1
Liber ca〈-〉
2
nonis Auicenne reuisus et
3
ab omni errore mendaque
4
purgatus summaque
5
cum diligentia
6
Impressus.
7
Cum priuilegio.
1
Uita Auicenne quam quidam illius arabs discipulus scripta[*]scripta corrupt for scriptam reliquit.
2
PRincipem aboaly Auicennam ebalech oriundum fuisse constat
3
Patre viro in medicina percelebris cum mageri migrasset quo
4
in loco medicine opus exercuit vicinis populis et ciuitatibus ma〈-〉
5
gne fuit admirationi[*]admirationi corrupt for admirationis quare et multa egit preclara apud Arame〈-〉
6
nios. quibus oppidum quoddam vicinum erat.[*]erat. corrupt for erat [redundant period] nomen satis notum. hic vxo〈-〉
7
rem duxit ex qua aboalim et alterum suscepit filium. Uerum vbi per etatem insantu〈-〉
8
lus[*]insantulus corrupt for infantulus Aboali pedibus se suis cepit substinere. mageri quam oppidum superius
9
ostenderam pater repetijt atque hic puerum tradidit disciplinis. Tanta autem erat
10
illius ingenij prestantia. ea pollebat crimonia. vt decimo ferme etatis anno
11
Alchoranum. quilibet[*]quilibet corrupt for qui liber [(?)] Machumeti leges continet. memoria teneret. quo-
12
circa primo legibus imbutus mox se ad alias transtulit scientias. in quibus tan〈-〉
13
tam sibi puer adhuc breui temporis spatio eruditionem comparauit. vt doctor
14
crearetur decimumoctauum etatis annum non egressus. quo factum est vt ingens
15
discipulorum multitudo illius domum quotidie frequentaret. e quibus multos.
16
qui methaphisicam audire cupiebant. vidi confluentes. Alij canonum libros
17
atque canticam discebant. alijs alias quoque scientias ab eo tanquam a fonte doctrina〈-〉
18
rum haurientibus a lectionibus mox fessi et fatigati aduentationes et comessa〈-〉
19
tiones. ad vina quoque nos recipiebamus. musicis interdum et cantoribus adhi〈-〉
20
bitis. quibus fulcturis animus recreatus ad studia promptior. et ad labores pa〈-〉
21
ratior redderetur. multa ibi fiebant narratu difficillima. que longum esset sigil〈-〉
22
latim dinumerare. Dum his studijs vitam transigeret colico dolore correptus
23
est. nos ilico clisteres multos iniecimus. subsecuta est mox viscerum excoriatio.
24
huic magis fuimus intenti. ea sedata epilepsia inuasit. Causa dolor fuerat coli〈-〉
25
cus. euestigio mitridatum exhibuimus deuorandum. Cui cum nonnulli ex con〈-〉
26
discipulis opij multum imprudenter miscuisset praua. quedam ex eo in mem〈-〉
27
bris remansit affectio. Tunc rogare cepit vt se alio in asbacu[*]asbacu(?). quod oppidum vi〈-〉
28
cinum erat. leniter transferrent. eo deductus ipsum se statuit medicari. rursusque
29
in morbum recidit valitudine auxius iussit se ad regem Amaden deferri. vix
30
ad regem appropinquauerat. in via dum vehitur colica opprimitur. ille vbi flac〈-〉
31
cidam defectamque virtutem agnouit. neque tante vehementie doloris posse diu〈-〉
32
tius resistere curationem dimisit. medicabula deposuit. iubet famulis vt reme〈-〉
33
dijs parcerent. ex quo medicinis valitudo contendebat. cum illius iussis obtem〈-〉
34
peratur. ad dies pauculos extinguitur atque regis cura apud se humatur hono〈-〉
35
rifice. Anno .428. a natali Machumet cum natus fuisset .370. Uixit annos
36
58. habitauit circa Damascum.
1
¶ Liber canonis primus quem princeps aboali
2
abinsceni de medicina edidit: translatus a ma-
3
gistro Gerardo cremonensi in toleto ab arabi〈-〉
4
co in latinum. Uerba aboali abinsceni.
5
IN primis deo
6
gratias agamus si-
7
cut sui ordinis celsi〈-〉
8
tudo et beneficij ipsius
9
multitudo meretur:
10
cuius misericordie
11
super omnes prophetas
12
existunt. Et postea
13
dicam quod quidam de
14
melioribus amicis
15
quos habere videor:
16
cui in omnibus pro quibus me deprecatus fue〈-〉
17
rit satisfacere debeo: de re quam possum: me ro-
18
gauit vt ei librum de medicina faciam: eius regu〈-〉
19
la vniuersales et particulares taliter comprehenden-
20
tem: vt explanatio cum breuitate in eo coniun-
21
gatur. et secundum plurimum afferam quantum est affe-
22
rendum de declaratione in verbis paucis: quod
23
equidem concessi. ¶ Et mihi placuit vt in pri〈-〉
24
mis loquerer de rebus communibus et vniuersa〈-〉
25
libus vtriusque partis medicine theorice videlicet
26
et practice. Postea vero loquar de vniuersalibus
27
iudiciorum virtutum medicinarum simplicium. et post
28
hec de particularibus eorundem. Deinde loquar
29
de egritudinibus que in vtroque contingunt mem〈-〉
30
bro. Prius tamen incipiam ab anathomia il-
31
lius membri et eius iuuamento. de anatomia enim
32
simplicium membrorum: et similiter iuuamentis in
33
libro primo vniuersali iam tunc locutus ero. cum autem mem-
34
bri anathomiam consumauero in quampluribus lo〈-〉
35
cis demonstrare incipiam quomodo eius con〈-〉
36
seruetur sanitas: deinde sermone absoluto osten-
37
dam eius egritudines vniuersales et causas et
38
semitas cognoscendi eas: et vias eas medican-
39
di in sermone etiam vniuersali. ¶ Postquam autem
40
has res vniuersales expleuero ad egritudines
41
redibo particulares: et in quampluribus earum etiam
42
demonstrabo in primis iudicium vniuersale in
43
eius diffinitione et ipsius causis et significationi〈-〉
44
bus: deinde ad iudicia reuertar particularia.
45
Post ostendam regulam vniuersalem in medi〈-〉
46
cando. Deinde descendam ad medicandum par〈-〉
47
ticulariter cum vnaquaque medicina simplici aut
48
composita. ¶ At illud autem quod prius dicam
49
de iuuamento medicinarum simplicium in egri〈-〉
50
tudinibus in libro medicinarum simplium in ta〈-〉
51
bulis pictis quas bonum est fieri sicut in disci-
52
pline modo aspicies cum ad ipsum peruenies non
53
reuertar ad dicendum nisi modicam rem. ¶ De
54
medicinarum quoque compositarum que mihi
55
videbuntur in antidotario melius ponende in
56
iuamentis et quomodo misceantur vsque ibi lo〈-〉
1
qui dimittam. ¶ Placet autem mihi vt postquam
2
hunc librum consumauero: alium librum com-
3
ponam de rebus particularibus in quo sit pro-
4
prietas nominandi egritudines: que cum ac-
5
cidunt non sunt vni et eidem membro proprie
6
in quo etiam de pulchritudine loquemur: et vt
7
in hoc libro eo calle procedam quo in libro par〈-〉
8
ticulari: qui est ante ipsum processi. Quod si mihi
9
deus auxiliatus fuerit et hunc consumauero li-
10
brum: addam postea in vno libro antidotarium.
11
Non est autem bonum vt huius libri plurimum
12
non sit apud vnumquemque: et in eius memoria: qui
13
huius doctrine nomine vocari et per eam lucra-
14
ri desiderat: munus namque quod medico necessa〈-〉
15
rium est comprehendit: quod vero super ipsum
16
additum est incomprehensibile est. Quod si deus
17
meum prolongauerit terminum: et secunda suc〈-〉
18
cesserit fortuna: me ad alia preparabo. Nunc autem
19
hunc componam librum quem in quinque sic di〈-〉
20
diuidam libros.
21
LIber primus est de rebus vniuersali〈-〉
22
bus scientie medicine.
23
Liber secundus est de medicinis simplicibus.
24
Liber tertius est de egritudinibus particulari-
25
bus que fiunt in membris hominis a capite vsque
26
ad pedes manifestis et occultis.
27
Liber quartus est de egritudinibus particula-
28
ribus que cum accidunt non sunt vni et eidem
29
membro proprie et de decoratione.
30
Liber quintus est de componendis medicinis
31
et ipse est antidotarium.
32
LIbri primi sunt quattuor fen.
33
Fen prima est diffinitione medicine
34
et subiectis eius et rebus naturalibus.
35
Fen secunda est de diuisione egritu-
36
dinum et causarum et accidentium vniuersalium.
37
Fen tertia est de conseruatione sanitatis.
38
Fen quarta est de diuisione modorum medica〈-〉
39
tionum secundum egritudines vniuersales.
40
FEn prime sex sunt doctrine.
41
Doctrina prima est de subiectis me〈-〉
42
dicine et eius diffinitione.
43
Doctrina secunda est de elementis.
44
Doctrina tertia est de complexionibus.
45
Doctrina quarta est de humoribus.
46
Doctrina quinta est de membris.
47
Doctrina sexta est de operationibus: et spiriti-
48
bus: et virtutibus.
49
DOctrine prime sunt duo capitula.
50
Capitulum .1. est de diffinitione medicine.
51
Capitulum .2. est de subiectis medicine.
52
DOctrine secunde est vnum capitulum
53
Capitulum de elementis.
54
DOctrine tertie sunt tria capitula.
55
Capitulum .1. est ad ostendendum quid
56
sit complexio.
57
Capitulum .2. est de complexione membrorum.
58
Capitulum .3. est de complexionibus etatum.
1
Octrine quarte sunt duo capitula.
2
DCapitulum primum est ad inquiren〈-〉
3
dum quid sit humor: et quot sunt eius partes.
4
Capitulum secudum est de generatione humorum.
5
DOctrine quinte est vnum capitulum et quinque
6
summe.
7
Capitulum est ad inquirendum quid
8
sit membrum et sue partes.
9
sUmma prima est de ossibus: cuius sunt
10
XXX. capitula.
11
Capitulum .1. est locutio vniuersalis de ossibus et iuncturis
12
Capitulum .2. est de anathomia cranei.
13
Capitulum .3. est de anatomia eius quod de capi〈-〉
14
te est sub craneo.
15
Capitulum .4. est de anatomia ossium mandi-
16
bularum et narium.
17
Capitulum .5. est de anatomia dentium.
18
Capitulum .6. est de iuuamento dorsi.
19
Capitulum .7. est de anatomia spondilium.
20
Capitulum .8. est de iuuamento colli et anatomia
21
ossium ipsius.
22
Capitulum .9. est de anatomia spondilium pe-
23
ctoris et earum iuuamentis.
24
Capitulum .10. est de anatomia spondilium renum.
25
Capitulum .11. est de anatomia alahonisi[*]alahonisi cf. Venice 1564: alhaius vel aloium.
26
Capitulum .12. est de anatomia alhosos.
27
Capitulum .13. est sermo sicut sigillatio de iuuamento dorsi.
28
Capitulum .14. est de anatomia costarum.
29
Capitulum .15. est de anatomia cassi vel toracis.
30
Capitulum .16. est de anatomia furcule.
31
Capitulum .17. est de anatomia spatule.
32
Capitulum .18. est de anatomia adiutorij.
33
Capitulum .19. est de anatomia sehit.
34
Capitulum .20. est de anatomia cubiti.
35
Capitulum .21. est de anatomia rascete.
36
Capitulum .22. est de anatomia pectinis manus.
37
Capitulum .23. est de anatomia digitorum.
38
Capitulum .24. est de iuuamento vnguis.
39
Capitulum .25. est de anatomia ossium femoris.
40
Capitulum .26. est de locutione aggregata de iu〈-〉
41
uamento pedis.
42
Capitulum .27. est de anatomia ossium coxe.
43
Capitulum .28. est de anatomia ossium cruris.
44
Capitulum .29. est de anatomia ossium genu.
45
Capitulum .30. est de anatomia pedis.
46
SUmma secunda est de musculis cuius
47
sunt .30. capitula.
48
Capitulum .1. est sermo vniuersalis de
49
musculis et chordis et ligamentis.
50
Capitulum .2. est de anatomia musculorum faciei.
51
Capitulum .3. est de anatomia musculorum frontis.
52
Capitulum .4. est de anatomia musculorum almuda.
53
Capitulum .5. est de anatomia musculorum palpebre.
54
Capitulum .6. est de anatomia musculorum maxille.
55
Capitulum .7. est de anatomia musculorum labij.
56
Capitulum .8. est de anatomia musculorum naris.
57
Capitulum .9. est de anatomia musculorum man〈-〉
58
dibule superioris et inferioris.
1
Capitulum .10. est de anatomia musculorum capitis.
2
Capitulum .11. est de anathomia musculorum epiglotis.
3
Capitulum .12. est de anatomia musculorum tra-
4
chee arterie.
5
Capitulum .13. est de anatomia musculorum ossis laude.
6
Capitulum .14. est de anatomia musculorum lingue.
7
Capitulum .15. est de anathomia musculorum colli.
8
Capitulum .16. est de anatonia[*]anatonia corrupt for anatomia musculorum pectoris.
9
Capitulum .17. est de anatomia musculorum mo-
10
tus adiutorij.
11
Capitulum .18. est de anatomia musculorum motus asehit.
12
Capitulum .19. est de anatomia musculorum motus rasete.
13
Capitulum .20. est de anatomia musculorum mo〈-〉
14
tus digitorum.
15
Capitulum .21. est de anatomia musculorum motus dorsi.
16
Capitulum .22. est de anatomia musculorum ventris.
17
Capitulum .23. est de anatomia musculorum testiculorum.
18
Capitulum .24. est de anatomia musculorum vesice.
19
Capitulum .25. est de anatomia musculorum virge.
20
Capitulum .26. est de anatomia musculorum ani.
21
Capitulum .27. est de anatomia musculorum mo-
22
tus coxe.
23
Capitulum .28. est de anatomia musculorum motus cruris.
24
Capitulum .29. est de anatomia musculorum
25
iuncture pedis.
26
Capitulum .30. est de anatomia musculorum di〈-〉
27
gui[*]digui cf. Venice 1564: digitorum pedis.
28
SUmma tertia est de neruis et ipsius sunt
29
sex capitula.
30
Capitulum .1. est sermo vniuersalis de neruis proprie.
31
Capitulum .2. est de anatomia neruorum cere〈-〉
32
bri et semitarum ipsorum.
33
Capitulum .3. est de anatomia neruorum nuche
34
colli et eius semitarum.
35
Capitulum .4. est de anatomia neruorum nuche
36
spondilium que sunt in rectitudine pectoris.
37
Capitulum .5. est de anatomia neruorum alchatin.
38
Capitulum .6. est de anatomia neruorum iun-
39
cture alhaonisi[*]alhaonisi cf. Venice 1564: alhaius et alhosos vel aloium.
40
SUmma quarta est de arterijs cuius sunt
41
5. capitula.
42
Capitulum .1. est de qualitate arterie.
43
Capitulum .2. est de anatomia arterie
44
alguendi id est venalis.
45
Capitulum .3. est de anatomia arterie ascendentis.
46
Capitulum .4. est de anatomia duarum arteriarum subetenni.
47
Capitulum .5. est de anatomia arterie descendentis.
48
SUmma .5. est de venis cuius sunt .5. capitula.
49
Capitulum .1. est de qualitate venarum.
50
Capitulum .2. est de anatomia vene
51
que vocatur porta.
52
Capitulum .3. est de anatomia vene concaue et
53
eius quod de ea ascendit.
54
Capitulum .4. est de anatomia venarum que sunt in manibus.
55
Capitulum .5. est de anatomia vene concaue descendentis.
56
DOctrine .6. est vna summa. summa est
57
de virtutibus cuius .6. sunt capitula.
58
Capitulum .1. est de genere virtutum sermone vniuersali.
1
Capitulum .1. est de virtutibus naturalibus quibus ministrat.
2
Capitulum .3.[*]Capitulum .3. There is no entry for chapter 2. est de virtutibus naturalis mini〈-〉
3
strantibus.
4
Capitulum .4. est de virtutibus animalibus.
5
Capitulum .5. est de virtutibus animalibus com〈-〉
6
prehendentibus.
7
Capitulum .6. est de virtutibus animalibus motiuis.
8
Capitulum postremum est de operationibus.
9
Capitula ergo fen prime sunt nonagintaduo.
10
FEn vero secunde sunt tres doctrine.
11
DOctrina prima est de egritudinibus.
12
Doctrina secunda est de causis.
13
Doctrina tertia est de significationibus
14
DOctrine prime sunt octo capitula.
15
Capitulum .1. est de demonstratione
16
cause et egritudinis et accidentis.
17
Capitulum .2. est de diuisionibus dispositionum
18
corporis et generibus egritudinum.
19
Capitulum .3. est de egritudinibus compositionis.
20
Capitulum .4. est de egritudinibus solutionis continuitatis.
21
Capitulum .5. est de egritudinibus compositis.
22
Capitulum .6. est de rebus que cum egritudini-
23
bus numerantur.
24
Capitulum .7. est de temporibus vei horis egritudinum.
25
Capitulum .8. est de complendo sermone in egritudinibus.
26
DOctrine secunde sunt due summe.
27
Summa .1. est de rebus que accidunt
28
ab aliqua re causarum communium.
29
Summa .2. est de numeratione vnuius-
30
cuiusque cause cuiusque dispositionis corporalis.
31
SUmme autem prime sunt .19. capitula.
32
Capitulum .1. est sermo vniuersalis de causis.
33
Capitulum .2. est de aere corpora circumdante.
34
Capitulum .3. est de naturis temporum.
35
Capitulum .4. est de iudicijs temporum et ipso〈-〉
36
rum mutationibus.
37
Capitulum .5. est de aere bono.
38
Capitulum .6. est de operationibus qualitatum
39
aeris et accidentium ex temporibus.
40
Capitulum .7. est de iudicijs compositionis anni.
41
Capitulum .8. est de impressione mutationum
42
aerearum accidentalium que non sunt contra-
43
rie cursui naturali.
44
Capitulum .9. est de impressionibus mutatio-
45
num aerearum malarum que sunt contra cur-
46
sum naturalem.
47
Capitulum .10. est in sermone de naturis ventorum.
48
Capitulum .11. est de locatione in eis que accidunt
49
ex locis habitabilibus.
50
Capitulum .13. est de eis que accidunt ex motu et quiete.
51
Capitulum .13. est de eis que accidunt ex somno et vigilijs.
52
Capitulum .14. est de eis que accidunt ex moti〈-〉
53
bus animalibus.
54
Capitulum .15. est de his que accidunt ex eis que
55
comeduntur et bibuntur.
56
Capitulum .16. est de dispositionibus aquarum.
57
Capitulum .17. est de eis que accidunt ex reten〈-〉
58
tione et inanitione.
1
Capitulum .18. est sermo de causis que accidunt
2
corpori et non sunt necessarie neque nociue.
3
Capitulum .19. est de eis que accidunt ex balneo
4
et statione in sole.
5
SUmme secunde sunt .29. capitula.
6
Capitulum .1. est de calefacientibus.
7
Capitulum .2. est de infrigidantibus.
8
Capitulum .3. est de humectantibus.
9
Capitulum .4. est de desiccantibus.
10
Capitulum .5. est de corrumpentibus figuram.
11
Capitulum .6. est de causis opilationis et strictu〈-〉
12
re foraminum.
13
Capitulum .7. est de causis dilatationis foraminum.
14
Capitulum .8. est de causis asperitatis.
15
Capitulum .9. est de causis lenitatis.
16
Capitulum .10. est de causis dislocationis.
17
Capitulum .11. est de causis malitie vicinitatis
18
cum propinquitate.
19
Capitulum .12. est de causis malitie vicinitatis
20
cum elongatione.
21
Capitulum .13. est de causis motuum non naturalium.
22
Capitulum .14. est de causis augmenti quantitatis et numeri.
23
Capitulum .15. est de causis diminutionis.
24
Capitulum .16. est de causis solutionis continuitatis.
25
Capitulum .17. est de causis vlceris.
26
Capitulum .18. est de casis[*]casis corrupt for causis apostematum.
27
Capitulum .19. est de causis doloris absolute.
28
Capitulum .20. est de causis vniuscuiusque dolorum.
29
Capitulum .21. est de causis sedandi dolorem.
30
Capitulum .22. est de eis que proueniunt ex dolore.
31
Capitulum .23. est de causis delitiarum.
32
Capitulum .24. est quomodo ex motu prouenit dolor.
33
Capitulum .25. est quomodo prouenit dolor ex
34
humoribus malis.
35
Capitulum .26. est quomodo prouenit dolor ex
36
ventositate.
37
Capitulum .27. est de causis retentionis et inanitionis.
38
Capitulum .28. est de causis fastidij et repletionis.
39
Capitulum .29. est de causis debilitatis membrorum.
40
DOctrine vero .3. fen .2. sunt .11. capitula:
41
et due summe.
42
Capitulum .1. sermo vniuersalis est de
43
accidentibus et significationibus.
44
Capitulum .2. est de signis differentie inter egritu〈-〉
45
dines proprias et que sunt in communitate.
46
Capitulum .3. de signis complexionum.
47
Capitulum .4. est de comprehensione signorum
48
equalis complexionis.
49
Capitulum .5. est de signis eius qui egreditur ab
50
equalitate superflue.
51
Capitulum .6. est de signis significantibus repletionem.
52
Capitulum .7. est de signis quibus significatur quando
53
quilibet humorum est superans.
54
Capitulum .8. est de significantibus opilationes.
55
Capitulum .9. est de signis significantibus ventositates.
56
Capitulum .10. est de signis significantibus apostema.
57
Capitulum .11. est de signis sigificantibus solu〈-〉
58
tionem continuitatis.
1
SUmma prima doctrine tertie fen secunde
2
est de pulsu cuius sunt .XIX. capitula.
3
Capitulum .1. est locutio vniuersalis de pulsu.
4
Capitulum .2. est de pulsu equali et inequali.
5
Capitulum .3. est de speciebus compositi pulsus.
6
Capitulum .4. est que ex speciebus pulsus sit naturalis
7
Capitulum .5. est de causis specierum pulsus.
8
Capitulum .6. est de his que proueniunt ex cau-
9
sis contentiuis solummodo.
10
Capitulum .7. est de pulsu etatum masculorum
11
et feminarum.
12
Capitulum .8. est de pulsu complexionum.
13
Capitulum .9. est de pulsu temporum.
14
Capitulum .10. est de pulsu regionum.
15
Capitulum .11. est quid operetur in pulsu quod co〈-〉
16
meditur et bibitur.
17
Capitulum .12. quid agat somnus et vigilia in pulsu.
18
Capitulum .13. est de iudicijs pulsus exerciti.
19
Capitulum .14. est de iudicijs pulsus eorum qui
20
banleati[*]banleati corrupt for balneati sunt.
21
Capitulum .15. est de pulsu qui est mulierum pro〈-〉
22
prius et est pulsus pregnantium.
23
Capitulum .16. est de pulsu dolorum.
24
Capitulum .17. est de pulsu apostematum.
25
Capitulum .18. est de iudicijs pulsus accidentium
26
animalium.
27
Capitulum .19. est de mutationibus rerum que
28
sunt contra naturam. et forma pulsus cum ser-
29
mone vniuersali.
30
SUmma .2. est de vrina et egestione. cu-
31
ius sunt .3. capitula.
32
Capitulum .1. est sermo vniuersalis vrine.
33
Capitulum .2. est de signis colorum vrine.
34
Capitulum .3. est de signis substantie vrine et qua-
35
litate eius.
36
Capitulum .4. est de signis odoris vrine.
37
Capitulum .5. est de significationibus que colli-
38
guntur ex spurma[*]spurma corrupt for spuma.
39
Capitulum .6. est de significationibus specierum hypostasis.
40
Capitulum .7. est de significationibus multitu-
41
dinis vrine et ipsius paucitatis.
42
Capitulum .8. est summa sermonis de vrina di〈-〉
43
gesta sanatiua.
44
Capitulum .9. est de vrina etatum.
45
Capitulum .10. est de vrina virorum ac mulierum.
46
Capitulum .11. est de rebus vrine animalium: et
47
quomodo est diuersa ab vrina hominis: quibus
48
probantur medici.
49
Capitulum .12. est de rebus liquidis que vrine similes exi〈-〉
50
stunt et differentia inter eas et inter vrinam.
51
Capitulum .13. est de significationibus egestionis.
52
Capitula ergo fen secunde sunt .99.
53
FEn autem tertie est capitulum vnum
54
et doctrine quinque.
55
Capitulum singulare est de causis sa〈-〉
56
nitatis et egritudinis et necessitate mortis.
57
Doctrina prima est de nutritione.
58
Doctrina secunda est de regimine in communi albalegin.
1
Doctrina tertia est de regimine fenum.
2
Doctrina quarta est de regimine cuiuslibet cor〈-〉
3
poris cuius complexio non est bona.
4
Doctrina quinta est de mutationibus.
5
DOctrine prime que est de nutritione
6
sunt .4. capitula.
7
Capitulum .1. est de regimine infantis ex quo na-
8
scetur vsquequo incipit ambulare.
9
Capitulum .2. est de regimine ablationis mammille et antecedente[*]antecedente(?) corrupt for ante [cf. Venice 1564].
10
Capitulum .3. est de egritudinibus que accidunt infantibus.
11
Capitulum .4. est de regimine infantium cum
12
peruenerit[*]peruenerit corrupt for peruenerint ad pueritiam.
13
DOctrina secunda est de regimine quod est commune
14
albaleghin cuius .17. sunt capitula.
15
Capitulum .1. est summa sermonis de exercitio.
16
Capitulum .2. est de speciebus exercitij.
17
Capitulum .3. est de hora incipiendi exercitium
18
et mensurandi et ordinandi ipsum.
19
Capitulum .4. est de fricatione.
20
Capitulum .5. est de balneatione et nominatione balneorum.
21
Capitulum .6. est de ablutione cum aqua frigida.
22
Capitulum .7. est de regimine comestionis.
23
Capitulum .8. est de regimine aque et vini.
24
Capitulum .9. est de somno et vigilia.
25
Capitulum .10. est de eo quod oportet vt postre-
26
metur ab hoc loco.
27
Capitulum .11. est de confortandis membris debilibus.
28
Capitulum .12. est de lassitudine que sequitur post exercitium.
29
Capitulum .13. est de alicibus et oscitationibus.
30
Capitulum .14. est de medicatione lassitudinis
31
exercitialis.
32
Capitulum .15. est de alijs dispositionibus que
33
exercitium sequuntur et alijs.
34
Capitulum .16. est de medicatione lassitudinis
35
que per se accidit.
36
Capitulum .17. est de regimine corporum quo cum[*]quo cum corrupt for quorum
37
complexiones non sunt bone.
38
DOctrina tertia est de regimine senum
39
cuius sunt .16. capitula.
40
Capitulum .1. est sermo vniuersalis de regimine senum
41
Capitulum .2. est de comestione senum.
42
Capitulum .3. est de potu senum.
43
Capitulum .4. est de operatione opilationis senum.
44
Capitulum .5. est de fricatione senum.
45
Capitulum .6. est de exercitando senes.
46
DOctrina quarta est de regimine cu-
47
iuslibet corporum quorum complexio
48
non est bona: cuius sunt .5. capitula.
49
Capitulum .1. est de rectificatione com〈-〉
50
plexionis: cuius caliditas est superflua.
51
Capitulum .2. est de rectificatione complexionis
52
cuius frigiditas est superflua.
53
Capitulum .3. est de regimine corporum que ci〈-〉
54
to incurrunt egritudines.
55
Capitulum .4. est de ingrossatione macri.
56
Capitulum .5. est de extenuatione grossi.
57
DOctrina quinta est de mutationibus cu〈-〉
58
ius est vnum capitulum et vna summa.
1
Capitulum est de regimine temporum cum re〈-〉
2
ctificatione aeris.
3
SUmma est de regimine iter agentium:
4
cuius sunt .8. capitula.
5
Capitulum .1. est ad succurrendum ei
6
quod pronosticat egritudines.
7
Capitulum .2. est sermo vniuersalis de regimine iter agentium.
8
Capitulum .3. est de cautela a calore in itineribus: et
9
quomodo regendi sunt in hora caloris.
10
Capitulum .4. est de regimine eius qui iter agit in frigore.
11
Capitulum .5. est de custodiendis extremitatibus a frigore.
12
Capitulum .6. est de custodiendo calore in itineribus.
13
Capitulum .7. est de custodiendo iter agentem ab im-
14
pedimento aquarum diuersarum.
15
Capitulum .8. est de regimine iter agentis in mari.
16
Capitula ergo fen tertie sunt .42.
17
FEn vero quarte sunt .31. capitula. et est
18
de diuisione modorum medicationis
19
secundum egritudines vniuersales.
20
Capitulum .1. est sermo vniuersalis in medicando.
21
Capitulum .2. est ad medicandum egritudines
22
male complexionis.
23
Capitulum .3. est de vbi et quomodo et quando
24
oportet vt fiat euacuatio.
25
Capitulum .4. est de regulis communibus vomi〈-〉
26
tui et inanitioni: et quomodo vomitus aut me-
27
dicina solutiua attrahat superfluitatem.
28
Capitulum .5. est de inanitione ventris et regulis eius.
29
Capitulum .6. est de superfluitate medicine solu〈-〉
30
tiue et eius constrictione.
1
Capitulum .7. est ad succurrendum dispositioni
2
illius in quo virtus superfluit catartici.
3
Capitulum .8. de eo qui bibit catarticum et non mouetur ab eo.
4
Capitulum .9. est de dispositionibus medicinarum soluentium.
5
Capitulum .10. est de eo quod est inquirendum
6
alibi de hoc capitulo.
7
Capitulum .11. est de vomitu.
8
Capitulum .12. est de eo quod oportet facere eum qui vomit.
9
Capitulum .13. est de iuuamentis vomitus.
10
Capitulum .14. est de impedimento superflui vomitus.
11
Capitulum .15. est ad succurrendum dispositio-
12
nibus que accidunt euomenti.
13
Capitulum .16. est de eo in quo superfluit vomitus.
14
Capitulum .17. est de clisteri.
15
Capitulum .18. est de epithimatibus vel simplasmatibus.
16
Capitulum .19. est de embrocis siue votuleth.
17
Capitulum .20. est de minutione.
18
Capitulum .21. est de ventosis.
19
Capitulum .22. est de sanguisugis.
20
Capitulum .23. est de retentione euacuationum.
21
Capitulum .24. est de medicationibus opilationum.
22
Capitulum .25. est de medicationibus apostematum.
23
Capitulum .26. est ad aperiendum apostemata.
24
Capitulum .27. est ad medicandum putrefactiones membri.
25
Capitulum .28. est ad medicandum solutiones continuitatis.
26
Capitulum .29. est ad cauterizandum.
27
Capitulum .30. est ad sedandum dolores.
28
Capitulum .31. est a quibus medicationibus est
29
nobis incipiendum.
30
Omnia igitur capitula huius primi libri sunt .263.
1
¶ Capitulum primum Fen prime doctrine
2
prime libri primi: de diffinitione medicine.
3
Incipit feliciter.
4
DIco quod medicina
5
est scientia qua humani cor-
6
poris dispositiones no-
7
scuntur ex parte que sanatur
8
vel ab ea remouentur vt ha〈-〉
9
bita sanitas conseruetur et
10
amissa recuperetur. ¶ Potest
11
autem aliquis dicere quod medi〈-〉
12
cina diuiditur in theoricam et practicam: sed tu to-
13
tam ipsam posuisti theoricam: cum dixisti quod est
14
scientia. ¶ Nos autem respondemus tunc et dicemus
15
quod artium quedam est que est theorica et practica: et de
16
philosophia quod est theorica et practica: et de medicina
17
dicitur quod est theorica et practica. ¶ In vnaquaque
18
autem harum diuisionum aliud volumus dicere cum
19
dicimus theoricam: et aliud cum dicimus practi〈-〉
20
cam: non tamen nobis necesse est declarare diuersi〈-〉
21
tatem que inter eas existit nisi in medicina. Cum
22
ergo de medicina dixerimus quod eius est theo-
23
rica et ex ea est practica: non est existimandum quod veli〈-〉
24
mus dicere quod vna diuisonum medicine est sci-
25
re et altera operari: quemadmodum multi hunc lo-
26
cum perscrutantes existimant. ¶ Sed debes scire quod
27
aliud quod volumus est aliud: et quod nulla duarum
28
diuisionum medicine est? nisi scientia: sed vna earum est
29
ad sciendum principia: et altera ad sciendum operandi quali〈-〉
30
tatem. post vero primam earum nomine scientie aut theorice
31
appropriauimus: et alteram appropriauimus
32
nomine practice. ¶ Per theoricam vero ipsius
33
volumus quod quando eam sciuerimus scientiam tantum acqui-
34
remus ita quod in declaratione qualitatis operationis
35
nos non immittemus sicut dicitur in medicina quod genera
36
febrium sunt tria: et complexiones funt nouem. ¶ Et
37
per practicam ipsius volumus non operatione in ef-
38
fectu: neque laborem motionum corporearum sed diui〈-〉
39
sionem operationis medicine: que cum eam sciuerimus
40
auxiliabitur nobis ad inquirendum scientiam (vel sententiam)
41
et ipsa scientia erit in qualitate operatonis. sicut dicimus
42
in medicina quod apostematibus calidis adhibenda
43
sunt in principio que repellant et infrigident et inspissent
44
et postea repellentia cum resoluentibus temperabimus:
45
et post statum postea in declinatione sufficient
46
mollificantia resoluentia: preter in apostematibus que sunt
47
de materijs quas membra. expellunt principalia.
48
¶ Hec igitur doctrina in scientia tibi auxiliabitur:
49
et hec scientia est declaratio qualitatis operationis.
50
¶ Cumque duarum diuisionem qualitatem sciueris iam
51
scientiam scientialem: et scientiam operatiuam adeptus eris
52
et si nunquam operatus fueris. ¶ Neque est aliquis di-
53
tere potest quod dispositiones corporis humani sunt
54
tres. egritudo. sanitas. et dispositio: que non est sanitas
55
neque egritudo cum tibi due suffecerint: possibile nam〈-〉
56
que est vt cum huiusmodi dictor bene considerauerit non
57
inueniat vnam duarum rerum affirmantem hanc trini-
58
tatem neque negantem. ¶ Amplius si hec trinitas
1
necessaria fuerit quod diximus tibi remoueri a sani〈-〉
2
tate colliget infirmitatem et dispositionem tertiam
3
quam non habere sanitatis diffinitionem posuerunt:
4
que est habitus aut dispositione ex qua operationes subiecti
5
ipsius sane proueniunt. Neque huius diffinitionis op〈-〉
6
positum nisi sanitatem diffinierint quemadmodum
7
desiderauerint et posuerint in ea conditionem
8
qua non indiget. ¶ Preterea cum medicis in
9
hoc no litigemus neque enim sum qui cum eis in hu-
10
iusmodi disputare debeam. neque litigium hoc eis neque
11
illis qui contra eos sunt in medicina auxiliabitur: huius
12
enim rei certitudo alterius doctrine pricipijs pertinet.
13
¶ De subiectis medicine. Capitulum .II.
14
QUoniam medicina corpus humanum
15
ex parte vnde sanatur et a sanitate remouetur
16
considerat. Et cuiusque rei scientia non acquiritur
17
neque completur cum causas habuerit nisi per sui
18
causas sciatur: ergo debemus in medicina scire sani-
19
tatis et egritudinis causas. Et quia sanitas et egritu〈-〉
20
do et earum cause plerumque sunt manifeste: plerumque oc-
21
culte: que non sensu neque nisi per significationes ac-
22
cidentium comprehendunur. debemus etiam in medicina
23
scire accidentia que in sanitate accidunt et egritudi〈-〉
24
ne. ¶ Iam autem declaratum fuit in scientijs veri-
25
dicis quod rei scientia non acquiritur nisi per scientiam causarum et
26
principiorum ipsius si causas habuerit et princi-
27
pia: aut non completur nisi ex parte sciendi eius acciden〈-〉
28
tia et concomitantia essentialia. ¶ Causarum ve-
29
ro quattuor sunt species. materiales. efficientes. forma〈-〉
30
les. et finales. Cause vero materiales posite in quibus
31
sanitas et egritudo mensurantur: sunt subiectum
32
quidem propinquum mebrum aut spiritus et subie-
33
ctum quidem longinquum humores: et eis lon〈-〉
34
ginquiora sunt elementa: et hec duo sunt subiecta
35
secundum compositionem: licet sint cum alteratione. In cu-
36
iusque autem rei compositione et alteratione que sic compo〈-〉
37
nitur ad aliquam huiusmodi peruenitur vnitatem: et
38
hec vnitas ad quam huiusmodi reuertitur multitudo:
39
aut est complexio: aut forma: complexio vero est secundum
40
alterationem: et forma secundum compositionem. ¶ Effi-
41
cientes autem cause sunt cause permutantes et conser-
42
uantes humani corporis dispositiones. sicut
43
sunt aeres et que eis continuatur et commestiones
44
et aque et potus: et que eis continuantur: et eua-
45
cuatio: et retentio: et regiones: et ciuitates: et lo〈-〉
46
ca habitabilia: et que eis continuantur et motus et
47
quietes corporei et animales. et ex eis sunt somnus
48
et vigilie et alteratio in etatibus. et diuersitas in
49
eis. et in generibus. et in artibus. et in moribus. et
50
in rebus que in humano superueniunt corpore ip〈-〉
51
sum tangentibus: siue furt contra naturam siue non sint
52
contra naturam. ¶ Formales vero cause sunt comple-
53
xiones et virtutes qua post eas eueniunt et com〈-〉
54
positiones. ¶ Cause autem finales sunt operatio-
55
nes. Et scientia quidem operationum est scienti-
56
tia virtutum proculdubio et scientia spirituum qui sunt
57
virtutum subiecta quemadmodum nos declara〈-〉
58
bimus. ¶ Hec ergo sunt subiecta doctrine me-
1
dicinalis. vnde aliquis inquirit de corpore hu〈-〉
2
mano quomodo sanatur aut infirmatur. ¶ Hu〈-〉
3
ius autem inquisitionis perfectionem scilicet vt sani〈-〉
4
tas conseruetur et egritudo remoueatur opor〈-〉
5
tet etiam habere partes secundum istarum duarum di-
6
spositionum et suorum instrumentorum causas. Et hu〈-〉
7
iusmodi quidem causa est regimen cum come〈-〉
8
stione et potu et electio acris: et mensura motus
9
et quietis et medicatio cum medicina et medica〈-〉
10
tio manualis. ¶ Hoc autem totum apud me〈-〉
11
dicos est secundum tres species. sanorum et egrorum et
12
mediorum quos modo nominauimus: et dice-
13
mus quomodo inter duas diuisiones inter quas
14
proculdubio non est medium media vocentur.
15
¶ Et postquam iam diuiserimus has demonstra-
16
tiones tunc iam collectum est nobis quod medicina
17
tractat de elementis et complexionibus et hu-
18
moribus et membris simplicibus et composi-
19
tis et spiritibus et virtutibus eorum naturalibus et
20
animalibus et vitalibus et operationibus et di〈-〉
21
spositionibus corporis scilicet sanitate et egritudine
22
et medio: et causis earum scilicet commestione et potu et ae-
23
ribus et aquis et regionibus et motibus et quietibus
24
corporis et animalibus et etatibus et generibus et ex-
25
trinsecus accidentibus que corpori eueniunt
26
ex rebus extraneis et regimine cum comestioni-
27
bus et potibus et medicinis et manuum opera〈-〉
28
tionibus ad sanitatem conseruandam et vnam-
29
quamque egritudinem medicandam. ¶ Harum
30
vero rerum quedam sunt de quibus medico
31
nihil aliud est agendum nisi vt quid sint tantum
32
essentiali formatione informet: et vtrum sint vel
33
non sint doctori sapientie physicalis credat. Et
34
earum sunt de quibus in sua arte ratiocinari
35
debet. que ergo earum. sunt sicut principia: vtrum
36
sint vel non sint credere debet: scientiarum vero parti〈-〉
37
cularium principia credita recipiuntur: et in alijs
38
scientijs que secundum ordinem sunt ante eas ratio-
39
cinantur: et ita fit donec scientiarum omnium princi-
40
pia ad philosophiam primam: que metaphisica nuncu〈-〉
41
patur: eleuentur: cum aliquis medicorum loqui
42
inceperit et affirmare elementa et complexionem
43
et que ista sequuntur: et eis que scientie naturalis
44
subiecta existunt egressus fuerit errabit. ideo
45
quod in scientia medicine mittit quod eius non est: et er-
46
rabit: quia se aliquid declarasse existimabit cum
47
nihil declarauerit. ¶ Eius vero de quo medi-
48
cus formare debet quid sit: et vtrum sit vel non sit
49
cuius esse non est manifestum credere hec est sum〈-〉
50
ma. Elementa an sint et quot sint et quomodo sint et que
51
sint. et complexiones que sint et quot sint: et humo〈-〉
52
res an sint et quot sint: et quomodo sint: et virtutes vt〈-〉
53
rum sint et quot sint: et spiritus vtrum sint et quot
54
sint: et vbi. et queque mutatio habet dispositionem:
55
et eius mora habet causam et cause quot sint mem〈-〉
56
bra autem et eorumt[*]eorumt corrupt for eorum iuuamenta sensu et anatomia
57
discernere debet. ¶ Ea autem de quibus formando
58
ratiocinari debet sunt egritudines: et earum cau-
1
se particulares et earum signa: et qualiter egritu〈-〉
2
do remoueatur: et sanitas conseruetur: et cuius〈-〉
3
cunque earum esse occultum fuerit ad illud de-
4
clarandum demonstrationem afferre debet ipsum
5
diuidendo numerando et complendo. Galienus nam〈-〉
6
que cum demonstratiuam argumentationem su-
7
per diuisionem primam facere aggressus est: non
8
debet aggredi inquantum est medicus: sed inquan-
9
tum est philosophus. In scientia enim naturali debet
10
loqui sicut Alfachi: qui cum affirmare aggres〈-〉
11
sus fuerit quod communitatem sequi deberet: non debet
12
loqui de hoc iuquantum est alfachi: sed inquan-
13
tum ipse est mutacheli: medicus enim inquantum est
14
medicus: et alfachi inquantum est alfachi non potest de
15
hoc ratiocinari. quod si non perueniemus ad circuitionem.
16
¶ Doctrina secunda est. De elementis cuius
17
est vnum capitulum.
18
ELementa sunt corpora et sunt partes
19
prime corporis humani. et aliorum
20
que in corpora diuersarum formarum
21
diuidi minime possunt ex quorum
22
commixtione species diuerse generatorum fiunt.
23
¶ Medicus autem physico credere debet quod sunt qua-
24
tuor et non plura: quorum duo sunt leuia: et duo
25
grauia. et leuia sunt ignis et aer. grauia terra et
26
aqua. ¶ Terra est corpus simplex: cuius locus
27
naturalis in medio totius existit in quo naturaliter
28
manet quieta: et ad ipsum cum ab eo separata
29
fuerit naturaliter mouetur: et hec quidem eius na〈-〉
30
turalis grauitas existit cuius quidem natura frigi-
31
da est et sicca. Ipsa enim talis existit quod si dimis〈-〉
32
sa fuerit neque altera res extrinseca eam conuerte〈-〉
33
rit apparebit ex ea frigiditas sensibilis et sicci-
34
tas. Eius vero esse in generatis iuuamentum
35
prestat ad retentionem faciendam et fixonem[*]fixonem corrupt for fixionem
36
et ad conseruandas figuras et formas. ¶ Aqua
37
autem est corpus simplex. cuius naturalis lo-
38
cus est: vt sit circundans terram: et circundata ab
39
aere: cum in suis sitibus naturalibus permanserit. et
40
hec quidem est eius grauitas comparatiua fri〈-〉
41
gida est et humida scilicet eius natura talis existit:
42
quod si dimissa fuerit sicut est neque vlla causa ex-
43
trinseca ei contraria fuerit apparebit ex ea fri〈-〉
44
giditas sensibilis: et dispositio que est humidi〈-〉
45
tas: et ipsa quidem est eius generatio in crea-
46
tione sua que reddit eam aptam ad spargen-
47
dum et extendendum pro qualibet re quamuis sit
48
pauca: et recepit omnem figuram que est: sed
49
non retinet. Cuius esse in generatis iuuamen〈-〉
50
tum prestat ad figurandas formas quas in su〈-〉
51
is diuisionibus aliqui figurare volunt: et ad figurandum
52
et ad lineandum et temperandum. Humidum
53
enim licet cito formas figurales amittat cito:
54
tamen eas recipit: sicut siccum licet eas duri-
55
ter suscipiat: duriter tamen retinet eas. Cumque
56
humidum et siccum se adinuicem temperaue〈-〉
57
rint adipiscetur siccum ab humido vt cito su〈-〉
58
scipiat tensionem et facile figurari possit: et ac-
1
quiret humidum a sicco vt retineat firmiter quod
2
in eo accidit ex rectificatione et equatione. et
3
propter humidum prohibetur siccum a sua
4
separatione: et propter siccum prohibetur hu〈-〉
5
midum a sua fluxibilitate. ¶ Aer autem est
6
corpus simplex. cuius naturalis locus est vt sit
7
super aquam et sub igne hec enim est eius leui〈-〉
8
tas comparatiua. Ipsius enim natura calida
9
est et humida secundum regulam quam diximus.
10
Cuius quod esse in generatis iuuat vt rarifi-
11
centur et alleuientur et subtilientur et ad supe-
12
riora eleuentur. ¶ Ignis vero est corpus sim〈-〉
13
plex cuius naturalis locus super omnes ele-
14
mentarias existit partes: qui est concaua celi su〈-〉
15
perficies. ipse namque ad celum peruenit. et hec
16
quidem est eius leuitas absoluta cuius natura
17
calida est et sicca. et eius esse in generatis pre-
18
stat iuuamentum vt maturet et subtiliet et per〈-〉
19
misceat: vt et eius penetratione currat per ea
20
substantia aerea vt et duorum elementorum grauium frigido〈-〉
21
rum puram frigiditatem frangat: et vt de elementaria proprieta-
22
te ad complexionalitatem redeat. Duo autem grauia plus
23
iuuant ad mebrorum generationem et eorum quietem: et
24
duo leuia plus iuuant ad generationem spirituum et
25
motionem eorum: et ad mouenda membra licet motor non
26
fit nisi anima. Hec sunt elemente[*]elemente corrupt for elementa.
27
¶ Doctrina tertia est de complexionibus.
Capitulum .I.
28
COmplexio est qualitas que ex actione ad
29
inuicem et passione contrariarum qualitatum
30
in elementis inuentarum: quorum partes ad tan-
31
tam paruitatem redacte sunt vt cuiusque
32
earum plurimum contingat: plurimum alte-
33
rius prouenit. Cum enim adinuicem agunt et
34
patiuntur suis virtutibus accidit in earum sum〈-〉
35
ma qualitas in toto earum similis que est con-
36
plexio. ¶ Et quomodo virtutes prime que sunt in elementis
37
predictis sunt quatuor: caliditas frigiditas humiditas: et
38
siccitas tunc manifestum est quod complexiones in corporibus
39
generatis et corruptis sunt per eas. Et illud quidem
40
est secundum quod oportet per diuisionem rationalem cum considera-
41
tione absoluta absque vlla comparatione ad rem ali〈-〉
42
quam. et est duobus modis. Quorum vnus est vt sit
43
complexio equalis: ita vt quantitates qualitatum contraria〈-〉
44
rum in complexionato sint equales: non superantes neque
45
superate: et sit complexio qualitas in medio earum vere.
46
¶ Alter vero modus est vt non sit complexio qualitatum
47
contrariarum media absolute: sed ad vnam magis de-
48
clinet extremitatum: aut in contrarietate que est inter
49
caliditatem et frigiditatem: aut in contrarietate que est inter humi〈-〉
50
ditatem et siccitatem aut inter vtrasque. Quod autem in
51
doctrina medicine consideratur equale: aut extra equa〈-〉
52
litatem non est hoc neque illud: sed medicus physico
53
credere debet: quod equale secundum hanc intentionem quam
54
diximus impossibile est aliquo modo inueniri. Quanto
55
magis vt sit hominis complexio: aut membri humani.
56
¶ Debes autem scire quod equale de quo medici in
57
suis inquisitionibus tractant: non est denomi-
58
natum ab equalitate in qua equalitas cum pondere
1
equaliter existit: sed denominatur a iusticia in diuisi〈-〉
2
ne: et hoc est quod in complexionato in primis attenditur
3
siue sit corpus totum: siue sit membrum vnum: vt sit in
4
eo de elementis cum suis quantitatibus et qualitatibus mensura:
5
quam humana natura habere debet secundum meliorem proportionis et
6
diuifionis equalitatem. ¶ Accidit autem vt hec diui〈-〉
7
sio cum homo eam habuerit vere equalitati quam primam
8
diximus valde sit propinqua. ¶ Huic vero equa〈-〉
9
litati que secundum humana attenditur corpora: et que est in
10
comparatione aliorum: que hanc non habent equalitatem
11
neque habent propinquitatem equalitatis quam prius
12
nominauimus quam habet homo: octo considerationum accidunt
13
modi. Aut enim erit secundum speciem comparata ei que ab
14
ea diuersificatur et est alia ab ea. Aut secundum speciem
15
vel aliter secundum vnam maneriem speciei compa-
16
ratam ei quod est diuersum ab ea ex eo quod est in
17
ea. Aut erit secundum aliquam partem speciei comparatam
18
ei quod ab ea diuersum existit: et est extra ipsam et in
19
eius specie. Aut erit secundum partem speciei comparatam
20
ei quod diuersum est ab ea ex eo quod est in eius.
21
parte sue speciei. Aut erit secundum singulare compa〈-〉
22
ratum ei quod est diuersum ab eo et est extra ipsum.
23
Aut erit secundum singulare comparatum suis disposi〈-〉
24
tionibus que in ipso sunt. Aut erit secundum membrum
25
comparatum ei quod ab eo diuersum existit ex
26
eo quod est extra ipsum in corpore suo. Aut erit
27
secundum membrum comparatum suis dispositionibus
28
in seipso. ¶ Primus modus est equalitas que
29
in homine attenditur comparatione aliorum ge〈-〉
30
neratorum: et est res magnam habens latitudi〈-〉
31
nem que diffinitione minime potest comprehendi
32
nec etiam qualitercunque contingat existit sed inter
33
multitudinem et paucitatem duas obtinet ex-
34
tremitates: ab vna quarum cum egressa fuerit
35
non poterit esse humana complexio. ¶ Secundus vero
36
modus est medialis qui inter duas extremita-
37
tes huius late complexionis existens inuenitur in in-
38
diuiduo quod est in vltimo equalitatis ex specie
39
que est in fine equalitatis. et in etate in qua augmen〈-〉
40
tum ad suum peruenit finem. et hec quidem equa〈-〉
41
litas etiam licet non sit equalitas certa quam in
42
huius capituli principio nominauimus: eo quod hanc in〈-〉
43
ueniri non est possibile. est tamen ei propinqua: et hic etiam
44
homo equalitati non qualitercunque vicinus exi-
45
stit: sed secundum suorum membrorum alternationem
46
vel coalternationem calidorum sicut cor: et frigidorum
47
sicut cerebrum: et humidorum velut epar: et sicco〈-〉
48
rum sicut ossa. Cum ergo ponderabuntur et
49
equabuntur erit vicinus equalitati certe. ¶ In
50
consideratione vero cuiusque membri non nisi
51
vnius quod est cutis quemadmodum postea
52
dicemus. In comparatione autem spirituum
53
et membrorum principalium impossibile est
54
ipsum huic certe equalitati esse propinquum
55
sed egreditur ab ea tendens ad caliditatem.
56
Uite et enim principium sunt cor et spiritus: que
57
quidem ambo vehementer calida existunt ad
58
superfluitatem declinantia: et vita quidem exi〈-〉
1
stit per caliditatem. et augmentum per humi〈-〉
2
ditatem: et etiam caliditas in humiditate existit.
3
et ab ea nutritur. ¶ Membra vero principalia sunt
4
tria sicut declarabimus: et ex eis quidem est vnum
5
frigidum quod est cerebrum: cuius frigiditas non
6
peruenit ad cordis caliditatem temperandam. et ex eis
7
vnum est siccum: aut siccitati propinquum et ipsum est
8
cor sed eius siccitas non peruenit ad humiditatem
9
cerebri et epatis temperandam: neque etiam cerebrum tantum est
10
frigidum: neque cor tantum est ficcum: sed cor comparatione
11
aliorum duorum est siccum: et cerebrum aliorum duorum com〈-〉
12
paratione est frigidum. ¶ Modi vero tertij latitudo
13
angustior est latitudine primi modi scilicet equalitatis specialis
14
latitudinem tantum habet magnam: et est complexio que alicui gen〈-〉
15
tium congrua existit secundum comparationem alicuius climatis et
16
alicuius aeris. Indi namque complexionem habent insimul qua
17
sani existunt. et sclaui aliam habent complexionem qua sani de-
18
gunt: et vnaquaque earum per comparationem ad suam speciem sue
19
speciei comparatione est temperata: que comparatione alterius non est con〈-〉
20
temperata. Corpus namque indicum secundum complexionem
21
sclaui quale fiet: aut infirmabitur aut morietur: et
22
similiter cum sclauti complexione indi quale reddetur: erit cor〈-〉
23
poris dispositio contraria. Queque igitur species in terra habi-
24
tabili commorantium habebit complexionem eis propriam ae-
25
ri sui climatis conuenientem et habebit latitudinem
26
cuius quidem latitudo habet duas extremitates multi-
27
tudinis et paucitatis. ¶ Quartus autem modus
28
est medium quod est inter duas extremitates lati-
29
tudinis complexionis climatis et ipsum est complexio com〈-〉
30
plexionis speciei temperatior. ¶ Modus vero quintus est an〈-〉
31
gustior primo et secundo et est complexio quam debet habere indiui-
32
duum designatum qua viuum et sanum reperitur. Que
33
etiam latitudinem habet ad quam due terminantur multi-
34
tudinis et paucitatis extremitates. ¶ Debes
35
autem scire quod omne indiuiduum debet habere complexionem sibi so〈-〉
36
lummodo propriam in qua aliud ei associari est impossibile.
37
¶ Sextus autem modus est medium quod est inter istos
38
duos terminos: quod est complexio: quam cum habuerit indi〈-〉
39
uiduum erit melioris complexionis cuius ipsum esse
40
oportet. ¶ Modus etiam septimus est complexio quam vna-
41
queque mebrorum species habere debet in qua aliud diuersi〈-〉
42
ficatur. Et qualitas namque ossis est vt siccitas in eo
43
plus abundet: et cerebri vt humiditas in ea pluri〈-〉
44
mum abundet: et cordis vt in eo sit plus calidita〈-〉
45
tis: et neruorum vt in eis plurimum abundet frigiditas.
46
¶ Modus autem octauus est complexio membri singu〈-〉
47
laris quam cum habuerit erit melioris dispositionis
48
quam habere potest. ¶ Cum autem species considerauerimus in〈-〉
49
ueniemus hominem certe equalitati propinquiorem.
50
¶ Cumque regiones attenderimus certificatum no〈-〉
51
bis erit: quod si fuerit locus qui inhabitabitur sub equa-
52
tione diei: neque aliqua de rebus terrenis obuiando impe〈-〉
53
dierit. videlicet montes aut maria: oportebit ibi habitan〈-〉
54
tes equalitati certe propinquiores existere quam alicuius
55
regionum. ¶ Iam autem nobis affirmatum est quod opinio
56
que accipit quod excessus ab equalitate est causa propinquita〈-〉
57
tis solis: est falsa. Rectitudo enim solis super capi-
58
ta minus ibi malum operatur et minus mutat aerem
1
quam rectitudinis propiniquitas apud nos aut apud
2
eos qui sunt in maiori latitudine quam nos: licet re-
3
ctitudinem non habeamus. ¶ Amplius autem omnes dis〈-〉
4
positiones morantium in linea equinoctiali sunt dispositiones
5
nobiles similes: nʒ eque aer ibi impeditur impedimento sen〈-〉
6
sibili sed eorum complexionibus semper est similis. et ad hanc
7
sententiam affirmanda[*]affirmanda corrupt for affirmandam iam fecimus dictionem. ¶ Post
8
istos autem qui in quarto morantur climate magis temperati
9
existunt: non enim aduruntur propter moram rectitudinis solis
10
super eorum capita neque elongantur ab eis parum: quemad-
11
modum fit in climate secundo et tertio. neque congelantur sicut contin〈-〉
12
git his qui in extremitate quinti climatis habitant:
13
et qui secundum latitudinem sunt remotiorec[*]remotiorec(?) corrupt for remotiores: propterea quod sol ab
14
eorum capitibus est remotus. ¶ In membris vero iam
15
manifestum fuit quod membra principalia non sunt equa-
16
litati certe multum propinqua. immo oportet vt scias quod ca-
17
ro est membrum illi equalitati magis propinquum quam
18
cetera membra: cutis tamen carne propinquior est. qua〈-〉
19
si enim non patitur ab aqua equaliter temperata cuius me-
20
dietas sit nix et altera medietas sit aqua fer-
21
uens. et forsitan caliditas venarum et sanguinis ner〈-〉
22
uorum frigiditati in ea equatur. similiter quoque non patitur a
23
corpore quod bene temperatum existit ex siccioribus copori-
24
bus[*]copori-bus corrupt for corporibus et humidioribus cum in eis equalia fuerint.
25
Et nos quidem scimus quod non est causa quare non patia〈-〉
26
tur nisi quia non sentit illud: neque est tale quale illud:
27
nisi quia propter ipsum non patitur: nisi enim tale esset qua-
28
le illud: propter illud pateretur. Res enim que vnius sunt
29
originis et in naturis opponuntur: vne ab alijs pa〈-〉
30
tiuntur: sed ab eo quod ei in qualitate communicat res
31
non patitur. ¶ Quod autem in cute magis existit tempera-
32
tum est cutis manus: et quod in cute manus tempera-
33
tius est. est cutis vole. et temperatius eius est quod
34
est super digitos. et temperatius eius est quod est super
35
indicem: et quod temperatius eius est quod
36
est in pulpa extremitatis eius: et propter illud est
37
melioris sensibilitatis. et quod in cute magis
38
existit temperatum est quod in digitorum extremitatibus
39
inuenitur quapropter extremitates digitorum aliarum quasi
40
iudices existunt qualitatum natura tactualium. debet enim declina-
41
tio iudicis equalis existere ad vnamquamque ex-
42
tremitatum: ideo vt egressum ab equalitate et a medie〈-〉
43
tate percipiat. ¶ Debes autem scire vltra hoc quod
44
sciuisti. quod cum dicimus de medicina quod est temperata:
45
nolumus dicere quod sit temperata certe: quoniam illud
46
est impossibile: neque volumus dicere quod temperamento huma-
47
no in sua complexione sit temperata. Si enim ita esset: tunc
48
esset ex ipsamet humana substantia. Sed volumus quod
49
cum propter calorem naturalem qui in corpore existit humano pa〈-〉
50
tietur qualitate afficietur que hominis qualitatem
51
non superegreditur in aliqua duarum extremitatum
52
equalitatem excedentium non ergo in ipso operabi〈-〉
53
tur effectum qualitatem excedentem consideratione igitur
54
sue operationis in corpore humano est equalis. ¶ Et
55
similiter dicimus quod est calida: aut frigida nolumus di〈-〉
56
cere quod in sui substantia fit in vltimo caliditatis
57
aut frigiditatis: aut in sui substantia sit calidior cor-
58
pore humano: aut frigidior: si enim ita foret cuius com〈-〉
1
plexio esset sicut hominis complexio esset temperatum. Sed vo-
2
lumus dicere quod propter ipsam in corpore hominis proue〈-〉
3
nit caliditas: aut frigiditas maior illa quam ex se habe-
4
bat. Quapropter vna medicina plerumque est frigida huma〈-〉
5
ni corporis comparatione: et comparatione corporis scor-
6
pionis calida. et humani corporis compara-
7
tione calida et frigida corporis serpentis com〈-〉
8
paratione. Immo quandoque etiam vna medicina exi〈-〉
9
stit calida comparatione corporis petri magis quam
10
comparatione corporis pauli. Ideoque precipitur eis
11
qui medicantur vt cum complexionem muta〈-〉
12
re voluerint: et vnam adhibuerint medicinam
13
que non contulerit ab ea discedant. ¶ Post-
14
quam igitur de complexione temperata que dicen-
15
da erant compleuimus: ad loquendum de com-
16
plexionibus distemperatus[*]distemperatus corrupt for distemperatis redeamus. ¶ Di〈-〉
17
cemus itaque quod complexiones distemperatas
18
equale est siue comprehenderis secundum comparationem
19
speciei aut partis: aut indiuidui: aut membri: que
20
sunt octo: et sunt omnes communicantes in hoc quod com-
21
plexioni temperate sunt opposite: et he octo pro-
22
ueniunt qaemadmodum dicemus: et est quod egres〈-〉
23
sus ab equalitate aut est simplex qui equalita-
24
tem non excessit nisi secundum vnam contrarietatem: aut
25
est compositus qui equalitatem secundum duas con-
26
trarietates excessit. Et simplicis quidem qui secundum vnam
27
excesserit contrarietatem: aut est excessus secundum contrarie-
28
tatem agentem: quod est aliquo duorum modorum
29
quoniam aut est calidior quam debet: sed nec est humidior
30
neque siccior: aut frigidior quam debet: sed non humidi-
31
or neque siccior. Aut secundum contrarietatem patientem:
32
quod est vno duorum modorum: quoniam aut est siccior quam
33
debet: sed non est calidior neque frigidior: aut humi〈-〉
34
dior sed non est frigidior neque calidior. ¶ Iste
35
tamen quattuor non diu permanent: caliditas namque
36
maior quam debet reddit corpus siccius quam oportet. Et fri〈-〉
37
giditas maior quam debet facit corpus humidius
38
quam oportet humiditate extranea. Et siccitas maior
39
quam debet cito reddit ipsum frigidius quam oportet. Et hu-
40
miditas maior quam debet si valde fuerit superflua ve〈-〉
41
locius reducit ipsum ad frigiditatem quam siccitas ma〈-〉
42
ior. Que si plurima non fuerit conseruabit ipsum
43
prolixiori tempore: ad vltimum vero reddit ipsum
44
frigidius quam debet. ¶ Tu tamen ex hoc intellige quod equa〈-〉
45
litas et sanitas magis pertinent caliditati quam fri〈-〉
46
giditati: et he quidem sunt sumplices quattuor.
47
¶ Composite autem sunt in quibus sit egressus ab
48
equalitate secudum vtrasque contrarietates velut si sit com-
49
plexio calidior et humidior simul quam oportet: aut ca〈-〉
50
lidior et siccior simul quam oportet. aut frigidior et humi-
51
dior simul quam oportet. aut frigidior et siccior simul
52
quam oportet. non enim potest esse frigidior et calidior
53
quam oportet neque siccior et humidior simul. ¶ Una〈-〉
54
queque autem harum octo complexionum aut est sine ma〈-〉
55
teria: quod quidem est cum complexio corpus qualitate
56
solummodo afficit ita quod corpus hac qualitate non
57
afficitur propter humorem in ipsum penetran-
58
tem qui hanc habebat qualitatem ad quam
1
immutatur corpus neque fiat nisi sicut cum ca-
2
liditate eius qui calefit ad ignem aut frigiditate eius
3
qui ad niuem infrigidatus est. aut est cum materia quod quidem
4
est cum corpus non afficitur qualitate huius com-
5
plexionis nisi propter vicinitatem humoris in ipsum
6
penetrantis in quo hec qualitas superabundans
7
existit: quemadmodum corpus humanum causa vitrei
8
flegmatis infrigidatur aut causa colerici humoris prassi〈-〉
9
ni calefit. Tu autem in libro tertio et quarto cuiusque .XVI.
10
complexionum exemplum inuenies. ¶ Et est tibi
11
sciendum quod complexio cum materia duobus est modis
12
mebrum enim quandoque exterius a materia madefactum est
13
et quandoque materia penetrat et retinetur in foraminibus et ven〈-〉
14
triculis ipsius et est cum receptio et penetratio
15
est apostemans: et est cum non. Hec est de complexione
16
dictio. Medicus autem physico credere debet secundum se〈-〉
17
mitam positionis: quod non est ei manifestum per se.
18
¶ De complexionibus membrorum. Capitulum .II.
19
DIco quod deus cuique animali: et cuique mem〈-〉
20
bro donauit ex complexione quod magis
21
meretur: et quod eis actionibus et dispositio-
22
nibus secundum possibilitatem melius exi〈-〉
23
stit. hoc autem certificare philosophi et non medici.
24
¶ Donauit autem homini complexionem tempera-
25
tiorem quam in hoc mundo esse est possibile cum sua〈-〉
26
rum virtutum conuenientia quibus agit et patitur
27
et vnicuique membro donauit de complexione quod
28
meretur. Posuit ergo quedam ex membris ca-
29
lidiora: et alia frigidiora: et alia sicciora: et alia humi〈-〉
30
diora. ¶ Quod autem in corpore est calidius est
31
spiritus et cor a quo procedit: deinde sanguis licet in
32
epate generetur: quia enim cum corde continuus existit
33
ab eo plus acquirit caloris quam epar habeat: postea
34
epar: quia est scut sanguis congelatus: post quod
35
est caro que minoris est caloris quam epar: propterea
36
quod neruorun villi in ea mixti sunt qui sunt frigidi.
37
Deide sunt musculi qui minoris sunt calidita〈-〉
38
tis quam caro simplex propter illud quod de neruis et li-
39
gamentis eis admiscetur: postea est splen pro-
40
pter illud quod est in eo de sece sanguinis: postea
41
renes eo quod non multus in eis existit sanguis:
42
deinde arteriarum tunice non propter ipsarum
43
neruosa corpora: sed propter illud quod recipiunt
44
de calefactione sanguinis et spiritus qui sunt in eis
45
postea sunt venarum non pulsatilium tunice pro〈-〉
46
pter sanguinem solum postea cutis vole temperate.
47
¶ Frigidus[*]Frigidus corrupt for Frigidius vero quod est in corpore est flegma post
48
ea pili. deinde os: postea cartilago post ligamen〈-〉
49
tum: deinde chorda post panniculus: deinde ner〈-〉
50
uus post nucha post cerebrum: deinde adeps
51
postea pinguedo: postea cutis. ¶ Humidus[*]Humidus corrupt for Humidius
52
vero quod est corpore est flegma. post sanguis: postea
53
pinguedo: postea adeps: postea cerebrum: postea
54
nucha: postea caro mammilarum et testiculo-
55
rum. post pulmo: post epar: deinde renes. post
56
musculi: post cutis. et hic quidem est ordo quo
57
Galienus disponit ea. ¶ Scire tamen debes quod pulmo
58
in sui substantia et natura non est humidus vehemen-
1
ti humiditate. Omnis enim complexio membri naturalis
2
similis est eius quo nutritur et secundum suam accidenta-
3
lem complexionem similantur ei quod ab ipso super-
4
fluit. Pulmo autem nutritur calidissimo sangui〈-〉
5
nit et multe admixto colere: et hoc quidem ipse-
6
met. Galienus nos docet. In ipso vero multa humi-
7
ditatis superfluitas colligitur propter illud quod
8
ad ipsum ascendit de vapore corporis et propter illud
9
quod ad ipsum descendit ex catarris. ¶ Postquam
10
igitur sic est res epar multo magis humidum
11
est pulmone humiditate naturali: et pulmo magis est
12
madefactus licet humiditatis mora ipsum in sui etiam
13
substantia meliorem fecerit: et dispositiones flegmatis et san-
14
guinis ita intelligende sunt. flegmatis namque hume〈-〉
15
ctatio est secundum modum madefaciendi: et sanguinis
16
humectatio secundum modum augmentum faciendi in
17
substantia. licet flegma naturale aqueum plerumque sit maioris humi〈-〉
18
ditatis quam sanguis. ex sanguine enim cum quantum
19
digeri debet digeritur: multum humiditatis ex eo re〈-〉
20
soluitur que erat flegmatis naturalis aquei quod ad ipsum con〈-〉
21
uersum fuit. In sequentibus autem scies quod flegma natura〈-〉
22
le est sanguis qui aliqua conuersus est conuersione.
23
¶ Res autem siccior que est in corpore sunt pili.
24
sunt enim ex vapore fumoso qui eleuatur. Resolutum
25
namque fuit quod in eo de vapore mixtum erat et pu〈-〉
26
ra fumositas congelata: postea est os. ipsum namque
27
omnibus membris durius existit humidius tamen pi〈-〉
28
lis est. Ossis namque generatio est ex sanguine cuius situs
29
est situs qui humores naturales exiccat locatus in eis.
30
Quapropter os multa nutrit animalia. Pili vero nul-
31
lum eorum nutriunt: aut fortasse si nutriunt ex eis
32
aliquod valde est rarum et extraneum sicut existimant qui-
33
dam quod vespertiliones eos digerant et in eis dele〈-〉
34
ctentur. Nos autem cum duas quantitates ossis et
35
pilorum in pondere equali assumpserimus. et
36
eas in cucurbita: alembico superposito distillaue-
37
rimus egredietur ex osse plus aque et plus olei et
38
remanebit minus fecis os ergo pilio humidius
39
est. Post os autem in siccitate est cartilago. Postea
40
ligamentum. Post chorda. Post panniculus.
41
Post arterie. Post nerui motini[*]motini corrupt for motiui. Post cor.
42
Post nerui sensus motionis enim nerui frigidiores si〈-〉
43
mul existunt temperamento. Nerui autem sensus frigidiores
44
quod sed non multum sunt temperamento siccio-
45
res. et fortasse sunt ei propinqui: et neque etiam in
46
frigiditate sunt ab eo valde remoti postea est cucis[*]cucis corrupt for cutis.
47
¶ De complexionibus etatum et generum. Capitulum .III.
48
ETates omnes sunt quatuor. Etas adolen〈-〉
49
di que vocatur etas adolescentie et
50
est fere vsque ad .XXX. annos. Postea est
51
etas consistendi que vocatur etas pulchri〈-〉
52
tudinis. et est fere vsque ad .XXXV. aut .XL. annos.
53
¶ Et etas minuendi cum virtus non amittitur
54
et hec est etas senectutis que fere est ad annos
55
.LX. Et est etas minuendi cum manifesta virtus
56
debilitate: et hec quidem est etas senum et finis
57
vite. ¶ Adolescentie vero etas diuiditur in etatem
58
infantie: et hec quidem est cum membra pueri nondum
1
ad motiones et ambulandum sunt apta: et in eta〈-〉
2
tem apta: et in etatem dentium plantatiuam que
3
est post ambulationem et antequam sit fortis: et il〈-〉
4
lud est cum nondum gingiue sunt omnibus denti-
5
bus replete. Postea est etas concussionis quod qui〈-〉
6
dem est post vehementiam et natiuitatem den〈-〉
7
tium et antequam poluantur. Deinde est etas al-
8
gulemati vel alguadi: et rehac id est cum ab eo egre〈-〉
9
ditur sperma que est quousque barbescant. Postea
10
est etas fortitudinis que est donec sinat crescere.
11
¶ Infantium vero solum ab infantia vsque ad
12
iuuentutem complexio in calore fere temperato et in
13
humiditate fere superflua existit. ¶ Medici
14
autem antiqui inter se disceptauerunt de duabus cali〈-〉
15
ditatibus pueritie et iuuentutis. ¶ Fuerunt enim
16
eorum quidam qui dixerunt quod caliditas pueri est ma〈-〉
17
ior et propter illam plus crescit. Ideoque omnes eius
18
operationes naturales desiderij et digestionis sunt ma〈-〉
19
iores et diutius durantes: quoniuam et innatus qui
20
inest eis ex spermate magis est aggregatus. et
21
est minoris temporis. ¶ Et ex eis fuerut qui dixerunt
22
quod calor innatus in iuuentibus est valde fortior
23
quoniam eorum sanguis est maioris quantitatis et ma〈-〉
24
gis spissus. Ideo accidit eis fluxus sanguinis et
25
naribus plus et fortius: et quod eorum complexio plus
26
ad coleram declinat et puerorum complexio plus
27
declinat ad flegma: et quod iuuenes vehementiorum
28
motionum existunt: motus vero non est nisi propter
29
calorem. et ipsi etiam vehementioris istimbre existunt
30
et sunt melioris digestionis. et hoc ex calore. De-
31
siderium namque non est ex calore sed ex frigiditate.
32
Ideoque caninus appetitus ex frigiditate sepius contin/
33
git. ¶ Signum autem quod vehementioris istimbre
34
isti existant est: quod neque nausea accidit eis neque
35
vomitus neque fastidium quemadmodum contin-
36
git pueris propter digestiue eorum maliciam. ¶ Et
37
signum quod eorum complexio magis colere pertinet
38
est quod omnes eorum egritudines sunt calide: sicut febris
39
tertiana et eorum vomitus totus est colericus. Egri-
40
tudines autem plurime que pueris eueniunt sunt frigide
41
et humide: et eorum febres flegmatice: et plurimum quod vo-
42
munt est flegma. et augmentum quod est in pueris non est
43
propter fortitudinem caliditatis eorum neque eo nisi
44
propter multam ipsorum humiditatem. maximum etiam
45
quidem sunt duarum sectarum sententie et ipsarum rationes.
46
¶ Galienus vero ambabus sectis contradicit dicit enim quod ea〈-〉
47
rum caliditates in radice sunt equales. sed puerorum
48
calinditas[*]calinditas corrupt for caliditas est maioris quantitatis et minoris quali〈-〉
49
tatis scilicet acuitatis. et iuuenum caliditas est minoris
50
quantitatis. et maioris qualitatis scilicet acuitatis. ¶ Et
51
huius quidem declaratio sicut ipse dicit est vt opi〈-〉
52
nemur vnam solam caliditatem in mensura: aut
53
corpus subtile calidum vnum in quantitate et quali〈-〉
54
tate in substantiam humidam multam semel pene-
55
trasse. sicut aqua. et alia vice penetrasse in substan〈-〉
56
tiam siccam et paucam sicut lapis: et cum sic fue〈-〉
57
rit inueniemus caliditatem aqueam maioris
58
quantitatis et mollioris qualitatis et caliditatem
1
lapideam minoris quantitatis et acutioris qualitatis: et
2
ita debes agnoscere caliditatem que est in pueris
3
et iuuenibus. ¶ Pueri enim non fuerunt generati ni〈-〉
4
si ex spermate quod est multum calidum. et huic ca〈-〉
5
lori nondum accidit: res que ipsum extinguat. puer
6
namque augeri non cessat. sed crescendo graditur
7
nec adhuc stetit nedum quod iam retrocedat. ¶ Iu〈-〉
8
uenibus vero nihil accidit quod eorum calorem augmentet
9
innatum: neque etiam aliquid quod ipsum extinguat. sed ille ca〈-〉
10
lor in eis conseruatur humiditate minoris quatitatis
11
et qualitatis simul donec ad decliationem perueniat:
12
neque tamen huius humiditatis diminutio est adhuc di〈-〉
13
minutio que caliditatem retinere non possit: neque est
14
nisi quia augmentum facere non valet. quasi humiditas
15
tanta erat prius quod duas res facere poterat cu-
16
stodire videlicet calorem: et superesse etiam ad augmentum facien-
17
dum. ad vltimum vero ad hoc deueniet. quo neu〈-〉
18
tram duarum rerum efficere valebit. oportet ergo vt in
19
medio talis existat quod possit vnam rem efficere
20
et non alteram. Falsum autem est vt dicamus ipsam pos〈-〉
21
se augmentare et non posse retinere calorem in〈-〉
22
natum. Quomodo enim in re augmentum prestare potest quod ra〈-〉
23
dicem non valet custodire? Restat ergo vt dica-
24
mus quod calorem custodire potest et in corppore
25
augmentum prestare non potest. et scitum est quod hec est
26
etas iuuentutis. ¶ Quod autem dixit secunda secta quod
27
augmentum quod est in pueris non est nisi propter humi〈-〉
28
ditatem et non propter calorem: est dictio falsa. humidi-
29
tas namque augmenti est materia: et materia non patitur per se neque per
30
se creatur. Immo apud operationem virtutis in eam agen-
31
tis. virtus autem hoc agens est anima: aut natura precepto dei:
32
neque agit nisi cum instrumento: et illud est calor innatus
33
¶ Quod autem dixerunt etiam quod vehemens desiderium
34
quod est in pueris non est nisi propter frigiditatem complexio-
35
nis eorum: est dictio falsa. cum malo namque deside-
36
rio quod est propter frigiditatem complexionis non prouenit
37
istimbre neque nutrimentum. Puerorum enim istimbre me〈-〉
38
lior quam esses potest est in pluribus horis. neque in eorum cor〈-〉
39
poribus. nisi foret propter hoc quod de permutatione eius
40
quod comeditur plus prouenit quam sit illud quod dis〈-〉
41
soluitur: propter quod crescunt. ¶ Aliquando vero accidit
42
eis malicia istimbre propter eorum gulositatem: et
43
quia eorum comestiones malis disponuntur ordinibus
44
et comedunt res malas et humidas et multas et
45
desuper malis mouentur motibus. ¶ Quapropter
46
de superfluitatibus plus in eis adunantur. vnde
47
purgatione indigent et precipue eorum pulmones.
48
Ideoque eorum anhelitus est spissior et velocior:
49
magnitudinem tamen non habet eo quod eorum
50
virtus nondum ad complementum peruenit.
51
hec est dictio de complexione pueritie et iuuen-
52
tutis quemadmodum Galienus declarauit cuius
53
nos sumus interpretes. ¶ Preterea scien-
54
dum est quod caliditas post tempus consisten-
55
di minui incipit propterea quod aer circundans
56
materiam eius que est humiditas: exiccat.
57
Calor quoque innatus qui est intus ad hoc ad-
58
iuuat: et labor proueniens ex motionibus corporeis
1
et animalibus que necessarie sunt in vita: et defectus nature
2
ad resistendum illi toti semper. Omnes enim virtutes
3
corporee sunt finite. hoc autem iam rationatum fuit in
4
scientia naturali eius ergo operatio non semper existit in materijs.
5
¶ Amplius si hec virtus infinita foret et semper
6
permutationem in corpore faceret eius quod dissolui〈-〉
7
tur equaliter et vno modo. dissolutio tamen vno modo non
8
esset: immo semper quotidie augeretur et corpus disso-
9
lutionem tolerare non posset: et dissolutio humidi-
10
tatem finiret: quanto magis cum due res se iuuent
11
ad minorationem faciendam et retrocedendum: et
12
postquam sic est oportet necessario vt materia destruatur
13
et calor extinguatur: et precipue cum ad eius ex〈-〉
14
stinctionem adiuuetur preter materiei defectum
15
alia causa et illud est humor extraneus qui ac〈-〉
16
cidit assidue propterea quod cibus priuatur di〈-〉
17
gestione: et adiuuat ad extinguendum ipsum
18
duobus modis. vno suffocando et tegendo.
19
alio qualitati obuiando. hic enim humor est
20
flegmaticus frigidus. et hec est mors naturalis cuique
21
indiuiduo destinata secundum suam primam complexionem
22
vsque ad terminum quem in sua potentia habet ad suam
23
humiditatem conseruandam. vnumquodque enim eorum
24
terminum prefixum habet qui in indiuiduis diuer〈-〉
25
sificatur propter complexionum diuersitatem. et hi quidem
26
sunt termini naturales. Sunt vero et alij termini
27
abbreuiati. totum tamen diuino peruenit precepto.
28
¶ Quod ergo ex hoc acqisiuimus est quod puero〈-〉
29
rum et iuuenum corpora quantum ad qualitatem sunt calida
30
et corpora senum et decrepitorum sunt frigida. Sed pue〈-〉
31
rorum corpora equali sunt humidiora propter augmentum
32
et hoc quidem nobis insinuat experimentum quod
33
de mollicie ossium est et neruorum vel membrorum
34
ipsorum. et consideratio. quoniam parum est ex quo fue〈-〉
35
runt sperma et spiritus vaporalis. ¶ Senes
36
autem et decrepiti proprie preter hoc quod sunt frigidiores
37
adhuc sunt sicciores. ¶ Et hoc quidem scitur experi〈-〉
38
mento quod habetur de duritia ossium eorum et asperitate cu〈-〉
39
tis eorum et consideratione. Eo quod prolitum est tempus ex quo
40
fuerunt sperma et sanguinis et spiritus vaporalis. Et
41
in pueris quidem et iuuenibus igneitas est equalis: sed
42
in pueris plus abundat aeritas et aqueitas et in
43
sensibus et decrepitis plus abundat terrestritas
44
quam in illis duobus et est in decrepitis plus. ¶ Iu〈-〉
45
uentus autem habet complexionem magis equalem complexioni pueri.
46
Comparatione tamen pueri est eius complexio sicca: et senis
47
et decrepiti comparatione est humida. ¶ Decrepitus
48
veo est siccior iuuene et sene in membris simpli〈-〉
49
cibus et humidior vtriusque humiditate extranea ma〈-〉
50
defaciente. ¶ Secundum vero diuersitatem complexionum
51
generis femine frigidioris existunt complexionis. Ideoque
52
sunt in creatura minores masculis et sunt humi〈-〉
53
diores. ergo popter complexionum earum frigidi〈-〉
54
tatem multiplicantur earum superfluitates: et
55
propter paucum earum exercitium: et substantia car-
56
nium est rarior: licet viri caro ex parte complexionis
57
eius quod ei admiscetur sit rarior. Sua namque
58
spissitudine plus prohibetur in ipsam pene-
1
trare quod a venis et neruorum villis ad eam pro-
2
fluit. ¶ Qui vero terras inhabitant septemtrio〈-〉
3
nales humidiores sunt: et qui artes exercent
4
aqueas humidiores existunt: et qui ab istis di〈-〉
5
uersificantur diuersi existunt. Signa autem
6
complexionum narrabimus vbi vniuersalia
7
signa et particularia referemus.
8
¶ Doctrina quarta. Quid sit humor et eius
9
diuisiones.
Capitulum .I.
10
HUmor est corpus humidum liquidum
11
in quod in primis nutriens conuertitur.
12
Eius vero est humor bonus: et est il〈-〉
13
lud de cuius proprietate est vt fiat pars substantie
14
nutriti solus vel cum alio: et assimilari ei solus vel
15
cum alio: et in summa materia restaurationis eius quod ex ea
16
dissoluitur. Et eius superfluitas est humor malus et
17
est quod istud agere non consueuit. Aut raro in bo〈-〉
18
num conuertitur honorem. Unde antea a corpore expelli
19
et proijci debet. ¶ Dicemus ergo quod humidi〈-〉
20
tatum corporis quedam sunt prime quedam secunde.
21
Prime sunt quatuor humores quos paulo post
22
nominabimus. ¶ Secudarum vero due sunt diuisio〈-〉
23
nes: aut enim sunt superfluitates aut non superfluita〈-〉
24
tes. Superfluitates vero in sequentibus nominabi〈-〉
25
mus. ¶ Et que sunt non superfluitates sunt hu〈-〉
26
mores qui a principali dispositione conuersi membris
27
delegati fuerunt: sed nondum alicuius membro-
28
rum simplicium operatione perfecta pars effecti
29
sunt: quorum sunt quatuor species. ¶ Una est hu〈-〉
30
mor in foraminibus extremitatum paruarum vena-
31
rum contentus membris simplicibus propinqua〈-〉
32
rum inhibentium eam. ¶ Alia est humor
33
per omnia simplicibus transiens membra sicut ros
34
qui in nutrimentum conuerti est aptus: cum corpus
35
nutrimento caret: et vt membra humectet cum ali〈-〉
36
qua causa fortis motus aut alia ea exiccauerit.
37
¶ Tertia est humor qui parum ante congelatus
38
fuit: et est nutrimentum quod in substantia mebrorum ex
39
parte complexionis conuersum est. Sed ex parte essen〈-〉
40
tie complete et similitudinis nondum conuersum fuit.
41
¶ Quarta est humor qui est intus in membris
42
simplicibus a principio natiuitatis: per quem
43
partium eorum continuitas existit: cuius principium
44
est ex spermate. Spermatis vero principium est
45
ex humoribus. ¶ Et dicemus etiam quod humores
46
humorosi boni et superflui vel non superflui qua-
47
tuor continentur generibus. genere sanguinis qui omnibus
48
illis melior existit: et genere flegmatis: et genere
49
colere rubee: et genere colere nigre. ¶ Sanguis
50
vero natura calidus existit et humidus. Cuius sunt
51
due species: naturalis et non naturalis. Naturalis autem est cu-
52
ius color est rubeus malo carens odore et est
53
valde dulcis. Non naturalis vero sunt due diuisio〈-〉
54
nes. Alius enim est qui a complexione bona fuit
55
mutatus: non propterea quod aliquid ei admixtum
56
fuerit: sed quia eius complexio in se vitiata fuit: ver〈-〉
57
bi gratia: quia aut fuit infrigidatus aut calefactus.
58
¶ Et est alius qui non fuit mutatus nisi pro-
1
pter humorem malum qui ei admixtus fuit. Quod est
2
secundum duas diuisiones: aut enim ad eum humor
3
de foris venit et penetrauit in ipsum et corru-
4
pit. aut in ipsomet fuit generatus humor verbi gratia ali〈-〉
5
qua eius pars. putruit: et eius subtile in coleram
6
rubeam: et spissum in coleram nigram conuersum
7
est. et remanserunt ambe aut vna earum in eo. et huius
8
quidem diuisionis partes secundum illud quod ei admiscetur et ip〈-〉
9
sius species de speciebus flegmatis et speciebus cole-
10
re nigre et speciebus colere rubee diuersificantur: et
11
aquositas eius plerumque ergo fit turbidus: et ali〈-〉
12
quando fit subtilis et aliquando niger multa infectus ni-
13
gredine: et quandoque albus: similiter quoque in odore sui
14
et sapore mutatur: fit namque amarus aut falsus aut
15
acetosus. ¶ Flegmatis autem aliud est naturale: et
16
aliud non naturale. Naturale est quod est aptum vt in aliquo
17
tempore fiat sanguis: quoniam est sanguis non plene co-
18
ctus. Et est quidam modus dulcis flegmatis: quod
19
non valde exigit[*]exigit corrupt for existit [cf. Venice 1564] frigidum: immo corporis comparatione
20
frigiditatis pauce: sanguinis vero comparatione est et
21
colere rubee est frigidum. ¶ Et est etiam flegma dul〈-〉
22
ce quod non est naturale: quod est flegma saporem non habens
23
quod nominabimus: quod fit cum accidit vt cum eo san-
24
guis misceatur naturalis: et quod multotiens in rheuma〈-〉
25
tismis: et in saliua sentitur. ¶ Dulcis vero na-
26
turalis receptaculum dixit Galienus naturam
27
non fecisse membrum proprium quemadmo〈-〉
28
dum duabus fecit coleris: hoc namque flegma
29
sanguini propinquam habet similitudinem: et
30
egent eo membra omnia: ideoque fecit natura
31
vt cum sanguine vadat. ¶ Dicimus autem
32
quod hec indigentia est propter duas res: vna est
33
necessaria: et altera iuuatiua. Necessaria vero
34
est propter duas res. Una est vt sit iuxta mem-
35
bra ad hoc: vt cum membra nutrimentum quod
36
ad ipsa consueuit venire amiscerint: quod est
37
sanguis bonus propter retentionem materiei eius
38
que a stomaco fit et epate propter aliquas cau〈-〉
39
sas que acciderunt operentur in eo virtutes na〈-〉
40
turales eorum et coquant et digerant: et nutri-
41
antur ex eo: et sicut calor innatus digerit ip-
42
sum et rectificando facit ipsum sanguinem: si-
43
militer calor extraneus ipsum plerumque putre-
44
facit et corrumpit. ¶ Hanc vero necessitatis
45
partem non habent due colere. Due namque co〈-〉
46
lere fegmati in hoc non communicant quod ca〈-〉
47
lor naturalis ipsum rectificat et facit ex eo san-
48
guinem: licet in hoc communicent ei quod calor
49
accidentalis ipsum mutat et facit ex eo rem putridam et
50
corruptam. ¶ Altera est vt sanguini admisceatur:
51
vt ipsum aptum reddat: ad membra flegmatica〈-〉
52
rum complexionum nutrienda in sanguine quorum
53
qui in ea est nutriturus oportet flegma actualiter
54
esse secet mensuram notam sicut est cerebrum: et hoc
55
quidem in duabus est repertum coleris. ¶ Iuua-
56
tiua vero est: vt humectet iuncturas et membra que
57
multe existunt motionis ne siccitas eis accidat propter
58
calorem qui ex motu proueuit et frigatione: et hoc
1
quidem est iuuamentum stans in terminis necessi〈-〉
2
tatis. ¶ Non naturalis autem flegmatis. Aliud est
3
superfluitas diuerse essentie vsque ad sensum: et
4
istud est mucilaginosum. et aliud est in substan-
5
tia equale in sensu: et in veritate diuersum: et est
6
flegma crudum. Aliud est valde subtile et ipsum
7
est aquosum. Aliud est valde grossum album.
8
videlicet et est illud quod vocatur gipseum. et ipsum est cu-
9
ius subtile fuit resolutum: ideo quod in foraminibus
10
et iuncturis diu fuit retentum: quod omnibus existit
11
grossius. ¶ Et ex flegmate est quoddam quod est
12
salsum: quod omnibus flegmatis speciebus acutius
13
est et siccius et leuius. ¶ Omnis vero salsugi〈-〉
14
nis causa est vt aquose humiditati pauci sapo〈-〉
15
ris: aut priuate eo. terree partes aduste com-
16
plexionum siccarum et saporis amari equali tem〈-〉
17
peramento misceantur. Si enim multe fuerint
18
amarus sapor prouenit. et ex hoc quod similiter fiunt
19
sales et aque salse. Et est etiam cum sal fit ex ci〈-〉
20
nere alchali: et calce et ex alijs cum in aqua co〈-〉
21
quuntur: et colantur et coquitur illa aqua donec
22
in sale coaguletur. ¶ Similiter quoque flegmati
23
tenui quod saporem non habet. aut cuius sapor
24
adeo est paruus quod non superat cum colera sic-
25
ca natura se miscuerit adusta equalitatis ad-
26
mixtione ipsum facient salsum: et calefaciet.
27
hoc igitur flegma est colericum. ¶ Galienus
28
vero dixit flegma hoc falsum fieri: propter ip-
29
sius putredinem aut aquositatem que ei ad-
30
mixta fuit. et nos quidem dicimus putredi-
31
nem ipsum salsum efficere: ideo quod in ipso adu〈-〉
32
stionem facit et cinereitatem que cum eius hu〈-〉
33
miditate commiscetur. Sola autem aquositas
34
cum ei admiscetur salsedinem in ipso efficere
35
non valet: cum ibi vlla alia non fuerit causa.
36
¶ Et mihi quidem videtur quod ista: aut non
37
permutationis est: sed continuitatis: tunc enim
38
locutio completa erit. ¶ Et ex flegmate est quod
39
est acetosum. et quemadmodum dulce est secun〈-〉
40
dum duos modos dulce per suam essentiam. et
41
aliud propter rem extraneam que ei admixta
42
fuit. similiter acredo flegmatis acetosi secundum
43
duos contingit modos. Uno ideo quia res extra-
44
nea ei admixta fuit que est colera nigra acris
45
quam in subsequenti nominabimus. altero
46
propter causam que in ipsomet ei contingit: et il〈-〉
47
lud quidem est vt flegmati dulci quod dixi-
48
mus ipso dulci existente. accidat sicut accidit
49
alijs succis dulcibus qui prius bulliunt et postea
50
acescunt. ¶ Et est aliud ponticum cuius disposi〈-〉
51
tio est quemadmodum hec dispositio. fortasse
52
enim erit eius ponticitas propterea quod colera ni〈-〉
53
gra pontica ei admixta fuit: et fortasse erit eius
54
ponticitas propter causam qua in se vehemen〈-〉
55
ti infrigidatione infrigidatum est adeo quod eius sapor ad
56
ponticitatem sit conuersus. ideoque eius aquosi〈-〉
57
tas congelata est: et ad siccitatem partim et terre-
58
stritatem alterata est. et neque fuit calor debilis
1
qui ipsum bullire faceret et conuerteret in acredinem neque ca〈-〉
2
lor fortis qui ipsum coqueret. ¶ Et est flegmatis species
3
vitrei spissi grossi vitro liquefacto similis in sui vi〈-〉
4
scositate et ponderositate. quod plerumque est acre
5
et plerumque saporem non habebit et videtur quod
6
illud ex eo quod est grossum saporem non ha〈-〉
7
bens sit crudum: aut conuertitur in crudum
8
et hec quidem est illa flegmatis species que in
9
principio rei erat aquosa frigida: que neque pu〈-〉
10
truit neque res alia ei admixta fuit: sed sic per〈-〉
11
mansit recondita donec fuit ingrossata: et fri-
12
giditas fuit ei addita. ¶ Iam igitur declara〈-〉
13
tum est quod corrupti flegmatis modi ex parte sa〈-〉
14
porum ipsius sunt quattuor: salsum: acre pon〈-〉
15
ticum: et insipidum. ¶ Et ex parte sue essen-
16
tie sunt quattuor: aquosum: vitreum: mucilagi〈-〉
17
nosum: et gipseum. crudum vero in collectione
18
mucilaginosi continetur. ¶ Collera autem ru〈-〉
19
bea alia est naturalis: alia est que est superflui〈-〉
20
tas non naturalis. Naturalis est spuma sangui〈-〉
21
nis cuius color est rubeus clarus: et est leuis acu〈-〉
22
ta: et quanto magis fuerit calida erit eius rube〈-〉
23
do maior que cum in corpore generatur in duas diui〈-〉
24
ditur partes. quarum vna cum sanguine vadit
25
et altera ad cistim transmittitur fellis. ¶ Illud
26
vero quod de ea vadit cum sanguine cum ea pene-
27
trat causa necessitatis et iuuamenti. Necessi-
28
tas vero est vt sanguini admisceatur ad nutrien-
29
da membra: in quorum complexionibus magnam
30
colere rubee partem esse oportet secundum modum
31
quem meretur de diuisione sicut pulmo. Sed
32
iuuamentum est vt sanguinem subtiliet: et in
33
itineribus ipsum penetrare faciat. ¶ Quod
34
vero de ea colatum ad cistim transmittitur fel-
35
lis causa necessitatis transmittitur et vtilitatis.
36
¶ Necessitas autem aut est secundum totum corpus
37
quod est ipsum a superfluitate mundare: aut
38
secundum vnum ipsius membrum quod est fel nutri〈-〉
39
re. vtilitatis vero duo sunt iuuamenta. vnum
40
est intestina a stercore et flegmate viscoso ablue〈-〉
41
re et aliud intestina et ani musculos pungere:
42
vt quid sit ei necessarium sentiat et egestiones
43
emittat. Ideoque sepe accidit colica causa opi-
44
lationis que fit in foramine quod a felle descen〈-〉
45
dit ad intestina. ¶ Non naturalis vero cole-
46
ra alia est que a natura egreditur propter causa[*]causa corrupt for causam
47
extraneam qua ei admiscetur: alia est que a na〈-〉
48
tura egressa est propter causam in se: quia eius sub〈-〉
49
stantia est non naturalis. ¶ Partis prime est
50
alia que est scita et famosa. et est illa cui extra-
51
neum illud quod est admixtum est flegma. Cu-
52
ius generatio magis est in epate. et alia est que
53
est minoris fame et est illa cui extraneum quod
54
est admixtum est melancolia. Nota autem et famosa
55
aut est colera citrina: aut est colera vitellina: fleg〈-〉
56
ma namque cui admiscetur colera quandoque est
57
tenue: et generatur inde prima: quandoque est
58
grossum et generatur inde secunda scilicet colera que ouo〈-〉
1
rum vitellis similis existit. ¶ Que autem mi〈-〉
2
noris est fame est illa que colera vocatur adu-
3
sta que aliquo duorum generatur modorum vnus
4
est vt colera in se aduratur et accidat in ea cine〈-〉
5
reitas: sed eius subtile non separetur ab ipsius
6
cinereitate: immo cinereitas in ea contineatur.
7
Et hec quidem est peior. Et alius est vt cole-
8
ra nigra extrinsecus ad eam veniat. et cum ea
9
misceatur: et hec quidem est melior. ¶ Huius
10
autem speciei colere color est rubeus: sed non
11
est clarus neque floridus: immo est magis similis
12
sanguini: sed est tenui[*]tenui corrupt for tenuis: et plerumque a suo colore
13
propter aliquas mutatur causas. ¶ Que ve-
14
ro in sui substantia extra naturam est alia est
15
cuius generatio sepius est in epate. alia est cu-
16
ius generatio magis est in stomaco. Et illa
17
quidem cuius generatio magis est ab epate est
18
vna species. Que est cum quod in sanguine est
19
subtile aduritur. cuius spessitudo colera est ni〈-〉
20
gra. Et que in stomaco magis generatur duas
21
habet partes: prassinam scilicet et viridem vt erugo
22
eris. Et mihi quidem videtur quod prassina ex
23
vitellina generatur cum aduritur: cum enim adu〈-〉
24
ritur adustio in ea efficit nigredinem: ex qua
25
cum citrinitate mixta generatur viriditas.
26
¶ Zinaria vero videtur mihi quod generetur ex
27
prassina cum tantum aduritur donec eius humo〈-〉
28
rositas siccatur: et ad albedinem redire incipit
29
propter sui siccitatem. calor namque in humido
30
corpore in primis nigredinem efficit. deinde
31
denudat ipsum nigredine quando eius om-
32
nino finit humiditatem: et quando superfluit
33
in eo ipsum albificat: et hoc quidem in lignis
34
attende que prius in carbonem vertuntur:
35
deinde in cinerem. Calore enim in humido
36
efficit nigredinem: et in eius contrario albe-
37
dinem. et frigiditas in humido albedinem opera〈-〉
38
tur: et nigredinem in eius contrario. hec ta-
39
men duo iudicia que in prassina et zinaria iu〈-〉
40
dicaui estimatiua sunt iudicia: hec autem spe〈-〉
41
cies que dicitur zinaria omnibus colere ru-
42
bee speciebus calidior existit et peior et ma-
43
gis perniciosa: et dicitur quod est de substantia
44
venenorum. ¶ Colere autem nigre alia est na〈-〉
45
turalis alia non naturalis superfluitas. Na-
46
turalis est boni sanguinis ex et turbulentia et
47
superfluitas in comparatione ad sanguinem:
48
quia omnes humores dicuntur superfluita〈-〉
49
tes ad comparationem sanguinis: cuius sapor
50
inter dulcedinem et ponticitatem existit. Que
51
cum in epate generatur in duas separatur par-
52
tes: quarum vna in sanguinem penetrat et alia
53
ad splenem transmittitur. ¶ Pars autem que
54
cum sanguine penetrat vadit cum eo causa ne-
55
cessitatis et vtilitatis. Necessitas vero est vt
56
sanguini admisceatur eo modo quo debet in
57
nutrimento cuiusque membrorum in quorum
58
complexionibus magnam melancolie partem esse
1
oportet sicut sunt ossa. ¶ Utilitas vero est vt
2
sanguinem restringat et confortet et inspisset
3
ipsum. Et pars eius que ad splenem transmit〈-〉
4
titur est illud quo sanguis non indiguit que
5
ad ipsum vadit causa necessitatis et vtilitatis.
6
Necessitas vero aut est secundum corpus totum sci〈-〉
7
licet vt a superfluitate mundetur aut secundum vnum
8
membrum quod est vt splenem nutriat. ¶ Uti〈-〉
9
litas vero ideo accidit: quia in os stomaci quasi
10
mulgendo profluit. Et hec quidem vtilitas
11
duobus est modis: vno quia os stomaci stringit
12
et confortat: et inspissat. Alio vt in ore stomaci com〈-〉
13
motionem faciat propter acredinem et exci-
14
tet ad famem et faciat desiderium. ¶ Debes
15
autem scire quod colera rubea qua ad cistim trans〈-〉
16
mittitur fellis est illud quo sanguis non indi〈-〉
17
get et illud quod a felle egreditur est illud quo
18
fel non indiget: et similiter colera nigra que
19
ad splenem transmittitur est illud quo sanguis
20
non indiget et illud quod a splene egreditur
21
est illud quo non indiget spleni: et quemad-
22
modum illa colera rubea postrema euigilat
23
virtutem expulsiuam inferius: sic colera ista
24
nigra postrema virtutem appetitiuam euigi〈-〉
25
lat superius. Unde sit deo omnibus meliori
26
factoribus laus. ¶ Melancholia vero non
27
naturalis non est ad modum hypostasis et fe〈-〉
28
cis: immo est ad modum adustionis et cine-
29
reitatis. Res namque humide cum rebus terre〈-〉
30
stribus admiscentur: seperatur[*]seperatur corrupt for separatur terrestritas ab
31
eis aliquo duorum modorum: aut ad modum
32
hypostasis: et tale quale illud de sanguine est
33
melancolia naturalis. aut ad modum adustionis quod
34
est cum resoluitur subtile et spissum remanet
35
et tale quale illud est de humoribus est melancolia
36
superfluens: et ista quidem vocatur colera ni〈-〉
37
gra: et neque habuit hypostasim nisi sanguis.
38
Ex flegmate enim propter sui viscositatem
39
nihil descendit sicut ex oleo. Et ex colera ru〈-〉
40
bea propter sui subtilitatem et sue terrestri-
41
tatis paucitatem et sui motus assiduitatem: et
42
propterea quod illud quod de ea a sanguine se-
43
paratur in corpore est parum non descen-
44
dit res de qua sit curandum: neque etiam cum
45
separatur moratur nisi parum: sed putrefit aut
46
a corpore expellitur: et cum putrescit eius subtile
47
esoluitur et spissum remanet et fit colera ni-
48
gra adusta et non hypostasiua. ¶ Melancolia au-
49
tem que est superfluens. alia est que est cinis
50
colere et quod de ea aduritur que est amara:
51
inter quam tamen et coleram rubeam quam
52
adustam vocamus existit differentia: quia il-
53
la est colera rubea cui cinis hic fuit admix-
54
tus: hec vero non est nisi cinis per se cogni-
55
tus cuius subtile fuit resolutum. ¶ Alia est
56
que est cinis flegmatis: et quod de eo adustum
57
fuit. et si flegma valde subtile et aquosum fue〈-〉
58
rit: eius cinis erit salsus et si non trahit ad acre-
1
dinem aut ponticitatem. ¶ Alia est que est cinis
2
sanguinis: et quod de eo est adustum: et hec quidem est
3
falsa ad paucam trahens dulcedinem. ¶ Alia
4
est que est cinis melalncolie naturalis que si subtilis fuerit
5
erit eius cinis: et quod de ea adustum est: est valde
6
acre sicut acetum quod cum super terre faciem ca-
7
dit ebullit: et eius odor est acris a quo musce fu〈-〉
8
giunt et alia: et si grossa fuerit minoris erit acre〈-〉
9
dinis cum ponticitate pauca. ¶ Male igitur
10
colere nigre species sunt tres. colera rubea cum
11
aduritur et eius subtile resoluitur: et due alie di-
12
uisiones quas post eam diximus. ¶ Melancolia vero
13
flegmatica est tardioris impedimenti et mali-
14
tie. et melancolia colerica est que est fortioris malitie et
15
velocioris corruptionis: verumtamen est susceptabi-
16
lior curationis quam illa. De alijs vero duabus diui〈-〉
17
sionibus que magis acris est deterior existit. Si
18
tamen in eius principio auxilium presto fuerit citius
19
medicationem recipiet. Tertia vero que minus
20
super terram ebullit: et minus in membra pene-
21
trat tardius perimit: sed ad resoluendum et ad
22
maturandum et medicationem recipiendum magis
23
est effrenis. He ergo sunt species humorum non natura-
24
lium et superfluentium. ¶ Inquit Galienus qui dixit
25
quod humor naturalis solummodo est sanguis et alij hu-
26
mores sunt superfluitates quibus non egetur non di-
27
xit verum. Si enim solus sanguis esset humor qui
28
membra nutrit omnia in suis complexionibus et essen〈-〉
29
tijs similia forent. os namque carne durius non existit
30
nisi quia sanguis cui substantia dura melancolica fuit admi〈-〉
31
xta ipsum nutriuit: neque cerebrum mollius est car〈-〉
32
ne nisi quia sanguini qui ipsum nutriuit substantia mollis
33
flegmatica fuit admixta. Ipsum quoque sanguinem
34
alijs inuenimus admixtum humoribus qui ab eo se〈-〉
35
parantur. Cum enim extrahitur et ordinatim ponitur
36
in catin[*]in catin cf. Venice 1564 in uase or Alcatin visu discernitur quod separatur in parte que est sicut
37
spuma. et est colera rubea: et partem que est sicut sex et
38
res turbida. et est melancolia: et partem qui est sicut
39
albumen ouorum et est flegma: vt partem aquosam
40
que est aquositas cuius superfluitas in vrina euacuatur
41
Aquositas naumque non est ex humoribus solidis ne〈-〉
42
que est nisi ex eo quod bibitur et non nutrit neque est ne-
43
cessaria nisi in nutrimenti attenuatione et penetra-
44
tione. humor namque est quod ex eo quod bibitur et comedi〈-〉
45
tur est nutriens. Quod autem dico nutriens volo in-
46
telligi quod est in potentia simile corpori. Quod autem in poten-
47
tia corporis scilicet humani similitudinem habet est corpus com〈-〉
48
mixtum non simplex. Et aqua quod[*]quod corrupt for quidem est simplex. ¶ Sunt
49
autem quidam hominum qui opinantur corporis virtu-
50
tem sanguinis sequi multitudinem et ipsius de-
51
bilitatem sequi eius paucitatem. sed non est ita. Quod
52
vero attenditur est dispositio eius quantitatis que de eo cor〈-〉
53
pus ingreditur. Et sunt quidam qui opinantur quod cum
54
umores aucti fuerint aut diminuti: Postquam
55
corpora humana secundum comparationem fuerint que
56
debent in quantitate vnius ad alterum sanitas
57
erit conseruata: sed non est ita. humores numque preter
58
istud mensuram in quantitate conseruatam habere debent
1
non in comparatione alterius humoris: immo in se cum
2
custodia mensurationis quam habent in comparatione
3
vnius ad alterum. Adhuc quidem remanserunt
4
de rebus humorum questiones que non medicis:
5
sed tantum pertinent philosophis. Ideoque eas pretermisi.
6
¶ De qualitate generationis humorum. Capitulum .II.
7
Utriens[*]Utriens corrupt for NUtriens [initial is missing] masticatione aliquam habet digestio-
8
nem. superficies enim oris superficiei stoma-
9
ci contigua existit: immo est ac si vna essent
10
superficies. estque in eo virtus dige-
11
stiua est[*]est corrupt for ex ipso. cumque masticatum tetigerit aliqua
12
ipsum conuersione permutabit. Et in hoc quidem
13
auxiliatur saliua acquisita per digestionem in qua cadit
14
calor innatus. Ideoque triticum masticatum in
15
maturatione furunculorum et exiturarum operatur
16
quod non operatur triticum cum aqua tritum: neque
17
illud quod cum aqua coquitur. ¶ Et dixerunt
18
quidam quod signum ostendens nobis quod mastica-
19
tum iam parum incepit digeri est quod nec primus
20
odor nec primus sapor in eo inuenitur. ¶ Dein〈-〉
21
de postquam stomacum ingreditur integra digeritur
22
digestione. non propter stomaci calorem tantum: sed propter ca-
23
lorem membrorum que ipsum circundant et a dextra
24
quidem epar et a sinistra splen. splen namque ca〈-〉
25
lefacit non propter sui substantiam sed propter arterias
26
et venas multas que in eo sunt. et ab anterori
27
quidem est zirbum adipinum: quod cito susci〈-〉
28
pit calorem causa adipis: et ad stomacum re-
29
ducit: et superius quidem cor mediante dia-
30
phragmate ab eo calefacto. ¶ Cumque nutri-
31
entis[*]nutri-entis corrupt for nutriens in primis digeritur fit sua essentia in mul-
32
tis animalium auxilio eius quod ei admisce-
33
tur de eo quod bibitur plerumque chilus: et est
34
substantia liquida ptisane in spisstudine simi-
35
lis: deinde eius subtile a stomaco et intestinis
36
attrahitur et vias venarum que mesaraice vo〈-〉
37
cantur impellitur que sunt vene subtiles du-
38
re omnibus intestinis continue. cumque per
39
eas impellitur ad venam peruenit epatis que
40
porta vocatur et penetrat in epar in diuisio-
41
nibus et ramis porte intrantibus et se mino-
42
rantibus et subtiliantibus ad modum capil-
43
lorum occurrentibus orificijs diuisionum ra〈-〉
44
dicum vene que ab gibbo epatis ascendit. Et
45
non facit ipsam penetrare in illas coangusta-
46
tiones nisi melior commixtio aque bibite supra id
47
quod indiget corpus. Cum ergo in istarum
48
venarum villis diuiditur fit quasi epar tota-
49
liter tangat huius chili totalitetem et propter
50
illud tunc eius operatio est vehementior et for〈-〉
51
tior et velocior: et tunc coquitur. ¶ In omni
52
autem decoctione que est huiusmodi est res
53
que est sicut spuma et res que est sicut hyposta〈-〉
54
sis et res fortasse erit cum eis aut que ad adu-
55
stionem pertinet si decoctio superflua fuerit
56
aut res que non est bene cocta si decoctio fuerit
57
minor quam debet. ¶ Spuma autem est colera rubea: et hi〈-〉
58
postasis est melita que ambo sunt naturales. Adu〈-〉
1
sti vero subtile est mala colera rubea et eius gros〈-〉
2
sum est melancolia mala non naturalis: et quod non bene
3
coctum est flegma est. Quod autem de hoc toto
4
res colata est que bene cocta est sanguis qui tamen
5
quamdiu est in epate subtilior existit quam debet propter
6
aquosam superfluitatem. que propter rem quam dixi〈-〉
7
mus est necessaria. ¶ Istud vero quod est sanguis
8
cum ab epate separatur ab aquositate ei superflua
9
ilico mundatur: que necessaria non est nisi propter causam
10
quandam que iam sublata est. Extrahitur ergo aquo〈-〉
11
sitas a sanguine in venas que ad renes descen-
12
dit et fert secum sanguinem qui ad renes nu-
13
triendos sua quantitate et qualitate bonus exi〈-〉
14
stit. Nutritque renes vnctuositas huius aquo-
15
sitatis et sanguinositatis: deinde aliud quod re〈-〉
16
manet ad vesicam tendit et post ad virgam. san〈-〉
17
guis autem essentie bene per venam magnam
18
ad gibbositatem epatis ascendentem vadit et
19
tendit per venas que ab ea vt rami separantur.
20
deinde in gedeguil venarum: postea sedenechi
21
gedeguil. post sugentibus segnechi. deinde in
22
venis que sunt sicut villi capillaribus similes
23
postea sanguis ab earum orificijs sudando la〈-〉
24
bitur in membra ex parte diuina. ¶ Sanguis
25
ergo causa efficiens calor est temperatus: et causa
26
materialis est quod de nutrientibus est tempera〈-〉
27
tum et de potibus bonis: et formalis causa ip-
28
sius est decoctio noua: et eius causa finalis est
29
vt nutriat corpus. ¶ Efficiens vero colere ru〈-〉
30
bee causa est igneus calor superfluus et proprie
31
in epate: et eius causa materialis est quod de nu-
32
trientibus est subtile calidum dulce vnctuosum et
33
acutum. et eius causa formalis est decoccionem
34
ad superfluitatem procedere: et eius finalis cau〈-〉
35
sa est necessitas et vtilitas quas nominauimus
36
¶ Efficiens autem flegmatis causa est caliditas at〈-〉
37
tentata. et eius materialis causa est quod de nutrien-
38
tibus est grossum humidum viscosum et frigi〈-〉
39
dum: et eius causa formalis est decoctionis at-
40
tenuatio. et eius finalis causa est necessitas eius. et vti〈-〉
41
litas ipsius quas nominauimus. ¶ Melancolie autem
42
hypostasie[*]hypostasie corrupt for hypostasiue quidem causa eijciens[*]eijciens(?) corrupt for efficiens est calor temperatus. Sed
43
causa effciens aduste est caliditas que ab equalitate
44
est egressa. et eius causa materialis est quod de nutrien-
45
tibus vehementer grossum pauce humiditatis
46
et eorum calidum est fortius illo. et causa eius formalis
47
est fex hypostasiua secundum vnum duorum modorum:
48
vnde neque labitur neque resoluitur: et eius causa finalis
49
est necessitas eius et iuuamentum ipsius quod
50
nominauimus. ¶ Melancolia autem fit multa aut propter
51
caliditatem epatis: aut splenis debilitatem aut pro-
52
pter frigoris vehementiam congelantis: aut propter
53
constrictionis perseuerantiam: aut propter egritudines
54
que multe et prolixe fuerunt: quare propter illud hu-
55
mores facti sunt cineres. Cumque melancolia multi〈-〉
56
plicatur et inter stomacum et epar stat sanguis
57
et bonorum humorum generatio cum ea minora〈-〉
58
tur. ergo sanguis minuetur. ¶ Debes autem scire
1
quod generatio humorum cause caliditas et frigi〈-〉
2
ditas cum alijs existunt causis: sed caliditas
3
equalis sanguinem generat: et superfluens co-
4
leram gignit rubeam: multumque superfluam[*]superfluam corrupt for superflua
5
melancoliam generat: propter superfluitatem adu-
6
stionis: et frigiditas quidem flegma generat:
7
et multum superflua generat melancoliam propter
8
superfluitatem congelationis. ¶ Debes autem
9
attendere virtutes passiuas cum virtutum acti〈-〉
10
uarum equidistantia: neque oportet vt sit cre-
11
dulitas quod omnis complexio sibi generat simi〈-〉
12
le et non sui contrarium per accedens: licet non
13
sit per essentiam. Complexioni enim multo-
14
tiens accidit vt contrarium generet. frigida nam〈-〉
15
que complexio et sicca plerumque generat humi-
16
ditatem extraneam non propter conuenien-
17
tiam sed propter digestiue debilitatem. et huiusmodi
18
quidem complexionem habens est homo macer cuius iun〈-〉
19
cture sunt laxe et est leuis et ipse est timorosus et
20
frigidus tactu et suauis: et vene anguste et simila〈-〉
21
tur huic quod generat senium de flegmate
22
licet certe senij complexio frigida sit et sicca.
23
¶ Debes autem scire quod sanguis et quod cum eo la〈-〉
24
bitur tertiam habet in venis digestionem: et cum per membra
25
diuiditur vt vnumquodque suum recipiat nutrimentum
26
habet digestionem quartam. superfluitas igitur digestionis prime
27
que est in stomaco per intestinorum egreditur viam: et secunde digestio-
28
nis que fit in epate superfluitatis plurimum cum vrina egre〈-〉
29
ditur. Quod autem de ea remanet ad splenem et fel ten〈-〉
30
dit. Duarum vero digestionum remanentium superflui-
31
tates per resolutionem que non sentitur et per sudorem et
32
per sordiciem extrinsecam egrediuntur. Cuius. pars
33
est quod per foramina egreditur sensibilia sicut per nares
34
et instrumentum auditus. et non sensibilia sicut per poros:
35
aut extra naturam sicut per apostemata cum aperiuntur: aut quod na〈-〉
36
scitur ex additionibus in corporibus sicut pili
37
et vngues. ¶ Debes autem scire quod si alicuius hu〈-〉
38
mores subtiles existunt eorum euacuatio eum debilitat:
39
cui multum nocet in sui fortitudine suorum porrorum
40
amplitudo propterea quod resolutionem sequitur debilitas
41
et quod humores subtiles ad euacunandum et resoluendum
42
sunt faciles. quod autem ad resoluendum et euacuandum
43
est facile spiritui facile associari potest in sua resolutione
44
cum eo igitur resoluitur. ¶ Et debes scire quod quem〈-〉
45
admodum humores isti in suis generationibus causas
46
habent sicut et in suis motibus habent causas. Motus
47
namque et res valde calide sanguinem mouent et cole〈-〉
48
ram rubeam et fortasse mouebunt melancoliam et for-
49
te facient eam. quies vero flegma forte reddit et
50
aliquas melancolie species: et etiam ipsemet estimationes
51
mouent humores verbi gratia sanguinem enim mo-
52
uet res intueri rubeas. quapropter prohibemus
53
illum ex cuius naribus sanguis fluit res splendo-
54
rem habentes rubeum aspicere. et hec quidem dici-
55
mus de humoribus et eorum generationibus. Loqui
56
vero contra proteruos et deuiantes debent sapientiarum opifi-
57
ces et non medici.
¶ Doctrine quinte ad sci〈-〉
58
endum quid sit membrum et sue partes.
Capitulum .I.
1
MEmbra sunt corpora que ex prima humo〈-〉
2
rum generantur commixtione quemadmo〈-〉
3
dum humore sunt corpora que ex prima
4
ciborum generantur commixtione: sicut
5
cibi sunt ex prima commixtione generati elementorum.
6
¶ Membrorum autem alia sunt que sunt simplicia: alia
7
sunt que sunt composita et simplicia quidem sunt quorum
8
quamcunque sensibilem assumpsseris[*]assumpsseris corrupt for assumpseris partem in nomine et
9
diffinitione erit toti communicans: sicut caro in suis
10
partibus et os in suis partibus et nerui in suis parti-
11
bus: et his similia. Ideoque similium vocantur partium.
12
¶ Composita vero sunt illa quorum quamcunque acce〈-〉
13
peris partem in nomine et diffinitione toti communicans non
14
erit sicut manus et facies. pars enim faciei non est fa〈-〉
15
cies: neque pars manus: est manus. et vocantur
16
membra instrumentalia eo quod sunt anime instrumenta ad complen〈-〉
17
dum motus et operationes. Primum mebrorum simi〈-〉
18
lium est os quod durum est creatum. quoniam ipsum est cor-
19
poris fundamentum et sustentaculum motuum.
20
Post ipsum vero est cartilago que osse existit molli〈-〉
21
or. Ideoque flecti potest: sed est omnibus alijs membris
22
durior cuius iuuamentum in creatione fuit vt os-
23
sium cum corporibus mollibus per ipsam meli-
24
or fieret continuatio: et vt durum cum molli non
25
absque medio componeretur. duro enim molle lede-
26
retur et precipue in hora percussionis et constrictio〈-〉
27
nis si non esset complexio ordinata ficut est in osse spa〈-〉
28
tule et hippocondriorum et in ossibus costarum: et sicut
29
est epiglotalis cartilago: et illud quod est sub tora〈-〉
30
ce: et vt per ipsam est foret melior iucturarum se ad〈-〉
31
inuicem fricantium vicinitas: ne sua duricie rum-
32
perentur. et etiam vt cum aliquis musculus se extenden〈-〉
33
do ad aliquod peruenerit membrorum: in quo os non
34
existat cui innitatur et a quo confortetur sicut pal-
35
pebrarum musculi vt sit ibi sustentaculum cor〈-〉
36
dis eorum et defensio: et plerumque etiam in multis locis
37
est necesse rem aliquam rei alicui inniti que non sit du〈-〉
38
ra in vltimo sicut epigloti. ¶ Postea sunt ner-
39
ui qui sunt corpora a cerebro orta aut a nucha
40
alba ad flectendum mollia et ad separandum dura
41
ad hoc creati vt per eos membra sensum habeant
42
et motum. ¶ Post neruos sunt chorde que quod[*]quod corrupt for quidem sunt
43
corpora que ab extremitatibus musculorum oriun-
44
tur et neruis similantur et ad membra tendentes
45
mobilia plerumque sua retractione retrahunt mem-
46
bra propter musculi contractionem et congregationem: et pro-
47
pter retrorsum reductionem: et quandoque relaxant laxa〈-〉
48
mento sui propterea quod musculus dilatatur cum ad suum
49
redit situm: aut supra mensuram quam eius habet lon〈-〉
50
gitudo: et supra dispositionem: quam habet cum in suo
51
naturali existit situ: addit. sicut in quibusdam vide-
52
mus musculis qui quidem secundum plurimum sunt compositi
53
ex neruis qui ad musculum tendunt: et ab alte〈-〉
54
ra parte egrediuntur: et ex corporibus de qui〈-〉
55
bus post chordarum relationem tractabimus
56
et hec quidem sunt que ligamenta vocantur que
57
etiam secundum visum et tactum neruosa existunt et
58
ab ossibus venientia ad musculum vadunt: et
1
fiunt fila ipsa et nerui in eo quod enim est supra par-
2
tem musculi vocatur caro: et quod ab eo sepa-
3
ratur et ad iuncturam vadit et membrum motum
4
colligit in seipso et permutatur chorda. ¶ Post
5
eas autem sunt ligamenta que prediximus que etiam
6
sunt corpora neruo similia quorum quedam sunt
7
que absolute ligamenta vocantur: et quedam
8
sunt que nomine alahacab vel alchaab approprian〈-〉
9
tur. illud vero quod ad musculum extenditur: non
10
vocatur nisi ligamentum. Et illud quod ad mu-
11
sculum non extenditur: sed tantum quod inter duo ex-
12
trema ossium iuncture continuat: aut inter alia
13
membra: et vnam rem alij firmiter annectit pro〈-〉
14
pter quod ligamentum vocatur: et quandoque nomine ala〈-〉
15
hacab vel alchaab appropriatur ligamentum vero nullum
16
sensum habuit ne propter motum multum et fricatio〈-〉
17
nem doleret. ¶ Iuuamentum autem ligamenti ex
18
eo quod premissum est perpenditur. ¶ Et post
19
ligamenta sunt arterie que sunt corpora que a
20
corde nascuntur concaua in longitudinem ex〈-〉
21
tensa neruosa et in sui substantia ligamentalia
22
habentia motiones dilatando se et constringen-
23
do que ex quietibus discernuntur. Que quidem
24
ad hoc fuerunt create vt cor euentetur et fumosus
25
vapor ab eo expellatur: et spiritus membris cor〈-〉
26
poris distribuatur. ¶ Post sunt vene que ar-
27
terijs similes existunt sed sunt ab epate et sunt
28
quiete. Que quidem fuerunt create ad hoc vt
29
sanguis membris que sunt in corpore partia-
30
tur. ¶ Deinde sunt panniculi qui sunt corpora
31
de filis neruosis non sensu perceptis texta: quo〈-〉
32
rum spissitudo tenuis existit dilatata aliorum cor〈-〉
33
porum superficies cooperientia: et continentia
34
ea propter iuuamenta ex quibus est vt summam
35
eorum in sua figura et factura custodiant: et ex
36
eis est vt ea ab alijs corporibus suspendant et
37
eis annectant mediantibus neruo et ligamen-
38
to: que fila facta fuerunt: ex quibus texti fue-
39
runt sicut renes dorso: et ex eis est vt membra:
40
secundum sui substantiam sensum non habentia per
41
ipsos habeant superficiem sui essentiam sentien〈-〉
42
tem: que illud quod ei occurrit sentit: et acci-
43
dentaliter sentit quod in corpore accidit quod eis in〈-〉
44
uolutum est. Et hec quidem membra sunt si-
45
cut pulmo epar splen et renes. hec enim sua sub〈-〉
46
stantia nullo modo sentiunt. sed neque sentit il-
47
lud quod in eis percussionem facit: nisi quod de
48
panniculis super ea existit. Cumque in eis acci-
49
dit ventus aut apostema sentitur. Sed ventum
50
sentit panniculus accidentaliter propter exten-
51
sionem que contingit in ipso apostema vero sentit prin〈-〉
52
cipium panniculi et eius appensione accidenta-
53
liter. Ideoque membrum apostematis grauitate laxa〈-〉
54
tur. ¶ Postea est caro que est locorum vacuo〈-〉
55
rum impletio que in horum membrorum situ
56
in corpore existunt: et ipsorum fortitudo qua
57
sustentatur. ¶ In vnoquoque vero membro est
58
virtus naturalis qua ei res nutrimenti comple〈-〉
1
tur et hoc quidem est nutrimentum attrahere
2
et retinere et assimilare et vnire et superfluita-
3
tem expellere. ¶ Et post hec quedem[*]quedem corrupt for quidem mem-
4
bra diuersificantur: sunt enim eorum quidam
5
que preter hanc virtutem insuper aliam virtu-
6
tem habent que ab eis ad aliud procedit: et que〈-〉
7
dam sunt eorum que hoc non habent: aliter
8
quedam eorum sunt que preter hanc virtutem insuper
9
virtutem habent que eis ab alio influit: et sunt eo-
10
rum quedam que non. Com[*]Com corrupt for Cum ergo compositio fiet sequetur
11
quod est membrum suscipiens et tribuens: et mem〈-〉
12
brum tribuens et non suscipiens: et membrum susci〈-〉
13
piens et non tribuens: et membrum neque suscipiens
14
neque tribuens. ¶ De membri autem tribuentis et
15
suscipientis inuentione non dubitamus. In cere-
16
bro namque et epate omnes conuenerunt medici quod vnum-
17
quodque eorum virtutem vite suscipit et calorem naturalem
18
et spiritum a corde: et vnumquodque eorum principium habet vir〈-〉
19
tutis quam alijs tribuit. Sed cerebrum quidem prebet
20
sensum secundum quosdam abfolute et secundum quosdam non
21
absolute et epar est principium nutrimenti secundum
22
quosdam absolute et secundum quosdam non absolute.
23
¶ De membri autem suscipientis et non tribuen-
24
tis inuentione non dubitamus sicut caro est que
25
sentiendi virtutem et vite suscipit et non est alicu〈-〉
26
ius virtutis principium quam alij vllo modo tribuat
27
¶ De alijs vero duabus diuisionis partibus in
28
vna earum medici a magno philosophorum diuersificati
29
sunt. philosophorum namque magnus dixit quod membrum tri-
30
buens et non recipiens est cor. ipsum enim est omnium vir〈-〉
31
tutum prima radix et omnibus alijs membris suas
32
tribuit virtutes quibus nutriuntur et viuunt et quibus
33
comprehendunt et quibus mouent. ¶ Medici autem
34
et quidam primorum philosophorum has virtutes in membris
35
partiti sunt et non dixerunt quod sit mebrum tribuens
36
et non suscipiens. Et philosophi quidem sermo cum subtili-
37
ter certificatur est veracior. Sed medicorum sermo
38
in primis cum attenditur est magis manifestus.
39
¶ Postea in alia diuisionis parte diuersificati
40
sunt medici inter se et philosophi inter se. Una enim
41
secta dixit quod ossa et caro non sentientia: et eorum similia
42
non perdurant nisi pet[*]pet corrupt for per virtutes proprias que sunt
43
in eis: que non ab alijs principijs eis influxerunt
44
Sed per illas virtutes cum nutrimentum eis trans-
45
mittitur sibi sufficiciunt[*]sufficiciunt corrupt for sufficiunt: et neque ipsa alij rei vir-
46
tutem tribuunt: neque etiam aliud membrum eis aliam
47
tribuit virtutem. ¶ Alia vero secta dixit quod vir-
48
tutes iste non sunt eis proprie: sed ad epate et cor-
49
de in generationis principio eis influxerunt: et in eis
50
quiete permanserunt. Medico tamen non attinet vt
51
in sequendo demonstratiua procedat argumen-
52
tatione: vnde de his duabus diuersitatibus ad veritatem
53
exitus proueniat: neque patet ei semita ad hoc in
54
quantum est medicus: neque hoc ipsum in ali-
55
qua suarum perscrutationem et suarum actionum
56
impedit. ¶ Debeant scire et credere in diuersita〈-〉
57
te prima quod non est ei curandum vtrum cor sit
58
principium sentiendi et motionis cerebro: et vir〈-〉
1
tutis nutrientis epati aut non fit. Cerebrum namque
2
siue per se siue post cor habeat: principium ani〈-〉
3
malium actionum existit comparatione alio-
4
rum memborum. Et epar similiter actionem na〈-〉
5
turalium nutrientium principium existit aliorum mem-
6
brorum comparatione. ¶ Et de alia quidem diuersi〈-〉
7
tate debet scire et credere quod non est curandum
8
vtrum virtus naturalis in tali quale est os in
9
principio generationis ab epate venerit: aut eam
10
pro suamet complexione meretur aut nihil fit eo〈-〉
11
rum. Sed debet credere quod hec virtus ad ipsum
12
non profluit nisi ab epate: nam si inter ea via
13
clauderetur: et os nutrimentum apertum habe〈-〉
14
ret eius actio destrueretur: quemadmodum fit in
15
sensu et motu. cum neruus qui peruenit a cere〈-〉
16
bro stringitur. virtus vero illa ossi naturalis fa〈-〉
17
cta est dum eius permanserit complexio. ¶ Et
18
tunc quidem explanabitur ei diuisionis habi-
19
tudo: et videbit membra principalia que sunt:
20
et membra principalibus deseruientia: et mem〈-〉
21
bra non principalia absque seruitio: membra vero prin〈-〉
22
cipalia sunt membra que primarum virtutum
23
que in corpore existunt que ad hoc sunt necessa〈-〉
24
rie vt singulare: aut species perdurent princi-
25
pia habent. ¶ Secundum vero singularis durabi〈-〉
26
litatem sunt tria principia. Cor quidem est prin〈-〉
27
cipium virtutis vite: et cerebrum quidem est
28
principium virtutis sentiendi et mouendi: et epar
29
quidem est principium nutriendi. ¶ Sed secundum
30
speciei durabilitatem sunt principalia hec tria
31
et etiam aliud quartum quod speciei existit pro-
32
prium: et sunt testiculi qui vni rei sunt necessa〈-〉
33
rij et ad rem aliam iuuatiui. ¶ Necessitas er-
34
go est ad sperma generandum quod genealogiam
35
conseruat. ¶ Iuuamentum vero est ad hoc vt
36
complementum forme detur et complexio ma〈-〉
37
sculina et femina conseruetur: que speciebus ani〈-〉
38
malis accidentia sunt inseparabilia: et nec sunt
39
ex rebus in animalitatis essentiam ingredien〈-〉
40
tibus: membrorum vero deseruientium alia sunt
41
que seruitute deseruiunt preparatoria alia que
42
seruiunt seruitute latoria. Et preparatoria qui-
43
dem seruitus vocatur vtilitas. latoria vero ser〈-〉
44
uitus absolute vocatur. ¶ Seruitus autem pre〈-〉
45
paratoria est antequam principale operetur: et lato〈-〉
46
ria seruitus postquam principale operatur. ¶ Cor-
47
dis vero seruiens preparator est sicut pulmo: et
48
eius seruiens lator est sicut arterie. Cerebri ve-
49
ro seruiens preparator est sicut epar: et alia nu-
50
trimenti membra et custodie spiritus et lator est si〈-〉
51
cut nerui. ¶ Epatis vero preparator seruiens
52
est sicut stomacus: et lator est sicut vene. ¶ Et te〈-〉
53
sticulorum quidem seruiens preparator sunt si〈-〉
54
cut membra que antequam ipsi generant sperma. Sed eorum
55
seruiens lator est virga in viris et vene que sunt
56
inter eos et ipsam: et in mulieribus similiter sunt vene
57
que sperma ad locum conceptonis inpellunt: et mulieres
58
insuper habent matricem per quam spermatis completur
1
vtilltas. ¶ Galienus autem dixit quod membrorum
2
alia sunt que operationem tantum efficere habent: alia que
3
iuuamentum tantum: et alia sunt que opera-
4
tionem et iuuamentum habent. primum est sicut
5
cor. secundum est sicut pulmo. tertium sicut epar. Di〈-〉
6
co autem quod per operationum[*]operationum corrupt for operationem oportet intelligi il〈-〉
7
lud quod cum re solummodo operationem in vita
8
singularis ingredientium completur: aut in speciei
9
permanentia: sicut cor in generatione spiritus. ¶ Et
10
per iuuamentum oportet intelligi illud quod prepa〈-〉
11
ratur ad alterius membri operationem suscipien〈-〉
12
dam: et tunc erit operatio completa ad dandam
13
singulari vitam aut speciei permanentiam: quemad〈-〉
14
modum pulmo aerem preparat. Ipsum vero
15
epar secundam suam perficit primo digestionem: et dige〈-〉
16
stioni tertie et quarte apparatum prestat. ergo
17
inquantum digestionem secundam adeo perfectam efficit
18
quo ad sanguis ad ipsummet nutriendum sit bo〈-〉
19
num actionem operatus est: et inquantum operatio〈-〉
20
nem efficit que in alia expectata operatione au-
21
xiliatur iuuamentum efficit. ¶ Et etiam denuo
22
dicemus quod membrorum alia sunt que generantur
23
ex spermate que sunt similium partium membra pre〈-〉
24
ter carnem et adipem: et alia sunt que ex sanguine
25
generantur sicut adeps et caro: quod enim est preter
26
hec duo ex duobus generatur spermatibus mascu〈-〉
27
lorum spermate et spermate mulierum ¶ Sed secundum
28
sermonem eius qui de sapientibus verificauit de
29
spermate masculi generatur sicut generatur caseus de
30
coagulo: et de spermate mulieris generatur sicut
31
caseus generatur de lacte: et sicut principium
32
coagulationis est in coagulo ita principium
33
coagulationis forme est in spermate viri. Et
34
sicut principium coagulationis est in lacte ita
35
principium coagulationis forme scilicet virtutis pa〈-〉
36
tientis est in spermate mulieris: quemadmodum
37
vnumquodque duorum: coaguli videlicet et lactis est pars substantie
38
casei qui fit ex eis: ita vnumquodque duorum sper-
39
matum est pars substantie embrionis. ¶ Hoc autem
40
verbum non parum immo multum verbis Galieni
41
est contrarium. Sibi namque videtur quod cuique duorum sper-
42
matum inest virtus coagulatiua et virtus coa〈-〉
43
gulationem suscipiens: et propter hoc non se prohi-
44
bet quin dicat quod virtus coagulatiua in mascu-
45
lis est fortior. Uirtus coagulationem suscipiens
46
est fortior in feminis. Qualiter autem sermo in hoc
47
certificetur inuenitur in nostris libris qui sunt de
48
sapientijs radicalibus. ¶ Postea vero sanguis
49
qui in tempore menstruorum a muliere separabatur fit nu-
50
trimentum. Sed alia pars eius est que in similitudinem
51
conuertitur substantie spermatis: et membrorum que ex eo generantur
52
et erit nutrimetum augmentans ipsum. Alia pars eius
53
est que non nutrimentum fit adhuc: sed est conueniens
54
vt coaguletur adimplenda loca membrorum primorum
55
vacua et fit caro et adeps. Et alia pars eius est super〈-〉
56
fluitas que nulli harum duarum rerum est bona et rema-
57
net vsque ad horam partus quam vtpote natura superfluam
58
expellit. Cumque infans parturitur sanguis quem ipsi-
1
us epar generat huius sanguinis vices supplet et genera〈-〉
2
tur ex eo quod ab illo sanguine generabatur. Et caro
3
quidem ex sanguine generatur spisso quem caliditas
4
et siccitas coagulant. adeps vero ex eius aquosi〈-〉
5
tate et vnctuositate generatur quam frigiditas coagulat
6
ideoque ipsam caliditas resoluit. ¶ Membra autem
7
que ex spermate sunt creata cum solutionem conti-
8
nuatis patiuntur certa continuitate non restaurantur
9
nisi pauca ex eis et in paucis habitudinibus et
10
in etate pueritie sicut ossa et rami venarum parui.
11
non enim magni neque arteriarum. Cum enim aliqua
12
eorum pars seiungitur nihil loco eius nascitur: et hec
13
quidem sunt sicut ossa et nerui. Illa vero que ex san〈-〉
14
guine sunt creata renascuntur post perditionem suam
15
et continuantur tali substantia qualis[*]qualis corrupt for quali sunt ipsa sicut caro. ¶ Et
16
illud quidem quod est creatum ex sanguine in quo
17
adhuc virtus existit spermatis dum nondum inter
18
ipsum et sperma tempus intercessit nisi paruum. illud
19
membrum quando tollitur iterum nasci potest sicut dentes
20
in etate pueritie. Cum autem sanguis ad aliam con〈-〉
21
uersus fuerit complexionem non iterum renascetur.
22
¶ Et dicemus etiam quod membrorum sentientium
23
mobilium plerumque motus et sensus similiter primum est
24
vnus neruus et plerumque separantur: et erit prin〈-〉
25
cipium cuiusque virtutis neruus. ¶ Et etiam di-
26
cemus quod omnium interiorum que panniculis
27
sunt inuoluta panniculus ex vno panniculorum
28
pectus: aut ventrem cooperientium nascitur. Sed
29
eorum que in pectore sunt panniculorum origo
30
sicut diaphragmatis et venarum et arteriarum
31
et pulmonis est ex pannicplo[*]pannicplo corrupt for panniculo interiore qui costas
32
tegit et membrorum quidam et venarum que
33
sunt in ventre panniculi oriuntur ex siphac qui
34
interius ventris cooperit musculos. ¶ Om-
35
nia quoque membra caruosa sunt aut villosa si-
36
cut caro que est in musculis: aut villis carentia
37
sicut epar. et nullus quidem motus fit nisi per
38
villos. Uoluntarius vero motus sit causa vil-
39
lorum qui sunt in musculis. et naturalis sicut mo〈-〉
40
tus matricis et venarum. Et compositus sicut
41
motus transglutiendi fit villis proprijs per for-
42
mam ex situ longitudinis et latitudinis et trans〈-〉
43
uersionis. Attractioni vero sunt villi qui in lon〈-〉
44
gitudine protenduntur et expulsioni villi qui
45
in latitudinem tendunt: constringentes et reten-
46
torij villi qui ex transuerso vadunt. ¶ Mem〈-〉
47
brorum autem que vnam habent tunicam sicut
48
venarum et vesice tres villorum species adinuicem
49
sunt texte. Et membrorum que sunt duas habentia
50
tunicas villi qui in latitudinem tendunt semper
51
in extrinseca existunt in eorum tunica et alij duo
52
in tunica eorum intrinseca. Illi tamen qui in
53
longitudine protenduntur ad superficiem ma〈-〉
54
gis declinant extrinsecam. Qui taliter non crea〈-〉
55
ti fuerunt nisi ne attrahendi et expellendi villi
56
simul existant: immo melius est vt villi attrahen-
57
di et retinendi sunt similiter nisi intestinis. non enim multa
58
indigent retentione sed attractione et expulsione.
1
¶ Et dicemus etiam quod membrorum neruosorum cor-
2
pora a sui substantia aliena continentium. alia sunt que
3
vnam habent tunicam: et alia que duas. Que autem duabus
4
consistunt tunicis non taliter creata fuerunt nisi propter
5
iuuamenta multa. Quorum vnum est multa necessitas
6
multe costodie fortitudinis sue corporeitatis ne
7
findantur causa fortitudinis motus eis quod continetur in eis
8
sicut arterie. ¶ Secundum est multa necessitas mul〈-〉
9
te custodie in re corporis quod in eis est reconditum
10
ne resoluuntur et egrediatur. Resolutionis vero timor
11
prouenit causa sue raritatis si vnam haberet tunicam.
12
Et exitus timor est ideo: quod propter hoc etiam ad scinden〈-〉
13
dum essent apte et hoc quidem corpus quod in eis est
14
reconditum est sicut spiritus et sanguis qui in arterijs
15
sunt reconditi in quorum custodia valde est studen〈-〉
16
dum et de quibus timetur ne pro nihilo recedant.
17
Spiritus quidem propter resolutionem et sanguis quidem propter
18
fissuram ex hoc namque maximum timetur malum.
19
¶ Tertius est quoniam cum alicui membro fuerit ne-
20
cessarium vt sit ipsius attractio et expulsio mo-
21
tu vehementi factum est vnicuique earum singulariter[*]singulariter corrupt for singulare instrumentum
22
sine permixtione: et hoc est sicut stomacus et intesti〈-〉
23
na. ¶ Quartum est quoniam cum voluntas fuerit vt vna〈-〉
24
queque membri tunica operationi que est ei propria sit
25
preparata: et vnaqueque duarum operationum acciderit
26
propter complexionem ab alterius operationis complexione
27
diuersa fuit melius inter eas diuidere: sicut sto〈-〉
28
macus in quo fuit voluntas sentiendi virtutem esce:
29
quod quidem non fit nisi in membro neruoso. et digeren〈-〉
30
di quod similiter non fit nisi per membrum carnosum.
31
Unicuique igitur harum duarum rerum tunicam posuerunt
32
per se: tunicam neruosam virtuti sentiendi et tunicam
33
carnosam digestioni. et natura quidem intrinsecam tunicam fe-
34
cit neruosam et extrinsecam carnosam. Potest
35
namque digerentis operatio ad id quod digestum est in
36
potentiam sine occursu peruenire. Sentiens vero id
37
quod sentitur non potest sentire nisi obuiando ei sensu.
38
videlicet tactus. ¶ Et dicemus etiam quod sunt quedam mem-
39
bra quorum complexio sanguini est propinqua non
40
ergo indiget sangis in eorum nutrimento mul-
41
totiens conuerti sicut carnis: quapropter in eam neque fo〈-〉
42
ramina facta fuerunt: neque ventriculi in quibus aliquan〈-〉
43
to tempore nutrimentum quod ei digeritur immoretur: et dein〈-〉
44
de caro ex eo nutriatur. immo ilico cum ei nutrimen〈-〉
45
tum occurrit in ipsam conuertitur. ¶ Et sunt ex mem-
46
bris quedam quorum complexio a sanguinis complexione
47
valde est remota. Ideoque cum necesse fuerit sangui-
48
nem ea nutrire: oportebit vt in similitudinem substantie
49
eorum multis conuersionibus ordinatim conuertatur
50
sicut os: quapropter creatione ante vnum positum fuit
51
foramen quod eorum nutrimento tanto contineat tempore
52
quanto illud in eius similitudinem conuertatur: sicut in osse
53
cruris et adiutorij: aut forma multa in ipsis
54
diuisa: sicut in osse mandibule inferioris. ¶ Et
55
membris quidem que sic sunt necesse est vt nutrimento
56
ampliori quam eis tunc sit necesse repleantur: vt pau〈-〉
57
latim et paulatim procedant illud in sui similitu〈-〉
58
dinem conuertendo. Membra autem fortia superfluitates
1
suas ad membra debilia sibi vicina expellunt sicut
2
cor ad ascellas: et cerebrum ad loca que sunt post
3
auriculas et epar ad inguina.
4
¶ Summe prime doctrine quinte. et est sermo
5
vniuersalis de ossibus et iuncturis.
Capitulum .I.
6
Icemus[*]Icemus corrupt for DIcemus [initial is missing] quod ossium que sunt in corpore alia
7
sunt que sunt sicut fundamentum: quoniam super ea est
8
corpus fabricatum sicut spondiles dorsi.
9
Spondiles namque ille corporis sunt fun〈-〉
10
damentum super quas ipsum fabricatum est: quemadmo-
11
dum nauis super lignum fabricatur quod in ea primum ponitur.
12
¶ Et alia sunt que sunt in corpore sicut clipeus ad
13
tuendum sicut os cranei. et alia que sut sicut arma
14
quibus bellatores impedientes repelluntur sicut ossa que
15
vocantur simenia: et sunt ossa que sunt super spondi-
16
les dorsi sicut spine. et alia sunt quibus iuncturarum
17
vacuitates repletur sicut ossa sisamina: que inter ossa
18
digitorum existunt: et sunt alia que sunt ad corpora suspen-
19
denda que suspesione indigent: sicut os laude assi-
20
milatum: quod est musculi gutturis lingue: et alio-
21
rum suspensorium. Omnia autem ossa corporis sustentacu-
22
lum sunt et erectio. ¶ Et ossa quidem que ad sustentan〈-〉
23
dum tantum sunt: aut defendendum et ad membra mo-
24
uenda necessaria non existunt solida facta fuerunt: licet sint
25
in eis vacuitates et foramina parua et pori qui fue〈-〉
26
runt necesse in eis esse. ¶ Eorum vero que propter motum
27
etiam necessaria fuerunt in quantitate concauitatis augmentum
28
factum fuit et ipsorum concauitas in medio eorum posita
29
fuit et vna. ne corpus eius receptaculis nutri-
30
menti paruis et separatis indigeret: quoniam lapsum inde
31
fieret: immo durum factum est eius corpus: et ipsius
32
nutrimentum quod est medula in eius interiore est
33
aggregatum iuuamentum igitur additionis concauitatis
34
intrinsece est vt fit leue. et iuuamentum vnitatis con〈-〉
35
cauitatis intrinsece est vt fit corpus ipsius du〈-〉
36
rius et duritiei sui corporis iuuamentum est ne in ho〈-〉
37
ra fortissimorum motuum rumpatur. ¶ Et iuuamen〈-〉
38
tum medulle que est in eo est vt nutriat ipsum sicut
39
ante declarauimus. et vt ipsum semper mollificet ne fran〈-〉
40
gatur. ideo quod motus ipsum exiccat et vt sit ventrem
41
habens et forte et solidum. Concauitas vero minor est
42
cum firmitudo magis est necessaria: et est maior cum
43
plus necessaria est leuitas. Ossa autem porosa facta fue〈-〉
44
runt sicci nutrimenti: quod nominauimus causa: et proper ad〈-〉
45
ditionem necessitatis causa rei alicuius que necesse est vt in
46
ea penetret sicut odor qui cum aere attrahitur in os-
47
se collatorio simili et cerebri superfluitates que per
48
ipsum expelluntur. ¶ Omnia vera[*]vera corrupt for vero ossa vicina sunt
49
et coniuncta neqe inter aliquod os et os quod ipsum se-
50
quitur magnum existit spatium. Inter aliqua tum eo-
51
rum inuenitur spatium paruum quod cartilaginosa implent
52
laguahic aut cartilaginibus similia que pro-
53
pter iuuamentum creata fuerunt propter quod et
54
cartilagines. Et vbi quidem de iuuamento illo non
55
est curandum iunctura inter ea sine lahicata id est va〈-〉
56
cuitate facta fuit sicut in mandibula inferiori. ¶ Ui〈-〉
57
cinitates vero que inter osso[*]osso corrupt for ossa existunt multis sunt mo〈-〉
58
dis. sunt enim ossa quorum vicinitas est vicinitas iun-
1
cture laxe: et sunt alia quorum vicinitas est iun-
2
cture non laxe neque multum stricte. et sunt alia quorum
3
vicinitas iuncture multum stricte est vicinitas fi-
4
xe aut olondrusu: aut mulsahac. ¶ Et iunctura
5
quidem laxa est cuius vnum ossium suorum suis motibus
6
facile potest moueri ita quod aliud os non moueatur
7
sicut est iunctura rasete cum aseid: et iunctura dura
8
non valde stricta est illa cuius vnius ossium mo-
9
tus per se non est facilis neque est nisi quiddam modi-
10
cum sicut iunctura que est inter rasetam et pectinem: aut
11
iunctura que est inter duo ossa pectis. ¶ Iunctu〈-〉
12
ra vero valde stricta est illa cuius nullum ossium
13
vllo modo moueri potest. sicut iunctura thoracis. et
14
fixa quidem est cuius vnum ossium habet additamentum
15
et aliud habet foramem in quo figitur illud additamentum
16
fixione in qua non mouetur sicut dentes in suis origi〈-〉
17
nibus. et almodrus quid est cuius vnumquodque ossi-
18
um habet vacuitates et dentes sicut serra: et dentes
19
vnius taliter sunt preparati quod alterius ossis vacuita-
20
tes ingrediuntur quemadmodum errarij[*]errarij i.e. aerarij eris tabulas
21
componunt. et hec quidem iunctura vocatur seren seu
22
adorem: sicut sunt iuncture ossium cranei. ¶ Et mul〈-〉
23
sahac quidem alia est que in longitudie est connexa si-
24
cut iunctura que et inter duo osse aseid. alia est que
25
in latitudine contiuatur sicut iuncture spondilium in〈-〉
26
feriorum ex spondilibus dorsi: earum enim que superius sunt
27
iuncture non valde sunt stricte.
28
¶ De anatomia cranei. Capitulum .II.
29
OMnium quidem ossium cranei iuuamentum
30
est quod sunt vt clypeus cerebri ipsum co〈-〉
31
operientia et ab omnibus malis defenden-
32
tia. iuuamentum vero quod multa creata
33
fuerunt: et non fuit vnum tantum os. In duas partitur
34
summas. quarum vna consideratur secundum res que sunt in〈-〉
35
comparatione ipsius ossis. et alia consideratur in com-
36
paratione eius quod ipsum os colligit. Prima vero sum-
37
ma in duo diuiditur iuuamenta. vnum est quod si cra-
38
neo impedimentum in vna sui parte euenerit fra〈-〉
39
cture: aut putrefactionis non erit toti craneo communis
40
quemadmodum essent si vnum foret os. sciendum est ne
41
in partibus vnius ossis diuersitas in duritie et
42
mollitie et raritate et spissitudine et subtilitate et
43
grossitie habeatur. et hec quidem diuersitas est necessaria propter
44
intentionem quam in proximo dicturi sumus. ¶ Sum-
45
me vero secunde iuuamenta sunt que per adorem complentur.
46
Quorum quedam sunt que sunt in comparatione ipsius cerebri.
47
vapores enim grossi qui ab eo resoluti egredi non
48
valerent si essent vnum os: egrediendi habent viam in
49
adorem qui ab eo semperantur vt cerebrum propter resolutionem
50
mundificetur et aliud est in comparatione eius quod de villis
51
neruorum a cerebro egreditur qui per membra capitis
52
vadunt vt viam habeant. Et sunt alia duo iuua-
53
menta communia inter ossa et inter alias duas res.
54
vnum est in comparatione venarum et arteriarum qui in〈-〉
55
terius ingrediuntur in capite vt viam habeant: et
56
alius est in comparatione dure matris spisse et grauis
57
vt alique eius partes cum adorem teneantur et a cere-
58
bro eleuentur ne ei grauamen inferant. ¶ Et hu〈-〉
1
ius quidem naturalis figura ossis est vt sit rotundum propter
2
duas res et duo iuuamenta: vnum propter comparatio〈-〉
3
nem ad interius. figura namque rotunda est maio-
4
ris dimensionis ea quam recte linee comprehendunt
5
figure cum earum comprehensiones equales fuerint. et
6
aliud est in comparatione ad exterius: quoniam figura ro〈-〉
7
tunda propter impulsiones non patitur quemadmodum an〈-〉
8
gulos habentes patiuntur: et ipsum quod licet sit rotundum
9
in longitudine tamen factum est quoniam origines neruorum a cere〈-〉
10
bro in longitudine sunt posite et sic oportet vt non co-
11
angustentur: et duas habet eminentias ante et retro vt
12
neruos defendat qui descendunt ad frontem et ad
13
nucham. et hec quidem figura tres veras habet adorem et du〈-〉
14
as habet mendosas. et in primis vna adorem fronti est
15
communicans arcualis hoc modo .C. et vocatur coronalis. et alia
16
adheret et adorem: que directe transiens in longitu〈-〉
17
dinem diuidit caput in duo media et per se considerata
18
vocatur sagittalis et inquantum est contingua coronali vo〈-〉
19
catur nerualis. et huiusmodi quod[*]quod corrupt for quidem figura arcui similatur in cu〈-〉
20
ius medio linea recta siue perpendicularis est ere-
21
cta que est hoc modo. Et adorem tertia inter occiput et
22
basim ipsius communis existit: cuius puncto cum ipsa
23
sit secundum figuram anguli extremitas sagitalis conti〈-〉
24
nuatur et vocatur adorem laude[*]laude cf. Venice 1564: sutura lambdoides: eo quod laude littere gre-
25
ce similis existat que est ita[*]que est ita the Greek letter is missing (cf. Venice 1564). Cumque duabus odo〈-〉
26
rem[*]odorem corrupt for adorem quas prius nominauimus coniungitur fit figura ta-
27
lis.[*]talis the Greek letter is missing (cf. Venice 1564) ¶ Due vero adorem mendose secundum capitis
28
longitudinem sunt protense vtrique equidistantes sagittali
29
que profunditate integra in ossibus non profundan-
30
tur. Et he due corticales vocantur. ¶ Non
31
naturales autem capitis figure sut tres: vna est vt an〈-〉
32
terior eminentia minuatur. et propterea de ado-
33
rem amittatur adorem coronalis. Et alia est
34
vt posterior minuatur eminentia. et ad hoc de
35
adorem perdatur adorem laude. et tertia est vt
36
vtreque perdantur eminentie. et fiet caput vt spera lon〈-〉
37
gitudinem et latitudinem habens equales. de hac qui〈-〉
38
dem figura summus medicorum Galienus dixit. quod
39
propterea quod dimensiones in ea sunt equales oportuit
40
secundum qualitatem vt dimensiones adorem essent equales:
41
sed diuisiones adorem in primis erant tres in lon〈-〉
42
gitudine et due in latitudines[*]latitudines corrupt for latitudine erit itaque in hac
43
adorem vna in longitudine similiter adorem vna in
44
latitudine. ¶ Et erit adorem quidem latitudina〈-〉
45
lis adorem medio latitudinis ab aure ad aurem
46
sicut longitudinalis adorem in medio longitudinis.
47
¶ Dixit etiam summus medicorum Galienus impossi-
48
bile est caput aliam figuram quartam non natura-
49
lem habere scilicet ita vt sit longitudo minor latitudine
50
nisi de ventriculis cerebri aut de ipsius corpore ali〈-〉
51
quid minueretur. quod quidem vite est contrarium et compositionis
52
prohibens bonitatem. Et hic quod primi medicorum
53
Hipocratis dicta concessit qui dixit capitis figuras
54
quatuor tantum existere.
55
¶ De anatomia eius quod est sub craneo. Capitulum .III.
56
CAput post hoc quinque habet ossa: quorum qua〈-〉
57
tuor sunt parietes. et vnum est sicut ba〈-〉
58
sis. hi autem parietes cum eo facti sunt
1
duriores eo quod casus et percussiones ad eos secundum
2
plurimum tendunt: et quia necesse fuit vt craneum esset rarum
3
factum est meditulium similiter rarum propter duas res: vna est
4
vt vapores inde egrediantur qui resoluuntur: et altera
5
ne grauamen cerebro inferat. et de parietibus quidem
6
posterior durior factus est eo quod a sensus custo〈-〉
7
dia est remotus. Paries primus est os frontis cu〈-〉
8
ius superior terminus est adorem coronalis est infe-
9
rior adorem que ab vna extremitate coronalis pro〈-〉
10
ueniens transit super oculos apud supercilia et conti-
11
nuatur eius finis alij extremitati coronalis. Alij
12
duo vero parietes qui a dextra sunt et a sinestra sunt
13
ossa in quibus sunt aures et vocantur petrosa propter
14
sui duritiem. Quorum vnumquodque terminat superius ad
15
adorem coronalis et inferius ad adorem que prouenit
16
a sumitate adorem laude[*]adorem laude cf. Venice 1564: suturae lambda et protenditur vsque ad corona〈-〉
17
lem et ab interiori pars coronalis et posterius pars ado〈-〉
18
rem laude[*]adorem laude cf. Venice 1564: suturae lambda. ¶ Quartum vero parietem terminat su-
19
perius adorem laude et inferius adorem que est communis
20
inter caput et paxillum et iungit inter duo extrema
21
laude[*]laude cf. Venice 1564: lambda. ¶ Basis autem cerebri est os quod omnia alia su〈-〉
22
stinet ossa et vocatur basilare quod quidem durum propter duo
23
iuuamenta fuit creatum. vnum est quod durities ad
24
portandum iuuat et aliud quod durum minus susci-
25
pit putrefactionem superfluitatum: et hoc quidem os sub
26
superfluitatibus que super ipsum semper descendunt posi〈-〉
27
tum est. ideo fuit melius ipsum esse durum. ¶ In vna-
28
quaque pretera duorum temporum parte sunt duo ossa dura que co〈-〉
29
operiunt neruum qui transit in tempore. Quorum situs est secundum longi-
30
tudinem temporis transuerso[*]transuerso corrupt for ex transuerso et vocantur hec duo ossa paris.
31
¶ De anatomia ossium mandibularum et aurium. Capitulum .IIII.
32
OSsium quidem mandibule et temporis nu〈-〉
33
merum declarabimus adorem mandibu〈-〉
34
le declarando. et dicemus quod superiorem
35
mandibulam terminat superius adorem communis inter eam
36
et frontem: transiens sub supercilijs a tempore ad tempus.
37
Et inferius terminant dentium origines. et a dua〈-〉
38
bus partibus adorem que a parte auris venit communis eius
39
inter eam et os basilare quod est retro post dentes.
40
Deinde alia extremitas que est finis. videlicet quia eminen〈-〉
41
do ad domesticam parumper declinat. et est adorem
42
que diuidit inter hec et adorem: quam nominauimus: que
43
est illa que in longitudine super palatum secat. Isti
44
quidem eius sunt termini. ¶ Adorem vero terminos eius
45
ingredientium quedam est que seccat in longitudine
46
quod in palato est supremum. Et alia adorem est que inci〈-〉
47
pit inter duo supercilia et vadit ad oppositum que
48
est inter duos dentes duales et est adorem que in
49
principio incipit huius adorem et descendendo declinat
50
ab ea ad oppositionem que est inter quadruplum et quidem
51
caninum a dextra: et alia qualis illa a sinistra. ¶ Ex his
52
tribus adorem scilicet media et duabus extremis et inter
53
oppositiones originum dentium predictorum fiunt duo ossa
54
triangula. Sed triangulorum bases non sunt apud
55
dentium origines: sed ante hoc fit in medio adorem
56
seccans circa basim narium. tres enim adorem hanc se-
57
cantem in locis predictis transeant et fiunt sub duo〈-〉
58
bus triangulis duo ossa: quorum ambo horum trian〈-〉
1
gulorum et origines dentium continent bases: et duas
2
partes adorem extremarum: et vnum os separat ab alio il〈-〉
3
lud quod de media adorem descendit. In vnoquoque
4
ergo illorum duorum ossium sunt duo anguli recti apud
5
hanc adorem secantem et acutus eius apud duos ca〈-〉
6
ninos et expansus eius apud nares. Et de ado-
7
rem mandibule superioris est adorem quedam que de-
8
scendit ab adorem communi superiori et ad partem dirigitur
9
oculi: et cum peruenit ad orbitam in tres separatur ramos
10
quorum vnus progreditur sub adorem que cum fronte
11
est communis et super oculi orbitam donec supercilio continue〈-〉
12
tur. Et alia adorem est sub ea: et similiter continuatur pre-
13
ter quod orbitam non ingreditur. Et alia adorem tertia similiter conti〈-〉
14
nuatur postquam orbitam ingreditur. Et quicquid de illa
15
inferius existit in comparatione adorem que est sub
16
supercilijs longius est loco quem illud superius tan〈-〉
17
git: os vero quod adorem primam trium separat est maius:
18
et post illud quod separat secunda. ¶ Nasi autem iuua〈-〉
19
menta manifesta sunt que sunt tria. Unum est quoniam
20
cum foramine quod est in eo in odoratione iuuat do〈-〉
21
nec plus aeris in eo contineatur: et etiam temperetur prius quam
22
in cerebrum penetret licet enim plurimum aeris qui attrahitur
23
ad pulmonem vadat: magna tamen eius pars ad cere〈-〉
24
brum etiam tendit. Et cum aeris etiam attractione cum quis odo〈-〉
25
rare vult multus in vno loco aer coram instrumento
26
odoratus adiungitur: vt sit apprehensior plus et co-
27
piosior. In vno igitur iuuamento sunt hec tria iu〈-〉
28
uamenta. ¶ Secundum autem est quod ad litteras iuuat di〈-〉
29
stinguendas: et vt ad earum exitus sit facilis in inci〈-〉
30
sione. et ne totus aer apud locum cui litterarum accidit
31
incisio comprimatur: sed secundum mensuram: et hec duo iuua-
32
menta in vno consistunt iuuamento. et tantum est quod
33
facit nasus in mensuratione aeris harum litterarum quantum
34
illud quod facit foramen perforatum. absolute post fi-
35
stulam quod nihil obturat. ¶ Tertium vero est vt
36
superfluitates a cerebro egredientes tegmentum[*]tegmentum corrupt for tegumentum et de〈-〉
37
fensionem a visibus habeant: et etiam est instrumentum iuua-
38
tiuum ad ipsas excutiendas cum exufflatione. ¶ Et
39
ossium quidem nasi compositi[*]compositi(?) corrupt for compositio ex duobus est ossibus ad
40
modum duorum triangulorum: quorum duo anguli su-
41
perius concurrunt et bases apud vnum angulum
42
se contingunt et in duos separantur angulos: et vnum-
43
quodque duorum ossium vnicuique duarum adorem supponi〈-〉
44
tur extremarum quas nominauimus. et super duas eorum
45
inferiores extremitates sunt due cartilagines mol〈-〉
46
les. et inter eas secundum longitudinem adorem medialis est
47
cartilago: cuius superior pars inferiore durior que
48
tota alijs duabus cartilaginibus durior existit.
49
Huius vero medie cartilaginis iuuamentum est
50
vt nasus in duas partiatur nares: ideo vt cum ad cere-
51
brum superfluitas descendit sed plurimum ad vnam earum de-
52
clinet: et non totam attrahendi aerem viam obturet: que
53
ad cerebrum aerem defert qui quod ibi de spiritu existit
54
euentat. ¶ Duarum vero cartilaginum extremarum iu〈-〉
55
uamentum tres res existunt. Una est iuamentum omni-
56
bus cartilaginibus que super omnes ossium existunt ex-
57
tremitates commune: quod iam executi sumus. ¶ Et secunda est
58
vt expandantur et dilatentur si necesse fuerit aerem su〈-〉
1
perflue attrahere aut expellere. ¶ Et tertia est vt ad
2
vaporem excutiendum cum suo motu et quassatione et tre〈-〉
3
more iuuet cum exufflauerit. ¶ Et duo quidem
4
narium ossa facta fuerunt minuta et leuia: quoniam leuitas
5
magis est hic necessaria quam firmitudo et precipue: quia
6
a membrorum continuitate sunt separata que nocumenta
7
sunt recipientia et sunt posita cum custodia sen-
8
sus. ¶ Qssium vero mandibule inferioris forma
9
et iuuamentum scita sunt. ex duobus namque consistit
10
ossibus que stricta sub mento connectit iunctura.
11
Et in summitate cuiusque duorum aliorum extremorum eorum
12
secando facta est serratura curua que cum additamento
13
ei ingeniose preparato componitur. quod ex osse nascitur quod
14
ad eam peruenit quarum vnaqueque ligamentis fuit ligata.
15
¶ De anatomia dentium. Capitulum .V.
16
DEntes quidem sunt .XXXII. est tamen cum contin〈-〉
17
git quosdam homines non habere neguegi-
18
dij qui sunt quatuor extremi: et tunc
19
non erunt nisi .XXVIII. Eorum vero duo
20
sunt duales: et duo quadrupli superius: et totidem
21
iferius ad incidendum et duo canini superius et duo
22
inferius ad frangendum et molares ad molendum
23
ab vtraque superiores et inferiores quatuor: aut quinque.
24
Et huius totius summa .XXXII. aut .XXVIII. quatuor dua〈-〉
25
les: et quatuor quadrupli: et quatuor canini et octo mo〈-〉
26
lares et quatuor neguegid: et neguegid quidem secundum
27
plurimum nascuntur in medio temporis augmenti et hoc quidem
28
est post spermatis emissionem et ante consistentiam: quoniam
29
consistentia est circa .XXX. annos. Ideoque dentes isti
30
sensus vocanur. ¶ Et dentes etiam haben radices et
31
capita acuta que in foraminibus figuntur ossium
32
duarum mandibularum in quibus consistunt. Et super
33
marginem cuiusque foraminis additamentum ma-
34
gnum rotundum oritur quod dentem circundat et stringit
35
vt eius fortiora sint ligamenta. Unusquisque vero
36
dentium preter molares vnum habet caput. ¶ Sed mo〈-〉
37
larium in inferiori mandibula fixorum quisque ad mi-
38
nus duo habet capita: et est etiam cum habet plura: et preci〈-〉
39
pue neguegidij qui quatuor habent capita. Sed fixorum
40
in mandibula superiori quisque ad minus tria habent ca〈-〉
41
pita et fortasse plura et proprie neguegidij qui plu〈-〉
42
ra habent capita. capita vero molarium multa facta sunt
43
quoniam sunt magni et quoniam eorum operatio est maior. ¶ Et
44
superioribus quidem additamenta sunt. eo quod sunt suspen〈-〉
45
sa: et quod grauitas facit eos ad oppositionem partis suo〈-〉
46
rum capitum declinare. Inferiorum vero ponderosi-
47
tas infixioni eorum non existit contraria. Nullum preterea
48
ossium vllo modo sentit preter dentes. Galienus enim dixit. quod experi-
49
mentum nobis demonstrauit eos sensum habere: de quo natura
50
sollicita fuit: et fecit ipsum cum virtute que a cerebro pro-
51
uenit. Iccirco vt ipsi etiam inter calidum et frigidum discernant.
52
¶ De iuuamento dorsi. Capitulum .VI.
53
DOrsum propter quatuor iuuamenta
54
fuit creatum. Unum est vt sit nucce se〈-〉
55
mita que permanentia animalis est
56
necessaria propter illud quod in suo loco de nuc〈-〉
57
ce iuuamento clare narrabimus. Nunc autem sum-
58
mam aggregatam de eo referemus. Et hoc est quod si
1
nerui omnes a cerebro nascerentur esset necessarium ca-
2
put multo maius esse quam sit: et sic grauaret supra
3
totum corpus. Neruo quoque esset necessarium gran-
4
de pertransire spatium et longum: donec ad extremorum
5
finem perueniret: et esset nocumentis expositum et ad
6
incidendum et eius quidem longitudo ipsius debilita〈-〉
7
ret fortitudinem ad attrahendum membra grauia ad
8
ipsorum principia. Ideoque deus: cuius nomen sit benedictum: miseri〈-〉
9
corditer egit faciens partem cerebri que est nucha ad in〈-〉
10
feriora corporis incedere: sicut canales a fonte: quatenus
11
ex ea neruorum diuisiones a duobus suis lateribus et
12
eius extremo secundum oppositionem et vicinitatem cum mem〈-〉
13
bris egrediantur: postea factum est dorsum semita eius
14
et custodia. ¶ Et secundum quidem est: quoniam dorsum est custo-
15
dia et clipleus[*]clipleus corrupt for clipeus membrorum nobilium: que sunt posita co〈-〉
16
ram ipso: ideoque in creatione facte fuerunt ei: spine et si〈-〉
17
menia. ¶ Et tertia de causa quod dorsum creatum fuit
18
vt fit aliorum ossium principium: sicut lignum quod in exordio
19
nauis primo ponitur: cui alia ligna infiguntur secundo
20
et annectuntur. Ideoque dorsum durum creatum fuit. ¶ Et
21
quartum est: vt possit homo stare: et ad multas se mo-
22
uere partes. Ideoque dorsum de spondilibus ordinatis
23
factum est: non de osse vno: neqe de ossibus magnis:
24
iuncture quoque inter spondiles facte sunt non
25
laxe: quoniam standi potentiam debilitarent neque
26
valde stricte: quoniam prohiberent inclinare.
27
¶ De anatomia spondilium. Capitulum .VII.
28
SPondilis est os in cuius medio est fora-
29
men: per quod nucha transit et est cum spondilis
30
quattuor habet additamenta a dextra: et a
31
sinistra: et a duobus lateribus foraminis.
32
Et ea quidem que sursum tendunt sursum aspicientia dicuntur.
33
Et que sunt inferius tedentia[*]tedentia corrupt for tendentia inferius aspicientia et inuer〈-〉
34
sa. ¶ Et est etiam cum additamenta sunt sex: quattuor ab
35
vna parte et duo ab alia: et est cum sunt octo. ¶ In
36
his vero additamentis existit iuuamentum vt per eam[*]eam corrupt for ea
37
continuitas que est inter spondiles continuitate iunctura〈-〉
38
li ordinetur cum concauitatibus in quibusdam earum et ca〈-〉
39
pitibus buccellis similibus in quibusdam. ¶ Sunt prete-
40
rea ex spondilibus que alia habent additamenta. non propter
41
hoc iuuamentum sed propter defensionem clipeum et repul-
42
sionem cius quod percurrit et super ea texuntur horum addi〈-〉
43
tamentorum ligamenta: et sunt ossa ampla et dura secundum
44
spondilium longitudinem posita. que autem ex eis retro
45
posita fuerunt spine vocantur et simenia. Et que ex eis
46
a dextris et sinetris sunt posita vocantur ale. Ipsa
47
vero sunt ad defendendum illud quod in longitudine corporis
48
ex venis et neruis et musculis profundius quam ipsa in〈-〉
49
greditur. Et quedam ex alis que ad partem costarum tendunt:
50
aliud proprium habent iuuamentum. quod quidem est vt in eis cre〈-〉
51
entur vacuitates quibus capitam[*]capitam corrupt for capita costarum gibbosa mi-
52
rabiliter ligentur. In vnaquaque enim ala ex eis sunt due
53
vacuitates. et in vnaquaque costa sunt duo additamen〈-〉
54
ta gibbosa. ¶ Sunt preterea ex alis que duo habent
55
capita et ale duplici similantur. et hoc quidem in spon-
56
dilibus existit colli. cuius iuuamentum nunc
57
nominabimus. ¶ Spondiles quoque preter fora〈-〉
58
men medium alia habent foramina propter illud
1
quod ab eis egreditur de neruis: et de in eis egreditur[*]et de in eis egreditur cf. Venice 1564: et quod in eis ingreditur
2
de venis. quedam autem illorum foraminum sunt que complen〈-〉
3
tur in vna vnius spondilis eminentia: et sunt que-
4
dam eorum que complentur inter duas sponodiles communiter. Et
5
locus earum est communis terminus qui inter eas existit.
6
¶ Et plerumque est cum istud a duabus partibus id est su-
7
perius et inferius existit Et plerumque est in vna parte
8
et est etiam cum in vnaquaque spondili est semicirculus.
9
et est cum in vna earum est maior: et in altera minor
10
et hec quidem foramina a duobus lateribus spon〈-〉
11
dilis posita fuerunt: et non retro propter defensionis
12
defectum illic eius quod egreditur. et ingreditur et quia percussio〈-〉
13
nibus esset expositum. ¶ Neque fuerunt posita anterius
14
quia in locis essent ad que corpus sua naturali ponderosita-
15
te et suis etiam voluntarijs moribus declinat. ideoque mo〈-〉
16
tus debilitarentur. ¶ Et non fuit possibile vt essent
17
stricti ligamenti vt anterius egrederentur: et po-
18
stea retro redirent fuit impossibile: quoniam declinatio etiam
19
esset super neruorum egressiones que eis faceret coangu-
20
stationem et nocumentum. ¶ His autem additamen〈-〉
21
tis que pro deffensione existunt supposita fuerunt ligamen〈-〉
22
ta. et nerui et leuia facta fuerunt et lubrica ne tactu
23
carni inferant nocumentum. Additamentorum quoque
24
cum iuncturalium natura est homo. Sunt enim adinuicem forti-
25
ter ligata ligamento vehementi vndique. verumtamen li〈-〉
26
gatura anterius est plus stricta: et posterius plus
27
laxa: quoniam anterius curuari et conflecti est magis
28
necessariam[*]necessariam(?) corrupt for necessarium quam posterius flecti et curuari: et propterea quod
29
ligamenta que sunt posterius facta fuerunt laxa: im〈-〉
30
pleta fuerunt spatia que ibi proculdubio fiunt humori-
31
bus viscosis. ¶ Spondilium autem quedam sunt que val〈-〉
32
de bene ligantur cum athachib: ac si essent vnum os
33
creatum ad fixionem et quietem. et quedam sunt que sunt
34
laxa ac si essent ossa multa creata propter motum.
35
¶ De iuuamento colli et anatomia ossium eius. Capitulum .VIII.
36
COllum fuit creatum propter tracheam arteriam
37
et trachea quidem arteria fuit creata propter il〈-〉
38
lud quod narrabimus de creatione eius
39
et iuuamentis in suo loco. Et propterea quod
40
spondiles colli ad summum superiores sunt delate super
41
eas que cum sint dorsi et sunt sub eis: oportuit vt fu-
42
issent minores. Quod enim defertur deferente leuius
43
esse oportet cum placuerit vt motus quidem sint secundum sapientie
44
ordinem. ¶ Et quoniam necesse fuit initium nucce grossius
45
esse et maius sicut concauitatum principium: eo quod illud quod
46
ex diuisione neruorum supreme parti est proprium est
47
plus eo quod est proprium ei quod est interius: oportuit
48
in spondilibus colli foramina magna ampla
49
fore. et quia paruitas et foraminis amplitudo earum atte-
50
nuauerunt corpora oportuit firmitudinis intentio〈-〉
51
nem ibi affuisse: qua illud quod due res quas narrabi〈-〉
52
mus debilitauerunt emendaretur: oportuit igitur eas
53
omnibus alijs spondilibus duriores creari. ¶ Et
54
quia cuiusque spondilis earum corpus fuit subtile
55
creata fuerunt eorum simenia parua. Magna enim si
56
creata forent spondiles essent expositi rupture et
57
nocumentis: eo quod earum simenijs res occurrerunt
58
fortes: et earum simenia fuerunt parua: facte fue-
1
runt ale earum magne duo duplicia habentes
2
capita: et quoniam motus magis fuit necessa-
3
rius quam fixio: eo quod ipse non multa fuerunt ossa:
4
quemadmodum ille que sunt inferius. laxe facte
5
fuerunt spondilium earum iuncture: comparatione iuncturarum
6
earum que sunt inferius: et quoniam quantum defuit eis ex firmitu-
7
dine propter laxitatem tantundem recupatur aut plus eo ex
8
parte eius quod eas circundat et super eas graditur
9
de neruis et musculis et venis: ideo non fuit necessaria mul〈-〉
10
ta firmitudo in iuncturis. et quia non fuit necessa-
11
rium multum firmare iuncturas: et sufficit eis
12
mensura que ex ea attributa eis fuit: ideo earum addi-
13
tamenta coniunctionalia sursum aspicientia rursum
14
in summa non fuerunt creata magna et multe la〈-〉
15
titudinis: quemadmodum illa que fiunt sub collo.
16
Uerumtamen earum bases posite sunt longiores et earum
17
ligamenta laxiora. Et neruorum egressiones in eis
18
possite fuerunt communes sicut diximus: quoniam non fuit
19
possibile vt in vnaquaque illarum spondilium eo quod sit subtilis
20
et parua et foramen per quod transit nucha amplum esset
21
poprie nisi in illis quas declarabimus: et quarum de〈-〉
22
monstrabimus dispositiones. ¶ Nunc autem dicimus
23
quod spondiles colli septem sunt numero. Hec namque
24
mensura in longitudine et numero fuit equaliter. et que〈-〉
25
que earum omnia .XI. predicta habent additamenta preter primam.
26
scilicet simenia et duas alas et quattuor additamenta
27
coniunctionalia sursum aspicientia. et quatuor
28
inferius aspicientia. et vnaqueque ala duas ha〈-〉
29
bet ramos. et circulus egressionis nerui inter
30
omnes duas spondiles diuiditur in duo media.
31
Prima autem: spondilis et secunda quasdam habent proprietates quas
32
non habent alie. ¶ In primis vero est tibi sciendum
33
quod motus capitis et a dextris et a sinistris fit iun-
34
ctura que est inter caput et spondilem primam. Et ip〈-〉
35
sius motus anterius et posterius fit iunctura que
36
est inter illam et spondilem secundam est igitur nobis de iun〈-〉
37
ctura primi in primis loquendum. ¶ Dicemus
38
igitur quod super laboriosam partem spondilis prime a dua〈-〉
39
bus partibus que sunt superius create fuerunt due va-
40
cuitates in quas duo ossis capitis additamenta
41
ingrediuntur. Et cum vnum eorum eleuatur et alterum de〈-〉
42
primitur declinat caput ad depressum et quod in hac
43
spondili alia sit iunctura inpossibile fuit. Ibi igitur
44
alia facta fuit spondilis per se que est secunda ex qua creator a
45
parte eius anteriore que est ad interiora additamen〈-〉
46
tum longum durum oriri fecit quod pertransit et ingre〈-〉
47
ditur foramem proprie[*]proprie probably corrupt for prime [cf. Venice 1564] coram nucha foramine inter
48
eas communi scilicet foramine quod a posterioribus ad ante-
49
riora est longius quam a dextra et sinestra: quoniam inter
50
posterius et anterius sunt duo ingredientia que
51
maiorem occupant locum quam vnum ex ingredienti-
52
bus occuparet: latitudo autem mensuratur secundum vnum
53
ingrediens quod est maius. et hoc quidem addita-
54
mentum vocatur deus a quo quidem occupata fuit
55
nucha ligamentis fortibus quatenus dentis extremitas
56
a nuche extremitate separaretur. ne dens suo motu
57
nucham percutiat et ei coangustationem faciat: deinde
58
aditamentum hoc a spondili prima eleuatur et vacuitatem
1
que est in capitis osse ingreditur quod vacuitas quam in os-
2
se existit capitis anterius et posterius circundat. Et
3
is quidem dens non ad interius fuit factus nisi propter duo
4
iuuamenta: quorum vnum est vt sit amplius custoditum. et
5
alterum vt latus spondilis quod est magis subtile sit inte〈-〉
6
rius et non exterius. ¶ Et prime quidem spondilis proprie-
7
tas est ne simenia habeat: ideo ne ei inferat grauamen-[*]grauamen- corrupt for grauamen [redundant hyphen]
8
et ne propter ipsam nocumentis sit exposita: additamen〈-〉
9
tum namque quod repellit inquantum est fortius ipsum et fractu〈-〉
10
ram et nocumentum affert ei quod est debilius: et etiam ne
11
musculos et neruos multos qui in eius circuitu sunt
12
positi ledat. Et quia etiam parum indigemus hic spinis
13
custodientibus hec enim spondilis est quasi submersa et se-
14
pulta custodijs secunde que ipsam a nocumentis custodiunt. et
15
propter has quidem intentiones non proprie ei facte fuerunt ale.
16
Neruorum enim et musculorum plures in duobus eius
17
lateribus positione spissa positi sunt: propterea quod principio
18
sunt propinqua. Ideoque ale locum non habuerunt ibi. ¶ Am〈-〉
19
plius ex proprietatibus huius existit spondilis quod
20
nerui ab ea non per duo eius egrediuntur latera: sed
21
duo foramina que in ea posterius ad partem tendunt supe〈-〉
22
riorem. Si enim eius neruorum egressiones essent vbi
23
duo capitis additamenta orificijs iunguntur suis: et
24
vbi motus eorum sunt vehementes vehementi impedi〈-〉
25
mento caput impediretur. ¶ Similiter quoque si essent vbi secunda
26
deglutit ad deglutionem sua additamenta que ingre-
27
diuntur in ipsa ex suis duobus additamentis que super eam
28
incedunt: et vbi inter eam et inter secundam iunctura fit laxa
29
que anterius mouet et posterius neqe fuit conueniens
30
vt anterius et posterius egrederetur propter causas quas in
31
declaratione cause aliarum spondilium demonstrauimus:
32
neque a duobus latibus propter ossis ibi existentis sub〈-〉
33
tilitatem causa dentis: quapropter fuit necesse vt parum sub iunctu〈-〉
34
ra capitis esset posterius a duobus partibus scilicet in
35
medio eius quod est inter id quod est posterius et latus.
36
Oportuit igitur vt duo foramina essent parua: quapropter
37
necesse fuit et neruos fuisse paruos. ¶ Quia vero in
38
spondilia impossibile fuit neruorum egressiones superius
39
fuisse sicut fuit inpossibile in hac: eo quod si in ea essent neruo〈-〉
40
rum seruorum egressiones sicut in prima timeretur ne conquas〈-〉
41
sarentur et rumperentur motu prime spondilis super eam cum caput
42
anterius aut posterius mouetur. Neque etiam fuit possibile
43
vt anterius egrederentur et posterius propter illud quod dixi〈-〉
44
mus. Nec fuit possibile vt a duobus egrederentur la〈-〉
45
teribus: quoniam si esset ita: esset cum prima communis: sed quod inter
46
eas oriretur esset valde subtile: neque primorum corrigeret
47
paruitatem. et quod comprehederetur essent paria debilia simul iun〈-〉
48
cta: et si cum prima esset communis: iam enim cognouimus causam prime
49
et que esset corruptio si eam a duobus perforarent late-
50
ribus. ergo oportuit foramina in secunda esse ante duo
51
latera simenij et duobus prime opposita lateribus
52
quoniam corpus prime cum eis associabitur non ledet eos. et
53
dens quidem qui ex secunda oritur bene prime est annexus ligamen〈-〉
54
to forti: et iuncture[*]iuncture corrupt for iunctura [cf. Venice 1564] capitis cum prima: ambe cum secunda sunt
55
laxiores quam earum spondilium iuncture: ideo quod motus qui
56
per eas fiunt valde sunt necessarij et iunctura: vt essent
57
firme et manifeste. et cum caput mouentur vnius spon〈-〉
58
dilis alia manet inseparabilis in alia sua iunctura. sicut
1
opposite facie ad faciem: et cum caput anterius mo-
2
uetur et posterius fiat cum prima spondili sicut si ambo es〈-〉
3
sent vnum os et cum ad duo latera sine transuersione
4
mouetur sit spondilis prima cum secunda sicut vnum os.
5
Hoc est quod de spondilibus colli et earum
6
proprietatibus narrare volumus.
7
¶ De anatomia spondilium pectoris et eorum
8
iuuamentis. Capitulum .IX.
9
SPondiles pectoris ille sunt cum quibus
10
iunguntur coste et attractionis aeris. mem〈-〉
11
bra comprehendunt. et sunt spondiles .XI. si-
12
menia habentes et alas: et vna que alas
13
non habet. Sunt igtur .XII. spondiles. ¶ Earum vero si-
14
menia non sunt equalia. Que enim ex eis sunt coram mem〈-〉
15
bris que sunt nobiliora maiora sunt et fortiora. Et
16
spondilium quidem pectoris ale alijs duriores existunt
17
propter quod cum eis coste iunguntur. Septem autem supremarum
18
spondilium simenia sunt magna. Et ipsarum ale grosse
19
vt cor forissime tueatur. Et ideo quia earum corporeitas
20
in hoc fuit diminuta facta sunt ipsarum additamenta
21
coniunctionalia curta: et lata: et illarum quidem supra de〈-〉
22
cem additamenta coniunctionalia que sursum tendunt sunt
23
illa in quibus est vacuitas bucelle: et illa que inferius
24
tendunt sunt illa in quibus egrediuntur gibbositates
25
que vacuitates egrediuntur quarum simenia ad in-
26
feriora curuantur. Decime autem simenium est rectum
27
et non curuum: et eius additamenta coniuncionalia.
28
vtriumque habent vacuitates que coram bucellis exi〈-〉
29
stunt cum superius et inferius simul bucellarum sit receptio:
30
postea vero illarum que sub decima existunt bucelle
31
sunt ad superiora et eorum vacuitates. ad inferiora et
32
ipsarum simenia ad superiora curuantur: et nunc huius
33
totius iuuamentum nominabimus post. ¶ Duode〈-〉
34
cima vero spondilis alas non habet: quoniam necessitas mul〈-〉
35
ta que costarum causa inerat iam est diminuta: sed firmitu〈-〉
36
do alio modo est ingeniata in quo firmitudo cum alio
37
iungitur iuuamento. ¶ Et huius quidem existit
38
declaratio quod spondiles alchatim nimia in-
39
diguerunt magnitudine et iuncturarum multa firmi-
40
tudine quia ferunt totum quod est supra ipsas. ideoque ne-
41
cesse fuit vt in iuncturis vacuitates et bucelle plu〈-〉
42
res numero fierent. quare iuncturarum earum additamenta
43
duplata fuerunt. et fuit necesse vt pars duodecime
44
que est versus partem illarum similis illis fieret. quapropter eis ad
45
ditamenta coniunctionalia duplata fuerunt. ¶ In
46
his igitur additamentis destructa fuit res ex qua di-
47
gnum erat vt ale fierent. post hoc amplissime fuit
48
dilatata. et quod ex ea ampliatum fuit fere ale simi-
49
le existit. Duo igitur iuuameta simul in hac creatura
50
coniuncta fuerunt. et hec quidem duodecima est illa cum
51
que diaphragmatis iungitur extremitas. ¶ Ille autem
52
que supra hanc existunt spondilem non hac idiguerunt
53
firmitudine in multiplicatione additamentorum con-
54
iunctionalium: immo quod eis oritur de simenijs et alijs
55
magnificatum fuit. quare earum corpus ad hoc occupa〈-〉
56
tum fuit et propterea quod pectoris spondiles maiores
57
existunt spondilibus colli non fuerunt posita foramina
58
inter duas spondiles communia equaliter diuisa: se paulatim
1
fuerunt ordinata: quoniam in illis que sunt superius fuit
2
factum augmentum et in eis que sunt inferius fuit facta dimi-
3
nutio donec totum foramen in vna remansit. et huius
4
quid finis in decima existit spondili. ¶ Earum vero que ex
5
spondilibus pectoris remanent: et spondilium alcha〈-〉
6
ti corpora tolerare potuerunt a dextris et a sinistris
7
vt in eis fiat foramen completum. similiter fuit ergo in spondi〈-〉
8
libus alchatim foramen a dextris et foramen
9
a sinistris: propterea vt neruus egrederetur.
10
¶ De anatomia spondilium alchatim. Capitulum .X.
11
Uper[*]Uper corrupt for SUper [initial is missing] alchati vero spondiles sunt sime〈-〉
12
nia: et ale late. et ipsorum quidem additamenta
13
coniunctionalia inferiora dilatantur et assimilantur
14
alis defendentibus. Et spondiles ille sunt
15
quinque. alchatim vero cum alhatim est sicut basis totius
16
dorsi. et ipse quidem sustinent et deferunt os femo-
17
ris. et sunt a quibus nerui pedis oriuntur.
18
¶ De anatomia alhauis. Capitulum .XI.
19
OSsa alhauis sunt tria que magis inge-
20
niose sunt coniuncta quam omnes spondiles. et
21
earum iuncture sunt firmiores. et ipsarum ale
22
sunt magis ample. et neruus quidem qui de foramine in eis
23
existente egreditur non exit a certitudine duorum laterum ne
24
anche iunctura ipsum comprimat: sed est magis remo〈-〉
25
tus et multo plus spissus ad anteriora et posterio〈-〉
26
ra et ossa quidem alhauis similia ossibus existunt alchatim.
27
¶ De anatomia alhosos. Capitulum .XII.
28
ALhosos est compositus ex tribus spon〈-〉
29
dilibus cartilaginosis que non habent ad-
30
ditamenta: et neruus quidem a foraminibus
31
illarum communibus oritur: sicut est in collo propterea quod sunt parue
32
sed a foramine tertie neruus egreditur impar.
33
¶ In quo est sermo qui est sicut finis de iuua〈-〉
34
mento dorsi. Capitulum .XIII.
35
IAm locuti sumus de ossibus dorsi
36
verba moderata. Nunc autem de toto dor〈-〉
37
so verba loqueamur continentia summam.
38
¶ Dicemus igitur quod totum dorsum est sicut res vna
39
propriam habens figuram alijs figuris meliorem que est
40
circularis. Hec namque figura remotior est a re-
41
ceptione nocumentorum ex percussione vel inpulsione eue〈-〉
42
nientium quam omnes alie figure: et propter hoc capita eorum
43
que sunt superius ad inferiora fuerunt curuata: et eorum
44
que sunt inferius ad superiora et coniunxerunt se apud me〈-〉
45
diam que est decima. Hec vero ad nullam curuata
46
fuit partem: ideo vt supra eam due simul conueniant curui〈-〉
47
tates. Et decima quidem inter simenia non secundum nu〈-〉
48
merum sed longitudinem media existit. Et quia quandoque
49
est necesse dorsum ad aliquod duorum curuari late〈-〉
50
rum: et istud non fit nisi vt declinet medium ad contra〈-〉
51
rium partis et declinet illud quod est supra ipsum. et sub
52
ipso ad aliam partem: ac si duo extrema dorsi ad sibi
53
obuiandum declinarent: et propterea in medio non facte
54
fuerunt bucelle sed vacuitates tantum et facte fuerunt
55
bucelle superiores et inferiores ad ipsum declinan〈-〉
56
tes: sed superiores descendentes et inferiores ascen〈-〉
57
dentes. Ideo vt earum allatio ad contrarium partis decli〈-〉
58
nationis facilis sit et vt superiores curuentur
1
ad inferiora et inferiores ad superiora.
2
¶ De anatomia costarum. Capitulum .XIIII.
3
COste sunt tutamentum eius quod ex in〈-〉
4
strumentis attractionis aeris et ex superio〈-〉
5
ribus instrumentorum nutrimenti circundant
6
et ipse quidem non facte fuerunt vnum
7
os ne grauarent: et ne si aliquod accideret nocu-
8
mentum foret commune et vt facile esset dilatari cum
9
necessitas addit secundum illud quod est in natura: et implentur
10
interiora nutrimento et inflatione: et indigent lo〈-〉
11
co magis amplo: et propter aerem qui attrahitur: aut vt
12
iter eas musculi pectoris qui in operationibus attra〈-〉
13
hendi aerem iuuant: et eius quod continuatur cum ipso
14
incederent: et propterea quod pectus circundat pulmo-
15
nem et cor: et quod est cum eis necessaria fuit cautela ve〈-〉
16
hementissima in eorum defensione: quoniam nocumen-
17
torum impressiones que eis accidunt sint ma-
18
iores et cum hoc eorum munitio vndique non
19
ea angustat neque eis nocet. Et ideo septem co-
20
ste superiores create fuerunt continentes illud
21
quod est in eis sibi apud cassum obuiantes et mem〈-〉
22
brum circundantes principale ab omnibus par-
23
tibus. Ille vero que existunt in parte instru-
24
mentorum nutrimenti create fuerunt sicut po-
25
sterius minute: vbi sensus non peruenit visus
26
sed anterius non fuerunt continuate. immo pau〈-〉
27
latim ordinata fuerunt cum sectione. fueruntque
28
superiores propinquius habentes spacium in〈-〉
29
ter duo extrema egredientia et inferiores lon-
30
ginquius. et istud omnino fuit vt cum cautela
31
membrorum nutrimenti scilicet epatis et splenis et
32
aliorum amplitudo loco stomachi iungere-
33
tur ne cum impleretur nutrientibus et inflatio〈-〉
34
nibus comprimeretur. ¶ Septem vero coste
35
superiores pectoris coste vocantur: que ab vnaquaque
36
parte sunt septem: sed due que sunt in medio sunt
37
maiores et longiores: et ille que sunt in extremi〈-〉
38
tatibus sunt breuiores. hec enim figura vt compre-
39
hensum vndique comprehendatur melior existit et
40
coste quidem iste in primis supra sui gibbosita〈-〉
41
tem ad inferiora inclinantur deinde redeundo
42
ad superiora incedunt et continuantur cum thorace
43
sicut nominauimus postea. Ideo vt sit earum comprehen〈-〉
44
sio in locis amplior. ¶ Duo preterea cuiusque
45
earum additamenta duas profundas ingrediun-
46
tur vacuitates que sunt in vnaquaque ala: que
47
est supra spondiles et prouenit iunctura dupla:
48
et similiter existunt alie septem cum ossibus tho〈-〉
49
racis. Quinque autem curtate que remanserunt
50
sunt ossa posteriora et coste salse: quarum capi〈-〉
51
ta creata fuerunt cum cartilaginibus continua〈-〉
52
ta vt sint securea fractura cum percussiones affue〈-〉
53
runt: et ne occurrant membris lenibus: et dia-
54
phragmati cum sua duritie: sed occurrant ei
55
in corpore quod inter eas et membra lenia exi〈-〉
56
stat medium et inter duriciem et lenitatem me〈-〉
57
diocritatem habeat.
58
¶ De anatomia thoracis. Capitulum .XV.
1
TOrax ex septem ossibus est compositus
2
ex vno autem osse non fuit creatus propter iu〈-〉
3
uamentum quod in alijs locis sciuisti: et pro-
4
pterea vt sit laxus vt conueniens sit ei quod
5
colligitur ex membris attrahendi aerem in dilatatione.
6
Ideoque creata fuerunt non solida. Cum cartilagini-
7
bus continua vt in ipsorum interiori motu adiuuent:
8
licet sint iuncture eorum firme. Que etiam septem creata
9
fuerunt secundum numerum costarum que cum eis iunguntur. ¶ Cum
10
inferiori preterea parte thoracis os cartilaginosum la〈-〉
11
tum continuatur: cuius inferior extremitas rotunditati
12
attinens vocatur epiglotalis eo quod epigloti sit similis:
13
et ipsum quidem est tutamentum oris stomachi. et medium
14
inter thoracem et membra lenia: ideo vt contiuitas duri
15
cum leni sit melior quemadmodum multotiens diximus.
16
¶ De anatomia furcule. Capitulum .XVI.
17
FUrcula est os positum super vnamquamque
18
duarum partium eius quod in thorace est supremum-[*]supremum- corrupt for supremum [redundant hyphen]
19
curuatum coram anhar id est loco qui est in infe-
20
riori parte gule. et propter sui concauitatem ac〈-〉
21
cidit foramen: in quo penetrat vena ad cerebrum
22
subiens et nerui ab eo descendentes: et declinat ad
23
partem siluestrem et continuatur cum capite spatule. Et cum
24
ipso spatula ligatur et cum eis ambobus adiutorium.
25
¶ De anatomia spatule. Capitulum .XVII.
26
SPatula fuit creata propter duo iuuamen-
27
ta. Unum est vt adiutorium et manus ab
28
ea suspendatur: ne adiutorium cum pecto-
29
re fit continuum: quoniam facilitas motus vni-
30
uscuiusque duarum manuum ad alteram destrueretur et
31
coangustatio fieret. Ipsa vero creata fuit a costis
32
separata et partes motuum ad illam fuerunt ampliate. et
33
alterum est vt fit defensio firma membrorum que intra pe〈-〉
34
ctus existunt: et vt eleuetur in loco simeniorum spon-
35
dilium et alarum ipsarum vbi non sunt spondiles que percussio〈-〉
36
nes repelant: neque sensus qui eas percipiant. ¶ Spa-
37
tula vero a parte siluestri subtiliatur. et a parte domesti-
38
ca ingrossatur: et super exteremitatem[*]exteremitatem corrupt for extremitatem ipsius silue-
39
strem fit vacuitas profunda quam rotunda adiutorij
40
ingreditur extremitas. Et ipsa quidem duo habet addita-
41
menta. vnum est ad superiora et posterius et vocatur de〈-〉
42
structum et rostrum corui. Et per ipsum ligatur spatu〈-〉
43
la cum furcula: et ipsum est quod prohibet ne adiutorium
44
ad superiora de suo moueatur loco. et aliud est interi-
45
us ad inferiora quod etiam prohibet ne caput adiutorij
46
dislocetur. ¶ Postea sine intermissione dilatatur
47
quantum plus ad partem incedit domesticam: ideo vt sit
48
eius comprehensio plus defendens. Et ipsa quidem
49
supra sui dorsum additamentum habet sicut triangulum
50
cuius basis est ad partem siluestrem et ipsius an〈-〉
51
gulus ad partem domesticam ne dorsi superfi〈-〉
52
cies fricetur. si enim foret basis ad partem domesti-
53
cam eleuaret cutem. Et cum percussiones adessent effi〈-〉
54
cent dolorem. Et hoc quidem additamentum est ei si〈-〉
55
cut simenia spondilibus creatum ad defendendum
56
et vocatur oculus spatule. ¶ Ultima vero spatu-
57
le dilatatio est vbi est cartilago cum qua continua〈-〉
58
tur cuius extremitas est rotunda que cum ea con〈-〉
1
tinuatur quam in alijs diximus cartilaginibus.
2
¶ De anatomia adiutorij. Capitulum .XVIII.
3
ADiutorij os rotundum fuit creatum vt
4
a nocumentorum receptione magis fo-
5
ret remotum. Cuius quidem superior extremi〈-〉
6
tas est gibbosa vt spatule vacuitatem
7
ingrediatur cum iunctura laxa non valde firma et la〈-〉
8
xitatis causa iuncture huius accidit ei frequenter
9
dislocatio. ¶ Iuuamentum vero quod in hac existit
10
laxitate sunt due res necessitas et securitas. Sed
11
necessitas est facilitas motionum ad omnes partes. Et se〈-〉
12
curitas est quod licet adiutorio sit necessarium vt diuersis
13
motionibus ad partes possit moueri diuersas:
14
motiones tamen iste neque sunt multe neque perdurant vsque-
15
quo tineatur[*]tineatur corrupt for timeatur ne eius rumpantur ligamenta et dislocentur
16
immo adiutorium in pluribus dispositionibus est quietum:
17
et aliud quod est ex manu est mobile: et propter hoc alie
18
iuncture firmiores facte sunt quam adiutorij. ¶ Ad〈-〉
19
iutorij vero iuncturam quatuor amplectuntur ligamen-
20
ta. Unum eoru est dilatatum panniculare iuncturam
21
circundans sicut omnes alie circundantur iuncture: et
22
duo alia ligamenta que a rostro corui descendunt: quo-
23
rum vnum est habens extremitatem dilatatam et circundat
24
adiutorij extremum: et alterum est maius et durius
25
descendens cum quarto quod etiam descedit ab additamen-
26
to rostrali intenuitatem[*]intenuitatem corrupt for in tenuitatem eis preparatam quorum figura
27
ad latitudinem trahit. Et proprie cum adiutorium
28
tangunt: et ipsa quidem solent occultari sub adiutorio
29
et contiuari musculis qui in eius interiore extensi
30
sunt sequentes adiutorium. ¶ Adiutorium preterea
31
a parte domestica est concauum. et a parte siluestri gib〈-〉
32
bosum vt propter hoc quod super ipsum ex musculis et venis
33
et neruis disponitur aflirmetur[*]aflirmetur corrupt for affirmetur et vt homo bene amplecta〈-〉
34
tur quod vult amplecti: et vt vna manus ad alteram
35
perueniat. ¶ Super inferiorem autem adiutorij extremita〈-〉
36
tem duo additamenta continuata composita fuerunt ex
37
quibus illud quod est ad interiora est longius et subtilius
38
cum nulla re habens iuncturam: quoniam non est nisi neruorum
39
et venarum defensor. Sed cum eo quod est ad exteriora
40
completur iunctura cubiti per bucellam que in ipso existit secundum
41
modum quem nominabimus et inter ea proculdubio sub〈-〉
42
tilitas existit. Et in duabus quidem huius subtilita〈-〉
43
tis extremitatibus due sunt vacuitates superius ad
44
anteriora et inferius ad posteriora. Et earum superior
45
domestica concauitas est lenificata et non exi-
46
stit super eam separatio sed siluestris concaui-
47
tas est maior eis. Et quod ad finem siluestris
48
concauitatis tendit non est lenificatum neque est
49
ipsius superforatio rotunda: sed est sicut paries
50
rectus ita vt cum additamentum aseid in ipsa
51
ad partem moueatur siluestrem et eam peruenit stet: et
52
nos quidem declarationem necessitatis earum cito affe-
53
remus. Has vero concauitates duas vocat. Hip〈-〉
54
pocrates duos limites.
¶ De anatomia aseid. Capitulum .XIX.
55
ASeid ex duobus ossibus longitudine coniun〈-〉
56
ctis est compositum et vocantur focilie. Superi〈-〉
57
us vero ex eis quod ad policem tendit est sub〈-〉
58
tilius et vocatur focile superius et inferius
1
ex eis quod vadit ad auricularem est grossius quoniam
2
est deferens et vocatur focile inferius. ¶ Su〈-〉
3
perioris vero focilis iuuamentum est quod per ipsum est
4
motus aseid ad se torquendum et resupinandum
5
et inferioris focilis iuuamentum est vt per ipsum
6
sit motus aseid ad constringendum et dilatandum
7
Cuiusque vero ipsorum medium attenuatum fuit quoniam
8
grossitudine non indigent propter illud quod ex mu-
9
sculis grossis super ipsa iacet. et ipsorum duo ex-
10
trema ingrossata fuerunt propterea quod super ipsa multa
11
ligamentorum origo est eis necessaria quia frequenter acci〈-〉
12
dunt verbera et percussiones fortes cum motus
13
est iuncturarum. et propterea quod carne denudatur et
14
musculis. ¶ Superius vero focile est tortum
15
quasi veniat a parte domestica et paululum tortuose
16
ad partem siluestrem gibbosum fiat: et iuuamen〈-〉
17
tum in hoc existit preparamenti bonitas ad motum
18
torquendi: sed focile inferius est rectum quoniam hoc
19
ad constringendum et dilatandum melius existit.
20
¶ De anatomia iuncture cubiti. Capitulum .XX.
21
CUbiti vero iunctura ex iunctura foci-
22
lis superioris et inferioris focilis iun〈-〉
23
ctura cum adiutorio componitur. ¶ Su〈-〉
24
perius quidem focile in sui extremitate
25
vacuitatem ingeniosam factam habet in quam bucella
26
siluestris extremitatis adiutorij ingreditur et li-
27
gatur cum ea: et ex ipsius circuitu in vacuitate il〈-〉
28
la prouenit motus resupinus et torsionis[*]torsionis corrupt for tortionis. ¶ In-
29
ferius autem focile duo habet additamenta inter que existit
30
tenuitas que simge grece littere similatur et est ita[*]et est ita the Greek letter is missing (cf. Venice 1564).
31
¶ Et huius quidem tenuitatis contorquetur superficies
32
illa que est in ipsius concauitate vt bene sit factus
33
eius introitus in acuitatem que est in extremo adiutorij quod
34
concauum existit. sed sue concauitatis figura gibbo〈-〉
35
sitati circuli similatur. Ex bona igitur ingressione sub〈-〉
36
tilitatis que inter duo facilis inferioris additamenta
37
existit in illam inferiorem tenuitatem iunctura componitur
38
cubiti. ¶ Cumque tenuitas super tenuitatem ad po-
39
steriora mouetur: et inferius extenditur manus et cum pa-
40
rietalis tenuitas eam refrenata vacuitate bucellam
41
tenente tenet eam et prohibet a dilatatione superflua. Stant
42
igitur adiutorium et aseid secudum rectitudinem. Cum vero
43
vna duarum tenuitatum super aliam ad anteriora et su-
44
perius mouetur constringitur manus donec aseid tan〈-〉
45
gat adiutorium ad partem domesticam et ab anterioribus.
46
Et duo quidem focilia superius simul iunguntur sicut res vna
47
et accidit in eis vacuitas ampla communis cuius plurimum in fo-
48
cili existit inferiori. ¶ Quod autem superfluit ab hac va〈-〉
49
cuitate remanet gibbosum lenificatum vt sit longin〈-〉
50
quum a nocumentorum repletione. Et posterius quidem
51
ex vacuitate focilis inferioris oritur additamentum
52
quod ad longitudinem quandam trahit. Et de huius
53
totius iuuamento loquemur si deus voluerit.
54
¶ De anatomia rasete. Capitulum .XXI.
55
RAseta ex multis est composita ossibus
56
ne nocumentum si accideret commune fiat. et vt
57
per ipsam plantam[*]plantam corrupt for planta concauari possit: cum cor〈-〉
58
pora rotunda continendi voluntas affue〈-〉
1
rit. Et cum liquida currentia retinere voluerimus
2
et hec quidem ossa iuncture sue firmiter et bene adinui-
3
cem sunt ligata ne separentur et planta debiliter illud tene〈-〉
4
at quod colligit et quod tenet: ita vt si cutis plante exco-
5
riaretur inuenirentur hec omnia ossa continua quorum se〈-〉
6
paratio a sensu sit longinqua: et cum hoc ligamentum
7
firmiter stringit vnum cum vno: sed in eis existit obedien-
8
tia ad paruam constrictionem ex qua prouenit et interius plan〈-〉
9
ta concauetur. ¶ Rasete vero ossa sunt septem et
10
vnum additum: sed septem radicalia in duabus consi-
11
stunt aciebus. vna acies est ad partem aseid cuius
12
ossa sunt tria: quoniam propterea quod est ad partem aseid opor〈-〉
13
tuit vt esset plus subtilis. Et altius aciei ossa
14
sunt quattuor que sunt ad partem pectinis et digitorum: vnde
15
propter hoc oportuit vt essent magis ampla. ¶ Et
16
tria quidem ossa ordinata fuerut. Eorum enim capita que sunt
17
ad partem aseid subtiliora sunt et melius adinuicem
18
collecta et plus continuata: et earum quidem capita que
19
sunt ad partem aciei alterius sunt latiora et minus bene
20
collecta et continuata. ¶ Octauum vero os non consi〈-〉
21
stit in duabus rasete aciebus: sed fuit creatum ad de〈-〉
22
fendendum neruum qui est in planta. Et aciei secunde fit ex〈-〉
23
tremitas ex coniunctione capitum ossium eius et ingre〈-〉
24
ditur vacuitatem quam nominauimus que est in extremitate
25
duorum focilium. Fit ergo iunctura dilatationis et con〈-〉
26
strictionis. ¶ Additamentum vero predictum quod est in
27
focili inferiori vacuitatem ossium rasete ingreditur
28
et fit inde torsionis et resupinationis iunctura
29
¶ De anatomia pectinis plante. Capitulum .XXII.
30
OSsa pectinis plante sunt quattuor propterea cum
31
quattuor continuantur digitis et sunt coniun-
32
cta a parte que est ad rasetam: ideo vt cum ossi〈-〉
33
bus que sunt sicut connexa et coniuncta bene
34
continuentur: que in parte digitorum parumper dilatantur: vt
35
ossibus quasi distincta et seperata bene continuentur: et
36
fuerunt ad interiora curuata: propter illud quod iam sciui-
37
sti. ¶ Rasete vero iunctura cum pectine componitur per
38
concauitates que in extremitatibus ossium rasete
39
consistunt: in quas bucelle ossium pectinis que iam car-
40
tilaginibus inuestite fuerunt ingrediuntur.
41
¶ De anatomia digitorum. Capitulum .XXIII.
42
DIgiti sunt instrumenta que ad colligendum res
43
iuuant. Et ipsi quidem non fuerunt creati car-
44
nei ab ossibus vacui: et cum hoc diuer〈-〉
45
sis motibus possent moueri quemad〈-〉
46
modum multi vermium et piscium potentia debili mouentur
47
et hoc ideo ne eorum operationes forent debiles et etiam debi〈-〉
48
liores quam vermis: neque etiam in vno creati fuerunt ofse[*]ofse corrupt for osse
49
ne eorum operationes forent difficiles quemadmodum
50
accidit patientibus cuzez. ¶ Et ipsis quidem tria suf〈-〉
51
fecerunt ossa quoniam si eorum numero adderetur in au〈-〉
52
gmento motui numero ipsorum iuuarent: sed debi〈-〉
53
litas proculdubio intendendo illud quod ipsos in su〈-〉
54
perflua firmitudine oportet tenere: proueniret. quod si ex
55
paucioribus quam tribus creati fuissent quemadmodum
56
si creati fuissent ex duobus ossibus esset firmi-
57
tudo maior: sed motus minuerentur ab eo quod suf〈-〉
58
ficit: et nos quidem indigemus motibus diuer-
1
sis quam augumento[*]augumento corrupt for augmento firmitudinis terminum tran-
2
seuntis. ¶ Ipsi vero creati fuerunt ex ossibus quarum
3
bases sunt latiores et ipsorum capita sunt magis
4
tenuia: et que eis sunt maiora secundum ordinem: ita vt
5
que in eis sunt subtiliora sint extremitates ane-
6
mul. et hoc quidem est propter decorationem comparationis que
7
inter portantem existit et portatum. ¶ Ipsorum autem
8
ossa creata fuerunt rotunda timore nocumentorum.
9
Et facta fuerunt dura non habentia concauitatem neque me〈-〉
10
dullam vt essent fortiora ad constringendum et ad fi-
11
gendum in motibus et attrahendum. Et fuerunt creata
12
interius curua: et exterius gibbosa: propter illud quod te-
13
nent melius retineant et melius fricent et melius
14
premant illud quod fricant et premunt. Et inter vnumquodque
15
et aliud non fuit in medio concauitas neque gibbo〈-〉
16
sitas vt bene tanquam res vna continuentur cum necessitas
17
fuerit vt ex eis iuuamentum quasi vnius ossis habeatur.
18
¶ Eorum vero extremi sicut polex et auricularis
19
gibbositatem ad partem in qua non est digitus habent: vt sit
20
eorum summa cum applicantur similis figure rotunde: que
21
a nocumentis tuetur: et intrinseca eorum pars fuit car〈-〉
22
nosa: vt sustentet eos vt cedant sibi obuiantibus
23
cum ea strinxerint. A foris vero non taliter facti fuerunt
24
ne grauarent et vt pugnum esset arma dolorem fa-
25
ciens. Ueruntamen in anemul plus carne positum
26
fuit vt bene apud concursum quasi coniuncta applicentur.
27
Et medicus si quidem ex longioribus factus fuit iun-
28
cturis et postea annularis. Deinde index: et postea
29
auricularis. Ideo vt eorum extremitates apud compre〈-〉
30
hensionem equentur: et non remaneat apertio: et cum
31
hoc digiti et planta super rotundum concauentur: cum
32
colligitur. ¶ Polex vero omnium quattuor digitorum
33
iusticia existit: qui si non in suo poneretur loco eius iu〈-〉
34
uamentum destrueretur. si enim intus in planta poneretur
35
plurimum operationum quas per plantam habemus destrueretur in
36
nobis. et si ad partem poneretur articularis: vna ma〈-〉
37
nus ad aliam ad tenendum illud in quo iunguntur non
38
perueniret: et hoc quidem remotius existit: quoniam si retro
39
poneretur et pectini polex non alligaretur longitudo
40
inter ipsum et alios digitos non coangustaretur. Cum
41
ergo alij quattuor digiti rem aliquam ab vna parte com-
42
prehenderent et polex ab alia parte adiuuaret possibile
43
esset vt plantarem magnam comprehenderet: et po-
44
lex ab alia parte esset sicut applicans illud quod planta
45
constringit et tenet et auricularis et annularis: sicut cooper〈-〉
46
torium posterius. ¶ Omnia autem digitorum ossa
47
continuata fuerunt cum tenuitatibus et concauitatibus
48
intrantibus inter quas humor existit viscosus: quorum
49
iuncturas ligamenta comprehendunt fortia que
50
sibi obuiant cum panniculis cartilaginosis et vacui〈-〉
51
tates quidem implent que in iuncturis existunt propter augmen-
52
tum firmitudinis ossa minuta que sisamina vocantur.
53
¶ De iuuamento vnguis. Capitulum .XXIIII.
54
VNguis propter quattuor fuit iuuamenta
55
creatus vnum est vt carnis extremi〈-〉
56
tatis digitorum podium existat ne cum su-
57
per aliquam presserit rem debilitetur.
58
¶Et aliud vt digitus per eam res minutas pos〈-〉
1
sit capere. ¶ Et tertium vt per eam valeat scalpere et mun〈-〉
2
dare: et quartum vt quandoque fit arma. ¶ Tria vero speciei
3
humane dignius conueniunt. Et quartum ceteris anima-
4
libus. Et vnguis quod extremitas rotunda crea-
5
ta fuit propter illud quod scis. Et ipsa ex ossibus crea〈-〉
6
ta fuit lenibus: vt sub eis flecteretur que ipsam percu-
7
tiunt ne scinderetur. Et vngues quidem create sunt semper
8
crescentes propterea quod sunt apte vt fricentur et redantur.
9
¶ De anatomia ossium femoris. Capitulum .XXV.
10
COram alhauim sunt duo ossa a dex〈-〉
11
trsi et a sinistris que in medio firma
12
continuantur iunctura et ipsa quidem sunt si〈-〉
13
cut omnium superiorum ossium fundamen〈-〉
14
tum. Et portantia et mutantia localiter inferiora:
15
vnumquodque autem ipsorum in quattuor diuiditur partes. illud
16
quod est ad partem siluestrem vocatur alharafa et os ilij:
17
et illud quod est ad anteriora os vocatur femoris:
18
et illud quod est ad posteriora vocatur os anche: et
19
domesticum quod est ad superiora vocatur piscis coxe:
20
quia in ipso est concauitas quam caput coxe gibbosum
21
ingreditur et super hoc os membra posita sunt nobi-
22
liora: sicut vesica et matrix et spermatis recepta-
23
cula in viris: et ficteris et intestinum rectum.
24
¶ Est sermo aggregatus de iuuamento rigil. Capitulum .XXVI.
25
HOrum iuuamenta in duabus consistunt
26
rebus. vna est figere et stare et hoc est
27
per pedem: et altera mutatio equalis
28
aut ascendens: et hoc fit per coxam et per
29
crus. Cumque pedi nocumentum acciderit stare et
30
figere difficile erit: sed mutari non nisi tantum quantum
31
necessaria fuerit mutatio multe fixionis que est ad vnum
32
pedem cum autem musculis coxe: aut cruris nocumentum
33
acciderit fgere erit facile: sed moueri difficile.
34
¶ De anatomia ossium coxe. Capitulum .XXVII.
35
PRimum ex ossibus rigil est coxa: et
36
ipsum quidem est os maius quod in
37
corpore existit: quia ipsum est deferens
38
illud quod est supra ipsum et mutans
39
illud quod est sub ipso. Cuius superior extremi-
40
tas fuit facta rotunda vt in pixidem anche be〈-〉
41
ne ingrederetur. Et ipsum quidem est gibbo-
42
sum ad partem siluestrem: et curuatum ad par〈-〉
43
tem domesticam. et ad posteriora. Si enim ip-
44
sum foret positum secundum rectitudinem et pixidis
45
equidistantiam: accideret inde aliquis claudi-
46
cationis motus quemadmodum accidit ei cu-
47
ius talis est creatio: neque bene defenderet et mu〈-〉
48
sculos magnos et neruos et venas neque ex hoc
49
toto recta res generetur neque sedendi forma
50
esset bona. ¶ Amplius si curuum ad partem
51
domesticam non fuisset reductum proueniret
52
inde alterius modi claudicatio. neque statio illi
53
multa foret: et non fieret ei communis declina-
54
tio: neque esset equalis: et in ipsius extremitate
55
inferiori sunt additamenta duo propter po-
56
plitis iuncturam. Nos tamen prius de crure et po-
57
stea de iunctura loquemur.
58
¶ De anatomia ossium cruris. Capitulum .XXVIII.
1
CRus est quemadmodum aseid ex duo〈-〉
2
bus ossibus compositum. Unum est maius
3
et longius et ipsum est domesticum et vo〈-〉
4
catur canna magna: et aliud est minus
5
et breuius. non enim peruenit vsque ad coxam: immo ab ea
6
breuiatur inferius tamen peruenit ad locum ad quem pro〈-〉
7
tenditur maius et vocatur canna minor. ¶ Crus est[*]est corrupt for etiam
8
habet gibbositatem ad partem siluestrem: postea apud
9
extremitatem inferiorem habet gibbositatem aliam ad partem
10
domesticam: propterea vt per eam melior sit statio et canna
11
quidem maior equatur que pro certo est crus: et minor
12
creata fuit quam coxa: et illud est propterea quod adiuncte
13
fuerunt res propter quas ei in magnitudine fuit adden-
14
dum: et hoc est figere et deferre quod est supra ipsum.
15
¶ Et res propter quam fuit addendum ei in paruitate
16
est facilitas ad motum. et res secunda magis conueni-
17
ens fuit intentioni pro qua fuit factum crus minus: et res
18
prima intentioni pro qua fuit facta coxa maior. ¶ Duo
19
autem cruris ossa sunt quantitas temperata adeo quod si vnum
20
os adderetur accideret de debilitate et duritie mo〈-〉
21
tus illud quod accidit habenti elephantiam et varices. et
22
si vnum minueretur accideret de debilitate et duritie
23
motus et de impotentia deferendi illud quod est supra ipsum
24
illud quod accidit crura habentibus de natura subtilia: et propter
25
hoc totum sustentatum fuit et fortius factum est cum canna
26
minore. In canna preterea minore alia existunt iuua〈-〉
27
menta sicut neruos et venas que sunt inter eas co〈-〉
28
operire: et communitas canne minoris in iunctura pedia
29
vt velox et fortius fiat iunctura dilatationis et torsionis[*]torsionis(?) corrupt for tortionis [cf. Venice 1564].
30
¶ De anatomia policis[*]policis corrupt for poplitis. Capitulum .XIXX.
31
IUnctura poplitis prouenit propter ingres-
32
sum duorum additamentorum que sunt su〈-〉
33
per extremitatem coxe in duas vacui〈-〉
34
tates que sunt in capite ossis cruris: que
35
firma fuit ligamento cingente et alio ligamento
36
in profundum tendente: et duobus ligamentis forti〈-〉
37
bus a duabus partibus cuius quidem pars anterior bene
38
facta fuit cum rasgai id est patela hoc est oculo popli-
39
tis: et est os ad rotunditatem trahens. Cuius iuua-
40
mentum est refrenare illud quod timetur cum est necesse super
41
digitos pedum curuatum stare et suspensum sedere
42
ex ruptura et dislocatione. ¶ Et iunctura quidem la-
43
boriosa sustentata fuit propterea quod suo motu defert
44
corpus et positus fuit locus eius ad anteriora:
45
quoniam plurimum quod ei accidit de labore inclinationis est ad
46
anteriora. non enim habet ad posteriora inclinationem
47
laboriosam: ad duas tamen partes rem modicam decli-
48
nationis habet. Tota vero eius declinatio est ad ante-
49
riora: et accidit ei ibi labor in hora incedendi et stan〈-〉
50
di super digitos pedis cum aliquis quasi su-
51
spensus curuus stat et horum similium.
52
¶ De anatomia pedis. Capitulum .XXX.
53
PEs creatus fuit vt sit instrumentum figendi
54
et facta fuit figura eius ad anteriora:
55
vt figura longa vt in stando et apo-
56
diando super ipsum auxilium prebeat cui in
57
parte domestica tenuitas creata fuit vt sit pedis de〈-〉
58
clinatio in hora standi: et proprie vacilanti ad partem
1
contrariam parti pedis eleuati: quatenus refrenet
2
illud quod oportet constringi ex innixu super partem bene
3
eleuandi pedem eleuatum: et vt statio sit temperata et
4
etiam vt sit facile calcare super res exeuntes et absque
5
magno dolore et vt pes bene circundet illud quod
6
gradibus et extremitatibus eorum per que fit ascensio
7
similatur. ¶ Et pes quidem ex multis ossibus crea-
8
tus fuit propter iuuamenta ex quibus est vt bene reti-
9
neat et circundet illud super quod incedit ex terra cum
10
necesse fuerit. Pes namque plerumque tenet illud super quod
11
incedit quemadmodum manus retinet illud quod
12
recipit et cum tenens preparatur et moueatur suis
13
partibus aliquam formam vt per eum retentio fiat
14
melior erit melius quam vt totum sit vnum frustum:
15
ne figura post figuram figuretur. ¶ Et ex eis est
16
iuuamentum toti commune cuius ossa sunt multa.
17
¶ Pedis vero ossa sunt vigintisex. Cahab per
18
quod iunctura pedis cum crure completur: et
19
carneus quod est sustentamentum fixionis. Et
20
nauiculare per quod est tenuitas: et quattuor ossa
21
rasete cum quibus pecten continuatur: quorum
22
vnum est os grandinosum exagono simile po〈-〉
23
situm ad partem siluestrem propter quod pars illa super
24
terram bene figit: et quinque pectinis ossa. ¶ Al-
25
cahab vero humanum magis subtiliatum est ad
26
exteriora et magis ingrossatum ad interiora quam
27
alcahab omnium aliorum animalium. et ipsum est quasi
28
nobilius ossibus pedis in fingendo adiuuan-
29
tibus. ¶ Et alcahab quidem inter duo extrema
30
positum est a duabus cannis egredientia ipsum
31
a suis partibus circundantia scilicet supremo ipsius
32
et a suo loco et a duabus suis partibus silue-
33
stri et domestica: et eius duo extrema in duas va〈-〉
34
cuitates que sunt in cannis fixe ingrediuntur.
35
Alcahab preterea inter crus et calcaneum me〈-〉
36
dium existit. per ipsum enim melius continuatur et iunctu〈-〉
37
ra inter ea firmatur et secura fit a dislocatione: et
38
ipsum quod pro certs[*]certs corrupt for certo in medio est positum: licet existi-
39
ment quidam quod ad domesticam sit declinans propter
40
concauitatis tenuitatem. ¶ Ad alcahab vero os
41
nauiculare ab anterioribus coniunctionaliter
42
ligatur: et hoc quidem nauiculare cum calca-
43
neo posterius continatur et anterius cum tri〈-〉
44
bus ossibus rasete a parte siluestri. Os vero
45
grandinosum est illud quod: si maius vocat os
46
solitarium: et si volueris pones quartum ossium
47
rasete. ¶ Calcaneus autem sub alcahab positus est
48
durus rotundus ad posteriora vt percussioni-
49
bus et nocumentis resistere valeat: et inferius le〈-〉
50
nificatus vt melius calcet et pes melius coope〈-〉
51
riat illud super quod quiescit cum stat cuius quantitas
52
magna facta fuit vt corpus portare queat et fuit
53
factus triangulatus ad logitudinem[*]logitudinem corrupt for longitudinem et subtilian〈-〉
54
do paulatim protenditur donec finiatur et annihi〈-〉
55
letur coram tenuitate ad partem siluestrem. ideo
56
vt subtilitatis concauitas sit ordinata superi-
57
us ad suum medium. ¶ Raseta vero a pal-
58
me raseta est diuersa: quoniam hec est vna acies
1
illa due acies: et quia eius ossa sunt numeri mul〈-〉
2
tum minoris: et in hoc quidem iuuamentum existit quoniam
3
in palma motus fuit plus necessarius et comprehen〈-〉
4
sio quam in pede et maius iuuamentum quod in pede
5
consistit est figere. Multiplicare autem diuisiones et
6
iuncturas in retinendo nocet et in cooperiendo illud
7
super quod statur propterea quod prouenit inde laxitas et aper-
8
tio multa. Quemadmodum si nulla foret ibi laxi〈-〉
9
tas noceret propterea quod dilatatio equalis que est conueniens
10
deesset. Iam enim scitum fuit quod circundare et retinere
11
cum eo quod est numeri maioris est melius et bene
12
stare et bene posse deferre cum eo quod est numeri mi〈-〉
13
noris et maioris quantitatis est melius. ¶ Pe-
14
dis vero pecten de quinque ossibus fuit creatum
15
vt cum vnoquoque ipsorum quisque digitorum qui sunt
16
quinque constituti in vna acie continuetur: quoniam in eis fuit
17
plus firmitudo necessaria quam comprehensio a[*]a corrupt for et circunda〈-〉
18
tio quod in ossibus manus fuit necessarium. Quisquis
19
autem digitus preter policem ex tribus consistit ossi-
20
bus. Iam de ossibus locuti sumus quantum suffi〈-〉
21
cit et he[*]he corrupt for hec quidem ossa cum computata fuerint erunt
22
ducenta et quadraginta octo: preter sisamina et pre-
23
ter os quod laude[*]laude cf. Venice 1564: lambda littere grece similatur.
24
¶ Summe secunda[*]secunda corrupt for secunde doctrina .V. et est verbum vniuersale
25
de neruis musculis chordis et ligamentis.
Capitulum .I.
26
QUoniam motus voluntarius mem〈-〉
27
bris non completur nisi virtute a cere〈-〉
28
bro eis mediantibus neruis ad〈-〉
29
ueniente: et neque erat conueniens vt
30
nerui ossibus continuarentur: que pro
31
certo sunt membrorum nobilium radices in motu
32
propter intentionem primam: quia ossa sunt dura et nerui
33
sunt subtiles propterea misericorditer egit deus et
34
ex ossibus rem neruo similem extraxit que connexio et
35
ligamentum vocatur: et ipsam neruo adiunxit et ex
36
eis rete faciendo quasi rem vnam effecit. Et propterea
37
quod corpus quod ex neruo et ligamento componitur:
38
prorsus fuit subtile: quoniam corporis nerui augmentum
39
cum ad membrum perueuit non est tantum quod ab ipsius cor〈-〉
40
pore et grossitie cum est in sui ortu remoueatur tan〈-〉
41
ta longitudine de qua sit curandum. Cum neruus non
42
consequatur augmentum faciens adipisci corpus
43
eius perueniens ad membra consecutionem de qua sit
44
curandum. Et eis corpus cum est eius ortus est
45
tantum quantum ipsum cerebri corpus et nucha et ca〈-〉
46
pitis concauitas: et neruorum egressiones tolera-
47
re possunt: tunc enim si neruis membrorum motus affirma〈-〉
48
retur ipsis in sua corporeitate possibili existenti-
49
bus: et proprie cum diuiduntur et partiuntur et ramifi-
50
cantur in membris: et fit illud quod ex eis vni accidit
51
membro multo subtilius quam radix: et cum a suo
52
principio et ortu elongatur. esset in hoc corruptio mani-
53
festa. Sua igitur sapientia deus ipsum gubernauit
54
grossitiem ei attribuendo que prouenit propter corporis
55
ex eis et ligamento compositi villorum confusionem.
56
quorum vacuitates carne impleuit: et hoc ipsum
57
panniculo texit. et in ipsius medio perpendiculare
58
sicut megar de substantia nerui posuit. Et huius sum〈-〉
1
ma facta est membrum ex neruo et ligamento et
2
eorum villis et carne implente et panniculo cooperien〈-〉
3
te compositum et hoc quidem membrum est mu-
4
sculus. et ipsum est qui cum colligit trahit chor-
5
dam que ex ligamento et neruo componitur:
6
illa scilicet que ab eis ad membri partem transit et colli-
7
gitur ad membrum attrahendum et cum dilatatur laxatur
8
chorda et elongatur membrum.
¶ De anatomia mus〈-〉
9
culorum mouentium qui sunt in facie. Capitulum .II.
10
EX eo quod scitur est quod musculi faciei
11
sunt secundum numerum membrorum mo〈-〉
12
bilium que sunt in facie. Membra autem
13
mobilia que sunt in facie sunt frons
14
et oculi et palpebre superiores et maxilla in communi〈-〉
15
tate cum labijs et labia sola. et due narium extre〈-〉
16
mitates et mandibula inferior.
17
¶ De anatomia musculorum frontis. Capitulum .III.
18
FRons autem per musculum tenuem di〈-〉
19
latatum pannicularem mouetur qui
20
sub cute frontis dilatatur. et cum ipsa
21
adeo miscetur donec sit quasi essentie cutis
22
pars et fiat impossibile ipsum ab ea excoriari.
23
Et membro quidem quod per ipsum mouetur absque chor〈-〉
24
da obuiat. Quoniam illud quod per ipsum mouetur est
25
cutus[*]cutus corrupt for cutis dilatata lenis[*]lenis corrupt for leuis et mouere tale quale ipsum
26
est per chordam non est donum[*]donum corrupt for bonum. et huius quidem musculi mo〈-〉
27
tu eleuantur supercilia et est etiam cum ad claudendum ocu-
28
lum iuuat propter suarum virtutum dimissionem et sui laxitatem.
29
¶ De anatomia musculorum oculi. Capitulum .IIII.
30
MUsculi vero oculum mouentes sunt
31
sex quorum quatuor eius lateribus consi-
32
stunt: sursum et deorsum: et duo almecheni
33
vnusquisque ei ipsorum ad suam partem motu
34
et sunt duo musculi ex transuerso incedentes qui secundum
35
retunditatem[*]retunditatem corrupt for rotunditatem mouent. ¶ Ab oculo vero posterius
36
est musculus qui neruum concauum quem post nominabimus
37
sustentat propterea quod cum eo miscetur et continuatur et ele〈-〉
38
uat ipsum et prohibet ipsum a laxitate ex qua pro〈-〉
39
uenit alhod: propterea quod retinet ipsum cum intente
40
intuetur: et huius quidem musculi panniculis ligamen〈-〉
41
talibus accidit ex diuisione: vnde in eius esse ad du〈-〉
42
bietatem peruenitur. Sunt namque ex anatomicis qui te〈-〉
43
net[*]tenet corrupt for tenent quod est vnus musculus: et sunt ex eis qui duo:
44
et sunt ex eis qui tres quocunque tamen modo sit eius
45
caput vnum existit.
46
¶ De anatomia musculorum palpebre. Capitulum .V.
47
CArum vero interior motu non indiget
48
intentio namque prouenit et completur mo〈-〉
49
tu superioris solum: et eo completur oculi
50
clausura et aspectus qui fit intente. Uo-
51
luntas enim dei fuit: vt instrumenta quanto plus possibile fue-
52
rit sint pauciora cum non prouenerit impedimentum: quoniam
53
in multiplicatione eorum prouenit ex nocumetis illud
54
quod est scitum: et possibile quidem erat vt palpebra superior
55
quieta maneret et inferior esset mobilis. Sed factoris
56
voluntas est vt per operationes suis approximent princi〈-〉
57
pijs et causas ad suos fines eleuet temperatiori via
58
et rectiori semita. ¶ Superior autem palpebra
1
ueruorum origini propinquior existit: vnde ner〈-〉
2
ui cum ad ipsam tendunt reflexione et reuolutione non
3
indigent: et quia palpebra superior duobus indiget
4
motibus eleuationis cum aperitur oculus: et depressio-
5
nis cum clauditur et clausura indiget musculo trahen〈-〉
6
te ad inferiora propter quod fuit necessarium vt musculus ei
7
adueniret ad inferiora declinans et impellensi[*]impellensi corrupt for impellens. Et si
8
vnus fuisset: tunc impossibile foret: vt continuaretur nisi
9
aut cum extremitate palpebre: aut cum ipsius me〈-〉
10
dio: et si cum palpebre medio continuaretur cooperiret
11
pupillam cum ad ipsam eleuaretur. et si cum extremitate
12
palpebre continuaretur non continuaretur nisi cum extre-
13
mitate vna: et non proueniret palpebre coopertu-
14
ra equaliter sed transuersaretur: quia clausura in parte vbi esset
15
chorda constringeretur primo: et ab alia debilitaretur
16
parte et coopertura non esset equalis sed similis esset coopertu〈-〉
17
re palpebre hominis torturam patientis propter hoc ei non
18
vnus creatus fuit musculus sed duo qui a partibus
19
duorum almechenti nascentes palpebram ad inferio〈-〉
20
ra simili deponunt attractione. In apertione autem palpe-
21
bre vnus sufficiebat musculus qui ad medium perue〈-〉
22
niret palpebre. et eius chorde extremitas super
23
palpebre dilataretur extremitatem: et cum contraheretur
24
aperiretur et propterea ad hoc vnus creatus fuit qui
25
secundum rectitudinem inter duos descendit panniculos
26
et dilatatur et continuatur corpore cartilagini simili. et ex-
27
panditur sub pilorum palpebre origine.
28
¶ De anatomia musculorum maxille. Capitulum .VI.
29
MAxila duos habet motus: vnus est se〈-〉
30
quens motum mandibule inferioris et
31
alter est ei cum labio communis. Motus autem
32
causa quem habet motum alterius membri sequen〈-〉
33
tem sunt musculi illius membri. Et motus quem cum
34
alio membro habet communem causa est musculus qui est ipsius
35
et illius alterius communiter. ¶ Et iste quidem muscu-
36
lus in vnaquaque maxillarum gena vnus existit latus
37
qui et hoc nomine scitur. Unusquisque autem eorum ex quatuor
38
compositus est partibus quoniam villus a quatuor ei adue〈-〉
39
nit locis. Unius origo est a furcula cuius fines
40
cum extremitate labiorum ad inferiora continuantur et tra〈-〉
41
hunt os inferius ex transuerso. ¶ Et secundi ori〈-〉
42
go exitit[*]exitit corrupt for existit inter thoracem et furculam a duabus parti-
43
bus et ipsorum villi transuersi protenduntur. Et ille qui
44
a dextris oritur cum eo quod a sinistris nascitur trans-
45
uersando iungitur et penetrat. Et continuatur ille qui
46
nascitur a dextris cum inferiori parte extremitatis si-
47
nistre labij: et ille qui a sinistris nascitur econtra. Cumque
48
villius iste colligitur angustat os et ipsum ad an〈-〉
49
teriora protrahit: sicut in bursa efficit corigia que
50
bursam claudit. ¶ Et tertius oritur ab osse quod
51
rostro corui in spatula similatur et continuatur infe-
52
rius continuitate illius musculi: et trahit labium
53
in duas partes attractione simili. ¶ Et quartus ori〈-〉
54
tur a simenijs colli et transit circa terminos au〈-〉
55
rium et continuatur cum fine maxille: et mouet maxillam
56
motu manifesto quem sequitur labium et fortasse valde
57
approximatur loco: vbi est auris ingressus in plerisque
58
hominibus et continuatur cum ea et mouet aurem.
1
¶ De anatomia musculorum labiorum. Capitulum .VII.
2
EX musculis vero labij sunt illi quos
3
diximus ei et maxille communes esse: et ex
4
musculis eius sunt qui sunt ipsius pro-
5
prij et sunt musculi quatuor. par vnum
6
aduenit ei a superiori in rectitudine duarum ge〈-〉
7
narum maxillarum et continuatur prope ipsius extremi-
8
tatem: et duo ab inferiori. Et hi quidem quatuor ad hoc
9
vt solum labium moueatur sufficiunt vnaquaque enim pars
10
eorum cum mouetur ad partem illam mouet. Cumque duo
11
ad duas mouentur partes ad duas dilatantur partes.
12
Ad sunt igitur ei secundum complementum motus ad quatuor
13
partes: nullum habet motum nisi istos. In his igitur qua〈-〉
14
tuor adest ei sufficientia: et isti quidem quatuor mu-
15
sculi et summa musculorum communium cum corpore labij
16
miscentur taliter quod sensus a substantia labij prima ipsos di〈-〉
17
scernere non valet propterea quod labium est mem-
18
brum molle carnum os non habens.
19
¶ De anatomia musculorum nasi. Capitulum .VIII.
20
CUm extremitate vero leporis duo
21
parui continuantur musculi fortes: paruitas
22
autem existit ne super alios musculos plus
23
necessarios coangustatio fiat quoniam membro〈-〉
24
rum maxille et labij motiones plures sunt nu〈-〉
25
mero: et frequentius fiunt: et perseuerant plus. et plus
26
sunt necessarie quam motus extremitatis leporis. ¶ For〈-〉
27
tes autem creati fuerunt vt eorum fortitudine illud
28
quod ei defuit propter ossis defectum emendetur: quorum
29
aduentus est a parte gene maxille: et miscetur prius cum
30
villis pomi maxille. non autem a parte gene maxille ad〈-〉
31
ducti fuerunt nisi vt ipsum ad eam moueant.
¶ De
32
anatomia musculorum mandibularum superioris et inferioris. Capitulum .IX.
33
MAndibule inferiori absque mandibula
34
superiori motus proprie attributus fuit propter
35
iuuamenta ex quibus est quod leuioris motus
36
est melior. Et ex eis est quod dimittere ad
37
mouendum superiorem membra nobilia comprehendentem: ideo
38
quod motus in ipsis nocumentum efficit[*]efficit cf. Venice 1564: efficitur est dignius et salu-
39
briuss. Et ex eis etiam est quod si superior mandibula tali
40
modo esset vt ipsius motus facilis foret non fieret iunctu〈-〉
41
ra que est inter ipsam et caput firma. ¶ Preterea in
42
mandibula inferiori motus plures quam tres non fuere
43
necessarij. Motus aperiendi os scilicet et motuus[*]motuus corrupt for motus claudendi
44
ipsum et motus mastigandi et molendi. Aperiens autem man〈-〉
45
dibulam ad inferiora descendere facit. Et claudens ipsam
46
eleuat. Et molens ipsam circuire facit et ad duas
47
partes declinare. Manifestum est igitur quod oportet vt modus
48
claudendi sit per musculos qui a superioribus descendunt
49
et ad superiora retrahunt et aperiendi econtrario et molen〈-〉
50
di cum transuersione. Quapropter ad claudendum duo
51
creati fuerunt musculi qui duo temporis musculi vocan〈-〉
52
tur. Ipsorum quantitates in homine parue facte fuerunt: quoniam
53
membrum quod per eos mouetur in homine parue existit quanti-
54
tatis in medio vacuitates habens et etiam in pondere leue.
55
Namque motus qui huic accidunt membro per hos
56
duos venientes musculos magis sunt leues:
57
in ceteris autem animalibus inferior mandibula est
58
maior et grauior quam sit in homine. Unde per eos mo〈-〉
1
ueri in motu mordendi et res comedendi duras
2
et incidendi et eradicandi est difficilius. Et hi
3
quidem musculi duo sunt moles propterea quod iuxta prin〈-〉
4
cipium existunt quod est cerebrum quod est corpus in vltimo
5
molle et neque est inter ipsos et cerebrum nisi vnum
6
os. vnde tum propter hoc. tamen propter illud quod timetur ex so-
7
cietate cerebri cum eis in nocumentis si accide〈-〉
8
rent: et in doloribus si euenirent: adeo quod ille
9
cui accidissent inde ad phrenesim perueniret: et
10
ad eas que sunt similies eis ex egritudinibus. ¶ Se〈-〉
11
peliuit eos creator apud ipsorum originem et egres-
12
sionem a cerebro in osse paris: et ipsos penetrare
13
fecit in coopertura que similis est canali et est composi-
14
ta ex duobus ossibus paris: et torturis forami〈-〉
15
num per que transit que cum eis vadunt eorum vestientes
16
extrema magno spatio donec par pertranseant vt
17
eorum substantia paulatim induretur: et a loco vbi orti
18
fuerunt paulatim elongentur. ¶ Unicuique autem
19
duorum horum musculorum magna generatur chorda que
20
super mandibule inferioris incedit extremitatem
21
et ipsam cum contrahitur eleuat. Et hi quidem duo mu-
22
sculi ab alijs duobus adiuti fuerunt musculis qui
23
in interioribus bucce incedentes ad mandi-
24
bulam descendunt inferiorem in fornice: quoniam in ele-
25
nando graue est necessarium ipsum ingeniose rege〈-〉
26
re et sollicitari pro ipso qualiter plus habeat forti-
27
tudinis. et chorda etiam que ex istis duobus nascitur
28
musculis ex ipsorum oritur medietate et non ex eorum
29
extremitatibus propter firmitudinem. ¶ Et chorde
30
due nascentes ec istis duobus musculis proce〈-〉
31
dunt ex medio eorum. et non ex eorum extremitatibus
32
propter firmitudinem. ¶ Musculorum vero aperiendi et
33
mandibulam descendere facientium villi ex adita-
34
mentis nascuntur adhubirenti[*]adhubirenti cf. Venice 1564: ad acuum similitudinem que retro post aures
35
creata fuerunt et descendunt et vniuntur et fiunt
36
vnus musculus. post separantur et fiunt chorda vt
37
firmitudinem augeant: deinde iterum ramificatur et
38
carne repletur. Et fit musculus ne propter sui tensionem
39
ad nocumenta recipienda sit preparata: deinde man〈-〉
40
dibule reflexio mento obuiat: et cum contrahitur trahit
41
mandibulam retro et descendit proculdubio: et pro-
42
pterea quod naturalis grauitas in descendendo adiuuat
43
duo suffecerunt et neque adiutorio eguerunt. ¶ Ma〈-〉
44
sticandi vero musculi sunt duo. ab vnaquaque enim parte
45
vni musculo triangulato cum eius caput positum
46
fuerit triangulus qui ex suis angulis in facie consistit
47
duo protenduntur latera: vnum ad mandibulam descendit
48
inferiorem et alterum ad partem paris ascendit et inter ea ba-
49
sis continuatur recta et miscetur quisque angulus ei quod
50
ante ipsum existit propterea vt musculus iste diuersas in
51
contrahendo habeat partes: et non sit ei motus equaliter: sed
52
diuersis possit inclinari inclinationibus. ideo vt
53
per eas molitio et masticatio compleatur.
54
¶ De anatomia musculorum capitis. Capitulum .X.
55
CAput motus habet proprios et motus
56
cum quinque colli spondilibus communes: per
57
quos est motus compositus ex declinatione
58
capitis et declinatione colli simul. ¶ Unus
1
quisque vero duorum motuum scilicet proprius et communis aut erit
2
curuans anterius: aut curuans posterius: aut incli-
3
nans ad dextram: aut ad sinistram. Et inter ipsos
4
quidem secundum circundandi formam motus generatur conuersionis
5
¶ Musculi autem qui caput ad inferiora proprie cu-
6
ruant sunt duo musculi qui a duabus descendunt
7
partibus qui cum villis suis miscentur retro post aures
8
a superioribus et ab osse toracis ab inferioribus
9
et eleuantur sicut continui. ¶ Et etiam cum quidam existi-
10
mant quod sint tres musculi: duo namque vnius eorum
11
extrema ramificantur: et duo capita fiunt eis.
12
¶ Cumque vnus eorum mouetur caput ad inferiora
13
curuatur: et cum ambo mouentur caput ad anteriora
14
temperate curuatur. ¶ Musculi vero qui caput et collum
15
simul anterius curuant sunt par sub meri positum
16
quod ad partem spondilis prime et secunde vadit: et cum eis mi-
17
scetur. Cumque pars ipsius que est ad partem meri contrahitur cu〈-〉
18
ruatur caput ad inferiora solum et si pars cum dua-
19
bus spondilibus cotinuata operatur: curuat ad an〈-〉
20
teriora etiam collum. ¶ Sed musculi qui solum caput ad
21
posteriora curuant quattuor sunt paria sub partibus[*]partibus corrupt for paribus que
22
nominauimus posita: et horum quidem parium origo supra
23
iunctura existit. et ex eis etiam sunt que ad simenia per〈-〉
24
ueniunt: et ipsorum origo est longinquior medieta-
25
te que est posterius: et sunt ex eis qui ad alas perueniunt
26
quorum origo est a medio. ¶ Ex istis sunt par
27
quod ad duas prime spondilis alas peruenit super par quod
28
ad secundum peruenit simenium et par cuius villus ex ala
29
prime oritur et vadit ad simenium secundum. Et eius quidem pro〈-〉
30
prietas est vt capitis declinationem cum ipsum curuatur
31
ad naturalem eleuet dispostionem sui transuersione. ¶ Et
32
ex eis par quartum quod a superioribus incipiens pene〈-〉
33
trat sub tertio cum transuersione. est ad[*]transuersione. est ad corrupt for transuersione ad [cf. Venice 1564] partem siluestrem et co〈-〉
34
mitatur prime spondilis alam. ¶ Duo prima paria caput
35
posterius sine declinatione: aut cum declinatione
36
valde parua curuant. Et tertium declinationis rectificat
37
torturam et quartum transuersione manifesta ad posterio〈-〉
38
ra curuat: et quicunque tertij et quarti solus declina〈-〉
39
uerit inclinabit caput ad suam partem. Et cum ambo re-
40
trahentur mouebitur caput ad posteriora conuersum
41
absque declinatione. ¶ Musculi vero qui caput cum
42
collo curuant sunt paria tria profunda: et par vnum
43
cooperiens vnumquodque impar eorum est triangulus cu-
44
ius basis est posterius os cerebri. et quod ex eo re〈-〉
45
manet ad collum descendit: sed trium parium sub eo ex-
46
pansorum vnum super duo latera spondilium descendit
47
et aliud multum declinat ad alas: et aliud per me-
48
dium transit inter duo spondilium latera: et duo extre〈-〉
49
ma alarum. ¶ Musculi autem qui caput ad duo incli〈-〉
50
nant latera sunt duo paria capitis iuncturam con-
51
comitantia. Unius paris eorum locus est anterius: et
52
ipsum est quod inter caput et spodilem[*]spodilem corrupt for spondilem continuat secundam: cu〈-〉
53
ius vnum impar est ad dextram et alterum ad sinistram.
54
Et par secundum eorum est cuius locus est posterius
55
et coniungit inter spondilem primam et caput: cuius vnum
56
impar incedit a dextra et alterum a sinistra: et quodcum〈-〉
57
que vnum ex istis contrahetur caput declinabit ad partem
58
ipsius cum transuersione: et quicunque duo ab vna parte
1
contrahentur declinabit ad eos caput absque trans-
2
uersione: quod si anteriores mouebuntur iuuabunt
3
in curuando caput ad inferiora si posteriores
4
mouebuntur reducent caput ad posteriora. Et si
5
omnes vt quattuor simul mouebuntur stabit caput recte
6
Et hi quidem quattuor musculi alijs musculis sunt
7
minores verumtamen eis locorum ipsorum bonitate: et quia
8
sub alijs descendunt musculis restauratum fuit quan〈-〉
9
tum alij per magnitudinem habent. ¶ Iuncture pre〈-〉
10
terea capitis due res necessarie fuerunt quibus due in〈-〉
11
tentiones contrarie erant opportune. Una est firmitudo
12
et hec quidem pendet ex affirmanda iunctura: et vt pa〈-〉
13
rum motibus obediat. et altera est multitudo
14
numeri motuum: et hec pendent ex facilitate iunctu-
15
rarum laxitas pertransiret complementum firmitudinis
16
que propter musculos multos qui sunt cingentes eas et
17
circundantes acquiritur. due igitur intentiones ei acquisite
18
fuerunt. vnde deus omnibus factoribus melior sit benedictus.
19
¶ De anatomia musculorum epiglotis. Capitulum .XI.
20
EPiglotis est membrum cartilaginosum
21
creatum vt vocis sit instrumentum quod quidem ex
22
tribus compositum est cartilaginibus.
23
¶ Una est cartilago quam sensus com-
24
prehendit coram gula: et sub mento que vocatur pel-
25
talis et clipealis: quoniam eius venter est concauus et dor〈-〉
26
sum gibbosum pelte simile et clipeo paruum eius.
27
¶ Et secunda est cartilago post illam posita ad partem
28
colli cum ea ligata: et vocatur aque[*]aque corrupt for ea que nomen non habet.
29
¶ Et tertia est super illas cooperiens que cum ea nomen non
30
habet continuatur et obuiat peltali absque continuitate et
31
inter illam et ipsam que nomen non habet est iunctura du-
32
pla propter duas vacuitates que sunt in ipsa in quas duo ad〈-〉
33
ditamenta non habentis nomen decenter ingrediuntur
34
cum eis ligamentis connexa et vocatur coopertorialis
35
et cymbalaris. ¶ Et properea quod peltalis quandoque ad〈-〉
36
iungitur non habenti nomen et quandoque elongatur ab ea est
37
epiglotis amplitudo et eius coangustatio. Et propter
38
ea quod cymbalaris cooperit clipealem: et ipsam comi〈-〉
39
tatur: et propterea quod ab ea separatur est epiglotis apertio et
40
clausio ipsius. Ubi autem est epiglotis et coram ipsa est
41
os triangulatum lauda vocatum quod laudam grecam
42
litteram significat et est ita[*]et est ita the Greek letter is missing (cf. Venice 1564). ¶ In creando vero os hu〈-〉
43
ius existit iuuamentum vt sit origo et principium ex quo
44
villi musculorum epiglotis oriuntur. ¶ Epigloti
45
preterea musculi fuere necessarij qui clipealem nomen
46
non habenti applicentur et musculi qui cymbalarem ab
47
alijs duabus elongent vt epiglotis aperiatur. ¶ Ex
48
musculis vero epigloti aperientibus quod ab osse lau〈-〉
49
de nascitur: et vadit ad anteriora peltalis: et continuatur
50
et expanditur super ipsam: et cum contrahitur trahit cymbala-
51
rem ad interiora et ad inferiora et dilatatur epiglotis
52
et par quod numeratur inter musculos gule ad inferio〈-〉
53
ra trahentes: et nobis quidem videtur vt ipsum numeretur inter
54
eos qui inter eas sunt communes cuius origo est interius
55
thorace et vadit ad peltalem. ¶ Ei vero multorum
56
vnum ad cymbalarem peruenit posterius et continuatur
57
cum ea. cumque contrahuntur ad cymbalarem eleuant et eam
58
ad posteriore trahunt et separatur ab applicatio〈-〉
1
ne sui cum peltali et dilatatur epigilotis. Et alte-
2
rius paris musculi ad duos cymbalaris mar-
3
gines veniunt: qui cum contrahuntur ipsam a peltali se〈-〉
4
parant et in latitudinem extendunt et in dilatan-
5
do epiglotim adiuuant. ¶ Ex musculis autem qui
6
epiglotim coangustant est par quod a parte laude ve-
7
nit et continuatur cum peltali. postea dilatatur:
8
cingitur super illam que non habet nomen: donec duo extre〈-〉
9
ma duorum imparium ipsius post illam que nomen non
10
habet vniantur et cum contrahitur coangustat. ¶ Et ex eis sunt
11
quattuor musculi et fortasse existimatur quod sint duo
12
dupli continuantes peltalis extremitates cum extre〈-〉
13
mitatibus eius que nomen non habet qui cum contrahuntur in-
14
feriora epiglotis coangustant. Et sunt qui existi-
15
mant quod vnum par ipsorum sit occultum et alterum ma-
16
nifestum. ¶ Ex sitibus vero musculorum qui clau〈-〉
17
dunt melior fuit vt in inferioribus epiglotis crea〈-〉
18
ti fuissent: ita vt cum contrahatur cymbalarem ad in〈-〉
19
feriora traherent et eam claudendo cooperire face〈-〉
20
rent. et propter hoc par creati fuerunt quod de radice pel〈-〉
21
talis nascitur et eleuatur interius ad duo cymbala〈-〉
22
ris extrema: et ad radicem eius que nomen non habet
23
a dextra et a sinistra: et cum contrahuntur iuncturam
24
stringunt et epiglotim tali clausura claudunt que
25
musculos pectoris et diaphragmatis refrena〈-〉
26
re valeat in prohibendo aeris attractionem. Qui qui-
27
dem parui creati fuerunt ne interioribus epiglotis
28
coangustationem facerent: et fortes fuerunt creati vt eorum
29
fortitudinem cum impediti fuerint in claudendo epiglo〈-〉
30
ti et prohibendo aeris attractionem defectus multus cor〈-〉
31
rigatur qui eis ex paruitate aduenit et ipsorum via est secundum
32
rectitudinem ascendentium cum declinatione parua propter quam
33
fit continuatio conueniens inter peltalem et non habentem
34
nomen. Et est etiam cum duo inueniuntur musculi sub
35
cymbalari positi qui hoc predictum par iuuant.
36
¶ De anatomia musculorum gutturis. Capitulum .XII.
37
GUttur in summa duo habet paria que ipsum
38
ad inferiora trahunt vnum eorum est par quod
39
iam in capitulo epiglotis nominauimus: et al〈-〉
40
terum est par etiam ex thorace nascens: quod
41
eleuatur et cum lauda continuatur primo: postea cum guttu〈-〉
42
re: et trahit ipsum ad inferiora: gutturis vero mu〈-〉
43
sculi sunt duo musculi gutturosi quasi duo muscu〈-〉
44
li apud gulam positi in transglutiendo adiuuantes.
45
¶ De anatomia musculorum laude. Capitulum .XIII.
46
LAuda vero musculos habet qui sibi sunt pro〈-〉
47
prij et musculos in quibus aliud mem-
48
brum cum ipso communicat. Sed qui laude
49
sunt proprij: tria sunt paria: vnum par ve〈-〉
50
nit a duobus mandibule marginibus: et cum li-
51
nea recta que super hoc os existit continuatur: et ipsum est
52
quod ipsum ad mandibulam trahit: et par quod oritur sub
53
mento et incedit inferius sub lingua ad linguam:
54
et ad extremitatem superiorem huius ossis et
55
istud etiam trahit hoc os ad partem mandibule et
56
aliud par oritur ex additamentis sisaminis que
57
sunt apud aures et continuatur cum extremitate
58
inferiore linee recte super hoc os. Illi vero quos
1
habet cum alijs communes iam nominati sunt et nominabuntur.
2
¶ De anatomia musculorum lingue. Capitulum .XIIII.
3
MUsculi vero linguam mouetes sunt no-
4
uem. duo sunt latitudinales ab ad-
5
ditamentis sisaminis venientes et cum
6
duobus ipsius lateribus continuantur
7
Et duo longitudinales a supremo ossis laude na〈-〉
8
scentes que cum medio lingue continuantur. Et duo
9
qui eam in transuerso mouent et nascuntur a latere
10
quod est inferius ex duobus ossis laude lateribus: et
11
penetrant in linguam inter longitudinales et la〈-〉
12
titudinales. ¶ Et duo musculi linguam respui〈-〉
13
nantes[*]respuinantes corrupt for resupinantes et conuertentes eam quorum loca sub istorum
14
locis quos nominabimus existunt: et ipsorum villi iam
15
expansi fuerunt sub eis in latitudine et cum toto
16
osse mandibule continuati fuerunt. ¶ In summa
17
preterea musculorum lingue nominauerunt quidam mu〈-〉
18
sculum solitarium qui inter linguam et os laude conti-
19
nuat: et vnum ad aliud trahit: et nec est longe quin
20
musculus qui linguam ad exteriora in longitudi-
21
nem mouet moueat eam sic. Inest enim vt in exten〈-〉
22
sione in seipsa moueatur quemadmodum inest
23
ei vt in curtatione in seipsa moueatur.
24
¶ De anatomia musculorum colli. Capitulum .XV.
25
MUsculi qui collum mouent sunt duo paria
26
Unum par a dextra et alterum a sinistra
27
sed a quicunque eorum solus contrahetur collum
28
ad suam partem transuerse trahetur et qui〈-〉
29
cunque duo eorum qui sunt ab vna parte simul contrahentur in-
30
clinabitur collum rectum in parte illa non cum transuer-
31
sione: immo cum rectitudine. E[*]E corrupt for Et cum omnium quattuor
32
simul erit operatione: stabit collum absque declinatione aliqua.
33
¶ De anatomia musculorum pectoris. Capitulum .XVI.
34
MUsculorum qui pectus mouent quidam sunt
35
qui tamen dilatant ipsum et non constringunt
36
ex quibus sunt musculi diaphragma〈-〉
37
tis inter membra aerem attrahendi et
38
membra nutrimenti distinguentis: quod postea nomina〈-〉
39
bimus. ¶ Et par sub furcula positum a parte na〈-〉
40
scitur que ad caput protenditur spatule quod postea
41
nominabimus: et est continuum cum costa prima a dextra
42
et a sinistra: et cum ipso vnitur par vnum cuius vnum-
43
quodque impar est duplans ipsum et faciens ipsum et duas par〈-〉
44
tes quarum superior cum collo continuatur: et ipsum mouet
45
et inferior earum mouet pectus et miscetur cum mu-
46
sculo eius quem nec nominabimus: et ipse est ille qui
47
est continuus cum costa quinta et sexta. Et par quod est
48
in loco spatule concauo infusum cum quo par continuatur
49
quod a spondilibus ad spatulam descendit et fiunt si〈-〉
50
cut musculus vnus et cum costis continuantur poste〈-〉
51
rioribus. ¶ Et par tertium quod nascitur a sexta spondi〈-〉
52
lium colli: et a prima et secunda spondilium pectoris et conti-
53
nuatur cum costis toracis. isti sunt musculi dilatantes
54
¶ Musculorum vero pectus constringentium alij sunt qui
55
pectus in latitudine constringunt et est diaphragma
56
cum quiesci[*]quiesci corrupt for quiescit. ¶ Alij sunt qui secundum essentiam et ex istis est par
57
quod sub radicibus costarum superiorum est extensum cu-
58
ius operatio est stringere et aggregare. Et ex eis est par
1
apud extremitates istius cum thorace vel adherens
2
thoraci inter epiglotale et furculam continuatum. Et
3
continuatur cum musculis ventris qui sunt recti: et alia
4
duo paria que ipsum cooperiunt. ¶ Musculi vero qui simul
5
constrigunt et dilatant sunt musculi qui sunt inter costas ve〈-〉
6
runtamen perscrutatione in considerando cognoscitur quod constrin〈-〉
7
gentes alij si a dilatantibus. Inter omnes enim duas co-
8
stas sunt ex eis quatuor pro certo musculi licet quidam exi〈-〉
9
stiment quod fit vnus musculus. Et hic quidem quoniam vnum exi〈-〉
10
stimant musculum ex villis contextus est transuersos: quo〈-〉
11
rum quidam sunt. intrinseci quidam qui cooperiunt. Eorum qui co-
12
operiunt quidam sunt qui sunt ad partem extremitatis cartilaginose
13
coste. et quidam sunt qui sunt ad partem alterius extremitatis que est
14
fortis. Quod vero interius existit totum in situ a cooperien〈-〉
15
te est diuersum. et illud quod est in extremitate coste carti〈-〉
16
laginose diuersum est in situ ab eo quod est super aliam extremi〈-〉
17
tatem. Et quando quidem hic quattuor habentur villi numero oportet vt
18
musculi sint numero quatuor: et qui ex eis sunt superius po〈-〉
19
siti sunt dilatantes. et qui ex eis sunt inferius positi. sunt con〈-〉
20
stringentes. Per hoc itaque sit omnium musculorum pecto〈-〉
21
ris numerus .LXXXVI. musculi. et est etiam cum musculos pe-
22
ctoris duo alij iuuant musculi qui a furcula ad
23
spatule caput venientes ad primum eius continuatur latus et ipsum
24
sursum eleuant et in dilatando pectus adiuuant.
25
¶ De anatomia musculorum motus adiutorij. Capitulum .XVII.
26
EX musculis motus adiutorij. ex sunt[*]ex sunt corrupt for sunt illi
27
qui mouent spatule iuncturam sunt[*]sunt corrupt for et sunt tres mu〈-〉
28
sculi qui ei a pectore adiuuant. et ipsum
29
mouent ad inferiora: et musculus qui in-
30
ferius sub mammilla oritur et cum parte adiutorij antecedente
31
continuatur apud antecedentem partem marginis cartilaginis concaui-
32
tatis: et ipse est qui adiutorium ad pectus applicat cum
33
communitate qua spatula ipsum sequitur. et musculus qui a supremo
34
thoracis nascitur et efficit et domesticum caput adiu-
35
torij cooperiat et est applicans ipsum ad pectus cum impul〈-〉
36
sione pauca. ¶ Et musculus duplus magnus quia to-
37
to oritur torace continuatur eum infirmo antecessionis adiu〈-〉
38
torij qui cum operatur cum villo qui in superioris partis eius est
39
adiutorium ad pectus ducit ipsum eleuando: et cum alia par〈-〉
40
te ducit illud ad ipsum faciens: ipsum ad inferiora descedere
41
et cum eis ambobus ducit ipsum ad pectus secundum rectitudinem. et
42
alij duo musculi qui a parte nascuntur ilij magis interius con〈-〉
43
tinuati quam sit continuitas magni muscli[*]muscli corrupt for musculi qui a torace
44
ascendit. Unus eorum est magnus veniens a loco qui est apud
45
ilium et a costis posterioribus et trahit adiutorium ad
46
costas posteriores directe: et alter es subtilis qui na〈-〉
47
scitur acute ilij et non ab eius osse et declinat magis ad
48
medietatem quam ille. et continuatur cum corda illius: qui a par〈-〉
49
te mammille ascendit et profundatur. Et hi quidem operationem
50
primorum efficiunt secundum modum adiutorij: et tamen ad posterio〈-〉
51
ra parumper declinant. Et .V. musculi qui ab osse spatu〈-〉
52
le nascuntur vnus musculus: et eorum ortus est ab osse spatu〈-〉
53
le et implet illud quod est inter seperans et costum superiorem vil〈-〉
54
lis et penetrat ad partem superiorem capitis adiutorij
55
siluestrem declinans parumper ad domesticam. Et ipse etiam
56
cum declinatione penetrat ad domesticam. ¶ Et duorum
57
musculorum ex istis quinque origo est a latere superiore
58
spatule quorum vnus est maior et vtili ipsus vadunt ad
1
inferiores partes separantis: et implet illud quod
2
est inter seperans et latus inferius et continuantur val〈-〉
3
de cum capite adiutorij a parte siluestri et pene-
4
trant cum declinatione ad siluestrem. ¶ Et alter est
5
cum hoc primo continuus adeo quod est quasi eius pars
6
et penetrat cum eo et ipsiuis operationem efficit. Iste
7
vero non multum pendet a summo spatule et eius
8
continuitas est secundum transuersionem in manifesto
9
adiutorij et declinat ad siluestrem. ¶ Et quartus
10
est musculus qui locum concauum ossis spatule im-
11
plet cuius chorda cum partibus interioribus late〈-〉
12
ris domestici capitis adiutorij continuatur. et eius
13
operatio est efficere vt adiutorium posterius circumeat.
14
¶ Et alter musculus est qui ab inferiori extremi〈-〉
15
tate lateris spatule inferioris nascitur cuius chor〈-〉
16
da superius continuatur secundum continuitatem magni ab
17
ilico ascendentis. et eius operatio est trahere supremum
18
capitis adiutorij ad superiora. ¶ Adiutorium
19
preterea alium habet musculum duo habentem capita qui
20
duas efficit operationes et operationem communem. Et ipse
21
quidem sub furcula venit et a collo deglutiens ca〈-〉
22
pitis adiutorij bucellam et peuenit vsque iuxta locum
23
continuitatis chorde musculi magni a pectore
24
ascendentis. ¶ Quidam autem dixerunt: quod vnum
25
capitum ipsius interius est super manifestum spa-
26
tule apud eius infimum et declinat ad exteriora
27
cum transuersione pauca: et cum operatur cum duabus
28
partibus eleuatur secundum rectitudinem. ¶ Sunt pre〈-〉
29
terea hominum quidam qui duos addiderunt musculos
30
musculum paruum qui ad mammillam venit et alium qui in
31
spatule iunctura est sepultus: et fortasse et ponunt
32
cubiti musculos: cum eis habere communitatem.
33
¶ De anatomia musculorum brachij. Capitulum .XVIII.
34
MUsculorum brachium mouentium alij sunt
35
qui ipsum contrahunt: alij sunt qui ipsum
36
dilatant: et isti positi sunt super adiu-
37
torium. alij sunt qui ipsum girant. alij sunt
38
qu ipsum resupinant: et non existent super adiutorium.
39
¶ Dilatantes vero sunt par vnum cuius vnum ex suis
40
imparibus cum declinatione ad interiora expanditur: quia
41
eius ortus est superius ab antecessione adiu-
42
torij et a latere spatule inferiore et continuatur cum
43
cubito illic vbi sunt partes eius interiores. et
44
impar secundum expanditur ad interiora cum declinatione
45
adiutorij: quoniam ab adiutorij collo prouenit et cum
46
extrinsecis cubiti partibus continuatur. Cumque ambo
47
operantur proculdubio secundum rectitudinem extendunt.
48
¶ Constringentes vero sunt par aliud cuius vnum
49
impar quod est maius trahit ad inferiora cum de〈-〉
50
clinatione: quoniam eius origo est a margine carti〈-〉
51
laginis spatule inferiore et a rostro vnicuique
52
quorum proprie inest caput et continuatur chorda ipsius
53
que est neruosa cum parte focilis superioris anteriora ante〈-〉
54
cedente. Et secundum impar trahit cum declinatione ad exterio-
55
ra. quia eius ortus est a manifesto adiutorij poste〈-〉
56
rius et est musculus duo carnosa habens capita: quo〈-〉
57
rum vnum est in posterioribus adiutorij et alterum in
58
anterioribus et occultantur hi duo in suo incessu pa-
1
rumper donec ad antecedentem focilis inferioris vadant.
2
Et cum eo quidem iam continuatum fuit quod ipsum inclinat
3
trahens inferius ad exteriora et cum eo quod inclinat
4
trahens superius ad interiora vt sit tractio melior.
5
Et cum isti duo musculi in suis coniunguntur operationibus
6
secundum rectitudinem stans proculdubio. ¶ Et duos quidem
7
musculos dilatantes vestit musculus qui os adiu〈-〉
8
torij circundat. Et silius[*]silius corrupt for similius est vt sit pars alterius mu〈-〉
9
sculi constringetis. Facientes vero brachium iacere
10
supinum sunt par cuius vnum ex in paribus est posi〈-〉
11
tum in exterioribus duorum focilium et obuiat faci-
12
li superiori absque chorda: et alterum subtile prolonga-
13
tum nascitur a superiori parte adiutorij ab eo quod eius ma〈-〉
14
nifestum sequitur et maior pars eius vadit in aseid et
15
penetrat donec propinquum fiat iuncture rasete et ve〈-〉
16
nit ad partem occultam focilis superioris et continuatur cum
17
eo chorda pannicularis. ¶ Gyrantes autem sunt par
18
positum exterius cuius vnum ex duobus imperibus a
19
supremo domestico capitis adiutorij incipit et conti〈-〉
20
nuatur cum superiori focili sub iunctura rasete et alte〈-〉
21
rum est magis curtum ipso et eius villus ad latitudi〈-〉
22
nem est declinis: sed eius extremitas est plus neruosa
23
et incipit ab ipsomet superiori focili et continuatur cum
24
eius extremitate superiori apud rasete iuncturam.
25
¶ De anatomia musculorum motus rasete. Capitulum .XIX.
26
MUsculorum vero iuncturarum rasete mouen〈-〉
27
tium quidam sunt constringentes et quidam dilatan〈-〉
28
tes et quidam gyrantes et quidam resupinan〈-〉
29
tes super collum. ¶ Et dilatantibus vero
30
est vnus musculus cum alio continuus ac si ambo
31
vnus essent musculus: et istius quidem origo est a
32
medio focilis inferioris cuius chorda cum poli〈-〉
33
ce continuatur per quem polex ab indice elongatur. Et al〈-〉
34
terius origo est a focili superiori cuius chorda cum primo
35
ossium rasete continuatur scilicet posito coram police. Cumque
36
isti duo simul mouentur dilatant rasetam cum gyratione
37
pauca. Et cum secundus solus mouetur facit ipsam ia-
38
cere resupinam. et cum primus mouetur solus prolongat
39
inter policem et indicem. Et musculus qui iacitur super fo〈-〉
40
cile superius a parte siluestri cuius ortus est ab infe〈-〉
41
riori parte capitis adiutorij a quo procedit chorda:
42
duo habens capita quorum vnum cum medio pectinis
43
coram indice et medio continuatur et alterius capitis
44
chorda est caput inferius super focile superius apud
45
rasetam: et dilatat rasetam expandendo cum gyratione.
46
¶ Constringentes autem musculi sunt par super latus
47
brachij siluestre quorum inferior incipit ab anterio〈-〉
48
ri duorum capitum adiutorij et peruenit ad pectinem co〈-〉
49
ram auriculari. Et superior vtrorunque incipit altius quam
50
ille et peruenit ibi. et est cum eis musculus qui incipit ab
51
inferioribus adiutorij partibus loca predicorum medians
52
quod duo habet extrema que ad modum crucis transuer-
53
santur et postea cum loco qui est inter policem et medium
54
continuantur: cumque ambo mouentur constringunt. Et isti
55
quidem constringentes et ipsimet dilatantes gyrationem
56
efficiunt et resupinationem cum duo oppositi ex eis
57
secundum transuersionem mouentur. ¶ Sed musculus cum
58
pectine continuus coram auriculari cum solus moue
1
tur gyrat plantam. Et cum musculus policis quem
2
nominauimus ipsum adiuuat plenarie plantam re-
3
supinam iacere facit. Et cum ille qui est cum raseta con〈-〉
4
tinuus coram police solus mouetur gyrat ipsam pa〈-〉
5
rumper et cum auriculari quem nominabimus efficit gy-
6
rationem completam.
7
¶ De anatomia musculorum motus digitorum. Capitulum .XX.
8
MUsculorum vero digitos mouentium quidam
9
sunt qui sunt in planta: quidam sunt qui
10
sunt in brachio: quia si omnes in platam
11
coniungerentur propter carnem multam graua〈-〉
12
rent et propterea quod illi qui sunt ex eis in raseta a digi-
13
tis elongati fuerunt chorde ipsorum necessario fuerunt lon〈-〉
14
ge. munite ergo fuerunt panniculis qui eis ab omnibus
15
adueniunt partibus et ipsorum quidem chorde rotun〈-〉
16
de et fortes create fuerunt et non vilatantur[*]vilatantur corrupt for dilatantur nisi cum
17
ad membrum perueniunt. Ibi igitur dilatantur vt membrum
18
motum bene comprehendant. ¶ Omnes autem musculi digi〈-〉
19
tos dilatantes super brachium sunt positi: et similiter ip〈-〉
20
sos ad inferiora mouentes. et ex dilatantibus qui〈-〉
21
dem est musculus qui in medio manifesto brachij
22
positus nascitur a parte suprema capitis adiutorij
23
inferioris: et quatuor digitis chordas que ipsos di〈-〉
24
latant mittit. Ex eis vero qui eos ad inferiora in-
25
clinant tres adinuicem in parte istius sunt continui.
26
Quorum vnus a parte media capitis adiutorij sil〈-〉
27
uestris inter duo ipsius additamenta oritur et duas
28
chordas auriculari et annulari transmittit. ¶ Et
29
vnus a summa duorum musculorum duplorum qui sunt
30
duo ex his tribus oritur sub duobus additamen〈-〉
31
tis adiutorij inferius et a margine focilis inferio-
32
ris et duas transmittit chordas medio: et indici.
33
¶ Et tertius eorum et est ille qui remansit: oritur a su〈-〉
34
premo focilis superioris et chordam polici mandat.
35
et apud hanc iuncturam est musculus qui est vnus
36
duorum musculorum inter musculos motus rasete
37
nolatorum et nascitur a loco medio focilis inferio-
38
ris cuius chorda policem ab indice prolongant. ¶ Con〈-〉
39
stringentium autem quidam sunt qui super brachium existunt: et qui〈-〉
40
dam qui super volam plante. Et illi quidem qui sunt super bra-
41
chium sunt tres musculi: quorum vnus secundum aciem in
42
medio super alium est positus. Ex quibus nobilior est
43
inferius qui inferius est sepultus et cum osse focilis
44
inferioris continuus: quoniam eius operatio existit nobilior.
45
Quapropter oportuit vt eius locus magis esset cu-
46
stoditus. Cuius principium est a medio capitis ad-
47
iutorij siluestris ad interiora: deinde penetrat
48
et dilatatur eius chorda et in quinquam[*]quinquam corrupt for quinque partitur chor〈-〉
49
das: quarum queque ad interiora digni peruenit. ¶ Il〈-〉
50
larum vero que ad quatuor perueniunt queque iuncturam
51
primam ipsius constringit: et tertiam. Primam vero pro〈-〉
52
pterea quod est ibi annexa ligamento quod super eam est
53
cinctum: et tertiam propterea quod eius caput peruenit ad eam
54
et continuatur cum ea. Que autem ad policem vadit eius
55
secundam et tertiam constringit iuncturam. quia non continuatur
56
nisi cum eis. ¶ Et secundus quidem musculus qui est supra
57
istum est minor ipso et incipit a capite ingrediente:
58
quod est vnum ex capitibus adiutorij et cum focili infe-
1
riore parumper continuatur et transiit per terminum communem qui
2
est inter latus siluestre et domesticum: et est superior su〈-〉
3
perficies focilis superioris: et cum ad partem peruenit poli〈-〉
4
cis declinat parumper ad interiora. Et iuncturis me-
5
dijs quatuor digitorum chordas mandat vt eos con〈-〉
6
stringat. Ad policem vero non peruenit nisi ramus paruus qui
7
non est ex chorda eius immo ab alio loco. ¶ Et pri〈-〉
8
mi quidem origo est post principium nominatum quod est a capite
9
focilis superioris et inferioris. Et secundi origo est
10
a capite focilis inferioris. Factum est autem quod polex
11
vno musculo in sui constitutione omne fit[*]fit corrupt for sit contentus: sed quatuor
12
duobus constringuntur musculis: quoniam nobilior ex operatio〈-〉
13
nibus quatuor est constricio: et ex operationibus policis no〈-〉
14
bilior est vt dilatetur et ab indice elongetur. ¶ Tertius
15
autem musculus non est ad constringendum sed eius chorda interius
16
in planta[*]in planta corrupt for implantata penetrat et dilatatur desuper ad hoc vt in eam
17
adipisci faciat sensum. Et in sentiendo iuuamentum
18
prebeat et pilos in ea nasci prohibeat: et ad sustentan〈-〉
19
dum illud quod est in interioribus plante: et vt fortis fiat ad
20
suas actiones peragendas. hi quidem sunt illi qui super rasetam
21
existunt. ¶ Musculi vero qui sunt in planta sunt .XVIII. in
22
duabus aciebus ordinati adiuicem sibi superpositi.
23
vna acies est ad inferiora et interius. et altera acies est
24
super cutem exteriorem. Qui autem in acie existunt inferiore
25
numero sunt septem quorum quinque digitos ad superio-
26
ra inclinant et qui ex eis delegatus est polici a principio ossis
27
rasete nascitur. Et sextus est curtus et latus: cuius vilus
28
est tranuersus[*]tranuersus corrupt for transuersus et ipsius caput pendet a pectine ma〈-〉
29
nus donec perueniat in rectitudine medij. Cuius chor〈-〉
30
da cum police continuatur: et ipsum ad inferiora inclinat.
31
Et septimus est apud auricularem incipiens ab osse pe〈-〉
32
ctinis quod in eius rectitudine existit et ipsum ad inferio〈-〉
33
ra inclinat. Nullus vero horum septem est ad constrigendum
34
sed quinque sunt ad eleuandum et duo ad flectendum infe-
35
rius. ¶ Illi vero qui sunt in acie superiore sub muscu-
36
lo super plantam expanso: qui quidem est musculus quem so-
37
lus cognouit Galienus. sunt musculi vndecim ex qui-
38
bus sunt octo quorum duo cum prima iuncturarum quatuor
39
digitorum continuantur scilicet vnus super alium vt hanc constrin〈-〉
40
gat iunctura. Sed qui ex eis est inferior constringit cum
41
deprehensione et reflexione. Et eius qui est ex eis superior
42
est strictura cum modico eleuationis et ad superiora
43
ascensionis. Cumque coniuncti fuerint directe eorum tres
44
polici sunt proprij: quorum vnus primam constringit
45
iuncturam: et duo secundam sicut sciuisti. ¶ Dilatantes
46
ergo quinque sunt et de reflectentibus exceptis poli〈-〉
47
ce et auriculari vnicuique assunt duo. Et de con-
48
stringentibus vnicuique digito assunt quatuor. Et
49
de his qui ad superiora inclinare faciunt vnicuique di〈-〉
50
gito adest vnus.
51
¶ De anatomia musculorum motus dorsi. Capitulum .XXI.
52
MUsculorum dorsi alij sunt qui ipsum ad po〈-〉
53
steriora flectunt alij qui curuant ad
54
anteriora. Ex istis enim omnes alij oriun〈-〉
55
tur motus. ¶ Ad posteriora vero
56
flectentes sunt illi qui proprie dorsi vocantur
57
musculi. et sunt musculi duo de quibus existi〈-〉
58
matur quod vnusquisque eorum eux .XXX. compo-
1
situs exitat[*]exitat corrupt for existat musculis: quoniam vnicuique ipso-
2
rum ab vnaquaque spondili aduenit musculus.
3
Ab vnaquaque namque spondili aduenit ei villus trans〈-〉
4
uersus nisi a prima. Et isti quidem musculi cum equaliter
5
tenduntur stat dorsum: et cum superflue extenduntur de-
6
clinat ad posteriora. Et cum illi qui in vno existunt
7
latere mouentur dorsum ad illud inclinatur. ¶ Mus-
8
culi vero curuantes sunt par desuper positum qui sunt
9
ex musculis caput et collum mouentibus: qui a duo〈-〉
10
bus veniunt meri lateribus quorum inferiores ex-
11
tremitates cum quinque spondilibus pectoris superiori-
12
bus continuantur in aliquibus hominibus: et in pluribus
13
hominibus cum quatuor. Et eorum superiores extremitates
14
ad caput perueniunt et collum. ¶ Et par quod sub isto
15
est positum et vocatur renale: que ambo a decima et vn〈-〉
16
decima pectoris incipiunt et ad inferiora descendunt
17
et plerumque curuant flectentes. et medio quidem in suis
18
motibus horum musculorum sufficit inuentio: quoniam
19
in curuatione et inclinatione a dextra et a sinistra
20
duarum extremitatum sequitur motus.
21
¶ De anatomia musculorum ventris. Capitulum .XXII.
22
MMusculi[*]MMusculi corrupt for MUsculi autem ventris sunt octo qui in iu-
23
uamentis communicant. ex quibus est iuuamen-
24
tum prebere in experimendo illud quod ex sterco〈-〉
25
re et vrina in inferioribus continetur et que in
26
matricibus nata existunt Et ex eis est quod diaphragma
27
sustinent et ipsum cum adest exufflatio que est in constrictio〈-〉
28
ne adiuuant. Et ex eis est quod intestina calefaciunt et
29
stomacum propterea quod ea cooperiunt. ¶ Ex his autem octo est
30
vnum par rectum quod secundum rectitudinem ab epiglotali
31
descendit cartilagine: cuius villus in longitudine vs-
32
que ad femur extenditur et eius extrema in eis que sunt co〈-〉
33
ram ipsis expanduntur. Huius vero paris substantia a sui principio
34
vsque ad ipsius finem carnosa existit. ¶ Et duo
35
musculi qui cum istis in latitudine secantur: quorum lo〈-〉
36
cus est super panniculo qui super totum extensus est ventrem:
37
et sub duobus longitudinalibus. ¶ Sectio autem que in〈-〉
38
ter istorum duorum et duorum primorum villos accidit est
39
secundum angulos rectos et duo paria que per transuersum
40
vadunt: quorum vnumquodque est in latere a dextra et
41
a sinistra. Et vnumquodque eorum par ex duobus
42
existit musculis se adinuicem admodum crucis se-
43
cantibus a cartilaginis costarum non completarum ex〈-〉
44
tremitate vsque ad femur. et ab alio vsque ad epi-
45
glotale. ¶ Et duorum parium extremitates sibi
46
a dextra et a sinistra apud femur obuiant. et aliorum
47
duorum extremitates apud epiglotale que super car-
48
nosas partes ab vnaquaque parte duorum musculorum lati〈-〉
49
tudinalium sunt posite. Et hec quidem duo paria semper
50
carnosa incedunt donec rectos musculos cum chor〈-〉
51
dis latitudinalibus tangant que panniculis siliantur[*]siliantur corrupt for similantur. Et
52
hec etiam duo paria sub duobus longitudinalibus sunt
53
posita que super duobus posita sunt latitudinalibus
54
¶ De anatomia musculorum testiculorum. Capitulum .XXIII.
55
TEsticulorum autem virorum musculi sunt qua-
56
tuor: propterea vi testiculos custodi〈-〉
57
ant et eos eleuent ne laxentur. Quisque
58
testiculus habet par sibi proprium.
1
¶ Mulieribus vero vnum par sufficit scilicet cuique testicu〈-〉
2
lo impar: propterea quod earum testiculi non sunt in exterioribus
3
neque suspensi quemadmodum virorum.
4
¶ De anatomia musculorum vesice. Capitulum .XXIIII.
5
SUper os vesice vnus existit musculus.
6
qui ipsum circundat. cuius villus super ip〈-〉
7
sius os dilatatur. et eius quidem iuuamentum
8
est vrinam vsque ad horam voluntatis retine〈-〉
9
re. et cum voluntas expellendi affuerit eius con-
10
strictio laxabitur. Et ventris musculi vesicam
11
vrgebunt: et vrinam expulsiua adiuuante expellent.
12
¶ De anatomia musculorum virge. Capitulum .XXV.
13
MUsculi qui virgam mouent duo sunt pa-
14
ria: duo vnius paris musculi in duo-
15
bus virge lateribus sunt extensi qui
16
cum extenduntur foramem dilatant et ipsum
17
amplificant et penetratio rectificatur. et sperma in ipsa
18
cum facilitate discurrit. ¶ Aliud vero par est quod
19
a femoris osse oritur et cum radice virge secundum trans〈-〉
20
uersionem continuatur. et cum rectificatur tenditur et in
21
instrumentum secundum rectitudinem eleuatur: et cum constringi〈-〉
22
tur reducit ipsum ad posteriora. Quod si vni eo-
23
rum acciderit tensio ad ipsius partem declinabit.
24
¶ De anatomia musculorum ficteris. Capitulum .XXVI.
25
FIcteris musculi sunt quatuor. vnus eorum
26
est musculus qui ipsius commitatur os.
27
Et cum eius carne vehementer miscetur:
28
que permixtioni musculorum labiorum simila〈-〉
29
tur. Et ipse quidem cohercet et constringit anum et sua ex〈-〉
30
pressione stercoris reliquias que sut in ipso excutit.
31
¶ Et musculus qui est positus magis interius quam
32
iste et cuius statio est secundum oppositionem capitis
33
hominis. et existimatur quod sit habens duo extrema: cuius ex〈-〉
34
tremum cum redice[*]redice corrupt for radice virge pro certo continuatur. ¶ Et
35
par quod super hos omnes transuersum existit. cuius
36
iuuamentum est longaonem sursum eleuare et neque accidit
37
longaonem egredi nisi propter ipsius laxitatem.
38
¶ De anatomia musculorum coxe. Capitulum .XXVII.
39
EX musculis coxe maior est ille qui eam
40
extendit: deinde ille qui contrahit. Ex suis
41
namque operationibus nobiliores sunt isti
42
duo motus. Ueruntamen extensio contractione
43
nobilior existit: quoniam statio non conuenit nisi cum
44
ne[*]ne corrupt for contractione [cf. Venice 1564]. Postea sunt musculi qui elongant: dein〈-〉
45
de illi qui appropinquare: post illi qui circui〈-〉
46
re faciunt. ¶ Ex musculis autem coxe iunctu〈-〉
47
ram extendentibus est vnus qui est omnibus
48
corporis musculis maior. et ipse est musculus
49
qui os femoris et ancham cooperit. et super to〈-〉
50
tam coxam voluitur ab interioribus et exte-
51
rioribus et posterioribus: donec ad poplitem per〈-〉
52
ueniat: cuius villi diuersa habent principia: qua propter[*]qua propter corrupt for quapropter ipsius
53
operationes secundum diuersas specificantur species. ¶ Ex
54
ipsius namque villis est qui ab infimo ossis femo-
55
ris nascitur et declinando ad domesticum dilatatur.
56
Et est alius ex villis eius: cuius ortus est parum
57
altior ortu istius qui coxam tantum ad superiorem eleuat.
58
Et est alius ex villis eius: cuius ortus est val-
1
de altior ortu istius qui coxam ad superiora ad dome〈-〉
2
sticum declinantem eleuat. ¶ Et est ex eis alius cuius origo
3
est ab osse anche qui satis coxam secundum rectitudinem di-
4
lata[*]di-lata corrupt for dilatat. ¶ Et est ex eis musculus qui totam anche iunctu〈-〉
5
ram posterius cooperit tria habens capita et extre-
6
ma duo. Et hec quidem capita abilio[*]abilio corrupt for ab ilio et ancha et
7
alhosos nascuntur: quarum duo sunt carnosa et
8
vnum panniculare. Duo vero extrema cum posteriore
9
capitis coxe parte continuantur. et si cum vno traxe-
10
rit extremo cum declinatione ad ipsum dilatabit: et
11
si cum duobus traxerit extremis secundum rectitudi〈-〉
12
nem dilatabit. ¶ Et ex eis est musculus qui ex tota
13
ossis ilij superficie oritur. et cum supremo maioris ad-
14
ditamenti continuatur et vocatur carchametra maior
15
et parum ad anteriora extenditur: et cum declinatione
16
ad domesticum dilatat. ¶ Et est alius talis qualis
17
iste qui in primis cum infimo additamentis mi〈-〉
18
noris continuatur: deinde descendit et illius
19
operatione operatur. Ueruntamen eius est paruam dilatatio-
20
nem et multam efficere declinationem: cuius ori〈-〉
21
go est ab infimo superficiei ossis ilij. ¶ Et est ex
22
eis musculus qui ab infimo ossis anche oritur ad
23
posteriora declinans: et dilatat ipsam et eam ad po〈-〉
24
steriora parum per[*]parum per corrupt for parumper declinare facit: et ad domesticum
25
sufficientur declinare facit. ¶ Ex musculus[*]musculus corrupt for musculis vero
26
coxe iuncturam constringentibus est musculus vnus
27
qui cum dicliniatione[*]dicliniatione corrupt for declinatione ad domesticum parua constringit.
28
¶ Et est musculus rectus: qui a duabus descen-
29
dit originibus: quarum vna cum fine lumborum et alte〈-〉
30
ra cum osse ilij continuatur. Et ipse quidem sunt que cum
31
minore additamento domestico continuantur. ¶ Et
32
musculus quidem ab osse femoris nascitur et cum
33
infimo additamenti minoris continuatur. et muscu-
34
lus ad duo latera ipsius transuerse extensus qui
35
est sicut par maioris. ¶ Et quartus qui a re preparata
36
stante post os ilij oritur et ipse etiam crus contrahit colli-
37
gendo coxam. ¶ Ex musculis vero qui ad anteriora de〈-〉
38
clinare faciunt iam quidam nominati fuerunt vbi di-
39
latationis et constrictionis mentionem fecimus. et hec
40
quidem mouendi species habet musculum qui ab osse na
41
scitur femoris et adeo fit longus vt ad poplitem
42
perueniat. ¶ Declinare vero ad exteriora facien-
43
tes sunt duo musculi vnus eorum ab osse venit la-
44
to. Sed circuire facientes sunt duo musculi quorum
45
vnus a siluestri femoris et alter ab ipsius oritur
46
domestico: et cum sibi obuiant transuersantur et fi-
47
unt carnosi apud locum profundum circa poste-
48
riora additamenti maioris. Et quicunque eorum
49
solus traxerit coxam ad sui partem cum pauca
50
dilatatione torquebit.
51
¶ De anatomia musculorum mouentum iuncturam
52
cruris et poplitis.
53
Capitulum .XXVIII.
54
EX musculis autem iuncturarum poplitis mo〈-〉
55
uentibus sunt tres in anterioribus coxe
56
positi: qui musculis in ipsamet coxa po〈-〉
57
sitis sunt maiores. et eorum operatio est di-
58
latare. vnus autem horum trium est sicut duplus duo
59
habens capita: quorum vnum ab additamento inci-
1
pit maiore: et alterum ab interiore coxe. et duo
2
habent extrema: quorum vnum est carnosum et cum
3
rasga antequam chorda fiat continuatur. et alterum est
4
panniculare cum domestica duarum extremitatum
5
coxe continuatum. ¶ Aliorum veo duorum vnus est il〈-〉
6
le quoniam[*]quoniam corrupt for quem inter coxam constringentes nominauimus scilicet a se〈-〉
7
parante quod est in osse ilij nascens. et alter ab ad-
8
ditamento siluestri quod est in coxa oritur. et isti qui〈-〉
9
dem duo continuantur et vniuntur. et generatur ex eis
10
chorda vna. que dilatatur et circundat rasgam et ipsam
11
cum eo quod est sub ea conuenientur affirmat deinde
12
cum capite cruris continuatur: et policem dilatat: et
13
crus extendit. ¶ Dilatatio vero vnum habet mus-
14
culum qui ab obuiatione ossis femoris nascitur
15
et incedendo descendit in latus coxe domesticum secundum
16
transuersionem: deinde cum parte venosa supreme
17
partis cruris continuatur: et crus declinans ad dome〈-〉
18
sticum dilatat. ¶ Et musculum alium in quibus-
19
dam anatomie libris inueni ei oppositum in parte silue〈-〉
20
stri qui incipit ab osse anche. et secundum transuersionem
21
in latus siluestre tendit donec ad locum peruenit ve〈-〉
22
nosum. et neque est musculus maioris transuersionis
23
isto et cum declinatione ad siluestre dilatat. et cum
24
ambo dilatant est dilatatio recta. ¶ Ex eis vero
25
qui crus contrahunt est vnus musculus angustus et lon〈-〉
26
gus qui ab osse ilij oritur et femoris circa originem
27
dilatantis egrediens a separante quod est in medio
28
ilij: deinde secundum transuersionem penetrat ad inte-
29
riora duarum extremitatum po plit s[*]po plit s corrupt for poplitis: potest[*]potest corrupt for postea egredi〈-〉
30
tur exterius et vadit ad eminentiam que est in lo-
31
co poplitis venoso et cum ea vnitur. Et ipse quidem est
32
quo crus ad inferiora trahitur declinans cum pede ad
33
partem inguinis. ¶ Et tres musculi dome sticus[*]dome sticus corrupt for domesticus: et
34
siluestris et medius. Sed domesticus et medius
35
cum declinatione ad siluestrem contrahunt et siluestris contrahit
36
cum declinatione ad domesticum. ¶ Et domesticus quidem oritur
37
ab axe ossis anche: deinde transuerse incedit per poste〈-〉
38
riora coxe donec perueniat ad locum cruris ve〈-〉
39
nosum in parte domestica et vnitur cum eo: cuius co〈-〉
40
lor ad viriditatem trahit. et aliorum duorum etiam ori〈-〉
41
go est ab axe ossis anche sed declinat vt cum lo-
42
co venoso lateris siluestris continuentur. ¶ In iun〈-〉
43
ctura preterea poplitis est musculus sicut in flex〈-〉
44
uositate poplitis sepultus qui operationem efficit qualis
45
huius modij[*]modij corrupt for medij existit operatio. ¶ Et quidam existi-
46
mant quod pars eminens musculi dilatantis dupli a se〈-〉
47
parante est cum poplitem accidentaliter constringit et
48
est cum ab eius origine egreditur corda que anche pixi〈-〉
49
dem tenet: et cum ea et cum ipso quod sequitur ipsam continuatur.
50
¶ De anatomia musculorum pedis iunctu〈-〉
51
ram mouentium. Capitulum .XXIX.
52
EX musculus[*]musculus corrupt for musculis autem pedis iuncturam mo〈-〉
53
uentibus sunt quidam qui ipsum ad superiora
54
eleuant: et quidam qui ipsum descendere fa〈-〉
55
ciunt ex eis. ¶ Ex eis autem qui ipsum
56
eleuant est vnus musculus magnus qui est positus
57
in parte antecedente canne domestice cuius principium est
58
pars siluestris capitis canne domestice. Et ipse quidem
1
cum ad exteriora egreditur inclinatur super crus ad
2
partem policis vadens et continuatur cum eo quod radici
3
poplitis est proprinquum et pedem ad superiora
4
eleuat. ¶ Et alter oritur a capite siluestris ex quo
5
nascitur chorda qui cum eo quod est iuxta radicem mi-
6
nimi continuatur: et pedem ad superiora eleuat et pro〈-〉
7
prie quando cum eo conuenitur primus musculus: et fuerit
8
hoc secundum equalitatem et rectitudinem. ¶ Facien〈-〉
9
tium vero descendere est vnum par cuius origo est
10
a capite coxe quod postea descendit et cruris ven-
11
trem canne replet ex quibus chorda nascitur que ex
12
maioribus existit chordis. Et ipsa quidem est
13
chorda nerui que cum osse alcahab continuatur. et ipsum
14
ad posteriora: transuerse ad siluestrem trahit. et
15
est hec causa fixionis pedis super terram. ¶ Et ipse
16
quidem adiuuat musculus: qui a capite siluestris
17
oritur cuius color est melongianus et descendit donec
18
ipsemet absque chorda quam mandat: sed carneus
19
remanens continuatur cum postrema alchaab parte
20
sub con inuitate[*]con inuitate corrupt for continuitate quam ante diximus. Cumque muscu-
21
lus istis aut ipsorum chordis nocumentum accidit:
22
pes claudicat. Et musculus ex quo due nascun〈-〉
23
tur chorde: quarum vna pedem constringit: et altera
24
policem dilatat. ¶ Illud vero est quoniam iste muscu〈-〉
25
lus a capite canne domestice oritur vbi ipsa silue〈-〉
26
stri obuiat et descendit inter eas: et in duas diui〈-〉
27
ditur chordas: quarum vna sub raseta in anteriori
28
policis parte continuatur cum qua etiam chorda pedis existit
29
humilitas. ¶ Et altera chorda est que ex parte istius
30
generata musculi prime chorde pertransit originem a primo
31
policis ossis chordam mandat et ipsum cum transuer-
32
sione ad domesticum dilatat. Et iam etiam a capite
33
coxe siluestri oritur musculus et cum vno duorum
34
musculorum achibalium continuatur. deinde ab eo separatur
35
cum occultum cruris pertransit: ex quo oritur chorda que
36
ad inferiora pedis peruenit et sub eo toto dilatatur
37
quemadmodum facit musculus qui super plante occultum
38
dilatatur propter iuuamentum tale quale est eius.
39
¶ De anatomia musculorum digitorum pedis. Capitulum .XXX.
40
EX musculis vero pedis digitos mo〈-〉
41
uentibus qui sunt constrigentes musculi sunt
42
multi ex quibus est musculus qui a capi〈-〉
43
te canne siuestris[*]siuestris corrupt for siluestris oritur et extensus super
44
ipsam descendit et chordam vnam transmittit que in duas
45
diuiditur partes que medium constringunt et indicem. Et alter
46
isto minor cuius ortus est a postremo cruris cuius
47
chorda cum ipsam transmittit in duas diuitur cordas
48
que indicem constringunt et minimum. ¶ Et diuiditur ab vna
49
quaque duarum partium chorda que cum eo quod ab alia diuidi〈-〉
50
tur continuatur et fiunt chorda vna que ad policem peruenit
51
et ipsum constringit. Et tertia chorda quam iam nominauimus
52
a siluestri duarum extremitatum que in canna existunt domesti〈-〉
53
ca oritur et inter duas descendit cannas. et ex partem[*]ex partem corrupt for ex se partem [cf. Venice 1564] trans〈-〉
54
mittit ad pedem constrigendum et partem ad primum os poli〈-〉
55
cis. ¶ Et horum quidem musculorum digitos mouentium
56
quos nominauimus situs est super crus et posterius. Illi
57
vero quorum situs est super plantam pedis .X. sunt musculi in
58
hoc quidem anatomici decepti fuerunt: sed primus qui istud
1
sciuit fuit Galienus. Ipsi vero cum .V. continuatur[*]continuatur corrupt for continuantur digitis scilicet
2
cum vnoquoque duo lacerti a dextra et a sinistra. et mo〈-〉
3
uent vt constringant secundum rectitudinem si simul mouerint
4
et vt declinet si vnus mouerit. ¶ Et ex eis quidem sunt
5
quattuor super rasetam: quorum vnus vnicuique digitus delega〈-〉
6
tus est: et duo qui proprie sunt ad constrigendum policem et
7
minimum. ¶ Et isti quidem musculi adeo sunt permixti
8
vt cum vni eorum accidit nocumentum prouenit inde vt reli〈-〉
9
quorum operatio debilitetur in eo quod eorum est proprium: vt vicem
10
istius aliquo modo gerant in eo quod huic est proprium: et
11
hac de causa difficile est vnum digitorum pedis proprie
12
absque alijs constringere. ¶ Et ex musculis quidem pe-
13
dis sunt .V. supra pedem positi qui ad siluestrem declinare
14
solent: et quinque sub eis positi quorum vnusquisque digitum
15
ad illud quod ipsum sequitur trahit a parte domestica et ipsum
16
cum motu ad partem eleuat domesticam. et isti quinque sunt
17
cum duobus qui polici et minimo sunt proprij secundum similitudi〈-〉
18
nem septem qui sunt in planta manus et similiter decem primi.
19
Omnes igitur corporis musculi sunt quingenti et viginti.
20
¶ Summe .III. doctrine .V. et est sermo vniuersa-
21
lis de neruis proprie.
Capitulum .I.
22
IUuamentorum neruorum alia sunt que sunt secundum
23
essentiam: alia sunt que sunt per accidens. ¶ Quod
24
vero est secundum essentiam est quod cerebrum eis me〈-〉
25
diantibus omnibus alijs membris iuua-
26
mentum prestat dando eis sensum et motum. sed quod est per
27
accidens est ad hoc vt caro coroboretur et corpus for〈-〉
28
tis fiat: et ex eis etiam precipere id quidem ex nocumentis
29
membris accidit sensu carentibus sicut epar splen et pulmo
30
licet enim membra ista sensum non habeant super ea: tamen cincto〈-〉
31
rium positum est neruosum et panniculo tecta fuerunt ner〈-〉
32
uoso que cum apostemata fuerint aut ventositate tensa proue〈-〉
33
niet apostematis grauedo aut ventositatis partitio ad cin-
34
ctorium in ipsius radicem: et accidet ei ex grauedine
35
attractio: et ventositate extensio: et sentiet ipsam: et
36
neruorum quidem principium secundum modum scitum est cerebrum: et illud
37
ad quod istorum perueniunt extrema est superficies cutis.
38
Cum cute enim villi miscentur minuti: et in ipsa nerui par-
39
tiuntur qui ei a membris que ipsi vicinantur adueniunt.
40
¶ Quod vero cerebrum neruorum principium existit duobus
41
est modis: quoniam quorundam eorum est principium secundum sui essentiam
42
et aliorum est principium mediante nucha que currit ex eo.
43
¶ Ex neruis quidem qui a cerebro egrediuntur non iu〈-〉
44
uantur membra in sentiendo et mouendo nisi capitis et
45
faciei membra et viscerum interiorum. alia vero membra
46
hec iuuamenta non habent nisi a neruis nuche. ¶ Et
47
Galienus quidem iam ostendit nobis sollicitudinem magnam
48
que neruis a cerebro ad vescera descedentibus est
49
propria. Creator enim de eorum munitione solicitus alr[*]alr corrupt for aliter
50
ipsos muniuit quam alios neruos: et ilud est quoniam propter
51
ea quod a principio elongati fuerunt oportuit vt sustentarentur
52
superflua affirmatione a musculis fortibus qui eos
53
tegant vt panniculi et a corpore cuius essentia inter ner〈-〉
54
uum et cartilaginem est media simili ei quod corpori nerui
55
accidit cum torquetur. ¶ Et istud quidem est ex tribus lo〈-〉
56
cis: quorum vnus est apud epigloti. Et secundus cum ad
57
costarum radices veniunt. Et tertius cum pectoris lo〈-〉
58
cum transeunt. ¶ Factum est autem vt alij nerui a cerebro
1
per gredientes[*]per gredientes corrupt for progredientes [cf. Venice 1564] in quibus existit vtilitas in sentiendo iu〈-〉
2
uamentum prestare penetrarent a sui principio secundum rectitu-
3
dinem ad membrum ad quod diriguntur. quoniam rectitudo
4
ad id ad quod dirigitur propinquiore defertur via: et illic ex
5
hoc est impressio que manet ex principio fortior: et propterea quod
6
in neruis sensibilibus non queritur de duricie que facit ne〈-〉
7
cessitatem elongandi a substantia cerebri cum circuitione:
8
propterea vt a sui similitudine in lenitate ordinatim elongetur
9
quantum in membris queritur motus: immo quanto plus fuerunt
10
leniores: plus fuerunt virtutem sentiendi dantes. Sed fa〈-〉
11
ctum est vt motiui ad id ad quod diriguntur eant post
12
circuitiones in quibus ipsi incedunt: propterea vt a principio elon-
13
gentur et in duritie ordinentur. ¶ In vnoquoque etiam duo-
14
rum modorum ad id quod ex duritie et mollitie in ipso
15
et necessarium adiuuerunt ortum ipsorum substantie: plurimi namque
16
eorum qui sensum tribuunt ab antecessione oriuntur cerebri.
17
Et partis quidem que est cerebri antecessio est essentia mollior
18
et plurimi eorum qui motum prebent a postremo
19
oriuntur cerebri. Et partis que est cerebri po-
20
stremum essentia est magis spissa.
21
¶ De anatomia neruorum egredientium a
22
cerebro et eorum vijs. Capitulum .II.
23
ACerebro .VII. neruorum paria oriuntur:
24
primi paris principium est ex fundo duorum ventri〈-〉
25
culorum cerebri antecedentium apud duo-
26
rum additamentorum vicinitatem: mammil-
27
larum extremitatibus similium: quibus fit odoratus. Et ipsum
28
quidem est paruum ventrem habens. Et ille qui a sinistra oritur dex〈-〉
29
tratur. Et ille qui a dextra oritur sinistratur: deinde sibi
30
super sectionem cruceam obuiant: postea ille qui a dex〈-〉
31
tra oritur ad pupillam dextram penetrat: et qui nascitur
32
a sinistra ad sinistram pupillam: quorum adeo dilatantur
33
orificia donec humorem qui vocatur vitreus comprehendant.
34
¶ Quidam vero qui non est Galienus dixit quod ad sectio〈-〉
35
nem cruceam sine reflexione penetrant: et dixerunt quod
36
in hac sectione tria existunt iuuamenta. Unum est pro-
37
pterea ne spiritus qui ad vnam currit pupillam ad alte〈-〉
38
ram ire prohibeatur cum acciderit nocumentum: et propter hoc
39
vnaqueque duarum pupillarum cum aliter clauditur
40
oculus in videndo fit fortior et clarior quam ipsamet
41
esset si altera intuente intueretur. Et propter hoc foraminis
42
vuei dilatatio augmentatur cum aliter clauditur ocu〈-〉
43
lus: et hoc quidem est propterea quod spiritus vehementer va-
44
dit ad ipsum. ¶ Secundum vero et propterea vt duo oculi
45
vnum habeant defferens quod visi simulacrum eis afferrat
46
et ibi vniatur: et sit duobus videre oculis vnum videre:
47
propterea quod simulacrum in termino vnitur communi. Ideoque lu-
48
scis accidit vt ex re vna videant duas: cum vna pu-
49
pilla superius eleuatur aut inferius deprimitur et destrui〈-〉
50
tur rectitudo penetrationis foraminis ad sectio-
51
nem et ante communem terminum accidit terminus torture
52
nerui. ¶ Et tertium est vt vnusquisque duorum neruorum
53
ab alio substentetur et illi innitatur et fiant ac si ad pu-
54
pillam ex propinquo venirent. ¶ Secundum autem pari-
55
um neruorum a cerebro procedentium nascitur post or-
56
tum primi paris et ab eo ad siluestrem declinat. Et a
57
foramine quod est in orbita que totum comprehendit ocu〈-〉
58
lum egreditur et in musculis partitur oculi: et hoc quidem
1
par valde est grossum Ideo vt eius grossities sue per〈-〉
2
ficetur molliciei quam habere debuit propterea quod est cir-
3
ca principium: et confertetur[*]confertetur corrupt for confortetur in faciendo motum: et precipue
4
cum adiutorem non habeat cum tertium par fit conuersum
5
ad mouendum magnum membrum quod est mandibula in〈-〉
6
ferior. Quare non remanet superfluitas immo adiu〈-〉
7
tore alio a se indiget sicut modo referemus. ¶ Ter〈-〉
8
tij vero paris origo est a termino communi inter antecessio〈-〉
9
nem cerebri: et ipsius postremum scilicet ab infimo basis
10
cerebri quod primo cum quarto pari paulisper miscetur: dein-
11
de ab eo separatur et in quatuor ramis ramificatur. Unus
12
ramus ab ingressu egreditur vene subetie quam po-
13
stea nominabimus et desendendo[*]desendendo corrupt for descendendo super ceruicem vadit
14
donec diaphragma pertranseat: et in visceribus que sunt
15
sub diaphragmate partitur. Et secunde quidem partis egres〈-〉
16
sio est a foramine quod in osse existit temporis que cum egre〈-〉
17
ditur cum neruo continuatur: qui a quinto diuiditur pari.
18
cuius modo nominabimus dispositionem. ¶ Et ramus ter〈-〉
19
tius in foramine descendit a quo secundum egreditur par:
20
quoniam ipsius directio est ad membra in anterioribus faci-
21
ei posita. et neque fuit conueniens: vt in penetratione
22
primi paris ventrem habentis penetraret. quia nobiliori
23
neruorum coangustationem faceret et ipsum comprimeret
24
et via cooperiretur. ¶ Et hec quidem pars cum separatur in
25
tres distribuitur sectiones. Quarum vna ad partem la-
26
chrimalis declinat et vadit ad musculos temporum
27
et masticantium et supercillij et frontis et palpebre. et
28
pars secunda per foramen vadit apud oculos creatum et in〈-〉
29
de ad nasi tendit interiorem superficiem et in tunica spar-
30
gitur que in interioribus nasi est expensa: Pars quoque
31
tertia est pars non parua in concauitate descendens braba-
32
chi que in osse maxille est facta et duobus ramificatur
33
ramis Unus vadit ad interiora concauitatis oris
34
et in dentibus spargitur. sed illud quod inde pertinet dentibus est
35
manifestum. quod vero inde alijs pertinet est visui sicut
36
occultum. et in gingiua etiam spargitur superiore. Alter autem
37
ramus in membrorum spargitur superficiebus que sunt ibi si-
38
cut cutis maxille et extremitatis nasi et labij su-
39
perioris. he quidem sunt sectiones partis tertie paris tertij.
40
¶ Quartus autem ramus tertij paris vadit penetrans a
41
foramine suo quod in mandibula existit superiore et vadit
42
ad linguam et in eius manifesta diuiditur tunica et tribuit
43
ei sensum proprium qui est gustus et illud quod remanet in dentium
44
tecis inferiorum et in ipsorum gingiuis diuiditur. et in labio in〈-〉
45
feriori: sed pars que peruenit ad linguam subtilior est quam ner〈-〉
46
uus oculi. quoniam istius duriciem et illius mollitiem temperant
47
grossities illius et subtilitas istius. ¶ Quarti vero
48
paris origo est post tertium sed ad cerebri basim est magis de〈-〉
49
clinans: cum tertio quemadmodum diximus miscetur. deinde
50
ab eo separatur et ad palatum vadit et dat ei sensum: quod
51
quidem est paruum sed est plus durum quam tertium. quia palatum et palati
52
panniculus durior est lingue panniculo. ¶ Sed vnum-
53
quodque paris quinti impar cum duobus nascitur medijs secundum
54
dupli formam. immo multi illorum tenent quod vnumquodque
55
ipsius impar est par: cuius quidem origo a duobus est cerebri la〈-〉
56
teribus. Et pars quidem prima cuiusque partis ipsius ad pan-
57
niculum vadit qui in interioribus instrumenti auditus est dilata〈-〉
58
tus et in eo diuiditur totus. et huius quidem diuisionis origo procul〈-〉
1
dubio est a parte cerebri posteriore et per ipsam est
2
audiendi sensus sed secunda diuisio est maior[*]maior cf. Venice 1564: minor prima. Ipsa namque
3
egreditur a foramine quod in osse perforatum est petroso:
4
et ipse quidem est qui vocatur monuculus et cecus. propterea quod
5
multum torquetur et eius vie in obliquationibus incedunt: ideo
6
quod voluntas affuit prolongandi spacium: vt eius finis
7
a principio remoueretur: propterea vt neruus antequam inde egre〈-〉
8
deretur a principio esset longiquus ideo vt durities ei inde
9
acquireretur. Cumque egreditur cum neruis tertij paris
10
miscetur quorum plurimi ad maxillam: et ad palati[*]palati corrupt for latum [cf. Venice 1564] vadunt
11
musculum et quod remanet ad musculos protenditur tem〈-〉
12
porum. Gustus autem in quarto creatus fuit neruo et audi〈-〉
13
tus in quinto: quoniam instrumento auditus fuit necessarium vt esset di〈-〉
14
scoopertum ne aeris via ad ipsum clausa foret: et instrumento
15
gustus fuit necessarium vt esset minutum: propterea oportuit vt
16
nerui auditus essent duriores. Et ideo origo eorum
17
cerebri postremo fuit propinquior: et neque oculi musculis
18
vnus sufficit neruus et musculorum temporum nerui mul〈-〉
19
tiplicati fuerunt nisi quia foramini oculi multa necessaria
20
fuit amplitudo: propterea quod neruus virtutem afferens
21
visus multa indiguit grossitudine: ideo quia ei necessarium
22
fuit ventrem habere: non ergo os ad comprehendendum ocu-
23
lum est perforatum multa foramina tolerare potuit. Temporum
24
vero neruis multa fuit duricies necessaria: sed grossi〈-〉
25
tudine multa non indiguere: immo grossitudo esset
26
facies motus difficultatem: et etiam egressio quam in
27
osse duro petroso habent potest foramina tolerare mul〈-〉
28
ta. ¶ Par vero sextum a postremo oritur cerebri cum
29
quinto continuum: et cum eo panniculis et ligamentis li-
30
gatum: ac si esset vnus neruus: deinde separatur ab eo
31
et egreditur a foramine quod est in extremitate adorem que lau〈-〉
32
de[*]laude cf. Venice 1564: lambda similatur. ¶ Et ipsum quidem antequam egressum esset iam in
33
tres diuisum fuit partes que omnes simul ex hoc egri-
34
tudiuntur foramine. Una earum ad gule musculos suo
35
protenditur itinere et ad lingue radicem propterea vt par se〈-〉
36
ptimum in ipsorum adiuuet motu. Et pars secunda ad mu-
37
sculos descendit spatule et eius quod est circa eam. et
38
ipsius plurimum in musculo spargitur lato qui est super spatu-
39
lam: et hec quidem pars est magne quantitatis et suspensa pe〈-〉
40
netrat donec perueniat ad quod dirigitur. ¶ Pars
41
vero tertia que et maior est ex tribus partibus ad vi-
42
scera descendit in ascensione vene : et est illi an-
43
nexa et cum ea ligata. ex qua cum in rectitudine est epiglo〈-〉
44
tis separantur rami qui ad musculos veniunt epiglo〈-〉
45
tales: quorum capita sunt ad superiora qui epiglotim et ip〈-〉
46
sius eleuant cartilagines. Cumque epiglotim pertranseunt
47
ex eis ascendunt rami qui ad musculos vadunt capi〈-〉
48
ta ad inferiora habentes: et ipsi sunt qui ad cymbala〈-〉
49
rem claudendam et aperiendam sunt necessarij cum ad inferiora
50
trahere necessarium est: et propter hoc vocantur nerui retro re-
51
deuntes. Hic autem neruus retro rediens non egressus
52
fuit a cerebro: et non a nucha: nisi propterea quod si a nu〈-〉
53
cha ascenderent ab ipsorum principio subirent transuersi et
54
non recti et ad inferiora attractio cum eis non proueni-
55
ret secundum actionem decentem. ¶ Et ipsi quidem non de sexto pa〈-〉
56
ri creati fuerunt nisi propterea quod illud quod ex neruis
57
est molle: aut molli vicinum scilicet illud quod fuit ex eis
58
antequam sextum iam musculis faciei et capitis et in eo
1
quod est in eis fuit diuisum. ¶ Et septimum etiam non secundum
2
rectitudinem descenderet quemadmodum sextum descen-
3
dit. immo proculdubio transuersitas eos comitaretur
4
et propterea quod illud quod ascendit et redit: et quandoque indiget
5
re firma cui initatur ad similitudinem girgilli: vt super
6
ipsam reuoluatur ascendens: et ex ea adiuuetur vt sit
7
situs ipsius rectus et durus: et fortis et leuis et
8
interpositus non fuit ibi ad hoc idoneum sicut arte-
9
ria maior. ¶ Et illud quod ex istis ramis ad sini〈-〉
10
stra ascendit hanc inuenit arteriam: ipsa recta et gros〈-〉
11
sa. ergo super eam reflectitur non multa indigens firmi-
12
tudinem. a dextra vero ascendenti hec[*]hec corrupt for huic [cf. Venice 1564] non vicinatur arte〈-〉
13
ria ad modum primi. sed vicinatur ei postquam iam accidit ei
14
paruitas propter ramorum diuisionem qui iam ex eo egressi fue〈-〉
15
runt cui etiam iam defuit rectitudo in situ: quia transuersa〈-〉
16
tus fuit ad ascellam declinando: fuit ergo necessarium
17
vt ipsi re aliqua affirmarentur cui inniterentur cum liga〈-〉
18
mentis in quibus rami stringerentur. ideo vt per ipsos illud
19
quod defuit ex rectitudine et grossitie in situ corri〈-〉
20
gerentur. ¶ Et sapientia quidem in hos redeuntes ramos
21
elongando est vt talis qualis est hec suspensio proximi fiant
22
et propter elongationem a principio fortitudinem habeant et du〈-〉
23
riciem. ¶ Ex neruis autem redeuntibus fortior est ille
24
qui in duabus musculorum epiglotis spargitur tunicis
25
cum alijs neruorum adiuuantium ramis postea illud
26
quod ex hoc remanet neruo descendit a quo rami se〈-〉
27
parantur qui in panniculis sparguntur diaphragmatis et
28
pectoris: et in musculis ipsius: et in corde et in pul-
29
mone: et venis: et in arterijs que ibi sunt. Illud vero
30
quod remanet penetrat in diaphragma: et associatur
31
ei quod ex parte tertia descendit et in panniculis spargitur
32
viscerum et peruenit ad os latum. ¶ Septimi autem paris
33
origo est in termino communi qui est inter cerebrum et nucham: cuius
34
plurimum incedit se in musculis spargendo linguam mouenti〈-〉
35
bus et in musculis inter peltalem et os laude[*]laude cf. Venice 1564: lambda communibus
36
et est cum ipsius residuum in alijs spargitur musculis qui
37
huic musculo sunt vicini: non tamen semper est istud: et pro-
38
pterea quod alij nerui ad alias reducti fuerunt necessi〈-〉
39
tates: et neque fuit bonum vt foramina in anterioribus
40
neque in inferioribus multiplicarentur: fuit melius vt
41
ad lingue motum neruus ab hoc loco veniret: quia
42
ipsius sensus iam ei ab alio venit loco.
43
¶ De anatomia neruorum nuche et colli et vijs
44
eorum. Capitulum .III.
45
NErui ex nucha nascentes qui per colli va〈-〉
46
dunt spondiles octo sunt paria.
47
¶ Unius paris egressio a duobus est
48
spondilis prime foraminibus quod in capi-
49
tis musculis solum spargitur et est paruum minutum: quoniam
50
melius fuit vt locus a quo egreditur sit angustus:
51
quemadmodum in capitulo de ossibus diximus. ¶ Et
52
secundi quidem paris egressio est inter spondilem primam
53
et secundam scilicet foramine in capitulo de ossibus nominatum:
54
cuius plurimum capiti tangendi sensum defert. transuer〈-〉
55
se enim ad id quod in spondilibus est supremum ascendit et
56
ad anteriora reflectitur. et super tunicaum extrinsccam au〈-〉
57
rium spargitur. Et quod par primum minus facit propter sui parui〈-〉
58
tatem et abbreuationem ob quam expandi empedite
1
non poterat et dilatari in locis qui sequuntur ipsum
2
complete emendat. Quod autem ex hoc rema〈-〉
3
net pari ad musculos qui sunt in posteriori-
4
bus colli et ad musculum latum venit et eis dat
5
motum. ¶ Et paris tertij origo et ipsius egressio est
6
a foramine: quod est inter secundam et tertiam. Et vnusquisque eo〈-〉
7
rum in duos partitur ramos. Ab vno ramo sparguntur
8
rami in profundo musculorum qui sunt ibi et proprie caput
9
cum collo mouentium: deinde ad spondilium ascendunt spi-
10
nas: et cum in earum rectitudine veniunt ad radices te〈-〉
11
nentur earum: et post ad ipsarum eleuantur capita et cum ligamen〈-〉
12
tis miscentur pannicularibus que ab illis nascuntur sime-
13
nijs postea ad partem aurium reflectendo penetrant:
14
et in non homine ad aures perueniunt et aurium musculos
15
mouent. ¶ Et ramus secundus ad anteriora vadit donec
16
ad musculum peruenit latum. Et cum hoc quidem plurimum cum nascitur
17
miscentur vene et musculi qui ipsum cooperiunt: propterea vt
18
seipso sit fortior. et est etiam quando cum musculis miscetur tempo〈-〉
19
rum: et cum musculis aurium in bestijs. Plurimum tamen spar-
20
sionis ipsius non est nisi in musculis maxillarum. ¶ Quar〈-〉
21
ti vero paris egressio est a foramine quod inter tertiam existit et
22
quartam. et partitur sicut ille qui est ante ipsum parte atente et parte po-
23
sterius consequente: sed pars eius que antecedit est parua: et ideo cum
24
quinto miscetur. ¶ Et quidam iam dixerunt quod ab ea pe〈-〉
25
netrant rami sicut ranee tela extensi sunt venam :
26
donec ad diaphragma perueniunt separans super duo latera
27
diaphragmatis pecius in duo media partientis in-
28
cedentes. Sed eius pars maior ad posteriora refle〈-〉
29
ctitur et in fundo musculorum profundatur donec ad
30
simenia vadit et musculis mandat ramos: qui
31
inter caput et collum sunt communes: et deinde itinere
32
suo ad anteriora reflectendo vadit: et cum mus-
33
culis maxille et aurium in animalibus continuatur
34
et dixerunt quod ab eo ad dorsum descendit ramus.
35
¶ Quinti autem paris egressio est a foramine quod
36
inter quartam et quintam: quod etiam in duos partitur ramos. vnus
37
ramus scilicet iste qui est antecedens et ipse est minor ad mu〈-〉
38
sculos peruenit maxillarum. et ad musculos qui caput
39
anterius curuant. et ad alios musculos qui capiti et
40
collo sunt communes: ¶ Et ramus secundus in duos diuiditur
41
ramos. Unus ramus inter primum et inter ramum secundum
42
est medius et peruenit ad spatule supremum et miscetur
43
cum eo quidam sexti et septimi. ¶ Et ramus secundus cum
44
ramis quinti et sexti et septimi miscetur et ad medium
45
penetrat diaphragmatis. ¶ Par vero sextum et
46
septimum et octauum ab alijs secundum ordinem egrediuntur
47
foraminibus sed octaui egressio est a foramine communi inter fi〈-〉
48
nem spondilium colli et inter primam spondilium dorsi: et eo〈-〉
49
rum rami vehementi commiscentur mixtura. Sed plurimum sex〈-〉
50
ti ad spatule peruenit superficiem: et pars eius maior parte que
51
est ex quarto et minor parte que est ex quinto peruenit ad dia-
52
phragma. ¶ Et plurimum septimi peruenit ad adiuto〈-〉
53
rium licet sint quidam ex ipsius ramis qui ad musculos ca-
54
pitis et ad colli et ad dorsi cum ramis quinti asso-
55
ciati vadunt et ad diaphragma perueniunt. ¶ Sed
56
octaui post commixtionem et societatem omnes ad brachium
57
et aseid perueniunt: et neque est aliquis eorum qui ad diaphra〈-〉
58
gma perueniat: sed tamen ille qui ex quinto ad partem manus ten〈-〉
1
dit non transit spatulam: et ex septimo non transit adiu-
2
torium. sed ille qui ad spatulam peruenit ad brachium est ex
3
octauo mixto cum primo ramo qui nascitur ex spondi〈-〉
4
libus et ad dorsum vadit. ¶ Nerui autem isti in dia-
5
phragmate partiti non fuerunt nisi nerui nuches
6
propterea vt ad ipsum veniens ab alto foret descendens
7
loco: ideo vt eius partitio in ipso esset melior: et preci-
8
pue quia prima eorum directio fuit principium panniculi
9
pectus per medium partientis. Et impossibile quidem erat vt ner〈-〉
10
ui ad ipsum a nucha directe venirent absque fractu-
11
ra cum angulo. Et si omnes nerui qui ad diaphragma
12
descendunt a cerebro protenderentur ipsorum prolongaretur
13
incessus. ¶ Et neque eorum neruorum continuitas cum medio
14
diaphragmatis posita fuit nisi propterea quod non fuit
15
conueniens vt in ipso secundum iustitiam et equalitatem sparge-
16
rentur si cum extremitate et non cum medio continuarentur:
17
aut si cum tota continuarentur circuitione: et esset hoc contrarium
18
vie que est necessaria: quoniam musculi non faciunt aliquid mo〈-〉
19
ueri nisi extremitatibus suis: propterea illud quod ex dia〈-〉
20
phragmate mouetur est illud quod est circuens. oportuit
21
ergo vt in ipso finirentur nerui et non vt in ipso incipe-
22
rent. ¶ Et quoniam necessarium fuit eos ad medium venire
23
oportuit necessario vt penderent. oportuit ergo vt
24
ipsi defenderentur et panniculis cum munitione tege-
25
rentur. Tecti ergo panniculis fuerunt cum munitione
26
defendente in qua eis associatur panniculus qui
27
pectus per medium partitur super quem mixti perrexe-
28
runt. et quia huius membri operatio fuit nobilis
29
facta. fuerunt neruis eius principia multa ne
30
eius operatio propter aliquod destrueretur no-
31
cumentum quod vni accidere principio.
32
¶ De anatomia neruorum nuche spondilium
33
que sunt in rectitudine pectoris. Capitulum .IIII.
34
PRimi ex paribus ipsorum egressio est
35
inter primam spondilium et secundam pe-
36
ctoris quod in duas diuiditur partes que
37
maior est in omnibus musculis spergitur[*]spergitur corrupt for spargitur
38
costarum et musculis dorsi. Et quod remanet
39
super primas costas extensum procedit: et octa〈-〉
40
uo neruorum colli obuiat et simul ad manus
41
protenduntur donec ad adiutorium et spatulam perue-
42
niant. ¶ Par vero secundum a foramine egreditur
43
quod predictum sequitur foramen. cuius pars ad adiu〈-〉
44
torij tendit superficiem dans ei sensum: et ipsius re〈-〉
45
siduum cum alijs partibus que remanserunt aggre-
46
gantur et ad musculos spatule qui super eam sunt po-
47
siti descendunt ipsius mouentes iucturam et ad mu〈-〉
48
sculos perueniunt dorsi. Qui igitur ex neruis istis
49
spondilium pectoris oriuntur et ramis qui ad spa-
50
tulam non protenduntur ad musculos dorsi vadunt
51
et ad musculos qui sunt inter costas puras in po〈-〉
52
sterioribus pectori positas. ¶ Qui vero ex spon〈-〉
53
dilibus falsarum nascuntur costarum ad musculos ve〈-〉
54
niunt qui sunt inter costas et ad musculos ven-
55
tris. Cum istorum neruorum preterea ramis arterie et
56
vene quiete currunt et nucham ingrediuntur
57
per loca inferiora vnde ipsi egrediuntur.
58
¶ De anatomia neruorum nuche alchatim. Capitulum .V.
1
NErui alchatim in hoc communicant quod pars
2
eorum ad dorsi musculos peruenit: et pars
3
ad musculos ventris et ad musculos
4
qui sunt in dorso expansi. ¶ Tria autem
5
superiora cum neruis miscentur qui a cerebro sunt de〈-〉
6
scendentes et non alia. ¶ Et duo paria inferiora ad
7
partem cruris multos transmittunt ramos cum qui〈-〉
8
bus rami tertij paris et ramus nerui primi ex
9
alhauim miscetur: sed isti duo rami anche non tran〈-〉
10
seunt iuncturam: sed in ipsius sparguntur musculis et illi
11
eos pertranseunt incedendo ad crura et pedes.
12
¶ Neruorum autem crurium et pedum forma a neruis
13
manuum separatur in hoc quod non omnes coniunguntur et de-
14
clinant submersi incedendo ad occultum : non enim est
15
forma continuitatis adiutorij cum spatula sicut forma
16
continuitatis coxe cum ancha neque eius continuitas
17
cum origine suorum neruorum sicut continuitas ipsius
18
cum suorum neruorum origine. ¶ Et isti quidem nerui ad
19
partem cruris diuersis tendunt itineribus. Sunt enim
20
ex eis qui occultantur. et sunt ex eis qui manifestantur.
21
et sunt ex eis qui submerguntur sub musculis co-
22
operti. ¶ Et quia musculi qui a parte ossis femoris ori〈-〉
23
untur vias ad vtrosque pedes non humerunt a po〈-〉
24
sterioribus corporis: neque ab occulto: coxarum
25
propterea sunt ibi musculi multi et vene: factum fuit vt
26
pars neruorum qui sunt proprij musculorum qui sunt in pe-
27
dibus: curreret: et penetraret in foramine quod ad
28
testiculos descendit donec ad musculos vadat fe〈-〉
29
moris: et descendat ad musculos poplitis.
30
¶ De anatomia neruorum nuche alhauim
31
et alhosos. Capitulum .VI.
32
PRimum par ex alhauim miscetur cum ner-
33
uis alchatim sicut diximus. Alia vero
34
paria et impar quod ab extremo oritur alhosos
35
in musculis sparguntur ficteris et ipsius
36
virge et in musculo vesice et matricis et in panniculis
37
ventris: et in partibus domesticis interioribus ossis fe〈-〉
38
moris: et in musculis qui nascuntur ab osse alhauim.
39
¶ Summe quarte doctrine quinte. Et est ser-
40
mo de forma arteriarum.
Capitulum .I.
41
VEne pulsatiles sunt arterie que crea〈-〉
42
te fuerunt preter vnam earum duas habentes
43
tunicas: quarum durior est occulta:
44
quoniam ipsa est illa que pulsationi obuiat
45
et forti motui substantie spiritus que celari
46
voluit. et ipsius receptaculum custodiendum et co〈-〉
47
roborandum fuit. ¶ Arteriarum autem origo est a sini〈-〉
48
stro ventriculo duorum ventriculorum cordis: quoniam dex〈-〉
49
ter eorum epati est propinquior: quapropter oportuit vt ipse pone〈-〉
50
retur occupatus in attrahendo nutrimentum et exercendo ipsum
51
¶ De anatomia arterie venalis. Capitulum .II.
52
QUod in primis a finistro oritur ventricu-
53
lo due sunt arterie: vna ad pulmonem
54
vadit et in ipso partitur propterea vt aer attra-
55
hatur et sanguinis qui pulmonem nutrit a
56
chorde deferatur: quia transitus nutrimenti pulmonis
57
est ad cor: et a corde vadit ad pulmonem. ¶ Et
58
huius quidem partis origo est ex partium cordis subtilio-
1
re: et vbi vene ad ipsum penetrant que est vnam habens tu〈-〉
2
nicam ab omnibus alijs arterijs diuersa[*]diuersa corrupt for diuersam: et propter hoc
3
vocant ipsam arteriam venalem. ¶ Et vna autem creata
4
fuit tunica vt sit mollior et lenior: et ad dilatandum
5
et ad constringendum magis obediens: et ad resuda-
6
tionem eius faciendum quod ab ea ad pulmonem resu〈-〉
7
dat ex sanguine subtili vaporoso qui substantie pul-
8
monis magis est conueniens sit apta scilicet qui complemento
9
digestionis in corde iam propinquus fuit. ¶ Et neque
10
est ei necessaria superfluitas digestionis sicut ea indiget san〈-〉
11
guis qui in vena currit ventrem habente quam modo nomina-
12
bimus: et proprie: quoniam eius locus et iuxta cor et vadit
13
ad ipsum eius virtus calida facile digerens: et etiam quia mem〈-〉
14
brum in quo pulsat est rarum et non timetur cum pulsauerit in
15
illo raro et percusserit quod ipsius durities ei noce〈-〉
16
at: et propter hoc in corpore ipsius non tantum duriciei fuit ne〈-〉
17
cessarium quanto alie indiguerunt arterie: que sunt mem〈-〉
18
bris duris vicine. ¶ Uenalis autem arteria licet pul-
19
moni fit vicina: non tamen ei vicinatur nisi ipsius po-
20
stremum a parte dorsi: et hec arteria venalis in anteceden〈-〉
21
te pulmonis parte spargitur: et in ipso submergitur que iam
22
quidem in partes et ramos diuisa est. ¶ Sed cum inter duas
23
huius arterie necessitates comparatum fuerit que attenduntur
24
secundum firmitudinem et lenitatem que facit ei dilationem
25
facilem et constrictionem et resudationem eius quod ab
26
ea resudat inuenietur quod lenitas magis est ei necessaria
27
quam spissitudo et firmitudo. ¶ Aliam autem arteriam que
28
est maior quam Aristoteles vocat orithi in primis cum ex cor〈-〉
29
de oritur duos transmittit ramos: ex quibus maior
30
in circuitu cordis reuoluitur et in suis conuertitur par-
31
tibus et minor reuoluitur et in ventriculo spargitur dextro.
32
Quod autem post duos remanet ramos cum separatur in duas
33
diuiditur partes. vna pars est maior et ad descedendum
34
apta: et altera est minor et est apta ad ascendendum: et que est
35
apta ad descendendum creata fuit in quantitate sui super
36
aliam addens: quoniam ad membra tendit que numero sunt plu〈-〉
37
ra et in quantitate maiora. et hec quidem sunt membra que sub
38
corde sunt posita. ¶ Super orithi autem essentiam vel
39
egressionem tres duri consistunt panniculi ab anteriori〈-〉
40
bus ad posteriora. si enim vnus aut duo fuissent non
41
preberent iuuamentum quod in eis queritur neque ipsius quantitatem:
42
aut ipsorum quantitates magnificando: et fieret motus
43
propter ipsos difficilis. Quod si essent quattuor fierent valde
44
parui et destruentur iuuamentum eorum: et si in suis quantitati-
45
bus magni fierent viam coangustarent. ¶ Uenalis
46
arteria duos habet panniculos ad interiora declinantes
47
et duo quidem suffecerunt: quia non est ibi tantum necessitatis bene
48
faciendi formam quantum est hic in subtiliando vero est ibi
49
plus a necessitatis. ideo vt famosum vaporem expellere
50
sit facile et sanguinem ad pulmonem euntem.
51
¶ De anatomia arterie orithi ascendentis. Capitulum .III.
52
PArs autem que a duabus orithi partibus est ascen〈-〉
53
dens in duas diuiditur partes: quarum maior ad
54
partem lebriati ascendendo tendit: deinde ad
55
partem transuersatur dextram donec ad carnem
56
laxam moro similem peruenit que est ibi. Et in tres diuiditur
57
partes: quarum due sunt due arterie que subeteni vocantur
58
et ad dextram et ad sinistram cum duabus ascendit
1
guidegis profundis quas postea nominabimus: et in
2
diuidendo cum eis associantur sicut postea referemus.
3
¶ Pars autem tertia in thorace spargitur et costis primis:
4
et in sex spondilibus colli superioribus et in partibus
5
furcule donec ad caput peruenit spatule: postea
6
exinde ad manuum pertransit membra. Pars vero mi〈-〉
7
nor ex partibus orithi ascendens ad partem ascelle vadit
8
et diuiditur sicut pars tertia maioris partis.
¶ De anatomia
9
duarum arteriarum que subeteni vocantur. Capitulum .IIII.
10
VNaqueque duarum arteriarum que subeteni vo-
11
cantur cum ad collum perueniunt in duas separan〈-〉
12
tur partes partem anteriorem et posteriorem.
13
¶ Anterior pars vero in duas sequestratur par-
14
tes: occultam que ad linguam tendit et ad musculos
15
occultos: qui sunt musculi mandibule inferioris et
16
ad partem que manifestatur: et ascendit ad illud quod est coram
17
duabus auribus: et ad musculos temporum et pertran〈-〉
18
sit eos postquam in eis reliquit ramos multos: et ad
19
capitis cacumen tendit et obuiant sibi dextre earum
20
existentes cum extremitatibus sinistre. ¶ Pars autem
21
posterior in duas diuiditur partes: posterior quarum minor
22
plus ad posteriora eleuatur et in musculis qui capitis
23
sunt continentes iuncturam spargitur. ex qua etiam est quod ad basim
24
postremi cerebri tendit in foramem ingrediens magnum
25
quod est apud adorem laudam. Maior autem coram hoc
26
foramine in foramine petroso ad rethe ingreditur:
27
immo rethe ex ea texitur scilicet ex venis et tunicis super tuni〈-〉
28
cas: et rugis super rugas: ita vt nemo ex eis vnam so〈-〉
29
lam apprehendere possit: nisi cum alia continuam et cum ea li〈-〉
30
gatam. sicut rethe: et spargitur ad anteriora et posteriora
31
ad dextram et sinistram: et vadit per totum rethe:
32
deinde aggregatur ex ea par: sicut erat ante et perforatur ei
33
panniculus et ascendit ad cerebrum et spargitur in ipso pan〈-〉
34
niculo subtili postea inferius in cerebro in suis ventri-
35
culis et siphac ventriculorum ipsius et ramorum suorum
36
orificia sibi obuiant que ibi ascenderunt quemadmodum
37
ramorum venarum orificia non pulsatilium que descederunt.
38
¶ Non autem facta fuerunt ista ascendentia et illa descenden〈-〉
39
tia nisi propterea quod illa sunt rigantia et fundentia sangui〈-〉
40
nem: quoniam melior ex sitibus suorum vasorum rigantium est
41
vt eorum extremitates sint capita ad inferiora habentes
42
sed ista iuamentum prestat in dando spiritum. ¶ Et spiritus quidem
43
est subtilis ad superiora mobilis. et neque est necesse suorum
44
vasorum capita ad inferiora reducere donec fundant:
45
immo si hoc fieret multa inde proueniret effusio sanguinis
46
qui ei associatur et difficultas motus spiritus in eis: quoniam
47
ipsius motus ad superiora est facilior: et prope illud
48
quod in spiritu existit ex motu et subtilitate sufficit in
49
eo quod ex ipso ad cerebrum vadit illud quod est necesse vt ca〈-〉
50
lefaciat ipsum et sub cerebro quidem non fuit expansum rethe
51
nisi vt redeundo incedat sanguis qui est in arteria: et
52
spiritus qui in ea existit complexioni cerebri post digestionem simile〈-〉
53
tur: deinde secundum ordinem ad cerebrum vadat. Et re〈-〉
54
the quidem inter os et panniculum durum est positum.
55
¶ De anatomia partis orithi descendentis. Capitulum .V.
56
PArtes autem orithi descendens primum secundum
57
rectitudinem incedit donec super quintam
58
inititur spondilem cuius situs capitis cor〈-〉
1
dis situi est oppositus. Et ibi quidem est pul-
2
mo sicut accubitatio et sustentamentum ipsi
3
ad hoc vt inter ipsum et ossa dorsi separationem faciat
4
¶ Meri quoque cum ad hunc peruenit locum ab eo
5
ad dextram declinat et non secundum rectitudinem transit
6
deinde cum panniculis appensus incedit cum ad
7
diaphragma peruenit ne ipsum coangustet. ¶ Et
8
hec quidem arteria descendens cum ad spondilem .V.
9
peruenit ad inferiora trahitur extendendo se supra
10
dorsum donec ad os peruenit quod est ex alhauim.
11
Et cum est in pectoris rectitudine transit inde et
12
dimittit ibi ramum subtilem paruum et dispergitur in
13
receptaculo pulmonis quod est ex pectore et perue-
14
niunt extrema ipsius ad cannam pulmonis. et ip〈-〉
15
sa quidem non cessat dimittendo in omnibus spondili-
16
bus per quas vadit ramum qui inter costas et nucham
17
incedit. ¶ Cumque pertransit pectus ex ea due di〈-〉
18
uiduntur arterie que ad diaphragma perueniunt et
19
in ipso a dextra sparguntur et a sinistra: deinde
20
dimittit arteriam cuius rami in stomaco et epa〈-〉
21
te et splene sparguntur: et ipsius rami ab epate egre-
22
diuntur et ad vesicam vadunt. ¶ Et postea oritur
23
arteria que ad egedeguil que sunt in circuitu minu〈-〉
24
torum intestinorum et colon vadit. Deinde post hos
25
tres ab ea separantur rami quorum minor reni sini-
26
stro proprius est: et in ipsius spargitur fascijs et in cor〈-〉
27
poribus que ipsum circundant et eis iuuamentum prebet
28
dando eis vitam. ¶ Alij autem duo ad duos va〈-〉
29
dunt renes. ideo vt cum eis ren sanguinis aquosi-
30
tatem trahat: quoniam multotiens a stomaco et intestinis
31
sanguinem trahunt non purum. ¶ Postea vero due
32
separantur arterie que ad testiculos vadunt sed que ex
33
eis ad testiculum peruenit sinistrum ei semper associatur
34
que ad renem peruenit sinistrum. Immo forsitan est
35
cum non est illud quod ad sinistrum peruenit testiculum
36
nisi tantum ex rene sinistro. Et eius que ad dextrum
37
peruenit testiculum origo semper ex maiore arte〈-〉
38
ria et raro contingit vt cum aliquo eius que ad dex〈-〉
39
trum peruenit renem: associetur. ¶ Postea ab hac
40
arteria maiore due separantur arterie: que in vijs ve〈-〉
41
narum sparguntur que in circuitu recti sunt intestini
42
et rami: qui in nucha sparguntur et in foramina spon〈-〉
43
dilium ingrediuntur et vene que ad duo vadunt ilia
44
et alie que ad testiculos vadunt. ¶ Ex istius autem
45
summa par egreditur paruum quod ad vuluam vadit preter
46
illud quod nominabimus postea. Et istud est in vi-
47
ris ac mulieribus: et miscentur cum eis vene non
48
pulsatiles. ¶ Postea hec maior arteria cum
49
ad finem peruenit spondilium diuiditur cum vena non pul〈-〉
50
satili: que sibi associatur sicut dicemus in duas par〈-〉
51
tes secundum similitudinem laude[*]laude cf. Venice 1564: lambdahec[*]hec corrupt for hoc
52
modo[*]hoc modo the Greek letter is missing (cf. Venice 1564). ¶ Una pars earum dextratur et altera sinistratur:
53
quarum vnaqueque super os alhauim equitat vadens
54
ad coxas. Ueruntamen antequam ad coxas perueniat
55
vnaqueque ipsarum venam dimittit que ad vesicam ten-
56
dit et ad sumen et sibi apud sumen obuiant et in
57
non natis manifeste apparent: sed in completis
58
earum extrema iam siccata fuerunt et radices
1
remansere earum. ¶ Et ab ibsis quidem diuiduntur
2
rami qui in musculis sparguntur qui super os
3
alhauim sunt positi. Et illud quod ad vesicam per〈-〉
4
uenit ex eis in ea partitur: cuius extrema perue〈-〉
5
niunt ad virgam et ipsius residuum in mulie-
6
ribus vadit ad matricem et est par paruum. ¶ Due
7
vero ad pedes descendentes in coxis in duos di-
8
uiduntur ramos magnos scilicet siluestrem et dome-
9
sticum. et in siluestri etiam est declinatio ad do-
10
mesticum. et ramos in musculis qui sunt ibi po〈-〉
11
siti dimittit postea descendit et declinat ex eo
12
ad interiora ramus magnus inter policem et in〈-〉
13
dicem et quod remansit occultatur. Et ipse quidem in
14
plurimo partium pedis penetrant tense sub ra-
15
mis venarum non pulsatilium: quas postea nomina-
16
bimus. ¶ Ex his autem pulsatilium sunt que non pul〈-〉
17
satilibus non associantur: sicut due que ab epate ad
18
sumen in corporibus non natorum perueniunt: et ra〈-〉
19
mus pulsatilis non pulsatili similis. et pulsatilis que
20
ad spondilem penetrat quintam et ascendens ad
21
laleblam et declinans ad ascellam. et due subete-
22
ni que sparguntur in rethi et in secundina. et illa que
23
penetrat vel que peruenit ad diaphragma et illa
24
que ad epar cum suis penetrat ramis: et illa que ad
25
stomacum et epar et splenem et intestina venit: et
26
ille que de mirach ventris descendunt et vene que
27
sunt in osse alhauim solummodo. ¶ Cumque arte〈-〉
28
ria vene associatur non pulsatili super dorsum equi〈-〉
29
tat super venam non pulsatilem. propterea vt ignobi-
30
lius eorum sit deferens nobilius. In membri autem
31
manifestis arteria sub vena non pulsatili sub-
32
mergitur: ideo vt sit magis cooperta et magis te〈-〉
33
cta: et sit vena non pulsatilis sicut clypeus ei. ¶ Ar〈-〉
34
terie autem non fuerunt nisi propter duas res. vna
35
est vt vene panniculis ligentur qui sunt coope-
36
rientes arterias: et quiescant vene in villis mem〈-〉
37
brorum inter que vadunt. Et altera est vt vna〈-〉
38
queque illarum alteram imbibat.
39
¶ Summa .V. de venis que .V. continent[*]continent corrupt for continet capitula.
40
¶ Summe .V. De modo venarum non pulsatilium. Capitulum .I.
41
OMnium autem venarum origo est
42
ab epate: et quod in primis ab epa-
43
te oritur sunt due vene. vna a par-
44
te ipsius concaua oritur: cuius ma〈-〉
45
ius est iuuamentum in attrahen-
46
do ad epar nutrimentum et vocatur porta. Et altera
47
oritur a parte eius gibbosa: cuius est iuuamentum nu〈-〉
48
tritiuum ab epate membris deferre et vocatur ventrem habens
49
¶ De anatomia vene que vocatur porta. Capitulum .II.
50
INcipiemus vene que porta vocatur
51
anatomiam. Et dicemus quod porte ex〈-〉
52
tremitas que in epatis submergitur
53
ventriculis: in primis in quinque diui-
54
ditur partes: et ramos a se emittit: donec ad gib-
55
bosas epatis peruenit extremitates ex quibus
56
vna vena ad fel tendit. Et isti quidem rami sunt
57
sicut arboris radices que ad fundum originis
58
ipsarum vadunt. ¶ Extremitates vero que eius
1
concauitatem sequitur cum ab epate egredietur
2
in octo diuiditur partes quarum due sunt par〈-〉
3
ue et sex sunt maiores. ¶ Et vna quidem ex dua〈-〉
4
bus minoribus cum parte intestini continuatur
5
quod duodenum vocatur ad hoc vt ab eo nutri〈-〉
6
mentum attrahat: et ab eo etiam iam diuisi fue〈-〉
7
runt rami: qui separati fuerunt in corpore quod
8
vocatur encharas. ¶ Et pars secunda in infe〈-〉
9
rioribus diuiditur stomaci apud portanarium
10
quod est os stomaci inferius. ideo vt nutrimentum
11
trahat. ¶ Una autem sex remanentium ad partem
12
stomaci latam tendit ad ipsius superficiem ma-
13
nifestam nutriendum. Occultum namque stoma〈-〉
14
ci primum nutrimentum quod est in ipso tangit:
15
et ex eo per tactum nutritur. Et pars secunda ad
16
partem peruenit splenis ad splenem nutriendum
17
a qua antequam ad splenem nutriendum perueniat
18
separantur rami qui corpus quod encharas vo-
19
catur ex clariore eius parte quod in ipso penetrat
20
ad splenem nutriunt. deinde peruenit ad sple-
21
nem. Et ex ipsa cum eo continua reuertitur ra-
22
mus magnus qui in latus stomaci sinistrum ad
23
ipsum nutriendum partitur. et cum illud quod ex
24
ipsa penetrat in splenem in medio ponitur ascen-
25
dit ex ea pars: et descendit ex ea pars. Et ex ascen〈-〉
26
dente quidem spargitur ramus in medietate stomaci superio〈-〉
27
re ad nutriendum ipsam[*]ipsam corrupt for ipsum et altera pars in splene ad
28
ipsum nutriendum. Et pars altera egreditur donec ad
29
stomaci gibbositatem. deinde in duas partitur partes. vna pars
30
in manifesto sinistri stomaci spargitur: et altera ad os
31
stomaci submergitur ad superfluitatem ponticam aceto〈-〉
32
sam colere nigre ibi proijciendam que cum superfluitati-
33
bus egreditur: et os stomaci titillicat titillicatione[*]titillicat titillicatione cf. Venice 1564: titillat titillatione desi〈-〉
34
derium excitante: et iam ipsam ante nominauimus.
35
Pars vero ex ea descendens in duas etiam diuiditur
36
partes: vnius quarum rami in inferiore splenis me〈-〉
37
diante diuiduntur ad ipsum nutriendum. Et altera
38
ad reticulum vadit et in ipso ad ipsum nutriendum.
39
¶ Et pars tertia ex sex primis ad latus vadit sini〈-〉
40
strum et in omnibus vijs venarum que in circuitu re〈-〉
41
cti consistunt intestini spargitur ad sugendum illud
42
quod ex reliquis nutrimenti est in stercore. ¶ Et pars
43
quarta ex sex ad modum capillorum separatur:
44
ex quibus sunt qui in manifesto dextri gibbosi〈-〉
45
tatis stomaci oppositi parti que in sinistro ad
46
partem splenis ad eum venit sparguntur: et ex
47
eis sunt que a dextra reticuli parte vadunt et in
48
ipso sparguntur oppositi parti que ad ipsum
49
a parte sinistra venit ex ramis vene splenetice.
50
¶ Quinta vero ex sex in gedeguil spargitur
51
qui sunt in circuitu intestini colon ad nutrimen〈-〉
52
tum ex eo sumendum. ¶ Et sexta est sicut hic
53
et ipsius plurimum in circuitu ieiuni spargitur
54
et quod manet in circuitu tunicarum minuta-
55
rum et cum monoculo continuatur et trahit nu〈-〉
56
trimentum.
57
¶ De anatomia vene habentis ventrem et eius
58
que ex ea ascendit. Capitulum .III.
1
SEd ventrem habentis radix in primis in ipso〈-〉
2
met epate spargitur in partes que sunt sicut capilli
3
ad attrahendum nutrimentum a partibus por〈-〉
4
te que etiam sicut capilli partinuntur[*]partinuntur corrupt for partiuntur. Partes
5
vero ventren habentis a gibbositate epatis ad ipsius ven-
6
trem sunt venientes. ¶ Et rami quidem porte sunt venien〈-〉
7
tes a concauitate epatis: ad cuius ventrem postea eius
8
stipes apud epatis eleuatur gibbositatem: et in duas diui〈-〉
9
ditur partes. vnam ascendentem et alteram descendentem. ¶ Sed
10
descendens ex ea rumpit diaphragma et penetrat in
11
ipsum et duas in diaphragmate dimittit venas que in
12
ipso sparguntur et dant ei nutrimentum: deinde cassule cor〈-〉
13
dis opponitur cui multos transmittit ramos: qui ad
14
modum capillorum diuiduntur et eam nutriunt. ¶ Et po-
15
stea in duas diuiditur partes quarum vna que est magna peruenit
16
ad cor: et in ipsum penetrat apud dexteram cordis au〈-〉
17
rem. Et hec quidem vena venis cordis maior existit. et non
18
est hec vena alijs venis maior: nisi propterea quod alie vene
19
sunt ad aerem attrahendum: et hec est ad nutriendum: sed nu〈-〉
20
trimentum grossius est aere. oportuit ergo vt eius pe-
21
netratio esset amplior: et illud in quo stat esset maius.
22
¶ Et huic quidem cum cor ingreditur tres creantur panni〈-〉
23
culi: quorum fissure sunt ab exterioribus ad anteriora
24
propterea vt cor attrahat cum trahitur ab eis nutrimentum
25
et postea non reuertatur cum dilatabitur. Et hi quidem pan-
26
niculi omnibus alijs panniculis duriores sunt. Hec
27
autem vena in opposito cordis apud extensionem eius
28
tres dimittit venas quarum vna ab ea ad pulmonem
29
vadit apud arteriarum originem nascens iuxta sini-
30
stram et in ventriculo dextro ad pulmonem reflectitur.
31
et ipsa quidem iam creata fuit duas sicut arteria habens tuni〈-〉
32
cas: et ideo eam arterialem vocant venam. ¶ Primum autem
33
iuuamentum in hoc existit vt sit illud quod ab ea resudat san〈-〉
34
guis in vltimo subtilis pulmonis substantie similis parum: quoniam
35
parum est ex quo sanguis hic a corde exiuit: neque in eo talis
36
existit digestio: qualis est eius qui ad arteriam effunditur vena〈-〉
37
lem. ¶ Et secundum existit iuuamentum vt in ea sanguis mul-
38
tum digeratur. ¶ Secunda vero ex his tribus partibus
39
in circuitu cordis reuoluitur postea in interioribus
40
ipsius ingreditur ad ipsum nutriendum Et hoc quidem est cum
41
fere vena ventrem habens venit. vt submergatur apud aurem
42
dexteram intrans ad cor. ¶ Sed pars tertia hominibus proprie ad
43
partem declinat sinistram: deinde vadit ad quintam spondilium
44
pectoris et super eam accubitatur et in octo costis infe-
45
rioribus spargitur et in eo quod ipsas sequitur ex musculis et
46
alijs corporibus. ¶ Ex ea vero que ex habente ventrem
47
post tres penetrant partes: cum partem pertransit cordis
48
ascendendo spargitur in supremo panniculi pectus per
49
medium partientis et in supremo cassule et in carne laxa
50
que morum vocatur partes capillares. postea apud fur-
51
cule propinquitatem duo ab ea separantur rami: quo〈-〉
52
rum ambo ad partem furcule transuerse incedunt. et
53
quantumcunque plus vadunt adinuicem elongantur: et fit
54
vnusquisque ramus ex eis duo rami scilicet vnus in
55
vnoquoque latere descendentes super extremitatem
56
thoracis a dextra et a sinistra: donec ad epiglo〈-〉
57
tim perueniunt et in suis itineribus ramos dimit-
58
tunt qui in musculis sparguntur qui inter costas existunt
1
quorum orificia venarum obuiant orificijs qui in ipsis
2
penetrant: et egreditur inde collectio ad musculum
3
pectoris extrinsecum. Cumque ad epiglotale perueniunt
4
egreditur ab eis exterius collectio ad musculos conculca〈-〉
5
tos spatula mouentes et spargitur in eis et alia colle-
6
ctio sub musculis rectis descendit ex qua in eis spar〈-〉
7
guntur partes quarum extremitates cum partibus ascendentibus
8
continuatur[*]continuatur corrupt for continuantur vene alauizalis quam modo nominabimus. Secundi
9
autem vniuscuiusque eorum et est par vnumquodque duorum im-
10
parium quinque dimitit ramos. vnus ex eis in pectore
11
spargitur et quatuor superiores nutrit costas. ¶ Et ali〈-〉
12
ter ramus ad musculos submersos vadit qui sunt
13
in collo ad nutriendum eos. ¶ Et alter ramus pene〈-〉
14
trat in foraminibus sex spondilium superiorum que sunt in collo
15
et inde ad caput transit. ¶ Et alter ramus magnus qui
16
in illis existit omnibus maior ad scellam ab vnoquoque vadit
17
latere: et in quatuor diuiditur ramos. Primus in musculis
18
qui super thoracem spargitur: et ipsi quidem sunt ex illis qui spa-
19
tule. iuncturam mouent. Et secundus in carne laxa et in pan〈-〉
20
niculis qui sunt in ascella. Et tertius eorum descedit ince-
21
dens in supremo pectoris ad mirach. ¶ Et quartus omni〈-〉
22
bus illis est maior et in tres diuiditur partes. Una pars
23
spargitur in musculo qui in concauitate existit spatule et al-
24
tera pars in musculo magno qui est in ascella. et tertia est
25
maior ipsis omnibus super adiutorium tendens ad
26
manum: et ipsa est que ascellata vocatur. ¶ Et illud quod
27
ex ramis remanet primis: quorum vnum ex imparibus in mul〈-〉
28
tas partitum fuerat partes: ad partem colli ascendit: et antequam
29
multum ascendat in duas diuiditur partes. vna est guidem
30
manifesta: et altera est guidem submersa. et guidem quidem
31
manifesta ilico cum a furcula ascendit in duas diuiditur
32
partes. quantum[*]quantum corrupt for quarum vna ilico cum separatur ad anteriora tendit
33
et ad latus. et altera vadit primo ad anteriora et descendit.
34
et postea ascendit et reuoluitur super furculam: deinde
35
eleuatur et manifesta ascendit super collum donec ad pri〈-〉
36
mam partem peruenit et miscetur cum ea et fit ex eis guidem
37
manifesta que est scita. Ueruntamen antequam cum ea misceatur
38
separantur ab ea due partes: quarum vna ad latitudinem ten-
39
dit: deinde sibi apud furculam duarum obuiationum ob-
40
uiant in loco profundo. ¶ Et secunda in collo manifesta trans〈-〉
41
uersatur et duo eius imparia non hoc sibi obuiant.
42
¶ Et existis[*]existis corrupt for ex istis quidem duobus imparibus rami superan-
43
tur araneales qui sensui non subiacent. ¶ Ex summa
44
autem ramorum istius secundi paris proprie tres vene iam
45
separate fuerunt sensu percepte quantitatem haben-
46
tes. sed alie sunt non percepte sensu vna vero habe〈-〉
47
rum[*]haberum corrupt for harum venarum super spatulam extenditur: et ipsa est que
48
vocatur spatularis ex qua est cephalica. ¶ Et
49
due ad duo istius spatularis latera ipsam vsque
50
ad caput spatule simul comitantes. vna vero ea〈-〉
51
rum ibi torquetur vt serpens et non per tran-
52
sit[*]per tran-sit corrupt for pertransit eam: immo ibi spargitur: sed secunda anteriora
53
earum eam pertransit ad caput adiutorij et ibi spargitur.
54
¶ Spatularis quoque eas ambas pertransit ad vlti-
55
mum quod est in manu: et hec est. ¶ Guidem autem
56
manifesta post quam[*]post quam corrupt for postquam eius duo imparia miscentur in
57
duas diuiditur partes: quarum vna occultatur et
58
separantur ex ea rami parui et in mandibula spar-
1
guntur superiore. Et alij rami multum maio-
2
res istis in mandibula inferiore sparguntur. ¶ Ra-
3
morum autem duorum morum partes in circuitu lingue spar〈-〉
4
guntur et in manifesto partium musculorum qui sunt ibi positi
5
et pars altera manifestatur et in locis que sequuntur caput
6
et aurem spargitur. ¶ Guidem vero submersa comitatur me〈-〉
7
ri et ascendit cum eo directe et in suo itinere dimit〈-〉
8
tit ramos qui miscentur cum ramis qui a guidem
9
manifesta veniunt: et omnes in meri et in epigloti
10
et in omnibus partibus musculorum profundorum sparguntur et pene〈-〉
11
trat extremum eius ad finem dorem laude[*]dorem laude cf. Venice 1564: suturae lambda: et sparguntur
12
illic rami a dextra que in membris sparguntur quesunt[*]quesunt corrupt for que sunt in〈-〉
13
ter spondilem primam et secundam: et inde vadit vena capil〈-〉
14
laris apud iuncturam que est inter caput et collum a qua
15
rami separantur qui ad panniculum veniunt qui est cooperiens
16
craneum. et veniunt ad locum vbi duo emicranea sibi
17
obuiant et submerguntur ibi in craneo. ¶ Quod autem
18
post harum venarum transmissionem remanet ad cranei
19
ventrem penetrat in fine dorem laude[*]dorem laude cf. Venice 1564: suturae lambda: et inde spargitur
20
ramus in duobus cerebri panniculis ad nutriendum
21
eos et ad ligandum panniculum durum cum eo quod est in
22
ipsius circultu[*]circultu corrupt for circuitu. et circa ipsum postea egreditur ad
23
exteriora et panniculum qui cooperit craneum nutrit:
24
deinde a panniculo subtili ad cerebrum descendit et in ipso
25
spargitur: sicut arterie disperguntur quas omnes panniculi
26
grossi replicatio stringit: et eas ad locum amplum qui
27
platea vocatur defert in quem sanguis funditur et con〈-〉
28
gregatur: deinde ab eo separatur inter duas replicationes
29
et vocatur torcular. ¶ Istis quoque ramis cum ventricu〈-〉
30
lo medio propinqui fiunt est necesse vt magne fiant ve〈-〉
31
ne et extorculari[*]extorculari corrupt for ex torculari sugant et ex suis vijs que ab eo separan〈-〉
32
tur: deinde a vetriculo medio ad duos anteriores
33
ventriculos tenduntur et arterijs ad locum illud ascen-
34
dentibus obuiant: et texitur panniculus qui re-
35
the vocatur secundum.
36
¶ De anatomia venarum manuum. Capitulum .IIII.
37
PRimum autem quod ex spatulari diuiditur vena
38
que est cephalica cum in rectitudine sistitur
39
adiutorij: et in cutem et partes musculorum
40
spargitur manifestas: postea iuxta cubiti
41
iuncturam in tres diuiditur partes: quarum vna est brachij fu〈-〉
42
nis que super manifestum superioris focilis extenditur: de〈-〉
43
inde ad siluestrem inclinatur et ad focilis inferioris gib〈-〉
44
bositatem declinans: et in eo quod inferioribus partibus
45
rasete siluestris est spargitur. ¶ Secunda autem ad cubiti
46
flexionem tendit in manifesto aseid et ramo ascella〈-〉
47
ris commiscetur et sit inde vena nigra. ¶ Tertia autem
48
submergitur et in profundum est cum ramo etiam ascellaris mi〈-〉
49
scetur. ¶ Ex ascellari vero in primis cum oritur procedunt
50
rami qui in adiutorio submerguntur: et in musculis qui
51
sunt ibi sparguntur: et ibi finiuntur excepto vno eorum qui per〈-〉
52
uenit ad aseid. Cumque ascellaris circa cubiti peruenit
53
iuncturam in duas diuiditur partes: quarum vna submergitur et
54
ramo cephalice continuatur qui profundatur: cum quo parumper
55
incedit: sed postea ab eo separatur et declinat vna earum
56
ad domesticum: donec ad auricularem et annularem peruenit
57
et ad medium medij: et pars eleuatur et in partibus manus
58
extrinsecis que tangunt os diuiditur. ¶ Secunda autem partium
1
ascellaris apud aseid in quatuor partitur ramos: quorum
2
vnus in inferibus[*]inferibus corrupt for inferioribus aseid diuiditur et ad rasetam tendit.
3
Et secundus diuitur[*]diuitur corrupt for diuiditur supra diuisiones primi: cuius diui〈-〉
4
siones sunt sicut illius diuisiones. Et tertius similiter di-
5
uiditur in medio aseid. Quartus vero est maior
6
eorum. et ipse est ille qui manifestatur et eleuatur a quo pro〈-〉
7
cedit ramus qui ad vnum cephalice peruenit ramum:
8
et fit ex eis vena nigra: cuius residuum est basili-
9
ca que etiam occultatur et submergitur alia vice. ¶ Ue-
10
na autem nigra a domestico incipit et supra superius
11
focile eleuatur. deinde ad siluestrem peruenit et in
12
duas ad laude[*]laude cf. Venice 1564: lambda grece similitudinem diuiditur partes
13
quarum superior ad extremum superioris focilis tendit
14
et vadit ad rasetam: et in policis dorso spargitur
15
et inter ipsum et indicem. Pars autem eius inferior
16
ad extremum focilis inferioris vadit: et in tres
17
diuiditur ramos: quorum vnus ramus ad lo-
18
cum tendit: qui est inter medium et indicem: et ramo
19
qui ad indicem a superiore proficiscitur parte continuatur:
20
et fit inde vena vna. ¶ Ramus vero ipsius secundus
21
et ipse est sceilem procedit et inter medium et annula〈-〉
22
rem diuiditur. Et protenditur tertius ad annularem et minimum
23
Et isti postea coniunguntur et in digitis sparguntur.
¶ De
24
anatomia vene ventrem habentis descendentis. Capitulum .V.
25
IAm quidem compleuimus sermonem de parte
26
ventrem habentis ascendente que est dua〈-〉
27
rum partium ipsius minor. A parte vero
28
descendente primum quod diuiditur ilico cum
29
oritur ab epate antequam supra dorsum appodietur
30
est rami capillares qui ad fascias dextri renis va〈-〉
31
dunt et sperguntur[*]sperguntur corrupt for sparguntur in eis et in eo quod circa eas exi〈-〉
32
stit de interioribus ad nutriendum ea. ¶ Po-
33
stea procedunt ab ea due que magne vene que emul〈-〉
34
gentes vocantur et ad renes vadunt ad sanguinis
35
aquositatem colandam. Ren enim non trahit nisi nutri-
36
mentum sui quod est sanguinis aquositas. A sinistra
37
autem venarum emulgentium due procedunt vene que ad si〈-〉
38
nistrum masculorum et feminarum testiculum vadunt secundum
39
modum que in arterijs diximus: non enim alteratur in
40
hoc: neque in hoc quod post diuiduntur due vene que
41
ad duos incedunt testiculos. Et illa que ad sini-
42
strum tendit semper a sinistra harum duarum accipit ramum:
43
et fortasse iam in aliquibus tota eius origo erit
44
inde. Illa vero que ad dextrum tendit raro a dextra
45
istarum duarum emulgentium accipit ramum: immo sepe
46
non ei commiscetur neque in eo alteratur quod a rene perue〈-〉
47
nit ad testiculos: et in foramine in quo sperma di-
48
geritur: et albificatur cum prius esset rubeum: propter multitu〈-〉
49
dinem tortuositatum suarum venarum et reuolutionum
50
suarum. et quod ad eas etiam peruenit a corde. Et huiusmodi
51
quidem vene plurimum in virga et in collo matricis finitur: quem
52
admodum in arterijs declarauimus. ¶ Postquam
53
vero due emulgentes et earum rami nascuntur ventrem
54
habens e vicino supra dorsum appodiatur et descendere inci〈-〉
55
pit a qua coram omni spondili separatur ramus et in ea ingreditur
56
et sparguntur in musculis qui apud eas sunt positi. et vene se〈-〉
57
paratur que ad duo tendunt ilia et ad ventris musculos va〈-〉
58
dunt ¶ Postea vene que per foramina spondilium ingredian〈-〉
1
tur[*]ingrediantur corrupt for ingrediuntur ad nucham que cum ad extremum perueniunt spondi〈-〉
2
lium in duas diuiduntur partes quarum vna ad dextram: et
3
altera tendit ad sinistram: et vnaqueque ipsarum ad vnam
4
tendit coxam. Ab vnaquaque tamen earum antequam ad coxam
5
perueniat decem separantur tunice quarum vna ad duos ten〈-〉
6
dit renes. ¶ Secunde vero earum partes subtiles sunt
7
et capillares que ad inferiora partium siphac tendunt.
8
Tertia autem in musculis spargitur que super coxe os existunt.
9
Quarta spargitur in musculis qui sunt in ano et in manife-
10
sto ex alhauim. Quinta vero ad collum matricis mu〈-〉
11
lierum vadit et in ipso spargitur et in eo quod ei continuatur
12
et ad vesicam tendit. ¶ Sed illa que vesicam vadit in
13
duas diuiditur partes: quarum vna in vesica spargitur: et al-
14
tera ad ipsius tendit collum. et hec quidem pars in vi〈-〉
15
ris est valde magna propter virgam: sed in mulieribus est
16
parua. ¶ Sexta vero ad musculos super os femo-
17
ris positos vadit. Et septima ad musculos tendit
18
qui in rectitudine corporis super ventrem sunt positi.
19
Et he quidem vene cum extremitatibus venarum contiuan〈-〉
20
tur: quas in pectore diximus ad mirach ventris de〈-〉
21
scendere. Et ex harum quidem venarum radice egrediun〈-〉
22
tur in mulieribus vene que ad matricem tendunt. ¶ Et
23
a duobus quidem lateribus venarum que ad matricem tendunt
24
diuiduntur vene que ad mammillas ascendunt: per quas
25
mammille matrici associantur. ¶ Octaua vero ad vi〈-〉
26
rorum et feminarum receptaculum vadit. et nona quidem perue〈-〉
27
nit ad musculos eius quod in coxa est occultum et spar-
28
gitur in eis. Decima vero a parte emulgentis manife-
29
sta veniens ad duo tendit ilia et cum extremitatibus
30
venarum descendentium continuatur et precipue eis que a parte
31
mammillarum descendunt: et fit ex eis pars magna
32
que ad natium musculos vadit. ¶ Quod vero ex istis
33
remanet ad coxam tendit vbi proueniunt rami: quorum
34
vnus in musculis diuiditur qui supra antecedentem coxe
35
partem consistunt et alius in musculis eis quod in coxa
36
inferius est et in ipsius domestico profunde: et alij mul〈-〉
37
ti rami in coxe profundo sparguntur. ¶ Quod autem
38
post huius totum remanet postquam poplitis iun-
39
cturam parum cooperit in tres diuiditur partes: quarum silue-
40
stris super cannan extenditur minorem vsque ad calcanei
41
iuncturam. Et ipsarum media in flexione poplitis ex〈-〉
42
tenditur descendens et in lacertis occulti cruris facit
43
descendere ramos et in duas diuiditur partes. quarum vna
44
occultatur in eo quod in interiore cruris parte existit:
45
Altera vadit inter duas cannas extensas ad anterio〈-〉
46
rem pedis et ramo siluestri miscetur quem nomina〈-〉
47
uimus. ¶ Tertia vero et ipsa domestica ad locum
48
cruris venosum: declinat et extenditur et ad chaab
49
ad extremitatem canne maioris gibbosam et ad pe〈-〉
50
dis domesticum descendit et ipsa quidem est saphena.
51
Iste vero tres facte fuerunt quattuor: quarum due silue〈-〉
52
stres ad pedem veniunt a parte canne minoris. Et
53
duarum domesticarum vna supra pedem incedit et in supremo
54
eius a parte minimi spargitur. ¶ Secunda vero est
55
illa que cum domestico ramo siluestris miscetur par〈-〉
56
tis quam nominauimus. Et sparguntur ambo in partibus in〈-〉
57
ferioribus. ¶ Isti quidem sunt venarum numeri: et iam
58
quidem membrorum consimilium habentium partes anatomiam comple〈-〉
1
uimus. Compositarum vero instrumentalium cuiusque ana〈-〉
2
tomiam nominabimus in dictione que eorum dispositiones et medi〈-〉
3
camenta comprehendit. nunc autem de virtutibus loqui incipiamus
4
¶ Doctrina .VI. cuius est summa vna et vnum capitulum.
5
¶ Summa est de virtutibus: cuius sex sunt capitula.
6
¶ Summe que est doctrine .VI. que est dictionis prime quod est de
7
generibus virtutum secundum sermonem vniuersalem. Capitulum .I.
8
VIrtutum et operationum adinuicem alie ex
9
alijs cognoscuntur. Omnis enim virtus operationis
10
existunt initium: neque aliqua operatio prouenit nisi
11
ex virtute. Ideoque vtrasque in vno posui〈-〉
12
mus capitulo. ¶ Uirtutum autem genera et operationum ex
13
eis prouenientium apud medicos sunt tria. Que sunt
14
genus virtutum vitalium et genus virtutum naturalium
15
et genus virtutum animalium. ¶ Et multis quidem philosophorum
16
et medicis omnibus: et precipue Galieno videtur quod vnaqueque
17
virtutum membrorum principale habet quod eius existit mine〈-〉
18
ra et a quo eius procedunt operatione. Et videtur eis quod
19
virtutis animalis fedes sit cerebrum et ipsius ab eo proue〈-〉
20
niant operationes. Et quod virtus naturalis duas habet species
21
et vna species est cuius finis est custodire indiuidium
22
et conseruare ipsum: que ministrat in re nutrimenti quousque
23
ad finem crescentie eius nutriat corpus. et huius
24
quidem speciei sedes et operationum ipsius processus est epar.
25
¶ Altera vero species est cuius finis est speciem conserua〈-〉
26
re que est ministrans in re generationis et separat ex humori-
27
bus corporis spermatis substantiam: deinde ipsum infor-
28
mat sui creatoris precepto. Et huius quidem speciei habi-
29
tatio et operationum ipsius prouentus sunt testiculi.
30
¶ Uitalis vero virtus est illa que spiritus esse conseruat
31
qui sensus et motus vehiculum existit et ipsum reddit
32
aptum ad eorum impressiones recipienda cum ad cerebrum
33
peruenit et facit ipsum potentem dandi vitam vbicunque
34
expanditur. et huius quidem virtutis sedes: et operationis ip-
35
sius processus est cor. ¶ Omnibus autem philosophis maio-
36
ris[*]maio-ris corrupt for maiori id est Aristoteli videtur quod omnium istarum operationum primum
37
existit cor: sed primarum operationum earum manifestatio in
38
his predictis existit principijs quemadmodum apud me〈-〉
39
dicos cerebrum est sentiendi princiupium: et post hoc quisque
40
sensus habet membrum in quo eius apparet operatio. ¶ Pre〈-〉
41
terea qui considerant sicut debent et certificant inueniunt
42
rem sicut videtur Aristoteli et non quemadmodum ipsis videtur:
43
et inueniunt tractatus suos extractos ex propositionibus
44
sufficientibus et non necessarijs. in quibus non assequun〈-〉
45
tur nisi quod ex rebus apparet. Medico autem inquantum
46
medicus non attinet vt consideret que sit harum duarum
47
sententiarum veritas: sed illud considerare philosophus aut physi〈-〉
48
cus debet. ¶ Medicus autem cum conceditur ei membra
49
hec prenominata istarum virtutum principia ex existe〈-〉
50
re[*]ex existere corrupt for existere non curat in eo quod de esse medicationis
51
considerat au[*]au corrupt for aut ex alijs habeantur principijs que
52
sunt ipsis priora vel non neque illud ex eis exi〈-〉
53
stit que philosophus non ei leuia facit.
54
¶ De virtutibus naturalibus quibus ministratur. Capitulum .II.
55
VIrtutum vero naturalium alie sunt que sunt mi〈-〉
56
nistrantes alie sunt que ministrate. Et
57
ministratarum quidem duo sunt genera. vnum ge-
58
nus ministrat in re nutrientis ad hoc
1
vt indiuiduum remaneat: quod in duas par-
2
titur species nutritiuam et crescitiuam: et alterum
3
genus ministrat in nutriente ad hoc vt remaneat
4
species quod etiam in duas diuiditur species in generatiuam
5
et formatiuam. ¶ Uirtus vero nutritiua est illa
6
que nutriens in nutriti conuertit similitudinem: ideo vt
7
per ipsum restaurationem eius recuperet quod dissolutum
8
fuit. ¶ Uirtus autem crescitiua est illa que in totius
9
corporis diametris addit secundum proportionalitatem
10
naturalem quatenus ipsum ad finem augmenti perducat per
11
illud quod ipsum ex nutriente ingreditur. ¶ Nutriti〈-〉
12
ua vero virtus crescitiue seruit eo quod nutritiua
13
quandoque affert nutriens ei quod dissoluitur equale: quandoque
14
minus quandoque plus. Sed crescitiua non erit nisi
15
cum quod ingreditur plus fuerit eo quod dissolui〈-〉
16
tur. Non tamen totum quod taliter existit est crescitiua. Impin〈-〉
17
guari enim plus macredinem in etate consistentie est hu〈-〉
18
ius secte non tamen est crescitiua. non et enim augmentum nisi
19
illud quod secundum naturalem proportionalitatem in omnibus existit
20
diametris: quatenus ipsum ad crescentie producat com〈-〉
21
plementum. Deinceps vero post loc nullo modo
22
est crescentia: et si sit ibi impinguatio: quemadmodum
23
ante consistentia non existit etiam ariditas: et si sit ibi ma〈-〉
24
credo licet illud longius existat et a necessario existens
25
magis: ¶ Et nutritiue quidem operatio tribus particu-
26
laribus completur operationibus. Una est permutationis
27
substantie comprehensiu[*]comprehensiu corrupt for comprehensio que est sanguis: aut humor qui est in
28
potentia propinqua in effectu similis membro. quod quandoque fallit
29
quemadmodum in egritudine contingit que atrophia vo〈-〉
30
catur que est nutrimenti defectus. ¶ Et alia est ad-
31
herentia que est vt hoc receptum nutrimentum completo
32
effectum efficiat scilicet vt membri pars fiat. quod plerumque fal〈-〉
33
lit quemadmodum in hydropisi contingit carnosa.
34
¶ Et tertia est similitudo que est vt hoc receptum quod iam
35
factum est pars membri ponat ei ab omnibus partibus simile
36
vsque in essentia et colore. Quod quandoque fallit. quemad-
37
modum contingit in baras et morphea. Cambium enim
38
et adherentia iam ibi sunt reperta: sed similitudo non ibi in〈-〉
39
uenitur. Et hanc quidem operationem efficit virtus immutati〈-〉
40
ua que est vna de virtutibus nutritiue et est in homine
41
vna in genere et principio primo sed in membris similium par-
42
tium diuersificatur. In vnoquoque enim membro existit
43
virtus secundum eius complexionem que nutrimentum in eius con〈-〉
44
uertit similitudinem diuersa a virtute que nutrimentum
45
in similitudinem alterius permutat. Immutatiua
46
vero que est in epate operationem efficit toti corpori communem.
47
¶ Generatiue vero virtutis due sunt species: vna est
48
que in musculis[*]musculis corrupt for masculis et feminis sperma generat. Altera est que di-
49
uidit virtutes que sunt in spermate et permiscet
50
eas temperando secundum quod vnicuique conuenit membro dans
51
neruo complexionem propriam: et ossi complexionem propriam:
52
hoc tamn totum prouenit de spermate similium par〈-〉
53
tium et similis permixtionis et hanc quidem virtutem vocant
54
medici virtutem immutatiuam primam. ¶ Uirtus vero
55
informatiua imprimens est illa ex qua precepto sui
56
creatoris procedit membrorum lineatio et ipsorum fi-
57
guratio et concauitas et foramina et lenitas et asperi〈-〉
58
tas et eorum situs et ipsorum continuitas: et ad vltimum
1
operationes que ex finibus dimensionum eorum pendent.
2
Et huic quidem virtuti ministrantes sunt que
3
rem nutrimenti ministrant ad speciem custodi〈-〉
4
endam et sunt virtus nutritiua et crescitiua.
5
¶ De virtutibus naturalibus ministrantibus. Capitulum .III.
6
VIrtutes vero naturales que ministrant: tantum nu〈-〉
7
tritiue sunt ministrantes sunt quattuor
8
virtutes: attractiua: retentiua: digesti〈-〉
9
ua: et expulsiua. ¶ Attractiua vero
10
fuit creata ad attrahendum nutrimentum iuuatim que
11
quidem operatur hoc villis membri in quo est secundum longitu-
12
dinem protensis. ¶ Et retentiua fuit creata vt
13
iuuatiuum retineat. dum virtutes ipsum immutan〈-〉
14
tes in eo operantur que ab ipso alimentum su-
15
scipiunt: quod equidem efficitur villis: qui ex tran〈-〉
16
suerso protenduntur. Et est etiam cum villi qui secundum
17
latitudinem incedunt auxilium prebent. ¶ Di〈-〉
18
gestiua vero est illa que quod attractiua attraxit
19
et retinuit retentiua in essentiam conuertit aptam
20
virtutum in ea permutationem facientium ope-
21
rationi et complexioni que conuersioni nutrientis
22
in effectu est competens. Hec est enim eius opera-
23
tio in iuuatiuo que vocatur digestio. Eius vero opera〈-〉
24
tio in superfluitatibus est vt si possibile fuerit
25
eas in hanc mutet dispositionem que etiam vocatur
26
digestio. Aut vt earum egressionem a membro in quo
27
sunt retente facilem efficiat: cum expulsione earum
28
attenuando essentia si quod prohibet fuerit grossi-
29
ties: aut ingrossando si quod vetat fuerit tenuitas
30
aut incidendo si quod prohibet fuerit viscositas. Et
31
hoc quidem operatio vocatur maturatio. Est tamen cum digestio
32
et maturatio sinonyma dicuntur. ¶ Expulsiua
33
autem est illa que superfluitatem expellit ex nutrimento
34
residuam que ad nutriendum non est conueniens: aut que
35
excedit mensuram que sufficit ad nutriendum
36
et que non est necessaria: aut euacuat in recepta〈-〉
37
culo sibi apto sicut vrinam in vesica. Et hec qui〈-〉
38
dem virtus has expellit superfluitates: aut per
39
partes et foramina que sunt eis preparata: vel
40
si non fuerint ibi foramina preparata a nobili
41
expellit ad ignobile et a duro ad laxum. Cumque
42
in parte expulsionis fuerit declinatio materiei
43
superfluitatis non conuertit eam virtus expulsi〈-〉
44
ua ab illa semita inquantum possibile fuerit. ¶ His
45
autem quattuor virtutibus naturalibus quattuor
46
prime seruiunt qualitates scilicet caliditas et frigi-
47
ditas siccitas et humiditas. Sed caliditatis ser〈-〉
48
uitium omnibus quattuor pro certo est commune.
49
Frigiditatis vero est cum alicui earum seruit
50
acccidentaliter et essentialiter. Quod enim frigiditati inest
51
essentialiter est vt omnibus virtutibus sit con〈-〉
52
traria. quoniam omnium virtutum operationes per
53
motum existunt et hoc quidem in attractione
54
et expulsione manifestum existit: sed digestione
55
etiam quoniam digestio completur partes eius quod
56
fuit ingrossatum et inspissatum partiendo et ad〈-〉
57
iungendo ei quod attenuatum fuit et subtiliatum.
58
Et he quidem motioness[*]motioness corrupt for motiones sunt separantes et temperantes
1
¶ Retentiua vero operatur villos mouendo
2
transuersos secundum figuram comprehensionis bone factam.
3
Et frigiditas quidem est paraliticum faciens et mortificans
4
et ab omnibus prohibens operationibus. ad retentionem tamen fa〈-〉
5
cienda accidentaliter confert: quoniam villos secundum bone com-
6
prehensionis. figura[*]figura corrupt for figuram tenet. Non ergo in operationibus
7
virtutum essentialiter ingreditur: sed tali preparat instrumentum
8
dipositione qua ipsum suam cusodit operationem. ¶ Et expul〈-〉
9
siua quidem a frigiditate iuuatur propterea quod ventositatis pro〈-〉
10
hibet fieri dissolutionem que ad expellendum iuuat: et quia
11
in eius auxiliatur grossitie: et propterea quod villum qui secundum la-
12
titudinem proteditur experimentem contrahit et inspissat ipsum.
13
Et hoc est etiam instrumentum preparare: et non est in ipsamet
14
operatione auxilium ferre. Et frigus non intrat in serui〈-〉
15
tium harum virtutum nisi per accidens: si enim in ipsamet in-
16
grederetur operationibus noceret et motiones debilita〈-〉
17
ret. Siccitas vero in trium virtutum operationibus necessaria
18
existit: que sunt due mutatiue localiter et reten〈-〉
19
tiua. Duabus vero localiter mutatiuis: que sunt
20
attractiua et expulsiua prebet siccitas auxilium eo
21
quod multam eis efficit sustentatione que in motu est
22
necessaria: motu videlicet spiritus qui has virtutes ad suas de〈-〉
23
fert operationes impulsione vehementi quam et talem qualis est
24
ipsa humoralis prohibet fluxus cum in substantia fuerit
25
spiritus: aut instrumenti sed retentiue propter constrictionem.
26
¶ Digestiua autem plus indiget humiditate. ¶ Post
27
hec autem cum inter qualitates actiuas et passiuas compa〈-〉
28
raueris inquantum iste virtutes eis indigent reperies
29
virtutem retentiuam plus indigere siccitate quam calidi〈-〉
30
tate: eo quod tempus in quo quiescere debet villus retentiue
31
maius est tempore in quo moueri debet villus qui secundum
32
amplitudinem tendit ad constringendum. Nam tempus
33
quod est mouendum est illud quod caliditate indiget: et
34
est breue et totum reliquum tempus eius operationis est
35
ad tenendum et ad quiescendum. Et quia puerorum complexio
36
plus declinat ad humiditatem: ideo virtus hec in
37
eis plus est debilis. ¶ Attractiua vero plus indi〈-〉
38
get caliditate quam siccitate: quoniam caliditas adiuuat
39
in attractione in eo quod maior pars sue operationis est
40
mouere: et plus necesse est ei mouere partes sui
41
instrumenti quam quietas facere et cum siccitate stringere. Hec
42
enim virtus non tantum indiget multo motu: sed plerumque
43
etiam motu indiget vehementi. ¶ Et attractio quidem
44
fit aut virtute attractiua quemadmodum magnes
45
attrahit ferrum: aut implendo vacuum sicut aqua trahi〈-〉
46
tur in azaracha: aut calore sicut in lampade attra-
47
hitur oleum: sed hec pars tertia reducatur necessario ad implen〈-〉
48
dum vacuum apud certificantes immo est ipsamet.
49
Cum ergo virtus attractiua caliditatis humerit au〈-〉
50
xilium fortior erit attractio. ¶ Expulsiua vero
51
minus indiget siccitate quam attractiua et retentiua
52
non enim indiget constrictione retentiue: neque inseparabili-
53
tate attractiue et constrictione eius et circundatione
54
attracti tenendo partes instrumenti: donec ad illas alte〈-〉
55
rius partis attractio perueniat. Et ad vltimum nul-
56
lo modo indiget expulsiua quiete sed motu et inspissa-
57
tione pauca que ad exprimendum et ad expellendum ta〈-〉
58
li adiuuet mensura: quatenus per ipsam remaneat
1
instrumentum figuram expressionis et contrictionis[*]contrictionis i.e. contritionis con〈-〉
2
seruans quemadmodum in retentiua tempus longum et
3
ia[*]ia corrupt for in attractiua tempus breue est necessarium donec partium
4
attractio vnam applicet alij: ideoque siccitate parum
5
indiget. ¶ Que autem plus eis omnibus indiget ca〈-〉
6
liditate est digestiua que siccitate non indiget: sed hu〈-〉
7
miditate vt nutriens efficiat et ad penetrandum
8
in foramina et ad figuras recipiendas aptum reddat.
9
¶ Neque potest aliquis dicere quod si humiditas in digeren〈-〉
10
do esset iuuatiua pueri possent res duras dige-
11
rere. Non enim prouenit pueris non posse istud: et iu〈-〉
12
uenibus posse propter hoc: sed propter homogeneam et homoge-
13
nee elongationem. Quod enim ex rebus durum existit
14
complexioni puerorum non est homogeneum. Uirtutes
15
igitur digestiue coram eo non operantur: neque ipsum re〈-〉
16
cipiunt retentiue: sed cito ipsum expellunt expul〈-〉
17
siue. Iuuenum vero complexionibus est id conue-
18
niens: et ad eos nutriendos conueniens. Et ex
19
hoc quidem collectum est quod retentiua indiget con-
20
strictione et figurarum constrictionis fixione longo
21
tempore et pauco motionis adiutorio. Et attracti-
22
ua constrictione indiget et fixione et constrictionis
23
tempore breuissimo et in motu multo indiget auxi〈-〉
24
lio et expulsiue est necessarium stringere tantum sine fixio〈-〉
25
ne de qua non est curandum. Et indiget adiutorio ad
26
motum faciendum. Et digestiue est necessarium eliquale[*]eliquale corrupt for liquare et
27
temperare: ideoque virtutes iste qualitates illas quatuor
28
inequaliter operari faciunt et eis inequaliter indigent.
29
¶ De virtutibus animalibus. Capitulum .IIII.
30
VIrtutes autem animales intelligi vo〈-〉
31
lunt per illas virtutem illam que cum in
32
membris recepta fuerit preparabit ad
33
recipiendum virtutem sensus et motus
34
et operationes vite quibus etiam admiscentur timoris
35
et ire motiones propterea quod in eis reperiunt dila-
36
tationem et constrictionem: que accidit spiritui qui
37
huic comparatus est virtuti: ¶ Nos autem explana-
38
bimus summam hanc et dicemus quod quemadmodum
39
ex humorum spissitudine secundum aliquam complexionem substan〈-〉
40
tia generatur spissa que est membrum aut pars mem-
41
bri: ita ex humorum vaporibus et eorum sub〈-〉
42
tilitate secundum aliquam complexionem substantia generatur
43
subtilis que est spiritus. et sicut apud medicos epar
44
prime generationis est principium ita cor generationis
45
secunde principium existit. ¶ Et hic spiritus cum secundum com〈-〉
46
plexionem prouenit quam debet habere ad hanc virtutem
47
recipiendam preparatur. deinde omnia alia preparat
48
membra ad recipiendum omnes alias virtutes animales:
49
et etiam reliquas. ¶ Uirtutes equidem animales in spiritu
50
quidem et in membris non perueniunt nisi postquam hec
51
vitalis prouenit virtus. Ideo quod licet virtutes anima-
52
les alicuius membri destruantur: viuum tamen membrum
53
adhuc existit nisi hec virtus in eo fuerit destru-
54
cta. Nonne vides quod membrum stupidum aut paraliti-
55
cum vnumquodque secundum habitudinem est non habens sensum nec
56
motum aut propter complexionem que prohibet ipsum eos reci〈-〉
57
pere: aut propter oppilationem que accidit inter cerebrum et ipsum
58
in neruis qui ad ipsum proueniunt. et tamen ipsum est viuum.
1
¶ Et membrum cui accidit mors est non habens
2
sensum neque motum et accidit ei vt putrefiat et cor〈-〉
3
rumpatur. In membro ergo paralitico est virtus que
4
eius custodit vitam: donec cum remotum fuerit quod
5
prohibet profluat ad ipsum virtus sensus et mo〈-〉
6
tus. Ipsum namque preparatum erat ad suscipiendum eam propter
7
virtutis vitalis sanitatem in eo. Prohibens enim non
8
prohibuit nisi vt non eam in effectu reciperet sed mem〈-〉
9
brum non sic est mortuum. ¶ Et preparans non est virtus
10
nutriendi tantum ita vt dicamus quod quamdiu virtus nu-
11
triendi affuerit viuum erit: et cum destruetur erit mor〈-〉
12
tuum: quoniam hoc ipsum verbum virtutis afferemus
13
nutritiue. fortasse enim plerumque in aliquo eius operatio
14
destruetur et membrum viuum remanebit. et fortasse ple〈-〉
15
rumque remanebit eius operatio et membrum tendit ad mortem.
16
¶ Et si virtus nutritiua inquantum est nutritiua esset ipsa
17
virtus que preperat ad sentiendum et mouendum: vegetabi〈-〉
18
lia preparata forent ad sensum et motum recipiendum. Re〈-〉
19
stat ergo sit vt[*]sit vt corrupt for vt sit preparans alia res que propriam sequatur complexio〈-〉
20
nem que vocatur virtus vitalis. ¶ Et ipsa quidem est prima
21
virtus que in spiritu prouenit cum spiritus ex subtilitate humo〈-〉
22
rum procedit: deinde spiritus secundum philosophum Arum[*]Arum corrupt for Aristotelem per eam recipit
23
principium primum et animam primam ex qua alie profluunt vir〈-〉
24
tutes. ¶ Harum vero virtutum operationes non ab hoc
25
proueniunt spiritu in principio rei: sicut etiam sensus visus
26
apud medicos non prouenit per spiritum animalem qui est in
27
cerebro nisi ad chrystalloidem penetret aut ad lin〈-〉
28
guam aut ad alia. cum ergo pars spiritus in ventriculum
29
peruenerit: cerebri complexionem recipiet et erit conue-
30
niens vt ex eo proueniant virtutum operationes que in eo
31
principe reperte sunt: et similiter in epate: et similiter in testiculis. ¶ Et apud
32
medicos quidem nisi postquam spiritus in cerebro ad aliam
33
conuertitur complexionem non preparatur ad recipiendum animam
34
que est principium motus et sensus: et similiter in epate: licet
35
prima complexio iam iuuerit ad recipiendum virtutem pri〈-〉
36
mam vitalem: et similiter in vnoquoque membro: apud eos
37
enim vnumquodque operationum genus aliam habet animam: et neque
38
est anima vna ex qua virtutes iste profluunt quoniam hu-
39
ius summe aggregatio est anima. Et si quidem prima com-
40
plexio iam adiuuit ad virtutem primam recipiendam:
41
tunc iam dedit vitalem vbi prouenit spiritus et virtus que
42
sunt eius perfectio. ¶ Hec autem virtus apud eos
43
non sola sufficit vt spiritus per ipsam omnes alias susci-
44
piat virtutes nisi propria prouenerit complexio. ¶ Pre〈-〉
45
terea dixerunt quod virtus hec preter hoc quod ipsa est
46
preparans vitam: est etiam motus substantie spiritualis subtilis
47
principium ad membra et principium constrictionis et dila〈-〉
48
tationis aeris attracti et pulsus. Affert enim adiu〈-〉
49
torium in comparatione vite. quod est passio et in comparatione
50
operationum anime et pulsus prebet auxilium quod est actio.
51
¶ Et hec quidem virtus virtutibus naturalibus simila-
52
tur ideoque non voluntate proueniunt vnde profluunt et
53
similatur virtutibus animalibus propter operationum earum
54
diuersitatem ipsa enim dilatat et constringit simul. mo〈-〉
55
uet ergo duobus motibus contrarijs. ¶ Philosophi autem
56
cum animam dicunt animam terrenam dicere volunt per-
57
fectionem corporis naturalis instrumentalis. Et volunt dice〈-〉
58
re principium omnis virtutis ex qua metipsi[*]qua metipsi corrupt for quamet ipsi motus
1
proueniunt et operationes diuerse. Erit igitur hec vir-
2
tus secundum philosophorum virtus animalis: sicut virtu-
3
tes naturales quas nominauimus apud eos virtutes
4
vocantur animales. Quod si noluerint dicere animam
5
secundum hanc intentionem: sed volunt dicere virtutem
6
que est principium comprehendendi et mouendi
7
quod ex aliqua prouenit comprehensione voluntarie.
8
Et naturalem volunt dicere pro omni virtute ex qua
9
operatio prouenit in suo corpore secundum huius forme
10
diuersitatem non erit hec virtus animalis: sed erit natura〈-〉
11
lis et altioris ordinis quam sit virtus quam medici
12
vocant naturalem. ¶ Et si naturalem vocauerint illam
13
que rem nutrimenti ministrat et conuertit: siue ad
14
hoc vt remaneat indiuiduum: siue vt remaneat
15
species non erit hec naturalis sed erit tertium genus.
16
¶ Et quia ira timor et similia eorum huius virtu-
17
tis sunt passiones: tunc licet eorum principia sint sen〈-〉
18
sus et existimatio et virtutes apprehendentes
19
huic tamen comparate sunt virtuti. Huius autem vir-
20
tutis declarationum rationem certificare et an sit vna
21
an plures quam vna in sapientia continetur naturali
22
que philosophie pars existit.
23
¶ De virtutibus animalibus comprehendentibus. Capitulum .V.
24
IN virtute autem animali due copulantur
25
virtutes: quarum ipsa est sicut genus:
26
vna est sicut virtus comprehensiua et
27
altera virtus motiua. Et comprehen-
28
siua quidem est sicut duarum virtutum genus. Una
29
est virtus comprehensiua manifeste et altera
30
virtus comprehensiua occulte: et virtus quidem
31
manifeste comprehensiua est sensibilis que est ge〈-〉
32
nus secundum quosdam quinque virtutum. et .VIII. secundum alios.
33
Quod si dixerimus quod sint .V. erunt virtus viuen〈-〉
34
di: et virtus audiendi: et virtus gustandi: et vir〈-〉
35
tus tangendi: et virtus odorandi. Et si dixeri-
36
mus quod sint .VIII. erit huius causa quod pluribus cer-
37
tificatorum videtur quod tactus sit plures virtute scilicet qua〈-〉
38
tuor et ponunt proprie vnum quodque quatuor gene-
39
rum tactus virtutem per se: licet in membro sensibili
40
sint communia sicut gustus et tactus in lingua: visus
41
et tactus in oculo: hoc autem certificare est philosophi. et
42
virtus quidem comprehensiua occulte et non sen-
43
tiens est sicut genus quinque virtutum. Una est
44
virtus que vocatur sensus communis et phantasia et
45
apud medicos quidem sunt vna virtus: sed apud
46
certificantes qui sunt ex philosophis: due sunt virtutes.
47
¶ Sensus enim communis est illa que omnia sensu percepta
48
recipit. et propter eorum formas patitur que in ipsa
49
copulantur. ¶ Phantasia vero est illa que eas
50
custodit postquam coniunguntur et retinet eas post sen〈-〉
51
sus absentiam. Et que harum duarum est recipiens alia
52
est a custodiente. Hoc autem certificare est philosophi. Sed
53
qualitercunque fuerit eius sedes et operationis eius prin〈-〉
54
cipium est anterior cerebri ventriculus ¶ Et
55
secunda quidem est virtus quam medici vocant cogi〈-〉
56
tatiuam. Sed certificatores vocant quandoque imagi〈-〉
57
natiuam: quandoque cogitatiuam. Si enim imperauerint[*]imperauerint corrupt for imperauerit ei vir〈-〉
58
tus existimatiuam[*]existimatiuam corrupt for existimatiua animalis quam postea nominabi〈-〉
1
mus et ipsam ad suam peruenit operationem
2
vocant eam imaginatiuam: Et si virtus rationalis ei
3
imperauerit et reduxerit ea ad illud quod prodest vo〈-〉
4
catur virtus cogitatiua. ¶ Quocunque tamen modo
5
fuerit inter hanc virtutem et primam existit dr̄ia quod
6
prima est recipiens et custodiens id quod ad eam perue〈-〉
7
nit deformis sensu perceptis: et ista est illa que se exer〈-〉
8
cet in eis que in imaginatione recondita sunt exer〈-〉
9
citio componendi et diuidendi: et singulas percipit
10
formas quemadmodum ad eam perueniunt a sensu: et
11
alias formas ab eis diuersas sicut hominem qui in
12
monte volat smaragdino. Sed phantasia non
13
ponit coram te nisi quantum recipit a sensu: et huius
14
quod virtutis sedes est ventriculus cerebri medius.
15
Et hec quidem virtus est instrumentum virtutis que proculdu-
16
bio in animali est occulta comprehensiua et est existi-
17
matiua: et ipsa quidem est virtus qua animal iudicat quod
18
lupus est inimicus et filius est dilectus: et qui an-
19
nonam prebere consueuit est amicus a quo non est
20
fugiendum. Et hoc iudicium secundum modum existit
21
non rationalem. amicitia enim et inimicitia non sensu
22
sunt percepte: neque sensus eas comprehendit: nequa de
23
eis iudicat nisi virtus alia et licet non sit comprehesio
24
rationalis: est tamen proculdubio aliqua apprehensio non
25
rationalis. ¶ Non etiam plerumque vtitur hac virtute in
26
multis suorum iudiciorum et procedit in hoc quemad-
27
modum animal non rationale. ¶ Et hec quidem virtus di-
28
uiditur a phantastica: quoniam phantasia sensu percepta
29
retinet: et hec in perceptis sensu intentiones discer〈-〉
30
nit non sensu perceptas: et separatur ab ea quam ima-
31
ginatiuam vocamus et cogitatiuam: quoniam illius
32
operationes nullum sequitur iudicium: sed istius ope〈-〉
33
rationes non solum iudicium sed etiam iudicia sequuntur
34
et illius operationes sunt in sensu perceptis compositio〈-〉
35
nem facere: et istius operatio in sensu perceptis iudi-
36
care intentiones extra sensum: et quemadmodum
37
in animali sensus est iudicans de formis sensu perce〈-〉
38
ptis :similiter existimatiua est iudicans de intentioni〈-〉
39
bus illarum formarum que ad existimationem perueniunt
40
et non ad sensum. ¶ Quidam autem hominum sunt qui
41
presumunt et hanc virtutem imaginatiuam vocant
42
sed non inde curamus: quia de nominibus non disputamus
43
sed intentiones et desiderias intelligere debemus et me〈-〉
44
dico quidem non est curandum vt hanc virtutem sciat.
45
Impedimenta namque operationum eius: et impedi-
46
menta operationum aliarum virtutum que sunt antequam
47
ipsa sequentia sunt sicut phantasia et imaginati〈-〉
48
ua et memorialis quam postea nominabimus: et me-
49
dicus quidem non curat nisi de virtutibus ex qui〈-〉
50
bus cum in suis impedimentis accidit lesio prouenit
51
egritudo. Quod si lesio accidit operationi alicuius vir-
52
tutis causa impedimenti quod accidit prius operationi alte〈-〉
53
rius virtutis quam ei: fueritque impedimentum illud
54
secutum malitiam complexionis alicuius membri aut
55
corruptionem compositionis sufficit medico vt sci〈-〉
56
at impedimentum illud propter malitiam complexionis
57
membri: aut sue compositionis corruptionem accidis-
58
se: ad hoc vt cum medicina ei subueniat aut ipsum
1
ab eo custodiat: et non curat scire dispositionem vir〈-〉
2
tutis cui quod accidit non accidit nisi alio mediante
3
postquam sciuerit dispositionem eius cui accidit illud quod
4
accidit sine medio. ¶ Tertia vero illarum quas no-
5
minant medici est quinta: aut quarta cum certifica〈-〉
6
uerimus que est virtus conseruatiua: et memorialis
7
et est thesaurus eius quod peruenit ad existimatiuam
8
de intentionibus in perceptis sensu extra formas
9
eorum sensu perceptas: sicut phantastica est tesau-
10
rus eius quod peruenit ad sensum ex formis sensu
11
perceptis et eius quidem locus est posterior cere-
12
bri ventriculus. ¶ Hic vero est locus considera-
13
tionis physice. vtrum virtus conseruatiua et memo〈-〉
14
rialis et virtus que reducit illud quod est absens ad
15
memoriam ex eis que ab existimatiua sunt reposi〈-〉
16
ta fit virtus vna aut virtutes due. Medico tamen
17
non est inde curandum: quoniam nocumenta que eis qua〈-〉
18
litercunque sint accidunt sunt homogenea: sunt enim
19
nocumenta que in ventriculo cerebri posteriori
20
accidunt: vel de genere complexionis vel de genere complexio-
21
nis. Uirtus vero comprehensiua que est vna de vir〈-〉
22
tutibus ainime comprehensiuis est humana rationalis.
23
Et quia medici virtutem existimatiuam non considera-
24
uerunt propter causam quam diximus: idoe hanc virtutem
25
non considerauerunt. Non enim fuit eorum consideratio nisi
26
in operationibus trium virtutum tantum et non alijs.
27
¶ De virtutibus animalibus motiuis. Capitulum .VI.
28
MOtiua vero virtus est illa que chordas
29
contrahit et laxat propter quod mouentur membra
30
et iuncture dilatatione sua et flexione
31
Et eius quidem penetratio est in neruis
32
qui sunt cum lacertis continui. Et est genus quod
33
secundum specificationem principij motuum specifi〈-〉
34
catur. In vnoquoque igitur musculo est alia na〈-〉
35
tura que est sequens iudicium existimatiue a
36
qua prouenit communis consensus.
37
¶ De operationibus. Capitulum postremum huius doctrine.
38
DIcemus quod operationum singularium alie
39
sunt que ab vna complentur virtute. verbi
40
gratia digestio. Alie que a duabus complentur
41
virtutibus sicut cibi desiderium quod com-
42
pletur a virtute naturali attractiua et a virtute sensibi〈-〉
43
li que est in ore stomachi. Attractiua vero operatur
44
ex hoc quod mouet villum qui secundum longitudinem
45
protenditur retinendo illud quod atrahitur et fugen〈-〉
46
do ex humoribus quod est sibi proprium. Sensi〈-〉
47
bilis autem operatur in hoc quod hanc sentit passionem
48
et quia sentit mordicationem colere nigre que est ex-
49
citans desiderium cuius esse nominauimus. Et
50
hanc quidem operationem non dicemus duabus com-
51
pleri virtutibus: nisi ideo quod cum sensibili acciderit
52
nocumentum destruetur intentio que vocatur fames
53
et desiderium: neque desiderabitur cibus licet eo cor〈-〉
54
pus indigeat. ¶ Et similiter transglutiendi operatio dua-
55
bus completur virtutibus. vna est attractiua naturalis
56
et altera est attractiua voluntarie. et prima quidem
57
suam complet operationem per villum qui secundum lon-
58
gitudinem protenditur qui est in ore stomaci et isophago.
1
Et secunde completur operatio per villum lacerti trans〈-〉
2
glutiendi. ¶ Cumque vna duarum virtutum destruetur
3
transglutiendi operatio duriter prouenit: sed quando non
4
fuerit destruetur: sed cum illa non operata fuerit: erit
5
transglutiendi operatio difficilis. Nonne vides quod
6
cum desiderium non recte procedit: duriter prouenit operatio
7
transglutiendi illud quod non desiderat: immo cum ab〈-〉
8
horremus aliquam rem nausea nobis prouocabitur
9
et cum eam postea transglutire voluerimus et ter〈-〉
10
rita fuerit ab ea virtus nostra attractiua desideratiua
11
dura erit operatio voluntarie transglutiendi. ¶ Tran-
12
situs quoque nutrimenti perficitur virtute membri im-
13
pellentis a quo procedit attractiua membri ad quod
14
accedit. ¶ Et similiter superfluitatum egressio que fit per
15
duas vias. ¶ Et forsitan plerumque existunt operatio〈-〉
16
nis principium due virtutes scilicet animalis et naturalis et for-
17
tasse plerumque existunt eius causa virtus et qualitas sicut
18
infrigidatio que prohibet materias et iuuat expulsiua[*]expulsiua corrupt for expulsiuam in pa〈-〉
19
rilitate superfluitatum que descendunt a membro et ve〈-〉
20
tat et in faciem reuerberat. ¶ Et frigiditatis quidem qua〈-〉
21
litas propter duas prohibet res scilicet cum essentia substantiam
22
eius quod effunditur ingrossando: et coangustando
23
poros. Et tres tertia que est per accidens que est qua ca-
24
liditas extinguitur attractiua. et qualitas calidi-
25
tatis attrahit per illud quod istis opponitur modis
26
quos prediximus. ¶ Et caliditatis quidem qualitas et
27
necessitas vacui non attrahunt in primis nisi illud
28
quod est subtile et postea quod est spissum. ¶ Uirtus
29
vero attractiua naturalis non attrahit nisi quod
30
est ei magis conueniens: et quod nature eius est
31
proprium attrahere: et plerumque quod est magis spis-
32
sum est magis proprium et magis conueniens.
33
¶ Fen .II. libri .I. canonis incipit: cuius sunt doctrine .III.
34
¶ Doctrina prima est de egritudinibus.
35
¶ Doctrina secunda est de causis.
36
¶ Doctrina tertia est de accidentibus.
37
¶ Doctrine primi sunt octo capitula.
38
¶ De doctrina cause et egritudinis et accidentis. Capitulum .I.
39
DIcemus quod causa in libris medi-
40
corum est id quod primo est et ex
41
quo prouenit inuentio alicuius
42
dispositionis in corpore humano
43
aut eius fixionis. ¶ Et egritu〈-〉
44
do est dispositio non naturalis in corpore
45
humano ex qua in operatione essentialiter prouenit nocu〈-〉
46
mentum prouentu primo. Et est aut complexio non natura〈-〉
47
lis aut compositio non naturalis. Et accidens re[*]re corrupt for est res que hanc se-
48
quitur dispositionem que est non naturalis siue sit naturali contraria
49
sicut dolor in colica: siue non sit contraria sicut rube-
50
do multa maxille in peripleumonia. ¶ Cause
51
exemplum est putredo. Egritudinis exemplum est fe〈-〉
52
bris. Exemplum accidentis est sitis et dolor capitis.
53
¶ Cause quoque exemplum est repletio in reptaculis
54
que ad oculum descendunt. Exemplum egritudinis
55
opilatio in vuea que est egritudo instrumentalis vel com〈-〉
56
positionalis. Exemplum accidentis est destructio vi〈-〉
57
sus. ¶ Exemplum etiam cause est reumatismus acu-
58
tus. Exemplum egritudinis est apostema in pulmone
1
Exemplum accidentis est rubedo ambarum maxil/
2
larum et gibbositas vnguium. ¶ Accidens autem
3
vocatur accidens respectu sue essentie aut comparatio〈-〉
4
ne eius cui accidit et vocatur signatio respectu con-
5
siderationis medici ad ipsum et processionis eius
6
ab eo ad sciendum egritudinis essentiam. ¶ Et
7
est cum egritudo fit alterius egritudinis cau-
8
sa sicut colica sincopis aut paralysis aut epile-
9
psie. ¶ Accidens quoque plurimum est causa egritudinis
10
sicut in colica dolor fortis qui fit causa vt accidat sin-
11
copis: et sicut dolor vehemens qui fit causa apostema-
12
tis propterea quod mere[*]mere corrupt for materie ad locum descendunt doloris
13
Et plerumque etiam ipsum accedens fit egritudo quemad〈-〉
14
modum dolor capitis qui ex febre accidit: cum quandoque
15
figitur et tandiu fit mansiuus donec fit egritu-
16
do. ¶ Et est etiam cum vna res comparatione
17
sui et rei que est ante ipsam: et rei que est post ip-
18
sam est egritudo: et egritudo et accidens et causa: quem〈-〉
19
admodum verbi gratia febris ethica: que est acci〈-〉
20
dens apostematis pulmonis: et est egritudo secundum se et
21
est causa debilitatis stomaci. et sicut dolor capitis qui
22
accidit ex febre quando dolor ille figitur: quia est acci〈-〉
23
dens febris et egritudo in se: et plerumque proue〈-〉
24
nit ex eo febris. et est ipsius causa.
25
¶ De diuisionibus dipositionum corporis huma〈-〉
26
ni et de generibus egritudinum. Capitulum .II.
27
COrporis humani dispositiones secundum
28
Galienum sunt tres. Sanitas que est dispo〈-〉
29
sitio per quam corpus hominis in
30
sua complexione et compositione ta〈-〉
31
le existit vt ex eo operationes eius omnes pro-
32
ueniant incolumes. ¶ Et egritudo que est di〈-〉
33
spositio in corpore hominis huic contraria. et disposi-
34
tio que est apud eum neque sanitas neque egritu〈-〉
35
do: aut ideo quod non est sanitas in vltimo aut
36
egritudo in vltimo quemadmodum corpora se-
37
num et conualescentium et puerorum: aut ideo
38
quod ambe res in vno tempore in duobus sunt copu-
39
late membris aut in vno membro sed in duobus
40
generibus remotis: sicut qui est in complexio〈-〉
41
ne sanus: et in compositione eger. exempli cau〈-〉
42
sa aut in vno membro duorum generum pro〈-〉
43
pinquorum sicut qui est sanus in figura et non
44
sanus in quantitate et situ: aut qui est sanus in dua〈-〉
45
bus qualitatibus passiuis et non sanus in dua-
46
bus qualitatibus actiuis: aut vicissitudine dua〈-〉
47
rum rerum in duobus temporibus sicut qui sanatur
48
in hyeme et infirmatur in vere. ¶ Egritudinum
49
vero alie sunt que sunt simplices alie sunt que
50
sunt composite. Simplices autem sunt que sunt
51
vna ex speciebus egritudinis complexionis aut
52
vna ex speciebus egritudinis compositionis quam
53
postea nominabimus. ¶ Composite vero sunt in quibus
54
due species aut plures coniunguntur ex quibus vna
55
componitur egritudo. ¶ Incipiemus igitur
56
prius loqui de egritudinibus simplicibus: et dice〈-〉
57
mus quod egritudinum simplicium genera sunt tria.
58
¶ Primum est genus egritudinum que membis[*]membis corrupt for membris com-
1
parantur quorum partes sunt similes et sunt male complexionis species
2
et ipse quidem non sunt comparate membris quorum partes sunt similes
3
nisi ideo quod in primis et essentialiter partibus accidunt similibus et
4
per eas membris accidunt compositis. ita vt possent ima〈-〉
5
ginari eas comprehensas et reptas[*]reptas corrupt for repertas esse in quocunque membrorum
6
volueris quorum partes sunt similes et non compositis. ¶ Et
7
secundum genus est egritudis membrorum officialium que sunt egri〈-〉
8
tudines composite que membris compositis accidunt que
9
ex membris componuntur quorum partes similantur. membra
10
autem officialia sunt operationum instrumenta. ¶ Et tertium est
11
genus egritudinum communium que membris accidunt
12
quorum partes similantur et accidunt instrumentalibus inquantum
13
sunt instrumentalia ita quod non sequatur eas instrumentalibus acci〈-〉
14
dere propterea quod simplicibus acciderunt. et he quidem sunt
15
que continuitatis solutio vocatur et imperis[*]imperis corrupt for imparis dissolutio.
16
Solutio enim continuitatis plurimum accidit iuncture ita
17
quod simplicibus membris ex quibus iunctura fuit com〈-〉
18
posita nullo modo accidit. Et plerumque accidit neruo
19
aut ossi aut venis solummodo. ¶ Et ad vltimum
20
quidem egritudinum tria sunt genera. egritudines qua[*]qua corrupt for que complexio〈-〉
21
nis sequuntur maliciam et egritudines que maliciam se-
22
quuntur compositionis. et egritudines que continuitatis solutionem
23
sequuntur. et omnis egritudo que vnam harum sequitur et per
24
eam existit ei comperatur[*]comperatur corrupt for comparatur egritudines autem com〈-〉
25
plexionis scite sunt qui sunt .XVI. quas nominauimus.
26
¶ De egritudinibus compositionis. Capitulum .III.
27
COmpositionis egritudines quatuor comprehen〈-〉
28
duntur generibus egritudines creature.
29
egritudines quantitatis.: et egritudines
30
numeri: et egritudines situs. ¶ Et crea〈-〉
31
ture quidem egritudines quatuor comprehenduntur generibus.
32
egritudines figure et est vt figura a suo cursu natura〈-〉
33
li mutetur: et ex eius motu proueniat in operatione
34
nocumentum sicut est tortura reni et rectitudo torti
35
quadratura rotundi et rotunditas quadrati. Cuius-
36
modi est capitis rotunditas cum latitudine cum proue-
37
nerit inde impedimentum et multa stomaci rotunditas et vt in-[*]in- corrupt for in [redundant hyphen]
38
cristalloide non sit parua latitudo. ¶ Et secundum est
39
egritudines viarum quarum sunt tres species: quia aut di-
40
latantur sicut dilatatur oculus et sicut sebel et va〈-〉
41
rices: aut constringunt sicut constringitur oculus et penetra〈-〉
42
tio attrahendi aerem et meri. aut clauduntur sicut opi-
43
latio foraminis vuee et venarum epatis et aliorum.
44
¶ Etiam tertium est egritudines receptaculorum et
45
ventriculorum quarum sunt .4. species. quia aut fiunt
46
maiora et dilatantur sicut testiculorum dilatatur fo-
47
liculus: aut minorantur et constringuntur sicut mino〈-〉
48
ratio et constrictio stomaci et constrictio ventriculorum cere-
49
bri cum est epilepsia: aut opilantur et implentur sicut
50
opilatur[*]opilatur corrupt for opilantur ventriculi cerebri cum est apoplexia
51
aut euacunatur et deseruntur sicut euacuantur ventricu〈-〉
52
li cordis sanguine cum multum guadium[*]guadium corrupt for gaudium perni-
53
tiosum adest aut multus timor pernitiosus. Et
54
quartum est egritudines superficierum membrorum: et
55
sunt quia aut fit lene quod debet esse asperum os
56
stomaci et intestina cum leniuntur aut exasperatur quod debet
57
esse lene sint trachea arteria quando exasperatur.
58
¶ Egritudinum autem quantitatis due sunt species quia
1
aut sunt ex genere augumenti sicut est elefantia et
2
magnitudo virge et est egritudo que vocatur〈-〉
3
nus. Aut sicut accidit cuidam homini qui vocabatur Nicoma〈-〉
4
chus cuius omnia membra adeo creuerunt: quod se-[*]se- corrupt for se [redundant hyphen]
5
mouere non potuit. aut sunt ex genere diminutionis
6
sicut siccitas lingue et pupille aut vt ptisis. ¶ Nu〈-〉
7
meri quoque egritudines aut sunt ex genere aug-
8
menti: et hoc quod augmentum autem naturale sicut dens
9
additus aut digitus additus. aut est non naturale si-
10
cut glandula aut lapis: aut ex genere diminutionis: et
11
diminutio hec aut est naturalis sicut cum alicui non
12
creatur digitus: aut non naturalis sicut cum alicui abscinditur
13
digitus. Egritudines vero situs: et situs quidem secundum Galienum
14
dicitur pro loco et dicitur pro societate sunt .4. Exitus membri
15
a iunctura sua: aut vt a suo moueatur situ ita quod
16
non egrediatur sicut sissura que comparatur intestinis.
17
Aut moueatur subito motu in eo non secundum cursum
18
naturalem neque voluntarium sicut tremor: aut in suo fi-
19
gatur loco et non moueatur ab ipso quemadmodum
20
accidit ei cum iuncture in egritudine podagre indu-
21
rantur. ¶ Egritudines vero societatis omnem colli-
22
gunt dispositionem quam habet membrum compositione sua ad illud
23
quod sibi vicinum existit siue ei appropinquet siue ab
24
eo elongetur non secundum cursum naturalem. et est duarum specierum
25
vna est vt accidat ei prohibitio motus sui ad
26
ipsum: aut vt duriter sit postquam possibile erit sicut di-
27
gitus cum sibi tangere vicinum prohibetur. aut cum accidit
28
ei vt ab eo moueri prohibeatur: aut vt separetur ab
29
eo postquam erat possibile aut fit difficile sicut palpe-
30
brelaxatio[*]palpe-brelaxatio corrupt for palpebre laxatio et iuncturarum laxatio in paralysi et
31
durities aperiendi manum et aperiendi oculum.
32
¶ De egritudinibus solutionis continuitatis. Capitulum .IIII.
33
SOluitiones vero continuitatis egritu-
34
do plerumque accidit cuti: et vocatur ex-
35
coriatio: aut scarificatio. et plerumquam[*]plerumquam corrupt for plerumque ac〈-〉
36
cidit carni que est ei propiqua in qua nondum
37
factum est pus et vocatur plaga. Sed cum pus fit ibi
38
vocatur vlcum. Fit autem pus in ea propterea quod super〈-〉
39
fluitates in eam euacuantur eo quod est debilis: et pro〈-〉
40
pterea quod sui nutrimentum digerere non valet
41
et superfluitas in ipsum conuertitur plerumque tamen dicitur
42
plaga: et vlcus solutio continuitatis que accidit cuti.
43
et non carni. Quinque etiam accidit ossi que ip〈-〉
44
sum in duas frangit partes: aut in partes ma〈-〉
45
gnas: aut paruas: aut est cadens secundum longitudi-
46
nem scindens ipsum aut contingit vt cadat in
47
cartilaginibus secundum tres dimensiones:
48
aut vt accidat neruis. ¶ Sed si latitudinem
49
acciderit vocatur incisio. et si acciderit secundum
50
longitudinem et eius numerus non fuerit mul〈-〉
51
tus vocatur scissura. et si eius numerus fuerit
52
multus vocatur contusio. ¶ Plerumque eti-
53
am fit in partibus musculi que si in extremita〈-〉
54
te ceciderit musculi vocatur attritio siue cadat
55
in neruo. siue in chorda. et si secundum latitudi〈-〉
56
nem musculi proueniat vocatur separatio. Et si accide〈-〉
57
rit secundum longitudinem et fuerit eius numerus paruus et fue〈-〉
58
rit eius concauitas magna vocatur amplificatio.
1
¶ Et si fuerint partes eius multe et dilatetur et con〈-〉
2
cauetur vocatur attritio et dissolutio. Est etiam cum dicitur
3
dissolutio et attritio et liquefactio omne quod in medio
4
musculi accidit quocunque contingat. ¶ Quod si in ar-
5
terijs: aut in venis acciderit vocatur apertio: et si
6
contigat secundum eius latitudinem vocatur incisio et se-
7
paratio et si processerit secundum eius longitudinem vocatur
8
fissura: et est etiam cum hoc contingit secundum modum apertio-
9
nis orificiorum earum et vocatur perforatio. Quod si arte〈-〉
10
rijs acciderit et non clausa fuerit et ex ea sanguis
11
ad receptaculum quod ipsam circundat exierit donec
12
receptaculum illud impleatur et cum primitur ad arteriam[*]primitur ad arteriam corrupt for premitur arteria
13
reuertatur vocabitur mater sanguinis: alij tamen homines omnem
14
sanguinis egressionem ab arterijs matrem sanguinis vo〈-〉
15
cant. ¶ Debes autem scire quod non omne membrum in partes
16
dissolutionem tolerat: cor enim non tolerat quia prius accidit
17
mors. Quod si in panniculis cadit et in diaphragma〈-〉
18
tibus vocatur ruptura. Et non inter duas partes membri
19
compositi cadat et vnam ab alia separat ita vt membro
20
simplici non accidat nocumentum eius separans continui〈-〉
21
tatem vocatur separatio et dislocatio: et si acciderit neruo
22
qui sepe suo loco remouit vocatur ruptura. Et quandoque etiam
23
fit in foraminibus continuitatis solutio et dilatantur. Et
24
plerumque fit in locis vbi non sunt foramina et facta
25
ibi foramina que non fuerunt. et solutio quidem continuita〈-〉
26
tis et vlceratio et his similia cum in membro fuerint bone
27
complexionis cito sanantur. et cum fuerint in membro ma〈-〉
28
le complexionis longo resistunt tempore. Quanto plus cum
29
in corporibus contigunt eorum qui patiuntur hydropisim
30
aut constrictionis malitiam et lepram. ¶ Et debes
31
scire quod cum vlnera ista sunt stricta prouenit ex eis
32
herpes estiomenus. et tu inuenies in libris par-
33
ticularibus perscrutationem rei solutionis conti-
34
nuitatis: dimittamus ergo vsque ibi.
35
¶ De egritudinibus compositis. Capitulum .V.
36
IN egritudinibus autem compositis dictio〈-〉
37
nem proferemus vniuersalem. Dico
38
ergo quod cum egritudines dicimus com-
39
positas ne quaslibet egritudines coniunctas
40
intelligi volumus: sed egritudines ex quibus omnibus
41
cum coniunguntur prouenit est eis res que est vna egri-
42
tudo. et hec quidem est sicut apostema et eminentia in cute
43
et ex genere apostematis. Eminentie enim sunt apostemata parua: sicut
44
apostemata sunt eminentia magna. Et in apostemate quidem omnia
45
egritudinum genera reperiuntur. In eo namque reperitur
46
egritudo malitie complexionis. Nullum namque accidit
47
apostema nisi ex complexionis malitia cum materia. Et in ipso
48
etiam inueniuntur forme et compositionis malitia. Nullum
49
enim fit apostema quin cum eo proueniat lesio in figura et in
50
dimensione. et plerumque etiam adest cum eo egritudo situs
51
et inuenitur in ipso egritudo communi que est continuitatis
52
solutio. Nullum enim accidit apostema nisi proculdubio continui-
53
tas soluatur: cum in membro apostemato materie euacuantur super-
54
fluentes: et inter partes penetrant ipsius: et separatio-
55
nem inter vnas faciunt et alias et sibi loca capiunt.
56
¶ Apostema preterea membris accidit mollibus et est
57
etiam cum ossibus accidit res que apostemati similatur per
58
quam eius ingrossatur concauitas. et eius augmen〈-〉
1
tatur humiditas. Neque est mirum vt sit illud quod nu-
2
trimenti recipit augmentum superfluitatem recipiens
3
cum in ipso penetrauerit: aut in ipso. acciderit.
4
¶ Et omne quidem apostema quod causam non habet manifestam et eius
5
causa corporalis monstrat materiam de vno membro ad aliud
6
quod est sub eo fuisse mutatam vocatur catarrus.
7
¶ Et est cum causa materialis ex qua apostemata et eminentie
8
generantur est in alijs submersa humoribus non secundum su〈-〉
9
as impedientibus qualitates: Cumque humores illi
10
boni aliquo euacuationis modo postea se euacuauerint: aut
11
naturali sicut mulieribus accidit cum pariunt: aut non
12
naturali sicut eis accidit qui vulneratur cum egreditur
13
sanguis bonus remanent humores illi mali singu-
14
lares et impeditur per eos natura et expellit eos. et est
15
cum expulsionis modus est ad cutem et faciunt apostemata:
16
aut bothor. ¶ Apostemata vero diuersis differunt dif〈-〉
17
ferentijs: sed que magis sunt considerande differentie que propter
18
eorum existunt causas: que quidem sunt materie ex quibus generantur
19
apostemata. ¶ Materie vero vnde fiunt apostemata sunt sex: humo〈-〉
20
res quatuor. Et aquositas et ventus. et apostema quidem aut erit
21
calidum: aut non calidum. ¶ Neque existimandum est quod
22
apostema calidum sit illud quod ex colera aut sanguine
23
generatur tantum: sed ex quacunque materia siue sit calida propter suam
24
essentiam: siue accidat ei caliditas propter putrefactionem
25
licet etiam hec genera secundum speciei diuisionem cuiusque materie di〈-〉
26
uidantur: dignius tamen est in apostematibus vt in eis specia〈-〉
27
lis proferatur dictio. ¶ Et sanguineum quidem purum fleg〈-〉
28
monem appellare consueuerunt: et quod ex colera ru-
29
bea et pura herisipillam et eis est compositum nomine
30
composito superantis preponendo nomen. quandoque enim fleg〈-〉
31
monem herisipiladem dicunt: et quandoque herisipilam flegmo〈-〉
32
nidem. et cum congregatur vocatur exitura. ¶ Cumque exi〈-〉
33
tura in carnibus fit laxis et sub ascellis: et post au〈-〉
34
riculas et in inguinibus et ex genere corrupto quod
35
in suo particulari loco nominabimus vocatur taum[*]taum cf. Venice 1564: bubo and the comment i.e. abscessus.
36
¶ Et apostemata quidem calida habent principium in quo humor ad
37
exteriora egreditur et apparet quod concauitas augetur.
38
Deinde capacitas cum eo augetur et extenditur:
39
postea stat cum egritudo ad maiorem peruenit statum
40
in quo esse debet post incipit minui et maturatur pus: et de〈-〉
41
clinat eius esse aut ad resolutionem: aut ad puris col〈-〉
42
lectionem: aut ad conuertendum in duriciem. ¶ Non
43
calida vero apostemata sunt: aut de matura melancolica: aut flegmatica
44
aut aquosa aut ventosa. ¶ Et illorum quidem que ex materia
45
sunt melancolica tria sunt genera durities et cancer: quo-
46
rum plurima sunt acuta et grandularum genus ex qui〈-〉
47
bus sunt scrofule et nodi. ¶ Inter genus vero
48
glandularum et inter alia duo genera est diffe-
49
rentia. Eo quod genera glandularum sunt sepa〈-〉
50
rata ab eo in quo stant sicut glandule pure: aut
51
superficiei eius sunt retente tantum sicut scro-
52
fule: sed illa alia sunt mixta et infusa in substantia mem-
53
bri in quo stant. ¶ E[*]E corrupt for Et inter cancrum etiam et duritiem est
54
differentia: quoniam duricies est apostema quietum sedatum destruens
55
sensum et permanens in membro in eodem statu
56
cum quo non est dolor. et cancer est mobilis addens
57
ledens et habet. radices innexas membro. Neque
58
oportet vt per ipsum destruatur sensus nisi elon-
0
[*] corrupt for gatum fuerit eius tempus et mortificet eius mem- [one line is missing because of the page break, cf. Venice 1564]
1
brum et destruatur eius sensus. Neque multum di-
2
stat quin differentia inter cancrum et duritiem existat per acciden〈-〉
3
tia inseparabilia et non propter differentias substantiales. ¶ Apostema〈-〉
4
ta vero dura melancolica plerumque a principio sue generationis in〈-〉
5
cipiunt cum duricie et plerumque in duriciem mutantur
6
et proprie sanguinea. et est cum hoc quandoque contingit in
7
flegmaticis. ¶ Flegmaticorum vero apostematum genus in duas
8
diuiditur species. apostema laxum et glandule molles. et he
9
quidem differunt: quoniam glandule sunt separate et inuolu〈-〉
10
te in coopertorio. et apostema laxum est mixtum et non separatum.
11
¶ Apostemata preterea hyemis plerumque sunt flegmatica
12
ita vt illorum quo sunt calida sint caloris alibi. ¶ Et
13
glandule quidem et his similia a neruorum differunt nodo〈-〉
14
sitate: eo quod nodosias magis sit: in suo loco man〈-〉
15
siua et eius tactus sentitur neruosa: et eum figendo
16
tangitur spargitur: et redit ad locum suum. Et cum forti
17
medicamine spargitur absque compressione non redit. et
18
plurimum eius accidit propter laborem et destruitur propter pondero〈-〉
19
sitatem sicut plumbum et eius similia. ¶ Et ibi quidem sci〈-〉
20
endum est quod apostema flegmatica diuersificantur secundum diuer〈-〉
21
sitatem grossiciei flegmatis et moliciem ipsius et eius
22
subtilitatem et laxitatem ipsius et duriciem: ita vt
23
quandoque melancolicis sint similia et quandoque videantur ventosa.
24
¶ Flegma preterea subtile multotiens descendit in
25
rheumatismis in vacuitatem que est in villis ner-
26
uorum ita vt perueniat ad musculos qui sub epiglo〈-〉
27
to et ad ea que sunt sub istis. ¶ Aquosa autem apostema-
28
ta sunt sicut hydropisis et hernia aquosa et sicut
29
apostema quod accidit in craneo de aquositate et horum similia.
30
¶ Et ventosa quidem apostemata secundum duas diuersifican〈-〉
31
tur species. vna est cacesia: altera est inflatio. ¶ In〈-〉
32
ter cacesiam vero et inflationem est differentia duobus
33
modis. vnus est essentia: et altera est commixtura.
34
Et declaratio istius est quod ventus huiusmodi cace〈-〉
35
sia in membri substantia est admixtus: sed in inflatione
36
est aggregatus et separatus et non admixtus mem〈-〉
37
bro. et cacesia quidem inuenit sensum mollem: sed infla〈-〉
38
tio sensui resistit resistentia multa aut pauca.
39
¶ Amplius bothor sunt secundum numerum apostematum.
40
eorum[*]eorum corrupt for earum [i.e. pustularum] enim alie sunt sanguinee sicut variole: alie sunt
41
ex colera rubea pura sicut essere colerice et desu〈-〉
42
dationes. et alie sunt ex eis mixte sicut morbillus
43
et formica et claui et scabies et veruce et horum si-
44
milia. et plerumque sunt aquose sicut ampulle. et quondoque
45
ventose sicut inflature. Tu autem in libro quarto inuenies
46
distinctionem que tibi in dispositionibus sufficiet apostematum et
47
bothor et de qua conueniens est vt in ipso sit si deus voluerit.
48
¶ De rebus que cum egritudinibus numerantur
49
et non existunt egritudines. Capitulum .VI.
50
QUedam res sunt que extra egritudines existunt
51
et cum eis tamen numerantur: et res quidem iste
52
sunt que in decoratione ingrediuntur. Qua〈-〉
53
rum alie consistunt in pillis alie in co-
54
lore: alie in odore: alie in figura post colorem. et
55
egritudinum quidem pilorum genus consistit in alopitia:
56
detruncatione et paucitate: et vt sint curit et vt scin〈-〉
57
dantur et sint subtiles et grossi et multa crispitudi-
58
ne et multa lenitate et canitie et coloris alteratio
1
quocunque modo fuerit. ¶ Et nocumentum co〈-〉
2
loris quatuor continetur generibus. Unum est genus mu〈-〉
3
tationis eius propter malitiam complexionis cum materia
4
sicut icterica: aut sine materia sicut gyperseitas[*]gyperseitas corrupt for gypseitas que fit in
5
colore propter complexionem valde frigidam et citrinitas que
6
accidit propter complexionem valde calidam. et genus mu-
7
tationis eius propter causas manifestas: quemadmodum
8
sol et frigus et ventus mutant colorem. ¶ Et ge-
9
nus expansionis corporum colores habentium extrane〈-〉
10
os super cutem que colorem defert: sicut morphea
11
nigra: aut que ibi nascuntur sicut lentigines et ma〈-〉
12
cule. Et genus vestigiorum que proueniunt ex consolida-
13
tione solutionis continuitatis que accidit sicut variolarum ve〈-〉
14
stigia et vlcerum foramina. ¶ Et nocumenta figure post
15
colorem sunt aut macies superflua aut grossicies super〈-〉
16
flua.
¶ De horis egritudinum. Capitulum .VII.
17
SCire debes quod egritudinum plurime qua-
18
tuor habent horas. horam principij et horam
19
augmenti: et horam status: et horam decli〈-〉
20
nationis. Que vero extra istas sunt de
21
horis sunt sanitatis. Cumque dicimus horam prin〈-〉
22
cipij et horam augmenti: non volumus intelligi
23
duo extrema in quibus egritudinis non manifeste〈-〉
24
tur dispositio: sed vnumquodque eorum habet tempus preceptum sen〈-〉
25
su quod proprium habet iudicium. ¶ Et hora quidem prin-
26
cipij est tempus in quo egritudo apparet et eius similantur
27
dispositiones: et neque apparet in ea augmentum eius
28
¶ Et hora augmenti est tempus in quo egritudinis
29
manifestatur constrictio omni hora post haram[*]haram corrupt for horam.
30
¶ Et hora status est hora in qua egritudo in
31
omnibus suis partibus secundum vnam manet dispositionem.
32
¶ Et hora declinationis est tempus in quo eius ap〈-〉
33
paret diminutio et quantum plus procedit eius mi-
34
noratio est magis manifesta. ¶ Et he quidem ho〈-〉
35
re quandoque attenduntur secundum egritudinem a principio
36
eius vsque ad finem eius in suis paroxismis et vo〈-〉
37
cantur hore vniuersales. Quandoque considerantur secundum vnum〈-〉
38
quemque paroxismum et vocantur hore particulares.
39
¶ Ad comprehendendum sermonem de dispo〈-〉
40
sitionibus egritudinem[*]egritudinem corrupt for egritudinum. Capitulum .VIII.
41
EGritudines multis modis sortiuntur
42
nomina. aut a membris in quibus sunt: si〈-〉
43
cut illa que est lateris et illa que est pul〈-〉
44
monis: aut a suis accidentibus: sicut epi〈-〉
45
lepsia: aut a suis causis sicut dicimus egritudinem
46
melancolicam: aut a sui similitudine: sicut dicimus egri〈-〉
47
tudinem leoninam et egritudinem elephanti-
48
cam: aut comperate[*]comperate corrupt for comparate ei cui principio accidisse dicuntur
49
sicut dicimus vlcera balchie: aut comparate ei cuius
50
fama fuit: quod medicando eas curabat: sicut di-
51
cimus vlcera chironia aut sui substantia et essentia: si〈-〉
52
cut dicimus febris apostema. ¶ Inquit Galienus egritu-
53
dines: aut sunt manifeste que sensu cognoscun〈-〉
54
tur: aut sunt occulte quas facile est cognoscere:
55
sicut dolores stomachi et pulmonis aut quas
56
difficile est cognoscere: sicut egritudines epa-
57
tis et cannalium pulmonis: aut non comprehen-
58
se nisi cum estimatione: sicut egritudines que
1
vijs accidunt vrine. ¶ Egritudines quoque est cum
2
sunt proprie et est cum sunt secundum societatem. Et membrum
3
quidem alij membro in egritudine sua associatur: aut
4
quia natura sunt continua inter que aliqua continuantur instrumenta.
5
sicut cerebrum et stomacus propter continuitatem neruo〈-〉
6
rum inter ea: aut matrix et mamille propter continuitatem
7
venarum inter illa: aut quia vnum est via alterius
8
sicut inguina apostematis cruris. Aut quia sunt vicina
9
sicut pulmo et cerebrum. ¶ Omne enim membrum quod alte〈-〉
10
ri associatur et proprie cum vnum eorum alteri vicinum
11
debile fuerit socij sui recipit superfluitates: sicut
12
ascelle cordis: aut quia vnum est principium et radix
13
operationis alterius. sicut diaphragma pulmonis
14
in attrahendo aerem: aut quia vnum seruit alteri: sicut
15
nerue cerebro: aut quia alij tertio membro associan〈-〉
16
tur: sicut cerebrum associatur reni propterea quod vnumquodque
17
eorum associatur epati: et est cum societas peruenit
18
ad casum: quemadmodum cerebrum cum egrotat
19
et associatur ei stomacus debilitatur enim tunc eius di-
20
gestio et mandat ipsi stomacus vapores malos et nu〈-〉
21
trimentum non digestum: et auget ipsius cerebri egri〈-〉
22
tudinem: et sic ex hac egritudine perueniunt patien-
23
tes ad duribilitatem et circuitionem. ¶ Corporum
24
vero ordines inter sanitatem et egritudinem sunt
25
sex. Corpus quod est in vltimo sanitatis. Et
26
corpus quod est sanum non in vltimo. Et corpus
27
quod est nec sanum nec egrum quemadmodum
28
dicunt. Et corpus egrotatiuum quod egritudinem
29
cito recipit. et corpus egri qui quam habet egritudi〈-〉
30
nem. et corpus egri qui habet egritudinem in vl-
31
timo. ¶ Omnes vero egritudines aut sunt sana〈-〉
32
tiue aut non sanatiue. Et sanatiua quidem egritudo est
33
que non habet quod prohibeat quin medicetur vt debet non sanatiua
34
vero est cum qua est aliquod prohibens: et neque conceditur
35
medico vt medicetur sicut debet: sicut dolor capi〈-〉
36
tis si fuerit cum eo reumatismus. ¶ Et est tibi
37
sciendum quod egritudo proportionalis complexioni eta〈-〉
38
ti et tempori est minoris timoris ea que eis non pro-
39
prortionatur. Non enim accidit hec nisi propter cause eius
40
magnitudinem. ¶ Debes autem scire quod quedam
41
egritudinum sunt que ad alias mutantur egritudi-
42
nes et destruuntur ipse: et in hoc consistit bonitas:
43
et est vna egritudo alterius egritudinis medi-
44
camentum sicut quartana ex qua multotiens sanatur
45
epilepsia et podagra et varices et articulorum do〈-〉
46
lores. Et quidam etiam sanantur a spasmo propter scabiem pru〈-〉
47
ritum et bothor: venter quoque similiter sanatur pro-
48
pter oculorum egritudinem. Et lyenteria sanat apostema
49
lateris. Et similiter ani venarum apertio omnibus confert me〈-〉
50
lancolicis egritudinibus et doloribus scie: et do-
51
loribus renum et matricis. ¶ Et est cum egri-
52
tudines in alias mutantur egritudines et pro-
53
pter hoc fit dispositio maioris malicie sicut cum
54
mutatur apostema lateris in apostema pulmonis. et sicut cum
55
mutatur phrenesis in lethargiam. ¶ Et est pre-
56
terea ex egritudinibus quedam que de vno ad
57
alium transit sicut lepra et scabiens et variola et
58
febris pestilentialis et apostemata putrida et precipue
1
cum domus stricte fuerit: et similiter cum vici-
2
nus fuerit sub vento: et sicut obthalmia et preci〈-〉
3
pue ei qui oculis eum intuetur: et sicut congelatio
4
cum imaginatur aliquis quod acetosum illud opere〈-〉
5
tur: et sicut ptisis et albaras. ¶ Et sunt egritu-
6
dinum quedam que in semine hereditantur si〈-〉
7
cut albaras alba et tinea naturalis et podagra et pti〈-〉
8
sis et lepra. ¶ Et sunt egritudinum quedam que
9
sunt generales que sunt alicui genti proprie: aut
10
in aliqua regione morantibus: aut in eis mul-
11
tum abundant. ¶ Debes preterea scire quod mem〈-〉
12
brorum debilitas complexionis sequitur ma-
13
liciam et solutionem fabricationis.
14
¶ Doctrina secunda. fen secunde. Cuius sunt due summe.
15
¶ Summa .I. est de rebus que accidunt ab vna-
16
quaque earum communium. Cuius sunt .XIX. capitula.
17
¶ Caput primum est verbum vniuersale de causis.
18
CCause[*]CCause corrupt for CAuse dispositionum corporis:
19
quarum iam premisimus narra-
20
tionem scilicet sanitatis et egritudinis
21
et dispositionis que inter eas
22
medio existit sunt tres: anteceden〈-〉
23
tes et primitiue et coniuncte. ¶ An〈-〉
24
tecedentes vero et coniuncte communicant in hoc
25
quod ambe sunt res corporee scilicet humorales aut com〈-〉
26
plexionales aut compositionales. ¶ Primitiue ve〈-〉
27
ro sunt que extra corporis existunt substantiam
28
aut ex parte corporum extrinsecorum: sicut quod ex
29
verberatione accidit et ex caliditate aeris et ex
30
cibo calido et frigido que corpori adueniunt: aut
31
ex parte anime anima enim aliud est a corpore sicut quod acci〈-〉
32
dit propter iram et timorem et similia. ¶ Et cause
33
quidem antecedentes et primitiue communicant in hoc quod
34
inter eas et dispositiones quas nominauimus ali-
35
quod existit medium. Et cause primitiue et coniuncte
36
quandoque communicant in hoc quod inter ipsas et inter pre-
37
dictas dispositiones non interuenit medium.
38
¶ Antecedentes vero cause a coniunctis differunt
39
eo quod cum causis antecedentibus non aduenit dispo〈-〉
40
sitio: sed inter eas alie existunt cause que sunt dispo-
41
sitioni propinquiores antecedentibus. ¶ Et cause antece〈-〉
42
dentes differunt a primitiuis in hoc quod ipse sunt cor〈-〉
43
porales: et etiam inter antecedentes et inter disposi〈-〉
44
tionem proculdubio interuenit medium: sed in causis
45
primitiuis non est hoc necessarium. ¶ Cause quoque con〈-〉
46
iuncte a primitiuis differunt in hoc quod sunt cor〈-〉
47
porales: et etiam quod inter causas coniunctas et inter
48
dispositionem non est medium. In causis vero
49
primitiuis non est hoc necessarium. immo due res
50
in eis sunt possibiles. Cause ergo antecedentes sunt cause
51
corporales scilicet humorales aut complexionales:
52
aut compositionales. Et quod ipse sunt ex quibus ad-
53
uenit dispositio non primo aduentu: sed adue-
54
nit ex eis aliquo mediante. ¶ Et cause coniun〈-〉
55
cte sunt cause corporales ex quibus dispositiones proueniunt
56
primo aduentu scilicet absque medio. Et cause premitiue[*]premitiue corrupt for primitiue
57
sunt cause non corporales ex quibus proueniunt dispositiones
58
aduentu primo aut in non primo. ¶ Exemplum causarum
1
antecedentium est repletio febris et repletio receptaculorum ocu〈-〉
2
li. vt aqua in ipsum descendat. ¶ Exemplum causarum coniuncta-
3
rum est putredo febri et humor qui ad foramen descen〈-〉
4
dit opilationi[*]opilationi corrupt for opilationis et opilatio cecitati. ¶ Exemplum causarum pri〈-〉
5
mitiuarum est caliditas solis aut fortitudo motus
6
aut tristitia aut vigilia. aut comedere rem calefa-
7
cientem sicut allea. et hoc tantum[*]tantum corrupt for totum [cf. Venice 1564] febri: aut percussio di〈-〉
8
latationi et descensui aque ad oculum. ¶ Omnes autem cause
9
aut sunt cause secundum essentiam: sicut piper cum calefacit et opium
10
cum infrigidat. aut sunt cause secundum antecedens[*]antecedens corrupt for accidens [cf. Venice 1564]. sicut aqua frigida cum ca〈-〉
11
lefacit propterea quod inspissat cutim et tenet caliditatem: et aqua
12
calida infrigidat propterea quod resoluit et sicut scamonea cum
13
infrgidat: ideo quod humorem expellit calefacientem. ¶ Non
14
omnis vero causa que corpori aduenit in ipsum operatur: immo preter
15
hoc tria sunt necessaria. fortitudo scilicet sue virtutis agentis
16
et fortitudo virtutis corporis preparatiue. et possibilitas per〈-〉
17
mitendi vnum tangere aliud tanto tempore vt in tali quale
18
illud possit ex vno prouenire operatio in aliud. ¶ Est
19
autem cum causarum dispositiones diuersificantur in eo quod prouenit
20
ex eis. Est enim cum ex causavna[*]causavna corrupt for causa vna in corporibus diuersis
21
diuerse proueniunt egritudines. et est cum eius operatio
22
diuersificantur in debili et forti: et fortis sensus
23
et debilis sensus. ¶ Causarum preterea alie sunt que sunt vi〈-〉
24
carie alie que non. et vicarie quidem sunt quarum cum separantur
25
remanet affectio. Non vicarie vero sunt ex quarum se-
26
paratione prouenit sanitas. ¶ Dicemus etiam quod cause que
27
mutant dispositiones corporis et ille que conseruant aut sunt
28
necessarie a quibus impossibile est hominem egredi in toto tempore
29
sue vite: aut non necessarie. Et necessariarum quidem sex sunt genera.
30
Genus aeris circundatis[*]circundatis corrupt for circundantis: et genus eius quod co-
31
meditur. et bibitur. et genus motus et quietis corporee
32
et genus motuum animalium et genus somni et vigi-
33
lie. et genus euacuationis et retentionis. De genere
34
ergo aeris est nobis prius loquendum.
35
¶ De affectione aeris qui circundat corpora. Capitulum .II.
36
AEr est elementum nostrorum corporum et spi〈-〉
37
rituum: et preter hoc quod est elementum
38
nostrorum corporum et spirituum est etiam emana〈-〉
39
tio nostris adueniens spiritibus: et est
40
causa meliorationis eorum non tantum sicut ele-
41
mentum: sed etiam sicut faciens scilicet temperans. ¶ Ias [*]Ias corrupt for Iamautem
42
declarauimus in his que precesserunt quid velimus
43
intelligi cum spiritum dicimus. non enim dicere volumus
44
illud quod philosophi animam vocant. ¶ Et hoc quidem temperamen〈-〉
45
tum quod ex aere nostris aduenit spiritibus ex duabus
46
pendet operationibus que sunt mundificatio et euentatio.
47
¶ Euentatio vero est temperamentum complexionis spiritus ca〈-〉
48
lidi cum superfluit propter constrictionem et secundum plurimum et propter
49
aliud temperamentum scilicet temperamentum[*]aliud temperamentum scilicet temperamentum corrupt for aliud scilicet temperamentum: quod sit temperamentum rela-
50
tiuum quod sciuisti. ¶ Et hoc quidem temperamentum attribuit
51
nobis aeris attractio a pulmone et a poris: euen〈-〉
52
tatione pulsus qui sunt cum arterijs continui. ¶ Aer
53
autem qui nos circundat valde est frigidus in complexione
54
comparatione[*]complexionecomparatione corrupt for comparatione complexionis spiritus innati quanto plus complexionis que accidit
55
propter constrictionem. Cumque aer ad ipsum peruenit impellit
56
ipsum et miscetur cum eo: et prohibet ipsum ne ad ignei-
57
tatem conuertatur constrictiuam ex qua ipse ad malitiam
58
peruenit complexionis per quam remouetur a preparatione
1
ad affectiones recipiendum animales in se que est causa
2
vite et ad resolutionem suemet substantie vaporalis hu-
3
mide. ¶ Mundificatio vero est propter societatem
4
ipsius quando reuerti facit anhelitus illud quod ei attri〈-〉
5
buit virtus separatiua ex vapore fumoso. cuius
6
comparatio ad spiritum est compositio humoris superflui ad cor〈-〉
7
pus cum aer expellitur. ¶ Temperamentum ergo eius
8
est propterea quod spiritui aduenit aer cum attrahitur et mun〈-〉
9
dificatio est propter eius exitum cum expellitur. Aer enim qui
10
attrahitur in primis cum ingreditur ad temperandum necesse
11
est vt sit in effectu frigidus sed postquam conuertitur
12
ad qualitatem spiritus propter calorem longitudine more
13
destruitur eius iuuamentum: et non indiget eo et est
14
aer nouus necessarius qui ingrediatur vt illius alterius
15
suppleat vices. Oportet igitur necessario vt egrediatur ad
16
hoc vt suo vicario locum euacuet: et vt fumose super-
17
fluitates substantie spiritus cum eo expellantur. ¶ Et aer
18
quidem dum est temperatus et clarus: neque substantia extranea com〈-〉
19
plexioni spiritus contraria ei admiscetur est sanitatem effi〈-〉
20
ciens et ipsam conseruans. et cum mutatur sue operationis
21
contrarium operatur. ¶ Aeri preterea accidunt mutationes natura-
22
les et mutationes si[*]si corrupt for non naturales et mutationes cursum egre〈-〉
23
dientes naturalem ei contrarie. Naturales vero mutationes sunt
24
mutationes temporales: quoniam in vnoquoque
25
tempore ad aliam conuertitur complexionem.
26
¶ De naturis temporum. Capitulum .III.
27
DEbes autem scire quod tempora ista secundum medi-
28
cos. alia sunt ab eis que sunt secundum astro〈-〉
29
nomicos. ¶ Quatuor namque tempora secundum
30
astronomicos sunt mutationes solis
31
in vnaquaque quadra circuli signorum a puncto in〈-〉
32
cipientes vernali. ¶ Secundum medicos vero ver
33
in terris temperatis est tempus in quo non tantum sunt necessarie
34
res calefacientes propter frigus vt inde sit multum
35
curandum: neque euentatio propter calorem. Et in ipso
36
quidem est principium frondendi arbores. et eius tempus
37
est tempus existens inter equalitatem vernalem aut ante
38
ipsam parum: donec sol sit in medio thauri. ¶ Et
39
autumnus est huic oppositus in talibus quales
40
sunt nostre terre. In alijs vero terris est possibile
41
vt procedat ver et tardetur autumnus. et estas quidem est
42
totum tempus calidum: et hyems totum tempus frigidum.
43
Unumquodque igitur duorum temporum veris et autumni est
44
magis breue secundum medicos quam vnum quodque duorum
45
temporum estatis et hyemis. ¶ Et hyems quidem est tem〈-〉
46
pus estati oppositum aut minus eo aut maius eo secundum
47
terras. et videtur quod ver sit tempus florum et initij pomorum
48
et autumnus tempus mutationis coloris foliorum et prin-
49
cipium casus eorum et quod est preter istud est hyems et
50
estas. ¶ Et dicemus quod veris complexio est temperata:
51
neque est sicut quidam existimant calida et humida. certifi〈-〉
52
care vero istud multa inuestigatione est in parte natura〈-〉
53
lis philosophie. credere autem debemus quod ver est temperatum.
54
¶ Et estas est calida propterea quod sol oppositioni capi〈-〉
55
tum est propinquus et fortitudo existit radij qui ab
56
eo profluit qui maginatur[*]maginatur corrupt for imaginatur conuerti retro. in estate aut
57
super angulos valde acutos: aut super seipsum in
58
lineis in quibus penetrauit. et propterea inpissatur[*]inpissatur corrupt for inspissatur radius.
1
¶ Huius vero causa pro certo existit eo quod casus
2
radij solis alius est qui est sicut casus axis colum-
3
ne et piramidis sicut si a centro corporis solis
4
penetret ad illud quod est ei oppositum. Alius est qui est
5
sicut perficiei et circunferentie: aut qui est propinquus
6
circunferentie: et eius quidem virtus existit in axe: eo quod
7
impressio aduenit ei ab omnibus extremis: ille vero qui
8
est in parte extremorum est magis debilis. Nos autem in
9
estate sumus cadentes in axe aut circa ipsum et perdu〈-〉
10
rat hoc tempus super nos qui in istis moramur latitudi-
11
nibus. Et in hyeme sumus circa circunferentiam.
12
Ideoque in estate lumen existit magis splendidum licet spa〈-〉
13
cium quod est a nostro loco ad locum solis sit longius
14
cum sol circa suam existit augem. Istius vero longinquita〈-〉
15
tis et propinquitatis comparatio in parte astronomica partis
16
disciplinalis philosophie declaratur: et certificatio forti〈-〉
17
tudinis caloris et fortitudinis luminis monstratur in
18
parte naturalis philosophie. ¶ Et estas preter hoc quod est calida est
19
etiam sicca propter resolutionem humorum que fit in ea a multa ca-
20
liditate: et propter resolutionem substantie aeris et ipsius simili-
21
tudinem cum natura ignea: et propter paucitatem eius quod ca〈-〉
22
dit in ea de rore et pluuia. ¶ Et hyems quidem frigida
23
est et humida propter harum causarum contraria. ¶ In autumno vero
24
iam calor diminutus fuit et frigiditas nondum peruenit
25
ad complementum. Et simile existit quod iam in medio stamus
26
longitudinis que est inter axem quam nominauimus et cir〈-〉
27
cumferentiam propinquius igitur existit temperamento quod inter
28
caliditatem existit et frigiditatem. ¶ Inter humiditatem autem
29
et siccitatem non existit temperatus. Quomodo enim hoc esset cum
30
sol iam siccauerit aerem et nondum acciderit ex causis
31
humectantibus quod sit exiccationi cause exiccantis oppositum.
32
¶ Dispositio quoque que est ad infrigidandum non est quem-
33
admodum ea que est ad humectandum: quoniam conuersio que
34
est ad infrigidandum est leuis: sed conuersio que est ad hu-
35
mectandum non est tam facilis neque etiam conuersio que
36
sit ad humiditatem propter frigus: sicut conuersio que fit ad
37
siccitatem propter calorem. Conuersio namque que fit ad sicci〈-〉
38
tatem propter caliditatem est facilis: quoniam quelibet caliditas exic〈-〉
39
cat: sed non quelibet frigiditas humectat: immo plerumque queli〈-〉
40
bet caliditas fortior existit in humectando cum materiam in-
41
uenit quam sit quelibet frigiditas in eodem quelibet enim caliditas
42
euaporationem facit et non resoluit: sed quelibet frigidi-
43
tas no inspissat et constringit et adiuuat. Ideoque non est
44
dispositio que faciat remanere ver in humiditate hyemis
45
sicut est dispositio que facit remanere autumnum in siccita〈-〉
46
te estatis. Ueris enim humiditas temperatur in tanto tempore
47
propter caliditatem in quanto non temperatur siccitas autumni
48
propter frigiditatem. ¶ Et videtur quod humectatio ista et exicca〈-〉
49
tio similes sint operationibus habitus et priuationis: et
50
non duorum contrariorum operationibus. Exiccatio namque in
51
hoc loco non est nisi substantie humide destructio: et
52
humectatio non est sicce substantie destructio: sed substantie
53
humide acquisitio cum enim in hoc loco dicimus aerem
54
humidum et aerem siccum non intelligimus eius formam
55
neque eius quailtatem[*]quailtatem corrupt for qualitatem naturalem: neque de hoc in hoc loco co〈-〉
56
gitamus aut multum sollicitamur. ¶ Et cum ae-
57
rem dicimus humidum non volumus intelligere
58
nisi aerem cuius admixti fuerint vapores multi
1
aquosi: aut aerem cuius spissitudo conuersa fuit ad
2
similitudinem vaporis aquosi: et aerem dicimus sic-
3
cum aerem videlicet ex quo resolutum fuit quod de vapo〈-〉
4
ribus aquosis ei erat ammixtum: quoniam se conuertit ad
5
similitudinem substantie ignis propter resolutionem et cum quo ad〈-〉
6
mixti fuerunt terrestres fumi qui terre in sua sic〈-〉
7
citate similantur. ¶ Superfluitas igitur humidita-
8
tis hyemalis minuitur ex vere propter quamlibet caliditatem
9
que in ipso accidit propter quod sol oppositioni capitum propin-
10
quus existit. ¶ Autumni vero substantia non propter quali〈-〉
11
bet frigiditatem que in ipso accidat humectatur. et cum
12
hoc cognoscere voles considerabis an res sicce
13
in aere frigido tam cito humectantur quam cito res hu〈-〉
14
mide in aere calido exiccantur postquam pones frigidum
15
in frigiditate sua sicut calidum in caliditate sua fere. Cum
16
hoc enim consideraueris inuenies rem inter ea diuer〈-〉
17
sam. licet hic existat res alia maior ista: et est quod hu〈-〉
18
miditates in aere calido et frigido simul non permanent
19
nisi propter emanationis permanentiam ad eas ve〈-〉
20
nientis: sed siccitas nulla indiget emanatione.
21
¶ Hoc autem quod humiditas non permanet in corpo〈-〉
22
ribus aeri discoopertis: et in ipso aere nisi propter
23
emanationem: non est nisi propterea quod aer non dicitur
24
esse fortis frigiditatis nisi per comparationem nostrorum cor〈-〉
25
porum neque eius frigiditas peruenit apud nos in ter〈-〉
26
ris habitatis tanta quin aliquo modo resoluat. Im〈-〉
27
mo in omnibus resoluit dispositionibus propter illud quod
28
in eo existit de virtute solis et stellarum. Cum er-
29
go abscinditur emanatio et perdurat resolutio cito
30
aduenit siccitas. ¶ In vere autem illud quod resolui〈-〉
31
tur est plus eo quod euaporat. Et huius quidem causa
32
est eo quod euaporationem due res efficiunt. vna
33
est caliditas subtilis pauca in eo quod ex spacio ma〈-〉
34
nifestum existit. et caliditas fortis in terra abscon-
35
dita ex qua ad terre superficiem res profluit subtilis.
36
Quod enim de terra occultum est in hyeme vehementi
37
calore calidum existit quemadmodum in sapientijs
38
naturalibus principalibus declaratum fuit et est calidi-
39
tas aeris pauca. ¶ Due igitur res ad humectandum
40
coniunguntur que sunt sublimatio: et inspissatio et quan〈-〉
41
to magis quod etiam frigiditas in substantia ipsius aeris ope〈-〉
42
ratur spissitudinem et conuersionem ad euaporatio-
43
nem. ¶ In vere autem resolutio aeris est magis fortis
44
quam eius euaporatio. et calor absconditus occul-
45
tus valde minuitur: et apparet ex eo quod superficiei
46
terre aduenit subito res que est fortior quam vapo-
47
rans: aut res que subtilis existit euaporationis propter
48
ea quod multum superat materiam et subtiliat: et inuenit
49
eius pauca euaporatio calorem multum in aere et
50
completur resolutio propter hoc: hoc est secundum plurimum et secundum earum
51
causarum singularitatem absque alijs causis ex quibus
52
he alie proueniunt cause preter eas quas nominauimus.
53
¶ Amplius autem non est ibi materia multa que illud quod
54
fuit sublimatum et subtiliatum restauret. Et propterea
55
oportet vt natura veris trahat ad equalitatem inter humi〈-〉
56
ditatem et siccitatem sicut est temporatum inter calidita〈-〉
57
tem et frigiditatem: licet non prohibeamus quin principium
58
veris trahat ad humiditatem quandam: et tamen non
1
est longinquum ab equalitate sicut est siccitas au〈-〉
2
tumni ab equalitate. ¶ Preterea si non iudicaue〈-〉
3
rimus quod in autumno sit fortis equalitas inter ca-
4
liditatem et frigiditatem non erit ab equealitate longin〈-〉
5
quum. eius enim partes diei que sunt ante meridiem et
6
post sunt estiue. Aer namque autumnalis est fortis
7
siccitas et valde aptus ad recipiendum caliditatem
8
et conuertit ad similitudinem igneitatis propterea quod estas
9
ipsum ad hoc preparauit. Et eius noctes et eius
10
matutina sunt frigida propter solis longitudinem in au-
11
tumno ab oppositione capitum: et propterea quod subtile reso-
12
lutum fortiter recipit operationem eius quod infrigidat.
13
¶ Uer autem magis est circa equalitatem in dua-
14
bus qualitatibus: ideo quod aer ipsius nihil reci〈-〉
15
pit ex causa que cause que est in autumno similis existit.
16
scilicet illud quod recipit autumnus ex caliditate et frigidita-
17
te. Eius igitur nox non multum longe est a die sui
18
ipsius. ¶ Quod si aliquis dixerit qua ratione nox au-
19
tumni est frigidior nocte veris cum oporteret vt eius
20
aer esset calidior eo quod sit magis subtilis. ¶ Respon-
21
debimus et dicemus quod aer qui est fortis rarita-
22
tis citius recipit caliditatem et frigiditatem: et similiter aqua
23
fortis raritatis ideoque cum tu calefeceris aquam et
24
volueris ipsam congelare: citius congelabitur quam frigida
25
propterea quod frigiditas in ipsam penetrat propter eius rarita〈-〉
26
tem. Corpora autem non tantum sentiunt ex frigiditate veris
27
quantum sentiunt ex frigiditate autumni: eo quod corpora
28
in vere sunt exeuntia a frigiditate ad caliditatem con-
29
sueta in frigiditate et in autumno sunt ad huius contraria
30
licet autumnus ad hyemem tendat: et ver ab eo rece-
31
dat. ¶ Et est tibi sciendum quod temporum diuersitas fa〈-〉
32
cit commoueri in vnoquoque climate aliquem egritu〈-〉
33
dinem[*]egritudinem corrupt for egritudinum modum. Et medicus debet hoc in vnoquoque clima〈-〉
34
te cognoscere ad hoc vt in ipso sint constructe cu〈-〉
35
stodia et regiminis premissio est etiam cum vnus dies alicui
36
temporum similis existit et non alij. Est namque ex diebus qui est
37
vernalis et est ex eis qui est estiualis: et et ex eis qui est
38
autumnalis qui in die vna calefacit et infrigidat.
39
¶ De iudicijs temporum et eorum mutationibus. Capitulum .IIII.
40
OMne tempus qui complexionem habet sanam propor〈-〉
41
tionale est ei conueniens: sed qui maliciam
42
complexionis habet proportionale diuersifi〈-〉
43
catur ab eo: sed cum multa ab equalitate
44
egressio acciderit proportionale et non proportionale
45
ab eo diuersificabitur: ideo quod virtus debilitabitur.
46
¶ Unumquodque etiam tempus complexioni egrote conueniens
47
ipsius contrarium est. Cumque duo tempora a sua egressa fue〈-〉
48
rint natura et fuerit eorum exitus contrarius neque fuerit
49
ibi superfluitas longa: quemadmodum si fuerit
50
hyems meridiana et superuenerit ei ver septem-
51
trionale erit aduentus secundi super primum conferens
52
corporibus et ipsa temperans eo quod septemtrionalitas
53
veris est opposita meridionalitati hyemis. Et
54
similiter si hyems valde sicca fuerit et ver fuerit val〈-〉
55
de humidum: tunc ver hyemis siccitatem temperabit: et si
56
humiditas non fuerit multa neque prolongabitur tempore
57
multo non mutabit illud eius temperamentum in hu-
58
mectatione impedientem. ¶ Mutatio preterea
1
temporis in vno tempore est minus afferens mortalita-
2
tem quam eius mutatio in multis temporibus scilicet muta〈-〉
3
tio adducens mortalitatem et non est mutatio
4
emendans illud quod prima attulit mutatio sicut
5
dicimus. ¶ Et ex complexionibus aeris digni-
6
or vt conuertatur ad putrefactionem est calidi et humidi
7
aeris complexio. Plurimum vero quod accidunt aeris
8
mutationes est in locis diuersorum situum: et in pro〈-〉
9
funditatibus vallium sed n[*]n corrupt for in collibus et in altis
10
pauce proprie existunt. Et est conueniens vt sicut tempora
11
debent proueniant: vt sit estas calida et hyems frigida:
12
et similiter vnumquodque tempus. Quod si plerumque non ita fuerit
13
erunt cause malarum egritudinum. ¶ Annus
14
preterea in quo omnia eius tempora secundum vnam eueniunt qua〈-〉
15
litatem: annus est malus quemadmodum si totus
16
annus fuerit humidus: aut siccus aut calidus
17
aut frigidus. Annus enim qui est sic: est multarum egritu〈-〉
18
dinum sue qualitati proportionalium: quarum tempora
19
postea erunt prolixa. Unum namque tempus multum
20
commouet egritudinem sibi proportionalem quanto ma〈-〉
21
gis totus annus. Tempus enim frigidum cum corpus inuenit
22
flegmaticum commouet epilepsiam et paralysim et apo-
23
plexiam et torturam et spasmum et similia. Et tempus calidum
24
cum inuenit corpus colericum commouet maniam
25
et febres acutas et apostemata acuta: quanto magis fi[*]fi corrupt for si
26
totus annus secundum vnius naturam incedit. ¶ Ampli〈-〉
27
us cum cito prouenit hyems cito hyemales adue〈-〉
28
niunt egritudines. Et cum cito prouenit estas cito
29
estiue adueniunt egritudines: et mutantur egritu-
30
dines que erant ante secundum iudicium temporis. ¶ Cumque
31
aliquod prolongatur tempus multe eius fiunt egritudines
32
et proprie estas et autumnus. ¶ Debes autem scire quod
33
effectus mutationum temporum non sunt propter causam temporis
34
vnde est tempus: sed propterea quod cum eo mutata qualitas
35
magnam efficit operationem in mutationibus dispositio-
36
num. ¶ Similiter quoque si aer in vna die mutatur de ca〈-〉
37
liditate in frigiditatem mutabuntur secundum eas corpora. ¶ Et
38
in temporibus quidem sanius existit vt sit autumnus plu〈-〉
39
uiosus et hyems temperata: neque sit non frigiditatem habens
40
non tamen sit plurima in comparatione regionis. Et si
41
ver pluuiosum fuerit et estas non absque pluuia
42
fuerit erit istud quod sanius esse potest.
43
¶ De aere bono. Capitulum .V.
44
AEr bone substantie est aer cui non admiscetur
45
ex vaporibus neque ex fumis res extra〈-〉
46
nea: et qui est discoopertus celo. neque est
47
inter parietes et tecta constrictus. Cum
48
vero in aere acciderit putrefactio communis discooper〈-〉
49
tus tunc erit ipsam magis recipiens quam constrictus et
50
occultatus: aliter autem discoopertus melior existit. Et
51
hic quidem bonus aer permanet clarus nisi cum eo
52
vapores misceantur lacuum et stagnorum et profundi-
53
tatum aquam continentium et terrarum que sunt laxe: et lo〈-〉
54
corum vbi nascuntur olera: et precipue vbi talia qua〈-〉
55
les sunt caules et eruca oriuntur et arbores visco〈-〉
56
se et arbores malarum complexionum: sicut sohat et
57
nuces et ficus et odores putridi: et propter hoc non
58
remoueantur ab eo venti boni qui sufflant ex terra
1
alta aut equali. ¶ Et aer hic non est retentus
2
in terra profunda que cito calefit cum soloritur[*]soloritur corrupt for sol oritur cito in〈-〉
3
frigidatur cum occidit: neque est strictus inter parietes
4
qui parum est ex quo fuerunt constructi cum sehergi:
5
et horum similia: et nondum integre siccitatem perfectam
6
perueniunt: neque obsistit attractioni aeris qui sicut
7
qui guttur stringit. ¶ Et tu quidem iam sciuisti
8
quod mutationum aeris alie sunt naturales: alie sunt nature
9
contrarie: alie sunt que non sunt naturales: neque extra naturam.
10
¶ Debes autem scire quod mutationes aeris que non
11
sunt secundum naturam siue sint ei contrarie siue non contrarie: quoniam
12
eueniunt secundum circuitum: et quoniam non seruant circuitum.
13
Ex dispositionibus quidem temporum sanior est vt existat[*]existat corrupt for existant tempora
14
secundum suam naturam: quoniam eorum mutationes afferunt egritudines.
15
¶ De mutatione qualitatum aerum et eis que
16
ex temporibus proueniunt. Capitulum .VI.
17
AEr calidus dissoluit et laxat. et si eius
18
caliditas pauca fuerit temperata tamen rubifi-
19
cabit colorem eo quod sanguinem ad exte〈-〉
20
riora trahit: quod si multa fuerit colorem
21
efficiet citrinum: propterea quod resoluit illud quod at-
22
traxit. Ipse quoque multum efficit sudorem et
23
minuit vrinam et digestionem debilitat et sitim fa〈-〉
24
cit. ¶ Frigidus vero aer constringit et digestionem red〈-〉
25
dit et vrinam efficit multam: ideo quod humores
26
constringit. et propterea quod in sudorem parum resol〈-〉
27
uuntur. et his similia et minuit egestionem propterea
28
quod musculi ani se exprimunt: et ideo quod rectum
29
intestinum parum obedit. vnde propter destructio〈-〉
30
nem obedientie vie stercus non descendit: qua〈-〉
31
propter multum moratur et eius aquositas in
32
vrinam resoluitur. ¶ Aer vero humidus cutem
33
lenit et corpus humectat. ¶ Et siccus exiccat
34
cutem et denigrat corpus. ¶ Et aer turbatus
35
rectificat animam et commiscet humores. Aer vero
36
turbatus alius est ab aere grosso. ¶ Aer enim
37
grossus est ille qui in turbatione substantie sue similatur.
38
Sed turbatus est ille qui cum partibus miscetur gros-
39
sus. ¶ Duarum vero rerum significatio est quod stelle mi〈-〉
40
nute parum apparent: et quod splendor eius quod ex stel〈-〉
41
lis fixis sicut eius quod scintillat parum resplendet.
42
Et eius quidem causa existunt vapores multi et fumi
43
multi et venti boni pauci. ¶ Nunc autem illum ser〈-〉
44
monem ad hanc reducemus intentionem. et comple〈-〉
45
bimus ipsum cum de mutationibus aeris qui est preter
46
naturam tractabimus: et omne quidem tempus quod prouenit secundum
47
quod debet iudicia habet propria. et finis quidem cuiusque temporis
48
principia temporis quod est post ipsum in iudicijs duorum
49
temporum communicat et egritudinibus ipsorum. ¶ Uer autem
50
cum est secundum suam complexionem est melius tempus proportio〈-〉
51
nale complexioni spiritus et sanguinis: et licet cum sua existat
52
equalitate quam nominauimus ad caliditatem tamen subti-
53
lem declinat parumper sopitam et ad humiditatem naturalem
54
et rubificat colorem eo quod sanguinem attrahit tempora〈-〉
55
te et non peruenit ad resoluendum quemadmodum
56
estas peruenit estualis. ¶ In vere quoque com〈-〉
57
mouentur egritudines chronice: facit enim hu-
58
mores qui sunt quieti currere et eliquat eos. Ideo-
1
que melancoliam patientibus melancolia commouetur: et il〈-〉
2
le in quo multitudo exuberat humorum in hye-
3
me propter eius gulositatem et exercitij eius parui〈-〉
4
tatem fit in vere egritudinibus aptus que ex eis
5
commouentur materijs propter quod ver eas resoluit.
6
¶ Cumque ver prolongatur et temperatur estiue egritu〈-〉
7
dines pauce sunt. ¶ Ueris autem egritudines
8
sunt sanguinis egestio et fluxus sanguinis ex nari〈-〉
9
bus et melancolie ebulitio: que de natura existit cole〈-〉
10
re et apostemata et carbunculi et sinances et sunt pluri-
11
mum perniciose et alie exiture. Et in ipso mul〈-〉
12
tum contingunt venarum scissure et sputum sangui〈-〉
13
nolentum et tussis: et proprie in eo quod ex ipso est
14
hyemale et hyemi similatur fiunt eorum dispositiones
15
male qui has habent egritudines et proprie ptisim. et
16
propterea quod ipsum in flegmaticis materiam flegmatis
17
mouet accidit in eo poplexia et paralysis et iun-
18
cturarum dolores. ¶ Ex eis vero que ducunt
19
ad hoc est aliquis fortis motus ex motibus cor〈-〉
20
poreis et animalibus et comestio etiam rerum
21
calefacientium eo quod aeris adiuuat naturam.
22
Nulla autem res est que ita tueatur ab egritu〈-〉
23
dinibus veris quemadmodum phlebotomia et
24
inanitio et diminutio comedendi et augmen-
25
tum bibendi et debilitatio potus inebriantis
26
et ipsius diminutio et temperamentum. Uer
27
preterea pueris est conueniens et eis qui sunt
28
circa ipsos. ¶ Hyems vero ad digerendum
29
est melior propterea quod frigus caloris innati
30
substantiam comprehenditur: vnde fortior effi〈-〉
31
citur et non dissoluitur: et ideo quia fructus sunt
32
pauci et genus non comedit nisi lenia nutrien〈-〉
33
tia: et quia hominum motus post repletionem
34
est paruus: et quia ad loca ingrediuntur calefa-
35
cientia. Ipsa quoque coleram plus debilitat quam
36
omnia tempora sua frigiditate et sui diei bre-
37
uitate et sue noctis prolixitate. Et ipsa est ma-
38
gis constringens materias. Et in ipsa est plus
39
necessarium assumere ea que incidunt et subti〈-〉
40
liant. ¶ Egritudinum vero hyemalium plu-
41
rime sunt flegmatice et in ipsa flegma fit mul-
42
tum. et plurimum quod est in eo quod vomitu ex〈-〉
43
pellitur est flegma. Colores quoque apostema〈-〉
44
tum in ea secundum plurimum ad albedinem trahunt
45
et in ipsa abundat catarrus: et incipit catarrus
46
cum aer autumnalis mutatur quem postea se〈-〉
47
quuntur apostema lateris et apostema pulmo〈-〉
48
nis et raucedo et dolor gutturis: deinde acci-
49
dunt dolor lateris ipsius et dorsi et neruorum
50
nocumenta et capitis dolor coronicus: immo
51
apoplexia et epilepsia. et hoc totum propterea quod materie
52
constringuntur flegmatice. et quia multiplicantur. ¶ Seni〈-〉
53
bus vero nocet hyems et eis similiter qui eis similes exi-
54
stunt: sed medijs iuuamentum prestat. ¶ In hye〈-〉
55
me preterea hypostasis in vrina multitudo existit
56
comparatione estatis: et eius etiam quantitas est maior et mi〈-〉
57
nuitur in ea sanguis et augetur flegma. ¶ In estate vero
58
augetur colera rubea: sed postea in eius fine colera
1
nigra augetur propterea quod subtile resoluitur et gros-
2
sum retinetur et constringitur. Et inuenies senes et
3
qui eis similantur in estate fortiores. Et estas quidem
4
humores resoluit et virtutes debilitat et operatio〈-〉
5
nes naturales causa multe resolutionis: et citrinat co-
6
lorem. propterea quod resoluit illud quod ex sanguine at〈-〉
7
trahit. Egritudinum quorum tempora in ea abreuiantur. si enim
8
virtus fortis fuerit aerem inueniet ad resoluendum
9
adiuuantem et ad egritudinis materiam maturandum
10
et expellet eam extra. Quod si debilis fuerit calor
11
aeris ei addet debilitatem propterea quod laxat et de〈-〉
12
struetur et morietur egre. ¶ Amplius estas calida et
13
sicca cito incidit egritudines. humida vero est ma〈-〉
14
sticans. vnde suarum egritudinum tempora prolongantur: ideoque
15
plurimum vlcerum ad herpetem estiomenum peruenit. Et ac〈-〉
16
cidunt in ea hydropisis et lyenteria et lenitur natura et ad
17
hoc totum adiuuant humores multi qui a superioribus
18
ad inferiora descendunt et proprie a capite. ¶ Estiue
19
vero egritudines sunt sicut febres tertiane et si-
20
nochus et causon et corporis extenuatio. ¶ Et
21
ex doloribus dolores auris et obthalmia et in
22
ea multiplicantur proprie cum non fuerit ventosa he-
23
risipilla et bothor que sunt eius nature cuius est ipsa.
24
¶ Cum vero estas fuerit vernalis erunt febris[*]febris corrupt for febres
25
bone dispositionis non habentes asperitatem et acuitatem
26
siccam et multiplicabitur in ea sudor et expectabitur
27
in crisibus propterea quod caliditas et hummiditas[*]hummiditas corrupt for humiditas huic
28
proportionantur: quoniam caliditas resoluit et humiditas
29
laxat et porros dilatat. Cumque estas fuerit meri-
30
dionalis multiplicabuntur in ea mortalitates
31
et egredines[*]egredines corrupt for egritudines variole et morbili. ¶ Septem-
32
trionalis vero estas est sana: ideoque exprimendi egri〈-〉
33
tudines in ea multiplicantur. Egritudines autem iste
34
exprimendi sunt egritudines qui proueniunt ex cursu
35
materiei propter calorem occultum aut manifestum cum per-
36
cutit eam frigiditas manifesta et premit. Et he quidem egri-
37
tudines sunt sicut reumatismi et que ipsos sequuntur.
38
¶ Cumque estas fuerit septemtrionalis sicca flegmaticis
39
confert et mulieribus: et coleram habentibus rubeam
40
accidit obthalmia sicca et febres acute longi
41
temporis et prouenient ex adustione colere constrictio
42
et colere nigre exuboratio. ¶ Autumnus vero
43
multarum existit egritudinum: eo quod in ipso homo
44
sub sole colere multum incidit: et in nocte perue〈-〉
45
nit ad frigus: et propterea quod fructum est multitudo qua
46
humores fiunt mali. et propter dissolutionem virtutis in
47
estate. ¶ Humores preterea fiunt in autumno mali
48
propter mala cibaria et propter subtilis resolutionem: et
49
quia remanet spissum et propter eius adustionem.
50
¶ Cumque aliquis humor ebulierit propterea quod natura ipsum
51
vult expellere et resoluere reducit ipsum frigus
52
ad strigendum. ¶ Sanguis quoque in autumno mul〈-〉
53
tum minuitur: immo sanguini in sua complexione contrari〈-〉
54
us existit. Non ergo ad ipsum generandum iuuat.
55
Et etiam resolutio iam precessit qua estas sanguinem re-
56
soluit et ex ipso minuit. In ipso autem accrescunt ex
57
humoribus colera rubea residua ab estate: et
58
nigra propterea quod humores in estate fiunt cinis: et
1
ideo in ipso colera multiplicatur nigra: quoniam
2
estas adurit humores: et autumnus facit ex eis
3
cinerem: et principium quidem autumni senibus
4
aliquo modo conueniens existit et eius finis
5
eos impedit maximo impedimento. ¶ Au-
6
tumni autem egritudines sunt scabies que exco〈-〉
7
riat et impetigines et cancri et inncturarum do-
8
lores et febres commixte et febres quartane pro〈-〉
9
pter colere nigre multitudinem: et propter illud
10
quod de eius operatione declarauimus: ideoque
11
ingrossatur splen in eo et accidit in ipso vt vri-
12
na guttatim emittatur propter illud quod ve-
13
sice accidit ex diuersitate complexionis inter cali-
14
ditatem et frigiditatem. ¶ Difficultas quoque
15
accidit vrine quod plus accidit quam quod vrina gut〈-〉
16
tatim emittatur: et accidit in eo lyenteria. Et
17
hoc quidem est propterea quod frigiditas expellit
18
illud quod ex humoribus ad interiora cor-
19
poris est subtile: et fit in eo scientia: et accidit in eo
20
sinancia acuta colerica et in vere flagmatica[*]flagmatica corrupt for flegmatica: quoniam
21
principium cuiuscuuque humoris earum est ex humore quem
22
efficit tempus quod ante ipsum fuit: et in ipso etiam multipli〈-〉
23
catur iliaca sicca. Et est cum in eo accidit apople-
24
xia et egritudines pulmonis et dolores dorsi et
25
coxarum propter motum superfluitatum in estate primum: et
26
postea earum constrictonem[*]constrictonem corrupt for constrictionem. Et multiplicantur in ipso
27
vermes in ventre propter debilitatem virtutis in digerendo et
28
expellendo. ¶ In ipso etiam et proprie in sicco multipli〈-〉
29
cantur variole: et precipue cum ante ipsum fuerit estas.
30
calida. et in ipso etiam multiplicatur mania propter humo〈-〉
31
rum colericorum malitiam: et quia colera nigra eis
32
commiscetur. ¶ Autumnus preterea est tempus quod in pul-
33
mone habentibus apostema est deterius qui sunt haben〈-〉
34
tes ptisim et ipse detegit occultum in sua dis-
35
positione. cum ante ipsum initi[*]initi corrupt for initium habuerit et non
36
bene manifestabatur. ¶ Ethicam quoque habenti〈-〉
37
bus singularem est ipse deterius tempus cau-
38
sa sue exiccationie[*]exiccationie corrupt for exiccationis. ¶ Amplius autumnus est si-
39
cut nutritor reliquarum egritudinum estatis.
40
Et autumnus qui melior existit est qui est ma-
41
gis humidus et pluuiosus. et deterior est ille
42
qui est siccus.
43
¶ De iudicijs dispositionum anni. Capitulum .VII.
44
CUm hyemi meridionali ver super-
45
uenerit septemtrionale quod postea
46
estas sequitur valde vaporosa et mul〈-〉
47
tiplicate fuerint aque: et ver conseruauerit
48
materias vsque ad estatem: multiplicabitur in
49
autumno mortalitas in pueris et mutiplicabun-
50
tur in eo dissinteria et intestinorum vlcera et ter〈-〉
51
tiana nota prolixa. ¶ Cumque hyems multa-
52
rum fuerit aquarum abortient ille que se in
53
vere parituras sperabant: absque causa. Quod
54
si peperint erit quod parient debile aut mortu〈-〉
55
um aut grandem habens malitiam: et in ho-
56
minibus multiplicabuntut obthalmie et san-
57
guinis egestio. et catarri tunc multiplicabuntur et proprie
58
in senibus et descendent in membra eorum occultata: et quandoque
1
more morientur subita: ideo quod vie spiritus subito ex
2
multitudine opilantur. ¶ Et cum ver pluuiosum
3
et meredionale fuerit ipsumque hyemi superuenit
4
septemtrionali multiplicabuntur in estate febres
5
acute et obthalmia et nere[*]nere corrupt for nature solutio et sanguinis egestio:
6
et plurimum horum omnium continget propter reumatismos: et
7
propterea quod flegma quod in hyeme adunatum fuit ad
8
foramina descendet occulta. eo quod ipsum mo-
9
uebit calor et proprie in humidas habentibus complexio-
10
nes sicut mulieribus et multiplicabuntur putre-
11
factio et ipsius febres. ¶ Quod si in aliquorum esta〈-〉
12
te euenerit pluuia tempore quo canis eleuatur: et po-
13
stea venerit ventus septemtrionalis boni fiducia
14
habebitur et resoluentur egritudines. Quibus autem
15
plus nocet hoc tempus sunt mulieres et pueri. Et
16
qui ex eis euascerit ad quartanas deueniet propter
17
humorum adustionem: quia fiunt cinis: et post quartanas
18
proueniet ad hydropisim et ad dolores splenis.
19
et ad epatis debilitatem propter hoc. In fenibus autem
20
et in corpore in quo est timor frigoris est eius no〈-〉
21
cumentum paruum. ¶ Cum vero estati sicce septemtriona〈-〉
22
li superuenerit autumnus pluuiosus merediona-
23
lis preparabuntur corpora ad hoc vt veniant in hye-
24
me dolor capitis et tussis et raucescent eorum gut〈-〉
25
tura et fluent: quoniam coriza multum accidet eis. ¶ Et
26
similiter cum estati sicce meredionali superuenerit autum〈-〉
27
nus pluuiosus septemtrionalis multiplicabitur
28
etiam in hyeme dolor capitis: et post reumatismus
29
et tinnitus et raucedo. ¶ Et cum estati meredio〈-〉
30
nali autumnus superuenerit septemtrionalis multi-
31
plicabuntur in eo egrititudines exprimendi et con〈-〉
32
stringendi. et iam sciuisti hoc. ¶ Et cum autumnus
33
et estas in hoc conueniunt vt sint ambo meredio〈-〉
34
nales humidi multiplicabuntur humores et cum ve〈-〉
35
nerit hyems venient egritudines exprimendi
36
quas nominauimus: neque est longe quin ad constrictio〈-〉
37
nem et materierum conculcationem perueniatur: eo quod sunt
38
multe: et quod vapores non habent vnde egrediantur: vt ad
39
putridas perducat egritudines: neque fallet quin
40
hyems sit infirma: propterea quod inueniet malas materias
41
constrictas et multas. ¶ Cum vero ambo fuerint
42
sicci septemtrionales iuuabunt eum: cui nocet humi-
43
ditas: et mulieribus et qui est talis quales ipse sunt
44
accident obthalmia sicca et catarrus longi temporis
45
et febres acute et melancolia. ¶ Hyems autem que est
46
frigida pluuiosa ardorem efficit vrine. ¶ Et cum
47
estatis caliditas fortis fuerit et eius siccitas proue-
48
nient sinancie perniciose: aut non perniciose et que aperien〈-〉
49
tur: aut que non aperientur: et ille que aperientur: aut
50
erunt interius: aut exterius: et variola et min-
51
gendi difficultas: et morbillus: et ambo erunt sal〈-〉
52
ui: et obthalmia: et sanguinis corruptio: et tristi〈-〉
53
cia et menstruorum et sputi retentio. ¶ Et cum post
54
hyemem siccam fuerit ver eius siccum erit malum.
55
¶ Amplius eius mortalitas corrumpit arbo-
56
res et vegetabilia: ideoque corrumpuntur ex animalibus
57
que ea comedunt: et ideo homines qui eis ve〈-〉
58
scuntur corrumpuntur.
1
¶ De accidentibus aeris impressionibus qui non valde
2
cursui nature contrarie existunt. Capitulum .VIII.
3
NUnc autem dictionem complere debemus de
4
alijs mutationibus aeris non naturalibus
5
neque contrarijs nature: que secundum res celestes et res
6
terrestres eueniunt. ¶ Et iam quidem multas earum
7
innuimus in narratione temporum. ¶ Ille vero que
8
res sequntur celestes sunt sicut ea que stellarum causa accidunt.
9
Est enim cum multe ex stellis in vno coniunguntur loco
10
et coniunguntur soli: et prouenit ex hoc calefactio mul〈-〉
11
ta eis quorum capita sunt ipsis opposita: aut locis que
12
sunt circa eas. ¶ Et est cum ab oppositione capitum
13
multa remouentur longitudine et minuitur calefa〈-〉
14
ctio. Impressio enim rectitudinis capitis in cale-
15
faciendo non est sicut impressio durabilitatis re-
16
ctitudinis et propinquitatis. ¶ Rerum autem terrestrium
17
alie sunt que sunt propter causam latitudinum terrarum alie sunt
18
que sunt propter altitudinem ciuitatum: et popter earum profundita〈-〉
19
tem: et alie sunt que propter causam montium: et alie sunt que sunt
20
propter marium causam: et alie sunt que ventorum causa existunt: et alie
21
sunt que sunt propter causam terre. ¶ Ille autem que sunt propter causam
22
latitudinum: sunt quod si terra fuerit que sit circa reuo〈-〉
23
lutionem capitis cancri in septemtrione: aut reuolu〈-〉
24
tionem capitis capricorni in meridie erit magis
25
calida quam illa que elongabitur ab ea ad partem linee equi-
26
nocialis: aut ad septemtrionem. ¶ Credere vero
27
debent ex eo sermonem quo videtur quod terra que est
28
sub circulo equinocialis. diei est circa equalitatem:
29
quoniam causa celestis calefaciens ibi est causa vna que est
30
sol[*]sol corrupt for solis oppositio capiti: et hec quidem oppositio sola: non ma〈-〉
31
gnam efficit impressionem. Quod autem magnam efficiat
32
impressionem est solis durabilitas oppositionis. Ideoque
33
calor immedietate hore octaue est maior calor
34
quam in medio diei et propterea cum sol est in postremo can-
35
cri et in principio leonis est maior calor quam est cum est
36
in fine sue declinationis. ¶ Et ideo cum sol a capi〈-〉
37
te cancri procedit ad aliud quod est minoris decli-
38
nationis quam ipsum est eius calor maior quam sit cum
39
est in tanta declinatione: et nondum peruenit ad caput
40
cancri. In terra vero vbi est linea equinoctialis
41
non opponitur sol capiti nisi paucis diebus: sed
42
postea cito elongatur. Augmentum namque partium de-
43
clinationis apud duos modos multum existit ma〈-〉
44
ius quam augmentum quod existit apud tropicos: immo
45
fortasse apud duos tropicos non operabuntur mo〈-〉
46
tus trium dierum aut quatuor: aut perlurium[*]perlurium corrupt for plurimum impressionem
47
sensu perceptam. deinde sol moratur ibi in latitudine vna
48
aut circa longo tempore: et incessantur[*]incessantur corrupt for incessanter calefacit. ¶ Qua〈-〉
49
propter pro sententia tenendum est quod terre: quarum latitudines sunt pro〈-〉
50
pinque declinationi toti omnibus terris sunt calidiores: et post
51
ipsas ille que ab ea in duobus elongantur lateribus ad partes
52
duorum polorum quantitate .XV. graduum. In linea vero equi〈-〉
53
noctiali non est calor illius superfluitatis quam facit oppositio
54
circa reuolutionem capitis cancri in locis habita〈-〉
55
tis. Frigiditas autem in terris que ad septemtrionem
56
longe sunt ab ista reuolutione est maior. Et hoc quidem
57
est illud quod est considerandum secundum latitudines
58
terrarum. ita tamen vt in omnibus alijs dispositionibus similes existant.
1
¶ Illud vero quod est secundum terre situm est quod quando〈-〉
2
que in alto consistit loco. quandoque in profundo. Et locus
3
quidem profundus est calidior. Et locus altus semper frigidior.
4
Illud enim quod est circa terra in hoc spacio in quo
5
sumus est calidus propterea quod solis radius circa
6
terram fit fortior: et quod ab eo ad terram altam elonga〈-〉
7
tur est magis frigidum. Et eius quidem causa in parte naturalis
8
philosophie continetur. Cumque profundum preter hoc mul-
9
tum fuerit immum[*]immum corrupt for imum plus comprehendit radium. et est ma〈-〉
10
gis calidum. Illud vero que causa motium existit si est il-
11
lud in quo mons existit secundum intentionem habitatio〈-〉
12
nis est ingrediens in diuisionem quam nominauimus.
13
Et si est illud quod est secundum intentionem vicinitatis
14
est id de quo loqui nunc volumus. ¶ Dicemus
15
ergo quod mons in spatio duobus operatur modis
16
et vnus est ex parte vnde super ciuitatem solis radios
17
reducit: aut ipsos ab ea tegit. Et alter est ex parte
18
vnde ventum prohibet et eius exuberationem refrenat.
19
¶ Primus autem est sicut si a parte septemtrionis ali〈-〉
20
cuius regionum que sunt septemtrionales fuerint mon〈-〉
21
tes: et eleuetur super eam sol in sua reuolutione refle〈-〉
22
ctetur ipsius calefactio ad regionem et calefaciet eam
23
licet regio sit septemtrionalis: et similiter cum mons est a parte
24
occidentis et discooperitur ab oriente. Et cum mons
25
exitit[*]exitit corrupt for existit a parte orientis minus est quam illud in hac in〈-〉
26
tentione. Sol namque cum mouetur et super montem illum
27
eleuatur in omni hora ab eo elongatur: et radij qualitas
28
se minorando procedit qui ab ipso sole ad illam tendit.
29
¶ Cum vero mons est ab occidente non est sic. Sol
30
enim quaque hora ei appropinquando incedit. ¶ Mo〈-〉
31
dus autem ventum prohibendi est quod mons aut claudit a
32
ciuitate flatum venti septemtrionalis infrigidantis: aut
33
multiplicatur flatus venti meredionalis calefacien-
34
tis: aut est ciuitas inter duo cacumina montium
35
sita detecta obuiationi alicuius venti: cuius exuf〈-〉
36
flatio ibi fortior erit quam sit in terra plana. solet
37
enim aer cum per viam incedit angustam tractim proce〈-〉
38
dere et non cessare et similiter aqua et alia. Et huius quidem
39
causa in naturalibus est scita. ¶ Ciuitates vero magis
40
temperate ex parte montium siue sint cooperte siue disco-
41
operte sunt que ab oriente discooperte sunt et a septem〈-〉
42
trione. Et cooperte ab occidente et meridie. ¶ Ex
43
maribus vero assidue procedit ciuitatibus que sunt
44
eis vicine humiditatis augmentum. Quod si maria
45
fuerit a parte septemtrionis erit hoc adiuuans ad
46
infrigidandum eas propter reuolutionem venti septemtriona-
47
lis qui in natura sui frigidus existit super aque faciem. Et si a
48
parte fuerit merediei prouenit ex eis grossitiei me〈-〉
49
redionalis augmentum: et proprie si penetrandi lo〈-〉
50
cum non inuenerit: propterea quod mons sibi in facie resi〈-〉
51
stit. Et cum a parte fuerit orientis. erit humectatio
52
aeris ab eis maior quam si in parte fuerit occidentis.
53
Sole enim sine cessatione resolutionem augebit quanto
54
plus appropinquauerit: sed in occidentalibus non
55
sic efficiet. ¶ Ad summum vero ex maris vicinita〈-〉
56
te prouenit in aere humiditas: postea si fuerint ven〈-〉
57
ti multi sibi succedentes quos non refrenauerint
58
montes erit aer magis a putrefactione saluus.
1
Quod si venti exufflare nequierint erunt putre〈-〉
2
factioni preparate: et vt humores putrescant. ¶ In
3
hac autem intentione venti qui sunt meliores sunt se-
4
ptemtrionales post orientales post quos sunt
5
occidentales et deteriores sunt meredionales.
6
¶ Sermo vero de eo quod ventorum causa generatur duo-
7
bus modis existit: sermo vniuersalis absolutus et ser〈-〉
8
mo secundum illud quod vnicuique ciuitati proprium existit.
9
Uniuersalis vero sermo est quod meridionalis secundum plurimas
10
ciuitatum calidus est et humidus. Sed calidus pro〈-〉
11
pterea quod a parte solis vicinitate calefacta venit et
12
humidus propterea quod plurimum marium a nobis est mere-
13
dionale: et propter hoc quod sunt meredionalia operatur
14
in eis sol fortitur[*]fortitur corrupt for fortiter et euaporant ex eis vapores
15
qui ventis comiscentur. et ideo meredionales venti exi〈-〉
16
stunt laxantes. ¶ Septemtrionales vero sunt frigidi:
17
eo quod super montes transeunt et super terras frigidas
18
multarum niuium. et sunt sicci. propterea quod eis non multi
19
associantur vapores. quoniam resolutio a parte septem〈-〉
20
trionis fit minus. neque transeunt super aquas mari〈-〉
21
nas. sed transeunt secundu plurimum super aquas congelatas aut su-
22
per deserta. Et orientales quidem inter caliditatem et
23
frigiditatem sunt temperati. sed fiunt occidentalibus sicciores.
24
¶ Septemtrionales namque orientis minus habent
25
maria quam septemtrionales occidentis. Et nos pro-
26
culdubio septemtrionales sumus. Occidentales
27
vero parum plus sunt humidi. quoniam super maria tran-
28
seunt. et quia sol eos suo diuersificat motu vnusquis-
29
que enim horum duorum scilicet solis et ipsorum alteri suo motu
30
quasi contrarius existit. Ideoque non tantum resoluit eos sol quantum
31
orientales resoluit ventos. et proprie quia maior ori〈-〉
32
entalium exufflatio est in principio diei et maior occi-
33
dentalium exufflatio est in fine diei. Et ideo occiden〈-〉
34
tales minoris existunt caliditatis quam orientales: et
35
magis ad frigiditatem declinantes. et orientales maio-
36
ris caliditatis licet ambo operatione ventorum meredio〈-〉
37
nalium et septemtrionalium sint temperati. ¶ Qandoque vero
38
in ciuitatibus ventorum iudicia secundum alias res mu〈-〉
39
tantur. Est enim quandoque in quibusdam ciuitatibus conueniens
40
vt venti meridionales frigidiores sint cum circa eas
41
montes fuerint niuosi meredionales: et conuerte-
42
rint se venti meredionales ad frigiditatem: ideo quod su〈-〉
43
per ipsos transeunt. Et est cum septemtrionales me-
44
redionalibus calidiores existunt: cum circa eos de-
45
serta fuerint adesta. Sed assinia videlicet aut sunt ven-
46
ti qui per deserta transeunt valde calida aut sunt ven〈-〉
47
ti de genere fumorum qui in spatio signa efficiunt tor-
48
refacientia similia igni: quoniam cum sunt graues ibi acci〈-〉
49
dit eis sicut antecessio et combustio et subtile separatur
50
et quod graue est descendit in quo existunt adustionis
51
et igneitatis reliquie: quia omnes venti fortes sicut videtur
52
sapientibus philosophorum non incipiuntur nisi a superiori:
53
licet materierum eorum principium sit ab inferiori. ¶ Principium
54
vero motuum et exufflationum et turbinis eorum est a su〈-〉
55
periori. Et hoc aut est iudicium commune: aut secundum plurimum
56
et hec certificatio in parte naturalis philosophie continetur.
57
Et nos quidem nunc nominabimus capitulum istius
58
modi in locis habitatis. ¶ Ciuitatum vero di〈-〉
1
uersitates sunt secundum terram quoniam earum alie sunt luto〈-〉
2
se: alie sunt que sunt petrose: alie sunt que sunt are-
3
nose: alie sunt que sunt limose fetentes: aut ceno〈-〉
4
se: alie sunt super quarum terram est virtus metallina
5
superans. et hoc totum in eius aere et aqua operatur.
6
¶ De impressionibus aerearum mutationum
7
malarum cursui naturali contrarium. Capitulum .IX.
8
MUtationes vero naturam egredientes sunt
9
aut propter conuersionem in sustantia aeris factam:
10
aut propter conuersionem in qualitatibus ipsius.
11
Quod vero in eius existit substantia est vt eius
12
substantia ad malitiam conuertatur. non ideo quod aliqua suarum qua-
13
litatum valde fortior facta fuerit secundum augmentum vel
14
diminutionem et hec est pestilentia. ¶ Et est pu-
15
trefactio que accidit aeri similis putrefactioni aque re〈-〉
16
mollientis fetide. ¶ Nos namque cum aerem dici〈-〉
17
mus volumus dicere aerem simplicem nudum quoniam
18
ipse non est aer qui nos circundat: et si inuentus fuerit
19
purus fortasse erit alius. Ipse enim et vnumquodque sim-
20
plicium nudorum non putrescunt: sed aut in sui quali-
21
tate: aut in sui substantia in aliud conuertitur simplex:
22
ficut aqua conuertitur in aerem. Cum autem aerem dicimus
23
nolumus dicere nisi corpus in substantia sua commixtum.
24
Et est corpus commixtum ex aere certificato et parti〈-〉
25
bus aqueis vaporosis: et partibus terreis in fumo
26
et nubibus surgentibus: et partibus igneis: et nos
27
neque dicimus illum aerem nisi quomodo dicimus aquam
28
maris: aut lacuum aquam: licet non sit aqua plura sim-
29
plex sed mixta ex aere et terra et igne: sed superans
30
in ea est aqua. Hic ergo aer putrescit quandoque et con〈-〉
31
uertitur eius substantia ad malitiam. sicut aqua lacunarum
32
putrefit et conuertitur eius substantia ad eam. ¶ Pestilen〈-〉
33
tia autem et aeris putrefactio secundum plurimum euenit in po〈-〉
34
stremo estatis et in autumno. Et nos quidem nominabi-
35
mus accidentia que ex pestilentia in alijs locis proue〈-〉
36
niunt. Quod vero in ipsius existit qualitatibus est vt secundum
37
caliditatem aut frigiditatem ad qualitatem perueniat intolera-
38
bilem intantum vt per ipsum messes et generatio corrumpantur.
39
Et hec quidem est aut conuersio homogenea sicut rabio〈-〉
40
sitas estatis cum fortior sit: aut conuersio contraria sicut
41
frigoris malitia in estate que propter aliquod euenit accidens.
42
¶ Ex aere vero cum mutatur proueniunt in corporibus
43
accidentia. Cum enim putrescit putrefacit humores et in-
44
cipit humorem putrefacere qui a corde circundatus est
45
quoniam ad ipsum propinquus accidit quam ad alium. et si fortiter
46
calefit iuncturas laxat et humores resoluit. ergo in
47
siti augmentum prestat et resoluit spiritum et deijcit vir〈-〉
48
tutes et prohibet digestionem: propterea quod calorem innatum
49
occultum resoluit qui est instrumentum nature. et colorem efficit
50
citrinum: propterea quod humores resoluit sanguineos ca-
51
lorem rubificantes: et quia coleram alios facit superare
52
humores et cor quia calefacit calore non innato et fa-
53
cit humores fluere et ipsos putrefacit. et defert
54
eos ad concauitates et membra debelia[*]debelia corrupt for debilia et corporibus
55
sanis non est bonus. ¶ Est tamen cum hidropicis con〈-〉
56
fert et paraliticis et alcuzez frigido et spasmo humido et
57
torture humide. ¶ Aer vero frigidus calorem innatum ad
58
interiora redire facit vbi talem adeptus fuerit for〈-〉
1
titudinem per quam ad interiora ingrediatur hic namque
2
est mortificans. ¶ Aer preterea frigidus non multum
3
prohibet materierum fluxum. et continet eas. et facit catar〈-〉
4
rum et debilitat neruos et tracheam arteriam ma-
5
gno ledit impedimento. Et cum non fuerit fortis di〈-〉
6
gestionem efficiet fortiorem: et omnes occultas operatio-
7
nes efficiet fortiores et excitabit appetitum. Ad
8
vltimum vero est magis sanis conueniens quam aer
9
multe caliditatis. Sed eius quidem nocumenta sunt
10
ex parte operationum que ex neruis pendent. Et ideo quod
11
claudit poros et quia premit illud quod intus in ossi-
12
bus existit humidus vero pluribus complexionum est bo〈-〉
13
nus et colorem efficit bonum. Et cutem et reddit eam
14
mollem et poros dimittit apertos sed ad putrefa-
15
ctionem preparat. Et siccus quidem huic existit contrarius.
16
¶ De naturis ventorum. Capitulum .X.
17
IAm ventorum dispositiones narrauimus
18
in capitulo mutationum aeris. nominatione ali-
19
qua. Nunc vero in eis sermonem vo〈-〉
20
lumus proferre aggregatiuum secundum alium
21
ordinem et incipiemus a septemtrionali.
22
23
SEptemtrionalis corroborat et indu-
24
rat et que manifeste fluunt prohibet
25
et diuidit poros et digestiuam fortem
26
efficit constringit ventrem et indu-
27
rat et prouocat vrinam et aerem putridum pe〈-〉
28
stilentialem sanat. ¶ Cum vero meridionalis
29
septemtrionalem precedit et sequitur eum septem-
30
trionalis accidit a meridionali fluxus et a se-
31
ptemtrionali expressio interius et quandoque pro〈-〉
32
uenit inde scissura ad exteriora. Ideoque multi〈-〉
33
plicatur tunc fluxus materierum capitis et pe-
34
ctoris egritudines. ¶ Et egritudines quidem
35
septemtrionales sunt dolores neruorum de qui〈-〉
36
bus sunt vesica et matrix difficultas mingen-
37
di et tussis et costarum dolores et lateris et pe-
38
ctoris et horripilationes.
39
40
MEridionalis laxat fortitudinem et
41
aperit poros et turbat humores et
42
mouet eos ad exteriora ab interio-
43
ribus et in sensibus efficit grauita-
44
tem et ipse est ex eis qui exituras corrumpunt
45
et egritudinum efficit recidiuationem et debi〈-〉
46
litat et super exituram et podagram efficit pru-
47
ritum et commouet epilepsiam et affert somnum
48
et facit febres putridas: sed non exasperat guttur.
49
50
VEnti isti si in postremo noctis et in
51
principio diei flauerint: venient ab
52
aere qui iam temperatus est propter
53
solem: et subtiliatus et eius humidi〈-〉
54
tas iam fuit immutata: ideoque sunt sicciores et
55
subtiliores. quod si in fine diei et in principio no-
56
ctis flauerint: erit res contraria. Orientales
57
tamen vniuersaliter occidentalibus semper existunt meliories.
58
1
VEnti isti si flauerint in fine noctis et
2
in principio diei venient ab aere in quo
3
sol operatus non fuit. Spissiores igitur
4
et grossiores erunt quod si in fine dici et
5
noctis principio flauerint: erit res contraria.
6
¶ De his que proueniunt ex habitationum locis. Capitulum .XI.
7
IN capitulo mutationum aeris iam no〈-〉
8
minauimus dispositiones quasdam loco-
9
rum habitabilium. Nunc vero etiam in eis ser〈-〉
10
monem volumus proferre compendiosum
11
secundum alium ordinem: neque est nobis curandum
12
si aliquid ex eis que diximus reiteremus.
13
14
IAm sciuisti quod locorum hitabilium[*]hitabilium corrupt for habitabilium dispositio〈-〉
15
nes in corporibus diuersificantur causa al-
16
titudinum et profunditatum in ipsis. Et
17
causa dispositionis eorum que eis vicinantur cum
18
hoc ex montibus: et dispositionibus terre ipsius si sit
19
lutosa aut humefacta: aut cenosa. aut si est in ea
20
virtus minere et dispositionis multitudinis aquarum: aut
21
paucitatis earum. Et dispositionis eorum que eis vicinantur
22
sicut arborum et minerarum aut fouearum: aut ca〈-〉
23
dauerum: aut horum similium. Et sciuisti quoniam aerum complexio-
24
nes ex latitudinibus ciuitatum cognoscuntur et ex
25
terra ipsarum et ex montium et marium vicinitate quam
26
habent cum eis: et ex ventis earum. ¶ Et nunc quidem di-
27
cemus summatim quod omnis aer qui cito infrigidatur cum
28
sol occidit: et cito calefit cum ipse oritur est subtilis.
29
Qui vero huic est contrarius est econtrario. deinde omnibus
30
aeribus deterior est ille qui cor constringit. et aeris
31
attractionem angustat. Post hoc diuidemus nunc
32
cuiuslibet loci habitabilis dispositionem.
33
34
LOca habitabilia calida nigrificant capil〈-〉
35
los intantum et crispant quod eos cum colligun〈-〉
36
tur piperi similes efficiuntur. digestiuam debi〈-〉
37
litantes. et cum in eis maxima fuerit re〈-〉
38
solutio et minuetur humiditas cito adueniet senium si〈-〉
39
cut in terra nigrorum. Illis namque qui ibi morantur
40
aduenit senium annis triginta et eorum corda sunt
41
timida propterea quod spiritus multum resoluitur. Corpora
42
preterea in locis habitabilibus calidis morantium sunt
43
magis leuia. ¶ De locis habitabilibus frigidis.
44
IN locis habitabilibus frigidis moran〈-〉
45
tes sunt fortiores et audacie maio-
46
ris et melius digerentes sicut sciui-
47
sti. Que si fuerint humida erunt ibi
48
morantes crassi et carnosi: et multa abundantes
49
adipe. quorum vene erunt profunde et iuncture oc〈-〉
50
culte et erunt ipsi teneri et albi.
51
52
IN locis habitabilibus morantes hu〈-〉
53
midis pulchrarum sunt facierum.
54
Quorum cutes sunt lenes. et cum exerci〈-〉
55
tantur cito aduenit eis laxitas. Et
56
eorum estas non multum calefit. neque hyems valde
57
infrigidatur. et eis adueniunt febres multe more et
58
venter et sauguinis multus exitus ex menstruis
1
et hemorroidibus. et multiplicantur in eis he-
2
morroides et vlcera putrida et putrefactio et
3
multiplicatur in eis epilepsia.
4
5
IN locis habitabilibus siccis mo-
6
rantium exiccantur complexiones: et ipsorum
7
offuscantur cutes et exiccatur[*]exiccatur corrupt for exiccantur. Et eorum ce〈-〉
8
rebris cito aduenit siccitas. Et eorum
9
estas est valde calida et hyems quidem mul-
10
tum frigida. ¶ De locis habitabilibus altis.
11
IN locis habitabilibus altis morantes
12
sunt sani et fortes labores multum pa〈-〉
13
tientes: et viuunt diu.
14
15
IN locis habitabilibus profundis moran〈-〉
16
tes in vaporositate existunt multa et epatis
17
debilitate et aquis abundant non frigidis: et proprie
18
si fuerint stantes: aut aque lacuum aut sta-
19
gnorum: et quemadmodum sciuisti eorum aeres sunt mali.
20
21
HOrum aeres in estate sunt valde
22
calidi et in hyeme multum frigidi. ¶ Et
23
eorum corpora sunt dura et solida et mul〈-〉
24
torum capillorum: fortia et iuncture mani〈-〉
25
feste: et vincit in eis siccitas: et sunt multum vigilan〈-〉
26
tes: et sunt malorum morum: et inobedientes est in eis
27
bellorum fortitudo et solertia in artibus et acuitas.
28
29
IN locis montuosis niuosis. moran〈-〉
30
tium iudicium est sicut aliarum terra〈-〉
31
rum frigidarum. et eorum terre sunt vento〈-〉
32
se. et dum nix moratur generaniur[*]generaniur corrupt for generantur in eis
33
boni venti: sed cum resoluitur si montes habent
34
qui ventos prohibeant fiunt vaporosa.
35
36
HOrum temperantur caliditas et frigiditas propter
37
sue humiditatis ad passionem inobedien〈-〉
38
tiam et ad recipiendum illud quod in ipsa
39
penetrat. In humiditate vero et siccita〈-〉
40
te proculdubio ad humiditatem declinant. ¶ Et si
41
septemtrionalia fuerint erit maris vicinitas et ha〈-〉
42
bitationis profunditas magis temperate in eis. Et si me〈-〉
43
redionalia fuerint calida erit econtrario.
44
45
HOrum habitabilium locorum hominum iudi-
46
cium est sicut iudicium ciuitatum et temporum
47
frigidorum in quibus multiplicantur expri-
48
mendi et constringendi egritudines.
49
Et multiplicantur in eis humores in occulto corporis
50
congregati. et solet in eis esse digestiue bonitas et
51
vite longitudo: et multiplicatur in eis exitus san〈-〉
52
guinis ex naribus propter multam repletionem et resolu〈-〉
53
tionis paucitatem. vene ergo aliquando scinduntur.
54
¶ Epilepsia vero non eis accidit propterea quod sint inte〈-〉
55
rius sani: et quia calor eorum innatus est multus que
56
si acciderit erit fortis: quoniam non eueneit[*]eueneit corrupt for eueniet nisi propter fortem
57
causam. ¶ In corporibus preterea eorum vlcera cito sanantur
58
propter eorum fortitudinem et sanguinis eorum bonitate et propterea
1
quod exterius non est causa que ea laxet aut ea dete〈-〉
2
gat. Sed propter multum caliditatis cordium eorum
3
sunt eis mores lupini. ¶ Mulieribus preterea
4
eorum accidit ne a menstruis perfecte mundentur. quoniam
5
earum menstrua non sufficienti fluunt cursu propter via〈-〉
6
rum constrictionem: quia non est ibi quod ipsa faciat cur〈-〉
7
rere et laxet. ¶ Et propter hoc dixerunt quidam quod sunt
8
steriles quia earum matrices non sunt munde hoc tamen
9
diuersum est ab eo quod in parthorum terris vide〈-〉
10
mus. ¶ Ego autem dico quod caloris innati earum for〈-〉
11
titudo parificatur[*]parificatur corrupt for purificatur ei quod minuitur ex causis que fluere
12
faciunt et laxant exterioribus. ¶ Et dixerunt quod
13
raro accidit eis: vt abortum patiantur. et hoc quidem de〈-〉
14
monstrat quod virtutes morantium in istis habita-
15
bilibus locis sunt fortes. et partus aduenit eis
16
durus: quoniam membra earum piendi[*]piendi corrupt for pariendi sunt stricta et so〈-〉
17
lida. Quod vero abortiantur secundum plurimum fit propter frigus
18
Earum quoque lac paucum est: et grossum propter fri〈-〉
19
gus non permittens penetrare et currere. ¶ Est etiam
20
cum in hac terra accidit et precipue debiles habenti〈-〉
21
bus virtutes vt mulieribus cuzez et pthisis et eis
22
proprie que pariunt accidit eis pthisis et cuzez frequen〈-〉
23
ter propterea quod vehementer se exprimunt ex duritie
24
partus. Uene ergo que sunt in parte pectoris scindun〈-〉
25
tur et partes aliquot ex neruis et villis. Ex primo
26
igitur accidit pthisis et ex secundo cuzez. ¶ Mirach
27
quoque ventris preperatus est ad scindendum
28
apud vehementem expressionem. et pueris accidit ra-
29
mex aquosa que ab eis remouetur cum crescunt et
30
puellis accidit aqua ventrium et matricum: que
31
cum crescunt recedit. Obthalmia vero raro
32
accidit eis: sed cum accidit est fortis.
33
34
HOrum iudicia sunt iudicia terrarum
35
et temporum caidorum[*]caidorum corrupt for calidorum: plurimum autem
36
aquarum que suntin eis est salsum et
37
sulfureum. Et capita morantium in il〈-〉
38
lis sunt plena humidis materijs: quoniam meridies hoc
39
operatur. et eorum ventres sunt soluti propter illud
40
quod ex eorum capitibus ad stomacos descendit. Membra
41
quoque eorum sunt laxa et debilia: et sensus ip-
42
sorum graues. Et desideria comedendi et biben-
43
di debilia et quolibet vino grauantur propter quod eorum
44
capita et stomachi grauia existunt: vlcera quoque
45
eorum duriter sanantur et mollificantur. ¶ Mulie-
46
ribus vero accidit multum sanguinis menstrui exi-
47
tus neque constringitur nisi cum difficultate: et frequen-
48
ter abortiuntur propter multitudinem egritudinum earum
49
et non ab alia causa. ¶ Uiris quoque accidit a ventre
50
sanguinis exitus et hemorroides et obthalmia hu〈-〉
51
mida que cito sanantur. ¶ Senibus vero qui transe-
52
unt quinquaginta annos accidit paralysis propter eorum ca〈-〉
53
tarros. et accidit omnibus eis propterea quod sunt eorum ca〈-〉
54
pita plena difficultas anelitus asma et tortura
55
et epilepsia. Et accidunt eis febres in quibus calidi〈-〉
56
tas et frigiditas coniunguntur et febres longe hyema-
57
les et nocturne. Acute vero febres parum accidunt
58
eis propterea quod eorum ventres multum resoluuntur et dis-
1
sdluitur subtile quod est in eorum humoribus.
2
3
CIuitas que ab oriente est aperta ei in op〈-〉
4
positione posita est sana et boni aeris.
5
Sole enim in principio diei eam eleuatur et
6
aerem eius clarificat. Postea rece-
7
dit ab ea aere iam clarificato: et exufflant super
8
ipsam venti subtiles quos premittit ei sol. de-
9
inde ipsemet eos sequitur et conueniunt ipsorum motus.
10
11
IN ciuitate que ab occidente est disco-
12
operta et ab oriente cooperta non venit
13
ad eam sol nisi tarde. Et ilico cum ve〈-〉
14
nit ad ipsam incipit elongari ab ea: quia
15
non ei appropinquando incedit. Non ergo eius sub〈-〉
16
tiliat aerem: neque exiccat sed dimittit ipsum humi〈-〉
17
dum grossum: et si ventos ei mittit: mittit eos ab
18
occidente et in nocte. ¶ Iudicia ergo ipsorum sunt
19
iudicia ciuitatum humidarum et complexionum caliditatem
20
habentium temperatam grossam. Et nisi esset propter illud
21
quod ex spissitudine prouenit aeris eorum natura veris
22
nature similis existeret. ¶ Sanitas vero in eis mi-
23
nus existit quam in terris orientalibus cum diminutione
24
multa. ¶ Neque audienda sunt verba eius qui di〈-〉
25
cit absolute quod virtus huius terre est virtus ve-
26
ris compositione aliarum terrarum valde bonarum. ¶ Quod
27
vero in ea vehementer existit malum est quod sol non ad〈-〉
28
uenit ei. nisi postquam iam inualuerit ad calefaciendum
29
clima. Ideo quia est alius super eam igitur post frigus
30
noctis ob hoc subito eleuatur. Sed propter humidita〈-〉
31
tem complexionis aeris eius sunt voces hominum rau〈-〉
32
ce: et proprie in autumno propter reumatismos ipsorum.
33
34
QUi loca eligit habitabilia. cognosce〈-〉
35
re debet terram ciuitatis: et quomodo existit eius
36
dispositio secundum altitudinem et profunditatem
37
et discooperturam aut cooperturam: et eius
38
aquam et substantiam aque ipsius: et quomodo existit secundum eius pro-
39
palationem et eius discooperturam: aut secundum sui oc-
40
cultationem et ipsius profunditatem. et si sit ventis ex〈-〉
41
posita aut in terra profunda. et debet cognoscere ven〈-〉
42
tos ibi flantes si sint sani frigidi. et quid ei sit vicinum
43
ex maribus et pelagis et montibus et mineris. et
44
debet scire qualis sit terra secundum sanitatem et egritudi-
45
nes. et que egritudines illic commorantibus eueni〈-〉
46
re soleant. ¶ Et debet cognoscere illic commorantium
47
fortitudines et eorum desideria et digestiuam: et nu〈-〉
48
trimentum eorum bonitatem. ¶ Et quomodo existat eius
49
structura: et si sit ampla spaciosa: aut sint eius in〈-〉
50
troitus angusti: et locus vnde vapor egreditur sit
51
constrictus. ¶ Post hoc oportet vi fenestre et porte
52
sint orientales aut septemtrionales. ¶ Sitque illud
53
vnde magis sollicitari debes vt venti orientales
54
structuras ingredi valeant: et vt sol ad vnumquemque
55
locum intrare queat qui ibi existit quomodo ipse est qui ae〈-〉
56
rem rectificat. ¶ Uicinitas quoque aquarum dul〈-〉
57
cium mobilium currentium multarum et mundarum
58
et que hyeme infrigidantur et estate calefiant et di-
1
uerse ab eis que occultantur est res conueniens
2
et adiutorium prebens. ¶ Et iam quidem locuti fuimus
3
de aere et locis habitabilibus verbis expositorijs.
4
Nunc autem loqui debemus de causis que ista sequan〈-〉
5
tur: que cum eis numerate sunt.
6
¶ De eis que proueniunt ex motu et quiete. Capitulum .XII.
7
MOtus operatio in corpore humano diuersifi〈-〉
8
catur: ideo quod est fortis aut debilis aut
9
paucis: aut multus: et propter illud quod ei
10
ex quiete admiscetur. Et istud quidem apud
11
sapientes est diuisio per se. et propter illud quod in ipso exer〈-〉
12
cent homines ex materijs. ¶ Et motus quidem fortis
13
et multus et paucus: et cum quiete mixtus omnes communi-
14
cant in hoc vt calorem efficiant fortiorem sed fortis
15
non multus differt a multo non forti et a multo
16
quieti admixto: quonam ipse vehementer calefacit cor〈-〉
17
pus: et si resoluit parum resoluit. Multus vero pau〈-〉
18
latim resoluit plusquam calefaciat. ¶ Et cum quisque
19
eorum multus existit infrigidat: propterea quod vehementer
20
calorem resoluit naturalem et etiam exiccat. Set cum ipse in
21
aliqua exercebitur materia plerumque materia illa efficit quod eius
22
adiuuabit operationem: et plerumque facit quod ipsam dimi-
23
nuit verbi gratia si motus fuerit motus artis fulonum
24
proueniet ex ea in frigiditate et humiditate augmentum.
25
Et si motus fuerit motus artis ferrariorum acci〈-〉
26
dit ex ea in caliditate et siccitate augmentum. Quies
27
vero semper est infrigidans propter priuationem viuificationis ca〈-〉
28
loris: et propter constrictionem que est suffocans et hume-
29
ctans propter defectum resolutionis superfluitatum.
30
¶ De his que proueniunt ex somno et vigilijs. Capitulum .XIII.
31
SOmnus quieti vehementer similis existit.
32
et vigilie valde sunt motui similes.
33
Ambobus tamen eorum post hoc sunt pro〈-〉
34
prietates que sunt considerande. ¶ Di-
35
cemus ergo quod somnus omnes operationes naturales for-
36
tes efficit propterea quod calorem continet innatum et virtutem
37
laxat animalem ideo quod cordis vias humectat et eas la-
38
xat: et quia spiritus substantiam turbidam efficit et prohibet il〈-〉
39
lud quod resoluitur. ¶ Lassitudinis vero modos omnes
40
remouet et fortes remouet euacuationes. Motus namque
41
omni quod ad currendum aptum est curredi ad auget[*]ad auget corrupt for adauget virtu〈-〉
42
tem: nisi sint materie que ad partem cutis existant. ¶ Som-
43
nus enim quandoque ad expellendum eas iuuat: propterea quod ca〈-〉
44
lorem interius continet et nutrimentum in corpore parti〈-〉
45
tur. et expellit illud quod est iuxta cutem: propterea quod il〈-〉
46
lud quod est longe constringitur. Uigilie vero hoc plus
47
efficiuntur licet somnus plus efficiat sudorem quam vi-
48
gilie. Sudor namque quem efficit somnus est secundum modum
49
exuberandi materiam: et non secundum modum resolutionis sub〈-〉
50
tilis continui qui autem in somno multum sudat nullam
51
habens causam nutrimento plenus existit quod tolera-
52
re nequit. ¶ Cumque somnus materiam inuenit aptam
53
ad digerendum et maturandum: ad sanguinis naturam
54
eam conuertit et calefacit ipsam et transit calor per
55
corpus: et calafacit[*]calafacit corrupt for calefacit corpus calore naturali. ¶ Quod
56
si humores inuenerit calidos colericos et perdu-
57
rauerit eius tempus calefacit eos vel corpus calore
58
extraneo. ¶ Et si iuuenerit vacuitatem infrigidabit:
1
propter hoc quod resoluit: aut humorem qui virtuti di-
2
gestiue sit inobediens infrigidabit propter illud quod ex-
3
panditur de eo. ¶ Uigilie vero huius totius con-
4
trarium efficiunt. Cum autem sunt multe complexionem
5
corrumpunt cerebri aliquo siccitatis modo et debi〈-〉
6
litant ipsum et commiscent rationem et adurunt humo〈-〉
7
res: et egritudines faciunt acutas. ¶ Som-
8
nus autem multus huius efficit contrarium. Operatur enim
9
virtutum animalium obtusionem et capitis grauedinem et
10
egritudines frigidans et illud est propter illud quod ipse in re〈-〉
11
solutione prohibet. ¶ Uigilie vero desiderium
12
augent et famem efficiunt propter illud quod de materia re-
13
soluunt et de digestiua minuunt propter illud quod de
14
virtute resoluuut. ¶ Et insomnietas quidem inter vi-
15
giliam et somnum in omnibus dispositionibus est malam[*]malam corrupt for mala.
16
¶ Quod autem ex dispositione somni est superans est quod
17
in ipso calor occultatur et frigiditas manifestatur: et propter
18
hoc omnibus membris tanta necessaria sunt operimenta quanta
19
in vigilijs non sunt necessaria. ¶ De iudicijs vero
20
somni et de eo quod de ipso consideratur et ipsius dispotio〈-〉
21
nibus verba multa inuenies in libris qui sequun〈-〉
22
tur si deus voluerit.
¶ De his que pro-
23
ueniunt ex motu et quiete animali Capitulum . XIII[*]XIII corrupt for XIIII.
24
OMnia anime accidentia sequuntur: aut eis
25
associantur. motiones spiritus interius: aut
26
exterius. Et istud aut erit subito aut
27
paulatim: et eius motionem ad exterio-
28
ra sequitur frigiditas eius quod interius existit: et fortasse
29
superfluit illud qr[*]qr(?) corrupt for quod resoluitur. Subito ergo infrigidatur
30
exterius et interius et sequitur eam sincopis aut mors.
31
¶ Et motum quidem eius ad interiora sequitur frigiditas
32
eius quod est exterius et caliditas exterior et est cum
33
multa coangustione constringitur et infrigidatur interius
34
et exterius et sincopis magna aut mors sequitur
35
ipsum. ¶ Et motus quidem ad exteriora aut fit su〈-〉
36
bito: sicut fit cum est ira: aut fit leuiter et paulatim:
37
sicut contingit cum adsunt delitie et gaudium temparatum.
38
¶ Motus vero ad interiora aut est subito si-
39
cut cum timor adest: aut est leuiter et paulatim
40
sicut cum adest tristicia. ¶ Et suffocatio quidem
41
et resolutio predicte nunquam sequuntur nisi illud
42
quod subito euenit. Diminutio vero et ptisis nature
43
nunquam sequuntur nisi illud quod leuiter. et paulatim
44
euenit. ¶ Cumque diminutionem dico intelli-
45
go suffocationem que ordinatim et paulatim ac〈-〉
46
cidit et non subito. Et cum dico ptisim nature
47
intelligo resolutionem qua fit leuiter: et paula-
48
tim et non subito. ¶ Et est cum accidit vt in
49
hora vna ad duas moueatur partes cum accidens duo
50
concomitantur accidentia sicut elen. Est enim cum accidit cum ea
51
ira et tristicia et diuersificantur duo motus et si〈-〉
52
cut verecundia quia fit prius constrictio ad in-
53
teriora. deinde redit ratio et consilium et dila-
54
tat. illud quod est constrictum et egreditur exte〈-〉
55
rius et rubificat colorem. ¶ Et est etiam cum
56
corpus patitur propter affectiones animales alias ab
57
istis quas nominabimus: sicut sunt imaginationes
58
animales: plurimum enim in primunt[*]in primunt corrupt for inprimunt [resp. imprimunt] res naturales quemadmodum
1
accidit vt puer ei similetur cuius forma imaginata
2
fuit cum fuit coniunctio et vt fit eius color propin-
3
quus colori eius quem viderunt cum fit casus. Et
4
iste sunt res quas homines credere abhorrent qui diffi〈-〉
5
cilis dispositionis non nouerunt habitudines. ¶ Illi
6
vero qui sapientiam diligunt non negant eas quemad-
7
modum negant res que esse non possunt. ¶ Et huius quidem
8
generis est motus sanguinis et secutio eius qui preparatur
9
ad eum cum multum intentus fuerit ad considerandum
10
res rubeas. ¶ Et istius capituli est congelatio den〈-〉
11
tium propterea quod alius acredinem comedit et inuenire do〈-〉
12
lores membri propterea quod tale quale illud dolet alij cum
13
de eo cogitauerit. et istius capituli est mutatio complexio〈-〉
14
nis propterea quod imaginatur de re quam timet ne ca-
15
datim[*]ca-datim corrupt for cadat in eam.
¶ De his que proueniunt ex his
16
que comeduntur et bibuntur. Capitulum .XV.
17
QUod comeditur et bibitur in corpore huma〈-〉
18
no tribus operatur modis. Aut enim in ipso
19
sola sui qualitate operationem efficit: aut
20
sui materia: aut operatinem facit tota sui substantia.
21
et fortasse res que ex his tribus intelliguntur verbis
22
propinque erunt secundum lingue considerationem. Sed
23
cum de his loquimur intentiones exprimere volu-
24
mus quas modo nominabimus. ¶ Sui vero qualitate
25
agens est illud quod calefieri solet: cum est in corpe[*]corpe corrupt for corpore
26
hominis: aut infrigidari: et calefacit caliditate sua: aut fri-
27
gefacit sua frigiditate: ita quod non ei assimilatur. ¶ Et
28
sui quidem operans materia est illud quod a sui conuertitur natura:
29
et recipit formam alicuius diuisionis membrorum huma-
30
norum: sed eius materia licet formam illam recipiat: est tamen cum
31
accidit: vt aliquam suarum qualitatum quas habebat que suo
32
modo fortior existit quam humani corporis qualitas in ipsa
33
remanere eam faciat a principio rei: donec complea〈-〉
34
tur coagulatio et assimilatio sicut sanguis qui
35
generatur ex lactucis: quoniam in ipso est plus frigiditatis
36
quam sit in complexione hominis: licet sit factus sanguis et sit
37
bonus ad hoc vt membri hominis pars fiat: et sanguis
38
qui ex alijs generatur huic existit contrarius. ¶ Sui vero
39
substantia operans est forma sui specifica agens et est il〈-〉
40
la qua ipsum est id quod est et non qualitate sui preter quod
41
corpori simile fiat aut fiat ei simile corpus. ¶ Cumquam
42
dico qualitatem vnam quatuor qualitatum intelligo. Qua〈-〉
43
litate igitur sua operantis materia in opere ingressum non
44
habet. ¶ Sua igitur operans materia est illud cuius materia
45
cum de substantia quam habebat alteratur alteratione quam in
46
ea fecit virtus que est in corpore restaurat illud quod
47
ex eo fuit dissolutum primo: et accendit calorem
48
innatum propterea quod in sanguine facit augmentum secundo.
49
¶ Et est etiam cum operatur suis qualitatibus que remanse〈-〉
50
runt in ipso tertio. ¶ Et sua quidem operans substantia est
51
illud quod forma sue specie operatur quam acquisiuit post
52
complexionem: quod cum eius simplcia[*]simplcia corrupt for simplicia se commiscuerunt et
53
ex eis generata fuit res vna preparauit se ad recipien〈-〉
54
dum speciem et formam additam super illud quod
55
habent simplicia illius. ¶ Hec ergo forma non est qua〈-〉
56
litates prime quas habet materia neque est complexio qua generatur
57
ex eis: sed est perfectio quam acquisuit materia secundum apti〈-〉
58
tudinem que fuit ei acquisita ex complexione sicut in ma〈-〉
1
gete virtus attractiua: et sicut natura cuicunque specierum
2
vegetabilium et animalium scilicet illa quam habent post com-
3
plexionis propter complexionis preparationem: et neque est de sim〈-〉
4
plicibus complexionis neque ipsamet complexio: quia non
5
est caliditas: neque frigiditas: neque siccitas: neque humidi〈-〉
6
tas: neque simplices: neque commixte: sed est verbi
7
gratia color aut odor: aut anima: aut alia forma de non
8
perceptis sensu. ¶ Et istius forme que generatur ex materia
9
quandoque est perfectio passio ab alijs cum hec forma est
10
virtus passiua: et quandoque est eius perfectio facere et non
11
aliud: et est cum hec forma est virtus agendi et non
12
aliud: sed cum est agens et non aliud: quandoque est eius
13
actio in corpore hominis: et quandoque non. Et huius quidem
14
forme que post complexionem prouenit aliquando accidit vt
15
sit perfectio passio ab alio cum fuerit hec forma
16
virtus passiua. Et quandoque accidit vt sit per〈-〉
17
fectio eius in aliud actio. ¶ Et quandoque ac-
18
cidit vt sit hec forma virtus supcr[*]supcr corrupt for super operationem
19
in aliud et quandoque euenit vt sit hec forma ad〈-〉
20
iuuans super operationem in aliud. ¶ Sed
21
cum fuerit operatrix in alio: aliquando euenit
22
vt sit eius operatio in corpore hominis aliquan〈-〉
23
do non. Et si est virtus in corpore hominis
24
agens: aliquando efficit operationem conue-
25
nientem corpori quandoque operationem non
26
conuenientem. Tota autem operatio hec non
27
prouenit ex eius complexione: immo ex eius forma
28
specifica aduenientem post complexionem.
29
Unde propter hoc vocamus huiusmodi ope〈-〉
30
rationem a tota substantia scilicet forma specifica et
31
non qualitate scilicet non aliqua quatuor qualitatum. neque eo quod est
32
earum commixtio. ¶ Conueniens vero est sicut peonie
33
operatio que destruit epilepsiam. Non conueniens autem sicut virtus
34
napelli que hominis corrumpit substantiam. ¶ Rediemus
35
ergo nunc et dicemus quia cum dicimus quod res que come〈-〉
36
ditur. aut qua fit inunctio est calida aut frigida volumus di-
37
cere quod est sic in potentia et non in effectu. et volumus dicere
38
quod est in potentia plus calida quam corpora nostra. aut plus
39
frigida quam corpora nostra. ¶ Et cum hanc potentiam dicimus vo〈-〉
40
lumus dicere virtutem consideratam per operationem caloris quam
41
nostra corpora in ea efficiunt. quoniam cum eius portior a calo〈-〉
42
re innato qui est in nobis patietur accidet in ea tunc illud
43
in effectu. ¶ Est etiam cum hanc potentiam dicemus et volu〈-〉
44
mus rem aliam dicere. Et est vt sit potentia cum intentione boni〈-〉
45
tatis aptitudinis. sicut cum dicimus quod sulfur est calidum
46
in potentia. ¶ Et est cum dicimus quo res est calida aut frigida
47
et attendimus illud quod in eius complexione ex quatuor ele-
48
mentis primis est magis superans. et non consideramus
49
opositionem quam in nostria efficit corporibus. ¶ Est etiam cum
50
de medicina dicimus quod in potentia sit: cum fuerit
51
eius potentia in intentione habitus sicut potentia scribe
52
qui iam dimisit scribendi operationem. et tamen habet in scribendo
53
potentiam. quemadmodum dicimus quod napellus in po〈-〉
54
tentia est corrumpens. ¶ Inter hoc vero et primam existit
55
differentia: quia prima nisi postquam corpus con〈-〉
56
uersione manifesta ea conuerterit non existenti ad
57
effectum. Istud autem aut operatur ipsamet
58
obuiatione sicut venenum viperarum aut per quamlibet
1
conuersionem in sui qualitate sicut napellus.
2
¶ Et inter potentias quidem primas et inter
3
potentiam primam quam nominauimus est aliqua
4
potentia media que est sicut potentia medici-
5
narum venenosarum. ¶ Preterea dicemus quod
6
medicinarum gradus iam quatuor positi sunt.
7
Et gradus quidem primus est illud quod cum
8
comeditur et bibitur et quo sit inunctio efficit
9
in corpore sua qualitate operationem non per-
10
ceptam: sicut eum calefacit: aut infrigidat et non
11
percipitur neque sentitur calor aut frigiditas: nisi postquam
12
reiteratum fuerit et multum factum fuerit. ¶ Et
13
gradus secundus est vt sit operatio fortior ista sed ta-
14
men non peruenit ad impediendum operationes
15
manifeste: neque cursum earum naturale mutat ni〈-〉
16
si per accidens aut cum multotiens aduenit et est
17
multum. ¶ Et tertius quidem gradus est vt
18
ex operatione eius essentialiter proueniat impedi〈-〉
19
mentum manifestum: sed nondum tamen prouenit ad mor〈-〉
20
tificandum et corrumpendum. ¶ Et quartus est
21
gradus vt illud ad mortificandum perueniat et
22
corrumpendum. et hec quidem est proprietas medici〈-〉
23
narum venenosarum: hoc est illud quod exi-
24
stit per qualitatem. ¶ Cum tota vero sui substantia
25
mortificans est venenum. ¶ Dicemus autem
26
denuo quod totum illud quod corpori aduenit quod
27
est ex eis inter que currit agere et pati. aut mu-
28
tatur a corpore et non mutat ipsum. aut mutatur
29
a corpore et mutat ipsum. aut non mutatur a
30
corpore et mutat ipsum. ¶ Quod vero mu-
31
tatur a corpore et non mutat corpus mutatione
32
de qua sit curandum aut conuertitur in similitudine
33
corporis: aut non conuertitur. Illud autem quod
34
in eius conuertitur similitudinem nutrimentum
35
est absolute. Et illud quod non in eius conuer〈-〉
36
titur similitudinem est medicina temperata. ¶ Quod
37
vero a corpore mutatur et ipsum mutat non est
38
possibile: quin aut si cum mutatur a corpore mu〈-〉
39
tat corpus: et post corpus mutet ipsum ad vlti〈-〉
40
mum et destruatur eius mutatio: aut non fit ita
41
sed ipsum mutet corpus ad vltimum et destruat
42
ipsum. ¶ Et prima quidem diuisio aut conuerte〈-〉
43
tur in similitudinem corporis: aut non conuerte-
44
tur in similitudinem corporis. Si in corporis
45
conuertetur similitudinem: erit medicinale nutri〈-〉
46
mentum: et si in corporis non conuertetur simili〈-〉
47
tudinem erit medicina absolute. Secunda autem
48
diuisio erit medicina venenosa. ¶ Illud ve-
49
ro quod a corpore nullo modo mutatur et ip-
50
sum mutat est venenum absolute. ¶ Cum autem
51
nos dicimus quod a corpore nostro non mu-
52
tatur nolumus dicere quod non calefiat in cor〈-〉
53
pore per operationem innati caloris in ipso:
54
immo plurimum venenorum non operatur in corpo〈-〉
55
re nisi calefiat per operationem caloris innati
56
qui est in ipso. Sed volumus dicere quod non muta〈-〉
57
tur in sui forma naturali: immo nec cessat ab ope-
58
ratione eius virtute et forma manentibus donec
1
corpus corrumpat. Et est quidem cum eius na-
2
tura est calida et adiuuat tunc suam proprieta-
3
tem natura eius ad resoluendum spiritum sicut
4
venenum viperarum et napelli. Et est cum na-
5
tura eius est frigida et adiuuat suam proprietatem
6
natura eius ad congellandum spiritum et de-
7
bilitandum sicut venenum scorpionis et iusquia-
8
mi. Totum vero illud quod nutrit in fine rei na-
9
turali mutatione corpus mutat. et est caleface-
10
re quoniam cum in sanguine conuertitur pro〈-〉
11
culdubio in calefaciendo augmentum prebet:
12
ita vt lactuce et cucurbite taliter calefaciant quali〈-〉
13
ter istud calefacere existit. ¶ Cum vero cale-
14
facere dicimus nolumus calefacere istud: sed
15
illud quod ex qualitate rei prouenit eius remanen〈-〉
16
te specie: et medicina quidem nutriens a corpore
17
per sui mutatur substantiam. et mutatur ab ip-
18
so per sui qualitatem: sed primo mutatur in sui[*]sui(?)
19
qualitate: et alia quidem mutatur primo in ca-
20
liditate et calefacit sicut allia. Et est alia que mu-
21
tatur primo in frigitate[*]frigitate corrupt for frigiditate et infrigidat sicut lactu〈-〉
22
ca. ¶ Cumque eius conuersio in sanguinem com〈-〉
23
pletur plurimum operationis eius est calefacere: propterea quod in
24
sanguine augmentum efficit. Quomodo enim non calefacit
25
cum iam facta sit calida et sua frigiditate se expoliauerit.
26
Sed vnicuique earum etiam aliquid innate quali〈-〉
27
tatis associatur post conuersionem in substan-
28
tia: quoniam in sanguine qui generatur ex la-
29
tucis[*]la-tucis corrupt for lactucis aliqua remanet infrigidatio: et in sanguine qui
30
generatur ex alleis aliqua calefactio: sed est hoc
31
vsque ad tempus. ¶ Medicinarum preterea nu〈-〉
32
trientium alia est que medicationi magis existit
33
propinqua: alia est que nutrimento est vicinior.
34
Quemadmodum ipsorum nutrientium alia sunt quorum
35
natura vicinior est substantie sanguinis: sicut vinum et
36
ouorum vitelli et aque carnis: alia sunt que parumper sunt
37
longinquiora sicut panis et caro. Et alia sunt que sunt
38
valde longinqua sicut nutrientia medicinalia.
39
¶ Amplius dicemus quod nutriens mutat corporis
40
dispositionem qualitate sui et quantitate. Qualiter vero quali〈-〉
41
tate sui mutet iam sciuisti. ¶ Quantitate autem quoniam
42
aut augmentabit et perueniet ex eo ad fastidium et
43
complexiones et postea ad putrefactionem: aut minuet et
44
proueniet ex eo ad ptisim. ¶ Sed augmentum in quantita〈-〉
45
te ex nutriente semper est infrigidans: nisi proueniat ex eo pu〈-〉
46
tredo et calefacto[*]et calefacto corrupt for et calefactio [is missing in Venice 1564] que calefacit: sicut enim putredo non
47
accidit nisi propter calorem extraneum: ita propter ipsam etiam calor
48
accidit extraneus. ¶ Dicemus etiam quod nutriens aliud est
49
subtile aliud est spissum: aliud est temperatum. Et sub-
50
tile quidem est illud ex quo sanguis generatur subtilis.
51
et spissum ex quo sanguis generatur grossus: vniuscuiusque
52
autem harum diuisionum aut est eius nutrimentum multum
53
aut paucum. ¶ Exemplum subtilis et multi nutrimenti
54
est aqua carnis et vinum et oua sorbilia calefacta: aut
55
trementia. Ista enim multi existunt nutrimenti quoniam plurimum
56
substantie ipsorum in nutrimentum conuertit. ¶ Exemplum spissi
57
et pauci nutrimenti est caseus et caro salita et melon〈-〉
58
gia: et his similia. Rex[*]Rex corrupt for Res enim que ex eis in sanguinem
1
conuertitur est pauca. ¶ Exemplum subtilis
2
et pauci nutrimenti est iulep et olera que in substantia
3
sui temperata existunt et in sui qualitate. Et ex fructibus
4
maciana et mala granata: et que eis similantur.
5
¶ Et exemplum spissi multi nutrimenti est oua
6
lixa et caro vaccina. ¶ Cuiuscunque etiam harum
7
diuisionum alie sunt que sunt boni chimi alie
8
sunt que sunt mali chimi. Exemplum subtilis
9
multi nutrimenti boni chimi ouorum vitelli et vi〈-〉
10
num et aqua carnis. ex subtilis pauci nutrimen〈-〉
11
ti boni chimi: lactuce: matiana mala granata.
12
Exemplum subtilis pauci nutrimenti et mali chi〈-〉
13
mi pulmo et caro anaguaid. ¶ Exemplum spis〈-〉
14
si multi nutrimenti boni chimi oua lixa et ca-
15
ro annualis agni. exemplum spissi multi nutri〈-〉
16
menti mali chimi caro vacina et caro anatis et
17
caro equina. ¶ Exemplum spissi pauci nutri〈-〉
18
menti mali chimi caro salita. in hac autem sum-
19
ma inuenies temperamentum.
20
¶ De dispositionibus aquarum. Capitulum .XVI.
21
AQua vnum existit elementorum que sola in-
22
ter omnia elementa habet proprium vt in eo
23
quod comeditur et bibitur ingrediatur: non
24
ideo vt nutriat: sed quia nutrimentum pene〈-〉
25
trare facit: et eius rectificat substantiam. ¶ Non autem
26
dicimus quod aqua non nutriat nisi quia nutriens in po〈-〉
27
tentia est sanguis et in alia potentia longiore ista est
28
pars membri hominis. Corpus vero simplex non con〈-〉
29
uertitur ad formam sanguineam recipiendam
30
neque formam membri humani nisi componatur. ¶ Sed
31
aqua est substantia que adiuuat ad liquefaciendum nutriens et
32
subtiliandum: et vt cito currat et penetret in venas et in
33
foramina: neque esse potest absque hoc auxilio eius
34
complementum rei nutrimenti. ¶ Amplius aque diuersi-
35
ficantur non solum in substantia aqueitatis verum etiam secundum illud
36
quod eis admiscetur et secundum qualitatem que in eis est superans.
37
¶ Aque vero que sunt alijs meliores sunt aque fontium.
38
Neque tamen omnium fontium nisi fontium terre libere in
39
cuius territorio nulla dispositionum qualitatum extranearum
40
superat: aut aque que sunt petrose: quia sunt digniores
41
ne terrestri putrefactione putrescant. Illa tamen que est
42
terre libere melior est petrosa: neque ex omni fonte
43
terre libere: sed illa tantum que preter hoc est currens. ¶ Neque
44
omnis currens nisi currens que est soli et ventis discooper〈-〉
45
ta: hec namque ex eo quod currens nobilitatem acquirit.
46
Non currenti vero est cui acquiritur propter discooperturam
47
malitia talis qualis non acquiritur propter profunditatem et
48
cooperturam. Neque omnis currens discooperta nisi illa
49
que super lutum incedit. et debes scire quod que super lutum va〈-〉
50
dit melior est ea que super petras fluit. Lutum enim mun-
51
dat aquam: et aufert ab ea res extraneas sibi admi-
52
xtas que sunt in ea et colat ipsam sed lacides[*]lacides corrupt for lapides non fa-
53
ciunt illud. Oportet autem vt lutum per quod transit sit liberum
54
et non sit fetidum neque lacunosum neque aliud. Quod
55
si hec aqua fuerit multa et forti cucurrerit cursu:
56
que propter sui multitudinem illud quod ei admiscetur etiam in suam
57
conuertat naturam: et que suo cursu ad solem tendat scilicet ad
58
orientem: et proprie ad eius estiuum erit melior
1
aquis et quanto magis cum multum a suo elongabi〈-〉
2
tur principio. ¶ Et post hanc que ad septemtrionem
3
vadit. Illa namque que ad occidentem tendit: et meri-
4
diem est mala: et proprie cum meridionales exufla-
5
uerint venti. ¶ Et illa quidem que a locis descendit al〈-〉
6
tis cum alijs bonitatibus est melior et illa que est sic
7
est quasi dulcis que dulcis esse imaginatur: neque vi〈-〉
8
num tolerat vt ex ea sibi admisceatur nisi parum et
9
est in pondere leuis: et cito infrigidantur et cito cale-
10
fit: propterea quod est resoluta frigida in hyeme et calida in
11
estate: in qua nullo modo sapor superat aliquis: neque
12
aliquis odor et cito descendit ab hypocondrijs: et quod
13
in ea coquitur cito coquitur et cito dissoluitur. ¶ De-
14
bes autem scire quod pondus ex experimentis est adiu〈-〉
15
uantibus ad conoscendum aque dispositionem. Aqua
16
namque que est leuior in plurimis dispositionum est me-
17
lior. ¶ Est autem cum cognoscitur pondus per mensu〈-〉
18
ram: et cum cognoscitur si in duabus aquis diuer-
19
sis duo panni aut duo cotta vnius ponderis ma〈-〉
20
defiant: et postea vehementer exiccentur: deinde pon〈-〉
21
derentur: quia aqua cuius cottum fuerit leuius erit me〈-〉
22
lior. ¶ Sublimatio preterea et distillatio aquas
23
rectificat malas: et si istud non fuerit decoctio re〈-〉
24
ctificat. Aqua enim cocta sicut testificati fuerunt sa-
25
pientes minoris est inflationis et velocioris de-
26
scensionis. Et torpidi quidem medicorum existi〈-〉
27
mant quod aque cocte subtile resoluatur et ipsius re〈-〉
28
maneat spissum. vnde in coquendo ipsam non
29
existit iuuamentum: quoniam spissitudinem in aqua augmen〈-〉
30
tat. ¶ Scire autem debes quod aqua in sue aqueitatis
31
diffinitione existit ex partibus in subtilitate et spis〈-〉
32
situdine similibus: quia est simplex: sed non inspissatur
33
nisi propterea quod frigoris qualitas super eam preualuit: aut
34
propter fortem terrestrium partium commixtionem que ob hoc
35
quod sunt paruissime ab ea nequeunt separari: neque de〈-〉
36
scendere in ea: quia non sunt tante quantitatis vt con-
37
tinuitatem aque scindere valeant et in ea descende〈-〉
38
re ob multam paruitatem. Oportet ergo vt eis accidat
39
commixtio cum substantia aque. ¶ Post hoc
40
decoctio spissitudinem remouet que propter fri〈-〉
41
gus accidit primo: deinde partes aque vehemen-
42
ter rarificat donec fiat subtilioris substantie vt
43
possint ab ea separari partes graues terrestres in
44
eius spissitudine retente: et constringant eam de-
45
scendentes: et propter descensum ab ea separentur et re〈-〉
46
maneat aqua pure et simplici propinqua: et erit
47
illud quod propter calefactionem fuit separatum homogene〈-〉
48
um ei quod remansit et non longinquum ab eo quia
49
cum aqua a commixto separatur: eius partes in
50
subtilitate similantur: neque multum interest inter
51
illud quod subit: et inter illud quod remanet. De-
52
coctio ergo non subtiliat aquam nisi propterea
53
quia aufert spissitudinem frigoris: et quia facit quod
54
ei commixtum est descendere. ¶ Et huius qui-
55
dem significatio existit: quoniam cum aque grosse di-
56
mittuntur longo tempore non descendit ex eis res
57
de qua sit curandum: sed cum coquuntur ilico de〈-〉
58
scendit ex eis res multa: et fit aqua que rema-
1
net in pondere leuis et clara. Et descensionis
2
quidem causa est r subtilitas que ex decoctione acqui〈-〉
3
ritur. ¶ Nonne vides quod aqua magnorum flumi〈-〉
4
num sicut fluminis gion et precipue ille que
5
in postremo eius sumuntur ilico causa sumuntur ve-
6
hementer sunt turbide: et postea in breui tempore in vna
7
resessione subito ita clarificantur quod si alia vice re〈-〉
8
sidere faceres: non descenderet in eis res de qua
9
esset curandum. ¶ Sunt autem qui aquam nili ma〈-〉
10
xima laude extollunt et eius bonitates in quat〈-〉
11
tuor comprehendunt. In longitudine manationis
12
eius et bonitate locorum per que vadit: et quia in cur〈-〉
13
su suo a meridie tendit ad septemtrionem subti〈-〉
14
lians illud quod in ipso currit ex aquis. In mul〈-〉
15
titudine vero sui alie communicant ei. ¶ In aquis autem
16
alijs si quottidie eas de vno vase in aliud mu〈-〉
17
tares quottidie manifestam videres descensionem
18
sicut in primis. Et preter hoc non descendit ex eis quod
19
descendere consueuit nisi paulatim et non cito. et cum
20
hoc non perfecte clarificantur. Et huius quidem causa est quod
21
commixtiones terrestres leuiter a substantia subtili
22
descendunt in qua non est grossitudo neque viscositas
23
neque vnctuositas: sed a spisso non tam facile descendunt.
24
¶ Amplius decoctio substantie aquirit subtilitatem
25
et post decoctionem concussus. ¶ Ex aquis quoque
26
laudabilibus sunt aque pluuie. et precipue ille que
27
in estate eueniunt et ex nubibus cum quibus accident
28
tonitrua. Turbidatio autem vaporis vnde generan〈-〉
29
tur venti maximi cum nubibus venientes tur-
30
bidant nubes ex quibus venit pluuia. ideoque
31
eius substantia est salsa et non pura. Sed tamen aque plu〈-〉
32
uiali cito aduenit putredo licet sit aqua melior propter-
33
ea quod est valde subtilis et quia in ipsa corrumpens
34
terreum et aereum cito operatur et fit eius putredo
35
causa computrescendi humores et impedit pectus et vo〈-〉
36
cem. ¶ Quidam autem dixerunt huius causam esse quod
37
aque pluuie generantur ex vapore qui fuit ex humidi-
38
tatibus diuersis sublimatus. Sed si he[*]he corrupt for hoc [cf. Venice 1564] esset causa
39
aqua pluuie vituperabilis esset: et non laudabilis: sed
40
non est ita immo propter multam sue substantie subtilitatem:
41
quoniam omnis subtilis substantia plus recipit passionem: quod
42
si aqua pluuie ebulierit eius receptio putrefactio〈-〉
43
uis minuetur. ¶ Acetosa quoque cum comeduntur
44
tunc cum necesse fuerit vti pluuiali aqua opponuntur pu〈-〉
45
trefactioni ab impedimento eius securitatem faciunt.
46
¶ Puteorum vero aque et aqua ductuum: sunt male
47
comparatione aquarum fontium. sunt enim aque constricte ter-
48
restritates longo recipientes tempore ideoque esse non
49
potest quin in eis aliqua sit putrefactio: quoniam extracte
50
fuerunt et commote virtute cogente: et non virtute
51
que sit in eis declinante ad hoc vt manifestentur
52
et expellantur nisi ingenio et arte: quia via propin-
53
qua eis fuit adhibita per quam incesserunt. ¶ Et
54
ex eis tamen ille sunt deteriores quibus ex plumbo
55
vie facte fuerunt quoniam ex eius virtute aliquid assu〈-〉
56
munt: vnde frequenter ad dyssinteriam ducunt.
57
¶ Aqua autem paludis deterior aqua putei exi〈-〉
58
stit: quia manatio aque putei acuitur propter il-
1
ud quod de ipsa extrahitur: vnde perdurat eius
2
motus et non multum moratur in constrictio〈-〉
3
ne: neque manet in locis vnde manat longo tem-
4
pore. Aqua vero paludis propterea quod longo tem〈-〉
5
pore moratur in foraminibus terre putrefit:
6
et eius motus in manando et ingrediendo est
7
motus tardus qui non prouenit ex fortitudi-
8
ne sue expulsionis propter largitatem materie
9
ipsius neque est nisi in terra corrupta et putrida.
10
¶ Niuose vero aque et glatiales sunt grosse.
11
Et aque stantes lacunales precipue discooper-
12
te male sunt et graues: quia in hyeme non infri-
13
gidatur nisi propter niues. ideoque generant fleg〈-〉
14
ma et calefiunt in estate propter solem et propter
15
putrefactionem vnde generant coleram. Et pro〈-〉
16
pter spissitudinem quidem ipsarum et commixtio-
17
nem terrestrium cum eis et propter resolutionem subtilis
18
earum generantur in eis qui eas bibunt splenes
19
et eorum mirach subtiliantur: et interiora ipsorum in-
20
grossantur et eorum extrema macrescunt et humeri
21
et colla: et comedendi desiderium superat in eis
22
et sitis et constringunt eorum ventres et difficile
23
vomere possunt. Et est etiam cum perueniunt
24
ad hydropisim propterea quod aquositas in eis re〈-〉
25
tinetur. Et est cum perueniunt ad apostema pulmo-
26
nis et splenis et ad dissinteriam et siccantur eorum pe〈-〉
27
des et manus et ipsorum epata debilitantur et nutrimentum
28
eorum minuitur propter splenem: et generantur in
29
eis mania et hemorroides et varices et apostata la〈-〉
30
xa et proprie in hyeme et mulieres duriter im〈-〉
31
pregnantur et cum difficultate pariunt: et pariunt
32
pueros apostemosos: et frequenter fit in eis mola et
33
impregnatio mendosa: et eorum pueri sepe patiun〈-〉
34
tur ramicem et magni varices et crurium vl-
35
cera: neque eorum plage sanantur et acrescit eo-
36
rum desiderium et soluuntur duriter. Et est cum
37
nocumento et apostematibus in intestinis et quar〈-〉
38
tanis abundant et in senibus febres fiunt adu〈-〉
39
rentes propter siccitatem naturarum ipsorum
40
et ventrium. ¶ Aque vero non currentes quo〈-〉
41
cunque modo fuerint stomaco non conferunt et iu〈-〉
42
dicium quidem eius que ex cannalibus hauritur
43
est iudicium aque non currentis. Est tamen melior
44
aqua non currente propterea quod non longo tem-
45
pore in vno moratur loco: et cum non currit pro〈-〉
46
culdubio aliqua in ea existit grauitas et fortas〈-〉
47
se in multis earum existit stipticitas et conuer-
48
tuntur cito ad calefaciendum: ideoque non sunt vti〈-〉
49
les febres habentibus: et illis in quibus colera su〈-〉
50
perat. In egritudinibus vero in quibus retentio et
51
maturatio sunt necessarie sunt meliores. ¶ Aque
52
preterea quibus substantia admiscetur metallina:
53
aut eius simile et aque sanguisugales omnes
54
male sunt. In quibusdam tamen earum existit iu-
55
uamentum. Illa enim in qua virtus ferri superat
56
iuuamentum prestat ad hoc vt interioribus for〈-〉
57
titudo tribuatur et vt de re prohibeatur et vt vir-
58
tutes desideratiue omnes procedant et nos quidem
1
eius dipositionem nominabimus et eius que est
2
qualis ipsa post. ¶ Nix vero et aqua glatialis cum mun〈-〉
3
da fuerit et non commixta alij rei virtutem habenti
4
malam siue saluatur et fiat ex ea aqua siue cum ea de〈-〉
5
foris infrigetur aqua siue ipsa mittatur in aque erit
6
bona. ¶ Et suarum quidem diuisionum dispositiones non
7
diuersificantur diuersitate multum extranea: sed est
8
spissior quam omnes aque et nocet debilitatem habentibus ner〈-〉
9
uorum: sed cum coquitur ad bonitatem redit. Quod si aqua
10
glatialis ex aquis malis fuerit aut fuerit nix vir〈-〉
11
tutem contrahens malam et extraneam a locis in quibus ce〈-〉
12
cidit erit melius vt cum ea infrigidetur aqua que ab istius
13
commixtione sit occulta. ¶ Aqua preterea temperate frigida
14
sanis melior est aquis omnibus: licet neruos impediat et
15
apostema in interioribus habentes ledat. Ipsa enim appe〈-〉
16
titum excitat et stomacum fortem efficit. ¶ Aqua vero
17
calida digestionem corrumpit et facit natare cibum neque
18
ilico extinguit sitim: et est cum ad hydropisim ad〈-〉
19
ducit et ethicam et consumit corpus. ¶ Aqua autem
20
calefacta cum fueret tepida facit nauseam et cum
21
fuerit calidior quam hec et in ieiunio bibita fuerit
22
multotiens stomacum lauabitur[*]lauabitur corrupt for lauabit et ventrem soluet. eam tamen
23
frequenter bibere est malum quia stomaci debilitat vir-
24
tutem. ¶ Illa vero que multum est calida est cum colicam
25
resoluit et splenis ventositates frangit. Et illi qui-
26
dem quibus aqua calida arte iuuamentum prestat sunt
27
epilepsiam habentes et melancoliam et capitis dolorem frigidum
28
et asma et obthalmiam et bothor in gutture et sic-
29
citatem et apostema post aures habentes et reumatismos
30
et vlcera in diaphragmate et imparis solutionem
31
in parte pectoris. Menstrua preterea prouocat et vri〈-〉
32
nam et dolores sedat. ¶ Aqua vero salsa macresce〈-〉
33
re facit et exiccat et primo facit ventrem fluere propter vim
34
radendi que in ea existit. postea restringit ventrem in
35
fine propter siccitatem que est in eius natura et corrumpit san-
36
guinem. ergo pruritum generat et scabiem. ¶ Aqua vero
37
turbida lapidem generat et opilationes: ideoque post ip〈-〉
38
sam res comedenda est prouocatiua licet ventrem haben〈-〉
39
ti plerumque conferat ipsa: et omnes relique aque grosse et
40
graues propterea quod in eius ventre tenentur: neque ci-
41
to descendit: ex cuius quidem tyriacis existunt res vn〈-〉
42
ctuose et dulces. ¶ Aqua autem salis armoniaci
43
ventrem resoluit si in ea sederint: aut ex ea bibe-
44
rint: aut ex ea factum fuerit clistere. ¶ Aque preterea
45
aluminose menstruorum superfluitatem currere non per〈-〉
46
mittunt: neque spuere sanguinem: et prohibent
47
illud quod de hemorroidibus egreditur: sed corpo〈-〉
48
ra que febribus sunt apta fortiter ad eas perdu〈-〉
49
cunt. ¶ Et ferree quidem splenem resoluunt et non
50
coire valentes adiuuant. ¶ Eree vero corruptio〈-〉
51
ni complexionis vtile existunt. ¶ Cumque aque diuer-
52
se et bone et male commiscebuntur fortior superabit
53
et nos quidem declarabimus regimen aquarum
54
corruptarum in capitulo de regimine iter agentium.
55
Et quod de iudicijs aque et suis proprietatibus et modis
56
suarum proprietatum remansit in capitulo aque quod est in
57
medicinis simpilcibus[*]simpilcibus corrupt for simplicibus nominabimus si deus
58
voluerit.
¶ De eis que prouenit ex re〈-〉
1
tentione et euacuatione. Capitulum .XVII.
2
REtentio eius quod naturaliter euacua-
3
ri debet: aut est ex debilitate virtutum ex〈-〉
4
pulsiuarum: aut ex fortitudine virtu〈-〉
5
tis retentiue: et retinetur ab ea: aut pro-
6
pter debilitatem virtutum digestiuarum: vnde
7
elongatur mora rei in receptaculo: ideo quod re-
8
tinent eam ibi virtutes naturales donec dige-
9
stio compleatur: aut propter viarum coangustationem
10
aut propter opilationes que sunt in eis aut propter grossitudi-
11
nem materiei aut propter ipsius viscositatem: aut pro〈-〉
12
pter eius multitudinem quam expulsiua nequit su-
13
perare: aut propter defectum sentiendi illud quod necesse est
14
expelli quemadmodum accidit in colica et icteri-
15
tia: quoniam est cum virtus voluntaria adiuuat in ex〈-〉
16
pellendo: aut quia virtutes naturales ad aliam partem
17
tendunt: sicut in crisibus accidit retentio vrine:
18
aut stercoris propterea quod euacuatio cretica est in par〈-〉
19
te altera. ¶ Cumque retentio eius quod euacuari debet ac〈-〉
20
ciderit prouenient egritudines. Que autem sunt
21
ex egritudinibus compositis sunt opilatio et laxi-
22
tas et spasmus humidus et que eis similia existunt.
23
¶ Sed ex modo egritudinum complexionis sunt pu〈-〉
24
tredo et caloris innati constrictio et ipsius in ignei-
25
tatem conuersio et caloris innati extinctio ex proli-
26
xitate constrictionis et eius fortitudine. quapropter eam
27
frigus sequitur et superantia etiam humiditatis
28
super corpus. ¶ Communes vero egritudines sunt
29
receptaculorum fissura et eorum diruptio. ¶ Fa〈-〉
30
stidium quoque est vna ex causis deterioribus:
31
harum egritudinum: et proprie cum euenerit postquam
32
consueuit euenire vacuitas: sicut accidit in multa
33
saturitate in annis infertilitatis post superfluam
34
famem in annis sterilitatis. ¶ Ex egritudini-
35
bus vero compositis sunt apostemata et bothor.
36
¶ Euacuatio autem eius quod debet retineri est aut pro〈-〉
37
pter fortitudinem virtutis expulsiue: aut propter de〈-〉
38
bilitatem retentiue: aut propterea quod materia nocet gra-
39
uitate propter sui multitudinem: aut distensione pro-
40
pter ventositatem: aut propter mordicationem
41
sui acrimonia et acuitate: aut propter materiei
42
subtilitatem qua fiet sicut quod eliquatur per se. Unde
43
ad expellendum fiet facilis. ¶ Est etiam cum
44
ipsam viarum iuuat amplitudo quemadmo-
45
dum accidit in eliquando sperma aut propterea
46
quod in longitudine finduntur. aut inciduntur in
47
latitudine aut quia earum aperiuntur orificia si-
48
cut accidit in exitu sanguinis ex naribus. Et est
49
cum accidit hic largitas propter causam que
50
exterius accidit. aut interius. ¶ Cumque euacua〈-〉
51
tio eius quod retineri debet acciderit proueniet
52
propter ipsam complexionis frigiditas propter eua〈-〉
53
cuationem materiei que erat apta ad accedendum
54
ex qua calor nutritur innatus: et fortasse proue〈-〉
55
niet inde calor complexionis cum illud quod
56
euacuabitur complexionis fuerit frigide: sicut fleg-
57
ma: aut fuerit circa equalitatem complexionis:
58
sicut sanguis quare calidum calore superabit
1
superfluo sicut colera et calefaciet. Et ex ipsa quidem semper
2
accidet siccitas essentialiter. et est cum ex ipsa prouenit humi〈-〉
3
ditas secundum considerationem quam nominauimus in
4
accidentalitate caliditatis. ¶ Et hoc est cum humor
5
siccans euacuabitur non superflue et propter caloris innati de〈-〉
6
fectum quando nutriens perfecte digerere non valet. Unde
7
flegma accrescit. Hec tamen humiditas complexioni non
8
confert innate neque est innata sicut calor ille non est
9
innatus. ¶ Quod si superflue euacuatur sequitur ipsam fri-
10
giditas et siccitas in substantia membrorum et in eorum natura: licet
11
alicui ipsorum calor accidat extraneus et humiditas
12
non bona. ¶ Egritudines quidem instrumentales que euacuationem
13
sequuntur superfluam sunt opilatio propter superfluam etiam venarum
14
siccitatem et propter earum coartationem et sequitur eam spasmus
15
et cuzez. ¶ Retentio vero et euacuatio que sunt equales scilicet
16
ille que in hora proueniunt qua est necesse conferentes sunt
17
et vitam conseruantes sanam: et iam quidem locuti fuimus
18
de rebus que sua generalitate sunt necessarie: licet sit
19
cum plurimum suarum specierum non est necessarium. Nunc
20
ergo ad alias causas procedamus.
21
¶ Sermo vniuersalis de causis que casualiter corpori
22
accidunt: et non sunt necessarie neque impedientes. Capitulum .XVIII.
23
LOquemur nunc de causis non necessarijs et non
24
impedientibus: et sunt que sua generalita-
25
te non sunt naturales neque nature contrarie. Et
26
iste quidem sunt cause corpori obuiantes pre-
27
ter aerem qui est necessarius: sicut balneatio: fricandi
28
species: et alie. ¶ Incipiemus autem et dicemus quod cause
29
que in corpore hominis sunt agentes exterius propter obuia-
30
tionem duobus operantur modis. Operantur enim in
31
ipso aut penetratione illius quod ex eis subtiliatur
32
in poris per virtutem penetratiuam que est in ipsis.
33
Aut quia membra sibi attrahunt eas per poros suos:
34
aut ideo quod vnum istorum ab altero iuuatur. Alter
35
vero modus est vt nulla operentur commixtione sed qua〈-〉
36
litate pura conuertente corpus: et istud quidem est: aut
37
ideo quod hec qualitas aut est in effectu sicut epithi〈-〉
38
ma infrigidatum in effectu quod infrigidant: aut emplastrum cale〈-〉
39
factum in effectu quod calefacit: aut est propterea quod qualitas
40
hec est in potentia: sed calor innatus qui inest no〈-〉
41
bis commouet virtutem agentem in ea et adducit
42
ipsam ad effectum: aut propter proprietatem. Sunt autem ex
43
rebus que obuiando mutant et cum in gredi-
44
untur[*]in gredi-untur corrupt for ingrediuntur corpus non mutant: sicut cepe cum exte-
45
rius ad modum emplastri corpori superponun〈-〉
46
tur vulnerant: sed interius recepte non vulne-
47
rant: et sunt ex rebus alie que ad hoc contrarie huic
48
existunt: sicut cerusa que cum bibitur vehementer mu〈-〉
49
tat: sed cum ex ea fit epithima nihil ex hoc opera〈-〉
50
tur. Et sunt ex eis que nullo horum duorum
51
morum operantur ¶ Et huius quidem causa in diui〈-〉
52
sione prima vna sex rerum existit. Una est quod cum
53
tale aliquid quale cepe ingreditur corpus vir-
54
tus digestiua incipit confringere ipsum et cito
55
mutat eius complexionem et debilitat eam et non
56
dimittit eam incolumem tanto tempore vt in tali quale il-
57
lud possit efficere suam operationem et interius vul-
58
nerare: et alia est quod secundum pluriumum comeditur mixta
1
cum re alia. Et tertia est quod commiscetur in recepta〈-〉
2
culis nutrientis alijs humiditatibus que ipsam sub〈-〉
3
mergunt et eius frangunt fortitudinem. Et quarta est
4
quod cum est exterius: in vno ponitur situ: sed interius
5
non quiescit se mouendo. Et quinta est quod exte-
6
rius multum stricte tenetur sed interius tangit non
7
adherendo. Et sexta est quoniam cum est interius pre-
8
parationem eius ipsa virtus naturalis regit et cito eius
9
expellit superfluitatem et bonum in sanguinem conuer-
10
tit. ¶ Eius vero quod ex ceruse dispositione diuersi-
11
ficatur causa est quod cerusa est grosse nature et gros-
12
sarum partium: quapropter cum est de foris non penetrat
13
in poris: et si penetrat: non peruenit ad poros
14
spiritus neque ad membra principalia: sed cum comedi〈-〉
15
tur est res huic contraria. ¶ Et etiam natura venenosa que est
16
in ea non efficit impressionem: nisi impressione
17
superflua a calore innato qui est in nobis in ea et
18
hoc quidem non acquiritur ipsa obuiatione extrinseca.
19
et nos fortasse reiterabimus tibi in libro de sim〈-〉
20
plicibus medicinis verba modi istius.
21
¶ De eis que proueniunt ex balneatione et fri〈-〉
22
catione ad solem. Capitulum .XIX.
23
QUidam ornate loquentium dixit. ex
24
balneis melius est cuius fabrica est
25
antiqua: et cuius aer ampliatur. et cuius
26
aqua est dulcis. ¶ Et alius addidit
27
vt balneator ignem suum mensuret secundum complexio〈-〉
28
nem eius qui ipsum vult in gredi[*]in gredi corrupt for ingredi. ¶ Debes
29
autem scire quod operatio naturalis balnei est calefacere suo
30
acre et humectare sui aqua. Et prima casa est in-
31
frigidans et humectans. Et secunda calefaci-
32
ens et humectans. et tertia calefaciens et exiccans.
33
¶ Et neque attendenda sunt verba illius qui
34
dicit quod aqua non humectat membra interiora
35
cum bibitur: aut cum ei obuiatur. Sed plerumque
36
ex balneo post. illud quod nominauimus de
37
suis impressionibus et mutationibus alie accidunt
38
mutationes. Quarum quedam sunt per acci〈-〉
39
dens et quedam per essentiam. ¶ Est namque cum
40
accidit balneo vt suo infrigidet aere propter-
41
ea quod multum caloris resoluit innati: et vt mem〈-〉
42
brorum etiam substantias exiccet propterea quod
43
vehementer humores resoluit naturales: licet
44
extraneos augeat humores. Cumque eius aqua mul〈-〉
45
te est caliditatis: cutis ex ea horripilatur et in〈-〉
46
spissantur eius porri. Quare ex eius humidi-
47
tate nil vadit ad corpus neque bene resoluit.
48
¶ Est tamen cum eius aqua calefacit et est cum
49
infrigidat. Sed eius quidem calefacere est ideo
50
quod multum est calida et cum ipsius calor par-
51
uus est minor quam tepide infrigidat et hume-
52
ctat: et propter constrictionem cum fuerit fri-
53
gida quia calorem constringit qui ex eius ae-
54
re est habitus: et coniungit ipsum visceribus
55
obuiauerit corpori ipsa existente frigida.
56
¶ Eius vero infrigidare erit cum in ea ali〈-〉
57
qui se multum balneauerint. duobus nam〈-〉
58
que infrigidat modis. vnus est quoniam aque
1
natura in vltimo rei frigida existit: licet calore
2
accidentali calefaciat qui non permanet: fed tol〈-〉
3
litur et remanet operatio naturalis propter illud quod ex aqua pene〈-〉
4
trauit in corpus et est infrigidatio: et etiam quia aqua siue sit
5
calida siue frigida est humida. Ideo cum multum humecta-
6
uerit: calorem constriget[*]constriget corrupt for constringit innatum propter multam sui humi-
7
ditatem: et extinguet ipsum et infrigidabit. ¶ Est etiam
8
cum balneum resolutione calefacit cum inuenit nu-
9
trimentum quod non fuit digestum: aut inuenit humorem
10
frigidum qui non fuit maturatus. Illud enim digerit et hunc
11
maturat. ¶ Est preterea cum ingreditur balneum ipso
12
sicco et exiccat et confert hydropisim habentibus et
13
laxitatem. et est cum ingrediuntur ipsum eo humido et
14
humectat. est etiam cum in ipso diu morantur et exic-
15
cat propter resolutionem et sudorem. ¶ Et est cum in ip〈-〉
16
so parum morantur et humectat cum corpus ab eo
17
exiccatur antequam egrediatur sudor. ¶ Et est cum bal〈-〉
18
neum ingrediuntur ieiuni et vacui et vehementer
19
exiccat et macrescere facit et debilitat. ¶ Et est
20
cum ipsum ingrediuntur ilico post saturitatem et
21
impinguat propterea quod materiam ad exteriora tra-
22
hit corporis. Ueruntamen opilationes efficit propter quod sui
23
causa a stomaco et ab epate nutrimentum ad membra trahi-
24
tur non coctum. ¶ Et est cum in fine prime digestio-
25
nis et antequam adsit vacuitas ingrediuntur et confert et
26
impinguat mediocriter. ¶ Qui autem balneum ingre〈-〉
27
diuntur propter ea vt humectentur sicut ethicam pa-
28
tientes faciunt: debent in qua mergi nisi debili〈-〉
29
tentur: et postea ex oleo iungi[*]iungi corrupt for inungi: ideo vt in humecta-
30
tione fiat augmentum et vt teneatur aqueitas que in
31
poris penetrauit et constringatur inter cutem et non
32
longa ibi morentur mora et locum eligant temperatum
33
et in balnei terram multam proijciant aquam: ideo vt vapor
34
elargetur et aer humectetur. et a balneo deferantur sine
35
follicitudine et labore que eis accidat super lectum
36
et iungantur[*]iungantur corrupt for inungantur vel odorent ilico cum egrediuntur ex
37
bene redolentibus frigidis et dimittantur in domo
38
in qua homines demudantur hora vna: donec eis
39
attractio aeris temperata ad eos redeat et ad potan-
40
dum tribuatur eis parum ex humectantibus sicut aqua
41
ordei et lac asine. ¶ Quod si quis eorum multam in
42
balneo facit moram: timetur ne superueniat ei sinco-
43
pis: propterea quod calefit cor et commouetur sincopis.
44
¶ In balneo preterea cum multis eius iuuamen-
45
tis adsunt nocumenta. Facit enim superfluitates ad
46
membra in quibus est debilitas leuiter descende-
47
re: et laxat corpus et impedit neruos et resoluit
48
calorem innatum et comedendi desiderium deijcit et
49
coeundi debilitat virtutem. ¶ Balneum quoque
50
differentias habet a parte aquarum que in ipso flunt[*]flunt corrupt for fluunt. Si enim fuerint
51
nitrose: aut marine: aut sulfuree: aut cineritie:
52
aut salse natura: aut ingenio scilicet quod in eis aliquid
53
horum apponatur: aut in eis coquatur: sicut sta-
54
phisagria: aut sicut bacce lauri: aut sicut sulfur
55
aut his similia resoluent et subtiliabunt et auferent
56
laxitatem et prohibebunt humorum descensionem ad
57
apostemata: et venam habentibus ciuilem conferent.
58
¶ Eree vero aque et ferree et salse etiam iuuant in
1
egritudinibus que sunt ex frigiditate et humidita-
2
te et in doloribus articulorum et podagre. et
3
conferunt laxitati et asmati et egritudinibus re-
4
num. et fracture restaurationem fortem efficiunt: et con-
5
fertur carbunculus[*]con-fertur carbunculus corrupt for conferunt carbunculis et vlceribus. Et enee quidem
6
ori conferunt vulue et oculo laxo et humidita-
7
tibus auris. Ferree vero stomacum iuuant et splenem.
8
¶ Et nitrose quidem et salse capitibus et pectori au-
9
xilium prebent que materias recipere solent: et conferunt stomaco hu〈-〉
10
mido et habentibus hydropisim et inflationem.
11
¶ Aquis aluminosis et attramentalibus bal-
12
neari confert sputo sanguineo et egressioni san-
13
guinis ab ano et menstruis et nausee et vomi-
14
tui sine causa et cacesie et multo sudori. ¶ Sul-
15
furee vero aque neruos mondificant[*]mondificant corrupt for mundificant et dolores di〈-〉
16
stensionis et spasmi sedant et corporis superficiem
17
et bothor et vlceribus malis antiquis et signis vio〈-〉
18
laceis mundificant. ¶ Et a panno et morphea et
19
albaras et resoluunt superfluitates ad iuncturas
20
et splenem et eper desendentes et vulue duriciei
21
conferunt: sed stomacum laxant et desiderium deijciunt.
22
¶ Marine autem aque caput eius qui in eis balneatur
23
replent. Ideoque qui in eis balneatur caput in ipsis
24
ponere non et debet in eis tempore post tempus: eorum calefiunt
25
complexiones et proprie matrix et vesica et colon. et ideo
26
omnes sunt et graues. ¶ Qui autem in thermis
27
voluerit balneari oportebit vt balneetur in eis
28
quiete et suauiter et ordinatim et non subito. ¶ Et
29
nos fortasse reiterabimus in capitulo de con-
30
seruatione sanitatis sermonem de esse balnei et con〈-〉
31
tinuandum erit quod ibi dicemus ei quod hic ante dixi-
32
mus. et similiter loquemur quando de potu aque frigide tracta-
33
bimus.
¶ De his que proueniunt ex vsu solis.
34
IN arena sepiliri[*]sepiliri corrupt for sepeliri et volutari in ipsa
35
et in oleo balneari et super faciem aqua
36
rorari: et in sole calido fricari et preci-
37
pue se mouendo: et quanto plus se mo-
38
uendo motu forti sicut cito eundo et saliendo est
39
ex eo quod superfluitates vehementer resoluit et dimi〈-〉
40
nuitur et sudorem efficit et in flationem[*]in flationem corrupt for inflationem egredi facit et
41
soluit apostemata laxa et hydropesim: et confert in asma〈-〉
42
te et in aeris attractione in qua est necesse alas ten〈-〉
43
dere: et resoluit dolorem antiquum frigidum capitis et
44
cerebrum cuius est complexio frigida fortius efficit. ¶ Cum
45
autem quod est sub eo non fiet lentum sed remanebit eius
46
locus siccus confert doloribus scie et renum et do〈-〉
47
loribus lepre suffocationibus matricis et mun〈-〉
48
dificat matricem. ¶ Quod si aliquis in sole steterit
49
inspissabit corpus et indurabit et exiccabit ipsum
50
quemadmodum cauterium supra pororum orificia
51
et prohibebit resolutionem. ¶ In sole autem
52
in vno loco morari est deterius in adurendo
53
cutem quam in ipso ambulare et est plus prohibens re〈-〉
54
solutione. ¶ Et arene quidem que in desiccando
55
humores sunt fortiores in parte cutis sunt are〈-〉
56
ne marine. et est cum super eas calidas existentes se〈-〉
57
dent et est cum in eis sepeliuntur. Et est cum su〈-〉
58
per corpus paulatim asperguntur et resoluunt
1
dolores et egritudines predictas in capitulo de
2
sole. Ad vltimum vero vehementer exiccant cor〈-〉
3
pus. ¶ Semicupium vero ingredi plenum
4
ex tali quale est oleum est cum confert laxitudi-
5
nem habentibus et febres patientibus longas frigidas
6
et eis qui cum febribus dolores habent neruorum
7
et articulorum et habentibus spasmum et cuzez et
8
vrine retentionem. et oportet vt oleum extra balneum
9
sit calefactum. Quod si in ipso vulpes cocta fue-
10
rit aut dalion et factum fuerit quemadmodum nomina-
11
bimus: erit medicamen melius quod esse poterit
12
dolorem habentibus iuncturarum et podagram.
13
¶ Faciem vero madefacere et super ipsam aquam
14
rorare virtutem viuificat que est laxata a nocumen〈-〉
15
to in flagmatione[*]in flagmatione corrupt for inflagmatione [i.e. inflammatione] febrium et cum adest sinco-
16
pis. et proprie ex aqua rosacea. et aceto et est etiam
17
cum desiderio medicatur et ipsum erigit: et obest
18
reumatismos patientibus et dolorem frigidum
19
capitis habentibus.
20
¶ Summa .II. ad numerandum vnamquanque
21
causam cuiusque accidentium corporalium: que
22
.XXIX. continet capitula.
23
¶ De causis calefacientibus. Capitulum .I.
24
CAlefacientium multe sunt cause
25
ex quibus sunt nutrimentum in
26
quantitate temperatum et motus
27
temperati in quibus ingrediuntur
28
exercitia temperata et tempera〈-〉
29
ta fricatio et temperata compres〈-〉
30
sio et ventosarum absque scarificatione positio.
31
Que enim cum scarificatione est infrigidat pro〈-〉
32
pter euacuationem. ¶ Motus etiam qui pa-
33
rumper pertinet fortitudini et multitudini: et neque
34
est superfluus et nutrimentum calidum et me〈-〉
35
dicina calida et balneum temperatum sicut sci〈-〉
36
uisti quod suo aere et aqua calefacit. et artificium ca-
37
lefaciens. et non superflue calefacientium obuia〈-〉
38
tio sicut aerum et emplastrorum a similium[*]a similium corrupt for et similium [is missing in Venice 1564] et vigilie
39
equales et somnus temperatus secundum conditionem
40
predictam. Et ira secundum omnem dispositionem
41
et tristicia cum non tanta fuerit vt infrigidet et
42
gaudium temperatum. ¶ Et est etiam putre-
43
do cuius proprietatis est vt caliditatem extra-
44
neam euenire faciat et non amplius. Et eius qui-
45
dem operatio est aliud a calefactione absoluta
46
et ab adustione. Calefacere namque minus est pro〈-〉
47
culdubio quam adurere multotiens enim accidit
48
et non efficit putrefactionem. et est cum ante pu-
49
trefactionem accidit. Putrefactio enim sepe
50
accidit in corpore remanet. postquam ab ea cau-
51
sa extranea calefaciens separatur. et caliditas ex-
52
tranea materia humida accenditur et eius hu-
53
miditatem mutat ab eo quod complexioni substan〈-〉
54
tie in qua est erat conueniens: ita quod eam ad aliam
55
complexionum specialium naturalium non con〈-〉
56
uertit. ¶ Est namque cum caliditas et humiditas
57
mutantur ab hoc quod vni complexioni conueniunt
58
et fiunt alij complexionum naturalium congrue.
1
quod quidem non est putrefacere sed digere. Adu-
2
rere vero est vt substantia humida a sicca sepa〈-〉
3
retur substantia: ita quod illa sublimetur et ista de〈-〉
4
scendat. ¶ Calefacere autem simpliciter est vt
5
omnes humores secundum suas speciales remaneant
6
naturas. sed plus fiant calidi. et de calefacienti-
7
bus quidem est spessidudo[*]spessidudo corrupt for spissitudo superficiei corpo-
8
ris. calefacit enim propterea quod vaporem reti-
9
net. et raritas intus in corpore. quia calefacit pro〈-〉
10
pterea quod vaporem dilatat. Galienus autem has omnes
11
causas in quinque generibus comprehendere
12
consueuit scilicet motu non superfluo. et obuiatione
13
eius quod non superflue calefacit et materia cali〈-〉
14
da que corpori aduenit. et spissitudine. et putre-
15
factione.
16
¶ De infrigidantibus. Capitulum .II.
17
INfrigidantium etiam multe sunt
18
species scilicet motus superfluus qui
19
calorem innatum superflue resoluit.
20
et quies superflua: quoniam coadu-
21
nat et claudit calorem. et nutrimentum multum
22
et superfluum comestum aut ebibitum. et eius
23
fuperflua paucitas. et nutrimentum frigidum
24
et medicina frigida. ¶ Et obuiare ei quod super〈-〉
25
flue calefacit ex aeribus et emplastris et aquis ther〈-〉
26
marum. hec enim laxant corpus et resoluitur
27
ab eo calor innatus. ¶ Et obuiare ei quod tempe〈-〉
28
rate calefacit longo tempore sicut multa in bal〈-〉
29
neo mora: quoniam calorem suffocat innatum.
30
¶ Et obuiare ei quod secundum potentiam infrigi-
31
dat et in presenti hora calidum existat. ¶ Et re〈-〉
32
tentionis superfluitas: quoniam calorem suffo-
33
cat innatum. ¶ Et in euacuatione superfluitas
34
quoniam innati. caloris materiam destruit pro-
35
pterea quod spiritus eam et opilationes que sunt
36
ex superfluitatibus sequuntur. ¶ Et de illis est
37
vehementer stringere membra et vt stricta per〈-〉
38
maneant: quoniam infrigidat propterea quod ca〈-〉
39
loris viam claudit. Et tristitia superflua et timor
40
nimius et gaudium nimium et delicie superflue
41
Et artificium infrigidans et cruditas que pu-
42
trefactioni est opposita. Galienus vero medicorum
43
princeps eas in sex solet comprehendere cau-
44
sas scilicet motu superfluo et quietem[*]quietem corrupt for quiete superflua
45
et obuiatione eius quod infrigidat: aut quod
46
vehementer calefacit donec resoluat et materia
47
infrigidans et vehementia spissitudinis et ni-
48
mia nutrimenti paucitas.
49
¶ De humectantibus. Capitulum .III.
50
HUmectantium multe sunt cause. Ex
51
eis namque est sicut quies et somnus:
52
et illud etiam retinere quod euacua〈-〉
53
ri solebat et humorem siccantem eua〈-〉
54
cuare et nutrimentum multum et humectans
55
nutrimentum et medicina humectans et hume〈-〉
56
ctantibus obuiare et precipue dalneo[*]dalneo corrupt for balneo et post
57
comestionem proprie. et obuiare ei quod in-
58
frigidat: quoniam humorem retinet. et obuia-
1
re ei quod calefactione tenui calefacit: quoniam
2
humorem currere facit et gaudium temperatum.
3
¶ De desiccantibus. Capitulum .IIII.
4
DEsiccantia quoque sunt multa: velut
5
motus et vigilie et vehementer euacua-
6
re: et ex eis est coitus. Et nutrientium
7
paucitas et vt sint sicca. Et medicine
8
desiccantes et motuum animalium frequentia et desic-
9
cantibus obuiare. Et ex illis est in aquis bal-
10
neari stipticis et ex eis est frigus quod congelat:
11
quoniam prohibet membrum sibi nutrimentum attrahe-
12
re. et propterea quod ipsum constringit. quare opila-
13
tiones in eo accidunt que nutrimentum penetra〈-〉
14
re non permitunt[*]permitunt corrupt for permittunt. et ex eis est obuiare ei quod est
15
caloris vehementis qui superflue resoluit donec
16
ex eis est multum balneari.
17
¶ De cauis figuram corrumpentibus. Capitulum .V.
18
EX causis figuram corrumpentibus sunt cause
19
qui[*]qui corrupt for que in principio creature acciderunt propter
20
quas virtuti informatiue: aut digestiue
21
que sunt in spermate sue operationis complemen〈-〉
22
tum deficit et ex eis sunt cause que accidunt cum a ma-
23
trice separatur: et ex eis sunt cause que accidunt cum
24
infans ligatur et cum tenetur. et alie cause primitiue que
25
extrinsecus adueniunt sicut casus: aut percussio
26
et ex eis sunt cause que accidunt propterea quod se vult
27
mouere antequam membra durescant et antequam am-
28
bulare possit. et ex eis sunt cause egritudinales si〈-〉
29
cut lepra et pthisis et sapsmus[*]sapsmus corrupt for spasmus et extensio paraly-
30
sis et est cum prouenit propter pinguedinem nimiam
31
et est cum accidit propter superfluam maciem. et est
32
cum propter apostemata. et est cum propter infirmitates situs
33
et est cum accidit propter consolidationis vlcerum malitiam.
34
¶ De causis opilationis et coangustationis
35
cannalium. Capitulum .VI.
36
OPilatio accidit: aut propter causam
37
extraneam que in cannali cadit: et hoc
38
aut erit extraneum in suo genere: sicut
39
lapis: aut extraneum inquantitate[*]inquantitate corrupt for in quantitate sui:
40
sicut fex multa: aut extraneum in sua qualitate: et
41
hoc erit: aut propter suam grossitiem: aut quia est
42
congelatum sicut sanguisuga illa que congelata est.
43
He quidem sunt partes eius quod opilat pro〈-〉
44
pterea quod in cannali cadit: ex quibus sunt que in
45
suo loco in cannali fixa manent: et est ex eis quod
46
in suo loco est mobile. Et est cum accidit opi-
47
latio propterea quod clausum fuit foramen pro-
48
pter vlceris consolidationem quod in ipso fa-
49
ctum fuit: aut propter nascentiam addite rei si〈-〉
50
cut carnis verrucose claudentis. ¶ Aut quia
51
cannalis propter apostematis comprimentis
52
vicinitatem cooperitur: aut propter constri-
53
ctionem que fit propter forte frigus: aut pro-
54
pter vehementem siccitatem que propter stipti〈-〉
55
cantia accidit: aut propter virtutis retentiue for〈-〉
56
titudinem: aut propter ligaturam. ¶ In hye-
57
me quoque multe fiunt opilationes propterea quod super〈-〉
58
fluitates multum retinentur et proptea quod frigus stringit.
1
¶ De causis amplitudinis cannalium. Capitulum .VII.
2
CAnnalis ampliatur: aut propter retentiue de〈-〉
3
bilitatem: aut propter fortem expulsiue mo〈-〉
4
tum. Et ex hoc quidem modo est anhelitum
5
retinere: aut propter medicinas aperien-
6
tes: aut propter medicinas laxantes caliditas[*]caliditas corrupt for calidas
7
et humidas. et cannales quidem ex contrarijs
8
harum causarum coangustantur et propter opilationes.
9
¶ De causis asperitatis. Capitulum .VIII.
10
ASperitas accidit aut prpoter[*]prpoter corrupt for propter causam
11
medicine que vehementer abstergit
12
sua incisione sicut acetum et acetose
13
superfluitates: aut sua resolutione si-
14
cut spuma maris et superfluitates acute: aut pro〈-〉
15
pter causam stipticam que exasperatur propter
16
suam siccitatem: sicut res pontice aut frigide
17
que exasperant propterea quod constringunt aut pro〈-〉
18
pter res terrestres que super membrum iacet sicut puluis.
19
¶ De causis lenitatis. Capitulum .IX.
20
LEnitatis causa aut est glutinans propter
21
sui viscositatem: aut subtiliter resol-
22
uens que materiam subtiliat et ipsam curre〈-〉
23
re facit et spissitudinem a membri
24
superficie remouet.
25
¶ De causis dislocationis et separationis a situ. Capitulum .X.
26
MEmbri remotio est aut propter causam
27
extendentem: sicut cum aliquod trahitur mem〈-〉
28
brum et extenditur donec dislocatur:
29
aut ex motu forti super innixionem
30
que membrum a loco suo remouet: sicut cum alicu-
31
ius pes flectitur: aut causa laxans et humectans: quem-
32
admodum accidit in ramice: aut propter causam ligamen〈-〉
33
ti substantiam corrumpentem ipsum corrodendo: aut pu-
34
trefaciendo: aut laxum reddendo quemadmo-
35
dum in lepra accidit et sciatica.
36
¶ De causis malitie vicinitatis que separationem prohibet
37
membria[*]membria corrupt for membri a membro quia nimium appropinquant. Capitulum .XI.
38
CAusa eius est aut grossities: aut vis〈-〉
39
cositas: aut spasmus: a[*]a corrupt for aut laxitas: aut
40
humoris siccitas in iunctura: quia
41
ibi fit lapis: aut cum qua natus fuit.
42
¶ De causis malitie vicinitatis que dilatio-
43
nem prohibet quia nimium elongatur. Capitulum .XII.
44
IPsius causa est vt grossities: aut ve〈-〉
45
stigium incarnationis vlceris: aut
46
spasmus: aut cum qua nascitur.
47
¶ De causis motuum non natu-
48
ralium. Capitulum .XIII.
49
HHorum[*]HHorum corrupt for HOrum causa est: aut siccitas debili-
50
tans sicut tremor siccus: aut siccitas
51
spasmificans sicut causa singultus sicci et
52
causa spasmi sicci: aut superficies calefa〈-〉
53
cientes: aut superficies infrigidantes: aut cause virtu〈-〉
54
tis viam claudentes membro suam prohibentes pene〈-〉
55
trationem cum opilatione: aut superfluitates
56
que nocent: aut propter suam frigiditatem sicut
57
rigor et tremor aut propter puncturam sicut hor〈-〉
58
ripilatio: aut propter caloris innati submersionem:
1
aut propter sui paucitatem: et propter illam ac-
2
cidit in musculorum superficiebus frigiditas et prouenit
3
ventositas que vult resolui et exire sicut saltus.
4
¶ Et nunc quidem dicemus quod hec nocumentalis
5
materia aut erit vaporalis pauca et accident propter eam ali〈-〉
6
ces. aut erit plus ea et continget propter ipsam lassitu〈-〉
7
do penalis si fuerit quieta: aut prouenient alie las〈-〉
8
situdinis species: quas nominabimus si fuerit mobilis.
9
Quod si fortior fuerit accidet inde horripila-
10
tio. et si fuerit magis fortis proueniet inde tremor.
11
Et materia quidem ventosa cum in musculo tenetur
12
prouenit propter ipsam pulsatio.
¶ De causis augmen〈-〉
13
ti et magnitudinis et numeri. Capitulum .XIIII.
14
HOrum cause sunt materiei multitudo
15
et virtutum attractiuarum in seipsis for-
16
titudo aut virtutum attractiuarum forti-
17
tudo propter fricationis adiutorium et ca〈-〉
18
lefactionis cum emplastris: sicut cum emplastro de pice et
19
quod ei assimilatur. Et hoc quidem est magnitu〈-〉
20
dini proprium et non numero.
21
¶ De causis diminutionis. Capitulum .XV.
22
HE quidem sunt que aut in principio prouenerunt
23
creature sicut materiei diminutio:
24
aut virtutis latricis error: aut eius de〈-〉
25
bilitas: aut nocumenta que quandoque ex-
26
trinsecus adueniunt sicut incisio: aut percussio:
27
aut corruptio quam fecit frigus et quandoque in〈-〉
28
trinsecus sicut herpes estiomenus: aut putre-
29
factio.
¶ De causis solutionis continuitatis. Capitulum .XVI.
30
ISte quidem sunt: aut intrinsecus: aut ex〈-〉
31
trinsencus. Que vero sunt intrinsecus
32
sunt humor comedens et comburens:
33
aut humectans et laxans: aut siccans
34
et findens: aut sicut repletio ventosa pungens:
35
aut humor extendens propterea quod se constringendo mo〈-〉
36
uetur: aut penetrando in corpore. propterea quod fortis mo〈-〉
37
tus ipsum separat: aut humor pungens. Et he quidem
38
omnes: aut sint propter motus fortitudinem. aut propter materiei
39
multitudinem: aut sicut fortitudo motus expulsiue
40
non secundum naturalem cursum: et sicut motus super replectionem[*]replectionem corrupt for repletionem.
41
¶ Et de eis que eis similantur est vox fortis et
42
saltus et sicut apostematum apertio. cause autem que extrin-
43
secus sunt: sunt sicut corpus extendens vt fu-
44
nis et pondera: aut quod indicit[*]indicit corrupt for incidit vt ensis: aut quod
45
adurit sicut ignis: aut quod contundit sicut lapis. quoniam
46
huiusmodi si vacuum inuenerit contundet: aut si repletum
47
fuerit receptacula findet: aut sicut corpus quod
48
perforat vt sagitta aut quod pungit: aut mordet sicut
49
canis rabiosus: aut vipera aut homo.
50
¶ De causis vlcerum. Capitulum .XVII.
51
CAuse vlcerum sunt apostema quod aperitur aut pla〈-〉
52
ga que facit pus aut bothor se comedunt[*]se comedunt corrupt for qui se comedunt.
53
¶ De causis apostematum. Capitulum .XVIII.
54
HArum causarum quedam sunt que sunt ex materia
55
et quedam sunt ex dispositione membri.
56
Que vero sunt parte materiei sunt reple-
57
tiones ex sex rebus prenominatis. ¶ Et que
58
ex parte dispositionum membrorum sunt sicut virtus
1
membri expellentis et debilitas membri recipien-
2
tis. et quod est preparatum ad superfluitates recipien-
3
das: aut propter substantie naturam: quoniam ipsum sit creatum si-
4
cut cutis. aut propter sui laxitatem sicut caro laxa que
5
est in tribus reflexionibus scilicet post aurem in col-
6
lo: et in ascella et in inguine: aut propter viarum que ad
7
ipsum perueniunt dilatationem et earum que ab ipso va〈-〉
8
dunt coangustationem: aut propterea quod inferius
9
positum est: aut propter sui paruitatem: quoniam illud quod ex ci〈-〉
10
bo ad ipsum venit colligere non valet: aut propter
11
debilitatem sui: quoniam illud quod ad ipsum venit ex
12
cibo digerere non potest propter nocumentum quod est in
13
ipso: aut propter percussionem que materiam in ipso retiner[*]retiner corrupt for retinet:
14
aut propterea quod resolutio eius deficit ei quod ab eo re〈-〉
15
solui solebat propter exercitium aut propter calorem super-
16
fluum qui est in ipso vnde attrahitur. ¶ Et ille
17
quidem calor: aut est naturalis sicut carnis. aut non natura〈-〉
18
lis quem dolor euenire facit. aut motus valde su-
19
perfluus. aut aliud ex calefacientibus. ¶ Ex
20
fractura quoque peruenit apostema propter vnam ex
21
istis rebus quas prediximus. sicut concussio
22
et membri compressio et extensio cum ipsum
23
os restauratur. ¶ In dente quoque plerumque sit
24
apostema quoniam nutrimenti recipit augmentum
25
et infusionem et putrefactionem ergo recipit
26
apostema.
¶ De causis doloris absolute. Capitulum .XIX.
27
ET quoniam dolor est vna ex disposi〈-〉
28
tionibus non naturalibus que cor-
29
pori animalis accidunt: in causis eius
30
sermone[*]sermone corrupt for sermonem faciemus vniuersalem. ¶ Dice-
31
mus igitur quod dolor est sensibilitas rei contra〈-〉
32
rie. ¶ Omnes vero doloris cause in duobus
33
comprehenduntur generibus scilicet genere
34
mutationis complexionis cito facte. et est malitia com〈-〉
35
plexionis diuerse. et genere solutionis continuitatis. ¶ Per
36
malitiam complexionis diuerse intelligimus vt mem〈-〉
37
bra in sui substantia complexionem habeant mansiuam.
38
deinde aduenit eius complexio extranea huic contraria. ita
39
vt sit plus calida aut plus frigida quam erat. et virtus sensibilis rei
40
aduentu[*]aduentu corrupt for aduentum sentiat contrarie et fiet dolor. quoniam dolere non
41
est nisi contrarie rei contrarietatem sentire. ¶ Malitia autem
42
complexionis mansiue nullomodo efficit dolorem
43
neque sentitur. veluti si complexio mala que iam est
44
in membrorum substantia mansiua corrupit com〈-〉
45
plexionem principalem et facta est ac si ipsa esset
46
principalis. ¶ Ista enim dolorem non efficit. quoniam
47
ipsa non sentitur. Oportet enim quod sentientes ab illo quod
48
sentitur patiantur. Res namque non patitur propter dispositionem
49
mansiuam que ipsam non mutat. immo non patitur ni〈-〉
50
si propter contrarium adueniens quod eam mutat ad illud quod non
51
erat. Ideoque ethicam habens non tantum sentit inflagmationis[*]inflagmationis i.e. inflammationis
52
quantum habens ephime ram[*]ephime ram corrupt for ephimiram aut tertianam. licet ethice calor
53
calore tertiane sit maior. Calor enim ethice est mansiuus
54
et in substantia memborum[*]memborum corrupt for membrorum principalium infixus. Et ter-
55
tiane calor est vehemens a vicinitate veniens calidi
56
humoris ad membra in quibus adhuc naturalis ipsorum com〈-〉
57
plexio ita conseruata est. quod si humor recesserit membrum
58
in sua remanebit complexione: neque calor ille in eo figetur ni-
1
si egritudo in ethicam mutata fuerit. Et complexio
2
quod mala non diuersa non fit mansiua in membro
3
nisi ordinatim. ¶ Et etiam cum in dispositione sa〈-〉
4
nitatis inuenitur hoc intellectui proximum et hoc est
5
quoniam ei qui se in hyeme balneat si se cum aqua calida immo
6
tepida lauat: accidit ei ex ipsa horripilatio: quoniam
7
corporis eius qualitas ab eo est longinqua et ei contraria
8
postea vero vtitur ea et delectatur ex ea: et ita ordina〈-〉
9
tur ad resolutionem frigoris quod in ipso erat agens.
10
Deinde autem cum aliqua hora in casa balnei interio〈-〉
11
re sederit fiet corpus eius aqua illa calidus. Et cum
12
illa eadem aqua prima repente eo inscio super eum proijcie〈-〉
13
tur horripilationem ab ea patietur et sentiet ex ea
14
frigidantem. ¶ Cum igitur hoc sciuisti dicemus quod licet
15
vnum ex generibus causarum doloris sit malitia complexio〈-〉
16
nis diuerse: non tamen omnis malitia complexionis diuer-
17
se: immo calidum essentialiter et frigidum essentialiter et siccum
18
accidentaliter: et humidum nullo modo dolorem faciunt.
19
¶ Calor enim et frigiditas sunt due qualitates agentes:
20
et siccitas et humiditas sunt due qualitates patien〈-〉
21
tes: quarum virtutes non sunt vt per eas corpus im〈-〉
22
primat[*]imprimat corrupt for imprimatur in corpus. sed vt per eas corpus a corpore
23
imprimatur. ¶ Siccitas vero per accidens facit do-
24
lorem quoniam alterius generis eam sequitur causa que est conti-
25
nuitatis solutio. Est enim cum siccitas propter sue constrictio〈-〉
26
nis fortitudinem fit causa solutionis continuitatis.
27
¶ Galieni vero cum verificatur intentio ad hoc eam[*]eam cf. Venice 1564: ea
28
reducit vt essentialis causa doloris non sit nisi solutio
29
continuitatis et non amplius: et quod calidum dolorem
30
non facit nisi propterea quod continuitatem soluit: et neque etiam
31
frigidum dolorem efficit: nisi propterea quod continuitatis so〈-〉
32
lutio ipsum comitatur propter multam namque spissitudi-
33
nem quam facit et coadunationem ipsum proculdubio
34
sequitur vt partes ad locum trahantur vbi spissantur:
35
et vt a loco separentur a quo trahuntur. ¶ Et in quo〈-〉
36
dam suorum librorum secundum hanc sententiam intantum proces-
37
sit donec opinari fecit quod omnia sensibilia nocumen〈-〉
38
tum faciunt. propter huiusmodi videlicet faciunt nocumentum.
39
propter eius separationem aut propter coadunationem quam
40
separatio sequitur. ¶ Nigrum itaque in visibili-
41
bus dolorem efficit propter sue coadunationis for〈-〉
42
titudinem: et album propter sue disgregationis vehemen-
43
tiam: et amarum et salsum et acetosum in gustatiuis
44
dolorem efficiunt propterea quod fortiter dispergunt: et
45
ponticum: ideo quia vehementer coadunat quod procul〈-〉
46
dubio sparsio sequitur in odoratiuis similiter. Et propter
47
hoc in fortibus somnis fit dolor ideo quod disper-
48
gunt propter motus aeris fortitudinem cum sibi ob〈-〉
49
uiat. Certa autem dictio in hoc modo est vt complexionis
50
mutatio ponatur genus ex quo dolor essentialiter
51
prouenit licet cum eo continuitatis separatio contingat hu-
52
ius tamen declaratio verificata in medicina non con〈-〉
53
tinetur: sed in parte sapientie naturali: ideoque ad ipsius sum-
54
mam parumper innuemus. Dicemus igitur quod cum
55
dolor est similium partium in membro dolente et con〈-〉
56
tinuitatis solutio nullo modo similium erit partium:
57
sed dolorem in dispositionibus in quibus continuitatis
58
non existit separatio non contingit inueniri propter conti-
1
nuitatis solutionem immo propter complexionis ma〈-〉
2
litiam. Et etiam frigus facit dolorem vbi constringit
3
et coadunat et omnino vbi infrigidat. Et solutio quidem continui〈-〉
4
tatis non est vbi infrigidat: immo in extremitatibus
5
locorum infrigidatorum. ¶ Amplius dolor proculdubio
6
est contrarium subito impressorem sentire vnde ipse est
7
contrarius et dolorem faciens. ¶ Nonne vides quam[*]quam corrupt for quod siquis
8
frigus complexionem corrumpens senserit vnde complexionem
9
corrumpit: et fuerit sicut non accidens non propter ipsum con〈-〉
10
tinuitatis separatio: istud sentire an erit contrarium
11
et an dolorem faciens. Ex hoc itaque scies quod mu〈-〉
12
tatio complexionis subito causa existit doloris: quemadmo〈-〉
13
dum solutio continuitatis et dolor quidem caliditatem turbi〈-〉
14
dat: et sit fortior dolor. Est etiam cum post dolorem re〈-〉
15
manet res que sensum doloris habet nec tamen est dolor
16
certus: sed est ex summa rerum que per se resoluuntur. Et
17
torpidus quidem in medicando laborat et nocet ei.
18
¶ De causis cuiuslibet doloris. Capitulum .XX.
19
DOlorum genera que nomina habent
20
hec sunt pruritiuus aspertiuus: pun-
21
gitiuus: compressiuus: extensiuus:
22
concussiuus: frangitiuus: laxatiuus:
23
perforatiuus: acualis: stupefactiuus: pulsati-
24
uus: grauatiuus: fatigatiuus: mordicatiuus.
25
¶ Ista quidem sunt quindecim genera. Cau-
26
sa autem pruritiui doloris est humor acris acutus
27
aut salsus. Et doloris asperatiui causa est humor
28
asper. Et causa doloris pungitiui est humor qui
29
panniculum extendit in latitudine: sicut eius se〈-〉
30
parans continuitatem. Et est cum in sensu non
31
est equalis: aut propterea quod illius super quod ex-
32
tenditur panniculus aut illius ex eo quod inuesti〈-〉
33
tum est partes in duritie et lenitate non sunt similes
34
sicut furcula panniculo qui super costas est inuestitus
35
cum apostema in pleuresi ad superiorem eius trahit partem
36
aut non sunt ipsius partes in suo motu similes sicut
37
diaphragma illi panniculo aut propterea quod partes cor〈-〉
38
poris membri non similantur: aut propter naturam: aut
39
propter nocumentum quod alicui accidit suarum partium
40
et non alijs. ¶ Extensiui doloris causa est ventosi-
41
tas aut humor qui neruum aut musculum extendit
42
ac si ipsum ad suas trahat extremitates. ¶ Et do〈-〉
43
loris quidem compresiui causa est materia que mem〈-〉
44
bro suum coangustat locum: aut ventositas que
45
ipsum coangustat: et fit quasi desuper comprime〈-〉
46
retur et contunderetur. ¶ Sed causa contusiui do-
47
loris est materia que inter suum musculum et suum
48
panniculum resoluitur et panniculum extendit et continui〈-〉
49
tatem soluit que inter panniculum existit et membrum. Et
50
causa doloris frangitiui est materia aut ventositas
51
que interponitur media inter os et panniculum
52
qui tegit ipsum: aut frigus quod illum panniculum
53
fortiter stringit. ¶ Causa vero doloris laxatiui
54
est materia que carnem musculi extendit et non
55
ipsius cordam. Et hic quidem neque vocatus est laxa-
56
tiuus nisi propterea quod musculus neruo laxior exi-
57
stit panniculo. ¶ Et perforatiui doloris causa
58
est materia grossa aut ventositas que retinetur
1
inter tunicas membri duri et grossi: sicut intesti-
2
ni colon que incessantur ipsum rumpit et ipsum penetrat
3
stimulando ac si cerebro perforaretur. ¶ Acualis
4
autem doloris causa est ipsa eadem in huiusmodi mebro: sed
5
est retenta in hora qua rumpit. ¶ Et stupefacti-
6
ui doloris causa est aut fortis frigoris complexio aut
7
pororum penetrationis spiritus sensibilis qui ad membrum
8
venit clausura cum ligatura aut receptaculorum
9
repletio. ¶ Causa vero doloris pulsatiui est aposte〈-〉
10
ma calidum et non frigidum. Frigidum enim quocunque modo
11
fuerit siue sit durum siue sit molle dolorem non effi〈-〉
12
cit nisi in calidum conuertatur. Neque etiam dolor pulsa〈-〉
13
tiuus ex apostemate calido accidit nisi hoc modo scilicet cum apostema
14
contingerit: et membrum quod est ei vicinum fuerit sen〈-〉
15
tiens cirea quod existunt arterie que semper pulsant. Cum
16
enim membrum sanum fuerit arterie motus non sen〈-〉
17
tietur propter ipsius profunditatem sed cum infirmatur et
18
apostematur eius pulsatio dolorem efficit. ¶ Et do〈-〉
19
loris quidem grauatiui causa est apostema in membro non
20
sensibili sicut pulmone rene et splene. Illud enim
21
apostema sua grauitate trahitur inferius et membrum infe〈-〉
22
rius trahitur per sensibilem fasciam ipsum circundantem
23
et suspensorium a quo oritur fascia: et fascia quidem et su〈-〉
24
spensorium sentiunt quando inferius trahitur. ¶ Aut
25
apostema in membro sensibili cuius sensum ipsa egritu〈-〉
26
do iam destruxit: sicut cancer in ore stomaci: cuius
27
ponderositas sentitur: nec tamen dolorem efficit propterea
28
quod ipse sensum destruxit. ¶ Fatigatiui autem do-
29
loris causa est aut labor et vocatur dolor iste fatiga-
30
tio laboriosa aut humor extendens: et vocatur quod ac〈-〉
31
cidit ex eo fatigatio extensiua aut ventositas: et
32
vocatur illud quod accidit ex ea fatigatio inflatiua
33
aut humor mordicans: et vocatur illud quod accidit
34
ex eo fatigatio vlcerosa. ¶ Et ex eis quidem proue-
35
niunt complexiones quemadmodum eas in locis su-
36
is declarabimus qui sunt eis proprij. Et ex summa
37
complexionum est fatigatio que apostemosa vocatur que est com〈-〉
38
posita ex extensiua et vlcerosa. Et mordicatiuus
39
dolor est ex humore qui qualitatem habet acutam.
40
¶ De causis sedandi dolorem. Capitulum .XXI.
41
CAusa quietis doloris est aut quod cause
42
ex qua prouenit existit contrarium et ip-
43
sam euacuat ficut anetum et lini semen
44
cum super locum dolentem ex eis fit em〈-〉
45
plastrum: aut cum quo mollificatur et fit somnus et
46
sensibilis virtus ad suam redit operationem:
47
sicut inebriantia: aut cum quo infrigidatur: et
48
stupidum efficit sicut omnia narcotica. ¶ Se〈-〉
49
dans tamen certum est primum.
50
¶ De eo quod prouenit ex dolore. Capitulum .XXII.
51
DOlor virtutem dissoluit et membra
52
a suis proprijs operationibus prohibet: adeo
53
vt membra spiritualia ab aeris prohibeat-[*]prohibeat- corrupt for prohibeat [redundant hyphen]
54
attractione: aut eius destruat opera-
55
tionem: et facit eum intersectum aut frequen-
56
tem. et omnino non secundum naturalem cursum. Et est cum
57
in primis calefacit membra: postea infrigidat pro〈-〉
58
pter illud quod resoluit et vincit de spiritu et vita.
1
¶ De causis delitiarum. Capitulum .XXIII.
2
DElitiarum quoque cause in duobus
3
sunt comprehense generibus. Unum
4
ipsorum est genus quod complexionem natura-
5
lem subito reducit ad hoc vt ipsa sen〈-〉
6
tiatur. Et alterum est illud quod naturalem continui〈-〉
7
tatem subito reducit. Nulla enim res que non subi〈-〉
8
to venit sentitur. neque delitie ex ea habentur. Est
9
namque delitia sentire conueniens. Et omne quidem sen-
10
tire per virtutem sest[*]sest corrupt for est [the letter s belongs to the word [s]ui in the line below] sensibilem et sentire est propter
11
passionem ui[*]ui corrupt for sui [for the letter s, see the line above]. Cumque sentire fuerit cum conuenien-
12
te: aut non conueniente: erunt delitie aut dolor secundum
13
illud quod imprimitur. Et propterea quod tactus omnibus
14
sensibus est spissior et magis retinens illud quod
15
recipit ex impressione conuenienti: aut non conuenien〈-〉
16
ti: ideo eius sentire illud quod est conueniens cum na-
17
tura ei obuiat est maiorum delitiarum: et sentire quod
18
est inconueniens est deterioris doloris quam illud
19
quod alijs virtutibus existit proprium.
20
¶ Ad sciendum quomodo motus dolorem efficit. Capitulum .XIIII.
21
MOtus dolorem efficit propter illud
22
quod cum eo accidit ex extensione
23
sua: aut contusione: aut ruptura.
24
¶ Ad sciendum quomodo mali hu〈-〉
25
mores dolores efficiunt. Capitulum .XXV.
26
Umores[*]Umores corrupt for HUmores [initial is missing] mali dolorem efficiunt aut
27
propter ipsorum caliditatem: sicut cum
28
mordicationem faciunt: aut sua multi-
29
tudine sicut cum extenduntur: aum propterea
30
quod vtraque coniunguntur.
¶ Ad sciendum quomodo ven-
31
tositates dolorem efficiunt. Capitulum .XXVI.
32
VEtositas dolorem efficit propter ex〈-〉
33
tensionem. et ventositas quidem exten〈-〉
34
dens: aut erit in membrorem[*]membrorem corrupt for membrorum conca〈-〉
35
uitatibus et ipsorum ventriculis: si-
36
cut inflatio in stomaco: aut in tunicis membro〈-〉
37
rum et eorum villis sicut in colica ventosa: aut
38
in tunicis musculorum et sub panniculis et super
39
ossa: aut in circuitu musculorum inter ipsos et
40
carnem laxam et cutem: aut occultata in mem〈-〉
41
bro sicut musculi pectoris sunt occultati. Et ip〈-〉
42
sius quidem resolutio siue subita sit siue multo
43
moretur tempore secundum multitudinem sue mate〈-〉
44
rie et ipsius paucitatem existit: aut grossitiem
45
sue mere[*]mere corrupt for materie et subtilitatem ipsius: aut spissitudinem
46
membri aut ipsius raritatem.
47
¶ De causis eius quod retinetur aut eucuatur. Capitulum .XXVII.
48
REtentionis et euacuationis causas
49
scire erit ei facile qui ea considera-
50
uerit que de retentione diximus: et
51
euacuatione. Illud igitur ibi legat.
52
¶ De causis fastidij et repletionis. Capitulum .XXVIII.
53
HE quidem aut sunt extrinsece et sunt
54
primitiue sicut cum aliquis regimi-
55
ne vtitur vnde multa prouenit hu-
56
mectatio et corpus non indiget hu-
57
mectatione cibi et potus. Et ideo cum hoc duo
58
coniuncta fuerunt simul multiplicabitur in cor-
1
pore materia et corrumpetur operatio nature
2
in ipsa sicut multotiens ingredi balneum et pre-
3
cipue post comestionem. ¶ Et resolutionem
4
prohibentia sicut quies et dimittere exercitium
5
et euacuationem. Et in comedendo et bibendo
6
importunitas et regiminis malitia. ¶ Aut in〈-〉
7
trinsece et sunt sicut virtutis digestiue debilitas
8
que non digerit: aut debilitas virtutis expulsi-
9
ue aut retentiue virtutis fortitudo: quapropter
10
remanebunt humores et exterius non exibunt
11
aut cannalium coangustatio.
12
¶ De causis debilitatis membrorum. Capitulum .XXIX.
13
CAusa debilitatis: aut erit veniens su〈-〉
14
per corpus membri: aut super spiri〈-〉
15
tum qui erit virtutis lator quem in mem〈-〉
16
bro ministrat: aut super ipsam virtu〈-〉
17
tem. Illa vero cuius causa in membro proprio
18
existit est aut malitia complexionis mansiua: et
19
proprie frigida: licet etiam sit cum calor illud efficit:
20
quod eius operatio frigiditatis operationi in stupo-
21
re similis existit: propterea quod cum corrumpit
22
complexionem spiritus quemadmodum accidit ei
23
qui multam in balneo moram facit: immo ei cui
24
aduenit sincopis et siccitas propterea quod virtu-
25
tes penetrare prohibet ideo quod inspissat: et hu-
26
miditas propterea quod laxat et opilat aut aliqua
27
ex egritudinibus compositionis. Sed que ex
28
illis maiorem proprietatem habet ne in homine ap-
29
pareat neque nocumentum neque egritudo neque
30
dolor: est raritas texture illius membri in su〈-〉
31
is neruis. Omnes namque operationes natu-
32
rales et voluntarie per villos et ipsorum comple-
33
xionem complentur. Digestioni quoque bona et ne〈-〉
34
cessaria est retentio secundum congruam dispositionem. Et
35
hic quidem per villos existit. Illud vero in quo est
36
causa spiritui propria est aut propter complexionis malitiam
37
aut propter resolutionem euacuatione facta que est ei propria
38
aut secundum modum sequendi euasiones alterius. ¶ Et
39
illud quod est virtuti proprium est operationum multi-
40
tudo et ipsarum reiteratio quoniam virtutem debilitat licet
41
spiritus resolutio cum eo associetur quemadmodum as-
42
sociatur cum vnaquaque causa. Cumque causas secundum alium con〈-〉
43
numerauimus modum et remotas causas cum eis
44
miscuerimus que coniuncturarum causarum existunt cause in〈-〉
45
ueniemus ex eis causas ex malitia complexionis: et
46
causas ex corruptione aeris et aque et comestionis. ¶ Et
47
ex eis sunt que spiritum euacuant quarum nulla fetori est si-
48
milis et precipue fetori aque et venenosarum virtutum
49
expansio in aere aut in corpore. Ex summa causarum preter-
50
ea debilitatis sunt que ex euacuatione pendent sicut san〈-〉
51
guinis exitus et venter et proprie in subtilibus hu〈-〉
52
moribus et aqua hydropicorum incisione paractensis[*]paractensis corrupt for paracentesis
53
extracta cum eius quantitas multa subito extrahitur
54
et perforatio magni apostematis cum ab eo multum pus
55
subito exierit siue ipsum per se aperiatur et sudor
56
multus et exercitium plurimum. ¶ Dolores
57
etiam spiritum resoluunt licet etiam complexionem per〈-〉
58
mutent: et ex summa istorum quidem dolorum sunt qui
1
maioris existunt impressionis: et sicut dolor
2
oris stomaci: siue sit extensiuus siue mordicatiuus.
3
Et omnis dolor qui est cum propinquitate parti cordis.
4
¶ Febres quoque sunt ex eis que debilitatem fa〈-〉
5
ciunt propter resolutionem et euacuationem sanguinis et spiritus
6
et complexionis mutationem. ¶ Amplitudo quoque
7
pororum est ex eo quod ad hoc addiuuat[*]addiuuat corrupt for adiuuat: vt debili-
8
tas resoluens accidat et multa fames huius exi〈-〉
9
stit modi. et etiam cum totius corporis debilitas
10
vnius membri: aut partis membri sequitur debilita〈-〉
11
tem: quemadmodum corporis debilitas propter mali〈-〉
12
tiam que ori stomaci accidit que tanta est vt eius virtus re-
13
soluatur: et cum alicuius cor et cerebrum a quolibet
14
nocumentum vehementer patitur erit homo hic ve-
15
locis estuationis et qui ex pauca resoluitur causa.
16
¶ Et est cum causa debilitatis existit multitudo to〈-〉
17
lerantie egritudinum. et est cum aliquod membrum in crea〈-〉
18
tione est debilius quodam aut alio debilius exi〈-〉
19
stit. sicut pulmo et cerebrum. ideoque erit recipi〈-〉
20
ens quod fortius natura a seipso expellit: locus
21
enim cerebri proprius si altus non esset ex tali
22
modo res proueniret quam tolerare non pos-
23
set: neque eius virtus cum ipso remaneret.
24
¶ Doctrina tertia fen secunde: cuius sunt .XI.
25
capitula et due summe.
26
¶ De accidentibus et significationibus. Capitulum .I.
27
ACcidentia et significationes
28
secundum vnamquamque trium predi-
29
ctarum dispositionum vnam
30
trium declarant significatio〈-〉
31
num: aut rem presentem de
32
quo[*]quo corrupt for qua dicit Galienus quod soli confert
33
infirmo in eo quod facere de〈-〉
34
bet aut rem preteritam de qua dixit Galienus quod
35
soli prodest medico: quoniam declarat ipsum
36
in sua arte excellentem et eius consilio magis
37
credunt: aut rem futuram: de qua dixit Galienus
38
quod vtrisque confert medico vero quia demonstrat
39
ipsum in sua scientia excellentem: et infirmo:
40
quia demonstrat qualiter ipse sit regendus. ¶ Si〈-〉
41
gnificationum sanarum quedam sunt que com-
42
plexionis significant equalitatem quas in suo
43
loco nominabimus. Et quedam sunt que si-
44
gnificant coequalitatem compositionis: ex qui-
45
bus sunt substantiales que verbi gratia sunt vt
46
sicut forma et situs et quantitas et numerus se-
47
cundum quod oportet: et he quidem disposi-
48
tiones diuise fuerunt: et ex eis sunt accidenta-
49
les sicut decoratio et pulchritudo. et ex eis sunt
50
finales et ipse fiunt ex complemento operatio〈-〉
51
num: et que incedendo secundum perfectionem
52
perueniunt. Omne enim membrum cuius ope-
53
ratio completur est sanum. ¶ Modus autem
54
ex operationibus cognoscendi est secundum
55
membrorum principalium dispositiones se-
56
cundum cerebrum quidem est per dispositiones ope〈-〉
57
rationum voluntariarum et per positiones sensus
58
et per operationes existimationis. Et secundum cor quidem
1
est per pulsum et per anhelitum. Et secundum epar qui〈-〉
2
dem est per egestionem et vrinam: ipsius namque debilitatem egestio
3
et vrina loture recentis carnis similes sequuntur.
4
¶ Accidentum autem que egritudines significant quedam sunt
5
que ipsam demonstrant egritudinem sicut diuersitas
6
pulsus in festinatione sui in febre. Ipse namque ip-
7
sam significant febrem. ¶ Et quedam sunt que egritudinis significant
8
locum sicut pulsus serinus cum in parte pectoris fuerit
9
dolor: quoniam significat quod apostema est in panniculo et in
10
diaphragmate: et sicut pulsus vndosus: quoniam si-
11
gnificat quod apostema est in corpore pulmonis. et quedam
12
significant egritudinis causam: sicut significationes
13
repletionis per diuersitatem suarum dispositionum: quarum quis-
14
que modus aliquem repletionis modum significat.
15
¶ Amplius accidentium quedam sunt prodeuntia que
16
cum egritudine incipiunt et finiuntur sicut febris acu〈-〉
17
ta et dolor pungitiuus et coangustatio anhelitus
18
et tussis et pulsus serinus cum apostemate lateris. Et que〈-〉
19
dam sunt que notam horam non habent et egritudinem quandoque
20
sequuntur quandoque non: sicut dolor capitis cum febre.
21
Et sunt quedam que in fine rei eueniunt: de quibus sunt
22
significationes crisis et maturitatis significatio-
23
nes et significationes prohibitionis maturitatis et
24
signa mortis. harum autem plurime sunt in egritudini〈-〉
25
bus acutis. ¶ Significationum preterea alie sunt
26
que in eo quod de membris apparet significant que sunt ex
27
eis sumpte que proprie sentiuntur sicut colorum dispositio〈-〉
28
nes et dispositiones tactus in duricie et mollicie et
29
in caliditate et in frigiditate: et in reliquis aut ex eis
30
que communiter sentiuntur. ¶ Et sunt ea que sunt sumpta ex for〈-〉
31
ma mebrorum et ipsorum sitibus et motibus et quieti〈-〉
32
bus. Et fortasse illa significabunt ipsorum dispositio-
33
nes occultas sicut labij saltus vomitum. ¶ Ipso〈-〉
34
rum preterea quantitates augmentate si fuerint aut di〈-〉
35
minute et eorum numeri fortasse occultorum dispositiones
36
significabunt membrorum quemadmodum curti〈-〉
37
tas digitorum que epatis paruitatem significat et econtrario.
38
Et cognitiones quidem dispositionum eorum per egestionem si est ni〈-〉
39
gra aut citrina et super quod significat sunt res visi-
40
biles. Et ex rugitu super inflationem et malitiam
41
digerendi est audibile. huiusmodi quoque sunt cognitiones
42
per odores et sapores oris et reliqua. Et cognitio〈-〉
43
nes ptisis et ethice per vnguium gibbositatem sunt
44
visibiles: sed sunt de capitulo eorum que sentiuntur communiter
45
¶ Est autem cum quod manifeste sentitur rem significat
46
occultam quemadmodum rubor pomi maxille
47
pulmonis protendit apostema: et gibbositas vnguis
48
vlcus pulmonis. ¶ Ex cognitionibus vero que haben〈-〉
49
tur ex motibus et quietibus trahitur res quam modo
50
narrabimus ¶ Significationes vero que sumuntur
51
ex modo quietis sunt sicut apoplexia et epilepsia
52
et sincopis et paralysis. Et que ex motu sumuntur
53
sunt sicut horripilatio et