1
¶ Incipit liber de medicina Auerroys: qui dicitur colliget:
2
et totalis liber iste continet libros septem partiales.
3
¶ Liber primus diuiditur in prologum et tractatum.
4
¶ Prologus iste continet duo capitula.
5
Capitulum primum huius prologi: quod est prohemium.
6
QUando ventil〈-〉
7
lata fuit super me voluntas per
8
nobilem[*]nobilem corrupt for nobile preceptum ex parte no〈-〉
9
bilis domini Audelach Sem-
10
pse a mirelmomini de marocho
11
pro consilio suorum philosopho〈-〉
12
rum Auosait et Auenchalit: et pre-
13
cepit mihi compilare vnum librum
14
in quo contineretur totascientia[*]totascientia corrupt for tota scientia
15
medicinalis in arabico que affir〈-〉
16
maret et iudicaret intentiones priorum auctorum: que earum
17
essent retinende: et que dimittende: tunc declinaui virtutes
18
meas ad suum preceptum. et augmentaui eas ad suum seruitium:
19
et compilaui istum librum vniuersalem et vocaui nomen suum colliget:
20
eo quod incepi in eo ordinem doctrine a rebus vniuersalibus. et
21
ab illis procedam quousque deueniam ad particularia: sicut
22
sit in doctrina trium specierum compositionum: secundum quod est de〈-〉
23
claratum supra primo physicorum: ita feci in isto libro: quod ego
24
primo consideraui comprehendere vniuersales regulas huius scientie. et po〈-〉
25
stea intendi ire ab illis ad membra sua: et ad partes suas in vno
26
alio libro: quem componam si placebit deo: ideo vocaui ipsum col〈-〉
27
liget. ¶ Adhuc elegi in ordine huius libri alium ordinem quam ele-
28
gerint alij auctores in suis libris. et iste est ille ordo qui est
29
magis conueniens in doctrina huius scientie. Et scias quod aliquis non
30
poterit stare super finem huius libri: nec intelligere maiorem par〈-〉
31
tem eius: nisi ille qui legerit tantum in logica quod ipse possit ad mi〈-〉
32
nus cognoscere modos trium demonstrationum. Adhuc ne〈-〉
33
cesse est quod ipse sit de illis qui vsi fuerint aliquid scire in radici〈-〉
34
bus naturalium scientiarum. Et si non erit de aliquibus istorum non solum
35
erit priuatus a certitudine intentionis huius libri et ab vtilitate
36
eius. sed eueniet ei ab eo magnum nocumentum: eo quod cum abho〈-〉
37
minabitur et despiciet. Et quando abhominabitur istum: scias quod ab〈-〉
38
hominabiur veritatem huius scientie. Et diuisi eum in septem par-
39
tes: et quamlibet eius partem posui pro vno libro. Et non expectes a
40
me quod ego diuidam partes suas ad numerum capitulorum: neque quod
41
appropriem vnicuique rei capitulum per se. quia in illa re vanagloria-
42
ti sunt sapientes hispanie andaluxij. et maior pars preteri-
43
rum[*]preteri-rum corrupt for preteritorum auctoum. Sed pater philosophie non vanagloriatus fuit in facien-
44
do hoc in maiori parte librorum suorum. Et forte quod induxit eos
45
ad faciendum hec fuit debilitas discretiue scholarium. Sed il〈-〉
46
le qui habebit virtutem discretiuam sanam cognoscet in vno
47
quoque libro differentias rerum primas et secundas. et diui-
48
det vnam rem ab alia secundum quod videbitur ei magis conueniens in
49
hora legendi. et qui voluerit diuidere eos ad paruas partes
50
vel ad capitula faciat et nominet ea sicut vult.
51
¶ Capitulum .II. Quod est de distinctione librorum.
52
〈P〉Rimus liber tractat de anotomia. et non
53
mulitiplicabo in eo: eo quod non pro〈-〉
54
mitto dicere rem nouam in eo que non sit dicta per alios
55
auctores quod tamen promito facere in alijs libris: quia in
56
eis renouabo verba que non senserunt antiqui medici et qui an〈-〉
57
te me transierunt. et probabuntur a radicibus scientiarum naturalium.
58
Secundus liber nominatur liber sanitatis id est isto
59
diffinietur sanitas vera diffinione[*]diffinione corrupt for diffinitione: et
60
narrabit complexionem et complexiones omnium membrorum consimilium et
61
officialium. et narrabit omnes operationes eorum. et per quam viam ha〈-〉
62
bent agere eorum operationes. et pati suas passiones. Et narrabit
63
omnes species sanitatis cuius librum membri per omnes causas quatuor.
64
Et narrabit omnes species virtutum corporis humani et quid sint et quomodo
65
sint. et situm earum secundum sententiam Aristotelis et Galieni breuiter. Et in isto lo〈-〉
66
co cadet memoria disputationis super duo spermata: quod eo-
67
rum est pars embryonis. et quod non. et cuius loco ipsa stant em〈-〉
68
bryoni an per materiam an per formam. Et narrabit de virtute primi
1
motoris qui est in corpore motu voluntario. quid est et vbi est et si〈-〉
2
tus eius an in neruo an in lacerto. Et narrabit de motu pe〈-〉
3
ctoris et pulmonis. et diuisionem que cecidit inter auctores
4
priores super sententiam Galieni et remouebit dubia. Et narrabit breuiter
5
naturam aeris temperati. Et de natura quatuor temporum anni. et qua〈-〉
6
lis temperantia est illa que dicitur in vere.
7
Tertius liber dicitur liber egritudinum. et ibi diffinietur
8
egritudo: et narrat species egritudinum simpli〈-〉
9
cium. Et membra consimilia et officialia. et ponit in vnoquoque
10
eorum omnes quatuor causas vniuersales et etiam de particularibus. Et postea nar〈-〉
11
rat omnes species egritudinum compositarum que sunt in membris. Et po-
12
nit causas earum secundum istam eandem viam predictam. Et narrat omnia acci-
13
dentia que superueniunt super eorum operationes in diminutione aut
14
in debilitate. Et ponit causas istarum rerum prolixe. et in isto loco cadit
15
diffinitio doloris. et que sunt cause eius et quot. et hic addimus verba
16
super sententiam Galieni in hoc multum necessaria. Et narrat omnia acciden〈-〉
17
tia sensuum et virtutum. et ponit causas secundum sententiam Aristotelis.
18
Quartus liber nominatur liber signorum: et narrat
19
omnes signorum species significantium supra
20
sanitatem cuiuslibet membri per se in membris consimilibus et officia〈-〉
21
libus ex parte operationum eorum. Et narrat super omnes species
22
signorum significantium super omnes egritudines cuiuslibet membri
23
per se. Et signa accidentium eorum ex parte operationum ipsorum
24
secundum sententiam Aristotelis. Et hic cadit diffinitio signi. Et narrat
25
signa dominij cuiuslibet humoris in corpore hominis secundum complexio〈-〉
26
nem propriam naturalem tali corpori. et narrat signa cuiuslibet egri〈-〉
27
tudinis et cuiuslibet accidentis que superueniunt corpori ex causa
28
aeris circundantis secundum dictum Hypocratis. Et narrat viam signorum signifi-
29
cantium super egritudines magnas ex parte paruarum anticipan-
30
tium: aut ex parte accidentium et narrat signa significantia super
31
sanitatem et super egritudinem vniuersalem et perticularem ex parte pulsus et
32
vrine et narrat signa significantia super egritudines que continent
33
totum corpus. sicut febris et similia et dat causas earum. et incipit a
34
febre diei: et narrat omnes modos crisis et veros et falsos bo-
35
nos et malos. et tempora earum et causas earum esse et dies earum esse
36
et earum priuationis. Et hic redditur causa quare medici dicunt quod si
37
etiam veniat crisis in diebus conuersionis ipsa est vera apud eos dummodo ve〈-〉
38
niat in die cretico conuenienti illi egritudini: et hic cadit inquisitio si
39
stelle sunt cause in operationibus corporum inferiorum aut non. et si
40
sunt causa vtrum sunt causa propinqua vel remota. Adhuc inquiritur si
41
astronomia est necessaria scientie medicinarum an non. Et nar〈-〉
42
rat signa crisium ex parte rei exeuntis a corpore. aut ab eo quod videtur
43
ab operationibus corporis nigri. Et narrat signa significantia super
44
quamlibet egritudinem membrorum interiorum. Et narrat signa si-
45
gnificantia super egritudinem ex parte rei exeuntis a corpore exitu
46
accidentali. et naturali. Et ponit differentias que sunt inter fluxum qui acci〈-〉
47
dit per egritudinem materialem que superuenit vni membro aut plus quam vni
48
et fluxum qui accidit per egritudinem vniuersalem que superuenit membris. Et
49
narrat opinionem plurimoru qui transibant de vna medicina ad
50
aliam in vna medicatione alicuis egritudinis. Et quare probant di-
51
uersas medicinas super eandem egritudinem. et hic exemplificabo ex〈-〉
52
empla conuenientia. et sententiabo super sententiam cuius est alias[*]super sententiam cuius est alias is missing in Venice 1574 super se-
53
curiorem viam[*]alias super securiorem viam is missing in Ferrara 1482. Et narrat omnia signa per que certificatur nobis in
54
egritudie cuiuslibet membri. que eaum est materialis et que non: et ista res est
55
multum declaranda. eo quod est multum necessaria ad cognoscendum medico
56
Quintus liber nominat liber: medicinarum et ciborum.
57
In primis diffinietur in eo quod quid est cibus
58
et quid est medicina secundum sententiam Aristotelis et Gallieni. et narrabo naturam
59
cuiuslibet istorum. et eorum vniuersalem operationem in corpore humano. et etiam
60
particularem et per quem modum operantur in corpore. et numerum
61
suarum pricipalium virtutum. et que ipsarum operatur per se et que per accidens
62
et que virtus earum est appropriata solum vni membro: et que plus quam
63
vni. et que sunt illa membra. Et narrat quas operationes ipsa fa〈-〉
64
cit ex parte qualitatis: et quas ex parte materie: et quas ex parte
65
forme specifice: et ponit causam istorum secundum sententiam Aristotelis. Et nar-
66
rat quomodo dicuntur cibus et medicina temperati et distemperati secundum
67
Aristotelis. Et narrat que via est magis vera in cognitione eorum
68
an via silogismi demonstrationis: an via experimenti: et si solum
69
vnum istorum sufficit in arte: aut si ambo sunt necessaria. Et nar〈-〉
1
rat longo sermone omnes regulas compositionis et necessitatem eius:
2
et modi illarum regularum incedunt secundum sententiam antiquorum et fran-
3
gam verba Iacobi alkindi qui se voluit ostendere sicut philosophum quando
4
locutus fuit in gradibus compositionis. Et declarabo ver-
5
ba Galieni in hoc ideo quia sunt multum confusa hec.
6
Sextus liber nominat liber conseruationis sanitatis. In
7
primis declarat verba Galieni in regimine illius
8
qui habet temperatam complexionem. Et postea narrat species preparationum materia〈-〉
9
lium alias naturalium alias complexionalium alias vniuersalium[*]alias naturalium[*]preparationum materialium alias naturalium alias is missing in Ferrara 1482 alias complexionalium alias vniuersalium is missing in Venice 1574 primas et secundas que inueni〈-〉
10
untur in indiuiduis. Et dabo causam quare inuenitur quod in facien-
11
do conueniens non eueniet quasitum scilicet quod nos aliquando regemus vno et
12
eodem regimine in eodem tempore: et in vna etate. et in eodem climate
13
duo corpora que erunt ambo communia in predictis rebus in eorum preparati〈-〉
14
one materiali super eandem preparationem temperantie. et erit istud regi-
15
men proportionatum et conueniens preparationi que inuenitur in ambobus
16
eorum: et cum hoc toto non euenet quesitum equaliter: sed in vno complebitur et in
17
alio deficiet. Et similiter inueuiemus[*]inueuiemus corrupt for inueniemus corpora que reguntur contrario regimi〈-〉
18
ne conueuientie[*]conueuientie corrupt for conuenientie preparationis eorum: et sanitas est completa in eis et diu
19
viuunt. Et hic frangam verba dicentium quod illi qui reguntur secundum preceptum
20
Galieni habent longam vitam penitus. Et narrat iuuamentum aeris et eius
21
nocumentum secundum diuersitatem complexionum et iuuamentum exercitij et
22
specierum suarum: secundum quod conuenit vnicuique membro. et iuuamentum bal〈-〉
23
nei et specierum suarum: et iuuamentum somni et vigilie et nocumentum suum
24
Et narrat conseruationem sanitatis in vnaquaque specie complexionum sa-
25
nitatis que est presens eis. Et incipit in regimine illius qui habet emperatam[*]emperatam corrupt for temperatam com〈-〉
26
plexionem cuius mala complexio est in fieri: et iste sermo similatur multum primo
27
huius libri sed ponuntur in eo verba noua bona et vtilia. Et narrat
28
regimen male preparationis manifeste scilicet plus laboris qui euenit
29
primum a se: non per accidens nisi propter egritudinem anticipantem. et ponam
30
differentiam que est inter hoc regimen et regimen laboris qui est anticipa〈-〉
31
tus ab egritudine vel ab accidenti manifesto. et hic procedam in regi〈-〉
32
mine atractionis malorum humorum facto a corpore ad vnum mem〈-〉
33
brum aut ad plura: aut intus: aut extra qua de causa ipsum est pre-
34
paratum ad mala apostemata. Postea loquar breuiter in conser-
35
uatione corporis et defensione eius a corruptione aeris.
36
Septimus liber nominatur liber medicationis egritu〈-〉
37
dinum: et narrat medicationem et re〈-〉
38
motionem accidentium: et iste est ordo suus. In primis narrat vias me〈-〉
39
dicationis egritudinum que superueniunt membris consimilibus siue sint
40
materiales siue non materiales. Adhuc narrat medicationem egritudi〈-〉
41
num que sunt in membris officialibus per eandem viam qua narrauit in
42
consimilibus. et facit longum sermonem de hoc. Et intrat sermonem
43
tractatus remotionis malitie complexionis materialis et immaterialis. et tra-
44
ctatus multarum differentiarum que posuit in regimie et medicatio-
45
ne male complexionis iuuenis: et male complexionis senis quando elongati
46
sunt a suis gradibus naturalibus quomodo debeant reduci ad ipsos cum gradi〈-〉
47
bus contrarietatis: et quot sunt gradus contrarietatis proprij vnicuique ipso〈-〉
48
rum: et in hoc loco intelligetur reprobatio super hoc quod dicit. Galienus in hoc:
49
et narrat modus graduum contrarietatis: cum nos faciemus regimen
50
proprium in vnoquoque membro causa reducendi ipsum ad propriam suam tem〈-〉
51
perantiam quando ab ea exierit. et etiam hic reprobabitur sententia Galieni in hoc
52
manifeste. Et narrat modos euacuationis per flebotomiam et farmaciam
53
secundum corpus egrum scilicet quod corpus est eis conueniens et quod non et quod
54
tempus et que etas. Et quod est conueniens solum vni et quod ambo〈-〉
55
bus. et quod est priuatum ambobus et alias differentias similes istis.
56
Et hic etam manifestabitur regimen pregnantium. et modi actionum par-
57
tis opposite. et intentio huius sermonis erit multum nobilis. Et narrat
58
vias medicationis et in omnibus febribus aeutis[*]aeutis corrupt for acutis et putridis bre-
59
uiter. et narrat vias medicationis male complexionis materialis super-
60
uenientis alicui membro ex mala materia accidente vel attracta vel
61
currente ad ipsum. Et intendo in hoc sermone in medicatione omnium
62
specierum apostematum. que generantur in membris interioribus et exteriori〈-〉
63
bus. et in qua nos debemus flebotomare sibi. et in qua non. et in qua
64
nos debemus repercutere et in qua non. et quibus repercussiuis. et in qua
65
materia: et in quo tempore egritudinis. et narrat meditationem egritudi-
66
num dissolutionis continuitatis inter et extra. ex causa interiori et ex causa ex〈-〉
67
teriori. et omnium vulnerum et percussionum. et cadit in hoc loco medi〈-〉
68
catio egritudinum pulmonis et fixurarum venarum et arteriarum et
69
apostematum neruorum et egritudinum dislocationis.
1
¶ Incipit primus liber qui est de anotomia. et est continens
2
capitula trigintaquinque.
3
¶ Capitulum .I. Quod est de diffinitione medicine et distinctione.
4
〈I〉Ntentio mea in hoc tractatu est
5
tradere in arte medicine
6
ne[*]medicinene corrupt for medicine summas sufficientes per viam breuem:
7
vt sit ianua et introitus desiderantibus per〈-〉
8
fici in partibus artis. et vt sit memoria om〈-〉
9
nibus qui quesiuerunt ipsam et sciuerunt cogni〈-〉
10
tionem eius. Et studebimus loqui in pluribus verba concordantia
11
veritati quamuis contrarientur opinionibus antiquorum auctorum istius
12
artis. Et dicimus quod ars medicine est ars operatiua exiens ex prin〈-〉
13
cipijs veris: in qua queritur conseruatio sanitatis corporis humani
14
et remotio sue egritudinis secundum quod possibile fuerit in quolibet corpore.
15
quod est quia finis artis istius non est ad sanandum omnino sed ad facien〈-〉
16
dum illud quod potest fieri et in quantitate conuenienti et tempore conuenien〈-〉
17
ti: et postea expectari debet finis sicut est in arte nautarum et in regi-
18
mine exercituum. Et quia artes practice inquantum sunt artes
19
continent tria. Primum est scire loca suorum subiectorum. Secundum debet est sci-
20
re finem quesitum ad adducendum ipsum in locis subiecti. Tertium est
21
scire instrumenta cum quibus valeamus ducere finem illum in locum illius
22
subiecti. Ideo ex necessitate ars medicine primo diuisa est in
23
istas tres partes. In prima parte que est ad sciendum loca subiecti
24
faciemus scire membra ex quibus compositum est corpus humanum
25
simplicia et composita: et humores et spiritus. Et quia finis hic preinten〈-〉
26
ti et quesiti sunt due species scilicet conseruare sanitatem et remouere
27
egritudinem. est adhuc ista pars diuisa in duas partes: vna est
28
in qua faciemus scire quid est sanitas in omnibus rebus susten-
29
tantibus ipsam: et sunt quatuor cause scilicet materia: efficiens: formalis. et fina〈-〉
30
lis. et in omnibus eam consequentibus. alcera est in qua faciemus scire quid
31
est egritudo in omnibus suis causis eam consequentibus. Et
32
quia non est sufficiens scire quid est sanitas. et quid est egritudo
33
ad conseruandum vnum et ad remouendum aliud. diuisa est adhuc
34
sta in duas alias partes. In vna faciemus scire qualiter sani〈-〉
35
tas conseruatur et in altera qualiter egritudo remoueatur. Et quia nec
36
sanitas nec egritudo sunt per se note. Ideo in prima obuia〈-〉
37
tione fuit necesse nobis cognoscere signa que sunt signa sa-
38
nitatis et egritudinis: et ideo: ista pars adhuc est vna partium
39
istius artis: ergo diuisa est scientia ista in partes .VII. magnas.
40
In prima quidem narrabimus membra hominis super que testificat sen〈-〉
41
sus scilicet simplicia et composita et humores et spiritus. In secunda facie-
42
mus scire sanitatem et suas species et consequentia. In tertia egritudines
43
et suas species et accidentia sua. In quarta significationes significan〈-〉
44
tes super sanitatem et egritudinem. In quinta instrumenta que
45
sunt cibi et medicine. In sexta viam conseruationis sanitatis. In
46
septima ingenium remotionis egritudinum. Et intendimus hoc
47
hic ordinare secundum istam diuisionem eo quod hec diuisio est ei subie〈-〉
48
cta. Et quia vna rerum quas artes speculatiue recipiunt ab alijs
49
est loca subiecti et principia siue sint illa loca subiecti a principijs no〈-〉
50
tis per se: siue sint a rebus quarum declaratio fit ab alia arte. oportet
51
nos cognoscere in primis artes a quibus recipit hec ars plurimum
52
suorum principiorum. deinde redibimus ad loquendum de qualibet
53
supradictarum partium. Et dicamus quod aliquid huius artis est spe-
54
culatiuum. et illud est eius semina naturalis. et aliquid eius est practicale et
55
pars practicalis est ars medicinarum experimentalis. et etiam il〈-〉
56
lius est ars anotomie. Sed theoricalis plurimum est accepta a
57
causis sanitatis et egritudinis: et maxime a causis multum
58
remotis: sicut sunt elementa: et similia. Et ab arte medicine experi-
59
mentali disces cognoscere virtutes plurium medicinarum. quod
60
est: quia res quam comprehendimus per viam experimentalem est pauca
61
valde comparatione eius quod necessarium est nobis in hoc. Sed via
62
artis medicinalis ratiocinatiua est ad dandum causas rerum quas no〈-〉
63
bis inuenit ars medicinalis experimentalis: et hec ars ab ar-
64
te anotomie recepit multas partium sui subiecti. Et quia arti〈-〉
65
fex artis in quantum est artifex illius artis non potest cognoscere
66
principia recepta in illa arte quamuis sciat illa. nescit enim ea ni〈-〉
67
si inquantum est artifex alterius artis. ideo oportet eum recipere illa prin〈-〉
68
cipia artis sue ab illo loco in quo sunt magis nota. Et maxi〈-〉
69
me principia quorum omnes partes sciri non possunt secundum certitudi〈-〉
1
nem sic est experientia medicinarum: Et ideo de parte huius ar-
2
tis dixit Hypocrates quod vita hominis est breuis: quando dixit: vita breuis ars
3
vero longa. Quia pars que est per viam experimentalem non est in ipsa
4
breuitas: et ita est in hoc nostro tempore in pluribus membris que ap〈-〉
5
parent per viam anotomie: eo quod hec ars iam est ammissa. Et debes
6
scire quod artifex scientie naturalis communicat medico: eo quod corpus huma〈-〉
7
num est vna partium locorum subiecti naturalis. Se diuersificantur
8
ad inuicem in hoc: quia iste considerat sanitatem et egritudinem inquan〈-〉
9
tum sunt entia naturalia: et medicus considerat ea inquantum
10
appetit conseruare vnum et remouere aliud. Et ideo necessa-
11
rium est medico postquam sciuerit summas que aggregate sunt
12
in hac arte studium longum. et postea poterit in ipsa inuenire
13
accidentia in materijs que sunt impossibilia scribi. Et medicus
14
quando fuerit solicitus in operationibus istius artis erunt firma〈-〉
15
ta in ipso principia experimentalia per que poterit inuenire in ma〈-〉
16
terijs illas summas: sicut est in artibus mechanicis et cogi-
17
tatiuis. Et Aristoteles appropriat hanc artem inter artes mecha-
18
nicas in virtute. Et ex hoc manifestum est quod res dicta in dif-
19
finitione medicine que est cognitio sanitatis et egritudinis et
20
rerum proportionatarum eis: quod non est diffinitio vera: eo quod di-
21
misit in eam differentiam per quam cognoscitur differre speculationem
22
artificis huius artis a speculatione artificis naturalis scientie. Et ad
23
hoc non attendas ei de quo dixerunt quod non est sanitas nec
24
egritudo. quoniam non est inter nocumentum operationum sensibilium et
25
innocumentum earundem medium. nec est variatio nisi secundum plus et
26
minus. et non est medium inter duo contraria ita quod sit aliquod
27
illorum in parte absque parte in qua est aliud nec in tempore absque
28
tempore in quo est aliud. et est manifestum secundum quod dictum
29
est in scientia speculatiua. Et postquam narrauimus intentionem
30
istius artis et partes suas. et viam speculationis in ipsa ne-
31
cesse est nobis loqui super vnamquam quam partem eius.
32
¶ Capitulum .II. Quod est de anotomia membrorum in vniuersali.
33
〈P〉Articule que testificant super ea sensus in corpore
34
humano sunt species due. vna est membrorum con〈-〉
35
similium. Uerbi gratia hec diffinitio istius par〈-〉
36
ticule. et diffinitio totius istius et diffinitio vna:
37
sicut sunt ossa caro: et eo quod quelibet pars carnis de necessita〈-〉
38
te est caro. quelibet pars ossis est os. Et secunda est membrorum
39
compositorum quorum partes non assimilantur partibus: si-
40
cut manus que composita est ex carne et osse musculo et chor〈-〉
41
da. Et membra simplicia sunt ossa. et musculi. et chorde. et nerui
42
et ligamenta. et caro et assungia. seu pinguedo. et cutis et vil〈-〉
43
li et sanguis et flegma: et melancholia et cholera. et spiritus: et
44
iste est vapor perceptus in corde et in cerebro. Et nos incipi-
45
mus nunc in rememoratione membrorum consimilium seu simpli〈-〉
46
cium et postea in rememoratione compositorum.
47
¶ Capitulum .III. Quod est de ossibus capitis.
48
〈O〉Ssa capitis absque dentibus sunt ossa .XXIII. sex
49
quorum appropriata craneo: et loca in quibus con〈-〉
50
iunguntur ossa in craneo vocata sunt in lingua
51
arabica asoan: et ossa .IX.[*].IX. cf. Venice 1574: decem in mandibulis superio-
52
ribus et in auribus et duo in mandibulis inferioribus. et vnum
53
quod nominatur gethet: et hoc est os quod est sub craneo quod diui-
54
dit inter ipsum et superiores mandibulas. Et omnia hec ossa coniun〈-〉
55
guntur simul coniunctione seratili que nomniatur in arabico derarasi: preter
56
duo ossa inferioris mandibule: que coniunguntur coniunctione nodatili.
57
¶ Capitulum .IIII. Quod est de dentibus et omnibus ossibus totius corporis.
58
〈D〉Entes sunt in vnaquaque mandibula .XVI. quorum duo
59
anteriores nominati sunt duales: et in arabico no〈-〉
60
minantur thomam. Et duo alij ex vtroque latere su〈-〉
61
periori et inferiori nominantur quadruales: et in
62
arabico rabiathan. Et duo superiores et inferiores ex vtroque
63
latere dicuntur caniculares. Et quinque ex vtroque latere scilicet
64
dextro et sinistro nominantur molares. Sed aliquibus de nu〈-〉
65
mero molarium deficint vnus: et sunt tantum quatuor: et radi〈-〉
66
ces et molarium superioris mandibule sunt tres et aliquibus
67
quatuor: et radices molarium mandibule inferioris sunt due
68
et vnaqueque radix aliorum dentium est cuiuslibet vna. ergo iam
69
inueniemus quod ossa capitis sunt ossa .55. Et coniunguntur in
1
capite apud foramem quod est in ipso in posteriori parte spondi-
2
lis colli: et sunt spondilia .VII. et sunt perforata ex vtroque latere: et
3
spondilia nuche coniunguntur cum ipsis et sunt .XVII. et dicitur de .XII
4
ipsorum que sunt spondilia anterioris pectoris: eo quod ibi finitur eo-
5
rum terminus: et quinque eorum sunt spondilia nominata in lingua
6
greca adinisos: et in arabico alkthan. ergo inuentum est quod nu〈-〉
7
merus omnium spondilium craneo a capite vsque ad os nominatum
8
hagit sunt spondilia .XXIIII. Se aliqui sunt qui habent vnum plus
9
hoc est .XXV. Et aliqui sunt qui habent vnum minus scilicet .XXIII.
10
Et huic spondili inferiori coniungitur os nominatum hagit: et
11
istud compositum ex particulis tribus que sunt similia spondilibus:
12
et in hoc adhuc coniungitur scilicet in osse hagit in inferiori parte ipsius
13
os nominatum cauda. Et ipsum compositum est ex tribus pecijs siue
14
partibus. Et tertia pars istius est vera cauda: et est quasi os
15
cartillaginosum. Et hec omnia spondilia coniunguntur coniunctione
16
quod coniungitur cum ipso ligatur duabus ab adeptionibus vel addi〈-〉
17
tamentis exeuntibus a craneo: et intrant in duobus foramini〈-〉
18
bus spondilis primi. Et coniunguntur ex vtroque latere ossis spon〈-〉
19
dilis hagit ossa duo ex vtroque latere vnum: et in ipsis est plan〈-〉
20
ta coxe que in arabico nominatur athaluorat et ibi pendent
21
testiculi et hec sunt omnia ossa partis posterioris. Sed ossa an-
22
teriora vel interiora ex inferiori parte occipitij sunt ossa duo in
23
arabico nominata charcohatan. Et ossa spatularum: et ossa pe〈-〉
24
ctoris: et ossa manuum: et ossa vmbilicalia: que nominata sunt in ara-
25
bico henina et ossa pedum. Sed tharthoa est os gibbosum ex-
26
terius et concauum interius: cuius vnum ex duobus suis capitibus
27
iungitur cum humero et cum capite brachij nominati haseth: et
28
alia extremitas coniungitur in latitudinem vel in altitudinem pe-
29
ctoris in loco foraminis colli: et ideo quia spatula est posita su〈-〉
30
pra dorsum est ampla et in ipsa coniunctum est caput quod est
31
cartillaginosum: et quanto plus appropinquatur charcoe tan〈-〉
32
to magis rotundatur: et est in ipso concauitas quedam in quam subin-
33
trat caput brachij nominati aseth. Sed ossa pectoris composita
34
sunt ex ossibus quatuor: et in extremitatibus inferioribus sunt
35
cartillagines. Ossa vero costarum sunt .XII. in vnoquoque late〈-〉
36
re gibbositates quorum longiores sunt medie: et ex istis sunt
37
VII. coste quarum extremitas vniuscuiusque coniungitur poste-
38
rius in spondilibus nuche: et in anteriori in ossibus pectoris
39
cum capitibus cartillaginosis: et quinque istarum non coniunguntur
40
pectori et nominantur coste posteriores et ideo quando premuntur
41
cedunt pressioni: et in parte inferiori pectoris non est aliquod os
42
nisi solum os vmbilicale: quod moratur inferius. Ossa manus sunt
43
XXX. ossa scilicet os brachij nominatum aseth: et istud est vnum exte-
44
rius gibbosum: interius vero concauum: et habet caput vnum quod in con〈-〉
45
cauitate spatule intrat: et alia extremitas ipsius intrat in mar〈-〉
46
pec. et habet nisi spondile vnum simile rode quod in arabi-
47
co nominatur bachar: et in isto subintrat extremitas ossis
48
nominati in arabico zenad superior. Et ossa zenad sunt duo:
49
longitudo quorum est a marpec vsque ad os nomiatum rascht: sed
50
vnum ipsorum est paruum et vocatur zenad superior: et aliud est
51
magnum et nominatur zenad inferior. Et habent ista in duabus suis
52
extremitatibus ex parte rascete additiones edificatas et com〈-〉
53
positas ex ipsis et inter rasceth et ipsa est nodus. Et rasceht:
54
compositum est ex ossibus octo ordinatis in duobus ordinibus
55
et hec ossa sunt fortia absque medulla et sunt curuata curua-
56
tura: vt adueniat sue coniunctioni pulchritudo forme ad for-
57
mam rascehtorum. Ex quatuor ex istis ossibus vel istorum ossium
58
compositum est zenad manus et tales eum vocant mestal manus:
59
et ipsum coniungitur radici rascete ligaturis fortibus. Quinque
60
autem digyti manus habent ossa .XV. quilibet digytus .III. et nominan〈-〉
61
tur in arabico alsolemiaht: quorum semper vnus alias pars vnius[*]alias pars unius is missing in Venice 1574
62
coniungitur alterius parti: et ipsa coniunguntur ossibus solaht
63
per viam ligaturarum fortium: et os primum pollicis coniungitur extremi〈-〉
64
tati zenach superioris ligatura ampla conueniente motui. Sed
65
ossa pedis sunt ossa .XXIX. principium ipsorum est os testiculorum: et
66
est os exterius gibbosum interius concauum. et habet extremita-
67
tem vnam rotunditatem se in suo ascensu: et nominatur pomum grana〈-〉
68
tum testiculorum. E alia est extremitas inferioris partis que in〈-〉
69
trat in foramen zenad inferioris siue maioris duorum zenatu〈-〉
1
um cruris. Et duorum ipsorum zenatuum longitudo est a genu
2
vsque ad os calcanei: maior vero ipsorum zenaht inferior: et mi〈-〉
3
nor zenath superior: et extremitas duorum zenatuum tangit si〈-〉
4
mul calcaneum: et ibi in pede nascuntur noda tria: et curuatu-
5
ra ossis testiculorum in coxa flectitur seu curuatur in parte poste〈-〉
6
riori: et in curuatura alterius ossis foraminis zenad maio-
7
ris est ligatura genu. et supra eadem ligatura est os circula〈-〉
8
re et est rotundum. et est in ipsa carthillaginitas et nominatur oculus
9
genu: et coniungitur in calcaneo interiori os nominatum alzochi: et
10
in inferiori parte est os calcanei: et in istis duobus ossibus con-
11
iungitur rasceht: et ipsum est compositum ex tribus ossibus: et fabri-
12
catum et edificatum est edificatione sibi conuenienti: et postea con-
13
iungitur huic scibaht pedis. et ipsum compositum est quinque alias
14
ex duobus[*]alias ex duobus is missing in Venice 1574 ossibus. Et postea sequuntur ossa digytorum que no〈-〉
15
minantur somiaht et sunt vnicuique digyto .III. preter pollicem qui
16
non habet nisi duo ossa. Ergo inuentum est secundum sensum Galieni quod ossa
17
hominis vel hominum sunt .ʒ48. alias[*]348 alias is missing in Venice 1574 .248. absque ossibus paruis que
18
replent spacia iuncturarum que nominantur in arabico alaniaht: et abs〈-〉
19
que osse carthillaginoso quod dicunt aliqui anotomizatores quod
20
est in corde. Et nos non abbreuiamus loqui super compositio〈-〉
21
nis formam istorum ossium partem parti nisi propter hoc quod ima-
22
ginatiua in istis per viam estimationis est breuis et parua
23
compositione earum rerum existentium in ipsis.
24
¶ Capitulum .V. Quod est de anotomia venarum pulsatilium.
25
〈V〉Ene sensibiles sunt duarum specierum scilicet pulsatiles et non
26
pulsatiles. Sed pulsatiles composite sunt ex dua-
27
bus tunicis preter vnam: et vnaqueque est similis al〈-〉
28
teri nisi quod contextura interioris tunice tendit in
29
latitudinem. et iste sunt fortiores. et contextura exterioris tu〈-〉
30
nice tendit in longitudinem. Et iste vene apparent per viam
31
sensus quod exeunt a corde: nisi quia exeunt a concauitate sinistra: eo
32
quod propter propinquitatem concauitatis dextre epati necesse est vt
33
sit studiosum cor vt attrahat nutrimentum ab eodem scilicet ab epa〈-〉
34
te. Et ille que exeunt a concauitate sinistra sunt arterie due: vna
35
quarum est minor altera et habet vnam tunicam tantum: et illa est subtilior
36
scilicet maiori arteriarum habentium tunicas duas: et minor habens
37
vnam tantum: habet eam tantum eo vt sit leuis et mollis ad extendendum et
38
adunandum se. et ad attrahendum aerem. et ad expellendum fu-
39
mum vaporolum: et est amplior vt adueniat ab iplo ad pulmo〈-〉
40
nem sanguis subtilis vaporosus propinquus digestioni ad perfici〈-〉
41
endum se: eo quod id quod nutrit pulmonem est cor et quia stat prope
42
ipsum fert vel prestat ei calorem digestiuum et suauem. Et ad hoc
43
magis quod membrum pulsans in ipso est membrum leue et vocaur in
44
arabico serint. et non curatur vt noceat ei: et vena ista intrat pul〈-〉
45
monem. et diuisa est in ipso diuisione iam dicta: et vocatur
46
arteria tauridi. Sed alia est maior magnitudinis maioris val-
47
de alterius. Et nominatur in ligua arabica. alahor. Et quando
48
hec vena ascendit ramificantur ab ipsa duo rami: minor istorum
49
tendit ad concauitatem dextram duarum concauitatum cordis:
50
maior autem circulatur circa cor. et postea subintrat in ipso.
51
et diuiditur in eodem. Et illud quod remanet post ramificationes
52
istorum duorum ramorum diuidiur in partes duas. maior earum descen〈-〉
53
dit versus inferiorem partem corporis: et minor in superiori corpo〈-〉
54
ris. et pars que tendit in superiori parte corporis. diuiditur ab ea〈-〉
55
dem cum ascendit in lateribus duobus in ramos tangentes mem〈-〉
56
bra existentia ex opposito eorundem. et quando exit versus ascellam exit
57
ab eodem ramus vnus cum vena qui non pulsat tendens vsque ad
58
manum in diuisione alias et indicem[*]alias et indicem is missing in Venice 1574 eiusdem. prima diuiditur ab eo〈-〉
59
dem. et iunguntur ab eodem rami parui in lacerto exteriori. et
60
interiori brachij nominati asceht: et cum hoc sunt profundati et sepul〈-〉
61
ti. Et quando iungitur ad latus marpech ascendit superius modicum
62
et eius pulsatio apparet in hoc loco in pluribus corporibus
63
et vadit de subtus ascenllam[*]ascenllam corrupt for ascellam. et tangit eam donec descendit aliquan〈-〉
64
tulum a marpech. Et postea profundatur profunditate. et ramifican〈-〉
65
tur ab eodem rami ad modum capillorum. et ipsi coniunguntur in
66
lacertis brachij nominati cahat donec occupent locum magnum
67
brachij. Et postea diuiditur in duas partes quarum vna ten-
68
dit ad rasceth vadens vsque ad zenach superius. Et hec est ve〈-〉
69
na que palpatur a medicis. Et alia tendit adhuc vsque ad rasceth
1
et vadit vsque ad zenaht inferius. et hec est minor istarum. Et hec
2
diuiditur in palma manus. et aliquibus apparent pulsationes in
3
superficie palime manus. Et quando hoc particula superior iungitur in lo〈-〉
4
co transitus diuiditur in duas partes alias. vna quarum transit ve〈-〉
5
nam profundatam que nominatur in arabico gedehg. et ascendit su-
6
perius donec intret in craneo. et coniungunur ab eadem in suo iti〈-〉
7
nere rami intrantes in membrorum profunditatibus existentibus
8
ibidem. Et quando intrat craneum diuiditur ibi in multas di-
9
uisiones. et tunc edificatur ab eisdem res nominata tela que exten-
10
ditur supra cerebrum. Et postquam est diuisa coadunatur et profunda〈-〉
11
tur. et tandem exeunt ab hac tela vene due equales in magni〈-〉
12
tudine sicut erat ante diuisionem et conueniunt ad corpus cere-
13
bri et diuiduntur in ipso sed vna istarm. et est minor ascendit supra
14
superficiem faciei et capitis. et partitur super membra ibi existentia ex
15
aliquibus apparent pulsationes in hac parte post aures et in tem-
16
poribus. Sed pulsatio apparet prope istas duas venas. et
17
est pulsatio particule que est apud venam profundatam. et nominatur hec
18
rama arterie somni. Sed particula germinata a corde ad infe-
19
riora corporis tendit. primo per viam rectam donec appodietur
20
supra marpech quintum: eo quod locus sue oppositionis est ex
21
opposito loco capitis cordis. et ibidem existit pulmo absque
22
appodiatione. Demum equitant supra spondilia nuche descen〈-〉
23
dendo ad inferiora et ramificantur rami ab eodem a lateribus
24
vtrorumque spondilium dextri et sinistri et coniunguntur membris exi〈-〉
25
stentibus ex opposito eorundem. Et ramus primus qui ramificatur
26
ab ipso est ramus veniens ad pulmonem. et post ipsum veniunt
27
rami venientes ad lacertum existentem intus in costis. Et post
28
ipsum veniunt rami ad diafragma. Et post veniunt rami ad
29
stomacum: epati et spleni et mirah: et intestinis. et renibus. et vulue
30
et testiculis et vesice et virge. Et exeunt ab ipsis rami iungen〈-〉
31
tes lacertos exeuntes ex opposito istorum duorum locorum. Et quan〈-〉
32
do veniut ad terminum siue ad finem spondilium diuiduntur in par-
33
tes duas. et qualibet istarum tendit versus vnum ex pedibus per ramos
34
duos magnos ex parte dextra et sinistra. et diuiduntur in ipsis
35
diuisione venarum: nisi quia profundantur. et eorum pulsationes
36
sunt in lateribus duorum emunctoriorum quam in arabi-
37
co nominant orbitan. Et in latere calcanei sub duobus ossi〈-〉
38
bus nominatis calcagines. et supra dorsum pedum prope〈-〉
39
chordam magnam.
40
¶ Capitulum .VI. Quod est de anotomia venarum non pulsatilium.
41
〈V〉Ene non pulsatiles sunt vnius tunice preter vnam
42
istarum. Et inuente sunt per viam sensus quod rami〈-〉
43
ficantur ab epate. et id quod germinat ab eis in
44
primis sunt vene due. vna quarum est vltra conca〈-〉
45
uitatem. et illa nominatur porta. et hec est ad trahendum nu〈-〉
46
trimentum epati. Alia et vel exit a gibbositate epatis. et ista
47
et facta ad deferendu nutrimentum et diuidendum nutrimentum
48
et nominatur concaua. Sed porta diuiditur in corpore epatis
49
in quinque partes et ramificantur he quinque partes in ramis
50
paruis. donec iungantur gibbositati epatis. Et quando exe〈-〉
51
unt ab epate diuiduntur in partes octo. quarum due illarum
52
parue sunt. et vna ipsarum iungitur intestino nominato duo〈-〉
53
deno. Et secunda ramificatur ad fundum stomaci in porta〈-〉
54
nario. Sed vna ex sex tendit ad superficiem dorsi partis dex〈-〉
55
tre stomaci ad nutriendum ipsum. Sed pars interior nutri〈-〉
56
tur inquantum obuiatur itomacho. Et secunda iungitur
57
spleni et tandem seperatur[*]seperatur corrupt for separatur ab ipsa vena vna a latere sinistro sto〈-〉
58
maci. Et illud quod remanet diuiditur in partes duas. vna〈-〉
59
quarum iungitur medietati superiori stomachi et spleni ad
60
nutriendum ea. Et secunda iungitur gibbositati stomaci. et
61
ibi diuiditur in partes duas. Una ipsarum diuiditur a dor〈-〉
62
so sinistro stomaci: et secunda profundatur vsque ad orificium
63
stomaci. eo quod proijcit ad orificium ftomaci superfluum sic-
64
citatis et acetositatis melancholice. quoniam studet splen ad
65
expellendum ipsum cum superfluo ad prouocandum ap-
66
petitum stomaci sua titillatione. Particula vero secunda di〈-〉
67
uiditur in partes duas vna ipsarum tendit ad inferiora me〈-〉
68
dietatis splenis. Et secunda pars influit ad mirach. et diui〈-〉
69
ditur in ipso. Tertia vero ex sex vadit ad latus sinistrum et
1
ad intestinum rectum ad hoc vt sugat ab ipso. Et quarta ten〈-〉
2
dit ad gibbositatem stomaci et ad mirach. Et quinta tendit
3
ap[*]ap corrupt for ad mesaraicas que sunt circa intestinum nominatum colon. Et
4
sexta quasi circa intestinum ieiunum et orbum. Sed concaue scili-
5
cet vene: radix eius separatur ex seipsa ad trahendum nutrimen〈-〉
6
tum a ramis porte. Et post ascendit ab ipsa vena vna ma-
7
gna in gibbositate epatis. Et quando ascendit ista vena non vadit
8
nec elongatur multum donec diuidatur in duas prtes. Et vna
9
istarum est maior et tendit ad partes inferiores corporis: et secunda
10
ad superiora corporis: et hec pars superior tendit vsque dum iun〈-〉
11
gatur diafragmati. Et ibi diuiditur in duas venas que diuidun〈-〉
12
tur in diafragmate: et post comprimunt diafragma. Et post com〈-〉
13
pressionem diuiduntur ab eisdem vene minute: et diuiduntur in
14
panniculo diuidente pectus in partes duas et in panniculo
15
cordis: et in glandula nominata chota: et diuiduntur in ipsa.
16
Demum ramificatur ab ipsa ramus vnus: qu iungitur in auri〈-〉
17
cula dextra er auriculis cordis. Et hic ramus diuiditur in
18
partes tres: vna quarum intrat in concauitatem dextram concauita〈-〉
19
tis cordis et iungitur pulmoni et habet tunicas duas. et ob
20
hoc nominatur vena arterialis: et hec est maior omnium aliarum. Et
21
secunda circundatur circa dorsum cordis et extenditur in ipsum
22
totum. Et tertia coniungitur in parte inferiori pectoris: et nutrit
23
pectora ibi existentia. Et quando transit cor tendit per viam re-
24
ctam donec peruenit ad oppositionem duorum tharcotan: sic enim
25
nominantur in arabico: et diuiduntur ab ea in hoc suo itinere ra〈-〉
26
mi parui ad ambas suarum partium: et exeunt ab eisdem rami ad
27
lacertos existentes ex opposito membrorum interiorum. Et quan〈-〉
28
do sunt ex opposito asselle. erit ab eis ramus vnus extrinsecus
29
magnus veniens ad manus ex latere asselle. et est vena nomi〈-〉
30
nata basilica. Et quando est in opposito in medio trachee in loco
31
sui itineris diuiditur in partes duas. vna istarum tendit ad par〈-〉
32
tem dextram et alia ad partem sinistram. Et quelibet ista: dua〈-〉
33
rum diuiditur in partes .II. et tandem equitat vna ex partibus spa〈-〉
34
tulam et venit ad manum ex latere dextro. et hec est vena no〈-〉
35
minata cephalica. et adhuc secunda diuiditur in partes duas
36
in vnoquoque latere: vna quarum vadit et profundatur et ascen-
37
dit in sua profunditate donec intrat craneum in suo itinere
38
per collum vsque quo intrat in cerebrum. Et ramificantur ab ea〈-〉
39
dem rami parui coniungentes se membris interioribus pro-
40
pinquis colli. Et hec pars nominatur vena profundata. Sed
41
secunda tendit in superficiem dorsi: donec diuiditur per fa-
42
ciem: et caput: et oculos: et per nares seu per nasum. Et hec est
43
vena apparens et ramificatur a vena spatulari: in suo itine-
44
re per brachium nominatum hascet: et diuiditur in nodo mar-
45
pech. Et post suam diuisionem vena spatularis commisce-
46
tur cum parte vene assellaris. et descendunt: et tandem exit
47
ex istis duabus in latere marpech vena. et est vena media seu
48
communis. et dicitur in arabicho[*]arabicho corrupt for arabico hachal. Et pars secun-
49
da ex parte vene spatularis trahitur ad dorsum brachij no-
50
minati schahat: idest adiutorium. Et demum equitat supra
51
zenad superiorem: et illa nominatur chorda brachij. Et pars
52
vene assellaris que moratur inferius vadit per latus intrin-
53
secus brachij ad cahat donec iungatur capiti zenad supe-
54
riori. et est aliquid rami vene existentis inter digytum mino〈-〉
55
rem et annularem. et nominatur halarcia. Sed pars tendens
56
ad inferiora corporis equitat spondilibus nuche. Et po-
57
stea descendit inferius et ramificantur in primis ab ipsa ra-
58
mi venientes ad ligaturas renum: et nominatur in arabico
59
lafint alcoliech. et eorum villis et corporibus propinquis
60
eis. Et postea ramificantur ab eisdem rami magni duo in-
61
trantes in concauitatibus renum. Et postea rami duo ten-
62
dentes ad testiculos. Et demum ramificantur ab ipsis in
63
latere vniuscuiusque spondilis vene due tendentes duobus
64
lateribus. et iunguntur membris interioribus propinquis
65
ei sicut vulue et vesice. et etiam illis existentibus extrinsecus
66
sicut mirach. ventris. et lumbis. Et quando iungitur ad fi-
67
nem spondilium diuiditur ad partes duas. Una ipsarum
68
tendit ad pedem dextrum: et alia tendit ad sinistrum. Et tan-
69
dem ramificantur ab eis rami iungentes lacertis testiculo-
1
rum Et aliqui istorum sunt profundi et aliqui sunt apparen〈-〉
2
tes. Et quando iunguntur genu diuiduntur in partes tres
3
Una partium vadit in medio et iungitur ramis qui sunt in
4
vno quoque lacerto cruris interioris. et exterioris. Et alia pars
5
in parte interiori cruris donec apparet prope calcaneum.
6
et illa est nominata saphena. et pars secunda vadit vltra ap〈-〉
7
paritionem cruris: et illa profundatur ad latus exterioris cal〈-〉
8
canei. et illa est scientia qua scilicet nominatur sciatica. et ramifi〈-〉
9
cantur ab vno quoque istorum quando iunguntur pedi ra-
10
mi diuisi in pede. E rami qui sunt pedis ex parte digyti mi〈-〉
11
noris et anularis sunt ex ramis sciatice. et rami pollicium
12
sunt ex saphena. et nominantur in arabico alscasen.
13
¶ Capitulum .VII. Quod est de anotomia neruorum.
14
〈C〉Apita istorum corporum videntur coniungi in
15
cerebro vel in nucha. ideo imaginatur seu estima-
16
tur quod omnia ista exeant ab eis. et videtur quod ca-
17
put nuche coniungatur post in posteriori parte
18
cerebri. et pellicula ipsius resistit nocumento illius et du-
19
rat vsque ad os nominatum hasceth. scilicet cauda. Et
20
ideo imaginatur seu estimatur quod ipsa oriatur a cerebro.
21
Et iunguntur in nucha in latere vniuscuiusque spondilis
22
in vna quaque parte duo nerui vnus eorum vadit in partem
23
dextram. et alter in sinistram donec iungantur in fine has-
24
cet. Et coniungitur in fundo ipsius caput vnum vnius ner〈-〉
25
ui. et sic coniunguntur in cerebro paria septem capitum ner〈-〉
26
uorum. Par primum sunt nerui duo et apparent quasi orian〈-〉
27
tur vel exeant a cereb o.[*]cereb o. corrupt for cerebro prope ex opposito duarum caruncu-
28
larum similium catipitis[*]catipitis corrupt for capitis [cf. Venice 1574: capitibus] mamillarum in quibus fit odo-
29
ratus. et ipsi coniunguntur in oculis. Et isti duo nerui sunt
30
concaui. et quando elongantur a cerebro tunc coniungun-
31
tur. Et foramen vniuscuiusque istorum tangit foramen al-
32
terius. eo vt spiritus aduenientes duabus pupillis oculo-
33
rum associentur et vt sit duobus oculis fons vna. et vt quasi
34
orirentur prope pupillas oculorum ad hoc vt appodientur in
35
ipsis. et diuiduntur donec sunt intus in cerebro. Et demum
36
exeunt et tendunt vnumquodque illorum ad oculum existentem
37
in latere sui. Demum coadunatur in humiditate vitrea vt
38
deferat oculo sensum visus. Et par secundum videtur ac si〈-〉
39
natus fuisset post natiuitatem paris primi. Et ipse tendit ex
40
eo versus partem dextram et exit a craneo supra foramem an〈-〉
41
terioris cellule secunde. Demum miscetur cum pari qua-
42
to[*]qua-to corrupt for quarto existente post ipsum. et postea separatur ab eodem. Et di〈-〉
43
uiditur in quatuor partes vna istarum exit ab introitu ner-
44
ui nominati schabaehi et descendit ad ventrem sub dia--
45
fragmate. Et secunda exit ex foramine ossis existentis in so〈-〉
46
dat et tangit partes quinti. Et tertium exit a foramine a quo
47
exit par secundum. Et diuiditur in partes tres siue ramos
48
Ramus vnus ex istis tendit ad locum existentem in extre-
49
mitate oculi nominatum in arabico mach. et postea ad tem〈-〉
50
pora et supercilia et frontem et palbebras. Et secundus tran〈-〉
51
sit foramen existens prope caudam oculi. et ille est locus no〈-〉
52
minatus in arabico barbachi. et iungitur vsque ad ventrem
53
nasi. Et tertius scilicet ramus descendit in concauitate barbachi
54
prope os subtile. Et tandem ramificatur in ramos duos
55
Unus enim tendit ad dentes et alter ad cutim timpule et ad
56
extremitatem nasi et superioris labij. Et quarta scilicet pars
57
exit a foramine existente in mandibula superiori ad linguam
58
et transmittitur in cutem ipsius proprie ad dandum sibi sen-
59
sum suum scilicet saporem suum. Et residuum ipsius diuiditur in radici〈-〉
60
bus dentium inferiorum. et gingiuis et in labio. Et natiui-
61
tas paris quarti est post natiuitatem tertij paris. Et diuidi〈-〉
62
tur in palato ad dandum eij tsensum[*]eij tsensum corrupt for ei sensum appropriatum sibi et est sapor.
63
Et par quintum duplicatum et exit ab ipso par vnum ad au-
64
res ad dandum eis auditum et ipsum nascitur a parte po-
65
steriori cerebri. et par nerui mandibule exit a foramine no-
66
minato orobo: et in isto neruo est odoratus. Et paris sexti ex-
67
tremitas vadit ad gulam et ad linguam. Et extremitas alia
68
vadit ad lacertum existentem versus spatulam et circa ipsam
69
et eius extremitas descendit in collum. et ramificantur ab
1
ipsa in suo itinere rami coninungentes se aliquibus lacertis
2
epigloti. Et quando deriuantur pectori diuiduntur adhuc ibidem. Et
3
tandem redeunt adhuc extremitates sue ad superiora donec
4
iungantur lacerto epigloti. Et diuiduntur alique ipsorum extre-
5
mitates in diafragmate prope cor et pulmonem et meri: et par-
6
tibus existentibus circa ista. Et residuum istarum: et maior pars
7
ipsarum vadit donec comprimant diafragma. Et coniunguntur
8
in orificio stomaci maior pars ipsarum. Et residuum coniungitur
9
pellicule epatis et splenis et residuitatibus intestinorum. Et
10
coniunguntur ipsi ibi alique partes paris tertij: et ipsum scilicet
11
par oritur a posteriori parte cerebri. et coniungitur quinto.
12
Demum diuiditur ab ipso et exit a loco suture nominate in
13
arabico aldaroallami. Et par septimum incipit a posteriori
14
parte cerebri a loco natiuitatis nuche et diuiditur in lacerto
15
lingue epigloti. Et videtur sensibiliter quasi vt exeant seu
16
nascantur paria ex nucha .XXXI. neruorum. Et vnus scilicet ner-
17
uus est absque socio sibi opposito. Et paria octo ipsorum exie-
18
runt intus ex spondilibus colli. Et duodecim paria ex spon-
19
dilibus nuche ad locum oppositionis dorsi in directo pec-
20
toris. Et paria quinque ex spondilibus nominatis alcha-
21
cam. Et ista sunt in inferiori parte dorsi. Et parit tria ex osse
22
aggem. Et tria ex osse asse scilicet caude. Et alterum non habens
23
oppositum exit ex medietate extremitatis ossis nominatim
24
assem scilicet caude. Et par primum exit ex foramine iuncture prime
25
iuncturarum colli. et ascendit vsque quo diuidatur in lacertis
26
capitis. ¶ Et secundum par exit ex foramine existente in iunctura
27
prima et secunda. Et tandem sepaxatur in duas partes. Et
28
iungitur extremitas ipsius in cutim capitis. Et extremitas
29
alia in lacertis colli et in lacertis spatule. et tertium par ipsius
30
exit ex foramine existente inter iuncturam secundam et tertiam
31
Et diuiditur in partes duas. Una tendit ad lacertos existen〈-〉
32
tes in dorso. et alia vadit versus partem anteriorem. et diui-
33
ditur in lacerto posito ex opposito ipsius et in existente supra
34
ipsum. ¶ Et quartum exit inter iuncturam tertiam et quar〈-〉
35
tam. et diuiditur in pates tres. Una quarum tendit ad dia〈-〉
36
fragma: et alia ad extremitatem lacerti existentem in capite
37
et in ceruice. et extremitas alia ad extremitatem lacerti spa-
38
tule. Et quintum oritur inter spondile quartum et septi-
39
mum. Et sextum oritur inter spondile quintum et sextum.
40
Et septimum inter spondile sextum et septimum. Et octa-
41
uum inter spondile septimum et octauum et ibi est finis no-
42
dorum colli. et nerui descendentes ab istis omnes sunt diui〈-〉
43
si in partibus quarum ipsarum partium vna vadit ad lacer〈-〉
44
tos pectoris et ceruicis: partes alie vadunt ad lacertos dor-
45
si et diafragmatis: preter paris octaui cuius aliquid non ten〈-〉
46
dit diafrgmati: et relique partes tendunt ad hasech et bra-
47
chio et spatule. Sed paris sexti quedam pars tendit ad la-
48
certum spatule et pars alia ad hasceh. ¶ Et septimi pars
49
vadit ad lacertum existentem in hasech. Et alia pars diui-
50
ditur in cutim residui hascech. et aliquid octaui paris tran〈-〉
51
smittitur in cutim brachij. et extremitas sui tendit ad lacer-
52
tum brachij. et par nonum exit inter spondile octauum et
53
nonum. et illud est principium spondilium dorsi. et diuidi-
54
tur vna suarum extremitatum in lacerto existente intus in
55
costis. et alia extremitas in lacerto dorsi. et alia extremitas de〈-〉
56
scendit ad spatulam et extenditur in ipsam. et par decimum
57
exit inter spondilem nonum et decimum. et pars vna ipsius
58
vadit ad cutim hascech. et residuum diuiditur: et pars vna ip〈-〉
59
sius tendit versus faciem: et diuiditur in lacerto existente in
60
costis: et in lacerto inuestito supra pectus. ¶ Et alia diuidi〈-〉
61
tur in lacerto dorsi et spatule: et per hanc viam est exitus ner-
62
uorum et diuisio ipsorum scilicet par vnum inter iuncturas duas
63
vsque ad complementum duodecimi paris donec exeant ad
64
par complens viginti paria ex corpore spondilis que sunt
65
decem et nouem. Et postea exeunt paria ex alchatini ex cor〈-〉
66
pore totius ceruicis par vnun[*]vnun corrupt for vnum vsque ad complementum quinque
67
parium: et partes ipsorum tendunt ad anteriora: et diuidun〈-〉
68
tur in lacerto existente supra ventrem: et alique diuiduntur
69
in lacerto existente supra lumbos: et miscentur in partibus
1
tribus existentibus supra ipsum nerui descendentes a cere-
2
bro: et a paribus duobus existentibus sub istis tribus de-
3
scendunt ab ipsis rami magni ad crus donec descendit ad ex〈-〉
4
tremitatem pedis. ¶ Et demum oriuntur paria tria ab
5
osse haggem ex vnoquoque foramine par vnum principium eo-
6
rum est a spondili vigesimoquinto. et demum exeunt paria
7
tria ex osse caude nominatum in arabico hascech. et solus
8
absque socio: generatio ipsius prima est inter os tertium ossis
9
aggem. et os primum ossis hasceth. scilicet caude: quod est
10
os caude. et post secundum istum ordinem inter duo spon-
11
dilia par vnum vsque ad finem trium parium et solus oritur ex
12
fine caude: et etiam ista sex paria. Par primum miscetur cum
13
paribus venientibus ad crura. et residuum ipsorum diuidi-
14
rur in lacertis ani et veretri: et vesice: et vulue: et pelliculis ven〈-〉
15
tris. et in partibus venientibus ab osse vmbilicali: et a lacer〈-〉
16
tis venientibus vel orientibus ab osse haggem.
17
¶ Capitulum .VIII. Quod est de ligamentis
18
〈E〉T ligamenta que sunt nominata in lingua Ara〈-〉
19
bica rebathat. eius corpus est vel eorum medi-
20
um inter corpus ossis et corpus musculi: et eorum
21
ortus est inter extremitates nodositatum ossium.
22
¶ Capitulum .IX. Quod est de chordis.
23
〈C〉Horde que nominantur in arabico bauthar: sunt
24
medie inter ligamenta et neruos. Et earum ortus
25
seu natiuitas est ex neruo veniente ad lacertum.
26
et a ligamento orto ab osse.
27
¶ Capitulum .X. Quod est de carne.
28
〈C〉Arnis tres sunt species: vna est caro mixta cum
29
neruo et chorda et illa nominatur lacertus siue mu〈-〉
30
sculus: et illa est maior pars carnis totius corpo-
31
ris: et hec ero memoratus in capitulo membro-
32
rum officialium. ¶ Secunda species est species carnis pu〈-〉
33
re: et in hac sunt multa ligamenta: et hec est minor species cor〈-〉
34
poris. ¶ Tertia species est carnis glandulose: et caro pura est
35
illa que est in capite membri scilicet veretri: et illa que est in loco
36
occulto dorsi: et ex illa est caro existens inter dentes. Sed ca〈-〉
37
ro nominata glandulosa est caro testiculorum et mammillarum: et
38
ex illa est etiam in radice lingue: et ex illa est caro exiens in sub ascel〈-〉
39
lis et in duobus emunctorijs nominatis in arabico orbitam: et
40
que est post aures et in collo. et istius speciei est caro que est in〈-〉
41
ter intestina et neruos.
42
¶ Capitulum .XI. Quod est de villis.
43
〈S〉Ed de villis ero memoratus cum ero rememora〈-〉
44
tus membra composita existentia intus in corpore
45
eo quia ille est locus conueniens rememoratio-
46
nis ipsorum ibi.
47
¶ Capitulum .XII. Quod est de humoribus.
48
〈E〉T humores apparentes in corpore humano sunt
49
quatuor scilicet sanguis: flegma cholera et melancholia.
50
¶ Capitulum decimumtertium. Quod est de sim〈-〉
51
plicibus membris.
52
〈E〉T simplicia membra sunt: cutis: vngues et capil〈-〉
53
li et hoc est manifestum.
54
¶ Capitulum .XIIII. Quod est de spiritu.
55
〈S〉Piritus duo sunt scilicet spiritus apparens in cor〈-〉
56
de et spiritus apparens in cerebro. sed spiritus in
57
epate non apparet per viam sensus. Et hec sunt
58
verba dicta supra simplicia membra que suffici-
59
entia esse videntur in hoc loco. et qui volunt amplius adde〈-〉
60
re addant. Et nunc redibo ad loquendum supra officialia
61
membra. et incipiam a membro simpliciori omnium ipsorum
62
et istud est lacertus siue musculus.
63
¶ Capitulum .XV. Quod est de lacerto.
64
〈L〉Acertus est corpus compositum ex carne rubea: et
65
ligamentis: et neruo ascendentibus supra ipsum
66
Et ipse est induens ossa ligatus ligaturis nascenti-
67
bus ab ossibus. et istud est quando neruus con-
68
iungitur supreme extremitati ipsius lacerti. Tandem diui〈-〉
1
ditur in partes: et miscetur exiture carnis lacertus: et germi-
2
nat in osse posito sub lacerto ligaturam: et miscetur cum ner〈-〉
3
uo et carne et demum ex omnibus istis exit corpus vnum no〈-〉
4
minatum lacertus. Et quando partes nerui veniunt ad ex〈-〉
5
tremitatem inferiorem lacerti: tunc adunate sunt partes ner〈-〉
6
ui ad partes ligamentorum solum absque alia ammixtione
7
carnis. et tandem exit ab istis corpus nominatum chorda:
8
et hec corda tendit donec iungatur extremitati inferiori illius
9
membri. Et omnes lacerti secundum intentionem Galieni existentes
10
in corpus sunt .529. Et dictum est quod hec corpora variantur
11
in forma in quantitate. et in compositione. et quando virtus
12
ab istis germinatur. chorde in forma compositionis ipsorum
13
tandem variantur in quantitate quoniam aliqui sunt magni et ali〈-〉
14
qui parui. Magnus est sicut lacertus positus supra coxam et par-
15
uus est sicut lacertus positus supra oculum. Et variatio ipso〈-〉
16
rum est in forma quod tales sunt ex lacertis quorum caro ipso〈-〉
17
rum non miscetur cum neruo: et variatio ipsorum est in chordis
18
orientibus ab ipsis: quoniam tales ex ipsis sunt quod chorda oritur
19
ex duobus lacertis: et tales sunt a quibus ambobus ab vno〈-〉
20
quoque eorum oriuntur chorde .2. vel .3. et hoc secundum quod conue-
21
nit eis. Sed variationes ipsorum ex parte oppositionis ip-
22
sorum sunt quod aliqui ipsorum oppositio sua est in directo mem〈-〉
23
bri et aliqui non. Et si debemus loqui in vnoquoque lacerto
24
lacertorum hec verba essent prolixa valde: nec essent huic ar〈-〉
25
ti multum necessaria: hoc est ad medicinandum per cibos et me〈-〉
26
dicinas. Sed chirurgicis id est operantibus cum ferro maguum[*]maguum corrupt for magnum esset
27
iuuamentum. Et dico adhuc quod post terminationem istarum rerum
28
partium lucrum consequeremur. Et ego narrabo de neruis quando
29
ero locutus iuuamentum ipsorum in libro sanitatis.
30
¶ Capitulum .XVI. Quod est de forma capitis.
31
〈F〉Orma capitis naturalis est rotunda habens ali〈-〉
32
quam planitiem invtroque latere ac si imaginatus
33
fueris formam ceream rotundam esse compres-
34
sam in vtroque latere. Habens intrinsecus concaui〈-〉
35
tates coniungentes se adinuicem. et nominantur cellule cere〈-〉
36
bri et sunt due existentes in parte anteriori cerebri et vna in
37
medio. et alia in posteriori parte. et prope coniunctionem
38
istarum cellularum scilicet partis vnius cum altera: sunt cor〈-〉
39
pora formata formis talibus vt sint conuenientes in aliquo
40
tempore ad claudendum vel ad aperiendum. Et insunt cere〈-〉
41
bro due additiones germinate a duabus cellulis anteriori〈-〉
42
bus similibus duobus capitibus mammillarum deriuantes
43
vsque ad os nominatum colatorium et istud est os perforatum fo〈-〉
44
raminibus multis: sed non perviam rectam sed obliquam: et locus
45
istius in craneo est locus cui coniungitur extremitas nasi.
46
Et ex panniculis duobus cerebri vnus ex istis est fortis et gros〈-〉
47
sus: et alius est subtilis. Subtilis coniunctus est cerebro et no〈-〉
48
minatus est capitis secundina vel secunda: et assimilatur se-
49
cundine: eo quod in ipso sunt nerui et vene: ex quibus nutritur
50
cerebrum: et ipse continuatur cerebro in aliquibus locis. Et panni-
51
culus grossus coniungitur craneo: et etiam cerebro coniungitur in aliqui〈-〉
52
bus locis. Et hic panniculus fortis perforatus existit forami〈-〉
53
nibus multis in locis duobus. Unus locus est in latere fo-
54
raminis extremitatis nasi: et nominatus est colatorium: et al-
55
ter est prope osse existente in palato. Et istud similiter est per〈-〉
56
foratum et sub cerebro. Et sub panniculo grosso est retis que
57
in arabico nominatur alagema que est ex arterijs ascenden〈-〉
58
tibus caput. Sed nuche spondilia ipsam cooperiunt sicut os cra〈-〉
59
nei cooperit cerebrum: et ipsa circundatur a duabus pelliculi exeuntibus
60
a duobus panniculis cerebri: et ex ipsa oritur neruus qui ei coniungitur.
61
¶ Capitulum .XXVII. Quod est de forma oculorum.
62
〈F〉Orma oculi composita est ex septem tunicis et tri〈-〉
63
bus humoribus. Prima ipsarum est que prope erane〈-〉
64
um[*]eraneum corrupt for craneum moratur: et est tunica pannosa: et eius ortus est ex
65
panniculo grosso existente in cerebro: et nominatur
66
tunica fortis: et in arabico nominata est aluocha alsalba. Et post
67
ipsam versus partem exteriorem est altera tunica pannosa. Et
68
eius ortus est ex panniculo subtili existente in cerebro. Et no〈-〉
1
minatur secunda vel secundina: et arabice almissima. Et post
2
istam est tunica retina: et ortus eius est ex anima musculi exeun〈-〉
3
tis a cerebro: et est concauus. Et post istam in medio istius pan〈-〉
4
niculi est corpus vnum molle et humidum nominatum hu-
5
mor vitreus: et in arabico alzegia. Et in medio istius corpo-
6
ris est corpus vnum spericum[*]spericum i.e. sphericum habens aliquam latitudinem
7
similem grandini in claritate et albedine: et hec humiditas no〈-〉
8
minatur grandinosa: et est corpus profundatum in humiditate
9
vitrea vsque ad medietatem. Et post aliam medietatem existen〈-〉
10
tem versus partem exteriorem scilicet aeris ab humiditate gran〈-〉
11
dinosa est vnum corpus simile tele aranee. et illud est in vltimo
12
claritatis et tersionis. et nominatur tela aranea: et in arabico
13
haantebuthia. Et post istam versus partem exteriorem exi〈-〉
14
stit humiditas vna similis albugini oui: et nominatur humor al〈-〉
15
bugineus: et ascendit supra istam humiditatem vesrus partem
16
exteriorem corpus vnum subtile asperum: nominatum in ara-
17
bico maciuaru: versus albuginem ex parte exteriori. Et co-
18
lor eius variatur in corporibus: eo quod alicui est valde nigrum
19
et alicui minus. et alicui est coloris calcedonij. Et in medio ver〈-〉
20
sus grandinosam est foramen vnum quod quandoque dilatatur et quandoque constrin〈-〉
21
gitur: vice vna post aliam secundum quod conuenit humiditati gran〈-〉
22
dinose quando est habens lucem: quoniam constringitur in
23
magna luce: et dilatatur in parua. Et istud foramen nomina〈-〉
24
tur oculi pupilla. et hec tunica nominatur tunica pupillina.
25
Et post istam est coopertura vna corporis vnius grossi: et for〈-〉
26
tis et clari scilicet coloris celestis. simile celo factum ad modum cor〈-〉
27
nu albi: et nominata est tunica cornea: et color eius existit ad mo〈-〉
28
dum eius tunice que existit sub ea. Et ascendit supra istud
29
corpus vnum valde album nominatum coniunctiua: preter
30
quod non cooperit locum nigredinis oculi: et istud nominatur al〈-〉
31
bedo oculi. Et eius ortus est ex pellicula que est versus os ex〈-〉
32
terioris cranei. Et ortus cornee est ex tunica forti. et ortus vue
33
est ex secundina et ortus aranee est ex retina.
34
¶ Capitulum .XVIII. Quod est de forma nasi.
35
〈F〉Orma nasi sunt due vie diuidentes se in partes du〈-〉
36
as. Una earum deriuatur ad extremitatem oris
37
et alia ascendit desuper donec iungatur ossi simili
38
colatori quod compositum est versus duas adeptio〈-〉
39
nes anterioris partis cerebri similium capitibus mamillarum et
40
iste vie circundantur ex vna pellicula grossa orta expellicula oris.
41
¶ Capitulum .XIX. Quod est de forma auris.
42
〈V〉Ia auris est in osse petroso. et ideo nominantur in
43
lingua arabica agari: et in ipso sunt vie obliqua[*]obliqua corrupt for oblique
44
multe et tendunt taliter per viam tortam donec iun-
45
gantur musculo quinto orto a cerebro a quo ori〈-〉
46
tur pellicula extensa supra os petrosum. Sed corpus carthil〈-〉
47
laginosum exsis exterius est auricula nominatum et istud est
48
manifestum.
49
¶ Capitulum .XX. Quod est de forma lingue.
50
〈L〉Ingua est caro mollis et alba. inuoluta venis mul〈-〉
51
tis et paruis in quibus est sanguis: et sunt vene in ipsa
52
et arterie et musculi in quantitate maiori vltra quo
53
vt sue magnitudini videtur conuenire et ipsa co〈-〉
54
operitur pellicula oris. Et sub ista duo existunt orificia iun〈-〉
55
gentia vsque ad carnem glandulosam ipsius que est posita sub〈-〉
56
radice ipsius.
57
¶ Capitulum .XXI. Quod est de extremitate oris:
58
xtremitas oris tendit vsque ad istas vias vna ex
59
parte anteriori et illa nominatur canna pulmonis
60
〈E〉Et alia posita est post ipsam ex parte ceruicis su〈-〉
61
pra spondilia colli: et hec nominatur meri. Et per
62
istam transit cibus et potus. Sed per viam canne pulmonis
63
transeunt spiritus et intrant et exeunt per viam hanelitus. et
64
positum est supra viam istam coopertorium vnum ad co-
65
operiendum ipsam in hora deglutiendi vt aliquid non possit sub〈-〉
66
intrare de eo quod deglutitur: quia si aliquid subintrat inconti-
67
nenti prouocatur tussis. Et iam preparatum est in hoc loco
68
instrumentum vnum in quo est vox versus orificium canne pul-
69
monis. et istud instrumentum est membrum nominatum epiglotum. et in arabi〈-〉
70
co haugera. et ipsum est compositum ex tribus carthillaginibus compositione
1
pulchra conuenienti esse vocis: ideo vt sit edificata et fabricata
2
ex istis tribus carthillagibus zampognavna vel fistula similis zam〈-〉
3
pogne fistule scilicet et flaiboli. Et in concauitate istius zampogne
4
est corpus simile lingue fistule: et in istis locis sunt lacerta
5
multa vel secreta multa.
6
¶ Capitulum .XXII. Quod est de anotomia totius ventris.
7
〈S〉Cias quod concauitas totius ventris existentis sub osse
8
trachee vsque ad os lumbi diuisa est in duas ma-
9
gnas partes: vna est superius cooperiens pulmonem
10
et cor: et secunda est inferius cooperiens stomachum: et
11
intestina: et epar: et splen: et fel: et renes: et vuluam: et vesicam. Et di〈-〉
12
uiduntur iste due concauitates membro vno nominato diafrag〈-〉
13
ma: et istud diafragma incipit a capite pectoris tendens per
14
diametrum inferius ad vnumquodque duorum laterum donec deriuetur.
15
XII. spondili nuche: et istud est diuidens inter superiora et inferiora.
16
Demum concauitas superior diuiditur in partes duas et ille partes
17
diuiduntur vno medio quod transit per medium illarum partium donec
18
iungatur spondilibus nuche. Et hec concauitas superior tota no〈-〉
19
minatur pectus: et terminus ipsius est a superiori parte duorum
20
trachee vsque ad diafragma quod diuidit superiora ab inferiori〈-〉
21
bus: et hec est forma pectoris.
22
¶ Capitulum .XXIII. Quodem de anotomia pulmonis et canne eius.
23
〈C〉Anna pulmonis incipit ab extremitate oris sicut
24
diximus: et quando descendit sub trachea diuiditur in .II
25
partes. et quelibet pars ipsarum diuiditur in pluribus partibus
26
et circa ipsas edificata et fabricata est caro pulmo-
27
nis. et iterum edificata est ex omnibus istis cannis diuisis. et venis
28
existentibus sub ipsis caro pulmonis et. caro edificata et fabrica〈-〉
29
ta circa ipsas est corpus pulmonis medietas vero pulmonis est in conca〈-〉
30
uitate dextra. et medietas alia in concauitate sinistra. Et canna scilicet
31
ipsius pulmonis preparata est et composita ex carthillaginibus in forma
32
annulorum: sed non sunt annuli completi: eo quod in quantitate partis tertie an〈-〉
33
nulorum ipsorum extremitates sue coniunguntur[*]extremitates sue coniunguntur cf. Venice 1574: extremitatibus suis coniungitur eis pellicule vni. alias[*]pellicule uni alias is missing in Venice 1574 pel〈-〉
34
licula vna tendens per viam rectam. et coniunguntur isti annuli simul villis: et
35
ligaturis multis. Se isti annuli proprie sunt duri et carthillaginosi. et
36
gibbositates istorum annulorum sunt versus partem exteriorem corporis. et
37
possunt palpitari manibus scilicet pellicula coniungens annulos per viam re〈-〉
38
ctam. Sed locus rectus ipsorum coniunctus est meri. Et hoc est ac si ymagi〈-〉
39
natus fueris in corde tuo fistulam vnam vnius canne. et .III. partes incisa
40
sit in longitudinem et partes due integre remaueant[*]remaueant corrupt for remaneant. et paris[*]paris corrupt for pars.
41
.II.[*].II. cf. Venice 1574: pars tertia incisa in longitudinem coniuncta sit glutine cum cartha vna cum amba〈-〉
42
bus extremitatibus linea recta siue perpendiculari. et tandem in〈-〉
43
telligens cannam pulmonis per viam conuenientem et rectam.
44
¶ Capitulum .XXIIII. Quod est de anotomia cordis et forma eius.
45
〈F〉Orma cordis est rotunda ad modum pinee que in ara〈-〉
46
bico nominatur femiara[*]nominatur femiara cf. Venice 1574: nominatur semiata>: sed est transuersa eo quod acuitas
47
cordis existit versus inferiora corporis: et radix ver〈-〉
48
sus superiorem partem corporis. Et habet pelliculam vnam
49
grossam circundantem ipsum. sed non coniungitur tota versus radicem.
50
¶ Et positum est in medio pectoris: sed caput eius scilicet acuitas ten〈-〉
51
dit magis ad partem sinistram. Et arteria magna oritur ex ista
52
parte scilicet sinistra: et ideo apparet pulsus maior in ista parte. et propter hoc
53
ymaginantur aliqui quod cor sit positum in ista parte. Et habet cor conca-
54
uitates duas magnas. vnam ex parte dextra aliam ex parte si〈-〉
55
nistra. et versus radicem suam est res vna similis carthillagini. et ip〈-〉
56
sa est quasi fundamantum[*]fundamantum corrupt for fundamentum totius cordis. et a concauitate dextra ad
57
sinistram sunt vie. et in concauitate dextra sunt orificia duo.
58
Unum ipsorum est orificium vene coniuncte epati que oritur ab epate secundum
59
Galieni et a corde secundum Aristotelem. Et supra istud orificium sunt pellicu〈-〉
60
le tres aperientes se seu dilatantes in hora introitus sanguis in ipsum
61
et demum clauditur clausione conuenienti. Et orificium secundum est orifici〈-〉
62
um vene coniungens se ex ista concauitate in pulmonem. et est vena
63
vna que non pulsat eo quod tunice ipsius sunt grosse ad similitudinem ar-
64
terie. et istud orificium habet pelliculas aperientes se extra et non alias.
65
nunc[*]alias nunc is missing in Venice 1574 intus ex aduerso pellicularum alterius orificij. Et in concauita〈-〉
66
te partis sinistre sunt duo orificia. vnum est orificium arterie ma〈-〉
67
gne. et habet pelliculas tres aperientes se intrinsecus versus partem exteri-
68
orem. Et .II. est orificium arterie coniungentis se in pulmone. et supra
69
istud orificium est pellicula vna aperiens se intus et extra. Et habet
1
cor additiones duas similes auribus: vna ex parte dextra existit
2
et altera in sinistra. Et pulmo est violatizans supra cor: et cor ha〈-〉
3
bet texturas multas variantes se in oppositione.
4
¶ Capitulum .XXV. Quod est de forma stomaci et meri.
5
〈I〉Am diximus quod in extremitate oris sunt vie due.
6
vna est via anime scilicet aeris ad pulmonem: et secunda est via ci〈-〉
7
bi et potus per meri: et hoc vocatur meri: et istud composi-
8
tum est ex duabus tunicis: vnam est extrinsecus et est car〈-〉
9
nosa et textura ipsius tendit in latitudinem. Et alia est intrinse-
10
cus et est neruosa alias musculosa[*]alias musculosa is missing in Venice 1574 et textura ipsius tendit in longitu-
11
dinem et aliquid ipsius tendit per diametrum: et ipsum positum est in posteriori
12
perte supra spondilia colli: et ipsum elongatur et descendit inferius donec
13
transeat dyafragma et ligatum est spondilibus et villis ipsum ligan〈-〉
14
tibus. Et quando transit diafragma dilatatur et fit ex ipso stomachus
15
er tendit aliquantulum versus pertem sinistram. Et ideo dicitur quod caput stoma〈-〉
16
ci quiescit in parte sinistra. et fundum in parte dextra. imagina ergo in
17
corde tuo cucurbitam vnam rotundam habentem collum longum: et cum ipsa
18
iungatur collum aliud: et sic intelligens formam stomachi et meri: nisi quod sto〈-〉
19
machus existit a latere verlus dorsum aliquantulum longus
20
et vnum ex duobus capitibus ipsius stomachi superius est me〈-〉
21
ri. et inferius est principium intestinorum et nominatur portana-
22
rium et in arabico albeh: et ipse scilicet stomachus est ligatus spondi〈-〉
23
libus et etiam cum aliquibus intestinorum fortibus ligaturis sustinen〈-〉
24
tibus. Et corpus stomachi compositum est ex tribus tunicis. textura
25
vnius tendit in longitudinem: et alia vadit per diametrum. et illa
26
est intrinsecus. et est illa tunica idest neruosa: alias musculosa[*]alias musculosa is missing in Venice 1574. et ex〈-〉
27
terior est carnosa: et textura ipsius tendit in latitudinem
28
¶ Capitulum .XXVI. Quod est de forma intestinorum.
29
〈I〉Ntestina composita sunt ex duabus tunicis et ha〈-〉
30
bent texturam tendentem in latitudinem solum et super
31
tunicam interiorem adest viscositas nominata in ara〈-〉
32
bico lasuen. inuestita ex ipsa inuiscatione siue vi〈-〉
33
scositate a natura. Et omnia intestina sunt sex tria minuta: et
34
sunt superiora. et tria grossa et sunt inferiora. et principium minu〈-〉
35
torum est intestinum coniunctum fundo stomachi nominatum
36
duodenum. Et post ipsum est intestinum nominatum ieiunum
37
et ista duo sunt erecta in longitudine corporis: et orificia isto〈-〉
38
rum coniunguntur in epate plus alijs intestinis. et post ieiunum
39
est intestinum nominatum gracile: et ipsum reuoluitur reuolutio〈-〉
40
nibus pluribus. Et latitudo istorum trium intestinorum est ad modum
41
vel ad quantitatem latitudinis portanari. Et post ista est in〈-〉
42
testinum nominatum orbum et istud inteistnum[*]inteistnum corrupt for intestinum est latum non habens
43
transitum nec iter. sed simile est fisculo vel marsupio. et quia non
44
habet nisi vnum os: ideo per ipsum intrat et exit quicquid intrat et
45
exit et ipsum est in parte dextra positum. et post istud est intesti〈-〉
46
num nominatum colon. et incipit a parte dextra tendens per
47
latitudinem ventris ad partem sinistram. Et post istud est in〈-〉
48
testinum rectum: et istud intestinum rectum habet concauitatem am〈-〉
49
plam in qua coadunantur feces. sicut vrina in vesica coadu〈-〉
50
natur. et super orificium istius est lacertus vrine.
51
¶ Capitulum .XXVII. Quod est de forma epatis.
52
〈E〉Par positum est in latere dextro costarum supe-
53
riorum ex costis superioribus. et forma ipsius est
54
forma lune et est habens concauitatem in parte lateris
55
stomachi et additamenta. et aliquibus insunt qua〈-〉
56
tuor et aliquibus quinque. et ipsum est cooperiens supra latus
57
dextrum stomachum: et gibbositas ipsius est versus dyafrag〈-〉
58
ma. et est ligatum ligamentis coniungentibus se pellicule exi〈-〉
59
stenti supra ipsum. et oritur a concauitate ipsius epatis ca-
60
nale vnum nominatum ianua epatis et forma ipsius est for-
61
ma vene. nisi quia est non habens sanguinem. et illud canale est di〈-〉
62
uisum in partes. et ille partes sunt partes multe in quantitate
63
multa et veniunt ex ipsis scilicet partibus partes multe ad fundum stomachi et
64
ad intestinum nominatum duodenum. et multe etiam partes ad intesti-
65
num veniunt ieiunum et demum ad residuum aliorum intestinorum donec
66
iungantur intestino recto. Et istud canale quod est in porta epatis
67
diuiditur etiam in partibus interioribus ipsius epatis ad par〈-〉
68
tes minutas scilicet ad venas capillares similes capillis. Et a parte
69
gibbositatis epatis apparet vena vna magna a qua omnes ve〈-〉
1
ne totius corperis volant siue exeunt: sicut diximus in anoto-
2
mia venarum: et radix ipsius vene diuiditur ab epate ad partes
3
minutas si es capillis: et obuiatur in partes diuisas a canali no〈-〉
4
minato porta: et nutrimento chimosum intrat in epate per suam
5
ianuam: et in illis venis decoquitur donec redeat ad sanguinem: et
6
demum exit per illam venam magnam existentem in sua gibbositate.
7
¶ Capitulum .XXVIII. Quod est de forma splenis.
8
〈F〉Orma splenis est longa: et positum est in parte sini-
9
stra ligatum ligamentis coniungentibus pellicu〈-〉
10
le existentibus supra ipsum: et est continuatum stoma〈-〉
11
cho ex vna parte: et ex alia parte costis posteriori〈-〉
12
bus: et oriuntur ab ipso conducta duo vnum ex ipsis coniun〈-〉
13
gitur ori stomachi et aliud coniungitur in epate versus con-
14
cauitatem.
15
¶ Capitulum .XXIX. Quod est de forma fellis.
16
〈F〉El positum est in epate: et habet vias duas: vna con〈-〉
17
iungitur in concauitate epatis: et alia ramificatur et
18
coniungitur inferioribus intestinis et in fundo stomachi.
19
¶ Capitulum .XXX. Quod est de forma et anotomia renum.
20
〈D〉Uo renes positi sunt in latere duorum laterum spon〈-〉
21
dilium nuche prope epar et rendexter est in altiori lo〈-〉
22
co rene sinistro: et vnumquodque habet colla duo: vnum
23
ipsorum coniungitur in vena magna ascendente
24
a gibbositate epatis: et aliud descendit inferius donec coniun〈-〉
25
gatur in vesica coniunctione mirabili. et iste due vie scilicet ista duo
26
colla nominantur in arabico alalbin.
27
¶ Capitulum .XXXI. Quod est de forma vesice.
28
〈L〉Ocus vesice est inter anum et vmbilicum: qui lo-
29
cus est nominatus in arabico ana: et composita est
30
ex duabus tunicis. et in orificio sui est lacertus vnus
31
et vrina venit a renibus ad ipsam per vias nomina〈-〉
32
tas alhalbin. et iste due vie tendunt per diametrum. et va-
33
dunt etiam per longum donec transeant infra in vesicam et ori〈-〉
34
tur ab ipsis corpus vnum simile pellicule que aperit vesicam
35
et claudit eam ex parte renum. et istud est sine dubio vt aliquid
36
non redeat de vrina ad renes.
37
¶ Capitulum .XXXII. Quod est de anotomia mirach. et zirbi.
38
〈M〉Irach quod etiam in arabico nominatur mirach. habet
39
sub lacerto existente in vestito sub ventre pelliculam
40
vnam. et est plana. et post istam est coopertorium. et post sunt
41
intestina. et iuuamentum istius pellicule est ad obui〈-〉
42
andum ne intestina similis commisceantur: sicut fit in egritudine in
43
arabico nominata sachot. et iuuamentum coopertorij est ad calefa-
44
ciendum intestina: et de istis ero locutus largius in libro sanitatis.
45
¶ Capitulum .XXXIII. Quod est de anotomia veretri et testiculorum.
46
ORitur ex osse vmbilicali corpus neruosum: mu-
47
sculosum amplum: et multarum concauitatum: et sunt sub
48
ipso arterie multe et late vltra eo quod conueniret sue
49
magnitudini: et istud corpus est veretrum et oriuntur
50
a pellicula vie due nominate in arabico albarbachi: et demum
51
ramificatur et generatur ex ipsis pellicula scilicet bursa testiculorum
52
et etiam testiculi: et veniunt a latere interiori ex parte venarum infe〈-〉
53
riorum rami habentes inuolutiones et ligamenta multa. et
54
circundantur carne glandulosa alba: et habent testiculi vias
55
duas venientes ab ipsis ad veretrum.
56
¶ Capitulum .XXXIIII. Quod est de anotomia mamillarum.
57
〈M〉Amilla est composita ex arterijs: venis et musculis: et
58
est repleta carne glandulosa alba: et iste arterie et ve〈-〉
59
ne diuise sunt in mamillis in partes multas mi-
60
nutas: et reuoluuntur et torquentur reuolutioni-
61
bus et tortionibus multis.
62
¶ Capitulum .XXXV. Quod est de anotomia vulue.
63
VUlua posita est inter vesicam et intestinum rectum: sed est su〈-〉
64
perans vesicam ex parte superiori: et ligata est ligaturis le〈-〉
65
nibus: et ipse sunt musculose: vt de facili possint
66
extendi et dilatari et coadunari et constringi. et ha〈-〉
67
bet cameras duas iungentes in vno orificio: et quelibet istarum
68
camerarum habet loca concaua: et nominata sunt in arabico al-
69
uech: et ista sunt orificia venarum: vnde sanguis menstruus transit
1
in vuluam. Et post illas scilicet duas cameras sunt additiones que
2
testiculi duo mulieris dicuntur et sunt minores testiculis viro〈-〉
3
rum. Et id quod superat ex vulua durat vsque ad orificium ipsius:
4
quod nominatum est in arabico fereg. habet additamenta prohibentia
5
ipsum a frigore. Et orificium vulue virginis est crispum: et ex cri-
6
spitudine illa oriuntur vene multe habentes pellicullam vnam con-
7
textam duabus texturis. vna tendit in longitudinem: et illa est minor:
8
et altera vadit in latitudinem. Et quantitas huius anotomie mem-
9
brorum sufficiat hic: et si aliqui volunt plus addere addant.
10
¶ Explicit liber primus Colliget auerroys qui fuit liber
11
de Anotomia.
12
¶ Incipit liber secundus qui est de sanitate et est continens
13
capitula viginti et duo.
14
¶ Capitulum .I. Quod est de sanitate et de complexione atque com〈-〉
15
positione membrorum in vniuersali.
16
〈S〉Anitas est bona dispositio in membris cor〈-〉
17
poris humani. cum qua ipsum operatur ope〈-〉
18
ratione quam habet agere per sui naturam
19
et patitur passionem quam habet pati. Et
20
ista diffinitio est ex diffinitionibus per se no〈-〉
21
tis. Et ideo quia membrorum secundum quod testificatur
22
sensus sunt due species consimilis et officialis. debemus in〈-〉
23
telligere in vnaquaque specie ipsorum quid ipsa est. et ponere
24
differentias earum. et postea debemus enarrare que est actio
25
et passio que appropriatur vnicuique membro. et quando nos
26
faciemus islud tunc cognoscemus quid est sanitas vera co-
27
gnitione. Et incipimus loqui super corpus consimilium par〈-〉
28
tium. Et dicimus quod via in cognitione rei cum qua operatur
29
membrum consimile suas operationes: et patitur suas pas-
30
sionies. est via per quam nos possumus certificari in radici-
31
bus istius scientie: postquam nos reperimus hec verba de-
32
clarata in naturali philosophia scilicet quod omnia corpora si〈-〉
33
milium partium inquantum sunt similium partium: sunt
34
composita ex quatuor elementis. scilicet ex igne aere terra et
35
aqua et est declaratum in libro generationis et corruptionis. quod via
36
generationis non est nisi ex parte temperantie commix-
37
tionis et complexionis. Et in quarto metheurorum est de〈-〉
38
claratum quod complexio et commixtio non fit nisi per modum
39
decoctionis. que decoctio non fit nisi per calorem. Et quod differen〈-〉
40
tia que reperitur in istis corporibus consimilibus non euenit secundum
41
differentiam et mensuram seu temperantiam calidi. frigidi. humidi
42
et sicci. et secundum quod inuenitur in eis alia forma temperantie: et est deter-
43
minatum ibi quod forme eorum non sunt aliud quam forme temperantie
44
complexionalis. et quod accidentia que sunt propria in vnaqueque
45
specie ipsorum non sunt stantia per se sed sunt sequentia formas
46
complexionales. Et hec est narratio que erat multum necessaria an〈-〉
47
ticipare hic. Et sunt verba que sunt declarata in naturali phi〈-〉
48
losophia per demonstrationes proprias et ordinatas. Et quan〈-〉
49
do medici student tractare de istis rebus in huiusmodi arte: eo〈-〉
50
rum verba non sunt super ista nec propria: nec ordinata: eo quod
51
student attribuere res vniuersales entibus particularibus: et
52
ideo eorum dicta non sunt propria: et non sunt super viam quam in-
53
tendunt probare: et tunc cadunt in re quam credunt adducere
54
per demonstrationem. Et ista res accidit Galienus in libro de com-
55
plexione scilicet quod doctrina eius in illo libro non incedit secundum do-
56
ctrinam qua fecit in libro de elementis per viam demonstrati-
57
uam: et ista verba erunt multum leuia apud illum qui studue〈-〉
58
rit in logica etiam paruo tempore. Et modo volumus reuer-
59
ti ad ordinem verborum nostrorum. et dicimus quod iste res quan〈-〉
60
do erunt secundum modum quem diximus: tunc erit intellectum quod res
61
quam diximus quod membrum consimile agit cum ea actionem suam
62
aut passionem suam patitur non est alia res quam forma complexionalis
63
que prouenit a mensura commixtionis quatuor elementorum. Et
64
quoniam res miscibiles non inueniuntur in mixto nisi duobus mo〈-〉
65
dis. Unus est vt mensure sint equales: et ista mixtio vocatur
66
mixtio equalis comparando ipsam extremitatibus. eo quod est in
67
medio earum non declinans. Secundus est vt non sint inequali〈-〉
68
bus mensuris: et ista etiam inequalitas est multis modis: et secundum
69
istam inequalitatem sunt diuersificate et inequales facte com〈-〉
1
plexiones specierum. Sed dabimus pro exemplo huius quod sicut
2
complexio equi est diuersa a complexione hominis: ideo quia mensu-
3
re elementorum sunt mixte in eo super latitudinem diuersam commixtio〈-〉
4
nis mensurarum earum in homine. Et ideo quod illa forma complexionalis
5
que est propria in vnaquaque specie inuenitur in ipsa eadem specie
6
inequalitate et distemperantia media inter multum et parum:
7
et etiam habet latitudinem que recipit plus et minus intra
8
extremitates: que temperantia et equalitas non exit de eis
9
nisi quando corrumpitur forma specifica earum. necesse est ex hoc
10
quod vna et eadem complexio specialis sit equalis et exiens ab
11
equalitate. Et istud est aut in vna quatuor qualitatum aut
12
in duabus: quarum possibilis est compositio adinuicem scilicet acti〈-〉
13
uarum et passiuarum: quarum vna non contradicit alteri scilicet calida et hu〈-〉
14
mida: frigida et sicca: aut calida et sicca. frigida et humida.
15
ergo compiexiones consimilium partium sunt de necessitate .IX. scilicet equalis
16
calida frigida sicca et humida aut calida et humida aut calida et sicca aut frigida et humida aut frigida
17
et sicca. Sed si inueniuntur iste .IX. in corpore hominis in fine
18
similanti fini extremitatis elementorum in mensura qualitatum.
19
Istud aut non posset esse si non esset possibile inuenire corpus consimi-
20
lium partium: in quo mensure elementorum essent equales
21
penitus in quantitate. Et vie speculationis multum neces-
22
sarie sunt hic. tunc apparet quod est impossibile esse hic in quan〈-〉
23
titate partium eorum scilicet in grauitate et leuitate. Ideo quod domi〈-〉
24
nans super corpora partium consimilium est aqua et terra. ideo ha〈-〉
25
bent coagulationem et firmitudinem. et qualitates que faciunt
26
ipsa firmari et compleri sunt ille que faciunt coctionem et dige-
27
stionem: et ideo est appropriatum generabile alias naturale[*]alias naturale is missing in Venice 1574 domina〈-〉
28
tioni partis agentis et calide: et patientis humide cum quibus fit mixtio et co〈-〉
29
ctio: et totum hoc est declaratum in .IIII. metheurorum. et ab illis re-
30
gulis est probatum quod complexiones non sunt nisi quinque solum: una scili〈-〉
31
cet equalis et quatuor inequales. Et quod est impossibile duo
32
corpora inuenire que sint communia in caliditate quod vnum sit siccius
33
alio. sicut opinatur. Galienus in puero et iuuene: et iam declarauimus
34
istud in alio loco melius. Et scias in summa quod mensure duarum
35
qualitatum actiuarum sumuntur a mensuris duarum qualitatum pas〈-〉
36
siuarum: eo quod forme proprie habent materias proprias sub eis. Et
37
nos videmus si nos exiremus ab intentione publica multi-
38
tudinis medicorum esset difficile intelligere: et ideo nos loqui-
39
mur de hoc nimis. Et adhuc error qui accideret ex hoc in
40
hac arte est multum paruus: et ideo non facimus hic nouum preceptum
41
Et etiam error quem diximus detemperata complexione est paruus.
42
Et ideo dicimus quod est verum verbum Galieni de eo quod dixit de cute vo-
43
le manus. Et magis in ista pala vel palma apud arabes et
44
sonat pro extrema parte palme versus digitos palme. et plus
45
in ista que est super partem que vocatur formiculata. Et quando
46
erit totum hoc quod narrauimus. tunc res cum qua operantur
47
partes consimiles suas actiones aut patiuntur suas passiones est
48
de necessitate vna istarum nouem complexionum siue sint partes con〈-〉
49
similes alijs siue non. Et ideo necessarium est scire naturalem
50
complexionem de istis nouem complexionibus cuiuslibet membrorum
51
quod illa complexio est temprrata[*]temprrata corrupt for temperata comparando ipsam actioni membri
52
aut passioni eius. Et ista temperantia est illa que est dicta tem-
53
perantia specialis speciei. et ipsa est illa complexio quam oportet
54
conseruari in hac arte aut restaurari. Et quando stabimus super
55
complexionem cuiuslibet membrorum consimilium. tunc stabi-
56
mus super complexionem membrorum compositorum ex ipsis. Et
57
quandoque plus. ideo quod complexio quedam est que appropriatur
58
membro officiali inquantum est officiale. et quedam est appropria〈-〉
59
ta ei inquantum est consilium partium. non ex parte vnde est officiale
60
et quando nos stabimus ex hac parte super complexionem
61
cuiuslibet membri membrorum officialium. tunc poterimus stare
62
super complexionem temperatam appropriatam toti corpori. ideo
63
quod complexionem nos non appropriamus nisi in hoc quod est inuen〈-〉
64
ta membris officialibus ex quibus est compositum. et ex membris
65
officialibus. et ex parte consimilium. et est necesse vt scias in pri〈-〉
66
mis quod ex membris vel corporibus quedam sunt composita ex
67
elementis prima compositione. et quedam sunt composita medi-
68
ante prima compositione. et membra consmilia que sunt partes ani〈-〉
69
malis sunt huiusmodi speciei. ideo quia non generantur
1
nisi ex sanguine solummodo. et sanguis generatur ex cibis et
2
potibus. Et scias quod sperma non est ex rebus que sunt pars mem〈-〉
3
bri aut simplex aut aliquod aliud membrorum. sicut declaratum est
4
in naturali philosophia. Et ego faciam longiorem sermonem
5
in tractatu de iuuamento membrorum. Nec etiam melancho〈-〉
6
lia: cholera: et phlegma sunt elementa membrorum consimilium per viam
7
secundum quam est sanguis. Ideo quod res que generantur plus quam ex
8
vna re non complentur: nisi quando miscentur ille res adinuicem: et fa-
9
ciunt vnum corpus sicut est squinzibin: quod fit ex commixtione mel〈-〉
10
lis cum aceto et aqua: quorum quodlibet stabat per se in actu.
11
Et in vulua non inueniuntur melancholia nec cholera in actu
12
que misceantur cum sanguine ad hoc vt sint postea pars membri.
13
Sed cholera et melancholia sunt in corpore hominis ex cer〈-〉
14
tis iuuamentis: que nos festinamus declarare. Sed flegma
15
est materia remota: ideo quod ex ipso non generantur membra nisi
16
quando fit sanguis. Et due cholere non sunt materie membri nec pro〈-〉
17
pinque nec remote: ideo quia est impossibile ipsas conuerti〈-〉
18
in sanguinem: sed ipse sunt in eo in potentia: quia quando corrumpitur
19
multotiens conuertitur ad eas. Et non fecit eos errare in hoc
20
nisi locus consequentis: ideo quod viderunt quod elementa non
21
inueniuntur in composito ex eis nisi in potentia: cum dixerunt
22
hoc. Sed et non conuertitur quod res que inuenitur in alia re in po-
23
tentia sit eius elementum. Sed sanguis est hyle transibile vel
24
mutabile ad aliam rem per accidens non sicut est hyle cibus
25
istorum per accidens: sed sicut vita est hyle mortis. Et ideo non
26
dicitur quod fex et spuma sit elementum vini: sed dicitur quod vinum
27
est completum existentibus separatis istis ab eo: ideo quia sunt eius
28
superfluitates separate ab eo quando digeritur: ita sunt vere due chole〈-〉
29
re cum sanguine: eo quod quodlibet generabile habet aliquam su〈-〉
30
perfiuitatem que separatur ab ipso tempore digestionis.
31
¶ Capitulum .II. Quod est de complexionibus membro-
32
rum consimilium.
33
〈E〉T postquam est declaratum istud reuertemur ad
34
ordinem nostrum ad enarrandum complexionem
35
quorumlibet membrorum consimilium. et ab illa pro〈-〉
36
cedemus ad cognitionem eorum actionum et pas-
37
sionum: et dicemus quod ossa apparent ex suo esse: quod frigiditas
38
et siccitas dominantur super ea: et similiter carthillagines: et pili: et
39
chorde: et ligamenta: et nerui: et vene: et panniculi: eo quod calor ea
40
coxit: et frigiditas congelauit: et ideo mollificat ea calor aut
41
dissoluit. Et ista qualitas est in vno eorum plus quam in alio
42
Et videtur quod siccior omnibus sit pilus: post illum os: et post
43
illud carthillago: et post ligamentum: et post illud panniculus:
44
et post illum vene: et post illas sunt vene pulsatiles: et post illas
45
neruus vel musculus. Sed superfluitas frigiditatis eorum
46
est ista: quod pilus est frigidior omnibus et post illum ossa et post
47
illa carthillago: et post illam ligamentum: et post illud panni-
48
culus: et post ilium lacertus: et post illum vene pulsatiles: et non
49
pulsatiles. Et ista membra frigida et sicca non appropriantur frigi-
50
ditati nisi propter hoc quod frigiditas est illa que complet ea: et
51
dominantur in eis: non quod ipsa sint priuata calore: sicut ipsa
52
sunt appropriata siccitati. ideo quod siccitas est illa que com-
53
plet ea: et dominatur in eis: non quod sint priuata humiditate
54
quia mixtio et digestio stant super humiditatem. et calor qui
55
est in istis est in specie specierum accidentis. Sed membra su〈-〉
56
per que dominatur calor et humor sunt caro: sanguis et spiri〈-〉
57
tus. Sed calidius omnibus est spiritus et post illum est sanguis
58
et post illum caro. Et per istam eandem viam incedunt hu-
59
miditates. ideo quod spiritus est de genere aeris. et aer est hu-
60
midior aqua sicut declaratum est in naturali philosophia.
61
Sed inter membra frigida et humida in primis est adeps: et
62
post illum est pinguedo. et post illam cerebrum scilicet sub-
63
stantia medullaris. et humiditates incedunt secundum hanc viam:
64
Et hic est pelagus in quo aliquis multum haberet nauigare
65
si tempus adesset. Et in alijs nostris libris iam locuti sumus
66
prolixe. Sed multum recordare: et caue ne obliuiscaris quod
67
dictum est supra scilicet quod de necessitate est quod sint gradus vir〈-〉
68
tutum actiuarum super vnam et eandem complexionem se-
69
cundum comparationem graduum virtutum passiuarum
1
et non intendas post consilium ignoratum in hoc. et conue-
2
niens est medico recipere complexionem istorum membro-
3
rum a naturali.
4
¶ Capitulum .III. Quod est de complexionibus membro〈-〉
5
rum officialium.
6
〈E〉T nunc incipiemus a complexione membrorum
7
officialium postquam diximus de complexione consi-
8
milium. Et dicimus quod cor postquam est compositum
9
ex panniculis et ligamentis et neruis est de necessi-
10
tate calidum propter multum spiritum existentem in eo: et propter san-
11
guinem existentem in eo: et etiam propter partem carnosam quam habet: et
12
stat in corpore ad similitudinem vnius clibani ignis in domo
13
Sed si est siccum sicut dicunt medici: aut temperatum: aut declinans
14
ad humiditatem: hoc est speculandum. Sed mihi videtur quod est
15
declinans ad humiditatem propter spiritum existentem in eo. Sed
16
illud quod videtur ex epate ex sua essentia est quod sit calidum et
17
humidum. Proterea quia maior pars suarum partium est car〈-〉
18
nosa sanguinea: et etiam ad ipsum transmittuntur multe ar-
19
terie. Et hic multa sunt inquirenda: et quia medico non perti-
20
nent: ideo dimittamus. Et cerebrum est frigidum: ideo quod ma〈-〉
21
ior pars suarum partium est substantia medullaris et neruosa: et si〈-〉
22
milis huic. Et natura medulle que est in ipso est diuersa a na〈-〉
23
tura medulle que est in ossibus: quia tu vides quod non est in eo
24
pars pinguosa: aut vnctuosa: et quando coquitur ad ignem in-
25
grossatur et desiccatur: ideo quod pars aquosa que est in eo re-
26
soluitur propter calorem: et remanet pars terrestris. ¶ Et quemad-
27
modum diximus de cerebro: eodem modo diximus de nu-
28
cha. Sed splen et renes ipsa etiam sunt de membris calidis
29
et humidis: quanuis renes sint in hoc sub splene in gradu pro〈-〉
30
pter grossitiem sanguinis qui stat in splene: sicut splen est in
31
hoc grodu[*]grodu corrupt for gradu satis inferior epate.
32
¶ Capitulum .IIII. Quod est de complexione temperata et de
33
distemperatis totius corporis.
34
〈E〉T postquam est declaratum in complexione membro〈-〉
35
rum officialium et consimilium ab isto possumus
36
cognoscere quid est temperata complexio totius
37
corporis. Quod si inueniuntur ista membra propor-
38
tionata super istas complexiones ipsum est temperate complexionis pe-
39
nitus et inueniuntnr in eo iste proprietates et illa signa que di〈-〉
40
cit Galienus quod inueniuntur in temperata complexione. Et manifestum
41
est quod ista temperantia non dicitur nisi in comparatione omni-
42
um partium totius corporis. ideo quia impossibile est istis
43
membris consimilibus exeuntibus eis a sua complexione na〈-〉
44
turali. aut in vna qualitate aut in pluribus quod non superue-
45
niat permutatio aut corruptio per istum exitum. Et iste exi〈-〉
46
tus habet multas causas. aut propter clima aut propter hyle
47
aut propter agens aut propter mutationem quatuor eiatum[*]eiatum corrupt for etatum
48
eo quod puer est calidus et humidus et iuuenis calidus et sic-
49
cus et senex est frigidus et siccus: et hoc manifestum est ex eo〈-〉
50
rum operationibus. et ex propinquitate et longitudine ge-
51
nerationis. Et etiam masculi complexio est calidior et sicci-
52
or complexione femine. Et hoc manifestum est ex operatio〈-〉
53
nibus eorum. ¶ Et aliquando permutantur complexio-
54
nes propter exercitia. Et propter cibos. et propter omnia
55
extrinseca. Et sicut potest esse ista permutatio in consimili-
56
bus. ita potest esse in officialibus. Et post hoc in totalitate
57
totius corporis concordantibus nobis ipsa omnia adinui-
58
cem. ¶ Et postquam est possibile esse hoc. ¶ Et est iam osten〈-〉
59
sum quod exitus complexionum exeunt ad octo species apud
60
medicos tunc res propter quas operatur membrum suas
61
actiones et patitur suas passiones aut totum corpus. sunt
62
nouem species apud medicum. vna temperata. et illa est na〈-〉
63
turaralis[*]naturaralis corrupt for naturalis. et octo sunt distemperate eo quod corpus cui domi〈-〉
64
natur caliditas in membris et siccitas appropriatur calidita〈-〉
65
ti et siccitati. et sic in reliquis speciebus. Et hoc modo in-
66
tellige quod species complexiones sanitatis sunt nouem. Et
67
temperata communicat cum ambabus speciebus membro〈-〉
68
rum saluo quod ipsa est in simplicibus primo in substantia.
69
et in compositis secundario et per accidens. Et ideo quia
1
medici appropriant complexiones distemperatas qualitati ac〈-〉
2
tiue et passiue. conueniens est appropriare complexionem totius
3
corporis istis duabus qualitatibus solum: et propter hoc sunt secundum
4
rationem complexiones distemperate solum quatuor.
5
¶ Capitulum .V. Quod est de sanitate membrorum officia〈-〉
6
lium et eius speciebus.
7
ET postquam est declarata sanitas consimilium par〈-〉
8
tium propter earum complexionem temperatam
9
quam habent propriam: et in substantia conserua-
10
tam. et per accidens membrorum officialium et to-
11
tius corporis. Modo redeamus ad declarandum sanitatem
12
membri officialis substantialiter inquantum est officiale et
13
species eius. Et dicimus quod membra officialia: ideo quia sunt
14
composita apparet ex eorum esse quod non operantur suas ac〈-〉
15
tiones et patiuntur suas passiones: nisi quando sunt in sua
16
qualitate et in qualitate quantitatis: inquantum ipsa est quan〈-〉
17
titas et in positione sua secundum modum naturalem et in continuatio〈-〉
18
ne partium suarum: et in contiguatione terminorum eorum in
19
coniuncitone sua: et separatione: in qualitate coniunctionis
20
et separationis eorum: et situs eorum: et ordinationis. ¶ Et
21
quidam sunt qui opinantur quod istud intret in genere positio-
22
nis sed si vocatur positio hoc non est nisi propter equiuocationem.
23
Sed qualitas eorum est quod sit forma eorum naturalis: et quod conca-
24
uitates eorum et vie sint secundum formam naturalem in eorum
25
largitate et strictura. et quod sint eorum superficies in lenitate et
26
asperitate secundum modum naturalem. ¶ Sed quantitas est in
27
tempore quando inuenitur harum partium numerus naturalis
28
et eodem modo in suis mensuris. ¶ Sed modus eorum in
29
coniunctione est etiam modus ille naturalis. sicut coniunctio
30
partis membri officialis. pars parti. et separatio eorum: pars
31
a parte. et qualitas coniunctionis et separationis intrat in hoc
32
¶ Et continuatio. et contiguatio. et terminatio et separatio. et
33
coniunctio manifesta sunt. Sed continuatio plus conuenit in
34
membro consimili quam in officiali. et paruum et magnum in esse in
35
genere mensure. et est appropriatum quantitati continue. sicut est sa〈-〉
36
tis vel multum et parum appropriatum quantitati discrete. Et
37
quanuis mensura in hoc quod appropriatur sit conuenientius
38
appropriare eam membro consimili quam officiali. ideo quia offi-
39
ciale non est super mensuram suam naturalem. nisi quando est quod〈-〉
40
libet consimilium ex quibus est compositum super mensuram suam
41
naturalem. ¶ Sed positio alias oppositio[*]alias oppositio is missing in Venice 1574. naturalis que est
42
in membro hoc est vt sint eorum partes opposite membris manife〈-〉
43
stis sicut consuetudo est membri positi alias oppositis membris[*]alias oppositis membris is missing in Venice 1574.
44
et istud erit locus membri naturalis in corpore. sicut est epatis
45
et stomachi. et sic in alijs est intelligendum. et ita est modus
46
iste in positione alias oppositione[*]alias oppositione is missing in Venice 1574 partis membri in seipso: pars
47
parti. ¶ Sed quod diximus quod erit modus ipsius ex commu〈-〉
48
nicatione eorum partium suis partibus est modus natura〈-〉
49
lis. hoc existit in positione alias compositione[*]alias compositione is missing in Venice 1574. prima que gene〈-〉
50
ralis est omnibus membris corporis. sicut est communica-
51
tio omnium membrorum principalium. eo quod non compleren〈-〉
52
tur eorum operationes nisi cum eis: et etiam hoc est inuentum in
53
membro cum membro. sicut communicatio stomachi cum cere〈-〉
54
bro in operatione sua que est appetitus. Et sicut est in parti-
55
bus vnius et eiusdem membri officialis cum parte que do-
56
minatur plus in operatione illius rei: sicut est communicatio om〈-〉
57
nium partium oculi ad crystallinam humiditatem. ¶ Sed
58
sunt gradus alias genus[*]alias genus is missing in Venice 1574 coniunctionis et separationis. et eorum
59
qualitatum. quoniam sunt ex membris que separata sunt absque
60
ligaturis. sicut sunt digyti. Et eorum sunt que associantur liga〈-〉
61
turis vel adeptionibus. quorum partes intrant partes. et eorum
62
sunt quorum coniunctiones sunt nodatiles. et hoc modo potest
63
esse quod mouetur membrum quod est pars coniunctionis ipsius
64
situs: Sicut est planta manus que est pars coniunctionis bra〈-〉
65
chij quod est nominatum in arabico scahat. et ipsa planta con-
66
iuncta est ligaturis et adeptionibus. et cum hoc est coniun〈-〉
67
ctio nodatilis. Iste sunt species dispositionum que quando
68
sunt in membris officialibus. tunc habent agere suas ac-
69
tiones naturales. et pati suas passiones. siue illas quas habent
1
ab vtilitate: alias a necessitate[*]alias a necessitate is missing in Venice 1574: siue illas quas habent a nobili〈-〉
2
tate. Et a capitulis anotomie que ordinata sunt per multos
3
alios auctores poteris scire istas res prolixius: et propter hoc
4
non est mea intentio prolongare me in eis. Et si tu vidisti li-
5
bros Galieni et libros aliorum medicorum qui sunt secundum suam
6
opinionem: et videbis istum: tunc cognosces quod illud quod di〈-〉
7
ximus in diuisione specierum sanitatis est multum melius et
8
verius quam illud quod dixit homo quem scis. ¶ Et istud me〈-〉
9
lius autem alias melioramentum[*]autem alias melioramentum is missing in Venice 1574 non poteris cognoscere si tu non
10
studueris in naturalibus scientijs: quoniam oportet quod tu te〈-〉
11
neas de via philosophorum aliquantulum plusquam de via
12
medici. et quod iste liber non est factus pro illo qui incipit tan-
13
tummodo legere.
14
¶ Capitulum .VI. Quod est de sanitate aliqualiter in mem-
15
bris consimilibus.
16
〈E〉T modo incipimus dicere: ideo quod inuenimus de
17
complexionibus sanitatis apprpriatis[*]apprpriatis corrupt for appropriatis membris
18
consimilibus que sint in fine temperantie secundum se
19
et quasdam que exeunt a temperantia: sed exitus
20
per que non prouenit lesio sensibilis in actione aut in passione.
21
Et similiter est in membris officialibus: et tunc inuenimus ibi qua〈-〉
22
litatem temperatam: et quantitatem temperatam: et positionem
23
temperatam et communicationem temperatam. Et ista est bona dispo〈-〉
24
sitio super quam visus fuit Galienus demonstrare in tractatu habi-
25
tudinis bone: et qui eam voluerit addere alias addiscere[*]alias addiscere is missing in Venice 1574 in isto li〈-〉
26
bro non reputo malum. Ideo species sanitatum que sunt in officia〈-〉
27
libus membris sunt apud medicos octo: quatuor temperate
28
et quatuor distemperate: aut augmentate. ¶ Sed quintum
29
genus specierum vel generum dispositionum quidam sunt qui opi〈-〉
30
nantur quod est vnum in quo communicant membra consimilia et of〈-〉
31
ficialia: et illa est forma coniunctionis nostre. Ideo quia coniun-
32
ctio est duobus modis sicut scis vna est coniunctio nodati〈-〉
33
lis: alia est coniunctio vera: et vera est appropriata magis con-
34
simili: et alia plus officiali. Sed coniunctio vera illa est consi-
35
milium: et debet numerari in habitudine sanitatis eorum.
36
A modo declarauimus omnes species habitudinum sanitatum
37
membrorum consimilium et officialium: communes siue proprias
38
Et declaratum est in omnibus per quem modum est eorum com〈-〉
39
municatio. Et fuit necesse illi declarationi: ideo quod operatio
40
complexionis temperate membri officialis non est vna et eadem
41
operatio cum illa consimilium: ideo quia est consimilibus propria
42
et in substantia: et officialibus secundaria: et per accidens et alij
43
medici non subtiliati fuerunt in faciendo hanc diuisionem.
44
¶ Capitulum .VII. Quod est de actionibus et passionibus
45
et de virtutibus membrorum.
46
〈M〉Odo volumus tractare de actionibus et passio-
47
nibus proprijs in quolibet membro: et iste intentio〈-〉
48
nes et cognitiones sanitatis stant loco causarum fi〈-〉
49
nalium: et ille de quibus hactenus loquuti sumus
50
stant loco causarum formalium: et materialium: et hic est ponen〈-〉
51
dum vnum principium naturale. ¶ Et dicimus iam es osten〈-〉
52
sum in naturali philosophia quod quodlibet corpus est com-
53
positum ex materia et forma: et quod materia non est inuenta nisi propter
54
formam et propter hoc collectum ex materia et forma. scili-
55
cet ens naturale non est nisi propter operationes suas proprias
56
in ipso. Ideo dicit Aristoteles quod natura non facit aliquid in va〈-〉
57
num. Et similiter inuenitur istud in rebus artificialibus ver〈-〉
58
bi gratia. quia ligna nauis non sunt inuenta nisi propter for-
59
mam nauis et figuram suam. et est inuentum collectum ex his
60
ambobus propter operationem nauis. scilicet nauigare in aqua
61
ergo de necessitate est inuenire in membris hominis rem que sit etiam
62
hoc modo scilicet quod sit eis res stans loco materie. et res stans loco
63
forme et res tertia scilicet actio et passio que res ipsa erit finis col〈-〉
64
lecti eorum. ¶ Et hic necesse est inquirere in primis que sit
65
illa res in membris que stat loco forme. et que loco materie
66
et postea veniemus ad declarandum actionem et passionem cuius li-
67
bet eorum. Et dicimus quod membra consimilia apparent. vt in pluri-
68
bus eorum quod sint loco materie compositi. Quia ossa manuum et li-
69
gamenta: et chorde: et nerui: et caro: et cutis apparent ex eorum
1
ere quod non sint inuenta: nisi propter formam manus: et forma manus
2
que est composita ex illis non est inuenta nisi propter actiones et
3
passiones: quibus ipsa appropatur scilicet quod manus non posset
4
extendi nec contrahi: nec colligere: nec facere alias suas operatio〈-〉
5
nes nisi propter hoc: quod est composita. ¶ Et quamuis membra consimi-
6
lia non sint inuenta nisi propter composita: tamen habent quodlibet eorum
7
per se operationem propriam que manifestatur plus in composito scilicet quod ma〈-〉
8
nus non haberet firmitudinem ad sustentandum res nisi propter ossa et
9
non haberet posse plicare se nisi propter carnem: et propter neruos
10
et alia similia. Ergo postquam diximus quod membra consimilia non sunt in〈-〉
11
uenta nisi propter composita. necesse est nobis videre si hic est
12
aliqua res propter quam sit inuentum compositum et collectum ex eo
13
cum qua compleatur operatio compositi. ¶ Et dicimus quod actiones
14
et passiones naturales membrorum non fiunt nisi proter[*]proter corrupt for propter calorem innatum
15
in ipsis preter calorem complexionalem qui est in membris consimilibus. Et hoc
16
est demonstratum per scientiam demonstratiuam. Et cognitum per ex-
17
perientiam anotomie. quod scilicet inuenitur in corde vnum corpus vapo〈-〉
18
rosum calidum in fine quod mittitur ab eo ad omnia membra per viam
19
arteriarum: et ita opinatur quod sit in cerebro. ¶ Et postquam sic est:
20
et coniunctum huic quod omnes actiones et passiones non fiunt nisi per
21
calorem intrinsecum: sicut est declaratum in naturali philosophia:
22
et declarabitur adhuc in isto libro. ergo membra non faciunt suas ope〈-〉
23
rationes nisi cum formis eorum compositionalibus: et cum eo quod acci〈-〉
24
dit eis de isto calore. et coniunctum in membro de istis duobus
25
caloribus supradictis istud est sua forma. cum qua agit et patitur.
26
¶ Et ab hinc potes cognoscere dominationem cordis super omnia
27
alia membra. quia tu vides quod ipsum sufficiens est ex se. et alia in〈-〉
28
digent eo. Et similiter cerebrum est in hunc modum super membra in qui〈-〉
29
bus dominatur. ergo membra simplicia non fuerunt inuenta nisi propter
30
composita. et composita sunt inuenta propter istum calorem qui est mis〈-〉
31
sus a corde. et iste calor stat in eis loco forme. et per istam col-
32
lectionem fiunt actiones et passiones que sunt proprie in quolibet
33
membro. ¶ Sed si sufficit iste calor in faciendo hoc. aut sine
34
hoc est alia virtus stans isti calori loco forme. ista non est res
35
quam medicus habeat inquirere. sed dimissa nobis. ¶ Et dice-
36
mus breuiter quod hic sunt alie virtutes preter formas complexiona-
37
les que vocantur anime. Et istud est conueniens anticipare in pau-
38
cis verbis antequam tractemus de actionibus et passionibus cuius-
39
libet membrorum. et narrare quot sunt ille species. et postea reuerta〈-〉
40
mur ad inquirendum rem cui appropriatur quodlibet membrorum. et
41
istud erit quando cognouerimus in primis virtutes a quibus veniunt
42
operationes. Et scias quod genera operationum sunt notiora quo ad
43
nos quam virtutes. et virtutes apud naturam notiores. et ideo dici-
44
mus quod physici et medici qundo speculantur in operationibus: dicunt
45
quod virtutes que sunt in homine sunt tres. aut virtus naturalis aut
46
vitalis. aut animalis. Uirtutes naturales apud eos sunt cum quibus fit
47
nutrimentum augmentum et generatio. Et virtutes vitales apud
48
eos sunt virtutes pulsatiles que sunt in corde. et habent dilata-
49
re et constringere inspirando et respirando. et virtus motiua que est
50
in corde que vocatur electiua per quam mouetur animal ad appeten-
51
dum rem vel fugiendum ab ea. ¶ Et virtutes animales apud
52
eos sunt quinque virtutes sensuum scilicet tractus[*]tractus corrupt for tactus et gustus. et odo〈-〉
53
ratus. et auditus. et visus. et etiam virtus motiua in loco. et
54
virtus imaginatiua. et exstimatiua. et cogitatiua. et conseruati〈-〉
55
ua et reminiscibilis. et ista est qua vsi sunt medici in diuiden〈-〉
56
do virtutes anime. et quamuis non sit conueniens parum tibi potest
57
nocere in hac arte. Sed conueniens omnino est illa que fit secundum
58
motum naturalem. Ideo quod manifestum est quod iste operationes
59
non possunt appropriari quatuor qualitatibus solum. sed
60
etiam virtutibus additis super eas que vocantur anime. Et
61
postquam inuestigati sunt super istas operationes que vocan-
62
tur anime: dicunt quod quedam sunt operationes que appro-
63
priantur plante. que habet tres virtutes supradictas scilicet nuitri〈-〉
64
tiuam. et post illam crescitiuam. et ista est finis nutritiue. et post
65
illam generatiuam. et ista est quasi finis crescitiue. Et est de-
66
declaratun[*]de-declaratun corrupt for declaratum ibi quod ipse sunt anime. ideo quia sunt organice:
67
et quia non sunt virtutes naturales. quod si ipsi non appel-
68
lauerunt eas naturales nisi largo modo. istud esset veritas:
69
si ipsi crederent quod ipsa esset anima secundum relationem:
1
aut secundum operationem. Sed si ipsi credunt quod ipsa in sui essentia
2
sit virtus propria solum: istud est error et significat super opinionem
3
eorum quod ita est: quia nos videmus quod Galienus in vno suorum librorum as〈-〉
4
similat ipsam adamanti: et venit ad diuidendum eam. Sed vir-
5
tus pulsatiua est de necessitate cibatiua virtus: et diuisiua et
6
princeps: quia cum ipsa cor dat calores alijs membris: et est sicut
7
seruiens virtuti principali cibatiue: quia cum ipsa conseruatur. Et ideo
8
non est conueniens ponere illam vnam virtutem per se ab alijs virtuti〈-〉
9
bus: ideo quia est ista virtus anime nutritiue sicut alie virtutes .V.
10
sue virtutes: sicut attractiua: retentiua: et digestiua: et expulsi-
11
sua: et discretiua: quamuis virtus pulsatilis approprietur plus
12
vite propter multum calorem qui est cum ea. Et quidam sunt qui appel-
13
lant plantam in ista virtute hayguam scilicet vegetatiuam. Et forsi-
14
tan medici non vocauerunt istam virtutem euentationis vita-
15
lem: nisi propter hoc quod appropriatur plus vite: quamuis sit de gene-
16
re nutritiue sicut diximus. ¶ Sed eorum diuisio per quam diui-
17
dunt virtutes animales ad sensum: et ad virtutem motiuam in loco
18
et imaginatiuam. et rationalem. et conseruatiuam: et remissibilem est
19
omnino vera: saluo quod virtus motiua in loco non est aliud plusquam
20
elenosoia scilicet virtus motiua voluntarie: quando concordatur cum ea
21
imaginatio consimilium: et ita est declaratum in libro de anima.
22
Et ipsi numerant virtutem motiuam voluntarie in numero vi〈-〉
23
talium. Et ponunt motiuam in loco aliam speciem: et istud non est
24
conueniens: quia non est nisi virtus nutritiua: et crescitiua: et sensiti〈-〉
25
ua: et generatiua: et imaginatiua et appetitiua: et rationalis: et
26
motiua: et lactatiua ex istis: sicut est estimatio: aut cogitatiua
27
et conseruatiua: et reminiscibilis. ¶ Et iam est hic declaratum
28
vel dictum quod virtus rationalis est magis spiritualis quam ima〈-〉
29
ginatiua: quia perfectio virtutis rationalis est apprehensio re-
30
rum vniuersalium: sicut potest intelligi a philsopho in tertia parti〈-〉
31
cula prime summe physicorum: et in primo posteriorum: quam〈-〉
32
uis intelligatur contrarium circa finem primi libri physico〈-〉
33
rum. Et qui habebit necesse soluere ista dubia requirat in lo〈-〉
34
cis illis. Et quia res vniuersales que sunt apprehensiones vir〈-〉
35
tutis rationalis habent particularia necesse est inuenire in
36
homine virtutem que apprehendat essentiam illorum par-
37
ticularium contentorum sub vniuersalibus: si virtutem aliam
38
recordantem ista particularia que sunt comprehensa a virtu〈-〉
39
te propria eorum apprehensionem. Et ideo quia ista virtus ap〈-〉
40
prehensiua particularium non apprehendit ea nisi habitu〈-〉
41
dinibus imaginatis. fuerunt de necessitate tres virtutes sci〈-〉
42
licet estimatiua: que apprehendit essentiam particularium
43
et reminiscibilis impressionis estimate. Et imaginatiua que
44
apprehendit estimatiua suam impressionem sicut seruientes
45
virtuti rationali. ideo quia seruiens preparat seruito ea que sunt
46
sibi necessaria. aut studet in aliqua rerum appropriatarum
47
seruito. ¶ Et manifestum est quod virtus imaginatiua prope〈-〉
48
rat virtuti rationali ea que non sunt apprehensa sicut est ma〈-〉
49
nifestum quod due apprehensiones scilicet estimatiua et conser〈-〉
50
uatiua appropriantur apprehensioni virtutis rationalis: et
51
quando remouentur res vniuersales a virtute rationali: et vir〈-〉
52
tus reminiscibilis facit recordari essentie particularis: et cogno〈-〉
53
scit illam virtus estimatiua: et tunc inuenit virtus imaginatiua ha〈-〉
54
bitudinem illius essentie particularis que est recordata a reminisci-
55
bili et cognita ab estimatiua. Et quando imaginatiua iam venit su〈-〉
56
per suam habitudinem tunc virtus rationalis reducet et ad se illud
57
quod erat priuatum ab ea. ergo iste tres virtutes ex hac parte sunt mi〈-〉
58
nistrantes virtuti rationali: et ministrans est lactans ecce: quia sunt
59
lactantes ex hac parte sicut dictum est. ¶ Et ista verba sunt dicen〈-〉
60
da alias[*]dicenda alias is missing in Venice 1574 dimittenda hic secundum quod stant. et recuperanda a naturali: quamuis
61
non sit necessarium arti medicorum scire hoc: nisi per modum electio-
62
nis melioramenti. Sed est sufficiens medico in istis rebus co-
63
gnoscere complexionem cui appropriatur vnaqueque istarum virtu-
64
tum conseruando ipsam si esset presens. Et restaurando ipsam si
65
esset deperdita: ideo quia sufficiens est ei in hac arte venire a co-
66
gnitione forme complexionalis: ad formam spiritualem: sicut est suf-
67
ficiens ei venire a cognitione materie ad cognitionem qua-
68
tuor humorum et membrorum.
69
¶ Capitulum .VIII. Quod est de iuuamentis membrorum consimilium.
1
〈S〉Ed cum quieuit res super locum suum positum in hac ar〈-〉
2
te: tunc erit manifestum quod omnia membra non sunt in-
3
uenta: nisi propter has virtutes. et iste virtutes propter has
4
suas actiones: ergo non est inuentum in corpore aliquod
5
membrorum: nisi propter aliquam actionem istarum virtutum: aut passio〈-〉
6
nem earum. Ideo est nobis necessarium inquirere actiones et pas-
7
siones membrorum: et complexionem cui appropriantur: et cognoscen-
8
tes illud cognoscimus sanitatem cuiuslibet membri per suas fina〈-〉
9
les causas predictas in hac arte. ideo quia iam cognouimus eam per
10
causam materialem et formalem. Sed causam efficientem non est necesse nobis
11
hic narrare. ideo quia iam est separata saluo si ibi esset res que stare loco
12
efficientis in statu conseruante. ¶ Et incipiemus a iuuamento
13
membrorum simplicium: et dicemus quod res quam diximus que est neces〈-〉
14
saria per aliam est duobus modis: vnus est vt sit essentia prime neces〈-〉
15
saria essentie vltime sicut fuit intentio essentie consimilium necessa〈-〉
16
ria propter intentionem essentie officialium. ¶ Alius est vt non sit ex ne〈-〉
17
cessitate sed est quia meliora sunt duo quam vnum. et significat nobili-
18
tatem in agente et patiente: sicut oculus qui non est inuentus nisi pro〈-〉
19
pter necessitatem videndi: sed natura duplauit eos propter melioramen〈-〉
20
tum duplationis: sicut nos declarare debemus. ¶ Sed nos non
21
recordabimur istorum iuuamentorum nisi illius quod erit magis ne〈-〉
22
cessarium. ¶ De membris simplicibus quedam sunt ossa et similia ipsis
23
sicut carthillagines. et vngues: quedam sunt nerui: lacerti: ligamen〈-〉
24
ta: panniculi: chorde: cerebrum: et ossa sua: et nucha: et caro. et se-
25
pum. et his similia et pili. et cutis et sanguis et flegma et cholera et
26
melancholia et spiritus. ¶ Sed ossium maius iuuamentum ipsorum est ad
27
fortificandum et stabiliendum: et in summa ipsa sunt sicut fundamen〈-〉
28
tum totius corporis. Et iuuamentum secundum est ad defendendum et absco〈-〉
29
dendum: sicut ossa capitis et ossa pectoris. Sed multitudo eorum
30
in corpore fuit propter motus particulares. et multos. quia manus non
31
posset moueri per se. nisi esset discontinuata ab osse brachij cum con〈-〉
32
tiguitate amborum ossium scilicet manus et brachij. et ita est in quolibet
33
membrorum nodatilium mobilium discontinuatorum. Iuuamentum ter-
34
tium est. vt possit fieri resolutio superfluitatum vaporosarum. sicut
35
sunt commissure que sunt in osse capitis. Et potest esse quod sunt et
36
alia iuuamenta. ideo quod si eueniret aliqua lesio alicui ossium
37
non transiret ad aliud os alterius membri. quia discontinuatum est
38
ab illo. Item fuit necessitas multorum ossium propter diuersitatem fi-
39
gure eorum: et qualitatis secundum illud propter quod ordinata sunt. et propter
40
paruitatem et magnitudinem eorum. Sed diuersitas in par〈-〉
41
uitate et magnitudine est sicut ossa parua que sunt in digy-
42
tis. et ossa cruris et coxe. Sed diuersitas in figura alias in for-
43
ma[*]alias in forma is missing in Venice 1574. est sicut os quod de necessitate habet esse forte et graue fuit factum
44
durum et clausum. et illud in quo fuit intentio vt esset leue. fuit fa〈-〉
45
ctum durum et perforatum in qualitate. et illud quod habet de necessitate esse
46
coniunctum cum carne fuit factum tenerum sicut carthillagines et si〈-〉
47
milia et ista iuuamenta sunt nota per se. et homo potest cognoscere
48
maiorem partem per seipsum. vel ab eo qui aliquantulum studuerit in
49
cognoscendo. Sed vngues fuerunt facte propter duo iuuamenta
50
vnum quod est commune. et est propter conseruationem extremitatum digytorum: si-
51
cut ponitur ferrum in postremo haste lancee. Secundum est propter susten〈-〉
52
tamentum carnis digyti quando capit aliquid. Et istud iuuamentum
53
est magis proprium in vnguibus manuum quam in vnguibus pedum.
54
Sed primum iuuamentum communicat homini et alijs animalibus. In iuuamen〈-〉
55
tis neruorum cadunt multa dubia Galienus sentit quod iuuamen〈-〉
56
tum eorum est ad ferendum sensum et motum voluntarium omnibus
57
membris. Sed quod apparet ex sententia Aristotelis est quod non sit factus ner〈-〉
58
uus nisi ad temperandum calorem intrinsecum. ad hoc vt det virtu-
59
tem sentiendi. et hec opinio sequitur plus iuuamento cere-
60
bri. Sed si est instrumentum motus voluntarij in hoc cadit
61
speculatio. Et confirmatio Galieni quod sensus et motus sint a ner〈-〉
62
uis est. eo quod remoto neruo remouetur sensus et motus et hoc
63
non est per viam demonstratiuam. Et iam disputauimus
64
hoc in libris logicalibus. Sed apparet quod iuuamentum ner〈-〉
65
ui est de genere iuuamenti cerebri. et apparet manifeste quod na-
66
scantur ab eo. et quod non sint fixi in eo. sicut dixit Galienus. Et li〈-〉
67
gamentorum iuuamentum. et chordarum ad motum volun〈-〉
68
tarium est apparens ad oculum. Et panniculi fuerunt facti propter
69
abscondere et detendere et est vt sustineat membra que sunt suspen〈-〉
1
ta. et retineat ea quauis hoc iuuametum sit magis proprium liga〈-〉
2
mentis. Et iuuamentum panniculi positi supra ventrem est de specie
3
huius iuuamenti: eo quod prohibet intestina egredi de proprijs lo〈-〉
4
cis sicut accidit herniosis. ¶ Sed venarum due sunt par-
5
tes: vna est arterie que portant spiritum et sanguinem a corde
6
et iste sine dubio fuerunt facte propter hoc: et fuerunt ramificate et
7
partite per totum corpus ad ferendum rem istam: aut spiritum
8
solum: aut spiritum et sanguinem simul ¶ Alia est non pulsatilis in
9
quibus non est spiritus sensibiliter: nisi nos induceret ad hoc vnum
10
dictum simile dicto quod dicit Galienus in epate: quia dicit quod est fons spiritus
11
naturalis: quem diximus non esse nisi propter virtutem nutritiuam.
12
¶ Sed quod apparet ex iuuamento istarum venarum est: quia facte
13
iunt ad diuidendum sanguinem coctum in epate per alia membra: et
14
propterea fuerunt ramificate sicut arterie. ¶ Hic scire de-
15
bes quod Aristoteles vult quod cibus et nutrimentum omnium membrorum fiat
16
ex duobus sanguinibus mixtis insimul: et sanguis qui est in ve〈-〉
17
nis non pulsatilibus et in epate est sicut materia sanguini misso per
18
arterias cordis: et quod sanguis arteriarum est sicut forma sanguis et
19
hoc est quia dat eidem complementum et coctionem et facit ipsum cibum pro〈-〉
20
pinquum actui. Et Galienus sentit quod sanguis qui prouenit ab epate per
21
venas ad membra est cibus propinquus per se. Et probatio quidem
22
philosophi in hoc est hic: quod sanguis vt est sanguis est conueniens vt
23
sit cibus membris et omne quod nutrit debet euenire membris: et
24
duo sanguines vt sit cibus membris veniunt eis. ergo mem-
25
bra debent nutriri ex eis. Et proterea quod vnus eorum est crudus
26
et alter coctus: crudus conuenientior est vt approprietur mate〈-〉
27
rie et coctus forme: ergo debet esse comparatio cocti ad crudum
28
sicut forme ad materiam et hoc est declaratum bene in libro de
29
animalibus. Et ex verbis Galieni apparet quod idem asserit quod mem〈-〉
30
bra superiora cibantur a sanguine arteriali: quando precipit incidi ar〈-〉
31
terias in passione emigranea: et in epilepsia perseuerante et
32
vtinam ego scirem quid prohibet eum credere quod iste sanguis ar〈-〉
33
terialis non nutrit alias partes corporis. ¶ Sed cerebri me-
34
dulle sunt due species: vna est que stat in olla capitis: et istud sine
35
dubio est hyle id est materia spiritus cum quo fiunt sensus. Sed medulla
36
que est in ossibus est superfluitas cibi eorum. Et ossa solida non hahent
37
medullam quia non sunt perforata. Et nomen medulle dicitur equi〈-〉
38
uoce ad hanc medullam: et ad eam que est in olla: et non nominamus
39
eam medullam nisi quia sic a vulgo nominatur. Sed medulla que
40
est in ossibus est superfluitas penitus: et hec est substantia temperata.
41
¶ Sed natura nuche est de natura cerebri: et iuuamenta eorum sunt
42
eadem et adhuc exponam differentiam que est inter ea quando nar-
43
rabo iuuamenta membrorum officialium. Sed carnis due sunt species
44
sicut dictum est. et Aristotelis dicit super has duas: quia sunt instrumenta
45
sensus tactus proprie stantia cum eo sicut stat oculus cum visu. et
46
demonstrat hoc quia sensus simplex non inuenitur nisi a corpere sim〈-〉
47
plici: et quod neruus est seruitor canis in hac apprehensione ad
48
temperandum spiritum sensus. qui mittitur a corde et ista fundamen〈-〉
49
ta necesse est vt medicus a nobis recipiat. et nos dicimus de
50
sensu et motu: quod vna ex rebus a qua est eorum permanentia sunt
51
cerebrum et nerui. Sed vna species carnis quam Galienus vocat muscu〈-〉
52
losam est vnum ex membris officialibus et in illo est virtus primi
53
motoris. Propterea quod istud est illud quod mouetur ex se per hanc
54
virtutem et non mouetur per aliud membrum quod ipsum mo-
55
ueat: quia si per aliud moueretur. hoc induceret nos ad inueniendum
56
corpus aliud quod mouebitur ex se. Alias res duceretur in infinitum
57
quia nullum corpus mouet nisi moueatur. Et est necesse quod res quie-
58
scat apud primum quod mouetur a motore immobili: et hoc probatum est
59
in naturali philosophia. Et hec species carnis apud Galienum est instrumen〈-〉
60
tum motus localis et loquimur de ea quando loquemur de membris of-
61
ficialibus. Sed caro spongiosa inguinum et subascellarum est facta
62
propter expulsionem superfluitatum. Et non est multum longinquum ad
63
credendum quod multa ex carne non sit facta nisi ad implendum loca
64
vacua: et ad defendendum: Et in summa istud est simplex membrum
65
in quo communicant omnia animalia. sicut cor est membrum officiale in quo
66
communicant omnia animalia: et sanguis manifestum est quod non fuit factus nisi
67
propter vnam duarum rerum aut propter dandum nutrimetum[*]nutrimetum corrupt for nutrimentum sicut sanguis qui
68
est in epate: et in venis quas opinantur medici vt nascantur ab
69
epate. aut vt fit vehiculum spiritus: et caloris. et iste est sanguis
1
arterialis. Flegma est sanguis indigestus: et propterea debet dici
2
superfluitas sanguinea. hoc est superfluitas diminuta vt sit
3
sanguis: non superfluitas. cuius separatione a sanguine remaneat
4
sanguis completus sicut a cholera et a melancholia. ergo si ita est esse flegma〈-〉
5
tis fuit in corpore de necessitate. hoc est quod impossibile est cibum conuerti
6
nisi ex eo generentur superfluitates flegmatice. Et potest esse cum hoc
7
quod sunt in ipso alia iuuamenta: quia humectat membra. et ada〈-〉
8
ptat ea ad cibandum: et quasi est sicut cibus preparatus eis: quando
9
cibus tardatur eis. Sed melancholia et cholera sunt primo et per se in corpore
10
propter necessitatem quia cibus chilosus qui vadit de stomacho ad epar non
11
posset digeri: nec esse sanguis: nisi seperarentur ab eo iste due super〈-〉
12
fluitates: sicut mustum non potest esse vinum nisi separentur ab eo due
13
superfluitates: vna grossa et terrestris et alia subtilis et propterea
14
ordinauit natura eis propria membra. et non fecit sic flegmati. quia iste due
15
superfluitates non habent aptitudnem[*]aptitudnem corrupt for aptitudinem vt possit esse ex eis aliqua
16
pars membri aliquo modo. quod in flegmate bene potest esse. Et apparet
17
etiam cum hoc quod natura non preparauit istas: vt essent instrumentum
18
seruiens virtuti nutritiue per viam electionis boni. quia bursa fel〈-〉
19
lis habet vnum meatum ramificatum quia aduenit intestinis superioribus
20
et partibus infimis stomachi. et in aliquibus hominibus stringit. alias[*]stringit alias is missing in Venice 1574 tan〈-〉
21
git stomachum. et facit idem opus quod facit in intestinis. quia bursa fellis
22
mandat per hunc meatum intestinis partem cholere que moueat ea ad ex〈-〉
23
pellendum superfluitates et facit quasi abstersionem. Et similiter splen
24
habet vnum meatum qui tangit os stomachi. et mittit ei partem paruam melancholie ad
25
purgandum illud et ad mouendum appetitum cibi. quia ista opratio
26
prouenit a rebus acetosis. et multa verba dicta sunt in alijs
27
libris. sed non expectes ex me vt laborem ad narrandum ea.
28
¶ Sepi vtilitas in corpore fuit. vt calefaceret sicut zirbum dia〈-〉
29
fragma. Et sepum est superfluitas sanguinis cocti a quo ciba〈-〉
30
ta sunt membra. Et propter hoc quando est in corpore temperate signifi-
31
cat magnam sanitatem. quia significat super bonitatem nutrimen〈-〉
32
ti. et quando non inuenitur in corpore significat quod non est bona dige〈-〉
33
stio. quia non est superfluitas qui venit a bona digestione. hoc est calida
34
r humida. Et necessarium illud est ad implendum vacuitates etiam mem〈-〉
35
brorum. sed quando multiplicatur in corpore significat super malam
36
dispositionem. quia multitudo materie nutritiue que est sanguis
37
est conuersa in sepum. et tunc infrigidantur membra et moriuntur. quia in
38
hac superfluitate non est sensus et perduntur membra sensibilia quando
39
multiplicatur super ea. Pilorum capitis superciliorum. et palpe-
40
brarum iuuamentum est vt defendant. et hoc est manifestum. Quia vi-
41
demus quod pili capitis defendunt cerebrum a frigore et calore
42
et superciliorum et palpebrarum adiuuant ad defendendum oculos a
43
rebus extrinsecis. Sed pili subascellarum: et pedum et multi alij
44
qui sunt super superficie corporis. quod apparet ex eis plus est ex
45
necessitate materie. eo quod generatur pilus ab vno vapore fu-
46
moso adusto secundum Galienum. et hoc indiget speculatione. quia videtur quod pi〈-〉
47
lus sit corpus extendibile siccum. et tale est superfluitas cibi
48
sicci quando nimis excoqutur durante in illo admixtione pinguedi〈-〉
49
nis. ergo non est ille vapor cuius sit aggregatio partis supra par-
50
tem. Sed est corpus continuum fortis continuationis extensiuum. cre〈-〉
51
scens in longitudine. Et mihi videtur quod natura adducit istum va〈-〉
52
porem. vt sit materia pili. ad hoc vt pilus trahat illam malam
53
materiam ex corpore ad mundificandum ipsum per hoc. si-
54
cut tu vides quod similiter artificialiter faciunt laboratores terre qui
55
quando volunt vt ipsa fructificet. seminant semina que habent attra〈-〉
56
here partem terrestre adustam. et per hunc modum esse potest vt sit iu〈-〉
57
uamentum corpori. Sed cutis videtur esse propter defendere. et ab〈-〉
58
scondere et stat foris sicut sunt cooperture membris intrin-
59
secis. Et spiritus sunt propinqua instrumenta virtutis regetiue
60
corporis. et sic dicendum est quod ministratur a quatuor virtutibus
61
aut quinque hoc est attractiua retentiua digestiua et expulsiua
62
et discretiua. Et adhuc est inuenta alia virtus que communicat toti
63
corpori que regitiua nuncupatur et que sit. et vnde sit multa
64
dicenda sunt. et postea disputabimus. et quicquid sit ab anima
65
est. propterea priuatio eius est subita mors necessario.
66
¶ Capitulum .IX. Quod est de iuuamentis membrorum officialium
67
que sunt instrumenta virtutis nutritiue.
68
〈E〉T postquam narrauimus iuuamenta membrorum sim-
69
plicium: narrandum est iuuamentum membrorum
1
officialium: et vnicuiusque partis ipsorum. Et hoc faciemus breui-
2
ter: exceptis casibus in quibus prolongandi sunt sermones illis
3
qui nobis sunt similes. Et eligemus ex his quod manifestum est:
4
et quod opinatur esse magis necessarium in hac arte: et incipiemus
5
a membris que sunt instrumenta virtutis nutritiue: quia hec est vir〈-〉
6
tus necessaria prima nostro esse: et propterea fuit corruptio suarum
7
operationum mors. ¶ Et dicimus secundum quod testificantur sensus mem-
8
bra disposita ad faciendas operationes istius virtutis sunt stomachus
9
et sui minstri: sicut os et instrmenta eius: et isophagus[*]isophagus i.e. oesophagus: et post hoc inte-
10
stina: et epar et uene et renes et splen et sacculus fellis et vesi. ¶ Pri〈-〉
11
mum iuuamentum oris est masticatio cibi: et propterea fuerunt positi
12
dentes: vt faciant ad hoc conueniens preparamentum. Dentes
13
quidem anteriores vt incidant: maxillares vt frangant: molares
14
vt molent. Et scias quod in ore est aliquantula digestio. et homo
15
quem tu scis appellat eam alio nomine. ¶ Isophagus est mea〈-〉
16
tus per quem transit cibus ab ore ad os stomaci: et operatio sua
17
non est nisi in duabus virtutibus: que sunt lactantes virtutem
18
nutritiuam: hoc est attractiua et expulsiua: quia est necesse at-
19
trahere ab ore: et expellere ad stomachum: et quando ista opera〈-〉
20
tio perditur: extinguitur homo fame. ¶ Et instrumentum ser〈-〉
21
uiens nature in his duabus operationibus: necesse est vt va〈-〉
22
rietur. et apparet per anotomiam quod isophagus est compositus
23
ex duabus tunicis: vna que est secundum latitudinem: et alia que
24
est secundum longitudinem: et ista que procedit secundum longitudinem
25
quando colligitur et constringitur: et ascendit ad epiglotum: tunc fit
26
attractio. et illa que vadit in latitudinem: facit expulsionem
27
quando aggregatur: et amplectitur cibum: sicut vola manus ag-
28
gregat se super res humidas: et constringendo eas expellit.
29
Manifestum est quod stomachus est locus digestionis missi
30
cibi eidem ab ore conuertendo illum in chilum: quia non potest
31
conuertere ipsum in sanguinem. Et hoc apparet ab eo quod mini〈-〉
32
stri sui in hoc opere sunt quatuor virtutes particulares su-
33
pradicte. Sed digestio est magis manifesta in tunica car-
34
nosa propter calorem qui quidem est in ea plus. et propter
35
illud quod ei aduenit ex arterijs et venis: que ei adducunt ca〈-〉
36
lorem. et est suppositus epati ita quod ipsum calefacit: quia epar est
37
ei circa positum a latere dextro. et splen est ei circa positus in la〈-〉
38
tere sinistro qui dat calorem. Sed attractio cibi quam facit hysofa〈-〉
39
gus[*]hysophagus i.e. oesophagus et meri fit per tunicam villorum longitudinalium et adiuuat
40
ipsum in hoc quod est in eo de tunica diametrali angulari.
41
¶ Et receptio alias retentio[*]alias retentio is missing in Venice 1574 et expulsio fiunt per tunicam que
42
procedit per latitudinem. ideo quia quando recipit cibum illa tunica aggre-
43
gatur super ipsum ab omni parte quousque completur digestio. et digestio〈-〉
44
ne facta aggregantur omnes sue partes superiores super eam. et premunt
45
eam inferius. et est expulsio per hanc tunicam que vadit per latitudi〈-〉
46
nem. et habet duas operationes contrarias. hoc est expulsionem inferius
47
quando est facta digestio. vel superius per vomitum. Sed operatio vir-
48
tutis discretiue non est multum manifesta in stomacho nisi diceremus quod
49
stomachus nutriretur ex chilo. quare desideraret cibum. et ag-
50
gregaretur super ipsum quod fit in eo. et opinio affirmat hec quod si non di〈-〉
51
ceremus quod stomachus nutritur ex chilo. quare desideraret cibum et
52
aggregaretur super ipsum et cessaret fames quando comedimus
53
alias quando desideraret et aggregaretur super ipsum non esset virtus
54
discretiua vel eius operatio multum manifesta in eo[*]alias quando desideraret et aggregaretur super ipsum non esset virtus discretiua vel eius operatio multum manifesta in eo. is missing in Venice 1574. Et si contin-
55
gat quod vnum membrum seruiat alteri. seipsum obliuioni non tra-
56
dit. ergo recipit nutrimentum. et vtilitatem ex eo. Et accidit vt ali〈-〉
57
qui ex nostris socijs dubitent ex hoc. quia membra ex chilo non
58
debent nutriri nisi postquam conuersus fuerit in sanguinem et non
59
est adhuc conuersus in sanguine in stomacho. Ergo dicamus quod stoma-
60
chus nutriur ab eo ex modica re. que plus assimilatur qualita〈-〉
61
ti quam quantitati. et testificatur ex hoc quod subito quiescit fames. cum
62
comedimus sicnt[*]sicnt corrupt for sicut subito quiescit sitis cum bibimus. Et adhuc
63
non est inconueniens quod in eo sit aliqua pars subtilis qua nu-
64
triatur cito per aliquam humiditatem quamuis non sit sangninea. quia
65
tu vides multa animalia que nutriuntur licet non habeant sanguinem. Et di-
66
gestio fit in eo per caliditatem et humiditatem. primo et secundario fit per
67
aggregationem quam facit stomachus super cibum. et quia ipsum am〈-〉
68
plectitur. Et propterea tunc quanto stomachus in animalibus est gros〈-〉
69
sior et durior. tanto fortior digestio fit. et hoc apparet in sto-
1
machis lvoucrum[*]lvoucrum corrupt for volucrum. Etc[*]Etc corrupt for Et propterea voluerunt quidam antiquorum quod
2
digestio fiat propter constrictionem aggregationis. Et opinantur
3
quod stomaci volucrum prosint stomachi sicut sunt stomaci gallinarum
4
et perdicum. quia hoc membrum non fuit positum in eis durum et
5
forte nisi propterea. quia non habent dentes molares. Sed intestina
6
etiam videntur esse instrumenta nutrimenti quia ipsa non fuerunt
7
facta principaliter nisi vt transeat per ea digestus cibus in stomacho per
8
foramen quod appellatur porta. Propterea cum facta est digestio in
9
stomacho aperitur locus iste et mititur[*]mititur corrupt for mittitur cibus ad intestinam. et interim
10
epar trahit ab illis succositatem chili per venas que attingunt
11
istud. et quando compleuerit operationes tunc expellunt intestina super
12
fluitates inferius. et illa est superfluitas sicca. ergo vtilitas
13
intestinorum est bina. prima quia sunt via per quam cibus vadit ab
14
illis ad epar. Secunda propter expulsionem super fluitatis sicce. Et
15
virtus in illis manifestior est expulsiua. Et propterea fuerunt am〈-〉
16
be sue tunice euntes per latitudinem. Sed virtus attractiua non
17
est manifesta in eis. propterea non habuerunt tunicam vnam in
18
longitudinem. et ipsis est virtus digestiua. quia eorum complexi omne pro〈-〉
19
pinqua complexioni substantie stomachi. Sed illa intestina non habuerunt
20
multam reuolutionem nisi vt moraretur in eis cibus donec epar
21
traxisset ab eis quod necessarium erat. Et propterea dicit Aristoteles quod anima〈-〉
22
lia habentia paucam reuolutionem in intestinis sunt gulosa.
23
Et habuerunt duas tunicas vt essent fortia. quia sunt via
24
superfluitatum. et etiam quia oppositio virtutis expulsiue in
25
hoc est fortior. ¶ Manifestum est in epate quod est immutatiuum
26
cibi ad conuertendum ipsum in sanguinem et postea mittit ipsum
27
ad omnia membra. et propter dominationem quam facit super omina membra
28
nutritiua opinabatur Galienus quod esset penitus in virtute nutritiua
29
princeps: et ipse nesciuit quod postremum nutrimentum est in
30
corde. et in eo prima virtus nutritiua est princeps. Et apparet de
31
hoc membro quod habet quinque virtutes dictas hoc est digestiuam
32
quando facit sanguinem retentinam tempore digestionis. attactiuam
33
quando trahit chilum ab intestinis: discretiuam quando diuidit et cogno-
34
scit tres superfluitates: hoc est superfluitas aquosam quam trahunt
35
renes: cholerica quam trahit bursa fellis: melancholica quam
36
trahit splen. Et inueniri virtutem expulsiuam affinem virtuti attra〈-〉
37
ctiue magnum dubium est: et hic non est locus sue solutionis.
38
Et debes scire quod iste quatuor virtutes aut .V. non sunt sepa〈-〉
39
rate ab inuicem: sed sunt sicut multi operarij super vnum opus: et
40
sunt virtutes que sunt sicut instrumenta vni virtuti que facit nu〈-〉
41
trimentum: et facit ei cum istis .IIII. virtutibus in quolibet mem-
42
bro: et ille in toto corpore date sunt propter necessitatem vnius virtutis
43
intrinsece que est in vnoquoque membro: et hec est virtus nutriti〈-〉
44
ua principalis. Deinceps contemplandum est si ista principalis vir〈-〉
45
tus est prpria in hoc membro ad hoc vt sit ipsum solum princeps
46
membrorum istis virtutis aut illic est aliud membrum quod sit princeps
47
ad ipsum in hoc opere. super hoc est multum necesse disputare
48
¶ Et dicimus iam apparet per hoc quod declaratum est in naturali
49
philosophia. quod ista virtus non facit nisi vnam partem membri nutriti. et quod mem〈-〉
50
bra sunt composita ex elementis et quod compositum ex elementis non est compositum
51
nisi per modum temperantie complexionis. et complexio fit per mo〈-〉
52
dum decoctionis. et decoctio per modum caloris ergo nccesse[*]nccesse corrupt for necesse est quod
53
instrumentum istius virtutis sit principium fortis caloris. quia
54
non est differentia inter illam rem que est nobis necessaria ad esse partis
55
vel esse totius. et si ita est. ergo de necessitate iste calor est in epate:
56
et in alijs instrumentis nutritiue. Et si ita est sicut dicit. Galienus quod
57
non lucrata sint alia membra que habent hanc virtutem istum calorem cum
58
agunt suas operationes nisi a calore epatis. ergo epar certe est
59
princeps ipsorum membrorum quia non completur eis hoc opus nisi per
60
iplum. et ipsum complet opera sua per se. et tale membrum quale
61
est istud est dignus vt vocetur princeps et ista est dominatio quam
62
dixerunt tantum auctores ipsum per se habere. Et proterea de re-
63
ctore agricultorum dixerunt quod sit princeps eorum. propterea quia ser〈-〉
64
uitia eorum non complent nisi ex regimine ipsius et opus illius
65
completur per ipsum. et hoc est in omni specie dominationis. ¶ Dico ergo
66
vtinam ego scirem si possibile est a Galieno et alijs qui sequuntur suam sententiam
67
vt dicant quod epar est sufficiens per se in ista operatione. ipso conce-
68
denre[*]conce-denre corrupt for concedente cum eis quod multe arterie veniant epati a corde que addu〈-〉
69
cunt eidem multum calorem. quod si epar est sufficiens sibi iin[*]iin corrupt for in hac ope〈-〉
1
ratione ergo caior iste est in vanum et sine aliqua causa. ¶ Et si
2
dixerint quod iste calor non det epati nisi virtutem vitalem: dicemus
3
quid est virtus vitalis que est in membris: est ne alia virtus quam virtus
4
nutritiua aut sensibilis: et nec nomen vite intelligitur nisi super
5
has duas: licet accidat vt nomen vite attribuatur magis sensibili
6
et hoc est contrarium ei quod intelligitur ex verbis hominis quem scis.
7
Nec aliud certificatum est ex istis virtutibus nisi propter earum opera-
8
tiones nec sunt hic alie operationes nisi iste due: hoc est nutribi〈-〉
9
lis et sensitiua. Si responderent quod virtus pulsatilis in corde est
10
tertia virtus: et illa dicitur virtus per se. Respondemus quanuis
11
nos concederemus vobis hoc: cor tamen dat epati virtutem pul-
12
satilem: quia manifestum est quod vene epatis non sunt pulsatiles. De〈-〉
13
inceps apparet quod virtutes pulsatiles sunt proprie in corder[*]corder corrupt for corde et ista
14
virtus est propria sua dominatio et quando dominationem habet cor cum hac vir〈-〉
15
tute quia cum hac virtute dat et partitur virtutem omnibus mem〈-〉
16
bris: quoniam dat et partitur eis calorem naturalem cum hoc ipsum habet con〈-〉
17
seruationem sibi per modum flabellationis. et cum ista virtus videlicet
18
pulsatilis sit illa cum qua dat cor alijs membris primum nutri〈-〉
19
mentum dando et partiendo eis omnes alias virtutes: ergo ipsum debet
20
appropriari de necessitate isti virtuti: hoc est nutritiue a late〈-〉
21
re quod est nutrimentum cordiale quod ipsum est instrumentum cum
22
quo laborat ista virtus in dando nutrimentum. ¶ Et si esset
23
alia virtus hic preter istam virtutem nutritiuam: daret alijs mem-
24
bris. quia impossibile est esse in aliquo membro virtutem contrariam in
25
specie alijs virtutibus que sunt in alijs membris: et non inuenitur
26
in alio membro nisi in ipso existente membro principe. nec Galienus
27
nec alter medicus dicit hoc. Et si ita est sicut diximus. et appa〈-〉
28
ret quod comparatio cordis ad epar fit sicut comparatio quam ponit
29
Galienus epatis ad membra alia. Ergo cor ex necessitate erit prin〈-〉
30
ceps super epar in hac virtute: quia epar non est sufficiens in fa〈-〉
31
ciendo per se suam operationem nisi propter calorem trans〈-〉
32
missum a corde temperatum in quantitate et in qualitate.
33
¶ Et est refirmatus iste sermo vt cor sit de necessitate prin-
34
ceps virtutis nutritiue. quod Galienus nec alij ex anotomicis di-
35
terunt nec crediderunt. quod cordi veniret color ab alio mem〈-〉
36
bro: sed est sufficiens per se sicut conueniens est principi. Et ego
37
iam probaui tibi virtutem et calorem alias a calore[*]alias a calore is missing in Venice 1574 per viam
38
doctrine dissolutiue. ¶ Et si tu videris quod indiget cor epate
39
propter preparationem nutrimenti non est propterea epar dignum voca-
40
ri princeps: sicut non est conueniens stomacho propter prepara〈-〉
41
tionem cibi vt vocetur princeps epatis: nec etiam bubulcus qui prepa〈-〉
42
rauit cibum alijs bubulcis vocabitur princeps. Postquam de-
43
claratum est quod cor est princeps virtutis nutritiue: et apparet per
44
anotomiam quod non est in corpore vnum membrum ad quod non ve-
45
niant arterie a corde. ergo cor est dator virtutis nutritiue omni〈-〉
46
bus alijs membris per viam quam ego superius dixi tibi. et si ita
47
non esset arterie essent in vanum. Et adhuc non fuit visum vnquam per
48
anotomiam vt transiret sanguis ab eo per venas ad cor: adbuc
49
sanguis qui est in venis est sanguis imperfectus: et non est crea〈-〉
50
tus in vehiculum spiritus: nisi sanguis arterialis. Et si dice-
51
ret aliquis homo quod medicus non habeat necessariam hanc inquisitionem:
52
dico quod habet multum necessariam et hoc in futuro melius expla〈-〉
53
nabo. ¶ Et quando Galienus vituperauit Archigenem. quia curabat
54
virtutem memorialem cum medicinis cordialibus credendo quod
55
esset trasmissa[*]trasmissa corrupt for transmissa a corde: et dicebat si credis quod virtus memori-
56
alis sit in corde. quare non apponis ventosam super ipsum. et
57
sit intentio tua in medicando ipsum. Et ego dico quod hec est
58
vna reprehensio que est magis vituperabilis quam verba archi〈-〉
59
genis secundum quod declaraui hucusque et declarabo deinceps
60
quia cor est princeps omnium membrorum. et fuit locus eius in medio
61
quia hie[*]hie corrupt for hic est locus regis. ad hoc vt sit regimen huius proporti〈-〉
62
onatum equaliter omnibus suis circunferentijs. et etiam vt melius
63
custodiatur. Et propterea fuit circumpositus panniculus
64
grossus vt circundaret ligamentum suum. ¶ Sed nutrimentum
65
cordis est ex vena que coniuncta est inter epar et ipsum. Coope〈-〉
66
rimentum quod fuit positum super auriculam cordis fuit positum vt
67
aperiatur interius ad hoc vt sanguis posset ingredi ad ipsum
68
et postea clauderetur perfecte. ¶ Sed auricula que est in alio late〈-〉
69
re hoc est auricula vene que prouenit ab ista camera ad pul〈-〉
1
monem secundum opinionem quorundam fert sanguinem ad nutriendum pul〈-〉
2
monem: quia non sunt vene continuate cum illo. ¶ Et cooperi〈-〉
3
menta que sunt super hanc auriculam ordinata fuerunt vt aperire〈-〉
4
tur extra et non intus: ad hoc vt sanguis posset exire per eas
5
ad pulmonem. ¶ Sed vni duarum auricularum: videlicet que est
6
in camera sinistra: hoc est os arterie magne non fuerunt ordi-
7
nata tria coopertoria vt apperirentur ab interiori parte ad extra
8
nisi vt iret sanguis et spiritus ad arterias et non rediret: et alia
9
auricula que est in hoc latere est os arterie vene que venit ad pul〈-〉
10
monem. Et ab hac arteria fit euentatio cordis. Et propterea fue-
11
runt ordinata cooperimenta istius auricule vt aperirentur de〈-〉
12
foris ab intus. ¶ Sed quia splen non habet nisi duos meatus:
13
vnus qui continuus est epati et alter cum stomacho. et in splene stat
14
spissitudo sanguinis. Opinatur quod sit factus ad trahendum
15
supertfluitatem melancholicam epatis. et videtur longinquum vt
16
sint duo epata quia non apparent in eo vene misse ad aliud mem-
17
brum. ¶ Burfa[*]Burfa corrupt for Bursa fellis ordinata fuit ad trahendum superflui〈-〉
18
tatem cholericam ab epate. ¶ Et renes etiam sunt membra ser-
19
uientia epati quia attrahunt aquositatem que est in sanguine per
20
venam magnam que venit a gibbositate epatis. Sed vesica fuit
21
ordinata ad trahendum superfluitatem aquosam a renibus
22
et coopertura que est inter ipsam et renes similis cortici quan〈-〉
23
do humiditas trahitur ad eam aperitur. et quando remanet
24
clauditur: ad hoc ne reuertatur ipsam superfluitas ad renes.
25
¶ Et scias et non tradas obliuioni quod vnumquodque istorum
26
membrornm que ordinata sunt ad trahendum superfluita〈-〉
27
tem sanguinis non trahunt nisi quia sunt sibi conuenientes
28
in cibo: et etiam cum hoc faciunt iuuamenta que sunt neces〈-〉
29
saria. ¶ Et propterea in eis sunt de necessitate .V. virtutes
30
particulares: scilicet atractiua. et retentiua: digestiua: discre〈-〉
31
tiua: et expulsiua supradicte. Ista sunt omnia instrumenta
32
nutrimenti. Et habes quod digestiones que communicant om〈-〉
33
nibus membris sunt due. videlicet digestio stomachi. et di-
34
gestio epatis: saluo quod tu non ponas sanguini vnam digesti〈-〉
35
onem in venis. et si est pauca est. Sed tertia digestio est que
36
est propria omnibus membris.
37
¶ Capitulum .X. Quod est de iuuamentis membrorum of〈-〉
38
ficialium que sunt instrumenta virtutis generatiue.
39
〈E〉Ta postquam declaratum est que sint instrumenta vir〈-〉
40
tutis nutritiue: volumus declarare instrumenta
41
virtutis generatiue. Uirtus enim augmentati-
42
ua non habet propria membra sibi: sed eadem mem〈-〉
43
bra que sunt virtutis nutritiue sunt et istius. Membrorum
44
generationis quedam sunt que sunt propria femine sicut vulua
45
et mammille. quedam sunt propria mari sicut testiculi et vir〈-〉
46
ga. ¶ Sed testiculi fuerunt ordinati ad faciendum sperma
47
et ideo fuit caro eorum alba et spongiosa sicut caro mammil〈-〉
48
larum. et ideo quando conuertitur sanguis conuertitur ad
49
similitudinem eorum et faciunt ipsum album: sicut epar con〈-〉
50
uertit chilum propter suam rubedinem ad ruborem. quia vis
51
est agentis assimilare sibi patiens suum. Et debes scire quod
52
istud membrum non est sicut princeps virtutis generatiue: quamuis
53
ipsa virtus sit in eo sicut opinatur. Galienus quia illud non potest age-
54
re suam operationem per se nisi per spiritum missum eidem a cor〈-〉
55
de temperatum in quantitate et qualitate. Ideo apparet quod vir〈-〉
56
tus cordis que hunc calorem mensurat vt possit facere suas ope〈-〉
57
rationes sit principaliter generatiua. et virtus que est in hoc
58
membro est eius seruiens. et si habet aliquam predominationem illa
59
est particularis. ¶ Sed testiculi quos dicit Galienus feminam
60
habere apparet quod non habeant effectnm[*]effectnm corrupt for effectum in generatione. quia
61
sperma mulierum quod generatur in mulieribus in generatione in〈-〉
62
uentionem non habet. et si aliquis vellet dicere ammirando.
63
ergo facti sunt in vanum. Respondemus quod nec in homini-
64
bus mammille habent aliquam inuentionem in generatione. et
65
tamen habent eas. ergo debes scire quod aliquod iuuamentum est in
66
vtrisque. Et si tu dices vnde apparet quod sperma mulieris non
67
habet aliquam inuentionem in generatione dicendum quod mani〈-〉
68
festatur sensu et cognoscitur per argumentum. per sensum. quia
69
homo videt quod mulier impregnatur abque eo quod spermatizet.
1
Et postquam legi libros Aristotelis ego quesiui a multis mulieribus
2
de hoc et responderunt quod plures impregnate fuerunt absque sperma-
3
tizatione: et etiam si displicuisset eis coitus. ¶ Et etiam vidi quamplu-
4
res ex istis impregnatas que fuerant a masculis violate.
5
¶ Et vicina quedam mea de cuius sacramento confidere mul〈-〉
6
tum bene poteramus iurauit in anima sua quod impregnata fue〈-〉
7
rat subito in balneo lauelli aque calide in: quo spermatiza-
8
uerunt mali homines cum essent balneati in illo balneo. Et ego
9
perscrutatus fui vnum librum quem fecit Auemcladis de sper〈-〉
10
mate: et inueni eum qui dicit quod hoc possibile est esse: et red-
11
dit de hoc rationem plurimum mihi placentem. quia vul-
12
ua trahit sperma propter vnam propriam virtutem quam
13
habet cum eo a tota specie: et ad hoc non est necessaria dele〈-〉
14
ctatio. o quam bene placet mihi. ¶ Sed illud quod cogno〈-〉
15
scitur argumento naturali est quod si sperma mulieris posset face〈-〉
16
re hanc operationem: quam facit hominis sperma. ergo generaret
17
per se femina: et homo non esset necessarius: in quo nec esset
18
opinandum: quod hec operatio diuidatur in illos in quantitate: hoc
19
est vt sperma mulieris faciat aliqua membra: et sperma viri ali-
20
qua: quia quamuis membra sint multa: illa sunt vnum in vno princi-
21
pio quod est in eis: et dator istius principij quod est cor ipsum est dator
22
omnium membrorum in potentia: et si esset sufficiens muleiris[*]muleiris corrupt for mulieris sperma in
23
dando hoc principium: ergo sperma hominis non haberet etiam inuen〈-〉
24
tionem in generatione: et similiter dico in spermate viri. ¶ Et
25
si diceretur quod aliquod istorum spermatum non facit hanc
26
operationem quousque non sint mixta adinuicem et adepta
27
sunt aliam formam et aliam dispositionem: sicut non est sufficiens
28
per se acetum: et per se mel vt fiat oximel: nisi quando sunt mi〈-〉
29
xta simul. Respondemus et confiteantur hoc quod complexionem
30
habent illa duo spermata: et istud quod dat eis hanc formam
31
necesse est vt sit complens: et ista duo spermata sunt hic lo-
32
co materie: et hic non est res que det formam nisi virtus gene-
33
ratiua. et de necessitate est quod membrum quod habet hanc. complexionem
34
vel quod facit hanc complexionem est membrum in quo est virtus
35
generatiua. Et secundum hanc opinionem esset necesse dicere quod vir〈-〉
36
tus generatiua est in vulua. Et vtinam ego scirem que necessi〈-〉
37
tas est spermatis et sanguinis ad faciendum hanc operationem
38
quia sanguis est sufficiens ad faciendum omnia membra. quia ipsa nu〈-〉
39
triuntur ex eo. Et postquam ita est et apparet imposibile quod sit
40
operatio spermatis mulieris et spermatis viri vnum in specie
41
et eitiam apparet prima fronte quod mulier habet operationem in ge-
42
neratione. ergo conueniens est quod operatio vnius sit sine ope-
43
ratione alterius: et quod sint ambo declinantes in eorum opera-
44
tionibus ad vnum finem hoc est embryonis. ergo quodlibet eorum
45
dat embryoni partem per quam stat vel est. Et iste due partes
46
sunt materia et forma. et vnum eorum est dator materie. et aliud
47
est datur forme. Et imposibile est vt femina det formam et
48
masculus materiam. Ideo quia dator nutrimenti debet de ne-
49
cessitate esse dator materie: et femina est datrix nutrimenti. er-
50
go debet esse datrix materie: et masculus dator forme: et sic di〈-〉
51
xit Aristoteles. Et postquam mulier non habet aliquid de quo possit
52
opinari quod sit materia nisi sperma et sanguis menstruus: et est
53
manifestum quod sperma est humiditas aquosa similis superflui〈-〉
54
tati: neque solum est simile superfluitati. Sed pro certo est super〈-〉
55
fluitas: et impossibile est quod ex eo membra nutriri possint quia
56
si possibile esset sufficientior esset sanguis: quia ex eo nutriuntur
57
membra: quia non est differentia inter nutrimenti materiam et ma〈-〉
58
teriam essentie: quia nutrimentum est essentia in parte: et genera-
59
tio esse est in toto: et materia totius et partis est idem. Et etiam
60
hoc testificatur quod sperma mulieris non est materia embryonis: quia
61
multe mulieres impregnantur absque spermatizatione: sicut dictum
62
est. Et iterum vulua mulieris vomit suum sperma et trahit sper〈-〉
63
ma viri ad se. Que omnes res iste ostendunt quod sperma mulieris
64
est superfluitas discurrens propter delectationem: sicut dis-
65
currit saliua ex ore alicuius famelici cum videt aliquem come〈-〉
66
dentem. Et apparet manifeste quod sperma viri tenet locum agen〈-〉
67
tis: quia membra non nutriuntur nisi per calorem naturalem qui est
68
in corde: et iste calor est primum instrumentum anime nutritiue.
69
Et propterea necesse est vt sit primum instrumentum virtutis comple〈-〉
1
tiue. Et similiter necese est in spermate viri aut in sanguine qui
2
est in vulua magnam partem istius naturalis caloris esse in actu: et
3
impossibile est esse hoc nisi in spermate propter suum calorem et
4
humiditatem. ¶ Et sanguis ex quo generatur embryo est san-
5
guis venarum mulieris qui est in vulua retentus: et remotus est vt
6
habeat in se virtutem talem qualis est ista: eo quia est sanguis indi-
7
gestus: et adhuc remotius est vt sit in spermate mulieris: vel etiam
8
non est dicendum quod calor naturalis sit in embryone ex se: ideo quia non ge〈-〉
9
neratur calor naturalis nisi a calore qui est in nutriente. Propter omnes
10
ergo istas rationes non est credendum quod sperma mulieris sit materia vel
11
forma embryonis. Sed sperma viri stat loco forme: et sanguis
12
menstruus loco materie: et sperma mulieris non habet inuentionem in
13
generatione. Et non est credendum vt sperma prebeat iuuamen〈-〉
14
tum solum qualitate sed confert in iuuamento caloris quantitati〈-〉
15
ui alias qualitatiui[*]alias qualitatiui is missing in Venice 1574. Et propterea non habet Aristotelis reprehensionem ab
16
Hippocrate et Galieno quod in muliere que in saltando abortiuit .VI. die et
17
fuit inuentum sperma inuolutum panniculo: nec etiam querendum ab
18
Aristotele quo loco erat istud sperma. Et scio quod non erat neces-
19
saria in medicina ista inquisitio: quia magis est inquirendum in ge〈-〉
20
neratione animalium. Sed nos narrauimus istud hic pro maiori iu〈-〉
21
uamento: et qui vult scire questiones que sunt inter Aristotelem et Galienum legat librum
22
de animabus[*]animabus corrupt for animalibus: et ibi inueniet illud quod dixi. Et deinceps volumus
23
reuerti ad illud a quo fuimus separati. Et dicimus quod primum iuua-
24
mentum virge est vt inijciat sperma in matricem: et secundum vt sit meatus
25
superfluitati aquose. Et iuuamentum vulue est vt sit locus generatio〈-〉
26
nis: et cum hoc sunt alia iuuamenta: vt sit meatus et via superfluitati
27
sanguinis non cocti qui generatur in feminis et est sanguis menstruus qui
28
propter nimiam humiditatem que generatur in eis ex paucitate caloris earum in〈-〉
29
trinseci non est sufficiens calor earum ad decoquendum sanguinem
30
qui mittitur ad membra earum: et iccirco expellit ipsum natura certis paro〈-〉
31
xismis per meatum huius membri. Et est compositum multis villis
32
transuersorijs propter virtutem retentiuam que est in eis: et habet aliquos villos
33
longitudinales propter virtutem attractiuam vt trahant sperma. Sed vir〈-〉
34
tus expulsiua que est in hoc membro magna est: et propterea habet vnum
35
villum latitudinalem. Et si tu quereres vtrum vulua habet virtutem imuta〈-〉
36
tiuam hoc indiget speculatione. quia non potest dici quod vulua faciat membra
37
embryonis. Sed virtus informatiua ipsa facit cum calore fixo in
38
spermate. ergo virtus immutativa que est in vulua non est nisi loco conseruatonis. et
39
ideo cum attingit sperma aer corrumpit complexionem eius: et per hanc viam
40
potest intelligi quod virtus immutatiua est in vulua. Sed manifestum est
41
quod mammille sunt ad faciendum lac: propterea quod caro ipsarum fuit spon〈-〉
42
giosa et alba. et ista membra habent colligantiam. cum vulua. Et pro〈-〉
43
pterea quando materie propter aliquam causam non veniunt ad vuluam
44
currunt ad mammillas. sicut est in mulieribus lactantibus quia non
45
habent menstrua. et si habent parum habent. Et sunt alique mulieres que non
46
possunt impregnari dum lactant. Et iterum cum materie descendunt
47
ad vuluam priuantur a mammillis. Hucusque diximus iuuamenta
48
menstruorum et spermatis. deinceps volumus narrare iu-
49
uamenta instrumentorum sensus.
50
¶ Capitulum .XI. Quod est de iuuamentis membrorum officia〈-〉
51
lium que sunt instrumenta sensus in generali.
52
〈E〉T dicimus quod quinque sunt sensus scilicet visus. auditus
53
gustus. odoratus. et tactus. ¶ Manifestum est quod cere-
54
brum non fuit creatum nisi propter ipsos: et proprie propter vi〈-〉
55
sum. auditum. gustum. et odoratum. et quilibet istorum habet
56
suum instrumentum proprium. videlicet. visus oculum: auditus aures.
57
odoratus nares. gustus linguam. Sed de instrumento proporio ta〈-〉
58
ctus est dubium. quia Galienus dicit quod neruus qui oritur a cerebro est pro-
59
prium instrumentum eius. et est dator ipsarum virtutum alijs membris. Et
60
Aristotelis dicit quod istud instrumentum est caro. et hic sequitur opinionem
61
quam habent de cerebro. Quia. Galienus dicit quod in eo sunt quinque sen〈-〉
62
sus. et dicit quod est princeps istius operationis. hoc est quod facit eam per
63
se sine alicuius necessitate. Aristotelis autem dicit quod dominium suum est
64
particulare. quia est in hoc opere seruitor dominationi cordis.
65
posito quod sensus fuerit in eo quinque vel quatuor. Et nos vo-
66
lumus speculari in hoc secundum quod speculati suimus[*]suimus corrupt for fuimus in dominio epa〈-〉
67
tis. Et dicimus quod manifestum est ex anotomia quod multe arte-
68
rie a corde mittuntur ad cerebrum et fortes. et omnes anoto-
69
mici. et Galienus cum eis hoc consitentur. et ex hoc est prima probatio quod
1
cerebrum in hac operatione indiget corde. Sed si res qua iuuatur
2
cerebrum propter cor per calorem istum quem ei transmittit est virtus nutri〈-〉
3
tiua que cerebrum nutritur. ergo cor de necessitate esset seruitor
4
cerebri in hac re. ideo quia nutrimentum et virtus nutritiua non sunt
5
data in animali nisi propter sensus et virtutem sensibilem. Sed res qua
6
iuuatur cerebrum propter cor per calorem quem ei transmittit est quinque
7
sensus. Ergo virtus sensibilis primo et pincipaliter est in corde: et
8
ista virtus est sensus communis: cuius esse probatum est in libro de
9
anima. ¶ Sed Galilea dicit quod hec virtus est in cerebro: et Aristotelis
10
dicit quod est in corde. ¶ Et si tu queris vnde apparet quot cor
11
sit dator cerebro caloris mensurati in quantitate et qualitate
12
secundum quod conuenit vnicuique sensui ex sensibus cerebri. Re-
13
spondemus quod ratione debita est quod non cum omni calore fit quilibet
14
sensus: quia calor cum quo operatur virtus nutritiua non est
15
ille calor cum quo operatur virtus sensibilis. Et hoc apparet
16
in dormiente et vigilante: quia nos videmus quod operatio virtu〈-〉
17
tis nutritiue est fortior cum nos dormimus: et tunc non est
18
sensus in actu. Ergo calor cum quo operatur virtus sensi-
19
bilis non est in sensibus in actu cum homo dormit. Et hoc
20
apparet quia quando homo dormit tenendo oculos apertos
21
non videt et si non esset quia reuertitur calor in quo est visus
22
per neruum opticum ad partes intrinsecas visus non esset pri-
23
uatus. ¶ Et scias quod vna et eadem virtus non potest inue-
24
niri in potentia et in actu simul et semel. ergo postquam mani-
25
festum est quot virtus visibilis vadit cum spiritu visibili: et
26
spiritus visibilis cum calore naturali. quando dormit ho-
27
mo non est virtus visibilis in actu: quia si esset in actu ui-
28
deret in actu: et non est ita. ergo calor naturalis qui viuifi-
29
cat virtutem sensibilem non est calor virtutis nutritiue: quando dor-
30
miens nntritur[*]nntritur corrupt for nutritur: et non videt: et quando tu scies vbi reuertitur et vnde trans〈-〉
31
mittitur tunc scies de necessitate locum virtutis sensus communis.
32
Sed mihi videtur prima fronte quod a corde transmittitur iste calor
33
et ad illud reuertitur. Et propterea sunt partes extrinsece quando ho-
34
mo vigilat et operatio virtutis nutritiue est fortior cum homo
35
dormit et corpus est frigidum de foris. ¶ Et nemo debet di-
36
cere quod ortus istius caloris cum quo stant sensus et vigilia ge-
37
neretur primo in cerebro quia cerebrum est membrum frigidum et
38
membra nerui frigida: et in maiori parte eorum apparet mani〈-〉
39
feste frigus. ergo incredibile est vt calefaciant corpus. Et ad〈-〉
40
huc de ratione apparet quod calor qui est materia anime nutriti-
41
ue et calor qui est materia anime sensibilis est vnum loco subiecti:
42
vel vnum in situ: et non est duo loco subiecti nec in duobus di-
43
uersis membris etiam duo. Quia anima nutritiua que est in em〈-〉
44
bryone est preparata recipere animam sensibilem: et stat cum ea lo-
45
co forme et finis et nutritiua est ei loco materie: ideo fuit rece〈-〉
46
ptio in illo loco de necessitate qui preparatus est recipere. Et
47
manifestum est quod anima non est preparata recipere nisi in loco
48
sui subiecti et sui situs qui est calor naturalis. Ergo receptio
49
anime ad formam sensibilem est de necessitate in hoc loco. Ideo
50
ergo res vnita ab his duabus est vnum loco subiecti vel situs
51
quamuis non sint vnum in aliqua duarum figurarum. Unum simpliciter
52
hoc est vnum numero: et vnum diffinitione. Et hec est nobilis
53
sententia quam dedimus. Et postquam ita est et etiam apparet quod
54
calor cum quo reguntur sensus est calor cordis. ergo virtus que
55
regit sensum communem est ibi: et cerebrum est seruiens istius vir-
56
tuti. Sed ipsum cor est princeps istius virtutis veraciter: quia
57
dominatur super his in hac perfecta dominatione. Et nos potuisse-
58
mus probasse has res magis per viam demonstratiuam. sed no〈-〉
59
stra intentio est abbreuiare. Et postquam declaratum est quod cere〈-〉
60
brum est seruiens cordis dando ei virtutes sensibiles per modum
61
quem dat camerarius regi vt impleat voluntates suas quamuis rex
62
det ei illam virtutem propter quam agit. necesse est deinceps scire
63
que est via per quam seruit cerebrum cordi. quia iam declarata est via
64
per quam seruit epar cordi. hoc est quia preparat ei suum nutri-
65
mentum. Et dicimus quod non in qualibet mensura caloris com-
66
pletur operatio cuiuslibet sensus. Et adhuc apparet ad sen〈-〉
67
sum quod non indiget forti calore. quia fortis calor prohibet eos ap〈-〉
68
prehendere sensata extrinseca et impedit eos. sicut videmus quod
69
homines qui distemperati sunt forti calore in cerebris eorum in egri-
1
tudinibus acutis credunt audire et videre ea que non sunt. et
2
maxime apparet hoc in sensu tactus. quia fuit intentio in eo
3
apprehendere quatuor qualitates. et fuit impossibile vt instru〈-〉
4
mentum illius esset vacuum ex eis. quia ipsum est complexionatum ex
5
eis. vnde fuit factum in fine temperantie vt habeat sensum for-
6
tiorem. Et propter hec omnia quia cor est in fine casoris fuit ordi〈-〉
7
natum contra ipsum cerebrum ex opposito ad temperandum calorem
8
suum vt sensus possit apprehendere perfecte. Nec fuit possi-
9
bile ponere hanc frigiditatem eandem in corde a principio
10
creationis quia essent diminute operationes nutrimenti dimi-
11
nutione manifesta ¶ Et quod dum voluerit natura facere has
12
duas operationes in animalibus perfectis in vltimitate per〈-〉
13
fectionis fuit positum cerebrum contra cor. Sed animalia que
14
dicuntur spongia marina et multa animalia bruta non videntur indi-
15
gere cerebro: et spanliter neruo magno qui oritur a cerebro. et pro〈-〉
16
pterea si incideretur aliqua pars illius animalis posset viuere
17
et nutriri et crescere donec rediret ad id quod erat. Et propter
18
hanc causam videmus multa animalia que viuunt cum sint inci〈-〉
19
sa vsque ad medium sui. Et istud est seruitium quod dicit Aristotelis et
20
sequaces sui. et secta circuentium que dicitur emensam id est via-
21
tor: quod cerebrum facit cordi. ¶ Et fuit ordinatum os capitis
22
ad defendendum cerebrum. ¶ Et fuit rotundum quia figura rotun〈-〉
23
da est magis remota a lesione sicut faciunt castellani qui fa-
24
ciunt turres rotundas vt machina non possit eis nocere. Et
25
adhuc quia figura rotunda plura continet in se et etiam est magis
26
apta ad motum continuum.
27
¶ Capitulum .XII. Quod est de iuuamento fili spine.
28
〈E〉T iuuamentum fili spine est de genere iuuamenti ce〈-〉
29
rebri et est quasi clauius ligans spondilia. Et post〈-〉
30
quam declarata est ex hoc sermone compositio alias com〈-〉
31
paratio[*]alias comparatio is missing in Venice 1574 dominationis cerebri et similiter dominationis cordis
32
et declaratum est iterum quod est eius iuuamentum: deinde narrandum
33
est iuuamentum membrorum vnuscuiusque que data sunt his quin〈-〉
34
que virtutibus.
35
¶ Capitulum .XIII. Quod est de proprio instrumento sen-
36
sus tactus.
37
〈E〉T dicimus quod caro est proprium instrumentum sen-
38
sus tactus propterea quia illud est membrum quod communicat
39
omnibus animalibus: sicut tactus est sensus communis omnibus
40
animalibus. Et in carnibus perfectorum animalium sunt spar〈-〉
41
si multi nerui ad temperandum complexionem carnis. et
42
quia nerui sunt similes complexioni cerebri est iuuamentum eo〈-〉
43
rum de genere iuuamenti cerebri: et propterea membra ad que
44
non veniunt multi nerui sunt duri sensus. Et istius virtutis qui〈-〉
45
dam[*]quidam probably corrupt for quiddam [cf. Venice 1574: quiddam] est quod communicat omnibus partibus carnis: et hoc est sensus quatuor
46
qualitatum contrariarum: sicut caliditas frigiditas siccitas et humiditas. et qui〈-〉
47
dam[*]quidam probably corrupt for quiddam [cf. Venice 1574: quiddam] est quod est proprium vni membro: sicut est quando os stomaci sentit re〈-〉
48
solutionem factam in eo: et iste sensus appellatur fames et sitis.
49
¶ Sed fames est sensus resolutionis substantie grosse cali-
50
de et sicce: et sitis est sensus resolutionis substantie frigide et humide.
51
ergo sensus proprius est duplex. ¶ Et sensus capitis membri
52
de titillatione quam habet in hora coitus isti duo sunt connumera〈-〉
53
ti in genere sensus tactus.
54
¶ Capitulum .XIIII. Quod est de iuuamento lingue.
55
〈E〉T lingue iuuamentum est manifestum quod illa et ner-
56
ui sui non fuerunt facti nisi propter operationem gustus
57
quamguis huic adiungatur alia res propter electionem me-
58
liorem hoc est ad proferendum litteras locutionum.
59
¶ Et in radice lingue sunt duo orificia que tan-
60
gunt carnem glandulosam que appellatur generatrix saliue et iu〈-〉
61
uamentum istius saliue est vt faciat manifestare: gustum rerum
62
saporatarum.
63
¶ Capitulum .XV. Quod st de iuuamentis oculorum et partium suarum.
64
〈E〉T manifestum est quod oculi sunt instrumenta visus
65
et quod sunt compositi ex septem tunicis et tribus hu-
66
miditatibus: et sciendum est iuuamentum vnicuique
67
ipsorum. Et apparet quod proprium instrumentum
68
illius sensus sit humiditas rotunda que vocatur
69
crystallina vel glacialis aut reticula aranea posita super hanc
1
humiditatem. Quia declaratum est in naturali philosophia quod hec appre〈-〉
2
hensio non potest perfici nisi in corpore peruio hoc est aere et
3
aqua: quia propter claritatem et peruietatem que est in eis fuit eis possi〈-〉
4
bile recipere colores: et non apparet in oculo corpus existens in
5
vltima claritate et iuciditate natum ex temperantia aeris et aque
6
nisi duo corpora: et non fuit ordinata rotunditas istius humi〈-〉
7
ditatis cum aliquantula deuexitate nisi vt reciperet rerum sensibi〈-〉
8
lium multam quantitatem. ¶ Sed alie humiditates et alie tu〈-〉
9
nice non fuerunt facte nisi propter hanc humiditatem. Et cum
10
deuexitate modica non est nisi vt recipiat a grandinosa: quia vi〈-〉
11
trea humiditas fuit facta ad nutriendum hanc humiditatem per
12
viam rorationis: et hoc fuit propterea quia natura sanguinis est remo〈-〉
13
ta a natura huius humiditatis: vnde fuit necessarium vt ali〈-〉
14
qua re mediante fiat transitus sanguinis in primo vt ipsa ad
15
aptentur ad nutriendum hanc humiditatem. ¶ Et albuginea hu〈-〉
16
miditas facta fuit iterum ad humectandum hanc humiditatem
17
et ad custodiendum humiditatem suam ab aere extrinseco: et etiam ne
18
tangant vueam tunicam. ¶ Sed tunica fortis vocata coniun-
19
ctiua fuit ad custodiendum oculum a duritie nerui: et etiam ad ligan〈-〉
20
dum oculum cum osse: et etiam propter illam vtilitatem quam dicemus
21
post. ¶ Sed tunica que dicitur ferina fuit facta ad nutriendum di-
22
ctam retinam per venas que sunt in ea: et etiam vt iuuet ipsam pro-
23
pter calorem naturalem per arterias que sunt in ipsa. Sed iuuamen〈-〉
24
tum tele retine primum est vt det spiritum visibilem per neruos qui
25
sunt in ipsa hoc est calorem naturalem cuius complexio adaptata est
26
in cerebro. Et per duos neruos qui vadunt ad oculos. et etiam
27
nutrit crystallinam humiditatem per viam rorationis et dat iu〈-〉
28
uamentum caloris naturalis per arterias que sunt in ea. ¶ Sed
29
Galienus confitetur quod aranea est vltimate peruietatis et luciditatis
30
quia colores et forme imprimuntur in ipsa. ergo illi tela est pro〈-〉
31
prium instrumentum visus: vel per se vel per adiutorium crystalline.
32
¶ Et tela vuea dicitur habere tria iuuamenta vnum est vt nu-
33
triat telam corneam: et propterea fuit multum venosa: secundum vt de〈-〉
34
fendat crystallinam a duricie tactus cornee et propterea fuit hec
35
tela mollis tantum ne disgregareur spiritus visibilis et hoc facit
36
propter calorem nigrum quem habe: quia natura est coloris nigri vt ag-
37
greget. ¶ Et foramen quod est in medio istius tele non fuit fa〈-〉
38
ctum nisi vt esset forma sensati humiditatis crystalline aut
39
aranee aut ambarum: quia visus sicut scis non fit extramittendo.
40
Sed oculus recepit colores per sua corpora peruia per modum
41
per quem recipit speculum: et quando colores sunt impressi in ipsum
42
tunc apprehendit eos spiritus visibilis. et hoc ego bene proba〈-〉
43
ui in libro de sensu et sensato sex rationibus: quod si aliquod cor-
44
porum quibus est compositus oculus est conueniens vt in eo impri〈-〉
45
mantur colores per nimiam eius peruietatem ipsum corpus est pro〈-〉
46
prinm[*]proprinm corrupt for proprium instrumentum oculi. Et iuuamentum tele cornee eti〈-〉
47
am fuit vt defendat humorem albugineum et fuit facta clara et
48
subtilis vt non resistat humiditati crystalline ad recipiendum
49
formas. Sed secundum iuuamentum coniunctiue fuit factum ad mo-
50
uendum secum musculum qui mouet oculum. ¶ Ista sunt iuuamenta
51
partium oculi secundum Galienum et maior pars iuuamentorum secundum quod vidi〈-〉
52
sti hic sunt iuuamenta arbitratiua. sed sine dubio quodlibet ip〈-〉
53
sorum habet iuuamentum proprium in se. et pars dominans in eo et
54
suus finis non est nisi vt imprimantur colores in ipsum.
55
¶ Capitulum .XVI. Quod est de iuuamentis instrumento-
56
rum auditus.
57
〈S〉Ed instrumentorum auditus manifestum est quod sunt
58
aures. et primum in quo auditus est. est neruus
59
qui venit ad eas qui cooperit foramem auris. ¶ Et
60
dictum est quod foramen auris non fuit tortuosum ni〈-〉
61
si vt aer frigidus non intret tali modo quod ledat auditum. Et melius
62
est dicere quod fuit tortuosum ne virtus auditus fuisset lesa a vo〈-〉
63
cibus fortissimis. Et in summa scias quod hec figura habuit
64
iuuamentum in receptiones vocis. et ideo factum fuit carthil〈-〉
65
laginosum et vocatum est auris tortuosa. Et alia animalia habent
66
hoc pro alio iuuamento: hoc est vt recipiant voces venientes
67
ab omni parte et propterea plus regrediuntur foras et mouent eas.
68
¶ Capitulum .XVII. Quod est de iuuamentis instrumento〈-〉
69
rum odoratus.
1
〈M〉Anifestum est quod instrumenta odoratus sunt nasus: et
2
fit in animalibus olphatilibus per viam attractio〈-〉
3
nis. et in non olphatilibus sine attractione. sicut in
4
apibus et in alijs animalibus non habentibus olphatum
5
Et secundum Aristotelem iste sensus fit in duobus meatibus qui sunt in
6
naso. et secundum Galienum fit in duabus carunculis similibus capitibus
7
mammillarum. et dicit quod propter remotionem istius loci indigu〈-〉
8
it attractione. ¶ Et ego dico quod si ita esset vt dicit Galienus er-
9
go odoraremus quanuis nares essent oppilate quando attra〈-〉
10
heremus aerem per os. quia palatum est apertum naso. Et secundum
11
quod dicit Auenzoar nos odoramus odorem ciborum quando inci〈-〉
12
piunt digeri in stomacho. ergo a contrario non est probatum
13
quod per illas duas carunculas fiat odoratus. quod si ita esset ani〈-〉
14
malia in olfatibilia non odorarent. Et scias quod non fuit data at〈-〉
15
tractio odoratui nisi propter vnam duarum rerum. aut electione pro〈-〉
16
pter melius. aut grossicie sensus istius in animalibus olfatili-
17
bus. Quia possibile esset vaporem euenire a re odorata per se
18
ad virtutem sensibilem propter nimiam subtilitatem substantie
19
et propter naturam sue impulsionis. Sed propterea quod operatio
20
olfationis est vna duarum rerum aut trahendi aut mitten-
21
di. et est impossibile vaporem venire ex re odorata tempore
22
transmissionis aeris extra. Et est possibile ipsum venire tem-
23
pore attractionis: quia aduentus aeris odorati fit magis per
24
modum attractionis quam per modum effusionis. Sicut tu vi〈-〉
25
des cum volumus certe sentire odores quod nos conamur su-
26
per attractionem. et hec est causa propter quam fuit data at〈-〉
27
tractio. Et apparet quod animalia que odorant sine attractio-
28
ne habent clariorem sensum quam animalia que odorant cum
29
attractione sicut videmus in formicis et apibus: propter de-
30
bilitatem ipsius sensus in animalibus olfatiuis sentitur odor
31
paucus sine attractione: et quasi videtur vt non sentiatur. Et
32
cum sit comparatio istius sensus inter hominem et multa ex
33
animalibus est iste sensus diminutus in homine ab illis ani〈-〉
34
malibus qui indigent hoc sensu in venando vitam suam: et propte-
35
rea dicitur in prouerbijs quod cum ista animalia venantur vitam suam et
36
hoc est quasi per viam prophetie vel diuine prouidentie. ¶ Et post
37
quam narrauimus instrumenta quinque sensuum volumus narrare
38
instrumenta que facta sunt propter virtutem motiuam.
39
¶ Capitulum decimumoctauum. Quod est de iuuamen-
40
tis membrorum voluntarij motus.
41
〈E〉T dicimus quod virtus que facit mouere animal
42
hec est imaginatiua vel estimatiua quam preces-
43
sit virtus concupiscibilis. et postea ibi confirma〈-〉
44
tum est consilium vel ratio propter representatio〈-〉
45
nem rei imaginate aut estimate secundum quod declaratum est in libro
46
de anima. Et est necesse perscrutari in hac virtute. hoc est vt
47
sciamus instrumenta quibus oportet operari et quot sunt.
48
¶ Dicamus quod motus voluntarij quidam est proprius et qui〈-〉
49
dam est communis. Communis est motus eundi qui motus
50
est totius corporis. Sed proprius est motus cutis frontis et
51
motus oculorum: et mandibularum et duarum nasi extremi〈-〉
52
tatum: et labiorum: et lingue: et epiglotis: et mandibule inferi-
53
oris et motus capitis et colli: et motus nasi: et motus nodi vel
54
humeri spatule: cum bredone: et motus brachij a cubito in-
55
ferius: et motus iuncture nominate in arabico rasceth: et mo〈-〉
56
tus digytorum: et vniuscuiusque suarum iuncturarum: et motus
57
membrorum existentium in collo et motus pectoris ad inspi〈-〉
58
randum: et virge: et vesice quando clauditur: et motus extre-
59
mitatis intestini recti quando retinent feces ne exeant: et mirach
60
coxe: et cruris et testium. et pedum. et digytorum pedum. Isti
61
sunt motus qui dicuntur voluntarij. Et est necesse perscrutari
62
res a quibus veniunt isti motus. Et dicimus quod manifestum est
63
per dispositionem istorum motuum quod fiunt a pluribus vno motore.
64
Uerbi gratia motus manus fit a chorda: et motus chorde est
65
a musculo. et motus musculi est per se. et musculus est primum
66
mobile. et non est hoc corpus quod moueat ipsum. Ideo quia omne cor〈-〉
67
pus quod mouet corpus mobile est a necessitate mobile. et ideo est
68
conueniens quod corpora quorum vnum mouet alterum veniant in
69
fine ad vnum corpus quod moueatur per vnam virtutem moti〈-〉
1
uam missam eidem: et non propter aliud corpus sed propter aliud
2
principium quod est in eo sicut probatum est in naturali philosophia quod si ita non esset
3
res protenderetur in infinitum. Ergo de necessitate debemus dice-
4
re quod principium est in musculo. ¶ Et quando opinatur medici quod mo〈-〉
5
tus musculi sit a neruo opinantur falsum: ideo quia si ita esset ner-
6
uus moueretur aut per se aut per aliud hoc est propter aliud principium
7
quod esset in eo: et ideo quia declaratum est in naturali philosophia quod quodlibet
8
mobile habet motorem: et quod ille si est corpus non moueat nisi mo-
9
ueatur: et si motus esset a corpore res procederet in infinitum:
10
ideo necesse est hic esse motorem qui moueat et non moueatur: et
11
qui sit non corpus. Hec est vna ratio per quam videtur quod qui
12
mouet primo animal non est corpus sed virtus est anime: et quod hoc
13
sit de necessitate in musculo. Et hec virtus est virtus volun〈-〉
14
taria quam precedit imaginatiua: vel estimatiua: et confirma〈-〉
15
tio consilij. Et ideo quia iste motor non est corpus: nccesse est vt
16
primum mobile quod mouetur per ipsum sit corpus ad hoc vt
17
hoc mobile sit sicut materia et ipsum erit ei sicut forma: quia
18
impossibile est primum motorem in animali vt sit sine materia.
19
Ergo necesse est speculari quid sit hoc primum corpus. et ap-
20
paret quod sit calor naturalis qui est in nobis. Et tu vides quod
21
quando infrigidantur membra eorum motus priuantur. Et
22
est res nota per se quod vna rerum receptarum in diffinitione ista〈-〉
23
rum operationum est calor naturalis. Sed iste calor natura-
24
lis differt proprijs differentijs in quolibet membro secundum ope〈-〉
25
rationes quibus appropriatur istud maxime in operationibus
26
nutrimenti. et de hoc nullus discordat. Sed Galienus sentit quod ori〈-〉
27
go situs caloris istius sit cerebrum: et ad totum corpus per ner〈-〉
28
uos ab eo mittitur. Sed Aristotelis sentit quod cerebrum sit seruitor
29
cordis in hac operatione per viam qua seruit ei in sensibus secundm
30
quod dictum est superius: et quod origo istius caloris est in corde.
31
Et hoc potest videri manifeste quod ita est vt verum est: quia tu vi〈-〉
32
des quod nascitur in corpore iter agentis quando vadit quod non
33
fuerat. et istud membrum a quo nascitur calor et vadit ad to〈-〉
34
tum corpus est cor. ¶ Et propterea quando accidit homi-
35
ni aliquid quod ipsum terreat redit calor ad cor et tremunt cru〈-〉
36
ra: et potest esse quod cadit homo: aut non poterit moueri. ergo
37
prima virtus regitiua in hoc motu: et illud quod mensurat calo〈-〉
38
rem in quantitate est de necessitate in corde. ¶ Et adhuc quod
39
Galienus et omnes alij medici confitentur quod virtus voluntaria est
40
in corde: et si ita est et apparet quod animalia non mouentur ni〈-〉
41
si voluntarie. Ergo virtus hec est in corde: et cerebrum eius
42
seruiens in dando ei temperantiam. Et commune erit cum di〈-〉
43
ceretur de hac temperantia vt fiat per neruum aut fiat cum
44
spiritu animali eunte in ipsum et non est differentia in hoc
45
excepto quod in neruis spiritus animalis secundum Galienum non est appa〈-〉
46
rens nisi in duobus neruis opticis. ¶ Sed primum mobile a
47
calore naturali est musculus: ideo quia conueniens est quod ca-
48
lor naturalis operetur in primo: hoc est vt primo moueatur
49
istud corpus cum quo habet similitudinem propinquiorem
50
ex parte caloris: hoc est musculus propter compositionem su〈-〉
51
am. quia est compositus ex prima carne simplici et neruis a
52
quibus nascuntur chorde. Sed neruus solus frigidus est mul〈-〉
53
tum et non habet partem similem cum calore naturali. Et vena
54
per se non est digna vt sit principium istius motus: ideo quia na〈-〉
55
scitur a membro non primo. Et de ratione non est quod instru-
56
mentum quod dat nutrimentum sit instrumentum motus: quia
57
magis est conueniens vt nutrimentum fiat per instrumen-
58
tum quietis. Nec etiam arteria conueniens erit huic motui
59
quia est operatrix operationum pulsationum que dissimiles et non
60
couenientes sunt motui voluntario: immo est simile vt sit con〈-〉
61
traria ei: et sit quasi disposita sicut res que vellet et nollet ali-
62
quid simul. Ergo remanet vt sit musculus primum instrumen〈-〉
63
tum quod mouetur a calore naturali. Sed in membris quibus
64
non sunt ossa et non sunt ramificata: et sunt parua: musculi ip〈-〉
65
si mouent ipsa sine medio: et ramificata mouent ea medianti〈-〉
66
bus chordis que nascuntur ab extremitatibus eorum: ideoque
67
cum contrahitur trahit illam chordam: et quia alligatus est cum
68
extremitate ossis: mouetur os suo motu. Et quando mem-
69
brum habet duos motus contrarios adinuicem tunc habet duo os-
1
sa vel duos musculos in duobus locis contrarijs adinuicem quo〈-〉
2
rum quilibet trahit per se suo tempore et prohibet alteri suo contrario ne faci〈-〉
3
at operationem suam illa hora: et si operati essent ambo vna ho〈-〉
4
ra: tunc stat equaliter membrum et trahitur secunum vnum statum.
5
Uerbi gratia. quando musculus qui est in siluestri parte manus
6
trahit ipsam: vertitur versus partem siluestrem et quando musculus
7
qui est in parte domestica trahit ipsam versus partem dome〈-〉
8
sticam vertitur versus illam: et quando trahunt ambo simul existit
9
equalis: et nullus est ipsorum per se vt tractu suo faciat ipsam
10
verti intus et extra. ¶ Et numerus musculorum secundum Galienum
11
est .529. quorum in facie sunt .45. quorum .24. sunt vt moueant
12
oculos et palpebras. et .17. vt moueant mandibulam inferi-
13
orem. et .9. vt moueant alia membra faciei que mouentur vo-
14
luntarie. et in istis sunt musculi occulti sub cute frontis et pro
15
sunt fortitudini apertionis oculorum. Et duo musculi qui
16
mouent extremitatem nasi. et musculi duo qui mouent labium
17
superius sursum. et duo qui mouent labium inferius deorsum
18
et duo qui mouent maxillam. Et musculi qui mouent ca-
19
put et collum sunt .XXIIII. quidam eorum ttahunt[*]ttahunt corrupt for trahunt caput ver-
20
sus illam partem solum: versus quam positi sunt. Et alij sunt
21
qui trahunt caput et collum: eorum quidam sunt qui trahunt
22
caput superius: et quidam sunt qui trahunt ad partem anterio-
23
rem: et quidam trahunt ad partem posteriorem superiorem
24
et quidam trahunt ad dextram: et quidam ad sinistram. Et .IX.
25
musculi mouent linguam. et .XXXII. musculi sunt propter motum
26
colli et epiglotis et septem musculi vnicuique spatule. et .XIII. vni〈-〉
27
cuique lateri quibus mouetur brachium: et quatuor mulculi posi〈-〉
28
ti super cubitum: et duo sunt intus qui faciunt ipsum verti ver-
29
sus partem domesticam. et duo stant extra vt faciant ipsum ver〈-〉
30
ti ad partem siluestrem. et .XXXVII. sunt in quolibet brachio .X.
31
extra. et .VII. intus. et .XXXVI. positi sunt super manus .XVIII. super
32
vnaquaque: qui mouent manus ad partem domesticam et par-
33
tem siluestrem: et ad motus pollicis et parui digyti et volam
34
manus. ¶ Et musculi pectoris sunt .107. eorum quidam dila〈-〉
35
tant. et quidam constringunt. Et musculi spondilium sunt .XLVIII. et
36
VIII. extenduntur super ventrem sub ossibus pectoris vsque
37
ad vmbilicum et quidam extenduntur secundum longitudi〈-〉
38
nem. et quidam secundum latitudinem. et quidam secundum tran〈-〉
39
suersum qui faciunt motum ventris constringendi et laxandi et
40
iuuat omnes alios motus: et quatuor musculos habent duo
41
testiculi: et quatuor. musculi mouent virile membrum: et vnus
42
musculus tenet os vrine ne indebite fundatur. et quatuor
43
musculi tenent orificium intestinorum ne stercus ante tem-
44
pus egrediatur. Et .XLVI. musculi ad motum coxarum et cru〈-〉
45
rium. et .XXVIII. ad motum pedum et aliquorum digytorum
46
pedum. et .XXII. alijs motibus digytorum pedum. et positi sunt
47
super pedes. Isti omnes musculi sunt prima res que mouetur
48
a calore naturali communi: aut calore proprio cuiuslibet mu〈-〉
49
sculi. ¶ Et postquam ita est quod aliquod membrum non moue-
50
tur nisi per calorem naturalem qui stat ei loco forme et propter
51
calorem qui est in musculo: et ille non mouetur nisi per princi〈-〉
52
pium anime. ¶ Et sciendum est quid est illud principium:
53
et vnde est et vbi est. Et dicimus quod quando associabitur huic
54
quod declaratum est per vniuersalem sermonem: hoc est quod vir〈-〉
55
tus que facit motum in loco est anima. Et est declaratum
56
etiam quod conueniens est quod motus vniuscuiusque corporis fit per
57
virtutem voluntariam fixam in membro communi quod communicat
58
toti corpori quod sit mobile per se. et per virtutem propriam voluntarie
59
mentis membris particularibus que mouentur per se et sunt
60
musculi. et apparet sensui quod in corpore non est membrum quod com〈-〉
61
municet toti corpori. et fit mobile per se nisi cor. ergo virtus vo〈-〉
62
luntaria communis est in corde hoc est in musculo qui est in eo: et quod virtu〈-〉
63
tes particulares voluntarie sunt in quolibet musculo particu〈-〉
64
larium musculorum. Sicut videmus quod motus communis vitalis
65
animalium qui est inspiratio habet principium a corde. et
66
ste[*]ste corrupt for iste motus est coniunctus motui expirationis pulsatilis. ¶ Et
67
ipropter[*]ipropter corrupt for propter hoc accidit quod pulsus manifestatur per motum: et minoratur per
68
quietem. Ergo cerebrum et neruus non fuerunt nisi ad tem〈-〉
69
perandum istum calorem in quo est principium virtutis volun-
1
tarie communis et proprie. ¶ Debes scire quod non est impossibile
2
hic esse motum voluntarium absque musculo: sed si est: est propter calo〈-〉
3
rem naturalem aut propter rem que stat loco eius in animalibus que
4
non sunt sanguinea nec musculosa. ¶ Et sine dubio isti mu〈-〉
5
sculi non sunt nisi in animalibus perfectis. Ideo graue fuit
6
Galienus ad dandum musculos qui moueant linguam exterius: et
7
motus duriciei membri tempore coitus. Ideo quia intentio sua
8
erat omnino vt motus non esset nisi per musculos: et non est ita.
9
¶ Capitulum .XIX. Quod est de iuuamentis anhelitus et membrorum eius.
10
〈P〉Ostquam narrauimus iuuamentum membrorum motuum
11
voluntariorum est narrandum de anhelitu et mem〈-〉
12
bris suis. Ideo quia Galienus ponit ipsum motum vo〈-〉
13
luntarium: et quia videtur quod cerebrum operatur in hunc
14
motum credit quod motus voluntarius sit in eo: et similiter credidit quod
15
esset in neruo. et credidit falsum: ideo quia iam probatum est quod hoc
16
conuenit esse in membro mobili per se: et propterea egritudo a
17
qua prouenit lesio in motu est primo et per se in musculo. et per
18
motum colligantie in cerebro et neruo. ¶ Quare medicus de〈-〉
19
bet curare lesionem istius motus intendendo primo ad musculum
20
et secundario ad cerebrum et ad neruum. Instrumenta an-
21
helitus sunt diafragma: pulmo: cauna trachea: arteria: epi-
22
glotis: et vulua. Et priusquam nos tractemus de iuuamento vni〈-〉
23
uscuiusque istorum membrorum: est tractandum de iunamen〈-〉
24
to[*]iunamento corrupt for iuuamento istius operationis hoc est de anhelitu. Et dicimus quot
25
medici sicut Galienus et alij visi sunt dicere quot anhelitus est pro〈-〉
26
pter duo iuuamenta: vnum ad ventillandum calorem natura〈-〉
27
lem cordis per attractionem aeris frigidi et expulsionem va〈-〉
28
poris qui resoluitur a calore naturali qui est corpus fumo-
29
sum qui non est conueniens eidem pro certo istud inuuamentum
30
est vnum et necessarium animalibus calidis sanguineis.
31
Sed illis que non sunt calida nec sanguinea non est necessa-
32
ria hec operatio: sed sufficit eis motus arteriarum qui venit
33
a corde. et hoc reputo sicut anhelitum. ¶ Sed aliud iuuamen〈-〉
34
tum quod dicunt esse est vt det nutrimentum virtuti intrin〈-〉
35
sece ex aere qui recipitur restaurando ex spiritu tantum quan〈-〉
36
tum resolutum est: hoc est falsum. quia impossibile est com〈-〉
37
positum nutriri ex simplici: quoniam si ita esset iam inueni-
38
retur animal esse simplex ex vno solo elemento. et Galienus negat
39
hoc. et propterea dicit quod aqua non nutrit. et propterea dico
40
quod primum verax est ¶ Sed cui ex virtutibus anime debeat
41
attribui anhelitus: hoc est perscrutandum: quia Galienus dicit
42
quod debet attribui virtuti voluntarie. et dicit hoc quia a nostra
43
voluntate est vt anhelemus et non anhelemus. Et etiam di〈-〉
44
cit quod proprium instrumentum huius virtutis est neruus. et
45
dicit quod si incideretur neruus qui mouet diafragma: homo
46
non viueret nisi tantum quantum viueret strangulatus. ¶ Sed
47
alij dicunt quod stat virtuti sicut motus pulsus. Et potest que〈-〉
48
stionari dictum Galieni duabus rationibus. Una: quia tu
49
vides quod anhelamus quando dormimus. ergo non est volun〈-〉
50
tarius: quia operatio voluntaria non fit nisi cogitatione et
51
voluntate sicut dictum est. Alia quia videmus quod anhelitus
52
qui fit improuise similatur motui pulsuum: ita quod Hppo-
53
crates[*]Hppo-crates corrupt for Hippocrates ponit ipsum pluries loco pulsuum scilicet tempore quo
54
non egrotant membra anhelitus. et dicit quod denunciat com〈-〉
55
plexionem cordis sicut denunciat pulsus: excepto quod non sit
56
egritudo in instrumentis anhelitus. ¶ Et alij sapientes vo〈-〉
57
lunt quod sit compositus duabus virtutibus. videlicet volun-
58
taria et non voluntaria: hoc est naturali et animali. et hic inue〈-〉
59
nitur in motu plurium membrorum sicut in motu palpebre oculi et
60
in motu deglutionis: quia manifestum est quod ambe virtutes iste sunt com〈-〉
61
posite. et ideo quando debilitantur iste due virtutes cadit defectus in opera-
62
tione deglutiendi sicut accidit quando cadit virtus appetitus. Et mi〈-〉
63
hi videtur quod opinio postrema sit veracior: hoc est quod hec operatio
64
sit composita. vel possibile esset dicere quod fortior esset opinio illius qui
65
dicit eam esse naturalem: quia plures anhelitus quos facimus tempore sa〈-〉
66
nitatis et egritudis fiunt sine intentione: quare ponuntur ad de-
67
nunciandum complexionem cordis: et et suspiria proijciuntur absque in〈-〉
68
tentione. et etiam quando magna necessitas anhelandi incumbit desiste〈-〉
69
re non possumus. sicut accidit in tussi et similibus. ¶ Et na-
1
tura non inuenit hanc virtute actione voluntaria nisi propter
2
necessitatem superuenientem: quando non sufficit virtus naturalis ad exi-
3
gentiam cordis. ¶ Sed probatio qua probat Galienus affirmando
4
quod hoc virtus penitus est voluntaria: est priuatio istarum virtutum
5
quando est incisus neruus. et dicit probando postquam est incisus ner-
6
uus est incisum instrumentum motus voluntarij. et inciso ner〈-〉
7
uo cessat motus voluntarius. ergo est in neruo. Et iste syllo〈-〉
8
gismus est falsus in principijs et corruptus in figura: quia quando re〈-〉
9
mouetur alias[*]remouetur alias is missing in Venice 1574 tenetur vnum predicatum rei que data est a subiecto
10
non debet semper remoueri predicatum ab illa a qua est remotum
11
subiectum. et qui opinabuntur hoc tenentur credere cum condictione op〈-〉
12
positi antecedentis in tota materia contradictionem oppositi consequentis. et ideo hec
13
verba non sunt digna vt hic audiantur. Et iste est vnus modus in
14
quo est manifestum. quia non habuit veram radicem in logica. quia si
15
per remotionem nerui remouetur aliquis motus. illud non est ex ne〈-〉
16
cessitate. vt quando neruus est vt sit ille motus vt dicatur quod neruus
17
sit propria causa in hoc motu. Et iam nisi sunt homines per-
18
cussi super venas et neruos dormitarios qui vadunt ad ce-
19
rebrum. et tuuc[*]tuuc corrupt for tunc in eis priuate sunt omnes operationes volunta〈-〉
20
rie et propterea hoc nomine nuncupantur. et dicit Rasis quod quan〈-〉
21
do rex indie volebat interficere nobiles interficiebat eos per
22
huuc modum. Et vis tu dicere propter hoc quod omnes motus
23
voluntarij sunt fixi in his duobus. ¶ Item que res est illa
24
que iubet hanc operationem in neruo nisi vna ex rebus propter
25
quam completur hec operatio: et quando illa lesa est. tunc ne-
26
cessario lesa est illa operatio. quanuis non sit propria causa
27
in hoe[*]hoe corrupt for hoc. quia corrumpitur propria operatio propter coruptio〈-〉
28
nem virtutis transmisse illuc. ¶ Et de necessitate non est pro-
29
pter hanc priuationem voluutarij[*]voluutarij corrupt for voluntarij motus quod quilibet motus
30
qui est in neruo qui ingreditur suam essentiam sit positus
31
substantialiter voluntarius et per accidens accidit ei vt sit et
32
ille voluntarius. ¶ Et quomodo poterit negare hoc: quia
33
iam concedit quod motus palpebrarum fit per musculos sicut
34
notum est per se: et cum hoc toto non est voluntarius. Et si vel〈-〉
35
let dicere quod sit totus voluntarius. adhuc nihl hic lucratur: eo
36
quod est in musculo non in neruo. ¶ Et postquam declaratum est
37
quod iuuamentum sit in anhelitu: et que sit eius virtus necesse
38
est narrare iuuamentum proprium vniuscuiusque membri pro〈-〉
39
prij huic operationi. ¶ Et dicimus quod membrum quod ma〈-〉
40
nifestum dat iuuamentum in hac operatione est pulmo: si-
41
cut videmus quod quando dilatatur attrahit aerem intus et quan〈-〉
42
do constringitur expellit foras. Et non est dubium quia illud
43
est proprium instrumentum in operatione illa. ¶ Sed quod ne-
44
cesse est speculari subtiliter in hoc est illud vtrum ille motus
45
cum quo fit inspiratio et respiratio sequatur motum pectoris:
46
nec per se habet aliquem motum an fit motus pectoris in anhe〈-〉
47
litu: inde continuum semper cum motu pulmonis vt sit eius
48
adiutor. ¶ Sed Galienus dicit quod pulmo nullum habet proprium
49
motum in se: et quod motus illius sequitur motum pectoris: et quod
50
motus anhelitus qui sequitur motum naturalem: fit per rem musculo-
51
sam magnam que dicitur diafragma quod separat inferiora mem〈-〉
52
bra a superiobus: et dicit quod magis propria res iuuamenti
53
istius membri est hec operatio: quia nos videmus quod incon〈-〉
54
tinenti cum pectus dilatatur repletur pulmo aere. sicut vi-
55
demus in follibus fabrorum. Et testificatur super hoc quod quan-
56
do vulnus factum fuerit ibi: et intret aer pectus tunc cessat mo〈-〉
57
tus pulmonis et moritur. Et posset esse quod cessatio motus pul〈-〉
58
monis quando vulneratum est pectus est propterea quia in〈-〉
59
frigidatur pulmo. Et in temporibus Aristotelis non cognosceba-
60
tur aliud iuuamentum huius membri nisi propter separati〈-〉
61
onem membrorum principalium a nutritiuis ad hoc vt non
62
accideret tempore digestionis eis aliud ex calore illo. Et non
63
debeat imputari Aristoteli hoc in desectum: quia istud quod
64
apprehenditur per anotomiam est sicut res que apprehen-
65
ditur numero motuum circulorum: nec illa erat plene scien〈-〉
66
tia completa tempore Aristotelis. Et si tempore Galieni erat ars
67
medicine plene completa: tamen dicit Galienus non est impossibile
68
post me venire qui inuenit in arte medicine quod per me non est
69
inuentum. Et propterea in maiori parte rerum de quibus opinan〈-〉
1
tur homines quod Galienus contradicat Aristoteli non est vera contradictio: sed
2
sicut additiones et complementa quia nullus reperit alias non[*]reperit alias non is missing in Venice 1574 deperit
3
Aristotelis dc[*]dc corrupt for de eo quod dicit in iuuamento diafragmatis et motu ner〈-〉
4
uorum: secundum quod dicit in tractatibus vniuersalibus deesse motus et sensus
5
et iuuamentis cordis et cerebri: et similiter hec est sic dicendum: et non
6
est dicendum quod illud quod dicit Galienus in rebus particularibus con-
7
tradicat in vniuersalibus Aristoteli. Et modo volumus reuerti ad illud
8
a quo separati sumus: et dicimus quod illud quod diximus ex sententia
9
Galieni quod motus pulmonis sequitur motum pectoris: et hoc indi-
10
get speculatione: quia Galienus non verificat hoc nisi propterea quia vi-
11
det quod cessante motu pectoris cessat motus pulmonis: et tunc
12
moritur animal. Et ego dico quod non est hoc ita absolute dicendum
13
quod motus pectoris sit causa principalis motus pulmonis: quia pos〈-〉
14
sibile est vt quilibet istorum id est pulmo et pectus habeat hunc motum
15
ex se: sed habeant vnam proprietatem coniunctionis: propter quam nullus
16
eorum mouetur sine alio. et propterea cum cessat motus vnius cessat
17
motus alterius. et non est quilibet eorum eam motus alterius. Et si
18
nos poneremus quod quando pulmo non mouetur hoc motu tunc cessa〈-〉
19
ret motus pectoris sicut dicit Galienus essemus arbitrati per hoc
20
secundum eum quod pulmo esset id quod moueret pectus dicendo quod si non
21
moueretur quod si non moueretur pectus non diceremus. Ecce hic
22
videtur quod Galienus perdiderit in opinione sua quod non est impossi〈-〉
23
bile esse motum pectoris et purlmonis vt moueatur simul sicut in
24
globo vno. vt si vno non moueretur quod aliud non moueretur: quamuis
25
vnus non sit motor alterius secundum modum qui dictus est. Item non
26
est impossibile superueniente pectori mala complexione per in-
27
cisionem nerui qui ei aduenit quod illa malitia non penetret ad pul〈-〉
28
monem per illam colligantiam. quia vna rerum ex qua egrotant mem-
29
bra est colligantia: et Galienus hoc concedit. Etiam per hanc eandem viam
30
debemus dicere quod motus pectoris adiuuet motum pulmo〈-〉
31
nis. et maxime quando indiget forti anhelitu. Et melior via quam
32
eligere possumus in fine nostre propositionis est hec. quia membrum
33
quod leditur cum cessat inspiratio et respiratio est cor sicut manife〈-〉
34
stum est. et si cor est illud quod recipit hanc lesionem propter hanc ces〈-〉
35
sationem et non solum lesionem sed et mortem. ergo de necessitate est il-
36
lud membrum in quo est principium istius iuuamenti. Et motus pul〈-〉
37
monis secundum Galienum erat violentus vel per violentiam perviam qua
38
mouentur corpora artificialia. Et nobis est dicendum quod illud prin〈-〉
39
cipium motus est in ipso per viam que est in corporibus naturalibus. Et
40
adhuc quod completur hic motus per duos motus. videlicet naturalem et vo〈-〉
41
luntarium. Ergo melius quod dicere possumus ex his est vt sint si〈-〉
42
cut duo primi mobiles scilicet quod musculus sit primus in motu vo〈-〉
43
luntario et cor et pulmo primi inmotu naturali. Et Galienus tenuit in hoc
44
tractatu viam quam in alijs regulis suis qui putat vt iste sit mo-
45
tus voluntarius: et putat quod non sit voluntarius nisi per neruum et non
46
apparet per anotomiam vt neruus veniat ad pulmonem per quem
47
possit sentire et maxime per quem possit mouere: et potest esset[*]esset corrupt for esse quod no-
48
stra principia non sunt sufficienitia veniendi ad veritatem pluri-
49
um harum inquisitionum: sed tamen conueniens est vt loquamur de his
50
secundum aptitudinem huius temporis: quia non est impossibile vt cadant hec verba per
51
que possumus certificare de veritate harum rerum tempore futuro: cum ad
52
preseaeeus spacium non habeamus. Et non fuerunt ordinate partes du〈-〉
53
plices pulmonis nisi propter hoc vt si superueniret vni parti mala di〈-〉
54
spositio vt alia staret in iuuamento loco ipsius: sicut contingit
55
in vulneribus que laniant vnam cameram pectoris quia stat pars
56
pulmonis que est in camera non vulnerata loco iuuamenti an〈-〉
57
helitus: sed quando vulnerantur ambe tunc statim moritur pati〈-〉
58
ens. ¶ Et iuuamentum canne pulmonis est propter inspira-
59
tionem et respirationem. et cum hoc habet iuuamentum vocis. Et
60
propter hoc fuit positum in extremitate huius membri vnum quod habet
61
possibilitatem generandi vocem: et assimilatur vni parue lingue. Et
62
misse sunt eidem a musculo res que dant ei diuersas dispositiones
63
vt possit generare diuersas voces. Et hoc iuuamentum est tantum
64
propter bene esse: et non propter necessitatem: propterea quod vox non est
65
necessaria in esse nostro. Et in maiori parte facit natura hoc quia fa-
66
cit in vno membro duo iuuamenta aut tria quando debet esse hoc si-
67
cut videmus in naribus: quia sunt ordinate ad odorandum: et ad hoc
68
vt sint propter mundificationem superfluitatum cerebri. et in
69
vna parte seruit virtuti expulsiue. et in alia parte seruit virtuti sen-
1
sibili. ¶ Et etiam iuuamentum vulue est vt defendat ne puluis
2
aut fumus: aut similes res nociue veniant ad guttur. ¶ Et cum
3
hoc defendit ne aer frigidus ingrediatur ad membra anhelitus
4
et ideo quando multum inciditur ab ea fortificatur frigiditas ad pectus
5
et pulmonem: et apparet vt habeat inuentionem in esse vocis.
6
Et testificatur nobis quod epiglotis est instrumentum quod appro〈-〉
7
priatur voci: quod est quia cum sufflamus fortiter in cameram
8
vel cannam pulmonis alicuius animalis egreditur vox ex-
9
tra ex ea que assimilatur voci illius animalis. Et fuit positum su〈-〉
10
per hunc meatum cooperimentum vnum ad defendendum a
11
rebus que vadunt ad isofagum[*]isofagum i.e. isophagum, sc. oesophagum ne ingrediatur in ipsum: quia
12
moriretur homo. Et propterea quando intrat aliquid etiam
13
modice quantitatis ammouet tussim. Ista sunt que sunt pos〈-〉
14
sibilia dici de iuuamento anhelitus.
15
¶ Capitulum .XX. Quod est de iuuamentis cerebri et partium eius.
16
〈E〉T virtutes cerebri scilicet imaginatiua et cogitatiua et
17
reminiscibilis et conseruatiua quamuis non sint mem〈-〉
18
bra vel instrumenta ipsa tamen habent propria loca in
19
cerebro in quibus manifestantur operationes earum:
20
et propterea de eis dicendum est. Et dicimus quod virtus imagina-
21
tiua stat in prora cerebri. et illa est que retinet figuram rei postquam
22
separata est a sensu communi. Sed cogitatiua plus manifestatur in
23
media camera. et per hanc virtutem cogitat homo in rebus
24
quibus pertinet cogitatio et electio quousque apprehenderit
25
quod conuenientius est. Propterea non inuenitur hoc virtus nisi in
26
homine: et animali bruto concessa fuit estimatiua loeo istius. Et lo-
27
cus virtutis reminiscibilis et conseruatiue est puppis siue pars
28
posterior capitis. Et inter conseruatiuam et remiscibilem non est
29
differentia nisi quia conseruatiua est conseruatio continua et remisci〈-〉
30
bilis est conseruatio intercepta. Et differentia que est inter conserua-
31
tiuam et reminiscibilem et imaginatiuam est quia imaginatiua prestat
32
alijs formam rei sensate postquam priuata est a sensibus: quare non est
33
sensus. Et virtus conseruatiua et reminiscibilis non sunt nisi ad con〈-〉
34
seruandum aut ad faciendum reuerti apprehensionem illius figu-
35
re. Et ex hoc apparet quod sunt magis spirituales quam imagina〈-〉
36
tiua. Et non est tradendum obliuioni quia quamuis camere cerebri
37
sint membra in quibus complentur operationes istarum virtutum: tamen in〈-〉
38
ueniuntur earum radices in corde. et quod illa loca non sunt illis nisi
39
sicut instrumenta in quibus manifestantur eorum operationes. Et si〈-〉
40
cut virtus visibilis dicitur esse in humore crystallino. quamuis sit in cor〈-〉
41
de vel in cerebro. sic iste virtutes et iuuamentum istorum locorum est ad
42
temperandum eas secundum modum qui dictus est iuuamento cerebri ad
43
alias apprehensiones. Et hoc declarabitur per viam qua declaratum
44
est illud. hoc est quod virtutes iste non laborant nisi cum calore in-
45
trinseco. et calor intrinsecus non aduenit eis nisi cum calore men〈-〉
46
surato. ergo virtus datiua et mensuratiua de necessitate est in cor〈-〉
47
de .ergo radix istarum virtutum est cor. Item quia operatio imaginatiue
48
non est nisi in signum quod remansit ex sensatis in sensu communi sicut de〈-〉
49
claratum est in libro de anima. Et ibi declaratum est quod locus et ra〈-〉
50
dix habitationis sensus communis est cor. ergo habitationis locus virtu〈-〉
51
tis imaginatiue est in corde necessario. Et iterum quia imagina〈-〉
52
tio est que mouet animal mediante virtute motiua voluntaria: mani〈-〉
53
festum est quod motiua voluntaria est in corde. ergo imagitiua[*]imagitiua corrupt for imaginatiua est in
54
corde. Et in loco in quo est imaginatiua de necessitate est co〈-〉
55
gitatiua quia cogitatio non est nisi compositio rerum imaginati-
56
uarum et dissolutio earum. Et in loco in quo cogitatiua de neces〈-〉
57
sitate est. est reminiscibilis et conseruatiua. propterea quia propter
58
ipsam sunt inuente. Et non est necessarium in videndo egritudi〈-〉
59
nes istarum virtutum et in egritudinibus istarum camerarum cere〈-〉
60
bri. vt iudicetur propter hoc quod iste virtutes sint solum in cerebro. si-
61
cut non est dicendum in videndo virtutem visibilem egram quando egrotat
62
humor crystallinus quod virtus visibilis non sit principaliter nisi in
63
crystallino. Et tu vides iterum quia egrotant iste virtutes appre-
64
hensiue propter egritudinem diafragmatis. et non fuit aliquis qui
65
crederet quod iste virtutes apprehensiue essent in diafragma-
66
te. propterea quia non fuerunt ordinate iste camere cerebri nisi pro〈-〉
67
pter istas virtutes. Et fuit ordinata earum complexio ad faciendum illud
68
quod conuenit istis virtutibus. et propterea ista virtus non manifesta〈-〉
69
tur primo nisi in duabus cameris proprie: et ab ea vadunt ad duas
1
cameras que sunt in parte posteriori per meatum qui est inter vtrasque
2
et sunt posita corpora in illo meatu qui aperiuntur quando neccsse est vt ape〈-〉
3
riantur ad intrandum calorem intrinsecum in illas. et postmodum claudi〈-〉
4
tur in illis sicut dictum est in libro anotomie. Et quia cerebrum est mem〈-〉
5
brum humidum liquidum: ideo ad custodiam ipsius positum fuit os cra-
6
nei et panniculi circundantes ipsum sicut posite sunt coste pectoris
7
ad conseruationem cordis. Et positum fuit hoc rotundum: eo quod hec
8
forma est melioris dispositionis aliarum omnium formarum. et maio-
9
ris capacitatis aliarum: et quia a nocumentis remotior omnibus alijs
10
existit. Et fuit positum cerebrum in altioti loco corporis in anima〈-〉
11
libus perfectis propter sensus qui sunt in eo: propterea quod
12
sensus secundum quod dicit Galienus sunt custodia corporum. Et rationis est
13
vt custodes sint in locis altis.
14
¶ Capitulum .XXI. Quod est de somno.
15
〈E〉T iam declarauimus iuuamentum vniuscuiusque mem〈-〉
16
bri secundum quod sufficiens nobis videtur: et restat vt declare〈-〉
17
mus aliquas operationes qui conseruant sanitatem. Et in〈-〉
18
cipiemus ab operatione dormiendi: et faciemus te sci-
19
re quid sit dormire: et in quo membro fiat hec operatio et que sit eius causa
20
eo quod est vna ex rebus necessarijs in esse animalium dormientium. Et
21
homo est vnum ex his: et proterea priuatio huius operationis est vna ex re〈-〉
22
bus que facit perdere vitam: et quando compleuerimus narrationem istius
23
virtutis cum modico eius quod sequitur ad hoc: tunc erit completa
24
ista particula: et incipiemus loqui in alia particula de egritudini-
25
bus et causis earum et accidentibus ipsarum si deo placuerit. Et dici〈-〉
26
mus quod dormire est ligamentum et quies sensuum et reuersio ip-
27
sorum ab instrumentis eorum ad partem intrinsecam corporis. Et iste res per se
28
note sunt. et propterea transeunt res sensate super dormientes et non
29
sentiunt eas et etiam videmus dormientem oculos habentem apertos et non
30
videbit et si esset virtus visibilis in suo instrumento tunc videret. Et non
31
solum accidit hoc in hora dormiendi. Sed esset accidit hoc quando homo subti-
32
liter solicitatus est circa aliud: tunc et transeunt super ipsum multa sensa〈-〉
33
ta et non sentit ea. Et postquam dormire non est nisi reuocatio sensu〈-〉
34
um ad partes interiores corporis: et est impossibile sensibus vt moueantur in
35
motu vniuersitatis corporis sine corpore vno quod staret loco eius
36
proprie materie: et est manifestum quod istud corpus est color naturalis ergo dor-
37
mire necessario fit per caloris naturalis reuersionem ad partes intrinse〈-〉
38
cas corporis. Et testificabitur super hoc quod partes exteriores corporis re〈-〉
39
frigerantur cum homo dormit. Et est operatio digestionis est fortior cum
40
homo dormit: eo quod calor naturalis cum quo operatur natura in vigilando in
41
exterioribus vt det sensum et motum reuertitur dormiendo ad par〈-〉
42
tes intrisecas corporis. Et postquam transmissio caloris naturalis mem〈-〉
43
bris non fit nisi a corde sicut dictum est superius. ergo reuersio ipsius
44
tempore dormitionis non fit nisi ad cor. propterea quia a loco vnde inci〈-〉
45
pit motus ad eundem reuertitur sicut est in domino. quia ab eo res ha-
46
bent initium et ad ipsum reuertuntur. Et postquam declaratum est quod
47
somnus est quies sensus et cessatio suarum operationum propter reuer-
48
sionem caloris naturalis qui est eorum subiectum ad cor. etiam sciendum est que
49
sit causa istius reuersionis propterea quia hec res stat loco forme dor〈-〉
50
mitionis et loco vltime digestionis. Et dicimus quod dilatatio calo-
51
ris naturalis in partibus extremis non est nisi propter augmen-
52
tum quantitatis eius. et non fit propter augmentum qualitatis nisi propter aug-
53
mentum quantitatis que est in eo. Sed constrictio sua est dimi-
54
nutio quantitatis. Et hoc fit necessario dominantibus super ipsum
55
frigiditate. et humiditate. ergo somnus non accidit nobis ni〈-〉
56
si quando infriditatur et humectatur calor naturalis propterea quia quando
57
acquirit huimditatem et frigiditatem. et reuertitur ad suam radicem dimi〈-〉
58
nuitur a sua quantitate. Et propterea quia iuuamentum cerebri fuit
59
vt temperaret caliditatem et siccitatem cordis necessarium est vt recipi〈-〉
60
at maiorem partem istius operationis a cerebro. Et hoc accidet quando
61
dominabitur super complexionem ipsius frigidam et humidam. et hoc non accidet ei ni-
62
si quando transmittitur ei cibus. et similiter quando accidit cibus cordi acquirit
63
frigiditatem et humiditatem. Et propterea quod hoc non accidit cordi vt in pluribus nisi
64
mediante cerebro: nos faciemus embrocationem super cerebrum vi〈-〉
65
gilantium cum rebus que habent humectare. Opinabantur multi hominum
66
quod cerebrum esset solum proprium membrum somni et non est ita.
67
Et rationes que nobis ostendunt quod dormitio non fit nisi per frigiditatem
68
et humiditatem sunt: quia nos videmus quod maior pars ciborum qui faciunt dor〈-〉
69
mire sunt frigidi et humidi sicut lactuce et similes. et cibi qui indu-
1
cunt vigilias sunt calidi et sicci. Et causa materialis somni est va〈-〉
2
por humidus qui ascendit a membris inferioribus ad cerebrum
3
propter aliquam causam generatus. et quando est in fine sui ascensus in〈-〉
4
grossatur a frigiditate cerebri et recipit grauitatem ab alijs hu〈-〉
5
miditatibus miscentibus se cum eis que ibi sunt. et quia non possnt resolui
6
nec vlterius ascendere: descendunt inferius ad membra et oppilant
7
meatus virtutum sensibilium. Et somnus non aduenit multum anima〈-〉
8
libus post laborem nisi propterea. quia animalia quando mouentur et laborant spar-
9
gitur calor suus naturalis diminuitur quantitas sua et refrigeratur. et propterea
10
reuertitur necessitate ad locum sui principij et sui thesauri. Sicut
11
similiter accidit ei res que impedit ipsum. quia reuertitur ad principium suum
12
et sicut homines exercituum quando accidit eis grande periculum reuertur〈-〉
13
tur ad capitaneum et propterea cor est istud membrum quod vltimo refri-
14
geratur tempore mortis. Et somnus est vna operatio nature que regit corpus
15
animalis. Et propterea fuit somnus necessarius in animalibus perfectis:
16
quia nisi esset somnus perirent sensus propter nimium exercitium: et pereun-
17
tibus sensibus periret vita. Et inde est quod citrinatur facies dor〈-〉
18
mire non potentium. et leduntur eorum operationes. et proprie opera-
19
tio virtutis nutritiue et est exercitium sensuum est ex rebus que refri-
20
gerant calorem naturalem propter sparsionem suam ad partes exteriores.
21
Et quando refrigeratur reuertitur ad partes interiores et diminuitur quan〈-〉
22
titas sua. Et est sciendum quod hec operatio quamuis ipsa non sit ni〈-〉
23
si propter aliquam permutationem coplexionis factam in calore natura〈-〉
24
li que est augmentum complexionis frigide et humide. tamen veraciter effi-
25
ciens hanc est virtus regitiua que est in corde: et calor qui est in
26
corde hoc modo est suum instrumentum. Et propter hoc est hic natus
27
locus inquisitionis: hoc est cui virtuti anime debet attribui hec opera〈-〉
28
tio. et videtur quod debeat attribui virtuti sensibili: ideo quia crescit et for〈-〉
29
tificatur propter hanc operationem: et non debeat attribui nutri〈-〉
30
tiue inquantum est nutritiua: propterea quia vregetabilia non dor〈-〉
31
miunt: eo quod non habent sensum. Et ista virtus est ex virtutibus
32
sensibilibus appropriatis sensui communi. Et nos non attribuimus
33
hanc operationem virtuti sensibili: nisi quia est vna rerum propter
34
quas conseruatur esse suum: quamuis tunc cesset. Iste sunt ille res
35
que possunt dici in operationibus omnibus quas habet sa〈-〉
36
nitas. Et de iuuamento istorum erit declarata res que est in neces〈-〉
37
saria in esse animalium et illa que non est necessaria.
38
¶ Capitulum .XXII. Quod est de complexionibus temporum
39
〈E〉T etiam membra virtutis nutritiue et operationes illi〈-〉
40
us funt necessaria in esse animalis: quod non est generatiua
41
et etiam sensus tactus est necessarius: et proterea fuit
42
priuatio istius virtutis mors ex necessitate: et ha-
43
nelitus est etiam operatio necessaria: et ex hoc apparet quod res que
44
stant corpori hominis loco conseruationis sunt aer: aqua cibi: que non
45
conseruant nisi quando sunt super suum cursum natiralem. Et quia aer non
46
est super formam suam naturalem nisi proter operationem solis et cor-
47
porum celestium: cum eo fuerunt cause que stant corpori humano lo-
48
co conseruationis ipsa eadem corpora. Et non completur hec operatio in
49
aere nisi proroter operationem solis in eo in quatuor temporibus que sunt
50
ver: estas: autumnus: et hyems: et hoc est ex incessu ipsius in circulo
51
obliquo. et propterea conueniens est medico cognoscere naturam horum
52
quatuor temporum: quia propter ipsa stat sanitas plusquam per alias causas
53
Et dicimus quod ver est tempus in quo operationes nutritiue sunt per〈-〉
54
fectiores: et hoc non accidit nisi propter multiplicationem calo〈-〉
55
ris naturalis in corpore. propterea quia calor naturalis est calidus et humidus. et
56
dicitur quod complexio istius temporis est propter caliditatem et humiditatem. pro〈-〉
57
pterea quia speculatio in complexione huius temporis est in comparatione
58
ad corpus humanum et operationes iuuenum in hoc tempore sunt
59
perfectiores: et propterea potest dici quod est tempus temperatum comparatum
60
complexioni hominis. Sed si tu diceres quod esset temperatum propter proporti〈-〉
61
onem qualitatum ex quibus est vna cum alia: hoc esset falsum: quia vna〈-〉
62
quaque rerum qui appropriatur complexioni appropriatur de necessitate
63
dominationi vnius qualitatis actiue que stat loco forme et dominationi vni〈-〉
64
us qualitatis passiue que stat loco materie. et si ita non esset complexionatum
65
non esset vnum in forma: immo essent duo: nec etiam esset recepta
66
vna operatio in suo termino: si due qualitates contrarie do-
67
minantes essent super ipsum ambe equales in potentia vel in ac〈-〉
68
tu: quia ex duabus rebus in actu contrarijs non potest fieri vnum in actu et
69
etiam de duabus non contrarijs sicut non fit ex duabus lineis in actu
1
vna linea in actu: et hoc non consenserunt multi ex eis qui appro-
2
priant sibi philosophiam hoc tempore: nedum medici: et de hoc habebunt ma〈-〉
3
nifestam declarationem: quia nunquam inuenitur temperata complexio in
4
proportione .4. qualitatum: hoc est temperantia que est secundum extremita〈-〉
5
tes: sicut non potest inueniri temperata complexio appropriata vni qua〈-〉
6
litati actiue: propterea quia quelibet actiua habet gradum sue operatio〈-〉
7
nis propter vnam qualitatem passiuam propriam ei que stat ei loco materie.
8
Et postquam declaratum est hoc reuertamur ad illud a quo se〈-〉
9
parati sumus. Et dicimus quod videtur quod tempus estiuum habeat in
10
dispositione sua dominium caliditatis et siccitatis. et etiam apparet quod humiditas et fri-
11
giditas dominentur super dispsitione hyemis: et hec est comparatio-
12
ne ad tempus veris et complexioni hominis. Sed complexio autumni quia est media in〈-〉
13
ter estatem et hyemem opinatur quod sit quasi in temperantia veris: sed
14
res est contraria: quia est in fine conrarietatis veri: propterea quia est illud tem〈-〉
15
pus in quo debilitantur virtutes et sunt confuse sicut videtur in vegeta〈-〉
16
bilibus et animalibus: et propterea dicendum est quod frigiditas et siccitas.
17
dominentur super ipsum que sunt contrarie caliditati et humiditati. et quamuis
18
non sit frigidum multum predominatur ei siccitas: et vniuersaliter dico quod con-
19
fusus est in suis partibus: et sol in illo est medius nobis inter
20
propinquitatem et longitudinem: et quamuis hec eadem comparatio sit in vere
21
tamen est magna differentia inter istas duas comparationes ex parte prepa〈-〉
22
rationis naturalis: propter ea quia virtutes sunt in autumno in fine declinatio〈-〉
23
nis: et siccitas iam dominata est super omnia animalia. et propterea non inuenitur
24
aliquod iuuamentum intemperantia caloris ipsius temporis in rebus generatio-
25
nis. Sed temperantia que est in vere est conueniens generationi: et sedet super
26
naturam que est conueniens generationi et hec est humiditas. Et hec tempora
27
non habent terminum stabilem generaliter in breuitate et longitudine: sed
28
diuersificatur in regionibus: et hec diuersificantur in latitudini-
29
bus ipsarum. et temperatior regio est illa que habet tempus au〈-〉
30
tumni breue: et tempus veris longum: et tales regiones sunt in
31
quinto climate et proprie que sunt propinque mari. Et autum-
32
nus in terris nostris hispanie habet quasi duos menses. et
33
sedet in principio quinti climatis. et sub lance dici non est tem〈-〉
34
pus temperatum secundum quod opinantur multi hominum: et hoc decla-
35
ratum est alias: nec etiam verum est quod dicunt quidam quod quartum
36
clima sit melius quinto. et Galienus sentit quod temperatior regio
37
est terra grecorum. et inter alias temperatior est terra hispani-
38
cis et dicit quod totum tempus illarum terrarum est sicut tempus ve〈-〉
39
ris. Deinceps declaratum est ex istis locis sanitas cuiuslibet
40
membri in omibus quatuor causis scilicet materiali: efficiente. formali. et finali
41
et hec fuit nostra intentio a principio libri.
42
¶ Explicit liber secundus colliget Auerroys qui liber fuit
43
de sanitate.
44
¶ Incipit tertius liber qui est de egritudinibus et continet
45
capitula quadraginta et vnum.
46
¶ Capitulum .I. Quod est de egritudine et eius diffinione[*]diffinione corrupt for diffinitione
47
in generali.
48
〈D〉Iffinitio egritudinis est manifesta per disson-
49
nem[*]disson-nem corrupt for diffinitionem sanitatis eo quod egritudo est opposita sa-
50
nitati. Et quia sanitas est vna bona dispositio
51
in membro cum qua agit actionem quam habet a
52
natura sua agere: et similiter patitur passionem quam habet
53
pati per sui naturam fuit necessarium vt egritu〈-〉
54
do sit mala dispositio in membro propter quam agit et patitur contra
55
naturam. Et necessarium est vt faciamus in cognitione specierum egritu〈-〉
56
dinis quod fecimus in cognitione specierum sanitatis: hoc est vt narre-
57
mus in primis quot et que sint eius species: et que sint sue cause: et po-
58
stea declarabimus que sint actiones et passiones non naturales: et me〈-〉
59
dici vocant passionem accidens. Et quado nos hoc fecerimus tunc co〈-〉
60
gnouerimus egritudinem per omnes suas causas que sunt finis cognitio-
61
nis rerum: et hoc totum poterimus cognoscere a cognitione sanita〈-〉
62
tis que a nobis prius dicta est. Quoniam numerus specierum egritudis est sicut nu〈-〉
63
merus specierum sanitatis: et a cognitione sanitatis cognoscitur egri〈-〉
64
tudo: quamuis opinatum sit quod notiores sint species egritudinum specie〈-〉
65
bus sanitatis: propterea quia multe egritudines habent nomina et sa〈-〉
66
nitates opposite illis non habent nomina: et tamen impossibile est cognoscere
67
egritudines perfecte nisi propter cognitionem suorum oppositorum.
68
Et propterea dictum est quod contrariorum eadem est disciplina. Re〈-〉
69
uertamur igitur et dicamus quod propterea quod dispositiones sanitatis
1
membri habent duas species. vna est bonitas complexionis membri que in
2
membris inuenitur consimilibus. et alia est bonitas complexionis que est in
3
membris officialibus: fuit necessarium diuidere similiter egritudines
4
secundum has duas species. In primis narrabimus egritudines
5
membrorum consimilium. et dicemus earum causas efficientes et materiales. et
6
postea narrabimus egritudines membrorum officialium. et dice-
7
mus earum causas. Et dicimus propterea quod membra consimilia non
8
agunt nec patiuntur secundum cursum nature. nisi quando mensure caliditatis frigiditatis
9
siccitatis et humiditatis erunt in illis cum proportione conuenienti in omnibus specie〈-〉
10
bus complexionis sanitatis: sicut narrauimus in libro sanita〈-〉
11
tis. Similiter est necesse vt sint egritudines illorum membrorum ipsis
12
egritudinibus ab ipsis mensuris proportionatis in vna qualita-
13
te vel duabus ex illis que possunt combinari. ergo species egritudinis istarum
14
cgritudinum[*]cgritudinum corrupt for egritudinum alias[*]istarum egritudinum alias is missing in Venice 1574 istorum membrorum sunt octo: videlicet calida frigida humida
15
vel sicca vel calida et humida et calida et sicca aut frigida et sicca. Et non solum est in〈-〉
16
telligendum de primis qualitatibus sicut dicit Galienus sed etiam de qua〈-〉
17
libet qualitate cum qua operatur membrum suas operationes
18
sicut duritie et mollitie et his similibus qualitatibus proprijs mem-
19
bris et improprijs. Et species harum egritudinum primo inueniuntur in
20
membris consimilibus secundo in compositis propter consimilia sicut dictum est
21
in speciebus sanitatis. Et istarum octo specierum quedam sunt materiales. et que〈-〉
22
dam non. Sed difficile est imaginari egritudinem materialem esse sim〈-〉
23
plicem. propterea quia egritudines materiales sunt composite quia nul-
24
la egritudo materialis ledit operationem nisi propter aliam non
25
materialem que superuenit membro a calore vel a frigore.
26
¶ Capitulum .II. Quod est de causis egritudinum in generali.
27
〈D〉Einceps volumus dicere causas earum. et dicimus
28
quod occasiones materialium egritudinum sunt humores
29
quatuor quando egrediuntur ab eorum temperantia in quanti〈-〉
30
tate aut qualitate. Et hoc accidit aut a parte materie
31
aut a parte efficientis. et hoc est propterea quia membra non permanent
32
super complexionem sanitatis: nisi quando sanguis qui aduenit eis est in
33
quantitate et qualitate in proportione temperata in caliditate et
34
frigiditate. Et hoc accidit quando membra que efficiunt nutrimen〈-〉
35
tum stant super complexionem sanam: et cibi qui adueniunt corpori sunt natura〈-〉
36
les et recipiuntur in quantitate conuenienti et ordine debito et tempore
37
conuenienti. Sed quando sunt secundum contrarium: tunc non sunt solum cause
38
materiales ad generandum in corpore istos humores: sed etiam indu〈-〉
39
cunt membra facientia nutrimentum ad malam complexionem. et tunc dicitur
40
quod humores exiuerunt a naturam a duabus partibus .videlicet. a parte efficienti et a
41
materiali simul. Et plures erunt cibi nturales et recipiuntur secundum ordinem
42
naturalem vt dictum est. Sed res extrinsece acquirent membris effi〈-〉
43
cientibus malam complexionem. et generabunt tales humores: et il〈-〉
44
la sunt sicut aer. exercitium et similia. et tales sunt exeuntes in quan-
45
titate et qualitate. et tales sunt euenientes a mala complexione
46
in radice creationis membrorum agentium in nutrimento. et tales
47
accidunt causa parentum qui exiuerunt a sua complexione. et ex preparatio〈-〉
48
tione prima in creatione: quoniam plures homines sunt similantes se ad〈-〉
49
inuicem in creatione eorum et regimine. tamen variantes se in ac-
50
cidentibus. quia tales sunt multarum egritudinum. et alij paucorum
51
egritudinum. et tales multorum annorum. et alij paucorum anno-
52
rum. Et pluries accidet hoc a mala complexione fixa in pricipio
53
generationis membrorum efficientium. Et plurimum hec talis complexio est
54
hereditaria: quia ab istis primis preparationibus accidit quod vide〈-〉
55
mus etiam de similitudine multorum hominum adinuicem in forma
56
consuetudine et accidentibus egritudinum in paucitate et longitudi-
57
ne annorum. Et postquam diximus causas humorum distemperatorum vniuersaliter.
58
Deinceps narrandum est quomodo fit generatio vniuscuiusque isto-
59
rum et quot sunt egritudines que generantur ab eis.
60
¶ Capitulum .III. Quod est de causis egritudinum materialium
61
calidarum et siccarum.
62
〈E〉T incipiemus ab egritudinibus calidis et siccis
63
materialibus. Et dicimus quod egritudo calida et sicca
64
generatur ex cibis calidis et siccis distemperatis:
65
vel quia recipiuntur in multa quantitate. aut ni〈-〉
66
mis diminuuntur. aut quia recipiuntur super ieiunium. quia
67
quando recipitur cibus post multum ieiunium in stomacho et epate permuta〈-〉
68
bitur ad calorem et siccitatem fortem et inducet stomachum et epar ad
69
eandem complexionem. et tunc erit facta operatio eorum ab am-
1
babus partibus supradictis et sanguis qui generabitur ab
2
hoc cibo erit calidus et siccus et distemperatus: et multiplicabitur in ipso
3
cholera in multa quantitate: et distemperabitur in multa qualita〈-〉
4
te: et tunc impedietur operatio fellis. et non poterit attrahere
5
choleram secundum debitam quantitatem. et sic remanebit imbibitus ex
6
ea. Et illud est eo quod quando exit colera a via sua naturali in quan〈-〉
7
titate vel qualitate aut in ambabus simul. tunc remanet cholera
8
influxa in sanguine: et quando nutrientur membra ex illo sanguine exi〈-〉
9
bunt paulatim a sua complexione naturali ad malam complexionem
10
calidam et siccam et generabuntur multe egritudines calide cholerice
11
et similia accidentia venientia membris a rebus extrinsecis. sicut
12
ab aere calido. et a multo exercitio et vigilia. et accidentibus
13
anime que habent calefacere. sicut ira et furor et cogitatio-
14
nes cordis et his similia. et causa fortior que est istarum causa-
15
rum plus aliarum rerum est aer et ars. et aliquando erit causa istarum
16
oppilatio pororum qui sunt in cute per quos euaporat calor et
17
retinetur. et conculcabitur calor intus et faciet quod dictum
18
est. Et aliquando erit hoc a complexione naturali vel radicali. Et cho〈-〉
19
lera non naturalis que fit in corporibus supradictis habet quatuor
20
species. Una species est que assimilatur vitello oui quod natum est in illa
21
die. Galienus dicit in pluribus locis. quod hec species est calidior natu-
22
rali. quia pars ignea in hac specie dominatur plus. et dicit quod eius
23
grossicies est proper nimiam caliditatem et ebullitionem ob quam rem
24
habet ista secum istum calorem igneum. Et alij medici preter ip〈-〉
25
sum dicunt quod hec est minoris caloris naturali. Et dicunt quod
26
grossicies ipsius est propter alicuius mixtionem flegmatis. et
27
secundum hoc debet esse rubedo ipsius infra rubedinem naturalem
28
et est contra illud quod dicit Galienus et nos videmus quod ita non
29
est vt dicunt. Ad hoc secundum illos debet habere cum sua grossitie
30
aliquantulum viscositatis sicut debet habere corpus humidum
31
mixtum cum corpore calido. et sensus visus in hoc adiuuat. Galienus.
32
Et secunda species habet colorem auricalchi. vel citri. et generatur
33
ab humiditate aque ammixta cum ipsa et sine dubio hoc in〈-〉
34
fra sistit in caliditate a cholera naturali. et egritudines que fi〈-〉
35
unt ex hac specie et vitellina secundum illos qui dicunt quod
36
fit grossa propter ammixtionem flegmatis non sunt enumerande cum
37
egritudinibus calidis et siccis simplicibus. sed cum compositis. Sed egri〈-〉
38
tudines vitelline secundum Galienum snnt[*]snnt corrupt for sunt posite in vltimitate caliditatis
39
et siccitatis. et potest esse quod hec cholera. est cholera. quam nominat Galienus
40
choleram rubram. Et alie due species sunt sicut prassina et eruginosa: et
41
dicitur quod ambe generantur in stomacho: et mihi videtur quod Galienus non ap-
42
propriet eas cholere simplici. quia dicit in libro de virtutibus naturalibus quod
43
iste due species generantur a cholera vitellia mixta cum alijs humo〈-〉
44
ribus: et quod he due species sint composite. et manifestum est quod generantur
45
in stomacho secundum eos. Et stomachus per suam naturam non habet generare
46
choleram naturalem nec non naturalem: quia quod generat naturalem generat non
47
naturalem: quando corrumpitur ipsius complexio quia ipsius complexio intenditur aut
48
remittitur. ergo prassina et eruginosa non habent hoc nomen nisi
49
equiuoce. Et videtur quod causa ista generationum est quod quando cholera egreditur
50
a sua natura in calida et sicca proper sparsionem ipsius ad stomacum: tunc re〈-〉
51
miscetur cum alijs humoribus. et proprie cum melancholia. et ibi recipit ali-
52
quam speciem putrefactionis et peruenit ad talem complexionem. et pro-
53
pterea assimilantur isti humores veneno. et proprie eruginosa. Et
54
egritudines que proueniunt ab his sunt incurabiles propterea quia
55
non recipiunt digestionem nec permutantur a colore naturali. immo
56
corrumpunt formam specificam ipsius sicut corrumpit venenum. Dein〈-〉
57
ceps volumus declarare qualiter generantur egritudies[*]egritudies corrupt for egritudines choleri〈-〉
58
ce. et incipiemus a febre cholerica sefraria. Et dicamus postquam
59
dictum est quod febris est calor qui continet totum corpus qui ledit actio-
60
nes et passiones membrorum omnium. Ab hac parte apparet quod est ca-
61
lor extraneus et apparet ex parte qua manifestatur in ipsa operatio
62
caloris intrinseci digerendo humores et recipit sanationem et non
63
est sicut calor extraneus qui inuenitur in corporibus mortuorum. ob hoc
64
apparet quia etiam est naturalis: et veritas quia est calor naturalis mi〈-〉
65
xtus cum aliqua qualitate caloris putredinalis. Et adhuc
66
postquam calor iste spargitur et continetur per totum corpus per arteri-
67
as: dicimus per hoc quod subiectum propinquum istius caloris est cor:
68
et propterea est impossibile ipsum esse totum extraneum. Et propterea quia
69
calor cordis est ille calor cum quo membra faciunt omnes
1
suas operationes. necessarium est quando recipit aliquam permuta〈-〉
2
tionem vt ledantur omnes eorum operationes. Ergo diffinitio fe-
3
bris est hec: quia est calor compositus ex calore naturali et extra-
4
neo putredinali misso a corde ad totum corpus et ledit omnes
5
actiones et passiones Et dicimus quod iste calor est permutatio ca〈-〉
6
loris naturalis permutati in quantitate et qualitate operandi in
7
corpore operationes non naturales aut in materia non natu-
8
rali. Deinceps volumus dicere quod cause generationis istius ca〈-〉
9
loris sunt eedem cum causis generationis caloris extranei: saluo
10
quod in hoc calore sunt equales. et si ita non esset. ergo esset extra〈-〉
11
neus absolute. quia res attribuitur extraneo dominanti. Et iam dccla〈-〉
12
ratum[*]dcclaratum corrupt for declaratum est in quarto metheu[*]metheu (?) cf. Venice 1574: in Quarto Meteororum. quod causa efficiens putredinem stat duobus
13
modis: vnus est calor extrinsecus. propterea quia iste calor spargit et
14
exalare[*]exalare i.e. exhalare facit calorem intrinsecum: et maxime quando est cum forti qualitate
15
et quando spargitur calor intrinsecus sicut conuenit tempore magni caloris
16
qui regit materiam generatam in illa materia calor extraneus. et maxime si
17
sit humida: quia humiditas de facili permutatur a rebus extrinsecis:
18
quia difficille esset effici per se ipsam. Alius causa est efficiens per accidens. hoc est
19
frigiditas: quia quando dominatur super calorem intrinsecum extinguit ipsum: et
20
tunc generat super materiam loco istius caloris naturalis alium calorem
21
extraneum. Et ibi declaratum est quod ens naturale non permanet in suo esse nisi
22
quando virtutes agentes dominantur super patientes. Et quando debilitantur iste
23
virtutes regitiue: et dominantur virtutes extrinsece: tunc tendit ens ad
24
viam imperfectionis. alias corruptionis[*]alias corruptionis is missing in Venice 1574. Et cause que adiuuant ad gene〈-〉
25
randum calorem exineum ille eedem sunt cum illis que adiuuant ad extin-
26
guendum calorem naturalem: et hoc fit quando subiectum est preparatum ad recipien〈-〉
27
dum. alias extinguendum[*]alias extinguendum is missing in Venice 1574 istam generationem extraneam: sicut sanguis ex
28
quo generatur cholera qui egreditur na atura[*]na atura corrupt for a natura in quantitate: aut qualitate. aut
29
proper multiudinem sanguis. aut propter ipsius grossitiem aut viscosi-
30
tatem: quia per hoc refrigeratur calor intrinsecus et extinguitur sicut fa〈-〉
31
ciunt multa ligna humida quando ponuntur super ignem
32
Et etiam oppilatio pororum adiuuat ad hoc. quia resistit euenta-
33
tioni caloris intrinseci. et accidit hoc sicut accidit igni quando non
34
habet euentionem qui cito extinguitur vel debilitatur sicut tu vides quod
35
carbonarij tegunt carbones cum terra vt ignis non transeat per
36
omnes partes carbonum. et faciat ex eis cinerem.
37
¶ Capitulum .IIII. Quod est de generatione febris cholere sefrarie.
38
〈E〉T postquam declaratum est vniuersaliter quid sit febris et vniuersales cause
39
lue generationis dicendum est quomodo generatur febris coleri〈-〉
40
ca: qui dicitur sefraria. Et dicamus quod fortior causa in ge-
41
neratione istius febris: est quando dominatur complexio sangui〈-〉
42
nis in caliditate et siccitate. Et habet preparationem vt generetur in eo talis
43
calor: aut propter preparationem superfluitatum tertie digestionis que est
44
in membris. sed grossities et viscositas et oppilatio venarum non
45
imaginantur in operatione istius febris: nisi diceretur in colera vi〈-〉
46
tellina secundum illos qui dicunt contra Galienum aut propter quantitatem suam. Et
47
debes scire quod non est in homine colera absoluta. ita vt sit pars membri
48
hominis excepta cholera que stat in sacculo fellis secundum quosdam: sed
49
natura expellit eam a membris sanguineis quando separatur ab eo. et
50
propterea est impossibile opinari quod subiectum febrium sefariarum sit cholera
51
absoluta. sed est sanguis aut humiditas in qua dominau cholera. Et
52
propterea potest recipere digestionem et reuerti ad suam naturam quia non de〈-〉
53
nudatur a sua forma specifica. Sed quando separatur ab eo colera abso〈-〉
54
luta incontinenti expellitur a natura. et si separatur ab eo res que habeat
55
possibilitatem recipiendi digestionem nutrientur ex eo membra. Et
56
non est possibile vt cholera recipiat aliquam digestionem. quia non est possibile
57
illi rei que transiuit terminum decoctionis vt redeat ad terminum
58
decoetionis[*]decoetionis corrupt for decoctionis. sicut non est possibile vt assum reuertatur ad elixum. nec etiam
59
in ea est aliqua pars ex qua possit membra aliquo modo nu〈-〉
60
triri. et dico hoc de naturali. sed si sic de naturali quanto plus de non
61
naturali. Et illi qui solum sunt medici qui dicunt quod colera est cibus
62
alicuius membri sunt qui dicunt quod quaiuor[*]quaiuor corrupt for quatuor humores sunt elementa
63
membrorum consimilium. Et ego nolo laborare plus in questionibus cum eis
64
quia ego declaraui hoc perfecte in libro sanitatis. Et propterea quia calor
65
extraneus generatur in humiditate que est extra naturam cum debilitate caloris
66
intrinseci. dico quod non est cum excessu naturalis caloris. sicut opi〈-〉
67
natur Galienus in multis locis. Sed properea quod humiditas est velox ad
68
putrefactionem. propterea quia calor intrinsecus plus laborat ad
69
ipsius corruptionem. quia illa non habet a se rem que eam consumet. Et
1
si confiteretur Galienus quod omnis calor extraneus esset putredinalis cade-
2
ret periculum magnum in dictis Aristotelis. propterea quia quilibet calor extraneus fit
3
secundum ipsum primo et substantialiter propter calorem aut frigiditatem. et quando debi〈-〉
4
litatur calor naturalis propter frigiditatem tunc dominatur humiditas et fatigatur
5
calor intrinsecus in dominando super ipsum: et fit putrefactio propter calorem
6
extraneum superuenientem. Sed quando causa caloris extranei fit a calore:
7
tunc superuenit membris assatio: vel combustio: sed non putrefactio.
8
propterea ergo non est ex necessitate vt omnis calor extraneus aut omnis fe-
9
bris sit putredinalis et maxime causon: et etiam quando calor extrane〈-〉
10
us generatur in locis in quibus fit digestio: et in locis in quibus fit pars membrorum
11
in actu et aggregantur ibi superfluitates existentes in natura distempe-
12
rate similes colere in qualitate aut distemperate in quantitate etiam erunt
13
ille humiditates qui sunt in corpore occasione cholere: et inuente loco
14
digestionis. Et manifestum est quod locus maioris digestionis est locus di〈-〉
15
gestionis secunde qui est epar et vene: et alter est locus digestionis tertie: et
16
illa est in membris: et propterea species harum febrium sunt due vna que
17
est in venis: et altera que est in membris hoc est in locis digestionis
18
tertie. et in libro pronosticorum declarata est differentia istarum
19
duarum febrium. Et sunt etiam alie febres que sunt appropriate
20
pure cholere. et tales etiam appropriate sunt cholere non pu〈-〉
21
re. et ibi declarabo differentiam vnius ab alia.
22
¶ Capitulum .V. Quod est de egritudinibus cholericis localibus.
23
〈E〉T postquam declarauimus vniuersaliter quomodo fiunt febres coleri〈-〉
24
ce. Deinceps volumus loqui et narrare quomodo fiunt
25
egritudines colerice locales que nominantur alguase. in la〈-〉
26
tino dicuntur apriata colerica. et in greco erisipile. et
27
dicimus quod hec apostemata generantur in membris duobus modis. vno
28
quando expellitur ad aliud membrum humor colericus. et tunc: propter eius quan〈-〉
29
titatem fit dilatatio in membro secundum omnes dimensiones. Et propterea
30
dicitur quod elmare. siue erisipilla et similia sunt composita ex morbis
31
consimilibus et officialibus. Et causa expulsionis istius humoris est propter fortitudi〈-〉
32
nem virtutis expulsiue in membro mandante. et propter debilitatem
33
eiusdem virtutis in membro recipiente. Et non fit sicut dicunt gros-
34
si quod fit propter fortitudinem retentiue membri recipientis. Uerum
35
ad hoc multum adiuuat largitas viarum cum suppositione patientis
36
membri. Et maxime quando membrum expellens est superius et recipi-
37
ens inferius: et maxime quando humor est grossus et terrestris. et quando fuerit in-
38
cineratus et fuerit in membro. tunc propter illius quantitatem calor intrin〈-〉
39
secus in eo suffocabiur et generabitur calor extraneus in membro extraneo
40
saluo si humor non esset in vltimitate siccitatis. Et si apostema istud ge〈-〉
41
neratur in aliquo: membro principali aut prope ipsum procedet ab eo calor
42
ad cor et generabitur febris fortis: et si non erit: prope membrum principale
43
non faciet febrem: et possibile erit vt tendat ad mortem. Et alio modo
44
generatur quando membrum non potest digerere cibum qui ei mittitur nec ipsm per-
45
mutare in quantitate: aut qualitate: nec ipsm potest expellere. tunc
46
materia augmentatur in membro illo taliter vt recipiat dilatationem
47
in omnes tres dimensiones. et extinguitur eius calor naturalis eidem men〈-〉
48
suratus: et generatur in eo calor putredinalis propter necessitatem materie ex-
49
tranee. Et iste egritudines que dicuntur erisipille sunt duarum specierum:
50
vna est que dicitur erisipilla ruboris et apparet ab hac specie. vt sit mi〈-〉
51
xta cum multo sanguine propter rubedinem quam habet: et non facit in mem〈-〉
52
bro magnum tumorem: et non est dolor eius acutus. Alia species di〈-〉
53
citur erisipilla formicularis et in ea plus dominatur cholera. et propte〈-〉
54
rea inducit pustulas et corrosiones. Et aliquando ista non apparent
55
nisi in cute: et aliquando est fixa in substantia membri et illa peior est
56
et potest esse vt fiat in concauitate alicuius membri sicut in stomacho aut in
57
intestinis et ledet ipsius operationes sine apostemate manifesto.
58
¶ Capitulum .VI. Quod est de egritudinibus frigidis et hu-
59
midis materialibus.
60
ISte egritudines fiunt propter flegma quod est extra
61
naturam in quantitate et qualitate: et cause generatio〈-〉
62
nis istarum sunt opposite causis ex quibus generantur
63
egritudines cholerice et manifestiores istarum egritu-
64
dinum sunt febres flegmatice et apostemata que dicuntur zimie[*]zimie cf. Venice 1574: zinnie: quod vero plus
65
adiuuat ad generationem harum febrium est oppilatio que fit pro-
66
pter grossitiem istius humoris aut viscositatem. Et vniuersaliter fit hec pu〈-〉
67
trefactio per viam extincitonis[*]extincitonis corrupt for extinctionis caloris intrinseci: sicut extinguitur
68
ignis a superpositione signorum viridium. et cum extinguitur intrin〈-〉
69
secus augmentatur extraneus in materia extranea: et ista febris fit
1
ex hoc humore in venis: et in tertia digestione membrorum. Et istius humo〈-〉
2
ris exeuntis a natura sunt quatuor species. vna est salsi: et est siccior natura〈-〉
3
li: propterea quia salsugo ei aduenit a substantia terrestri adusta mixta cum
4
aliqua humiditate. sicut apparet in generatione salis. Alia est acetosi et
5
quamuis sit siccum. tamen est frigidum: propterea quia acetositas generatur a fri〈-〉
6
giditate. Dulce est calidius sicut est videri in acetosis fructibus
7
qui post acetositatem acquirunt dulcedinem. Et vitreum est deterius
8
omnibus. quia habet cum frigiditate multam viscositatem: et species fe-
9
brium flegmatis diuersificantur secundum diuersitatem harum specierum. et quando nos
10
tractabimus de febribus: tunc de hoc loquemur lato sermone. Et spe〈-〉
11
cies flegmatis melius recipiunt digestionem quam colere: secundum quod quidam dicunt
12
quod recipiunt species colere digestionem. Sed febres que fiunt a flegmate
13
sunt periculosiores febribus cholere propter grossitiem flegmatis: et pro-
14
pter oppillationes que fiunt ab eo. et quia inierpollatio[*]inierpollatio corrupt for interpollatio earum est valde
15
breuis secundum quod dicam post. Sed aparatum flegmaticorum quedam sunt que fiunt a
16
flegmate subtili: et quedam a flegmate grosso: sicut sunt apostemata que
17
nominantur scrofule[*]"scrofule" cf. Venice 1574: "scrophule". et ipse nascuntur in carne glandulosa sicut in
18
collo subascellis. et inguibus. Et hec materia que est inclusa in apostematibus
19
est dura valde: et sunt ex apostematibus glandulosis que sunt grossitu-
20
dinis grani pini: vel nucis: et hoc efficitur in locis carnosis.
21
Et istius generis sunt veruce et claui: et ex apostematibus malis que ap〈-〉
22
propriata sunt grossitudini humorum et exeuntium a natura que nominata sunt
23
adubelati in arabico: et inuenitur in istis apostematibus substantia similis
24
feci: et stercori et luto: vel carboni. Et maior pars istorum apostematum
25
composita est ex duobus humoribus scilicet ex flegmate et melancholia. Et
26
apostemata appropriata prope flegmati sunt apostemata nominata in arabi-
27
co chala[*]chala cf. Venice 1574: cala. et dicunt quod huius species sunt quatuor scilicet lutosarum
28
mellitarum: vitrearum. et pultesarum. Lutose fiunt ex flegmate grosso. mel〈-〉
29
lite fiunt ex flegmate putrido habente intus substantiam mellis. Et
30
alie due species fiunt similiter ex flegmate mellito. et ex fle-
31
gmate fiunt. et quedam a ventositate. sicut accidit in illis que
32
fiunt in extremitatibus hydropicorum. et multe alie egritudines
33
quas narrabimus cum loquemur de accidentibus que super〈-〉
34
ueniunt actionibus et passiouibus[*]passiouibus corrupt for passionibus membrorum.
35
¶ Capitulum .VII. Quod est de causis egritudinum frigidarum et siccarum materialium.
36
〈I〉Ste egritudines fiunt ab humoribus melancolicis qui
37
egrediuntur a natura in quantitate: aut qualitate. aut in am〈-〉
38
babus simul. et que faciunt humores istos egredi a sua
39
natura sunt materie que sunt similes eis sicut cibi frigidi et sicci
40
aut calidi et sicci. aut quando exeunt membra ab eorum complexionibus ad
41
frigiditatem et siccitatem vel ad caliditatem et siccitatem disteperatam[*]disteperatam corrupt for distemperatam. Et exeunt etiam
42
a suis complexionibus: propter res extraneas sicut propter aerem et exerci-
43
tium. Et aliquando accidit a generatione sicut accidit leprosis: et maior
44
pars talium fit ab hereditate: aut propter coitum cum menstruata in die〈-〉
45
bus quos dixit zacharam. quia lepra illa a beneficio medicinarum
46
curam non recipit: nisi fiant tempore crisis annorum quod natura ordinauit. et hoc
47
testificatur mirabilis zacharan: et ego expertus sum. Et quando mul〈-〉
48
tiplicantur isti humores in corpore splen conatur eos attrahere et ne-
49
quit: aut propter vtrum que. tunc remanent cum sanguine et vadunt ad
50
membra: et quia membra abominant eos correctionem eorum facere non
51
possunt. quare ex eis generantur egritudines difficilis curatio-
52
nis. Et colere nigre exeuntis in quantitate a natura sunt due species
53
vna est propter adustionem melancholie naturalis: et alia species est ex adu-
54
stione colere non naturalis. Et iste species generantur a multo calore et
55
intensa sicci. quamuis remaneant per earum naturam frigide et misceatur
56
cum eis calor extraneus extra naturam multum. Et quod signat hic scilicet quod com〈-〉
57
plexio earum sit talis est earum acetositas: quia quando sparguntur super terram
58
fermentat ipsam. et vnaqueque istarum specierum inducit corrosionem in
59
membris: et aliquando fistulas: et maxime que fit ab adustione colere. et egri〈-〉
60
tudines que fiunt ex humoribus istis quedam sunt febres: quedam apostemate: et
61
febrium que in eis fiunt. quedam fiunt in secunda digestione: et quedam in tertia. et quod
62
adiuuat generationem istorum est oppillatio pororum cum grossitie hu〈-〉
63
morum et difficultas digestionis. et apostemata que dicuntur sclirotica fiunt
64
ex melancholia naturali et adusta: et aiquando[*]aiquando corrupt for aliquando cancer. Sed que fiunt a naturali semper
65
sine vlceratione sunt: et que fiunt ab adustione non naturali cum vlce〈-〉
66
ratione. et aliquando spargitur hec materia super omnaa membra: et tunc fit le〈-〉
67
pra: et propterea dicitur quod lepra est cancer vniuersalis. Et istius due sunt species
68
quia quedam est cum vlceratione et quedam sine: et que fit cum vlceratio〈-〉
69
ne est de melancholia que est extra naturam. et flegma salsum. et sanguis
1
secundum quosdam recipiunt adustionem.
2
¶ Capitulum .VIII. Quod est de causis egritudinum calida-
3
rum et humidarum materialium.
4
〈I〉Ste egritudies generantur propter exitum sanguinis ex-
5
tra naturam in quantitate aut qualitate. Sed exitus
6
ipsius in qualitale debet dici paucus. quia quando exit mul〈-〉
7
tum. debet attribui egritudo non illius egritudinis ad
8
quam declinauit. et illi cui dominatur manifeste hoc est. quia quan〈-〉
9
do inflammantur minus debet attribui colere. et sic de alijs. Et de〈-〉
10
bes scire quod egritudines simplices non fiunt ex humoribus simpli〈-〉
11
cibus istis. et maxime ex illis qui non recipiunt digestionem. nec sunt
12
apti nati recipere ipsam. quia quando colera vel melancholia simplex dominatur sin〈-〉
13
gulariter et simpliter fiunt egritudines ex eis que nullo modo habent
14
curationem sed nominantur simplices propter humores in eis dominantes si-
15
cut nominantur composite. quando apparent in eis. et videntur duo humores
16
aut plures dominantes. Et maior pars egritudinum que generantur
17
ex sanguine sunt febres et apostemata. Et ipsius febris sunt
18
species due: vna fit propter augmentum quantitatis solum. et propter illud
19
augmentum quantitatis clauduntur pori et inflammatur sanguis et fit
20
hec species febris. et hec febris in suo principio. non est putredinalis
21
Sed si medicus fuerit negligens in eius curatione fit putredialis:
22
et hec species est media inter effimeram et putridam. Et alia species fit
23
propter aliquam putrefactionem. Et febres que fiunt a sanguine fiunt in omni〈-〉
24
bus venis: propterea quia non est sanguis in actu in corpore nisi in ve-
25
nis. et non habet interpollationem manifestam. Sed apostemata que fiunt ex
26
hoc humore sunt que dicuntur flegmones et fiunt plus propter distemperantiam in quan〈-〉
27
titate quam in qualitate. Et diuersificantur ista apostemata propter maiorem
28
profunditatem et minorem: et quod est minoris profunditatis est leuius
29
Sed sanguis qui currit ad mebrum[*]mebrum corrupt for membrum si distemperatus sit aliquando in qua〈-〉
30
litate calida. fit erisipila flegmonides. eo quod tunc est cholericus propter
31
inflammationem colere: et hec species est periculosior. Et apostemata vniuersaliter
32
diuersificantur per diuersitatem membrorum in quibus fiunt. quia quando fiunt in
33
aliquo ex membris principalibus necessario sequitur mala febris: et ma〈-〉
34
xime quando apostemata est flegmon. Et aliquando fit flegmon in subascellis et in
35
inguinibus et in auribus: et que fiunt in partibus subascellarum generantur
36
ex superfluitatibus transmissis a corde. Et fiunt hec apostemata propter alia
37
apostemata facta in alijs partibus corporis: quia omne membrum habet virtutem
38
expulsiuam mandantem alteri. Et est fiunt ex hac variole et morbi-
39
li: et propterea quia nullus euadit ab his duobus nisi habeat hec. Et
40
non potest dici vt fiant a canis extrinsecis: quia ille non sunt necessarie
41
in omni homine: et ista egritudo est sicut naturalis: et propter hoc dicitur quod hec
42
egritudo prouenit a mala materia fixa in cibo embryonis: et proterea
43
fiunt he egritudines cum febre sanguinis: quia si sanguis esset ni〈-〉
44
mis corruptus patiens posset ex eo mori.
45
¶ Capitulum .IX. Quod est de canis egritudinum compositarum materialium.
46
〈T〉U debes scire quod egritudines simplices singula-
47
res que dicte sunt non fiunt ex humoribus simplicibus
48
nisi raro. Sed maior pars egritudinum supradictarum
49
est composita ex pluribus humoribus vno. Et compositio
50
egritudinum aut est complexionis compositio aut compositio vicinitatis
51
Sed compositio vicinitatis est sicut si quis haberet ab vna parte
52
febrem cholericam: et ab alia febrem flegmaticam: et paroxismi harum
53
duarum febrium essent in vna hora. Et febres que fiunt propter com-
54
positionem complexionis sunt duplices. quedam enim sunt quarum commixtio est
55
absoluta: et quedam conuenientius possunt appellari composite quam mixte: et
56
propterea communicant febres in signis et proprietatibus que approprian〈-〉
57
tur humoribus simplicibus. Et hec complexio et compositio que est in hu-
58
moribus inducit ad multas commixiones et mirabiles alias[*]et mirabiles alias is missing in Venice 1574 in-
59
numerabiles. Et propterea quia he due species compositionis sunt in
60
febribus: possunt tamen inueniri febres mixte quamuis non sint duarum spe-
61
cierum sed vnius: et hoc accidit quando fiunt febres in duobus locis
62
diuersis in corpore. Et manifestior febrium compositarum est hemitri〈-〉
63
teus et plurium specierum: et omnes fiunt ex flegmate et colera. Sed quedam est que
64
est ex flegmate intus et colera extra: et quedam est econtrario. et quedam est que est com〈-〉
65
posita ex flegmate et colera: aut intus: aut extra. Et febres diuersifi〈-〉
66
cantur secundum diuersitatem mensure quantitatis aut qualitatis vel
67
loci humoris sicut causon: et sicut febris que fit ex flegmate vitreo
68
que dat calorem et frigus simul in partibus extrinsecis: et sicut febris
69
que habet fortissimum calorem in partibus intrinsecis et in partibus
1
exterioribus sunt econtrario: et potest esse vt partes exterio〈-〉
2
res sint multum frigide et vocatur febris inclusa. Et queli-
3
bet istarum egritudinum habet quatuor tempora: principi〈-〉
4
um. augmentum: statum: et declinationem. Et principium
5
est tempus in quo apparet egritudo in actu: et natura nihil mani-
6
feste operatur. et quando humor incipit digeri natura incipit operari contra
7
humorem. et illud tempus est tempus augmenti: et dicitur augmentum:
8
quia tunc sunt fortia accidentia. et quando cessat digestio cessat tempus
9
augmenti. et incipit status. et illud tempus in quo apparet certamen in-
10
ter naturam et humorem. et quando natura est fortificata super humorem. et ipsum vin〈-〉
11
cit dicitur tunc esse tempus declinationis. et quedam egritudines sunt
12
que habent dissolutionem humorum sine euacuatione manifesta et sanan〈-〉
13
tur. et quedam sunt que habent dissolutionem virtutum paulatim do-
14
nec moriuntur. et quedam sunt que habent euacuationem manifestam
15
ad sanitatem vel ad mortem. et ista nominatur vera crisis. Et crisis sa〈-〉
16
lubris sunt due species. vna est que ducit per suam euacuationem
17
ad perfectam sanitatem. et alia est que relinquit egritudinis reliquias
18
que paulatim dissoluuntur et liberantur. et tempore longiori salutem prestat
19
Et illud idem est in crisi mala. et maior pars crisium reperitur in fe-
20
bribus acutis id est que finiuntur tempore breui. et quia crisis accidit post
21
digestionem si illa digestio est integra et perfecta erit crisis perfe-
22
cta. et si digestio est imperfecta erit crisis longior. et digestio completur propter lon-
23
gitudinem temporis secundum comparationem agentis ad patiens. quia non in omni
24
tempore quod aduenit patitur patiens ab agente. quia quodlibet habet tem〈-〉
25
pus proprium comparatione quam habet agens cum patiente. et hoc potest cogno〈-〉
26
sci in rebus artificialibus. quia mensure temporum decoctionis in rebus
27
artificialibus diuersificantur. Et propterea quia ita est. et sunt longo tem〈-〉
28
pore cognite et sentiuntur egritudines et virtutes et humores. et
29
tunc certum est per experientiam et rationem nature vt sciantur tempora in qui-
30
bus fit bona digestio aut mala videlicet dies cretici: et quia digestio bona est
31
perfecta operatio nature. ideo tempus illud fuit pro maiori parte laudabi〈-〉
32
le. sed degestio[*]degestio i.e. digestio imperfecta quia habet latitudinem non virificat bonitatem
33
suarum crisium: sicut perfecta. Et quidam dicunt quod inuentio crisium hoc
34
ordine est luna. Sed tu debes scire quod est causa remota que medi〈-〉
35
co non est necessaria. et causa propinqua est illa quam diximus. et infra
36
in libro nostro monstrabimus rationem in hoc et dabimus exempla. Et
37
aliquando accidit mors in principio egritudinis et hoc fit propterea quia humo〈-〉
38
res dominantur multum super calorem naturalem et extinguunt ipsum propter quan〈-〉
39
titatem aut qualitatem: aut propter vtrumque. Et aliquando accidit in aug〈-〉
40
mento aut in statu. aut in declinatione. et declinatio in egritu-
41
dinibus mortiferis fit a debilitate virtutis. et non a debilitate egri〈-〉
42
tudinis sicut est in salubribus egritudinibus declinatio propter domina〈-〉
43
tionem virtutis. Et sufficit quod diximus hucusque de egritudini〈-〉
44
bus materialibus et earum causis. Et nunc volumus facere tractatum
45
breuem de egritudinibus immaterialibus.
46
¶ Capitulum .X. Quod est de causis egritudinum non materialium in generali.
47
〈E〉T dicimus quod he egritudines quando sunt absque causa hu〈-〉
48
morum est locus subiecti earum de necessitate membra vel spi-
49
ritus. Et efficiens ipsarum sunt due res. aut res exte-
50
riores. aut alie egritudines materiales. et volumus dice-
51
re de manifestioribus ipsarum. hoc est de calidis et siccis.
52
¶ Capitulum .XI. Quod est de causis egritudinum immaterialium calidarum et siccarum.
53
〈Q〉Uia quedam egritudinum calidarum et siccarum sunt in spiritu cor〈-〉
54
dis solum. et hec est febris diei. et hoc fit proper res extrin-
55
secas. et est propter quatuor causas: quarum vna diuiditur
56
in quatuor partes: quarum quedam sunt per se. et que-
57
dam per accidens. et earum que per se sunt. quedam sunt in potentia
58
et quedam in actu. Et que sunt in actu sunt sicut calor solis et
59
ignis. et vniuersaliter res extrinsece calide in actu. et que sunt in poten〈-〉
60
tia sunt sicut balneum in aqua sulphuris que calida est in po〈-〉
61
tentia. et similiter que sunt per accidens sunt sicut ille que clau-
62
dunt poros. ob quam rem accenditur calor in partibus intrinse-
63
cis sicut est balneum aque aluminose et similia. Secuuda causa sunt
64
res sumpte in corpus sicut cibi et potus calidi potentia et ac-
65
tu. Tertia causa est corporea aut animata. corporea. sicut immo-
66
deratus motus et immoderatum exercitium. animata sicut ira
67
tristitia. et vigilia et similia. Quarta est propter egritudines
68
materiales sicut apostemata inguinis et tintillicorum et radicum aurium
69
Et iterum est istius speciei egritudinis febris etbica et hec fe-
1
bais est calor extraneus fixus in substantia membrorum et prohibet fieri
2
operationem ipsorum: et consumit eorum substantialem humiditatem: et habet tres spe〈-〉
3
cies: leuior ipsarum est que accensa est a calore extraneo in humiditati-
4
bus naturalibus et radicalibus que existunt in substantia paruarum venarum
5
Et secunda est que est in humiditate existente in carne ipsa: que quando disso〈-〉
6
luta est potest a cibis restaurari adhuc. Et tertia est omnibus deteri〈-〉
7
or: et est illa cuius calor extraneus profundatus est in membris solidis
8
quia impossibile est in eis quod ab eis resolutum est restaurari: quia mensura vi〈-〉
9
te naturalis est secundum mensuram humiditatis radicalis in quolibet indiuiduo
10
proportionato proportione duplici secundum quod dictum est in libro causarum bre〈-〉
11
uitatis et longitudinis vite. Et prima species istius febris vt pluri-
12
mum fit ab effimera. Sed alie due species fiunt pro maiori parte
13
propter febres materiales humorosas precedentes.
14
¶ Capitulum .XII. Quod est de causis egritudinum immaterialium frigidarum et siccarum.
15
〈E〉T egritudinum frigidarum et siccarum quedam sunt que ap-
16
pellantur egritudines senectutis: hoc est dominatio frigi〈-〉
17
ditatis: et siccitatis super membra. Et propterea quia il〈-〉
18
lud quod dat vitam est calor cum humiditate: ob hoc hec
19
egritudo coniungitur cum senibus: sed non est vera egritudo nisi quando
20
sit in non senibus. Sed egritudinem: calidam et humidam frigidam et humidam est difficile
21
imaginari. Sed calidum simplex frigidum et humidum et siccum possunt imaginari.
22
Et nos debemus enumerare quando tractabimus de rebus que
23
ledunt actiones et passiones.
24
¶ Capitulum .XIII. Qud est de egritudinibus membrorum officialium.
25
〈E〉T postquam dictum est breuiter de speciebus egritudinum
26
appropriatarum membris consimilibus et de causis ipsarum: di-
27
cendum est de egritudinibus officialibus. Et dicimus quod
28
iam dictum est in principio primi. quia sanitas membrorum offi〈-〉
29
cialium est que est in quantitate qualitate: et positione et colligan-
30
tia: quia hec species colligantie est inseparabilis et non reuertitur ad ali〈-〉
31
as species quas dixerunt medici: et intrat predicamentum habi-
32
tus: sicut panniculi et cutis intrat predicamentum habere. ergo tria
33
genera egritudinum intrant quinque predicamenta: hoc est in quali〈-〉
34
tate quantitate continua et discreta: et habitu et vbi: et habere. et
35
postea inuenitur hec res in quando hoc est in prioritate et posteritate. Sed
36
ordinatio membrorum officialium. et prioritas et posteritas plus ponenda
37
est in sex sequentibus predicamentis. Et debes scire quod egri-
38
tudo non superuenit vnicuique generi sanitatis sicut nos vi-
39
demus in ordine tunicarum oculorum et in maiori parte mem/
40
brorum officialium. quia in illis non superuenit egritudo ordina-
41
tionis: hoc est vt prius fiat posterius.
42
¶ Capitulum .XIIII. Quod est de continuitate et solutione con〈-〉
43
tinuitatis et suis causis aliqualiter.
44
〈S〉Ed continuitas et solutio et cause illarum secundum aliquando partem
45
aliquando possunt ingredi in genus egritudinum officialium
46
Sed genus colligantie non intrat in egritudinibus eius-
47
dem per se. Sed egritudines membrorum sunt he que faci〈-〉
48
unt accidere membris egritudines: quibus altera communicat cum
49
altera: et conuenientius est vt colligantia enumeretur potius in causis
50
egritudinum quam in genere egritudinum. Sed genus egritudinum quod est
51
contrarium continuitati naturali que nominatur continuitatis solutio est duobus mo〈-〉
52
dis. Unus est solutio continuitatis veracis vt continuitatis partis cum
53
parte in consimilibus: et hoc genus de magis attribui consimilibus quam
54
officialibus membris: propterea quia hec solutio accidit membro
55
offliciali ex parte qua compositum est ex membris consimilibus et non
56
ex parte qua est officiale. Altera est separatio contiguitatis ter〈-〉
57
mini a termino: et hec continuitatis. alias contiguitatis solutio non
58
veraciter appellatur: quia hec continuitas alias contiguitas[*]alias contiguitas is missing in Venice 1574 fit per modum contigui
59
et per modum penetrationis et per modum societatis membri cum membro: aut
60
ligamenti. et hoc genus solutionis posuimus in genus egritu-
61
dinum officialium: et hoc genus communicat coniunctioni et separationi. Et pro〈-〉
62
pterea non est solutio continuitatis: vt dixerunt medici dicentes:
63
quia erat egritudo que communicat membris consimilibus et officialibus. quia
64
solutio est distincta in his duobus modis quos diximus. Et pro〈-〉
65
pterea quia species sanitatis que est in qualitate in figura: in po-
66
ris: in meatibus: lenitate: asperitate: et grossitie: sunt egritudi〈-〉
67
nes istius speciei proportionate istis diuisionibus. Et egritudinum
68
que sunt in quantitate quedam sunt in mensura. et hoc est in super-
69
fluitate et diminutione. et hoc primo est in consimilibus: vt dictum
1
est. Sed medici assueti sunt ponere in officialibus: et quedam
2
peccant in numero. et que sunt in numero etiam habent duas species que
3
sunt superfluitatis et diminutionis: et quedam est naturalis et quedam
4
non naturalis: naturalis est sicut superfluitates sexti digyti. et diminu-
5
tio naturalis est diminutio quinti digyti. Non naturalis superfluitas est
6
sicut cucurbitini qui iueniuntur in intestinis et similes. Et peccatum
7
positionis est sicut dislocatio vnius membri ab alio: vel alicuius
8
partis membri ab altera. Et egritudines quas dicunt medici egri〈-〉
9
tudines colligantie fiunt ex colligantia membri officialis cum altero pro
10
parte vnius communicantis cum alteror: sicut communicant cor et epar cum
11
omnibus membris. videlicet vnum cum arterijs. et alterum cum venis. et
12
aliquando est colligantia ab vno membro ad aliud propri-
13
um membrum. sicut colligatum est os stomachi cum cere-
14
bro per neruum euntem ab vno ad aliud.
15
¶ Capitulum .XV. Quod est de causis egritudinum membrorum officialium.
16
〈L〉Ocuti sumus breuiter de egritudinibus membrorum
17
officialium: nunc volumus loqui de ipsarum causis. Et di〈-〉
18
cimus quod egritudines que fiunt in figura sunt propter duas
19
res: quia aut a natura: aut a rebus extrinsecis: et egritu-
20
do que prouenit a natura: est propterea quia materia est inconueniens: nec acta opera〈-〉
21
tioni virtutis informatiue: nec instrumento cum quo operatur virtus infor-
22
matiua: nec instrumentum est aptum ei. A rebus vero extrinsecis est sicut fit
23
embryoni quando nascitur: vel quando nutritur et aliquando fit ex errore medici
24
quia aliquando credunt rectificare membra et dislocant ea: et hoc debes co〈-〉
25
gnoscere in figura membri: et figura partium: et sic debes intelige-
26
re in qualibet egritudine attributa membris officialibus in eo quod
27
sunt officialia et causa stricture meatuum et constrictionis eorum est propter
28
dominium frigiditatis et siccitatis. super eorum complexionem: aut quia comprimuntur ab
29
alijs membris: aut propter oppilationem: et oppilatio fit: aut propter apostema〈-〉
30
ta: aut propter humorem grossum: aut viscosum: aut propter durum lapidem
31
aut propter carnositatem nascentem in poro. aut propter fortitudinem
32
virtutis retentiue aut debilitatem expulsiue virtutis: quia ob istas
33
causas multa in eis quantitas aggregatur. Sed largitas meatuum
34
fit aut a caliditate et humiditate: aut ab humiditate: aut ab humo〈-〉
35
re calido mordicatiuo: aut propter medicinas vel cibos aperi-
36
tiuos: aut propter debilitatem virtutis retentiue: et causa lenitatis est
37
a causis lubricatiuis humidis sicut ab humoribus mucillagino〈-〉
38
sis et similibus. Et causa asperitatis. est a causis calidis mordicati-
39
uis. siue veniant ab humoribus. aut a rebus extrinsecis. Et
40
egritudines numeri sunt secundum hunc modum: si quod superfluit est secundum
41
cursum nature: fit a superfluitate materie: que est in membro: et si extra cur-
42
sum nature est sicut cucurbitini et eorum similia que proueniunt ab
43
humoribus extra naturam: aut in quantitate: aut in qualitate. Et dimi-
44
nutio prouenit ex putrefactione sicut est casus capillorum.
45
aut propter corrosionem: et maxime quando putrefactio est ab humore corrosi〈-〉
46
uo. aut ab aliqua re extrinseca. et causa magnitudinis membrorum
47
quando est membrum per viam nature est propter multam materiam membri. et propter domina-
48
tionem virtutis informatiue super ipsum. et quando non est per viam nature fit
49
propter aliquam superfluitatem sparsam membro. et paruitas membri fit pro〈-〉
50
pter paucitatem materie si est secundum cursum nature. et que est preter
51
cursum nature fit ex debilitate virtutis nutritiue sicut accidit
52
ethicis. Sed cause egritudinis male positionis due sunt. vna est ex-
53
trinseca sicut dislocantur membra propter immoderatum exercitium.
54
et sicut quando frangitur panniculus qui separat intestina a testiculis. aut
55
propter dislocationem ossis anche. Intrinseca autem est sicut hu〈-〉
56
miditas superflua que membra mollificat et lubricat. ita vt egre〈-〉
57
diantur a loco proprio. sicut accidit zirbo. et intestinis propter mul〈-〉
58
tam humiditatem aquosam aut lubricatiuam que transit per mea〈-〉
59
tum qui tendit ad testiculos. et causa separationis et coniunctionis
60
membrorum est duplex. vna propter debilitatem virtutis infor-
61
matiue aut malitiam materie. et hoc nocumentum prouenit
62
tempore generationis. et quod non prouenit a generatione
63
est sicut carnositas que fit inter duas carnositates quando
64
nascitur caro inter membra ipsa conglutinantur. Sed solutio
65
continuitatis in membris officialibus est eadem cum ea que fit in
66
consimilibus. et accidit hoc aut propter res extrinsecas incidentes
67
aut conquassantes vel extendentes. aut ab intrinsecis. sicut ab
68
humoribus acutis corrosiuis aut extendentibus qui lacerant
69
aut grauitate aut ventositate.
1
¶ Capitulum .XVI. Quod est de accidentibus superuenientibus
2
virtuti nutritiue in generali.
3
〈D〉Einceps volumus narrare de accidentibus que super-
4
ueniunt actionibus et passionibus: et appropriare vnum
5
quodque illorum egritudini a qua emergit: et hoc cognito
6
cognoscemus egritudinem vniuscuiusque membri. Et dicimus quod
7
cum accidens non sit aliud nisi lesio actionis et passionis membrorum
8
aut impressionis ipsorum fiunt genera ipsorum accidentium secundum computatio〈-〉
9
nem generum[*]generum cf. Venice 1574: generatum actionum et passionum. Et tu scis in libro sanitatis
10
quod quedam operationes sunt qui appropriantur anime nutritiue: et quedam anime
11
sensibili: et quedam appropriantur motui: et quedam appropriantur
12
virtuti imaginatiue et cogitatiue et memoratiue. Et est incipiendum
13
ab accidentibus que superueniunt operationibus virtutis nutritiue:
14
quia sunt magis necessarie in essentia animalium. Et dicimus quod mem-
15
bra que ordinata sunt operationibus virtutis nutritiue que dicta sunt
16
in libro sanitatis sunt sicut os hysofagus[*]hysofagus i.e. isophagus (?) (sc. oesophagus). stomacus epar. renes. ve〈-〉
17
sica. sacculus splenis et fellis alias[*]sacculus splenis et fellis alias is missing in Venice 1574 sacculus fellis et splen. Et le〈-〉
18
sio que superuenit vniuersaliter membrorum actionibus et passionibus est tribus
19
modis. vnus est vt cum operatio membri cessauerit vt sit propinqua pun〈-〉
20
cto priuationis. secundus vt sit diminuta a suis naturalibus operationibus
21
Tertius vt sit permutata ad malas operationes. Et debemus in〈-〉
22
cipere in membris nutritiuis secundum quod ordinantur in officijs cibi. Et
23
dicamus quod minuitur operatio oris vel priuatur propter vlcerationem que
24
ei accidit aut propter apostemata. aut propter putrefactionem dentium vel propter ali〈-〉
25
quas egritudines que fiunt propter aliquas complexiones materiales. Et hyso〈-〉
26
fagus[*]hysofagus i.e. isophagus (?) (sc. oesophagus) leditur aut ab apostematibus que in eo nascuntur et dicuntur eldalbuata
27
hoc est squinantia[*]squinantia cf. Venice 1574: synanchia i.e. synanchē, ēs (?). et fiunt pro maiori parte in musculo illius. et etiam priuantur
28
aut dimiuntur illius operationes quando dislocantur spondiles colli et contra-
29
huntur propter apostemata interius: aut propter humorem mucillaginosum qui illuc
30
discurrit in magna quantitate. Aut propter res aduenientes ab ex-
31
trinseco. et hec species est propter causam magne suffocationis superueni〈-〉
32
entis pueris paruulis propter humiditatem suarum complexionum. Et
33
generaliter accidit eis species omnis egritudinis male complexionis materialis.
34
Et etiam veniunt egritudines propter malam complexionem est non materialem si-
35
cut testificatur Galienus de iuuene cui medici multum vetabant aquam
36
et ipse bibit multam aquam frigidam auide vna hora assumpta. et pe-
37
rijt virtus attractiua et etiam expulsiua hysofagi[*]hysofagi i.e. isophagi (?) (sc. oesophagi). et non potuit vl〈-〉
38
terius deglutire. ¶ De stomacho sunt manifeste quinque virtu-
39
tes. videlicet digestiua. attractiua. retentiua. expulsiua. et discretiua
40
ideo fuit necessarium vt numerus accidentium esset secundum numerum
41
istarum virtutum. Et incipiamus a digestiua et dicamus quia quando deficiet
42
virtus digestiua in stomacho acescent cibi in stomacho. et causa ace〈-〉
43
tositatis est frigiditas que est inuenta. eo quod hoc accidens prouenit a
44
mala complexione frigida. siue sit materialis siue non materialis.
45
Et que est non materialis talis est causa intrinseca. et talis est causa extrinse-
46
ca. ergo hoc accidens prouenit a mala complexione materiali. Et cause
47
non materiales extrinsece sunt sicut res extrinsece in actu frigi〈-〉
48
de in ipso sumpte: aut res frigide in potentia sumpte: aut propter mul〈-〉
49
tam quantitatem cibi: aut propter receptionem ipsius inconuenientem
50
in ordine et tempore. Sed cause materiales intrinsece sunt sicut humo〈-〉
51
res frigidi. Et isti humores fiunt dnobus[*]dnobus corrupt for duobus modis: aut vt generen〈-〉
52
tur in se ipso: aut vt attrahantur ab alijs membris sicut a cerebro
53
quod proprium est ad spargendum humorem flegmaticum: et splene vt spar〈-〉
54
gat humorem melancolicum. Sed sparsio que prouenit a splene quando est
55
in mensura temperata in quantitate et qualitate tunc est operatio
56
naturalis: sed quando egreditur a temperamento in aliquo istorum: tunc fit
57
acetositas hec que dicta est. et quando dominantur multum super stomachum
58
occasiones supradicte perijt ipsius operatio penitus. sicut acci-
59
dit in fluxu in quo egreditur cibus sicut recipitur sine aliqua permuta-
60
tione que dicitur lienteria. Et quando steterint isti humores longo tempore
61
in stomacho est causa vt queramus malam complexionem frigidam difficilem ad curan〈-〉
62
dum in substantia stomachi: et si diu durauerit ob hanc causam adueniet homini
63
complexio senectutis: et aliquando erunt apostemata frigida que fiunt in stomacho causa
64
istorum accidentium: et maxime quando apostemata erunt sicca et dura. Et alex〈-〉
65
ander dixit quod acetositas prouenit a calore. Et tu debes scire
66
quod he accidens prouenit sicut accidens quod fit ex vino quod acescit
67
propter aerem calidum: et apparet vt sit vna actio: et actio accidenta〈-〉
68
lis que substantialiter fit a simili: et accidentaliter a contrario: sicut in pluribus per〈-〉
69
scrutari potest et inueniri: et propterea subtiliter medicus has res debet
1
perscrutari vt cognoscat perfecte. Et humorum qui generantur in
2
stomacho quidam eorum imbibuntur in ipso. et quidam sparguntur in concauitate ip〈-〉
3
sius. Et etiam accidit stomacho propter diminutionem digestionis ventosi-
4
tas. et quamuis hec accidens communicet debilitati virtutis retentiue. propterea
5
quia stomacus quando colligitur supra cibum bona collectione aduenit tunc
6
bona digestio. et quando non bene colligitur. tunc calor naturalis
7
non bene dominatur ibi. et tunc natat cibus in partibus superioribus. et tunc
8
refrigeratur et generantur ventositates in eo. propterea quia pars superior est
9
neruosa sicut dictum est. Et scias quia calor debilis est causa ge〈-〉
10
nerandi ventositates. propterea quia calor fortis terminat vel carmi〈-〉
11
nat et dissoluit ipsius materiam dissolutione non manifesta. nec etiam
12
fortis frigiditas generat ventositatem. eo quod non habet a sui natura vt
13
generet ventositatem. Et ab hac mala operatione accidit ex ne-
14
cessitate permutatio in cibo ad malam qualitatem fumosam vel hu〈-〉
15
morosam. Et manifestum est quod hoc accidens fit a calore extraneo
16
qui est plus extra naturam quam calor qui cibum resoluit in fumum. et conuer〈-〉
17
tit in fumositatem. Nam ab isto generatur humor putrefactus et sa〈-〉
18
por corruptus fetidus similis odori raphani. quia ille conuertitur
19
in stomacho ad malam complexionem. ergo egritudines que fiunt ab his fiunt
20
a mala complexione calida materiali vel non materiali. Et que fiunt
21
a non materiali fiunt vel proueniunt a cibis calidis et a rebus ex-
22
trinsecis. Materialis fit ab humoribus colericis generatis in ipso
23
vel missis ab alio membro. Et membrum appropriatum ad hoc est epar
24
vel fel. Et quibusdam hominibus est fel tangens stomachum. eo quod quidam sunt
25
habentes meatum fellis ad stomachum sicut splen habet. et tales homines
26
sunt quibus colera in stomacho generatur. Et hec colera non dicitur colera nisi equi〈-〉
27
uoce. et hic humor cadit in fundo stomachi. aut imbibitus est in corpore
28
ipsius. Et aliquando accidunt stomacho illa mala accidentia ab apostematibus que
29
nascuntur in ipso. hec sunt omnia accidentia que veniunt virtuti digestiue.
30
et virtus disretiua est cognoscit omnes species cibi et nutrimenti
31
et cognoscit sanguinem a superfluitatibus vt nuntriat membrum ex con〈-〉
32
uenientiori. et mittat vnicuique membro quod est ei simile. et istius
33
virtutis non fuit memor Galienus et separatiua de qua loquitur non est hoc
34
et est magna differentia inter separatiuam et discretiuam. et in esse et tempore
35
Sed hanc habeo ab onosati[*]onosati cf. Venice 1574: Abumazare qui eam asserit fortiter. et non est dubium
36
quoniam ipsa sit in corpore. et est necessaria. sicut sunt alie virtutes. et
37
ipse dicit in illo libro omnia accidentia que adueniunt corpori quando impediun〈-〉
38
tur operationes illius virtutis: et dicit quod quando debilitantur in stomacho. ne-
39
cessarium est vt generentur mali humores in toto corpore. eo quod non est facta
40
separatio inconuenientis a conuenienti. vnde aliquando proueniet morphea
41
Et erit hic etiam propterea quia debilitata erit virtus hec in splene. quia
42
non erit attracta colera nigra ad ipsum. Sed non manifestat Albu-
43
masar per quam complexionem ista virtus operatur. nec quod sit eius instrumentum.
44
sicut dixit in alijs quatuor. Et hoc est magnus defectus. quia quando vo〈-〉
45
lumus remouere accidentia que superueniunt eidem. et si non cognoue〈-〉
46
rimus complexionem que laborat non cognoscemus modos curationis ipsi〈-〉
47
us. Et nos domino concedente debemus suum esse declarare. et qua causa
48
laborem infert. et quando priuatur eius operatio aut minuitur. post hec
49
ex necessitate sequetur debilitas in virtute nutritiua quam habet stoma-
50
chus in seipso aut ab ea priuatur. quia iam dictum est quod stomacus nutritur
51
ex chilo aliquo modo nutrimenti. et si non nutriretur a chilo non am-
52
plecteretur ipsum. et quando debilitatur virtus nutritiua in stomacho sequitur ex
53
necessitate egritudo que dicitur indigestio stomachi. et causa istius sunt
54
due res aut mala complexio calida et sicca fixa in substantia radicali
55
stomachi. que si prolongatur inducit ethicam aut mala com-
56
plexio frigida et sicca que inducit senectutem.
57
¶ Capitulum .XVII. Quod est de accidentibus superuenietibus[*]superuenietibus corrupt for superuenientibus
58
virttuti[*]virttuti corrupt for virtuti retentiue.
59
〈E〉T virtutis retentiue quando diminuitur operatio sequitur in〈-〉
60
flatio et ventositas. et aliquando exit cibus indigestus. Et
61
causa huius est mala complexio frigida et humida et aliquando solum frigida
62
non materialis et materialis et quando hec operatio appropiqua〈-〉
63
bit priuationi sui fiet egritudo lubricitatis intestinorum. Sed quando
64
hec virtus retinebit cibum mala retentione adueniet stomacho vt sit tre-
65
mulosus: eo quod virtus retentiua coniungetur cum fece cibi. Et hoc
66
accidens apparet in stomacho plus tempore satietatis superflue.
67
quando impletur stomachus. nec potest regere cibum. et
68
hoc accidit propter vnam malam complexionem materia〈-〉
69
lem aut non materialem.
1
¶ Causa .XVIII. quod de accidentibus virtuti expulsiue superuenientibus
2
〈V〉Irtutis expulsiue operatio: aut diminuitur aut priuatur
3
Ad diminutionem vero ipsius accidit vt remaneat et
4
retineatur cibus in stomacho mala retentione: ita vt putrefiat
5
Sed a priuatione ipsius accidit egritudo que dicitur coli〈-〉
6
ca alias cholerica id est calida[*]alias cholerica id est calida is missing in Venice 1574. Et huius causa est complexio mala frigida
7
materialis vel non materialis. et hec est subtantialis causa priuationis ipsius
8
Et aliquando priuatur propter oppilationem que fit in intestinis: sicut accidit in
9
cholica: et hec priuatio est accidentalis. Sed superflua expulsio que
10
superuenit operationi istius virtutis facit vnam ex speciebus lubricitatis
11
intestiorum. Et hec est fortior illa que fit propter priuationem retentiue:
12
quia hoc fit propter aliam rem que mouet hanc virtutem ad expellendum nimis
13
sicut sunt humores vlceratiui: vt cholera aut flegma salsum: et melancholia
14
acetosa. Et etiam potest fieri propter apostema generatum in orificio vel por〈-〉
15
ta stomachi: aut propter cibos corruptos permutatos ad tales humo-
16
res: sicut accidit in fortissimo fluxu. Et aliquando remotis his om〈-〉
17
nibus causis virtus expulsiua mouebitur hoc malo motu: et etiam propter
18
aliquam leuem causam eidem aduenientem et hoc propter errorem virtutis illius
19
membri: propterea quia hec mala dispositio est reuersa in habitudinem
20
stabilem: et propterea curant medici hanc egritudinem: cum medicis
21
cum quibus curant vertiginem et melancholiam. et remoueatur error iste et
22
sensibilitas mala. Et adhuc declarabo melius in libro de ingenio
23
sanitatis: et potest esse vt hoc fiat propter apostemata factum in superficie stomachi. Ad-
24
hue etiam isti virtuti attribuitur malum accidens quod dicitur singultus
25
quod accidit propter rem que ledit propter qualitatem calidam aut frigidam
26
et quedam species fit propter malam complexionem calidam et siccam fixam in substantia stomachi
27
ita quod generatur in ipso vna species spasmi: cuius sanatio aut est dif〈-〉
28
fsicilis aut impossibilis: et aliquando fit spasmus propter multam humidita〈-〉
29
tem que est in substantia neruosa stomaci secundum quod dictum est in causis spasmi. Et
30
vomitus appropriatur male operationi istius virtutis. sed non est ita
31
substantialis ipsi sicut expulsio que fit per inferiores partes. Et
32
causa vomitus est propter causam natantem in ore stomachi. ex multa humidita〈-〉
33
te cholerica aut flegmatica. quia quando isti humores erunt in par〈-〉
34
tibus superioribus stomachi mouent vomitum: et quando erunt in partibus
35
inferioribus stomaci mouent fluxum. Et aliquando spargun〈-〉
36
tur ad stomachum ab alijs membris sicut ab epate: vt videmus
37
in multis quibus aduenit febrile frigus. et cum vomunt curantur
38
et hoc accidit proprie ab humoribus cholericis et aliquando a fle-
39
gmaticis. et quod fit a melancholicis significat maius malum.
40
¶ Capitulum .XIX. Quod est de accidentibus superuenienti〈-〉
41
bus virtuti attractiue stomaci.
42
〈C〉Ausa impedimenti attractiue stomachi eadem est cum causa que
43
hoc facit in hysofago. Sed diminutionem appetitus
44
et augmentum ipsius in stomacho dicemus quando tractabimus
45
de accidentibus que adueniunt virtuti sensibili.
46
¶ Capitulum .XX. Quod est de accidentibus que superueniunt vir-
47
tuti nutritiue intestinorum.
48
〈H〉Ucusque diximus de accidentibus que fiunt in operationi-
49
bus que manifestantur in stomacho: deinceps volumus di-
50
cere de accidentibus que superueniunt virtutibus nutriti〈-〉
51
uis intestinorum. Et dicimus quod manifestior virtus que est in eis est vir〈-〉
52
tus expulsiua. et post illam retentiua. Accidentia que superueniunt ip-
53
sis sunt secundum corruptionem istarum duarum virtutum. Et quando priuatur ope〈-〉
54
ratio virtutis expulsiue aut diminuitur tunc fit egritudo que
55
dicitur cholica[*]cholica i.e. colica. Et priuationis causa istius virtutis stat propter malam
56
complexionem cholericam materialem aut non materialem. Et priuatio que pro〈-〉
57
uenit a mala complexione frigida est pluribus manifesta: propterea quia
58
frigiditas est contraria calori naturali propter suam qualitatem: et impedit
59
spiritum in omnibus suis operationibus. Sed quando prouenit a caliditate non
60
est admirandum. propterea quia multa membra non agunt nec patiun〈-〉
61
tur. nisi propter calorem temperatum mensuratum vnicuique membro: et quando
62
calor egreditur multum ex naturam in aliqua duarum qualitatum:
63
tunc priuantur eorum operationes propter calidum aut frigidum. Sed quando distem〈-〉
64
perantur parum in calore: tunc erit operatio mala: sicut calor stomaci
65
qui permutat cibos in fumositates. Et aliquando priuatur
66
operatio istius virtutis in intestinis propter oppilationes
67
que in eis fiunt. Et ille fiunt aut propter stercus durum aut
68
viscosum: aut humorem grossum et viscosum aut propter apostemata ven〈-〉
69
tosum. quamuis lesio que prouenit ab apostematibus in hac operatione sit
1
duabus de causis: vna quia acquirunt intestina malam complexionem materialem
2
et alia propterea quia claudit vias. Et ventositas etiam claudit intesti〈-〉
3
na propter duas res: vna quia preponit se stercori sicut accidit canali〈-〉
4
bus subterraneis vndo fluunt aque. Alia quia torquentur intestina donec
5
claudantur. Item fit oppilatio propter lumbricos. et accidit in intestinis
6
propter corruptionem istius virtutis expulsiue que fit propter op-
7
pilationem: quod facit operationes non naturales. eo quod expellit superflui-
8
tatem per partem superiorem quam debet expellere per partem inferiorem: et tunc
9
euomit stercus. Et aliquando debilitatur virtus expulsiua propter op〈-〉
10
pilationem vie a cisti fellis ad intestina: quia tunc non potest peruenire
11
ad intestina ex cholera illud quod adiuuet ad stercoris expulsio-
12
nem. Sed si hec operatio permutata fuerit ad malum conrarium tunc ma〈-〉
13
lam faciet operationem: et fiet aliquo modo fluxus: eo quod stercus non
14
trahit in intestinis moram conuenientem propter augmentum istius virtutis
15
Et causa augmenti istius virtutis est propter humores mordica-
16
tiuos qui sparsi sunt ad intestina ab epate et venis: et stomacho: aut felle
17
aut ab alijs membris: et aliquando proueniunt a capite. Et quando humo-
18
res mordent intestina multum vlcerant ea: et fit egritudo que dici〈-〉
19
tur vlceratio intestinorum que disenteria nominatur. Item accidit
20
istud isti virtuti propter qualitatem ciborum qui sunt extra naturam:
21
quia aliquando stomachus expellit ad intestina cibum antequam digeratur
22
et aliquando fit propter multam cibi quantitatem quando est superflua. Et ali-
23
quando accidit propter oppilationem meatus qui est inter epar et intesti〈-〉
24
na: et tunc non transit cibus ad epar: et cibus aggrauat virtutem ex-
25
pulsiuam: et propterea ipsum expellit. et aliquando causa que prohibet pe-
26
netrationem cibi ad epar est grossities ciborum: et grossities cibi est
27
aut propter naturam ipsius eiusdem cibi: aut propter debilem operatio〈-〉
28
nem stomachi in ipsum. aut propter vtrumque. Et aliquando non transit cibus
29
ad epar propter debilitatem virtutis attractiue in ipso: sicut acci-
30
dit in egritudinibus epatis. Et quando debilitatur virtus retentiua fit
31
vna species fluxus que nominatur elicalfa: et hoc prouenit necessario pro〈-〉
32
pter malam complexionem materialem et non materialem. Et quando priuatur
33
ipsa operatio fit alia species fluxus que dicitur lubricitas intestnorum: et
34
operationes extremitatis intestini longationis impediuntur: aut propеer vl-
35
cerationem factam a duritie stercoris aut propter hemoroidas ibi na〈-〉
36
tas: et aliquando venis ipsius apertis fluet inde sanguis: et aliquando flu-
37
et sanguis iste per viam naturali purgationis et laudabilis: et hoc
38
est quod dicit Aristoteles malus sanguits discurrit a naso et ano.
39
¶ Capitulum .XXI. Quod est de accidentibus superuenientibus virtutibus epatis
40
〈Q〉Uia epar habet quinque virtutes. ideo accidentia ei adueni〈-〉
41
entia totidem sunt: quia quando diminuitur in ipso virtus di〈-〉
42
gestiua sanguis suus erit flegmaticus: et membra que
43
nutrientur longo tempore ex tali sanguine conuertentur secundum
44
suam complexionem ad naturam istius humoris: et poterit fieri egritudo
45
que dicitur hydrops hyposarcha. et hoc accidens euenit propter
46
malam complexionem frigidam materialem: et aliquando fiet propter qualitatem
47
cibi aut maliciam sui ordinis. Et aliquando fiet propter res extrin〈-〉
48
secas et potest fieri ab omnibus causis que inducunt frigiditatem complexio-
49
nis. Et aliquando propter colligantiam membrorum seruientium epati cum
50
ipso sic vt stomachus: quia quando diminuitur operatio stomachi in di-
51
rigendo chilum et mittit ipsum non coctum epati: et quando in hoc fit perse〈-〉
52
uerantia conuertitur natura epatis ad complexionem frigidam. Et splen
53
quando debilitatur et non mundificat sicut debet: tunc remanet pars fri-
54
gida et sicca in epate: et conuertit ipsum ad complexionem frigidam
55
et quando etiam intestina gracilia acquirunt malam complexionem: et sic tunc le〈-〉
56
ditur epar propter colligantiam que est inter ipsam et epar. et ali-
57
quando acquirit epar malam complexionem propter apostema: sed apostema non erit
58
causa pro maiori parte istius egritudinis nisi induretur et fiat la〈-〉
59
pideum. Et aliquando erit causa egritudinis epatis egritudo offi-
60
cialis: sicut sunt oppilationes que fiunt in ipso: eo quod oppilatio
61
habet extinguere calorem intrinsecum: et maxime quando humor faciens hoc est fri〈-〉
62
gidus. Sed quando operatio virtutis digestiue acquisiuerit maximum
63
errorem. tunc accidet vnum ex duobus. quia aut hydropisis tym〈-〉
64
panitica[*]hydropisis tympanitica cf. Venice 1574: hydrops tympanites. aut alie egritudines calide. Et tu debes scire quod mem-
65
bra non agunt et patiuntur nisi cum quodam calore temperato ex fri〈-〉
66
giditate proportionata ei: ideo quia ostensum est in naturali philosophia quod
67
frigiditas est in corpore sicut instrumentum temperans calorem
68
naturalem qui est primum agens et substantiale. ergo quodlibet
69
membrum operatur suam actionem per istum calorem corectum
1
cum isto instrumento conueniente ei. Et quando frigiditas
2
aduenit membro non multa ita quod calor non egreditur suam formam
3
naturalem multum tunc diminuitur operatio membri sicut
4
in cibis qui acescunt in stomacho: et sicut in sanguine flegmati〈-〉
5
co qui generatur in epate frigido. Et quando augmentatur
6
calor agens breui augmento quod tamen tunc non trahit calorem agen〈-〉
7
tem a sua forma naturali: tunc fit mala augmentatio in opera-
8
tione membri sicut in stomacho generante fumositatem ex cibis
9
et sicut in epate generante multam choleram. Sed quando fit ma〈-〉
10
gnum augmentum in caliditate vel frigiditate: ita quod calor
11
membri exeat a sua forma naturali: tunc faciet membrum ope〈-〉
12
rationem contrariam operationi naturali sicut stomachus qui
13
corrumpit cibos. ergo cause istarum egritudinum fiunt eque
14
a mala complexioue[*]complexioue corrupt for complexione calida sicut frigida. Et postquam assignaui-
15
mus causam communem omnibus membris volumus reuerti ad
16
locum vnde separati fuimus et assignare causas proprie in
17
epate. Et dicimus quia quando accidit epati mala comple〈-〉
18
xio calida parum excedens sicut diximus tunc acquiret mul-
19
tam amaritudinem. Sed quando augmentabitur hec mala com-
20
plexio calida ita quod egrediatur a sua forma naturali: tunc erit
21
operatio ipsius epatis operatio non naturalis: et proueniet
22
illa operatio solum a calore in eo quod est calor: et non in eo quod
23
talis calor. ergo que proueniet ab isto calore in eo quod calor sim〈-〉
24
pliciter inducet partem aqueam quam inueniet ad fumum
25
et faciet ex eo ventositatem et proueniet ex hoc tympanitica
26
hydrops aut simile. et si fuerit causa remotionis naturalis
27
caloris egritudo calida: attribuetur illa remotio egritudini ca〈-〉
28
lide. et si fuerit frigida attribuetur frigide. Et propterea mul〈-〉
29
tum laborant medici vt dent causam bene istius speciei eo quod
30
eque fit a calore sicut a frigore. Et propterea hec species difficili
31
or est ceteris ad curandum. Sed causa acquirendi malam com-
32
plexionem vniuersaliter sunt cause calide materiales et non
33
materiales. Et causa que magis est propria in hac lesione est
34
quando cistis fellis suam operationem non facit. et hoc acci〈-〉
35
dit aut propter oppilationem que est in meatu qui est inter cistin
36
et epar. aut propter debilitatem virtutis attractiue in ipso ci〈-〉
37
sti. aut propter oppilationem meatus qui transit a cisti ad inte-
38
stina. aut propter debilitatem virtutis expulsiue que est in ipso
39
felle. quod est quia quando clauditur ille meatus. tunc acci-
40
dit eidem illud accidens quod aduenit habenti clausa intestina
41
hoc est. quia non petit cibum nec desiderat. Et accidit hoc pro-
42
pterea quia virtus attractiua est in quolibet membro propter nu〈-〉
43
tritinam[*]nutritinam corrupt for nutritiuam. E[*]E corrupt for Et virtus nutritiua complet suas operationes propter
44
quatuor has virtutes. et quando priuatur vna istarum pri-
45
uantur omnes. et sic accidit epati propter fel. Et accidens quod dicitur
46
ictericia fit ex necessitate propter vnam duarum rerum. aut pro-
47
pter priuationem operationis fellis. aut propter diminutio〈-〉
48
nem. quia tunc remanet amaritudo permixta sanguini. et virtus
49
expulsiua mittit eam ab omnibus membris. et expellit eam ad su〈-〉
50
perficiem corporis per modum curationis sicut expelluntur
51
alie superfluitates: et hec species non est timorosa: aut quia epar
52
aut quia membra acquisiuerunt malam complexionem calidissimam
53
sicut accidit quando generantur apostemata calida in eis: aut propter
54
venena calida ebibita: quia tunc dominatur multa quantitas cholere
55
in corpore et spargitur ad cutim. Et hoc manifestatur propter quantita〈-〉
56
tem superfluam et malam qualitatem: et non per viam mundificationis:
57
et propterea hec species est periculosa. ¶ Quando debilitatur virtus
58
discretiua in epate tunc debilitantur operationes ipsius et sparguntur
59
per totum corpus humores hi cum sanguine: et fiunt propter hoc mul-
60
te egritudines sicut hydrops que dicitur asclites: quia nisi hec virtus
61
cognoscat aut separet aquositatem que est in chilo: tunc spar-
62
gitur in sanguine: et natura pellit ipsam ad concauitatem ventris: et
63
quidam dicunt quod non expellit ad hunc locum nisi per venas vmbilici
64
propterea quia iste vene continuantur cum epate: et per istas exit su〈-〉
65
perfluitas aquosa que est in embryone quando est in corpore matris
66
Et aliquando fit hoc accidens propter debilitatem virtutis at〈-〉
67
tractiue que est in renibus: aut propter oppilationem: aut propter stri〈-〉
68
cturam illius meatus. Et quando debilitatur virtus retentiua.
69
alias attractiua[*]alias attractiua is missing in Venice 1574 in hoc membro est causa vt exeat sanguis ex eo cru-
1
dus aut non coctus alias aut coctus[*]alias aut coctus is missing in Venice 1574. Et quando virtus expulsiua
2
erit permutata ad malum in hoc membro tunc reuertitur sanguis
3
ad intestina per meatus per quos cibus transit et fiet fluxus
4
sanguinis. et hoc est aut propter acumen sanguinis: aut propter
5
malitiam complexionis. Quando debilitatur aut priuatur operatio virtu-
6
tis attractiue et ex hac prouenit malus fluxus. Et causa vniuersalis
7
lesionis harum virtutum est propter egritudines appropriatas
8
membris officialibus aut consimilibus. Sed officialis est causa per ac〈-〉
9
cidens. quia mediante egritudine complexionali que est appropriata consi〈-〉
10
milibus. Et iste due species egritudinis ledunt membrum duobus mo〈-〉
11
dis aut in eo quod est in ipso membro: aut in eo quod est in membro
12
communicante cum eo. Et propterea si aliquis quereret a nobis in
13
hunc modum postquam vna rerum per quam leduntur operationes
14
membrorum est per communicationem vel colligantiam. et cor est illud
15
quod dat calorem epati per quem facit suas operationes ledentur
16
operationes epatis propter passiones cordis aut non. Respondemus
17
quia postquam cor est dominans membrum super omnia ex toto im〈-〉
18
possibile est vt in eo generentur egritudines sensibiles tales que
19
possint ledere epar aut alia membra stante homine viuo. et si hoc
20
accidit: accidet per viam extraneitatis que fit in rebus naturalibus
21
et hoc fit valde raro. Sed maior pars egritudinum que funt in
22
corde remanente homine viuo per comparationem fit ad membra
23
insensibilia. quamuis non sit impossibile vt cordi adueniant egritu〈-〉
24
dines occulte propter malam complexionem. Et quando sunt sensibiles
25
lesiones operationum epatis tunc sunt fortissime: sicut tu vides quod
26
propter paruum motum vel propter paruum remum aduenien〈-〉
27
tem gubernatori magne nauis fit magnus motus in parte
28
priori nauis sic etiam habet se quelibet dispositio cordis ad
29
omnia membra principalia. Propterea quando medica-
30
bimur epar: non debemus negligere cordis dispositionem: im〈-〉
31
mo ante oculos preferendum vel preponendum. Et adhuc me〈-〉
32
lius declarabimus in ingenio lanitatis.
33
¶ Capitulum .XXII. Quod est de accidentibus superuenien-
34
tibus virtuti digestiue venarum.
35
〈A〉Ccidentia que veniunt digestioni venarum sequuntur
36
pro maiori parte egritudiens epatis sed habent egri-
37
tudinem propriam eis: hoc est fluxum sangui-
38
nis. Et in egritudinibus fit hoc propter fortitu〈-〉
39
dinem virtutis expulsiue et maxime in crisi laudabili. Sed
40
illud quod est accidens absolutum fit propter sanguinem mordica〈-〉
41
tiuum et acutum. et propterea dissoluit continuitatem orificiorum
42
earum: aut propter subtilitatem sicut videmus in egritudine
43
que dicitur claulor. Et sicut tu vides quod accidit in vtribus olei:
44
aut accidit propter multitudinem sanguinis quam vene con〈-〉
45
tinere non possunt: et aliquando accidit propter debilitatem substantie
46
venarum que preparate sunt scissioni: aut quia sunt subtiles ni〈-〉
47
mis aut nimis dure. Et res que scindunt venas cito sunt
48
multitudo sanguinis et res extrinsece sicut casus. et percussio.
49
Propter passiones horum membrorum et epatis multa accidut ac-
50
cidentia in vijs vrinalibus. Et in libro signorum hoc declarabo.
51
¶ Capitulum .XXIII. Quod est de accidentibus superuenienti-
52
bus virtuti nutritiue membrorum.
53
〈S〉Ed accidentia que accidunt vltime digestioni que
54
est in membris sunt tria sicut in alijs. Aut quia pri〈-〉
55
uatur operatio virtutis nutritiue in ipsa sicut fit
56
in ethicis. Aut quia diminuitur sicut accidit in ma-
57
cie appellata alchaul: aut permutatur sicut in lepra et mor-
58
phea. Et causa horum accidentium est aut propter malam
59
complexionem ipsorum membrorum: aut propter communi-
60
cationem aliorum: sicut in lepra que fit propter duas res:
61
aut propter debilitatem virtutis digestiue qui est in membro
62
aut propter malam materiam eidem ab alio transmissam. Et malitia ma〈-〉
63
terie est aut propter seipsam: aut propter dabilitatem[*]dabilitatem corrupt for debilitatem epatis et
64
venarum. Et causa morphee est pro maiori parte propter de-
65
bilitatem virtutis discretiue epatis aut propter debilitatem attra-
66
ctiue in splene. Et aliquando accidit propter malam complexionem acquisitam
67
in substantia membrorum: et aliquando propter cibos. Et tu de-
68
bes scire quod quando enumeramus causas istorum accidentium:
1
quod tunc non dicimus res contrarias adinuicem: ant[*]ant corrupt for aut quod ipsa etiam
2
accidentia aliquando non possunt esse simul: sed pluries hec accidentia sunt
3
per plures causas vna et posset etiam esse vt omnes adessent.
4
¶ Capitulum .XXIIII. Quod est de accidentibus impedientibus digestionem cerebri.
5
〈E〉T operatio virtutis digestiue in cerebro: aut diminue〈-〉
6
tur aut corrumpetur. Et ab hoc prouenit fluxus vel cur〈-〉
7
sus superfluitatum non coctarum a cerebro per nares et pa〈-〉
8
latum. Et hoc accidens appellatur nassa. Et accidit a rebus
9
frigidis extrinsecis. Et aliquando fit propteres calidas et volumus di〈-〉
10
cere quod fiat a calidis. Et dicimus quod propterea quod hec superfluitas
11
est non cocta: dicimus quod causa efficiens hanc egritudinem est debili-
12
tas virtutis digestiue que est in cerebro propter malam complexionem dominantem
13
ex frigiditate. Et hoc bene potest assignari in reumatibus ex causa frigida
14
extrinseca. Sed reumata que fiunt a causis calidis extrinsecis recipiunt
15
perscrutationem: qualiter fiant per viam debilitatis virtutis digestiue.
16
propterea dicimus quod debilitas virtutis digestiue hoc facit per accidens.
17
hoc est propter multam quantitatem materie et ipsius fluxum: propterea quia ca〈-〉
18
lor facit fluere res congelatas dissoluendo eas. Insuper attrahit
19
cerebrum a toto corpore ad caput: et propter istam multam malam
20
materiam que in cerebro colligitur prouenit accidens prenarratum: quia refrige〈-〉
21
rabiur et virtus digestiua impedietur et fatigabitur circa cerebrum alias contra
22
cor[*]alias contra cor is missing in Venice 1574 propter reparationem tante quantitatis supeflue. Ista est causa quan〈-〉
23
titatiua propter quam debilitatur virtus digestiua cerebri propter causas
24
extrinsecas. Causa vero qualitatiua est quod calor extraneus extrinsecus
25
habet per sui naturam refrigerare calorem intrinsecum. sicut sol refrige-
26
rat ignem. Et etiam alie cause sunt que non indigent prolongatione sermonis. Et
27
hec verba habent locum in omnibus tribus digestionibus si vis eas ponere
28
tantum tres sicut fecit Galienus aut quatuor secundum dictum hominis quem tu scis
29
Sed mihi melius videtur vt in venis non ponatur tertia digestio: propterea
30
quia sanguis in eis non transit ad aliam formam sicut fit in stomacho epate: et
31
alijs membris: quia stomachus conuertit cibum ad chilum epar ad sanguinem
32
membra alia conuertunt ad sperma album. Sed vene non faciunt transire
33
ad aliam formam quamuis nutriantur ex eo aliquo modo ex necessitate.
34
¶ Capitulum .XXV. Quod est de accidentibus supeuenientibus vir〈-〉
35
tuti nutritiue cordis.
36
〈D〉Einceps volumus enarrare de accidentibus superueni〈-〉
37
entibus membro principi virtutis digestiue: et hoc est cor
38
Et postea narrabimus accidentia que superueniunt mem-
39
bris spermatis et vrine: et postea erit completus sermo accidentium que su〈-〉
40
perueniunt virtuti nutritiue. Et dicimus quod accidentia que superue〈-〉
41
niunt cordi sunt sicut syncopis cardiaca et tremor: et vniuersaliter quando ex〈-〉
42
eunt virtutes pulsatiles a sua natura. Et horum causa aut est intrinseca:
43
aut extrinseca. Extrinsece cause sunt accidentia anime que calefaciunt
44
complexionem cordis sicut ira et furor. Et cause propter quas occultatur
45
interius calor sicut ex ira et his similibus quia quando prouocantur sue vir〈-〉
46
tutes interius et calefit nimis tunc fortificatur suus motus pulsati〈-〉
47
lis: vt temperet suam complexionem attrahendo aerem et expellendo ex-
48
terius. Et cause intrisece sunt mala complexio aut vt sit in eo aut in
49
membris sibi colligatis et aliquando erit complexio cordis non materialis si〈-〉
50
cut in febre ethica. et quandoque materialis quando recipit sanguis qui est in eo ali〈-〉
51
quam permutationem. Sed apostema non potest tolerare in sui substantia: eo quod
52
prius infirmus deficit. Et medici dicunt quod potest generari in ipsius pan〈-〉
53
niculo: et si medicus accelerat curam ipsius potest curari et si non mo〈-〉
54
ritur. Et dicit Galienus quod cor sustinet egritudinem materialem videlicet quam〈-〉
55
dam humiditatem aquosam que generatur in ipsius panniculo: a qua pro〈-〉
56
uenit egritudo que vocatur ronol. et sonat liquefactio totius cor〈-〉
57
poris. Et aliquando nascuntur super panniculo eminentie dure et vniuersaliter
58
dico quod non est impossibile vt super ipsum non adueniat omnis mala
59
complexio: excepto vt non sit cum apostemate: aut non vltimetur: quia quando vltima〈-〉
60
bitur aut superflue fiet syncopis aut simile. Et syncopis est reuo〈-〉
61
catio subita caloris naturalis ab omnibus partibus corporis ad cor
62
ita quod membra regi non possunt: et hoc accidit aut propter paucitatem caloris
63
aut propter ipsius nimiam dissolutionem et propter alias causas. Et membra
64
que leduntur propter ipsius communicantiam sunt membra principalia. Et
65
membrum quod maxime cum eo communicat est os stomachi: et propterea nominatur fe〈-〉
66
gnandi: quia cor nominatur flegat[*]flegat cf. Venice 1574: fegat: et propter hoc fegnandi dicitur paruum
67
cor. Et accidit syncopis propter dolorem stomachi pluries: et accidentia
68
virtutum pulsatilium et cause illorum: et quod potest comprehendi ab eis meli〈-〉
69
us est narrare in libro signorum et ibi dicam.
1
¶ Capitulum .XXVI. Quod est de quibusdam accidentibus splenis.
2
〈I〉Am diximus quod membra que seruiunt epati sunt saccus fellis
3
splen: et vesica: et renes. Et iam diximus accidentia que
4
veniunt propter priuationem fellis operationis quando dixi〈-〉
5
mus accidentia epatis: et locuti fuimus de splene: et ad〈-〉
6
huc dicemus de eodem. Quando corrumpitur operatio virtutis attra-
7
ctiue splenis: tunc diffunditur colera nigra cum sanguine: et aliquando ex〈-〉
8
pellit ipsam natura ad cutim: et fit morphea nigra: et vniuersaliter propter hoc
9
accidens fiunt omnes egritudines melancholice. Et quando dominatur superflue ipsius
10
virtus expulsiua: tunc infirmatur stomacus: ita quod aliquando ob hoc accidit
11
fluxus melancholicus. et spleni adueniunt omnes species egritudi〈-〉
12
nis complexionalis officialis et communis sicut in apostematibus. Et propterea
13
quia cibus ex quo nutritur istud membrum est grossus: et vt plurimum
14
egritudines que in eo fiunt sunt grosse substantie.
15
¶ Capitulum .XXVII. quod est de accidentibus superuenientibus virtutibus renum
16
〈R〉Enes habent quinque virtutes sicut alia membra: et quando
17
priuatur virtus discretiua que est in renibus: aut digesti-
18
ua: aut retentiua: tunc funditur sanguis in vrina propterea
19
quia aquositas sanguinea que mittitur eis ab epate vt nu〈-〉
20
triantur: tunc ab eis immutari non potest. Et quando priuatur eorum virtus at〈-〉
21
tractiua tunc fit hydrops hyposarca[*]hyposarca cf. Venice 1574: ascite. sicut dictum est. Et quando
22
augmentabitur multum tunc fiet fluxus vrine cum forti siti: et hoc egritudo
23
dicitur diabetica. Et quando dominante virtute attractiua debilitatur re-
24
tentiua et digestiua eorum omnino: et propterea in hac egritudine exit vri〈-〉
25
na non cocta. Et causa huius accidentis est iterum propter malam complexionem aut
26
egritudinem officialem aut communem: et conueniens est appropriare
27
hanc egritudinem male complexioni calide propterea quia tractatio fit
28
propter calidum. Et non est impossibile attractiuam augmentari pro-
29
pter debilitatem retentiue: quod est quia quando debilitatur retentiua non
30
nutriuntur renes ab aquositate conuenienter propter paucam moram
31
quam habet aquositas: et tunc conatur virtus attractiua ad trahendum
32
plusquam conueniens sit: et ob hoc accidit quod vrina parum manet in
33
vesica quamuis non sit plena. Uirtus expulsiua impeditur in his
34
membris propter oppilationem que fit in his ex corporibus lapideis ge〈-〉
35
neratis in humiditatibus grossis cum calore desiccatiuo et recipit
36
duritiem sicut lateres terra. Et maior pars istorum fit in substantia re〈-〉
37
num: et non in concauitate: et hec egritudo nominatur hascac.
38
¶ Capitulum .XXVIII. Quod est de accidentibus impedientibus opera vesice.
39
〈V〉Irtus expulsiua impeditur in vesica propter opilationem[*]opilationem corrupt for oppilationem que
40
fit in ea: sicut ex apostemate: aut humiditate grossa: aut a
41
sanguine coagulato: aut a lapide et tunc constringitur
42
vrina: et aliquando constringitur vrina propter impedimentum virtutis
43
expulsiue: et aliquando fluit vrina propter dominationem virtutis expulsiue:
44
et hoc accidit propter vlcerationem ipsius vesice que fit propter qualitatem
45
mordicatiuam qui est in ipsa vrina: et aliquando accidit quod vrina exit
46
sine voluntate et sine dolore: et hoc accidit quando paralyticatur mus〈-〉
47
culus qui est in collo vesice. Et de hoc loquemur quando narrabi〈-〉
48
mus aecentia[*]aecentia corrupt for accidentia que accidunt virtuti voluntarie mobili. Et maior
49
pars accidentium que adueniunt istis duobus membris deuenit vltimo ad
50
vlcerationem: et in principio. sui aduentus nominatur scabies que fit propter
51
malam complexionem materialem propter malos humores qui sparguntur ad ip〈-〉
52
sam. Et debet hoc accidere ei eo quod est via et receptaculum super-
53
fluitatum corporis et hypostasis ipsius.
54
¶ Capitulum .XXIX. Quod est de accidentibus superuenientibus mem-
55
bris generationis sicut testiculis virge: et vulue.
56
〈Q〉Uando virtus digestiua priuatur in testiculis aut di-
57
minuitur: tunc non faciunt sperma aptum ad generationem:
58
et hoc accidit ab vna specierum male complexionis.
59
Quia quando dominatur multum in calore et siccitate tunc comburitur sperma
60
Et similiter si dominatur in frigiditate et siccitate aut humiditate per se:
61
aut in frigiditate per se: non decoquitur sperma: sed remanet subtile aqueum
62
Et quedam ex istis complexionibus sunt tales a principio generationis
63
et non recipiunt correptionem: et quedam sunt per accidens et corriguntur
64
Et quandoque priuantur operationes istorum membrorum propter apata aut incisio-
65
nem suspensoriorum suorum: aut propter malitiam que in eis superuenit
66
in mensura: aut in passione sicut est in herniosis. Et hoc accidit pro〈-〉
67
pter largitatem neruorum ad quos suspensi sunt testiculi propter
68
humiditatem superfluam et relaxantur illi nerui: et descen-
69
dunt intestina ad bursam testium. Et potest esse vt descendat ad
1
bursam ventositas aut aquositas. Et aliquando accidit hec egri-
2
tudo propter rupturam que aduenit huic foramini. et hec est de〈-〉
3
terior. et multe alie maneries inueniuntur in libris practicorum.
4
Sed virtus expulsiua priuatur in virga propter oppilationem suorum
5
meatuum aut propter debilitatem aut lassitatem aut quia accidit in
6
eius forma mala figura quando induratur. et hoc accidit quando lesa est
7
chorda que sustentat erectionem ipsius aut propter multam siccitatem
8
aut quia ingrossata est ex apostemate simili lapidi. ¶ Quoniam vulua fuit
9
creata proper generationem: et quia est via superfluitatum secunde digestionis
10
ideo accidentia que huic membro adueniunt istis operationibus ada〈-〉
11
ptantur. Et in vulua sunt quatuor virtutes scilicet attractiua: reten-
12
tiua: digestiua. et expulsiua. sed loco digestiue de poni conser-
13
uatiua. et hoc est conueniens. quia propria virtus est conseruatio em-
14
bryonis. Sed operatio virtutis discretiue non est manifesta in ipsa
15
quia non est credendum vt nutriatur ex eo quod colligitur in ipsa. Et
16
quamuis hic cadat magnum dubium. hic non soluetur. sed hoc relinquetur
17
libro de animalibus. Sed attractiua et retentiua et expulsiua sunt
18
manifeste in ipsa. Et propterea volumus narrare accidentia que su-
19
perueniunt vnicuique earum. Et dicimus quod quando debilitatur vel priua〈-〉
20
tur virtus conseruatiua quam diximus esse propriam sibi virtutem. tunc
21
minuetur aut priuabitur conceptio. et hoc accidet aut propter malam com〈-〉
22
plexionem materialem aut non materialem. Et que est non materialis
23
quedam est que est a principio generationis. et illa nominatur sterilitas
24
et quedam est que est per accidens. Et quidam dixerunt quod hoc fit propter dispo〈-〉
25
sitionem corporum celestium. Sed hoc ego non video nec affirmo. Sed
26
via qua ledunt iste male complexiones sperma in vulua est eadem cum
27
illa qua mala complexio testiculorum ledit sperma in eis: quod est quia
28
quando ista membra erunt calida et sicca: tunc comburetur in eis sperma: et quando
29
erunt frigida tunc infrigidabitur et fiet aquosum cursibile. Et quan〈-〉
30
do impeditur virtus retentiua matricis aut debilitatur: tunc erit causa ab〈-〉
31
ortiendi: Et causa ipedimenti illius virtutis est humiditas lubricati-
32
ua pro maiori parte. Et quando debilitatur virtus expulsiua illius ha〈-〉
33
bebit difficilem partum: quemadmodum superfluitas expulsiue est causa
34
abortionis. Et quando virtus attractiua diminuitur aut priuatur in ipsa
35
est causa diminutionis aut priuationis conceptus. Et aliquando ledun〈-〉
36
tur omnes iste operationes in vulua propter apostema quod fit in ea: aut propter
37
egritudinem que suffocatio matricis appellatur. Et ista egritudo
38
non ledit solum operationes matricis: sed est oparationes membrorum totius
39
corporis: eo quod hec egritudo fit in hoc membro ex humore simili
40
veneno. et facit fumum qui resistit proper malam suam formam calori na-
41
turali: sicut faciunt veuena. et fit ab hoc priuatio omnium opera-
42
tionum vite: et fere cor pulsatione priuatur. Propterea quia hoc acci-
43
dens accidit vt plurimum mulieribus que remote sunt a coitu:
44
operatur ad hoc putrefactio que hoc accidens mouet collecta in eis
45
et fit propter corruptionem spermatis. propterea quia illarum sperma prepa〈-〉
46
ratum est illi corruptioni. Et ego dico quod non est impossibile vt gene〈-〉
47
retur in malis vel alijs corporibus. et eorum substantia vnus est humor si〈-〉
48
milis veneno. et maxime in hoc membro. eo quod locus est et receptacu〈-〉
49
lum superfluitatum corporis que preparate sunt recipere corruptionem
50
et aliquando incarcerantur ita quod non recipiunt correptionem. et sanatio-
51
nem. et si ceciderit ad manus perfecti medici recipiet sanationem
52
Et huic membro accidunt egritudines positionis. ita quod priuantur
53
ab eo omnes sue operationes. quia paralyticatur aut egreditur de loco
54
suo et suspenditur. et aliquando est causa istius egritudinis saltus. aut per-
55
cussio et aliquando est humiditas lubricatiua. Et ex rebus que resi〈-〉
56
stunt matricis nature vt non concipiat est egritudo nominata
57
mola. et ista egritudo fit propter defectum virtutis informatiue
58
in spermate. et hoc accidit aut propter corruptionem membri. aut
59
propter corruptionem materie. Et tunc generatur in vulua quoddam
60
frustum simile frusto carnis. et venter mulieris similatur ventri pre〈-〉
61
gnantis donec abortit. et aliquando accidit vt natura ipsam
62
digerat et conuertat ipsam in humiditatem aut ventositatem. Sed ac〈-〉
63
cidentia que adueniunt sanguini menstruo sunt eadem accidentia
64
que accidunt digestioni venarum. et propterea superfluitas fluxus sanguinis
65
fit propter vnam duarum rerum. aut propter debilitatem virtutis reten〈-〉
66
tiue in venis. aut propter augmentum expulsiue. aut propter ambo
67
simul. Sed defectus virtutis retentiue prouenit ab vna ex spe-
68
ciebus malis complexionis. et augmentum virtutis expulsiue fit
69
aut propter mordicationem humorum aut propter quantitatem eorum
1
Et cause constrictionis sanguinis sunt opposite causis supradi〈-〉
2
ctis saluo quod ex rebus vna que debilitat virtutem expulsiuam
3
aut ipsam priuat sunt oppilationes que fiunt in venis propter
4
grossitiem sanguinis: aut propter suam viscositatem. Et tempus na〈-〉
5
turalis purgationis menstrui breue est vnius diei. et longum
6
est septem dierum. Et tempus breue interpollationis menstrua-
7
lis est viginti dierum. longum est triginta dierum.
8
¶ Capitulum .XXX. Quod est de expulsiua plurium membrorum.
9
〈E〉T aliquando adueniunt accidentia virtutis expul〈-〉
10
siue vni membro solum et aliquando toti corpo-
11
ri. et que adueniunt toti corpori sunt sicut tremor
12
rigor. et alices et similia. Et accidentia que adue-
13
niunt vni membro soli sunt sicut tussis pulmoni: et sternuta-
14
tio cerebro. et oscitationes ori. et ructus et singultus stomacho. ¶ Et
15
nos narrabimus causam vniuscuiusque istorum. et nos non ap-
16
propriamus hec accidentia anime nutritiue nisi propterea quot
17
non sunt voluntaria. quamuis voluntas habeat in aliquibus ea〈-〉
18
rum aliquam inuentionem. ¶ Et dicimus quod tremor et rigor
19
sunt motus virtutis expulsiue in musculo propter expulsionem
20
humoris ledentis caliditate sua vel frigiditate. Et quod ita sit no〈-〉
21
bis ostenditur. quia tales tremores adueniunt corpori propter res ex〈-〉
22
trinsecas sicut si subito super corpus spargatur aqua calidissima
23
quia ex hac prouenit rigor. Et aliquando accidit horripilatio aut tremor
24
et hoc accidit propter aerem frigidum et aquam frigidam. et cum iste
25
cause erunt debiles tunc fiet rigor. et in maiori parte tunc ac〈-〉
26
cidit in febribus. et quando erunt fortes tunc accidet tremor
27
et tamen non potest fieri tremor nisi precedat rigor. et maxime
28
qui fiunt propter humores calidos in febribus. Sed qui fit ex hu〈-〉
29
moribus frigidis flegmaticis aliquando accidit sicut dicit: tremor
30
absque putredine. et hoc accidit solum in speciebus vitrei flegmatis.
31
Et medici dicunt quod ille qui fit ab humoribus calidis est fortior. quia
32
humor est magis mordicatiuus. et qui fit a frigore est minus mor〈-〉
33
dicatiuus. Et nos videmus quia fit contrarium huius in rebus extrinsecis
34
quia aer frigidus dat hoc accidens vehementer. et aer calidus nihil. Sed
35
horripillattonem[*]horripillattonem corrupt for horripillationem bene facit. propterea dicitur quod fortis tremoris
36
causa est conclusio caloris naturalis in partibus intrinsecis: et infrigidatio mem〈-〉
37
brorum exteriorum quia tunc mouetur natura ad expellendum illud
38
quod est suum contrarium siue calidum siue frigidum: sed fri〈-〉
39
gidum est plus contrarium. Sed tremor qui fit in hora mor〈-〉
40
tis est motus virtutis expulsiue propter impotentiam sustentandi
41
membra: et propterea extinguitur calor intrinsecus et ex toto resoluitur
42
et assimilatur ille motus motui qui non habet principium nec fi-
43
nem nec causam sed solum defectum. sicut videtur in motu flamme can-
44
dele: et in casu foliorum arborum propter consumptionem. Et propterea quando
45
aduenit aliquid nature ab extrinseco quod sis mortiferum ipsa expellit
46
tunc corporis superfluitates propter terrorem sicut accidit illis
47
qui decapitantur. Sed tussis est motus virtutis expulsiue in
48
pulmone propter expussionem[*]expussionem corrupt for expulsionem rerum que ledunt instrumen-
49
ta anhelitus cum aere qui egreditur secum et propter adiu-
50
torium pectoris. Et ob hoc patet quod virtus voluntaria ha-
51
beat aliquam inuentionem in hac re: quanuis natura ipsa
52
violentiam inferat. Et efficiens causa tussis est vna ex speciebus
53
complexionis male materialis vel non materialis. Sed ma-
54
terialis fit propter humorem qui stillat a cerebro sicut accidit a reu〈-〉
55
matibus aut a re que prouenit a pectore ad pulmonem: aut
56
a spondilibus sicut propter apostemata que sunt in ipso pe〈-〉
57
ctore: aut propter rem que generatur in ipso pulmone. sicut
58
apostemata aut vlcerationes aut propter sanguinem qui egre〈-〉
59
ditur ab eo et exit sanguis ab eo propter venam fixam in eo.
60
Et hoc est periculosum: et aliquando exit sanguis a pulmo-
61
ne per viam resudationis. eo quod istud membrum est vaporosum
62
et aliquando currit sanguis ad pulmonem a parietibus pec〈-〉
63
toris. Et medici dixerunt quod cuidam homini accidit fortissi〈-〉
64
ma tussis. et cum tussi proiecit vnum lapidem. et incontinen〈-〉
65
ti fuit inde liberatus. Et adhuc dicunt quot est vna species
66
tussis que fit propter mucillagines que nascuntur in pulmo-
67
ne. Et aliquando res extrinsece mouent tussim sicut pul-
68
uis et fumus. et lana spinarum que dicitur lana canina ha-
69
licalcalbus[*]halicalcalbus cf. Venice 1574: halicacabus. Et etiam complexiones non materiales mouent
1
hoc accidens. Saluo quod virtus expulsiua non est nata laborare pro
2
illis sicut pro materialibus. sed mouetur hoc motu per accidens
3
¶ Et propterea quia illud quod queritur a pulmone est vt mouea〈-〉
4
tur ad expellendum illud quod ipsi nocet: concessa fuit ei a natura
5
bona virtus sentiendi. Et quando sentit rem ledentem tangendo ipsum
6
tunc mouetur virtus expulsiua que est in illo. Et sicut mouetur pul〈-〉
7
mo adhoc propter complexionem materialem: sic etiam mouetur propter comple-
8
xionem non materialem: quia non habet a sui natura facere nisi hoc:
9
quia res que fiunt a natura fiunt duobus modis. aut necessitate:
10
aut iuuamento. Sed accidit tamen raro vt hoc accidens fiat a re〈-〉
11
bus extrinsecis que non sequuntur viam nature sicut dictum est: quod
12
vnus homo habebat fortissimam tussim: et vnus medicus ex ex-
13
perimentalibus precepit ei vt clauderet os: et incontinenti fuit li〈-〉
14
beratus: et in alio precepit vt stringeretur collum: et fecit et liberatus
15
fuit. Et quandoque accidit tussis propter compressionem que fit pulmoni
16
ab alijs membris: sicut fit in apostemate epatis aut propter nimiam
17
vel superfluam satietatem. ¶ Et sternutatio est motus virtutis
18
expulsiue in cerebro propter mundificationem superfluitatum que fiunt
19
in eo. propter hoc aliquando mundificantur superfluitates corporis et pec-
20
toris et pulmonis. et aliquando ex sternutatione expelluntur alique
21
ex superfluitatibus que sunt in ore stomaci. et propterea fortis ster〈-〉
22
nutatio aliquando mouet vomitum: et hunc motum aliquando facit virtus
23
expulsiua quando humor sui qualitate mordet meatus narium. propter
24
hoc res apposite naribus acute prouocant sternutationem. ¶ Et
25
si tu quereres. si hec superfluitas prouenit a cellulis cerebri ad na〈-〉
26
res et mouet sternutationem. Respondemus quia hoc raro contingere potest
27
Et fructus propter expulsionem fit ventositatis que est in stomacho a virtute ex〈-〉
28
pulsiua. ¶ Et alices fiunt propter motum virtutis expulsiue in membris
29
propter expulsionem superfluitatis fumose que est in membris
30
Similiter oscitatio est extensio musculorum mandibularum propter expulsionem
31
superfluitatum fumosarum. ¶ Ista sunt accidentia que superueniunt
32
oprationibus virtutis nutritiue et illis que appropriantur ei.
33
¶ Capitulum .XXXI. Quod est de accidentibus superuenientibus virtuti sensibili.
34
〈D〉Einde volumus narrare accidentia que superueniunt vir〈-〉
35
tuti sensibili. ¶ Et a simpliciori incipiemus vt a
36
virtute sensibili. ¶ Et dicimus quod quanuis virtus
37
sensibilis princeps communis sensibilitatis sit in corde
38
vt dictum est: non tamen completur eius operatio manifeste nisi in cerebro
39
nucha et neruo. Et propterea hec membra que dicta sunt: sunt frigi〈-〉
40
de complexionis et humide substantie: et sunt passibilia. nec est eorum domina-
41
tio sicut dominatio cordis fit vt maior pars accidentium que superueniunt
42
operationibus sensibilibus sunt a parte cerebri nuche et nerui
43
¶ Sed cordi non potest accidere egritudo propter quam proueniat pri-
44
uatio harum virtutum eo quod mors antecedit quanuis non sit impos〈-〉
45
sibile vt accidat ipsis a corde aliqua debilitas et diminutio.
46
et ascendit hoc quod si incidatur vna ex magnis arterijs alicui ex
47
membris diminuitur sensibilitas illius membri. Et adhuc vi〈-〉
48
demus quod priuatur sensus et motus quando syncopizat et etiam fit ma〈-〉
49
gnus tremor quando homo multum timet. Et nos non facimus de〈-〉
50
monstrationem istius sicut facit Galienus de incisione nerui quanuis
51
declaratum sit quod cor habet inuentionem in operationibus harum vir〈-〉
52
tutum. ¶ Et adducimus probationem a loco essendi et non essen〈-〉
53
di pro melioratione probationis. et quia ita est dixerunt medici quod cau〈-〉
54
se aduentus accidentium super has virtutes dicunt quod sunt a ce-
55
rebro. nucha et neruo. Et tamen cum tu curas ista membra caue ne
56
obliuiscaris curam cordis. sicut dictum est in libro sanitatis. De〈-〉
57
inde volumus narrare accidentia que accidunt sensui tactus. et
58
postea dabimus eorum causas. Et dicimus quod hec virtus est de
59
genere virtutum passiuarum quia illa patitur a quatuor qualitatibus
60
que dominantur in ea. Ipsius accidentia tot sunt quot sunt ac-
61
cidentia aliarum virtutum. hoc est quia corrumpitur penitus sicut in
62
membro paralytico. aut diminuitur sicut in stupore. aut permuta〈-〉
63
tur in malam qualitatem sicut est in sensu doloris. ¶ Sed priua〈-〉
64
tio sensus in toto corpore est mors de necessitate. sed priuatio
65
in vno membro et diminutio in toto corpore possibilis est. ¶ Et
66
cause que faciunt hec accidentia sunt de necessitate mala com-
67
plexio materialis et non materialis. et mala complexio que
68
ipsa facit est in cerebro. nucha. aut neruo. Et est perscrutandum
69
si hec accidentia fiunt ab octo speciebus male complexionis. aut a parte
1
earum. Et dicimus quod quedam istorum membrorum sunt frigida et sicca. si-
2
cut nerui. et quedam frigida et humida. sicut cerebrum et nucha. et quia
3
ita est: ista membra patiuntur a frigiditate. aut a frigiditate et
4
humiditate vt plus. et propterea sunt cause istorum accidentium
5
iste due res. Sed quod mala complexio calida hoc faciat non est impossi〈-〉
6
bile. quia iam declaratum est quod operatio alicuius membri non completur
7
nisi per calorem mensuratum et temperatum et non est differentia ex qua
8
qualitate exeat temperantia. et si accidit est de raro contingenti-
9
bus. Nec etiam est impossibile vt hoc accidat propter siccitatem. quia
10
nos videmus decrepitos qui valde parum sentiunt. sed si proue-
11
nit a siccitate remotum est vt fiat subito. Et postquam qualitas
12
frigida inquantum est frigida est causa horum accidentium pro maiori
13
parte existente coniuncta cum humiditate aut non coniuncta quanuis humi-
14
ditas si preparata ad hoc agendum eo quod facit relaxationem. pro-
15
pterea quando est composita cum caliditate remotum est vt fiat hoc acci〈-〉
16
dens. sed non dicimus quod impossibile. sed difficile est inuenire
17
complexionem materialem solum humidam nisi sit coniuncta cum caliditate
18
aut frigiditate quia quod facit hoc non est nisi humor extra naturam.
19
Et humor non est nisi aut frigidus et hamidus aut frigidus et siccus
20
aut calidus et humidus vel calidus et siccus. Et postquam dictum
21
est que species complexionis pro maiori parte est causa huiusmodi acciden〈-〉
22
tis dicendum est quomodo accidunt super has operationes. Et dici-
23
mus quod hec mala complexio quando fit in cerebro sequitur ex ea dimi〈-〉
24
nutio sensibilitatis in toto corpore. Sed quando fit in cerebro fit
25
in ipso primo et substantialiter aut fit propter communicationem quam
26
habet cum ore stomaci. et quando fit in vno latere cerebri. fit in latere
27
corporis hoc accidens. Et similiter quando generatur aliquis malus humor
28
dominans in aliquo neruo. tunc priuatur aut diminuitur sensus
29
illius membri cuius proprius est ille neruus. Et humor qui potest ge〈-〉
30
nerare neruo illud facit hoc duobus modis. vno fit ab humore a
31
quo nutritur neruus ipse et tandem paulatim nutrietur donec acqui〈-〉
32
ret malignam complexionem. Alio modo vt non sit humor in neruo: sed in〈-〉
33
fusus in humore ipsum circundante. Et aliquando accidit hoc
34
accidens neruo perforato propter oppilationem. et oppilatio fit aut propter
35
apostema: aut propter humorem grossum aut propter compressionem. Et quamuis
36
hec egritudo sit morbus officialis: tamen etiam est consimilis
37
quia post apostema et grossitiem humorum: et compressionem
38
sequitur mala complexio. et quando iste cause fortificantur erunt cause priua〈-〉
39
tionis sensus in vno membro aut in pluribus aut in toto cor-
40
pore: et cum cause iste sunt debiles sunt cause diminutionis
41
sensus. ¶ Sed quaudo[*]quaudo corrupt for quando permutantur ad malum hoc est
42
vt sit mala sensibilitas que nominatur dolor prouenit a ma〈-〉
43
la complexione calida aut frigida materiali: aut non materia〈-〉
44
li. Et dolor fit quando non dominatur hec mala complexio super totum mem-
45
brum. et illa complexio nominatur a medicis mala complexio diuer〈-〉
46
sa. Sed quando dominatur super membrum totum mala complexio. tunc
47
non sentit ipsam. aut sentit stupide. Et causa huius quare
48
membrum non sentit ipsam aut sentit stupide. non est nisi pro〈-〉
49
pter complexionem suam naturalem. Et quando fiet in parte ipsi〈-〉
50
us mala complexio extra naturam sentit ipsam per remedium bo〈-〉
51
ne complexionis. Et quando bona complexio erit permutata
52
tota: tunc non sentiet dolorem: quia non erit cum eo causa sentiens. et erit
53
membrum sicut mortuum. ¶ Et quelibet qualitatum passiuarum
54
petest dare accidens hoc membro. propterea quia iste qualita〈-〉
55
tes pro maiori parte habent plus pati quam agere. sicut calidi-
56
tas et frigiditas plus habent agere quam pati. ¶ Et solutio con〈-〉
57
tinuitatis non est causa doloris sicut dicit Galienus sed solutio conti-
58
nuitatis est causa complexionis que facit dolorem. quod est. quia solutio
59
continuitatis est cum malo motu. et conueniens est vt talem
60
motum sequatur mala complexio. Nec sunt etiam cause dolo-
61
ris due res simul. videlicet soluitio continuitatis et caliditas et fri-
62
giditas sicut dicit errans Auicenna. quod est. quia declaratum est
63
iam in libro de anima. quod iste sensus sentit primo inter sen-
64
sus omnes scilicet quatuor qualitates hoc est calidum frigidum. siccum et humidum ergo
65
dolores non fient nec sentientur ab eo sensu nisi quando multum supera〈-〉
66
bunt sua propria sensata: sicut accidit alijs sensibus. Simi-
67
liter quia oculus non dolet nisi propter superfluitatem colorum quando
68
exeunt viam temperatam vel mediam. et sic lingua cum sa-
69
poribus. auditus cum sonis. et odoratus cum odoribus. Et si
1
accideret huic sensui tactus dolor propter solutionem conti-
2
nuitatis tunc esset suum proprium sensatum substantialiter solu〈-〉
3
tio continuitatis solum. Et sicut oculus dolet propter superfluita〈-〉
4
tem colorum: propterea quia suum sensatum est de genere colorum et non
5
res que sit contraria colori. Sed solutio continuitaris est propter quam
6
accidunt qualitates superflue. et anima sensibilis non est nisi ad qua-
7
litates. Et Galienus etiam hoc confitetur quando dicit quod vola manus
8
non fuit facta in fine temperantie. nisi ad apprehendendum contraria
9
Et ad hoc apparet quod superfluitas contrariorum est causa doloris qui
10
fit in sensu eo quod parum et multum de necessitate sunt sub eodem
11
genere. Et delectatio que est contraria dolori non est nisi comprehen-
12
sio sensati temperati et similium sicut delectatur sensus tactus ex
13
aqua calida. et visus ex coloribus viridibus: et gustus ex sapo〈-〉
14
ribus dulcibus. et auditus ex amenis vocibus. et odoratus
15
ex odoribus aromaticis. et quasdam delectationes precedit mo〈-〉
16
lestatio. et ille sunt delectabiles nature: et quedam sunt absque mo〈-〉
17
lestatione precedente. Dolorum quidam fiunt in toto corpore: et
18
quidam fiunt in vno membro: sicut dolores qui fiunt in stomacho vel
19
epate: vel capite. vel inetstinis[*]inetstinis corrupt for intestinis. Et nos loquemur de manife〈-〉
20
stioribus et dicemus eorum causas. Et dicimus quod dolores
21
qui fiunt in capite qui nominantur in arabico soda cause eorum
22
sunt absque dubio aut ex mala complexione calida eorum aut frigi〈-〉
23
da: sunt aut materiales aut non materiales: et hee mala com〈-〉
24
plexio potest fieri primo in substantia cerebri. et aliquando fit propter
25
communicationem alterius membri sicut propter stomachum.
26
Et horum quidam sunt qui perseuerant longo tempore sicut dolor oui. et
27
fiunt paroxismaliter: et hoc fit propter malos humores qui generantur
28
in cerebro successiue: et sic permutatur sua complexio ad malum
29
ad generandum hunc humorem semper: et per eandem viam cur〈-〉
30
runt omnes egritudines chronice: quia ille permutant complxionem in
31
membris: et acquirunt dispositionem: generandi malos humores. Unde
32
earum curatio est difficilis aut impossibilis sicut est dolor emi-
33
granee[*]emi-granee cf. Venice 1574: hemicranie. Et materia ex qua fiunt alique huiusmodi egritudi-
34
nis species. aliquando est in sanguine arteriali. et conuenit hoc.
35
quia curatur egritudo quando inciditur arteria. Et hec egritudo fit
36
propter duas malas complexiones. videlicet calidam et frigidam. sed non
37
est materialis. quia illa que non est materialis longo tempore durat. Et membra
38
consueta dolorosa sunt intestina et stomachus. et hoc accidit pro-
39
pter digestonem que est in eis manifesta multum quia errant sepe.
40
Et cause que faciunt dolorem in ipsis aut sunt cibi ventosi aut
41
humores grossi aut melancholici. et dolor qui prouenit ab
42
cis[*]cis corrupt for eis est multum fortis et chronicus. et aliquando fiunt dolores for〈-〉
43
tes propter humorem cholericum. Sed humores a quibus proce〈-〉
44
dunt dolores chronici in intestinis sunt aut humores grossi fri〈-〉
45
gidi. sicut flegma vitreum: et eorum similes et humores calidi. Sed
46
dolores qui continent totum corpus sunt illi qui dicuntur labores
47
et sunt trium specierum secundum medicos: vnus dicitur vlceratiuus:
48
alter extensiuus: et alter apostemosus. Et quidam istorum fi〈-〉
49
unt a rebus intrinsecis: et quidam ab extrinsecis et vlceratiuis
50
fit penitus propter humores. et qui fit propter multum motum
51
fit propterea quia dissoluuntur ex corpore humiditates propter ipsum
52
motum: et illud accidit propter causam humoris materialis: qui est
53
in corpore male qualitatis. Sed alie due species laxitudinis sunt
54
vna: nisi quia diuersificantur secundum magis et minus quia quando
55
superfluit dolor extensiuus fit apostemosus. Et causa que simi〈-〉
56
liter facit hos duos dolores est humor aut motus magne
57
laxitudinis. et ille qui fit propter humores fit necessario pro-
58
pter multitudinem humorum: si sint distemperati in qualitate aut
59
non. Et multitudo humorum attribuitur duabus rebus aut
60
vt sit multitudo per accidens: hoc est propter defectum virtutis. aut
61
vt sit multitudo per se aut propter ambo. Et multitudo humo-
62
rum quantitatiua cum sanitate virtutis nominatur repletio secundum
63
locum: et multitudo que est cum vno malorum accidentium nomi〈-〉
64
natur repletio secundum virtutem: quod est quia virtutes impediuntur
65
pro maiori parte propter quantitatem et qualitatem. sed cum illo im〈-〉
66
pedimento necessario coniungitur malitia qualitatis: et illi plus
67
appropriatur. Et aliquando fiunt isti dolores propter malam complexionem
68
calidam aut frigidam sine materia. Et generaliter accidunt dolores in
69
corpore causa apostematum accidentium causa grossorum humorum. Et
1
propterea quia sensus qui dicitur desiderium est proprius oris sto〈-〉
2
maci: videnda sunt accidentia que eidem superueniunt.
3
¶ Capitulum .XXII.[*].XXII. corrupt for .XXXII. Quod est de accidentibus superuenien-
4
tibus virtuti appetitiue.
5
〈E〉T dicimus quod accidentia superueniunt huic operationi
6
secundum quod accidunt alijs: aut quia permutatur: aut dimi〈-〉
7
nuitur aut corrumpitur. Et accidentia diminutionis
8
sunt sicut accidentia corruptionis: et illud quod cor-
9
rumpit appetitum aut diminuit est de necessitate vna ex specie〈-〉
10
bus male complexionis non materialis aut materialis: que
11
fit primo in membro patiente aut per communitatem: quam habet
12
cum aliquo membro. Et complexio que fit in membro qualis dici〈-〉
13
tur operatio ista est calor extra naturam. Sed quidam opinantur quod
14
frigiditas est causa magis propinqua dandi appetitum quam auferen〈-〉
15
di: propterea quia hec operatio que est in hoc membro iuuatur et
16
completur per frigiditatem et acetositatem que ei transmittitur
17
a splene. Sed quando hec frigiditas vltimatur est causa priuatio〈-〉
18
nis istius operationis. Nec est dicendum quod acetositas in
19
quantum est frigida adminiculetur huic operationi: sed inquan〈-〉
20
tum est acetositas est causa stimulans ad bonum. Et similiter quando do〈-〉
21
minabuntur humiditas et siccitas impedient hanc operatio-
22
nem: quod est. quia nullum membrum agit et patitur naturaliter nisi propter com〈-〉
23
plexionem temperatam in quatuor qualitatibus. Sed lesio que fit
24
propter colligantiam cum alio membro est sicut mala complexio que pro〈-〉
25
uenit a cerebro propter neruum colligantem vtrumque. Et alquando
26
accidit hoc propter repletionem corporis ex multis superfuitati〈-〉
27
bus: et propter hoc non indigent membra cibo: quod est. quia appetitus
28
non fit nisi quando dissoluuntur ex nostris corporibus res
29
que debent restaurari per simile: et non est contra. Galienus vt sit
30
vna causa sensus istius membri quod membra quando carent
31
nutrimento: trahunt ab epate. et epar ab ore stomaci. et tunc
32
fit desiderium in os stomaci: et nititur restaurare illud quod
33
dissolutum est ab eo et alijs membris. Et motus attractionis
34
in stomacho per modum appetitus et sensus est contrarius
35
motui attractionis qui fit per modum nutrimenti solum: quod
36
est quia ille qui fit per modum nutrimenti est attractio oris stomaci
37
ab epate. Sed attractio a qua prouenit motus desiderij in
38
stomacho est attractio epatis ab ore stomaci. Et nos non su〈-〉
39
mus locuti de hoc. nisi quia vnicuique membro necesse est vt re〈-〉
40
stauretur per simile. quod ab eo dissoluitur. et tamen nullum ex
41
alijs membris sentit euacuationem rei que dissoluitur ab eo.
42
et si ita est nullum membrum sentit euacuationem hanc nisi
43
per hoc membrum. Et est eorum seruiens in hoc. Aut potest dici quod
44
dissolutio que fit in pso[*]pso corrupt for ipso quasi colligata dissolutioni aliorum
45
membrorum in eo quod est membrum eorum: et ipsa habent trahere ab
46
eo. Sed propterea quia fortificatur desiderium huius membri quando
47
dissoluuntur a membris humores. et debilitatur quando non
48
dissoluuntur: apparet quod hoc sit: propterea quia inter ipsum
49
et alia membra fit similitudo et societas substantialiter: et non per
50
accidens. Et est hoc membrum quasi sit species omnium mem〈-〉
51
brorum: qua ipsa debent sentire hanc resolutionem. Sicut
52
nos videmus quod membra sentiunt per neruum etiam in locis
53
que non sunt neruosa: et sicut discernit lingua cibos conue-
54
nientes ab inconuenientibus toti corpori. Et propterea quia
55
sensus istius membri et desiderium istius est substantie cali〈-〉
56
de et sicce. sicut est cibus: vel frigide et humide sicut est aqua. fuit
57
necessarium vt venirent accidentia istis duabus speciebus. et
58
iam dixmus causas corruptionis et diminutionis appetitus
59
calidi et sicci. Sed causa corruptionis appetitus frigidi et humidi fit propter
60
hanc complexionem in eo exuberantem. propterea dicunt medi〈-〉
61
ci quod corruptio appetitus cibi fit per calidum et siccum super-
62
fluens in membro. Et corruptio appetitus potus est per fri〈-〉
63
gidum et humidum exhuberans in ipso. et vniuersaliter hoc non fit
64
nisi propter malam complexionem frigidam et humidam aut frigidam
65
solum. quia difficile est imaginari quod hoc fiat propter malam
66
complexionem calidam et siccam. Saluo quod opinatur quod ab hoc etiam
67
venire possit in fine febrium ardentium quando appropin〈-〉
68
quautur[*]appropinquautur corrupt for appropinquantur morti. Sed corruptio istius operationis aut eius exi〈-〉
69
tus a cursu naturali fit propter qualitatem aut quantitatem.
1
et quod fit propter quantitatem sicut appetitus augmentatus
2
comedendi multum: est propter vnam duarum rerum. Aut propte-
3
rea quia corpus est nimis dissolutum sicut in conualescentibus qui
4
habent fortiorem appetitum digestione. Aut propter frigidita-
5
tem multam oris stomaci: quod est. quia iste operationes secundum quod di〈-〉
6
ctum est a medicis iuuantur et complentur frigiditate temperata:
7
et quando fortificatur tamen non sit vltima: quia tunc qui-
8
dam appetitus falsus fit. Et aliquando accidit vt hec ma-
9
la complexio sit non materialis: et aliquando est materialis sicut pro〈-〉
10
pter humorem acetosum aut melancholiam. Et quod fit propter malam
11
complexionem materialem dicitur caninus appetitus. Sed causa
12
superfluitatis appetitus frigidi et humidi est de necessitate propter
13
malam complexionem calidam et siccam materialem vel non materialem.
14
Et materialis que facit hoc accidens in hoc membro est cholera aut fleg〈-〉
15
ma salsum. Et hec mala complexio que fit in hoc membro aliquan〈-〉
16
do est primo proprie in eo: et aliquando propter communitatem alterius membri
17
sicut est epar et pulmo et alia sicut diximus superius quod sensus
18
membrorum propter dissolutionem calidi et sicci ab eis causa est attractionis
19
eorum: eodem modo accidit in appetitu frigidi et humidi. Et
20
debes scire quod aliquando eueniunt mala accidentia virtuti expulsiue
21
aut attractiue propter priuationem sensus membri: quod est. quia
22
virtus non expellit pro maiori parte nisi quando sentit rem
23
ipsam ledentem sicut accidit intestinis: quia quando dimi-
24
nuitur aut priuatur eorum sensibilitas accidit eis vna species
25
cholerice alias[*]cholerice alias is missing in Venice 1574 colice. et similiter quando diminuitur aut priua〈-〉
26
tur sensibilitasoris stomaci priuatur virtus attractiua que
27
est in stomacho.
28
¶ Capitulum .XXXIII. Quod est de accidentibus superuenien〈-〉
29
tibus virtuti motiue voluntarie.
30
〈E〉T postquam sumus locuti de accidentibus que ad-
31
ueniunt sensui tactus. Deinceps narrandum est
32
de his que accidunt motui voluntario: propterea quia
33
vt plus quando vnus corrumpitur et alter corrumpitur
34
excepto quando accidens est vniuersale toti corpori. Sed quando est par〈-〉
35
ticulare in vno membro possibile est vt stupefiant aut priuentur
36
ambo simul: et possibile est vt priuetur vnus et alter remane〈-〉
37
at. Et hec est sententia Galieni et hoc conuenit cum eo quod dictum est
38
in causa sensus et motus: quod est quia calor cum quo fit sensus
39
non est idem cum eo cum quo fit motus. et diuersitas que est in
40
eis non est nisi mensura temperantie in vnoquoque ipsorum calorum
41
propria his duabus operationibus. Et propterea fuit necessarium
42
vt sit complexio neruorum motus alia a complexione neruorum sensus
43
propterea quia ipsi nerui habent temperatum calorem. cum quo fi-
44
unt iste operationes. et propterea priuatur sensus quando inciditur
45
neruus sensus et remanet motus: et quando inciditur neruus mo-
46
tus aut percutitur priuatur motus et remanet sensus. et quando in-
47
ciduntur ambo aut percutiuntur priuantur ambe operationes. Et
48
quando aduenit hoc accidens toti corpori fit apoplexia et
49
quando accidit vni membro fit tunc paralysis. Et tu scis per te
50
ipsum omnia accidentia ex accidentibus accidentium supra membra mo〈-〉
51
tus per ea que precesserunt: et sic accidit quando piuatur virtus ner〈-〉
52
ui vocis. quia tunc priuatur vox. Et quando priuatur virtus dia〈-〉
53
fragmatis suffocatur homo vniuersaliter in omnibus alijs motibus vo〈-〉
54
luntarijs: sicut accidit in motu musculi vesice aut in muscu-
55
lo ani. quia tunc egrediuntur superfluitates humide et sicce sine
56
voluntate. Et propterea quia tu scis ab alio loco loca nerui et col〈-〉
57
ligantiam quam habent cum quolibet membro tu poteris cogno-
58
scere quando fuerit lesa operatio alicuius membri per quem
59
neruum fuerit lesa. Et accidentia que veniunt instrumentis mo〈-〉
60
tus sunt tribus modis similiter: aut vt priuentur eorum operatio〈-〉
61
nes sicut in apoplexia aut paralysi. aut vt diminuan[*]diminuan corrupt for diminuantur sicut
62
in stupore et dormitione. aut vt operationes permutentur ad ma〈-〉
63
las sicut in tremore aut spasmo. et nos volumus dare causas
64
vniuscuiusque. Et dicimus quod cause diminutionis motus aut cor〈-〉
65
ruptionis ipsius sunt ille eedem cause cum causis corruptionis
66
sensus. Et debes hoc similiter scire quod dictum est superius de communica〈-〉
67
tione cordis. et similiter quod dictum est in speciebus male complexionis
68
que facit hoc accidens sicut debet hic intelligi. Et scias quod tremor est
69
motus compositus qui fit in membro. eo quod virius[*]virius corrupt for virtus animalis
1
motiua pugnat cum virtute declinatiua que est in membro tra〈-〉
2
hente membrum ad se. propterea fit in his motus contrarius
3
aliquando superius quando fortificatur virtus motiua: et aliquan-
4
do inferius quando fortificatur virtus declinatiua. Et causa
5
istius accidentis est vna ex speciebus male complexionis: et vt plus
6
accidit propter malam complexonem frigidam et humidam. quia neruus non
7
debet ledi nisi per istas vt plurimum. Et spasmus qui dicitur in ara〈-〉
8
bico tasueg est contractio nerui in se et decurtatio sue longitudinis
9
propterea quod contrahitur et colligitur. Et illud accidens aduenit mem-
10
bro propter duas res sicut accidit in rebus extrinsecis et in chor〈-〉
11
dis et in similibus: et iste due res sunt aut mala complexio calida
12
dominans supra membrum propter quam colligitur et contrahitur si〈-〉
13
cut chorda in magno estu: aut mala complexio humida materialis que
14
implet neruum et distendit ipsum: et propterea crescit latitudo: et
15
diminuitur longitudo secundum proportionem extensionis latitudinis
16
necessario. Et ista repletio et distensio que fiunt in membro fi〈-〉
17
unt propterea quod illa humiditas conuertitur in substantiam
18
aeream et ob hoc neruus laboriose eam continet: sicut nos vi-
19
demus in vtre vini bullientis. et accidit propterea quia par-
20
tes aeree indigent maiori capacitate partibus aqueis aut terre〈-〉
21
stribus: et ob hoc quando res humide conuertuntur ad siccitatem
22
tunc nerui colliguntur et contrahuntur sicut accidit corrigijs que
23
calefiunt ad ignem: et quando conuertuntur ad aereitatem. augmen〈-〉
24
tatur eorum quantitas. Et scias quod hec est indigentia necessaria
25
propter superfluam hnmiditatem[*]hnmiditatem corrupt for humiditatem que accidit in neruo ad hoc vt
26
extendatur et crescat secundum omnes dimensiones: non vt contrahatur
27
aut colligatur. Et vtinam ego scirem quare extenduntur in lati〈-〉
28
tudinem et non in longitudinem. Saluo quia potest dici quod ex〈-〉
29
tensiones que fiunt in latitudine vincunt quando fit collectio
30
extensionum que fiunt in longitudine: et propterea contrahitur
31
neruus de necessitate. Et Galienus non sentit in hoc nisi contra-
32
ctionem que est decrementum descendens versus terram: et
33
pluries appellat ipsum distensionem et maxime contractio-
34
nem que continet corpus ante et retro. Et plures medici in-
35
tendunt quod extensio sit opposita contractioni. Sed hoc non
36
accideret nisi propter humiditatem solum et fieret longitu-
37
do: sed illis cadet idem dubium quod accidit in distensione
38
que fit in latitudine sine in longitudine que est secundum Galienum
39
causa contractionis humide. Et scias quod verba medicorum
40
in hoc accidente vniuersaliter sunt propinquiora vt sint verba
41
musicorum quam vt sint demonstratiua. Et si deo placuerit ego
42
faciam vnum ex hoc solum tractatum qui sequetur viam demon〈-〉
43
strationis: et poterunt intelligi ab illo res nobiliores quam hec
44
Sed quando fit hec contractio nascitur bellum inter duos mo〈-〉
45
tus. vt inter motum virtutis motiue: et motum contractionis
46
et aliquando fit in neruo vna species contractionis que non
47
accidit propter dominationem caliditatis nec siccitatis nec pro〈-〉
48
pter humorem aereum qui distendat. immo est propter fortitudi-
49
nem virtutis expulsiue que est in neruo ad resistendum rei le〈-〉
50
denti: et tunc colligitur in seipso et contrahitur vt fortificetur
51
super rem quam expellere intendit. sicut faciunt animalia que
52
volunt se mouere ad cursum vel ad saltum. in primis colli-
53
gunt et contrahunt omnia membra et postea complent eorum volun-
54
tatem. Et hec species contractionis est velocis curationis nec
55
debet attribui egritudini et dicitur expandidatio.
56
¶ Capitulum .XXXIIII. Quod est de sapore et odore in generali.
57
HUcusque declarauimus accidentia que fiunt super
58
sensum tactus. Deinceps volumus loqui de ac-
59
cidentibus superuenientibus sensui gustus. Et
60
primo dicemus de saporibus et postea de odore.
61
Et dicimus propterea quod elementum non habet odorem nec
62
saporem eo quod ista duo non sunt nisi in composito et corpus vegeta-
63
bile et animale declinat ad calorem et humiditatem: necessarium
64
fuit quod sapor naturaliter declinaret ad has duas qualitates
65
quia sapor fit per admixtionem substantie sicce cum humida: quando co〈-〉
66
quunt per calorem decoctione determinata. Et propterea diuersan〈-〉
67
tur species saporum secundum diuersitatem quantitatis huius deco-
68
ctionis propterea temperata est calida et humida et facit saporem
69
dulcem. et distemperata est calida et sicca: et facit saporem
1
amarum: et ista duo sunt elementa saporum secundum nos. sicut al-
2
bum et nigrum sunt elementa colorum. Sed media que sunt
3
inter ea sunt secundum remissionem vel crementum decoctionis: quia pro-
4
pinquius dulci est vnctuosus: et propinquius amaro est salsus
5
et inter istos sunt acutus stipticus et acetosus. Sed quia odo-
6
res sunt ex radice vaporum fumosorum: et ab hac parte est aer
7
suum subiectum si fuerint dominantes super ipsos caliditas et sic〈-〉
8
citas: propterea inuenies multas res quarum odor non manife〈-〉
9
statur nisi quando calefiunt ab igne sicut lignum aloes et similia.
10
Et alie res sunt: que indigent fricatione manus. Et tunc dant
11
earum odores propter caliditatem fricationis manus. Et propterea
12
videtur quod homo sit aptior ad discernendum indiuidua odorabi-
13
lium ceteris alijs animalibus quamuis quedam animalia habeant
14
fortiorem sensum odoratus a remotis.
15
¶ Capitulum .XXXV. Quod est de sensu gustus et de acciden-
16
tibus ei superuenienttbus[*]superuenienttbus corrupt for superuenientibus.
17
〈D〉Einceps volumus dicere de sensu gustus. Iste
18
sensus non indiget medio extrinseco: quemadmo-
19
dum indigent tres alij: propterea quia est quidam tactus et
20
sentit propter humiditatem: et que est in ore. Et pro〈-〉
21
pterea facte fuerunt due vene in lingua vt continue
22
generent hanc humiditatem: et quando corrumpitur hec humiditas in ore
23
sicut in infirmis non present tunc sapores veracitur comprehendi. Dein〈-〉
24
ceps volumus dicere accientia que veniunt huic sensui. Et dici-
25
mus quod accidunt illis tribus modis quibus accidunt alijs: et hoc
26
est quia aut corrumpitur iste sensus aut diminuitur aut conuertitur ad
27
malum sensum. Corruptio fit propter vnam ex speciebus male complexionis
28
in eodem instrumento istius sensus: et istud est in lingua aut membro
29
communicante cum eo: sicut in cerebro et neruo misso a cerebro eidem.
30
Et diminutio fit propter easdem causas quando sunt debiles. Sed accidens
31
quod facit ipsum sentire malo sensu fit duobus modis: aut quia
32
sentit aliquem saporem non discernendo quis sapor sit: aut quia sentit
33
saporem contrarium ei: sicut si sentiat dulce illud quod est amarum: et sic de
34
alijs. Sed si sentit aliquem saporem nullo saporato presente: hoc fit propter
35
malam complexonem materialem: quod est quia nos videmus quia sentit saporem
36
illius humiditatis: ita quod si sit cholera sentit amaritudinem: et si sit
37
acetositas sentit acetositatem: et si est dulcis dulcorem. Et quando for-
38
tificatur hec mala complexio tunc sentit omnia secundum illum saporem: et iam
39
declaratum est in naturali philosophia quod omna instrumenta sensuum sunt vacua
40
a sensibilitate suarum apprehensionum. quia si ita non esset ipsa non ap〈-〉
41
prehenderent eas. quod est. quia si pars visibilis oculi esset colorata
42
non reciperet omnes colores. quia in rebus naturalibus recipiens non reci〈-〉
43
pit suum simile. sicut dicemus. et sicut est in isto sensu similiter est in
44
alijs. Et propterea quando aduenit ei hoc accidens sentit omnes sa〈-〉
45
pores sicut vnum. Et aliquando accidit quando iste sapor non
46
erit multum fortis vt sentiat sapores quasi temperatos propter
47
hunc malum saporem quem habet. et hoc idem accidit etiam propter res
48
extrinsecas sicut accidit comedenti res amaras: et postea bibit
49
aquam et tunc sentit eam quasi dulcem.
50
¶ Capitulum .XXXVI. Quod est de sensu odoratus et de acciden-
51
tibus ei superuenientibus.
52
〈I〉Ste sensus recipit res odorabiles per medium aerem:
53
et in multis animalibus reperitur fortior quam in homine sicut
54
in aquilis: apibus et similibus: et propinqua sunt in-
55
diuidua odorabilia indiuiduis saporibus. Sal-
56
uo quod nos non comprehendimus ita bene differentias odorum sicut
57
differentias saporum: quod est: quia iste sensus debilior est in nobis et
58
gustus est fortior: quia est quidam tactus et sensus tactus est forti-
59
or in homine quam in ceteris animalibus quemadmodum quidam aliorum sen〈-〉
60
suum sunt fortiores in aliquibus aliorum animalium. Sed operatio
61
aeris in sensu odoratus est per hunc modum quia aer fert illud quod
62
resoluitur ex substantia aerea ex rebus habentibus odorem per simi〈-〉
63
litudinem quam habet cum eo quosque perducit ipsum ad sensum per
64
se et per adiutorium partis ignee. Et iste sensus inuenitur etiam in anima〈-〉
65
libus carentibus sanguine sicut in formicis et apibus: et illis
66
que degunt in aqua. Et diuersificatur homo ab alijs animalibus
67
in hoc quia homo non potest odorare nisi cum olfatione: sed multa alia
68
animalia odorant sine olfatione sicut animalia que carent sanguine
69
Sed quando transiet odor per medium aerem aut ignem nunc dicere volu〈-〉
1
mus. Et dicimus quod quia preparatio est in aere vt accipiat va〈-〉
2
porosum odorabile vel odorosum: et etiam vaporem qui fit in aqua
3
propter naturam: quam habent elementa: vt vnum ab alio recipiat va-
4
pores qui generatur in eis propter similitunem que est in eis ergo fit
5
per hunc modum quia terra mittit vaporem suum aque: et aqua recipit
6
ipsum propter similitudinem quam habet cum terra in frigiditate: et hu〈-〉
7
mectatur in aqua: et aqua mittit vaporem suum humidum aerei:
8
et aer recipit ipsum propter similitudinem quam habet cum ea in humidita〈-〉
9
te: et aer mittit igni proprer[*]proprer corrupt for propter similitudinem quam habet cum aere: et ignis
10
recipit ipsum: et per hunc modum dissolutum alias[*]dissolutum alias is missing in Venice 1574 dissolutionis. per〈-〉
11
uenit ad nostros sensus. ¶ Propterea dicendum est quod sen-
12
sus visus est appropriatus aque: et odoratus parti ignee fu-
13
mose: et auditus aeri. Et propterea fuit maior pars odorabi〈-〉
14
lium sanatio egritudinum frigidarum cerebri: de odore vero rerum
15
frigidarum hic tractare volumus. Et deinceps volumus dice〈-〉
16
re quod accidentia huic sensui venientia sunt sicut aliorum: quia aut cor〈-〉
17
rumpuntur aut diminuuntur aut permutantur. Et corruptio fit pro〈-〉
18
pter vnam duarum rerum aut propter dominationem male com-
19
plexionis: aut propter opilationem factam in instrumento hoc. Et
20
diminutio fit quando iste cause sunt debiles. Et permutatio fit quan〈-〉
21
do accidit suo instrumento mala putrefactio: et tunc sentit om〈-〉
22
nes res odoratas fetidas.
23
¶ Capitulum .XXXVII. Quodest de sensu auditus et de ei con〈-〉
24
currentibus.
25
〈S〉Onus fit propter iactationem corporum solidorum et
26
quanto illa iactatio erit fortior: tanto erit sonus forti-
27
or et acutior: et prodest ad sonum faciendum forma in〈-〉
28
strumentorum recipientium vt sint concaua aut perfo-
29
rata aut rara: et apprehendit iste sensus mediante aere aut aqua.
30
Item dicitur quod sonus est pulsatio aeris refracti in talibus instru〈-〉
31
mentis. Et sicut aer ducit colorem ad instrumentum visus pro〈-〉
32
pter peruietatem corporis: sic adducit sonum ad auditum pro-
33
pter velocitatem receptionis motus istius rei: quia aer recipit ip〈-〉
34
sum velociter et formatur in ipso et remanet hec impressio mo〈-〉
35
tus. Et iam postquam separatus est motor et similiter forma que fit
36
ab illo et similiter remanet in aere sonus tempore sufficienti
37
donec possit venire ad aurem: propterea quia sonus est mo〈-〉
38
tus vel a motu: et omnis motus est in tempore: et hoc est con〈-〉
39
trarium rei visus. Et propterea audimus tonitrua post vi〈-〉
40
sionem corruscationis: et videt homo ictum lotricis vltra a-
41
quam antequam audiat sonum: quamuis causa amborum sit eadem.
42
Et hec est causa quare audiuimus vltra murum: et non vide〈-〉
43
mus vltra murum. Et etiam figura instrumentorum est causa istius
44
et quelibet iactatio aut pulsatio facit reuerberationem: et hoc
45
propter accidit vt homo audiat suam propriam vocem. Et vox
46
fit per instrumenta anhelitus. Et propterea non potest bomo[*]bomo corrupt for homo
47
facere vocem et anhelare simul quia tussis nec vox non fit nisi
48
propter aliquam imaginationem. Et instrumentum cum quo
49
operatur sensus auditus est aer receptus in aure: et secundum quod aer
50
est quietior et subtilior est operatio eius perfectior: et similiter
51
est in odore. Et hec operatio priuatur propter malam com〈-〉
52
plexionem: aut propter oppilationem factam in instrumentis
53
istius sensus hoc est in aure. Et ab his eisdem causis fit di〈-〉
54
minutio quando sunt debiles. Sed auditus phantasticus fit propter
55
vnam duarum rerum: aut propter acumen auditus quod est in
56
instrumento auditus: quia sentit etiam parum motum qui fit in aure
57
aut propter ventositatem que fit in ipso extra naturam.
58
¶ Capitulum .XXXVIII. Quod est de sensu visus et de ei acci〈-〉
59
dentibus.
60
〈P〉Roprietas visus est quia recipit colores non denu-
61
datos a materia: et propterea habet conuenien-
62
tiam propriam cum materia: et propter illam con-
63
uenientiam est factum proprium abstractum a ra〈-〉
64
tione et aq[*]aq corrupt for ab intellectu: et si non esset sic ipse intellectus esset.
65
Et hec receptio fit mediantibus aere vel aqua. Et ista duo
66
elementa sunt quasi media inter materialia et formalia: et pro〈-〉
67
pterea sunt dominantia super hoc instrumento aqua et aer:
68
quamuis hic cadit aliquid dubij: quia iam dictum est quod ignis
69
est veracius medium quod est inter formam et materiam: et
1
hanc solutionem volumus relinquere alteri tempori. Et ad〈-〉
2
ductio coloris quam facit aer ad visum sit per corpus peruium
3
cum adiutorio lucis. Et si tu quesieris quid sit lux. Respon〈-〉
4
deo quod est illud in quo fit vmbra ex corpore grosso. Et scias
5
quod sensus visus recipit formas rerum in hunc modum quia
6
aer mediante lumine recipit formas rerum primo: et postea mit〈-〉
7
tit ad tunicam inferiorem: et illa dat alijs quousque hoc motus perue-
8
nit ad tunicam postremam: post quam stat sensus communis qui apprehen〈-〉
9
dit formas rerum. Et in medio istarum est tunica glacialis que
10
est sicut speculum media inter naturam aeris et aque: et propterea
11
recipit figuram aeris: quia est sicut speculum et mittit eas aque: quia sua
12
natura communicat istis duabus naturis: et aqua quam dicit Aristotelis
13
quod stat post humiditatem glacialem est illa quam appellat Galienum vi〈-〉
14
tream. Et in hac recipit sensus communis formam: et quando ipsam recipit
15
mittit ipsam imaginatiue: et ibi recipitur spirituali receptione. Et
16
propterea dicitur quod forma recepta habet tres gradus: primus est
17
corporeus. secundus spiritualis qui est in sensu communi. terti-
18
us gradus est spiritualior qui est imaginatiua. et ab isto gra〈-〉
19
du deuenit ad alios gradus altiores et nobiliores. Et qui ar〈-〉
20
gumentantur a lineis radiosis que exeunt ab oculo et vadunt
21
vsque ad rem visam. Dico quod inuentio talium linearum non habet in-
22
tentionem secundum sensum: sed secundum intellectum vt intelligatur quasi vt
23
exeant ab oculo. Sed vere videre et quod accidit ab eo non com〈-〉
24
pletur nisi per intentionem harum linearum in figura noua et figura
25
noua est verax: et propterea subiectum harum dimensionum est cor〈-〉
26
pus peruium quod est: quia hoc corpus a sua natura habet recipere lu-
27
men et colorem tali receptione. Et qui stare vult super hoc legat
28
seunm librum de sensu et sensato. Et scias quod visus hoc modo re-
29
pit[*]re-pit corrupt for recipit colorem. quia aer recipit ipsum primo. et postea transmittit ip-
30
sum visui eo quod est corpus peruium luminabile: et quod hoc sit ve〈-〉
31
rum quod aer ipsum recipiat est: quia videmus nebulas raras vltra
32
quas sol pertransit quia tunc corpora que supponuntur istis nebus〈-〉
33
lis[*]nebuslis corrupt for nebulis colorantur suo colore. Deinceps volumus dicere de acci〈-〉
34
dentibus que superueniunt sensui visus que fiunt tribus mo-
35
dis: nam aut priuatur hec operatio: et dicitur cecitas: aut debilitatur
36
et dicitur offuscatio aut permutatur in malum visum non bene apprehen〈-〉
37
dentem. Et hoc accidit propter aliquod corporum que sunt ordina〈-〉
38
ta ad hanc apprehensionem vel plura. Et iam tu scis ex quot rebus
39
compositum est instrumentum istius sensus. Et propterea volumus di-
40
cere causas istorum accidentium per hunc modum. Et dicimus quod
41
cause cecitatis sunt multe: quia aliquando accidit propter oppi-
42
lationem que fit in neruo per quem transit spiritus visibilis a cere〈-〉
43
bro ad oculos: et non est impossibile hoc accidere propter malam
44
complexionem factam in ipso spiritu: quia tu pluries sciuisti quod mem〈-〉
45
bra non habent agere nec pati nisi propter complexionem conuenien〈-〉
46
tem illis in quantitate et qualitate. Sed malitia complexionis aut est
47
frigida aut calida. et si est frigida tunc ingrossat spiritum taliter quod
48
instrumentum visus non potest recipere ab eo. aut si est calida tunc sub-
49
tiliantur spiritus et sparguntur ita quod forme non possunt figi in eo. Item
50
prouenit hoc a passione humoris glacialis vel tele aranee
51
vel ambobus quando obscuratur eorum claritas propter mul-
52
tas causas que hoc facere possunt. quia tunc conuenienter co〈-〉
53
lores non possunt figi in eis Item potest accidere propter decur-
54
sum aque in humiditatem albugineam taliter vt obscuretur
55
claritas. et etiam accidit quando vulneratur cornea et tunc egre〈-〉
56
ditur vuea. et hoc fit sicut granum vel scabies que nascitur
57
in oculo. Item potest accidere quando fluit humor albugi-
58
neus. Item accidit propter vngulam que nascitur in coniun-
59
ctiua quando cooperit totum foramen vuee et maiora. et peio-
60
ra accidentia per que prouenit cecitas sunt mala apostemata
61
que fiunt in totalitate oculi. ita quod aperiuntur omnes partes ocu〈-〉
62
li aut plurime et effluit oculus. aut fiunt fistule que rodunt ipsius
63
tunicas. Et nunc dicamus de causis debilitatis ipsius visus.
64
Et dicamus quod cause debilitatis et diminutionis visus sunt di-
65
uerse propterea quia accidit debilitas visus hominibus multis modis
66
quia quidam sunt qui vident a remotis et non vident a propinquis. et qui〈-〉
67
dam sunt qui vident econtra. et quidam sunt qui debiliter vident et lon-
68
ge et prope. sed istorum qui habent debilem a propinquo habebunt
69
debiliorem in remoto. et hec species est opposita optimo visui. quia
1
optimus visus non est nisi quando videmus in remotis et pro〈-〉
2
pinquo debito modo. Sed vniuersaliter non dicitur quod virtus visibi-
3
is sit sortis nisi quando videt remotas res sicut dicitur quod turtur habet
4
oculos similes colori rubini et videt multum longe. et dicitur quod
5
habet fortem visum. et hoc accidit ei propter claritatem instrumenti et bo〈-〉
6
nitatem virtutis. et subtilitatem sensus sicut videmus in vulture
7
et multis alijs volucribus. quod est. quia dicitur quod eo existente in
8
damasco videbat carnes morticinas babylonie. quia sicut
9
dictum est superius. quod in hoc sensu sunt plura animalia for〈-〉
10
tiora homine. et maxime quedam volucres. et similiter in in〈-〉
11
strumentis visus et auditus sunt fortiora. ¶ Et postquam nos
12
diximusquod debilitas virtutis que est opposita optimo vsui
13
fit propter debilitatem virtutis istius sensus aut fit propter
14
claritatem instrumenti. ergo optimus visus fit propter boni〈-〉
15
tatem omnium istorum. Et aliquando debilitas ista est naturalis: et
16
aliquando est accidentalis: et naturalis est propter eminentiam nimiam:
17
quia tunc debilitatur visus propter multitudinem aeris: et multum
18
lumen quod colligit. Item debilitatur quando dilatatur foramen
19
vuee propterea quia aer dominatur super complexione oculi et
20
ipsam permutat. Et largitas istius foraminis fit aut propter
21
corrugationem que fit in vuea versus circunferentiam propter
22
siccitatem aut propter multam humiditatem fluentem illuc ad ip-
23
sum dilatantem. Et aliquando fiunt he debilitates propter
24
stricturam illius foraminis. Et strictura eidem accidet aliquan〈-〉
25
do quando paralyticatur vuea: quia ipsa paralyticatur aut per multam
26
humditatem ipsius: aut propter defectum albuginei: quia ob illius
27
causam paralyticatur et cadent partes ipsius super partes. Et
28
est dictum quod si strictura istius foraminis sit naturalis ipsa est
29
laudabilis. Et aliquando fit debilitas visus propter passio-
30
nes palpebrarum oculorum: sicut diximus in alijs nostris volu〈-〉
31
minibus: et dicit glosa sicut diximus spicatores et collectores
32
etiam ipsam numerauerunt: et hoc fit propter malam complexionem materia-
33
lem. Et tu debes dicere vniuersaliter: quoniam cause debilitatis
34
visus sunt sicut medietas causarum cecitatis. Et illi qui vident
35
res propinquas et bona visione et res non vident a remotis:
36
visus ille non est adeo bonus vt est visus eorum qui vident pro〈-〉
37
pinqua et remota bona visione. Et est dicendum quod debilitas
38
visus istorum est media inter visum debilem penitus. Et inter
39
illos qui habent bonum visum penitus: ideo quia impossibi-
40
le est esse visionem rerum propinquarum et remotarum equalem
41
nec in debili in fine nec in bona in fine. Aut possumus dice〈-〉
42
re quod sane visiones non habent excessum super alias nisi in vi-
43
sione remotarum rerum: quod est: quia res propinque videntur a
44
debilibus et fortibus secundum vnum modum: quia sine dubio nos vi〈-〉
45
demus res propinquas sicut vident aquile: quia aquile non ha〈-〉
46
bent excessum super nos in visu ninsi in rebus remotis: et si-
47
cut hec res inuenitur in specie ita in indiuiduis. Et cause in
48
illis qui vident a remotis et non vident a prope est debilitas
49
instrumentorum ipsorum. Et propterea quia res visibiles non
50
videntur: nisi mediante aere lucido. indiguerunt debiles ocu〈-〉
51
li pluri luce oculis fortibus: et quando visibile est remotum
52
ab oculis: lux que est inter ipsum et oculum est in maiori quan〈-〉
53
titate. Item quando res visibilis erit remota erit motus quem
54
facit visui debilior: et propterea oculus debilis poterit meli〈-〉
55
us recipere. Sed quando visibile esset propinquum oculus debi〈-〉
56
lis pati non posset. Et quidam dicunt quod hoc accidens fit pro〈-〉
57
pter grossiciem spiritus visibilis: quia quando erit longa di-
58
mensio inter oculum et visibile: tum subtiliabitur spiritus in aere:
59
et erit aptior receptio impressionis visibilis facte in aere. Et quam-
60
uis hoc verbum sit deauratum vel[*]deauratum vel is missing in Venice 1574 declaratum ipsum declinat opi〈-〉
61
nioni illorum qui dicunt quod radius visus defertur ab oculo ad rem vi-
62
sam: et illa opinio reprobata est: et nos etiam reprobabimus. Et
63
quia colores non apparent nisi mediante aere lucido: ideo pupilla
64
non poest videre res que superponuntur ei: propterea quia apprehensio
65
istius sensus non fit nisi mediante aere. Et sic debes videre quod
66
debilis visus non comprehendit bene res visibiles propinquas.
67
Et qui vident bene propinquum et non vident remotum: eorum ocu〈-〉
68
li indigent forti motu: et hoc maxime accidit illis qui habent
69
oculos eminentes: et quia oculi istorum sunt prominentes eorum
1
visus est debilis et sparsus: vnde indigent forti motu propinquo:
2
et propterea qui habent oculos profundos remotius vident: quia spi〈-〉
3
ritus visibilis in eis est magis aggregatus: et virtus visibilis
4
tunc est fortior et etiam lux in maiori quantitate recipitur sicut acci-
5
dit in riuis strictis currentibus. et proper hoc stringit sagittator
6
oculum quando vult recte emittere sagittam et carpentarius: vt rectius
7
videat lineam. et propter hanc debilitatem accidit decrepitis vt non
8
possint legere subtiles litteras nisi in sole. et vident res remo-
9
tas et non propinquas. et apparet vt veniat hec debilitas in vi-
10
su propter malam complexionem siccam accidentalem et non naturalem. aut pro-
11
pter humiditatem tenebrosam: propterea quia siccitas sicut dictum est
12
difficile patitur. et hec egritudo est quasi obscuritas oculorum.
13
propterea quia iste patiens videt in die et non in nocte. quia ei non suf〈-〉
14
ficit lux lune. et candelarum. et hoc prouenit a tenebrositate aut
15
duritie receptionis. Iste cause sunt que de necessitate possunt
16
dici super ista accidentia secundum naturalem philosophiam. Sed cause quas
17
dant medici in istis accidentibus sunt fundate supra funda〈-〉
18
menta corrupta: quia tu scis quod non est in oculo aliquod corpus de
19
quo possit aut possibile sit opinari: vt extra ipsum mittatur sicut
20
opinati sunt illi qui vocabantur de societate assahel saat. Et Galienus
21
tenet eorum viam. quia non est aliquid in oculo nisi calor naturalis qui aduenit
22
ei a cerebro per duos neruos perforatos. nec calor potest separari
23
a corpore in momento etiam remanente calore intrinseco ipso et himoe[*]himoe corrupt for homine
24
viuente. Et impossibilis est vt extendatur vsque ad stellas. quia ante
25
quam veniret illuc esset corrupta sua comlexio. et esset priuata sua for-
26
ma specifica in eo quod est causa intrinsecus. Nec etiam in eo est corpus ce〈-〉
27
leste. nec igneum habens splendorem. vel quod sit splendidum quod illu-
28
minet ipsum per naturam. Sed splendor est primum apparens per se. et impossi-
29
bile est vt sit recipiens aliquid de natura suscepti inquantum vnum est reci〈-〉
30
piens et aliud receptum. et hoc probatum est in naturali philosophia. Sed est sicut di〈-〉
31
ctum et superius. quia visio propter impressionem colorum in corpore peruio hoc est
32
in aere et in aqua. et ista corpora dant oculo secundum quod dictum est. et
33
imprimuntur in seipsum. et postea appsehendit spiritus visibilis esse
34
oculorum. et propterea fuit compositus oculus ex corporibus peruijs. et quia
35
iste seusus non potest apprehendere similitudinem oculorum nisi postquam
36
sunt impressi in corpore medio. Sed accidentia que ponunt extraneitatem
37
in visu sunt multa. et ipsa sunt declarata in arte radiorum et nominatur
38
almendahar et que dicentur hoc sunt creata ab egritudinibus. Hec
39
sunt que veniunt a mala complexione vel positione: quia apparebit quod vnum
40
sit duo: et hec causa attributa est doctrina radiorum. Iterum accidit
41
vt videatur oculus videre omnes colores secundum vnum modum. videlicet rube〈-〉
42
os: aut citrinos: aut aliter dispositos et causa huius sunt vapores qui
43
eueniunt ad humiditatem peruiam in qua est visus: quod es: quia quando illi va〈-〉
44
pores prouenient a citrinitate omnes res vise tales ostendentur: et sic
45
de alijs. Et aliquibus apparent sicut cimices aut musce volare
46
ante oculos: et hoc prouenit propter vapores mixtos qui ascendunt superius
47
Et aliqui vident res visibiles quasi fenestratas: et hoc accidit propter
48
quendam vaporem nigrum qui accidit vel qui transit per crystallinum:
49
sed ipsum non cooperit totum. Item accidit habenti cogitationes
50
corruptas propter aliquam causam intrinsecam vel extrinsecam vt sen〈-〉
51
tiat malo sensu quod est: quia quamuis sensatorum motus ad sensum
52
veniat ab extra: non est impossibile vt fiat simile etiam per contra-
53
rium: quia propter hanc corruptionem cogitabit vnum et confirmabitur:
54
ita quod forma illius mouebit a latere interiori spiritum istius
55
sensus: et tunc videbitur oculo vt istud sit deforis. Et est istud
56
in vigilando simul vni somno: quia declaratum est in tractatu de
57
somno et vigilia: quod somnia atributa sunt virtuti imaginati-
58
ue: sed ipsa facit in somno contrarium eius quod facit in vigilia:
59
quia in vigilia primo mouet sensatum sensum communem: et postea il〈-〉
60
lud mouet imaginationem: et secundum quod dictum est ordinatum superi-
61
us. Sed in somno fit modo contrario: quia motus incipit a vir〈-〉
62
tute imaginatiua propter formam receptam deforis in vigilia
63
quoquo tempore: et illa est remota: et ideo primo mouet sen-
64
sum communem: et communis mouet particulares sensus et tunc
65
sentientur res quasi sicut essent extra: et sicut hoc fit in somno
66
sic fit in vigilia propter multam solicitudinem circa aliquam rem
67
Et propter hoc confirmantur virtutes anime: aut propter aliquam
68
egritudinem fixam in corpore: aut propter timorem. aut pro-
69
pter tristitiam: quia tunc soluitur quidam vapor et ascendit ce〈-〉
1
rebrum: et imprimitur in ipsum forma rei excogitate: et ascenden-
2
do superius mouet spiritum animalem et reducitur iste motus vs〈-〉
3
que ad virtutem imaginatiuam: et ipsa spiritu mediante sensum
4
communem et ille mouet particulares: et sentitur res sicut esset extra
5
et populi credunt quod hoc fiat ab angelis: aut a demonibus: et
6
domonstrationes huiusmodi declarate sunt ordinatim ibi. Ista sunt
7
accideutia[*]accideutia corrupt for accidentia que superueniunt omnibus quinque sensibus.
8
¶ Capitulum .XXXIX. Quod est de accidentibus anhelitus.
9
〈D〉Einceps volumus loqui de accidentibus anhelitus et
10
ab illis transsibimus[*]transsibimus corrupt for transibimus ad accidentia virtutis imagina-
11
tiue et cogitatiue et memoratiue: et accidentia somni et
12
vigiliarum. Et postea loquemur breuiter de egri-
13
tudinibus in quibus apparet maior pars horum accidentium: aut
14
omnia accidentia que veniunt super hanc virtutem: et cum compleuerimus
15
hec completa erit intentio nostra. Et ex accidentibus superuenien-
16
tibus huic virtuti sunt ex genere augmenti et diminutionis
17
illius. Sed priuatio huius operationis est mors quamuis prima
18
fronte appareat priuatio anhelitus in multis egritudinibus
19
sicut in suffocatione matricis et similibus: non tamem est priua〈-〉
20
tus: sed solum occultatus. Et propterea quia hec operatio fit a
21
duobus motibus inspirando et respirando: et inter quemlibet
22
duorum motuum est vna quies sicut probatum est necessarium fuit vt
23
vt augmentum et diminutio essent in his quatuor rebus hoc
24
est in duobus motibus et duabus quietibus. Et diminutio
25
duarum quietum nominatur thoaar[*]thoaar cf. Venice 1574: thoar, also cf. here 62rb, lin. 46: thoar and 62rb, lin. 53 thoaar: et augmentatio nominatur the-
26
phaues. Et augmentum et diminutio adueniunt istis duo-
27
bus motibus secundum duos modos. Unus est velocitas et tardi〈-〉
28
tas: et alter est fortitudo in tribus dimensionibus que sunt: longitudo.
29
latitudo. et profunditas. et debilitas in ipsis vt in dilatatione: et con〈-〉
30
strictione et augmentatio in hoc appellatur fortitudo aut magni-
31
tudo. et diminutio appellatur paruitas aut debilitas. Iste sunt
32
species simplices mali anhelitus. Sed composite sunt multe
33
sed hic volumus tractare nisi de causis facientibus has simpli〈-〉
34
ces species. quia homo discretus sciet compositas per simplices. Et dici-
35
mus quod causa fortitudinis est fortis necessitas anhelandi. et hoc fit
36
cum sanitate virtutis effictentis[*]effictentis corrupt for efficientis. et propter bonam dispositionem in〈-〉
37
strumentorum. Et inspiratio aeris est propter fortem necessitatem refrige-
38
randi. et respiratio est propter fortem necessitatem expellendi corpus fu〈-〉
39
mosum. propterea fortificatur aliquando vnum istorum. et tamen non est necesse
40
vt aliud fortificetur. et velocitas est similiter propter fortem necessita〈-〉
41
tem anhelandi. Sed non est necessarium penitus vt sit veloci-
42
tas cum sanitate virtutis et bona dispositione instrumentorum
43
quod est. quia virtus iuuat se cum velocitate quando deficit
44
fortitudo. quia forte facit hoc vt restauret per hoc quod deficit
45
a fortitudine et propterea accidit hoc quando virtus est for-
46
tis et instrumenta non sunt conuenientia. Sed thoar etiam fit
47
propter paucam necessitatem anhelandi. sed non est necessari〈-〉
48
um. vt sit cum sanitate virtutis et bona dispositione instru-
49
mentorum. quia pro maiori parte cum natura iuuatur in hoc fa〈-〉
50
cit illud quando perdidit fortitudinem. et accidit quod natura iu〈-〉
51
uetur cum hoc quando perdidit velocitatem propter penuriam
52
virtutis. Et si ita est sicut diximus. ergo quando erit conue〈-〉
53
niens vt sit anhelitus velocior et fortior thoaar. tunc erit ma〈-〉
54
gis necessaria sanitas virtutis et bona dispositio instrumen-
55
torum. ¶ Et cause diminutionis sunt opposite in his re-
56
bus causis augmentationis. Sed paruitas fit aut propter
57
debilitatem virtutis. aut propter inobedientiam instrumentorum. Et
58
constrictio fit propter oppilationem que fit in concauitate cana-
59
lium pulmonis. et hec oppilatio fit ab humoribus grossis flegma〈-〉
60
ticis qui a capite descendunt. et fit etiam propter apostemata. et propter omnes
61
alias caulas. ex quibus possit fieri oppilatio. Et aliquando acci〈-〉
62
dit propter stricturam concauitatis pectoris in quo mouetur pulmo
63
que strictura fiet propter aliquod apostema quod illi generatur. aut propter
64
malam complexionem sicut accidit in apostematibus stomachi et epatis.
65
et sicut accidit propter magnam satietatem. Et aliquando est causa
66
male pulsationis anhelitus in aliquibus hominibus naturalis. eo quod
67
pectus non erit proportionatum pulmoni. Et aliquando erit strictu〈-〉
68
ra pectoris ex culpa male fascinationis. Et ex causis paruita〈-〉
69
tis est dolor qui fit in diafragmate aut in pectoe et in mem〈-〉
1
bris communicantibus cum eo. Et causa tarditatis accidit propter duas
2
res. aut propter debilitatem virtutis: aut popter paucam necessitatem spi-
3
randi et respirandi: sed quando erit caua propter aliquam paucam necessita-
4
tem non erit ibi thoar. Sed quando erit causa propter debilitatem vir〈-〉
5
tutis solum poterit esse thoar. Iste sunt specis omnes male pulsa-
6
tionis simplices anhelitus et cause earum. Et tu sis quia promisi
7
tibi in multis locis abbreuiare et non prolongare: quia res particu-
8
lares tu inuenies in libris spicatorum scilicet practicorum vel colsto〈-〉
9
rum[*]vel colstorum is missing in Venice 1574: sed ego non sum de ipsis: et adhuc ego idem tibi particularius
10
dicam cum loquar de simplicibus in libro signorum: et hoc sufficit
11
quod dictum est de simplici: quia ab illo poteris scire compositum.
12
et dabo tibi vnum exemplum de anhelitu qui dicitur anhelitus erectio〈-〉
13
nis: et est anhelitus paruus velocior thoar. Et causa huius est
14
propter fortitudinem virtutis et magnitudinem necessitatis: et in
15
obedientiam instrumenti: quod est: quia ipsa pulsatio non sit nisi propter forte
16
apostema sicut in pulmone: aut propter oppilationem fortem: et nominatur
17
anhelitus erectus propter similitudinem eius quod habet quia non potest iace〈-〉
18
re supinus: eo quod pars pulmonis cadit super partem et partes pe〈-〉
19
ctoris cadunt vel premunt super eas: et propterea necesse est vt sint
20
sic disposite: et anhelitus talis fit. Et debes scire quod tempus mo〈-〉
21
tus anhelitus qui fit propter inspirationem aeris in anhelitu
22
naturali est breuis tempore motus quem facit propter respirationem: et quod
23
motus respirationis hora somni est longior motu inspirationis pro〈-〉
24
pter necessitatem quam habet vt expellat corpus fumosum. Suf-
25
ficit quod dictum est in accidentibus anhelitus.
26
¶ Capitulum .XL. Quod est de accidetibus trium virtutum scilicet inmagi-
27
natiue[*]inmaginatiue i.e. imaginatiue: cogitatiue: et memoratiue.
28
〈A〉Pparet ab his virtutibus vt non compleantur sue
29
operationes nisi in cerebro: et propterea quia cere-
30
brum aptum est pati: eo quod est frigidum et humidum. ob hoc
31
maior pars causarum accidentium istarum virtutum
32
prouenit a passionibus cerebri: aut quod sit primum in
33
hac causa: aut vt hoc sit propter communitatem illorum membrorum. Etsi
34
causa erit in toto cerebro erunt tunc lese omnes virtutes: et fi[*]fi corrupt for si fue-
35
rint in loco proprio: erit tunc lesa virtus illius loci proprij. et quando fu-
36
erit causa in prora cerebri: tunc erit lesa imaginatio. et quan-
37
do fuerit in parte media tunc erit lesa ratio et cogitatio: et quan〈-〉
38
do fuerint in parte posteriori. tunc erit lesa memoria et conserua〈-〉
39
tio. Et istis virtutibus adueniunt accidentia secundum modum secundum
40
quem adueniunt alijs: hoc est vt corrumpantur: aut diminuantur
41
aut permutentur ad malas operationes: et corruptio et diminutio
42
fit a mala complexione frigida et humida: aut frigida solum. Ex
43
his quedam est materialis: et quedam non materialis: et materialis non est
44
inuenta nisi sociata duabus qualitatibus: sicut est in apostemate alias
45
et[*]apostemate alias et is missing in Venice 1574 apoplexia et egritudine que dicitur subeth: et quedam est a complexione meteria〈-〉
46
li apostemosa que in arabico nominatur asirsen abberit[*]abberit cf. Venice 1574: aberit id est frigus. et ali〈-〉
47
quando accidit hec egritudo cerebro mediante ore stomachi. Et causa
48
propter quam permutantur iste virtutes ad malam operationem est ma〈-〉
49
la complexio que prouenit a cholera aut melancholia. Et quando dominatur
50
super cerebrum mala complexio calida: tuiic fient imaginationes cor〈-〉
51
rupte. et oscitationes: et ructus: et aliquando corruptiones cogitatio-
52
nis et memorie. Et est possibile esse malam complexionem hanc in
53
cerebro solum sine apostemate. et est possibile ipsam esse propter colli-
54
gationem alterius membri. sicut accidit in febribus quando ascen〈-〉
55
dit fumus a stomacho ad cerebrum. et facit apostemata aut non facit. et potest esse
56
ex apostematibus que fiunt in substantia cerebri. et potest esse vt sint in panni〈-〉
57
culo. et potest esse vt sint ex apostematibus que fiunt in ore stomachi. et
58
signa discretiua horum dicentur in libro de signis. Sed corruptio
59
que accidit his virtutibus propter complexionem melancolicam est cum timo〈-〉
60
re qui fit sine causa. et cum malis cogitationibus et tristitia et timore
61
rerum impossibilum[*]impossibilum corrupt for impossibilium. Et quando vritur melancholia et fiunt accidentia chole〈-〉
62
re in ipsa. tunc conuertitur homo ad ferinos mores: et omnes motus ipsi〈-〉
63
us sunt praui et timorisi[*]timorisi corrupt for timorosi: et hec impressio fit in anima propter com-
64
plione[*]com-plione corrupt for complexionem obscuritatis melancolie. Sed nigredo eius non est
65
causa huius sicut dicunt medici. quia color non est causa substantialis ad cor〈-〉
66
rumpendas virtutes anime sed hec causa prouenit ab vna specie male com-
67
plexionis sicut alie egritudines. Et tu scis quia habitus anime se〈-〉
68
quuntur complexionem corpoream in hac coniunctione. et qui dicunt quod anima
69
teretur propter humor est melancholicum nigrum sicut teretur homo in
1
obscuro. dicunt verba cantionum. quia aliqua lesio non aduenit anime
2
in obscuro nisi priuatio sensati sensui visibili. quia non videt anima
3
in corpore vt possit dici quia sentiat terrorem nigredinis: et ma-
4
gis fedum est dicere ut videat extra quia anima non est extra nec in-
5
tus. Sed est sciendum quod de natura istius humoris melancholici est vt
6
ipsum sequantur hec accidentia. sicut de natura sanguinis est
7
vt ipsum sequatur gaudium et leticia: et dicemus propter hoc quod san-
8
guis det lumen anime. et hec res est manifesta illi qui aliquantulum
9
de natura gustauit. Et in hac egritudine que dicitur melancholia
10
cadit magna diuisio inter medicos de eius causa. quidam dicunt quod
11
possibile est vt in ipsomet cerebro fiat. aut propter adustionem san〈-〉
12
guinis cordis. aut propter os stomaci et quidam dicunt quod fit
13
ab apostemate quod generatur in fundo stomachi. et quidam dicunt quod fit
14
propter apostema factum in mesaraicis. et quidam dicunt quod fit propter hu〈-〉
15
morem melancholicum quem spargit splen ad stomacum. qui est extra naturam
16
sua qualitate. Et isti respondent primis vel verbis priorum et
17
dicunt quod sunt impossibilia quod cause istius egritudinis sint cali〈-〉
18
de. eo quod accidentia istius egritudinis sunt manifeste frigi-
19
da: quia eorum ructus est acetosus. et plures ipsorum habent ventosita〈-〉
20
tem frigidam non cum multa siti. Et adhuc dicunt si esset causa propter
21
apostema calidum in his membris sequeretur ex hoc ex necessita〈-〉
22
te febris: et nos videmus quod in hac egritudine nulla est febris.
23
Et ego dico quod reprehensio istorum qui dicunt quod si ista egritudo
24
esset propter apostemata calida sequerentur accidentia calida sicut for〈-〉
25
tis sitis: et permutatio cibi ad fumositatem et paucitatem inflam-
26
mationis non est necessarium penitus: quia iam dictum est quod calor
27
extraneus: propterea quia facit calorem intrinsecum exalare: et ip〈-〉
28
sum debilitat: non est impossibile vt sequantur ipsum accidentia fri〈-〉
29
gida: et faciant similia accidentia supradicta: et maxime quando ca〈-〉
30
lor extraneus ledet formam naturalem caloris intrinseci: aut cor〈-〉
31
rumpet ipsum: et propterea fit acetositas secundum alexandrum per cali-
32
dum sicut per frigidum. quia calor intrinsecus non fortificatur nisi per ca〈-〉
33
lorem qui ei formaliter non repugnat. Et quod dictum est quod sequiur ne-
34
cassario febris: quia omne apostema calidum quod fit in his duobus mem-
35
bris sicut experientia testificatur hoc bene asserendum est: quia impossi〈-〉
36
bile est hanc egritudinem esse sine febre: si propter talem fieret causam:
37
excepto vno modo quod hoc apostema fieret post declinationem apostema-
38
tis. Quia tunc dicendum est quod non remansit ex calore extraneo
39
tantum: vt sit sufficiens ad febrem faciendam: sed est tantus quod suf-
40
ficit ad lesionem faciendam stomacho et cerebro solum: et hanc
41
mouere passionem. Et potest esse quod hec egritudo proueniat so-
42
lum a splene: et videtur quod hec sit vna ex maioribus causis spe〈-〉
43
cie istius egritudinis.
44
¶ Capitulum .XLI. Quod est de accidentibus somni et vigiliarum.
45
〈D〉Einceps volumus loqui de accidentibus somni et vigi-
46
liarum: et in primis volumus dicere diffinitionem ipsorum
47
Et dicimus quod somnus est profundatio sensus com-
48
munis ex cerebro ad cor: et propterea tunc ligantur sen〈-〉
49
sus particulares et constringuntur in eorum instrumentis: eo quod
50
non est necesse vt moueantur ad eorum seruitia. et vigilia est contrarium
51
huius hoc est ascensus istius sensus ad cerebrum in locum suum:
52
et propterea tunc dissoluuntur omnes sensus particulares in eorum instrumen-
53
tis: vt operentur actiones ipsorum. ergo descreptio somni est priua〈-〉
54
tio motus. et vigilie descriptio est continuatio motus: et potest di〈-〉
55
ci quod hoc motus istius sensus est formalis causa somni et vigilie: et
56
subiectum somni et vigilie est sensus communis: et cor est radix: et cerebrum
57
est ipsius primum instrumentum cum quo operatur. Et accidentia que
58
superueniunt somno est fortis ipsius profunditas: et hoc fit propter
59
dominationem multe frigiditatis cum humiditate super cerebrum aut
60
super membrum communicans secum. ex accidentibus que superueniunt huic
61
operationi. per contrarium est vigilia. et causa eius opposita est cause
62
frigiditatis: hoc est quia fit propter dominium caloris et siccitatis.
63
Et aliquando est hec res composita a duabus causis. hec egritudo
64
est egritudo vocata nabur. quia tunc iacet sicut dormiens et ocu〈-〉
65
los tenet apartos. quia dormire est propter frigiditatem: et tenere
66
oculos apertos est propter siccitatem. Et aliquando fiunt egritudi-
67
nes in cerebro in quibus fit pars horum accidentium aut omnia. et il〈-〉
68
li qui scient quod diximus dabunt causas vnicuique accidentium
69
aut si sint presentes aut preterite. Et voluumus dicere de quibusdam
1
eorum que sunt manifestiora. et perfectius sciet per hec que dicentur
2
postea alia que non dicentur. Et dicimus quod quidam eorum vocantur el〈-〉
3
daar et quedam nominantur elgabus[*]elgabus cf. Venice 1574: alchabus id est incubus. et quedam nominantur elzara id est
4
epilepsia. et quedam nominantur lecta id est apoplexia. Sed primum est super hu-
5
morem super quem dominatur sumus. et iste fumus ascendet ad cerebrum
6
et mouebitur. et tunc sentiet patiens hunc motum sicut esset extra.
7
quia quamuis sensata habeant quod moueant sensus de foris iam dixi〈-〉
8
mus quod non est impossibile vt moueantur ab intrinsecis humoribus. et
9
si cerebrum acquirit multam malam complexionem propter perseuerantiam harum
10
rerum. et tunc cadet patiens in terra sicut cadit epilepticus. Et iste
11
fumus aliquando fiet in ipsomet cerebro. et proprie in suis arterijs. et
12
aliquando ascendet a stomacho vel ab aijs membris. ¶ Sed olcab[*]olcab cf. Venice 1574: alchabus id est incu〈-〉
13
bus est quando sentit homo cum dormit ac si primeretur et aggrauaretur a
14
re quam abijcere non potest. Et manifestum est. quia hoc non est nisi pro-
15
pter aliquam priuationem virtutis motiue et propter aliquam malam complexio〈-〉
16
nem materialem. Et quia cito dissoluuntur opinantur vt fiat ab humo-
17
ribus fumosis qui ascendunt cerebrum et ledunt ipsum sua quali〈-〉
18
tate. ¶ Epilepsia est egritudo que facit cadere in terram patientem
19
in primis tunc mouentur omnia membra motu malo extraneo. deinde
20
sic mouentur donec homo cadit. et priuantur omnes sui sensus et virtu〈-〉
21
tes animales. aut diminuuntur et contrahuntur et colliguntur omnia ipsius
22
membra. et contrahuntur sicut spasmata. Et hoc est signum manifestum
23
quod passio est in cerebro: et collectio. et contractio membrorum propter motum
24
extraneum significat quod hec species est vna ex speciebus contractionis
25
que fit a virtute expulsiua. quia colliguntur et contrahuntur membra in
26
seipsis propter expulsionem rei ledentis et maxime in cerebro. et
27
propterea iste humor est contrarius in fine complexioni cerebri. et hoc
28
facit. aut sua qualitate. aut sua forma. et illud quod significat no〈-〉
29
bis quod non fit propter humiditatem nerui nec propter ipsius infu〈-〉
30
sionem est propter subitam ipsius dissolutionem. et de necessitate est quod
31
humor faciens hoc sit subtilis. eo quod paroxismus ipsius cito tran〈-〉
32
sit sicut fit in egritudinibus acutis. Sed quia nos videm[*]videm corrupt for videmus pro ma-
33
iori parte quod illi qui hanc patiuntur egritudinem sunt frigidi et humidi
34
sicut pueri. aut frigidi et sicci sicut senes. et vniuersaliter quia hec acci-
35
dentia apparent super frigidos pro maiori parte significat quod causa
36
huius egritudinis est humor grossus. Sed contradicit nobis hoc
37
quod humor grossus non cito dissoluitur siue discurrat per stri-
38
ctos meatus siue per latos. sicut dicit Galienus quia dissolutio non
39
est aliud quam dominatio nature super humorem ipsum decoquendo. vt re〈-〉
40
tineat quod est conueniens nutrimento: et aliud expellat: et hoc non
41
fit in humore grosso in eo quod est grossus nisi in longo tempo-
42
re: sicut testificatur experientia in egritudinibus. Et nos vide-
43
mus quod cito dissoluitur hic humor. Et ob hoc dicendum est quod
44
hec egritudo non fit nisi propter fumum qui generatur in ipso-
45
met cerebro vel in alio membro: quod ipsum ei transmittit: sicut di〈-〉
46
cit Galienus de iuuene qui sentiebat quod quasi quidam fumus fri〈-〉
47
gidus ascenderet ab vno membro ad cerebrum et quando proueniebat
48
illuc cadebat epilenticus. Et hoc accidens est sufficiens ad pro〈-〉
49
bandum quod causa huius egritudinis est ventositas fumosa: sed ista
50
ventositas necessario communicat humoribus frigidis et humidis:
51
aut frigidis et siccis: et isti humores sunt isti vento vt materia.
52
Et propterea curatur hec egritudo euacuando illos humores
53
Et quamuis dicatur per nomen alicuius hominis: vt hoc accidens fi-
54
at a cholera: no dico hoc impossibile: sed cadit in hoc ammira-
55
tio[*]ammiratio i.e. admiratio or corrupt for ratio(?) cf. Venice 1574: ratio. nam breuitas paroxismi hoc adiuuat: et veniente accidente
56
boc aliquibus propter stomachum videmus quod hoc fit eis vt plurimum
57
propter famem: aut propter iram: et hoc ostendit vt fiat a cholera. Et
58
Galienus curat hanc egritudinem cum hierapicra in qua dominatur alo-
59
es. Et manifestum est quod aloes non purgat nisi vnam duarum rerum
60
aut choleram: aut humorem cholericum. Et quidam dicunt quod hec egri-
61
tudo fit a complexione mala non materiali frigida et sicca. et hoc est a ratione
62
remotum: quod est: quia hec egritudo vt plurimum habet paroxismos: et
63
adhuc si fieret propter malam complexionem non materialem non fieret nisi a
64
rebus extrinsecis: quod est: quia mala complexio non materialis creata
65
a mala complexione maili est difficilis curationis: et a tali causa qualis
66
hec est impossibile est fieri paroxismum epilenticum: et secundum hoc
67
non fieret hec species nisi propter res extrisecas: hoc est ab aere
68
frigido: quod est. quia mala complexio que fit a talibus rebus extrin-
69
scies[*]extrin-scies corrupt for extrinsecis est facilis dissolutionis. Sed remotum est quod res extrinse-
1
ce hoc est aer frigidus possit inducere malam complexionem cere〈-〉
2
bro sufficientem inducere epilepsiam. sed si experientia hoc testifi〈-〉
3
catur tarde hoc esse non debet. Et tu debes scire quod propter hanc scientiam
4
non potest finaliter scire rationabiliter de omnibus egritudinibus que
5
sint possibiles. et que non. quia egritudines certificantur per sensum. et
6
postea adueniunt testimonia experientie propter plurimos sentire.
7
et post hoc fit cognitio causarum. Et causa huius data est in loco
8
alio nobiliori isto. et nos et ipsam narrabimus in alijs libris.
9
¶ Et apoplexia est quando homo cadit ad terram et cessat eius vox. et
10
priuantur omnes operationes et motus totius corporis excepto anhe〈-〉
11
litu. nam priuato anhelitu moritur patiens. Et propter hoc anhe-
12
litus est manifestum signum super fortitudinem vel debilitatem istius vir〈-〉
13
tutis. quod est quia quando anhelitus fuerit grossus et malus signifi-
14
cat super fortitudinem. et quando fuerit quietus significat debilitatem.
15
Et hyppocrates dicit quod quando apoplexia est debilis non curatur de facili. sed
16
quando est fortis curam no recipit. Et causa huius egritudinis est de ne-
17
cessitate priuatio motus vniuersalis et particularis. Et quia declaratum
18
est quod motus vniuersalis habet duo principia. primum quorum est in corde
19
aliud est in cerebro. et cerebrum non facit suas operationes nisi
20
propter cor ergo est necesse vt cerebro veniat vna egritudo vni-
21
uersalis communicans toti corpori. Et hoc fiet necessario propter oppi〈-〉
22
lationem viarum spiritus. qui peruenit a corde ad cerebrum. et iste sunt ar〈-〉
23
terie. aut propter fortem oppilationem ventriculorum cerebri. pro-
24
pterea quia quando illi clauduntur impeditur via spiritui animaliqui dat
25
membris omnibus sensum et motum. si ita est vt dicit Galienus qui dicit
26
quod mittitur a cerebro spiritus animalis sicut mittitur a corde spiritus vi〈-〉
27
talis intrinsecus. aut fit quia corrumpitur complexio cerebri. quod
28
est. quia quando illa corrumpitur. corrumpitur temperantia cum qua re-
29
peritur calor intrinsecus cordis. ad hoc vt possit operari sensum
30
et motum. sicut declaratum est in naturali philosophia. Sed in cameris cor〈-〉
31
dis non potest euenire hoc accidens. quod hanc egritudinem faciat.
32
quod est. quia prius perueniretur ad mortem. Et postquam probatum est
33
quod causa egritudinis in his duobus locis est. ergo causa quam
34
dat hyppocrates est verax. et est illa quam dat Galienus. Et hyppocrates dicit quod quan〈-〉
35
do homo subito sine voce fit et cadit in terram. tunc facte sunt
36
oppilationes in vis que sunt inter cor et cerebrum. hoc est in
37
arterijs. Et Galienus hoc confitetur in libro de accidenti et mor-
38
bo. et in libro de membris dolorosis dicit quod hec egritudo fit
39
propter oppilationem in ventriculis cerebri. ergo intendit Galienus
40
vt fiat a duabus causis. Et signum est vt fiat ex oppilatione
41
arteriarum cum apparent signa dominationis sanguinis super
42
patientem. et hec curatur cum flebotomia. Et signum oppila-
43
tionis fortis ventriculorum cerebri est quando apparent signa
44
dominiationis[*]dominiationis corrupt for dominationis humorum frigidorum in corpore. Et curatio huius
45
fit cum permutatione complexionis illius mali humoris cum
46
euacuatione cum medicinis purgantibus humores illos frigidos
47
et cum clysterijs conuenientibus. quia illa sunt mirabilia in hac cura
48
Et hec egritudo que dicitur profundatio somni est propinquior vt
49
sit propter oppilationem arteriarum quam vt sit propter oppilationem neruorum.
50
propterea non est in hac passione difficultas anhelitus. nec etiam
51
conuertitur ad paralysim sicut apoplexia. et illa que fit ab humo〈-〉
52
ribus siccis facit stare patientem oculis apertis. et nominatur alcasia
53
et si fiat ab humoribus humidis stat oculis clausis. et hanc
54
speciem nominant medici subeth. ¶ Hucusque locuti sumus de
55
egritudinibus et accidentibus breuiter secundum quod nobis visum
56
est sufficere. eo quod mea intentio in hoc libro non est nisi in dan-
57
do regulas que sint principia artis medicine omnibus volentibus
58
in hac scientia ire via nobiliori. et illis qui etiam volunt postea abun〈-〉
59
dare in particularibus istius artis secundum hunc ordinem et diuisionem. Et
60
scias quod comparatio istius libri ad totalitatem istius scientie est sicut com〈-〉
61
paratio elementorum artificij ad artificium. Et sicut pictores pri/
62
mo depingunt circuitum figure quam facere intendunt. et postea
63
replent hoc continens particularibus rebus ex diuersis coloribus do〈-〉
64
nec sit figura illa conuenienter impleta. sic et nos intendimus face〈-〉
65
re in nostro libro. Et si deus nobis longitudinem concesserit vite et
66
nos precauerit ab accidentibus temporis. alium faciemus librum in practi〈-〉
67
ca huic nobili ordini respondentem secudum quod factus est iste liber
68
colliget. qui omnia continentia istius scientie replebit.
69
¶ Explicit liber tertius. qui fuit de egritudinibus.
1
¶ Incipit liber quartus: qui est de signis et pronosticis sa〈-〉
2
nitatum et egritudinum: et continet capitula sexaginta.
3
¶ Capitulum .I. Quod est de signis sanitatis et egritudinibus in generali.
4
〈I〉Sta pars diuiditur in duas partes
5
Prima narrat signa
6
significantia sanitatem actualem in qualibet
7
operatione corporis in quolibet membro. Secun〈-〉
8
da narrat signa significantia super egritudines et
9
causas ipsarum. Et hec pars iterum partitur in
10
duas partes: eo quod hec signa aut significant super egritudines
11
presentes que plurimum inueniuntur in hac arte: aut signi〈-〉
12
ficant tempore sanitatis et egritudinis super egritudinem futuram.
13
Sed signa que significant super egritudines preteritas parum
14
sunt in hac arte vtilia. Et incipiemus narrare signa significan〈-〉
15
tia egritudinem presentem in toto corpore et in quolibet membro.
16
Et postea dicemus signa significantia egritudines futuras
17
Et postea dicemus signa significantia super egritndines[*]egritndines corrupt for egritudines pre〈-〉
18
sentes. Sed signa significantia in egritudinibus presentibus super egri〈-〉
19
tudines futuras adiungam istis signis egritudinum presentium. Et
20
similiter videtur vt ponam signa significantia sanitatem futuram in
21
egritudinibus in hac eadem parte: quamuis pertineant sanitatis parti.
22
Propterea quia sunt vna ex rebus quibus procedit et transit medicus
23
ad medicinam: sicut in rebus que artificialiter fiunt. quod est: quia nomen
24
maioris potestatis earum deriuatur egressa que fiunt artificaliter[*]artificaliter corrupt for artificialiter in per〈-〉
25
mutatione ipsarum a re a qua fit permutatio: et non attribuitur rei
26
ad quam permutatur: et hoc est contrarium rebus naturalibus: hoc est quia solum
27
fiunt per naturam. et causam huiusmodi ostendi in nobiliori loco isto: quod est
28
quia permutatio est genus rei ad quam permutatur virtus: et hec est contra-
29
rium plusquam genus rei ad quam permutatur: virtus autem est in eis
30
manifesta magis quam in ea a qua fit permutatio. Et propterea conue-
31
nientius est signa coniungere sanitatis future cum signis egritu-
32
dinis presentis: quia medicus transit ab illis ad sanitatem: et appel-
33
lantur illi transitus medicina et non sanitas. Et adhuc quamuis ip-
34
sa sint sanitatis signa sunt aliquo modo partes egritudinis: eo quod
35
significant super remotionem egritudinis. Et ego incipio narrare
36
signa significantia super sanitatem. et dico quia sanitas sicut dictum
37
est in diffinitione ipsius: est bona habitudo in membro per quam habet
38
pati aut agere suam actionem aut passionem naturalem. Et hec
39
bona habitudo diuisa est in duas partes: quarum vna est appro〈-〉
40
priata membris consilibus in quibus sunt nouem complexiones: alia offi〈-〉
41
cialibus membris que est quatuor generum que superius dicta sunt.
42
Et quia pars maior istius dispositionis in membris non est manifesta prima
43
fronte: et maxine in membris non apparentibus : ob hoc necesse fuit nar〈-〉
44
rare signa significantia super quamlibet dispositionem cuiuslibet membri.
45
videlicet .IX. complexiones: que primo sunt in consimilibus et secunde in compositis. Et
46
similiter narrabimus signa que significant super temperatam complexonem
47
et non temperatam: et sanitatem appropriatam membris officialibus. et via
48
qua poterimus omnia hec cognoscere primo non est nisi ab actione et a
49
passione horum membrorum aut rebus que proueniunt a virtutibus ipso〈-〉
50
rum: quod est: quia actiones et passiones ipsorum: et res que ab eis proueniunt
51
sunt apud nos notiores: et a rebus notioribus procedere debemus
52
ad minus notas. et res prouenientes ab operibus sunt sicut ca〈-〉
53
lor: macies: pinguedo: et accidentia que apparent ab exeuntibus
54
a corpore et debes scire quod medici pro maiori parte non sunt vsi loqui
55
nisi de signis significantibus super sanitatem membrorum consimilium sed de
56
signis significantibus super sanitatem membrorum officialium non sunt lo〈-〉
57
cuti nisi per accidens. Sed talis quales sumus consueuit loqui de vtris-
58
que: et incipiemus loqui a signis significantibus siper complexionem equa〈-〉
59
lem id est temperatam: quia prior est natura: et etiam quia extrema non cognoscuntur ni[*]ni corrupt for nisi [cf. Venice 1574: nisi]
60
per comparationem eorum ad media. Et dicimus quod ex .IX. complexioni〈-〉
61
bus quedam appropriantur vnicuique membro: et quedam sunt que appro-
62
priantur vni corpori compositione membrorum adinuicem. Et est sciendum pri〈-〉
63
mo signa significantia complenxionem[*]complenxionem corrupt for complexionem vniuscuiusque membri. in .IX.
64
complexionibus: et cognitis illis poterimus iudicare super complexio〈-〉
65
nem totius corporis: et maxime membrorum principalium. et incipie-
66
mus narrare complexionem cordis: quia cor est membrum cuius complexio
67
communicat membris omnibus quia quando hoc membrum est temperatum sunt membra
68
pro maiori parte temperata in caliditate: quia est dator omnibus membris
69
complexionem qua agunt et patiuntur. Et adhuc quando erit complexio alio〈-〉
1
rum membrorum distemperata sicut complexio epatis possibile est comple〈-〉
2
xionem cordis non esse temperata propter colligantium ipsius ad mem〈-〉
3
bra: et propter hoc narrabimus signa cordis quando sunt temperata
4
et intempretata[*]intempretata corrupt for intemperata. [cf. Ferrara 1482 and Venice 1574: intemperata]: eo quod illa sunt signa omnium membrorum
5
¶ Capitulum .II. Quod est de signis sanitatis cordis et eius discrasie.
6
〈E〉T inter signa significantia super camplexionem[*]camplexionem corrupt for complexionem cordis
7
signum quod proprium est in significando super complexionem
8
cordis est pulsus et post illum anhelitus. ergo quando
9
pulsus non est magnus: neque paruus: neque tardus
10
neque velox neque rarus: neque spissus: necessario significat tem〈-〉
11
perantiam complexionis cordis inter calidum et frigidum: et sic-
12
cum et humidum: et talis pulsus qualis est iste reperitur in his qui
13
nascuntur: et stant in climate temperato vt plurimum: sicut in ter〈-〉
14
ra Hyppocratis et in pluribus terris grecie: nisi eueniant accidentia ex〈-〉
15
trinseca: et propterea dicit Galienus quod homines terrarum calidarum non
16
possunt dare nobis temperatam complexionem. Et non est dicendum quod
17
pulsus fortis sit naturalis: eo quod in alijs quamuis non sint tempe-
18
rata plurimum inueniatur in climatibus non temperatis: sicut non
19
dicendum quod color niger in homine sit naturalis quamuis non inue-
20
niatur in ethiopia etiam albus. Et temperantia anhelitus similiter
21
significat super temperatam complexionem cordis: saluo vt compara-
22
tio anhelitus ad cor non sit maior debito quod si hoc esset non so〈-〉
23
lum esset tunc anhelitus temperatus proportionando cordi solum.
24
Sed esset adhuc maior: quia non est impossibile complexionem cor-
25
dis esse calidam et pectus et pulmo sint maiores debito compa〈-〉
26
ratione ad ipsum cor. vt faciat tunc anhelitus qui non est mognus[*]mognus corrupt for magnus
27
nisi propter largitatem viarum pectoris et pulmonis: et illud idem
28
quod facit anhelitus magnus per se: eo quod si pulmo et pectus essent
29
secundum comparationem creationis cordis: tunc pulmo et pectus mul〈-〉
30
tiplicarentur in caliditate cordis. Sed signum quod significat super
31
complexionem cordis propter dispositionem aliorum membrorum est
32
vt sit pectus mediocre inter magnitudinem et paruitatem. Et
33
similiter temperantiam sue complexionis significant significantia si〈-〉
34
gna temperantiam complexionis epatis: aut temperantiam cerebri aut
35
vtranque. Et hoc ideo quia in epate et cerebro non est calor qui sit
36
proprius in eorum esse: nisi calor partium consimilium in quibus sunt compo-
37
sita. Sed calor cum quo vnusquisque operatur artes suas est de neces〈-〉
38
sitate calor qui transmittitur eis a corde: et iste calor est in eis sicut
39
forma. Sed calor qui est in eis prope est sicut materia. Et quia tempe-
40
rantia rei et perfectio sue operationis non est nisi propter formam
41
est necessarium: vt quando ista duo membra sunt temperata sit eorum temperan-
42
tia propter formam ipsorum: et temperantia suarum formarum est necessario pro〈-〉
43
pter temperantiam datoris istarum formarum : et istud est cor
44
Et non est dicendum quod possibile sit quod calor cordis qui mittitur
45
mittat eis caliditatem superfluam: et quod sit complexio istorum duorum
46
membrorum veuiens ad eam a partibus consimilibus epati et cerebro.
47
resistat calori qui proueniret a temperantia cordis vt per istam contrarie〈-〉
48
tatem resultet in cerebro et epate temperantia complexionis: quia ta-
49
lis temperantia qualis est hec dicitur equoce: et non veraciter vt fa-
50
ciat operationes. Item significat super complexionem cordis tactus et car〈-〉
51
nositas pectoris. nam si temperata est significat temperantiam complexionis
52
cordis. Sed temperantia carnis pro maiori parte sequitur temperantiam com〈-〉
53
plexionis cordis. et propria caro existens in hoc loco: et propter hoc caro
54
hamiens temperatam complexionem cordis non erit macilenta nec pinguis su-
55
perflue. Item significat super temperantiam cordis temperantia vir〈-〉
56
tutum anime sicut ira planicies: manifesta ea confidentia et pusilla
57
nimitas: et similia his. Item super temperantia cordis significat
58
compositio ipsius: hoc est in positione sua: et sua mensura et fi〈-〉
59
gura: quod est: quia quando sua complexio erit temperata sunt res predicte
60
vt plurimum secundum viam naturalem. et similitet[*]similitet corrupt for similiter quando sue operationes sunt con〈-〉
61
uenientes sue complexoni[*]complexoni corrupt for complexioni significant super suam temperantiam: quod est.
62
quia non est impossibile esse aliquem pulsum velocem propter stricturam suarum
63
arteriarum: cum non sit hoc propter calorem ipsius: sicut accidit hominibus
64
pinguibus. Et vniuersaliter difficile est dare signa significantia super com〈-〉
65
positionem membrorum intrinsecorum: et super species eorum: et super colli〈-〉
66
gantiam eorum: propterea reliquerunt medici hanc speciem sanitatis: et non sunt
67
locuti de ea: et processerunt solum de signis complexionibus. Sed me〈-〉
68
dico non sunt hoc minus necessaria illis. et propterea volumus loqui de
69
hac specie breuiter sicut sumus consueti: et dicimus quod ex rebus signi〈-〉
1
ficantibus super temperatam complexionem cordis et equalem est temperantia compositionis
2
membrorum extrinsecorum: et maxime pectoris et membrorum propinquorum
3
eidem: et bona proportio cuiuslibet istorum membrorum ad alia: et hec
4
vocatur pulchritudo: quia pulchritudo magis attribuitur compositioni si〈-〉
5
cut virtus et fortitudo magis attribuitur complexioni. Et nos non dici〈-〉
6
mus quod temperantia compositionis istorum membrorum significet super temperanti-
7
am cordis nisi propterea: quia virtus informativa non format alia membra ni〈-〉
8
si mediante calore cordis sicut virtus nutritiua non facit suas operati〈-〉
9
ones nisi mediante complexione sua. Et tu debes scire quod hec signi-
10
ficatio non conuertitur: quia possibile esset cor esse temperate complexionis et bone
11
compositionis: et tamen compositio aliquorum membrorum esset lesa: et hoc prouenit a
12
materia. et hoc raro contingit sicut raro contingit ex alijs rebus nociuis que
13
proueniunt ab alijs membris: et ille conuertuntur et corrumpuntur com〈-〉
14
plexione cordis propter aliquam colligantiam. Sed signa significantia su〈-〉
15
per distemperantiam cordis in .4. qualitatibus sunt contraria istis. Hoc
16
est quando pulsus fuerit fortis velox: aut spissus significat exces-
17
sum caloris nisi contingeret popter stricturam naturalem in vijs arteriarum
18
quamuis hoc raro accidat in complexione calida. propterea quia natura caloris est aperi〈-〉
19
re et extendere partes nisi forent sicce: eo quod resistit egressioni. et si
20
cum siccitate fuerit duricies tactus significat vltimitatem sic-
21
citatis. et similiter anhelitus contrarius naturali significat super idem: dum〈-〉
22
modo non sint pectus: pulmo: aut eorum vie minores competentibus.
23
Item ortus pilorum et tactus calidus habent super eandem complexionem signi〈-〉
24
ficare. Et vniversaliter scias quod ad calorem cordis sequitur calor omnium mem-
25
brorum: excepto quod non sit resistentia accidentalis a membris habentibus
26
dominantiam in corpore sicut sunt epar et cerebrum: quia possibile est quod com-
27
plexio istorum duorum membrorum ex parte membrorum consimilium ex quibus
28
sunt composita sint frigidiora debito: et tunc erit cor calidum. et ce-
29
rebrum dicetur frigidum. Sed in homine habente talem complexionem refri-
30
gerabitur in fine cor: et maxime quando dominatur frigiditas. quia hoc membrum
31
non est datum nisi ad temperandum caliditatem coordis. Item signi-
32
ficant super caliditatem et siccitatem. cordis accidentia anime sicut ira: ita: quod
33
qui cito irascitur habet complexionem calidam cordis. et si seruauerit habet etiam
34
siccam. Et similiter significat siccitatem cordis macies pectoris et sic〈-〉
35
citas corporis. Sed complexio cordis dominans in caliditate et humiditate. signifi〈-〉
36
catur a fortitudine cordis et mollicie pulsus. Et si habuerit
37
molliciem cum sua fortitudine significat solam humiditatem.
38
Et similiter signa caliditatis et humiditatis cordis sunt magnitudo pecto〈-〉
39
ris et aliorum membrorum: et ideo animalia que sunt calida et humida sunt
40
maioris cordis ceterorum: velut animali nascentia in locis humi〈-〉
41
dis. Sed signa frigiditatis et siccitatis cordis sunt composita ex oppositis
42
signorum caliditatis: tamen seruant signa siccitatis. Et propterea
43
pulsus talium est paruus: rarus: tardus: durus. et anhelitus
44
eorum est similis et tactus pectorum eorum est frigidus. Et similiter est in
45
complexione aliorum membrorum ipsorum: nisi sit in eis resistentia ac-
46
cidentalis. Et pectus istorum est nudum pilis. Et isti sunt in vlti〈-〉
47
ma timiditate. Et vniuersalilter ipsorum iuuentus assimilatur secundum plus sene-
48
ctuti: et si peruenient ad senectutem: senectus eorum assimilatur morti.
49
¶ Capitulum .III. Quod est de signis cerebri et ipsius com〈-〉
50
plexionum sanarum et egrarum.
51
〈E〉T postquam locuti sumus super sanitatem cordis appro〈-〉
52
priatam membris consimilibus. et super sanitatem appro-
53
priatam membris officialibus. deinceps volumus
54
loqui de signis significantibus super temperantiam et sani〈-〉
55
tatem cerebri. Et dicemus quod temperantia debet recipi in cerbro[*]cerbro corrupt for cerebro: si〈-〉
56
cut in alijs membris: hoc est vt sit appropriata suis membris
57
consimilibus aut sue compositioni. Et incipiemus a temperantia et dice〈-〉
58
mus quod signorum que significant super temperatam complexionem cerebri que
59
dam sumuntur ab operationibus et operationes ipsius aut appropria-
60
te sunt sensui communi: aut imaginationi aut cogitationi aut memo〈-〉
61
rie. aut virtuti nutritiue. hoc est quod apparet ex superfluitatibus que
62
egrediuntur a naribus. palato. oculis. et similibus. Et quedam sumun〈-〉
63
tur ab alijs sicut a tactu et ortu capillorum et ab eorum forma et
64
superfluitatibus que ab ipso egrediuntur. ita quod si sint temperate in quantita〈-〉
65
te et qualitate significant super temperantiam ipsius. Et similiter quando opera〈-〉
66
tiones somni et vigiliarum sunt temperate. et quod sit mediocritas inter
67
pigritiam et velocitatem et iudicia sua sint recta et sensus sint
68
clari et boni. et tactus sit temperatus ita vt non sit calidus vel frigi〈-〉
69
dus. Et capilli qui oriuntur non sint omnino extensi seu plani vel tor-
1
tuosi seu crispi albi vel nigri. et demonstratio sue forme est vt sit
2
figura eius similis figure cerebri temperati. et tunc significatur su〈-〉
3
per temperantiam complexionis. et significatio temperantie sue figure est
4
sicut dicit Galienus quod sit sicut figura sperica[*]sperica i.e. spherica cerea leuiter ab vtra〈-〉
5
que parte pressa. et vt non sit magnum vel paruum. et quod superflui-
6
tates discurrentes a cerebro sint pauce et competenter digteste.
7
Et si fuerit cum hoc aliqua spissitudo signum est siccitatis. et si fue〈-〉
8
rint multe et digeste significant super caliditatem et humidita〈-〉
9
tem. et si cum hoc fuerint crude et in quantitate multa significant
10
super frigiditatem. Et si cum hoc fuerint aquose significant super
11
frigiditatem et humiditatem. Et dicit Hyppocrates de hac complexione quod eius sanitas
12
est propinquior egritudini quam sanitati. Sed operationes cerebri ca〈-〉
13
lidi sunt vigilie et breuitas somni. Sed si caliditati associabitur
14
aliquantula humiditas: tunc tales in somno aliquantulum aug〈-〉
15
mentabuntur. et si siccitas dominabitur dominabuntur vigilie. Et qui hanc
16
habent complexionem veloces erunt ad actiones. Et actiones suas
17
faciunt sine discretione: et accipiunt ex membris solum similitudi-
18
nem et non diuisionem: et errores eorum sunt multi: et cogitationes eo〈-〉
19
rum male. Et qui habent signa contraria istis sunt dormitores et pigri et
20
tardi intellectus: et non possunt recipere diuisiones rerum: ne〈-〉
21
cessario tales frigide complexionis sunt tamen et ipsi assumunt predi-
22
ctas res confuse. Sed complexio cerebri frigida et sicca abundat mi〈-〉
23
nus in somno quam frigida sola. Et frigida sola minoris est somni
24
quam frigida et humida: et tactus etiam significat super istas comple〈-〉
25
xiones. Et capilli etiam habent significationes eo quod capilli sunt ex
26
superfluitate fumosa quare capilli nigri significant super adusti〈-〉
27
onem: eo quod igneitas habet album denigrare. Et si cum hoc sunt
28
tortuosi significant super hoc siccitatem sicut accidit eis quando tan〈-〉
29
guntur ab igne. Et capilli albi significant super materam crudam et in〈-〉
30
digestam. et si cum hoc fuerint extensi et plani significant super su〈-〉
31
perfluitatem humiditatis. Et eodem modo capilli qui cito oriuntr si〈-〉
32
gnificant super caliditatem: et qui tarde econtra. Et qui sunt mediocres
33
in colore et tortuositate et in planicie et in ortu veloci et tardo
34
significant super complexionem temperatam et forma tortuosa etiam
35
habet significare super malam complexionem. Et etiam caput ma〈-〉
36
gnum vel paruum habet significare hoc. Et ista sepe inueniuntur in
37
libris spicatorum. Et ego non recordor omnia eorum verba nisi
38
quorundam ad hoc vt noster intellectus non sit diminutus in
39
radicibus rerum: et illi qui solum sunt medici indigent illis. et
40
ego non sum ex illis. Item oculus significat forti significatio〈-〉
41
ne super complexionem cerebri: quia oculus rubeus habens venas rube-
42
as significat super complexionem cerebri calidam: et signa contraria istis si-
43
gnificant super complexionem frigidam cerebri. Et velocitas motus
44
oculorum significat super caliditatem cerebri: sicut tarditas super
45
frigiditatem. et mediocritas in istis significat super temperantiam.
46
Et subalbedo oculi significat frigiditatem cerebri sicut nigredo
47
significat caliditatem: et color medius inter subalbedinem et
48
nigredinem qui dicitur varius significat temperantiam. et hoc est:
49
quia subalbedo fit propter paucitatem digestionis ob hoc iste color est
50
propinquus colori aque simpliciter. Et nigredo fit propter excessum
51
decoctionis. et propter hoc dominatur in ipso nigredo: quia nigredo si〈-〉
52
gnificat adustionem partium terrestrium dominantium in re. Et quod fa〈-〉
53
cit varietatem que est color mediocris est vltima temperantia deco-
54
ctionis: quod est: quia est minor quam illa que facit nigredinem: et est ma〈-〉
55
ior quam illa que facit subalbedinem. Et scias quod non solum cause quali〈-〉
56
tatiue faciunt nigredinem aut subalbedinem. Sed et alie res sunt
57
multe que adiuuant ad hos colores faciendos que non sunt qua〈-〉
58
litates vel complexiones: sed sunt res quantitatiue vel locales. Quod
59
est quia nigredo pluries fit propter multam quantitatem humidita〈-〉
60
tis oculi: aut quia posita est in profundo multum: sicut tu vi-
61
des in riuis profundis: quia propter profunditatem apparent velut ni-
62
gri: eo quod non recipiunt latum splendorem sicut si essent largi et pau〈-〉
63
ci. Et oculus subalbidus est secundum contrarium. Et Galienus dicit quod mul〈-〉
64
ta humiditas glacialis adiuuat ad faciendum subalbedinem:
65
eo quod color istius humoris est sicut color glaciei. et multitudo
66
ipsius adiuuat ad faciendum subalbedinem: sicut paucitas ad-
67
iuuat ad faciendum nigredinem: et hoc est contrarium nostre opinioni:
68
et mediocritas omnium significat temperantiam. Ista sunt signa signi〈-〉
69
ficantia super complexionem cerebri. Sed signa significantia super ipsius
1
complexionem similiter sumuntur a complexione et operationibus ipsius. Et iam dixi-
2
mus de figura naturali quam habere debet: et colligantia sua apparet vi〈-〉
3
sui: quia quedam capita habent collum conueniens eidem. et quedam non. sicut di〈-〉
4
cit Galienus. Sed largitas et strictura suarum viarum et suarum concauitatum
5
sumuntur ab ipsius complexione quod est. quia vie cerebri calidi et humidi sunt
6
in vltimitate largitatis. frigidi vero et sicci secundum contrarium ipsius et me-
7
diocres istarum significant super calidum et siccum. vel super frigi-
8
dum et humidum et sua temperata compositio cognoscitur quando sue vie et sue
9
concauitates sunt in vltima temperantia. Et quando vie et concauitates
10
cerebri sunt nimis stricte: tunc habens eas paratus est vertigini
11
et scotomie. et epilepsie. et alijs egritudinibus similibus. Item quando
12
substantia cerebri est minor debita: tunc accidet intellectui cor〈-〉
13
ruptio intellectus et stultitia sicut decrepitis: et vniuersaliter quando corrum〈-〉
14
pitur olla cerebri exterius corrumpitur cerebrum interius.
15
¶ Capitulum .IIII. Quod est de signis significantibus su-
16
per sanitatem epatis et eius egritudinem.
17
〈D〉Einceps volumus loqui de signis significanti-
18
bus temperantiam et sanitatem epatis. Et dicemus
19
quod quedam eorm significant super temperantiam sue
20
complexionis. et quedam super temperantiam sue compositio〈-〉
21
nis. et ego incipio a signis complexionis et dico quod quedam ipsorum
22
sumuntur ab operationibus: et quedam sumuntur a quantitate venarum.
23
et a tactu. Et scias quod epar temperatum generat sanguinem pur〈-〉
24
pureum et dat colorem albedinis mixtum cum rubedine. et cor〈-〉
25
pus debet esse medium inter maciem et crassiciem. Et vene debent
26
esse mediocres inter largitatem et stricturam. Sed complexio calida
27
epatis cognoscitur per hoc quod generat multam choleram rubeam. et
28
maxime in etate iuuentutis: et color talium declinat ad citri〈-〉
29
nitatem. et ideo cum augmentatur calor ct siccitas multum genera〈-〉
30
tur cholera adusta. et tunc declinabit color ad fuscedinem. et
31
quibusdam denigrantur palpebre inferiores oculorum et labia
32
etiam inferiora. Sed epar frigidum cognoscitur quia generat multum fleg〈-〉
33
ma et sanguinem crudum: et aliquando ex fortitudine albedinis con〈-〉
34
uertitur in calcem: et si cum hoc coniungitur siccitas: tunc generabitur cholera
35
nigra non naturalis: et complexio humida epatis cognoscitur a multa pre〈-〉
36
paratione putrefactionis et dominatione humiditatis et sangui〈-〉
37
nis. et si multum excedit transit ad hyposarcam. Item vene lar-
38
ge significant super epatis caliditatem: et magis si cum hoc ad-
39
iungitur humiditas: et stricte significat contrarium. in calido ve〈-〉
40
ro et sicco epate est mediocris. Item significat pilositas super
41
complexionem epatis: quod est quando hypocundria sunt multum pilo-
42
sa caliditatem significant. Adhuc diuersificatur hec significatio
43
secundum diuersitatem pilorum: quia si sunt grossi tortuosi: et nigri signi〈-〉
44
ficant super caliditatem et siccitatem. et si sunt subtiles et plani signifi-
45
cant super humiditatem. Et si venter sit nudus pilis significat fri〈-〉
46
giditatem. et si sit mollis venter significat humiditatem. et si sit
47
durus significat super siccitatem. Et signa significantia super
48
suam compositionem similiter sumuntur a complexione et operati〈-〉
49
onibus: quia quando erunt temperate erit epar temperatum in fi-
50
gura et positione. et quantitate magnitudinis et paruitatis: et
51
strictura. et largitate venarum. et complexio calida et humida significat
52
fortitudinem epatis et largitatem venarum: sicut frigiditas et siccitas si-
53
gnificat contrarium. et medicritas[*]medicritas corrupt for mediocritas eorum significat mediocritatem in〈-〉
54
ter calidam et humidam frigidam et siccam. Et debes scire quod complexiones si-
55
gnicantes[*]si-gnicantes corrupt for significantes super complexiones istorum membrorum sunt com-
56
plexiones innate que fiunt a prima essentia. Et hoc dico: quia in〈-〉
57
ueniuntur complexiones acquisite calide et frigide a consue〈-〉
58
tudine: et vniuersaliter a rebus extrinsecis. Et simile est huic quia in-
59
uenitur aliquis habens colorem significantem super frigi-
60
ditatem. ¶ Et signa significantia complexionem sui epatis
61
significabunt caliditatem hoc est quia habebit venas latas. Tunc
62
debemus iudicare quod complexio sua naturalis est diuersa ab
63
accidentali. et quando erit contrarium debemus iudicare con〈-〉
64
trarium: hoc est quia complexio sui epatis erit frigida et sic〈-〉
65
ca: et habitudo sua erit grossa et pinguis et grossicies signifi-
66
cat caliditatem et humiditatem. et strictura venarum frigidi〈-〉
67
tatem et siccitatem. Sed significatio compositionis sumpta
68
ab operationibus est hec: quia epati illius qui habet venas
69
strictas eueniet oppilatio ipso non vtente cibis oppilatiuis.
1
Item quando epar erit paruum comparatum stomacho et non
2
superuenerit aliquod accidens necessarium erit vt habeat mol-
3
lem ventrem: nam hec est pefecta significatio super paruita-
4
tem epatis: quod est: quia quando epar est paruum non potet attrahere
5
chilum a stomacho: et tunc oportet vt exeant superfluitates molles.
6
Et homo quem tu scis dicit quod breuitas digytorum significat par〈-〉
7
uitatem epatis: et hic apparet quod nesciuit bene vbi esset virtus
8
informatiua. et non considerauit nisi in materiebus. et dimittamus
9
istum cum alijs. Dicit Aristoteles quod epar in quibusdam homini〈-〉
10
bus inuenitur in latere sinistro et splen in latere dextro. et quando
11
superueniunt illis egritudines epatis apparent signa in late-
12
re sinistro. Ista sunt signa significantia super complexionem
13
et sanitatem membrorum principalium.
14
¶ Capitulum .V. Quod est de pulmone.
15
〈D〉Einceps volumus loqui de signis significantibus
16
super complexionem et sanitatem membrorum ser-
17
uientium illis. Et incipiemus a pulmone et dice〈-〉
18
mus quod complexio pulmonis erit temperata tunc
19
quando erit anhelitus temperatus in magnitudine et parui〈-〉
20
tate. et non recipiet lesionem ab aere calido aut frigido. et vox
21
fit temperata inter fortitudinem et debilitatem. Sed quando
22
pulmo erit calidus anhelitus erit magnus: et ledetur ab aere
23
calido et iuuabitur a frigido. et habens talem pulmonem ha-
24
bebit vocem fortem. et contrarium operabitur contrarium. et
25
pulmo siccus cognoscitur ex parte vocis claritatis et ex par〈-〉
26
uitate sputi. Et pulmo humidus contraria habet signa pulmo-
27
ni sicco scilicet grossitudinem vocis et sputi multitudinem. Sed
28
compositio habetur a complexione et operationibus similiter
29
eo quod complexio temperata de necessitate habet compositionem
30
temperatam scilicet inter paruitatem et magitudinem. et inter ampli〈-〉
31
tudinem et stricturam viarum. et quando erit calida erunt vie large. Et
32
latitudo pectoris significat super latitudinem viarum. sicut dictum
33
est in alijs: quia diximus quod fortitudo vocis sequitur largi-
34
tatem viarum. et largitas significat caliditatem complexionis. et
35
causa est: quia fortitudo vocis necessario significat caliditatem. Sed
36
complexio frigida significat stricturam viarum et debilitatem. et ma〈-〉
37
xime si huic coniungatur siccitas. Uelocitas vero anhelitus si-
38
gnificat paruitatem pulmonis et stricturam suarum viarum nisi com-
39
plexio cordis sit in causa. Pectus autum sputosum significat malam
40
pulmonis positionem. et propterea dicunt medici quod plurimi talium
41
veniunt ad vlcerationem pulmonis. et ad ethicam.
42
¶ Capitulum .VI. Quod est de stomacho.
43
〈D〉Einceps volumus loqui de signis significantibus
44
super complexionem stomachi. Et dicimus quod
45
ipsa cognoscitur a suis operationibus: eo quod sto-
46
macho temperato conuenit maior ciborum pars
47
nisi nimis modum excedant nature: et non accidunt eidem acci〈-〉
48
dentia que eueniunt stomacho distemperato: et suus appe-
49
titus est naturalis. Et in stomacho calido subtiles cibi con〈-〉
50
uertuntur in fumum et eidem grossi conueniunt et suus appeti-
51
tus est diminutus. Sed in stomacho frigido signa sunt contraria predi-
52
ctis: eo quia ei conueniunt cibaria subtilia: et grossa in acetosi〈-〉
53
tatem conuertuntur in eo: et eius appetitus est excedens. Et sto〈-〉
54
machus siccus cognoscitur propter multam sitim: et eidem paucus
55
sufficit potus: et quando nimium recipit potum: et tunc in eo fiunt
56
fluctuationes. Sed humidus significatur a pauca siti: et deside〈-〉
57
rat talis stomachus humida sicut stomachus siccus deside〈-〉
58
rat res siccas: et hoc est quando humiditas et siccitas. inest per naturam: sed
59
si inest accidentaliter hoc fit per contrarium: eo quod qui habet stomachum siccum
60
appetit humida: et qui habet humidum appetit sicca. Sed equalis
61
stomachus in paruitate et magnitudine cognoscitur: eo quod to-
62
lerat quantitatem cibi conuenientis: et si paruus fuerit noscitur ex
63
tolerantia pauci cibi: et si partitur cibus in paucas partes me〈-〉
64
lius tolerat. Et stomachus magnus tolerat contrarium.
65
¶ Capitulum .VII. Quod est de complexionibus testiculorum.
66
〈S〉Igna temperantie et sanitatis testiculorum sumun-
67
tur ab operationibus ipsorum et ab accidentibus. Et dici〈-〉
68
mus quod qui est temperatus in coitu naturaliter habet temperantiam
69
coplexionis testiculorum. Et si multum affectat naturaliter
1
habet calidam complexionem testiculorum. Et si cum hoc desiderio coniungitur suf〈-〉
2
ficientia in faciendo significat humiditatem coniunctam isti caliditati. et
3
quidam dicunt quod quando complexio testiciorum est calida quod tunc est generatrix mascu〈-〉
4
lorum plusquam femi. et quando complexilo istorum est frigida tunc operatur conrarium scilicet quia
5
piger erit in coitu et generabit filias: si cum frigiditate coniungatur siccitas:
6
quasi priuatur ab hac operatione. Sed qui appetitum habet magnum et debi〈-〉
7
lis existit in tali operatione: eius complexio ad siccitatem pertinere videtur.
8
Sed significatio complexionis horum membrorum ex parte accidentium appa〈-〉
9
rentium in spermate est: quia in temperata complexione ipsorum est sperma tem-
10
peratum in quantitate et qualitate. Sed si testiculi sint calidio-
11
res debito erit sperma plus in quantitate et spissius conuenienti.
12
Et quando complexio eorum erit frigida erit contrarium huius: hoc est quia sperma
13
erit paucum et non coctum. Et humiditas magis conuenit huic opera〈-〉
14
tioni quam siccitas. Et pili etiam significant super complexio〈-〉
15
nem horum membrorum secundum quod significant super alias com-
16
plexiones: vt dictum est supra.
17
¶ Capitulum octauum. Quod est de signis complexionis toti-
18
us corporis.
19
〈I〉Sta sunt signa signicantia[*]signicantia corrupt for significantia super complexionem vnius
20
cuiusque membrorum principalium et seruientium eis. Et
21
cognoscendo ista et comparationem vnius ad alterum
22
faciendo cognoscemus totius corporis complexionem tempe-
23
ratam et distemperatam: eo quod corpus cuius complexio erit temperata erit
24
de necessitate mediocre inter maciem et grassiciem et color erit al〈-〉
25
bus mixtus rubedini: et capilli eorum sunt flaui tendentes ad ru〈-〉
26
bedinem in tempore sue puericie: et cum sunt facti iuuenes erunt ca-
27
pilli eorum nigri: et tactus temperatus inter caliditatem et frigiditatem et inter
28
asperitatem et lenitatem. Et sensus eorum exit in vltimo temperantie:
29
et intellectus eorum mediocris inter velocem et tardum: et hoc est via co〈-〉
30
gnoscendi complexionem temperatam. Sed complexionem que exit a temperan〈-〉
31
tia iudicabimus secundum multitudinem signorum: quia illa iudicabuntur
32
ex aggregatione istorum signorum: hoc est ab accidentibus et opera〈-〉
33
tionibus: sicut a crassicie: et macie. et a calore pilis et alijs si-
34
milibus. Sed est sciendum quod significatio coloris pilorum non ve〈-〉
35
risicatur[*]verisicatur corrupt for verificatur [cf. Venice 1574] pro maiori parte nisi in temperatis climatibus. quamuis
36
in quolibet climate possit aliquid comprehendi comparando
37
homines illius climatis sibi ipsis. verbi gratia in theutonicis et
38
ethiopibus quando ethiopes sunt nigri. et aorum capilli sunt
39
in tortuositate vltima. non propter hoc eorum complexio erit
40
calida immo melius est attribuere hec signa calori extrinse-
41
co. et dices quasi quod sint frigidi. Et theutonici et sclaui qui
42
stant in terris frigidis sunt albi. et eorum capilli sunt flaui
43
et plani. nec propter hoc dicendum est in istis vt eorum com-
44
plexio fit frigida. quod est. quia eorum complexio est in vl-
45
tima caliditate. quia calor clauditur in partibus intrinsecis
46
eorum corporum. sicut accidit in hyeme. et hoc sufficit in si〈-〉
47
gnis sanitatis secundum intentionem nostram.
48
¶ Capitulum .IX. Quod est de signis significantibus super egri〈-〉
49
tudines in generali.
50
〈D〉Einceps volumus loqui de signis significantibus super
51
egritudines. Et rememoreris super eorum que superius dixi〈-〉
52
mus. hoc est quia intentio mea in hoc libro non est vt mul〈-〉
53
tum loquar de rebus particularibus. quia iste liber non fuit
54
factus pro illo qui est solum medicus. sed vt non inueniatur diminutus in ra〈-〉
55
dicibus scientie secutus sum etiam de ipsis. Et si inuenis hoc illud quod inue-
56
nis in alijs libris. non ob hoc ipsum despicias. quia pluries cri-
57
brat homo modium vnum sabuli ad hoc vt inueniat vnam margaritam.
58
¶ Dicemus quod signa significantia super egritudinem sunt genera quo〈-〉
59
ru quedam sumuntur ab accidentibus que accidunt post diminutionem hu-
60
morum in corpore. et quedam sumuntur a complexione corporis ab eius prepara〈-〉
61
tione ad suscipiendas egritudines. et quedam sumuntur a regimine
62
antecedenti. ¶ Et quatuor tempora anni dant pronosticationem in
63
egritudinibus futuris similiter. et maxime permutationes que fiunt in eis
64
propter naturam. Et ista signa diuersificantur secundum fortitudinem et debi〈-〉
65
litatem. et ego volo ipsa narrare per ordinem. ¶ Iam dixi in his que
66
precesserunt quod quando quantitas sanguis crescit in corpore ita quod no〈-〉
67
cet in quantitate solum in eo quod quantitas est secundum dimensionem. hoc est nomina〈-〉
68
ta repletio secundum vasa et quando crescit cum malitia qualitatis vt acua〈-〉
69
tur: aut vt permutetur ad qualitate illius scilicet vuius aliorum humorum aut
1
plurium hec nominatur repletio secundum virtutem: eo quod hoc repletio habet eua〈-〉
2
cuare vel euaporare et dissoluere et debilitare virtutem quod est propter
3
malitiam sue qualitatis. Et propterea hoc sequitur casus appetitus et
4
difficultas motus. Et vniuersaliter propter hoc debilitantur et leduntur omnes operati〈-〉
5
ones animales et naturales quod non accidit prime repletioni.
6
¶ Et signa prime repletionis sunt signa dominij sanguinis
7
solum et signa secunde repletionis sunt signa dominij vnius trium
8
humorum aut plurium. ¶ Et propterea debemus enumera〈-〉
9
re signa significantia super excessum vniuscuiusque humorum
10
istorum. et cognoscendo simplicia cognoscemus composita.
11
¶ Capitulum .X. Quod est de signis abundantie sanguinis.
12
〈E〉T incipiemus a signis significantibus multitu〈-〉
13
dinem sanguinis et ab accidentibus que eueniunt corpo〈-〉
14
ri propter illud. Et dicemus quod hoc significat for-
15
titudo pulsus: et repletio vasorum: siue sint vene siue
16
arterie: et grauitas capitis et oculorum: et impedimenta virtutum
17
anime et sensuum. ¶ Et vniuersaliter mala dispositio que aduenit cor-
18
pori hec patienti assimilatur male dispositioni lassitudinis que
19
prouenit ex labore extrinseco cum rubedine oculorum et calo-
20
re actuali in toto corpore nisi homo habuerit exerciticium in
21
aere calido et somnum profundum: et somnia terribilia: et vi-
22
dentia res rubeas. Sicut dicit Galienus de illo qui somniabat bal-
23
neari in dolio pleno sanguine: quia signa sanguinis in eo erant
24
manifesta. et Galienus precepit vt phlebotomaretur: sed medi-
25
ci qui erant de secta Aristratis preceperunt ne phlebotomaretur:
26
et iniunxerunt ei exercitium. et quando hoc facere cepit humo〈-〉
27
res dissoluti discurrerunt per corpus et mortuus fuit. Item in
28
hora repletionis sanguinis fluit aliquando sanguis ex nari〈-〉
29
bus aut gingiuis. Et Aristoteles dicit quod sanguis corruptus fluit
30
a naribus et ano. et pustule que fiunt in corpore et vrina spissa et
31
dulcedo saliue: et omnia hec significant superabundantiam sanguinis.
32
Et qui vsus est flebotomia sentit pruritum in loco flebotomando propter
33
ea sumuntur signa dominij sanguinis a complexione et regi-
34
mine ciborum et potuum et similium: et ab etate et tempore anni:
35
tamen hec signa necessario significant abundantiam sanguinis
36
quod est: quia aliquando complexio generat sanguinem et si tempus et
37
etas adiuuent: aut non. Et similiter hoc facit regimen absentibus
38
omnibus alijs: et si regimen fortius erit in omnibus istis cau〈-〉
39
sis tunc erunt signa significantia dominium sanguinis acci〈-〉
40
dentia que hic sequuntur.
41
¶ Capitulum .XI. Quod est de signis cholere dominantis.
42
〈S〉Ed signa significantia dominium cholere sunt veloci〈-〉
43
tas pulsus. et disruptio ipsius: et vrina subtilis
44
ignea: et vomitus cholericus: et egestiones mordica-
45
tiue: et amaritudo oris: sitis fortis: et siccitas lin-
46
gue cum asperitate: et citrinitas coloris et oculorum: sicut accidit
47
in vicio icterici: et si his coniungitur tempus estiuum: et etas iuuen〈-〉
48
tutis et deieta[*]deieta i.e. dieta calida et sicca et multum exercitium sicut artium calefa〈-〉
49
cientium: vt sunt ferrarij et eorum similes. et tunc debemus sine du〈-〉
50
bio iudicare quod iste humor dominatur multum in corpore.
51
¶ Capitulum .XII. Quod est de signis dominij melancholie.
52
〈E〉T signa que significant dominium melancholie sunt nigredo
53
vrine: aut rubedo declinans ad obscuritatem: aut
54
ad viriditatem. Et aliquando hoc sequitur incendium in
55
stomacho et habet appetitum caninum et nigredinem co〈-〉
56
loris: et maxime sub palpebra oculi. et sanguis flebotomatus est
57
niger: et multum coagulatus. et maior pars talia patientium
58
est splenetica. Et si particularia signa iungantur istis sine du〈-〉
59
bio iudicabimus quod multum dominabitur in corpore humor
60
talis et complexio que magis apta est ad generandum hunc hu〈-〉
61
morem est complexio frigida: et sicca. aut calida et sicca. Et pro-
62
pterea raro inuenitur iste humor in corporibus albis et pin〈-〉
63
guibus. et morphea nigra est signum fortissimum istius hu-
64
moris. et etiam variole nignre[*]nignre corrupt for nigre seu morbilli.
65
¶ Capitulum .XIII. Quod est de signis dominij flegmatis.
66
〈E〉T signum dominij flegmatis sunt vrina alba et vt color
67
corporis sit albus. et pulsus paruus. et rarus. et
68
squaliditas totius corporis. et pigricia. et somnus. et tardi〈-〉
69
tas digestionis. pauca sitis cum multo sputo viscoso. et
1
si cum his iunguntur res particulares erit sicut dictum est ante:
2
velut est etas senectutis: et tempus hyemis. et regimen multe quie-
3
tis. et cibaria frigida et humida et superfluitas comestionis. Et
4
somnia similiter significant super dominium istorum humorum: quoniam ille cui
5
superabundat cholera somniat videre adustionem ignis. et cui
6
sanguis abundat somniat videre res rubeas. et cui melancholia vi-
7
dentur in suis somnijs ea que ipsum terrere faciunt. et qui videt dor〈-〉
8
miendo maria et pluuias: et sentit aerem frigidum: vel aquam frigi〈-〉
9
dam: omnia ista significant abundantiam flegmatis. Ista sunt significantia
10
super dominium vniuscuiusque humorum. et vniuersaliter super egritudines que
11
accidunt propter hos humores. Sed lassitudo que prouenit absque oc-
12
casione maxima antecedende fit necessario propter dominium istorum humo〈-〉
13
rum. aut plurium. sed lassitudo thetayca et apostemosa fit ab abundan〈-〉
14
tia sanguinis. sed vlcerosa est ex malitia qualitatis.
15
¶ Capitulum .XVIII.[*].XVIII. corrupt for .XIV. Quod est de signis pronosticis egritu〈-〉
16
dinum futurarum per aerem et tempora.
17
〈E〉T postquam locuti sumus de signis significantibus
18
super dominium humorum. deinceps volumus loqui de
19
dispositionibus que fiunt ab aliqua permutatione extra naturali:
20
sicut ille que fiunt ex aere que significant egritudines
21
futuras. et via qua possumus cognoscere has permutationes est
22
experientia. sed scire ipsas per viam demonstratiuam est difficile aut
23
impossibile. et propterea in hoc sunt recipienda testimonia antiquorum. et
24
memorari eorum breuiter que dixerunt. et postea conabimur da〈-〉
25
re causas. Dixit Hyppocrates quod quando fuerit hyems septentrionalis et
26
inaquosa. et ver fuerit meridionale et aquosum sequuntur ex hoc
27
in estate febres acute: obtalmie[*]obtalmie i.e. ophtalmie (cf. Venice 1574: ophthalmiae): et dysenterie. maxime vero mu〈-〉
28
lieribus et humidis natura. Et huius causa est quia si hyems fuerit
29
sicca generabit humores siccos. et generaliter humores adusti
30
qui facti fuerunt in autumno non conuertentur simili tempore huic ad
31
frigiditatem et humiditatem. sed remanebunt secundum medietatem illi〈-〉
32
us quod superuenit ei in autumno: et postea veniente vere calido
33
et humido aggregabuntur in corpore humores contrarij adinuicem.
34
veniente postea calore estiuo putrefaciet ipsos humores pro〈-〉
35
pter humiditatem accidentalem quam habebunt. et propter actum
36
ipsorum erit calor putredinalis qui generabitur nociuior et
37
acutior. Unde tunc propter hanc maliciam complexionis fient fe〈-〉
38
bres acute: et accidet fluxus ventris sanguineus et obtalmia
39
Et hoc accidet plus complexionibus humidis: quia sunt apte citi〈-〉
40
us permutari propter talem aeris dispositionem. Et Hyppocrates
41
adaptat siccitatem vento septentrionali et humiditatem meri-
42
dionali: eo quod natura istorum duorum ventorum est has duas fa〈-〉
43
cere dispositiones et causam istorum ostendam in loco nobiliori isto.
44
¶ Item Hyppocrates dicit si in eodem anno post ortum canicule fi-
45
ent pluuie frigide et venti flauerint septentrionales: tunc fi-
46
ent egritudines terminabiles et quiete. Et hoc erit propter tem-
47
perantiam aeris calidi: quia pluuia aerem refrigerat. et similiter facit
48
septentrio: quanuis sit siccus: et manifestum est quod frigidus aer
49
putrefactionem diminuit. Et vniuersaliter scias quod causa egritu〈-〉
50
dinum quas Hyppocrates his temporibus fieri dicit est propter permu-
51
tationem nature aeris: quod est: quia non fuit ordinata diuersitas
52
nature temporum nisi vt humores digerantur: et temperentur: quia
53
humiditas hyemis temperat siccitatem autumni: et caliditas esta〈-〉
54
tis temperat hyemis frigiditatem. Sed quando hyems fuerit sicca
55
tunc remanebunt humores sicut fuerant prius. et humiditas
56
veris eos non temperabit: eo quod ipsa erit humoribus his ex-
57
tranea: que omnes non adueniunt tempore competenti. Et ob hoc
58
quando superuenerit eis calor estiuus sine medio: tunc iste egritu〈-〉
59
dines generabuntur. Sed si hyems fuerit humida et superuene〈-〉
60
rit calor estiuus eidem cum medio: et istud medium est calor veris
61
temperatus: et tunc non veniet tempus caloris antequam ipsa humi〈-〉
62
ditas sit consumpta: et corpora receperunt defensionem vt pro〈-〉
63
pter calorem non permutentur. ¶ Et vniuersaliter scias quod quatuor tempo〈-〉
64
ra sunt cum quatuor humoribus sicut cum quatuor elementis
65
quia si tempora resistunt vt vnum elementum aliud non vincat vel
66
superet sic resistunt vt vnus humor alium non vincat: quia nisi
67
esset comparatio quam habet tempus cum quolibet humore vnus
68
humor a suo contrario corrumperetur. Item Hyppocrates quando hyems
69
fuerit calida meridionalis et pluuiosa. et ver septentrionale in〈-〉
1
aquosum fient fluxus sanguis et obtalmie sicce. et senibus reu〈-〉
2
mata: epilepsie et paralysis et apoplexie: et pregnantes abor-
3
tiunt. Et causa huius est vt in tali dispositione ipse egritudines
4
fiant. quia cerebrum in tali dispositione superflue humectatur:
5
veniente vero vere frigido cum sui natura habeat humores
6
dissolutos mouere: tunc frigiditas resistet sue complexioni na〈-〉
7
turali. et tunc humores a frigiditate compressi distillabuntur. et
8
ob hoc iste egritudines mouebuntur. Et si hyemis dispositio
9
erit similis dispositioni veris predicte aptius et citius egritudi-
10
nes iste fient. quia humores tunc temporis erunt congelati et immo-
11
biles: et ipsi tamen non sunt penitus denudati ab humiditate natu〈-〉
12
rali. Et fluxum sanguinis hic intendit Hyppocrates propter vlceratio〈-〉
13
nem intestinorum que fit propter reumata acuta que fiunt ab hac
14
permutatione. Et mulieres non abortiunt isto tempore: nisi quia
15
vulue ipsarum tali tempore nimis humefiunt et debilitatur que in
16
eis est virtus retentiua. et poterit esse vt etiam hac permuta-
17
tione embryo ledatur eo quod propter humiditatem debilitatur. Et
18
dixit Hyppocrates quando estas erit parum pluuiosa et autumnus calidus
19
multum meridionalis et pluuiosus tunc erunt hyeme fortes
20
dolores capitis: tusses et raucedines in aliquibus fiet pthi-
21
sis. et causa huius est manifesta: eo quod in tali autumno replentur
22
capita multis superfluitatibus: et cum superueniret hyems compri〈-〉
23
met eerebrum[*]eerebrum corrupt for cerebrum et stillabunt ab eo superfluitates nec poterunt dige〈-〉
24
ri. et ob hoc iste egritudines fient. nam si remanebunt in capite
25
facient dolorem predictum. et si fluxerint ab eo facient egritu-
26
dines supradictas: et si fluxerint ad pulmonem fient tusses. alias
27
pthises[*]alias pthises is missing in Venice 1574. Adhuc dixit quod si fuerit autumnus septentrionalis et
28
siccus fiet in complexionibus siccis obtalmia sicca: febres acu〈-〉
29
te: et cardiaca melancholica. quia manifestum est quod quando istud tempus in
30
siccitate fortificatur faciet egritudines melancholicas. et febres
31
he diete[*]diete corrupt for dicte sunt ex humore melancholico. quamuis humor ille non sit ve〈-〉
32
locis motus. Item dixit quod egritudines que fiunt tempore multum
33
pluuioso pro maiori parte sunt febres longe. et fluxus ventris et
34
epilepsia. et apoplexia: et squinantia. ¶ Et dixit Hyppocrates quod pauci-
35
tas pluuie salubrior est corporibus. Et causa est quia super〈-〉
36
fluis humiditatibus calor naturalis non bene dominatur. Et non est
37
intelligendum ab Hyppocrate vt laudet aerem siccum ex toto quia aer
38
nimis siccus inducit egritudines eisdem similes. Et propte〈-〉
39
rea dicit alibi: quod quando est priuatio pluuie fiunt febres acute: quia
40
aer temperatus secundum Hyppocrates est mediocris inter multam et paucam
41
pluuiam. Et tu debes scire quod aer distemperatus in vna qua-
42
litatum distemperantia superflua generat egritudines eisdem si〈-〉
43
miles. Sed aer pestilentialis fit corruptione sue substantie. Et hoc
44
accidit sepe propter multam pluuiam tempore estiuo: sicut dicit Hyppocrates quod
45
accidit in ciuitate acaron: quia tota estate fuit fortis pluuia. et
46
propterea accidit habintantibus malus pruritus. et pustule ma-
47
liciose ita quod aliquibus cadebant brachia et pedes. Item corrum-
48
pitur substantia aeris ex vaporibus corruptis mixtis cum eo sicut
49
a vaporibus resolutis a cadaueribus et a stagnis quibus linum
50
maceratur. Et similiter fiunt egritudines pestilentiales a cor〈-〉
51
ruptione aque et ciborum sicut accidit tempore famis. Item egri〈-〉
52
tudines pestilentiales que fiunt a corruptione aeris citius
53
sunt egritudines mortifere. quia aer putrefactus vel corru-
54
ptus velocius attingit cor. et propterea accidentia illarum
55
febrium sunt mala propter malitiam anhelitus que hoc ope〈-〉
56
ratur. et non apparet in illis febribus fortitudo. nec sentitur
57
in eis magna lesio manifeste: eo quod mala complexio dominatur
58
in illis communiter in omnibus virtutibus corporis. Sed illud quod fa〈-〉
59
cit lesionem manifestam sensibilem est mala complexio parti〈-〉
60
cularis vel diuersa. et scias quod non omnis homo egrotat propter
61
permutationem aeris. sed illi qui ad hoc apti sunt. Et quando
62
tempora anni sequentur eorum naturam quasi non erunt cause egri〈-〉
63
tudinum quamuis nos videamus contrarium. quia egritudines quedam
64
sunt magis proprie vni tempori quam alteri sicut sunt egritudines
65
que fiunt ex humore simili illi tempori. quia sanguinee in ve-
66
re cholerice in estate. melancholice in autumno. flegmatice in
67
hyeme. quamuis in vere per accidens fiant egritudines melancholi〈-〉
68
ce et hoc accidit propter motum humorum et eorum dissolutionem
69
et ebullitionem. quia in his temporibus adueniunt partibus omnium si-
1
milia accidentia que adueniunt humiditatibus tere nascenti-
2
um. ¶ Quod dictum est de signis significantibus egritudines
3
ex parte aeris sufficiat compendiose secundum nostram intentionem lo〈-〉
4
quendo. ¶ Sed inueniuntur egritudines parue velut acciden-
5
tia significantia super egritudines magnas futuras: et nos
6
dicemus de aliquibus earum hic. Et postea dicemus de si〈-〉
7
gnis significantibus super easdem egritudines et earum cau〈-〉
8
sas: quia multum necessarium est in hac arte. Et non expectes vt
9
dicam tibi res nouas que non sunt dicte ab antiquis.
10
¶ Capitulum .XV. Quod est de signis pronosticis egritudinum futu〈-〉
11
rarum per egritudines paruas.
12
〈E〉T dixerunt quidam quod dolor capitis fixus qui in
13
arabico nominatur soda: et emigranea[*]emigranea i.e. hemicrania (cf. Venice 1574) que in arabico
14
nominatur sethica perseuerans denunciat decur-
15
sum aque ad oculum in fine: aut dilatationem pupille que in
16
arabico nominatur azabar. ¶ Et saltus faciei nominatur hacha〈-〉
17
la: tortura vero nominatur lachora et spasmus nominatur tasnec: et
18
priuatio motus nominatur cadar: paralysis vero felee. ¶ Saltus
19
faciei perseuerans multum denunciat torturam oris. Saltus
20
vero totius corporis significat spasmum humidum priua-
21
tio motus significat paralysim. ¶ Rubedo faciei oculorum
22
et venarum que sunt in eis cum fluxu lachrymarum et fuga a lumine cum
23
forti dolore capitis denunciat apostema calidum in cerebro. Incubus
24
thebus dicitur et vertigo hahasta nominatur perseuerans et denun〈-〉
25
ciat epilepsiam. epilepsia vero vocatur chission: tristitia perseuerans
26
fine causa denunciat melancholiam. Apparitio corpusculorum velut mu-
27
scarum et capillorum ante oculos denunciat decursum aque ad ocu-
28
los: nisi hec accidens a stomacho proueniat. Reumata continua sine in〈-〉
29
terpollatione faciunt timorem pthisis. Sudor multus perseuerans si〈-〉
30
gnificat repletionem. Fortis syncopis crebra sine manifesta
31
occasione perseuerans diu mortem subitam nunciat. Repletionem super-
32
fluam habentes timemus ne ad sputum deueniat sanguinis qui in
33
arabico nominatur vestadam et etiam est signum apoplexie et subite mortis et
34
stupefactio sensuum et relaxatio motuum significat apoplexiam.
35
Grauitas lateris dexteri circa hypocundria egritudinem epatis
36
significat. Stercus multum tinctum timorem egritudins icteritie si〈-〉
37
gnificat. squaliditas faciei et tumor palpebrarum et digytorum
38
manuum et pedum futuram hyposarcam significant. Fetor stercoris
39
significat super nauscam que in arabico nominatur tacura. Urine fetor
40
putrefactionem et febrem nunciat. Lassitas et membrorum confractio
41
sine causa manifesta cum casu appetitus febrem denunciat. vrina
42
vstiua perseuerans vlcerationem in vesica et virga significat. Pri〈-〉
43
uatio appetitus cum syncopi cholericam significat. Grauitas
44
et extensio que est sub ventre et in renibus significat super egritudi-
45
nem renum. Stercus adustum in orificio ani vlcerationem inte-
46
stinorum significat. Pruritus in ano perseuerans hemoroydas de〈-〉
47
nunciat nisi in intestinis sint vermes nati. Multe pustule in
48
corpore apostema magnum significant. Multa noda apparentia
49
faciunt timere de nodo magno naminato[*]naminato corrupt for nominato dubellet. Morfea et
50
fortis rubedo faciei et strictura anhelitus et vocis lesio lepram
51
significat. Et vniuersaliter dico quod quando permutatur aliquid ex consuetis si-
52
gnificat futuram egritudinem: sicut est appetitus superfluus
53
aut diminutus aut augmentum vel diminutio in superfluitati-
54
bus vel multus somnus vel paucus vel alia accidentia preter ista.
55
¶ Capitulum .XVI. Quod est de pulsu et vrina in generali.
56
〈E〉T postquam locuti sumus de hoc genere signorum
57
sufficienter: volumus nunc loqui de signis ipsarum egri-
58
tudinum que significant necessario vnam trium rerum
59
videlicet: aut super quiditatem egritudinum: aut super
60
causas ipsarum: aut super membrum in quo est egritudo. Et mul〈-〉
61
totiens significat super hec tria quemadmodum de signis egritu-
62
dinum que sunt in membris interioribus. Sed egritudines appa-
63
rentes in superficie corporis non indigent signis nisi significan-
64
tibus causas ipsarum ob hoc: quia ille patent sensui visus. Et universaliter sci-
65
as quod signa non sunt aliud nisi illud quod apparet in actionibus
66
et passionibus animalibus et naturalibus cum accidentibus que proueniunt
67
qub eis. Propterea quia inueniuntur duo genera signorum communi〈-〉
68
cantium pluribus egritudinibus. ¶ Et debemus primo tractare
69
de eis. et postea narrabimus signa vniuscuiusque egritudinis
1
propria. Et ista duo genera signorum sunt pulsus et vrina. et signi〈-〉
2
ficatio pulsus sumitur a communicantia omnium membrorum cum corde.
3
¶ Sed vrina sumitur a mensura digestionis in epate et venis. et
4
propterea significatio ipsius non est pauca in significando egri〈-〉
5
tudines membrorum virtutis nutritiue. Et incipiendum est
6
a pulsu. qui uia eius est cognitio melior.
7
¶ Capitulum .XVII. Quod est de pulsu et de generibus et speciebus eius.
8
〈E〉T dicimus quod pulsus est compositus ex duobus
9
motibus hoc est motu dilationis et motu constri-
10
ctionis. et ex duobus quietibus que sunt inter du〈-〉
11
os motus sicut declaratum est. Quia inter quoslibet duos
12
motus necessario sunt due quietes: et etiam quia sapientes
13
huius artis dicunt quod ipsi comprehendunt has duas quietes: et ma〈-〉
14
xime quietem qua est post constrictionem: quia quies que est post dilatatio-
15
nem est manifesta etiam illi qui non est perfectus. propterea accidentia que
16
essentialiter hoc comitantur continentur vna istarum: hoc est aut in moti-
17
bus aut in quietibus. Et propterea apparet quod prima genera pulsuum
18
sunt septem. vnum est quod sumitur a quantitate dilatationis. secudum su〈-〉
19
mitur a quantitate temporis motus. Tertium a quantitate virtutis mouen〈-〉
20
tis. Quartum a tempore quietis. Quintum a proportione duorum motuum
21
et duarum quietum. Sextum a permutatione pulsus et sua assimilatione
22
sue temperiei. Septimum ab ordinatione motus et quietis et in ordina〈-〉
23
tione. Sed tria sunt genera que consueuerunt iungere medici istis .7.
24
vnum est quod sumitur ab arterijs. Secudum a qualitate ipsius arte〈-〉
25
rie. Tertium sumitur a dispositione substantie arterie. Sed ista tria non sunt
26
propria in pulsu inquantum est pulsus. quia pulsus inquantum est puisus non
27
stat nisi per motum et quietem. Et primo volumus narrare species que
28
continentur sub vnoquoque genere. et postea dicemus causas vnius〈-〉
29
cuiusque generis: et speciei: quod est: quia quando nos cognouerimus eorum
30
causas efficientes: tunc poterimus sumere plura signa egritudi-
31
num: eo quod ipse eedem sunt cause diuersitatis pulsuum. Et propterea
32
quando inuenietur gens aut species prope cause: tunc erit signum fixum su-
33
per istud genus aut speciem egritudinis. ¶ Et pulsus qui fuerit
34
plurium causarum non significat super illam egritudinem solum ipsam
35
efficientem nisi secum alia significatio adiungatur. ¶ Et deinceps
36
volumus incipere narrare species pulsuum: et subsequenter eorum
37
causas assignare: quia cum sciuerimus eorum causas efficientes: tunc pos-
38
sibile erit quod ponemus eas signa super egritudines: eo quod ipse
39
eedem sunt cause efficientes earundem. Et ideo quando erunt ex eis ge-
40
nus vel species proprie cause tunc erit signum continuum super inuentio〈-〉
41
nem illius speciei egritudinis vel generis. et quando erit ei plus vna
42
causa non significabit super egritudinem agentem nisi qundo cum eo fue-
43
rit significatio alia. Uerbi gratia. quia pulsus formicans qui est in
44
ethica[*]ethica cf. Venice 1574: hectica, in Ferrara 1482: ethica est accidens continuum super inuentionem illius speciei egritudi-
45
nis vel generis quando erit ei pulsus diuersus. nam causa significa〈-〉
46
bit alias et quando erit ei pulsus vel plus vna causa non significabit[*]alias et quando erit ei pulsus ver plus una causa non significabit is missing in Ferrara 1482 su〈-〉
47
per egritudinem istius febris[*]vel generis ... istius febris cf. Venice 1574: et quando erit una causa tantum ex pluribus, non significabit super egritudinem, ut pulsus diversus, qui non significat super febrem putredinis: eo quod pulsus diuersus est inue〈-〉
48
tus in febribus putridis et in dolore stomachi. Ergo hoc non est si-
49
gnum declarans febrem putredinis proprie nisi ei associetur aliud
50
signum. et possibile erit quod aliud signum sit ex speibus pulsuum. et
51
quod non. Et postquam data sunt signa significantia a medicis causas
52
pulsuum: tenentur determinare pulsum appropriatum vnicuique
53
egritudini: eo quod maior pars pulsuum est composita sicut pulsus
54
significans super apostemata calida. quia est paruus: velox: inordi-
55
natus: et variatus multis variationibus. et in hac egritudine
56
pulsus ei proprius est compositus semper. Et quidam pulsuum sunt
57
quorum est signum diffinitiuum super aliquam egritudinem quando asso-
58
ciatur ei aliud signum. Uerbi gratia. quoniam pulsus inordinatus quando
59
erit cum calore manifesto in corpore et non erit in ore stomachi punctio
60
aliqua seu dolor est signum certum super febrem putridam. Et post〈-〉
61
quam declarauimus quomodo est significatio pulsus generaliter re-
62
dibimus ad numerandum species. deinde dicemus vnius-
63
cuiusque. Et dicimus quod genus quod sumitur a quantitate dilatatio〈-〉
64
nis diuiditur in pulsum magnum et paruum et mediocrem et in longum bre〈-〉
65
uem et mediocrem et largum strictum et mediocrem et in eminentem
66
profundum et medium. Et magnitudo est quando arteria extenditur
67
superflua dimensione in omnibus tribus dimensionibus scilicet in pro〈-〉
68
funditatem: latitudinem: et longitudinem. Paruus est contrarius
69
illi. Et medius mediocritatem horum retinet. Longus est qui
1
extenditur in longiudinale dimensionem plusquam in latitudina〈-〉
2
lem vel profundam: hoc est qui transit quatuor tangentis digytos.
3
Greuis autem est contrarius huic. Sed medius horum mediocrita〈-〉
4
tem seruat. Largus est ille qui secundum latitudinem vltra alias ex〈-〉
5
tenditur dimensiones. Strictus illi est contrarius: sed medi〈-〉
6
us medium tenet. Eminens est ille qui in altitudine vltra alias di〈-〉
7
mensiones extenditur. profundus vero est ei contrarius. medius ve〈-〉
8
ro mediocritatem seruat. ¶ Et iste species adinuicem compo-
9
ni possunt. Sed difficile est hanc compositionem cognoscere ta〈-〉
10
ctu: iste sunt spicies sumpte a genere quantitatis dilationis. Sed
11
genus quod sumitur a tempore motus diuiditur in velocem tar〈-〉
12
dum et medium. Et genus quod sumitur a quantitate virtutis
13
diuiditur in fortem debilem et medium. Et fortis est ille qui
14
extrema digytorum fortiter percutit. Et qui sumitur a tem〈-〉
15
pore quietis diuiditur in spissum: rarum: et medium. Et di-
16
cit Galienus: quod spissus est ille in quo tempus quietis post
17
suam constrictionem est paruum. Sed rarus est contrarius
18
illi. sed medius medium seruat. Sed hoc non percipit nisi
19
ille qui comprehendit quantitatem quietis que est post con〈-〉
20
strictionem. Et qui hoc non: nescit cognoscit differentiam in-
21
ter pulsum velocem et spissum. sed hoc graue est inueniri. ta〈-〉
22
men non videtur impossibile multum perfectis qui sunt op〈-〉
23
timi sensus quoniam omnes homines non sunt equales in
24
hoc sensu. quemadmodum non sunt equales in solicitudine et bonita〈-〉
25
te intellectus. ¶ Sed genus sumptum a proportione .4. tempo-
26
rum pulsuum diuiditur in pulsum equi ponderis et non equi pon〈-〉
27
deris. et equi ponderis est equalis. et habet compositionem duo〈-〉
28
rum motuum adinuicem compositione naturali. et per viam
29
nature. et similiter habet compositionem vnius quietis ad aliam. et etiam il-
30
la que est motus ad quietem. ¶ Et iste compositiones diuersifi〈-〉
31
cantur secundum diuersitatem etatum temporum et complexionum. Galienus dicit
32
quod iste compositiones naturales non inueniuntur nisi secundum vnam com〈-〉
33
positionum notarum musicarum proportionatarum et ordinata〈-〉
34
rum que est compsitio dupli aut partis. et dicit quod minor propor-
35
tionum sentitarum in pulsu est illa que multiplicat quartum multi-
36
plicati comparatione vnius partis multiplicate duarum partium
37
Et si ita est vt dicit mirabile est. ¶ Sed comparationes istas
38
comprehendere difficile est quamuis multi homines in musica eas
39
comprehendant propterea quia note musice habent superfluam
40
extensionem: ita quod minor dimensio illarum exemplo potest compre-
41
hendi. et est illa que multiplicat ex .36. partibus vnius par-
42
tem vnam. ¶ Et ista verba sunt alterius scientie que huic per ac-
43
cidens est necessaria hic parum. ¶ Sed in pulsu sunt tem-
44
pora breuia ad inueniendum hanc comparationem in eo. adhuc
45
magis. quia quies existens post spissitudinem difficile est inue-
46
niri. eo quod arteria est sub carne. ¶ Et propter hoc elegerunt tan〈-〉
47
gere hanc arteriam. eo quod illa est latior et propinquior loci prin〈-〉
48
cipij: et has arterias tangunt medici. ¶ Sed genus sump-
49
tum a sua similatione et a sua diuersitate omnia preterita ge〈-〉
50
nera continet: quod est: quia assimilatio pulsus est vt omnia ge-
51
nera secundum vnum modum concurrant. hoc est. quia si est magnus vt
52
fit perseuerans in sua magnitudine: et similiter si est velox: tardus
53
aut ex alijs. Et pulsus diuersus habet duas species: aut in
54
omnibus generibus: aut in vno: aut pluribus fit diuersus
55
aut in multis pulsationibus: aut solum in vna. ¶ Item di〈-〉
56
uersorum pulsuum quidam est ordinatus et est ille qui multis re〈-〉
57
uolutionibus suam diuersitatem conseruat. ¶ Et quidam
58
est non ordinatus: et est ille qui suam diuersitatem non seruat.
59
¶ Et conuenientius est vt species pulsuum diuersorum cum spe〈-〉
60
ciebus compositis computentur. et ego ex eis manifestiores
61
dicam. ¶ Et genus sumptum a qualitate arterie diuiditur
62
in tres species: hoc est in frigidum: calidum et temperatum.
63
¶ Et quod sumitur a substantia arterie diuiditur in durum:
64
mollem et medium. Et quod sumitur a contento in arterijs
65
diuiditur in plenum vacuum et medium. iste sunt species sim〈-〉
66
plices pulsuum. ¶ Et inueniuntur pulsus compositi qui
67
habent nomina que dicenda sunt: quia quidam eorum dici〈-〉
68
tur pulsus caprizans: et est qui variatur in vna pulsatione in
69
tarditate et velocitate: et accidit huic pulsui vt festinet et stet: et
1
cito redit: et suum motum complet: et appellatur caprizans
2
eo quod suus motus assimilatur saltui capreoli. ¶ Et quidam no〈-〉
3
minatur cauda soricina qui semper variatur. quia aliquando varia〈-〉
4
tur ab augmento ad diminutionem: et aliquando a diminutio〈-〉
5
ne ad augmentum et istud augmentum et diminutio aliquando sunt
6
proportionata aliquando non. Et quidam dicitur vndosus: et ille
7
est qui variatur in magnitudine et paruitate partium orga-
8
ni in eminentia et profunditate in strictura et largitate cum
9
mollitie substantie organi: et declinat parum ad paruitatem sed
10
non multum: et vniuersaliter suus motus assimilatur vndis maris et
11
ab eisdem nomen suscepit. Et quidam dicitur vermiculosus qui
12
vndoso assimilatur. et est eo minor et spissior. Et quidam dicitur
13
formicans et est minor istis duobus sed est spissior. Et quidam di〈-〉
14
citur serrinus qui vndoso in diuersitate partium similatur: tamen
15
eis rigidior est. Et quidam dicitur bis pulsans. et potest esse vt
16
iste sic dominetur per diuersitatem quam in vna habet pulsati〈-〉
17
one: quia in eadem interpollat et reuertitur: et potest esse vt dicatur quod
18
due pulsationes sunt vna: quia quies que est inter eas non ha-
19
bet tempus quod mereatur dici tempus quietis. Et quidam di〈-〉
20
citur tremulus: et quidam dicitur tortuosus qui percipitur
21
talis sicut si organum torqueretur. Et quidam dicitur arcua〈-〉
22
tus: quod est: quia est eminens in medio. et in extremitatibus
23
profundus. ¶ Iste sunt omnes simplices species et mani-
24
festiores que sunt in compositis.
25
¶ Capitulum .XVIII. Quod est de causis pulsuum.
26
〈D〉Einceps incipiemus narrare causas omnium. Et
27
dicimus quod causa magnitudinis pulsus est sani-
28
tas virtutis et etiam sanitas instrumenti: et multa
29
necessitas pulsationis. et propterea est iste pulsus
30
signum dominationis sanguinis in toto corpore. et maxime
31
si cum hoc iungantur velocitas et frequentia. quia hec sunt testi-
32
monia multe necessitatis cum sanitate virtutis et instrumen〈-〉
33
ti. Et cause parui pulsus sunt istis contrarie: hoc est si sint
34
propter debilitatem solum aut inobedientiam instrumenti:
35
aut propter necessitatis paruitatem. et propterea quando erit
36
istius pulsus causa debilitas virtutis necessario significabit
37
complexionem malam materialem dominantem super virtutem ipsam
38
debilitantem aut significat euacuationem superfluam propter quam
39
intrinseca virtus est dissoluta. Et quando fuerit causa ex in-
40
obedientia organi necessario significat malam complexionem
41
siccam materalem: sicut accidit quando dominatur cholera: aut melancholia:
42
aut dominatur in toto corpore complexio mala sicca non materialis
43
sicut est febris ethica: aut significat super congelationem que fit
44
propter frigiditatem multam. aut propter extensionem arteriarum que fit
45
propter apostema. ¶ Sed qui fit propter paucam necessitatem significat pau〈-〉
46
citatem caloris: et aliquando agregantur hce[*]hce corrupt for hec omnia tria: et significat
47
super ista tria: et causa mediocritatis est temperantia rerum supra
48
dictarum. Et causa longi pulsus est paucitas virtutis eo quod non
49
potest extendere arteriam in latitudinem et profunditatem secundum
50
proportionem extensionis longitudinis. et hoc est pro maio〈-〉
51
ri parte propter ineptitudinem instrumenti: sicut est propter
52
rigiditatem et obturationem cutis. Et cause curti pulsus sunt
53
opposite causis longi. et hoc fit propter virtutis debilitatem:
54
et potet esse vt sit propter instrumenti rigiditatem: aut propter hoc
55
ambo. ¶ Sed largi pulsus causa fortitudo virtutis est cum
56
aptitudine instrumenti: et cause stricti sunt istis opposite.
57
¶ Sed cause eminentis sunt propinque causis longi: excepto
58
quod virtus fortior est quam in illo vel alio. aut quia instrumentum est
59
magis obediens. Et cause profundi istis sunt opposite. Et cau〈-〉
60
sa velocis est multa pulsationis necessitas. tamen non est neces-
61
sarium vt cum hoc adiungatur fortitudo. eo quod pluries natura labo〈-〉
62
rat cum velocitate loco fortitudinis quando fortitudinem non
63
habet. et hoc fit propter debilitatem virtutis. aut ineptitudinem
64
instrumenti. Et cause tardi istis sunt contrarie id est non necessitas
65
anhelitus aut debilitas virtutis aut ambo. et propterea est
66
hoc genus pulsus signum male complexiouis[*]complexiouis corrupt for complexionis frigide ma-
67
terialis vel inmaterialis proprie vel communis. aut debilitas
68
virtutis propter euacuationem preambulam. aut propter mul〈-〉
69
tos malos humores qui dissoluunt virtutem propter malam
1
eorum complexionem vel qualitatem: et cause generis recepti a virtute
2
sunt manifeste. Et cause pulsus fortis et debilis que sunt sumpte
3
a virtute manifeste sunt. Et cause spissitudinis eedem cum causis ve-
4
locitatis: et natura illum operatur quando non potest facere fortem vel velocem.
5
Sed causa rari est propter paucam necessitatem cum abundantia frigidi〈-〉
6
tatis. ¶ Sed genus sumptum a proportione .4. temporum pulsus est
7
quia eorum a via naturali exitus est vt motus dilatationis sit ma-
8
ioris comparationis ad motum constrictionis quam debeat: et est vt ma〈-〉
9
ior sit necessitas inspirationis quam respirationis. Et quando motus
10
constrictionis erit maioris comparationis: ad motum dilatatio-
11
nis debito tunc erit fortis necessitas ad euaporandum vaporem
12
fumosum. Et quando quies erit maioris comparationis debito ad mo〈-〉
13
tum. tunc erit hoc propter debilitatem virtutis cum multa inspiran〈-〉
14
di necessitate. Et similiter permutatio comparationis duarum ad〈-〉
15
inuicem quietum est sicut permutatio comparationis duorum motuum: hoc
16
est motus dilatationis et constrictionis. Sed genus sumptum a similitu〈-〉
17
dine et diuersitate pulsus est manifestum: quia assimilatio non fit
18
nisi bonitate virtutis et ordinatione ipsius vt causa permutatio-
19
nis est euaporatio virtutis et ipsius debilitas. Et caus talis per〈-〉
20
mutationis est vna duarum rerum. aut propter aliquam rem que vir〈-〉
21
tutem debilitauit et aggrauauit sicut dominium humorum malorum.
22
aut propter aliquam causam calorem intrinsecum cordis ledentem. quia disten-
23
dit sicut dolor oris stomachi. et potest esse quod sit hoc propter debilitatem
24
virtutis ipsius de motu instrumenti: sicut contingit in fine egri〈-〉
25
tudinum nocentium. Ideo quia debilitas semper dicitur in comparatio〈-〉
26
ne. quia sicut contingit propter causam multorum humorum. sic non est impossibile
27
vt sit causa motus instrumenti ipsius. Et qui diuersificatur in mul-
28
tis pulsationibus minus malus est: sicut est ordinatus in diuer-
29
sitate pulsus. Similiter est malus minus non ordinato. propterea quia or〈-〉
30
dinatus conseruat suum circuitum in hac diuersitate. et conser〈-〉
31
uatio non fit nisi dominio virtutis propter aliquem motum. Et cause
32
specierum in diuersitate compositarum he sunt. quoniam cause caprizantis
33
pulsus aliquando proueniunt ex ineptitudine instrumenti. et similis
34
causa est pulsus soricinij. excepto quod quando permutantur ab augmen-
35
to ad diminutionem est signum diminutionis virtutis. et si redit
36
ad suum principium signat vigorem virtutis. et si a diminutione ad
37
augmentum deuenit fortiorem virtutem significat. ¶ Sed vndo〈-〉
38
si pulsus causa est virtutis debilitas cum organi mollicie et fre〈-〉
39
quentia sua est sicut si virtns[*]virtns corrupt for virtus partem membri super aliam aggregat.
40
ita vt iste motus motui vndarum maris assimiletur qui ex multis
41
compositus est motibus. Et vermiculosi pulsus cause istis si-
42
miles sunt. tamen sunt debiliores. et similiter fornicans[*]fornicans corrupt for formicans tamen et ipse
43
vndoso debilior est. et proptera[*]proptera corrupt for propterea dictum est. quod non fit formicans ni〈-〉
44
si vermiculosus precedat. ¶ Cause debilitatis virtutis sunt
45
manifeste. aut propter euacuationem superfluam ex qua euenit
46
syncopis aut destructionem caloris intrinseci. eo quod cause que
47
faciunt egritudinem sunt contrarie ei et nocent illi. Sed serrini pul〈-〉
48
sus cause sunt virtutis debilitas et est compositus ex debili et
49
paruo. et in ipso sunt partes anticipantes et postponentes si〈-〉
50
cut in vndoso. excepto quod in isto siccitas magna est manife-
51
sta. et quia siccitas. fit etiam ab extensione est serrinus pulsus signum
52
calidi apostematis et maxime quando est in membris neruo〈-〉
53
sis. quod est. quia rigiditas plus fit ibi propter neruum. ¶ Sed bis
54
pulsantis causa hoc est martellini. est organi duricies. quia
55
agit sicut malleus super incudem percutiens bis percutit et secunda
56
pulsatio per se est: hoc est propter rigiditatem nerui. Et causa tremuli de〈-〉
57
bilitas est virtutis. et tortuosus significat super spasmum. Et
58
arcuati causa similiter debilitas est virtutis. quia equaliter organi partes
59
ferre non possunt. Iste sunt cause septem generum pulsuum breui〈-〉
60
ter dicte. Sed de pulsibus apostematum dicemus cum loquemur de
61
signis cuiuslibet egritudinum. Sed cause trium generum pulsus
62
istis coniunctarum manifeste sunt a rebus antedictis. hoc est a cau〈-〉
63
sis male complexionis. Et quia iste species pulsuum non possunt com-
64
prehendi in aliquo indiuiduo nisi comparato ad pulsum sani
65
qui in corpore temperate complexionis inuenitur. aut ad aliquam octo
66
complexionum secundum Galienum aut ad .4. secudum quod apparet a radicibus na-
67
ture. et iterum sanorum pulsus alter ab altero diuersificatur. Et
68
propter eorum diuersificationem oportet nos cognoscere. quia si hec igno-
69
ramus egrotantium pulsus minime cognoscemus. quod est quia pul-
1
sus egri non cognoscitu nisi proper comparationem corporis sani. vt co〈-〉
2
gnoscat diuersitatem complexionis ipsius. Et propterea necesse est ei qui
3
vult in hac scientia perfectus esse vt se exerceat in cognitione pulsus
4
sani vt cognoscat diuersitatem complexionis ipsius. vt cognoscat
5
causas permutantes pulsum. quia nisi hec cognouerit posset er-
6
rare et opinari. quia pulsus sanorum est pulsus egrorum.
7
¶ Capitulum .XIX. Quod est de diuersitatibus pulsuum per
8
res intrinsecas.
9
〈E〉T dicemus diuersitatem pulsus complexionum. Pul〈-〉
10
sus naturalis calide complexionis maior est et velocior
11
pulsu temperate. et potest esse vt sit frequentior. et frigi-
12
de est contrarius paruior et tardior temperata et possi-
13
bile est vt sit magis submersus. Et pulsus sicce complexionis
14
est cum paruitate durus. propterea quia durities non est obediens ex〈-〉
15
tensioni. Et pulsus humide mollis declinans ad fortitudinem et
16
magnitudinem. quia in hoc humiditas obediens est. Et pinguedo
17
et macies habent significationem in actu pulsus. quod est. quia pulsus
18
in corporibus macilentis euidentior apparet quam in pinguibus
19
eo quod in corporibus pinguibus est pulsus quasi sepultus et
20
habet spissitudinem. et propterea habet fortitudinis diminutionem. ¶ Et
21
etates sunt ex rebus que ponunt diuersitatem in pulsu propter diuersita〈-〉
22
tem datam a complexione quia pulsus puerorum ex parte caloris est velox
23
et ex parte debilitatis virtutis est spissus. Et pulsus iuuenum
24
est fortis propter eorum calorem et fortitudinem et est rarior pulsu puero〈-〉
25
rum. Et pulsus senum debilis est rarus et tardus. Et sexus similiter
26
est ex rebus que diuersitatem ponunt in pulsu. quod est. quia pulsus
27
marium est fortior et maior pulsu feminarum. et pulsus mulierum
28
minor est et debilior. sed est velocior eo quod velocitas eis est lo-
29
co fortitudinis. Iste sunt cause mutantes pulsum. ¶ Et som〈-〉
30
nus et vigilia similiter habent operationes in pulsus permutatione.
31
¶ Capitulum .XX. Quod est de causis permutantibus pul〈-〉
32
sum ab extrinseco.
33
〈S〉Ed rerum extrinsecarum que pulsum permutant. Que〈-〉
34
dam sunt in quatuor temporibus anni. et quedam in cibis
35
et potibus et in balneis aque calide. Similter et acciden-
36
tia anime sunt ex his que permutant pulsum. Et ex his que
37
permutant ante dicta sunt in cognitione pulsus. Et a rebus que
38
superueniunt corpori a quatuor qualitatibus poteris pulsuum
39
diuersitatem cognoscere. vbi gratia. quia cibus quando est nouiter
40
in stomacho susceptus pulsum ponit paruum et debilem et occultum. et quando
41
digeritur ponit contrarium. Et hoc est. quia cibus antequam digeratur ca-
42
lor naturalis ab eo est sepultus quemadmodum ignis a multis sepe〈-〉
43
litur lignis et quando digeritur tunc calor inualescit naturalis. Et propterea
44
in nostris diximus radicibus quod cibus ex parte eius est similis
45
et ex parte est contrarius. Et simile est in somno et in vigilia quod est
46
quia somnus factus propter cibum non fit nisi quia calor naturalis a cibo est
47
oppressus. et vigilia pro maiori parte fit facta digestione. Sed per〈-〉
48
mutatio propter tempus anni a se non est multum occulta. quia pulsus
49
veris est calidus et humidus sicut est in habentibus complexionem ean〈-〉
50
dem. et similiter alia tria tempora se habent. Et qui opinantur quod pulsus au〈-〉
51
tumni est similis pulsui veris in fortitudine frequentia aut tempe〈-〉
52
rie penitus errat propterea quia in illo tempore virtutes sunt diminute propter pau〈-〉
53
cum calorem spirituum. immo isto tempore est quasi similis senum virtuti. quia
54
istud tempus tempori senectutis assimilatur. ¶ Et propterea tunc plu〈-〉
55
rima terre nascentie senescunt: et etiam virtus generatiua in isto tempore in
56
vegetabilibus et animalibus debilitatur. ¶ Et similiter regiones habent
57
operationem in permutatione pulsus et quod complexionem permutant. ¶ Iam
58
dictum est sufficienter de pulsibus et qui petierit vltimiorem particu〈-〉
59
laritatem in scientia pulsus: perquirat ipsam in libris spicatorum.
60
¶ Capitulum .XXI. Quod est de vrinis generaliter.
61
〈E〉T deinceps volumus loqui de vrinis. ¶ Et dici-
62
mus quod accidentia que apparent de vrina sicut superius
63
dictum est: quedam significant digestionem epatis venarum et
64
membrorum. Et quedam significant egritudinem renum et
65
vesice. Sed primo volumus narrare signa apparentia in vri〈-〉
66
na sicut superius dictum est que significant digestionem epatis venarum
67
et membrorum. Et postea dicemus vniuscuiusque significationem
68
specierum. Et res per quas significat vrina sunt trium specierum.
69
prima est vrine color secunda est substantia. tertia est contentum. Et color
1
vniuersaliter diuiditur in .5. partes: quas diximus .5. genera. ¶ Primum
2
est eolor citrinus et habet multas species sicut palearis: et citrinus: et
3
post assar: et post illum vacatinus qui croco assimilatur post
4
illum qui assimilatur croco rubeo. Secundum genus est coloris rubei et
5
illud habet gradus sicut color qui nominatur asaab id est color rubeus mixtus
6
cum quadam albedine sicut est in rosa: et qui nominatur chimos qui est vt san〈-〉
7
guis: et rubeus qui in superficie habet nigredinem et dicitur azima. Et ter〈-〉
8
tium genus est color viridis et habet gradus sicut fisticus et sicut gi-
9
niar et sicut celestis qui in arabico dicitur elsemet miza: et sicut ni〈-〉
10
gellinus et sicut porrinus. Et quartum genus continet colorem nigrum et
11
habet gradus: videlicet qui declinat ad obscuritatem quandam: et quendam
12
qui declinat ad citrinitatem: et queandam qui declinat ad melanzanium.
13
Et .5. genus continet album equiuoce de vrina vel de aqua. Sed
14
albus est ille qui vere color albus est: et quidam est qui spermati assi〈-〉
15
milatur quidam assimilatur lacti. Isti sunt simplices colores vrine.
16
Et sunt alij multi compositi colores de quibus dicere hoc non est
17
necessarium: sicut color oleaginus: et qui assimilatur loture recentis
18
carnis et similes. Et secundum significatum sumitur a substantia: et substantia quedam
19
est subtilis quedam grossa: et quedam mediocris. Et hoc sumitur .4.
20
modis: vnus est vt vrina sit subtilis et postea ingrossetur. Secundus
21
est vt sit grossa et postea subtilietur. Tertium est vt fiat subtilis et
22
remaneat subtilis. Quartum est vt fiat grossa et remaneat gros〈-〉
23
sa. ¶ Item quedam substantia est clara et quedam obscura: et clara naturaliter
24
substantie subtili coniungitur. Tertium significatum est contentorum: et
25
contenta vrinarum sumuntur a colore substantia loco: et dispositione. nam
26
quoddam est album spissum et coctum: et stat in profundo vasis: et ipsius
27
partes sunt equales vt figuram habeat pineatam: et istud est naturale
28
quod appellatur in arabico: et dicitur atenorum: et quoddam furfuri assimi〈-〉
29
latur: et quoddam saniei assimilatur: et quoddam est sanguineum coagulatum:
30
et quoddam assimilatur pilis: et quoddam arenulis: et quoddam assimila〈-〉
31
tur partibus ferramenti: et quoddam assimilatur ferri squamis. Et hec
32
omnia sunt preter naturam: sicut color rubeus. niger. et obscurus sunt pre〈-〉
33
ter naturam. et quoddam est in parte superiori: et quoddam in media. et quoddam
34
in infima. Et quoddam est naturale: cuius totum est equale in omnibus parti-
35
bus suis. et etiam a quo partes grosse a subtilibus diuiduntur.
36
¶ Capitulum .XXII. Quod est de significationibus vrine sum-
37
ptis ex eius colore.
38
〈E〉T postquam breuiter dicta sunt signa que ab vrina su〈-〉
39
muntur deinceps dicemus eorum significata et incipie-
40
mus a colore. Et dicimus quod vniuersaliter colores citrini
41
cum eorum gradibus significant admixtionem colere cum
42
vrina. Sed eorum naturalior color est citrinus: et alij qui sunt a co〈-〉
43
lera omnes excessum caloris significant: tamen secundum quod propinquiores sunt
44
igneo colori sicut color colere vtelline qui assimilatur colori vtel〈-〉
45
li ouorum de die natorum quam dicit Galienus calidiorem omnibus speciebus co〈-〉
46
lere esse. ¶ Sed colores rubei vniuersaliter significant dominium sangui〈-〉
47
nis et virtutis debilitatem: et maxime illa que declinat ad rubedi〈-〉
48
nem super quam est nigredo sicut significat illa que declinat ad ignei〈-〉
49
tatem plus quam super choleram. Et dicitur quod aliqui in febribus acu-
50
tis fundunt sanguinem per vrinam quamuis in eis non sit vena fracta
51
et hoc significat periculosam crisim: aut dominium sanguinis quan〈-〉
52
titatiuum. Et nigra vrina significant adustionem et super domini〈-〉
53
um frigiditatem: quod est: quia calor et frigus hec duo faciunt. Sed
54
quod a caliditate prouenit habet signa preambula caliditatem signi-
55
ficantia. Sed quod a frigiditate prouenit viriditas aut fuscitas
56
precedit et vniuersaliter alij colores frigiditatem significantes
57
Et aliquando fit vrina nigra propter admixtionem cholere nigre
58
propter expulsionem cholere nigre que a natura fit sicut in
59
spleneticis fit: et omnis viriditas significat frigiditatem excepta
60
illa que zinaria nominatur et porrina: nam ille fortem adustionem
61
significant: et non est dubium quin fisticina et indica seu cele-
62
stis significent super caliditatem: quia videmus vrinas choleri-
63
corum mixtas viriditati cum citrinitate: et quia viriditas est prin-
64
cipium nigredinis ob hoc cause que faciunt nigredinem eedem
65
sunt cum causis que viriditatem operantur: excepto quia in viri-
66
ditate sunt debiliores. Et vrina alba et clara sicut aqua signi-
67
ficat digestionis defectum et virtutis nutritiue debilitatem aut
68
oppilationem aut vtrunque. Et vrina que spermati assimila〈-〉
69
tur significat humorum flegmaticorum frigidorum crudo〈-〉
1
rum abundantiam. Et vt plurimum apoplexiam aut similem
2
egritudinem significat: et pueri hanc habent vrinam quando epi〈-〉
3
leptici fiunt. Et possibile est vt hec vrina sit signum crisis in
4
egritudinibus flegmaticis. et possibile est vt sit color albus
5
in egritudinibus acutis. Sed est plurimum perditionis si-
6
gnum: quia significat ascensum cholere ad superiores partes et
7
ibi facit apostema. Et aliquando vrina erit rubea et egritu-
8
do erit frigida. et hoc accidit propter fortem dolorem vt in co〈-〉
9
lica: aut propter oppilationem viarum que currunt a felle ad in〈-〉
10
testina. quia tunc est necesse vt ille humor exeat per vrinam. et
11
alie cause assignantur. sed iste sufficiant. Sed colores compo〈-〉
12
siti sicut lotura carnis signiftcant debilitatem virtutis epatis
13
aut renum. Et vrina que oleo assimilatur solum in colore ossi〈-〉
14
um febrem significat: eo quod pinguedinem liquefieri in membris
15
significat excepto quod hanc nigredo non precedat quod si hoc esset
16
casum virtutis significaret: et quidam dicunt quod hec vrina in acu-
17
tis febribus apparet: et secundum illos materierum pinguium signum
18
est creticum: sed hec accidit raro.
19
¶ Capitulum .XXIII. Quod est de significationibus vrine
20
sumptis ex substantia eius.
21
〈S〉Ubtilis vrina defectum digestionis significat eo
22
quod digestio necessario materiam ingrossare debet:
23
et dfectius[*]dfectius corrupt for defectius digestionis fit propter humorum crudi〈-〉
24
ditatem aut propter defectum virtutum aut propter
25
caibi et potus multitudinem. Et ex rebus multum adiuuan〈-〉
26
tibus subtilitatem vrine est viarum oppilatio: et propterea vri〈-〉
27
ne calculosorum subtiles sunt: et si post subtilitatem apparet
28
grossa substantia signum est quod natura incipit digerere. Sed
29
si ab ipso principio apparuit grossa et in eadem grossitie man〈-〉
30
serit significat multam humorum ebullitionem a calore extraneo
31
factam: et propter hoc est malum signum. Sed vtina grossa que
32
post subtiliatur et iterum ingrossatur quamuis hec operatio a na〈-〉
33
tura procedat pigritiam nature significat post incepti operis
34
principium. Et si grossicies propter motum humorum fuerit
35
hoc est bonum signum: quod est: quia significat quod natura digerere in〈-〉
36
cepit. Et quidam hoc reprehendere volentes dixerunt quod non
37
sunt aliqua signa tenenda in vrina nisi ex opere nature inte-
38
rioris: sed si ab aere extrinseco fuerint tenenda non erunt. Sed
39
isti ignorant quod aer non operatur in vrina res diuersas nisi pro〈-〉
40
pter preparationem quam ab interiori natura capit. Et vrina
41
que in principio egritudinis a parte nature apparet grossa
42
et postea subtiliatur longitudinem egritudinis significat. Et
43
iam dictum est: quod puerorum vrina naturaliter est grossa et iu〈-〉
44
uenum subtilis.
45
¶ Capitulum .XXIIII. Quod est de hypostasi vrine et de eius
46
significationibus.
47
〈H〉Ypostasis sanitatem denuncians debet esse in fun〈-〉
48
do et esse alba leuis et equalis et in forma pineata
49
in fundo: eo quod est superfluitas tertie digestionis. Et
50
de natura superfluitatum est vt sint graues: alba quia
51
membra non nutriuntur a sanguine nisi postquam est dealbatus
52
et eis assimilatus: et propterea erit color superfluitatis sicut co〈-〉
53
lor nutrimenti quando virtus nutritina sequitur suum cur〈-〉
54
sum naturalem: leuis et equalis propter digestionis temperiem: et quia
55
hec temperies equalis est in omnibus suis partibus debet esse pinea-
56
ta propterea quod hec figura proportionis equalitatem omnium sua-
57
rum partium in leuitate et grauitate ostendit: et quia actio caloris in
58
hac forma dominatur: et etiam corpora grauia naturaliter extenduntur
59
et dilatantur: sed leuia in seipsis aggregantur et petunt ascensum quo〈-〉
60
usque acuantur sicut accidit flamme ignis. Sed significatio que
61
a loco sumitur est hec .videlicet quia illud quod stat in parte superiori
62
quod nebula appellatur significat principium aperitionis digestio-
63
nis dummodo sit alba. Et propter hoc dicit Hyppocrates quod si vrina
64
nubem albam quarta die fecerit crisim in .VII. indicabit. Sed
65
que stat in medio significat digestionis crementum. et que est in fun〈-〉
66
do perfectam digestionem significat absolute: dummodo in hoc per〈-〉
67
seueret conuenientibus diebus. Sed si modo apparet: mo-
68
do vero non significat nature debilitatem et illius impedimen〈-〉
69
tum. ¶ Et est sciendum quod aliquando in vrina apparet hypo-
1
stasis alba quando materia est flegmatica non cocta: et hec dif〈-〉
2
fert a naturali eo quod ipsius partes sunt diuerse. Sed color ci〈-〉
3
trinus hypostasis significat citrine cholere dominium quod vir〈-〉
4
tutem impedit digestiuam: et ob hoc signum est malum. Sed rubea so〈-〉
5
lum significat materiam multam et pigritiam nature que ipsam propter
6
sui multitudinem permutare non potest: propter hoc hec hypostasis
7
longitudinem egritudinis significat. Sed est salubris nisi ma〈-〉
8
lum aliquod apparuerit signum: quod si apparuerit significat mor-
9
tem longo tempore precedente: quod est: quia hoc malum signum
10
adiunctum significat quod hec materie multitudo virtutibus in
11
fine dominabitu: et ipsas vltimo prosternet. Et si eidem bonum
12
signum copulabitur contrarium significabit. Sed malum quod
13
hec hypostasis significat non est nisi ex parte quantitatis et ob
14
hoc pro maiori parte est signum salutis. ¶ Sed color niger
15
in febribus acutis est vstionis signum: et propter hoc mortem
16
significat. ¶ Sed differentia que est inter hanc hypostasim et
17
humorem nigrum quem expellit natura per viam crisis est quod hec hy〈-〉
18
postasis est in vasis fundo. Sed humor expulsus in vrina
19
est dispersus: et propter hoc diuersitas loci diuersam ponit in〈-〉
20
tentionem hoc est: quia quando hypostasis nigra est suspensa mi〈-〉
21
nus est mala hypostasis in fundo decumbente: quod est: quia signifi〈-〉
22
cat alicuius digestionis principium: quamuis sit mala: et minoris
23
est grauitatis. Sed que est in fundo malam digestionem comple-
24
te significat. Et quando hypostasis est obscura frigiditatem
25
nature vel caloris naturalis extinctionem significat. Et hypo〈-〉
26
stasis albaginaria multitudinem motus humorum et defectum
27
digestionis significat. Sed corpora hypostasium extra natu〈-〉
28
ram multarum manerierum sunt: quia quedam sunt que tritico
29
fracto assimilantur. et quedam que orobo assimilantur: et signifi〈-〉
30
cant he membrorum liquefactionem. aut humorum vstionem et pro〈-〉
31
pterea in egritudinibus acutis sunt male. et si habuerint co〈-〉
32
lorem rubeum humorem sanguineum vstum significant: aut
33
partium epatis aut lumborum significant adustionem. Et dici〈-〉
34
tur quod citrinus in lumbis magis sit proprius. Sed lamino-
35
sum est pessimum: quod est quia membrorum radicalium liquefactio〈-〉
36
nem et incisionem significat. Sed furfureum aliquando fit pro〈-〉
37
pter scabiem vesice. et aliquando fit propter liquefactionem mem-
38
brorum. et quod differre facit illud quod ex scabie vesice: aut ab alio:
39
est quod in ipso pruritus in partibus virge sentitur. Et vniuersaliter quan-
40
documque hec accidentia passioni vesice adiunguntur. ¶ Et
41
arenosum significat aut lapidem coagulatum: aut incipientem co〈-〉
42
agulari. ¶ Et si fuerit rubeum lapidem in renibus signifi-
43
cat et si fuerit album lapidem in vesica demonstrat. ¶ Et sanio-
44
sum apostematis rupturam significat in vrine membris lo-
45
cati. ¶ Et sedimen habens pilos similes capillis humidi-
46
tatem grossam in renibus a calore extraneo generatam signi〈-〉
47
ficat. Et sanguineum coagulatum apertionem vene aut apo-
48
stema in vrine vijs significat. Et quod dictum est ad potens de si-
49
gnificatis vrine sufficiens est quantum ad nostram opinionem.
50
¶ Capitulum .XXV. Quod est de signis egritudinum membrorum
51
intrinsecorum et extrinsecorum in generali.
52
〈D〉Einceps nos dicemus de signis cuiuslibet egri-
53
tudinis in membris manifestis et occultis. Et secundum
54
quod dictum est quedam egritudinum sunt in membris
55
extrinsecis: et sunt manifeste per se. et significatio
56
in istis non est necessaria nisi in causis. Sed egritudines que
57
sunt in partibus intrinsecis tribus modis significatione in-
58
digent: vnus est ex parte membri patientis. Secundus est significatio quali〈-〉
59
tatis egritudinis. Tertius est significatio egritudinis cause. Et incipie〈-〉
60
mus a significationibus egritudinum intrinsecarum. Et dicemus
61
quod iam dictum est quod egritudines complexonales[*]complexonales corrupt for complexionales habent du-
62
as species. videlicet materialem et non materialem. Et he due
63
species aut toti corpori communicant aut parti. Et quando
64
materialis egritudo est in vno membro: aut fixa est in vijs
65
suis aut in eius essentia. sicut apostemata et vlcerationes. Et
66
significatio illius que est in vijs est de genere significationum
67
extrinsecarum vel intrinsecarum egritudinum. Sed aposte-
68
mata intus et extra fieri possunt. Sed egritudinum officialium
69
quedam fiunt in partibus extrinsecis corporis sicut dilata-
1
tio et dissolutio que fiunt manifeste sensui et quedam fiunt in
2
partibus intrinsecis corporis: sicut oppilatio. lenitas et aspe〈-〉
3
ritas membrorum.
4
¶ Capitulum .XXVI. Quod est de signis febris effimere.
5
〈E〉T incipiemus a mala complexione vniuersaliter
6
totum corpus ambiente que febris nuncupa-
7
tur et incipiemus a febre diei. Et dicimus quod ip-
8
sam semper precedit aliqua ex extrinsecis causis
9
efficientibus. excepto quod hec in ipsa non est ex signis proprijs
10
quod est. quia cum febre diei semper hoc inuenitur. Sed non
11
conuertitur. vt semper talibus causis stantibus necessario fe〈-〉
12
bris adsit. Et propterea instandum est vt signa propria co-
13
gnoscamus et etiam communia ad credulitatem fortificandam
14
adducamus. et etiam quia valent ad contrarium remouendum.
15
¶ Et huius febris signa propria sunt dno. Unum est quod pul〈-〉
16
sus in hac febre varius non est. quod est. quia varietas non
17
fit in putridis febribus nisi propter humorum multitudinem
18
aut malitiam. Secundum est quod vrina suum naturale sedi-
19
men non mutat. quia in hac febre vrina non mutat nisi colo〈-〉
20
rem. et hypostasis non egreditur a solito. nisi propter humorum
21
putredinem. Et ob hoc necesse est vt in hac febre. hypostasis
22
a solito non mutetur. et ex significationibus aliquando erit vt in
23
hac febre accidentia fortia non sint et non est lenti caloris non
24
inflammantis et vt plurimum semel accidit vel forte teraduenire
25
potest. et dicitur quod quando patiens intrat balneum et horripi〈-〉
26
lationem non sentit quod tunc est effimera. ¶ Et he sufficiunt
27
significationes in febre diei.
28
¶ Capitulum .XXVII. Quod est de febribus putridis et de ea〈-〉
29
rum signis.
30
〈E〉T dicamus de puiridis. harum febrium vniuer〈-〉
31
saliter due sunt species. vna in omnibus venis sit:
32
et alia fit in humoribus digestionis menbrorum[*]menbrorum corrupt for membrorum.
33
¶ Et differentia que est in his duabus specie-
34
bus talis existit. quod est quia febris que fit ex materia existen〈-〉
35
te intra venas. interpollationem non habet neque thypum. quam〈-〉
36
uis paroxismus aliquando plus fortificetur alijs diei tem-
37
poribus. Sed febres quarum materia est extra venas habent
38
interpollationem circuitus et thypos. ¶ Et causa propter
39
quam habent circuitus est quia humor qui putrefieri debet
40
non putrefit simul et semel. quod est quia in eo preparatio pu-
41
trefactionis non est completa: sed paulatine in putrefactione
42
procedit. et hic sequitur modus ordinationis. quod est. quia
43
hec operatio secundum aliquem modum est naturalis. quod est. quia
44
natura in hoc regimen habet. eo quod est putrefactio cum di-
45
gestione. et propterea varietas ordinationis in circuitibus si〈-〉
46
gnum est malum. et non est hec operatio attribuenda calori
47
putredinali simpliciter. sed calori naturali. eo quod in materia
48
non naturali operatur sicut in multis vijs nature reperitur.
49
Et rationes Galieni quibus conatur attribuere ordinem
50
circuituum substantialiter calori putredinali hic infrangun〈-〉
51
tur. et nostras radices naturales non sequuntur que super phi-
52
losophiam et metaphysicam inscribuntur. et qui illas non in〈-〉
53
telligit hoc non confitebitur. ¶ Et propterea mea sententia
54
penitus est quod natura istos circuitus cum calore intrinseco
55
operatur: quamuis superuenerit huic calori aliquid extra natu〈-〉
56
ram in quantitate aut qualitate: in eo quod est agens in mate-
57
ria non naturali: videlicet in humore egritudinem faciente
58
¶ Et accidens quod cum humore aduenit est simile in hoc ac〈-〉
59
cidenti quod ei aduenit cum cibo: quod est quia incontinen-
60
ti sumpto cibo infrigidamur. ¶ Et non est inter hec duo dif〈-〉
61
ferentia nisi quod accidens quod aduenit propter cibum est na〈-〉
62
turale: quia cibus est naturalis: sed quod aduenit cum hu-
63
more est preter naturam: quia calor cum materie primo obui-
64
at sepelitur: et postmodum assumit victoriam super ipsam: et
65
augmentando ad suum reuertitur esse quando ipsius dige-
66
stio fuerit perfecta. ¶ Et iam bene exposuimus omnia in
67
tractatu quem feeimus[*]feeimus corrupt for fecimus super libro de febribus Galieni. Et ille
68
ordinationes circuituum diuersificantur secundum naturam hu-
69
morum: et quantitatis facientis febrem secundum quod infra dicemus.
1
¶ Et causa quare febres que sunt intra venas interpolla-
2
tionem non habent: est quia quando in partem humoris putridi
3
calor accenditur non potest ipsum natura dissoluere: donec
4
alia particula accendatur. et hoc propter solidationem va-
5
sorum contingit: et propter eandem causam etiam thypus non
6
fit: et etiam quia illud quod ex eo dissoluitur a membris sensibili-
7
bus non sentitur. Sed putrefactio que in humore fit qui ex-
8
tra venas est: huic contraria existit: propter euaporationem
9
que per porositatem membrorum fit: et propterea sunt in istis
10
circuitibus thypi propter sparsionem humoris pungitiui super
11
membra sensibilia aut humoris ventosi: propterea quia thy-
12
pus magis appropriandus est humori mobili ventoso quam fixo
13
Et signa propria febrium putridarum sunt duo. vnum est quod
14
vrina in principio hypostasim non habet: propterea quia ca〈-〉
15
lor est impeditus propter humoris digestionem: aliud est quia
16
pulsus est varius et diuersus. Item alia sunt signa istarum
17
febrium a signis significantibus duas species repletionis: hoc
18
est secundum vasa et secundum virtutem. Ista sunt propria signa vniuersa〈-〉
19
litatis febrium putridarum.
20
¶ Capitulum .XXVIII. Quod est de signis febris cholerice.
21
〈S〉Ed signa propria vnicuique febri sunt hec. Scias quod
22
signa febris que fit ab humore extra venas et in fe-
23
bre cholerica sunt thypus fortis pungitiuus. Et
24
pulsus in principio istius febris est paruus rarus et
25
debilis: et hoc est propter humorem qui calorem obruit na-
26
turalem: et propterea refrigeratur corpus in principio paro〈-〉
27
xismorum: ex eo quod calor naturalis ab humore opprimitur
28
putrido. Et quando calor extraneus generatus in humore
29
putrido calori naturali admiscetur: tunc crescit et per totum
30
corpus augumentatur: et propter hoc pulsus in eodem sta-
31
tu non permanet: sed propter caloris crementum crescit et for〈-〉
32
tificatur. ¶ Et vrina in hac febre pro maiori parte est ignea: et pa〈-〉
33
tiens penitus affligitur siti: et aliquando his iungitur ama〈-〉
34
ritudo oris. Et dicitur quod quando hec febris dicitur pura quod ip〈-〉
35
sius paroxismi ad plus vsque ad duodecim horas prolongan〈-〉
36
tur: et circuitus huius febris est tertianus sed tamen non con-
37
uertiiur[*]con-uertiiur corrupt for conuertitur quia non est necessarium quod omnes febres que ha-
38
bent circuitum hunc sint de cholera. Sed possibile est vt sint
39
due quartane aut due quintane: et hoc non accidit nisi in prin〈-〉
40
cipio egritudinum. Ista sunt signa propria huius febris et ali〈-〉
41
quando significationes iste rebus communibus fortifican-
42
tur: hoc est quia complexio: aer: etas: et aliud regimen huic hu〈-〉
43
mori comparantur. Et aer cum hoc humore comparatio-
44
nem habet modis duobus vnum est secundum suum tempus na-
45
turale: vt est estas que est calida et sicca: alius est quando egre〈-〉
46
ditur suum cursum naturalem ad caliditatem et siccitatem:
47
quanuis tempus per sui naturam debeat esse frigidum. ¶ Sed
48
febres que paroxismos non habent istis communicant exceptis
49
circuitibus et thypo. Et in hoc genere ingreditur febris que
50
causon nuncupatur cuius materia intra venas est et maxime
51
circa os stomaci: et epar posita est propterea in hac febre non
52
est rigor. Et sitis fortis huius febris proprium signum est. Et pe〈-〉
53
ior specierum causonis est illa que fit a cholera zinaria aut
54
prassina. Et illius paroxismus longus est propter inobedien-
55
tiam humoris illius ad digestionem recipiendam.
56
¶ Capitulum .XXIX. Quod est de signis febris flegmatice.
57
〈A〉Ccidentia magis propria huius febris sunt quia
58
in principio extrema infrigidantur et est tempus
59
frigoris longum. sed paulatim inualescit. Et quan〈-〉
60
do incipit calor apparere redit frigus et fortificatur
61
super eum. Et tempus paroxismi istius febris .18. occupat ho-
62
ras: et calor istius febris non est mordicatiuus nec furiosus: et
63
propterea primitus tactui no manifestatur. Et huius febris
64
pulsus rarior et minor est pulsu febris tertiane in quolibet
65
.4. suorum temporum. Et vrina in hac febre est subtilis et al〈-〉
66
ba aut spissa et obscura et si calor putredinalis est fortis et fleg〈-〉
67
ma purum non est. tunc possibile est vt vrina sit rubea et palpe-
68
bre patientis tumide erunt. Et in pluribus horum patien-
69
tium os stomachi est frigidum. et si vomitus eueniet flegma〈-〉
1
ticum euoment. Et aduentus ipsius paroxismi omni die si-
2
gnum proprium non est quia due tertiane hunc eundem fa-
3
ciunt paroxismum. Paroxismus longus est propter ipsius
4
humoris tarditatem. et paroxismi ipsius plus continuantur
5
quam cholere paroxismi. quia iste humor putrefactioni ma-
6
gis est appropriatus. Et adhuc propter longitudinem pa-
7
roxismi aduenit humori non corrupto preparatio putrefa〈-〉
8
ctionis propter longam moram caloris extranei in corpore
9
diu permanentis. et hoc propterea accidit quia calor febris
10
huius est temperatus et subiectum habet humiditatis. Sed
11
in febre cholerica quia calor extraneus cum ea accensus ci-
12
to transit non est tempus preparans ad putredinem in par〈-〉
13
te non putrefacta et vniuersaliter in hac febre calor intrinse-
14
cus est valde sepultus. hec enim est causa ad plus continuan-
15
dos in hac febre paroxismos. Et deterior harum febrium est
16
illa que ex flegmate fit vitreo. Et similiter etiam aliquando
17
cognoscitur hec febris. aere. etate. et consuetudine et comple〈-〉
18
xione. quia hec comparationem habent cum humore hanc
19
faciente febrem.
20
¶ Capitulum .XXX. Quod est de signis febris quartane.
21
〈H〉Ec incipit cum frigore graui. ita quod tunc accidit
22
patienti stridor dentium. Et patiens tunc sentit
23
membrorum confractionem et hoc fit propter fri〈-〉
24
giditatem ipsius humoris et grauitatem. Et pul〈-〉
25
sus istius febris est tardus: rarus: et paruus: plusquam sit in fleg〈-〉
26
matica: hoc dico in principio paroxismi: et dicitur quod in aug〈-〉
27
mento maior est quam in flegmatica: quia calor in hac febre ma-
28
nifestatur et febris fortior existit. Et colores vrine in hac febre
29
variantur: nam aliquando est alba et subtilis ad viriditatem
30
declinans et aliquando nigra et grossa ad rubedinem decli〈-〉
31
nans et vt plurimum hec febris alias sequitur febres ¶ Et
32
tempus huius febris est longum: et tempus reuolutionis ip〈-〉
33
sius est dimittens duos dies: et inualescit tertium. Et quar-
34
tane circuitus est quasi sicut proprium signum in hac febre:
35
propterea quia non inuenitur talis circuitus in aliqua alia
36
febre simplici vel composita. Et maior pars hanc patientium
37
sunt splenetici. Et fortificatur significatio in hac a rebus com〈-〉
38
munibus secundum quod in alijs dictum est: vt ab aere et ab etatibus
39
et a complexione: et a signis significantibus dominium isto-
40
rum humorum.
41
¶ Capitulum .XXXI. Quod est de signis febris que in arabico no〈-〉
42
minatur michabecha: et est sanguinea.
43
〈H〉Ec febris thypum non habet: eo quod sanguis eam
44
faciens est in venis: excepto si fieret propter apo-
45
stema nominatum flegmon: quod in aliquo mem〈-〉
46
brorum principalium esset generatum: sicut in epa〈-〉
47
te et etiam diafragmate: quia tunc in hac febre essent paroxis-
48
mi tertianarij similes cholere paroxismis: quia sanguis quan〈-〉
49
do supercalescit ad naturam declinat cholere: et proptera in
50
hac febre non est differentia inter febrem cholericam que ha-
51
bet materiam intra venas et istam nisi in magis et mimus: quia
52
non potest in corpore fieri febris de cholera pura solum: quia
53
talis febris de cholera de necessitate mortifera esset: quod est quia
54
cholera non est apta recipere aliquam digestionem: nisi in-[*]in- corrupt for in
55
hoc quod cum sanguine est admixta: aut cum materia qua nutriun〈-〉
56
tur membra radicalia: hoc est sanguis dealbatus. ¶ Et si-
57
gna que significant hanc febrem sunt signa dominium san-
58
guinis significantia: et iam nos narrauimus ipsa. ¶ Et pul〈-〉
59
sus hanc patientis est in vltimo magnitudinis et fortitudi-
60
nis. Urina est rubea et grossa et suspiria: et inquietudines sunt
61
propria in hac egritudine et in cholerica. ¶ Excepto quod in egri〈-〉
62
tudine illa fortiora existunt. Et alienatio mentis propria est
63
in febribus acutis. Et verba Galieni varia sunt in hac febre
64
quia aliquando dicit quod est cholerica continua. et aliquando
65
dicit quod est aliud a cholerica: et quod non debet attribui choleri〈-〉
66
ce nisi quia non habet putrefactionem perfectam: quia na-
67
tura istius febris est media inter febrem diei et febrem putri-
68
dam: et sententiam meam tu iam nouisti. Item febris ista non
69
habet nisi vnum periodum: et in illo aut soluitur aut occi-
1
dit. Et aliquando incipit lenta et semper ad vltimum forti-
2
tudinis crescit. et aliquando est contrarium: et aliquando in
3
vno permanet stati. et caufa huius paroxismi alias per ali-
4
os multotiens dicta est. ¶ Ista sunt signa cognitiouis[*]cognitiouis corrupt for cognitionis fe-
5
brium simplicium: et qui simplices coguouerit: compositas
6
cognoscere poterit: et ista exempla non fuerunt data nisi per
7
modum similitudinis: quia raro inueniuntur. Et adhuc quia
8
maior pars accidentium que in his febribus tibi narraui non
9
verificatur nisi in febribus que sunt de materia humorum
10
naturalibus propinquorum. Uerbi gratia. quia paroxismus
11
febris cholerice maior .12. occupat horas. quando cholera
12
naturalis est putrefacta. Sed quando vitellina aut zinaria
13
pntrescit[*]pntrescit corrupt for putrescit: tunc longior erit paroxismus. et accidentia erunt
14
pessima. et pauci euadunt et maxime ex zinaria: eo quod aptitu-
15
dinem digestionis non habet quod est: quia quandocunque hu〈-〉
16
mor adeo contrarius est vt complexio corporis non possit age〈-〉
17
re digerendo super eum: tunc febris deteriorem exitum ha-
18
bet: et quandocunque potentie propinquior est: tunc febris sa〈-〉
19
lubrior est.
20
¶ Capitulum .XXXI. Quod est de compositione febrium.
21
〈E〉T scias quod compositio febris est a causa locali: aut
22
a causa materiali. Item cause materiales tres ha〈-〉
23
bent modus: vnus est quando duo miscentur hu〈-〉
24
mores: et tunc materia febris fit inter illos duos
25
humores simplices qui singulas possunt facere febres: et etiam
26
accidentia tunc ex his mixta erunt. ¶ Item alius modus
27
est vt vna sit putrida: et alia sit ethica: tertius modus est vt
28
vnus modus faciens febrem sit cum apostemate et alius si-
29
ne. ¶ Et aliquando componuntur due febres et miscentur
30
earum paroxismi absque eo quot materie misceantur: et hoc
31
propter causas locales accidit. sicut possibile esset vt vna es〈-〉
32
set intra venas. et alia esset extra. et in hoc genere locatur febris
33
que hemitriteus nuncupatur. ¶ Et aliquando humores fe〈-〉
34
brem facientes erunt vicini sed non mixti. Et possibile est
35
etiam vt omnes iste species adinuicem componantur. ¶ Et
36
etiam potest vnus modus compositionis dici vt secundum magni〈-〉
37
tudinem et paruitatem: et secundum fortitudinem et debilitatem. hoc
38
est vt causarum efficientium vna sit fortis alia debilis.
39
¶ Capitulum .XXXIII. Quod est de signis febris ethice.
40
〈H〉Ec febris tres habet secundum quod ab alijs dicitur. et ac〈-〉
41
cidentia in hac secundum plus et minus diuersantur:
42
et accidentia eius occulta sunt in principio et quan〈-〉
43
docunque videbis corpus cum calore continuo len-
44
to vltra dies tres: quando non in corpore incipit manifesta〈-〉
45
ri: tunc vni lente continue assimilatur. Et si patiens eam qua〈-〉
46
si non sentit: nec habet putridarum febrium significationem
47
opinandum est ipsam esse ethicam. Item post horas tres ab as-
48
sumptione cibi patientis pulsum considerare debes: et calo-
49
ris quantitatem: et si calorem inueneris augmentatum: et pul-
50
sum velocem: aut in aliqua dimensione magnificatum: tunc
51
istam febrem ethicam iudicabis: quod est propterea quia mem-
52
bra malam complexionem acquirunt calidam: de natura nu〈-〉
53
tribilis est sibi nutriens assimilare necesse est vt cibus corpo〈-〉
54
ri adueniens calorem extraneum debeat adipisci: quamuis
55
cibis ille frigidus sit aut non: et propterea tunc febris fortifi-
56
catur: et accidentia augmentantur: quod in putridis non con-
57
uenit propterea quia calor extraneus in illis radicaliter non
58
est fixus in membris que in cibum agere debent. Et cause que
59
ab alijs medicis dantur accidentales sunt sicut fabule can-
60
torum: quia dicunt quod cibus in talibus patientibus et corpo〈-〉
61
ribus est secundum similitudinem aque super calcem proiecte: quia
62
impossibile est vt virtus nutribilis a nutriente tantum sit elon〈-〉
63
gata vt ipsum eidem sit contrarium. Sicut aqua calci. repe-
64
ritur enim quod vnumquodque istorum alterum corrumpit.
65
¶ Et raro hec febris accidit nisi post alias febres sicut post
66
effimeram in corporibus ad hanc paratis aut post aliquam
67
ex febribus putrtdis. Et quando fortificatur hec febris mar-
68
cescit corpus infirmi et siccatur pellis eius: et deformatur fa-
69
eies et profundantur oculi. Et cum venerit ad vltimum gra〈-〉
1
dum ethice videbis oculos eius quasi aspersos cinere sicut
2
videtur in oculis eorum qui tangunt puluerem et contrahun〈-〉
3
tur palpebre inferius sicut accidit patienti subeth et pellis fron〈-〉
4
tis est tensa et sicca quasi corium preparatum: et tempora ha〈-〉
5
bet tensa: auricule et palpebre citrini fiunt coloris. Et pellis
6
mirach ventris fit sicca et rugosa: et pulsus eius est tensus si-
7
cut chorda: velox et debilis et vrina est oleagina. Alia vero si-
8
gna istius febris manifesta sunt et in libris spicatorum plene
9
enarrata. vnde non est necessarium ea reiterare.
10
¶ Capitulum .XXXIIII. Quod est de signis apostematum san〈-〉
11
guineorum.
12
〈D〉Einceps volumus loqui de signis apostematum.
13
Et dicimus quod signa apostematum sanguineorum
14
sunt rubedo coloris cum forti calore: et rubore: et
15
dolore magno. Saluo quod membrum non sit insen〈-〉
16
sibile: et cum hoc extensionem habeat et hec sanguinis apo-
17
stemata diuersificantur secundum magis et minus. ¶ Et scias quod
18
in apostematibus istis sanguis mundus est a putredine: sed
19
quando putrescit generatur pustula. que dicitur pustula. et
20
signum istius apostematis est quoniam est maioris inflam-
21
mationis valde flegmone. et in his apostematibus febris est
22
fixa. et in hoc genere sunt apostemata que fiunt in subascel-
23
lis et inguinibus.
24
¶ Capitulum .XXXV. Quod est de signis apostematum cholericorum.
25
〈E〉T signa cholericorum apostematum sunt colo-
26
ris citrinitas et humorum subtilitas et dolor for-
27
tissimus sine extensione et formica deambulati〈-〉
28
ua huius generis est.
29
¶ Capitulum .XXXVI. Quod est de de signis apostematum
30
flegmaticorum.
31
〈E〉T signa flegmatici apostematis sunt coloris al-
32
bedo cum priuatione doloris etiam si comprimun〈-〉
33
tur. et vniuersaliter ista apostemata sunt apparen-
34
tia et oculis discreta. et simplicia sunt. Et in co-
35
gnitione non indigent forti perscrutatione. composita tamen
36
indigent fortiori. et illa per comparationem simplicium ac〈-〉
37
cidentium cognoscentur.
38
¶ Capitulum. .XXXVII. Quod est de signis apostematum me〈-〉
39
lancholicorum.
40
〈S〉Ed apostemata melancholica cum flegmaticis
41
communicant in doloris priuatione. saluo quod in
42
taetu[*]taetu corrupt for tactu duriora. et in colore obscura. et cancri etiam
43
iu hoc genere existunt. et sic dominatur eo quod can-
44
crorum pedibus assimilatur. eo quia vene que eos circun-
45
dant sunt sanguine nigro replete. ¶ Ista sunt signa aposte〈-〉
46
matum que in partibus exterioribus corporis apparent.
47
Sed de his que intraneis partibus corporis fiunt. dicam cum
48
egritudines membrorum interiorum enarrabo. ¶ Egritu-
49
dines vero que in superficie cutis apparent sunt siuct[*]siuct corrupt for sicut vario〈-〉
50
le. et morbili. scabies. lepra. et morphea. et similes his. et que-
51
dam ipsarum signa habent prouostica antequam fiant quod est
52
quia signum pronosticum lepre est raucedo vocis. et gros〈-〉
53
sicies eius. et anhelitus strictura. et rubedo faciei. aliquan-
54
do ad obscuritatem tendentis cum faciei inflatione et albe-
55
dinis oculorum obscuritate et rotunditas etiam oculorum
56
signum est maximum denotans lepram. ¶ Sed variolarum
57
signa pronostica. sunt febris continua et faciei inflatio. et tempo〈-〉
58
rum et grossicies venarum cum rubedine. et nasi et pruritus:
59
gule ac colli grossicies. et hec egritudo solum semel aduenit
60
patienti. ¶ Et scias quod omnis pustula que in superficie cor〈-〉
61
poris fit cum febre est signum expertum quod ex genere egritu〈-〉
62
dinum pestilentialium manant et maxime que ex melancho〈-〉
63
lico fiunt humore. et cum aperiuntur adueniunt eis escara si〈-〉
64
milis ignis combustioni.
65
¶ Capitulum .XXXVIII. Quod est de crisi in generali.
66
〈E〉T quia febres et vniuersaliter acute egritudines
67
non sanantur nisi per crisim. deinceps narranda sunt
68
signa crisim laudabilem et inlaudabilem signifi-
69
cantia. Et dicimus quod crisis cognitio quinque re-
1
bus habetur. Una est cognitio siue discretio egritudinum que
2
crisi sanantur ab his que sine crisi sanantur. ¶ Secunda est cogni〈-〉
3
tio signorum significantium quatuor egritudinum tempora: quia non in
4
quolibet istorum temporum fit crisis laudabilis. ¶ Tertia est
5
cognitio speciei euacuationis illius rei que egritudinem facit
6
quod est: quia res que euacuantur quando egritudini sunt inconuenientes: tunc
7
sunt inlaudabiles. Et quando sunt couenientes egritudini sunt
8
laudabiles. ¶ Quarta res est proprie in essentia crisis aut in
9
ipsius pronosticatione. ¶ Quinta est cognitio dierum in qui〈-〉
10
bus crisis fit laudabilis aut inlaudabilis. ¶ Et post hoc
11
euenit commemoratio bonorum et malorum signorum in egri-
12
tudine qualibet que consumitur per crisim vel sine crisi: et signorum
13
bonorum significantium super liberationem. Et dicimus quod di〈-〉
14
scretiones egritudinum que crisi terminantur ab illis que sine
15
crisi erminantur sunt he que finiuntur dissolutione occulta aut
16
manifesta: et habentur a longitudine egritudinis aut ipsius bre〈-〉
17
uitate: quod est: quia crises non fiunt manifeste nisi in egritudini〈-〉
18
bus que breui tempore finiuntur. Et longitudo egritudinis at-
19
que breuitas a natura essentie egritudinis cognoscitur: et similiter
20
a rebus extrinsecis que illis similes aut dissimiles iudicantur
21
sicut aer: clima: dieta: et exercitium et similiter complexio et etas. Et
22
aliquando breuitatem et longitudinem egritudinis cognoscimus
23
a natura membri patientis sicut apostemata que in membris principa〈-〉
24
libus generantur. ¶ Et multotiens ab accidentibus cogno-
25
scimus: quod est: quia quedam accidentia breuitatem: et quedam lon-
26
gitudinem significant. ¶ Item maior pars accidentium que in su〈-〉
27
perfluitatibus corporum apparent ex signis digestionis et priua〈-〉
28
tionis eiusdem simili modo significant super egritudinum tempora
29
in longitudine et breuitate: et non solum ex parte qualitatis: verum
30
etiam ex parte quantitatis: ita quod quando erunt multa citam consumptio-
31
nem egritudinum significabunt: et quando erunt pauca contrarium deno-
32
tabunt. Et egritudines que naturaliter sunt breues sunt cho〈-〉
33
lerice aut sanguinee: siue cum apostemate membrorum principa-
34
lium fiunt aut non: quod est: quia tertiana pura terminum quatuor
35
decim dierum non excedit: et aliquando per spacium septimane vnius
36
consumitur: et si fuerit intra venas acutior erit: et secundum istum
37
modum est in sanguinis febre: eo quod est in vltimo acuitatis.
38
¶ Et scias quod antiqui non dixerunt ista nisi in egritudinibus
39
acutis que terminantur in quatuordecim diebus vel infra: et
40
hoc non inuenitur nisi in istis duobus generibus febrium: et in
41
apostematibus sanguineis et cholericis. Sed flegmaticarum fe〈-〉
42
brium tempus est longum: et digestionis signa in eis ante tres se〈-〉
43
ptimanas non apparent. et aliquando ad spatium plurium men〈-〉
44
sium extenduntur. Et que ex compositione ex flegmate et cho-
45
lera sunt: inter has medie existunt. Et melancholice spacio se〈-〉
46
ptem mensium extenduntur. et quando res extrinsece egritudini propor-
47
tionantur: vt complexio: etas: et regimen: et he sunt cause longi-
48
tudinis et breuitatis egritudinis. ¶ Et adhuc sunt egritudi-
49
nes habentes proprietatem ex sui natura longitudinis et bre-
50
uitatis. verbi gratia. vt iuuenis habens cholericam febrem ex
51
pura cholera et in regione calida. et tempore calido: et cum regimi-
52
ne calido. et complexione calida. dico quod hec egritudo finietur omni-
53
no ante septimum diem. Et econtrario in sene habente febrem ex-[*]ex- corrupt for ex
54
melancholia: et in hyeme. et regione frigida. et melancholice complexio〈-〉
55
nis. et regimen ei simile. dico quod hec febris non eradicabitur vs-
56
que ad sex menses. Et quando non conueniunt hec cum egritudi-
57
ne erit longitudo et breuitas secundum proportionem multitudinis et
58
paucitatis ab eadem. Sed accidentia significantia breuitatem
59
egritudinis sunt fortitudo caloris et pulsus. magnitudo et ve〈-〉
60
locitas: et vniuersaliter omnis fortis egritudinis motus a forti prouenit ca-
61
lore. et caloris corporis subita permutatio ad citrinitatem. vel
62
ad rubedinem subito vel ad maciem. Sed accidentia signifi-
63
cantia super longitudinem sunt his contraria. et mediocria si〈-〉
64
gnificant mediocritatem inter longitudinem et breuitatem. Sed
65
signa significantia super quatuor egritudinum tempora que pro〈-〉
66
ueniunt ad crisim aut non. hec sunt. Scias quod signa principij
67
egritudinis sunt quando accidentia secundum vnum modum inueuiuntur[*]inueuiuntur corrupt for inueniuntur et
68
non fortia verbi gratia. tempora afflictionum tunc erunt equalia quem〈-〉
69
admodum tempora tunc quietis talia erunt. et de huius temporis
1
proprietate est vt nullum digestionis signum in vrina ostendatur.
2
vel in sputo nisi egritudo prauior efficiatur. Et signum aug〈-〉
3
menti est quando egritudinis accidentia accrescunt. et tunc tempus
4
afflictionis prolongatur et tempus quietis breuiatur. Sed anticipatio
5
paroxismi augmentum egritudinis non significat si cum hoc lon-
6
gitudo temporis aut fortitudo non adiungeretur. quod est. quia quando antici〈-〉
7
patio paroxismi a fortitudine et velotitate egritudinis causatur
8
tunc necessario sequitur longitudo paroxismi et fortitudo. Sed quando
9
causa anticipationis est digestionis aptitudo et humorum subtilia〈-〉
10
tio tunc paroxismus fortior non erit. ergo anticipatio sola aug〈-〉
11
menti signum non est. Et signum quod augmento proprium existit
12
est digestionis manifestatio. hoc est vt nebula suspensa in me〈-〉
13
dio vrine videatur. aut in superficie ipsius. Et signa status
14
sunt quasi similia principij signis secundum tempus: quamuis secundum pa〈-〉
15
tientis vires diuersificentur: et tunc in digerendo complet suam
16
actionem natura: cum in vrina completa digestio reperitur.
17
¶ Et scias quod non est necessarium vt in hoc tempore acci-
18
dentia fortia sint: et si quesieris que sit causa quare tempore
19
status natura debilitata digestionem ostendat: et tempore prin〈-〉
20
cipij virtus fortis digestionem occultet: et his contrarium se〈-〉
21
qui debet: quia fortitudo nature debet opponi inobedientie
22
materie. ¶ Respondemus quia est semper vna comparatio tem〈-〉
23
poris inter agens et patiens: et sicut forma et efficiens pro-
24
prium et ordinatum tempus habet sibi ad agendum: simili-
25
ter materia habet sibi proprium et determinatum tempus ad
26
patiendum: et quanuis forme veraciter tempus non attribua〈-〉
27
tur sed materie. tamen hoc est dictum in formis abstractis:
28
verum etiam in formis releuatiuis hoc potest dici quod di-
29
ctum est. ¶ Et declinationis temporis signa sunt quando
30
acccidentia[*]acccidentia corrupt for accidentia alleuiantur: et natura egritudini dominatur. et
31
paroxismi abinuicem elongantur et breuiores efficiuntur.
32
Et sicut anticipatio sola paroxismi non est signum augmen〈-〉
33
Iti. sic postpositio sola non est signum declinationis: quod
34
est: quia postpositio a paucitate materie fieri potest et a na-
35
ture debilitate.
36
¶ Capitulum .XXXIX. Quod est de speciebus euacuationum
37
que fiunt in crisi.
38
〈E〉T species euacuationum que in crisi fiunt secundum
39
hunc modum sunt videlicet per fluxum ventris.
40
per vomitum: sudorem: vrinam: et sanguinis per
41
nares fluxum: et fluxum hemorroydarum et in mu〈-〉
42
lieribus per menstrua. et aliquando crisis fit per apostema-
43
ta: tamen illa crisis laudabilis non est nisi fiant apostemata
44
in ignobilibus membris: et aliquando fit per pustulas iun-
45
cturarum. Et vnaqueque species istarum euacuationum in
46
aliqua egritudine propria est vt plus et maxime quando cri〈-〉
47
sis laudabilis est. ¶ Crisis febrium cholericarum per vomi〈-〉
48
tum: aut fluxum ventris: aut sudorem: aut per vrinam fit. Et
49
sanguinearum per modum alicuius exitus sanguinis fiet. et
50
etiam aliquando a communicatione quam membrum pati-
51
ens cum alio habet iuuatur euacuatio. Sicut apostema ce-
52
rebri creticat pluries per fluxum sanguinis narium quam per
53
hemorroydarum fluxum: et quod in gibbositate epatis creti-
54
cat per vrinam et quod in concauitate est per fluxum ventris termi〈-〉
55
natur. Saluo quod egritudo sanguinea non sit: aut per hemorroy〈-〉
56
das aut per menstrua si sanguinea sit. Sed crises que sunt per apo〈-〉
57
stemata aut per pustulas vt plurimum in egritudinibus lon-
58
gis fiunt: que quidem mortifere crises in fine sunt propter apo〈-〉
59
stemata que in membris principalibus fiunt. et propterea pre〈-〉
60
cipit Hyppocrates in aliquibus istarum egritudinum euacuationem
61
in principijs fieri: sed non digestionem expectare.
62
¶ Capitulum .XL. Quod est de diebus creticis.
63
〈E〉Et[*]〈E〉Et corrupt for ET dies manifesti laudabilis crisis: sunt dies qui
64
a principio egritudinis per quaternariam enu-
65
merantur computationem. horum primus est quar-
66
tus et secundus est .VII. eo quod .IIII. hic vtrisque communi-
67
cat: et post hunc .XI. non communicans et post hunc .XIIII. et
68
post hunc .XVII. communicans est: et post hunc .XX. communi〈-〉
69
cat et post hos .XXIIII. .XXVII. .XXXI. .XXXIII. .XXXVII. et .XXXX. et
1
vltra .XX. sunt egritudines chronice: et quasi non vltra appa-
2
rent crises manifeste et ante vigesimum fiunt per quartana-
3
riam computationem: et hoc fit quia fiunt in quartis: et in quartis
4
antecedentibus iudicantur sicut crises que fit in septimo que iu-
5
dicatur in quarto bono signo in quarto apparente sicut nebu-
6
la alba suspensa: et vndecimus quartundecimum indicat: et deci-
7
musquartus decimumseptimum indicat: et decimusseptimus vi-
8
gesimum indicat: sed post vigesimum non fit indicatio nisi per septi-
9
manas. et isti dies omnes pro maiori parte laudabiles sunt.
10
et in eis maior pars crisium fit. Sed sunt alij qui in bonitate
11
istis propinqui existunt et similiter laudabiles existunt qui non cre〈-〉
12
ticant propter longos circuitus sicut tertius quartus et no-
13
nus: et decimustertius: et decimusnonus. et vigesimusprimus
14
omnes enim hi dies nullam habent vim indicationis crisis: sed no-
15
nus pro maiori parte indicat vndecimum. Sed dies in quibus plu〈-〉
16
rimum fit mala crisis est sicut sextus: et hic est peior omnium
17
et vtplurimum in eo fit mala crisis. Sed quartus est indicatiuus
18
huius: hoc est quando malum apparet signum sicut est nebula ni〈-〉
19
gra. et post illum in malicia existit .XII. et post hunc .VII. et post
20
hunc .X. et post hunc .XV. et post hunc .XVI. et post hunc .XVII.
21
sed raro in .XII. fit crisis. ¶ Et debes scire quod iste crises a princi〈-〉
22
pio egritudinis computantur: et est quando manifeste in operationi-
23
bus lesio apparet: excepto in pariente: quia ab ipso partu inci-
24
pere debemus quamuis egritudo post partum per triginta dies
25
sensibiliter extitisset: et breuiter he regule dicta Hyppocratis sequuntur.
26
Et cecidit diuisio inter antiquos in his diebus in malicia et
27
bonitate. Sed isti dies approbati sunt a duobus viris qui prio〈-〉
28
res in hac arte extiterunt: et sunt Hyppocrates et Galienus et creditur quod verita〈-〉
29
tem dicant propter experientiam eorum multam. et causa horum per pluri-
30
mos dicta est. Et quod nobis videtur ex hoc declaratum est a no〈-〉
31
bis super accusam Auicenne quam commentati fuimus. ¶ Et scias quod di-
32
es isti quamuis verificentur in crisi necessitatem non habent: sed veri〈-〉
33
tatem habent secundum plus: quia Rasis dicit quod expertus fuit in infirma〈-〉
34
ria relenson in pluribus decem milium hominum et in multis ipsorum
35
verificati sunt isti dies laudati: et in multis veritatis vel verita〈-〉
36
tem liberationis dies reprobati habuerunt alias repleti fuerunt[*]alias repleti fuerunt is missing in Venice 1574
37
et similiter egit alias egri in malicia gaune[*]et similiter egit alias egri in malicia gaune cf. Venice 1574: et similiter cecidit in periclinatione: et hoc pro parte cum Ga-
38
lieno est et pro parte contra: et Auenzoar[*]et Auenzoar cf. Venice 1574: et Auenzoar similiter alias et pro parte contraria
39
est Auenzoar gloriosus[*]alias et pro parte contraria est Auenzoar gloriosus is missing in Venice 1574. et Rasis est testificatus: cui in hac sci〈-〉
40
entia decet concedi corona qui vixit .135. annis: et in quadragesi〈-〉
41
mo anno in hac arte operari cepit: et in bono obijt statu. et in
42
habitu scientie vidit quanta videre et cognoscere potuit. er-
43
go sui libri credendi sunt et ipsius testimonia. Et res quas iam
44
scire possumus: quia crisis est propinqua seu velocitati motus
45
egritudinis: et furiositati ipsius. Et signa que in vrina appa〈-〉
46
rent. et in sputo. et pulsus fortitudo. et egritudinis natura: et contra〈-〉
47
ria harum rerum tarditatem crisis significant: quemadmo〈-〉
48
dum si mediocres extiterint mediocritatem significant.
49
¶ Capitulum .XLI. Quod est de signis significantibus presentem crisim.
50
〈E〉T signa presentem crisim significantia sunt acci〈-〉
51
dentia fortia que precedunt sicut horripilatio fortis
52
et oscitatio fortis: inquietudo: et alienatio. et dolo-
53
ris capitis fortitudo oculorum: et faciei rubedo: et
54
anhelitus strictura. et tremor cordis. et pulsus: et colli dolor.
55
et ventris. et labij inferioris motus et mordicatio oris stoma〈-〉
56
chi et tremoris typus. et vrine constrictio. et stercoris. et for-
57
tis sitis et his similia. Et hec signa si in nocte apparent signi〈-〉
58
ficant crisim in matutinis futuram. et si in die appareant in nocte
59
proxima crisim futuram significant. Et species crisis cognoscuntur
60
propter humorem: aut secundum partem ad quam mouebitur humor
61
quemadmodum labij citatio significat vomitum. et rube-
62
do faciei. et nasi pruritus sanguinis fluxum significabit. Ad
63
huc species crisis ab indicationibus speciei cognoscetur: quia speci〈-〉
64
es crisis speciei indicationis similabitur et cognoscetur vtrum per
65
sanguinis fluxum. aut per vomitum. aut per sudorem. aut per
66
similia his ergo quinque bona crisis cognoscitur causis. vna est vt
67
in statu egritudinis fiat. Item post digestionem bonam. et vt hu〈-〉
68
mor qui euacuatur similis sit humori egritudinem facienti et in
69
die laudabili fiat: et vt sit bonis diebus indicata.
1
¶ Capitulum .XLII. Quod est de signis pronosticantibus salutem.
2
〈E〉T postquam locuti sumus de crisibus bonis et ma〈-〉
3
lis. et de rebus que pro maiori parte significant
4
in acutis egritudinibus salutem vel mortem.
5
Deinceps loqui volumus de alijs signis prono〈-〉
6
sticis. et incipiemus a signis pronosticantibus salutem. Et
7
ista signa sunt signa que ab operationibus sumuntur. et ab
8
accidentibus que ab operationibus proueniunt. Et aliquano hec signa
9
sumuntur ab egritudinibus que alias egritudines sequuntur. ¶ Pro〈-〉
10
nosticationes que ab accidentibus sumntur[*]sumntur corrupt for sumuntur sunt sicut quando
11
facies infirmi propinqua est sanorum faciebus. et maxime faciei
12
similis sibi sano existenti eo quod sanorum facies diuersificantur mul〈-〉
13
tum. et si ita sit signum est salutis. et quando calor equinalis
14
est in toto corpore signum est salutis. Et extensio intestinorum absque
15
apostematibus. Et venter mediocris inter grassiciem et maciem
16
et superfluitates ab eo manantes colorem naturalem et substan〈-〉
17
tiam habentes significant salutem. et quod in partibus ventris non
18
sit apostema. et quod bene se contineant virtutes nutritiue velut stercus. vt
19
sit equale inter grossiciem et subtilitatem. et vt sit coloris aurei:
20
quia tunc est signum salutis illius egritudinis: eo quod stercus signifi〈-〉
21
cat super bonitatem istius virtutis. Et si vrina sit citrina: et
22
hypostasim in fundo habens albam et continuam: aut suspensam
23
signum est salutis: et maxime quando residet in fundo: quoniam talis
24
vrina significat salutem in febribus: et in apostematibus intrinse-
25
cis. Sputum album medium inter grossum et subtile malo ca〈-〉
26
rens odore: et quod facile expuitur in pleuresi et in peripleumo〈-〉
27
nia salutem significat. Sudor in acutis febribus in die creti-
28
co in calore temperatus: in toto equaliter existens corpore albi
29
coloris: et malo carens odore salutem significat. Fluxus san〈-〉
30
guinis narium in febribus sanguineis: in apostemate cere-
31
bri: et intestinorum in die cretico salutem significat. Et signa
32
que ab operationibus sumuntur sunt in egritudinibus acutis
33
bonitas rationis: et sensuum claritas: bonitas: decubitus. et
34
motus anhelitus temperatus non rarus: nec spissus: nec in〈-〉
35
terpollatus: et pulsus fortis et paucam habens permutatio-
36
nem et bonus appetitus sunt signa salutis: quia bonitatem
37
omnium virtutum significant. Sed signa salutis que ab egri〈-〉
38
tudine sumuntur superuenienti sunt vt superueniens sit con-
39
traria causis antecedentis: aut ipsa moueat causam egritu-
40
dinis preambule ad partem diuerlam. Exemplum prime est
41
febris spasmo repletionis superueniens: propterea quia causa
42
faciens febrem: vel ipsa febris cause facienti spasmum resistit.
43
Similiter febris superueniens dolori ventris: et stomachi aut
44
epatis: aut splenis ventoso a frigida complexione generato.
45
Exempla membri secundi multa in antiquorum libris inue〈-〉
46
niuntur et dixerunt quando superuenerit causoni in die creti-[*]# "causoni in die" (?) cf. Venice 1574: "causo in die"
47
co rigor est tunc signum declinationis illius febris: eo quod na〈-〉
48
tura expellit ipsum humorem a partibus intrinsecis ad extri-
49
secas partes. Et quando superueniunt varices podagricis
50
et arteticis[*]arteticis corrupt for arthriticis et egritudinibus renum vt nefreticis tunc liberan-
51
tur. Et quando hemoroyde melancholicis superueniunt si-
52
gnum est liberationis: et qui subtiliter has res perscrutatur
53
a seipso ex his multa inueniet. Et aliquando accidit vt vna
54
egritudo alteri superueniat et primam alleuiabit: puta quan〈-〉
55
uis perfectam curationem non faciat. et hoc fiet quando cau〈-〉
56
sa egritudinis secunde erit ex genere causarum prime excepto quod sunt
57
minores: et debiliores. exemplum huius est quod dicit Hyppocrates ace〈-〉
58
tosa in dysenteria eructatio laudabilis est.
59
¶ Capitulum .XLIII. Quod est de signis pronosticis malis.
60
〈E〉T postquam locuti sumus de signis salubribus. de〈-〉
61
inde volumus loqui de signis malis. Ista signa
62
in pronosticatione habent gradus secundum plus et mi〈-〉
63
nus. Et sumuntur ab operationibus et ab acciden〈-〉
64
tibus que ab ipsis operationibus veniunt. et aliquando su-
65
muntur ab egritudine precedenti. Ea que sumuntur ab ac-
66
cidentibus sunt hec vt facies quam dixit Hyppocrates significans mor〈-〉
67
tem id est quia nasus est acutus oculi concaui: et aures dependentes
68
et cutis: faciei tensa: et color faciei viridis vel obscurus. et ocu〈-〉
69
li quasi cineritij: hec perditionem pronosticantur: eo quod ista acci〈-〉
1
dunt in egritudinibus acutis: quoniam spargiur et perdiur ca〈-〉
2
lor naturalis ab egritudine: et fortificatur contrarium ipsius:
3
hoc est calor extraneus: generaliter hec sunt signa in egritu-
4
dinibus acutis. et aliquando a fortitudine egritudinis. Et
5
aliquando accidunt hec signa in egritudibus chronicis. vt
6
in ethica. et etiam post multam euacutionem a fluxu ventris. vel a
7
vigilia immoderata. quod est. quia dissolutus est calor naturalis et hu〈-〉
8
miditas. et calor extraneus est fortificatus excepto vt non pre-
9
cesserit ventris fluxus immoderatus aut immoderata vigilia
10
quia tunc in malo leuius signum esset. Et quando album oculi ru〈-〉
11
beum fuerit. et ipsius vene obscure aut nigre fuerint signum
12
mortis est proculdubio. et maxime in egritudinibus acutis.
13
quod est. quia nigredo extinctionem naturalis coloris significat. et albi
14
rubedo repletionem cerebri ex humoribus inflamatis signi〈-〉
15
ficat. ¶ Eminentia oculi in egritudinibus acutis malum est
16
nisi foret propter oculi obtalmiam. aut propter vomitum.
17
Quando supercilium. aut labium. aut nasus colorem luteum
18
habent et obscurum mortem proximam et significat. Frigiditas extre-
19
mitatum in acutis signum malum est valde. eo quod suffoca-
20
tionem caloris naturalis in partibus intrinsecis. aut propter
21
apostema significat. aut propter humorum frigidorum abundan-
22
tiam. et proprium signum est extinctionis coloris naturalis. et eodem
23
modo quando habens febrem corpus intrinsecus fuerit calidum et extrinsecus
24
frigidum mortem significat. eo quod apostema calidum denunciat in in〈-〉
25
terioribus esse. et ideo calor extrinsecus vertitur intus. Et vniuersaliter quando
26
calor equalis non est in toto corpore malum est. quod est quia si-
27
gnificat in membris principalibus apostema sicut in cerebro sto-
28
macho. et epate. Quando lingua pustula botoralia habet cum ex〈-〉
29
tremitatum frigiditate mors proxima est. quod est. quia signifa〈-〉
30
cat[*]signifacat corrupt for significat in cerebro. aut in ventre calidum apostema et malum. si digyti et
31
vngues ad obscuritatem sunt decliues. et ad viriditatem stante
32
pulsu debili mors vicina est. et si nigredo adsit cum fortitudi〈-〉
33
ne pulsus in die cretico salutem significat. Et similiter quando
34
sanies in illis locis fuerit aut apostema salutem significat. Et quando
35
in carne primo apparuerit pustula rubea. deinde ad viridita〈-〉
36
tem vel nigredinem conuertitur signum est malum. quoniam iam ex〈-〉
37
tinctionem caloris innati videtur significare. Et si in egritudi〈-〉
38
nibus acutis apparent in superficie carnis minute pustule ad
39
similitudinem granorum milij signum est malum. quia signum est
40
quod materia paucam digestionem recipit. quia dicit Hyppocrates ictericia veni〈-〉
41
ens ante .7. diem in acutis febribus malum est. reprobatum est
42
experientia in omnibus nostris terris. et si veniat in quinto die lau〈-〉
43
dabile multum est viua ratione: et maxime in temporibus calidis et
44
corporibus calidis. Et hec est sententia collegiorum medicorum
45
omnium persarum et indie maioris: et pro maiori parte illo〈-〉
46
rum de antalis. et possibile est quod istud quod dixit locum in gre-
47
cia habuit: quia terra illa hac frigidior existit. Et istud quod di-
48
xit Hyppocrates quod erat signum malum: est ideo: quia hec est vna ex rebus ex
49
qua prouenit crisis et omnis crisis veniens ante digestionem est
50
malum. et possibile est quod viderit in terris suis crises venientes
51
per ictericiam ante septimum esse malas et sine digestione. Et si〈-〉
52
gnificatio que sumitur a rebus exeuntibus a corpore hoc est si〈-〉
53
cut stercus nigrum et viride et fetens: et cum pinguedine in fe〈-〉
54
bribus acutis: quia hec mortem significant. quod est: quia nigrum
55
adustionem: pingue membrorum liquefactionem: fetens corruptio〈-〉
56
nem humorum significat. Et in acutis stercus album et liqui-
57
dum malum est: eo quod significat digestionis debilitatem: et quia
58
cholera ad partes superiores ascendit. et similiter est in vrinis in hac
59
febre. Item album stercus futuram ictericiam significat. Sed ster〈-〉
60
cus habens colores varios: super longitudinem egritudinis habet
61
significare et super abundantiam diuersorum humorum. et si causa me〈-〉
62
dicine fuerit salutem pronunciat in qualibet egritudine: et si in prin〈-〉
63
cipio exierit cholera nigra: siue superius vel inferius mortem
64
fignificat: eo quod cum talis humor apparuerit a principio egritu〈-〉
65
dinis significat aut super abundantiam ipsius humoris aut
66
super debilitatem virtutis: aut vtrumque. Et dysenteria proueniens
67
a melancholia aut acetositate mortem denunciat: quando stercus cho〈-〉
68
lere pure assimilatur malum est cum appetitus defectu. similiter ca〈-〉
69
sus appetitus cum sanguinis fluxu malum. Nigra hypostasis
1
in acutis febribus morte significat eodem modo vrina aquo-
2
sa et subtilis perseuerans in pueris mala est: quod est: quia eorum
3
naturalis vrina debet esse grossa. Urina aquosa in egritudinibus acu-
4
tis mortem denunciat. et vrina turbida que non clarescit ma-
5
la est: eo quod significat supra fortitudinem extranei caloris aut
6
vigiliarum. Urina furfurea et laminosa in acutis febribus
7
mala est si vicium renum aut vesice non affuerit: quia membro-
8
rum liquefactionem significat. Et signum discretiuum inter vtrum〈-〉
9
que est renum aut vesice dolor: et vomitus niger: et screatus exi〈-〉
10
stit malus. et si cum hoc fuerit fetens mortem habet significare. Su〈-〉
11
dor in die non cretico apparens ex quo febris alleuiationem
12
non habet malum est. et si cum hoc est fridus in ceruice et capite
13
malum est. et si in capite solo peior: quia longitudinem egritu〈-〉
14
dinis significat: et in lenta et in acuta significat mortem. Sangu-
15
is guttatim exiens de naribus paucus et niger in causone mor〈-〉
16
tem significat: quod est: quia magnitudinem apostematis dicit es〈-〉
17
se in cerebro. ¶ Hec sunt signa accepta ab operatione. Quan〈-〉
18
do oculi lumen effugient et inuoluntarie lachrymauerint si-
19
gnum malum erit. Et si veloces fuerint et rubicundi: et vnus
20
altero minor apparuerit: signum est mortis. Et rubedo ocu〈-〉
21
lorum iterum super spasmum cerebri habet significare. Et
22
eodem modo quando labia astringuntur. et quando infirmus
23
a capite ad pedes se iactauerit mortis est signum: quoniam
24
intoleratiam[*]intoleratiam corrupt for intolerantiam virtutis denunciat: et vniuersaliter quandocunque infir-
25
mus non steterit ad modum sani signum est malum: et similiter
26
quando vult sedere saltando sedet. Et eodem modo quando
27
se adheret capiendo seu sustentando se vbique signum est mortis
28
Et quando infirmus non audit nec videt cum debilitate vir-
29
tutis signum est mortis proxime. et quando anhelitus inter〈-〉
30
dum fortis. et quandoque occultus fuerit malum est: quoniam
31
perturbationem mentis significat: quia eorum consuetudo est
32
et cum fuerit anhelitus eius intercisus: est signum malum: quo〈-〉
33
niam spasmum in musculis pectoris esse denunciat. Et som-
34
nus quando lesionem vel dolorem inducit signum est malum. Et
35
signa que ab egritudinibus precedentibus sumuntur sunt sic su〈-〉
36
menda: quia quando noua egritudo precedente fortior erit: aut in
37
membro nobiliori signum est malum. sicut si in squinantia[*]squinantia cf. in Venice 1574: synanchia in quar〈-〉
38
to die humor ad pulmonem descendat patiens in septimo
39
morietur. Et similiter omnis egritudo signicans[*]signicans corrupt for significans egritudi-
40
nem vel fortitudinem cause efficientis egritudinem mala est
41
sicut repletio reumatis in capitibus pthisicorum mala est. et
42
singultus in egritudinibus acutis: quia spasmum significat. et
43
aliquando accidens superueniens opponitur egritudini prece〈-〉
44
denti. sicut hydropisis festinantibus post febres acutas.
45
¶ Capitulum .XLIIII. Quod est de signis vniuersalibus ad
46
cognoscendum membra intrinseca egra.
47
〈D〉Einceps volumus loqui de signis egritudinum
48
membrorum intrinsecorum. Et dicemus quod iam di-
49
ctum est superius quod hic tria requiruntur. videlicet mem〈-〉
50
brum egrum. et quiditas egritudinis. et causa egri-
51
tudinis. et causa hic itelligitur differentia egritudinis: hec est
52
ipsius proprietas. et ea que istas res significant pro maiori
53
parte sunt accidentia que actionibus et passionibns mem-
54
brorum superueniunt et hec apparent aut in corpore aut in su〈-〉
55
perfluitatibus corporis. Sed accidentia que dicta sunt pro-[*]pro- corrupt for pro
56
maiori parte super egrum membrum significant. solum quando
57
illa actio aut passio membro cui superueniunt est illi propria.
58
Sicut casus appetitus egritudinem oris stomachi significat.
59
Sed si illa accidentia illi membro non sunt propria. quia illud
60
membrum egrum non significat: sicut priuatio motus digyti non si-
61
gnificat proprie egritudinem solum in digyto esse. quod est. quia potest esse
62
propter egritudinem nerui ad aliud membrum venientis. Item possibi〈-〉
63
le est vt accidens actioni membri superueniens membrum egrum
64
et egritudinem significat. et hoc accidit. quia hoc actidens[*]actidens corrupt for accidens proprium
65
ambobus existit. sicut dolor acutus pungitiuus panniculo〈-〉
66
sum membrum egrotare significat quod hunc dolorem efficit hu〈-〉
67
mor cholericus. Et oxiremia que cum magna ventositate egre〈-〉
68
ditur significat quod egritudo in ore stomachi existit et humor
69
frigidus huius causa exitit. Et membrum exiens su-
1
pra dorsum corporis membri in cuius opposito sentitur egri-
2
tudo signum est supra membrum lesum in tempore quo erit passio
3
membri lesi: sicut dolor qui est sub alias[*]sub alias is missing in Venice 1574 super hypocundris si〈-〉
4
gnificat quod egritudo est in stomacho. Et illud quod non est proprium signum
5
est sicut dolor ilij: qui potet esse vt sit egritudo colica aut egri〈-〉
6
tudo renum. Et exeuntia a corpore similiter super egrum membrum habet si-
7
gnificare a parte quantitatis: et forma ipsorum. A forma sicut cor〈-〉
8
puscula: pilus: et similia super egritudinem renum: et squamo-
9
sum super egritudinem vesice sine febre corpore existente. Et signi〈-〉
10
ficant a parte quantitatis sicut magni anuli exputi cum tussi
11
a pulmone prouenire significant: et parui a fistulis ipsius ori〈-〉
12
ri significant. Item exeuntia a corpore significant ex parte lo〈-〉
13
ci: aut a modo exitus ipsorum: sicut a sanguine ab ano exiente: quia
14
significat quod egritudo est aut in intestinis: aut in epatis conca〈-〉
15
uitate: et si per viam vrine egreditur egritudinem in gibbo epa〈-〉
16
tis: aut in renibus: aut in vesica significat. Et significatio que a mo-
17
do exitus sumitur est sicut sanguis exiens cum tussi qui a pul〈-〉
18
mone cognoscitur venire: et si cum rascatione egreditur a cola〈-〉
19
torio venire significat. Adhuc similiter dolor et pulsus super
20
membrum egrum significant: quanuis hec sint ex genere ac〈-〉
21
cidentium actioni superuenientium: saluo quod illorum actiones
22
diuersificantur secundum diuersitatem regularum vniuersalium et particula〈-〉
23
rium. Et serrinus pulsus significat quod egritudo in membro est
24
neruoso. Et vndosus significat ipsam in membro carnoso.
25
Sed quando dolor pungitiuus: et a latere mouetur: significat mor-
26
bum esse in membro panniculoso. Et si est lentus significat ip〈-〉
27
sum in membro carnoso: et si est pulsatiuus: tunc in membro
28
arterioso ipsum esse significat. et si est latitudinalis sine punctio〈-〉
29
ne significat ipsum esse in membro non ossuoso nec in neruo〈-〉
30
so sicut in splene et epate. et si extenditur in latitudinem significat
31
ipsum in neruo: aut vena esse: et si assimilatur fixioni corporis
32
grossi fixi significat quod est in lumbis aut grosso intestino. et si sit
33
frangitiuus in membro ossuoso esse significat. ¶ Isti sunt mo〈-〉
34
di quibus membrum egrum potest cognosci. Actiones vero pro〈-〉
35
prie alicuius iterare hic non oportet: quia tu hoc scis in libro sanita-
36
tis. Sed quod hic est optimum sunt aliquante distictiones[*]distictiones corrupt for distinctiones eorum
37
que ex corpore egrediuntur. et dicimus quod exeuntium a cor〈-〉
38
pore sunt due species. vna est cuius exitus est naturalis sicut
39
vrine: stercoris: et sputi: et alia est cuius exitus naturalis non
40
est: sicut sanguis. et quorundam membrorum partium.
41
¶ Capitulum .XLV. Quod est de his que egrediuntur a corpore que
42
egritudines significant.
43
〈A〉Cccidentia[*]〈A〉Cccidentia corrupt for ACcidentia vero exitus euis que exitum habet natu〈-〉
44
ralem non significant pro maiori parte nisi quidi-
45
tatem egritudinis vel causam: et iam de illis secu〈-〉
46
ti sumus. Sed res que exitum non habent natu〈-〉
47
ralem significant membrum egrum pro maiori parte. Et quod
48
hoc dicere volumus est signum exitus sanguinis. Et dicimus
49
quod sanguis exiens: aut exit a superioribus partibus corporis
50
aut a partibus inferioribus. Et qui a partibus exit superiori-
51
bus: aut exit per os: et cum sputo: aut cum rascatione. et a cola〈-〉
52
torio prouenit: aut a stomacho: et fit cum vomitu: aut a pectore vel pul〈-〉
53
mone. et fit cum tussi. Sed qui a pulmone prouenit est quantita-
54
te multus et simul et semel proijcitur et sine dolore: et est arterialis. Sed
55
qui a pectore prouenit est cum dolore: et est paucus et simul et se-
56
mel non exit. et colorem sanguinis pulmonis non habet: exce〈-〉
57
pto quod ab aliqua exeat arteria: et in eo sunt gutte coagulate.
58
Et aliquando a capite descendit et mouet tussim. et autumant ali〈-〉
59
qui vt a pulmone descendat: sed ab eo diuersicatur in substan〈-〉
60
tia et colore: quia pro maiori parte est sanguis coagulatus.
61
Et adhuc significatio sumitur a signis repletionis cerebri.
62
et aliquando a gutture prouenit et cognoscitur per dolorem spatularum
63
Sed sanguis qui a partibus inferioribus corporis egreditur:
64
aliquando ab orificijs venarum ani egreditur. et natura hoc vtitur per viam
65
euacuationis quando nimia quantitate aut qualitate exuberat. et
66
hoc cognoscitur ab accidentibus orificiorum ani euenientibus. et hoc
67
idem si superfluat non est laudabilis. Et aliquando per eandem viam
68
egreditur sanguis propter apostemata. aut intestinorum vlcerationem
69
aut propter virtutis epatis debilitatem. aut propter malam
1
sangninis qualitatem quam natura beneficio mundificationis expel-
2
lit. Et communicat sanguis exiens ab intestinis. et propter debilitatem
3
epatis in hoc: quia ambo loture carnis assimilantur. Et propri-
4
um signum in intestinorum vlceratione est dolor sensibilis in mem〈-〉
5
bro egrotante. et quod paulatim sanguis egreditur qui superfluitati-
6
bus est admixtus. Item qui ab epate prouenit ab accidentibus
7
proprie debilitatem epatis significantibus cognoscitur. et sine do〈-〉
8
lore est: sed quod expellit epar propter maliciam ipsius cognoscitur
9
per colorem. quia est sanguis niger adustus. Sed sanguis qui ex
10
vijs vrine egreditur aliquando a vesica prouenit aliquando a renibus
11
et aliquando ab epatis gibbositate. Et qui ex renibus exit egreditur
12
propter duas causas: aut propter vene apertionem. aut propter ipso-
13
rum renum scissuram. sicut accidit propter lapides in eis generatos
14
quia multotiens in eorum substantia generatur sicut dicit Galienus et postea
15
lacerant lapides ipsorum carnes et egrdiuntur. et quando hoc acci〈-〉
16
dit dolor incipit in loco ipso. et durat quousque virtus expulsi〈-〉
17
ua expellit ipsos. et vt plurimum generatur in concauitatibus ipso〈-〉
18
rum propter separatiue virtutis debilitatem que separare non potest aquo〈-〉
19
sam partem ex qua renes nutriuntur a parte terrestri. Et aliquando
20
generatur propter virtutis assimilatiue debilitatem que partem
21
ex qua membrum nutriri debet non potest assimilare. et sic ad lapi〈-〉
22
dem conuertitur. et non ad partem renum aut vesice conuersionem habet. Et
23
hoc accidit propter fortem caliditatem et siccitatem. aut propter
24
frigiditatem et siccitatem. sicut accidit in superfluitatibus que in
25
aque canalibus colliguntur. Et aliquando accidit propter gros-
26
sorum ciborum: et terrestrium vsum et aliquando he cause omnes
27
insimul aggregantur. Item adhuc sanguis ex renibus egredi〈-〉
28
tur propter virtutis nutritiue debilitatem: quod est: quia nutriri non
29
possunt ex humiditate sanguinea in eis existente. ¶ Sed ha〈-〉
30
rum passionum differentie he sunt: quia que a debilitate
31
renum causatur: ab accidentibus renibus superuenientibus co-
32
gnoscitur: sicut a colore qui eis accidit propter malam comple-
33
xionem et totius corporis maciem et coitus debilitatem. Et dif-
34
ferentia illius sanguinis qui fit propter apertionem vene ab
35
eo qui propter virtutis nutritiue fit debilitatem est: quia qui
36
egreditur propter vene apertionem ponit vrinam talem qua〈-〉
37
lis fit sanguis ab ipso rei principio: sed qui a debilitate pro-
38
uenit renum loture carnis assimilatur: et hoc idem in principio
39
valet neque subito apparet. Et differentia inter sanguinem ex
40
scissura vene prouenientem: et sanguinem ex orificijs exeun-
41
tem est: quia qui ex orificijs egreditur sine dolore est: quemad-
42
modum sanguis ex naribus exiens: et qui ex scissura exitum
43
cum dolore habet. Item qui ex vesica prouenit semper cum dolore
44
egreditur: quod est: quia sanguis ex hoc membro vt plurimum egre〈-〉
45
ditur propter humores acutos ipsum lacerantes. Et qui a gibbositate
46
epatis egrediur ab accidentibus debilitatem epatis denotan-
47
tibus cognoscitur. Sed accidens quod fluxus ventris nominatur
48
quamquam de eo. Galienus sufficienter non sit locutus: declaratum tamen
49
est in egritudinum libro: quod sit ab intestinorum epatis: et stoma-
50
chi debilitate: et aliquando a debilitate membrorum totius corpo〈-〉
51
ris: et cum hic dico debilitatem malam membrorum sine materia
52
complexionem intendo: et similiter propter malam complexionem
53
materialem hec accidentia fieri possunt. hoc est propter materi〈-〉
54
am in quolibet istorum membrorum: aut in pluribus collectam: et
55
tunc hec mala complexio solum membrum egrum non significabit:
56
sed etiam ipsius causam denotabit. Et incipiendum est a signis que
57
quando huic euacuationi coniunguntur membrum hoc egrum signi〈-〉
58
ficant propter ipsorum differentias. Et dicimus quod diferentia que
59
est inter fluxum ventris qui ab egritudine materiali fit in ali〈-〉
60
quo membro vel in pluribus et inter fluxum qui ab egritudine
61
fit non materiali est: quia ille qui ab egritudine fit materiali
62
habet manifestum exitum humoris ipsum facientis cum cgestione[*]cgestione corrupt for egestione. et
63
si fit sint materia non sic manifestatur. ¶ Et debes scire quod si a
64
stomacho prouenerit ab accidentibus stomacho superuenienti〈-〉
65
bus quod manifestatur stomacho habente complexionem malam materialem aut
66
non materialem: et cum hoc penitus coniungitur mora cibi in stomacho
67
pauca: quod est: quia qui a stomacho prouenit est propter vnam dua-
68
rum rerum: aut propter virtutis expulsiue festinationem vt citi-
69
us expellat: aut propter retentiue debilitatem vt non retineat.
1
et quodcumque horum fuerit neccesse est vt pauca cibi in stomacho fiat mo〈-〉
2
ra. Et aliquando accidit vt fluxus ab itestinis proueniat sicut di〈-〉
3
ctum est. et hoc ab accidentibus intestinis superuenientibus co〈-〉
4
gnoscitur: et quia in stomacho causa festinantie supradicte non
5
est in ipso cibus tempore naturali moratur. Et qui ab epate aut
6
venis prouenit: aut ab aliquibus alijs membris prouenit: vt a
7
capite: et his similibus cognoscitur si materialis est similiter a signis signi-
8
ficantibus dominium humoris in membro: et ab accidentibus illi
9
membro proprijs: aut ab ipsius operationibus. Auenzoar enim testifi〈-〉
10
catur de illo qui fluxum chronicum patiebatur quod fluxus iste in ho〈-〉
11
ra somni fortificabatur: et in hora vigiliarum alleuiabatur: et per hoc
12
arguebat quod humor hoc faciens esset in cerebro: et suam intentio〈-〉
13
nem in curando cerebrum adhibuit: et curatus est. Et ego ean〈-〉
14
dem rem isti similem feci in quodam fluxu ventris patientem qui me〈-〉
15
dicatus a multis medicis: et a me longo tempore fuit et nihil profi〈-〉
16
cui habebat: ita quod de ipsius salute desperaui: sed ipsum visi〈-〉
17
tabam sicut amicum: et quia magnus erat: tandem percepi vnum ex
18
suis brachijs alio frigidius et macrius. et autumaui ob hoc
19
quod fluxus ab illo brachio ortum habuit: eo quod virtutes ipsius
20
membri attractiua et digestiua deperdite essent propter malam
21
complexionem frigidam non materialem super ipsum dominantem. Et ego inten〈-〉
22
tionem meam ad illud membrum calefaciendum apposui cum frica〈-〉
23
tionibus: balneis: et similibus localibus reducere bonam et naturalem
24
humiditatem conatus fui et postea mentem apposui: vt calorem
25
naturalem atque humiditatem hanc cum rebus conuenientibus conseruarem
26
donec ipsum ad omnes suas virtutes naturales reduxi. Nec medi〈-〉
27
cinam propriam aliquam fluxui propriam facere curaui. et propter hanc
28
rem breui tempore curatus est. Sed fluxus qui fit propter oppilatio〈-〉
29
nem que fit in mesaraicis venientibus ab epate ad intestina si-
30
gnificatur per chilum exeuntem cum egestione: quamuis tardet in stomacho et
31
intestinis tempore naturali: aut propinquo eidem: et quando hoc accidit ali-
32
cui fit ei macies tempore breui: ita quod breuiori quam alijs fluxibus ac〈-〉
33
cidat. Sed quando egritudines iste componuntur difficile est eas co〈-〉
34
gnoscere. Et scias quod maior pars istorum signorum coniectura-
35
bilis est: et propterea volens ista cognoscere indiget acuto inge〈-〉
36
nio cum perseuerantia perscrutationis: et quando estimabis vnum inci〈-〉
37
pe eleuare cum medicina leui secundum egritudinem quam opinatus
38
fueris: et si lucratus fueris ex hoc continua medicinam: quia tunc
39
scies quod opinatus es verum. et si non: dimitte. Sicut quando credide-
40
ris quod causa fluxus sit oppilatio dabis res aperitiuas: et si lu-
41
cratus fueris teneas hanc medicinam: et credas quod hec opinio
42
est vera. et si non incipies cito restaurare illud quod fecisti cum
43
medicina illa. Et opinantur quidam medicorum quod hec oppilatio sit
44
de genere supposito egritudinibus et causis egritudinum. et
45
si credideris quod causa egritudinis sit caliditas studebis cura〈-〉
46
re cum rebus parum frigidis: et si videris quod proderunt credas pro
47
certo tuam opinionem: et incipe egritudinem leuare. Hec sunt
48
illa propter que cognosces membra lesa. Et quedam cognosces
49
per accidentia membrorum communicantia cum membro leso sicut tussis que
50
accidit causa pleuresis: aut causa apostematis epatis: aut tractione
51
ossis trachea tracti causa apostematis epatis: sed hec signa non
52
sunt proprie signa lesionis membri nisi coniungantur alia signa cum
53
eis sicut tussis et rascatio que non significat super pleuresim
54
nisi sit ibi dolor pungitiuus lateris et febris continua. Adhuc sci〈-〉
55
as quod in quibusdam membrorum egrorum est egritudo per se primo: et in
56
quibusdam propter aliorum membrorum communicationem fit. et cognitio
57
egritudinis qui propter colligantiam fit membrorum est quod membrum
58
compatiens propter augmentum vel diminutionem egritudi〈-〉
59
nis membri per se egri aggrauatur aut alleuiatur. verbi gratia:
60
quia vertigo et alie capitis egritudines que augmentantur quando
61
stomachus nauseat: aut quando corruptos in se continet humo-
62
res: aut quando a cibis vacuus non est: tunc dicere debemus quod hoc
63
non accidit capiti nisi propter cerebri ad stomachum colligantiam. Et ad-
64
huc hoc indiget perscrutatione: quia possibile est vt alicuius
65
membri egritudo propter alterius membri egritudinem ac-
66
crescat: aut esse potest: vt in vno membro sint egritudines plu〈-〉
67
res: quarum vna est sibi propria et prima et altera propter alteri〈-〉
68
us membri colligantiam. Et aliquando egritudo que propter
69
colligantiam fit prorie egritudinis augmentum recipiet et crementum
1
et autumabit forte quas quod propter colligantiam solam hoc prouenire
2
possit. Item adhuc esse potest vt due egritudines propter colligan-
3
tiam esse possint vt egritudo cerebri propter stomachum. et egritudo sto〈-〉
4
machi propter aliud membrum. Et ne in hunc errorem decidat spe〈-〉
5
culator oportet vt circa hoc pluries perscrutetur. et quando eius
6
opinio super aliquam istarum fuerit firmata: tunc remotionem
7
ipsius cum medicina equalitati propinqua attendet. hoc est
8
cum medicina ad aliquam extremitatum non multum declinan〈-〉
9
te. Et si experientia hoc ipsum inuenerit et perpendat in ipso
10
perseueret. et si non ad aliam opinionem se conuertat.
11
¶ Capitulum .XLVI. Quod est de signis egritudinum et cau〈-〉
12
sarum ipsarum in generali.
13
〈E〉T postquam nos de rebus vniuersalibus fuimus lo-
14
cuti per quas membra egra cognoscere possumus
15
deinceps loqui volumus de rebus per quas egri〈-〉
16
tudines et ipsarum egritudinum causas cognoscamus
17
Et dicimus quod rerum super quas nos oportet adducere si〈-〉
18
gna vniuersaliter sunt. aut mala complexio materalis aut non materialis. Et
19
signa que malam complexionem materialem significant: vt dictum
20
est sunt illa que dominationem humoris significant: ant in toto cor-
21
pore: aut in vno membro egro. ¶ Et adhuc similiter vt dictum est
22
ea que ex corpore egrediuntur humorem facientem malam
23
complexionem materialem significant sicut vomitus et egestio:
24
aut sputum: et hec sunt signa conuenientia super genus cause
25
operatiue. et de his iam locuti fuimus. ¶ Et rascatio signi〈-〉
26
ficat etiam super causam et speciem operantem: sicut rascatio ru-
27
bea significat fortitudinem sanguinis: et viridis fortitudinem
28
humoris combusti: et ideo significat in egritudinibus pecto〈-〉
29
ris mortem. Et rascatio bona est alba plana equalis: et que
30
cum facilitate expuitur. Et apostemata significant demon-
31
strationem super humores operantes ea per signa significan-
32
tia super fortitudinem humorum. Et dolor significat super causam
33
que operatur. ideo quod dolor acutus significat quod humores sunt ca〈-〉
34
lidi: sed dolor martillinus et dolor similis punctioni acus gros-
35
se non sunt nisi ex humoribus frigidis sicut dolor colice. aut causa hu-
36
moris lapideati: sicut accidit in renibus causa arenularum.
37
Et apostemata similiter ex signis causarum facientium manifestan-
38
tur. et quia pulsus in re apostematum signum habet proprium. ob hoc de
39
ipso nunc loqui disposuimus. ¶ Et dicimus quod apostematum
40
calidorum pulsus tensus est paruus. velox. spissus. varius
41
varietate serrina. Et tensio vero fit propter materiam organum
42
extendentem. paruitas vero propter duriciem et organi asperi〈-〉
43
tatem fit velocitas et spissitudo propter recompensationem for〈-〉
44
tis magnitudinis fiunt quam amisit. serrinitas vero fit. quia
45
virtus organum extendit. et quia non est organum obediens et
46
ipsius partes non equaliter extenduntur. et ob hoc vna alteri re〈-〉
47
sistit. et propterea ille motus serre motui assimilatur. ¶ Sed apostema〈-〉
48
tum cholericorum pulsus spissior sanguineorum pulsu est. pro〈-〉
49
pter ipsorum fortitudinem caloris et magis ad serrinitatem de〈-〉
50
clinat eo quod cholere siccitas indurat membrum. ¶ Sed apo〈-〉
51
stematum flegmaticorum pulsus paruus et rarus et tardus
52
est. propter fortitudinem fridigitatis et virtutis debilitatem.
53
et in hoc dispositio serrina omnino non existit propter humoris
54
facientis humiditatem. ¶ Sed humorum melancholicorum
55
apostematum pulsus durus est. et asper propter humorum siccita〈-〉
56
tem. et est tardus. et rarus. et ad serrinitatem manifeste decli-
57
nat. et cum his omnibus est occultus et rarus. Et de rebus per
58
quas cognoscuntur apostemata que fiunt in principalibus
59
membris est febris. et ideo hec est vna de rebus que osten-
60
dunt de apostematibus que consueuerunt facere saniem. quia
61
apostema quod non facit saniem non habet calorem extraneum
62
sicut apostemata que sunt causa ventositatis aut duriciei.
63
Sed membra in quibus visibiliter manifestantur sunt cere〈-〉
64
brum. epar. stomachus. et intestina gracilia. et splen. et renes
65
et vulua. et vesica. Ista sunt genera signorum per que species
66
egritudinum cognoscuntur secundum regulam huius artis vniuersa-
67
lem. Et si ego non recolerem signa et cursum qui currit in hac
68
arte. hoc est dicere si ego non considerarem in vnoquoque mem-
69
bro considerationem propriam. tunc consideratio vniuersalis sufficere vi-
1
deretur: sed volo sequi vestigium Galieni ad maiorem cautelam
2
ad loquendum de rebus particularibus: eo quod hec est via que〈-〉
3
sita in hac arte. Et nos narrabimus egritudines membrorum
4
manifestorum: et narrabimus signa significantia super ipsa cum
5
cautela et complemento verborum particularium que cum vniuer-
6
salibus dici non possent. Et etiam quia multa signa ex his cum ac〈-〉
7
cipiuntur particulariter non sunt signa: eo quod plus apprehen〈-〉
8
dunt quam egritudo ipsa: vel quam membrum infirmum: et propter
9
hoc necessarium est loqui super omnia accidentia que sunt propria
10
vnicuique egritudini. verbi gratia: quia dolor pungitiuus in la〈-〉
11
tere cum febre tussi. et pulsu serrino signum est apostemati dia〈-〉
12
fragmatis. Sed maior pars egritudinum membrorum in-
13
teriorum que indigent demonstratione sunt apostemata: vniuersalis ma〈-〉
14
la complexio materialis: vel non materialis. Sed secundum Galienus conside-
15
rationem in res particulares narrare oportet. Sed de his
16
breuiter dicemus egritudines membrorum propria narran〈-〉
17
tes signa super eas significantia ostendemus a cerebro inci〈-〉
18
pientes. dicimus quod omnes male complexiones eidem superuenire
19
possunt vt calide: frigide sicce et humide et vniuscuiusque istarum signa
20
significantia dispositionem plenius ostendentur: sicut oculorum
21
rubedo et faciei. et actualis calor dominium sanguis: aut hu〈-〉
22
moris calidi significat. Et proprietas male complexionis cali〈-〉
23
de aut frigide est: vt eidem dolor coniungatur: tamen in com-
24
plexione calida fortior existit: sed humida vel sicca dolorem
25
non efficit nisi parum. Sed quando est sola humiditas tunc so〈-〉
26
la grauitas sentitur: et humida complexio cerebri cognoscitur a ca〈-〉
27
pitis grauitate. et a multo somno: et a sensuum capitis ebetu〈-〉
28
dine. Et siccitatis signa his existunt contraria. Et possibile est
29
vt complexio adueniens capiti sit principaliter adueniens ex
30
capite. et possibile est vt ab alio veniat membro: sed pro ma-
31
iori parte accidit causa stomachi. Et signum huius est quo〈-〉
32
niam soda promouetur quando angustiatur stomachus ad
33
vomendum vel quando a cibis vacuus existit: aut quando cibaria cor〈-〉
34
rupta sunt in stomacho. Et istud est generale: quoniam dolor ca-
35
pitis augmentatur quando augetur stomachi egritudo: et minuitur quando
36
minuitur. Et possibile est quod accidat ex colligantia duarum ve-
37
narum que nominate sunt in arabico guidez. Et sunt vene som-
38
ni: quoniam accidit in capite dolor qui dicitur emigranea. et signum
39
huius est signa significantia repletionem occipitij. et possibi〈-〉
40
le est vt accidat ex colligantia totius corporis: et signum hu-
41
ius est signa significantia repletionem vniuersalem. Et cere〈-〉
42
bro aduenire possunt omnes species apostematum calldorum[*]calldorum corrupt for calidorum
43
et frigidorum. Et aliquando membrum egrum cognoscitur et egri〈-〉
44
tudo a proprijs ipsius operationibus in ipso sicut in egritu〈-〉
45
dine fixa in cerebro comitantur alienationes que diu continu〈-〉
46
antur cum eo: quod si propter colligantiam alterius membri exi〈-〉
47
stant sicut accidit propter apostema diafragmatis concomitan〈-〉
48
tur alienationes que non continuantur cum eo. Item accidentia
49
que sensibus adueniunt sunt cogitationis species egritudi-
50
nis membri proprie sicut apostema cholericum in cerebro
51
factum malas prebet cogitationes: et quasi festucarum de pan〈-〉
52
nis euulsionem adducit et vigiliarum multitudinem: et cum
53
mala dispositione de somno excitantur. Et quod ex sanguine fit mi-
54
nus vigilare facit quam illud quod de cholera fit. et habet risum et leti〈-〉
55
ciam: sed quod a cholera fit: sequetur ira et furor. Sed quod de melan〈-〉
56
cholia fit et illud alienationem sensuum promouet: excepto
57
quod timor et planctus hoc concomitantur. Sed quod ex flegmate fit
58
corruptionem animalium virtutum probet et non intendit facere ma〈-〉
59
lum. Sed signa propria dominij humoris apostema facientis
60
in cerebro sunt sicut rubedo faciei et oculorum: et caliditas tactus
61
et fortitudo pulsus: quoniam ista significant abundantiam sanguinis
62
et maxime quando associabitur eis regimen conueniens sicut etates:
63
complexiones. et tempora. Et non queras vt rememorem tibi
64
signa multotiens quoniam rememorari debes eorum que tibi di〈-〉
65
xi. Et pulsus super apostemata signicans[*]signicans corrupt for significans habet a sua proprie-
66
tate varietatem tremoris: quod est: quia in membro panniculoso pro〈-〉
67
pter certamen. quod est inter virtutem et organi extensionem. Et
68
hoc accidens in apostematibus calidis plus manifestatur.
69
In apostematibus vero flegmaticis et melancholicis mol-
1
licies. Et humiditas que est in apostematibus flegmaticis
2
quasi vincit serrinam dispositionem: quam a parte membri con〈-〉
3
sequi debet. Et panniculi qui in cerebro apostemantur sunt
4
pia mater et dura mater: et aliquando ipsa substantia cerebri
5
apostematur. et hoc maioris est periculi. et fortiora habet ac〈-〉
6
cidentia: quod est quia ex hoc consequitur paralysis aut apoplexia
7
Et dicitur quod aliquando cerebri rete apostematur. et hoc sequitur dolor pul〈-〉
8
satiuus propter arteriarum multitudinem. et ipsius propria
9
signa sunt albi oculi fortis rubedo. et palpebrarum grossici-
10
es. et motus difficultas. et febris vt dictum est: propria in istis
11
apostematibus existit. sed tamen in apostematibus calidis est acuta et
12
in mollibus est lenta. He sunt egritudines in quibus necesse
13
est inducere demonstrationem et proprie in egritudinibus ce〈-〉
14
rebri. ¶ Sed epilepsia et apoplexia et similes egritudines ner〈-〉
15
uorum omnes iste egritudines sunt manifeste sensui. et iam dixi〈-〉
16
mus earum causas in libris egritudinum. Et que remanent loqui
17
sunt signa que sunt propria cuiusque cause earum egritudinum.
18
Et hoc inuentum est in eis pluribus ex causis. et est inuentum
19
in eis ex colligantia aliorum membrorum. sicut est relaxatio. quia iam
20
declaratum est in libro egritudinum quod humor qui facit est causa
21
flegmatis et potest esse quod sit causa melancholie. Sed si est ex aquosi〈-〉
22
tate aut ventositate. in hoc est differentia inter medicos. et si
23
potest esse vt sit in cerebro principaliter et ex colligantia aliorum mem〈-〉
24
brorum. ¶ Sed cognosce ista signa maxime potest sciri per pre-
25
terita. quia iste egritudines eueniunt pluribus de causis. Ec-
26
ce que significant super ipsa sunt signa que significant super abundan-
27
tiam humoris. et quod eius quod inuenitur ex colligantia alterius mem〈-〉
28
bri dicta sunt iam fit via: per quam demonstratur. et hoc est quod
29
egritudo multiplicatur in membro ex colligantia et minuitur ex
30
minoratione: et iterum quia in membro leso non stat fixa egritudo. et
31
ideo quia omnia ista accidentia manifestant quod he egritudines non
32
sunt in membro principali. ¶ Et scias quod differentia que inter egri〈-〉
33
tudines materiales: et non materiales existit: est. quia materiales dominium il〈-〉
34
lius humoris ostendit. et que prima essentia a non materiali existit. si
35
causa hoc efficiens a rebus exterioribus causetur. hec erit malicia
36
pauca et perseuerantia erit breuis sicut dolor capitis qui a calo-
37
re prouenit solis. et sicut egritudo que nominatur terabi que ab aere se〈-〉
38
renissimo qui membra nutritiua lesit: contingit. Et que mala com〈-〉
39
plexio a secunda existit essentia est sicut spasmus aut et ethi-
40
ca que a nimia siccitate fit: et hec spasmi species ab alijs spas-
41
mi speciebus diuersificatur. quia paulatim aduenit. et eius
42
timor est magnus. hec sunt signa egritudinis.
43
¶ Capitulum .XLVII. Quod est de signis egritudinum oculorum.
44
〈I〉Ncipiamus nunc signa egritudines oculorum
45
dicamus quod he egritudines sensui visus manife-
46
stantur: et in hoc non indigemus nisi cognitione
47
cause. et hunc meum sermonem complebo cum
48
de oculorum medicatione sermonem ordinabo. sed hic di-
49
cam signa que cognitionem egritudinum oculorum mani-
50
festant: hec lesio est que aduenit neruo per quem ad oculum
51
spiritus currit animalis: aut que eidem accidit spiritui. Et
52
neruus qui ad oculum dirigitur leditur aut mala comple-
53
xione materiali cum apostemate vel oppilatione: aut propter
54
malam complexionem sine apostemate vel oppilatione. Et signa male com-
55
plexionis cum apostemate in oculis sunt manifesta. sicut pulsatio: ru〈-〉
56
bedo et calor et signa oppilatonis sunt sola grauitas. Et signa
57
male complexionis oculorum manifestantur secundum quod omnis mala complexio
58
manifestatur. Et oppilationes que in eo sunt fiunt sicut egritudo que
59
nominatur abinasal. et est oppilatio facta inter corneam et humorem cry〈-〉
60
stallinum. et hec oppilatio apparens est. hanc vero egritudinem prece〈-〉
61
dit vaporum eleuatio ad partes superiores. Et potest esse vt isti va〈-〉
62
pores propter colligantiam stomachi ascendant quos stoma-
63
chus transmittit cerebro. et etiam possunt a solo cerebro eleua-
64
ri. Et differentia inter istos est. quia vapores a stomacho veni〈-〉
65
entes crescunt et decrescunt propter bonitatem digestionis stomachi et mali-
66
ciam ipsius. Sed quando a cerebro fiunt in sua fixione firmantur
67
tamen et in eis qui a cerebro fiunt aliqua additur malicia pro-
68
pter stomachi maliciam. Et dicunt quod vapores a stomacho ascen-
69
dentes ambos oculos equaliter turbant. Sed oppilatio que
1
propter decursum aque superioris aduenit vt plurimum vni
2
soli oculo accidit
3
¶ Capitulum .XLVIII. Quod est de signis egritudinum aurium.
4
〈E〉T auribus etiam fit egritudo propter duas species ma〈-〉
5
le complexionis. vt materialem. et non materialem. et fiunt in ipsis apostema-
6
ta. et oppilationes. et dolores. et generaliter egritudi〈-〉
7
nes que sunt omnibus alijs membris generales. dolorum. et apostematum. et pu〈-〉
8
stularum. et similium. et hoc signa sunt signa propria egritudinum ipsarum.
9
Et signa calidi apostematis auricularum sunt dolor infixiuus grauis
10
quia membrum est neruosum et carthillaginosum. et pulsus serrinus
11
Et scias quod maior pars humorum facientium talia apostemata est humorum
12
subtilium propter obtusitatem vel duriciem substantie ipsorum membrorum et ali〈-〉
13
quando cum his apostematibus fit febris continua. et maxime quando apostema est in radice lo〈-〉
14
ci nominati sumac. Et maior pars egritudinum que fiunt in aure est
15
exufflatio. et tinitus propter intus ventositatis expulsionem et inclusio〈-〉
16
nem. et dicitur quod hoc esse potest acuitate sentiendi. et demonstratio su〈-〉
17
per hoc est quod ibi non est signum superabundantie humorum.
18
¶ Capitulum .XLIX. Quod est de signis egritudinum nasi.
19
〈N〉Aso superueniunt oppilationes. et apostemata cum comple〈-〉
20
xione mala materiali. et non materiali. et propria apostemata in ip〈-〉
21
so sunt que deriuata sunt a nomine illius vermis
22
qui ramisse nominatur. hic est ille qui multos ha〈-〉
23
bet pedes et signa istius egritudinis ab eisdem quibus et alie
24
egritudines cognoscuntur signis.
25
¶ Capitulum .L. Quod est de signis egritudinis oris.
26
〈E〉Gritudines vero oris oculis manifestantur. et ob hoc
27
perscrutatione signorum ipsorum non indigemus.
28
¶ Capitulum .LI. Quod est de signis egritudinum gule.
29
〈E〉T gule fiunt apostemata et egritudines que etiam eldau〈-〉
30
cha dicuntur id est strangulator et Perse appellant asche〈-〉
31
am. Et cognoscuntur a dolore ibi existente: et cum con〈-〉
32
strictione deglutionis: et quando crescit constrictionem fa〈-〉
33
est anhelitus: et potet fierit vt hoc extinguat spiritum. Et causa huius
34
a signis humorum ibi dominantium cognoscitur. Et pulsus in hoc
35
apostemate est vndosus: et est quia hoc apostema in membro est musculo-
36
so: et diuersificatur hoc apostema secundum magnitudinem et paruitatem:
37
et secundum hoc eorum terminationes alias particularia[*]alias particularia is missing in Venice 1574 iudicantur. Et
38
hoc ex signis bonis est vt apostema in partibus exterioribus mani〈-〉
39
festetur aut propter tumorem: aut aliud signum: aut propter dolorem per
40
tactum. Et ipsorum species secundum Galienum sunt quinque. vna est que
41
fit in meatu gule que extremitatem epiglotis attingit. Secun-
42
da est que nec foris manifestatur: et in gula non apparetur sed
43
ex hoc patiens quasi strangulationem percipit. Tertia est quan〈-〉
44
do gula exterior est inflata. Quarta quando intus et extra tu〈-〉
45
met. Quinta quando lacerti colli appodiantur: ita quod spon〈-〉
46
dilia intus cotrahuntur[*]cotrahuntur corrupt for contrahuntur.
47
¶ Capitulum .LII. Quod est de signis egritudinum pulmonis.
48
〈E〉T pulmoni multe egritudines fiunt quarum quedam sunt
49
communes. et quedam proprie. communes sunt sicut apostemata: vlcerati〈-〉
50
ones et continuitatis solutio: proprie vero sicut tussis
51
et egritudo que dicitur beth horra id est difficultas anhe〈-〉
52
litus. Et apostema pulmonis cognoscitur a forti anhelitus strictura
53
et a concussione fixa cum ipso propter istius. membri ad cor propinqui-
54
tem et pectoris grauitatem: et a forti tinctura pomorum maxillarum
55
et ab omnibus signis dominationis sanguis cognoscitur: propterea: quia
56
vt plurimum in hoc membro apostema a sanguine concreatur: quod est: quia
57
cholere sparsio in eo propter sue substantie molliciem esse non potest: et
58
etiam propter multam humiditatem ad ipsum trasmissam[*]trasmissam corrupt for transmissam: et tamen nec etiam
59
propter hoc apostema flegmaticum nisi raro in ipso conficitur. Et
60
dolor in apostemate istius membri signum non est. quia hoc membrum
61
insensibile est. Et pulsus necessario est talis qualis apostematum
62
calidorum: excepto: quia in eo vndositas est manifesta propter mol〈-〉
63
liciem membri. Et solutionis continuitatis istius membri signum
64
est: quia simul et semul sanguis egreditur multus rubeus. arenosus: et cum
65
tussi: et hoc fiunt aut propter causas extrinsecas: aut propter reuma de-
66
scendens: aut propter percussiones in pectore factas. ¶ Et sputum similiter
67
apostema pulmonis manifestat dummodo coniungatur cum signis predictis
68
quod est: quia posset fieri et in apostematibus que fiunt in panniculis alias
69
pelliculis[*]alias pelliculis is missing in Venice 1574, in Venice 1562 in marg. costarum. Et ex signis laudabilibus in apostemate pul-
1
monis est sputum album. et equale. et quod suauiter egreditur quem〈-〉
2
admodum illaudabile est signum in quo dominium aliquorum hu-
3
morum manifestatur et maxime sputum nigrum. et post illud est
4
citrinum et post illud rubeum. ¶ Et sputum rotundum quod Hyppocrates di〈-〉
5
xit esse summum malum in polmonis[*]polmonis corrupt for pulmonis egritudine est. quia significat per-
6
ditionem super humiditatem naturalem. sed tussis non est signum nisi cause effi〈-〉
7
cientis. Et cauas ipsius tu ex alijs libris nouisti.
8
¶ Capitulum .LIII. Quod est de signis egritudinum pectoris.
9
〈E〉T egritudines que manifestiores sunt in pectore
10
sunt apostemata et oppilationes. ¶ Et apostemata vt pluri〈-〉
11
mum fiunt in pellicula interiori tegente costas que egri〈-〉
12
tudo nominatur xazibera. que in lingua nostra pleuresis
13
nominatur. Et in his apostematibus propria signa sunt dolor fixus ex〈-〉
14
tensiuus et febris acuta et tussis cum sputo. et pulsus serrinus. Et
15
aliquando hec apostemata fiunt in musculis qui sub panniculo sunt. et
16
tunc hec passio apostema lateris dicitur. et tunc hec signa sunt poste-
17
riora dictis signis. Similia tamen ipsius accidentia sunt debilio-
18
ra et minus timorasa. nec dolor adeo fixus est. quia non est in mem〈-〉
19
bro panniculoso nec in pulsu serrinitas sic manifestatur. Et aliquando
20
apostema fit in panniculo pectus diuidente. ¶ Et aliquando diafragma
21
apostematur. et sequitur hoc sensus alieuatio et inquietudo magna.
22
¶ Capitulum .LIIII. Quod est de signis egritudinum stomachi.
23
〈E〉T stomacho adueniunt species complexionis male vt materialis. et
24
non materialis et adueniunt apostemata et vlcerationes. ¶ Sed
25
species male complexionis non materialis quando remissa est a
26
rebus extrinsecis est creata. et ille sunt illius signa
27
demonstratiua sicut aduentus aeris vel cibi frigidi. Sed si fue〈-〉
28
rit intensa erit aut mala complexio calida et sicca que ethicam indu-
29
cit. aut erit frigida et sicca et senectutis erit ethica. ¶ Et signum
30
ambarum egritudinum est quod in hoc membro illa signa manife-
31
c stantur que in ambabus egritudinibus his manifestari solent.
32
quod est. quia membrum hoc fortiter demacratur. Et quando patiens su-
33
pinus iacet. tunc percipit stomachi dispositionem fouee alicui si-
34
milem esse. Et stercus molle egreditur et indigestum. et vniuersaliter ip〈-〉
35
sius virtutes omnes debilitantur. Sed mala ipsius materialis comple-
36
xio huiusmodi esse potest. aut vt ipsa sit imbibita vel in concauitate
37
ipsius fixa aut ab alio membro transmissa. et potest esse vt res
38
ambe adinuicem componantur et hoc potest. aut ab vna aut a
39
duabus materiebus esse. verbi gratia. sicut si in ipso fit hu-
40
mor cholericus. et ipsi humor flegmaticus transmittatur. Et si
41
ipse fuerit flegmaticus humor ab eo ructus proueniet aceto-
42
sus. et si fuerit cholericus fiet fumosus. Et differentia que est in〈-〉
43
ter humorem fixum et transmissum est. quia transmissus per secessum
44
aut vomitum exit. Sed imbibitus et in fixus neutrum horum attentat
45
sed conatur ad vomendum et nihil proijcit. Et signum appropria〈-〉
46
tum cholere est tremor labij. Et humoris melancholici in stomacho
47
signa sunt virtutis visibilis impedimentu. et acetositas acerba
48
in ore. Differentia vero que est inter complexionem materialem et non materialem
49
est propter humorem per vomitum vel secessum exeuntem. Et in passi〈-〉
50
one stomachi vrina grossa materialem complexionem peccantem significat.
51
Sed apostemata fiunt aut in fundo stomachi. aut in ipsius ore.
52
Et horum quedam sunt calida. quedam frigida. et quedam ex genere can〈-〉
53
cri. et quedam sunt ventosa. Et omne apostema quod in stomacho soporatur sequi-
54
tur febris et dolor fixiuus. et maxine quando in ore stomachi oritur. quod est. quia il〈-〉
55
la pars magis neruosa exit. et est colligantie princeps. et ob hoc
56
periculosior ea que in fundo existit. et eidem syncopis. et sensus
57
et alienatio sequitur. et frigida apostemata sequuntur dolores debiles et febris
58
lenta. Et apostematibus que in stomacho cancerosa fiunt sine dolore et febre
59
fiunt. et si esset ethice assimilaretur. aut mixtis febribus. Et propri〈-〉
60
um signorum horum apostematum est ructus putridus corruptus cum
61
operationum debilitate. hoc est quia cibus egreditur indigestus et
62
alia accidentia his similia. Et vniuersaliter signa que dominium humorum si-
63
gnificant illa eadem sunt signa que significant illum humorem qui
64
hoc facit et vt plurimum attestantur ei complexio etas et regimen. et
65
alia his similia iuuant ad hoc cognoscendum. Sed vlceratio que in
66
eo fit cognoscitur ab ardore vel combustione que in eo fit. et pro〈-〉
67
pter paucam mordicationem. raro tamen fit vt vlceretur sto-
68
machus. nisi sit etiam vlceratio in gula aut ore.
69
¶ Capitulum .LV. Quod est de signis egritudinum epatis.
1
〈E〉T epati accidunt oppilationes et apostemata: et species
2
male complexionis omnes Signum apostematis epatis non tamen pro〈-〉
3
prium est fe. atque tussis et illius loci dolor: et quod quasi
4
proprium est grauitas loci qui trachea nominatur: et maxime
5
quando in gibbositate epatis apostema existit. Et sepe signa apostematis
6
costarum cum signis apostematis epatis. commiscentur: quia sepe dolor apostema〈-〉
7
tis epatis peruenit ad eundem locum ad quem dolor apostematis pellicu〈-〉
8
le costas tegentis reperitur. et tunc hic nullum proprium si〈-〉
9
gnum reperitur: et cum his omnibus accidit tussis: tamen in epa〈-〉
10
tis apostemate non fit multum sputum. Et aliquando erit sputum in
11
apostemate panniculi maxime quando apostema saniem face-
12
re inceperit. Et propterea sputum in principio signum sufficiens non
13
erit. nec est differentia propria inter apostemata epatis et pleu〈-〉
14
retica nisi in qualitate doloris. quia in pleuresi est dolor fixus
15
et extensiuus: et qui in epate est aggrauatiuus. Et in pulsu
16
etiam differentia existit. quia in pleuresi est serrinus. in epate
17
vero vndosus. et dicitur quod aliquando apostema fit in epatis
18
lacerto. Et figura apostematis epatis est lunaris. Sed figu-
19
ra apostematis lacerti est oblonga. vel quadrata. et vnus an〈-〉
20
gulus ipsius est grossus et alter subtilis.
21
¶ Capitulum .LVI. Quod est de signis egritudinum splenis.
22
〈E〉T spleni omnes species male complexionis accidunt
23
et oppilationes et apostemata et ventositas inflati〈-〉
24
ua. et signa apostematis splenis sunt dolor grauis
25
et febris et accidentia que corpori adueniunt propter huius〈-〉
26
moni membri egritudines. et oppilationis signa sola grauitas
27
existit. et signa ventositatis inflatiue solus dolor est extensiuus.
28
et ex apostemate et oppilatione splenis sequitur macies totius
29
corporis. et ideo dicit Hyppocrates quando splen crescit tunc corpus
30
attenuatur. et quando decrescit tunc corpus inspissatur.
31
¶ Capitulum .LVII. Quod est de signis egritudinum renum.
32
〈E〉T renibus accidit species male complexionis et op-
33
pilationes et apostemata. Et discernuntur a vesice
34
egritudinibus propter lapidis et arene generationem
35
et magis propria species male complexionis que renibus
36
conuenit est egritudo que bolbarabris nominatur que in latino dia〈-〉
37
betica dicitur. et cum forti siti et vrine fluxu et febre. et apostema-
38
tis calidi sunt signa: dolor aggrauatiuus in renibus sentitus: et
39
dolor in alcatim factus cum febre vrine constrictione. et quando patiens
40
super latus sanum decumbit videtur vt alius ren super ipsum suspen-
41
datur et hoc prouenit quando est in statu aut declinatione: et in maiori
42
parte in his apostematibus fiunt febres errantes aut iuncte in
43
apostematibus frigidis et lentis. ideo quia febris non aduenit apostema〈-〉
44
tibus membrorum principalium. nisi quando apostemata erunt parata sani〈-〉
45
em facere. Sed signum generationis lapidis in renibus est dolor fi〈-〉
46
xus ab ipsius generationis principio quousque natura illos abijcit
47
extra secundum illos qui dicunt quod lapides isti in substantia renum gene-
48
rantur. et ideo aliquando cum istis sanguinis exitus adest. Et quod
49
verius apparet est quod in concauitate renum generantur et dolor qui est in
50
hac egritudine. et accidentia doloris accidentibus que in colica in〈-〉
51
ueniuntur similantur. propterea quia stomaci distemperantia et vomi〈-〉
52
tus his duabus egritudinibus communiter accidunt: et casus simi〈-〉
53
liter appetitus. ¶ Et differentia istarum difficilis est maxime in
54
egritudinum principio. sed in fine manifeste diuersificantur propter in
55
colica ventris esse constrictionem. et humorum cognitionem et multam
56
ventositatem. et etiam lapides generati in renibus arenam ostendunt
57
in vrina. Et signum discretiuum in hoc est operatio clysteriorum. quia
58
si patiens propter clystere requiem iueniet[*]iueniet corrupt for inueniet sicut accidit Galienus sine du〈-〉
59
bio hic dolor colicus erit: si propter clysteria aggrauatur procul
60
dubio renalis est. Causa est quia clysteria intestina replent et di-
61
stensionem in eis operantur. et tunc opprimuntur renes et dolor
62
fortificatur. Sed signa que vlcerationes significantem[*]significantem corrupt for significant est dolor vlcera〈-〉
63
tiuus sine grauitate et extensione. cum exitu sanguinis aut saniei
64
et aliquando egrediuntur cum vria frusta frustis carnium similia. et
65
hoc accidit quando in substantia renum corrosio fit.
66
¶ Capitulum .LVIII. Quod est de signis egritudinum vesice.
67
〈E〉T in vesica manifestiores egritudines que in ipsa ge〈-〉
68
nerantur sunt lapides qui in ipsa generantur. et apo-
69
stemata et vlcerationes et stranguria et fine volunta〈-〉
1
te vrine exitus. Sed signum lapidis in vesica est dolor qui
2
in vesica sentitur cum virge pruritu. et virge erectione. et re〈-〉
3
laxationes sine causa manifesta. et vrine cruditas: et albe-
4
do ipsius cum subtilitate. et difficultas exitus vrine: et are〈-〉
5
narum apparentia in ipsa. Sed constrictio vrine fit aut propter
6
membrum mandans ipsam: aut propter meatum qui a renibus ad vesicam
7
tendit. Et his duobus vnum est commune accidens: et hoc est vrine dif-
8
ficultas. Sed diuersificatur in ipsis vt si a renibus ibi dolor sen〈-〉
9
titur: si autem a meatu ibi dolor adest. Et aliquando constrictio fit vri〈-〉
10
ne ab ipsa vesica: aut a meatu qui ad ipsam progreditur vesicam: et
11
ista duo similiter in vno accidente communicant. hoc est quia vesica
12
repletionem recipit similiter et meatus. Sed diuersificantur in hoc
13
quia quod a vesica prouenit quando vesica premitur et vrina exit. Sed
14
quod a meatu prouenit non emittit vrinam: et si vesica exprimatur et
15
oppilatio istius meatus fit a lapide: aut ab humoribus grossis
16
sanguineis vel sanguine coagulato: aut popter complexionem frigidam
17
dominantem: aut propter apostema: aut furunculos. ¶ Et signa
18
harum egritudinum sunt: quoniam si fuerit ex lapillulis significatur ex
19
arenulis precedentibus: et si est ex coagulatione sanguinis signum
20
est sanguis anticipatus. Et si ex sanie fuerit signum est apostema
21
quod precessit. et si ex humoribus grossis fuerit significatur ex exitu
22
precedentis humiditatis. et cognoscuntur iste dispositiones per si〈-〉
23
gna eadem conuenientiam. et si adinuicem iste dispositiones coniungan〈-〉
24
tur difficile cognoscuntur a medico: quare quiete debet medicinare
25
considerando primam intentionem: et si ex illa lucratus fuerit sequatur
26
illam: et si non: dimittat. Et si pustula aut vlceratio est in vesica. quod
27
ab ea egreditur furfuribus aut lamibus assimilatur. Sed si he egritu〈-〉
28
dines fiunt in renibus: quod ab eis exierit frustis carnium assimilabitur
29
¶ Capitulum .LIX. Quod est de signis egritudinum intestinorum.
30
〈E〉T intestinis vt plurimum fit egritudo que dicitur colon
31
apostemata: vlcerationes: et sanguinis fluxus. Sed
32
languinis fluxus vlcerationem concomitatur: et iste
33
sanguis cum fecibus egreditur a principio mixtus et
34
aliquando ex substantia intestinorum egreditur. Et signum huius est do-
35
lor quando euacuantur humores et feces: et quando apostema est in intesti-
36
nis grossis hoc modo cognoscitur: quia cum patiens mordicationem
37
sentit cogitur assellare: sed quod ab apostemate exit cum fecibus
38
non est admixtum et si fuerit in subtilibus propter dolorem assella-
39
re non cogetur: et quod ab eis egredietur cum stercore erit admixtum
40
propter vie longitudinem. Similiter si apostema in subtilibus fuerit do-
41
lor circa vmbilicum sentietur. et cum in intestinis fuerit grossis
42
dolorem sentiet inferius. Et signa colice calide manifesta sunt
43
et vniuersaliter ea que significant dominium humorum in omnem
44
patientem et que propter ventositatem fiunt sunt dolor exteusiuus[*]exteusiuus corrupt for extensiuus
45
et tortio intestinorum. Et si tortio fuerit cum rugitu grossam vento-
46
sitatem significat: et que fit propter apostema cognoscitur a fortitu-
47
dine doloris: a febre a siti. et ab accidentibus ostendentibus do〈-〉
48
minationem humoris apostema facientis. Et egritudo fortis〈-〉
49
sima que iliaca nominatur fortiora habet accidentia et mala ita
50
quod patiens cogitur vomere stercus. Et vt plurimum hoc acci-
51
dens est propter apostema in subtilibus intestinis factum: et potest fieri
52
propter scercus putrefactum in eis: aut propter humorem grossum vis-
53
cosum: aut propter herniam factam ex descensu intestinorum aut propter
54
venenum receptum. Et vniuersaliter hec egritudo in inte-
55
stinis subtilibus est propria. et hec egritudo attribuitur vir-
56
tuti expulsiue: cum suum naturalem motum non habeat. aut debet attri〈-〉
57
bui virtuti expulsiue. cum suum naturalem motum non habeat aut
58
debet attribui vniuersaliter oppilationi. Et aliquando propter pri〈-〉
59
uationem cholere que ad intestina cosueuerat transmitti quia per
60
modum abstersionis adiuuat ad fecum debitam expulsionem.
61
Et oppilationes fiunt in illis propter humores aut apostema〈-〉
62
ta. aut propter malam complexionem frigidam et siccam que vias
63
constringit. aut propter alias res positionem eorum corrum-
64
pentes sicut ventositas que ea facit tortuosa. et hernia[*]hernia probably corrupt for herniam [cf. Venice 1574: herniam].
65
¶ Capitulum .LX. Quod est de siguis[*]siguis corrupt for signis egritudinum vulue.
66
〈E〉T vulue egritudines fiunt. quibus omnes species
67
male complexionis communicant sicut ab his que precesse-
68
runt tibi manifestum est et sepe ipsi accidunt aposte〈-〉
69
mata. Et horum signum est dolor fixus et pulsus ser-
1
rinus: eo quod membrum est neruosum et febris accidit eidem: eo quod sit
2
membrum principale aliquo modo principalitatis. Et ex egritudinibus
3
que magis in ipsa proprie sunt. est egritudo que mola nuncupatur: que dif-
4
ficile a pregnatione cognoscitur: eo quod ablatio menstrui et grossi〈-〉
5
ties ventris communicant ambabus. Et signum discretiuum est quia
6
transit terminum motus embryonis absque motu: et hoc accidit multis
7
annis. quia portari potest donec ab ea moriatur aut absoluatur: et hoc secudum
8
virtutis tenorem. Et aliquando ei accidit vt eam ferat pluribus annis: de〈-〉
9
mum parit frustum carnis et alique moriuntur. Item propria est egritudo
10
vulue illa que suffocatio dicitur matricis que fit propter menstrui san-
11
guinis corruptionem in vulua: et euenit ei syncopis et difficul-
12
tas in anhelitu: et priuatio sensus et motus et debiliter sentitur
13
pulsus eius. et accidit eidem durities: et ipsius oris opilatio. Et
14
hoc accidit ex reliquis apostematis diu induratis in orificio matricis.
15
Et species male complexionis matricis si materiales sint ab his que ab ip〈-〉
16
sa egrediuntur cognoscuntur: et si non sint materiales a siccitate ipsius
17
percipiuntur. Et generaliter signa que significant complexionem sunt si-
18
gna significantia complexionem matricis: et de cetero instabimus super
19
causas que operatur putredinem et completus est tractatus iuxta nostram intentionem.
20
¶ Explicit liber quartus: qui fuit de signis.
21
¶ Incipit liber quintus: qui est de cibis et medicinis et est
22
habens capitula quinquaginta et nouem.
23
¶ Capitulum I. Quod est breuiter complectens intentionem
24
huius quinti libri.
25
〈I〉N primis sciendum est quid sit cibus
26
et quid medicinia. et quot
27
sint eorum operationes et qualiter operantur et proprie
28
medicine. eo quod habent multas operationes quas
29
medici appellant virtutes primas secundas et
30
tertias et proprietates. et cum hoc dabimus cogni-
31
tionem harum istarum medicinarum que operantur quam-
32
ibet istarum operationum. Et postea speculabimur in operationibus
33
earum. hoc est vtrum via qua apprehendimus est per viam syllogismi so〈-〉
34
lum. aut per viam experientie solum. aut per viam continentem vtrumque. et hoc
35
totum erit postquam receperimus a naturalibus quod erit recipiendum
36
Et quando compleuerimus hoc recordabimur propriorum ciborum et medi〈-〉
37
cinarum quorum multiplicata est scientia et experientia in terminis na〈-〉
38
turalibus. et testificata sunt a communitate medicorum aut a maio〈-〉
39
ri parte. Et postea narrabimus modos compositionis et recordabi〈-〉
40
mur eorum que manifestiora sunt secte componentium. et narrabimus
41
naturam comlexionis secundum viam quam nobis ostendent regule ille. et quando comple〈-〉
42
uerimus hec. tunc completa erit nostra intentio in hac particula.
43
¶ Capitulum .II. Quod est de quiditate cibi et medicine.
44
〈D〉Icamus quod cibus est illud quod ponit naturales partes
45
cibati. et hec pars est in specie partis dissolute. Sed
46
medicina diuersificatur ab hoc. ideo quia quamuis ipsa sit
47
ex rebus. que ponunt naturales partes cibati. illa pars non
48
est in specie partis dissolute. sed habent in se rem actiuam et alteratiuam
49
Et propterea quando superuenit hec dispositio super dispositionem egritu-
50
dinalem. que est contraria vocatur illa operatio curatio. Et hec est intentio
51
diffinitionis. qua Galienus diffiniuit cibum et medicinam: dicens quod ci〈-〉
52
bus est illud quod patitur a corpore. Et medicina est illud a quo
53
patitur corpus. Sed si nos non intelligeremus ex verbis hoc quod dictum est
54
non esset intellecta certitudo cibi et medicine. Et iam opinatus est vnus
55
ex nostris socijs qui nominatur ahuberti auensufu. quod illud quod
56
diximus in hac diffinitione esset quasi contrarium verbis Galieni et super hoc
57
eidem multas transmissi epistolas quousque hoc plene intellexit.
58
¶ Capitulum .III. Quod est de operationibus primis quas ope-
59
rantur medicine in corpore humano que sunt prime.
60
〈E〉T operationum quas operantur medicine in corporibus
61
humanis quedam sunt prime. sicut est caliditas frigiditas siccitas
62
et humiditas et quedam earum sunt secunde. sicut maturatio. dige〈-〉
63
stio. mollifcatio[*]mollifcatio corrupt for mollificatio. resolutio. et apertio. et multa alia si〈-〉
64
milia istis que enarrare debemus. quando declarabimus naturam medicina〈-〉
65
rum que faciunt hoc. et fuerunt vocate secundarie. quia sequuntur mensuram
66
mixtionis primarum virtutum. et quedam earum sunt tertie que sunt proprie in
67
certis membris. et sunt quasi consequentes secundarum. Et est conueniens in pri-
68
mis narrare quomodo he habent agere in corporibus has operatio〈-〉
69
nes. et quomodo habent pati a corporibus earum passiones. et hoc sciemus
1
quando sciuerimus per quem modum nutritur nutritus. Et dicamus
2
iam declaratum est in naturali philosophia quod membra que primo
3
nutriuntur sunt membra similia. ideo quia cibus primo conuertitur secundum or〈-〉
4
dinem quem habet in corpore cibati in humiditatem similem humiditati fixe
5
in membris consimilibus et miscetur cum eis per eundem modum quo miscen〈-〉
6
tur ad inuicem res liquide. propterea quia non est alter modus per quem
7
natura possit restaurare rem dissolutam omnibus partibus membri nisi
8
per modum mixtionis. et quando erit permixtum secundum hunc modum. tunc habe-
9
bit essentiam in ipso. et post hoc assimilabitur illud membro. hoc est quia
10
da[*]da corrupt for dat [cf. Venice 1574] eidem vnam coagulationem stabilitatis similem stabilitati mem〈-〉
11
bri. Et est ibi declaratum quod hoc fit per decoctionem: et decoctio
12
fit per calorem qui est in cibato: non quod calor sit primus motor in hac re
13
se est anima nutritiua: propterea quia operationes caloris non sunt deter-
14
minate nec ordinate ad vnum finem manifestum. Et postquam ita est vi-
15
dendum est quomodo dicitur cibus esse temperatus aut medicina: et quo-
16
modo dicitur super quemlibet eorum vt sint distemperati: quamuis melius
17
sit appropriare temperantiam cibo sicut est melius appro-
18
priare distemperantiam medicine: propterea quia cibus qui habet pro〈-〉
19
pter suam virtutem et suam preparationem vt conuertatur ad humidita〈-〉
20
tem similem humiditati radicali que est in membro consimili: et calori in〈-〉
21
trinseco simili calori qui est in cibato ita vt sint idem secundum omnem
22
modum: et hoc est solum in eo qui est temperate complexionis vel propinquus
23
ei. et per hunc modum dicitur quod cibus sit temperatus sicut erat panis gra〈-〉
24
ni et carnes gallinarum iuuenum et similia istis: quia quantitas par〈-〉
25
tium prestitarum corpori ab istis cibis est idem cum partibus que fuerunt dis〈-〉
26
solute. Sed temperantia medicine est propinqua huic: sed diuersifi-
27
cantur inquantum non habet virtutem restaurandi partem equalem quantita〈-〉
28
ti rei que dissoluta est ex corpore. et propterea non potest homo nu-
29
triri ex temperata medicina. et si comedat ex ea tantum quantum
30
comeditur ex cibo. Sed quando dicimus quod medicina sit temperata intelligi〈-〉
31
tur eius temperantia quod quando comeditur ex ea quantitas que non est sensi〈-〉
32
bilis comparando eam quantitati partium dissolutarum a corpore: quia
33
tunc non inducit in corpus rem extraneam. quia si homo comederet
34
ex ea quantitatem sensibilem secundum quod comedisset de cibo induceret in cor〈-〉
35
pus ex necessitate rem extraneam. quamuis difficile sit inuenire
36
medicinam temperatam in operationibus omnibus. ¶ Et secundum hoc de〈-〉
37
bes intelligere quod quando dicimus quod medicina est calida. et frigi-
38
da. humida. vei sica[*]sica corrupt for sicca. et dicimus etiam de cibo nostra intentio non est
39
nisi equiuoca. sicut tu scis quod quando dicimus de vino quod est ca〈-〉
40
lidum in secundo gradu. et similiter crocum non intendimus vt
41
sit idem calor. Et postquam declaratum est quid sit cibus temperatus
42
et medicina temperata et qualiter operentur in corpore ex hoc
43
potes intelligere viam per quam dicimus esse distemperatos: et hoc
44
dicimus in qualitatibus primis: idest quomodo calefacit medici-
45
na. refrigerat. et humectat. et exiccat. Quia medicina que conuertitur in
46
chilum calidiorem temperato chilo. aut in calidiorem quam est pars cor-
47
poris. hoc est ad partem calidam. illam medicinam dicimus calidam. quia
48
calor dicitur quod sit vna rerum que calefacit hominem plus debito
49
et quod generatur ex hoc chilo est calidius debito. et sanguis qui est
50
materia caloris naturalis est calidior debito. Similiter humiditas
51
radicalis in quam conuertitur sanguis est calidior suo modo. et sic de
52
necessitate calefiunt omnes corporis partes. Et sic dicitur de medici〈-〉
53
na frigida quia non refrigerat nisi quia conuertitur in locis digestionis
54
ad diminutum calorem. magisquam calor corporis sit. ita quod chilus
55
qui ex ea generatur est diminutus a calore corporis. et non dicitur
56
veraciter vt refrigeret. quia calor naturalis non habet aliquam viam
57
generandi frigiditatem. et sic debes dicere in sanguine et humidi〈-〉
58
tatibus que sunt in membris et in humiditate et siccitate omnium par〈-〉
59
tium corporis. ¶ Et quando medici speculantur operationes medi-
60
cinarum in corpus facile est eis dicere qualiter calefaciunt. sed diffi〈-〉
61
cile est eis dicere qualiter refrigerant. ita quod Galienus dicit sicut fu〈-〉
62
gitiuus. quod non fit nisi per diuisionem medicinarum in paruas par〈-〉
63
tes. Et si non refrigeraret medicina nisi per diuisionem ipsius in
64
partes minutas. ergo necessarium esset nobis dicere quod esset fri〈-〉
65
gida in actu. sed hec medicina frigida non est frigida in ac-
66
tu neque etiam calida est calida in actu. sed hec res eque
67
bene competit medicine calide. sicut medicine frigide. quia
68
res conuertibiles quando conuertuntur in partes minimas facilius con〈-〉
69
ersionem[*]conersionem corrupt for conuersionem recipiunt. Et quamuis medicina sit passibilis a cor-
1
pore per viam quam diximus. non est impossibile vt patiatur ab ea per
2
alium modum. Nam vides quod cibus est passibilis a corpore. et tamen
3
inuenis cibum qui mutat corpus secundum aliquem modum et secundum ali-
4
quam latitudinem. et si hoc inuenitur in cibo qui est appropriatus
5
passioni et tumen vincit aliquo modorum. ergo hoc maxime debet inueniri in
6
medicina que victorie appropriatur et mutationi. quia veraciter de〈-〉
7
bemus dicere quod quamuis aliquando vincatur. tamen non deserit propriam suam
8
virtutem hoc est substantialem. Sicut dicitur quod arbor egypti occide〈-〉
9
bat dum erat in egypto. et quando remota fuit ab ide[*]ab ide corrupt for ab inde [cf. Venice 1574: abinde] nutriebat. Et
10
dicit Aristoteles quod in terra latinorum sunt duo flumina ex quorum vno
11
si oues biberent generabunt masculos. et ex alio feminas. Et hoc
12
non est nisi propterea quia cibus ex vna parte est similis et ex alia dis〈-〉
13
similis. et ex parte similitudinis est patiens. et ex parte dissimi〈-〉
14
litudinis est agens. Et hic est modus medicinarum que dicuntur ca-
15
lide aut frigide in potentia. hoc est propter proparationem quam habent
16
quia non est in aliquo compositorum calor in actu nisi in animalibus.
17
propter eorum perfectionem et indigent calore extrinseco magis: et pro〈-〉
18
pterea non inuenitur in eis temperantia elementorum sicut in animalibus
19
Sed res simplices que non nutriunt sicut quatuor elementa non
20
dant corpori quando adueniunt ei intus vel extra nisi qualitatem
21
ideo quando obuiant nostris corporibus mouent corpora: sed non mo-
22
uentur a nostris corporibus. propterea quia qualitates cum quibus ope-
23
rantur elementa in corporibus sunt in actu sicut est calor in igne et
24
frigus in niue. Et quando elementa mouent corpora ipsa non mouen〈-〉
25
tur id est non conuertuntur. Et quando medici volunt de mensuris prepara-
26
tionum narrare que sunt in medicinis. quia indigent hoc in medicatio〈-〉
27
ue. ordinauerunt gradus per modum comparationis corpori tempera〈-〉
28
to. et posuerunt quamlibet qualitatem in quatuor gradibus scilicet cali-
29
dum in primo secundo tertio et quarto. et sic de frigido sicco. et humido.
30
et de humido non videtur quod possit transire tertium gradum. Et quod per〈-〉
31
transit quartum gradum est res venenosa que corrumpit corpus. et
32
iste sunt vie primarum actionum et passionum medicinarum.
33
¶ Capitulum .IIII. Quod est in generali considerans de operationibus secun-
34
dis et tertijs quas operantur medicine in corpore humano.
35
〈E〉T nos volumus incipere narrare de virtutibus
36
secundis et tertijs: et dicere naturas medicinarum qui-
37
bus hoc operantur et qualiter operantur. Et dicamus quod
38
medicine que sunt composite ex elementis quando alterantur a
39
corpore aut alterant corpus. quedam eorum sunt que assimilantur ei quod est
40
in eis ex virtutibus elementorum sicut sunt ille que dant caliditatem.
41
frigiditatem. siccitatem humiditatem similem in qualitatibus que sunt in illis. et quedam
42
actionum aut passionum que non assimilantur ei quod est ex virtutibus ele〈-〉
43
mentorum sed sunt operationes consequentes primas virtutes ele〈-〉
44
mentorum. et hoc est propter locum subiecti in quo operantur. sicut ille que
45
habent indurare. mollificare. denigrare. rubrificare. et similia. et
46
locus subiecti in quo manifestantur ipse operationes circa quod-
47
cunque membrum si indeterminatum fuerit appellantur iste virtutes
48
secunde. Et quando operabuntur in proprium membrum. tunc dicentur virtutes
49
tertie sicut sunt medicine. que prouocant vrinam et que mundificant
50
pulmonem et que generant sperma et que frangunt lapidem et sim