen eas recipit: sicut siccum licet eas duri-
55
ter suscipiat: duriter tamen retinet eas. Cumque
56
humidum et siccum se adinuicem temperaue〈-〉
57
rint adipiscetur siccum ab humido vt cito su〈-〉
58
scipiat tensionem et facile figurari possit: et ac-
1
quiret humidum a sicco vt retineat firmiter quod
2
in eo accidit ex rectificatione et equatione. et
3
propter humidum prohibetur siccum a sua
4
separatione: et propter siccum prohibetur hu〈-〉
5
midum a sua fluxibilitate. ¶ Aer autem est
6
corpus simplex. cuius naturalis locus est vt sit
7
super aquam et sub igne hec enim est eius leui〈-〉
8
tas comparatiua. Ipsius enim natura calida
9
est et humida secundum regulam quam diximus.
10
Cuius quod esse in generatis iuuat vt rarifi-
11
centur et alleuientur et subtilientur et ad supe-
12
riora eleuentur. ¶ Ignis vero est corpus sim〈-〉
13
plex cuius naturalis locus super omnes ele-
14
mentarias existit partes: qui est concaua celi su〈-〉
15
perficies. ipse namque ad celum peruenit. et hec
16
quidem est eius leuitas absoluta cuius natura
17
calida est et sicca. et eius esse in generatis pre-
18
stat iuuamentum vt maturet et subtiliet et per〈-〉
19
misceat: vt et eius penetratione currat per ea
20
substantia aerea vt et duorum elementorum grauium frigido〈-〉
21
rum puram frigiditatem frangat: et vt de elementaria proprieta-
22
te ad complexionalitatem redeat. Duo autem grauia plus
23
iuuant ad mebrorum generationem et eorum quietem: et
24
duo leuia plus iuuant ad generationem spirituum et
25
motionem eorum: et ad mouenda membra licet motor non
26
fit nisi anima. Hec sunt elemente[*]elemente corrupt for elementa.
27
¶ Doctrina tertia est de complexionibus.
Capitulum .I.
28
COmplexio est qualitas que ex actione ad
29
inuicem et passione contrariarum qualitatum
30
in elementis inuentarum: quorum partes ad tan-
31
tam paruitatem redacte sunt vt cuiusque
32
earum plurimum contingat: plurimum alte-
33
rius prouenit. Cum enim adinuicem agunt et
34
patiuntur suis virtutibus accidit in earum sum〈-〉
35
ma qualitas in toto earum similis que est con-
36
plexio. ¶ Et quomodo virtutes prime que sunt in elementis
37
predictis sunt quatuor: caliditas frigiditas humiditas: et
38
siccitas tunc manifestum est quod complexiones in corporibus
39
generatis et corruptis sunt per eas. Et illud quidem
40
est secundum quod oportet per diuisionem rationalem cum considera-
41
tione absoluta absque vlla comparatione ad rem ali〈-〉
42
quam. et est duobus modis. Quorum vnus est vt sit
43
complexio equalis: ita vt quantitates qualitatum contraria〈-〉
44
rum in complexionato sint equales: non superantes neque
45
superate: et sit complexio qualitas in medio earum vere.
46
¶ Alter vero modus est vt non sit complexio qualitatum
47
contrariarum media absolute: sed ad vnam magis de-
48
clinet extremitatum: aut in contrarietate que est inter
49
caliditatem et frigiditatem: aut in contrarietate que est inter humi〈-〉
50
ditatem et siccitatem aut inter vtrasque. Quod autem in
51
doctrina medicine consideratur equale: aut extra equa〈-〉
52
litatem non est hoc neque illud: sed medicus physico
53
credere debet: quod equale secundum hanc intentionem quam
54
diximus impossibile est aliquo modo inueniri. Quanto
55
magis vt sit hominis complexio: aut membri humani.
56
¶ Debes autem scire quod equale de quo medici in
57
suis inquisitionibus tractant: non est denomi-
58
natum ab equalitate in qua equalitas cum pondere
1
equaliter existit: sed denominatur a iusticia in diuisi〈-〉
2
ne: et hoc est quod in complexionato in primis attenditur
3
siue sit corpus totum: siue sit membrum vnum: vt sit in
4
eo de elementis cum suis quantitatibus et qualitatibus mensura:
5
quam humana natura habere debet secundum meliorem proportionis et
6
diuifionis equalitatem. ¶ Accidit autem vt hec diui〈-〉
7
sio cum homo eam habuerit vere equalitati quam primam
8
diximus valde sit propinqua. ¶ Huic vero equa〈-〉
9
litati que secundum humana attenditur corpora: et que est in
10
comparatione aliorum: que hanc non habent equalitatem
11
neque habent propinquitatem equalitatis quam prius
12
nominauimus quam habet homo: octo considerationum accidunt
13
modi. Aut enim erit secundum speciem comparata ei que ab
14
ea diuersificatur et est alia ab ea. Aut secundum speciem
15
vel aliter secundum vnam maneriem speciei compa-
16
ratam ei quod est diuersum ab ea ex eo quod est in
17
ea. Aut erit secundum aliquam partem speciei comparatam
18
ei quod ab ea diuersum existit: et est extra ipsam et in
19
eius specie. Aut erit secundum partem speciei comparatam
20
ei quod diuersum est ab ea ex eo quod est in eius.
21
parte sue speciei. Aut erit secundum singulare compa〈-〉
22
ratum ei quod est diuersum ab eo et est extra ipsum.
23
Aut erit secundum singulare comparatum suis disposi〈-〉
24
tionibus que in ipso sunt. Aut erit secundum membrum
25
comparatum ei quod ab eo diuersum existit ex
26
eo quod est extra ipsum in corpore suo. Aut erit
27
secundum membrum comparatum suis dispositionibus
28
in seipso. ¶ Primus modus est equalitas que
29
in homine attenditur comparatione aliorum ge〈-〉
30
neratorum: et est res magnam habens latitudi〈-〉
31
nem que diffinitione minime potest comprehendi
32
nec etiam qualitercunque contingat existit sed inter
33
multitudinem et paucitatem duas obtinet ex-
34
tremitates: ab vna quarum cum egressa fuerit
35
non poterit esse humana complexio. ¶ Secundus vero
36
modus est medialis qui inter duas extremita-
37
tes huius late complexionis existens inuenitur in in-
38
diuiduo quod est in vltimo equalitatis ex specie
39
que est in fine equalitatis. et in etate in qua augmen〈-〉
40
tum ad suum peruenit finem. et hec quidem equa〈-〉
41
litas etiam licet non sit equalitas certa quam in
42
huius capituli principio nominauimus: eo quod hanc in〈-〉
43
ueniri non est possibile. est tamen ei propinqua: et hic etiam
44
homo equalitati non qualitercunque vicinus exi-
45
stit: sed secundum suorum membrorum alternationem
46
vel coalternationem calidorum sicut cor: et frigidorum
47
sicut cerebrum: et humidorum velut epar: et sicco〈-〉
48
rum sicut ossa. Cum ergo ponderabuntur et
49
equabuntur erit vicinus equalitati certe. ¶ In
50
consideratione vero cuiusque membri non nisi
51
vnius quod est cutis quemadmodum postea
52
dicemus. In comparatione autem spirituum
53
et membrorum principalium impossibile est
54
ipsum huic certe equalitati esse propinquum
55
sed egreditur ab ea tendens ad caliditatem.
56
Uite et enim principium sunt cor et spiritus: que
57
quidem ambo vehementer calida existunt ad
58
superfluitatem declinantia: et vita quidem exi〈-〉
1
stit per caliditatem. et augmentum per humi〈-〉
2
ditatem: et etiam caliditas in humiditate existit.
3
et ab ea nutritur. ¶ Membra vero principalia sunt
4
tria sicut declarabimus: et ex eis quidem est vnum
5
frigidum quod est cerebrum: cuius frigiditas non
6
peruenit ad cordis caliditatem temperandam. et ex eis
7
vnum est siccum: aut siccitati propinquum et ipsum est
8
cor sed eius siccitas non peruenit ad humiditatem
9
cerebri et epatis temperandam: neque etiam cerebrum tantum est
10
frigidum: neque cor tantum est ficcum: sed cor comparatione
11
aliorum duorum est siccum: et cerebrum aliorum duorum com〈-〉
12
paratione est frigidum. ¶ Modi vero tertij latitudo
13
angustior est latitudine primi modi scilicet equalitatis specialis
14
latitudinem tantum habet magnam: et est complexio que alicui gen〈-〉
15
tium congrua existit secundum comparationem alicuius climatis et
16
alicuius aeris. Indi namque complexionem habent insimul qua
17
sani existunt. et sclaui aliam habent complexionem qua sani de-
18
gunt: et vnaquaque earum per comparationem ad suam speciem sue
19
speciei comparatione est temperata: que comparatione alterius non est con〈-〉
20
temperata. Corpus namque indicum secundum complexionem
21
sclaui quale fiet: aut infirmabitur aut morietur: et
22
similiter cum sclauti complexione indi quale reddetur: erit cor〈-〉
23
poris dispositio contraria. Queque igitur species in terra habi-
24
tabili commorantium habebit complexionem eis propriam ae-
25
ri sui climatis conuenientem et habebit latitudinem
26
cuius quidem latitudo habet duas extremitates multi-
27
tudinis et paucitatis. ¶ Quartus autem modus
28
est medium quod est inter duas extremitates lati-
29
tudinis complexionis climatis et ipsum est complexio com〈-〉
30
plexionis speciei temperatior. ¶ Modus vero quintus est an〈-〉
31
gustior primo et secundo et est complexio quam debet habere indiui-
32
duum designatum qua viuum et sanum reperitur. Que
33
etiam latitudinem habet ad quam due terminantur multi-
34
tudinis et paucitatis extremitates. ¶ Debes
35
autem scire quod omne indiuiduum debet habere complexionem sibi so〈-〉
36
lummodo propriam in qua aliud ei associari est impossibile.
37
¶ Sextus autem modus est medium quod est inter istos
38
duos terminos: quod est complexio: quam cum habuerit indi〈-〉
39
uiduum erit melioris complexionis cuius ipsum esse
40
oportet. ¶ Modus etiam septimus est complexio quam vna-
41
queque mebrorum species habere debet in qua aliud diuersi〈-〉
42
ficatur. Et qualitas namque ossis est vt siccitas in eo
43
plus abundet: et cerebri vt humiditas in ea pluri〈-〉
44
mum abundet: et cordis vt in eo sit plus calidita〈-〉
45
tis: et neruorum vt in eis plurimum abundet frigiditas.
46
¶ Modus autem octauus est complexio membri singu〈-〉
47
laris quam cum habuerit erit melioris dispositionis
48
quam habere potest. ¶ Cum autem species considerauerimus in〈-〉
49
ueniemus hominem certe equalitati propinquiorem.
50
¶ Cumque regiones attenderimus certificatum no〈-〉
51
bis erit: quod si fuerit locus qui inhabitabitur sub equa-
52
tione diei: neque aliqua de rebus terrenis obuiando impe〈-〉
53
dierit. videlicet montes aut maria: oportebit ibi habitan〈-〉
54
tes equalitati certe propinquiores existere quam alicuius
55
regionum. ¶ Iam autem nobis affirmatum est quod opinio
56
que accipit quod excessus ab equalitate est causa propinquita〈-〉
57
tis solis: est falsa. Rectitudo enim solis super capi-
58
ta minus ibi malum operatur et minus mutat aerem
1
quam rectitudinis propiniquitas apud nos aut apud
2
eos qui sunt in maiori latitudine quam nos: licet re-
3
ctitudinem non habeamus. ¶ Amplius autem omnes dis〈-〉
4
positiones morantium in linea equinoctiali sunt dispositiones
5
nobiles similes: nʒ eque aer ibi impeditur impedimento sen〈-〉
6
sibili sed eorum complexionibus semper est similis. et ad hanc
7
sententiam affirmanda[*]affirmanda corrupt for affirmandam iam fecimus dictionem. ¶ Post
8
istos autem qui in quarto morantur climate magis temperati
9
existunt: non enim aduruntur propter moram rectitudinis solis
10
super eorum capita neque elongantur ab eis parum: quemad-
11
modum fit in climate secundo et tertio. neque congelantur sicut contin〈-〉
12
git his qui in extremitate quinti climatis habitant:
13
et qui secundum latitudinem sunt remotiorec[*]remotiorec(?) corrupt for remotiores: propterea quod sol ab
14
eorum capitibus est remotus. ¶ In membris vero iam
15
manifestum fuit quod membra principalia non sunt equa-
16
litati certe multum propinqua. immo oportet vt scias quod ca-
17
ro est membrum illi equalitati magis propinquum quam
18
cetera membra: cutis tamen carne propinquior est. qua〈-〉
19
si enim non patitur ab aqua equaliter temperata cuius me-
20
dietas sit nix et altera medietas sit aqua fer-
21
uens. et forsitan caliditas venarum et sanguinis ner〈-〉
22
uorum frigiditati in ea equatur. similiter quoque non patitur a
23
corpore quod bene temperatum existit ex siccioribus copori-
24
bus[*]copori-bus corrupt for corporibus et humidioribus cum in eis equalia fuerint.
25
Et nos quidem scimus quod non est causa quare non patia〈-〉
26
tur nisi quia non sentit illud: neque est tale quale illud:
27
nisi quia propter ipsum non patitur: nisi enim tale esset qua-
28
le illud: propter illud pateretur. Res enim que vnius sunt
29
originis et in naturis opponuntur: vne ab alijs pa〈-〉
30
tiuntur: sed ab eo quod ei in qualitate communicat res
31
non patitur. ¶ Quod autem in cute magis existit tempera-
32
tum est cutis manus: et quod in cute manus tempera-
33
tius est. est cutis vole. et temperatius eius est quod
34
est super digitos. et temperatius eius est quod est super
35
indicem: et quod temperatius eius est quod
36
est in pulpa extremitatis eius: et propter illud est
37
melioris sensibilitatis. et quod in cute magis
38
existit temperatum est quod in digitorum extremitatibus
39
inuenitur quapropter extremitates digitorum aliarum quasi
40
iudices existunt qualitatum natura tactualium. debet enim declina-
41
tio iudicis equalis existere ad vnamquamque ex-
42
tremitatum: ideo vt egressum ab equalitate et a medie〈-〉
43
tate percipiat. ¶ Debes autem scire vltra hoc quod
44
sciuisti. quod cum dicimus de medicina quod est temperata:
45
nolumus dicere quod sit temperata certe: quoniam illud
46
est impossibile: neque volumus dicere quod temperamento huma-
47
no in sua complexione sit temperata. Si enim ita esset: tunc
48
esset ex ipsamet humana substantia. Sed volumus quod
49
cum propter calorem naturalem qui in corpore existit humano pa〈-〉
50
tietur qualitate afficietur que hominis qualitatem
51
non superegreditur in aliqua duarum extremitatum
52
equalitatem excedentium non ergo in ipso operabi〈-〉
53
tur effectum qualitatem excedentem consideratione igitur
54
sue operationis in corpore humano est equalis. ¶ Et
55
similiter dicimus quod est calida: aut frigida nolumus di〈-〉
56
cere quod in sui substantia fit in vltimo caliditatis
57
aut frigiditatis: aut in sui substantia sit calidior cor-
58
pore humano: aut frigidior: si enim ita foret cuius com〈-〉
1
plexio esset sicut hominis complexio esset temperatum. Sed vo-
2
lumus dicere quod propter ipsam in corpore hominis proue〈-〉
3
nit caliditas: aut frigiditas maior illa quam ex se habe-
4
bat. Quapropter vna medicina plerumque est frigida huma〈-〉
5
ni corporis comparatione: et comparatione corporis scor-
6
pionis calida. et humani corporis compara-
7
tione calida et frigida corporis serpentis com〈-〉
8
paratione. Immo quandoque etiam vna medicina exi〈-〉
9
stit calida comparatione corporis petri magis quam
10
comparatione corporis pauli. Ideoque precipitur eis
11
qui medicantur vt cum complexionem muta〈-〉
12
re voluerint: et vnam adhibuerint medicinam
13
que non contulerit ab ea discedant. ¶ Post-
14
quam igitur de complexione temperata que dicen-
15
da erant compleuimus: ad loquendum de com-
16
plexionibus distemperatus[*]distemperatus corrupt for distemperatis redeamus. ¶ Di〈-〉
17
cemus itaque quod complexiones distemperatas
18
equale est siue comprehenderis secundum comparationem
19
speciei aut partis: aut indiuidui: aut membri: que
20
sunt octo: et sunt omnes communicantes in hoc quod com-
21
plexioni temperate sunt opposite: et he octo pro-
22
ueniunt qaemadmodum dicemus: et est quod egres〈-〉
23
sus ab equalitate aut est simplex qui equalita-
24
tem non excessit nisi secundum vnam contrarietatem: aut
25
est compositus qui equalitatem secundum duas con-
26
trarietates excessit. Et simplicis quidem qui secundum vnam
27
excesserit contrarietatem: aut est excessus secundum contrarie-
28
tatem agentem: quod est aliquo duorum modorum
29
quoniam aut est calidior quam debet: sed nec est humidior
30
neque siccior: aut frigidior quam debet: sed non humidi-
31
or neque siccior. Aut secundum contrarietatem patientem:
32
quod est vno duorum modorum: quoniam aut est siccior quam
33
debet: sed non est calidior neque frigidior: aut humi〈-〉
34
dior sed non est frigidior neque calidior. ¶ Iste
35
tamen quattuor non diu permanent: caliditas namque
36
maior quam debet reddit corpus siccius quam oportet. Et fri〈-〉
37
giditas maior quam debet facit corpus humidius
38
quam oportet humiditate extranea. Et siccitas maior
39
quam debet cito reddit ipsum frigidius quam oportet. Et hu-
40
miditas maior quam debet si valde fuerit superflua ve〈-〉
41
locius reducit ipsum ad frigiditatem quam siccitas ma〈-〉
42
ior. Que si plurima non fuerit conseruabit ipsum
43
prolixiori tempore: ad vltimum vero reddit ipsum
44
frigidius quam debet. ¶ Tu tamen ex hoc intellige quod equa〈-〉
45
litas et sanitas magis pertinent caliditati quam fri〈-〉
46
giditati: et he quidem sunt sumplices quattuor.
47
¶ Composite autem sunt in quibus sit egressus ab
48
equalitate secudum vtrasque contrarietates velut si sit com-
49
plexio calidior et humidior simul quam oportet: aut ca〈-〉
50
lidior et siccior simul quam oportet. aut frigidior et humi-
51
dior simul quam oportet. aut frigidior et siccior simul
52
quam oportet. non enim potest esse frigidior et calidior
53
quam oportet neque siccior et humidior simul. ¶ Una〈-〉
54
queque autem harum octo complexionum aut est sine ma〈-〉
55
teria: quod quidem est cum complexio corpus qualitate
56
solummodo afficit ita quod corpus hac qualitate non
57
afficitur propter humorem in ipsum penetran-
58
tem qui hanc habebat qualitatem ad quam
1
immutatur corpus neque fiat nisi sicut cum ca-
2
liditate eius qui calefit ad ignem aut frigiditate eius
3
qui ad niuem infrigidatus est. aut est cum materia quod quidem
4
est cum corpus non afficitur qualitate huius com-
5
plexionis nisi propter vicinitatem humoris in ipsum
6
penetrantis in quo hec qualitas superabundans
7
existit: quemadmodum corpus humanum causa vitrei
8
flegmatis infrigidatur aut causa colerici humoris prassi〈-〉
9
ni calefit. Tu autem in libro tertio et quarto cuiusque .XVI.
10
complexionum exemplum inuenies. ¶ Et est tibi
11
sciendum quod complexio cum materia duobus est modis
12
mebrum enim quandoque exterius a materia madefactum est
13
et quandoque materia penetrat et retinetur in foraminibus et ven〈-〉
14
triculis ipsius et est cum receptio et penetratio
15
est apostemans: et est cum non. Hec est de complexione
16
dictio. Medicus autem physico credere debet secundum se〈-〉
17
mitam positionis: quod non est ei manifestum per se.
18
¶ De complexionibus membrorum. Capitulum .II.
19
DIco quod deus cuique animali: et cuique mem〈-〉
20
bro donauit ex complexione quod magis
21
meretur: et quod eis actionibus et dispositio-
22
nibus secundum possibilitatem melius exi〈-〉
23
stit. hoc autem certificare philosophi et non medici.
24
¶ Donauit autem homini complexionem tempera-
25
tiorem quam in hoc mundo esse est possibile cum sua〈-〉
26
rum virtutum conuenientia quibus agit et patitur
27
et vnicuique membro donauit de complexione quod
28
meretur. Posuit ergo quedam ex membris ca-
29
lidiora: et alia frigidiora: et alia sicciora: et alia humi〈-〉
30
diora. ¶ Quod autem in corpore est calidius est
31
spiritus et cor a quo procedit: deinde sanguis licet in
32
epate generetur: quia enim cum corde continuus existit
33
ab eo plus acquirit caloris quam epar habeat: postea
34
epar: quia est scut sanguis congelatus: post quod
35
est caro que minoris est caloris quam epar: propterea
36
quod neruorun villi in ea mixti sunt qui sunt frigidi.
37
Deide sunt musculi qui minoris sunt calidita〈-〉
38
tis quam caro simplex propter illud quod de neruis et li-
39
gamentis eis admiscetur: postea est splen pro-
40
pter illud quod est in eo de sece sanguinis: postea
41
renes eo quod non multus in eis existit sanguis:
42
deinde arteriarum tunice non propter ipsarum
43
neruosa corpora: sed propter illud quod recipiunt
44
de calefactione sanguinis et spiritus qui sunt in eis
45
postea sunt venarum non pulsatilium tunice pro〈-〉
46
pter sanguinem solum postea cutis vole temperate.
47
¶ Frigidus[*]Frigidus corrupt for Frigidius vero quod est in corpore est flegma post
48
ea pili. deinde os: postea cartilago post ligamen〈-〉
49
tum: deinde chorda post panniculus: deinde ner〈-〉
50
uus post nucha post cerebrum: deinde adeps
51
postea pinguedo: postea cutis. ¶ Humidus[*]Humidus corrupt for Humidius
52
vero quod est corpore est flegma. post sanguis: postea
53
pinguedo: postea adeps: postea cerebrum: postea
54
nucha: postea caro mammilarum et testiculo-
55
rum. post pulmo: post epar: deinde renes. post
56
musculi: post cutis. et hic quidem est ordo quo
57
Galienus disponit ea. ¶ Scire tamen debes quod pulmo
58
in sui substantia et natura non est humidus vehemen-
1
ti humiditate. Omnis enim complexio membri naturalis
2
similis est eius quo nutritur et secundum suam accidenta-
3
lem complexionem similantur ei quod ab ipso super-
4
fluit. Pulmo autem nutritur calidissimo sangui〈-〉
5
nit et multe admixto colere: et hoc quidem ipse-
6
met. Galienus nos docet. In ipso vero multa humi-
7
ditatis superfluitas colligitur propter illud quod
8
ad ipsum ascendit de vapore corporis et propter illud
9
quod ad ipsum descendit ex catarris. ¶ Postquam
10
igitur sic est res epar multo magis humidum
11
est pulmone humiditate naturali: et pulmo magis est
12
madefactus licet humiditatis mora ipsum in sui etiam
13
substantia meliorem fecerit: et dispositiones flegmatis et san-
14
guinis ita intelligende sunt. flegmatis namque hume〈-〉
15
ctatio est secundum modum madefaciendi: et sanguinis
16
humectatio secundum modum augmentum faciendi in
17
substantia. licet flegma naturale aqueum plerumque sit maioris humi〈-〉
18
ditatis quam sanguis. ex sanguine enim cum quantum
19
digeri debet digeritur: multum humiditatis ex eo re〈-〉
20
soluitur que erat flegmatis naturalis aquei quod ad ipsum con〈-〉
21
uersum fuit. In sequentibus autem scies quod flegma natura〈-〉
22
le est sanguis qui aliqua conuersus est conuersione.
23
¶ Res autem siccior que est in corpore sunt pili.
24
sunt enim ex vapore fumoso qui eleuatur. Resolutum
25
namque fuit quod in eo de vapore mixtum erat et pu〈-〉
26
ra fumositas congelata: postea est os. ipsum namque
27
omnibus membris durius existit humidius tamen pi〈-〉
28
lis est. Ossis namque generatio est ex sanguine cuius situs
29
est situs qui humores naturales exiccat locatus in eis.
30
Quapropter os multa nutrit animalia. Pili vero nul-
31
lum eorum nutriunt: aut fortasse si nutriunt ex eis
32
aliquod valde est rarum et extraneum sicut existimant qui-
33
dam quod vespertiliones eos digerant et in eis dele〈-〉
34
ctentur. Nos autem cum duas quantitates ossis et
35
pilorum in pondere equali assumpserimus. et
36
eas in cucurbita: alembico superposito distillaue-
37
rimus egredietur ex osse plus aque et plus olei et
38
remanebit minus fecis os ergo pilio humidius
39
est. Post os autem in siccitate est cartilago. Postea
40
ligamentum. Post chorda. Post panniculus.
41
Post arterie. Post nerui motini[*]motini corrupt for motiui. Post cor.
42
Post nerui sensus motionis enim nerui frigidiores si〈-〉
43
mul existunt temperamento. Nerui autem sensus frigidiores
44
quod sed non multum sunt temperamento siccio-
45
res. et fortasse sunt ei propinqui: et neque etiam in
46
frigiditate sunt ab eo valde remoti postea est cucis[*]cucis corrupt for cutis.
47
¶ De complexionibus etatum et generum. Capitulum .III.
48
ETates omnes sunt quatuor. Etas adolen〈-〉
49
di que vocatur etas adolescentie et
50
est fere vsque ad .XXX. annos. Postea est
51
etas consistendi que vocatur etas pulchri〈-〉
52
tudinis. et est fere vsque ad .XXXV. aut .XL. annos.
53
¶ Et etas minuendi cum virtus non amittitur
54
et hec est etas senectutis que fere est ad annos
55
.LX. Et est etas minuendi cum manifesta virtus
56
debilitate: et hec quidem est etas senum et finis
57
vite. ¶ Adolescentie vero etas diuiditur in etatem
58
infantie: et hec quidem est cum membra pueri nondum
1
ad motiones et ambulandum sunt apta: et in eta〈-〉
2
tem apta: et in etatem dentium plantatiuam que
3
est post ambulationem et antequam sit fortis: et il〈-〉
4
lud est cum nondum gingiue sunt omnibus denti-
5
bus replete. Postea est etas concussionis quod qui〈-〉
6
dem est post vehementiam et natiuitatem den〈-〉
7
tium et antequam poluantur. Deinde est etas al-
8
gulemati vel alguadi: et rehac id est cum ab eo egre〈-〉
9
ditur sperma que est quousque barbescant. Postea
10
est etas fortitudinis que est donec sinat crescere.
11
¶ Infantium vero solum ab infantia vsque ad
12
iuuentutem complexio in calore fere temperato et in
13
humiditate fere superflua existit. ¶ Medici
14
autem antiqui inter se disceptauerunt de duabus cali〈-〉
15
ditatibus pueritie et iuuentutis. ¶ Fuerunt enim
16
eorum quidam qui dixerunt quod caliditas pueri est ma〈-〉
17
ior et propter illam plus crescit. Ideoque omnes eius
18
operationes naturales desiderij et digestionis sunt ma〈-〉
19
iores et diutius durantes: quoniuam et innatus qui
20
inest eis ex spermate magis est aggregatus. et
21
est minoris temporis. ¶ Et ex eis fuerut qui dixerunt
22
quod calor innatus in iuuentibus est valde fortior
23
quoniam eorum sanguis est maioris quantitatis et ma〈-〉
24
gis spissus. Ideo accidit eis fluxus sanguinis et
25
naribus plus et fortius: et quod eorum complexio plus
26
ad coleram declinat et puerorum complexio plus
27
declinat ad flegma: et quod iuuenes vehementiorum
28
motionum existunt: motus vero non est nisi propter
29
calorem. et ipsi etiam vehementioris istimbre existunt
30
et sunt melioris digestionis. et hoc ex calore. De-
31
siderium namque non est ex calore sed ex frigiditate.
32
Ideoque caninus appetitus ex frigiditate sepius contin/
33
git. ¶ Signum autem quod vehementioris istimbre
34
isti existant est: quod neque nausea accidit eis neque
35
vomitus neque fastidium quemadmodum contin-
36
git pueris propter digestiue eorum maliciam. ¶ Et
37
signum quod eorum complexio magis colere pertinet
38
est quod omnes eorum egritudines sunt calide: sicut febris
39
tertiana et eorum vomitus totus est colericus. Egri-
40
tudines autem plurime que pueris eueniunt sunt frigide
41
et humide: et eorum febres flegmatice: et plurimum quod vo-
42
munt est flegma. et augmentum quod est in pueris non est
43
propter fortitudinem caliditatis eorum neque eo nisi
44
propter multam ipsorum humiditatem. maximum etiam
45
quidem sunt duarum sectarum sententie et ipsarum rationes.
46
¶ Galienus vero ambabus sectis contradicit dicit enim quod ea〈-〉
47
rum caliditates in radice sunt equales. sed puerorum
48
calinditas[*]calinditas corrupt for caliditas est maioris quantitatis et minoris quali〈-〉
49
tatis scilicet acuitatis. et iuuenum caliditas est minoris
50
quantitatis. et maioris qualitatis scilicet acuitatis. ¶ Et
51
huius quidem declaratio sicut ipse dicit est vt opi〈-〉
52
nemur vnam solam caliditatem in mensura: aut
53
corpus subtile calidum vnum in quantitate et quali〈-〉
54
tate in substantiam humidam multam semel pene-
55
trasse. sicut aqua. et alia vice penetrasse in substan〈-〉
56
tiam siccam et paucam sicut lapis: et cum sic fue〈-〉
57
rit inueniemus caliditatem aqueam maioris
58
quantitatis et mollioris qualitatis et caliditatem
1
lapideam minoris quantitatis et acutioris qualitatis: et
2
ita debes agnoscere caliditatem que est in pueris
3
et iuuenibus. ¶ Pueri enim non fuerunt generati ni〈-〉
4
si ex spermate quod est multum calidum. et huic ca〈-〉
5
lori nondum accidit: res que ipsum extinguat. puer
6
namque augeri non cessat. sed crescendo graditur
7
nec adhuc stetit nedum quod iam retrocedat. ¶ Iu〈-〉
8
uenibus vero nihil accidit quod eorum calorem augmentet
9
innatum: neque etiam aliquid quod ipsum extinguat. sed ille ca〈-〉
10
lor in eis conseruatur humiditate minoris quatitatis
11
et qualitatis simul donec ad decliationem perueniat:
12
neque tamen huius humiditatis diminutio est adhuc di〈-〉
13
minutio que caliditatem retinere non possit: neque est
14
nisi quia augmentum facere non valet. quasi humiditas
15
tanta erat prius quod duas res facere poterat cu-
16
stodire videlicet calorem: et superesse etiam ad augmentum facien-
17
dum. ad vltimum vero ad hoc deueniet. quo neu〈-〉
18
tram duarum rerum efficere valebit. oportet ergo vt in
19
medio talis existat quod possit vnam rem efficere
20
et non alteram. Falsum autem est vt dicamus ipsam pos〈-〉
21
se augmentare et non posse retinere calorem in〈-〉
22
natum. Quomodo enim in re augmentum prestare potest quod ra〈-〉
23
dicem non valet custodire? Restat ergo vt dica-
24
mus quod calorem custodire potest et in corppore
25
augmentum prestare non potest. et scitum est quod hec est
26
etas iuuentutis. ¶ Quod autem dixit secunda secta quod
27
augmentum quod est in pueris non est nisi propter humi〈-〉
28
ditatem et non propter calorem: est dictio falsa. humidi-
29
tas namque augmenti est materia: et materia non patitur per se neque per
30
se creatur. Immo apud operationem virtutis in eam agen-
31
tis. virtus autem hoc agens est anima: aut natura precepto dei:
32
neque agit nisi cum instrumento: et illud est calor innatus
33
¶ Quod autem dixerunt etiam quod vehemens desiderium
34
quod est in pueris non est nisi propter frigiditatem complexio-
35
nis eorum: est dictio falsa. cum malo namque deside-
36
rio quod est propter frigiditatem complexionis non prouenit
37
istimbre neque nutrimentum. Puerorum enim istimbre me〈-〉
38
lior quam esses potest est in pluribus horis. neque in eorum cor〈-〉
39
poribus. nisi foret propter hoc quod de permutatione eius
40
quod comeditur plus prouenit quam sit illud quod dis〈-〉
41
soluitur: propter quod crescunt. ¶ Aliquando vero accidit
42
eis malicia istimbre propter eorum gulositatem: et
43
quia eorum comestiones malis disponuntur ordinibus
44
et comedunt res malas et humidas et multas et
45
desuper malis mouentur motibus. ¶ Quapropter
46
de superfluitatibus plus in eis adunantur. vnde
47
purgatione indigent et precipue eorum pulmones.
48
Ideoque eorum anhelitus est spissior et velocior:
49
magnitudinem tamen non habet eo quod eorum
50
virtus nondum ad complementum peruenit.
51
hec est dictio de complexione pueritie et iuuen-
52
tutis quemadmodum Galienus declarauit cuius
53
nos sumus interpretes. ¶ Preterea scien-
54
dum est quod caliditas post tempus consisten-
55
di minui incipit propterea quod aer circundans
56
materiam eius que est humiditas: exiccat.
57
Calor quoque innatus qui est intus ad hoc ad-
58
iuuat: et labor proueniens ex motionibus corporeis
1
et animalibus que necessarie sunt in vita: et defectus nature
2
ad resistendum illi toti semper. Omnes enim virtutes
3
corporee sunt finite. hoc autem iam rationatum fuit in
4
scientia naturali eius ergo operatio non semper existit in materijs.
5
¶ Amplius si hec virtus infinita foret et semper
6
permutationem in corpore faceret eius quod dissolui〈-〉
7
tur equaliter et vno modo. dissolutio tamen vno modo non
8
esset: immo semper quotidie augeretur et corpus disso-
9
lutionem tolerare non posset: et dissolutio humidi-
10
tatem finiret: quanto magis cum due res se iuuent
11
ad minorationem faciendam et retrocedendum: et
12
postquam sic est oportet necessario vt materia destruatur
13
et calor extinguatur: et precipue cum ad eius ex〈-〉
14
stinctionem adiuuetur preter materiei defectum
15
alia causa et illud est humor extraneus qui ac〈-〉
16
cidit assidue propterea quod cibus priuatur di〈-〉
17
gestione: et adiuuat ad extinguendum ipsum
18
duobus modis. vno suffocando et tegendo.
19
alio qualitati obuiando. hic enim humor est
20
flegmaticus frigidus. et hec est mors naturalis cuique
21
indiuiduo destinata secundum suam primam complexionem
22
vsque ad terminum quem in sua potentia habet ad suam
23
humiditatem conseruandam. vnumquodque enim eorum
24
terminum prefixum habet qui in indiuiduis diuer〈-〉
25
sificatur propter complexionum diuersitatem. et hi quidem
26
sunt termini naturales. Sunt vero et alij termini
27
abbreuiati. totum tamen diuino peruenit precepto.
28
¶ Quod ergo ex hoc acqisiuimus est quod puero〈-〉
29
rum et iuuenum corpora quantum ad qualitatem sunt calida
30
et corpora senum et decrepitorum sunt frigida. Sed pue〈-〉
31
rorum corpora equali sunt humidiora propter augmentum
32
et hoc quidem nobis insinuat experimentum quod
33
de mollicie ossium est et neruorum vel membrorum
34
ipsorum. et consideratio. quoniam parum est ex quo fue〈-〉
35
runt sperma et spiritus vaporalis. ¶ Senes
36
autem et decrepiti proprie preter hoc quod sunt frigidiores
37
adhuc sunt sicciores. ¶ Et hoc quidem scitur experi〈-〉
38
mento quod habetur de duritia ossium eorum et asperitate cu〈-〉
39
tis eorum et consideratione. Eo quod prolitum est tempus ex quo
40
fuerunt sperma et sanguinis et spiritus vaporalis. Et
41
in pueris quidem et iuuenibus igneitas est equalis: sed
42
in pueris plus abundat aeritas et aqueitas et in
43
sensibus et decrepitis plus abundat terrestritas
44
quam in illis duobus et est in decrepitis plus. ¶ Iu〈-〉
45
uentus autem habet complexionem magis equalem complexioni pueri.
46
Comparatione tamen pueri est eius complexio sicca: et senis
47
et decrepiti comparatione est humida. ¶ Decrepitus
48
veo est siccior iuuene et sene in membris simpli〈-〉
49
cibus et humidior vtriusque humiditate extranea ma〈-〉
50
defaciente. ¶ Secundum vero diuersitatem complexionum
51
generis femine frigidioris existunt complexionis. Ideoque
52
sunt in creatura minores masculis et sunt humi〈-〉
53
diores. ergo popter complexionum earum frigidi〈-〉
54
tatem multiplicantur earum superfluitates: et
55
propter paucum earum exercitium: et substantia car-
56
nium est rarior: licet viri caro ex parte complexionis
57
eius quod ei admiscetur sit rarior. Sua namque
58
spissitudine plus prohibetur in ipsam pene-
1
trare quod a venis et neruorum villis ad eam pro-
2
fluit. ¶ Qui vero terras inhabitant septemtrio〈-〉
3
nales humidiores sunt: et qui artes exercent
4
aqueas humidiores existunt: et qui ab istis di〈-〉
5
uersificantur diuersi existunt. Signa autem
6
complexionum narrabimus vbi vniuersalia
7
signa et particularia referemus.
8
¶ Doctrina quarta. Quid sit humor et eius
9
diuisiones.
Capitulum .I.
10
HUmor est corpus humidum liquidum
11
in quod in primis nutriens conuertitur.
12
Eius vero est humor bonus: et est il〈-〉
13
lud de cuius proprietate est vt fiat pars substantie
14
nutriti solus vel cum alio: et assimilari ei solus vel
15
cum alio: et in summa materia restaurationis eius quod ex ea
16
dissoluitur. Et eius superfluitas est humor malus et
17
est quod istud agere non consueuit. Aut raro in bo〈-〉
18
num conuertitur honorem. Unde antea a corpore expelli
19
et proijci debet. ¶ Dicemus ergo quod humidi〈-〉
20
tatum corporis quedam sunt prime quedam secunde.
21
Prime sunt quatuor humores quos paulo post
22
nominabimus. ¶ Secudarum vero due sunt diuisio〈-〉
23
nes: aut enim sunt superfluitates aut non superfluita〈-〉
24
tes. Superfluitates vero in sequentibus nominabi〈-〉
25
mus. ¶ Et que sunt non superfluitates sunt hu〈-〉
26
mores qui a principali dispositione conuersi membris
27
delegati fuerunt: sed nondum alicuius membro-
28
rum simplicium operatione perfecta pars effecti
29
sunt: quorum sunt quatuor species. ¶ Una est hu〈-〉
30
mor in foraminibus extremitatum paruarum vena-
31
rum contentus membris simplicibus propinqua〈-〉
32
rum inhibentium eam. ¶ Alia est humor
33
per omnia simplicibus transiens membra sicut ros
34
qui in nutrimentum conuerti est aptus: cum corpus
35
nutrimento caret: et vt membra humectet cum ali〈-〉
36
qua causa fortis motus aut alia ea exiccauerit.
37
¶ Tertia est humor qui parum ante congelatus
38
fuit: et est nutrimentum quod in substantia mebrorum ex
39
parte complexionis conuersum est. Sed ex parte essen〈-〉
40
tie complete et similitudinis nondum conuersum fuit.
41
¶ Quarta est humor qui est intus in membris
42
simplicibus a principio natiuitatis: per quem
43
partium eorum continuitas existit: cuius principium
44
est ex spermate. Spermatis vero principium est
45
ex humoribus. ¶ Et dicemus etiam quod humores
46
humorosi boni et superflui vel non superflui qua-
47
tuor continentur generibus. genere sanguinis qui omnibus
48
illis melior existit: et genere flegmatis: et genere
49
colere rubee: et genere colere nigre. ¶ Sanguis
50
vero natura calidus existit et humidus. Cuius sunt
51
due species: naturalis et non naturalis. Naturalis autem est cu-
52
ius color est rubeus malo carens odore et est
53
valde dulcis. Non naturalis vero sunt due diuisio〈-〉
54
nes. Alius enim est qui a complexione bona fuit
55
mutatus: non propterea quod aliquid ei admixtum
56
fuerit: sed quia eius complexio in se vitiata fuit: ver〈-〉
57
bi gratia: quia aut fuit infrigidatus aut calefactus.
58
¶ Et est alius qui non fuit mutatus nisi pro-
1
pter humorem malum qui ei admixtus fuit. Quod est
2
secundum duas diuisiones: aut enim ad eum humor
3
de foris venit et penetrauit in ipsum et corru-
4
pit. aut in ipsomet fuit generatus humor verbi gratia ali〈-〉
5
qua eius pars. putruit: et eius subtile in coleram
6
rubeam: et spissum in coleram nigram conuersum
7
est. et remanserunt ambe aut vna earum in eo. et huius
8
quidem diuisionis partes secundum illud quod ei admiscetur et ip〈-〉
9
sius species de speciebus flegmatis et speciebus cole-
10
re nigre et speciebus colere rubee diuersificantur: et
11
aquositas eius plerumque ergo fit turbidus: et ali〈-〉
12
quando fit subtilis et aliquando niger multa infectus ni-
13
gredine: et quandoque albus: similiter quoque in odore sui
14
et sapore mutatur: fit namque amarus aut falsus aut
15
acetosus. ¶ Flegmatis autem aliud est naturale: et
16
aliud non naturale. Naturale est quod est aptum vt in aliquo
17
tempore fiat sanguis: quoniam est sanguis non plene co-
18
ctus. Et est quidam modus dulcis flegmatis: quod
19
non valde exigit[*]exigit corrupt for existit [cf. Venice 1564] frigidum: immo corporis comparatione
20
frigiditatis pauce: sanguinis vero comparatione est et
21
colere rubee est frigidum. ¶ Et est etiam flegma dul〈-〉
22
ce quod non est naturale: quod est flegma saporem non habens
23
quod nominabimus: quod fit cum accidit vt cum eo san-
24
guis misceatur naturalis: et quod multotiens in rheuma〈-〉
25
tismis: et in saliua sentitur. ¶ Dulcis vero na-
26
turalis receptaculum dixit Galienus naturam
27
non fecisse membrum proprium quemadmo〈-〉
28
dum duabus fecit coleris: hoc namque flegma
29
sanguini propinquam habet similitudinem: et
30
egent eo membra omnia: ideoque fecit natura
31
vt cum sanguine vadat. ¶ Dicimus autem
32
quod hec indigentia est propter duas res: vna est
33
necessaria: et altera iuuatiua. Necessaria vero
34
est propter duas res. Una est vt sit iuxta mem-
35
bra ad hoc: vt cum membra nutrimentum quod
36
ad ipsa consueuit venire amiscerint: quod est
37
sanguis bonus propter retentionem materiei eius
38
que a stomaco fit et epate propter aliquas cau〈-〉
39
sas que acciderunt operentur in eo virtutes na〈-〉
40
turales eorum et coquant et digerant: et nutri-
41
antur ex eo: et sicut calor innatus digerit ip-
42
sum et rectificando facit ipsum sanguinem: si-
43
militer calor extraneus ipsum plerumque putre-
44
facit et corrumpit. ¶ Hanc vero necessitatis
45
partem non habent due colere. Due namque co〈-〉
46
lere fegmati in hoc non communicant quod ca〈-〉
47
lor naturalis ipsum rectificat et facit ex eo san-
48
guinem: licet in hoc communicent ei quod calor
49
accidentalis ipsum mutat et facit ex eo rem putridam et
50
corruptam. ¶ Altera est vt sanguini admisceatur:
51
vt ipsum aptum reddat: ad membra flegmatica〈-〉
52
rum complexionum nutrienda in sanguine quorum
53
qui in ea est nutriturus oportet flegma actualiter
54
esse secet mensuram notam sicut est cerebrum: et hoc
55
quidem in duabus est repertum coleris. ¶ Iuua-
56
tiua vero est: vt humectet iuncturas et membra que
57
multe existunt motionis ne siccitas eis accidat propter
58
calorem qui ex motu proueuit et frigatione: et hoc
1
quidem est iuuamentum stans in terminis necessi〈-〉
2
tatis. ¶ Non naturalis autem flegmatis. Aliud est
3
superfluitas diuerse essentie vsque ad sensum: et
4
istud est mucilaginosum. et aliud est in substan-
5
tia equale in sensu: et in veritate diuersum: et est
6
flegma crudum. Aliud est valde subtile et ipsum
7
est aquosum. Aliud est valde grossum album.
8
videlicet et est illud quod vocatur gipseum. et ipsum est cu-
9
ius subtile fuit resolutum: ideo quod in foraminibus
10
et iuncturis diu fuit retentum: quod omnibus existit
11
grossius. ¶ Et ex flegmate est quoddam quod est
12
salsum: quod omnibus flegmatis speciebus acutius
13
est et siccius et leuius. ¶ Omnis vero salsugi〈-〉
14
nis causa est vt aquose humiditati pauci sapo〈-〉
15
ris: aut priuate eo. terree partes aduste com-
16
plexionum siccarum et saporis amari equali tem〈-〉
17
peramento misceantur. Si enim multe fuerint
18
amarus sapor prouenit. et ex hoc quod similiter fiunt
19
sales et aque salse. Et est etiam cum sal fit ex ci〈-〉
20
nere alchali: et calce et ex alijs cum in aqua co〈-〉
21
quuntur: et colantur et coquitur illa aqua donec
22
in sale coaguletur. ¶ Similiter quoque flegmati
23
tenui quod saporem non habet. aut cuius sapor
24
adeo est paruus quod non superat cum colera sic-
25
ca natura se miscuerit adusta equalitatis ad-
26
mixtione ipsum facient salsum: et calefaciet.
27
hoc igitur flegma est colericum. ¶ Galienus
28
vero dixit flegma hoc falsum fieri: propter ip-
29
sius putredinem aut aquositatem que ei ad-
30
mixta fuit. et nos quidem dicimus putredi-
31
nem ipsum salsum efficere: ideo quod in ipso adu〈-〉
32
stionem facit et cinereitatem que cum eius hu〈-〉
33
miditate commiscetur. Sola autem aquositas
34
cum ei admiscetur salsedinem in ipso efficere
35
non valet: cum ibi vlla alia non fuerit causa.
36
¶ Et mihi quidem videtur quod ista: aut non
37
permutationis est: sed continuitatis: tunc enim
38
locutio completa erit. ¶ Et ex flegmate est quod
39
est acetosum. et quemadmodum dulce est secun〈-〉
40
dum duos modos dulce per suam essentiam. et
41
aliud propter rem extraneam que ei admixta
42
fuit. similiter acredo flegmatis acetosi secundum
43
duos contingit modos. Uno ideo quia res extra-
44
nea ei admixta fuit que est colera nigra acris
45
quam in subsequenti nominabimus. altero
46
propter causam que in ipsomet ei contingit: et il〈-〉
47
lud quidem est vt flegmati dulci quod dixi-
48
mus ipso dulci existente. accidat sicut accidit
49
alijs succis dulcibus qui prius bulliunt et postea
50
acescunt. ¶ Et est aliud ponticum cuius disposi〈-〉
51
tio est quemadmodum hec dispositio. fortasse
52
enim erit eius ponticitas propterea quod colera ni〈-〉
53
gra pontica ei admixta fuit: et fortasse erit eius
54
ponticitas propter causam qua in se vehemen〈-〉
55
ti infrigidatione infrigidatum est adeo quod eius sapor ad
56
ponticitatem sit conuersus. ideoque eius aquosi〈-〉
57
tas congelata est: et ad siccitatem partim et terre-
58
stritatem alterata est. et neque fuit calor debilis
1
qui ipsum bullire faceret et conuerteret in acredinem neque ca〈-〉
2
lor fortis qui ipsum coqueret. ¶ Et est flegmatis species
3
vitrei spissi grossi vitro liquefacto similis in sui vi〈-〉
4
scositate et ponderositate. quod plerumque est acre
5
et plerumque saporem non habebit et videtur quod
6
illud ex eo quod est grossum saporem non ha〈-〉
7
bens sit crudum: aut conuertitur in crudum
8
et hec quidem est illa flegmatis species que in
9
principio rei erat aquosa frigida: que neque pu〈-〉
10
truit neque res alia ei admixta fuit: sed sic per〈-〉
11
mansit recondita donec fuit ingrossata: et fri-
12
giditas fuit ei addita. ¶ Iam igitur declara〈-〉
13
tum est quod corrupti flegmatis modi ex parte sa〈-〉
14
porum ipsius sunt quattuor: salsum: acre pon〈-〉
15
ticum: et insipidum. ¶ Et ex parte sue essen-
16
tie sunt quattuor: aquosum: vitreum: mucilagi〈-〉
17
nosum: et gipseum. crudum vero in collectione
18
mucilaginosi continetur. ¶ Collera autem ru〈-〉
19
bea alia est naturalis: alia est que est superflui〈-〉
20
tas non naturalis. Naturalis est spuma sangui〈-〉
21
nis cuius color est rubeus clarus: et est leuis acu〈-〉
22
ta: et quanto magis fuerit calida erit eius rube〈-〉
23
do maior que cum in corpore generatur in duas diui〈-〉
24
ditur partes. quarum vna cum sanguine vadit
25
et altera ad cistim transmittitur fellis. ¶ Illud
26
vero quod de ea vadit cum sanguine cum ea pene-
27
trat causa necessitatis et iuuamenti. Necessi-
28
tas vero est vt sanguini admisceatur ad nutrien-
29
da membra: in quorum complexionibus magnam
30
colere rubee partem esse oportet secundum modum
31
quem meretur de diuisione sicut pulmo. Sed
32
iuuamentum est vt sanguinem subtiliet: et in
33
itineribus ipsum penetrare faciat. ¶ Quod
34
vero de ea colatum ad cistim transmittitur fel-
35
lis causa necessitatis transmittitur et vtilitatis.
36
¶ Necessitas autem aut est secundum totum corpus
37
quod est ipsum a superfluitate mundare: aut
38
secundum vnum ipsius membrum quod est fel nutri〈-〉
39
re. vtilitatis vero duo sunt iuuamenta. vnum
40
est intestina a stercore et flegmate viscoso ablue〈-〉
41
re et aliud intestina et ani musculos pungere:
42
vt quid sit ei necessarium sentiat et egestiones
43
emittat. Ideoque sepe accidit colica causa opi-
44
lationis que fit in foramine quod a felle descen〈-〉
45
dit ad intestina. ¶ Non naturalis vero cole-
46
ra alia est que a natura egreditur propter causa[*]causa corrupt for causam
47
extraneam qua ei admiscetur: alia est que a na〈-〉
48
tura egressa est propter causam in se: quia eius sub〈-〉
49
stantia est non naturalis. ¶ Partis prime est
50
alia que est scita et famosa. et est illa cui extra-
51
neum illud quod est admixtum est flegma. Cu-
52
ius generatio magis est in epate. et alia est que
53
est minoris fame et est illa cui extraneum quod
54
est admixtum est melancolia. Nota autem et famosa
55
aut est colera citrina: aut est colera vitellina: fleg〈-〉
56
ma namque cui admiscetur colera quandoque est
57
tenue: et generatur inde prima: quandoque est
58
grossum et generatur inde secunda scilicet colera que ouo〈-〉
1
rum vitellis similis existit. ¶ Que autem mi〈-〉
2
noris est fame est illa que colera vocatur adu-
3
sta que aliquo duorum generatur modorum vnus
4
est vt colera in se aduratur et accidat in ea cine〈-〉
5
reitas: sed eius subtile non separetur ab ipsius
6
cinereitate: immo cinereitas in ea contineatur.
7
Et hec quidem est peior. Et alius est vt cole-
8
ra nigra extrinsecus ad eam veniat. et cum ea
9
misceatur: et hec quidem est melior. ¶ Huius
10
autem speciei colere color est rubeus: sed non
11
est clarus neque floridus: immo est magis similis
12
sanguini: sed est tenui[*]tenui corrupt for tenuis: et plerumque a suo colore
13
propter aliquas mutatur causas. ¶ Que ve-
14
ro in sui substantia extra naturam est alia est
15
cuius generatio sepius est in epate. alia est cu-
16
ius generatio magis est in stomaco. Et illa
17
quidem cuius generatio magis est ab epate est
18
vna species. Que est cum quod in sanguine est
19
subtile aduritur. cuius spessitudo colera est ni〈-〉
20
gra. Et que in stomaco magis generatur duas
21
habet partes: prassinam scilicet et viridem vt erugo
22
eris. Et mihi quidem videtur quod prassina ex
23
vitellina generatur cum aduritur: cum enim adu〈-〉
24
ritur adustio in ea efficit nigredinem: ex qua
25
cum citrinitate mixta generatur viriditas.
26
¶ Zinaria vero videtur mihi quod generetur ex
27
prassina cum tantum aduritur donec eius humo〈-〉
28
rositas siccatur: et ad albedinem redire incipit
29
propter sui siccitatem. calor namque in humido
30
corpore in primis nigredinem efficit. deinde
31
denudat ipsum nigredine quando eius om-
32
nino finit humiditatem: et quando superfluit
33
in eo ipsum albificat: et hoc quidem in lignis
34
attende que prius in carbonem vertuntur:
35
deinde in cinerem. Calore enim in humido
36
efficit nigredinem: et in eius contrario albe-
37
dinem. et frigiditas in humido albedinem opera〈-〉
38
tur: et nigredinem in eius contrario. hec ta-
39
men duo iudicia que in prassina et zinaria iu〈-〉
40
dicaui estimatiua sunt iudicia: hec autem spe〈-〉
41
cies que dicitur zinaria omnibus colere ru-
42
bee speciebus calidior existit et peior et ma-
43
gis perniciosa: et dicitur quod est de substantia
44
venenorum. ¶ Colere autem nigre alia est na〈-〉
45
turalis alia non naturalis superfluitas. Na-
46
turalis est boni sanguinis ex et turbulentia et
47
superfluitas in comparatione ad sanguinem:
48
quia omnes humores dicuntur superfluita〈-〉
49
tes ad comparationem sanguinis: cuius sapor
50
inter dulcedinem et ponticitatem existit. Que
51
cum in epate generatur in duas separatur par-
52
tes: quarum vna in sanguinem penetrat et alia
53
ad splenem transmittitur. ¶ Pars autem que
54
cum sanguine penetrat vadit cum eo causa ne-
55
cessitatis et vtilitatis. Necessitas vero est vt
56
sanguini admisceatur eo modo quo debet in
57
nutrimento cuiusque membrorum in quorum
58
complexionibus magnam melancolie partem esse
1
oportet sicut sunt ossa. ¶ Utilitas vero est vt
2
sanguinem restringat et confortet et inspisset
3
ipsum. Et pars eius que ad splenem transmit〈-〉
4
titur est illud quo sanguis non indiguit que
5
ad ipsum vadit causa necessitatis et vtilitatis.
6
Necessitas vero aut est secundum corpus totum sci〈-〉
7
licet vt a superfluitate mundetur aut secundum vnum
8
membrum quod est vt splenem nutriat. ¶ Uti〈-〉
9
litas vero ideo accidit: quia in os stomaci quasi
10
mulgendo profluit. Et hec quidem vtilitas
11
duobus est modis: vno quia os stomaci stringit
12
et confortat: et inspissat. Alio vt in ore stomaci com〈-〉
13
motionem faciat propter acredinem et exci-
14
tet ad famem et faciat desiderium. ¶ Debes
15
autem scire quod colera rubea qua ad cistim trans〈-〉
16
mittitur fellis est illud quo sanguis non indi〈-〉
17
get et illud quod a felle egreditur est illud quo
18
fel non indiget: et similiter colera nigra que
19
ad splenem transmittitur est illud quo sanguis
20
non indiget et illud quod a splene egreditur
21
est illud quo non indiget spleni: et quemad-
22
modum illa colera rubea postrema euigilat
23
virtutem expulsiuam inferius: sic colera ista
24
nigra postrema virtutem appetitiuam euigi〈-〉
25
lat superius. Unde sit deo omnibus meliori
26
factoribus laus. ¶ Melancholia vero non
27
naturalis non est ad modum hypostasis et fe〈-〉
28
cis: immo est ad modum adustionis et cine-
29
reitatis. Res namque humide cum rebus terre〈-〉
30
stribus admiscentur: seperatur[*]seperatur corrupt for separatur terrestritas ab
31
eis aliquo duorum modorum: aut ad modum
32
hypostasis: et tale quale illud de sanguine est
33
melancolia naturalis. aut ad modum adustionis quod
34
est cum resoluitur subtile et spissum remanet
35
et tale quale illud est de humoribus est melancolia
36
superfluens: et ista quidem vocatur colera ni〈-〉
37
gra: et neque habuit hypostasim nisi sanguis.
38
Ex flegmate enim propter sui viscositatem
39
nihil descendit sicut ex oleo. Et ex colera ru〈-〉
40
bea propter sui subtilitatem et sue terrestri-
41
tatis paucitatem et sui motus assiduitatem: et
42
propterea quod illud quod de ea a sanguine se-
43
paratur in corpore est parum non descen-
44
dit res de qua sit curandum: neque etiam cum
45
separatur moratur nisi parum: sed putrefit aut
46
a corpore expellitur: et cum putrescit eius subtile
47
esoluitur et spissum remanet et fit colera ni-
48
gra adusta et non hypostasiua. ¶ Melancolia au-
49
tem que est superfluens. alia est que est cinis
50
colere et quod de ea aduritur que est amara:
51
inter quam tamen et coleram rubeam quam
52
adustam vocamus existit differentia: quia il-
53
la est colera rubea cui cinis hic fuit admix-
54
tus: hec vero non est nisi cinis per se cogni-
55
tus cuius subtile fuit resolutum. ¶ Alia est
56
que est cinis flegmatis: et quod de eo adustum
57
fuit. et si flegma valde subtile et aquosum fue〈-〉
58
rit: eius cinis erit salsus et si non trahit ad acre-
1
dinem aut ponticitatem. ¶ Alia est que est cinis
2
sanguinis: et quod de eo est adustum: et hec quidem est
3
falsa ad paucam trahens dulcedinem. ¶ Alia
4
est que est cinis melalncolie naturalis que si subtilis fuerit
5
erit eius cinis: et quod de ea adustum est: est valde
6
acre sicut acetum quod cum super terre faciem ca-
7
dit ebullit: et eius odor est acris a quo musce fu〈-〉
8
giunt et alia: et si grossa fuerit minoris erit acre〈-〉
9
dinis cum ponticitate pauca. ¶ Male igitur
10
colere nigre species sunt tres. colera rubea cum
11
aduritur et eius subtile resoluitur: et due alie di-
12
uisiones quas post eam diximus. ¶ Melancolia vero
13
flegmatica est tardioris impedimenti et mali-
14
tie. et melancolia colerica est que est fortioris malitie et
15
velocioris corruptionis: verumtamen est susceptabi-
16
lior curationis quam illa. De alijs vero duabus diui〈-〉
17
sionibus que magis acris est deterior existit. Si
18
tamen in eius principio auxilium presto fuerit citius
19
medicationem recipiet. Tertia vero que minus
20
super terram ebullit: et minus in membra pene-
21
trat tardius perimit: sed ad resoluendum et ad
22
maturandum et medicationem recipiendum magis
23
est effrenis. He ergo sunt species humorum non natura-
24
lium et superfluentium. ¶ Inquit Galienus qui dixit
25
quod humor naturalis solummodo est sanguis et alij hu-
26
mores sunt superfluitates quibus non egetur non di-
27
xit verum. Si enim solus sanguis esset humor qui
28
membra nutrit omnia in suis complexionibus et essen〈-〉
29
tijs similia forent. os namque carne durius non existit
30
nisi quia sanguis cui substantia dura melancolica fuit admi〈-〉
31
xta ipsum nutriuit: neque cerebrum mollius est car〈-〉
32
ne nisi quia sanguini qui ipsum nutriuit substantia mollis
33
flegmatica fuit admixta. Ipsum quoque sanguinem
34
alijs inuenimus admixtum humoribus qui ab eo se〈-〉
35
parantur. Cum enim extrahitur et ordinatim ponitur
36
in catin[*]in catin cf. Venice 1564 in uase or Alcatin visu discernitur quod separatur in parte que est sicut
37
spuma. et est colera rubea: et partem que est sicut sex et
38
res turbida. et est melancolia: et partem qui est sicut
39
albumen ouorum et est flegma: vt partem aquosam
40
que est aquositas cuius superfluitas in vrina euacuatur
41
Aquositas naumque non est ex humoribus solidis ne〈-〉
42
que est nisi ex eo quod bibitur et non nutrit neque est ne-
43
cessaria nisi in nutrimenti attenuatione et penetra-
44
tione. humor namque est quod ex eo quod bibitur et comedi〈-〉
45
tur est nutriens. Quod autem dico nutriens volo in-
46
telligi quod est in potentia simile corpori. Quod autem in poten-
47
tia corporis scilicet humani similitudinem habet est corpus com〈-〉
48
mixtum non simplex. Et aqua quod[*]quod corrupt for quidem est simplex. ¶ Sunt
49
autem quidam hominum qui opinantur corporis virtu-
50
tem sanguinis sequi multitudinem et ipsius de-
51
bilitatem sequi eius paucitatem. sed non est ita. Quod
52
vero attenditur est dispositio eius quantitatis que de eo cor〈-〉
53
pus ingreditur. Et sunt quidam qui opinantur quod cum
54
umores aucti fuerint aut diminuti: Postquam
55
corpora humana secundum comparationem fuerint que
56
debent in quantitate vnius ad alterum sanitas
57
erit conseruata: sed non est ita. humores numque preter
58
istud mensuram in quantitate conseruatam habere debent
1
non in comparatione alterius humoris: immo in se cum
2
custodia mensurationis quam habent in comparatione
3
vnius ad alterum. Adhuc quidem remanserunt
4
de rebus humorum questiones que non medicis:
5
sed tantum pertinent philosophis. Ideoque eas pretermisi.
6
¶ De qualitate generationis humorum. Capitulum .II.
7
Utriens[*]Utriens corrupt for NUtriens [initial is missing] masticatione aliquam habet digestio-
8
nem. superficies enim oris superficiei stoma-
9
ci contigua existit: immo est ac si vna essent
10
superficies. estque in eo virtus dige-
11
stiua est[*]est corrupt for ex ipso. cumque masticatum tetigerit aliqua
12
ipsum conuersione permutabit. Et in hoc quidem
13
auxiliatur saliua acquisita per digestionem in qua cadit
14
calor innatus. Ideoque triticum masticatum in
15
maturatione furunculorum et exiturarum operatur
16
quod non operatur triticum cum aqua tritum: neque
17
illud quod cum aqua coquitur. ¶ Et dixerunt
18
quidam quod signum ostendens nobis quod mastica-
19
tum iam parum incepit digeri est quod nec primus
20
odor nec primus sapor in eo inuenitur. ¶ Dein〈-〉
21
de postquam stomacum ingreditur integra digeritur
22
digestione. non propter stomaci calorem tantum: sed propter ca-
23
lorem membrorum que ipsum circundant et a dextra
24
quidem epar et a sinistra splen. splen namque ca〈-〉
25
lefacit non propter sui substantiam sed propter arterias
26
et venas multas que in eo sunt. et ab anterori
27
quidem est zirbum adipinum: quod cito susci〈-〉
28
pit calorem causa adipis: et ad stomacum re-
29
ducit: et superius quidem cor mediante dia-
30
phragmate ab eo calefacto. ¶ Cumque nutri-
31
entis[*]nutri-entis corrupt for nutriens in primis digeritur fit sua essentia in mul-
32
tis animalium auxilio eius quod ei admisce-
33
tur de eo quod bibitur plerumque chilus: et est
34
substantia liquida ptisane in spisstudine simi-
35
lis: deinde eius subtile a stomaco et intestinis
36
attrahitur et vias venarum que mesaraice vo〈-〉
37
cantur impellitur que sunt vene subtiles du-
38
re omnibus intestinis continue. cumque per
39
eas impellitur ad venam peruenit epatis que
40
porta vocatur et penetrat in epar in diuisio-
41
nibus et ramis porte intrantibus et se mino-
42
rantibus et subtiliantibus ad modum capil-
43
lorum occurrentibus orificijs diuisionum ra〈-〉
44
dicum vene que ab gibbo epatis ascendit. Et
45
non facit ipsam penetrare in illas coangusta-
46
tiones nisi melior commixtio aque bibite supra id
47
quod indiget corpus. Cum ergo in istarum
48
venarum villis diuiditur fit quasi epar tota-
49
liter tangat huius chili totalitetem et propter
50
illud tunc eius operatio est vehementior et for〈-〉
51
tior et velocior: et tunc coquitur. ¶ In omni
52
autem decoctione que est huiusmodi est res
53
que est sicut spuma et res que est sicut hyposta〈-〉
54
sis et res fortasse erit cum eis aut que ad adu-
55
stionem pertinet si decoctio superflua fuerit
56
aut res que non est bene cocta si decoctio fuerit
57
minor quam debet. ¶ Spuma autem est colera rubea: et hi〈-〉
58
postasis est melita que ambo sunt naturales. Adu〈-〉
1
sti vero subtile est mala colera rubea et eius gros〈-〉
2
sum est melancolia mala non naturalis: et quod non bene
3
coctum est flegma est. Quod autem de hoc toto
4
res colata est que bene cocta est sanguis qui tamen
5
quamdiu est in epate subtilior existit quam debet propter
6
aquosam superfluitatem. que propter rem quam dixi〈-〉
7
mus est necessaria. ¶ Istud vero quod est sanguis
8
cum ab epate separatur ab aquositate ei superflua
9
ilico mundatur: que necessaria non est nisi propter causam
10
quandam que iam sublata est. Extrahitur ergo aquo〈-〉
11
sitas a sanguine in venas que ad renes descen-
12
dit et fert secum sanguinem qui ad renes nu-
13
triendos sua quantitate et qualitate bonus exi〈-〉
14
stit. Nutritque renes vnctuositas huius aquo-
15
sitatis et sanguinositatis: deinde aliud quod re〈-〉
16
manet ad vesicam tendit et post ad virgam. san〈-〉
17
guis autem essentie bene per venam magnam
18
ad gibbositatem epatis ascendentem vadit et
19
tendit per venas que ab ea vt rami separantur.
20
deinde in gedeguil venarum: postea sedenechi
21
gedeguil. post sugentibus segnechi. deinde in
22
venis que sunt sicut villi capillaribus similes
23
postea sanguis ab earum orificijs sudando la〈-〉
24
bitur in membra ex parte diuina. ¶ Sanguis
25
ergo causa efficiens calor est temperatus: et causa
26
materialis est quod de nutrientibus est tempera〈-〉
27
tum et de potibus bonis: et formalis causa ip-
28
sius est decoctio noua: et eius causa finalis est
29
vt nutriat corpus. ¶ Efficiens vero colere ru〈-〉
30
bee causa est igneus calor superfluus et proprie
31
in epate: et eius causa materialis est quod de nu-
32
trientibus est subtile calidum dulce vnctuosum et
33
acutum. et eius causa formalis est decoccionem
34
ad superfluitatem procedere: et eius finalis cau〈-〉
35
sa est necessitas et vtilitas quas nominauimus
36
¶ Efficiens autem flegmatis causa est caliditas at〈-〉
37
tentata. et eius materialis causa est quod de nutrien-
38
tibus est grossum humidum viscosum et frigi〈-〉
39
dum: et eius causa formalis est decoctionis at-
40
tenuatio. et eius finalis causa est necessitas eius. et vti〈-〉
41
litas ipsius quas nominauimus. ¶ Melancolie autem
42
hypostasie[*]hypostasie corrupt for hypostasiue quidem causa eijciens[*]eijciens(?) corrupt for efficiens est calor temperatus. Sed
43
causa effciens aduste est caliditas que ab equalitate
44
est egressa. et eius causa materialis est quod de nutrien-
45
tibus vehementer grossum pauce humiditatis
46
et eorum calidum est fortius illo. et causa eius formalis
47
est fex hypostasiua secundum vnum duorum modorum:
48
vnde neque labitur neque resoluitur: et eius causa finalis
49
est necessitas eius et iuuamentum ipsius quod
50
nominauimus. ¶ Melancolia autem fit multa aut propter
51
caliditatem epatis: aut splenis debilitatem aut pro-
52
pter frigoris vehementiam congelantis: aut propter
53
constrictionis perseuerantiam: aut propter egritudines
54
que multe et prolixe fuerunt: quare propter illud hu-
55
mores facti sunt cineres. Cumque melancolia multi〈-〉
56
plicatur et inter stomacum et epar stat sanguis
57
et bonorum humorum generatio cum ea minora〈-〉
58
tur. ergo sanguis minuetur. ¶ Debes autem scire
1
quod generatio humorum cause caliditas et frigi〈-〉
2
ditas cum alijs existunt causis: sed caliditas
3
equalis sanguinem generat: et superfluens co-
4
leram gignit rubeam: multumque superfluam[*]superfluam corrupt for superflua
5
melancoliam generat: propter superfluitatem adu-
6
stionis: et frigiditas quidem flegma generat:
7
et multum superflua generat melancoliam propter
8
superfluitatem congelationis. ¶ Debes autem
9
attendere virtutes passiuas cum virtutum acti〈-〉
10
uarum equidistantia: neque oportet vt sit cre-
11
dulitas quod omnis complexio sibi generat simi〈-〉
12
le et non sui contrarium per accedens: licet non
13
sit per essentiam. Complexioni enim multo-
14
tiens accidit vt contrarium generet. frigida nam〈-〉
15
que complexio et sicca plerumque generat humi-
16
ditatem extraneam non propter conuenien-
17
tiam sed propter digestiue debilitatem. et huiusmodi
18
quidem complexionem habens est homo macer cuius iun〈-〉
19
cture sunt laxe et est leuis et ipse est timorosus et
20
frigidus tactu et suauis: et vene anguste et simila〈-〉
21
tur huic quod generat senium de flegmate
22
licet certe senij complexio frigida sit et sicca.
23
¶ Debes autem scire quod sanguis et quod cum eo la〈-〉
24
bitur tertiam habet in venis digestionem: et cum per membra
25
diuiditur vt vnumquodque suum recipiat nutrimentum
26
habet digestionem quartam. superfluitas igitur digestionis prime
27
que est in stomaco per intestinorum egreditur viam: et secunde digestio-
28
nis que fit in epate superfluitatis plurimum cum vrina egre〈-〉
29
ditur. Quod autem de ea remanet ad splenem et fel ten〈-〉
30
dit. Duarum vero digestionum remanentium superflui-
31
tates per resolutionem que non sentitur et per sudorem et
32
per sordiciem extrinsecam egrediuntur. Cuius. pars
33
est quod per foramina egreditur sensibilia sicut per nares
34
et instrumentum auditus. et non sensibilia sicut per poros:
35
aut extra naturam sicut per apostemata cum aperiuntur: aut quod na〈-〉
36
scitur ex additionibus in corporibus sicut pili
37
et vngues. ¶ Debes autem scire quod si alicuius hu〈-〉
38
mores subtiles existunt eorum euacuatio eum debilitat:
39
cui multum nocet in sui fortitudine suorum porrorum
40
amplitudo propterea quod resolutionem sequitur debilitas
41
et quod humores subtiles ad euacunandum et resoluendum
42
sunt faciles. quod autem ad resoluendum et euacuandum
43
est facile spiritui facile associari potest in sua resolutione
44
cum eo igitur resoluitur. ¶ Et debes scire quod quem〈-〉
45
admodum humores isti in suis generationibus causas
46
habent sicut et in suis motibus habent causas. Motus
47
namque et res valde calide sanguinem mouent et cole〈-〉
48
ram rubeam et fortasse mouebunt melancoliam et for-
49
te facient eam. quies vero flegma forte reddit et
50
aliquas melancolie species: et etiam ipsemet estimationes
51
mouent humores verbi gratia sanguinem enim mo-
52
uet res intueri rubeas. quapropter prohibemus
53
illum ex cuius naribus sanguis fluit res splendo-
54
rem habentes rubeum aspicere. et hec quidem dici-
55
mus de humoribus et eorum generationibus. Loqui
56
vero contra proteruos et deuiantes debent sapientiarum opifi-
57
ces et non medici.
¶ Doctrine quinte ad sci〈-〉
58
endum quid sit membrum et sue partes.
Capitulum .I.
1
MEmbra sunt corpora que ex prima humo〈-〉
2
rum generantur commixtione quemadmo〈-〉
3
dum humore sunt corpora que ex prima
4
ciborum generantur commixtione: sicut
5
cibi sunt ex prima commixtione generati elementorum.
6
¶ Membrorum autem alia sunt que sunt simplicia: alia
7
sunt que sunt composita et simplicia quidem sunt quorum
8
quamcunque sensibilem assumpsseris[*]assumpsseris corrupt for assumpseris partem in nomine et
9
diffinitione erit toti communicans: sicut caro in suis
10
partibus et os in suis partibus et nerui in suis parti-
11
bus: et his similia. Ideoque similium vocantur partium.
12
¶ Composita vero sunt illa quorum quamcunque acce〈-〉
13
peris partem in nomine et diffinitione toti communicans non
14
erit sicut manus et facies. pars enim faciei non est fa〈-〉
15
cies: neque pars manus: est manus. et vocantur
16
membra instrumentalia eo quod sunt anime instrumenta ad complen〈-〉
17
dum motus et operationes. Primum mebrorum simi〈-〉
18
lium est os quod durum est creatum. quoniam ipsum est cor-
19
poris fundamentum et sustentaculum motuum.
20
Post ipsum vero est cartilago que osse existit molli〈-〉
21
or. Ideoque flecti potest: sed est omnibus alijs membris
22
durior cuius iuuamentum in creatione fuit vt os-
23
sium cum corporibus mollibus per ipsam meli-
24
or fieret continuatio: et vt durum cum molli non
25
absque medio componeretur. duro enim molle lede-
26
retur et precipue in hora percussionis et constrictio〈-〉
27
nis si non esset complexio ordinata ficut est in osse spa〈-〉
28
tule et hippocondriorum et in ossibus costarum: et sicut
29
est epiglotalis cartilago: et illud quod est sub tora〈-〉
30
ce: et vt per ipsam est foret melior iucturarum se ad〈-〉
31
inuicem fricantium vicinitas: ne sua duricie rum-
32
perentur. et etiam vt cum aliquis musculus se extenden〈-〉
33
do ad aliquod peruenerit membrorum: in quo os non
34
existat cui innitatur et a quo confortetur sicut pal-
35
pebrarum musculi vt sit ibi sustentaculum cor〈-〉
36
dis eorum et defensio: et plerumque etiam in multis locis
37
est necesse rem aliquam rei alicui inniti que non sit du〈-〉
38
ra in vltimo sicut epigloti. ¶ Postea sunt ner-
39
ui qui sunt corpora a cerebro orta aut a nucha
40
alba ad flectendum mollia et ad separandum dura
41
ad hoc creati vt per eos membra sensum habeant
42
et motum. ¶ Post neruos sunt chorde que quod[*]quod corrupt for quidem sunt
43
corpora que ab extremitatibus musculorum oriun-
44
tur et neruis similantur et ad membra tendentes
45
mobilia plerumque sua retractione retrahunt mem-
46
bra propter musculi contractionem et congregationem: et pro-
47
pter retrorsum reductionem: et quandoque relaxant laxa〈-〉
48
mento sui propterea quod musculus dilatatur cum ad suum
49
redit situm: aut supra mensuram quam eius habet lon〈-〉
50
gitudo: et supra dispositionem: quam habet cum in suo
51
naturali existit situ: addit. sicut in quibusdam vide-
52
mus musculis qui quidem secundum plurimum sunt compositi
53
ex neruis qui ad musculum tendunt: et ab alte〈-〉
54
ra parte egrediuntur: et ex corporibus de qui〈-〉
55
bus post chordarum relationem tractabimus
56
et hec quidem sunt que ligamenta vocantur que
57
etiam secundum visum et tactum neruosa existunt et
58
ab ossibus venientia ad musculum vadunt: et
1
fiunt fila ipsa et nerui in eo quod enim est supra par-
2
tem musculi vocatur caro: et quod ab eo sepa-
3
ratur et ad iuncturam vadit et membrum motum
4
colligit in seipso et permutatur chorda. ¶ Post
5
eas autem sunt ligamenta que prediximus que etiam
6
sunt corpora neruo similia quorum quedam sunt
7
que absolute ligamenta vocantur: et quedam
8
sunt que nomine alahacab vel alchaab approprian〈-〉
9
tur. illud vero quod ad musculum extenditur: non
10
vocatur nisi ligamentum. Et illud quod ad mu-
11
sculum non extenditur: sed tantum quod inter duo ex-
12
trema ossium iuncture continuat: aut inter alia
13
membra: et vnam rem alij firmiter annectit pro〈-〉
14
pter quod ligamentum vocatur: et quandoque nomine ala〈-〉
15
hacab vel alchaab appropriatur ligamentum vero nullum
16
sensum habuit ne propter motum multum et fricatio〈-〉
17
nem doleret. ¶ Iuuamentum autem ligamenti ex
18
eo quod premissum est perpenditur. ¶ Et post
19
ligamenta sunt arterie que sunt corpora que a
20
corde nascuntur concaua in longitudinem ex〈-〉
21
tensa neruosa et in sui substantia ligamentalia
22
habentia motiones dilatando se et constringen-
23
do que ex quietibus discernuntur. Que quidem
24
ad hoc fuerunt create vt cor euentetur et fumosus
25
vapor ab eo expellatur: et spiritus membris cor〈-〉
26
poris distribuatur. ¶ Post sunt vene que ar-
27
terijs similes existunt sed sunt ab epate et sunt
28
quiete. Que quidem fuerunt create ad hoc vt
29
sanguis membris que sunt in corpore partia-
30
tur. ¶ Deinde sunt panniculi qui sunt corpora
31
de filis neruosis non sensu perceptis texta: quo〈-〉
32
rum spissitudo tenuis existit dilatata aliorum cor〈-〉
33
porum superficies cooperientia: et continentia
34
ea propter iuuamenta ex quibus est vt summam
35
eorum in sua figura et factura custodiant: et ex
36
eis est vt ea ab alijs corporibus suspendant et
37
eis annectant mediantibus neruo et ligamen-
38
to: que fila facta fuerunt: ex quibus texti fue-
39
runt sicut renes dorso: et ex eis est vt membra:
40
secundum sui substantiam sensum non habentia per
41
ipsos habeant superficiem sui essentiam sentien〈-〉
42
tem: que illud quod ei occurrit sentit: et acci-
43
dentaliter sentit quod in corpore accidit quod eis in〈-〉
44
uolutum est. Et hec quidem membra sunt si-
45
cut pulmo epar splen et renes. hec enim sua sub〈-〉
46
stantia nullo modo sentiunt. sed neque sentit il-
47
lud quod in eis percussionem facit: nisi quod de
48
panniculis super ea existit. Cumque in eis acci-
49
dit ventus aut apostema sentitur. Sed ventum
50
sentit panniculus accidentaliter propter exten-
51
sionem que contingit in ipso apostema vero sentit prin〈-〉
52
cipium panniculi et eius appensione accidenta-
53
liter. Ideoque membrum apostematis grauitate laxa〈-〉
54
tur. ¶ Postea est caro que est locorum vacuo〈-〉
55
rum impletio que in horum membrorum situ
56
in corpore existunt: et ipsorum fortitudo qua
57
sustentatur. ¶ In vnoquoque vero membro est
58
virtus naturalis qua ei res nutrimenti comple〈-〉
1
tur et hoc quidem est nutrimentum attrahere
2
et retinere et assimilare et vnire et superfluita-
3
tem expellere. ¶ Et post hec quedem[*]quedem corrupt for quidem mem-
4
bra diuersificantur: sunt enim eorum quidam
5
que preter hanc virtutem insuper aliam virtu-
6
tem habent que ab eis ad aliud procedit: et que〈-〉
7
dam sunt eorum que hoc non habent: aliter
8
quedam eorum sunt que preter hanc virtutem insuper
9
virtutem habent que eis ab alio influit: et sunt eo-
10
rum quedam que non. Com[*]Com corrupt for Cum ergo compositio fiet sequetur
11
quod est membrum suscipiens et tribuens: et mem〈-〉
12
brum tribuens et non suscipiens: et membrum susci〈-〉
13
piens et non tribuens: et membrum neque suscipiens
14
neque tribuens. ¶ De membri autem tribuentis et
15
suscipientis inuentione non dubitamus. In cere-
16
bro namque et epate omnes conuenerunt medici quod vnum-
17
quodque eorum virtutem vite suscipit et calorem naturalem
18
et spiritum a corde: et vnumquodque eorum principium habet vir〈-〉
19
tutis quam alijs tribuit. Sed cerebrum quidem prebet
20
sensum secundum quosdam abfolute et secundum quosdam non
21
absolute et epar est principium nutrimenti secundum
22
quosdam absolute et secundum quosdam non absolute.
23
¶ De membri autem suscipientis et non tribuen-
24
tis inuentione non dubitamus sicut caro est que
25
sentiendi virtutem et vite suscipit et non est alicu〈-〉
26
ius virtutis principium quam alij vllo modo tribuat
27
¶ De alijs vero duabus diuisionis partibus in
28
vna earum medici a magno philosophorum diuersificati
29
sunt. philosophorum namque magnus dixit quod membrum tri-
30
buens et non recipiens est cor. ipsum enim est omnium vir〈-〉
31
tutum prima radix et omnibus alijs membris suas
32
tribuit virtutes quibus nutriuntur et viuunt et quibus
33
comprehendunt et quibus mouent. ¶ Medici autem
34
et quidam primorum philosophorum has virtutes in membris
35
partiti sunt et non dixerunt quod sit mebrum tribuens
36
et non suscipiens. Et philosophi quidem sermo cum subtili-
37
ter certificatur est veracior. Sed medicorum sermo
38
in primis cum attenditur est magis manifestus.
39
¶ Postea in alia diuisionis parte diuersificati
40
sunt medici inter se et philosophi inter se. Una enim
41
secta dixit quod ossa et caro non sentientia: et eorum similia
42
non perdurant nisi pet[*]pet corrupt for per virtutes proprias que sunt
43
in eis: que non ab alijs principijs eis influxerunt
44
Sed per illas virtutes cum nutrimentum eis trans-
45
mittitur sibi sufficiciunt[*]sufficiciunt corrupt for sufficiunt: et neque ipsa alij rei vir-
46
tutem tribuunt: neque etiam aliud membrum eis aliam
47
tribuit virtutem. ¶ Alia vero secta dixit quod vir-
48
tutes iste non sunt eis proprie: sed ad epate et cor-
49
de in generationis principio eis influxerunt: et in eis
50
quiete permanserunt. Medico tamen non attinet vt
51
in sequendo demonstratiua procedat argumen-
52
tatione: vnde de his duabus diuersitatibus ad veritatem
53
exitus proueniat: neque patet ei semita ad hoc in
54
quantum est medicus: neque hoc ipsum in ali-
55
qua suarum perscrutationem et suarum actionum
56
impedit. ¶ Debeant scire et credere in diuersita〈-〉
57
te prima quod non est ei curandum vtrum cor sit
58
principium sentiendi et motionis cerebro: et vir〈-〉
1
tutis nutrientis epati aut non fit. Cerebrum namque
2
siue per se siue post cor habeat: principium ani〈-〉
3
malium actionum existit comparatione alio-
4
rum memborum. Et epar similiter actionem na〈-〉
5
turalium nutrientium principium existit aliorum mem-
6
brorum comparatione. ¶ Et de alia quidem diuersi〈-〉
7
tate debet scire et credere quod non est curandum
8
vtrum virtus naturalis in tali quale est os in
9
principio generationis ab epate venerit: aut eam
10
pro suamet complexione meretur aut nihil fit eo〈-〉
11
rum. Sed debet credere quod hec virtus ad ipsum
12
non profluit nisi ab epate: nam si inter ea via
13
clauderetur: et os nutrimentum apertum habe〈-〉
14
ret eius actio destrueretur: quemadmodum fit in
15
sensu et motu. cum neruus qui peruenit a cere〈-〉
16
bro stringitur. virtus vero illa ossi naturalis fa〈-〉
17
cta est dum eius permanserit complexio. ¶ Et
18
tunc quidem explanabitur ei diuisionis habi-
19
tudo: et videbit membra principalia que sunt:
20
et membra principalibus deseruientia: et mem〈-〉
21
bra non principalia absque seruitio: membra vero prin〈-〉
22
cipalia sunt membra que primarum virtutum
23
que in corpore existunt que ad hoc sunt necessa〈-〉
24
rie vt singulare: aut species perdurent princi-
25
pia habent. ¶ Secundum vero singularis durabi〈-〉
26
litatem sunt tria principia. Cor quidem est prin〈-〉
27
cipium virtutis vite: et cerebrum quidem est
28
principium virtutis sentiendi et mouendi: et epar
29
quidem est principium nutriendi. ¶ Sed secundum
30
speciei durabilitatem sunt principalia hec tria
31
et etiam aliud quartum quod speciei existit pro-
32
prium: et sunt testiculi qui vni rei sunt necessa〈-〉
33
rij et ad rem aliam iuuatiui. ¶ Necessitas er-
34
go est ad sperma generandum quod genealogiam
35
conseruat. ¶ Iuuamentum vero est ad hoc vt
36
complementum forme detur et complexio ma〈-〉
37
sculina et femina conseruetur: que speciebus ani〈-〉
38
malis accidentia sunt inseparabilia: et nec sunt
39
ex rebus in animalitatis essentiam ingredien〈-〉
40
tibus: membrorum vero deseruientium alia sunt
41
que seruitute deseruiunt preparatoria alia que
42
seruiunt seruitute latoria. Et preparatoria qui-
43
dem seruitus vocatur vtilitas. latoria vero ser〈-〉
44
uitus absolute vocatur. ¶ Seruitus autem pre〈-〉
45
paratoria est antequam principale operetur: et lato〈-〉
46
ria seruitus postquam principale operatur. ¶ Cor-
47
dis vero seruiens preparator est sicut pulmo: et
48
eius seruiens lator est sicut arterie. Cerebri ve-
49
ro seruiens preparator est sicut epar: et alia nu-
50
trimenti membra et custodie spiritus et lator est si〈-〉
51
cut nerui. ¶ Epatis vero preparator seruiens
52
est sicut stomacus: et lator est sicut vene. ¶ Et te〈-〉
53
sticulorum quidem seruiens preparator sunt si〈-〉
54
cut membra que antequam ipsi generant sperma. Sed eorum
55
seruiens lator est virga in viris et vene que sunt
56
inter eos et ipsam: et in mulieribus similiter sunt vene
57
que sperma ad locum conceptonis inpellunt: et mulieres
58
insuper habent matricem per quam spermatis completur
1
vtilltas. ¶ Galienus autem dixit quod membrorum
2
alia sunt que operationem tantum efficere habent: alia que
3
iuuamentum tantum: et alia sunt que opera-
4
tionem et iuuamentum habent. primum est sicut
5
cor. secundum est sicut pulmo. tertium sicut epar. Di〈-〉
6
co autem quod per operationum[*]operationum corrupt for operationem oportet intelligi il〈-〉
7
lud quod cum re solummodo operationem in vita
8
singularis ingredientium completur: aut in speciei
9
permanentia: sicut cor in generatione spiritus. ¶ Et
10
per iuuamentum oportet intelligi illud quod prepa〈-〉
11
ratur ad alterius membri operationem suscipien〈-〉
12
dam: et tunc erit operatio completa ad dandam
13
singulari vitam aut speciei permanentiam: quemad〈-〉
14
modum pulmo aerem preparat. Ipsum vero
15
epar secundam suam perficit primo digestionem: et dige〈-〉
16
stioni tertie et quarte apparatum prestat. ergo
17
inquantum digestionem secundam adeo perfectam efficit
18
quo ad sanguis ad ipsummet nutriendum sit bo〈-〉
19
num actionem operatus est: et inquantum operatio〈-〉
20
nem efficit que in alia expectata operatione au-
21
xiliatur iuuamentum efficit. ¶ Et etiam denuo
22
dicemus quod membrorum alia sunt que generantur
23
ex spermate que sunt similium partium membra pre〈-〉
24
ter carnem et adipem: et alia sunt que ex sanguine
25
generantur sicut adeps et caro: quod enim est preter
26
hec duo ex duobus generatur spermatibus mascu〈-〉
27
lorum spermate et spermate mulierum ¶ Sed secundum
28
sermonem eius qui de sapientibus verificauit de
29
spermate masculi generatur sicut generatur caseus de
30
coagulo: et de spermate mulieris generatur sicut
31
caseus generatur de lacte: et sicut principium
32
coagulationis est in coagulo ita principium
33
coagulationis forme est in spermate viri. Et
34
sicut principium coagulationis est in lacte ita
35
principium coagulationis forme scilicet virtutis pa〈-〉
36
tientis est in spermate mulieris: quemadmodum
37
vnumquodque duorum: coaguli videlicet et lactis est pars substantie
38
casei qui fit ex eis: ita vnumquodque duorum sper-
39
matum est pars substantie embrionis. ¶ Hoc autem
40
verbum non parum immo multum verbis Galieni
41
est contrarium. Sibi namque videtur quod cuique duorum sper-
42
matum inest virtus coagulatiua et virtus coa〈-〉
43
gulationem suscipiens: et propter hoc non se prohi-
44
bet quin dicat quod virtus coagulatiua in mascu-
45
lis est fortior. Uirtus coagulationem suscipiens
46
est fortior in feminis. Qualiter autem sermo in hoc
47
certificetur inuenitur in nostris libris qui sunt de
48
sapientijs radicalibus. ¶ Postea vero sanguis
49
qui in tempore menstruorum a muliere separabatur fit nu-
50
trimentum. Sed alia pars eius est que in similitudinem
51
conuertitur substantie spermatis: et membrorum que ex eo generantur
52
et erit nutrimetum augmentans ipsum. Alia pars eius
53
est que non nutrimentum fit adhuc: sed est conueniens
54
vt coaguletur adimplenda loca membrorum primorum
55
vacua et fit caro et adeps. Et alia pars eius est super〈-〉
56
fluitas que nulli harum duarum rerum est bona et rema-
57
net vsque ad horam partus quam vtpote natura superfluam
58
expellit. Cumque infans parturitur sanguis quem ipsi-
1
us epar generat huius sanguinis vices supplet et genera〈-〉
2
tur ex eo quod ab illo sanguine generabatur. Et caro
3
quidem ex sanguine generatur spisso quem caliditas
4
et siccitas coagulant. adeps vero ex eius aquosi〈-〉
5
tate et vnctuositate generatur quam frigiditas coagulat
6
ideoque ipsam caliditas resoluit. ¶ Membra autem
7
que ex spermate sunt creata cum solutionem conti-
8
nuatis patiuntur certa continuitate non restaurantur
9
nisi pauca ex eis et in paucis habitudinibus et
10
in etate pueritie sicut ossa et rami venarum parui.
11
non enim magni neque arteriarum. Cum enim aliqua
12
eorum pars seiungitur nihil loco eius nascitur: et hec
13
quidem sunt sicut ossa et nerui. Illa vero que ex san〈-〉
14
guine sunt creata renascuntur post perditionem suam
15
et continuantur tali substantia qualis[*]qualis corrupt for quali sunt ipsa sicut caro. ¶ Et
16
illud quidem quod est creatum ex sanguine in quo
17
adhuc virtus existit spermatis dum nondum inter
18
ipsum et sperma tempus intercessit nisi paruum. illud
19
membrum quando tollitur iterum nasci potest sicut dentes
20
in etate pueritie. Cum autem sanguis ad aliam con〈-〉
21
uersus fuerit complexionem non iterum renascetur.
22
¶ Et dicemus etiam quod membrorum sentientium
23
mobilium plerumque motus et sensus similiter primum est
24
vnus neruus et plerumque separantur: et erit prin〈-〉
25
cipium cuiusque virtutis neruus. ¶ Et etiam di-
26
cemus quod omnium interiorum que panniculis
27
sunt inuoluta panniculus ex vno panniculorum
28
pectus: aut ventrem cooperientium nascitur. Sed
29
eorum que in pectore sunt panniculorum origo
30
sicut diaphragmatis et venarum et arteriarum
31
et pulmonis est ex pannicplo[*]pannicplo corrupt for panniculo interiore qui costas
32
tegit et membrorum quidam et venarum que
33
sunt in ventre panniculi oriuntur ex siphac qui
34
interius ventris cooperit musculos. ¶ Om-
35
nia quoque membra caruosa sunt aut villosa si-
36
cut caro que est in musculis: aut villis carentia
37
sicut epar. et nullus quidem motus fit nisi per
38
villos. Uoluntarius vero motus sit causa vil-
39
lorum qui sunt in musculis. et naturalis sicut mo〈-〉
40
tus matricis et venarum. Et compositus sicut
41
motus transglutiendi fit villis proprijs per for-
42
mam ex situ longitudinis et latitudinis et trans〈-〉
43
uersionis. Attractioni vero sunt villi qui in lon〈-〉
44
gitudine protenduntur et expulsioni villi qui
45
in latitudinem tendunt: constringentes et reten-
46
torij villi qui ex transuerso vadunt. ¶ Mem〈-〉
47
brorum autem que vnam habent tunicam sicut
48
venarum et vesice tres villorum species adinuicem
49
sunt texte. Et membrorum que sunt duas habentia
50
tunicas villi qui in latitudinem tendunt semper
51
in extrinseca existunt in eorum tunica et alij duo
52
in tunica eorum intrinseca. Illi tamen qui in
53
longitudine protenduntur ad superficiem ma〈-〉
54
gis declinant extrinsecam. Qui taliter non crea〈-〉
55
ti fuerunt nisi ne attrahendi et expellendi villi
56
simul existant: immo melius est vt villi attrahen-
57
di et retinendi sunt similiter nisi intestinis. non enim multa
58
indigent retentione sed attractione et expulsione.
1
¶ Et dicemus etiam quod membrorum neruosorum cor-
2
pora a sui substantia aliena continentium. alia sunt que
3
vnam habent tunicam: et alia que duas. Que autem duabus
4
consistunt tunicis non taliter creata fuerunt nisi propter
5
iuuamenta multa. Quorum vnum est multa necessitas
6
multe costodie fortitudinis sue corporeitatis ne
7
findantur causa fortitudinis motus eis quod continetur in eis
8
sicut arterie. ¶ Secundum est multa necessitas mul〈-〉
9
te custodie in re corporis quod in eis est reconditum
10
ne resoluuntur et egrediatur. Resolutionis vero timor
11
prouenit causa sue raritatis si vnam haberet tunicam.
12
Et exitus timor est ideo: quod propter hoc etiam ad scinden〈-〉
13
dum essent apte et hoc quidem corpus quod in eis est
14
reconditum est sicut spiritus et sanguis qui in arterijs
15
sunt reconditi in quorum custodia valde est studen〈-〉
16
dum et de quibus timetur ne pro nihilo recedant.
17
Spiritus quidem propter resolutionem et sanguis quidem propter
18
fissuram ex hoc namque maximum timetur malum.
19
¶ Tertius est quoniam cum alicui membro fuerit ne-
20
cessarium vt sit ipsius attractio et expulsio mo-
21
tu vehementi factum est vnicuique earum singulariter[*]singulariter corrupt for singulare instrumentum
22
sine permixtione: et hoc est sicut stomacus et intesti〈-〉
23
na. ¶ Quartum est quoniam cum voluntas fuerit vt vna〈-〉
24
queque membri tunica operationi que est ei propria sit
25
preparata: et vnaqueque duarum operationum acciderit
26
propter complexionem ab alterius operationis complexione
27
diuersa fuit melius inter eas diuidere: sicut sto〈-〉
28
macus in quo fuit voluntas sentiendi virtutem esce:
29
quod quidem non fit nisi in membro neruoso. et digeren〈-〉
30
di quod similiter non fit nisi per membrum carnosum.
31
Unicuique igitur harum duarum rerum tunicam posuerunt
32
per se: tunicam neruosam virtuti sentiendi et tunicam
33
carnosam digestioni. et natura quidem intrinsecam tunicam fe-
34
cit neruosam et extrinsecam carnosam. Potest
35
namque digerentis operatio ad id quod digestum est in
36
potentiam sine occursu peruenire. Sentiens vero id
37
quod sentitur non potest sentire nisi obuiando ei sensu.
38
videlicet tactus. ¶ Et dicemus etiam quod sunt quedam mem-
39
bra quorum complexio sanguini est propinqua non
40
ergo indiget sangis in eorum nutrimento mul-
41
totiens conuerti sicut carnis: quapropter in eam neque fo〈-〉
42
ramina facta fuerunt: neque ventriculi in quibus aliquan〈-〉
43
to tempore nutrimentum quod ei digeritur immoretur: et dein〈-〉
44
de caro ex eo nutriatur. immo ilico cum ei nutrimen〈-〉
45
tum occurrit in ipsam conuertitur. ¶ Et sunt ex mem-
46
bris quedam quorum complexio a sanguinis complexione
47
valde est remota. Ideoque cum necesse fuerit sangui-
48
nem ea nutrire: oportebit vt in similitudinem substantie
49
eorum multis conuersionibus ordinatim conuertatur
50
sicut os: quapropter creatione ante vnum positum fuit
51
foramen quod eorum nutrimento tanto contineat tempore
52
quanto illud in eius similitudinem conuertatur: sicut in osse
53
cruris et adiutorij: aut forma multa in ipsis
54
diuisa: sicut in osse mandibule inferioris. ¶ Et
55
membris quidem que sic sunt necesse est vt nutrimento
56
ampliori quam eis tunc sit necesse repleantur: vt pau〈-〉
57
latim et paulatim procedant illud in sui similitu〈-〉
58
dinem conuertendo. Membra autem fortia superfluitates
1
suas ad membra debilia sibi vicina expellunt sicut
2
cor ad ascellas: et cerebrum ad loca que sunt post
3
auriculas et epar ad inguina.
4
¶ Summe prime doctrine quinte. et est sermo
5
vniuersalis de ossibus et iuncturis.
Capitulum .I.
6
Icemus[*]Icemus corrupt for DIcemus [initial is missing] quod ossium que sunt in corpore alia
7
sunt que sunt sicut fundamentum: quoniam super ea est
8
corpus fabricatum sicut spondiles dorsi.
9
Spondiles namque ille corporis sunt fun〈-〉
10
damentum super quas ipsum fabricatum est: quemadmo-
11
dum nauis super lignum fabricatur quod in ea primum ponitur.
12
¶ Et alia sunt que sunt in corpore sicut clipeus ad
13
tuendum sicut os cranei. et alia que sut sicut arma
14
quibus bellatores impedientes repelluntur sicut ossa que
15
vocantur simenia: et sunt ossa que sunt super spondi-
16
les dorsi sicut spine. et alia sunt quibus iuncturarum
17
vacuitates repletur sicut ossa sisamina: que inter ossa
18
digitorum existunt: et sunt alia que sunt ad corpora suspen-
19
denda que suspesione indigent: sicut os laude assi-
20
milatum: quod est musculi gutturis lingue: et alio-
21
rum suspensorium. Omnia autem ossa corporis sustentacu-
22
lum sunt et erectio. ¶ Et ossa quidem que ad sustentan〈-〉
23
dum tantum sunt: aut defendendum et ad membra mo-
24
uenda necessaria non existunt solida facta fuerunt: licet sint
25
in eis vacuitates et foramina parua et pori qui fue〈-〉
26
runt necesse in eis esse. ¶ Eorum vero que propter motum
27
etiam necessaria fuerunt in quantitate concauitatis augmentum
28
factum fuit et ipsorum concauitas in medio eorum posita
29
fuit et vna. ne corpus eius receptaculis nutri-
30
menti paruis et separatis indigeret: quoniam lapsum inde
31
fieret: immo durum factum est eius corpus: et ipsius
32
nutrimentum quod est medula in eius interiore est
33
aggregatum iuuamentum igitur additionis concauitatis
34
intrinsece est vt fit leue. et iuuamentum vnitatis con〈-〉
35
cauitatis intrinsece est vt fit corpus ipsius du〈-〉
36
rius et duritiei sui corporis iuuamentum est ne in ho〈-〉
37
ra fortissimorum motuum rumpatur. ¶ Et iuuamen〈-〉
38
tum medulle que est in eo est vt nutriat ipsum sicut
39
ante declarauimus. et vt ipsum semper mollificet ne fran〈-〉
40
gatur. ideo quod motus ipsum exiccat et vt sit ventrem
41
habens et forte et solidum. Concauitas vero minor est
42
cum firmitudo magis est necessaria: et est maior cum
43
plus necessaria est leuitas. Ossa autem porosa facta fue〈-〉
44
runt sicci nutrimenti: quod nominauimus causa: et proper ad〈-〉
45
ditionem necessitatis causa rei alicuius que necesse est vt in
46
ea penetret sicut odor qui cum aere attrahitur in os-
47
se collatorio simili et cerebri superfluitates que per
48
ipsum expelluntur. ¶ Omnia vera[*]vera corrupt for vero ossa vicina sunt
49
et coniuncta neqe inter aliquod os et os quod ipsum se-
50
quitur magnum existit spatium. Inter aliqua tum eo-
51
rum inuenitur spatium paruum quod cartilaginosa implent
52
laguahic aut cartilaginibus similia que pro-
53
pter iuuamentum creata fuerunt propter quod et
54
cartilagines. Et vbi quidem de iuuamento illo non
55
est curandum iunctura inter ea sine lahicata id est va〈-〉
56
cuitate facta fuit sicut in mandibula inferiori. ¶ Ui〈-〉
57
cinitates vero que inter osso[*]osso corrupt for ossa existunt multis sunt mo〈-〉
58
dis. sunt enim ossa quorum vicinitas est vicinitas iun-
1
cture laxe: et sunt alia quorum vicinitas est iun-
2
cture non laxe neque multum stricte. et sunt alia quorum
3
vicinitas iuncture multum stricte est vicinitas fi-
4
xe aut olondrusu: aut mulsahac. ¶ Et iunctura
5
quidem laxa est cuius vnum ossium suorum suis motibus
6
facile potest moueri ita quod aliud os non moueatur
7
sicut est iunctura rasete cum aseid: et iunctura dura
8
non valde stricta est illa cuius vnius ossium mo-
9
tus per se non est facilis neque est nisi quiddam modi-
10
cum sicut iunctura que est inter rasetam et pectinem: aut
11
iunctura que est inter duo ossa pectis. ¶ Iunctu〈-〉
12
ra vero valde stricta est illa cuius nullum ossium
13
vllo modo moueri potest. sicut iunctura thoracis. et
14
fixa quidem est cuius vnum ossium habet additamentum
15
et aliud habet foramem in quo figitur illud additamentum
16
fixione in qua non mouetur sicut dentes in suis origi〈-〉
17
nibus. et almodrus quid est cuius vnumquodque ossi-
18
um habet vacuitates et dentes sicut serra: et dentes
19
vnius taliter sunt preparati quod alterius ossis vacuita-
20
tes ingrediuntur quemadmodum errarij[*]errarij i.e. aerarij eris tabulas
21
componunt. et hec quidem iunctura vocatur seren seu
22
adorem: sicut sunt iuncture ossium cranei. ¶ Et mul〈-〉
23
sahac quidem alia est que in longitudie est connexa si-
24
cut iunctura que et inter duo osse aseid. alia est que
25
in latitudine contiuatur sicut iuncture spondilium in〈-〉
26
feriorum ex spondilibus dorsi: earum enim que superius sunt
27
iuncture non valde sunt stricte.
28
¶ De anatomia cranei. Capitulum .II.
29
OMnium quidem ossium cranei iuuamentum
30
est quod sunt vt clypeus cerebri ipsum co〈-〉
31
operientia et ab omnibus malis defenden-
32
tia. iuuamentum vero quod multa creata
33
fuerunt: et non fuit vnum tantum os. In duas partitur
34
summas. quarum vna consideratur secundum res que sunt in〈-〉
35
comparatione ipsius ossis. et alia consideratur in com-
36
paratione eius quod ipsum os colligit. Prima vero sum-
37
ma in duo diuiditur iuuamenta. vnum est quod si cra-
38
neo impedimentum in vna sui parte euenerit fra〈-〉
39
cture: aut putrefactionis non erit toti craneo communis
40
quemadmodum essent si vnum foret os. sciendum est ne
41
in partibus vnius ossis diuersitas in duritie et
42
mollitie et raritate et spissitudine et subtilitate et
43
grossitie habeatur. et hec quidem diuersitas est necessaria propter
44
intentionem quam in proximo dicturi sumus. ¶ Sum-
45
me vero secunde iuuamenta sunt que per adorem complentur.
46
Quorum quedam sunt que sunt in comparatione ipsius cerebri.
47
vapores enim grossi qui ab eo resoluti egredi non
48
valerent si essent vnum os: egrediendi habent viam in
49
adorem qui ab eo semperantur vt cerebrum propter resolutionem
50
mundificetur et aliud est in comparatione eius quod de villis
51
neruorum a cerebro egreditur qui per membra capitis
52
vadunt vt viam habeant. Et sunt alia duo iuua-
53
menta communia inter ossa et inter alias duas res.
54
vnum est in comparatione venarum et arteriarum qui in〈-〉
55
terius ingrediuntur in capite vt viam habeant: et
56
alius est in comparatione dure matris spisse et grauis
57
vt alique eius partes cum adorem teneantur et a cere-
58
bro eleuentur ne ei grauamen inferant. ¶ Et hu〈-〉
1
ius quidem naturalis figura ossis est vt sit rotundum propter
2
duas res et duo iuuamenta: vnum propter comparatio〈-〉
3
nem ad interius. figura namque rotunda est maio-
4
ris dimensionis ea quam recte linee comprehendunt
5
figure cum earum comprehensiones equales fuerint. et
6
aliud est in comparatione ad exterius: quoniam figura ro〈-〉
7
tunda propter impulsiones non patitur quemadmodum an〈-〉
8
gulos habentes patiuntur: et ipsum quod licet sit rotundum
9
in longitudine tamen factum est quoniam origines neruorum a cere〈-〉
10
bro in longitudine sunt posite et sic oportet vt non co-
11
angustentur: et duas habet eminentias ante et retro vt
12
neruos defendat qui descendunt ad frontem et ad
13
nucham. et hec quidem figura tres veras habet adorem et du〈-〉
14
as habet mendosas. et in primis vna adorem fronti est
15
communicans arcualis hoc modo .C. et vocatur coronalis. et alia
16
adheret et adorem: que directe transiens in longitu〈-〉
17
dinem diuidit caput in duo media et per se considerata
18
vocatur sagittalis et inquantum est contingua coronali vo〈-〉
19
catur nerualis. et huiusmodi quod[*]quod corrupt for quidem figura arcui similatur in cu〈-〉
20
ius medio linea recta siue perpendicularis est ere-
21
cta que est hoc modo. Et adorem tertia inter occiput et
22
basim ipsius communis existit: cuius puncto cum ipsa
23
sit secundum figuram anguli extremitas sagitalis conti〈-〉
24
nuatur et vocatur adorem laude[*]laude cf. Venice 1564: sutura lambdoides: eo quod laude littere gre-
25
ce similis existat que est ita[*]que est ita the Greek letter is missing (cf. Venice 1564). Cumque duabus odo〈-〉
26
rem[*]odorem corrupt for adorem quas prius nominauimus coniungitur fit figura ta-
27
lis.[*]talis the Greek letter is missing (cf. Venice 1564) ¶ Due vero adorem mendose secundum capitis
28
longitudinem sunt protense vtrique equidistantes sagittali
29
que profunditate integra in ossibus non profundan-
30
tur. Et he due corticales vocantur. ¶ Non
31
naturales autem capitis figure sut tres: vna est vt an〈-〉
32
terior eminentia minuatur. et propterea de ado-
33
rem amittatur adorem coronalis. Et alia est
34
vt posterior minuatur eminentia. et ad hoc de
35
adorem perdatur adorem laude. et tertia est vt
36
vtreque perdantur eminentie. et fiet caput vt spera lon〈-〉
37
gitudinem et latitudinem habens equales. de hac qui〈-〉
38
dem figura summus medicorum Galienus dixit. quod
39
propterea quod dimensiones in ea sunt equales oportuit
40
secundum qualitatem vt dimensiones adorem essent equales:
41
sed diuisiones adorem in primis erant tres in lon〈-〉
42
gitudine et due in latitudines[*]latitudines corrupt for latitudine erit itaque in hac
43
adorem vna in longitudine similiter adorem vna in
44
latitudine. ¶ Et erit adorem quidem latitudina〈-〉
45
lis adorem medio latitudinis ab aure ad aurem
46
sicut longitudinalis adorem in medio longitudinis.
47
¶ Dixit etiam summus medicorum Galienus impossi-
48
bile est caput aliam figuram quartam non natura-
49
lem habere scilicet ita vt sit longitudo minor latitudine
50
nisi de ventriculis cerebri aut de ipsius corpore ali〈-〉
51
quid minueretur. quod quidem vite est contrarium et compositionis
52
prohibens bonitatem. Et hic quod primi medicorum
53
Hipocratis dicta concessit qui dixit capitis figuras
54
quatuor tantum existere.
55
¶ De anatomia eius quod est sub craneo. Capitulum .III.
56
CAput post hoc quinque habet ossa: quorum qua〈-〉
57
tuor sunt parietes. et vnum est sicut ba〈-〉
58
sis. hi autem parietes cum eo facti sunt
1
duriores eo quod casus et percussiones ad eos secundum
2
plurimum tendunt: et quia necesse fuit vt craneum esset rarum
3
factum est meditulium similiter rarum propter duas res: vna est
4
vt vapores inde egrediantur qui resoluuntur: et altera
5
ne grauamen cerebro inferat. et de parietibus quidem
6
posterior durior factus est eo quod a sensus custo〈-〉
7
dia est remotus. Paries primus est os frontis cu〈-〉
8
ius superior terminus est adorem coronalis est infe-
9
rior adorem que ab vna extremitate coronalis pro〈-〉
10
ueniens transit super oculos apud supercilia et conti-
11
nuatur eius finis alij extremitati coronalis. Alij
12
duo vero parietes qui a dextra sunt et a sinestra sunt
13
ossa in quibus sunt aures et vocantur petrosa propter
14
sui duritiem. Quorum vnumquodque terminat superius ad
15
adorem coronalis et inferius ad adorem que prouenit
16
a sumitate adorem laude[*]adorem laude cf. Venice 1564: suturae lambda et protenditur vsque ad corona〈-〉
17
lem et ab interiori pars coronalis et posterius pars ado〈-〉
18
rem laude[*]adorem laude cf. Venice 1564: suturae lambda. ¶ Quartum vero parietem terminat su-
19
perius adorem laude et inferius adorem que est communis
20
inter caput et paxillum et iungit inter duo extrema
21
laude[*]laude cf. Venice 1564: lambda. ¶ Basis autem cerebri est os quod omnia alia su〈-〉
22
stinet ossa et vocatur basilare quod quidem durum propter duo
23
iuuamenta fuit creatum. vnum est quod durities ad
24
portandum iuuat et aliud quod durum minus susci-
25
pit putrefactionem superfluitatum: et hoc quidem os sub
26
superfluitatibus que super ipsum semper descendunt posi〈-〉
27
tum est. ideo fuit melius ipsum esse durum. ¶ In vna-
28
quaque pretera duorum temporum parte sunt duo ossa dura que co〈-〉
29
operiunt neruum qui transit in tempore. Quorum situs est secundum longi-
30
tudinem temporis transuerso[*]transuerso corrupt for ex transuerso et vocantur hec duo ossa paris.
31
¶ De anatomia ossium mandibularum et aurium. Capitulum .IIII.
32
OSsium quidem mandibule et temporis nu〈-〉
33
merum declarabimus adorem mandibu〈-〉
34
le declarando. et dicemus quod superiorem
35
mandibulam terminat superius adorem communis inter eam
36
et frontem: transiens sub supercilijs a tempore ad tempus.
37
Et inferius terminant dentium origines. et a dua〈-〉
38
bus partibus adorem que a parte auris venit communis eius
39
inter eam et os basilare quod est retro post dentes.
40
Deinde alia extremitas que est finis. videlicet quia eminen〈-〉
41
do ad domesticam parumper declinat. et est adorem
42
que diuidit inter hec et adorem: quam nominauimus: que
43
est illa que in longitudine super palatum secat. Isti
44
quidem eius sunt termini. ¶ Adorem vero terminos eius
45
ingredientium quedam est que seccat in longitudine
46
quod in palato est supremum. Et alia adorem est que inci〈-〉
47
pit inter duo supercilia et vadit ad oppositum que
48
est inter duos dentes duales et est adorem que in
49
principio incipit huius adorem et descendendo declinat
50
ab ea ad oppositionem que est inter quadruplum et quidem
51
caninum a dextra: et alia qualis illa a sinistra. ¶ Ex his
52
tribus adorem scilicet media et duabus extremis et inter
53
oppositiones originum dentium predictorum fiunt duo ossa
54
triangula. Sed triangulorum bases non sunt apud
55
dentium origines: sed ante hoc fit in medio adorem
56
seccans circa basim narium. tres enim adorem hanc se-
57
cantem in locis predictis transeant et fiunt sub duo〈-〉
58
bus triangulis duo ossa: quorum ambo horum trian〈-〉
1
gulorum et origines dentium continent bases: et duas
2
partes adorem extremarum: et vnum os separat ab alio il〈-〉
3
lud quod de media adorem descendit. In vnoquoque
4
ergo illorum duorum ossium sunt duo anguli recti apud
5
hanc adorem secantem et acutus eius apud duos ca〈-〉
6
ninos et expansus eius apud nares. Et de ado-
7
rem mandibule superioris est adorem quedam que de-
8
scendit ab adorem communi superiori et ad partem dirigitur
9
oculi: et cum peruenit ad orbitam in tres separatur ramos
10
quorum vnus progreditur sub adorem que cum fronte
11
est communis et super oculi orbitam donec supercilio continue〈-〉
12
tur. Et alia adorem est sub ea: et similiter continuatur pre-
13
ter quod orbitam non ingreditur. Et alia adorem tertia similiter conti〈-〉
14
nuatur postquam orbitam ingreditur. Et quicquid de illa
15
inferius existit in comparatione adorem que est sub
16
supercilijs longius est loco quem illud superius tan〈-〉
17
git: os vero quod adorem primam trium separat est maius:
18
et post illud quod separat secunda. ¶ Nasi autem iuua〈-〉
19
menta manifesta sunt que sunt tria. Unum est quoniam
20
cum foramine quod est in eo in odoratione iuuat do〈-〉
21
nec plus aeris in eo contineatur: et etiam temperetur prius quam
22
in cerebrum penetret licet enim plurimum aeris qui attrahitur
23
ad pulmonem vadat: magna tamen eius pars ad cere〈-〉
24
brum etiam tendit. Et cum aeris etiam attractione cum quis odo〈-〉
25
rare vult multus in vno loco aer coram instrumento
26
odoratus adiungitur: vt sit apprehensior plus et co-
27
piosior. In vno igitur iuuamento sunt hec tria iu〈-〉
28
uamenta. ¶ Secundum autem est quod ad litteras iuuat di〈-〉
29
stinguendas: et vt ad earum exitus sit facilis in inci〈-〉
30
sione. et ne totus aer apud locum cui litterarum accidit
31
incisio comprimatur: sed secundum mensuram: et hec duo iuua-
32
menta in vno consistunt iuuamento. et tantum est quod
33
facit nasus in mensuratione aeris harum litterarum quantum
34
illud quod facit foramen perforatum. absolute post fi-
35
stulam quod nihil obturat. ¶ Tertium vero est vt
36
superfluitates a cerebro egredientes tegmentum[*]tegmentum corrupt for tegumentum et de〈-〉
37
fensionem a visibus habeant: et etiam est instrumentum iuua-
38
tiuum ad ipsas excutiendas cum exufflatione. ¶ Et
39
ossium quidem nasi compositi[*]compositi(?) corrupt for compositio ex duobus est ossibus ad
40
modum duorum triangulorum: quorum duo anguli su-
41
perius concurrunt et bases apud vnum angulum
42
se contingunt et in duos separantur angulos: et vnum-
43
quodque duorum ossium vnicuique duarum adorem supponi〈-〉
44
tur extremarum quas nominauimus. et super duas eorum
45
inferiores extremitates sunt due cartilagines mol〈-〉
46
les. et inter eas secundum longitudinem adorem medialis est
47
cartilago: cuius superior pars inferiore durior que
48
tota alijs duabus cartilaginibus durior existit.
49
Huius vero medie cartilaginis iuuamentum est
50
vt nasus in duas partiatur nares: ideo vt cum ad cere-
51
brum superfluitas descendit sed plurimum ad vnam earum de-
52
clinet: et non totam attrahendi aerem viam obturet: que
53
ad cerebrum aerem defert qui quod ibi de spiritu existit
54
euentat. ¶ Duarum vero cartilaginum extremarum iu〈-〉
55
uamentum tres res existunt. Una est iuamentum omni-
56
bus cartilaginibus que super omnes ossium existunt ex-
57
tremitates commune: quod iam executi sumus. ¶ Et secunda est
58
vt expandantur et dilatentur si necesse fuerit aerem su〈-〉
1
perflue attrahere aut expellere. ¶ Et tertia est vt ad
2
vaporem excutiendum cum suo motu et quassatione et tre〈-〉
3
more iuuet cum exufflauerit. ¶ Et duo quidem
4
narium ossa facta fuerunt minuta et leuia: quoniam leuitas
5
magis est hic necessaria quam firmitudo et precipue: quia
6
a membrorum continuitate sunt separata que nocumenta
7
sunt recipientia et sunt posita cum custodia sen-
8
sus. ¶ Qssium vero mandibule inferioris forma
9
et iuuamentum scita sunt. ex duobus namque consistit
10
ossibus que stricta sub mento connectit iunctura.
11
Et in summitate cuiusque duorum aliorum extremorum eorum
12
secando facta est serratura curua que cum additamento
13
ei ingeniose preparato componitur. quod ex osse nascitur quod
14
ad eam peruenit quarum vnaqueque ligamentis fuit ligata.
15
¶ De anatomia dentium. Capitulum .V.
16
DEntes quidem sunt .XXXII. est tamen cum contin〈-〉
17
git quosdam homines non habere neguegi-
18
dij qui sunt quatuor extremi: et tunc
19
non erunt nisi .XXVIII. Eorum vero duo
20
sunt duales: et duo quadrupli superius: et totidem
21
iferius ad incidendum et duo canini superius et duo
22
inferius ad frangendum et molares ad molendum
23
ab vtraque superiores et inferiores quatuor: aut quinque.
24
Et huius totius summa .XXXII. aut .XXVIII. quatuor dua〈-〉
25
les: et quatuor quadrupli: et quatuor canini et octo mo〈-〉
26
lares et quatuor neguegid: et neguegid quidem secundum
27
plurimum nascuntur in medio temporis augmenti et hoc quidem
28
est post spermatis emissionem et ante consistentiam: quoniam
29
consistentia est circa .XXX. annos. Ideoque dentes isti
30
sensus vocanur. ¶ Et dentes etiam haben radices et
31
capita acuta que in foraminibus figuntur ossium
32
duarum mandibularum in quibus consistunt. Et super
33
marginem cuiusque foraminis additamentum ma-
34
gnum rotundum oritur quod dentem circundat et stringit
35
vt eius fortiora sint ligamenta. Unusquisque vero
36
dentium preter molares vnum habet caput. ¶ Sed mo〈-〉
37
larium in inferiori mandibula fixorum quisque ad mi-
38
nus duo habet capita: et est etiam cum habet plura: et preci〈-〉
39
pue neguegidij qui quatuor habent capita. Sed fixorum
40
in mandibula superiori quisque ad minus tria habent ca〈-〉
41
pita et fortasse plura et proprie neguegidij qui plu〈-〉
42
ra habent capita. capita vero molarium multa facta sunt
43
quoniam sunt magni et quoniam eorum operatio est maior. ¶ Et
44
superioribus quidem additamenta sunt. eo quod sunt suspen〈-〉
45
sa: et quod grauitas facit eos ad oppositionem partis suo〈-〉
46
rum capitum declinare. Inferiorum vero ponderosi-
47
tas infixioni eorum non existit contraria. Nullum preterea
48
ossium vllo modo sentit preter dentes. Galienus enim dixit. quod experi-
49
mentum nobis demonstrauit eos sensum habere: de quo natura
50
sollicita fuit: et fecit ipsum cum virtute que a cerebro pro-
51
uenit. Iccirco vt ipsi etiam inter calidum et frigidum discernant.
52
¶ De iuuamento dorsi. Capitulum .VI.
53
DOrsum propter quatuor iuuamenta
54
fuit creatum. Unum est vt sit nucce se〈-〉
55
mita que permanentia animalis est
56
necessaria propter illud quod in suo loco de nuc〈-〉
57
ce iuuamento clare narrabimus. Nunc autem sum-
58
mam aggregatam de eo referemus. Et hoc est quod si
1
nerui omnes a cerebro nascerentur esset necessarium ca-
2
put multo maius esse quam sit: et sic grauaret supra
3
totum corpus. Neruo quoque esset necessarium gran-
4
de pertransire spatium et longum: donec ad extremorum
5
finem perueniret: et esset nocumentis expositum et ad
6
incidendum et eius quidem longitudo ipsius debilita〈-〉
7
ret fortitudinem ad attrahendum membra grauia ad
8
ipsorum principia. Ideoque deus: cuius nomen sit benedictum: miseri〈-〉
9
corditer egit faciens partem cerebri que est nucha ad in〈-〉
10
feriora corporis incedere: sicut canales a fonte: quatenus
11
ex ea neruorum diuisiones a duobus suis lateribus et
12
eius extremo secundum oppositionem et vicinitatem cum mem〈-〉
13
bris egrediantur: postea factum est dorsum semita eius
14
et custodia. ¶ Et secundum quidem est: quoniam dorsum est custo-
15
dia et clipleus[*]clipleus corrupt for clipeus membrorum nobilium: que sunt posita co〈-〉
16
ram ipso: ideoque in creatione facte fuerunt ei: spine et si〈-〉
17
menia. ¶ Et tertia de causa quod dorsum creatum fuit
18
vt fit aliorum ossium principium: sicut lignum quod in exordio
19
nauis primo ponitur: cui alia ligna infiguntur secundo
20
et annectuntur. Ideoque dorsum durum creatum fuit. ¶ Et
21
quartum est: vt possit homo stare: et ad multas se mo-
22
uere partes. Ideoque dorsum de spondilibus ordinatis
23
factum est: non de osse vno: neqe de ossibus magnis:
24
iuncture quoque inter spondiles facte sunt non
25
laxe: quoniam standi potentiam debilitarent neque
26
valde stricte: quoniam prohiberent inclinare.
27
¶ De anatomia spondilium. Capitulum .VII.
28
SPondilis est os in cuius medio est fora-
29
men: per quod nucha transit et est cum spondilis
30
quattuor habet additamenta a dextra: et a
31
sinistra: et a duobus lateribus foraminis.
32
Et ea quidem que sursum tendunt sursum aspicientia dicuntur.
33
Et que sunt inferius tedentia[*]tedentia corrupt for tendentia inferius aspicientia et inuer〈-〉
34
sa. ¶ Et est etiam cum additamenta sunt sex: quattuor ab
35
vna parte et duo ab alia: et est cum sunt octo. ¶ In
36
his vero additamentis existit iuuamentum vt per eam[*]eam corrupt for ea
37
continuitas que est inter spondiles continuitate iunctura〈-〉
38
li ordinetur cum concauitatibus in quibusdam earum et ca〈-〉
39
pitibus buccellis similibus in quibusdam. ¶ Sunt prete-
40
rea ex spondilibus que alia habent additamenta. non propter
41
hoc iuuamentum sed propter defensionem clipeum et repul-
42
sionem cius quod percurrit et super ea texuntur horum addi〈-〉
43
tamentorum ligamenta: et sunt ossa ampla et dura secundum
44
spondilium longitudinem posita. que autem ex eis retro
45
posita fuerunt spine vocantur et simenia. Et que ex eis
46
a dextris et sinetris sunt posita vocantur ale. Ipsa
47
vero sunt ad defendendum illud quod in longitudine corporis
48
ex venis et neruis et musculis profundius quam ipsa in〈-〉
49
greditur. Et quedam ex alis que ad partem costarum tendunt:
50
aliud proprium habent iuuamentum. quod quidem est vt in eis cre〈-〉
51
entur vacuitates quibus capitam[*]capitam corrupt for capita costarum gibbosa mi-
52
rabiliter ligentur. In vnaquaque enim ala ex eis sunt due
53
vacuitates. et in vnaquaque costa sunt duo additamen〈-〉
54
ta gibbosa. ¶ Sunt preterea ex alis que duo habent
55
capita et ale duplici similantur. et hoc quidem in spon-
56
dilibus existit colli. cuius iuuamentum nunc
57
nominabimus. ¶ Spondiles quoque preter fora〈-〉
58
men medium alia habent foramina propter illud
1
quod ab eis egreditur de neruis: et de in eis egreditur[*]et de in eis egreditur cf. Venice 1564: et quod in eis ingreditur
2
de venis. quedam autem illorum foraminum sunt que complen〈-〉
3
tur in vna vnius spondilis eminentia: et sunt que-
4
dam eorum que complentur inter duas sponodiles communiter. Et
5
locus earum est communis terminus qui inter eas existit.
6
¶ Et plerumque est cum istud a duabus partibus id est su-
7
perius et inferius existit Et plerumque est in vna parte
8
et est etiam cum in vnaquaque spondili est semicirculus.
9
et est cum in vna earum est maior: et in altera minor
10
et hec quidem foramina a duobus lateribus spon〈-〉
11
dilis posita fuerunt: et non retro propter defensionis
12
defectum illic eius quod egreditur. et ingreditur et quia percussio〈-〉
13
nibus esset expositum. ¶ Neque fuerunt posita anterius
14
quia in locis essent ad que corpus sua naturali ponderosita-
15
te et suis etiam voluntarijs moribus declinat. ideoque mo〈-〉
16
tus debilitarentur. ¶ Et non fuit possibile vt essent
17
stricti ligamenti vt anterius egrederentur: et po-
18
stea retro redirent fuit impossibile: quoniam declinatio etiam
19
esset super neruorum egressiones que eis faceret coangu-
20
stationem et nocumentum. ¶ His autem additamen〈-〉
21
tis que pro deffensione existunt supposita fuerunt ligamen〈-〉
22
ta. et nerui et leuia facta fuerunt et lubrica ne tactu
23
carni inferant nocumentum. Additamentorum quoque
24
cum iuncturalium natura est homo. Sunt enim adinuicem forti-
25
ter ligata ligamento vehementi vndique. verumtamen li〈-〉
26
gatura anterius est plus stricta: et posterius plus
27
laxa: quoniam anterius curuari et conflecti est magis
28
necessariam[*]necessariam(?) corrupt for necessarium quam posterius flecti et curuari: et propterea quod
29
ligamenta que sunt posterius facta fuerunt laxa: im〈-〉
30
pleta fuerunt spatia que ibi proculdubio fiunt humori-
31
bus viscosis. ¶ Spondilium autem quedam sunt que val〈-〉
32
de bene ligantur cum athachib: ac si essent vnum os
33
creatum ad fixionem et quietem. et quedam sunt que sunt
34
laxa ac si essent ossa multa creata propter motum.
35
¶ De iuuamento colli et anatomia ossium eius. Capitulum .VIII.
36
COllum fuit creatum propter tracheam arteriam
37
et trachea quidem arteria fuit creata propter il〈-〉
38
lud quod narrabimus de creatione eius
39
et iuuamentis in suo loco. Et propterea quod
40
spondiles colli ad summum superiores sunt delate super
41
eas que cum sint dorsi et sunt sub eis: oportuit vt fu-
42
issent minores. Quod enim defertur deferente leuius
43
esse oportet cum placuerit vt motus quidem sint secundum sapientie
44
ordinem. ¶ Et quoniam necesse fuit initium nucce grossius
45
esse et maius sicut concauitatum principium: eo quod illud quod
46
ex diuisione neruorum supreme parti est proprium est
47
plus eo quod est proprium ei quod est interius: oportuit
48
in spondilibus colli foramina magna ampla
49
fore. et quia paruitas et foraminis amplitudo earum atte-
50
nuauerunt corpora oportuit firmitudinis intentio〈-〉
51
nem ibi affuisse: qua illud quod due res quas narrabi〈-〉
52
mus debilitauerunt emendaretur: oportuit igitur eas
53
omnibus alijs spondilibus duriores creari. ¶ Et
54
quia cuiusque spondilis earum corpus fuit subtile
55
creata fuerunt eorum simenia parua. Magna enim si
56
creata forent spondiles essent expositi rupture et
57
nocumentis: eo quod earum simenijs res occurrerunt
58
fortes: et earum simenia fuerunt parua: facte fue-
1
runt ale earum magne duo duplicia habentes
2
capita: et quoniam motus magis fuit necessa-
3
rius quam fixio: eo quod ipse non multa fuerunt ossa:
4
quemadmodum ille que sunt inferius. laxe facte
5
fuerunt spondilium earum iuncture: comparatione iuncturarum
6
earum que sunt inferius: et quoniam quantum defuit eis ex firmitu-
7
dine propter laxitatem tantundem recupatur aut plus eo ex
8
parte eius quod eas circundat et super eas graditur
9
de neruis et musculis et venis: ideo non fuit necessaria mul〈-〉
10
ta firmitudo in iuncturis. et quia non fuit necessa-
11
rium multum firmare iuncturas: et sufficit eis
12
mensura que ex ea attributa eis fuit: ideo earum addi-
13
tamenta coniunctionalia sursum aspicientia rursum
14
in summa non fuerunt creata magna et multe la〈-〉
15
titudinis: quemadmodum illa que fiunt sub collo.
16
Uerumtamen earum bases posite sunt longiores et earum
17
ligamenta laxiora. Et neruorum egressiones in eis
18
possite fuerunt communes sicut diximus: quoniam non fuit
19
possibile vt in vnaquaque illarum spondilium eo quod sit subtilis
20
et parua et foramen per quod transit nucha amplum esset
21
poprie nisi in illis quas declarabimus: et quarum de〈-〉
22
monstrabimus dispositiones. ¶ Nunc autem dicimus
23
quod spondiles colli septem sunt numero. Hec namque
24
mensura in longitudine et numero fuit equaliter. et que〈-〉
25
que earum omnia .XI. predicta habent additamenta preter primam.
26
scilicet simenia et duas alas et quattuor additamenta
27
coniunctionalia sursum aspicientia. et quatuor
28
inferius aspicientia. et vnaqueque ala duas ha〈-〉
29
bet ramos. et circulus egressionis nerui inter
30
omnes duas spondiles diuiditur in duo media.
31
Prima autem: spondilis et secunda quasdam habent proprietates quas
32
non habent alie. ¶ In primis vero est tibi sciendum
33
quod motus capitis et a dextris et a sinistris fit iun-
34
ctura que est inter caput et spondilem primam. Et ip〈-〉
35
sius motus anterius et posterius fit iunctura que
36
est inter illam et spondilem secundam est igitur nobis de iun〈-〉
37
ctura primi in primis loquendum. ¶ Dicemus
38
igitur quod super laboriosam partem spondilis prime a dua〈-〉
39
bus partibus que sunt superius create fuerunt due va-
40
cuitates in quas duo ossis capitis additamenta
41
ingrediuntur. Et cum vnum eorum eleuatur et alterum de〈-〉
42
primitur declinat caput ad depressum et quod in hac
43
spondili alia sit iunctura inpossibile fuit. Ibi igitur
44
alia facta fuit spondilis per se que est secunda ex qua creator a
45
parte eius anteriore que est ad interiora additamen〈-〉
46
tum longum durum oriri fecit quod pertransit et ingre〈-〉
47
ditur foramem proprie[*]proprie probably corrupt for prime [cf. Venice 1564] coram nucha foramine inter
48
eas communi scilicet foramine quod a posterioribus ad ante-
49
riora est longius quam a dextra et sinestra: quoniam inter
50
posterius et anterius sunt duo ingredientia que
51
maiorem occupant locum quam vnum ex ingredienti-
52
bus occuparet: latitudo autem mensuratur secundum vnum
53
ingrediens quod est maius. et hoc quidem addita-
54
mentum vocatur deus a quo quidem occupata fuit
55
nucha ligamentis fortibus quatenus dentis extremitas
56
a nuche extremitate separaretur. ne dens suo motu
57
nucham percutiat et ei coangustationem faciat: deinde
58
aditamentum hoc a spondili prima eleuatur et vacuitatem
1
que est in capitis osse ingreditur quod vacuitas quam in os-
2
se existit capitis anterius et posterius circundat. Et
3
is quidem dens non ad interius fuit factus nisi propter duo
4
iuuamenta: quorum vnum est vt sit amplius custoditum. et
5
alterum vt latus spondilis quod est magis subtile sit inte〈-〉
6
rius et non exterius. ¶ Et prime quidem spondilis proprie-
7
tas est ne simenia habeat: ideo ne ei inferat grauamen-[*]grauamen- corrupt for grauamen [redundant hyphen]
8
et ne propter ipsam nocumentis sit exposita: additamen〈-〉
9
tum namque quod repellit inquantum est fortius ipsum et fractu〈-〉
10
ram et nocumentum affert ei quod est debilius: et etiam ne
11
musculos et neruos multos qui in eius circuitu sunt
12
positi ledat. Et quia etiam parum indigemus hic spinis
13
custodientibus hec enim spondilis est quasi submersa et se-
14
pulta custodijs secunde que ipsam a nocumentis custodiunt. et
15
propter has quidem intentiones non proprie ei facte fuerunt ale.
16
Neruorum enim et musculorum plures in duobus eius
17
lateribus positione spissa positi sunt: propterea quod principio
18
sunt propinqua. Ideoque ale locum non habuerunt ibi. ¶ Am〈-〉
19
plius ex proprietatibus huius existit spondilis quod
20
nerui ab ea non per duo eius egrediuntur latera: sed
21
duo foramina que in ea posterius ad partem tendunt supe〈-〉
22
riorem. Si enim eius neruorum egressiones essent vbi
23
duo capitis additamenta orificijs iunguntur suis: et
24
vbi motus eorum sunt vehementes vehementi impedi〈-〉
25
mento caput impediretur. ¶ Similiter quoque si essent vbi secunda
26
deglutit ad deglutionem sua additamenta que ingre-
27
diuntur in ipsa ex suis duobus additamentis que super eam
28
incedunt: et vbi inter eam et inter secundam iunctura fit laxa
29
que anterius mouet et posterius neqe fuit conueniens
30
vt anterius et posterius egrederetur propter causas quas in
31
declaratione cause aliarum spondilium demonstrauimus:
32
neque a duobus latibus propter ossis ibi existentis sub〈-〉
33
tilitatem causa dentis: quapropter fuit necesse vt parum sub iunctu〈-〉
34
ra capitis esset posterius a duobus partibus scilicet in
35
medio eius quod est inter id quod est posterius et latus.
36
Oportuit igitur vt duo foramina essent parua: quapropter
37
necesse fuit et neruos fuisse paruos. ¶ Quia vero in
38
spondilia impossibile fuit neruorum egressiones superius
39
fuisse sicut fuit inpossibile in hac: eo quod si in ea essent neruo〈-〉
40
rum seruorum egressiones sicut in prima timeretur ne conquas〈-〉
41
sarentur et rumperentur motu prime spondilis super eam cum caput
42
anterius aut posterius mouetur. Neque etiam fuit possibile
43
vt anterius egrederentur et posterius propter illud quod dixi〈-〉
44
mus. Nec fuit possibile vt a duobus egrederentur la〈-〉
45
teribus: quoniam si esset ita: esset cum prima communis: sed quod inter
46
eas oriretur esset valde subtile: neque primorum corrigeret
47
paruitatem. et quod comprehederetur essent paria debilia simul iun〈-〉
48
cta: et si cum prima esset communis: iam enim cognouimus causam prime
49
et que esset corruptio si eam a duobus perforarent late-
50
ribus. ergo oportuit foramina in secunda esse ante duo
51
latera simenij et duobus prime opposita lateribus
52
quoniam corpus prime cum eis associabitur non ledet eos. et
53
dens quidem qui ex secunda oritur bene prime est annexus ligamen〈-〉
54
to forti: et iuncture[*]iuncture corrupt for iunctura [cf. Venice 1564] capitis cum prima: ambe cum secunda sunt
55
laxiores quam earum spondilium iuncture: ideo quod motus qui
56
per eas fiunt valde sunt necessarij et iunctura: vt essent
57
firme et manifeste. et cum caput mouentur vnius spon〈-〉
58
dilis alia manet inseparabilis in alia sua iunctura. sicut
1
opposite facie ad faciem: et cum caput anterius mo-
2
uetur et posterius fiat cum prima spondili sicut si ambo es〈-〉
3
sent vnum os et cum ad duo latera sine transuersione
4
mouetur sit spondilis prima cum secunda sicut vnum os.
5
Hoc est quod de spondilibus colli et earum
6
proprietatibus narrare volumus.
7
¶ De anatomia spondilium pectoris et eorum
8
iuuamentis. Capitulum .IX.
9
SPondiles pectoris ille sunt cum quibus
10
iunguntur coste et attractionis aeris. mem〈-〉
11
bra comprehendunt. et sunt spondiles .XI. si-
12
menia habentes et alas: et vna que alas
13
non habet. Sunt igtur .XII. spondiles. ¶ Earum vero si-
14
menia non sunt equalia. Que enim ex eis sunt coram mem〈-〉
15
bris que sunt nobiliora maiora sunt et fortiora. Et
16
spondilium quidem pectoris ale alijs duriores existunt
17
propter quod cum eis coste iunguntur. Septem autem supremarum
18
spondilium simenia sunt magna. Et ipsarum ale grosse
19
vt cor forissime tueatur. Et ideo quia earum corporeitas
20
in hoc fuit diminuta facta sunt ipsarum additamenta
21
coniunctionalia curta: et lata: et illarum quidem supra de〈-〉
22
cem additamenta coniunctionalia que sursum tendunt sunt
23
illa in quibus est vacuitas bucelle: et illa que inferius
24
tendunt sunt illa in quibus egrediuntur gibbositates
25
que vacuitates egrediuntur quarum simenia ad in-
26
feriora curuantur. Decime autem simenium est rectum
27
et non curuum: et eius additamenta coniuncionalia.
28
vtriumque habent vacuitates que coram bucellis exi〈-〉
29
stunt cum superius et inferius simul bucellarum sit receptio:
30
postea vero illarum que sub decima existunt bucelle
31
sunt ad superiora et eorum vacuitates. ad inferiora et
32
ipsarum simenia ad superiora curuantur: et nunc huius
33
totius iuuamentum nominabimus post. ¶ Duode〈-〉
34
cima vero spondilis alas non habet: quoniam necessitas mul〈-〉
35
ta que costarum causa inerat iam est diminuta: sed firmitu〈-〉
36
do alio modo est ingeniata in quo firmitudo cum alio
37
iungitur iuuamento. ¶ Et huius quidem existit
38
declaratio quod spondiles alchatim nimia in-
39
diguerunt magnitudine et iuncturarum multa firmi-
40
tudine quia ferunt totum quod est supra ipsas. ideoque ne-
41
cesse fuit vt in iuncturis vacuitates et bucelle plu〈-〉
42
res numero fierent. quare iuncturarum earum additamenta
43
duplata fuerunt. et fuit necesse vt pars duodecime
44
que est versus partem illarum similis illis fieret. quapropter eis ad
45
ditamenta coniunctionalia duplata fuerunt. ¶ In
46
his igitur additamentis destructa fuit res ex qua di-
47
gnum erat vt ale fierent. post hoc amplissime fuit
48
dilatata. et quod ex ea ampliatum fuit fere ale simi-
49
le existit. Duo igitur iuuameta simul in hac creatura
50
coniuncta fuerunt. et hec quidem duodecima est illa cum
51
que diaphragmatis iungitur extremitas. ¶ Ille autem
52
que supra hanc existunt spondilem non hac idiguerunt
53
firmitudine in multiplicatione additamentorum con-
54
iunctionalium: immo quod eis oritur de simenijs et alijs
55
magnificatum fuit. quare earum corpus ad hoc occupa〈-〉
56
tum fuit et propterea quod pectoris spondiles maiores
57
existunt spondilibus colli non fuerunt posita foramina
58
inter duas spondiles communia equaliter diuisa: se paulatim
1
fuerunt ordinata: quoniam in illis que sunt superius fuit
2
factum augmentum et in eis que sunt inferius fuit facta dimi-
3
nutio donec totum foramen in vna remansit. et huius
4
quid finis in decima existit spondili. ¶ Earum vero que ex
5
spondilibus pectoris remanent: et spondilium alcha〈-〉
6
ti corpora tolerare potuerunt a dextris et a sinistris
7
vt in eis fiat foramen completum. similiter fuit ergo in spondi〈-〉
8
libus alchatim foramen a dextris et foramen
9
a sinistris: propterea vt neruus egrederetur.
10
¶ De anatomia spondilium alchatim. Capitulum .X.
11
Uper[*]Uper corrupt for SUper [initial is missing] alchati vero spondiles sunt sime〈-〉
12
nia: et ale late. et ipsorum quidem additamenta
13
coniunctionalia inferiora dilatantur et assimilantur
14
alis defendentibus. Et spondiles ille sunt
15
quinque. alchatim vero cum alhatim est sicut basis totius
16
dorsi. et ipse quidem sustinent et deferunt os femo-
17
ris. et sunt a quibus nerui pedis oriuntur.
18
¶ De anatomia alhauis. Capitulum .XI.
19
OSsa alhauis sunt tria que magis inge-
20
niose sunt coniuncta quam omnes spondiles. et
21
earum iuncture sunt firmiores. et ipsarum ale
22
sunt magis ample. et neruus quidem qui de foramine in eis
23
existente egreditur non exit a certitudine duorum laterum ne
24
anche iunctura ipsum comprimat: sed est magis remo〈-〉
25
tus et multo plus spissus ad anteriora et posterio〈-〉
26
ra et ossa quidem alhauis similia ossibus existunt alchatim.
27
¶ De anatomia alhosos. Capitulum .XII.
28
ALhosos est compositus ex tribus spon〈-〉
29
dilibus cartilaginosis que non habent ad-
30
ditamenta: et neruus quidem a foraminibus
31
illarum communibus oritur: sicut est in collo propterea quod sunt parue
32
sed a foramine tertie neruus egreditur impar.
33
¶ In quo est sermo qui est sicut finis de iuua〈-〉
34
mento dorsi. Capitulum .XIII.
35
IAm locuti sumus de ossibus dorsi
36
verba moderata. Nunc autem de toto dor〈-〉
37
so verba loqueamur continentia summam.
38
¶ Dicemus igitur quod totum dorsum est sicut res vna
39
propriam habens figuram alijs figuris meliorem que est
40
circularis. Hec namque figura remotior est a re-
41
ceptione nocumentorum ex percussione vel inpulsione eue〈-〉
42
nientium quam omnes alie figure: et propter hoc capita eorum
43
que sunt superius ad inferiora fuerunt curuata: et eorum
44
que sunt inferius ad superiora et coniunxerunt se apud me〈-〉
45
diam que est decima. Hec vero ad nullam curuata
46
fuit partem: ideo vt supra eam due simul conueniant curui〈-〉
47
tates. Et decima quidem inter simenia non secundum nu〈-〉
48
merum sed longitudinem media existit. Et quia quandoque
49
est necesse dorsum ad aliquod duorum curuari late〈-〉
50
rum: et istud non fit nisi vt declinet medium ad contra〈-〉
51
rium partis et declinet illud quod est supra ipsum. et sub
52
ipso ad aliam partem: ac si duo extrema dorsi ad sibi
53
obuiandum declinarent: et propterea in medio non facte
54
fuerunt bucelle sed vacuitates tantum et facte fuerunt
55
bucelle superiores et inferiores ad ipsum declinan〈-〉
56
tes: sed superiores descendentes et inferiores ascen〈-〉
57
dentes. Ideo vt earum allatio ad contrarium partis decli〈-〉
58
nationis facilis sit et vt superiores curuentur
1
ad inferiora et inferiores ad superiora.
2
¶ De anatomia costarum. Capitulum .XIIII.
3
COste sunt tutamentum eius quod ex in〈-〉
4
strumentis attractionis aeris et ex superio〈-〉
5
ribus instrumentorum nutrimenti circundant
6
et ipse quidem non facte fuerunt vnum
7
os ne grauarent: et ne si aliquod accideret nocu-
8
mentum foret commune et vt facile esset dilatari cum
9
necessitas addit secundum illud quod est in natura: et implentur
10
interiora nutrimento et inflatione: et indigent lo〈-〉
11
co magis amplo: et propter aerem qui attrahitur: aut vt
12
iter eas musculi pectoris qui in operationibus attra〈-〉
13
hendi aerem iuuant: et eius quod continuatur cum ipso
14
incederent: et propterea quod pectus circundat pulmo-
15
nem et cor: et quod est cum eis necessaria fuit cautela ve〈-〉
16
hementissima in eorum defensione: quoniam nocumen-
17
torum impressiones que eis accidunt sint ma-
18
iores et cum hoc eorum munitio vndique non
19
ea angustat neque eis nocet. Et ideo septem co-
20
ste superiores create fuerunt continentes illud
21
quod est in eis sibi apud cassum obuiantes et mem〈-〉
22
brum circundantes principale ab omnibus par-
23
tibus. Ille vero que existunt in parte instru-
24
mentorum nutrimenti create fuerunt sicut po-
25
sterius minute: vbi sensus non peruenit visus
26
sed anterius non fuerunt continuate. immo pau〈-〉
27
latim ordinata fuerunt cum sectione. fueruntque
28
superiores propinquius habentes spacium in〈-〉
29
ter duo extrema egredientia et inferiores lon-
30
ginquius. et istud omnino fuit vt cum cautela
31
membrorum nutrimenti scilicet epatis et splenis et
32
aliorum amplitudo loco stomachi iungere-
33
tur ne cum impleretur nutrientibus et inflatio〈-〉
34
nibus comprimeretur. ¶ Septem vero coste
35
superiores pectoris coste vocantur: que ab vnaquaque
36
parte sunt septem: sed due que sunt in medio sunt
37
maiores et longiores: et ille que sunt in extremi〈-〉
38
tatibus sunt breuiores. hec enim figura vt compre-
39
hensum vndique comprehendatur melior existit et
40
coste quidem iste in primis supra sui gibbosita〈-〉
41
tem ad inferiora inclinantur deinde redeundo
42
ad superiora incedunt et continuantur cum thorace
43
sicut nominauimus postea. Ideo vt sit earum comprehen〈-〉
44
sio in locis amplior. ¶ Duo preterea cuiusque
45
earum additamenta duas profundas ingrediun-
46
tur vacuitates que sunt in vnaquaque ala: que
47
est supra spondiles et prouenit iunctura dupla:
48
et similiter existunt alie septem cum ossibus tho〈-〉
49
racis. Quinque autem curtate que remanserunt
50
sunt ossa posteriora et coste salse: quarum capi〈-〉
51
ta creata fuerunt cum cartilaginibus continua〈-〉
52
ta vt sint securea fractura cum percussiones affue〈-〉
53
runt: et ne occurrant membris lenibus: et dia-
54
phragmati cum sua duritie: sed occurrant ei
55
in corpore quod inter eas et membra lenia exi〈-〉
56
stat medium et inter duriciem et lenitatem me〈-〉
57
diocritatem habeat.
58
¶ De anatomia thoracis. Capitulum .XV.
1
TOrax ex septem ossibus est compositus
2
ex vno autem osse non fuit creatus propter iu〈-〉
3
uamentum quod in alijs locis sciuisti: et pro-
4
pterea vt sit laxus vt conueniens sit ei quod
5
colligitur ex membris attrahendi aerem in dilatatione.
6
Ideoque creata fuerunt non solida. Cum cartilagini-
7
bus continua vt in ipsorum interiori motu adiuuent:
8
licet sint iuncture eorum firme. Que etiam septem creata
9
fuerunt secundum numerum costarum que cum eis iunguntur. ¶ Cum
10
inferiori preterea parte thoracis os cartilaginosum la〈-〉
11
tum continuatur: cuius inferior extremitas rotunditati
12
attinens vocatur epiglotalis eo quod epigloti sit similis:
13
et ipsum quidem est tutamentum oris stomachi. et medium
14
inter thoracem et membra lenia: ideo vt contiuitas duri
15
cum leni sit melior quemadmodum multotiens diximus.
16
¶ De anatomia furcule. Capitulum .XVI.
17
FUrcula est os positum super vnamquamque
18
duarum partium eius quod in thorace est supremum-[*]supremum- corrupt for supremum [redundant hyphen]
19
curuatum coram anhar id est loco qui est in infe-
20
riori parte gule. et propter sui concauitatem ac〈-〉
21
cidit foramen: in quo penetrat vena ad cerebrum
22
subiens et nerui ab eo descendentes: et declinat ad
23
partem siluestrem et continuatur cum capite spatule. Et cum
24
ipso spatula ligatur et cum eis ambobus adiutorium.
25
¶ De anatomia spatule. Capitulum .XVII.
26
SPatula fuit creata propter duo iuuamen-
27
ta. Unum est vt adiutorium et manus ab
28
ea suspendatur: ne adiutorium cum pecto-
29
re fit continuum: quoniam facilitas motus vni-
30
uscuiusque duarum manuum ad alteram destrueretur et
31
coangustatio fieret. Ipsa vero creata fuit a costis
32
separata et partes motuum ad illam fuerunt ampliate. et
33
alterum est vt fit defensio firma membrorum que intra pe〈-〉
34
ctus existunt: et vt eleuetur in loco simeniorum spon-
35
dilium et alarum ipsarum vbi non sunt spondiles que percussio〈-〉
36
nes repelant: neque sensus qui eas percipiant. ¶ Spa-
37
tula vero a parte siluestri subtiliatur. et a parte domesti-
38
ca ingrossatur: et super exteremitatem[*]exteremitatem corrupt for extremitatem ipsius silue-
39
strem fit vacuitas profunda quam rotunda adiutorij
40
ingreditur extremitas. Et ipsa quidem duo habet addita-
41
menta. vnum est ad superiora et posterius et vocatur de〈-〉
42
structum et rostrum corui. Et per ipsum ligatur spatu〈-〉
43
la cum furcula: et ipsum est quod prohibet ne adiutorium
44
ad superiora de suo moueatur loco. et aliud est interi-
45
us ad inferiora quod etiam prohibet ne caput adiutorij
46
dislocetur. ¶ Postea sine intermissione dilatatur
47
quantum plus ad partem incedit domesticam: ideo vt sit
48
eius comprehensio plus defendens. Et ipsa quidem
49
supra sui dorsum additamentum habet sicut triangulum
50
cuius basis est ad partem siluestrem et ipsius an〈-〉
51
gulus ad partem domesticam ne dorsi superfi〈-〉
52
cies fricetur. si enim foret basis ad partem domesti-
53
cam eleuaret cutem. Et cum percussiones adessent effi〈-〉
54
cent dolorem. Et hoc quidem additamentum est ei si〈-〉
55
cut simenia spondilibus creatum ad defendendum
56
et vocatur oculus spatule. ¶ Ultima vero spatu-
57
le dilatatio est vbi est cartilago cum qua continua〈-〉
58
tur cuius extremitas est rotunda que cum ea con〈-〉
1
tinuatur quam in alijs diximus cartilaginibus.
2
¶ De anatomia adiutorij. Capitulum .XVIII.
3
ADiutorij os rotundum fuit creatum vt
4
a nocumentorum receptione magis fo-
5
ret remotum. Cuius quidem superior extremi〈-〉
6
tas est gibbosa vt spatule vacuitatem
7
ingrediatur cum iunctura laxa non valde firma et la〈-〉
8
xitatis causa iuncture huius accidit ei frequenter
9
dislocatio. ¶ Iuuamentum vero quod in hac existit
10
laxitate sunt due res necessitas et securitas. Sed
11
necessitas est facilitas motionum ad omnes partes. Et se〈-〉
12
curitas est quod licet adiutorio sit necessarium vt diuersis
13
motionibus ad partes possit moueri diuersas:
14
motiones tamen iste neque sunt multe neque perdurant vsque-
15
quo tineatur[*]tineatur corrupt for timeatur ne eius rumpantur ligamenta et dislocentur
16
immo adiutorium in pluribus dispositionibus est quietum:
17
et aliud quod est ex manu est mobile: et propter hoc alie
18
iuncture firmiores facte sunt quam adiutorij. ¶ Ad〈-〉
19
iutorij vero iuncturam quatuor amplectuntur ligamen-
20
ta. Unum eoru est dilatatum panniculare iuncturam
21
circundans sicut omnes alie circundantur iuncture: et
22
duo alia ligamenta que a rostro corui descendunt: quo-
23
rum vnum est habens extremitatem dilatatam et circundat
24
adiutorij extremum: et alterum est maius et durius
25
descendens cum quarto quod etiam descedit ab additamen-
26
to rostrali intenuitatem[*]intenuitatem corrupt for in tenuitatem eis preparatam quorum figura
27
ad latitudinem trahit. Et proprie cum adiutorium
28
tangunt: et ipsa quidem solent occultari sub adiutorio
29
et contiuari musculis qui in eius interiore extensi
30
sunt sequentes adiutorium. ¶ Adiutorium preterea
31
a parte domestica est concauum. et a parte siluestri gib〈-〉
32
bosum vt propter hoc quod super ipsum ex musculis et venis
33
et neruis disponitur aflirmetur[*]aflirmetur corrupt for affirmetur et vt homo bene amplecta〈-〉
34
tur quod vult amplecti: et vt vna manus ad alteram
35
perueniat. ¶ Super inferiorem autem adiutorij extremita〈-〉
36
tem duo additamenta continuata composita fuerunt ex
37
quibus illud quod est ad interiora est longius et subtilius
38
cum nulla re habens iuncturam: quoniam non est nisi neruorum
39
et venarum defensor. Sed cum eo quod est ad exteriora
40
completur iunctura cubiti per bucellam que in ipso existit secundum
41
modum quem nominabimus et inter ea proculdubio sub〈-〉
42
tilitas existit. Et in duabus quidem huius subtilita〈-〉
43
tis extremitatibus due sunt vacuitates superius ad
44
anteriora et inferius ad posteriora. Et earum superior
45
domestica concauitas est lenificata et non exi-
46
stit super eam separatio sed siluestris concaui-
47
tas est maior eis. Et quod ad finem siluestris
48
concauitatis tendit non est lenificatum neque est
49
ipsius superforatio rotunda: sed est sicut paries
50
rectus ita vt cum additamentum aseid in ipsa
51
ad partem moueatur siluestrem et eam peruenit stet: et
52
nos quidem declarationem necessitatis earum cito affe-
53
remus. Has vero concauitates duas vocat. Hip〈-〉
54
pocrates duos limites.
¶ De anatomia aseid. Capitulum .XIX.
55
ASeid ex duobus ossibus longitudine coniun〈-〉
56
ctis est compositum et vocantur focilie. Superi〈-〉
57
us vero ex eis quod ad policem tendit est sub〈-〉
58
tilius et vocatur focile superius et inferius
1
ex eis quod vadit ad auricularem est grossius quoniam
2
est deferens et vocatur focile inferius. ¶ Su〈-〉
3
perioris vero focilis iuuamentum est quod per ipsum est
4
motus aseid ad se torquendum et resupinandum
5
et inferioris focilis iuuamentum est vt per ipsum
6
sit motus aseid ad constringendum et dilatandum
7
Cuiusque vero ipsorum medium attenuatum fuit quoniam
8
grossitudine non indigent propter illud quod ex mu-
9
sculis grossis super ipsa iacet. et ipsorum duo ex-
10
trema ingrossata fuerunt propterea quod super ipsa multa
11
ligamentorum origo est eis necessaria quia frequenter acci〈-〉
12
dunt verbera et percussiones fortes cum motus
13
est iuncturarum. et propterea quod carne denudatur et
14
musculis. ¶ Superius vero focile est tortum
15
quasi veniat a parte domestica et paululum tortuose
16
ad partem siluestrem gibbosum fiat: et iuuamen〈-〉
17
tum in hoc existit preparamenti bonitas ad motum
18
torquendi: sed focile inferius est rectum quoniam hoc
19
ad constringendum et dilatandum melius existit.
20
¶ De anatomia iuncture cubiti. Capitulum .XX.
21
CUbiti vero iunctura ex iunctura foci-
22
lis superioris et inferioris focilis iun〈-〉
23
ctura cum adiutorio componitur. ¶ Su〈-〉
24
perius quidem focile in sui extremitate
25
vacuitatem ingeniosam factam habet in quam bucella
26
siluestris extremitatis adiutorij ingreditur et li-
27
gatur cum ea: et ex ipsius circuitu in vacuitate il〈-〉
28
la prouenit motus resupinus et torsionis[*]torsionis corrupt for tortionis. ¶ In-
29
ferius autem focile duo habet additamenta inter que existit
30
tenuitas que simge grece littere similatur et est ita[*]et est ita the Greek letter is missing (cf. Venice 1564).
31
¶ Et huius quidem tenuitatis contorquetur superficies
32
illa que est in ipsius concauitate vt bene sit factus
33
eius introitus in acuitatem que est in extremo adiutorij quod
34
concauum existit. sed sue concauitatis figura gibbo〈-〉
35
sitati circuli similatur. Ex bona igitur ingressione sub〈-〉
36
tilitatis que inter duo facilis inferioris additamenta
37
existit in illam inferiorem tenuitatem iunctura componitur
38
cubiti. ¶ Cumque tenuitas super tenuitatem ad po-
39
steriora mouetur: et inferius extenditur manus et cum pa-
40
rietalis tenuitas eam refrenata vacuitate bucellam
41
tenente tenet eam et prohibet a dilatatione superflua. Stant
42
igitur adiutorium et aseid secudum rectitudinem. Cum vero
43
vna duarum tenuitatum super aliam ad anteriora et su-
44
perius mouetur constringitur manus donec aseid tan〈-〉
45
gat adiutorium ad partem domesticam et ab anterioribus.
46
Et duo quidem focilia superius simul iunguntur sicut res vna
47
et accidit in eis vacuitas ampla communis cuius plurimum in fo-
48
cili existit inferiori. ¶ Quod autem superfluit ab hac va〈-〉
49
cuitate remanet gibbosum lenificatum vt sit longin〈-〉
50
quum a nocumentorum repletione. Et posterius quidem
51
ex vacuitate focilis inferioris oritur additamentum
52
quod ad longitudinem quandam trahit. Et de huius
53
totius iuuamento loquemur si deus voluerit.
54
¶ De anatomia rasete. Capitulum .XXI.
55
RAseta ex multis est composita ossibus
56
ne nocumentum si accideret commune fiat. et vt
57
per ipsam plantam[*]plantam corrupt for planta concauari possit: cum cor〈-〉
58
pora rotunda continendi voluntas affue〈-〉
1
rit. Et cum liquida currentia retinere voluerimus
2
et hec quidem ossa iuncture sue firmiter et bene adinui-
3
cem sunt ligata ne separentur et planta debiliter illud tene〈-〉
4
at quod colligit et quod tenet: ita vt si cutis plante exco-
5
riaretur inuenirentur hec omnia ossa continua quorum se〈-〉
6
paratio a sensu sit longinqua: et cum hoc ligamentum
7
firmiter stringit vnum cum vno: sed in eis existit obedien-
8
tia ad paruam constrictionem ex qua prouenit et interius plan〈-〉
9
ta concauetur. ¶ Rasete vero ossa sunt septem et
10
vnum additum: sed septem radicalia in duabus consi-
11
stunt aciebus. vna acies est ad partem aseid cuius
12
ossa sunt tria: quoniam propterea quod est ad partem aseid opor〈-〉
13
tuit vt esset plus subtilis. Et altius aciei ossa
14
sunt quattuor que sunt ad partem pectinis et digitorum: vnde
15
propter hoc oportuit vt essent magis ampla. ¶ Et
16
tria quidem ossa ordinata fuerut. Eorum enim capita que sunt
17
ad partem aseid subtiliora sunt et melius adinuicem
18
collecta et plus continuata: et earum quidem capita que
19
sunt ad partem aciei alterius sunt latiora et minus bene
20
collecta et continuata. ¶ Octauum vero os non consi〈-〉
21
stit in duabus rasete aciebus: sed fuit creatum ad de〈-〉
22
fendendum neruum qui est in planta. Et aciei secunde fit ex〈-〉
23
tremitas ex coniunctione capitum ossium eius et ingre〈-〉
24
ditur vacuitatem quam nominauimus que est in extremitate
25
duorum focilium. Fit ergo iunctura dilatationis et con〈-〉
26
strictionis. ¶ Additamentum vero predictum quod est in
27
focili inferiori vacuitatem ossium rasete ingreditur
28
et fit inde torsionis et resupinationis iunctura
29
¶ De anatomia pectinis plante. Capitulum .XXII.
30
OSsa pectinis plante sunt quattuor propterea cum
31
quattuor continuantur digitis et sunt coniun-
32
cta a parte que est ad rasetam: ideo vt cum ossi〈-〉
33
bus que sunt sicut connexa et coniuncta bene
34
continuentur: que in parte digitorum parumper dilatantur: vt
35
ossibus quasi distincta et seperata bene continuentur: et
36
fuerunt ad interiora curuata: propter illud quod iam sciui-
37
sti. ¶ Rasete vero iunctura cum pectine componitur per
38
concauitates que in extremitatibus ossium rasete
39
consistunt: in quas bucelle ossium pectinis que iam car-
40
tilaginibus inuestite fuerunt ingrediuntur.
41
¶ De anatomia digitorum. Capitulum .XXIII.
42
DIgiti sunt instrumenta que ad colligendum res
43
iuuant. Et ipsi quidem non fuerunt creati car-
44
nei ab ossibus vacui: et cum hoc diuer〈-〉
45
sis motibus possent moueri quemad〈-〉
46
modum multi vermium et piscium potentia debili mouentur
47
et hoc ideo ne eorum operationes forent debiles et etiam debi〈-〉
48
liores quam vermis: neque etiam in vno creati fuerunt ofse[*]ofse corrupt for osse
49
ne eorum operationes forent difficiles quemadmodum
50
accidit patientibus cuzez. ¶ Et ipsis quidem tria suf〈-〉
51
fecerunt ossa quoniam si eorum numero adderetur in au〈-〉
52
gmento motui numero ipsorum iuuarent: sed debi〈-〉
53
litas proculdubio intendendo illud quod ipsos in su〈-〉
54
perflua firmitudine oportet tenere: proueniret. quod si ex
55
paucioribus quam tribus creati fuissent quemadmodum
56
si creati fuissent ex duobus ossibus esset firmi-
57
tudo maior: sed motus minuerentur ab eo quod suf〈-〉
58
ficit: et nos quidem indigemus motibus diuer-
1
sis quam augumento[*]augumento corrupt for augmento firmitudinis terminum tran-
2
seuntis. ¶ Ipsi vero creati fuerunt ex ossibus quarum
3
bases sunt latiores et ipsorum capita sunt magis
4
tenuia: et que eis sunt maiora secundum ordinem: ita vt
5
que in eis sunt subtiliora sint extremitates ane-
6
mul. et hoc quidem est propter decorationem comparationis que
7
inter portantem existit et portatum. ¶ Ipsorum autem
8
ossa creata fuerunt rotunda timore nocumentorum.
9
Et facta fuerunt dura non habentia concauitatem neque me〈-〉
10
dullam vt essent fortiora ad constringendum et ad fi-
11
gendum in motibus et attrahendum. Et fuerunt creata
12
interius curua: et exterius gibbosa: propter illud quod te-
13
nent melius retineant et melius fricent et melius
14
premant illud quod fricant et premunt. Et inter vnumquodque
15
et aliud non fuit in medio concauitas neque gibbo〈-〉
16
sitas vt bene tanquam res vna continuentur cum necessitas
17
fuerit vt ex eis iuuamentum quasi vnius ossis habeatur.
18
¶ Eorum vero extremi sicut polex et auricularis
19
gibbositatem ad partem in qua non est digitus habent: vt sit
20
eorum summa cum applicantur similis figure rotunde: que
21
a nocumentis tuetur: et intrinseca eorum pars fuit car〈-〉
22
nosa: vt sustentet eos vt cedant sibi obuiantibus
23
cum ea strinxerint. A foris vero non taliter facti fuerunt
24
ne grauarent et vt pugnum esset arma dolorem fa-
25
ciens. Ueruntamen in anemul plus carne positum
26
fuit vt bene apud concursum quasi coniuncta applicentur.
27
Et medicus si quidem ex longioribus factus fuit iun-
28
cturis et postea annularis. Deinde index: et postea
29
auricularis. Ideo vt eorum extremitates apud compre〈-〉
30
hensionem equentur: et non remaneat apertio: et cum
31
hoc digiti et planta super rotundum concauentur: cum
32
colligitur. ¶ Polex vero omnium quattuor digitorum
33
iusticia existit: qui si non in suo poneretur loco eius iu〈-〉
34
uamentum destrueretur. si enim intus in planta poneretur
35
plurimum operationum quas per plantam habemus destrueretur in
36
nobis. et si ad partem poneretur articularis: vna ma〈-〉
37
nus ad aliam ad tenendum illud in quo iunguntur non
38
perueniret: et hoc quidem remotius existit: quoniam si retro
39
poneretur et pectini polex non alligaretur longitudo
40
inter ipsum et alios digitos non coangustaretur. Cum
41
ergo alij quattuor digiti rem aliquam ab vna parte com-
42
prehenderent et polex ab alia parte adiuuaret possibile
43
esset vt plantarem magnam comprehenderet: et po-
44
lex ab alia parte esset sicut applicans illud quod planta
45
constringit et tenet et auricularis et annularis: sicut cooper〈-〉
46
torium posterius. ¶ Omnia autem digitorum ossa
47
continuata fuerunt cum tenuitatibus et concauitatibus
48
intrantibus inter quas humor existit viscosus: quorum
49
iuncturas ligamenta comprehendunt fortia que
50
sibi obuiant cum panniculis cartilaginosis et vacui〈-〉
51
tates quidem implent que in iuncturis existunt propter augmen-
52
tum firmitudinis ossa minuta que sisamina vocantur.
53
¶ De iuuamento vnguis. Capitulum .XXIIII.
54
VNguis propter quattuor fuit iuuamenta
55
creatus vnum est vt carnis extremi〈-〉
56
tatis digitorum podium existat ne cum su-
57
per aliquam presserit rem debilitetur.
58
¶Et aliud vt digitus per eam res minutas pos〈-〉
1
sit capere. ¶ Et tertium vt per eam valeat scalpere et mun〈-〉
2
dare: et quartum vt quandoque fit arma. ¶ Tria vero speciei
3
humane dignius conueniunt. Et quartum ceteris anima-
4
libus. Et vnguis quod extremitas rotunda crea-
5
ta fuit propter illud quod scis. Et ipsa ex ossibus crea〈-〉
6
ta fuit lenibus: vt sub eis flecteretur que ipsam percu-
7
tiunt ne scinderetur. Et vngues quidem create sunt semper
8
crescentes propterea quod sunt apte vt fricentur et redantur.
9
¶ De anatomia ossium femoris. Capitulum .XXV.
10
COram alhauim sunt duo ossa a dex〈-〉
11
trsi et a sinistris que in medio firma
12
continuantur iunctura et ipsa quidem sunt si〈-〉
13
cut omnium superiorum ossium fundamen〈-〉
14
tum. Et portantia et mutantia localiter inferiora:
15
vnumquodque autem ipsorum in quattuor diuiditur partes. illud
16
quod est ad partem siluestrem vocatur alharafa et os ilij:
17
et illud quod est ad anteriora os vocatur femoris:
18
et illud quod est ad posteriora vocatur os anche: et
19
domesticum quod est ad superiora vocatur piscis coxe:
20
quia in ipso est concauitas quam caput coxe gibbosum
21
ingreditur et super hoc os membra posita sunt nobi-
22
liora: sicut vesica et matrix et spermatis recepta-
23
cula in viris: et ficteris et intestinum rectum.
24
¶ Est sermo aggregatus de iuuamento rigil. Capitulum .XXVI.
25
HOrum iuuamenta in duabus consistunt
26
rebus. vna est figere et stare et hoc est
27
per pedem: et altera mutatio equalis
28
aut ascendens: et hoc fit per coxam et per
29
crus. Cumque pedi nocumentum acciderit stare et
30
figere difficile erit: sed mutari non nisi tantum quantum
31
necessaria fuerit mutatio multe fixionis que est ad vnum
32
pedem cum autem musculis coxe: aut cruris nocumentum
33
acciderit fgere erit facile: sed moueri difficile.
34
¶ De anatomia ossium coxe. Capitulum .XXVII.
35
PRimum ex ossibus rigil est coxa: et
36
ipsum quidem est os maius quod in
37
corpore existit: quia ipsum est deferens
38
illud quod est supra ipsum et mutans
39
illud quod est sub ipso. Cuius superior extremi-
40
tas fuit facta rotunda vt in pixidem anche be〈-〉
41
ne ingrederetur. Et ipsum quidem est gibbo-
42
sum ad partem siluestrem: et curuatum ad par〈-〉
43
tem domesticam. et ad posteriora. Si enim ip-
44
sum foret positum secundum rectitudinem et pixidis
45
equidistantiam: accideret inde aliquis claudi-
46
cationis motus quemadmodum accidit ei cu-
47
ius talis est creatio: neque bene defenderet et mu〈-〉
48
sculos magnos et neruos et venas neque ex hoc
49
toto recta res generetur neque sedendi forma
50
esset bona. ¶ Amplius si curuum ad partem
51
domesticam non fuisset reductum proueniret
52
inde alterius modi claudicatio. neque statio illi
53
multa foret: et non fieret ei communis declina-
54
tio: neque esset equalis: et in ipsius extremitate
55
inferiori sunt additamenta duo propter po-
56
plitis iuncturam. Nos tamen prius de crure et po-
57
stea de iunctura loquemur.
58
¶ De anatomia ossium cruris. Capitulum .XXVIII.
1
CRus est quemadmodum aseid ex duo〈-〉
2
bus ossibus compositum. Unum est maius
3
et longius et ipsum est domesticum et vo〈-〉
4
catur canna magna: et aliud est minus
5
et breuius. non enim peruenit vsque ad coxam: immo ab ea
6
breuiatur inferius tamen peruenit ad locum ad quem pro〈-〉
7
tenditur maius et vocatur canna minor. ¶ Crus est[*]est corrupt for etiam
8
habet gibbositatem ad partem siluestrem: postea apud
9
extremitatem inferiorem habet gibbositatem aliam ad partem
10
domesticam: propterea vt per eam melior sit statio et canna
11
quidem maior equatur que pro certo est crus: et minor
12
creata fuit quam coxa: et illud est propterea quod adiuncte
13
fuerunt res propter quas ei in magnitudine fuit adden-
14
dum: et hoc est figere et deferre quod est supra ipsum.
15
¶ Et res propter quam fuit addendum ei in paruitate
16
est facilitas ad motum. et res secunda magis conueni-
17
ens fuit intentioni pro qua fuit factum crus minus: et res
18
prima intentioni pro qua fuit facta coxa maior. ¶ Duo
19
autem cruris ossa sunt quantitas temperata adeo quod si vnum
20
os adderetur accideret de debilitate et duritie mo〈-〉
21
tus illud quod accidit habenti elephantiam et varices. et
22
si vnum minueretur accideret de debilitate et duritie
23
motus et de impotentia deferendi illud quod est supra ipsum
24
illud quod accidit crura habentibus de natura subtilia: et propter
25
hoc totum sustentatum fuit et fortius factum est cum canna
26
minore. In canna preterea minore alia existunt iuua〈-〉
27
menta sicut neruos et venas que sunt inter eas co〈-〉
28
operire: et communitas canne minoris in iunctura pedia
29
vt velox et fortius fiat iunctura dilatationis et torsionis[*]torsionis(?) corrupt for tortionis [cf. Venice 1564].
30
¶ De anatomia policis[*]policis corrupt for poplitis. Capitulum .XIXX.
31
IUnctura poplitis prouenit propter ingres-
32
sum duorum additamentorum que sunt su〈-〉
33
per extremitatem coxe in duas vacui〈-〉
34
tates que sunt in capite ossis cruris: que
35
firma fuit ligamento cingente et alio ligamento
36
in profundum tendente: et duobus ligamentis forti〈-〉
37
bus a duabus partibus cuius quidem pars anterior bene
38
facta fuit cum rasgai id est patela hoc est oculo popli-
39
tis: et est os ad rotunditatem trahens. Cuius iuua-
40
mentum est refrenare illud quod timetur cum est necesse super
41
digitos pedum curuatum stare et suspensum sedere
42
ex ruptura et dislocatione. ¶ Et iunctura quidem la-
43
boriosa sustentata fuit propterea quod suo motu defert
44
corpus et positus fuit locus eius ad anteriora:
45
quoniam plurimum quod ei accidit de labore inclinationis est ad
46
anteriora. non enim habet ad posteriora inclinationem
47
laboriosam: ad duas tamen partes rem modicam decli-
48
nationis habet. Tota vero eius declinatio est ad ante-
49
riora: et accidit ei ibi labor in hora incedendi et stan〈-〉
50
di super digitos pedis cum aliquis quasi su-
51
spensus curuus stat et horum similium.
52
¶ De anatomia pedis. Capitulum .XXX.
53
PEs creatus fuit vt sit instrumentum figendi
54
et facta fuit figura eius ad anteriora:
55
vt figura longa vt in stando et apo-
56
diando super ipsum auxilium prebeat cui in
57
parte domestica tenuitas creata fuit vt sit pedis de〈-〉
58
clinatio in hora standi: et proprie vacilanti ad partem
1
contrariam parti pedis eleuati: quatenus refrenet
2
illud quod oportet constringi ex innixu super partem bene
3
eleuandi pedem eleuatum: et vt statio sit temperata et
4
etiam vt sit facile calcare super res exeuntes et absque
5
magno dolore et vt pes bene circundet illud quod
6
gradibus et extremitatibus eorum per que fit ascensio
7
similatur. ¶ Et pes quidem ex multis ossibus crea-
8
tus fuit propter iuuamenta ex quibus est vt bene reti-
9
neat et circundet illud super quod incedit ex terra cum
10
necesse fuerit. Pes namque plerumque tenet illud super quod
11
incedit quemadmodum manus retinet illud quod
12
recipit et cum tenens preparatur et moueatur suis
13
partibus aliquam formam vt per eum retentio fiat
14
melior erit melius quam vt totum sit vnum frustum:
15
ne figura post figuram figuretur. ¶ Et ex eis est
16
iuuamentum toti commune cuius ossa sunt multa.
17
¶ Pedis vero ossa sunt vigintisex. Cahab per
18
quod iunctura pedis cum crure completur: et
19
carneus quod est sustentamentum fixionis. Et
20
nauiculare per quod est tenuitas: et quattuor ossa
21
rasete cum quibus pecten continuatur: quorum
22
vnum est os grandinosum exagono simile po〈-〉
23
situm ad partem siluestrem propter quod pars illa super
24
terram bene figit: et quinque pectinis ossa. ¶ Al-
25
cahab vero humanum magis subtiliatum est ad
26
exteriora et magis ingrossatum ad interiora quam
27
alcahab omnium aliorum animalium. et ipsum est quasi
28
nobilius ossibus pedis in fingendo adiuuan-
29
tibus. ¶ Et alcahab quidem inter duo extrema
30
positum est a duabus cannis egredientia ipsum
31
a suis partibus circundantia scilicet supremo ipsius
32
et a suo loco et a duabus suis partibus silue-
33
stri et domestica: et eius duo extrema in duas va〈-〉
34
cuitates que sunt in cannis fixe ingrediuntur.
35
Alcahab preterea inter crus et calcaneum me〈-〉
36
dium existit. per ipsum enim melius continuatur et iunctu〈-〉
37
ra inter ea firmatur et secura fit a dislocatione: et
38
ipsum quod pro certs[*]certs corrupt for certo in medio est positum: licet existi-
39
ment quidam quod ad domesticam sit declinans propter
40
concauitatis tenuitatem. ¶ Ad alcahab vero os
41
nauiculare ab anterioribus coniunctionaliter
42
ligatur: et hoc quidem nauiculare cum calca-
43
neo posterius continatur et anterius cum tri〈-〉
44
bus ossibus rasete a parte siluestri. Os vero
45
grandinosum est illud quod: si maius vocat os
46
solitarium: et si volueris pones quartum ossium
47
rasete. ¶ Calcaneus autem sub alcahab positus est
48
durus rotundus ad posteriora vt percussioni-
49
bus et nocumentis resistere valeat: et inferius le〈-〉
50
nificatus vt melius calcet et pes melius coope〈-〉
51
riat illud super quod quiescit cum stat cuius quantitas
52
magna facta fuit vt corpus portare queat et fuit
53
factus triangulatus ad logitudinem[*]logitudinem corrupt for longitudinem et subtilian〈-〉
54
do paulatim protenditur donec finiatur et annihi〈-〉
55
letur coram tenuitate ad partem siluestrem. ideo
56
vt subtilitatis concauitas sit ordinata superi-
57
us ad suum medium. ¶ Raseta vero a pal-
58
me raseta est diuersa: quoniam hec est vna acies
1
illa due acies: et quia eius ossa sunt numeri mul〈-〉
2
tum minoris: et in hoc quidem iuuamentum existit quoniam
3
in palma motus fuit plus necessarius et comprehen〈-〉
4
sio quam in pede et maius iuuamentum quod in pede
5
consistit est figere. Multiplicare autem diuisiones et
6
iuncturas in retinendo nocet et in cooperiendo illud
7
super quod statur propterea quod prouenit inde laxitas et aper-
8
tio multa. Quemadmodum si nulla foret ibi laxi〈-〉
9
tas noceret propterea quod dilatatio equalis que est conueniens
10
deesset. Iam enim scitum fuit quod circundare et retinere
11
cum eo quod est numeri maioris est melius et bene
12
stare et bene posse deferre cum eo quod est numeri mi〈-〉
13
noris et maioris quantitatis est melius. ¶ Pe-
14
dis vero pecten de quinque ossibus fuit creatum
15
vt cum vnoquoque ipsorum quisque digitorum qui sunt
16
quinque constituti in vna acie continuetur: quoniam in eis fuit
17
plus firmitudo necessaria quam comprehensio a[*]a corrupt for et circunda〈-〉
18
tio quod in ossibus manus fuit necessarium. Quisquis
19
autem digitus preter policem ex tribus consistit ossi-
20
bus. Iam de ossibus locuti sumus quantum suffi〈-〉
21
cit et he[*]he corrupt for hec quidem ossa cum computata fuerint erunt
22
ducenta et quadraginta octo: preter sisamina et pre-
23
ter os quod laude[*]laude cf. Venice 1564: lambda littere grece similatur.
24
¶ Summe secunda[*]secunda corrupt for secunde doctrina .V. et est verbum vniuersale
25
de neruis musculis chordis et ligamentis.
Capitulum .I.
26
QUoniam motus voluntarius mem〈-〉
27
bris non completur nisi virtute a cere〈-〉
28
bro eis mediantibus neruis ad〈-〉
29
ueniente: et neque erat conueniens vt
30
nerui ossibus continuarentur: que pro
31
certo sunt membrorum nobilium radices in motu
32
propter intentionem primam: quia ossa sunt dura et nerui
33
sunt subtiles propterea misericorditer egit deus et
34
ex ossibus rem neruo similem extraxit que connexio et
35
ligamentum vocatur: et ipsam neruo adiunxit et ex
36
eis rete faciendo quasi rem vnam effecit. Et propterea
37
quod corpus quod ex neruo et ligamento componitur:
38
prorsus fuit subtile: quoniam corporis nerui augmentum
39
cum ad membrum perueuit non est tantum quod ab ipsius cor〈-〉
40
pore et grossitie cum est in sui ortu remoueatur tan〈-〉
41
ta longitudine de qua sit curandum. Cum neruus non
42
consequatur augmentum faciens adipisci corpus
43
eius perueniens ad membra consecutionem de qua sit
44
curandum. Et eis corpus cum est eius ortus est
45
tantum quantum ipsum cerebri corpus et nucha et ca〈-〉
46
pitis concauitas: et neruorum egressiones tolera-
47
re possunt: tunc enim si neruis membrorum motus affirma〈-〉
48
retur ipsis in sua corporeitate possibili existenti-
49
bus: et proprie cum diuiduntur et partiuntur et ramifi-
50
cantur in membris: et fit illud quod ex eis vni accidit
51
membro multo subtilius quam radix: et cum a suo
52
principio et ortu elongatur. esset in hoc corruptio mani-
53
festa. Sua igitur sapientia deus ipsum gubernauit
54
grossitiem ei attribuendo que prouenit propter corporis
55
ex eis et ligamento compositi villorum confusionem.
56
quorum vacuitates carne impleuit: et hoc ipsum
57
panniculo texit. et in ipsius medio perpendiculare
58
sicut megar de substantia nerui posuit. Et huius sum〈-〉
1
ma facta est membrum ex neruo et ligamento et
2
eorum villis et carne implente et panniculo cooperien〈-〉
3
te compositum et hoc quidem membrum est mu-
4
sculus. et ipsum est qui cum colligit trahit chor-
5
dam que ex ligamento et neruo componitur:
6
illa scilicet que ab eis ad membri partem transit et colli-
7
gitur ad membrum attrahendum et cum dilatatur laxatur
8
chorda et elongatur membrum.
¶ De anatomia mus〈-〉
9
culorum mouentium qui sunt in facie. Capitulum .II.
10
EX eo quod scitur est quod musculi faciei
11
sunt secundum numerum membrorum mo〈-〉
12
bilium que sunt in facie. Membra autem
13
mobilia que sunt in facie sunt frons
14
et oculi et palpebre superiores et maxilla in communi〈-〉
15
tate cum labijs et labia sola. et due narium extre〈-〉
16
mitates et mandibula inferior.
17
¶ De anatomia musculorum frontis. Capitulum .III.
18
FRons autem per musculum tenuem di〈-〉
19
latatum pannicularem mouetur qui
20
sub cute frontis dilatatur. et cum ipsa
21
adeo miscetur donec sit quasi essentie cutis
22
pars et fiat impossibile ipsum ab ea excoriari.
23
Et membro quidem quod per ipsum mouetur absque chor〈-〉
24
da obuiat. Quoniam illud quod per ipsum mouetur est
25
cutus[*]cutus corrupt for cutis dilatata lenis[*]lenis corrupt for leuis et mouere tale quale ipsum
26
est per chordam non est donum[*]donum corrupt for bonum. et huius quidem musculi mo〈-〉
27
tu eleuantur supercilia et est etiam cum ad claudendum ocu-
28
lum iuuat propter suarum virtutum dimissionem et sui laxitatem.
29
¶ De anatomia musculorum oculi. Capitulum .IIII.
30
MUsculi vero oculum mouentes sunt
31
sex quorum quatuor eius lateribus consi-
32
stunt: sursum et deorsum: et duo almecheni
33
vnusquisque ei ipsorum ad suam partem motu
34
et sunt duo musculi ex transuerso incedentes qui secundum
35
retunditatem[*]retunditatem corrupt for rotunditatem mouent. ¶ Ab oculo vero posterius
36
est musculus qui neruum concauum quem post nominabimus
37
sustentat propterea quod cum eo miscetur et continuatur et ele〈-〉
38
uat ipsum et prohibet ipsum a laxitate ex qua pro〈-〉
39
uenit alhod: propterea quod retinet ipsum cum intente
40
intuetur: et huius quidem musculi panniculis ligamen〈-〉
41
talibus accidit ex diuisione: vnde in eius esse ad du〈-〉
42
bietatem peruenitur. Sunt namque ex anatomicis qui te〈-〉
43
net[*]tenet corrupt for tenent quod est vnus musculus: et sunt ex eis qui duo:
44
et sunt ex eis qui tres quocunque tamen modo sit eius
45
caput vnum existit.
46
¶ De anatomia musculorum palpebre. Capitulum .V.
47
CArum vero interior motu non indiget
48
intentio namque prouenit et completur mo〈-〉
49
tu superioris solum: et eo completur oculi
50
clausura et aspectus qui fit intente. Uo-
51
luntas enim dei fuit: vt instrumenta quanto plus possibile fue-
52
rit sint pauciora cum non prouenerit impedimentum: quoniam
53
in multiplicatione eorum prouenit ex nocumetis illud
54
quod est scitum: et possibile quidem erat vt palpebra superior
55
quieta maneret et inferior esset mobilis. Sed factoris
56
voluntas est vt per operationes suis approximent princi〈-〉
57
pijs et causas ad suos fines eleuet temperatiori via
58
et rectiori semita. ¶ Superior autem palpebra
1
ueruorum origini propinquior existit: vnde ner〈-〉
2
ui cum ad ipsam tendunt reflexione et reuolutione non
3
indigent: et quia palpebra superior duobus indiget
4
motibus eleuationis cum aperitur oculus: et depressio-
5
nis cum clauditur et clausura indiget musculo trahen〈-〉
6
te ad inferiora propter quod fuit necessarium vt musculus ei
7
adueniret ad inferiora declinans et impellensi[*]impellensi corrupt for impellens. Et si
8
vnus fuisset: tunc impossibile foret: vt continuaretur nisi
9
aut cum extremitate palpebre: aut cum ipsius me〈-〉
10
dio: et si cum palpebre medio continuaretur cooperiret
11
pupillam cum ad ipsam eleuaretur. et si cum extremitate
12
palpebre continuaretur non continuaretur nisi cum extre-
13
mitate vna: et non proueniret palpebre coopertu-
14
ra equaliter sed transuersaretur: quia clausura in parte vbi esset
15
chorda constringeretur primo: et ab alia debilitaretur
16
parte et coopertura non esset equalis sed similis esset coopertu〈-〉
17
re palpebre hominis torturam patientis propter hoc ei non
18
vnus creatus fuit musculus sed duo qui a partibus
19
duorum almechenti nascentes palpebram ad inferio〈-〉
20
ra simili deponunt attractione. In apertione autem palpe-
21
bre vnus sufficiebat musculus qui ad medium perue〈-〉
22
niret palpebre. et eius chorde extremitas super
23
palpebre dilataretur extremitatem: et cum contraheretur
24
aperiretur et propterea ad hoc vnus creatus fuit qui
25
secundum rectitudinem inter duos descendit panniculos
26
et dilatatur et continuatur corpore cartilagini simili. et ex-
27
panditur sub pilorum palpebre origine.
28
¶ De anatomia musculorum maxille. Capitulum .VI.
29
MAxila duos habet motus: vnus est se〈-〉
30
quens motum mandibule inferioris et
31
alter est ei cum labio communis. Motus autem
32
causa quem habet motum alterius membri sequen〈-〉
33
tem sunt musculi illius membri. Et motus quem cum
34
alio membro habet communem causa est musculus qui est ipsius
35
et illius alterius communiter. ¶ Et iste quidem muscu-
36
lus in vnaquaque maxillarum gena vnus existit latus
37
qui et hoc nomine scitur. Unusquisque autem eorum ex quatuor
38
compositus est partibus quoniam villus a quatuor ei adue〈-〉
39
nit locis. Unius origo est a furcula cuius fines
40
cum extremitate labiorum ad inferiora continuantur et tra〈-〉
41
hunt os inferius ex transuerso. ¶ Et secundi ori〈-〉
42
go exitit[*]exitit corrupt for existit inter thoracem et furculam a duabus parti-
43
bus et ipsorum villi transuersi protenduntur. Et ille qui
44
a dextris oritur cum eo quod a sinistris nascitur trans-
45
uersando iungitur et penetrat. Et continuatur ille qui
46
nascitur a dextris cum inferiori parte extremitatis si-
47
nistre labij: et ille qui a sinistris nascitur econtra. Cumque
48
villius iste colligitur angustat os et ipsum ad an〈-〉
49
teriora protrahit: sicut in bursa efficit corigia que
50
bursam claudit. ¶ Et tertius oritur ab osse quod
51
rostro corui in spatula similatur et continuatur infe-
52
rius continuitate illius musculi: et trahit labium
53
in duas partes attractione simili. ¶ Et quartus ori〈-〉
54
tur a simenijs colli et transit circa terminos au〈-〉
55
rium et continuatur cum fine maxille: et mouet maxillam
56
motu manifesto quem sequitur labium et fortasse valde
57
approximatur loco: vbi est auris ingressus in plerisque
58
hominibus et continuatur cum ea et mouet aurem.
1
¶ De anatomia musculorum labiorum. Capitulum .VII.
2
EX musculis vero labij sunt illi quos
3
diximus ei et maxille communes esse: et ex
4
musculis eius sunt qui sunt ipsius pro-
5
prij et sunt musculi quatuor. par vnum
6
aduenit ei a superiori in rectitudine duarum ge〈-〉
7
narum maxillarum et continuatur prope ipsius extremi-
8
tatem: et duo ab inferiori. Et hi quidem quatuor ad hoc
9
vt solum labium moueatur sufficiunt vnaquaque enim pars
10
eorum cum mouetur ad partem illam mouet. Cumque duo
11
ad duas mouentur partes ad duas dilatantur partes.
12
Ad sunt igitur ei secundum complementum motus ad quatuor
13
partes: nullum habet motum nisi istos. In his igitur qua〈-〉
14
tuor adest ei sufficientia: et isti quidem quatuor mu-
15
sculi et summa musculorum communium cum corpore labij
16
miscentur taliter quod sensus a substantia labij prima ipsos di〈-〉
17
scernere non valet propterea quod labium est mem-
18
brum molle carnum os non habens.
19
¶ De anatomia musculorum nasi. Capitulum .VIII.
20
CUm extremitate vero leporis duo
21
parui continuantur musculi fortes: paruitas
22
autem existit ne super alios musculos plus
23
necessarios coangustatio fiat quoniam membro〈-〉
24
rum maxille et labij motiones plures sunt nu〈-〉
25
mero: et frequentius fiunt: et perseuerant plus. et plus
26
sunt necessarie quam motus extremitatis leporis. ¶ For〈-〉
27
tes autem creati fuerunt vt eorum fortitudine illud
28
quod ei defuit propter ossis defectum emendetur: quorum
29
aduentus est a parte gene maxille: et miscetur prius cum
30
villis pomi maxille. non autem a parte gene maxille ad〈-〉
31
ducti fuerunt nisi vt ipsum ad eam moueant.
¶ De
32
anatomia musculorum mandibularum superioris et inferioris. Capitulum .IX.
33
MAndibule inferiori absque mandibula
34
superiori motus proprie attributus fuit propter
35
iuuamenta ex quibus est quod leuioris motus
36
est melior. Et ex eis est quod dimittere ad
37
mouendum superiorem membra nobilia comprehendentem: ideo
38
quod motus in ipsis nocumentum efficit[*]efficit cf. Venice 1564: efficitur est dignius et salu-
39
briuss. Et ex eis etiam est quod si superior mandibula tali
40
modo esset vt ipsius motus facilis foret non fieret iunctu〈-〉
41
ra que est inter ipsam et caput firma. ¶ Preterea in
42
mandibula inferiori motus plures quam tres non fuere
43
necessarij. Motus aperiendi os scilicet et motuus[*]motuus corrupt for motus claudendi
44
ipsum et motus mastigandi et molendi. Aperiens autem man〈-〉
45
dibulam ad inferiora descendere facit. Et claudens ipsam
46
eleuat. Et molens ipsam circuire facit et ad duas
47
partes declinare. Manifestum est igitur quod oportet vt modus
48
claudendi sit per musculos qui a superioribus descendunt
49
et ad superiora retrahunt et aperiendi econtrario et molen〈-〉
50
di cum transuersione. Quapropter ad claudendum duo
51
creati fuerunt musculi qui duo temporis musculi vocan〈-〉
52
tur. Ipsorum quantitates in homine parue facte fuerunt: quoniam
53
membrum quod per eos mouetur in homine parue existit quanti-
54
tatis in medio vacuitates habens et etiam in pondere leue.
55
Namque motus qui huic accidunt membro per hos
56
duos venientes musculos magis sunt leues:
57
in ceteris autem animalibus inferior mandibula est
58
maior et grauior quam sit in homine. Unde per eos mo〈-〉
1
ueri in motu mordendi et res comedendi duras
2
et incidendi et eradicandi est difficilius. Et hi
3
quidem musculi duo sunt moles propterea quod iuxta prin〈-〉
4
cipium existunt quod est cerebrum quod est corpus in vltimo
5
molle et neque est inter ipsos et cerebrum nisi vnum
6
os. vnde tum propter hoc. tamen propter illud quod timetur ex so-
7
cietate cerebri cum eis in nocumentis si accide〈-〉
8
rent: et in doloribus si euenirent: adeo quod ille
9
cui accidissent inde ad phrenesim perueniret: et
10
ad eas que sunt similies eis ex egritudinibus. ¶ Se〈-〉
11
peliuit eos creator apud ipsorum originem et egres-
12
sionem a cerebro in osse paris: et ipsos penetrare
13
fecit in coopertura que similis est canali et est composi-
14
ta ex duobus ossibus paris: et torturis forami〈-〉
15
num per que transit que cum eis vadunt eorum vestientes
16
extrema magno spatio donec par pertranseant vt
17
eorum substantia paulatim induretur: et a loco vbi orti
18
fuerunt paulatim elongentur. ¶ Unicuique autem
19
duorum horum musculorum magna generatur chorda que
20
super mandibule inferioris incedit extremitatem
21
et ipsam cum contrahitur eleuat. Et hi quidem duo mu-
22
sculi ab alijs duobus adiuti fuerunt musculis qui
23
in interioribus bucce incedentes ad mandi-
24
bulam descendunt inferiorem in fornice: quoniam in ele-
25
nando graue est necessarium ipsum ingeniose rege〈-〉
26
re et sollicitari pro ipso qualiter plus habeat forti-
27
tudinis. et chorda etiam que ex istis duobus nascitur
28
musculis ex ipsorum oritur medietate et non ex eorum
29
extremitatibus propter firmitudinem. ¶ Et chorde
30
due nascentes ec istis duobus musculis proce〈-〉
31
dunt ex medio eorum. et non ex eorum extremitatibus
32
propter firmitudinem. ¶ Musculorum vero aperiendi et
33
mandibulam descendere facientium villi ex adita-
34
mentis nascuntur adhubirenti[*]adhubirenti cf. Venice 1564: ad acuum similitudinem que retro post aures
35
creata fuerunt et descendunt et vniuntur et fiunt
36
vnus musculus. post separantur et fiunt chorda vt
37
firmitudinem augeant: deinde iterum ramificatur et
38
carne repletur. Et fit musculus ne propter sui tensionem
39
ad nocumenta recipienda sit preparata: deinde man〈-〉
40
dibule reflexio mento obuiat: et cum contrahitur trahit
41
mandibulam retro et descendit proculdubio: et pro-
42
pterea quod naturalis grauitas in descendendo adiuuat
43
duo suffecerunt et neque adiutorio eguerunt. ¶ Ma〈-〉
44
sticandi vero musculi sunt duo. ab vnaquaque enim parte
45
vni musculo triangulato cum eius caput positum
46
fuerit triangulus qui ex suis angulis in facie consistit
47
duo protenduntur latera: vnum ad mandibulam descendit
48
inferiorem et alterum ad partem paris ascendit et inter ea ba-
49
sis continuatur recta et miscetur quisque angulus ei quod
50
ante ipsum existit propterea vt musculus iste diuersas in
51
contrahendo habeat partes: et non sit ei motus equaliter: sed
52
diuersis possit inclinari inclinationibus. ideo vt
53
per eas molitio et masticatio compleatur.
54
¶ De anatomia musculorum capitis. Capitulum .X.
55
CAput motus habet proprios et motus
56
cum quinque colli spondilibus communes: per
57
quos est motus compositus ex declinatione
58
capitis et declinatione colli simul. ¶ Unus
1
quisque vero duorum motuum scilicet proprius et communis aut erit
2
curuans anterius: aut curuans posterius: aut incli-
3
nans ad dextram: aut ad sinistram. Et inter ipsos
4
quidem secundum circundandi formam motus generatur conuersionis
5
¶ Musculi autem qui caput ad inferiora proprie cu-
6
ruant sunt duo musculi qui a duabus descendunt
7
partibus qui cum villis suis miscentur retro post aures
8
a superioribus et ab osse toracis ab inferioribus
9
et eleuantur sicut continui. ¶ Et etiam cum quidam existi-
10
mant quod sint tres musculi: duo namque vnius eorum
11
extrema ramificantur: et duo capita fiunt eis.
12
¶ Cumque vnus eorum mouetur caput ad inferiora
13
curuatur: et cum ambo mouentur caput ad anteriora
14
temperate curuatur. ¶ Musculi vero qui caput et collum
15
simul anterius curuant sunt par sub meri positum
16
quod ad partem spondilis prime et secunde vadit: et cum eis mi-
17
scetur. Cumque pars ipsius que est ad partem meri contrahitur cu〈-〉
18
ruatur caput ad inferiora solum et si pars cum dua-
19
bus spondilibus cotinuata operatur: curuat ad an〈-〉
20
teriora etiam collum. ¶ Sed musculi qui solum caput ad
21
posteriora curuant quattuor sunt paria sub partibus[*]partibus corrupt for paribus que
22
nominauimus posita: et horum quidem parium origo supra
23
iunctura existit. et ex eis etiam sunt que ad simenia per〈-〉
24
ueniunt: et ipsorum origo est longinquior medieta-
25
te que est posterius: et sunt ex eis qui ad alas perueniunt
26
quorum origo est a medio. ¶ Ex istis sunt par
27
quod ad duas prime spondilis alas peruenit super par quod
28
ad secundum peruenit simenium et par cuius villus ex ala
29
prime oritur et vadit ad simenium secundum. Et eius quidem pro〈-〉
30
prietas est vt capitis declinationem cum ipsum curuatur
31
ad naturalem eleuet dispostionem sui transuersione. ¶ Et
32
ex eis par quartum quod a superioribus incipiens pene〈-〉
33
trat sub tertio cum transuersione. est ad[*]transuersione. est ad corrupt for transuersione ad [cf. Venice 1564] partem siluestrem et co〈-〉
34
mitatur prime spondilis alam. ¶ Duo prima paria caput
35
posterius sine declinatione: aut cum declinatione
36
valde parua curuant. Et tertium declinationis rectificat
37
torturam et quartum transuersione manifesta ad posterio〈-〉
38
ra curuat: et quicunque tertij et quarti solus declina〈-〉
39
uerit inclinabit caput ad suam partem. Et cum ambo re-
40
trahentur mouebitur caput ad posteriora conuersum
41
absque declinatione. ¶ Musculi vero qui caput cum
42
collo curuant sunt paria tria profunda: et par vnum
43
cooperiens vnumquodque impar eorum est triangulus cu-
44
ius basis est posterius os cerebri. et quod ex eo re〈-〉
45
manet ad collum descendit: sed trium parium sub eo ex-
46
pansorum vnum super duo latera spondilium descendit
47
et aliud multum declinat ad alas: et aliud per me-
48
dium transit inter duo spondilium latera: et duo extre〈-〉
49
ma alarum. ¶ Musculi autem qui caput ad duo incli〈-〉
50
nant latera sunt duo paria capitis iuncturam con-
51
comitantia. Unius paris eorum locus est anterius: et
52
ipsum est quod inter caput et spodilem[*]spodilem corrupt for spondilem continuat secundam: cu〈-〉
53
ius vnum impar est ad dextram et alterum ad sinistram.
54
Et par secundum eorum est cuius locus est posterius
55
et coniungit inter spondilem primam et caput: cuius vnum
56
impar incedit a dextra et alterum a sinistra: et quodcum〈-〉
57
que vnum ex istis contrahetur caput declinabit ad partem
58
ipsius cum transuersione: et quicunque duo ab vna parte
1
contrahentur declinabit ad eos caput absque trans-
2
uersione: quod si anteriores mouebuntur iuuabunt
3
in curuando caput ad inferiora si posteriores
4
mouebuntur reducent caput ad posteriora. Et si
5
omnes vt quattuor simul mouebuntur stabit caput recte
6
Et hi quidem quattuor musculi alijs musculis sunt
7
minores verumtamen eis locorum ipsorum bonitate: et quia
8
sub alijs descendunt musculis restauratum fuit quan〈-〉
9
tum alij per magnitudinem habent. ¶ Iuncture pre〈-〉
10
terea capitis due res necessarie fuerunt quibus due in〈-〉
11
tentiones contrarie erant opportune. Una est firmitudo
12
et hec quidem pendet ex affirmanda iunctura: et vt pa〈-〉
13
rum motibus obediat. et altera est multitudo
14
numeri motuum: et hec pendent ex facilitate iunctu-
15
rarum laxitas pertransiret complementum firmitudinis
16
que propter musculos multos qui sunt cingentes eas et
17
circundantes acquiritur. due igitur intentiones ei acquisite
18
fuerunt. vnde deus omnibus factoribus melior sit benedictus.
19
¶ De anatomia musculorum epiglotis. Capitulum .XI.
20
EPiglotis est membrum cartilaginosum
21
creatum vt vocis sit instrumentum quod quidem ex
22
tribus compositum est cartilaginibus.
23
¶ Una est cartilago quam sensus com-
24
prehendit coram gula: et sub mento que vocatur pel-
25
talis et clipealis: quoniam eius venter est concauus et dor〈-〉
26
sum gibbosum pelte simile et clipeo paruum eius.
27
¶ Et secunda est cartilago post illam posita ad partem
28
colli cum ea ligata: et vocatur aque[*]aque corrupt for ea que nomen non habet.
29
¶ Et tertia est super illas cooperiens que cum ea nomen non
30
habet continuatur et obuiat peltali absque continuitate et
31
inter illam et ipsam que nomen non habet est iunctura du-
32
pla propter duas vacuitates que sunt in ipsa in quas duo ad〈-〉
33
ditamenta non habentis nomen decenter ingrediuntur
34
cum eis ligamentis connexa et vocatur coopertorialis
35
et cymbalaris. ¶ Et properea quod peltalis quandoque ad〈-〉
36
iungitur non habenti nomen et quandoque elongatur ab ea est
37
epiglotis amplitudo et eius coangustatio. Et propter
38
ea quod cymbalaris cooperit clipealem: et ipsam comi〈-〉
39
tatur: et propterea quod ab ea separatur est epiglotis apertio et
40
clausio ipsius. Ubi autem est epiglotis et coram ipsa est
41
os triangulatum lauda vocatum quod laudam grecam
42
litteram significat et est ita[*]et est ita the Greek letter is missing (cf. Venice 1564). ¶ In creando vero os hu〈-〉
43
ius existit iuuamentum vt sit origo et principium ex quo
44
villi musculorum epiglotis oriuntur. ¶ Epigloti
45
preterea musculi fuere necessarij qui clipealem nomen
46
non habenti applicentur et musculi qui cymbalarem ab
47
alijs duabus elongent vt epiglotis aperiatur. ¶ Ex
48
musculis vero epigloti aperientibus quod ab osse lau〈-〉
49
de nascitur: et vadit ad anteriora peltalis: et continuatur
50
et expanditur super ipsam: et cum contrahitur trahit cymbala-
51
rem ad interiora et ad inferiora et dilatatur epiglotis
52
et par quod numeratur inter musculos gule ad inferio〈-〉
53
ra trahentes: et nobis quidem videtur vt ipsum numeretur inter
54
eos qui inter eas sunt communes cuius origo est interius
55
thorace et vadit ad peltalem. ¶ Ei vero multorum
56
vnum ad cymbalarem peruenit posterius et continuatur
57
cum ea. cumque contrahuntur ad cymbalarem eleuant et eam
58
ad posteriore trahunt et separatur ab applicatio〈-〉
1
ne sui cum peltali et dilatatur epigilotis. Et alte-
2
rius paris musculi ad duos cymbalaris mar-
3
gines veniunt: qui cum contrahuntur ipsam a peltali se〈-〉
4
parant et in latitudinem extendunt et in dilatan-
5
do epiglotim adiuuant. ¶ Ex musculis autem qui
6
epiglotim coangustant est par quod a parte laude ve-
7
nit et continuatur cum peltali. postea dilatatur:
8
cingitur super illam que non habet nomen: donec duo extre〈-〉
9
ma duorum imparium ipsius post illam que nomen non
10
habet vniantur et cum contrahitur coangustat. ¶ Et ex eis sunt
11
quattuor musculi et fortasse existimatur quod sint duo
12
dupli continuantes peltalis extremitates cum extre〈-〉
13
mitatibus eius que nomen non habet qui cum contrahuntur in-
14
feriora epiglotis coangustant. Et sunt qui existi-
15
mant quod vnum par ipsorum sit occultum et alterum ma-
16
nifestum. ¶ Ex sitibus vero musculorum qui clau〈-〉
17
dunt melior fuit vt in inferioribus epiglotis crea〈-〉
18
ti fuissent: ita vt cum contrahatur cymbalarem ad in〈-〉
19
feriora traherent et eam claudendo cooperire face〈-〉
20
rent. et propter hoc par creati fuerunt quod de radice pel〈-〉
21
talis nascitur et eleuatur interius ad duo cymbala〈-〉
22
ris extrema: et ad radicem eius que nomen non habet
23
a dextra et a sinistra: et cum contrahuntur iuncturam
24
stringunt et epiglotim tali clausura claudunt que
25
musculos pectoris et diaphragmatis refrena〈-〉
26
re valeat in prohibendo aeris attractionem. Qui qui-
27
dem parui creati fuerunt ne interioribus epiglotis
28
coangustationem facerent: et fortes fuerunt creati vt eorum
29
fortitudinem cum impediti fuerint in claudendo epiglo〈-〉
30
ti et prohibendo aeris attractionem defectus multus cor〈-〉
31
rigatur qui eis ex paruitate aduenit et ipsorum via est secundum
32
rectitudinem ascendentium cum declinatione parua propter quam
33
fit continuatio conueniens inter peltalem et non habentem
34
nomen. Et est etiam cum duo inueniuntur musculi sub
35
cymbalari positi qui hoc predictum par iuuant.
36
¶ De anatomia musculorum gutturis. Capitulum .XII.
37
GUttur in summa duo habet paria que ipsum
38
ad inferiora trahunt vnum eorum est par quod
39
iam in capitulo epiglotis nominauimus: et al〈-〉
40
terum est par etiam ex thorace nascens: quod
41
eleuatur et cum lauda continuatur primo: postea cum guttu〈-〉
42
re: et trahit ipsum ad inferiora: gutturis vero mu〈-〉
43
sculi sunt duo musculi gutturosi quasi duo muscu〈-〉
44
li apud gulam positi in transglutiendo adiuuantes.
45
¶ De anatomia musculorum laude. Capitulum .XIII.
46
LAuda vero musculos habet qui sibi sunt pro〈-〉
47
prij et musculos in quibus aliud mem-
48
brum cum ipso communicat. Sed qui laude
49
sunt proprij: tria sunt paria: vnum par ve〈-〉
50
nit a duobus mandibule marginibus: et cum li-
51
nea recta que super hoc os existit continuatur: et ipsum est
52
quod ipsum ad mandibulam trahit: et par quod oritur sub
53
mento et incedit inferius sub lingua ad linguam:
54
et ad extremitatem superiorem huius ossis et
55
istud etiam trahit hoc os ad partem mandibule et
56
aliud par oritur ex additamentis sisaminis que
57
sunt apud aures et continuatur cum extremitate
58
inferiore linee recte super hoc os. Illi vero quos
1
habet cum alijs communes iam nominati sunt et nominabuntur.
2
¶ De anatomia musculorum lingue. Capitulum .XIIII.
3
MUsculi vero linguam mouetes sunt no-
4
uem. duo sunt latitudinales ab ad-
5
ditamentis sisaminis venientes et cum
6
duobus ipsius lateribus continuantur
7
Et duo longitudinales a supremo ossis laude na〈-〉
8
scentes que cum medio lingue continuantur. Et duo
9
qui eam in transuerso mouent et nascuntur a latere
10
quod est inferius ex duobus ossis laude lateribus: et
11
penetrant in linguam inter longitudinales et la〈-〉
12
titudinales. ¶ Et duo musculi linguam respui〈-〉
13
nantes[*]respuinantes corrupt for resupinantes et conuertentes eam quorum loca sub istorum
14
locis quos nominabimus existunt: et ipsorum villi iam
15
expansi fuerunt sub eis in latitudine et cum toto
16
osse mandibule continuati fuerunt. ¶ In summa
17
preterea musculorum lingue nominauerunt quidam mu〈-〉
18
sculum solitarium qui inter linguam et os laude conti-
19
nuat: et vnum ad aliud trahit: et nec est longe quin
20
musculus qui linguam ad exteriora in longitudi-
21
nem mouet moueat eam sic. Inest enim vt in exten〈-〉
22
sione in seipsa moueatur quemadmodum inest
23
ei vt in curtatione in seipsa moueatur.
24
¶ De anatomia musculorum colli. Capitulum .XV.
25
MUsculi qui collum mouent sunt duo paria
26
Unum par a dextra et alterum a sinistra
27
sed a quicunque eorum solus contrahetur collum
28
ad suam partem transuerse trahetur et qui〈-〉
29
cunque duo eorum qui sunt ab vna parte simul contrahentur in-
30
clinabitur collum rectum in parte illa non cum transuer-
31
sione: immo cum rectitudine. E[*]E corrupt for Et cum omnium quattuor
32
simul erit operatione: stabit collum absque declinatione aliqua.
33
¶ De anatomia musculorum pectoris. Capitulum .XVI.
34
MUsculorum qui pectus mouent quidam sunt
35
qui tamen dilatant ipsum et non constringunt
36
ex quibus sunt musculi diaphragma〈-〉
37
tis inter membra aerem attrahendi et
38
membra nutrimenti distinguentis: quod postea nomina〈-〉
39
bimus. ¶ Et par sub furcula positum a parte na〈-〉
40
scitur que ad caput protenditur spatule quod postea
41
nominabimus: et est continuum cum costa prima a dextra
42
et a sinistra: et cum ipso vnitur par vnum cuius vnum-
43
quodque impar est duplans ipsum et faciens ipsum et duas par〈-〉
44
tes quarum superior cum collo continuatur: et ipsum mouet
45
et inferior earum mouet pectus et miscetur cum mu-
46
sculo eius quem nec nominabimus: et ipse est ille qui
47
est continuus cum costa quinta et sexta. Et par quod est
48
in loco spatule concauo infusum cum quo par continuatur
49
quod a spondilibus ad spatulam descendit et fiunt si〈-〉
50
cut musculus vnus et cum costis continuantur poste〈-〉
51
rioribus. ¶ Et par tertium quod nascitur a sexta spondi〈-〉
52
lium colli: et a prima et secunda spondilium pectoris et conti-
53
nuatur cum costis toracis. isti sunt musculi dilatantes
54
¶ Musculorum vero pectus constringentium alij sunt qui
55
pectus in latitudine constringunt et est diaphragma
56
cum quiesci[*]quiesci corrupt for quiescit. ¶ Alij sunt qui secundum essentiam et ex istis est par
57
quod sub radicibus costarum superiorum est extensum cu-
58
ius operatio est stringere et aggregare. Et ex eis est par
1
apud extremitates istius cum thorace vel adherens
2
thoraci inter epiglotale et furculam continuatum. Et
3
continuatur cum musculis ventris qui sunt recti: et alia
4
duo paria que ipsum cooperiunt. ¶ Musculi vero qui simul
5
constrigunt et dilatant sunt musculi qui sunt inter costas ve〈-〉
6
runtamen perscrutatione in considerando cognoscitur quod constrin〈-〉
7
gentes alij si a dilatantibus. Inter omnes enim duas co-
8
stas sunt ex eis quatuor pro certo musculi licet quidam exi〈-〉
9
stiment quod fit vnus musculus. Et hic quidem quoniam vnum exi〈-〉
10
stimant musculum ex villis contextus est transuersos: quo〈-〉
11
rum quidam sunt. intrinseci quidam qui cooperiunt. Eorum qui co-
12
operiunt quidam sunt qui sunt ad partem extremitatis cartilaginose
13
coste. et quidam sunt qui sunt ad partem alterius extremitatis que est
14
fortis. Quod vero interius existit totum in situ a cooperien〈-〉
15
te est diuersum. et illud quod est in extremitate coste carti〈-〉
16
laginose diuersum est in situ ab eo quod est super aliam extremi〈-〉
17
tatem. Et quando quidem hic quattuor habentur villi numero oportet vt
18
musculi sint numero quatuor: et qui ex eis sunt superius po〈-〉
19
siti sunt dilatantes. et qui ex eis sunt inferius positi. sunt con〈-〉
20
stringentes. Per hoc itaque sit omnium musculorum pecto〈-〉
21
ris numerus .LXXXVI. musculi. et est etiam cum musculos pe-
22
ctoris duo alij iuuant musculi qui a furcula ad
23
spatule caput venientes ad primum eius continuatur latus et ipsum
24
sursum eleuant et in dilatando pectus adiuuant.
25
¶ De anatomia musculorum motus adiutorij. Capitulum .XVII.
26
EX musculis motus adiutorij. ex sunt[*]ex sunt corrupt for sunt illi
27
qui mouent spatule iuncturam sunt[*]sunt corrupt for et sunt tres mu〈-〉
28
sculi qui ei a pectore adiuuant. et ipsum
29
mouent ad inferiora: et musculus qui in-
30
ferius sub mammilla oritur et cum parte adiutorij antecedente
31
continuatur apud antecedentem partem marginis cartilaginis concaui-
32
tatis: et ipse est qui adiutorium ad pectus applicat cum
33
communitate qua spatula ipsum sequitur. et musculus qui a supremo
34
thoracis nascitur et efficit et domesticum caput adiu-
35
torij cooperiat et est applicans ipsum ad pectus cum impul〈-〉
36
sione pauca. ¶ Et musculus duplus magnus quia to-
37
to oritur torace continuatur eum infirmo antecessionis adiu〈-〉
38
torij qui cum operatur cum villo qui in superioris partis eius est
39
adiutorium ad pectus ducit ipsum eleuando: et cum alia par〈-〉
40
te ducit illud ad ipsum faciens: ipsum ad inferiora descedere
41
et cum eis ambobus ducit ipsum ad pectus secundum rectitudinem. et
42
alij duo musculi qui a parte nascuntur ilij magis interius con〈-〉
43
tinuati quam sit continuitas magni muscli[*]muscli corrupt for musculi qui a torace
44
ascendit. Unus eorum est magnus veniens a loco qui est apud
45
ilium et a costis posterioribus et trahit adiutorium ad
46
costas posteriores directe: et alter es subtilis qui na〈-〉
47
scitur acute ilij et non ab eius osse et declinat magis ad
48
medietatem quam ille. et continuatur cum corda illius: qui a par〈-〉
49
te mammille ascendit et profundatur. Et hi quidem operationem
50
primorum efficiunt secundum modum adiutorij: et tamen ad posterio〈-〉
51
ra parumper declinant. Et .V. musculi qui ab osse spatu〈-〉
52
le nascuntur vnus musculus: et eorum ortus est ab osse spatu〈-〉
53
le et implet illud quod est inter seperans et costum superiorem vil〈-〉
54
lis et penetrat ad partem superiorem capitis adiutorij
55
siluestrem declinans parumper ad domesticam. Et ipse etiam
56
cum declinatione penetrat ad domesticam. ¶ Et duorum
57
musculorum ex istis quinque origo est a latere superiore
58
spatule quorum vnus est maior et vtili ipsus vadunt ad
1
inferiores partes separantis: et implet illud quod
2
est inter seperans et latus inferius et continuantur val〈-〉
3
de cum capite adiutorij a parte siluestri et pene-
4
trant cum declinatione ad siluestrem. ¶ Et alter est
5
cum hoc primo continuus adeo quod est quasi eius pars
6
et penetrat cum eo et ipsiuis operationem efficit. Iste
7
vero non multum pendet a summo spatule et eius
8
continuitas est secundum transuersionem in manifesto
9
adiutorij et declinat ad siluestrem. ¶ Et quartus
10
est musculus qui locum concauum ossis spatule im-
11
plet cuius chorda cum partibus interioribus late〈-〉
12
ris domestici capitis adiutorij continuatur. et eius
13
operatio est efficere vt adiutorium posterius circumeat.
14
¶ Et alter musculus est qui ab inferiori extremi〈-〉
15
tate lateris spatule inferioris nascitur cuius chor〈-〉
16
da superius continuatur secundum continuitatem magni ab
17
ilico ascendentis. et eius operatio est trahere supremum
18
capitis adiutorij ad superiora. ¶ Adiutorium
19
preterea alium habet musculum duo habentem capita qui
20
duas efficit operationes et operationem communem. Et ipse
21
quidem sub furcula venit et a collo deglutiens ca〈-〉
22
pitis adiutorij bucellam et peuenit vsque iuxta locum
23
continuitatis chorde musculi magni a pectore
24
ascendentis. ¶ Quidam autem dixerunt: quod vnum
25
capitum ipsius interius est super manifestum spa-
26
tule apud eius infimum et declinat ad exteriora
27
cum transuersione pauca: et cum operatur cum duabus
28
partibus eleuatur secundum rectitudinem. ¶ Sunt pre〈-〉
29
terea hominum quidam qui duos addiderunt musculos
30
musculum paruum qui ad mammillam venit et alium qui in
31
spatule iunctura est sepultus: et fortasse et ponunt
32
cubiti musculos: cum eis habere communitatem.
33
¶ De anatomia musculorum brachij. Capitulum .XVIII.
34
MUsculorum brachium mouentium alij sunt
35
qui ipsum contrahunt: alij sunt qui ipsum
36
dilatant: et isti positi sunt super adiu-
37
torium. alij sunt qui ipsum girant. alij sunt
38
qu ipsum resupinant: et non existent super adiutorium.
39
¶ Dilatantes vero sunt par vnum cuius vnum ex suis
40
imparibus cum declinatione ad interiora expanditur: quia
41
eius ortus est superius ab antecessione adiu-
42
torij et a latere spatule inferiore et continuatur cum
43
cubito illic vbi sunt partes eius interiores. et
44
impar secundum expanditur ad interiora cum declinatione
45
adiutorij: quoniam ab adiutorij collo prouenit et cum
46
extrinsecis cubiti partibus continuatur. Cumque ambo
47
operantur proculdubio secundum rectitudinem extendunt.
48
¶ Constringentes vero sunt par aliud cuius vnum
49
impar quod est maius trahit ad inferiora cum de〈-〉
50
clinatione: quoniam eius origo est a margine carti〈-〉
51
laginis spatule inferiore et a rostro vnicuique
52
quorum proprie inest caput et continuatur chorda ipsius
53
que est neruosa cum parte focilis superioris anteriora ante〈-〉
54
cedente. Et secundum impar trahit cum declinatione ad exterio-
55
ra. quia eius ortus est a manifesto adiutorij poste〈-〉
56
rius et est musculus duo carnosa habens capita: quo〈-〉
57
rum vnum est in posterioribus adiutorij et alterum in
58
anterioribus et occultantur hi duo in suo incessu pa-
1
rumper donec ad antecedentem focilis inferioris vadant.
2
Et cum eo quidem iam continuatum fuit quod ipsum inclinat
3
trahens inferius ad exteriora et cum eo quod inclinat
4
trahens superius ad interiora vt sit tractio melior.
5
Et cum isti duo musculi in suis coniunguntur operationibus
6
secundum rectitudinem stans proculdubio. ¶ Et duos quidem
7
musculos dilatantes vestit musculus qui os adiu〈-〉
8
torij circundat. Et silius[*]silius corrupt for similius est vt sit pars alterius mu〈-〉
9
sculi constringetis. Facientes vero brachium iacere
10
supinum sunt par cuius vnum ex in paribus est posi〈-〉
11
tum in exterioribus duorum focilium et obuiat faci-
12
li superiori absque chorda: et alterum subtile prolonga-
13
tum nascitur a superiori parte adiutorij ab eo quod eius ma〈-〉
14
nifestum sequitur et maior pars eius vadit in aseid et
15
penetrat donec propinquum fiat iuncture rasete et ve〈-〉
16
nit ad partem occultam focilis superioris et continuatur cum
17
eo chorda pannicularis. ¶ Gyrantes autem sunt par
18
positum exterius cuius vnum ex duobus imperibus a
19
supremo domestico capitis adiutorij incipit et conti〈-〉
20
nuatur cum superiori focili sub iunctura rasete et alte〈-〉
21
rum est magis curtum ipso et eius villus ad latitudi〈-〉
22
nem est declinis: sed eius extremitas est plus neruosa
23
et incipit ab ipsomet superiori focili et continuatur cum
24
eius extremitate superiori apud rasete iuncturam.
25
¶ De anatomia musculorum motus rasete. Capitulum .XIX.
26
MUsculorum vero iuncturarum rasete mouen〈-〉
27
tium quidam sunt constringentes et quidam dilatan〈-〉
28
tes et quidam gyrantes et quidam resupinan〈-〉
29
tes super collum. ¶ Et dilatantibus vero
30
est vnus musculus cum alio continuus ac si ambo
31
vnus essent musculus: et istius quidem origo est a
32
medio focilis inferioris cuius chorda cum poli〈-〉
33
ce continuatur per quem polex ab indice elongatur. Et al〈-〉
34
terius origo est a focili superiori cuius chorda cum primo
35
ossium rasete continuatur scilicet posito coram police. Cumque
36
isti duo simul mouentur dilatant rasetam cum gyratione
37
pauca. Et cum secundus solus mouetur facit ipsam ia-
38
cere resupinam. et cum primus mouetur solus prolongat
39
inter policem et indicem. Et musculus qui iacitur super fo〈-〉
40
cile superius a parte siluestri cuius ortus est ab infe〈-〉
41
riori parte capitis adiutorij a quo procedit chorda:
42
duo habens capita quorum vnum cum medio pectinis
43
coram indice et medio continuatur et alterius capitis
44
chorda est caput inferius super focile superius apud
45
rasetam: et dilatat rasetam expandendo cum gyratione.
46
¶ Constringentes autem musculi sunt par super latus
47
brachij siluestre quorum inferior incipit ab anterio〈-〉
48
ri duorum capitum adiutorij et peruenit ad pectinem co〈-〉
49
ram auriculari. Et superior vtrorunque incipit altius quam
50
ille et peruenit ibi. et est cum eis musculus qui incipit ab
51
inferioribus adiutorij partibus loca predicorum medians
52
quod duo habet extrema que ad modum crucis transuer-
53
santur et postea cum loco qui est inter policem et medium
54
continuantur: cumque ambo mouentur constringunt. Et isti
55
quidem constringentes et ipsimet dilatantes gyrationem
56
efficiunt et resupinationem cum duo oppositi ex eis
57
secundum transuersionem mouentur. ¶ Sed musculus cum
58
pectine continuus coram auriculari cum solus moue
1
tur gyrat plantam. Et cum musculus policis quem
2
nominauimus ipsum adiuuat plenarie plantam re-
3
supinam iacere facit. Et cum ille qui est cum raseta con〈-〉
4
tinuus coram police solus mouetur gyrat ipsam pa〈-〉
5
rumper et cum auriculari quem nominabimus efficit gy-
6
rationem completam.
7
¶ De anatomia musculorum motus digitorum. Capitulum .XX.
8
MUsculorum vero digitos mouentium quidam
9
sunt qui sunt in planta: quidam sunt qui
10
sunt in brachio: quia si omnes in platam
11
coniungerentur propter carnem multam graua〈-〉
12
rent et propterea quod illi qui sunt ex eis in raseta a digi-
13
tis elongati fuerunt chorde ipsorum necessario fuerunt lon〈-〉
14
ge. munite ergo fuerunt panniculis qui eis ab omnibus
15
adueniunt partibus et ipsorum quidem chorde rotun〈-〉
16
de et fortes create fuerunt et non vilatantur[*]vilatantur corrupt for dilatantur nisi cum
17
ad membrum perueniunt. Ibi igitur dilatantur vt membrum
18
motum bene comprehendant. ¶ Omnes autem musculi digi〈-〉
19
tos dilatantes super brachium sunt positi: et similiter ip〈-〉
20
sos ad inferiora mouentes. et ex dilatantibus qui〈-〉
21
dem est musculus qui in medio manifesto brachij
22
positus nascitur a parte suprema capitis adiutorij
23
inferioris: et quatuor digitis chordas que ipsos di〈-〉
24
latant mittit. Ex eis vero qui eos ad inferiora in-
25
clinant tres adinuicem in parte istius sunt continui.
26
Quorum vnus a parte media capitis adiutorij sil〈-〉
27
uestris inter duo ipsius additamenta oritur et duas
28
chordas auriculari et annulari transmittit. ¶ Et
29
vnus a summa duorum musculorum duplorum qui sunt
30
duo ex his tribus oritur sub duobus additamen〈-〉
31
tis adiutorij inferius et a margine focilis inferio-
32
ris et duas transmittit chordas medio: et indici.
33
¶ Et tertius eorum et est ille qui remansit: oritur a su〈-〉
34
premo focilis superioris et chordam polici mandat.
35
et apud hanc iuncturam est musculus qui est vnus
36
duorum musculorum inter musculos motus rasete
37
nolatorum et nascitur a loco medio focilis inferio-
38
ris cuius chorda policem ab indice prolongant. ¶ Con〈-〉
39
stringentium autem quidam sunt qui super brachium existunt: et qui〈-〉
40
dam qui super volam plante. Et illi quidem qui sunt super bra-
41
chium sunt tres musculi: quorum vnus secundum aciem in
42
medio super alium est positus. Ex quibus nobilior est
43
inferius qui inferius est sepultus et cum osse focilis
44
inferioris continuus: quoniam eius operatio existit nobilior.
45
Quapropter oportuit vt eius locus magis esset cu-
46
stoditus. Cuius principium est a medio capitis ad-
47
iutorij siluestris ad interiora: deinde penetrat
48
et dilatatur eius chorda et in quinquam[*]quinquam corrupt for quinque partitur chor〈-〉
49
das: quarum queque ad interiora digni peruenit. ¶ Il〈-〉
50
larum vero que ad quatuor perueniunt queque iuncturam
51
primam ipsius constringit: et tertiam. Primam vero pro〈-〉
52
pterea quod est ibi annexa ligamento quod super eam est
53
cinctum: et tertiam propterea quod eius caput peruenit ad eam
54
et continuatur cum ea. Que autem ad policem vadit eius
55
secundam et tertiam constringit iuncturam. quia non continuatur
56
nisi cum eis. ¶ Et secundus quidem musculus qui est supra
57
istum est minor ipso et incipit a capite ingrediente:
58
quod est vnum ex capitibus adiutorij et cum focili infe-
1
riore parumper continuatur et transiit per terminum communem qui
2
est inter latus siluestre et domesticum: et est superior su〈-〉
3
perficies focilis superioris: et cum ad partem peruenit poli〈-〉
4
cis declinat parumper ad interiora. Et iuncturis me-
5
dijs quatuor digitorum chordas mandat vt eos con〈-〉
6
stringat. Ad policem vero non peruenit nisi ramus paruus qui
7
non est ex chorda eius immo ab alio loco. ¶ Et pri〈-〉
8
mi quidem origo est post principium nominatum quod est a capite
9
focilis superioris et inferioris. Et secundi origo est
10
a capite focilis inferioris. Factum est autem quod polex
11
vno musculo in sui constitutione omne fit[*]fit corrupt for sit contentus: sed quatuor
12
duobus constringuntur musculis: quoniam nobilior ex operatio〈-〉
13
nibus quatuor est constricio: et ex operationibus policis no〈-〉
14
bilior est vt dilatetur et ab indice elongetur. ¶ Tertius
15
autem musculus non est ad constringendum sed eius chorda interius
16
in planta[*]in planta corrupt for implantata penetrat et dilatatur desuper ad hoc vt in eam
17
adipisci faciat sensum. Et in sentiendo iuuamentum
18
prebeat et pilos in ea nasci prohibeat: et ad sustentan〈-〉
19
dum illud quod est in interioribus plante: et vt fortis fiat ad
20
suas actiones peragendas. hi quidem sunt illi qui super rasetam
21
existunt. ¶ Musculi vero qui sunt in planta sunt .XVIII. in
22
duabus aciebus ordinati adiuicem sibi superpositi.
23
vna acies est ad inferiora et interius. et altera acies est
24
super cutem exteriorem. Qui autem in acie existunt inferiore
25
numero sunt septem quorum quinque digitos ad superio-
26
ra inclinant et qui ex eis delegatus est polici a principio ossis
27
rasete nascitur. Et sextus est curtus et latus: cuius vilus
28
est tranuersus[*]tranuersus corrupt for transuersus et ipsius caput pendet a pectine ma〈-〉
29
nus donec perueniat in rectitudine medij. Cuius chor〈-〉
30
da cum police continuatur: et ipsum ad inferiora inclinat.
31
Et septimus est apud auricularem incipiens ab osse pe〈-〉
32
ctinis quod in eius rectitudine existit et ipsum ad inferio〈-〉
33
ra inclinat. Nullus vero horum septem est ad constrigendum
34
sed quinque sunt ad eleuandum et duo ad flectendum infe-
35
rius. ¶ Illi vero qui sunt in acie superiore sub muscu-
36
lo super plantam expanso: qui quidem est musculus quem so-
37
lus cognouit Galienus. sunt musculi vndecim ex qui-
38
bus sunt octo quorum duo cum prima iuncturarum quatuor
39
digitorum continuantur scilicet vnus super alium vt hanc constrin〈-〉
40
gat iunctura. Sed qui ex eis est inferior constringit cum
41
deprehensione et reflexione. Et eius qui est ex eis superior
42
est strictura cum modico eleuationis et ad superiora
43
ascensionis. Cumque coniuncti fuerint directe eorum tres
44
polici sunt proprij: quorum vnus primam constringit
45
iuncturam: et duo secundam sicut sciuisti. ¶ Dilatantes
46
ergo quinque sunt et de reflectentibus exceptis poli〈-〉
47
ce et auriculari vnicuique assunt duo. Et de con-
48
stringentibus vnicuique digito assunt quatuor. Et
49
de his qui ad superiora inclinare faciunt vnicuique di〈-〉
50
gito adest vnus.
51
¶ De anatomia musculorum motus dorsi. Capitulum .XXI.
52
MUsculorum dorsi alij sunt qui ipsum ad po〈-〉
53
steriora flectunt alij qui curuant ad
54
anteriora. Ex istis enim omnes alij oriun〈-〉
55
tur motus. ¶ Ad posteriora vero
56
flectentes sunt illi qui proprie dorsi vocantur
57
musculi. et sunt musculi duo de quibus existi〈-〉
58
matur quod vnusquisque eorum eux .XXX. compo-
1
situs exitat[*]exitat corrupt for existat musculis: quoniam vnicuique ipso-
2
rum ab vnaquaque spondili aduenit musculus.
3
Ab vnaquaque namque spondili aduenit ei villus trans〈-〉
4
uersus nisi a prima. Et isti quidem musculi cum equaliter
5
tenduntur stat dorsum: et cum superflue extenduntur de-
6
clinat ad posteriora. Et cum illi qui in vno existunt
7
latere mouentur dorsum ad illud inclinatur. ¶ Mus-
8
culi vero curuantes sunt par desuper positum qui sunt
9
ex musculis caput et collum mouentibus: qui a duo〈-〉
10
bus veniunt meri lateribus quorum inferiores ex-
11
tremitates cum quinque spondilibus pectoris superiori-
12
bus continuantur in aliquibus hominibus: et in pluribus
13
hominibus cum quatuor. Et eorum superiores extremitates
14
ad caput perueniunt et collum. ¶ Et par quod sub isto
15
est positum et vocatur renale: que ambo a decima et vn〈-〉
16
decima pectoris incipiunt et ad inferiora descendunt
17
et plerumque curuant flectentes. et medio quidem in suis
18
motibus horum musculorum sufficit inuentio: quoniam
19
in curuatione et inclinatione a dextra et a sinistra
20
duarum extremitatum sequitur motus.
21
¶ De anatomia musculorum ventris. Capitulum .XXII.
22
MMusculi[*]MMusculi corrupt for MUsculi autem ventris sunt octo qui in iu-
23
uamentis communicant. ex quibus est iuuamen-
24
tum prebere in experimendo illud quod ex sterco〈-〉
25
re et vrina in inferioribus continetur et que in
26
matricibus nata existunt Et ex eis est quod diaphragma
27
sustinent et ipsum cum adest exufflatio que est in constrictio〈-〉
28
ne adiuuant. Et ex eis est quod intestina calefaciunt et
29
stomacum propterea quod ea cooperiunt. ¶ Ex his autem octo est
30
vnum par rectum quod secundum rectitudinem ab epiglotali
31
descendit cartilagine: cuius villus in longitudine vs-
32
que ad femur extenditur et eius extrema in eis que sunt co〈-〉
33
ram ipsis expanduntur. Huius vero paris substantia a sui principio
34
vsque ad ipsius finem carnosa existit. ¶ Et duo
35
musculi qui cum istis in latitudine secantur: quorum lo〈-〉
36
cus est super panniculo qui super totum extensus est ventrem:
37
et sub duobus longitudinalibus. ¶ Sectio autem que in〈-〉
38
ter istorum duorum et duorum primorum villos accidit est
39
secundum angulos rectos et duo paria que per transuersum
40
vadunt: quorum vnumquodque est in latere a dextra et
41
a sinistra. Et vnumquodque eorum par ex duobus
42
existit musculis se adinuicem admodum crucis se-
43
cantibus a cartilaginis costarum non completarum ex〈-〉
44
tremitate vsque ad femur. et ab alio vsque ad epi-
45
glotale. ¶ Et duorum parium extremitates sibi
46
a dextra et a sinistra apud femur obuiant. et aliorum
47
duorum extremitates apud epiglotale que super car-
48
nosas partes ab vnaquaque parte duorum musculorum lati〈-〉
49
tudinalium sunt posite. Et hec quidem duo paria semper
50
carnosa incedunt donec rectos musculos cum chor〈-〉
51
dis latitudinalibus tangant que panniculis siliantur[*]siliantur corrupt for similantur. Et
52
hec etiam duo paria sub duobus longitudinalibus sunt
53
posita que super duobus posita sunt latitudinalibus
54
¶ De anatomia musculorum testiculorum. Capitulum .XXIII.
55
TEsticulorum autem virorum musculi sunt qua-
56
tuor: propterea vi testiculos custodi〈-〉
57
ant et eos eleuent ne laxentur. Quisque
58
testiculus habet par sibi proprium.
1
¶ Mulieribus vero vnum par sufficit scilicet cuique testicu〈-〉
2
lo impar: propterea quod earum testiculi non sunt in exterioribus
3
neque suspensi quemadmodum virorum.
4
¶ De anatomia musculorum vesice. Capitulum .XXIIII.
5
SUper os vesice vnus existit musculus.
6
qui ipsum circundat. cuius villus super ip〈-〉
7
sius os dilatatur. et eius quidem iuuamentum
8
est vrinam vsque ad horam voluntatis retine〈-〉
9
re. et cum voluntas expellendi affuerit eius con-
10
strictio laxabitur. Et ventris musculi vesicam
11
vrgebunt: et vrinam expulsiua adiuuante expellent.
12
¶ De anatomia musculorum virge. Capitulum .XXV.
13
MUsculi qui virgam mouent duo sunt pa-
14
ria: duo vnius paris musculi in duo-
15
bus virge lateribus sunt extensi qui
16
cum extenduntur foramem dilatant et ipsum
17
amplificant et penetratio rectificatur. et sperma in ipsa
18
cum facilitate discurrit. ¶ Aliud vero par est quod
19
a femoris osse oritur et cum radice virge secundum trans〈-〉
20
uersionem continuatur. et cum rectificatur tenditur et in
21
instrumentum secundum rectitudinem eleuatur: et cum constringi〈-〉
22
tur reducit ipsum ad posteriora. Quod si vni eo-
23
rum acciderit tensio ad ipsius partem declinabit.
24
¶ De anatomia musculorum ficteris. Capitulum .XXVI.
25
FIcteris musculi sunt quatuor. vnus eorum
26
est musculus qui ipsius commitatur os.
27
Et cum eius carne vehementer miscetur:
28
que permixtioni musculorum labiorum simila〈-〉
29
tur. Et ipse quidem cohercet et constringit anum et sua ex〈-〉
30
pressione stercoris reliquias que sut in ipso excutit.
31
¶ Et musculus qui est positus magis interius quam
32
iste et cuius statio est secundum oppositionem capitis
33
hominis. et existimatur quod sit habens duo extrema: cuius ex〈-〉
34
tremum cum redice[*]redice corrupt for radice virge pro certo continuatur. ¶ Et
35
par quod super hos omnes transuersum existit. cuius
36
iuuamentum est longaonem sursum eleuare et neque accidit
37
longaonem egredi nisi propter ipsius laxitatem.
38
¶ De anatomia musculorum coxe. Capitulum .XXVII.
39
EX musculis coxe maior est ille qui eam
40
extendit: deinde ille qui contrahit. Ex suis
41
namque operationibus nobiliores sunt isti
42
duo motus. Ueruntamen extensio contractione
43
nobilior existit: quoniam statio non conuenit nisi cum
44
ne[*]ne corrupt for contractione [cf. Venice 1564]. Postea sunt musculi qui elongant: dein〈-〉
45
de illi qui appropinquare: post illi qui circui〈-〉
46
re faciunt. ¶ Ex musculis autem coxe iunctu〈-〉
47
ram extendentibus est vnus qui est omnibus
48
corporis musculis maior. et ipse est musculus
49
qui os femoris et ancham cooperit. et super to〈-〉
50
tam coxam voluitur ab interioribus et exte-
51
rioribus et posterioribus: donec ad poplitem per〈-〉
52
ueniat: cuius villi diuersa habent principia: qua propter[*]qua propter corrupt for quapropter ipsius
53
operationes secundum diuersas specificantur species. ¶ Ex
54
ipsius namque villis est qui ab infimo ossis femo-
55
ris nascitur et declinando ad domesticum dilatatur.
56
Et est alius ex villis eius: cuius ortus est parum
57
altior ortu istius qui coxam tantum ad superiorem eleuat.
58
Et est alius ex villis eius: cuius ortus est val-
1
de altior ortu istius qui coxam ad superiora ad dome〈-〉
2
sticum declinantem eleuat. ¶ Et est ex eis alius cuius origo
3
est ab osse anche qui satis coxam secundum rectitudinem di-
4
lata[*]di-lata corrupt for dilatat. ¶ Et est ex eis musculus qui totam anche iunctu〈-〉
5
ram posterius cooperit tria habens capita et extre-
6
ma duo. Et hec quidem capita abilio[*]abilio corrupt for ab ilio et ancha et
7
alhosos nascuntur: quarum duo sunt carnosa et
8
vnum panniculare. Duo vero extrema cum posteriore
9
capitis coxe parte continuantur. et si cum vno traxe-
10
rit extremo cum declinatione ad ipsum dilatabit: et
11
si cum duobus traxerit extremis secundum rectitudi〈-〉
12
nem dilatabit. ¶ Et ex eis est musculus qui ex tota
13
ossis ilij superficie oritur. et cum supremo maioris ad-
14
ditamenti continuatur et vocatur carchametra maior
15
et parum ad anteriora extenditur: et cum declinatione
16
ad domesticum dilatat. ¶ Et est alius talis qualis
17
iste qui in primis cum infimo additamentis mi〈-〉
18
noris continuatur: deinde descendit et illius
19
operatione operatur. Ueruntamen eius est paruam dilatatio-
20
nem et multam efficere declinationem: cuius ori〈-〉
21
go est ab infimo superficiei ossis ilij. ¶ Et est ex
22
eis musculus qui ab infimo ossis anche oritur ad
23
posteriora declinans: et dilatat ipsam et eam ad po〈-〉
24
steriora parum per[*]parum per corrupt for parumper declinare facit: et ad domesticum
25
sufficientur declinare facit. ¶ Ex musculus[*]musculus corrupt for musculis vero
26
coxe iuncturam constringentibus est musculus vnus
27
qui cum dicliniatione[*]dicliniatione corrupt for declinatione ad domesticum parua constringit.
28
¶ Et est musculus rectus: qui a duabus descen-
29
dit originibus: quarum vna cum fine lumborum et alte〈-〉
30
ra cum osse ilij continuatur. Et ipse quidem sunt que cum
31
minore additamento domestico continuantur. ¶ Et
32
musculus quidem ab osse femoris nascitur et cum
33
infimo additamenti minoris continuatur. et muscu-
34
lus ad duo latera ipsius transuerse extensus qui
35
est sicut par maioris. ¶ Et quartus qui a re preparata
36
stante post os ilij oritur et ipse etiam crus contrahit colli-
37
gendo coxam. ¶ Ex musculis vero qui ad anteriora de〈-〉
38
clinare faciunt iam quidam nominati fuerunt vbi di-
39
latationis et constrictionis mentionem fecimus. et hec
40
quidem mouendi species habet musculum qui ab osse na
41
scitur femoris et adeo fit longus vt ad poplitem
42
perueniat. ¶ Declinare vero ad exteriora facien-
43
tes sunt duo musculi vnus eorum ab osse venit la-
44
to. Sed circuire facientes sunt duo musculi quorum
45
vnus a siluestri femoris et alter ab ipsius oritur
46
domestico: et cum sibi obuiant transuersantur et fi-
47
unt carnosi apud locum profundum circa poste-
48
riora additamenti maioris. Et quicunque eorum
49
solus traxerit coxam ad sui partem cum pauca
50
dilatatione torquebit.
51
¶ De anatomia musculorum mouentum iuncturam
52
cruris et poplitis.
53
Capitulum .XXVIII.
54
EX musculis autem iuncturarum poplitis mo〈-〉
55
uentibus sunt tres in anterioribus coxe
56
positi: qui musculis in ipsamet coxa po〈-〉
57
sitis sunt maiores. et eorum operatio est di-
58
latare. vnus autem horum trium est sicut duplus duo
59
habens capita: quorum vnum ab additamento inci-
1
pit maiore: et alterum ab interiore coxe. et duo
2
habent extrema: quorum vnum est carnosum et cum
3
rasga antequam chorda fiat continuatur. et alterum est
4
panniculare cum domestica duarum extremitatum
5
coxe continuatum. ¶ Aliorum veo duorum vnus est il〈-〉
6
le quoniam[*]quoniam corrupt for quem inter coxam constringentes nominauimus scilicet a se〈-〉
7
parante quod est in osse ilij nascens. et alter ab ad-
8
ditamento siluestri quod est in coxa oritur. et isti qui〈-〉
9
dem duo continuantur et vniuntur. et generatur ex eis
10
chorda vna. que dilatatur et circundat rasgam et ipsam
11
cum eo quod est sub ea conuenientur affirmat deinde
12
cum capite cruris continuatur: et policem dilatat: et
13
crus extendit. ¶ Dilatatio vero vnum habet mus-
14
culum qui ab obuiatione ossis femoris nascitur
15
et incedendo descendit in latus coxe domesticum secundum
16
transuersionem: deinde cum parte venosa supreme
17
partis cruris continuatur: et crus declinans ad dome〈-〉
18
sticum dilatat. ¶ Et musculum alium in quibus-
19
dam anatomie libris inueni ei oppositum in parte silue〈-〉
20
stri qui incipit ab osse anche. et secundum transuersionem
21
in latus siluestre tendit donec ad locum peruenit ve〈-〉
22
nosum. et neque est musculus maioris transuersionis
23
isto et cum declinatione ad siluestre dilatat. et cum
24
ambo dilatant est dilatatio recta. ¶ Ex eis vero
25
qui crus contrahunt est vnus musculus angustus et lon〈-〉
26
gus qui ab osse ilij oritur et femoris circa originem
27
dilatantis egrediens a separante quod est in medio
28
ilij: deinde secundum transuersionem penetrat ad inte-
29
riora duarum extremitatum po plit s[*]po plit s corrupt for poplitis: potest[*]potest corrupt for postea egredi〈-〉
30
tur exterius et vadit ad eminentiam que est in lo-
31
co poplitis venoso et cum ea vnitur. Et ipse quidem est
32
quo crus ad inferiora trahitur declinans cum pede ad
33
partem inguinis. ¶ Et tres musculi dome sticus[*]dome sticus corrupt for domesticus: et
34
siluestris et medius. Sed domesticus et medius
35
cum declinatione ad siluestrem contrahunt et siluestris contrahit
36
cum declinatione ad domesticum. ¶ Et domesticus quidem oritur
37
ab axe ossis anche: deinde transuerse incedit per poste〈-〉
38
riora coxe donec perueniat ad locum cruris ve〈-〉
39
nosum in parte domestica et vnitur cum eo: cuius co〈-〉
40
lor ad viriditatem trahit. et aliorum duorum etiam ori〈-〉
41
go est ab axe ossis anche sed declinat vt cum lo-
42
co venoso lateris siluestris continuentur. ¶ In iun〈-〉
43
ctura preterea poplitis est musculus sicut in flex〈-〉
44
uositate poplitis sepultus qui operationem efficit qualis
45
huius modij[*]modij corrupt for medij existit operatio. ¶ Et quidam existi-
46
mant quod pars eminens musculi dilatantis dupli a se〈-〉
47
parante est cum poplitem accidentaliter constringit et
48
est cum ab eius origine egreditur corda que anche pixi〈-〉
49
dem tenet: et cum ea et cum ipso quod sequitur ipsam continuatur.
50
¶ De anatomia musculorum pedis iunctu〈-〉
51
ram mouentium. Capitulum .XXIX.
52
EX musculus[*]musculus corrupt for musculis autem pedis iuncturam mo〈-〉
53
uentibus sunt quidam qui ipsum ad superiora
54
eleuant: et quidam qui ipsum descendere fa〈-〉
55
ciunt ex eis. ¶ Ex eis autem qui ipsum
56
eleuant est vnus musculus magnus qui est positus
57
in parte antecedente canne domestice cuius principium est
58
pars siluestris capitis canne domestice. Et ipse quidem
1
cum ad exteriora egreditur inclinatur super crus ad
2
partem policis vadens et continuatur cum eo quod radici
3
poplitis est proprinquum et pedem ad superiora
4
eleuat. ¶ Et alter oritur a capite siluestris ex quo
5
nascitur chorda qui cum eo quod est iuxta radicem mi-
6
nimi continuatur: et pedem ad superiora eleuat et pro〈-〉
7
prie quando cum eo conuenitur primus musculus: et fuerit
8
hoc secundum equalitatem et rectitudinem. ¶ Facien〈-〉
9
tium vero descendere est vnum par cuius origo est
10
a capite coxe quod postea descendit et cruris ven-
11
trem canne replet ex quibus chorda nascitur que ex
12
maioribus existit chordis. Et ipsa quidem est
13
chorda nerui que cum osse alcahab continuatur. et ipsum
14
ad posteriora: transuerse ad siluestrem trahit. et
15
est hec causa fixionis pedis super terram. ¶ Et ipse
16
quidem adiuuat musculus: qui a capite siluestris
17
oritur cuius color est melongianus et descendit donec
18
ipsemet absque chorda quam mandat: sed carneus
19
remanens continuatur cum postrema alchaab parte
20
sub con inuitate[*]con inuitate corrupt for continuitate quam ante diximus. Cumque muscu-
21
lus istis aut ipsorum chordis nocumentum accidit:
22
pes claudicat. Et musculus ex quo due nascun〈-〉
23
tur chorde: quarum vna pedem constringit: et altera
24
policem dilatat. ¶ Illud vero est quoniam iste muscu〈-〉
25
lus a capite canne domestice oritur vbi ipsa silue〈-〉
26
stri obuiat et descendit inter eas: et in duas diui〈-〉
27
ditur chordas: quarum vna sub raseta in anteriori
28
policis parte continuatur cum qua etiam chorda pedis existit
29
humilitas. ¶ Et altera chorda est que ex parte istius
30
generata musculi prime chorde pertransit originem a primo
31
policis ossis chordam mandat et ipsum cum transuer-
32
sione ad domesticum dilatat. Et iam etiam a capite
33
coxe siluestri oritur musculus et cum vno duorum
34
musculorum achibalium continuatur. deinde ab eo separatur
35
cum occultum cruris pertransit: ex quo oritur chorda que
36
ad inferiora pedis peruenit et sub eo toto dilatatur
37
quemadmodum facit musculus qui super plante occultum
38
dilatatur propter iuuamentum tale quale est eius.
39
¶ De anatomia musculorum digitorum pedis. Capitulum .XXX.
40
EX musculis vero pedis digitos mo〈-〉
41
uentibus qui sunt constrigentes musculi sunt
42
multi ex quibus est musculus qui a capi〈-〉
43
te canne siuestris[*]siuestris corrupt for siluestris oritur et extensus super
44
ipsam descendit et chordam vnam transmittit que in duas
45
diuiditur partes que medium constringunt et indicem. Et alter
46
isto minor cuius ortus est a postremo cruris cuius
47
chorda cum ipsam transmittit in duas diuitur cordas
48
que indicem constringunt et minimum. ¶ Et diuiditur ab vna
49
quaque duarum partium chorda que cum eo quod ab alia diuidi〈-〉
50
tur continuatur et fiunt chorda vna que ad policem peruenit
51
et ipsum constringit. Et tertia chorda quam iam nominauimus
52
a siluestri duarum extremitatum que in canna existunt domesti〈-〉
53
ca oritur et inter duas descendit cannas. et ex partem[*]ex partem corrupt for ex se partem [cf. Venice 1564] trans〈-〉
54
mittit ad pedem constrigendum et partem ad primum os poli〈-〉
55
cis. ¶ Et horum quidem musculorum digitos mouentium
56
quos nominauimus situs est super crus et posterius. Illi
57
vero quorum situs est super plantam pedis .X. sunt musculi in
58
hoc quidem anatomici decepti fuerunt: sed primus qui istud
1
sciuit fuit Galienus. Ipsi vero cum .V. continuatur[*]continuatur corrupt for continuantur digitis scilicet
2
cum vnoquoque duo lacerti a dextra et a sinistra. et mo〈-〉
3
uent vt constringant secundum rectitudinem si simul mouerint
4
et vt declinet si vnus mouerit. ¶ Et ex eis quidem sunt
5
quattuor super rasetam: quorum vnus vnicuique digitus delega〈-〉
6
tus est: et duo qui proprie sunt ad constrigendum policem et
7
minimum. ¶ Et isti quidem musculi adeo sunt permixti
8
vt cum vni eorum accidit nocumentum prouenit inde vt reli〈-〉
9
quorum operatio debilitetur in eo quod eorum est proprium: vt vicem
10
istius aliquo modo gerant in eo quod huic est proprium: et
11
hac de causa difficile est vnum digitorum pedis proprie
12
absque alijs constringere. ¶ Et ex musculis quidem pe-
13
dis sunt .V. supra pedem positi qui ad siluestrem declinare
14
solent: et quinque sub eis positi quorum vnusquisque digitum
15
ad illud quod ipsum sequitur trahit a parte domestica et ipsum
16
cum motu ad partem eleuat domesticam. et isti quinque sunt
17
cum duobus qui polici et minimo sunt proprij secundum similitudi〈-〉
18
nem septem qui sunt in planta manus et similiter decem primi.
19
Omnes igitur corporis musculi sunt quingenti et viginti.
20
¶ Summe .III. doctrine .V. et est sermo vniuersa-
21
lis de neruis proprie.
Capitulum .I.
22
IUuamentorum neruorum alia sunt que sunt secundum
23
essentiam: alia sunt que sunt per accidens. ¶ Quod
24
vero est secundum essentiam est quod cerebrum eis me〈-〉
25
diantibus omnibus alijs membris iuua-
26
mentum prestat dando eis sensum et motum. sed quod est per
27
accidens est ad hoc vt caro coroboretur et corpus for〈-〉
28
tis fiat: et ex eis etiam precipere id quidem ex nocumentis
29
membris accidit sensu carentibus sicut epar splen et pulmo
30
licet enim membra ista sensum non habeant super ea: tamen cincto〈-〉
31
rium positum est neruosum et panniculo tecta fuerunt ner〈-〉
32
uoso que cum apostemata fuerint aut ventositate tensa proue〈-〉
33
niet apostematis grauedo aut ventositatis partitio ad cin-
34
ctorium in ipsius radicem: et accidet ei ex grauedine
35
attractio: et ventositate extensio: et sentiet ipsam: et
36
neruorum quidem principium secundum modum scitum est cerebrum: et illud
37
ad quod istorum perueniunt extrema est superficies cutis.
38
Cum cute enim villi miscentur minuti: et in ipsa nerui par-
39
tiuntur qui ei a membris que ipsi vicinantur adueniunt.
40
¶ Quod vero cerebrum neruorum principium existit duobus
41
est modis: quoniam quorundam eorum est principium secundum sui essentiam
42
et aliorum est principium mediante nucha que currit ex eo.
43
¶ Ex neruis quidem qui a cerebro egrediuntur non iu〈-〉
44
uantur membra in sentiendo et mouendo nisi capitis et
45
faciei membra et viscerum interiorum. alia vero membra
46
hec iuuamenta non habent nisi a neruis nuche. ¶ Et
47
Galienus quidem iam ostendit nobis sollicitudinem magnam
48
que neruis a cerebro ad vescera descedentibus est
49
propria. Creator enim de eorum munitione solicitus alr[*]alr corrupt for aliter
50
ipsos muniuit quam alios neruos: et ilud est quoniam propter
51
ea quod a principio elongati fuerunt oportuit vt sustentarentur
52
superflua affirmatione a musculis fortibus qui eos
53
tegant vt panniculi et a corpore cuius essentia inter ner〈-〉
54
uum et cartilaginem est media simili ei quod corpori nerui
55
accidit cum torquetur. ¶ Et istud quidem est ex tribus lo〈-〉
56
cis: quorum vnus est apud epigloti. Et secundus cum ad
57
costarum radices veniunt. Et tertius cum pectoris lo〈-〉
58
cum transeunt. ¶ Factum est autem vt alij nerui a cerebro
1
per gredientes[*]per gredientes corrupt for progredientes [cf. Venice 1564] in quibus existit vtilitas in sentiendo iu〈-〉
2
uamentum prestare penetrarent a sui principio secundum rectitu-
3
dinem ad membrum ad quod diriguntur. quoniam rectitudo
4
ad id ad quod dirigitur propinquiore defertur via: et illic ex
5
hoc est impressio que manet ex principio fortior: et propterea quod
6
in neruis sensibilibus non queritur de duricie que facit ne〈-〉
7
cessitatem elongandi a substantia cerebri cum circuitione:
8
propterea vt a sui similitudine in lenitate ordinatim elongetur
9
quantum in membris queritur motus: immo quanto plus fuerunt
10
leniores: plus fuerunt virtutem sentiendi dantes. Sed fa〈-〉
11
ctum est vt motiui ad id ad quod diriguntur eant post
12
circuitiones in quibus ipsi incedunt: propterea vt a principio elon-
13
gentur et in duritie ordinentur. ¶ In vnoquoque etiam duo-
14
rum modorum ad id quod ex duritie et mollitie in ipso
15
et necessarium adiuuerunt ortum ipsorum substantie: plurimi namque
16
eorum qui sensum tribuunt ab antecessione oriuntur cerebri.
17
Et partis quidem que est cerebri antecessio est essentia mollior
18
et plurimi eorum qui motum prebent a postremo
19
oriuntur cerebri. Et partis que est cerebri po-
20
stremum essentia est magis spissa.
21
¶ De anatomia neruorum egredientium a
22
cerebro et eorum vijs. Capitulum .II.
23
ACerebro .VII. neruorum paria oriuntur:
24
primi paris principium est ex fundo duorum ventri〈-〉
25
culorum cerebri antecedentium apud duo-
26
rum additamentorum vicinitatem: mammil-
27
larum extremitatibus similium: quibus fit odoratus. Et ipsum
28
quidem est paruum ventrem habens. Et ille qui a sinistra oritur dex〈-〉
29
tratur. Et ille qui a dextra oritur sinistratur: deinde sibi
30
super sectionem cruceam obuiant: postea ille qui a dex〈-〉
31
tra oritur ad pupillam dextram penetrat: et qui nascitur
32
a sinistra ad sinistram pupillam: quorum adeo dilatantur
33
orificia donec humorem qui vocatur vitreus comprehendant.
34
¶ Quidam vero qui non est Galienus dixit quod ad sectio〈-〉
35
nem cruceam sine reflexione penetrant: et dixerunt quod
36
in hac sectione tria existunt iuuamenta. Unum est pro-
37
pterea ne spiritus qui ad vnam currit pupillam ad alte〈-〉
38
ram ire prohibeatur cum acciderit nocumentum: et propter hoc
39
vnaqueque duarum pupillarum cum aliter clauditur
40
oculus in videndo fit fortior et clarior quam ipsamet
41
esset si altera intuente intueretur. Et propter hoc foraminis
42
vuei dilatatio augmentatur cum aliter clauditur ocu〈-〉
43
lus: et hoc quidem est propterea quod spiritus vehementer va-
44
dit ad ipsum. ¶ Secundum vero et propterea vt duo oculi
45
vnum habeant defferens quod visi simulacrum eis afferrat
46
et ibi vniatur: et sit duobus videre oculis vnum videre:
47
propterea quod simulacrum in termino vnitur communi. Ideoque lu-
48
scis accidit vt ex re vna videant duas: cum vna pu-
49
pilla superius eleuatur aut inferius deprimitur et destrui〈-〉
50
tur rectitudo penetrationis foraminis ad sectio-
51
nem et ante communem terminum accidit terminus torture
52
nerui. ¶ Et tertium est vt vnusquisque duorum neruorum
53
ab alio substentetur et illi innitatur et fiant ac si ad pu-
54
pillam ex propinquo venirent. ¶ Secundum autem pari-
55
um neruorum a cerebro procedentium nascitur post or-
56
tum primi paris et ab eo ad siluestrem declinat. Et a
57
foramine quod est in orbita que totum comprehendit ocu〈-〉
58
lum egreditur et in musculis partitur oculi: et hoc quidem
1
par valde est grossum Ideo vt eius grossities sue per〈-〉
2
ficetur molliciei quam habere debuit propterea quod est cir-
3
ca principium: et confertetur[*]confertetur corrupt for confortetur in faciendo motum: et precipue
4
cum adiutorem non habeat cum tertium par fit conuersum
5
ad mouendum magnum membrum quod est mandibula in〈-〉
6
ferior. Quare non remanet superfluitas immo adiu〈-〉
7
tore alio a se indiget sicut modo referemus. ¶ Ter〈-〉
8
tij vero paris origo est a termino communi inter antecessio〈-〉
9
nem cerebri: et ipsius postremum scilicet ab infimo basis
10
cerebri quod primo cum quarto pari paulisper miscetur: dein-
11
de ab eo separatur et in quatuor ramis ramificatur. Unus
12
ramus ab ingressu egreditur vene subetie quam po-
13
stea nominabimus et desendendo[*]desendendo corrupt for descendendo super ceruicem vadit
14
donec diaphragma pertranseat: et in visceribus que sunt
15
sub diaphragmate partitur. Et secunde quidem partis egres〈-〉
16
sio est a foramine quod in osse existit temporis que cum egre〈-〉
17
ditur cum neruo continuatur: qui a quinto diuiditur pari.
18
cuius modo nominabimus dispositionem. ¶ Et ramus ter〈-〉
19
tius in foramine descendit a quo secundum egreditur par:
20
quoniam ipsius directio est ad membra in anterioribus faci-
21
ei posita. et neque fuit conueniens: vt in penetratione
22
primi paris ventrem habentis penetraret. quia nobiliori
23
neruorum coangustationem faceret et ipsum comprimeret
24
et via cooperiretur. ¶ Et hec quidem pars cum separatur in
25
tres distribuitur sectiones. Quarum vna ad partem la-
26
chrimalis declinat et vadit ad musculos temporum
27
et masticantium et supercillij et frontis et palpebre. et
28
pars secunda per foramen vadit apud oculos creatum et in〈-〉
29
de ad nasi tendit interiorem superficiem et in tunica spar-
30
gitur que in interioribus nasi est expensa: Pars quoque
31
tertia est pars non parua in concauitate descendens braba-
32
chi que in osse maxille est facta et duobus ramificatur
33
ramis Unus vadit ad interiora concauitatis oris
34
et in dentibus spargitur. sed illud quod inde pertinet dentibus est
35
manifestum. quod vero inde alijs pertinet est visui sicut
36
occultum. et in gingiua etiam spargitur superiore. Alter autem
37
ramus in membrorum spargitur superficiebus que sunt ibi si-
38
cut cutis maxille et extremitatis nasi et labij su-
39
perioris. he quidem sunt sectiones partis tertie paris tertij.
40
¶ Quartus autem ramus tertij paris vadit penetrans a
41
foramine suo quod in mandibula existit superiore et vadit
42
ad linguam et in eius manifesta diuiditur tunica et tribuit
43
ei sensum proprium qui est gustus et illud quod remanet in dentium
44
tecis inferiorum et in ipsorum gingiuis diuiditur. et in labio in〈-〉
45
feriori: sed pars que peruenit ad linguam subtilior est quam ner〈-〉
46
uus oculi. quoniam istius duriciem et illius mollitiem temperant
47
grossities illius et subtilitas istius. ¶ Quarti vero
48
paris origo est post tertium sed ad cerebri basim est magis de〈-〉
49
clinans: cum tertio quemadmodum diximus miscetur. deinde
50
ab eo separatur et ad palatum vadit et dat ei sensum: quod
51
quidem est paruum sed est plus durum quam tertium. quia palatum et palati
52
panniculus durior est lingue panniculo. ¶ Sed vnum-
53
quodque paris quinti impar cum duobus nascitur medijs secundum
54
dupli formam. immo multi illorum tenent quod vnumquodque
55
ipsius impar est par: cuius quidem origo a duobus est cerebri la〈-〉
56
teribus. Et pars quidem prima cuiusque partis ipsius ad pan-
57
niculum vadit qui in interioribus instrumenti auditus est dilata〈-〉
58
tus et in eo diuiditur totus. et huius quidem diuisionis origo procul〈-〉
1
dubio est a parte cerebri posteriore et per ipsam est
2
audiendi sensus sed secunda diuisio est maior[*]maior cf. Venice 1564: minor prima. Ipsa namque
3
egreditur a foramine quod in osse perforatum est petroso:
4
et ipse quidem est qui vocatur monuculus et cecus. propterea quod
5
multum torquetur et eius vie in obliquationibus incedunt: ideo
6
quod voluntas affuit prolongandi spacium: vt eius finis
7
a principio remoueretur: propterea vt neruus antequam inde egre〈-〉
8
deretur a principio esset longiquus ideo vt durities ei inde
9
acquireretur. Cumque egreditur cum neruis tertij paris
10
miscetur quorum plurimi ad maxillam: et ad palati[*]palati corrupt for latum [cf. Venice 1564] vadunt
11
musculum et quod remanet ad musculos protenditur tem〈-〉
12
porum. Gustus autem in quarto creatus fuit neruo et audi〈-〉
13
tus in quinto: quoniam instrumento auditus fuit necessarium vt esset di〈-〉
14
scoopertum ne aeris via ad ipsum clausa foret: et instrumento
15
gustus fuit necessarium vt esset minutum: propterea oportuit vt
16
nerui auditus essent duriores. Et ideo origo eorum
17
cerebri postremo fuit propinquior: et neque oculi musculis
18
vnus sufficit neruus et musculorum temporum nerui mul〈-〉
19
tiplicati fuerunt nisi quia foramini oculi multa necessaria
20
fuit amplitudo: propterea quod neruus virtutem afferens
21
visus multa indiguit grossitudine: ideo quia ei necessarium
22
fuit ventrem habere: non ergo os ad comprehendendum ocu-
23
lum est perforatum multa foramina tolerare potuit. Temporum
24
vero neruis multa fuit duricies necessaria: sed grossi〈-〉
25
tudine multa non indiguere: immo grossitudo esset
26
facies motus difficultatem: et etiam egressio quam in
27
osse duro petroso habent potest foramina tolerare mul〈-〉
28
ta. ¶ Par vero sextum a postremo oritur cerebri cum
29
quinto continuum: et cum eo panniculis et ligamentis li-
30
gatum: ac si esset vnus neruus: deinde separatur ab eo
31
et egreditur a foramine quod est in extremitate adorem que lau〈-〉
32
de[*]laude cf. Venice 1564: lambda similatur. ¶ Et ipsum quidem antequam egressum esset iam in
33
tres diuisum fuit partes que omnes simul ex hoc egri-
34
tudiuntur foramine. Una earum ad gule musculos suo
35
protenditur itinere et ad lingue radicem propterea vt par se〈-〉
36
ptimum in ipsorum adiuuet motu. Et pars secunda ad mu-
37
sculos descendit spatule et eius quod est circa eam. et
38
ipsius plurimum in musculo spargitur lato qui est super spatu-
39
lam: et hec quidem pars est magne quantitatis et suspensa pe〈-〉
40
netrat donec perueniat ad quod dirigitur. ¶ Pars
41
vero tertia que et maior est ex tribus partibus ad vi-
42
scera descendit in ascensione vene : et est illi an-
43
nexa et cum ea ligata. ex qua cum in rectitudine est epiglo〈-〉
44
tis separantur rami qui ad musculos veniunt epiglo〈-〉
45
tales: quorum capita sunt ad superiora qui epiglotim et ip〈-〉
46
sius eleuant cartilagines. Cumque epiglotim pertranseunt
47
ex eis ascendunt rami qui ad musculos vadunt capi〈-〉
48
ta ad inferiora habentes: et ipsi sunt qui ad cymbala〈-〉
49
rem claudendam et aperiendam sunt necessarij cum ad inferiora
50
trahere necessarium est: et propter hoc vocantur nerui retro re-
51
deuntes. Hic autem neruus retro rediens non egressus
52
fuit a cerebro: et non a nucha: nisi propterea quod si a nu〈-〉
53
cha ascenderent ab ipsorum principio subirent transuersi et
54
non recti et ad inferiora attractio cum eis non proueni-
55
ret secundum actionem decentem. ¶ Et ipsi quidem non de sexto pa〈-〉
56
ri creati fuerunt nisi propterea quod illud quod ex neruis
57
est molle: aut molli vicinum scilicet illud quod fuit ex eis
58
antequam sextum iam musculis faciei et capitis et in eo
1
quod est in eis fuit diuisum. ¶ Et septimum etiam non secundum
2
rectitudinem descenderet quemadmodum sextum descen-
3
dit. immo proculdubio transuersitas eos comitaretur
4
et propterea quod illud quod ascendit et redit: et quandoque indiget
5
re firma cui initatur ad similitudinem girgilli: vt super
6
ipsam reuoluatur ascendens: et ex ea adiuuetur vt sit
7
situs ipsius rectus et durus: et fortis et leuis et
8
interpositus non fuit ibi ad hoc idoneum sicut arte-
9
ria maior. ¶ Et illud quod ex istis ramis ad sini〈-〉
10
stra ascendit hanc inuenit arteriam: ipsa recta et gros〈-〉
11
sa. ergo super eam reflectitur non multa indigens firmi-
12
tudinem. a dextra vero ascendenti hec[*]hec corrupt for huic [cf. Venice 1564] non vicinatur arte〈-〉
13
ria ad modum primi. sed vicinatur ei postquam iam accidit ei
14
paruitas propter ramorum diuisionem qui iam ex eo egressi fue〈-〉
15
runt cui etiam iam defuit rectitudo in situ: quia transuersa〈-〉
16
tus fuit ad ascellam declinando: fuit ergo necessarium
17
vt ipsi re aliqua affirmarentur cui inniterentur cum liga〈-〉
18
mentis in quibus rami stringerentur. ideo vt per ipsos illud
19
quod defuit ex rectitudine et grossitie in situ corri〈-〉
20
gerentur. ¶ Et sapientia quidem in hos redeuntes ramos
21
elongando est vt talis qualis est hec suspensio proximi fiant
22
et propter elongationem a principio fortitudinem habeant et du〈-〉
23
riciem. ¶ Ex neruis autem redeuntibus fortior est ille
24
qui in duabus musculorum epiglotis spargitur tunicis
25
cum alijs neruorum adiuuantium ramis postea illud
26
quod ex hoc remanet neruo descendit a quo rami se〈-〉
27
parantur qui in panniculis sparguntur diaphragmatis et
28
pectoris: et in musculis ipsius: et in corde et in pul-
29
mone: et venis: et in arterijs que ibi sunt. Illud vero
30
quod remanet penetrat in diaphragma: et associatur
31
ei quod ex parte tertia descendit et in panniculis spargitur
32
viscerum et peruenit ad os latum. ¶ Septimi autem paris
33
origo est in termino communi qui est inter cerebrum et nucham: cuius
34
plurimum incedit se in musculis spargendo linguam mouenti〈-〉
35
bus et in musculis inter peltalem et os laude[*]laude cf. Venice 1564: lambda communibus
36
et est cum ipsius residuum in alijs spargitur musculis qui
37
huic musculo sunt vicini: non tamen semper est istud: et pro-
38
pterea quod alij nerui ad alias reducti fuerunt necessi〈-〉
39
tates: et neque fuit bonum vt foramina in anterioribus
40
neque in inferioribus multiplicarentur: fuit melius vt
41
ad lingue motum neruus ab hoc loco veniret: quia
42
ipsius sensus iam ei ab alio venit loco.
43
¶ De anatomia neruorum nuche et colli et vijs
44
eorum. Capitulum .III.
45
NErui ex nucha nascentes qui per colli va〈-〉
46
dunt spondiles octo sunt paria.
47
¶ Unius paris egressio a duobus est
48
spondilis prime foraminibus quod in capi-
49
tis musculis solum spargitur et est paruum minutum: quoniam
50
melius fuit vt locus a quo egreditur sit angustus:
51
quemadmodum in capitulo de ossibus diximus. ¶ Et
52
secundi quidem paris egressio est inter spondilem primam
53
et secundam scilicet foramine in capitulo de ossibus nominatum:
54
cuius plurimum capiti tangendi sensum defert. transuer〈-〉
55
se enim ad id quod in spondilibus est supremum ascendit et
56
ad anteriora reflectitur. et super tunicaum extrinsccam au〈-〉
57
rium spargitur. Et quod par primum minus facit propter sui parui〈-〉
58
tatem et abbreuationem ob quam expandi empedite
1
non poterat et dilatari in locis qui sequuntur ipsum
2
complete emendat. Quod autem ex hoc rema〈-〉
3
net pari ad musculos qui sunt in posteriori-
4
bus colli et ad musculum latum venit et eis dat
5
motum. ¶ Et paris tertij origo et ipsius egressio est
6
a foramine: quod est inter secundam et tertiam. Et vnusquisque eo〈-〉
7
rum in duos partitur ramos. Ab vno ramo sparguntur
8
rami in profundo musculorum qui sunt ibi et proprie caput
9
cum collo mouentium: deinde ad spondilium ascendunt spi-
10
nas: et cum in earum rectitudine veniunt ad radices te〈-〉
11
nentur earum: et post ad ipsarum eleuantur capita et cum ligamen〈-〉
12
tis miscentur pannicularibus que ab illis nascuntur sime-
13
nijs postea ad partem aurium reflectendo penetrant:
14
et in non homine ad aures perueniunt et aurium musculos
15
mouent. ¶ Et ramus secundus ad anteriora vadit donec
16
ad musculum peruenit latum. Et cum hoc quidem plurimum cum nascitur
17
miscentur vene et musculi qui ipsum cooperiunt: propterea vt
18
seipso sit fortior. et est etiam quando cum musculis miscetur tempo〈-〉
19
rum: et cum musculis aurium in bestijs. Plurimum tamen spar-
20
sionis ipsius non est nisi in musculis maxillarum. ¶ Quar〈-〉
21
ti vero paris egressio est a foramine quod inter tertiam existit et
22
quartam. et partitur sicut ille qui est ante ipsum parte antecedente et parte po-
23
sterius consequente: sed pars eius que antecedit est parua: et ideo cum
24
quinto miscetur. ¶ Et quidam iam dixerunt quod ab ea pe〈-〉
25
netrant rami sicut ranee tela extensi sunt venam :
26
donec ad diaphragma perueniunt separans super duo latera
27
diaphragmatis pecius in duo media partientis in-
28
cedentes. Sed eius pars maior ad posteriora refle〈-〉
29
ctitur et in fundo musculorum profundatur donec ad
30
simenia vadit et musculis mandat ramos: qui
31
inter caput et collum sunt communes: et deinde itinere
32
suo ad anteriora reflectendo vadit: et cum mus-
33
culis maxille et aurium in animalibus continuatur
34
et dixerunt quod ab eo ad dorsum descendit ramus.
35
¶ Quinti autem paris egressio est a foramine quod
36
inter quartam et quintam: quod etiam in duos partitur ramos. vnus
37
ramus scilicet iste qui est antecedens et ipse est minor ad mu〈-〉
38
sculos peruenit maxillarum. et ad musculos qui caput
39
anterius curuant. et ad alios musculos qui capiti et
40
collo sunt communes: ¶ Et ramus secundus in duos diuiditur
41
ramos. Unus ramus inter primum et inter ramum secundum
42
est medius et peruenit ad spatule supremum et miscetur
43
cum eo quidam sexti et septimi. ¶ Et ramus secundus cum
44
ramis quinti et sexti et septimi miscetur et ad medium
45
penetrat diaphragmatis. ¶ Par vero sextum et
46
septimum et octauum ab alijs secundum ordinem egrediuntur
47
foraminibus sed octaui egressio est a foramine communi inter fi〈-〉
48
nem spondilium colli et inter primam spondilium dorsi: et eo〈-〉
49
rum rami vehementi commiscentur mixtura. Sed plurimum sex〈-〉
50
ti ad spatule peruenit superficiem: et pars eius maior parte que
51
est ex quarto et minor parte que est ex quinto peruenit ad dia-
52
phragma. ¶ Et plurimum septimi peruenit ad adiuto〈-〉
53
rium licet sint quidam ex ipsius ramis qui ad musculos ca-
54
pitis et ad colli et ad dorsi cum ramis quinti asso-
55
ciati vadunt et ad diaphragma perueniunt. ¶ Sed
56
octaui post commixtionem et societatem omnes ad brachium
57
et aseid perueniunt: et neque est aliquis eorum qui ad diaphra〈-〉
58
gma perueniat: sed tamen ille qui ex quinto ad partem manus ten〈-〉
1
dit non transit spatulam: et ex septimo non transit adiu-
2
torium. sed ille qui ad spatulam peruenit ad brachium est ex
3
octauo mixto cum primo ramo qui nascitur ex spondi〈-〉
4
libus et ad dorsum vadit. ¶ Nerui autem isti in dia-
5
phragmate partiti non fuerunt nisi nerui nuches
6
propterea vt ad ipsum veniens ab alto foret descendens
7
loco: ideo vt eius partitio in ipso esset melior: et preci-
8
pue quia prima eorum directio fuit principium panniculi
9
pectus per medium partientis. Et impossibile quidem erat vt ner〈-〉
10
ui ad ipsum a nucha directe venirent absque fractu-
11
ra cum angulo. Et si omnes nerui qui ad diaphragma
12
descendunt a cerebro protenderentur ipsorum prolongaretur
13
incessus. ¶ Et neque eorum neruorum continuitas cum medio
14
diaphragmatis posita fuit nisi propterea quod non fuit
15
conueniens vt in ipso secundum iustitiam et equalitatem sparge-
16
rentur si cum extremitate et non cum medio continuarentur:
17
aut si cum tota continuarentur circuitione: et esset hoc contrarium
18
vie que est necessaria: quoniam musculi non faciunt aliquid mo〈-〉
19
ueri nisi extremitatibus suis: propterea illud quod ex dia〈-〉
20
phragmate mouetur est illud quod est circuens. oportuit
21
ergo vt in ipso finirentur nerui et non vt in ipso incipe-
22
rent. ¶ Et quoniam necessarium fuit eos ad medium venire
23
oportuit necessario vt penderent. oportuit ergo vt
24
ipsi defenderentur et panniculis cum munitione tege-
25
rentur. Tecti ergo panniculis fuerunt cum munitione
26
defendente in qua eis associatur panniculus qui
27
pectus per medium partitur super quem mixti perrexe-
28
runt. et quia huius membri operatio fuit nobilis
29
facta. fuerunt neruis eius principia multa ne
30
eius operatio propter aliquod destrueretur no-
31
cumentum quod vni accidere principio.
32
¶ De anatomia neruorum nuche spondilium
33
que sunt in rectitudine pectoris. Capitulum .IIII.
34
PRimi ex paribus ipsorum egressio est
35
inter primam spondilium et secundam pe-
36
ctoris quod in duas diuiditur partes que
37
maior est in omnibus musculis spergitur[*]spergitur corrupt for spargitur
38
costarum et musculis dorsi. Et quod remanet
39
super primas costas extensum procedit: et octa〈-〉
40
uo neruorum colli obuiat et simul ad manus
41
protenduntur donec ad adiutorium et spatulam perue-
42
niant. ¶ Par vero secundum a foramine egreditur
43
quod predictum sequitur foramen. cuius pars ad adiu〈-〉
44
torij tendit superficiem dans ei sensum: et ipsius re〈-〉
45
siduum cum alijs partibus que remanserunt aggre-
46
gantur et ad musculos spatule qui super eam sunt po-
47
siti descendunt ipsius mouentes iucturam et ad mu〈-〉
48
sculos perueniunt dorsi. Qui igitur ex neruis istis
49
spondilium pectoris oriuntur et ramis qui ad spa-
50
tulam non protenduntur ad musculos dorsi vadunt
51
et ad musculos qui sunt inter costas puras in po〈-〉
52
sterioribus pectori positas. ¶ Qui vero ex spon〈-〉
53
dilibus falsarum nascuntur costarum ad musculos ve〈-〉
54
niunt qui sunt inter costas et ad musculos ven-
55
tris. Cum istorum neruorum preterea ramis arterie et
56
vene quiete currunt et nucham ingrediuntur
57
per loca inferiora vnde ipsi egrediuntur.
58
¶ De anatomia neruorum nuche alchatim. Capitulum .V.
1
NErui alchatim in hoc communicant quod pars
2
eorum ad dorsi musculos peruenit: et pars
3
ad musculos ventris et ad musculos
4
qui sunt in dorso expansi. ¶ Tria autem
5
superiora cum neruis miscentur qui a cerebro sunt de〈-〉
6
scendentes et non alia. ¶ Et duo paria inferiora ad
7
partem cruris multos transmittunt ramos cum qui〈-〉
8
bus rami tertij paris et ramus nerui primi ex
9
alhauim miscetur: sed isti duo rami anche non tran〈-〉
10
seunt iuncturam: sed in ipsius sparguntur musculis et illi
11
eos pertranseunt incedendo ad crura et pedes.
12
¶ Neruorum autem crurium et pedum forma a neruis
13
manuum separatur in hoc quod non omnes coniunguntur et de-
14
clinant submersi incedendo ad occultum : non enim est
15
forma continuitatis adiutorij cum spatula sicut forma
16
continuitatis coxe cum ancha neque eius continuitas
17
cum origine suorum neruorum sicut continuitas ipsius
18
cum suorum neruorum origine. ¶ Et isti quidem nerui ad
19
partem cruris diuersis tendunt itineribus. Sunt enim
20
ex eis qui occultantur. et sunt ex eis qui manifestantur.
21
et sunt ex eis qui submerguntur sub musculis co-
22
operti. ¶ Et quia musculi qui a parte ossis femoris ori〈-〉
23
untur vias ad vtrosque pedes non humerunt a po〈-〉
24
sterioribus corporis: neque ab occulto: coxarum
25
propterea sunt ibi musculi multi et vene: factum fuit vt
26
pars neruorum qui sunt proprij musculorum qui sunt in pe-
27
dibus: curreret: et penetraret in foramine quod ad
28
testiculos descendit donec ad musculos vadat fe〈-〉
29
moris: et descendat ad musculos poplitis.
30
¶ De anatomia neruorum nuche alhauim
31
et alhosos. Capitulum .VI.
32
PRimum par ex alhauim miscetur cum ner-
33
uis alchatim sicut diximus. Alia vero
34
paria et impar quod ab extremo oritur alhosos
35
in musculis sparguntur ficteris et ipsius
36
virge et in musculo vesice et matricis et in panniculis
37
ventris: et in partibus domesticis interioribus ossis fe〈-〉
38
moris: et in musculis qui nascuntur ab osse alhauim.
39
¶ Summe quarte doctrine quinte. Et est ser-
40
mo de forma arteriarum.
Capitulum .I.
41
VEne pulsatiles sunt arterie que crea〈-〉
42
te fuerunt preter vnam earum duas habentes
43
tunicas: quarum durior est occulta:
44
quoniam ipsa est illa que pulsationi obuiat
45
et forti motui substantie spiritus que celari
46
voluit. et ipsius receptaculum custodiendum et co〈-〉
47
roborandum fuit. ¶ Arteriarum autem origo est a sini〈-〉
48
stro ventriculo duorum ventriculorum cordis: quoniam dex〈-〉
49
ter eorum epati est propinquior: quapropter oportuit vt ipse pone〈-〉
50
retur occupatus in attrahendo nutrimentum et exercendo ipsum
51
¶ De anatomia arterie venalis. Capitulum .II.
52
QUod in primis a finistro oritur ventricu-
53
lo due sunt arterie: vna ad pulmonem
54
vadit et in ipso partitur propterea vt aer attra-
55
hatur et sanguinis qui pulmonem nutrit a
56
chorde deferatur: quia transitus nutrimenti pulmonis
57
est ad cor: et a corde vadit ad pulmonem. ¶ Et
58
huius quidem partis origo est ex partium cordis subtilio-
1
re: et vbi vene ad ipsum penetrant que est vnam habens tu〈-〉
2
nicam ab omnibus alijs arterijs diuersa[*]diuersa corrupt for diuersam: et propter hoc
3
vocant ipsam arteriam venalem. ¶ Et vna autem creata
4
fuit tunica vt sit mollior et lenior: et ad dilatandum
5
et ad constringendum magis obediens: et ad resuda-
6
tionem eius faciendum quod ab ea ad pulmonem resu〈-〉
7
dat ex sanguine subtili vaporoso qui substantie pul-
8
monis magis est conueniens sit apta scilicet qui complemento
9
digestionis in corde iam propinquus fuit. ¶ Et neque
10
est ei necessaria superfluitas digestionis sicut ea indiget san〈-〉
11
guis qui in vena currit ventrem habente quam modo nomina-
12
bimus: et proprie: quoniam eius locus et iuxta cor et vadit
13
ad ipsum eius virtus calida facile digerens: et etiam quia mem〈-〉
14
brum in quo pulsat est rarum et non timetur cum pulsauerit in
15
illo raro et percusserit quod ipsius durities ei noce〈-〉
16
at: et propter hoc in corpore ipsius non tantum duriciei fuit ne〈-〉
17
cessarium quanto alie indiguerunt arterie: que sunt mem〈-〉
18
bris duris vicine. ¶ Uenalis autem arteria licet pul-
19
moni fit vicina: non tamen ei vicinatur nisi ipsius po-
20
stremum a parte dorsi: et hec arteria venalis in anteceden〈-〉
21
te pulmonis parte spargitur: et in ipso submergitur que iam
22
quidem in partes et ramos diuisa est. ¶ Sed cum inter duas
23
huius arterie necessitates comparatum fuerit que attenduntur
24
secundum firmitudinem et lenitatem que facit ei dilationem
25
facilem et constrictionem et resudationem eius quod ab
26
ea resudat inuenietur quod lenitas magis est ei necessaria
27
quam spissitudo et firmitudo. ¶ Aliam autem arteriam que
28
est maior quam Aristoteles vocat orithi in primis cum ex cor〈-〉
29
de oritur duos transmittit ramos: ex quibus maior
30
in circuitu cordis reuoluitur et in suis conuertitur par-
31
tibus et minor reuoluitur et in ventriculo spargitur dextro.
32
Quod autem post duos remanet ramos cum separatur in duas
33
diuiditur partes. vna pars est maior et ad descedendum
34
apta: et altera est minor et est apta ad ascendendum: et que est
35
apta ad descendendum creata fuit in quantitate sui super
36
aliam addens: quoniam ad membra tendit que numero sunt plu〈-〉
37
ra et in quantitate maiora. et hec quidem sunt membra que sub
38
corde sunt posita. ¶ Super orithi autem essentiam vel
39
egressionem tres duri consistunt panniculi ab anteriori〈-〉
40
bus ad posteriora. si enim vnus aut duo fuissent non
41
preberent iuuamentum quod in eis queritur neque ipsius quantitatem:
42
aut ipsorum quantitates magnificando: et fieret motus
43
propter ipsos difficilis. Quod si essent quattuor fierent valde
44
parui et destruentur iuuamentum eorum: et si in suis quantitati-
45
bus magni fierent viam coangustarent. ¶ Uenalis
46
arteria duos habet panniculos ad interiora declinantes
47
et duo quidem suffecerunt: quia non est ibi tantum necessitatis bene
48
faciendi formam quantum est hic in subtiliando vero est ibi
49
plus a necessitatis. ideo vt famosum vaporem expellere
50
sit facile et sanguinem ad pulmonem euntem.
51
¶ De anatomia arterie orithi ascendentis. Capitulum .III.
52
PArs autem que a duabus orithi partibus est ascen〈-〉
53
dens in duas diuiditur partes: quarum maior ad
54
partem lebriati ascendendo tendit: deinde ad
55
partem transuersatur dextram donec ad carnem
56
laxam moro similem peruenit que est ibi. Et in tres diuiditur
57
partes: quarum due sunt due arterie que subeteni vocantur
58
et ad dextram et ad sinistram cum duabus ascendit
1
guidegis profundis quas postea nominabimus: et in
2
diuidendo cum eis associantur sicut postea referemus.
3
¶ Pars autem tertia in thorace spargitur et costis primis:
4
et in sex spondilibus colli superioribus et in partibus
5
furcule donec ad caput peruenit spatule: postea
6
exinde ad manuum pertransit membra. Pars vero mi〈-〉
7
nor ex partibus orithi ascendens ad partem ascelle vadit
8
et diuiditur sicut pars tertia maioris partis.
¶ De anatomia
9
duarum arteriarum que subeteni vocantur. Capitulum .IIII.
10
VNaqueque duarum arteriarum que subeteni vo-
11
cantur cum ad collum perueniunt in duas separan〈-〉
12
tur partes partem anteriorem et posteriorem.
13
¶ Anterior pars vero in duas sequestratur par-
14
tes: occultam que ad linguam tendit et ad musculos
15
occultos: qui sunt musculi mandibule inferioris et
16
ad partem que manifestatur: et ascendit ad illud quod est coram
17
duabus auribus: et ad musculos temporum et pertran〈-〉
18
sit eos postquam in eis reliquit ramos multos: et ad
19
capitis cacumen tendit et obuiant sibi dextre earum
20
existentes cum extremitatibus sinistre. ¶ Pars autem
21
posterior in duas diuiditur partes: posterior quarum minor
22
plus ad posteriora eleuatur et in musculis qui capitis
23
sunt continentes iuncturam spargitur. ex qua etiam est quod ad basim
24
postremi cerebri tendit in foramem ingrediens magnum
25
quod est apud adorem laudam. Maior autem coram hoc
26
foramine in foramine petroso ad rethe ingreditur:
27
immo rethe ex ea texitur scilicet ex venis et tunicis super tuni〈-〉
28
cas: et rugis super rugas: ita vt nemo ex eis vnam so〈-〉
29
lam apprehendere possit: nisi cum alia continuam et cum ea li〈-〉
30
gatam. sicut rethe: et spargitur ad anteriora et posteriora
31
ad dextram et sinistram: et vadit per totum rethe:
32
deinde aggregatur ex ea par: sicut erat ante et perforatur ei
33
panniculus et ascendit ad cerebrum et spargitur in ipso pan〈-〉
34
niculo subtili postea inferius in cerebro in suis ventri-
35
culis et siphac ventriculorum ipsius et ramorum suorum
36
orificia sibi obuiant que ibi ascenderunt quemadmodum
37
ramorum venarum orificia non pulsatilium que descederunt.
38
¶ Non autem facta fuerunt ista ascendentia et illa descenden〈-〉
39
tia nisi propterea quod illa sunt rigantia et fundentia sangui〈-〉
40
nem: quoniam melior ex sitibus suorum vasorum rigantium est
41
vt eorum extremitates sint capita ad inferiora habentes
42
sed ista iuamentum prestat in dando spiritum. ¶ Et spiritus quidem
43
est subtilis ad superiora mobilis. et neque est necesse suorum
44
vasorum capita ad inferiora reducere donec fundant:
45
immo si hoc fieret multa inde proueniret effusio sanguinis
46
qui ei associatur et difficultas motus spiritus in eis: quoniam
47
ipsius motus ad superiora est facilior: et prope illud
48
quod in spiritu existit ex motu et subtilitate sufficit in
49
eo quod ex ipso ad cerebrum vadit illud quod est necesse vt ca〈-〉
50
lefaciat ipsum et sub cerebro quidem non fuit expansum rethe
51
nisi vt redeundo incedat sanguis qui est in arteria: et
52
spiritus qui in ea existit complexioni cerebri post digestionem simile〈-〉
53
tur: deinde secundum ordinem ad cerebrum vadat. Et re〈-〉
54
the quidem inter os et panniculum durum est positum.
55
¶ De anatomia partis orithi descendentis. Capitulum .V.
56
PArtes autem orithi descendens primum secundum
57
rectitudinem incedit donec super quintam
58
inititur spondilem cuius situs capitis cor〈-〉
1
dis situi est oppositus. Et ibi quidem est pul-
2
mo sicut accubitatio et sustentamentum ipsi
3
ad hoc vt inter ipsum et ossa dorsi separationem faciat
4
¶ Meri quoque cum ad hunc peruenit locum ab eo
5
ad dextram declinat et non secundum rectitudinem transit
6
deinde cum panniculis appensus incedit cum ad
7
diaphragma peruenit ne ipsum coangustet. ¶ Et
8
hec quidem arteria descendens cum ad spondilem .V.
9
peruenit ad inferiora trahitur extendendo se supra
10
dorsum donec ad os peruenit quod est ex alhauim.
11
Et cum est in pectoris rectitudine transit inde et
12
dimittit ibi ramum subtilem paruum et dispergitur in
13
receptaculo pulmonis quod est ex pectore et perue-
14
niunt extrema ipsius ad cannam pulmonis. et ip〈-〉
15
sa quidem non cessat dimittendo in omnibus spondili-
16
bus per quas vadit ramum qui inter costas et nucham
17
incedit. ¶ Cumque pertransit pectus ex ea due di〈-〉
18
uiduntur arterie que ad diaphragma perueniunt et
19
in ipso a dextra sparguntur et a sinistra: deinde
20
dimittit arteriam cuius rami in stomaco et epa〈-〉
21
te et splene sparguntur: et ipsius rami ab epate egre-
22
diuntur et ad vesicam vadunt. ¶ Et postea oritur
23
arteria que ad egedeguil que sunt in circuitu minu〈-〉
24
torum intestinorum et colon vadit. Deinde post hos
25
tres ab ea separantur rami quorum minor reni sini-
26
stro proprius est: et in ipsius spargitur fascijs et in cor〈-〉
27
poribus que ipsum circundant et eis iuuamentum prebet
28
dando eis vitam. ¶ Alij autem duo ad duos va〈-〉
29
dunt renes. ideo vt cum eis ren sanguinis aquosi-
30
tatem trahat: quoniam multotiens a stomaco et intestinis
31
sanguinem trahunt non purum. ¶ Postea vero due
32
separantur arterie que ad testiculos vadunt sed que ex
33
eis ad testiculum peruenit sinistrum ei semper associatur
34
que ad renem peruenit sinistrum. Immo forsitan est
35
cum non est illud quod ad sinistrum peruenit testiculum
36
nisi tantum ex rene sinistro. Et eius que ad dextrum
37
peruenit testiculum origo semper ex maiore arte〈-〉
38
ria et raro contingit vt cum aliquo eius que ad dex〈-〉
39
trum peruenit renem: associetur. ¶ Postea ab hac
40
arteria maiore due separantur arterie: que in vijs ve〈-〉
41
narum sparguntur que in circuitu recti sunt intestini
42
et rami: qui in nucha sparguntur et in foramina spon〈-〉
43
dilium ingrediuntur et vene que ad duo vadunt ilia
44
et alie que ad testiculos vadunt. ¶ Ex istius autem
45
summa par egreditur paruum quod ad vuluam vadit preter
46
illud quod nominabimus postea. Et istud est in vi-
47
ris ac mulieribus: et miscentur cum eis vene non
48
pulsatiles. ¶ Postea hec maior arteria cum
49
ad finem peruenit spondilium diuiditur cum vena non pul〈-〉
50
satili: que sibi associatur sicut dicemus in duas par〈-〉
51
tes secundum similitudinem laude[*]laude cf. Venice 1564: lambdahec[*]hec corrupt for hoc
52
modo[*]hoc modo the Greek letter is missing (cf. Venice 1564). ¶ Una pars earum dextratur et altera sinistratur:
53
quarum vnaqueque super os alhauim equitat vadens
54
ad coxas. Ueruntamen antequam ad coxas perueniat
55
vnaqueque ipsarum venam dimittit que ad vesicam ten-
56
dit et ad sumen et sibi apud sumen obuiant et in
57
non natis manifeste apparent: sed in completis
58
earum extrema iam siccata fuerunt et radices
1
remansere earum. ¶ Et ab ibsis quidem diuiduntur
2
rami qui in musculis sparguntur qui super os
3
alhauim sunt positi. Et illud quod ad vesicam per〈-〉
4
uenit ex eis in ea partitur: cuius extrema perue〈-〉
5
niunt ad virgam et ipsius residuum in mulie-
6
ribus vadit ad matricem et est par paruum. ¶ Due
7
vero ad pedes descendentes in coxis in duos di-
8
uiduntur ramos magnos scilicet siluestrem et dome-
9
sticum. et in siluestri etiam est declinatio ad do-
10
mesticum. et ramos in musculis qui sunt ibi po〈-〉
11
siti dimittit postea descendit et declinat ex eo
12
ad interiora ramus magnus inter policem et in〈-〉
13
dicem et quod remansit occultatur. Et ipse quidem in
14
plurimo partium pedis penetrant tense sub ra-
15
mis venarum non pulsatilium: quas postea nomina-
16
bimus. ¶ Ex his autem pulsatilium sunt que non pul〈-〉
17
satilibus non associantur: sicut due que ab epate ad
18
sumen in corporibus non natorum perueniunt: et ra〈-〉
19
mus pulsatilis non pulsatili similis. et pulsatilis que
20
ad spondilem penetrat quintam et ascendens ad
21
laleblam et declinans ad ascellam. et due subete-
22
ni que sparguntur in rethi et in secundina. et illa que
23
penetrat vel que peruenit ad diaphragma et illa
24
que ad epar cum suis penetrat ramis: et illa que ad
25
stomacum et epar et splenem et intestina venit: et
26
ille que de mirach ventris descendunt et vene que
27
sunt in osse alhauim solummodo. ¶ Cumque arte〈-〉
28
ria vene associatur non pulsatili super dorsum equi〈-〉
29
tat super venam non pulsatilem. propterea vt ignobi-
30
lius eorum sit deferens nobilius. In membri autem
31
manifestis arteria sub vena non pulsatili sub-
32
mergitur: ideo vt sit magis cooperta et magis te〈-〉
33
cta: et sit vena non pulsatilis sicut clypeus ei. ¶ Ar〈-〉
34
terie autem non fuerunt nisi propter duas res. vna
35
est vt vene panniculis ligentur qui sunt coope-
36
rientes arterias: et quiescant vene in villis mem〈-〉
37
brorum inter que vadunt. Et altera est vt vna〈-〉
38
queque illarum alteram imbibat.
39
¶ Summa .V. de venis que .V. continent[*]continent corrupt for continet capitula.
40
¶ Summe .V. De modo venarum non pulsatilium. Capitulum .I.
41
OMnium autem venarum origo est
42
ab epate: et quod in primis ab epa-
43
te oritur sunt due vene. vna a par-
44
te ipsius concaua oritur: cuius ma〈-〉
45
ius est iuuamentum in attrahen-
46
do ad epar nutrimentum et vocatur porta. Et altera
47
oritur a parte eius gibbosa: cuius est iuuamentum nu〈-〉
48
tritiuum ab epate membris deferre et vocatur ventrem habens
49
¶ De anatomia vene que vocatur porta. Capitulum .II.
50
INcipiemus vene que porta vocatur
51
anatomiam. Et dicemus quod porte ex〈-〉
52
tremitas que in epatis submergitur
53
ventriculis: in primis in quinque diui-
54
ditur partes: et ramos a se emittit: donec ad gib-
55
bosas epatis peruenit extremitates ex quibus
56
vna vena ad fel tendit. Et isti quidem rami sunt
57
sicut arboris radices que ad fundum originis
58
ipsarum vadunt. ¶ Extremitates vero que eius
1
concauitatem sequitur cum ab epate egredietur
2
in octo diuiditur partes quarum due sunt par〈-〉
3
ue et sex sunt maiores. ¶ Et vna quidem ex dua〈-〉
4
bus minoribus cum parte intestini continuatur
5
quod duodenum vocatur ad hoc vt ab eo nutri〈-〉
6
mentum attrahat: et ab eo etiam iam diuisi fue〈-〉
7
runt rami: qui separati fuerunt in corpore quod
8
vocatur encharas. ¶ Et pars secunda in infe〈-〉
9
rioribus diuiditur stomaci apud portanarium
10
quod est os stomaci inferius. ideo vt nutrimentum
11
trahat. ¶ Una autem sex remanentium ad partem
12
stomaci latam tendit ad ipsius superficiem ma-
13
nifestam nutriendum. Occultum namque stoma〈-〉
14
ci primum nutrimentum quod est in ipso tangit:
15
et ex eo per tactum nutritur. Et pars secunda ad
16
partem peruenit splenis ad splenem nutriendum
17
a qua antequam ad splenem nutriendum perueniat
18
separantur rami qui corpus quod encharas vo-
19
catur ex clariore eius parte quod in ipso penetrat
20
ad splenem nutriunt. deinde peruenit ad sple-
21
nem. Et ex ipsa cum eo continua reuertitur ra-
22
mus magnus qui in latus stomaci sinistrum ad
23
ipsum nutriendum partitur. et cum illud quod ex
24
ipsa penetrat in splenem in medio ponitur ascen-
25
dit ex ea pars: et descendit ex ea pars. Et ex ascen〈-〉
26
dente quidem spargitur ramus in medietate stomaci superio〈-〉
27
re ad nutriendum ipsam[*]ipsam corrupt for ipsum et altera pars in splene ad
28
ipsum nutriendum. Et pars altera egreditur donec ad
29
stomaci gibbositatem. deinde in duas partitur partes. vna pars
30
in manifesto sinistri stomaci spargitur: et altera ad os
31
stomaci submergitur ad superfluitatem ponticam aceto〈-〉
32
sam colere nigre ibi proijciendam que cum superfluitati-
33
bus egreditur: et os stomaci titillicat titillicatione[*]titillicat titillicatione cf. Venice 1564: titillat titillatione desi〈-〉
34
derium excitante: et iam ipsam ante nominauimus.
35
Pars vero ex ea descendens in duas etiam diuiditur
36
partes: vnius quarum rami in inferiore splenis me〈-〉
37
diante diuiduntur ad ipsum nutriendum. Et altera
38
ad reticulum vadit et in ipso ad ipsum nutriendum.
39
¶ Et pars tertia ex sex primis ad latus vadit sini〈-〉
40
strum et in omnibus vijs venarum que in circuitu re〈-〉
41
cti consistunt intestini spargitur ad sugendum illud
42
quod ex reliquis nutrimenti est in stercore. ¶ Et pars
43
quarta ex sex ad modum capillorum separatur:
44
ex quibus sunt qui in manifesto dextri gibbosi〈-〉
45
tatis stomaci oppositi parti que in sinistro ad
46
partem splenis ad eum venit sparguntur: et ex
47
eis sunt que a dextra reticuli parte vadunt et in
48
ipso sparguntur oppositi parti que ad ipsum
49
a parte sinistra venit ex ramis vene splenetice.
50
¶ Quinta vero ex sex in gedeguil spargitur
51
qui sunt in circuitu intestini colon ad nutrimen〈-〉
52
tum ex eo sumendum. ¶ Et sexta est sicut hic
53
et ipsius plurimum in circuitu ieiuni spargitur
54
et quod manet in circuitu tunicarum minuta-
55
rum et cum monoculo continuatur et trahit nu〈-〉
56
trimentum.
57
¶ De anatomia vene habentis ventrem et eius
58
que ex ea ascendit. Capitulum .III.
1
SEd ventrem habentis radix in primis in ipso〈-〉
2
met epate spargitur in partes que sunt sicut capilli
3
ad attrahendum nutrimentum a partibus por〈-〉
4
te que etiam sicut capilli partinuntur[*]partinuntur corrupt for partiuntur. Partes
5
vero ventren habentis a gibbositate epatis ad ipsius ven-
6
trem sunt venientes. ¶ Et rami quidem porte sunt venien〈-〉
7
tes a concauitate epatis: ad cuius ventrem postea eius
8
stipes apud epatis eleuatur gibbositatem: et in duas diui〈-〉
9
ditur partes. vnam ascendentem et alteram descendentem. ¶ Sed
10
descendens ex ea rumpit diaphragma et penetrat in
11
ipsum et duas in diaphragmate dimittit venas que in
12
ipso sparguntur et dant ei nutrimentum: deinde cassule cor〈-〉
13
dis opponitur cui multos transmittit ramos: qui ad
14
modum capillorum diuiduntur et eam nutriunt. ¶ Et po-
15
stea in duas diuiditur partes quarum vna que est magna peruenit
16
ad cor: et in ipsum penetrat apud dexteram cordis au〈-〉
17
rem. Et hec quidem vena venis cordis maior existit. et non
18
est hec vena alijs venis maior: nisi propterea quod alie vene
19
sunt ad aerem attrahendum: et hec est ad nutriendum: sed nu〈-〉
20
trimentum grossius est aere. oportuit ergo vt eius pe-
21
netratio esset amplior: et illud in quo stat esset maius.
22
¶ Et huic quidem cum cor ingreditur tres creantur panni〈-〉
23
culi: quorum fissure sunt ab exterioribus ad anteriora
24
propterea vt cor attrahat cum trahitur ab eis nutrimentum
25
et postea non reuertatur cum dilatabitur. Et hi quidem pan-
26
niculi omnibus alijs panniculis duriores sunt. Hec
27
autem vena in opposito cordis apud extensionem eius
28
tres dimittit venas quarum vna ab ea ad pulmonem
29
vadit apud arteriarum originem nascens iuxta sini-
30
stram et in ventriculo dextro ad pulmonem reflectitur.
31
et ipsa quidem iam creata fuit duas sicut arteria habens tuni〈-〉
32
cas: et ideo eam arterialem vocant venam. ¶ Primum autem
33
iuuamentum in hoc existit vt sit illud quod ab ea resudat san〈-〉
34
guis in vltimo subtilis pulmonis substantie similis parum: quoniam
35
parum est ex quo sanguis hic a corde exiuit: neque in eo talis
36
existit digestio: qualis est eius qui ad arteriam effunditur vena〈-〉
37
lem. ¶ Et secundum existit iuuamentum vt in ea sanguis mul-
38
tum digeratur. ¶ Secunda vero ex his tribus partibus
39
in circuitu cordis reuoluitur postea in interioribus
40
ipsius ingreditur ad ipsum nutriendum Et hoc quidem est cum
41
fere vena ventrem habens venit. vt submergatur apud aurem
42
dexteram intrans ad cor. ¶ Sed pars tertia hominibus proprie ad
43
partem declinat sinistram: deinde vadit ad quintam spondilium
44
pectoris et super eam accubitatur et in octo costis infe-
45
rioribus spargitur et in eo quod ipsas sequitur ex musculis et
46
alijs corporibus. ¶ Ex ea vero que ex habente ventrem
47
post tres penetrant partes: cum partem pertransit cordis
48
ascendendo spargitur in supremo panniculi pectus per
49
medium partientis et in supremo cassule et in carne laxa
50
que morum vocatur partes capillares. postea apud fur-
51
cule propinquitatem duo ab ea separantur rami: quo〈-〉
52
rum ambo ad partem furcule transuerse incedunt. et
53
quantumcunque plus vadunt adinuicem elongantur: et fit
54
vnusquisque ramus ex eis duo rami scilicet vnus in
55
vnoquoque latere descendentes super extremitatem
56
thoracis a dextra et a sinistra: donec ad epiglo〈-〉
57
tim perueniunt et in suis itineribus ramos dimit-
58
tunt qui in musculis sparguntur qui inter costas existunt
1
quorum orificia venarum obuiant orificijs qui in ipsis
2
penetrant: et egreditur inde collectio ad musculum
3
pectoris extrinsecum. Cumque ad epiglotale perueniunt
4
egreditur ab eis exterius collectio ad musculos conculca〈-〉
5
tos spatula mouentes et spargitur in eis et alia colle-
6
ctio sub musculis rectis descendit ex qua in eis spar〈-〉
7
guntur partes quarum extremitates cum partibus ascendentibus
8
continuatur[*]continuatur corrupt for continuantur vene alauizalis quam modo nominabimus. Secundi
9
autem vniuscuiusque eorum et est par vnumquodque duorum im-
10
parium quinque dimitit ramos. vnus ex eis in pectore
11
spargitur et quatuor superiores nutrit costas. ¶ Et ali〈-〉
12
ter ramus ad musculos submersos vadit qui sunt
13
in collo ad nutriendum eos. ¶ Et alter ramus pene〈-〉
14
trat in foraminibus sex spondilium superiorum que sunt in collo
15
et inde ad caput transit. ¶ Et alter ramus magnus qui
16
in illis existit omnibus maior ad scellam ab vnoquoque vadit
17
latere: et in quatuor diuiditur ramos. Primus in musculis
18
qui super thoracem spargitur: et ipsi quidem sunt ex illis qui spa-
19
tule. iuncturam mouent. Et secundus in carne laxa et in pan〈-〉
20
niculis qui sunt in ascella. Et tertius eorum descedit ince-
21
dens in supremo pectoris ad mirach. ¶ Et quartus omni〈-〉
22
bus illis est maior et in tres diuiditur partes. Una pars
23
spargitur in musculo qui in concauitate existit spatule et al-
24
tera pars in musculo magno qui est in ascella. et tertia est
25
maior ipsis omnibus super adiutorium tendens ad
26
manum: et ipsa est que ascellata vocatur. ¶ Et illud quod
27
ex ramis remanet primis: quorum vnum ex imparibus in mul〈-〉
28
tas partitum fuerat partes: ad partem colli ascendit: et antequam
29
multum ascendat in duas diuiditur partes. vna est guidem
30
manifesta: et altera est guidem submersa. et guidem quidem
31
manifesta ilico cum a furcula ascendit in duas diuiditur
32
partes. quantum[*]quantum corrupt for quarum vna ilico cum separatur ad anteriora tendit
33
et ad latus. et altera vadit primo ad anteriora et descendit.
34
et postea ascendit et reuoluitur super furculam: deinde
35
eleuatur et manifesta ascendit super collum donec ad pri〈-〉
36
mam partem peruenit et miscetur cum ea et fit ex eis guidem
37
manifesta que est scita. Ueruntamen antequam cum ea misceatur
38
separantur ab ea due partes: quarum vna ad latitudinem ten-
39
dit: deinde sibi apud furculam duarum obuiationum ob-
40
uiant in loco profundo. ¶ Et secunda in collo manifesta trans〈-〉
41
uersatur et duo eius imparia non hoc sibi obuiant.
42
¶ Et existis[*]existis corrupt for ex istis quidem duobus imparibus rami superan-
43
tur araneales qui sensui non subiacent. ¶ Ex summa
44
autem ramorum istius secundi paris proprie tres vene iam
45
separate fuerunt sensu percepte quantitatem haben-
46
tes. sed alie sunt non percepte sensu vna vero habe〈-〉
47
rum[*]haberum corrupt for harum venarum super spatulam extenditur: et ipsa est que
48
vocatur spatularis ex qua est cephalica. ¶ Et
49
due ad duo istius spatularis latera ipsam vsque
50
ad caput spatule simul comitantes. vna vero ea〈-〉
51
rum ibi torquetur vt serpens et non per tran-
52
sit[*]per tran-sit corrupt for pertransit eam: immo ibi spargitur: sed secunda anteriora
53
earum eam pertransit ad caput adiutorij et ibi spargitur.
54
¶ Spatularis quoque eas ambas pertransit ad vlti-
55
mum quod est in manu: et hec est. ¶ Guidem autem
56
manifesta post quam[*]post quam corrupt for postquam eius duo imparia miscentur in
57
duas diuiditur partes: quarum vna occultatur et
58
separantur ex ea rami parui et in mandibula spar-
1
guntur superiore. Et alij rami multum maio-
2
res istis in mandibula inferiore sparguntur. ¶ Ra-
3
morum autem duorum morum partes in circuitu lingue spar〈-〉
4
guntur et in manifesto partium musculorum qui sunt ibi positi
5
et pars altera manifestatur et in locis que sequuntur caput
6
et aurem spargitur. ¶ Guidem vero submersa comitatur me〈-〉
7
ri et ascendit cum eo directe et in suo itinere dimit〈-〉
8
tit ramos qui miscentur cum ramis qui a guidem
9
manifesta veniunt: et omnes in meri et in epigloti
10
et in omnibus partibus musculorum profundorum sparguntur et pene〈-〉
11
trat extremum eius ad finem dorem laude[*]dorem laude cf. Venice 1564: suturae lambda: et sparguntur
12
illic rami a dextra que in membris sparguntur quesunt[*]quesunt corrupt for que sunt in〈-〉
13
ter spondilem primam et secundam: et inde vadit vena capil〈-〉
14
laris apud iuncturam que est inter caput et collum a qua
15
rami separantur qui ad panniculum veniunt qui est cooperiens
16
craneum. et veniunt ad locum vbi duo emicranea sibi
17
obuiant et submerguntur ibi in craneo. ¶ Quod autem
18
post harum venarum transmissionem remanet ad cranei
19
ventrem penetrat in fine dorem laude[*]dorem laude cf. Venice 1564: suturae lambda: et inde spargitur
20
ramus in duobus cerebri panniculis ad nutriendum
21
eos et ad ligandum panniculum durum cum eo quod est in
22
ipsius circultu[*]circultu corrupt for circuitu. et circa ipsum postea egreditur ad
23
exteriora et panniculum qui cooperit craneum nutrit:
24
deinde a panniculo subtili ad cerebrum descendit et in ipso
25
spargitur: sicut arterie disperguntur quas omnes panniculi
26
grossi replicatio stringit: et eas ad locum amplum qui
27
platea vocatur defert in quem sanguis funditur et con〈-〉
28
gregatur: deinde ab eo separatur inter duas replicationes
29
et vocatur torcular. ¶ Istis quoque ramis cum ventricu〈-〉
30
lo medio propinqui fiunt est necesse vt magne fiant ve〈-〉
31
ne et extorculari[*]extorculari corrupt for ex torculari sugant et ex suis vijs que ab eo separan〈-〉
32
tur: deinde a vetriculo medio ad duos anteriores
33
ventriculos tenduntur et arterijs ad locum illud ascen-
34
dentibus obuiant: et texitur panniculus qui re-
35
the vocatur secundum.
36
¶ De anatomia venarum manuum. Capitulum .IIII.
37
PRimum autem quod ex spatulari diuiditur vena
38
que est cephalica cum in rectitudine sistitur
39
adiutorij: et in cutem et partes musculorum
40
spargitur manifestas: postea iuxta cubiti
41
iuncturam in tres diuiditur partes: quarum vna est brachij fu〈-〉
42
nis que super manifestum superioris focilis extenditur: de〈-〉
43
inde ad siluestrem inclinatur et ad focilis inferioris gib〈-〉
44
bositatem declinans: et in eo quod inferioribus partibus
45
rasete siluestris est spargitur. ¶ Secunda autem ad cubiti
46
flexionem tendit in manifesto aseid et ramo ascella〈-〉
47
ris commiscetur et sit inde vena nigra. ¶ Tertia autem
48
submergitur et in profundum est cum ramo etiam ascellaris mi〈-〉
49
scetur. ¶ Ex ascellari vero in primis cum oritur procedunt
50
rami qui in adiutorio submerguntur: et in musculis qui
51
sunt ibi sparguntur: et ibi finiuntur excepto vno eorum qui per〈-〉
52
uenit ad aseid. Cumque ascellaris circa cubiti peruenit
53
iuncturam in duas diuiditur partes: quarum vna submergitur et
54
ramo cephalice continuatur qui profundatur: cum quo parumper
55
incedit: sed postea ab eo separatur et declinat vna earum
56
ad domesticum: donec ad auricularem et annularem peruenit
57
et ad medium medij: et pars eleuatur et in partibus manus
58
extrinsecis que tangunt os diuiditur. ¶ Secunda autem partium
1
ascellaris apud aseid in quatuor partitur ramos: quorum
2
vnus in inferibus[*]inferibus corrupt for inferioribus aseid diuiditur et ad rasetam tendit.
3
Et secundus diuitur[*]diuitur corrupt for diuiditur supra diuisiones primi: cuius diui〈-〉
4
siones sunt sicut illius diuisiones. Et tertius similiter di-
5
uiditur in medio aseid. Quartus vero est maior
6
eorum. et ipse est ille qui manifestatur et eleuatur a quo pro〈-〉
7
cedit ramus qui ad vnum cephalice peruenit ramum:
8
et fit ex eis vena nigra: cuius residuum est basili-
9
ca que etiam occultatur et submergitur alia vice. ¶ Ue-
10
na autem nigra a domestico incipit et supra superius
11
focile eleuatur. deinde ad siluestrem peruenit et in
12
duas ad laude[*]laude cf. Venice 1564: lambda grece similitudinem diuiditur partes
13
quarum superior ad extremum superioris focilis tendit
14
et vadit ad rasetam: et in policis dorso spargitur
15
et inter ipsum et indicem. Pars autem eius inferior
16
ad extremum focilis inferioris vadit: et in tres
17
diuiditur ramos: quorum vnus ramus ad lo-
18
cum tendit: qui est inter medium et indicem: et ramo
19
qui ad indicem a superiore proficiscitur parte continuatur:
20
et fit inde vena vna. ¶ Ramus vero ipsius secundus
21
et ipse est sceilem procedit et inter medium et annula〈-〉
22
rem diuiditur. Et protenditur tertius ad annularem et minimum
23
Et isti postea coniunguntur et in digitis sparguntur.
¶ De
24
anatomia vene ventrem habentis descendentis. Capitulum .V.
25
IAm quidem compleuimus sermonem de parte
26
ventrem habentis ascendente que est dua〈-〉
27
rum partium ipsius minor. A parte vero
28
descendente primum quod diuiditur ilico cum
29
oritur ab epate antequam supra dorsum appodietur
30
est rami capillares qui ad fascias dextri renis va〈-〉
31
dunt et sperguntur[*]sperguntur corrupt for sparguntur in eis et in eo quod circa eas exi〈-〉
32
stit de interioribus ad nutriendum ea. ¶ Po-
33
stea procedunt ab ea due que magne vene que emul〈-〉
34
gentes vocantur et ad renes vadunt ad sanguinis
35
aquositatem colandam. Ren enim non trahit nisi nutri-
36
mentum sui quod est sanguinis aquositas. A sinistra
37
autem venarum emulgentium due procedunt vene que ad si〈-〉
38
nistrum masculorum et feminarum testiculum vadunt secundum
39
modum que in arterijs diximus: non enim alteratur in
40
hoc: neque in hoc quod post diuiduntur due vene que
41
ad duos incedunt testiculos. Et illa que ad sini-
42
strum tendit semper a sinistra harum duarum accipit ramum:
43
et fortasse iam in aliquibus tota eius origo erit
44
inde. Illa vero que ad dextrum tendit raro a dextra
45
istarum duarum emulgentium accipit ramum: immo sepe
46
non ei commiscetur neque in eo alteratur quod a rene perue〈-〉
47
nit ad testiculos: et in foramine in quo sperma di-
48
geritur: et albificatur cum prius esset rubeum: propter multitu〈-〉
49
dinem tortuositatum suarum venarum et reuolutionum
50
suarum. et quod ad eas etiam peruenit a corde. Et huiusmodi
51
quidem vene plurimum in virga et in collo matricis finitur: quem
52
admodum in arterijs declarauimus. ¶ Postquam
53
vero due emulgentes et earum rami nascuntur ventrem
54
habens e vicino supra dorsum appodiatur et descendere inci〈-〉
55
pit a qua coram omni spondili separatur ramus et in ea ingreditur
56
et sparguntur in musculis qui apud eas sunt positi. et vene se〈-〉
57
paratur que ad duo tendunt ilia et ad ventris musculos va〈-〉
58
dunt ¶ Postea vene que per foramina spondilium ingredian〈-〉
1
tur[*]ingrediantur corrupt for ingrediuntur ad nucham que cum ad extremum perueniunt spondi〈-〉
2
lium in duas diuiduntur partes quarum vna ad dextram: et
3
altera tendit ad sinistram: et vnaqueque ipsarum ad vnam
4
tendit coxam. Ab vnaquaque tamen earum antequam ad coxam
5
perueniat decem separantur tunice quarum vna ad duos ten〈-〉
6
dit renes. ¶ Secunde vero earum partes subtiles sunt
7
et capillares que ad inferiora partium siphac tendunt.
8
Tertia autem in musculis spargitur que super coxe os existunt.
9
Quarta spargitur in musculis qui sunt in ano et in manife-
10
sto ex alhauim. Quinta vero ad collum matricis mu〈-〉
11
lierum vadit et in ipso spargitur et in eo quod ei continuatur
12
et ad vesicam tendit. ¶ Sed illa que vesicam vadit in
13
duas diuiditur partes: quarum vna in vesica spargitur: et al-
14
tera ad ipsius tendit collum. et hec quidem pars in vi〈-〉
15
ris est valde magna propter virgam: sed in mulieribus est
16
parua. ¶ Sexta vero ad musculos super os femo-
17
ris positos vadit. Et septima ad musculos tendit
18
qui in rectitudine corporis super ventrem sunt positi.
19
Et he quidem vene cum extremitatibus venarum contiuan〈-〉
20
tur: quas in pectore diximus ad mirach ventris de〈-〉
21
scendere. Et ex harum quidem venarum radice egrediun〈-〉
22
tur in mulieribus vene que ad matricem tendunt. ¶ Et
23
a duobus quidem lateribus venarum que ad matricem tendunt
24
diuiduntur vene que ad mammillas ascendunt: per quas
25
mammille matrici associantur. ¶ Octaua vero ad vi〈-〉
26
rorum et feminarum receptaculum vadit. et nona quidem perue〈-〉
27
nit ad musculos eius quod in coxa est occultum et spar-
28
gitur in eis. Decima vero a parte emulgentis manife-
29
sta veniens ad duo tendit ilia et cum extremitatibus
30
venarum descendentium continuatur et precipue eis que a parte
31
mammillarum descendunt: et fit ex eis pars magna
32
que ad natium musculos vadit. ¶ Quod vero ex istis
33
remanet ad coxam tendit vbi proueniunt rami: quorum
34
vnus in musculis diuiditur qui supra antecedentem coxe
35
partem consistunt et alius in musculis eis quod in coxa
36
inferius est et in ipsius domestico profunde: et alij mul〈-〉
37
ti rami in coxe profundo sparguntur. ¶ Quod autem
38
post huius totum remanet postquam poplitis iun-
39
cturam parum cooperit in tres diuiditur partes: quarum silue-
40
stris super cannan extenditur minorem vsque ad calcanei
41
iuncturam. Et ipsarum media in flexione poplitis ex〈-〉
42
tenditur descendens et in lacertis occulti cruris facit
43
descendere ramos et in duas diuiditur partes. quarum vna
44
occultatur in eo quod in interiore cruris parte existit:
45
Altera vadit inter duas cannas extensas ad anterio〈-〉
46
rem pedis et ramo siluestri miscetur quem nomina〈-〉
47
uimus. ¶ Tertia vero et ipsa domestica ad locum
48
cruris venosum: declinat et extenditur et ad chaab
49
ad extremitatem canne maioris gibbosam et ad pe〈-〉
50
dis domesticum descendit et ipsa quidem est saphena.
51
Iste vero tres facte fuerunt quattuor: quarum due silue〈-〉
52
stres ad pedem veniunt a parte canne minoris. Et
53
duarum domesticarum vna supra pedem incedit et in supremo
54
eius a parte minimi spargitur. ¶ Secunda vero est
55
illa que cum domestico ramo siluestris miscetur par〈-〉
56
tis quam nominauimus. Et sparguntur ambo in partibus in〈-〉
57
ferioribus. ¶ Isti quidem sunt venarum numeri: et iam
58
quidem membrorum consimilium habentium partes anatomiam comple〈-〉
1
uimus. Compositarum vero instrumentalium cuiusque ana〈-〉
2
tomiam nominabimus in dictione que eorum dispositiones et medi〈-〉
3
camenta comprehendit. nunc autem de virtutibus loqui incipiamus
4
¶ Doctrina .VI. cuius est summa vna et vnum capitulum.
5
¶ Summa est de virtutibus: cuius sex sunt capitula.
6
¶ Summe que est doctrine .VI. que est dictionis prime quod est de
7
generibus virtutum secundum sermonem vniuersalem. Capitulum .I.
8
VIrtutum et operationum adinuicem alie ex
9
alijs cognoscuntur. Omnis enim virtus operationis
10
existunt initium: neque aliqua operatio prouenit nisi
11
ex virtute. Ideoque vtrasque in vno posui〈-〉
12
mus capitulo. ¶ Uirtutum autem genera et operationum ex
13
eis prouenientium apud medicos sunt tria. Que sunt
14
genus virtutum vitalium et genus virtutum naturalium
15
et genus virtutum animalium. ¶ Et multis quidem philosophorum
16
et medicis omnibus: et precipue Galieno videtur quod vnaqueque
17
virtutum membrorum principale habet quod eius existit mine〈-〉
18
ra et a quo eius procedunt operatione. Et videtur eis quod
19
virtutis animalis fedes sit cerebrum et ipsius ab eo proue〈-〉
20
niant operationes. Et quod virtus naturalis duas habet species
21
et vna species est cuius finis est custodire indiuidium
22
et conseruare ipsum: que ministrat in re nutrimenti quousque
23
ad finem crescentie eius nutriat corpus. et huius
24
quidem speciei sedes et operationum ipsius processus est epar.
25
¶ Altera vero species est cuius finis est speciem conserua〈-〉
26
re que est ministrans in re generationis et separat ex humori-
27
bus corporis spermatis substantiam: deinde ipsum infor-
28
mat sui creatoris precepto. Et huius quidem speciei habi-
29
tatio et operationum ipsius prouentus sunt testiculi.
30
¶ Uitalis vero virtus est illa que spiritus esse conseruat
31
qui sensus et motus vehiculum existit et ipsum reddit
32
aptum ad eorum impressiones recipienda cum ad cerebrum
33
peruenit et facit ipsum potentem dandi vitam vbicunque
34
expanditur. et huius quidem virtutis sedes: et operationis ip-
35
sius processus est cor. ¶ Omnibus autem philosophis maio-
36
ris[*]maio-ris corrupt for maiori id est Aristoteli videtur quod omnium istarum operationum primum
37
existit cor: sed primarum operationum earum manifestatio in
38
his predictis existit principijs quemadmodum apud me〈-〉
39
dicos cerebrum est sentiendi princiupium: et post hoc quisque
40
sensus habet membrum in quo eius apparet operatio. ¶ Pre〈-〉
41
terea qui considerant sicut debent et certificant inueniunt
42
rem sicut videtur Aristoteli et non quemadmodum ipsis videtur:
43
et inueniunt tractatus suos extractos ex propositionibus
44
sufficientibus et non necessarijs. in quibus non assequun〈-〉
45
tur nisi quod ex rebus apparet. Medico autem inquantum
46
medicus non attinet vt consideret que sit harum duarum
47
sententiarum veritas: sed illud considerare philosophus aut physi〈-〉
48
cus debet. ¶ Medicus autem cum conceditur ei membra
49
hec prenominata istarum virtutum principia ex existe〈-〉
50
re[*]ex existere corrupt for existere non curat in eo quod de esse medicationis
51
considerat au[*]au corrupt for aut ex alijs habeantur principijs que
52
sunt ipsis priora vel non neque illud ex eis exi〈-〉
53
stit que philosophus non ei leuia facit.
54
¶ De virtutibus naturalibus quibus ministratur. Capitulum .II.
55
VIrtutum vero naturalium alie sunt que sunt mi〈-〉
56
nistrantes alie sunt que ministrate. Et
57
ministratarum quidem duo sunt genera. vnum ge-
58
nus ministrat in re nutrientis ad hoc
1
vt indiuiduum remaneat: quod in duas par-
2
titur species nutritiuam et crescitiuam: et alterum
3
genus ministrat in nutriente ad hoc vt remaneat
4
species quod etiam in duas diuiditur species in generatiuam
5
et formatiuam. ¶ Uirtus vero nutritiua est illa
6
que nutriens in nutriti conuertit similitudinem: ideo vt
7
per ipsum restaurationem eius recuperet quod dissolutum
8
fuit. ¶ Uirtus autem crescitiua est illa que in totius
9
corporis diametris addit secundum proportionalitatem
10
naturalem quatenus ipsum ad finem augmenti perducat per
11
illud quod ipsum ex nutriente ingreditur. ¶ Nutriti〈-〉
12
ua vero virtus crescitiue seruit eo quod nutritiua
13
quandoque affert nutriens ei quod dissoluitur equale: quandoque
14
minus quandoque plus. Sed crescitiua non erit nisi
15
cum quod ingreditur plus fuerit eo quod dissolui〈-〉
16
tur. Non tamen totum quod taliter existit est crescitiua. Impin〈-〉
17
guari enim plus macredinem in etate consistentie est hu〈-〉
18
ius secte non tamen est crescitiua. non et enim augmentum nisi
19
illud quod secundum naturalem proportionalitatem in omnibus existit
20
diametris: quatenus ipsum ad crescentie producat com〈-〉
21
plementum. Deinceps vero post loc nullo modo
22
est crescentia: et si sit ibi impinguatio: quemadmodum
23
ante consistentia non existit etiam ariditas: et si sit ibi ma〈-〉
24
credo licet illud longius existat et a necessario existens
25
magis: ¶ Et nutritiue quidem operatio tribus particu-
26
laribus completur operationibus. Una est permutationis
27
substantie comprehensiu[*]comprehensiu corrupt for comprehensio que est sanguis: aut humor qui est in
28
potentia propinqua in effectu similis membro. quod quandoque fallit
29
quemadmodum in egritudine contingit que atrophia vo〈-〉
30
catur que est nutrimenti defectus. ¶ Et alia est ad-
31
herentia que est vt hoc receptum nutrimentum completo
32
effectum efficiat scilicet vt membri pars fiat. quod plerumque fal〈-〉
33
lit quemadmodum in hydropisi contingit carnosa.
34
¶ Et tertia est similitudo que est vt hoc receptum quod iam
35
factum est pars membri ponat ei ab omnibus partibus simile
36
vsque in essentia et colore. Quod quandoque fallit. quemad-
37
modum contingit in baras et morphea. Cambium enim
38
et adherentia iam ibi sunt reperta: sed similitudo non ibi in〈-〉
39
uenitur. Et hanc quidem operationem efficit virtus immutati〈-〉
40
ua que est vna de virtutibus nutritiue et est in homine
41
vna in genere et principio primo sed in membris similium par-
42
tium diuersificatur. In vnoquoque enim membro existit
43
virtus secundum eius complexionem que nutrimentum in eius con〈-〉
44
uertit similitudinem diuersa a virtute que nutrimentum
45
in similitudinem alterius permutat. Immutatiua
46
vero que est in epate operationem efficit toti corpori communem.
47
¶ Generatiue vero virtutis due sunt species: vna est
48
que in musculis[*]musculis corrupt for masculis et feminis sperma generat. Altera est que di-
49
uidit virtutes que sunt in spermate et permiscet
50
eas temperando secundum quod vnicuique conuenit membro dans
51
neruo complexionem propriam: et ossi complexionem propriam:
52
hoc tamn totum prouenit de spermate similium par〈-〉
53
tium et similis permixtionis et hanc quidem virtutem vocant
54
medici virtutem immutatiuam primam. ¶ Uirtus vero
55
informatiua imprimens est illa ex qua precepto sui
56
creatoris procedit membrorum lineatio et ipsorum fi-
57
guratio et concauitas et foramina et lenitas et asperi〈-〉
58
tas et eorum situs et ipsorum continuitas: et ad vltimum
1
operationes que ex finibus dimensionum eorum pendent.
2
Et huic quidem virtuti ministrantes sunt que
3
rem nutrimenti ministrant ad speciem custodi〈-〉
4
endam et sunt virtus nutritiua et crescitiua.
5
¶ De virtutibus naturalibus ministrantibus. Capitulum .III.
6
VIrtutes vero naturales que ministrant: tantum nu〈-〉
7
tritiue sunt ministrantes sunt quattuor
8
virtutes: attractiua: retentiua: digesti〈-〉
9
ua: et expulsiua. ¶ Attractiua vero
10
fuit creata ad attrahendum nutrimentum iuuatim que
11
quidem operatur hoc villis membri in quo est secundum longitu-
12
dinem protensis. ¶ Et retentiua fuit creata vt
13
iuuatiuum retineat. dum virtutes ipsum immutan〈-〉
14
tes in eo operantur que ab ipso alimentum su-
15
scipiunt: quod equidem efficitur villis: qui ex tran〈-〉
16
suerso protenduntur. Et est etiam cum villi qui secundum
17
latitudinem incedunt auxilium prebent. ¶ Di〈-〉
18
gestiua vero est illa que quod attractiua attraxit
19
et retinuit retentiua in essentiam conuertit aptam
20
virtutum in ea permutationem facientium ope-
21
rationi et complexioni que conuersioni nutrientis
22
in effectu est competens. Hec est enim eius opera-
23
tio in iuuatiuo que vocatur digestio. Eius vero opera〈-〉
24
tio in superfluitatibus est vt si possibile fuerit
25
eas in hanc mutet dispositionem que etiam vocatur
26
digestio. Aut vt earum egressionem a membro in quo
27
sunt retente facilem efficiat: cum expulsione earum
28
attenuando essentia si quod prohibet fuerit grossi-
29
ties: aut ingrossando si quod vetat fuerit tenuitas
30
aut incidendo si quod prohibet fuerit viscositas. Et
31
hoc quidem operatio vocatur maturatio. Est tamen cum digestio
32
et maturatio sinonyma dicuntur. ¶ Expulsiua
33
autem est illa que superfluitatem expellit ex nutrimento
34
residuam que ad nutriendum non est conueniens: aut que
35
excedit mensuram que sufficit ad nutriendum
36
et que non est necessaria: aut euacuat in recepta〈-〉
37
culo sibi apto sicut vrinam in vesica. Et hec qui〈-〉
38
dem virtus has expellit superfluitates: aut per
39
partes et foramina que sunt eis preparata: vel
40
si non fuerint ibi foramina preparata a nobili
41
expellit ad ignobile et a duro ad laxum. Cumque
42
in parte expulsionis fuerit declinatio materiei
43
superfluitatis non conuertit eam virtus expulsi〈-〉
44
ua ab illa semita inquantum possibile fuerit. ¶ His
45
autem quattuor virtutibus naturalibus quattuor
46
prime seruiunt qualitates scilicet caliditas et frigi-
47
ditas siccitas et humiditas. Sed caliditatis ser〈-〉
48
uitium omnibus quattuor pro certo est commune.
49
Frigiditatis vero est cum alicui earum seruit
50
acccidentaliter et essentialiter. Quod enim frigiditati inest
51
essentialiter est vt omnibus virtutibus sit con〈-〉
52
traria. quoniam omnium virtutum operationes per
53
motum existunt et hoc quidem in attractione
54
et expulsione manifestum existit: sed digestione
55
etiam quoniam digestio completur partes eius quod
56
fuit ingrossatum et inspissatum partiendo et ad〈-〉
57
iungendo ei quod attenuatum fuit et subtiliatum.
58
Et he quidem motioness[*]motioness corrupt for motiones sunt separantes et temperantes
1
¶ Retentiua vero operatur villos mouendo
2
transuersos secundum figuram comprehensionis bone factam.
3
Et frigiditas quidem est paraliticum faciens et mortificans
4
et ab omnibus prohibens operationibus. ad retentionem tamen fa〈-〉
5
cienda accidentaliter confert: quoniam villos secundum bone com-
6
prehensionis. figura[*]figura corrupt for figuram tenet. Non ergo in operationibus
7
virtutum essentialiter ingreditur: sed tali preparat instrumentum
8
dipositione qua ipsum suam cusodit operationem. ¶ Et expul〈-〉
9
siua quidem a frigiditate iuuatur propterea quod ventositatis pro〈-〉
10
hibet fieri dissolutionem que ad expellendum iuuat: et quia
11
in eius auxiliatur grossitie: et propterea quod villum qui secundum la-
12
titudinem proteditur experimentem contrahit et inspissat ipsum.
13
Et hoc est etiam instrumentum preparare: et non est in ipsamet
14
operatione auxilium ferre. Et frigus non intrat in serui〈-〉
15
tium harum virtutum nisi per accidens: si enim in ipsamet in-
16
grederetur operationibus noceret et motiones debilita〈-〉
17
ret. Siccitas vero in trium virtutum operationibus necessaria
18
existit: que sunt due mutatiue localiter et reten〈-〉
19
tiua. Duabus vero localiter mutatiuis: que sunt
20
attractiua et expulsiua prebet siccitas auxilium eo
21
quod multam eis efficit sustentatione que in motu est
22
necessaria: motu videlicet spiritus qui has virtutes ad suas de〈-〉
23
fert operationes impulsione vehementi quam et talem qualis est
24
ipsa humoralis prohibet fluxus cum in substantia fuerit
25
spiritus: aut instrumenti sed retentiue propter constrictionem.
26
¶ Digestiua autem plus indiget humiditate. ¶ Post
27
hec autem cum inter qualitates actiuas et passiuas compa〈-〉
28
raueris inquantum iste virtutes eis indigent reperies
29
virtutem retentiuam plus indigere siccitate quam calidi〈-〉
30
tate: eo quod tempus in quo quiescere debet villus retentiue
31
maius est tempore in quo moueri debet villus qui secundum
32
amplitudinem tendit ad constringendum. Nam tempus
33
quod est mouendum est illud quod caliditate indiget: et
34
est breue et totum reliquum tempus eius operationis est
35
ad tenendum et ad quiescendum. Et quia puerorum complexio
36
plus declinat ad humiditatem: ideo virtus hec in
37
eis plus est debilis. ¶ Attractiua vero plus indi〈-〉
38
get caliditate quam siccitate: quoniam caliditas adiuuat
39
in attractione in eo quod maior pars sue operationis est
40
mouere: et plus necesse est ei mouere partes sui
41
instrumenti quam quietas facere et cum siccitate stringere. Hec
42
enim virtus non tantum indiget multo motu: sed plerumque
43
etiam motu indiget vehementi. ¶ Et attractio quidem
44
fit aut virtute attractiua quemadmodum magnes
45
attrahit ferrum: aut implendo vacuum sicut aqua trahi〈-〉
46
tur in azaracha: aut calore sicut in lampade attra-
47
hitur oleum: sed hec pars tertia reducatur necessario ad implen〈-〉
48
dum vacuum apud certificantes immo est ipsamet.
49
Cum ergo virtus attractiua caliditatis humerit au〈-〉
50
xilium fortior erit attractio. ¶ Expulsiua vero
51
minus indiget siccitate quam attractiua et retentiua
52
non enim indiget constrictione retentiue: neque inseparabili-
53
tate attractiue et constrictione eius et circundatione
54
attracti tenendo partes instrumenti: donec ad illas alte〈-〉
55
rius partis attractio perueniat. Et ad vltimum nul-
56
lo modo indiget expulsiua quiete sed motu et inspissa-
57
tione pauca que ad exprimendum et ad expellendum ta〈-〉
58
li adiuuet mensura: quatenus per ipsam remaneat
1
instrumentum figuram expressionis et contrictionis[*]contrictionis i.e. contritionis con〈-〉
2
seruans quemadmodum in retentiua tempus longum et
3
ia[*]ia corrupt for in attractiua tempus breue est necessarium donec partium
4
attractio vnam applicet alij: ideoque siccitate parum
5
indiget. ¶ Que autem plus eis omnibus indiget ca〈-〉
6
liditate est digestiua que siccitate non indiget: sed hu〈-〉
7
miditate vt nutriens efficiat et ad penetrandum
8
in foramina et ad figuras recipiendas aptum reddat.
9
¶ Neque potest aliquis dicere quod si humiditas in digeren〈-〉
10
do esset iuuatiua pueri possent res duras dige-
11
rere. Non enim prouenit pueris non posse istud: et iu〈-〉
12
uenibus posse propter hoc: sed propter homogeneam et homoge-
13
nee elongationem. Quod enim ex rebus durum existit
14
complexioni puerorum non est homogeneum. Uirtutes
15
igitur digestiue coram eo non operantur: neque ipsum re〈-〉
16
cipiunt retentiue: sed cito ipsum expellunt expul〈-〉
17
siue. Iuuenum vero complexionibus est id conue-
18
niens: et ad eos nutriendos conueniens. Et ex
19
hoc quidem collectum est quod retentiua indiget con-
20
strictione et figurarum constrictionis fixione longo
21
tempore et pauco motionis adiutorio. Et attracti-
22
ua constrictione indiget et fixione et constrictionis
23
tempore breuissimo et in motu multo indiget auxi〈-〉
24
lio et expulsiue est necessarium stringere tantum sine fixio〈-〉
25
ne de qua non est curandum. Et indiget adiutorio ad
26
motum faciendum. Et digestiue est necessarium eliquale[*]eliquale corrupt for liquare et
27
temperare: ideoque virtutes iste qualitates illas quatuor
28
inequaliter operari faciunt et eis inequaliter indigent.
29
¶ De virtutibus animalibus. Capitulum .IIII.
30
VIrtutes autem animales intelligi vo〈-〉
31
lunt per illas virtutem illam que cum in
32
membris recepta fuerit preparabit ad
33
recipiendum virtutem sensus et motus
34
et operationes vite quibus etiam admiscentur timoris
35
et ire motiones propterea quod in eis reperiunt dila-
36
tationem et constrictionem: que accidit spiritui qui
37
huic comparatus est virtuti: ¶ Nos autem explana-
38
bimus summam hanc et dicemus quod quemadmodum
39
ex humorum spissitudine secundum aliquam complexionem substan〈-〉
40
tia generatur spissa que est membrum aut pars mem-
41
bri: ita ex humorum vaporibus et eorum sub〈-〉
42
tilitate secundum aliquam complexionem substantia generatur
43
subtilis que est spiritus. et sicut apud medicos epar
44
prime generationis est principium ita cor generationis
45
secunde principium existit. ¶ Et hic spiritus cum secundum com〈-〉
46
plexionem prouenit quam debet habere ad hanc virtutem
47
recipiendam preparatur. deinde omnia alia preparat
48
membra ad recipiendum omnes alias virtutes animales:
49
et etiam reliquas. ¶ Uirtutes equidem animales in spiritu
50
quidem et in membris non perueniunt nisi postquam hec
51
vitalis prouenit virtus. Ideo quod licet virtutes anima-
52
les alicuius membri destruantur: viuum tamen membrum
53
adhuc existit nisi hec virtus in eo fuerit destru-
54
cta. Nonne vides quod membrum stupidum aut paraliti-
55
cum vnumquodque secundum habitudinem est non habens sensum nec
56
motum aut propter complexionem que prohibet ipsum eos reci〈-〉
57
pere: aut propter oppilationem que accidit inter cerebrum et ipsum
58
in neruis qui ad ipsum proueniunt. et tamen ipsum est viuum.
1
¶ Et membrum cui accidit mors est non habens
2
sensum neque motum et accidit ei vt putrefiat et cor〈-〉
3
rumpatur. In membro ergo paralitico est virtus que
4
eius custodit vitam: donec cum remotum fuerit quod
5
prohibet profluat ad ipsum virtus sensus et mo〈-〉
6
tus. Ipsum namque preparatum erat ad suscipiendum eam propter
7
virtutis vitalis sanitatem in eo. Prohibens enim non
8
prohibuit nisi vt non eam in effectu reciperet sed mem〈-〉
9
brum non sic est mortuum. ¶ Et preparans non est virtus
10
nutriendi tantum ita vt dicamus quod quamdiu virtus nu-
11
triendi affuerit viuum erit: et cum destruetur erit mor〈-〉
12
tuum: quoniam hoc ipsum verbum virtutis afferemus
13
nutritiue. fortasse enim plerumque in aliquo eius operatio
14
destruetur et membrum viuum remanebit. et fortasse ple〈-〉
15
rumque remanebit eius operatio et membrum tendit ad mortem.
16
¶ Et si virtus nutritiua inquantum est nutritiua esset ipsa
17
virtus que preperat ad sentiendum et mouendum: vegetabi〈-〉
18
lia preparata forent ad sensum et motum recipiendum. Re〈-〉
19
stat ergo sit vt[*]sit vt corrupt for vt sit preparans alia res que propriam sequatur complexio〈-〉
20
nem que vocatur virtus vitalis. ¶ Et ipsa quidem est prima
21
virtus que in spiritu prouenit cum spiritus ex subtilitate humo〈-〉
22
rum procedit: deinde spiritus secundum philosophum Arum[*]Arum corrupt for Aristotelem per eam recipit
23
principium primum et animam primam ex qua alie profluunt vir〈-〉
24
tutes. ¶ Harum vero virtutum operationes non ab hoc
25
proueniunt spiritu in principio rei: sicut etiam sensus visus
26
apud medicos non prouenit per spiritum animalem qui est in
27
cerebro nisi ad chrystalloidem penetret aut ad lin〈-〉
28
guam aut ad alia. cum ergo pars spiritus in ventriculum
29
peruenerit: cerebri complexionem recipiet et erit conue-
30
niens vt ex eo proueniant virtutum operationes que in eo
31
principe reperte sunt: et similiter in epate: et similiter in testiculis. ¶ Et apud
32
medicos quidem nisi postquam spiritus in cerebro ad aliam
33
conuertitur complexionem non preparatur ad recipiendum animam
34
que est principium motus et sensus: et similiter in epate: licet
35
prima complexio iam iuuerit ad recipiendum virtutem pri〈-〉
36
mam vitalem: et similiter in vnoquoque membro: apud eos
37
enim vnumquodque operationum genus aliam habet animam: et neque
38
est anima vna ex qua virtutes iste profluunt quoniam hu-
39
ius summe aggregatio est anima. Et si quidem prima com-
40
plexio iam adiuuit ad virtutem primam recipiendam:
41
tunc iam dedit vitalem vbi prouenit spiritus et virtus que
42
sunt eius perfectio. ¶ Hec autem virtus apud eos
43
non sola sufficit vt spiritus per ipsam omnes alias susci-
44
piat virtutes nisi propria prouenerit complexio. ¶ Pre〈-〉
45
terea dixerunt quod virtus hec preter hoc quod ipsa est
46
preparans vitam: est etiam motus substantie spiritualis subtilis
47
principium ad membra et principium constrictionis et dila〈-〉
48
tationis aeris attracti et pulsus. Affert enim adiu〈-〉
49
torium in comparatione vite. quod est passio et in comparatione
50
operationum anime et pulsus prebet auxilium quod est actio.
51
¶ Et hec quidem virtus virtutibus naturalibus simila-
52
tur ideoque non voluntate proueniunt vnde profluunt et
53
similatur virtutibus animalibus propter operationum earum
54
diuersitatem ipsa enim dilatat et constringit simul. mo〈-〉
55
uet ergo duobus motibus contrarijs. ¶ Philosophi autem
56
cum animam dicunt animam terrenam dicere volunt per-
57
fectionem corporis naturalis instrumentalis. Et volunt dice〈-〉
58
re principium omnis virtutis ex qua metipsi[*]qua metipsi corrupt for quamet ipsi motus
1
proueniunt et operationes diuerse. Erit igitur hec vir-
2
tus secundum philosophorum virtus animalis: sicut virtu-
3
tes naturales quas nominauimus apud eos virtutes
4
vocantur animales. Quod si noluerint dicere animam
5
secundum hanc intentionem: sed volunt dicere virtutem
6
que est principium comprehendendi et mouendi
7
quod ex aliqua prouenit comprehensione voluntarie.
8
Et naturalem volunt dicere pro omni virtute ex qua
9
operatio prouenit in suo corpore secundum huius forme
10
diuersitatem non erit hec virtus animalis: sed erit natura〈-〉
11
lis et altioris ordinis quam sit virtus quam medici
12
vocant naturalem. ¶ Et si naturalem vocauerint illam
13
que rem nutrimenti ministrat et conuertit: siue ad
14
hoc vt remaneat indiuiduum: siue vt remaneat
15
species non erit hec naturalis sed erit tertium genus.
16
¶ Et quia ira timor et similia eorum huius virtu-
17
tis sunt passiones: tunc licet eorum principia sint sen〈-〉
18
sus et existimatio et virtutes apprehendentes
19
huic tamen comparate sunt virtuti. Huius autem vir-
20
tutis declarationum rationem certificare et an sit vna
21
an plures quam vna in sapientia continetur naturali
22
que philosophie pars existit.
23
¶ De virtutibus animalibus comprehendentibus. Capitulum .V.
24
IN virtute autem animali due copulantur
25
virtutes: quarum ipsa est sicut genus:
26
vna est sicut virtus comprehensiua et
27
altera virtus motiua. Et comprehen-
28
siua quidem est sicut duarum virtutum genus. Una
29
est virtus comprehensiua manifeste et altera
30
virtus comprehensiua occulte: et virtus quidem
31
manifeste comprehensiua est sensibilis que est ge〈-〉
32
nus secundum quosdam quinque virtutum. et .VIII. secundum alios.
33
Quod si dixerimus quod sint .V. erunt virtus viuen〈-〉
34
di: et virtus audiendi: et virtus gustandi: et vir〈-〉
35
tus tangendi: et virtus odorandi. Et si dixeri-
36
mus quod sint .VIII. erit huius causa quod pluribus cer-
37
tificatorum videtur quod tactus sit plures virtute scilicet qua〈-〉
38
tuor et ponunt proprie vnum quodque quatuor gene-
39
rum tactus virtutem per se: licet in membro sensibili
40
sint communia sicut gustus et tactus in lingua: visus
41
et tactus in oculo: hoc autem certificare est philosophi. et
42
virtus quidem comprehensiua occulte et non sen-
43
tiens est sicut genus quinque virtutum. Una est
44
virtus que vocatur sensus communis et phantasia et
45
apud medicos quidem sunt vna virtus: sed apud
46
certificantes qui sunt ex philosophis: due sunt virtutes.
47
¶ Sensus enim communis est illa que omnia sensu percepta
48
recipit. et propter eorum formas patitur que in ipsa
49
copulantur. ¶ Phantasia vero est illa que eas
50
custodit postquam coniunguntur et retinet eas post sen〈-〉
51
sus absentiam. Et que harum duarum est recipiens alia
52
est a custodiente. Hoc autem certificare est philosophi. Sed
53
qualitercunque fuerit eius sedes et operationis eius prin〈-〉
54
cipium est anterior cerebri ventriculus ¶ Et
55
secunda quidem est virtus quam medici vocant cogi〈-〉
56
tatiuam. Sed certificatores vocant quandoque imagi〈-〉
57
natiuam: quandoque cogitatiuam. Si enim imperauerint[*]imperauerint corrupt for imperauerit ei vir〈-〉
58
tus existimatiuam[*]existimatiuam corrupt for existimatiua animalis quam postea nominabi〈-〉
1
mus et ipsam ad suam peruenit operationem
2
vocant eam imaginatiuam: Et si virtus rationalis ei
3
imperauerit et reduxerit ea ad illud quod prodest vo〈-〉
4
catur virtus cogitatiua. ¶ Quocunque tamen modo
5
fuerit inter hanc virtutem et primam existit dr̄ia quod
6
prima est recipiens et custodiens id quod ad eam perue〈-〉
7
nit deformis sensu perceptis: et ista est illa que se exer〈-〉
8
cet in eis que in imaginatione recondita sunt exer〈-〉
9
citio componendi et diuidendi: et singulas percipit
10
formas quemadmodum ad eam perueniunt a sensu: et
11
alias formas ab eis diuersas sicut hominem qui in
12
monte volat smaragdino. Sed phantasia non
13
ponit coram te nisi quantum recipit a sensu: et huius
14
quod virtutis sedes est ventriculus cerebri medius.
15
Et hec quidem virtus est instrumentum virtutis que proculdu-
16
bio in animali est occulta comprehensiua et est existi-
17
matiua: et ipsa quidem est virtus qua animal iudicat quod
18
lupus est inimicus et filius est dilectus: et qui an-
19
nonam prebere consueuit est amicus a quo non est
20
fugiendum. Et hoc iudicium secundum modum existit
21
non rationalem. amicitia enim et inimicitia non sensu
22
sunt percepte: neque sensus eas comprehendit: nequa de
23
eis iudicat nisi virtus alia et licet non sit comprehesio
24
rationalis: est tamen proculdubio aliqua apprehensio non
25
rationalis. ¶ Non etiam plerumque vtitur hac virtute in
26
multis suorum iudiciorum et procedit in hoc quemad-
27
modum animal non rationale. ¶ Et hec quidem virtus di-
28
uiditur a phantastica: quoniam phantasia sensu percepta
29
retinet: et hec in perceptis sensu intentiones discer〈-〉
30
nit non sensu perceptas: et separatur ab ea quam ima-
31
ginatiuam vocamus et cogitatiuam: quoniam illius
32
operationes nullum sequitur iudicium: sed istius ope〈-〉
33
rationes non solum iudicium sed etiam iudicia sequuntur
34
et illius operationes sunt in sensu perceptis compositio〈-〉
35
nem facere: et istius operatio in sensu perceptis iudi-
36
care intentiones extra sensum: et quemadmodum
37
in animali sensus est iudicans de formis sensu perce〈-〉
38
ptis :similiter existimatiua est iudicans de intentioni〈-〉
39
bus illarum formarum que ad existimationem perueniunt
40
et non ad sensum. ¶ Quidam autem hominum sunt qui
41
presumunt et hanc virtutem imaginatiuam vocant
42
sed non inde curamus: quia de nominibus non disputamus
43
sed intentiones et desiderias intelligere debemus et me〈-〉
44
dico quidem non est curandum vt hanc virtutem sciat.
45
Impedimenta namque operationum eius: et impedi-
46
menta operationum aliarum virtutum que sunt antequam
47
ipsa sequentia sunt sicut phantasia et imaginati〈-〉
48
ua et memorialis quam postea nominabimus: et me-
49
dicus quidem non curat nisi de virtutibus ex qui〈-〉
50
bus cum in suis impedimentis accidit lesio prouenit
51
egritudo. Quod si lesio accidit operationi alicuius vir-
52
tutis causa impedimenti quod accidit prius operationi alte〈-〉
53
rius virtutis quam ei: fueritque impedimentum illud
54
secutum malitiam complexionis alicuius membri aut
55
corruptionem compositionis sufficit medico vt sci〈-〉
56
at impedimentum illud propter malitiam complexionis
57
membri: aut sue compositionis corruptionem accidis-
58
se: ad hoc vt cum medicina ei subueniat aut ipsum
1
ab eo custodiat: et non curat scire dispositionem vir〈-〉
2
tutis cui quod accidit non accidit nisi alio mediante
3
postquam sciuerit dispositionem eius cui accidit illud quod
4
accidit sine medio. ¶ Tertia vero illarum quas no-
5
minant medici est quinta: aut quarta cum certifica〈-〉
6
uerimus que est virtus conseruatiua: et memorialis
7
et est thesaurus eius quod peruenit ad existimatiuam
8
de intentionibus in perceptis sensu extra formas
9
eorum sensu perceptas: sicut phantastica est tesau-
10
rus eius quod peruenit ad sensum ex formis sensu
11
perceptis et eius quidem locus est posterior cere-
12
bri ventriculus. ¶ Hic vero est locus considera-
13
tionis physice. vtrum virtus conseruatiua et memo〈-〉
14
rialis et virtus que reducit illud quod est absens ad
15
memoriam ex eis que ab existimatiua sunt reposi〈-〉
16
ta fit virtus vna aut virtutes due. Medico tamen
17
non est inde curandum: quoniam nocumenta que eis qua〈-〉
18
litercunque sint accidunt sunt homogenea: sunt enim
19
nocumenta que in ventriculo cerebri posteriori
20
accidunt: vel de genere complexionis vel de genere complexio-
21
nis. Uirtus vero comprehensiua que est vna de vir〈-〉
22
tutibus ainime comprehensiuis est humana rationalis.
23
Et quia medici virtutem existimatiuam non considera-
24
uerunt propter causam quam diximus: idoe hanc virtutem
25
non considerauerunt. Non enim fuit eorum consideratio nisi
26
in operationibus trium virtutum tantum et non alijs.
27
¶ De virtutibus animalibus motiuis. Capitulum .VI.
28
MOtiua vero virtus est illa que chordas
29
contrahit et laxat propter quod mouentur membra
30
et iuncture dilatatione sua et flexione
31
Et eius quidem penetratio est in neruis
32
qui sunt cum lacertis continui. Et est genus quod
33
secundum specificationem principij motuum specifi〈-〉
34
catur. In vnoquoque igitur musculo est alia na〈-〉
35
tura que est sequens iudicium existimatiue a
36
qua prouenit communis consensus.
37
¶ De operationibus. Capitulum postremum huius doctrine.
38
DIcemus quod operationum singularium alie
39
sunt que ab vna complentur virtute. verbi
40
gratia digestio. Alie que a duabus complentur
41
virtutibus sicut cibi desiderium quod com-
42
pletur a virtute naturali attractiua et a virtute sensibi〈-〉
43
li que est in ore stomachi. Attractiua vero operatur
44
ex hoc quod mouet villum qui secundum longitudinem
45
protenditur retinendo illud quod atrahitur et fugen〈-〉
46
do ex humoribus quod est sibi proprium. Sensi〈-〉
47
bilis autem operatur in hoc quod hanc sentit passionem
48
et quia sentit mordicationem colere nigre que est ex-
49
citans desiderium cuius esse nominauimus. Et
50
hanc quidem operationem non dicemus duabus com-
51
pleri virtutibus: nisi ideo quod cum sensibili acciderit
52
nocumentum destruetur intentio que vocatur fames
53
et desiderium: neque desiderabitur cibus licet eo cor〈-〉
54
pus indigeat. ¶ Et similiter transglutiendi operatio dua-
55
bus completur virtutibus. vna est attractiua naturalis
56
et altera est attractiua voluntarie. et prima quidem
57
suam complet operationem per villum qui secundum lon-
58
gitudinem protenditur qui est in ore stomaci et isophago.
1
Et secunde completur operatio per villum lacerti trans〈-〉
2
glutiendi. ¶ Cumque vna duarum virtutum destruetur
3
transglutiendi operatio duriter prouenit: sed quando non
4
fuerit destruetur: sed cum illa non operata fuerit: erit
5
transglutiendi operatio difficilis. Nonne vides quod
6
cum desiderium non recte procedit: duriter prouenit operatio
7
transglutiendi illud quod non desiderat: immo cum ab〈-〉
8
horremus aliquam rem nausea nobis prouocabitur
9
et cum eam postea transglutire voluerimus et ter〈-〉
10
rita fuerit ab ea virtus nostra attractiua desideratiua
11
dura erit operatio voluntarie transglutiendi. ¶ Tran-
12
situs quoque nutrimenti perficitur virtute membri im-
13
pellentis a quo procedit attractiua membri ad quod
14
accedit. ¶ Et similiter superfluitatum egressio que fit per
15
duas vias. ¶ Et forsitan plerumque existunt operatio〈-〉
16
nis principium due virtutes scilicet animalis et naturalis et for-
17
tasse plerumque existunt eius causa virtus et qualitas sicut
18
infrigidatio que prohibet materias et iuuat expulsiua[*]expulsiua corrupt for expulsiuam in pa〈-〉
19
rilitate superfluitatum que descendunt a membro et ve〈-〉
20
tat et in faciem reuerberat. ¶ Et frigiditatis quidem qua〈-〉
21
litas propter duas prohibet res scilicet cum essentia substantiam
22
eius quod effunditur ingrossando: et coangustando
23
poros. Et tres tertia que est per accidens que est qua ca-
24
liditas extinguitur attractiua. et qualitas calidi-
25
tatis attrahit per illud quod istis opponitur modis
26
quos prediximus. ¶ Et caliditatis quidem qualitas et
27
necessitas vacui non attrahunt in primis nisi illud
28
quod est subtile et postea quod est spissum. ¶ Uirtus
29
vero attractiua naturalis non attrahit nisi quod
30
est ei magis conueniens: et quod nature eius est
31
proprium attrahere: et plerumque quod est magis spis-
32
sum est magis proprium et magis conueniens.
33
¶ Fen .II. libri .I. canonis incipit: cuius sunt doctrine .III.
34
¶ Doctrina prima est de egritudinibus.
35
¶ Doctrina secunda est de causis.
36
¶ Doctrina tertia est de accidentibus.
37
¶ Doctrine primi sunt octo capitula.
38
¶ De doctrina cause et egritudinis et accidentis. Capitulum .I.
39
DIcemus quod causa in libris medi-
40
corum est id quod primo est et ex
41
quo prouenit inuentio alicuius
42
dispositionis in corpore humano
43
aut eius fixionis. ¶ Et egritu〈-〉
44
do est dispositio non naturalis in corpore
45
humano ex qua in operatione essentialiter prouenit nocu〈-〉
46
mentum prouentu primo. Et est aut complexio non natura〈-〉
47
lis aut compositio non naturalis. Et accidens re[*]re corrupt for est res que hanc se-
48
quitur dispositionem que est non naturalis siue sit naturali contraria
49
sicut dolor in colica: siue non sit contraria sicut rube-
50
do multa maxille in peripleumonia. ¶ Cause
51
exemplum est putredo. Egritudinis exemplum est fe〈-〉
52
bris. Exemplum accidentis est sitis et dolor capitis.
53
¶ Cause quoque exemplum est repletio in reptaculis
54
que ad oculum descendunt. Exemplum egritudinis
55
opilatio in vuea que est egritudo instrumentalis vel com〈-〉
56
positionalis. Exemplum accidentis est destructio vi〈-〉
57
sus. ¶ Exemplum etiam cause est reumatismus acu-
58
tus. Exemplum egritudinis est apostema in pulmone
1
Exemplum accidentis est rubedo ambarum maxil/
2
larum et gibbositas vnguium. ¶ Accidens autem
3
vocatur accidens respectu sue essentie aut comparatio〈-〉
4
ne eius cui accidit et vocatur signatio respectu con-
5
siderationis medici ad ipsum et processionis eius
6
ab eo ad sciendum egritudinis essentiam. ¶ Et
7
est cum egritudo fit alterius egritudinis cau-
8
sa sicut colica sincopis aut paralysis aut epile-
9
psie. ¶ Accidens quoque plurimum est causa egritudinis
10
sicut in colica dolor fortis qui fit causa vt accidat sin-
11
copis: et sicut dolor vehemens qui fit causa apostema-
12
tis propterea quod mere[*]mere corrupt for materie ad locum descendunt doloris
13
Et plerumque etiam ipsum accedens fit egritudo quemad〈-〉
14
modum dolor capitis qui ex febre accidit: cum quandoque
15
figitur et tandiu fit mansiuus donec fit egritu-
16
do. ¶ Et est etiam cum vna res comparatione
17
sui et rei que est ante ipsam: et rei que est post ip-
18
sam est egritudo: et egritudo et accidens et causa: quem〈-〉
19
admodum verbi gratia febris ethica: que est acci〈-〉
20
dens apostematis pulmonis: et est egritudo secundum se et
21
est causa debilitatis stomaci. et sicut dolor capitis qui
22
accidit ex febre quando dolor ille figitur: quia est acci〈-〉
23
dens febris et egritudo in se: et plerumque proue〈-〉
24
nit ex eo febris. et est ipsius causa.
25
¶ De diuisionibus dipositionum corporis huma〈-〉
26
ni et de generibus egritudinum. Capitulum .II.
27
COrporis humani dispositiones secundum
28
Galienum sunt tres. Sanitas que est dispo〈-〉
29
sitio per quam corpus hominis in
30
sua complexione et compositione ta〈-〉
31
le existit vt ex eo operationes eius omnes pro-
32
ueniant incolumes. ¶ Et egritudo que est di〈-〉
33
spositio in corpore hominis huic contraria. et disposi-
34
tio que est apud eum neque sanitas neque egritu〈-〉
35
do: aut ideo quod non est sanitas in vltimo aut
36
egritudo in vltimo quemadmodum corpora se-
37
num et conualescentium et puerorum: aut ideo
38
quod ambe res in vno tempore in duobus sunt copu-
39
late membris aut in vno membro sed in duobus
40
generibus remotis: sicut qui est in complexio〈-〉
41
ne sanus: et in compositione eger. exempli cau〈-〉
42
sa aut in vno membro duorum generum pro〈-〉
43
pinquorum sicut qui est sanus in figura et non
44
sanus in quantitate et situ: aut qui est sanus in dua〈-〉
45
bus qualitatibus passiuis et non sanus in dua-
46
bus qualitatibus actiuis: aut vicissitudine dua〈-〉
47
rum rerum in duobus temporibus sicut qui sanatur
48
in hyeme et infirmatur in vere. ¶ Egritudinum
49
vero alie sunt que sunt simplices alie sunt que
50
sunt composite. Simplices autem sunt que sunt
51
vna ex speciebus egritudinis complexionis aut
52
vna ex speciebus egritudinis compositionis quam
53
postea nominabimus. ¶ Composite vero sunt in quibus
54
due species aut plures coniunguntur ex quibus vna
55
componitur egritudo. ¶ Incipiemus igitur
56
prius loqui de egritudinibus simplicibus: et dice〈-〉
57
mus quod egritudinum simplicium genera sunt tria.
58
¶ Primum est genus egritudinum que membis[*]membis corrupt for membris com-
1
parantur quorum partes sunt similes et sunt male complexionis species
2
et ipse quidem non sunt comparate membris quorum partes sunt similes
3
nisi ideo quod in primis et essentialiter partibus accidunt similibus et
4
per eas membris accidunt compositis. ita vt possent ima〈-〉
5
ginari eas comprehensas et reptas[*]reptas corrupt for repertas esse in quocunque membrorum
6
volueris quorum partes sunt similes et non compositis. ¶ Et
7
secundum genus est egritudis membrorum officialium que sunt egri〈-〉
8
tudines composite que membris compositis accidunt que
9
ex membris componuntur quorum partes similantur. membra
10
autem officialia sunt operationum instrumenta. ¶ Et tertium est
11
genus egritudinum communium que membris accidunt
12
quorum partes similantur et accidunt instrumentalibus inquantum
13
sunt instrumentalia ita quod non sequatur eas instrumentalibus acci〈-〉
14
dere propterea quod simplicibus acciderunt. et he quidem sunt
15
que continuitatis solutio vocatur et imperis[*]imperis corrupt for imparis dissolutio.
16
Solutio enim continuitatis plurimum accidit iuncture ita
17
quod simplicibus membris ex quibus iunctura fuit com〈-〉
18
posita nullo modo accidit. Et plerumque accidit neruo
19
aut ossi aut venis solummodo. ¶ Et ad vltimum
20
quidem egritudinum tria sunt genera. egritudines qua[*]qua corrupt for que complexio〈-〉
21
nis sequuntur maliciam et egritudines que maliciam se-
22
quuntur compositionis. et egritudines que continuitatis solutionem
23
sequuntur. et omnis egritudo que vnam harum sequitur et per
24
eam existit ei comperatur[*]comperatur corrupt for comparatur egritudines autem com〈-〉
25
plexionis scite sunt qui sunt .XVI. quas nominauimus.
26
¶ De egritudinibus compositionis. Capitulum .III.
27
COmpositionis egritudines quatuor comprehen〈-〉
28
duntur generibus egritudines creature.
29
egritudines quantitatis.: et egritudines
30
numeri: et egritudines situs. ¶ Et crea〈-〉
31
ture quidem egritudines quatuor comprehenduntur generibus.
32
egritudines figure et est vt figura a suo cursu natura〈-〉
33
li mutetur: et ex eius motu proueniat in operatione
34
nocumentum sicut est tortura reni et rectitudo torti
35
quadratura rotundi et rotunditas quadrati. Cuius-
36
modi est capitis rotunditas cum latitudine cum proue-
37
nerit inde impedimentum et multa stomaci rotunditas et vt in-[*]in- corrupt for in [redundant hyphen]
38
cristalloide non sit parua latitudo. ¶ Et secundum est
39
egritudines viarum quarum sunt tres species: quia aut di-
40
latantur sicut dilatatur oculus et sicut sebel et va〈-〉
41
rices: aut constringunt sicut constringitur oculus et penetra〈-〉
42
tio attrahendi aerem et meri. aut clauduntur sicut opi-
43
latio foraminis vuee et venarum epatis et aliorum.
44
¶ Etiam tertium est egritudines receptaculorum et
45
ventriculorum quarum sunt .4. species. quia aut fiunt
46
maiora et dilatantur sicut testiculorum dilatatur fo-
47
liculus: aut minorantur et constringuntur sicut mino〈-〉
48
ratio et constrictio stomaci et constrictio ventriculorum cere-
49
bri cum est epilepsia: aut opilantur et implentur sicut
50
opilatur[*]opilatur corrupt for opilantur ventriculi cerebri cum est apoplexia
51
aut euacunatur et deseruntur sicut euacuantur ventricu〈-〉
52
li cordis sanguine cum multum guadium[*]guadium corrupt for gaudium perni-
53
tiosum adest aut multus timor pernitiosus. Et
54
quartum est egritudines superficierum membrorum: et
55
sunt quia aut fit lene quod debet esse asperum os
56
stomaci et intestina cum leniuntur aut exasperatur quod debet
57
esse lene sint trachea arteria quando exasperatur.
58
¶ Egritudinum autem quantitatis due sunt species quia
1
aut sunt ex genere augumenti sicut est elefantia et
2
magnitudo virge et est egritudo que vocatur〈-〉
3
nus. Aut sicut accidit cuidam homini qui vocabatur Nicoma〈-〉
4
chus cuius omnia membra adeo creuerunt: quod se-[*]se- corrupt for se [redundant hyphen]
5
mouere non potuit. aut sunt ex genere diminutionis
6
sicut siccitas lingue et pupille aut vt ptisis. ¶ Nu〈-〉
7
meri quoque egritudines aut sunt ex genere aug-
8
menti: et hoc quod augmentum autem naturale sicut dens
9
additus aut digitus additus. aut est non naturale si-
10
cut glandula aut lapis: aut ex genere diminutionis: et
11
diminutio hec aut est naturalis sicut cum alicui non
12
creatur digitus: aut non naturalis sicut cum alicui abscinditur
13
digitus. Egritudines vero situs: et situs quidem secundum Galienum
14
dicitur pro loco et dicitur pro societate sunt .4. Exitus membri
15
a iunctura sua: aut vt a suo moueatur situ ita quod
16
non egrediatur sicut sissura que comparatur intestinis.
17
Aut moueatur subito motu in eo non secundum cursum
18
naturalem neque voluntarium sicut tremor: aut in suo fi-
19
gatur loco et non moueatur ab ipso quemadmodum
20
accidit ei cum iuncture in egritudine podagre indu-
21
rantur. ¶ Egritudines vero societatis omnem colli-
22
gunt dispositionem quam habet membrum compositione sua ad illud
23
quod sibi vicinum existit siue ei appropinquet siue ab
24
eo elongetur non secundum cursum naturalem. et est duarum specierum
25
vna est vt accidat ei prohibitio motus sui ad
26
ipsum: aut vt duriter sit postquam possibile erit sicut di-
27
gitus cum sibi tangere vicinum prohibetur. aut cum accidit
28
ei vt ab eo moueri prohibeatur: aut vt separetur ab
29
eo postquam erat possibile aut fit difficile sicut palpe-
30
brelaxatio[*]palpe-brelaxatio corrupt for palpebre laxatio et iuncturarum laxatio in paralysi et
31
durities aperiendi manum et aperiendi oculum.
32
¶ De egritudinibus solutionis continuitatis. Capitulum .IIII.
33
SOluitiones vero continuitatis egritu-
34
do plerumque accidit cuti: et vocatur ex-
35
coriatio: aut scarificatio. et plerumquam[*]plerumquam corrupt for plerumque ac〈-〉
36
cidit carni que est ei propiqua in qua nondum
37
factum est pus et vocatur plaga. Sed cum pus fit ibi
38
vocatur vlcum. Fit autem pus in ea propterea quod super〈-〉
39
fluitates in eam euacuantur eo quod est debilis: et pro〈-〉
40
pterea quod sui nutrimentum digerere non valet
41
et superfluitas in ipsum conuertitur plerumque tamen dicitur
42
plaga: et vlcus solutio continuitatis que accidit cuti.
43
et non carni. Quinque etiam accidit ossi que ip〈-〉
44
sum in duas frangit partes: aut in partes ma〈-〉
45
gnas: aut paruas: aut est cadens secundum longitudi-
46
nem scindens ipsum aut contingit vt cadat in
47
cartilaginibus secundum tres dimensiones:
48
aut vt accidat neruis. ¶ Sed si latitudinem
49
acciderit vocatur incisio. et si acciderit secundum
50
longitudinem et eius numerus non fuerit mul〈-〉
51
tus vocatur scissura. et si eius numerus fuerit
52
multus vocatur contusio. ¶ Plerumque eti-
53
am fit in partibus musculi que si in extremita〈-〉
54
te ceciderit musculi vocatur attritio siue cadat
55
in neruo. siue in chorda. et si secundum latitudi〈-〉
56
nem musculi proueniat vocatur separatio. Et si accide〈-〉
57
rit secundum longitudinem et fuerit eius numerus paruus et fue〈-〉
58
rit eius concauitas magna vocatur amplificatio.
1
¶ Et si fuerint partes eius multe et dilatetur et con〈-〉
2
cauetur vocatur attritio et dissolutio. Est etiam cum dicitur
3
dissolutio et attritio et liquefactio omne quod in medio
4
musculi accidit quocunque contingat. ¶ Quod si in ar-
5
terijs: aut in venis acciderit vocatur apertio: et si
6
contigat secundum eius latitudinem vocatur incisio et se-
7
paratio et si processerit secundum eius longitudinem vocatur
8
fissura: et est etiam cum hoc contingit secundum modum apertio-
9
nis orificiorum earum et vocatur perforatio. Quod si arte〈-〉
10
rijs acciderit et non clausa fuerit et ex ea sanguis
11
ad receptaculum quod ipsam circundat exierit donec
12
receptaculum illud impleatur et cum primitur ad arteriam[*]primitur ad arteriam corrupt for premitur arteria
13
reuertatur vocabitur mater sanguinis: alij tamen homines omnem
14
sanguinis egressionem ab arterijs matrem sanguinis vo〈-〉
15
cant. ¶ Debes autem scire quod non omne membrum in partes
16
dissolutionem tolerat: cor enim non tolerat quia prius accidit
17
mors. Quod si in panniculis cadit et in diaphragma〈-〉
18
tibus vocatur ruptura. Et non inter duas partes membri
19
compositi cadat et vnam ab alia separat ita vt membro
20
simplici non accidat nocumentum eius separans continui〈-〉
21
tatem vocatur separatio et dislocatio: et si acciderit neruo
22
qui sepe suo loco remouit vocatur ruptura. Et quandoque etiam
23
fit in foraminibus continuitatis solutio et dilatantur. Et
24
plerumque fit in locis vbi non sunt foramina et facta
25
ibi foramina que non fuerunt. et solutio quidem continuita〈-〉
26
tis et vlceratio et his similia cum in membro fuerint bone
27
complexionis cito sanantur. et cum fuerint in membro ma〈-〉
28
le complexionis longo resistunt tempore. Quanto plus cum
29
in corporibus contigunt eorum qui patiuntur hydropisim
30
aut constrictionis malitiam et lepram. ¶ Et debes
31
scire quod cum vlnera ista sunt stricta prouenit ex eis
32
herpes estiomenus. et tu inuenies in libris par-
33
ticularibus perscrutationem rei solutionis conti-
34
nuitatis: dimittamus ergo vsque ibi.
35
¶ De egritudinibus compositis. Capitulum .V.
36
IN egritudinibus autem compositis dictio〈-〉
37
nem proferemus vniuersalem. Dico
38
ergo quod cum egritudines dicimus com-
39
positas ne quaslibet egritudines coniunctas
40
intelligi volumus: sed egritudines ex quibus omnibus
41
cum coniunguntur prouenit est eis res que est vna egri-
42
tudo. et hec quidem est sicut apostema et eminentia in cute
43
et ex genere apostematis. Eminentie enim sunt apostemata parua: sicut
44
apostemata sunt eminentia magna. Et in apostemate quidem omnia
45
egritudinum genera reperiuntur. In eo namque reperitur
46
egritudo malitie complexionis. Nullum namque accidit
47
apostema nisi ex complexionis malitia cum materia. Et in ipso
48
etiam inueniuntur forme et compositionis malitia. Nullum
49
enim fit apostema quin cum eo proueniat lesio in figura et in
50
dimensione. et plerumque etiam adest cum eo egritudo situs
51
et inuenitur in ipso egritudo communi que est continuitatis
52
solutio. Nullum enim accidit apostema nisi proculdubio continui-
53
tas soluatur: cum in membro apostemato materie euacuantur super-
54
fluentes: et inter partes penetrant ipsius: et separatio-
55
nem inter vnas faciunt et alias et sibi loca capiunt.
56
¶ Apostema preterea membris accidit mollibus et est
57
etiam cum ossibus accidit res que apostemati similatur per
58
quam eius ingrossatur concauitas. et eius augmen〈-〉
1
tatur humiditas. Neque est mirum vt sit illud quod nu-
2
trimenti recipit augmentum superfluitatem recipiens
3
cum in ipso penetrauerit: aut in ipso. acciderit.
4
¶ Et omne quidem apostema quod causam non habet manifestam et eius
5
causa corporalis monstrat materiam de vno membro ad aliud
6
quod est sub eo fuisse mutatam vocatur catarrus.
7
¶ Et est cum causa materialis ex qua apostemata et eminentie
8
generantur est in alijs submersa humoribus non secundum su〈-〉
9
as impedientibus qualitates: Cumque humores illi
10
boni aliquo euacuationis modo postea se euacuauerint: aut
11
naturali sicut mulieribus accidit cum pariunt: aut non
12
naturali sicut eis accidit qui vulneratur cum egreditur
13
sanguis bonus remanent humores illi mali singu-
14
lares et impeditur per eos natura et expellit eos. et est
15
cum expulsionis modus est ad cutem et faciunt apostemata:
16
aut bothor. ¶ Apostemata vero diuersis differunt dif〈-〉
17
ferentijs: sed que magis sunt considerande differentie que propter
18
eorum existunt causas: que quidem sunt materie ex quibus generantur
19
apostemata. ¶ Materie vero vnde fiunt apostemata sunt sex: humo〈-〉
20
res quatuor. Et aquositas et ventus. et apostema quidem aut erit
21
calidum: aut non calidum. ¶ Neque existimandum est quod
22
apostema calidum sit illud quod ex colera aut sanguine
23
generatur tantum: sed ex quacunque materia siue sit calida propter suam
24
essentiam: siue accidat ei caliditas propter putrefactionem
25
licet etiam hec genera secundum speciei diuisionem cuiusque materie di〈-〉
26
uidantur: dignius tamen est in apostematibus vt in eis specia〈-〉
27
lis proferatur dictio. ¶ Et sanguineum quidem purum fleg〈-〉
28
monem appellare consueuerunt: et quod ex colera ru-
29
bea et pura herisipillam et eis est compositum nomine
30
composito superantis preponendo nomen. quandoque enim fleg〈-〉
31
monem herisipiladem dicunt: et quandoque herisipilam flegmo〈-〉
32
nidem. et cum congregatur vocatur exitura. ¶ Cumque exi〈-〉
33
tura in carnibus fit laxis et sub ascellis: et post au〈-〉
34
riculas et in inguinibus et ex genere corrupto quod
35
in suo particulari loco nominabimus vocatur taum[*]taum cf. Venice 1564: bubo and the comment i.e. abscessus.
36
¶ Et apostemata quidem calida habent principium in quo humor ad
37
exteriora egreditur et apparet quod concauitas augetur.
38
Deinde capacitas cum eo augetur et extenditur:
39
postea stat cum egritudo ad maiorem peruenit statum
40
in quo esse debet post incipit minui et maturatur pus: et de〈-〉
41
clinat eius esse aut ad resolutionem: aut ad puris col〈-〉
42
lectionem: aut ad conuertendum in duriciem. ¶ Non
43
calida vero apostemata sunt: aut de matura melancolica: aut flegmatica
44
aut aquosa aut ventosa. ¶ Et illorum quidem que ex materia
45
sunt melancolica tria sunt genera durities et cancer: quo-
46
rum plurima sunt acuta et grandularum genus ex qui〈-〉
47
bus sunt scrofule et nodi. ¶ Inter genus vero
48
glandularum et inter alia duo genera est diffe-
49
rentia. Eo quod genera glandularum sunt sepa〈-〉
50
rata ab eo in quo stant sicut glandule pure: aut
51
superficiei eius sunt retente tantum sicut scro-
52
fule: sed illa alia sunt mixta et infusa in substantia mem-
53
bri in quo stant. ¶ E[*]E corrupt for Et inter cancrum etiam et duritiem est
54
differentia: quoniam duricies est apostema quietum sedatum destruens
55
sensum et permanens in membro in eodem statu
56
cum quo non est dolor. et cancer est mobilis addens
57
ledens et habet. radices innexas membro. Neque
58
oportet vt per ipsum destruatur sensus nisi elon-
0
[*] corrupt for gatum fuerit eius tempus et mortificet eius mem- [one line is missing because of the page break, cf. Venice 1564]
1
brum et destruatur eius sensus. Neque multum di-
2
stat quin differentia inter cancrum et duritiem existat per acciden〈-〉
3
tia inseparabilia et non propter differentias substantiales. ¶ Apostema〈-〉
4
ta vero dura melancolica plerumque a principio sue generationis in〈-〉
5
cipiunt cum duricie et plerumque in duriciem mutantur
6
et proprie sanguinea. et est cum hoc quandoque contingit in
7
flegmaticis. ¶ Flegmaticorum vero apostematum genus in duas
8
diuiditur species. apostema laxum et glandule molles. et he
9
quidem differunt: quoniam glandule sunt separate et inuolu〈-〉
10
te in coopertorio. et apostema laxum est mixtum et non separatum.
11
¶ Apostemata preterea hyemis plerumque sunt flegmatica
12
ita vt illorum quo sunt calida sint caloris alibi. ¶ Et
13
glandule quidem et his similia a neruorum differunt nodo〈-〉
14
sitate: eo quod nodosias magis sit: in suo loco man〈-〉
15
siua et eius tactus sentitur neruosa: et eum figendo
16
tangitur spargitur: et redit ad locum suum. Et cum forti
17
medicamine spargitur absque compressione non redit. et
18
plurimum eius accidit propter laborem et destruitur propter pondero〈-〉
19
sitatem sicut plumbum et eius similia. ¶ Et ibi quidem sci〈-〉
20
endum est quod apostema flegmatica diuersificantur secundum diuer〈-〉
21
sitatem grossiciei flegmatis et moliciem ipsius et eius
22
subtilitatem et laxitatem ipsius et duriciem: ita vt
23
quandoque melancolicis sint similia et quandoque videantur ventosa.
24
¶ Flegma preterea subtile multotiens descendit in
25
rheumatismis in vacuitatem que est in villis ner-
26
uorum ita vt perueniat ad musculos qui sub epiglo〈-〉
27
to et ad ea que sunt sub istis. ¶ Aquosa autem apostema-
28
ta sunt sicut hydropisis et hernia aquosa et sicut
29
apostema quod accidit in craneo de aquositate et horum similia.
30
¶ Et ventosa quidem apostemata secundum duas diuersifican〈-〉
31
tur species. vna est cacesia: altera est inflatio. ¶ In〈-〉
32
ter cacesiam vero et inflationem est differentia duobus
33
modis. vnus est essentia: et altera est commixtura.
34
Et declaratio istius est quod ventus huiusmodi cace〈-〉
35
sia in membri substantia est admixtus: sed in inflatione
36
est aggregatus et separatus et non admixtus mem〈-〉
37
bro. et cacesia quidem inuenit sensum mollem: sed infla〈-〉
38
tio sensui resistit resistentia multa aut pauca.
39
¶ Amplius bothor sunt secundum numerum apostematum.
40
eorum[*]eorum corrupt for earum [i.e. pustularum] enim alie sunt sanguinee sicut variole: alie sunt
41
ex colera rubea pura sicut essere colerice et desu〈-〉
42
dationes. et alie sunt ex eis mixte sicut morbillus
43
et formica et claui et scabies et veruce et horum si-
44
milia. et plerumque sunt aquose sicut ampulle. et quondoque
45
ventose sicut inflature. Tu autem in libro quarto inuenies
46
distinctionem que tibi in dispositionibus sufficiet apostematum et
47
bothor et de qua conueniens est vt in ipso sit si deus voluerit.
48
¶ De rebus que cum egritudinibus numerantur
49
et non existunt egritudines. Capitulum .VI.
50
QUedam res sunt que extra egritudines existunt
51
et cum eis tamen numerantur: et res quidem iste
52
sunt que in decoratione ingrediuntur. Qua〈-〉
53
rum alie consistunt in pillis alie in co-
54
lore: alie in odore: alie in figura post colorem. et
55
egritudinum quidem pilorum genus consistit in alopitia:
56
detruncatione et paucitate: et vt sint curit et vt scin〈-〉
57
dantur et sint subtiles et grossi et multa crispitudi-
58
ne et multa lenitate et canitie et coloris alteratio
1
quocunque modo fuerit. ¶ Et nocumentum co〈-〉
2
loris quatuor continetur generibus. Unum est genus mu〈-〉
3
tationis eius propter malitiam complexionis cum materia
4
sicut icterica: aut sine materia sicut gyperseitas[*]gyperseitas corrupt for gypseitas que fit in
5
colore propter complexionem valde frigidam et citrinitas que
6
accidit propter complexionem valde calidam. et genus mu-
7
tationis eius propter causas manifestas: quemadmodum
8
sol et frigus et ventus mutant colorem. ¶ Et ge-
9
nus expansionis corporum colores habentium extrane〈-〉
10
os super cutem que colorem defert: sicut morphea
11
nigra: aut que ibi nascuntur sicut lentigines et ma〈-〉
12
cule. Et genus vestigiorum que proueniunt ex consolida-
13
tione solutionis continuitatis que accidit sicut variolarum ve〈-〉
14
stigia et vlcerum foramina. ¶ Et nocumenta figure post
15
colorem sunt aut macies superflua aut grossicies super〈-〉
16
flua.
¶ De horis egritudinum. Capitulum .VII.
17
SCire debes quod egritudinum plurime qua-
18
tuor habent horas. horam principij et horam
19
augmenti: et horam status: et horam decli〈-〉
20
nationis. Que vero extra istas sunt de
21
horis sunt sanitatis. Cumque dicimus horam prin〈-〉
22
cipij et horam augmenti: non volumus intelligi
23
duo extrema in quibus egritudinis non manifeste〈-〉
24
tur dispositio: sed vnumquodque eorum habet tempus preceptum sen〈-〉
25
su quod proprium habet iudicium. ¶ Et hora quidem prin-
26
cipij est tempus in quo egritudo apparet et eius similantur
27
dispositiones: et neque apparet in ea augmentum eius
28
¶ Et hora augmenti est tempus in quo egritudinis
29
manifestatur constrictio omni hora post haram[*]haram corrupt for horam.
30
¶ Et hora status est hora in qua egritudo in
31
omnibus suis partibus secundum vnam manet dispositionem.
32
¶ Et hora declinationis est tempus in quo eius ap〈-〉
33
paret diminutio et quantum plus procedit eius mi-
34
noratio est magis manifesta. ¶ Et he quidem ho〈-〉
35
re quandoque attenduntur secundum egritudinem a principio
36
eius vsque ad finem eius in suis paroxismis et vo〈-〉
37
cantur hore vniuersales. Quandoque considerantur secundum vnum〈-〉
38
quemque paroxismum et vocantur hore particulares.
39
¶ Ad comprehendendum sermonem de dispo〈-〉
40
sitionibus egritudinem[*]egritudinem corrupt for egritudinum. Capitulum .VIII.
41
EGritudines multis modis sortiuntur
42
nomina. aut a membris in quibus sunt: si〈-〉
43
cut illa que est lateris et illa que est pul〈-〉
44
monis: aut a suis accidentibus: sicut epi〈-〉
45
lepsia: aut a suis causis sicut dicimus egritudinem
46
melancolicam: aut a sui similitudine: sicut dicimus egri〈-〉
47
tudinem leoninam et egritudinem elephanti-
48
cam: aut comperate[*]comperate corrupt for comparate ei cui principio accidisse dicuntur
49
sicut dicimus vlcera balchie: aut comparate ei cuius
50
fama fuit: quod medicando eas curabat: sicut di-
51
cimus vlcera chironia aut sui substantia et essentia: si〈-〉
52
cut dicimus febris apostema. ¶ Inquit Galienus egritu-
53
dines: aut sunt manifeste que sensu cognoscun〈-〉
54
tur: aut sunt occulte quas facile est cognoscere:
55
sicut dolores stomachi et pulmonis aut quas
56
difficile est cognoscere: sicut egritudines epa-
57
tis et cannalium pulmonis: aut non comprehen-
58
se nisi cum estimatione: sicut egritudines que
1
vijs accidunt vrine. ¶ Egritudines quoque est cum
2
sunt proprie et est cum sunt secundum societatem. Et membrum
3
quidem alij membro in egritudine sua associatur: aut
4
quia natura sunt continua inter que aliqua continuantur instrumenta.
5
sicut cerebrum et stomacus propter continuitatem neruo〈-〉
6
rum inter ea: aut matrix et mamille propter continuitatem
7
venarum inter illa: aut quia vnum est via alterius
8
sicut inguina apostematis cruris. Aut quia sunt vicina
9
sicut pulmo et cerebrum. ¶ Omne enim membrum quod alte〈-〉
10
ri associatur et proprie cum vnum eorum alteri vicinum
11
debile fuerit socij sui recipit superfluitates: sicut
12
ascelle cordis: aut quia vnum est principium et radix
13
operationis alterius. sicut diaphragma pulmonis
14
in attrahendo aerem: aut quia vnum seruit alteri: sicut
15
nerue cerebro: aut quia alij tertio membro associan〈-〉
16
tur: sicut cerebrum associatur reni propterea quod vnumquodque
17
eorum associatur epati: et est cum societas peruenit
18
ad casum: quemadmodum cerebrum cum egrotat
19
et associatur ei stomacus debilitatur enim tunc eius di-
20
gestio et mandat ipsi stomacus vapores malos et nu〈-〉
21
trimentum non digestum: et auget ipsius cerebri egri〈-〉
22
tudinem: et sic ex hac egritudine perueniunt patien-
23
tes ad duribilitatem et circuitionem. ¶ Corporum
24
vero ordines inter sanitatem et egritudinem sunt
25
sex. Corpus quod est in vltimo sanitatis. Et
26
corpus quod est sanum non in vltimo. Et corpus
27
quod est nec sanum nec egrum quemadmodum
28
dicunt. Et corpus egrotatiuum quod egritudinem
29
cito recipit. et corpus egri qui quam habet egritudi〈-〉
30
nem. et corpus egri qui habet egritudinem in vl-
31
timo. ¶ Omnes vero egritudines aut sunt sana〈-〉
32
tiue aut non sanatiue. Et sanatiua quidem egritudo est
33
que non habet quod prohibeat quin medicetur vt debet non sanatiua
34
vero est cum qua est aliquod prohibens: et neque conceditur
35
medico vt medicetur sicut debet: sicut dolor capi〈-〉
36
tis si fuerit cum eo reumatismus. ¶ Et est tibi
37
sciendum quod egritudo proportionalis complexioni eta〈-〉
38
ti et tempori est minoris timoris ea que eis non pro-
39
prortionatur. Non enim accidit hec nisi propter cause eius
40
magnitudinem. ¶ Debes autem scire quod quedam
41
egritudinum sunt que ad alias mutantur egritudi-
42
nes et destruuntur ipse: et in hoc consistit bonitas:
43
et est vna egritudo alterius egritudinis medi-
44
camentum sicut quartana ex qua multotiens sanatur
45
epilepsia et podagra et varices et articulorum do〈-〉
46
lores. Et quidam etiam sanantur a spasmo propter scabiem pru〈-〉
47
ritum et bothor: venter quoque similiter sanatur pro-
48
pter oculorum egritudinem. Et lyenteria sanat apostema
49
lateris. Et similiter ani venarum apertio omnibus confert me〈-〉
50
lancolicis egritudinibus et doloribus scie: et do-
51
loribus renum et matricis. ¶ Et est cum egri-
52
tudines in alias mutantur egritudines et pro-
53
pter hoc fit dispositio maioris malicie sicut cum
54
mutatur apostema lateris in apostema pulmonis. et sicut cum
55
mutatur phrenesis in lethargiam. ¶ Et est pre-
56
terea ex egritudinibus quedam que de vno ad
57
alium transit sicut lepra et scabiens et variola et
58
febris pestilentialis et apostemata putrida et precipue
1
cum domus stricte fuerit: et similiter cum vici-
2
nus fuerit sub vento: et sicut obthalmia et preci〈-〉
3
pue ei qui oculis eum intuetur: et sicut congelatio
4
cum imaginatur aliquis quod acetosum illud opere〈-〉
5
tur: et sicut ptisis et albaras. ¶ Et sunt egritu-
6
dinum quedam que in semine hereditantur si〈-〉
7
cut albaras alba et tinea naturalis et podagra et pti〈-〉
8
sis et lepra. ¶ Et sunt egritudinum quedam que
9
sunt generales que sunt alicui genti proprie: aut
10
in aliqua regione morantibus: aut in eis mul-
11
tum abundant. ¶ Debes preterea scire quod mem〈-〉
12
brorum debilitas complexionis sequitur ma-
13
liciam et solutionem fabricationis.
14
¶ Doctrina secunda. fen secunde. Cuius sunt due summe.
15
¶ Summa .I. est de rebus que accidunt ab vna-
16
quaque earum communium. Cuius sunt .XIX. capitula.
17
¶ Caput primum est verbum vniuersale de causis.
18
CCause[*]CCause corrupt for CAuse dispositionum corporis:
19
quarum iam premisimus narra-
20
tionem scilicet sanitatis et egritudinis
21
et dispositionis que inter eas
22
medio existit sunt tres: anteceden〈-〉
23
tes et primitiue et coniuncte. ¶ An〈-〉
24
tecedentes vero et coniuncte communicant in hoc
25
quod ambe sunt res corporee scilicet humorales aut com〈-〉
26
plexionales aut compositionales. ¶ Primitiue ve〈-〉
27
ro sunt que extra corporis existunt substantiam
28
aut ex parte corporum extrinsecorum: sicut quod ex
29
verberatione accidit et ex caliditate aeris et ex
30
cibo calido et frigido que corpori adueniunt: aut
31
ex parte anime anima enim aliud est a corpore sicut quod acci〈-〉
32
dit propter iram et timorem et similia. ¶ Et cause
33
quidem antecedentes et primitiue communicant in hoc quod
34
inter eas et dispositiones quas nominauimus ali-
35
quod existit medium. Et cause primitiue et coniuncte
36
quandoque communicant in hoc quod inter ipsas et inter pre-
37
dictas dispositiones non interuenit medium.
38
¶ Antecedentes vero cause a coniunctis differunt
39
eo quod cum causis antecedentibus non aduenit dispo〈-〉
40
sitio: sed inter eas alie existunt cause que sunt dispo-
41
sitioni propinquiores antecedentibus. ¶ Et cause antece〈-〉
42
dentes differunt a primitiuis in hoc quod ipse sunt cor〈-〉
43
porales: et etiam inter antecedentes et inter disposi〈-〉
44
tionem proculdubio interuenit medium: sed in causis
45
primitiuis non est hoc necessarium. ¶ Cause quoque con〈-〉
46
iuncte a primitiuis differunt in hoc quod sunt cor〈-〉
47
porales: et etiam quod inter causas coniunctas et inter
48
dispositionem non est medium. In causis vero
49
primitiuis non est hoc necessarium. immo due res
50
in eis sunt possibiles. Cause ergo antecedentes sunt cause
51
corporales scilicet humorales aut complexionales:
52
aut compositionales. Et quod ipse sunt ex quibus ad-
53
uenit dispositio non primo aduentu: sed adue-
54
nit ex eis aliquo mediante. ¶ Et cause coniun〈-〉
55
cte sunt cause corporales ex quibus dispositiones proueniunt
56
primo aduentu scilicet absque medio. Et cause premitiue[*]premitiue corrupt for primitiue
57
sunt cause non corporales ex quibus proueniunt dispositiones
58
aduentu primo aut in non primo. ¶ Exemplum causarum
1
antecedentium est repletio febris et repletio receptaculorum ocu〈-〉
2
li. vt aqua in ipsum descendat. ¶ Exemplum causarum coniuncta-
3
rum est putredo febri et humor qui ad foramen descen〈-〉
4
dit opilationi[*]opilationi corrupt for opilationis et opilatio cecitati. ¶ Exemplum causarum pri〈-〉
5
mitiuarum est caliditas solis aut fortitudo motus
6
aut tristitia aut vigilia. aut comedere rem calefa-
7
cientem sicut allea. et hoc tantum[*]tantum corrupt for totum [cf. Venice 1564] febri: aut percussio di〈-〉
8
latationi et descensui aque ad oculum. ¶ Omnes autem cause
9
aut sunt cause secundum essentiam: sicut piper cum calefacit et opium
10
cum infrigidat. aut sunt cause secundum antecedens[*]antecedens corrupt for accidens [cf. Venice 1564]. sicut aqua frigida cum ca〈-〉
11
lefacit propterea quod inspissat cutim et tenet caliditatem: et aqua
12
calida infrigidat propterea quod resoluit et sicut scamonea cum
13
infrgidat: ideo quod humorem expellit calefacientem. ¶ Non
14
omnis vero causa que corpori aduenit in ipsum operatur: immo preter
15
hoc tria sunt necessaria. fortitudo scilicet sue virtutis agentis
16
et fortitudo virtutis corporis preparatiue. et possibilitas per〈-〉
17
mitendi vnum tangere aliud tanto tempore vt in tali quale
18
illud possit ex vno prouenire operatio in aliud. ¶ Est
19
autem cum causarum dispositiones diuersificantur in eo quod prouenit
20
ex eis. Est enim cum ex causavna[*]causavna corrupt for causa vna in corporibus diuersis
21
diuerse proueniunt egritudines. et est cum eius operatio
22
diuersificantur in debili et forti: et fortis sensus
23
et debilis sensus. ¶ Causarum preterea alie sunt que sunt vi〈-〉
24
carie alie que non. et vicarie quidem sunt quarum cum separantur
25
remanet affectio. Non vicarie vero sunt ex quarum se-
26
paratione prouenit sanitas. ¶ Dicemus etiam quod cause que
27
mutant dispositiones corporis et ille que conseruant aut sunt
28
necessarie a quibus impossibile est hominem egredi in toto tempore
29
sue vite: aut non necessarie. Et necessariarum quidem sex sunt genera.
30
Genus aeris circundatis[*]circundatis corrupt for circundantis: et genus eius quod co-
31
meditur. et bibitur. et genus motus et quietis corporee
32
et genus motuum animalium et genus somni et vigi-
33
lie. et genus euacuationis et retentionis. De genere
34
ergo aeris est nobis prius loquendum.
35
¶ De affectione aeris qui circundat corpora. Capitulum .II.
36
AEr est elementum nostrorum corporum et spi〈-〉
37
rituum: et preter hoc quod est elementum
38
nostrorum corporum et spirituum est etiam emana〈-〉
39
tio nostris adueniens spiritibus: et est
40
causa meliorationis eorum non tantum sicut ele-
41
mentum: sed etiam sicut faciens scilicet temperans. ¶ Ias [*]Ias corrupt for Iamautem
42
declarauimus in his que precesserunt quid velimus
43
intelligi cum spiritum dicimus. non enim dicere volumus
44
illud quod philosophi animam vocant. ¶ Et hoc quidem temperamen〈-〉
45
tum quod ex aere nostris aduenit spiritibus ex duabus
46
pendet operationibus que sunt mundificatio et euentatio.
47
¶ Euentatio vero est temperamentum complexionis spiritus ca〈-〉
48
lidi cum superfluit propter constrictionem et secundum plurimum et propter
49
aliud temperamentum scilicet temperamentum[*]aliud temperamentum scilicet temperamentum corrupt for aliud scilicet temperamentum: quod sit temperamentum rela-
50
tiuum quod sciuisti. ¶ Et hoc quidem temperamentum attribuit
51
nobis aeris attractio a pulmone et a poris: euen〈-〉
52
tatione pulsus qui sunt cum arterijs continui. ¶ Aer
53
autem qui nos circundat valde est frigidus in complexione
54
comparatione[*]complexionecomparatione corrupt for comparatione complexionis spiritus innati quanto plus complexionis que accidit
55
propter constrictionem. Cumque aer ad ipsum peruenit impellit
56
ipsum et miscetur cum eo: et prohibet ipsum ne ad ignei-
57
tatem conuertatur constrictiuam ex qua ipse ad malitiam
58
peruenit complexionis per quam remouetur a preparatione
1
ad affectiones recipiendum animales in se que est causa
2
vite et ad resolutionem suemet substantie vaporalis hu-
3
mide. ¶ Mundificatio vero est propter societatem
4
ipsius quando reuerti facit anhelitus illud quod ei attri〈-〉
5
buit virtus separatiua ex vapore fumoso. cuius
6
comparatio ad spiritum est compositio humoris superflui ad cor〈-〉
7
pus cum aer expellitur. ¶ Temperamentum ergo eius
8
est propterea quod spiritui aduenit aer cum attrahitur et mun〈-〉
9
dificatio est propter eius exitum cum expellitur. Aer enim qui
10
attrahitur in primis cum ingreditur ad temperandum necesse
11
est vt sit in effectu frigidus sed postquam conuertitur
12
ad qualitatem spiritus propter calorem longitudine more
13
destruitur eius iuuamentum: et non indiget eo et est
14
aer nouus necessarius qui ingrediatur vt illius alterius
15
suppleat vices. Oportet igitur necessario vt egrediatur ad
16
hoc vt suo vicario locum euacuet: et vt fumose super-
17
fluitates substantie spiritus cum eo expellantur. ¶ Et aer
18
quidem dum est temperatus et clarus: neque substantia extranea com〈-〉
19
plexioni spiritus contraria ei admiscetur est sanitatem effi〈-〉
20
ciens et ipsam conseruans. et cum mutatur sue operationis
21
contrarium operatur. ¶ Aeri preterea accidunt mutationes natura-
22
les et mutationes si[*]si corrupt for non naturales et mutationes cursum egre〈-〉
23
dientes naturalem ei contrarie. Naturales vero mutationes sunt
24
mutationes temporales: quoniam in vnoquoque
25
tempore ad aliam conuertitur complexionem.
26
¶ De naturis temporum. Capitulum .III.
27
DEbes autem scire quod tempora ista secundum medi-
28
cos. alia sunt ab eis que sunt secundum astro〈-〉
29
nomicos. ¶ Quatuor namque tempora secundum
30
astronomicos sunt mutationes solis
31
in vnaquaque quadra circuli signorum a puncto in〈-〉
32
cipientes vernali. ¶ Secundum medicos vero ver
33
in terris temperatis est tempus in quo non tantum sunt necessarie
34
res calefacientes propter frigus vt inde sit multum
35
curandum: neque euentatio propter calorem. Et in ipso
36
quidem est principium frondendi arbores. et eius tempus
37
est tempus existens inter equalitatem vernalem aut ante
38
ipsam parum: donec sol sit in medio thauri. ¶ Et
39
autumnus est huic oppositus in talibus quales
40
sunt nostre terre. In alijs vero terris est possibile
41
vt procedat ver et tardetur autumnus. et estas quidem est
42
totum tempus calidum: et hyems totum tempus frigidum.
43
Unumquodque igitur duorum temporum veris et autumni est
44
magis breue secundum medicos quam vnum quodque duorum
45
temporum estatis et hyemis. ¶ Et hyems quidem est tem〈-〉
46
pus estati oppositum aut minus eo aut maius eo secundum
47
terras. et videtur quod ver sit tempus florum et initij pomorum
48
et autumnus tempus mutationis coloris foliorum et prin-
49
cipium casus eorum et quod est preter istud est hyems et
50
estas. ¶ Et dicemus quod veris complexio est temperata:
51
neque est sicut quidam existimant calida et humida. certifi〈-〉
52
care vero istud multa inuestigatione est in parte natura〈-〉
53
lis philosophie. credere autem debemus quod ver est temperatum.
54
¶ Et estas est calida propterea quod sol oppositioni capi〈-〉
55
tum est propinquus et fortitudo existit radij qui ab
56
eo profluit qui maginatur[*]maginatur corrupt for imaginatur conuerti retro. in estate aut
57
super angulos valde acutos: aut super seipsum in
58
lineis in quibus penetrauit. et propterea inpissatur[*]inpissatur corrupt for inspissatur radius.
1
¶ Huius vero causa pro certo existit eo quod casus
2
radij solis alius est qui est sicut casus axis colum-
3
ne et piramidis sicut si a centro corporis solis
4
penetret ad illud quod est ei oppositum. Alius est qui est
5
sicut perficiei et circunferentie: aut qui est propinquus
6
circunferentie: et eius quidem virtus existit in axe: eo quod
7
impressio aduenit ei ab omnibus extremis: ille vero qui
8
est in parte extremorum est magis debilis. Nos autem in
9
estate sumus cadentes in axe aut circa ipsum et perdu〈-〉
10
rat hoc tempus super nos qui in istis moramur latitudi-
11
nibus. Et in hyeme sumus circa circunferentiam.
12
Ideoque in estate lumen existit magis splendidum licet spa〈-〉
13
cium quod est a nostro loco ad locum solis sit longius
14
cum sol circa suam existit augem. Istius vero longinquita〈-〉
15
tis et propinquitatis comparatio in parte astronomica partis
16
disciplinalis philosophie declaratur: et certificatio forti〈-〉
17
tudinis caloris et fortitudinis luminis monstratur in
18
parte naturalis philosophie. ¶ Et estas preter hoc quod est calida est
19
etiam sicca propter resolutionem humorum que fit in ea a multa ca-
20
liditate: et propter resolutionem substantie aeris et ipsius simili-
21
tudinem cum natura ignea: et propter paucitatem eius quod ca〈-〉
22
dit in ea de rore et pluuia. ¶ Et hyems quidem frigida
23
est et humida propter harum causarum contraria. ¶ In autumno vero
24
iam calor diminutus fuit et frigiditas nondum peruenit
25
ad complementum. Et simile existit quod iam in medio stamus
26
longitudinis que est inter axem quam nominauimus et cir〈-〉
27
cumferentiam propinquius igitur existit temperamento quod inter
28
caliditatem existit et frigiditatem. ¶ Inter humiditatem autem
29
et siccitatem non existit temperatus. Quomodo enim hoc esset cum
30
sol iam siccauerit aerem et nondum acciderit ex causis
31
humectantibus quod sit exiccationi cause exiccantis oppositum.
32
¶ Dispositio quoque que est ad infrigidandum non est quem-
33
admodum ea que est ad humectandum: quoniam conuersio que
34
est ad infrigidandum est leuis: sed conuersio que est ad hu-
35
mectandum non est tam facilis neque etiam conuersio que
36
sit ad humiditatem propter frigus: sicut conuersio que fit ad
37
siccitatem propter calorem. Conuersio namque que fit ad sicci〈-〉
38
tatem propter caliditatem est facilis: quoniam quelibet caliditas exic〈-〉
39
cat: sed non quelibet frigiditas humectat: immo plerumque queli〈-〉
40
bet caliditas fortior existit in humectando cum materiam in-
41
uenit quam sit quelibet frigiditas in eodem quelibet enim caliditas
42
euaporationem facit et non resoluit: sed quelibet frigidi-
43
tas no inspissat et constringit et adiuuat. Ideoque non est
44
dispositio que faciat remanere ver in humiditate hyemis
45
sicut est dispositio que facit remanere autumnum in siccita〈-〉
46
te estatis. Ueris enim humiditas temperatur in tanto tempore
47
propter caliditatem in quanto non temperatur siccitas autumni
48
propter frigiditatem. ¶ Et videtur quod humectatio ista et exicca〈-〉
49
tio similes sint operationibus habitus et priuationis: et
50
non duorum contrariorum operationibus. Exiccatio namque in
51
hoc loco non est nisi substantie humide destructio: et
52
humectatio non est sicce substantie destructio: sed substantie
53
humide acquisitio cum enim in hoc loco dicimus aerem
54
humidum et aerem siccum non intelligimus eius formam
55
neque eius quailtatem[*]quailtatem corrupt for qualitatem naturalem: neque de hoc in hoc loco co〈-〉
56
gitamus aut multum sollicitamur. ¶ Et cum ae-
57
rem dicimus humidum non volumus intelligere
58
nisi aerem cuius admixti fuerint vapores multi
1
aquosi: aut aerem cuius spissitudo conuersa fuit ad
2
similitudinem vaporis aquosi: et aerem dicimus sic-
3
cum aerem videlicet ex quo resolutum fuit quod de vapo〈-〉
4
ribus aquosis ei erat ammixtum: quoniam se conuertit ad
5
similitudinem substantie ignis propter resolutionem et cum quo ad〈-〉
6
mixti fuerunt terrestres fumi qui terre in sua sic〈-〉
7
citate similantur. ¶ Superfluitas igitur humidita-
8
tis hyemalis minuitur ex vere propter quamlibet caliditatem
9
que in ipso accidit propter quod sol oppositioni capitum propin-
10
quus existit. ¶ Autumni vero substantia non propter quali〈-〉
11
bet frigiditatem que in ipso accidat humectatur. et cum
12
hoc cognoscere voles considerabis an res sicce
13
in aere frigido tam cito humectantur quam cito res hu〈-〉
14
mide in aere calido exiccantur postquam pones frigidum
15
in frigiditate sua sicut calidum in caliditate sua fere. Cum
16
hoc enim consideraueris inuenies rem inter ea diuer〈-〉
17
sam. licet hic existat res alia maior ista: et est quod hu〈-〉
18
miditates in aere calido et frigido simul non permanent
19
nisi propter emanationis permanentiam ad eas ve〈-〉
20
nientis: sed siccitas nulla indiget emanatione.
21
¶ Hoc autem quod humiditas non permanet in corpo〈-〉
22
ribus aeri discoopertis: et in ipso aere nisi propter
23
emanationem: non est nisi propterea quod aer non dicitur
24
esse fortis frigiditatis nisi per comparationem nostrorum cor〈-〉
25
porum neque eius frigiditas peruenit apud nos in ter〈-〉
26
ris habitatis tanta quin aliquo modo resoluat. Im〈-〉
27
mo in omnibus resoluit dispositionibus propter illud quod
28
in eo existit de virtute solis et stellarum. Cum er-
29
go abscinditur emanatio et perdurat resolutio cito
30
aduenit siccitas. ¶ In vere autem illud quod resolui〈-〉
31
tur est plus eo quod euaporat. Et huius quidem causa
32
est eo quod euaporationem due res efficiunt. vna
33
est caliditas subtilis pauca in eo quod ex spacio ma〈-〉
34
nifestum existit. et caliditas fortis in terra abscon-
35
dita ex qua ad terre superficiem res profluit subtilis.
36
Quod enim de terra occultum est in hyeme vehementi
37
calore calidum existit quemadmodum in sapientijs
38
naturalibus principalibus declaratum fuit et est calidi-
39
tas aeris pauca. ¶ Due igitur res ad humectandum
40
coniunguntur que sunt sublimatio: et inspissatio et quan〈-〉
41
to magis quod etiam frigiditas in substantia ipsius aeris ope〈-〉
42
ratur spissitudinem et conuersionem ad euaporatio-
43
nem. ¶ In vere autem resolutio aeris est magis fortis
44
quam eius euaporatio. et calor absconditus occul-
45
tus valde minuitur: et apparet ex eo quod superficiei
46
terre aduenit subito res que est fortior quam vapo-
47
rans: aut res que subtilis existit euaporationis propter
48
ea quod multum superat materiam et subtiliat: et inuenit
49
eius pauca euaporatio calorem multum in aere et
50
completur resolutio propter hoc: hoc est secundum plurimum et secundum earum
51
causarum singularitatem absque alijs causis ex quibus
52
he alie proueniunt cause preter eas quas nominauimus.
53
¶ Amplius autem non est ibi materia multa que illud quod
54
fuit sublimatum et subtiliatum restauret. Et propterea
55
oportet vt natura veris trahat ad equalitatem inter humi〈-〉
56
ditatem et siccitatem sicut est temporatum inter calidita〈-〉
57
tem et frigiditatem: licet non prohibeamus quin principium
58
veris trahat ad humiditatem quandam: et tamen non
1
est longinquum ab equalitate sicut est siccitas au〈-〉
2
tumni ab equalitate. ¶ Preterea si non iudicaue〈-〉
3
rimus quod in autumno sit fortis equalitas inter ca-
4
liditatem et frigiditatem non erit ab equealitate longin〈-〉
5
quum. eius enim partes diei que sunt ante meridiem et
6
post sunt estiue. Aer namque autumnalis est fortis
7
siccitas et valde aptus ad recipiendum caliditatem
8
et conuertit ad similitudinem igneitatis propterea quod estas
9
ipsum ad hoc preparauit. Et eius noctes et eius
10
matutina sunt frigida propter solis longitudinem in au-
11
tumno ab oppositione capitum: et propterea quod subtile reso-
12
lutum fortiter recipit operationem eius quod infrigidat.
13
¶ Uer autem magis est circa equalitatem in dua-
14
bus qualitatibus: ideo quod aer ipsius nihil reci〈-〉
15
pit ex causa que cause que est in autumno similis existit.
16
scilicet illud quod recipit autumnus ex caliditate et frigidita-
17
te. Eius igitur nox non multum longe est a die sui
18
ipsius. ¶ Quod si aliquis dixerit qua ratione nox au-
19
tumni est frigidior nocte veris cum oporteret vt eius
20
aer esset calidior eo quod sit magis subtilis. ¶ Respon-
21
debimus et dicemus quod aer qui est fortis rarita-
22
tis citius recipit caliditatem et frigiditatem: et similiter aqua
23
fortis raritatis ideoque cum tu calefeceris aquam et
24
volueris ipsam congelare: citius congelabitur quam frigida
25
propterea quod frigiditas in ipsam penetrat propter eius rarita〈-〉
26
tem. Corpora autem non tantum sentiunt ex frigiditate veris
27
quantum sentiunt ex frigiditate autumni: eo quod corpora
28
in vere sunt exeuntia a frigiditate ad caliditatem con-
29
sueta in frigiditate et in autumno sunt ad huius contraria
30
licet autumnus ad hyemem tendat: et ver ab eo rece-
31
dat. ¶ Et est tibi sciendum quod temporum diuersitas fa〈-〉
32
cit commoueri in vnoquoque climate aliquem egritu〈-〉
33
dinem[*]egritudinem corrupt for egritudinum modum. Et medicus debet hoc in vnoquoque clima〈-〉
34
te cognoscere ad hoc vt in ipso sint constructe cu〈-〉
35
stodia et regiminis premissio est etiam cum vnus dies alicui
36
temporum similis existit et non alij. Est namque ex diebus qui est
37
vernalis et est ex eis qui est estiualis: et et ex eis qui est
38
autumnalis qui in die vna calefacit et infrigidat.
39
¶ De iudicijs temporum et eorum mutationibus. Capitulum .IIII.
40
OMne tempus qui complexionem habet sanam propor〈-〉
41
tionale est ei conueniens: sed qui maliciam
42
complexionis habet proportionale diuersifi〈-〉
43
catur ab eo: sed cum multa ab equalitate
44
egressio acciderit proportionale et non proportionale
45
ab eo diuersificabitur: ideo quod virtus debilitabitur.
46
¶ Unumquodque etiam tempus complexioni egrote conueniens
47
ipsius contrarium est. Cumque duo tempora a sua egressa fue〈-〉
48
rint natura et fuerit eorum exitus contrarius neque fuerit
49
ibi superfluitas longa: quemadmodum si fuerit
50
hyems meridiana et superuenerit ei ver septem-
51
trionale erit aduentus secundi super primum conferens
52
corporibus et ipsa temperans eo quod septemtrionalitas
53
veris est opposita meridionalitati hyemis. Et
54
similiter si hyems valde sicca fuerit et ver fuerit val〈-〉
55
de humidum: tunc ver hyemis siccitatem temperabit: et si
56
humiditas non fuerit multa neque prolongabitur tempore
57
multo non mutabit illud eius temperamentum in hu-
58
mectatione impedientem. ¶ Mutatio preterea
1
temporis in vno tempore est minus afferens mortalita-
2
tem quam eius mutatio in multis temporibus scilicet muta〈-〉
3
tio adducens mortalitatem et non est mutatio
4
emendans illud quod prima attulit mutatio sicut
5
dicimus. ¶ Et ex complexionibus aeris digni-
6
or vt conuertatur ad putrefactionem est calidi et humidi
7
aeris complexio. Plurimum vero quod accidunt aeris
8
mutationes est in locis diuersorum situum: et in pro〈-〉
9
funditatibus vallium sed n[*]n corrupt for in collibus et in altis
10
pauce proprie existunt. Et est conueniens vt sicut tempora
11
debent proueniant: vt sit estas calida et hyems frigida:
12
et similiter vnumquodque tempus. Quod si plerumque non ita fuerit
13
erunt cause malarum egritudinum. ¶ Annus
14
preterea in quo omnia eius tempora secundum vnam eueniunt qua〈-〉
15
litatem: annus est malus quemadmodum si totus
16
annus fuerit humidus: aut siccus aut calidus
17
aut frigidus. Annus enim qui est sic: est multarum egritu〈-〉
18
dinum sue qualitati proportionalium: quarum tempora
19
postea erunt prolixa. Unum namque tempus multum
20
commouet egritudinem sibi proportionalem quanto ma〈-〉
21
gis totus annus. Tempus enim frigidum cum corpus inuenit
22
flegmaticum commouet epilepsiam et paralysim et apo-
23
plexiam et torturam et spasmum et similia. Et tempus calidum
24
cum inuenit corpus colericum commouet maniam
25
et febres acutas et apostemata acuta: quanto magis fi[*]fi corrupt for si
26
totus annus secundum vnius naturam incedit. ¶ Ampli〈-〉
27
us cum cito prouenit hyems cito hyemales adue〈-〉
28
niunt egritudines. Et cum cito prouenit estas cito
29
estiue adueniunt egritudines: et mutantur egritu-
30
dines que erant ante secundum iudicium temporis. ¶ Cumque
31
aliquod prolongatur tempus multe eius fiunt egritudines
32
et proprie estas et autumnus. ¶ Debes autem scire quod
33
effectus mutationum temporum non sunt propter causam temporis
34
vnde est tempus: sed propterea quod cum eo mutata qualitas
35
magnam efficit operationem in mutationibus dispositio-
36
num. ¶ Similiter quoque si aer in vna die mutatur de ca〈-〉
37
liditate in frigiditatem mutabuntur secundum eas corpora. ¶ Et
38
in temporibus quidem sanius existit vt sit autumnus plu〈-〉
39
uiosus et hyems temperata: neque sit non frigiditatem habens
40
non tamen sit plurima in comparatione regionis. Et si
41
ver pluuiosum fuerit et estas non absque pluuia
42
fuerit erit istud quod sanius esse potest.
43
¶ De aere bono. Capitulum .V.
44
AEr bone substantie est aer cui non admiscetur
45
ex vaporibus neque ex fumis res extra〈-〉
46
nea: et qui est discoopertus celo. neque est
47
inter parietes et tecta constrictus. Cum
48
vero in aere acciderit putrefactio communis discooper〈-〉
49
tus tunc erit ipsam magis recipiens quam constrictus et
50
occultatus: aliter autem discoopertus melior existit. Et
51
hic quidem bonus aer permanet clarus nisi cum eo
52
vapores misceantur lacuum et stagnorum et profundi-
53
tatum aquam continentium et terrarum que sunt laxe: et lo〈-〉
54
corum vbi nascuntur olera: et precipue vbi talia qua〈-〉
55
les sunt caules et eruca oriuntur et arbores visco〈-〉
56
se et arbores malarum complexionum: sicut sohat et
57
nuces et ficus et odores putridi: et propter hoc non
58
remoueantur ab eo venti boni qui sufflant ex terra
1
alta aut equali. ¶ Et aer hic non est retentus
2
in terra profunda que cito calefit cum soloritur[*]soloritur corrupt for sol oritur cito in〈-〉
3
frigidatur cum occidit: neque est strictus inter parietes
4
qui parum est ex quo fuerunt constructi cum sehergi:
5
et horum similia: et nondum integre siccitatem perfectam
6
perueniunt: neque obsistit attractioni aeris qui sicut
7
qui guttur stringit. ¶ Et tu quidem iam sciuisti
8
quod mutationum aeris alie sunt naturales: alie sunt nature
9
contrarie: alie sunt que non sunt naturales: neque extra naturam.
10
¶ Debes autem scire quod mutationes aeris que non
11
sunt secundum naturam siue sint ei contrarie siue non contrarie: quoniam
12
eueniunt secundum circuitum: et quoniam non seruant circuitum.
13
Ex dispositionibus quidem temporum sanior est vt existat[*]existat corrupt for existant tempora
14
secundum suam naturam: quoniam eorum mutationes afferunt egritudines.
15
¶ De mutatione qualitatum aerum et eis que
16
ex temporibus proueniunt. Capitulum .VI.
17
AEr calidus dissoluit et laxat. et si eius
18
caliditas pauca fuerit temperata tamen rubifi-
19
cabit colorem eo quod sanguinem ad exte〈-〉
20
riora trahit: quod si multa fuerit colorem
21
efficiet citrinum: propterea quod resoluit illud quod at-
22
traxit. Ipse quoque multum efficit sudorem et
23
minuit vrinam et digestionem debilitat et sitim fa〈-〉
24
cit. ¶ Frigidus vero aer constringit et digestionem red〈-〉
25
dit et vrinam efficit multam: ideo quod humores
26
constringit. et propterea quod in sudorem parum resol〈-〉
27
uuntur. et his similia et minuit egestionem propterea
28
quod musculi ani se exprimunt: et ideo quod rectum
29
intestinum parum obedit. vnde propter destructio〈-〉
30
nem obedientie vie stercus non descendit: qua〈-〉
31
propter multum moratur et eius aquositas in
32
vrinam resoluitur. ¶ Aer vero humidus cutem
33
lenit et corpus humectat. ¶ Et siccus exiccat
34
cutem et denigrat corpus. ¶ Et aer turbatus
35
rectificat animam et commiscet humores. Aer vero
36
turbatus alius est ab aere grosso. ¶ Aer enim
37
grossus est ille qui in turbatione substantie sue similatur.
38
Sed turbatus est ille qui cum partibus miscetur gros-
39
sus. ¶ Duarum vero rerum significatio est quod stelle mi〈-〉
40
nute parum apparent: et quod splendor eius quod ex stel〈-〉
41
lis fixis sicut eius quod scintillat parum resplendet.
42
Et eius quidem causa existunt vapores multi et fumi
43
multi et venti boni pauci. ¶ Nunc autem illum ser〈-〉
44
monem ad hanc reducemus intentionem. et comple〈-〉
45
bimus ipsum cum de mutationibus aeris qui est preter
46
naturam tractabimus: et omne quidem tempus quod prouenit secundum
47
quod debet iudicia habet propria. et finis quidem cuiusque temporis
48
principia temporis quod est post ipsum in iudicijs duorum
49
temporum communicat et egritudinibus ipsorum. ¶ Uer autem
50
cum est secundum suam complexionem est melius tempus proportio〈-〉
51
nale complexioni spiritus et sanguinis: et licet cum sua existat
52
equalitate quam nominauimus ad caliditatem tamen subti-
53
lem declinat parumper sopitam et ad humiditatem naturalem
54
et rubificat colorem eo quod sanguinem attrahit tempora〈-〉
55
te et non peruenit ad resoluendum quemadmodum
56
estas peruenit estualis. ¶ In vere quoque com〈-〉
57
mouentur egritudines chronice: facit enim hu-
58
mores qui sunt quieti currere et eliquat eos. Ideo-
1
que melancoliam patientibus melancolia commouetur: et il〈-〉
2
le in quo multitudo exuberat humorum in hye-
3
me propter eius gulositatem et exercitij eius parui〈-〉
4
tatem fit in vere egritudinibus aptus que ex eis
5
commouentur materijs propter quod ver eas resoluit.
6
¶ Cumque ver prolongatur et temperatur estiue egritu〈-〉
7
dines pauce sunt. ¶ Ueris autem egritudines
8
sunt sanguinis egestio et fluxus sanguinis ex nari〈-〉
9
bus et melancolie ebulitio: que de natura existit cole〈-〉
10
re et apostemata et carbunculi et sinances et sunt pluri-
11
mum perniciose et alie exiture. Et in ipso mul〈-〉
12
tum contingunt venarum scissure et sputum sangui〈-〉
13
nolentum et tussis: et proprie in eo quod ex ipso est
14
hyemale et hyemi similatur fiunt eorum dispositiones
15
male qui has habent egritudines et proprie ptisim. et
16
propterea quod ipsum in flegmaticis materiam flegmatis
17
mouet accidit in eo poplexia et paralysis et iun-
18
cturarum dolores. ¶ Ex eis vero que ducunt
19
ad hoc est aliquis fortis motus ex motibus cor〈-〉
20
poreis et animalibus et comestio etiam rerum
21
calefacientium eo quod aeris adiuuat naturam.
22
Nulla autem res est que ita tueatur ab egritu〈-〉
23
dinibus veris quemadmodum phlebotomia et
24
inanitio et diminutio comedendi et augmen-
25
tum bibendi et debilitatio potus inebriantis
26
et ipsius diminutio et temperamentum. Uer
27
preterea pueris est conueniens et eis qui sunt
28
circa ipsos. ¶ Hyems vero ad digerendum
29
est melior propterea quod frigus caloris innati
30
substantiam comprehenditur: vnde fortior effi〈-〉
31
citur et non dissoluitur: et ideo quia fructus sunt
32
pauci et genus non comedit nisi lenia nutrien〈-〉
33
tia: et quia hominum motus post repletionem
34
est paruus: et quia ad loca ingrediuntur calefa-
35
cientia. Ipsa quoque coleram plus debilitat quam
36
omnia tempora sua frigiditate et sui diei bre-
37
uitate et sue noctis prolixitate. Et ipsa est ma-
38
gis constringens materias. Et in ipsa est plus
39
necessarium assumere ea que incidunt et subti〈-〉
40
liant. ¶ Egritudinum vero hyemalium plu-
41
rime sunt flegmatice et in ipsa flegma fit mul-
42
tum. et plurimum quod est in eo quod vomitu ex〈-〉
43
pellitur est flegma. Colores quoque apostema〈-〉
44
tum in ea secundum plurimum ad albedinem trahunt
45
et in ipsa abundat catarrus: et incipit catarrus
46
cum aer autumnalis mutatur quem postea se〈-〉
47
quuntur apostema lateris et apostema pulmo〈-〉
48
nis et raucedo et dolor gutturis: deinde acci-
49
dunt dolor lateris ipsius et dorsi et neruorum
50
nocumenta et capitis dolor coronicus: immo
51
apoplexia et epilepsia. et hoc totum propterea quod materie
52
constringuntur flegmatice. et quia multiplicantur. ¶ Seni〈-〉
53
bus vero nocet hyems et eis similiter qui eis similes exi-
54
stunt: sed medijs iuuamentum prestat. ¶ In hye〈-〉
55
me preterea hypostasis in vrina multitudo existit
56
comparatione estatis: et eius etiam quantitas est maior et mi〈-〉
57
nuitur in ea sanguis et augetur flegma. ¶ In estate vero
58
augetur colera rubea: sed postea in eius fine colera
1
nigra augetur propterea quod subtile resoluitur et gros-
2
sum retinetur et constringitur. Et inuenies senes et
3
qui eis similantur in estate fortiores. Et estas quidem
4
humores resoluit et virtutes debilitat et operatio〈-〉
5
nes naturales causa multe resolutionis: et citrinat co-
6
lorem. propterea quod resoluit illud quod ex sanguine at〈-〉
7
trahit. Egritudinum quorum tempora in ea abreuiantur. si enim
8
virtus fortis fuerit aerem inueniet ad resoluendum
9
adiuuantem et ad egritudinis materiam maturandum
10
et expellet eam extra. Quod si debilis fuerit calor
11
aeris ei addet debilitatem propterea quod laxat et de〈-〉
12
struetur et morietur egre. ¶ Amplius estas calida et
13
sicca cito incidit egritudines. humida vero est ma〈-〉
14
sticans. vnde suarum egritudinum tempora prolongantur: ideoque
15
plurimum vlcerum ad herpetem estiomenum peruenit. Et ac〈-〉
16
cidunt in ea hydropisis et lyenteria et lenitur natura et ad
17
hoc totum adiuuant humores multi qui a superioribus
18
ad inferiora descendunt et proprie a capite. ¶ Estiue
19
vero egritudines sunt sicut febres tertiane et si-
20
nochus et causon et corporis extenuatio. ¶ Et
21
ex doloribus dolores auris et obthalmia et in
22
ea multiplicantur proprie cum non fuerit ventosa he-
23
risipilla et bothor que sunt eius nature cuius est ipsa.
24
¶ Cum vero estas fuerit vernalis erunt febris[*]febris corrupt for febres
25
bone dispositionis non habentes asperitatem et acuitatem
26
siccam et multiplicabitur in ea sudor et expectabitur
27
in crisibus propterea quod caliditas et hummiditas[*]hummiditas corrupt for humiditas huic
28
proportionantur: quoniam caliditas resoluit et humiditas
29
laxat et porros dilatat. Cumque estas fuerit meri-
30
dionalis multiplicabuntur in ea mortalitates
31
et egredines[*]egredines corrupt for egritudines variole et morbili. ¶ Septem-
32
trionalis vero estas est sana: ideoque exprimendi egri〈-〉
33
tudines in ea multiplicantur. Egritudines autem iste
34
exprimendi sunt egritudines qui proueniunt ex cursu
35
materiei propter calorem occultum aut manifestum cum per-
36
cutit eam frigiditas manifesta et premit. Et he quidem egri-
37
tudines sunt sicut reumatismi et que ipsos sequuntur.
38
¶ Cumque estas fuerit septemtrionalis sicca flegmaticis
39
confert et mulieribus: et coleram habentibus rubeam
40
accidit obthalmia sicca et febres acute longi
41
temporis et prouenient ex adustione colere constrictio
42
et colere nigre exuboratio. ¶ Autumnus vero
43
multarum existit egritudinum: eo quod in ipso homo
44
sub sole colere multum incidit: et in nocte perue〈-〉
45
nit ad frigus: et propterea quod fructum est multitudo qua
46
humores fiunt mali. et propter dissolutionem virtutis in
47
estate. ¶ Humores preterea fiunt in autumno mali
48
propter mala cibaria et propter subtilis resolutionem: et
49
quia remanet spissum et propter eius adustionem.
50
¶ Cumque aliquis humor ebulierit propterea quod natura ipsum
51
vult expellere et resoluere reducit ipsum frigus
52
ad strigendum. ¶ Sanguis quoque in autumno mul〈-〉
53
tum minuitur: immo sanguini in sua complexione contrari〈-〉
54
us existit. Non ergo ad ipsum generandum iuuat.
55
Et etiam resolutio iam precessit qua estas sanguinem re-
56
soluit et ex ipso minuit. In ipso autem accrescunt ex
57
humoribus colera rubea residua ab estate: et
58
nigra propterea quod humores in estate fiunt cinis: et
1
ideo in ipso colera multiplicatur nigra: quoniam
2
estas adurit humores: et autumnus facit ex eis
3
cinerem: et principium quidem autumni senibus
4
aliquo modo conueniens existit et eius finis
5
eos impedit maximo impedimento. ¶ Au-
6
tumni autem egritudines sunt scabies que exco〈-〉
7
riat et impetigines et cancri et inncturarum do-
8
lores et febres commixte et febres quartane pro〈-〉
9
pter colere nigre multitudinem: et propter illud
10
quod de eius operatione declarauimus: ideoque
11
ingrossatur splen in eo et accidit in ipso vt vri-
12
na guttatim emittatur propter illud quod ve-
13
sice accidit ex diuersitate complexionis inter cali-
14
ditatem et frigiditatem. ¶ Difficultas quoque
15
accidit vrine quod plus accidit quam quod vrina gut〈-〉
16
tatim emittatur: et accidit in eo lyenteria. Et
17
hoc quidem est propterea quod frigiditas expellit
18
illud quod ex humoribus ad interiora cor-
19
poris est subtile: et fit in eo scientia: et accidit in eo
20
sinancia acuta colerica et in vere flagmatica[*]flagmatica corrupt for flegmatica: quoniam
21
principium cuiuscuuque humoris earum est ex humore quem
22
efficit tempus quod ante ipsum fuit: et in ipso etiam multipli〈-〉
23
catur iliaca sicca. Et est cum in eo accidit apople-
24
xia et egritudines pulmonis et dolores dorsi et
25
coxarum propter motum superfluitatum in estate primum: et
26
postea earum constrictonem[*]constrictonem corrupt for constrictionem. Et multiplicantur in ipso
27
vermes in ventre propter debilitatem virtutis in digerendo et
28
expellendo. ¶ In ipso etiam et proprie in sicco multipli〈-〉
29
cantur variole: et precipue cum ante ipsum fuerit estas.
30
calida. et in ipso etiam multiplicatur mania propter humo〈-〉
31
rum colericorum malitiam: et quia colera nigra eis
32
commiscetur. ¶ Autumnus preterea est tempus quod in pul-
33
mone habentibus apostema est deterius qui sunt haben〈-〉
34
tes ptisim et ipse detegit occultum in sua dis-
35
positione. cum ante ipsum initi[*]initi corrupt for initium habuerit et non
36
bene manifestabatur. ¶ Ethicam quoque habenti〈-〉
37
bus singularem est ipse deterius tempus cau-
38
sa sue exiccationie[*]exiccationie corrupt for exiccationis. ¶ Amplius autumnus est si-
39
cut nutritor reliquarum egritudinum estatis.
40
Et autumnus qui melior existit est qui est ma-
41
gis humidus et pluuiosus. et deterior est ille
42
qui est siccus.
43
¶ De iudicijs dispositionum anni. Capitulum .VII.
44
CUm hyemi meridionali ver super-
45
uenerit septemtrionale quod postea
46
estas sequitur valde vaporosa et mul〈-〉
47
tiplicate fuerint aque: et ver conseruauerit
48
materias vsque ad estatem: multiplicabitur in
49
autumno mortalitas in pueris et mutiplicabun-
50
tur in eo dissinteria et intestinorum vlcera et ter〈-〉
51
tiana nota prolixa. ¶ Cumque hyems multa-
52
rum fuerit aquarum abortient ille que se in
53
vere parituras sperabant: absque causa. Quod
54
si peperint erit quod parient debile aut mortu〈-〉
55
um aut grandem habens malitiam: et in ho-
56
minibus multiplicabuntut obthalmie et san-
57
guinis egestio. et catarri tunc multiplicabuntur et proprie
58
in senibus et descendent in membra eorum occultata: et quandoque
1
more morientur subita: ideo quod vie spiritus subito ex
2
multitudine opilantur. ¶ Et cum ver pluuiosum
3
et meredionale fuerit ipsumque hyemi superuenit
4
septemtrionali multiplicabuntur in estate febres
5
acute et obthalmia et nere[*]nere corrupt for nature solutio et sanguinis egestio:
6
et plurimum horum omnium continget propter reumatismos: et
7
propterea quod flegma quod in hyeme adunatum fuit ad
8
foramina descendet occulta. eo quod ipsum mo-
9
uebit calor et proprie in humidas habentibus complexio-
10
nes sicut mulieribus et multiplicabuntur putre-
11
factio et ipsius febres. ¶ Quod si in aliquorum esta〈-〉
12
te euenerit pluuia tempore quo canis eleuatur: et po-
13
stea venerit ventus septemtrionalis boni fiducia
14
habebitur et resoluentur egritudines. Quibus autem
15
plus nocet hoc tempus sunt mulieres et pueri. Et
16
qui ex eis euascerit ad quartanas deueniet propter
17
humorum adustionem: quia fiunt cinis: et post quartanas
18
proueniet ad hydropisim et ad dolores splenis.
19
et ad epatis debilitatem propter hoc. In fenibus autem
20
et in corpore in quo est timor frigoris est eius no〈-〉
21
cumentum paruum. ¶ Cum vero estati sicce septemtriona〈-〉
22
li superuenerit autumnus pluuiosus merediona-
23
lis preparabuntur corpora ad hoc vt veniant in hye-
24
me dolor capitis et tussis et raucescent eorum gut〈-〉
25
tura et fluent: quoniam coriza multum accidet eis. ¶ Et
26
similiter cum estati sicce meredionali superuenerit autum〈-〉
27
nus pluuiosus septemtrionalis multiplicabitur
28
etiam in hyeme dolor capitis: et post reumatismus
29
et tinnitus et raucedo. ¶ Et cum estati meredio〈-〉
30
nali autumnus superuenerit septemtrionalis multi-
31
plicabuntur in eo egrititudines exprimendi et con〈-〉
32
stringendi. et iam sciuisti hoc. ¶ Et cum autumnus
33
et estas in hoc conueniunt vt sint ambo meredio〈-〉
34
nales humidi multiplicabuntur humores et cum ve〈-〉
35
nerit hyems venient egritudines exprimendi
36
quas nominauimus: neque est longe quin ad constrictio〈-〉
37
nem et materierum conculcationem perueniatur: eo quod sunt
38
multe: et quod vapores non habent vnde egrediantur: vt ad
39
putridas perducat egritudines: neque fallet quin
40
hyems sit infirma: propterea quod inueniet malas materias
41
constrictas et multas. ¶ Cum vero ambo fuerint
42
sicci septemtrionales iuuabunt eum: cui nocet humi-
43
ditas: et mulieribus et qui est talis quales ipse sunt
44
accident obthalmia sicca et catarrus longi temporis
45
et febres acute et melancolia. ¶ Hyems autem que est
46
frigida pluuiosa ardorem efficit vrine. ¶ Et cum
47
estatis caliditas fortis fuerit et eius siccitas proue-
48
nient sinancie perniciose: aut non perniciose et que aperien〈-〉
49
tur: aut que non aperientur: et ille que aperientur: aut
50
erunt interius: aut exterius: et variola et min-
51
gendi difficultas: et morbillus: et ambo erunt sal〈-〉
52
ui: et obthalmia: et sanguinis corruptio: et tristi〈-〉
53
cia et menstruorum et sputi retentio. ¶ Et cum post
54
hyemem siccam fuerit ver eius siccum erit malum.
55
¶ Amplius eius mortalitas corrumpit arbo-
56
res et vegetabilia: ideoque corrumpuntur ex animalibus
57
que ea comedunt: et ideo homines qui eis ve〈-〉
58
scuntur corrumpuntur.
1
¶ De accidentibus aeris impressionibus qui non valde
2
cursui nature contrarie existunt. Capitulum .VIII.
3
NUnc autem dictionem complere debemus de
4
alijs mutationibus aeris non naturalibus
5
neque contrarijs nature: que secundum res celestes et res
6
terrestres eueniunt. ¶ Et iam quidem multas earum
7
innuimus in narratione temporum. ¶ Ille vero que
8
res sequntur celestes sunt sicut ea que stellarum causa accidunt.
9
Est enim cum multe ex stellis in vno coniunguntur loco
10
et coniunguntur soli: et prouenit ex hoc calefactio mul〈-〉
11
ta eis quorum capita sunt ipsis opposita: aut locis que
12
sunt circa eas. ¶ Et est cum ab oppositione capitum
13
multa remouentur longitudine et minuitur calefa〈-〉
14
ctio. Impressio enim rectitudinis capitis in cale-
15
faciendo non est sicut impressio durabilitatis re-
16
ctitudinis et propinquitatis. ¶ Rerum autem terrestrium
17
alie sunt que sunt propter causam latitudinum terrarum alie sunt
18
que sunt propter altitudinem ciuitatum: et popter earum profundita〈-〉
19
tem: et alie sunt que propter causam montium: et alie sunt que sunt
20
propter marium causam: et alie sunt que ventorum causa existunt: et alie
21
sunt que sunt propter causam terre. ¶ Ille autem que sunt propter causam
22
latitudinum: sunt quod si terra fuerit que sit circa reuo〈-〉
23
lutionem capitis cancri in septemtrione: aut reuolu〈-〉
24
tionem capitis capricorni in meridie erit magis
25
calida quam illa que elongabitur ab ea ad partem linee equi-
26
nocialis: aut ad septemtrionem. ¶ Credere vero
27
debent ex eo sermonem quo videtur quod terra que est
28
sub circulo equinocialis. diei est circa equalitatem:
29
quoniam causa celestis calefaciens ibi est causa vna que est
30
sol[*]sol corrupt for solis oppositio capiti: et hec quidem oppositio sola: non ma〈-〉
31
gnam efficit impressionem. Quod autem magnam efficiat
32
impressionem est solis durabilitas oppositionis. Ideoque
33
calor immedietate hore octaue est maior calor
34
quam in medio diei et propterea cum sol est in postremo can-
35
cri et in principio leonis est maior calor quam est cum est
36
in fine sue declinationis. ¶ Et ideo cum sol a capi〈-〉
37
te cancri procedit ad aliud quod est minoris decli-
38
nationis quam ipsum est eius calor maior quam sit cum
39
est in tanta declinatione: et nondum peruenit ad caput
40
cancri. In terra vero vbi est linea equinoctialis
41
non opponitur sol capiti nisi paucis diebus: sed
42
postea cito elongatur. Augmentum namque partium de-
43
clinationis apud duos modos multum existit ma〈-〉
44
ius quam augmentum quod existit apud tropicos: immo
45
fortasse apud duos tropicos non operabuntur mo〈-〉
46
tus trium dierum aut quatuor: aut perlurium[*]perlurium corrupt for plurimum impressionem
47
sensu perceptam. deinde sol moratur ibi in latitudine vna
48
aut circa longo tempore: et incessantur[*]incessantur corrupt for incessanter calefacit. ¶ Qua〈-〉
49
propter pro sententia tenendum est quod terre: quarum latitudines sunt pro〈-〉
50
pinque declinationi toti omnibus terris sunt calidiores: et post
51
ipsas ille que ab ea in duobus elongantur lateribus ad partes
52
duorum polorum quantitate .XV. graduum. In linea vero equi〈-〉
53
noctiali non est calor illius superfluitatis quam facit oppositio
54
circa reuolutionem capitis cancri in locis habita〈-〉
55
tis. Frigiditas autem in terris que ad septemtrionem
56
longe sunt ab ista reuolutione est maior. Et hoc quidem
57
est illud quod est considerandum secundum latitudines
58
terrarum. ita tamen vt in omnibus alijs dispositionibus similes existant.
1
¶ Illud vero quod est secundum terre situm est quod quando〈-〉
2
que in alto consistit loco. quandoque in profundo. Et locus
3
quidem profundus est calidior. Et locus altus semper frigidior.
4
Illud enim quod est circa terra in hoc spacio in quo
5
sumus est calidus propterea quod solis radius circa
6
terram fit fortior: et quod ab eo ad terram altam elonga〈-〉
7
tur est magis frigidum. Et eius quidem causa in parte naturalis
8
philosophie continetur. Cumque profundum preter hoc mul-
9
tum fuerit immum[*]immum corrupt for imum plus comprehendit radium. et est ma〈-〉
10
gis calidum. Illud vero que causa motium existit si est il-
11
lud in quo mons existit secundum intentionem habitatio〈-〉
12
nis est ingrediens in diuisionem quam nominauimus.
13
Et si est illud quod est secundum intentionem vicinitatis
14
est id de quo loqui nunc volumus. ¶ Dicemus
15
ergo quod mons in spatio duobus operatur modis
16
et vnus est ex parte vnde super ciuitatem solis radios
17
reducit: aut ipsos ab ea tegit. Et alter est ex parte
18
vnde ventum prohibet et eius exuberationem refrenat.
19
¶ Primus autem est sicut si a parte septemtrionis ali〈-〉
20
cuius regionum que sunt septemtrionales fuerint mon〈-〉
21
tes: et eleuetur super eam sol in sua reuolutione refle〈-〉
22
ctetur ipsius calefactio ad regionem et calefaciet eam
23
licet regio sit septemtrionalis: et similiter cum mons est a parte
24
occidentis et discooperitur ab oriente. Et cum mons
25
exitit[*]exitit corrupt for existit a parte orientis minus est quam illud in hac in〈-〉
26
tentione. Sol namque cum mouetur et super montem illum
27
eleuatur in omni hora ab eo elongatur: et radij qualitas
28
se minorando procedit qui ab ipso sole ad illam tendit.
29
¶ Cum vero mons est ab occidente non est sic. Sol
30
enim quaque hora ei appropinquando incedit. ¶ Mo〈-〉
31
dus autem ventum prohibendi est quod mons aut claudit a
32
ciuitate flatum venti septemtrionalis infrigidantis: aut
33
multiplicatur flatus venti meredionalis calefacien-
34
tis: aut est ciuitas inter duo cacumina montium
35
sita detecta obuiationi alicuius venti: cuius exuf〈-〉
36
flatio ibi fortior erit quam sit in terra plana. solet
37
enim aer cum per viam incedit angustam tractim proce〈-〉
38
dere et non cessare et similiter aqua et alia. Et huius quidem
39
causa in naturalibus est scita. ¶ Ciuitates vero magis
40
temperate ex parte montium siue sint cooperte siue disco-
41
operte sunt que ab oriente discooperte sunt et a septem〈-〉
42
trione. Et cooperte ab occidente et meridie. ¶ Ex
43
maribus vero assidue procedit ciuitatibus que sunt
44
eis vicine humiditatis augmentum. Quod si maria
45
fuerit a parte septemtrionis erit hoc adiuuans ad
46
infrigidandum eas propter reuolutionem venti septemtriona-
47
lis qui in natura sui frigidus existit super aque faciem. Et si a
48
parte fuerit merediei prouenit ex eis grossitiei me〈-〉
49
redionalis augmentum: et proprie si penetrandi lo〈-〉
50
cum non inuenerit: propterea quod mons sibi in facie resi〈-〉
51
stit. Et cum a parte fuerit orientis. erit humectatio
52
aeris ab eis maior quam si in parte fuerit occidentis.
53
Sole enim sine cessatione resolutionem augebit quanto
54
plus appropinquauerit: sed in occidentalibus non
55
sic efficiet. ¶ Ad summum vero ex maris vicinita〈-〉
56
te prouenit in aere humiditas: postea si fuerint ven〈-〉
57
ti multi sibi succedentes quos non refrenauerint
58
montes erit aer magis a putrefactione saluus.
1
Quod si venti exufflare nequierint erunt putre〈-〉
2
factioni preparate: et vt humores putrescant. ¶ In
3
hac autem intentione venti qui sunt meliores sunt se-
4
ptemtrionales post orientales post quos sunt
5
occidentales et deteriores sunt meredionales.
6
¶ Sermo vero de eo quod ventorum causa generatur duo-
7
bus modis existit: sermo vniuersalis absolutus et ser〈-〉
8
mo secundum illud quod vnicuique ciuitati proprium existit.
9
Uniuersalis vero sermo est quod meridionalis secundum plurimas
10
ciuitatum calidus est et humidus. Sed calidus pro〈-〉
11
pterea quod a parte solis vicinitate calefacta venit et
12
humidus propterea quod plurimum marium a nobis est mere-
13
dionale: et propter hoc quod sunt meredionalia operatur
14
in eis sol fortitur[*]fortitur corrupt for fortiter et euaporant ex eis vapores
15
qui ventis comiscentur. et ideo meredionales venti exi〈-〉
16
stunt laxantes. ¶ Septemtrionales vero sunt frigidi:
17
eo quod super montes transeunt et super terras frigidas
18
multarum niuium. et sunt sicci. propterea quod eis non multi
19
associantur vapores. quoniam resolutio a parte septem〈-〉
20
trionis fit minus. neque transeunt super aquas mari〈-〉
21
nas. sed transeunt secundu plurimum super aquas congelatas aut su-
22
per deserta. Et orientales quidem inter caliditatem et
23
frigiditatem sunt temperati. sed fiunt occidentalibus sicciores.
24
¶ Septemtrionales namque orientis minus habent
25
maria quam septemtrionales occidentis. Et nos pro-
26
culdubio septemtrionales sumus. Occidentales
27
vero parum plus sunt humidi. quoniam super maria tran-
28
seunt. et quia sol eos suo diuersificat motu vnusquis-
29
que enim horum duorum scilicet solis et ipsorum alteri suo motu
30
quasi contrarius existit. Ideoque non tantum resoluit eos sol quantum
31
orientales resoluit ventos. et proprie quia maior ori〈-〉
32
entalium exufflatio est in principio diei et maior occi-
33
dentalium exufflatio est in fine diei. Et ideo occiden〈-〉
34
tales minoris existunt caliditatis quam orientales: et
35
magis ad frigiditatem declinantes. et orientales maio-
36
ris caliditatis licet ambo operatione ventorum meredio〈-〉
37
nalium et septemtrionalium sint temperati. ¶ Qandoque vero
38
in ciuitatibus ventorum iudicia secundum alias res mu〈-〉
39
tantur. Est enim quandoque in quibusdam ciuitatibus conueniens
40
vt venti meridionales frigidiores sint cum circa eas
41
montes fuerint niuosi meredionales: et conuerte-
42
rint se venti meredionales ad frigiditatem: ideo quod su〈-〉
43
per ipsos transeunt. Et est cum septemtrionales me-
44
redionalibus calidiores existunt: cum circa eos de-
45
serta fuerint adesta. Sed assinia videlicet aut sunt ven-
46
ti qui per deserta transeunt valde calida aut sunt ven〈-〉
47
ti de genere fumorum qui in spatio signa efficiunt tor-
48
refacientia similia igni: quoniam cum sunt graues ibi acci〈-〉
49
dit eis sicut antecessio et combustio et subtile separatur
50
et quod graue est descendit in quo existunt adustionis
51
et igneitatis reliquie: quia omnes venti fortes sicut videtur
52
sapientibus philosophorum non incipiuntur nisi a superiori:
53
licet materierum eorum principium sit ab inferiori. ¶ Principium
54
vero motuum et exufflationum et turbinis eorum est a su〈-〉
55
periori. Et hoc aut est iudicium commune: aut secundum plurimum
56
et hec certificatio in parte naturalis philosophie continetur.
57
Et nos quidem nunc nominabimus capitulum istius
58
modi in locis habitatis. ¶ Ciuitatum vero di〈-〉
1
uersitates sunt secundum terram quoniam earum alie sunt luto〈-〉
2
se: alie sunt que sunt petrose: alie sunt que sunt are-
3
nose: alie sunt que sunt limose fetentes: aut ceno〈-〉
4
se: alie sunt super quarum terram est virtus metallina
5
superans. et hoc totum in eius aere et aqua operatur.
6
¶ De impressionibus aerearum mutationum
7
malarum cursui naturali contrarium. Capitulum .IX.
8
MUtationes vero naturam egredientes sunt
9
aut propter conuersionem in sustantia aeris factam:
10
aut propter conuersionem in qualitatibus ipsius.
11
Quod vero in eius existit substantia est vt eius
12
substantia ad malitiam conuertatur. non ideo quod aliqua suarum qua-
13
litatum valde fortior facta fuerit secundum augmentum vel
14
diminutionem et hec est pestilentia. ¶ Et est pu-
15
trefactio que accidit aeri similis putrefactioni aque re〈-〉
16
mollientis fetide. ¶ Nos namque cum aerem dici〈-〉
17
mus volumus dicere aerem simplicem nudum quoniam
18
ipse non est aer qui nos circundat: et si inuentus fuerit
19
purus fortasse erit alius. Ipse enim et vnumquodque sim-
20
plicium nudorum non putrescunt: sed aut in sui quali-
21
tate: aut in sui substantia in aliud conuertitur simplex:
22
ficut aqua conuertitur in aerem. Cum autem aerem dicimus
23
nolumus dicere nisi corpus in substantia sua commixtum.
24
Et est corpus commixtum ex aere certificato et parti〈-〉
25
bus aqueis vaporosis: et partibus terreis in fumo
26
et nubibus surgentibus: et partibus igneis: et nos
27
neque dicimus illum aerem nisi quomodo dicimus aquam
28
maris: aut lacuum aquam: licet non sit aqua plura sim-
29
plex sed mixta ex aere et terra et igne: sed superans
30
in ea est aqua. Hic ergo aer putrescit quandoque et con〈-〉
31
uertitur eius substantia ad malitiam. sicut aqua lacunarum
32
putrefit et conuertitur eius substantia ad eam. ¶ Pestilen〈-〉
33
tia autem et aeris putrefactio secundum plurimum euenit in po〈-〉
34
stremo estatis et in autumno. Et nos quidem nominabi-
35
mus accidentia que ex pestilentia in alijs locis proue〈-〉
36
niunt. Quod vero in ipsius existit qualitatibus est vt secundum
37
caliditatem aut frigiditatem ad qualitatem perueniat intolera-
38
bilem intantum vt per ipsum messes et generatio corrumpantur.
39
Et hec quidem est aut conuersio homogenea sicut rabio〈-〉
40
sitas estatis cum fortior sit: aut conuersio contraria sicut
41
frigoris malitia in estate que propter aliquod euenit accidens.
42
¶ Ex aere vero cum mutatur proueniunt in corporibus
43
accidentia. Cum enim putrescit putrefacit humores et in-
44
cipit humorem putrefacere qui a corde circundatus est
45
quoniam ad ipsum propinquus accidit quam ad alium. et si fortiter
46
calefit iuncturas laxat et humores resoluit. ergo in
47
siti augmentum prestat et resoluit spiritum et deijcit vir〈-〉
48
tutes et prohibet digestionem: propterea quod calorem innatum
49
occultum resoluit qui est instrumentum nature. et colorem efficit
50
citrinum: propterea quod humores resoluit sanguineos ca-
51
lorem rubificantes: et quia coleram alios facit superare
52
humores et cor quia calefacit calore non innato et fa-
53
cit humores fluere et ipsos putrefacit. et defert
54
eos ad concauitates et membra debelia[*]debelia corrupt for debilia et corporibus
55
sanis non est bonus. ¶ Est tamen cum hidropicis con〈-〉
56
fert et paraliticis et alcuzez frigido et spasmo humido et
57
torture humide. ¶ Aer vero frigidus calorem innatum ad
58
interiora redire facit vbi talem adeptus fuerit for〈-〉
1
titudinem per quam ad interiora ingrediatur hic namque
2
est mortificans. ¶ Aer preterea frigidus non multum
3
prohibet materierum fluxum. et continet eas. et facit catar〈-〉
4
rum et debilitat neruos et tracheam arteriam ma-
5
gno ledit impedimento. Et cum non fuerit fortis di〈-〉
6
gestionem efficiet fortiorem: et omnes occultas operatio-
7
nes efficiet fortiores et excitabit appetitum. Ad
8
vltimum vero est magis sanis conueniens quam aer
9
multe caliditatis. Sed eius quidem nocumenta sunt
10
ex parte operationum que ex neruis pendent. Et ideo quod
11
claudit poros et quia premit illud quod intus in ossi-
12
bus existit humidus vero pluribus complexionum est bo〈-〉
13
nus et colorem efficit bonum. Et cutem et reddit eam
14
mollem et poros dimittit apertos sed ad putrefa-
15
ctionem preparat. Et siccus quidem huic existit contrarius.
16
¶ De naturis ventorum. Capitulum .X.
17
IAm ventorum dispositiones narrauimus
18
in capitulo mutationum aeris. nominatione ali-
19
qua. Nunc vero in eis sermonem vo〈-〉
20
lumus proferre aggregatiuum secundum alium
21
ordinem et incipiemus a septemtrionali.
22
23
SEptemtrionalis corroborat et indu-
24
rat et que manifeste fluunt prohibet
25
et diuidit poros et digestiuam fortem
26
efficit constringit ventrem et indu-
27
rat et prouocat vrinam et aerem putridum pe〈-〉
28
stilentialem sanat. ¶ Cum vero meridionalis
29
septemtrionalem precedit et sequitur eum septem-
30
trionalis accidit a meridionali fluxus et a se-
31
ptemtrionali expressio interius et quandoque pro〈-〉
32
uenit inde scissura ad exteriora. Ideoque multi〈-〉
33
plicatur tunc fluxus materierum capitis et pe-
34
ctoris egritudines. ¶ Et egritudines quidem
35
septemtrionales sunt dolores neruorum de qui〈-〉
36
bus sunt vesica et matrix difficultas mingen-
37
di et tussis et costarum dolores et lateris et pe-
38
ctoris et horripilationes.
39
40
MEridionalis laxat fortitudinem et
41
aperit poros et turbat humores et
42
mouet eos ad exteriora ab interio-
43
ribus et in sensibus efficit grauita-
44
tem et ipse est ex eis qui exituras corrumpunt
45
et egritudinum efficit recidiuationem et debi〈-〉
46
litat et super exituram et podagram efficit pru-
47
ritum et commouet epilepsiam et affert somnum
48
et facit febres putridas: sed non exasperat guttur.
49
50
VEnti isti si in postremo noctis et in
51
principio diei flauerint: venient ab
52
aere qui iam temperatus est propter
53
solem: et subtiliatus et eius humidi〈-〉
54
tas iam fuit immutata: ideoque sunt sicciores et
55
subtiliores. quod si in fine diei et in principio no-
56
ctis flauerint: erit res contraria. Orientales
57
tamen vniuersaliter occidentalibus semper existunt meliories.
58
1
VEnti isti si flauerint in fine noctis et
2
in principio diei venient ab aere in quo
3
sol operatus non fuit. Spissiores igitur
4
et grossiores erunt quod si in fine dici et
5
noctis principio flauerint: erit res contraria.
6
¶ De his que proueniunt ex habitationum locis. Capitulum .XI.
7
IN capitulo mutationum aeris iam no〈-〉
8
minauimus dispositiones quasdam loco-
9
rum habitabilium. Nunc vero etiam in eis ser〈-〉
10
monem volumus proferre compendiosum
11
secundum alium ordinem: neque est nobis curandum
12
si aliquid ex eis que diximus reiteremus.
13
14
IAm sciuisti quod locorum hitabilium[*]hitabilium corrupt for habitabilium dispositio〈-〉
15
nes in corporibus diuersificantur causa al-
16
titudinum et profunditatum in ipsis. Et
17
causa dispositionis eorum que eis vicinantur cum
18
hoc ex montibus: et dispositionibus terre ipsius si sit
19
lutosa aut humefacta: aut cenosa. aut si est in ea
20
virtus minere et dispositionis multitudinis aquarum: aut
21
paucitatis earum. Et dispositionis eorum que eis vicinantur
22
sicut arborum et minerarum aut fouearum: aut ca〈-〉
23
dauerum: aut horum similium. Et sciuisti quoniam aerum complexio-
24
nes ex latitudinibus ciuitatum cognoscuntur et ex
25
terra ipsarum et ex montium et marium vicinitate quam
26
habent cum eis: et ex ventis earum. ¶ Et nunc quidem di-
27
cemus summatim quod omnis aer qui cito infrigidatur cum
28
sol occidit: et cito calefit cum ipse oritur est subtilis.
29
Qui vero huic est contrarius est econtrario. deinde omnibus
30
aeribus deterior est ille qui cor constringit. et aeris
31
attractionem angustat. Post hoc diuidemus nunc
32
cuiuslibet loci habitabilis dispositionem.
33
34
LOca habitabilia calida nigrificant capil〈-〉
35
los intantum et crispant quod eos cum colligun〈-〉
36
tur piperi similes efficiuntur. digestiuam debi〈-〉
37
litantes. et cum in eis maxima fuerit re〈-〉
38
solutio et minuetur humiditas cito adueniet senium si〈-〉
39
cut in terra nigrorum. Illis namque qui ibi morantur
40
aduenit senium annis triginta et eorum corda sunt
41
timida propterea quod spiritus multum resoluitur. Corpora
42
preterea in locis habitabilibus calidis morantium sunt
43
magis leuia. ¶ De locis habitabilibus frigidis.
44
IN locis habitabilibus frigidis moran〈-〉
45
tes sunt fortiores et audacie maio-
46
ris et melius digerentes sicut sciui-
47
sti. Que si fuerint humida erunt ibi
48
morantes crassi et carnosi: et multa abundantes
49
adipe. quorum vene erunt profunde et iuncture oc〈-〉
50
culte et erunt ipsi teneri et albi.
51
52
IN locis habitabilibus morantes hu〈-〉
53
midis pulchrarum sunt facierum.
54
Quorum cutes sunt lenes. et cum exerci〈-〉
55
tantur cito aduenit eis laxitas. Et
56
eorum estas non multum calefit. neque hyems valde
57
infrigidatur. et eis adueniunt febres multe more et
58
venter et sauguinis multus exitus ex menstruis
1
et hemorroidibus. et multiplicantur in eis he-
2
morroides et vlcera putrida et putrefactio et
3
multiplicatur in eis epilepsia.
4
5
IN locis habitabilibus siccis mo-
6
rantium exiccantur complexiones: et ipsorum
7
offuscantur cutes et exiccatur[*]exiccatur corrupt for exiccantur. Et eorum ce〈-〉
8
rebris cito aduenit siccitas. Et eorum
9
estas est valde calida et hyems quidem mul-
10
tum frigida. ¶ De locis habitabilibus altis.
11
IN locis habitabilibus altis morantes
12
sunt sani et fortes labores multum pa〈-〉
13
tientes: et viuunt diu.
14
15
IN locis habitabilibus profundis moran〈-〉
16
tes in vaporositate existunt multa et epatis
17
debilitate et aquis abundant non frigidis: et proprie
18
si fuerint stantes: aut aque lacuum aut sta-
19
gnorum: et quemadmodum sciuisti eorum aeres sunt mali.
20
21
HOrum aeres in estate sunt valde
22
calidi et in hyeme multum frigidi. ¶ Et
23
eorum corpora sunt dura et solida et mul〈-〉
24
torum capillorum: fortia et iuncture mani〈-〉
25
feste: et vincit in eis siccitas: et sunt multum vigilan〈-〉
26
tes: et sunt malorum morum: et inobedientes est in eis
27
bellorum fortitudo et solertia in artibus et acuitas.
28
29
IN locis montuosis niuosis. moran〈-〉
30
tium iudicium est sicut aliarum terra〈-〉
31
rum frigidarum. et eorum terre sunt vento〈-〉
32
se. et dum nix moratur generaniur[*]generaniur corrupt for generantur in eis
33
boni venti: sed cum resoluitur si montes habent
34
qui ventos prohibeant fiunt vaporosa.
35
36
HOrum temperantur caliditas et frigiditas propter
37
sue humiditatis ad passionem inobedien〈-〉
38
tiam et ad recipiendum illud quod in ipsa
39
penetrat. In humiditate vero et siccita〈-〉
40
te proculdubio ad humiditatem declinant. ¶ Et si
41
septemtrionalia fuerint erit maris vicinitas et ha〈-〉
42
bitationis profunditas magis temperate in eis. Et si me〈-〉
43
redionalia fuerint calida erit econtrario.
44
45
HOrum habitabilium locorum hominum iudi-
46
cium est sicut iudicium ciuitatum et temporum
47
frigidorum in quibus multiplicantur expri-
48
mendi et constringendi egritudines.
49
Et multiplicantur in eis humores in occulto corporis
50
congregati. et solet in eis esse digestiue bonitas et
51
vite longitudo: et multiplicatur in eis exitus san〈-〉
52
guinis ex naribus propter multam repletionem et resolu〈-〉
53
tionis paucitatem. vene ergo aliquando scinduntur.
54
¶ Epilepsia vero non eis accidit propterea quod sint inte〈-〉
55
rius sani: et quia calor eorum innatus est multus que
56
si acciderit erit fortis: quoniam non eueneit[*]eueneit corrupt for eueniet nisi propter fortem
57
causam. ¶ In corporibus preterea eorum vlcera cito sanantur
58
propter eorum fortitudinem et sanguinis eorum bonitate et propterea
1
quod exterius non est causa que ea laxet aut ea dete〈-〉
2
gat. Sed propter multum caliditatis cordium eorum
3
sunt eis mores lupini. ¶ Mulieribus preterea
4
eorum accidit ne a menstruis perfecte mundentur. quoniam
5
earum menstrua non sufficienti fluunt cursu propter via〈-〉
6
rum constrictionem: quia non est ibi quod ipsa faciat cur〈-〉
7
rere et laxet. ¶ Et propter hoc dixerunt quidam quod sunt
8
steriles quia earum matrices non sunt munde hoc tamen
9
diuersum est ab eo quod in parthorum terris vide〈-〉
10
mus. ¶ Ego autem dico quod caloris innati earum for〈-〉
11
titudo parificatur[*]parificatur corrupt for purificatur ei quod minuitur ex causis que fluere
12
faciunt et laxant exterioribus. ¶ Et dixerunt quod
13
raro accidit eis: vt abortum patiantur. et hoc quidem de〈-〉
14
monstrat quod virtutes morantium in istis habita-
15
bilibus locis sunt fortes. et partus aduenit eis
16
durus: quoniam membra earum piendi[*]piendi corrupt for pariendi sunt stricta et so〈-〉
17
lida. Quod vero abortiantur secundum plurimum fit propter frigus
18
Earum quoque lac paucum est: et grossum propter fri〈-〉
19
gus non permittens penetrare et currere. ¶ Est etiam
20
cum in hac terra accidit et precipue debiles habenti〈-〉
21
bus virtutes vt mulieribus cuzez et pthisis et eis
22
proprie que pariunt accidit eis pthisis et cuzez frequen〈-〉
23
ter propterea quod vehementer se exprimunt ex duritie
24
partus. Uene ergo que sunt in parte pectoris scindun〈-〉
25
tur et partes aliquot ex neruis et villis. Ex primo
26
igitur accidit pthisis et ex secundo cuzez. ¶ Mirach
27
quoque ventris preperatus est ad scindendum
28
apud vehementem expressionem. et pueris accidit ra-
29
mex aquosa que ab eis remouetur cum crescunt et
30
puellis accidit aqua ventrium et matricum: que
31
cum crescunt recedit. Obthalmia vero raro
32
accidit eis: sed cum accidit est fortis.
33
34
HOrum iudicia sunt iudicia terrarum
35
et temporum caidorum[*]caidorum corrupt for calidorum: plurimum autem
36
aquarum que suntin eis est salsum et
37
sulfureum. Et capita morantium in il〈-〉
38
lis sunt plena humidis materijs: quoniam meridies hoc
39
operatur. et eorum ventres sunt soluti propter illud
40
quod ex eorum capitibus ad stomacos descendit. Membra
41
quoque eorum sunt laxa et debilia: et sensus ip-
42
sorum graues. Et desideria comedendi et biben-
43
di debilia et quolibet vino grauantur propter quod eorum
44
capita et stomachi grauia existunt: vlcera quoque
45
eorum duriter sanantur et mollificantur. ¶ Mulie-
46
ribus vero accidit multum sanguinis menstrui exi-
47
tus neque constringitur nisi cum difficultate: et frequen-
48
ter abortiuntur propter multitudinem egritudinum earum
49
et non ab alia causa. ¶ Uiris quoque accidit a ventre
50
sanguinis exitus et hemorroides et obthalmia hu〈-〉
51
mida que cito sanantur. ¶ Senibus vero qui transe-
52
unt quinquaginta annos accidit paralysis propter eorum ca〈-〉
53
tarros. et accidit omnibus eis propterea quod sunt eorum ca〈-〉
54
pita plena difficultas anelitus asma et tortura
55
et epilepsia. Et accidunt eis febres in quibus calidi〈-〉
56
tas et frigiditas coniunguntur et febres longe hyema-
57
les et nocturne. Acute vero febres parum accidunt
58
eis propterea quod eorum ventres multum resoluuntur et dis-
1
sdluitur subtile quod est in eorum humoribus.
2
3
CIuitas que ab oriente est aperta ei in op〈-〉
4
positione posita est sana et boni aeris.
5
Sole enim in principio diei eam eleuatur et
6
aerem eius clarificat. Postea rece-
7
dit ab ea aere iam clarificato: et exufflant super
8
ipsam venti subtiles quos premittit ei sol. de-
9
inde ipsemet eos sequitur et conueniunt ipsorum motus.
10
11
IN ciuitate que ab occidente est disco-
12
operta et ab oriente cooperta non venit
13
ad eam sol nisi tarde. Et ilico cum ve〈-〉
14
nit ad ipsam incipit elongari ab ea: quia
15
non ei appropinquando incedit. Non ergo eius sub〈-〉
16
tiliat aerem: neque exiccat sed dimittit ipsum humi〈-〉
17
dum grossum: et si ventos ei mittit: mittit eos ab
18
occidente et in nocte. ¶ Iudicia ergo ipsorum sunt
19
iudicia ciuitatum humidarum et complexionum caliditatem
20
habentium temperatam grossam. Et nisi esset propter illud
21
quod ex spissitudine prouenit aeris eorum natura veris
22
nature similis existeret. ¶ Sanitas vero in eis mi-
23
nus existit quam in terris orientalibus cum diminutione
24
multa. ¶ Neque audienda sunt verba eius qui di〈-〉
25
cit absolute quod virtus huius terre est virtus ve-
26
ris compositione aliarum terrarum valde bonarum. ¶ Quod
27
vero in ea vehementer existit malum est quod sol non ad〈-〉
28
uenit ei. nisi postquam iam inualuerit ad calefaciendum
29
clima. Ideo quia est alius super eam igitur post frigus
30
noctis ob hoc subito eleuatur. Sed propter humidita〈-〉
31
tem complexionis aeris eius sunt voces hominum rau〈-〉
32
ce: et proprie in autumno propter reumatismos ipsorum.
33
34
QUi loca eligit habitabilia. cognosce〈-〉
35
re debet terram ciuitatis: et quomodo existit eius
36
dispositio secundum altitudinem et profunditatem
37
et discooperturam aut cooperturam: et eius
38
aquam et substantiam aque ipsius: et quomodo existit secundum eius pro-
39
palationem et eius discooperturam: aut secundum sui oc-
40
cultationem et ipsius profunditatem. et si sit ventis ex〈-〉
41
posita aut in terra profunda. et debet cognoscere ven〈-〉
42
tos ibi flantes si sint sani frigidi. et quid ei sit vicinum
43
ex maribus et pelagis et montibus et mineris. et
44
debet scire qualis sit terra secundum sanitatem et egritudi-
45
nes. et que egritudines illic commorantibus eueni〈-〉
46
re soleant. ¶ Et debet cognoscere illic commorantium
47
fortitudines et eorum desideria et digestiuam: et nu〈-〉
48
trimentum eorum bonitatem. ¶ Et quomodo existat eius
49
structura: et si sit ampla spaciosa: aut sint eius in〈-〉
50
troitus angusti: et locus vnde vapor egreditur sit
51
constrictus. ¶ Post hoc oportet vi fenestre et porte
52
sint orientales aut septemtrionales. ¶ Sitque illud
53
vnde magis sollicitari debes vt venti orientales
54
structuras ingredi valeant: et vt sol ad vnumquemque
55
locum intrare queat qui ibi existit quomodo ipse est qui ae〈-〉
56
rem rectificat. ¶ Uicinitas quoque aquarum dul〈-〉
57
cium mobilium currentium multarum et mundarum
58
et que hyeme infrigidantur et estate calefiant et di-
1
uerse ab eis que occultantur est res conueniens
2
et adiutorium prebens. ¶ Et iam quidem locuti fuimus
3
de aere et locis habitabilibus verbis expositorijs.
4
Nunc autem loqui debemus de causis que ista sequan〈-〉
5
tur: que cum eis numerate sunt.
6
¶ De eis que proueniunt ex motu et quiete. Capitulum .XII.
7
MOtus operatio in corpore humano diuersifi〈-〉
8
catur: ideo quod est fortis aut debilis aut
9
paucis: aut multus: et propter illud quod ei
10
ex quiete admiscetur. Et istud quidem apud
11
sapientes est diuisio per se. et propter illud quod in ipso exer〈-〉
12
cent homines ex materijs. ¶ Et motus quidem fortis
13
et multus et paucus: et cum quiete mixtus omnes communi-
14
cant in hoc vt calorem efficiant fortiorem sed fortis
15
non multus differt a multo non forti et a multo
16
quieti admixto: quonam ipse vehementer calefacit cor〈-〉
17
pus: et si resoluit parum resoluit. Multus vero pau〈-〉
18
latim resoluit plusquam calefaciat. ¶ Et cum quisque
19
eorum multus existit infrigidat: propterea quod vehementer
20
calorem resoluit naturalem et etiam exiccat. Set cum ipse in
21
aliqua exercebitur materia plerumque materia illa efficit quod eius
22
adiuuabit operationem: et plerumque facit quod ipsam dimi-
23
nuit verbi gratia si motus fuerit motus artis fulonum
24
proueniet ex ea in frigiditate et humiditate augmentum.
25
Et si motus fuerit motus artis ferrariorum acci〈-〉
26
dit ex ea in caliditate et siccitate augmentum. Quies
27
vero semper est infrigidans propter priuationem viuificationis ca〈-〉
28
loris: et propter constrictionem que est suffocans et hume-
29
ctans propter defectum resolutionis superfluitatum.
30
¶ De his que proueniunt ex somno et vigilijs. Capitulum .XIII.
31
SOmnus quieti vehementer similis existit.
32
et vigilie valde sunt motui similes.
33
Ambobus tamen eorum post hoc sunt pro〈-〉
34
prietates que sunt considerande. ¶ Di-
35
cemus ergo quod somnus omnes operationes naturales for-
36
tes efficit propterea quod calorem continet innatum et virtutem
37
laxat animalem ideo quod cordis vias humectat et eas la-
38
xat: et quia spiritus substantiam turbidam efficit et prohibet il〈-〉
39
lud quod resoluitur. ¶ Lassitudinis vero modos omnes
40
remouet et fortes remouet euacuationes. Motus namque
41
omni quod ad currendum aptum est curredi ad auget[*]ad auget corrupt for adauget virtu〈-〉
42
tem: nisi sint materie que ad partem cutis existant. ¶ Som-
43
nus enim quandoque ad expellendum eas iuuat: propterea quod ca〈-〉
44
lorem interius continet et nutrimentum in corpore parti〈-〉
45
tur. et expellit illud quod est iuxta cutem: propterea quod il〈-〉
46
lud quod est longe constringitur. Uigilie vero hoc plus
47
efficiuntur licet somnus plus efficiat sudorem quam vi-
48
gilie. Sudor namque quem efficit somnus est secundum modum
49
exuberandi materiam: et non secundum modum resolutionis sub〈-〉
50
tilis continui qui autem in somno multum sudat nullam
51
habens causam nutrimento plenus existit quod tolera-
52
re nequit. ¶ Cumque somnus materiam inuenit aptam
53
ad digerendum et maturandum: ad sanguinis naturam
54
eam conuertit et calefacit ipsam et transit calor per
55
corpus: et calafacit[*]calafacit corrupt for calefacit corpus calore naturali. ¶ Quod
56
si humores inuenerit calidos colericos et perdu-
57
rauerit eius tempus calefacit eos vel corpus calore
58
extraneo. ¶ Et si iuuenerit vacuitatem infrigidabit:
1
propter hoc quod resoluit: aut humorem qui virtuti di-
2
gestiue sit inobediens infrigidabit propter illud quod ex-
3
panditur de eo. ¶ Uigilie vero huius totius con-
4
trarium efficiunt. Cum autem sunt multe complexionem
5
corrumpunt cerebri aliquo siccitatis modo et debi〈-〉
6
litant ipsum et commiscent rationem et adurunt humo〈-〉
7
res: et egritudines faciunt acutas. ¶ Som-
8
nus autem multus huius efficit contrarium. Operatur enim
9
virtutum animalium obtusionem et capitis grauedinem et
10
egritudines frigidans et illud est propter illud quod ipse in re〈-〉
11
solutione prohibet. ¶ Uigilie vero desiderium
12
augent et famem efficiunt propter illud quod de materia re-
13
soluunt et de digestiua minuunt propter illud quod de
14
virtute resoluuut. ¶ Et insomnietas quidem inter vi-
15
giliam et somnum in omnibus dispositionibus est malam[*]malam corrupt for mala.
16
¶ Quod autem ex dispositione somni est superans est quod
17
in ipso calor occultatur et frigiditas manifestatur: et propter
18
hoc omnibus membris tanta necessaria sunt operimenta quanta
19
in vigilijs non sunt necessaria. ¶ De iudicijs vero
20
somni et de eo quod de ipso consideratur et ipsius dispotio〈-〉
21
nibus verba multa inuenies in libris qui sequun〈-〉
22
tur si deus voluerit.
¶ De his que pro-
23
ueniunt ex motu et quiete animali Capitulum . XIII[*]XIII corrupt for XIIII.
24
OMnia anime accidentia sequuntur: aut eis
25
associantur. motiones spiritus interius: aut
26
exterius. Et istud aut erit subito aut
27
paulatim: et eius motionem ad exterio-
28
ra sequitur frigiditas eius quod interius existit: et fortasse
29
superfluit illud qr[*]qr(?) corrupt for quod resoluitur. Subito ergo infrigidatur
30
exterius et interius et sequitur eam sincopis aut mors.
31
¶ Et motum quidem eius ad interiora sequitur frigiditas
32
eius quod est exterius et caliditas exterior et est cum
33
multa coangustione constringitur et infrigidatur interius
34
et exterius et sincopis magna aut mors sequitur
35
ipsum. ¶ Et motus quidem ad exteriora aut fit su〈-〉
36
bito: sicut fit cum est ira: aut fit leuiter et paulatim:
37
sicut contingit cum adsunt delitie et gaudium temparatum.
38
¶ Motus vero ad interiora aut est subito si-
39
cut cum timor adest: aut est leuiter et paulatim
40
sicut cum adest tristicia. ¶ Et suffocatio quidem
41
et resolutio predicte nunquam sequuntur nisi illud
42
quod subito euenit. Diminutio vero et ptisis nature
43
nunquam sequuntur nisi illud quod leuiter. et paulatim
44
euenit. ¶ Cumque diminutionem dico intelli-
45
go suffocationem que ordinatim et paulatim ac〈-〉
46
cidit et non subito. Et cum dico ptisim nature
47
intelligo resolutionem qua fit leuiter: et paula-
48
tim et non subito. ¶ Et est cum accidit vt in
49
hora vna ad duas moueatur partes cum accidens duo
50
concomitantur accidentia sicut elen. Est enim cum accidit cum ea
51
ira et tristicia et diuersificantur duo motus et si〈-〉
52
cut verecundia quia fit prius constrictio ad in-
53
teriora. deinde redit ratio et consilium et dila-
54
tat. illud quod est constrictum et egreditur exte〈-〉
55
rius et rubificat colorem. ¶ Et est etiam cum
56
corpus patitur propter affectiones animales alias ab
57
istis quas nominabimus: sicut sunt imaginationes
58
animales: plurimum enim in primunt[*]in primunt corrupt for inprimunt [resp. imprimunt] res naturales quemadmodum
1
accidit vt puer ei similetur cuius forma imaginata
2
fuit cum fuit coniunctio et vt fit eius color propin-
3
quus colori eius quem viderunt cum fit casus. Et
4
iste sunt res quas homines credere abhorrent qui diffi〈-〉
5
cilis dispositionis non nouerunt habitudines. ¶ Illi
6
vero qui sapientiam diligunt non negant eas quemad-
7
modum negant res que esse non possunt. ¶ Et huius quidem
8
generis est motus sanguinis et secutio eius qui preparatur
9
ad eum cum multum intentus fuerit ad considerandum
10
res rubeas. ¶ Et istius capituli est congelatio den〈-〉
11
tium propterea quod alius acredinem comedit et inuenire do〈-〉
12
lores membri propterea quod tale quale illud dolet alij cum
13
de eo cogitauerit. et istius capituli est mutatio complexio〈-〉
14
nis propterea quod imaginatur de re quam timet ne ca-
15
datim[*]ca-datim corrupt for cadat in eam.
¶ De his que proueniunt ex his
16
que comeduntur et bibuntur. Capitulum .XV.
17
QUod comeditur et bibitur in corpore huma〈-〉
18
no tribus operatur modis. Aut enim in ipso
19
sola sui qualitate operationem efficit: aut
20
sui materia: aut operatinem facit tota sui substantia.
21
et fortasse res que ex his tribus intelliguntur verbis
22
propinque erunt secundum lingue considerationem. Sed
23
cum de his loquimur intentiones exprimere volu-
24
mus quas modo nominabimus. ¶ Sui vero qualitate
25
agens est illud quod calefieri solet: cum est in corpe[*]corpe corrupt for corpore
26
hominis: aut infrigidari: et calefacit caliditate sua: aut fri-
27
gefacit sua frigiditate: ita quod non ei assimilatur. ¶ Et
28
sui quidem operans materia est illud quod a sui conuertitur natura:
29
et recipit formam alicuius diuisionis membrorum huma-
30
norum: sed eius materia licet formam illam recipiat: est tamen cum
31
accidit: vt aliquam suarum qualitatum quas habebat que suo
32
modo fortior existit quam humani corporis qualitas in ipsa
33
remanere eam faciat a principio rei: donec complea〈-〉
34
tur coagulatio et assimilatio sicut sanguis qui
35
generatur ex lactucis: quoniam in ipso est plus frigiditatis
36
quam sit in complexione hominis: licet sit factus sanguis et sit
37
bonus ad hoc vt membri hominis pars fiat: et sanguis
38
qui ex alijs generatur huic existit contrarius. ¶ Sui vero
39
substantia operans est forma sui specifica agens et est il〈-〉
40
la qua ipsum est id quod est et non qualitate sui preter quod
41
corpori simile fiat aut fiat ei simile corpus. ¶ Cumquam
42
dico qualitatem vnam quatuor qualitatum intelligo. Qua〈-〉
43
litate igitur sua operantis materia in opere ingressum non
44
habet. ¶ Sua igitur operans materia est illud cuius materia
45
cum de substantia quam habebat alteratur alteratione quam in
46
ea fecit virtus que est in corpore restaurat illud quod
47
ex eo fuit dissolutum primo: et accendit calorem
48
innatum propterea quod in sanguine facit augmentum secundo.
49
¶ Et est etiam cum operatur suis qualitatibus que remanse〈-〉
50
runt in ipso tertio. ¶ Et sua quidem operans substantia est
51
illud quod forma sue specie operatur quam acquisiuit post
52
complexionem: quod cum eius simplcia[*]simplcia corrupt for simplicia se commiscuerunt et
53
ex eis generata fuit res vna preparauit se ad recipien〈-〉
54
dum speciem et formam additam super illud quod
55
habent simplicia illius. ¶ Hec ergo forma non est qua〈-〉
56
litates prime quas habet materia neque est complexio qua generatur
57
ex eis: sed est perfectio quam acquisuit materia secundum apti〈-〉
58
tudinem que fuit ei acquisita ex complexione sicut in ma〈-〉
1
gete virtus attractiua: et sicut natura cuicunque specierum
2
vegetabilium et animalium scilicet illa quam habent post com-
3
plexionis propter complexionis preparationem: et neque est de sim〈-〉
4
plicibus complexionis neque ipsamet complexio: quia non
5
est caliditas: neque frigiditas: neque siccitas: neque humidi〈-〉
6
tas: neque simplices: neque commixte: sed est verbi
7
gratia color aut odor: aut anima: aut alia forma de non
8
perceptis sensu. ¶ Et istius forme que generatur ex materia
9
quandoque est perfectio passio ab alijs cum hec forma est
10
virtus passiua: et quandoque est eius perfectio facere et non
11
aliud: et est cum hec forma est virtus agendi et non
12
aliud: sed cum est agens et non aliud: quandoque est eius
13
actio in corpore hominis: et quandoque non. Et huius quidem
14
forme que post complexionem prouenit aliquando accidit vt
15
sit perfectio passio ab alio cum fuerit hec forma
16
virtus passiua. Et quandoque accidit vt sit per〈-〉
17
fectio eius in aliud actio. ¶ Et quandoque ac-
18
cidit vt sit hec forma virtus supcr[*]supcr corrupt for super operationem
19
in aliud et quandoque euenit vt sit hec forma ad〈-〉
20
iuuans super operationem in aliud. ¶ Sed
21
cum fuerit operatrix in alio: aliquando euenit
22
vt sit eius operatio in corpore hominis aliquan〈-〉
23
do non. Et si est virtus in corpore hominis
24
agens: aliquando efficit operationem conue-
25
nientem corpori quandoque operationem non
26
conuenientem. Tota autem operatio hec non
27
prouenit ex eius complexione: immo ex eius forma
28
specifica aduenientem post complexionem.
29
Unde propter hoc vocamus huiusmodi ope〈-〉
30
rationem a tota substantia scilicet forma specifica et
31
non qualitate scilicet non aliqua quatuor qualitatum. neque eo quod est
32
earum commixtio. ¶ Conueniens vero est sicut peonie
33
operatio que destruit epilepsiam. Non conueniens autem sicut virtus
34
napelli que hominis corrumpit substantiam. ¶ Rediemus
35
ergo nunc et dicemus quia cum dicimus quod res que come〈-〉
36
ditur. aut qua fit inunctio est calida aut frigida volumus di-
37
cere quod est sic in potentia et non in effectu. et volumus dicere
38
quod est in potentia plus calida quam corpora nostra. aut plus
39
frigida quam corpora nostra. ¶ Et cum hanc potentiam dicimus vo〈-〉
40
lumus dicere virtutem consideratam per operationem caloris quam
41
nostra corpora in ea efficiunt. quoniam cum eius portior a calo〈-〉
42
re innato qui est in nobis patietur accidet in ea tunc illud
43
in effectu. ¶ Est etiam cum hanc potentiam dicemus et volu〈-〉
44
mus rem aliam dicere. Et est vt sit potentia cum intentione boni〈-〉
45
tatis aptitudinis. sicut cum dicimus quod sulfur est calidum
46
in potentia. ¶ Et est cum dicimus quo res est calida aut frigida
47
et attendimus illud quod in eius complexione ex quatuor ele-
48
mentis primis est magis superans. et non consideramus
49
opositionem quam in nostria efficit corporibus. ¶ Est etiam cum
50
de medicina dicimus quod in potentia sit: cum fuerit
51
eius potentia in intentione habitus sicut potentia scribe
52
qui iam dimisit scribendi operationem. et tamen habet in scribendo
53
potentiam. quemadmodum dicimus quod napellus in po〈-〉
54
tentia est corrumpens. ¶ Inter hoc vero et primam existit
55
differentia: quia prima nisi postquam corpus con〈-〉
56
uersione manifesta ea conuerterit non existenti ad
57
effectum. Istud autem aut operatur ipsamet
58
obuiatione sicut venenum viperarum aut per quamlibet
1
conuersionem in sui qualitate sicut napellus.
2
¶ Et inter potentias quidem primas et inter
3
potentiam primam quam nominauimus est aliqua
4
potentia media que est sicut potentia medici-
5
narum venenosarum. ¶ Preterea dicemus quod
6
medicinarum gradus iam quatuor positi sunt.
7
Et gradus quidem primus est illud quod cum
8
comeditur et bibitur et quo sit inunctio efficit
9
in corpore sua qualitate operationem non per-
10
ceptam: sicut eum calefacit: aut infrigidat et non
11
percipitur neque sentitur calor aut frigiditas: nisi postquam
12
reiteratum fuerit et multum factum fuerit. ¶ Et
13
gradus secundus est vt sit operatio fortior ista sed ta-
14
men non peruenit ad impediendum operationes
15
manifeste: neque cursum earum naturale mutat ni〈-〉
16
si per accidens aut cum multotiens aduenit et est
17
multum. ¶ Et tertius quidem gradus est vt
18
ex operatione eius essentialiter proueniat impedi〈-〉
19
mentum manifestum: sed nondum tamen prouenit ad mor〈-〉
20
tificandum et corrumpendum. ¶ Et quartus est
21
gradus vt illud ad mortificandum perueniat et
22
corrumpendum. et hec quidem est proprietas medici〈-〉
23
narum venenosarum: hoc est illud quod exi-
24
stit per qualitatem. ¶ Cum tota vero sui substantia
25
mortificans est venenum. ¶ Dicemus autem
26
denuo quod totum illud quod corpori aduenit quod
27
est ex eis inter que currit agere et pati. aut mu-
28
tatur a corpore et non mutat ipsum. aut mutatur
29
a corpore et mutat ipsum. aut non mutatur a
30
corpore et mutat ipsum. ¶ Quod vero mu-
31
tatur a corpore et non mutat corpus mutatione
32
de qua sit curandum aut conuertitur in similitudine
33
corporis: aut non conuertitur. Illud autem quod
34
in eius conuertitur similitudinem nutrimentum
35
est absolute. Et illud quod non in eius conuer〈-〉
36
titur similitudinem est medicina temperata. ¶ Quod
37
vero a corpore mutatur et ipsum mutat non est
38
possibile: quin aut si cum mutatur a corpore mu〈-〉
39
tat corpus: et post corpus mutet ipsum ad vlti〈-〉
40
mum et destruatur eius mutatio: aut non fit ita
41
sed ipsum mutet corpus ad vltimum et destruat
42
ipsum. ¶ Et prima quidem diuisio aut conuerte〈-〉
43
tur in similitudinem corporis: aut non conuerte-
44
tur in similitudinem corporis. Si in corporis
45
conuertetur similitudinem: erit medicinale nutri〈-〉
46
mentum: et si in corporis non conuertetur simili〈-〉
47
tudinem erit medicina absolute. Secunda autem
48
diuisio erit medicina venenosa. ¶ Illud ve-
49
ro quod a corpore nullo modo mutatur et ip-
50
sum mutat est venenum absolute. ¶ Cum autem
51
nos dicimus quod a corpore nostro non mu-
52
tatur nolumus dicere quod non calefiat in cor〈-〉
53
pore per operationem innati caloris in ipso:
54
immo plurimum venenorum non operatur in corpo〈-〉
55
re nisi calefiat per operationem caloris innati
56
qui est in ipso. Sed volumus dicere quod non muta〈-〉
57
tur in sui forma naturali: immo nec cessat ab ope-
58
ratione eius virtute et forma manentibus donec
1
corpus corrumpat. Et est quidem cum eius na-
2
tura est calida et adiuuat tunc suam proprieta-
3
tem natura eius ad resoluendum spiritum sicut
4
venenum viperarum et napelli. Et est cum na-
5
tura eius est frigida et adiuuat suam proprietatem
6
natura eius ad congellandum spiritum et de-
7
bilitandum sicut venenum scorpionis et iusquia-
8
mi. Totum vero illud quod nutrit in fine rei na-
9
turali mutatione corpus mutat. et est caleface-
10
re quoniam cum in sanguine conuertitur pro〈-〉
11
culdubio in calefaciendo augmentum prebet:
12
ita vt lactuce et cucurbite taliter calefaciant quali〈-〉
13
ter istud calefacere existit. ¶ Cum vero cale-
14
facere dicimus nolumus calefacere istud: sed
15
illud quod ex qualitate rei prouenit eius remanen〈-〉
16
te specie: et medicina quidem nutriens a corpore
17
per sui mutatur substantiam. et mutatur ab ip-
18
so per sui qualitatem: sed primo mutatur in sui[*]sui(?)
19
qualitate: et alia quidem mutatur primo in ca-
20
liditate et calefacit sicut allia. Et est alia que mu-
21
tatur primo in frigitate[*]frigitate corrupt for frigiditate et infrigidat sicut lactu〈-〉
22
ca. ¶ Cumque eius conuersio in sanguinem com〈-〉
23
pletur plurimum operationis eius est calefacere: propterea quod in
24
sanguine augmentum efficit. Quomodo enim non calefacit
25
cum iam facta sit calida et sua frigiditate se expoliauerit.
26
Sed vnicuique earum etiam aliquid innate quali〈-〉
27
tatis associatur post conuersionem in substan-
28
tia: quoniam in sanguine qui generatur ex la-
29
tucis[*]la-tucis corrupt for lactucis aliqua remanet infrigidatio: et in sanguine qui
30
generatur ex alleis aliqua calefactio: sed est hoc
31
vsque ad tempus. ¶ Medicinarum preterea nu〈-〉
32
trientium alia est que medicationi magis existit
33
propinqua: alia est que nutrimento est vicinior.
34
Quemadmodum ipsorum nutrientium alia sunt quorum
35
natura vicinior est substantie sanguinis: sicut vinum et
36
ouorum vitelli et aque carnis: alia sunt que parumper sunt
37
longinquiora sicut panis et caro. Et alia sunt que sunt
38
valde longinqua sicut nutrientia medicinalia.
39
¶ Amplius dicemus quod nutriens mutat corporis
40
dispositionem qualitate sui et quantitate. Qualiter vero quali〈-〉
41
tate sui mutet iam sciuisti. ¶ Quantitate autem quoniam
42
aut augmentabit et perueniet ex eo ad fastidium et
43
complexiones et postea ad putrefactionem: aut minuet et
44
proueniet ex eo ad ptisim. ¶ Sed augmentum in quantita〈-〉
45
te ex nutriente semper est infrigidans: nisi proueniat ex eo pu〈-〉
46
tredo et calefacto[*]et calefacto corrupt for et calefactio [is missing in Venice 1564] que calefacit: sicut enim putredo non
47
accidit nisi propter calorem extraneum: ita propter ipsam etiam calor
48
accidit extraneus. ¶ Dicemus etiam quod nutriens aliud est
49
subtile aliud est spissum: aliud est temperatum. Et sub-
50
tile quidem est illud ex quo sanguis generatur subtilis.
51
et spissum ex quo sanguis generatur grossus: vniuscuiusque
52
autem harum diuisionum aut est eius nutrimentum multum
53
aut paucum. ¶ Exemplum subtilis et multi nutrimenti
54
est aqua carnis et vinum et oua sorbilia calefacta: aut
55
trementia. Ista enim multi existunt nutrimenti quoniam plurimum
56
substantie ipsorum in nutrimentum conuertit. ¶ Exemplum spissi
57
et pauci nutrimenti est caseus et caro salita et melon〈-〉
58
gia: et his similia. Rex[*]Rex corrupt for Res enim que ex eis in sanguinem
1
conuertitur est pauca. ¶ Exemplum subtilis
2
et pauci nutrimenti est iulep et olera que in substantia
3
sui temperata existunt et in sui qualitate. Et ex fructibus
4
maciana et mala granata: et que eis similantur.
5
¶ Et exemplum spissi multi nutrimenti est oua
6
lixa et caro vaccina. ¶ Cuiuscunque etiam harum
7
diuisionum alie sunt que sunt boni chimi alie
8
sunt que sunt mali chimi. Exemplum subtilis
9
multi nutrimenti boni chimi ouorum vitelli et vi〈-〉
10
num et aqua carnis. ex subtilis pauci nutrimen〈-〉
11
ti boni chimi: lactuce: matiana mala granata.
12
Exemplum subtilis pauci nutrimenti et mali chi〈-〉
13
mi pulmo et caro anaguaid. ¶ Exemplum spis〈-〉
14
si multi nutrimenti boni chimi oua lixa et ca-
15
ro annualis agni. exemplum spissi multi nutri〈-〉
16
menti mali chimi caro vacina et caro anatis et
17
caro equina. ¶ Exemplum spissi pauci nutri〈-〉
18
menti mali chimi caro salita. in hac autem sum-
19
ma inuenies temperamentum.
20
¶ De dispositionibus aquarum. Capitulum .XVI.
21
AQua vnum existit elementorum que sola in-
22
ter omnia elementa habet proprium vt in eo
23
quod comeditur et bibitur ingrediatur: non
24
ideo vt nutriat: sed quia nutrimentum pene〈-〉
25
trare facit: et eius rectificat substantiam. ¶ Non autem
26
dicimus quod aqua non nutriat nisi quia nutriens in po〈-〉
27
tentia est sanguis et in alia potentia longiore ista est
28
pars membri hominis. Corpus vero simplex non con〈-〉
29
uertitur ad formam sanguineam recipiendam
30
neque formam membri humani nisi componatur. ¶ Sed
31
aqua est substantia que adiuuat ad liquefaciendum nutriens et
32
subtiliandum: et vt cito currat et penetret in venas et in
33
foramina: neque esse potest absque hoc auxilio eius
34
complementum rei nutrimenti. ¶ Amplius aque diuersi-
35
ficantur non solum in substantia aqueitatis verum etiam secundum illud
36
quod eis admiscetur et secundum qualitatem que in eis est superans.
37
¶ Aque vero que sunt alijs meliores sunt aque fontium.
38
Neque tamen omnium fontium nisi fontium terre libere in
39
cuius territorio nulla dispositionum qualitatum extranearum
40
superat: aut aque que sunt petrose: quia sunt digniores
41
ne terrestri putrefactione putrescant. Illa tamen que est
42
terre libere melior est petrosa: neque ex omni fonte
43
terre libere: sed illa tantum que preter hoc est currens. ¶ Neque
44
omnis currens nisi currens que est soli et ventis discooper〈-〉
45
ta: hec namque ex eo quod currens nobilitatem acquirit.
46
Non currenti vero est cui acquiritur propter discooperturam
47
malitia talis qualis non acquiritur propter profunditatem et
48
cooperturam. Neque omnis currens discooperta nisi illa
49
que super lutum incedit. et debes scire quod que super lutum va〈-〉
50
dit melior est ea que super petras fluit. Lutum enim mun-
51
dat aquam: et aufert ab ea res extraneas sibi admi-
52
xtas que sunt in ea et colat ipsam sed lacides[*]lacides corrupt for lapides non fa-
53
ciunt illud. Oportet autem vt lutum per quod transit sit liberum
54
et non sit fetidum neque lacunosum neque aliud. Quod
55
si hec aqua fuerit multa et forti cucurrerit cursu:
56
que propter sui multitudinem illud quod ei admiscetur etiam in suam
57
conuertat naturam: et que suo cursu ad solem tendat scilicet ad
58
orientem: et proprie ad eius estiuum erit melior
1
aquis et quanto magis cum multum a suo elongabi〈-〉
2
tur principio. ¶ Et post hanc que ad septemtrionem
3
vadit. Illa namque que ad occidentem tendit: et meri-
4
diem est mala: et proprie cum meridionales exufla-
5
uerint venti. ¶ Et illa quidem que a locis descendit al〈-〉
6
tis cum alijs bonitatibus est melior et illa que est sic
7
est quasi dulcis que dulcis esse imaginatur: neque vi〈-〉
8
num tolerat vt ex ea sibi admisceatur nisi parum et
9
est in pondere leuis: et cito infrigidantur et cito cale-
10
fit: propterea quod est resoluta frigida in hyeme et calida in
11
estate: in qua nullo modo sapor superat aliquis: neque
12
aliquis odor et cito descendit ab hypocondrijs: et quod
13
in ea coquitur cito coquitur et cito dissoluitur. ¶ De-
14
bes autem scire quod pondus ex experimentis est adiu〈-〉
15
uantibus ad conoscendum aque dispositionem. Aqua
16
namque que est leuior in plurimis dispositionum est me-
17
lior. ¶ Est autem cum cognoscitur pondus per mensu〈-〉
18
ram: et cum cognoscitur si in duabus aquis diuer-
19
sis duo panni aut duo cotta vnius ponderis ma〈-〉
20
defiant: et postea vehementer exiccentur: deinde pon〈-〉
21
derentur: quia aqua cuius cottum fuerit leuius erit me〈-〉
22
lior. ¶ Sublimatio preterea et distillatio aquas
23
rectificat malas: et si istud non fuerit decoctio re〈-〉
24
ctificat. Aqua enim cocta sicut testificati fuerunt sa-
25
pientes minoris est inflationis et velocioris de-
26
scensionis. Et torpidi quidem medicorum existi〈-〉
27
mant quod aque cocte subtile resoluatur et ipsius re〈-〉
28
maneat spissum. vnde in coquendo ipsam non
29
existit iuuamentum: quoniam spissitudinem in aqua augmen〈-〉
30
tat. ¶ Scire autem debes quod aqua in sue aqueitatis
31
diffinitione existit ex partibus in subtilitate et spis〈-〉
32
situdine similibus: quia est simplex: sed non inspissatur
33
nisi propterea quod frigoris qualitas super eam preualuit: aut
34
propter fortem terrestrium partium commixtionem que ob hoc
35
quod sunt paruissime ab ea nequeunt separari: neque de〈-〉
36
scendere in ea: quia non sunt tante quantitatis vt con-
37
tinuitatem aque scindere valeant et in ea descende〈-〉
38
re ob multam paruitatem. Oportet ergo vt eis accidat
39
commixtio cum substantia aque. ¶ Post hoc
40
decoctio spissitudinem remouet que propter fri〈-〉
41
gus accidit primo: deinde partes aque vehemen-
42
ter rarificat donec fiat subtilioris substantie vt
43
possint ab ea separari partes graues terrestres in
44
eius spissitudine retente: et constringant eam de-
45
scendentes: et propter descensum ab ea separentur et re〈-〉
46
maneat aqua pure et simplici propinqua: et erit
47
illud quod propter calefactionem fuit separatum homogene〈-〉
48
um ei quod remansit et non longinquum ab eo quia
49
cum aqua a commixto separatur: eius partes in
50
subtilitate similantur: neque multum interest inter
51
illud quod subit: et inter illud quod remanet. De-
52
coctio ergo non subtiliat aquam nisi propterea
53
quia aufert spissitudinem frigoris: et quia facit quod
54
ei commixtum est descendere. ¶ Et huius qui-
55
dem significatio existit: quoniam cum aque grosse di-
56
mittuntur longo tempore non descendit ex eis res
57
de qua sit curandum: sed cum coquuntur ilico de〈-〉
58
scendit ex eis res multa: et fit aqua que rema-
1
net in pondere leuis et clara. Et descensionis
2
quidem causa est r subtilitas que ex decoctione acqui〈-〉
3
ritur. ¶ Nonne vides quod aqua magnorum flumi〈-〉
4
num sicut fluminis gion et precipue ille que
5
in postremo eius sumuntur ilico causa sumuntur ve-
6
hementer sunt turbide: et postea in breui tempore in vna
7
resessione subito ita clarificantur quod si alia vice re〈-〉
8
sidere faceres: non descenderet in eis res de qua
9
esset curandum. ¶ Sunt autem qui aquam nili ma〈-〉
10
xima laude extollunt et eius bonitates in quat〈-〉
11
tuor comprehendunt. In longitudine manationis
12
eius et bonitate locorum per que vadit: et quia in cur〈-〉
13
su suo a meridie tendit ad septemtrionem subti〈-〉
14
lians illud quod in ipso currit ex aquis. In mul〈-〉
15
titudine vero sui alie communicant ei. ¶ In aquis autem
16
alijs si quottidie eas de vno vase in aliud mu〈-〉
17
tares quottidie manifestam videres descensionem
18
sicut in primis. Et preter hoc non descendit ex eis quod
19
descendere consueuit nisi paulatim et non cito. et cum
20
hoc non perfecte clarificantur. Et huius quidem causa est quod
21
commixtiones terrestres leuiter a substantia subtili
22
descendunt in qua non est grossitudo neque viscositas
23
neque vnctuositas: sed a spisso non tam facile descendunt.
24
¶ Amplius decoctio substantie aquirit subtilitatem
25
et post decoctionem concussus. ¶ Ex aquis quoque
26
laudabilibus sunt aque pluuie. et precipue ille que
27
in estate eueniunt et ex nubibus cum quibus accident
28
tonitrua. Turbidatio autem vaporis vnde generan〈-〉
29
tur venti maximi cum nubibus venientes tur-
30
bidant nubes ex quibus venit pluuia. ideoque
31
eius substantia est salsa et non pura. Sed tamen aque plu〈-〉
32
uiali cito aduenit putredo licet sit aqua melior propter-
33
ea quod est valde subtilis et quia in ipsa corrumpens
34
terreum et aereum cito operatur et fit eius putredo
35
causa computrescendi humores et impedit pectus et vo〈-〉
36
cem. ¶ Quidam autem dixerunt huius causam esse quod
37
aque pluuie generantur ex vapore qui fuit ex humidi-
38
tatibus diuersis sublimatus. Sed si he[*]he corrupt for hoc [cf. Venice 1564] esset causa
39
aqua pluuie vituperabilis esset: et non laudabilis: sed
40
non est ita immo propter multam sue substantie subtilitatem:
41
quoniam omnis subtilis substantia plus recipit passionem: quod
42
si aqua pluuie ebulierit eius receptio putrefactio〈-〉
43
uis minuetur. ¶ Acetosa quoque cum comeduntur
44
tunc cum necesse fuerit vti pluuiali aqua opponuntur pu〈-〉
45
trefactioni ab impedimento eius securitatem faciunt.
46
¶ Puteorum vero aque et aqua ductuum: sunt male
47
comparatione aquarum fontium. sunt enim aque constricte ter-
48
restritates longo recipientes tempore ideoque esse non
49
potest quin in eis aliqua sit putrefactio: quoniam extracte
50
fuerunt et commote virtute cogente: et non virtute
51
que sit in eis declinante ad hoc vt manifestentur
52
et expellantur nisi ingenio et arte: quia via propin-
53
qua eis fuit adhibita per quam incesserunt. ¶ Et
54
ex eis tamen ille sunt deteriores quibus ex plumbo
55
vie facte fuerunt quoniam ex eius virtute aliquid assu〈-〉
56
munt: vnde frequenter ad dyssinteriam ducunt.
57
¶ Aqua autem paludis deterior aqua putei exi〈-〉
58
stit: quia manatio aque putei acuitur propter il-
1
ud quod de ipsa extrahitur: vnde perdurat eius
2
motus et non multum moratur in constrictio〈-〉
3
ne: neque manet in locis vnde manat longo tem-
4
pore. Aqua vero paludis propterea quod longo tem〈-〉
5
pore moratur in foraminibus terre putrefit:
6
et eius motus in manando et ingrediendo est
7
motus tardus qui non prouenit ex fortitudi-
8
ne sue expulsionis propter largitatem materie
9
ipsius neque est nisi in terra corrupta et putrida.
10
¶ Niuose vero aque et glatiales sunt grosse.
11
Et aque stantes lacunales precipue discooper-
12
te male sunt et graues: quia in hyeme non infri-
13
gidatur nisi propter niues. ideoque generant fleg〈-〉
14
ma et calefiunt in estate propter solem et propter
15
putrefactionem vnde generant coleram. Et pro〈-〉
16
pter spissitudinem quidem ipsarum et commixtio-
17
nem terrestrium cum eis et propter resolutionem subtilis
18
earum generantur in eis qui eas bibunt splenes
19
et eorum mirach subtiliantur: et interiora ipsorum in-
20
grossantur et eorum extrema macrescunt et humeri
21
et colla: et comedendi desiderium superat in eis
22
et sitis et constringunt eorum ventres et difficile
23
vomere possunt. Et est etiam cum perueniunt
24
ad hydropisim propterea quod aquositas in eis re〈-〉
25
tinetur. Et est cum perueniunt ad apostema pulmo-
26
nis et splenis et ad dissinteriam et siccantur eorum pe〈-〉
27
des et manus et ipsorum epata debilitantur et nutrimentum
28
eorum minuitur propter splenem: et generantur in
29
eis mania et hemorroides et varices et apostata la〈-〉
30
xa et proprie in hyeme et mulieres duriter im〈-〉
31
pregnantur et cum difficultate pariunt: et pariunt
32
pueros apostemosos: et frequenter fit in eis mola et
33
impregnatio mendosa: et eorum pueri sepe patiun〈-〉
34
tur ramicem et magni varices et crurium vl-
35
cera: neque eorum plage sanantur et acrescit eo-
36
rum desiderium et soluuntur duriter. Et est cum
37
nocumento et apostematibus in intestinis et quar〈-〉
38
tanis abundant et in senibus febres fiunt adu〈-〉
39
rentes propter siccitatem naturarum ipsorum
40
et ventrium. ¶ Aque vero non currentes quo〈-〉
41
cunque modo fuerint stomaco non conferunt et iu〈-〉
42
dicium quidem eius que ex cannalibus hauritur
43
est iudicium aque non currentis. Est tamen melior
44
aqua non currente propterea quod non longo tem-
45
pore in vno moratur loco: et cum non currit pro〈-〉
46
culdubio aliqua in ea existit grauitas et fortas〈-〉
47
se in multis earum existit stipticitas et conuer-
48
tuntur cito ad calefaciendum: ideoque non sunt vti〈-〉
49
les febres habentibus: et illis in quibus colera su〈-〉
50
perat. In egritudinibus vero in quibus retentio et
51
maturatio sunt necessarie sunt meliores. ¶ Aque
52
preterea quibus substantia admiscetur metallina:
53
aut eius simile et aque sanguisugales omnes
54
male sunt. In quibusdam tamen earum existit iu-
55
uamentum. Illa enim in qua virtus ferri superat
56
iuuamentum prestat ad hoc vt interioribus for〈-〉
57
titudo tribuatur et vt de re prohibeatur et vt vir-
58
tutes desideratiue omnes procedant et nos quidem
1
eius dipositionem nominabimus et eius que est
2
qualis ipsa post. ¶ Nix vero et aqua glatialis cum mun〈-〉
3
da fuerit et non commixta alij rei virtutem habenti
4
malam siue saluatur et fiat ex ea aqua siue cum ea de〈-〉
5
foris infrigetur aqua siue ipsa mittatur in aque erit
6
bona. ¶ Et suarum quidem diuisionum dispositiones non
7
diuersificantur diuersitate multum extranea: sed est
8
spissior quam omnes aque et nocet debilitatem habentibus ner〈-〉
9
uorum: sed cum coquitur ad bonitatem redit. Quod si aqua
10
glatialis ex aquis malis fuerit aut fuerit nix vir〈-〉
11
tutem contrahens malam et extraneam a locis in quibus ce〈-〉
12
cidit erit melius vt cum ea infrigidetur aqua que ab istius
13
commixtione sit occulta. ¶ Aqua preterea temperate frigida
14
sanis melior est aquis omnibus: licet neruos impediat et
15
apostema in interioribus habentes ledat. Ipsa enim appe〈-〉
16
titum excitat et stomacum fortem efficit. ¶ Aqua vero
17
calida digestionem corrumpit et facit natare cibum neque
18
ilico extinguit sitim: et est cum ad hydropisim ad〈-〉
19
ducit et ethicam et consumit corpus. ¶ Aqua autem
20
calefacta cum fueret tepida facit nauseam et cum
21
fuerit calidior quam hec et in ieiunio bibita fuerit
22
multotiens stomacum lauabitur[*]lauabitur corrupt for lauabit et ventrem soluet. eam tamen
23
frequenter bibere est malum quia stomaci debilitat vir-
24
tutem. ¶ Illa vero que multum est calida est cum colicam
25
resoluit et splenis ventositates frangit. Et illi qui-
26
dem quibus aqua calida arte iuuamentum prestat sunt
27
epilepsiam habentes et melancoliam et capitis dolorem frigidum
28
et asma et obthalmiam et bothor in gutture et sic-
29
citatem et apostema post aures habentes et reumatismos
30
et vlcera in diaphragmate et imparis solutionem
31
in parte pectoris. Menstrua preterea prouocat et vri〈-〉
32
nam et dolores sedat. ¶ Aqua vero salsa macresce〈-〉
33
re facit et exiccat et primo facit ventrem fluere propter vim
34
radendi que in ea existit. postea restringit ventrem in
35
fine propter siccitatem que est in eius natura et corrumpit san-
36
guinem. ergo pruritum generat et scabiem. ¶ Aqua vero
37
turbida lapidem generat et opilationes: ideoque post ip〈-〉
38
sam res comedenda est prouocatiua licet ventrem haben〈-〉
39
ti plerumque conferat ipsa: et omnes relique aque grosse et
40
graues propterea quod in eius ventre tenentur: neque ci-
41
to descendit: ex cuius quidem tyriacis existunt res vn〈-〉
42
ctuose et dulces. ¶ Aqua autem salis armoniaci
43
ventrem resoluit si in ea sederint: aut ex ea bibe-
44
rint: aut ex ea factum fuerit clistere. ¶ Aque preterea
45
aluminose menstruorum superfluitatem currere non per〈-〉
46
mittunt: neque spuere sanguinem: et prohibent
47
illud quod de hemorroidibus egreditur: sed corpo〈-〉
48
ra que febribus sunt apta fortiter ad eas perdu〈-〉
49
cunt. ¶ Et ferree quidem splenem resoluunt et non
50
coire valentes adiuuant. ¶ Eree vero corruptio〈-〉
51
ni complexionis vtile existunt. ¶ Cumque aque diuer-
52
se et bone et male commiscebuntur fortior superabit
53
et nos quidem declarabimus regimen aquarum
54
corruptarum in capitulo de regimine iter agentium.
55
Et quod de iudicijs aque et suis proprietatibus et modis
56
suarum proprietatum remansit in capitulo aque quod est in
57
medicinis simpilcibus[*]simpilcibus corrupt for simplicibus nominabimus si deus
58
voluerit.
¶ De eis que prouenit ex re〈-〉
1
tentione et euacuatione. Capitulum .XVII.
2
REtentio eius quod naturaliter euacua-
3
ri debet: aut est ex debilitate virtutum ex〈-〉
4
pulsiuarum: aut ex fortitudine virtu〈-〉
5
tis retentiue: et retinetur ab ea: aut pro-
6
pter debilitatem virtutum digestiuarum: vnde
7
elongatur mora rei in receptaculo: ideo quod re-
8
tinent eam ibi virtutes naturales donec dige-
9
stio compleatur: aut propter viarum coangustationem
10
aut propter opilationes que sunt in eis aut propter grossitudi-
11
nem materiei aut propter ipsius viscositatem: aut pro〈-〉
12
pter eius multitudinem quam expulsiua nequit su-
13
perare: aut propter defectum sentiendi illud quod necesse est
14
expelli quemadmodum accidit in colica et icteri-
15
tia: quoniam est cum virtus voluntaria adiuuat in ex〈-〉
16
pellendo: aut quia virtutes naturales ad aliam partem
17
tendunt: sicut in crisibus accidit retentio vrine:
18
aut stercoris propterea quod euacuatio cretica est in par〈-〉
19
te altera. ¶ Cumque retentio eius quod euacuari debet ac〈-〉
20
ciderit prouenient egritudines. Que autem sunt
21
ex egritudinibus compositis sunt opilatio et laxi-
22
tas et spasmus humidus et que eis similia existunt.
23
¶ Sed ex modo egritudinum complexionis sunt pu〈-〉
24
tredo et caloris innati constrictio et ipsius in ignei-
25
tatem conuersio et caloris innati extinctio ex proli-
26
xitate constrictionis et eius fortitudine. quapropter eam
27
frigus sequitur et superantia etiam humiditatis
28
super corpus. ¶ Communes vero egritudines sunt
29
receptaculorum fissura et eorum diruptio. ¶ Fa〈-〉
30
stidium quoque est vna ex causis deterioribus:
31
harum egritudinum: et proprie cum euenerit postquam
32
consueuit euenire vacuitas: sicut accidit in multa
33
saturitate in annis infertilitatis post superfluam
34
famem in annis sterilitatis. ¶ Ex egritudini-
35
bus vero compositis sunt apostemata et bothor.
36
¶ Euacuatio autem eius quod debet retineri est aut pro〈-〉
37
pter fortitudinem virtutis expulsiue: aut propter de〈-〉
38
bilitatem retentiue: aut propterea quod materia nocet gra-
39
uitate propter sui multitudinem: aut distensione pro-
40
pter ventositatem: aut propter mordicationem
41
sui acrimonia et acuitate: aut propter materiei
42
subtilitatem qua fiet sicut quod eliquatur per se. Unde
43
ad expellendum fiet facilis. ¶ Est etiam cum
44
ipsam viarum iuuat amplitudo quemadmo-
45
dum accidit in eliquando sperma aut propterea
46
quod in longitudine finduntur. aut inciduntur in
47
latitudine aut quia earum aperiuntur orificia si-
48
cut accidit in exitu sanguinis ex naribus. Et est
49
cum accidit hic largitas propter causam que
50
exterius accidit. aut interius. ¶ Cumque euacua〈-〉
51
tio eius quod retineri debet acciderit proueniet
52
propter ipsam complexionis frigiditas propter eua〈-〉
53
cuationem materiei que erat apta ad accedendum
54
ex qua calor nutritur innatus: et fortasse proue〈-〉
55
niet inde calor complexionis cum illud quod
56
euacuabitur complexionis fuerit frigide: sicut fleg-
57
ma: aut fuerit circa equalitatem complexionis:
58
sicut sanguis quare calidum calore superabit
1
superfluo sicut colera et calefaciet. Et ex ipsa quidem semper
2
accidet siccitas essentialiter. et est cum ex ipsa prouenit humi〈-〉
3
ditas secundum considerationem quam nominauimus in
4
accidentalitate caliditatis. ¶ Et hoc est cum humor
5
siccans euacuabitur non superflue et propter caloris innati de〈-〉
6
fectum quando nutriens perfecte digerere non valet. Unde
7
flegma accrescit. Hec tamen humiditas complexioni non
8
confert innate neque est innata sicut calor ille non est
9
innatus. ¶ Quod si superflue euacuatur sequitur ipsam fri-
10
giditas et siccitas in substantia membrorum et in eorum natura: licet
11
alicui ipsorum calor accidat extraneus et humiditas
12
non bona. ¶ Egritudines quidem instrumentales que euacuationem
13
sequuntur superfluam sunt opilatio propter superfluam etiam venarum
14
siccitatem et propter earum coartationem et sequitur eam spasmus
15
et cuzez. ¶ Retentio vero et euacuatio que sunt equales scilicet
16
ille que in hora proueniunt qua est necesse conferentes sunt
17
et vitam conseruantes sanam: et iam quidem locuti fuimus
18
de rebus que sua generalitate sunt necessarie: licet sit
19
cum plurimum suarum specierum non est necessarium. Nunc
20
ergo ad alias causas procedamus.
21
¶ Sermo vniuersalis de causis que casualiter corpori
22
accidunt: et non sunt necessarie neque impedientes. Capitulum .XVIII.
23
LOquemur nunc de causis non necessarijs et non
24
impedientibus: et sunt que sua generalita-
25
te non sunt naturales neque nature contrarie. Et
26
iste quidem sunt cause corpori obuiantes pre-
27
ter aerem qui est necessarius: sicut balneatio: fricandi
28
species: et alie. ¶ Incipiemus autem et dicemus quod cause
29
que in corpore hominis sunt agentes exterius propter obuia-
30
tionem duobus operantur modis. Operantur enim in
31
ipso aut penetratione illius quod ex eis subtiliatur
32
in poris per virtutem penetratiuam que est in ipsis.
33
Aut quia membra sibi attrahunt eas per poros suos:
34
aut ideo quod vnum istorum ab altero iuuatur. Alter
35
vero modus est vt nulla operentur commixtione sed qua〈-〉
36
litate pura conuertente corpus: et istud quidem est: aut
37
ideo quod hec qualitas aut est in effectu sicut epithi〈-〉
38
ma infrigidatum in effectu quod infrigidant: aut emplastrum cale〈-〉
39
factum in effectu quod calefacit: aut est propterea quod qualitas
40
hec est in potentia: sed calor innatus qui inest no〈-〉
41
bis commouet virtutem agentem in ea et adducit
42
ipsam ad effectum: aut propter proprietatem. Sunt autem ex
43
rebus que obuiando mutant et cum in gredi-
44
untur[*]in gredi-untur corrupt for ingrediuntur corpus non mutant: sicut cepe cum exte-
45
rius ad modum emplastri corpori superponun〈-〉
46
tur vulnerant: sed interius recepte non vulne-
47
rant: et sunt ex rebus alie que ad hoc contrarie huic
48
existunt: sicut cerusa que cum bibitur vehementer mu〈-〉
49
tat: sed cum ex ea fit epithima nihil ex hoc opera〈-〉
50
tur. Et sunt ex eis que nullo horum duorum
51
morum operantur ¶ Et huius quidem causa in diui〈-〉
52
sione prima vna sex rerum existit. Una est quod cum
53
tale aliquid quale cepe ingreditur corpus vir-
54
tus digestiua incipit confringere ipsum et cito
55
mutat eius complexionem et debilitat eam et non
56
dimittit eam incolumem tanto tempore vt in tali quale il-
57
lud possit efficere suam operationem et interius vul-
58
nerare: et alia est quod secundum pluriumum comeditur mixta
1
cum re alia. Et tertia est quod commiscetur in recepta〈-〉
2
culis nutrientis alijs humiditatibus que ipsam sub〈-〉
3
mergunt et eius frangunt fortitudinem. Et quarta est
4
quod cum est exterius: in vno ponitur situ: sed interius
5
non quiescit se mouendo. Et quinta est quod exte-
6
rius multum stricte tenetur sed interius tangit non
7
adherendo. Et sexta est quoniam cum est interius pre-
8
parationem eius ipsa virtus naturalis regit et cito eius
9
expellit superfluitatem et bonum in sanguinem conuer-
10
tit. ¶ Eius vero quod ex ceruse dispositione diuersi-
11
ficatur causa est quod cerusa est grosse nature et gros-
12
sarum partium: quapropter cum est de foris non penetrat
13
in poris: et si penetrat: non peruenit ad poros
14
spiritus neque ad membra principalia: sed cum comedi〈-〉
15
tur est res huic contraria. ¶ Et etiam natura venenosa que est
16
in ea non efficit impressionem: nisi impressione
17
superflua a calore innato qui est in nobis in ea et
18
hoc quidem non acquiritur ipsa obuiatione extrinseca.
19
et nos fortasse reiterabimus tibi in libro de sim〈-〉
20
plicibus medicinis verba modi istius.
21
¶ De eis que proueniunt ex balneatione et fri〈-〉
22
catione ad solem. Capitulum .XIX.
23
QUidam ornate loquentium dixit. ex
24
balneis melius est cuius fabrica est
25
antiqua: et cuius aer ampliatur. et cuius
26
aqua est dulcis. ¶ Et alius addidit
27
vt balneator ignem suum mensuret secundum complexio〈-〉
28
nem eius qui ipsum vult in gredi[*]in gredi corrupt for ingredi. ¶ Debes
29
autem scire quod operatio naturalis balnei est calefacere suo
30
acre et humectare sui aqua. Et prima casa est in-
31
frigidans et humectans. Et secunda calefaci-
32
ens et humectans. et tertia calefaciens et exiccans.
33
¶ Et neque attendenda sunt verba illius qui
34
dicit quod aqua non humectat membra interiora
35
cum bibitur: aut cum ei obuiatur. Sed plerumque
36
ex balneo post. illud quod nominauimus de
37
suis impressionibus et mutationibus alie accidunt
38
mutationes. Quarum quedam sunt per acci〈-〉
39
dens et quedam per essentiam. ¶ Est namque cum
40
accidit balneo vt suo infrigidet aere propter-
41
ea quod multum caloris resoluit innati: et vt mem〈-〉
42
brorum etiam substantias exiccet propterea quod
43
vehementer humores resoluit naturales: licet
44
extraneos augeat humores. Cumque eius aqua mul〈-〉
45
te est caliditatis: cutis ex ea horripilatur et in〈-〉
46
spissantur eius porri. Quare ex eius humidi-
47
tate nil vadit ad corpus neque bene resoluit.
48
¶ Est tamen cum eius aqua calefacit et est cum
49
infrigidat. Sed eius quidem calefacere est ideo
50
quod multum est calida et cum ipsius calor par-
51
uus est minor quam tepide infrigidat et hume-
52
ctat: et propter constrictionem cum fuerit fri-
53
gida quia calorem constringit qui ex eius ae-
54
re est habitus: et coniungit ipsum visceribus
55
obuiauerit corpori ipsa existente frigida.
56
¶ Eius vero infrigidare erit cum in ea ali〈-〉
57
qui se multum balneauerint. duobus nam〈-〉
58
que infrigidat modis. vnus est quoniam aque
1
natura in vltimo rei frigida existit: licet calore
2
accidentali calefaciat qui non permanet: fed tol〈-〉
3
litur et remanet operatio naturalis propter illud quod ex aqua pene〈-〉
4
trauit in corpus et est infrigidatio: et etiam quia aqua siue sit
5
calida siue frigida est humida. Ideo cum multum humecta-
6
uerit: calorem constriget[*]constriget corrupt for constringit innatum propter multam sui humi-
7
ditatem: et extinguet ipsum et infrigidabit. ¶ Est etiam
8
cum balneum resolutione calefacit cum inuenit nu-
9
trimentum quod non fuit digestum: aut inuenit humorem
10
frigidum qui non fuit maturatus. Illud enim digerit et hunc
11
maturat. ¶ Est preterea cum ingreditur balneum ipso
12
sicco et exiccat et confert hydropisim habentibus et
13
laxitatem. et est cum ingrediuntur ipsum eo humido et
14
humectat. est etiam cum in ipso diu morantur et exic-
15
cat propter resolutionem et sudorem. ¶ Et est cum in ip〈-〉
16
so parum morantur et humectat cum corpus ab eo
17
exiccatur antequam egrediatur sudor. ¶ Et est cum bal〈-〉
18
neum ingrediuntur ieiuni et vacui et vehementer
19
exiccat et macrescere facit et debilitat. ¶ Et est
20
cum ipsum ingrediuntur ilico post saturitatem et
21
impinguat propterea quod materiam ad exteriora tra-
22
hit corporis. Ueruntamen opilationes efficit propter quod sui
23
causa a stomaco et ab epate nutrimentum ad membra trahi-
24
tur non coctum. ¶ Et est cum in fine prime digestio-
25
nis et antequam adsit vacuitas ingrediuntur et confert et
26
impinguat mediocriter. ¶ Qui autem balneum ingre〈-〉
27
diuntur propter ea vt humectentur sicut ethicam pa-
28
tientes faciunt: debent in qua mergi nisi debili〈-〉
29
tentur: et postea ex oleo iungi[*]iungi corrupt for inungi: ideo vt in humecta-
30
tione fiat augmentum et vt teneatur aqueitas que in
31
poris penetrauit et constringatur inter cutem et non
32
longa ibi morentur mora et locum eligant temperatum
33
et in balnei terram multam proijciant aquam: ideo vt vapor
34
elargetur et aer humectetur. et a balneo deferantur sine
35
follicitudine et labore que eis accidat super lectum
36
et iungantur[*]iungantur corrupt for inungantur vel odorent ilico cum egrediuntur ex
37
bene redolentibus frigidis et dimittantur in domo
38
in qua homines demudantur hora vna: donec eis
39
attractio aeris temperata ad eos redeat et ad potan-
40
dum tribuatur eis parum ex humectantibus sicut aqua
41
ordei et lac asine. ¶ Quod si quis eorum multam in
42
balneo facit moram: timetur ne superueniat ei sinco-
43
pis: propterea quod calefit cor et commouetur sincopis.
44
¶ In balneo preterea cum multis eius iuuamen-
45
tis adsunt nocumenta. Facit enim superfluitates ad
46
membra in quibus est debilitas leuiter descende-
47
re: et laxat corpus et impedit neruos et resoluit
48
calorem innatum et comedendi desiderium deijcit et
49
coeundi debilitat virtutem. ¶ Balneum quoque
50
differentias habet a parte aquarum que in ipso flunt[*]flunt corrupt for fluunt. Si enim fuerint
51
nitrose: aut marine: aut sulfuree: aut cineritie:
52
aut salse natura: aut ingenio scilicet quod in eis aliquid
53
horum apponatur: aut in eis coquatur: sicut sta-
54
phisagria: aut sicut bacce lauri: aut sicut sulfur
55
aut his similia resoluent et subtiliabunt et auferent
56
laxitatem et prohibebunt humorum descensionem ad
57
apostemata: et venam habentibus ciuilem conferent.
58
¶ Eree vero aque et ferree et salse etiam iuuant in
1
egritudinibus que sunt ex frigiditate et humidita-
2
te et in doloribus articulorum et podagre. et
3
conferunt laxitati et asmati et egritudinibus re-
4
num. et fracture restaurationem fortem efficiunt: et con-
5
fertur carbunculus[*]con-fertur carbunculus corrupt for conferunt carbunculis et vlceribus. Et enee quidem
6
ori conferunt vulue et oculo laxo et humidita-
7
tibus auris. Ferree vero stomacum iuuant et splenem.
8
¶ Et nitrose quidem et salse capitibus et pectori au-
9
xilium prebent que materias recipere solent: et conferunt stomaco hu〈-〉
10
mido et habentibus hydropisim et inflationem.
11
¶ Aquis aluminosis et attramentalibus bal-
12
neari confert sputo sanguineo et egressioni san-
13
guinis ab ano et menstruis et nausee et vomi-
14
tui sine causa et cacesie et multo sudori. ¶ Sul-
15
furee vero aque neruos mondificant[*]mondificant corrupt for mundificant et dolores di〈-〉
16
stensionis et spasmi sedant et corporis superficiem
17
et bothor et vlceribus malis antiquis et signis vio〈-〉
18
laceis mundificant. ¶ Et a panno et morphea et
19
albaras et resoluunt superfluitates ad iuncturas
20
et splenem et eper desendentes et vulue duriciei
21
conferunt: sed stomacum laxant et desiderium deijciunt.
22
¶ Marine autem aque caput eius qui in eis balneatur
23
replent. Ideoque qui in eis balneatur caput in ipsis
24
ponere non et debet in eis tempore post tempus: eorum calefiunt
25
complexiones et proprie matrix et vesica et colon. et ideo
26
omnes sunt et graues. ¶ Qui autem in thermis
27
voluerit balneari oportebit vt balneetur in eis
28
quiete et suauiter et ordinatim et non subito. ¶ Et
29
nos fortasse reiterabimus in capitulo de con-
30
seruatione sanitatis sermonem de esse balnei et con〈-〉
31
tinuandum erit quod ibi dicemus ei quod hic ante dixi-
32
mus. et similiter loquemur quando de potu aque frigide tracta-
33
bimus.
¶ De his que proueniunt ex vsu solis.
34
IN arena sepiliri[*]sepiliri corrupt for sepeliri et volutari in ipsa
35
et in oleo balneari et super faciem aqua
36
rorari: et in sole calido fricari et preci-
37
pue se mouendo: et quanto plus se mo-
38
uendo motu forti sicut cito eundo et saliendo est
39
ex eo quod superfluitates vehementer resoluit et dimi〈-〉
40
nuitur et sudorem efficit et in flationem[*]in flationem corrupt for inflationem egredi facit et
41
soluit apostemata laxa et hydropesim: et confert in asma〈-〉
42
te et in aeris attractione in qua est necesse alas ten〈-〉
43
dere: et resoluit dolorem antiquum frigidum capitis et
44
cerebrum cuius est complexio frigida fortius efficit. ¶ Cum
45
autem quod est sub eo non fiet lentum sed remanebit eius
46
locus siccus confert doloribus scie et renum et do〈-〉
47
loribus lepre suffocationibus matricis et mun〈-〉
48
dificat matricem. ¶ Quod si aliquis in sole steterit
49
inspissabit corpus et indurabit et exiccabit ipsum
50
quemadmodum cauterium supra pororum orificia
51
et prohibebit resolutionem. ¶ In sole autem
52
in vno loco morari est deterius in adurendo
53
cutem quam in ipso ambulare et est plus prohibens re〈-〉
54
solutione. ¶ Et arene quidem que in desiccando
55
humores sunt fortiores in parte cutis sunt are〈-〉
56
ne marine. et est cum super eas calidas existentes se〈-〉
57
dent et est cum in eis sepeliuntur. Et est cum su〈-〉
58
per corpus paulatim asperguntur et resoluunt
1
dolores et egritudines predictas in capitulo de
2
sole. Ad vltimum vero vehementer exiccant cor〈-〉
3
pus. ¶ Semicupium vero ingredi plenum
4
ex tali quale est oleum est cum confert laxitudi-
5
nem habentibus et febres patientibus longas frigidas
6
et eis qui cum febribus dolores habent neruorum
7
et articulorum et habentibus spasmum et cuzez et
8
vrine retentionem. et oportet vt oleum extra balneum
9
sit calefactum. Quod si in ipso vulpes cocta fue-
10
rit aut dalion et factum fuerit quemadmodum nomina-
11
bimus: erit medicamen melius quod esse poterit
12
dolorem habentibus iuncturarum et podagram.
13
¶ Faciem vero madefacere et super ipsam aquam
14
rorare virtutem viuificat que est laxata a nocumen〈-〉
15
to in flagmatione[*]in flagmatione corrupt for inflagmatione [i.e. inflammatione] febrium et cum adest sinco-
16
pis. et proprie ex aqua rosacea. et aceto et est etiam
17
cum desiderio medicatur et ipsum erigit: et obest
18
reumatismos patientibus et dolorem frigidum
19
capitis habentibus.
20
¶ Summa .II. ad numerandum vnamquanque
21
causam cuiusque accidentium corporalium: que
22
.XXIX. continet capitula.
23
¶ De causis calefacientibus. Capitulum .I.
24
CAlefacientium multe sunt cause
25
ex quibus sunt nutrimentum in
26
quantitate temperatum et motus
27
temperati in quibus ingrediuntur
28
exercitia temperata et tempera〈-〉
29
ta fricatio et temperata compres〈-〉
30
sio et ventosarum absque scarificatione positio.
31
Que enim cum scarificatione est infrigidat pro〈-〉
32
pter euacuationem. ¶ Motus etiam qui pa-
33
rumper pertinet fortitudini et multitudini: et neque
34
est superfluus et nutrimentum calidum et me〈-〉
35
dicina calida et balneum temperatum sicut sci〈-〉
36
uisti quod suo aere et aqua calefacit. et artificium ca-
37
lefaciens. et non superflue calefacientium obuia〈-〉
38
tio sicut aerum et emplastrorum a similium[*]a similium corrupt for et similium [is missing in Venice 1564] et vigilie
39
equales et somnus temperatus secundum conditionem
40
predictam. Et ira secundum omnem dispositionem
41
et tristicia cum non tanta fuerit vt infrigidet et
42
gaudium temperatum. ¶ Et est etiam putre-
43
do cuius proprietatis est vt caliditatem extra-
44
neam euenire faciat et non amplius. Et eius qui-
45
dem operatio est aliud a calefactione absoluta
46
et ab adustione. Calefacere namque minus est pro〈-〉
47
culdubio quam adurere multotiens enim accidit
48
et non efficit putrefactionem. et est cum ante pu-
49
trefactionem accidit. Putrefactio enim sepe
50
accidit in corpore remanet. postquam ab ea cau-
51
sa extranea calefaciens separatur. et caliditas ex-
52
tranea materia humida accenditur et eius hu-
53
miditatem mutat ab eo quod complexioni substan〈-〉
54
tie in qua est erat conueniens: ita quod eam ad aliam
55
complexionum specialium naturalium non con〈-〉
56
uertit. ¶ Est namque cum caliditas et humiditas
57
mutantur ab hoc quod vni complexioni conueniunt
58
et fiunt alij complexionum naturalium congrue.
1
quod quidem non est putrefacere sed digere. Adu-
2
rere vero est vt substantia humida a sicca sepa〈-〉
3
retur substantia: ita quod illa sublimetur et ista de〈-〉
4
scendat. ¶ Calefacere autem simpliciter est vt
5
omnes humores secundum suas speciales remaneant
6
naturas. sed plus fiant calidi. et de calefacienti-
7
bus quidem est spessidudo[*]spessidudo corrupt for spissitudo superficiei corpo-
8
ris. calefacit enim propterea quod vaporem reti-
9
net. et raritas intus in corpore. quia calefacit pro〈-〉
10
pterea quod vaporem dilatat. Galienus autem has omnes
11
causas in quinque generibus comprehendere
12
consueuit scilicet motu non superfluo. et obuiatione
13
eius quod non superflue calefacit et materia cali〈-〉
14
da que corpori aduenit. et spissitudine. et putre-
15
factione.
16
¶ De infrigidantibus. Capitulum .II.
17
INfrigidantium etiam multe sunt
18
species scilicet motus superfluus qui
19
calorem innatum superflue resoluit.
20
et quies superflua: quoniam coadu-
21
nat et claudit calorem. et nutrimentum multum
22
et superfluum comestum aut ebibitum. et eius
23
fuperflua paucitas. et nutrimentum frigidum
24
et medicina frigida. ¶ Et obuiare ei quod super〈-〉
25
flue calefacit ex aeribus et emplastris et aquis ther〈-〉
26
marum. hec enim laxant corpus et resoluitur
27
ab eo calor innatus. ¶ Et obuiare ei quod tempe〈-〉
28
rate calefacit longo tempore sicut multa in bal〈-〉
29
neo mora: quoniam calorem suffocat innatum.
30
¶ Et obuiare ei quod secundum potentiam infrigi-
31
dat et in presenti hora calidum existat. ¶ Et re〈-〉
32
tentionis superfluitas: quoniam calorem suffo-
33
cat innatum. ¶ Et in euacuatione superfluitas
34
quoniam innati. caloris materiam destruit pro-
35
pterea quod spiritus eam et opilationes que sunt
36
ex superfluitatibus sequuntur. ¶ Et de illis est
37
vehementer stringere membra et vt stricta per〈-〉
38
maneant: quoniam infrigidat propterea quod ca〈-〉
39
loris viam claudit. Et tristitia superflua et timor
40
nimius et gaudium nimium et delicie superflue
41
Et artificium infrigidans et cruditas que pu-
42
trefactioni est opposita. Galienus vero medicorum
43
princeps eas in sex solet comprehendere cau-
44
sas scilicet motu superfluo et quietem[*]quietem corrupt for quiete superflua
45
et obuiatione eius quod infrigidat: aut quod
46
vehementer calefacit donec resoluat et materia
47
infrigidans et vehementia spissitudinis et ni-
48
mia nutrimenti paucitas.
49
¶ De humectantibus. Capitulum .III.
50
HUmectantium multe sunt cause. Ex
51
eis namque est sicut quies et somnus:
52
et illud etiam retinere quod euacua〈-〉
53
ri solebat et humorem siccantem eua〈-〉
54
cuare et nutrimentum multum et humectans
55
nutrimentum et medicina humectans et hume〈-〉
56
ctantibus obuiare et precipue dalneo[*]dalneo corrupt for balneo et post
57
comestionem proprie. et obuiare ei quod in-
58
frigidat: quoniam humorem retinet. et obuia-
1
re ei quod calefactione tenui calefacit: quoniam
2
humorem currere facit et gaudium temperatum.
3
¶ De desiccantibus. Capitulum .IIII.
4
DEsiccantia quoque sunt multa: velut
5
motus et vigilie et vehementer euacua-
6
re: et ex eis est coitus. Et nutrientium
7
paucitas et vt sint sicca. Et medicine
8
desiccantes et motuum animalium frequentia et desic-
9
cantibus obuiare. Et ex illis est in aquis bal-
10
neari stipticis et ex eis est frigus quod congelat:
11
quoniam prohibet membrum sibi nutrimentum attrahe-
12
re. et propterea quod ipsum constringit. quare opila-
13
tiones in eo accidunt que nutrimentum penetra〈-〉
14
re non permitunt[*]permitunt corrupt for permittunt. et ex eis est obuiare ei quod est
15
caloris vehementis qui superflue resoluit donec
16
ex eis est multum balneari.
17
¶ De cauis figuram corrumpentibus. Capitulum .V.
18
EX causis figuram corrumpentibus sunt cause
19
qui[*]qui corrupt for que in principio creature acciderunt propter
20
quas virtuti informatiue: aut digestiue
21
que sunt in spermate sue operationis complemen〈-〉
22
tum deficit et ex eis sunt cause que accidunt cum a ma-
23
trice separatur: et ex eis sunt cause que accidunt cum
24
infans ligatur et cum tenetur. et alie cause primitiue que
25
extrinsecus adueniunt sicut casus: aut percussio
26
et ex eis sunt cause que accidunt propterea quod se vult
27
mouere antequam membra durescant et antequam am-
28
bulare possit. et ex eis sunt cause egritudinales si〈-〉
29
cut lepra et pthisis et sapsmus[*]sapsmus corrupt for spasmus et extensio paraly-
30
sis et est cum prouenit propter pinguedinem nimiam
31
et est cum accidit propter superfluam maciem. et est
32
cum propter apostemata. et est cum propter infirmitates situs
33
et est cum accidit propter consolidationis vlcerum malitiam.
34
¶ De causis opilationis et coangustationis
35
cannalium. Capitulum .VI.
36
OPilatio accidit: aut propter causam
37
extraneam que in cannali cadit: et hoc
38
aut erit extraneum in suo genere: sicut
39
lapis: aut extraneum inquantitate[*]inquantitate corrupt for in quantitate sui:
40
sicut fex multa: aut extraneum in sua qualitate: et
41
hoc erit: aut propter suam grossitiem: aut quia est
42
congelatum sicut sanguisuga illa que congelata est.
43
He quidem sunt partes eius quod opilat pro〈-〉
44
pterea quod in cannali cadit: ex quibus sunt que in
45
suo loco in cannali fixa manent: et est ex eis quod
46
in suo loco est mobile. Et est cum accidit opi-
47
latio propterea quod clausum fuit foramen pro-
48
pter vlceris consolidationem quod in ipso fa-
49
ctum fuit: aut propter nascentiam addite rei si〈-〉
50
cut carnis verrucose claudentis. ¶ Aut quia
51
cannalis propter apostematis comprimentis
52
vicinitatem cooperitur: aut propter constri-
53
ctionem que fit propter forte frigus: aut pro-
54
pter vehementem siccitatem que propter stipti〈-〉
55
cantia accidit: aut propter virtutis retentiue for〈-〉
56
titudinem: aut propter ligaturam. ¶ In hye-
57
me quoque multe fiunt opilationes propterea quod super〈-〉
58
fluitates multum retinentur et proptea quod frigus stringit.
1
¶ De causis amplitudinis cannalium. Capitulum .VII.
2
CAnnalis ampliatur: aut propter retentiue de〈-〉
3
bilitatem: aut propter fortem expulsiue mo〈-〉
4
tum. Et ex hoc quidem modo est anhelitum
5
retinere: aut propter medicinas aperien-
6
tes: aut propter medicinas laxantes caliditas[*]caliditas corrupt for calidas
7
et humidas. et cannales quidem ex contrarijs
8
harum causarum coangustantur et propter opilationes.
9
¶ De causis asperitatis. Capitulum .VIII.
10
ASperitas accidit aut prpoter[*]prpoter corrupt for propter causam
11
medicine que vehementer abstergit
12
sua incisione sicut acetum et acetose
13
superfluitates: aut sua resolutione si-
14
cut spuma maris et superfluitates acute: aut pro〈-〉
15
pter causam stipticam que exasperatur propter
16
suam siccitatem: sicut res pontice aut frigide
17
que exasperant propterea quod constringunt aut pro〈-〉
18
pter res terrestres que super membrum iacet sicut puluis.
19
¶ De causis lenitatis. Capitulum .IX.
20
LEnitatis causa aut est glutinans propter
21
sui viscositatem: aut subtiliter resol-
22
uens que materiam subtiliat et ipsam curre〈-〉
23
re facit et spissitudinem a membri
24
superficie remouet.
25
¶ De causis dislocationis et separationis a situ. Capitulum .X.
26
MEmbri remotio est aut propter causam
27
extendentem: sicut cum aliquod trahitur mem〈-〉
28
brum et extenditur donec dislocatur:
29
aut ex motu forti super innixionem
30
que membrum a loco suo remouet: sicut cum alicu-
31
ius pes flectitur: aut causa laxans et humectans: quem-
32
admodum accidit in ramice: aut propter causam ligamen〈-〉
33
ti substantiam corrumpentem ipsum corrodendo: aut pu-
34
trefaciendo: aut laxum reddendo quemadmo-
35
dum in lepra accidit et sciatica.
36
¶ De causis malitie vicinitatis que separationem prohibet
37
membria[*]membria corrupt for membri a membro quia nimium appropinquant. Capitulum .XI.
38
CAusa eius est aut grossities: aut vis〈-〉
39
cositas: aut spasmus: a[*]a corrupt for aut laxitas: aut
40
humoris siccitas in iunctura: quia
41
ibi fit lapis: aut cum qua natus fuit.
42
¶ De causis malitie vicinitatis que dilatio-
43
nem prohibet quia nimium elongatur. Capitulum .XII.
44
IPsius causa est vt grossities: aut ve〈-〉
45
stigium incarnationis vlceris: aut
46
spasmus: aut cum qua nascitur.
47
¶ De causis motuum non natu-
48
ralium. Capitulum .XIII.
49
HHorum[*]HHorum corrupt for HOrum causa est: aut siccitas debili-
50
tans sicut tremor siccus: aut siccitas
51
spasmificans sicut causa singultus sicci et
52
causa spasmi sicci: aut superficies calefa〈-〉
53
cientes: aut superficies infrigidantes: aut cause virtu〈-〉
54
tis viam claudentes membro suam prohibentes pene〈-〉
55
trationem cum opilatione: aut superfluitates
56
que nocent: aut propter suam frigiditatem sicut
57
rigor et tremor aut propter puncturam sicut hor〈-〉
58
ripilatio: aut propter caloris innati submersionem:
1
aut propter sui paucitatem: et propter illam ac-
2
cidit in musculorum superficiebus frigiditas et prouenit
3
ventositas que vult resolui et exire sicut saltus.
4
¶ Et nunc quidem dicemus quod hec nocumentalis
5
materia aut erit vaporalis pauca et accident propter eam ali〈-〉
6
ces. aut erit plus ea et continget propter ipsam lassitu〈-〉
7
do penalis si fuerit quieta: aut prouenient alie las〈-〉
8
situdinis species: quas nominabimus si fuerit mobilis.
9
Quod si fortior fuerit accidet inde horripila-
10
tio. et si fuerit magis fortis proueniet inde tremor.
11
Et materia quidem ventosa cum in musculo tenetur
12
prouenit propter ipsam pulsatio.
¶ De causis augmen〈-〉
13
ti et magnitudinis et numeri. Capitulum .XIIII.
14
HOrum cause sunt materiei multitudo
15
et virtutum attractiuarum in seipsis for-
16
titudo aut virtutum attractiuarum forti-
17
tudo propter fricationis adiutorium et ca〈-〉
18
lefactionis cum emplastris: sicut cum emplastro de pice et
19
quod ei assimilatur. Et hoc quidem est magnitu〈-〉
20
dini proprium et non numero.
21
¶ De causis diminutionis. Capitulum .XV.
22
HE quidem sunt que aut in principio prouenerunt
23
creature sicut materiei diminutio:
24
aut virtutis latricis error: aut eius de〈-〉
25
bilitas: aut nocumenta que quandoque ex-
26
trinsecus adueniunt sicut incisio: aut percussio:
27
aut corruptio quam fecit frigus et quandoque in〈-〉
28
trinsecus sicut herpes estiomenus: aut putre-
29
factio.
¶ De causis solutionis continuitatis. Capitulum .XVI.
30
ISte quidem sunt: aut intrinsecus: aut ex〈-〉
31
trinsencus. Que vero sunt intrinsecus
32
sunt humor comedens et comburens:
33
aut humectans et laxans: aut siccans
34
et findens: aut sicut repletio ventosa pungens:
35
aut humor extendens propterea quod se constringendo mo〈-〉
36
uetur: aut penetrando in corpore. propterea quod fortis mo〈-〉
37
tus ipsum separat: aut humor pungens. Et he quidem
38
omnes: aut sint propter motus fortitudinem. aut propter materiei
39
multitudinem: aut sicut fortitudo motus expulsiue
40
non secundum naturalem cursum: et sicut motus super replectionem[*]replectionem corrupt for repletionem.
41
¶ Et de eis que eis similantur est vox fortis et
42
saltus et sicut apostematum apertio. cause autem que extrin-
43
secus sunt: sunt sicut corpus extendens vt fu-
44
nis et pondera: aut quod indicit[*]indicit corrupt for incidit vt ensis: aut quod
45
adurit sicut ignis: aut quod contundit sicut lapis. quoniam
46
huiusmodi si vacuum inuenerit contundet: aut si repletum
47
fuerit receptacula findet: aut sicut corpus quod
48
perforat vt sagitta aut quod pungit: aut mordet sicut
49
canis rabiosus: aut vipera aut homo.
50
¶ De causis vlcerum. Capitulum .XVII.
51
CAuse vlcerum sunt apostema quod aperitur aut pla〈-〉
52
ga que facit pus aut bothor se comedunt[*]se comedunt corrupt for qui se comedunt.
53
¶ De causis apostematum. Capitulum .XVIII.
54
HArum causarum quedam sunt que sunt ex materia
55
et quedam sunt ex dispositione membri.
56
Que vero sunt parte materiei sunt reple-
57
tiones ex sex rebus prenominatis. ¶ Et que
58
ex parte dispositionum membrorum sunt sicut virtus
1
membri expellentis et debilitas membri recipien-
2
tis. et quod est preparatum ad superfluitates recipien-
3
das: aut propter substantie naturam: quoniam ipsum sit creatum si-
4
cut cutis. aut propter sui laxitatem sicut caro laxa que
5
est in tribus reflexionibus scilicet post aurem in col-
6
lo: et in ascella et in inguine: aut propter viarum que ad
7
ipsum perueniunt dilatationem et earum que ab ipso va〈-〉
8
dunt coangustationem: aut propterea quod inferius
9
positum est: aut propter sui paruitatem: quoniam illud quod ex ci〈-〉
10
bo ad ipsum venit colligere non valet: aut propter
11
debilitatem sui: quoniam illud quod ad ipsum venit ex
12
cibo digerere non potest propter nocumentum quod est in
13
ipso: aut propter percussionem que materiam in ipso retiner[*]retiner corrupt for retinet:
14
aut propterea quod resolutio eius deficit ei quod ab eo re〈-〉
15
solui solebat propter exercitium aut propter calorem super-
16
fluum qui est in ipso vnde attrahitur. ¶ Et ille
17
quidem calor: aut est naturalis sicut carnis. aut non natura〈-〉
18
lis quem dolor euenire facit. aut motus valde su-
19
perfluus. aut aliud ex calefacientibus. ¶ Ex
20
fractura quoque peruenit apostema propter vnam ex
21
istis rebus quas prediximus. sicut concussio
22
et membri compressio et extensio cum ipsum
23
os restauratur. ¶ In dente quoque plerumque sit
24
apostema quoniam nutrimenti recipit augmentum
25
et infusionem et putrefactionem ergo recipit
26
apostema.
¶ De causis doloris absolute. Capitulum .XIX.
27
ET quoniam dolor est vna ex disposi〈-〉
28
tionibus non naturalibus que cor-
29
pori animalis accidunt: in causis eius
30
sermone[*]sermone corrupt for sermonem faciemus vniuersalem. ¶ Dice-
31
mus igitur quod dolor est sensibilitas rei contra〈-〉
32
rie. ¶ Omnes vero doloris cause in duobus
33
comprehenduntur generibus scilicet genere
34
mutationis complexionis cito facte. et est malitia com〈-〉
35
plexionis diuerse. et genere solutionis continuitatis. ¶ Per
36
malitiam complexionis diuerse intelligimus vt mem〈-〉
37
bra in sui substantia complexionem habeant mansiuam.
38
deinde aduenit eius complexio extranea huic contraria. ita
39
vt sit plus calida aut plus frigida quam erat. et virtus sensibilis rei
40
aduentu[*]aduentu corrupt for aduentum sentiat contrarie et fiet dolor. quoniam dolere non
41
est nisi contrarie rei contrarietatem sentire. ¶ Malitia autem
42
complexionis mansiue nullomodo efficit dolorem
43
neque sentitur. veluti si complexio mala que iam est
44
in membrorum substantia mansiua corrupit com〈-〉
45
plexionem principalem et facta est ac si ipsa esset
46
principalis. ¶ Ista enim dolorem non efficit. quoniam
47
ipsa non sentitur. Oportet enim quod sentientes ab illo quod
48
sentitur patiantur. Res namque non patitur propter dispositionem
49
mansiuam que ipsam non mutat. immo non patitur ni〈-〉
50
si propter contrarium adueniens quod eam mutat ad illud quod non
51
erat. Ideoque ethicam habens non tantum sentit inflagmationis[*]inflagmationis i.e. inflammationis
52
quantum habens ephime ram[*]ephime ram corrupt for ephimiram aut tertianam. licet ethice calor
53
calore tertiane sit maior. Calor enim ethice est mansiuus
54
et in substantia memborum[*]memborum corrupt for membrorum principalium infixus. Et ter-
55
tiane calor est vehemens a vicinitate veniens calidi
56
humoris ad membra in quibus adhuc naturalis ipsorum com〈-〉
57
plexio ita conseruata est. quod si humor recesserit membrum
58
in sua remanebit complexione: neque calor ille in eo figetur ni-
1
si egritudo in ethicam mutata fuerit. Et complexio
2
quod mala non diuersa non fit mansiua in membro
3
nisi ordinatim. ¶ Et etiam cum in dispositione sa〈-〉
4
nitatis inuenitur hoc intellectui proximum et hoc est
5
quoniam ei qui se in hyeme balneat si se cum aqua calida immo
6
tepida lauat: accidit ei ex ipsa horripilatio: quoniam
7
corporis eius qualitas ab eo est longinqua et ei contraria
8
postea vero vtitur ea et delectatur ex ea: et ita ordina〈-〉
9
tur ad resolutionem frigoris quod in ipso erat agens.
10
Deinde autem cum aliqua hora in casa balnei interio〈-〉
11
re sederit fiet corpus eius aqua illa calidus. Et cum
12
illa eadem aqua prima repente eo inscio super eum proijcie〈-〉
13
tur horripilationem ab ea patietur et sentiet ex ea
14
frigidantem. ¶ Cum igitur hoc sciuisti dicemus quod licet
15
vnum ex generibus causarum doloris sit malitia complexio〈-〉
16
nis diuerse: non tamen omnis malitia complexionis diuer-
17
se: immo calidum essentialiter et frigidum essentialiter et siccum
18
accidentaliter: et humidum nullo modo dolorem faciunt.
19
¶ Calor enim et frigiditas sunt due qualitates agentes:
20
et siccitas et humiditas sunt due qualitates patien〈-〉
21
tes: quarum virtutes non sunt vt per eas corpus im〈-〉
22
primat[*]imprimat corrupt for imprimatur in corpus. sed vt per eas corpus a corpore
23
imprimatur. ¶ Siccitas vero per accidens facit do-
24
lorem quoniam alterius generis eam sequitur causa que est conti-
25
nuitatis solutio. Est enim cum siccitas propter sue constrictio〈-〉
26
nis fortitudinem fit causa solutionis continuitatis.
27
¶ Galieni vero cum verificatur intentio ad hoc eam[*]eam cf. Venice 1564: ea
28
reducit vt essentialis causa doloris non sit nisi solutio
29
continuitatis et non amplius: et quod calidum dolorem
30
non facit nisi propterea quod continuitatem soluit: et neque etiam
31
frigidum dolorem efficit: nisi propterea quod continuitatis so〈-〉
32
lutio ipsum comitatur propter multam namque spissitudi-
33
nem quam facit et coadunationem ipsum proculdubio
34
sequitur vt partes ad locum trahantur vbi spissantur:
35
et vt a loco separentur a quo trahuntur. ¶ Et in quo〈-〉
36
dam suorum librorum secundum hanc sententiam intantum proces-
37
sit donec opinari fecit quod omnia sensibilia nocumen〈-〉
38
tum faciunt. propter huiusmodi videlicet faciunt nocumentum.
39
propter eius separationem aut propter coadunationem quam
40
separatio sequitur. ¶ Nigrum itaque in visibili-
41
bus dolorem efficit propter sue coadunationis for〈-〉
42
titudinem: et album propter sue disgregationis vehemen-
43
tiam: et amarum et salsum et acetosum in gustatiuis
44
dolorem efficiunt propterea quod fortiter dispergunt: et
45
ponticum: ideo quia vehementer coadunat quod procul〈-〉
46
dubio sparsio sequitur in odoratiuis similiter. Et propter
47
hoc in fortibus somnis fit dolor ideo quod disper-
48
gunt propter motus aeris fortitudinem cum sibi ob〈-〉
49
uiat. Certa autem dictio in hoc modo est vt complexionis
50
mutatio ponatur genus ex quo dolor essentialiter
51
prouenit licet cum eo continuitatis separatio contingat hu-
52
ius tamen declaratio verificata in medicina non con〈-〉
53
tinetur: sed in parte sapientie naturali: ideoque ad ipsius sum-
54
mam parumper innuemus. Dicemus igitur quod cum
55
dolor est similium partium in membro dolente et con〈-〉
56
tinuitatis solutio nullo modo similium erit partium:
57
sed dolorem in dispositionibus in quibus continuitatis
58
non existit separatio non contingit inueniri propter conti-
1
nuitatis solutionem immo propter complexionis ma〈-〉
2
litiam. Et etiam frigus facit dolorem vbi constringit
3
et coadunat et omnino vbi infrigidat. Et solutio quidem continui〈-〉
4
tatis non est vbi infrigidat: immo in extremitatibus
5
locorum infrigidatorum. ¶ Amplius dolor proculdubio
6
est contrarium subito impressorem sentire vnde ipse est
7
contrarius et dolorem faciens. ¶ Nonne vides quam[*]quam corrupt for quod siquis
8
frigus complexionem corrumpens senserit vnde complexionem
9
corrumpit: et fuerit sicut non accidens non propter ipsum con〈-〉
10
tinuitatis separatio: istud sentire an erit contrarium
11
et an dolorem faciens. Ex hoc itaque scies quod mu〈-〉
12
tatio complexionis subito causa existit doloris: quemadmo〈-〉
13
dum solutio continuitatis et dolor quidem caliditatem turbi〈-〉
14
dat: et sit fortior dolor. Est etiam cum post dolorem re〈-〉
15
manet res que sensum doloris habet nec tamen est dolor
16
certus: sed est ex summa rerum que per se resoluuntur. Et
17
torpidus quidem in medicando laborat et nocet ei.
18
¶ De causis cuiuslibet doloris. Capitulum .XX.
19
DOlorum genera que nomina habent
20
hec sunt pruritiuus aspertiuus: pun-
21
gitiuus: compressiuus: extensiuus:
22
concussiuus: frangitiuus: laxatiuus:
23
perforatiuus: acualis: stupefactiuus: pulsati-
24
uus: grauatiuus: fatigatiuus: mordicatiuus.
25
¶ Ista quidem sunt quindecim genera. Cau-
26
sa autem pruritiui doloris est humor acris acutus
27
aut salsus. Et doloris asperatiui causa est humor
28
asper. Et causa doloris pungitiui est humor qui
29
panniculum extendit in latitudine: sicut eius se〈-〉
30
parans continuitatem. Et est cum in sensu non
31
est equalis: aut propterea quod illius super quod ex-
32
tenditur panniculus aut illius ex eo quod inuesti〈-〉
33
tum est partes in duritie et lenitate non sunt similes
34
sicut furcula panniculo qui super costas est inuestitus
35
cum apostema in pleuresi ad superiorem eius trahit partem
36
aut non sunt ipsius partes in suo motu similes sicut
37
diaphragma illi panniculo aut propterea quod partes cor〈-〉
38
poris membri non similantur: aut propter naturam: aut
39
propter nocumentum quod alicui accidit suarum partium
40
et non alijs. ¶ Extensiui doloris causa est ventosi-
41
tas aut humor qui neruum aut musculum extendit
42
ac si ipsum ad suas trahat extremitates. ¶ Et do〈-〉
43
loris quidem compresiui causa est materia que mem〈-〉
44
bro suum coangustat locum: aut ventositas que
45
ipsum coangustat: et fit quasi desuper comprime〈-〉
46
retur et contunderetur. ¶ Sed causa contusiui do-
47
loris est materia que inter suum musculum et suum
48
panniculum resoluitur et panniculum extendit et continui〈-〉
49
tatem soluit que inter panniculum existit et membrum. Et
50
causa doloris frangitiui est materia aut ventositas
51
que interponitur media inter os et panniculum
52
qui tegit ipsum: aut frigus quod illum panniculum
53
fortiter stringit. ¶ Causa vero doloris laxatiui
54
est materia que carnem musculi extendit et non
55
ipsius cordam. Et hic quidem neque vocatus est laxa-
56
tiuus nisi propterea quod musculus neruo laxior exi-
57
stit panniculo. ¶ Et perforatiui doloris causa
58
est materia grossa aut ventositas que retinetur
1
inter tunicas membri duri et grossi: sicut intesti-
2
ni colon que incessantur ipsum rumpit et ipsum penetrat
3
stimulando ac si cerebro perforaretur. ¶ Acualis
4
autem doloris causa est ipsa eadem in huiusmodi mebro: sed
5
est retenta in hora qua rumpit. ¶ Et stupefacti-
6
ui doloris causa est aut fortis frigoris complexio aut
7
pororum penetrationis spiritus sensibilis qui ad membrum
8
venit clausura cum ligatura aut receptaculorum
9
repletio. ¶ Causa vero doloris pulsatiui est aposte〈-〉
10
ma calidum et non frigidum. Frigidum enim quocunque modo
11
fuerit siue sit durum siue sit molle dolorem non effi〈-〉
12
cit nisi in calidum conuertatur. Neque etiam dolor pulsa〈-〉
13
tiuus ex apostemate calido accidit nisi hoc modo scilicet cum apostema
14
contingerit: et membrum quod est ei vicinum fuerit sen〈-〉
15
tiens cirea quod existunt arterie que semper pulsant. Cum
16
enim membrum sanum fuerit arterie motus non sen〈-〉
17
tietur propter ipsius profunditatem sed cum infirmatur et
18
apostematur eius pulsatio dolorem efficit. ¶ Et do〈-〉
19
loris quidem grauatiui causa est apostema in membro non
20
sensibili sicut pulmone rene et splene. Illud enim
21
apostema sua grauitate trahitur inferius et membrum infe〈-〉
22
rius trahitur per sensibilem fasciam ipsum circundantem
23
et suspensorium a quo oritur fascia: et fascia quidem et su〈-〉
24
spensorium sentiunt quando inferius trahitur. ¶ Aut
25
apostema in membro sensibili cuius sensum ipsa egritu〈-〉
26
do iam destruxit: sicut cancer in ore stomaci: cuius
27
ponderositas sentitur: nec tamen dolorem efficit propterea
28
quod ipse sensum destruxit. ¶ Fatigatiui autem do-
29
loris causa est aut labor et vocatur dolor iste fatiga-
30
tio laboriosa aut humor extendens: et vocatur quod ac〈-〉
31
cidit ex eo fatigatio extensiua aut ventositas: et
32
vocatur illud quod accidit ex ea fatigatio inflatiua
33
aut humor mordicans: et vocatur illud quod accidit
34
ex eo fatigatio vlcerosa. ¶ Et ex eis quidem proue-
35
niunt complexiones quemadmodum eas in locis su-
36
is declarabimus qui sunt eis proprij. Et ex summa
37
complexionum est fatigatio que apostemosa vocatur que est com〈-〉
38
posita ex extensiua et vlcerosa. Et mordicatiuus
39
dolor est ex humore qui qualitatem habet acutam.
40
¶ De causis sedandi dolorem. Capitulum .XXI.
41
CAusa quietis doloris est aut quod cause
42
ex qua prouenit existit contrarium et ip-
43
sam euacuat ficut anetum et lini semen
44
cum super locum dolentem ex eis fit em〈-〉
45
plastrum: aut cum quo mollificatur et fit somnus et
46
sensibilis virtus ad suam redit operationem:
47
sicut inebriantia: aut cum quo infrigidatur: et
48
stupidum efficit sicut omnia narcotica. ¶ Se〈-〉
49
dans tamen certum est primum.
50
¶ De eo quod prouenit ex dolore. Capitulum .XXII.
51
DOlor virtutem dissoluit et membra
52
a suis proprijs operationibus prohibet: adeo
53
vt membra spiritualia ab aeris prohibeat-[*]prohibeat- corrupt for prohibeat [redundant hyphen]
54
attractione: aut eius destruat opera-
55
tionem: et facit eum intersectum aut frequen-
56
tem. et omnino non secundum naturalem cursum. Et est cum
57
in primis calefacit membra: postea infrigidat pro〈-〉
58
pter illud quod resoluit et vincit de spiritu et vita.
1
¶ De causis delitiarum. Capitulum .XXIII.
2
DElitiarum quoque cause in duobus
3
sunt comprehense generibus. Unum
4
ipsorum est genus quod complexionem natura-
5
lem subito reducit ad hoc vt ipsa sen〈-〉
6
tiatur. Et alterum est illud quod naturalem continui〈-〉
7
tatem subito reducit. Nulla enim res que non subi〈-〉
8
to venit sentitur. neque delitie ex ea habentur. Est
9
namque delitia sentire conueniens. Et omne quidem sen-
10
tire per virtutem sest[*]sest corrupt for est [the letter s belongs to the word [s]ui in the line below] sensibilem et sentire est propter
11
passionem ui[*]ui corrupt for sui [for the letter s, see the line above]. Cumque sentire fuerit cum conuenien-
12
te: aut non conueniente: erunt delitie aut dolor secundum
13
illud quod imprimitur. Et propterea quod tactus omnibus
14
sensibus est spissior et magis retinens illud quod
15
recipit ex impressione conuenienti: aut non conuenien〈-〉
16
ti: ideo eius sentire illud quod est conueniens cum na-
17
tura ei obuiat est maiorum delitiarum: et sentire quod
18
est inconueniens est deterioris doloris quam illud
19
quod alijs virtutibus existit proprium.
20
¶ Ad sciendum quomodo motus dolorem efficit. Capitulum .XIIII.
21
MOtus dolorem efficit propter illud
22
quod cum eo accidit ex extensione
23
sua: aut contusione: aut ruptura.
24
¶ Ad sciendum quomodo mali hu〈-〉
25
mores dolores efficiunt. Capitulum .XXV.
26
Umores[*]Umores corrupt for HUmores [initial is missing] mali dolorem efficiunt aut
27
propter ipsorum caliditatem: sicut cum
28
mordicationem faciunt: aut sua multi-
29
tudine sicut cum extenduntur: aum propterea
30
quod vtraque coniunguntur.
¶ Ad sciendum quomodo ven-
31
tositates dolorem efficiunt. Capitulum .XXVI.
32
VEtositas dolorem efficit propter ex〈-〉
33
tensionem. et ventositas quidem exten〈-〉
34
dens: aut erit in membrorem[*]membrorem corrupt for membrorum conca〈-〉
35
uitatibus et ipsorum ventriculis: si-
36
cut inflatio in stomaco: aut in tunicis membro〈-〉
37
rum et eorum villis sicut in colica ventosa: aut
38
in tunicis musculorum et sub panniculis et super
39
ossa: aut in circuitu musculorum inter ipsos et
40
carnem laxam et cutem: aut occultata in mem〈-〉
41
bro sicut musculi pectoris sunt occultati. Et ip〈-〉
42
sius quidem resolutio siue subita sit siue multo
43
moretur tempore secundum multitudinem sue mate〈-〉
44
rie et ipsius paucitatem existit: aut grossitiem
45
sue mere[*]mere corrupt for materie et subtilitatem ipsius: aut spissitudinem
46
membri aut ipsius raritatem.
47
¶ De causis eius quod retinetur aut eucuatur. Capitulum .XXVII.
48
REtentionis et euacuationis causas
49
scire erit ei facile qui ea considera-
50
uerit que de retentione diximus: et
51
euacuatione. Illud igitur ibi legat.
52
¶ De causis fastidij et repletionis. Capitulum .XXVIII.
53
HE quidem aut sunt extrinsece et sunt
54
primitiue sicut cum aliquis regimi-
55
ne vtitur vnde multa prouenit hu-
56
mectatio et corpus non indiget hu-
57
mectatione cibi et potus. Et ideo cum hoc duo
58
coniuncta fuerunt simul multiplicabitur in cor-
1
pore materia et corrumpetur operatio nature
2
in ipsa sicut multotiens ingredi balneum et pre-
3
cipue post comestionem. ¶ Et resolutionem
4
prohibentia sicut quies et dimittere exercitium
5
et euacuationem. Et in comedendo et bibendo
6
importunitas et regiminis malitia. ¶ Aut in〈-〉
7
trinsece et sunt sicut virtutis digestiue debilitas
8
que non digerit: aut debilitas virtutis expulsi-
9
ue aut retentiue virtutis fortitudo: quapropter
10
remanebunt humores et exterius non exibunt
11
aut cannalium coangustatio.
12
¶ De causis debilitatis membrorum. Capitulum .XXIX.
13
CAusa debilitatis: aut erit veniens su〈-〉
14
per corpus membri: aut super spiri〈-〉
15
tum qui erit virtutis lator quem in mem〈-〉
16
bro ministrat: aut super ipsam virtu〈-〉
17
tem. Illa vero cuius causa in membro proprio
18
existit est aut malitia complexionis mansiua: et
19
proprie frigida: licet etiam sit cum calor illud efficit:
20
quod eius operatio frigiditatis operationi in stupo-
21
re similis existit: propterea quod cum corrumpit
22
complexionem spiritus quemadmodum accidit ei
23
qui multam in balneo moram facit: immo ei cui
24
aduenit sincopis et siccitas propterea quod virtu-
25
tes penetrare prohibet ideo quod inspissat: et hu-
26
miditas propterea quod laxat et opilat aut aliqua
27
ex egritudinibus compositionis. Sed que ex
28
illis maiorem proprietatem habet ne in homine ap-
29
pareat neque nocumentum neque egritudo neque
30
dolor: est raritas texture illius membri in su〈-〉
31
is neruis. Omnes namque operationes natu-
32
rales et voluntarie per villos et ipsorum comple-
33
xionem complentur. Digestioni quoque bona et ne〈-〉
34
cessaria est retentio secundum congruam dispositionem. Et
35
hic quidem per villos existit. Illud vero in quo est
36
causa spiritui propria est aut propter complexionis malitiam
37
aut propter resolutionem euacuatione facta que est ei propria
38
aut secundum modum sequendi euasiones alterius. ¶ Et
39
illud quod est virtuti proprium est operationum multi-
40
tudo et ipsarum reiteratio quoniam virtutem debilitat licet
41
spiritus resolutio cum eo associetur quemadmodum as-
42
sociatur cum vnaquaque causa. Cumque causas secundum alium con〈-〉
43
numerauimus modum et remotas causas cum eis
44
miscuerimus que coniuncturarum causarum existunt cause in〈-〉
45
ueniemus ex eis causas ex malitia complexionis: et
46
causas ex corruptione aeris et aque et comestionis. ¶ Et
47
ex eis sunt que spiritum euacuant quarum nulla fetori est si-
48
milis et precipue fetori aque et venenosarum virtutum
49
expansio in aere aut in corpore. Ex summa causarum preter-
50
ea debilitatis sunt que ex euacuatione pendent sicut san〈-〉
51
guinis exitus et venter et proprie in subtilibus hu〈-〉
52
moribus et aqua hydropicorum incisione paractensis[*]paractensis corrupt for paracentesis
53
extracta cum eius quantitas multa subito extrahitur
54
et perforatio magni apostematis cum ab eo multum pus
55
subito exierit siue ipsum per se aperiatur et sudor
56
multus et exercitium plurimum. ¶ Dolores
57
etiam spiritum resoluunt licet etiam complexionem per〈-〉
58
mutent: et ex summa istorum quidem dolorum sunt qui
1
maioris existunt impressionis: et sicut dolor
2
oris stomaci: siue sit extensiuus siue mordicatiuus.
3
Et omnis dolor qui est cum propinquitate parti cordis.
4
¶ Febres quoque sunt ex eis que debilitatem fa〈-〉
5
ciunt propter resolutionem et euacuationem sanguinis et spiritus
6
et complexionis mutationem. ¶ Amplitudo quoque
7
pororum est ex eo quod ad hoc addiuuat[*]addiuuat corrupt for adiuuat: vt debili-
8
tas resoluens accidat et multa fames huius exi〈-〉
9
stit modi. et etiam cum totius corporis debilitas
10
vnius membri: aut partis membri sequitur debilita〈-〉
11
tem: quemadmodum corporis debilitas propter mali〈-〉
12
tiam que ori stomaci accidit que tanta est vt eius virtus re-
13
soluatur: et cum alicuius cor et cerebrum a quolibet
14
nocumentum vehementer patitur erit homo hic ve-
15
locis estuationis et qui ex pauca resoluitur causa.
16
¶ Et est cum causa debilitatis existit multitudo to〈-〉
17
lerantie egritudinum. et est cum aliquod membrum in crea〈-〉
18
tione est debilius quodam aut alio debilius exi〈-〉
19
stit. sicut pulmo et cerebrum. ideoque erit recipi〈-〉
20
ens quod fortius natura a seipso expellit: locus
21
enim cerebri proprius si altus non esset ex tali
22
modo res proueniret quam tolerare non pos-
23
set: neque eius virtus cum ipso remaneret.
24
¶ Doctrina tertia fen secunde: cuius sunt .XI.
25
capitula et due summe.
26
¶ De accidentibus et significationibus. Capitulum .I.
27
ACcidentia et significationes
28
secundum vnamquamque trium predi-
29
ctarum dispositionum vnam
30
trium declarant significatio〈-〉
31
num: aut rem presentem de
32
quo[*]quo corrupt for qua dicit Galienus quod soli confert
33
infirmo in eo quod facere de〈-〉
34
bet aut rem preteritam de qua dixit Galienus quod
35
soli prodest medico: quoniam declarat ipsum
36
in sua arte excellentem et eius consilio magis
37
credunt: aut rem futuram: de qua dixit Galienus
38
quod vtrisque confert medico vero quia demonstrat
39
ipsum in sua scientia excellentem: et infirmo:
40
quia demonstrat qualiter ipse sit regendus. ¶ Si〈-〉
41
gnificationum sanarum quedam sunt que com-
42
plexionis significant equalitatem quas in suo
43
loco nominabimus. Et quedam sunt que si-
44
gnificant coequalitatem compositionis: ex qui-
45
bus sunt substantiales que verbi gratia sunt vt
46
sicut forma et situs et quantitas et numerus se-
47
cundum quod oportet: et he quidem disposi-
48
tiones diuise fuerunt: et ex eis sunt accidenta-
49
les sicut decoratio et pulchritudo. et ex eis sunt
50
finales et ipse fiunt ex complemento operatio〈-〉
51
num: et que incedendo secundum perfectionem
52
perueniunt. Omne enim membrum cuius ope-
53
ratio completur est sanum. ¶ Modus autem
54
ex operationibus cognoscendi est secundum
55
membrorum principalium dispositiones se-
56
cundum cerebrum quidem est per dispositiones ope〈-〉
57
rationum voluntariarum et per positiones sensus
58
et per operationes existimationis. Et secundum cor quidem
1
est per pulsum et per anhelitum. Et secundum epar qui〈-〉
2
dem est per egestionem et vrinam: ipsius namque debilitatem egestio
3
et vrina loture recentis carnis similes sequuntur.
4
¶ Accidentum autem que egritudines significant quedam sunt
5
que ipsam demonstrant egritudinem sicut diuersitas
6
pulsus in festinatione sui in febre. Ipse namque ip-
7
sam significant febrem. ¶ Et quedam sunt que egritudinis significant
8
locum sicut pulsus serinus cum in parte pectoris fuerit
9
dolor: quoniam significat quod apostema est in panniculo et in
10
diaphragmate: et sicut pulsus vndosus: quoniam si-
11
gnificat quod apostema est in corpore pulmonis. et quedam
12
significant egritudinis causam: sicut significationes
13
repletionis per diuersitatem suarum dispositionum: quarum quis-
14
que modus aliquem repletionis modum significat.
15
¶ Amplius accidentium quedam sunt prodeuntia que
16
cum egritudine incipiunt et finiuntur sicut febris acu〈-〉
17
ta et dolor pungitiuus et coangustatio anhelitus
18
et tussis et pulsus serinus cum apostemate lateris. Et que〈-〉
19
dam sunt que notam horam non habent et egritudinem quandoque
20
sequuntur quandoque non: sicut dolor capitis cum febre.
21
Et sunt quedam que in fine rei eueniunt: de quibus sunt
22
significationes crisis et maturitatis significatio-
23
nes et significationes prohibitionis maturitatis et
24
signa mortis. harum autem plurime sunt in egritudini〈-〉
25
bus acutis. ¶ Significationum preterea alie sunt
26
que in eo quod de membris apparet significant que sunt ex
27
eis sumpte que proprie sentiuntur sicut colorum dispositio〈-〉
28
nes et dispositiones tactus in duricie et mollicie et
29
in caliditate et in frigiditate: et in reliquis aut ex eis
30
que communiter sentiuntur. ¶ Et sunt ea que sunt sumpta ex for〈-〉
31
ma mebrorum et ipsorum sitibus et motibus et quieti〈-〉
32
bus. Et fortasse illa significabunt ipsorum dispositio-
33
nes occultas sicut labij saltus vomitum. ¶ Ipso〈-〉
34
rum preterea quantitates augmentate si fuerint aut di〈-〉
35
minute et eorum numeri fortasse occultorum dispositiones
36
significabunt membrorum quemadmodum curti〈-〉
37
tas digitorum que epatis paruitatem significat et econtrario.
38
Et cognitiones quidem dispositionum eorum per egestionem si est ni〈-〉
39
gra aut citrina et super quod significat sunt res visi-
40
biles. Et ex rugitu super inflationem et malitiam
41
digerendi est audibile. huiusmodi quoque sunt cognitiones
42
per odores et sapores oris et reliqua. Et cognitio〈-〉
43
nes ptisis et ethice per vnguium gibbositatem sunt
44
visibiles: sed sunt de capitulo eorum que sentiuntur communiter
45
¶ Est autem cum quod manifeste sentitur rem significat
46
occultam quemadmodum rubor pomi maxille
47
pulmonis protendit apostema: et gibbositas vnguis
48
vlcus pulmonis. ¶ Ex cognitionibus vero que haben〈-〉
49
tur ex motibus et quietibus trahitur res quam modo
50
narrabimus ¶ Significationes vero que sumuntur
51
ex modo quietis sunt sicut apoplexia et epilepsia
52
et sincopis et paralysis. Et que ex motu sumuntur
53
sunt sicut horripilatio et tremor et singultus et ster〈-〉
54
nutatio et oscitatio et alices et tussis et saltus et
55
spasmus cum incipit spasmari. Et earum sunt
56
quedam que proueniunt ex operatione nature
57
principaliter: sicut singultus: et quedam que
58
proueniunt ex operatione nature accidentali: sicut
1
spasmus et tremor. ¶ Et earum quedam sunt
2
voluntatie pure sicut estuatio et reuolutio de la-
3
tere ad latus. Et quedam sunt composite ex na〈-〉
4
turali et voluntaria sicut tussis et mictus et egestio.
5
et istarum quidem quedam sunt in quibus natura superat volun〈-〉
6
tatem sicut tussis et quedam in quibus voluntas superat
7
naturam sicut mictus et egestio cum voluntaria non
8
cito vult efficere. ¶ Accidentium autem a natura fine vo〈-〉
9
luntate prouenientium quedam sunt que demon-
10
strant sensus sicut horripilatio: et quedam que sen-
11
sus non demostrant: quoniam non sentiuntur sicut saltus.
12
¶ Hi autem motus diuersificantur aut propter diuersi〈-〉
13
tatem suarum essentiarum: quoniam tussis in seipsa fortior
14
existit quam saltus: aut propter diuersitatem numerorum
15
motorum quoniam sternutationis numeri motorum. plures
16
sunt quam motorum tussis. Tussis enim completur motio〈-〉
17
ne membrorum pectoris: sed sternutatio completur con-
18
iunctione motuum membrorum pectoris et capitis
19
simul. Sed quantitas timoris in eis est differans quoniam
20
motus singultus sicci maioris est timoris quam
21
motus tussis: licet sit tussis fortior. ¶ Per quod
22
aut natura iuuatur est cum quandoque adiuuatur per instru〈-〉
23
mentum essentiale et principale: sicut cum iuuatur in ex〈-〉
24
pellendo stercus a musculis ventris: et est cum
25
per instrumentum iuuatur extraneum: sicut iuuatur
26
in tussiendo ab aere. ¶ Principiorum vero ea〈-〉
27
rum diuersitates: aut sunt ex membris sicut tussis et
28
nausea: aut ex diuersitate virtutum agentium: quo〈-〉
29
niam saltus principium est naturale. tussis prin〈-〉
30
cipium est animale. Sed et per materie diuer〈-〉
31
sitatem. quoniam tussis est ab excreatione: et
32
saltus a ventositate. He ergo significationes si-
33
gnificant in eo quidem[*]quidem corrupt for quod de membris apparet. Et
34
plurima eorum demonstratio est secundum dispositio〈-〉
35
nes manifestas. Et tamen cum occultas de-
36
monstrant dispositiones sicut rubedo pomi
37
maxille que pulmonis apostema declarat: et de
38
signis etiam sunt que egritudines demonstrant
39
occultas. quapropter oportet illum qui egritu-
40
dines vult cognoscere occultas vt anatomie no〈-〉
41
titiam adeptus sit ad hoc vt per eam sententia
42
substantie cuiuscunque membri acquiratur si est
43
carnosum aut non carnosum et cuiusmodi est
44
eius forma ideo visciat[*]visciat corrupt for vt sciat. ¶ Uerbi gratia si apo〈-〉
45
stema hoc quod habet hanc figuram est in
46
eo aut non ex parte vnde sue figure est compa-
47
ratum aut non: et sciat si est possibile quod in ipso
48
aliquid retineatur vel non licet id labi facit quod
49
recipit sicut ieiunum et si est possibile quod in ipso
50
aliquid retineatur aut quod aliquid ab eo laba-
51
tur: queres[*]queres corrupt for que res sit quam in ipso retineri sit possibile
52
aut ab eo labi donec eius locum sciat quatenus
53
per ipsum iudicet de eo quod in ipso sentitur
54
de dolore aut apostemate si est in ipso aut ab
55
eo longinquum. ¶ Et sciat eius societatem ita
56
vt iudicet si habet dolorem per se aut propter
57
societatem: et si materia ab ipsomet processit
58
aut a suo socio sibi influxit et si superfluum quod ex eo
1
separatur est de substantia ipsius an ipsum est
2
via per quam materia in ipsum penetrat quod ab alio se-
3
paratur donec sciat illud quod comprehendit vt noscat
4
si est possibile illud quod euacuatur ab ipso euacuatum fuisse et
5
vt membri operationem sciat donec ipsius cognoscat
6
egritudinem ex nocumento quod in eius consistit operatione.
7
Totum vero hoc per anatomia[*]anatomia corrupt for anatomiam scire potes. ¶ Scias
8
preterea quod medico qui vult egritudines regere
9
que in membris existunt occultis necessaria est anatomia.
10
cumque anatomie scientia ei acquisita fuerit oportebit
11
per hoc totum ipsum studere in cognitione egritu〈-〉
12
dinum occultarum secundum sex regulas. ¶ Quarum prima
13
est de nocumento operationum. et tu quidem operationes cum
14
suis qualitatibus et quantitatibus iam sciuisti quarum si-
15
gnificatio est prima et perdurans. ¶ Secunda vero est de eo
16
quod euacuatur: cuius significatio perdurans quidem est sed non est
17
prima et perdurans quidem est propterea quod in ipsa semper confidunt
18
et prima quidem non est ideo quod significat maturationem aut ma-
19
turationis prohibitionem mediate[*]mediate cf. Venice 1564: mediante alio. ¶ Tertia autem est
20
dolor. et quarta est de apostemate. et quinta est de situ. et sex-
21
ta est de accidentibus manifestis et comparatis. et eo-
22
rum significatio non est prima neque perdurans. et in vnaquaque
23
earum sermone diuisum faciam. ¶ Ex operationibus vero
24
significatio habetur quniam cum operatio non secundum naturalem processerit cur〈-〉
25
sum qui est ei significatur quod virtuti accidit nocumentum
26
et virtutis nocumentum egritudinem sequitur que est in
27
membro in qua est virtus. ¶ Operationum vero nocu-
28
menta sunt secundum tres modos. Operationes enim aut minu〈-〉
29
untur sicut oculi minuitur visio et rem videt mino〈-〉
30
rem et a propinquiore spacio: et sicut stomacus cum durius
31
digerit et tardius et minorem quantitatem. ¶ Aut mu〈-〉
32
tantur sicut cum oculus videt illud quod non est aut vi〈-〉
33
det rem non sicut est et sicut stomacus cum cibum dissipat
34
et ipsum male digerit. Aut destruuntur sicut ocu〈-〉
35
lus cum non videt et stomacus cum nullo modo digerit.
36
¶ Eius autem quod euacuatur et quod retinetur significationes mul〈-〉
37
tis sunt modis aut enim significat ex parte retentionis non natura〈-〉
38
lis sicut cum retinetur res que solebat euacuari: quemadmodum
39
accidit illic cuius vrina retinetur: aut egestio: aut significant
40
ex parte euacuationis non naturalis. Et hoc quidem aut erit de
41
substantia membrorum: aut non erit ita. ¶ Sed quod est de
42
substantia memborum tribus significabit modis: aut enim per sui
43
ipsius substantiam significabit: sicut annulli qui experuuntur[*]experuuntur corrupt for expuuntur [cf. Venice 1564]
44
herpetem hestiomenum in canali pulmonis significant
45
aut significabit per quantitatem sui sicut cortices cum in dys〈-〉
46
senteria egrediuntur: nam si fuerit grossus significat quod
47
vlcus in grossis existit intestinis: aut significabit per co〈-〉
48
lorem suum quemadmodum hypostasis petaloides que
49
si fuerit rubea significat quod est in membris carnosis si〈-〉
50
cut renibus. et si alba significat quod est in membris ner〈-〉
51
uosis sicut in visica. ¶ Quod vero significat illud non
52
de substantia membrorum: significat aut quia ipsius egressio non
53
est naturalis sicut humores sani et sanguis cum exierit
54
aut quod est non naturale in qualitate sui sicut sanguis cor-
55
ruptus: siue consueuerit exire siue non: aut quod
56
est non naturale in substantia absolute sicut lapis. aut quod
57
est non naturale quantitate sui licet naturaliter sit eius existus[*]existus corrupt for exitus.
58
Et istud est aut propterea quod augetur aut propterea quod mi-
1
nuitur sicut stercus et vrina cum pauca fuerit aut
2
multa: aut vt sit non naturale in qualitate sui. licet exire
3
soleat: sicut stercus et vrina que sunt nigra aut si
4
egrediatur a parte non naturali: licet exire consueuerit sicut
5
stercus et vrina cum egritudine ilij per superiora egre〈-〉
6
diuntur. ¶ Doloris autem significationes in duobus com〈-〉
7
prehenduntur generibus. Et illud est quoniam dolor aut
8
significat per suum locum verbi gratia quoniam si fuerit in dextra
9
erit in epate: et si in sinistra: in splene: et est cum per
10
suam species[*]species corrupt for speciem significat que sit ipsius causa quemadmodum dixi〈-〉
11
mus in doctrina causarum verbi gratia quoniam si fuerit grauatiuus
12
significabit apostema quod est in membro non sentiente: aut cuius
13
sensus destructus est: et extensiuus multam significabit
14
materiam: et mordicatius[*]mordicatius corrupt for mordicatiuus materiam significabit acutam. Apostematis
15
autem significationes tribus existunt modis aut enim sunt ex
16
substantia sui sicut hersipila que coleram significat rubeam
17
aut sclirosius[*]sclirosius corrupt for sclirosis [i.e. sclerosis] que coleram demonstrat nigram: aut ex
18
loco sui sicut cum fuerit in dextra significat verbi gratia quod est
19
apud epar: aut in sinistra significat quod est ex parte sple〈-〉
20
nis: aut per figuram sui quoniam cum apud dexteram fue〈-〉
21
rit et fuerit lunare significat quod est in ipso epate et si lon〈-〉
22
gum fuerit significat quod est in musculo qui est super
23
ipsum. ¶ Situs vero significationes aut sunt ex
24
locis aut ex communitatibus. Et ex locis quidem apparen〈-〉
25
tes sunt. Et ex commnitate quidem sunt sicut quod nocumen〈-〉
26
tum est in digito ex causa antecedente cognoscitur quod est propter
27
nocumentum quod sexto ex paribus neruorum accidit.
28
¶ De signis distinguentibus in egritudines
29
proprias et associatas eis. Capitulum .II.
30
ET quoniam est cum egritudines in principio accidunt
31
in membro et est cum accidunt propter associa-
32
tionem quemadmodum caput stomaco in suis associatur
33
egritudinibus: tunc oportet vt ordinemus
34
differentiam inter has duas res per signum distinguens.
35
¶ Dicemus igitur quod oportet nos considerare que prius
36
accidit et autumabimus quod ipsa est principalis et alte〈-〉
37
ra est ei associata. ¶ Et considerabimus etiam que sit
38
illa que remanet postquam altera finitur. Et autuma-
39
bimus etiam quod ipsa est principalis et altera associa-
40
ta. ¶ Est tamen cum ex hoc prouenit error et hoc est
41
quoniam fortasse egritudo principalis non erit prece-
42
pta sensu neque dolorosa. in principio sui: sed po〈-〉
43
stea sentiemus ipsius impedimentum postquam associata
44
egritudo apparuerit que pro certo est illa que post ipsam
45
accidit et est eam sequens. Estimabitur ergo quod asso-
46
ciata et accidentalis sit illa que est principalis egritudo.
47
¶ Et ste[*]ste corrupt for est cum non percipitur nisi accidentalis tantum et princi〈-〉
48
palis origo obliuioni traditur. ¶ Semita vero
49
obseruandi se ab hoc error est vt medicus mem〈-〉
50
brorum noscat communitatem quod quidem erit ex sua scientia in ana〈-〉
51
tomia. Et nocumenta sciat que vnicuique acci-
52
dunt membro quorum: quedam sunt sensu per〈-〉
53
cepta quedam non percepta et moretur in egritudine:
54
et neque iudicet de ea quod sit principalis nisi postquam
55
considerauerit quid sit possibile quid accidat ip〈-〉
56
sam sequens. Egrum ergo interroget de significa〈-〉
57
tionibus egritudinum quas membris egro membro
58
associatis possibile est accidere que non prius erant
59
sensu
1
primo[*]primo corrupt for percepte neque dolorose ita ut appareant primo [the text is missing probably because of the line break, cf. Venice 1564] neque commouentes accidentia que sunt eis
2
propinqua: sed nec etiam eas sequuntur res nisi que ab
3
eis sunt longinque non sensu percepte. Eger quoque
4
ignorat quod sint accidentia illi longinqua radici. Istud
5
tamen non dignoscitur nisi sapientia medici. ¶ Plurimum vero
6
quod ex eo ad memoriam reducit est cum operationum
7
impedimentum consideratur. Cumque operationum impedimen-
8
tum inuenerit antecedens iudicabit quod egritudo illa est
9
associata: licet quedem[*]quedem corrupt for quedam membrorum sint talia quod plurimum di-
10
spositionum ipsorum est vt sint eorum egritudines
11
aliorum membrorum egritudines sequentis[*]sequentis corrupt for sequentes. Capitis
12
enim secundum plurimum suarum dispositionum sunt egritudines per
13
societatem stomaci. Sed illud conuertere est perparum.
14
¶ Et nos quidem coram tuis manibus ponemus si-
15
gna complexionum principalium et accidentalium secundum modum
16
communem. Que vero vnicuique membro sunt proprie in suo
17
dicentur capitulo. Quecunque autem ex significationibus egritudinum
18
compositionis manifeste fuerint sensus dignoscet. Sed
19
que occulte fuerint exceptis repletione et opilatione et
20
apostematibus et solutione continuitatis in dictione vniuersali com〈-〉
21
prehendere est difficile. Et similiter illud quod ex re-
22
pletionibus et apostematibus et solutione continuitatis
23
vnicuique membro proprium existit. Melius igitur est
24
vt hoc totum dictionibus reseruetur particularibus.
25
¶ De signis complexionum. Capitulum .III.
26
SIgnorum genera quibus complexionum digno-
27
scuntur dispositiones sunt .X. vnum eorum est tactus
28
Et modus quidem quo cognoscitur est vt consideret
29
an tactui sani sit equalis in terris temperatis et
30
aere temperato. nam si equalis fuerit significabit equalitatem.
31
Quod si patiatur ab eo tactor complexionem habens sanam et in〈-〉
32
frigidetur aut calefiat aut ipsum sentiat naturali molliorem
33
auit duriorem aut asperiorem quam naturalis: neque fuerit ibi causa
34
ex aere aut balneatione cum aqua frigida: aut alia re que
35
mollitiem addat aut asperitatem est tunc ex complexione non
36
temperata. Et ex dispositione quidem vnguium in mollitie
37
et siccitate ipsarum possibile est cognoscere complexio〈-〉
38
nis corporis dispositionem licet mollitiei et duritiei iudicium
39
non sit stabile nisi prius equalitatis inter caliditatem
40
et frigiditatem significationes precesserint: nam si non
41
ita fuerit possibile erit vt caliditas durum tactum et
42
asperum mollificet nedum illum qui est temperatus propter reso-
43
lutionem ipsius: et facit existimari quod sit mollis et
44
humidus natura et frigiditas mollem tactum induret nedum
45
illum qui est temperatus propterea quod multum congelat et inspis-
46
sat et opinabitur quod sit siccus sicut nix et sol. Et nix
47
quidem propterea quod coagulat et congelat. Et sol quidem propterea
48
quod ingrossat. Eorum autem plurimi[*]plurimi corrupt for plurimorum [cf. Venice 1564] qui frigide sunt complexionis
49
corpora mollia sunt licet sint macra quoniam cruditas
50
multa consistit in eis. ¶ Secundum vero est genus si-
51
gnorum ex carne et adipe assumptorum: quoniam caro ru〈-〉
52
bea cum multa fuerit humiditatem significabit et ca〈-〉
53
liditatem et erit ibi soliditas et si pauca fuerit et
54
adeps multus non ibi affuerit significabit sicci-
55
tatem. Pinguedo autem et adeps semper frigiditatem
56
significant et est cum eis laxitas. Et si cum hoc fue-
57
rit venarum angustatio et sanguinis paucitas et
58
hoc habenti aduenerit debilitas ex fame pro-
1
pter minorationem sanguinis naturalis qui est pre〈-〉
2
paratus ad illud quo membra ex nutrimento in〈-〉
3
digent: significabit quod complexio huiusmodi est secundum na〈-〉
4
turam. Et si hec alia signa non affuerint significabit
5
quod est complexio acquisita. Pinguedinis autem et adi〈-〉
6
pis diminutio semper caliditatem significat: quoniam
7
pinguedinis et adipis materia sanguinis est vnctuo〈-〉
8
sitas et earum factor est frigiditas: et propter hoc in epate mino-
9
ratur et sunt in intestinis multe et neque sunt super
10
cor multe plus quam super epar nisi propter materiam: non enim
11
propter complexionem et formam et propter curam nature pen-
12
dentem a materia illi simili. Pinguedinis autem et adipis
13
congelatio super corpus minuitur et augetur secundum mino-
14
rationem caloris et ipsius augmentum. ¶ Et corpus
15
quidem carnosum absque multa adipe et pinguedi〈-〉
16
ne est corpus calidum et humidum. Quod si fuerit ca-
17
ro rubea multa cum pinguedine et adipe pau〈-〉
18
ca: significabit humiditatem superfluam: et si superflua
19
fuerit: humiditatis et frigiditatis significabunt super〈-〉
20
fluitatem et quod corpus frigidum factum est et humidum.
21
Et ex corporibus quidem quod magis est macrum
22
est frigidum et siccum et postea calidum et siccum: deinde
23
siccum quod in caliditate et frigiditate temperatum erit postea
24
calidum quod est in humiditate et siccitate temperatum.
25
¶ Tertium vero genus est signorum sumptorum ex capil〈-〉
26
lis. et ipsa sunt que sumenda sunt ex parte horum mo〈-〉
27
dorum qui sunt velocitas originis et ipsius tarditas
28
et multitudo eorum et paucitas ipsorum: subtilitas et
29
grossitudo eorum plannities et crispitudo: et eorum co〈-〉
30
lor est vna ex radicibus in hoc. ¶ Signa vero ex
31
velocitate natiuitatis eorum aut tarditate aut pro-
32
hibitione originis ipsorum sumpta sunt quod illi qui tarde
33
nascuntur: aut non nascuntur cum non affuerint significatio〈-〉
34
nes que corpus penitus sanguinem non habere demon〈-〉
35
strent significant quod complexio vehementer est humida.
36
Quod si festinauerint non erit corpus illius humi〈-〉
37
ditatis: immo ad siccitatem declinabit. Ipsius vero
38
caliditas et frigiditas ex alijs signis que iam diximus
39
cognoscuntur. ¶ Cum autem caliditas et siccitas coniun-
40
gentur capilli multo citius nascentur et erunt mul〈-〉
41
ti et grossi quoniam multitudo caliditatem significat et
42
grossities multam fumositatem ideoque in iuue〈-〉
43
nibus est amplius quam in pueris: quoniam puerorum
44
materie vaporose sunt et non fumose: et horum con〈-〉
45
traria ipsorum sequuntur contraria. Significatio autem
46
ex parte figure est quod crispitudo significat cali-
47
ditatem et siccitatem. Est tamen cum foraminum et
48
porrorum inuenit tortuositatem: sed istud non re-
49
soluitur: cum alteratur complexio. Due vero prime
50
res mutantur: et plannities huius significat contrarium.
51
¶ Ex parte autem coloris nigredo significat calidita〈-〉
52
tem et subalbedo significat frigiditatem: et citrinitas
53
et rubedo equalitatem significant: et albedo significat
54
aut frigiditatem aut humiditatem vehementer sicut cani-
55
ties aut fortem siccitatem sicut accidit vegetabilibus
56
cum siccantur que ex sua nigredine aut viriditate
57
transeunt ad albedinem: et hoc quidem non accidit
58
hominibus nisi in fine egritudinum siccantium
1
¶ Et canitei[*]canitei corrupt for canitiei quidem causa apud Aristotelem est conuersio ad calo〈-〉
2
rem[*]calorem corrupt for colorem flegmatis. et apud Galienum est atacharugi que nutri〈-〉
3
mentum communicatur quod ad capillos venit cum frigidum fuerit
4
et fuerit tempus motus eius et ipsius penetratio in
5
poris tardata. Cumque duas dictiones consideraue〈-〉
6
ris inueniens[*]inueniens corrupt for inuenies eas pro certo proprinquas[*]proprinquas corrupt for propinquas: quoniam causa in al〈-〉
7
bedine caloris flegmatis et causa in albedine ata〈-〉
8
charugi est vna et de hoc quidem physicus tractare
9
debet. ¶ Post hoc aeres et regiones in re pi〈-〉
10
lorum operationem habent que ex aere est: et regionibus
11
obseruanda: non enim timetur quod in nigro sit capil-
12
lus flauus qui qualitatem complexionis ipsius signifi-
13
cet cum eam habuerit: neque in capillis sclaui nigredo
14
que complexionis eius significet caliditatem cum ipsorum ge〈-〉
15
nus eam habuerit. Etates etiam in re capillorum operantur
16
quoniam iuuenes sunt sicut meridionales et pueri
17
sicut septemtrionales et senectus est sicut medij.
18
Pili preterea in puero multi significant quod ipsius
19
complexio cum crescet ad melancoliam conuertetur. et in sene
20
significat quod in presenti est melancolicus. ¶ Quartum
21
vero genus est signorum sumptum ex colore corporis.
22
Albedo enim signum est priuationis sanguinis aut
23
paucitatis ipsius cum frigiditate: quoniam si cum calidita〈-〉
24
te esset et humore colerico esset citrinitas. Et ru-
25
beus quidem significat multum sanguinis. Et ruffus
26
et subruffus significat caliditatem. Sed subruffus
27
plus significat coleram rubeam et ruffus significat
28
sanguinem colericum. Est tamen cum subruffus
29
sanguinis significat priuationem: licet non sit sibi co-
30
lera rubea quemadmodum accidit in conualescenti〈-〉
31
bus. Fuscus autem vehementem significat frigiditatem
32
ob quam minuitur sanguis. et congelatur ille paucus
33
et ad nigredinem conuertitur et cutis mutat colorem. et
34
brunus significat caliditatem. Et melongianus
35
frigiditatem significat et siccitatem quoniam color est qui pu〈-〉
36
ram coleram nigram sequitur. Sed gypseus frigiditatem si〈-〉
37
gnificat et rem flegmaticam. Et stanneus frigiditatem et humi-
38
ditatem significat cum pauca re melancolica: quoniam est al〈-〉
39
bedo cum pauco viriditatis. Erit ergo albedo se〈-〉
40
quens colorem flegmatis et complexionem humiditatis et
41
viriditas sequens sanguinem congelatum qui trahit
42
ad nigredinem qui commixtus flegmati factus fuit viridis.
43
¶ Et eburneus frigiditatem significat flegmaticam cum pau〈-〉
44
ca colera rubea. Et secundum plurimum quidem mutatur color propter
45
epar ad subruffedinem et albedinem: et propter splenem ad
46
subruffedinem et nigredinem. Et in egritudinibus
47
hemorroidarum ad subruffedinem et viriditatem hoc
48
tamen non est semper immo est cum mutatur. Cognoscere vero ex
49
colore lingue complexionem stomaci et intestinorum est difficile
50
et ex colore oculi cognoscere quilibet[*]quilibet corrupt for complexionem [cf. Venice 1564] cerebri est dif〈-〉
51
ficilem[*]difficilem corrupt for difficile. ¶ Et fortasse est cum in vna egritudine duo〈-〉
52
rum colorum diuersitas in duobus contingit membris
53
sicut cum albescit lingua et nigrescit facies in vna egri〈-〉
54
tudine quemadmodum in icteritia que propter vehementiam acui〈-〉
55
tatis colere rebee[*]rebee corrupt for rubee accidit. ¶ Quintum vero est genus
56
signorum ex forma membrorum sumptorum[*]sumptorum cf. Venice 1564: assumptorum: quoniam complexionem
57
calidam sequuntur pectoris amplitudo et extremi〈-〉
58
tatum magnitudo et ipsarum complementum in quantitate
1
eorum absque coangustatione et sine curtitate: et preci〈-〉
2
pue manuum et pedum et venarum amplitudo et earum
3
aperitio et pulsus magnitudo et fortitudo ipsius
4
et magnitudo musculorum et propinquitas eorum ex iun〈-〉
5
cturis: quoniam omnes operationes augmentatiue et compositi-
6
ue forme caliditate complentur. Et frigiditatem sequuntur omnium
7
horum contraria: quoniam propter eam minorantur virtutes naturales
8
et non complent operationes natiuitas et creationem. ¶ Et
9
complexionem siccam sequuntur asperitas et curuitas et iun〈-〉
10
cturarum manifestatio et aperitio cartilaginum in
11
epigloti et naso et est nasus equalis. ¶ Sextum vero est
12
genus signorum sumptorum ex velocitate passionis mem-
13
brorum. Membrum enim cum cito calefit absque difficultate
14
est calide complexionis: quoniam conuersio in genere proportionali est
15
facilior conuersione ad contrarium. et si cito infrigidatur res erit
16
econtrario. Quod si aliquis dixerit quod oportet vt res sit huic
17
contraria. Nos namque pro certo scimus quod res non pa-
18
titur nisi a suo contrario et non a suo simili sed ex hoc verbo
19
quod tu premisisti. prouenit vt passio a simili sit dignor[*]dignor corrupt for dignior.
20
¶ Responsio erit quod simile a quo non patitur res est illud
21
cuius qualitas et quantitas illius quod ei simile existit est
22
vna specie et natura. Quod autem calidius est alio non est simile
23
ei quod est minus calidum: immo duo calida quorum vnum est
24
calidius diuersificantur. et illud quidem quod est minus
25
calidum comparatione eius quod est calidius est frigidum. Pa〈-〉
26
titur ergo ex hoc vnde est frigidum comparatione illius et non
27
calidum. Patitur etiam ab eo quod est ipso frigidius et a
28
frigido. vnum tamen eorum ipsius qualitatem auget et prebet ei
29
augmentum quod est in ipso fortius et alterum eius minuit
30
qualitatem. Ipsius ergo alteratio ad id quod in sui
31
qualitate prestat augmentum et mutat illud quod in ip〈-〉
32
so est fortius erit facilior: licet sit hoc alia causa que
33
alicui eorum que in qualitate communicant est propria et
34
contradicit sicut illud quod in sui natura cali-
35
de existit complexionis non cito recipit in se calidi
36
operationem: nisi propterea quod caliditas destruit ope-
37
rationem contrarij quod est frigidum: eo quod refrenat
38
illud quod complexio calida vult efficere de augmen〈-〉
39
to in calefactione. Cum ergo sibi occurrunt et pro〈-〉
40
hibens destruitur iuuant se ambo in calefacien-
41
do et eorum adiutorium sequitur duarum qualitatum
42
fortitudo completa. Cum vero extrinseca cali-
43
ditas equalitatem destruere voluerit calor innatus
44
qui est intus erit res fortior in resistendo adeo
45
vt venena calida non refrenet neque expellat. neque
46
ipsorum corrumpat substantiam nisi calor innatus. Calor
47
namque innatus nature est instrumentum quod caloris eueni〈-〉
48
entis expellit nocumentum propterea quod spiritum mouet
49
ad ipsum expellendum et ad eius vaporem remouen〈-〉
50
dum et ad ipsum resoluendum et ipsius materiam adu〈-〉
51
rendum. Et frigidi etiam aduenientis nocumentum per contrarium
52
expellit. ¶ Hanc vero proprietatem non habet frigiditas: non
53
enim impugnat neque refrenat nisi aduenientem calidita〈-〉
54
tem per contrarium tantum quia non impugnat aduenientem frigiditatem
55
Et calor quod innatus est ille qui humores naturales tuetur ne
56
eis caliditates extranee dominentur. Calor namque innatus cum
57
est fortis potest natura ipso mediante in humoribus ministrare secundum
58
modum maturandi et digerendi: et custoditur eos secundum sani〈-〉
1
tatem et mouentur humores secundum modum
2
ministrationis ipsius. et prohibentur moueri secundum
3
modum ministrationis caloris extranei quare non putre-
4
fiunt. Sed cum calor iste est debilis fatigatur natura et
5
a regimine humorum abstinet propter instrumenti debilitatem quoniam
6
inter ipsam et humores est medium et stat: et calor
7
extraneus inuenit humores non impeditos ab adminstra〈-〉
8
tione. Comprehenduntur ergo ab eo et facit eos obe-
9
dientes et motu extraneo ipsos mouet et accidit pu〈-〉
10
trefactio. Calor igitur innatus virtutum omnium est
11
instrumentum: sed frigiditas est ei inconueniens: et neque pro〈-〉
12
dest nisi accidentaliter. Ideoque dicitur calor innatus et non
13
dicitur frigiditas innata: neque comparatur frigiditati ex colcodeia
14
corporis illud quod operatur caliditati. ¶ Secundum autem genus
15
signorum est quod sumitur ex cogitationibus et a rebus
16
multum desideratis a natura hominis quas plurimum apprehendit
17
virtus et operatur similitudinem qualitatum sicut dicemus in
18
somnis: ideo quod corpus est instrumentum anime. ¶ Octauum autem genus
19
est quod sumitur a signis operationum. Cum enim operationes secundum
20
naturalem cursum procedunt plene et perfecte. significant com-
21
plexionis qualitatem. Quod si a parte sua ad motus mu〈-〉
22
tentur. superfluos significant complexionis caliditatem. Et
23
similiter si properauerint: quoniam caliditatem significant sicut
24
augmenti velocitas et velocitas natiuitatis ca-
25
pillorum et natiuitatis dentium. Quod si debilitentur
26
et ociose fiant et tardentur: significant complexionis frigi-
27
ditatem. ¶ Est tamen cum eorum debilitas et ociositas
28
et tarditas sunt cadentes propter complexionem calidam
29
sed illud esse non possit absque mutatione a cursu
30
naturali cum debilitate. ¶ Et est etiam cum plures natura〈-〉
31
lium operationum deficiunt propter caliditatem et minuun-
32
tur sicut somnus: quoniam fortasse est cum destruitur pro〈-〉
33
pter calorem complexionis calide aut minuitur. ¶ Et
34
similiter est cum augentur alique dispositionum naturalium
35
propter frigiditatem sicut somnus: sed tamen non existunt ex summa
36
operationum non naturalium absolute: immo conditionaliter
37
et per causam. ¶ Somni namque necessitas in vita et
38
sanitate non est necessitas absoluta: immo propterea vt spiritus
39
ab impedimentibus separetur propter illud quod ei accidit ex lassi-
40
tudine: aut propterea quod est ei necessaarium incumbere: propter
41
digestionem cibi: et propterea quod non potest duas res. Som〈-〉
42
ni igitur necessitas non est nisi ex parte alicuius impo〈-〉
43
tentie et est exitus a necessitate naturali licet sit exitus
44
ille naturalis ab eo: vnde est necessarius naturalis enim dicitur de necessario
45
communitate nominis. Firmior vero significatio quam hoc no-
46
men habet non est nisi vt dicatur de complexione equali et illud
47
est vt operationes equentur et compleantur. ¶ Eius vero
48
significatio super caliditatem et frigiditatem et siccitatem et hu〈-〉
49
miditatem est significatio probabilis. ¶ Ex genere autem
50
operationum fortium que calorem significant est acuitas
51
vocis et eius grossitudo et loquendi velocitas et
52
ipsius continuitas et ira et festinatio motionum et
53
palpebrarum citatio: licet sit cum ista adueniunt non propter
54
causam communem: immo propter causam membro operationis propriam.
55
¶ Nonum vero genus est expulsio superfluitatum
56
a corpore et qualitates eorum que expelluntur. ¶ Expul〈-〉
57
sio enim cum non aufertur: et illud quod ex stercore et vri〈-〉
58
na egreditur et sudore et alijs est acutum habens
1
odorem fortem et tincturam ex eis que tinctu〈-〉
2
ram habere consueuerunt et adustionem et decoctionem
3
ex illis que assactionem[*]assactionem corrupt for assationem et decoctionem solent habere est
4
calidum. Quod vero diuersum est ab hoc est frigidum. ¶ Et
5
genus quidem decimum est sumptum ex dispositionibus vir〈-〉
6
tutum anime in suis operationibus et passionibus sicut ira
7
fortis et estuatio et perceptio et intellectus et auda〈-〉
8
cia et in verecundia et suspitio bona et bona spes et
9
impietas et inpigritia et morum virilitas et pauca
10
ociositas et parumper pati ab vnaqueque re significat cali-
11
ditatem eorum autem contraria frigiditatem. et perseuerantia
12
furoris et mansuetudinis et imaginari et reme〈-〉
13
morari et reliquorum significant siccitatem. ¶ A
14
passionibus vero cito remoueri significat humidita-
15
tem. ex hac quidem secta est insomnietas et somnium
16
quoniam ille in cuius complexione est dominium caliditatis
17
videt se quasi ad ignem calefieri aut ficut ille qui
18
sedet ad solem. et ille in cuius complexione est frigiditas
19
dominans videt se sicuti esset in niue: autem[*]autem corrupt for aut quasi in aquam
20
mitteretur frigidam. amplius vnusquisque humorem habens
21
dominantem videt illud quod suo pertinet humori quemad〈-〉
22
modum dicunt. Hoc autem totum quod nominauimus aut
23
plurimum eius est de modo significationum complexionum principalium
24
que sunt ad initio creature. ¶ Complexionum vero
25
extranearum accidentalium que est acuta significatur per inflamma〈-〉
26
tionem in corpore nocibiles febres precedentem et
27
fortitudinis destructionem apud motus rebel-
28
lionem caliditatis et sitim superfluam et adustionem in ore
29
stomaci et amaritudinem in ore et pulsum qui lassitudini
30
attinet et velocitati vehementi et frequentie et cui
31
omnia calefacientia in regimine adhibita nocent et quam[*]quam corrupt for quem
32
infrigidantia curant et cuius dispositio in estate mala exi〈-〉
33
stit. ¶ Complexionis autem frigida[*]frigida corrupt for frigide non naturalis signa sunt
34
parum digerere et sitis pauca et iuncturarum lassitas
35
et ex flegmate febres multe et cui reumatismi nocent
36
et infrigidantia in regimine adhibita et vt per calefacien〈-〉
37
tia curetur et vt in hyeme malam habeat dispositionem.
38
¶ Signa vero humiditatis non naturalis sunt pertinen-
39
tia signis frigiditantis et est cum eis laxitas et saliue flu〈-〉
40
xus et mucilaginis et ventris solutio et digerendi
41
malitia et impedimentum quod est a regimine quod est humidum et
42
multus somnus et inflatio palpebrarum. ¶ Sed
43
signa siccitatis non naturalis sunt asperitas et vigilie et
44
macies accidentalis et lexio a regimine in quo est siccitas
45
et malitia dispositionis in autumno et curari per id quod
46
humiditatem et efficit curatio presens per aquam ca-
47
lidam et oleum subtile et fortis receptio eorum.
48
¶ De comprehensione signorum complexio〈-〉
49
nem habentis equalem. Capitulum .IIII.
50
SIgna eius aggregata accepta de alijs
51
que diximus sunt equalitas tactus in cali〈-〉
52
ditate et frigiditate et siccitate et humidita-
53
te et molitie et duritie. Et equalitas co〈-〉
54
loris in albedine et rubedine et figure medio-
55
critas inter grassitiem et maciem que tamen magis decli〈-〉
56
net ad grassitiem[*]grassitiem corrupt for grossitiem: et ipsius vene iunt inter submer〈-〉
57
sas et super carnem procedens[*]procedens corrupt for procedentes que sunt separate et egre〈-〉
58
dientes et capilli inter pilositatem et lenitatem et
1
crispitudinem et planitiem et in tempore pueritie tra-
2
hant aliquantulum ad rubedinem et in tempore iuuentutis
3
ad nigredinem aliquantulum. et equalitas dispositionis somni
4
et vigiliarum et membrorum in suis motibus conuenien-
5
tia. et sanitas et fortitudo in imaginatione et intelle〈-〉
6
ctu et memoria et in moribus mediocritas inter su〈-〉
7
perfluitatem et diminutionem videlicet inter multam audaciam
8
et timorem et inter iram et patientiam et inter impietatem
9
et miserccordiam[*]miserccordiam corrupt for misericordiam et inter instabilitatem et perseuerantiam
10
et in operationibus omnibus complementum. et sanitas et boni-
11
tas augmenti et velocitas in ipso et procerus sta-
12
tus. et erunt ipsius somnia delactantia[*]delactantia corrupt for delectantia et spem bo-
13
nam facientia ex odoribus bonis et somnijs dele〈-〉
14
ctantibus et palatijs nouis. et hanc quidem habens complexio〈-〉
15
nem faciem hilarem amabilem et iocundam habebit: et erit
16
temparatus in desiderio comedendi: et bibendi et erit
17
bone instimbre[*]instimbre corrupt for istimbre in stomaco et epate et venis et assimilatione in
18
toto corpore et temperatus in expellendo superfluitates
19
a se ex cannalibus que illud efficere consueuerunt.
20
¶ De signis eius qui egreditur ab equalitate
21
superflua. Capitulum .V.
22
ISte est cuius complexione mebrorum non si〈-〉
23
milantur: immo fortasse membra ipsius
24
principalia in exitu ab equalitate sibi con〈-〉
25
traria existunt et vnum eorum ad vnam egredi〈-〉
26
tur complexionem et aliud ad eius contrariam. Cumque eius complexio
27
dissimilis fuerit: erit malus et ingenio sui et intellectu:
28
sicut ille qui magnum habet ventrem et digitos curtos et
29
faciem et caput rotundam et staturam magnam: aut ille
30
qui habet paruum caput et in facie et fronte carnis multi〈-〉
31
tudinem. et etiam in collo et pedibus et est eius facies
32
medie spere similis. et si ipsius mandibule magne fue-
33
rint erit valde diuersus: et similiter si caput et frons
34
rotunda fuerint: sed facies valde rotunda et collum
35
vehementer grossum et in oculis motus habue-
36
rit tarditatem: erit hominibus omnibus a bonitate remo〈-〉
37
tior.
¶ De signis repletionem significantibus. Capitulum .VI.
38
REpletio secundum duos existit modos est enim repletio
39
secundum foramina: et est repletio secundum virtutem. Re〈-〉
40
pletio vero secundum foramina est vt sint humores
41
et spiritus et si in suis qualitatibus boni
42
existant in quantitate sui superflui adeo quod
43
foramina impleuerint et extenderint: hoc autem habens secundum
44
timorem mortis existit. Est namque cum repletio venas
45
scindit et ad suffocantia fit fluxus et accidit suf-
46
focatio: aut epilepisa: aut apoplexia. ¶ Cuius qui〈-〉
47
dem sanatio est vt cito cum minutione succurratur
48
¶ Secundum virtutem vero replexio[*]replexio i.e. repletio est vt
49
humores quantitate sui nocumentum non faciant: sed ma〈-〉
50
litia qualitatis ipsorum tantum: quapropter virtutem malitia sue
51
qualitatis vincunt et fiunt inobedientes ad digerendum
52
et maturandum et hoc quidem habens ex egritudinibus ti-
53
met putrefactionis. ¶ Repletionis vero signa vniuersaliter sunt
54
membrorum grauitas et in motibus pigritia faciei ru〈-〉
55
bedo et venarum inflatio et cutis extensio et pleni-
56
tudo in pulsu et tinctura in vrina et spissitudo
57
et paucitas desiderij et visus debilitas et somnia
58
que grauitatem protendunt sicut eius qui videt se
1
quasi mouere non posse aut ous[*]ous corrupt for onus graue deferre. aut lo〈-〉
2
qui non posse sed videre se volare. et motuum velo〈-〉
3
citas humores significat subtiles et in quantitate temperata.
4
Et repletionis quidem secundum virtutem signa sunt quidem grauitas
5
et pigritia et desiderij paucitas que ei et prime re-
6
pletioni sunt communia. ¶ Sed cum repletio secundum virtutem est sim〈-〉
7
plex non sunt vene adeo inflate neque cutis vehe〈-〉
8
mentis exstensionis neque pulsus adeo plenus et
9
magnus neque vrina multum grossa neque color
10
valde rubeus concussio quoque et laxitudo non pro-
11
ueniunt in eo nisi post motum et incessum. et videt
12
in somnis pruritum et mordicationem et incensionem
13
et odores fetidos. Humor etiam dominans cognoscitur
14
et significationes ipsius quas nominabibus[*]nominabibus corrupt for nominabimus. Et secundum
15
plurimum repletio secundum virtutem generat egritudinem antequam eius
16
compleantur significationes.
17
¶ De signis dominii cuiuslibet humorum. Capitulum .VII.
18
SAnguinis significationes cum domi〈-〉
19
nantur significationibus repletionis secundum
20
foramina vicine existunt et propter hoc ac〈-〉
21
cidit ex dominio eius grauitas in origi〈-〉
22
ne oculorum proprie et in capite et temporibus alices et
23
oscitationes et nausea et dormitio multa et in se-
24
nibus perturbatio et in intellectu tarditas et lassi〈-〉
25
tudo absque precedente labore et dulcedo in ore pre〈-〉
26
ter solitum et rubedo in lingua et fortasse in corpo〈-〉
27
re apparebunt ademenul: et in ore bothor et san-
28
guinis fluxus accidit a locis que facile scinduntur
29
sicut naribus ano et gingiuis. et est etiam cum illud
30
demonstrant complexio et regimen preteritum et regio et etas
31
et tempus et consuetudo et tempus longum a minutione.
32
¶ Et somnia que illud significant sicut cum homo
33
in somnijs res videt rubeas aut sanguinem multum
34
ex suo corpore exire aut se in sanguine natare et
35
similia. ¶ Dominij vero flegmatis significationes
36
sunt albedo in colore superflua laxitas et molli-
37
ties et frigiditas et saliue multitudo que sit viscosa et
38
sitis paucitas nisi salum fuerit et precipue in sene-
39
ctute et digereudi[*]digereudi corrupt for digerendi debilitas et oxyremia et vrine
40
albedo et somnus multus et ociositas et membro〈-〉
41
rum laxitas et pigritia et pulsus leuitas qui tar-
42
ditati et raritati attinet. Amplius etas et consuetu〈-〉
43
do etiam regimen preteritum et aer et regio et hora. Et
44
somnia in quibus videtur aque et flumina et niues et
45
pluuie et frigus demonstrant illud. ¶ Significa-
46
tiones autem dominij cole rubee sunt coloris et oculo〈-〉
47
rum citrinitas. et oris amaritudo et lingue asperi〈-〉
48
tas et ipsius siccitas et narium ariditas et vento
49
frigido delectari et sitis multa: et pulsus festinatio et
50
desiderij comedendi debilitas et nausea et vomi-
51
tus colericus et viridis et venter mordicatiuus
52
et horripilatio ad modum puncture acuum. Am-
53
plius precedens regimen et etas et complexio et consue-
54
tudo et regio et hora et tempus et ars: et somnia in
55
quibus videntur ignes et vexilla citrina et videre res
56
que non sunt citrine citrinas et videre incensionem
57
aut calorem balnei aut solis aut his similia significat
58
illud. ¶ Dominij vero colere nigre significationes sunt cor〈-〉
0
[*] corrupt for poris macies et ut sit fuscus et sanguinis nigredo et eius grossities et uigilie multe et multa sollici [the text is missing probably because of the line break, cf. Venice 1564]〈-〉
1
tudo et ardor oris stomaci et desiderium mendosum
2
et vrina fusca: aue[*]aue corrupt for aut nigra et grossa et vt corpus sit
3
nigrum et pilosum: quoniam colera nigra raro generatur
4
in corporibus albis et lenibus et vt frequenter ac〈-〉
5
cidant morphea nigra et vlcera mala et egritu〈-〉
6
dines in splene. Et preter hoc etas et complexio et consue〈-〉
7
tudo et regio et ars et hora et tempus et regimen preteritum.
8
et somnia terrorem facientia ex tenebris et cru-
9
ciatu et rebus nigris et terroribus.
10
¶ De signis que opilationem demonstrant. Capitulum .VIII.
11
CUm materie coniunguntur et significatione eas de〈-〉
12
monstrant: et sentitur extensio et non senti〈-〉
13
untur significationes repletionis in toto cor-
14
pore opilationes proculdubio ibi ad-
15
esse intelliguntur. Ueruntumen grauitas in opilationibus
16
sentitur cum opilationes in cannalibus existunt per quas
17
multas currere materias est necesse sicut in opilationibus
18
que in epate fiunt: quoniam cum illud quod ex cibo ad epar
19
peruenit opilationes penetrare prohibuerunt col-
20
ligetur ex eo res multa et retinebitur et grauabitur ve〈-〉
21
hementius quam apostema: et discernetur ab apostemate per mul〈-〉
22
tam grauitatem et febris priuationem. Cum autem opila〈-〉
23
tiones in alijs fuerint cannalibus non sentietur
24
grauitas. sed sentietur retentio penetrationis san-
25
guinis et extensio. Amplius plurimi opilatio-
26
nes in venis habetium colorem habent citrinum eum san〈-〉
27
guis per foramina sua ad cuius superficiem non accedit.
28
¶ De signis que ventositates significant. Capitulum .IX.
29
VEntositatis[*]VEntositatis corrupt for VEntositates cognoscuntur per id quod ex do〈-〉
30
loribus accidit membris sensibilibus. et hoc qui〈-〉
31
dem sequitur illud quod ipse ex solutione continuitatis
32
efficiuntur. et cognoscuntur per motus
33
qui eis accidunt membris et cognoscuntur etiam per sonos.
34
et cognoscuntur per tactum. ¶ Dolores autem extenden〈-〉
35
tes ventositates significant et precipue si vehemen-
36
tes fuerint. Quod si illic permutatio ex dolore fue〈-〉
37
rit iam significatio completa erit. et hoc quidem non erit
38
nisi cum continuitatis solutio in membris fuerit sensibi〈-〉
39
libus. ¶ In eis autem que sunt sicut ossa aut sicut
40
caro glandosa non apparet hoc per dolorem. ¶ Est
41
tamen cum in ossibus fiunt ventositates que ossa rumpen〈-〉
42
do frangunt vbi non est dolor nisi sequens punctu-
43
ram qua os fractum illud quod est coram ipso frangit.
44
¶ Cognitiones autem ventositatum ex motibus mem〈-〉
45
brorum sunt sicut cognitiones ex saltu accidente ex
46
ventositatibus que generantur et mouentur ad hoc vt exeant
47
et resoluantur. ¶ Ex sonis autem cognoscuntur quoniam so〈-〉
48
ni aut erunt in ipsis eisdem sicut ventris rugitus
49
et eis similia: et sicut sonitus in splene cum eius do-
50
lor ex ventositate fuerit: aut vt sonus in eis fiat
51
per percussionem quemadmodum dignoscitur hydro-
52
pisis inter aschitem et timpanitem per percussionem. ¶ Earum
53
autem cognitiones ex parte tactus fiunt verbi gratia quia tactus
54
discernit inter inflactionem[*]inflactionem corrupt for inflationem et timorem cum humoribus
55
propterea quod inflatio est ibi cum extensione et cedit pres-
56
sioni: et non in materia fluida et liquida: aut humore vi〈-〉
57
scoso: sensus enim tactus inter ista discernit. ¶ Et
58
differentia quidem inter inflationem et ventositatem non est
1
in substantia: immo in forma motus stationis et
2
compressionis.
3
¶ De signis apostemata declarantibus. Capitulum .X.
4
AParentia quidem apostemata declarant sen-
5
sus: et presentia. nominant singulare.[*]nominant singulare. is missing in Venice 1564 ¶ Oc〈-〉
6
cultorum vero calida demonstrant febris co〈-〉
7
mitans ea: et grauitas cum dolore pun〈-〉
8
gitiuo si membrum apostematum sensum habuerit. et ex eis etiam
9
que ipsa declarant aut declarando iuuant est nocu〈-〉
10
mentum in operationibus illius membri ingrediens.
11
¶ Et ex illis que apostema vehementer significant est
12
sentire inflationem in parte illius membri si sensus
13
ad ipsum semitam habuerit. ¶ Frigidum autem dolor procul〈-〉
14
dubio non comitatur cuius vniuersalia signa demonstrare
15
est difficile. Que si facilia facta fuerit necessario erunt
16
tediosa. Melius ergo est vt sermo de eis poste〈-〉
17
rius dictiones cuiusque membri particulares reser-
18
uetur. Quod autem hic dicimus est cum sentientur grauitas
19
et non dolor et fuerint cum eo significationes dominij
20
flegmatis existimandum erit quod sit flegmaticum. et si cum
21
eo fuerint signa dominij melancolie erit melancolicum et proprie cum
22
tangetur et erit durum. Duricies namque est de conue-
23
nientioribus significationis[*]significationis corrupt for significationibus [cf. Venice 1564] ad ipsum declarandum. Cum autem
24
apostemata calida in neruis fuerint erit dolor vehe-
25
mens et febres fortes que cito ad extensionem et tur〈-〉
26
bationem intellectus perducent: et in motibus dila-
27
tationis et constrictionis faciet nocumentum. ¶ Amplius
28
omnia interiorum apostemata in mirach tenuitatem et ma-
29
credinem efficiunt. Cumque collectionem facient apostata in
30
visceribus et secundum exiture semitam processerint infe-
31
stabit dolor vehementer et febris et exasperabitur lin〈-〉
32
gua valde et vigilie fortes fient t accidentia augmen〈-〉
33
tabuntur et accrescet grauitas fortasse sentietur grauitas et
34
infixio. Est etiam cum in corpore subita apparet macies et
35
in oculis repentiua concauitas. Cumque illud quod colle-
36
ctum est sit maturum febris fortitudo et doloris et pul〈-〉
37
sus sedatur et loco doloris res aduenit que est sicut pru-
38
ritus et si rubedo et durities ibi affuerint minorabitur
39
rubedo et mollificabitur durities vt compressioni cedat
40
et sedabuntur accidentia omnia dolorem facientia et graui〈-〉
41
tas ad sui finem perueniet. Cumque aperietur accidet prius
42
tremor mordicationem saniei sequens: deinde apperie〈-〉
43
bit febris propter exitum materiei et erit pulsus vacuitati
44
et diuersitati aptus et incedet secundum viam debilita-
45
tis et raritatis et paruitatis et tarditatis et in desi-
46
derio apparebit casus et sepe calefiunt per ipsum
47
extrema. Materia autem expellitur per causam sue partis aut
48
in itinere spuendi aut mingendi: aut egerendi.
49
¶ Et signo[*]signo corrupt for significatio quidem bona post apertionem est vt fe-
50
bris ex toto quiescat et anhelitus fiat facilis et vir〈-〉
51
tus viuificetur et materia cito in parte sua egrediatur.
52
Est autem cum in occultis apostematibus materia
53
de membro ad membrum mutatur. Et est cum
54
hoc quidem mutatio est bona et est cum est ma-
55
la. Bona autem est cum de membro nobili ad
56
ignobile mutatur membrum: sicut cum de
57
apostematibus cerebri mutatur ad id quod est
58
post aures: et de apostematibus epatis ad in-
1
guina: et mala est cum de membro ignobili ad
2
membrum eo nobilius mutatur: aut quod mi-
3
nus possit tolerare illud quod ei accidit: sicut cum
4
apostema lateris ad partem cordis aut pulmonis mutatur
5
Mutatio preterea occultorum apostematum et inclinationes
6
magnorum apostematum ad superiora aut inferiora significationem
7
habent. Nam si in motibus ipsorum ad inferiora decli-
8
nauerint: in hypocondrijs apparebunt extensio et
9
grauitas: et si in motione sui ad superiora declinaue〈-〉
10
rint demonstrabit illud nobis dispositionis anhelitus
11
malitia et eius coangustatio et ipsius difficultas
12
et pectoris constrictio et ardor ab inferioribus in〈-〉
13
cipiens et ad superiora tendens et grauitas in parte
14
furcule et capitis dolor. Et est etiam cum signum
15
apparet in adiutorio et aseid. et illud quidem quod ad
16
superiora declinat si cerebro fuerit infixum erit
17
malum et terrefaciens. Ueruntamen si ad carnem la-
18
xam que est post aures declinauerit euasionis
19
fiducia in ipso erit. ¶ Fluxus preterea sanguinis
20
ex naribus in talibus apostematibus est signum bonum
21
et in omnibus interiorum apostematibus. Tu autem ad hoc in〈-〉
22
quirendum expecta in eo quod postea dicturi su〈-〉
23
mus vbi sermonem de apostematibus inuestigabimus
24
et dispositionem cuiusque occultorum membrorum nominabimus.
25
¶ De signis solutionis continuitatis. Capitulum .XI.
26
SOlutionem continuitatis si in membris acci〈-〉
27
derit apparentibus sensus declarabit.
28
¶ Quod si in membris acciderit occul-
29
tus dolore eam demonstrabit perforatiuus:
30
aut pungitiuus aut corrosiuus et precipue si non
31
cum eo affuerit febris. ¶ Et ipsam quidem multotiens
32
comitatur humoris spissi cum sanguine exitus ad
33
amplitudinem descendentis: et purulente materie egres〈-〉
34
sio si post significationem apostematum fuerit et eorum maturationem.
35
Que autem est post apostemata est cum significat apostematis aper-
36
tionem cum maturatione: et est cum non. Si vero cum ma〈-〉
37
turatione fuerit febris cum apertione quiescet et euacua-
38
bitur pus et quiescet grauitas et alleuiabitur. Quod
39
si non ita fuerit dolor fiet maior et augmentabitur.
40
¶ Est etiam cum continuitatis solutio ex membri disloca〈-〉
41
tione a suis locis et recessione membri a suo loco
42
t si non dislocetur sicut ruptura dignoscitur. ¶ Et
43
est cum ipsa cognoscitur retentione eius quod euacuari
44
consueuerat ex cannalibus quoniam fortasse ad cannales
45
aut amplitudinem quam continuitatis solutio facit de〈-〉
46
scendit et non secundum naturalem separatur viam quemadmodum illi
47
contingit cui intestina rumpuntur cum egestio foras exire
48
illi prohibetur. Et est cum continuitatis solutio non apparet
49
neque per signa cognoscitur vniuersalia que nominata sunt vnde in
50
eius declaratione diuisiones particulares sunt necessarie que
51
sunt secundum vnumquodque membrum. et hoc quidem erit vt membrum
52
sensum non habeat et comprehendit humorem et currit quod
53
est in ipso proculdubio: et separatur a loco suo et non
54
sustentatur super membrum et separetur per dislocationem eius
55
quam habuerit neque humorem susceperit qui ab eo effluat
56
neque a suo loco moueri poterit et alij membro non
57
adheserit cuius dislocatione. moueatur. Et tu quidem
58
scire debes quod apostemata et continuitatis solutio que dete-
1
riora habent accidentia sunt que in membris existunt
2
neruosis que sunt fortis sensus: quoniam est cum sunt per-
3
niciosa: sed sincopis et spasmus ea semper comitantur:
4
sincopis quidem propter doloris fortitudinem et spasmus
5
propter membri neruositatem: deinde illa que sunt super
6
iuncturas: quoniam tarde meliorationem recipiunt propter
7
vehementem iuncture motum et propterea quod amplitu〈-〉
8
do que est apud iuncturam est apta vt materia ad ip〈-〉
9
sam descendat: et quoniam pulsus et vrina existunt ex
10
significationibus dispositionum vniuersalibus: de eis igitur loquemur.
11
¶ Summa .I. dictionis .II. de pulsu cuius sunt .XIX. capitula
12
¶ De pulsu et est sermo vmiuersalis. Capitulum .I.
13
PUlsus est motus receptaculorum
14
spiritus ex diastole et sistole composi-
15
tus ad regendum spiritum per aerem at-
16
tractum. Consideratio autem que attenditur
17
in pulsu aut est vniuersalis aut particularis
18
secundum vnamquamque egritudinem. Et nos quidem hic de vniuersali-
19
bus regulis scientie pulsus loquemur: et particulares ad lo〈-〉
20
quendum de egritudinibus particularibus in poste-
21
rioribus reseruabimus. Dicemus ergo quod quisque
22
pulsus est compositus ex duobus motibus et duabus
23
quietibus. Omnis namque pulsus ex diastole et sistole
24
est compositus. Post hoc vero necesse est vt inter omnes duos
25
contrarios motus quies interueniat. Impossibile est namque
26
quod motus vnus alij motui continuetur postquam spa〈-〉
27
tio eorum applicatur terminus et extremitates in effectu
28
hoc tamen in scientia naturali declarabitur. Postquam igitur hoc
29
ita est impossibile est quin in vnoquoque pulsu antequam alius
30
consequatur quattuor interueniant partes scilicet motus duo
31
et quietes due scilicet motus eleuationis et quies inter ip-
32
sam et depressionem et motus depressionis et quies inter
33
ipsam et eleuationem. Depressionis vero motus apud
34
plurimos medicorum nullo modo sentitur: sed apud alios est cum
35
aut in forti pulsu sua fortitudine sentitur: aut in pul〈-〉
36
su magno propter eleuationem sui: aut in duro propter mul〈-〉
37
tam sui refrenationem: aut in tardo propter longinqui〈-〉
38
tatem temporis sui motus. Galienus quoque dixit longo tempore
39
non sui sollicitus ex depressione postea vero non quieui
40
tangendo donec ex eo aliquid percepi et postea illud
41
compleui. nam postea porte pulsus mihi aperte fue〈-〉
42
runt. Qui vero ita studuerit vt ego percipiet illud
43
quod consecutus fui. et licet sit ita vt dicit in plurimis
44
tamen dispositionibus depressio non est sensu percepta. Causa
45
vero cum quam[*]cum quam corrupt for ob quam [cf. Venice 1564] statutum fuerit tangere venas bra〈-〉
46
chij est facilitas prebendi ipsum et quod homo non
47
est sollicitus vt ipsum discooperiat et rectitudo
48
situs ipsius propter rectitudinem cordis: et eius quod est
49
iuxta ipsum: et oportet quidem vt sit tactus manu: super latus
50
existente: quoniam si manus super vola plante exten〈-〉
51
datur in latitudine augmentum prebet et ex eleua〈-〉
52
tione diminutionem facit et etiam diminuit ex lon〈-〉
53
gitudine et proprie in macilentis. et resupinata
54
augmentat in eleuatione aut longitudine: et di〈-〉
55
minuit ex latitudine. Oportet preterea vt tactus fiat
56
in hora qua ille cuius pulsus est sit ab ira remo〈-〉
57
tus et gaudio et exercitio et omnibus passionibus
58
et saturitate que grauedinem facit et fame et dispositione
1
relinquendi consuetudines et renouandi vsus.
2
Et oportet etiam vt sit de pulsu experimentum temperati no〈-〉
3
bilis ita vt alius ei comparetur. ¶ Amplius dicemus
4
quod genera ex quibus medici pulsus dispositionem co-
5
gnoscunt secundum quod ipsi referunt sunt .X. quamuis eis
6
fuerit necessarium vt posuissent ea nouem. Genus qui〈-〉
7
dem quod est sumptum ex quantitate diastoles. et ge〈-〉
8
nus quod est sumptum ex qualitate percussionis vene in
9
digitos. et genus quod est sumptum ex tempore cuiusque
10
motionis: et genus quod est sumptum ex essentia instrumenti
11
et genus quod est sumptum ex eius euacuatione aut repletio〈-〉
12
ne: et genus quod est sumptum ex caliditate tactus ipsius
13
aut frigiditate et genus quod et sumptum ex tempore quietis: et
14
genus quod est sumptum ex pulsus equalitate aut diuer〈-〉
15
sitate. et genus quod est sumptum ex eius ordinatione in
16
diuersitate sui: aut in ordinatione et genus quod est
17
sumptum ex pondere. Genus vero quantitatis pulsus
18
significatur ex quantitatibus suorum trium diametrorum que sunt
19
ipsius longitudo et latitudo et eius profunditas.
20
sunt ergo in eo nouem pulsus dispositiones simplices et
21
composite: et nouem quidem simplices: sunt longus curtus
22
et mediocris et latus et strictus et mediocris et
23
profundus apertus et mediocris. Longus autem ille est
24
cuius partes in longitudine plus sentiuntur quam naturalis
25
absolute qui est pro certo eius qui complexionem habet temperatam
26
aut naturalis qui est eius huic est propiniquus et est temparatus
27
cui hoc est proprium. et tu quidem iam prius sciuisti differentiam
28
inter eos. Curtus vero est etiam[*]etiam(?) corrupt for ei contrarius et inter eos est me〈-〉
29
diocris. et tu quidem iudicabis secundum hanc regulam in sex que re〈-〉
30
manserunt. Compositarum vero ex his simplicibus que-
31
dam sunt que nomen habent et quedam que nomine carent. Ille enim
32
qui in longitudine et altitudine et latitudine est augmen〈-〉
33
tatus vocatur magnus: et in his omnibus est diminu-
34
tus vocatur paruus: et qui inter eos existit temperatus qui vero in
35
latitudine et altitudine est augmentatus vocatur
36
grossus: et qui in eis est minutus dicitur subtilis: et qui est
37
inter eos est equalis. Generis autem quod ex qualitate percussio-
38
nis vene in digitos suptum est: tres sunt species: for-
39
tis et ipse est qui apud diastolem tactui resistit: et de-
40
bilis qui est ei oppositus et equalis qui est inter eos.
41
Generis quoque quod ex tempore cuiusque motionis sumptum est
42
tres sunt species velox et est qui motum in breui tempore
43
complet: et tardus ei contrarius: et equalis inter eos existens.
44
Generis vero quod ex essentia instumenti sumitur tres sunt species
45
mollis qui est recipiens reditum ad interiora a com-
46
pressione facile et durus qui est ei contrarius et inter eos
47
est mediocris: Generis autem quod est sumptum ex eo
48
quod continetur tres sunt species. Plenus et ipse est qui sentitur
49
sicut si in eius foramine esset humor implens de quo sollici〈-〉
50
tatum esset vt pure euacuetur. et vacuus ei contrarius et inter
51
eos mediocris. Et generis quidem quod ex suo tactu sum-
52
ptum est tres sunt species. calidus et frigidus et temperatus. Ge〈-〉
53
neris vero quod est sumptum ex tempore quietis species sut tres.
54
Frequens et ipse est in quo tempus sensatum quod existit inter
55
duas percussiones est breue qui etiam vocatur continens et spis-
56
sus et ei contrarius rarus qui etiam dicitur laxus et resolutus
57
et inter eos mediocris. et hoc quidem tempus est secundum quod ex
58
sistole cognoscitur. Si vero sistole nullo modo co〈-〉
1
gnita fuerit erit tempis quod inter omnes duas diastoles
2
continuatur. et si ipsa cognita fuerit erit secundum duo
3
tempora duorum extremorum. ¶ Genus vero quod est sum〈-〉
4
ptum ex equalitate et diuersitate est aut equale aut di〈-〉
5
uersum scilicet inequale. et hoc quidem est per comparationem similitu-
6
dinis aut disimilitudinis pulsuum aut partium vnius
7
pulsus aut vnius partis pulsus in quinque rebus: ma-
8
gnitudine et paruitate: aut fortitudine et debilitate
9
et velocitate et tarditate spissitudine aut raritate
10
duritie et mollitie donec contingit quod vnius pul-
11
sus est postremum sue diastoles citius propter vehe-
12
mentem calorem aut debilius propter debilitatem. Quod
13
si volueris dilatabis sermonem et considerabis in
14
equalitate et diuersitate in tribus generibus predi-
15
ctis alias partes: sed considerationum fortitudo
16
ad istas reducta est. ¶ Pulsus vero equalis
17
absolute est ille qui in omnibus est equalis qui si in aliquo
18
eorum solo fuerit equalis in eo solo dicetur equalis: sicut
19
si diceremus equalem in virtute aut equalem in ve-
20
locitate. et similiter diuersus est ille qui non est equalis aut
21
absolute aut in aliqua re. genus autem quod ex ordina-
22
tione et inordinatione sumptum est duas habet species di〈-〉
23
uerse ordinatus et diuerse inordinatus. ¶ Or〈-〉
24
dinatus autem est ille cuius diuersitas habet ordinem
25
conseruatum super quem transit. et est secundum duos
26
modos: aut ordinatus abolute. et est cum totum
27
illud quod ex eo prouenit non habet nisi tamen diuersita〈-〉
28
tem vnam. aut ordinatus qui est proprie et ipse est qui
29
habet duas diuersitates aut plures sicut si ibi esset
30
circulus et alius circulus ab eo diuersus: sed
31
ambo ad suum redirent ordinem sicut si esset vnus
32
circulus. et inordinatus est qui est ei contrarius. Cum-
33
que certificaueris inuenies quod hoc decimum genus est
34
sicut si esset noni generis species intrans sub inequa〈-〉
35
li. ¶ Debes autem scire quod in pulsu reperitur natura
36
musice: quoniam quemadmodum ars musice completur
37
per adiunctionem sonorum secundum proportionem commitan〈-〉
38
tem eos inter acuitatem et grauitatem per circu-
39
los casuum et temporum qui sunt inter eorum percussiones
40
sicut est dispositio pulsus: quia proportio suorum temporum in
41
velocitate et spissitudine et debilitate et in quantitate
42
est sicut proportio adiunctionis eius. et quemadmo〈-〉
43
dum tempus feriendi et quantitas sonorum est cum sunt
44
conuenientia et est cum non sunt conuenientia. similiter est
45
cum ibi diuersitates sunt ordinate: et est cum
46
sunt inordinate: et proportio etiam dispositionum pul〈-〉
47
sus in fortitudine et debilitate et in quantitate est
48
cum est conueniens et est cum non: immo diuersa est
49
et hic quidem est egrediens a genere considerandi or〈-〉
50
dinem. ¶ Galienus autem videtur quod id quod potest sentiri ex
51
proportionalitatibus ponderis est secundum vnam pro〈-〉
52
portionum musicarum nominatarum aut non nomina〈-〉
53
tarum. ¶ Nominatarum vero aut secundum proportionem
54
totius: et quinque est proportio tripli cum est pro〈-〉
55
portio dupli adiuncta cum proportione adden〈-〉
56
tis medietatem et ipsa est que dicitur proportio per
57
quinque. et secundum proportionem que est per totum et est
58
dupla: et est secundum proportionem que est per quinque et est ad〈-〉
1
dens medietatem. et secundum proportionem que est per quatuor
2
et est addens tertiam. et secundum proportionem addentem
3
quartam postea non sentitur. et ego quidem miror quomodo pro-
4
portiones iste per tactum discerni possunt: dico tamen quod ei
5
est facile qui in gradu tangendi consueuit et proportio-
6
natur sonos per artem postquam erit ei potentia cogno〈-〉
7
scendi musicam acquisitam et comparabit factum per notas. homo
8
etiam iste cum suam intentionem ad pulsum reduxerit huiusmodi
9
poterit discernere proportiones per sensum. ¶ Ge〈-〉
10
nus vero quod ex pondere est sumptum est per comparationem
11
proportionis quantitatum proportionem quatuor temporum que sunt
12
duobus motibus: et duabus quietibus. et si sensus
13
totum hoc discernere non possunt[*]possunt corrupt for potest: tamen est per comparationem pro-
14
portionis quantitatum proportionalium temporum diastoles ad
15
tempus quod est inter duas diastoles et ad vltimum temporis
16
in quo est motus ad tempus in quo est quies. Qui
17
autem ponunt in hoc capitulo comparationem temporis motus ad tempus
18
motus: et temporis quietis ad tempus quietis mittunt capitulum
19
in capitulo: licet huiusmodi missio sit tolerabilis et non sit
20
inconueniens: sed tamen non est bona. Et pondus quidem
21
est illud in quo proportiones musice cadunt. et dice〈-〉
22
mus quod pulsus aut est boni ponderis: aut mali
23
ponderis. Et illius quidem qui est mali ponderis sunt
24
tres species. Una est illius cuius podus[*]podus corrupt for pondus est muta〈-〉
25
tum et est iuxta pondus et iste est cuius pondus est
26
pondus etatis que est iuxta etatem illius cuius est pul〈-〉
27
sus. sicut cum iuuenes habent pondus pulsuum puero〈-〉
28
rum. et altera est separati ponderis sicut cum pueri habent
29
pondus pulsus sicut senum. Et tertia est egrediens
30
a pondere et ille est cuius ponderi pulsus hominis non
31
similatur. et multa egressio pulsus a pondere magnam
32
in dispositionibus significat mutationem.
33
¶ De pulsu equali et diuerso. Capitulum .II.
34
DIcunt quod diuersi pulsus diuersitas
35
aut est in multis percussionibus aut in vno
36
pulsu. Sed qui in vno pulsu diuersifi〈-〉
37
catur: aut in multis diuersificatur partibus scilicet
38
in locis separatis in quibus cadunt digiti: aut in vna par-
39
te scilicet in loco vnius digiti. et illius quidem qui in multis
40
diuersus existit pulsibus est diuersus gradatus equaliter
41
currens. et ipse quidem est qui ab vno incipit pulsu et per-
42
mutatur ad maiorem eo: aut ad minorem et procedit
43
sic secundum hanc regulam donec peruenit ad finem in diminu-
44
tione aut in augmento per similem ordinem: deinde intersecatur
45
et ad primam magnitudinem redit: aut rediens ex
46
paruitate sua simili reditu in ambabus dispositionibus ad
47
primam regulam: aut diuersificans postquam venerit a
48
principio quod est huiusmodi ad finem qui est huiusmodi. et est cum ad finem
49
peruenit. et est cum intersecatur ante ipsum. et est cum addit su〈-〉
50
pra ipsum donec intersecatur. Cumque intersecatur fortasse
51
intersecatur in medio cessando: et est cum agit ab hoc
52
diuersum et illud est vt in medio sui interueniat motus.
53
¶ Et pulsus quidem cessationem habens est diuersus in quo
54
expectatur motus et venit quies. et ille qui in sui medio
55
habet motum est diuersus in quo expectatur quies et venit
56
motus. Diuersitas vero pulsus in multis partibus vnius
57
pulsus aut est in situ suarum partium aut in motu suarum
58
partium: sed diuersitas que est in situ suarum partium est diuersi-
1
tas proportionis partium vene ad partes: et quoniam partes sunt
2
sex erit illud quod in eis cadit ex diuersitate similiter. di-
3
uersitas autem que est in motu aut est in velocitate et tardi〈-〉
4
tate aut in cosecutione et preuentione scilicet vt moueatur pars eius
5
ante horam sui motus aut post horam aut in fortitudine
6
et debilitate aut in magnitudine et paruitate. Et hoc
7
totum aut curret secundum ordinem equalem aut diuersum in aug-
8
mento et diminutione: et illud quidem aut erit in duabus parti〈-〉
9
bus aut in tribus aut in quatuor scilicet in casu digitorum. Et
10
tu quidem componere poteris et ordinare. Ex diuersita〈-〉
11
te vero pulsus in vna parte est ille qui est intersectus et redi〈-〉
12
tiuus et continuus. Intersectus autem est ille qui inter partem
13
vnam cum paruo motu separatur: et partis vnius que ex eo in〈-〉
14
tersecatur cum quiete. et est cum duo extrema diuersificantur
15
in velocitate et tarditate et in similitudine. ¶ Re-
16
ditiuus vero est vt pulsus magnus redeundo fiat
17
paruus in vna parte deinde reditu subtili redit. Et hu-
18
ius quidem modi est ille cuius quedam specierum in alias ingrediuntur
19
et hoc est vt sit vnus pulsus sicut duo propter diuersita〈-〉
20
tem: aut duo sicut vnus propterea quod alie in alias ingre-
21
diuntur. et istud quidem est secundum sententiam eorum qui in hoc non con〈-〉
22
uenerunt. ¶ Continuus autem est ille cuius diuersitas
23
est ordinata in continuitate non sensu percepta separatione in eo
24
ad quod ipsa mutatur ex velocitate ad tarditatem aut
25
econtra aut ad equalitatem aut inequalitatem in eis aut ex ma-
26
gnitudine aut paruitate aut equalitate in eis ad aliquod
27
eorum ad quod mutatur. et hoc quod est cum secundum similitudinem
28
sui procedit. et est cum accidit vt cum continuatione sua sit in
29
aliquibus suarum partium plus diuersitatis et in alijs minus.
30
¶ De speciebus pulsus diuersi que nomina
31
habent propria. Capitulum .III.
32
EX eis est gazellans qui est diuersus in vna
33
parte cum fuerit tardatus et deinde intersecatur
34
et sit velox. Et ex eis est vndosus: et
35
ipse quidem est qui est diuersus in magnitudine
36
partium vene et earum paruitate et eleuatione ipsarum ad su〈-〉
37
periora et in latitudine et in consecutione et precessione in principio
38
motus pulsus cum mollitie que est in ipsa: et ipse quidem non
39
est valde paruus et habet latitudinem quandam et assimilatur vn〈-〉
40
dis que alie alias sequuntur secundum rectitudinem cum diuer〈-〉
41
sitate que est inter eas in eleuatione earum ad superiora et de〈-〉
42
scensione ad inferiora et velocitate et tarditate. Et
43
ex eis est vermiculosus qui est illis similis sed est paruus
44
multe spissitudinis: cuius spissitudo existimatur ve〈-〉
45
locitas sed non est. ¶ Et formicans quidem est valde
46
minor et vehementioris spissitudinis. et vermicusi[*]vermicusi corrupt for vermiculosi
47
quidem et formicantis diuersitas in eleuatione ad su-
48
periora et precessione et consecutione in sensu est manifestior
49
ipsorum diuersitate in latitudine: immo quasi non
50
apparet id. ¶ Et est ex eis serrinus qui vndoso in partium
51
diuersitate similatur et in eleuatione ad superiora et la-
52
titudine et precessione et consecutione: sed est durior et
53
cum duritie ipsius partes in duritie diuerse existunt. Et
54
serinus quidem est pulsus velox spissus et durus: cu〈-〉
55
ius partes in magnitudine diastole: diuerse existunt in
56
duritie et mollitie. ¶ Et ex eis est cauda sorici〈-〉
57
na: et est ille qui ordinatur in diuersitate suarum partium
58
ex diminutione ad augmentum: aut ex augmento
1
ad diminutionem et cauda quidem soricina est cum est in
2
pulsibus multis et est cum est in vno pulsu in par〈-〉
3
tibus multis aut in parte vna. Et eius diuersitas
4
propria est illa que ex magnitudine pendet. Et est cum est in
5
comparatione velocitatis ad tarditatem: aut fortitudinis
6
ad debilitatem. ¶ Et ex eis est mesalius et ipse est
7
qui ex diminutione procedit ad aliquem terminum in
8
augmento. postea reclinatur inferius ad suum ordinem do〈-〉
9
nec ad primum terminum diminutionis perueniat. Est er〈-〉
10
go sicut due caude soricine que continuatur[*]continuatur corrupt for continuantur apud maio-
11
res eius extremitates. ¶ Et ex eis est bispulsans
12
et in ipso quidem discordati sunt medici. Sunt enim qui〈-〉
13
dam qui ipsum vnum pulsum ponunt diuersum in precessio〈-〉
14
ne et consecutione. et sunt aliqui[*]aliqui corrupt for alij qui ponunt ipsum duos pul〈-〉
15
sus quorum vnum alterum consequitur et ad vltimum inter eos non
16
existit tempus quod dilatetur ad colligendum. sistolem deinde
17
diastolem: non enim omne ex quo consequuntur due percussiones:
18
oportet vt sint duo pulsus. alioquin ille cuius inter se〈-〉
19
catur diastoles: et deinde redit esset duo pulsus. neque
20
etiam oportet vt sint duo pulsus nisi cum incipit et fit dia-
21
stoles et postea redit ad fundum faciendo sistolem de〈-〉
22
inde redit iterum et diastolem facit. ¶ Ex eis sunt quie〈-〉
23
tem habens et cadens in medio quos prediximus. Sed differentia
24
inter cadentem in medio et gazellantem est quod gazel-
25
lantis secunda percussio ante venit quam compleatur prima sed in
26
cadente in medio est pulsus qui venit in tempore quietis
27
cum completur percussio prima. ¶ Et ex istis quidem capi〈-〉
28
tulis sunt pulsus spasmosus et tremulus et re-
29
tortus qui filio quod torquetur assimilatur et est ex capitulo diuer〈-〉
30
sitatis imprecessione[*]imprecessione corrupt for in precessione et consecutione et in situ et in lati〈-〉
31
tudine: et cordosus quidem est ex summa retorti et similatur
32
tremulo: sed tamen in tremulo diastoles est magis oc-
33
culta: et similiter exitus ab equalitate situs in eleuatione
34
ad superiora est in retorto occultior. sed tensio
35
in cordoso est manifesta et est cum eius torsio est
36
ad vnam partem tantum. ¶ Plurimum vero tales accidunt quales
37
isti scilicet cordosus et retortus ad vnum latus decli-
38
nans in egritudinibus siccis. Pulsuum vero com〈-〉
39
positorum species quasi infinite sunt: et neque habentes nomina.
40
¶ De illo qui ex speciebus pulsus est naturalis. Capitulum .IIII.
41
CUiusque generum prenominatorum in quo
42
est superfluitas augmenti vel dimi-
43
nutionis naturalis est equalis nisi fortis:
44
quoniam naturalis in eo est augmen〈-〉
45
tatus. et si aliquod aliorum generum non augmen〈-〉
46
tum prebuerit nisi fortitudinis augmentum sequens
47
et factum fuerit maius verbi gratia ipse erit naturalis pro〈-〉
48
pter fortem. Aliorum vero generum que neque
49
augmentum neque diminutionem tolerant naturalis est
50
mediocris et ordinatus et qui est boni ponderis.
51
¶ De causis specierum pulsus predictarum. Capitulum .V.
52
CAusarum plusus[*]plusus corrupt for pulsus quedam sunt communes necessarie
53
essentiales in constitutione pulsus ingre〈-〉
54
dientes: et vocantur contentiue et
55
quedam sunt in constitutione pulsus non
56
ingredientes: et harum quidem alie sunt seperabiles[*]seperabiles corrupt for inseparabiles
57
quarum permutatione permutatur iudicium pulsus
58
et vocantur cause inseparabiles: et alie sunt separabiles que
1
vocantur mutantes absolute. ¶ Contentiue vero cause
2
sunt tres. Uirtus vitalis que est in corde mouens
3
pulsum: et tu quidem iam sciuisti eam in capitulo de virtutibus
4
et secunda est instrumentum: et est vene pulsatiles quas iam
5
sciuisti cum numerauimus membra et tertia est necessi〈-〉
6
tas ex tinguendi[*]ex tinguendi corrupt for extinguendi: et est adueniens per quantitatem notam
7
extinctionis que renouatur in termino caloris opposita
8
in suo incendio aut extinctione aut equalitate sua:
9
et harum quidem causarum contentiuarum operationes mutantur secundum id
10
quod adiungitur eis ex causis inseperabilibus[*]inseperabilibus corrupt for inseparabilibus et
11
mutantibus absolute.
12
¶ De his que proueniunt ex causis contentiuis solummodo. Capitulum .VI.
13
CUm instrumentum fuerit obediens sui leni-
14
tate et virtus fortis et necessitas ad extin〈-〉
15
guendum vehemens: erit pulsus magnus.
16
¶ Quod si virtus fuerit debilis: pulsus
17
paruitas eam proculdubio sequetur. ¶ Et si cum hoc in-
18
strumentum fuerit durum et necessitas pauca: erit minor est
19
etiam cum durities effecit paruitatem: sed tamen paruitas cu〈-〉
20
ius causa est durities separatur a paruitate cuius causa est de〈-〉
21
bilitas per hoc quod est durus et non debilis et breui〈-〉
22
tas eius et profunditas non est mala sicut est cum est
23
virtus debilis. Pauca queque necessitas paruitatem effi-
24
cit sed debilitas ibi non erit. et neque est aliqua harum
25
trium que plus efficiat paruitatem quam debilitas. et parui-
26
tas quidem duritiei cum virtute plus est quam paruitas pri-
27
uationis necessitatis cum virtute. virtus namque cum priua〈-〉
28
tione necessitatis non minuit multum ex equali: quondam
29
diastolem prohibentem non habet et non declinat ad hoc
30
vt non multum super temperamentum addat nisi ideo quod non mul-
31
tam habet necessitatem. ¶ Si vero necessitas multa fuerit
32
et virtus fortis et instrumentum in obediens[*]in obediens corrupt for inobediens propter suam duri〈-〉
33
tiem magnitudini non poterit esse quin fiat velox et
34
velocitati restauret id quod deest ex magnitudine.
35
¶ Quod si virtute fuerit debilis et pulsus non po〈-〉
36
terit magnificari. et velocitas in eo non operata
37
fuerit non poterit esse quin fiat spissus que spissitudine
38
restauret illud quod ei defuerit ex magnitudine et
39
velocitate: et multe vices tenebunt locum vnius vi〈-〉
40
cis sufficientis et magne aut duarum velocium. et hoc qui〈-〉
41
dem est sicut cum homini necesse est ferre rem ponderosam:
42
quam si poterit: vna vice totam ferret: si vero non:
43
diuidet eam in duas partes. et festinabit et si non: in mul〈-〉
44
tas partes ipsam distribuet et feret quamque partem quo〈-〉
45
cunque modo poterit cum spaciositate aut velecitate[*]velecitate corrupt for velocitate.
46
deinde non cessabit inter quaslibet duas oneratur as[*]oneratur as corrupt for oneraturas
47
eius licet sit in eis tardatus: quod si multe fuerit debi〈-〉
48
litatis: stabit tunc: et ferret eam festine: et redibit cum
49
tarditate. Si autem virtus fuerit fortis et instrumentum obe〈-〉
50
diens sed necessitas erit maior fortitudine temperata
51
virtus augmentabit velocitatem cum magnitudine.
52
¶ Et si necessitas fuerit fortior: erit cum magni〈-〉
53
tudine et velocitate spissitudo. ¶ Longitudi-
54
nem quoque magnitudinis cause pro certo effi-
55
ciunt cum aliquid prohibens amplitudinem
56
prohibuerit et eleuationem ad superiora non
57
permiserit fieri sicut durities instrumenti ver-
58
bi gratia que amplitudinem prohibet et densitas carnis
1
et cutis que sursum eleuari non permittunt.
2
¶ Sed est etiam cum in amplitudine addit macies. et
3
amplitudinem quidem efficit aut venarum vacuitas vt per
4
ipsam tunica superior super interiore[*]interiore corrupt for interiorem declinet et di〈-〉
5
latetur aut multa instrumenti leuitas. Spissitudinis autem causa est
6
debilitas aut multa necessitas aut caliditas. Et ra-
7
ritatis quidem causa est virtus que necessitatem in magnitudine
8
superat: aut frigiditas multa dimuta[*]dimuta corrupt for diminuta a necessitate aut
9
nimia incensio virtutis et aduentus perditioni proxi-
10
mus. Cause vero debilitatis pulsus ex mutantibus
11
quidem sunt tedium et vigilie et euacuatio et macies et humor
12
nociuus et exercitium superfluum et humorum motus et
13
ipsorum obuiatio membris fortis sensus aut cordi
14
vicinis et totum illud quod vehementer resoluit. Et
15
duritiei pulsus cause sunt siccitas corporis vene: aut
16
eius fortis extensio aut vehemens frigus congelans
17
et etiam est cum pulsus in crisibus durescit ex fortitu〈-〉
18
dine pugne propterea quod membra per ipsam extenduntur
19
ad partem impulsionis nature. lenitatis vero cause sunt cause natura-
20
les mollificantes sicut nutriens et egritudinales
21
mollificantes sicut ydropisis: et letargia aut ea que
22
neque sunt naturalia neque egritudinalia sicut balnea〈-〉
23
tio. ¶ Et diuersitatis quidem causa cum perseurantia virtu〈-〉
24
tis est grauitas materiei cibi aut humoris. Et cum de〈-〉
25
bilitate virtutis est pugna cause et egritudinis. Et
26
causis quoque diuersitatis est repletio venarum ex sangui〈-〉
27
ne: sed quod huic est simile remouet minutio. Et plurimum
28
quidem fit diuersitas cum sanguis est viscosus suffo〈-〉
29
cans spiritum qui mouetur in arterijs et proprie cum densitas
30
fuerit circa cor: ex causis preter ea ipsius que ea in bre〈-〉
31
ui efficiunt tempore sunt stomaci repletio et tristitia et cogi-
32
tatio in aliquo. Sed cum in stomaco malus fuerit humor
33
non cessabit diuersitas: et forsitan ex eo proueniet
34
tremor cordis et fiet pulsus tremulus. ¶ Et serri〈-〉
35
ni quidem pulsus causa est diuersitas eius quod in corpore
36
vene est fusum in putrefactione sui aut ipsius
37
cruditate aut sui maturatione aut diuersitas dis〈-〉
38
positionum venarum in duritie sua et mollitie aut
39
apostema in membris neruosis. ¶ Bispulsantis vero
40
causa est virtutis fortitudo et plurima necessitas et du〈-〉
41
rities instrumenti: quare non obedit ei quod virtutes ipsi pre-
42
cipiunt de diastole in vna vice sicut cum quis vult vna
43
percussione aliquid incidere et non obeditur ei: adiu-
44
uatur ab alia et precipue cum necessitas subito augmen〈-〉
45
tatur. ¶ Soricini vero pulsus causa quandoque est virtus
46
debilis que de labore ad quietem ordinate procedit
47
et de quiete ad laborem licet ille qui in vna permanet dis〈-〉
48
positione plus est virtutis debilitatem significans
49
Et cauda quidem soricina et que eis similis existit est plus
50
significans fortitudinem aliquam. et quod debilitas non
51
est in fine sed est deterior cauda finitiua. deinde
52
mansiua: postea cauda reditiua. ¶ Cadentis autem
53
in medio causa est virtutis lassitudo et eius defectus
54
aut accidens subito veniens ad quod anima et natura subito
55
redeunt. ¶ Et spasmosi quidem pulsus causa sunt
56
motus non naturales in virtute aut malitia in essen-
57
tia instrumenti. ¶ Pulsus autem tremulus procedit ex for〈-〉
58
titudine et instrumento duro et necessitate forti. sine istis
1
enim non prouenit tremor. ¶ Undosi autem est cum
2
eius causa existit virtutis debilitas secundum plurimum et non potest
3
fieri diastoles nisi paulatim et paulatim. et est
4
etiam cum instrumenti lenitas eius causa existit licet virtus non sit val〈-〉
5
de debilis. Instrumentum namque molle et humidum concussio〈-〉
6
nem et motum non recipit que in vnamquamque penetrent
7
partem quemadmodum siccum quod est durum recipit: quoniam
8
siccitas concussioni est apta et tremori. ¶ Et duri quidem
9
sicci finis sui prinicipij motu mouetur: mollis vero
10
humidi partem possibile est moueri et aliam partem motu ip-
11
sius non pati propterea quod cito recipit separationem et fle-
12
xionem et diuersitatem in figura. ¶ Et vermiculo-
13
si quidem pulsus et formicantis causa est fortis debili-
14
tas: ita vt tarditas et spissitudo et diuersitas in
15
partibus pulsus coniungantur quoniam virtus instrumentum in
16
vna hora dilatare non valet: sed paulatim et paulatim.
17
¶ Causa autem pulsus mali ponderis si pulsus quidem
18
fuerit in dispositionibus temporis quietis est augmentum
19
necessitatis. et si in dispositionibus temporis motus fuerit
20
est augmentum debilitatis aut necessitatis priuatio: sed
21
pulsus temporis motus propter velocitatem diastoles alius
22
est ab hoc. ¶ Et cause quidem pleni et vacui et calidi et frigidi
23
eleuati sursum et submersi inferius manifeste sunt.
24
¶ De pulsibus etatum et masculorum et feminarum. Capiutulum .VII.
25
MAsculorum pulsus maiores sunt et for〈-〉
26
tiores valde propter vehementiam virtutum
27
eorum et necessitatis ipsorum et propterea quod eorum
28
necessitas magnitudine completur et est eo〈-〉
29
rum pulsus tardior pulsu mulierum et rarior secundum plurimum.
30
¶ Et omnis quidem pulsus in quo perseuerat virtus et
31
est spissus oportet proculdubio quod sit velox est enim cum
32
ante est velocitas quam spissitudo. propter hoc igitur sicut
33
pulsus masculorum est tardior ita est rarior.
34
¶ Puerorum vero pulsus est lenior propter humi〈-〉
35
ditatem et est debilior et spissior: quoniam calor est for〈-〉
36
tis sed virtus non est fortis eo quod nondum sunt completi.
37
Puerorum vero pulsus comparatione quantitatis
38
corporis eorum est magnus quoniam eorum instrumentum valde
39
molle et ipsorum necessitas est valde fortis et eo-
40
rum virtus comparatione paruitatis corporis ipsorum
41
non est parue quantitatis. Ueruntamen eorum pulsus com〈-〉
42
paratione pulsus completorum est non magnus sed
43
velocior et spissior propter necessitatem. In pueris namque
44
multiplicatur vaporis fumosi collectio propter
45
multam digestionem eorum et frequentiam eius
46
in eis. Et propter hoc valde est necesse ipssum[*]ipssum corrupt for ipsum ex〈-〉
47
trahere et calorem ipsorum innatum euentare. ¶ Iu〈-〉
48
uenum vero pulsus est multe magnitudinis: et
49
non est multe velocitatis: immo in ipsa est valde
50
diminutus et in spissitudine est ad raritatem ten〈-〉
51
dens. et illorum quidem pulsus qui in princi-
52
pio iuuentutis existunt est maior. ¶ Et eorum
53
qui sunt in medio iuuentutis est fortior. ¶ Et
54
nos quidem iam declarauimus quod calor in pue〈-〉
55
ris et iuuenibus fere est similis: ergo necessitas
56
in eis erit propinqua: sed virtus in iuuenibus est aug〈-〉
57
mentata: habebitur ergo ex magnitudine quod in ipsis
58
restaurat quod defuerit ex velocitate et spissitudine
1
¶ Et principium quidem rei vnde prouenit ma〈-〉
2
gnitudo est virtus: sed necessitas est appetens et
3
instrumentum quidem est adiuuans. ¶ Senum autem pul-
4
sus est minor propter debilitatem: et minoris velocita〈-〉
5
tis propter hoc etiam: et propter diminutionem necessitatis et propter
6
hoc est rarior et pulsus quidem senum qui iam processe〈-〉
7
runt in annos est paruus et rarus et tardus et est
8
cum est mollis propter humores extraneos et non propter naturales.
9
¶ De pulsu complexionum. Capitulum .VIII.
10
PUlsus calide complexionis vehementis est
11
necessitatis. Quod si virtus conuenerit et
12
instrumentum erit pulsus magnus. si ergo
13
vnum eorum diuersificabitur erit quemadmodum
14
dictum est in precedentibus. et si caliditas quidem non male
15
fuerit complexionis immo naturalis: erit complexio fortis et
16
sana et virtus multum fortis. ¶ Et neque existimes
17
quod calor innatus si fuerit fortis quantumcunque sit:
18
minuat ex virtute: immo ex eo prouenit in substantia
19
spiritus fortitudo et in anima audacia. ¶ Calor vero
20
complexionis malitiam sequens quanto plus augmentatus
21
fuerit tanto in virtute plus debilitatem augmen-
22
tabit. ¶ Complexione vero frigida declinat pulsus ad par〈-〉
23
tem diminutionis sicut proprie est paruitas et proprie
24
tarditas et raritas. Cumque instrumentum fuerit molle la〈-〉
25
titudo eius augmentata erit et eius similiter tarditas
26
et raritas. Quod si durum fuerit erit minus hoc. Et
27
debilitas quidem quam mala complexio frigida hereditate facit
28
maior est ea quam mala complexio calida facit heredita-
29
re: quoniam caliditas scilicet calori innato magis est conueniens.
30
¶ Complexionem vero humidam sequitur inundatio et
31
dilatatio. et siccam quidem sequitur coangustatio et duri〈-〉
32
ties. ¶ Amplius si virtus fuerit fortis et necessitas
33
multa accidet bis pulsans et spasmosus et tre-
34
mulus. Tu vero deinceps compone conseruando
35
principia. ¶ Est preterea cum vni homini accidit vt duorum la〈-〉
36
terum ipsius diuersificetur complexio. Erit ergo vnum
37
ipsorum frigidum et alterum calidum. et accidet vt diuersita-
38
te que prouenit ex caliditate et frigiditate horum duorum laterum
39
pulsus diuersi fiant eritque pulsus calidi lateris pulsus
40
calide complexionis et lateris frigidi pulsus complexionis frigide. ¶ Et
41
ex hoc quidem scitur quod pulsus in diastole sua et sistole
42
non est secundum modum accessionis et recessionis cordis: immo
43
secundum modum diastoles et sistoles ipsius corporis arterie.
44
¶ De pulsu temporum. Capitulum .IX.
45
IN vere quidem est cum pulsus est paruus non
46
tamen in omni re et est in fortitudine augmen〈-〉
47
tatus. ¶ In estate vero est velox et spis〈-〉
48
sus propter necessitatem et paruus et debilis propter
49
virtutis resolutionem que est propter resolutionem spiritus que fit
50
propter calorem exteriorem dominantem superfluum. ¶ Et
51
in hyeme est maioris raritatis et tarditatis: de〈-〉
52
bilitatis: et cum hoc est paruus: quoniam virtus debili-
53
tatur et in quibusdam corporibus accidit vt calor
54
in profundo teneatur et adunetur et virtus fortior
55
fiat. et hoc cum complexio calida est dominans et refrenans
56
frigus et per ipsum patiens neque frigiditas ad fundum
57
vadit. ¶ In autumno autem est pulsus diuersus et
58
trahit ad debilitem quandam: sed ipsius diuer〈-〉
1
sitas est propter multitudinem conuersionis comple〈-〉
2
xionis accidentalis in autumno nunc ad calorem nec
3
ad frigiditatem. ¶ Et ipsius quidem debilitas est etiam
4
propter hoc: complexio enim diuersa semper deterius efficit
5
nocumentum quam similis et equalis licet sit mala. Et quia
6
autumnus est tempus nostre vite contrarium: quoniam calor in eo-
7
dem debilitatur et siccitas sit fortior. Temporum vero pul〈-〉
8
sus que sunt inter tempora temporibus propontionantur[*]propontionantur corrupt for proportionantur que sunt circa ipsa.
9
¶ De pulsu regionum. Capitulum .X.
10
REgionum quedam sunt temperate vernales et
11
quedam sunt calide estiue: et quedam sunt
12
frigide hyemales: et quedam sicce autumnales
13
Iudicia igitur pulsuum erunt in eis
14
secundum modum quem sciuisti de pulsu temporum.
15
¶ De pulsu qui prouenit ex cibo et potu. Capitulum .XI.
16
EXterius corpori aduenientia ad ipsum
17
ingredientia pulsus dispositionem mu-
18
tant qualitate sui et quantitate. ¶ Sed que〈-〉
19
litate[*]quelitate corrupt for qualitate quoniam si ad calefaciendum declina〈-〉
20
uerint aut ad infrigidandum mutabunt ipsum secundum illud.
21
¶ Et quantitate quidem quoniam si equalia fuerint fiet
22
pulsus in magnitudine augmentatus et velo-
23
citatis maioris et spissitudinis propter augmentum
24
virtutis et caloris et permanebit hec mutatio aliquam〈-〉
25
diu. ¶ Et si plurime magnitudinis valde fue〈-〉
26
rint: erit pulsus diuersus absque ordine propter
27
grauitatem nutrientis supra virtutem: quoniam ex
28
omni grauitate prouenit in pulsu diuersitas.
29
¶ Et quidam estimauit vt Archigenes quod eius
30
velocitas erit tunc multo maior quam spissitudo.
31
Et hec mutatio est perseuerans: quoniam causa perse-
32
uerantie et est fixa licet sit multitudinis minoris
33
huius tamen est diuersitas ordinata. Quod si pau-
34
ce fuerit quantitatis erit pulsus minoris diuersi-
35
tatis et magnitudinis et velocitatis: neque eius
36
mutatio diu perdurabit quoniam materia pauca ci〈-〉
37
to digeritur. ¶ Amplius si virtus deficiat et de-
38
bilitetur ex multitudine aut paucitate quecunque
39
fuerit. similes erunt pulsus in paruitate et tardita〈-〉
40
te vsque in fine rei. Quod si natura fortis fuerit in
41
digerendo et conuertendo fiet pulsus tempe-
42
ratus. et vinum etiam proprietatem habet: et est quoniam
43
ex multitudine ipsius licet sit subtile prouenit diuersi〈-〉
44
tas. Ex ipso tamen non prouenit quod sit tamen quantum illud quod
45
prouenit ex nutrientibus que sibi similantur. et hoc
46
quidem est propter raritatem substantie ipsius et subtilitatem
47
eius et leuitatem. ¶ Cum autem vinum in actu est
48
frigidum prouenit ex eo quod prouenit ex alijs frigidis in
49
minorando et ratificando et tardando veloci-
50
tate sue penetrationis. Deinde cum in corpore
51
calefit remouetur velociter quod ex eo prouenit.
52
¶ Uinum preterea cum in corpus penetrauerit
53
et fuerit calidum non elongabitur multum a natura et
54
accidit velox resolutio. Quod si cum est frigidum pe-
55
netrauerit fiet ex nocumento quod non fit ex alijs
56
frigidis rebus quoniam ille tardantur donec calefiant
57
neque earum penetratio est ita velox vt istius.
58
Istud enim velocius penetrat quam complea-
1
tur calefactio: et eius quidem impedimentum est
2
magnum et precipue in corporibus que horripila〈-〉
3
tioni sunt apta. Et neque est sicut impedimentum calefa〈-〉
4
cttionis[*]calefacttionis corrupt for calefactionis ipsius cum ipsum calidum penetrat quoniam eius
5
calefactio in principio obuiationis non peruenit ad hoc
6
vt magnum faciat impedimentum immo natura ei obuiat
7
cum partitione et distributione et resolutione. Frigidum vero
8
est cum naturam deficere facit et eius virtutem extinguit
9
antequam ad partitionem et distributionem et resolutionem
10
perueniat. Et hoc quidem prouenit ex vino multitudi〈-〉
11
ne sue quantitatis et calefactione ipsius et frigiditate.
12
¶ Cum autem ipsum consideratum fuerit vnde fortitu-
13
dinem efficit alia habebit iudicia cum ipsum sua essentia
14
fortes efficit sanos: propterea quod velociter prebet aug〈-〉
15
mentum in substantia spiritus. ¶ Sed licet calefactio et infrigidatio
16
que ex es fiunt plurima corporum: impediantem[*]impediantem(?) corrupt for impediant est [cf. Venice 1564] tamen cum vna〈-〉
17
queque earum cum aliqua conuenit complexione et est cum non conuenit.
18
¶ Est namque cum res frigide eos fortes reddunt qui com-
19
plexionem calidam malam habent. sicut dixit Galienus quod succus
20
generati calefactionis semper fortes efficit: et idromel infrigidan-
21
tos semper reddit vigorosos. Uinum preterea vnde est
22
calidum natura aut frigidum natura est cum quosdam fortes facit
23
et quosdam debilitat. Non tamen sermo noster est nunc
24
de hoc immo in virtute eius qua velociter ad spiritum
25
conuertitur quoniam.[*]quoniam. corrupt for quoniam [redundant period] hoc semper habent per sui essentiam. Quod si vnum
26
horum duorum ipsum in aliquo corpore iuuerit aug〈-〉
27
mentabitur in faciendo fortitudinem: et si ei contrarium ex〈-〉
28
titerit minus fortitudinem faciet. secundum hoc igitur
29
ipsum pulsum conuertet. secundum hoc quoniam si fortitudi〈-〉
30
nem facient in pulsu augmentabit fortitudinem et si ca〈-〉
31
lefaciet in necessitate efficiet augmentum et si infrigidabit
32
minorabit necessitatem. et secundum plurimum in fortudine fa〈-〉
33
cit augmentum nunquam autem in necessitate efficit augmen〈-〉
34
tum quin in velocitate addat. ¶ Aqua vero propterea
35
quod nutrimentum penetrare facit vigorat et simili-
36
tudinem operationis vini operatur. Et quoniam non calefacit:
37
immo infrigidat non tantum auget in necessitate quantum vinum.
38
¶ De eis que somnus et vigilie in pulsu ope〈-〉
39
rantur. Capitulum .XII.
40
PUlsus quidem iudicia in somno diuersi〈-〉
41
ficantur secundum horam somni et secundum dispositio〈-〉
42
nem digestionis. Pulsus igitur in principio som〈-〉
43
ni est paruus et debilis quoniam motus ca〈-〉
44
loris naturalis tunc est ad constringendum. et submer-
45
gendum et non ad dilatandum. et manifestandum quoniam ip〈-〉
46
se in hora illa totus tendit ad occultum: propterea quod
47
ipsum anima mouet ad nutriens digerendum et ma-
48
turandum[*]ma-turandum corrupt for maturandum [redundant period]. superfluitates. et est sicut superatus et obsessus
49
proculdubio. Et pulsus etiam est maioris tarditatis
50
et raritatis: quoniam licet in calore accidat augmentum
51
secundum constrictionem et coadunationem: tamen priuatus
52
est augmento quod habet in hora vigiliarum propter motum
53
calefacientem. ¶ Et motus quidem plus est ad inflammandum.
54
et inclinandum.[*]inclinandum. corrupt for inclinandum [redundant period] ad partem malitiei complexionis. Sed constrictio
55
et coadunatio temparate minoris sunt inflammationis et
56
minus extrahunt calorem ad estuationem. Et tu quidem hoc
57
scies ex hoc quod anhelitus laxi et ipsius estua-
58
tio multo maiores sunt anhelitu et estuatione
1
eius cuius calor est constrictus propter causam que similis est
2
somno verbi gratia submersi in aqua temparate frigiditatis qui sit exper〈-〉
3
gefactus licet calor constringatur et fugiat ex hoc non tamen〈-〉
4
augmentum anhelitus eius perueniet ad id ad quod
5
perueniet labor et exercitium que sunt ei propinqua. ¶ Cumque
6
bene consideraueris non inuenies aliud quod calorem ve〈-〉
7
hementius incendat quam labor et motus. ¶ Et vigi〈-〉
8
lie quidem calorem non efficiunt motu corporis: ita vt cum
9
corpus quieuerit non sit ipse necessarius: immo faciunt
10
calorem propterea quod spiritus ad exteriora mouetur et mo〈-〉
11
tus eius ad ea est secundum continuitatem cum ista est eius
12
generatio. ¶ Cum autem cibus digestus est in somno re-
13
dit pulsus et sit fortior propterea quod virtus augmen-
14
tum recipit a nutriente et redit illud quod ad profundum
15
descenderat ad regendum nutriens ad exteriora et ad
16
suum principium. Et propter hoc etiam magnificatur tunc pulsus
17
multum. et propterea quod complexionis caliditas propter nutriens
18
augetur quemadmodum diximus et instrumenti etiam augetur
19
lenitas per id quod ad ipsum ex nutrimento penetrat.
20
verumtamen sua magnitudine non auget velocitatem neque
21
spissitudinem: quoniam hoc non est illud quod in necessitate
22
prebet augmentum. et hoc etiam non est prohibens restaura〈-〉
23
ri ex eo quod necessarium est magnitudine sola. ¶ Deinde
24
quando cum dormiente somnus perseuerauerit fiet pulsus
25
debilis propter caloris innati constrictionem et virtutis com〈-〉
26
pressionem sub superfluitatibus que euacuande erant secundum
27
euacuationis modos qui sunt in vigilijs ex quibus est exer〈-〉
28
citium et euacuationes que non sentiuntur. ¶ Cum autem somnus in
29
principio euacuationem inuenerit et nec inuenit aliquid ad quod di〈-〉
30
gerendum tendat declinabit complexionem ad partem infrigidandi
31
perseuerabunt ergo paruitas et tarditas et raritas in
32
pulsu et incessanter augmentabuntur. ¶ Uigilie etiam
33
diuersa habent iudicia: cum enim dormiens euigi〈-〉
34
labit natura sui declinabit pulsus ad magnitudinem
35
et velocitatem ordinate. deinde ad suam natu〈-〉
36
ralem redibit dispositionem: sed subita causa eui-
37
gilato accidit vt pulsus eius ilico cum a som-
38
no remouetur quiescant: quoniam virtus coram eo quod
39
subito euenit victa est. et deinde post hoc redi-
40
bit ad eum pulsus magnus velox spissus et di-
41
uersus ad tremorem. et quoniam motus iste est similis
42
violento ideo non inflammat etiam ipsum: et quo〈-〉
43
niam virtus subito mouetur ad repellendum
44
naturaliter illud quod accidit: ergo motus ac〈-〉
45
cidunt diuersi et tremit pulsus: sed tamen secundum
46
hoc non longo perseuerat tempore. immo ad equalitatem ci〈-〉
47
to redit: quoniam licet eius causa sit quasi fortis
48
eius tamen durabilitas est pauca et cognitio
49
destructionis ipsius est velox.
50
¶ De iudicijs pulsus exercitij. Capitulum .XIII.
51
IN principio quidem exercitij et dum est tempera-
52
tus pulsus fit magnus et fortis: et
53
hoc quidem propter augmentum caloris innati: et
54
fortitudinem ipsius et fit etiam velox et
55
spissus valde propter superfluam necessitatem quam facit motus.
56
Quod si perseuerauerit et fuerit prolixum: aut licet fuerit
57
breue erit tamen fortissimum destruetur: quod ex fortitu-
58
dine prouenit et debilitabitur pulsus: et fiet pulsus propter
1
resolutionem caloris innati: sed ipse fiet velox et
2
spissus propter duas res: quarum vna est augmentum for〈-〉
3
titudinis et necessitatis: et alia est quoniam virtus retra〈-〉
4
hitur ne magnitudini sufficiat: postea veloci-
5
tas incessantur[*]incessantur corrupt for incessanter minuitur et spissitudo augmentatur
6
secundum quantitatem eius quod ex virtute debilitatur deinde
7
ad vltimum si exercitium perdurauerit et debilitaue〈-〉
8
rit fiet pulsus formicans propter debilitatem et spissitu-
9
dinem fortem. Postea si magis superfluum fuerit et
10
ex ipso quasi ad mortem perueniatur efficiet quod omnia fa〈-〉
11
ciunt resoluentia et reducet pulsum ad hoc vt sit
12
vermiculosus. deinde faciet ipsum declinare ad
13
raritatem et tarditatem cum debilitate et paruitate.
14
¶ De iudicijs pulsuum balneatorum. Capitulum .XIIII.
15
BAlneatio aut erit cum aqua calida aut
16
cum frigida. si autem fuerit cum aqua calida in principio
17
proueniunt ex ea fortitudinis et necessita〈-〉
18
tis iudicia. Cum multum resoluerit de-
19
bilitabit pulsum. Galienus quoque dixit erit tunc paruus tardus et
20
rarus. ¶ Dicemus ergo quod debilitas quidem et paruitas
21
pulsus proculdubio existunt: sed aqua calida cum in interioribus
22
corporis calefactionem efficiet calore accidentali for-
23
tasse non durabit: sed ad sui naturam que est infrigidandi
24
redidit et fortasse durabit et permanebit. Quod si
25
accidentalis qualitatis iudicium separauerit fiet pulsus
26
velox et spissus. Et si superauerit quod ex natura sui pro-
27
uenit fiet tardus et rarus. Et si eius calefactio ac〈-〉
28
cidentalis ad tantam virtutis resolutionem peruene-
29
rit vt sincopi sit propinqua fiet etiam pulsus tardus et
30
rarus. ¶ Sed balneationis cum aqua frigida facte fri-
31
giditas si penetrauerit debilitabit pulsum et fa〈-〉
32
ciet paruum et efficiet raritatem et tarditatem: et si non
33
penetrauerit immo calorem coadunauerit augmen〈-〉
34
tabitur fortitudo et crescet parum et minuetur veloci-
35
tas et spissitudo. ¶ Ex aquis vero in thermis exi〈-〉
36
stentibus que sunt exiccantes duritiem in pulsu augmen〈-〉
37
tant et ex eius magnitudine minuunt sed calefa-
38
cientes velocitatem in pulsu augmentant: si autem virtutem
39
resoluerint erit quod diximus.
40
¶ De pulsu qui mulieribus est proprius et est
41
pulsus pregnantium. Capitulum .XV.
42
NEcessitas quidem in eis est multa propter communita〈-〉
43
tem filij in attractione aeris. Ipse
44
enim quasi duabus attrahunt necessitatibus
45
et duabus aeris attractionibus. Sed
46
virtus proculdubio non augmentatur: neque
47
etiam minuitur nisi quantum oportet propter lassitudinem paucam que
48
prouenit ex pondere pregnationis: propter hoc igitur iu-
49
dicium virtutis medie et necessitatis fortis vincit et
50
augmentatur pulsus et fit velox et spissus.
51
¶ De pulsus[*]pulsus corrupt for pulsu dolorum. Capitulum .XVI.
52
DOlor mutat pulsum aut propter forti-
53
tudinem sui. aut quia est in membro princi-
54
pali. aut propter longam moram sui. ¶ Et do〈-〉
55
lor quidem cum in sui principio fuerit faciet vir-
56
tutem ebullire et mouebit ipsam ad resistendum et re-
57
frenandum et inflagmabit[*]inflagmabit corrupt for inflammabit caliditatem. Fiet ergo pul-
58
sus magna[*]magna corrupt for magnus et velox et maioris spisitudinis: quoniam
1
fixio magnitudinem faciet et velocitatem. ¶ Cumque
2
dolor ad finem sue fortitudinis peruenerit: propter illud
3
quod diximus de modis procedet minorando: et re〈-〉
4
dibit ab inferiora donec magnitudinem perdet: et
5
velocitatem et vicem earum supplebunt spissitudo for-
6
tis et paruitas et formiculatio et vermiculatio. et si aug〈-〉
7
mentatus fuerit adducet ad raritatem et perditionem.
8
¶ De pulsu apostematum Capitulum .XVII.
9
APpostematum quidem alia sunt que febres
10
efficiunt: et hoc aut propter eorum magnitu-
11
dinem: aut propter nobilitatem membri in quo
12
sunt. et pulsum in toto corpore mutant
13
sed mutationem febris propriam. et nos ipsam dicemus
14
in locot suo. Et alia sunt que febres non faciunt et
15
mutant pulsum membri in quo sunt proprium per essen〈-〉
16
tiam. et est etiam cum reliqui corporis pulsum mutant per accidens
17
scilicet enim propter hoc quod est apostema. sed propter hoc quod dolorem
18
efficit. Apostema autem quod pulsum mutat aut ipsum mu〈-〉
19
tat per speciem sui aut per sui tempus: aut per
20
quantitatem suam: aut per membrum in quo est. aut per accidens
21
quod sequitur ipsum et commitatur. Quod vero per sui speciem
22
mutat est sicut apostema calidum: ex quo per suam speciem pro〈-〉
23
uenit vt mutetur pulsus ad serrinum et ad tremorem
24
et horripilationem et velocitatem et spessitudinem nisi ei
25
contraria sit causa humectans que proprietatem serrini destruat
26
et vice ipsius vndositatem supplere faciat. ve-
27
runtamen tremor et velocitas et horripilatio et spissitu〈-〉
28
do ipsum semper commitatur. et quemadmodum causarum quedam sunt que
29
serrini proprietatem prohibent similiter sunt quedam earum
30
que serrini proprietatem augmentant et ipsum apparere faciunt
31
et molle quidem apostema pulsum facit vndosum. et si fue-
32
rit valde frigidum ipsum efficiet tardum et rarum durum
33
vero apostema proprietatem serrini augmentat. In exitura autem
34
cum fit collectio ipsa pulsum conuertit de proprietate
35
serrini ad vndosi proprietatem propter humiditatem et leni-
36
tatem que ipsam sequuntur: et prebet augmetum in diuersi-
37
tate propter suam grauitatem. velocitas autem et spissitudo
38
alleuiatur propter caloris accidentali quietem causa maturatio〈-〉
39
nis. Mutatio vero ipsius causa suorum temporum est quoniam
40
dum calidum apostema existit in augmento proprietas serrini et que〈-〉
41
cunque diximus. sunt in augmento et eius durities
42
semper augmentatur propter extensionem que augetur et in tremo〈-〉
43
re propter dolorem. Cumque ad statum peruenerit omnia aug-
44
mentatur accidentia preter illud quod fortitudinem sequitur
45
ipsum namque debilitatur in pulsu et spissitudine et
46
velocitate augmentum prebet deinde si prolongabitur velo〈-〉
47
citas destruetur et redeundo fiet formicans. Cum autem
48
minuuetur[*]minuuetur corrupt for minuetur et resoluetur aut aperietur fiet pulsus fortis
49
propterea quod virtus exonerabitur a pondere et cessabit
50
ipsius tremor propterea quod dolor extensius[*]extensius corrupt for extensiuus [cf. Venice 1564] minuetur.
51
Secundum quantitatem vero sui: quoniam magnum facit vt sint
52
iste dispositiones maiores et magis augmentate. et paruum
53
vt sint rariores paruiores. Et secundum membrum quoniam ex
54
membris neruosis prouenit augmentum in duritie
55
pulsus et in proprietate quod habet serrinus ipsius et ex veno〈-〉
56
sis quidem prouenit augmentum in magnitudine sua et
57
vehementia et diuersitas multa et precipue si que in
58
eis superantes fuerint arterie sicut in splene. et pul-
1
mone et non durabit huiusmodi magnitudo nisi quantum
2
perseuerauerit fortitudo et membra humefacta et le-
3
nia ipsum faciunt vndosum sicut cerebrum et pul-
4
mo. Mutatio vero qua apostema mutat pulsum aliquo
5
mediante sicut apostematis pulmonis quod facit pulsum
6
tremulum et sicut apostematis epatis quod facit ipsum mi-
7
ctualem et apostematis renis quod facit ipsum stranguiria〈-〉
8
lem[*]stranguirialem corrupt for strangurialem et apostema membri fortis sensus sicut stomaci et diaphrag〈-〉
9
matis facit ipsum spasmosum et sincopizantem.
10
¶ De iudicijs pulsus accidentium anime. Capitulum .XVIII.
11
IRa quidem propterea quod virtutem feruere facit
12
et spiritum subito dilatat: pulsum facit ma〈-〉
13
gnum ad superiora se eleuantem. velocem et
14
spissum in quo non oportet diuersitatem ca〈-〉
15
dere: quoniam passio existit similis nisi timor ei admi〈-〉
16
sceatur: qui vna vice superet et hec alia superet vice: et
17
similiter si verecundia ei admisceatur aut contrarietas ab in〈-〉
18
tellectu qui tacere precipiat et ne ferueat ad malum
19
inferendum illi cui irascitur. ¶ Et ex delitijs quidem pro-
20
pterea quod ad exteriora paulatim mouent non perue〈-〉
21
nit ad illud ad quod peruenit ex ira in velocitate et
22
spissitudine: immo est cum eius magnitudo sufficit
23
necessitati. et est tardus et rarus. Et similiter pul-
24
sus leticie: quoniam ipse fit magnus secundum plurimum cum
25
lenitate et attinet tarditati et raritati. In tristitia
26
vero propterea quod calor suffocatur et submergitur et forti〈-〉
27
tudo debilitatur oportet vt sit pulsus paruus et debilis
28
rarus et tardus. Timor vero qui subito venit pul〈-〉
29
sum facit velocem et diuersum et inordinatum.
30
Sed consuetus qui ordinate prouenit mutat pulsum
31
secundum modum mutationis sollicitudinis.
32
¶ De summa mutationis rerum contrariarum na-
33
ture essentie pulsus. Capitulum .XIX.
34
AB eis fit mutatio aut propter hoc quod accidit
35
de eis ex malitia complexionis. et tu quidem
36
iam sciuisti pulsum cuiusque complexionis aut
37
propterea quod virtutem constringunt et pulsum
38
faciunt diuersum et si constrictio valde fuerit for-
39
tis erit sine ordine et absque pondere: et constrictionem
40
quidem faciens est omnis materialis multitudo siue sit apostema:
41
siue non sit apostema: aut propterea quod virtutem dissoluit et facit
42
pulsum debilem: et omnia hec sunt sic vt[*]sic vt corrupt for sicvt [resp. sicut] dolor fortis
43
et egritudines animales que sunt sortis resolutionis.
44
¶ Summa secunda doctrine tertie fen secunda de vrina et egestione et est
45
continens .13. capitula.
¶ Sermo vniuersalis de vrina. Capitulum .I.
46
VIe significationis dispositionum vrine
47
non oportet credere nisi postquam conditio-
48
nes obseruate fuerint. Oportet enim vt
49
vrina que consideratur. sit prima vrina que in
50
mane colligitur et non permaneat
51
longo tempore et non sit ex nocte reser〈-〉
52
uata. Neque sit ille cuius est qui aquam non bibit et
53
cibum non comedit. Et non sit qui in cibo aut potu
54
rem tingentem accepit sicut crocum et cassiamfistulam: quoniam
55
vrinam tingendo ad citrinitatem et rubedinem mutant
56
et sicut olera que tingendo mutant ad viriditatem. et almu〈-〉
57
ri quod nigrum salsamentam[*]salsamentam corrupt for salsamentum ad nigredinem et vinum quod
58
mutat vrinam secundum suum colorem neque sit qui exteriora sui re
1
tingente infecerit sicut alcanna: quoniam cum ex ea aliquis tingitur
2
fortasse eius vrina ex ea inficitur. Neque sit qui rem que cum
3
vrina aliquem humorem expellit assumpsit: sicut quod co-
4
leram aut flegma expellit. ¶ Neque qui se exercuit mo〈-〉
5
tibus corporis aut operationibus aut dispositionibus que
6
sunt extra cursum nature que vrine calorem mutant: sicut
7
ieiunium aut vigilie aut labor aut ira aut timor.
8
Omnia enim hec vrinam tingunt secundum citrinitatem aut rube〈-〉
9
dinem. Et coitus vrinam valde impinguat. Et sicut
10
vomitus et euacuatio quoniam hec colorem mutant et substan〈-〉
11
tiam que in vrina esse debet: similiter cum ipsa multis
12
permanserit horis ¶ Quapropter dixerunt quidam quod post
13
sex horas inspicienda non est quoniam ipsius significa-
14
tio debilitatur et color mutatur et hypostasis dissol〈-〉
15
uitur aut mutatur et fit spissior: quamuis ego dicam quod
16
nec post horam vnam. ¶ Urina preterea tota
17
integre colligenda est in vrinali magno ne ex ea
18
aliquid effundatur. ¶ Et eius quidem dipositio ilico cum min〈-〉
19
gitur non est consideranda neque nisi postquam in vrina〈-〉
20
li residet. ¶ Et obseruandum est ne sol eam tangat
21
neque ventus ne perturbetur et ne congeletur donec hy〈-〉
22
postasis separetur et separatio compleatur. non enim descendit
23
ilico cum mingitur neque in vltimo fine maturationis.
24
¶ Et non colligatur in vrinali in quo alia fuerit
25
vrina nisi prius fuerit ablutum. ¶ Amplius vrine
26
puerorum significatio est parua et precipue infantium
27
propterea quod lacte nutriuntur et quod materia tingens in eis est
28
quiescens et submersari eorum quoque natura existit ex debi〈-〉
29
litate et multa dormitione quod maturitatis signifi〈-〉
30
cationem pernectat. ¶ Et instrumentum quidem colligendi urinam
31
est corpus paruum substantiam habens nitidam sicut vitrum
32
clarum aut cristallus. ¶ Scias autem quod vrina quanto-
33
plus eam tibi approximas tanto spissitudo aug〈-〉
34
mentatur. et quantoplus elongas eam a te augmentatur
35
in ea claritas propter hoc differt ab omnibus falsitatibus
36
que sunt in ea quibus medici experiuntur cum eis osten〈-〉
37
duntur. ¶ Cum vrina in vrinali colligitur custo-
38
dienda est a mutatione frigoris et solis et venti.
39
Et oportet vt in lumine aspiciatur ita quod super eam non ca-
40
dat radius ideo[*]ideo cf. Venice 1564: immo ab ipso tegatur et sic in ea iudicetur.
41
de accidentibus que in ipsa apparent. ¶ Scito
42
etiam quod prima significatio quam vrina habet est de
43
dispositione epatis et viarum aquositatis et super dis-
44
positiones venarum et eis mediantibus alias de〈-〉
45
monstrat egritudines. Firmior tamen eius signifi-
46
catio est illa que de epate existit: et proprie de dispositio〈-〉
47
ne gibbositatis ipsius. ¶ Amplius significationes
48
que ex vrinis habentur ex septem sunt accepte
49
generibus genere coloris et genere substantie et genere clari〈-〉
50
tatis et turbulentie et genere hypostasis et genere quanti〈-〉
51
tatis in paucitate et multitudine et genere odo〈-〉
52
ris et genere spume. ¶ Sunt vero quidam qui inter
53
hec genera ponunt genus tactus et genus sa-
54
poris sed nos proijcimus. ¶ Cumque dicimus ge〈-〉
55
nus coloris intelligimus illud quod visus in
56
ea sentit ex coloribus scilicet albedinem aut
57
nigredinem aut qui inter eos existunt. ¶ Et
58
cum substantie genus dicimus intelligimus dispositione
1
ipsius in grossitudine aut tenuitate. et cum dici〈-〉
2
mus genus claritatis et turbulentie intelligi-
3
mus quod penetratio visus in ea est facilis: aut non
4
est. ¶ Inter hoc autem genus et genus substantie existit
5
differentia: quoniam plerumque est substantia grossa et clara sicut al〈-〉
6
bumen oui et gluten piscium liquatum et vitrum liquatum et
7
oleum et plerumque est res subtilis substantie tur-
8
bida sicut aqua turbide que est magis tenuis
9
quam albumen oui. ¶ Turbulentie autem causa est
10
permixtio partium colores habentium extraneos fuscos
11
aut alijs coloribus infectos qui ab aspiciente
12
sensu non sunt percepti et prohibent peruietatem et non per
13
se percipiuntur. ¶ Inter eam vero et hypostasim existit
14
differentia: quoniam visus plerumque cognoscit
15
hypostasim. et inter ipsam et colorem existit diffe〈-〉
16
rentia: quoniam color per totam humoris sub-
17
stantiam procedit cum maiori permixtione.
18
¶ De significationibus coloris vrine. Capitulum .II.
19
EX coloribus vrine sunt gradus citri-
20
nitatis sicut palearis. Deinde citrinus:
21
post flauus: deinde ruffus: postea citran-
22
gularis postea igneus qui tincture cro-
23
ci assimilatur: et ipse quidem est vehementer citrinus:
24
postea croceus qui assimilatur capillis zahafarani: et
25
ipse quidem est quem vocant rubeum clarum. ¶ Omnes
26
autem que sunt post citrinam caliditatem significant: sed tamen
27
secundum suos diuersificantur gradus. ¶ Et est quidem cum
28
accidunt propter vehementiam motus et propter dolores et propter
29
famem et propter aque abstinentiam. ¶ Post istos vero
30
gradus predictos existunt gradus rubedinis sicut ro〈-〉
31
seus rubeus obscurus: et rubeus puluerulentus: et omnes
32
quidem sanguinis dominium significant. ¶ Et in omnibus in
33
quibus est color zahafarano attinens est significa〈-〉
34
tio dominij colere rubee. ¶ Et in omnibus qui pulueru-
35
lento attinent est significatio dominij sanguinis. et
36
igneus quidem magis significat calorem quam rubeus
37
et puluerulentus: sicut colera in se calidior est quam
38
sanguis et color quidem vrine in egritudinibus acu〈-〉
39
tis incendentibus trahit ad colorem zahafarani
40
et igneitatem Quod si ibi fuerit tenuitas aliquam ma〈-〉
41
turationis significat dispositionem et quod iam incipit et
42
si non appareat in substantia. Si autem citrinitas fortior
43
fiat et vsque ad igneitatis perueniat terminum et ad fi〈-〉
44
nem in ea significat quod calor incessantur[*]incessantur corrupt for incessanter processit:
45
et iste quidem est finis citrinitatis. ¶ Quod si in ipso
46
claritas augmentetur: calor iam secundum diminutionem in〈-〉
47
cedit. ¶ Et est preterea cum in egritudinibus acu〈-〉
48
tis sanguineis vrina sicut ipse sanguis mingitur
49
apertione vene ibi non existente et significat repletionem
50
superfluam que si paulatim mingendo emittitur et est
51
cum odore malo: est signo timoris et timetur ex
52
ea ne sanguis ad loca suffocantia fusus deri-
53
uetur et peior quidem ea est cum est subtilis in colore
54
sui et dispositione. Cum autem ex ea multum mingi〈-〉
55
tur est cum est signo bona in febribus acutis et
56
commixtis. quoniam est cum est signo crisis et sanitatis
57
nisi in principio subito attenuetur antequam sit ho-
58
ra crisis quoniam tunc erit recidiuationis signo: et similiter
1
si tenuitas post crisim ordinata non fuerit. ¶In
2
ictericia vero cum vrina adeo fuerit maioris rube〈-〉
3
dinis donec ad nigredinem trahat et pannum taliter
4
tingat ne remoueri possit: et quantoplus fuerit erit
5
sanius: quoniam cum vrina ipsa fuerit alba aut ru-
6
bea pauce rubedinis ictericia in sua dispositione
7
manente timetur ex ea hydropisis. ¶ Fames quoque
8
est ex eis que vrinam vehementer tingunt et ipsam
9
valde acuunt. ¶ Post vero sunt gradus viridi〈-〉
10
tatis sicut vrina cuius color colori fisticorum atti〈-〉
11
net. deinde cuius color est similis colori eruginis
12
eris: postea illa cuius est color similis colori ire〈-〉
13
os. deinde cuius color similatur indico: postea que
14
similis est succo porri. ¶ Fisticalis vero significat fri〈-〉
15
giditatem et similiter omnes in quibus existit viriditas
16
preter eam que erugini eris aut succo porri simi〈-〉
17
latur: et hec namque vehemens significat incendium. Uerum-
18
tamen succo porri similis sanior est ea que erugini
19
eris similatur. Et illa quidem que erugini eris similatur
20
post laborem significat spasmum. Uiridis vero in
21
pueris spasmum significat. ¶ Que vero colorem ireos
22
habet frigiditatem vehementem secudum plurimum significat et ante ipsam
23
precedit vrina viridis. ¶ Et quidam dixerunt: quod si〈-〉
24
gnificat venenum in potu fuisse haustum: et si fue-
25
rit in ea hypostasis spes erit vite: et si non: timetur
26
ei. ¶ Herugini vero eris similis vehementer significat
27
perditionem. ¶ Graduum autem coloris nigri alius est
28
niger qui ad nigredinem tendit secundum viam colo〈-〉
29
ris croci sicut est in icteritia et significat colere
30
rubee spissitudinem et eius adustionem et coleram
31
nigram que accidit ex colera rubea et significat
32
icteritiam. ¶ Et alius est qui ex fusco prouenit
33
ad nigredinem et significat coleram nigram.
34
¶ Et alius niger qui prouenit ex viriditate et co〈-〉
35
lore indico simili et significat coleram nigram.[*]nigram. corrupt for nigram [redundant period]
36
puram. ¶ Et ad summum quidem vrina ni-
37
gra significat aut vehemens incendium: aut for-
38
te frigus aut mortem aut caloris naturalis su-
39
perationem: aut crisim et expulsionem nature qua
40
ipsa colere nigre expellit superfluitates. ¶ Quod
41
autem ex incendio est cognoscitur: quoniam il〈-〉
42
lic est fortis ardor et ante ipsam fuit vrina ci-
43
trina vel rubea et hypostasis est diuulsa et in-
44
equalis et incontinua et non est vehementis ni〈-〉
45
gredinis: immo trahit ad colorem croci et ci-
46
trinitatem aut ad fuscitatem et si ad citrinita-
47
tem trahit significat multam icteritiam. Ue-
48
rumtamen quod ex frigiditate fit cognosci-
49
tur vt ante ipsam habeatur vrina que ad viri-
50
ditatem trahat aut liuiditatem: et est sedimen
51
paucum iunctum ac si esset siccum et nigredo
52
in ipsa est purior. ¶ Et est etiam cum inter
53
duas complexiones differentia notatur: quo-
54
niam quando cum vrina nigra fortis odor
55
fuerit: significabit caliditatem: et cum fuerit cum
56
ea odoris priuatio: aut fortitudinis eius de-
57
bilitas: significabitur frigiditanem[*]frigiditanem corrupt for frigiditatem. Cum enim
58
natura valde fuerit superata odor non erit in vrina.
1
¶ Illud autem quod ex casu caloris accidit innati
2
cognoscitur propterea quod ipsum sequitur fortitudinis
3
casus et eius dissolutio. ¶ Et illud quidem quod
4
accidit secundum modum purgationis et crisis cognosci〈-〉
5
tur sicut quod accidit in fine quartanarum: et cum sple〈-〉
6
nis egritudines resoluuntur et dolores dorsi et
7
matricis et febres melancolice et nocumenta que ex
8
menstruorum accidunt retentione et retentio eius quod
9
ex sanguine fluere solebat per annum: et precipue
10
cum natura et ars in prouocando iuuant et sicut accidit
11
mulieribus quarum menstrua retinentur: et non retinet
12
natura sanguinis superfluitatem propterea quod ante ipsam
13
precessit vrina indigesta aquosa: et propterea quod
14
post ipsam aduenit corpori alleuiatio et erit ip-
15
sius quantitas maxima copiosa. ¶ Quod si non ita
16
fuerit vrina nigra signum erit malum et precipue
17
in acutis egritudinibus et quantoplus si eius quan-
18
titas fuerit pauca: quoniam ex sua paucitate est scien〈-〉
19
dum quod humorem iam destruxit adustio et quanto-
20
magis fuerit grossa erit deterius: et quantomagis
21
fuerit tenuis erit minoris malitie. ¶ Et est qui-
22
dem cum accidit vt vrina nigra aut rubea obscu〈-〉
23
ra mingatur propter vini potionem quod huius habet co-
24
lorem cum nullo modo natura aliquid in eo operata fue〈-〉
25
rit et exierit secundum suam dispositionem: sed in hoc non
26
est timor. Et est cum bone crisis significatio existit
27
et in acutis egritudinibus sicut si eger eam te-
28
nuem minxerit et fuerit in ea suspensio in parti-
29
bus diuersis: multotiens enim significat sonitum capi-
30
tis et vigilias et surditatem et desipientiam et preci〈-〉
31
pue si paulatim eam minxerit et in longo tempore
32
fuerit suspensa et fuerit eius odor acutus et fue〈-〉
33
rit cum febribus: quoniam tunc vehementem signi〈-〉
34
ficabit capitis sonitum et desipientiam: sed quando
35
affuerit ibi insomnietas et surditas et desipientia
36
et sonitus capitis significabit sanguinis fluxum
37
ex naribus. ¶ Et est etiam cum existit causa lapidis in
38
rene. Ruffus inquit vrina nigra bona est in egri〈-〉
39
tudinibus renum et egritudinibus lapidis que
40
ex humoribus proueniunt grossis: et est signifi-
41
catio mortalis in egritudinibus acutis: dixit
42
etiam quod vrina nigra est mala in egritudinibus
43
renum et vesice cum vehemens ardor ibi adest. con〈-〉
44
sidera ergo alia signa. ¶ Urina nigra in senibus
45
non est bona propter illud quod scis: neque venit in eis nisi
46
ex corruptione mala. ¶ Et similiter im mulieribus vrina
47
nigra post laborem significat spasmum. ¶ Ad summum
48
vero vrina nigra in principio febrium est perniciosa
49
et similiter earum fine quando non cum ea fuerit alleuiatio
50
neque significauerit crisim. ¶ Urina autem alba
51
secundum duas intentiones est scienda. Una earum est
52
cum ipsa est tenuis translucens: quoniam vulgus quod
53
translucens est album vocat sicut est vitrum quod est
54
clarum et crystallum claram[*]claram corrupt for clarum vocat albam[*]albam corrupt for album. Et altera
55
est que pro certo est alba cuius color est disgrega〈-〉
56
tiuus visus sicut lac et pergamenum: et ista quidem non
57
translucet vt visus in ipsa penetret. translucentia
58
enim pro certo non est nisi omnium colorum priuatio.
1
¶ Album igitur secundum intentionem translucentis
2
significat frigiditatem omnino et est auferens digestionis
3
fiduciam. et si cum grossitudine fuerit significabit
4
flegma. ¶ Sed alba pro certo non erit nisi cum gros〈-〉
5
situdine. ¶ Et eius quidem alia est cuius albe-
6
do est mucilaginosa et significat multitudinem
7
flegmatis et humoris crudi. Et alia est cuius albe-
8
do est vnctuosa et significat adipis liquefactio〈-〉
9
nem. Et alia est eius albedo est similis albule et si〈-〉
10
gnificat flegmatis liquefactionem que accidit aut accidet
11
Et alia est cuius albedo est similis albedini que est
12
in fungo cum tenuitate et sanie et significat exitu〈-〉
13
ras vlcerosas in instrumentis vrine. Et si absque sanie
14
fuerit erit propter superationem materie multe crude non
15
mature. Et est cum est cum lapide vesice. ¶ Et est
16
alia que spermati similatur que est cum flegmaticorum apostematum
17
adest crisus et laxitas interiorum et egritudinum
18
que ex flegmate accidunt vitreo. ¶ Cum vero vrina
19
spermatis similis existit et non est secundum modum crisis est
20
propter apostemata flegmatica: immo cum in primis prouenerit pro〈-〉
21
nosticabitur apoplexiam aut paralysim. Et cum in omni-
22
bus horis febris alba superuenerit vrina cito
23
in quartanam conuertetur. ¶ Et plumbina quidem sine
24
hypostasi est valde mala. Et lactea etiam in acutis
25
egritudinibus est perniciosa. ¶ Albedo preterea
26
vrina in febribus acutis quocunque modo fuerit
27
post tincturam que precessit significat quod colera rubea
28
ad aliquod membrum declinauit quod apostematur aut ad flu-
29
xum ventris et quod magis significat quod declina-
30
uit ad caput. Et similiter cum vrina rubea est in fe-
31
bribus: deinde subito fit alba significat desipien-
32
tiam. Et cum vrina in sanitate perseuerauerit in co-
33
lore albo significat priuationem digestionis. ¶ Et
34
albule similis que lacti similatur acetoso in febribus
35
acutis mortem significabit aut ptisim. ¶ Sci〈-〉
36
to autem quod possibile est vt vrina sit alba et complexio calida
37
et colerica: aut vrina rubea et complexio frigida flegmatica.
38
Colera enim rubea cum declinat a via vrine et non
39
admiscetur vrine remanet vrina alba. Debes er〈-〉
40
go vrinam albam considerare quoniam si fuerit eius hu〈-〉
41
mor multus et luminosus et ipsius sedimen mul-
42
tum et grossum et eius substantia cum hoc trahit ad
43
grossitudinem: debes scire quod albedo est ex
44
frigiditate flegmatis. ¶ Sed cum vrina non fuerit lumi-
45
nosa clara neque eius sedimen multum neque peruia
46
et albedo ad fuscitatem traxerit scire debes quod co〈-〉
47
lera rubea est occultata. ¶ Et si in egritudine
48
acuta fuerit alba et fuerint in ea significationes
49
salutis ex quibus non timetur phrenesis et que sunt si〈-〉
50
cut ipsum: debes scire quod colera rubea declinauit
51
ad alium cannalem et ad intestina: et accidet ei
52
constrictio. ¶ Causa vero ob quam vrina existit rubea
53
in egritudinibus frigidis est vna harum rerum: aut for〈-〉
54
titudo doloris qui coleram rubeam resoluit sicut in
55
colica accidit frigida: aut opilatio que facta fuit ex supera〈-〉
56
tiones[*]superationes corrupt for superatione flegmatis in cannali qui est inter fel et intestina
57
quapropter fel ad intestina naturaliter non descendit si-
58
cut solebat: immo vrine societas est ei necessaria
59
cum qua
1
qua egrediatur: quemadmodum accidit in coli〈-〉
2
ca frigida: aut propter debilitatem epatis et sue virtutis de〈-〉
3
fectum que inter aquositatem et sanguinem separatio-
4
nem facere non valet: sicut accidit in hydropisi
5
frigida et in egritudinibus debilitatis epatis: secundum
6
plurimum quoniam propter eas vrina est similis loture carnis
7
recentis: aut propter constrictionem quam opilationes fece〈-〉
8
runt: et mutatur color flegmatis in venis propter aliquam
9
putrefactionem que ei accidit et eius quidem signum est aquo〈-〉
10
sitas vrine: et eius sedimen secundum modum quem dixi-
11
mus: et eius tinctura est tinctura debilis non lu〈-〉
12
minosa. Colere enim rubee tinctura est lumino〈-〉
13
sa. Urina quoque multotiens in principio egritudinum
14
erit alba: sed postea fiet nigra et fetebit sicut accidit
15
in icteritia. Amplius vrina post comestionem albe〈-〉
16
scit: neque sic cessat donec digestio fieri incipiat. tunc
17
enim incipit vrina tingi. Et propter hoc vrine vi-
18
gilantium sunt albe: et adiuuat ad hoc caloris in〈-〉
19
nati resolutio: sed non luminose: immo attinent fusci〈-〉
20
tati propter priuationem digestionis. ¶ Tinctura rubea in egri〈-〉
21
tudinibus acutis melior est quam alla[*]alla corrupt for alba aquosa: sed rubea que
22
est sanguinea maioris etiam securitatis quam rubea co〈-〉
23
lerica. ¶ Rubea quoque colerica non tanti est ti-
24
moris cum colera quieta manet. Sed si existat mobilis
25
magni est timoris. Amplius vrina rubea in egri〈-〉
26
tudinibus renum est mala: quoniam secundum plurimum calidUm significat
27
apostema: et in doloribus capitis desipientiam porten〈-〉
28
dit. ¶ Cumque vrina in egritudinibus acutis rubere cepe〈-〉
29
rit et sic permanserit et non inferius descensum fecerit
30
perditionis egri timorem affert et renum apostema significabit. Quod
31
si cum rubedine fuerit turbida et taliter permanserit:
32
apostema in epate et caloris innati significabit debilitatem.
33
¶ Amplius colorum vrine sunt quidam compositi ex
34
quibus est color qui carnis recentis loture assimilatur qui
35
etiam sanguini in aqua dissoluto similis existit. Et est
36
ex debilitate epatis et quandoque etiam est ex multitudine
37
sanguinis. Ueruntamen sepius existit ex debilitate epatis
38
ex quacunque complexione superuenerit malitia vincentem[*]vincentem corrupt for vincente
39
quam digerendi debilitas demonstrabit et virtutis
40
dissolutio. Quod si virtus fortis fuerit tunc non erit
41
nisi ex sanguinis multitudine et eius augmen〈-〉
42
to vltra mensuram qua in[*]qua in corrupt for quam virtus disgregatiua peni-
43
tus separare non sufficit. ¶ Et ex eis est etiam color olea〈-〉
44
ginus et est citrinitas cui admixta est siclinitas
45
et colori olei similatur propter viscositatem. que est in ipso
46
et translucentiam cum nitore adipino et cum splendore
47
substantie ad quandam spissitudinem tranhit[*]tranhit corrupt for trahit. Et pluribus dispositio〈-〉
48
nibus significat malum aut non significat bonum neque maturatio〈-〉
49
nem neque meliorationem: sed fortasse raro materierum vn-
50
ctuosarum euacuationem secundum modum crisis significat: et hoc quidem non
51
est nisi cum post ipsam aduenit requies. Que vero ex
52
ea est perniciosa est illa cuius vnctuositas est fe-
53
tida: et proprie illa ex qua parua mingitur quantitas. Cum
54
vero ei aliquid miscetur quidem[*]quidem corrupt for quod est simile loture carnis
55
recentis est deterior. Et hoc quidem plus contingit in
56
in[*]inin corrupt for in hydropisi et ptisi et colica mala. et est cum olea〈-〉
57
gina post nigram sequitur vrinam que precessit: et tunc quidem
58
est significatio bona. Maius autem quod vrina significat
1
oleagina est quod in die quarta indicat egrum in die
2
septima moriturum: in egritudinibus videlicet acutis. Ad
3
summum vero oleagine: vrine tres sunt species. Alia enim
4
ex ea est que tota est adeps: et alia est cuius inferius
5
est tantum adeps. et alia est cuius superius est adeps.
6
Ex ea etiam est que in suo colore tantum est oleagina sicut
7
est in ptisi et proprie in sui principio aut in sui substantia tantum
8
aut in eis vtrisque quemadmodum est in egritudini-
9
bus renum et in perfectione ptisis et eius fine. ¶ Et
10
ex eis est etiam carminius qui malus est et perniciosus
11
quoniam vtriusque colere significat adustionem. et quandoque est co〈-〉
12
lor rubeus in quo currit nigredo et significat febres
13
compositas et febres que ex grossis sunt superfluitati〈-〉
14
bus. Qui si clarior fuerit et nigredo ad ipsius
15
summitatem declinauerit apostema significabit lateris.
16
¶ De significationibus substantie vrine in quantita〈-〉
17
te ipsius et in claritate sui aut turbulentia. Capitulum .III.
18
SUbstantia vrine est aut tenuis aut
19
grossa aut mediocris. ¶ Ualde vero
20
tenuis in omnibus dispositionibus matu-
21
rationis significat priuationem aut in venis
22
opilationem aut epatis debilitatem et canalium vrine qui
23
non attrahunt nisi quod tenue est aut attrahunt sed extra
24
non eijciunt nisi quod natura subtile existit aut multam
25
aque potationem aut vehementis frigiditatis complexionem cum
26
siccitate. Et in acutis quidem egritudinibus significat
27
virtutis degestiue debilitatem et maturationis pri〈-〉
28
uationem. Et est etiam cum reliquarum virtutum tanta significat
29
debilitatem vt nullomodo in aqua operentur: immo quemadmo〈-〉
30
dum ingreditur ita labitur. Et vrina quidem tenuis valde
31
secundum hunc modum deterior est in pueris quam in iuueni〈-〉
32
bus: quoniam naturalis puerorum vrina spissior est vrina
33
iuuenum ideo quod sunt humidiores et quod eorum corpora
34
plus attrahunt humiditates propterea quod materia superfluens
35
est eis necessaria causa augmenti. Si ergo eorum vrine in
36
febribus acutis multum fiant tenues: iam valde elon〈-〉
37
gati erunt a sua naturali dispositione Et si hec in eis perse〈-〉
38
uerauerit non significabit nisi perditionem: quoniam cum perdu-
39
rat significat perditionem nisi bona sint adiuncta signa et
40
virtutis stabilitas: tunc enim exituram significat que accidit
41
et proprie inferius sub parte epatis. Et similiter si hec
42
in sanis permanserit et se non conuerterit ab eis signi〈-〉
43
ficabit apostema quod accidet illic vbi dolorem
44
sentiunt: et secundum plurimum accidet eis vt cum hoc
45
in alchatim et in renibus dolores sentiant: et si〈-〉
46
gnificat aptitudinem ad apostema. Quod si dolor et
47
grauitas vni membro proprie non fuerint: immo
48
sunt communes significabit bothor et variolas et apostemata que
49
corpori erunt communia. Tenuitas quoque vrine in
50
crisi sine ordine recidiuationem pronosticatur
51
¶ Urina autem multum spissa secundum plurimum
52
significat maturationis priuationem et secundum mi〈-〉
53
nus humorum grosse substantie maturationem
54
Erit ergo in statu humorosarum febrium et in apertione
55
apostatum. et plurimum quidem quod in acutis significat egritu-
56
dinibus est malum. Ueruntmen tenuitatis durabi〈-〉
57
litas plus significat malum. Spissitudo namque
58
quandam significat digestionem que quidem substantie confert in
1
eo quod digestionem significat: et quam virtus expel-
2
lendi habet potentiam est id in quo fiducia habetur: et in-
3
quantum materiei significat corruptionem et eius
4
multitudinem et maturationis prohibitionem sepa〈-〉
5
ran is[*]separan is corrupt for separantis ad fundum descendentis significat malum.
6
¶ Quid autem sit illud quod inter duas res superan-
7
tius est cognoscitur ex eo quod post eam aduenit ex
8
requie aut succedit ex debilitatis augmento.
9
¶ Et vrinarum quidem spissarum in febribus sanior
10
existit illa de qua multum subito euacuatur. Illa vero que pau〈-〉
11
latim euacuatur multorum humorum est significatiua et
12
debilitatis virtutis et post illam quidem que vtilitatem af〈-〉
13
fert sequitur mediocris vrina simul cum requie.
14
¶ Cum autem tenuis vrina in acutis egritudinibus
15
ad spissitudinem conuertitur post: quam[*]post: quam corrupt for postquam non aduenit requi〈-〉
16
es significat liquefacionem[*]liquefacionem corrupt for liquefactionem. Cumque in sano vrina per〈-〉
17
seuerauerit spissa et in parte capitis dolorem sen-
18
serit et conquassationem indicabit ei febrem. ¶ Est
19
tamen cum hoc est ex superflua expulsione aut apertione
20
aut vlceribus in partibus viarum vrine: non autem sub〈-〉
21
tilitas et spissitudo vtreque maturationis signifi-
22
cant priuationem. nisi quia maturationem substantie commitatur
23
mediocritas. Spisse ergo maturatio est vt di-
24
gerendo ad tenuitatem mutetur. Et tenuis matura〈-〉
25
tio est vt coquendo mutetur ad spissitudinem.
26
¶ Amplius vrina spissa quemadmodum prius di〈-〉
27
ximus quandoque est clara translucens quandoque est
28
turbida. Ueruntamen inter spissam translucentem et te〈-〉
29
nuem existit differentia: quoniam spissa translucens cum motu inun〈-〉
30
datur non fiunt partes ipsius inundate multum parue:
31
immo magne in ea accidunt vnde et eius motus sunt
32
tardi et cum spuma multarum ampullarum et ipsi〈-〉
33
us ampulle non cito rumpuntur. Et que quidem huiusmodi
34
existit ex flegmate generatur bene digesto aut colera vi-
35
tellina si est in ea tinctura ad citrinitatem trahens.
36
Et si tinctura non est in ea significat flegmatis vi〈-〉
37
trei resolutionem: et hoc quidem epilepticorum vrinis
38
multum existit. ¶ In tenui autem in qua multa existit
39
tinctura scitur tincturam non eese propter digestionem. Alio〈-〉
40
quin digestio in primis non magis operatur substantiam quam
41
coloris permixtionem. propria namque digestionis operatio est
42
substantiam efficere: deinde ipsam tingere. Et digestio
43
quidem in substantia melior est quam in colere. Et propter hoc
44
cum vrina tenuis in acuta egritudine perseuerat
45
significat malum et quod virtus digestiua est sopita.
46
¶ Cum autem vrinam videris tenuem in cuius par〈-〉
47
tibus rubedinis et citrinitatis fuerit diuersi-
48
tas laborem cognosces inflammantum. ¶ Et si
49
tenuis fuerit fuerintque in ea res qui[*]qui corrupt for que sunt sicut fur〈-〉
50
fures egritudine in vesica non existente signum
51
erit hoc esse propter flegmatis adustionem. ¶ Spis〈-〉
52
sa autem vrina in febribus acutis ad summum mul-
53
tos significat humores et fortasse significat li-
54
quefactionem. ¶ Et ipsa quidem est que cum vna
55
permanet hora congelatur et inspissatur. ¶ Ad vlti-
56
mum vero turbulentia vrine est propter terreitatem
57
cum ventositate que aquositati admiscetur: ex istis
58
namque cum ad miscentur[*]ad miscentur corrupt for admiscentur prouenit turbulentia et ex
1
ipsorum abinuicem separatione prouenit claritas.
2
Amplius tres debes attendere dispositiones: Est nam-
3
que cum tenuis mingitur et deinde inspissatur que significat quod
4
natura laborat in maturando: sed nondum materia ei vn〈-〉
5
dique obediuit et est patiens: et fortasse est cum mem-
6
brorum significat liquefactionem. Aut mingitur spissa et po-
7
stea clarificatur et separatur ab ea grossum subtus
8
stans et significat quod natura iam separauit materiam et ipsam
9
maturauit. Et quanto maior fuerit claritas et ma〈-〉
10
ior descensus inferius et citius significabit maturatio〈-〉
11
nem. Aut est dispositio media inter primam et alteram
12
ex qua cum perdurauerit et natura fuerit fortis et virtus fi〈-〉
13
xa scietur quod tunc ad maturationem peruenietur inte-
14
gram. Si vero virtus fixa non fuerit erit timendum:
15
ne perditio preueniat maturationem. Cum autem perdura-
16
uerit et timorosa significatio non affuerit significabit capitis
17
dolorem: quoniam significabit ebullitionem et ventositates: va-
18
porosas[*]ventositates: va- porosas corrupt for ventositates vaporosas [redundant colon]. Illa vero que ex tenuitate ad turbulentiam
19
peruenit et sic procedit melior illa est que in turbulen〈-〉
20
tia permanet secundum plurimas horas. Urina quoque multo〈-〉
21
tiens fit spissa et est hoc propter casum virtutis et non
22
propter nature expulsionem. ¶ Sed vrina que aquosa mingitur
23
et aquosa remanet signum est priuationis maturationis
24
penitus. ¶ Et vrina spissa laudabilior est que ad
25
exeundum est facilis et multe separationis simul. Ex
26
huiusmodi namque sanatur paralysis et quod est ei simi-
27
le. Cum vrina grossa mingitur et deinde procedendo
28
secundum ordinem attenuatur si multa est conueniens existit.
29
Et cum ipsa post spissam et turbidam: et paucam.[*]paucam. corrupt for paucam [redundant period] sequi〈-〉
30
tur est signum bonum. et hoc quidem est cum spissa que tur-
31
bulenta est aperitur que mingitur paulatim et subito in-
32
de multa facile mingitur vrina: cum hac enim mul-
33
totiens resoluitur egritudo siue ipsa sit vna febri〈-〉
34
um acutarum siue sit vna aliarum egritudinum ex
35
replexione[*]replexione i.e. repletione prouenientium siue sit replexio ex qua
36
nondum manifesta accidit egritudo. et iste quidem vri-
37
ne modus est extraneus. ¶ Quando cum vrina natura-
38
lis coloris superfluam est spissitudo plerumque significat
39
bonitatem expulsionis multarum materierum
40
cui exeundi associatur facilitas: et plerumque signifi〈-〉
41
cat perditionem propterea quod humorum significat mul-
42
titudinem et virtutis debilitatem et hoc quidem
43
demonstrat egrediendi difficultas et paucitas
44
eius quod egreditur. ¶ Urina quidem spissa
45
bona est que est crisis egritudinis splenis et fe-
46
brium permixtarum in qua non expectat equa〈-〉
47
litas: quoniam natura in expellendo impeditur.
48
¶ Urina ad vltimum turbulenta significat hu〈-〉
49
morum multitudinem et naturam ab eis occu〈-〉
50
patam in maturando eos. ¶ Urina spissa in
51
qua sedimen existit arenosum significat lapidem.
52
¶ Urina spissa que apostematum significat
53
apertionem cognoscitur ex eo quod ei admi-
54
scetur et ex eo quod precessit. Ex eo enim quod ad〈-〉
55
miscetur sicut pure quod malus odor demon〈-〉
56
strat: et exeuntibus que cum ea separantur sicut
57
petala alba et rubea aut sicut furfur aut alia ab
58
istis ex eis per que cogonscitur[*]cogonscitur corrupt for cognoscitur. Ex eo quidem quod
1
precessit quoniam ibi prius fuit significatio apostematis
2
aut vlceris in vesica aut rene aut epate aut in par〈-〉
3
tibus pectoris et significat hec apostematis apertionem si ante
4
ipsam vrina fuit similis loture carnis recentis: quod
5
est ex gibbositate epatis. Et si egestio talis fuit:
6
apostematis quod est in eius concauitate: et si anhelitus
7
coangustatio precessit et tussis sicca et dolor in mem〈-〉
8
bris pectoris pungitiuus: tunc apostema quod est aper-
9
tum est lateris et exiuit a parte arterie maioris
10
et si in pure illo est maturatio conueniens est.
11
Et est cum sanus euacuatus qui exercitium relin〈-〉
12
quit mingit vrinam sicut pus et virus tenue quo
13
ipsius purgatur corpus et eius aufertur laxitas
14
quam exercitij dimissione consecutus est. Et est
15
etiam cum in epate aut in eo quod est coram ipso fue〈-〉
16
rint opilationes et plerumque contingit vt earum aper〈-〉
17
tione sit vrina spissa propterea quod earum egredietur
18
materia. et hic talis spissitudo non est pus. Sed
19
in ipsa que est post apostematis apertionem est pus. ¶ Et
20
cum hic vrina fuerit cum spissitudine et ad ni〈-〉
21
gredinem traxerit et cum ea fuerit in latere sini-
22
stro dolor erit tunc ex parte splenis. Et secundum hanc
23
considerationem si supra femur fuerit aut in sum-
24
mitate ventris erit tunc ex parte stomaci. Hoc tamen
25
sepius est ex parte epatis et cannalium vrine. ¶ Uri〈-〉
26
na turbulenta multotiens significat casum virtutis.
27
Cumque virtus ceciderit frigiditas superabit que erit si〈-〉
28
cut illa que exterius infrigidant. ¶ Urina turbulen-
29
ta que malo vino similatur aut aqua ciceris est vrina
30
pregnantium: aut habentium apostemata calida longi temporis
31
in interioribus. ¶ Urina que vrinis asinorum aut
32
animalium assimilatur et est quasi mulachlach propterea
33
quod ex multum turbida corruptionem humorum cor〈-〉
34
poris significat quod tamen magis significat est flegma crudum in qua[*]qua corrupt for quo
35
aliqua caliditas operata fuit et ipsum cum grossa
36
ventositate ebulire fecit: et propter hoc plerumque significat
37
capitis dolorem venturum: aut alabachal et cum perse-
38
uerat significat lithargiam. ¶ Urina que colori alicuius
39
membri similatur cum perdurat egritudinem in illo
40
membro significat: et quidam dixerunt quod cum inferiori par〈-〉
41
te vrine fuerit aliquid quod pulueri fit simile aut fu〈-〉
42
mo prolongabitur egritudo et si in tota perdurat
43
egritudine pronosticatur mortem aut flegma crudum
44
quod a pure discernitur fetore. ¶ Urina habens partes
45
diuersas significat quod quantoplus partes in ipsa fuerint ma〈-〉
46
iores tanto plus nature operatio est studiosior et natu〈-〉
47
ra plus potens et pori plus aperti. ¶ Urina in
48
qua videntur quasi fila adinuicem mixta significat
49
quod fuit micta postquam coitus fuit completus.
50
¶ De significationibus odoris vrine. Capitulum .IIII.
51
DIxerunt quidam se nunquam vidisse egrum cu〈-〉
52
ius vrine odor sit sicut odor vrine sa〈-〉
53
ni. ¶ Et nos quidem dicemus quod cum vrina
54
mullomodo[*]mullomodo corrupt for nullomodo odorem habet complexionis frigiditatem
55
significat et superfluam cruditatem: et plerumque etiam significat in acu〈-〉
56
tis egritudinibus mortem nature. Cum autem odorem ha-
57
buerit fetidum et maturationis significationes in ea fuerint
58
erit ipsius causa scabies aut vlcera in instrumentis vrine
1
que suis cognoscuntur signis. Quod si maturatio non
2
affuerit possibile erit vt sit ex hoc et possibile vt sit ex pu〈-〉
3
trefactione. ¶ Cumque hec in febribus fuerit acu〈-〉
4
tis et non fuerit causa membrorum vrine erit signum ma-
5
lum et cum ad acredinem traxerit significabit pu-
6
trefactionem que est in humoribus frigidam habentibus
7
substantiam quos calor superabit extraneus et significabit mortem
8
caloris naturalis et dominium frigiditatis in natura cum calore
9
extraneo. ¶ Odor vero qui ad dulcedinem trahit san〈-〉
10
guins significat dominium. et que multum est fetida est colerica. et
11
fetida ad acredinem trahens est melancolica. ¶ Cumque
12
vrina fetidi odoris in sanis perseuerauerit significabit
13
febres que ex putrefactione accidunt aut minorationem
14
putrefactionis que in ipsis est retenta. et hoc quidem
15
demonstrabit si ilico alleuiationem habuerit. ¶ In acu〈-〉
16
tis egritudinibus cum fetor vrinam commitabitur et
17
postea ab ea remouebitur fuerit que[*]fuerit que corrupt for fueritque ablatio hec
18
subito et post ipsam non consecuta fuerit requies si-
19
gnificatio erit casus virtutis.
¶ De significa〈-〉
20
tionibus vrine ex spuma sumptis. Capitulum .V.
21
SPuma accidit ex humiditate et ventosi-
22
tate proiecta in vrinale cum proiectione
23
vrine. ¶ Uentositas vero cum vrina
24
egrediens auxilium proculdubio prebet in
25
substantia vrine et precipue cum ventositas in corpore su〈-〉
26
perauerit: quemadmodum in vrina accidit opilationes
27
habentium in qua multe sunt ampulle. ¶ Et spuma
28
quidem quandoque cum suo significat colore sicut signi〈-〉
29
ficat sua nigredine et ruffedine in icteritia. ¶ Et
30
est cum paruitate sui et magnitudine significat: quoniam
31
ipsius magnitudo significat viscositatem. Sui vero
32
multitudine et paucitate: quoniam ipsius multitudo
33
significat viscositatem et multam ventositatem. ¶ Et
34
ipsa quidem significat per rupturam suarum ampullarum ci-
35
to factam aut tarde. quoniam ruptura ampullarum tarda
36
significat viscositatem. Et parue quidem ampulle remanentes
37
in egritudinibus renum significant ventositates et
38
viscositatem. ¶ Ad summum vero humor visco〈-〉
39
sus in egritudinibus renum est malus et signifi-
40
cat humores malos et frigiditatem et illud significant gra-
41
nula que nominauimus.
¶ De significa-
42
tionibus specierum hypostasis. Capitulum .VI.
43
IN primis dicemus quod medicorum conue-
44
nientia in vsu nominis hypostasis et se-
45
diminis iam recessit a via cognita.
46
¶ Dicunt enim hypostasim aut sedimen
47
non illud tantum quod inferius descendit. sed omnem
48
substantiam que spissioris existit essentie quam aquositas et est ab
49
ea diuisa siue sit suspensa siue sit supra. ¶ Di-
50
cemus igitur quod hypostasis multis cognoscitur
51
modia scilicet ex substantia sui et quantitate et qualitate et situ
52
suarum partium et loco sui et tempore et qualitate sue permixtio〈-〉
53
nis. ¶ Significatio vero eius ex substantia sui est quoniam
54
hypostasis aut erit naturalis laudabilis demonstrans
55
digestionem et maturationem naturalem. et hec erit alba
56
et descendens inferius et eius partes continue: et similes
57
et equales et oportebit vt sit rotundam habens figu〈-〉
58
ram equalis subtilis similis hypostasi aque rosacee.
1
et proportio sue significationis super maturationem
2
materie in toto corpore est sicut proportio significatio〈-〉
3
nis materie puris alibi[*]alibi corrupt for albi lenis similis essentie super matura〈-〉
4
tionem apostematis: sed pus est spissum et hoc est subti-
5
le. ¶ Et hypostasis quidem et sediminis significationes
6
sunt bone licet tinctura deficiat et equalitas. Uerum
7
equalitas apud antiquos meliorem[*]meliorem(?) corrupt for melior est tinctura equalis.
8
namque que non tantum est alba: sed rubea est melior alba
9
que est aspera. ¶ Amplius plurime hypostases secundum
10
colorem vrine existunt: sed ex eis que diuersificantur al〈-〉
11
ba est melior post illam rubea et post ipsam citrina
12
et post eam illa que est vt arsenicum et malitia quidem a
13
lentinosa incipit. ¶ Tu autem non attendas illud quod
14
alij dicunt: nam albedo erit quandoque non propter maturatio〈-〉
15
nem: et equalitas non est nisi propter maturationem: et de
16
albedine est que est propter vehementem ventositatis commi〈-〉
17
xtionem. ¶ Male autem hypostasis incontinuitas
18
melior est quam ipsius continuitas. et hypostasis quidem ma〈-〉
19
la est quam euicino[*]euicino corrupt for e uicino scies. ¶ Bona autem hyposta-
20
sis de qua loquimur puri assimilatur et flegmati crudo cum
21
tenuia fuerint. Ueruntamen pus ab ea differt per feto〈-〉
22
rem. et flegma crudum separatur ab ea conculcatione suarum
23
partium. Et ipsa ab vtrisque differt subtilitate et le〈-〉
24
nitate. ¶ Et hec quidem hypostasis non queritur nisi
25
in egritudinibus: quoniam in sanitate non requiritur: et
26
illud est quoniam non dubitatur quin in corpore egri ma〈-〉
27
le retente sint materie in venis ipsius que nisi muta〈-〉
28
rentur portendunt corruptionem. In venis autem sani non
29
semper oportet esse humorem qui sit excutiendus: sed si est
30
melius est quod hoc significent ex eis superfluitates
31
que in eis superfluunt ex cibo a digestione priuate. deinde
32
superfluit superfluitas que in vrina fit hypostasis siue
33
matura siue non matura. ¶ Et in macilentis qui〈-〉
34
dem est sedimen paucum quod descendit secundum sanita-
35
tis dispositionem et proprie qui exercitio vtuntur et arti-
36
bus se exercent laboriosis: et non multiplicatur
37
huiusmodi hypostasis nisi in corporibus pinguium
38
ociose viuentium. et propter hoc etiam in vrinis egrorum ma-
39
crorum non est expectanda hypostasis tantum quantum in
40
vrinis egrorum pinguium: quoniam eorum egritudo mul-
41
totiens recedit: ita quod nil descendit: et multotiens
42
hypostasis in eorum vrinis non peruenit ad hoc vt de〈-〉
43
scendat sed tamen plerumque est modicum eius in eis na〈-〉
44
tans aut pendens. ¶ Et in nullis quidem vrinis
45
hypostasis ilico cum mingitur descendit nisi in eis que
46
valde mature sunt: immo in eis parum expectandum
47
est. Et plures ex hypostasis coloribus sunt secundum
48
plurimum secundum colorem vrine: sed melior ex eis que diuer〈-〉
49
sificantur est alba post quam est rubea deinde citrina.
50
¶ Non naturalis vero hypostasis alia est similis rasu〈-〉
51
re intestinorum corticalis que est furfurea aut herbi〈-〉
52
na aut similagenea[*]similagenea corrupt for similaginea aut similis arsenico rubeo: aut ei
53
quod est valde citrinum: alia est carnosa: alia est adipi〈-〉
54
na: et alia est saniosa et alia est mucilaginosa: et
55
alia est que est similis frustulis fermenti in aqua
56
soluti: et alia est sanguinea sanguisugalis: alia
57
capillaris. et alia est arenalis granosa: et alia est
58
cinericia. ¶ Similis vero rasure intestinorum
1
corticalis: alia est petaloides magnarum par-
2
tium rubearum aut albarum que significat secundum
3
plurimum quod separate fuerunt ex membris que sunt
4
propinqua membris a quibus diuiduntur vrine
5
et albe significant quod sunt ex vesica propter vlce-
6
ra que sunt in eam aut scabiem aut corrosionem.
7
¶ Rubee autem carnose significant quod sunt ex re〈-〉
8
ne. ¶ Et ex petaloidibus quidem sunt que sunt co〈-〉
9
loris fusci: et obscuri: aut squammis piscium si-
10
miles: et hic est vehementer mala in omnibus spe〈-〉
11
ciebus hypostasis quas nominauimus deterior si〈-〉
12
gnificat petalois membrorum radicalium rasuram
13
verum duo prima ipsius genera nullo modo
14
impediunt: immo plerumque vesicam mundando
15
sanant. ¶ Et dixerunt quidam cuidam homini se
16
in potu tribuisse cantarides qui cortices albos
17
quasi venosos minxit qui cum in aquositate fri〈-〉
18
cabantur resoluebantur et tingebatur tinctura
19
rubea qui factus est sanus et vixit. ¶ Et ex ea
20
quidem que est sicut rasura intestinorum est que〈-〉
21
dam que est minoris latitudinis quam due predi-
22
cte et spissioris substantie: que si rubea fuerit vo〈-〉
23
catur herbina: et si rubea non fuerit vocatur furfu〈-〉
24
rea: et herbine quidem si fuerint rubee partes ple-
25
rumque sunt partes epatis aduste. et plerumque est san〈-〉
26
guis in eo adustus: et plerumque est etiam ex rene.
27
Sed que est ex rene est maioris continuitatis
28
carnosa: alie vero due plus similantur ei que non
29
est carnosa: et fracturas est magis recipiens. et
30
cum vehementer trahit ad citrinitatem est ex rene
31
proculdubio: quoniam illa que est ex epate ad rubedi〈-〉
32
nem trahit fuscam: et quandoque associatur ei in hoc il-
33
la que est ex rene. ¶ Furfurea vero hypostasis
34
quandoque est ex scabie vesice: et quandoque est ex liquefa-
35
ctione membrorum: et differentia inter eas est quod cum
36
illic in radice membri fuerit pruritus et fetor erit
37
ex vesica et proprie cum pus prius mictum fuerit: et
38
precipue cum alie significationes vrine demon-
39
strauerint maturationem et fuerint vene superiores
40
sane complexionis et non fuerit in eis macula:
41
immo in vesica. Sed si cum inflammatione fuerit
42
et virtutis debilitate: et membrorum mingendi inco-
43
lumitate et color fuscitati attinuerit: erit tunc ex
44
liquefactione humoris. ¶ Ex crinoidij vero
45
plurimum est ex adustione sanguinis que ad ru-
46
bedinem trahit. Et multotiens est ex liquefa-
47
ctione membrorum et eorum rasura si albedini
48
attinet. Et quandoque est etiam ex vesica scabiosa secundum
49
minus. ¶ Et tibi quidem possibile est vt mo-
50
dum differentie inter eas intelligas per illud quod
51
iam sciuisti. Si autem nigredini attinet ex sangui〈-〉
52
nis adustione et proprie in splene. ¶ Omnes
53
preterea petaloides hypostases que non sunt ex
54
causa que sit in vesica et rene et cannalibus vrine in
55
egritudinibus acutis malum protendunt per-
56
niciosum. Et tu quidem iam sciuisti ex hac sum-
57
ma carnose dispositionem et quod plurimum eius est ex
58
rene: et quandoque ipsa non est ex rene. Nam ex rene
1
non est nisi cum caro est sane carnositatis et non
2
est in corpore liquefactio: et vrina quidem matura
3
venarum significat sanitatem: quoniam renum egri〈-〉
4
tudines maturationem non prohibent vrine:
5
quia ipsa supra ipsos existit. ¶ Hypostasis vero
6
adipina adipis et pinguedinis et etiam carnis
7
significat liquefactionem: et earum peior est que
8
auri aque similatur. Duo autem ipsius principia co〈-〉
9
gnoscuntur ex paucitate et multitudine et com-
10
mixtione et separatione: quoniam cum est multa et
11
separata existimatur quod sit ex parte renis et pro〈-〉
12
pter liquefactionem sue adipis: et si est minus
13
et maioris commixtionis est ex loco magis remo〈-〉
14
to. ¶ Et est cum in vrina frustrum album gra〈-〉
15
nati grano simile visum fuerit: et erit ex adi-
16
pe renis. ¶ Saniosa vero vlcus significat quod
17
apertum fuit et proprie in membro mingendi: et
18
precipue si ibi fuerit sedimen laudatum ad fun-
19
dum descendens. ¶ Et mucilaginosa quidem
20
significat humorem spissum crudum aut quod est
21
in corpore multus: aut ex instrumentis vrine egredi〈-〉
22
ens: aut crisim apertionis vene sciatice: aut do-
23
loris iuncturarum. Et hoc quidem cognoscitur
24
ex alleuiatione que post ipsam sequitur. Plerum-
25
que enim subtiliatur et attenuatur et putatur hypo-
26
stasis laudabilis. Quapropter in acutis egritu〈-〉
27
dinibus non est confidendum in eo quod apparet
28
secundum similitudinem laudabilis hypostasis cum
29
nondum fuerit maturationis hora nec presen〈-〉
30
tes fuerint eius significationes: et etiam est cum
31
vehementem complexionis renis frigiditatem
32
significant. ¶ Inter saniosam vero et crudam
33
existit differentia: quoniam saniosa existit cum feto-
34
re et precedunt ipsam significationes apostema〈-〉
35
tis et eius partes faciles sunt ad coniungendum
36
et separandum. et quedam ex ea est que cum aquo〈-〉
37
sitate vehementer miscetur: et quedam ex ea que se〈-〉
38
paratur: sed cruda est et turbida et spissa et non faci〈-〉
39
le coniungitur nec facile separatur. ¶ Et vrina
40
quidem in qua plurima mucillaginosa hypo-
41
stasis apparet quando est exuberans cum in fine po〈-〉
42
dagre apparet et dolorum arteticorum signifi-
43
cat bonum. ¶ Capillaris autem est propterea quod
44
humor occultus consolidatur ex calore in ipsum
45
agente que quandoque est alba quandoque est rubea et eius con〈-〉
46
solidatio est in rene: et ferunt quidam quod in eius lon〈-〉
47
gitudine plerumque palmi mensura inuenitur.
48
¶ Que autem fermenti infusi frustulis similis exi〈-〉
49
stit debilitatem significat stomaci et intestinorum et di〈-〉
50
gerendi malitiam in ipsis. et est plerumque causa eius co〈-〉
51
medere lac et caseum. ¶ Arenosa vero semper
52
significat lapidem qui consolidatur aut consoli〈-〉
53
dando procedit aut qui resoluitur et que quidem
54
est ex eis rubea est ex rene: et quando non est rubea est
55
ex vesica. Plurimum autem que cineritia est fleg-
56
ma significat aut pus cui propter longam mo〈-〉
57
ram accidit coloris mutatio: et sectio partium
58
et est quandoque propter adustionem que ei accidit.
1
¶ Sanguisugalis vero hypostasis si vehemen〈-〉
2
ter est mixta epatis debilitatem significat. et si
3
minus hac significat vulnus in cannalibus vri-
4
ne et continuitatis solutionem in ipsis. Et si fue-
5
rit separata plurimum eius erit in vesica et in virga
6
et nos quidem perscrutabimur hoc in particu〈-〉
7
laribus egritudinibus in capitulo de mictu san-
8
guinis. Et si in vrina fuerint sicut sanguisuge
9
rubee infirmo splenem habente resoluetur splen
10
ipsius. ¶ Scito autem in egritudinibus vesi-
11
ce non multus egreditur sanguis: quoniam
12
eius vene mixte sunt in ipsius corpore calcate
13
et anguste et pauce. ¶ Hypostasis vero signifi-
14
catio ex quantitate ipsius sumpta multitudine qui〈-〉
15
dem sui et paucitate declarat cause ipsam effi-
16
cientis multitudinem: aut eius paucitatem. Et
17
ex quantitate quidem sui in magnitudine: aut par〈-〉
18
uitate sui est quemadmodum diximus in hy-
19
postasi mucillaginosa. ¶ Eius autem significa〈-〉
20
tio ex qualitate sui est ex colore quidem ipsius
21
quoniam que ex ea nigra est significat malum
22
secundum diuisiones quas nominauimus. Que tamen
23
ex ea sanior est illa est cuius hypostasis est nigra
24
et aquositas non est nigra. et rubea quidem san-
25
guinis significat proprietatem et fastidium: et ci-
26
trina quidem significat calorem fortem et egri-
27
tudinem insidiosam. ¶ Et ex ea quidem que
28
alba est quedam est bona sicut diximus: et que〈-〉
29
dam est mala sicut muciliaginosa[*]muciliaginosa corrupt for mucillaginosa aut saniosa:
30
aut spumosa maturationi contraria. Uiridis
31
quoque semita est ad nigram. Ex odore vero eius
32
est quemadmodum diximus in his que premis-
33
sa sunt. ¶ Ex ipsius vero situ et ex lenitate qui〈-〉
34
dem sui et diuulsione: quoniam lenitas et equa-
35
litas in hypostasi laudata est melior: et in non
36
laudata est deterior. Sed diuulsio significat ven-
37
tositates et digerendi debilitatem. ¶ Eius au〈-〉
38
tem significatio ex loco sui est: quoniam aut est
39
natans et vocatur nubes: aut pendens. et hec qui〈-〉
40
dem est in medio stans que est maioris matu-
41
rationis quam prima. Et ex pendente illa me〈-〉
42
lior est cuius ruge et fimbrie ad inferiora decli-
43
nant: aut ad fundum descendens que est melio〈-〉
44
ris maturationis. hoc quidem est de hypostasi
45
laudata. ¶ Non laudata vero que leuior est
46
melioi[*]melioi corrupt for melior existit sicut nigra et hoc in febribus acu〈-〉
47
tis et similiter si humor est flegmaticus: aut me〈-〉
48
lancolicus: quoniam ea que est vt nubes melior
49
est ea que inferius descendit. significat enim eius
50
subtilitatem nisi causa natationis fuerit multa
51
ventositas. Et si non fuerit ita natans est me-
52
lior quam pendens: et inferius descendens est de-
53
terior. Et causa quidem natanti superius est ca〈-〉
54
liditas cum qua est acuitas et ventositas hypo〈-〉
55
stasis autem diuulsa in grossa superius natat et
56
proprie cum sit leuis et in tenui descendit infe-
57
rius: et proprie cum sit grauis. Cumque in princi〈-〉
58
pio egritudinis apparet pendens et natans postea
1
perseuerat: significat quod crisis cum exitura ve-
2
niet. ¶ Macilentorum vero egritudo plerum〈-〉
3
que remouetur sedimine bono natante aut pen-
4
dente quemadmodum diximus in precedenti-
5
bus. ¶ Et cum inter nephilim et enorema[*]nephilim et enorema cf. Venice 1564: nephelim et enęorem et
6
hypostasim fuerit aliquid simile tele aranee aut
7
densitas erit signum malum. Et multotiens qui〈-〉
8
dem natans sedimen non bonum apparet ex
9
quo prouenit terror. Sed istud erit principi-
10
um maturationis et permutatio ad bonitatem
11
postea pendebit: deinde descendet. et erit signum
12
non malum. ¶ Quod si post ipsum male proue-
13
nerint hypostases timor quem in primis habe〈-〉
14
bamus fiet necessarius. ¶ Significatio vero
15
hypostasis ex suo tempore est quoniam si ve-
16
lociter postquam mingitur descendit est significa-
17
tio bona secundum maturitatem: et cum tarde est significatio
18
priuationis maturationis secundum quantitatem sue
19
dispositionis. ¶ Significatio autem forme cum
20
mixtionis ipsius est sicut diximus cum de mi〈-〉
21
ctu sanguinis et adipis mentionem fecimus.
22
¶ De significationibus multitudinis vrine
23
et paucitatis ipsius. Capitulum .VII.
24
VRina que pauce existit quantitatis
25
virtutis significat debilitatem. et illa
26
que est minus eo quod bibitur re-
27
solutionem significat multam: et ven-
28
trem habere et aptitudinem ad hypostasim. ¶ Illa
29
vero que est multe quantitatis quandoque significat lique〈-〉
30
factionem et superfluitatum liquefactarum in cor-
31
pore in vrina euacuationem et nos quidem dif-
32
ferentiam inter eas cognoscere possumus secundum
33
virtutis dispositionem. ¶ Urina mali coloris
34
malum significans quanto plurima fuerit tanto erit
35
magis salutis nuncia: et cum intersecta fuerit
36
plus malitiam significabit sicut nigra et grossa.
37
¶ Urina diuersarum dispositionum que quandoque
38
mingitur multa quandoque pauca et quandoque
39
retinetur est significatio pugne et laboris natu〈-〉
40
re: et est significatio mala. ¶ Urine multitudo
41
in acutis egritudinibus. cum non post ipsam ad〈-〉
42
uenit requies est significatio ethice et spasmi ex
43
inflammatione et similiter sudor. ¶ Urina que in
44
acutis egritudinibus guttatim inuoluntarie min-
45
gitur significat in cerebro nocumentum quod
46
neruis accidit et musculis. Et si febris quieta
47
fuerit et signa affuerint salutis pronosticatur san〈-〉
48
guinis exitum ex naribus. Sed prima desipi〈-〉
49
entiam pronosticatur et corruptionem. ¶ Cum
50
autem sani vrina minuitur et perseuerat hoc to-
51
tum et sentit grauitatem et dolorem in renibus
52
significat durum apostema in partibus renis:
53
et cum in egritudine colerica multiplicatur ple〈-〉
54
rumque protendit prosperum euentum et pro-
55
prie cum est alba ad egrediendum facilis.
56
¶ Sermo de vrina sana optima. Capitulum .VIII.
57
HEc est mediocris substantie et subti-
58
lis tincture ad citrinum trahens: et
1
hypostasis si ibi fuerit bona ex albedine et le-
2
nitate et equalitate et figure rotunde et odoris
3
temperati: neque fetida: neque extincta: quidam
4
autem dixerunt quod cum huiusmodi vrina su-
5
bito in egritudine que est in vltimo acuitatis
6
visa fuerit: sanitas die sequenti aderit.
7
¶ De vrinis etatum. Capitulum .IX.
8
INfantium vrine ad lactis proprie-
9
tatem trahunt ex parte nutrimenti
10
eorum propter humiditatem com-
11
plexionis ipsorum et tunc declinant
12
magis ad albedinem. Puerorum autem vri-
13
ne sunt spissiores et grossiores vrinis iuuenum
14
et turbidiores: et nos nominauimus hoc ante.
15
¶ Iuuenum vero vrine ad ignis formam tra〈-〉
16
hunt et ad substantie mediocritatem. et vrine se〈-〉
17
num ad albedinem et subtilitatem: est tamen cum
18
sunt grosse secundum superfluitates in eis existentes
19
quarum euacuatio multiplicatur. ¶ Decrepi〈-〉
20
torum vero vrine maioris sunt albedinis et te〈-〉
21
nuitatis. est tamen cum predicta grossities eis
22
accidit sed raro cum vrina vehementer fuerit
23
grossa aperti erunt vt lapis eis accidat.
24
¶ De vrinis virorum et mulierum. Capitulum .X.
25
MUlierum vrine semper sunt maio-
26
ris grossitiei et albedinis et minoris
27
pulchritudinis quam virorum vrine.
28
¶ Et hoc quidem est propter debi〈-〉
29
bilitatem[*]debibilitatem corrupt for debilitatem digestiue earum: et propter superflui〈-〉
30
tatum ipsarum multitudinem: et propter am-
31
plitudinem cannalium: vnde egrediuntur ea que
32
ab eis exeunt: et propter illud quod ex earum re-
33
soluitur matricibus et ad vrine instrumenta tendit.
34
¶ Masculorum vero vrinas cum moues tur〈-〉
35
bantur et declinat earum turbatio ad superio〈-〉
36
ra: et est cum secundum plurimum turbidantur. ¶ Sed
37
mulierum vrine fere turbidantur ex motione
38
propter paucam separationem sui: et habent
39
secundum plurimum supra summitatem suam spumam
40
rotundam et si turbide fuerint earum turbatio
41
pauca erit. ¶ In vrinis virorum ilico cum mu〈-〉
42
lieribus commiscentur sunt fila adinuicem texta.
43
¶ Urine pregnantium sunt clare et supra ea-
44
rum superficiem est nebula et quandoque trahunt
45
ad colorem eque cicerum: aut aque pedum in
46
qua coquuntur pedes animalium et in ipsa est
47
irinus. Et supra summitatem earum est nebu-
48
la: sed quocunque modo fuerit in medio videbi〈-〉
49
tur sicut cottum carminatum: et est cum in eis
50
sunt velut grana que ascendunt et descendunt.
51
¶ Cumque irinus manifestior fuerit: erit im-
52
pregnationis principium: et cum loco ipsius
53
fuerit rubedo erit in fine impregnationis et pro〈-〉
54
prie si tribuantur cum mouentur. ¶ Parien〈-〉
55
tium vrina secundum plurimum est nigra et in
56
ipsa est velut attramentum et sicut sordities.
57
¶ De rebus vrinarum animalium et diuersi〈-〉
58
tate ipsarum ab vrinis hominum. Capitulum .XI.
1
PLerumque confert medico cum animalium
2
vrinas cognoscit propterea quod cum in eis
3
ipse experitur certitudinem facit: et hoc
4
quidem difficile est. Quidam autem dixerunt
5
quod vrina asini est sicut butyrum liquidum cum turbi-
6
ditate et grossitie exteriore. Et subiugalium vrine
7
ei similantur: sed sunt citrine: et videbitur quod superior
8
medietas vrinalis sit clara et inferior medietas
9
sit turbida. ¶ Ouium vero vrine sunt albe ad ci〈-〉
10
trinitatem trahentes propinque vrinis hominum sed
11
substantiam non habent: et earum sedimen est sicut oleum
12
aut sicut amurca. Et cuiuscunque nutrimentum fue〈-〉
13
rit melius eius vrina erit clarior. ¶ Urina ve〈-〉
14
ro capreoli vrinis hominum et ouium similatur: sed neque
15
substantiam habet neque sedimen et est clarior vrinis ouium.
16
¶ De rebus alijs que vrinis similantur: et diffe〈-〉
17
rentia inter eas et vrinam. Capitulum .XII.
18
SIrupum acetosum et omnes liquores qui
19
fiunt ex aqua et melle et aqua et ficubus
20
et reliquos qui sunt ex croco et eis simi〈-〉
21
libus: quantoplus tibi apropinquaue-
22
ris erunt in claritate magis augmentati. et quanto
23
plus elongaueris ea considera an oportet vt augmen〈-〉
24
tetur grossitudo. Urina vero ab hoc est diuersa.
25
¶ Hydromellis preterea spuma est citrina et
26
aque ficuum sedimen a latere descendit et non in me〈-〉
27
dio: neque ordinate neque habet motum. Sit ergo hoc
28
sufficiens in nominando dispositiones vrinarum. In li-
29
bris vero particularibus prouenient ad te diui-
30
siones dispositionum vrine.
31
¶ De significationibus egestionis. Capitulum .XIII.
32
EGestio plerumque declaratur ex sui quanti-
33
tate quod est vt consideretur si est minor
34
eo quod comeditur: aut maior aut equa〈-〉
35
lis. Et notum quidem est quod ipsius augmen〈-〉
36
tum est propter humorum multitudinem: et paucitas propter ip〈-〉
37
sorum paucitatem: aut quia ex ipsa in intestino monoculo
38
et in colon et in fascijs multum fuit retentum quod
39
est signum colicam precedens: aut propter expulsi〈-〉
40
ue debilitatem. ¶ Et cognoscitur etiam ex essentia sui:
41
quoniam quod ex ea humidum est aut significat opila-
42
tiones: aut digestiue malitiam: et plerumque signifi〈-〉
43
cat mesaraice debilitatem que humorem non fu-
44
git: et quandoque est propter capitis reumatismum aut propter
45
comestionem rei que egestionem humectat. ¶ Quod
46
autem in humido viscosum est plerumque significat
47
liquefactionem et hoc est cum fetore: et plerumque si-
48
gnificat malorum humorum et viscosorum mul-
49
titudinem: et hoc non cum multa existit leuitate: et
50
plerumque significat nutrientia viscosa que come〈-〉
51
sta fuerunt et non pauca cum calore forti in com〈-〉
52
plexione et non fuit inter ea digestio bona. ¶ Sed quod
53
ex ea est spumosum fortitudinis caloris signifi〈-〉
54
cat ebullitionem aut multarum ventositatum
55
permixtionem. ¶ Quod autem ex egestione est siccum
56
aut laborem significat et resolutionem: aut mul〈-〉
57
tam vrine prouocationem: aut igneum calorem aut
58
nutrientium siccitatem. aut multam moram in inte〈-〉
1
stinis: sicut in suo dicemus capitulo. Cumque humidi〈-〉
2
tas sicco quod est durum admiscetur significat quod eius sic〈-〉
3
citas est: propter quod multum fuit retenta in humiditati〈-〉
4
bus ipsam exire prohibentibus: et propter priuationem
5
fellis pungentis et festinantis. sed cum ibi non est lon〈-〉
6
ga retentio nec humiditatis intestinis adsunt signifi〈-〉
7
cationes causa in ipsa est superfluitatis saniose et pun〈-〉
8
gentis effusio que ab epate fluxit in eo quod est coram
9
ipso et sua euacuatione non quieuit donec commisceretur
10
¶ Et est etiam cum colore sui dignoscitur egestio eius ve-
11
ro color naturalis igneus est leuis existens igneitatis
12
qui si augmentatur fellis significat multitudinem et si mi-
13
nuitur significat cruditatem et maturationis priuationem. et
14
si albus fiat quandoque est eius albedo propter opilatio-
15
nem in cannalibus fellis: et hoc significat icteritiam: et si
16
cum albedine est virus saniei habens odorem magni
17
apostematis significat apertionem. ¶ Sanus quoque qui non
18
exercitatur multotiens egerit virus et saniem que
19
est ei purgatio et euacuatio laudabilis: quoniam propter hoc re〈-〉
20
mouetur ab eo laxitas que ei propter priuationem exer-
21
citij acciderat quemadmodum diximus in vrina.
22
¶ Preterea scito quod egestio colorem igneum vehemen〈-〉
23
ter superfluum habens multotiens in hora fi-
24
nium egritudinum significat maturationem: et
25
multotiens significat dispositionis malitam.
26
¶ Et nigra quidem significat taliter qualiter
27
sunt vrine nigre significationes. Significant
28
emim aut adustionem fortem: aut egritudi-
29
ni melancolie maturationem: aut nutriens tin〈-〉
30
gens aut potionem rei que melancoliam eua〈-〉
31
cuat: sed prima est mala: et illa quidem que est
32
propter puram melancoliam non sufficienter cogno-
33
scitur ex colore sui: immo cognoscenda est ex acre〈-〉
34
dine sui et ponticitate et bullitione terre ex ipsa.
35
Et est mala siue sit egestio siue vomitus et ex ipsius
36
proprietatibus est quod in se luminositatem habet. ¶ Ad
37
vltimum vero humor melancolicus purus pernecans
38
est secundum plurimum cum egreditur scilicet est mortis significa-
39
tio. ¶ Chimi vero nigri exitus multotiens con〈-〉
40
fert: et illud est quoniam melancolie naturalis exitus vltimam
41
corporis adustionem significat et humiditatum ipsius
42
peremptionem. ¶ Uiridis autem egestio caloris innati
43
significat extinctionem: et similiter fusca. ¶ Egestio quoque
44
plerumque ex sui cognoscitur forma ex absentia infla〈-〉
45
tionis sue aut ex inflatione: quoniam inflata sicut ster-
46
cus vacce significat ventositatem. ¶ Et est cum
47
ex hora sui cognoscitur: quoniam cum egestionis exi〈-〉
48
tus festinat et horam qua egredi solebat antece〈-〉
49
dit signum est malum: quia fellis significat mul〈-〉
50
titudinem: et virtutis retentiue debilitatem:
51
et si eius tardatur exitus digestiue signifi-
52
cat debilitatem et intestinorum frigiditatem.
53
Et humiditatis et somni multitudo vento-
54
sitates significat inflatiuas. ¶ Colores quo〈-〉
55
que extranei et diuersi mali existunt: et nos
56
ipsos in libro nominabimus particulari.
57
¶ Que vero ex egestionem[*]egestionem corrupt for egestione est melior est iun〈-〉
58
cta que est similium partium et in qua aquosi-
1
tas siccitati est vehementer admixta et cuius spis-
2
situdo est sicut melllis[*]melllis corrupt for mellis spissitudo et cuius exitus
3
est facilis et non pungit et cuius color attinet citri〈-〉
4
nitati et non est muli[*]muli corrupt for multi fetoris neque est priuata feto〈-〉
5
re. et non habet gurgulationem neque rugitum et non habet
6
spumam: cuius exitus est in hora in qua solet: et
7
secundum quantitatem que ei quod comeditur est propinqua in quantita〈-〉
8
te sui. ¶ Et scito quod non omnis egestionis equalitas est
9
laudabilis neque omnis eius lenitas quia quandoque sunt
10
propter vehementem maturationem in omni parte similem et quandoque
11
sunt propter adustionem et liquefactionem similes: et tunc quidem
12
sunt ex deterioribus significationibus. ¶ Et sci〈-〉
13
to quod egestio que est temperate essentie que est ad tenuita〈-〉
14
tem non est laudabilis nisi cum non sunt cum ea ru〈-〉
15
gitus neque ventositates neque in sui exitu paulatim
16
intersecatur: et si non possibile est vt eius exitus
17
sit propter virus molestans quod est ei admixtum: et non per-
18
mittit vt coniungatur. ¶ Est autem cum plerique solliciti
19
fuerint de significationibus que in sudore et alijs
20
apparent rebus: verumtamen de ipsis loqui proprius est
21
in sermone particulari. In sermone quoque particu〈-〉
22
lari similiter reperies expositionis augmentum
23
in re egestionis et vrine et reliquorum.
24
¶ Fen tertia cuius est capitulum vnum et doctrine quinque
25
¶ Capitulum singulare dictionis tertie de causis
26
sanitatis et egritudinis et necessitatis mortis
27
MEdicina in prima diuisione in
28
duas diuiditur partes: in partem theo〈-〉
29
ricam et partem practicam: que tamen omnes sunt
30
scientie speculandi: quod autem nomine theo-
31
rice proprie designatur est illud quod
32
in demonstrando sententias tantum confert
33
ita quod in demonstratione operationis nullo modo auxilium
34
prebet sicut:[*]prebet sicut: corrupt for prebet: sicut pars in qua res sciuntur complexionum et
35
humorum et virtutum et species egritudinum et accidentium
36
et causarum et illud cui nomen proprie practice attri-
37
buitur est quod in demonstrando operationis et regimi〈-〉
38
nis qualitatem auxiliabitur sicut pars que nos iuuat
39
ad demonstrandum quomodo sanitatem corporis quod in illa
40
dispositione existit custodiamus: et quomodo corpus quod
41
talem habet egritudinem medicemur. ¶ Et neque exi〈-〉
42
stimes quod pars que dicitur practica sit operatio et actio: sed
43
est ars que docet nos quomodo sit operandum et agendum
44
et nos quidem iam declarauimus tibi hoc in his que
45
sunt premissa. et postquam iam expleuimus dictio〈-〉
46
nem primam et secundam in his que sunt partis medi〈-〉
47
cine que est theorica vniuersalis: ergo nostrum stodium[*]stodium(?) corrupt for studium nunc
48
reducamus in duabus que remanserunt ad partem
49
ipsius practicam secundum modum vniuersalem. ¶ Pars autem
50
ipsius practica in duas distribuitur partes: qua-
51
rum vna est scientia regendi corpora sana qualiter in
52
sui remaneant sanitate. et hec quidem custodiendi
53
sanitatem scientia vocatur. ¶ Et pars eius secunda est
54
scientia regendi corpus egrum qualiter ad sanitatis re〈-〉
55
deat dispositionem et vocatur scientia medicandi. et nos quidem
56
incipiemus et scribemus in hac dictione ser-
57
mone[*]ser-mone corrupt for sermonem compendiosum de custodienda sanitate.
58
¶ Et dicemus quod propterea quod generationis nostro-
1
rum corporum principium res due fuerunt: quarum
2
vna est sperma viri cuius essentie certius est quod lo-
3
cum tenet factoris. et altera est sperma mulieris et
4
sanguis menstruus cuius rei certius est quod lo-
5
cum tenet materiei. et he due substantie in hoc communicant
6
quod vnaqueque earum est fluida et humida. licet post di〈-〉
7
uersificentur. ¶ Et aqueitas et terreitas in san-
8
guine et spermate muliebri plus abundant. et ae-
9
reitas et igneitas in spermate virili superant.
10
¶ Oportuit autem vt coagulationis horum duorum
11
principium esset coagulatio humida licet terreitas
12
et igneitas sint iuncte[*]iuncte corrupt for inuente [cf. Venice 1564] in eo quod ex eis fluit. et ter〈-〉
13
reitas cum eo quod in ea existit de duritie: et ignei-
14
tas cum eo quod est in ea ex virtute maturandi iuue-
15
rint se et coagulatum durum fecerint et coagulatione
16
quandam ei attribuerint et duritiem: verumtamen hoc ad
17
terminum coagulationis durorum corporum non per〈-〉
18
uenit sicut lapides et vitrum: ita quod ex eis nihil
19
resoluatur: aut resoluatur quod non sensu perci-
20
pitur: tunc namque secura essent a nocumentis que
21
propter assiduam accidunt resolutionem et longissimam:
22
sed res non est ita: quapropter corpora nostra duabus
23
nocumentorum speciebus sunt exposita: quorum vna〈-〉
24
quaque causam habet intrinsecam et extrinsecam: et vna quod
25
nocumenti species est humiditatis resolutio ex qua
26
creati sumus et hec quidem ordinate aduenit. et secunda
27
est humoris putrefactio et eius corruptio et ipsius
28
alteratio: vnde fomento vite conueniens non est.
29
et hic quidem a principio modo est alius licet sua ipsius
30
malitia ad siccitatem adducat: propterea quod corporis
31
humiditatem prius exiccari facit: et ex eo quod no〈-〉
32
stris conueniens est corporibus corumpit: deinde ad
33
vltimum a putrefactione resoluitur: quoniam putrefactio
34
in primis corrumpit humiditatem: postea ipsam re〈-〉
35
soluit et rem siccam dimittit cineritiam. ¶ Hec
36
igitur duo nocumenta ab alijs nocumentis sunt
37
aliena que propter alias accidunt causas sicut frigiditas con-
38
gelatiua et venena et species solutionis continui-
39
tatis pernitiosa et reliqua egritudines. ¶ Sed
40
due predicte species huic nostre inuestigationi
41
sunt propinquiores et digniores. quia earum muta〈-〉
42
tio est in dispositione sanitatis. et vnaqueque ip-
43
sarum aduenit ex causis extrinsecis. et causis
44
intrinsecis: et extrinsece quidem cause sunt sicut
45
aer dissoluens. et putrefaciens. et intrinsece quidem
46
cause sunt sicut calor innatus qui in nobis existit
47
nostras resoluens humiditates: et calores ex-
48
tranei in nobis a nostris nutrientibus genera-
49
ti et reliqua nostras putrefacientia humidita-
50
tes. ¶ Omnes vero cause iste se adinuicem iu-
51
uant in exiccando nos. verumtamen perfectio et inte〈-〉
52
gritas nostra et potentia perficiendi operationem
53
non est nisi propter multam siccitatem que nobis ac-
54
cidit. deinde siccitas incessantur[*]incessantur corrupt for incessanter procedit donec
55
nos perimat. hec igitur siccitas que nobis accidit
56
res est nobis necessaria. ¶ Nos si quidem a prin-
57
cipio rei in vltima consistimus humiditate vnde
58
proculdubio oportet vt calor eam superet: quoniam
1
si non in ipsa suffocaretur: procedit igitur proculdu〈-〉
2
bio in ipsam assidue agendo: et ipsam semper
3
exiccando incedit. ¶ Quod tamen ex eius exicca〈-〉
4
tione apparet in principio equalitati attinet: deinde
5
cum nostra corpora ad temperate siccitatis per-
6
ueniunt terminum calore existente vt erat non
7
est siccitas secundum sue siccitatis prime quantitatem im〈-〉
8
mo fortior quoniam materia est minor et propter hoc
9
est magis recipiens. Inde proculdubio sequitur
10
vt siccitas supra siccitatem temperatam augmente〈-〉
11
tur et non cessabit proculdubio quin assidue aug〈-〉
12
mentum sumat: donec humiditates consumat. ca-
13
lor igitur innatus est causa extinguendi seipsum ac-
14
cidentaliter propterea quod fit causa sui ipsius materiam
15
consumendi: sicut lampadis flamma que extin〈-〉
16
guitur propterea quod suam consumit materiam et quanto-
17
plus siccitas secundum augmentum procedit: calor inna〈-〉
18
tus secundum diminutionem incedit. ergo accidit defe-
19
ctus nunquam cessans vsque ad vltimum qui est defectus
20
restaurandi humiditatem loco eius quod resolutum
21
fuit: defectus igitur semper augetur. ¶ Siccitas er-
22
go duobus augmentatur modis. vnus eorum est
23
propter diminutionem potentie recipiendi materiam:
24
et alter minoratio humiditatis in se propter ca〈-〉
25
liditatis resolutionem. ¶ Augmentatur igitur ca-
26
loris debilitas: propterea quod siccitas in membrorum
27
substantia dominatur: et propter naturalis humiditatis di-
28
minutionem que est sicut materia et sicut oleum
29
flamme lampadis. Flamma namque duas habet humidi〈-〉
30
tates aquam et oleum: vna quarum consistit: et altera
31
extinguitur: similiter calor innatus in humidi〈-〉
32
tate consistit naturali et ab augmento extranee ex-
33
tinguitur: que prouenit ex debilitate digerendi et
34
est sicut aqua humiditas flamme: et cum siccitas
35
ad complementum accidit calor innatus extingui〈-〉
36
tur et mors subsequitur naturalis. ¶ Corpus autem
37
non permanet tempore quo perdurat nisi propterea
38
quod ipsius innata humiditas prima resolutioni
39
resistit caloris mundani et caloris sui corporis
40
in natura sui: et eius quod ex motibus accidit suis
41
hac tam longa resistitione: quoniam ipse sunt ea in essen〈-〉
42
tia sua debiliores: immo ipsum stare non facit ni-
43
si illud quod restaurat illud quod ex ea resoluitur et
44
est nutriens. ¶ Amplius nos iam declaraui-
45
mus quod virtus non operatur et vtitur eo nisi vsque
46
ad terminum. Et ars quidem sanitatem custo〈-〉
47
stiendi[*]custostiendi corrupt for custodiendi non est ars que a morte securos nos fa〈-〉
48
ciat: neque corpus ab extrinsecis nocumentis
49
muniat: neque vnumquodque corpus ad vltimam vi-
50
te longitudinem perducat que est secundum hominem
51
absolute: sed de duabus rebus securitatem pre〈-〉
52
bet: putrefactionis penitus prohibitione et de〈-〉
53
fensione humiditatis ne cito resoluatur. ¶ Et
54
in ipsius quidem fortitudine consistit vt ipsum
55
vsque ad debitum tempus secundum suam primam com〈-〉
56
plexionem permanere faciat. et hoc quidem erit propter
57
regimen rectum restaurationis que fit in corpore
58
loco eius quod resoluitur secundum quantitatem possi〈-〉
1
bilem: et propter regimen prohibens dominium
2
causarum siccitatem accelerare facientium ex-
3
ceptis causis que faciunt siccitatem debere esse
4
et per regimen custodiens a generatione putre〈-〉
5
factionis propter tutelam corporis et custodiam
6
a potestate caloris extranei extrinseci aut intrin〈-〉
7
seci: quoniam non omnia corpora sunt equalia
8
in fortitudine humiditatis redicalis[*]redicalis corrupt for radicalis et caloris
9
innati: immo corpora in his existunt diuersa.
10
¶ Unumquodque preterea corpus terminum
11
habet in quo resista.[*]resista. corrupt for resistat siccitati necessarie complexio〈-〉
12
ne sua et calore suo innato et quantitate sue innati[*]innati corrupt for innate hu〈-〉
13
miditatis a quo non remouetur. est tamen cum
14
ante adueniunt cause in siccitatem adiuuantes
15
aut alio modo pernecantes. Et multi quidem
16
hominum debent[*]debent corrupt for dicunt quod isti sunt termini naturales
17
et termini accidentales sunt alij. Et quasi custo〈-〉
18
diendi sanitatem ars existit illa in qua corpus
19
humanum ad naturalem perducat terminum
20
si conuenientia conseruat. ¶ Huius autem cu〈-〉
21
stodie administrationi due attribute sunt vir-
22
tutes quibus deseruit medicus: vna earum est
23
naturalis et vocatur nutritiua que restaurat il-
24
lud quod ex corpore resoluitur cuius substan-
25
tia terreitati et aqueitati attinet. et altera est ani-
26
malis et ipsa est virtus pulsatiua que restaurat
27
quod ex spiritu resoluitur cuius substantia est
28
aerea et ignea. et propterea quod nutriens non
29
fuit simile nutrito nisi in potentia. ideo crea-
30
ta fuit virtus immutatiua quatenus nutrientia
31
mutet in similitudinem nutritorum in effectu.
32
et vt pro certo sit nutriens in effectu. ¶ Et ad
33
hoc creata fuerunt instrumenta et cannales que
34
sunt ad attrahendum et expellendum et retinen-
35
dum et digerendum. ¶ Dicemus ergo quod ha-
36
bene rei in arte custodiendi sanitatem consistunt
37
in equalita e[*] equalita e corrupt for equalitate causarum predictarum commu-
38
tantium. ¶ Ille tamen in quarum equalitate
39
maior necessaria est sollicitudo sunt septem res.
40
Equalitas complexionis: et electio eorum que
41
comeduntur et bibuntur: et purgatio superflui〈-〉
42
tatum et custodia compositionis et rectificatio
43
eius quod per nares attrahitur et custodia
44
tangentis et moderamen motionum corporea〈-〉
45
rum et animalium. inter que etiam somnus et
46
vigilie quodammodum numerantur. ¶ Et tu qui〈-〉
47
dem iam sciuisti in his que sunt premissa quod neque
48
equalitas vnum habet terminum neque sanitas
49
neque aliqua ex complexionibus in hoc ingre-
50
ditur quod sit aliqua sanitas aut aliqua equalitas
51
in aliquo tempore: sed est id quod inter duas
52
res existit. Incipiemus igitur in primis decla-
53
rare regimen infantis qui in vltima comple-
54
xionis equalitate consistit.
55
¶ Doctrina prima dictionis tertie. que est de
56
nutricatione quatuor continens capitula.
57
¶ De regimine infantis ex quo nascitur vsque
58
quo incedat. Capitulum .I.
1
PRegnantium autem regimen et mu-
2
lierum que partui sunt vicine in di-
3
ctionibus scribemus particulari〈-〉
4
bus. Infantis vero temperate complexio〈-〉
5
nis cum nascitur plerique sapien-
6
tium dixerunt. vmbilicum in
7
primis debere incidi super quatuor digitos: et cum
8
lana ligari munda: que bene et subtiliter sit retorta
9
taliter ne doleat: et oleum cum panno super ipsum est ponen〈-〉
10
dum: et propter vmbilici incisionem preceperunt vt venarum ci-
11
trinarum et sanguinis draconis et sarcocolle et cymini et vsnee et
12
myrrhe partes sumantur equales et trite vmbilico super〈-〉
13
ponantur: et festinendum[*]festinendum corrupt for festinandum est ad corpus ipsius salien-
14
dum cum salamora[*]salamora cf. Venice 1564: salmora tenuis salis quatenus vmbilicus
15
eius indurescat et ipsius cutis dura fiat. Ex sa-
16
libus vero ille melior existit cui admixta sunt sede-
17
negi et costus et sumac et fenugrecum et origanum:
18
et ipsius quidem nasus non saliatur neque os. ¶ Causa
19
vero quare nobis necessarium est corpus eius durum facere
20
est: quoniam ilico cum nascitur omnia que ipsum tanguunt[*]tanguunt corrupt for tangunt ei noci-
21
ua sunt siue calida siue frigida siue aspera sentiat ea: et
22
hoc quidem est propter cutis eius subtilitatem et propter calo-
23
rem eius: quoniam omne quod ipsum tangit sentit durum et frigidum
24
et asperum. et si nobis necessarium fuerit iterum salire facie〈-〉
25
mus: et hoc quidem agemus cum multe fuerit sordi-
26
tiei et multarum humiditatum: deinde aqua tepida ipsum
27
lauabimus et eius nares assidue purgabimus
28
digitis: quorum vngues sunt incisi et in eius oculos
29
parum olei proijciemus. ¶ Ani preterea orificium
30
minuto digito in circuitu eius est mouendum vt
31
aperiatur et obseruandum est ne ipsium frigus tangat.
32
Cumque ergo ceciderit vmbilicus quod est post tres aut qua〈-〉
33
tuor dies erit melius vt supra ipsum ponatur cinis coclearum
34
aut cinis calcanei vitulli aut plumbi adusti et triti
35
cuiuscunque fuerit cum vino. Cumque volumus vt fascietur:
36
nutrix eius membra suauiter tangere debet et quod dilatan〈-〉
37
dum fuerit dilatare: et quod subtiliandum subti-
38
liare: et omne membrum secundum conuenientiorem figuram fi〈-〉
39
gurare: et hoc totum subtili compressione cum extre〈-〉
40
mitatibus digitorum: quod quidem multis faciendum
41
erit vicibus: et oculi assidue erunt tergendi cum
42
re que sit sicu seta ¶Uesicam quoque eius premere conuenit:
43
vt vrine exitus facilis fiat: deinde manus eius
44
extendatur et ipsius brachia ad genua ducantur
45
et ipsius caput instita ligetur et pileus ei impo-
46
natur qui super ipsius caput constringatur. in
47
domo preterea temperati aeris que non sit frigida
48
ad dormiendum ponatur. ¶ Oportet autem vt
49
domus vmbre attineat et tenebrositati aliquan〈-〉
50
tule que a superante radio non illuminetur.
51
Cumque dormierit oportebit vt caput eius toto
52
reliquo corpore sit altius: et obseruandum erit
53
ne cum dormierit aliquid colli ipsius aut ex-
54
tremorum eius aut dorsi torqueatur. ¶ Ipse
55
quoque in estate aqua suaui equali balneandus
56
est. in hyeme vero aqua eius ad caliditatem
57
trahat non pungentem. ¶ Hora vero ad ipsum
58
lauandum melior est post eius longum somnum.
1
et plerumque quidem est conueniens vt ipse bis in die la〈-〉
2
uetur aut ter: et vt ordinate ad id quod si magis te-
3
pidum mutetur si ipsus fuerit estiuum. In hyeme at[*]at corrupt for autem non
4
sit frigidior equa[*]equa corrupt for aqua que in calitate[*]calitate corrupt for caliditate temperata existit. ¶ Ip-
5
se quoque non laueatur vsque quo eius corpus calefiat.
6
et rubere incipiat. postea extrahatur et eius aures
7
custodiantur ne aqua in eis ingrediatur. ¶ Et oportet qui-
8
dem vt cum in hora ablutionis accipitur sit secundum hunc
9
modum. Accipiatur manu dextra et super brachium
10
sinistrum super pectus suum appodietur et non super ventrem.
11
¶ Amplius in hora ablutionis ipsius studen-
12
dum erit vt ipsius plante ad dorsum eius eleuentur
13
et eius pedes ad caput eius subtiliter et suauiter
14
perducantur: deinde molibus pannis exiccetur et sua〈-〉
15
uiter extergatur. Deinde fiat vt in primis super ven-
16
trem sui iaceat: poste super dorsum et preter hoc
17
totum incessanter fricetur et prematur et figuretur: deinde
18
ad ipsum cum panno fasciandum est redeundum:
19
postea in ipsius nares oleum dulce proijciatur:
20
quoniam eius oculos lauabit et ipsorum tunicas.
21
¶ De regimine lactationis et remotionis a
22
lacte. Capitulum .II.
23
QUalitas vero lactationis eius et ipsius
24
cibationis hoc modo obseruantur. Omni-
25
bus modis quibus est possibile lac matris
26
infanti ad sugendum dandum est
27
ipsum enim est nutriens quod magis simile existit
28
substantie nutrientium preteritorum quibus alebatur dum
29
in ventre erat scilicet menstruorum matris: quoniam ipsa sunt
30
que conuertuntur et fiunt lac et ipse magis est re〈-〉
31
cipiens hoc et magis est ei conueniens: ita vt iam
32
experimento certificatum sit quod extremum mammil-
33
le matris in os infantis ponere valde confert
34
ad remouendum quicquid ei nocet. ¶ Bis
35
autem aut ter in die sugere mammillas debet ei suf-
36
ficere et in primis non est multum lactandus.
37
Oportet autem ne sit eius mater que ipsum pri-
38
us lactat: donec matris complexio temperetur. Et
39
melius quidem vt parum mellis eidem tribuatur.
40
deinde lactetur. ¶ Ex lacte quoque quod puer sugit
41
in mane bis aut ter emulgendum est: deinde mammil〈-〉
42
la est ei tribuenda et precipue cum in lacte fue〈-〉
43
rit macula. ¶ Lac autem malum scilicet acutum
44
a nutrice infantinon[*]infantinon corrupt for infanti non est dandum dum est ieiuna.
45
¶ Et preter hoc etiam due res sunt faciende iu-
46
uamen ei conferentes ad hoc vt eius complexio fortis fi-
47
at. quarum vna est lentus motus: et altera est
48
consonantia musice et vox cantilene quemadmo〈-〉
49
dum mos est dum infantes in locis ponuntur
50
in quibus dormire debent. Ex quantitate enim
51
recipiendi hec duo scietur quantum sit aptus exer-
52
citio et musice quorum vnum est corporis alterum
53
anime. Quod si aliqua res prohibitoria ma-
54
tris lac dari non permiserit. siue causa debilita〈-〉
55
tis ipsius: siue corruptionis lactis eius: siue quia
56
est delitiosa: eligenda erit nutrix seecundum[*]seecundum corrupt for secundum
57
conditiones quas dicimus. Quarum quedam
58
attenduntur in etate eius et quedam in ipsius
1
figura: et alie in eius moribus et alie in formis
2
suarum mamillarum et quedam in qualitate
3
lactis ipsius: et alia in quantitate temporis quod
4
est inter eam et partum ipsius: et alie que sunt ex
5
genere infantis eius. ¶ Cumque secundum has con-
6
ditiones reperta fuerit oportebit vt eius nutrien〈-〉
7
tia renouando sint bona ex tritico et spelta et car〈-〉
8
ne agnorum et hedorum et piscium: quorum
9
caro non putrefit nec est dura. ¶ Lactuce
10
quoque sunt nutriens quod laudatur et amig-
11
dale et auellane. ¶ Ex oleribus vero deterius
12
est eruca et sinapis et betadorem. quoniam san〈-〉
13
guinem corrumpunt. Et in menta est eius vir〈-〉
14
tus. ¶ Nunc autem dicemus nutricis condi-
15
tiones et a conditione etatis ipsius incipie-
16
mus. Dicemus itaque quod melius est vt sit eta-
17
itis que est inter .XXV. et .XXXV. annos: quoniam
18
hec etas est iuuentutis et sanitatis et complemen〈-〉
19
ti. ¶ Conditones vero figure ipsius que atten〈-〉
20
duntur in complexione eius sunt quod oportet ipsam boni
21
coloris esse et collum habere forte et pectus habere forte
22
et amplum: et musculosam et duram habere carnem inter
23
pinguedinem et maciem temperatam et carnosam non adi〈-〉
24
pe abundantem. ¶ Secundum mores vero suos conside-
25
ratur: quoniam ipsam oportet bonorum morum et laudabilium
26
esse que tarde a malis anime passionibus patiatur: sicut
27
ira tristitia et timor: et reliqua ab istis. Omnes enim
28
iste corrumpunt complexionem et fortasse a lactatione
29
abstinebit: et propter hoc prohibuerunt quidam ne
30
stolida lactet. Et preter hoc totum malitia mo〈-〉
31
rum ipsius eam perducet ad hoc vt infantis paruam
32
habeat sollicitudinem et ei parum blandiatur.
33
¶ Conditiones vero que informa[*]informa corrupt for in forma mammilla-
34
rum ipsius attenduntur sunt: quoniam opor-
35
tet ipsas esse solidas et magnas et sui magnitu-
36
dine non sint laxe: neque debent esse extense ma〈-〉
37
gnitudinis: et oportet etiam vt inter duritiem
38
et mollitiem sint mediocres. ¶ Secundum qua〈-〉
39
litatem vero lactis ipsius consideratur: quia oportet
40
vt ipsius substantia et qualitas sint temperate et eius co-
41
lor attineat albedeni[*]albedeni corrupt for albedini qui neque sit fuscus neque viri〈-〉
42
dis neque citrinus neque rubeus. Eiusque odor sit
43
bonus in quo non sit acredo: neque ponticitas
44
et ipsius sapor dulcedini attineat: in quo non sit
45
amaritudo neque salsedo neque acredo. ¶ Et oportet
46
vt trahat ad multitudinem: et vt eius partes
47
sint similes: et vt non sit subtile fluidum nec mul-
48
tum grossum caseatum: neque diuersarum par-
49
tium: neque multe spume. Et eius quidem substantia
50
quandoque experitur quod est vt de ipso super vnguen
51
mulgendo distilletur: quod si fluit est subtile. Et si
52
vnguis inclinetur et non currat est spissum. Ip〈-〉
53
sum etiam experitur cum in ampulla ponitur
54
et parum myrrhe super ipsum proijcitur et di-
55
gito miscetur propter hoc enim scitur aquosi-
56
tatis ipsius et caseitatis ipsius quantitas. lac.[*]lac. corrupt for lac [redundant period] enim
57
laudabile et temperatum est in quo aquositas
58
et caseitas sunt aquales[*]aquales corrupt for equales [resp. aequales]. ¶ Quod si aliqua fue〈-〉
1
rit nobis necessitas lac tale habens ipsum pre〈-〉
2
parabimus ex parte lactationis et parte nutri-
3
cis. Ex parte quidem lactionis: quoniam lac
4
quod grossum fuerit et mali odoris melius est vt
5
non detur nisi postquam mulctum fuerit et in aere
6
moram fecerit: et quod vehementis fuerit caloris
7
conueniens erit vt nullomodo ieiuno detur. ¶ Et
8
nutricis quidem regimen est quod si eius lac grossum
9
fuerit dabitur ei oxymel de seminibus quod cum
10
subtiliatiuorum apozimate sumatur sicut men-
11
tastrum et isopum et hasce et origanum monta-
12
num: et tribuentur ei ad comedendum atharet:
13
et que eis similantur. ¶ In cibo quoque ipsius
14
imponatur parum croci et precipiatur ei vt cum
15
oxymelle calido euomat et temperatio[*]temperatio corrupt for temperato vtatur
16
exercitio. ¶ Et si eius complexio fuerit calida
17
dabitur ei in potu oxymel cum vino subtili si-
18
mul siue seperatim. ¶ Quod si eius lac subtile
19
fuerit precipietur vt quiescat et ab exercitio re〈-〉
20
moueatur et cibis nutriatur qui sanguinem fa〈-〉
21
ciunt grossum. Et fortasse dabitur ei ad potan〈-〉
22
dum si non fuerit ibi quod prohibeat vinum
23
dulce aut mustum coctum et precipiatur ei vt
24
diu dormiat. ¶ Si vero eius lac paucum fue〈-〉
25
rit considerabitur que sit causa in hoc vtrum
26
sit malitia complexionis in toto corpore: aut
27
in mammillis ipsius. et hoc quidem cognoscetur
28
per significationes predictas in capitulis que sunt
29
premissa. et post tangemus mammillas. et si signi〈-〉
30
ficatum fuetit[*]fuetit corrupt for fuerit quod sit in eis calor nutrietur tali qua〈-〉
31
lis est aqua ordei et spinachia et que eis similan〈-〉
32
tur. et si significatum fuerit quod sit in eis frigiditas
33
complexionis et opilationis aut debilitas virtu〈-〉
34
tis attractiue augmentabitur eius nutriens sub〈-〉
35
tile ad caliditatem declinans et ventose sub mam〈-〉
36
millis ponentur absque multa compressione. Ad
37
hoc quoque confert semen bauciarum et ipsemet
38
etiam baucie ad hoc multum prosunt. ¶ Quod
39
sit causa eius fuerit nutrientis paucitas nutrie-
40
tur iure facto ex ordeo et furfure et leguminibus
41
in iuribus quoque ipsius et in cibus ponende
42
sunt radices feniculi et semen eius et anetum et
43
nigella. ¶ Quidam autem dixerunt quod come-
44
dere vbera proprie ouium et caprarum cum la〈-〉
45
cte quod in eis continetur valde est vtile ad hoc
46
propter illud quod in eis existit ex similitudi-
47
ne aut propter proprietatem que est in eis.
48
¶ Quidam etiam exparti[*]exparti corrupt for experti fuerunt: vt .ʒ.I. ca-
49
riei aut vermium terrenorum siccorum in aqua
50
ordei multis diebus sumatur et reperierunt
51
optimum: et similiter elixatura capitum salso-
52
rum piscium in aqua aneti. ex eis quoque que
53
lac multplicant est vt butyri vaccini .℥.I. suma-
54
tur et in vas in quo purum existit vinum mittatur
55
et bibatur. Aut sisamum in mola tritum acci-
56
piatur et cum vino misceatur et colatum ad bi-
57
bendum.[*]bi-bendum. corrupt for bibendum [redundant period] detur. Amplius mammille ex sterco〈-〉
58
re turdorum cum lacce asine et oleo more emplastri
1
liniantur. ¶ Aut ex eo quod est in interiore par-
2
te melongie elixate .℥.I. sumatur et cum digitis
3
in vino dissoluatur et ad potandum detur.
4
¶ Medicamen validum. ℞. seminis aneti .℥.〈-〉
5
III. seminis trifolij andacoche. seminis porri. ana
6
.℥.I. seminis sulle herbe artetice seminis fenugreci.
7
ana .℥.II. totum cum succo feni. et melle et butyro
8
misceatur et in potu sumatur. et cum lac nocu-
9
mentum fecerit sui multitudine propterea quod
10
constrictione retinetur. et propter suam spissitu〈-〉
11
dinem minuatur per id quod pauci existit nutri-
12
menti: et comestione eius quod parum nutrit et em-
13
plastro pectori et mammillis superposito ex cymi-
14
no et aceto aut luto absoluto et aceto aut lenti-
15
bus coctis in aceto: et post ipsum potu rei salse vta〈-〉
16
tur: et similiter comestione mente. ¶ Et mammillas qui〈-〉
17
dem blandis manibus multum fricare lactis
18
efficit multitudinem. ¶ Lac vero malum habens
19
odorem medicandum de[*]de corrupt for est dando in potu vinum bo-
20
ni odoris: et ad comedendum dando cibum bo〈-〉
21
ni odoris. Regimen autem quod est tractum ex tempore
22
partus nutricis est quoniam oportet: vt partus sit propin-
23
quus. non tamen valde: immo sit a tempore quo peperit men〈-〉
24
sis vnus et dimidius ad minus: aut menses:[*]menses: corrupt for menses [redundant period] duo
25
sitque ille quem peperit masculus et si partus eius
26
secundum tempus naturale. et non sit ipsa que abortum fecit neque
27
abortum facere consueuerit. ¶ Nutrici preterea est
28
precipiendum. vt temperato vtatur exercitio vt nutrien〈-〉
29
tibus boni chimi alatur et ne vllomodo aliquis
30
cum ea coeat. hoc enim sanguinem permiscet men-
31
struum et lactis odorem corrumpit: et ipsius mi〈-〉
32
nuit quantitatem: immo fortasse impregnatur: in quo
33
nocumentum duobus attinens filijs existit. ¶ Et
34
nutrici quidem. propterea quod illud quod in sanguine est
35
subtile ad embryonis nutrimentum redit: et em-
36
bryoni quidem propterea quod id quod ad ipsum venit ex nu〈-〉
37
trimento est parum: ideo quod alius lacte indiget. ¶ In
38
tota preterea ipsius lactatione oportet et proprie in eius
39
lactatione prima vt aliquid lactis mulgeatur et vt flu〈-〉
40
at et vt ipsum pressione iuuetur ne contingat vt ex mul〈-〉
41
ta suctione gule ledantur instrumenta et meri et faciant ip〈-〉
42
sum debilitari. Et si ante lactationem quaque vice
43
parum mellis ad lambendum detur: iuuatiuum erit: et
44
si cum pauco vinoso fuerit: erit bonum. ¶ Neque
45
multum lac ad sugendum vna vice dandum est: immo
46
melius est vt parum ei detur ad sugendum et sepe paruis
47
interpositis spatijs. Quinque enim cum ad sugendum ei da〈-〉
48
tur vice vna tantum vt satietur: contingit extensio et infla〈-〉
49
tio et ventositatum multitudo et albedo vrine. Si
50
ergo hoc accidit: oportet ne lactetur: et vt famelicus longo
51
tempore teneatur et vt studium impendatur ad hoc donec istud
52
digeratur. ¶ Et secundum plurimum in primis diebus cum
53
lactandus est: est vt in prima die ter lactetur: et si qua
54
in prima die ipsum lactauerit alia fuerit quam mater
55
ipsius erit melius. ¶ Similiter si nutrici mala acci〈-〉
56
derit complexio: aut egritudo dolorosa melius erit
57
vt alia ipsum lactet donec sanetur. ¶ Et similiter si necesse
58
fuerit dare ei medicinam que virtutem et qualitatem ha〈-〉
1
beat dominantem. ¶ Cumque post lactationem dormi〈-〉
2
turus est eius cuna vehementi motu non est mo-
3
uenda: quoniam lac in ipsius stomaco concutitur: immo sua〈-〉
4
uiter mouenda est. ¶ Fletus quoque paruus an〈-〉
5
te lactationem ei confert. Naturale autem tempus la-
6
ctandi est tempus duorum annorum. Quod si infans aliud
7
a lacte desiderauerit ordinate est ei tribuendum:
8
non tamen est ei violenter prohibendum. ¶ Postquam
9
vero duales apparere ceperint dentes ipse ad
10
nutriens mouendus erit ordinate quod sit fortius.
11
Res tamen dura ad masticandum non est ei danda
12
immo primo detur ei panis quem ei masticauerit nu〈-〉
13
trix. deinde panis cum aqua mellis aut cum vino
14
aquato: aut lacte. Et tunc quidem parum aque
15
ei tribuatur: et in aliquibus vicibus que cum pau-
16
co vino sit mixta nec permittatur ad repletionem
17
peruenire. Quod si vomitus sponte superuenerit
18
ei: et ventris inflatio et albedo vrine ab omni re ab〈-〉
19
stine eum: et melius est vt ipsius nutriens ei tar〈-〉
20
detur donec inungatur in balneo. ¶ Deinde
21
cum a lacte amouendus erit: oportet etiam vt a lacte
22
ordinate amoueatur: et non subito: et vt fiant ei glan〈-〉
23
des ex pane et zuccaro. Quod si perfide mammil-
24
las quesierit et eas semper fugere[*]fugere corrupt for sugere voluerit et fleue〈-〉
25
rit: sumende sunt myrrhe et mentastri ana .ʒ.4.
26
et terende et ex eis more emplastri mammille epi〈-〉
27
thimande. ¶ Ad summum autem dicemus quod infan〈-〉
28
tis regimen est humectatio propterea quod eius
29
complexio ad hoc est conueniens et quod ea in sui
30
indiget nutrimento et augmento et exercitium
31
temperatum et non multum: et hoc quidem est
32
ei sicut naturale: quoniam natura quasi accipien〈-〉
33
do eum augmentat. ¶ Cum autem ambulare
34
ceperit: moueri duris motibus non erit permit-
35
tendus nec ad ambulandum et sedendum est
36
ponendus antequam secundum naturam ei de〈-〉
37
siderium fiat ne cruribus ipsius et dorso nocu-
38
mentum accidat. ¶ Et melius quidem est vt in
39
primis cum sedet aut super terram ambulet po〈-〉
40
natur in corioleni ad sedendum ne terre aspe-
41
ritas scalpat ipsum et fustes aut cultelli: et his si〈-〉
42
milia ex eis que pungunt aut incidunt remo-
43
ueantur: ne sint coram eo: et custodiendum:[*]custodiendum: corrupt for custodiendum [redundant colon] est ne ab
44
alto labatur loco. ¶ Cumque caninus apparue〈-〉
45
rit: ab omni re que ad masticandum est dura ab〈-〉
46
stinendus erit ne materia: vnde canini crean-
47
tur resoluatur propter masticationem quam
48
desiderat: et tunc quidem ipsius gingiue ex ce-
49
rebro leporis et adipe gallinaceo fricari debent
50
ob hoc enim origo fit facilis. ¶ Cumque gingi〈-〉
51
ue scinduntur caput et collum ex oleo abluto
52
cum aqua calida conquassato fricanda sunt:
53
et ex oleo in aures ipsius parum guttatim infun-
54
datur. ¶ Cum autem iam possibile fuerit vt
55
cum eis mordeat: tunc suum masticare desi-
56
derat digitum. Quapropter tunc ei dandum
57
erit frustum radicis ireos que nondum val-
58
de siccata fuerit: hoc namque in tempore isto ei
1
confert et vlcera in gingiuis et dolorem prohibet.
2
¶ Et similiter os eius fricari debet ex sale et mel〈-〉
3
le ne dolores isti accidant: postea iam cum be-
4
ne nati fuerint aliquid erit dandum et ex succo
5
liquiritie aut radicis ipsius que nondum vehe-
6
menter exiccata est: vt in ore teneat: et preterea
7
confert collum ipsius fricari cum canini nascuntur
8
ex oleo dulci aut alio dulci oleo: deinde post hec cum loqui
9
ceperit dentes erunt fricandi: et precipue eorum radices.
10
¶ De egritudinibus. que infantibus accidunt. Capitulum .III.
11
Apostemata gingiuarum. Sternutatio frequens.
12
Uentris solutio. Bothor in toto corpore.
13
Uentris constrictio. Tumor inguinis ex fletu.
14
Acuitas gingiuarum. Apostema vmbilici.
15
Spasmus. Uigilie et ploratus
16
Alcuzez. Singultus.
17
Tussis. Debilitas stomachi.
18
Anhelitus malitia. Somnia mala.
19
Alcola. Apostema gule.
20
Fluxus humorum ab aure. Oregmon.
21
Apostema cerebri calidum. Uentris inflatio.
22
Aqua capitis. Egressio intestini.
23
Albedo pupillarum. Tenasmon.
24
Oculorum inflatio febris. Uermes
25
Dolor ventris. Excoriatio coxarum.
26
INtentio premissa de medicandis in-
27
fantibus est nutricem regere. Et si
28
affuerit suspitio quod in ipsa sit sangui〈-〉
29
nis repletio minuenda erit aut vento〈-〉
30
sanda. Et si repletio ex humore fuerit ipse erit
31
euacuandus. Quod si necesse fuerit naturam con〈-〉
32
stringere aut soluere: aut vaporem a capite pro-
33
hibere aut membra anhelitus rectificare: aut com〈-〉
34
plexionis malitiam permutare medicandum
35
erit per ea que comeduntur et bibuntur que ad
36
hoc sunt conuenientia. Cumque medicabitur ven-
37
tris solutione aut venter ei de natura euenerit
38
et fuerit multus aut medicabitur vomitu: aut ve〈-〉
39
nerit ei naturaliter aduentu forti melius erit vt ip〈-〉
40
sum ea die alia lactet. nominemus ergo particula〈-〉
41
res egritudines que infantibus accidunt. ¶ Et
42
ex eis quidem sunt apostemata que eis fiunt in gingiuis
43
cum dentes nascuntur et apostemata que eis accidunt
44
in chordis que sunt in partibus mandibularum:
45
et spasmus qui fit in eis. Cumque hoc acciderit
46
ipse digito suauiter premendus erit: et ex oleis in
47
capitulo originis dentium nominatis frican-
48
dus est: et ex melle cu oleo camomillino conquas〈-〉
49
sato aut melle cum terbentina et super caput aqua
50
calida ab alto proijciatur in qua cocta camo-
51
milla et anetum fuerint. ¶ Ex eis autem que in〈-〉
52
fantibus accidunt est ventris solutio et proprie
53
cum dentes nascuntur: de qua quidam sunt qui
54
dicunt quod fit propterea quod superfluitatem salitam
55
saniosam sue gingiue cum lacte fugit: possibi-
56
le tamen est ne sit ita: immo propterea quod natura impe〈-〉
57
dita non bene digerit: et ideo quod dolor accidit: et
58
ipse quidem est qui digestionem prohibet in debi〈-〉
1
libus corporibus. Et si hoc paucum fuerit non
2
de eo tibi curandum erit. Quod si timor affuerit
3
quod ex eo adueniat superfluitas. succurrendum
4
erit ei embrocando ventrem eius ex antera aut
5
cymino aut aniso aut semine apij aut ventri ip〈-〉
6
sius emplastrum superponendo ex cymino et rosis
7
in aceto infusis aut spelta in aceto cocta. Et si
8
non iuuerit hoc edi coaguli sexta pars .ʒ.I. et quod
9
est supra cum aqua frigida danda erit. et tunc quo-
10
que cauendum erit: ne in ipsius stomaco lac ca-
11
seus fiat dando ea die aliquid quod vicem lactis
12
obtineat sicut oui vitellum mollem aut micas
13
panis in aqua coctas aut triticum fractum in
14
aqua coctum. ¶ Et est etiam cum eis accidit ventris
15
constrictio: quibus in potu tribuendum est ster〈-〉
16
cus muris: aut suppositorium ex solo melle ve-
17
hementer coctum faciendum: aut cum menta〈-〉
18
stro aut cum radicibus ireos sicut sunt aut com-
19
bustis: aut ad comedendum detur eis parum
20
mellis aut terbentine secundum quantitatem vnius cice〈-〉
21
ris. et venter eius fricandus subtiliter est cum
22
oleo aut super ipsius femur vaccinum fel po-
23
nendum. et bucor mariem. ¶ Et quandoque etiam in ip-
24
sius gingiuis fit acuitas que sunt epithimande
25
ex oleo et cera. Caro quoque putrida que est sa〈-〉
26
lita eis confert. ¶ Et est etiam cum eis accidit
27
et proprie cum est origo dentium spasmus: qui
28
plurimum accidit ei propter digestiue corruptionem
29
et ex multa neruorum debilitate: et ei proprie qui cor〈-〉
30
pus habet grossum et humidum. est ergo medican-
31
dus ex oleo irino aut ex oleo liliaceo aut oleo
32
alkcanne[*]alkcanne(?) i.e. alkanne: aut oleo keirino. ¶ Et est etiam cum
33
eis accidit alcuzez qui tunc medicandus est cum
34
aqua in qua coquatur sicidis: aut ex oleo violis
35
mixto cum oleo sicionio. Et si existimetur quod spas〈-〉
36
mus qui accidit sit ex siccitate: propterea quod post
37
febres accidit: aut post ventrem vehementem
38
et quia paulatim aduenit inungende sunt iunctu〈-〉
39
re ex oleo violis solum: aut cum pauco cere al〈-〉
40
be conquassato: et super ipsius cerebrum proij〈-〉
41
ciendum.[*]proijciendum. corrupt for proijciendum [redundant period] est oleum violis: et reliqua ab istis ve〈-〉
42
hementer: et similiter faciendum est si cuzez suc〈-〉
43
cum eis accidat. ¶ Est etiam cum ei accidunt
44
tussis et rheumatismus. Et in his quidem iam
45
preceperunt quidam vt multa aqua calida su-
46
per ipsius caput proijciatur cui hoc accidit: et
47
vt ipsius lingua ex melle multum liniatur: de-
48
inde lingue radix prematur: vt multum flegmatis
49
euomat et sanetur aut gummi arabicum et dra-
50
gagantum et semina cydoniorum et succus liqui〈-〉
51
ritie et penithi sumatur: et quaque die parum ex
52
eis cum lacte ilico multo detur. ¶ Et est cum
53
infanti anhelitus malitia accidit Oportet er-
54
go vt radices aurium eius et radix lingue ex
55
oleo inungantur et fiat vt ipse euomat: simili-
56
ter eius lingua dilatetur: quoniam vehemen-
57
ter confert et aqua calida guttatim in os eius di〈-〉
58
stilletur et parum seminis lini cum melle ad lambendum.
1
tribuatur. ¶ Et est cum accidit alcuma multum: quoniam pan〈-〉
2
niculi.[*]panniculi. corrupt for paniculi [redundant period] lingue ipsius et oris vehementer sunt
3
molles vt non patiatur ipsa tangi ex nimia ipsorum
4
mollitie quantoplus rasura aquositatis lactis:
5
quoniam hoc est quod multum ei nocet et ducit ipsum ad
6
cola. Et deterior quidem alcola est que non est ma-
7
tura: et nigra et est mortalis. et que saniorem est alba
8
aut citrina: et qui eam patitur medicandus est ex ali〈-〉
9
quo leui medicamine alcola nominatorum in
10
libris particularibus. Et est cum viole trite so〈-〉
11
le ei sufficiunt aut cum rosis et xilocaratis mix-
12
te. et est cum succus lactuce et solatri et portulace
13
ei sufficit et si fortior ista fuerit radix liquiritie
14
trite: et est cum in bothor humidis et cola confe-
15
runt myrra et galle et cortices turis vehemen-
16
ter triti et cum melle mixte: et est etiam cum eis
17
sufficit rob de moris solum acetosum et rob de
18
succo vue acerbe: et est cum confert ei abluere
19
eas cum vino aut cum aqua mellis postea con-
20
sequenter adhibere eis aliquod eorum que di〈-〉
21
ximus ex desiccatiuis. Quod si medicamem for〈-〉
22
tius hoc necessarium fuerit venarum meimeram et
23
corticum granati balaustiarum et sumac ana .ʒ.〈-〉
24
VI. sumantur et gallarum .ʒ.IIII. alumini iameni .ʒ.II. et
25
terantur et cribellentur et puluerizentur desuper
26
¶ Et est etiam cum auribus ipsius fluxus ac〈-〉
27
cidit humorum: quoniam ipsius corpus et pre〈-〉
28
cipue cerebrum vehementer est humidum. La-
29
na igitur in melle et vino pontico mixtus[*]mixtus corrupt for mixta cum
30
pauco aluminis aut croci aut pauco nitri inungenda
31
est et auribus immittenda. Et est cum sufficit vt
32
lana in vino pontico aut in quo parum croci
33
sit missum. et intingatur et in auribus mittatur. et
34
plerumque accidit ei dolor auris ex ventositate et
35
humiditate qui medicandus est ex lino et ori-
36
gano et sale et zuccaro tabarzet et lentibus et myr〈-〉
37
rha et senibus[*]senibus corrupt for seminibus colloquintide et cedri. Quodcunque
38
eorum fuerit coquatur in oleo et in ipsas gut〈-〉
39
tati proijciatur. Et est cum in cerebro infantis
40
sit apostema calidum et vocatur sitibundum. et est cum
41
multotiens eius dolor ad oculum peruenit et
42
guttur et fit inde facies citrina. Cerebrum igi〈-〉
43
tur eius est infrigidandum et humectandum ex cor-
44
ticibus cucurbite et citrulli et succo solatri et suc〈-〉
45
co portulace proprie cum oleo rosaceo quodcunque tamen〈-〉
46
fuerit assidue mutetur. ¶ Et est cum in cerebro
47
infantis accidit aqua cuius curam iam nomi〈-〉
48
nauimus in cura capitis. Et est cum oculi eius
49
inflantur. Super ipsos igitur litium cum lacte
50
est epithimandum: deinde in aqua cum qua co-
51
cta fuerint camomilla et albedarungi abluantur.
52
¶ Et est cum ei accidit ex multo fletu alben-
53
do in suis pupillis qui medicandus est cum suc-
54
co solatri et quandoque accidit cooperture oculi
55
infantis sulacum ex fletu. Et cura eius est etiam
56
succus solatri. Et acccidunt ei febres: et tunc
57
melius est vt nutrix regatur: et ei etiam detur
58
aliquid sicut succus granati cum oximelle et mel〈-〉
1
le et succus citrulli cum pauco camphore et zuc-
2
caro: deinde fiat vt sudet quod fit cum canne re〈-〉
3
centes premuntur et earum succus super verticem
4
et super pedes ponitur et ipse cooperitur quo〈-〉
5
niam cum hoc sudat. ¶ Et est cum accidit et
6
dolor ventris et torquetur et flet: ventri ergo
7
supponenda sunt aqua calida et oleum multum
8
calidum et parum cere. ¶ Et est cum ei accidunt
9
sternutationes frequentes: et est cum hoc con-
10
tingit propter apostema in partibus cerebri. Et si ita
11
fuerit medicandum erit apostema infrigidando et epithiman〈-〉
12
do et vngendo ex infrigidantibus succis.[*]succis. corrupt for succis [redundant period] et oleis. Quod
13
si non fuerit ex apostemate quod ei accidit: bedarun-
14
gi tritum naribus eius erit insufflandum. ¶ Et
15
est cum in corpore accidunt ei bothor. sed quod
16
ex eis vlcerosum est et nigrum est mortale: et etiam
17
si non fuerit nisi alcola tantum erit mortale quanto ma〈-〉
18
gis cum expandetur. Quod autem est album
19
est sanius et similiter rubeum. Et est cum in eius
20
egressione multa sequitur vtilitas. Et ipse qui〈-〉
21
dem medicande sunt ex subtilibus desiccatiuis in
22
aqua solutis ex qua ipse lauetur et in ea coctis
23
sicut rosa et myrtus et folia arboris masticis et
24
tamarisci: et olea etiam istarum rerum bothor
25
vero si sane sint dimittende sunt donec maturen〈-〉
26
tur deinde curentur. et si vlcerante fuerint fiat eis
27
vnguentum ex cerusa: et est etiam cum necesse
28
est lauare eas cum aqua mellis et pauco nitro
29
et similiter alcola. Cum autem spisse fuerint in〈-〉
30
digebunt eo quod sit fortius. et lauabuntur er-
31
go tunc ex aqua baurac cum lacte mixta: ita vt
32
tolerari possit. Ouod si fiat earum caro vesice va〈-〉
33
porabitur et infundetur ex aqua in qua cocte
34
fuerint mirtus et rose squinantum et folia arbo〈-〉
35
ris masticis. Sed antequam hoc totum fiat nutri-
36
cis nutriens meliorare conuenit. ¶ Et est cum
37
propter multum fletum fit in inguine tumor
38
aut accidunt aliqua ex causis fissure. In quo qui〈-〉
39
dem iam preceptum est vt ameos teratur et cum
40
albumine oui conspergatur et desuper ponatur
41
et cum panno subtile lineo super ipsum strictu-
42
ra fiat. aut lupini amari adusti infundantur in
43
vino et myrrha et cocta desuper ponantur. his
44
autem fortiora sunt calida stiptica sicut myrra
45
et cortices cupressi et eius nuces et aloes et aca〈-〉
46
tia: et illud quod in capitulo de fissura dicemus. ¶ Et
47
est etiam cum infanti accidit: et proprie cum vm〈-〉
48
bilicus inciditur apostema: et tunc quidem ac-
49
cipienda sunt assakel que est almanis et terbin〈-〉
50
tina in oleo sisamino sunt soluende et infanti
51
adhibende et ex eis super vmbilicum epithima
52
faciendum. ¶ Et est etiam cum infanti acci-
53
dit ne dormiat et incessantur[*]incessantur corrupt for incessanter ploret: et vt os as〈-〉
54
sidue vagiendo moueat. et tunc quidem neces〈-〉
55
se est vt si possibile est fiat quatenus dormiat cum cortici〈-〉
56
bus papaueris et ipsius semine et oleo de latucis[*]latucis corrupt for lactucis et oleo
57
de papauere superponendo ex eis temporibus
58
et vertici et erit conueniens. ¶ Quod si necessa-
1
rium fuerit aliud istis fortius fiat hoc medi-
2
camen. Semen sule nux hendem papauer album semen li〈-〉
3
ni grana causin portulace semen plantaginis semen
4
lactucarum. et semen feniculi et anisum et cyminum
5
sumantur et ex vnoquoque istorum aliquid paulatim te〈-〉
6
ratur: deinde omnia terantur et cum eis pars vna psilij to-
7
sti[*]to-sti corrupt for costi et non puluerizati ponatur: et omnia hec cum tanto
8
zuccaro quantum ipsa sunt misceantur: et ex eis infanti
9
quantitas .II.ʒ. in potu tribuatur. ¶ Si autem voluntas
10
fuerit vt hoc sit fortius cum eo tantum opij ponatur
11
quantum est tertia huius partis aut minus. ¶ Et est
12
etiam cum infanti accidit singultus cui tunc danda est
13
nux indica cum zuccaro. ¶ Et est cum infanti accidit
14
vomitus fortis: cui forsan dabitur medietas da-
15
uic .I. gariofili. Ueruntamen quandoque ei confert stomaco superpone〈-〉
16
re emplastrum ex aliquo constringentium vomitum debi-
17
lium. ¶ Et est cum infanti accidit stomaci debilitas.
18
Cuius quidem stomacus tunc ex muscho cum aqua rosacea est.[*]est. corrupt for est [redundant period] li-
19
niendus aut cum aqua mirti et ei in potu succus
20
cidoniorum tribuatur cum parua gariofili quantitate et zuc〈-〉
21
caro aut .III. octaue .℥.I. galie muscate cum pauca
22
quantitate miue. ¶ Et est cum infanti accidunt som-
23
nia terrefacientia in somno qui plurimum eueniunt propter
24
repletionem ipsius factam ex multa gulositate. Cum
25
ergo cibus corrumpetur et stomacus hoc senserit proce-
26
det nocumentum a virtute sensibili ad virtutem
27
formatiuam et imaginatiuam et apparebunt ei som〈-〉
28
nia terrefacientia. Oportet igitur ne stomaco ipsius valde
29
pleno cogatur dormire et vt ex melle ad lambendum ei
30
detur quod digerat id quod est in stomaco isto et deponat.
31
Et est cum infanti accidit apostema gule inter os et meri
32
quod quandoque extenditur vsque ad musculos et spondi-
33
les colli: et tunc quidem ipsius venter suppositorio
34
soluendus est: deinde ipse est medicandus cum
35
aliquo quod sit sicut rob de moris et reliquis ei si-
36
milibus. ¶ Et est etiam cum infanti dum dormit ve-
37
hementer accidit oregmon cui semen lini tritum
38
cum melle ad lambendum est tribuendum aut ciminum
39
tritum melle conspersum. ¶ Et est cum infanti accidit
40
ventris inflatio cuius medicationem iam nomina〈-〉
41
uimus in capitulo de egritudinibus capitis. Ueruntamen hic refere〈-〉
42
mus rem ei vehementer conferentem. Et est vt ori〈-〉
43
gani et castorei et cymini partes sumantur equales
44
et trite commisceantur et ei in potu tribuantur quorum
45
sit pondus .III. granorum ordei. Et est cum infanti accidit vt
46
eius intestinum egrediatur. Et tunc quidem corticum
47
granati et mirti recentis et cuppullarum glandium et
48
rosarum siccarum et cornu combusti et aluminis iameni
49
et vngularum caprinarum et balaustiarum et gallarum
50
partes sumende sunt equales et in aqua adeo for〈-〉
51
titer coquende donec eorum virtus egrediatur:
52
deinde in eorum apozimate sedere cogatur ipso
53
tepido. ¶ Et est cum infanti accidit tenasmon
54
propter frigus quod ei superuenit cui confert vt nasturtij
55
et cimini ana .ʒ.III. sumantur et trita cribellentur et
56
butyro veteri vaccino conspersa ad bibendum cum
57
aqua frigida dentur. ¶ Est cum in ventre in〈-〉
58
fantis vermes minuti procreantu ei nimis nociui
1
et plurimum circa anum in quo etiam longi generantur: sed
2
lati raro procreantur in ipso. Longi autem medicantur ex
3
aqua asceth de qua modicum in lacte in potu est tribuendum
4
secundum eius fortitudinem. Et fortasse necessarium erit ventri ip〈-〉
5
sius emplastrum superponere ex boroum et cacule et vacino
6
felle et colloquintidarum pulpa. sed ad paruos curan-
7
dos qui sunt in ano eleni et venarum rubearum ana
8
pars vna sumenda est: et zuccari secundum sui magnitu-
9
dinem: et deinde cum aqua ad bibendum detur. ¶ Et
10
est quando infanti in coxa accidit excoriatio: et tunc qui〈-〉
11
dem myrtus trita puluerizanda est desuper aut ra〈-〉
12
dix ireos puluerizata aut rose trite aut ciperum
13
aut ordei farina aut lentium.
¶ De regine[*]regine corrupt for regimine in-
14
fantium cum mutantur ad etatem pueritie. Capitulum .IIII.
15
OPortet vt tota intentio sit in melio-
16
rando mores pueri et moderando ip〈-〉
17
sos: et hoc quidem est vt obseruetur ne
18
fortis ira neque timor vehemens ei ac〈-〉
19
cidat neque tristitia neque vigilie: et istud sit consi〈-〉
20
derando semper vt ei adhibeatur quod desiderat
21
et appetit: et non permittatur esse coram eo aliquid
22
quod ipse abhorreat: et in hoc due consistunt vtili〈-〉
23
tates: vna in ipsius anima vt crescat ipso a pue〈-〉
24
ritia sua existente bonorum morum. et fiet ei
25
habitus fixus: et altera est in corpore ipsius. quoniam
26
sicut mali humores malitie complexionis spe〈-〉
27
ciem sunt sequentes: ita cum ex consuetudine
28
acciderint sequitur eos complexionis mali-
29
tia. Ira namque vehementer calefacit et tristitia
30
multum exiccat et pigritia virtutes laxat ani-
31
males et complexionem ad flegmatis proprie-
32
tatem inclinat. In temperamento ergo mo-
33
rum custodia sanitatis anime et corporis simul
34
consistit. Cum autem puer a somno excitatur
35
balneandus est: deinde dimittendus est ludere
36
hora vna: postea aliquid ad comedendum ei
37
dandum: deinde dimittendus est ludere pro-
38
lixis postea balneandus: deinde cibandus et
39
quantoplus posibile[*]posibile i.e. possibile est aquam super cibum bibe〈-〉
40
re non est permittendus ne cibus crudus pe-
41
netret antequam digeratur. ¶ Cum autem sex habue〈-〉
42
rit annos magistro tradendus erit: qui eum do〈-〉
43
ceat in quo etiam gradatim est ordinandus. et
44
neque est cogendus assidue in scholis morari.
45
¶ Cumque ad hanc peruenerit etatem minus
46
erit balneandus et eius labor ante comestio-
47
nem erit augmentandus: neque vinum erit ei
48
dandum et proprie cum aliquis calide conplexio-
49
nis fuerit et humide: quoniam nocumentum
50
quod ex vino timetur et ipsum est colere rubee
51
in potatoribus generatio ei cito adueniet et vti〈-〉
52
litas que ex vini portatione[*]portatione corrupt for potatione generatur est vrine
53
prouocatio et humectatio iuncturarum quo〈-〉
54
rum non indiget ipse. Non enim eius colera
55
rubea est multa: que in vrina sit prouocanda
56
neque eius iuncture humectatione indigent: sed
57
permittendus est aquam dulcem limpidam secundum desiderium in
58
potu sumere. et hic quidem erit cursus regendi eos donec
1
ad .XIIII. perueniant annos cum sollicitudine
2
illius quotidiana quod in eis est ex minoratione humi〈-〉
3
ditatum ipsorum ex processione exiccationis et indu〈-〉
4
rationis. ¶ Ordinandi ergo sunt minorando
5
exercitium et separando ab eo quod nos laborare facit
6
inter pueritiam et adolescentiam: et temperatum comiten〈-〉
7
tur exercitium. Post hanc vero etatem sit eorum regimen
8
regimen sanorum et conseruatio sanitatis. Nos igitur ad
9
ipsam mutemus et sermonem de rebus premitta-
10
mus in quo continentur rei habene in regimine ado〈-〉
11
lescentium necessarie et ab exercitio incipiamus.
12
¶ Doctrina secunda. dictionis tertie de regimine quod
13
est commune albalegith: cuius sunt .17. capitula
14
¶ De regimine adolescentium communi et conseruatiuo[*]conseruatiuo cf. Venice 1564: sermonis
15
summa de exercitio. Capitulum .I.
16
PRopterea quod plurimum regiminis conser-
17
tionis[*]conser-tionis corrupt for conseruationis sanitatis est vt nos exerci〈-〉
18
temur postea comestio: deinde dor〈-〉
19
miendi regimen: ideo sermonem ab
20
exercitio incipere debemus. ¶ Di〈-〉
21
cemus itaque quod exercitium est mo-
22
tus voluntarius propter quem anhelitus magnus et fre〈-〉
23
quens est necessarius. et ad ipsum quidem peragendum. conuer-
24
sus secundum modum sue equalitatis et in hora sua nullo
25
indiget eorum medicamentorum que materialibus necssaria sunt
26
egritudinibus et egritudininus[*]egritudininus corrupt for egritudinibus que ea sequuntur
27
et ex eis accidunt: et hoc quidem est cum reliquum eius re-
28
gimen conueniens est et rectum. ¶ Et huius quidem
29
declaratio est quoniam quemadmodum scis nutrimento
30
indigentes sumus et nostre conseruatio sanitatis est ex
31
nutrimento nobis conueniente quod equale existit in quantitate sui
32
et qualitate. Nullum autem ex nutrientibus que sunt in potentia
33
cum omni totalitate sui ad nutrimentum mutatur in
34
effectu: immo in vnaquaque digestione aliqua ex eo super〈-〉
35
est superfluitas ad quam euacuandam studet natura. Uerun-
36
tamen nature euacuatio solummodo non est completa: immo pro-
37
culdubio ex superfluitate cuiusque digestionis rema〈-〉
38
net abstersio et impressio. Cumque hoc frequenter
39
fiet et interabitur et aggregabitur ex eo aliquid
40
mensuram habens: prouenient ex eius aggregatione
41
superfluitates male corpus a multis ledentes parti-
42
bus. Cum enim putrefient egritudines generabunt pu〈-〉
43
tridas et si ipsarum qualitas fortis fiat malitiam genera-
44
bunt complexionis et si earum quantitates multiplicentur
45
prouenient inde accidentia repletionis predicta. Et si
46
ad aliquod membrum fluxerint apostemata generabunt et ip-
47
sarum fumi substantie spiritus complexionem corrumpent. No-
48
bis ergo necesse est eas proculdubio euacuare. ¶ Ea-
49
rum autem euacuatio secundum plurimum non completur neque est conue-
50
niens nisi cum medicinis fiat venenosis que pro-
51
culdubio naturam frangunt que etiam si venenose non
52
essent: non posset esse quin eas bibere nature labo〈-〉
53
riosum esset. quemadmodum dicit Hypocrates quod medi-
54
cina purgat et iueterat[*]iueterat corrupt for inueterat. et preter hoc totum cum
55
humore superfluo et humiditatibus naturalibus et sputu
56
qui est vite substantia partem magnam euacuat: et hoc quidem
57
totum est ex eo quod virtutem membrorum principalium
58
et eis seruientium debilitat: hec ergo et alia sunt im〈-〉
1
pedimenta repletionis cum in sui dispositione dimis〈-〉
2
sa fuerit aut cum euacuabitur. ¶ Amplius exercitium
3
est res que magis prohibet ne repletionis materia congre〈-〉
4
getur cum alia regimina conuenerint ei et est id quo
5
calor innatus renouatur et corpori leuitatis confert
6
vsum. Ipsum namque subtilem amplificari facit ca〈-〉
7
lorem et quod ex superfluitatibus congregatur quaque
8
die dissoluit: et motus eas in labendo iuuat et
9
ad loca vnde egredi solent perducit. Omnibus ergo
10
diebus non congregatur superfluitas de qua sit curan〈-〉
11
dum. ¶ Et preter hoc est sicut diximus quod calo-
12
rem innatum accrescere facit et iuncturas et chor〈-〉
13
das duras efficit: quamobrem operationes effice-
14
re possunt et a passionibus secure fiunt et membra apta
15
redit ad nutrimentum recipiendum. propter illud quod
16
ab ipsis ex superfluitatibus expellit virtus igitur
17
attractiua mouetur et membrorum duritiem resoluit et
18
membra facit leuia et humiditates subtiliat et po〈-〉
19
ros dilatat. ¶ Exercitium autem relinquens in ethi〈-〉
20
cam frequenter incurrit: quoniam membrorum debilitantur
21
virtutes propterea quod motum dimittunt qui innatum eis
22
defert spiritum qui vite cuiusque.[*]cuiusque. corrupt for cuiusque [redundant period] membri instrumentum existit.
23
¶ De speciebus exercitij. Capitulum .II.
24
EXercitium aliud est ad quod peruenitur ex ocu〈-〉
25
patione alicuius humanarum operationum
26
aliud est exertitium purum quod est illud quod
27
intenditur scilicet quod est exercitium tantum ex quo
28
exercitij queruntur iuuamenta quod habet differentias. ¶ Nam
29
exercitium aliud est multum: aliud est paucum: aliud
30
est forte et vehemens: aliud est debile et leue: et
31
aliud est velox et aliud est tardum: et.[*]et. corrupt for et [redundant period] aliud est athle〈-〉
32
ticum scilicet compositum ex fortitudine et velocitate: et
33
aliud est laxum et inter omnia duo extrema reperitur
34
equale. ¶ Exercitij vero species sunt luctari et manus
35
manibus contorquere et percutere in mandibulis et
36
currere et incedendi velocitas et iacere cum artu et sali〈-〉
37
re sursus[*]sursus corrupt for sursum ad rem a qua fiat suspensio: et super pedem
38
vnum saltare et cum ense aut cum lancea scrimire
39
et equitare equos et caschu manibus quod est vt homo
40
super pedum extremitatem stet et manus suas ante et
41
retro veloci extendat motu. Et he quidem sunt
42
exercitij species notabilis. ¶ Ex subtilium vero exer〈-〉
43
citiorum speciebus est exercitium quod fit in vndationi〈-〉
44
bus et in cunis stando aut sedendo aut iacendo
45
aut paruam nauiculam intrando aut nauiculam pisca〈-〉
46
torum. ¶ Istis autem fortius est vectari in equis
47
et camelis et lecticis et in plaustris vehi. ¶ Et
48
ex fortioribus quidem exercitijs sunt ea que fiunt cam〈-〉
49
pestribus armis: et est vt homo cursum stringat
50
suum in loco campestris ludi vsque ad finem:
51
deinde retro redeat et incessantur[*]incessantur corrupt for incessanter spatium qua〈-〉
52
que reuersione minuat donec in medio stet ca-
53
pite reuerso. ¶ Et ex eis est loca costarum
54
que sunt sub ascellis manibus ad anteriora por〈-〉
55
rectis brachijs verberare et manus ad inuicem
56
percutere et in plano salire et in alto et ludere cum
57
virgis alcheisiram retortis. et cum pila magna et
58
parua: et ludere cum reuolutione virgarum: et in adiu
1
torij musculis se adinuicem capiendo et eleuare
2
lapidem et equos currere et ipsos in circuitum re-
3
troducere. ¶ Elumbatase quoque multas habet
4
species: ex quibus est vt quisque luctantium in medio
5
sui comparis manus sua teneat: et ipsum constrin〈-〉
6
gat et quisque ipsorum laboret vt a suo socio sol-
7
uatur altero ipsum tenente. et est etiam vt manus
8
suas supra suum comparem contorqueat et dexteram
9
suam ad sui comparis dextram porrigat et sinistram
10
ad sinistriram et facie ipsius ad ilius faciem conuersa
11
et ipse eleuet eum ad superiora: deinde reuoluat eum
12
et quandoque incuruetur et quandoque erigatur: et ex eis est im〈-〉
13
pulsio que duobus sit pectoribus. et ex eis est
14
vt quisque eorum sui comparis collum teneat et ipsum
15
ad terram trahat: et ex eiusdem pedes torquere et
16
ipsos premere et calcaneos sui comparis suis cal-
17
caneis aperire: et que his similia existunt ex modis
18
quos luctatores faciunt. ¶ Ex exercitijs vero
19
velocibus est vt quisque duorum comparium locum cum
20
suo compare velociter permutet et saliendo ad po〈-〉
21
steriora retrorsum tendat: et altera ad anterio〈-〉
22
ra secundum ordinem aut absque ordine. Et ex eis est
23
exercitium quod fit duabus acubus subseliorum et fre〈-〉
24
quenter ad posteriora saliendo: et est vt homo stet
25
in aliquo loco: deinde a duobus sui lateribus
26
duas subselliorum acus in terram figas inter quas
27
sit vnus passus postea incedat mutando que a
28
dextra est ad sinistram et que a sinitra ad dextram
29
et sit hoc quam velocius possibile fuerit. ¶ Et exerci〈-〉
30
tia quidem fortica et velocia fiunt quietibus admixta
31
aut exercitijs suauibus. ¶ Amplius exercitia
32
fieri debent secundum diuersos modos et non secundum vnum
33
est standum. Unumquodque preterea membrum exercitium habet
34
sibi proprium: et manuum quidem et pedum exercitium non
35
est res occulta. Pectus vero et membra anheli-
36
tus quandoque exercitantur voce graui et magna et
37
quandoque acuta et inter eas mixta: et hoc etiam exerci〈-〉
38
tium est ori et vuule et lingue et collo et decorat
39
colorem et mundat pectus et ipsum exercitat cum
40
exufflatione et retentione anhelitus: et hoc erit toti
41
corpori aliquod exertium[*]exertium corrupt for exercitium et ipsius dilatat cannales:
42
verumtamen magnam longo tempore efficere vocem est timo〈-〉
43
rosum: et si que fortis est perduret necessaria fit mul-
44
ta aeris attractio in qua est timor. et si sit longa
45
erit necesse multum expellere aerem: in quo ma-
46
gnus existit timor. ¶ Ad legendum preterea suauiter
47
est incipiendum deinde vox ordinate est exaltanda
48
postea cum fortior facta fuerit et crescit et longa fue〈-〉
49
rit tempus ipsius ponendum erit temperatum: quoniam tunc magnum
50
affert iuuamentum. Quod si eius tempus prolongabitur:
51
erit in ipso timor temperatus et sanis. ¶ Unusquisque
52
preterea homo secundum se habet exercitium. ¶ Exercitium ve-
53
ro quod est debile sicut reuolutio in cuma illis est
54
conueniens quos febres debilitauerunt et conuale-
55
scentibus: qui se mouere non possunt neque sedere
56
et quos ellebori potio debilitauit: et que sicut
57
ipsum sunt: et egritudinem in diaphragmate habenti〈-〉
58
bus. ¶ Cumque suauiter fieri dormire faciet: ven〈-〉
1
tositates dissoluet: et confert reliquis egritudinum
2
capitis sicut stupori et obliuioni: et commouebit
3
desideria et naturam excitabit. ¶ Cum autem super lectum
4
fiet motus erit conuenientius ei qui habet sicut hemi-
5
triteum et febres compositas et flegmaticas et ha〈-〉
6
benti hydropisim et dolorem podagricum et egri-
7
tudines renum quoniam hec vndatio materiam efficit aptam
8
euulsioni: et debile quidem ei qui est et debilior: et for〈-〉
9
te ei qui est fortior. ¶ In plaustris autem vehi
10
has efficit operationes: sed humores magis quam hu-
11
iusmodi ebulire facit. et est etiam cum quidam plaustris
12
huntur[*]huntur corrupt for uehuntur facie retrouersa: quod visus debilitati et
13
eius obfuscationi magnum confert iuuamentum.
14
¶ In paruis vero nauibus et magnis ferri con-
15
fert lepre: et hydropisi et apoplexie et frigidati stomaci
16
et eius infiationi: quoniam cum coram littoribus maris
17
fuerit commouebitur ei vomitus: et deinde quiescet
18
et consert[*]consert corrupt for confert stomaco. ¶ Sed nauibus ferri in mare altum
19
est fortius in remouendo egritudines quam nomina〈-〉
20
uimus: propterea quod secundum animam leticia et tristitia di-
21
uersificantur et secudum membra nutriendi: eorum ergo
22
exercitium corporis exercitium est sequens. ¶ Ui〈-〉
23
sus preterea exercitatur res inspiciendo minutas
24
et quandoque ordinando ipsum vt res luminosa leuiter
25
intueatur. ¶ Auditus etiam exercitatur sonos auscultan〈-〉
26
do occultos: et quandoque oscultando magnos.
27
¶ Unumquodque etiam mebrum exercitium habet sibi proprium:
28
et hoc quidem in conseruatione sanitatis cuiuscunque membri
29
referemus cum librum disponemus particularem. ¶ Exer〈-〉
30
citio preterea vtens sibi cauere debet ne exercitij cale〈-〉
31
factio ad id quod ex membris suis est debile perueniat
32
nisi secundum modum consequendi. Verbi gratia oportet vt cui varices accidunt
33
pedes in exercitio quo vtitur non multum moueat: sed
34
ipsum diminuat et suum perficiat exercitium cum eis que
35
sunt corporis superiora sicut collo et capite et ma〈-〉
36
nibus ideo vt exercitij operatio ad ipsius pedes a
37
superioribus preueniat. Corporis propterea debilis
38
exercitium oportet vt sit debile: et fortis vt sit forte. Et
39
est tibi sciendum quod vuumquodque membrum per se habeat
40
exercitium quod est sibi proprium vt quemadmodum ocu〈-〉
41
lo est proprium intueri quod est subtile et gutturis
42
vocem ingrossare vel augmentare postquam hoc
43
ordinate fit et similiter dens et auris: et eodem
44
modo omne in suo capitulo.
45
¶ De hora incipiendi exercitium et mensu〈-〉
46
randi et ordinandi ipsum. Capitulum .III.
47
HOra qua inceptio exercitij prepa-
48
ratur oportet vt corpus sit mundum
49
et ne in partibus intraneorum et vena〈-〉
50
rum chimi siluestres et mali existant
51
quos exercitium in corpore diffundat: et vt cibus
52
exterius iam sit digestus in stomaco et epate et venis
53
et vt vlterius cibi hora iam aduenerit. et hoc qui〈-〉
54
dem declarat vrine secundum substantiam et colorem matu〈-〉
55
ratio: et erit hec prima hora digestionis: cum enim iam lon〈-〉
56
ge fuerit et natura aliquo tempore in nutrimento mini〈-〉
57
strare desierit et igneitas in vrina accensa fue-
58
rit et citrinitatis naturalis terminus transierit
1
exercitium impediens erit quoniam virtutem deijciet: et
2
propter hoc dixerunt quidam quod cum forte exercitium necessarium
3
est bonum est ne sit stomacus vehementer inanitus:
4
immo sit in eo paucum nutriens: et in hyeme quidem
5
sit grossum et in estate subtile. ¶ Amplius qui
6
exercitatur si est plenus melius est quam si exercitetur
7
cum est vacuus: et melius est vt exercitetur cum
8
est calidus et humidus quam vt exercitetur dum est fri-
9
gidus et siccus et ex horis quidem ipsius melior est equali-
10
tas. Est autem cum exercitium hominem calide et sicce com-
11
plexionis ad egritudines perducit: cum igitur discesse-
12
rit ab eo sanabitur. Oportet preterea vt qui exercitatur
13
incipiat et superfluitates ab interioribus expellat scilicet
14
intestinis et vesica: deinde exercitetur. verumtamen pre〈-〉
15
parationis fricatione prius vtatur que naturam viuifi-
16
cet et poros dilatet: et oportet vt fricatio cum re aspera
17
fiat: deinde oleo inungatur dulci. postea secundum or-
18
dinem iungatur[*]iungatur corrupt for inungatur donec membrum pressione non vehe〈-〉
19
mentis penetrationis comprimatur: et fit hoc mani〈-〉
20
bus multis et diuersis obuiantibus sitibus: ideo
21
vt hoc ad omnes musculorum perueniat partes: dein-
22
de dimittatur fricatus et exercitari incipiat. In
23
tempore autem veris horarum ipsius melior est que est
24
iuxta meridiem in domo temparata et in estate opor〈-〉
25
tet ipsum precedere. In hyeme vero rationi conue-
26
niens erat vt fere vsque ad noctem tardaretur: sed
27
alia prohibentia hoc vetant: in hyeme igitur locus
28
tepefieri debet et temparate calefieri: deinde exercitio
29
vtendum in hora que melior existit secundum illud quod dixi〈-〉
30
mus in digestione nutrientis et expulsione superflui〈-〉
31
tatum. In quantitate autem exercitij tres res sunt con〈-〉
32
siderande. Una earum est calor quoniam dum in ipso
33
bonitas augetur adhuc est hora: et secunda motus
34
quoniam dum leues perseuerant adhuc est hora: et ter〈-〉
35
tia membrorum dispositio secundum ipsorum inflammationem: quoniam
36
dim ipsorum augetur inflammatio adhuc est hora.
37
¶ Cum autem dispositiones iste minui ceperint et su-
38
dor vaporalis et resudatio liquida facta fue-
39
rit dimittendum erit. Cu autem dimissum fuerit re〈-〉
40
deundum est ad oleum quod sudare facit precipue
41
si anhelitum sui exercitans tenuerit. Cumque die
42
primo terminum exercitij ipsius cognoueris et ipsum
43
nutriueris et nutrientis quantitatem quam tolera-
44
revalet[*]tolera-revalet corrupt for tolerare valet cognoueris nil in secunda die mutes: sed nu〈-〉
45
triens ipsius et exercitium et die secundo men〈-〉
46
sura secundum eius tertium in die prima.
47
¶ De fricatione. Capitulum .IIII.
48
FRicatio alia est dura que extendit inspis-
49
sat: alia est mollis que laxat: et alia est
50
multa que macrescere facit. et alia est
51
temperata que ingrossat. Cumque hec componen-
52
tur prouenient paria nouem. Et est etiam fricatio
53
que est aspera scilicet cum pannis asperis que sangui-
54
nem ad exteriora velociter trahit. Et alia est le〈-〉
55
nis cum palma aut cum pannis lenibus que san〈-〉
56
guinem coniungit et ipsum in membro continet.
57
Quod autem ex fricatione queritur est corporum
58
rarorum inspissatio et mollium induratio et spissorum
1
rarificatio et durorum mollificatio. Est preterea pre〈-〉
2
parationis fricatio que est ante exercitium et in-
3
cipit fieri suauiter que cum voluntas surgen-
4
di adest stringit et indurat. et est fricatio redu-
5
ctionis que est post exercitium: et vocatur etiam frica-
6
tio quiescere faciens et quod in ea intenditur est su-
7
perfluitatum in musculis retentarum resolutio ex eo
8
quod per exercitium non euacuatur vt vaporet et non acci〈-〉
9
dat fatigatio: et oportet quidem vt hec fricatio illa molliter
10
et suauiter fiat. Sed que ex ea melior est illa que
11
est cum oleo que cum duritie et grossitie et asperita〈-〉
12
te facienda non est quoniam membra inde exasperantur
13
et pueri ab augmento prohibentur: sed in adolesecen〈-〉
14
tibus est eius impedimentum minus. Quod si in fri〈-〉
15
catione contingat error qui ad partem duritiei de-
16
clinet est sanior errore qui ad mollitiei partem de-
17
clinat quoniam fortem resolutionem facilius est corrigere
18
quam corpus molli fricatione ad recipiendum corru〈-〉
19
ptionem preparare licet fricatio dura et aspera cum
20
superflua fuerit in corpore puerorum ipsos cresce〈-〉
21
re prohibeat. ¶ Et tu quidem non inuenies hoc
22
post apud rememorationem hore fricationis et con〈-〉
23
ditionem ipsius verumtamen in hac hora reductioni
24
declarationem addemus. ¶ Dicemus itaque quod
25
ipsa pro certo est ac si esset altera pars exercitij
26
in qua cum oleo incipiendum est et fortitudine. de-
27
inde cum ea ad mediocritatem est declinandum.
28
neque dum in sua existit fortitudine est dimitten〈-〉
29
da: et melius quidem est vt dum fit multe super eam
30
coniungantur manus. ¶ Fricatus preterea membra
31
sua fricata post fricationem extendere debet vt ab
32
eis superfluitates expellantur et fasciam sumat que
33
ad partem membrorum omnium ipsis extensis procedat:
34
et tunc quantoplus poterit suum contineat anhe-
35
litum et precipue cum musculi ventris lassi fient
36
et pectoris musculi si facile fuerit extendentur.
37
postea etiam musculi ventris in fine rei parum ex-
38
tendantur vt intestina inde aliquam habeant redu〈-〉
39
ctionem et inter hoc et hoc eat et se supinum proijciat
40
et suos pedes pedibus sui corporis commisceat.
41
¶ Exercitantium vero excellentes aerem inter
42
sua continet exercitia: sed tamen reductio quandoque in me〈-〉
43
dio interponitur exercitio. Ipsem namque dimittitur.
44
deinde ad ipsum reditur si prolongandi exercitium
45
voluntas affuerit. ¶ Non autem multa indiget
46
friricatione cum oleo qui vult reductionem nisi in
47
ipso dispositio fuerit que sibi non placet et nisi non
48
reductionem querat. Quod si fatigationem senserit
49
oleo inungatur sicut nominabimus. ¶ Et siccitatem
50
si senserit fricatio augmentanda erit donec ad
51
equalitatem perueniat. ¶ Fricatio propterea quandoque iu-
52
uat et fortis compressio cum tempus est dormiendi quoniam corpus
53
alleuiat et humiditates ad iunctura fluere prohibet.
54
¶ De balneo et nominandis balneis. Capitulum .V.
55
HUic autem homini in cuius regimine noster consi-
56
stit sermo balneatio resolutionem faciens
57
non est necessaria: quoniam corpus ipsius est
58
mundum: et neque qui balneo indiget
1
eget ipso nisi vt ab ipso habeat calorem subtilem et
2
humiditatem temperatam. Quapropter isti in ipso non mul〈-〉
3
tam debent facere moram. Quod si in fontem descen〈-〉
4
derint in ipsum ingrediantur quousque ipsarum rubet
5
et inflatur superficies et in principio resolutionis ab eo
6
remoueantur. ¶ Et aer in circuitu eorum aquam
7
dulcem fundendo humectetur deinde velociter la〈-〉
8
uentur et egrediantur. ¶ Oportet preterea ne exerci〈-〉
9
tatus ad balneum velociter pergat donec perfecte
10
quiescat. ¶ Balneorum vero dispositiones et earum
11
conditiones iam declaraui et in alio loco retuli.
12
¶ Ueruntamen quod hic dicere debemus est quod omnes bal〈-〉
13
neandi secundum ordinem balnei casas ingredi debent
14
et neque in domo calida morentur nisi secundum quantita-
15
tem que eis nocumentum non inferat: et requiesce〈-〉
16
re faciat propter superfluitatis resolutionem et corporis
17
ad nutriens preparationem: a debilitate ipsum cu〈-〉
18
stodiendo et ab aliqua forti causarum febrium putria〈-〉
19
drum[*]putriadrum corrupt for putridarum. ¶ Qui vero impinguari desiderat bal-
20
neum post comestionem ingrediatur si securus fue〈-〉
21
rit ne opilationes accidant. Et qui bene se custo-
22
dire voluerit si calide fuerit complexionis oximel bi-
23
bat propter opilationum prohibitionem: et si frigide fuerit
24
complexionis diamentastrum sumat et diatriompi-
25
pereon. ¶ Qui autem vult resolutionem et macrefie-
26
ri balneandus est dum est famelicus et ibi mul-
27
tum moretur. ¶ Sed qui sanitatem vult conserua〈-〉
28
re balneum ingredi debet postquam digestum est quod est
29
in stomaco et in epate: et si timet vt colera ebulliat ru-
30
bea si hoc fecerit et se ieiunus balneauerit an-
31
te balneationem rem sumere debet subtilem quam co-
32
medat. ¶ Et qui calide existit complexionis colera
33
abundans rubea hoc est ei necessarium et huiusmodi ab
34
ingressu domus balnei calide prohibendus est.
35
¶ Ex eis autem quibus isti cibantur melius est pa-
36
nis in succo fructuum infusus aut in aqua rosacea.
37
Et se custodire debent ne rem frigidam actu bi-
38
bant in egressione balnei aut in balneo: quo-
39
niam pori sunt aperti quare frigiditas non tardatur quin
40
ad membrorum principalium corpora procedat et ipso〈-〉
41
rum corrumpat virtutes ab omni quoque re vehemen〈-〉
42
tis caliditatis se custodire debent et precipue ab
43
aqua: quoniam si eam sumpserint timendum erit ne cito
44
ad membra penetret principalia et accidat ptisis
45
et ethica. ¶ Preterea sibi caueant ne cito bal〈-〉
46
neum egrediantur et caput post ipsum discooperiant
47
et corpus ad recipiendum fgiditatem exponant.
48
¶ A balneo vero egredi debent si tempus fuerit hye〈-〉
49
mis suis bene cooperti pannis. Sed qui febrem
50
habet a balneo se custodire debet in hora febris: et qui
51
solutionem habet continuitatis autem apostema. et tu quidem iam sci-
52
uisti ex eo quod precessit quod balneum est calefaciens
53
et infrigidans et humectans et desiccans et iuuans
54
et impediens. Et eius quidem iuuamenta sunt som-
55
num facere et aperire et abradere et resoluere et
56
digerere: et nutrimentum ad cutis superficiem attra〈-〉
57
here et ipsius iuuamentum non est nisi in resolutio〈-〉
58
ne eius quod resolui volunt et in expulsione eius
1
quod volunt expelli in parte naturali et in retentione ven〈-〉
2
tris et remotione fatigationis. Eius autem impedi〈-〉
3
menta sunt debilitare cor si multum morati fue-
4
rint et facere sincopim et nauseam et humores
5
quietos mouere et eos ad putrefactionem prepa〈-〉
6
rare et cum eis ad membrorum debilium recepta-
7
cula declinare. ergo ab eis accidunt apostema〈-〉
8
ta in occulto membrorum et in eorum superficie.
9
¶ De ablutione que fit cum aqua frigida. Capitulum .VI.
10
HOc quidem conueniens non est nisi cum
11
regimen vndique conseruatur et cuius
12
etas et virtus et figura et tempus sunt con〈-〉
13
uenientia: et neque fastidium neque vomi〈-〉
14
tum neque ventrem neque vigilias: neque reuma-
15
tismos habet neque est puer neque senex: et in hore
16
in qua ipsius corpus est leue et motus con-
17
uenientes. et est cum hoc sit post ablutionem
18
aqua calida factam ad hoc vt exteriora fiant fortio〈-〉
19
ra. et vt calor retineatur naturalis. ¶ Quod si voluntas
20
affuerit vt istud sit oportet ne aqua multum si facta[*]si facta corrupt for sit frigida: immo
21
sit temperata: et est cum hoc fit post exercitium. Et tunc
22
quidem oportet vt fricatio ante ipsam fiat fortior quam sole〈-〉
23
bat: sed inunctio fit ex oleo quemadmodum sole-
24
bat et sit exercitium post fricationem et inunctionem
25
temperatam: aut sit parum velocius quam solebat deinde
26
post exercitium in aqua frigida subito natet vt ipsius
27
membra simul dura fiant. postea perseueret in ea secundum
28
mensuram sue leuitatis quantum tolerare valet antequam
29
superueniat horripilatio: deinde cum egressus
30
fuerit fricetur sicut nominabimus. Et eius cibus
31
augmentum suscipiat et potus diminutionem. Et
32
consideretur tempus reuersionis sui coloris ad ipsum
33
et caloris eius ex quo si velox fuerit scitur quod eius
34
mora fuit moderata: et si tarda fuerit scietur quod
35
mora prolixior fuit quam debuit. ipse igitur alio die
36
mensuretur secundum quod ex hoc scitum fuerit et est cum post
37
fricationem et coloris et caloris reuersionem iterum
38
aquam ingreditur: sed qui hoc agere voluerit gra〈-〉
39
datim in ipso procedat et calidiore die qui est in
40
estate hora feruoris prius incipiat et sibi caueat
41
ne ventus sit ibi et ne illud post coitum peragat:
42
neque post cibum qui non sit digestus neque fa-
43
ciat hoc post vomitum neque euacuationem neque post co-
44
licam[*]co-licam cf. Venice 1564: colericam passionem neque vigilias neque corporis de-
45
bilitatem neque stomaci neque post exercitium nisi qui illud
46
agit sit valde fortis secundum modum quem diximus cum
47
aqua autem frigida lauari secundum modus quos
48
diximus calorem naturalem subito ad interio〈-〉
49
ra pellit. Postea confortat ipsum vt fortior fiat
50
et egrediatur extra multum.
51
¶ De regimine eius quod comeditur et bibitur. Capitulum .VII.
52
OPortet vt sanitatis conseruator stu〈-〉
53
deat ne cibi ipsius substantia sit aliquod nu-
54
trientium medicinalium sicut olera et
55
fructus et reliqua ab ipsis: quoniam subti〈-〉
56
lia sanguinem sunt adurentia: et grossa sunt ipsum
57
flegmaticum facientia et corpus grauantia.
58
¶ Oportet autem vt cibus sit talis quales sunt
1
carnes et proprie carnes hedorum et vitulorum la〈-〉
2
etentium paruorum et agnorum annuailum[*]annuailum corrupt for annualium. Et triti-
3
cum ab extraneis rebus purgatum quod messe sa〈-〉
4
na fuerit collectum cui nullum accidit nocumentum
5
et res dulcis conuenientis complexionis et vinum bonum
6
odorem bonum habens. ¶ Alia autem ab istis non re-
7
spiciat nisi secundum modum fuerint medicationis aut
8
secundum preseruationem. ¶ Fructus tamen nutrienti magis
9
similes sunt ficus et vue valde mature et dactili in
10
regionibus et ciuitatibus in quibus esse consueue〈-〉
11
runt. Ueruntamen cum aliquis hec comederit si superflui〈-〉
12
tas inde prouenerit ad ipsam festinet euacuandam.
13
¶ Oportet preterea ne aliquis comedat nisi post de〈-〉
14
siderium neque in hoc tardetur cum desiderium ebul-
15
lierit nisi fuerit mendosum vt ebriorum desiderium
16
et habentium fastidium quoniam tolerare famen stomacum pu-
17
tridis replet humoris. ¶ In hyeme preterea
18
nutriens actu calidum comedat et in estate frigidum
19
aut quod parue sit caliditatis: et neque caliditas neque frigidi-
20
tas ad rem perueniat quam sustinere non possit.
21
Scias autem quod nihil est deterius saturitate in tempore
22
fertilitatis quam fames sequitur in tempore sterilitatis
23
et econuerso sed tamen connersio[*]connersio corrupt for conuersio est deterior. Uidimus
24
enim multos quibus in tempore sterilitatis cibus de〈-〉
25
fecit: postea cum in tempore fertilitatis abundauit re〈-〉
26
pletos fuisse et mortuos: licet vehemens repletio in
27
qualibet dispositione sit pernecabilis siue ex comesti〈-〉
28
one sit siue ex potu. Quot namque homines superflue
29
se repleuerunt et suffocati interierunt. ¶ Cum
30
autem error ceciderit in comedendo aut bibendo
31
aliquod medicinalium nutrientium: regendum erit quomodo
32
digeratur et maturescat et ipse est custodiendus
33
a malitia complexionis que ex eo timetur accipiendo
34
post ipsum quod sit ei contrarium donec digeratur. Quod er〈-〉
35
go frigidum fuerit sicut cucumer et cucurbita temperetur
36
cum eo quod ei existit contrarium sicut allea et porri. Et
37
si fuerit calidum temperetur cum eo etiam quod ei fuerit contra-
38
rium sicut cucumeres et portulaca. Et si opila-
39
tiuum fuerit. sumatur quod aperiat et euacuet: dein〈-〉
40
de famem diu toleret. ¶ Et neque ipse neque omnes qui
41
sanitatem custodire volunt aliquid comedant nisi
42
desiderium fuerit certum et stomacus et superiora intesti-
43
na a primo nutriente euacuata fuerint. Quod enim in cor〈-〉
44
pore est deterius: est nutriens super nutriens quod
45
non est digestum mittere. ¶ Et preterea nihil est
46
deterius quam fastidium et proprie quando fuerit fastidi〈-〉
47
um ex malis nutrientibus: quoniam cum fastidium proue〈-〉
48
nerit ex grossis nutrientibus hereditare faciet
49
iuncturarum dolores et renum et disniam et podagram
50
et splenis et epatis grossitiem et flegmaticas egri〈-〉
51
tudines et melancolicas: sed cum ex subtilibus accide〈-〉
52
rit nutrientibus prouenient ex ipso febres acu-
53
te et erratice et maligne et apostemata mala acu〈-〉
54
ta. ¶ Ueruntamen quandoque necesse est aliquem cibum aut
55
rem cibo similem mittere super alium cibum qui sit
56
ei sicut medicina verbi gratia sicut illi qui nutrientia co〈-〉
57
medunt acuta aut falsa: deinde post tempus in quo
58
nondum completa fuit digestio consequenter eis
1
adiungunt res humectantes ex nutrientibus
2
saporem non habentibus. Et istis quidem hoc
3
sufficit regimen et exercitium non est eis necessarium.
4
Et horum contraria dispositioni est dispositio eorum qui in gros-
5
sis cibarijs post aliquod tempus consequenter admiscent quod ve-
6
lociter digeritur et est acutum. ¶ Amplius par〈-〉
7
uus motus post comestionem ipsam in stomaco quie〈-〉
8
scere facit et proprie cum dormiendi post ipsam
9
voluntas affuerit. Accidentia preterea anime horri-
10
bilia et motus corporei fortes digestionem fieri pro〈-〉
11
hibent. ¶ Et in hyeme quidem cibi pauci nutri〈-〉
12
menti non sunt edendi sicut olera: sed nutriens
13
magis est edendum quod est ex granis et fortis etiam
14
soliditatis: et in estate huius contrarium. ¶ Ex ci-
15
bo etiam nullus ita est replendus: vt non sit ibi
16
locus superfluus: sed ab eo est remouendus re〈-〉
17
liquis desiderij adhuc in anima remanentibus: he
18
enim famis reliquie post horam vnam destru〈-〉
19
untur. ¶ Et in hoc vsus est conseruandus: quoniam
20
deterior comestio est que stomaci facit grauitatem
21
et deterior potus est qui temperatum egreditur
22
et in stomaco natat: et si aliquo die superfluerit sequenti
23
die famelicus manat[*]manat corrupt for maneat et somno vtatur prolixiore
24
in loco temperato in quo neque sit calor neque fri〈-〉
25
giditas. Quod si somnus ei non aduenerit multo
26
vtatur incessu suauiter et continuo in quo non
27
sit quies neque requies et parum puri vini bibat
28
Ruffus inquit. Incessus hic mihi placet et proprie
29
post prandium. quoniam bonitatem operationis cene pre〈-〉
30
parat. ¶ Oportet preterea vt post comestionem primo
31
super dextrum latus dormiat pauco tempore: deinde su〈-〉
32
per sinistrum reuoluatur: postea reuoluat se super
33
dextrum. ¶ Et debes scire quod multis cooperiri
34
pannis ceruical eleuare ex illis existunt que in dige〈-〉
35
rendo iuuant: et ad vltimum quidem vt membrorum
36
situs ad inferiora sint declinantes et non ad supe〈-〉
37
riora. ¶ Et cibi quidem mensuratio existit secundum vsum
38
et virtutem et vt mensura eius in eo qui sane est vir-
39
tutis sit talis cum ipsum recipit qui ei grauamen non
40
afferat et hypocondria non tendantur neque inflet
41
et rugitum non faciat neque natet. Et non accidat
42
ex eo nausea: neque caninum desiderium neque casus
43
neque ingenij pigritia neque insomnietas: neqe ipsius
44
sapor in ructibus post tempus reperiatur: quoniam cum post
45
longum tempus sapor in ore repertus fuerit erit deterius.
46
¶ Declaratur autem quod cibus sit temperatus cum ex ipso
47
non prouenit magnitudo in pulsu et in anhelitu parui-
48
tas: hoc namque non accidit nisi propterea quod stomacus com-
49
primit diaphragma et propter hoc fit anhelitus par〈-〉
50
uus et inspissatur et cordis necessitas prebet augmentum.
51
Magnificatur ergo pulsus: quoniam in virtute non
52
existit debilitas. ¶ Ille preterea cui post comestio〈-〉
53
nem accidit caliditas et calefactio non vna totum come〈-〉
54
dat hora: sed paulatim per interualla propterea ne ei
55
ex repletione dispositio accidat que sit sicut tremor quem
56
postea sequatur calor sicut fortis febris cum calefit
57
cibus. ¶ Amplius qui quantum ei sufficit digerere
58
non valet comedendi numerum multiplicet et quanti-
1
tatem minuat. ¶ Melancolicus preterea nutriente
2
indiget vehementer humectante et parum et calefa-
3
ciente. ¶ Colericus vero eo quod humectat et infrigidat
4
et ille quidem in quo sanguis calidus generatur et bo-
5
nus nutrientibus indiget frigidis et pauci nutrimen〈-〉
6
ti. Et ille in quo sanguis generatur flegmaticus nu-
7
trientibus pauci nutrimenti indiget in quibus calidi〈-〉
8
tas sit et subtilitas. ¶ Nutrientia preterea ordi-
9
nem in sui receptione habent in quo sanitatis conser-
10
uator sollicitus esse debet ne illud quod subtile est et ci〈-〉
11
to digeritur post forte nutriens quod sit eo durius in
12
cibo sumat: quia prius digeritur quam ipsum et super illum
13
natabit non habens viam que penetret: putrefiet ergo et
14
corrumpetur: et corrumpet illud quod ei admiscebitur.
15
Iste etiam non primo comedere debet cibum labilem ita vt
16
post ipsum cibum fortem et durum in cibo sumat: quoniam
17
cum ipso labetur cum ad intestina penetrabit eo nondum
18
tam integre digestio quantum debebat. ¶ Pisces
19
quoque et que eis similantur post laboriosum exer-
20
citium comedendi non sunt: corrumpentur enim et cor〈-〉
21
rumpent humores. ¶ Hominum preterea sunt quidam
22
quibus conceditur comedere illud in quo virtus existit
23
stiptica antequam suum comedant cibum. Et isti quidem
24
sunt stomaci laxitatem habentes ex quorum stomacis cibi de〈-〉
25
scensus fit velociter et non in eis moratur donec di-
26
geratur. Quapropter stomaci dispositio et eius complexio semper
27
est consideranda. ¶ Et est etiam aliquis hominum in cu〈-〉
28
ius stomaco cibus corrumpitur subtilis qui cito digeri so〈-〉
29
let: et fortis qui tarde solet digeri in ipso digeritur.
30
Et hic quidem est cuius stomacus est igneus. ¶ Et
31
ex eis est qui huic existit contrarius quorum quisque secundum suum
32
vsum est regendus. ¶ Regiones quoque naturas habent
33
proprias. Et vsus sunt res extra rationem: et hoc quidem
34
obseruandum est: et oportet vt experimentum in hoc rationem
35
vincat. Est namque cibus qui solet comedi in quo
36
aliud existit nocumentum et est conuenientior bono non vsi〈-〉
37
tato. ¶ Unaqueque preterea figura et complexio hominis ci〈-〉
38
bum habet conuenientem et similem ad quem mutandum
39
si voluntas ei affuerit nocumentum ei faciet et impedimentum.
40
Ex hominibus quoque est cui aliquod nutrientium bono〈-〉
41
rum et laudabilium nocet: ipsum ergo relinquere est
42
ei conueniens. ¶ Ille vero in quo mala digeruntur
43
nutrientia ob hoc non decipiatur: quoniam post dies in
44
ipso mali generabuntur humores egritudines faci〈-〉
45
entes et pernecantes. ¶ Et sepe etiam conceditur ei in cu〈-〉
46
ius corpore mali habentur humores vt rem bo〈-〉
47
nam largiter comedat et proprie cum non patitur ven-
48
trem sibi solui propterea quod est debilis. ¶ Cum vero
49
alicus[*]alicus corrupt for alicuius corpus rarum fuerit et ad resoluendum facile nu〈-〉
50
triendus erit ex nutriente humido quod cito di-
51
geratur: licet rara corpora magis tolerare possint
52
nutrientia grossa et diuersa et sint longinquiora
53
ab hoc vt cause intrinsece ea ledant et magis ap〈-〉
54
ta recipere extrinsecarum causarum impedimenta. ¶ Am〈-〉
55
plius qui multam consueuit comedere carnem si ocio〈-〉
56
sus fuerit frequenter sibi minuere debet. ¶ Et ille
57
cuius complexio ad frigiditatem declinat langue-
58
ris bibere debet et triferas et ex eis que stomacum et in-
1
testina et venas que sunt iuxta ea mundificare con〈-〉
2
sueuerunt. ¶ Et nihil quidem deterius est quam
3
diuersa nutrientia simul adiungere et post in co〈-〉
4
medendo tempus prolongare. Cum enim postremum
5
nutriens aduenit primum iam incepit digeri nu〈-〉
6
trientis ergo partes in digerendo non similantur.
7
¶ Oportet preterea te scire quod nutriens melius est
8
quod melius sapit propterea quod stomacus et virtus reten〈-〉
9
tiua vehementer ipsi applicantur cum bone fuerit
10
sustantie et fuerint omnia principalia membra secundum ope-
11
rationem sibi adinuicem conuenientia et sana et
12
ista quidem est conditio quod si complexiones sane non
13
fuerint et membra in suis complexionibus diuersi-
14
ficentur fueritque epar a stomaco diuersum secundum diuersi〈-〉
15
tatem que fit supra naturalem non erit istud consideran〈-〉
16
dum. Ex impedimentis vero nutrientis bene sa-
17
porosi vehementer grossi est quod possibile est vt
18
homo ex eo multum comedat. ¶ Ex vicibus pre-
19
terea satiantis comestionis melius est vt homo
20
vna die semel et altera bis mane et vespere com-
21
medat. verumtamen in hoc vsus vehementer est con-
22
siderandus: quoniam si ille qui bis in die comedere
23
consueuit semel comedit debilitabitur et laxabitur
24
eius virtus. Sed qui digerendi debilitatem habet
25
bis comedere debet et raro comedat semel in die. ¶ Et
26
qui semel in die comedere consueuit si ad bis co〈-〉
27
medendum redibit accidet ei debilitas et pigri-
28
tia et laxitas: et si sine comestione permanserit no〈-〉
29
cte illa debilitabitur: et si cenauerit non digeretur et
30
accident ei ructus accidi[*]accidi corrupt for acidi et malitia anime et nau-
31
sea et oris amaritudo et lenitas ventris propterea quod
32
stomaco immisit rem quam non consueuit: et accidit ei aliquod
33
accidentium que accidunt ei cuius nutriens non bene
34
fuit digestum que nunc scies. ¶ Et ex eis quidem que
35
accidunt ei sunt dolor oris stomaci et mordicatio et vi〈-〉
36
debitur sibi quod omnia eius interiora et intestina sint
37
suspensa propter vacuitatem stomaci et propterea quod in seipso
38
colligitur et contrahitur et mingit vrinam ardentem et
39
egeret rem ardentem. ¶ Et est etiam cum in extre〈-〉
40
mitatibus accidit frigus propterea quod colera rubea sto〈-〉
41
macum inflammauit. Et hoc quidem est magis in coleri〈-〉
42
cas habentibus complexiones et similiter in eis qui habent in
43
stomaco coleram rubeam et non in toto corpore et corrum-
44
petur somnus et de latere in latus reuoluetur.
45
¶ Corpora preterea habentibus in quibus colera ru〈-〉
46
bea magis adunatur est necesse separatim comedere
47
et vt tam velociter sit quantus sit antequam balneentur. alia
48
vero ab eis exercitari debent et etiam balneari deinde
49
cibari sed comestio balneationem non precedat. quod si
50
alicui necessarium fuerit comedere ante exercitium
51
solum panem tali sumere debet mensura vt digeri possit
52
antequam suum incipiat motum. Et quemadmodum oportet
53
motum qui est ante comestionem debilem non esse:
54
ita necesse est ei ne motus qui est post ipsam sit nisi
55
molliter et suauiter. ¶ Corrupto preterea deside〈-〉
56
rio quod ad res declinat acutas et neque dulces di〈-〉
57
ligit neque vnctuosas nil est melius quam vomitum
58
cum tali quali est oxymel cum raphano post pisces
1
prouocare. Qui autem ex hominibus pinguis existit oportet
2
neque ilico cum egreditur balneum comedat: sed ex-
3
pectet et paruum dormiat somnum: et huic quidem se〈-〉
4
mel comedere in die est conueniens. ¶ Ampli〈-〉
5
us non ilico post comestionem est dormiendum ci-
6
bo natante et an sorti[*]sorti corrupt for forti motu quantum plus possi-
7
bile est abstinendum ne cibus antequam digeratur pe〈-〉
8
netret aut sine digestione labatur aut propter inundationem
9
corrumpatur. neque post ipsum multa bibenda est
10
aqua que inter ipsum et corpus stomaci separationem faciat
11
natare. Sed expectandum est et non est bibendum
12
donec de stomaco descendat. Et hoc quidem declarat
13
superioris ventris leuitas: quod si sitis ei necessitatem
14
fecerit modicum aque frigide sugendo sumat et quanto〈-〉
15
plus fuerit frigida tantominus ex ea suffciet[*]suffciet corrupt for sufficiet. Et hec
16
quidem quantitas stomacum alleuiat et colligit. ¶ Ad
17
summum vero oportet vt post comestionem bibat quis et
18
non in hora comedendi quantitatem aliquam que cibo
19
conferat. ¶ Sitim autem tolerare et cum ea dor-
20
mire infrigidatis et humectatis confert et febres ex
21
colera rubea habentibus nocet et similiter tolerare famem.
22
¶ Colera preterea rubea abundantibus ex tole〈-〉
23
rantia famis accidit vt colera rubea ad ipsorum de-
24
scendat stomacos. Cumque aliquid comederint ipsorum
25
corrumpentur cibi et i somno et in vigilijs accidet
26
eis illud quod nominauimus ex eis que accidunt cuius
27
corrumpitur cibus. Eis quoque accidet vt comeden〈-〉
28
di voluntatem amittant. Quibus tunc dandum est
29
aliquid quod hoc deponat et eorum resoluat naturam cum
30
eo quod est lene et non fastidiens sicut pruna et parum
31
xirascet. ¶ Cumque desiderium reuersum fuerit co-
32
medant: licet corpora humida cum humiditate natura〈-〉
33
li habentes veloci resolutioni sint apti: neque tantum fa〈-〉
34
mis tolerent quantum corpora sicca pauce humidi〈-〉
35
tatis habentes nisi humiditatibus plena fuerint alijs
36
ab eis que sunt in substantia membrorum eorum cum bone fue〈-〉
37
rint et conuenientes et recipientes vt natura eas in nu〈-〉
38
trimentum in effectu completum conuertat. ¶ Uinum
39
quoque post cibum est ex rebus magis impedien〈-〉
40
tibus: quoniam digeritur velociter et penetrat et facit
41
penetrare cibum cum nondum sit digestus et facit he〈-〉
42
reditare opilationes et putrefactionem. ¶ Res
43
preterea dulces ad faciendas opilationes sunt ve〈-〉
44
loces: quoniam natura eas trahit antequam digerantur. ¶ Et
45
opilationes quidem ad multas perducunt egritu〈-〉
46
dines tales qualis est hydropisis. ¶ Grossities
47
preterea aeris et aque et que maxime est in estate
48
est ex eis que cibum corrumpunt. Ideo non est
49
malum vt super ipsum vinum temperatum bibant aut
50
aquam calidam in qua cocta fuerint xiloaloes et
51
mastix. ¶ Et preterea cuius intestina calida fue〈-〉
52
rint et fortia cum grossum comederint cibum:
53
frequenter accidet vt ipsius nutriens ventosi-
54
tates efficiet et stomacum et partes eius tenden〈-〉
55
tes et egritudo mirachia inde etiam procedit.
56
¶ Qui autem stomacum habet vacuum cum rem co〈-〉
57
medit subtilem stomacus post ipsam stringitur
58
et si postea rem comedere voluerit grossam re〈-〉
1
fugiet ab ea stomacus: neque eam digeret qua-
2
re corrumpitur nisi inter ea tempus positum fuerit.
3
Et in huiusmodi quidem dispositione melius est vt gros〈-〉
4
sus cibus paulatim premittatur: quoniam stomacus
5
tunc a subtili non terrebitur. ¶ Quando autem in aliquo
6
comedente repletio superfluerit: aut quia eius stomacus
7
aliquis inundauerit motus aut aliquis admisce〈-〉
8
bitur potus ad vomendum erit properandum.
9
Quod si hoc ei defecerit aut vomere non potuerit
10
aquam calidam paulatim bibat: quoniam repletionem
11
deponet et somnum afferet. Ad dormiendum er〈-〉
12
go se prosternat et quantum voluerit dormiat. Quod
13
si hoc non suffecerit aut ei non aduenerit conside〈-〉
14
ra si te natura excusabit ab expulsione bonum
15
erit. et si non iuua ipsum cum eo quod ventrem suaui-
16
ter soluit. Et calefactum quidem cum tali qualis
17
est trifera et zuccarum rosatum egestionem faciens: aut
18
mixtum cum origano murabato: et infrigidatum cum
19
tali quale est cyminum murabatum et feriezem
20
et tambri. ¶ Et potu quidem impleri melius est
21
quam impleri cibo. ¶ Et ex eo quod est conueniens
22
sumere est aloes post tale quale est cibus hic ad
23
magnitudinem trium cicerum aut mediam .ʒ. aloes
24
et mediam .ʒ. masticis et sextam .ʒ. baurac. ¶ Et ex
25
eo quod est leue est sumere ex terbintina secundum quan〈-〉
26
titatem duorum cicerum aut trium. Et est cum eis
27
admiscetur quantum ipsa est aut minus ex bau〈-〉
28
rac. ¶ Et ex eo quod conueniens et vehementer
29
laudatum est parum epithimi cum vino. Quod
30
si nihil horum suffecerit dormiat somnum longum
31
et die vna a comestione abstineat. Et si alleuia〈-〉
32
tus fuerit balneet se et pannum calidum ventri super-
33
ponat et nutriens subtiliet. Et si cum hoc toto
34
non digestus fuerit et grauitatem et tensionem et pi-
35
gritiam fecerit scias quod iam vene replete sunt ex
36
suis superfluitatibus: quoniam nutrienti multo et su〈-〉
37
perfluo licet accidat vt in stomaco digeratur: raro tamen di-
38
geritur in venis: immo in ipsis remanet crudum
39
et extendit eas: et quandoque scinduntur et generat pigri-
40
tiam et laborem et alices et oscitationes. Ipse igitur
41
medicandus est cum eo quod ex venis expellit. quod
42
si neque hoc senserit: immo fatigationem tantum aliquo
43
tempore quiescat: deinde fatigationis speciem que acci〈-〉
44
dit medicetur cum eo quod modo nominabimus. ¶ Si
45
vero aliquis in annis multum processerit neque ipsius
46
corpus ex nutrimento tantum receperit quantum su〈-〉
47
scipiebat dum esset iuuenis et eius nutrientia fiant
48
superfluitates non tantum debet comedere quantum solebat:
49
immo minus. ¶ Et cum ille qui regimen ingrossa〈-〉
50
re consueuerat regimen subtiliauerit et ingredie〈-〉
51
tur ex aere in foramina: et hoc est quod regiminis
52
grossitudo impediebat: sed iam nulla regiminis
53
grossitudo impedit ea in subtiliante vero regi〈-〉
54
mine cum ad ipsum ingrossando redit accidunt
55
opilationes. ¶ Et calidorum nutrientium impe〈-〉
56
dimenta emedentur cum sirupo acetoso et quam
57
maxime de seminibus: quoniam ipse est magis iuuans
58
quam omnes species sirupi acetosi si fuerit de zucca〈-〉
1
ro. Sed si fuerit de melle simplex suficit. Et
2
frigidorum que ex eis sunt hydromelle et siru〈-〉
3
po ipsius et diacymino. Et que ex eis sunt gros-
4
sa complexionem habens calidam cum sirupo aceto〈-〉
5
so de fortibus seminibus: et complexionem habens
6
frigidam ea corrigat cum pauco diatrionpipe-
7
reon aut diacalamenti. ¶ Nutrientia vero subti〈-〉
8
lia magis sunt sanitatis conseruatiua et virtutem
9
minus iuuant et fortitudinem: et grossa sunt istis
10
contraria: ei igitur qui confortatione indiget
11
nutrientia fortis chimi sunt necessaria et vehe〈-〉
12
mentis famis contrarium. Ueruntamen ex eis non multum
13
comedant: ideo vt digerantur. ¶ Exercitati pre-
14
terea et multi laboris magis sunt tolerantes nu-
15
trientia grossa quos forsitan in digerendo iuuat
16
fortis somnus: et quia in ipso fiunt profundi. Sed
17
accidit eis propterea quod multum sudant et ex eorum
18
corporibus multa resoluitur quantitas: quod ipsorum
19
epata ex nutriente rapiunt illud quod nondum
20
fuit digestum et preparat eos ad egritudines per〈-〉
21
niciosas in fine vite aut in eius principio: et pro〈-〉
22
prie quia sunt in sua confidentes digestiua quod ex sua
23
habent dormitione quod si destruitur cum eis frequen〈-〉
24
ter accident vigilie proprie cum senescunt. ¶ Fru-
25
ctus preterea recentes non sunt boni nisi labo〈-〉
26
riosis exercitatis colera rubea abundantibus et
27
in estate et eos ante comestionem comedant. Et
28
ipse quidem sunt sicut chrysomia et mora et me-
29
lones et persica et pruna. Quod si alijs regantur
30
rebus et non istis erit melius: quoniam omnis res
31
que sanguinem aquositate implet que in corpore
32
ebulit sicut succus fructuum extra: licet ea hora
33
iuuamentum prestet tamen ipsum ad putrefactionem pa-
34
rat: et similiter illud quod sanguinem humore implet cru-
35
dor: licet quandoque conferat. sicut cucumeres et alcheret.
36
Et propter hoc qui his nutrientibus multum vtuntur
37
febribus sunt apti: licet prius infrigident. ¶ Et tu
38
quidem scire debes quod humori aquoso plerumque
39
accidit vt fiat pus et hic erit cum non resoluetur
40
et in venis remanserit: et cum isti exercitijs vti
41
ceperint antequam huiusmodi aggregentur aquositates et
42
ilico cum fructus comederint etiam exercitentur re〈-〉
43
soluentur aquositates iste et minuetur impedimentum quod per
44
eas habebit. ¶ Scire quoque debes quod cum in sanguine
45
flegma existit crudum: aut aquositas prohibet ne cibi
46
nutrimentum corpori adhereat. ¶ Oportet pre-
47
terea vt qui fructus comedit post ipsos incedat:
48
deinde post ipsos comedat aliquid ad hoc vt laban〈-〉
49
tur. ¶ Nutrientia vero que aquositatem generant et
50
humorem crudum et coleram generant febres propterea
51
quod ea que ex ipsis sunt aquosa faciunt sanguinem
52
putrefieri: et que ex eis sunt viscosa et grossa pro〈-〉
53
pterea quod foramina claudunt: et ex eis colerica:
54
ideo quod corpus calefaciunt e propter sanguinis acui〈-〉
55
tatem qui per ea generatur. ¶ Olera vero colerica
56
quandoque multum conferunt in hyeme quem〈-〉
57
admodum que ex eis sunt insipida quandoque mul-
58
tum conferunt estate. ¶ Quod si alicui necessa-
1
rium fuerit nutrientia comedere mala paucis
2
vicibus et non frequentibus eis vtatur et cum eis
3
misceat quod sit eis contrarium. Et cui quidem res du〈-〉
4
cis[*]ducis corrupt for dulcis nocumentum prebet: acetosa bibat sicut ace〈-〉
5
tum et granata et sirupum acetosum factum ex
6
vino acri et cydonijs et his similia et vsum ha〈-〉
7
bea[*]habea corrupt for habeat euacuandi. Et cui acetosum nocuerit post
8
ipsum mel sumat aut vinum antiquum: et hoc
9
quidem faciat ante maturationem et digestio-
10
nem similiter vnctuosi nocumentum pontico
11
emendatur sicut sunt castanee et grana myrti et silique
12
de syria et alnabac et zarur: et amaro sicut enula
13
muraba: et salso et acuto sicut cauguamec et al〈-〉
14
leis et cepis et econuerso. ¶ Cum vero alicu-
15
ius corpus malis fuerit repletum humoribus
16
cum subtilitate ipsum nutrientibus laudabili-
17
bus copiose refice. ¶ Et illum cuius corpus
18
ad resoluendum facile fuerit nutri humido quod
19
velociter digeratur. ¶ Galienus inquit humidum
20
nutriens est quod ab omnibus qualitatibus est
21
separatum et est quasi insipidum: quoniam ne〈-〉
22
que est dulce neque acetosum neque amarum neque
23
acutum neque ponticum neque salsum. ¶ Rarum
24
preterea est magis tolerans nutriens grossum
25
quam solidum. ¶ Nutrientia quoque sicca assidue
26
comedere fortitudinem cadere facit et colorem
27
corrumpit naturam siccat. Et ex vnctuoso fit
28
ociositas et aufertur desiderium. ¶ Ex frigido
29
fit ociositas et subtilitas: et ex acetoso fit senium
30
et similiter ex acuto et salso fit stomaco nocumen〈-〉
31
tum et salsum etiam impedit oculum. ¶ Am-
32
plius cum vnctuosum nutriens et conueniens
33
comeditur post malum nutriens corrumpet ipsum.
34
¶ Nutriens quoque viscosum est tardus ad descen〈-〉
35
dendum et similiter citrulli cum suis corticibus veloci-
36
us descendunt quam excorticati: et similiter panis cum suo
37
furfure velocius descendit quam cribellatus. ¶ La〈-〉
38
boriosi preterea regimen cum subtiliatur et post rem co〈-〉
39
medit grossam sicut rizum cum lacte post famem
40
acuit sanguinem et fit vt ipse ebulliat vnde minu〈-〉
41
tionis prouenit necessitas: licet parum fit ex quo fuit mi〈-〉
42
nutus et similiter iram habens ¶ Scire preterea debes
43
quod dulce nutriens rapit natura antequam mature〈-〉
44
scat et digeratur et corrumpit sanguinem. ¶ Nu-
45
trientium quoque iudicia quandoque fiunt ex parte compositionis
46
ipsorum. Experimentatores namque indi et alij iam
47
dixerunt quod lac cum rebus acetosis edendum non est:
48
neque pisces cum lacte: quoniam inde ad egritudines
49
peruenitur permanentes sicut lepra: neque comedi
50
debet mest cum raphanis neque carnibus volati-
51
lium: neque sanguis post rizum cum lacte: neque
52
in pulmento ponatur oleum aut res vnctuosa que in
53
eneo stetit vase: neque comedatur assatura que fuit
54
assata super prunas reti. ¶ Cibaria quoque diuer-
55
sa a duabus impediunt partibus: vna carum est
56
propter diuersitatem eorum in digerendo: et quoniam quod ex
57
eis est digestum ei admiscetur quod non est digestum
58
et secunda quoniam aliquis plus potest comedere quam
1
ex vno cibario. In tempore quoque antiquo qui
2
exercitabantur iam fugierunt ab hoc. Conten〈-〉
3
ti enim eranti solius carnis comestione in mane
4
et solius panis in cena: et in estate quidem melior
5
comedendi hora existit que est frigidior. ¶ Fa-
6
mem quoque tolerare stomacum quandoque malis replet humori-
7
bus. Amplius scire debes quod alcubeb cum dige-
8
ritur multi existit nutrimenti sed tarde descendit
9
et in mouendo moram facit: et suraben est nutriens
10
bonum cumque in ipsa fuerit cepe ventositates expellit
11
et cum cepe non fuerit commouebit ventositas. ¶ Ex
12
hominibus preterea sunt qui putant vuas post ca-
13
pita assata vtiles existere: sed non est quemadmodum
14
existimant: immo vehementer sunt male. et simili〈-〉
15
ter nabit. Sed et comedenda sunt talia qualia gra〈-〉
16
na mali granati absque suis ossibus. ¶ Scire
17
quoque debes quod tauic est sicca et ventrem stringens
18
sed pullus est humidus et ventrem soluens. ¶ Ex
19
gallinis vero assatis melior est que in ventre he-
20
di aut agni assatur: quoaniam eius conseruatur humiditas.
21
¶ Et etiam scire debes quod ius pulli vehementer tem〈-〉
22
perat humores et plus quam ius gallinarum: sed tamen
23
ius gallinarum est magis nutriens. ¶ Hedus pre〈-〉
24
terea cum fuerit frigidus erit melior propterea quod eius
25
quiescit vapor. ¶ Et agnus cum est calidus est me-
26
lior propterea quod ipsius malus odor resoluitur.
27
¶ Zebrabezi quoque cum calefactus datur non oportet vt sit
28
in eo crocus: sed non calefactis in eo esse debet
29
crocus. Alues quoque licet ex zuccaro fiant sicut phe〈-〉
30
ludem[*]pheludem cf. Venice 1564: peludex: male tamen sunt propterea quod opilationes faciunt
31
et sitim. ¶ Amplius scire debes quod impedimen〈-〉
32
tum panis cum non digeritur est multum. Sed car〈-〉
33
nis nutrimentum cum non digeritur est minus hoc.
34
¶ De regimine aque et vini. Capitulum .VIII.
35
COmplexionibus temperatis aqua con〈-〉
36
uenientior est que infrigiditatis fortitudine
37
temperata existit. et cuius infrigidatio cum niue de
38
foris fit precipue si nix mala fuerit.
39
¶ Et in niue etiam mala huiusmodi existit dispositio: quoniam ex
40
ea quod resoluitur neruis et membris anhelitus no-
41
cumentum facit et omnibus interioribus: neque tole〈-〉
42
rat eam nisi vehementer sanguineus: quod si non ili-
43
co nocumentum alicui fecerit secundum longitudinem die-
44
rum faciet et cum in annis processerit. ¶ Empico〈-〉
45
rum autem quidam dixerunt quod inter aquam putei et
46
fluminis non est facienda coniunctio nisi cum vna de-
47
scenderit. ¶ Et aque quidem electionem iam demon〈-〉
48
strauimus: et similiter emendationem eius que ex
49
ea mala est: sed tamen si aceto misceatur rectificatur.
50
¶ Scias autem quod bibere aquam cum aliquis est ieiu-
51
nus et post exercitium et balneationem: et proprie ven〈-〉
52
tre vacuo: et similiter siti mendose nocturne obedi-
53
re quemadmodum crapulatis accidit et ebrijs: et cum
54
natura in digerendo studet sacietate aque iam suffi〈-〉
55
cienter precedente vehementer est impediens: et
56
si multa quidem fuerit necessitas oportet vt aere frigido temperetur
57
et collutione oris ex aqua frigida. Deinde si hoc non
58
sufficerit cum vase bibat stricti orificij: licet hoc quando〈-〉
1
que ebrio conferat et non impediatur a potu aque ie〈-〉
2
iunus. ¶ Quod siquis ieiunus abstinere non po-
3
terit quin aquam bibat: et proprie post exercitium: bi-
4
bat prius vinum aqua calida temperatum. ¶ Et siti quidem
5
mendosa impeditus scire debet quod dormire et
6
sitim tolerare ipsam sedat. Nam enim tunc materiam
7
sitis resoluet et proprie cum inter tolerantiam et som〈-〉
8
num coniunctio fit. Cumque natura digestiua extinguetur
9
propter potum et obedientiam eius redibit sitis men〈-〉
10
dosa propterea quod humor sitim faciens eleuat eam.
11
¶ Oportet preterea ne sitim habens mendosam aquam
12
ingurgitando summat: immo sugendo. ¶ Mul-
13
tam quoque aquam frigidam bibere est malum. Quod
14
si vehementer necessarium fuerit fit post sufficientem
15
comestionem. ¶ Amplius aqua tepida nau-
16
seam facit. Et que magis calefacta est quam ista cum
17
frequenter bibitur infirmat stomacum: sed cum ra-
18
ro bibitur stomacum lauat et ventrem resoluit. ¶ Ui〈-〉
19
num vero album et subtile calefactis et est me〈-〉
20
lius. non enim capitis efficit dolorem. sed fortasse
21
humectabit et dolorem capitis alleuiabit qui
22
ex stomachi ardore prouenit. et loco quidem ipsius
23
ponitur illud quod tortellis aut pane clarificatur
24
et proprie cum factum fuerit duabus horis
25
antequam bibatur. Uinum vero grossum quod est
26
dulce est melius illi qui pinguis vult esse et for〈-〉
27
tis ab opilationibus tamen eius sibi caueat. Ue〈-〉
28
tus autem rubeum est melius opilationem habenti frigidam
29
et flegmaticam. ¶ Et vinum quidem post quodlibet omnium cibario〈-〉
30
rum bibere est malum quemadmodum huius causam iam
31
integre declarauimus. Non ergo bibatur nisi
32
postquam fuerit digestum et descenderit. ¶ Super
33
cibum vero mali chimi bibere vinum dum co-
34
meditur aut ante aut postquam digeritur est malum
35
quoniam facit malum chimum in extrema corporis
36
penetrare: et similiter super fructus et proprie
37
melones. et a paruis quidem incipere melius est quam
38
a magnis super cibum tamen duas brialas: aut tres
39
bibere non nocet ei qui consueuit: et similiter sa〈-〉
40
no post minutionem. ¶ Uinum preterea colera
41
abundantibus rubea confert: propterea quod coleram ru-
42
beam vrinam prouocando expellit: et humidis
43
propterea quod humiditates maturant. et quanto ma〈-〉
44
gis eius odor fuerit bonus et ipsum fuerit me-
45
lius et saporis melioris: est magis conferens. ¶ Ui〈-〉
46
num quoque est cibo bonus penetrator in toto
47
corpore et incidit flegma et resoluit ipsum et coleram
48
rubeam in vrina et alijs extrahit: et coleram ni〈-〉
49
gram labere facit et facile exire: et eius flectit nocu-
50
mentum propter contrarietatem: et omnes resol〈-〉
51
uit nodos sine multa caliditate extranea et ipsius
52
quidem species in suo loco nominabimus. ¶ Il〈-〉
53
le autem cuius cerebrum fuerit forte non cito ine〈-〉
54
briabitur: neque eius cerebrum malos vapores
55
ascendentes suscipit: neque ad ipsum peruenit
56
ex vino nisi eius conueniens calor: et ipsius tantum
57
clarificatur ingenium quantum ante alijs vicibus non
58
clarificaretur. Qui vero ab isto diuersus fue〈-〉
1
rit erit ei diuersum. ¶ Et ille quidem qui in
2
pectore debilitatem habuit: quia eius anhelitus
3
in hyme coangustatur vinum multum bibere non
4
potest. ¶ Amplius qui multum vinum bibere vo〈-〉
5
luerit comestione non repleatur et diuretica in suo
6
epulo ponat. Quod si ex cibo aut vino repletio ac-
7
ciderit ipsum euomat et hydromel bibat: et po〈-〉
8
stea ipsum etiam euomat. deinde os suum aceto et
9
melle abluat et faciem aqua frigida. ¶ Et cui quidem
10
vinum nocumentum fecerit per calefactionem in cor-
11
pore et ignitum fuerit epar sit eius nutriens verbi gratia
12
illud quod cum succo vue acerbe et que eis simi-
13
lantur: et sint ea quibus post comestionem vtitur dum
14
bibit alia qualia sunt granata et citri acetositas.
15
¶ Et ille quem ex parte sui capitis impedierit minuat
16
ex ipso et quod est temperatum et clarificatum bibat et ea
17
quibus post comestionem vtitur dum bibit sint talia
18
qualia sunt cydonia. Quod si in stomaco nocumentum
19
fecerit et ipsum calefecerit comedat semina myr〈-〉
20
ti torrefacti et parum ex trociscis de camfora sugat
21
et illud in quo est stipticitas et acredo. ¶ Et il-
22
le quidem qui in stomaco patitur dolorem ex frigiditate: vta〈-〉
23
tur post comestionem dum bibit cipero et gariofilis
24
et corticibus citri. ¶ Et tu quidem scias quod vinum
25
vetus est quasi medicina et pauci existit nutri-
26
menti. Nonum vero vinum impedit epar et ad epa-
27
ticam perducit dissinteriam propter inflammationem suam
28
et propterea quod facit ventrem. ¶ Et scias etiam quod ex
29
vinis illud est melius quod inter vetustatem et no-
30
uitatem est equale et est clarum quod ad rubedinem
31
trahit bonum habens odorem equalis saporis : et quod
32
neque est acre neque dulce. ¶ Et bonum quidem vinum
33
quod ablutum vocant est quod ita fit. Tres musti summantur
34
partes et aque vna et commisceantur et coquatur quodque[*]quodque corrupt for quousque quarta
35
pars minuatur. ¶ Quod si alicui ex vini potatione mor〈-〉
36
dicatio acciderit mala granata post ipsum sugat
37
et aquam frigidam et sirupum absinthinum in mane et bal〈-〉
38
neum ingrediatur postquam aliquid parum comederit.
39
¶ Scias preterea quod mixtum velocius innebriat
40
propterea quod aqueitas penetrat. ¶ Amplius sapiens
41
sibi prohibere debet ne ieiunus vinum bibat: aut
42
antequam membra in humectantis aqua reficiantur
43
aut post motum fortem: quoniam hec duo magnum cere〈-〉
44
bro faciunt nocumentum et neruis et ad spasmum
45
perducunt et ad amentiam aut in egritudine aut
46
in tempore calido. ¶ Frequens quoque ebrie-
47
tas est mala que epatis et cerebri complexionem
48
corrumpit et neruos debilitat: et ad neruorum egri〈-〉
49
tudinem perducit et apoplexiam et mortem subi〈-〉
50
taneam. ¶ Uinum preterea multum in quo-
51
rumdam stomachis in malam coleram rubeam
52
conuertetur: et in aliorum stomachis in ace-
53
tum purum et eorum alborum nocumentum
54
est magnum. ¶ Quibusdam vero visum est
55
quod semel in mense aut bis inebriari confert pro〈-〉
56
pterea quod virtutes alleuiat animales et requie-
57
scere facit et vrinam prouocat et sudorem et su〈-〉
58
perfluitatem resoluit. ¶ Et scias quod maius no〈-〉
1
cumentorum vini non est nisi in cerebro ex ip〈-〉
2
so igitur nemo bebile[*]bebile corrupt for debile cerebrum habens bibat
3
nisi parum et mixtum. ¶ Et ei quidem qui vi-
4
no impletur melius est vt ad vomendum festi〈-〉
5
net si facile fuerit: quod si non: aquam solam mul-
6
tam super ipsum bibat aut cum melle. Et post
7
vomitum in tina balneetur. deinde ex oleo mul-
8
tum inungatur et dormiat. Et perueris[*]perueris corrupt for pueris quidem
9
vinum ad bibendum dare est sicut ignem igni
10
addere in lignis debilibus. Seni quantum tole-
11
rare potest da et iuuenibus da ipsum tempera〈-〉
12
te. ¶ Regio preterea frigida vinum tolerat sed
13
calida minuit. ¶ Qui autem vino repleri vo〈-〉
14
luerit cibo non repleatur neque rem tunc dulcem
15
comedat: sed bibat tafeam vnctuosam et micas
16
vnctuosas comedat. et carnem pinguedine mix-
17
tam et inungatur et non laboret: et post cibum
18
cum bibere voluerit vtatur amigdalis et lenti-
19
bus salitis et cauguamech de capparibus: et si
20
comederit caules coctos cum carne et oliuas
21
de qua et eis similia confert ei et iuuabit in bi-
22
bendo vinum. et similiter omne quod vaporem
23
alleuiat sicut semen caulium de syria nabathi
24
et cyminum et ruta sicca et calamentum et sal na-
25
pticus et ameos. ¶ Nutrientia preterea in qui〈-〉
26
bus est viscositas et conglutinatio vaporem in〈-〉
27
grossant. Et he quidem sunt velut res vnctuo-
28
se dulces viscose: quoniam ebrietatem prohi-
29
bent: licet non multum recipiant vinum: pro-
30
pterea quod tarde penetrant. ¶ Ebrietatis autem
31
velocitas est aut propter cerebri debilitatem:
32
aut propter multos humores qui sunt in eo:
33
aut propter vini fortitudinem: aut propter ci-
34
bi paucitatem: aut propter regiminis malitiam
35
in ipso aut in eo quod cum ipso continuatur. Et
36
eius quidem qui propter cerebri debilitatem:[*]debilitatem: corrupt for debilitatem [redundant period]
37
est medicatio est reumatismi antiqui sedatio et
38
epithimatibus in capitulo primo nominatis:
39
et ne ex eo bibatur nisi paucum. ¶ Sirupus
40
qui ebrietatem tardat. succi alborum caulium
41
pars vna et succi granatorum acrium pars
42
vna: et aceti pars media sumantur et ferueant
43
ebullitionibus aliquibus et sumatur inde antequam
44
vinum bibatur .℥.I. ¶ Sumantur etiam gra-
45
na salis et rute et cymini et siccentur et comeda-
46
tur inde granum post granum. ¶ Sumatur
47
et semen caulium de syria et cyminum et amig-
48
dale amare excorticate et rannus et absinthium
49
et sal napticus et ameos et ruta sicca et sumat in〈-〉
50
de in potu qui caliditatis nocumentum non ti〈-〉
51
met duarum .ʒ. pondus cum aqua frigida ieiu〈-〉
52
nus. ¶ Ex eis preterea que ebrij remouent
53
ebrietatem est vt ei ad bibendum detur aqua et
54
acetum multis vicibus aut aqua almasal: aut
55
raib acetosum et fiat vt ipse odoret camforam
56
et sandalum et super ipsius caput ponatur infri〈-〉
57
gidantia repercussiua sicut oleum rosaceum cum ace〈-〉
58
to de vino. Ebrietatis vero sanationem in
1
particularibus nominabimus. ¶ Quod si
2
quis cito sine aliquo impedimento inebriari volue〈-〉
3
rit in suo vino infundat vsnee aut lignum aloes
4
indum. ¶ Et qui fortiter vult ebrietatem in currere[*]in currere corrupt for incurrere.
5
ideo vt mebrum medicatione dolorem faciente sanetur
6
in suo vino aquam lolij ponat aut sumat fumittere[*]fumittere corrupt for fumiterre
7
et opij et iusquiami ana .ʒ.5. et nucis muscate et
8
galie muscate et ligni aloes crudi ana .ʒ. vnius
9
sextam. et inde ad bibendum detur in vino quantum est
10
ei necessarium aut iusquiamum nigrum cum corti〈-〉
11
cibus mandragore in aqua coquatur donec rubea
12
fiat et eam vino admisceat.
13
¶ De somno et vigilijs. Capitulum .IX.
14
DE sermone cause somni naturalis et subeth
15
et contrariorum ipsorum et vigiliarum et insomnie〈-〉
16
tatis et quid faciendum sit in medicando
17
vnumquodque eorum et in remouendo ipsum
18
cum fuerit impediens et quid vnumquodque eorum signifi-
19
cet et reliqua ab eis iam in suo loco parumper premissimus
20
et in medicatione particulari adhuc dicemus.
21
¶ Sed quod in hoc loco dicemus est quod somnus
22
temperatus virtutem naturalem potentem efficit perficiendi
23
suas operationes et est animalem virtutem quiescere faciens
24
et in eius substantia augmentum prebens ita vt fortasse
25
redeat propterea quod laxat ad prohibendam spiritus qualis-
26
cunque fuerit resolutionem: et propter hoc digerit cibum secundum
27
digestiones nominatas: et succurritur cum eo debilitati que
28
accidit ex speciebus resolutionis que est ex fatigatione aut
29
coitu aut ira aut reliquis ab istis. ¶ Sonus preterea
30
temperatus cum humorum inuenit equalitatem in quantitate et qualitate
31
est humectans et calefaciens et est res magis pro-
32
ficiens senibus: quoniam in eis humiditatem conseruat et
33
ipsam eis reducit: et propter hoc dixit Galienus Comedo quaque
34
nocte olera ex lactucis facta cum aromatibus. Ex
35
lactucis quidem propterea quod dormire faciunt. Et cum aro〈-〉
36
matibus ad emendandam eorum frigiditatem. Et di-
37
xit quia ego sum nunc diligens somnum. nam ego sum
38
nunc senex et confert mihi humiditas quam somnus
39
mihi facit. et hoc quidem est regimen conueniens ei cui
40
rebellat somnus. et si premittatur vt ipse balneetur
41
postquam cibi quem sumpserit complebitur digestio et super
42
ipsius capitulum multa aqua calida proijciatur erit hoc conue-
43
niens adiutorium. ¶ Regimen vero hoc for-
44
tius in medicationibus nominabimus: sani er-
45
go de re somni cogitare debet vt ipsis temparate
46
exhibeatur et in sua hora: et non superflue et ab im-
47
pedimento sibi caueant quod cerebris ipsorum
48
et omnibus virtutibus suis efferunt vigilie.
49
¶ Non preterea multotiens vigilare cogitur et
50
somnum a se repellere timore syncopis et casus
51
virtutis. ¶ Melior quoque somnus est ille qui
52
est profundus: et melior similiter somnus est il-
53
le qui prouenit postquam cibus a frigidiori ventre de-
54
scendit. et post quietem eius quod forsitan sequitur
55
ipsum ex inflationibus et rugitibus: quoniam dormire su〈-〉
56
per hoc multis impedit modis: immo non sapit neque
57
continuatur ab instabilitate et reuolutione de la-
58
tere in latus et est impediens et cum suo impe-
1
dimento nocet dormienti. Quapropter si de-
2
scensus tardauerit parumper incedere debet: postea
3
dormiat. ¶ Amplius super vacuitatem dor-
4
mire est malum et virtutem deijciens: et super re-
5
pletionem antequam a frigidori ventre fiat descensio est
6
malum: quoniam non erit profundus: immo erit cum
7
reuolutione de latere in latus. Cum enim natura in
8
ipso sollicitatur cum eo quo sollicitari solet in ho〈-〉
9
ra somni ex digestione deferens deterior et distur-
10
bans eam retroducit et fit natura stupida et corrumpitur
11
digestio. ¶ In die quoque dormire est malum. ge〈-〉
12
nerat enim egritudines humectantes et reumatis〈-〉
13
mos et corrumpit colorem et generat splenem
14
et laxat neruos et efficit pigritiam et debilitat desi〈-〉
15
derium et generat apostemata et febres frequenter.
16
¶ Et ex causis suorum nocumentorum est vt
17
cito interrumpatur et naturam ab eo in quo erat stupi〈-〉
18
dam reddat. ¶ Ex somni autem nocturni bonita-
19
tibus est quod est continuus et profundus: licet qui
20
in die dormire consueuit ipsum subito interrumpe〈-〉
21
re non debet absque ordine. ¶ Sed qui ex figuris
22
somni est melior est vt super dextrum incipiat
23
latus: et deinde ad sinistrum reuoluatur. Quod si
24
eius inceptio super ventrem fiat auxilium fert
25
satis magnum in digerendo propterea quod calo-
26
rem retinet naturalem et ipsum comprehendit quare augetur.
27
¶ Resupine autem dormire est malum et ad malas
28
preparans egritudines: sicut apoplexiam phrenesim
29
et incubum: quoniam superfluitates ad posteriora
30
declinare facit et retinentur et per suos non ince-
31
dunt cannales naturales qui sunt ab anterioribus si〈-〉
32
cut nares et palatum. ¶ Et somnum qui resu-
33
pine sit solent incurrere infirmi debiles propter il-
34
lud quod musculis eorum accidit ex debilitate
35
et eorum membris: et quia vnum latus aliud
36
ferre non potest: immo cito resupin.[*]resupin. corrupt for resupini [cf. Venice 1564] voluuntur:
37
quoniam dorsum latere fortius existi[*]existi corrupt for existit. Et propter hoc
38
aperto ore dormiunt propter debilitatem musculo〈-〉
39
rum quibus mandibule stringuntur. Et hoc qui-
40
dem in libris particularibus capitulum habet integrum.
41
¶ De eo quod ab hoc loco ad posteriora re-
42
seruandum est. Capitulum .X.
43
QUod ab hoc loco ad posteriora re-
44
seruare debemus ex eo quod hic di〈-〉
45
ci solet est coitus et ipsius temperamentum
46
et emendatio impedimenti eius. Et
47
nos quidem ad posteriora reseruabimus loqui
48
de eo in libris particularibus. ¶ Ex eo quod hic
49
etiam dicitur est res medicinarum ventrem soluen〈-〉
50
tium et ablutionis impedimenti earum: et nos
51
quidem in quibusdam eorum reseruabimus
52
sermonem ad nostras dictiones de medicationibus
53
et in quibusdam eorum ad sermones nostros de medici〈-〉
54
nis ventrem soluentibus. Ueruntamen dicemus quod sanitatis
55
conseruatur vti debet euacuatione que fit cum solutiuis et diure〈-〉
56
ticis et sudorem prouocantibus et sputum producentibus.
57
Et mulieres quidem cum menstrua prouocantibus ex eo
58
quod modo declarabimus et te scire faciemus.
1
¶ De confortatione membrorum et corporum
2
debilium et impinguatione et magnificatione
3
corporis vel carnium ipsorum. Capitulum .XI.
4
MEmbra debilia et parua confortantur
5
et augmentantur in eo quidem qui adhuc
6
in tempore existit augmenti et in tempore vlti-
7
mo augmenti fricatione temperata: et exer〈-〉
8
citio assiduo quod fit in eis proprium: deinde emplastro
9
ex pice. ¶ Retentio quoque anhelitus in hunc
10
ingreditur modum et proprie cum membrum pecto〈-〉
11
ri et pulmoni fuerit vicinum verbi gratia precipiemus illum
12
parum currere qui crura habet gratilia: postea tem-
13
peratam ei adhibebimus fricationem: deinde ex
14
pice emplastrum apponemus: postea secunda die frica〈-〉
15
tionem custodiemus sicut erat et tertia die similiter et
16
augmentabimus exercitium nisi amplitudinis ve-
17
narum apparuerit significatio et descensionis materie-
18
rum: quoniam timor tunc erit in vnoquoque membro ne apostema
19
accidat et nocumentum ex repletione veniens quod
20
est ipsi proprium quemadmodum timentur hic varices
21
et elephantia. Cum ergo aliquid huius generis ap〈-〉
22
paruerit minuemus ex exercitio quod prius iniun〈-〉
23
ctum fuerit: et ex fricatione: deinde faciemus
24
ipsum quiescere et resupinum iacere et eleuabimus
25
membrum illud verbi gratia in illo qui habet crus siccum per pe-
26
dem suum et fricationem faciemus proprie conuersam scilicet
27
postremo ad radicem. ¶ Quod si voluerimus hoc
28
efficere in membro quod sit iuxta membra anhelitus.
29
sitque verbi gratia pectus ligabimus quod est sub eo ligatu〈-〉
30
ra que in stringendo sit media et in latitudine equa-
31
lis: postea precipiemus ei vt vtatur exercitio ma-
32
nuum et fortis anhelitus emittendo voces et cla-
33
morem magnum ex fricatione leui. ¶ In libris
34
preterea particularibus perueniet ad te qualiter hec sum〈-〉
35
ma exquisite diuidatur. Illud igitur in libro decora〈-〉
36
tionis considerabis si deus voluerit.
37
¶ De lassitudine que sequitur exercitia. Capitulum .XII.
38
LAssitudinis species sunt tres quibus ad〈-〉
39
ditur quarta: et modi quibus accidit sunt
40
duo. ¶ Eius vero species sunt tres vl-
41
cerosa extensiua et apostemosa. et illa quidem que
42
hic additur est lassiudo quem vocatur dessiccatiua et
43
arefactiua. ¶ Ulcerosa igitur est lassitudo ex qua qui
44
eam incurrunt in superficie corporis tactus vlce〈-〉
45
rum similitudinem sentiunt: et in cutis profunditate
46
et orificijs profunditatis ipsius: et est cum hoc sen-
47
tit quando ipse tangitur: et est cum habens eam sentit illud in
48
suo motu. Et est cum sentit quasi puncturam spinarum
49
et abhorret motus: ita vt extensiones alarum etiam
50
extendantur cum debilitate: cumque fortior fit accidit ei
51
horripilatio. et cum augmentatur accidit ei tremor et fe〈-〉
52
bris. Et ipsius quidem causa est multitudo superflui-
53
tatum subtilium et acutarum et liquefactio carnis et adi-
54
pis propter motus fortitudinem. Et ad vltimum humo〈-〉
55
res mali: qui si per venas discurrerent bonus san〈-〉
56
guis qui est in venis corrumperetur: et propterea quod ad partem
57
cutis declinauerunt minutum fuit nocumentum
58
minus namque malum quod efficere possunt est vt hoc las〈-〉
1
situdinis genus accidat: et si parumper moti fue〈-〉
2
rint accidet horripillatio: et si plus moti fueriunt
3
accidet tremor. Et est etiam cum humores acuti ab
4
istis separantur et crudi remanent in venis. Et est etiam
5
cum crudi in carne existenti. ¶ Extensiuam vero habens
6
sentit suum corpus quasi fractum et sentit calorem et
7
extensiuam et abhorret motum vsque quo abhorreat
8
resupinando ad posteriora flecti. et proprie si ex
9
labore fuerit: et ipsa quidem ex superfluitatibus reten〈-〉
10
tis in musculis: que tamen bone existunt substantie et non est in
11
eis mordicatio: aut ex ventositate. Inter eas ve〈-〉
12
ro existit separatio cum dispositione leuitatis et graui-
13
tatis: et ipsa etiam multotiens accidit ex somno non com〈-〉
14
pleto. Cum enim post somnum accidit completum alia est ibi
15
diuersitas que specierum peior est: et que ex ea peior est:
16
est cum musculorum villi secundum rectitudinem tenduntur.
17
¶ Apostematosa autem lassitudo est vt corpus sit solito
18
calidius et sit inflato simile in magnitudine sui
19
et calore: et accidit ei nocumentum cum tangitur et mo〈-〉
20
uetur et sentit eius extensionem ¶ Lassitudo autem
21
vessicatiua et arefactiua est dispositio per quam sen-
22
tit homo in suo corpore ac si siccaretur ariditate su-
23
perflua. Et ipsa quidem accidit aut ex multo exercitio
24
cum bono chimo aut ex reditione aspera. Et quandoque
25
etiam accidit ex siccitate aeris et ex diminutione nu〈-〉
26
trimenti et ex multo ieiunio. ¶ Modi autem qui〈-〉
27
bus accidit lassitudo sunt duo. Et ipsi quidem sunt
28
quia lassitudo aut accidit propter exercitium: et hec est ma〈-〉
29
gis secura: cuius sanationis via modum habet qui ei
30
est proprius. Aut accidit ex se. et hec quidem egri-
31
tudinis est antecessio cuius sanationis via pro〈-〉
32
prium habet modum qui sibi proprius est. Et est etiam
33
cum vna alij coniungitur secundum suarum materierum compo〈-〉
34
sitionem aut per seipsas aut per exercitium. Cumque
35
simplicium noueris regimen ad compositarum
36
regimen illud mouebit secundum regulam quam tibi di-
37
cam. ¶ Et hoc quidem est quod in primis oportet te ma〈-〉
38
iorem habere sollicitudinem de re que maio-
39
rem incutit terrorem regendo illud etiam quod
40
est sub ea. ¶ Et fortasse quod magis terrefacit
41
magis est terrefaciens propter tres res. aut propter
42
fortitudinem aut proper nobilitatem aut propter substantiam. Cumque
43
in eo quod oportet ex istis conditionibus due aut tres con〈-〉
44
iungentur erit hoc magis terrefaciens: nisi vna
45
que remanserit duobus fortior fuerit: adeo vt
46
ipsis resistat verbi gratia lassitudo namque apostemosa fortior
47
est et nobilior vlcerosa: sed si vlcerose substantia a tempera〈-〉
48
mento et cursu naturali valde fuerit remota duobus
49
apostemose modis propter nobilitatem et fortitudi〈-〉
50
nem resistet et premittetur super ipsam. Si ve〈-〉
51
ro non valde remota fuerit: apostemosa super ipsam
52
premittetur.
53
¶ De alicibus et oscitationibus. Capitulum .XIII.
54
ALices sunt propter superfluitates
55
que in musculis congregantur. et pro〈-〉
56
pter hoc multum accidunt post som〈-〉
57
num. Cumque humores illi plus abun〈-〉
58
dauerint fiet horipillatio et tremor: et cum plus
1
exercuerint facient febrem. ¶ Oscitatio vero
2
motus est alicum que accidit in mandibularum musculis et
3
thoracis. Cumque sanis in primis absque causa accide〈-〉
4
rit et non in hora cum multa fuerit erit malum. Et que
5
quidem est ex ea melior est illa que est post finem digestio-
6
nis: quoniam est propter superfluitatum expulsionem.
7
¶ Et est etiam cum alices et oscitationes efficiunt fri-
8
gus et cutis spissitudo et pauca resolutio et expergefa〈-〉
9
ctio a somno antequam compleatur et est expulsio compri-
10
mens. ¶ Uinum vero ad medium temporatum alicibus
11
et oscitationibus est conueniens cum non est
12
ibi alia prohibens causa.
13
¶ De medicando lassitudinem ex exercitio
14
prouenientem. Capitulum .XIIII.
15
DIcemus quod studium impendere in medi〈-〉
16
cando lassitudinem est a multis secu-
17
rari egritudinibus ex quibus sunt fe-
18
bres. ¶ Oportet autem vt cum lassitudo vlce〈-〉
19
rosa apparuerit ex exercitio minuatur si ipsum fue〈-〉
20
rit causa. et si cum ea multitudo fuerit humorum: expel/
21
lantur. ¶ Quod si breuis temporis fastidia affuerint ip-
22
sorum nocumento succurrendum erit cum fame et euacuatio〈-〉
23
ne et resolutione eius quod peruenit ad partem cutis cum
24
fricatione multa et leui cum oleo in quo non sit pon〈-〉
25
ticitas. Et in die tertio reditionis fiat exercitium.
26
Et nutriatur ipse in primis ex eo quod consueuerat
27
in qualitate. sed ex quantitate minuatur et in die tertio vel
28
secundo humectantibus nutriatur. et si vene fuerint mun〈-〉
29
de et flegmaa crudum in adipe fuerit intestinorum fricatio
30
ipsum quandoque maturat. et proprie cum calefacientium
31
medicinarum ad ipsum penetrauerit virtus. ¶ Ole〈-〉
32
um preterea de salicibus in hoc multum confert et ole〈-〉
33
um de aneto et camomilla et his similibus et
34
apozima radicum sicle et eius oleum in instrumento du-
35
plici. et vnguentum ex radicibus malue: et oleum de ra-
36
dicibus cucumeris asinini et brione[*]brione cf. Venice 1564: brionie: et oleum de vsnee
37
et omne oleum in quo vsnee recipitur. ¶ In lassitudi〈-〉
38
nis autem extensiue medicatione intentio est lassare
39
illud quod induruit fricatione leui calefaciente in
40
sole et aqua tepida balneari et in ipsa longo morari
41
tempore. Et si in solium alia vice aut duabus descende〈-〉
42
rit in die erit conueniens et post vnamquamque inungan〈-〉
43
tur balneationem. ¶ Quod si necesse fuerit propter
44
venarum abstersionem: et propterea quod oleum in eis sic〈-〉
45
catur ad inungendo[*]inungendo corrupt for inungendum oleo redire fiat. et nutriente humi〈-〉
46
do nutriatur etiam pauce quantitatis: quoniam plus indiget
47
nutrimenti paucitate quam vlcerosa. ¶ Et hanc quidem
48
lassitudinem resoluit exercitium et mundificat. Quod
49
si per se acciderit propter grossas superfluitates necesse
50
erit eas euacuare. Et si fuerint propter causam ventositatis ex〈-〉
51
tendentis resoluet eam tae quale est cyminum et carui et
52
anisum. Intentio autem in apostemosam lassitudinem regen〈-〉
53
do est tres res lassare: quod extensum fuit: et quod ca-
54
lefactum infrigidare et superfluitatem euacuare. Et hoc
55
quidem completur oleo multo tepido et fricatione ve〈-〉
56
hementer leui et prolixa mora in aqua que parumper
57
ad caliditatem declinat et quietem. ¶ In arefacti-
58
ua vero nil de regimine sanorum mutetur nisi quod opor〈-〉
1
tet vt aqua in qua balneatur sit maioris caliditatis: quoniam
2
in aqua vehementer.[*]vehementer. corrupt for vehementer [redundant period] calida est quod inspissat cutem et
3
non est eius impedimentum sicut impedimentum
4
aquarum frigidarum: quoniam cum eo quod inspissat est in eis
5
ambiguitas mala et frigiditatis ipsorum penetratio
6
in corpore quod iam siccatum fuit. et est cum sue materiei
7
causa est cutis ipsius raritas: immo hoc est secundum plurimum.
8
In die autem secundo reductionis exercitio leui〈-〉
9
ter et subtiliter vtatur et balneo secundum dispositionem di〈-〉
10
ei prime: deinde precipiatur ei vt aquam frigidam su-
11
bito ingrediatur: quatenus cutis eius inspissetur et sit
12
eius resolutio pauca: et cum hoc conseruetur ipsius humi〈-〉
13
ditas. Obuiabit namque aqua corpori in quo est
14
tantum caliditatis quod resistat ipso iam inspissato. Et
15
iste quidem due cause adinuicem se iuuant in remo-
16
uendo nocumentum frigoris ipsius: et proprie cum
17
submergitur subito et egreditur non moratur: quoniam
18
cum mora nulla est securitas. ¶ Ipse preterea
19
nutriatur mane in fine prime hore cibo humectante
20
pauco: ideo vt ipse alia vice iuxta noctem fricari pos〈-〉
21
sit et tunc cenam tardet. ¶ Studium quoque adhibea〈-〉
22
tur in expellendo superfluitates ab eo fricatio〈-〉
23
ne olei de salicibus cum quo ventrem suum non
24
tangat nisi lasitudinem in musculis sui ventris
25
senserit: quoniam tunc illos leuiter vngere conuenit.
26
¶ Et eius nutriens sit largius et in eo procedat
27
cauendo ne eis nutrimetum sit multe caliditatis.
28
¶ Amplius omnem lassitudinem cuius causa est mo〈-〉
29
tus: dimittere cum eius signum inceperit prohibet
30
ne accidat: postea reuersionis exercitio vtatur vt
31
motus temperatus ad cutem materias expellat et eas
32
fricatio resoluat que fit inter illos motus in ip〈-〉
33
sorum consistentia. ¶ Dispositio preterea ipsius bal〈-〉
34
neationi experiatur: nam si ex balneo accidat ei tre〈-〉
35
mor tunc res terminum pertransiuit: quanto
36
magis si febrem generauerint: quoniam tunc
37
non est balneandus: immo euacuandus et eius
38
complexio rectificanda. Quod si nihil eorum
39
ex balneo accidit: erit conferens cum eius aqua
40
fuerit temperata. ¶. Cum autem in eius ve-
41
nis crudi fuerit humores in primis lassitudo
42
erit regenda cum eo quod oportet: postea stu-
43
dendum erit in eo quod crudos maturat et sub〈-〉
44
tiliat et expellit humores. Et si multi fuerint:
45
tunc quies erit in iungenda[*]in iungenda corrupt for iniungenda et exercitium di-
46
mittendum: quoniam quies est magis dige-
47
rens et minutionem relinquat: quoniam secun〈-〉
48
dum plurimum mundum expellit et crudum
49
dimittit. ¶ Uenter quoque eius ante matura-
50
tionem non est soluendus: quoniam hoc non
51
confert: immo damnum infert: vrinam vero
52
prouocare non nocet ei. Sed res multum cale-
53
faciens non est ei danda: quoniam crudum
54
humorem in corpore diffundi faciet. Sitque eius
55
operatio leuiter et cum quantitate equali. ¶ In
56
eius preterea nutrientibus ponenda sunt pi-
57
per et caparis et zinziber et acetum de caparibus et acetum
58
de alkis et acetum de alstranguat: et corpora etiam
1
ipsorum et iagueris scita secundum mensuram. ¶ Post
2
maturationem autem et apparitionem hypostasis in vrina
3
et maturationem plurimum da ei vinum vt maturatio
4
compleatur et fiat vrine prouocatio. Sitque eius vi〈-〉
5
num quod subtile est et clarum et vomitum non faciat.
6
¶ De alijs dispositionibus que sequuntur exer〈-〉
7
citium et reliqua ab eo. Capitulum .XV.
8
PRius loquemur de istis dispositio-
9
nibus postea mutabimus nos ad
10
regendum lassitudinem que venit per se.
11
¶ Et ex istis quidem est raritas que cor〈-〉
12
pori accidit: et accidit multotiens ex fricatione pauca et
13
balneo. Ipsa vero est medicanda fricatione sicca ad
14
duritiem parum declinante et cum oleo stiptico. ¶ Et
15
ex eis est spissitudo que ex frigiditate accidit aut ex re
16
stiptica aut ex multitudine superfluitatum: aut ex ea〈-〉
17
rum grossitie aut earum viscositate. vnde prouenit: vt in po〈-〉
18
ris cutis retineantur: aut erit spissitudo causa exerci-
19
tij quod ipsos ex profundo extraxit: non existentibus ibi causis
20
antecedentibus. aut erit eius causa locus puluerulentus:
21
aut fricatio fortis et dura. ¶ Illius autem que est ex
22
frigiditate et stipticitate signum est coloris albedo et
23
calefactionis tarditas et sudor et corporis reuersio
24
ad rubedinem: cum adest exercitium. Et hi quidem in bal-
25
neis calidis sunt balneandi: in quibus de latere in latus
26
et super ventrem et supini reuoluantur super pauimen-
27
tum equalis caliditatis donec sudent: et inungan〈-〉
28
tur oleis subtilibus calidis et resoluentibus.
29
¶ Illorum autem qui ad hoc deueniunt ex exercitio si〈-〉
30
gnum est quod non habent hoc signum et resudat cutis:
31
et ipsi quidem medicandi sunt expulsione si ibi fue〈-〉
32
rit superfluitas: postea regimen adhibeatur: quod re〈-〉
33
soluat ex balneo et inunctione. ¶ Qui vero in
34
hoc incidunt ex puluere aut ex forti fricatione
35
magis est eis balneum necessarium quam inunctio ex oleis
36
et ipsi quidem fricatione molli vti debent ante balneum
37
et post ipsum. ¶ Est quoque cum accidit eis post
38
superfluum exercitium cum pauca fricatione debilitas
39
cum raritate. ¶ Et est cum accidit etiam ex superfluo
40
coitu et ex balneo frequenter. Ipsi igitur medi-
41
candi sunt cum exercitio reuersionis et fricatione
42
sicca que ad duriciem trahit cum oleo stiptico. Et
43
nutrientia comedant humectantia pauce quantita〈-〉
44
tis in caliditate et frigiditate temperata: aut que parumper
45
ad caliditatem trahant. Et similiter fiet si debili-
46
tas accidit aut vigilie aut tristitia: aut accidit sic〈-〉
47
cias[*]siccias corrupt for siccitas in neruis. ¶ Quod si istis acciderit mali-
48
tia digerendi cibum non confert eis reuersionis exer〈-〉
49
citium: neque aliquod exercitiorum vllo modo. ¶ Est
50
preterea cum accidit ex superfluitate balneandi et
51
multitudine comedendi et bibendi et ociandi vt
52
homo in suis membris humiditatis sentiat superfluita-
53
tem et proprie in lingua: ita vt operationes membrorum
54
ledat. ¶ Quod si hoc ex causa fuerit ante[*]ante corrupt for antecedente [cf. Venice 1564] in particu〈-〉
55
lari medicatione continebitur. et si ex aliquo eorum
56
fuerit que nunc ex proximo nominauimus sicut
57
vino aut multa ociositate aut multa balnei humi-
58
ditate erit ei in iungendum[*]in iungendum corrupt for iniungendum vt forti vtatur exercitio
1
et fricatione aspera et sicca sine oleo aut fricatio〈-〉
2
ne cum pauco oleo calefaciente.
3
¶ Superflua autem siccitas quam qui habet sen-
4
tit sua manu est ex genere lassitudinis arefactiue:
5
et ipsius sanatio est eius medicatio.
¶ De me〈-〉
6
dicatione lassitudinis per se vinientis[*]vinientis corrupt for venientis. Capitulum .XVI.
7
VLcerose[*]VLcerose corrupt for VLcerosa quidem dispositio cognoscenda
8
est si humor eam efficiens sit intus in
9
venis aut extra venas. quod autem sit in venis
10
ex fetore declaratur vrine et ex diposi-
11
tionibus nutrientium preteritorum: et ex hoc quod super〈-〉
12
fluitatum multitudo in venis generari solebat:
13
aut earum paucitas et velocitas expellendi eas a
14
se: aut cui necessitatem medicandi eas faciebant:
15
et ex dispositione vini eius si erat clarum aut turbidum.
16
Et si he quidem significationes apparuerint decla-
17
bitur[*]decla-bitur corrupt for declarabitur quod in venis existunt: et si non extra. ¶ Quod si
18
lassitudo ex superfluitatibus est extrinsecis et sint
19
vene interius munde sufficit ei exercitium reuer〈-〉
20
sionis et augmentum regiminis quod in capitulo vlcerose
21
diximus: que accidit propter exercitium. Sed si alia di〈-〉
22
uisio fuerit non cogites exercitare eum. immo
23
fac eum ociari et dormire et esse famelicum et inun-
24
ge ipsum super circa ventrem ex oleo et balneetur cum
25
aqua temperata si balneum tolerare potuerit secundum condi-
26
tionem quam diximus: et nutriatur ex eo quod diximus:
27
cuius tamen chimus sit bonus: quod sit ex genere eorum
28
que sorbentur: et sit illud in quo non est viscositas
29
neque multum nutrimentum. et hoc quidem est sicut or-
30
deum et spelta ex carne volatilium: et de sirupis
31
sit sirupus acetosus cum melle et hydromel et vi-
32
num album et subtile. et huiusmodi vinum ei non prohibeas:
33
quoniam est maturans et prouocans: verumtamen ipsi in pri-
34
mis dare debes in quo sit parum aceptositatis[*]aceptositatis corrupt for acetositatis:
35
postea ex eo mutetur ad album et subtile. ¶ Quod
36
si hoc regimen ei non profuerit: humor ibi adest:
37
superantem ergo euacua. et si superans fuerit
38
sanguis: aut cum eo fuerit sanguis: minues
39
eum: et si non ventrem solues: aut facies hoc et
40
hoc secundum quod tibi videbitur de sanguine. Tibi ta-
41
men cauet ne aliquid horum facias si cogno-
42
ueris quod virtus sit debilis. ¶ Genus autem hu〈-〉
43
moris cognosces per vrinam et sudorem et disposi-
44
tipnem[*]disposi-tipnem corrupt for dispositionem somni et vigiliarum. Cumque somnus se re-
45
mouerit te regente eum cum regimine bono erit signi〈-〉
46
ficatio mala. Quod si cognoueris quod bonus san-
47
guis in corpore sit paucus et quod humores cru-
48
di sunt superantes fac eum quiescere et da ei ad come〈-〉
49
dendum et bibendum rem que subtiliet: et non des
50
ei ad bibendum.[*]bibendum. corrupt for bibendum [redundant period] rem que multam habeat cali-
51
ditatem: sed da ei ad bibendum aliquid in quo sit
52
incisio sicut sirupus acetosus de melle. ¶ Quod
53
si tibi necesse fuerit in virtute subtiliantium augmen〈-〉
54
tum prebere pone in illud quod comedit et in aquam
55
ordei quam bibit parum piperis et si necessaria fue〈-〉
56
rint diacyminum diatrionpipereon propter hu〈-〉
57
morum cruditatem da ei sicut tibi videbitur
58
ante comestionem aut post ipsam: aut in tempo-
1
re dormitionis: et sit eius mensura cocliarium
2
paruum. et diacalamentum quidem non est bonum: quoniam
3
pertransit terminum in calefaciendo. si autem pro cer-
4
to sciueris humores crudos in venis non esse sed in ra〈-〉
5
dicalibus contineri: membris fricationem adhibe: et
6
proprie in matutinis cum oleis laxantibus. Et da
7
ei ad bibendum ex calefacientibus: vt ipsorum cale-
8
factione ad cutem perueniat et iniunge ei quietem lon〈-〉
9
gam post ea fac eum aqua temperate calida balneari: et
10
da ei ex diacalamento absque timore: sed tamen oportet vt sit
11
antequam comedat et exercitetur. ¶ Quod si post come〈-〉
12
stionem necessarium fuerit ei quod stomacum iuuet non des
13
ei quod sit vehementer penetratiuum: sicut diacalamen-
14
tum: sed sicut diacyminum et diatrionpiperon. sitque
15
quod ex quolibet eorum dabis res modica aut diacy-
16
donitem. Et possibile quidem est vt quod ex diacydonitem da〈-〉
17
bis sit plus eo quod dabis ex illis postquam considera〈-〉
18
ueris ne corus[*]corus corrupt for corpus sit vehementis caloris accidentalis
19
te dante. Istis[*]te dante. Istis cf. Venice 1564: te dante ista. Istis preterea confert oleo vngi camomillio et ane〈-〉
20
tio[*]anetio corrupt for anetino et amaracino et reliquis ab istis aut confortetur
21
cum resina et duodecuplo ipsius olei. ¶ Cum
22
autem sciueris humores in venis et foras simul esse
23
esto de maiori sollicitus et tamen minus non dimit〈-〉
24
tas. ¶ Quod si hec duo equalia fuerint prius inten〈-〉
25
de ad digestionem cum diatrionpipereon in quo si
26
volueris adiunge petroselinum cum folijs anisi
27
ad hoc vt sit magis diureticum. Et si volueris
28
admisce ei parum diacalamenti postquam minueris
29
ex eo quod acceperit de diacymino et diatrionpi〈-〉
30
pereon et processeris in hoc secundum ordinem donec
31
ad vltimum mutes postremum eius cum diacala-
32
mento et remaneat istud donec ad vltimum purum
33
remaneat diacalamentum. ¶ Cum autem illud quod est
34
in venis digeretur et egredietur remanebit sol〈-〉
35
licitudo eius quod est extra venas: diacalamentum
36
quemadmodum scis erit ad hoc conferens et impediens
37
primunt[*]primunt corrupt for primum. ¶ Istos vero in quibus res due coniungun〈-〉
38
tur ab omni re vehementer trahente ad exteriora
39
aut interiora custodire debes. Quapropter non ci〈-〉
40
to vomitum eis dare debes: neque quod ventrem infe-
41
rius deponat: nisi ante premiseris que subtiliant
42
et incidant et maturent neque etiam exercites eos. Cumque
43
lassitudo quieuerit et color meliorabitur et vrina
44
maturabitur fricabis eos multum et pauco exerci-
45
tabis exercitio et considerabis si aliquid egritudi〈-〉
46
nis reuersum fuerit: quoniam tunc dimittes: et si nil
47
reuersum fuerit duces eos ad suos vsus ordi-
48
nate donec peruenias ad illud quo solebant vti
49
ex balneatione et inunctione et fricatione et exer〈-〉
50
citio et ad vltimum tandem vnguentorum quibus vtuntur
51
virtute confortata. ¶ Quod si alicui istorum lassitu〈-〉
52
do reuersa fuerit cum senso vlceroso redi ad tuum
53
regimen: et si absque vlceroso sensu reuertitur ipsum
54
cum reuersione rege. Et si mixte tibi aduenerint
55
siginificatione et fortis lassitudo sensu percepta non apparue〈-〉
56
rit permitte eum quiescere. ¶ Lassitudinis auem ex-
57
tensiue causa hec est repletio siue humoris mali-
58
tia. Et eius quidem medicatio in corporibus ma〈-〉
1
le complexionis est minutio et regiminis subti-
2
liatio. In corpore vero de quo loquimur est sub〈-〉
3
tiliatio et incisio tantum postea adiuuetur cum quibus
4
debet. ¶ Apostematose autem medicatio est succurere
5
cum minutione ex vena que pertinet membro in
6
quo est plurimum lassitudinis: et in quo lassitudi〈-〉
7
nis apparuerit principium: et ex matrice si non inter
8
membra fuerit inequalitas. Et fortasse necesse erit
9
ipsum secunda die minuere: immo adhuc etiam in tertio. Er-
10
go ipsum in prima die minue ilico cum apparet et
11
non tardes illud ne in ipso infundantur. Et in secunda
12
die et tertia minue eum in solis occasu. ¶ Oportet
13
preterea vt sit eius nutriens in die primo aqua or〈-〉
14
dei aut succus spelte simplex: nisi acciderit fe-
15
bris. Sed si febris superueniet aqua ordei sola.
16
et die secundo sit istud cum oleo infrigidante aut tempera-
17
to: sicut oleo amigdalino. Et in die tertio sit sicut
18
caro cum lactucis aut cucurbitis aut maluis
19
hortulanis: aut acetula et ex piscibus petrosis
20
in tafea. et in hac die quantum possibile fuerit a po-
21
tu aque prohibeatur. Cum autem in die tertio iam
22
non poterit tolerare: neque poterit cibum bene ap〈-〉
23
petere et digere dabitur ei hydromel aut vinum
24
album subtile aut temperatum. ¶ Et caue ne post
25
has euacuationes ei tribuas quantum est necessarium ex
26
cibo subito: quoniam cibus indigestus ad venas tra〈-〉
27
hetur tribus modis. Unus eorum erit quoniam cum ci〈-〉
28
bus fuerit paucus stomacus erit auarus. et contraria
29
erit eius virtus retentiua virtuti epatis attrati〈-〉
30
ue: sed cum multus fuerit non erit ex eo stomacus
31
auarus: immo fortasse attractiuam epatis iuua-
32
bit sua virtutem expulsiua: et similiter omne recepta〈-〉
33
culum quod est ibi precedens compositione eius quod est
34
post ipsum. Et secundus est: quoniam multus non bene di-
35
geritur in stomaco. Et tertius: quoniam multus multum ve〈-〉
36
nis transmittit nutrimentum quod vene etiam
37
digerere non valent.
38
¶ De regimine corporum quorum complexio-
39
nes non sunt bone. Capitulum .XVII.
40
COrpora ista aut sunt quibus super〈-〉
41
uenit error: aut in creatione male fue〈-〉
42
runt impedita. et illa quidem quibus
43
superuenit error sunt quorum complexio〈-〉
44
nes naturales sunt conuenientes: sed acquisiuerunt
45
complexiones malas in hora propter longum
46
errorem in regimine: donec in eis quieuerint.
47
¶ Male vero impedita sunt quorum com-
48
plexiones a radice sunt conuenientes. Eorum
49
autem quibus superuenit error erroris pars
50
in quantitate et qualitate scienda est et cum con-
51
trario medicanda: et hoc fortasse cognoscetur
52
ex dispositinoe[*]dispositinoe corrupt for dispositione figure corporis. Impedita ve〈-〉
53
ro male sunt dispositionibus: quorum accidit
54
corruptio ex complexione eorum propria aut
55
ex eorum compositione. Ab eis igitur incipie〈-〉
56
mus nominando senes.
57
¶ Doctrine .III. dictionis .III. et est sermo vniuer〈-〉
58
salis in regendo senes. Et sunt .VI. capitula.
Capitulum .I.
1
SUmma regiminis eorum est opera〈-〉
2
ri quod calefaciat et humectet sicut
3
ex nutrientibus et balneis et poti〈-〉
4
bus et somno prolixo: et mora multa
5
in lecto et maiore quam iuuenum: et ex
6
assidua vrine eorum prouocatione et expulsione flegmatis
7
ex eorum stomacis per viam intestinorum et vesice et vt
8
nature lenitas eis duret. ¶ Eis preterea multum
9
confert fricatio temperata in quantitate et qualitate cum
10
oleo: deinde equitatio aut incessio si debiles fue〈-〉
11
rint ab equitatione. ¶ Ad illum autem qui ex eis de-
12
bilis fuerit fricandum semel aut bis redeundum erit.
13
¶ Ex aromatibus preterea aliquid bene redolens
14
odorare debent: et proprie quod calidum temperate existit.
15
Et oportet vt post dormitionem cum oleo inungantur: quoniam
16
huius virtutem excitat animalem. deinde equitent aut incedant.
17
¶ De nutriendis senibus. Capitulum .II.
18
NUtriens senum paulatim est partiendum: et
19
paulatim bis aut ter nutriendi sunt
20
secundum digestionem eorum et fortitudinem et de〈-〉
21
bilitatem et comedant in hora secunda
22
panem bene factum cum melle: et in hora septima post
23
balneationem: deinde ventrem leniat ex eis que post
24
illud nominabimus: et iuxta noctem cibum laudabi〈-〉
25
lis nutrimenti: et si fuerint fortes in cena sua aug〈-〉
26
mentum paruum faciant: et ab omni nutriente sibi caueant
27
ex quo melancolia generatur aut flegma: et ab omni calido et acu-
28
to et desicatiuo sicut cauguamich: et tanguebil
29
nisi secundum modum medicationis adhibeatur. ¶ Quod
30
si ex hoc aliqui fecerint quod non debeant et ex his que
31
sunt prime speciei comederint: sicut quod salitum est et
32
melongias et carnem siccam salitam et siluestrium
33
animalium et pisces dure carnis tunc vtantur melo〈-〉
34
nibus et arechijs et cucumeribus. ¶ Et si secundum
35
commiserint errorem et comederint cuaguamich
36
et sehene et bunca medicentur ex contrarijs: sed tamen eis
37
non sunt danda nisi subtiliatiua cum scitum fuerit
38
quod in eis sint superfluitates. ¶ Cum autem mundati
39
fuerint nutriantur ex humectantibus: deinde paucis
40
ex subtiliatiuis cum cibo vtantur sicut in ipso dice〈-〉
41
mus. ¶ Lac vero ei qui ex ipsis bene appetit et
42
digerit confert: et post ipsum extensionem in parte epatis
43
et ventris non sentit neque pruritum neque dolorem:
44
quoniam lac nutrit et humectat verumtamen quod ex eo melius
45
est: est lac caprinum et asinium et ex proprietatibus
46
quidem lactis asini est quod non fit caseus et descendit
47
cito et precipue si fuerit cum eo sal et mel. Oportet tamen vt
48
locus in quo pascuntur obseruetur ne herbe que ibi
49
nascuntur sint pontice neque acute neque acetose neque
50
multum salse. ¶ Olera autem et fructus quibus senes
51
vesci debent sunt sicut sicla et apium et parum porrorum
52
que comedere debent condita cum almuri et oleo
53
et proprie in principio comestionis ipsorum: ideo
54
vt in eorum naturam mollificando iuuent. ¶ Eis quoque
55
confert si in horis quibus consueuerunt dormire
56
dormiant. zinziber. preterea muraba est ex medi〈-〉
57
cinis que eis conferunt. Et similiter plurima eorum
58
que sunt ex muraba calidis: sintque cum quantitate qua
1
tantum calefaciant et digerant et non qua corpus
2
siccent: quoniam oportet vt eorum nutrientia cor〈-〉
3
pora sint humectantia que non patiantur ab istis
4
nisi secundum viam calefaciendi et digerendi et non
5
secundum viam siccandi. ¶ Ex his vero qui-
6
bus vescuntur ad suas leniendum naturas et con〈-〉
7
ueniunt corporibus eorum est volubilis cocta
8
cum aqua et sale vt boni sit saporis cum almuri
9
et oleo condita et radicis polypodij cum in iu-
10
re galline posita fuerit aut in iure sicle aut in iu-
11
re caulium. ¶ Et ex eis quidem quibus in ci-
12
bo.[*]ci-bo. corrupt for cibo [redundant period] vtuntur ad suas mollificandas naturas et
13
ipsorum corporibus conferunt sunt ex fructi-
14
bus ficus et pruna in estate et ficus sicce cocte in
15
aqua et melle si tempus fuerit hyemis verumtamen
16
oportet vt hoc totum sit ante comestionem: pro〈-〉
17
pterea vt eorum leniat ventres. ¶ Quod si eo〈-〉
18
rum nature taliter se habuerint vt vna die leni〈-〉
19
antur alia non: excusatur solutiuum et lubrica-
20
tio tertiana. Quod si fuerint nature eorum le〈-〉
21
nite die vno et constringantur duobus diebus
22
sufficiet ei aliquid tale sic volubilis et aqua cau〈-〉
23
lium et illud quod est intra semen cartami cum
24
kist ordei et terbintina ad magnitudinem vni-
25
us auellane aut duarum et vt multum trium:
26
quoniam ipsorum naturam sua mollificat pro〈-〉
27
prietate ea abstergit interiora sine lesione. ¶ Me〈-〉
28
dicina quoque composita ex medulla cartami et
29
decuplo ipsius ficuum siccarum confert eis.
30
Sitque illud quod ex ea in potu sumitur vt ma〈-〉
31
gnitudo nucis. ¶ Enema quoque cum oleo eis
32
confert: quotiam in ipso cum euacuatione est
33
virtus mollificandi intestina et proprie cum ex
34
oleo dulci fuerit. Ab acuto autem clisteri sibi ca〈-〉
35
ueat: quoniam ipsorum siccabit intestina. Hu〈-〉
36
midum vero clistere et vnctuosum est ex rebus
37
magis eis conferens cum ipsorum ventres ali〈-〉
38
quot diebus constricti fuerint. ¶ Sunt pre-
39
terea alie medicine ventrem soluentes: quas in
40
antidotario nominabimus. ¶ Oportet etiam
41
vt in senibus et decrepitis fiant euacuationes
42
absque minutione quantoplus possibile fuerit: quo〈-〉
43
niam ipsorum ventrem temperate soluere est
44
eis res magnam prestans iuuamentum.
45
¶ De vino senum. Capitulum .III.
46
VInum eis melius est vetus rubeum
47
vt vrinam prouocet et calefaciat simul.
48
¶ A nouo autem et albo vino sibi ca-
49
ueant nisi se post comestionem bal-
50
neauerint et situm habuerint. Tunc enim dabi〈-〉
51
tur eis vinum album et subtile pauci nutrimen〈-〉
52
ti. ideo vt sit loco aque. ¶ Ab illo vero quod ex
53
vinis est dulce et opilatiuum sibi caueant.
54
¶ De aperiendis senum opilationibus. Capitulum .IIII.
55
SI eis acciderint opilationes quarum
56
facilior est ea que ex vini prouenit po〈-〉
57
tatione erunt aperiende cum diacalamento
58
et diatrionpipereon puluerizatione pi-
1
peris super vinum. Et si alea et cepas comedere
2
consueuerint comedant. ¶ Tyriaca quoque eis
3
multum confert et proprie cum opilationes acciderint:
4
et similiter athanasia et homorusia. ¶ Ipsi vero
5
post eas mollificandi sunt cum balneo et oleo et
6
nutrientibus sicut aqua carnis et spelta. et ordeo: et
7
si biberint hydromel confert eis et securos eos
8
faciet ne eis accidant opilationes et dolores iun〈-〉
9
cturarum postquam in ipso additum fuerit: si opilatio〈-〉
10
nem in aliquo senserint membro: aut preparationem
11
ad ipsam illud quod sit ei proprium sicut semen apij
12
et eius radix: membris vrine. ¶ Quod si opilatio
13
petrosa fuerit aperiatur ex eo quod est fortius sicut pe〈-〉
14
troselinum. ¶ Et si opilatio fuerit in pulmone
15
aperiatur cum aliquo quod sit sicut isopus et
16
capillus veneris et cassialignea et his similia.
17
¶ De fricatione senum. Capitulum .V.
18
OPortet vt in qualitate et quantitate sit tempera〈-〉
19
ta et ne vllo modo membra debilia cum
20
ea tangantur neque dolentia: et si fricatio
21
vices humerit interpositas in vicibus:
22
pannis grossis: aut manibus aspersis fricentur
23
hoc namque eis confert: et interpolationes egritudi〈-〉
24
num membrorum eorum prohibet.
25
¶ De exercitio senum. Capitulum .VI.
26
EXercitium senum diuersificatur secundum dis-
27
positionum corporum eorum diuersitatem. et
28
secundum illud quod eis ex egritudinibus ac〈-〉
29
cidere solet: et secundum vsus ipsorum in exer〈-〉
30
citio. ¶ Nam si eorum corpora in vltima fuerit equa〈-〉
31
litate posita conuenientia eis erunt exercitia temperata.
32
¶ Et si fuerit in eis membrum quod non in sua me〈-〉
33
liore existit dispositione sit eius exercitium alia sequens
34
exercitia. ¶ Uerbi gratia si alicui incepit in ca-
35
pite accidere vertigo aut apoplexia et materie ad
36
collum descenderint et frequenter consueuerunt ascen〈-〉
37
dere vapores ad caput et cerebrum non confert ei
38
exercitium in quo caput curuatur aut declinat: sed
39
exercitio vti debebit quod sit in incedendo et curen-
40
do: et equitando et in omni exercitio quod sit ad subtili〈-〉
41
anda interiora. ¶ Et si egritudo in partibus pe-
42
dum fuerit exercitijs vtetur que fiunt ex superioribus sicut ma〈-〉
43
nus manibus contrahere et proijcere lapides et leuatur.
44
¶ Et si egritudo fuerit in medio sicut splene et
45
epate et stomaco et intestinis erunt ei vtilia exercitia dua〈-〉
46
rum extremitatum. nisi sit aliquid quod prohibeat.
47
¶ Quod si egritudo in parte pectoris fuerit exer-
48
citium inferiorum erit ei necessarium. ¶ Et si in rene aut
49
vesica fuerit non confert ei nisi superiorum exercitium.
50
Et hec membra in exercitio pentitus[*]pentitus corrupt for penitus non ordientur[*]ordientur corrupt for ordinentur
51
ad hoc vt ex eo fortiora fiant. Et hoc quidem in se-
52
nibus diuersum est ab eo quod est in alijs etatibus: et in primis
53
senibus quibus confert plurimum eius quod confert senibus.
54
Isti namque membra debilia fortiora facere debent
55
ordinate secundum modum exercitij quod est eis conueni-
56
ens et in quo sunt: membra vero infirma quando exer〈-〉
57
citantur. et est quando hoc non conceditur scilicet cum fuerit ca-
58
lida aut sicca aut fuerit in eis materia que ad putrefa〈-〉
1
ctionem declinauerit et non fuerit in eis maturatio.
2
¶ Doctrina quarta. de regimine corporis: cu〈-〉
3
ius complexio est conueniens. et sunt quinque capitula.
4
¶ Doctrine quarte. dictionis tertie de rectifi-
5
catione complexionis superflue caliditatis. Capitulum .I.
6
DIcemus quod malitia complexionis
7
calide: aut est cum equalitate am〈-〉
8
barum passiuarum aut cum victoria sic〈-〉
9
citatis aut humiditatis. Cum autem
10
ambe passiue fuerint equales scie〈-〉
11
mus quod caliditatis augmentum
12
erit secundum terminum et non erit superflum[*]superflum corrupt for superfluum: quoniam si non
13
siccaret. ¶ Cum autem calidum existit cum siccitate possi〈-〉
14
bile est vt complexio ista in sua dispositione longo rema〈-〉
15
neat tempore. ¶ Calidi vero cum humiditate societas
16
non durat: quoniam humiditas quandoque superat caliditatem
17
et extinguit ipsam. Et quandoque caliditas superat humidita〈-〉
18
tem et siccat eam. ¶ Dispositio igitur habentis complexionem in qua
19
humiditas superat meliorabitur in complemento iuuen〈-〉
20
tutis et fiet equalis in eis. Cum autem descenderit humi〈-〉
21
ditas extranea augmentari incipiet et caliditas minui.
22
¶ Ergo dicemus quod summa regendi complexionem haben〈-〉
23
tes calidam in duobus est collocanda intentioni-
24
bus: vna quarum est secundum quod est voluntas reducendi
25
eos ad equalitatem: altera est secundum quam est voluntas
26
conseruandi sanitatem sicut est. ¶ Primam vero
27
habere possunt ociosi qui suas domuerunt animas secundum pro〈-〉
28
lixam tolerantiam in tempore quo ordinate ad equa〈-〉
29
litatem redeant: ipsos namque absque ordine regere
30
perducet eorum corpora ad egritudinem sed et secun〈-〉
31
dam possibile est: si sit eorum regimen ex nutrientibus
32
que ipsorum sunt conuenientia complexionibus ita vt conser〈-〉
33
uetur sanitas que est in eis reperta. ¶ Quicunque
34
autem complexionem habentium calidam in duabus passiuis
35
temperati fuerint sanitati in principio rei ipsorum
36
propinquiores erunt: et faciet illorum complexio dentes et
37
pilos velocius nasci et erunt facundi et clari in
38
verbis et veloces in incessu. Cum autem in anis proces-
39
serint vincet in eis caliditas et augmentabitur sicci-
40
tas: et accidet eis complexio mordicatiua: et in mul-
41
tis quidem eorum multa colera rubea generatur: Ipsorum
42
vero regimen in prima etate debet esse sicut temperatorum
43
regimen. Et cum mutabitur suum mutabunt regimen
44
ad illius regimen: in quo elaboratur vt ipsius prouo-
45
cetur vrina et colera euacuetur rubea secundum vnam duarum
46
partium ad quam declinant superfluttates[*]superfluttates corrupt for superfluitates scilicet partis fluxus
47
vetris aut partis vomitus. ¶ Quod si sola natura ad
48
deponendum humorem et euacuandum non suffecerit: in
49
vomitu quidem adiuuetur ex rebus lenibus sicut
50
potu multe aque calide solius aut cum nabit. ¶ Et
51
in solutione quidem ventris sit cum aliquo quod sit sicut vio〈-〉
52
laceum muraba et tamarindi humidi et tereniabin et
53
xiraset. Ipsorum preterea exercitium erit alliuiandum[*]alliuiandum corrupt for alleuiandum.
54
Et oportebit vt cibus detur eis qui sit boni.[*]boni. corrupt for boni [redundant period] chimi.
55
¶ Et fortasse necesse est vt balneationem in die sequan〈-〉
56
tur: et oportebit etiam vt ab omni re calefaciente pro-
57
hibeantur: quod si ex balneatione post comestionem
58
non senserint tensionem et grauitatem in parte epatis
1
et ventris secure eam mutantur: et si aliquid horum accide〈-〉
2
rit aperitiua eis dentur sicut apozima abscinthij et
3
medicina ex aloe et anisio et amigdalis amaris
4
cum oximelle et balneationem post comestionem dimit-
5
tant. Hec autem aperitiua eis danda sunt postquam primus
6
cibus digestus fuerit et antequam secundum sumant. In ho〈-〉
7
ra tamen inter quam et comestionem secundi spacium interueni
8
at temporis: et hoc quidem est inter exercitationem matutina〈-〉
9
lem et horam in qua balneantur. ¶ Ipsi preterea sunt oleis
10
superiungendi[*]superiungendi corrupt for superinungendi et vinum eis albu[*]albu corrupt for album et subtile in potu tri〈-〉
11
buendum est et debilitat eos aqua frigida. ¶ Et isti quidem qui
12
a principio rei complexionem habent calidam et siccam hoc
13
toto sunt digniores. Qui vero complexionem habent cali〈-〉
14
dam et humidam et putrefactioni sunt apti et vt materie ad
15
membra decendant[*]decendant corrupt for descendant exercitio vti debent quod multe fit
16
resolutionis et leui ne calefaciat cauendo a motu qui
17
in humoribus ebullitionem apparere facit: qui vero
18
plurimum ab exercitio sibi cauere debet est ille qui non consue〈-〉
19
uit. ¶ Et melius quidem est vt exercitentur post euacuatio〈-〉
20
nem et vt balneentur antequam comedant et vt studeant in
21
expellendo superfluitates omnes. Cumque in ver intra〈-〉
22
uerint temperate se conseruent minutione et euacuatione.
23
¶ De rectificatione complexionis in qua est
24
frigiditas cum augmento. Capitulum .II.
25
HUius quoque species tres sunt. ¶ In illa er〈-〉
26
go que ex eis in duabus passiuis equa〈-〉
27
lis fuerit: elaborandum erit vt eius in〈-〉
28
natus calor secundum augmentum procedat cum
29
nutrientibus calidis inter humiditatem et siccitatem temperatis
30
et vnguentis calidis et electuarijs magnis et euacuationibus
31
ex humoribus proprijs: et balneationibus sudorem
32
facientibus et exercitijs iuuantibus eos: licet enim ali-
33
quo tempore in humiditate sint temperati: accidet tamen eis vt
34
humiditates in ipsis propter frigiditatem generentur.
35
Illorum autem in quibus cum hoc est siccitas regimen
36
oportet vt sit ipsummmet regimen senum.
37
¶ De regine[*]regine corrupt for regimine corporum que velociter egritudines
38
incurrunt. Capitulum .III.
39
ISti autem ad hoc sunt parati propter repletio-
40
nem sui. Et tunc quidem in ipsis reperanda est
41
humorum quantitas: aut propter humores cru-
42
dos qui in eis existunt. et tunc quidem temperata est
43
ipsorum humorum qualitas et eligendum est eis ex nutrienti〈-〉
44
bus illud quod nutrimentum prebet medium inter mul〈-〉
45
tum et paucum. ¶ Et humorum quantitas est cum equalitate
46
quantitas nutrimenti et augmento exercitij et frica-
47
tionis antequam balneentur si exercitij et fricationis vsum
48
habuerint: aut cum leuiore eorum si non consueuerunt. et vt
49
eis cibus detur parciter: et non vna vice suam compleant
50
facietatem: quod si in ipsorum corporibus sudor fuerit fa〈-〉
51
cilis et consueuerit fiat vt isti aliquibus sudent vicibus.
52
¶ Et si tarditas comestionis ipsorum non fecerit: vt
53
colera rubea in eorum fundatur stomacis tradetur ipsa vsum
54
post balneum quod si fecerit premittatur antequam balneentur.
55
¶ Et hora quidem temparata si prohibitior ibi non affue-
56
rit est post quartam horam diei equalium. Si autem propterea quod co〈-〉
57
lera rubea in ipsorum funditur stomacis cibus fuerit su-
58
mendus prius antequam balneentur et opilationem in epate
1
significatione senserint cum apertiuis prenominatis suis conueni〈-〉
2
entibus complexionibus medicentur. ¶ Et si cum hoc
3
in capite nocumentum senserint cum ambulatione succur〈-〉
4
ratur. ¶ Et si eius cibus in stomaco corruptus fue-
5
rit: et postea descenderit per se erit hoc lucrum:
6
quod si non: deponatur cum diacymino aut ficubus
7
cum semine cartani conspersis. Cuius confectio est nominata.
8
¶ De impinguando macrum. Capitulum .IIII..
9
CAusarum maciei fortior: sicut diximus
10
est siccitas complexionis et mesaraice et sic〈-〉
11
citas aeris ¶ Mesaraice enim cum
12
siccantur nutrimentum non recipiunt et
13
augmentatur siccitas et macies. Fricatio igitur ip-
14
si adhibende est antequam balneetur que sit media inter
15
asperam et lenem donec rubeat cutis. deinde frica〈-〉
16
tio fortior fiat. postea emplastrum ex pice superpona〈-〉
17
tur. deinde temparate exercitetur: postea absque tardita〈-〉
18
te balneetur. deinde siccis mandilibus exiccetur. po-
19
stea pauco iungatur[*]iungatur corrupt for inungatur oleo. deinde cibum sumat sibi
20
conuenientem. ¶ Et si ipsius etas et tempus consuetudo
21
aquam tolerauerint frigidam ex ea super se fundat.
22
Finis autem fricationis que ante picis emplastrum premittitur
23
est vt inflatio non incipiat consumi. Et hoc quidem est
24
propinquum ei quod in augmentando membrum paruum di〈-〉
25
ximus. Complementum vero locutionis de hoc inue〈-〉
26
nietur in libro de pulchritudine quarti libri.
27
¶ De macrefaciendo pinguem. Capitulum .V.
28
IPsius regimen est vt descensus cibi a
29
stomaco eius et intestinis si velox ne com-
30
pleatur mesaraicarum suctio in ipso: et vt
31
cibum sumat qui sit melancolie quantitatis et pau〈-〉
32
ci nutrimenti. Et frequenter balneetur antequam comedat
33
et exercitium festinent et olea resoluentia. Et de
34
electuarijs trifera minor et electuarium de lacca et tyriaca et
35
vt ieiunus bibat acetum et almuri. Et nos quidem
36
nominabimus hoc indictione decorationis.
37
¶ Doctrina secunda de mutationibus: et est
38
capitulum .I. et summa .I.
39
¶ Doctrine quinte dictionis tertie de regimine
40
temporum cum rectificatione aeris. Capitulum.
41
IN veris quidem principio succurren〈-〉
42
dum est ad minuendum et ad
43
bibendum cathartica secundum quod necesse
44
est et secundum consuetudinem. In ipso quoque
45
proprie vomitus prouocandus est.
46
Et omnis res multum calefaciens
47
et humectans est dimittenda ex carnibus et po〈-〉
48
tibus et nutriens subtiliandum. ¶ Et exercitio
49
vtendum est temperate quod sit maius exerci-
50
tio estatis. ¶ Cibo quoque non repeleatur[*]repeleatur corrupt for repleatur quis:
51
immo ipsum partiatur: et in potu sumat syru-
52
pos: et rob extinguentes: et a rebus abstineat ca〈-〉
53
lidis et ab omnibus amaris aut salsis aut acutis.
54
¶ In estate vero minuatur ex cibus et poti-
55
bus et exercitio et maneat quietus et extinguen-
56
tia bibat. Et si potuerit vomat et semper in vm-
57
bra moretur et in loco cooperto. ¶ In autumno
58
autem et proprie in eo qui est diuersi aeris conseruatio
1
facienda est regimine meliore: et omnia siccantia
2
sunt dimittenda. ¶ Et cauendum est a coitu et
3
a potu multe aque frigide et ipsius fusione super ca-
4
put. ¶ Neque in loco frigido dormiat in quo eius
5
cutis horripilletur neque repletus dormiat. ¶ Et
6
caueat sibi a calore estiuo: et frigiditate matutinorum
7
et suum custodiat caput ne frigiditati obuiet. ¶ A
8
fructibus quoque que sunt in tempore illo sibi caueat
9
neque ex illis multum comedat neque balneetur nisi
10
cum tepida. ¶ Cumque dies cum nocte fuerit equalis
11
euacuetur ne superfluitates in hyeme constringantur:
12
licet in multis corporibus sit melius: ne in autum-
13
no aliquid faciant: vnde humores ferueant et mo-
14
ueantur: immo melius est eis vt ipsi quieti permaneant.
15
Quidam etiam iam vetuerunt ne vomitus in autumno
16
fiat: quoniam ad febrem perducit. Uinum preterea vehe〈-〉
17
menter debet esse aquatum et non sit superflue. ¶ Scias
18
quoque quod in multis pluuijs in ipso consistit secu〈-〉
19
ratio ab ipsius malitia. ¶ In hyeme vero mul〈-〉
20
tum laborare debent et copiosius comedere ni-
21
si fuerit meridionalis: quoniam si sic fuerit exercitium erit
22
augmentandum et cibus minuendus. ¶ Oportet pre〈-〉
23
terea vt triticum panis hyemis sit fortius et for-
24
tioris soliditatis quam panis estatis. Et similiter est illud
25
quod est in carnibus: et eis que sunt sicut ipse. ¶ Et
26
vt sint olera quibus vescuntur sicut caules: et sicla
27
et apium et non atriplices neque blitis neque portu〈-〉
28
laca neque scariola. ¶ Amplius corporibus sa〈-〉
29
nis raro accidunt egritudines in hyeme: quibus si
30
acciderint medicando succurrendum est et euacuando
31
si oportuerit. Impossibile enim est vt ipsa accidat egri〈-〉
32
tudo nisi propter magnam causam et proprie si calida fue〈-〉
33
rit. Calor enim innatus qui est regitiuus in hyeme ve〈-〉
34
hementer fit fortis propterea quod a resolutione saluatur
35
et constrictione coniungitur. ¶ Omnes preterea naturales
36
virtutes in hyeme suas melius perficiunt ope-
37
rationes. ¶ Hypocrati quoque visum est. quod melius est
38
in ipso ventrem soluere quam minutionem facere. Et
39
abhorret vomitum in ipso: et videtur ei quod in estate
40
sit bonus: quoniam humores in estate sunt natantes
41
et in hyeme ad subsidendum declinantes: ipsum
42
ergo imitentur. ¶ Aer vero cum corrumpitur
43
aut fit pestilentialis obuiandum est exiccando cor-
44
pus et reparando domum cum rebus que suis vir-
45
tutibus infrigidant et humectant. Et hoc quidem est quod
46
magis est faciendum in pestilentia: aut calefaciant
47
et faciant quod sit contrarium ei quod ex aeris corruptio〈-〉
48
ne prouenit. ¶ Odores preterea boni sunt res
49
in hoc magis conferentes et proprie cum puta-
50
uerit quod sint complexioni aeris contrarij. ¶ In pestilen〈-〉
51
tia quoque necessitas multum aerem attrahendi est
52
minuenda: et hoc quidem sit cum ocio et euacuatione.
53
¶ A terra preterea multotiens eleuatur aeris
54
corruptio: et tunc quidem conuenit in lectis sede〈-〉
55
re et hospitia querere vehementer alta que a ven〈-〉
56
tis rumpuntur. ¶ Multotiens quoque est princi〈-〉
57
pium corruptionis aeris ab ipso aere propter illud
58
quod ei aduenit ex corruptione vicinantium aerum.
1
Aut propter rem celestem: cuius qualitas non
2
est hominibus cognita. In huiusmodi ergo ad do-
3
mos subterraneas est fugiendum aut ad domos
4
que parientibus vndique sunt circundate et ad
5
cauernas. ¶ Suffumigationes autem que aerum
6
putrefactiones sunt rectificantes sunt sicut ciperi
7
et turis et myrti et rose et sandali. ¶ Aceto pre〈-〉
8
terea in cibo et potu vti in pestilentia est nocu〈-〉
9
menti ipsius securatio. Et nos quidem in libris
10
particularibus nominabimus complementum
11
eius quod est dicendum.[*]dicendum. corrupt for dicendum [redundant period] de hoc.
12
¶ Summa doctrine quinte fen tertie cuius sunt octo capitula.
13
¶ Summe doctrine quinte fen tertie et est ad succurren〈-〉
14
dum accidentibus que pronosticantur egritudines. Capitulum .I.
15
ILle cui tremor cordis assidue
16
acciderit de seipso sit sollicitus
17
ne subita intercipiatur morte.
18
¶ Ille cui frequenter accide-
19
rit incubus et scotomia de seipso
20
sollicitus existat et humorem
21
euacuet grossum ne ad epilepsiam perueniat ad
22
apoplexiam. ¶ Cum mults[*]mults corrupt for multus in toto corpore
23
fuerit saltus regatur flegmatis euacuatione: ideo ne hoc
24
habens spasmum incidat et apoplexiam: et similiter
25
cum perdurauerit vt sensus sint turbidi et mo〈-〉
26
tionum adsit debilitas cum replexione[*]replexione i.e. repletione. ¶ Cum
27
membris multotiens acciderit vt sensum amittant
28
regatur cui hoc accidit cum euacuatione fleg-
29
matis ne ad paralysim perueniat. ¶ Cum facies
30
multum salierit cui hoc acciderit regatur pur〈-〉
31
gatione cerebri antequam ad torturam deueniat.
32
¶ Cum facies vehementer rubuerit et oculus
33
et lachryme fluxerint et lumen effugerit et capi〈-〉
34
tis dolorem habuerit minutione regendus
35
erit et solutione ventris: et his similibus ne in-
36
cidat in phrenesim. ¶ Cumque multa absque cau-
37
sa fuerit tristitia et timor regendus erit adusti
38
humoris euacuatione ne ad melancoliam deue〈-〉
39
niat. ¶ Facies quoque cum rubet et tumet et su〈-〉
40
scitati attinet: et fit hoc perdurans portendit le〈-〉
41
pram. ¶ Cum corpus fuerit graue et lassum
42
fit et vene apparuerint: minuendum erit ante-
43
quam vene scissura accidat aut apoplexia: aut
44
mors subitanea. ¶ Cum in facie parum tumo〈-〉
45
ris apperuerit[*]apperuerit corrupt for apparuerit et in palpebris et in extremitati-
46
bus dispositioni epatis est succurrendum ne
47
incidat in hydropisim. ¶ Cum stercoris fetor
48
multus fuerit regimine vtendum erit remouendo
49
a venis putrefactionem antequam ad febres per-
50
ueniat vrine: tamen significatio est in hoc dete〈-〉
51
rior. ¶ Cumque lassitudinem et fracturam vide〈-〉
52
ris time quod febris accidat. ¶ Cum comeden-
53
di appetitus cadit aut augmentatur signifi-
54
cat egritudinem. Et ad summum omnis res
55
que de suo mutatur vsu scilicet desiderium aut
56
egestio aut vrina aut coeundi vounltas[*]vounltas corrupt for voluntas aut som〈-〉
57
nus aut sudor aut corporis prutitus[*]prutitus corrupt for pruritus aut inge-
58
nij subtilitas aut sapor gustus aut somniorum
1
vsus cum augmentantur aut diminuantur aut
2
suam mutant qualitatem pronosticantur egri.
3
¶ Et similiter vsus non naturales sicut emor〈-〉
4
roydorum sanguinis fluxus aut menstruorum
5
aut vomitus aut ex naribus sanguinis fluxus
6
aut consuetudo desiderandi rem aliquam siue
7
mala sit siue non sit mala: quondam vsus est sicut na-
8
tura et propter hoc non debet abstinere quis ni-
9
si a multum malis: que tamen ex eis dimittere
10
debet ordinate demittat[*]demittat corrupt for dimittat. ¶ Et est preterea cum
11
res particulares particularium rerum sunt de-
12
monstratiue. perseuerantia namque doloris capi〈-〉
13
tis et emigranei dilationem pronosticatur pu-
14
pille et descensum aque in oculum. Imaginari
15
coram facie sicut cimices et reliqua cum man〈-〉
16
siuum sit et stabile et visus cum hoc assidue de-
17
bilitatur portendit descensum aque in oculum.
18
¶ Cum grauitas et punctura in parte dextra
19
perseuerauerit epatis designabit egri. ¶ Gra〈-〉
20
uitas et tensio in inferioribus dorsi et ilio cum
21
mutatione dispositionis vrine ab vsu nocumen〈-〉
22
tum in renibus pronosticatur. ¶ Stercus non
23
habens tincturam sicut solebat significat icteri〈-〉
24
tiam. ¶ Cum ardor vrine perseuerat vlcera si〈-〉
25
gnificat que in visica[*]visica corrupt for vesica accidunt et virga. ¶ Egestio
26
in ano adustionem faciens pronosticatur dissin〈-〉
27
teriam. ¶ Desiderij casus cum vomitu et infla〈-〉
28
tione et extremitatum dolor portendunt coli-
29
cam. ¶ Pruritus in ano cum parui vermes
30
ibi non affuerint pronosticantur emorroydas.
31
¶ Multorum carbunculorum natiuitas et no〈-〉
32
dorum magnum significat apostema. ¶ Ser〈-〉
33
pigo albaras pronosticatur nigram.
34
¶ Et morphea alba pronosticatur albaras albam.
35
¶ De regimine iter agentium: et est dictio vni〈-〉
36
uersalis. Capitulum .II.
37
ITer agens a rebus abstineat quibus
38
vti consueuerat cum esset cum suis
39
familiaribus: labores namque et dolo-
40
res ei accidunt: quapropter studium
41
spendere debet ad hoc vt de se sit sollicitus ne
42
ad magnas perueniat egritudines. et illud de
43
quo plus sollicitus esse debet est nutriens et las〈-〉
44
situdo. ¶ Suum vero nutriens meliorari de-
45
bet et facere vt sit bone substantie et propinqua
46
mensure et non multe: ideo vt non digeratur et
47
superfluiatates[*]superfluiatates corrupt for superfluitates in venis ipsius non congregen〈-〉
48
tur. ¶ Amplius equitare non debet plenus ne
49
ei cibus et corrumpatur et necessitatem habeat bi-
50
bendi aquam et augeatur sonitus et dilatatio sui:
51
immo expectare cibum debet vsque ad horam ho〈-〉
52
spitandi nisi fuerit propter causam quam po-
53
stea dicemus. Quod si multum ei necessarium
54
fuerit rem modicam comedat secundum modum tem-
55
peramenti et tantum ne ipsam bibendi aquam necessitatem
56
habeat siue sit eius iter nocturnum siue diurnum.
57
¶ Lassitudo quoque eius regenda est ex eo quod
58
in capitulo de lassitudine dictum est. ¶ Oportet pre〈-〉
1
terea ne eat in vias repletus sanguine aut alio
2
sed corpus suum mundificet. deinde incedat et
3
si fastiditus fuerit famelicus fiat et dormiat et
4
fastidium resoluat postea in viam pergat. ¶ Oportet
5
preterea vt qui iter aggreditur vtatur ordine et
6
parum plus solito exercitetur et si in suo itine-
7
re necessarium fuerit vigilare assuescat vigilare
8
parum et similiter si timet ne fames ei accidat
9
aut sitis aut aliud ab istis debet ea assuescere:
10
et debet vti cibo quo in itinere vult nutriri: et de-
11
bet constituere vt eius cibus sit in quantitate paucus
12
multi nutrimenti. ¶ Olera preterea dimittat et fru〈-〉
13
ctus et quicquid humorem generat crudum nisi fue〈-〉
14
rit propter necessitatem vt ex eo medicetur: et
15
fortasse iter agenti necessitas superueniet tole-
16
randi famem donec desiderium ei minuatur.
17
¶ Ex eis autem que ipsum iuuant in hoc sunt
18
cibi facti ex epatibus assatis et his similibus.
19
¶ Et est cum ei fiunt pillule cum viscositati-
20
bus et adiperibus liquefactis fortibus et amigdalis
21
et oleo amigdalino sintque adipes sicut adeps vacci-
22
nus quarum vnam cum comederit libra famem
23
longo tempore tolerabit. ¶ Quidam quoque
24
retulerunt quod quidam comedit libram .I. olei violacei
25
in quo adeps relolutus fuit donec in emplastri si-
26
militudinem conuersa fuerint .X. diebus postea
27
comedere non desiderauit. ¶ Et similiter con-
28
tingit cum necesse est ei tolerare sitim. Secum
29
ergo deferre debet ex medicinis sitim extinguen-
30
tibus: quas in libro .3. in capitulo de siti diximus et pro〈-〉
31
prie ex semine portulace .IIII.ʒ. cum aceto bibat. et
32
dimittat nutrientia sitim facientia sicut pisces et cap〈-〉
33
pares et salsa et dulcia et minuat loquelam et mol〈-〉
34
litur[*]mollitur corrupt for molliter incedat. Cumque aquam cum aceto bibe-
35
rit parum ex ea ei sufficiet in sedando sitim vbi
36
non multa inuenitur aqua.
37
¶ De regimine cauendi a caliditate et proprie
38
in itinere et regimine iter agentium in ipsa. Capitulum .III.
39
HOs etiam nisi seipsos regant res in
40
suo fine ad hoc perducet quod debilita〈-〉
41
buntur et eorum resoluentur virtu-
42
tes. ita quod se mouere non poterunt et
43
superabit sitis et fortasse sol eorum impediet ce-
44
rebra. Quapropter studere debent vt vehemen〈-〉
45
ti coopertura a sole sua tegant capita. ¶ Et si-
46
militer debent iter agentes pectora sua custodi〈-〉
47
re et epithimare ex tali quale est mucillago psilij
48
et succus portulace. ¶ Iter preterea agentes in ca-
49
lore quandoque necesse est aliquid comedere an〈-〉
50
tequam eant sicut ius ordei et syrupum de fructi-
51
bus et reliqua ab eis: quoniam cum equitant et in eo〈-〉
52
rum interioribus nihil existit multum debili-
53
tat eos resolutio: et non erit in eis restauratio.
54
Sumere ergo debet ex eo quod diximus ali-
55
quantulum: et deinde moretur donec de sto-
56
maco descendat et non vndet. ¶ In via prete〈-〉
57
rea deferre oportet oleum rosaceum et violaceum ex quo hora post
58
horam in suis dorsis inungatur. ¶ Multum preterea quibus
1
in via ex calore accidit nocumentum redeunt
2
dispositiones propter natationem in aqua frigida. Ueruntamen
3
melius est ne hoc cito fiat: sed parum expectent: de〈-〉
4
inde ordinate ad ipsam accedant. ¶ Qui autem
5
venena timuerit nares et os instita sibi large debet
6
et toleret laborem in hoc debet etiam prius cum lacte absque
7
butyro cepas comedere: et proprie cum cepe in ip-
8
so fuerit muraba aut nocte vna infuse comedat
9
cepas et sorbeat lac: et oportet vt sint cepe antequam in
10
sadog mittantur fortis incisionis. ¶ Sit preterea
11
illud quod odorat oleum rosaceum et oleum de seminibus cu-
12
curbite: quoniam malitiam venenorum remouet quam ti-
13
met. ¶ Cum autem venenum ei nocumentum fecerit su〈-〉
14
per extremitates ipsius aqua proijciatur frigida et facies
15
ea lauetur. Sitque eius cibarium ex oleribus frigidis et
16
super ipsius caput ex oleis fundatur frigidis sicut oleo
17
resaceo[*]resaceo corrupt for rosaceo et ex salicibus et succis frigidis sicut vermicula〈-〉
18
ris succo: deinde lauetur et a coitu sibi caueat.
19
¶ Satili quoque pisces ei conferunt cum quieuerit
20
quod habet. ¶ Uinum quoque temparatum ei confert. ¶ Lac pre〈-〉
21
terea est melior cibus si febrem non habuerit. Et si ha〈-〉
22
buerit febrem que non fuerit ex febribus putridis:
23
immo ex diuturnis bibat doc acetosum id est lac absque
24
butyro. ¶ Cumque sitim habuerit post venena succur〈-〉
25
ratur ex collutione oris cum aqua: sed non bibat ex
26
ea donec satietur: quia tunc subito morietur: sed temperatum
27
est ex collutione oris cum aqua. Quod si multa ei ne-
28
cessitas bibendi ingruerit semel ex ea glutiat parum in secundo
29
et tertio: et deinceps. cumque quieuerit illud quod ex siti ei
30
admistum:[*]admistum: corrupt for admistum [redundant colon] fuerit bibat: et si antequam bibat inceperit bibe〈-〉
31
re oleum rosaceum cum aqua mixtum. et postea bibat aquam
32
erit melius. ¶ Et ad summum ille quem calor impe-
33
dit in loco debet manere frigido et pedes abluere ex
34
aqua frigida: et si fuerit sitiens aquam frigidam paulatim
35
bibat. Et ex cibo qui cito digeritur nutriatur.
36
¶ De regendo iter agentem in frigore et re-
37
gimine congelatorum. Capitulum .IIII.
38
DIco quod iter agere in forti frigore est
39
res magni timoris: licet multum custo-
40
diat se et muniat omnibus que sunt necessaria
41
et quantomagis cum non totum quod necssarium est
42
preparauerit: quamplures namque iter agentes omnibus que
43
necessaria erant se rexerunt: et postea frigore mortui
44
sunt: quos frigus interfecit et pruina: spasmo aut
45
alcuzez aut congelatione aut apoplexia et moriuntur
46
quidem morte eorum qui opium biberint aut mandrago-
47
ram. ¶ Quod si eorum dispositio ad mortem non peruene-
48
rit multotiens in famem incident que vocatur bolismus
49
in qua quid sit faciendum et in alijs egritudinibus iam in
50
loco diximus. ¶ Et res quidem eis melior est vt po〈-〉
51
ros claudant et nares et os custodiant ne in eo
52
aer frigidus subito ingrediatur: et vt extrema custo-
53
diant cum eo quod nominabimus. ¶ Cumque iter agens
54
in frigore hospitatur non ilico se calefacere debet:
55
immo in hoc paulatim ordinetur in calore paruo
56
et ad fortem calorem non cito accedat: immo si ad
57
ipsum non accesserit erit melius quod si vehementer
58
ei fuerit necessarium secundum ordinem ad ipsum accedat.
1
¶ Et ille quidem cui conuenientius est ab eo
2
separari est qui cito vult ire et ad frigus egreditur
3
hoc est cum frigus non ad hoc peruenerit vt iter
4
agentem debilitet et eius deijciat fortitudinem: sed
5
si congelatio in ipso operetur necesse est vt festinet ad se
6
calefaciendum et leniendum ex oleis calefacientibus et
7
proprie illis in quibus tyriace proprietas existit sicut
8
oleum de lilio. ¶ Cumque iter agens in frigore
9
hospitatus fuerit: et fuerit famelicus et rem come〈-〉
10
derit calidam accidit ei calor sicut ex febre mirabilis.
11
¶ Iter agentes preterea nutrientia habent que rem faci〈-〉
12
lem frigoris eis faciunt. ¶ Et hec quidem sunt
13
nutrientia in quibus multum ponuntur allea et nu-
14
ces et sinapi et assa. et est cum in eis mittuntur cepe
15
et boni sint saporis condite cum alleis et nucibus.
16
Butyrum quoque est eis bonum et proprie cum post
17
ipsum forte hauserint vinum. ¶ Oportet preterea vt
18
iter agens in frigore non ambulet dum est vacuus
19
immo impleatur nutrimento. Et vinum loco aque
20
bibat et moretur donec istud in suo ventre quiescat
21
et calefiat et postea equitet. ¶ Assa quoque est ex
22
eis que in frigore congelatum calefaciunt et pro〈-〉
23
prie cum ipsa in vino ei ad potandum datur cuius in〈-〉
24
tegra dosis est .ʒ.I. asse et vini libra .I. ¶ Amplius iter
25
agentes in frigore habent vnde fiat epithima quod
26
eorum muniat corpora ne a frigore patiantur ex qui〈-〉
27
bus est pix et alia ab ea. ¶ Allea quoque sunt ex
28
rebus ei vtilibus qui ab aere venerunt frigido.
29
¶ De custodiendis extremitatibus a nocu-
30
mento frigoris. Capitulum .V.
31
ITer agens extrema in primis frica〈-〉
32
re debet donec calefiant: deinde ex oleo
33
calido ea liniat quod sit ex oleis bene re-
34
dolentibus: sicut oleum de lilio et oleum
35
de ben: misceos quoque est epithima eis conueniens
36
et si ipsum non habuerit oleum et proprie cum ipso po-
37
suerit piper aut piretrum aut euforbium aut assam
38
fetidam aut castoreum. ¶ Ex epithimatibus preterea
39
extremitates custodientibus est vt superponat
40
eis galba non[*]galba non corrupt for galbanum et allea: quia est securatio aut sicut al〈-〉
41
tikitran[*]altikitran corrupt for alkitran. Et non oportet vt sotular aut calciamentum quo
42
pes tegitur sit strictus ita vt pes in eo commoue〈-〉
43
ri non possit: quoniam motus membri est vna ex rebus
44
prohibentibus ab eo frigus: membrum quoque suf〈-〉
45
focatum duriter inuenit frigus. ¶ Et cum ipsum
46
quidem pergameno cooperitur et aliquid ei superpo〈-〉
47
nitur est magis ipsum custodiens. ¶ Quando
48
autem manus aut pes frigus non senserit: et ex fri〈-〉
49
gore nihil diminutum fuerit nec sollicitudo ista fue〈-〉
50
rit custodiendi ipsum regimine conuenienti: scias quod
51
sensus iam est in itinere destructionis: et quod fri-
52
gus iam effecit in ipso operationem suam: nunc igi〈-〉
53
tur excogitare debemus quid in ipso sit faciendum.
54
quod si frigus in membro operabitur et innatum qui in
55
ipsa erat extinxerit calorem et constrinxerit illud
56
quod resoluebatur ex eo in eius substantia: et ipsum putre〈-〉
57
factioni aptum effecerit erit quandoque necessarium facere
58
totum quod in capitulo de vlceribus est dictum et proprie
1
de herpetibus estiomenis mali: sed cum frigus
2
ipsum impedierit et nondum computruerit: sed in il〈-〉
3
lo consistit processu melius erit vt extremitates po〈-〉
4
nantur in aqua naporum proprie: aut in aqua in qua
5
ficus cocte fuerint et in aqua caulium et in aqua
6
mirti et in aqua aneti et in aqua camomille: totum
7
hoc ad superponendum est eis conueniens et aqua scehe
8
et aqua nemen. ex napis quoque emplastrum apponere
9
est medicarum eis conueniens ab igne preterea sibi ca〈-〉
10
uere debet ne ad ipsum accedat. et oportet quidem vt veloci〈-〉
11
ter incedat et pedem moueat: aut extrema: aut exer〈-〉
12
citet ipsum et fricet: postea inungat et super ipsum
13
aquam calidam ab alto fundat cum eo quod diximus.
14
¶ Et scito quod dimittere extremitates suspensas et
15
quietas in frigore ne moueantur: et vt non exerci〈-〉
16
tentur est ex maioribus causis que faciunt extremis
17
vt ea superet frigus. Sunt preterea hominum quidam
18
qui ponunt ea in aqua frigida et faciunt vtilitatem ac
19
si nocumentum ab eis remoueretur: quemadmodum
20
fructibus accidit congelatis. Cum enim in aquam proijci〈-〉
21
untur frigidam: fiunt quemadmodum si ab eis extra-
22
heretur congelatio et ab eis labitur et liniuntur et equan〈-〉
23
tur: et si ea igni applicantur: corrumpentur. Sed
24
quomodo fit istud non est medico necessarium. ¶ Cum autem
25
vna extremitas obfuscari ceperit: scalpellanda
26
etiam erit et sanguis ab ea extrahendus membro in
27
aqua calida posito. propterea ne aliquid san-
28
guinis in orificijs plagarum congeletur et non
29
egrediatur: sed egredi dimittatur donec per se
30
restringatur. postea ipsa epithimetur ex bolo
31
armeno et aceto temperatis: quoniam hoc eius
32
remouet lesionem. Alkitran quoque in prin-
33
cipio et fine iuuamentum prebet. ¶ Cumque res
34
ad nigredinem transierit: aut viriditatem et con〈-〉
35
sequatur ipsam. ipsa secundum putrefactionem
36
procedente non laboret nisi vt auferatur illud
37
quod computruit. ne etiam sanum quod in
38
eius consistit vacinitate putrefiat et putrefactio
39
paulatim ad interiora procedat: sed faciat illud
40
quod in suo diximus capitulo.
¶ De conseruan〈-〉
41
do colorem faciei in itinere. Capitulum .VI.
42
FAcies est epithimanda ex rebus vi-
43
scosis in quibus existit conglutinatio si〈-〉
44
cut mucillagine psilij et mucillagine
45
portulace et sicut dragaganto in aqua
46
resoluto et gummi arabico in aqua resoluto: et si〈-〉
47
cut albumine oui et sicut tortellis de simila in aqua
48
resolutis et trociscis quos cheutam nominauit.
49
Cum autem ventus eam sciderit et frigus aut sol:
50
regimem eius queres in sermone de decoratione.
51
¶ De conseruando iter agentem a nocumen〈-〉
52
tis aquarum diuersarum. Capitulum .VII.
53
AQuarum diuersitas iter agentem ad
54
egritudines magis perducit quam nutri〈-〉
55
entium diuersitas. Ex hoc sollicitu〈-〉
56
do est habenda et res aqua corrigen〈-〉
57
da. De eius autem emendatione est vt vehementer
58
coletur et fiat vt a resudante corpore multum per
1
resudationem egrediatur ipsam quoque coquere
2
quemadmodum iam in hoc demonstrauimus causam
3
eam quandoque colat: et inter pure aque substantiam et id quod
4
ei admiscetur separationem facit. et maius hoc
5
toto est ipsam sublimando distillare. Est etiam
6
cum ea lana retorta fit lichinium cuius vna ex〈-〉
7
tremitas in vas plenum ponitur altera in vas va〈-〉
8
cuum et guttatim aqua ad vacuum dilabitur: et
9
est clarificandi modus idoneus et proprie cum
10
multotiens factum fuerit. Similiter quoque cum aqua
11
amara et mala coquetur et proijcietur in ea dum ip〈-〉
12
sa bullit lutum liberum et guttatim distillabitur cum
13
lana ad modum prime. ¶ Et similiter etiam cum aque pure ad〈-〉
14
miscebitur lutum liberum in quo non existit mala
15
qualitas: et proprie quod in sole fuit adustum et
16
postea colabitur erit ex eo quod eius prohibet ma〈-〉
17
litiam. ¶ Aquam quoque cum vino bibere est ex eo
18
quod eius remouet malitiam cum ipsius malitia fue-
19
rit ex genere pauce penetrationis. ¶ Aqua etiam cum
20
pauca fuerit et non inuenietur temperata cum aceto erit
21
bibenda et proprie in estate: quoniam hoc a multo excu〈-〉
22
sat potu. ¶ Aqua preterea salsa cum aceto est bibenda
23
et sirupo acetoso in quam silique et myrti grana
24
sunt proijcienda et sorbe. Et post aluminosam quidem
25
aquam et ponticam bibendum est totum illud quod
26
naturam soluit vinum quoque est ex eo quod post
27
ipsam potatum confert. ¶ Super amaram quoque
28
aquam exhibenda sunt dulcia et vnctuosa: et ipsa
29
cum iulep est miscenda et ante ipsam aqua cice〈-〉
30
rum est bibenda et antequam voluntas adsit remo〈-〉
31
uebitur eius impedimentum: et similiter comedere
32
cicera. ¶ Ante vero aquam stantem et palude-
33
strem in qua existit putrefactio non sunt gustanda
34
nutrientia calida supra quam stiptica sunt exhi-
35
benda ex fructibus frigidis et mica sicut cido-
36
nia et matiana et acetula. Super aquas quoque
37
grossas et turbidas vtendum est alleis. Et ex eo
38
etiam quod eas clarificat est alumen iameni. ¶ Ex
39
eis quoque que diuersarum aquarum remouent
40
malitiam sunt cepe: quoniam sunt vt tyriaca
41
huius: et proprie cepe cum aceto et allea etiam
42
et ex rebus frigidis sunt lactuce. ¶ Amplius
43
ex regimine viatorum conueniente in diuer-
44
litate aquarum est vt ex aqua sue terre ferat et
45
cum aqua misceat tere in qua prius hospitabi〈-〉
46
tur. Et ferat ex aqua cuiusque hospitij ad hospi〈-〉
47
tium quod est post ipsum et admisceat eam cum
48
sua aqua et ita faciat donec perueniat vbi vult et similiter
49
si ex luto sue terre sumpserit et cum omni aqua ad
50
quam peruenerit admiscuerit et ipsum in ea conquas〈-〉
51
sauerit et eam dimiserit quousque clarificetur. ¶ Aqua
52
preterea panno interposito bibenda est ne sangui〈-〉
53
suga cum errore egrediatur: et ne quod ex ma-
54
lis permixtionibus vehementer est minutum
55
transglutiat. ¶ Ex rob quoque acetosis.[*]acetosis. corrupt for acetosis [redundant period] secum
56
deferre vt ea cum vnaquaque diuersarum aqua〈-〉
57
rum misceat est regimen conueniens.
58
¶ De regimine viatoris in mari. Capitulum .VIII.
1
VIatori in mari plerumque accidit vertigo
2
et reuoluitur cum ea et commouetur in eo
3
nausea et vomitus: et hoc quidem in pri〈-〉
4
mis diebus: sed postea residet et quie-
5
scit. ¶ Et oportet ne fortiter retineatur nausea et vo〈-〉
6
mitus: sed dimittatur donec per ipsum mundetur quod si su〈-〉
7
perfluus fuerit retinebitur tunc: preparatio tamen ne vo-
8
mitus accidat non est mala. et hic est vt ex fructi〈-〉
9
bus comedat sicut cidonia et matiana et grana〈-〉
10
ta. semen quoque apij cum bibitum fuerit prohibet
11
nauseam ne commoueatur et sedabit eam cum commoue〈-〉
12
bitur et absinthium similiter. Ex eis etiam que id prohibent est
13
vt acetosis os stomaci confortantibus et vaporem ne ad
14
caput ascendat prohibentibus nutriatur. et hec quidem
15
sunt sicut lentes in aceto et succo vue acerbe et parum
16
calamenti et asech: et panis fractus in vino bene redolen〈-〉
17
te: aut in aqua frigida et est quando ponitur in ea asech. Na〈-〉
18
res quoque eius interius cum cerusa sunt epithimande.
19
¶ Explicit fen tertia huius primis canonis.
20
¶ Fen quarta de diuisione modorum medicationum
21
secundum egritudines vniuersales et continet capitula .XXXI.
22
¶ Dictionis .IIII. est locutio vniuersalis de medicatione.
Capitulum .I.
23
DIcemus quod res medicationis ex
24
vna trium rerum completur vna earum
25
est regimen et nutrientia: et alia
26
medicinarum est exhibitio: et ter-
27
tia est operatio manualis. ¶ Per
28
regimen autem intelligimus admi-
29
nistrationem que fit in causis necessarijs numeratis que
30
secundum vsum sunt currentes: ex quibus est nutriens
31
et iudicia quidem regiminis ex parte qualitatum earum sunt pro-
32
portionalia iudicijs medicinarum. ¶ Nutriens
33
vero ex eis omnibus iudicia habet que sunt ei propria ex
34
modo quantitatis. nutriens enim quandoque prohibetur quandoque mi〈-〉
35
nuitur quandoque equatur quandoque augetur: sed non prohibetur
36
nisi cum medicus vult vt natura occuperetur in matu〈-〉
37
ratione humorum et minuitur nisi cum vult virtutem cum
38
hoc custodire: ergo inquantum nutrit custodit partem
39
virtutis: et inquantum minuit custodit partem materiei
40
ne natura tunc occupetur in dirigendo multum cibum.
41
¶ Ipse quoque semper sit sollicitus de eo quod magis su-
42
spectum est: et est virtus si fuerit valde debilis:
43
aut egritudo si fuerit multum fortis. ¶ Nutri-
44
ens quoque ex duabus minuitur partibus vna earum
45
est ex parte quantitatis: et altera est ex parte qualitatis: et
46
tibi quidem possibile est ponere coniunctionem duarum
47
partium diuisionem tertiam. ¶ Differentia autem inter duas
48
dictiones quantitatis et qualitatis est quoniam nutriens:
49
quandoque est multe quantitatis et pauci nutrimenti: sicut
50
olea et fructus: quoniam qui ex eis multum comedit ex quanti〈-〉
51
tate nutrientis multum recipit absque eius qualitate: et
52
quandoque est nutriens pauce quantitatis et multi nutri-
53
menti sicut oua et gallorum testiculi. ¶ Nobis
54
quoque quando est necessarium qualitatem minuere et in
55
quantitate augmentum facere. et hoc quidem est cum
56
desiderium fuerit superans: et in venis crudi fue〈-〉
57
rint humores et voluerimus desiderium sopi-
58
re per repletionem et a venis multam prohibere
1
materiam: ideo vt prius mutaretur illud quod est in
2
venis: aut propter intentiones alias ab istis. Et quando〈-〉
3
que necessarium est nobis in qualitate augmen-
4
tum facere et minuere quantitatem: et hoc quidem est
5
cum voluerimus virtutem confortare et stomaci natura rem
6
multam digerere non valet. ¶ Plurimum autem quod nos
7
laboramus in minuendo cibum aut bibendo est
8
cum egritudines medicamur acutas in egritudi〈-〉
9
nibus quoque chronicis minimus: sed minus〈-〉
10
que in acutis. In egritudinibus namque chronicis
11
plus de virtute solliciti sumus quia scimus quod earum
12
crisis est longinqua et ipsarum status est remotus
13
quapropter nisi virtus custodiatur vsque ad horam crisis
14
stare non poterit: nisi illud quod in longo digeritur
15
tempore digerere valebit: in acutis vero egritudinibus
16
crisis est propinqua et confidimus quod virtus ante statum
17
non resoluetur: quod si hoc timuerimus nutriens non
18
plurime minuemus. Et quanto egritudo plus prin〈-〉
19
cipio propinqua fuerit et accidentia magis quieta
20
nutriemus virtutem confortantes: et quantum egri〈-〉
21
tudo secundum augmentum processerit et accidentia ibi
22
etiam augmentata fuerint minuemus dietam propter
23
fiduciam eius quod iam dedimus: et propterea vt
24
virtus alleuietur in hora luctaminis. In tempore
25
quoque status regimen vehementer subtiliamus.
26
et quanto magis egritudo fuerit acuta et crisis pro-
27
pinquior erit natura regiminis subtiliatio maior nisi cause
28
acciderint que nos ab eo prohibeant: quemadmo〈-〉
29
dum in libris nominabimus particularibus. Nutri〈-〉
30
entia preterea secundum hoc quidem ex eo quod sit nutrimentum
31
duas alias habet operationes que sunt velocitas
32
penetrationis sicut dispositio vini et tarditas pene〈-〉
33
trationis: sicut dispositio assatorum et frixorum: et
34
etiam spissitudo substantie eius quod ex ipso generatur in
35
sanguine et eius retentio: sicut est dispositio nu〈-〉
36
trimenti carnis porcine et vituline aut ipsius
37
subtilitas et resolutionis eius necessitas: sicut
38
est dispositio nutrimenti quod fit ex vino et ex
39
ficubus. ¶ Et nobis quidem est necessarium
40
nutriens quod cito penetret cum casui virtu-
41
tis animalis succurrere voluimus et eius re-
42
solutioni: et non potest stomacus et virtus tole〈-〉
43
rare vt nutriens digeratur quod tarde digeri-
44
tur. Et nos quidem a nutriente terremur et ci-
45
to digeritur cum accidit vt nutriens precedat
46
quod tarde digeritur et timemus ne cum eo mi〈-〉
47
sceatur et fiat secundum modum quem iam declaraui〈-〉
48
mus. Et terremur etiam a nutrimento grosso
49
cum per certo scimus quod accidunt opilationes
50
sed eligimus cibum fortis nutrimenti et tarde di〈-〉
51
gestionis propter eum quem confortare volu〈-〉
52
mus et exercitijs fortibus preparare. Rarum
53
quoque nutriens eligimus propter illum cui ve〈-〉
54
lociter accidit pororum spissitudo. Medica-
55
tio autem que fit in medicinis tres habet regu〈-〉
56
las vna earum est regula eligendi eius quali-
57
tatem scilicet eligendi ipsam calidam aut frigi〈-〉
58
dam: aut humidam aut siccam. Et secunda est
1
regula ipsius eligendi quantitatem. et hoc qui-
2
dem regula diuiditur in regulam mensurandi pondus eius
3
et in regulam mensurandi ipsius qualitatem scilicet sue calidi-
4
tatis gradum aut frigiditatis aut reliquarum ab istis.
5
Et tertia est regula ordinandi suam horam. ¶ In ele-
6
ctione autem qualitatis medicine absolute non habetur co-
7
gnitio nisi per cognitionem speciei egritudinis: quoniam
8
cum egritudinis qualitas scita fuerit erit medici〈-〉
9
na eligenda que ei in sua qualitate sit contraria: quoniam
10
egritudo suo medicatur contrario et conseruatur sanitas
11
suo simili. ¶ Quantitatis autem ipsius mensura ex
12
duabus cognoscitur partibus secundum modum mensure
13
artificalis[*]artificalis corrupt for artificialis ex natura membri et ex quantitate egritudinis
14
et ex rebus que super illud sua significant conuenientia
15
et aptitudine ipsarum que sunt genus et etas et con〈-〉
16
suetudo et tempus et regio et ars et virtus et forma.
17
¶ Nature vero membri cognitio quatuor rerum continet
18
cognitionem scilicet complexionis membri: et creationis eius
19
et eius situs et ipsius virtutis et complexionis quidem mem〈-〉
20
bri: quoniam cum eius naturalis complexio scita fuerit et ipsius
21
complexio in egris scietur per mensuram existimatiuam
22
quantum eius complexio naturalis elongata fuerit: scietur er〈-〉
23
go mensura quantitatis qua ipsa reduci possit ad
24
temperiem verbi gratia quoniam si sanatiua complexio fuerit frigida et egri〈-〉
25
tudinalis calida: tunc iam multa elongatio erit
26
a complexione sui et tunc multa indigebit infrigida-
27
tione. quod si ambe fuerit calide sufficiet ei parua in〈-〉
28
frigidatio. ¶ Et creationis quidem membri iam dixius[*]dixius corrupt for diximus
29
quod creatura a membri in .IIII. diuiditur modos. et tu qui〈-〉
30
dem eam ibi considerare debes. ¶ Post hoc scire
31
debes quod membrorum quedam sunt que in foraminibus
32
suis sunt facilia et sunt in eis interius aut exte〈-〉
33
rius loca vacua per que expellitur superfluitas me〈-〉
34
dicina subtili et temperata et eorum sunt alia que non sunt
35
ita sed medicina indigent fortiore: et similiter eorum est quod
36
est rarum et eorum est quod est spissum. et raro quidem me-
37
dicina sufficit subtilis et spisso est medicina for〈-〉
38
tis necessaria. ¶ Quod autem forti medicina magis indi-
39
get est illud quod in nulla duarum partium ventriculum
40
habet neque receptaculum. et post ipsum est illud quod
41
habet in vna partem[*]partem corrupt for parte: et post partem: et post ipsum est illud
42
quod a duabus partibus habet receptaculum: sed est soli〈-〉
43
dum et spissum sicut rigno[*]rigno cf. Venice 1564: ren and the variant rigno: postea est illud quod ea habet
44
a duabus partibus et est rarum sicut pulmo. ¶ Et
45
situs quidem membri quoniam per situm cognoscitur quemadmodum
46
tu scis autem locus autem societas. ¶ Utilitas vero que
47
ex societatis prouenit cognitione est magis propria:
48
propterea quod partem magis eligis ad quam medicina tra-
49
hit et ad quam eam declinare facis verbi gratia cum fuerit materia in
50
gibbo epatis euacuabis eam per vrinam et si in epatis conca-
51
uitate fuerit euacuabis eam per ventrem: quoniam epatis gibbo〈-〉
52
sitas membris vrine est associata: et eius concauitas
53
est associata intestinis. Sed eius vtilitas que ex parte
54
sciendi locum prouenit est trium morum vnus eorum est eius
55
longitudo et ipsius propinquitas quoniam si fuerit propin〈-〉
56
quum sicut stomacus peruenient ad ipsum medicine temperate
57
et operabuntur in ipso: et si longinquum fuerit sicut pul-
58
mo medicinarum temperatarum virtutes corrumpentur antequam
1
ad ipsum perueniant. quapropter erit necessarium vt in earum
2
virtutibus augmentum fiat. oportet itaque vt cum membrum
3
est propinquum cui obuiat medicina sit virtus ip-
4
sius medicine secundum mensuram que egritudini sit op〈-〉
5
posita: et si inter ea fuerit longitudo et spacium
6
et est egritudo cui est medicina necessaria quam virtus
7
profundans penetrare faciat: tunc necessarium est in virtu〈-〉
8
te medicine plus adere[*]adere corrupt for addere quam prius erat ei necessarium si-
9
cut acetum in emplastro sciatice et reliquis. ¶ Et secundus
10
modus etiam vt sciatur quid medicinis sit admiscen-
11
dum vt per illud velociter ad membrum perueniat quem〈-〉
12
admodum medicinis membrorum vrine admiscentur
13
diuretica: et medicinis cordis crocus. ¶ Et
14
tertius quidem modus est vt sciamus qua parte medici-
15
nam ad ipsum transire faciamus verbi gratia si sciueri-
16
mus quod vlcera in inferioribus existunt intestinis per
17
clisteria initiemus: et si sciuerimus quod sint in su〈-〉
18
perioribus per illud quod bibunt afferemus. Quandoque
19
etiam confert loci et societatis simul sollicitudinem
20
habere et hoc quidem in eo quod facere debemus cum fue-
21
rit materia tota iam in membro euacuata. et in eo quod face-
22
re debemus cum materia adhuc euacuatur: quoniam cum sciue〈-〉
23
rimus quod materia fuerit adhuc in discensu a suo lo-
24
co materiam extrahemus postquam quatuor conditionum cu-
25
ram habuerimus. vna est partis diuersitas quem-
26
admodum a detur[*]a detur corrupt for a dextra ad sinistram trahimus ad superiori〈-〉
27
bus[*]ad superioribus corrupt for a superioribus ad inferiora. et secunda est vt sociatis[*]sociatis corrupt for societatis curam ha〈-〉
28
beamus: sicut menstrua ventosis retinemus quas
29
mammillis supponimus socio attrehentes[*]attrehentes corrupt for attrahentes. et ter〈-〉
30
tia rectitudinum curam habere quemadmodum in egritu〈-〉
31
dinibus epatis in dextra minutionem facimus ba〈-〉
32
silica. et in egritudinibus splenis in basilica sini-
33
stra. et quanta quidem est cum sollicitudine elongationis
34
ne quod extrahitur valde propinquum fit ei a quo extrahitur.
35
Sed cum accidit vt tota materia iam sit euacuata vtreque res
36
ei conferunt ex parte: quoniam si voluerimus accipiemus
37
eam ex ipso membro et si voluerimus trahemus
38
ipsam ad membrum propinquum quod associatum est et eam
39
ab eo extrahemus quemadmodum duas minuimus
40
saphenas in matricum egri. et venam que est sub lin-
41
gua cum medicari volumus apostema duarum amigdalarum.
42
¶ Cumque ad diuersum trahere volueris membri
43
a quo propter his[*]propter his corrupt for protrahis dolorem prius seda. et caue tibi ne tran〈-〉
44
situs super principale fiat. ¶ Et vtilitas quidem que
45
sequitur ex parte virtutis membri est trium semitarum. vna
46
est dignitatis et principatus curam habere: quoniam super
47
membra principalia non faciemus aliquid cum fortibus
48
medicinis in quo sit ambigendum quanto magis po-
49
tuerimus ne nocumentum toti corpori commune fa-
50
ciamus: quapropter ex cerebro et epate no euacuabimus
51
illud quod ab eis euacuare debemus in vna hora: neque
52
vllo modo vehementi infrigidabimus infrigidatione: et cum
53
epati emplastrum superponemus ex medicinis resol-
54
uentibus non relinquemus quin in eo res retenti〈-〉
55
uas et boni odoris ponamus propter virtutem cu〈-〉
56
stodiendam. et similiter in eis que propter eam ad
57
bibendum damus. ¶ Quod autem inter omnia membra
58
hac tota custodia dignius existit est cor: et postea
1
cerebrum et post ipsum epar. ¶ Et secunda quidem semita
2
est curam habere operationis membro associate: licet non sit
3
principale sicut stomacus et pulmo. Quapropter in febribus cum
4
stomaci debilitate aquam frigidam in potu que sit vehemen-
5
ter frigiditatis non damus. ¶ Et scias quod dare ea
6
pura que laxata faciunt principalibus membris: et eis
7
que sunt coram ipsis est valde timorosum in re vite.
8
¶ Et semita tertia est habere sollicitudinem acuita-
9
tis sensus et eius hebetudinis. debet namque sibi cauere
10
ne membris acuti sensus neruosis det medicinas
11
malarum qualitatum et mordicatiuas et nocitiuas sicut sunt
12
titimali et relique ab eis. ¶ Medicinarum vero aquarum
13
datione nobis cauemus species sunt tres: resoluen-
14
tes: et vehementer infrigidantes: et contrarias habentes quali-
15
tates: sicut flos eris et cerusa et calcecumenon: et
16
eius similia. huius quidem est electionem medicine
17
diuidere secundum membri naturam. ¶ Secundum vero egritudinis
18
quantitatem: quoniam illi verbi gratia cuius corporis caliditas egrotatiua
19
est fortis et necessarium est ipsam extinguere cum medi〈-〉
20
cina que sit in infrigidando fortissima: et illi cuius acciden-
21
talis frigiditas est fortis est necessarium eam calefacere
22
cum medicina fortis calefactionis. si vero non fuerint
23
fortes medicine debilioris qualitatis nobis suffici〈-〉
24
ent. ¶ Ex tempore autem egritudinis est vt sciamus in quo suo-
25
rum temporum sit egri verbi gratia cum apostema in principio fuerit super ipsum
26
ponemus quod solum repercutiat et cum in statu fuerit
27
ponemus illud quod solummodo resoluat. in medio autem
28
miscebamus vtraque. ¶ Et si egritudo fuerit acu-
29
ta ipsa in principio existunt[*]existunt corrupt for existente temparate regimen subtiliabimus
30
et si in statu fuerit in subtiliando studebimus: et
31
si fuerit prolixa non tantum in principio subtiliabimus:
32
sed in statu temperata vtemur subtiliatione licet mul-
33
tas prolixarum egritudinum preter febres subtilia tantum[*]subtilia tantum corrupt for subtiliatiuum resoluat
34
regimen. ¶ Egritudo quoque si multe ebulien-
35
tis materie fuerit in principio eam euacuabimus non expe〈-〉
36
ctantes maturationem. et si mediocris fuerit ma-
37
turabimus eam et postea euacuabimus. Cognitio autem
38
rerum que sua significant conuenientia est ad sciendum tibi fa-
39
cilis: et aer quidem qui ex earum existit summa est dignior cu〈-〉
40
ius custodiri oportet: et an sit medicine iuuamentum prestans
41
an egritudini. ¶ Et dicemus quod in egritudinibus in quibus
42
est timor et non sumus securi ex defectu virtutis si
43
quod facere debemus tardauerimus aut ex eo ali〈-〉
44
quid alleuiauerimus et minuerimus a forti me-
45
dicamine primo incipere debemus. ¶ Ille vero in
46
quibus non existit timor secundum ordinem ad fortiorem proce〈-〉
47
dent si non suffecerit eis debilis. ¶ Preter hoc
48
quoque tibi caue ne a rectitudine recedas: licet vi-
49
deris quod ipsarum tardetur iuuamentum: neque in erro-
50
re moreris: et si videris quod eius non appareat im-
51
pedimentum. ¶ Et cum hoc non secundum vnam medica-
52
tionem cum vna tibi standum est medicina: immo in vna
53
medicatione medicinas permuta: quoniam ab ipso quod
54
consuetum est non fit passio et vnicuique quidem corpori:
55
immo omni membro: immo vni corpori et vni membro in
56
vna hora et non in altera inest proprietas ab vna
57
medicina pati et non ab altera. ¶ Cum autem igno〈-〉
58
ras que sit egritudo relinque eam nature et non properes.
1
quoniam aut natura superabit egritudinem aut ipsam mani〈-〉
2
festabit. Cumque egritudo dolori coniuncta fuerit aut
3
causa doloris aut a quo prouenit dolor sicut est percus-
4
sio aut casus: incipies sedare dolorem. ¶ Et
5
si tibi necesse fuerit stuporem inducere non transcen-
6
das tale quale est papauer album quoniam suo stupore est
7
etiam domesticum vel consuetum. ¶ Cumque vehementia
8
caloris membri tibi nocumentum fecerit nutri ex
9
eo quod sanguinem vehementer ingrossat sicut frumen〈-〉
10
tum coctum. Et si ex hoc quidem regimine non alleuia-
11
bitur nutri cum infrigidantibus sicut lactucis et eis si〈-〉
12
milibus. ¶ Scias preterea quod ex congruis medi〈-〉
13
cationibus que conferunt est iuuamentum quod fit ex
14
eo quod virtutes confortat animales et vitales sicut letitia
15
et obuiare ei quod sibi plurimum: et assidue sedere cum
16
eo cum quo gratulatur. quandoque etiam confert sedere cum eo a
17
quo verecundatur et quem erubescit: quoniam egrum phibet[*]phibet corrupt for prohibet
18
a rebus que ei nocent. Ex eis preterea que huic modo
19
medicationis sunt propinqua est mutatio de terra ad ter〈-〉
20
ram et de aere ad aerem: et de formis ad formas et preci〈-〉
21
pere ei formas efficere et motus qui membrum di〈-〉
22
rigant aut complexionem mutent: quemadmodum pue〈-〉
23
ro lusco precipitur vt scintillas intueatur: aut rem que
24
ei apparet: aut sicut precipitur torturam patienti vt
25
speculum intueatur calibis: quoniam hoc perducit eum ad hoc
26
vt laboret in rectificando faciem suam et frontem et
27
oculum et fortasse inuitus redibit ad hoc vt melio〈-〉
28
retur. Ex regulis preterea quas obseruare debes est
29
fortes dimittere mendicationes[*]mendicationes corrupt for medicationes in partibus fortibus
30
quantoplus poteris sicut ventrem vehementer sol-
31
uere aut prouocare vomitum aut aperire: et adurere
32
in estate et hyeme. Ex rebus quoque in quarum me〈-〉
33
dicatione subtile est adhibende.[*]adhibende. corrupt for adhibendum studium est cum
34
in vna coniunguntur egritudine duo que fieri contraria debent: quia
35
oportet verbi gratia vt egritudo infrigidetur et eius causa calefiat aut
36
econuerso: quia oportet: vt egritudo calefiat: et eius causa
37
infrigidetur sicut materia colice indiget calefactione et in〈-〉
38
cisione et subtiliatione. Et oportet vt fortitudo dolo〈-〉
39
ris eius infrigidetur et stupefiat: et econuerso. Amplius sci〈-〉
40
re debes quod non omnis repletio neque omnis com-
41
plexionis malitia suo medicatur contrario ex
42
euacuatione et operatione: immo multotiens sufficit mul-
43
ta regiminis bonitas in repletione et malitia complexionis.
44
¶ De medicationibus egritudum[*]egritudum corrupt for egritudinum malitie
45
complexionis. Capitulum .II.
46
QUe ex eis quidem sine materia existit
47
complexio tantum permutatur: sed si
48
cum materia fuerit ipsa euacuabitur. ¶ Et
49
plerumque quidem ei sola sufficit euacuatio
50
si complexionis infuse que pertam[*]pertam corrupt for preterita [cf. Venice 1564] est malitiam non
51
ibi reliauerit: et quandoque non sufficit nobis istud
52
si complexionis diuiserit molitiam: immo erit
53
nobis necesse complexionem permutare cum
54
in euacuando finem fecerimus. ¶ Dicemus ergo
55
quod malitie conplexionis medicatio multis fit
56
modis. complexionis namque malitia aut erit infu-
57
sa. et erit ipsius medicatio ex contrario absolute: et hoc
58
est medicatia[*]medicatia corrupt for medicatio absolute: aut erit in termino vt ipsa
1
generetur: et erit eius sanatio que fit cum premissione ser-
2
uationis quemadmodum putreefationem[*]putreefationem corrupt for putrefactionem que est cum fe-
3
bre quartana medicamur cum tyriaca et aquam frigidam
4
in tertiana damus vt extinguat. et exemplum premissio〈-〉
5
nis seruationis est euacuatio in quartana que fit cum ellebo〈-〉
6
ro et in tertiana cum scamo. cum principium interpola〈-〉
7
tionis que accidit prohibere volumus: et exemplum premis-
8
sionis secundationis solummod est euacuatio quartane aperte propter melanco〈-〉
9
lie superationem cum elleboro et febri tertiane propter colere
10
dominium cum scamo. Cum autem in aliqua egritudine
11
dubitaueris an sit eius causa caliditas an frigiditas et ex〈-〉
12
periri volueris non experiaris cum superfluo: et ca〈-〉
13
ue tibi ne decipiat te impressio que erit accidentalis.
14
Et debes scire quod infrigidationis et calefactionis tempus
15
est vnum. sed infrigidando est plus timoris: quoniam ca〈-〉
16
liditas est amica nature: et in humectando quidem et exic〈-〉
17
cando est timor equalis. sed humectandi tempus est lon〈-〉
18
gius. ¶ Unaqueque preterea humiditas et siccitas
19
conseruatur propter suarum causarum confortationem: et permutatur propter
20
causarum contraij ipsius fortitudinis augmentum. ¶ Et
21
caliditas quidem fit fortior causis quarum iam expleuimus
22
sermonem: deinde per mundificantia et est superfluita-
23
tes expellere et repletinem et opilationem aperire. deinde
24
ex eo quod ipsam conseruat et hec humiditas tempera-
25
ta. Frigiditas vero fit fortior ex eo quod ipsius confortat
26
causas. et caliditatem suffocat. et ex eo quod ipsam superflue
27
resoluit et est siccitas secundum essentiam et caliditas secundum
28
accidens. ¶ Qui autem caliditatis superfluitatem cum opi〈-〉
29
lationibus medicatur sibi cauere debet ab infrigidatione su〈-〉
30
perflua ne in conuertendo opilationem in lapidem
31
augmentum faciat: et ne calide complexionis mali〈-〉
32
tiam augmentet: immo paulatim principio medicari
33
debet cum eo quod absterget: et si quod infrigidant ei suffecerit
34
sicut aqua ordei et succus scariole erit conueniens:
35
et si non suffecerit istud tunc cum illo quod temperatum
36
existit: quod si hoc non suffecerit: tunc cum eo in quo sub〈-〉
37
tilis existit calor: neque ex hoc sis sollicitus: quoniam iu-
38
uamentum eius diaphoresis in infrigidando plus
39
confert quam sit nocumentum quod fiat ei calor
40
qui ad extinguendum est facilis post apertio-
41
nem. Et est etiam cum auctorum humorum digestio
42
extinguendi superfluitatem prohibet licet quidam hominum
43
sint qui proteruiant ad hanc destruendam sententiam et
44
ignorent quod fortis extinctio deijcit virtutem et quanto
45
magis in corporibus que ab egritudine debilitata
46
fuerunt: licet aliquo directionis modo materiam rectificet
47
quod est cum post ipsam alie perueniunt egritudines
48
aut ex malitia complexionis simplicis aut ex
49
materijs frigidis complexioni contrarijs quam rectifi-
50
cauit. ¶ Complexionem vero frigidam caleface-
51
re quasi difficile est cum iam est infusa: et mul-
52
tum facile in principio. Et ad vltimum calefa-
53
cere frigidum in principium rei est facilius quam
54
calidam in principio infrigidare: sed calidam
55
in fine infrigidare licet sit difficile est tamen fa-
56
cilius quam frigidum in fine calefacere: quoniam super〈-〉
57
flua frigiditas est ipsa mors innati caloris aut ei pro〈-〉
58
pinqua. Et debes scire quod infrigidatio quandoque siccitati
1
coniungitur et quandoque humiditati et quandoque ab vtriusque
2
separatur: verumtamen siccitas magis fit mansiua
3
cum frigiditate que senuit: et humiditas magis ad〈-〉
4
ducens frigiditatem que accidit. Et iam quidem omnes
5
calores cause eum[*]eum corrupt for cum superfluunt in exiccando iuuant:
6
et quandoque etiam omnes frigiditatis cause cum superflue fue-
7
rint in humectando iuuant. Et nulla quidem
8
res ad hoc tantum peruenit quantum ociositas et assidua
9
balneatio que est facilis in tina. Et nos quidem
10
te faciemus scire hoc in eo quod est premissum.
11
¶ Uinum preterea temperate bibitum in hume-
12
ctando est forte. Amplius scire debes quod cum
13
senex infrigidatione indiget et humectatione non
14
sufficit ad hoc illud quod ipsum ad equalitatem re〈-〉
15
ducit: immo quod ipsum transire facit ad complexio〈-〉
16
nem frigidam et humidam que ei debetur: quoniam.[*]quoniam. corrupt for quoniam [redundant period] ipsa
17
licet sit accedentalis: est tamen enim quasi naturalis.
18
¶ Scire quoque debes quod sepe est nobis neces〈-〉
19
sarium in permutando complexionem dare
20
illud quod huiusmodi confortat complexio-
21
nem quemadmodum est nobis necessarium
22
dare acetum cum medicinis calidis alicui mem〈-〉
23
bro. ideo vt ipsarum penetrent virtutes: et sicut
24
est nobis necessarium dare crocum cum medi〈-〉
25
cinis infrigidantibus cor propterea vt eas ad
26
ipsum ferat. ¶ Et multotiens quidem est me-
27
dicina vehementioris operationis in permu-
28
tando complexionem sed propter sui subtilita〈-〉
29
tem non permanet donec suam perficiat ope-
30
rationem. Est ergo nobis necessarium ei aliquid
31
admiscere quod ipsam inspisset et retineat: licet
32
ex ea sue operationis proueniat contrarium si〈-〉
33
cut balsamo admiscemus ceram et reliqua ad
34
hoc vt ipsum tanto tempore retineant in quo
35
suam perficiat operationem.
36
¶ Ad sciendum qualiter et quando oportet
37
euacuari. Capitulum .III.
38
REs que demonstrant rectitudinem iu-
39
dicij in euacando sunt decem repletio et virtus
40
et complexio et accidentia conuenientia: sicut si con〈-〉
41
tingeret quod naturam soluere vellemus. de〈-〉
42
inde accideret ventris solutio: quoniam ventrem solue-
43
re super ventris solutionem est timorosum et figu-
44
ra et etas et tempus et aeris et regionis dispositio et con〈-〉
45
suetudo euacuandi et ars euacuandi. hoc[*]hoc corrupt for hec [cf. Venice 1564] namque cum fu〈-〉
46
rint[*]furint corrupt for fuerint contraria significationi propter quam euacuatio facienda erit
47
prohibebunt euacuationem. ¶ Uacuitas itaque si-
48
ne dubio euacuationem fieri prohibet. et similiter cum de-
49
bilitas cuiuscunque trium virtutum fuerit. verun-
50
tamen quandoque plus eligimus alicuius virtutis debili-
51
tatem quam impedimentum relinquendi euacuationem. et hoc quidem est in
52
virtutibus sensibilibus et motiuis cum fiducium habue〈-〉
53
rimus succurrendi rei timorose si acciderit. et similiter
54
in omnibus virtutibus. Complexio quoque calida et sicca ad
55
hoc prohibet: et frigida et humida caliditatem non
56
habens ab ea etiam prohibet: in calida autem
57
et humida facile faciemus illud et fortiter. Fi-
58
gura autem scilicet superfluitas materiei aut raritas
1
ab ea prohibet propter timorem ne spiritus resol-
2
uatur. et similiter oportet in regendo debilem et macrum
3
multam coleram rubeam in sanguine habentem vt ei
4
blandiaris et non ipsum euacues. et vt cum nutrias
5
ex eo quod bonum generat sanguinem ad frigiditatem et humi-
6
ditatem declinantem: quoniam ex hoc sui humoris complexio
7
ractificabitur. aut fortasse ipsum fortem efficies et
8
euacuationes tolerabit. Et similiter oportet ne illum euacuare
9
sis ausus qui ex consuetudine parum comedit quamdiu
10
ab eius euacuatione abstinere poteris. ¶ Superflua
11
quoque pinguedo ab eo prohibet propter timorem ne
12
frigiditas dominetur. et ne caro venas comprimat et eas
13
extinguat cum vacuas inuenerit et calorem suffocet
14
innatum. aut superfluitates exprimendo ad interio〈-〉
15
ra expellat. Accidentia quoque mala sicut aptitu-
16
do colerice passioni et spasmo ab ea prohibent.
17
Etas preterea etiam que nondum ad augmenti comple〈-〉
18
mentum peruenit: aut ad consumptionis terminum est
19
transiens ab ea prohibet. Hora quoque multum ca〈-〉
20
lida aut multum frigida ab ea prohibet. Et regio quidem
21
meridionalis vehementer calida ab ea prohibet.
22
quoniam plurima eorum que ventrem soluunt sunt calida et
23
duarum acuitatum coniuntio[*]coniuntio corrupt for coniunctio tolerari non potest. quoniam vir〈-〉
24
tutes in eis debiles erunt et dissolute. et quia exte〈-〉
25
rior calor materiam ad exteriora trahit et medici-
26
na ipsam trahit ad interiora: quare inde prouenit
27
in diuersas partes protractio et ad resistentia perdu-
28
cit. Et septemtrionalis multum frigida ab ea prohibet.
29
Parua quoque euacuandi consuetudo ab ea prohibet.
30
Ars etiam qua multa fit euacuatio sicut seruiendi in bal〈-〉
31
neo. et onera dorso deferentium ab ea prohibent. et
32
ad vltimum omnis ars laboriosa. Scios[*]Scios corrupt for Scias preterea quod
33
intentio in omni euacuatione est vna quinque rerum. Aut euacuatio
34
illius quod est euacuandum et sequitur ipsum proculdubio
35
tranquilitas nisi quod receptaculorum lassitudo ipsum
36
sequatur: aut caliditatis ebullitio aut febris ephimera
37
aut alie egritudines que comitantur sicut exco-
38
riatio quam ventris solutio in intestinis facit: aut
39
vlcera que vrine prouocatio in vesica facit. et hoc
40
quidem licet iuuamentum conferat eius tamen vtilitas non
41
sentitur: immo quandoque presentialiter dolet donec accidi〈-〉
42
ens[*]accidiens corrupt for accidens remoueatur. ¶ Et secunda est consideratio partis
43
sue declinationis sicut nausea que vomitu mun-
44
datur: et mordicatio in ventre que ventris solutio〈-〉
45
ne remouetur. ¶ Et tertia est membrum egressio〈-〉
46
nis eius a parte declinationis eius sicut basili-
47
ca dextra in egritudine epatis et non cephalica dex〈-〉
48
tra: quoniam si error prouenerit in tali quale est illud quandoque
49
sequetur inde timor. ¶ Et oportet quidem vt sit membrum egres〈-〉
50
sionis ignobilius illo a quo fiet euacuatio ne materia ad
51
illud declinet quod est nobilius. ¶ Oportet preterea
52
vt sit eius exitus naturalis sicut membra vrine gibbo-
53
sitati epatis: et intestina concauitati ipsius. ¶ Est tamen
54
cum membrum a quo expellitur est ipsum membrum
55
per quod euacuatio facienda est: sed est in ipso egri〈-〉
56
tudo vetus aut recens propter quam est timendum de
57
cursu humorum super ipsum. Ipsi ergo ad aliud
58
quod sit melius transponendi sunt. ¶ Et est etiam
1
cum ex superatione humorum timetur super ipsum
2
egritudo sicut cum tractus fit ab oculo ad gu〈-〉
3
lam quoniam timetur ne illi quandoque superueniat suffoca〈-〉
4
tio: ideo quale est huiusmodi suauiter et molliter fieri debet.
5
Natura quoque plerumque taliter operatur et euacuat
6
non per partem qua consueuit: ideo vt membrum custo-
7
diat cum debile fuerit. et plerumque etiam est vt sit il-
8
lud quod natura euacuat partis longinque et opposite et
9
remaneat cum ipso ambiguitas: sicut cum a
10
capite ad anum aut crus aut pedem euacuat. non enim
11
pro certo scitur si ex toto sit cerebro aut ex vno
12
ventriculo. ¶ Et quarta quidem est hora euatuatio〈-〉
13
nis ipsius. nam dicit Galienus penitus quod in chroni〈-〉
14
cis egritudinibus maturatio tantum et nihil plus
15
expectanda est. Et tu quidem iam sciuisti quid
16
sit maturatio. ¶ Et antequam euatuationes post matu〈-〉
17
rationem ex subtiliatiuis in potu tribuere de-
18
bes sicut aquam isopi et hasce et seminum. ¶ Sed
19
et in acutis etiam egritudinibus maturationem
20
expectare melius est et precipue cum quiete fue〈-〉
21
rint. Quod si mobiles fuerint tunc ad euacuan-
22
dum materiam festinare erit melius: quoniam impe〈-〉
23
dimentum motus eius est maius quam sue euacua-
24
tionis antequam ipsa sit matura: et proprie cum hu-
25
mores fuerint subtiles: et precipue cum in con〈-〉
26
cauitatibus venarum fuerint et non in membris
27
ingredientes. ¶ Cum autem humor in vno fue〈-〉
28
rit membro comprehensus nullomodo mouea-
29
tur donec maturetur et essentiam habeat temperatam
30
quam tu sciuisti in loco suo. ¶ Et similiter cum non
31
fuerimus securi quod virtus vsque ad maturitatis
32
horam perduret euacuabimus eam postquam no〈-〉
33
bis cauerimus vt eius subtilitatem et grossitiem
34
sciamus: quoniam si spissa fuerit et grossa ipsam mo〈-〉
35
uere non debemus nisi post subtiliationem. Eius
36
vero grossitiem cognoscemus propterea quod fa〈-〉
37
stidium preteritum iam precessit: aut sub hypo-
38
condrijs dolor extensiuus aut aduentus apostematis
39
in interioribus. ¶ Quod autem magis custo〈-〉
40
dire debemus in huiusmodi dispositione est habitu〈-〉
41
do cannalium ne ipsi sint clausi et post hoc qui-
42
dem totum tibi possibile erit vt ante matura-
43
tionem ventrem soluas. ¶ Et scias quod materie eua〈-〉
44
cuatio et ipsius de suo loco eradicatio est secundum vnum
45
duorum morum. vnus eorum est propter attrationem que fit
46
ad longinquam diuersitatem. et alter propter eam que ad pro〈-〉
47
pinquam. Et suarum quidem horarum dignior est cum corpore
48
nullomodo est alicuius materiei repletio. ¶ Ponamus
49
itaque quod ab ore viri superius multus fluat san-
50
guis et ab emorroydibus mulieris superflue fluat
51
sanguis. Unum itaque duorum faciemus aut trahe-
52
mus per declinationem que fit ad propinquam diuer〈-〉
53
sitatem: et oportebit tunc vt materiam ad nares decline〈-〉
54
mus faciendo sanguinem ex naribus fluere et in
55
altero ad matricem prouocando menstrua: aut si volue〈-〉
56
rimus ad longinquam diuersitate[*]diuersitate corrupt for diuersitatem attrahere euacuabimus in primo
57
sanguinem a venis et locis que sunt in inferiore parte corporis
58
et in secundo a venis et locis que sunt in suprema parte corporis.
1
¶ Et non oportet quidem vt in duas diametros
2
prolongationem facias. sed in vna tantum que sit diame〈-〉
3
tri magis longinqua: nam si materia fuerit in supremo dex〈-〉
4
tre partis non erit attrahenda ad infimum sinistre:
5
immo ad infimum ipsius dextre. Et hec quidem est illud
6
quod est magis necessarium. aut ad sinistram a supremo si fue〈-〉
7
rit longinqua quantum est ab humero ad humerum et
8
non fuerit dispositio eius sicut dispositio duorum laterum
9
capitis. Materia namque si in dextra capitis fuerit eam
10
ad inferiora et non ad sinistram trahes capitis.
11
¶ Cumque materiam ad longinquum trahere volueris
12
loci dolorem prius sedabis et ipsius minuatur compres-
13
sio per attractionem: quoniam dolor est trahens. ¶ Cumque ad
14
locum non obedit ad quem ipsam trahis non violen〈-〉
15
ter agas: quoniam quandoque violentia illa ipsam moue-
16
bit et subtiliabit et non trahetur et fiet velocius de〈-〉
17
clinans ad dolentem locum. Et forsitan tibi sufficiet vt
18
trahas: licet non euacues: quoniam ipsa attractio eius iter ad
19
membrum prohibet: licet non extrahatur per ipsam ergo attractionem ad
20
intentionem perueniemus: licet cum ipsa non euacuaueris: sed decli〈-〉
21
natione contentus fueris que fit ligando membra opposi〈-〉
22
ta: aut ventosis et medicinis rubicantibus. Et
23
ad summum cum omni quod dolorem efficit. ¶ Ex materijs
24
autem que ad euacuandum sunt faciliores sunt ille que
25
sunt in venis. deinde ille que in membris et iuncturis
26
quoniam quandoque est difficile eas extrahere et euacuare: ideoque
27
necesse est vt cum euacuabuntur alie cum eis egrediantur.
28
¶ Euacuato preterea est necessarium ne properet come-
29
dere nutrientia multa et mala que natura indigesta tra〈-〉
30
hat. Quod si aliquid ex hoc fieri necesse fuerit opor-
31
tebit vt paulatim et suauiter fiat donec sit secundum or-
32
dinem: et vt sit quod corpus ingreditur digestum et con-
33
ueniens. ¶ Minutio quoque est euacuatio humoribus
34
equaliter augmentatis propria. Euacuatio vero humori qui
35
in quantitate solum augmentatur aut corrumpitur propria
36
est alia a minutione. ¶ Omnis preterea euacuatio que est
37
supersiua[*]supersiua corrupt for superflua secundum plurimum febres generat. ¶ Cumque ventris
38
constrictio qui fluere solebat aliquam egritudinem
39
possidere fecerit illius euacuationis reuersio secundum plurimu
40
ipsum medicabitur sicut ab eo quem constrictis saniei
41
aurium: aut mucorum narium vertiginem possidere fe〈-〉
42
cit eius reuersio ipsam remouebit. ¶ Et scito
43
quod residuum materiei dimittere quod necesse erat euacuare
44
minus nocumentum est quam exquisitissime euacuare et
45
peruenire in ipsa ad hoc vt virtus terreatur: quoniam mul〈-〉
46
totiens natura hoc resoluit residuum. ¶ Cumque hu〈-〉
47
mor illius fuerit generis cuius esse oportet et eger to〈-〉
48
lerare potest: non terreri debes ex superfluitate: quandoque
49
etiam contingit cum te euacuare oportet vsque ad lipotomiam.
50
Cumque alicuius virtus fortis fuerit et ipsorum hu〈-〉
51
morum materia multa et mala ipsam paulatim euacua.
52
¶ Et cum similiter materia vehementer fuerit penetratiua
53
aut cum sanguine multum mixta non poteris
54
ipsam vna vice euacuare: sicut est in sciatica et arte〈-〉
55
tica longi temporis et cancro et scabie antiqua et car〈-〉
56
bunculis veteribus. ¶ Et debes scire quod ven-
57
tris solutio a superioribus trahit et ab inferioribus
58
eradicat. Duabus ergo attractionibus est ap-
1
ta conuenienti et duerse que etiam post materierum
2
quietem est conueniens. cum ergo materie fuerint
3
a superioribus ad diuersum trahet eas: et ipsas
4
etiam eradicabit a locis vbi sunt vomitu vero
5
fit attractio et eradicatio econuerso. ¶ Minu〈-〉
6
tionis preterea dispositio diuersificatur secundum loca a qui-
7
bus sanguis accipitur sicut sciuisti: minus itaque
8
cunctis hominibus euacuatione dignus est ille cuius ci〈-〉
9
bus bonus fuerit et digestio bona. In regionibus
10
quoque calidis morantes euacuatione parum indigent.
11
¶ De regulis comunibus[*]comunibus corrupt for communibus vomitui et solutioni
12
ventris et qualiter trahit id quod ventrem sol-
13
uit et vomere facit. Capitulum .IIII.
14
OPortet vt illius cibus cuius soluen〈-〉
15
dus est venter aut vomitus prouocan〈-〉
16
dus partiatur vt quod ei in vna die suffi-
17
ciebat multis comedat vicibus: et vt
18
sint cibi diuersi et potus etiam diuersi. Ex hac nam-
19
que dispositione accidit stomaco vt expellere desideret quod est
20
in eo superius aut inferius. ¶ Ex cibo autem non di-
21
uerso neque super alium cibum ingrediente stomacus est
22
auarus et ipsum forti continet retentione et proprie
23
si fuerit eius quantitas parua. ¶ Mollem vero
24
habens ventrem nihil ex hoc facere debet. ¶ Et sci-
25
as quod vomitus et ventris solutio et que eis assimilantur
26
non attinent ei qui bono vtitur regimine: quoniam ille
27
qui bene regitur non indiget nisi eo quod sit istis
28
leuius: et fortasse excusabunt ea exercitium et
29
fricatio et balneum. ¶ Amplius si eius corpus
30
repletum fuerit plurimum talis repletionis qualis est ipsius erit
31
ex eo qui humorum melior scilicet ex sanguine. Minutio
32
igitur est illud[*]illud corrupt for illud quod ad ipsum mundificandum erit necessarium et
33
non ventris solutio. ¶ Cum autem minutio necessa〈-〉
34
ria fuerit et ventris solutio ex aliquo quod sit vt elle-
35
borus et violente medicine a minutione incipere
36
debes: quoniam hoc est ex preceptis Hypocratis in libro epi〈-〉
37
dimiarum et hec est veritas. ¶ Et similiter si hu〈-〉
38
mores fuerint flegmatici cum sanguine minuti. quod
39
si viscosi et frigidi fuerint fortasse minutio gros〈-〉
40
situdinem et viscositatem eis augmentabit in-
41
cipiendum ergo erit a solutione ventris. ¶ Et
42
ad summum si humores fuerint equales premitte
43
minutionem et si postea superabundauerint:
44
euacua. quod si equales non fuerint in primis su-
45
perabundantem euacua humorem donec equa〈-〉
46
tur: postea minue. ¶ Et ei qui ante minutio-
47
nem premiserat medicinam cum minutionem
48
premittere debebat post ponat[*]post ponat corrupt for postponat minutionem die〈-〉
49
bus paucis: et cui paruum intercessit spatium
50
ex quo minutus fuit et euacuatione indiget me〈-〉
51
dicinam sumere est ei conuenientius. ¶ Mul-
52
totiens preterea ex haustu medicine ille qui mi-
53
nui debebat peruenit ad febrem et ad estuatio-
54
nem. Et si ex eis que quiescere faciunt non quie〈-〉
55
uerit scies quod minutionem premittere debebat.
56
¶ Non omnes preterea euacuationes sunt ne〈-〉
57
cessarie propter superfluitatem repletionis: immo quandoque sunt
58
necessarie propter egritudinis magnitudinem. et
1
propter repletionem secundum qualitatem et non secundum quan〈-〉
2
titatem. ¶ Et multotiens quidem est euacuatio necessaria sed su〈-〉
3
peruenit aliquid quod prohibet et non est ibi ingenium nisi
4
in ieiunando et dormiendo et emendando complexio〈-〉
5
nis malitiam que ex repletione prouenit. ¶ Amplius
6
euacuationis quedam est que est secundum modum preseruationis sicut
7
indiget ille cui podagra euenire solet et epilep〈-〉
8
sia et reliqua ab his in hora cognita: et proprie in ve〈-〉
9
re. Ei ergo necessarium est vt preseruatione vtatur ante suam
10
horam. et euacuet ea que proprie in ipsius egritudine sunt
11
euacuanda siue sit minutio: siue ventris solutio et for-
12
tasse desiccantia exterius apponere et medicinas
13
abstergentes est euacuare: quemadmodum hydropisim
14
patientes faciunt. ¶ Quandoque etiam necesse est te dare
15
medicinam que sit ex genere euacuandi humoris in qualitate
16
sicut cum scamonea est tibi necessaria ad euacuandum co-
17
leram rubeam: ei ergo admiscendum est illud quod ipsam
18
in qualitate diuersificet et in ventrem soluendo cum
19
ea conueniat et ipsam ab euacuatione non prohibeat sicut
20
mirabolani. Et emendetur complexionis malitia si post
21
acciderit. ¶ Habentium quoque in interioribus
22
apostema ventrem soluere est difficile et facere vt vomant.
23
Quod si tibi necessarium fuerit da eis quod sit sicut vo-
24
lubilis et semem croci hortensis et apozima poly〈-〉
25
podij et cassiamfistulam et his similia. ¶ Hypocrates quoque
26
inquit qui fuerit macer et fuerit nature cui vomere sit
27
facile melius erit immundando ipsum vt ad vomitum
28
adducatur: et vt sit hoc in estate aut vere aut au-
29
tumno et non in hyeme. Ei vero qui mediocris fuerit
30
fugere[*]fugere corrupt for figure conuenientior est ventris solutio quod si sibi euacuatio que
31
sit vomitu necessaria fuerit vsque ad estatem expectet
32
ab ipso tamen sibi caueat cum eo non indiget. ¶ Uerun〈-〉
33
tamen antequam ventris fiat solutio aut vomitus premitenda
34
est humoris subtiliatio qui est euacuandus et amplifica〈-〉
35
tio cannalium et ipsorum apertio: quoniam hoc est ex eo quod
36
corpus a pena securum reddit. ¶ Et scito quod fa-
37
cere nature consuetudinem lenitatis et obedientie ei quod
38
vis ex solutione ventris et vomitu facili antequam medicina
39
detur aut vomitus est ex regiminibus aperientibus.
40
¶ Amplius ventris solutio et vomitus cum macre〈-〉
41
dine ventris est difficilis et laboriosus et timoro〈-〉
42
sus. ¶ Medicina quoque vomitum faciens quandoque
43
sit ventris solutiua cum stomacus fuerit fortis: aut bi〈-〉
44
bita fuerit super fortem famem: aut qui bibit habue-
45
rit passionem colericam et nature lenitatem: aut si vome〈-〉
46
re non consueuerit: aut si medicina in sua substan〈-〉
47
tia grauis fuerit et velocis descensionis. ¶ Et ven〈-〉
48
tris solutiua facit vomitum propter debilitatem stomaci:
49
aut propter multam fecis siccitatem: aut propterea quod medi-
50
cina abhorretur: aut propterea quod bibitor fastidium habere
51
solet. ¶ Omnis preterea medicina que ventris est
52
solutiua cum non ipsum soluit: aut soluit: sed non
53
id quod est maturum mouet humorem quem debet soluere
54
et dilatat ipsum in corpore: superat:[*]superat: corrupt for superat [redundant colon] ergo corpus et con〈-〉
55
uertuntur ad ipsum humores alij: quare humor iste
56
in corpore multiplicatur. ¶ Ex humoribus quoque
57
est qui est velocioris obedientie vomitui secundum plurimum
58
sicut colera et ex eis est qui vomitui rebellis ex[*]rebellis ex corrupt for rebellis existit
1
sicut melancolia et ex eis est qui inter hoc et hoc est me〈-〉
2
dius sicut flegma. ¶ Et febrem quidem habentis ventrem
3
soluere melius est quam facere vt ipse vomat. ¶ Et
4
cuius humor descendens fuerit sicut lynteriam haben-
5
tis facere vt vomat est inconueniens. ¶ Medi〈-〉
6
cinarum preterea ventris solutionem facientium de-
7
terior est que ex medicinis est composita multe
8
diuersitatis in tempore in quo soluendus est venter quoniam
9
ventris solutio conturbatur: et prima ventrem
10
solui[*]solui corrupt for soluit: antequam secunda: et quandoque prima ipsam secundam ex〈-〉
11
pellit. ¶ Amplius qui biberit aliquid ventris
12
solutionem aut vomitum sibi faciens corpore ipsius
13
limpido necesse erit vt ei vertigo accidat aut mor〈-〉
14
dicatio in ventre et angustia: et quod ab eo expelletur
15
egredietur cum difficultate: et ad vltimum quidem dum
16
medicina superfluitates euacuat non erit in ea estua〈-〉
17
tio: cumque qui medicinam biberit estuationem habere
18
ceperit iam euacuat quod superfluum non est. ¶ Humor
19
preterea qui vomitu aut ventris solutione euacuatur cum
20
ad alium mutabitur humorem significabit quod
21
iam corpus est mundatum a superfluo humorem[*]humorem corrupt for humore
22
quem euacuare volumus. Quod si mundificatio
23
vsque ad intestinorum rasuram peruenerit et ad rem nigram
24
fetidum habentem odorem erit malum. ¶ Somnus quoque cum
25
post ventris solutionem aut vomitum fuerit multus demonstra〈-〉
26
bit quod euacuatio iam perfecte mundauit corpus et con-
27
tulit. ¶ Et scias quod cum sitis post ventris solutionem
28
aut vomitum fuerit fortis maximam et vltimam
29
purgationis bonitatem significabit. ¶ Scito
30
etiam quod medicina ventris solutiua expellit illud quod
31
euacuat cum virtute attractiua que attrahit eundem
32
humorem et fortasse attrahit grossum et relin-
33
quit subtile quemadmodum facit illa que melancolicam[*]melancolicam corrupt for melancoliam expellit.
34
¶ Illius preterea verbum qui dicit quod ipsa generat
35
illud quod attrahit: aut quam in primis attrahit quod est
36
subtile: non est aliquid et Galienus quidem licet hoc sentiat: pe-
37
nitus:[*]pe-nitus: corrupt for penitus [redundant colon] tamen dicit quod medicina ventris solutiua in qua non
38
est venenositas cum ventrem non soluerit et digeretur
39
generabit humorem quem attrahere solebat: sed huiusmodi
40
dicta non sunt conuenientia. ¶ Et videtur quidem quod Galienus ex
41
hoc quod certificat sentiat quod inter attrahentem medi〈-〉
42
cinam et humorem attractum sit conuenientia in substantia: et
43
propter hoc attrahit ipsum: sed hoc non est verum: quoniam si
44
attractio fieret cum conuenientia ferrum attraheret ferum
45
cum ipsum superaret: et aurum attraheret aurum cum ipsum separaret[*]separaret corrupt for superaret
46
quantitate sua hoc tamen certificare non est medici. ¶ Et
47
debes scire quod humorum atttractio que fit potu medicina〈-〉
48
rum soluentium ventrem aut vomitum facientium: non est nisi in
49
venis in quibus venerunt donec ad intestina perueniant
50
et stomacum: et hic natura mouetur ad hoc vt eos expellat extra.
51
¶ Et raro quidem accidit vt cum ventris solutiuum bibitur
52
ad stomacum ascendat: et si ascenderint ad vomitum decli〈-〉
53
nabunt. quod autem ad stomacum ascendere non dimittit non
54
est nisi propter duas causas: quarum vna est: quoniam medicina
55
ventris solutiua velociter penetrat ad intestina.
56
Et altera est quoniam cum medicina ventris
57
solutiua bibitur natura proparat[*]proparat corrupt for properat ad hoc vt ex
58
venis mesaraicis ad inferiora expellat et non
1
ad superiora: quoniam hoc propinquius est et faci-
2
lius: et quia illud quod est post eas non etiam:[*]etiam: corrupt for etiam [redundant colon] ipsas compri-
3
mit. Et hoc quidem est ex eo quod naturam mouet vt ex pro〈-〉
4
pinquioribus expellat vijs. ¶ Quod si medicina virtutem
5
haberet attractiuam que humorem comitaretur esset natura virtutis
6
expulsiue magis digna vt in sano et forti supera-
7
ret: licet medicina non attrahat nisi ad viam signa〈-〉
8
tam. ¶ Medicine vero vomitum facientis dispositio est di〈-〉
9
uersa ad hoc: quoniam cum in stomaco fuerit in eo morabitur
10
et humorem ab intestinis ad seipsam attrahet et
11
sua virtute superat ad resistendum virtuti naturali.
12
¶ Et scias quod plurimum attractionis humorum quos
13
medicine attrahunt non est nisi ex venis et ex eo quod
14
est multe propinquitatis: quoniam attractio fit in venis
15
et in eis que non sunt vene sicut humores qui sunt in
16
pulmone qui propter vicinitatem ad stomacum et intestina
17
trahuntur: licet in venis non vadant. ¶ Et debes sci〈-〉
18
re quod attractio que fit per nares ex medicinis
19
siccis est causa euacuandi humores a corpore
20
sicut in hydropisi.
¶ In sermone purga〈-〉
21
tionis ventris et regulis eius. Capitulum .V.
22
IAm in precedenti sermone ostendimus
23
quomodo sit corpus preparandum ad recipien〈-〉
24
dum id quod ventrem soluit antequam pur-
25
getur cum amplificatione porrorum et le〈-〉
26
nificatione nature et proprie in egritudinibus frigidis.
27
¶ Et ad summum naturam mollificare antequam venter
28
soluatur est competens regula in qua existit securitas nisi
29
in eo qui colerice passioni valde est aptus ex hoc nam〈-〉
30
que nihil isti est faciendum: quoniam esset causa superfluitatis
31
que ei accidet. ¶ Solutorio namque ventris ali-
32
cuius tali qualis est iste res admiscenda est in qua
33
sit virtus vomitiua ne properet descendere de stomaco
34
antequam suam perficiat operationem: immo equentur in ipso dua〈-〉
35
rum medicinarum virtutes et perficiat ventris soluti-
36
ua operationem suam et vomitiua suam econuerso illius.
37
¶ Trauli quoque sunt ex eis qui colerice passioni sunt
38
aperti: fortem igitur non tolerant medicinam ipsorum tamen
39
plurimi colericam incurrunt passionem et reumatismis
40
fuorum capitum. ¶ Ex causa preterea timorosa est vt me〈-〉
41
dicina ventris solutiua sumatur fece in intestinis
42
existente sicca: immo expellenda est saltem cum clysteri
43
aut iure mollificatiuo ¶ Balneum quoque ingredi
44
antequam ventris solutio fiat aliquantis diebus est ex
45
eis que bene preparant nisi aliquid prohibuerit: et oportet quidem
46
vt inter balneum et haustum medicine paruum interueniat
47
tempus post medicinam quoque non ingrediatur quis balneum:
48
quoniam trahit materiam ad exteriora: et neque est bonum ni〈-〉
49
si ad ventrem constringendum: preter in hyeme: quia non est ti-
50
mendum primam balnei casam ingredi tali modo ne ca-
51
lor sit vllomodo impediens ad attrahendum: sed sit ad
52
mollificandum. ¶ Et ad vltimum oportet vt aer illius
53
qui pharmatiam bibit sit caliditatis pauce ne sudorem
54
faciat neque turbationem: quoniam hoc est ex preparatorijs frica〈-〉
55
tio quoque et ex oleis inungi est similiter ex preparatorijs.
56
¶ Cum autem aliquis medicine assuetus non est neque eam bi〈-〉
57
bit melius est medico vt sibi caueat ne ventris
58
solutiua violentas virtutes habentia ei tribuat.
1
¶ Fastidium vero habentibus. et humores visco-
2
sos et in hypocondrijs tensionem: aut qui in suis in〈-〉
3
terioribus habet inflationem aut opilationes non est
4
dandum aliquid donec ista rectificentur nutrientibus
5
mollificantibus et balneo et requie et dimissione
6
eius quod mouet et eius quod inflat. ¶ Illis vero qui
7
stantes bibunt aquas et habentibus splenes fortes me〈-〉
8
die[*]medie corrupt for medicine sunt necessarie. ¶ Cumque aliquis medicinam ventris
9
solutiuam biberit melius erit ei si medicina fuerit for〈-〉
10
tis vt super eam dormiat antequam operetur: quoniam operabitur
11
melius et si debilis fuerit melius erit ei ne super
12
eam dormiat: quoniam natura digeret medicinam. Cum autem
13
medicina operari ceperit melius erit ei ne super eam
14
dormiat quocunque modo fuerit. ¶ Amplius cum ali-
15
quis medicinam bibit non ilico super eam se mouere
16
debet: sed debet super eam quiescere vt ipsam natura circundet et in
17
ea operetur: quoniam nisi nam in ipsa operata fuerit non opera〈-〉
18
bitur ipsa in naturam. ¶ Odores quoque nauseam prohi-
19
bentes olfacere debet sicut est odor mente et rute et
20
apij et cydoniorum et boli et corasceni aqua rosacea et pauco
21
aceto aspersi. ¶ Et si ex odore medicine quis extrahitur[*]extrahitur corrupt for exteritur cum
22
medicinam bibit nares constringat. ¶ Et qui medi〈-〉
23
cinam abhorret debet masticare paruum[*]paruum corrupt for parum ex tarchon: ideo
24
vt sui oris vel odoris virtus stupida fiat. ¶ Quod
25
si vomere timuerit extremitates constringat: et cum
26
ipsam biberit desuper rem stipticam bibat. ¶ Me〈-〉
27
dici preterea pillulas quas ei daturi sunt quandoque in
28
melle voluunt: et quandoque super eas proijciunt mel co-
29
ctum aut zuccarum coctum donec eis inde faciunt
30
tunicam: ex eo quoque quod est ingenium vtile est vt super
31
eas ponatur cera cum pauco oleo mollificata. et ex
32
eo quod est magis conueniens ingenium est vt os aqua
33
aut alia re impleatur: deinde pillule sicut sunt biban〈-〉
34
tur super ipsam: aut que aliquo horum ingeniorum aptate
35
fuerint: transglutientur itaque omnes ita quod medicine operatio non
36
cognoscetur. ¶ Et oportet vt apozima tepidum biba〈-〉
37
tur et pillule cum aqua tepida sumantur. ¶ Frigidi
38
preterea stomacus et pedes calefaciendi sunt: cumque ip〈-〉
39
sius anima sed ata[*]sed ata corrupt for sedata fuerit ambulet et moueatur pau-
40
latim: quoniam motus hic est iuuatiuus: et interpositio〈-〉
41
ne horarum ex aqua calida tantum bibat quod mediam
42
non liquefaciat et expellat ipsam et eius debilitet
43
virtutem nisi fuerit in hora quando necesse est vt ven-
44
tris stringatur solutio: in potu quoque aque calide melancolie
45
medicine existit debilitatio. ¶ Qui autem medicinam
46
bibere voluerit calide existens complexionis et debilis
47
stomaci: erit ei melius vt eam bibat postquam prius bibe〈-〉
48
rit aliquid quod sit sicut aqua ordei: aut succus gra〈-〉
49
nati: aut vt vniuersaliter dicam cum stomacus receperit nutriens
50
subtile et lene: sed qui non ita fuerit erit ei melius
51
vt eam ieiunus bibat. ¶ Plurimi preterea qui〈-〉
52
bus datur medicina ventris solutiua in estate ex ea
53
perueniunt ad febrem: oportet ergo ne medicine potator co〈-〉
54
medat vel bibat donec medicina suam perfecerit opera〈-〉
55
tionem: neque etiam quamdiu medicina operatur dormiat ni〈-〉
56
si voluntas affuerit vt restringatur. Quod si ip-
57
sius stomacus non tolerauerit ne comedat pro-
58
pterea quod stomacus eus[*]eus corrupt for eius est colericus et cito descendit
1
ad ipsum colera: aut propter ea quod a comestione vehemen〈-〉
2
ter abstinuit et famem tolerauerit detur ei parum
3
panis infusi pauco vino super medicinam antequam ven〈-〉
4
ter soluatur: quoniam hoc est ex eo quod medicinam fortasse ad〈-〉
5
iuuat. ¶ Oportet preterea ne anus aqua frigida lauetur sed cum
6
calida. ¶ Quidam etiam dixerunt quod pillule que sunt
7
cum apozimatibus dande sunt cum apozimatibus
8
que sunt cum eis homogenea. Pillule namque que coleram
9
expellunt rubeam cum apozimate dande sunt alicu-
10
ius quod sit verbi gratia sicut fumus terre: et que melancoliam
11
euacuant cum apozimate alicuius quod sit sicut epithi〈-〉
12
mum aut polipodium aut his simile: et que flegma
13
expellunt cum apozimate alicuius quod sit sicut cen〈-〉
14
taurea. ¶ Cum autem euacuare volueris corpus siccum
15
carnem habens duram medicina forti sicut elleboro. et his simili-
16
bus vehementer stude in humectando ipsum nu〈-〉
17
trientibus vnctuosis: et ad vltimum cum fortes medicine
18
multi sint timoris tales videlicet qualis ex[*]ex corrupt for est elleborus quoniam
19
in corpore mundo efficit spasmum: et repleti corporis
20
commouet humiditatem motu turbido et ad inte-
21
stina trahit illud quod ei difficile est expellere et ti〈-〉
22
timali venenosi sicut mezerion et sebram: et earum
23
impedimentum cum superant remouetur raib. ¶ Am〈-〉
24
plius medicina multotiens suum odorem in stomaco dimit〈-〉
25
tit. est ergo sicut si medicina ibi remanet: cuius me〈-〉
26
dicamen est aqua ordei que ipsum lauat que quidem melior
27
existit eorum que in potu sumuntur. Cumque tempus prolonga-
28
bitur. et medicina operari non ceperit si alleuiatio fieri
29
poterit vt nihil moueatur fiat. quod si quid affuerit ti-
30
moris melius erit vt hydromel traijciat: aut eius
31
sirupum aut aquam in qua nitrum resolutum fuerit: aut
32
subijciatur ei collyrium aut fiat ei clystere. ex causis
33
vero propter quas medicina non operatur est cannalium coan-
34
gustatio de natura aut propter complexionem aut propter egritudi〈-〉
35
nis vicinitatem. in habentibus enim paralysim aut apoplexiam
36
medicinarum vie ad suas materias coangustantur. Accidit
37
ergo vt difficile sit facere quatenus venter eis cur〈-〉
38
rat. ¶ Duas preterea medicinas ventrem soluentes in
39
vna die coniungere est timorosum et est extra rectitudi〈-〉
40
nem. Omnis quoque medicina que alicui humori est propria
41
cum ipsum non inuenit perturbatur et ventrem cum difficul〈-〉
42
tate facit: et similiter si ipsum in suo contrario infusum inue〈-〉
43
nerit. ¶ Omnis preterea medicina humorem in primis
44
extrahit qui est ei proprius. deinde illum qui est post ipsum
45
in multitudine et subtilitate: et reliquos secundum hunc
46
ordinem preter sanguinem: quoniam natura vsque ad postremum
47
cum retinet et recondit: humorem vero ex longinquo
48
attrahere est difficile. ¶ Amplius cum timor
49
affuerit ne nausea aut sincopis alicui accidant post-
50
quam medicinam biberit: oportebit fieri vt antequam medicinam
51
bibat tribus diebus aut duobus cum aqua raphani
52
vomat et vt raphanum comedat. ¶ Oportet preterea
53
ne multum salis sit in cibere eius qui medicinam vult bi〈-〉
54
bere. ¶ Multotiens quoque ex haustu medi-
55
cine peruenitur ad nauseam et angustiam et sincopim et
56
tremorem cordis et ventris mordicationem: et proprie
57
cum non solutionem fecerit aut sudorem. ¶ Multotiens
58
preterea est nobis necessarium vt eum faciamus vomere
1
et multotiens excusat nos ad hoc dare ei reten〈-〉
2
tiua et facere vt aquam ordei bibat quatenus venter
3
soluatur et medicine malicia remoueatur et quod in intesti〈-〉
4
nis retentum fuit lauetur. ¶ Ille vero cuius complexio
5
fuerit frigida et super alios humores fuerit flegma super〈-〉
6
abundans debet sumere post medicinam et ipsius operationem
7
nasturtium aqua calida ablutum cum oleo. et qui calide fuerit
8
complexionis psilium bibat cum aqua frigida et oleo violaceo
9
et zuccarum tabarzeth aut iuleb. et ille quidem qui temperate est
10
complexionis semen lini. ¶ Ei autem qui excoriationem
11
tinuerit[*]tinuerit corrupt for timuerit intestinorum: bolum armenum cum succo gra〈-〉
12
nati detur. Sumere etiam debet quicquid diximus post flu〈-〉
13
xum ventris et si non ipsum retinebit. ¶ Omni
14
preterea pharmaceam bibenti cui postea aduenit
15
febris melior est aqua ordei. Sirus[*]Sirus corrupt for Sirupus vero acetosus
16
est excoriatiuus et tardandus est vsque ad duos
17
dies aut tres donec in intestinis virtus sibi re-
18
deat. ¶ Ile quoque qui medicinam bibit secunda die
19
est balneum intraturus: et si ex humoribus ipsius
20
aliquid relictum fuerit balneum ipsum mundare pote〈-〉
21
rit. Nam si videris quod balneum sit ei sapidum et in
22
ipso delectetur erit hoc signum quod balneum ipsum ab
23
eo quod relictum est mundificat. ipsum quoque in eo
24
dimitte quod si inueneris quod in ipso non delectetur:
25
immo in eo estuationem patiatur expelle eum.
26
¶ Scies preterea quod ei qui intestinorum pati〈-〉
27
tur debilitatem plerumque ex medicinis ventrem
28
soluentibus aduenit ventris solutio fortis et pro-
29
longabitur ei res et multis indigebit medici-
30
nis donec retineatur. in seminibus etiam simi〈-〉
31
liter tinetur[*]tinetur corrupt for timetur ex ventris solutione ipsius nocumen-
32
tum. ¶ Et scito quod ex potu nabit post medicinas
33
ventris solutiuas ad febres peruenitur et ad estua-
34
tionem. ¶ Post solutionem quoque ventris et minu〈-〉
35
tionem multotiens in epate aduenit dolor quem aque
36
calide potus remouet. ¶ Et scito quod tempus quo ma〈-〉
37
ior caliditas ascendit et frigoris fortis non est tempus
38
sumendi medicinam. medicina enim in vere aut au-
39
tumno est bibenda. ¶ Et ver quidem est cum niues de
40
montibus cadunt. et post ver quidem venit estas in
41
qua non est sumenda nisi res subtilis. Autumnus
42
vero est veri contrarius. ¶ Amplius nature non est facien〈-〉
43
da consuetudo bibendi medicinam cum qua necesse sit
44
mollificare ventrem: quia fiet consuetudinaria. et hoc
45
habens ad impedimentum male[*]male corrupt for mali finis peruenit. vnumquoque[*]vnumquoque corrupt for vnumquemque [cf. Venice 1564]
46
etiam qui fuerit sicce complexionis deijcit fortis medici-
47
na. ¶ Oportet preterea vt super debilem medicinam ex
48
motu minuatur ne eius virtus soluat. ex medicinis
49
quoque debilibus antedictis sunt viole cum zuccaro.
50
¶ Et ille cui in hyeme necessarium fuerit medicinam bi〈-〉
51
bere ventum obseruet meridionalem. et in estate dixe〈-〉
52
runt quidam eorum econuerso. et hoc quidem diuisionem habet. ¶ Eger
53
cum debili indiguerit solutione et non operabitur non ma〈-〉
54
gis moueatur sed dimittatur. ¶ Egritudo quoque
55
multotiens ebullire facit ventris solutionem et accidit
56
febris et elt cum minutio sufficit.
57
¶ De superfluitate medicine ventrem soluen〈-〉
58
tis et de hora constringendi eam. Capitulum .VI.
1
EX significationibus quibus cogno〈-〉
2
scitur hora qua est catharti cum[*]catharti cum corrupt for catharticum constrigen-
3
dum est sitis. Cum ergo ventris solutio perseue-
4
rauerit et sitis non acciderit non erit ti-
5
mendum quod superfluitas peruenit. ¶ Ueruntamen sitis quando〈-〉
6
que accidit et tamen propter multitudinem solutionis ventris:
7
neque propter eius superfluitatem: immo propter causam dispositionis
8
stomaci: quoniam si fuerit calidus aut siccus aut vtrunque
9
faciet cito sitim: aut propter causam dispositionis medicine
10
cum fuerit calida pungitiua aut propter causam materie in se-
11
ipsa: quoniam cum fuerit calida sicut colera aut in tali-
12
bus quales sunt cause huiusmodi non erit longe quin festina
13
veniat sitis: et si cum hoc harum rerum accidit contrarium non
14
erit longe quin penitus sitis cum tarditate veniat.
15
¶ Cum ergo videris quod sitis iam superfluit et quod ven-
16
tris solutio non sit pauca constringe et precipue cum cause
17
festinationis sitis et velocitatis ipsius non fue-
18
rint in ventre: quoniam in huiusmodi non debes tardare
19
constrictionem cum sitis apparuerit. ¶ Quandoque etiam exitus
20
eius quod egreditur est demonstratiuus hore constringen-
21
di. qui enim coleram expellit rubeam cum viderit quod iam
22
peruenitur ad flegma sciat quod iam medicina superflue
23
operatur et quanto magis si ad coleram peruenitur nigram.
24
Sanguis vero maioris est timoris et deterio-
25
ris periculi et si cui propter medicinam mordicatio super〈-〉
26
uenerit considerandum erit illud quod in capitulo de mordi〈-〉
27
catione diximus.
¶ De modo succurrendi dispotio〈-〉
28
ni eius in quo superfluit ventris purgatio. Capitulum .VII.
29
INanitio superfluit aut propter venarum debi〈-〉
30
litatem aut propter orificiorum ipsarum amplitu〈-〉
31
dinem: aut propterea quod pharmacia earum
32
pungit orificia: aut propterea quod ex ea com〈-〉
33
plexionis malitia corpori acquisita fuerit aut ex ea que est si〈-〉
34
cut ipsa. Cum ergo ventris purgatio superfluit liga ex〈-〉
35
trema superius et inferius incipiens ab ascellis
36
et inguinibus descendendo ab eis et in potu parum
37
tyriace aut filonij tribue et si poteris fac ipsum
38
sudare in balneo aut vapore aque calide sub pannis
39
suis capite exterius tracto. Cumque multum suda-
40
uerit constrictiua ad potandum da ei: et fricetur. Et fiant
41
ei epithimata ex rebus bene redolentibus ex aqua
42
myrtorum et sandalis et camfora et succo fructuum.
43
¶ Membra preterea ipsius extrinseca fricare
44
debes et calefacere ventosis cum igne sub hypo-
45
condrijs prius positis et inter spatulas ipsius.
46
¶ Quod si tibi necesse fuerit stomaco ipsius et intestinis
47
supponere emplastra ex ordeo fracto et aquis stipti〈-〉
48
cis fac similiter ex oleis: oleo de cidonijs oleo de ma〈-〉
49
stice. ¶ Ipse preterea ab aere frigido ex separandus[*]ex separandus corrupt for est separandus
50
quoniam premit eum et ipsius resoluit ventrem. et ab aere
51
calido: quoniam ipsius laxat virtutem. ¶ Confortari quoque
52
debet ex rebus bene redolentibus: et ex stipticis
53
ad traijciendum ei dandum: et ex tortellis in vino sua-
54
uiter redolente. Oportet tamen vt sit calide et vt panis cum
55
succo granati iam precesserit: et similiter asauguicha et
56
cortices papaueris albi triti. ex eo quoque exper-
57
tum est vt grana nasturtij pondere trium .ʒ. suman〈-〉
58
tur et torrefiant: deinde in adhoc[*]adhoc corrupt for adoch coquantur do-
1
nec coagulentur et ad bibendum tribuatur: est namque vlti〈-〉
2
mum in bonitate. ¶ Oportet preterea vt eius nutriens
3
sit stipticum infrigidatum cum niue quale est quod fit ex suc-
4
co vue acerbe et sibi similibus. Ex eo etiam quod in reti-
5
nendo solutionem iuuat est vt vomitus prouocetur.
6
cum aqua calida et eius etiam extrema in ea mittantur et non infrigides ea
7
¶ Cum autem alicui eorum sincopis superuenerit da ei
8
vinum ad potandum: et si hoc totum non contulerit tri-
9
bue ei in fine rei narcotica et medicamenta for〈-〉
10
tia nota que sunt in capitulo de prohihitione[*]prohihitione corrupt for prohibitione fluxus ven〈-〉
11
tris. ¶ Medico vero est vtilius vt preuisor exi-
12
stat in preparando trociscos et pulueres ponticos
13
antequam sit hora et vt etiam sit preuisor: et in enematibus
14
et ipsorum instrumentis.
¶ De eo qui
15
bibit medicinam et non solutus fuerit. Capitulum .VIII.
16
CUm pharmacia solutionem non fecerit
17
et fecerit mordicationem ventris et an-
18
gustiam in ipso et qui sumpsit et ipsam
19
estuauerit et scotonabitur et dolebit caput
20
et patienter[*]patienter corrupt for patietur alices et oscitationes: succurrere de〈-〉
21
bes cum enemate et collyrijs siccis. Et ipse quidem bi-
22
bat masticis .ʒ.III. in aqua tepida. ¶ Medici-
23
na quoque quandoque operatur propter stipticorum bibi-
24
tionem et comestionem talium qualia sunt cydonia et
25
maciana. propterea quod os stomachi compremunt[*]compremunt corrupt for comprimunt et quod
26
sub eo existit: et propter quod nauseam sedant et medicinam
27
a suo motu que est ad superiora violenter ad partem
28
mouent inferiorem: et propterea quod nature vim inferunt.
29
¶ Quod si enema non iuuerit et mala superuene-
30
rint accidentia extensionis corporis: et oculi exierint
31
extra et fuerit motus ad superiora necessaria erit mi-
32
nutio. ¶ Et cum medicina ventrem non solue-
33
rint et mala eam non secuta fuerint accidentia me-
34
lius etiam erit vt ipsam consequatur minutio saltem
35
post duos dies aut tres. natura nisi hoc factum fue-
36
rit timendum est in ipso ne humores ad vnum
37
principalium membrorum moueantur.
¶ De dispositio〈-〉
38
nibus medicinarum ventrem soluentium. Capitulum .IX.
39
MEdicinarum ventrem soluentium que〈-〉
40
dam sunt quarum malignitas magna est
41
sicut elleborus niger et turbith cum non fue〈-〉
42
rit bonum immo fuerit ex genere ipsius
43
quod est citrinum et agaricum cum non fuerit album et
44
purum. immo nigredini attinuerit: et sicut laureo〈-〉
45
la. et quia res iste male sunt si bibite fuerint et ma〈-〉
46
la inde accidentia prouenerint melius erit vt medicina a
47
corpore expellatur quanto plus possibile fuerit vo〈-〉
48
mitu aut purgatione et medicetur cum tyriaca.
49
¶ Multarum preterea earum remouetur malitia et conturbatio
50
quam faciunt anime dando in potu aquam vehementer frigidam
51
et sedendo in ipsa sicut turbith citrim putridi. Omnis
52
quoque res que acuitatem frangit glutinatione et lenifi〈-〉
53
catione et vnctuositate in qua sit dulcedo ad hoc con〈-〉
54
fert. Quedam etiam medicinarum quandoque aliquibus pro-
55
portionales existunt complexionibus et alijs non conueni-
56
unt. Scamonea namque in eos qui in frigidis morantur
57
regionibus non operatur nisi debiliter nisi magna inde de〈-〉
58
tur quantitas sicut est mos eius in terra turcorum.
1
Et quandoque est necessarium quibusdam corporibus in aliqui-
2
bus regionibus ne medicinarum corpora dentur: sed
3
virtutes earum tantum. Et necesse est vt medicinis soluen〈-〉
4
tibus ventrem bene redolentes medicine misceantur propterea
5
vt membrorum virtutes eis conseruentur. Medicine quoque
6
cordis ad hoc iuuamentum conferunt propterea quod spiritum
7
animalem in vnoquoque membro confortant. plurime quoque
8
earum subtilitate sua et facilitate iuuant. Due pre〈-〉
9
terea medicine quandoque coniunguntur: quarum vna suum humorem
10
cito expellit: et altera tarde: vna ergo suam operationem
11
efficiet postquam ipsa iam alteram etiam in suo humore
12
compressit et operabitur in ipsam et eius debilitabit vir〈-〉
13
tutem. Cumque secunda post operari ceperit erit debi-
14
lis virtutis mouens et non perficiens: quare erit aliquid
15
admiscendum quod ipsam facilem reddat et festinare
16
faciat: sicut zinziber turbit quoniam ipsum stupefieri non per-
17
mittit: et similiter fiet si eas bene sciueris permi-
18
scere. Amplius considerare debes principia que in virtuti〈-〉
19
bus medicinarum ventris solutinarum declarauimus cum
20
locuti fuimus de principijs vniuersalibus medicinarum
21
simplicium. Medicina preterea solutionem faciens plurimum operabitur illud
22
soluendo proprietate sui sicut turbith: et plerumque effi〈-〉
23
cit illud exprimendo sui proprietate sicut mirabolani et
24
quandoque operatur illud lenificando proprietate sui sicut si-
25
racost. et quandoque operatur id labificando: sicut mucil-
26
lago psilij et pruna. In pluribus quoque violentarum
27
medicinarum existit aliqua venenositas et solutionem ventris
28
efficiunt secundum[*]secundum corrupt for secundum modum quo nature violentia infertur. Ipse igitur
29
sunt aptande medicinis in quibus existunt bezariati.
30
Plerumque etiam adiuuant amaritudo et acuitas et
31
ponticitas et stipticitas et acetositas iu operationibus
32
medicine cum eius proprietas eius presens[*]eius presens corrupt for ei presens affuerit amaritu〈-〉
33
do namque et acuitas in resoluendo iuuant: et pontici〈-〉
34
tas et stupticitas in premendo: et acetositas in in-
35
cisionem faciendo que ad labem preparat. Amplius quod la-
36
bere facit non est coniungendum ei quod in pre〈-〉
37
mendo iuuat taliter vt sint eorum equales virtutes: immo
38
melius est in huiusmodi vt vnum post aliud tardetur:
39
vt sit verbi gratia vna duarum medicinarum que lenificat prius
40
suam perficiens operationem quam ea que premit: deinde adueni〈-〉
41
at expressiua et expellat quod lenificatum fuit: et
42
in reliquis secundum hanc considerationem.
43
¶ De eo quod ex hoc.[*]hoc. corrupt for hoc [redundant period] capitulo in alijs locis
44
inquirendum est. Capitulum .X.
45
MEdicine ventris solutiue et lenificantes
46
que bibuntur et epithimantur et reliqua ab
47
eis in nostro antidotario sunt relinquende
48
et secundum etates vniuscuiusque etiam medi-
49
cinarum simplicium melioratio: et qualiter sit ei succur-
50
rendum et quomodo sit ei in potu tribuenda in medicinis
51
requiratur simplicibus. Pillule pretera ad bibendum dande
52
non sunt postquam desiccate sunt et facte fuerint vt la〈-〉
53
pides neque etiam cum molles ne penetrent et retimeantur: sed
54
sint sicut quando siccari ceperint et digitis cedant si compri-
55
mantur.
¶ De vomitu. Capitulum .XI.
56
HOmnes qui sunt tremotiores[*]tremotiores corrupt for remotiores ab hoc vt
57
medicus eos vomere faciat leuiter: aut
58
propter naturam sunt homines qui pectus habent stri〈-〉
1
ctum et qui male anhelant: et qui ad sanguinem speruendum[*]speruendum corrupt for spuendum
2
sunt apti: et hominis colla habentes gracilia et apostemati-
3
bus que in ipsorum nascuntur gulis apti: et stomacos
4
habentes debiles et multum pingues: quoniam istis conue-
5
nientius est vt venter soluatur. et macris melior est vo〈-〉
6
mitus colere ipsorum aptus. aut propter vsum homines
7
quibus difficile est vomere neque vomendi habent consue-
8
tudinem: quoniam si istis vomitus prouocatus fuerit
9
fortibus vomitibus non remanebit quin ipsorum vene in
10
membris anhelitus scindantur et perueniant ad ptisim. Cum
11
autem alicuius res qualis sit ignorabitur vomitus leui-
12
bus prius erit experiendus qui si ei fuerint faciles. eri-
13
mus ei fortes ausi dare sicut illum qui fit ex elleboro
14
et sibi similes: et si non oportuerit vt fiat quatenus
15
vomant: aut fuerit vnus cui necessarium erit dare
16
vomitum prepara ipsum ante et fac ei consuetudinem et mol〈-〉
17
lifica ipsius nutrientia et fac ea vnctuosa et soluta
18
et fac eum quiescere ab exercitijs: et postea da ipsum
19
ei: et da in potu vnctuosa et olera cum vino et
20
ad comedendum da ei antequam vomat nutrientia bona
21
et proprie si vomitus fuerit difficilis: quoniam fortasse non
22
vomet ipsum: immo nam eum retinebit: et melius est vt
23
bonum retineat quam malum. Cumque post cibum quem
24
comedit causa vomendi vomerit[*]vomerit corrupt for vomuerit tardet comestionem do〈-〉
25
nec fames sit fortis: et seda sitim eius cum aliquo
26
quod sit sicut syrupus macianorum sine aqua et non cum iuleb
27
neque syrupo acetoso: quoniam vomere faciunt. Ci〈-〉
28
bus autem qui est ei vtilis est pullus in cardabem. et
29
III. phiale vini post ipsum. Et ille quidem qui acetosum
30
vomuerit et non consueuit et in pulsu aliquod signum
31
febris habuerit comestionem vsque ad medium diem tar-
32
det et ante ipsam aquam calidam rosaceam bibat. cui autem
33
acciderit vt calidam vomat nigram ipsius stomaco spon-
34
gia aceto calido infuso superponatur: et melius quidem
35
est vt sit cibus qui ad vomendum sumitur diuersus:
36
quoniam cum est vnus quandoque ipsum amplectitur stomacus et in
37
dimittendo ipsum fit auarus. Post vomitum autem
38
ipsius superfluum conferunt aues parue et pulli cum
39
ampulare incipiunt: ossa tamen suarum extremitatum
40
non comedat: quia sunt grauia et in stomaco tardantur et fac
41
eum ingredi balneum. In hora autem vomendi cur-
42
rat et exercitetur et fiat vt laboretur[*]laboretur corrupt for laboret. post vomat: sitque
43
hoc in media die. In hora preterea vomendi: oportet
44
vt oculi ligentur superpositis pillis duabus: deinde
45
venter leui fascia temperate fascietur. ¶ Res quoque
46
que vomitus sunt preparatorie sunt eruca et raffa-
47
nus et carica et calamentum montanum et recens[*]et recens corrupt for recens
48
et cepe et porri et aqua ordei cum fece sua et melle: et
49
pultes fabarum cum dulcedine et vinum dulce: et nu-
50
ces cum melle et que sunt eius similia et micla que
51
facta est ex pane azimo et oleo et melones et cucume-
52
res et earum semina aut aliquid ex eorum radicibus tritis
53
et in aqua infusis cum dulcedine et hermodactili
54
et raffanus. qui autem vinum bibit inebrians ad
55
hoc vt euomat non incipiat vomere donec ad-
56
huc parum bibat: sed bibat multum. suchaha quoque
57
cum bibat fuerit cum melle post balneum. faciet vome-
58
re et soluet ventrem amplius qui vomere voluerit
1
non fortiter masticare debet prope ipsum. Cum autem ali-
2
quis fortem vult vomitiuum sumere sicut qui fit ex elleboro
3
ipsum bibere debet nisi fuerit quod prohibeat et post
4
duas horas diei: et postquam stercus ab intestinis exi〈-〉
5
erit. et si cum penna vomuerit bene erit. et si non mo-
6
ueatur parumper: et si non in balneum mittatur. Penna quoque qua
7
fit vomitus inungenda est ex aliquo quod sit sicut ole〈-〉
8
um sisaminum: quod si incensio acciderit et angustia stomaci
9
detur in potu aqua calida ei aut oleum: quoniam aut vomitum
10
faciet aut ventrem soluet. ¶ Ex eo preterea quod ad hoc
11
iuuat est stomaci et extremorum calefactio quoniam hoc nau〈-〉
12
seam facit. ¶ Cumque medicinam vometur faciens pro〈-〉
13
perauerit et suam inceperit operationem vomitur quiescere debet et
14
odores bonos olfacere: et eius extrema compri〈-〉
15
mendo sunt fricanda: et parum aceti est ei in potu tri〈-〉
16
buendum: et comedat maciana et cidonia cum pauco
17
masticis. Et scito quod motus facit magis vomere
18
et quies minus. ¶ Et estas est tempus in quo magis
19
est dignius vt in ipso fit vomitus quod si alicui ne-
20
cessarius fuerit et non fuerit figure ipsius conue-
21
niens estas erit dignior hora: vt in ea concedatur. et
22
finis vomitus longinquior secundum modum purgationis prime
23
est stomaci solius et non intestinorum: et ad modum quidem
24
purgationis secunde capitis et totius corporis. Ipsius
25
vero attractio et eradicatio est ab inferioribus.
26
Et tu quidem cognosces vomitum conferentem ab eo qui non
27
fecit iuuamentum: ex eo quod ipsum sequitur alleuia-
28
tionis et desiderij boni et anhelitus et pulsus boni-
29
tas: et similiter ex dispositionibus aliarum virtu-
30
tum. eius autem inceptio est nausea. ¶ Et deterius qui〈-〉
31
dem malum quod efficit est mordicatio fortis in stomaco
32
et adustio si medicina fuerit fortis sicut elleborus et
33
quod ex eo fit: quoniam incipit a saliua que fluit: de〈-〉
34
inde sequitur ipsam vomitus multi flegmatis multo〈-〉
35
tiens post quem sequitur vomitus rei liquide tena〈-〉
36
cis: mordicatio quoque et dolor erunt mansiui: ita
37
quod alia accidentia non mutentur nisi in nauseam et
38
angustiam. Et quandoque soluitur etiam venter: post ea in ho-
39
ra quarta incipit quiescere et ad requiem declinat.
40
¶ Malum autem est vt vomitus non perueniat et ma-
41
gnificetur angustia et accidat tensio et gressio
42
oculorum ad exteriora et fortis rubedo in eis vtrisque
43
et sudor multus et interfectio vocis. Si ergo
44
alicui acciderit nisi ei subueniatur perueniet ad mor〈-〉
45
tem inde. ¶ Illud autem quo ei succurritur est enema: et
46
dosis melis cum aqua calida et in potu ei dare olea in qui〈-〉
47
bus tyriace virtus existit sicut oleum de lilio. Et la-
48
bora donec vomat: quia si vomuerit non suffocabi-
49
tur. et adhibe etiam enema quod sit apud te preparatum.
50
¶ Et egritudines quidem que sunt digniores eo vt in
51
eis fiat vomitus sunt chronice sicut ydropisis
52
et epilepsia et melancolia et lepra et podagra et sciatica.
53
¶ Uomitus preterea cum suis iuuamentis plerumque
54
affert egritudines sicut quandoque generat surditatem ¶ Am〈-〉
55
plius minutio non est cum eo continuanda: sed tar〈-〉
56
danda tribus diebus: et precipue si in ore stomaci
57
fuerit humor. ¶ Uomitus quoque multotiens
58
sit difficilis propter humoris subtilitatem. Ipse igitur
1
est ingrossandus potu et sauic et granis granati.
2
¶ Et scito quod exitus male rei per inferiora post
3
vomitum est signum quod illud quod faciebat fasti-
4
dium descendit inferius. et vomitus post ascella〈-〉
5
tionem est signum quod est ex accidentibus ascellandi.
6
¶ Hora preterea vomendi in estate melior causa dolo-
7
ris in meridie est. ¶ Et vomitus corpori confert:
8
sed visui nocumentum facit. ¶ Amplius facien〈-〉
9
dum non est vt pregnans vomat: quoniam superfluitates
10
corporis ipsius in ea non egredientur. et vomitus et la〈-〉
11
bor eam ad estuationem preducent. faciedum est igitur
12
vt quiescat. Alij vero quibus accidit vomitus sunt iuuandi.
13
¶ De eo quod agere debet ille qui vomit. Capitulum .XII.
14
CUm ille qui vomuerit a suo vomitu
15
euaserit os suum et faciem post vomitum
16
abluere debet ex aceto aqua temparato vt gra-
17
uitas que quandoque capiti accidit remoueatur:
18
et parum masticis cum aqua macianorum bibat: et caueat
19
sibi a comestione et potu aque: et diu quiescat: et ip-
20
sius inungantur hypocondria: et ingrediatur balneum
21
et abluat se velociter et egrediatur et si necessari〈-〉
22
um ei fuerit dare ad comedendum sit res boni
23
saporis et bone substantie et velocis digestionis.
24
¶ De iuuamentis que affert vomitus. Capitulum .XIII.
25
HYpocrates preceperit vomitum fieri in
26
vnoquoque mense duobus diebus con〈-〉
27
tinuis: vt in secundo emendetur id quod in pri〈-〉
28
mo die fuit difficile. et vt expellatur id
29
quod aduenit stomaco. Hypocrates namque securitatem facit quod cum eo
30
conseruatur sanitas. hoc autem plus est malum.
31
¶ Et vomitus quidem que est huiusmodi eua〈-〉
32
cuat flegma et coleram et mundificat stoma-
33
cum. Ipse namque non habet quod ipsum mun〈-〉
34
det sicut intesina habent coleram rubeam que ad ea
35
descendit: et mundat ea: et remouet grauitatem
36
que accidit capiti: et clarificat visum et aufert fa〈-〉
37
stidiam[*]fastidiam corrupt for fastidium et confert ei ad cuius stomachum de-
38
scendit colera que ipsius corrumpit cibum:
39
quoniam cum precesserit vomitus eius cibus
40
semper mundus venet et remouet abhomina-
41
tionem que fit propter vnctuositatem et casum
42
desiderij ipsius meri: et quod facit desiderare
43
acutum et acetosum et ponticum: et confert las〈-〉
44
sitati corporis et vlceribus que sunt in renibus
45
et vesica: et est lepre forte medicamentum et ma〈-〉
46
litie coloris et epilepsie stomatice et icteritie et as-
47
mati et tremori et paralysi: et est ex curationibus
48
que conferunt habentibus vlcera nigra ma-
49
gna. Ipse quoque fieri debet in mense semel aut
50
bis post replexionem[*]replexionem i.e. repletionem ita quod non obseruetur re〈-〉
51
uolutio scita neque numerus dierum motus.
52
¶ Et ille quidem cui maius iuuamentum affert vomi〈-〉
53
tus est cuius complexio prima est colerica et est macer.
54
¶ De malitijs que proueniunt ex superfluo
55
vomitu. Capitulum .XIIII.
56
sUperfluus vomitus stomaco no-
57
cet et ipsum debilitat et resoluit ipsum
58
et facit eum aptum ita vt materie ad eum
1
perueniant et ob est pectori et visui et dentibus
2
et antiquis capitis doloribus nisi eis qui sunt propter
3
satietatem stomachi. et facit nocumentum epilepsie
4
capitis que non est causa inferiorum membrorum. ¶ Su〈-〉
5
perfluitas quoque que est in ipso nocet epati et pul〈-〉
6
moni et oculo et aliquam venarum quandoque scindit. ¶ Ex
7
hominibus preterea est qui vult cito impleri: deinde
8
non tolerat: immo preparat ad vomendum. et actio
9
huius ex eis est que perducunt eum ad malas
10
egritudines mansiuas. Ipsi[*]Ipsi corrupt for Ipse ergo a repletione
11
prohibendus est et tu ipsius cibum et potum mensura.
¶ Ut
12
succurratur dispositionibus que accidunt vomenti. Capitulum .XV.
13
DE prohibitione autem vomendi diximus
14
iam quod oportebat. Tensioni vero et
15
dolori qui sub hypocondrijs fiunt con〈-〉
16
ferunt panni aqua calida infusi et sup〈-〉
17
positi[*]suppositi corrupt for superpositi et oleis lenificantibus et ventose cum igne.
18
¶ Forte autem mordicationem in stomaco remanentem
19
remouet bibere iura vnctuosa que cito dige-
20
rautur et inungere locum ex aliquo quod sit sicut
21
oleum violaceum myrtum cum oleo de keiri et pauca ce〈-〉
22
ra. ¶ Singultum vero si cum eo acciderit et perman〈-〉
23
serit retinebit sternutatio et datur ei ex aqua calida ad
24
traijciendum paulatim. Et de sanguine quidem iam
25
diximus in capitulo de impedimentis vomitus. ¶ Ac-
26
cuzez vero et egritudinibus frigidis et interfectioni vocis que
27
accidit post ipsum confert ligare extrema et strin-
28
gere ea et superponere stomaco pannum infusum oleo
29
in quo cocta fuerit ratha et sicidis. et dare ei ad
30
bibendum mel cum aqua calida. et habenti quidem
31
alsubeth fiat hoc in[*]in corrupt for et in aurem eius mittatur.
32
¶ De eo in quo superfluit vomitus. Capitulum .XVI.
33
FIat vt ipse dormiat et ingenietur quanto
34
plus possibile fuerit quomodo dormiat et ligen〈-〉
35
tur eius extrema taliter qualiter ligantur cum
36
fluxum ventris retinere volumus et
37
ipsius medicetur stomacus cum emplastris ponticis fortitu〈-〉
38
dinem facientibus. Quod si vomitus superfluerit
39
et incessanter egrediantur humores donec sanguis
40
exeat da ei ad bibendum lactis in vino mixti qua〈-〉
41
tuor coctilas: quoniam medicine vomitiue malitiam repri-
42
mit et sanguinem prohibet et naturam lenit. ¶ Quod
43
si partem pectoris et stomaci a sanguine cum hoc mun〈-〉
44
dificare volueris ne ex eo aliquid coaguletur da
45
ei ad bibendum syrupum acetosum siue sit ex melle
46
siue ex zuccaro cum niue infrigidatum paulatim:
47
cum hoc quoque quandoque confert bibere succum portu〈-〉
48
lace cum bolo armeno. ¶ Cum ergo terrefactus
49
fueris pro aliquo in quo superfluit medicina fac ipsum
50
vomere. et oportet quidem te querere medicinas
51
vomitiuas secundum suos gradus. et quomodo queque earum
52
ad bibendum sint dande et precipue elleborum
53
in antidotario et medicinis simplicibus.
54
¶ De enemate. Capitulum .XVII.
55
ENema est medicanem nobile in expel-
56
lendo superfluitates que sunt in inte-
57
stinis et in sedando dolores renum et
58
vesice et apostemata ipsorum et egritudines
1
colice et in attrahendo superfluitates a membris
2
principibus et superioribus. que vero ex eis sunt
3
acuta debilitant epar et perducunt ad febrem.
4
¶ Ex enematibus preterea fit iuamen in expel-
5
lendo reliquias quas inanientia relinquunt.
6
¶ Formam vero clisteris et quomodo clysterizetur iam
7
retulimus in capitulo de colica. ¶ Uidetur quoque quod
8
clysterizati situs melior sit vt supinus iaceat: deinde
9
reuoluat se ad latus dolens. ¶ Et clysterizan-
10
di hora melior est cum est aeris frigiditas: quoniam seque-
11
tur inde ne augmentetur grauitas et dolor et
12
estuatio et nausea. Balneum preterea solet facere vt ebu-
13
liant humores et spargantur. ¶ Clysteris quoque
14
conditio est vt aerem et humores retentos attra-
15
hat. et propter hoc plurimum non est bonum vt balneum ene〈-〉
16
mati premittas. ¶ Quod si quis in intestinis pu-
17
stulas habens ipso indiguerit causa febris aut ali〈-〉
18
cuius egritudinis et timuerit ne enema retine〈-〉
19
atur superponere debet ano suo et femori et locis
20
que sunt in circuitu speltam calefactam cum panno.
21
¶ De epitimatibus. Capitulum .XVIII.
22
EPithimata sunt ex medicinis bonis
23
que ad ipsam perueniunt egritudi〈-〉
24
nem. ¶ Et medicina fortasse duas habet
25
virtutes: vnam subtiliatiuam et alte〈-〉
26
ram ingrossatiuam et erit maior necessitas sub-
27
tiliatiue quam inspissatiue. ¶ Cumque eius inspissatio
28
fuerit temperans subtiliationem cum ex ea fiet emplastrum
29
penetrabit subtilitas et remanebit spissitudo: et
30
illa quidem que penetrat confert sicut facit corian-
31
drum cum ordeo fracto cum ex eis fit emplastrum
32
super scrofulas. Emplastra preterea sunt talia qualia epi〈-〉
33
thimata: sed emplastra sunt dura et epithimata cur〈-〉
34
rentia. ¶ Est quoque cum epithimata fiunt cum
35
pannis: cumque membris principalibus superpo〈-〉
36
nuntur sicut epati et cordi et non fuerit ibi quod pro〈-〉
37
hibeat conferunt panni suffumigati ex xiloaloe
38
crudo et virtutes epithimatum bonum tribuunt
39
odorem quem principalia diligunt.
40
¶ De embrocis. Capitulum .XIX.
41
Mbroce[*]Mbroce corrupt for EMbroce [initial is missing] sunt medicamenta congrua
42
ei quod ex capite et alijs membris oportet re-
43
solui et illi cui complexionem necessarium est permuta-
44
re. In membris autem que embrocare oportet ex
45
calido et frigido si non in ei sfuerint superflui-
46
tates que descendunt fiat prius embroca ex ca〈-〉
47
lefacto: deinde fiat ex aqua frigida vt constringan〈-〉
48
tur: quod si res diuersa fuerit a frigida incipiatur.
49
¶ De flobotomia. Capitulum .XX.
50
FLebotomia est euacuatio vniuersalis que multitudinem
51
euacuat. ¶ Multitudo autem est augmen〈-〉
52
tum humorum super equalitatem
53
ipsorum invenis. ¶ Et nemo quidem
54
est flobotomandus nisi vnus duorum: vnus eorum
55
est egritudinibus preparatus qui cum ipsius sanguis
56
multiplicatus fuerit cadet in eas. et alter est ca〈-〉
57
dens in eas. ¶ Unusquisque autem eorum aut
58
flobotomatur propter sanguinis multitudinem: aut
1
propter ipsius malitiam: aut propter vtrumque.
2
¶ Et his quidem egritudinibus preparatus est sicut
3
qui est expositus sciatice et podagre forti et ar-
4
tetice sanguineis: aut ille cui accidit sputum san〈-〉
5
guineum ex fissura vene que in pulmone eius
6
existit tenuitur consolidata: quoniam cum ipsius mul-
7
tiplicabitur sanguis: findetur: et apti epilepsie et melancolie cum
8
sanguinis multitudine: et squinantie et apostematibus
9
interiorum et obthalmie calide: et eis quibus
10
emorroydarum sanguis qui fluere solebat est
11
retentus: et mulieribus quibus menstruus san〈-〉
12
guis est restrictus: horum tamen colores non
13
demonstrant quod flobotomari debeant propter ipso〈-〉
14
rum obsuritatem[*]obsuritatem corrupt for obscuritatem aut albedinem aut viridita-
15
tem: et illi qui in interioribus membris cum com-
16
plexione calida debilitatem patiuntur. Nam
17
istis melius est vt in vere minuantur: licet in has
18
nondum incidirint[*]incidirint corrupt for inciderint egritudines. ¶ Et illis quibus
19
percussio accidit aut casus. quoniam quandoque minuun-
20
tur timendo ne eis accidat apostema: et qui ha〈-〉
21
bet apostema minuendus est: quoniam timetur ne
22
aperiatur antequam maturetur: licet non indiguerit
23
et non fuerit ibi multitudo. ¶ Et debes scire dum[*]dum corrupt for quod dum
24
isti egritudines timentur: et nondum in eas cecide-
25
rint plus secure eis conceditur minutio: et cum
26
in eis ceciderint earum principio penitus floboto-
27
mia dimittatur: quia humores subtiliat et eos
28
per corpus fluere facit et eos sano sanguini ad〈-〉
29
miscet. Et est etiam cum nihil euacuatur ex eo
30
quod oportet: et facit quod necessaria sint me-
31
dicamina alleuiantia. ¶ Cumque maturatio
32
apperuerit et egritudo principium aut statum
33
preterierit: tunc si oportuerit vt minutio fiat si
34
non fuerit quod prohibeat: fiat flobotomia. ¶ Floboto〈-〉
35
mia quoque neque euacuatio ventris est facienda
36
in die motus egritudinis: quia est dies requie〈-〉
37
scendi et inquirendi somnum et dies ebullitio-
38
nis egritudinis. ¶ Et cum egritudo est habens cri-
39
sim in cuius tempore est longitudo nullo mo-
40
do sanguis multus est minuendus: sed si possi-
41
bile fuerit quies est facienda. quod si non fuerit pos〈-〉
42
sibile vt quies fiat ex eo parum minuatur: et in
43
corpore sanguinis thesaurus recondatur ad
44
flobotomia[*]flobotomia corrupt for flobotomiam faciendam si apparuerit et virtus conser-
45
uetur ad resistendum in crisibus. ¶ Quod si
46
multum preterierit temporis ex quo quis mi-
47
nutus fuerit et in hyme fuerit conquestus quod se
48
quasi fractum sentiat minuatur et sanguis pro
49
thesauro recondatur. ¶ Amplius quia flobotomia
50
propterea quod ad diuersum trahit: naturam secundum
51
plurimum retinet. ¶ Cumque ex multa minu-
52
tione debilitabitur virtus multi generabuntur
53
humores. ¶ Syncopis preterea accidit in prima mi〈-〉
54
nutione cum subito euenerit ei qui non con-
55
sueuit: sed vomitum premittere est ex eo quod
56
eam prohibet: et similiter vomere hora qua ac-
57
cidit. ¶ Et debes scire quod minutio est pertur-
58
bans donec quiescat. ¶ Flebotomia quoque et coli-
1
ca raro simul eueniunt. ¶ Pregnans preterea et men〈-〉
2
struata non minuantur nisi propter magnam
3
necessitatem sicut est necessitas retinendi fortem
4
sanguinis sputum cum virtus fuerit conueniens.
5
¶ Et debes scire quod non quotiens nominata
6
signa replexionis[*]replexionis i.e. repletionis apparuerint oportet vt mi-
7
nuas: immo quandoque est replexio[*]replexio i.e. repletio ex humoribus cru-
8
dis et est tunc flobotomia multum impediens: quoniam
9
si minueris non maturabis eos: et timebitur
10
ne eger perdatur. ¶ Non autem est inconue-
11
niens vt ille in quo melancolia superabundat minua〈-〉
12
tur. postea medicina solutiua euacuetur. ¶ Sed
13
sollicitus esse debes et dispositione doloris secundum
14
conditionem quam nunc dicemus et conside-
15
rare tensionem. quoniam propter tensionem per to-
16
tum corpus incedentem magis eris confidens
17
quod flobotomare debes. ¶ Cum vero sanguis alicu〈-〉
18
ius fuerit bonus paucus et fuerit[*]fuerit corrupt for fuerint in ipsius cor〈-〉
19
pore multi mali humores: flobotomia bonum rapiet
20
et malum reliquet. ¶ Et cum aliculius malus
21
sanguis fuerit paucus et declinauerit ad membrum
22
aliquod quod eius declinatio vehementer impe〈-〉
23
dit: et fuerit necessarium vt ipse minuatur: ex eius
24
sanguine parum erit assumendum: et cibo bo-
25
no erit alendus: deinde erit minuendus iterum
26
post dies propterea vt malus sanguis ab eo ex〈-〉
27
trahatur et bonus restauretur. ¶ Quod si ma〈-〉
28
li humores colerici in eo fuerint ingenietur qua〈-〉
29
tenus subtili pharmacia euacuetur aut vomitu
30
aut vt sedentur: et stude in hoc vt eger quiescat
31
et digeratur et ocietur. ¶ Et si grossi fuerint anti-
32
qui preceperunt vt balneetur: et in suis ministe〈-〉
33
rijs moueatur. et dabant ei ad bibendum ante flobotomiam
34
et post ipsam antequam alia fieret minutio sirupum
35
acetosum subtiliatiuum coctum cum isopo et
36
hasce. ¶ Cum autem flobotomia necessaria fuerit
37
cum debilitate virtutis causa febris aut aliorum
38
humorum partire flobotomiam sicut diximus. ¶ Am〈-〉
39
plius flobotomia stricta magis est conseruatiua vir〈-〉
40
tutis: sed tamen subtilem et clarum interdum
41
sanguinem fluere facit. et spissum et turbidum te-
42
net. ¶ Ampla vero velociter est ad sincopim
43
et magis operatiua in mundificando et tardior
44
ad consolidandum. sed amen est dignior ei qui secundum preser-
45
uationem flobotomatur et in grossis. ¶ Et amplam quidem
46
efficere in hyeme est dignius ne congeletur san-
47
guis et angustam efficere in estate est dignius si
48
necessarium fuerit. ¶ Flebotomandus preterea supi〈-〉
49
nus iaceat quando flobotomatur. hoc est enim conuenien〈-〉
50
tius ad hoc vt ipsius conseruetur virtus: et ne ei
51
superueniat sincopis. ¶ In febribus autem a mi-
52
nutione cauendum est scilicet in his que vehementis sunt
53
calefactionis et inflammationis: et in omnibus non
54
acutis febribus in sui principio in die periodica. ¶ In
55
febribus preterea cum quibus aduenit spasmus est a
56
minutione cauendum licet fuerit necessaria: quoniam cum spasmus
57
accidit vigilare facit et sudare multum et deijcit
58
virtutem: quapropter sanguinis thesaurus est dimittendus.
1
¶ Et similiter oportet vt ex minutione febricitan〈-〉
2
tis cuius febris non est ex putrefactione mino-
3
ratio fiat propterea vt ad resoluendum febrem
4
thesaurus relinquatur et si fortis inflammationis
5
non fuerit et fuerit febris putrida attende decem
6
regulas et postea intuere in vrinali. Et si vrina
7
fuerit grossa et rubedini attinens et pulsus etiam
8
fuerit magnus et facies tumida et febris in suo
9
motu non properet: flobotoma in hora qua stomacus a ci〈-〉
10
bo est vacuus. ¶ Et si vrina fuerit subtilis aut
11
ignea aut facies a principio egritudinis fuerit
12
tornatilis caue tibi a flobotomia. ¶ Quod si inter〈-〉
13
polatio in ea fuerit et quies febris in ipsa fiat mi〈-〉
14
nutio. ¶ Dispositionem quoque tremoris conside〈-〉
15
ra: quoniam cum tremor fuerit fortis a minutione ti-
16
bi cauendum erit. ¶ Amplius sanguinis qui
17
egreditur colorem attende et si fuerit subtilis albe〈-〉
18
dini attinens ipsum ilico retine. et summopere ti〈-〉
19
bi caue ne egrum ad vnam duarum perducas
20
rerum scilicet humorum colericorum ebullitionem et
21
frigidorum cruditatem. ¶ Cumque in febre te opor-
22
tebit flobotomare non attendas quod quidam dicunt.
23
scilicet quod non est bonum vt post quartum diem fiat.
24
quoniam bonum est vt fiat etiam si fuerit post .XL. dies
25
et huius secundum sententiam Galieni licet premittere et propera〈-〉
26
re sit melius cum significationes certe fuerint.
27
¶ Quod si iam hic erratum fuerit quacunque
28
hora inueneris egrum et oportuerit flobotoma ip-
29
sum postquam decem rerum sollicitudinem habue-
30
ris. ¶ Multotiens preterea flobotomia in febri-
31
bus licet necessaria non sit efficit vt natura fortis
32
fiat super materiam propterea quod eam efficit paucam: et
33
hoc quidem: cum fuerit figura et etas et virtus et
34
reliqua talia que permittantur. ¶ In febre autem
35
sanguinea necesse vt euacuatio fiat minutione non
36
superflua in principio et superflua cum affuerit
37
maturatio febris que multotiens remouetur in
38
hora flobotomie. ¶ Tibi quoque cauere debes a mi-
39
nutione in complexione vehementis frigiditatis et in
40
regionibus fortis frigiditatis et in hora fortis
41
doloris et post balneum resolutiuum et post coi-
42
tum et in etate que est minor .12[*]12 cf. Venice 1564: XIIII. annis quantoplus
43
poteris et in etate senum quantomagis poteris: nisi
44
in figura confisus fueris et in soliditate muscu〈-〉
45
lorum et venarum amplitudine: et earum reple〈-〉
46
xione et colorum rubedine: hos namque ex adole-
47
scentibus et senibus flobotomare audebis. Adole〈-〉
48
scentes tamen secundum ordinem ad flobotomandum paula-
49
tim prouehere debes cum pauca minutione.
50
¶ In corporibus quoque fortis maciei et fortis
51
grossitiei et raris et albis et lassis et citrinis san-
52
guinem non habentibus a minutione tibi quantum-[*]quantum- corrupt for quantum [redundant hyphen]
53
plus poteris cauere debes. ¶ Amplius in cor〈-〉
54
poribus que prolixas perpessa sunt egritudines
55
caue tibi a flobotomia nisi sanguinis affuerit corruptio
56
que te ad hoc perducat: quoniam tunc flobotomabis ea et
57
considera sanguinem: et si ipsum videris nigrum et spis〈-〉
58
sum extrahe eum et si ipsum videris album et subti〈-〉
1
lem eum ilico constringe: quoniam in ipso existit vehe〈-〉
2
mens timor. ¶ A minutione preterea tibi caue〈-〉
3
re debes super cibi repletionem ne materiam non matu-
4
ram ad venas trahas loco eius quod ab eis euacua-
5
sti. ¶ Et oportet etiam vt tibi caueas ab ea in repletio〈-〉
6
ne stomaci et intestinorum facta ex fece iam consecuta et
7
propinqua immo in ea euacuando stude. et illud quidem
8
quod est in stomaco aut coram eo vomitu. et quod in intesti〈-〉
9
nis inferioribus quomodo poteris et si non alio saltem
10
clysteri. ¶ Caue preterea tibi ne fastiditum floboto-
11
mes: sed prolonga ipsum ab hoc vt eius fastidium
12
digeratur. ¶ Et tibi etiam caue ne subtilitatem
13
sensus oris stomaci habentem aut ipsius debilitatem flo〈-〉
14
botomes et infelicem ex generatione colere rubee in
15
ipso: huiusmodi namque sibi cauere debet a nimia quoque
16
audacia in minuendo sibi cauere debet: et proprie cum est
17
ieiunus. ¶ Sensus vero subtilitatem oris stomaci ha〈-〉
18
bentem dignosces propterea quod mordicatiua traijce〈-〉
19
re ei nocet. ¶ Et habentem oris stomaci debilitatem
20
cognosces ex desiderij ipsius debilitate: et do-
21
loribus oris stomaci. ¶ Et habentem os stomaci aptum re-
22
ceptioni colere rubee in quo ipsa multum generatur
23
dignosces ex perseuerantia nausee ipsius: et pro〈-〉
24
pterea quod coleram quaque hora vomit et ex oris
25
ipsius amaritudine. ¶ Istis namque cum floboto〈-〉
26
mati fuerint oris stomaci: conseruatione non permissa
27
accidet inde timor magnus: et quandoque moriuntur
28
inde. ¶ Subtilitatem vero sensus habenti et debi〈-〉
29
litatem bucelle mundi panis in rob acetoso bo〈-〉
30
num habentem odorem infuse sunt dande. ¶ Et
31
si fuerit debilitas complexionis frigide sint intin〈-〉
32
cte in aliquod quod sit sicut aqua cum zuccaro cum
33
alfeniati aut in sirupo mente muscato aut in mi〈-〉
34
ua muscata postea minuatur. ¶ Amplitudinem
35
vero generationis colere habens est mundandus dando
36
in potu ei multitudinem aque calide cum sirupo
37
acetoso: postea dentur ei bucelle panis ad mandu〈-〉
38
candum. deinde fiat vt parumper quiescat postea
39
minuatur. ¶ Preparandum preterea etiam vt quod ex
40
bono sanguine resolutum fuerit restauretur si fue-
41
rit fortis cum assatura carnis que fit super pru〈-〉
42
nas: quoniam si digeritur nutrit multum et bene ve-
43
runtamen oportet vt sit pauca: quoniam stomacus propter flo-
44
botomiam est debilis. ¶ Amplius vene quandoque
45
flobotomantur propterea vt fluxus sanguinis
46
ex naribus et matrice et ano et pectore prohi-
47
beatur aut ex alijs exituris: ideo vt sanguis ad
48
id quod a parte illa est diuersum protrahatur: et hic
49
quidem medicamem est forte in iuuando. ¶ Oportet
50
vero vt flobotomus sit vehementer strictus et sint vi-
51
ces multe que non sint in vna die nisi magne ne-
52
cessitatis causa fuerit sed in die post diem: et qua-
53
cunque vice minoratio fiat quantum possibile fue-
54
rit et ad summum melius est vt flobotomie vices sint
55
multe quam vt ipsius quantitas sit multa. ¶ Et flobotomia
56
quidem cum non est necessaria coleram rubeam
57
ebullire facit. et postea aduenit lingue siccitas
58
et que ibi sunt similia. Est igitur ei succurrendum
1
cum aqua ordei et zuccaro. ¶ Qui autem se-
2
cundare voluerit et non acciderit ex prima mi〈-〉
3
nutione malitia paralysis aut quod sit sibi silevenam[*]silevenam corrupt for simile venam ma〈-〉
4
nus in longitudine flobotomare debes. propterea vt iuncture
5
motio psius[*]psius corrupt for ipsius prohibeat consolidationem et vt applicetur.
6
¶ Quod si cum hic timor affuerit quod cito consolidetur
7
superponatur ipsi pannus oleo cum pauco sale infusus
8
et desuper ligetur. ¶ Et si flobotomus etiam oleo inunctus
9
fuerit cum fiet flobotomia prohibebit consolidationis ve-
10
locitatem et minuetur dolor. et hoc quidem est vt super
11
ipsum oleum aut sibi simile inungatur: autem ipse in oleo
12
mittatur postea cum panno exiccetur. ¶ Inter flobotomiam
13
quoque et secundationem dormire flobotomie consolida〈-〉
14
tionem festinare facit. ¶ Recordare preterea
15
eius quod diximus de euacuatione in hyeme cum medicina
16
quod dies eligenda est austrina: quoniam similiter in flobotomia.
17
¶ Et scire debes quod cum minuuntur melancolici et epi〈-〉
18
leptici et illi quos minuere oportet in nocte hora
19
dormiendi oportet vt fit angustus scilicet flobotomus ne san〈-〉
20
guinis exitus accidat. et similiter in omnibus qui secunda〈-〉
21
tione non indigent. ¶ Scire quoque debes quod se〈-〉
22
cundatio secundum debilitatis mensuram est tardanda
23
et si debilitas quidem non affuerit sit vltima eius
24
tardatio vna hora. Qui voluerit eam facere vt
25
sanguis ipsius trahatur sit dies vnus. ¶ Ampli〈-〉
26
us flobotomia transuersa melior est ei qui secundationem
27
vult in eadem die in illa que est secundum latitudinem ei qui
28
vult secundationem in eadem hora. et illa que est secundum
29
longitudinem ei qui vult non vna esse contentus se〈-〉
30
cundatione: immo in corde tenet quod eam per multos
31
faciet dies quaque die. ¶ Cumque flobotomie dolor ma-
32
ior fuerit tanto erit eius consolidatio tardior.
33
¶ Multis preterea in secundatione euacuatio
34
sincopi affert nisi fuerit postquam assature aquam
35
sumpserit. ¶ Inter flobotomiam quoque et secundatio-
36
nem dormire prohibet ne superfluitates que extra〈-〉
37
huntur cum sanguine incedant. propterea quod superflui-
38
tates in somno ad corporis profundum trahuntur.
39
¶ Ex iuuamentis vero secundationis est quod flobotoma-
40
ti virtutem cum persecutione sue euacuationis que est necessaria
41
conseruat et melior quidem seruationis tertius est
42
vt duobus aut tribus tardetur diebus Ex dor-
43
mitione vero flobotomie propinqua plerumque accidit in
44
membris confractio. ¶ Balneatio quoque antequam
45
minutio fiat plerumque aggrauat minutionem pro〈-〉
46
pterea quod cutem ingrossat et eam lenificat et ad bi〈-〉
47
bendum aptam efficit nisi flobotomandus multam san〈-〉
48
guinis habuerit grossitiem: et oportet ne flobotomatus in se
49
replendo sit audax: sed secundum ordinem nutriatur: et
50
cibum primitus subtiliet. et similiter oportet ne post ip-
51
sam exercitetur: sed declinet ad hoc vt superinus[*]superinus corrupt for superius ia-
52
ceat: neque post eam balneo vtatur resolutionem faci-
53
ente. ¶ Cum autem aliquis flobotomatur et postea ipsius
54
brachium apostematur ex altero brachio minuatur secundum
55
quod tolerauerit: et super ipsum emplastrum de cerusa po-
56
natur et ex fortiter infrigidantibus in circuitu eius
57
fiat cataplasma. ¶ Cumque aliquis eorum flobotomatur
58
in quorum corporibus superabundantes existunt hu〈-〉
1
more[*]humore corrupt for humores flobotomia fit causa ebullitionis illorum humorum et
2
eorum cursus et ipsorum permixtionis: fit er〈-〉
3
go frequens flobotomia eis necessaria. ¶ San〈-〉
4
guis quoque melancolicus facit vt frequens minutio
5
sit necessaria que in presenti quidem alleuiat: sed
6
in senio peruenitur inde ad malas egritudines ex
7
quibus est apoplexia. ¶ Amplius flobotomia
8
multotiens commouet febres et multotiens resol〈-〉
9
uit putrefactionem. ¶ Omnis quoque sanus qui
10
flobotomatur illud quod in capitulo de potu diximus ac〈-〉
11
cipere debet. ¶ Et debes scire quod venarum que flo-
12
botomantur alie sunt que sunt tantum vene: et alie sunt
13
que sunt tantum arterie. ¶ Arterie vero minus flo〈-〉
14
botomantur propter terrorem eius quod in eis existit de
15
timore cursus sanguinis. et suarum quidem di〈-〉
16
spositionum minor est quod ex ea prouenit apo-
17
risma. et hoc quidem est cum fixura fuerit vehe-
18
menter angusta. Cum autem fuerit securitas quod[*]quod(?)
19
ex ea sanguis non fluet maxime est iuuatiua in
20
egritudinibus proprijs propter quas floboto〈-〉
21
mantur: maius tamen iuuamentum quod ex minutio〈-〉
22
ne arterie prouenit non est nisi cum in membro sibi
23
vicino male sunt egritudines: quarum causa est
24
sanguis subtilis et calidus. cumque arteria floboto〈-〉
25
mabitur que est ei vicina in qua non erit timor
26
maximus affert iuuamentum. ¶ Uene preterea
27
manus que flobotomantur non pulsatiles quidem sunt sex
28
cefalica nigra et basilica et funis brachij et scei-
29
lem: et illa que proprio nomine ascelaris vocatur
30
et ipsa quidem est ramus basilice eis vero sanior
31
omnibus est cefalica. oportet autem vt omnes tres supra iun-
32
cturam aperiantur et non sub ea neque in ea: ideo vt egre〈-〉
33
diatur sanguis bene taliter vt saliat et vt sit securitas
34
a nocumentis neruorum et arteriarum et similiter cefalica
35
earum vero flobotomia que fit secundum longitudinem ad consoli〈-〉
36
dandum est tardior: quoniam ipse sunt coniunctionales in
37
non coniunctionalibus vero res est ab hoc diuersa
38
et sciatica quidem et sceilem et in alijs venis me〈-〉
39
lius est vt secundum longitudinem flobotomentur: et cum
40
hoc oportet in cefalica vt a capite musculi moueatur
41
ad locum lenem et dilatetur flobotomus. et flobotomus
42
flobotomum non consequatur: quoniam faciet apostema.
43
¶ Plurimum autem erroris qui euenit in mi-
44
nuendo cefalicam non prouenit ex percussione vna licet
45
sit magna: immo non accidit nocumentum nisi propter itera〈-〉
46
tionem percussionum. et que ex ipsius flobotomia plus
47
tardatur est illa que fit in longitudine: cuius quidem
48
flobotomi dilatandi sunt si voluntas affuerit vt secunda〈-〉
49
tio fiat. cum autem eam non inueneris quere aliquem
50
ramorum eius qui sunt in siluestri asseid. ¶ Et in vena
51
quidem nigra est timor propter neruum qui est sub ea: et quandoque
52
etiam est inter duos neruos: tibi igitur cauere debes vt
53
ipsam longitudine[*]longitudine corrupt for in longitudine flobotomes et ad inferiora et for〈-〉
54
tasse super ea erit neruus subilis tensus sicut chor〈-〉
55
da. et tunc quidem oportebit vt hoc cognoscatur et
56
caueatur ne percussio in eo cadat et proueniet
57
inde stupor perseruerans. ¶ In eo autem cuius ner〈-〉
58
ui sunt grossiores ramus iste est magis manifestus. et
1
error quidem in ipso est deterioris nocumenti
2
quare cum error accidit et neruus ille percussus
3
fuerit non consolides flobotomiam: immo super eam po〈-〉
4
ne quod ipsius prohibeat consolidationem. Et eius
5
quidem medicamentum est sicut medicamen-
6
tum vulneris neruorum. et nos iam locuti su-
7
mus de ipso in libro .IIII. ¶ Caue tibi preterea
8
ne res infrigidans ad ipsum perueniat quod sit verbi gratia sicut
9
solatrum et sandalum: sed ipsum et totum corpus oleo
10
calefacto frica. ¶ Funis autem brachij melius est
11
vt transuerse minuatur nisi vtrinque fuerit flexuo〈-〉
12
sa quoniam tunc in longitudine flobotomatur. ¶ Basili〈-〉
13
ca quoque magni est timoris propterea quod arte-
14
ria cadit sub ea: et quod nerui et musculi etiam sub ea
15
cadant. in ipsam ergo flobotomando tibi caue: quoniam si
16
percussio fuerit in arteria sanguis non restrin-
17
getur: aut restringetur difficulter. ¶ Hominum
18
quoque sunt quedam quorum basilice due associantur
19
arterie: quarum vna cum signata fuerit existimabitur
20
quod iam sicut[*]sicut corrupt for sit securitas et fortasse percutietur al〈-〉
21
tera: hoc enim scire debes. ¶ Cumque ligaueris secundum
22
plurimum rei accidet ibi inflatio quandoque ex arteria quandoque
23
ex basilica: sed qualitercunque fuerit ligaturam sol〈-〉
24
uere debes et inflationem molliter inungere: deinde
25
ad ligandum redi: et si inflatio reuersa fuerit rein〈-〉
26
tera[*]reintera corrupt for reitera: quod si non iuuerint[*]iuuerint corrupt for iuuerit quid erit in hoc si ba-
27
silicam dimiseris et ad ramum qui ascellaris
28
vocatur redibis: que quidem est quasuper do-
29
mesticum aseid existit ad inferiora: inflatio namque
30
errorem multotiens efficit: et ligatur a[*]ligatur a corrupt for ligatura sepe ar-
31
terie pulsum quiescere facit et ipsam eleuat et po〈-〉
32
nit ipsam supremam et existimatur quod sit vena et floboto〈-〉
33
matur. ¶ Cumque quamlibet ligaueris venam et ex li-
34
gatura super eam prouenerit quod sit simile lenti
35
aut ciceri fac in ipsa quod in basilica diximus.
36
¶ In basilica quoque flobotomanda quantoplus ad bra〈-〉
37
chium descenderis erit sanius. Flobotomus prete-
38
rea in venam procedere debet ad diuersitatem partis ar〈-〉
39
terie. ¶ In basilica quoque non solum contin-
40
git error ex parte arterie: sed etiam musculus sub ea
41
est et neruus propter quos etiam prouenit er-
42
ror: hoc quidem iam tibi diximus. Signum ve〈-〉
43
ro eroris in basilica et quod arteria iam sit percussa
44
est quod sanguis egreditur subtilis ruffus qui sa-
45
liendo manat: et lenificatur cum eo tactus et ip〈-〉
46
sa fit inferior: tunc ergo succurre ei et in vulne-
47
ris orificio parum de pilis leporis pone cum
48
pauco pulueris turis et sanguinis draco et aloes
49
et myrre et pauco alcolcotar et alzegi et super ipsam
50
ex aqua frigida quantum poteris rora et super locum
51
ipsum flobotomatum ligaturam apponne[*]apponne corrupt for appone tenacem.
52
Quod si se tenuerit vsque ad tres dies non sol-
53
uas: et post etiam tres dies quantoplus poteris
54
tibi cauere debes: et loco emplastrum ex stipticis su〈-〉
55
perponere. ¶ Multi preterea hominum arte〈-〉
56
riam illam incidunt penitus vt ipsa contraha〈-〉
57
tur et caro desuper eam cooperiat et teneat. ¶ Am-
58
plius plerique hominum propter sanguinis exitum
1
moriuntur. et quidam eorum sunt qui moriun〈-〉
2
tur propter fortitudinem doloris ligature quam
3
voluerunt propter fortitudinem prohibitionis
4
fluxus sanguinis arterie donec membrum factum
5
est secundum viam mortis. ¶ Et scias quod cursus san-
6
guinis quandoque prouenit etiam ex venis. Propte〈-〉
7
rea scire debes quod sanguis qui plurimum de cephali〈-〉
8
ca euacuatur est qui ex collo et eo quod est parum
9
supra ipsum et parum sub ipso egreditur tertium
10
partis epatis non pertransit et hypocondriorum
11
et inferiora non taliter mundificat vt inde sit cu〈-〉
12
ra. ¶ Nigre vero iudicium inter cephalicam
13
et basilicam et est medium. et basilica quidem
14
euacuat quod est a perte[*]perte corrupt for parte suminis et ventris infe〈-〉
15
rius. ¶ Fumis vero brachij similis est cephalice.
16
¶ De sceiles vero dicunt quod que dextra est dolo〈-〉
17
ribus epatis confert: et que sinistra doloribus splenis.
18
et quod sanguis fluere dimittatur donec per se strin〈-〉
19
gatur. ¶ Manus quoque illius qui flobotomatur
20
in calidam aquam est ponenda ne sanguis cito re〈-〉
21
stringatur et vt facile egrediatur si eius egressio
22
debilis fuerit sicut est in pluribus eorum qui ex scei〈-〉
23
lem minuuntur. et sceilem quidem flobotomia melior
24
est ea que fit in longitudine. Ascellaris autem iu-
25
dicium est sicut iudicium basilice. ¶ Arteria
26
vero manus que flobotomatur est arteria que inter
27
pollicem existit et indicem et eius quidem iuuamen〈-〉
28
tum in antiquis doloribus epatis et diaphrag-
29
matis est mirabile. et Galienus quidem iam vidit huiusmodi
30
somnis: precipiebat enim homini hanc facere flobotomia[*]flobotomia corrupt for flobotomiam
31
causa doloris quem in epate habebat qui eam fe-
32
cit et sanus effectus est. ¶ Plerumque etiam flobotoma〈-〉
33
tur: alia arteria que ad interiorem partem pal〈-〉
34
me decliuior hac existit cuius iuuamentum est
35
propinquum iuuamento istius. ¶ Qui autem
36
venam manus flobotomare voluerit et non potue-
37
rit non erret in ligando eam fortiter cum inuo〈-〉
38
lutione et iterationem faciendo sed vna die: aut
39
duobus dimittat. Ueruntamen si percussionem itera〈-〉
40
re necessarium fuerit a prima percussione se re〈-〉
41
moueat et non ab ea descendat. ¶ Ligatura ve〈-〉
42
ro preterea fortis apostema affert et infrigidatio panni et
43
ipsius humectatio ex aqua rosacea aut aqua infrigidata
44
est bona et conueniens. ¶ Opus est etiam
45
ne ligatura cutem de suo loco ante flobotomiam aut post
46
eam remoueat. et corporibus quidem macris ligatu-
47
re fortitudo est causa euacuandi venas et retinen-
48
di sanguinem ex eis. In crassis autem corporibus propter
49
laxitudinem vene non apparent nisi constringantur.
50
¶ Minutorum preterea sunt quedam qui inge-
51
niantur qualiter dolor regatur stupefaciendo manum
52
constrictione brachij et dimissione hore vnius et
53
sunt quidam qui flobotomum oleo inungunt: sed hoc to〈-〉
54
tum sicut iam diximus dolorem lenit et consolidatio〈-〉
55
nem retardat. ¶ Et si vene quidem quas in manu
56
nominauimus non apparuerunt sed apparuerint ipsarum
57
rami ramus prematur manus digito protrahendo
58
inferius et si sanguis cito ad seipsum reuersus
1
fuerit cum digitus remouetur et intumuerit floboto〈-〉
2
metur. et si non non minuatur. cumque lauandi affue-
3
rit voluntas cutis trahatur. ideo vt percussio cooperia〈-〉
4
tur et fiat ablutio: deinde ipsa ad suum situm re-
5
ducatur. ¶ Pannus quam[*]quam corrupt for quoque eminentiam habens rectifi〈-〉
6
cetur qui est melior cum pilam habet et desuper ligetur. ¶ Cum
7
autem in orificio percussionis adeps egreditur molliter
8
interius reducenda erit et non erit incidenda. et in
9
horum quidem secundatione non est fiducia habenda sine percussio〈-〉
10
ne: et hoc quidem in fine capituli vehementer perscru〈-〉
11
tabimur: nam sermo iste accidentaliter hic ingressus
12
est. ¶ Amplius scire debes quod sanguinis retentio
13
et porcussionis ligatio terminatam habent horam:
14
licet sit diuersa: nam quidam sunt qui tolerare possunt:
15
etiam si febricitantes essent vt quinque aut sex sangui〈-〉
16
nis libre auferantur. Sunt et alij qui non possunt tole〈-〉
17
rare ipsius[*]ipsius corrupt for ipsis etiam sanis vt vna sanguinis libra
18
auferatur. ¶ Ueruntamen tres in hoc considerande
19
sunt dispositiones: quarum vna est lenitas corpo〈-〉
20
ris et ipsius laxitas: et alia est color sanguinis:
21
nam in hoc etiam mulotiens[*]mulotiens corrupt for multotiens accidit error: quoniam
22
in principio sui egreditur subtilis et albus: quare
23
cum replexionis[*]replexionis i.e. repletionis ibi affuerit significatio et opor〈-〉
24
tuerit te flobotomiam facere non decipiaris propter
25
hoc. nam color sanguinis in eis qui replexio-
26
nis[*]replexionis i.e. repletionis signa habent permiscetur quandoque. sed tamen inde non est cu〈-〉
27
randum. ¶ In eis quoque qui apostemata habent color san-
28
guinis errorem facit: quoniam apostema sanguinem ad se-
29
ipsum trahit: et tertia est pulsus a quo recedere
30
non debes. Cum ergo pertransierint pulchri-
31
tudo coloris aut mutabitur color sanguinis:
32
aut mutabitur pulsus et proprie ad debilitatem
33
retine. et similiter si aduenerit oscitationis ac-
34
cidens aut alicum aut singultus aut nausee: aut si
35
cito mutabitur color: aut pulchritudo innitere
36
pulsui. ¶ Qui vero magis preparati sunt ad
37
hoc vt sincopis eis velociter accidat sunt illi qui
38
calidarum existunt complexionum macri. laxa haben〈-〉
39
tes corpora: et qui sunt preparati ad hoc vt istud eis
40
eueniat tarde sunt corpora habentes tempera〈-〉
41
ta et carnes duas. ¶ Oportet preterea vt mi-
42
nutor flobotomos habeat multos quorum quidam
43
sint pilum habentes et quidam pilo carentes.
44
¶ Et pilum quidem habentes sunt conuentio〈-〉
45
res venis labentibus sicut guidem et habeat glo〈-〉
46
merem ex cuculo aut serico. et instrumentum vomiti〈-〉
47
uum ex ligno aut penna et vt secum teneat pilos
48
leporis: et medicamentum ex aloe et thure et fol-
49
liculum musci et diamuscate et trociscos de mu〈-〉
50
sco. Ideo vt si sincopis acciderit que est vna ex
51
rebus que ex minutione timetur: et fortasse habens
52
et hoc non vomuerit succurratur et glomerem
53
in os eius mittat et ipsum cum instrumento vo〈-〉
54
mere faciat: et folliculum ei ad olfaciendum.[*]olfaciendum. corrupt for olfaciendum [redundant period]
55
tribuat et faciat ipsum traijcere aliquid ex ele-
56
tuario[*]eletuario i.e. electuario diamuscato et ex trociscis eius propte-
57
rea vt eius virtus viuificetur: et si accidat vt ex
58
arteria sanguis egrediatur succurat: et repleat
1
vulnus pilis leporis et cum medicamine ex aloe
2
ipsos retineat. ¶ Sincopis vero raro accidit
3
sanguine egrediente: immo secundum plurimum non accidit
4
nisi post retentionem nisi superfluus fuerit sanguinis
5
exitus licet in febribus sinochis non curemus si
6
vsque ad sincopim perueniat: et in principio apo〈-〉
7
plexie et in sinantijs et in magnis apostematibus per〈-〉
8
nitiosis et fortibus doloribus: hoc tamen facere non
9
debemus nisi cum virtus fuerit fortis. et iam quidem
10
accidit nobis vt in venis manus sermonem am〈-〉
11
plificarem secundum aliorum sententiam et obliuisceremur ve-
12
nis pedis et alijs venis: nos ergo in eis sermo〈-〉
13
nem nostrum continuare oportet. ¶ Dicemus ergo
14
quod ex venis pedis est sciatica que flobotomatur a parte
15
siluestri alcabi aut sub eo aut supra ipsum. et li-
16
gatur illud quod est supra ipsum a summitate coxe
17
vsque ad cabi et inuoluitur fascia fortiter aut insti〈-〉
18
ta. et melius quidem est vt ante balneetur in aqua
19
calida et vt ipsa in longitudine flobotometur. Quod
20
si ipsa fuerit occulta aliquis suorum ramorum flobotometur
21
inter minimum et secundum digitum ab eo existit. ¶ Et
22
iuuamentum quidem in flobotomia sciatice est magnum
23
in dolorem scie: et similiter in podagra et in va-
24
rice et in elephantia. sed sciatice secundatio est diffici-
25
lis. ¶ Et ex eis est saphena que est super partem
26
domesticam alcabi et est manifestior sciatica:
27
et ipsa quidem flobotomatur propterea vt euacuetur
28
sanguis ex membris que sunt sub epate et vt san-
29
guis a partibus superioribus ad inferiores decline-
30
tur. quare menstrua vehementer prouocat et emor〈-〉
31
roydarum orificia aperit: et ratio quidem facit opor-
32
tere vt sciatica et saphena similis existant iuuamen〈-〉
33
ti: sed experimentum facit vt operatio sciatice pluri〈-〉
34
mum conueniat dolori scie sicut si hoc esset debi〈-〉
35
tum. Et saphene quidem flobotomia melior est que
36
fit transuerse latitudini attinens. ¶ Et ex eis
37
est vena curuature que flobotomatur sub genu po-
38
plitis que tantum efficit quantum et saphena sed est fortior
39
saphena in prouocatione menstruorum: et in do〈-〉
40
loribus ani et emorroydibus. Et ex eis est ve-
41
na que est post alurechob que est quasi ramus
42
saphene et operatur quantum ipsa. ¶ Et ad sum〈-〉
43
mum quidem venarum pedis flobotomia confert egritudini〈-〉
44
bus que fiunt ex materijs ad caput declinanti-
45
bus et egritudinibus melancolie. et ipsa quidem ma〈-〉
46
gis debilitat virtutem quam flobotomia venarum manus.
47
¶ In venis autem que flobotomantur et sunt in parte capi〈-〉
48
tis excepta guidem melius est vt transuerse floboto〈-〉
49
mentur: et earum quidem quedam sunt que sunt vene. et quedam
50
que sunt arterie. Uene ergo sunt sicut vena fron-
51
tis que inter duo existit supercilia. Et ipsius quidem
52
flobotomia confert grauitati capitis et proprie illi
53
que est in posteriore parte capitis et grauitati
54
oculorum et stupori et dolori capitis perseueranti
55
antiquo. ¶ Et vena que super caput flobotomatur propter
56
emigraneam et vlcera capitis: et due vene temporum
57
que flexuose incedunt: et due vene que sunt in
58
angulis oculorum lachrymalibus. ¶ Et secundum plurimum
1
non apparet nisi per constrictionem suffocantem. et in
2
ipsis quidem flobotomus non est profundandus quia for-
3
tasse fient fistule: et ex eis non egreditur sanguis
4
nisi paucus. Iuuamentum vero flobotomie ipsarum
5
duarum existit in dolore capitis et in dolore emi〈-〉
6
graneo et obthalmia antiqua lachrymis et panno
7
et scabiei palpebrarum et earum bothor et nicti-
8
lopis. ¶ Et tres vene parue quarum locus est post
9
illum vbi est extremitas auris tangit cum per-
10
uenit ad capillos. Et vna quidem harum trium
11
est magis manifesta que flobotomatur in principio
12
aqua[*]aqua corrupt for aque et cum caput stomachi recipit fumum. et
13
propter hoc conferunt vlceribus aurium et col〈-〉
14
li et posteriorum capitis. ¶ Et Galienus quidem ne〈-〉
15
gat quod quidam dicunt quod due vene que sunt
16
post aures flobotomantur vt qui filios gignunt ip〈-〉
17
sos non gignant. ¶ Et ex venis istis sunt gui-
18
dem que sunt due et minuuntur in principio le〈-〉
19
pre et fortis squinantie et coangustatione anhe〈-〉
20
litus et asmate acuto et raucedine vocis. et in
21
habente apostema in pulmone et disnia que est
22
ex multo sanguine calido et egritudinibus sple〈-〉
23
nis et laterum. et oportet vt diximus ante vt floboto〈-〉
24
mo pilum habente minuantur. ¶ Modus
25
vero ligandi eas est quod oportet trahere caput
26
ad contrarium partis flobotomie vt vena extenden〈-〉
27
do fiat sicut chorda: et consideretur que pars
28
sit magis declinans et fiat flobotomia ex contrario
29
partis illius. ¶ Oportet preterea vt eius flobotomia
30
fiat in latitudine et non in longitudine et sicut
31
fit in saphena et sciatica. et cum hoc toto opor-
32
tet vt ipsius flobotomia cadat in longitudine: et ex
33
eis est vena que est in lepore cuius flobotomie locus
34
est ipsius extremitas: que digito pressa in duo
35
partitur: vbi quidem fit flobotomia: sed sanguis qui
36
inde egreditur est paucus: et ipsius quidem floboto〈-〉
37
mia confer[*]confer corrupt for confert calef et turbationi oculorum et emor-
38
roydibus et bothor que in naribus nascuntur
39
et prutini[*]prutini corrupt for pruritui qui fit in eis: verumtamen plerumque ac-
40
cidit ex eo coloris rubedo perseuerans: que simi〈-〉
41
latur sahaf et corrumpit faciem: et est ipsius im〈-〉
42
pedimentum maius suo iuuamento. ¶ Et ve〈-〉
43
ne quidem que sunt sub a selle aperte nocte[*]sub a selle aperte nocte cf. Venice 1564: post aures sub ossibus eminentibus à parte nuchae
44
quarum flobotomia confert egritudini oculorum
45
antique que est ex sanguine subtili et antiquis
46
capitis doloribus. et ex eis sunt vene que sunt
47
in labijs et sunt quatuor: et super vnumquodque
48
eorum existit par que conferunt vlceribus oris
49
et alcola et doloribus gingiuarum et earum
50
apostematibus et ipsarum laxitati et vlceribus
51
et fistulis et fixuris que sunt in eis: et ex eis est
52
vena que est sub lingua super occultum menti
53
que minuitur in squinantijs et apostematibus
54
duarum amigdalarum. et ex eis sunt vene que
55
sunt sub lingua et existentes super ipsam linguam
56
et minuuntur propter lingue grauitatem que
57
est ex sanguine: que quidem in longitudine sunt
58
minuende: quia sanguinem constringere qui
1
fluxit ex flobotomia in latitudine facta est difficile.
2
¶ Et ex eis est vena alansuta que inter mentum
3
et labium est inferius que flobotomatur propter oris
4
fetorem. Et ex eis est vena furcule que flobotomatur
5
in medicationibus oris stomachi. ¶ Ex arte-
6
rijs vero que sunt in capite est arteria temporis
7
que quandoque flobotomatur et quandoque inciditur
8
et quandoque extrahitur et quandoque aduritur. et hoc
9
fit propterea vt acuti reumatismi et subtiles con〈-〉
10
stringantur qui ad oculos descendunt et propter
11
amplificationis principium. ¶ Et due arterie
12
que sunt post aures que flobotomantur propter spe-
13
cies obthalmie et principium aque et pannum
14
et nictilopas et antiquum dolorem capitis. In
15
earum tamen flobotomia semper existit timor et cum
16
hoc tardatur consolidatio. ¶ Galienus quoque dixit
17
quod cuiusdam in gula vulnerati arteriam percus〈-〉
18
sio parumper tetigit ex qua magna sanguinis
19
pars manauit: sed Galienus ei subuenit cum medi-
20
camento turis et aloes et sanguinis draconis
21
et myrrhe: et restrictus fuit sanguis et dolor an〈-〉
22
tiquus quem in exteriore parte coxe posterius
23
consueuerat habere recessit. ¶ Et ex venis que in
24
corpore flobotomantur sunt due vene super ven-
25
trem: quarum vna super epar consistit: et altera
26
super splenem est posita. Et flobotomatur dextra
27
in hydropisi et sinistra in egritudinibus splenis.
28
¶ Scito preterea quod flobotomia duas habet ho-
29
ras: horam electam et horam necessariam: ho-
30
ra vero electa est eius que est in lumine diei et post
31
digestionis complementum et supefluitatum
32
expulsionem: et hora necessaria est hora que fie〈-〉
33
ri oportet et que tardari non potest et in qua res
34
prohibitoria non attenditur. ¶ Scias etiam
35
quod flobotomus obtusus est magno impedimento.
36
quoniam errat et non consequitur scilicet[*]scilicet probably corrupt for id [cf. Venice 1564] quod de-
37
bet et apostemare facit et dolere. ¶ Cum ergo
38
flobotomo operabis non manu premendo impel-
39
las: sed suauiter blandiendo et etiam furtim
40
agas vt flobotomi extremitas ad interiora vene per-
41
ueniat: quoniam si illud duriter feceris sepe ca〈-〉
42
put flobotomi intus in vena occulta rumpetur fra〈-〉
43
ctura et facit vt vena refugiat et non vulnerabit
44
venam. Et si perfidiose insteteris[*]insteteris corrupt for institeris vt cum eo flobotomes:
45
augmentabis malitiam. quapropter experiri debes qualiter
46
flobotomus ingrediatur cutem antequam cum eo flobotomes: et
47
cum percussionem secundare volueris si tibi necessarium
48
fuerit. ¶ Tibi preterea cauere debes ne venam im-
49
pleas et sanguinem infles: quoniam tunc lapsus et remo〈-〉
50
tio minus erunt. ¶ Cumque vena tibi rebellauerit
51
vel occultauerit et ipsius repletio sub ligatura non
52
apparuerit solue ipsam et multotiens liga et inunge
53
eam et comprimendo descende et ascende donec eam mani〈-〉
54
festare et apparere facias: et hoc quidem experieris cum
55
duobus digitis vnumquemque locorum tangens
56
in quibus scis venam extendi: et quandoque tanges
57
vtrisque: et quandoque vno ipsorum et cum altero faci〈-〉
58
es sanguinem incedere donec altero cadente
1
ipsius sentias sanguinis accessionem cum ad ip-
2
sum perducitur sangis et eius recessionem cum
3
dimittitur. ¶ Et scito quod caput flobotomi habet spaci〈-〉
4
um in quo penetrat quod tamen non est longum
5
ne ad arteriam aut neruum penetret et ipsum
6
quidem plurimum inpellere debes cum vena
7
fuerit magis subtilis. ¶ Oportet autem vt
8
flobotomi apprehensio fiat pollice et impudico et
9
dimittatur index ad palpandum: et vt in medio
10
ferri fiat apprehensio pollice et non apprehen〈-〉
11
datur superius: quoniam non bene tenebitur immo erit
12
vacillans. ¶ Cumque vena remouendo se ad par〈-〉
13
tem vnam mutabitur oppones ei ligaturam et
14
stricturam econtrario partis illius: et cum remo〈-〉
15
uendo se ad duas partes equaliter mutabitur
16
non debebis causa[*]causa corrupt for eam in longitudine flobotomare. ¶ Et
17
scito quod oportet vt strictio et compresio sint secundum quan〈-〉
18
titatem dispositionis cutis in duritie sui et gros〈-〉
19
sitie et in multitudine carnis et abundantia.
20
¶ Et oportet vt etiam ligatura sit propinqua. Cumque
21
ligatura venam occultauerit fac signum super
22
eam et caue tibi ne a signi rectitudine remouea〈-〉
23
tur cum ligaturam facies et cum hoc toto impelle
24
flobotomum. ¶ Cum autem vene declinatio et ip〈-〉
25
sius eleuatio tibi rebelles extiterint finde locum
26
qui est super eam in corporibus macris proprie: et
27
cum vncino operare. ¶ Casus preterea liga-
28
tionis et constrictionis iniunctura[*]iniunctura corrupt for in iunctura prohibet venarum
29
impletionem. ¶ Cumque volueris lauare digito
30
tuo tende cutem vt a rectitudine remoueatur
31
foraminis: deinde laua et exicca et pone pannum
32
eminentiam habentem et dimitte cutem vt ad
33
locum suum redeat. ¶ Et scito quod qui multum
34
sudat causa replexionis[*]replexionis i.e. repletionis est flobotomia indigens. ¶ Et mul〈-〉
35
totiens etiam habenti febrem et habenti dolo-
36
rem capitis qui ex consilio flobotomia esset medican-
37
dus superuenit fluxus ventris naturaliter qui flobotomiam excusat.
38
¶ De ventosis. Capitulum .XXI.
39
VEntose cutis partem magis mundi〈-〉
40
ficant quam flobotomia et plus extrahunt san〈-〉
41
guinem subtilem quam grossum. ¶ Et
42
ipsarum quod iuuamentum in cor-
43
poribus compositis grossis et crassis grossum
44
habentibus sanguinem est paruum: quoniam ex istis
45
non extrahunt sanguinem: neque extrahunt si-
46
cut oportet: immo qui ex eo vehementer est sub-
47
tilis et cum difficultate: et in membro ventosa-
48
to debilitatem efficiunt. ¶ Quidam autem
49
precipiunt vt ventose in principio mensis non
50
apponantur quoniam humores nondum amo-
51
ti fuerunt: neque ebullierunt: neque in fine mensis
52
quoniam humores tunc sunt minuti: sed in medio
53
mensis cum humores sunt ebullientes et in sui
54
augmento luminis in corpore lune augmentum
55
sequentes: et augmentatur cerebrum in craneis
56
et aqua in fluminibus accessionem et recessionem
57
habentibus. ¶ Ex suis horis in die melior est
58
hora secunda et tertia. ¶ Et oportet quidem
1
vt a ventosis sibi quilibet caueat post balneum
2
nisi cuius sanguis fuerit grossus: quoniam ip〈-〉
3
se se prius balneare debet et vna hora manere:
4
et postea ventosas apponere. ¶ Plurimi au〈-〉
5
tem hominum abhorrent ventosas in anterio〈-〉
6
ribus capitis apponere et reperiunt in hoc sensum
7
et intellectum impediri. ¶ Et ventose quidem
8
super nocram que est in colo posite nigre vica-
9
rie existunt et conferunt superciliorum grauita〈-〉
10
ti et alleuiant palpebras et conferunt scabiei ocu〈-〉
11
lorum et fetori oris. ¶ Et super alcheel vicem
12
tenent basilice et conferunt doloribus humero〈-〉
13
rum et gule. ¶ Et super alchada posterius sunt
14
vicarie cephalice et conferunt tremori capitis
15
et membris que sunt in capite sicut facies et den〈-〉
16
tes et mole et aures et oculi et gula et nasus.
17
¶ Uentose autem que nocre superponuntur
18
obliuionem hereditare faciunt veraciter sicut
19
quidam dixerunt: quoniam posterior pars ca〈-〉
20
pitis est locus conseruationis quem ventose
21
debilitant. ¶ Alcheelie vero debilitant os sto〈-〉
22
machi. Et propter alchadam quidem quandoque
23
accidit capitis tremor parumper itaque mute-
24
mus nos a nocra et ab alcheel parumper ascen〈-〉
25
damus nisi cum fuerint necessarie propter flu〈-〉
26
xum sanguinis ex tussi: quoniam tunc cum eis
27
est descendendum et non ascendendum. ¶ Et he quidem
28
ventose que alcheel. superponuntur.[*]alcheel. superponuntur. corrupt for alcheel superponuntur [redundant periods] et inter
29
duas spatulas: conferunt egritudinibus sangui-
30
neis et spasmo sanguineo et asmati sanguineo:
31
sed stomacum debilitant et cordis tremorem
32
generant. ¶ Et ventose quidem que cruribus
33
superponuntur sunt minutioni propinque et
34
mundificant sanguinem et prouocant menstrua.
35
¶ Et ei quidem que ex mulieribus alba exi-
36
stit et laxa sanguinem habens subtilem ventose
37
in cruribus posite sunt meliores quam flobotomia que
38
fit in saphena. ¶ Quidam preterea dixerunt
39
quod ventose super occiput posite et summitatem ca〈-〉
40
pitis conferunt amentie et scotomie: et tardant ca-
41
nos quemadmodum dixerunt. ¶ In hoc conside〈-〉
42
ratio est habenda: nam istud in his operantur
43
corporibus et non in alijs: quoniam plurimis
44
corporum festinare faciunt canos et impediunt in〈-〉
45
tellectum et conferunt egritudinibus oculi. et hec qui〈-〉
46
dem est maior earum vtilitas: quoniam conferunt eorum
47
scabiei bothor et almuseragi et egressioni vue: sed
48
intellectum impediunt et faciunt hereditare stupi-
49
ditatem et obliuionem et malitiam cogitationum
50
et egritudines permanentes et nocent aquam in ocu〈-〉
51
lo habentibus: sed fortasse si hora se presentauerit qua
52
illud fieri debet non impediunt. ¶ Uentose autem sub
53
mento posite prosunt dentibus repletis et faciei
54
et gutturi et mundant caput et mandibulas. et
55
ventose renibus superposite conferunt apostemati-
56
bus coxarum et earum scabiei et bothor et po-
57
dagre et emorroydibus et elephantie et ventosi〈-〉
58
tatibus vesice et matricis et pruritui. dorsi[*]pruritui. dorsi corrupt for pruritui dorsi [redundant period]. Cumque
1
ventose iste fuerint cum igne siue sint cum scal-
2
pellatione siue absque ea iuuabunt etiam in hoc: sed
3
ille quidem que sunt cum scalpellatione sunt fortio〈-〉
4
res preter quam[*]preter quam corrupt for preterquam in ventositate. Namque sine scalpella-
5
tione sunt in remouendo ventositates frigidas: et vt
6
radicitus euellantur hic et vbique sunt fortiores.
7
¶ Uentosepreterea[*]Uentosepreterea corrupt for Uentose preterea in anteriori parte coxarum te-
8
sticulorum apostematibus conferunt et vulnerbus[*]vulnerbus corrupt for vulneribus coxarum
9
et crurium. Et ventose posteriori parte coxarum super〈-〉
10
posite prosunt apostematibus et exituris que in natibus
11
fiunt. Et ventose posite sub poplite conferunt pul〈-〉
12
sationi poplitis que ex calidis generatur humoribus
13
et exituris malis et vlceribus putridis in cru-
14
re et pede et ventose super duas alcabi conferunt pro-
15
hibitioni menstruorum et sciatice et podagre. Uen〈-〉
16
tose autem sine scarificatione quandoque ponuntur propterea vt
17
materia a parte sui motus trahatur. vt cum mammillis
18
superponuntur: ideo vt cursus sanguinis menstrui
19
retineatur. et quandoque queruntur vt apostema profundum ad
20
exteriora trahatur: ideo vt medicamentum ad ipsum
21
perueniat. et quandoque requiruntur propterea vt apostema ad aliud
22
mutetur membrum quod ignobilius in vicinitate existit
23
et quandoque requiruntur propterea vt membrum calefiat et san〈-〉
24
guis ad ipsum trahatur et ipsius resoluantur ventosi〈-〉
25
tates: et quandoque requiruntur propterea vt membrum ad suum
26
naturalem locum reducatur a quo remotum fuit sicut
27
fit in ruptura inguinis. et quandoque requiruntur: ideo vt
28
dolor sedetur sicut cum superponuntur vmbilico in do-
29
lore colice vehementer cogente et in ventositati〈-〉
30
bus ventris in doloribus matricis qui accidunt apud
31
motum menstruorum et proprie in adolescentibus: et su〈-〉
32
per laxitatem partis exterioris coxe sicut fit in scia〈-〉
33
tica: et cum timetur ossis exitus a iunctura et inter
34
duas anchas prosunt duabus anchis et duabus
35
partibus interioribus coxarum et emorroydibus
36
et habenti rupturam inguinis et podagricis. ¶ Uen-
37
tose quoque super nates posite a toto corpore tra-
38
hunt vt a capite conferunt intestinis et menstruorum
39
sanant corruptionem et alleuiatur per eas corpus.
40
¶ Et dicemus quidem quod in ventosis cum scarifica-
41
tione tria existunt iuuamenta. Primum eorum est
42
euacuationis ex ipso membro: et secundum est repositionis substantie
43
spiritus ne euacuatione humoris qui educitur sequendo euacue〈-〉
44
tur: et tertium est quoniam non curatur vt ex principalibus
45
membris fiat euacuatio. Scarificatio vero est profunda
46
vt ex profundo trahatur. Locus preterea vbi vento-
47
sa adheret quandoque apostematur et fit difficile ad ipsam
48
remouendam. Pannus ergo aut spongia in aqua
49
tepida infusa in caliditati attineat sumatur: et cum
50
ea in circuitu fiat embroca. Et hoc quidem frequen〈-〉
51
ter contingit cum super mammillarum partes ventosas po-
52
nimus vt sanguis menstruorum fluxus et ex nari-
53
bus arceatur: quamobrem super ipsas mammillas eas po〈-〉
54
nere non debemus. Cumque locus ventose inungetur
55
prope[*]prope corrupt for propere [cf. Venice 1564] ipsam suspende et non tardes: sed ad scari〈-〉
56
rificandum[*]scari rificandum corrupt for scarificandum festina. Sitque prima positio leuis et ci-
57
to remoueatur ipsa: deinde secundum ordinem tardetur ip〈-〉
58
sius remotio et tolerantia. Et oportet quidem vt ven〈-〉
1
tosatus post vnam horam cibetur. Infans preterea
2
in tertio anno ventosetur: et post transactionis duo〈-〉
3
bus annis: quoniam prorsus non debet ventosari cum est
4
venius anni. In ventosis quoque fit securitas ne
5
materie ad inferiora descendat. Et colericus qui〈-〉
6
dem ventosatus post ventosas comedere debet gra〈-〉
7
na mali granati et ipsorum succum et succum scariola〈-〉
8
rum cum zuccaro: aut lactucas cum aceto.
9
¶ De sanguisugis. Capitulum .XXII.
10
INdi dixerunt quod in quarundam san〈-〉
11
guisugarum natura existit veneno-
12
sitas: ab eis igitur cauendum est que sunt
13
ex genere magna habentium capi-
14
ta: et quarum colores sunt antimoniales et ni-
15
gre: aut quarum calor est viridis: aut que sunt la-
16
nuginem habentes et similes mezameiz: et super quas
17
existunt fila coloris azuli: et quarum color similatur madium.
18
In omnibus enim istis existit venenositas: et proueni-
19
unt ex eis apostemata et sincopis et sanguinis
20
fluxus et febris et laxitas et vlcera mala. ¶ Eas
21
quoque non accipias ex aquis malis in quibus
22
limus aluei est niger et cenosus et motus statim
23
turbat aquam et fetet: et illas elige que in aquis
24
colliguntur cochalibus colubiatu et in quibus
25
morantur rane. neque attendas illud quod qui〈-〉
26
dam dicunt quod si sint in aquis vbi morantur ra〈-〉
27
ne sunt male. Sitque earum color similis rei super
28
quam existit viriditas et tendantur super eas fila
29
duo colorem arsenici habentia. Et ruffe rotunde que
30
sunt coloris epatis. Et ille que similantur parue locu〈-〉
31
ste: et que caude muris similes existunt et minute parua
32
habentes capita: omnes iste eligende sunt. Et nullas
33
magis eligas quam habentes ventres rubeos et
34
dorsum viride: et precipue si ex aquis fuerint
35
currentibus. ¶ Extractio preterea sanguinis
36
a sanguisugis facta profundior est extractione
37
que fit cum ventosis. ¶ Et ipse quidem antequam
38
ponantur quasi pervnam[*]pervnam corrupt for per vnam diem colligende sunt: et constrictione
39
faciendum est vt euomant donec quod in earum existit ven〈-〉
40
tribus egrediatur si hoc fieri poterit: et ipsis parum
41
sanguinis agni aut alterius rei proijciatur vt
42
inde nutriantur antequam ponantur: deinde sumantur
43
et earum viscositas et sordities cum aliquo quod sit
44
vt spongia mundentur. ¶ Locus preterea vbi sunt
45
apponende cum baurac lauetur et fricatione rubi〈-〉
46
ficetur postea quam voluntas apponendi sanguisugas
47
affuerit in aquam proijciantur vulcem[*]vulcem corrupt for dulcem: et emundentur: deinde
48
apponantur. ¶ Ex eo autem quod eas efficit volunta-
49
rias ad se suspendendum est vt locus luto liniatur aut san〈-〉
50
guine. cumque he fuerint plene et eas proijcere vo〈-〉
51
lueris pulueriza super eas parum salis aut cineris:
52
aut baurac aut sete combuste aut lini: aut spongie
53
combuste aut lane combuste et cadent. ¶ Et melius quidem
54
est vt postquam cadunt locus ventosa sugatur et ex san〈-〉
55
guine loci parumper accipiatur vt morsure ipsarum
56
malitia remoueatur. ¶ Quod si sanguis non constrin〈-〉
57
getur galle combuste aut calx aut cinis aut tegula
58
combusta et subtiliter puluerizata superponatur
1
aut reliqua ab istis ex eis que sanguinem con〈-〉
2
stringunt. ¶ Et hoc quidem oportet vt sint apud
3
eum preparata qui sanguisugas apponit cum
4
ipse se suspendant[*]suspendant corrupt for suspendunt. ¶ Appositio preterea san-
5
guisugarum confert egritudinibus subcutaneis
6
sicut sabaf et alcuabe et eis similia.
7
¶ De retentione eorum que euacuantur. Capitulum .XXIII.
8
EA que euacuantur retinentur aut propter
9
materie inclinationem absque alia euacuatione
10
aut propter inclinationem cum alia
11
euacuatione: aut propterea quod ipsa-
12
met euacuatio iuuatur: aut medicinis infrigidantibus
13
aut stipticis aut viscosis: aut adurentibus aut stri〈-〉
14
ctura. ¶ Et retentio quidem euacuationis propter attra〈-〉
15
ctionem sine alia eacuatione est sicut appositio ventosa-
16
rum super mammillas facta ad hoc vt sanguis
17
fluxus ex matrice prohibeatur. Sed melior at〈-〉
18
tractio est cum qua existit sedatio doloris illius
19
a quo trahitur. ¶ Et ea quidem que fit propter
20
attractionem que est cum euacuatione est sicut
21
flobotomia basilice facta propter hoc: aut retentio vomi-
22
tus fluxui ventris aut fluxus ventris vomitui
23
aut vtrorunque retentio prouocatione sudoris.
24
¶ Et euacuationis quidem iuuamentum est si-
25
cut stomaci et intestinorum mundificatio ab humori-
26
bus viscosis malis labere[*]labere cf. Venice 1564: labi facientibus cum pi-
27
cra: et sicut studium quod adibetur[*]adibetur corrupt for adhibetur ad os stoma-
28
chi mundificandum vomitum propter incisionem materie
29
vomitus mansiue. ¶ Et medicine quidem infrigidan〈-〉
30
tes liquide congelant et orificia constringunt et coangustant.
31
¶ Et stiptice quidem medicine materiam co-
32
artant et cannales constringunt. ¶ Et viscose qui〈-〉
33
dem medicine opilationes in cannalium orifi-
34
cijs efficiunt que si fuerint acute exiccatiue plus
35
operabuntur illud. ¶ Et adurentes quidem
36
cortices efficiunt vt super cannalis orificium ma〈-〉
37
neant et ipsum claudant et confirment: sed tamen
38
earum impedimentum timetur. ¶ Et hoc est
39
quoniam possibile est vt cortex rumpatur et era-
40
dicetur. et amplificatio foraminis augmentetur.
41
Et ex adurentibus quidem sunt quedam in qui-
42
bus existit stipticitas sicut attrimentum: et que〈-〉
43
dam in quibus non: sicut calx non extincta. et
44
adurentes quidem stiptice sunt necessarie vbi
45
volutas est vt cortex sit fixus et alie sunt neces〈-〉
46
sarie vbi voluntas est vt cortex cito cadat. ¶ Et
47
eius quidem que fit strictura alia est cum clau〈-〉
48
sura foraminis et coartatione ad hoc vt ipsius
49
partes in vnum conducantur sicut constringi-
50
tur illud quod est supra cubitum cum flebotoma〈-〉
51
tor in basilica errans percutit arteriam. et alia
52
est que fit opilatione orificij vulneris et clausu-
53
re vie euacuati sicut pilos leporis in vulnus.
54
¶ Dicemus ergo quod sanguinis cursus ex aper-
55
tione orificiorum venarum fuerit stipticis me-
56
dicabitur vt orificia venarum constringantur.
57
¶ Et si ex ruptura fuerit stipticis glutinosis
58
sicut terra sigillata. ¶ Et si ex corrosione fue-
1
rit eo quod carnem nasci facit cum eo quod corro〈-〉
2
sionem abstergit.
3
¶ De sanationibus opilationem. Capitulum .XXIIII.
4
OPilationes autem sunt ex humori〈-〉
5
bus grossis aut viscosis aut multis.
6
¶ Et multorum quidem humorum
7
quando cum eis alia non fuerit cau〈-〉
8
sa malitia remouebitur extractione ipsorum flo〈-〉
9
botomia aut ventris fluxu facta. ¶ Et si gros-
10
si fuerint indigebunt eis que resoluant. ¶ Et si
11
fuerit[*]fuerit corrupt for fuerint viscosi et maxime si fuerint subtiles erunt
12
eis necessaria ea que incidant. ¶ Et tu quidem
13
iam sciuisti differentiam inter grossum et viscosum
14
et quod est sicut differentia inter glutem liquidem
15
et lutum. ¶ Et grosso quidem resolutiuum est
16
necessarium: ideo vt ipsum attinuet et eius ex-
17
pulsio fiat facilis: et viscoso incisiuum est neces〈-〉
18
sarium: ideo vt inter ipsum et id cui adhesit pe〈-〉
19
netret et inter ea separationem faciat: et vt ipsum in
20
parua secet frusta: quoniam viscosum opilat propterea quia
21
adheret et propter partium suarum continuationem. ¶ Oportet
22
autem vt in resolutione grossi a duabus contrarijs ca-
23
ueatur rebus quarum vna est resolutio debilis que in
24
raritate materiei augmentum efficit et ipsius locum aug〈-〉
25
mentat: ita quod ad resolutionem non perueniet quare
26
opilationem augmentat. Et altera est resolutio for〈-〉
27
tissima qua eius subtile fit vapor et spissum ipsis[*]ipsis corrupt for ipsius
28
fit lapis. ¶ Cum ergo resolutio fortis est necessa〈-〉
29
ria iuuetur lenificante subtili cum materia in qua
30
non sit grossities sed fit in ea calor temperatus qui iu〈-〉
31
uet in resoluendo totum illud quod est opilatum.
32
¶ Et ex opilationibus quidem peiores sunt opi〈-〉
33
lationes venarum: et deteriores eis sunt ille qui sunt
34
in arterijs: et adhuc peiores sunt ille que in mem〈-〉
35
bris existunt principalibus: ergo cum in aperitiuis sti-
36
pticitas et subtilitas coniungentur erit melius
37
quoniam stipticitas remouebit a membro subtiliatiui
38
grauamen.
¶ De medicationibus apostematum. Capitulum .XXV.
39
APostematum quedam sunt calida
40
quedam sunt frigida fluxa: et quedam sunt
41
frigida dura et ea iam diximis[*]diximis corrupt for diximus. ¶ Et ip-
42
sorum quidem cause aut sunt primi〈-〉
43
tiue aut antecedentes. ¶ Et antecedentes qui〈-〉
44
dem sunt sicut replexio[*]replexio i.e. repletio: et primitiue sunt sicut
45
casus aut percussio aut morsus. ¶ Quedam ve〈-〉
46
ro que sunt ex causis primitiuis quandoque cum cor〈-〉
47
poris replexione[*]replexione i.e. repletione se representant. et quandoque eueniunt
48
cum equalitate humorum. ¶ Et ea quidem que sunt propter causas
49
antecedentes aut primitiuas cum replexione[*]replexione i.e. repletione corporis
50
representata: aut sunt in membris que principalibus sunt
51
vicina sicut euacuatiua. aut non sunt. et si non sunt
52
nullomodo aliquid ex resoluentibus est eis applicandum in principio
53
immo membrum expellens est meliorandum si ibi fuerit mem〈-〉
54
brum expellens auit totum corpus melioretur si non fue〈-〉
55
rit ibi membrum singulare quatenus ad ea perueniat quicquid
56
refrenat et ad diuersum trahit et stipticum sicut est[*]sicut est corrupt for efficit. Est [cf. Venice 1564] tamen quum
57
cum diuersitate[*]quum cum diuersitate corrupt for cum secundum diuersitatem [cf. Venice 1564] illius membri fit attractio ad illud quod in
58
alio latere diuerso est positum propter exercitium ipsius aut
1
propter rem ponderosam super ipsum delatam:
2
nam multotiens a manu apostemosa trahitur materia quando
3
cum alia res defertur ponderosa et hora vna
4
tenetur. ¶ Oportet autem vt stiptica constricti-
5
ua repercussiua frigide complexionis pure existant si
6
apostemata fuerint acuta. Quod si apostemata fue-
7
rint frigida oportet quod alicui sint admixta in quo virtus
8
sit calida cum retentione sicut squinantum et blacte bi〈-〉
9
zantie. ¶ Cum autem maturare volueris minu〈-〉
10
es retentiuum admiscebis ei quod sit resolutiuum do〈-〉
11
nec ad statum perueniat: tunc enim ipsa admiscenda
12
erunt equaliter. cum autem declinatio fuerit non
13
sit ibi nisi quod resoluat et laxum efficiat. ¶ Et oportet
14
quidem vt illud quod frigida fluxa resoluit sit abster〈-〉
15
gens et exiccans: et hoc quidem plurimum inuenitur in
16
calidis. ¶ Ea autem que propter causas accidunt primiti〈-〉
17
uas vbi non est humorum repletio medicari debent
18
in principio rei cum eis que fluxa faciant et resoluant
19
et si non cum eo quod sit sicut illud quo primum medi〈-〉
20
catum fuit. ¶ Si vero membrum apostemosum membri
21
principalis euacuatorium fuerit sicut loca glandosa
22
in collo que sunt in circuitu aurium cerebri: aut
23
ascelle cordis: et inguina epatis nullomodo erit
24
ei applicandum aliquid quod refrenet: non ideo quod hoc
25
sit medicamentum apostematum eorum quoniam hoc est ipso〈-〉
26
rum medicamentum: sed quia nolumus ipsorum medica-
27
ri apostemata. immo studium ad hoc impendere vt ea
28
augmentemus et materiam ad ipsa trahimus et non
29
curamus si malitia in membro augmentata fuerit
30
non enim curamus nisi de eo quod membro principali est
31
melius. ¶ Et timemus quod si materiam refrenaue-
32
rimus redibit ad membrum principale et peruenie-
33
mus inde ad illud quod emendare non poterimus.
34
Quapropter volumus vt malitia in membrum cadat
35
ignobile cum principali contulerit membro ita vt stu〈-〉
36
dium impendamus in attrahendo materiam ad mem〈-〉
37
brum ignobile et facere vt ipse apostematur. Et
38
si non cum alijs saltem cum ventosis et empla-
39
stris attractiuis acutis. ¶ Cumque ad collectio〈-〉
40
nem peruenerint huiusmodi apostemata aut
41
reliqua ab eis quandoque aperientur per se aut
42
maturationis adiutorio. Et quandoque indigent
43
maturatione et sectione simul. ¶ Maturatio
44
vero completur ex eo in quo cum calore existit
45
opilatio et glutinatio vt per ipsum calor retinea〈-〉
46
tur. ¶ Qui autem maturationem efficit cum
47
aliquo quod sit sicut huiusmodi maturatiuum
48
attendere debes vt si videris calorem innatum
49
debilem: et quod membrum iam declinet ad hoc
50
vt corrumpatur: remoueat ab ea glutinosa et opi-
51
latiua et ponat aperitiua et scarificationem fa-
52
ciat profundam: deinde adhibeas medicinas
53
in quibus existit resolutio et desiccatio: sicut de
54
eis inuestigabimus in libris particularibus.
55
¶ Multotiens preterea erit apostema profun〈-〉
56
dum: et erit nobis necessarium trahere ipsum
57
ad partem cutis et si non cum alio saltem cum
58
ventosis ignitis. ¶ In apostemate autem du-
1
ro quod status terminum pertransiuit regula
2
in eo est vt mollificet quandoque cum eo in quo
3
existit caliditas et siccitas parua. Ideo ne quod
4
ex eo spissum est propter multam resolutionem
5
fiat lapis immo totum ad resolutionem prepa-
6
retur: postea super ipsum resolutio fortior fiat:
7
deinde si timetur ex resolutione eius quod resol-
8
uitur ne quod remansit lapis fiat: iterum ad mol-
9
lificandum. ipsum secundo redeat et incessanter
10
fiat hoc donec totum finiatur inter mollifican〈-〉
11
di et resoluendi vices aliter vires. ¶ Inflata
12
autem apostemata curentur ex eo quod calefacit
13
subtilitate sue substantie propterea vt ventosi-
14
tates resoluat et poros amplificet: nam causa
15
in apostematibus inflatis est ventositatis gros〈-〉
16
sities et pororum clausura studium quoque est ad-
17
hibendum in prohibendo materiam ex qua ven〈-〉
18
tosus prouenit vapor. ¶ Ex apostematibus preterea
19
sunt que sunt vlcerosa sicut formica: que sunt in〈-〉
20
frigidanda sicut flegmon: sed non sunt mollifi〈-〉
21
canda: et si propterea quod sunt apostemata sunt mol〈-〉
22
lificanda: immo sunt siccanda: :[*]siccanda: : corrupt for siccanda: [redundant colon] quoniam accidens
23
hoc iam superauit causam accidens enim est
24
vlcerositas de qua timetur quod accidat aut quod iam
25
acciderit. Et vlcerositatis quidem medicamen-
26
tum est desiccatio: et res ei magis contraria est mollifi〈-〉
27
catio. Occultorum autem apostematum materia minoran〈-〉
28
da est flobotomia et ventris solutione. Et oportet vt ea habens
29
a balneo et vino et motibus corporeis et animalibus
30
superfluis sicut ira et sibi similibus caueat: postea in
31
principio rei adhibeatur ei quod absque nimia superfluitate
32
repercutit et proprie si in membro fuerit quod sit sicut
33
stomacus aut epar cumque hora resoluendi affuerit non de〈-〉
34
bes dimittere quin stipticitas medicinas bonum habentes
35
odorem admisceas sicut in precedentibus tibi narraui-
36
mus. et epar quidem et stomacus plus indigent hoc quam pulmo.
37
¶ Oportet preterea vt mollificantia subtilia que istis ad〈-〉
38
hibentur sint medicine in quibus existit maturatio et sint apostemati〈-〉
39
bus conferentes sicut solatrum et cassiafistula. Solatrum
40
namque proprietatem habet resoluendi apostemata calida que sunt
41
occulta. ¶ Et ea quidem habenti non est dandus cibus ni〈-〉
42
si subtilis et in hora paroxismi si ibi fuerit neque in
43
principio sui nisi propter multam debilitatem fiat cum autem sin-
44
toma[*]sintoma i.e. symptoma superuenerit propter collectionem apostematis interioris
45
cum casu virtutis in itinere mortis existit: quoniam virtus
46
non sustentatur nisi nutrimento: et nutrimentum est
47
res magis timorosa: ergo si resolutum fuerit valde
48
bonum erit. quod si aperta fuerint danda sunt eis que ea la〈-〉
49
uent sicut aqua mellis et aqua zuccari: postea dentur
50
eis que suauiter maturent cum siccitate postea in fine
51
rei non adhibeantur nisi exiccatiua. Et tu quidem
52
scies hec ex libro qui particulares egritudines colli-
53
git secundum declarationem. ¶ Est preterea cum in apostematibus occul-
54
tis que sub ventre existunt contingit error: quoniam quando non
55
sunt apostemata sed rupture: erit in perforando ea ti-
56
mor. et plerumque apostema occultum non existit in panniculo
57
sed in ipso intestino et est in aperiendo ipsum
58
timor.
¶ De sectione. Capitulum .XXVI.
1
QUi plagam secare voluerit oporte-
2
bit vt sectio incedat secundum rugarum col〈-〉
3
lectionem que sunt interius in illo
4
membro nisi fuerit tale qualis est frons:
5
quoniam si incisio incedet sicut procedunt rugarum ipsius
6
collectiones incidetur musculus frontis et cadat
7
supercilium: et similiter in membris rugarum quas in〈-〉
8
cessus diuersificatur ab incessu villorum suorum
9
musculorum. ¶ Oportet ergo vt sector ex ana〈-〉
10
tomia sciat anatomiam neruorum et venarum et
11
arteriarum ne errore incidat aliquid ex eis. ¶ Et
12
oportet etiam vt secum deferat multas ex medicinis
13
sanguinem constringentibus et emplastris dolorem sedan〈-〉
14
tibus et instrumentis que ad hoc pertineant: habeat ergo se-
15
cum quod sit sicut medicina Galieni et sicut pilus le〈-〉
16
poris et tela aranee et albumen oui et ferramen-
17
ta quibus aduritur. omnia enim hec sanguinis fluxum
18
prohibent siue ex errore ipsius proueniat siue ne-
19
cessario et vt medicinas deferat que fluxa faciunt.
20
¶ Cumque exituram perforauerit et quod in ea continetur ex〈-〉
21
traxeris[*]extraxeris corrupt for extraxerit non debet ei adhibere oleum neque aquam neque
22
emplastrum in quo sit oleum neque sepum superabundans
23
sicut basilicon. immo aliquid quod sit sicut emplastrum ex
24
calcanto quod apponat cum eo indigebit: et desuper
25
imponat spongiam in vino stiptico infusam.
¶ De
26
egritudinibus corruptionis membri et de incisione. Capitulum .XXVII.
27
Um[*]Um corrupt for CUm [initial is missing] membrum propter malam comple-
28
xionem cum materia aut sine materia corrum〈-〉
29
pitur et non profecerit ei sacrificatio ne〈-〉
30
que epithimari ex eo quod conferre consue〈-〉
31
uit de eis que in libris particularibus dicta sunt
32
est necesse vt caro corrupta que est supra ipsum remo〈-〉
33
ueatur. ¶ Et melius quidem erit vt sit sine ferro
34
si possibile fuerit: quoniam ferrum plerumque inuenit
35
tunicas musculorum et venarum pulsantium peri-
36
culose. ¶ Quod si hoc non contulerit et corruptio
37
iam in carne processerit necesse erit vt ipsa inci〈-〉
38
datur et vt locus incisionis oleo feruente adu〈-〉
39
ratur. Ex hoc enim prouenit securitas ab acuitate
40
malitie ipsius et restringitur sanguinis exitus: et
41
nascuntur super incisionis locum caro et cutis
42
extranea non proportionalis: sed res que magis
43
carni similis existit propter sui duritiem. Cumque inci-
44
dendi voluntas affuerit tenta prius erit immitten〈-〉
45
da in circuitu ossis voluendo donec quod sane te-
46
neatur reperiat et vbi dolor fit fortior cum ten-
47
ta ibi innititur: quoniam est terus sanitat:[*]terus sanitat: corrupt for terminus sanitatis et vbicun-
48
que inueneris laxitatem et retentionis debilita〈-〉
49
tem totum erit ex collectione eius quod est inci-
50
dendum. ¶ Quandoque autem perforatur illud quod circundat
51
os quod vis incidere ita quod foramina circundent ip〈-〉
52
sum: ergo rumpetur per ipsum et incidetur et quandoque
53
ferratur. ¶ Cumque hic[*]hic corrupt for hoc facere volueris separa in〈-〉
54
ter incidentem et perforantem et inter carnem vt
55
non redeat. Si ergo ipsum os quod est necesse in-
56
cidere fuerit frustum eminens quod non possit ap〈-〉
57
tari ita vt debet: neque sit in eius rectificatione fidu〈-〉
58
cia: et timeatur ne corrumpatur et corripiat illud
1
quod est coram ipso subleuabimus carnem ab eo
2
aut scindendo: deinde ligando et ad diuersitatem
3
partis illius extendendo: aut alijs ingenijs que
4
sensus demonstrat. et separabimus inter ipsum
5
et membrum nobile si ibi affuerit cum pannis qui
6
ipsum ab eo elongabunt: et postea incidemus. et
7
si os fuerit tale quale est os coxe: et fuerit ma-
8
gnum et neruis et arterijs et venis propinquum: et
9
fuerit eius corruptio multa debet medicus ab
10
eo fugere.
¶ De medicationibus solutionis
11
continuitatis et specierum vlcerum. Capitulum .XXVIII.
12
SOlutio continuitatis in magnis mem〈-〉
13
bris medicatur equatione et ligatur
14
a conueniente que in doctrina restau-
15
rationis dicta est: et tibi in suo loco
16
postea veniet cum quiete et comestione cibi con〈-〉
17
glutinatiui: in quo habetur fiducia quod ex ipso
18
nutrimentum generatur cartilaginosum quod la〈-〉
19
bia fracture claudat et in vnum conducat sicut
20
cibus qui sit de extremitatibus animalium. Im〈-〉
21
possibile enim est vt os restauretur et proprie in cor-
22
poribus consistentium nisi secundum hunc modum: quoniam
23
nullo modo redibit ad continuitatem: et nos
24
quidem de restauratione sermonem exquisitum
25
loquemur in libris particularibus. ¶ Inten〈-〉
26
tio autem in medicando solutionem continuita-
27
tis que in membris accidit mollibus est trium princi-
28
piorum curam habere. Primum eorum est quoniam si cau〈-〉
29
sa fuerit fixa minus quam oportet est retinere il-
30
lud quod fluit et constringere eius materiam si ipsa fuerit
31
currens. ¶ Et secundum est fissuram consolidare cum
32
medicinis et cibis conuenientibus. ¶ Et tertium est pu-
33
trefactionem prohibere quanto plus fuerit possibile.
34
cumque ab vno trium te excusaueris reddi ad cogi〈-〉
35
tandum de duobus remanentibus. ¶ Tu vero iam
36
scis quomodo illud quod fluit retineatur: sed consolidatio
37
sit adiungendo labia si adiunguntur et exiccando
38
et comedendo glutinatiua. Et scito quod intentio
39
in medicando vlcera est exiccatio. quod ergo ex
40
eis mundum fuerit tantum exiccetur. Et in illud quod ex
41
eis putridum fuerit medicine acute corrosiue mit〈-〉
42
tatur sicut calcantium et alzegi et arsenicum et calx
43
que si non contulerint necessarius est ignis et medicina que
44
est composita ex flore eris et cera et oleo: quoniam ipsa
45
flore eris mundificat: et prohibet morsionis superflui〈-〉
46
tatem oleo et cera. ipsa ergo in hac re medicina
47
existit temperata ¶ Et dicemus quod omnia vlcera aut sunt sim〈-〉
48
plicia aut composita et simplicia quidem cum
49
fuerint parua et nil ex eorum humiditate corro-
50
detur: tunc coniungenda erunt ipsorum labia et li-
51
ganda custodiendo ne inter ipsa aliquid olei: aut
52
pulueris cadat quoniam consolidabuntur. et similiter magnum
53
de cuius substatia nil perditum fuerit et cuius vna pars
54
alij applicari potest. ¶ Magni vero cuius partes
55
applicari non possunt siue sit fissura siue conca-
56
uitas vel spatium plena sanie: et iam aliquid ex
57
substantia membri perditum est curatio est exiccatio.
58
¶ Si ergo illud quod perditum est tantum fuerit
1
tutis et necese erit vt cicatricem inducat. et hoc
2
quidem per essentiam cum stipticis et per accidens quidem cum
3
calidis cum ex eis parum quod sit adustum superponetur
4
sicut alzegi et calcantum: quoniam magis iuuat in exic〈-〉
5
cando et magis perducunt crustam nam si multum fue-
6
rit corrodet et in vlceribus augmentum faciet: si autem
7
illud quod perditum fuitfuerit[*]fuitfuerit corrupt for fuit fuerit caro sicut est in vlce〈-〉
8
ribus profundis non erit festinandum in cicatri-
9
zando ea: immo primo erit studendum vt caro in eis
10
nascatur. ¶ Et caro quidem non generatur nisi ex
11
eo cuius siccitas non multum gradum principium transcen〈-〉
12
dit. verumtamen hec conditiones attenduntur de quibus cu〈-〉
13
ra est habenda. ¶ Et ex eis est consideratio dispositionis
14
complexionis membri principalis et complexionis vlce-
15
ris: quoniam si membrum in sui complexione fuerit multe
16
humiditatis et vlcus non fuerit multe humidi-
17
tatis sufficiet siccitas pauca in primo gradu: quoniam
18
egritudo non multum fuit elongata a natura membri
19
sed si membrum fuerit siccum et vlcus humiditatis
20
multe erit necessarium illud quod exiccet in secundo
21
gradu et tertio: vt reducat ipsum ad suam naturalem com-
22
plexionem. et in temperatis quidem dispositio erit equanda.
23
¶ Et ex eis est consideratio complexionis to〈-〉
24
tius corporis. nam cum corpus fuerit multe
25
siccitatis et membrum augmentatum in humiditate
26
fuerit temperatum secundum corpus equale ex temperamento
27
erit exiccandum. ¶ Et similiter si corpus fuerit in hu-
28
miditate augmentatum: et membrum in sicci-
29
tate: et ambo ad augmentum deueniunt: tunc
30
si egressus fuerit ad humiditatem ampliori exic〈-〉
31
cabitur siccitate: et si fuerit ad siccitatem mi-
32
nori exiccabitur siccitate. ¶ Et ex eis est con〈-〉
33
sideratio virtutis siccantium: quoniam licet exic-
34
cantibus carnem nasci facientibus exiccatio
35
fortis non queratur: sed exiccatio que sit talis
36
qualis est illa que prohibet materiam que descen〈-〉
37
dit ad membrum quod sit aptum ad hoc vt carnis
38
generatio sit ex ea: multum tamen ea queritur in siccantibus
39
que non sunt ad hoc vt caro per ipsam generetur: sed
40
vt cicatrizatio fiat per ea. Ex eis enim queritur vt sint
41
plus abstergentia et magis lauantia plusquam sic-
42
cantia ex quibus non queritur nisi cicatrizatio et consoli〈-〉
43
datio et continuatio. ¶ Et omnes quidem me-
44
dicine que sine mordicaone[*]mordicaone corrupt for mordicatione desiccant sunt in-
45
gredientes in genus earum que carnem nasci
46
faciunt. ¶ Omne preterea vlcus quod in loco
47
existit non carnoso est inobediens ad hoc vt
48
cito medicetur et similiter rotundum. ¶ Medicinis
49
autem siccantibus et stipticis que in vlceribus occultis
50
adhibentur sunt admiscende medicine mundificantes:
51
sicut mel et medicine loco proprie sicut diuretica
52
medicinis vlcera instrumentorum vrine curantibus.
53
¶ Cumque cicatrizare voluerimus ponemus
54
medicinas cum stipticitate sua viscosas sicut ter-
55
ra sigillata. ¶ Et scito quod quedam sunt vlceris
56
sanitatem prohibentia ex quibus est malitia comple-
57
xionis membri: quare studere debes vt ipsum re-
58
ctifices. Et malitia complexionis sanguinis qui ad
1
ipsum aduenit: quare succurere debes cum genera〈-〉
2
tione boni chimi. Et multitudo sanguinis qui ad
3
ipsum fluit et humectat ipsum cui succurrere debes cum
4
euacuatione et subtiliatione cibi et faciendo vt exercitetur si
5
possibile fuerit: et ossis corruptio quod est sub eo
6
et quod ei transmittit saniem et huiusmodi quidem
7
curatio non est nisi ossis illius melioratio et ip〈-〉
8
sius fricatio si fricatio totam ipsius corruptio-
9
nem remouere poterit et accipere ipsum et in-
10
cidere. ¶ Multotiens preterea est necessarium
11
medicanti vlcera vt secum deferat emplastra
12
attractiua: vt eis frusta ossium et res extranee
13
carni infixe euellantur. et si non prohibebunt
14
vlcus meliorari. ¶ Ulcera quoque nutrimento
15
indigent propterea vt confortatio fiat et minoratio
16
ne nutrimenti propterea vt saniei materia restringa〈-〉
17
tur. Et inter hec duo contraria existit diuersi-
18
tas: quoniam sanies debilitat: quare confortare ne-
19
cesse est: et multiplicatur: quare necesse est nu-
20
trimentum prohibere. Medicus ergo de hoc
21
sollicitus esse debet. ¶ Cumque vlcus in principio
22
fuerit non debet eger balneum ingredi neque ipsum aqua
23
tangere calida: quoniam attrahet ad ipsum quod in apostema-
24
te augmentum faciet: sed cum vlcus quieuerit et saniem
25
fecerit fortasse tunc facile fiet ei. ¶ Omne pre-
26
terea vlcus quod cito reuertitur postquam carne
27
repletum est et consolidari debet: est in semita per〈-〉
28
ueniendi ad fistulam: debes ergo semper intue〈-〉
29
ri colorem saniei et colorem labiorum vlceris:
30
et si pus multiplicabitur sine multiplicatione
31
nutrimenti est ibi alfase. ¶ Loquamur ergo
32
nunc de curatione alfase. et dicamus quoniam
33
propterea quod alfase est continuitatis solutio: aut
34
infra cutem profunda. et manifestum est quod oportet: vt
35
eius medicamina sint fortiora quam eius quod disco〈-〉
36
opertum est. et propterea multum sanguinis ad ip-
37
sum fluit est necessarium illud quod illum resol-
38
uit: verumtamen oportet vt eius resolutio sit cum
39
multa siccitate: vt non resoluat quod ibi subtile est
40
et faciat lapidem quod ibi spissum est. ¶ Cumque
41
ex resolutione perfecerimus illud quod nobis ne〈-〉
42
cesse est: debemus apponere consolidatiuum
43
quod sit desiccatiuum ne sit sanies in concaui〈-〉
44
tate que exire non valeat et fiat lapis: et postea
45
qualibet causa putrefiat aut eradicetur et rede-
46
at continuitatis solutio. ¶ Cumque autem al-
47
fase fuerit profunditor scarificabitur locus vt
48
medicamen magis penetret. ¶ In medican-
49
do autem alfase et contusionem leuem fortasse
50
sufficiet flobotomia. ¶ Quod si alfase fuerit
51
in primis cum percussione medicetur prius per-
52
cussio medicaminibus percussioni aptis donec
53
sit possibile medicari alfase. Et alfase quidem
54
si magna fuerit medicabitur cum siccantibus:
55
et si fuerit parua vt punctura acus dimittatur
56
esse eius ipsi nature si non fuerit venenosa
57
pendens: aut fuerit fortis doloris. Aut si te-
58
tigerit neruum et timeatur inde apostematis
1
generatio et pulsatio. ¶ In contorsione autem
2
sufficit mollis ligatura non dolorosa et vt su-
3
per ipsam ponantur medicamina contorsioni
4
apta. In his autem que sunt sicut casus et percus-
5
sio necessaria est flobotomia ex parte diuersa: et subtiliandum
6
est nutriens et dimittenda est caro: et que sunt si〈-〉
7
cut ipsa. et regendus est ex apozimatibus et po-
8
tionibus scriptis ad hoc in libris particularibus.
9
Sermonem autem in solutionibus continuitatis factis
10
in neruis et ossibus reseruabimus posterius ad
11
libros particulares.
¶ De cauterizatione. Capitulum. XXIX.
12
CAuterizatio est medicamen valde vti〈-〉
13
tile iuuans ad prohibendum ne corru-
14
ptio spargatur et ad confortandum membrum
15
cuius complexionem volumus rectifica-
16
re et ad resoluendum materias corruptas in membro
17
retentas et ad restringendum sanguinis fluxum.
18
¶ Res vero qua cauterium sit melius est aurum.
19
¶ Et locus quidem qui cauterizatur. aut est manifestus
20
et ponitur cauterium super ipsum sensibiliter: aut est pro〈-〉
21
fundus interius in membro sicut in naso aut in
22
ore aut in ano. et huiusmodi quidem forma indiget super
23
quam ponatur quod sit sicut tarile[*]tarile cf. Venice 1564: talch aut magra in aceto
24
infusa. postea ponantur super ipsam panni aqua rosacea
25
vehementer infrigidati aut succis aliquibus: et mit〈-〉
26
tatur in cannalem ita vt locus cauterizandus eius
27
buccella fiat. deinde immittatur cauterium propterea vt
28
ad locum perueniat et in circuitu non impediat. et
29
proprie cum cauterium subtilius fuerit quam forme
30
vacuitas ne lateribus forme obuiat. ¶ Caute〈-〉
31
rizator preterea sibi cauere debet ne fortitudo cau〈-〉
32
terizationis ipsius ad neruos perueniat neque
33
ad chordas neque ad ligamenta. ¶ Quod si propter
34
sanguinem qui fluit cauterizauerit oportebit vt
35
cauterizatio sit fortis: ideo vt crusta grossitiem ha-
36
bet et spissitudinem ne cito cadat. quoniam ex casu cru-
37
ste cauterizationis facte propterea vt carnem corru〈-〉
38
ptam proijcias et vt sanguinis fluxus prohibea-
39
tur peruenitur ad malum deterius eo quod erat.
40
¶ Cumque cauterizaueris propterea vt carnem corru〈-〉
41
ptam proijcias et terminum sanni[*]sanni corrupt for sani scire volueris
42
erit vbi dolet. ¶ Et fortasse necessarium erit tibi cum
43
carne cauterizare os quod est sub ea et supra ipsum
44
morari donec tota ipsius destruatur corrruptio.
45
Cum ergo fuerit quod sit sicut craneum subtiliter
46
ipsam operare ita vt cerebrum non ebulliat neque
47
ipsius paniculi corrugentur. et in alio osse ab ip〈-〉
48
so non cures perquirere.
49
¶ De sedatione doloris. Capitulum .XXX.
50
IAm sciuisti dolorum causas in dua-
51
bus comprehendi diuisionibus sci-
52
licet mutatione complexionis subito:
53
et solutione continuitatis. postea sciuisti quod
54
postremum diuisionis earum peruenit ad malitiam
55
complexionis calide aut frigide aut humide aut sic〈-〉
56
ce absque materia aut cum materia chimosa aut ad ven-
57
tositatem aut apostema. ¶ Doloris ergo sedatio ex
58
contrarietate harum causarum erit. et iam sciuisti qua〈-〉
1
liter vniuscuiusque earum contrarium sit. et sci-
2
uisti quomodo malitia complionis[*]complionis corrupt for complexionis et apostema et ventosi-
3
tas medicentur. ¶ Et omnis quidem dolor qui
4
sit fortior interficit: quoniam ex eo in primis accidit
5
frigiditas corporis et tremor: postea sit pulsus paruus
6
deinde destruitur. et postea moritur. Et ad sum-
7
mum id quod dolores sedat est: aut id quod complexio〈-〉
8
nem mutat: aut quod resoluit materiam: aut quod stupe〈-〉
9
facit: et stupefaciens quidem remouet dolorem:
10
quoniam destruit sensum membri. Eius vero sensum
11
non aufert nisi propter vnam duarum causarum:
12
aut propter multam infrigidationem: aut propter
13
multam venenositatem que est in ipso contraria
14
virtuti illius membri. ¶ Ea quoque que fluxa fa〈-〉
15
ciunt sunt ex summa eorum que molliter resoluunt
16
qualis sunt anetum semen lini et mellilotum et
17
camomilla et semina apij et amigdale amare: et om〈-〉
18
nis res in primo gradu calida et proprie quan〈-〉
19
do fuerit cum ea glutinandi potentia: sicut gummi pru〈-〉
20
norum et amilum et cerusa et crocus et laudanum
21
et altea et amomum et caules et napi et apozima eo〈-〉
22
rum et adipes et ysopi ceratum et olera[*]ysopi ceratum et olera cf. Venice 1564: ysopus ceratus et olea: sicut di〈-〉
23
cemus in antidotario et ventrem soluentia et eua〈-〉
24
cuantia quocunque modo fuerint sunt istius modi.
25
¶ Et fluxa quidem facientia sunt danda post
26
euacuantia si necessarium fuerit euacuare do-
27
nec materiam restringas que ad membrum descendit.
28
Et etiam illud totum quod apostema maturat aut quod ea
29
aperit. Omnibus autem stupefacientibus fortius est
30
opium. Et ex eis sunt poma mandragore et eius
31
semen et cortices radicis ipsius et papauer et ben〈-〉
32
zi[*]benzi cf. a variant in Venice 1564: bengi et iusquiamum et solatrum stupefaciens et se〈-〉
33
men lactucarum: et ex eis sunt nix et aqua frigida.
34
¶ In doloribus preterea multotiens accidit
35
error: quoniam eorum cause erunt extrinsece sicut ca-
36
lor aut frigus: aut ceruicalis eminentia: aut lo〈-〉
37
ci corruptio: aut casus qui fit in ebrietate: aut
38
alia ab his: et queruntur eorum cause in corpo-
39
re et prouenit error: quapropter scire debes hoc
40
cognoscere si est ibi repletio aut non: et si sunt ibi
41
cause repletionis note. ¶ Quandoque etiam causa adue-
42
nit exterius: deinde interius fit mansiua: sicut
43
cum aliquis bibit aquam frigidam et accidit ei for〈-〉
44
tis dolor in parte stomachi et epatis. ¶ Et mul-
45
totiens quidem non est multum necessaria euacuatio:
46
et sibi similia: quoniam sepe sufficit sibi balneum et for〈-〉
47
tis somnus in eo. Et sicut qui comedit rem ca〈-〉
48
lidam et infert ei fortem capitis dolorem et suffi-
49
cit ei aquam infrigidatam bibere. ¶ Et quandoque est res
50
in qua fiducia es habenda est quod dolor ea remo〈-〉
51
ueatur aut tarde operans: ita quod dolor ille vsque
52
ad horam illam tolerari non potest: sicut euacuatio materiei
53
dolorem facientis colice retente in villis inte-
54
stinorum aut cito operans est: sed ex ea timetur
55
finis vehementer malus: sicut stupefactio mem〈-〉
56
bri dolentis in colica cum medicinis que hoc
57
operari solent et fit medicus in hoc ambiguus.
58
¶ Debet ergo bone mensurationis fortitudi-
1
nem habere vt sciat quod duorum temporum sit longius aut
2
tempus fixionis virtutis aut tempus doloris. et etiam que dua〈-〉
3
rum rerum sit ei deterior an dolor an malus finis
4
qui ex stupidatione[*]stupidatione cf. Venice 1564: stupefactione timetur: vt eligat studium ei im〈-〉
5
pendere quod magis est impediens: fortasse enim si
6
dolor remanserit fortitudine sui et magnitudine
7
interfeciet[*]interfeciet corrupt for interficiet. ¶ Et stupidatio[*]stupidatio cf. Venice 1564: stupefactio forsitan non interfici〈-〉
8
et: licet ex alia parte impediat: cuius impedimentum
9
fortasse corrigere poteris et redibit forsitan et tu
10
redibis medicina conueniente. ¶ Et preter hoc
11
totum stupefacientis complexionem considerare debes: et
12
ipsius qualitatem: et vt quod ex eo est facilius dones
13
et vt tribuas id quod est cum suis tyriacis compositum
14
nisi res fuerit maxima que forti indigeat stu-
15
pefactione. ¶ Sunt preterea membra de quibus non
16
curamus: et si eis superponas narcotica. quoniam non
17
inde ad vehementer malum finem perueniunt: sicut den〈-〉
18
tes cum ei[*]ei corrupt for eis apponitur stupefactiuum. ¶ Et fortasse
19
quidem etiam bibere erit melius in huiusmodi sicut bi-
20
bere quod stupefaciat propter dolorem oculi: quoniam ex hoc
21
minor malitia prouenit oculo quam vt interius ponatur.
22
¶ Et fortasse facile erit corrigere malitiam que
23
ex potu alijs accidit membris. ¶ In eo autem quod
24
est sicut colica magnificatur malus finis: quoniam materiam
25
augmentat frigus et congelationem et clausuram.
26
¶ Amplius stupefacientia plerumque sedant dolo-
27
rem propterea quod dormire faciunt: quoniam somnus est vna
28
ex causis ipsius sedationis doloris et proprie quando cum
29
eo facta fuerit fames et in dolore materiali. ¶ Et
30
stupefacientia quidem composita quorum fortitudines
31
alie debilitant medicine: sicut tyriaca sunt ma-
32
gis secura quemadmodum filonium et trocisci quibus
33
nomen ponitur ternarij: sed eorum stupefactio est
34
debilior. quod autem ex eis est recens maior[*]maior corrupt for maioris est stupe-
35
factionis. Et in antiquo fere nulla est stupefa-
36
cito[*]stupefa-cito corrupt for stupefactio et quod est medium. ¶ Et ex doloribus quidem qui
37
sunt multe fortitudinis et sunt ad medicandum faciles
38
in quibusdam horis sicut dolores ventosi: quoniam quandoque
39
sedantur: et sufficit vt super eos aqua calida euacuetur: verun-
40
tamen in hoc timor existit vnde ab eo tibi cauere debes: quoniam
41
plerumque causa erit apostema et existimabitur quod sit ventositas
42
¶ Et si fortasse factum fuerit ei embroca ex aqua
43
calida et precipue in sui principio ei affert magnum
44
malum. et preter hoc quandoque impedimentum ventoso ef-
45
ficit cum ventositatem resoluere non poterit et in quanti〈-〉
46
tate ipsius spatij augmentum faciet. Et vapora-
47
tiones etiam sunt ex medicationibus ventositatum.
48
Et ex eis quidem melior est ex qua est id quod exic〈-〉
49
cat sicut milium: nisi in membro fuerit quod illud to-
50
lerare non valet sicut oculis. Fiat ergo tunc vapo-
51
ratio cum pannis. ¶ Ex vaporationibus etiam
52
sunt que cum oculo calefacto fiunt. Et ex vapo-
53
rationibus quidem fortibus est vt oroborum farina cum
54
aceto coquatur: et postea siccetur: et fiat ex eo vapora〈-〉
55
tio. Et minor ea est vt sulfur vel furfur coquatur sicut hoc.
56
Salis autem vapor est pungitiuus: sed milij est me-
57
lior et debilior. Et plerumque etiam fit vaporatio ex
58
aqua in vase posita que est incolumis et leuis:
1
sed operationem efficit quam nominauimus si illud non
2
fuerit obseruatum. ¶ Uentose etiam cum igne sunt
3
istius modi: et sunt fortes in sedando dolorem
4
ventosum. et si eas iterum adhibueris dolor peni〈-〉
5
tus destruetur: verumtamen plerumque ex eis accidit illud
6
quod prouenit ex eo quod diximus. ¶ Et sedantibus
7
preterea dolorem est molliter longo tempore incedere
8
propter illud quod in ipso existit ex virtute faciendi fluxa.
9
¶ Et similiter adipes subtiles noti et olea que
10
nominauimus et dulcis cantilena et proprie cum ex ea
11
prouocatur sumus. Et occupari in eo quod gau-
12
dium efficit doloris vehementiam sedat.
13
¶ In quo precipitur a quibus curationibus in〈-〉
14
cipiamus. Capitulum .XXXI.
15
CUm multe coniunguntur egritudines
16
ab ea incipere debemus in qua vna harum tri〈-〉
17
um proprietas existit. ¶ Una earum est quod
18
alia sanari non potest antequam ipsa sanetur si〈-〉
19
cut apostema et vlcus cum coniunguntur: medicamur enim
20
apostema donec complexionis malitia que cum eo venit re〈-〉
21
moueatur absque cuius sanatione vlcus sanari non
22
potest: postea medicamur vlcus. ¶ Et secunda earum
23
est cum vna egritudo causa fuerit alterius: sicut cum accidit
24
opilatio et febris: medicamur enim opilationem pri〈-〉
25
us: deinde febre[*]febre corrupt for febrem. Et si nobis necessarium fuerit opilationem
26
aperire cum eo. in quo aliqua existit caliditas non curabi〈-〉
27
mus de febre: et medicamur quidem pulmonis apostema
28
cum desiccatiuis et non curabimus de febre: quoniam
29
possibile[*]possibile cf. Venice 1564: impossibile vt est[*]vt est corrupt for est vt febris remoueatur causa ipsius remanente.
30
Et cause quidem eius sanatio est exiccatio que fe〈-〉
31
bri nocumentum facit. ¶ Tertia vero cum fuerit
32
vna earum de qua maior sollicitudo sit habenda: sicut si
33
coniungatur synochus et peralysis[*]peralysis corrupt for paralysis: medicamur
34
enim synochum extinguendo et flobotomando: et
35
de paralysi non curabimus. ¶ Cum autem egritu-
36
do et accidens coniunguntur a sanatione egritudinis
37
incipiemus. Et si accidens superauerit tunc acciden-
38
tis curam habebimus et egritudinem non considerabi-
39
mus. sicut in colica damus stupefacientia propterea
40
vt doloris fortitudo remoueatur: licet ipsi colice
41
impedimentum faciat. ¶ Et cum hoc quandoque tarda-
42
mus quod facere debebamus propter stomaci debilitatem
43
aut propter ventris fluxum qui precessit aut propter presen〈-〉
44
tem nauseam. et quandoque non tardamus: sed opera-
45
mur et non totam remouemus causam sicut in
46
egritudine spasmi non enim totum expellimus
47
humorem: immo ex eo aliquid dimittimus vt
48
ipsum spasmosus remoueat motus ne humo-
49
rem resoluat naturalem.
50
¶ Operationis sigillatio et gratiarum actio.
51
SIt quantitas huius nostri sermonis com-
52
pendiosi de principijs vniuersalibus doctri〈-〉
53
ne medicinalis sufficiens. Deinceps
54
autem laboremus vt de simplicibus
55
medicinis librum componamus si deus volue〈-〉
56
rit. et ipse quidem nos iuuabit. cui sint grates secundum
57
sui innumerabiles misericordias.
58
¶ Expletus est libris[*]libris corrupt for liber primus.[*]primus. corrupt for primus [redundant period] Auicenne.