3
0
01
Averrois Cordubensis
02
Commentarium Medium
03
in Aristotelis De Generatione et Corruptione
04
librum primum
1
[1] |155ra1|[Giunta 1550] |314a1|[Bekker]|2, 3|[ar. ed. Eichner]Intentio nostra in hoc libro est quod
2
oportet determinare causas universales
3
omnium generatorum et corruptorum
4
4
|314a1|[Bekker]naturaliter et determinare
5
causas augmentationis et alterationis
6
etiam et determinare que
7
sit utraque illarum, et utrum sit opinandum
8
alterationem et generationem
9
esse eadem aut diversa, sicut
5
10
|314a6|[Bekker]nomina habent diversa. Dixit Antiquorum igitur quidam
11
opinantur quod generatio simplex et alteratio idem sunt, et
12
quidam quod generatio sit alia ab alteratione. Dicentes
13
enim omnia esse unum, et quod omnia ab uno generantur,
14
necesse est eis dicere quod generatio simplex et alteratio
15
sunt idem. Et causa in hoc est quod subiectum omnium
16
transmutationum apud istos est ens in actu, non transmutabile.
17
|3, 1|[ar. ed. Eichner]Facientes autem elementa esse plura uno, ut
18
Empedocles et Anaxagoras et Leucippus et Democritus,
19
necesse est eis dicere generationem esse aliam ab
20
alteratione. Generatio enim fit per congregationem elementorum
21
et corruptio per segregationem eorum; alteratio
22
autem neque est congregatio neque segregatio.
23
Empedocles vero dicebat sex esse elementa, quorum
24
duo sunt moventia, scilicet amicitia et lis, et quatuor mobilia,
25
scilicet terra et aqua et aër et ignis. Anaxagoras autem
26
et Leucippus et Democritus dicebant elementa esse
27
infinita. (Sed Anaxagoras ponebat ea esse corpora consimilium
28
partium, quorum totum |3, 9|[ar. ed. Eichner]et pars habent idem
29
nomen, ut caro et medulla et lignum. Democritus autem
6
30
|314a21|[Bekker]et Leucippus dixerunt ea esse corpora infinita in numero
31
et in figuris, et quod corpora composita ex hiis diversificantur
32
secundum diversitatem illarum partium
33
aut propter figuram aut propter situm aut propter ordinem.)
34
|4, 1|[ar. ed. Eichner]Anaxagoras autem et eius sequaces
35
differunt ab Empedocle. Empedocles enim dixit corpora consimilium
36
partium esse composita ex quatuor elementis. Anaxagoras
37
autem dicebat ista quatuor esse composita ex
38
|314b2|[Bekker]consimilibus partibus. Et omnes quidem isti debent dicere,
39
sicut diximus, secundum hanc opinionem, quod generatio simplex
40
alia est ab alteratione. Sed quidam eorum consequuntur
41
suum fundamentum, et quidam non, ut Anaxagoras et Empedocles.
42
Anaxagoras autem non consequitur suum fundamentum, quia
43
vocat generationem et corruptionem simplicem alterationem.
44
Empedocles autem, quia cum ponit quod generatio et
45
corruptio fiunt per congregationem et segregationem
46
elementorum quatuor propter amicitiam et litem, et ponit
47
quod ista elementa non transmutantur adinvicem, et quod differentie
7
48
|314b18|[Bekker]eorum, que sunt calidum et frigidum, humidum et
49
siccum, et alie qualitates in quibus alteratio accidit sunt
50
permanentes, — cum hoc ergo ponit, manifestum
51
est quod secundum suam opinionem nichil est alteratio, cum alteratio
52
non est nisi in hiis differentiis. |5, 1|[ar. ed. Eichner]Et etiam cum opinatur quod impossibile
53
est quod ex aqua fiat ignis, aut ex terra aqua,
54
et universaliter quod impossibile est quod aliquod istorum fiat ab altero
55
secundum generationem et corruptionem simplicem, necesse
56
est ut ex albo non fiat nigrum neque ex duro molle,
57
quod est alteratio. Et hoc est necessarium, quia, cum elementa non
58
transmutantur adinvicem, non erit subiectum unum quod
59
recipiat duo contraria, sive illa contrarietas sit in alteratione
60
aut in substantia. Omnis enim transmutatio necessario habet
61
subiectum, sive fuerit in substantia sive in quantitate sive
62
|315a2|[Bekker]in qualitate. Unde necesse est posito subiecto esse
63
transmutationem, et transmutatione posita esse subiectum.
64
Et non debet aliquis dicere quod subiectum in alteratione
8
65
aliud est a subiecto in substantia, quoniam quomodo contingeret
66
subiecto in substantia ablato, ut subiectum in alteratione
67
auferatur? Subiectum enim alterationis non est ei subiectum
68
nisi inquantum est subiectum in substantia. Et ideo
69
illud quod Aristoteles dedit in alteratione, dedit in substantia.
27
[2] |315a3|[Bekker] |155rb27|[Giunta 1550]|6, 1|[ar. ed. Eichner]Ex hoc apparet quod Empedocles non potest dare
28
differentiam inter generationem simplicem et alterationem.
29
Et videtur, sicut dicit Aristoteles, quod sermo istius
30
viri contradicit visui et sibi. Contradicit
31
vero sensui quia apud ipsum nullum elementum
32
generatur ab alio sed omnia ex hiis generantur et ista
33
non generantur exinvicem.
34
Sibi autem contradicit quia dicit quod nichil habet naturam,
35
et non est nisi mixtio tantum et segregatio
36
tantum, et quod generatio partium mundi fit ex illo
37
uno mixto cum ab eo segregantur res per differentias
9
38
et passiones proprias ita quod unum eorum
39
|315a10|[Bekker]est |6, 10|[ar. ed. Eichner]ignis, quia est calidum et siccum, et aliud
40
terra, quia est frigidum et siccum, et aliud sol, sicut ipse
41
dicit, quia est calidum et album. Et hoc erit cum lis
42
vicerit amicitiam. Corruptio autem mundi contingit
43
per congregationem partium eius. Et hoc erit
44
cum vicerit amicitia. Et manifestum est quod contingit
45
ex hoc quod elementa generantur adinvicem.
46
Generatio enim et corruptio non est nisi amissio differentiarum
47
habitarum et acquisitio earum que non
48
habebantur. Et hoc quidem necessarium est cum generantur
49
per segregationem ab illo uno et corrumpuntur
50
per congregationem in illud unum;
51
segregatio enim nichil aliud est nisi acquisitio
52
differentiarum, congregatio autem amissio illarum.
53
Et ideo |7, 6|[ar. ed. Eichner]hoc quod dixit quod ista elementa non generantur
54
exinvicem contradicit huic quod dixit
55
quod fiunt unum et generantur ex uno; impossibile
56
est enim dicere ea esse unum habendo illas differentias
57
in actu.
10
1
[3]|155va1|[Giunta 1550]|7, 9|[ar. ed. Eichner]Et ex hoc apparet quod sermones istius viri contradicunt
2
|315a19|[Bekker]sibi hoc modo. Et etiam latet in suo sermone utrum opinetur
3
quod elementa sunt principia illius unius, aut illud
4
unum sit principium istorum elementorum. Si enim
5
existant in illo uno secundum potentiam, ita quod
6
ex eo generentur, et illud unum est quasi materia et
7
subiectum, tunc dignius est ut illud unum sit principium
8
illorum quam illa illi. Et si in eo existunt in actu et illud
9
est unum secundum compositionem, tunc digniora
10
sunt ut sint principia eius et priora secundum naturam.
11
Declarate sunt igitur ex hoc sermone opiniones antiquorum
12
in generatione et alteratione, et qui illorum
13
sequuntur suum fundamentum et qui non.
29
[4]|155va29|[Giunta 1550]|9, 1|[ar. ed. Eichner]Dixit Et oportet nos loqui de generatione et corruptione
11
30
|315a27|[Bekker]simplicibus, et primo utrum sint aut non,
31
et si sint, quomodo sunt. Et similiter est perscrutandum de hiis duobus
32
in aliis motibus simplicibus, ut in augmentatione
33
et alteratione. Antiqui enim aut diminute locuti sunt
34
de hoc aut non recte aut utroque modo.
4
[5]|155vb4|[Giunta 1550]|9, 9|[ar. ed. Eichner]Plato enim non perscrutatus est de qualitate cuiuslibet
5
generationis, sed tantum de generatione elementorum
6
exinvicem, non de generatione compositorum ex
7
eis, ut generatio carnis et ossis; neque etiam de alteratione
8
et augmento, quomodo existunt in rebus.
9
|315b2|[Bekker]Et universaliter nullus antiquorum habet in omnibus istis sermonem
10
(scilicet in generatione et corruptione et alteratione
11
et in eis communibus, scilicet in actione et passione et mixtione
12
12
|315b12|[Bekker]et tactu, nisi quod tantum vulgus scit aut quod possibile
13
est de facili sciri, ut dicunt quod augmentum fit per
14
|315a35|[Bekker]|9, 16|[ar. ed. Eichner]copulationem similis ad simile), preter Democritum et
15
|315b7|[Bekker]Leucippum. Isti enim laboraverunt in dando istis rebus
16
differentias quibus distinguuntur abinvicem. Dicunt
17
enim quod principium rerum sunt corpora indivisibilia
18
infinita numero et figuris, et quod istis congregatis et
19
segregatis fit generatio et corruptio; alteratio
20
vero fit secundum diversitatem eorum in ordine et situ.
21
Accidit enim quod qualitates diversantur secundum
22
utrunque istorum, aut secundum alterum, v. g. laudatio
23
et vituperatio que metrice componuntur ex eisdem
24
literis cum alteratione et non diversantur nisi secundum ordinem.
25
Dicunt Et hec est causa propter quam
26
omnis ymaginatio est vera et propter quam accidit ut
27
in eadem re videantur dispositiones contrarie et
28
infinite, et omnes sunt vere; situs enim et ordo quia
29
infinita sunt in eadem re ex suis ipsis diversitatibus et
30
ex diversitate aspicientium, possibile est apud illos
31
dicentes ut aliquis videat eandem rem albam et alius
13
32
|315b12|[Bekker]videat ipsam nigram, et ille motam, ille autem quiescentem. Et
33
omnes vere quia natura qualitatum non est nisi
34
mutatio situs et ordinis. Et universaliter apud eos
35
color vel etiam alia qualitas nullam habet
36
naturam nisi istam. |11, 3|[ar. ed. Eichner]Dixit Et
53
[6]|155vb53|[Giunta 1550]quia plures hominum opinantur quod generatio alia est
54
ab alteratione et quod corpora generantur et corrumpuntur
55
secundum congregationem et segregationem et
56
alterantur secundum transmutationem in accidentibus contingentibus
57
eis, perscrutandum est igitur de dubitationibus
58
et sermonibus contingentibus in hoc. Si enim aliquis
59
posuerit quod generatio et corruptio fiunt secundum
60
congregationem et segregationem, contingit partes
61
esse indivisibiles. Ex quo plura impossibilia consequuntur,
62
|231a21-232a22; 298b33-300a19|[Bekker]|11, 8|[ar. ed. Eichner]que sunt enumerata in sexto Phisicorum et in
63
|315b22|[Bekker]tertio Celi et Mundi. Et si dixerimus quod generatio
14
64
|315b23|[Bekker]et corruptio non sunt congregatio et segregatio, difficile
65
erit nobis dare differentiam inter generationem et
66
alterationem.
33
[7]|156ra33|[Giunta 1550]|11, 11|[ar. ed. Eichner]Principium autem perscrutationis
34
de hoc est utrum entia naturalia generantur
35
et alterantur et augmentantur et accidunt eis contraria
36
istis, inquantum principia eorum sunt magnitudines indivisibiles,
37
aut nichil transmutatur propter magnitudinem
38
indivisibilem (differentia enim inter opiniones consequentes in istis
39
rebus ex hiis duobus non est parva); et etiam, si principia
40
sunt magnitudines indivisibiles, |11, 15|[ar. ed. Eichner]utrum sint
41
corpora, ut dicunt Democritus et Leucippus,
42
aut superficies, ut in Timeo, quoniam, quamvis plura
43
impossibilia contingunt utrisque, tamen Democriti opinio
44
magis est sufficiens. Isti enim possibile est eis dicere causas
45
|316a2|[Bekker]alterationis propter situm et ordinem. Opinantes autem
46
elementa esse superficies, nichil possunt dicere de alteratione,
47
a superficiebus enim nichil generatur nisi corpus
48
et nullum accidens
49
accidentium, in quibus fit alteratio.
15
50
|316a6|[Bekker]Democritus quidem possibile est ei dare differentias in
51
istis rebus secundum suam opinionem in principiis,
52
quia considerat naturaliter in naturalibus. Plato autem
53
nichil potest dare in hoc, quia consideratio sua est de
54
rebus accidentalibus non convenientibus.
64
[8]|156rb64|[Giunta 1550]|12, 10|[ar. ed. Eichner]Et hoc manifestum est ex rationibus utriusque. Plato
65
enim dicebat superficies esse indivisibiles, quia omnes
66
superficies dividuntur in triangulos; triangulus autem
67
non dividitur in aliquam superficiem sed in alios
68
triangulos. Et mathematice sunt iste propositiones.
69
Non enim est necessarium ut principium superficierum
1
|156va1|[Giunta 1550]sit principium corporum. |13, 1|[ar. ed. Eichner]Rationes autem dicentium
2
partem esse indivisibilem
3
habent dubitationem, et
4
sunt accepte ex propositionibus naturalibus. Dicunt
5
enim quod omne corpus possibile est ut dividatur secundum totum, idest
6
quod omne punctum quod est in eo punctorum infinitorum
7
possibile est ut corpus dividatur super ipsum equaliter indifferenter
16
8
|316a19|[Bekker]non super aliquod punctum plus alio. Et
9
cum posuerimus quod corpus divisum est insimul in actu
10
super omnia illa puncta infinita, nullum impossibile contingit;
11
quoniam hec positio, quamvis sit falsa, tamen est falsa
12
possibilis, et ex positione possibilis in actu non accidit
13
impossibile, sicut accidit ex falso impossibili, v. g.
14
quod, si posuerimus granum sinapis, quod posset dividi in mille
15
partes, quod est impossibile facere in actu, tamen iste
16
defectus non destrueret naturam istius |13, 10|[ar. ed. Eichner]possibilitatis. Et
17
cum posuerimus quod corpus dividitur secundum totum insimul,
18
tunc necesse est ut dividatur in magnitudines indivisibiles
19
aut in magnitudines divisibiles aut in puncta aut
20
in aliquod accidens aut in nichilum. Sed dicere quod dividitur
21
in magnitudines divisibiles contradicit positioni dicenti
22
quod dividitur secundum totum et super omne punctum quod
23
est in eo, quia remanent in eo multa non divisa, scilicet ille
17
24
magnitudines, quamvis ponamus illas magnitudines
25
ita parvas ut est pulvis. Et etiam continget ut in
26
re finita inveniantur magnitudines divisibiles infinite
27
|316a29|[Bekker]in actu, quod est impossibile. Et si posuerimus quod
28
dividitur in puncta et componitur ex eis, non fiet ex
29
hoc magnitudo. Puncta enim superponuntur adinvicem
30
ita quod ex hiis fit unum punctum. Et etiam monstratur quod
31
puncta neque augent neque diminuunt magnitudinem ex
32
hoc, quod, cum nos dividimus magnitudinem in duobus punctis
33
aut tribus, deinde componimus ipsam, tunc magnitudo
34
neque fiet minor neque maior. Et cum nichil faciunt
35
in parvitate aut in magnitudine, necesse est ut non faciant
36
magnitudinem. Et etiam necesse est ut puncta moveantur
37
antequam ex eis componatur magnitudo, ita quod
38
|316b4|[Bekker]illa puncta contingant se; et omne tangibile est divisibile,
39
ut declaratum est in sexto Phisicorum. |15, 1|[ar. ed. Eichner]Si autem in nichilum
40
|316b4|[Bekker]dividitur, tunc magnitudo componitur ex non magnitudine.
41
Et similiter, si dividatur in accidentia
18
42
|316b7|[Bekker]existentia, v. g. ut dividatur in distinctiones
43
quas faciunt puncta, tunc etiam magnitudo
44
erit composita ex non magnitudine. Et cum
45
isti modi sunt destructi, necesse est, si magnitudo sit divisa
46
secundum totum insimul, ut dividatur in partes indivisibiles.
47
Iste igitur sunt rationes ponentium partem
48
vel magnitudinem indivisibilem. Et impossibilia contingentia
49
ex hoc, quod magnitudines sunt indivisibiles,
50
iam predicta sunt. Dicendum est igitur in dissolutione
51
istius questionis.
44
[9]|156vb44|[Giunta 1550]|15, 8|[ar. ed. Eichner]Dicamus igitur quod nos non reputamus impossibile
45
ut corpus dividatur secundum totum et in infinitum ex omnibus
46
modis, sed apud nos uno modo est possibile, alio modo
47
impossibile. Modus autem secundum quem est possibile est
48
divisio in potentia non divisio in actu, que
49
fit secundum omnia puncta que sunt in eo insimul. Quoniam si ita esset,
50
contingeret quod necessario corpus dissolveretur in puncta
51
aut in nichil, aut concederent ipsi quod magnitudines indivisibiles
52
sunt puncta. Et non contingit, cum fuerit
53
divisibile secundum totum in potentia, id est super omne
19
54
|316b31|[Bekker]punctum, ut sit divisibile in actu, sicut estimabant.
55
Non enim contingit, cum omne punctum in corpore
56
est receptibile divisionis insimul, ut corpus
57
dividatur super ea insimul, quamvis indifferenter sit divisibile
58
super unumquodque eorum, sicut non contingit quod, cum
59
homo est receptibilis omnium scientiarum, ut recipiat
60
|317a1|[Bekker]eas insimul. Quod enim dicitur de aliquo divisim, non
61
sequitur ut semper dicatur coniunctim. Et esset possibile
62
ut divideretur super omnia puncta insimul,
63
si puncta contingerent se adinvicem, quod est impossibile,
64
|16, 6|[ar. ed. Eichner]sicut declaratum est in sexto Phisicorum. Et ideo videmus
65
quod, cum divisimus magnitudinem super aliquod
66
punctum, quod est impossibile ut divisio cadat super
67
|317a5|[Bekker]punctum consequens illud punctum, quod erat possibile
68
antequam divisio caderet super illud punctum,
20
69
sicut erat possibile in illo puncto. Sed cum divisio cecidit
1
|157ra1|[Giunta 1550]super primum punctum, statim fuit destructa possibilitas
2
divisionis in secundo. Cum igitur acceperimus aliquod punctum,
3
possibile erit ut magnitudo dividatur super ipsum
4
|317a8|[Bekker]quocunque loco voluerimus. Sed cum magnitudo
5
fuerit divisa super ipsum in aliquo loco, tunc impossibile
6
erit ut dividatur super secundum punctum in
7
quo loco voluerimus, cum impossibile est ut dividatur
8
super punctum consequens primum. Et iam declaratum
9
est ex hoc sermone destructio sue demonstrationis
10
super magnitudines esse indivisibiles, et etiam iam
11
declarata est destructio istius opinionis per se; manifestum
12
est igitur quod, si segregatio et congregatio est, necesse est ut segregatio
13
non sit in indivisibilia neque congregatio ex indivisibilibus,
14
et quod ymaginari hoc propter divisionem corporis
15
secundum totum non esset verum nisi punctum
16
sequeretur punctum.
43
[10]|157ra43|[Giunta 1550]|17, 5|[ar. ed. Eichner]Et nos non reputamus esse impossibile ut aliqua generatio
44
et aliqua corruptio sint secundum congregationem
45
et segregationem. Simplices autem impossibile est ut sint
46
secundum congregationem et segregationem, impossibile est
47
enim ut in quantitate continua sit transmutatio in substantia
21
48
|317a20|[Bekker]aut in qualitate. Et in hoc erraverunt primo. Sed
49
generatio simplex est transmutatio alicuius rei secundum totum ex
50
|17, 10|[ar. ed. Eichner]hoc in hoc, ut hec aqua in hunc aërem. Isti autem estimaverunt
51
hoc esse alterationem, sed hoc valde differt ab
52
alteratione. Subiectum enim in alteratione est in actu, in
53
generatione autem non. Et ideo transmutatio in substantia
54
est generatio et corruptio, in accidentibus autem
55
alteratio. Segregatio autem et congregatio faciunt ut
56
res sint velocioris corruptionis aut tardioris. Cum enim
57
dividatur in parvas partes, erit facilis corruptionis, et
58
cum fuerit congregata, non divisa, difficile corrumpetur.
38
[11]|157rb38|[Giunta 1550]|19, 2|[ar. ed. Eichner]Dixit Et cum iam declaratum est quod impossibile est ut generatio
22
39
|317a31|[Bekker]et corruptio simplices sint congregatio et segregatio,
40
considerandum est utrum aliquid generatur
41
et corrumpitur simpliciter, aut nichil generatur aut corrumpitur
42
nisi secundum alterationem, v. g. ut sanus fiat infirmus
43
|317b1|[Bekker]et infirmus sanus. |19, 6|[ar. ed. Eichner]Si enim generatio et corruptio
44
simplices sunt, necesse est ut sint in individuo substantie,
45
et necesse est ut ex non individuo substantie, quemadmodum
46
generatio albi non est nisi ab aliquo non albo;
47
quoniam sicut generatio aliqua non est a nichilo simpliciter
48
sed ex non aliquo, ita generatio simpliciter debet esse a
23
49
|317b5|[Bekker]nichilo simpliciter. Nichil autem simpliciter intelligi debet
50
duobus modis: aut quod non est substantia et
51
est aliquod aliorum predicamentorum, aut quod non
52
est substantia neque aliquod unum aliorum predicamentorum.
53
Et quocunque modo intelligamus nichil simpliciter,
54
continget ut sit privatio decem predicamentorum.
55
Si autem fuerit in substantia tantum, manifestum est quod
56
continget ex hoc ut alia predicamenta non sint, nisi accidentia
57
essent abstracta a substantia. Et si hoc nichil fuerit
58
in omnibus predicamentis, tunc erimus inter duo: aut
59
scilicet ponemus quod nichil est aliquid aut credemus quod aliquid
60
fit ex nichilo simpliciter. Dissolutio autem istius
61
|317b14|[Bekker]|20, 6|[ar. ed. Eichner]questionis determinata est in primo Phisicorum, sed ipse ponit
62
quod dictum est illic hic dicendo quod generatum simpliciter
63
fit ex ente in potentia et non ente in actu. Et cum
24
64
|317b18|[Bekker]posuit dissolutionem istius dubitationis hoc modo, dixit
65
quod relinquitur in hoc alia dubitatio, ita quod iterat primam
66
dubitationem in esse generationis simplicis.
23
[12]|157va23|[Giunta 1550]|21, 5|[ar. ed. Eichner]Dubitatio autem est ista: si enim generatio est simplex
24
et fit ex aliquo ente in potentia non in actu, querendum
25
est utrum illud quod est ens in potentia habeat
26
aliquod in actu, v. g. unum predicamentorum accidentis,
27
aut sit in actu quantitas aut qualitas aut aliquod aliorum
28
predicamentorum, aut nullum habeat in actu decem
29
predicamentorum sed in potentia. Si igitur fuerit in potentia
30
omnia predicamenta et nullum in actu, continget
31
querere utrum sit possibile ut separetur ab eo illud
32
quod est in potentia, et iam declaratum est hoc
33
esse impossibile; et etiam contingit ut aliquod ens sit a
34
non ente in actu — quod etiam vitaverunt antiqui. Si autem
35
fuerit in actu unum predicamentorum accidentis,
36
continget ut accidentia sint abstracta a substantia.
42
[13]|157va42|[Giunta 1550]|22, 2|[ar. ed. Eichner]Dixit Et oportet nos perscrutari de hoc in magna sollicitudine.
25
43
|317b34|[Bekker]Et prius debemus scire causam propter quam necesse
44
est ut generatio simplex et non simplex sint semper.
60
[14]|157va60|[Giunta 1550]|318a1|[Bekker]|22, 5|[ar. ed. Eichner]Dixit Et quia cause generationis sunt due, motor et materialis,
61
querendum est de istis propter causam materialem.
62
Causa enim movens aut est prima et universalis
63
aut non prima neque universalis. Prima vero et universalis
64
|318a3|[Bekker]declarata est esse in Phisicis; declarantur enim illic
65
duo modi esse moventium, quorum unum est quod
66
nunquam movetur sed semper movet, secundum autem
67
est quod semper ab eo movetur; primam autem philosophiam
68
oportet determinare substantiam istorum duorum
69
moventium. Moventia autem particularia que
1
|157vb1|[Giunta 1550] semper movent, ex quibus generatio est semper, determinanda
2
sunt posterius.
13
[15]|157vb13|[Giunta 1550]|23, 1|[ar. ed. Eichner]Et cum ita sit, intentio hic non est nisi dare causam
14
materialem propter quam generatio et corruptio
15
sunt semper, quousque post loquatur in causis particularibus.
16
Et hac causa data, dissolvetur questio predicta, scilicet
17
quomodo aliquid in potentia differt ab aliquo in actu.
26
38
[16]|157vb38|[Giunta 1550]|318a13|[Bekker]|23, 5|[ar. ed. Eichner]Et oportet nos prius, antequam demus causam, dicere
39
questionem contingentem propter subiectum in continuatione
40
generationis. Questio autem sic formatur:
41
si illud quod corrumpitur corrumpitur in nichilum, non
42
in aliquod predicamentorum decem, et illud quod generatur
43
generatur ab ente finito, necesse est ut totum consumatur
44
et ut mundus dissolvatur. Non enim debet aliquis
45
dicere quod generatio debet esse perpetua quoniam illud
46
ex quo fit generatio neque perficitur neque consumitur,
47
quia est infinitum in actu, quoniam aliquod infinitum esse
48
in actu impossibile est, sicut declaratum est. Infinitum autem,
49
secundum quod est possibile, est in potentia, ut divisio magnitudinum
50
semper in duo media.
60
[17]|157vb60|[Giunta 1550]|23, 13|[ar. ed. Eichner]Et ista questio et predicta sic solvuntur: quia corruptio
61
unius et eiusdem rei est generatio alterius; quoniam,
62
cum corruptio alicuius fuerit generatio alterius, tunc necesse
63
est ut generatio non abscindatur, quoniam per successionem
64
formarum super subiectum, quod est materia,
27
65
non denudatur illud ex quo generatio fit simpliciter, quod
66
est in potentia, ab aliquo ente in actu, quod est forma.
47
[18]|158ra47|[Giunta 1550]|318a27|[Bekker]|24, 2|[ar. ed. Eichner]Dixit Et accidit in hoc dubitatio de qua oportet considerare.
48
Cum enim generatio alicuius substantie fuerit corruptio
49
alterius substantie, quomodo accidit dicere in quibusdam
50
rebus in quibus generatio et corruptio sunt in substantia
51
quod quedam generantur simpliciter et corrumpuntur
52
non simpliciter? Dicamus igitur quod quidam modus
53
est secundum quem hoc dicitur; videtur enim quod hoc quod accidit
54
eis ex hoc in generatione substantiarum adinvicem, simile
55
est ei quod accidit ex hoc in generatione substantiarum
56
in respectu generationis accidentium. Quemadmodum
57
igitur dicimus quod generatio substantie est generatio simpliciter,
58
et similiter corruptio eius, et non dicimus hoc
59
in generatione accidentium et in corruptione eorum,
60
sed, dicimus quod est aliqua generatio et aliqua corruptio
61
non generatio simpliciter nec corruptio simpliciter,
28
62
ita videtur accidere substantiis adinvicem cum substantie
63
que transmutantur adinvicem diversantur in hoc
64
|318b1|[Bekker]quia quedam significant hoc principaliter et secundum prius,
65
scilicet illud quod est prima substantia et quod intenditur
66
per se, et quedam non significant tale hoc sed
67
significant posterius in substantialitate; |24, 15|[ar. ed. Eichner]v. g. Parmenides
68
vocat ignem ens et terram non ens, quia apud
69
ipsum ignis significat ens principaliter magis quam terra. Secundum
1
|158rb1|[Giunta 1550]hunc igitur modum et ei similem possibile est
2
dicere quod generatio ignis ex terra est generatio simplex,
3
et quod generatio terre ex igne est aliqua generatio,
4
non simpliciter. Iste igitur est unus modorum quibus
5
possibile est dicere quod quedam substantie sunt generate
6
simpliciter et quedam non. Et hoc est secundum quod opinatur
7
unusquisque hominum. Et quamvis iste modus sit verus,
8
tamen erravit ille qui in hoc erravit et credidit in eo
9
cuius esse est perfectius quod sit magis diminutum, et in
29
10
eo cuius esse est magis diminutum quod sit magis perfectum. Et non
11
|318b9|[Bekker]intendimus |25, 3|[ar. ed. Eichner]hic verificare sermonem Parmenidis neque
12
alterius, sed verificare hunc modum. Hec igitur est una
13
differentia secundum formam. Et secunda secundum materiam; in-
14
dividua enim substantiarum in quarum compositione vincunt
15
ex quatuor elementis ea quorum differentie contrarie
16
propinquiores sunt ad esse et magis significant
17
aliquod esse, sunt perfectiores in substantialitate quam individua
18
super quorum compositione vincunt ex elementis
19
ea quorum differentie sunt propinquiores ad non esse
20
et minus significant aliquod ens, v. g. quod actio ignis,
21
que est calor, propinquior est ad esse quam actio aque, que est
22
frigus; frigus enim quodammodo defectus est caloris.
23
Individua enim super quorum compositione vincit
24
ignis perfectiora sunt in esse quam ea in quorum compositione
25
vincit terra. |25, 11|[ar. ed. Eichner]Et ideo possibile est dicere, cum magis
26
diminutum generatum fuerit ex perfectiori, quod perfectius
27
corrumpitur simpliciter et magis diminutum
27
generatur aliqua generatione; et econtrario cum perfectius
30
29
generabitur ex magis diminuto. Immo possibile
30
est dicere quod, cum perfectius corrumpitur in magis
31
diminutum, quod corrumpitur in non ens, et cum perfectius
32
generabitur ex magis diminuto, quod generabitur ex
33
non ente, ut est consuetudo antiquorum.
59
[19]|158rb59|[Giunta 1550]|318b18|[Bekker]|26, 1|[ar. ed. Eichner]Et plures antiqui reputant quod perfectio et diminutio
60
in individuis substantiarum, ex quibus accidit eis
61
hoc accidens, non est nisi propter diversitatem eorum
62
in sensu. Dicunt enim quod, cum aliquid non sensibile transmutatur
63
in sensibile, quod generatur ex non ente; et cum
64
transmutatur in aliquod non sensibile, dicunt quod corrumpitur
65
in non ens. Et accidit eis hoc accidens quia estimabant
66
quod nulla comprehensio est hic in cognitione rerum
67
preter sensum. Necesse est igitur ut sensibile sit ens et
68
non sensibile sit non ens, sicut cognitum apud nos est
69
ens et ignotum est non ens. Quia enim opinabantur quod
1
|158va1|[Giunta 1550]omne ens est comprehensum a nobis, et quod nullum ens
2
est non comprehensum, et opinabantur quod comprehensio
3
a nobis non est nisi secundum sensum, ideo opinabantur quod
4
sensibile est ens. Et isti, quamvis errent in hoc, sicut dicit
31
5
|318b26|[Bekker]Aristoteles, tamen in hac opinione consequuntur viam veritatis
6
aliquo modo, inquantum dicunt quod ens est comprehensum,
7
et non comprehensum naturaliter est non
8
ens. Sed erraverunt inquantum posuerunt sensum sicut
9
scientiam; unde accidit ut aliquid in se videatur econtrario
10
modo sensui, v. g. terra et aër; aër enim apud intellectum
11
est perfectioris esse quam terra, et terra perfectioris
12
esse apud sensum. Et ideo non contingit ut illud quod
13
est magis sensibile sit perfectius; perfectius enim in rei veritate
14
est illud quod est perfectius apud intellectum.
60
[20]|158va60|[Giunta 1550]|27, 1|[ar. ed. Eichner]Determinata est igitur ex hoc sermone causa propter
61
quam possibile est dicere in transmutatione quarundam
62
substantiarum in quasdam quod est generatio simplex
63
et generatio ex non ente et quod est corruptio simplex
64
in non ens. Causa autem propter quam diximus
65
quod transmutatio quarundam substantiarum est generatio
66
simplex et transmutatio quarundam est aliqua
67
generatio, non est causa propter quam diximus quod transmutatio
68
in substantiam est generatio simplex et quod
69
transmutatio ex ea est corruptio simplex, et propter
1
|158vb1|[Giunta 1550]quam diximus quod transmutatio in aliis predicamentis
2
est generatio aliqua et corruptio aliqua. Causa enim in hoc est illud quod
32
3
|319a11|[Bekker]|27, 7|[ar. ed. Eichner]dictum est in libro Predicamentorum, scilicet quod res particulares
4
sunt duobus modis: quedam enim non dicuntur neque
5
in subiecto neque de subiecto, et sunt individua substantie;
6
et quedam sunt in subiecto, et sunt individua accidentis.
7
Transmutatio autem eorum in ea que non sunt
8
in subiecto dicitur esse generatio simplex, transmutatio
9
vero ex hiis dicitur corruptio simplex. Transmutatio
10
autem eorum que dicuntur in subiecto, sive in ea sive
11
ex hiis, dicitur aliqua generatio. Causa autem in istis duabus
12
nominationibus, scilicet que sunt in substantiis et que
13
sunt in accidentibus, eadem causa est aliquo modo. Inveniuntur
14
enim in eis duo modi: perfectus et non perfectus.
15
|27, 14|[ar. ed. Eichner]Dicitur igitur in transmutatione ad perfectum
16
et ex perfecto in duobus modis generatio simplex
17
et corruptio simplex, et in transmutatione ad diminutum
18
et ex diminuto aliqua generatio et aliqua
19
corruptio, v. g. quod in transmutatione ex igne et
20
ad ignem dicitur generatio simplex et corruptio simplex
33
21
|319a16|[Bekker]et in transmutatione ex terra et in terram dicitur
22
aliqua generatio et aliqua corruptio, cum ignis sit
23
perfectioris esse quam terra, et in transmutatione ex homine in
24
hominem dicitur etiam aliqua generatio et aliqua corruptio.
25
Declaratum est igitur ex hoc sermone modus
26
secundum quem dicimus quod transmutatio in quasdam substantias
27
et ex eis est generatio simplex et corruptio simplex,
28
et in quibusdam non, et modus secundum quem
29
dicimus hoc in substantiis et in accidentibus, et quod
30
aliquo modo sunt similes.
46
[21]|158vb46|[Giunta 1550]|28, 9|[ar. ed. Eichner]Et non debet iste sermo facere nos dubitare, scilicet hoc
47
quod diximus quod iste substantie generantur ex non ente
48
et corrumpuntur in non ens, in hoc quod diximus quod
49
causa continuationis generationis est quia prima materia
50
impossibile est ut denudetur ab altero duorum contrariorum.
51
Non ens enim significat vilius duorum contrariorum,
52
et ens nobilius. Et cum ita sit, necesse est ut
53
generatio nunquam cesset. Corruptio enim non entis,
54
quod est vilius contrarium, semper est generatio entis,
34
55
|319a28|[Bekker]quod est nobilius contrarium et magis sensibile; et corruptio
56
nobilioris contrarii est generatio non entis, quod est vilius
57
contrarium et non sensibile aut minus sensibile.
5
[22]|159ra5|[Giunta 1550]|29, 1|[ar. ed. Eichner]Et in hoc est dubitatio utrum ens et non ens dicantur
6
de contrariis quorum unum est nobilius altero,
7
v. g. quod grave, scilicet terra, est non ens, et leve, scilicet ignis, est ens;
8
aut non ens dicitur de materia contrarii vilioris, scilicet materia
9
terre, et ens dicitur de materia contrarii nobilioris,
10
scilicet materia ignis. Et hoc facit nos considerare utrum
11
|319b1|[Bekker]ista materia sit eadem in omnibus istis quatuor corporibus
12
aut non. Dicamus igitur quod uno modo est eadem,
13
et ideo possibilia sunt adinvicem alterari; et alio modo
14
sunt multe, unde possibilia sunt recipere formas contrarias.
15
Est enim una secundum subiectum et multe secundum potentias
16
et habilitates ad recipiendum formas contrarias.
17
Hoc igitur dixit de generatione simplici et non simplici
18
que sunt in substantia.
45
[23]|159ra45|[Giunta 1550]|30, 3|[ar. ed. Eichner]Dixit Et nos debemus dicere differentiam inter generationem
46
et alterationem; utraque enim istarum est transmutatio
47
et habet subiectum et contraria et accidentia
35
48
|319b9|[Bekker]subiecto, et differunt in subiecto et in eo quod est
49
in subiecto. Alteratio igitur est cum subiectum fuerit
50
aliquod in actu et fuerit transmutatum in aliqua specie
51
qualitatis cum ille qualitates fuerint contrarie aut inter
52
contrarias (v. g. quod idem corpus aliquando sanatur et aliquando
53
infirmatur, permanendo idem; et idem cuprum
54
quandoque est rotundum et quandoque est angulare, permanendo
55
idem). Transmutatio autem in substantia est cum nichil
56
in actu remanserit ex illo ex quo est transmutatio,
57
quod sit subiectum illius rei que in eo fit essentialiter
58
non accidentaliter (v. g. cum sperma transmutatur
59
et fit sanguis secundum totum, aut aër transmutatur secundum
60
totum et fit aqua).
33
[24]|159rb33|[Giunta 1550]|30, 13|[ar. ed. Eichner]Et magis est manifestum cum transmutatio fuerit ex
34
non sensibili in sensibile, v. g. ut ex aëre fiat aqua
35
(aër enim fere est insensibile visui et tactui). Et
36
diximus quod necesse est in illo fixo ad qualitatem generatam
37
ut illa qualitas sit in eo essentialiter, quia videmus
38
quod in rebus generabilibus remanet aliquid sensibile, idem ut cor-
39
poreitas remanens in aqua et in aëre cum generantur abinvicem,
40
et ut diaphaneitas et humiditas et alia accidentia.
36
41
|319b23|[Bekker]Sed ista que remanent in generabilibus videntur quod non sint subiecta
42
illius quod fit in talibus istis transmutabilibus secundum modum
43
quo illud quod est in actu est subiectum in transmutatione
44
que est in qualitate. Et causa in hoc est quod
45
illud quod remanet apud generationem aque ex aëre
46
est aliquod contingens subiecto, non quod est ipsum subiectum,
47
sed accidentaliter, idest quia est in subiecto. Et ideo,
48
si esse alterationis in subiecto suo esset tale esse, scilicet accidentale,
49
tunc alteratio esset generatio; v. g. quod, si homo esset
50
subiectum |31, 9|[ar. ed. Eichner]musice et non musice, secundum quod corporeitas est
51
subiectum forme aque et aëris, scilicet accidentaliter, tunc
52
transmutatio hominis de ignorantia musice ad scientiam
53
illius esset generatio et corruptio in substantia. Sed
54
homo est subiectum essentialiter ad cognoscendum musicam,
55
et ideo fuit alteratio non generatio. Et alteratio
56
inquantum subiectum permanet
57
ei essentialiter convenit aliis transmutationibus,
58
et differt ab eis in eo in quod est transmutatio.
59
Cum enim transmutatio fuerit in quantitate,
60
erit augmentum et diminutio et ad locum translatio
37
61
|319b33|[Bekker]et ad qualitatem alteratio. Transmutatio autem in
62
substantia differt ab omnibus istis transmutationibus
63
|320a1|[Bekker]in hoc quod nichil remanet in eo quod sit subiectum essentialiter
64
ei in quod est transmutatio. Et principaliter
65
materia est subiectum illius transmutationis. Subiectum
66
autem aliarum transmutationum non dicitur materia
67
nisi secundum posterius. Declaratum est igitur quod generatio
68
est ens, et quomodo est, et in
69
quo differt ab alteratione.
40
[25]|159va40|[Giunta 1550]|33, 12|[ar. ed. Eichner]Dixit Et querendum est utrum differentia que est inter
41
augmentum et alias transmutationes est differentia quam habent
42
propter illud in quo est transmutatio, quoniam illud quod
38
43
|320a17|[Bekker]augmentatur mutat locum, generatum autem et alteratum
44
non. Et amplius, mutatio loci in cremento differt
45
a mutatione loci que dicitur communiter localis (motus autem
46
localis est duplex, scilicet rectus et circularis); et differt
47
ab eo quod movetur secundum rectitudinem, nam
48
illud mutat locum secundum totum, illud autem quod augetur
49
mutat locum secundum partem; et differt etiam a motu circulari,
50
quamvis ambo moveantur secundum partes, in hoc quoniam
51
partes moti circulariter semper moventur in eodem
39
52
|320a24|[Bekker]loco, partes autem augmentati moventur in locum
53
maiorem et eius quod diminuitur in minorem.
66
[26]|159va66|[Giunta 1550]|34, 10|[ar. ed. Eichner]Quoniam igitur augmentum differt ab aliis transmutationibus
67
in hiis duobus, scilicet in quo est transmutatio
68
(et est quasi materia) et in modo ipsius transmutationis,
69
est manifestum.
19
[27]|159vb19|[Giunta 1550]Querendum est igitur utrum crementum corporis
20
sit ex aliquo corpore in actu aut potentia. Et quia hoc
21
dicitur |35, 5|[ar. ed. Eichner]dupliciter: aut illud quod est corpus potentia
22
erit separatum a sensibili corpore, aut erit in corpore sensibili;
23
et hoc etiam duobus modis: aut per se erit
24
in corpore sensibili, aut aliquid
25
existens in aliquo secundum accidens, ut dicimus quod materia
40
26
est existens in corporibus; oportet ergo considerare
27
in unoquoque modorum eius quod est in potentia,
28
|320a32|[Bekker]deinde in eo quod est in actu. Si autem crementum et
29
diminutio sint ex materia a sensibili corpore separata,
30
|320b1|[Bekker]necesse est aut ipsum non possidere locum (et tunc erit
31
aut punctus et sibi simile de hiis que non querunt locum
32
aut vacuum) vel erit corpus insensibile. |35, 12|[ar. ed. Eichner]Quoniam igitur
33
punctum esse materiam, et vacuum, manifestum est
34
quod impossibile est; si autem fuerit corpus insensibile,
35
oportet, inquantum generatur ex eo magnitudo, ut sit
36
in loco (omne enim ex quo aliquid generatur necesse est
37
ut sit in loco, aut secundum se aut secundum accidens, sicut nos
38
dicimus de materia; nullam enim habet differentiam illud
39
ex quo generatur corpus simpliciter, et illud ex quo
40
crescit, cum generatio sit in toto, crementum autem generatio in
41
parte); quapropter hec scrutatio ambobus est communis
42
aliqualiter, et aliqualiter propria cremento. Et cum
43
corpus separabile est in loco, sensibile
44
et non separabile a sensibili, et revertetur scrutatio
45
super primum modum.
41
58
[28]|159vb58|[Giunta 1550]|320b5|[Bekker]|36, 6|[ar. ed. Eichner]Cum autem impossibile est ut generatio magnitudinis
59
et crementi eius sit ex aliquo ente in potentia et separabili,
60
oportet ut sit ex aliquo ente in actu. Et quia
61
hoc dicitur aut secundum se aut secundum accidens, secundum se, ut ex aqua fit
62
aër, non quia aqua transmutatur in aërem, sed quia ex
63
aqua exit aër, quia ante erat
64
inclusus in ea; secundum autem accidens, sicut dicimus quod prima
65
materia est in corporibus. Sed materiam magnitudinis
66
et corporis in cremento et generatione esse
67
inclusam impossibile videtur, quoniam oportet ex hoc ut in
68
corpore finito sint infinita corpora in actu, et alia impossibilia
69
que dicta sunt in aliis locis.
11
[29]|160ra11|[Giunta 1550]|37, 1|[ar. ed. Eichner]Melius est ergo ponere quod materia generationis et
12
augmenti est prima materia, quam diximus esse unam
13
et eandem numero potentia autem plura, non quod materia
14
sit corpus existens in corporibus in actu, neque punctum
15
neque linee neque superficies, quoniam hec non sunt in loco,
16
neque secundum se neque secundum accidens; sed ex quo magnitudo generatur
42
17
oportet ut sit in loco, sicut diximus, aut secundum se aut
18
|320b16|[Bekker]secundum accidens. Immo materia est cuius linee et superficies
19
sunt ultima et termini; quapropter non invenitur omnino
20
separata ab accidentibus, cum ultima non separantur
21
ab illo cuius sunt ultima.
31
[30]|160ra31|[Giunta 1550]|37, 9|[ar. ed. Eichner]Transmutatio autem in generatione assimilatur transmutationi
32
in cremento in causa agente et materiali: in
33
causa autem agente, quoniam, sicut id quod generatur
34
actu, generatur aut eiusdem speciei aut
35
eiusdem generis propinqui aut remoti
36
(secundum speciem, ut homo ab homine et ignis ab igne;
37
secundum genus remotum, ut durum a frigido), ita etiam illud
38
quod crescit debet esse agens idem cum forma partium
39
generandarum secundum speciem, quoniam faciens partes magnitudinis
40
est magnitudo;
67
[31]|160ra67|[Giunta 1550]|38, 1|[ar. ed. Eichner]in causa autem materiali, quoniam nulla est materia in potentia
68
corporis communis (inquantum corpus est genus), ut dictum
69
est, quoniam non est materia nisi istius corporis, et crementum
43
1
|160rb1|[Giunta 1550]|320b26|[Bekker]non est nisi generatio partium huius corporis. Ergo
2
oportet ut augmentatum et generatum habeant eandem
3
materiam; quoniam hoc quod videtur de materia crementi
4
nobis non est ei proprium. Et quia crementum
5
est generatio in quantitate, diminutio autem est corruptio
6
in quantitate, oportet ut magnitudo non sit aucta
7
nisi propter magnitudinis additamentum quod est in ea in
8
actu; quod si non esset, oporteret ut corpus componeretur
9
ex punctis. Similiter autem non diminuitur nisi ex
10
diminutione alicuius magnitudinis in actu. Quapropter crementum
11
debet esse ex aliquo corpore in actu. In generatione
12
autem non sequitur hoc, quia est in qualitate.
30
[32]|160rb30|[Giunta 1550]|38, 12|[ar. ed. Eichner]Sed in hoc contingit magna questio, scilicet ut corpus
31
intret corpus secundum totum, et, si non, quomodo
32
|321a3|[Bekker]crescit in omnibus partibus, et ita erunt duo corpora
33
in eodem loco.
44
1
[33]|160va1|[Giunta 1550]|321a9|[Bekker]|39, 1|[ar. ed. Eichner]Et non potest aliquis dicere quod, quamvis crementum sit
2
inquantitate, non est necessarium ut sit corpore
3
adveniente in actu. Aër enim, quando ex aqua generatur, acquirit maiorem
4
quantitatem sine corpore extrinseco adveniente,
5
quoniam hoc non est crementum; immo prima materia naturaliter
6
recipit augmentum et diminutionem in magnitudine.
7
Et hoc erit manifestum salvatis rebus essentialibus
8
in eo quod crescit. Quorum unum est quod omne
9
punctum et omnis pars sensibilis universaliter et similiter in omnibus
10
partibus crescit, et similiter in diminutione. Secundum
11
est quod non crescit nisi aliquo extrinseco adveniente.
12
Tertium est quod illud quod dicitur crescere et diminui
13
sit permanens. Quapropter manifestum est quod
14
quantitas |39, 11|[ar. ed. Eichner]aëris generati ab aqua non est crementum aque
15
neque aëris. Hec enim transmutatio de diminutione in augmentum
16
non habet idem subiectum. Sed iam dictum est
17
quod crementum habet unum subiectum. Et si aliquis dixerit
18
quod corpus commune aque et aëri est subiectum istius
19
crementi, frangetur sermo iste per secundam radicem, |321a27|[Bekker]
20
scilicet quod in cremento necessarium est aliquod extrinsecum.
21
Hee autem sunt questiones in cremento.
53
[34]|160va53|[Giunta 1550]|40, 1|[ar. ed. Eichner]Est et alia questio, cum confessi fuerimus quod illud quod
54
crescit sit aliquid in actu, utrum illud quod crescit sit
55
veniens aut cui vel ad quod venit, v. g. utrum cibus crescat aut
56
crus aut utrunque. Et hoc cito dissolvetur, quoniam substantia
57
alterius permanet, scilicet crus, alterius autem alteratur, scilicet cibus.
58
Crementum enim non est alterati sed permanentis;
59
|321b1|[Bekker]v. g. vinum admixtum cum aqua, dummodo non est
60
transmutata operatio vini, dicimus quod crescit, |40, 7|[ar. ed. Eichner]et similiter
61
dum facit opus proprium vini, quod non dicimus in aqua,
62
quoniam alteratur. Et similiter, si aliquid ab aliquo alteratum
63
est et amisit substantiam, non dicimus quod alteratio
64
est illius rei que destruitur sed illius permanentis,
65
v. g. quia cibus calidus veniens ad corpus, corpus alteratur
66
ab eo in calidum, substantia autem cibi destruitur.
67
Et tunc recte quidem dicitur esse alteratio et crementum in re
46
68
|321b6|[Bekker]permanente in actu, principium enim movendi non
69
est nisi alterantis fixi et illius quod crescit.
26
[35]|160vb26|[Giunta 1550]|41, 3|[ar. ed. Eichner]Et cum dictum est sufficienter de questionibus, dicamus
27
de solutione, salvando tria predicta et etiam cavendo
28
impossibilia, ut vacuum esse aut duo corpora esse
29
in eodem. Primum quidem horum que scienda
30
sunt de augmento est quod primo invenitur in corporibus
31
consimilis partis et non invenitur in instrumentalibus
32
nisi mediantibus consimilibus. Et hoc quidem
33
manifestum est. Non enim dicimus manum esse augmentatam
34
nisi cum caro et os et alia ex quibus componitur
35
augmentantur. Quia ergo unumquodque membrorum
36
consimilium componitur, |41, 13|[ar. ed. Eichner]ut alia corpora naturalia,
37
ex materia et forma, et illud quod augmentatur debet
38
esse fixum, ut diximus, et materia est in continuo
39
fluxu forma autem est permanens, rectum est dicere, quando
40
aliquid augmentatur, quod illud quod augmentatur in eo est forma
47
41
|321b23|[Bekker]non materia. Materia enim non est permanens, et
42
illud quod augmentatur necessario permanet.
52
[36]|160vb52|[Giunta 1550]|42, 1|[ar. ed. Eichner]Et hoc est quasi mensurans ad illud quod mensuratur
53
per mensurans, quoniam mensurans est idem
54
et que mensurantur per ipsum (ut triticum et hordeum)
55
sunt diversa. Et si ymaginares unum mensurans
56
quod aliquando crescit per illud quod intrat in ipsum, et aliquando
57
diminuitur, conservando figuram eius, tunc ymaginaberis
58
dispositionem forme in suo cremento in respectu
59
materie. Et hoc recte ymaginaberis quando ymaginaberis
60
|42, 6|[ar. ed. Eichner]utrem corii, quod, quando intrat ipsum aqua pauca, diminuitur,
61
quando autem multa, crescit, et in utroque conservat figuram
62
suam. Et secundum hoc non sequitur additio in omnibus
63
partibus materie, cum quedam partes exeant et
64
quedam intrent, quod cogeret nos ad dicendum quod corpus
65
intraret corpus, aut vacuum esset. Quod si ipsa materia
66
cresceret, aut corpus intraret corpus aut vacuum esset.
48
12
[37]|161ra12|[Giunta 1550]|321b28|[Bekker]|42, 13|[ar. ed. Eichner]Hic autem scire quod illud quod augetur non augetur
13
nisi secundum partes forme, manifestius est in instrumentalibus,
14
cum forma in eis sit manifestior, v. g.
15
quoniam, quando manus crescit, in omnibus partibus
16
conservat suam figuram, qua dicitur manus. Et significatio
17
quod forma manifestior est in officialibus quam in
18
consimilibus, est quod mortuus dicitur habere os et carnem
19
magis quam habere manum aut pedem. Oportet
20
ergo ut quecumque pars carnis sit aliquo modo crescens
21
et aliquo modo non. Secundum autem formam crescit, secundum
22
autem materiam non.
34
[38]|161ra34|[Giunta 1550]|322a1|[Bekker]|43, 5|[ar. ed. Eichner]Et quia illud quod augmentatur non crescit nisi adveniente
35
cibo extrinseco, cibus autem non est actu id
36
ad quod advenit, v. g. neque actu est os neque caro sed potentia;
37
quapropter cibus aliquo modo est similis. Hec
38
autem est dissolutio questionis in cremento. Sed Alexander
39
dicit quod hoc quod dictum est in hoc, non dictum
49
40
|43, 11|[ar. ed. Eichner]est coactione probationis, sed quia anima quievit in huiusmodi.
41
Materia enim non dissolvitur secundum totum, sed semper
42
remanet in ea aliqua res fixa. Et si non, esset
43
possibile formam separari. Et cum in materia est pars
44
fixa, necessario illa pars augmentabitur. |44, 1|[ar. ed. Eichner]Quapropter
45
oportet ut in membris augmentatis sit humiditas dispersa
46
cum qua admixtus est cibus adveniens; et quando
47
>mutabitur in naturam illius humiditatis, augmentabitur
48
figura membri per augmentum illius humiditatis
49
in omnibus partibus et diminuitur per eius diminutionem;
50
et natura est que conservat figuram illius
51
membri in hora augmentationis et diminutionis. Et
52
hoc si sit verum, quomodo fuit quod ille
50
53
magister primus ita consentit sine probatione, cum
54
nunquam creditur aliquid dixisse sine forti probatione?
55
Et tunc inquiramus in hoc. |44, 11|[ar. ed. Eichner]Manifestum est quod, si aliquis
56
dicat augmentum esse secundum formam, quod non
57
vult dicere formam augmentari secundum quod est
58
forma (augmentum enim est secundum magnitudinem,
59
forma autem est qualitas) sed quod illud quod augetur
60
in omnibus partibus non augetur in eo quod est
61
quantum sed in eo quod est quantum habens formam.
62
Et cum augmentum in omnibus partibus non est nisi inquantum
63
partes habent formam, manifestum est quod
64
non sequitur ex suo cremento in omnibus partibus
65
secundum hunc modum corpus penetrare corpus
66
totaliter: augmentum enim est in re augmentata secundum
51
67
formam. Sed illud posset contingere si augmentum
68
esset in partibus tantum secundum materiam,
69
scilicet inquantum sunt partes. Et si esset ita, contingeret
1
|161rb1|[Giunta 1550]alterum duorum: aut
2
augmentum esset per accumulationem, aut penetrarentur
3
partes advenientes et partes recipientes adinvicem.
4
Sed miscibilium partes non cedunt equaliter partibus
5
subintrantibus neque adunantur cum illis nisi inquantum
6
habent qualitatem determinatam, et est
7
humiditas non inquantum sunt quanta tantum; |46, 10|[ar. ed. Eichner]quoniam,
8
si esset ita, possibile esset omnia admisceri. Additio ergo
9
omnium miscibilium non est nisi secundum formam.
10
Quoniam autem augmentum non est nisi quantitatis inquantum
11
habet formam, manifestum est ex hoc, quoniam
12
illud quod augetur debet esse permanens, sed non
13
permanet nisi inquantum habet qualitatem, non in
14
eo quod sunt partes; cum, inquantum sunt partes in se,
52
15
|46, 15|[ar. ed. Eichner]sunt in continuo fluxu. Secundum hoc igitur intelligendus
16
est sermo magistri, non secundum quod Alexander
17
intellexit. Quoniam magister non dixit quod augmentum
18
est in materia sine forma vel econtrario, sed in
19
omnibus partibus augmentati secundum formam non
20
secundum materiam vel inquantum sunt partes.
21
Corpus enim non habet partes nisi inquantum materia,
22
partes autem sunt in fluxu inquantum sunt partes
23
et in permanentia inquantum habent formam. Et
24
|47, 4|[ar. ed. Eichner]quia augmentum non est augmentati nisi inquantum
25
permanet, contingit ut non sit augmentum in partibus
26
nisi inquantum habent formam. Et visum est tibi
27
quod differentia magna est inter hoc et sermonem
28
Alexandri. Et videtur michi quod qui questionem dissolvit
29
eo modo quo Alexander, quod non dissolvit sed
30
permutat questionem, quoniam adhuc residuum erat
31
dicere qualiter augmentatur magnitudo per illam humiditatem
53
32
in omnibus partibus, cum magnitudo non admisceatur
33
cum ea. Et similiter de omnibus membris congelatis;
34
miscibile enim est liquabile.
35
Quapropter melius est dicere sufficere quod dedit
36
magister in responso, aut querere aliquid quod compleat
37
sermonem suum; quoniam videtur quod augmentum
38
indigeat admixtione, ut ipse dicet post hoc. Et si non
39
esset ita, esset generatio partium carnis et ossis per se
40
quando cibus transmutatur in ossa et carnem. Hec autem
41
mixtio necessario non est nisi hoc modo, non
42
propter augmentum esse in omnibus partibus sine penetratione;
43
quoniam si hoc fuerit positum, continget ut augmentata
44
non sint nisi que sunt miscibilia. Qualiter
45
ergo dicemus in augmento figure et universaliter membri
46
officialis? Aut dicemus |47, 17|[ar. ed. Eichner]quod in membro naturaliter
47
causa extensionis in omnes dimensiones, quapropter
48
accidit ei aliqua raritas, et illa humiditas cibalis
49
dividit se in omnibus partibus eius, scilicet in minimis
50
foraminibus. Quando illa foramina extenduntur
51
et quando fuerint impleta illa humiditate, transmutatur
54
52
illa humiditas in partes carnosas minimas et applicabit
53
se illis; et iterum contingent in illis partibus carnosis
54
novis foramina minima. Et cum membrum iterum
55
extendetur, rarefient omnia illa foramina et implebuntur
56
per humiditatem cibalem per virtutem attractivam.
57
Et cum calor coagulaverit illam, revertetur
58
in carnem et os. Deinde tertio rarefiet, et sic erit
59
crementum membri augmentati. Augmentum ergo non est
60
augmentati nisi secundum istam virtutem per quam
61
|48, 12|[ar. ed. Eichner]habet formam. Et istam virtutem intendebat Aristoteles
62
cum dixit augmentatum augmentari secundum
63
formam non secundum materiam. Et nisi esset
64
ista virtus, impossibilis esset augmentatio in omnibus
65
partibus sensibilibus, nisi esset possibile corpus penetrare
66
corpus. |48, 15|[ar. ed. Eichner]Causa ergo data ab Aristotele in hoc est universalis
55
67
rebus miscibilibus et non miscibilibus; causa autem
68
Alexandri est propria miscibilibus. Revertamur ergo ad
69
illud a quo recessimus,
28
[39]|161va28|[Giunta 1550]|322a4|[Bekker]|49, 1|[ar. ed. Eichner]dicendo Et questio est: quia crementum est ex illo
29
quod est in potentia illud quod augmentatur, sed in actu est
30
aliud, v. g. quod cibus est potentia caro, actu autem panis,
31
oportet ut non sit in actu pars illius quod augetur, donec
32
corrumpatur forma eius et fiat in eo forma illius quod augmentatur. Si ergo ista
33
pars facta est divisa ab eo quod augmentatur quando
34
fit, erit generatio in substantia. Et cum augmentum non
35
est generatio, qualiter ergo est |49, 8|[ar. ed. Eichner]augmentum? Et ipse respondet
36
quod augmentum non est nisi per mixtionem advenientis
37
et transmutationem eius in naturam rei cui
38
advenit. Et hec est differentia inter hanc mixtionem
39
et mixtionem per quam fit generatio compositorum
40
ex elementis, quam dicemus postea; v. g., quando
56
41
|322a9|[Bekker]vinum admiscetur aque, tum vinum vincet
42
et dominabitur ita quod totum fiat vinum, erit augmentum.
43
Similiter cum cibus advenit humiditatibus et transmutatur
44
in earum naturam et augmentatur magnitudine, erit
45
augmentum. Cibus ergo non erit caro actu post potentiam
46
nisi post mixtionem. Et hec est differentia inter ipsum
47
et generationem: ignis cum incenditur per se, est
48
generatio; et si apponas ligna illi, erit augmentatio.
58
[40]|161va58|[Giunta 1550]|50, 1|[ar. ed. Eichner]Et debes scire quod sicut generatio simpliciter non est
59
corporis simplicis (quod si non, contingeret quod
60
generatio esset ex non ente, v. g. quod non sit impossibile
61
ut fiat animal simpliciter neque homo sit neque aliud animal),
62
sic etiam quantitas que fit in illo quod augetur
63
non est simpliciter. Quapropter oportet ut caro et os
57
64
|322a20|[Bekker]non fiant nisi cibus veniens sit alicuius quantitatis in
65
actu, non inquantum carneum neque osseum in actu
66
sed in potentia.
20
[41]|161vb20|[Giunta 1550]|50, 9|[ar. ed. Eichner]Differentia autem inter augmentum et nutrimentum
21
est quoniam, quando illud quod fit secundum sensum
22
non est nisi tantum caro, tunc dicitur nutriri, et
23
quando illud quod fit fuerit caro habens quantitatem
24
sensibilem, tunc dicitur augmentatio. Cibus ergo et augmentum
25
in subiecto idem sunt, in modo autem differunt;
26
quoniam quando cibus veniens fuerit potentia caro
27
tantum, non sensibilis quantitatis, v. g. forma spoliata
28
a quantitate, et si quantitas esset non sensibilis, hoc modo
29
erit nutrimentum. Quando ergo cibus veniens non
30
est potentia nisi tantum forma sine quantitate actu
31
sed potentia, non erit forma rei augmentate maior; et
32
quando fuerit in potentia forma cum quantitate, erit
33
augmentum. Hec ergo est differentia in augmento
34
et nutrimento.
41
[42]|161vb41|[Giunta 1550]|51, 1|[ar. ed. Eichner]Diminutio autem contingit quando forma augmentati
42
non potest transmutare omnes partes cibi in suam substantiam,
58
43
sed humiditatem naturalem que est in membris
44
alterant cibi in suam substantiam, et econtrario in
45
augmento. Et hec debilitas |51, 5|[ar. ed. Eichner]accidit naturaliter paulatim
46
paulatim secundum debilitatem vite, et erit
47
|322a33|[Bekker]diminutio in quantitate tamen forma eadem remanente,
48
sicut |51, 8|[ar. ed. Eichner]in augmento, v. g. quando aqua admiscetur
49
cum vino paulatim paulatim, donec vinum fiat aquosum;
50
et tunc diminuitur multa pars illius humiditatis,
51
scilicet quando transmutatum erit in naturam cibariorum
52
et exit a corpore, sicut vinum in naturam aque. |51, 12|[ar. ed. Eichner]Ostensum
53
est ergo qualiter est augmentum, et in quo et
54
propter quid sit. Et determinate sunt questiones, et qualiter
55
diminutio, et differentia inter augmentum et nutrimentum.
59
45
[43]|162ra45|[Giunta 1550]|322b1|[Bekker]|52, 10|[ar. ed. Eichner]Dixit Et prima intentio huius libri est perscrutari de
46
corporibus quatuor, utrum sint elementa vel non; et si sunt
47
elementa, utrum sint non generabilia abinvicem, ita quod non habeant
48
principium prius eis, aut sint generabilia exinvicem; et si sint,
49
utrum in eis sit principium quod non generatur ab aliquo, aut
50
quodlibet illorum generatur a suo compari. Et quia hec
51
erat eius intentio, necesse fuit premittere huic perscrutationi
52
ea que dicuntur sine ratione ex rebus necessariis
53
apud omnes dicentes esse generationem et alterationem, scilicet tactum
54
et actionem |52, 17|[ar. ed. Eichner]et passionem et mixtionem. Natura enim
55
istius perscrutationis coegit antiquos ad loquendum
56
de istis rebus. Antiqui enim erant bipartiti: aut dicentes
57
plura elementa uno aut dicentes unum elementum.
58
Facientes autem elementa plura sive dicentes quod ex
59
hiis quatuor corporibus generantur omnia, ut Empedocles,
60
aut quod hec quatuor generantur ab elementis, ut
61
|53, 3|[ar. ed. Eichner]Anaxagoras et Democritus, qui faciunt hec quatuor composita
62
ex consimilibus, necessario dicunt congregationem esse
60
63
|322b8|[Bekker]et segregationem. Congregatio autem et segregatio
64
mixtio est aliquo modo, quamvis illud quod dicunt
65
de hoc non sit determinatum. Dicentes autem mixtionem,
66
necesse est eis dicere actionem et passionem et tactum.
67
Dicentibus vero unum elementum, quamvis non
68
contingat dicere mixtionem, tamen contingit dicere actionem
69
esse et passionem. Et ideo bene dixit |53, 9|[ar. ed. Eichner]Diogenes cum
1
|162rb1|[Giunta 1550]dixit quod, si non esset unum subiectum, impossibile esset
2
ut aliquid transmutaretur in aliud. Non enim est
3
in natura frigidi transmutari in calidum vel econtrario,
4
sed necesse est ut sit subiectum recipiens utrunque. Quia
5
igitur omnes facientes unum elementum ponunt aliquam
6
contrarietatem in illo uno, necesse est eis ut actio sit ex
7
illa contrarietate, et passio ex illo uno. Et cum actio est,
8
tactus est. Quapropter necesse est loqui de istis tribus
9
antequam loquamur de generatione. Et primo de tactu, deinde
10
de passione, deinde de mixtione. Quod enim
11
patitur tangitur, et quod admiscetur patitur et tangitur.
43
[44]|162rb43|[Giunta 1550]|54, 3|[ar. ed. Eichner]Dixit Et sicut quodlibet nominum dicitur multis modis
44
(quedam enim dicuntur equivoce, et quedam secundum prius et
45
posterius), ita est de hoc nomine tactus. Sed tamen cum dicatur
46
sine similitudine et vere et communiter, non dicetur nisi in
61
47
|322b33|[Bekker]omni habenti situm. Situs autem non est nisi in omni habenti
48
|323a1|[Bekker]locum; et ideo magnitudines mathematice dicuntur
49
habere tactum aliquo modo adinvicem, cum impossibile
50
est ymaginari eas extractas a loco (ut mathematici
51
extrahunt eas ab aliis accidentibus), cum corpus
52
non est in loco nisi per suas dimensiones, non per accidentia
53
alia. Locus ergo inseparabilis est a corporibus
54
mathematicis, sive fuerint abstracta ut aliqui dicunt
55
in sermone et esse, sive fuerint abstracta in sermone
56
tantum. Sed tactus qui dicitur in |54, 12|[ar. ed. Eichner]magnitudinibus, dicitur
57
secundum posterius a vero tactu, qui est in naturalibus. Dictum
58
|323a3|[Bekker]est enim in Phisicis in distinctione et descriptione
59
contingentis, quod est duorum corporum quorum termini
60
sunt insimul. Simul autem est situs duorum corporum
61
que sunt insimul, et ex necessitate situs est locus; quapropter
62
necesse est contingentia esse in loco. Et quia
63
modi primi loci sunt sursum et deorsum, necesse est ut
64
contingentia sint aut sursum aut deorsum;
62
65
|323a8|[Bekker]ergo aut gravia aut levia aut utrunque aut alterum eorum.
66
Et manifestum est quod huiusmodi corpora sunt
67
agentia et patientia adinvicem. Contangibilia ergo in
68
rei veritate sunt quorum ultima sunt simul, et sunt agentia
69
et patientia adinvicem.
41
[45]|162va41|[Giunta 1550]|55, 4|[ar. ed. Eichner]Movens autem estimatur idem esse cum agente
42
et motum cum patiente. Et dicitur a quibusdam Quia igitur movens
43
invenitur duobus modis, aut movens et immobile
44
aut movens et mobile, et agens etiam invenitur hiis duobus
45
modis, ergo omne movens est agens et omne agens
46
est movens. Et non est ita; immo movens est generalius
47
agente. Agens enim est illud quod facit passionem aut
48
passivam qualitatem, scilicet alterationem. Et hoc necesse est
49
quia agens est oppositum patienti; patiens autem est in
50
alteratione, et non est necessarium ut omne movens faciat
51
alterationem. Et quia tactus est in rei veritate in agentibus
52
et patientibus, necesse est ut quedam moventia
53
tangant et quedam non. Sed tamen etiam tactus dicitur
54
|55, 12|[ar. ed. Eichner]in rebus naturalibus communiter et proprie. Dicitur enim
55
communiter de duobus corporibus quorum ultima sunt insimul,
56
et quorum alterum est movens et alterum motum
63
57
|323a24|[Bekker]quolibet modo motionis; et dicitur proprie de illis quorum
58
alterum agit et alterum patitur. Et iste modus etiam
59
dicitur communiter et proprie: dicitur enim communiter
60
cum unum eorum agit et alterum patitur; et dicitur
61
proprie cum utrunque agit et patitur. Et iste est tactus
62
qui dicitur secundum prius et vere, et manifestum est in
63
rebus que sunt apud nos. Et propter hoc possibile est
64
dicere quod hec est dispositio omnium contangibilium ex corporibus
65
naturalibus. Et non est ita, quoniam |56, 6|[ar. ed. Eichner]corpus celeste
66
tangit ea que sunt apud nos agendo, tamen non patitur.
67
Corpus igitur celeste dicitur tangens primo modo,
68
scilicet cum alterum duorum egerit et alterum
69
duorum passum fuerit. Sed quia omnia consimilia
1
|162vb1|[Giunta 1550]in genere, scilicet quorum subiectum est unum,
2
non agunt nisi patiendo, estimant etiam quod ita sit de omnibus
3
rebus. Declaratum est igitur ex hoc sermone quod
4
tactus secundum rei veritatem non est nisi in rebus que patiuntur
5
abinvicem, et quod si aliquid est agens et non patiens, patiens
64
6
dicitur tactum, et agens non dicitur tangens nisi per similitudinem;
7
quoniam tactus, quia est secundum comparationem, necesse
8
est ut notet in rei veritate quod utrunque est tangens
9
|323a33|[Bekker]et tactum. Hec est igitur intentio tactus in rebus
10
naturalibus de actione et passione.
30
[46]|162vb30|[Giunta 1550]|323b1|[Bekker]|57, 10|[ar. ed. Eichner]Dixit Sermones antiquorum de naturis rerum activarum
31
et passivarum sunt duo contrarii. Unus enim eorum est
32
quia activa et passiva sunt contraria diversa, non consimilia;
33
omnia enim aut consimilia sunt aut contraria;
34
consimilia autem impossibile est ut agant aut patiantur
35
adinvicem, quia neutrum eorum est dignius ut agat vel patiatur
36
ab altero. Dicunt autem Et si aliquis opposuerit
37
nobis, dicendo quod videmus ignem magnum extinguere
38
parvum, et sunt consimiles, dicemus quod hoc non contingit
39
nisi propter contrarietatem in quantitate; magnum
40
enim contrarium est parvo.
65
51
[47]|162vb51|[Giunta 1550]|323b10|[Bekker]|58, 1|[ar. ed. Eichner]Secundus autem sermo contrarius est isti, quem Democritus
52
solus dicebat, et est quod activa et passiva sunt consimilia.
53
Et signum eius est quod impossibile est quod contraria
54
patiantur abinvicem; contrarium enim non recipit
55
suum contrarium, v. g. quod calor non recipit frigus neque
56
frigus calorem. Hec ergo passiva sunt consimilia
57
activis et convenientia et econtrario.
5
[48]|163ra5|[Giunta 1550]|58, 6|[ar. ed. Eichner]Dixit Isti igitur sunt sermones antiquorum in hac opinione,
6
et argumenta eorum. Et causa contradictionis eorum
7
est quia non considerant rem ex utraque parte, sed
8
isti consideraverunt unam partem et illi aliam. Et ideo
9
sermo utriusque est verus secundum partem et falsus secundum aliam;
10
quoniam, cum consideratum fuerit de hoc, invenietur quod res agit
11
in aliam rem inquantum est contraria, et patitur inquantum
12
est similis. Impossibile enim est ut aliquid agat in aliud secundum
13
quod est simile, quoniam, sicut antiqui dicebant, nullum eorum est
14
dignius agere in alterum quam alterum; et si simile ageret in
66
15
|323b22|[Bekker]simile, tunc res ageret in seipsam; et si ita esset, nichil esset
16
incorruptibile et immobile, omne enim moveret se et
17
corrumperet se; et cum res non agit secundum quod est simile,
18
necesse est ut agat secundum quod est diversum.
27
[49]|163ra27|[Giunta 1550]|59, 1|[ar. ed. Eichner]Et similiter videtur quod non patitur res secundum quod est
28
dissimilis.
29
Dissimilia enim si paterentur abinvicem, quidlibet
30
pateretur a quolibet, et manifestum est quod quidlibet
31
non patitur a quolibet; albedo enim non potest pati a
32
linea neque linea ab albedine nisi accidentaliter, si linea
33
fuerit nigra. Et cum ita est, nichil patitur nisi in eo quod est
34
simile. Declaratum est igitur ex hoc quod activum et passivum
35
uno modo sunt similia et alio modo dissimilia.
52
[50]|163ra52|[Giunta 1550]|59, 7|[ar. ed. Eichner]Et cum consideravimus activa et passiva, apparet
53
nobis quod sunt contraria. Nichil enim extrahit aliquid a sua
54
natura nisi sit contrarium. Et ideo non patitur quidlibet
55
a quolibet. Et cum activa et passiva sint contraria,
56
et contraria sunt similia in genere et dissimilia in specie,
57
necesse est ut activa et passiva sint consimilia in
58
genere et dissimilia in specie. Quoniam autem activa et
67
59
passiva sunt contraria, manifestum est ratione et inductione;
60
|323b33|[Bekker]corpus enim non patitur nisi a contrario
61
corpore, ut ignis generatur ab aëre et sapor a sapore
62
|324a1|[Bekker]|60, 2|[ar. ed. Eichner]contrario et color a colore contrario. Causa autem
63
receptionis est genus commune eis, et causa actionis est
64
contrarietas. Et non tantum quod ipsa propositio, dicens quod
65
activa et passiva sunt contraria, est vera, sed etiam sua
66
conversa videtur esse vera; cum enim posuerimus quod
67
contraria sunt consimilia in genere et dissimilia in specie,
68
et quod consimilia in genere et dissimilia in specie sunt
69
activa et passiva, concludetur ex hoc quod contraria et
71
|163rb1|[Giunta 1550]ea que sunt inter ea sunt activa et passiva. Et hec declaratio,
2
quamvis non det fidem per se simpliciter, cum
3
sit circularis, tamen dat nobis, sicut dicit Alexander, aliquam
4
fidem.
27
[51]|163rb27|[Giunta 1550]|60, 10|[ar. ed. Eichner]Quoniam autem contraria activa sunt et passiva,
28
manifestum est ex hoc quod contrarietas rerum est causa
29
generationis et corruptionis earum. Et ideo ignis calefacit
30
et frigus infrigidat. Et universaliter, quia activum
31
et passivum uno modo est contrarium et alio modo simile,
68
32
contingit ut hoc agat et hoc patiatur. Et si non, non
33
|324a13|[Bekker]esset generatio neque corruptio.
51
[52]|163rb51|[Giunta 1550]|61, 1|[ar. ed. Eichner]Et quia antiqui non sciverunt hoc secundum totum,
52
erraverunt. Et causa erroris eorum in hoc fuit quod homines
53
attribuunt actionem subiecto contrarii et non contrario.
54
Et quia subiectum est simile, putaverunt isti quod agens
55
est simile. Et similiter attribuunt passionem contrario
56
et dicunt quod frigidum calefacit, et ex hoc putaverunt isti
57
quod passio est contrarii.
18
[53]|61, 6|[ar. ed. Eichner]Dixit Et sciendum est quod agens bipartitum est sicut movens
19
bipartitum est, quoniam in utroque eorum est primum et ultimum.
20
Et sicut primum movens possibile est ut sit immobile
21
(hoc enim iam declaratum est in rebus naturalibus), et postremum
22
movens necesse est ut sit motum, sicut primum agens
23
necesse est ut sit non patiens, sive in artificio sive in natura,
24
v. g. quod corpora patiuntur ab arte medicine
25
ex egritudine in sanitatem, sed ars medicine non
26
|324b1|[Bekker]patitur hac passione, cum medicina sit primum; cibus autem
27
et medicamen quibus ars medicine agit sanitatem in
28
corpore, agit et patitur. Et causa in hoc est quia quodcunque
29
agens cuius materia non fuerit eadem cum materia patientis
69
30
|324b3|[Bekker]necesse est ut non patiatur ab illo eodem modo secundum
31
quem agit. Et quodcunque agens fuerit quod habuerit eandem materiam
32
cum patiente, necesse est ut patiatur ab agente. Et est dicere
33
eandem materiam eam que recipit duo contraria indifferenter,
34
scilicet materia que recipit calidum sicut frigidum.
35
Materia igitur artis, quia alia est a materia sanitatis, non
36
patitur ab egritudine; materia enim egritudinis sunt
37
quatuor humores, et materia artis medicine est anima.
55
[54]|163va55|[Giunta 1550]|62, 8|[ar. ed. Eichner]Et cum necesse est ut primum agens non patiatur,
56
necesse est ut sit in non materia patientis. Et sic est de
57
primo agente, scilicet corpore celesti, quia est in subiecto diverso
58
a subiecto in quo sunt res patientes. Et si inveniatur
59
hoc agens, quod non sit in aliqua materia omnino, necesse est
60
ut non patiatur aliquo modo neque essentialiter neque accidentaliter,
61
cum apparet quod materia est causa passionis.
62
Causa autem passionis consimilis est eadem materia;
63
passionis autem dissimilis est dissimilitudo materie. Et
64
causa agens est similis cause moventi aliquo modo et
65
differt ab ea alio modo.
17
[55]|163vb17|[Giunta 1550]|63, 1|[ar. ed. Eichner]Causa autem agens, in eo quod est agens, alia est a causa propter
18
quam agit agens, scilicet forma. Et ideo equivoce dicitur de eis hoc
19
nomen causa. Causa enim agens differt a formali in hoc quod
20
agens cum fuerit, erit forma et fiet in patiente; sed forma
70
21
|324b17|[Bekker]cum fuerit, nichil fiet in patiente. Causa autem materialis
22
differt ab istis in hoc quod recipit formam, ut prima
23
materia recipit formam ignis. Si igitur aliqua forma fuerit
24
abstracta, v. g. calor abstractus (quamvis hoc impossibile
25
est in calore, in eo quod est calor), necesse est ut sit agens
26
non patiens aliquo modo, et quod non habeat causam
27
agentem nisi equivoce.
52
[56]|163vb52|[Giunta 1550]|64, 3|[ar. ed. Eichner]Quidam autem antiqui dicebant quod actio et passio
53
non fiunt in rebus nisi secundum quod in eis sunt foramina per
54
que agens transit. Dicunt et quod hoc modo passio fit
55
sensuum; non enim videmus nisi quia visus pertransit
56
in aëre et in aqua |64, 5|[ar. ed. Eichner]et in corporibus diaphanis per foramina
57
existentia in eis. Sed hec foramina non videntur propter
58
parvitatem eorum, et sunt bene ordinata et coniuncta,
59
et sunt multa in corporibus diaphanis. Et quidam
60
eorum volunt dare causam eorum que apparent
61
in rebus naturalibus ex hoc. Foramina enim apud
62
eos sunt causa passionis et mixtionis et augmenti. Et
71
63
|324b33|[Bekker]unus eorum est Empedocles. Sed isti non processerunt per unam
64
viam in dando omnia que apparent in rebus naturalibus
65
ex transmutationibus, ut generationem et corruptionem
66
et alterationem. Foramina enim impossibile est ut sint causa istarum
67
transmutationum, scilicet generationis et alterationis.
10
[57]|164ra10|[Giunta 1550]|65, 1|[ar. ed. Eichner]Illi autem qui per unam viam procedebant et volebant dare
11
|325a1|[Bekker]hoc eodem modo sunt Leucippus et Democritus, qui dicebant
12
partes esse indivisibiles, isti enim volebant dare causas
13
omnium apparentium in rebus sensibilibus ex opinione
14
eorum in elementis que sunt corpora indivisibilia;
15
et hoc consequebatur eos in omnibus rebus si verum
16
esset illud quod estimabant de elementis. Alii autem, scilicet
17
Parmenides et Melissus, negaverunt omnia sensibilia
18
et dixerunt quod omnia sunt unum et immobile.
41
[58]|164ra41|[Giunta 1550]|65, 9|[ar. ed. Eichner]Ratio autem que eos movit ad hoc credendum est ista:
42
dixerunt enim Si entia sunt plura et mobilia, necesse est
43
vacuum esse; impossibile enim est ut aliquid moveatur nisi sit
44
vacuum; et similiter multitudo impossibile est ut sit, nisi sit
72
45
|325a6|[Bekker]|65, 12|[ar. ed. Eichner]vacuum. Dicunt Et indifferenter sive multa fuerint divisa abinvicem,
46
aut contingentia se, aut fuerint multa secundum receptionem
47
divisionis, in quolibet enim istorum modorum contingit
48
vacuum esse. Distincta enim non distinguuntur nisi
49
per vacuum quod est inter ea, et similiter contingentia non
50
fiunt non continua nisi propter vacuum quod
51
est inter ea. |66, 1|[ar. ed. Eichner]Dicunt Continuum enim impossibile est ut dividatur
52
in multa nisi totum sit vacuum. Continuum enim si
53
fuerit divisibile, erit divisibile secundum totum. Nichil enim est dicere
54
quod est divisibile secundum partem unam et non divisibile
55
secundum aliam, quia nullus potest dicere que pars est divisibilis
56
et que non, neque etiam potest dicere quod hoc est divisibile
57
quia est vacuum, et hoc indivisibile quia est plenum.
58
Et si fuerit divisibile secundum totum, nichil remanet indivisibile.
59
Necesse est igitur ut totum sit vacuum et quod multitudo
60
non sit; quoniam cum unitates non fuerint, non erit multitudo.
61
Sed vacuum non est; ergo multitudo et motus non sunt. Isti igitur demiserunt sensum propter
62
tales rationes; opinabantur enim quod magis debemus
63
consequi rationem quam sensum.
73
5
[59]|164rb5|[Giunta 1550]|325a17|[Bekker]|66, 12|[ar. ed. Eichner]Et tales sermones sunt similes alienato. Alienatus enim
6
nunquam dicit quod ignis et glacies sunt unum, sed magis quod
7
ei contingit est quod ea que sunt opinabilia secundum consuetudinem
8
ut sint mala, credere quod sunt bona, non reputare
9
hoc ex ipsis sensibilibus.
32
[60]|164rb32|[Giunta 1550]|67, 1|[ar. ed. Eichner]Leucippus autem convenit cum eis in continuatione
33
precedentis et consequentis, scilicet quod, si motus et multitudo
34
sunt, vacuum est. Sed contradicit eis in hoc: dicentes enim
35
omnia esse unum, destruunt consequens et concludunt
36
oppositum antecedentis. Leucippus vero confirmat
37
precedens, quod est manifestum sensui, et concludit vacuum
38
esse. Et ideo estimavit quod habuit sermones in dando
39
causas istarum rerum, cum quibus non destruxit generationem
40
et corruptionem neque motum neque multitudinem
41
neque aliud sensibilium. Et cum conveniat
42
eis aliquantulum in rebus ex quibus concluserunt
43
vacuum non esse, dixit quod unum principaliter
44
est illud in quo non est vacuum, sed totum est plenum,
45
et sunt corpora indivisibilia.
74
57
[61]|164rb57|[Giunta 1550]|325a34|[Bekker]|67, 12|[ar. ed. Eichner]Dixit Et ideo impossibile est ut ex uno in rei veritate sit multitudo
58
aut ex multitudine unum. Et ideo entia apud ipsum
59
non sunt unum in rei veritate, sed in eo sunt partes
60
infinite ambulantes in vacuo et latentes propter parvitatem
61
suam. Et ex hoc modo convenit Leucippus cum dicentibus
62
ens esse unum, in alio autem contradicit eis. Causam autem
63
|325b2|[Bekker]generationis et corruptionis et actionis et passionis et
64
augmenti et alterationis dat Leucippus ex corporibus indivisibilibus
65
|325a31|[Bekker]ambulantibus in vacuo. Dicit enim quod cum iste
66
partes fuerint congregate et conglutinate erit generatio, et
67
cum dividantur erit corruptio; et cum contingunt se erit actio
68
et passio; et cum mutaverint ordinem et situm erit alteratio;
69
|325b4|[Bekker]et cum penetrant se erit augmentum; et in omnibus istis necesse
1
|164va1|[Giunta 1550]|325a31|[Bekker]est esse vacuum. Et ideo iste non reputat unum
2
esse principale nisi corpus indivisibile.
38
[62]|164va38|[Giunta 1550]|325b5|[Bekker]|68, 8|[ar. ed. Eichner]Et universaliter, sicut illi dant causas actionis et passionis et
39
augmenti ex foraminibus, ita iste ex partibus indivisibilibus
40
et vacuo. Dicentibus autem foramina fere contingit
41
dicere corpus esse indivisibile, quoniam, cum foramina
42
non fuerint in toto corpore (quoniam totum tunc esset vacuum),
43
necesse est ut corpora que sunt inter foramina contingentia
44
sint indivisibilia. Nulla enim differentia est inter
75
45
utranque opinionem, nisi quod apud Leucippum inter hec
46
|325b13|[Bekker]corpora est vacuum, et apud istos foramina plena
47
corporibus subtilibus. Et fere opinio istorum duorum
48
in actione et passione vicina est, sed tamen Leucippus magis
49
potest dare causas omnium transmutationum ex suis
50
fundamentis. Alii autem preter istos minus possunt dare.
51
|69, 1|[ar. ed. Eichner]Non enim potest Empedocles dicere, secundum suum fundamentum,
52
modum quo accidit generatio et corruptio et alteratio in omnibus
53
entibus naturalibus. Illi enim ponunt generationem
54
quatuor elementorum ex corporibus indivisibilibus
55
et ponunt causam diversitatis istorum corporum
56
diversitatem corporum indivisibilium secundum figuram.
57
Empedocles autem potest dare generationem et corruptionem
58
in aliis corporibus a quatuor, dicendo quod dissolvuntur
59
in hec corpora. De generatione autem et corruptione illorum corporum
60
nichil potest dicere, et ideo negavit ea generari. Et
61
Empedocles dicit elementum esse prius eis, non ex igne neque
62
ex alio, sicut hoc potest dicere ponens elementum prius
63
eis, ut Leucippus et Plato.
15
[63]|164vb15|[Giunta 1550]|69, 11|[ar. ed. Eichner]Differentia enim inter Platonem et Leucippum in tribus invenitur,
16
quorum primum est quod indivisibilia apud Platonem
17
sunt superficies et apud Leucippum sunt corpora. Secundum est
76
18
|325b28|[Bekker]quod figure apud Platonem sunt finite et apud Leucippum
19
infinite. Tertium est quod Plato non ponit vacuum,
20
Leucippus autem ponit; et uterque dicit contactum, sed vacuum
21
non est de necessitate contactus apud Platonem.
22
|70, 3|[ar. ed. Eichner]Quoniam autem superficies indivisibiles non sunt elementa
23
corporum naturalium dictum est in alio loco, scilicet in tertio Celi
24
|325b34|[Bekker]et Mundi. Quoniam vero non sunt corpora indivisibilia, dimittemus
25
illius considerationem, sed tamen parum de
26
eo loquamur et secundum indigentiam, scilicet secundum modum secundum quem
27
dicunt ea esse causam actionis et passionis.
36
[64]|164vb36|[Giunta 1550]|70, 8|[ar. ed. Eichner]Dicamus igitur quod contingit eis necessario dicere quod in
37
quolibet corporum indivisibilium quod non recipit passionem
38
neque actionem omnino. Digredientes parum dicamus
39
igitur, cum necesse sit eis dicere in hiis corporibus indivisibilibus
40
quod non recipiunt actionem et passionem omnino, causa enim
41
actionis et passionis apud eos est vacuum per minima
42
divisum in corporibus compositis ex istis; et quia hec corpora
43
sunt plena non vacua, necesse est ut non agant
44
neque patiantur, et sic impossibile erit ut ex eis fiat aliquod
77
45
|326a3|[Bekker]frigidum aut durum aut alia qualitas. Sed si ita fuerit
46
et hec per se et singulariter non recipiunt neque actionem
47
neque passionem, neque etiam in vacuo est passio,
48
quomodo ergo erit causa passionis?
59
[65]|164vb59|[Giunta 1550]|71, 1|[ar. ed. Eichner]Hoc igitur est unum impossibilium que sequuntur
60
eos si posuerint ea non receptibilia passionum. Et etiam
61
contingit eis aliud impossibile, scilicet ut sint receptibilia passionum.
62
Ponunt enim ea que sunt sperica eorum calida.
63
Quapropter necesse est eis dicere, si calor appropriatur
64
sperico, ut frigus approprietur alii corpori, quoniam, cum
65
aliquod contrarium fuerit in aliquo genere, necesse est
66
invenire in eo alterum contrarium. Et si calor et frigus
67
sunt in eis, ergo et gravitas et levitas et durities
68
et mollities, cum iste qualitates appareant priores
69
in esse corporum quam ille.
8
[66]|165ra8|[Giunta 1550]|71, 8|[ar. ed. Eichner]Et si gravitas fuerit, erit gravius, ut estimatur quod
9
Democritus dicit aut sequitur suum sermonem; et si gravius,
10
ergo et calidius; et si calidius, ergo actio et passio
11
erit. Illud enim quod est maioris caliditatis necessario agit
12
in illud quod est minoris caliditatis.
78
16
[67]|326a13|[Bekker]|71, 11|[ar. ed. Eichner]Et etiam si durum, ergo molle; et dicitur
17
|382a11-12 326a14|[Bekker]molle cum cedit secundum epipedum. Et secundum hoc recipit passionem
18
ab alio. Et hoc est contrarium ei quod opinatur.
19
Quocunque igitur modo posuerunt ea, contingit eis impossibile;
20
quoniam si posuerint ea non receptibilia passionum,
21
continget ut non sit causa passionis; et si receptibilia,
22
continget ut non receptibilia sint et receptibilia;
23
et ex ipsa sua positione contingit ut sint receptibilia et
24
non receptibilia, sicut diximus.
38
[68]|165ra38|[Giunta 1550]|72, 1|[ar. ed. Eichner]Inquantum enim ponunt ea habere figuram et calorem,
39
necesse est ut sint receptibilia passionum; et inquantum
40
ponunt ea esse indivisibilia, continget ut non
41
recipiant unam passionem neque plures, quoniam, si receperint,
42
aut unumquodque eorum recipiet passionem propriam,
43
v. g. hoc duritiem et hoc calorem, aut unum eorum
79
44
|326a18|[Bekker]recipiet plures passiones. Si igitur unumquodque eorum
45
recipiat passionem propriam, continget ut nature eorum
46
non sint eedem. Et cum differunt in naturis, in aliquo differunt;
47
ergo sunt divisibilia. Et si recipiant plures passiones,
48
continget ut sint divisibilia; passiones enim apud eos
49
non differunt nisi secundum situm et ordinem partium.
55
[69]|165ra55|[Giunta 1550]|72, 9|[ar. ed. Eichner]Et hoc sequitur dicentes superficies esse indivisibiles
56
et corpora esse indivisibilia, ut non recipiant raritatem
57
neque densitatem neque alias qualitates nisi in eis
58
existat vacuum. Et ambo dicentes non ponunt in eis
59
vacuum. Dicentes autem superficies
60
esse, negant ipsum vacuum esse omnino;
61
facientes vero partes prohibent ipsum a partibus.
62
Utranque igitur positionem sequitur suum contradictorium,
63
scilicet quod, si posuerint ea non receptibilia
64
passionum, continget ex sermone
80
65
eorum ut sint receptibilia; et si posuerint ea esse receptibilia,
66
contingit ut sint non receptibilia. Et cum impossibile
67
est ut sint receptibilia et non receptibilia, impossibile est ut sint.
9
[70]|165rb9|[Giunta 1550]|326a24|[Bekker]|73, 1|[ar. ed. Eichner]Et etiam superfluum est dicere eas esse parvas,
10
cum de natura earum sint indivisibiles. Nos autem, quia
11
opinamur corpus esse divisibile, continget ut parvitas
12
sit apud nos causa difficultatis divisionis, sed accidentaliter,
13
et magnitudo causa facilitatis, cum tangat de
14
agente plus quam tangat parvum. Et universaliter non possunt dicere
15
quare parve sunt digniores ne dividantur quam magne.
30
[71]|165rb30|[Giunta 1550]|73, 6|[ar. ed. Eichner]Et etiam contingit de eis questio utrum natura illorum
31
corporum solidorum omnium sit eadem aut differant
32
differentiis sensibilibus; v. g. quoniam hec terrestria sunt et
33
hec ignea. Si omnia habent eandem naturam, quare
34
igitur, cum sibi occurrunt, non fiunt idem, ut contingit
35
de omnibus corporibus consimilium partium, ut aqua
36
cum occurrit aque et ignis igni? Et si differant differentiis,
37
quot sunt igitur ille differentie et que? Hee enim differentie
38
sunt digniores esse principia et cause eorum
39
que fiunt quam figure.
81
44
[72]|165rb44|[Giunta 1550]|326b1|[Bekker]|73, 13|[ar. ed. Eichner]Et etiam si differant istis differentiis, necesse est ut
45
agant adinvicem.
53
[73]|165rb53|[Giunta 1550]|73, 15|[ar. ed. Eichner]Amplius, si transmutetur in loco, ut dicunt, quocunque
54
modo sit modorum transmutationis, necessario habent
55
transmutans. Si igitur unumquodque eorum transmutat
56
se, aut erit divisibile ita quod transmutans in eo sit
57
aliud a transmutato; aut indivisibile, et sic transmutans
58
idem erit cum transmutato. Quapropter duo contraria
59
congregabuntur in eodem,
63
[74]|165rb63|[Giunta 1550]|74, 1|[ar. ed. Eichner]et suscipiens ea sit idem in numero et in potentia.
64
Causa enim quod contraria sunt nature diverse est
65
quia subiectum eorum est duo in potentia inquantum
66
est compositum. Et si esset simplex, esset unum in numero
67
et in potentia, et esset subiectum eorum unum
68
in potentia, et sic contraria essent eadem natura; quapropter
69
necesse esset ut congregarentur. Hec igitur
1
|165va1|[Giunta 1550]est summa contradictionum eius in hoc loco quibus
2
contradicit dicentibus corpora esse indivisibilia.
10
[75]|165va10|[Giunta 1550]|74, 6|[ar. ed. Eichner]Dicentibus autem foramina esse contradicit sic: corpus
11
enim si patitur ex foraminibus, idest quia corpus agens
82
12
intrat foramina, aut erit hoc plenis foraminibus aut
13
|326b8|[Bekker]vacuis. Si igitur patitur plenis foraminibus ab aliquo
14
corpore, tunc foramina sunt ociosa, quoniam, si huiusmodi
15
corpus esset sine foraminibus, ita reciperet passionem
16
sicut cum foraminibus, eadem enim dispositio est de corpore
17
quod est in foraminibus inquantum erit recipiens
18
passionem. Si igitur illud quod est in foraminibus patitur,
19
ergo et illud in quo sunt foramina patietur.
53
[76]|165va53|[Giunta 1550]|75, 1|[ar. ed. Eichner]Amplius, secundum hoc impossibile est ut pertransitus visus
54
in corporibus diaphanis sit secundum foramina, cum sint
55
plena et quomodo si non essent. Si autem
56
illa foramina fuerint vacua, necesse est ut in eis sint corpora.
57
Vacuum enim, si fuerit, nichil est nisi subiectum corporis.
58
Et quia omne subiectum habet corpus equale, ergo omne
59
vacuum habet corpus equale; ergo illa foramina habent corpora
83
60
|326b16|[Bekker]equalia. Et si dixerint quod tantum sunt parva quod non possunt
61
recipere corpus, erit sermo ridiculosus, scilicet ut qui non
62
ponit esse possibile vacuum esse abstractum magnum,
63
ponet ipsum parvum esse possibile. Dicere autem esse
64
foramina nichil est, quoniam, si corpus recipit passionem,
65
ergo foramina erunt ociosa, et si corpus non recipit passionem,
66
foramina etiam sunt ociosa.
67
Aut erit mendacium aut erit causa
68
passionis essentialiter. Quoniam autem passio
69
inter eas est secundum divisionem, si ergo secundum totum
1
|165vb1|[Giunta 1550]recipiunt divisionem, foramina sunt ociosa; et si
2
non recipiunt divisionem, foramina etiam sunt ociosa.
19
[77]|165vb19|[Giunta 1550]|76, 3|[ar. ed. Eichner]Dixit Et cum declaratum est quod hoc quod antiqui dicunt
20
de actione et passione nichil est, volumus narrare
21
modum eius et ponere ei principium quod sepe posuimus:
22
id est quia corpora composita sunt ex materia et forma, quedam
23
enim in potentia, scilicet actum, et quedam in actu, scilicet
24
agens. Et cum ita sit, causa ergo passionis non est nisi
84
25
|326b31|[Bekker]quia patiens est receptibile rei agentis; et impossibile
26
est ut patiens, in eo quod est patiens in potentia, sit receptibile
27
per aliquam partem et non per aliam; sed hoc quidem
28
possibile est, ut per quasdam partes recipiat magis
29
et per quasdam minus. Et ex hoc modo potest aliquis
30
dare foramina, ut in mineris inveniuntur
31
vene extense recipientes formam mineralem plusquam
32
alie partes eiusdem terre.
43
[78]|165vb43|[Giunta 1550]|327a1|[Bekker]|76, 12|[ar. ed. Eichner]Actio igitur et passio fiunt cum agens et patiens
44
fuerint non adunata sed duo tangentes se. Si vero non
45
fuerint se contingentes, non patientur nisi mediante
46
aliquo corpore recipiente passionem, v. g. quia ignis
47
calefacit corpus mediante aëre.
66
[79]|165vb66|[Giunta 1550]|77, 1|[ar. ed. Eichner]Quoniam autem impossibile est ut corpus patiatur
67
per quandam partem et per quandam non, manifestum
68
est ex hoc sermone. Si enim corpus non secundum totum est divisibile
69
sed dividitur in indivisibilia, vel in corpora vel
1
|166ra1|[Giunta 1550]in superficies, necesse est ut non patiatur per omnes partes
2
eius. Sed inveniri corpora indivisibilia impossibile
3
est, ut declaratum est; ergo eadem natura est totius
85
4
corporis. Ergo necesse est ipsum recipere passionem
5
|327a12|[Bekker]similiter et indifferenter in omnibus partibus, sive passio
6
fuerit secundum divisionem sive secundum quantitatem, ut Democritus
7
et Leucippus dicunt, aut secundum qualitatem. Sed
8
impossibile est ut sit secundum quantitatem, quoniam
9
iste sermo destruit alterationem.
23
[80]|166ra23|[Giunta 1550]|77, 10|[ar. ed. Eichner]Videmus enim idem corpus reverti modo humidum
24
modo siccum, tamen eodem remanente sine divisione
25
contingente ei, et sine compositione et sine diversitate
26
partium in situ et in ordine, ut dicit Democritus. Non enim
27
mutat suam naturam cum congelatur per compositionem,
28
neque cum liquefit per divisionem, sed ipsum idem aliquando
29
est liquefactum et aliquando congelatum.
41
[81]|166ra41|[Giunta 1550]|77, 14|[ar. ed. Eichner]Et etiam quemadmodum impossibile est ut secundum hanc
42
opinionem sit alteratio, ita impossibile est ut sit augmentatio,
43
cum augmentatio sit additio que accidit in partibus
44
illius quod augetur uniformiter. Si ergo non ponatur
45
quod augmentatio fiat per transmutationem omnium
46
partium totius, aut quia aliquid admiscetur cum eis et transmutat
47
eas aut quia res transmutantur per se ex eo quod admiscetur,
48
non poterit aliquis dicere de causa augmentationis.
86
49
|327a26|[Bekker]Declaratum est igitur ex hoc sermone que sunt activa et
50
passiva, et quomodo sit actio et passio, et quomodo non sit.
8
[82]|166rb8|[Giunta 1550]|78, 3|[ar. ed. Eichner]Et modo perscrutandum est de mixtione, que est tertia intentionum
9
de quibus intendimus, dicendo quid sit mixtio
10
et que miscibilia. Aliqui dixerunt quod res mixte erunt
11
|327b1|[Bekker]aliquod trium: aut erunt fixe per se quod non transmutatur
12
neque corrumpitur; aut corrumpetur utrunque
13
mixtorum; aut corrumpetur unum altero remanente. Si
14
|327a35|[Bekker]autem utrunque est existens, non contingit eis quare
15
|327b2|[Bekker]in una hora debent dici mixta et in alia non. Et si corrumpitur
16
unum et alterum remansit, non debet huiusmodi
17
dici mixtio; mixtio enim querit uniformem eventum
18
in utroque. Et si utrunque corrumpitur,
19
non possunt inveniri neque etiam admisceri.
20
Et cum ita est, nichil est mixtio.
87
48
[83]|327b6|[Bekker]|79, 1|[ar. ed. Eichner]Et ista questio exigit precognitionem differentie inter
49
generationem et corruptionem et mixtionem. Differentia
50
autem inter generationem et corruptionem et
51
mixtionem manifesta est per se, dicimus enim de ligno,
52
cum ex eo generatur ignis, quia generatur ignis, non
53
tamen miscetur, sed dicimus quod lignum corrumpitur et ignis
54
generatur. Et similiter etiam manifesta est differentia inter
55
mixtionem et crementum, quoniam non recte dicitur quod cibus
56
miscetur cum corpore neque corpus corrumpitur,
57
sed cibus corrumpitur et corpus remanet. Et similiter etiam
58
est manifesta differentia inter mixtionem et alterationem, nam
59
dicimus quod corpus dealbatur, neque tamen dicimus quod corpus
60
admiscetur cum albedine; et universaliter impossibile
61
est ut forme et qualitates admisceantur cum corporibus
62
deferentibus eas, neque qualitates adinvicem,
88
63
|327b18|[Bekker]v. g. albedo cum scientia. Cum igitur duo admixta
64
non corrumpuntur, neque unum illorum, neque sunt fixa, oportet
65
ut secundum unum modum sint et secundum
66
alium modum non sint.
12
[84]|166va12|[Giunta 1550]|80, 1|[ar. ed. Eichner]Et quia dicimus quod quedam sunt in potentia et quedam
13
in actu, visum est quod illud quod generatur ex mixtis
14
apud mixtionem sit aliud a mixtis in actu; in potentia
15
utrunque illorum est sicut fuit ante. Et ideo dicimus
16
quod non corrumpebantur perfecte neque remanserunt sicut
17
fuerunt ante. Et istum modum ignoraverunt
18
illi in divisione predicta. Et significatio super hoc est quod
19
nos videmus quod postquam miscentur possunt separari. Non
89
20
|327b29|[Bekker]enim possumus dicere quod in mixtione sunt fixa, sicut quando
21
mixtio nichil esset; neque etiam corrupta in fine, neque
22
etiam tantum unum illorum, cum possint separari.
40
[85]|166va40|[Giunta 1550]|80, 13|[ar. ed. Eichner]Dicamus igitur quod mixtio aut contingit ex qualitate
41
et forma aut ex quantitate. Et si ex quantitate, aut erit mixtio divisio
42
cuiuslibet mixtorum in parvas partes, conservando suas
43
essentias, deinde intrabunt iste partes se adinvicem quocunque
44
modo, ita quod difficile possit sensus distinguere eas
45
|328a1|[Bekker](secundum hoc mixtio non erit nisi secundum sensum, quoniam nature sunt
46
salvate, v. g. multa grana tritici cum multis granis hordei
47
misceri); aut mixtio erit dissolutio utriusque mixtorum
48
et transmutatio utriusque eorum secundum naturam
90
49
per divisionem utriusque eorum in partes
50
indivisibiles secundum naturam, ita quod illud quod fit ex eis erit
51
in actu aliud ab utroque. Secundum hoc erit mixtio, non
52
tamen secundum sensum sed secundum quantitatem. Ista autem
53
mixtio differt a prima quoniam natura utriusque illorum
54
est corrupta, in prima autem non. Et differt etiam quoniam
55
hic est mixtio secundum totum, cum non possit dividi in minores
56
partes; illic autem est mixtio secundum partes non secundum totum,
57
cum possit adhuc dividi. Et cum diximus quod mixtio
58
que contingit ex qualitate, si fuerit, erit secundum
59
aliquem illorum duorum modorum,
14
[86]|166vb14|[Giunta 1550]|328a5|[Bekker]|82, 6|[ar. ed. Eichner]dicamus quod, si mixtio non est compositio, neque divisio
15
possit venire ad partes indivisibiles, necesse est ut
91
16
|328a6|[Bekker]non sit mixtio omnino, quoniam, si fuerit secundum primum modum,
17
mixtio erit compositio. Et manifestum est quod differt
18
a compositione, quoniam diffinitio partis et totius
19
in mixtis rebus debet esse eadem, quod non est in compositis.
20
Et cum ita est, non est vera mixtio sed secundum sensum
21
solum, et que sunt admixta Socrati non sunt admixta
22
Platoni, et sic nichil erit mixtum simpliciter. Si autem fuerit
23
secundum modum secundum, erit divisio corporis finita,
24
sed manifestum est quod non. Necesse est ergo quod mixtio non
25
sit, aut, si sit, erit secundum qualitatem. Sed est; ergo secundum qualitatem est.
26
Si ergo secundum qualitatem, oportet nos dicere que sunt ea que recipiunt ipsam,
27
et secundum cuiusmodi qualitates fiat, et qualiter.
41
[87]|166vb41|[Giunta 1550]|83, 5|[ar. ed. Eichner]Dicamus quod res quibus mixtio contingit sunt
42
ea que sunt activa et passiva adinvicem quorum eadem
43
est materia. Ea autem quorum materia non est eadem
44
non admiscentur, quoniam non recipiunt passionem adinvicem;
92
45
|328a22|[Bekker]v. g. ars medicine operatur in corporibus,
46
et corpora non in artem. Et quia ea quorum materia
47
est una sunt contraria, debet esse qualitas admixta, secundum
48
quod est admixta, media inter contraria.
60
[88]|166vb60|[Giunta 1550]|83, 13|[ar. ed. Eichner]Et etiam proprium est miscibilibus de facili posse dividi;
61
et equaliter utrunque, quoniam, cum alterum illorum dividitur
62
in magnas partes et alterum in parvas, non erit
63
mixtio, quia magne vincent parvas. Et ista facilitas contingit
64
ex humido, et econtrario gravitas propter siccum;
65
et propter hoc ea que sunt magis miscibilia sunt
66
humida nisi sint viscosa.
26
[89]|167ra26|[Giunta 1550]|84, 1|[ar. ed. Eichner]Mixtio autem contingit quando equaliter patiuntur et
27
agunt, ita quod veniat post aliqua qualitas media inter
28
duas contrarietates. Et erit subiectum illius qualitatis
29
quantitas duorum mixtorum, et sunt equalia, aut prope
30
erit subiectum utriusque quantitatis. Si autem non, erit
31
quantitas admixti maior quantitate mixtorum. Et propter
93
32
hoc forte non acquirit alterum mixtorum ab altero
33
|328b5|[Bekker]nisi tantum qualitatem propter difficultatem recipiendi;
34
aut, si acquisierit, erit quantitas parva, sicut
35
contingit in mixtione plumbi cum cupro, cuprum
36
enim non recipit a plumbo nisi colorem tantum.
37
Et forte non erit nisi quod alterum eorum est quasi recipiens
38
et alterum quasi forma,
66
[90]|167ra66|[Giunta 1550]|84, 12|[ar. ed. Eichner]quoniam, sicut dicit Aristoteles, sunt aliqua habentia mixtionem diversa
67
secundum multitudinem et paucitatem quibus propter hoc
68
accidit quod accidit literis balbutientis ex mixtione
69
earum adinvicem, et forte unum eorum erit quasi
1
|167rb1|[Giunta 1550]recipiens et aliud quasi forma. Et Avicenna in sermone suo
2
super capitulum Aristotelis voluit dicere quod sermo
3
Aristotelis est quod miscibilia sunt in potentia in mixto,
4
et illa esse in suis essentiis quas habebant separata. Et
5
dixit essentiam esse potentiam qua quis potest multa,
94
6
et illam esse in rebus causam caliditatis et frigiditatis,
7
et materiam esse principium humiditatis et siccitatis.
8
Et alterius modi dicitur potentia que est preparationis,
9
qua quid habile sit ad recipiendum aliquid per motum.
10
Et ista essentia salvatur in mixtione et franguntur sua
11
accidentia. In aqua enim frigida non est essentia sed effectus
12
essentie, ut ponderositas et cetera
13
accidentia. Sed homines non habentes nomen illius essentie
14
vocant illam ponderositatem, sumentes nomen
15
ab effectu; et semper vocant frigiditatem et illam essentiam. Licet frigiditas
16
amittatur, salvata est aqua in essentia. Ergo in mixtione
17
dicit Avicenna quod rerum essentie faciunt elementa esse
18
actu, et illa franguntur, et salvate sunt essentie quibus
19
elementa poterunt redire ad eosdem effectus, nisi fuerit
20
superveniens impedimentum. Recte dixit Aristoteles miscibilia
21
|327b29-31|[Bekker]non esse in mixto actu et salvari in potentia.
95
0
Liber secundus
63
[1]|328b26|[Bekker]|86, 3|[ar. ed. Eichner]Quia iam diximus illud quod oportet dici
64
de mixtione et tactu et actione et
65
passione, amplius autem de generatione et
66
corruptione simplici, communi simplicibus
67
et compositis, scilicet que erit ex uno
68
in unum, et in quo existit, et quomodo
69
et ex quo, et diximus cum hoc de alteratione quid est,
1
|167va1|[Giunta 1550]et quomodo existit, et in quo differt a generatione,
2
considerandum est in corporibus vocatis elementa
3
corporum, quoniam, si omnia composita sunt
96
4
|328b33|[Bekker]sensibilia, necesse est ut elementa eorum propinqua
5
sint sensibilia.
19
[2]|167va19|[Giunta 1550]|87, 1|[ar. ed. Eichner]Dicamus igitur quod quidam dixerunt quod ista quatuor
20
corpora, que vocantur elementa, habent subiectum
21
et materiam existentem in actu. Quidam igitur ponunt
22
ipsum unum eorum, aut aërem aut ignem, et
23
quidam aliquod medium inter hec corpora, sed
24
tamen existens in actu. Quidam vero dicunt quod non habent
25
subiectum prius eis, et differunt in hoc sicut in numero
26
|329a1|[Bekker]suo; quidam enim dicunt quod elementa tantum sunt
27
duo, ut dicentes ignem et terram tantum; et quidam
28
tria, ignem, terram, et aërem; quidam vero quatuor,
29
ut Empedocles, dicit enim quod elementa sunt quatuor, et quod ex aggregatione
30
et segregatione et alteratione eorum accidit
31
rebus generatio et corruptio.
48
[3]|167va48|[Giunta 1550]|87, 10|[ar. ed. Eichner]Dixit Quoniam autem principia ex quibus contingit
49
generatio et corruptio omnibus entibus
97
50
|329a7|[Bekker]quocunque modo sit, sive ex aggregatione sive ex segregatione
51
sive aliter, debent dici elementa et principia,
52
concessum est ab omnibus. Quot vero sunt hec
53
principia et quomodo ordinantur secundum prius et posterius,
54
non est manifestum. Qui vero ponit hiis quatuor
55
corporibus materiam esse priorem eis, corporalem et
56
in actu, |87, 15|[ar. ed. Eichner]peccat. Omne enim corpus existens in actu non
57
potest fugere contrarietatem. Et cum hoc corpus quintum
58
non habet nisi aliquam differentiarum existentium
59
in hiis quatuor, necesse est ut sit aliquod illorum,
60
et indifferenter sive hoc corpus ponatur finitum
61
sive infinitum, ut quidam dicunt. Necesse est enim
62
ut hoc corpus quintum sit aut grave aut leve aut calidum
63
aut frigidum.
9
[4]|167vb9|[Giunta 1550]|88, 1|[ar. ed. Eichner]Plato vero in Timeo posuit hiis quatuor materiam
10
priorem eis, sed non manifeste inquit utrum ista
11
materia sit existens in actu aut non, neque dixit in hoc
12
sermone manifestum nisi hoc quod dixit quod est recipiens
13
totum, neque utebatur ipsa in aliis entibus, neque
14
dedit aliquid ex quo fiant inquantum apparet. Sed dixit
15
quod subiectum est prius corporibus vocatis elementa,
16
sicut aurum est prius aureis, et dicit quod illud quod ex eis
98
17
|329a18|[Bekker]fit vocatur nomine eius ex quo fit vera nominatione; sicut
18
si aliquis nominaverit anulum aut armillam aurum,
19
recte dicet. Et hoc quod dixit non est verum in
20
rebus generatis sed in rebus alteratis.
26
[5]|167vb26|[Giunta 1550]|88, 10|[ar. ed. Eichner]Dixit Et etiam elementa dissolvuntur in superficies. Et propter
27
hoc contradicit sibi; impossibile est enim ut prima
28
materia quam vocat subiectum sit superficies.
55
[6]|167vb55|[Giunta 1550]|88, 12|[ar. ed. Eichner]Dixit Nos autem declaramus quod omnia ista corpora
56
sensibilia habent materiam existentem
57
in potentia, non denudatam ab aliquo contrariorum,
58
et quod hec corpora quatuor componuntur ex ea et
59
ex contrarietate existente in ea. Ponendum est igitur
60
hoc quod declaratum est hic, dicendo quod primum
61
principium omnium rerum est materia inseparabilis, subiecta
62
contrarietatibus. Calor enim impossibile est ut sit subiectum
63
frigoris ita quod natura caloris transmutetur in naturam
64
frigoris; sed si calor transmutetur in frigus, necesse est ut
99
65
|329a32|[Bekker]sit subiectum ferens utrunque, aliquando hoc et aliquando hoc.
66
Hoc autem contingit in substantia sicut in passionibus.
67
Quapropter principium primum est quod est in potentia
68
corpus sensibile. Principium autem secundum sunt
69
prime contrarietates a quibus non denudatur primum
70
|168ra1|[Giunta 1550]subiectum. |89, 7|[ar. ed. Eichner]Tertium est aqua et ignis et sibi similia compositorum
2
corporum ex primis contrarietatibus et
3
|329b1|[Bekker]prima materia; ista autem sunt in ordine tertio qui transmutantur
4
adinvicem; quapropter habent elementa priora
5
eis, scilicet materiam et formam. Elementum autem quod
6
dicitur prius debet esse omnino intransmutabile. Ista
7
quidem vocata elementa non sunt, sicut dicit Empedocles,
8
non transmutabilia adinvicem. Et si esset sicut fingit,
9
non inveniretur in eis alteratio, scilicet differentie eorum que sunt
10
|89, 13|[ar. ed. Eichner]calidum, frigidum, humidum, et siccum. Et cum est alteratio
11
est subiectum; et si est subiectum est generatio et
12
corruptio. Subiectum quidem necesse est esse, quia contrarietates
13
non transmutantur adinvicem. |90, 3|[ar. ed. Eichner]Est igitur narrandum
14
de elementis corporum compositorum sensibilium,
15
secundum quod sunt corpora composita, que sunt et quot
100
16
|329b4|[Bekker]sunt. Et sermo noster in hoc erit per demonstrationem,
17
ut consuetudo nostra est, non sicut aliqua dicta secundum
18
ypothesim sine aliqua demonstratione, quod
19
differentie eorum sunt tales et quod numerus eorum
20
sit tantus.
42
[7]|168ra42|[Giunta 1550]|90, 8|[ar. ed. Eichner]Dicamus igitur quod nos querimus elementa corporum
43
tangibilium in eo quod sunt tangibilia. Hic enim modus
44
sensibilium communis est omnibus corporibus. Nos autem querimus
45
principia et elementa communia omnibus corporibus
46
compositis naturalibus sensibilibus. Quapropter
47
differentie corporum contrarie que sunt elementa
48
omnium corporum tangibilium sunt in hoc genere, scilicet in
49
genere tangibilium tantum, non in alio genere sensibilium.
50
Quare |90, 15|[ar. ed. Eichner]differentie elementorum non sunt neque albedo neque
51
nigredo neque dulcedo neque amaritudo, cum hec contrarietas
52
non conveniat omnibus corporibus. Et non potest
53
aliquis dicere quod contrarietas que est in visu est
54
prior contrarietate tactus. Non enim querimus in hoc loco
55
prioritatem secundum finem et formam, sed secundum subiectum
56
et materiam, que est prioritas secundum naturam.
101
14
[8]|168rb14|[Giunta 1550]|329b16|[Bekker]|91, 1|[ar. ed. Eichner]Et cum dictum est quod contrarietates ex quibus componuntur
15
prima elementa sunt tantum in tangibilibus, dicendum
16
est modos contrarietatum primarum
17
secundum tactum. Sunt autem hec, calor et frigus
18
et siccum et humidum, grave et leve, durities
19
et mollities, lubricitas et ariditas, asperitas et
20
lenitas, grossities et subtilitas. Gravitas autem et
21
levitas non sunt active neque passive; gravitas enim non
22
inducit gravitatem neque levitas levitatem, sicut neque nomina
23
eorum significant ipsas nisi secundum motum solum sine actione
24
et passione; sed necesse est ut prima contrarietas elementorum
25
sit activa et passiva adinvicem; et si non,
26
nichil accidit ab eis; quapropter illa contrarietas non
27
numeratur inter differentias elementorum secundum quod sunt
28
|91, 12|[ar. ed. Eichner]elementa. Et calor et frigus et humidum et siccum,
29
nomina ea significantia non sunt nisi secundum actionem et passionem;
102
30
et hoc in greca lingua. Et hoc manifestum est
31
|329b26|[Bekker]ex descriptionibus eorum: calor enim est congregans homogeneum
32
(quoniam ignis, quamvis videtur separare et
33
distinguere, non facit hoc nisi quia congregat homogenea;
34
et hoc quidem, scilicet separare, non est secundum primam intentionem;
35
congregationi enim homogeneorum accidit segregatio
36
etherogeneorum); frigiditas autem est congregans
37
et determinans homogenea et etherogenea;
44
[9]|168rb44|[Giunta 1550]|92, 1|[ar. ed. Eichner]humiditas autem, quod non habet in se terminum quo terminatur
45
sed facile terminatur alio; siccitas autem, quod in se habet
46
terminum quo terminatur, et difficile alieno. Iste autem
47
descriptiones, quamvis non inveniantur per nomina
48
apud nos, neque sunt descriptiones, quasi sermones
49
explicantes nomen, velut interpretationes,
50
sicut credo, apud eos, tamen manifestum est quod iste
51
res sunt in istis dispositionibus. Sed in illa lingua greca
103
52
contingit quod nomina erant famosa et intellecta, apud
53
nos autem sunt intellecta, non famosa.
67
[10]|168rb67|[Giunta 1550]|329b32|[Bekker]|92, 10|[ar. ed. Eichner]Et etiam videmus quod omnes contrarietates que sunt
68
sub sensu tactus, contrarietates scilicet active, ut subtilitas
69
et grossitudo, lubricitas et ariditas, et durities et
1
|168va1|[Giunta 1550]mollities, et sibi similia, generantur ab hiis et revertuntur
2
in eas. Quia autem proprium est rebus subtilibus
3
et tenuibus implere vacuitatem rerum et figurari secundum
4
|330a1|[Bekker]figuram continentis, manifestum est quod facile terminantur
5
ab alienis. Hec quidem est descriptio humiditatis
6
predicta. Omne igitur subtile est humidum sed non omne
7
humidum est subtile; subtilitas igitur est ex humiditate,
8
cum humiditas est prior ea natura. Et cum declaratum
9
est quod subtilitas et tenuitas sunt ex humiditate, manifestum
10
est quod oppositum eius est ex siccitate.
15
[11]|168va15|[Giunta 1550]|93, 1|[ar. ed. Eichner]Lubricum autem est ex humiditate, et hoc etiam manifestum
16
est; lubricitas enim est humiditas admixta cum aliquo
17
quod inducit ei difficilem divisionem et passionem.
18
Omne igitur lubricum est humidum, sed non omne humidum est
19
lubricum. Et cum lubricitas sit ex humiditate, ergo et ariditas
20
ex siccitate. Et hoc etiam manifestum est;
104
25
[12]|168va25|[Giunta 1550]|330a6|[Bekker]|93, 4|[ar. ed. Eichner]aridum enim est quod pervenit adultimitatem siccitatis,
26
quousque coagulabitur propter defectum humiditatis.
36
[13]|168va36|[Giunta 1550]|93, 6|[ar. ed. Eichner]Similiter etiam molle est ex humiditate; molle enim
37
est quod cedit secundum superficiem, sed non fertur sicut fertur
38
humidum. Omne igitur molle est humidum et non
39
omne humidum molle. Quapropter molle est ex humiditate,
40
et durities ex siccitate, cum durum est coagulatum
41
et coagulatum est siccum.
57
[14]|168va57|[Giunta 1550]|93, 10|[ar. ed. Eichner]Dixit Et humidum et siccum dicuntur multifarie,
58
sed omnia collocantur sub prius vocata siccitate et humiditate
59
quarum fecimus descriptiones. Et hoc quidem
60
potest sciri quoniam utrunque illorum opponitur plusquam
61
uni; siccum enim opponitur humido et etiam irrorato, humidum
62
autem sicco et etiam coagulato. Quoniam igitur omnia
63
illa opposita collocantur sub primis differentiis oppositis, manifestum
64
est ex hoc quod irroratum alicui sicco opponitur,
65
et similiter humefactum. Et irroratum est illud in cuius manifesto
105
66
|330a17|[Bekker]est humiditas accidentalis; humefactum autem est in
67
cuius profundo profundatur humiditas. Manifestum est
68
autem quod irroratum et humefactum sunt ex predicta humiditate;
69
ergo et siccum oppositum ex predicta siccitate.
17
[15]|168vb17|[Giunta 1550]|94, 1|[ar. ed. Eichner]Et similiter etiam humiditas dicitur esse in eo in cuius profundo
18
est humiditas naturalis; et dicitur esse in eo in
19
cuius profundo est humiditas accidentaliter, et
20
est humefactum. Coagulatum autem est quod caret
21
istis duobus modis
22
humiditatis. Necesse est igitur, cum
23
coagulatum est ex predicta siccitate, ut humefactum et humidum
24
est ex predicta humiditate. Quoniam igitur omnia
25
de quibus dicuntur siccum et humidum reducta sunt
26
ad predictum siccum et humidum, et quia
27
contraria sensus tactus, activa et passiva, reducta
28
|94, 7|[ar. ed. Eichner]sunt ad illa quatuor contraria, manifestum est. Alexander
29
autem dicit quod Aristoteles tacuit densitatem et raritatem
30
quia collocantur sub gravi et levi aut sub duro et molli,
31
et tacuit asperitatem et lenitatem quia asperitas est
106
32
siccitas et lenitas est sub humiditate. Et hoc quidem non
33
est manifestum. Vitrum enim rarum et durum, et vitrum
34
leve sed non humidum. Similiter etiam vitrum
35
rarum et grave, nubes autem dense et leves. Et
36
visum est quoniam non tacuit densitatem et raritatem nisi
37
propter hoc quod sunt qualitates non active, et consequentes
38
etiam calorem et frigus; et tacuit asperitatem quia asperitas
39
universaliter significat siccitatem multam in superficie rei aspere,
40
lenitas autem humiditatem in eius superficie. Quapropter
41
|94, 15|[ar. ed. Eichner]lapides qui fiunt in aqua sunt sicci et tamen
42
lenes. Et forte hoc voluit dicere Alexander. Quia autem
43
videmus contrarietates istius generis aut activas et
44
passivas aut neutras, neutras autem impossibile est esse
45
|330a25|[Bekker]differentias elementorum, activas autem videmus reduci
46
in illas quatuor, scilicet in calorem et siccitatem et humiditatem
47
et frigiditatem, et manifestum est de istis quoniam non
48
reducuntur adinvicem neque priorantur adinvicem, manifestum est quod iste quatuor
107
50
|330a29|[Bekker]qualitates sunt differentie primorum corporum. Et cum
51
iste quatuor non inveniantur nisi coniuncte, manifestum
52
est quod numerus corporum quorum iste sunt forme
53
est secundum numerum compositionum possibilium
54
istis qualitatibus primis.
11
[16]|169ra11|[Giunta 1550]|95, 9|[ar. ed. Eichner]Compositiones autem sive coniugationes que fiunt
12
ab istis sunt sex, scilicet due impossibiles, calidum et frigidum,
13
humidum et siccum, et quatuor possibiles, calidum
14
et siccum, calidum et humidum, frigidum et siccum, frigidum et |330a33|[Bekker]humidum; quapropter manifestum est quod numerus
15
|330b1|[Bekker]elementorum est quatuor. Et hoc ad quod inducit nos sermo
16
conveniens est ei quod videtur in istis corporibus, scilicet in
17
aqua et igne et aëre et terra: ignis enim calidus et siccus est;
18
aër autem calidus et humidus (quoniam est quasi vapor); aqua autem frigida
19
et humida; terra autem frigida et sicca. Quapropter necesse
108
20
|330b6|[Bekker]est ut ista quatuor sint elementa, non quedam eorum
21
sicut faciunt multi antiquorum.
33
[17]|169ra33|[Giunta 1550]|96, 1|[ar. ed. Eichner]Nam facientes illa corpora prima esse elementa diversati
34
sunt in numero. Quidam enim eorum faciunt unum
35
elementum, hii autem duo, hii vero tria, hii autem quatuor;
36
tamen omnes dicunt quod non sunt plura. Facientes
37
autem unum elementum deinde generant omnia alia secundum
38
densitatem et raritatem; contingit ergo eis necessario
39
dicere duo elementa, quoniam, quando faciunt densitatem
40
et raritatem, necessario faciunt caliditatem et
41
frigiditatem, et cum due contrarie sunt active, subiectum
42
oportet quod sit passivum et subiectum in potentia.
48
[18]|169ra48|[Giunta 1550]|96, 8|[ar. ed. Eichner]Facientes autem duo, ut Parmenides, ignem et terram,
49
ponunt medium inter duo contraria, et admixta
50
ex duobus extremis, scilicet aërem et aquam. Similiter etiam
51
faciunt ponentes tria; medium enim ponunt mixtum ex
52
duobus extremis. Isti quidem sunt qui cum igne
53
et terra ponunt aërem, et assimilantur Platoni, ponenti
54
tria principia, parvum et magnum et unum.
109
66
[19]|169ra66|[Giunta 1550]|330b17|[Bekker]|97, 1|[ar. ed. Eichner]Ponentes autem unum et ponentes tria conveniunt
67
in hoc, inquantum ponunt duo extrema et medium,
68
sed ponentes duo faciunt duo media, ponentes autem
69
tria faciunt unum medium; et omnes isti ponunt unam
1
|169rb1|[Giunta 1550]contrarietatem et subiectum illi. Facientes autem quatuor,
2
ut Empedocles, reducunt ipsa in unam contrarietatem,
3
scilicet in duo contraria; nam ipse ponit ignem
4
unum contrarium, alia autem residua secundum contrarium.
5
Omnes autem isti non procedunt ultra numerum
6
quatuor, et ponunt differentias eorum contrarias
7
tangibiles. Quapropter hec corpora non sunt prima
8
elementa, quoniam non sunt simplicia sed composita.
17
[20]|169rb17|[Giunta 1550]|97, 8|[ar. ed. Eichner]Elementa autem simplicia sunt ea ex quibus componuntur
18
ista, et sunt similia hiis in qualitate, non tamen
19
eadem, v. g., quoniam illud quod est simplex
20
in igne, si assimilatur igni, erit hoc secundum quod
21
est igneum non ignis; et quod est simplex in aëre, si assimilatur
22
aëri, erit secundum quod est aëreum non aër;
23
similiter et de aliis.
35
[21]|169rb35|[Giunta 1550]|97, 12|[ar. ed. Eichner]Dixit Et quia ignis est finis in calore, glacies autem finis
36
in frigore, cum ebullitio est ignis, coagulatio autem
37
glaciei, ebullitio autem et coagulatio sunt fines in
110
38
remotione, necesse est ut glacies sit contraria igni. Et
39
|330b28|[Bekker]cum glacies sit coagulatio humidi et frigidi, necesse
40
est ut ignis sit ebullitio calidi et sicci. Et quia ista sunt
41
fines, nichil generant omnino, scilicet glacies et ignis.
42
|340b10sqq.|[Bekker]Et Alexander dicit quod hoc non invenitur nisi in igne
43
qui est hic; ignis autem qui est in ultimo continentis
44
non est in fine caliditatis et ebullitionis; quapropter
45
plura elementorum sunt causa generationis. Et in hoc
46
est questio de qua nos scrutabimur.
59
[22]|169rb59|[Giunta 1550]|98, 4|[ar. ed. Eichner]Et quia corpora simplicia sunt quatuor, sunt duo
60
eorum nature levis, scilicet aër et ignis, et duo nature
61
gravis, scilicet aqua et terra. Leve in fine est ignis,
62
et grave in fine est terra, aqua autem et aër mediocriter.
63
Et etiam unumquodque duorum levium est contrarium
64
alteri duorum gravium. Ignis autem opponitur
65
aque et aër terre, nam unumquodque istorum duorum
66
contrariantur sibi per duas qualitates quibus existunt.
4
[23]|169va4|[Giunta 1550]|98, 11|[ar. ed. Eichner]Et unaqueque istarum quatuor qualitatum simpliciter
5
est in uno istorum in fine. Terra enim est sicca magis quam
111
6
|331a4|[Bekker]frigida; aqua frigida magis quam humida; aër vero humidus
7
magis quam calidus; ignis autem calidus magis quam
8
siccus. Quapropter prima corpora sunt quatuor.
44
[24]|169va44|[Giunta 1550]|99, 3|[ar. ed. Eichner]Capitulum tertium continet in se quatuor differentias.
45
|331a7-332a2|[Bekker]In prima ostendit modos generationis istorum
46
|332a3-332b30|[Bekker]quatuor elementorum adinvicem. In secunda,
47
quod non habent subiectum in actu neque ex eis neque extrinsecum
48
prius illis; et hec est opinio quam prius narravit
49
|332b30-333a15|[Bekker]de antiquis. In tertia, quod impossibile est quod
50
ex eis sit unum aut plura quasi principium in generatione,
51
scilicet ut ab eo generentur alia, et ipsum non ab
52
|333a16-334a15|[Bekker]eis; immo generatio reciprocatur in eis. In quarta contradicit
53
dicentibus non transmutantia se adinvicem.
54
|331a7 304b23-305a33|[Bekker]|100, 3|[ar. ed. Eichner]Dixit Quia declaratum est in tertio Celi et Mundi
55
|331a8|[Bekker]quod ista corpora simplicia generantur adinvicem;
56
et si non, non esset generatio neque corruptio; amplius,
57
cum generatio et corruptio eorum manifesta
58
est sensui (generatio enim et corruptio eorum est in
112
59
|331a10|[Bekker]differentiis comprehensis a tactu), dicendum est igitur modos
60
generationis eorum adinvicem. Et primo, utrum
61
quodcunque generatur a quocunque, aut quod hoc est possibile,
62
hoc autem non. Et manifestum est quod omne
63
ex omni potest generari, quoniam necesse est in contrariis
64
adinvicem esse generationem et transmutationem,
65
ut declaratum est ex rebus activis et passivis, et
66
quia unumquodque eorum habet aliquam contrarietatem
67
cum unoquoque. Quedam autem contrariantur
68
|100, 12|[ar. ed. Eichner]secundum duas differentias quibus constituuntur, ut ignis
69
aque, nam ista contrariantur caliditate et frigiditate
1
|169vb1|[Giunta 1550]et humiditate et siccitate; similiter aër terre, que contrariantur
2
secundum humiditatem et siccitatem et frigiditatem et
3
caliditatem. Et quedam contrariantur altera duarum
4
differentiarum, ut ignis aëri, hec enim contrariantur in
5
siccitate et humiditate tantum; et aër aque, que contrariantur
113
6
in frigido et calido tantum; similiter aqua
7
terre humiditate et siccitate tantum. Et cum quodlibet est contrarium
8
|331a20|[Bekker]cuilibet, necesse est ut omne generetur ex omni.
9
Et cum ita est, de facili scitur modus generationis
10
eorum adinvicem.
42
[25]|169vb42|[Giunta 1550]|101, 4|[ar. ed. Eichner]Dicamus ergo Quoniam horum elementorum quatuor quedam
43
communicant in aliqua differentia et contrariantur
44
in alia, et ista sunt consequentia, quedam autem contrariantur
45
in duabus, et sunt non consequentia, ut ignis
46
cum aqua et aër cum terra, necesse est ergo ut generatio
47
et corruptio sint duobus modis. Generatio quidem
48
eorum que contrariantur secundum unam differentiam erit
49
per corruptionem unius contrarietatis, v. g. quod ignis
50
fit aër, corrupta siccitate tantum et remanente caliditate.
51
|331b3|[Bekker]Et hec est facilior generatio.
64
[26]|169vb64|[Giunta 1550]|101, 10|[ar. ed. Eichner]Horum autem que contrariantur in duobus erit per
65
corruptionem harum duarum differentiarum, v. g. quia
66
ignis non fit aqua nisi per corruptionem caliditatis et
67
siccitatis. Et hec est difficilior generatio. Et quia etiam
114
68
unumquodque istorum constituitur duabus differentiis,
69
quarum una est qualitas activa, altera autem passiva,
22
[27]|170ra22|[Giunta 1550]|331b12|[Bekker]|102, 1|[ar. ed. Eichner]et forte contingit quod altera illarum sit in uno elemento
23
et altera in alio, possibile est etiam ut sit tertius modus
24
generationis; et est ut aliquod istorum generetur ex
25
duobus, cum ex utroque illorum corrumpetur qualitas
26
contraria illi elemento et remanebit qualitas propria,
27
v. g. quoniam, cum ex igne corrumpitur siccitas
28
et ex aqua frigiditas, tunc generatur aër. (Ex igne enim
29
remanet caliditas et ex aqua humiditas, que sunt differentie
30
aëris.) Sed hoc non contingit in omnibus. Non enim contingit
31
unum generari a duobus nisi cum illa duo contrariantur
32
sibi in duabus differentiis. Ex igne ergo et aqua generantur terra
33
et aër, et ex aëre et terra generantur aqua et ignis.
40
[28]|170ra40|[Giunta 1550]|102, 9|[ar. ed. Eichner]Generatio quidem ignis ex eis videtur per sensum.
41
Flamma enim non est nisi fumus accensus;
42
fumus autem est aër et terra.
62
[29]|170ra62|[Giunta 1550]|102, 11|[ar. ed. Eichner]Ex duobus autem elementorum consequentium impossibile
63
est ut aliquod eorum generetur, quoniam, quando ex hoc
64
corrumpetur aliqua differentia et ex hoc alia, remanebit eadem
115
65
|331b32|[Bekker]differentia; et si ab utroque corrumpatur eadem differentia,
66
remanebunt due differentie contrarie. Hec
67
autem generatio difficilior est prima et facilior secunda:
68
difficilior prima, quia est ex duabus qualitatibus; facilior
69
secunda, quia due qualitates in ea transmutate
1
|170rb1|[Giunta 1550]sunt ex duabus rebus et in secunda ex una. Et hoc in secunda
2
est corruptio duarum differentiarum et generatio
3
duarum differentiarum. In tertia autem est corruptio duarum
4
differentiarum sed non generatio duarum differentiarum, sed
5
additio unius amborum et diminutio secundi; v. g.
6
quoniam, cum ex aqua et igne generatur terra, calor
7
ignis corrumpitur et remanet frigiditas aque, et humiditas
8
aque corrumpitur et remanet siccitas ignis.
12
[30]|170rb12|[Giunta 1550]|331b36 332a1|[Bekker]|103, 9|[ar. ed. Eichner]Declaratum est ergo ex hoc secundum quot modos potest
13
omne generari ab omni et secundum quid non potest. Impossibile enim
116
14
est unum generari a tribus, et unum a duobus consequentibus,
15
sed ex duobus non consequentibus.
50
[31]|170rb50|[Giunta 1550]|332a3|[Bekker]|104, 3|[ar. ed. Eichner]Et non erimus contenti in ista consideratione tantum,
51
sed inspiciemus in hoc alio modo. Dicamus igitur quod,
52
si aliquod naturalium corporum est subiectum vel materia
53
istis, necesse est aut ut unum istorum quatuor
54
aut nullum istorum. Si unum istorum quatuor, sicut quidam
55
dicunt aërem et sibi similia, necesse est ut unum
56
|104, 7|[ar. ed. Eichner]eorum aut plura. Et si unum, v. g. ignis aut aër
57
aut terra, aut illud remanet unum, quando ipsum
58
transmutatur, aut non remanet. Si non remanet non est
59
elementum; elementum enim
60
natum est remanere cum sit pars rei elementate.
61
Si permanet, contingit ut sit in actu illa res subiecta.
62
Si aër, omnia erunt aër; si aqua, omnia erunt aqua.
63
Et cum omnia transmutantur, et transmutatio est in
64
contrarium, et subiectum illorum contrariorum permanens
65
est et ens in actu, necesse est ut transmutatio
117
66
|332a9|[Bekker]eorum sit alteratio, non generatio. Et hoc est
67
impossibile. Et etiam si ignis erit ignis et aër insimul,
68
quando posuerimus aërem esse subiectum omnibus,
69
continget ut duo contraria existant in eodem
1
|170va1|[Giunta 1550]subiecto, quoniam utrunque illorum transmutatur in illud
2
unum, quod est aër, et ex illo uno, et omnis transmutatio
3
erit secundum duas contrarietates, quarum altera est in
4
eo ex quo est transmutatio, et secunda in quod est transmutatio;
5
ponatur ergo quod illud unum subiectum sit aër,
6
et ponatur quod sit contrarietas inter aërem et ignem, quarum
7
altera est in igne et altera in aëre, |105, 4|[ar. ed. Eichner]et est in igne calor
8
in aëre autem frigus, aut siccitas in igne et humiditas
9
in aëre, quod est verum; cum ergo ignis transmutatur
10
in aërem, non erit hoc nisi per transmutationem
11
siccitatis in humiditatem, cum aër est humidus et ignis
12
siccus. Et cum ita est, impossibile est, quando aër transmutetur
13
in ignem, ut ignis sit ignis et aër insimul; contingit
14
enim ut idem sit siccum et humidum insimul, quod
15
est impossibile. Et cum ita sit, necessarium est ut subiectum
118
16
|332a18|[Bekker]eorum sit aliquid non in actu, et est materia communis.
17
Et hoc idem contingit si subiectum sit plura uno.
29
[32]|170va29|[Giunta 1550]|105, 12|[ar. ed. Eichner]Et similiter impossibile est ut aliud corpus ab eis sit
30
ex quo fit generatio eorum, v. g. corpus medium inter
31
aërem et aquam, aut inter aërem et ignem, grossius
32
aëre et subtilius aqua, aut subtilius aëre et grossius
33
igne. Illud enim corpus erit aër et ignis insimul, aut
34
aër et aqua insimul, et existunt in eo duo contraria insimul,
35
sicut declaratum est, cum subiectum fuerit unum
36
illorum. Et continget ut sit ens et non ens insimul; frigus
37
enim est privatio caloris, et siccitas privatio humiditatis.
38
Et etiam impossibile est illud corpus medium
39
esse aliquo tempore existens per se, sicut dicunt aliqui
40
quod existens per se et infinitum et comprehendens.
41
Ergo necesse est ponere unum illorum esse elementum
42
omnibus (et tunc contingit nobis confiteri omnia impossibilia
119
43
|332a26|[Bekker]predicta) aut ponere quod nullum eorum possit
44
esse huiusmodi.
52
[33]|170va52|[Giunta 1550]|106, 15|[ar. ed. Eichner]Et cum declaratum est quod nullum corpus sensibile
53
sit prius istis, necesse est ut omnia ista sint principia
54
corporum sensibilium.
55
Et universaliter necesse est dicere
56
de omnibus elementis, Aut in istis elementis non est
57
transmutatio omnino in unum aut in eis est transmutatio. Et si
58
est, aut erit adinvicem (sicut dixit Plato quod tria non
59
transmutantur in terram neque terra in ea propter triangulos
60
|306a1-20|[Bekker]residuos, secundum quod dictum est in libro Celi
61
et Mundi) aut erit ex quolibet in quolibet.
11
[34]|170vb11|[Giunta 1550]|332a39|[Bekker]|107, 8|[ar. ed. Eichner]Sed declaratum est superius quod necesse est transmutari
12
quodlibet in quolibet, et amplius secundum quot
13
modos potest transmutari, et quod non similiter transmutantur
14
secundum facile et difficile. Remanet autem ad declarandum
15
quod non transmutatur quidlibet in quolibet
16
ita quod in eis sit aliquod elementum residuorum, et
120
17
transmutatio residuorum ab eo sit compositio, et
18
in ipsum sit dissolutio, secundum quod est primum omnium
19
mixtorum in comparatione ad elementa.
67
[35]|170vb67|[Giunta 1550]|332b5|[Bekker]|108, 1|[ar. ed. Eichner]Declaratum est enim quoniam non transmutantur
68
adinvicem ita quod unum eorum sit subiectum aliis.
69
Quod autem remanet ad declarandum est quod nullum eorum
1
|171ra1|[Giunta 1550]est elementum aliis residuis, quoniam hoc plures antiquorum
2
inquirunt: hii quidem dicunt quod elementum eorum
3
est aliquod elementorum extremorum, scilicet aut ignis aut
4
terra; hii autem aliquod duorum mediorum, scilicet aërem
5
aut aquam. Et dicere elementum esse ignem aut terram
6
ita quod ignis aut terra sit subiectum eorum in actu, falsum
7
est, sicut est determinatum prius, quoniam in utroque
8
sermone contingit quod omnia sint ignis aut terra, sed
9
tamen in illo sermone omnia erunt ignis in
10
actu aut terra in actu; hec autem erunt omnia ignis transmutatus
121
11
|332b10|[Bekker]et terra transmutata. Et similiter contingit
12
ista impossibilitas dicentibus elementum esse aliquod
13
mediorum; esse autem medium quod potest transmutari in duo
14
extrema, sed extrema non possunt transmutari adinvicem,
15
ut aliqui fingunt quod aër transmutatur in aquam
16
et ignem sed ignis non transmutatur in aquam, videtur
17
quod impossibilis est modus iste. Aër enim cum transmutatur
18
in ignem necessario habet contrarietatem. Sit
19
|109, 3|[ar. ed. Eichner]igitur contrarietas ignis siccitas, aëris autem humiditas.
20
Similiter autem aër cum transmutatur in aquam habet
21
etiam contrarietatem. Et ista contrarietas necessarium
22
est ut sit alia a contrarietate quam habet cum igne;
23
esset enim aliter aqua et ignis idem. Sit igitur contrarietas
24
aëris calor, aque autem frigiditas. Erit igitur aër calidus et
25
humidus; sed quia contrariatur igni siccitate, necesse
26
est ut conveniat ei secundum quod contrariatur aque. Erit ergo
27
ignis calidus et siccus necessario. Similiter contingit ut
28
cum humiditate, secundum quam contrariatur igni, conveniat
122
29
aqua cum transmutatur in eam. Erit ergo permanens
30
in transmutatione et communis eis, et in aqua consistunt due
31
contrarietates, humiditas scilicet et frigiditas; nam existunt
32
|332b24|[Bekker]in igne caliditas et siccitas; quapropter necessarium est ut
33
ignis transmutetur in aquam, contraria enim necesse est ut
34
transmutentur adinvicem. Et quia aër etiam secundum hanc opinionem
35
elementum est omnium aliorum, necesse est
36
ut in terram transmutetur. Ergo habet cum terra aliquam
37
contrarietatem. |110, 3|[ar. ed. Eichner]Et quia aër est calidus et humidus et
38
contrariatur aque quidem calore, igni autem humiditate,
39
necesse est ut cum terra habeat contrarietatem secundum duas
40
qualitates, scilicet calidum et humidum. Terra ergo erit
41
frigida et sicca, quoniam si haberet cum aëre contrarietatem
42
secundum alteram duarum qualitatum, contingeret ut terra
43
|333a5|[Bekker]esset aut ignis aut aqua. Si igitur corpora sunt plura quatuor,
44
necesse est ut contrarietas sit plus in numero,
45
maior scilicet duobus. Necesse est enim ut una contrarietas sit
46
secundum duplicem substantiam et due secundum quatuor;
47
et quanto plura sunt corpora, tanto augmentabitur numerus
48
contrarietatum. Ponatur igitur quod corpus quintum
123
49
opponatur terre albedine et nigredine ita quod albedo
50
et nigredo sint in illo corpore. Quapropter hoc corpus
51
convenit |110, 9|[ar. ed. Eichner]ei in frigiditate et siccitate. Est ergo album
52
et frigidum et siccum; terra autem nigra, frigida, et sicca. Et
53
quia terra convenit cum unoquoque trium cum eo quod
54
opponitur corpori quinto, necesse est ut in omnibus sit
55
nigredo. Ignis ergo est contrarius illi corpori quinto nigredine
56
et albedine. Ex hoc ergo estimandum est
57
quod si extrema sunt finita et terminata, impossibile
58
est quod extrema non transmutentur adinvicem, sive
59
|332b27|[Bekker]principium sit alterum mediorum sive alterum extremitatum;
60
quapropter necesse est ut generentur reciproce
61
exinvicem.
37
[36]|171rb37|[Giunta 1550]|111, 1|[ar. ed. Eichner]Et si aliquis dixerit quod possibile est quod transmutatio sit in
38
eis secundum rectitudinem, v. g. quod terra transmutetur in aërem
39
et aër in aquam et aqua in ignem et ignis in aliquod
40
corpus quintum et quintum in sextum et
41
sic in infinitum sine reciprocatione, necesse est eum dicere
124
42
|111, 5|[ar. ed. Eichner]quod illud corpus quintum aut sextum revertetur per
43
|333a3|[Bekker]transmutationem eius quod est ante ipsum; sed tamen ponatur
44
quod hoc adhuc non sit declaratum, et ponatur quod non reciprocentur,
45
quamvis sit declaratum; et probemus quod est
46
impossibile quod transmutatio procedat, quoniam, quando fuerit manifestum
47
hoc esse impossibile, necessario reciprocabuntur, transmutatio
48
enim continua, si non sit recta, necessario erit secundum reciprocationem.
49
|332b32 33|[Bekker]Dico ergo quod, si ignis transmutetur in quintum corpus et quintum
50
in sextum sine reciprocatione, necesse est
51
|333a4|[Bekker]ut ignis habeat cum illo corpore tertiam contrarietatem
52
cum altera duarum differentiarum in igne.
53
|111, 11|[ar. ed. Eichner]Erunt enim in igne tres differentie, et similiter etiam in unoquoque
54
eorum que sunt ante ignem. Et ponatur quod differentia
55
secunda, que est in quinto corpore, non existat in aliquo
56
eorum que sunt ante ignem, cum fuerimus confessi
57
quod corpus postremum non transmutetur in aliquod
58
eorum que sunt ante ipsum. Si igitur ponamus corpus
59
sextum, continget ut cum quinto habeat quartam contrarietatem,
125
60
cuius altera differentiarum est in quinto et in omnibus
61
que sunt ante ipsum. Erunt igitur in unoquoque quinto
62
|333a5|[Bekker]differentie quatuor. |112, 1|[ar. ed. Eichner]Similiter quanto plura erunt corpora,
63
tanto plures erunt differentie. Si igitur corpora
64
sunt infinita, continget quod in quolibet illorum sint
65
differentie infinite. Et cum ita sit, impossibile est ut
66
aliquod illorum generetur aut corrumpatur; generatio
67
enim non complebitur nisi per acquisitionem infinitorum,
68
quod est impossibile. Quapropter necesse est ut careant transmutatione
69
omnino ex ista parte et ex alia; quoniam, cum
1
|171va1|[Giunta 1550]sint infinita in duobus extremis, necesse est ut aliquod
2
illorum non transmutetur nisi post transmutationem
3
infinitorum; et hoc nunquam complebitur. Et etiam,
4
cum contrarietates |112, 8|[ar. ed. Eichner]infinite que sunt ante illud unum
5
elementum non sunt contrarie infinitis que sunt post,
6
necessarium est ut sint convenientes. Erunt igitur differentie
7
corporis que sunt ante ipsum eedem cum differentiis que
8
sunt post. Erunt igitur illa corpora eadem secundum speciem.
9
Et hoc contingit quia, cum duo extrema contrariantur
10
medio sed in se non contrariantur, oportet quod contrarientur
126
11
ei eadem contrarietate; et omnia duo
12
que contrariantur alicui eadem contrarietate, sunt eiusdem
13
speciei.
50
[37]|171va50|[Giunta 1550]|333a16|[Bekker]|113, 3|[ar. ed. Eichner]Et cum dicte sunt opiniones dicentes et improbate
51
quod quedam elementorum non transmutantur in quedam,
52
tunc incepit magister contradicere dicentibus quod nullum
53
eorum transmutatur in alterum; et propter
54
Empedoclem, quia ipse fuit magis famosus in ista opinione.
55
Dixit Et miror ex dicentibus quod elementa sunt
56
plura, et cum hoc dicentibus ea intransmutabilia quia
57
sunt equalia in potentia; quoniam res equales aut sunt equales
58
in eadem quantitate aut qualitate aut in contrariis
59
qualitatibus secundum proportionem, v. g. quod hoc
60
calefacit quantum hoc infrigidat. Sed tamen ista equalitas
61
que est secundum proportionem non dicitur vere equalitas
62
sed consimilitudo. Quapropter visum est quod Empedocles
63
non voluit dicere hunc modum equalitatis, et
64
ipse Aristoteles redarguit eum quod non utebatur hoc modo
127
65
equalitatis. Secundum enim hunc modum tantum equalitatis
66
|333a31|[Bekker]potest aliquis dicere ea permanere intransmutabilia,
67
secundum autem duos primos modos non. Nam equalitas que
68
est inter ea secundum quantitatem aut secundum qualitatem
69
non est nisi inquantum sunt eiusdem generis et
1
|171vb1|[Giunta 1550]communicant eandem naturam. Et cum transmutatio
2
eorum sit secundum quod sunt diversa non secundum quod sunt convenientia,
3
non sufficit illa equalitas quia est secundum convenientiam,
4
quoniam si dixerimus quod unus pugillus |114, 5|[ar. ed. Eichner]aque
5
equalis est in quantitate decem pugillis aëris, hoc non erit
6
nisi habeant subiectum commune ambobus, v. g., quando extendetur
7
et rarefiet, fiet aër, et quando condensatur et constringitur,
8
fiet aqua. Talis autem equalitas non est nisi secundum
9
convenientiam et non secundum diversitatem. Et si dixerimus
10
quod sunt equales, dicemus quod sunt equales in communi
11
quantitate, ut Empedocles dicit; v. g. quod calor qui est in aliqua
12
parte ignis sit equalis calori qui est in decem partibus
13
aëris; manifestum est quod iste modus equalitatis non est
14
nisi inquantum communicant eandem naturam eiusdem generis,
128
15
magis enim et minus et equale eiusdem generis
16
sunt. Quapropter iste modus equalitatis non adiuvat
17
in permanentia eorum. Transmutatio enim ignis in aërem
18
non est nisi quia hoc quidem siccum, hoc autem humidum.
19
Ergo ex hoc modo debent dare equalitatem inter ea
20
ponentes ea intransmutabilia esse, et hec quidem equalitas
21
est in eis secundum totum sed non secundum partes.
22
Quapropter nos dicimus quod sunt intransmutabilia secundum
23
totum et transmutabilia secundum partes.
32
[38]|171vb32|[Giunta 1550]|333a35|[Bekker]|115, 1|[ar. ed. Eichner]Dixit Et contingunt opinioni Empedoclis impossibilia
33
plura in hoc et in aliis: primo, quoniam augmentatio secundum
34
Empedoclem non erit nisi additio super augmentatum
35
|333b1|[Bekker]et accumulatio; dicit enim quod ignis non augmentatur nisi
36
igne et terra per terram et ether per ethera. Et hoc
37
non est augmentum sed additio; augmentum enim non
38
est nisi secundum alterationem.
50
[39]|171vb50|[Giunta 1550]|115, 6|[ar. ed. Eichner]Et difficilius est ei dicere quare omnia generabilia naturaliter
51
aut semper generantur aut in maiori parte.
52
Nam omne quod fit casu, quem ponit esse causam propinquam
129
53
|333b6|[Bekker]generationis rerum, raro contingit. Quid ergo erit causa ut
54
semper ex homine fiat homo et ex frumento frumentum?
61
[40]|171vb61|[Giunta 1550]|115, 11|[ar. ed. Eichner]Et quid erit causa in essendo magnitudines terminatas
62
in magnitudine, generatas ab elementis, in unaquaque
63
specie et secundum unumquodque genus? Impossibile
64
est enim ei dare causam istius proprietatis in
65
unoquoque ente esse elementa;
14
[41]|172ra14|[Giunta 1550]|116, 1|[ar. ed. Eichner]neque amicitiam neque litem. Amicitia enim est causa congregationis
15
solummodo, lis autem segregationis;
16
et elementa segregantur et aggregantur. Nichil enim
17
dixit in causa particularium mixtionum et congregationum;
18
causa enim istorum, inquantum sunt perpetua aut
19
in maiori parte, est natura cuiuslibet rei et substantia eius.
130
20
|333b18|[Bekker]Et nichil etiam dixit in naturis rerum, esse enim istarum non
21
est nisi propter meliorem et nobiliorem, non secundum mixtionem
22
et casum. Et impossibile etiam est quod elementa
23
et amicitia sint priora diis; dii enim apud ipsum sunt spera
24
celestis que componitur ex congregatione elementorum
25
per amicitiam. Quapropter dehonestat Empedocles
26
litem cum corrumpat deos et eos segregat.
35
[42]|172ra35|[Giunta 1550]|116, 12|[ar. ed. Eichner]Similiter etiam nichil dixit de motu neque de eius natura.
36
Non enim sufficit in cognitione sue nature tantum
37
dicere quod lis et amicitia sunt moventia, sed debet dicere
38
quid sit motus quo movet lis, et quid sit motus quo
39
movet amicitia. Debet enim dicere aut sermonem certum
40
aut sufficientem.
58
[43]|172ra58|[Giunta 1550]|117, 1|[ar. ed. Eichner]Et etiam, quia videmus in unoquoque elementorum motum
59
violentum, necessario debet esse in unoquoque eorum
131
60
|333b30|[Bekker]motus naturalis; natura enim prior est. Et quia ignis
61
et terra non congregantur nisi quando terra movetur
62
ad superius et ignis ad inferius, debent igitur separari
63
quando ignis ascendit et terra descendit; ascensus autem
64
terre et descensus ignis est violentus. Si ergo lis
65
est causa segregationis rerum, ut iste dicit, et amicitia
66
causa congregationis, ergo amicitia, quam laudat et
67
priorat, est causa motus violenti posterioris et lis causa
68
motus naturalis prioris. Lis ergo dignior est esse causa
69
quam amicitia. Tamen hoc impossibile apud ipsum.
15
[44]|172rb15|[Giunta 1550]|117, 10|[ar. ed. Eichner]Si igitur neque amicitia neque lis est causa istorum
16
duorum motuum, ergo neque motuum omnium omnino.
17
Et cum causa motus non est, neque motus omnino.
18
|334a5|[Bekker]Et etiam dicimus quod, cum declaratum est quod mundus movetur
19
in hoc tempore apud esse motus litis et in antiquo
20
apud esse amicitie eodem motu et similiter, impossibile
21
est igitur ut lis et amicitia sint cause istius motus.
22
Isti enim duo motus, quorum cause sunt lis et amicitia,
132
23
cum diversi sunt, in eodem tempore et in eodem subiecto
24
non congregantur insimul, sed aliquando hoc et
25
aliquando hoc. Faciens ergo unum motum in tempore
26
motionis amicitie et in tempore motionis litis, neque
27
|334a8|[Bekker]est lis neque amicitia.
40
[45]|172rb40|[Giunta 1550]|118, 1|[ar. ed. Eichner]Et etiam impossibile est hoc quod dixit quod anima sit ex elementis;
41
impossibile est enim reddere causas actionum
42
anime et passionum eius ex elementis, v. g. sapientie
43
et insipientie et rememorationis et oblivionis
44
et aliarum actionum anime. Et etiam si anima, ut
45
quidam dicunt, est ignis aut mixta ex igne et aliis
46
elementis, necessarium est ut in ea videantur aut accidentia ignis
47
et eius consequentia aut saltem consequentia corporis;
48
sed non videtur aliqua actio attribui actionibus corporum.
49
Sed consideratio de istis rebus non est istius libri.
50
Revertamur ergo ad sermonem de elementis et consideremus
51
quomodo ab eis generentur omnia alia.
17
[46]|172va17|[Giunta 1550]|119, 9|[ar. ed. Eichner]Estimantes autem quod elementa ex quibus est compositio
18
omnium habent communem materiam, et quod transmutantur
133
19
|334a18|[Bekker]adinvicem, necesse est eis, cum confessi fuerint communem
20
esse materiam, ut concedant transmutationem
21
eorum adinvicem; et cum confessi fuerint transmutationem
22
esse, necesse est eis materiam esse concedere.
23
Qui autem non concedunt generationem eorum adinvicem,
24
et ponunt generationem aliorum compositorum
25
ex eis, impossibile est dare verum modum in qualitate
26
generationis, et qualiter composita generentur ex hiis simplicibus,
27
ut generatio carnis et ossis, et qualiter simplicia
28
generentur ex compositis, cum sit impossibile eis dicere in
29
hoc nisi tantum unum modum, scilicet modum compositionis parietis
30
ex lateribus et lapidibus et modum lationis istorum
31
a pariete. Hoc autem modo contingent multa
32
impossibilia, quorum unum est predictum et est
33
quod mixtio sit compositio partium minimarum
34
sed tamen insensibilium; et sic quod est mixtio apud
35
|328a14-15|[Bekker]aliquem non est mixtio apud alium acutiorem in visu.
49
[47]|172va49|[Giunta 1550]|334a31|[Bekker]|120, 6|[ar. ed. Eichner]Secundum autem quod contingit eis est ut non ex
50
qualibet parte carnis generetur aqua et ignis et alia,
134
51
sicut est sensibile in eis; non enim ex qualibet parte parietis
52
|334b1|[Bekker]exeunt lateres aut lapides, sed lateres exeunt
53
ex hoc loco et lapides ex illo. Si ergo ea que generantur
54
generentur secundum compositionem, contingit quod
55
|334a35|[Bekker]aut non ex qualibet parte partium carnis generetur
56
terra aut aqua; aut generantur, et tunc contingit quod
57
corpus penetrat corpus. Et si dissolutio compositorum
58
in elementa esset secundum hunc modum, non esset
59
ex necessitate generationis alteratio, neque universaliter esset
60
aliquid de capitulo qualitatis. Sed sicut dicit magister,
61
ex qualibet parte carnis potest aqua generari, sicut
62
possunt generari ignis et alia, sicut possibile est in
63
parte cere recipi figuram pyramidalem et rotundam
64
et rectorum laterum, quamvis hoc sit secundum
65
receptionem et illud secundum dissolutionem.
47
[48]|172vb47|[Giunta 1550]|334b2|[Bekker]|121, 1|[ar. ed. Eichner]Dicentes autem quod elementa transmutantur adinvicem
48
habent maiorem questionem, ut videtur: primo,
49
quoniam possunt aliquo modo dicere quomodo composita
50
generentur ex eis. Illi autem, quia ponunt generationem
51
istorum elementorum adinvicem esse propter
52
materiam communem habitam, difficile est eis dicere
135
53
|334b4|[Bekker]qualiter generentur caro et os, quoniam hec caro
54
est ex eis omnibus insimul aut ex pluribus uno, v. g.
55
aqua et igne, aut aqua et ignis existunt in carne in actu,
56
et tunc erit compositio, sicut dicebat secta prime sententie;
57
aut fit per corruptionem utriusque illorum in
58
alterum, et tunc erit caro aut aqua aut ignis; aut fit
59
|121, 8|[ar. ed. Eichner]per corruptionem utriusque illorum, et tunc erit illud
60
quod provenit ex eis non nisi res communis ambobus,
61
scilicet materia prima que est in potentia; quod est impossibile.
62
Et hec questio non contingit dicentibus
63
corpora composita ex elementis fieri secundum transmutationem,
64
nisi si differentie prime elementorum, ut calor
65
et frigus, non reciperent magis et minus, quoniam,
66
si ita esset, oporteret non provenire ab aliqua transmutatione
67
eorum nisi aut unum eorum aut materia, si esset
68
possibile eam abstrahi. Cum autem dicimus quod calidum
69
et frigidum sunt simpliciter et sunt secundum magis et
1
|173ra1|[Giunta 1550]minus, dicemus quod illud quod fit non est frigidum simpliciter
2
neque calidum simpliciter, neque etiam aliquid calidum
136
3
vel frigidum in potentia, sed dicemus ipsum esse calidum
4
et frigidum insimul, secundum quod dicimus hoc de
5
|334b10|[Bekker]mediis, scilicet calidum respectu calidi simpliciter, quod
6
est in fine, et frigidum respectu frigidi in fine. Quomodo
7
autem fiat hoc, est secundum modum mixtionis;
8
mixtio enim non est generatio simpliciter neque alteratio.
9
Et secundum hoc neque est transmutatio alterius
10
contrariorum in alterum neque transmutatio eorum in
11
materiam, sed composita fiunt ex elementis et secundum
12
mixtionem, et elementa fiunt a compositis secundum dissolutionem,
13
et in potentia sunt illa. Sed non est intelligere
14
per potentiam in hoc loco primam materiam, |122, 11|[ar. ed. Eichner]cum
15
composita que sunt in potentia aqua, ignis, terra,
16
aër, ut caro et os, sint in actu. Neque etiam sunt in potentia
17
in elementis, sicut partes in continuo que sunt in potentia
18
partes quousque dividantur et fiant partes in actu.
19
Differunt enim quia iste sunt partes in quantitate et
137
20
ille sunt partes in qualitate. Modus autem secundum
21
|334b19|[Bekker]quem est mixtio, et que sunt miscibilia, dictum est superius,
22
et quod mixtio contrariorum sit quando alterum
23
non dominatur super alterum neque habent equalem
24
potentiam; si enim potentia alterius fuerit simpliciter
25
dominans, erit corruptio dominati et generatio
26
dominantis, et si equales fuerint potentie, tunc non
27
|379a11-12|[Bekker]fiet aliqua forma, ut declaratum est in quarto Metheororum.
28
Et cum potentia alterius non fuerit dominans simpliciter
29
sed dominans dominata, generabitur ex eis aliquod
30
|334b27|[Bekker]medium, sed tamen declinabit ad partem dominantis. Et
31
ideo hoc medium, cum eo quod est declinans ad alterum
32
duorum extremorum, habet aliquam latitudinem
33
recipientem magis et minus. Et ex hoc apparebit tibi
34
impossibile esse aliquam complexionem temperatam esse
35
quam posuit Galienus, scilicet temperantiam que est secundum extrema
36
que sunt in fine, non temperantiam que est secundum extrema
37
complexionis speciei, in qua considerat medicina.
64
[49]|173ra64|[Giunta 1550]|124, 3|[ar. ed. Eichner]Dixit Et cum omnia corpora generata ab elementis
65
sunt in loco medio, qui est locus terre, necesse est ut
138
66
|334b33|[Bekker]terra sit pars illorum. Que enim naturaliter sunt in aliquo
67
loco, necessario aut sunt illud corpus existens in illo
68
loco aut aliquid super quod dominatur ipsum. Quapropter
69
existentia in medio aut sunt terra aut terrestria.
1
|173rb1|[Giunta 1550]|335a1|[Bekker]Quia autem terra propter suam siccitatem non potest recipere
2
|334b34|[Bekker]figuram vel terminationem ab alio, et in aqua est hoc
3
|335a3|[Bekker]possibile, necesse est etiam ut aqua sit pars generatorum.
4
Et rursum, quia generatio est per mixtionem, mixtio autem
5
fit per humiditatem, necesse est ut aqua sit pars generatorum
6
secundum mixtionem. Et cum |124, 12|[ar. ed. Eichner]in omnibus compositis existant
7
illa duo elementa, oportet ut duo alia etiam
8
existant contraria hiis, scilicet ignis et aër, nisi illa sint in
9
compositis secundum dispositionem minutam; v. g.
10
quia, si in composito non esset calidum, non esset in eo
11
frigidum nisi in fine. Quapropter necesse est ut aqua
12
et ignis sint in compositis non secundum primas qualitates. Quatuor
13
igitur elementa necessario existunt in omni composito.
139
37
[50]|173rb37|[Giunta 1550]|335a9|[Bekker]|125, 1|[ar. ed. Eichner]Et quod significat hoc est cibus ex quo nutriuntur
38
plante, visum est enim quod plante nutriuntur
39
aqua et terra. Quapropter cultores admiscent ea apud
40
seminationem. Et cum in eis sunt aqua et terra, ergo et
41
duo alia elementa. Et cum animalia nutriuntur plantis, ergo
42
etiam in eis existunt elementa. Et manifestum est
43
quod illud quod nutritur non nutritur nisi per calorem agentem,
44
existentem in materia adveniente. Calor enim est
45
ex cibo veniente, quod est forma ex materia. Et hoc
46
invenitur in igne inter omnia elementa, quamvis quodlibet
47
illorum alteretur in contrarium, scilicet quod
48
proportio eius ad elementa est sicut proportio forme
49
ad materiam, cum ignis contineat omnia |125, 10|[ar. ed. Eichner]elementa,
50
|335a19|[Bekker]ut dictum est in libro Celi et Mundi. Est enim continens
51
quoniam movetur ad locum continentem, scilicet
52
concavum orbis lune. Concavum enim est
53
quasi forma, quoniam est illud ad quod pervenit motus,
54
et hec est dispositio forme. Declaratum est igitur ex
140
55
|335a22|[Bekker]hoc quod omnia corpora sunt composita ab
56
istis quatuor corporibus, vocatis elementa quatuor.
29
[51]|173va29|[Giunta 1550]|126, 10|[ar. ed. Eichner]Dixit Aristoteles Et quia sub orbe lune sunt generabilia
30
et corruptibilia, declarandum est quot sunt principia
31
universalia omnium generatorum et corruptorum et que,
32
quoniam hoc scito facilius poterimus scire causas particularium
33
cum concursus ab universalibus
34
ad particularia sit maior via cognitionis in natura.
35
Principia ergo corporum non generabilium et generabilium
36
sunt eadem numero, quamvis dicantur secundum prius
37
et posterius. Et universaliter sunt tria, materia et forma et
38
agens. Hec autem duo non sufficiunt in rebus generabilibus
39
et corruptibilibus nisi sit causa agens et movens,
40
sicut non sufficiunt in corporibus eternis. Causa
141
41
|335a32|[Bekker]quidem que est quasi materia in corporibus generabilibus
42
et corruptibilibus est illud in quo est contingentia,
43
|335b2|[Bekker]et ea in quibus est contingentia sunt |127, 8|[ar. ed. Eichner]generabilia
44
et corruptibilia. Res enim tribus modis inveniuntur:
45
|335a35|[Bekker]quedam enim sunt semper, et quedam nunquam,
46
|335b3|[Bekker]et quedam in aliquo tempore sunt et in aliquo non. Et ille
47
|335a35|[Bekker]modus est alius a duobus primis. Quod enim semper invenitur
48
impossibile est ut in aliqua hora privetur; et
49
quod semper est privatum impossibile est ut in aliqua
50
|335b1|[Bekker]hora inveniatur. Et cum generabilia et corruptibilia
51
sint huiusmodi, ergo una causa rerum corruptibilium et generabilium
52
est illud quod recipit contingentiam, scilicet causa
53
materialis. Una igitur causarum istarum rerum est
54
causa materialis necessario. Causa autem que est quasi
142
55
|335b6|[Bekker]forma, idest finis in generatione, est ponenda
56
post istam causam.
17
[52]|173vb17|[Giunta 1550]|128, 1|[ar. ed. Eichner]Similiter etiam coniungenda est eis causa agens,
18
quam reliquerunt antiqui. Quidam enim eorum fuerunt
19
contenti causa formali, dicentes quod res habent formas
20
et essentias abstractas, et esse istarum rerum sensibilium
21
est ex materia opposita, et ista forma agens
22
abstracta est que movet formas istarum rerum
23
sensibilium in materiis, ut dixit Plato. Quidam autem
24
sunt contenti causa materiali tantum, scilicet calido, frigido,
25
humido, et sicco, dicentes quod forme istarum rerum
26
fiunt ex admixtione eorum tantum, non ex agente
27
extrinseco; et dicunt quod generatio non est nisi transmutatio,
28
et transmutatio non est nisi materie. Et Aristoteles
29
redarguit utrunque cum dicit quod facientes causam materialem
30
melius considerant cum dant principium transmutationis
31
inquantum transmutationis est principium,
143
32
alii autem dant principium non conveniens transmutationi.
33
Forma enim cum invenitur quiescit transmutatio:
34
quomodo ergo poterit esse causa transmutationis?
35
|335b18|[Bekker]Et contradicit dicentibus formas esse causas agentes
36
propinquas, quoniam, si esset sicut illi inquiunt, ita quod non
37
oporteret ponere causam tertiam, contingeret ut generatio
38
esset continua et perpetua. Forma enim, si semper
39
est et recipiens semper est, quare ergo fiet in aliqua hora
40
et in alia non? Quapropter necesse est, si forme agentes
41
sint, ut sit causa agens prior eis naturaliter. Et etiam
42
videmus res in quibus agens est aliud a recipiente et
43
|129, 6|[ar. ed. Eichner]aliud a forma; v. g. sanitas que fit a medicina in humano
44
corpore est aliud a recipiente. Et Aristoteles non resistit
45
Platoni quia forma est causa agens simpliciter, sed
46
quia sunt cause propinque et essentiales. Ponit enim formas
47
etiam agentes, quamvis esse earum apud ipsum
48
sit aliud ab esse earum apud Platonem. Distat quidem
144
49
a Platone in modo essendi formas et in modo actionis
50
earum tantum, non in esse earum simpliciter neque
51
in actione earum simpliciter.
4
[53]|174ra4|[Giunta 1550]|335b24|[Bekker]|130, 1|[ar. ed. Eichner]Qui autem contenti sunt materia tantum, quamvis
5
contemplatio eorum sit convenientior, tamen peccant
6
multum; faciunt enim hanc receptionem et passionem
7
eandem cum principio actionis et motionis. Et manifestum
8
est quod ipse contradicit duobus principiis per
9
ea que fiunt arte et natura. Et etiam, cum destruunt
10
causam agentem, destruunt causam formalem. Forma
11
enim, si fieret ab aliquo modo passionis accidentis materie,
12
esset raro facta et accidentaliter.
26
[54]|174ra26|[Giunta 1550]|336a1|[Bekker]|130, 9|[ar. ed. Eichner]Et universaliter, si faciunt principium agens, non
27
faciunt nisi agens in genere instrumenti, non agens verum,
28
cum destruunt primum agens ab entibus. Dicunt
29
enim Quia calidum naturaliter separat et distinguit,
30
frigidum autem congregat et admiscet, et similiter omnia
31
alia sensibilia naturaliter agunt et patiuntur, sufficit
32
in generatione rerum et corruptione earum
145
33
|336a6|[Bekker]actio et passio earum adinvicem. Sed quia videmus
34
in quibusdam quod magis sunt agentia quam alia elementa,
35
digniora sunt ut corrumpant res quam generent.
36
Quapropter necesse est, si generent res, ut habeant agens
37
quod faciat ea per temperamentum et alterationem
38
apta ut aliquid fiat.
68
[55]|174ra68|[Giunta 1550]|131, 1|[ar. ed. Eichner]Qui ergo generationem attribuunt igni aut
69
alii elementorum est sicut attribueret dolobrationem
1
|174rb1|[Giunta 1550]securi. Immo non percipiebant isti quod
2
motio ignis est vilior motione instrumenti; instrumentum
3
enim non movet absque artifice, et cum movebit cum
4
artifice, movebit ad generationem; ignis autem cum non movebit
5
per primum movens, movebit ad corruptionem. Nos autem iam
5a
determinavimus superius causam universalem et materialem, et in
5b
forma. Et nos determinavimus causam tertiam generationis et
5c
corruptionis, et est agens. Dicamus igitur
145
6
|336a15|[Bekker]Declaratum est quod naturaliter motus
7
localis est continuus et eternus; quapropter generatio
8
continua et eterna, quoniam motus generat
9
faciendo appropinquari generans generato. Et hoc
10
rectum est inquantum iste motus est primus omnibus
11
transmutationibus, ut ostensum est. Et etiam apparet
12
quod illud quod movetur isto motu est ens, et illud
13
quod generatur per ipsum est non ens; et quod est ens
14
maxime est causa non entis, et quod est ens semper dignius
15
est ut sit causa non entis semper. Quapropter visum
16
est quod iste motus est prius motibus naturalibus aliis.
58
[56]|174rb58|[Giunta 1550]|132, 1|[ar. ed. Eichner]Sed, quia ostensum est quod entia semper sunt in generatione
59
et corruptione, et quod generatio corporis
60
istius est corruptio alterius, manifestum est quod, ponendo
61
motum unum, impossibile est istas duas operationes,
62
scilicet generationem et corruptionem, esse idem;
147
63
|336a27|[Bekker]idem enim non facit contraria. Quapropter aut semper
64
erit generatio aut semper corruptio; aut si sit unus motus,
65
erit secundum dispositiones contrarias ita
66
quod appropinquando operatur aliquid et
67
secundum eius remotionem operatur contrarium. Sed quia est impossibile
68
motum esse contrarium motui ita quod aliquis
1
|174va1|[Giunta 1550]motus per se generat, ut dictum est in libro de
2
|132, 13|[ar. ed. Eichner]Celo et Mundo, aliquis autem corrumpat, ut fingunt
3
|336a24|[Bekker]astronomi, manifestum est, si generatio et corruptio
4
sint continue, ut sit motus secundum dispositiones
5
contrarias in respectu generatorum et corruptorum.
6
Iste ergo motus non est primus sed motus solis
7
in orbe declivi; iste enim orbis, sicut dicit Aristoteles, habet
8
cum continuatione motus duos, scilicet propinquum et remotum,
148
9
|336b2|[Bekker]ne procedat ex eo una operatio. Causa ergo continuitatis
10
generationis et corruptionis est primus
11
motus. Causa autem generationis et corruptionis est
12
quod moventur stelle et planete in isto orbe, cum habeant
13
dispositiones diversas entibus, quoniam appropinquant
14
aliquando et aliquando removentur; quare diversificatur
15
operatio. Oportet ergo, si per elongationem
16
corrumpit, quod per appropinquationem faciat
17
generationem, quia contrariorum contrarie sunt cause.
30
[57]|174va30|[Giunta 1550]|134, 1|[ar. ed. Eichner]Quare oportet ut numerus revolutionum in
31
quibus est preparatio ad corrumpendum sit equalis
32
numero revolutionum in quibus est crementum. Et
149
33
|336b11|[Bekker]cum tempus iuventutis sit equale tempori senectutis
34
et ista duo tempora determinantur per revolutionem
35
orbis declivis, oportet, sicut dicit Aristoteles, quod quodlibet
36
ens habeat vitam terminatam ex eo quod movetur
37
circulariter; horum quidem hoc habet in vita paucas
38
revolutiones, hoc autem multas, hoc vero unam, hoc
39
autem secundum magis et minus. Et hoc quod dicit
40
Aristoteles de orbe solis debet intelligi de aliis planetis.
62
[58]|174va62|[Giunta 1550]|134, 9|[ar. ed. Eichner]Sensus quidem conveniens videtur demonstrationi.
63
Sol enim quando appropinquat nobis in suo orbe generat
64
et cum elongatur corrumpit. Et hoc quod dicit,
65
quod tempus generationis est equale tempori
66
corruptionis, non est nisi naturaliter, quoniam multotiens
67
accidit accidentaliter quod tempus corruptionis sit minus
150
68
|336b20|[Bekker]tempore crementi, aut propter
69
naturam complexionum quoniam complexiones secundum
1
|174vb1|[Giunta 1550]magis et minus sunt in eadem specie; quare diversantur
2
tempora generationis et corruptionis in
3
eis, id est in individuis eiusdem speciei, aut propter diversitatem
4
dispositionum cause agentis propinque
5
aut propter diversitatem cause agentis ultime, ut
6
diversitas operationis solis propter aggregationem
7
et segregationem planetarum cum eo, |135, 8|[ar. ed. Eichner]aut propter
8
utrunque, ut diversitas nature patris a natura solis in hora
9
generationis et actionis. Et debes scire quod, quando posuerimus
10
illud quod dixit Aristoteles quod tempus crementi
151
11
est equale tempori senectutis, proponemus hoc
12
quod medici dicunt, quod tempus iuventutis sit in homine
13
usque ad triginta quinque annos, et propter hoc vita
14
naturalis sit septuaginta annos. Et propter hoc dixit
15
Machometus quod vita est media in septuaginta et sexaginta
16
annos.
42
[59]|174vb42|[Giunta 1550]|336b25|[Bekker]|136, 1|[ar. ed. Eichner]Et hoc quod diximus, quod generatio et corruptio
43
sunt continue, non tantum sequitur ex causa materiali
44
et agente sed etiam ex causa finali. Quia iam visum est
45
nobis quod natura semper movetur ad nobilius, secundum
46
quod potest in unoquoque et secundum quod potest
47
recipere unumquodque, et quia ens est melius quam
48
non ens, et ens necessarium nobilius quam non necessarium, et necessarium secundum
49
individuum quam secundum speciem, quamvis
50
impossibile est aliquod ens in istis rebus esse simpliciter
51
nobile propter remotionem a prima causa, habens
152
52
|336b32|[Bekker]essentiam et nobilitatem, idest Deus, complevit
53
diminutionem in istis contingentem hoc modo secundum
54
quod generatio facta est continua; quare esse
55
potest esse perpetuum in istis rebus. Et causa istius continuationis
56
est motus circularis. Quapropter et continuatio
57
illorum est circularis, v. g., aër generatur
58
ab aqua et aqua ab aëre; et amplius motus secundum
59
rectitudinem non habet continuationem nisi per
60
assimilationem ad motum circularem, v. g. ascensus aëris
61
et descensus aque aliquando.
11
[60]|175ra11|[Giunta 1550]|137, 1|[ar. ed. Eichner]Dixit Et ex hiis quidem dissolvitur questio quorundam
12
quare non segregantur ista corpora simplicia adinvicem
13
in isto longissimo tempore, ita quod nullam
14
habeant mixtionem aut confusionem, cum sint contraria et querant
15
loca propria. Causa enim mixtionis eorum adinvicem
16
et mixtionis locorum adinvicem est motus circularis,
153
17
|337a11|[Bekker]qui si non esset, ab eo segregarentur. Sed mutantur adinvicem
18
propter motum duplicem orbis declivis et
19
motum none spere. Dixit Nos autem iam determinavimus
20
superius causam universalem materialem et etiam formalem;
21
et nos determinavimus causam tertiam generationis
22
et corruptionis, et est agens.
41
[61]|175ra41|[Giunta 1550]|137, 9|[ar. ed. Eichner]Dicamus ergo Et, quia dictum est in aliis quoniam si
42
motus est necesse est movens esse, oportet, si motus
43
continuus est et perpetuus, ut sit movens perpetuum,
44
sed motus est continuus, ergo et movens; et
45
etiam necesse est, si motus continuus est, ut movens sit
46
immobile et universaliter non transmutabile, motus
47
enim continuus equalis est et non intercisus; quapropter
48
movens et motum intransmutabilia omnino;
154
49
|337a20|[Bekker]et si motus circulares sunt plures uno, necesse est ut
50
movens sit plus uno; sed huiusmodi motus sunt plures
51
uno; ergo et movens; et tamen, quia visum est quod omnia
52
ista mota aliquo modo moventur eodem motu, et est
53
motu diurnali, necesse est ut omnia ista moventia contineantur
54
sub eodem movente. Et cum manifestum est
55
de natura temporis quod est continuum et perpetuum,
56
et manifestum est quod est numerus motus,
57
necesse est ut sit unicus motus continuus; tempus igitur
58
est numerus motus continui; sed continuum est circulare;
59
ergo tempus est numerus circularis motus; et
60
totum quidem hoc ostensum est in aliis, sed dictum est in
61
hoc loco ad rememorationem.
10
[62]|175rb10|[Giunta 1550]|138, 9|[ar. ed. Eichner]Dixit Et considerandum est de continuatione motus
11
utrum sit quia ipsum motum est continuum et
12
perpetuum, aut quia illi per quod movetur aut in quo
13
movetur continuatio accidit, scilicet forma et locus;
155
14
|337a27|[Bekker]et manifestum est quod continuatio non invenitur primo
15
nisi in magnitudine; et quia motum habet magnitudinem,
16
necesse est ut continuatio sit ex moto; dispositio
17
enim non dicitur esse continua nisi
18
quia est in continuo, sed tamen non est prohibitum dicere
19
continuum ex loco, locus enim etiam magnitudo est. Et
20
magnitudo continua prima in qua impossibile est esse
21
magis et minus est prima sperica. Quapropter necesse
22
est ut sit illud quod facit motum unum continuum
23
corpus quod circulariter fertur, et quod iste motus
24
facit tempus.
40
[63]|175rb40|[Giunta 1550]|139, 3|[ar. ed. Eichner]Dixit Et quia transmutatio rerum transmutatarum
41
secundum generationem et corruptionem et universaliter
42
aliquo modo transmutationis est successiva
43
et nunquam deficit, sed semper hoc contingit post hoc,
44
scrutandum est in modo per quem potest esse perpetuitas
156
45
|337b2|[Bekker]in rebus generatis. Et principium considerationis
46
in hoc est utrum sit aliquid generatum necessario aut nichil
47
generatur necessario sed omne est contingenter.
57
[64]|175rb57|[Giunta 1550]|139, 9|[ar. ed. Eichner]Dicamus ergo quod manifestum est per se quod quedam
58
sunt possibilia generari et non generari, quoniam
59
sermo noster in aliquo quod possibile est generari non est alius
60
a sermone eius quod est, nisi quia quod est possibile
61
est differens a necesse esse; quoniam illud quod in
62
futuro necesse est esse, verum erit de eo dicere quod
63
necessario est in aliquo tempore, ut equalitas noctis
64
et diei inter duos tropicos, illud autem quod non
65
est verum dicere in eo esse nisi in tempore presenti, non
66
est impossibile ut non sit, v. g. quoniam, si ambulatio possibilis
67
est in Socrate, possibile est ut non ambulet.
8
[65]|175va8|[Giunta 1550]|139, 16|[ar. ed. Eichner]Et cum manifestum est quod quedam entium non necessario
9
generantur, querendum est utrum omnia sint
10
sic, aut ex eis sint que necessario generantur.
18
[66]|175va18|[Giunta 1550]|140, 1|[ar. ed. Eichner]Dicamus igitur quoniam, sicut in entibus quedam impossibilia
19
sunt privari ab esse, ut necessaria, et quedam entia
157
20
|337b12|[Bekker]possibilia privari ab esse, ita est in rebus generatis,
21
scilicet quod quedam sunt possibilia ut non generentur et
22
quedam necessario generabuntur, ut introitus in tropicos;
23
quoniam hoc necessarium est contingere et impossibile
24
est ut non contingat.
47
[67]|175va47|[Giunta 1550]|140, 6|[ar. ed. Eichner]Et cum hoc dictum est, querendum est secundum
48
quem modum potest esse successio
49
necessaria in materia possibili, quoniam hoc erit
50
in rebus quia sunt tantum finite, habentes principia
51
et ultima, aut quia sunt infinite. Infinita autem sunt duobus
52
modis: aut infinita secundum circulum aut infinita
53
recte. In rebus autem finitis manifestum est quod generatio
54
prioris est necessaria quando fuerit postremum,
55
v. g. quod esse fundamentum est necessarium si domus
56
est, et esse lapides si fundamentum est. Si ergo in
57
istis contingeret quod, quando esset primum, quod accideret
58
postremum, scilicet si fundamentum est domus
59
est, tunc oporteret ut successio esset necessaria et continua
60
in generatione istorum. Sed manifestum est quod
61
non est necessarium ut fundamentum sit nisi domus
62
sit. Si ergo posuimus quod domus sit necessario, oportet
158
63
|337b18|[Bekker]necessario quod si fundamentum sit quod domus
64
sit; quoniam positum est quod si domus est quod fundamentum
65
est. Si ergo postremum sit necessarium, erit primum
66
necessarium; sed manifestum est quod primum esse non est
67
necessarium, quoniam contingenter est; et si est necessario,
68
non erit nisi secundum ypothesim. Si ergo domus,
69
quod est postremum, esset necessario, contingeret
1
|175vb1|[Giunta 1550]ut esset semper. Sed possibile est ut non sit, quoniam dispositio
2
in esse eadem est cum dispositione in eadem generatione.
53
[68]|175vb53|[Giunta 1550]|141, 7|[ar. ed. Eichner]Et cum impossibile est esse continuationem in habentibus
54
prima et postrema, manifestum est etiam ex hoc quod
55
impossibile est in rebus procedentibus secundum rectitudinem
56
in infinitum secundum duo extrema, quoniam
57
hec non habent primum ex quo sit necessarium
58
ut habeant ultimum, neque habent ultimum ex quo esset
59
necessarium ut haberent primum; quapropter necessitas
60
generationis successive non est nisi per circulationem.
159
61
Et hoc necessarium est quia generatio |141, 13|[ar. ed. Eichner]perpetua
62
est necessaria; necessarium autem est eternum;
63
et eternum movetur circulariter. Et illa generatio eterna
64
necesse est ut habeat principium; et cum habet principium,
65
necessario aut erit inquantum habet principium
66
secundum rectitudinem aut secundum circulationem.
67
Sed si fuerit secundum rectitudinem, necessarium
68
est aut non esse eternum aut non habere principium,
69
quoniam rectum, quando habet principium et ultimum,
1
|176ra1|[Giunta 1550]necessario erit finitum et non eternum. Et si posuerimus
2
ipsum esse infinitum in duobus extremis, non
3
habebit principium, quoniam infinita non habent principium
4
neque ultimum. Quapropter necessarium est, si
5
posuerimus ipsum esse eternum et habere principium,
6
ut sit circulare et ut generatio rerum sit circularis; et
7
si primum est, ultimum est; et si ultimum est, primum
8
est. Necessarium ergo et perpetuum non est nisi in motu
9
circulari et in generatione circulari, quoniam omnia
10
que sunt in circuitu necessaria sunt. Et econtrario
11
et ea que sunt necessaria moventur in circuitu. Et debes
12
scire quod hic sermo complet illud quod ostensum
160
13
est in octavo de Naturali Auditu, scilicet quod motus
14
est successivus et continuus, non deficiens in aliqua hora. Nam hoc
15
quod dictum est hic, cum eo quod dictum est in illo loco,
16
ostendit motum esse eternum.
31
[69]|176ra31|[Giunta 1550]|338a17|[Bekker]|142, 12|[ar. ed. Eichner]Et quia ostensum est in aliis quod motus circularis et
32
eternus est motus celi, manifestum est quod
33
motus rerum generatarum et corruptarum est propter illos
34
|338b1|[Bekker]motus et ex eis; quoniam, si illud quod circulariter
35
movetur perpetuo movetur, necesse est ut motus
36
rerum transmutatarum sit circularis; v. g.,
37
quoniam motus primus est circularis, oportet etiam
38
ut sol in orbe declivi moveatur etiam circulariter; et
39
quia motus solis in hoc orbe est circularis, oportet ut tempora
40
anni currant circulariter; et quia illa currunt
41
in circuitu, oportet ut consequentia currant
42
circulariter.
161
19
[70]|176rb19|[Giunta 1550]|338b6|[Bekker]|143, 1|[ar. ed. Eichner]Sed in hoc etiam contingit questio. Et est, cum generatio
20
accidens ex hiis sit circularis, quare igitur quedam
21
sunt ita, scilicet si ultimum est, primum est, et
22
si primum est, ultimum est; v. g., si nubes sunt,
23
pluvia est, et si pluvia est, nubes sunt; et in quibusdam
24
non; v. g. quoniam homines et animalia non reciprocantur
25
in se circulariter ita quod individua eorum revertantur
26
in idem, neque etiam necessarium est si primum
27
est quod ultimum sit, quoniam non est necessarium
28
si pater fuerit quod iste filius fuerit futurus; sed
29
si iste filius est, necessarium est ut pater sit. (Sed non
30
procedit in infinitum per essentiam,
31
quoniam, si ita esset, non esset filius nisi post esse
32
individuorum infinitorum. Et cum ita est, neque ergo
33
primum est si ultimum est nisi per accidens, neque ultimum
34
est si primum est omnino. Hoc quidem contingit
35
istis, secundum quod videtur, quia recte generantur.) Et
36
principium considerationis in hiis est utrum sit aliquid
37
quod circulariter revertitur et similiter, aut quedam
162
38
|338b13|[Bekker]revertuntur circulariter secundum speciem. Dicamus
39
igitur quod omnis substantia individua mobilis incorruptibilis
40
necessario revertitur secundum idem individuum;
41
corruptibilia autem impossibile est |144, 4|[ar. ed. Eichner]ut revertantur
42
nisi secundum speciem; v. g. quando aër generatur ab
43
aqua et aqua ab aëre, non quod individuum illius aque
44
corrupte revertitur per se, quamvis materia esset eadem
45
et agens idem, quoniam, si idem agens ex eadem materia
46
faceret lateres et post corrumperentur et faceret
47
alios, manifestum est quod differt postremum
48
numero a precedentibus.