1
¶ Incipit liber theizir dahalmodana vahaltadabir. cuius
2
est interpretatio rectificatio medicationis et regiminis edi-
3
tus in arabico a perfecto viro Abymeron abynzohar
4
¶ Incipit prohemium auctoris.
5
DIxit seruus
6
regis scilicet abhomeron abyn〈-〉
7
zohar deum testor quod non
8
compilaui hunc librum ni〈-〉
9
si vi et conamine multarum
10
precum: et causa fortis et con〈-〉
11
tinue impulsationis. et cum
12
hoc temperaui et rectifica〈-〉
13
ui id quod erat de difficul〈-〉
14
tate in quaternis corruptis
15
qui erant apud plures stu〈-〉
16
dentes in scientijs et in via
17
alia scientiali: et in rebus medicine rationalis: et omnino di〈-〉
18
mitto compilationes scientiales antiquorum verborum quaterna〈-〉
19
lium et non sufficiet mibi[*]mibi corrupt for mihi in hac compilatione exprimere res ne-
20
cessarias tantummodo. sicut feci in libro quem compilaui de deco〈-〉
21
ratione tempore mee pueritie: quia locutus fui ibidem in intentio〈-〉
22
nibus prostratis tali modo. quia nunc erubesco de quibusdam
23
vocabulis ibidem locatis quando locutus fui de causis ma〈-〉
24
li et corrupti odoris: vnde turbatus fui ex hoe defectn[*]hoe defectn corrupt for hoc defectu. Sed
25
nunc in isto libro incedam via precogitata et examinata ser-
26
uando mediocritatem meo posse in hac mea compilatione. et
27
rectificabo intantum quod non incedam in predicto errore in quibus
28
dixero eundo inter duas vias: et equando inter duas res. Et
29
dum incepissem hoc opus superuenit mihi constabilis qui pre〈-〉
30
positus erat super hoc negocio: et non placuit ei id quod preco-
31
gitaueram in hoc: et dixit quod vtilitas istius operis longe erat
32
ab illo qui non esset multum prouectus in scientia medicine: et
33
quod non erat secundum preceptum miramamolini: nec secundum intellectum
34
sue nobilitatis. Tunc subtraxi me ab illo ordine. et declina〈-〉
35
ui ad generalitatem. et compilaui eum coactus exeundo a via
36
precogitata: quamuis inuite hanc compilationem feci: ita lucide et aper〈-〉
37
te quod nihil occultatur in infirmo: neque adstante.
38
〈D〉Ixit abhomeron abynzohar regis. Laus et glo〈-〉
39
ria sit omnipotenti deo: cuius omnia que appre〈-〉
40
henduntur sensibus testificant suam potentiam
41
et vnitatem. Et eius misericordia sit super omnes pro〈-〉
42
phetas iustos: et conseruet deus honorem et nobilitatem do〈-〉
43
mini mei miramamolini. Post hec incipiam compilare res no〈-〉
44
biles aggregando medicinas conuenientes synthomatibus
45
et causis inducentibus passiones que leuiter et sine difficul-
46
tate poteris inuenire conuenientes seruis dei et puris per viam
47
leuem in perfectione breuitatis. Et hoc non faciam delicio〈-〉
48
sitatis timendo laborem: sicut illi qui intendunt viuere deli〈-〉
49
tiose. et incipiam cum voluntate diuina a rebus conseruan〈-〉
50
tibus sanitatem.
51
〈C〉Onuenerunt omnes medici: quod in habendo ven-
52
trem mollem conseruatur sanitas nutu dei. Quod autem
53
leuius hoc facit: est vt dissoluatur ex tamarindis
54
pondus .X. aureorum in aqua calida. et ex reubar〈-〉
55
baro recenti conquassato pondus pones trium partium aurei
56
et sic dimittes per .XXIIII. horas. deinde cola et adde ibi .℥.I.
57
syrupi facti de cortice citri. et da bibere. ¶ Rememorati sunt
58
medici: quod qui bibet dragmam vnam tyriace alforet .I. liberatri〈-〉
59
cis .I. magne ante cibum cum aqua calida in omnibus de〈-〉
60
cem diebus tempore hyemis. euadet nutu dei a febribus pu〈-〉
61
tridis. et ab epilepsia et a colica. et conseruabitur sanitas omni-
62
um membrorum. ¶ Et dicunt quod tardat canos. et qui hoc
63
continuauerit per annum non ledetur a morsu animalium ve-
64
nenosorum: nec a veneno nec a medicina pestifera cum adiu-
65
torio dei. Et qui bibit tyriacam securus est a nocumento po-
66
tus male aque. ¶ Et si homo recesserit a generatione. et ipsam
67
sumpserit secundum ordinem predictum. generabit nutu dei. Et hoc
68
idem dico de muliere. Et mulier que fetum pre dolore par-
1
rere non potest: si receperit aureum semis ex tyriaca pariet nutu
2
dei. ¶ Et si de ipsa receperit mulier que non impregnatur
3
exagium semis cum aureo vno limature eboris causam habebit in
4
pregnandi. ¶ Et qui habet colicam causa frigoris: vel ex ventosita-
5
te: vel ex retentione fecum et pondus vnius aurei ex ipsa rece-
6
perit ieiuno stomacho liberabitur. ¶ Et si biberit ex ea habens
7
scabiem minutam et magnam que vadit et redit confert ei. Et si cum
8
ea linieris vel epithimabis dictam scabiem liberabitur omnino.
9
¶ Et si aliquis fluxum magnum patietur causa alicuius medicine acu〈-〉
10
te. vel ex aliquo humore venenoso seu malo curatur ex eo.
11
¶ Et qui habuit predictum fluxum si ceperit pondus nouem
12
granorum hordei ex smaragdo trita et subtiliter cribellata cum
13
aqua calida ieiuno stomacho curabitur ex ea. ¶ Et est neces〈-〉
14
sarium ei qui recipit tyriacam vel smaragdum vt tardet a potu
15
et cibo vsquequo transeant hore .VII. vel parum plus vel minus
16
ab ipsorum receptione. ¶ Item si smaragdus suspendatur ventri flu〈-〉
17
xum habenti vel lienteriam liberabitur inde. ¶ Item nota quod ty〈-〉
18
riaca recens confert vlceribus. et prope pulmonis. et si non ha-
19
beres nisi de veteri dabis eam cum decoctione vel aqua cornula〈-〉
20
rum. ¶ Et quod premonitum est de tyriaca vt non admiscea〈-〉
21
tur cibo in corpore humano intelligendum est si necessitas non
22
affuerit ex causis nociuis fortibus: velut ex morsu serpentis aut
23
potus alicuius veneni aut potus alicuis medicine mortifere: quoniam in
24
istis et sibi similibus necessitas nos inducit ad ipsam propinandam. Et
25
causa monitionis non miscendi tyriacam cum cibo est quod deus
26
dedit sibi virtutem expellendi nociuas causas obuiando: et ipsa
27
recepta non est obediens membris facientibus digestionem. Et cum
28
iam sit mixta cibo: tunc recipit cibus dispositionem ex hoc quod est
29
difficilis digestionis. vnde accidit bibenti inquietudo et dolor
30
donec expellatur cibus antequam corpus recipiatur nutrimentum: et
31
amittitur cibus pre dolore et angustia patientis. Sed tempore ne-
32
cessitatis leuiter poterit tolerare talem dolorem et inquietudinem
33
¶ Conuenerunt medici quod exercitium temperatum siue fiat pedibus
34
siue equo adiuuat in conseruatione sanitatis. dummodo tempus non ex〈-〉
35
cedat in calore. ¶ Item scias quod intrare balneum moderate secundum
36
quod conuenit hoc est in .X. diebus semel ieiuno stomacho: dum
37
modo non sit famelicus et indigeat cibo vehementer. valet in
38
conseruatione sanitatis. dum tempus sit temperatum. et non ex
39
cedat in caliditate nimis. ¶ Et dicunt iterum quod balneum
40
aque dulcis temperatum inter caliditatem et frigiditatem ieiu-
41
no stomacho sanitatem conseruat. ¶ Et scias quod a medicis pro〈-〉
42
hibetur distillare siue spargere aquam tepidam proprie super ca-
43
put. immo precipiunt vt sit calida quantum potest sustinere. ¶ Et
44
dicunt iterum quod fricare dentes cum radice nucis semel in quin〈-〉
45
que diebus mundificat caput: et clarificat sensus: et intelle-
46
ctum acuit. Et similiter dicunt: et est verum quod comedere panem
47
bene fermentatum conuenienter: et optime malaxatum: et coctum eo〈-〉
48
dem die. post recessum tamen caliditatis acquisite ab igne iuuat in
49
sanitatis conseruatione. Et quemadmodum panem frigidum
50
post diem vnam comedere prohibeo. ita et calidum: eo quod si calidum
51
comederit infunditur ipsius calor igneus in stomacho: et ipsum
52
corrumpit: et stomacho dominatur: quare difficilis digestionis valde
53
existit: et hoc ideo quod digestio stomachi non efficitur: eo modo quo putant
54
ignorantes: qui dicunt quod omnis caliditas digestionem procurat: sed si〈-〉
55
cut ipsi errant: sic et alios errare faciunt. membra vero cibum di〈-〉
56
gerunt suo calore. radicali et naturali quem ab epate recipiunt: et ci-
57
bus diuiditur ab ipso et mittitur: ita proportionaliter cibus omni〈-〉
58
bus membris. secundum quod melius videtur conuenire precepto dei cuili〈-〉
59
bet membro. Panis vero qui steterit post decoctionem sui vltra
60
diem vnam: suam temperatam complexionem perdit inquantum est panis:
61
et incipit recipere alterationem: et quanto magis induratur eius digestio
62
grauior reperitur: et grossi humores ex ipso oriuntur: et quia pa-
63
nis quanto plus moratur tanto plus induratur. et eius indigestio mul〈-〉
64
tiplicatur et eius siccitas augetur: quare humores sicci ex ipso pro〈-〉
65
creantur. vnde ipsum comedere prohibeo. ¶ Et dicunt quod come-
66
dere carnem recentem statim post eius necaitonem[*]necaitonem corrupt for necationem est bonum valde: et
67
confert. caro vero que est ex animalibus habentibus duras carnes velut
68
sunt turtures: grues: et anates siluestres: et similia comedi debet
69
post necationem ipsorum .XII. horis in hieme. estate vero .VII. ho-
1
ris. t[*]t corrupt for et si hoc declarare deberem prolongaretur nimis sermo no-
2
ster. et propter hoc abbreuiare intendo vt seruem precepta honorati
3
regis. ¶ Et dicunt iterum quod fructus qui habent stipticitatem non
4
excedentem sicut sunt granata muza suggere post cibum con〈-〉
5
fert eis quibus cibus in stomacho corrumpitur corruptione fumosa. vel
6
corruptione simili odori ouorum putridorum. Illi autem quibus acescit ci〈-〉
7
bus in stomacho omnino a talibus cauere debent. dulcia vero granata eis
8
non nocent. ¶ Dicit seruus regis experimento noui: quod omnia ha-
9
bentia fortem stipticitatem: sicut sunt pontica naturaliter sunt sic〈-〉
10
ca grossa et dura terrestria dolorem stomachi generantia: quamuis in eis
11
virtus aliqua confortandi stomachum reperiatur. quia non conferunt stomacho ha〈-〉
12
bentia fortem stipticitatem: sed temperatam: sicut sunt rose et similia. habentia
13
vero grossam siccam. terrestrem substantiam: si bene decoquantur minus
14
nocent stomacho exceptis et fabis in quibus decoctio non remouet no-
15
cumentum. ¶ Et dicunt medici. et experientia hoc testatur quod squin〈-〉
16
zabin propinatus cum decoctione iringorum omni mane ieiuno stomacho
17
preseruat a pleuresi: ¶ Et recordor quod pater meus bone me-
18
morie mihi dixit quod habentes ventrem solubilem non valde pleu〈-〉
19
retici fiunt. hoc mihi dixit. et multa alia bona ab ipso didici
20
et ab eo tempore vsquequo hunc composui librum experimento co〈-〉
21
gnoui. Experientia testatur quod smaragdus stomochum confortat. et
22
confert apoplexie si collo suspendatur. et si teneatur in ore dentes
23
confortat et stomachum. ¶ Et prospicere firmiter et acute in oculis
24
asini siluestris conseruat visum et confert descensui aque ad
25
oculos. et in hoc est proprietas mirabilis. et diuina data ad
26
conseruattonem[*]conseruattonem corrupt for conseruationem sanitatis oculorum. et sic est sine dubio.
27
¶ Certum est et approbatum quod comedere capita leporum: quot
28
inueniri possunt. confert tremori membrorum. Etiam experientia no〈-〉
29
ui quod iuuant valde priuationi motuum membrorum: et ipsorum sensus
30
et hoc aliqui ex antiquis minime sunt memorati. ¶ Dixerunt
31
medici quod bibere cum vasis factis ex ligno tamarisci conser〈-〉
32
uat ab egritudine splenis et ab alijs accidentibus malis sple-
33
ni superuenientibus. ¶ Et iterum experientia noui: quod bibere de〈-〉
34
coctionem masticis preseruat ab egritudine stomachi et epatis. ¶ Et
35
dicunt iterum quod bibere decoctionem seminum melonum conseruat
36
et prohibet generationem arene in renibus. Et si instrumentum
37
cum quo ponuntur alchool id est pulueres oculorum in oculis fuerit
38
ex puro auro confortat visum. ¶ Et ponere denarium auri
39
puri post ipsius ablutionem in coquina ad coquendum prestat forti〈-〉
40
tudinem coquine et iuuabit toti corpori. Et abluere oculos mul-
41
totiens cum aqua rosata conseruat ipsos a generatione lippi-
42
dinis et madefacere eos quottidie cum aqua rosacea zuchara〈-〉
43
ta donec corpus sit mundum a superfluitatibus confortat visum.
44
¶ Et iam passus fui in oculis meis causa fortis vomitus qui mi〈-〉
45
hi preabundauit. et incurri dilatationem pupille in ambobus ocu〈-〉
46
lis: quare timui valde: et apparuit mihi in somnis homo ex me〈-〉
47
dicis oculorum: qui mihi precepit vt ex aqua rosata vel syrupo ro〈-〉
48
saceo pluries in oculis ponere deberem. et tunc temporis studebam in sci〈-〉
49
entia medicine. sed nondum eram expertus in ea. et recitato hoc
50
patri meo sibi dimisi: qui cogitans post horam vnam mihi dixit.
51
surge et fac quod preceptum est tibi in somnis. et ego feci illud sta〈-〉
52
tim et contulit mihi valde. et non cessaui in hoc agere. vsque〈-〉
53
quo istum composui librum. ¶ Item longo tempore expertus sum. quod ga〈-〉
54
riofili puluerizati et subtiliter cribellati et sparsi super proram capi〈-〉
55
tis in nocte in hieme prohibent descensum aqueitatis et humidita〈-〉
56
tis cerebri ad nares. Et illud idem macis. sic preparati facere
57
possunt. et mentastrum quidem et cortices citri hoc idem facere dicuntur
58
quamuis mentastrum minus gariofilis operetur in hoc casu. ita et corti〈-〉
59
ces citri minus quam macis conferre probantur. ¶ Item dicunt assi-
60
dua inunctio spine cum oleo oliuarum abluto conseruat hominem ne
61
in senectute curuetur. ¶ Item oleum amigdalarum ad hoc multum
62
conferre probatur. ¶ Et aliqui etiam affirmant quod oleum sisaminum hoc
63
idem facere valet. sed oleum amigdalarum longe plus predictis ad
64
hoc valere dico. eo quod subtilioris substantia esse reperitur. habens in se mo〈-〉
65
dicum stipticitatis. ¶ Et scire debes quod stiptica et subtilia
66
omnibus principalibus membris conferunt: quare in eorum
67
medicinis omnino ea ponere non desistas. ¶ Et dicunt iterum medi〈-〉
68
ei: et probatum est quod comedere cerebra passerum: et maxime masculorum
69
excitat coitum. Et rape similiter si comedantur cocte siue cum car〈-〉
1
nibus siue sine illud idem faciunt. Et experimento compertum
2
est: quod comedere rapas visum habet acuere et subtiliare.
3
¶ Et dicunt etiam quod comedere pastinacas coctas vel crudas
4
coitum habet promouere. Et brodium etiam cicerum rubeorum illud idem
5
facere dicitur. Et certum est et probatum quod comedere pullos colum〈-〉
6
binos non valde magnos nec paruos non potentes ambu〈-〉
7
lare seu volare mouet coitum mirabiliter. ¶ Et aserunt ite〈-〉
8
rum quod comedere columbos siluestres est medicina propria rela〈-〉
9
xationibus omnium membrorum scilicet totius corporis: hoc est illis qui tra-
10
hunt post se crura et pedes: et confert priuationi sensus et motus
11
membrorum et tremori ipsorum et cui accidit amissio loquele.
12
¶ Et dicunt etiam quod odorare anhelitum columborum: et id ex nari〈-〉
13
bus siue corporibus ipsorum de vaporibus resoluitur morando in
14
cameris siue cauernis suis prope loca vbi quiescunt et redeunt.
15
dummodo non recipiat odorem stercoris ipsorum specialiter in estate con〈-〉
16
fert omnibus supradictis. ¶ Et dicunt quod abluere anum molto-
17
tiens[*]molto-tiens corrupt for multotiens cum aqua dulci tepida prohibet hemorhoidas euenire.
18
¶ Et dicunt etiam quod comedere auellanas et nuces cum ficubus exi〈-〉
19
stit tyriaca paruis venenis. et allium in hoc fortius reperitur esse
20
¶ Et dicunt etiam quod induere pelles leporum confortat membra omnia
21
senum et iuuenum. Et pelles agnorum similiter pueris conferre proban〈-〉
22
tur. ¶ Et dicunt et probatum est quod odorare anhelitum gattorum
23
habet consumere humiditatem radicalem pulmonis et totius cor-
24
poris. ¶ Et dicunt etiam quod assuesere[*]assuesere corrupt for assuescere acetum in potibus et cibis
25
suis prohibet aduentum febrium putridarum: et piper hoc quoque
26
facere probatur. ¶ Et dicunt quod comedere carnes antiquas
27
et veteres est materia egritudinum. ¶ Et dicunt id quod ma-
28
gis nocet senibus ex cibis sunt pisces. Et dicunt quod bibere
29
zuccarum cum aqua frigida remouet sitim. ¶ Et dicunt quod si quis
30
receperit filum lane marine et cum ipso suspendens serpentem
31
suffocet ipsum: et collo suspendens ipsum portet securabitur a
32
squinantia. Alias. filum vermis seritici marini cum quo strangu-
33
lata fuerit vipera si suspensum fuerit supra illum qui patitur squinan〈-〉
34
tiam sanabitur. Et dicunt etiam quod frequentare flebotomiam cephalice
35
prohibet apostemata capitis seu cerebri euenire. ¶ Et flebotomare
36
medianam prohibet apostemata corporis procreari. Et dicunt quod frequen〈-〉
37
tare potus aque thermarum est securitas ne priuetur sensus et mo〈-〉
38
tus membrorum. ¶ Et dicunt quod qui vrticas vsus fuerit comedere et
39
cum carnibus et sine: securus erit quod arena non generabitur in ipsius
40
renibus. ¶ Et dicunt quod comedere raphanos vel caules remo〈-〉
41
uet raucedinem vocis. Et dicunt quod comedere citonia assata
42
post cibum habet letitiam generare et pigritiam remouere.
43
¶ Et dicunt quod comedere cortices citri confortat cor et omnia
44
membra principalia. et semina eorum habent venenorum acuitatem
45
remouere. ¶ Et dicunt iterum quod sumere cortices paruarum li〈-〉
46
maciarum in potu et in cibo paruis confert venenis. Et dicunt quod
47
bibere decoctionem scerchani quod filix in latino dicitur. habet ex
48
intestinis educere cucurbitinos. et etiam longos lumbricos. Et di〈-〉
49
cunt quod almuri factum ex fermento vel hordeo cum aceto prohi-
50
bet generationem vermium in ventre fieri. ¶ Et iterum probatum est
51
quod ponere guttam paruam olei sinapis in aure non audientis de
52
tertio in tertium liberabitur eger nutu dei. Et comedere persica co〈-〉
53
gnitum est: quod quamuis sint multorum nocumentorum habent oris fetorem
54
remouere vicio stomachi procedente. et nullum alium scitur in eis iuna-
55
mentum[*]iuna-mentum corrupt for iuuamentum. ¶ Et iringi hoc idem modicum exercere dicuntur. ¶ Et pro〈-〉
56
batum est quod intrare balneum olei tepidi sanat ab omnibus dolo-
57
ribus totius corporis deo dante. ¶ Et scitum est quod si applicetur
58
asa fetida ano sanat apostemata ipsius dissoluendo ipsa. ¶ Et di〈-〉
59
cunt etiam quod apponere iringos pistatos super apostemata dissoluit
60
ea. ¶ Et scitum est quod pinguedo erach id est anatis calida vel frigi-
61
da confert doloribus. ¶ Et probatum est quod suspensio stercoris
62
adip super locum doloris habet colicam remouere. ¶ Et dicunt etiam quod
63
coagula habent solutionem constringere. Et suffumigatio cum pelle
64
ericij in retentione vrine dissoluit eam. ¶ Et dicit seruus sre〈-〉
65
gis[*]sre gis corrupt for regis dmumodo[*]dmumodo corrupt for dummodo illa retentio vrine non procedat ab apate[*]apate corrupt for apostemate vel la-
66
pide viam obturantibus. si enim ex aliquo istorum non procedat pro
67
certo liberabitur deo dante. ¶ Hucusque recordatus sum res
68
conseruantes sanitatem et remouentes egritudinem suam pro-
69
prietate: quemadmodum experimenta mihl[*]mihl corrupt for mihi testificata sun[*]sun corrupt for sunt〈-〉
1
ammodo incipiam loqui in causis et curis egritudinum bre-
2
ui tractatu et receptionibus paruis et notis medicinis.
3
¶ Tractatus primus qui est de egritudinibus capitis. et est
4
continens capitula duodecim.
5
¶ Capitulum .I. Quod est de scabie capitis quod sagrum nominatur.
6
〈D〉Ico quod de egritudinibus capitis est hec egri〈-〉
7
tudo que scabies vel sagrum nominatur: et paruis
8
maxime euenire videtur. Magnis autem
9
raro accidere reperitur: et causa huius egritudinis vt
10
plurimum est abundantia flegmatis. ¶ Et cu〈-〉
11
ra huiusmodi est: cum est parua et fluens regere cum
12
regimine desiccatiuo scilicet dando ei turtures et aues paruas ne〈-〉
13
moris assatas veru vel in testo cum aceto et almuri. et da ei
14
panem bene fermentatum: cum oleo et parum salis et aceto. ¶ Et
15
sufficit in cura huiusmodi linire caput patientis cum aceto et spar-
16
gere desuper puluerem cartharum adustarum. Et si infirmus hoc
17
poterit sustinere propinabis ei de tertio in tertium diem mirobala〈-〉
18
num vnum indum tritum et cribelatum ad bibendum cum aqua mane
19
ieiuno stomacho. Et si scabies fuerit dura: dabis ei secundum quod con〈-〉
20
uenire poterit suis annis vel sue etati de hierapicra: in pon〈-〉
21
dere prout videbitur conuenire omnibus .X. diebus semel: et in〈-〉
22
unges cum melle: postea ablues eam scilicet scabiem cum aqua dulci te〈-〉
23
pida: deinde asperges super eam hunc puluerem. ℞. Turis adusti
24
partem vnam. et eris vsti quintam partem vnius: et incorpora cum aceto et
25
exicca in sole. demum subtiliter tere et cribella et desuper sparge. et si
26
infirmus fuerit humide complexionis et mollis: ablues ipsum
27
cum aqua mellis: demum desuper epithimabis hoc cerotum. ℞.
28
olei rosati et cere ablute: quod sufficit et dissoluatur cera in oleo.
29
postea misce cum eo quartam partem ipsius: pulueris caliginis fu〈-〉
30
mi: seu furni vel camini. et epithima cum eo caput in sero. ma〈-〉
31
ne vero ablues cum aqua mellis. et iterum appones de predicto
32
¶ Capitulum .II. Quod est de tinea cutis capitis.
33
〈A〉Ccidit quandoque capiti tinea: et est passio grauior su-
34
pradicta: et cura eius prolixior existit. Conuenit er〈-〉
35
go huic patienti vt abstineat ab omnibus que habent flegma
36
generare. Et ciba eum pane optimo fermentato et
37
turturibus et paruis auibus preparatis cum aceto et almuri
38
vel assatis: et da ei comedere etiam panem cum aceto oleo et sale
39
Et ablue caput eius cum aceto et melle calefactis. et pone in
40
nocte super caput ipsius pulueris thuris adusti mixtum cum
41
decuplo sui mellis dispumati. et si patiens fuerit puer. da-
42
bis ei ad bibendum de hiera in .X. diebus semel pondere sue
43
virtuti et etati conueniente. et si iuuenis fuerit dabis de eadem
44
hiera aureos tres cum aureo vno pulueris agarici mixti cum
45
aqua in qua infusa fuerit pulpa coloquintide tandiu quod mutet sapo〈-〉
46
rem et colorem. Et abstineat a cibo quousque purgetur ex ea.
47
et hoc pluries facere debes donec corpus bene mundetur. De〈-〉
48
mum super caput asperges hunc puluerem prius facta psius[*]psius corrupt for ipsius [(cf. Venice 1490/91)] ablu〈-〉
49
tione. ℞. Caliginis fumi seu furni vel camini et vngule equi〈-〉
50
ne. thuris vsti. et alcanne ana partes equales. fiat puluis.
51
quoniam hic puluis generat carnem viuam et facit cutim
52
¶ Capitulum .III. Quod est de alopicia.
53
〈S〉Cias quod hec egritudo generatur ex flegmate subtiliori. et
54
non ita grosso sicut est flegma ex quo tinea generatur
55
Et[*]Et corrupt for Ex [(cf. Venice 1490/91)] quo quidem accidit depilatio cutis capitis et ca〈-〉
56
sus capillorum. et ideo dicitur alopicia: quoniam v l
57
pipus[*]v l pipus corrupt for vulpibus [(cf. Venice 1490/91)] hec passio sepe accidere consueuit. Et sufficit in hac
58
cura purgata materia cum medicina laxatiua predicta in ca〈-〉
59
pitulo de tinea vngere locum cum antiquo oleo nucum vel
60
cum oleo de cherua et cibare eum sicut diximus in tinea.
61
¶ Capitulum .IIII. Quod est de thiria.
62
〈S〉Cias iterum quod si flegma ad huc in minori quantita〈-〉
63
te in corpore abundauerit quam in predicta egritudine
64
et fuerit subtilioris substantie: accidit inde egri-
65
tudo que thiria nominatur Et dicitur thiria eo quod
66
depilatio cutis fit per viam tortam. et causa istius tortuositatis est
67
paucitas flegmatis in quantitate cum non vltima subtilitate. Quoniam
68
si esset in subtilitate vltima fieret depilatio per viam rectam: sicut fa-
69
cit aqua quando cadit super terram: sed quia retinet aliquid grossi〈-〉
1
tudinis et non est equale. Acidit enim ei quod accidit aque: quando aliquid
2
luti ei superspargitur. quia cum cadit in terram facit viam tortuosam et
3
non rectam: et propter hoc ab antiquis nominatur nomine serpentis scilicet tyria.
4
cura huius est leuior cura alopicie: quoniam rectificando eum in cibis et
5
potibus: quemadmodum diximus in predictis. et inungendo
6
locum cum oleo de cherua vel oleo nucum vel oleo oliuarum ve-
7
teri bulito in vase ereo tandiu donec ad nigredinem deueni-
8
at: sufficiet in cura istius.
9
¶ Capitulum .V. Quod est de caluicie occipitis.
10
〈A〉Ccidit capiti caluicies que si in iuuentute proueneri[*]proueneri corrupt for prouenerit
11
sufficit in cura ipsius inungere caput cum oleo
12
amigdalarum dulcium: quoniam illud habet acuita-
13
tem humorum remouere. Et si in senectute accide-
14
rit impossibilis est ipsius cura.
15
¶ Capitulum .VI. Quod est de scissura capillorum.
16
〈C〉Apillis accidit scissura et scinduntur in partes du-
17
as. et causa huius est multitudo siccitatis. et huic
18
egritudini confert oleum seminis lini: et oleum amigda〈-〉
19
larum dulcium et oleum oliuarum dulcium. Ita tamen quod in
20
vnoquoque istorum oleorum apponas aliquid de laudano disso〈-〉
21
luto cum eis buliendo: et quando scinduntur capilli dealbantur eorum
22
extrema quod est contrarium eius: quod est in canicie. in qua dealban
23
tur radices: cibus illorum sit panis bene fermentatus cum
24
brodio galline et cum amigdalis vel zuccaro: et canes ca-
25
stratine elixe cum modico sale et oleo.
26
¶ Capitulum .VII. Quod est de sahaphati.
27
〈S〉Ahaphat est egritudo rubedinis que accidit in car-
28
ne coloris pulmonis cum paruis pistulis: et acci-
29
dit in cute capitis hec egritudo sicut in facie: et non
30
generatur nisi ex colera mixta cum aliqua grossitie: quoniam
31
si esset subtilis valde non adhereret illi loco. et cura eius est pri-
32
mo euacuare corpus generali euacuatione sicut flebotomia si virtus fuerit for〈-〉
33
tis: et puto de cephalica. postea mundifica corpus cum medicinis
34
educentibus choleram proprie: et non des solum infusionem vel virtu-
35
tes ipsarum: sed cum tota substantia ipsas propinare debes: et medicine que
36
habent choleram purgare note sunt: et que ex eis magis laudatur est scamo-
37
nea cum lacte cartami et lacte ficuum equali pondere. Hec enim
38
medicina optime purgabit hunc humorem domino concedente
39
et quia humor iste cholericus existit: ideo non ponimus aliquam
40
pinguedinis vnctionem: sed ponende sunt medicine qui habeant con〈-〉
41
sumere et caliditatem egritudinis remouere: et que magis ex istis com-
42
mendantur sunt rose recentes. et si non inueniuntur recipies quartam
43
partem ipsarum de siccis: et tantumdem de narges et pistentur. et misce cum
44
equali quantitate farine hordei: et si times ordeum propter suam viscosi〈-〉
45
tatem. ℞. rosarum .℥.II. et floris narges .℥.ß. et floris chame quartam partem
46
.℥. vnius et decoquantur in aqua et aceto eiusdem quantitatis tam〈-〉
47
diu donec mutauerit colorem. addendo huic decoctioni ex suc〈-〉
48
co citrullorum .℥.I. et si non inueneris pone loco eius de succo cor〈-〉
49
nularum: vel de succo plantaginis. vel de succo memithe et made〈-〉
50
fac petiam in hoc liquore et pone super locum: et cum desiccatur itera.
51
¶ Et rectifica cibum eorum percipiendo eis vt non comedant dulcia
52
sed ciba eos lactucis cum aceto: quia ingrossant humores inuiscan〈-〉
53
do: et quia sunt acetose: sed acetum huic nocet si solum sumitur: et
54
a portulacis omnino abstinere debent: et ab omi genere lactis: et ab omni
55
etiam re que propter moram saporem suum mutauerit et abstineant a fructibus
56
preter quam a granatis dulcibus. et ab interioribus cucumerum sarace〈-〉
57
norum .I. anguriarum. quoniam a comestione istorum minime leduntur. immo
58
humorem malum per vrinam educere probantur et caueant etiam ab omni〈-〉
59
bus in sartagine assatis: et ab omnibus frixis. et ab omni genere piscium
60
et ouorum. quia ista diuersimode inferunt nocumentum. et fac eos
61
odorare continue rosas vel mirtulam vel ad nenufar. et precipe
62
eis ne faciem conuertant ad radios solis vel ad ignem et similia. et sic fa〈-〉
63
ciendo et continuando que diximus liberabitur omnino nutu dei.
64
¶ Capitulum .VIII. Quod est de canicie capillorum secundum diuersa loca.
65
〈E〉T capiti accidit quod in quibusdam locis capilli deal-
66
bantur. que dealbatio a vulgaribus morphea nominatur
67
et possibilie est vt mutentur capilli ad citrinum vel turpio〈-〉
68
rem colorem. et hoc accidere potest ante natiuitatem et
69
post. et quando accidit post natiuitatem. causa huius est humor frigi〈-〉
1
dus sparsus ad locum illum mutans naturam eius ad frigiditatem. et
2
secundum mutationem vel alterationem loci mutatur color capillorum secundum
3
plus et minus: et cura eius est ordinare regimen cum calefacien〈-〉
4
tibus exiccantibus temperate: et comedant in cibis suis turtures et
5
auiculas paruas assatas et elixas et vtantur exercitio ante cibum: et
6
quiescant post: et vngatur locus cum oleo de cherua: vel cum oleo persico〈-〉
7
rum: vel cum oleo corticum citri. aut cum oleo de xaunim ter in die: aut
8
plus aut minus secundum magnitudinem et paruitatem egritudinis.
9
¶ Capitulum .IX. Quod est de mala dispositione et figura capillorum capitis.
10
〈A〉Ccidit etiam capillis quandoque figura innaturalis quando oriuntur
11
tortuosi: et postmodum quasi reuoluuntur versus suam ra〈-〉
12
dicem. et hoc accidit propter multam cutis siccitatem. et potest
13
esse quod in quibusdam locis sunt tortuosi et in quibus-
14
dam non: secundum quod siccitas in loco plus et minus abun〈-〉
15
dare reperitur. et cura huius est assidue vngere locum cum oleo de vitellis
16
ouorum et oleo amigdalarum dulcium et oleo seminis lini equali pondere libabitur
17
¶ Capitulum .X. Quod est de furfuribus capitis:
18
〈A〉Cciditque cuti capitis vt in ea similia furfuribus gene-
19
rentur: et hoc est propter expulsionem flegmatis grossi ad lo-
20
cum. et causa huius est multa repletio cibi. et comodere[*]comodere corrupt for comedere
21
ea que flegma generant. et quiescere ante cibum et post exercita〈-〉
22
ri. et quod plus hoc agere potest est exercitium immediate post cibum. et etiam
23
balneare se extra stupham in aqua frigida vel tepida in calida vero
24
minime nocere iudicatur. et cura huiusmodi est exercitium ante cibum et
25
ante balneum: et comedant turtures preparatas cum aceto et
26
aues paruas et abstineant omnino a potu aque simplicis nisi ei admi〈-〉
27
sceatur mel vel vinum coctum et purgetur conuenienti katarti〈-〉
28
co. ¶ Et quod laudatur magis est aloes et coloquintida. et hec
29
confectio similiter multum ad hoc valet que ℞. Aloes sucutrini et seminis
30
vrtice et hyreos ana aureum .I. masticis aureum .ß. sarcocolle partem .III.
31
aurei vnius interioris coloquintide .VIII. partes aurei vnius. Co〈-〉
32
loquintida quidem minutim incidatur: et alie res subtiliter pul〈-〉
33
uerizentur: et addes ex puluere dragaganti et amigdalarum dulcium ad pon〈-〉
34
dus omnium: et misce totum malaxando cum syrupo squinzibin
35
addendo ei ex scamonea pondus trium granorum hordei: et dosis
36
huius est pondus aureorum .V. cum cyatho vno aque decoctionis hy〈-〉
37
sopi et allij. abstinendo sicut conuenit in laxatiuis. et ablua〈-〉
38
tur caput eius cum aceto vini epithimando ipsum luto. seu
39
terra cum qua vltramarini capita sua abstergunt. et si cum
40
aceto miscueris mel et caput ipsius cum ipso lauabis melius
41
erit. ¶ Item si ex subtili alchitran in hyeme caput lauabis vel vn〈-〉
42
ges liberabitur. et ablutio etiam ex aqua scithile vel ex aqua
43
centauree minoris hanc remouet passionem.
44
¶ Capitulum .XI. Quod est de pediculis.
45
〈P〉Ediculi autem accidunt capiti. Et Galienus dicit quod exi〈-〉
46
tus eorum est inter carnem et cutim. et alij dicunt quod pro〈-〉
47
creantur ex sudore viscoso existente super cutim.
48
Sed quocunque modo sit. hec est veritas quod generantur
49
ex humore liquido valde cui aliqua caliditas est admixta cum aliqua
50
ex speciebus putredinis: et non dico putredinem completam: sed qui est
51
in fieri. Cura huius est eis dare hierampieram[*]hierampieram corrupt for hierampicram cum aquam[*]aquam corrupt for aqua lactis quod co〈-〉
52
agulatum sit cum semine vrtice vel cum lacte ficus. Et pone super caput de〈-〉
53
siecantia[*]desiecantia corrupt for desiccantia: et si fuerit in estate sufficit tibi acetum in quo bullita sit
54
centaurea minor. in hyeme vnges caput eius cum alchitran.
55
quoniam destruit humorem facientem pediculos et ipsos necat.
56
¶ Capitulum .XII. Quod est de lendinibus.
57
〈E〉T superueniunt quandoque capillis capitis lendines ex genera〈-〉
58
tione quarum diuerse a medicis reperiuntur opiniones. Et cu〈-〉
59
ra earum est vngere caput cum eis que diximus scilicet cum
60
centaurea minori et cum alchitran. Et non amplius ge〈-〉
61
nerabuntur. Et fac eos assuescere balnea. et multotiens caput
62
ablure[*]ablure corrupt for abluere destruit ipsas. Et qui vult causam vel materiam earum remouere:
63
oportet vt a cibis inconuenientibus abstineat. Et sit contentus come〈-〉
64
dere gallinas vel turtures decoctas cum aceto vel agresto. vel succo
65
berberis. Et iam non remanet nobis aliquid memorare de his que
66
capiti extrinsecus accidere possint. nisi que ab extrinseco habent
67
prouenire. Nunc autem incipio tractare de his que eisdem
68
habent a causis extrinsecis prouenire.
69
¶ Incipit tractatus .II. continens vnicum capitulum quod est de egritudi〈-〉
1
nibus capitis accidentibus ab extrinseco sicut a percussione.
2
〈E〉T accidit capiti percussio ex ferro vel lapide
3
vel ligno: et ex similibus. Et ea que ex ferro fit
4
absque incisione cutis minime saniem habet procreare
5
vt plurimum: et si fit: hoc est in modica quantitate
6
et remouetur hoc nocumentum abluendo locum cum
7
aqua mellis post capitis abrasionem et desuper
8
ponendo emplastrum halneleli: et vnguentum seu emplastrum et de palma[*]et vnguentum seu emplastrum et de palma corrupt for et est vnguentum seu emplastrum de palma [(cf. Venice 1490/91 and below)].
9
Et si percussio fuerit ex lapide vel simili supple sine incisione pro
10
certo habet saniem generare. Et cura eius est sicut diximus excepto quod
11
magis prolongatur. Et incisio facta ex ferro si tendit vsque ad
12
panniculum qui craneum exterius tegit. dolorem fortem habet generare:
13
inde febrem procreare. Conuenit ergo in hoc casu corpus euacuare
14
cum flebotomia cephalice partis opposite: quoniam in hoc easu[*]easu corrupt for casu semper inten〈-〉
15
do flebotomare de opposito. Moderni vero medici innituntur di〈-〉
16
ctis cuiusdam medici senis qui in sibilia morabatur nomine bensfousa〈-〉
17
ges. quia videbatur sibi sufficiens inclinatio facta a superiori ad
18
inferius: et in hoc casu flebotomabat medianam. dicens quod hoc contrarietas
19
sibi sufficere videbatur. Sed pater meus minime hoc asserebat. im-
20
mo iubebat ambas opiniones seruare: qui pater meus seruus regis no〈-〉
21
minabatur. Et hec est mea opinio et eam seruaui seruo et seruabo temporibus
22
vite mee: et experientia quottidie hanc cognosco esse veritatem. Postea
23
habeas lanam vel cotum inunctum oleo rosato aromatizato et tepido et
24
desuper pone: et hec continuabis donec apostema loci remoueatur. Et si
25
dolor fortis extiterit et non remouetur cum hoc. adde predicto oleo
26
medietatem ipsius de oleo ex vitellis ouorum cognoscendo quod vul〈-〉
27
nus istius panniculi non est parum timendum eo quod ex radice et ortu
28
ipsius accidunt homini accidentia grauia et periculosa. et propter hoc solici〈-〉
29
te intendendum est ne apostema procreetur. Et cum securus fueris ab apostema-
30
te redi ad curam predictam. Sed propter siccitatem panniculi oportet vt deco〈-〉
31
quantur cum aqua cortices glandium interiores vel cauda equina.
32
et cum eadem decoctione fac aquam mellis cum qua vulnus abluere
33
debes. et pone super vulnus vnguentum seu emplastrum de palma. et hoc
34
medicamen continuare debes donec conglutinetur. Et si vulnus
35
ex lapide fuerit cum fractura panniculi cooperientis craneum: ita quod
36
tendat vsque ad ipsum. non fit in cura additio nec diminutio. nisi
37
quod tempus magis prolongatur. Sed si vulnus fuerit ex ferro acuto: ita
38
quod incisio tangat seu perforet craneum absque penetratione ipsius suffi〈-〉
39
cit adhuc tibi cura predicta. ¶ Et si incisio vsque ad profundum
40
penetrauerit. tune[*]tune corrupt for tunc omnino indiget chirurgico et operatione manus. Et
41
hoc primo incipere debet scilicet panniculum a craneo excorizare. faciendo pri〈-〉
42
mo incisionem in cruce. secundum quod docet Galienus in libro de ingenio sani〈-〉
43
tatis. Sed in hoc tempore nostro pauci qui hoc facere sciant reperiuntur. et
44
specialiter qui sciant hanc artem experientia et ratione. quia impossibile est tale
45
opus solum verbis exercere. ¶ Et tibi dico vt inuenias hominem perfe〈-〉
46
ctum in hac arte qui sit ex illis qui habent intellectum et consuetudinem. et qui
47
ex natura sua et complexione hahilis[*]hahilis corrupt for habilis sit huic arti et qui expertus sit in ea
48
tempore longo. quoniam non debet recipi aliquis ad hoc exercendum. nisi longo tempore
49
fuerit discipulus cum magistro optimo perfecto. et ipse per semet lon〈-〉
50
go tempore fuerit practicatus. Et facta incisione et excoriatione cranei re〈-〉
51
moueatur os quod fractum esse reperitur Hoc facto exiccare seu abster〈-〉
52
gere debes optime saniem repertam super panniculum cum coto. postea de-
53
super pone cotum madefactum in oleo rosato tepido et vulnus carnis omni
54
die abluere debes cum aqua mellis quousque ab apostemate ipsus du-
55
bium remoueatur. Et postea curabis vulnus quod est in carne cum
56
emplastro anaclis quod latine dicitur de palma sed quod tibi videbitur scilicet si
57
fuerit delicatus et carnem mollem habuerit misce cum predicto emplastro
58
aliquid olei rosati etsi non solum predicto emplastro vti debes. Et si caro
59
eius fuerit dura in vltimo tunc predicto emplastro addere debes aliqua que
60
fortiter habeant consumere sicut est calcantum id est vitriolum. Et custos
61
cure istius considerare debet dispositionem infirmi et tempus et habitudinem
62
ipsius et eius naturam et complexionem. Sed si fractura fuerit ex ligno vel
63
lapide: res erit periculosior valde eo quod si os fractum esse reperitur
64
indirecto contusionis impossibile est quin in circuitu contusionis scissure mi-
65
nute et parue vel prope fiant. que scissure propter earum subtilitatem
66
sensui sunt occulte. Et etiam quin panniculus sub craneo repertus
67
id est dura mater corruptionem corporis et nocumentum habeat for〈-〉
68
titudine percussionis. Ex illis quibus hoc accidit nocumentum pauci
69
euadunt qui corruptionem et perturbationem mentis et intellectus non pa〈-〉
1
tiantur. cum tarditate et pigritia sensus et motus: et vix: aut nunquam
2
a tali percussione liberantur. Et quia est immensi periculi et terroris sicut
3
dictum est: ideo oportet te esse solicitum in remouendo os fractum: et imponendo
4
cotum madefactum in oleo rosato tepido et in abluendo vulnus cum aqua mel〈-〉
5
lis. et hoc facere debes quousque videbis quid deus facere voluerit quoniam hec
6
res isto nostro tempore grauis existit. quia non vidimus neque audiui-
7
mus chirologum aliquem in hoc nostro tempore qui sit perfectus i hac arte. quia si
8
aliquis esset perfectus: nemo ex fractura cranei solius moreretur. Et si〈-〉
9
cut ex gratia dei esse cognoscitur illi cui perfectus in tali necessitate:
10
vel simili medicus aduenerit vt ipsum liberet. sic sententia diuina esse dicitur
11
quando alicui superuenerit imperitus et inde moriatur. Sed si cum fractura
12
cranei dura mater aliquam receperit lesionem: medicationem aliquam in
13
talibus ponere non intendo. cum moderni in leuioribus insufficientes esse re〈-〉
14
periantur: quanto magis in grauioribus esse possunt. Et si cum hoc etiam pia mater
15
lesionem habuerit. impossibile est ipsos liberari sicut a medicis esse probatur.
16
¶ Tractatus .III. de egritudibus capitis incipit. continens capitula .VI.
17
¶ Capitulum .I. Quod est de dolore capitis ex frigiditate.
18
〈H〉Ec quidem accidit egritudo capiti ex frigidita〈-〉
19
te extrinseca superueniente. et cura huius est vn-
20
gere caput cum oleo de acauen et camemilli-
21
no: quia calida existunt. Et si frigiditas intensior fue-
22
rit. non nocebit predictis admiscere medieta-
23
tem ponderis eorum ex oleo seminis sinapis. et ex
24
oleo seminis nigelle. et si oleum balsami haberemus: longe me〈-〉
25
lius laudaretur omnibus predictis.
26
¶ Capitulum .II. Quod est de dolore capitis ex caliditate.
27
〈E〉T si dolor capitis ex caliditate fuerit. curatur cum
28
oleo rosato in puteo infrigidato distillando ipsum ex al-
29
to cum vase habente cannulam subtilem: et si caliditas for-
30
tior predicta extiterit. et fuerit in estate: et etas fuerit iu〈-〉
31
uentutis misce predicto oleo succum lactucarum : et cucurbitarum: et
32
cucumerum: et pone succum cucurbite in hoc casu propter grossitiem sui:
33
ne cito ad profundum capitis valeat penetrare: immo permanere
34
faciat medicamen in loco tandiu: vt suam possit facere operationem
35
et ne cito conuertatur in caliditatem membri calidi: quemadmodum faceret
36
res subtilis propter caliditatem fortem capitis. Et si acetum huic me〈-〉
37
dicamini addideris: erit fortius in hoc opere. Et properare debes ci-
38
bum infirmi secundum sui conditionem scilicet dando ei lactucas elixas et cucur〈-〉
39
bitas et portulacas cum aceto conditas: et odoret nenufar recentem
40
vel violas vel cucurbitas reeentes[*]reeentes corrupt for recentes. Et caueat sibi ne maneat in
41
loco vbi sit ignis vel fumus vel in aere calido donec liberetur.
42
¶ Capitulum .III. Quod est de dolore capitis ex humiditate.
43
〈A〉Bundantia humiditatis non facit dolorem inten〈-〉
44
sum sed grauatiuum et cum extensione laboriosa
45
et gemitu insano. Et cura eius est paucitas cibi
46
et potus. et in estate remouetur hic dolor: cum asper〈-〉
47
sione sandalorum cum aqua rosata super caput. et in hieme eum
48
odorare faciendo fumum ligni aloes vel blacte bizantie vel
49
galbani: vel sandarus indi. vel sandarus de septa. Et odora〈-〉
50
re alkitran in hoc est optimum.
51
¶ Capitulum .IIII. Quod est de dolore capitis ex siccitate.
52
〈S〉Ed si siccitas cum frigiditate abundauerit. non
53
habet dolorem capitis procreare sed vigilias cum
54
perturbatione sensus. si siccitas exuberauerit. Et
55
cura eius est introitus balnei aque dulcis in ca〈-〉
56
mera mediana. Et etiam balneatio extra stupham confert. et
57
cotinuatio etiam aspersionis aque calide super caput habet hanc egritu〈-〉
58
dinem remouere. Et comedere amigdalas dulces cum pa-
59
ne et sine pane hoc idem facere potest deo dante.
60
¶ Capitulum .V. Quod est de apostematibus panniculorum capitis.
61
〈I〉Ste vero egritudines sunt que fiunt absque causa extrin〈-〉
62
seca scilicet apostemata que fiunt in panniculis. sed apostema quod fit
63
in panniculo qui exterius craneum tegit leuius cete〈-〉
64
ris esse iudicamus. Et cura ipsius est flebotomia ce-
65
phalice: abstinendo cum omni solicitudine ab appositione frigi-
66
dorum illi loco ne faciat redire materiam et lesionem nobiliori mem〈-〉
67
bro id est cerebro. Et accidere etiam potest panniculo duro existen-
68
te sub craneo qui dicitur dura mater apostema et hoc accidit ex
69
humoribus acutis. et propter hoc patiuntur fortissimos do〈-〉
1
lores cum rubedine oculorum. vigilijs: et perturbatione sen〈-〉
2
sus et intellectus. Istis quidem extrahere debes de sanguine
3
secundum quod ibi videbitur expedire. et si fuerit mediocris etatis
4
et tempus fuerit tendens ad caliditatem. ciba eos solum ptisa〈-〉
5
na ordeacea rationabiliter facta cum modica quantitate mice
6
panis frumenti. et medulle seminis cucumeris saraceni. vel cum
7
lactucis elixis vel citrullis similiter elixis cum modico ace〈-〉
8
to. Et purgabis ipsum cum mirobalanis citrinis: tamerin〈-〉
9
dis: et scamonea secundum quod tibi videbitur conuenire. Sed si fue〈-〉
10
rit iuuenis et magni corporis et vene ipsius fuerint large. et tempus
11
estatis vel veris flebotoma eum de vena communi dextri brachij. Et
12
non cibabis eum vsque ad .VII. dies nisi solum ptisana ordei rationa〈-〉
13
biliter facta. vel lactucis elixis vel portulacis que ceteris lau〈-〉
14
dabiliores existunt. et hec omnia aceto condiantur. Et medulle etiam
15
seminum citrulorum et cucumerum saracenorum eis vtiles valde ex〈-〉
16
istunt. Et isto regimine vti debes donec apostemata et eorum acci〈-〉
17
dentia remoueantur. Et etiam postquam cessauerit apostema cum omnibus su〈-〉
18
is accidentibus. non cibabis eum carnibus nec aliquo alio cibo
19
multi nutrimenti. sed propina ei subtilia gradatim ascendendo
20
ad grossiora. donec ipsum esse cognoueris in suo esse naturali. Et post
21
cibum ei dabis semper aliqua stiptica temperate. sicut medulle alha〈-〉
22
osceg. et vue quando incipiunt esse varie. et similia. quia ista habent stomachum
23
confortare. et nocumentum predictorum ciborum remouere. Et lauda〈-〉
24
tur etiam istis sugerem[*]sugerem corrupt for sugere succum citoniorum. et pyrorum masticando
25
similiter post cibum. et si tempus non fuerit magni estus zucharum rosa-
26
tum in hoc casu conueniens esse dicitur. Sed scire debes quod si vir〈-〉
27
tus debilis extiterit. vel fuerit etatis vltra annos quadragin〈-〉
28
ta: paucissimis talium tale apostema ex pura cholera et naturali esses reperi〈-〉
29
tur. et si acciderit: eius curam impossibilem esse dicimus. Et scire debes
30
quod omnia apostemata que fiunt in cerebro pro maiori parte sunt: aut ex colera
31
mixta flegmati: aut econuerso. talibus autem precipimus omnino flebotomiam face〈-〉
32
re: sed in modica quantitate. Et post sunt purgandi cum agarico et
33
aloe et violis ct syrupo violaceo et squinzabin. Sed si apostema fue-
34
rit in panniculo predicto scilicet dura matre iterare debes minutionem
35
specialiter si cognitum fuerit a medico ex pulsu et alijs signis san〈-〉
36
guinem exuberare. Et non desistimus a memoratione signorum san〈-〉
37
guinis. nisi quia hic noster liber nimium prolongaretur. Et si ea ponere〈-〉
38
mus: egrederemur a precepto domini regis. Et fac eum abstinere
39
a cibo grosso et quantitate multa. et fac eum odorare rosas et nenu〈-〉
40
far et similia post aspersionem ipsorum cum camphora dissoluta cum aqua
41
rosata et ciba eum mica panis bene fermentati elixata in aqua cum mo-
42
dica quantitate aceti. vl cum aqua ordei cum modico aceto. et sic
43
age donec omnia accidentia remoueantur. et etiam post remotionem ipsorum
44
non cibabis eum grossioribus subito: sed paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue. Et si apostema pre〈-〉
45
dictum ex flegmate fuerit quamuis hoc raro habeat prouenire propter du〈-〉
46
riciem et firmitudinem predicti panniculi impedientem penetratio-
47
nem erit si fuerit ex flegmate subtili pro maiori parte. Incipe ergo in
48
cura istorum a flebotomia. eo quod ex ipsa eorum iuuamen velociter ma〈-〉
49
nifestatur. et postea purgabis eos cum aqua infusionis seminis
50
cartami colloquintide. et seminis vrtice. cui admiscesbis modicum
51
aque in qua steterit mastix tandiu donec colorem mutauerit: et ex
52
squinzabin et syrupo squinanti. quod tibi videbitur conuenire. Et absti〈-〉
53
nentia sit sicut fit in alijs laxatiuis et abstinere eos facias a ci-
54
bis grossis. Et sufficiat eis recipere aquam mellis subtilem in vlti〈-〉
55
ma subtilitate. vel syrupum squinzabin factum ex melle puro. Et si
56
vis eis panem propinare: dabis micam panis optime fermentati ab〈-〉
57
lutam cum aqua calida: cui addes aliquid ex syrupo squinzabin facto ex
58
melle. et vltima quantitas panis sit .℥.II. ¶ Sed si ex melancolia ac-
59
ciderit: hoc ex subtili melancolia esse reperitur: quoniam grossa minime potest
60
ibi penetrare propter duriciem et grossitiem panniculi. quare etiam
61
istos minuere consulimus. Et purgabis eos cum epithimo et se-
62
ne. sed helleborum prohibemus omnino. et huic medicine adde aliquid
63
ex succo pomorum si habueris. et si non syrupum eorundem ponere
64
debes. Et non cibabis eos cibis grossis nec multi nutrimenti
65
donec omnia eorum accidentia remoueantur quemadmodum superius diximus
66
Et laudabiliorem cibum eorum esse dicimus amigdalarum clarum et
67
si indiges eis panem propinare: dabis eis in modica quantitate. Et
68
scias quod non generatur apostema in hoc panniculo: nec in aliquo alio loco ex
69
vno simplici humore cui etiam alius humor non sit ammixtus. sed denomina〈-〉
1
tio fit a maiori verbi gratia scilicet quando dicimus quod est ex colera: non intelli-
2
gas quod sit ex pura colera sed cum alijs humoribus mixta. sed eam coleram
3
nominamus. quia alijs humoribus preualet quantitate virtute et natura. et scias
4
quod signa apostematis cholerici hec scilicet acuitas febris et eius fortitu〈-〉
5
do. et multitudo sitis: et perturbatio sensus. et quod infirmus loquitur va-
6
na et inordinata: et quod in seipso fatigatur cum multa inquietudine et gyrati〈-〉
7
one de latere in latus et aliquando sedebit in lecto et abundantiam vigi〈-〉
8
liarum habebit cum multo dolore capitis et rubedine albedinis oculo〈-〉
9
rum: et est sine timore. Et multotiens seruis seruitoribus vociferat et ex〈-〉
10
clamat absque causa et pulsus eius est serinus. Et signa exuberantie san〈-〉
11
gunis cognosces ex conuersione albedinis oculorum in ruborem et palpe〈-〉
12
bre etiam ipsorum illud idem habere videntur. et sitis. sed minor quam in colera
13
et perturbatio sensus: et alienatio adest communiter: quemadmodum in coleri〈-〉
14
co: sed agitatio de latere in latus et sessio et motus minor quam in predicto
15
reperitur esse. Inquietudo quidem et vigilie equales esse dicuntur. Sed acciden〈-〉
16
tia flegmatis sunt hec scilicet grauedo capitis que dolori non similatur. si-
17
tis imperceptibilis. et multitudo somni cum multo gemitu et grauedine
18
in eodem. sicut ebrijs accidere consueuit. et non excitatur a somno leui-
19
ter. sed cum grauedine capitis. febris quidem est quieta et lenta. et eius pul-
20
sui mollis sine duritie. Et iam dixi tibi quod impossibile est apostema cerebri
21
ex humore vno simplici fieri. sed ex duobus vel pluribus mixtis. quare
22
accidentia apparebunt secundum dominium peccantis humoris. et hoc scribere
23
distincte et sigillatim secundum quantitatem vniuscuiusque mixtionis esset im〈-〉
24
possibile. sed medicus in hoc prudens esse debet et ista cognoscere a seip〈-〉
25
so secundum sui doctrinam et experientiam. et faciat quod sibi videbitur. et hoc ei
26
sufficiens iudicatur. ¶ Et scias quod quando predicta mala accidentia in〈-〉
27
firmo superuenerint. quod apostema erit in dura matre vel in panniculo ipsi〈-〉
28
us nobiliori scilicet pia matre. Et debes etiam cognoscere et preuidere
29
si predicta accidentia a stomacho veniunt scilicet a fumositatibus vel vaporibus
30
resolutis ab aliquibus humoribus in stomacho existentibus caput ascendentibus.
31
quod si fuerit: accidentia apparebunt secundum naturam et qualitatem illius humo-
32
ris a quo fit resolutio. Sed si accidentia predicta ex stomacho fuerint. scitur quia
33
recedunt et veniunt secundum ascensum et descensum febris. ¶ Sed si ex apostemate
34
panniculorum cerebri fuerint: permanent firma donec fuerit apostema. Et
35
possibile etiam est vt apostema in pia matre generetur. et est panniculus sub〈-〉
36
tilis circundans corpus cerebri. Quod si sic fuerit necesse est medico
37
vt flebotomet infirmum de cephalica dextri brachij extrahendo de sangui〈-〉
38
ne in quantitate multa. et sic possibile erit quod eger liberetur omnino vel quod
39
natura expellat materiam ad ignobilius membrum in gradu scilicet ad duram
40
matrem. et si sic euenerit erit signum fortitudinis virtutis et libera〈-〉
41
tionis infirmi. Et econtrario esse dicimus si humor faciens apostema a du-
42
ra matre ad piam expellitur: vel deriuatur. quod est signum debilitatis in〈-〉
43
firmi et mortis ipsius. nisi deus eum voluerit liberare. Sed acciden〈-〉
44
tia prouenientia ex apostemate pie matris sunt fortiora et velociora et
45
magis mortem significantia ex quocunque humore fuerit illud apostema omni-
46
bus alijs apostematibus euenientibus in alijs panniculis cerebri: et flebotomia
47
omnibus est cura generalis cum abstinentia ab omnibus cibis grossis et mul〈-〉
48
ti nutrimenti tenendo eum in regimine subtili in vltima subtilitate et
49
si tempus fuerit estiuum et infirmus iuuenis et robustus. sufficit
50
ipsi aqua tamarindorum per viam cibi et nutrimenti. donec ces〈-〉
51
sent et quiescant fortia accidentia et alleuietur apostema.
52
¶ Capitulum .VI. Quod est de apostematibus cerebri.
53
〈I〉Psi cerebro etiam accidere potest discursio seu spar〈-〉
54
sio humoris vnius seu plurium in suis commissu〈-〉
55
ris: vnde apostema procreatur in sua propria substantia. Et
56
huius apostematis accidentia sunt fortiora et magis
57
grauia et citius interficientia. et cum[*]cum corrupt for cura [(cf. Venice 1490/91)] huius est flebotomia et subtilis dieta
58
Sed dubito quod deficiet propter pessimitatem accidentium antequam possis
59
ad curam peruenire. Et huius apostematis accidentia sunt defectus motus
60
voluntarij. et amissio virtutum pro maiori parte. et relaxatio totius cor〈-〉
61
poris. et moritur propter defectionem lacertorum pectoris. Et vt breui〈-〉
62
ter dicam. postquam confirmatum est apostema penitus moritur. et propter hoc in cu-
63
ra euis non prolongo sermonem. Et accidit siue accidere potest similiter
64
apostema in reti cerebri. quod quidem rete in anteriori parte cerebri versus
65
faciem reperitur esse. et a medicis dicitur esse retis mirabilis et nominatur cere〈-〉
66
bri mater. Et cognitio huius apostematis est difficilis valde. cuius acciden〈-〉
67
tia ita sunt inseperabilia et certa sicut vmbrositas et nebulositas existit
68
tempore pluvie et sunt ista scilicet rubedo albedinis oculorum: et grossities pal〈-〉
69
pebrarum ipsorum cum difficultate motus ipsorum et fortitudo febris.
1
quamuis huic aliquid flegmatis sit admixtum. ¶ Cura eius est flebotoma〈-〉
2
re cephalicam cum multa extractione sanguinis. Et post-
3
modum mihi videtur quod trahendum sit etiam de vena pulsatili que in
4
manu esse reperitur in modica quantitate scilicet non minus vna
5
.℥. nec plus .℥. vna et dimidia. et rege eum leuiter et subtiliter
6
Et sufficit ei aqua infusionis tamarindorum propinando eam
7
successiue vna vice post aliam. Et si cum hoc corpus mollificatur.
8
cura existit laudabilis. Et fac eum odorare myrrham et sandalos
9
et rosas et bolum armenum subtiliter dissolutum in aqua. Et cum
10
recesserint accidentia vel multum fuerit alleuiata: cibabis eum
11
medullis citrullorum vel cucumerum saracenorum. donec ab eo
12
omnia accidentia predicta sint ablata. Post dabis ei aquam or〈-〉
13
dei. Et postmodum illa remota dabis ordeum ipsum decoctum
14
in eadem dispositione que ordinatur a medicis. Et cum fueris certifi〈-〉
15
catus de eius liberatione: sibi propinabis panem lotum cum
16
aqua. vel panem in furno decoctum cum seminibus cucumerum
17
saracenorum excorticatorum vel cum pyris. Et cum fuerit optime li〈-〉
18
beratus semper propinabis ei pruna ante cibum.
19
¶ Tractatus quartus de egritudinibus aurium continens
20
capitula quinque.
21
¶ Capitulum primum. Quod est de apostematibus aurium.
22
〈I〉Ncipe curam eius a flebotomia cephalice
23
quoniam ipsa remouet ipsum omnino quando incipit
24
euenire. Et rege eum subtili regimine. et in
25
aurem distilla omni die ex oleo rosato et ane〈-〉
26
tino ana. et sit tepidum: et ciba eum cum aqua
27
ordei. vel mica panis abluta cum medul-
28
lis citrulorum vel cucumerum saracenorum et agresta. vel
29
cum aqua et syrupo squinzabin: donec acuitas egritudinis
30
et accidentia remoueantur. sed si apostema taliter non remouea〈-〉
31
tur: sed ad saniem deriuatur cura eius tunc est leuis. Et si do〈-〉
32
lor forti efficitur: et timebis mortem infirmi ex acuitate eius
33
aut superuenit ei tortura oris propter nimiam siccitatem eue-
34
nientem propter eius abundantiam vigiliarum: subueni ei cum immissio〈-〉
35
ne in aurem ex oleo de vitellis ouorum: quoniam incontinenti remo-
36
uet dolorem: et properat exitum saniei. Et iam recordor cum eram iu-
37
uenis quod misit pro me Hali filius ioseph: qui mihi fuerat et erat
38
inimicus: vt ad eum cordubam irem: causa vnius apostematis quod ei in aure
39
acciderat: et in vesperis cordubam perueni: et inueni eum cum dolore for〈-〉
40
tissimo: et a tremore appetentem mortem: vel quod ab aliquo occide〈-〉
41
retur propter dictum dolorem. et hoc erat quia ipsum apostema erat in radice nerui
42
venientis a cerebro ad sensum auditus: et iam spasmari incipiebat:
43
et tunc ei impleui statim aurem ex oleo vitellorum ouorum tepido. et cum
44
permansisset sic per magnam horam incepit dolor mitigari. et cum
45
pertransissent tres hore tota sanies inde emanauit. Et postea
46
incepi abluere aurem cum aqua mellis facta cum decoctione cor〈-〉
47
ticum subtilium glandium et caude equine. Et postea precepi ablutio〈-〉
48
nem fieri cum aqua decoctionis limature ferri colate. et syrupo
49
squinzabin simul: et ipsam ablutionem faciebam cum penna caude galli-
50
ne voluendo eam circum vice vna post aliam donec totum euacuabatur
51
et optime mundificabatur: et sic consumpta sanie fuit curatus perfecte.
52
Et scire debes quod apostema auris pro maiori parte non geneatur nisi ex humo〈-〉
53
ribus calidis et subtilibus propter siccitatem complexionis auris. et propter elon〈-〉
54
gationem ipsius a receptione grossarum rerum naturaliter. et potest etiam aliquando reci〈-〉
55
pere humorem flegmaticum aquosum et subtilem. et differentia que est inter hoc apostema
56
et illud quod creatur ex humore colerico subtili est: quod si fit ex colera est cum
57
dolore acutissimo et fortissimo tinnitu: quod non accidit quando fit ex
58
subtili flegmate et aquoso: sed est cum grauedine et ponderositate maio〈-〉
59
ri: sed difficulter audire est accidens commune in ambobus.
60
¶ Capitulum .II. Quod est de dolore auris.
61
〈D〉Olor absque humore etiam accidit auri ex vapore ali〈-〉
62
quo intercluso: quare si in aure istius posueris de pi〈-〉
63
guedine gruis vel anseris vel sturnelli. et dicitur zar〈-〉
64
zur aut oleum camemillinum vel anetinum quodcun〈-〉
65
que eorum volueris vel habueris. credo quod liberabitur deo dan〈-〉
66
te. Et cum hoc rege eum subtili dieta abstinendo a carni-
67
bus. Et cura propria illius qui patitur tinitum aurium: est remo-
68
uere eum ab omni cibo multi nutrimenti et superflue humi〈-〉
69
ditatis. Et ciba eum cibis subtilibus et desiccatiuis.
1
¶ Capitulum .III. Quod est de grauedine auris.
2
〈H〉Ec egritudo accidit auri ex humore grosso et vi-
3
scolo[*]vi-scolo corrupt for viscoso ibi exuberante. Et cura eius est purgare cor〈-〉
4
pus multotiens cum hierapicra. et ponere in aure
5
oleum de lilio mixtum cum oleo de scaunix id est de
6
nigella modice quantitatis. et liberabitur omnino. et potest in hoc
7
egritudo accidere ex multa quantitate superfluitatis auris que ibi
8
congregatur et conglutinatur ex negligentia patientis in extrahendo et mun〈-〉
9
dificando eam a loco. quare hanc egritudinem curare debes mun-
10
dificando aurem a dicta superfluitate. ponendo ibi oleum amigdala〈-〉
11
rum amararum: quoniam purgat et abstergit optime dictam superfluitatem
12
extrahendo ipsam: et est tutum et remotum ab omni periculo et nocumento
13
¶ Capitulum .IIII. Quod est de percussione auris.
14
〈D〉Ifficultas auditus auribus etiam accidit ex percussione
15
lapidis vel similium. Et cura huius est flebotomare cephalicam
16
in continenti. et distillare intus in aure ex oleo rosaceo te-
17
pido. Et si dicta difficultas auditus fuerit ex antiqua
18
percussione tunc in eam distillabis oleum liliacum vel anetinum vel de aca〈-〉
19
uem vel de iascimino vel de medullis ossium persicorum ex qua-
20
cunque quodcunque horum inueneris. et inde curabitur cum adiutorio dei.
21
Sed si ex percussione facta intus in aurem sanguis emanauerit impossibilie esse
22
dico difficultatem auditus remouere etiam si Galienus curare eam deberet.
23
¶ Capitulum .V. Quod est de grossitudine auris.
24
〈E〉T possibile est quod auris egreditur a naturali dispositione in quan-
25
titate magnitudinis ex superabundantia cibi et
26
potus. Et cura huius egritudinis est subtiliare re〈-〉
27
gimen. et vngere locum cum oleo rosato.
28
¶ Tractatus quintus de egritudine nasi continens capitula quattuor.
29
¶ Capitulum .I. Quod est de priuatione odoratus.
30
〈H〉Ec egritudo naso accidit ex opilatione facta in
31
foramine ossis: quod a medicis dicitur colatorium
32
et illud foramen est tortuosum et subtile in vltimo
33
ita quod oculis percipi non potest. Et cura huius est
34
odorare nigellam vel acetum. et hoc secundum quod cogno-
35
ueris conuenire ab etate complexione et tempore.
36
Et potest etiam accidere ab apostemate facto in panniculo ibi existente et in illo
37
etiam panniculo est foramen subtilissimum quod sensui visus penitus
38
occultatur: sed ab intellectu testificatur quod ibi omnino esse debet. et generatur in
39
hoc panniculo apostema sicut in alijs panniculis. et efficitur hoc apostema ex
40
superfluitate flegmatica descendente a catarro que ibi retinetur et con-
41
gregatur: et inde dictum apostema procreatur. quare scire debes quod quando priua-
42
tio odoratus ab apostemate efficitur nihil omnino de sensu odoratus rema〈-〉
43
nere reperitur. vnde tales egent regimine longo subtiliando eorum dietam: et
44
vtendo medicinis que habent subtiliare et incidere dictum humorem: sicut
45
est oximel compositum factum cum passulis. vel cum hyreos. et non odo〈-〉
46
rent omnino odores acutos: sicut scaunix que nigella dicitur: sed odo-
47
rare debent flores de iassemin: vel de narcisco: eo quia he conueni-
48
entiores esse dicuntur in hac egritudine. et sunt de basilica flebotomandi. et
49
non remouetur hoc egritudo seu oppilatio pro maiori parte nisi ex na〈-〉
50
ribus exierit sanies cum sanguine mixta: quoniam natura istius membri est non
51
posse terminare saniem ad albedinem perfectam. Et sic cotinuando
52
ommnia que diximus liberabitur deo danie[*]danie corrupt for deo dante. Et hoc etiam nocumentum accidere
53
potest ex flegmate quod assimilatur flegmati aquoso quod distillat
54
ex naribus. Et est sine apostemate et opilatione foraminis predicti os〈-〉
55
sis: sed tegitur foramen predictum a predicto humore: quare dicta
56
procreatur egritudo. Et cura huius leuis existit: quoniam fit so〈-〉
57
lum distillando in naribus oleum dulcium amigdalarum.
58
¶ Capitulum .II. Quod est de fetore narium.
59
〈H〉Ec egritudo naribus procreatur ex humore putrido
60
congregato et retento ibidem quare impossibile est fetorem re-
61
moueri. donec humor predictus totaliter expellatur. Et
62
non accidit hec egritudo pro maiori parte nisi habenti-
63
bus nasum simum quorum nares superius arcte[*]arcte cf. Venice 1490/91: arte existunt: sed ali-
64
bi hec latius declarabo. Cura quidem huius est distillare in na〈-〉
65
res aquam infusionis centauree assidue curabitur inde nutu dei.
66
¶ Capitulum .III. Quod est de excoriatione et scabie que fit in naribus.
67
〈R〉Ationabiliter hec egritudo naribus habet super〈-〉
68
uenire: eo quod sunt transitus et via superfluitatum
69
Sed in hoc loco curam eius ponere non inten-
1
do: intendens eam reseruare donec tractabo de cura excoria〈-〉
2
tionis in vniuersali et scabiei.
3
¶ Capitulum .IIII. Quod est de polypo quod multotiens
4
vel qui multiplex nominatur.
5
〈M〉Ultotiens hec egritudo naribus accidit ex humo-
6
re melancholico qui profundatur intus in carne nasi et
7
ibidem inuiscatur. Et curatur hec egritudo bibendo
8
assidue squizabin de melle pluribus diebus. Et eua〈-〉
9
cua corpus seu purga cum isto medicamine quod tibi dico
10
quod. ℞. aloes succutrini agarici: turbith: salis et allij ana
11
aureum .I. colloquintide. et nigelle recentis. epithimi confecti cum specie-
12
bus et violarum ana quartam partem aurei vnius. amigdalarum dulcium
13
excorticatarum ad pondus omnium cum quarta parte ipsorum ex gumma ara-
14
bica et pistentur omnia perfecte: et misceantur cum syrupo squinzabin. et
15
dosis huius est pondus .V. aureorum cum cyato vno aque decoctionis
16
modici halasce cum octaua parte aurei vnius ex diagridio. et tan〈-〉
17
tundem masticis. Et si non fuerit conuenienter purgatus ex dicta do〈-〉
18
si. propinabis ei aureum vnum de eodem seruando optime absti〈-〉
19
nentiam: sicut conuenit in laxatiuis. Et ciba eum pane optime
20
fermentato: et turturibus et auibus paruis conditis cum aqua et sa-
21
le et modico olei et aceti et coriandri. Et propinabis etiam ei
22
acetosa: et blete similiter decocte cum carne castratina. et sine
23
carne et modico olei et aceti sunt ei conuenientia. Et naribus
24
impones licinium infusum in melle et aceto simul: et facta purga〈-〉
25
tione predicta et positione predicti licinij distillabis in nares
26
succum de scahaich anahamam: et est rosa que in frumento na〈-〉
27
scitur in campis: vel succum blete et vtatur his donec liberetur.
28
¶ Incipit tractatus sextus de egritudinibus oris continens
29
capitula octo.
30
¶ Capitulum primum de diminutione et corruptione sen〈-〉
31
sus et saporis lingue.
32
〈H〉Ec egritudo principaliter euenit a comesti〈-〉
33
one rerum superflue salitarum et acetosa-
34
rum et acutarum in vltimo. Et cura huius
35
est abstinere a predictis.
36
¶ Capitulum .II. quod est de apostemate seu inflatione lingue
37
〈A〉Ccidit etiam in lingua apostema absque dolore quod si vis
38
apostema ipsum potes nominare. et si non nominabis inflatio〈-〉
39
nem egredientem a natura. et prope hoc retinetur lingua
40
et impeditur in tantum quod minime loqui potest econuenienter
41
absque difficultate. et cum hoc non mutatur seu alteratur co〈-〉
42
lor ipsius lingue aliquo modo. Et he sunt egritudines que
43
lingue maxime appropriantur. Et cura huius est tenere in ore
44
et conducendo per ipsum rem que lingua dura nominatur: et in arabi-
45
co dicitur haualnathaga distemperata cum oleo rosato: et cibus
46
eius subtilis sit eleuis: et non pigrescat omnino in cura sui.
47
¶ Capitulum .III. Quod est de duritie et difficultate motus lingue.
48
〈L〉Ingue etiam accidit diminutio et difficultas motus
49
et sensus propter nocumentum proueniens in radi〈-〉
50
ce sensuum ipsius. aut propter nocumentum vel
51
egritudinem existentem in membro. in quo sensus et
52
motus ipsius lingue habet euenire. Et cura huius est cura quam
53
dicturi sumus in curatione vniuersali de diminutione sensus toti-
54
us corporis: et relaxatione ipsius: et medicamen proprium et
55
principale ipsius lingue est masticare piretrum et staphisa-
56
griam ante cibum et ducat per os oleum ex cortice citri: et to-
57
tum hoc declarabo in suo loco deo concedente. Et hec egri〈-〉
58
tudo scilicet difficultas: et diminutio non accidit lingue pro maio-
59
ri parte: nisi ex toto priuetur. Et hoc accidit propter infusionem
60
humiditatum venientium a cerebro in neruis ipsius.
61
¶ Capitulum .IIII. Quod est de apostematibus amigdalarum gule.
62
〈G〉Enerant[*]〈G〉Enerant corrupt for 〈G〉Enerantur [(cf. Venice 1490/91)] autet hec apostemata in amigdalis[*] 〈G〉enerant autem hec apostemata in amigdaliscf. Venice 1490/91: Et hec apostemata generantur amigdalis gule existen-
63
tibus prope epiglotim. Quare si suspenderis asam
64
fetidam collis istorum remouebitur eorum egri-
65
tudo nutu dei flebotomando eos tamen prius ex cepha-
66
lica et subtiliando taliter eorum regimen: sicut tibi videbitur
67
conuenire. Agendo similiter circa humorem effusum in loco secundum
68
naturam ipsius humoris: prout tibi melius videbitur exigere.
69
¶ Capitulum quintum. Quod est de bothor.
1
〈B〉Othor etiam accidit in ore: et sunt pustule parue et ru〈-〉
2
bee cum excoriatione: sicut et in alijs membris eue-
3
nire consueuerunt. Et cura huius est vt accipias
4
ex nucibus recentibus. et teneris cum corticibus suis
5
et pistentur optime. et bulliant in aqua et colluantur os multo〈-〉
6
tiens cum eadem: et mora et vinum eorum decoctum sunt si〈-〉
7
militer medicina appropriata in hoc casu.
8
¶ Capitulum .VI. Quod est de conquassatione dentium
9
〈C〉Onquassantur dentes et perforantur et denigrantur. Et hoc
10
eis accidit pro maiori parte ab humore flegmatico. Et cu〈-〉
11
ra horum est primo flebotomare basilicam. et hoc est cura princi-
12
palis in hoc casu. et postmodum flebotomare venas que
13
sunt sub lingua et colluatur os cum decoctione radicis helc: et radicis
14
sparagi: quarum partes sint equales. et si tempus fuerit hiemale: et eger
15
senex extiterit: abluatur os et gargarismum faciat cum alkitran sub〈-〉
16
tili: et fricare facias dentes illorum cum isto puluere qui habet dentes con〈-〉
17
fortare et abstergere et dealbare. cuius hec est receptio. ℞. ex hu〈-〉
18
miditate seu gumma que exit ex medulla seu corde arboris dacti〈-〉
19
lorum facta scissura seu incisione in suo cortice: et comburatur: et ex ista com-
20
busta. ℞. .℥.II. ireos etiam quartam .℥. vnius zuchari ad pondus omni〈-〉
21
um: et fiat puluis terendo quodlibet per se: et cribellando subtilissi-
22
me. et fricentur dentes cum isto ante cibum: et abluatur os cum aqua tepi〈-〉
23
da: et abstineat omnino a commestione et potu eorum qui sunt
24
calida actu superflue vel frigida.
25
¶ Capitulum .VII. Quod est de perforatione dentium.
26
〈D〉Entibus etiam euenit perforatio. et iam diximus id quod habet
27
hoc nocumentum remouere: et est alachic id est corniola
28
quoniam si facto puluere subtili ex ipsa et fricatione den〈-〉
29
tium ex eadem in principio generationis foraminis exercea-
30
tur. poterit dictum nocumetum remouere. Sed si perforatio
31
et corrosio confirmata fuerit: et de substantia dentis deperdita fue-
32
rit. nihil in remouendo egritudinem conferre videbitur sed
33
solum conseruabit ne vlterius perforatio et corrosio fiat.
34
¶ Capitulum .VIII. quod est de stupore vel alligatione vel congelatione dentium.
35
〈D〉Entibus accidit hoc nocumentum ex commestione acrumi-
36
num. Et probatum est experientia quod comedere fructus haben〈-〉
37
tes stipticitatem vel vnctuositatem vel viscositatem confe〈-〉
38
runt in hoc casu. et hoc alligatio dentibus proprie accidere
39
reperitur scilicet sensus istius alligatio stupor vel cogelatio: quod nulli alij
40
membro esse reperitur. Et confirmauerunt etiam quod comedere portulacam
41
similiter habet hoc nocumentum remouere: et a me magis commendaretur hoc re〈-〉
42
mouere si fieri potest cum aliqua alia re non habente acetositatem:
43
quam cum portulaca vel ei simili vel propter sui acetositatem. Et si vsus
44
fuerit aliquis fricatione dentium multotiens cum dulcibus non
45
congelabuntur dentes de leui ab omnibus acetosis.
46
¶ Tractatus septimus de egritudinibus labiorum et oris: continens
47
capitula sex.
¶ Capitulum .I. Quod est de scissuris labiorum.
48
〈E〉T accidit labijis hoc nocumentum plusquam
49
omnibus alijs membris: et hoc propter humorem ma-
50
lum existentem in stomacho et generatum a comestione ceparum.
51
Et hoc humor ex sui natura calidus grossus et pu〈-〉
52
tridus existit. quare ex eo ascendunt vapo-
53
res et fumositates ad superiora. vnde dicte scis-
54
sure procreantur. Consulimus ergo talibus syrupum
55
squinzabin de melle dari: et lambere etiam ipsum diebus multis. et dein〈-〉
56
de eos purgari cum hierapicra multis vicibus: et sic liberabuntur
57
nutu dei. Et sit contentus de purgatione facta ex hierapicra: eo quod omnia
58
laxatiua quo[*]quo corrupt for que habent violenter et impetuose laxare trahunt humores a
59
toto corpore ad stomachum: et purgant totum corpus stomacho repleto ma〈-〉
60
nente. Et cum hoc etiam talis medicina habet totum corpus desiccare. quare
61
humor malus in substantia stomachi imbibitus habet remanere. et propter hoc ab an〈-〉
62
tiquis electa est hierapicra in purgatione stomachi pre omnibus laxatiuis ser〈-〉
63
uando abstinentiam sicut fit multotiens in alijs laxatiuis. Et vnge la〈-〉
64
bia multotiens cum oleo amigdalarum dulcium. et liberabitur deo dante.
65
¶ Capitulum II. Quod est de alcola.
66
〈A〉Lcola autem sunt pustule parue pungitiue que intus in ore
67
oriuntur. cura harum est tenere in ore oleum pinearum
68
recentium. et remouetur etiam hec egritudo cum omni
69
medicina stiptica absque mordicatione.
1
¶ Capitulum .III. Quod est de nigredine lingue.
2
〈D〉Enigratur lingua et scinditur in febribus acutis propter
3
acuitatem complexionis epatis. Et cura huius est curatio fe〈-〉
4
bris madefaciendo linguam multotiens cum aqua rosa〈-〉
5
ta: im qua infusa sint semina citoniorum diu. et sic curatur.
6
¶ Capitulum .IIII. Quod est de fetore oris.
7
〈H〉Ec quidem egritudo generatur ex humore corrupto existen〈-〉
8
te in stomacho vel circa dentes. Et cura huius est mundifi-
9
care stomachum cum hierapicra: et fricare dentes cum cor〈-〉
10
tice arboris nucis: et abluere os cum decoctione co〈-〉
11
riandri.
¶ Capitulum .V. Quod est de tortura oris.
12
〈I〉Sta egritudo in arabico dicitur lachoa: et est rela〈-〉
13
xatio facta in vna partium faciei: que pars relaxata sana vel
14
sui esse videtur: cum non sit: sed relaxatur pars infirma:
15
et facit sanam tortam apparere. Cuius curam memo-
16
rabor cum tractabo de curis relaxationum membrorum. Hic au-
17
tem intendo ponere curam propriam istius. Et est euacuare: seu
18
mundificare eos[*]eos corrupt for os et membra ei adiacentia mastigando grana de
19
ramam. et post abluere os cum oleo corticis citri. Sed remouere
20
causam et radicem egritudinis est res vniuersalis toti corpo-
21
ri. Et hoc ostensurus sum cum tractabo de purgatione totius cor〈-〉
22
poris in calido de diminutione sensus et relaxatione vniuersali omnium
23
membrorum. si deus voluerit. et nobis ad illud concesserit deuenire
24
¶ Capitulum .VI. Quod est de corosione labiorum.
25
〈C〉Orroduntur etiam labia sicut alia membra aliquando corro-
26
di consueuerunt. quare ipsius curam postpono donec
27
tractabo de cura vniuersali omnium corrosionum totius cor〈-〉
28
poris et omnium causarum earum. Hucusque igitur breuiter
29
et sufficienter pertransiuimus de egritudinibus et earum curis omnium
30
membrorum capitis: remanet nobis solum de passionibus oculorum
31
determinare quibus completis complebitur sermo omnium capitis passionum
32
¶ Tractatus octauus de egritudinibus oculorum que sunt
33
multe. et est continens capitula trigintatria.
34
¶ Capitulum .I. Quod est de halahol et est vt res vna videantur due.
35
〈S〉Cias quod oculis accidentia multa seu egritudi-
36
nes multe euenire possunt: ex quibus vna est ha-
37
lahol. cuius due sunt species. vna est in neruo
38
carnoso occulto que generatur propter grossam complexio-
39
nem patientis. et potest etiam accidere propter grossam
40
materiam ibi fixam et congregatam. Cura huius
41
est post purgationem si passio non fuerit in-
42
ueterata inijcere in oculum ex oleo rosato. Aut partes duas
43
recipias de eodem scilicet oleo rosato. et tertiam de anetino. et mi-
44
sce simul. et distilla in oculum vice post vicem donec liberetur.
45
¶ Capitulum .II. Quod est de inuersatione palpebrarum.
46
〈A〉Ccidit etiam oculis vt palpebre inferiores inuer〈-〉
47
sentur: in tantum vt rubedo in loco illo non modica vi〈-〉
48
deatur. Et hec egritudo generatur ex grossitudine mate〈-〉
49
riei si qua intus in palpebris oritur. Et potest etiam
50
ex siccitate exuberante in loco euenire. sed hoc raro accidere
51
reperitur. Et cura illius que ex grossitudine materiei generatur: est cu-
52
ra quam prescripsimus de halahol scilicet distillatio in oculum olei
53
rosati. vel rosacei et anetini simul quemadmodum diximus.
54
Sed que ex siccitate oritur vix aut nunquam curari potest.
55
¶ Capitulum .III. Quod est de pustulis et exituris oculorum.
56
〈P〉Alpebris etiam accidunt oculorum pustule aliquando et sunt
57
ex humore pessimo. Quarum species sunt quattuor.
58
vna est ex humore qui melli assimilatur. Alia ex humo〈-〉
59
re est qui lacti similis existit. Tertia ex humore qui pul〈-〉
60
tibus farine similis esse videtur. Et quarta ex humore qui la-
61
cti coagulato assimilatur. Et ingrossantur etiam palpebre superiores
62
preter naturam et hoc accidit ex humore viscoso coagulato simili lacti
63
coagulato. Et oriutur etiam aliquando intus in palpebris egritudo que hal〈-〉
64
barda in arabico nominatur et sunt grana que grandini assimilantur.
65
Et potest similiter eis scabies superuenire. et conglutinatio etiam palpebra〈-〉
66
rum adinuicem et duricies lapidosa. et cura pustularum est vt cibetur pa〈-〉
67
tiens subtiliter. et purgetur multotiens cum hierapicra. et pone super
68
pustulam peciam vnam charobarum recentium mutando eam omni die se-
69
mel: et sic liberabitur deo dante. et hec cura conuenientior esse videtur quam il〈-〉
1
la que fit cum incistione[*]incistione corrupt for incisione ex ferro vel seta seu aliquo pilo. Sed extrahere hanc
2
pustulam cum penna alicuius auis sicut alie pustule extrahi consueue〈-〉
3
runt a me iudicatur inconueniens. et he pustule in oculis generantur sicut
4
et in alijs membris oriri consueuerunt. Sed quando accidunt oculis gra-
5
ues et periculosas valde eas esse iudicamus cum sit membrum subtile et
6
delicatum pre ceteris membris. Et cura harum est purgare assidue
7
corpus cum laxatiuis conuenientibus vnicuique speciei. et vngere locum cum
8
oleo rosato facto cum oleo amygdalarum dulcium. Et si sic non liberatur chi〈-〉
9
rurgia indiget. quare si perfectus erit chirologus optime eas pote-
10
rit remouere. et cura ingrossationis palpebrarum preter naturam est epi-
11
thimare ipsas cum rebus stypticis subtilibus confortantibus. sicut sunt
12
rose recentes propter nobilitatem oculi. Et etiam vngere ipsas cum oleo
13
rosato: quod factum sit cum oleo amygdalarum dulcium. Sed si ingrossa-
14
tio predicta fuerit ex humore cholerico acuto: nullo modo tunc
15
eas vngere debes oleo aliquo. prohibitum enim est in omni mem〈-〉
16
bro vbi cholera dominatur. Sed epithima eas cum folijs rosarum re〈-〉
17
centibus conquassatis. et si non posses habere de recentibus fac cum
18
rosis siccis mixtis cum aqua rosata. Et inflatio superiorum palpebra〈-〉
19
rum a medicis scarnahe nominari consueuit. et cura eius vniuersalis est
20
purgare corpus cum hierapicra et colloquintida donec alleuiatur
21
egritudo. et rege eum regimine subtili et desiccicatiuo[*]desiccicatiuo corrupt for desiccatiuo. sed in re〈-〉
22
motione eius cum ferro mihi valde timorosum existit.
23
¶ Capitulum quartum. Quod est de scabie oculorum.
24
〈P〉Alpebris etiam intrinsecis oculorum accidunt granula
25
et scabies. Que granula dura sunt lapides: et etiam
26
scabies aliquando valde dura esse reperitur. et que〈-〉
27
dam aliquando minus dura. et deterior omnibus est
28
illa que corticibus ficuum similatur. et est inuiscata et congluti〈-〉
29
nata intus in palpebris. et granulosa quidem generata est ex hu〈-〉
30
more grosso duro compacto et in palpebris inuiscato. Cuius
31
cura est subtiliare regimen ipsius. et ex cibis magis laudatis in
32
hoc casu sunt aues parue preparate cum almuri. et aceto. et deco〈-〉
33
cte cum aqua oleo et sale. et turtures etiam vitles[*]vitles corrupt for vtiles existunt: ex oleribus
34
blete comendantur: et vngatur locus assidue cum oleo rosato facto
35
cum oleo amygdalarum. Et si egritudo grauis facta extiterit pro〈-〉
36
pter insensibilitatem eius a principio: aut ex negligentia curati〈-〉
37
onis eiusdem. tunc chirurgicus scindendo vel aperiendo cutim
38
extirpando ipsa granula vel scabiem exterius curare debet. Et ne〈-〉
39
cessarium est omnino vt chirurgi peritissimi atque docti pre ceteris exi-
40
stant in anotomia membrorum. et in cognoscendo vtilitatem seu iuua〈-〉
41
mentum cuiusque eorum. et numerorum eorum. et suam positionem et situm
42
ad hoc vt in errorem minime cadere possit. Cura quidem sca〈-〉
43
biei. est primo corpus purgare totum post digestionem humoris factam
44
cum digestiuis et incisiuis. et quod magis a nobis commendatur est
45
syrupus squinzibin factus cum passulis enucleatis et seminibus
46
vrtice: et ciba cum pullis. Et si indigueris frica scabiem cum zuc〈-〉
47
caro duro valde. et facta fricatione et abrasione. pone desuper
48
aquam rosatam in qua steterint semina citoniorum: quousque ab in〈-〉
49
uiscatione fuerit inspissata. postquam suerit[*]suerit corrupt for fuerit colata. Et sic agere
50
debes plus et minus secundum fortitudinem et debilitatem scabei. Sed
51
si lapidea fuerit. hoc est granulosa ad modum grandinis.
52
cum difficultatte dissoluitur. Et in hac intendere debes ipsum
53
regendo cum regimine subtiliatiuo et desiccatiuo. et purgan-
54
do corpus cum eo quod conuenit. et si non sufficit cura ista. ad chi〈-〉
55
rugiam[*]chirugiam corrupt for chirurgiam redi: vt scilicet cum ferro extrahatur.
56
¶ Capitulum .V. quod est de coniunctione seu sigillatione palpebrarum.
57
〈Q〉Uandoque sigillantur palpebre et coniunguntur adinuicem
58
Cura huius est leuis. et fit separando palpebras seu
59
diuidendo vnam ab alia manu: vel incidendo inter ip〈-〉
60
sas cum virga aurea facta ad modum cultelli. et fa〈-〉
61
cta incisione pone super ipsas vel intus albumen oui conquas〈-〉
62
satum cum oleo rosato facto cum oleo amigdalaum. Et nullus medico〈-〉
63
rum preter Galienum de hoc oleo rosato facto cum oleo amigdalarum men-
64
tionem aliquam facit: sed cum sim expertus ipsum cognosco et su〈-〉
65
am vtilitatem pluries iam probaui. Sed quando palpebra in an-
66
gulo lachrymali albugini oculi coniungitur: tunc cura diffici〈-〉
67
lis valde existit. Et hoc accidit pro maiori parte post incisio-
68
nem vngule. Et cura huius est ingeniose palpebram anguli la〈-〉
69
chrymalis ab albugine eleuare vel separare. et hoc fieri debet
1
paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue suauiter et plane ponendo spacium inter vnam eleua〈-〉
2
tionem et aliam. et hec eleuatio fieri debet cum spatula auri hoc est cum
3
instrumento auri habente latitudinem et planiciem in sui extremita〈-〉
4
te valde positam: sed hoc minime facere debes: nisi corpus opti〈-〉
5
me mundificatum atque euacuatum extiterit. ita vt omnem certitu〈-〉
6
dinem inde habere possis ne apostema vel aliqua collectio in loco
7
fieri possit. Et hoc facto desuper ponere debes oleum rosarum factum
8
cum oleo amygdalarum continuando donec fuerit liberatus.
9
¶ Capitulum .VI. Quuod est de pilis palpebrarum inuersis.
10
〈I〉Nuersantur quandoque pili in palpebris: ita vt videantur
11
reuerti ad suam radicem: et intrant in oculis. vnde sequi〈-〉
12
tur magnum nocumentum. Cura huius est corpus multoti-
13
ens cum hierapicra mundificare. Et si infirmus fuerit
14
robustus et fortis misce cum hierapicra aliquid de colloquintida.
15
et extirpando trahe pilos quotiennscunque[*]quotiennscunque corrupt for quotienscunque oriuntur. Et semper post extir〈-〉
16
pationem vnge locum cum sanguine vespertilionis. Et scire debes quod
17
aliqui medicorum hanc egritudinem curant hoc modo scilicet inuersando
18
palpebram versus superiorem partem conglutinando eam ibi cum glutine:
19
ita vt non redeat donec facta sit cauterizatio cum virga auri in ra〈-〉
20
dice pilorum. tamen a me non collaudatur cura talis: sed extirpare pi-
21
los et radicitus ipsos euellere. et desuper sanguinem vespertilionis
22
sicut diximus ponere cura laudabilis valde existit: sicut di-
23
ximus in hoc casu. Et aliqui sunt qui incidendo scindunt palpebram
24
scilicet cutem desuper in radice pilorum. Et per illam incisionem desuper euellunt
25
pilos. et deinde suunt cum filo subtili valde crude sete. et post
26
modum pili redeunt ad statum suum vel oriuntur modo debito et natura〈-〉
27
li. Et aliqui etiam ex chirurgis sunt qui mirabilem curam inuenerunt.
28
et est ista scilicet vt capiatur manibus cutis subtilis palpebre superioris
29
eleuando eam superius. et ponendo eam inter duas petias arundinis
30
modo debito preparatas: ligando eas ex vtraque parte stricte. et di-
31
mittatur donec putrefiat. et segregetur et consolidetur per se. consideran-
32
do tamen ne cutis palpebre in tantum euleetur[*]euleetur corrupt for eleuetur vt ipsa inuersata posset
33
remanere. et attendere debes circa complexrinem oculi regendo
34
eum cum aqua rosata. et cum collirijs factis cum aqua rosata et
35
de foris ponendo super palpebras emplastrum ex folijs rosarum
36
factum: et dietando eum subtiliter donec fuerit liberatus.
37
¶ Capitulum .VII. Quod est de casu pilorum palpebrarum.
38
〈Q〉Uando hec egritudo accidit palpebris curari debet cum la〈-〉
39
pide lazuli trito et puluerizato et ex eo facto alchool et
40
oculorum palpebris ponendo quottidie et rectificando.
41
¶ Capitulum .VIII. Quod est de generatione platularum in palpebris.
42
〈H〉Ec platule oriuntur in palpebris ex superflua humi〈-〉
43
ditate. Cura huius est corpus mundificare et ocu〈-〉
44
lis alchool ponere desiccatiuum subtiliando ci-
45
bum faciens eum declinare ad siccitatem.
46
¶ Capitulum .IX. Quod est de ordeolo in palpebris.
47
〈E〉T palpebris accidunt pustule similes granis hor〈-〉
48
dei que ex humoribus acutis procreantur. Et cu〈-〉
49
ra horum est cura pustularum predictarum.
50
¶ Capitulum .X. Quod est de fistula lachrymalium.
51
〈H〉Ec egritudo pro maiori parte accidit post apostema la-
52
chrymalis et aperitur in lachrymali. Quare si pi-
53
gritia et negligentia fuerit in curatione huius corrum〈-〉
54
petur os. et aliquando rumpetur apostema seu aperitur intus in naso
55
et inde sanies euacuatur. et potest etiam accidere quod predictum apostema rumpi〈-〉
56
tur intus in tunicis oculorum et inde corrumpuntur. Cura autem huius
57
est. primo corpus vniuersaliter euacuare cum phlebotomia. et in purgatione suffici
58
et ei hierapicra continuando eam. Et quia hoc foramen siue fistula sub〈-〉
59
tile valde existit. ideo tangi ibi minime potest. Quare in eodem forami〈-〉
60
ne ponere debes hoc medicamen. ℞. thuris adusti triti et pul〈-〉
61
uerizati et distemperetur cum aqua rosata donec ad perfectam nigredi/〈-〉
62
nem deueniat. et coletur. et in foramine distilletur quottidie donec
63
liberetur. Sed si infirmus puer fuerit vel mulier: tunc thus infra
64
predictum comburi debet addendo ei aliquid de puluere cartharum adu〈-〉
65
starum. Et si patiens aspere et dure ac terrestris complexionis fuerit:
66
tunc predictis medicinis addere debes de caligine furni vel ca-
67
mini distemperando cum aqua rosata et colando vt dictum est: et continuan〈-〉
68
do hoc medicamen donec integre liberetur. Sed si si[*]si si corrupt for si sanies per na-
69
res exierit: tunc succus centauree maioris vel marrubij vice
1
post vicem naribus inijciatur donec exiccetur. Et si predicta sanies
2
de sub oculo emanauerit foris: graue et periculosum esse valde
3
iudicamus. Quare eos bis tantum predictis purgare debet. Et
4
situs eius pro maiori parte esse debet capite inclinato versus partem anterio〈-〉
5
rem cauendo omnino ne reiectus iaceat siue supinus: ne sanies re-
6
dire possit inde ad cerebrum. Et comprime oculum manu tua vel di〈-〉
7
gytis leniter et suauiter: donec sanies tota prout possibile furerit[*]furerit corrupt for fuerit
8
egrediatur faciendo oculo curas suprascriptas. Et desuper po-
9
nendo emplastrum stypticum et confortatiuum factum ex rosis et balaustijs
10
tritis mixtis cum aqua rosata frangendo stypticitatem balaustiarum cum
11
mucillagine seminis citoniorum continuando talia donec fuerit liberatus.
12
¶ Capitulum .XI. Quod est de carne addita in angulo lachrymali.
13
〈E〉T iam ab antiquis expertum est et vidi eum esse probatum quod
14
apponi halassarum in oculo confert fistule ipsius et eti〈-〉
15
am carni addite in lachrymali: ponendo etiam ibi〈-〉
16
dem alchool cum instrumento seu stilo apto ad hoc de〈-〉
17
siccatiuum et abstersiuum. Et quod a me magis laudatur. est illud: quod
18
fit ex ere vsto exercendo illud donec fuerit liberatus.
19
¶ Capitulum .XII. Quod est de diminutione carnis in lachrymali.
20
〈H〉Ec quidem egritudo accidere potest ex appositione conti〈-〉
21
nua medicinarum acutarum vel ex incisione facta ibi〈-〉
22
dem cum ferro. Cuius cura est in loco illo pone〈-〉
23
re emplastrum factum ex thure masticato cum pe〈-〉
24
nidijs: quoniam perfectissimum existit in hoc casu.
25
¶ Capitulum .XIII. Quod est de egritudinibus accidentibus in ipso oculo.
26
〈H〉Ec quidem egritudines generaliter grauiores ac duriores
27
et profundiores predictis existunt: et ex istis etiam alique sunt
28
que grauiores alijs esse reperiuntur. et certum est quod ocu〈-〉
29
lus compositus est ex partibus diuersis: quarum vna pre ce〈-〉
30
teris obtinet principatum. et omnes alie sibi sunt seruientes: et ad suam
31
vtilitatem totaliter procreate. Et hoc quidem pars siue oculus dicatur. siue
32
ipsius pars nominetur. est illa pars de qua loquitur Galienus. Quod si in eadem
33
egritudo superuenerit: destruetur ipsa pars nobilis seu principalis.
34
Et dicitur esse excellentior alijs partibus. vel prioritate temporis: vel no-
35
bilitate. et istis duabus rationibus a philosophis vnaqueque res alijs
36
excellens vel excellentior esse nominatur. et super hoc Galienus edificauit suum
37
sermonem in hoc casu. Quare cum egritudo in ista parte confirmatur. si
38
aliqua est causa in cura error aliquis acciderit eam omnino incurabilem
39
esse iudicamus. Et scire debes quod partes oculi sunt multe. et sci-
40
re atque cognoscere vtilitatem seu operationem cuius libet earum dif-
41
ficile valde tempore Galieni erat in tantum quod Galienus in corde suo proposuit:
42
non reddere rationem singulariter de predictis: nec earum causas et vtilita〈-〉
43
tes declarare in libro suo quem fecit de iuuamento membrorum: sed
44
solum de egritudinibus pertractauit: quarum demonstrationes erant ma〈-〉
45
nifeste. Ergo cum sic etiam illo tempore quanto minus isto nostro inueniri
46
debent: qui cum sciant medici sint atque rari qui studeant in scientijs. tunc
47
propter intentiones quas habent circa sectas seu fides suas. tum etiam propter inten〈-〉
48
tiones et studium quas habent circa mundum. Et tales sunt qui vitu-
49
perant et derident illos qui secum non commiscentur et secum non commorantur
50
in suis potationibus atque cibis. qui non rident et truffantur cum eis: atque
51
qui in plateis secum non commorantur. Et qui per ciuitatem secum non ince〈-〉
52
dunt eundo et redeundo. Nunc autem rememorari intendimus sub bre〈-〉
53
uitate accidentia que ipsis oculis habent superuenire: pretermittendo eo〈-〉
54
rum causas: ponendo tantummodo que ad ipsorum curas necessaria esse probantur
55
¶ Capitulum .XIIII. Quod est de compositione oculorum.
56
〈O〉Culus siquidem compositus esse probatur ex diuersis tuni〈-〉
57
cis: prima quarum prope craneum commoratur. et est pellicula
58
quasi supra carnem inuestita. Et post illam versus
59
partem anteriorem est alia tunica que dicitur secundina. et
60
post illam.[*]illam. corrupt for illam [(redundant period)] similiter sequitur retina. Et sunt etiam in oculo humores seu hu〈-〉
61
miditates plurimes: quarum principalior et nobilior est grandinosa:
62
et illa principaliter instrumentum visus existit: cui ex parte interiori versus
63
craneum humiditas vitrea appodiatur amplectens ipsam circulari-
64
ter. ex illa parte deferens sibi nutrimentum atque pabulum. vnde
65
nutritur. et hec ipsius natura existit atque vtilitas. et ex parte exteriori
66
versus aerem albugineus est amplectens grandineum circulariter. et
67
ei clypeus atque tutamen existit. et illud quod circundat et cooperit al〈-〉
68
bugineum ex exteriori: est tunica vuea habens colorem nigrum ten-
69
dentem ad viriditatem Et post sequitur ex eadem parte tunica que cor〈-〉
1
nea nominatur: et est cooperiens atque circundans vueam vndique. Et in
2
exteriori parte posita est coniunctiua non comprehendens vueam atque
3
corneam totaliter ex omni parte. Et nunc dimitto hoc ponere or-
4
tum et generationem istarum. ne meus tractatus nimium prolongetur. Et
5
hoc manifestum est. et eis conuenire videtur chirurgicis et mani-
6
bus operantibus. Dico quidem quod humor grandineus est radix
7
et subiectum sensus visus recipiens spiritum visibilem per neruum
8
obticum venientem a cerebro. et vnusquisque oculus habet duos
9
neruos venientes a cerebro: et inde oriuntur et sunt ambo ob-
10
uiantes se in via. et postea diuiduntur abinuicem. Et cuilibet ocu〈-〉
11
lo protenditur neruus qui tele retine coniungitur que est circundans vi-
12
treum. Et iste neruus postmodum diuiditur et spargitur et extenditur
13
et subtiliatur et coniungitur cum venis pulsatibus[*]pulsatibus corrupt for pulsatilibus et non pulsatilibus
14
ex quibus est retina contexta precepto diuine prouidentie. Et qui-
15
libet neruus ex istis neruis quando spargitur et extenditur habet operimentum
16
defendens ipsum a nocumentis: sicut tunice vasis apponuntur.
17
et sunt etiam sustentacula sustinentia ipsos: sicut fibule ponuntur
18
in manubrijs cutellorum. Et tunica quidem vuea vue assimila-
19
tur: habens foramen vnum a quo lux extra emanat. Et sub ista est
20
humor albugineus simul cum spiritu qui spiritus tendit ab humo-
21
re grandinoso ad tunicam corneam. Et dicte tunice et humores
22
omnes sunt defendentes grandineum a nocumentis. Et cum dico
23
spiritus intendo spiritum visibilem: quamuis quilibet aer valde subttlia〈-〉
24
tus[*]subttliatus corrupt for subtiliatus spiritus possit nomiari secundum sententiam medicorum: et non loquor de spiritu
25
secundum sententiam dialecticorum. et ista dixi de spiritu vt ex equiuocis minime
26
possit errari. Nunc sequitur tractare de proprijs egritudinibus oculorum
27
¶ Capitulum .XV. Quod est de pustulis et paruis apostematibus oculorum.
28
〈P〉Ustule et parua apostemata que oculis accidunt pro ma〈-〉
29
iori parte rubea existunt. Sed pustule que in alchor〈-〉
30
nea procreantur ad albedinem tendunt. et generatur ibi
31
scilicet in alchornea sanies sicut fit in alijs membris causa
32
alicuius pustule. Et potest etiam euenire ex corrosione. Et
33
fit diuersificatio in pustulis paruis: secundum diuersitatem suarum
34
specierum. hoc est in duritie et mollitie: quoniam duricies seu du-
35
ra pustula est: quando pocreatur sub panniculo tertio. et mollis quan〈-〉
36
do sub primo oritur. Sed pustula que sub cornea oritur. si
37
non est in directo pupille: non habet visum remouere. Sed si in
38
directo fuerit visum remouet: atque priuat omnino. et laniatur
39
cornea atque oculus exterius eminet.
40
¶ Capitulum .XVI. Quod est de variolis oculorum.
41
〈V〉Ariolarum quedam sunt parue quare cura earum leuis
42
existit. Et quedam magne quarum cura difficilis exi〈-〉
43
stit. Quedam medie existunt. et fortior ex speciebus
44
istarum est illa que eminet in tantum quod tangit pilos pal〈-〉
45
pebrarum exterius et capiti clauuli similatur et istius cura impossi〈-〉
46
bilis existit. Sed si parua fuerit erit possibilis hec cura eius. ¶ Et
47
scias quod differentia est inter variolam et pustulam: quoniam variola al〈-〉
48
bedini pertinere videtur: sed pustula in sui radice nullam al〈-〉
49
bedinem videtur habere. Et iterum ex variola possibile est vt pupilla tor〈-〉
50
queatur. et a sua exeat rotunditate. Quare si parua fuerit tortura:
51
sufficit tibi in cura colirium rosarum. siue sief rosarum fricatum subti〈-〉
52
lissime cum albugine oui. et ponatur in oculo gutta post guttam.
53
Et subtilia regimen. et purga corpus cum eo quod conuenit. Et quod
54
magis laudatur in purgando caput est hierapicra sola si corpus
55
fuerit debile et tempus obuiauerit: siue non fuerit aptum purgationi.
56
et hierapicra cum coloquintida et medulla amigdalarum si corpus
57
fuerit forte et tempus temperatum magis ceteris collaudatur. sed atten〈-〉
58
de quod ante purgationem incipere debes a phlebotomia basili-
59
ce si corpus robustum fuerit extrahendo de sanguine in quan〈-〉
60
titate magna. et si debile fuerit. et tempus non fuerit temperatum
61
minime ex cephalica trahendo in modica quantitate. Et conue〈-〉
62
nit in hoc casu istud sief. quod. ℞. seminis rosarum et corticis sub〈-〉
63
tilis granorum pini et caude equine ana aureos .V. licij et croci ana
64
.℥.I. sarcocolle .℥.ß. seminis citoniorum quartam partem ponde〈-〉
65
ris totius predicte receptionis. pistentur optime et cribellentur
66
subtilissime vnaqueque res sigillatim per se. demum plures
67
simul reducantur et sub aqua rosata cooperiantur et permaneant
68
in ea sic .IIII. horis. et malaxa optime: et deinde permitte sic
69
quiescere et aqua rosata clara que supernatabit remoueatur.
1
et quod spissum est et turbidum in vase vitreo recondatur et perma-
2
neat sic donec induretur. et tunc informentur grana ad modum se〈-〉
3
minis coriandri: et cum necesse fuerit dissoluantur cum albugine
4
oui et in oculo distilletur. terrestreitas vero et grossicies illa que
5
remansit a turbido et spisso predicto in fundo vasis iterum pi-
6
stetur. et cum aqua rosata misceatur. et super folia vitis extendatur
7
et clauso oculo desuper emplastretur. Et in summa dico quod cu〈-〉
8
ra istius est subtiliare regimen continuando donec fuerit libe-
9
ratus. Et scias quod quelibet variola que in vuea oritur curabi〈-〉
10
lis existit. preter illam que capiti clauuli similatur.
11
¶ Capitulum .XVII. quod est de dilatatione pupille et eius constrictione.
12
HEc quidem egritudo scilicet dilatatio pupille. et eius con〈-〉
13
strictio maxime pueris habet euenire propter fletum
14
eorum: sed possibile est quod constrictio ipsius sit naturalis et
15
illud tunc est valde bonum: eo quod spiritus visibilis co〈-〉
16
adunatur et simul constringitur et non in exitu disgregatur: sed cum simul
17
multus inde cum fortitudine exit. Et dilatatio quidem iterum acci〈-〉
18
dit vel accidere potest ex concussione. seu percussione aut ex mul-
19
ta retentione anhelitus sicut accidit mulieribus in partu. Sed
20
quando dilatatio est innaturalis: curatione indiget. et hoc cum sief
21
sibi conuenientibus et cum alchool. Et attende quod diuersificatur
22
cura ratione etatis et sexus: quoniam cura infantium et mulierum est cum
23
sief. et senibus. et his qui sunt in vltima iuuentute cura fit cum
24
alchool desiccatiuo. E[*]E corrupt for Et sief.[*]sief. corrupt for sief [(redundant period)] infantium et mulierum est hoc. ℞. suc〈-〉
25
ci corticis granatorum .℥.I. scedenegi indi aureos .IIII. mandrago〈-〉
26
re. camemille. seminis lini ana aureos .III. croci aureum .I. seminis
27
.℥.I.[*]seminis .℥.I. corrupt for seminis citoniorum .℥.I. [(cf. Venice 1490/91: citroniorum)] psilij .∈.I. Terantur species subtilissime et cribellentur per pan-
28
num spissum. deinde misce hunc puluerem cum succo predicto
29
corticum granatorum. et cum .℥.V. aque rosate. et cum aureijs .X. succi
30
memithe optime colati: et pone ad lentum ignem: et decoque do〈-〉
31
nec inspissentur ad modum paste: et fac inde pillulas ad modum
32
ciceris: exiccentur in vmbra: et cum necesse fuerit dissoluatur vna
33
cum lacte mulieris recenter mulso: et ponatur quottidie gutta
34
post guttam in oculo. Sed si cum hac egritudine apostema fuerit: inci〈-〉
35
pere debes a flebotomia et a purgatione si etas non obuiauerit: et
36
virtus fuerit fortis et tempus conueniens extiterit: et quando sic est: de ba-
37
silica extrahere debes et in quantitate magna. Sed si virtus fue-
38
rit debilis et tempus ineptum fuerit: tunc de cephalica minuere
39
debes: et in modica quantitate. ¶ Colirium competens illis qui
40
sunt in vltima iuuentute et senibus: et etiam qui in senio sunt con〈-〉
41
stituti. ℞. antimonij abluti: et thucie ablute lapidis emati-
42
tis lapidis laçuli et margaritarum: et floris balaustiarum ana au-
43
reos .V. vnumquodque per se sigillatim optime teratur et cribelletur sub〈-〉
44
tilissime et misceantur malaxando omnia cum aqua decoctionis .IIII.
45
aureorum floris mirtelle et seminis citoniorum et croci et seminis rose ca〈-〉
46
nine ana aureos .IIII. et fenugreci et viole ana aureos .II. omnia predicta con〈-〉
47
quassentur et bulliantur in duabus libris aque lento igne: donec
48
ad vnam libram veniat: et colentur per pannum spissum valde: et cum
49
hac decoctione miscere debes malaxando puluerem predictarum
50
rerum: postmodum exiccentur. et iterum cum predicta decoctione miscean〈-〉
51
tur et exiccentur. et hoc decies fieri debet: et deinde exiccentur et terantur
52
et cribellentur subtilissime: et de isto puluere distemperato cum
53
aqua rosata in oculo debet poni mane et sero donec fuerit libe〈-〉
54
ratus. Et hoc puluis non solum confert illi qui dilatationem pu-
55
pille patitur ab egritudine. verum etiam illi qui eam habuerit a natura. Sed
56
si cum dilatatione fuerit apostema. primo euacuare debes corpus
57
cum flebotomia: et postmodum cum laxatiuis: sicut prediximus: empla〈-〉
58
strando oculum desuper cum floribus rosarum recentium vice post vi〈-〉
59
cem: vel cum coto nouo madefacto in aqua rosata optima
60
et odorifera valde: donec sedatum fuerit apostema. Et postea vteris
61
colirio seu puluere senibus scief pueris sicut prediximus. Et
62
pro certo habere debes quod si negligentia in cura extiterit pro maio〈-〉
63
ri parte ad descensum aque in oculum habent deuenire.
64
¶ Capitulum .XVIII. quod est de descensu aque ad oculum.
65
ET signa descensus aque ad oculum sunt disgrega-
66
tio visus: et quod apparent ante oculos ipsorum quasi
67
musce volantes vel cimices. et hec vniformiter eis
68
apparent: tam ieiuno stomacho quam repleto. Et hec aqua ge-
69
neratur ex fumositatibus et vaporibus ascendentibus a stomacho et cor〈-〉
1
pore superius successiue vice post vicem. et simul coadunantur
2
et conuertuntur in aquam. sicut manifeste apparet in balneo quod
3
ex vaporibus a fumositatibus resolutis fit ascensio ad superficiem: et
4
ibi congregantur. et in aqua conuertuntur que inferius guttatim cadit.
5
Et conuenit tibi in curatione huius egritudinis vt sis studiosus
6
in purgando corpus cum medicinis laxatiuis: et non sufficit tibi
7
purgatio facta in hoc casu cum hierapicra solum: nisi cum ea miscea〈-〉
8
tur aliquid de colloquintida et aloe et semine feniculi et in arabi〈-〉
9
co dicitur bes beg[*]bes beg i.e. besbeg. et sale et mastice pro confortatione stomachi. ¶ Sed
10
si virtus fuerit fortis et tempus et etas conueniens extiterit. incipere debes
11
a flebotomia: et postea predicta purgatio subsequi debet. Et in summa
12
dico scire debes et minime obliuioni tradere etiam si egritudo
13
requirat et fortis existat virtus et tempus et etas coadiuuauerint vt
14
nullatenus flebotomes corpore stiptico existentem. Quoniam si feceris ad
15
incommoda et nocumenta multa infirmus poterit peruenire. Qua〈-〉
16
re in tali casu preuenire debes adiuuando eum cum rebus mol〈-〉
17
lificatiuis. Et cum dico mollificare: non intelligo relaxare. cum
18
hoc nomen equiuocum existat. Et tibi conuenit scire quod mollifica-
19
re stomachum et intestina: non est idem quod purgare. sicut in hoc
20
multi errauerunt credentes quod purgare et mollificare idem exi〈-〉
21
stat: quoniam per mollificare intendimus id quod educere habet feces lubri〈-〉
22
ficando que in stomacho et intestinis reperiuntur: sicut mercurialis
23
oleo condita facere nouit: vel incidendo et abstergendo et aperi〈-〉
24
endo sicut fit cum almuri facto ex farina ordei vel frumenti: vel
25
incidendo solum sicut cum aceto solo. et sinapis etiam feces et superflui〈-〉
26
tates stomachi et intestinorum educere potest. et pro tanto talia mini〈-〉
27
me purgare dicuntur: quoniam purgare proprie dicitur expulsio facta a
28
medecina cum electione. et abstineat a contrarijs omnino. et ciba eum
29
pullis assatis cum modico pane optime fermentato comeden-
30
do parum. et in sero ad cenam scilicet minime comedat. et comedere
31
pullos elixos cum brodio in hebdomada tantum semel non nocet.
32
Et si cocti fuerint cum rapis donec dissoluantur conferunt: quoniam
33
rape oculis non modicam proprietatem habere comprobantur. et multo〈-〉
34
tiens firmiter aspicere in oculis siluestris asini expertum est atque
35
certum mirabiliter eis valere. ¶ Et iterum rememorati fuerunt
36
optimi ex medicis antiquis quod inclinare faciem apertis oculis
37
super decoctionem croci eis conferre probatum est miro modo. et si
38
continuabitur hoc multotiens: possibile est vt ille vapor inde dis〈-〉
39
soluatur et liberetur omnino. ¶ Sed postquam facta est descensio aque
40
in oculum non est laborandum: tunc circa eum donec coaguletur et
41
digeratur et ad terminum mediocrem inter subtilitatem et grossi-
42
ciem deueniat. ¶ Et postquam digesta fuerit: et ad terminum
43
conuenientem deuenerit. tunc artifex laborare debet in extrahendo
44
ipsam post purgationem vniuersalem totius corporis et partialem capi-
45
tis. Et est necesse vt hic artifex in hoc sit aptus et subtilis val〈-〉
46
de. et multotiens expertus: ne in hac operatione aliquam lesio-
47
nem inferat alijs partibus oculorum.
48
¶ Capitulum .XIX. Quod est de extractione cataractarum ab oculis.
49
〈O〉Portet quidem vt extrahatur cataracta post ipsius
50
perfectam digestionem et coagulationem: quoniam si ante
51
feceris redibit aqua vt prius. Et cum dico extra〈-〉
52
here cataractam intellige sane quod impossibile est eam
53
extrahere sicut multi crediderunt: sed profundatur cum acu inferius
54
in spissitudinem oculi. Et facta profundatione ipsius extraha-
55
tur acus de oculo. Et postmodum debet esse infirmus in loco re-
56
moto et quieto cum omni abstinentia ab omni operatione et exer-
57
citatione et ab omnibus que aliquam grauedinem facere possunt. et
58
sic possibile erit vt liberentur complete.
59
¶ Capitulum .XX. Quod est de constrictione pupille naturalis et
60
non naturalis.
61
〈E〉T scire debes quod constrictio pupille naturalis et a
62
natiuitate est laudabilis sicut prediximus: eo quod con〈-〉
63
fert visui coadunando spiritum visibilem: quod si post nati〈-〉
64
uitatem hoc[*]hoc corrupt for hec prouenerit egritudo: aut erit ex siccitate
65
dominante ibidem vel ex humore aliquo acuto locum illum de〈-〉
66
siccante. sicut apparet in pellibus seu corijs perforatis: quia quan〈-〉
67
do exiccantur corrugantur et constringuntur foramina. Et sic〈-〉
68
citas quidem accidentalis huic membro accidit: sicut omnibus alijs
69
membris generaliter accidere potest: et quando accidit in quocunque mem〈-〉
1
bro fuerit difficilis existit curationis: et quasi impossibilis et ni〈-〉
2
si hoc esset: posset artificialiter curuitas in senibus remoueri.
3
¶ Sed laus sit et gloria altissimo creatori qui posuit hoc esse im〈-〉
4
possibile ad certitudinem significationis senectutis. Quare medi-
5
cus contentus esse debet in humectando solummodo tantum vt naturalis seu
6
radicalis humiditas conseruari possit. et vlterius minime possit
7
exiccari. ¶ Colirium conueniens huic. ℞. violarum buglosse ana
8
.℥.I. nenufar partes tres vnius .℥. omnia hec ponantur in aqua pluuia〈-〉
9
li vel in aqua dulcis fontis et in conuenienti vase: ita vt optime
10
submerse sint sub aqua: et illud vas in altero vase maiori ple〈-〉
11
no aqua ponatur. et ad ignem bulliat tandiu donec aqua
12
colorem mutauerit: et predicte res taliter sint dissolute: vt ad mo〈-〉
13
dum paste deueniant. Et postmodum extrahantur et pistentur forti-
14
ter et ponantur in panno denso subtili et fortiter exprimantur in pera〈-〉
15
pside[*]perapside cf. Venice 1490/91: peraxide vitrea et munda valde. exiccetur colatura illa in vmbra: et
16
postmodum informentur grana ad modum coriandri. et cum necesse
17
fuerit dissoluantur cum albumine oui columbe. et in oculum mane
18
et sero distillentur. Et hoc colirium multum vtile existit mulieri-
19
bus pueris et senibus. Sed omnino siccitatem remouere impossibi-
20
le esse dicimus. Sed humectabitur membrum ad suam naturalem humi〈-〉
21
ditatem conseruandam: et iterum albumen oui columbe cum viscositate gum〈-〉
22
mi arabici in oculum distillatum confert similiter in hoc casu.
23
¶ Capitulum .XXI. Quod est de debilitate visus ex penuria
24
et paupertate spirituum visibilium procedente.
25
HEc quidem egritudo pro maiori parte senibus accide〈-〉
26
re consueuit et coitu superflue vtentibus. Et illis qui
27
assidue firmiter in sole aspiciunt vel in locis mul〈-〉
28
tum radiosis: aut superflue splendentibus. Et cura hu〈-〉
29
ius est continue comedere oua columbarum decocta cum rapis: aut vi〈-〉
30
tella ouorum gallinarum elixata in aqua comedere cum sale. Et ite〈-〉
31
rum in hoc casu confert comedere pullos columbarum siluestrium absque
32
capitibus et collis coctos cum rapis. Et galline etiam cum predi〈-〉
33
ctis pullis et rapis decocte conuenientes in hoc casu existunt
34
absque collis et capitibus suis: eo quod capita istorum proprietatem pro-
35
bantur habere in faciendo cecitatem: hoc est non videre post
36
occasum solis omnino: sicut cerebra ipsorum predictorum
37
proprietatem habere dicuntur in augendo seu multiplicando
38
intellectum. Et ius etiam predictorum pullorum columbarum sil-
39
uestrium et gallinarum predictis conferre dicitur. Et comedere
40
etiam grana pini conquassata et posita in succo malorum vti-
41
lia sunt in hoc casu. Et precipe eis vt multotiens odorent ma〈-〉
42
la odorifera: quoniam multum confert eis. Et hoc sunt ea que
43
augent seu multiplicant visibilem spiritum.
44
¶ Capitulum .XXII. Quod est de constrictione nerui optici.
45
HEc quidem egritudo accidit ex humore grosso et vi〈-〉
46
scoso oppilante ipsum foramen seu cannalem ipsius
47
nerui: vnde spiritus visibilis habet pertransire: vel ex
48
concussione vel percussione ipsum constringente:
49
seu obturante. Quod si oppilatio parua fuerit: sequitur inde
50
debilitas visus: et si magna et completa fuerit: omnino patiens ef-
51
ficitur sine visu: et signum huius egritudinis est: quia si compres〈-〉
52
seris digytum super pupillam infirmi: pupilla alterius mim-
53
me dilatatur. Et potest etiam accidere quod oppilatio erit in loco
54
intersecationis vnius nerui super alterum. et tunc in ambo〈-〉
55
bus oculis visus ex toto amittitur. Et ex hoc admirantur me〈-〉
56
dici quod in vna ora priuatur visus: et ex toto amittitur in am-
57
bobus oculis. Sed non est admiratio illis qui sciunt ano-
58
tomiam: quoniam isti duo nerui oriuntur a cerebro et extendun-
59
tur ad anteriora. et in medio frontis coniunguntur et vniuntur
60
et ibi intersecantur: quare si oppilatio fuerit in loco interseca〈-〉
61
tionis et vnionis ipsorum adinuicem fiat perditio visus in am〈-〉
62
bobus ex toto simul et semel. Et de hac egritudine dicit Galienus
63
quod est impossibile ad sanandum. Sed mihi videtur quod flebotomia
64
cephalice: et purgatio corporis totius: et capitis et epithima〈-〉
65
re caput cum coto madefacto in oleo rosato: et liliorum: et ane〈-〉
66
ti mixtis et tepidis optimam facient operationem in isto ca〈-〉
67
su. Et distillare etiam predicta olea calida ex alto super capi-
68
tis partem anteriorem per subtilem cannulam non modicum conferre
69
videtur. Sed in principio oppilatiions[*]oppilatiions corrupt for oppilationis conferre dicimus mul〈-〉
1
tum oleum rosatum: quo renouate fuerint rose recentes plu〈-〉
2
ribus annis. Et cibi eorum sint subtiles: et qui habent stoma-
3
chum et intestina ipsorum mollia conseruare: et lubrica reti〈-〉
4
nere: et exerceas in istis toto posse: quoniam iuuare poteris si oppi〈-〉
5
latio fuerit debilis. Et possibile est etiam quod predicta oppilatio
6
fiat ex apostemate: quare ex predictis dissolui potest: et inde
7
videbis profectum istius cure si aliquid de visu remansit: et oppi〈-〉
8
latio non fuerit ex toto completa et confirmata. Quod si fuerit
9
oppilatio ex toto firmata et completa: et ex toto visum amise〈-〉
10
rit: tunc desperatus sum sicut Galienus. Sed cum hoc toto absti〈-〉
11
nendum est a contrarijs: et non solum in ista egritudine. verum est in omnibus
12
totius corporis: quoniam in egritudinibus pedum abstinentiam ser-
13
uamus. Quanto magis in ista cuius sanitas tam necessaria
14
existit. Et scire debes quod omnia acuta habent caput replere ex
15
vaporibus et fumositatibus: sicut sunt cepe: et allia et his si-
16
milia quare visui potissime nocent: et materia omnino existunt ceci〈-〉
17
tatis.
18
¶ Capitulum .XXIII. Quod est de humiditatibus oculorum.
19
DIminutio visus in oculis multarum est specierum
20
que fit in humiditatibus: seu in humoribus ocu-
21
lorum. Et diuersificantur in grossitudine. et sub〈-〉
22
tilitate: et in qualitate et quantitate. quoniam possibile
23
est vt ingrossentur predicti humores vltra debitum sue na-
24
ture: vel subtilientur aut multiplicetur in quantitate in eis
25
humiditas accidentalis: et inde visus perturbatur turba-
26
tione leui. Et cum dico ingrossatio vel subtiliatio. aut exces〈-〉
27
sus in quantitate aut qualitate: non intelligo vt sit elonga-
28
tio in his superflua multum a naturali dispositione. sed quod inci〈-〉
29
pit fieri elongatio. quoniam quando exitus a naturali dispositione in predictis
30
fuerit completus atque firmatus. tunc cura difficilis valde ef〈-〉
31
ficitur. quia differentia non modica existit inter rem que inci-
32
pit ingrossari. et eam que iam est ingrossata atque firmata. Et
33
medicus per se cognoscere oportet signa istarum rerum ex accidenti-
34
bus infirmo superuenientibus. et studeat toto posse vt infir-
35
mus ad pristinam et naturalem redeat dispositionem remouendo
36
accidentia innaturalia omnino. Et ista que dicta sunt sufficiunt illis solum〈-〉
37
modo: qui diu in predictis egritudinibus per se pluribus vici〈-〉
38
bus operati sunt. vel illis qui l ngo[*]l ngo corrupt for longo tempore studuerunt in logica
39
et in scientia naturali. et experti sunt in cognitione rerum generabilium
40
et corruptibilium et huiusmodi. et cum predictis se iuuabunt: et non
41
abbreuiaui hunc tractatum non ponendo particularia conuenien〈-〉
42
tia in hoc. nisi ne multum prolongaretur sermo in ipso. Et quam〈-〉
43
uis operationes manuales omnes particulariter integre et perfecte co〈-〉
44
gnoscam. Quia tamen ex sola visione alicuius vulneris animus
45
meus debilitatur in tantum quod ad immensam syncopim deuenio.
46
ideo hunc tractatum abbreuio predicta particularia omittendo.
47
¶ Capitulum .XXIIII. Quod est de egritudinibus que fiunt in mu〈-〉
48
tina seu albedine oculorum.
49
ET accidunt in albedine apostemata: sicut in alijs mem〈-〉
50
bris accidere consueuerunt: et cura huius est in principio
51
flebotomia. et subtiliatio regiminis ponendo in oculum
52
aquam rosatam in qua steterint in mollia licium et se〈-〉
53
mina cytoniorum tandiu donec aqua colorem mutauerit. et post-
54
modum coletur et misceatur cum ea aqua albumen oui. et
55
deinde in oculum quottidie distilletur donec liberetur.
56
¶ Capitulum .XXV. Quod est de inflatione coniunctiue absque
57
apostemate.
58
ET accidit hec egritudo coniunctiue et pro maiori
59
parte senibus propter debilitatem sui caloris innati. et
60
fit etiam expunctura[*]expunctura corrupt for ex punctura musce. vel alterius sibi simi〈-〉
61
lis. Et cura huius est ponere cotum vel peciam
62
lini madefactam in hac decoctione que ℞. floris camemil-
63
le et seminis lini ana aureum .I. aque .℥.II. decoquatur vsque ad
64
consumptionem quarte partis: et coletur: et in illa colatura
65
apponantur de albumine oui aurei .II. optime miscendo: et di〈-〉
66
stilletux in oculo quottidie gutta post guttam ea existente te〈-〉
67
pida: deinde cotum madefactum in eadem desuperponatur.
68
¶ Capitulum .XXVI. Quod est de tassa que est gutta rubea
69
que fit in albedine oculorum.
1
〈F〉It etiam hec egritudo in coniunctiua scilicet macula rubea
2
vel gutta rubea ex percussione panni vel sibi similis
3
Et cura huius est flebotomia cephalice si infirmus pote〈-〉
4
rit sustinere et flebotomare pullum columbarum sub
5
ala. et illum sanguinem calidum distillare in oculum quotidie do〈-〉
6
nec fuerit liberatus.
7
¶ Capitulum .XXVII. Quod est de granulis generatis in albe-
8
dine oculorum.
9
〈H〉Ec etiam granula in albedine generantur: sicut in pu-
10
pilla et in alijs partibus oculi fieri consueuerunt. Et
11
cura huius est flebotomare cephalicam in principio
12
et purgare corpus ipsius cum hierapicra. Et post
13
infundere semina citrinorum in aqua rosata et ipsam tepidam quot〈-〉
14
tidie in oculum distilla. et si post .IIII. dies in oculo aliquid re-
15
manserit. in predicta aqua rosata miscebis aliquid licij et croci.
16
et quanto vetustior fuerit egritudo tanto magis addes de licio
17
et croco. et quanto diminuitur egritudo. tanto minus de croco et
18
licio. Et quod minus de his poni debet est vt in .℥. predicte aque po〈-〉
19
nas de vnoquoque octauam partem aurei vnius. Et si multum prolon-
20
garetur egritudo. non nocet addere aliquid de myrrha. Et postquam
21
egritudo incipit declinare. et remanet in oculo de spissitudine
22
granuli et de colore ipsius vtere abstersiuis et mundificat i-
23
uis que sint absque mordicatione. addendo aliqua que habent
24
oculum confortare: Et si inueterata fuerit egritudo multum. fiat
25
hoc alchool. ℞. spume maris eris vsti ana aureos .V. anthere
26
et seminis florum malorum granatorum ana aureos .II. dardachic aureos
27
.X. pistetur vnaqueque istarum per se. et cribellentur subtilissime et mi-
28
sceantur cum aceto: et postmodum exiccentur: et iterum terantur et cri〈-〉
29
bellentur et misceantur cum succo feniculi et iterum exiccentur et te〈-〉
30
rantur quinquies et misceantur cum aqua rosata valde aro-
31
matizata terendo et exiccando. et postmodum cribellentur sub〈-〉
32
tilissime per pannum spississimum: et conseruentur optime in va〈-〉
33
se vitreo. et cum necesse fuerit mane et sero de eodem in ocu〈-〉
34
lo ponatur donec fuerit liberatus.
35
¶ Capitulum .XXVIII. Quod est de sebel.
36
ETt[*]ETt corrupt for ET etiam hec egritudo in coniunctiua euenire reperitur
37
multotiens: et est quedam contextura rubea facta in su-
38
perficie coniunctiue seu albedinis oculorum. et
39
nominantur in arabico vene altheben: et non sunt
40
vene procedentes ab epate: nec arterie a corde venientes: sed
41
venis assimilantur que inuolute sunt et contexte supra albu-
42
ginem: et aliquando in tantum extenduntur quod nigrum cooperire reperiun〈-〉
43
tur. Et conuenit medico in principio istius egritudinis vt
44
sit studiosus in purgando infirmum et flebotomando ipsum
45
et apponendo oculo alchool. abstersiuum sicut illud quod nuper
46
supradiximus: et subtiliare regimen. et sic liberabitur deo dan〈-〉
47
te. Et si in cura pigricia fuerit aut aliqua de causa regimen eius
48
fuerit ineptum. augebitur egritudo et ingrossabitur. et indura-
49
bitur donec visui inferat nocumentum. quare cum sic fuerit de
50
necessitate erit vt per manus chirurgi habeat pertransire. Et tales in
51
arabico collectiones scebellium nominantur.
52
¶ Capitulum .XXIX. Quod est de coniunctiua cum apostemate et sine apostemate.
53
ACcidit etiam coniunctiue repletio cum apostemate et si-
54
ne et extensione venarum: et repletione ipsarum: et cum
55
rubedine ipsius coniunctiue et grossitie palpebrarum
56
cum abundantia lachrymarum: et habens hoc non potest
57
aerem inspicere: quare flebotomiam multum conferre dicimus: et
58
purgatio etiam vtilissima existit. et pone super oculum cotum madefa〈-〉
59
ctum in aqua rosata tepida vice post vicem: et sit in predicta
60
aqua aliquid licij dissolutum: et si in naribus inijcies coli〈-〉
61
rium de memithe: inde magnum videbitur iuuamentum.
62
¶ Capitulum .XXX. Quod est de nimia subtilitate spiritus visibi〈-〉
63
lis et ipsius grossicie.
64
SCias quod egritudines et accidentia ipsarum oriun〈-〉
65
tur in particulis membrorum: et etiam in sustentan〈-〉
66
tibus ipsa membra: sicut accidit in spiritu visibili: quoniam
67
si fuerit subtilis plus debito videbit solum prope
68
et non a longe. et si grossus vltra debitum videbit a longe
69
et non prope: et cura vniusecuiusque istorum est reducere vnumquodque
1
ad suam naturalem et propriam dispositionem: et non solum membra. verum etiam susten〈-〉
2
tantia ipsa. Et scias quod vnicuique predictarum particularum sunt pro〈-〉
3
pria accidentia: et non declaraui ea omnia: et eorum curas particu-
4
lares: eo quod hic noster liber nimium prolongaretur. Sed scri-
5
psi ex accidentibus manifestiora: in quibus sub qualibet suarum
6
sperum multe species continentur. Et posui curas generales ipsarum
7
ex quibus cure omnium particularum existentium sub eis intelligi possunt.
8
¶ Capitulum .XXXI. Quod est de his que ab extrinsecus cadunt in
9
oculos vel in nares vel in aures.
10
〈E〉T non remansit mihi iam ad rememorandum ali-
11
quid de his que membris sensuum pertinere videntur nisi de
12
his que ab extrinsecis habent prouenire: sicut est palea
13
subtilis: et lapides parui. et arena. et his similia.
14
Quare si subito in principio predictorum euentus studiosus fue-
15
ris. leuis erit ipsorum cura. et si non periculum eminet. et id quod in
16
oculo cadit de leui curatur. dummodo non inuiscetur ibidem. et in tuni〈-〉
17
ca non diu steterit inuiscatum. ¶ Sed si in aurem aliquod semen
18
vel granum ceciderit. sicut frumentum vel granum hordei vel his
19
similia illud leue minime iudicamus. quoniam attrahit ad se de hu〈-〉
20
miditate ibidem existente. et idem augmentatur. quare in membro il-
21
lo calefactio et ebullitio generatur. et idem putredo. et idem pra〈-〉
22
ua accidentia consequuntur propter nobilitatem membri. et propter propinqui-
23
tatem ipsius nocumenti ad cerebrum quod radix omnium sensuum existit
24
et fit inde supercalefactio in toto corpore. et aliquando oripilatones pa〈-〉
25
tiuntur et febres inordinatas ab alijs febribus. et omnia ista fiunt
26
propter pigritiam extrahendi illud in principio sui casus. et aqua etiam
27
quando in aurem cadit. et ibi longo tempore moratur. magnum facit nocu-
28
mentum quamuis eius substantia subtilis existat. Quoniam quando ibi longo
29
tempore moratur. ingrossatur et postmodum alterat naturalem complexionem ce-
30
rebri. Sed quaondo aqua aut ventus in aurem subintrauerit dolo〈-〉
31
rem parit. Quare studiosus esse debes in reparando complexionem ipsius
32
naturalem. et innaturalem remouere quocunque modo fuerit. sicut tibi videbitur
33
conuenire. Sed quando aliquid in oculo cecidit. illud est leue remouere
34
in principio. et hoc cum picicarolis vel stilo. seu cum tenta vel cum filo
35
et turbatio que inde sequitur in oculo remoueatur cum albugine oui
36
apposita. Sed si id quod in oculo cecidit fixum fuerit in eo atque
37
firmatum vel inuiscatum. Tunc eger indiget vna ex predictis curatio〈-〉
38
nibus que scripte sunt in cura scabel. Et vngula etiam cum in oculis
39
euenerit simili modo curatur scilicet vt eam incidat ille qui optime in il〈-〉
40
la curatione vel operatione est expertus. et illi cui aliquid in aurem
41
de nouo ceciderit aurem ipsius impleri iubeas ex oleo sisamimo
42
tepido. et postmodum fac eum stermutare[*]stermutare corrupt for sternutare ponendo stermutato〈-〉
43
ria[*]stermutatoria corrupt for sternutatoria in naribus ipsius. et exhibit incontinenti. Sed si id quod ceci-
44
derit diu illic fuerit. ita quod iam alterationem receperit. et ipsum co-
45
natus fueris extrahere violenter vel remouere. facies ibidem
46
inflationem et apostema euenire. cum illud membrum in dispositione maximi
47
sensus existat: et de leui ad dolorem intolerabilem ipsum poteris pro〈-〉
48
uocare. intantum quod ad defectum inde posset peruenire. vel prope. qua-
49
re cum omni solicitudine intendere debes in mitigando dolorem ipsius
50
apostematis. et incipere a flebotomia cephalice. et a purgatione ipsius infir〈-〉
51
mi. sicut ei melius conuenire videbitur. et postmodum pone in aurem
52
infirmi. oleum rosatum cum tertia parte ipsius olei anethini et cum co〈-〉
53
gnoueris apostema optime esse digestum. ipsum fac sternu-
54
tare sicut supradiximus et exibit.
55
¶ Capitulum .XXXII. Quod est de animalibus subintrantibus in aurem.
56
〈E〉T scias quod quando animalia auribus subintrant inde labo-
57
res maximi et inquietudines habent prouenire. quare si
58
predicta animalia fuerint parui corparis. sicut sunt puli-
59
ces vel eis similia: tunc aurem implere debes oleo tepido
60
et sic mortua exhibunt euacuando. Sed si animal fuerit magnum non
61
est conueniens tunc ipsum mortificare. quoniam inde maximum consequitur no-
62
cumentum. Sed tunc implere debes aurem ipsius succo foliorum per〈-〉
63
sici mixto cum aqua tepida: quia ex illo omnin fugatur. et postmodum
64
aquam euacuare studeas: ponendo ibidem oleum anetinum. et ipsum
65
euacuando et exsiccando. et euacuatur etiam predicta aqua ponendo
66
in aurem granum frumenti quod ab omni putredine et perforatione sit re-
67
motum in pecia legatum: quoniam violenter exsiccando aquam pre〈-〉
68
dictam extrahere est probatum. et sicut dictum est in auribus
69
ita intelligendum est et operandum in naribus.
1
¶ Capitulum .XXXIII. Quod est de sanguisugis nares subin〈-〉
2
trantibus.
3
ET receptio quidem aliquorum animalium extrinsecus per
4
nares longinquum valde a veritate esse videtur sed
5
multotiens bibendo aquam naribus sanguisuga sub-
6
intrare reperitur. Quare sternutatio ipsam expellere pro〈-〉
7
batur: et si in naribus visui apparuerit. ipsam cum picicarolis ex〈-〉
8
trahere debes. Et ea que ipsas occidere hebent[*]hebent corrupt for habent numero pluri-
9
ma reperiuntur ex quibus est serratura ligni rubei. et succus ma〈-〉
10
rubij: et centaurea dissoluta cum aceto. et carseelion adustum:
11
et multa alia que rememoratus ero in egritudinibus gule.
12
Et que hic dicta sunt mihi sufficere videntur. Et tamen scias quod fu-
13
mus marrubij tractus per os vel per nares fortissime eas
14
habet pernecare.
15
¶ Tractatus nonus qui est de egritudinibus cerebri. et est
16
continens capitula viginti.
17
¶ Cpitulum[*]Cpitulum corrupt for Capitulum .I. Quod est de egritudinibus anterioris par〈-〉
18
tis cerebri.
19
ET alteratur hec pars in caliditate: frigiditate: sici〈-〉
20
tate[*]sicitate corrupt for siccitate: et humiditate. Et incipiemus nunc primo de〈-〉
21
terminare de alteratione facta a caliditate. Et ille
22
cui hec qualitas in anteriori parte superabundauerit
23
loquitur inordinate: et consequitur corruptio eidem in imaginati〈-〉
24
ua: in tantum quod imaginatur ea que vera non existunt. Et ego quidem vidi
25
hominem: qui imaginabatur se videre quendam amicum suum volentem
26
occidere ipsum. et hoc corruptio erat in imaginatiua: que quidem cor〈-〉
27
ruptio seu egritudo eidem superuenerat ex longa et multa equi〈-〉
28
tatione per calorem solis. et sine dubio predicta caliditas non erat
29
euacuata a siccitate. Et primo post equitationem predictam per
30
solem passus fuit effimeram. et plus eam corruptionem imaginatiue.
31
Et cum facta fuisset infusio multa capitis ipsius ex aqua rosa〈-〉
32
ta et aceto cum succo corticis cucurbite et oleo oliuarum dulcium in〈-〉
33
frigidato in puteo conualuit incontinenti: et ad pristinam redijt sa-
34
nitatem. ¶ Sed si in eadem parte corruptio imaginatiue ex fri〈-〉
35
giditate facta fuerit inde maximum consequitur impedimentum
36
quoniam infirmus nullatenus potest imaginari aliquid quod subtilis
37
intellectus existat. Et si cum frigiditate humiditas fuerit associ〈-〉
38
ata: accidit infirmo superfluus sonus et aliquando dormien-
39
do oculos tenet apertos. Et potest etiam eidem accidere: quod cum difficul〈-〉
40
tate valeat palpebras eleuare. Et in somno similiter fortissi〈-〉
41
me profundatur. et sequitur inde aliquando dissolutio catarri cum oppi〈-〉
42
latione narium. quare si dicta egritudo ex sola fuerit frigidita〈-〉
43
te: dicimus quod inunctio facta ex oleo de ben vel de spi-
44
ca nardi est cura optima et perfecta. quoniam temperate calefacit: et est
45
necesse vt non obliuiscaris omnino eorum que prediximus scilicet quod membra
46
principalia de necessitate requirunt in suis medicaminibus ea que
47
subtilia sunt et stiptica. et quamuis egritudo omnino requirat aperitiua
48
pororum: minime tamen desistere debes ab appositione stipticarum et sub〈-〉
49
tilium medicinarum ad conseruationem naturalium virtutum ipsius membri.
50
Et medicine etiam que sunt aromatice maxime habent principalia
51
membra confortare quare ipsis egent pre ceteris in omnibus suis
52
necessitatibus. Sed si frigiditati humiditas fuerit associata. o〈-〉
53
leum de spica cum modica quantitate olei rosati dicimus
54
ei sufficere.
55
¶ Capitulum .II. Quod est de egritudinibus medie partis cerebri.
56
〈E〉T scias quod pars media cerebri vere cerebrum exi-
57
stit et illud quod ibi existit. est recte cerebrum et naturale. et
58
potest etiam ei euenire quelibet predicta species male complexio〈-〉
59
nis. Sed accidentia que ex istis consequuntur: fortiora
60
valde existunt prioribus: quoniam si ei solummodo acciderit intensa calidi-
61
tas: cogitatiua tunc fortissime perturbatur. et in omnibus suis cogi〈-〉
62
tationibus instabilis esse reperitur. et omnia ei communia esse videntur. et
63
perseuerabit sic donec illic posueris que dictam malam qualita-
64
tem habeant remouere. Sed scias quod pars ista media cerebri
65
minime sustinere potest virtutes medicinarum fortium sicut potest
66
anterior. et adhuc longe minus quam posterior: eo quod commissura
67
cranei que in directo istius partis reperitur: est rarior valde et mi-
68
nus coniuncta seu sigillata alijs commissuris ergo postquam ita est:
69
virtutes medicinarum facilius possunt per hanc commissuram ad
1
cerebrum pertransire quam per alias commissuras aliarum cellula〈-〉
2
rum. Et quia cum hoc etiam cerebrum quod in hac parte media
3
existit: magis est humidum atque molle. ideo ipsius mala quali〈-〉
4
tas citius et leuius dissoluitur et remouetur. Et cum hec pars sit
5
minera et radix atque fons aliarum cellularum inde cum maiori dili〈-〉
6
gentia et omni temperantia est medicanda. abstinendo ab omni appo〈-〉
7
sitione fortium medicinarum: et specialiter ab his que in suis qua〈-〉
8
litatibus nimium excedunt et maxime in frigiditate: quoniam hec pars
9
omnino minus potest frigiditatem sustinere alijs cellulis.
10
¶ Capitulum .III. Quod est de mala complexione in media cellu〈-〉
11
la interioris cerebri.
12
〈E〉T accidit cogitatiue ex mala complexione frigi-
13
da tarditas cum raritate et eius cogitatio instabi〈-〉
14
lis omnino efficitur: et postmodum redit ad pri-
15
mam cogitationem cum omni duritie et tarditate.
16
Et cura huius est temperate hanc partem calefacere. quamuis
17
hec pars magis caliditatem possit sustinere quam frigiditatem cum ei
18
fuerit necesse. Et si cum frigiditate humiditas preabundauerit:
19
quamuis raro contingat: tunc tibi sufficiet in cura oleum de hal〈-〉
20
chaon id est de cotula fetida: vel oleum corticis citri. vel epithi〈-〉
21
ma ex corticibus citrorum recentium factum: aut ex macis
22
conquassatis et mixtis cum aqua dulci. Et si siccitas cum frigidi-
23
tate affuerit: turbatur intellectus aliquando. et aliquando non. et opera〈-〉
24
tur inordinata. Et generaliter dicimus quod cura siccitatis mem〈-〉
25
brorum quasi impossibilis est: et specialiter istius cum sit principale.
26
Quoniam si conatus fueris curare eum cum humidis absque obuiati〈-〉
27
one cum stipticis timeo quod induces eum ad relaxationem totius
28
corporis. quare sufficere dicimus in curatione huius ea que
29
prediximus. sciendo quod cerebrum minime potest sustinere ea que sunt
30
in excessu frigida sicut prediximus et specialiter cellula media.
31
¶ Capitulum .IIII. Quod est de passionibus que fiunt in
32
parte posteriori cerebi[*]cerebi corrupt for cerebri.
33
〈S〉Cias quod ista pars melius potest sustinere et facili〈-〉
34
us virtutes et potentias medicinarum alijs par〈-〉
35
tibus ipsius cerebri. Et ratio huius est: quia ossa que
36
in hac existunt parte duriora ac densiora valde
37
sunt ossibus aliarum partium cerebri. et pori etiam istius par〈-〉
38
tis longe densiores et corpulentiores et duriores ceteris par〈-〉
39
tibus cerebri reperiuntur: et propter hoc virtutes medicinarum
40
intus per illam partem penetrare non possunt: nisi cum di-
41
ficultate. Et cura excessus qualitatum in ista parte fit: sicut
42
diximus in predictis: sed securius operari potes in ista quam
43
in alijs postquam cognoscis quod facilius potest hec pars virtu-
44
tes medicinarum sustinere alijs partibus cerebri. Sed hec
45
pars in tantum differt ab alijs: quoniam si hec pars superflue in〈-〉
46
frigidatur: accidit inde infirmo difficultas memorie. Et si infrigi-
47
datio in eadem parte in vltimo facta fuerit: priuabitur memo-
48
ria infirmus ex toto: sed possibile est dictam memoriam recupe〈-〉
49
rare calefaciendo istam partem cum emplastris et vnctionibus
50
et cibis sibi conuenientibus. Et cerebrum quidem leporis in confor-
51
tatione memorie et ipsius reparatione maximam proprietatem com-
52
probatur habere. Et inunctio etiam facta ex castoreo vel ex oleo
53
ipsius. et ipsum similiter odorare memoriam potissime habet recupe〈-〉
54
rare. Et huic parti posteriori memoria appropriatur quemad〈-〉
55
modum cogitatiua medie: et anteriori imaginatiua deputatur.
56
¶ Capitulum .V. Quod est de egritudinibus et omnibus suis accidentibus pro〈-〉
57
uenientibus ex destructione seu corruptione complexionis totius cerebri.
58
〈E〉T possunt quidem he egritudines et accidentia proue〈-〉
59
nire cum humoris vicio. et sine humoris vicio: et quocun〈-〉
60
que modo fiat sequitur inde corruptio vel destructio in vir〈-〉
61
tute regitiua totius corporis. Et ex istis egritudi-
62
nibus est apoplexia: siue corruptio complexionis fuerit ex sub〈-〉
63
stantia ipsius cerebri: siue ex alijs membris hoc ei habeat proue-
64
nire. Et iam cognitum est atque scitum quod apoplexia est spasmus et
65
spasmus est attractio neruorum versus suam radicem. Et quando hec contractio est
66
volutaria: tunc naturalis est: et quando inuoluntaria existit: illud ex pluri-
67
bus et diuersis causis habet prouenire scilicet aut ex superflua siccitate
68
membris adueniente: sicut in carne salsa apparet euidenter: quia
69
contrahitur ex ipsa siccitate. et in corijs que fortissime incrispantur: ex
1
eadem. Et potest etiam ex humiditate spasmus euenire scilicet ab humore
2
humido a natura egrediente. quando ex eodem vapor grossus oritur et re-
3
soluitur: et efficitur ille vapor ex substantia aquosa. et ex eadem predictus
4
vapor efficitur quare repletur membrum in tantum quod non potest cerebrum
5
predictum humorem sustinere vt prius. sicut apparet in vtri-
6
bus:[*]vtribus cf. Venice 1490/91: vteribus quoniam quando in edem[*]edem corrupt for eisdem vinum ebullit non possunt vinum sustinere si-
7
cut ante ebullitionem. eo quod ante ebullitionem partes coniuncte exi〈-〉
8
stunt. et in ebullitione in aeritatem et vaporositatem conuertuntur. quare
9
locum maiorem habere indigent: vnde vter contrahitur et tumescit: in
10
tantum quod non videtur posse sustinere: vnde ex omnibus dictis speciebus spas-
11
mus efficitur. et ex ipsis membra contrahuntur. Et fit spasmus in
12
corpore seu in substantia neruorum quia cerebro progrediuntur. qua〈-〉
13
re in tantum est spasmus: inquantum infusio in eisdem facta esse reperitur. Et
14
si in radice omnium neruorum facta esse reperitur. tunc sequitur vniuersa〈-〉
15
lis spasmus in toto corpore. Sed spasmus ex siccitate proueniens ef-
16
ficitur a ieiunio vel a superflua abstinentia: et ex labore vel exer-
17
citatione. et superfluis vigilijs et nimio coitu. et ab omni superflua
18
euacuatione desiccante. et ex intensa et superflua caliditate. quare si
19
ex siccitate dominante solum modo fuerit: curam ipsius difficilem esse iudi-
20
camus: tamen fieri potest quamuis cum difficultate et paulatiue et post tem〈-〉
21
poris longitudinem. et scias quod humiditas est nomen equiuocum
22
eo quod quedam humiditas est cuius potentia et substantia est humida: et que-
23
dam humiditas reperitur: que licet sit humida actualiter: sicca tamen poten〈-〉
24
tialiter existit: sicut colera et acetum: quorum vtrunque potentialiter sic
25
cum existit tamen in sui substantia et actualitate humidum et fluidum esse
26
reperitur. Quare dico quod spasmus efficitur siue fieri potest ex quali-
27
bet humiditate actuali siue eius complexio et potentia fuerit sic-
28
ca: siue humida. eo quod quando in substantia nerui aliqua humiditas in-
29
funditur: siue illa fuerit potentialiter sicca et actu humida: siue hu〈-〉
30
mida actu et potentia: neruus contrahitur et coadunatur et igrossatur: si〈-〉
31
cut in rebus extrinsecis est videre: quoniam quando humiditatibus infun-
32
duntur: augmentantur in grossitudine et diminuuntur in longitudine. et
33
tali modo efficitur spasmus. Et fit etiam spasmus ex punctura nerui: eo
34
quod ibi generatur apostema propter multam sensibilitatem ipsius. et propter
35
ipsius habilitatem recipiendi apostema et nocumentum: fit etiam attractio
36
vsque ad radicem eiusdem ibidem: et inde spasmus generatur. Et si
37
studiosus fueris in principio in curatione dicte puncture ner〈-〉
38
ui annihilabitur spasmus ita quod non eueniet.
39
¶ Capitulum .VI. Quod est de curatione puncture nerui.
40
〈E〉T curatur siquidem hec egritudo cum rebus calidis
41
et siccis ex sua complexione et natura. et habentibus substantiam
42
subtilem sicut est sulphur et euforbium. Et ego
43
iam curaui quendam ex punctura: ponendo super eam
44
sulphur tantum: et curatus fuit incontinenti. Et sias[*]sias corrupt for scias quod quando infun〈-〉
45
ditur humiditas in quantitate pauca. que quidem magne qualitatis
46
id est potentialis humiditatis: tunc non efficitur spasmus: sed inde re-
47
laxatio vel eius species oritur. eo quod neruus difficilius potest
48
hanc qualitatem scilicet hummiditatem alijs qualitatibus sustinere. Et
49
spasmus vniuersalis est qui a radice oriur scilicet a cerebro: et particularis qui in mem〈-〉
50
bris efficitur particularibus. Et quia iam sufficienter rememoratus
51
sum de spasmo: nunc de epilepsia volo facere recordationem.
52
¶ Capitulum .VII. Quod est de epilepsia procedente a cerebro.
53
〈E〉Pilepsia quidem tunc efficitur quando humor grossus dif-
54
funditur et spargitur in cannalibus et meatibus cerebri: et hu〈-〉
55
mor grossus esse non potest nisi sit flegma aut melanco〈-〉
56
lia. Et quando predictus humor oppilat canales seu mea〈-〉
57
tus cerebri: tunc contrahitur cerebrum vt expellat a se nocumentum et in〈-〉
58
de sequitur contractio totius corporis: et tremunt membra omnia: et fit in
59
eo gemitus et rugitus propter relaxationem et debilitatem virtutis moti-
60
ue voluntarie: nec dilatatur pectus et mouetur solito more. Et acci-
61
dit eidem mentis perturbatio cum diminutione et annihilatione an-
62
helitus: in tantum quod quasi suffocatus esse videatur. et cum conatur attra〈-〉
63
here aerem illud facit cum impetuositate valida atque forti: vt re-
64
stauret deperditum: et facit illud stertendo[*]stertendo corrupt for sternendo propter ponderositatem et
65
grauedinem cerebri ab humore extraneo atque grosso comprimen〈-〉
66
te ipsum: sicut in somno graui efficitur et dum dissoluitur humor ille: se-
67
parat spasmus. ¶ Et diuersificatur hec egritudo secundum diuersi-
68
tatem grossitudinis humoris et ipsius subtilitatem. Et non solum
69
ex humore oppilante ventriculos hec oritur egritudo: verumetiam a
1
vapore et sumositate ascendente ad cerebrum resoluto ab aliquo
2
humore corporis extraneo et horribili. Et fiunt in hac egri-
3
tudine paroxismi sicut in febribus fieri consueuerunt ex opera〈-〉
4
tione et virtute super celestium corporum. Que quidem corpora a deo
5
viuo et vero perfectionem et influentiam habere et recipere sciuntur cer〈-〉
6
tissime et comprobantur. Et videtur non modicum id quod opera〈-〉
7
tur luna in corporibus inferioribus que a globo lune inferius exi-
8
stunt. None hoc manifestatur in cucumeribus et cucurbitis. in〈-〉
9
tantum: quod a vulgaribus consecularibus scitur certissime atque co-
10
gnoscitur: et ita similiter operatur etiam in omnibus alijs rebus inferioribus
11
huius mundi: quamuis non ita certissime cognoscatur. Et nonne cri〈-〉
12
sis sequitur motum lune: atque ex eodem efficitur. Eodem modo et species
13
epilentie dicimus effici atque currere motu eiusdem atque cursu.
14
Et scias quod epilepsie que in senectute efficitur cura diffici-
15
lis valde existit. Et que in somno accidit et dormiendo ex le〈-〉
16
ui causa efficitur. quare ipsius cura leuis similiter esse probatur. Curam
17
istarum duarum specierum vnam et eandem esse dicimus: nisi in tantum
18
quod diuersificantur in fortitudine et continuatione: ¶ Et princi-
19
pium curationis istarum est rectificare regimen istorum. dando eis
20
pullos gallinaceos paruos: quoniam absolute ceteris carnibus
21
eos laudabiliores esse dicimus: et panem mundum et optime
22
fermentatum: propinando eis omni mane ad bibendum decoctionem
23
radicis liliorum: et capillorum veneris: et radicis de ben: addendo
24
in eadem deeoctione[*]deeoctione corrupt for decoctione postquam fuerit colata de melle in tanta
25
quantitate quod possit amaritudinem et saporem ipsius malum re〈-〉
26
mouere. Et hec quidem medicina in boc[*]boc corrupt for hoc casu peroptima existit
27
purgando eos cum eadem vice post vicem pluribus vicibus: prout
28
eis videbitur conuenire. addendo eidem ea que virtutem ipsius me〈-〉
29
dicine capiti habent deportare reomouendo[*]reomouendo corrupt for remouendo ab hoc omnem pigri〈-〉
30
tiam que. ℞. aloes agarici optimi et perfecti: turbith mundi: bes-
31
beg id est polipodij: recentis in grossitudine mediocris epithi-
32
mi cretensis ana aureum .I. lapidis lazuli: et succi liquiritie que in
33
arabico dicitur robtassus: benifseg id est viole. salis communis ana par-
34
tes .III. aurei .I. interioris colloquintide: et sticados ana .IIII. partem
35
aurei .I. incidatur colloquintida subtiliter: et cetere medicine pisten〈-〉
36
tur. et infundantur omnes medicine preter colloquintidam in aqua: in
37
qua abluti fuerint cortices seu squamme eris que in arabico di〈-〉
38
cuntur tubelhagomam: cum tantundem succi pomorum dulcium. et pone
39
ad solem. et cum fuerint exiccate. iterum infundantur vt prius. et exiccentur.
40
et deinde recipias colloquintidam predictam: cui addes aureum .I. amig〈-〉
41
dalarum dulcium pistatarum cum quarta parte aurei pulueris dragaganti
42
et misce cum predictis. Et dosis huius medicine est pondus .V. aureorum
43
cum sero lactis: aut cum aqua distemperata cum decima parte sui sa-
44
pe: et bullita vsque ad spissitudinem mellis. Et si non purgabitur
45
sufficienter cum hac dosi: addes in sequenti dosi quantitatem secundum quod
46
tibi videbitur conuenire: considerando tempus: etatem et complexionem
47
recipientis: dietando eum et rectificando cibum eius prout tibi vi〈-〉
48
debitur conuenire: et purgabis eum pluries cum dicta medicina:
49
quoniam iste humor pessimus et horribilis non euacuatur vice vna. Et
50
suspende ad collum eius radicem peonie. Et smaragdus in hoc
51
similiter magnum effectum probatur habere. Et iam tibi memoratus sum
52
quod iste humor. vnde hec oritur egritudo non potest esse nisi
53
flegma aut melancholia. Sed ex quo istorum orta fuerit ista
54
egritudo cognosces suis signis spiritualibus scilicet quia si etas in〈-〉
55
firmi fuerit senectus: signum est abundantie melancholie. Et si
56
fuerit decrepitas flegmatis. Et iterum aspicias personam patien〈-〉
57
tis: considerando primo colorem ipsius: quia si nigri coloris fue-
58
rit et capilli ipsius similiter nigri fuerit: testantur superabundantiam
59
melancholie. et lenitas cum mollicie carnis superabundantiam fleg〈-〉
60
matis. Et iterum labor et exercitium et paucitas commestionis abun〈-〉
61
dantiam melancolie significant: sicut delitie et quies et ociositas te〈-〉
62
stantur superabundantiam flegmatis. Et scire debes quod medi-
63
cine que proprie habent melancoliam trahere et purgare sunt iste
64
scilicet epithimum: lapis lazuli: elleborus niger: et polipodium.
65
¶ Et que naturaliter flegma attrahere habent et purgare sunt interi〈-〉
66
ora colloquintide cartamus. bdelium. et semen vrtice. et aloes etiam
67
purgat: atque expellit illud flegma quod coram se reperitur esse. et fleg〈-〉
68
ma quando grossum valde existit: tunc melancolie assimilatur. Quare
69
si dictas medicinas in laxatiuis suis miscueris optimum erit.
1
Et est coueniens miscere antequam purgationem facias. et non suf〈-〉
2
ficit miscere eas siccas: nisi miscueris eas cum aliqua re flui〈-〉
3
da atque humida siue molli que in se colligat virtutes earum perma-
4
nendo sic in eadem per diem integrum ad hoc vt virtutes ipsarum sese va〈-〉
5
leant penetrare et intra se sic optime fermententur: et postmodum
6
ad solem exiccentur: et demum eis vtere sicut decet. Sed si epile〈-〉
7
psia inuaserit vigilando:tunc cura eius grauis et difficilis val〈-〉
8
de existit: et paroxismi eius longi valde existunt. et cura impos-
9
sibilis est: et maxime sensum. Et cura supradicta alleuiat egri〈-〉
10
tudinem et diminuit paroxismos adiutorio dei.
11
¶ Capitulum .VIII. Quod est de epilepsia procedente ex colligan〈-〉
12
tia aliorum membrorum a cerebro.
13
〈F〉It etiam epilepsia in cerebro ex colligantia quo〈-〉
14
rundam membrorum corporis infirmorum ad cerebrum quo-
15
rum vie et canales ab ipsis ad cerebrum existunt: vnde
16
fumositates et vapores resoluti ab humoribus ma〈-〉
17
lia et horribilibus ad ipsum ascendere possunt. Et cum ad ipsum ascen〈-〉
18
dunt efficitur ab ipsis vaporibus spiritui animali id quod accidit lu〈-〉
19
mini solis ex fumositatibus et vaporibus et destruunt com〈-〉
20
plexionem cerebri alterando animalem complexionem. Et contrahitur ce-
21
rebrum vt expellere possit a se nocumentum veniens ad ipsum a
22
mala complexione predictarum fumositatum et vaporum: et inde efficitur
23
spasmus: qui quidem epilepsia nominatur. Quare si cognoueris quod
24
predicta egritudo procedat a manu: vel a pede. tunc ligare debes
25
dictum membrum fortiter stringendo ante aduentum pa-
26
roxismi: quia ex hoc accidentia fortissime minuuntur: studendo
27
semper purgare corpus sicut diximus. et rectificando regi-
28
men ipsorum sicut preordinauimus. Et confert etiam alterare
29
membrum. vnde egritudo procedit post purgationem. incipien〈-〉
30
do a fricatione ipsius cum manu ante cibum. et postmodum cum
31
panno aspero. ponendo super ipsum ex medicinis calidis et subti〈-〉
32
libus: sicut sulphur et similia. Et si fuerit delicatus valde so〈-〉
33
lummodo pone oleum anetinum et sibi simile. Et propina ei ad bi〈-〉
34
bendum ex aquis thermarum postquam fuerint infrigidate. et si non
35
posses ex ipsis habre[*]habre corrupt for habere: da ei ex aqua mellis optime de spu-
36
mata: preseruando a cibis grossis: et sic liberabitur cum auxilio
37
dei. Et est necesse omnino vt prohibeas in omni specie epilepsie et etiam
38
in omni accidente malo cerebro superueniente allium et cepe et his si-
39
milia: quoniam proprietatem habent magnam cerebrum perturbare. et ab-
40
stineant a fabis: quoniam et ipse proprietatem habent in perturbando et
41
destruendo cogitatiuam. Et scire debes quod colligantia maxima
42
existit inter stomachum et cerebrum. et hoc certissime manifestatum: quando hu-
43
mor acutus ac inflammatus valde in stomacho esse reperitur: quia in〈-〉
44
tellectus destruitur. et infirmus totaliter alienatur. et similiter vide〈-〉
45
re potes quod quando in cerebro alicuius cholera superabundat: mul〈-〉
46
totiens choleram vomet et in stomacho sentiet mordicationem
47
Et spasmus quidem qui epilepsia nominatur. possibile est vt in fi-
48
ne perducat vel deueniat ad perturbationem intellectus. et speciali-
49
ter cum fuerit ex melancolia. vel econtrario perturbatio intellectus
50
faciat venire epilepsiam. Et hoc erit secundum humorem peccantem:
51
et secundum preparationem membri ad recipiendum: quoniam non omnis epile-
52
psia orta ex melancolia facit perturbationem intellectus nec omnis
53
perturbatio intellectus ex melancholia habet inducere epile-
54
psiam. Sed hec reperiuntur euenire solum quando humor est melan〈-〉
55
colicus. Et ex flegmate minime. Et possibile est etiam quod
56
perturbatio intellectus fiat ex humore cholerico et acuto qui
57
in pricipio adustionis existit et ex hoc impossibile est epilepsi〈-〉
58
am procreari. Et istius epilepsie tres sunt species. Quare prima
59
est que ex melancholia oritur. Secunda que fit ex flegmate. Ter〈-〉
60
tia que procedit a vapore seu fumo resoluto ab humore ali〈-〉
61
quo malo et horribili existente in aliquo membro inferioris cor-
62
poris ad cerebrum ascendenter[*]ascendenter corrupt for ascendente: [(cf. Venice 1490/91)] et[*]cf. Venice 1490/91: etiam; et is missing in Venice 1490/91 perturbatio quidem intellectus
63
accidit ex melancholia que profundata est in venis ipsius ce〈-〉
64
rebri et in substantia eiusdem. et potest etiam euenire ex hu-
65
more melancolico in stomacho existente. Et istius speciei est
66
alia que est leuis. et alia que grauis existit. Illa vero perturba〈-〉
67
tio que est ex melancolia profundata in venis ipsius cerebri pos〈-〉
68
sibile est. vt in eisdem solummodo existat. et possibile est etiam vt
69
idem humor horibilis non solum in eisdem verum etiam in ipsis et
1
in substantia ipsius cerebri esse reperiatur. Et que in venis
2
tantum existit: eius curam leuem esse dicimus cognoscendo quod acce〈-〉
3
dentia istius egritudinis grauia atque leuia existunt: secun-
4
dum propinquitatem et elongationem ipsius materiei ad substantiam
5
cerebri. Quare in curatione istius incipere debes ab infusio〈-〉
6
ne capitis cum oleo amigdalarum. continue odorando poma aro〈-〉
7
matica. et comedat amigdalas que nocte vna fuerint infu-
8
se in aqua. et ciba eos testiculis gallorum iuuenum. et alis ipsorum
9
Et fac eos iacere in molli lecto: elongando eos ab omnibus ac〈-〉
10
cidentibus fatigantibus animum. et elongando eos ab omnibus co-
11
gitationibus malis. Et propina eis ad bibendum aquam infusio-
12
nis liquiritie conquassate. et panis sit albissimus et floratus val-
13
de. et sic liberabitur cum auxilio dei. ¶ Et si sciueris quod dictus
14
humor sit profundatus in ipsa sustantia ipsius cerebri. et scies
15
hoc ex fortitudine accidentium et continua perturbatione intellectus
16
tunc cura difficilior valde existit. et tempus prolixius ad curandum
17
tamen cum eodem prescripto regimine est curandus. Et si melancho〈-〉
18
lia in toto corpore fortissime superabundauerit. quod cogno-
19
sces ex colore sanguinis extracti ex basilica sinistri brachij
20
qui niger valde existit: quod si sic fuerit minue de eo prout
21
etas ipsius requirit et virtus et complexio et regio et tempus
22
Sed si sanguis dictus valde rubeus fuerit. non eget tunc ali-
23
qua minutione. Et cum cognoueris sanguinem nigrum in venis
24
abundare: studeas primo ante flebotomiam corpus humectare. et hu〈-〉
25
morem subtiliare: et fac ei hunc syrupum compositum in quo vir〈-〉
26
tus liquiritie. et vue passe et iuiube et flos buglosse preabunda〈-〉
27
re reperiatur ponendo cum prdictis id quod totum corpus habeat
28
confortare. et specialiter cerebrum: sicut mastix. et pone etiam
29
cum eodem que habeant subtiliare absque calefactione. sicut
30
est flamula. et eupatorium. et que sint aromatica et confor-
31
tantia spiritum animalem sicut sunt poma. et non est in pomis id quod
32
est in flamula et eupatorio de siccitate. Et in hac egritudine
33
siccitatem considerare debemus pre ceteris rebus. elongando
34
nos ab ipsa toto posse. sed de necessitate oportet nos vti ea in hac
35
egritudine. aliquando propter eorum subtilitatem. sicut est flamula et
36
eupatorium. ¶ Et hec est compositio syrupi rememorati
37
℞. liquiritie passularum enucleatarum. iuiube. floris buglos〈-〉
38
se ana .I.℥. capillis veneris. flamule. eupatorij ana partes
39
.III.℥. vnius. masticis .℥.ß. que sunt conquassanda conquas〈-〉
40
sa et ponantur in .XV. libris aque per noctem vnam. et mane ponan〈-〉
41
tur ad lentum ignem. et bulliant vsque ad consumptionem tertie par-
42
tis et colentur. Et misceantur illi decoctioni ex succo pomo〈-〉
43
rum aromaticorum libre .III. cui miscebis zuccari libras .X. et bul〈-〉
44
liant vsque ad decoctionem syrupi. de quo propinabis infirmo
45
omni mane .℥.II. cum .℥.VI. aque ad bibendum. Et infra diem aliquid
46
parum de eodem miscebis cum aqua ad bibendum quando sitit. Et
47
hec est medicina laxatiua que competit huic egritudini. ℞. po〈-〉
48
lypodij recentis in subtilitate et grossicie mediocris. epithi〈-〉
49
mi. lapidis lazuli ana aureos duos. ellebori nigri et benesteg.
50
id est viole ana aureum .I. interioris coloquintide albe et mature. et
51
diagridij. et folia coloquintide. et salis et zinziberis et allij ana quar〈-〉
52
tam partem aurei vnius. Incidatur colloquintida subtiliter. et misce
53
cum ea duplum eius medullarum amigdalarum. et tantum quantum est
54
coloquintida ex puluere dragagantorum alborum et misce omnia predicta cum
55
electuario facto ex pomis odoriferis confectis cum zuccaro. Et
56
de hac confectione recipere debes pondus aureorum .VIII. cum aqua calida
57
Et si ista dosis non facit operationem suam copletam adde eidem aureum
58
.ß. Et cum optime purgatus fuerit. ciba eum gallina elixa in aqua
59
cum modico sale et oleo et pane optime fermentato. Et si vult po〈-〉
60
ne bugolasam[*]bugolasam i.e. buglosam in predicto iure elixare. et ipsam cum pane comedere
61
et si non reperietur buglosa loco eius ponat siclas scilicet bletas condi〈-〉
62
endo eas cum oleo amigdalarum. elongando se ab omnibus cibis gros〈-〉
63
sis et ab omnibus fructibus exceptis passulis enucleatis. Et si vult
64
masticare lambendo succum pomorum aromaticorum facere potest.
65
Et bibat syrupum prescriptum in cibo et extra cibum sicut diximus.
66
Et in lebete in quo sua cibaria decoquuntur apponatur li-
67
gatia bizanciorum vna puri auri donec decoquantur.
68
¶ Capitulum .IX. Quod est de mirach que fit a partibus
69
inferioribus.
1
〈S〉Ed perturbatio intellectus que ex stomacho habet proueni〈-〉
2
re. aut ex mirach. aut a caliditate forti proceden〈-〉
3
te ex aliquo membro principali. esto certus quod il-
4
lud fit causa cholere ignee. aut ex apostemate facto
5
intestino quod fundo stomachi est coniunctum. vnde humo-
6
res aduruntur. Qui quidem humores cholere nigre demum pertin〈-〉
7
gere videntur: et exinde prouenit inflatio oris stomachi propter debilita〈-〉
8
tem virtutis digestiue: et rugitus in ventre: et anxietas in hora di〈-〉
9
gestionis. et aliquando euomit cibum indigestum. Et causa horum acciden〈-〉
10
tium est calor extraneus. Et iam declaratum est quod calor ex-
11
traneus impedit operationes caloris naturalis: eo quod calor natura-
12
lis coquit et digerit cibum et calor accidentalis adurit ipsum: et con〈-〉
13
uertit in fumos malos. et ex istis vaporibus et fumositatibus ac〈-〉
14
cidit simile ei quod accidit ex humore adusto coniuncto cerebro. Et
15
sequitur ex hoc perturbatio intellectus ex melancolia. Et diuersi〈-〉
16
ficantur accidentia secundum diuersitatem vaporum et differentiam specierum
17
vniuscuiusque in grossitie. et subtilitate. et secundum appropinquati〈-〉
18
onem nature ipsorum ad naturam fumi calidi valde vel ad naturam
19
fumi non multum calidi. Et quidam infirmi sunt qui timent id quod ni〈-〉
20
hil prodest eis scilicet mortem. et quidam sunt qui omni affectu desiderant mor〈-〉
21
tem ipsam. Et quidam sunt qui conantur toto posse iactare seip-
22
sos in aquam. Et quidam qui cogitant ea que sunt valde peruersa. et ex〈-〉
23
tranea. sicut quidam qui cogitabat facere placentulam in vno
24
puteo. et fecit emi salmam vnam farine. et iussit seruientibus suis
25
vt ipsam in puteum proijcerent et pedibus ipsam optime malaxa〈-〉
26
rent. quod facere noluerunt. Sed cum ille fortis et probus esset ac〈-〉
27
cepit arma sua. et illi territi s am[*]s am corrupt for suam fecerunt voluntatem scilicet proiecerunt
28
farinam in puteo: sed intus intrare minime voluerunt. Et cum hoc vidis〈-〉
29
set infirmus intrauit ipsemet nudus: et incepit miscere farinam suis
30
pedibus deinde exiuit et conuocatis propinquis suis ordinauit
31
vt de illa comedere deberent. Qui cum hoc vidissent timue-
32
runt ne seipsum occideret et ligauerunt eum et duxerunt ipsum ad
33
me: et curaui eum. Et alios vidi quamplures habentes perturba〈-〉
34
tionem intellectus. qui loquebatur de rebus quas nunquam videram: et ima〈-〉
35
ginabantur se eas vidisse. Etiam recordor cum essem cum patre meo
36
studens coram ipso in medicina: qui vocatus fui ad eundum ad
37
fratrem de bentamin dominum sibilie: et inueni eum quod iam cogitaue〈-〉
38
rat quod mors ipsum detinuerat. et non poterat loqui nec se mo〈-〉
39
uere motu locali: sed pulsus eius minime manifestauit priuati〈-〉
40
onem motus ipsius immo complexionem calidam ex humore calido exi-
41
stente in stomacho demonstrabat. Cui propinaui ad bibendum aquam
42
rosatam cum succo pomorum: et aquam menthe cum modica quantitate
43
pulueris sandalorum et masticis. Et inde alleuiatus fuit aliquan〈-〉
44
tulum ab egritudine: tamen illa imaginatio phantastica non recessit.
45
Et ego non poteram cogitare quid hoc esset. et continuaui stare cum
46
eo dei et nocte: et cognoui quod egritudo ipsius aliquando augmenta〈-〉
47
batur et alleuiabatur aliquando. Quare autumaui quod hoc esse non
48
poterat nisi a re extrinseca. et querens eam cum toto posse non po〈-〉
49
terat inuenire. Sed quadam die querens bibere porrexerunt mi〈-〉
50
hi potum in vase ipso cum quo frater bentamin bibere consueue-
51
rat. et percepi in aqua illa extraneum saporem. quare ipsam non modi〈-〉
52
cum aborrui. et dicta aqua erat aromatizata cum modico odore
53
horribili. quare non cessaui fortiter exclamare dicens: Quomodo
54
poterit iste dominus liberari cum quottidie eum potetis toxicum: vnde qui〈-〉
55
dam ex ministris suis mihi cepit fortirer[*]fortirer corrupt for fortiter supplicare vt ta-
56
cere deberem: et non abstinui propter hoc. eo quod si tacuissem: ma〈-〉
57
xima fuisset proditio. quare scitum fuit quod in aquam cum qua
58
ipsum potabant ponebant carnem putridam et fortiter exiccatam et tri〈-〉
59
tam ligatam in pecia. et quandiu aqua illa putrida morabatur in
60
stomacho. ascendebant ab ipsa vapores mali ad cerebrum et pertur-
61
babant intellectum. Et medici omnes illius regionis laborabant circa
62
curationem illius. et non potuerunt eum curare: donec frater eius
63
eum elongauit a sibilia. et procerto tunc remota fuerunt ab eo il〈-〉
64
la mala accidentia: quoniam illud faciebant sub spe auferendi pecuniam
65
ipsius. Et ego eum vidi post remotionem eius a sibilia optime li〈-〉
66
beratum. et in suo intellectu restitutum: et hoc recitaui vt sit tibi
67
similitudo quod quemadmodum perturbatio intellectus accidebat
68
illi a vapore ascendente a stomacho ad cerebrum ex aqua illa
69
infecta ab extrinseco recepta: ita euenire potest perturbatio intel〈-〉
1
lectus ex humore corrupto in stomacho continue existente: aut
2
ab humore venenoso fixo in carnositate stomachi vel in vil〈-〉
3
lis eiusdem: qui quidem in stomacho tandiu perseuerauerit: donec in ipso
4
mala sui complexio infigatur: et confirmetur. Et quando dicta complexio val〈-〉
5
de mala existit: tunc ibidem apostema oritur et confirmatur. Et quando ibi diu
6
perseuerauerit: ascendunt ab eodem ad cerebrum fumositates ma〈-〉
7
le: et fiunt ab eisdem in cerebro accidentia mala secundum naturam ipsa〈-〉
8
rum: sed ipsa mala complexio non remouetur a cerebro nisi cum
9
magna difficultate. et post longitudinem temporis. et nunc in-
10
tendo complere curam perturbationis intellectus que a stoma〈-〉
11
cho et suis coherentibus habet prouenire. Et est hoc quod primo inci-
12
pere debes ab his que infrigidare habent temperate. Et cum
13
hoc sint humida in sua complexione quamuis infirmus hu-
14
mide complexionis existat. apponendo cum predictis omnino stipti-
15
ca habentia modicam subtilitatem propter proprietatem iuua-
16
menti stipticitatis temperate vnicuique membro. et maxime sto〈-〉
17
macho. Et confert etiam syrupus iste. ℞. liquiritie mundate .℥.III.
18
et pone eam ad lentum ignem cum libris sex aque post infusionem
19
ipsius in dicta aqua per noctem vnam. et bulliat vsque ad consum-
20
ptionem ipsius medietatis et cola eam. et adde illi colature de
21
vino malorum granatorum dulcium libras tres. et succi pomorum
22
dulcium libras .II. et de decocione[*]decocione corrupt for decoctione prunorum colata libram .I. succi py〈-〉
23
rorum .℥.IIII. masticis: et ligni aloes ana aureos .II. tere has du〈-〉
24
as res. et pulueriza. et liga in pecia. et pone omnia ad lentum
25
ignem cum .VII. libris zuccari. et bulliant spumando ea con〈-〉
26
tinue donec bulierint. et bulliant vsque ad spissitudinem.
27
Et de isto propinabis ei omni mane .℥.I. cum .℥.II. aque ad bi-
28
bendum. et cum sitierit infra diem dabis ei de eodem ad bi〈-〉
29
bendum valde temperatum cum aqua frigida. et stude in
30
regimine ipsius equando eum dando sibi pullas magnas deco〈-〉
31
ctas cum vino granatorum et suco pomorum. ponendo aquam
32
simplicem cum eisdem cum tanta quatitate ipsius aque rosate non ponen〈-〉
33
do aliquid de speciebus nisi solum de coriandro. addendo aliquid
34
olei cum valde modica quantitate salis: abstinendo a comestione
35
rerum dulcium in excessu. et a rebus salsis. et ab omnibus grossis in
36
sua complexione. Et de fructibus comedere potest granata
37
dulcia solum: et non nocet ei masticare post cibum de piris
38
lambendo solum de succo ipsorum. Et si putas quod in stoma〈-〉
39
cho eius sit humor horribilis calidus aut in concauitate
40
ipsius: aut imbibitus in substantia et carnositate eius: aut
41
inuiscatus seu coniunctus in orificio portonarij inferioris
42
stomachi. propinabis ei ad bibendum aureos .II. ex aloe. Et
43
si fuerit fortis virtutis dabis ei tres cum octaua parte aurei vnius
44
ex scamonea et octaua parte aurei ex mastice cum aqua lactis et suc〈-〉
45
co pomorum ana. Et si lac fuerit coagulatum cum flore cardonis
46
garzi erit melius in hac egritudine cauendo omnino ne medicinam
47
laxatiuam exhibeas donec egritudo fuerit in sua fortitudine
48
et augmento: eo quod laxatiuum quamuis fuerit rectificatum et tempera-
49
tum quantum plus possibile fuerit: impossibile tamen est quin propter acuitatem et
50
motum ipsius non commoueat et generet grossitiem et duriciem similem
51
apostemati: cum adiutorio humoris mali qui in stomacho existit. Et cum di〈-〉
52
co grossitiem similem apostemati: intendo grossitiem que in membro preter
53
naturam generatur: sicut accidit in manibus illorum qui remigant seu nauigant de ti〈-〉
54
more: illis quibus in aliquo membro ponitur id quod tumorem generat: sicut est
55
ptasia. et synapis. et similia. Et cum dico apostema intendo humorem
56
mi humores coadunatum vel coadunatos in aliqua parte corporis ex
57
quibus pori illius partis corporis oppilantur in tantum: quod non fit pulsus in illa
58
parte sicut prius. Et omne apostema est tumor preter naturam: sed non conuerti〈-〉
59
tur scilicet quod omnis tumor preter naturam fit apostema. Et postquam quieuerit
60
fortitudo grossitiei que apostemati assimilatur: quod ignis persicus
61
nominatur: vel guta rubea tunc plus spacium temporis remittitur eius acuitas
62
et rubedo ipsius manifeste diminuitur: quoniam quando collectio alicuius
63
humoris in aliqua parte corporis existit absque putredine et corupti〈-〉
64
one: tunc natura intendit ad dissolutionem tantummodo: sed si illa collectio
65
cum putredine et corruptione fuerit: illud fit calore naturali et ac〈-〉
66
cidentali simul qui in eo existunt. ex quorum actione et operatione di-
67
gestio efficitur et completur in predicto humore: eo quod calor naturalis so〈-〉
68
lus non conuertit humorem ad saniem: sed ad nutrimentum appropri〈-〉
69
atum nature membri solum: et ita calor accidentalis solus non potest
1
humorem aliquem ad saniem deriuare: sed facit speciem complete
2
corruptionis: quam quidem corruptionem natura paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue a membro
3
expellit et eliquat eam et dissoluit: et tunc cessat fortitudo calidi〈-〉
4
tatis illius propter actionem caloris naturalis. Et cum dico calor
5
naturalis intendo spiritum cuius fundamentum est epar et cor: et hi ca〈-〉
6
lores ambo sunt custodes et conseruatores corporis tocius: et
7
calor accidentalis impedit operationes istorum inquantum potest. et
8
aggrauat corpus: et contristat ipsum et fatigat. Et iste calor inna/
9
turalis aliquando fortificatur in tantum quod facit euenire febres diuer-
10
sas cum paroxismis: et alique ex eis sunt interpollate: et alique
11
sunt continue permanendo sic donec liberantur. vel moriuntur. Et
12
ex isto calore accidentali putrescunt corpora mortuorum. et dissol〈-〉
13
uuntur continuitates membrorum ipsorum. Et quando deficit calor naturalis a
14
regimine corporis alicuius. accidit illi id quod euenit corporibus
15
mortuorum a calore putrido accidentali de liquefactione et dissolu-
16
tione continuitatis membrorum. Sed laus sit altissimo creatori:
17
qui posuit calorem naturalem ad tutelam et defensionem predictorum.
18
¶ Capitulum .X. Quod est de oppilatione.
19
〈H〉Ec egritudo multotiens accidit cum[*]cum corrupt for causa [ (cf. Venice 1490/91)] sparsionis: seu
20
deriuationis humorum ad aliqua membra parua que
21
oppilant loca suarum expirationum et fenestras ipsorum
22
in tantum: quod calor naturalis ibidem non potest peruenire. quare
23
de necessitate illic oritur calor accidentalis. Qua propter veloci〈-〉
24
ter denigratur membrum illud: et putrescit: et separatur continuitas illius
25
Et si ipsum tetigeris in principio sue denigrationis inueni〈-〉
26
es id calidum. et istud est manifestum quod hoc est propter ca-
27
lorem accidentalem ex quo membrum putrescit. t[*]t corrupt for et hec op〈-〉
28
pilatio multas habet species.
29
¶ Capitulum .XI. Quod est de apoplexia.
30
〈H〉Ec egritudo quando accidit alicui velociter atque subi〈-〉
31
to motum ipsius atque sensum habet auferre: quare si
32
priuatur ex toto sensus et motus. moritur infirmus
33
omnino antequam possit iuuari a medico. et suffocatur propter
34
priuationem motus pectoris. Sed si de motu voluntario aliquid re〈-〉
35
manserit ille motus expellit suffocationem. Et quia in hac egri-
36
tudine frigiditas super ipsam complexionem dominari reperitur. ideo
37
minor quantitas anhelitus sibi sufficere poterit: quam tempore sue sa-
38
nitatis facere consueuerat: eo quod frigiditas habet multum minuere
39
necessitatem anhelitus. Et apoplexia quidem oritur ex sparsione hu〈-〉
40
moris grossi: qui in vltima frigiditate existit: et grossicie ad lo〈-〉
41
ca nobilia cellularum cerebri donec integre repleantur et quanto
42
humor faciens istam egritudinem maioris fuerit frigiditatis: tan〈-〉
43
to tardius accidit et paulatiue efficitur. et accidentia lentius et
44
tardius oriuntur et non subito: ergo oportet te studiosum esse in cura isti〈-〉
45
us incipiendo ab vnctione capitis cum oleo rosato in quo sit
46
decima pars ipsius de balsamo postquam fuerit calefactum et desu〈-〉
47
per pone peciam vnam lane vnctam ex eo que sit aliquantulum grossa: et
48
fac eum odorare odores bonos calidos: sicut est alkitram et mu-
49
scum vnumquodque per se. Et si cum alkitram miscueris aliquid de mu〈-〉
50
sco: inuenies illud maximi iuuamenti: et odorare nigellam similiter
51
multum valet: et etiam odor sigilli sanguinis Marie confert multum. et si cogno〈-〉
52
ueris quod aliquid possit deglutire distempera aureum semis de ty〈-〉
53
riaca alferum antiqua cum melle: et propina ei: et vnge extremita〈-〉
54
tes eius cum oleo masticino dando ei etiam de eodem aliquid ad bi-
55
bendum: et ablue pedes eius et crura cum aqua calida. Et si de an〈-〉
56
helitu fuerit alleuiatus fac eum sternutare semel vel bis tantum cum
57
licinio posito in naribus: et si videtur meliorari non tardes pur〈-〉
58
gare eum cum medicina laxatiua que istum humorem habeat euacuare.
59
Et quia hec egritudo non expectatur digestionem humoris et incisio〈-〉
60
nem eiusdem ideo necesse est tibi vt in sua medicina laxatiua appo-
61
nas ea que fortiter habeant incidere: sicut est acetum et sinapis. et ea
62
que deferant virtutem medicine ad caput: sicut allium. Medicina
63
perutilis ad hanc egritudinem. ℞. opoponacis: seminis vrtice: po〈-〉
64
lypodij: bdellij: passularum enucleatarum: salis. et sinapis. et zinziberis
65
ana aureum .I. medulle cartami: et seminis feniculi recentis ana quartam
66
partem colloquintide femine[*]femine corrupt for semine: et mature: tertiam partem aurei vnius grana
67
catapucie duo. Incide colloquintidam minute et misce eam cum
68
tantumdem pulueris dragaganti et misce omnia predicta ad modum
69
electuarij cum syrupo facto ex cortice citrorum et masticis ana
1
et dosis eius sit aurei .V. Et si non est sufficiens purgatio. adde
2
aureum .I. et distemperetur cum aqua dccoctionis[*]dccoctionis corrupt for decoctionis masticis in qua
3
sit odor eius sufficiens. Et esto certus quod hoc est bene ex la-
4
xatiuis isti egritudini conuenientibus. Et caue tibi omnino ne
5
misceas aquam cum aliqua re quam capiti apponere vo-
6
lueris. Nec potabis eum nisi sitim habuerit validam: et spe〈-〉
7
ro si egritudo non interficit subito: sed expectauerit aliquan〈-〉
8
tulum et ipsum purgaueris cum predicta medicina: quod alle〈-〉
9
uiabuntur accidentia: et continuando hanc curam liberabitur
10
omnino: et scias quod ille qui patitur apoplexiam: si magnum spacium ha〈-〉
11
buerit inter vnum anhelitum et alium: et illum fecerit cum duri〈-〉
12
tia et:[*]et: corrupt for et [(redundant colon)] grauedine: mors eius est propinqua. Et ciba eos co-
13
lumbis siluestribus quorum capita et colla sint abscisa. et deco〈-〉
14
quantur lento igne: et postmodum pistentur carnes earum et co〈-〉
15
lentur: et propinatur ius illud eius: quoniam hec medicina est eis ci〈-〉
16
bus conueniens valde. Et si potuerint comedere da eis car-
17
nes eorum: quia est cis[*]cis corrupt for eis medicina appropriata: et passeres etiam assate
18
vel subfrixe in sartagine cum almuri eis vtiles valde existunt
19
cauendo eos ab omni cibo frigido et grosso.
20
¶ Capitulum .XII. Quod est de congelatione.
21
〈H〉Ec egritudo oritur ex complexione frigida que dominatur
22
super complexionem cerebri. Et cura eius leuior existit cu〈-〉
23
ra apoplexie prescripte. vnde sufficit tibi fricare caput
24
eius mandili[*]mandili cf. Venice 1490/91: mandali. et postmodum desuper spargere puluerem
25
subtilem gariofilorum precipiendo odorare muscum et ambram et
26
confert etiam in hac egritudine eis odorare dendrolibanum
27
et sansucum et mentham et basilicon et subfumigare eum cum galbano
28
et ambra: et ciba eum passeribus et pullis columbinis volanti-
29
bus siluestribus: et canabir: et anatis assatis vel decoctis in
30
sartagine cum almuri. aut in sartagine decoctis in furno. et fri〈-〉
31
ca corpus totum fricatione communi inter fortem et lentam.
32
et aqua eius ad bibendum sit aqua thermarum si poteris inue〈-〉
33
nire. Si non posses habere de hac aqua: fac ei sirupum de cor-
34
tice citrorum et masticis ana cum zuccaro. et da ei ad biben-
35
dum cum aqua. Spero enim quod isto regimine redibit infir〈-〉
36
mus ad propriam sanitatem deo dante.
37
¶ Capitulum .XIII. Quod est de subet.
38
〈H〉Ec quidem egritudo oritur quando humiditas mala
39
multa abundauerit in substantia cerebri cum for-
40
titudine et ei aliquid frigiditatis fuerit associatum.
41
Sed si qualitas humiditatis fortiter dominatur
42
absque dominio aliarum qualitatum scilicet frigiditatis et caliditatis:
43
sed fuerint due temperate et equales. aut caliditas parum ab equa〈-〉
44
litate fuerit egressa. tunc non oritur subet. sed generatur som〈-〉
45
nus magnus atque prolixus et profundus. Et scias quod subet
46
non fit sine gemitu vel stertatione. sicut apoplexia similiter
47
non reperitur absque forti et graui stertatione et gemitu: sed le-
48
uis stertatio seu gemitus sicut passus fui longo tempore non
49
est aliqua significatio super his. Et cura huius egritudinis
50
est odorare pentafilon et semen basiliconis et gariofilos. et ru〈-〉
51
tam. t iterum Eoia[*]t iterum Eoia corrupt for Et iterum omnia predicta pistentur subtilissime: et spargan〈-〉
52
tur super cutem totius capitis. Et distilla in aurem infirmi
53
parum balsami. vngendo similiter nares ipsius cum eodem. Et pro〈-〉
54
pina ei omni mane ieiuno stomacho ad bibendum quartam
55
partem aurei .I. de optimo balsamo. Et combure coram eo de
56
tamarice et scala. et fac impastare panem eius cum aqua in〈-〉
57
fusionis maratri. et da ei ad comedendum de dianiso. Et si
58
cognoueris quod humiditas predicta fuerit ex abundantia fleg〈-〉
59
matis in stomacho. purga eum cum hoc catartico. ℞. se-
60
minis vrtice et agarici ana aureos .IIII. polypodij aureos .II. col〈-〉
61
loquintide quartam partem aurei .I. Incide eam subtiliter: et
62
misce eam cum granis pini bene pistatis. deinde istam cum
63
omnibus predictis malaxa. et fac magdaleonem cum deco-
64
ctione feniculi. et de hac confectione dabis ad bibendum in〈-〉
65
firmo aureos .V. cum decoctione feniculi calida. Et si non pur〈-〉
66
gatur sufficienter adde aureum .I. Et fac custodiam sicut con-
67
uenit laxatiuis. et fac eum sternutare ponendo in naribus
68
suis licinium coti. extirpando aliquando pilum vnum vel
69
duos ex naribus. Et fac eum subfumigari cum alchitran et thure
1
¶ Capitulum .XIIII. Quod est de sirsen calido cum alienatione.
2
〈H〉Ec quidem egritudo generatur ex alijs egritudi-
3
nibus et suis causis quare accidens earum ipsam esse
4
dicimus. Sed postquam in cerebro confirmata fuerit
5
indiget cura speciali et propria. Et accidit hec egritu〈-〉
6
do aut ab humoribus acutis et mordicatiuis existentibus in
7
stomacho: a quibus resoluuntur fumi et vapores: qui ascenden-
8
do ad cerebrum colliguntur in eo. aut oritur a febre acuta valde
9
calidissima atque forti. que facit fumositates caput ascende-
10
re. aut forti caliditate solis aut ab alijs causis facientibus vel pro〈-〉
11
creantibus immensam caliditatem. Quare si confirmata fuerit
12
egritudo et accidentia ipsius fuerint fixa atque mansiua indiget
13
cura speciali. Sed si non fuerit confirmata egritudo neque fixa
14
remouetur remota causa ipsius. vnde in illa que fit a calidita〈-〉
15
te solis sufficit tibi apponere capiti ipsius oleum rosaceum
16
in quo rose pluries sint iterate: et infrigidatum in puteo: ite〈-〉
17
rando pluries et frequenter: et sic omnino liberabitur. Sed
18
si fuerit ex caliditate ignea procreata ab humoribus acutis
19
et calidissimis existentibus in stomacho non sufficiet cura pre〈-〉
20
dicta. sed oportet vt sis studiosus ad infrigidandum stoma-
21
chum. Quare si predicti humores fuerint in concauitate sto〈-〉
22
maci euacua eos per vomitum. et tunc remouebitur causa.
23
Et si fuerit a caliditate ignea procreata a febribus intensi-
24
uis: siue fuerint concluse et inseparabiles siue non. tunc omnibus
25
modis oportet te complexionem eius infrigidare cum magna
26
cautela atque studio. eo quia febris si fuerit ex putredine: et tu
27
multiplicaueris infrigidantia in curatione ipsius: ingrossabis
28
materiam: et etiam si esses tam excellentissimus in scientia medicinali si〈-〉
29
cut fuit Archilinus. non posses plenarie frangere febrem pu〈-〉
30
tredinalem solum cum frigidis absque lesione et nocumento calo-
31
ris innati. si hoc feceris cum virtute primarum virtutum vel ope-
32
rationum. Et si infrigidabis temperate. possibile erit quod franges
33
fortitudinem febris sine nocumento caloris innati. Et etiam hec
34
frigida temperate non debes exercere nisi post apertionem op-
35
pilationis cum rebus subtiliatiuis et incisiuis et digerenti-
36
bus humorem. Et ea que faciunt hanc operationem sunt me-
37
dicine calide. quoniam operatio calidarum rerum adiuuat ad conserua-
38
tionem caloris naturalis. et ipsum auget: et remouet radicem
39
putredinis. Et ista non possunt fieri cum medicinis predi-
40
ctis frigidis temperate nisi eis miscueris incisiua et aperti-
41
ua. et hoc non facimus vt calefaciamus naturam. cum sit superflue
42
calida. sed intendimus causam putredinis remouere ape-
43
riendo oppilationes et subtiliando atque scindendo humores. Sed
44
si intendis frangere fortitudinem caloris innaturalis absque putre〈-〉
45
dine. fac cum medicinis insrigidantibus[*]insrigidantibus corrupt for infrigidantibus. que non transcendant
46
finem secundi gradus. Et esto contentus in his specialiter in ista
47
egritudine. Et miscere acetum cum istis medicinis est valde
48
vtile. Quoniam est vehiculum et delator aliarum medicinarum ad mem〈-〉
49
bra ad que minime pertransire possent absque eo. Et est necesse
50
vt he medicine sint frigide actu et potentia. et non sufficit fri〈-〉
51
giditas earum potentialis nisi infrigides eas ponendo ipsas in
52
aerem frigidum scilicet in puteo frigido: vel ad ventum. Et cum fuerit
53
egritudo pone petiam lini madefactam in niue super caput eius.
54
Et non tradas obliuioni quod cerebrum inquantum est cerebrum est frigi〈-〉
55
de complexionis. et propter hoc non potest sustinere frigiditatem actualem
56
in excessu sicut possunt alia membra que non sunt frigida. Et esto me〈-〉
57
mor que et qualia accidentia pessima ipsi cerebro habeant proue〈-〉
58
nire ex superflua frigiditate. et pro tanto non debes frigida in exces〈-〉
59
su in ipso superflue iterare. Et potabis eum cum aqua rosata et
60
aqua citrullorum. quarum partes sint equales cum quarta parte ipsa〈-〉
61
rum de aceto. et cum isto potu etiam potes ponere micam panis
62
lotam ad comedendum. Et erit ei cibus vtilis valde et medicina
63
et longinquus ab omni putrefactione. Et si hoc syrsen fuerit ex causa
64
seu egritudine alicuius alterius membri neruosi: non pote〈-〉
65
rit remoueri vllo modo nisi remoueatur causa. Et si fuerit ex apostemate
66
visibili apparente in aliqua parte corporis: et non fuerit infirmus
67
in principio sui flebotomatus. emplastrizabis locum hoc emplastro
68
quod. ℞. floris chame. seminis lini puluerizati et farine hordei.
69
Et misce cum oleo rosato. at si cum hoc disoluitur est bonum ergo il-
1
lo vti debes. Quod si dictum apostemaa ad saniem deuenit: stude in matu〈-〉
2
ratione eiusdem: et postmodum aperies ipsum euacuando saniem. et facta
3
apertione cum euacuatione sanieni[*]sanieni corrupt for saniei remouentur accidentia. Et quod rema〈-〉
4
net post apertionem: stude ad digerendum cum mica panis albi in-
5
pastata cum decoctione pedum arietis. Sed si predictum apostema ad sa-
6
niem non deuenerit: tunc primo ipsum flebotomare debes: et postmodum
7
circa resolutionem intendere debes frangendo caliditatem ipsarum
8
cum predictis: addendo predicto emplastro sticados et radices irin-
9
gorum. Quoniam sticados admirabilis efficacie reperitur esse in hoc
10
casu. et iam tibi sufficienter declarata est cura istius egritudinis
11
que est perutilis omnibus febribus cum quibus est apostema siue fuerit intus:
12
siue extra. Et cibus eorum sit farinata hordei vel panata clara
13
aut mica panis pluries lota. sumendo in potu aquam hordei.
14
¶ Capitulum .XV. Quod est de priuatione intellectus ex frigiditate.
15
〈P〉Erturbatur quidem intellectus ex mala complexione fri-
16
gida. et sicca quando iam est fixa et radicata in ipsa substan〈-〉
17
tia cerebri. Et accidunt ex ea vigilie: sicut ex neces〈-〉
18
sitate vmbra seu tenebrositas tempore pluuie esse reperitur
19
cui subueniendum est ponendo oleum rosatum super caput patientis in ma〈-〉
20
xima quantitate. Et etiam de eodem apponere debes in naribus et au〈-〉
21
ribus eiusdem. Et balnea eum in aqua tepida dulci inducendo
22
ei letitiam toto posse. et fac ei omnem quietem et suauitatem elongando
23
eum a mulieribus. Et sac[*]sac corrupt for fac eum odorare linguam bouinam: et mala
24
aromatica. Et non obliuiscaris cum hoc toto ipsum purgare ab
25
humore frigido et sicco. et hoc facere potes cum polypodio re〈-〉
26
centi optime conquassato. ponendo id ad coquendum cum gallo
27
veteri: cui crura sint fracta et omnia alia sua ossa cum suis pul-
28
pis sint optime contusa in aqua dulci cum modico olei et salis. et
29
coriandri recentis: et cum perfectissime fuerit decoctus: exprimen〈-〉
30
do fortiter coletur. et in illa colatura iterum decoque .℥.I. po-
31
lypodij recentis et postmodum cola. et propina illam infirmo ad bi-
32
bendum in ieiunio. Et si cum hac non purgatur decenter: scias quod eius
33
egritudo est male dispositionis: quare oportet te redire ad purgandum ipsum
34
cum medicinis laxatiuis predictis purgantibus melancholiam.
35
¶ Capitulum .XVI. Quod est de mania.
36
〈E〉T accidit hec egritudo scilicet mania et destructio in-
37
tellectus ex mala complexione vaporum ascenden-
38
tium ad caput. siue sint calidi. siue frigidi. Et si
39
causa fuerit calida sunt omnino sine timore. et speciali-
40
ter si caliditati siccitas fuerit associata. Quod si dicta mala com-
41
plexio fuerit vniuersalis toti corpori. ita quod sit insita et radicata
42
in corde: tunc quando sanguis eius ebullierit. mania effici-
43
tur pessima atque fortis. et si perseuerauerit mania tandiu quo〈-〉
44
usque ad timorem aque deueniat infirmus: et ab ipsa fugiat
45
mors eius est propinqua. Et hec accidunt pluribus anima〈-〉
46
libus scilicet leonibus. canibus. equis. mulis. et asinis: et iam ac-
47
cidit quod quidam mulus voluit mordere quendam bominem[*]bominem corrupt for hominem:
48
et homo versus est in fugam vadens per viam vnam strictam
49
et mulus sequebatur eum. qui cum peruenisset ad introitum
50
callis stricti et breuis infixit se ibidem. et cum non potuisset exi〈-〉
51
re propter stricturam et breuitatem: mortuus fuit ibidem.
52
Et hec egritudo transfertur ab vno animali ad aliud eius-
53
dem speciei: et etiam alterius speciei. et hoc accidit secundum pre-
54
parationem complexionis et nature vniuscuiusque ad reci-
55
piendum dictam malam complexionem: sicut apparet in ramis
56
arborum quoniam habiliores sunt ad recipiendum actionem ignis
57
quam grosse arbores: et oleum etiam citius recipit complexione sua. et
58
natura sua operationem ignis quam faciat semperuiua que frigi〈-〉
59
da existit. Et in hac mania quoddam mirabile reperitur: quia si
60
collectum fuerit de vrina istius in quantitate multa in vri-
61
nali vitreo: videbis quod clarificabitur vrina: et sine dubio
62
videbis intus formas calculorum natantes. et si ipsam co-
63
laueris per pannum subtilem nullum vestigium illorum: seu
64
signum in pecia poteris inuenire. Et si dictam vrinam iterum
65
in vrinali repones: et ibidem aliquantulum permanserit: ve〈-〉
66
raciter iterum videbis eos vt prius. Et super hoc libenter
67
causam ponerem si meus intellectus esset sufficens. Sed si ma〈-〉
68
la complexio fuerit in cerebro solum simpliciter sicca non fit in〈-〉
69
de mania: sed solum perturbatio intellectus: et cogitatio-
1
nes male et pessime. Et fit etiam perturbatio intellectus ex di〈-〉
2
minutione proprie substantie cerebri. sicut accidit illis qui
3
uperflue[*]uperflue corrupt for superflue vtuntur flebotomia. Sed hoc esse videtur ex sententia
4
diuine prouidentie. ¶ Et si quis dixerit respondendo quod senibus
5
sdimnuitur[*]sdimnuitur corrupt for diminuitur intellectus propter ipsorum cerebrorum diminutionem
6
ergoi[*]ergoi corrupt for ergo [(cf. Venice 1490/91)] pueri secundum istam rationem perfectionem intellectum et melio-
7
rem multum habere deberent omnibus alijs etatibus. cum habeant
8
cerebrum proportionaliter plenius. et non est ita. Responsum quod sicut se-
9
nibus diminuitur et destruitur intellectus propter paucitatem
10
substantie ipsius cerebri. ita infantibus vel pueris impeditur et de〈-〉
11
struitur eorum intellectus propter multam admixtionem que fit in
12
substantia eorum cerebrorum ab humiditatibus preparatis ad
13
applicationem et nutritionem substantie cerebrorum ipsorum pro〈-〉
14
pter exuberantiam nutrimenti ipsorum. et in hoc tempore. seu
15
etate augetur humiditas naturalis. et etiam superfluitates. et pro〈-〉
16
pter hoc prolongantur somni eorum: et etiam superfluitates que
17
exeunt ex naribus eorum et ex corporibus sunt in quantitate multa.
18
Quare summarie tibi dico quod puer donec fuerit in hoc esse non
19
poterit esse perfecti intellectus donec fuerit completus. quoniam
20
sicut membra eorum non sunt completa in mensura et quanti〈-〉
21
tate. ita eorum intellectus non est completus: donec veniant ad eta〈-〉
22
tem perfectam. Sed quando senibus accidit perturbatio in-
23
tellectus propter diminutionem substantie cerebri. tunc cura
24
possibilis est. Tamen rege eos propinando eis amigdalas dul〈-〉
25
ces ad comedendum cum pane bene fermentato. et zucharo. quoniam
26
ista augent substantiam cerebri. et etiam vua passa est eis vti〈-〉
27
ilis[*]vtiilis corrupt for vtilis. quia impinguat epar. Et hic defectus qui fit in cerebro
28
fit in parte anteriori. et propter hoc imaginatiua solum pro ma-
29
ori parte senibus destrui reperitur. et interdum etiam eis destruitur
30
cogitatiua. quando consumitur cerebrum quod in media cellula exi〈-〉
31
stit. et etiam memorialis quando diminuitur substantia ipsius
32
cerebri que in posteriori cellula collocatur. Quare ad restau〈-〉
33
randum hanc humiditatem. da eis amigdalas cum zucharo sicut
34
dixi. et vnge caput eius cum oleo amigdalarum dulcium cui sit
35
admixta decima pars ipsius de oleo masticino. eo quod mem〈-〉
36
bra principalia non sustinent medicinas in quibus non sint ea que
37
habent confortare: quamuis accidens egritudinis ea non requi-
38
rat. quoniam intendere debes ad confortandum et fortificandum
39
partem illam in qua egritudo reperitur. Sed ex istis tribus
40
partibus cerebri. posterior citius exiccari deberet rationabili-
41
ter propter sui naturam et complexionem ceteris alijs. Sed quia
42
aer leuiter ad eam pertingere non potest. propter grossitudinem
43
et soliditatem ossis continentis ipsum. Et quia est omnino conclu-
44
sum absque omni foramine et porositate. ideo minorem reci-
45
pit desiccationem. Sed pars anterior cerebri: eo quod os eius
46
continens ipsum est apertum et porosum. et aer ad ipsum per
47
anhelitum cito pertingere potest. ideo citius desiccatur. et etiam ci〈-〉
48
tius quam cerebrum quod in media cellula esse reperitur: eo quod
49
aer ad ipsum non ita cito potest peruenire nec ita leuiter. Et quia
50
os continens ipsum similiter est obtusum solidum et absque po-
51
rositate sicut est os posterioris partis cerebri ideo longinquum
52
a siccitate esse reperitur. Et quando siccitas cerebri superue〈-〉
53
nit in ista parte anteriori. vel in alijs omnibus partibus simul
54
cura erit difficilis valde iuuenibus. et etiam alijs qui sunt in
55
maiori etate. quamuis sit possibilis. Sed decrepitis est impossi〈-〉
56
bilis omnino. vnde intendas in curatione istius partis vel
57
omnium partium cum medicinis supradictis. ¶ Sed atten〈-〉
58
de quod quando os cranei vel vbi os ipsius fuerit densum so-
59
lidum et absque porositate tunc vti debes fortioribus medici〈-〉
60
nis: eo quod grauiter et dificulter possunt penetrare. Sed vbi
61
inueneris craneum porosum et non ita solidum: citius pos-
62
sunt medicine intus penetrare. Quare leuioribus indiges
63
medicinis et debilioribus.
64
¶ Capitulum .XVII. Quod est de humiditate que oritur in cel-
65
lula anterioris cerebri et circa cerebrum.
66
SCias quod humiditas subtilis que oritur in cellula
67
anterioris cerebri et circa ipsum est immensi fetoris
68
et ex illo intellectus perturbatur: et non potest in-
69
firmus caput suum sustentare. et non loquitur ni〈-〉
1
si cum difficultate magna. et quando interrogatur de aliquo
2
tarde et pigre et cum perturbatione respondet. et pro maiori
3
parte non intelligitur. et est absque intellectu. Et ego tempo〈-〉
4
re meo vidi quendam cui superuenit hec egritudo: et nulla
5
medicina ei prodesse potuit et mortuus fuit inde. Et hec egri〈-〉
6
tudo multotiens accidit ouibus: et ouis illa que habet hanc
7
egritudinem a pastoribus dicitur matronia. Et cura huius
8
egritudinis est caput cauterizare et sine dubio chirurgi mul〈-〉
9
tum errant cauterizantes omnes in capite quibus accidit
10
perturbatio intellectus. et sequitur inde maximum nocumen〈-〉
11
tum: quoniam si causa egritudinis fuerit caliditas et siccitas
12
vel caliditas solum: aut siccitas solum: aut fuerit causa ex di〈-〉
13
minutione substantie cerebri: considera quid inde continge〈-〉
14
re potest. Sed in hac egritudine sine dubio cauterizatio est
15
cura vtilior alijs quia desiccat horribilem humiditatem. et
16
eam extrahit ad partes exteriores. Et si posueris in nari-
17
bus ipsius succum rose canine. que arabice dicitur secaica-
18
nahamam multum confert. Et etiam alia medicamina que
19
a medicis assueta sunt inijci in naribus faciendo caput pur〈-〉
20
gari. sicut est aqua sicle: et aqua cucumeris agrestis. et simi-
21
lia. Et continuando has medicinas et rectificando regimen
22
ipsius poterit liberari. et desiccabitur inde humiditas illa
23
nociua. et liberabitur deo dante.
24
¶ Capitulum .XVIII. Quod est de scotomia que in arabi-
25
co dicitur abscedar.
26
〈E〉T accidit aliquando homini quod stando et super-
27
sedendo apparet ei quod omnia circumuoluantur
28
donec cadat. Et oritur hec egritudo ex vapori-
29
bus subtilibus et acutis cholericis ascendentibus
30
superius per arterias ad cerebrum replendo ipsum. et acci-
31
dit spiritui naturali motus malus. Et predicti vapores ascen〈-〉
32
dunt superius propter amplitudinem arteriarum que tales
33
a natiuitate existunt. Quare predictis confert incidere arte〈-〉
34
rias: que sunt post aures. Sed si dicti vapores ascendunt per
35
arterias retis vel retine miraculose modicum inde sequitur
36
iuuamentum. Et si prouenerit dicta egritudo ex amplitu-
37
dine aliarum arteriarum tunc confert incisio predicte arte-
38
rie. Et debet medicus infrigidare complexionem huius in〈-〉
39
srigidatione[*]insrigidatione corrupt for infrigidatione temperata scilicet propinando ei lactucas elixas ad
40
comedendum. et ad potandum aquam hordei cum agresto:
41
nisi stomachus fuerit immense sensibilitatis. et potabis eum
42
etiam aqua hordei. et aqua frigida cum aqua rosata. Et ab
43
omnibus fructibus abstineat. preterquam a medullis seminum
44
anguriarum et citrullorum. que ei exhibere debes postquam co〈-〉
45
gnoueris quod dicti vapores ab humoribus cholericis fuerint
46
generati. Sed illa que a stomacho procedit ad cerebrum po-
47
test ex humore vno oriri. vel ex pluribus ex quibus generan〈-〉
48
tur vapores ascendentes ad cerebrum. Et cura huius leuis
49
satis existit scilicet purgando stomachum cum aqua infusionis
50
mirobalanorum citrinorum. et scamonee et violarum. Et con〈-〉
51
fert etiam hec decoctio. que purgat stomachum a cholera. ℞.
52
seri lactis coagulati cum lacte fici libram .ß. et infunde in eo
53
aureos .IIII. corticis mirobalanorum citrinorum et violarum aureos .V.
54
Achacar sicci aureos .V. et permaneant omnia simul in dicto sero vs〈-〉
55
que mane. et tunc colentur optime fricando et exprimendo:
56
et in predicta colatura adde quartam partem aurei .I. ex scamo〈-〉
57
nea miscendo ei aureos .X. syrupi masticis et .X. syrupi citoniorum
58
da bibere et tardet cibum quousque compleuerit opus suum.
59
Et si modicum assellaret ex dicta potione da ei ad biben-
60
dum de dicto sero: expectando sicut in alijs medicinis. et ci〈-〉
61
ba eum pane optime fermentato cum pullis vel carnibus
62
hedinis decoctis cum vino granatorum et agresto. Et femi-
63
ne laudabiliores in hoc casu existunt masculis. et ex ipsis ad〈-〉
64
huc meliores sunt albe. et post que varie existunt. Et aquam
65
hordei bene preparatam cum aqua dulci eis similiter con-
66
ferre dicimus. Sed si dicta egritudo ex humoribus putri-
67
dis orta fuerit. tunc hierampicram cum sero lactis vtilem
68
et sufficientem eis esse dicimus. et etiam aloes solum cum se〈-〉
69
ro confert. et si ei miscueris aliquid agarici erit melius. Sed
1
si predicta putredo in stomacho fuerit inde oriur fetor oris et scis〈-〉
2
sura labiorum: et est possibile quod ex dicta putredine eueniat cere〈-〉
3
bro calefacio subita cum horribilibus cogitationibus. et pro-
4
pter impetuositatem et fortitudinem accidentium impediuntur spiritus
5
animales in tantum quod vrere videntur et eleuantur: et conculcantur su〈-〉
6
bito: et mouentur extraneis motionibus et inde sequitur scotomia.
7
Et hoc multotiens vidimus quod quando alicui subito euenerit
8
aliquid quod immutet fortiter spiritum animalem quod illud
9
facit euenire scotomiam. Et cura huius est cura prescripta
10
faciendo eum odorare rosas cum mirtella madefactas in aqua
11
rosata. quoniam liberabitur cum adiutorio dei.
12
¶ Capitulum .XIX. Quod est de dolore totius capitis qui qui-
13
dem in arabico dicitur baidda.
14
〈E〉T dolor fortis qui accidit in capite aliquando est
15
continuus. et aliquando est cum interpollatione ha〈-〉
16
bens paroxismos. Et qui habet ipsum non potest su〈-〉
17
stinere voces et vociferationes fortes propter de-
18
bilitatem nerui audibilis. et propter debilitatem etiam totius ce〈-〉
19
rebri: et sine dubio tales voces excitant dolorem. Et non mire〈-〉
20
ris quia quando dolor fortis est in aliquo membro augetur ex for-
21
ti voce. Et causa huius est aer motus a forti voce qui percu-
22
tit membrum dolorosum: et inde dolor augetur. Et hec est opi-
23
nio Galieni etiam in egreditunibus[*]egreditunibus corrupt for egreditudinibus oculorum. cui quidam in hoc ob-
24
uiauerunt. medici vero minime: immo sententijs ipsius totali〈-〉
25
ter adheserunt. Et qui habet hunc dolorem similiter non potest
26
aspicere in magno splendore eo quia sicut neruus per quem
27
auditus ad cerebrum tendit non potest fortem sonum ferre: ita ner〈-〉
28
uus opicus per quem species visibilis venit ad oculum non po〈-〉
29
test magnum splendorem et lumen sustinere: eo quod quando tam for〈-〉
30
tis dolor est in toto capite: impossibile est quinetiam oculi non
31
sentiant. Remanet ergo nobis inquirere vbi et in quo loco seu
32
parte capitis iste dolor principaliter existat. et absque dubio di〈-〉
33
ctus dolor inuentus est in panniculo qui sub craneo moratur id est du〈-〉
34
ra matre vel in illo qui est post istum circundans cerebrum id est in
35
pia matre: et quando in aliquo dictorum est dolor non potest fer〈-〉
36
re vocem magnam nec lumen intensum. Restat adhuc scire quid
37
sit dolor. et causa eiusdem. Iam ergo declaratum est quod do-
38
lor nil aliud est quam sensibilitas contrarie qualitatis existentis
39
in membro. quare cum perseuerauerit perducet ad solutionem continui〈-〉
40
tatis. Et solutio continuitatis accidit aut propter extrinsecam. sicut
41
incisio ensis vel percussio facta a re aliqua: aut ex contusione.
42
Et potest etiam esse solutio continuitatis ex extensione vali〈-〉
43
da facta a superflua repletione. aut cx[*]cx corrupt for ex ventositate vaporosa.
44
Et si ventositas dicta vaporosa facta fuerit a frigore. potest
45
etiam ex eadem dolor fieri fortis: eo quod quelibet res que ha-
46
bet subtilem naturam pungit: quamuis sit frigida. Et tu scis quod va-
47
por natura sui subtilis existit. et hac de causa prouenit solu-
48
tio continuitatis: sicut apparet in rebus extrinsecis: quod quan-
49
do extenduntur fortiter vltra debitum laniantur et rumpun〈-〉
50
tur. Et acuta etiam quando recipiuntur sunt causa solutionis continuita〈-〉
51
tis. Et argilla similiter seu terra malaxata optime cum for-
52
ti aceto. et exterius epithimata soluit continuitatem cutis.
53
Et etiam siccitas cum in corpore superflue exuberauerit cum modi〈-〉
54
ca extensione illud idem leuiter facere potest. Et quando frigiditas
55
superauerit in tantum quod congeletur membrum et induretur
56
sequitur inde solutio continuitatis. Et etiam ex rebus calidis
57
et acutis receptis per os vel exterius emplastratis: fit solutio
58
continuitatis: sicut ex sinapi et tapsia: quia ex sua subtilitate
59
profundantur: et corrodunt et soluunt continuitatem. Et nos
60
videmus quod acetum quamuis id quod in sua complexione domina〈-〉
61
tur sit frigiditas sicut dicit Galienus frangit vtres et perforat eos:
62
et rumpit vegetes. Et sit etiam solutio continuitatis ex coa-
63
gulatione sicut cera et pix. quia quando sunt coagulata fran〈-〉
64
guntur ex leui extensione vel a percussione ab aliqua re du-
65
ra. Sequitur ergo quod iste dolo[*]dolo corrupt for dolor tam difficilis et fortis sensibi〈-〉
66
litatis esse non potest nisi a superflua repletione et extensione
67
existente in membro valde sensibili. sicut est dura mater et pia
68
mater. Et quando fuerit ex vapore frigido ibi recepto: dolor
69
erit validus atque grauis. Et si fuerit ex calido vapore existen〈-〉
1
te in locis predictis leuiter illum cognoscere potes: eo quod do〈-〉
2
lor erit acutus valde et mordicatiuus. Et tactu etiam ipsum
3
cognoscere potes. Et signum illius qui fit a frigiditate vel
4
a vapore frigido est quia infirmus delectatur in appositio-
5
ne rerum calidarum actu et potentia super caput: et videtur
6
inde recipere iuuamentum et sentit in capite dolorem magnum
7
cum grauedine et ponderositate: atque mordicatione et puncti-
8
one. Et qui fit ex caliditate est dolor difficilis atque fortis cum
9
punctione et mordicatione. ¶ Et cura generalis istius do-
10
loris est rectificare regimen ipsius comedendo ordinate et de〈-〉
11
bitis horis. Quod si fuerit dictus dolor ex repletione cum grauedi〈-〉
12
ne cura eius propria est flebotomia. considerando tempus:
13
etatem: consuetudinem: regionem: et complexionem. Et qui
14
fuerit ex vapore frigido: curatur vaporando caput cum sti-
15
cados. et si fuerit ex calido confert ei bibere aquam rosatam
16
confectam cum psilio integro: quoniam medici prohibent
17
pistationem eius. Quod si fuerit predictus dolor ex repletione
18
multa fanguinis[*]fanguinis corrupt for sanguinis: flebotomandus est ex cephalica. Et si ex
19
arteria flebotomaueris: longe melius erit: sed scire debes quod
20
sanguis ille cum magna difficultate retinetur et solidatur: et
21
propter hoc tecum habere debes ea que habent sanguinem
22
fortiter retinere: sicut sunt pili leporis minutissime incisi mi〈-〉
23
xti cum albumine oui et gypso: aut folia mirte subtiliter pul〈-〉
24
uerizata cum psilio integro mixtis cum aqua rosata: et po-
25
nere super locum similiter stringit. Et cum vis incidere ar-
26
teriam: ipsam stringe versus radice sui: ne superflue san-
27
guis exire possit. incidendo eam cum re frigida. et non cum
28
igne. Et si cognoueris flegma cum sanguine abundare. fac
29
eum vti exercitatione temperata cibando eum cibis decli-
30
nantibus ad caliditatem temperatam et siccitatem: sicut sunt
31
turtures et passeres. et his similia. Abstinendo ab ouis et pi-
32
scibus: et a panata que in arabico dicitur caride. et ab aqua
33
frigida valde: sed quando vis eam propinare miscere debes
34
cum ea aliquid mellis vel zuchari: aut rob vue passe deco-
35
ctum vsque ad spissitudinem mellis faciendo vt recipiat eam
36
tepidam. Et si cognoueris manifeste quod dictus dolor a vapo-
37
ribus calidis procedat: incide arteriam incisione frigida: fa〈-〉
38
ciendo eum abstinere ab omni re calida. et ciba eum galli-
39
nis elixatis in aqua cum modico olei et salis et aceti. Et po-
40
tes etiam eam coquere cum cucurbita: non ponendo galli-
41
nam cum cucurbita: nisi post decoctionem cucurbite. Et po〈-〉
42
test etiam decoqui cum succo granatorum. et fac eum mul-
43
totiens odorare mirtellam cum ligno aloes et sandalis. et
44
purga eum cum sero lactis coagulati cum lacte fici addendo
45
ei aliquid scamonee. Et cum fuerit purgatus numera sellas et quot
46
vicibus assellauerit: tot diebus quiescat post purgationem. et post-
47
modum facies eum vomere: et post vomitum iterum eum purgare de-
48
bes. Et iam superius declarauimus loca que apta sunt recipere hunc
49
dolorem: quamuis videatur quod dolor in osse existat. Et quomodo hoc esse
50
posset. cum secundum opinionem quorundam os omnino careat sensu.
51
Et ego dico quod si aliquid habet os de sensu. est valde grossum. et propter
52
hoc impossibile est quod illic dolor percipiatur. et iam inuenimus Galienum
53
dixisse que adinuicem sunt opposita. quando dixit quod ossa omni〈-〉
54
no sunt absque sensu. et alibi dicit quod dentes habent sensum. et non
55
grossum. immo valde intensum. Et opinio magnorum medico〈-〉
56
rum est quod seusus[*]seusus corrupt for sensus non sit in aliquo membro. nisi inueniat in eodem
57
per neruos subtilissimos diuisos. et contextos ibidem. Quare
58
cum ossa non videantur habere talem texturam neruorum. sen〈-〉
59
sum babere[*]babere corrupt for habere non debent. Et ergo sicut cerebrum mittit vir-
60
tutem sensibilem per neruos omnibus membris. ita epar sua
61
virtute naturali mittit nutrimentum per venas omnibus
62
membris. et si ossa ideo carent sensu: quia nerui n[*]n corrupt for in eisdem non
63
sunt diuisi et contexti minutissimi: vt capilli eadem ratione
64
omnino absque nutrimento et augmentatione esse deberent cum
65
vene capillares diuise in eis non reperianiur[*]reperianiur corrupt for reperiantur: neque virtus na〈-〉
66
turalis fortior esse reperitur in introitu membrorum quam ani〈-〉
67
malis: immo animalis valde fortior iudicatur. Et tu vides
68
quod ossa quamdiu sunt in corpore animato permanent sine pu-
69
tredine et corruptione: et etiam omnes carthillagines. et cum priua〈-〉
1
tur corpus a vita: corumpuntur omnino. Ergo quid est illud
2
quod conseruat ossa in corpore animato a putredine. Non potest
3
negari quin illud sit spiritus vitalis procedens per arterias
4
ad omnia membra que arterie in membris ipsis minutissime di〈-〉
5
uiduntur. et eodem modo ossa recipiunt nutrimentum propter vici〈-〉
6
nitatem venarum non pulsatilium. Quare ergo hac eadem ratione et
7
via non possunt recipere sensum ossa propter vicinitatem ner-
8
uorum. sed naturaliter ossa inquantum sunt ossa multe existunt
9
siccitatis. et propter hanc sunt grossi et debilis sensus: et apparet
10
hoc in plantis pedum rusticorum: quia quamuis lente et debiliter reci-
11
piant sensum: tamen non omnino a sensu priuantur: quoniam vi〈-〉
12
des quod quando aliquid ex ipsis inciditur ferro quamuis non sentiant
13
dolorem: de quo sit curandum: tamen sensum habere proban-
14
tur. Et quia ossa duriora et sicciora existunt plantis pedum ru-
15
sticorum: ideo lentius et tardius et grossiori modo sensum per〈-〉
16
cipiunt. Et si aliquis dixerit scriptum esse quod ossa careant sensu.
17
dicimus quod illud dictum est eo modo quo dicitur quando ali-
18
quis habet collum breue: quod careat collo: et quod quando aliquis habet
19
debilitatem visus quod careat visu. Et ista que dixi dico secundum meam
20
existimationem et intellectum: et est veritas omnino: et inuestigare hoc
21
per viam experimenti in animalibus est difficile valde: quoniam quando
22
in aliquo membro inuestigando procedes: incides primo carnem
23
et postmodum neruos: demum pelliculam que cooperit os. et scire
24
debes quod omnia ista acutissimi sunt sensus. ergo cum peruenitur
25
ad os incidendo vel rascando: quomodo sentire debet cum sit debilissimi
26
sensus: et hoc certissime scire debes auctoritate hypocratis: quod
27
quando duo dolores simul fiunt: maior denigrat alterum. et absque
28
dubio ossa habent sensum quamuis modicum: et quomodo non debet occul〈-〉
29
tari dolor in osse cum sit debilissimi sensus: post immediatam inci-
30
sionem factam in carne neruis et pelliculis que sunt membra tanti sen〈-〉
31
sus. certe sic esse debet absque vlla dubitatione.
32
¶ Capitulum .XX. Quod est de emigranea que in arabico
33
dicitur sechichia.
34
〈E〉Migranea est egritudo capitis in qua dolor com-
35
prehendit mediam partem capitis. quare scire de-
36
bes in qua parte sit egritudo predicta. Et scire de〈-〉
37
bes quod esse non potest in alique parte capitis nisi in
38
panniculo qui cooperit craneum exterius: vel in illo qui est sub
39
ipso: qui dicitur dura mater: aut in illo qui est circundans cerebrum
40
qui pia mater nominatur. Et differentia que est inter istam egritu〈-〉
41
dinem et prescriptam que dicitur baidda: est quod illa est in toto ca〈-〉
42
pite. ista vero solum mediam retinet partem. Et oritur hec egritu〈-〉
43
do: aut a ventositate calida: aut ex repletione superflua. et que
44
ex ventositate calida procedit: fit subito et cum extensione forti: et
45
sentit infirmus acuitatem humoris. vnde resoluitur vapor in lo-
46
co in quo est. sed si fuerit ex repletione: sentiet infirmus graue-
47
dinem in loco cum rubedine oculorum et faciei. et potest etiam eueni-
48
re ab humoribus existentibus in stomacho a quibus vapo〈-〉
49
res et fumositates resoluuntur qui ad caput ascendunt: et ibi
50
percipitur incendium et mordicatio valida. Et phlebotomia qui-
51
dem confert. quando fuerit ex repletione et infrigidatio cor-
52
poris etiam cum rebus notis prescriptis. Et ciba eum pul-
53
lis et gallinis decoctis cum succo granatorum acetosorum. Et po〈-〉
54
tet aquam hordei: et abstineat omnino ab omnibus procreantibus su-
55
mos vel vapores acutos: sicut est vinum coctum et vinum pas〈-〉
56
sularum et similia. Et abstineat etiam a pomis granatibus dul〈-〉
57
cibus: quoniam cito in choleram vertuntur. et sic eis non modicum
58
nocere videntur. Et quando dicta egritudo ex repletione fue〈-〉
59
rit sola phlebotomia aliquando potest liberare. Sed quando causa fuerit ex
60
superabundantia calidorum humorum existentium in stomacho a
61
quibus vapores superius ad caput ascendunt. Cura eius pro〈-〉
62
pria existit euacuare illos cum laxatiuo conuenienti: aut cum
63
vomitu leui: et sufficit hec purgatio. ℞. mirobalanorum citri-
64
norum et chebulorum et indorum. et violarum. et nenufar ana
65
aureos .X. conquassentur optime. et ponantur in feruentem aquam
66
per noctem vnam. et in mane colentur exprimendo fortiter. et il〈-〉
67
tli[*]iltli corrupt for illi colature adde quartam partem aurei vnius ex scamonea
68
rita[*]rita corrupt for trita .℥.I. syrupi acetosi .℥.I. syrupi facti ex cortice citrorum et .℥.I.
69
syrupi masticiui[*]masticiui corrupt for masticini: et propina ei ad bibendum. et si non purgabitur
1
sufficienter: da ei ad bibendum de predicta colatura: solum regen-
2
do eum sicut conuenit medicamini: dando ei in cibis si supera-
3
bundauerit humiditas in stomacho que habeant eam exicca〈-〉
4
re prout tibi videbitur conuenire. dando ei semper post cibum aliqua
5
stiptica cofortantia et conuenientia stomacho vt sunt pyra assata
6
vel cytonia: vel alia similia.
7
¶ Tractatus .X. de egritudinibus colli. et est continens ca〈-〉
8
pitula decem et octo.
9
〈S〉Cias quod collum compositum est ex membris
10
simplicibus et compositis. et ipsa officialia
11
composita sunt ex consimilibus: et inquan-
12
tum collum compositum est ex consimili-
13
bus eueniunt ei egritudines consimiles: et
14
inquantum collum compositum est ex officialibus
15
membris eueniunt ei egritudines officiales. Et nos intendimus
16
dicere egritudines que possunt ei euenire.
17
¶ Capitulum .I. Quod est de oppilatione.
18
〈H〉Ec quidem egritudo scilicet oppilatio accidere potest
19
in venis: neruis: et in ipsa nucha. Et cura huius
20
est manifesta scilicet cum rebus aperitiuis et subtiliati〈-〉
21
uis humorum. et hec cura est generalis oppilationi〈-〉
22
bus omnium membrorum.
23
¶ Capitulum .II. Quod est de relaxatione.
24
〈H〉Ec quidem egritudo accidit in collo maxime ac〈-〉
25
cidentaliter scilicet propter apostema quod fit vel oritur in nu〈-〉
26
cha: et inde sequitur sub apostemate relaxatio omni-
27
um membrorum generaliter. et si fuerit apostema magnum
28
valde: vel forte interimit subito. Sed si fuerit apostema paruum cum
29
modico dolore et tumore: non inde efficitur relaxatio. et si apo〈-〉
30
stema cum tumore factum fuerit solum immediate nuche priuabi〈-〉
31
tur inde sensus solum in media parte corporis scilicet exposito: sed
32
motus remanebit in parte apostematis. quare talibus in prin〈-〉
33
cipio consulimus fieri phlebotomiam si virtus fuerit suffici-
34
ens: et postmodum inungere locum cum coto madefacto in
35
oleo rosato tepido multotiens: et ipsum cotum sic madefactum
36
per totam noctem desuper tenere vsque mane. Et esto certus quod
37
si confirmabitur apostema deueniet infirmus ad priuationem
38
sensus et motus: vt supra dictum est. Et scire debes quod opinio
39
quorundam antiquorum medicorum fuit: quod priuatio sensus vel
40
motus: vel vtriusque simul non fit: nisi ex frigiditate solum. Sed
41
nos dicimus quod possibile est priuationem sensus et motus fie〈-〉
42
ri in corpore temperato: et etiam in illo cui caliditas modicum
43
excedit et absque dubio egritudo hec euenire potest ex diuer-
44
sis causis: et etiam ex frigiditate.
45
¶ Capitulum .III. Quod est de spasmo.
46
〈E〉T fit quidem spasmus in collo sicut in alijs mem〈-〉
47
bris accidere consueuit. et est duarum specierum scilicet ex sic〈-〉
48
citate et humiditate: et spasmus qui fit ex siccita-
49
te possibile est vt accidat successiue et paulatiue:
50
et possibile est quod fiat subito propter intensam euacuationem hu-
51
miditatum factam subito. Sed spasmus qui fit ex humiditate:
52
semper subito habet prouenire: et huius humiditatis sunt due species:
53
vna quidem que non conuertitur in vaporem: sed remanet sic infusa in ner〈-〉
54
uo. vnde ingrossatur: contrahitur: et abbreuiatur: et sic spasmus effi〈-〉
55
citur. et est etiam alia humiditas: ex qua resoluitur vapor: et inde
56
spasmus efficitur: eo quod membrum quod ferre poterat dictam hu-
57
miditatem antequam conuerteretur in vaporem: post conuersionem
58
eius minime potest eam sustinere. quare inde spasmus habet deuenire. et
59
siquis nobis obijceret dicens: quod in eadem hora in qua humi-
60
ditas resoluitur in vaporem. dolor inde percipi deberet: et non
61
sentimus illum. dicimus quod vapor donec in motu existit pro
62
maiori parte non facit dolorem: nisi figatur: quoniam si va-
63
por fuerit acutus et mordax: non tamen ex eo percipitur do-
64
lor: sed incendium solum et mordicatio inde habet proueni-
65
re. Sed spasmi qui fit ex siccitate: cura est generaliter hume〈-〉
66
ctare corpus totum: et specialiter membrum spasmatum. et
67
si fuerit ex humiditate purgabis eum cum hierapicra: et si-
68
milibus. et vnge locum cum oleo de iasemini et camemilli-
69
bo[*]camemilli-bo corrupt for camemillino. et oleum de lilio est medicamen proprium spasmo qui fit
1
ex humiditate: et si fuerit dicta humiditas in vaporem con-
2
uersa: et inde factus sit spasmus: purgabis eum cum medici〈-〉
3
nis predictis: et vnge locum oleis predictis addendo eis
4
hysopum recentem.
5
¶ Capitulum .IIII. Quod est de tremore.
6
HEc egritudo oritur in collo sicut in alijs mem-
7
bris: et est pugna et temptatio victorie: que fit in〈-〉
8
ter ponderositatem membri et virtutem quam deus pre-
9
stauit motui membrorum animalium quoniam quando dominatur
10
grauedo et ponederositas membri supra virtutem ipsius inclinatur
11
inferius: et si virtus preualebit ponderositati et grauedini ele-
12
uabitur superius. et sunt duo motus qui fiunt successiue: et
13
isti motus diuersi cum coadunantur simul dicuntur tremor. et
14
collum quidem preparatum est recipere tremorem ex qualibet leui
15
causa adueniente virtuti motiue propter grauedinem et ponde〈-〉
16
rositatem capitis: quoniam caput pre ceteris membris hominis gra-
17
uius et ponderosius extitit. Et scias quod tremor accidit aut
18
post egritudines: aut post euacuationem superfluam aut ab ex-
19
trinseco propter frigiditatem aeris: ant[*]ant corrupt for aut propter percussionem: aut ex vul〈-〉
20
nere adueniente capiti consolidato aut non consolidato. ex qui〈-〉
21
bus virtus motiua debilitatur. vnde fit tremor. Et capita leporum
22
elixata cum aqua et sale et oleo rosato comesta iuuant mirabili-
23
ter: sicut experimento probatur: et hoc iuuamentum faciunt virtute
24
diuina in hac egritudine que virtus dicitur virtus occulta: seu a
25
tota specie. Et iam aliqui veteres conati sunt loqui super hac
26
virtute: et ego dico quod impossibile est scire certitudinem ipsius: quoniam
27
intellectui humano adeo sublimi et glorioso impositus est termi〈-〉
28
nus vltra quem impossibile est ipsum pertransire. Et o quam bene di〈-〉
29
xit Galienus quando dixit quod ista scire pertinet ad solum deum altissimum
30
et omnipotentem quia videmus quod medicamina vlcerum: pulmonis: et pu〈-〉
31
stularum ipsius in hoc mundo reperiuntur: et nos ipsa igno〈-〉
32
ramus: tamen pecudes ipsa cognoscunt: quia quando aliqua ouis
33
habet vlcus in pulmone separatur ab alijs: et vadit querendo res
34
Et dicunt pastores quod ipsa querit herbam vel herbas ad co-
35
medendum: et in continenti post comestionem liberatur a vul-
36
nere liberatione perfecta. et ego iam vidi in pulmonibus pecu〈-〉
37
dum signa solutionis continuitatis cum consolidatione integra et per-
38
fecta: et non cognoui nec cognosco herbam illam hucusque neque
39
etiam aliqui ex predecessoribus nostris ipsam cognouerunt.
40
¶ Syrupus conferens tremori et confortat omnia membra: et ca〈-〉
41
put proprie. ℞. rubee tinctoris sticados: et corticis citri: et cor〈-〉
42
ticis exterioris fisticorum ana .℥.I. thuris puri: masticis et ro〈-〉
43
sarum ana aureos .V. et liquiricie pondus quarte partis omnium
44
predictorum. conquassentnr[*]conquassentnr corrupt for conquassentur omnia et infundantur omnia pre〈-〉
45
ter masticem in .XV. libris aque feruentis per noctem vnam. postea
46
adde masticem: demum bullias lento igne ponendo cum predictis
47
ad bulliendum aureum .I. puri auri. et bulliant vsque ad consumptio〈-〉
48
nem medietatis. et cola optime exprimendo. in dicta colatura
49
pone libras .V. syrupi facti cum decoctione corticis citrorum et zu〈-〉
50
caro decocti ad spissitudinem et libram vnam mellis dispumati: et
51
bulliant simul vsque ad spissitudinem syrupi. et bibat ex isto syrupo
52
patiens omni mane .℥.II. cum .V.℥. aque in qua extinctum sit ferrum
53
purum mundum et limatum: et omnino absque erugine. et euentatum ab
54
omni cinere. seu pulucre[*]pulucre corrupt for puluere vel sordicie. que consueuit ferro adherere: et
55
tandiu debet ipsum calefieri et in ipsa aque extingui. donec aque me-
56
dietas consumetur et postmodum coletur. et cum ipsa syrupus debet distem〈-〉
57
perari. Et inunge nucham et collum descendendo inferius per spinam
58
vsque inferius cum oleo de ben aromatizato. et si non inuenis illud
59
quamuis non sit ita vtile facias cum oleo sinapis. Et est necesse
60
medico considerare et subtiliter attendere omnia ista scilicet complexionem
61
patientis. etatem. tempus. regionem. et consuetudinem. et regimen
62
eius tempore sanitatis scilicet si homo laboriosus sit et assuetus pati
63
vigilias. aut non et secundum quatitatem coadunationis predictorum facere
64
debet medicus prout melius sibi videbitur conuenire. addendo vel di-
65
minuendo. Et scire debes quod differentia est inter cibum et medici〈-〉
66
nam: eo quod medicinam mensurare debemus secundum tempus etatem complexionem
67
et consuetudinem. et regionem. et egritudinem. sed cibus minime
68
sic est mensurandus: quoniam si complexio cibi elongata fuerit valde a com〈-〉
69
plexione patientis. quamuis talis cibus frangat complexionem et causam egri〈-〉
1
tudinis. tamen inde corpus non recipit nutrimentum. sed expellitur
2
cum fecibus et superfluitatibus. quare oportet vt cibus sit complexionis
3
equalis: neque eum conuertere debes ad oppositum cause facientis
4
egritudinem. verbi gratia. vt si sit senex frigide complexionis et in tem〈-〉
5
pore frigido. et non assuetus labori et exercitio et cibes eum
6
cibis calidis. non inde recipient nutrimentum membra sua. immo
7
repudiabunt. Et si qnis[*]qnis corrupt for quis dixerit quod mel est cibus calidus et seni〈-〉
8
bus laudatus. dicimus quod quamuis sit calide complexionis: non tamen
9
multum in caliditate excedit. et non calefacit corpus nisi intantum
10
quantum recipit de caliditate a corpore: eo quod non multum elongatur a
11
complexione naturali corporis nisi intantum decoquiretur quod eius sapor ad
12
amaritudinem deueniret: et tunc membra senis: et etiam aliorum non
13
recipient nutrimentum. Mel autem cum sit dulce non multum elon〈-〉
14
gatur a complexione equali. et senex est animal. et inquantum est animal.
15
habet caliditatem actualem. mel vero cum sit calidum cius[*]cius corrupt for eius ta-
16
men caliditas est potentialis. et caliditas animalis est ma-
17
nifesta: et mellis caliditas est occulta et propter hoc nutrire
18
potest. Res autem que excellenter calida existit neque prestat nu〈-〉
19
trimentum senibus neque alijs. Et etiam si iuuenes qui calidas
20
patiuntur egritudines nutrire volueris rebus frigidis in ex-
21
cessu: non inde nutrientur: immo repudiabuntur talia a natu〈-〉
22
ra sui corporis: quamuis talia cause egritudinis sint contraria: quo〈-〉
23
niam si talem infirmum nutrire volueris folijs mandragore: non
24
restaurabitur: neque nutrietur aliquid ex eis. Sed in lactucis est
25
res laudabilis valde: quia quamuis eius frigiditas fortis existat
26
eius tamen substantia non est grossa: quare cito a corpore incipit pas-
27
sionem: et omnia que hic diximus: sint tibi in memoria in omnibus
28
alijs egritudinibus tanquam necessaria.
29
¶ Capitulum .V. Quod est de egritudinibus spondilium colli.
30
ACcidit spondilibus colli vt recipiant humores
31
viscosos: mucillaginosos qui diuiduntur et spar-
32
guntur inter coniunctionem ipsorum spondilium. et acci〈-〉
33
dit ex hoc quod ipsa spondilia profundentur intrinse-
34
cus vel extrinsecus promineant. Et quando exterius prominent le〈-〉
35
uis tunc cura existit: quia inde nucha non recipit lesionem. sed quando in〈-〉
36
trinsecus profundantur: tunc necem inducunt: quia inde sequitur
37
squinantia pessima et mortifera. et quando a medico causa talis co-
38
gnita perfecte fuerit: purgare debet corpus generaliter ab hoc humo-
39
re: et hoc facere poterit cum colloquintida et bdelio: quia sunt
40
optima in hoc casu. Et stude in exiccando illum humo-
41
rem dissoluendo ipsum. Et pone super spondilia colli puluerem
42
gariofilorum: et macis mixtum cum vino ad modum emplastri: et li-
43
ga desuper: et da ei ad deglutiendum ea que sint lenia aliquan-
44
tulum grossa: sicut est mica panis optime fermentati: et similia.
45
Et fac eum sternutare inclinato capite. quoniam inde recipit iuuamen-
46
tum. Et in summa dico quod cura istius egritudinis est primo cor〈-〉
47
pus totum euacuare generaliter ab humore: et specialiter seu particulariter
48
masticando grana catapucie expuendo exterius flegma quod inde ex-
49
ierit ab ore: et desiccando humorem: seu consumendo. ponendo
50
desuper emplastrum predictum ex macis: et gariofilis distemperatis
51
cum vino: et stude paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue ad redeundum spondile: vel spondi-
52
lia ad locum suum naturale: cognoscendo quod hec egritudo natu〈-〉
53
raliter periculosa est valde et festina. Et propter hoc studiosus esse
54
debes in cura: prestando remedia absque dilatione.
55
¶ Capitulum .VI. Quod est de dislocatione spondilium colli.
56
DIslocantur hec spondilia: aut versus partem dex-
57
tram: vel versus sinistram. Et hec dislocatio est valde
58
grauis: et inde accidentia fortia et difficillima con-
59
sequuntur. et si dicta dislocatio vel tortura fue〈-〉
60
rit parua. modicum inde infirmo sequitur nocumentum. Sed si
61
fuerit magna dislocatio: forma eius erit sicut angulus rectus
62
vel lauda[*]the following gap seems to be left for the Greek letter et efficitur inde relaxatio totius corporis: aut squi-
63
nantia: et spasmus. et hoc accidere potest aut ex casu: vel apostemate
64
que faciunt exire spondilia ex locis suis. Ex dislocatione spon-
65
dilium veniunt accidentia hec: quoniam si fuerit dislocatio so〈-〉
66
lum absque lesione nuche: accidit ex hoc paruitas membrorum
67
et priuatio nutrimenti ipsorum. et prouenit ex hoc sicut accidit
68
arbori imperfecte: fracte: in qua nutrimentum tortuose procedit.
69
et potest etiam ex tali dislocatione infirmus fieri gibbosus.
1
Sed si dislocatio facta fuerit solum in vna parte: cum hec
2
fuerit parua aduenit inde membris paucitas nutrimenti. sed si
3
fuerit magna fit inde relaxatio medietatis totius corporis propter
4
extensionem que fit in alio latere: eo quod quando spondili accidit extensio
5
sequitur inde spasmus absque dubio: et quodlibet istorum accidentium
6
per se potest inducere necem: et multo magis si omnia simul fuerint con〈-〉
7
gregata: et ego puto quod relaxatio illa que causa humorum fit: mortem
8
infert suffocando propter priuationem anhelitus pectoris. Et omnibus
9
predictis egritudinibus confert flebotomia propter dubitationem apostema-
10
tis: et resoluere id quod infusum est de humore: et deriuare ad
11
aliam partem illud quod nondum est infusum: et confortare locum lesum seu
12
percussum: et id in quo omnia prescripta iuuamenta simul sunt coa〈-〉
13
dunata: est oleum rosatum in quo rose recentes vicibus pluri-
14
bus sunt infuse. et sufficit illud ad inungendum locum: et si res
15
fuerit aliquantulum dilatata ad dissolutionem humorum: adde
16
oleum de lilio et de iasemino si poteris inuenire. Sed si egritu-
17
do fortis extiterit operatio erit inanis. ¶ Et postquam locutus
18
sum de spondilibus: nunc loqui intendo de nucha: Et scias quod
19
nucha est sicut fons a qua mittitur omnibus membris que sunt sub ipsa
20
sensus et motus: et nerui sunt sicut riuuli qui oriuntur ab ipsa.
21
¶ Capitulum .VII. Quod est de egritudinibus nuche.
22
ET accidit in nucha aliquando stupor qui fit a me〈-〉
23
dico propter appositionem frigidarum rerum desuper. aut pro〈-〉
24
pter equitationem factam per magnam niuem: et fit inde
25
quedam species egritudinis: que in arabico dicitur
26
alchadar: in qua priuatur sensus et motus membrorum existentium
27
sub ipsa. Et huic egritudini confert inungere locum cum oleo
28
nucum cui additum sit in qualibet .℥. ipsius octaua pars au-
29
rei vnius ex euforbio: et si non haberes oleum de nucibus: po〈-〉
30
ne loco eius oleum de lilio mixtum cum oleo oliuarum: et oleum de ben
31
etiam mixtum cum oleo de iasemino similiter in hoc loco confert
32
valde. Et adde predictis oleis ad confortationem caloris inna〈-〉
33
ti de oleo balsami: et alia olea confortantur accidentaliter cale〈-〉
34
faciendo ipsa ad ignem. et sic agendo operabitur tua medicina
35
perfecte. Et scias quod id quod patitur nucha de egritudinibus
36
patiuntur etiam nerui qui oriuntur ab ipsa. Et mihi iam acci-
37
dit id quod dicam tibi scilicet quod eundo precepto regis in abuzacha-
38
dria cum frigore vehementi et forti pluuia et vento. qui quidem ven-
39
tus mihi adueniebat parte sinistra pede meo ex illa parte existen-
40
te discooperto durante illa tempestate sic per totum diem. et sic eun-
41
do mihi cecidit patitus de pede: et non potui ipsum intus redu〈-〉
42
cere eo quod non poteram mouere coxam: quare alius mihi posuit
43
ipsam in pede: et iterum cecidit: et reiteratus fuit mihi: et tertio ite〈-〉
44
rum cecidit et mihi ab alio impositus fuit: eo quod minime coxam et crus
45
mouere poteram: et tunc cognoui quod a pede crure et coxa priua〈-〉
46
tus erat motus et sensus. Et cum veni ad patrem meum non potui
47
ire sed ductus fui ab alijs: quare inunctus fui in coxa et spondilibus
48
inferioribus cum oleo illo quod apportaueram causa illius infirmi pro quo
49
veneram qui quidem erat paraliticus: et in quo priuatus erat sensus et motus: et
50
in illo oleo erat balsamum. Et feci mihi aerem rectificari cum for〈-〉
51
ti igne et magno. et adueniente die fui liberatus. et pro certo sci-
52
as quod nerui citius valde apti nati sunt recipere egritudines quam
53
ipsa nucha: quamuis nerui sint duriores et solidiores ac densio〈-〉
54
res ipsa nucha: tamen quia sunt subtiliores ipsa: ideo citius et leuius
55
possunt recipere passiones. Et etiam quia a diuina prouidentia nucha habet de〈-〉
56
fensorium ad sui custodiam et conseruationem cum sit sicut radix: eo quod
57
a destructione et corruptione ipsius destruuntur omnis nerui qui
58
sunt sub ipsa: et non conuertitur scilicet quod a destructione alicuius ner〈-〉
59
ui: vel neruorum destruatur nucha vel corrumpatur.
60
¶ Capitulum .VIII. Quod est de apostemate nuche.
61
ET hec egritudo accidit nuche aut in substantia ip-
62
sius aut in pellicula que est circundans ipsam: et potest
63
hoc accidere ab humoribus diuersis sed propter acui〈-〉
64
tatem et velocitatem egritudinis oportet te esse solicitum
65
circa flebotomiam: etiam si virtus debilis fuerit. Quod si fuerit debilis
66
minues de quantitate. si fortis fuerit in maiori quantitate extra〈-〉
67
here debes. et postmodum purgare humorem illum quem videris
68
vel cognoueris abundare cum medicinis sibi appropriatis. et
69
postea inunges locum cum oleo rosaceo calefacto ad ignem: vel
1
cum oleo rosaceo mixto cum oleo de lilio. aut cum oleo de iasemi〈-〉
2
ni. aut cum oleo de alchachoen. quodcunque eorum inueneris magis
3
apte: eo quod id quod inuenitur in ipsis non est res de qua medicina
4
magnam faciat solicitudinem. Et esto certus quod scientia medicina〈-〉
5
lis non operatur ab aliquo perfecte nisi post longam et multam
6
consuetudinem. et longam experientiam in ipsa. et nullo modo cum sophi〈-〉
7
sticationibus vel sophismis logicalibus. Eo quod si aliquis so〈-〉
8
phisticando se voluerit intantum subtiliare in medicinis laxa-
9
tiuis: vt inueniat in ipsis quantitatem et qualitatem purgationis pro〈-〉
10
portionaliter: vt egritudo et quantitas humoris vel humorum
11
exigere videtur. et non excedat in plus vel minus vno pilo. in-
12
tantum perturbabitur eius mens et intellectus ipsius taliter de-
13
uiabit: quod tardabit in curatione infirmi intantum: quod infirmus
14
inde ad mortem poterit deuenire.
15
¶ Capitulum .IX. Quod est de oppilatione nuche.
16
ET quidem oppilatio que fit in nucha accidit ab humo-
17
re grosso: et potet fieri in vna parte ipsius nuche vel
18
in tota nucha. quod si fuerit in pate: erit relaxatio cor〈-〉
19
poris eiusdem partis secundum diametrum. et si fuerit in tota
20
nucha: erit relaxatio totius corporis ab illo spondili inferius.
21
Et si dicta oppilatio fuerit debilis atque parua. accidet inde
22
solum durities et pigricia sensus et motus absque relaxatione
23
completa. Quare medico conuenire videtur propinare in hoc ca〈-〉
24
su ea que sunt aperitiua subtiliatiua et incisiua: et vrine pro-
25
uocatiua. Et iam est cognitum quod quodlibet aperitiuum et incisiuum ab-
26
stersiuum existit: et non conuertitur quod quodlibet abstersiuum sit
27
aperitiuum et incisiuum. Et scias quod syrupus squinzabin squilliticus
28
factus cum melle distemperatus cum quattuor tantum ipsius aque
29
rosacee in hoc casu multum commendatur. et si in eadem aqua
30
rosacea decoctum fuerit aliquid liquiritie mundate erit longe melius
31
quia remouet acuitatem et ponticitatem aceti: et inde etiam remouet
32
nocumentum quod in neruis habet generare. Et si composueris ei
33
hanc medicinam erit valde vtilis. ℞. hyreos: pollycarie: eupa〈-〉
34
torij: assari ana aureum .I. centauree maioris quartam partem aurei
35
.I. seminis melonis mundati ad pondus medietatis omnium
36
predictorum. liquiritie quartam partem totius predictorum. conquassen〈-〉
37
tur que sunt conquassanda: et pone ad lentum ignem cum .℥.XV.
38
aque donec redeat ad medietatem. et coletur optime expri-
39
mendo. et pone in illa colatura de syrupo citri. et de syrupo
40
squinanti ana .℥.I. et bibat ex illo .VII. diebus vel .X. et poterit
41
esse quod cum eo liberabitur. quod si non liberaretur ex eo prepara te
42
ad purgandum ipsum ex illo humore. Et hec medicina est val〈-〉
43
de conueniens in hoc casu. ℞. almuchel et est bdellium: et
44
iaussie quod est armoniacum: et ales beneg id est serapinum ana aureum
45
.I. coloquintide quartam partem aurei vnius. Incide coloquintidam
46
minutim: et misce cum ea aureum .ß. ex medullis amigdalarum mun〈-〉
47
datarum et quartam partem aurei .I. ex puluere dragaganti et ommnia mala-
48
xa cum syrupo squinabin in magdaleonem. et propina ex ipso aureos
49
.V. cum aqua calida ad bibendum. et si non purgaretur sufficienter.
50
distemperabis de reliquo cum aqua calida et dabis ei. et fac eum
51
seruare custodiam quemadmodum conuenit in alijs laxatiuis. et inun〈-〉
52
ge nucham in loco vbi cognoueris esse oppilationem cum oleo de ias〈-〉
53
semini. vel rosaceo. de quocunque melius habere poteris quoniam
54
ista habent oppilationem eius remouere cum auxilio dei. et esto
55
certus quod ita est de nucha. sicut de alijs membris corporis:
56
eo quod si elongata fuerit a sua complexione naturali. oportet
57
te laborare vt ipsam redire facias ad eandem. et non debes
58
eam curare cum rebus multum remotis a temperamento
59
vel equalitate. Et medicamenta que in eis facies non debent
60
penitus secundum gradum pertransire. sed secure vti pote-
61
ris his que sunt calida a principio primi vsque in fine secun-
62
di gradus ponendo semper cum predictis confortantia cum
63
aliqua stipticitate faciendo aromaticitatem. et aromatica exu〈-〉
64
berare cum predictis vltra posse. quoniam est perutile in hoc
65
membro absque dubio. Et oportet te etiam cum omni solici〈-〉
66
tudine preuidere et considerare in hoc membro. vt minime
67
ei applicare facias que sunt calida vel frigida. sicca vel hu-
68
mida in tantum quod membrum non possit ea faciliter sustinere.
69
¶ Capitulum .X. Quod est de apostematibus que fiunt circa guttur.
1
〈E〉T fiunt circa collum et guttur apostemata: et pro maiori
2
parte fiunt prope caput. et communiter ab omnibus nomi〈-〉
3
nantur ista que in istis locis oriuntur ganzirra id est scro-
4
fule. Materia vero harum est flegma. et istud flegma.
5
aut est grossum. aut viscosum. aut est flegma grossum desiccatum
6
vltra id quod sue complexioni pertinere videtur. et conuersum quasi ad na〈-〉
7
turam melancolie. Et potest etiam fieri a tali flegmate cui humor
8
adustus habens acuitatem naturaliter sit admixtus. Quare disso〈-〉
9
lutio et maturatio in tarditate et breuitate istarum erit secundum naturam predi〈-〉
10
cti humoris et mixtionem ipsorum adinuicem. quoniam si in dictis apostematibus
11
nulla rubedo apparuerit. firmus esse debes in tua opinione. quod om〈-〉
12
nino sunt absque mixtione alicuius humoris acuti: et si cum hoc du〈-〉
13
ra fuerint. significatur quod melancolie habent pertinere: et si mollia fue〈-〉
14
rint scire debes quod flegma naturale dominatur in eisdem. Cura horum est em-
15
plastrizare ea in principio cum camemilla. et farina ordei: et rosis mi〈-〉
16
xtis cum aceto: eo quod acetum habet flegma incidere et subtiliare: et su〈-〉
17
is nocumentis obuiare. et frangit acuitatem humoris acuti si ex
18
eo aliquid est in causa. et da ei ad bibendum syrupum squinzibin ad inciden〈-〉
19
dum flegma cum decoctione liquiritie et passularum enucleatarum: eo quod liqui-
20
ricia et passule habent nocumentum: quod potest prouenire ab acuita〈-〉
21
te et siccitate squinzabin remouere. ¶ Aliud emplastrum est quod
22
eas dissoluit. ℞. radices alcharscaunia: et credo quod sit ciclamen
23
et karobe porcine. et distempera cum decoctione camemille. et fac
24
emplastrum: considerando: vt non insistas in istis solum cum resolutiuis:
25
ita vt non misceas cum eis aliqua humida. sicut est flos lingue boui〈-〉
26
ne que est valde vtilis in hoc casu. et est succus pomorum eo quod si
27
vsus fueris resolutiuis vaporabitur subtile et remanebit gros〈-〉
28
sum quod indurabitur et conuertetur ad lapideitatem. et nos videre pos〈-〉
29
sumus simile in operationibus illorum qui intendunt abstergere et mundifica〈-〉
30
re canales aquarum a rebus duris et grossis existentibus in eis. quoniam
31
ipsi non insistunt solum in extirpando et abstergendo. verum est cum spar〈-〉
32
sione aque in maxima quantitate vt ille grossicies vndique molli〈-〉
33
ficentur. et cum eadem aqua defluendo recedant. et hoc idem faciunt medi〈-〉
34
ci et facere debent scilicet ponere humectantia. et mollificantia. cum
35
resolutiuis. ad hoc vt adequentur simul materie. et vt citius resoluantur et
36
euaporentur equaliter. Et purga infirmum ab humore illo a quo tibi vi〈-〉
37
detur conuenire. et non indiges flebotomia in hac egritudine pro maiori
38
parte. quoniam raro a sanguine et cholera habent prouenire. Et si fuerit
39
aliquando ab istis vel ab aliquo istorum est valde rarum. et hoc cognoscere
40
potes suis signis. prout iam supra determinatum est et si sanguinem
41
cognoueris exuberare minue ex illo. prout tibi videbitur conueni〈-〉
42
re secundum virtutem patientis: et complexionem ipsius. Sed si infirmus cum predictis
43
scrofulis sic permanserit. et steterit longo tempore absque regimine aliquo
44
et consilio medicorum nec vsus fuerit resolutiuis subtiliatiuis et
45
incisiuis tunc omnino ille ad saniem deriuabunt quare propera cum omni
46
solicitudine ad eius generationem faciendam. et si complexio infirmi humi〈-〉
47
da fuerit: fac emplastrum ex pasta fermentata mixta cum butyro
48
et si eius complexio ad aliquam siccitatem deriuauerit: et tunc habeas
49
micam panis. malaxa eam cum decoctione pedum arietis. Et cum ma-
50
turatum fuerit apostema aperi locum in loco ipsius pendenti. vt inde
51
sanies facilius et melius possit mundificari. Et hoc si optime co〈-〉
52
gnoueris et sciueris anotomiam membrorum. et caue ne decipia〈-〉
53
ris in incisione scilicet vt non facias eam in loco vene. vel arterie. aut
54
nerui. ita vt ex illa incisione possit longe maior egritudo oriri
55
priore. eo quod si scientiam anotomie penitus fueris ignorans. ita
56
quod eam non fuisti expertus nec eam vidisti. sed solum ex ea scis aliquid
57
ex auditu impossibile est vt veritatem huius possis cognoscere certissi〈-〉
58
me: et perfecte: et maxime in membris paruis: et propter hoc si fueris sic igno〈-〉
59
rans caueas tibi ab incisione facta cum ferro omnino. sed pone super lo〈-〉
60
cum quem intendis aperire stercus columbarum malaxatum cum brodio
61
pedum arietis. si fuerit delicatus et mollis complexionis aut puer.
62
Sed si infirmus fuerit rusticus ve senex. miscebis et malaxabis di〈-〉
63
ctum stercus cum sapone molli. Et si fuerit infirmus mediocris
64
complexionis et etatis miscebis cum butyro antiquo: quoniam faciet locum
65
aperiri in breui. Et rege infirmum subtili regimine longo tempo-
66
re scilicet cum pullis paruis: et tasfea facta cum aceto. et pullis plenis
67
amigdalarum et panis madefactus in oleo cum modico sale et come〈-〉
68
stus confert valde. Et facta apertione primo pone intus tentam
69
inuolutam in melle per diem vnam et alijs diebus pone tentam optime
1
tinctam ex vnguento de palma dissoluto cum oleo rosaceo. et fac
2
prout tibi videbitur conuenire considerata etate infirmi et sua com-
3
plexione: et secundum quantitatem consolidationis vulneris ita tentam de-
4
bes dimittere donec fuerit liberatus cum adiutorio dei.
5
¶ Capitulum .XI. Quod est de solutione continuitatis colli.
6
〈E〉T quia collum est membrum compositum: ideo ei acci-
7
dere potest solutio continuitatis sicut alijs membris
8
accidere consueuit: et hoc ei euenire potest aut ab extrin〈-〉
9
seco: aut ab apostemate. Et scias quod multe egri-
10
tudines oriuntur in collo ex dissolutione continuitatis: et
11
maxime in neruo nominato in arabico neruus retrogradus
12
et quando egritudo ibidem generatur: destruitur vox: eo quod
13
partes epigloti non clauduntur debite et conuenienter: nec di〈-〉
14
latantur: et efficitur eius vox rauca ad similitudinem vocis
15
hominis fortiter infrigidati: et si dictus neruus fractus fue-
16
rit: cura eius tunc est impossibilis. Sed si fuerit dicta egri-
17
tudo ex apostemate: tunc curabitur curato apostemate. Qua〈-〉
18
re studeas in remouendo ipsum sicut diximus scilicet cum eua-
19
cuatione: et purgando humores: et resoluendo ipsos: et facien〈-〉
20
do omnia predicta tempore conuenienti. Sed si fuerit ex oppilatione eua〈-〉
21
cua corpus cum laxatiuis: et postea studeas in dissoluendo op〈-〉
22
pilationem: et in aperiendo eam cum oleo anetino et similibus: do〈-〉
23
nec redeat membrum ad statum suum proprium miscendo cum pre-
24
dictis aliqua que sunt stiptica et aromatica. Sicut recipien〈-〉
25
do ex oleo rosaceo partem vnam in tribus partibus olei anetini
26
et ex eo inunge locum. Sed si dicta causa processit a mala complexio〈-〉
27
ne frigida neruo eueniente que eidem superuenerit a niue vel
28
vento: aut pluuia: vel aliquo alio frigido aere: aut ab appo〈-〉
29
sitione medicinarum frigidarum et narcoticarum: sicut imperiti medici
30
facere consueuerunt: tunc cura tua esse debet cum rebus ca〈-〉
31
lefacientibus: et inquantum causa fuerit frigida actu et poten-
32
tia in tantum ei resistere debes cum rebus contrarijs calidis scili〈-〉
33
cet actu et potentia. Et quia ex predictis causis coagulatur sanguis
34
ille qui in neruo predicto existit: ideo insistere debes cum re-
35
bus calefacientibus et aperientibus actu et potentia: sicut sunt
36
ista et his similia scilicet oleum anetinum: et oleum de narcisco. et pingue〈-〉
37
do de alchorac id est grue: et aliquantulum pinguedinis galline:
38
misceantur omnia supradicta: et calefac istud vnguentum et inun〈-〉
39
ge locum pluries sic faciendo et madefac cotum in eodem tepido
40
et superpone. Et scias quod omne membrum existens in principalitate et
41
nobilitate nerui. minime sustinere potest contrarietates medi-
42
cinarum existentium in vltimo absque medio. eo quod quamuis fuerit
43
membrum densum: solidum atque firmum: cum hoc toto destruitur
44
eius virtus. et perditur et adnichilatur. ex appositione talium
45
medicinarum existentium in vltima contrarietate. Et hoc cogno〈-〉
46
scere debes ex dictis antiquorum et vera dicunt loquendo de
47
dentibus scilicet id quod eis magis nocere percipitur. est quando
48
extrema eis accidunt absque medio scilicet comedere. vel bibere
49
calida actu in excessu post frigida actu in excessu. et tamen
50
substantia eorum est densa. solida atque dura ad recipiendum
51
passionem et in tantum sunt dure substantie: quod aliqui antiquo〈-〉
52
rum medicorum crediderunt quod essent impassibiles et absque
53
sensu. et tamen veraciter sunt sensibiles. ¶ Quanto ergo ner〈-〉
54
ui qui sunt molliores et magis delicati debent magis recipe〈-〉
55
re passionem et perturbationem ab extremis ipsis dentibus
56
et absque dubio quando medici ponunt hanc comparationem
57
principaliter in dentibus: non intelligunt solum de dentibus
58
sed de omnibus alijs membris corporis. Sed cum hoc nocu〈-〉
59
mentum percipitur in dentibus. qui sunt tam dure et dense sub〈-〉
60
stantie. quanto magis in alijs que sunt mollioris valde et
61
rarioris substantie percipi deberet. regimen ergo eius debet
62
ad caliditatem modicam pertinere. Et omnes alie medici-
63
ne sint temperate: vel ad modicam caliditatem pertinentes
64
quemadmodum supra diximus: sicut in cibis eorum propi〈-〉
65
nare turtures et minutas aues nemoris. et etiam passeres in
66
estate elixatas: et in hyeme assatas in veru: vel decoctas cum
67
almuri vel suffrictas in sartagine. sed scias quod ea que sunt in
68
vltimo assata magis medicine habent pertinere quam ad cibum
69
vel ad nutriendum.
1
¶ Capitulum .XII. Quod est de inflatione facta in epigloto.
2
〈E〉T oritur quidem in epigloto apostema et diximus
3
curam: sed non nocet specialem huius hic rememo-
4
rare. Quare primo flebotomare debes infirmum
5
de cephalica brachij dextri: et extrahere de san-
6
guine secundum quod tibi videbitur conuenire. Et si videbis epiglotum for〈-〉
7
titer rubere et in tactu calidum da ei ad bibendum paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue
8
aquam rosaceam in qua diu steterint semina citoniorum cum
9
zucharo et modico aceti: ita vt non percipiatur sapor eius scili-
10
cet aceti. Sed si fuerit absque caliditate et rubedine manifesta:
11
tunc fac eum gargarizare rob de moris mixtum cum aqua rosa〈-〉
12
cea: et etiam de illo paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue et suecessiue[*]suecessiue corrupt for successiue atque continue deglu-
13
tire: et subtilia cibum eius propinando ei solum ius pulli cum pane
14
optime fermentato. Et si apostema fuerit magnum et multi no〈-〉
15
cumenti: omnino flebotomare eum debes. Et etiam si nocumentum
16
ipsius fuerit debile: penitus flebotomare debes: eo quod san-
17
guis secum ducit humores: et tempus est breue: et nocumentum quod
18
ex minutione sanguinis habet prouenire: cito poteris restau-
19
rare. Sed si timuerit infirmus minutionem: purga eum cum pur〈-〉
20
gatione leui: scilicet cum hac decoctione. que ℞. mirobalanorum
21
eitrinorum[*]eitrinorum corrupt for citrinorum: et violarum: et seminis cartami: et seminis angera id est vr〈-〉
22
tice et liquiritie ana partes equales. Et omnia ista pone iu[*]iu corrupt for in aqua de〈-〉
23
coctionis masticorum. cuius quantitas sit ad mutationem coloris
24
aque. et fac omnia predicta morari in eadem per totam noctem et diem. Et
25
postea cola eam exprimendo fortiter. Et pone in eadem colatura
26
de syrupo tamarindorum vel de syrupo squinzibin prout tibi vide〈-〉
27
bitur conuenire. et de hac decoctione propina infirmo prout tibi vi-
28
debitur conuenire: seruando custodiam infirmo sicut fit in alijs
29
laxatiuis. Et si non percipitur in loco calor manifestus vel rubor
30
fac infirmum gargarizare syrupum squinzabin tepidum. et rob mo〈-〉
31
rorum. et aliquid aceti cum quatuor partibus aque dulcis. Et stude vt
32
eius complexio permutetur et alteretur ad siccitatem scilicet dando ei panem
33
optime fermentatum cum pullis assatis. et etiam ex farina ordei
34
vstulati fit cibus qui dicitur alzasu id est pultes: ceu iuscularum est fa〈-〉
35
ctus ex farina dicta ordei vstulati cum aqua et modico zucha〈-〉
36
ri: qui est valde vtilis in hoc casu. Et si color epigloti fuerit si-
37
milis colori melangiarum et in epigloto ipso apparuerit tumor
38
magnus valde cum duritie. dubitandum est valde de suffocatione
39
infirmi. quare properare debes ad flebotomandum infirmum
40
sciendo quod ille sanguis qui exierit erit grossus atque niger. Et sic
41
securabitur a timore suffocationis. Et purga infirmum cum lapi〈-〉
42
de lazulli. vel cum lauatura ipsius lapidis lazuli: secundum quod virtus
43
infirmi poterit sustinere: vel cum decoctione facta cum polipodio
44
epithimo: et helleboro nigro. ponendo cum predictis aliqua que
45
siccitatem predictarum habeant remouere: sicut sunt viole liquiri-
46
tia et nomifar. Et etiam ponere debes que habeant dolorem mitiga-
47
re: quonaim de consuetudine huius loci et egritudinis est dolere: et
48
punctionem sentire: sicut sunt flores sticados. et succus pomo〈-〉
49
rum. quoniam hoc conferunt dupliciter scilicet quia frangunt siccitatem et remo-
50
uent dolorem. Et si cognoueris quod humor sit multe magnitu〈-〉
51
dinis: tunc dare debes predictas medicinas laxatiuas cum tota
52
substantia frangendo siccitatem ipsarum cum oleo amigdalarum
53
dulcium. vel cum syrupo squinzabin facto cum passulis enuclea-
54
tis et maxime si infirmus fuerit quadragenarius: et coloris
55
bruni et pilosus: et nerui ipsius lacerti sint pleni grossi atque
56
lati. et ut consuetudo infirmi sit esse solitarius cum multis cogita-
57
tionibus: quia cum sic reperitur pro certo talis erit melancholicus. Sed si
58
infirmus fuerit iuuenis: et non fuerit complexionis melancolice.
59
quod scies quia color eius erit albus. et erit bone conuersationis et
60
consuetudinis: tunc scire debes quod ille humor non erit multe gros〈-〉
61
situdinis. Quare talibus dare debes decoctionem medicina〈-〉
62
rum solum absque substantia rectificando ipsas cum medicinis sibi
63
proprijs: et conuenientibus: vt nature amicabiliores existant prout
64
tibi melius videbitur expedire scilicet cum syrupo de melle: aut cum
65
sirupo citri. si intendis subtiliare humorem et confortare naturam:
66
aut cum syrupo pomorum: si intendis complexionem rectificare. et si
67
certus fueris quod humor faciens egritudinem sit sanguis: tunc
68
flebotomia est ei cura principalis. Est si aliquis alius humor vel hu〈-〉
69
mores fuerint vel erunt in causa: et etiam ex acutis scies in vno〈-〉
1
quoque quid erit faciendum ex predictis. Et quotienscunque in epiglo〈-〉
2
to: aut in vuulua magnum fuerit apostema dilatatum non potes
3
esse securus quin infirmus ad suffocationem possit deuenire.
4
¶ Capitulum .XIII. Quod est de squinatia[*]squinatia corrupt for squinantia.
5
〈E〉T scire debes quod squinantia potest fieri ex vno humo〈-〉
6
re vel ex pluribus. Et hoc scire poteris ex acciden〈-〉
7
tibus que ab egritudine fiunt. Quoniam si ex vno hu-
8
more fuerit: accidentia erunt significantia super illo
9
et si ex pluribus erunt composita accidentia atque mixta. Et quamuis
10
forte hoc difficile sit cognoscere: tamen si optime fueris perscrutatus
11
ex dictis accidentibus optime poteris cognoscere atque scire vnde
12
et ex quo humore dictum apostema fuerit generatum: et iam tibi signi-
13
ficaui in precedenti capitulo signa et accidentia simplicium: et ex
14
ipsis poteris satis leuiter composita cognoscere atque scire.
15
Quare si apostema fuerit compositum ipsum purgare debes cum me〈-〉
16
dicinis compositis: et si simplex cum ipsis medicinis simplicibus
17
supradictis. sed scias quod aliquando apostema vuule talis conditionis existit
18
quod nullatenus curam alicuius medicine recipere potest: et quando sic est:
19
tunc ad ferrum scilicet ad chirurgiam te redire oportet. Et quamuis hoc sit con〈-〉
20
tra nostram intentionem scilicet curare cum ferro. tamen volo vt scias a me
21
quod si eam incideres radicitus. inde grauissime egritudines ha〈-〉
22
bent prouenire scilicet quia aer ad pulmonem velociter:[*]velociter: corrupt for velociter [ (redundant colon)] tendit absque
23
obstaculo et defensione aliqua que possit frigiditatem aeris fran-
24
gere: et eius contemperare complexionem. vnde sequitur debilitas virtutis
25
cordis: et illa de causa virtutes debilitantur: et dissoluitur reuma: qua〈-〉
26
re infirmus velociter et subito ad mortem inde poterit perueni〈-〉
27
re cognoscendo quod si assam fetidam suspenderis ad collum
28
patientis apostema vuee vel squinantiam confert ei valde ex sui
29
natura et proprietate.
30
¶ Capitulum .XIIII. Quod est de apostematibus acciden〈-〉
31
tibus canne pulmonis.
32
〈O〉Riuntur etiam quedam apostemata in canna pulmonis quem〈-〉
33
admodum in meri fieri consueuerunt: et omnia ista
34
apostemata: siue que fiunt in meri: siue que in canna
35
pulmonis oriuntur: sunt pungitiua et multi nocu〈-〉
36
menti. Et si hec apostemata non perueniunt ad magnam ma〈-〉
37
gnitudinem sicut alia apostemata que in largis locis nascuntur: hoc
38
non est nisi propter stricturam loci: quia non possunt in eisdem locis di-
39
latari. Sed sicut dictum est in apostematibus epigloti de causis. signis
40
et curis. sic et in istis que in hoc oriuntur membro intelligere bes[*]bes corrupt for debes
41
excepto quia hec membra scilicet canna pulmonis et meri propter siccitatem
42
et maciem ipsorum non reeipiunt[*]reeipiunt corrupt for recipiunt humores qui sunt grosse substan〈-〉
43
tie valde. Et propter hanc maciem que est in canna pulmonis quando
44
in ipsa oritur apostema. exeunt amigdale ex locis suis que sunt obuian〈-〉
45
tes aeri: et absque dubio hac de causa inde orttur[*]orttur corrupt for oritur tussis salsa: eo〈-〉
46
quod non inuenit aer obstaculum et obuiationem: quare inde hoc ac〈-〉
47
cidens habet prouenire. Et quando in meri accidit hoc apostema. inde
48
duo magna nocumenta habent prouenire. vnum est difficul-
49
tas deglutiendi: et aliud est intensus loci dolor. et quando certus fue〈-〉
50
ris quod in aliquo predictorum membrorum fuerit apostema: non tarda-
51
bis flebotomiam vllo modo propter breuitatem temporis huius egritudinis
52
ponendo postmodum super locum ea que habeant ipsum apostema spar〈-〉
53
gere subtiliando et resoluendo: et fac eum gargarizare aquam rosa〈-〉
54
ceam cum decoctione de cassia fistula: et rosarum. Et ista etiam et si-
55
milia conferunt apostemati canne pulmonis: et specialiter odorare
56
ipsa calida: et aerem predictorum calidum intus trahere inspirando
57
molificando corpus cum his que humori peccanti tibi magis vi〈-〉
58
debuntur expedire. Et dico certissime: et hoc habeas pro con〈-〉
59
stanti: quod in his apostematibus et in omnibus alijs existenti〈-〉
60
bus intra corpus somnus est pessimus et nociuus. et pro tanto
61
quantum eum remouere poteris ab eodem tantum illud facere debes
62
donec humor ad dissolutionem ceperit deuenire cibando eum
63
subtiliter absque intensa molestia. et extrahere eum a sono paci〈-〉
64
fice et quiete: recitando ei noua delectabilia atque placida. et
65
si ista non sufficerent. fac ei omnia que ipsum a somno poterunt
66
remouere. Quare si iuuenis fuerit et tempus estatis. fac eum
67
odorare canforam. quia facit eum vigilare absque molestia et
68
impedimento. et si senex fuerit et tempus estatis. sufficit ei tantum
69
odorare aldeheben id est sticados cum aliquantulo canfore. et quod
1
facit sticados facit ruta. Et quemadmodum somnus adiuuat
2
apostema fortissime dissoluere: quando est in declinatione et in
3
via dissolutionis: ita et ipse somnus quando apostema est in principio
4
et in via generationis et confirmationis potentissime adiuuat ad
5
ipsius confirmationem et augmentationem. et sic est causa sue mortis.
6
Et iam superius tractaui et mentionem feci de apostematibus que
7
in istis locis oriuntur. et eorum curas sufficienter ordinaui. Qua-
8
re cum ad breuitatem intendam curas singulares vniuscuiusque
9
obmito: et eorum accidentia: eo quod cura vnius est quasi cura om〈-〉
10
nium aliorum. Et propter hoc non posui curam squinantie scilicet illam que de〈-〉
11
bet fieri cum incisione canne pulmonis ad quantitatem foraminis
12
naris vel parum minus: et illud omisi: quia est difficile valde: nec tem〈-〉
13
pore meo vidi aliquem qui eam fuisset exercitatus. sed quando discipu〈-〉
14
lus eram in hac arte volui perscrutari dicta modernorum huius
15
artis in hac causa qui dicunt quod Galienus nullam fecerat mentionem huius
16
cure: sed mentiti fuerunt: eo quod Galienus ipsam posuit vbi precepit inci-
17
dere sifac. et scindere cannam pulmonis: et propter hoc volens experimen-
18
tare sumpsi capram vnam. et incisi corium: et pellieulam[*]pellieulam corrupt for pelliculam que est subtus
19
et de canna pulmonis etiam aliquid minus lupino et lauabam vulnus
20
cum aqua mellis quotidie. et quando vulnus incipiebat cooperiri carne: de〈-〉
21
super spargebam puluerem subtilissimum nucum cypressi donec fuit li〈-〉
22
berata. Sed quia meo tempore non vidi aliquem qui hanc fecisset. propter hoc
23
eam nolui primo ordinare. Et accidit quandoque canne pulmonis de-
24
bilitatio vocis propter multam vociferationem. vel propter intensum labo-
25
rem. et illa de causa ibi oriuntur granula parua. et huic cure suffi-
26
cti[*]suffi-cti corrupt for sufficit gargarizare aquam rosaceam. Et debilitatur etiam vox propter ingrossa〈-〉
27
tionem que fit a multa infusione humiditatis flegmatis viscosi in pelli-
28
culam canne pulmonis. et huic cause sufficit desiccatio.
29
¶ Capitulum .XV. Quod est de raucedine vocis.
30
〈C〉Ura vero huius egritudinis est comedere aliquid
31
de raphano cum modico zuccari. et ius etiam caulium
32
vel brodium eorum in hoc casu confert multum. Et ori〈-〉
33
tur quandoque hec egritudo ex asperitate et siccitate canne
34
pulmonis. Et cura illius est comedere amigdalas excortica-
35
tas dulces cum succo liquiritie. Et postquam deriuatus sum ad tra〈-〉
36
ctandum de raucedine vocis que fit ex influxione humiditatis flegma〈-〉
37
tis viscosi in cannam pulmonis que descendit a cerebro vicio reu〈-〉
38
matis vel catarri. et hoc non solum medici sciunt: immo etiam et vulga〈-〉
39
res istud intelligunt et cognoscunt. nunc autem intendo tractare de
40
raucedine que fit vicio alterius egritudinis sicut accidit ex stri〈-〉
41
ctura gule cum aliqua instita:[*]instita cf. Venice 1490/91: instice vel sibi simili in tantum quod constringi〈-〉
42
tur inde neruus retrogradus et comprimitur et sequitur raucedo. Et
43
fit etiam a causa intrinseca scilicet ab oppilatione facta in ipso neruo re-
44
trogrado. et hoc fit raro et in minori parte. Ergo studeas festi-
45
nanter inungere locum stricture cum aliquibus oleis resolutiuis si
46
egritudo fuerit antiqua. sicut cum oleo nucum antiquarum et oleo
47
de iasemino et de narcisco cum pinguedine anat s[*]anat s corrupt for anatis. Et pre omnibus
48
istis expertus sum pinguedinem sturnellorum[*]sturnellorum cf. Venice 1490/91: stornellorum qui comedunt oliuas.
49
Sed si egritudo fuerit recens et in principio sufficit tunc inun〈-〉
50
ctio cum oleo rosaceo aromatizato. Si autem iam transierit egri〈-〉
51
tudo .XX. dies. tunc vti debes predictis oleis mixtis. Et non
52
obliuiscaris subtiliare regimen infirmitatis: et ipsum dimi-
53
nuere. quoniam si sic feceris recuperabit vocem infirmus omnino
54
domino concedente. sed si lesio aliqua facea[*]facea corrupt for facta fuerit in vijs vo〈-〉
55
cis ex dicta strictura. cura eius tunc est impossibilis. Et fit
56
etiam dicta raucedo ex apostemate facto in neruo retrogrado
57
Et cura eius est cura predicta: subtiliando regimen. Et si superius
58
nominaui olea plura et diuersa: et in vnum collecta huic egri-
59
tudini conferentia non credas me fecisse illud absque preuisione
60
et cautella: quoniam omnes medicine que operantur intrinsecus vel exe〈-〉
61
trinsecus[*]exetrinsecus corrupt for extrinsecus si fuerint plures vnius complexionis et vnius nature: et
62
in vno gradu simul mixte: reperiuntur maioris virtutis et efficatie in
63
omnibus egritudinibus: quam si dederis vnam solam illius complexio〈-〉
64
nis et nature: et illius gradus in vno eodem pondere. verbi gratia
65
quoniam si recipies medicina[*]medicina corrupt for medicinam vnam simplicem que fit calida vel frigida
66
sicca vel humida in principio secundi gradus. et decomposita sumpse-
67
ris in eadem quantitate que in illo eodem gradu fuerit complexionata. inue〈-〉
68
nies compositam longe maioris efficacie quam simplicem in tantum quod
69
.℥. vna de composita plus operatur quam .℥.ß. de simplici: et hoc non
1
recipitur solum in virtutibus primis. verum etiam in secundis et ter-
2
tijs. certissime istud idem inuenitur. et quamuis causa huiusmodi
3
sit manifesta: tamen ipsam ad presens obmitto intendens breuitatem
4
seruari: sicut in principio huius libri promisi. nihilominus
5
hec et alia in sequentibus vtilia ero rememoratus deo concedente
6
et iam superius memoraui quod oppilatio fieri potest in neruo retro-
7
grado: sicut in alijis neruis fieri consueuit. ex qua raucedo
8
oritur et generatur. Et etiam in duobus neruis opticis a quibus
9
lux oculis delegatur fit oppilatio: et in tantum quod quando clauditur ocu〈-〉
10
lus: vnus nullatenus pupilla alterius dilatatur. Et quando sic est me〈-〉
11
dici sunt desperati de cura huius egritudinis: hoc iam decla〈-〉
12
ratum est in tractatu oculorum. Sed de hoc quod medici dicunt quod cu〈-〉
13
ra aliqua non prodest in illo casu nullatenus sum cum eis: nec
14
eis assentio vllo modo. Et sicut dico de ista oppilatione: ita dico
15
de oppilatione facta in neruo retrogrado quod cura non est impossibilis
16
omnino immo medicine pro certo eis debent valere: et eos iuuare
17
si debite exhibeantur. Quare inungere debes locum cum predictis
18
oleis simul mixtis: non omittendo purgationem vniuersalem totius cor〈-〉
19
poris. et etiam particularem capitis: sciendo quod materia egritudi〈-〉
20
nis non trahitur a capite nisi medicine et virtus ipsarum illuc de〈-〉
21
ferantur vnde consulo vt alie a dictis medicinis preparentur
22
que deferant virtutes ipsarum ipsi capiti velociter propinando eas
23
distemperatas cum aqua mellis. et hanc viam et doctrinam ad〈-〉
24
inuenit pater meus: et fuit valde bona. et postquam ipse obijt
25
ego posui alium nuncium delatorem medicinarum ad caput: quamuis
26
de hoc cum eo minime fuissem locutus. Et non diffidas omnino
27
quando beneficium et iuuamen istarum medicinarum non apparue-
28
rit velociter et subito: quoniam aliquando excitando ipsas non tantum si〈-〉
29
guum[*]siguum corrupt for signum aliquod beneficij et iuuaminis apparebit: sed interdum
30
liberabitur subito deo dante.
31
¶ Capitulum .XVI. Quod est de pustulis in meri seu in isofago.
32
〈E〉T oriuntur pustule in meri ex comestione rerum acuta〈-〉
33
rum: sicut est sinapis et similia. vel ex assumptione medi〈-〉
34
cinarum fortium et acutarum que recipiuntur a medicis ad
35
occidendum sanguisugas existentes in gula. Et fi〈-〉
36
unt hac de causa ibidem pustule rubee parue et minute. Et cu〈-〉
37
ra huius est succus requilitie cum mucillagine seminum cytonio〈-〉
38
rum cum aqua rosacea dissolutorum: retentus in ore et paulatiue
39
suggenno[*]suggenno corrupt for suggendo et lambendo deglutire.
40
¶ Capitulum .XVII. Quod est de corruptione et putrefactione in gula et
41
meri: et eorum partibus adiacentibus in tempore epidimie.
42
ORitur etiam in istis membris et in suis partibus adiacen-
43
tibus putrefactio tempore magne epidimie et pessime
44
mortalitatis: sicut in alijs membris fieri consueuit.
45
quare partes gule corrumpuntur. Et hoc non accidit
46
nisi quando est epidimia pestifera pessima et maligna. et non est mi〈-〉
47
rum: quoniam aliquando in tali tempore corrumpuntur nerui pedum qui sunt
48
membra solida et cadunt. Et quando tractabo de epidimia: et
49
de egritudinibus que fiunt in ipsa: et de suis accidentibus
50
tunc curam omnium ponam cum adiutorio dei.
51
¶ Capitulum .XVIII. Quod est de priuatione sensus et motus et re〈-〉
52
laxatione meri et isofagi.
53
〈A〉Ccidit etiam aliquando in neruo illo in quo insita est virtus
54
deglutiendi species relaxationis et priuationis sensus
55
et motus. et potest etiam hoc nocumentum euenire in ipso
56
neruo a quo dictus neruus recipit influentiam
57
et virtutem sensus et motus. Et hoc ei accidere potest propter frigidi〈-〉
58
tatem complexionis sue. vnde paratus est recipere dictam lesionem. Et
59
hoc ei contingere potest. aut ex assumptione narcoticarum medi〈-〉
60
cinarum: aut ex potatione aque frigide in magna quantitate: et
61
specialiter illis qui non sunt assueti bibere eam. et potest aliquan-
62
do hec egritudo subito euenire: et interdum paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue efficitur
63
Et quando fit ex potatione aque multe frigide: tunc fit subito. Et
64
quando continue et paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue vsus fuerit frigida: tunc successiue et
65
paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue huiusmodi egritudo efficitur. et quando sic est: incipit cum do〈-〉
66
lore leui: et cum difficultate deglutiendi que paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue et suc-
67
cessiue augmentatur donec deuenerit ad priuationem deglu〈-〉
68
tiendi perfectam. Et hoc accidens quando accidit est pessimum
69
valde quoniam infirmus non potest vllo modo cibum nec medi-
1
cinam deglutire. quare oportet cum omni solicitudine pro〈-〉
2
perare ad eius sanitatem recuperandam: aut in breui morietur.
3
Et quando ad hoc deuenit: curatur pluribus modis. Pri-
4
mus modus est vt apponas cannulam argenti vel stanni in gulam.
5
Et sit canula habens caput quod ponitur intus in ore strictum: et
6
illud quod remanet in manu a parte exteriori sit latum valde. Et
7
scias quando appones canullam in gulam. mouebitur stomachus ad
8
subuersionem et vomitum naturaliter. quare eam tunc subtrahe〈-〉
9
re debes: et stare donec cesset vomitus. et iterum eam intus ponere
10
et cum subuersio et vomitus vel motus superuenit subtrahere. et
11
sic facies donec ex consuetudine remoueatur subuersio et motus. et
12
quod sit absque abhominatione infirmus ex appositione ipsius can〈-〉
13
nule. Et tunc sicut dictum est pone latustrictum[*]latustrictum cf. Venice 1490/91: latus strictum intus in gula: tenen-
14
do latus amplum in manu: et inde lac proijce recenter mulctum: aut
15
pultes ex farina tritici. tantum ex aliquo istorum quod inde possit infir-
16
mus nutriri. studendo semper in remouendo causam egritudinis
17
cum quibus tibi videbitur conuenire. cognoscendo quod ex tali cura
18
sequitur non modicum nocumentum scilicet quod inde debilitantur virtutes
19
membrorum gule omnes. Secundus modus curationis huius egri〈-〉
20
tudinis est ponere infirmum nudum in tina lactis: quod sit tepi-
21
dum et recenter mulctum: aut in tina plena ex pultibus farine
22
tritici qui sint liquide cocti. quoniam opinio quorundam medi-
23
corum est vt illud nutrimentum ingrediatur per partes inferiores
24
corporis. et etiam per poros totius corporis ipsius: sed hec opi-
25
nio debilissima valde existit atque friuola. Tertius quidem mo〈-〉
26
dus est. et est rectus certus: atque verax scilicet quod tali modo nutrit
27
infirmus absque dubio. et est talis scilicet vt recipias lac vel pultes
28
ex farina tritici liquide decoctas: in vesica vna capre: vel eius
29
simili. et sit in collo ipsius ligata vna cannula argenti ad mo〈-〉
30
dum clysteris. et facta mundificatione intestinorum perfecta cum
31
clysteribus abstersiuis et mundificatiuis. pone dictam cannu〈-〉
32
lam intus in ano: et exprime dictam vesicam diligenter cum ma〈-〉
33
nu: donec totum lac vel pultes in intestino recto ab infirmo re〈-〉
34
cipiatur: et sic inde dictum intestinum sugendo recipit nutrimentum.
35
et ab ipso aliud intestinum sibi contiguum rapiendo sugit: et ab
36
illo aliud donec sic successiue ad fundum stomaci dictum nutri〈-〉
37
mentum habet deuenire. inde stomachus recipit quod sibi con〈-〉
38
uenire videtur. et ab eo nutritur. Et iam quidam reperiuntur
39
medici qui nituntur probare quod nutrimentum nullatenus recipi potest per
40
clystere in intestinis vt ad stomachum possit deuenire. et hec per dicta.
41
Galieni qui dicit quod clystere iniectum per inferiora in intestinis non potest
42
vllo modo ad stomachum pertingere et deriuare. Et sic arguendo affir〈-〉
43
mant quod nec nutrimentum inde iniectum vllo modo ad stoma-
44
chum poterit peruenire. sed isti tales decipiuntur et errant com-
45
parando et equiparando medicamina iniecta per clystere nu-
46
trimento predicto iniecto secundum modum determinatum: quoniam
47
certum est quod violentia et impulsio que est in clysteri non est tanta neque
48
ta[*]ta corrupt for tam fortis: quod possit medicamina iniecta per ipsum vsque ad stoma〈-〉
49
chum proijcere et delegare: eo quod virtus attractiua intestinorum
50
et stomachi ipsa medicamina abhorret: et propter hoc non attra-
51
hunt. sed expellunt: sed cum corpus indigeat nutrimento vehemen〈-〉
52
ter et intestina a fecibus competenter sunt depurata: ideo nutrimen-
53
tum inde iniectum virtute attractiua in ipsis fortiter vigente attra〈-〉
54
hitur de intestino ad intestinum vsque ad stomachum. Et neque in
55
medicaminibus cysteriorum reperitur virtus vnde habeant ascen〈-〉
56
dere a partibus inferioribus ad superiora natando: sicut inuenitur in cole〈-〉
57
ra acutissma[*]acutissma corrupt for acutissima que quando descendit. aliquando inferius vsque ad fundum ani.
58
et ibi facit magnam punctionem: et voluntatem egerendi. sicut dicit
59
Galienus potest esse quod homo se abstineat et retineat propter aliquam necessita〈-〉
60
tem vel quia est in platea associatus: vel in mensa. Quare illa co〈-〉
61
lera redundat ad superiora. et sic ascendendo potest vsque ad sto〈-〉
62
machum deuenire. Et cum sit odiosa et abhominabilis per supe〈-〉
63
riora vomendo eijcitur. Et quomodo non possumus imaginari quod lac
64
et ius gallinarum. et pultes iniecta per clystere sicut dictum est quod vir〈-〉
65
tute attractiua forti mediante intestinorum et stomachi non pos〈-〉
66
sint vsque ad stomachum de intestino ad intestinum peruenire. cum
67
semina que existunt in olla vel aliquo vase terreo existente iuxta
68
aquam attrahant nutrimentum et humiditatem manifestissime vl〈-〉
69
tra ipsum vas. ¶ Hucusque iam determinaui modos nutri〈-〉
1
tionis huius patientis. quorum hic vltimus conuenietior et verior et
2
magis eligendus a me esse iudicatur. Nunc autem ingenium curatio〈-〉
3
nis huius intendo hic breuiter pertransire. Et dico quod est necesse
4
inungere locum exterius cum oleis aromaticis et subtilis substantie que
5
non habeant superfluam caliditatem: sicut est oleum rosaceum factum ex
6
oleo oliuarum: et oleum de iasemino: et oleum amigdalarum amararum
7
et hoc fiat secundum quod medicus egritudini videbitur expedire scilicet in-
8
ungere locum cum vno illorum simpliciter. aut simul mixtis. Et vbi
9
ordinaui ponere lac vel pultes: in illo et eodem casu. potes
10
adeo bene assuescere brodium pullorum: vel turturum. vel columbo-
11
rum masculorum. sed illa principaliter ordinaueram. eo quod homines
12
istius partis illis frequentius vtuntur. et etiam quia in hac egritudine
13
sunt loco cibi et medicine valde iuuatiue. Et est necesse vt omnia
14
predicta sint tepida. et studeas cum omni solicitudine. vt non sint fri-
15
gida nimis actu. neque calida actu in excessu. quoniam cibi et medi-
16
cine quando sunt actu immense seu superflue caliditatis. habent de〈-〉
17
struere calorem naturalem. qui quidem calor est instrumentum omnium
18
virtutum corporis. et est ipse calor naturalis sicut agens. et cale-
19
fac cerebrum cum rebus aromaticis subtilibus temperate calidita-
20
tis. Et id quod magis laudatur et plus est expertum in hoc casu est
21
balsamum: et si non posses balsamum competenter habere inuenies de
22
carpobalsamo: quamuis apud nos difficilius reperiatur quam ipsum
23
balsamum. et iterum oleum de granis pini commendatur: et similiter oleum de
24
alchaoen id est de cotila fetida multum valet. Et si in qualibet vn〈-〉
25
cia alicuius predictorum oleorum ponatur aureus .I. optime. et pure am-
26
bre. erit effectus maioris valde et tutioris in omnibus deo dante.
27
Et postquam breuiter expeditus sum de egritudinibus colli. nunc
28
intendo determinare de his que sibi contigue existunt. sicut
29
est pulmo et meri.
30
¶ Tractatus vndecimus de egritudinibus pulmonis. et
31
est continens capitula tria.
32
¶ Capitulum .I. Quod est de egritudinibus pulmonis.
33
SCire debes quod pulmo est membrum porosum
34
et spongiosum valde. et quod in suis porositati〈-〉
35
bus inueniuntur anuli similes anulis canne pul〈-〉
36
monis. qui tendunt vsque ad extremitatem
37
ipsius pulmonis: et inde vadit aer. seu anhe〈-〉
38
litus per totum pulmonem. et hec experientia pro〈-〉
39
batur in animalibus mortuis scilicet sufflando fortiter intus per cannam
40
pulmonis. inflabitur enim pulmo totus manifestissime. et cum
41
inde aer exierit. detumescendo contrahitur pulmo. et simul par-
42
tes eius constringuntur. Et descendit eitam[*]eitam corrupt for etiam aliquando flegma et ca-
43
tarrus a cerebro ad pulmonem. et exinde prouenit tussis et stri-
44
ctura anhelitus. Et cura huius est mundificare corpus a fle〈-〉
45
gmate cum pulpa coloquintide et similibus. et confortare caput
46
cum aromaticis calidis et siccis. sicut sunt gariofili. et macis
47
et cinnamomum electum. et consuetudo est conficere emplastrum ex pre-
48
dictis et ponere super caput. Sed ego expertus sum quod facere pul〈-〉
49
uerem ex istis subtilissimum: et spargere super caput est longe maio〈-〉
50
ris efficacie et efectus in hoc casu. et hoc fuit dictum et consilium
51
patris mei in fine sui sermonis. Et ego expertus sum quod recipere
52
de vnaquaque dictarum specierum per se: subtiliter quamlibet pulueriza〈-〉
53
re singulariter: et miscere eas omnes simul cum aliquibus ex istis
54
succis prout complexioni et nature vniuscuiusque infirmi magis videbitur
55
conuenire scilicet si hynes[*]hynes (?) fuerit cum succo de nahanna id est menthe.
56
succo merzazium id est maiorane. aut cum succo de berenge-
57
mesca id est basiliconis gariofilati. et si tempus fuerit calidum
58
et febricitauerit infirmus: tunc misceo dictas species solum
59
cum aqua frigida. aut cum aqua rosata propter sui aroma〈-〉
60
ticitatem: et est melius. et facio eas exiccari: et postea iterum eas pul〈-〉
61
uerizari. et demum super caput spargere. quoniam sic faciendo virtutes ea〈-〉
62
rum melius simul coadunantur et vniuntur. Et quia hoc experimentum sic
63
pluries et pluries probaui propter hoc ipsum collaudando pre ceteris recom-
64
mendo. Et est conueniens vt alteres complexionem infirmi conuertendo ipsam
65
ad naturam siccitatis cum aliqua caliditate. et hoc fieri potest cibando
66
cum passeribus assatis et turturibus. vel ipsis factis in tasfea: et si〈-〉
67
milibus. Et scias quod flegma quod descendit in pulmonem non de facili
68
inde potest exire. Et hoc ideo quia aut illud est phlegma subtile et liquidum
69
valde: ita quod pulmo non potest ipsum exterius epellere. eo quod quando ane〈-〉
1
litus[*]anelitus corrupt for anhelitus et aer spargitur per pulmonem diuiditur dictum flegma et infunditur
2
et imbibitur in ipsum. quare aer exit. et illud sic imbibitum rema-
3
net. vel erit illud flegma grossum et viscosum valde. Quare
4
propter sui viscositatem intantum adheret ipsi pulmoni quod non potest inde ex〈-〉
5
pelli. nec euacuari. ergo si cognoueris quod illud flegma sit liquidum
6
et subtile. studeas ipsum ingrossare toto posse. et hoc facies re〈-〉
7
cipiendo ex dragaganto albo. et gumma arabica alba. et pillulas
8
fac cum decoctione iuiubarum et vnam teneat post aliam continue in
9
ore. Et quod inde eliquatur et dissoluitur paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue deglutiat. Sed si
10
sciueris quod flegma sit grossum et viscosum tunc fac istas pillulas. Re.
11
amigdalarum. et succi liquiritie. et bessear tusbera.[*]bessear tusbera(?) quod est flauia in
12
lingua hispana. et pistentur omnia. et misceantur cum syrupo facto
13
de cortice citrorum. et fac pillulas. et teneantur sub lingua. et si
14
fuerit vltime viscositatis. misceantur cum syrupo centauree mi〈-〉
15
noris optime decocto. et fiant pillule vt dictum est. et teneantur
16
in ore. et abstineat a multa repletione cibi et potus. et non
17
comedat fructus nisi illos quos dicam.
18
¶ Capitulum .II. quod est de apostemate pulmonis.
19
ORitur in pulmone aliquando apostema sicut in alijs mem-
20
bris accidere consueuit. Et istud apostema fieri potest
21
ex vno humore solo aut ex pluribus. Sed secundum
22
naturam sui corporis impossibile est in ipso fieri apo-
23
stema ex solo flegmate propter conuersationem continuam flegmatis
24
cum ipso pulmone. Neque ex sola colera propter subtilitatem sui: et propter
25
largitatem pororum corporis pulmonis non potest ibi diu perma〈-〉
26
nere. quin inde defluat et discurrat. quare ille humor ex quo
27
oritur hoc apostema est sanguis. et hoc est quia grossitudini ali〈-〉
28
quantulum pertinere videtur. quare ibidem potest aliquando diu per-
29
manere. et non est etiam pulmo sic assuetus ipso quin possit ex
30
ipso ibidem fieri apostema. Et scias quod pulmo est omnino absque sen〈-〉
31
su. et si habet est occultum valde. sed illa pellicula que est cir-
32
cundans ipsum: quamuis sit subtilis valde. tamen neruosa exi-
33
stit: vnde sensum habere probatur. et iterum est sciendum quod pulmo
34
et sue pellicule sunt absque neruis. sibi ferentibus et prestantibus
35
motum. et cum mouetur non mouetur per se. sed motu pectoris. Et
36
dicunt quidam medicorum quod si pulmo haberet sensum perfectum.
37
boc est si esset perfecti sensus. ad vltimum languesceret propter sui
38
motum continuum. eo quod vita animalium existit in anhelando
39
seu inspirando aerem et expirando. Sed hec opinio mihi fri〈-〉
40
uola atque omnino vana videtur: eo quod pectus est magni et per〈-〉
41
fecti sensus atque acuti. quia ad ipsum nerui magni multi deri-
42
uantur: et continue et assidue mouetur. et mouendo se mouet etiam
43
pulmonem: et tamen non fatigatur nec languescit: quare ratio et opinio pre〈-〉
44
dicta vacua et nulla esse videtur: sed hoc non intendo ad presens in hoc lo〈-〉
45
co soluere et declarare. Immo redeo ad illud quod pretermisi: et
46
dico quod quando apostema est in pulmone: tunc infirmus patitur continue stricturam
47
anhelitus validam atque fortem. et acutam febrem et continuam propter vicini〈-〉
48
tatem ipsius pulmonis cum corde: et tussim violentam. et impetuo-
49
sam. et facies eius est rubea valde: et specialiter poma maxillarum. et
50
anhelitus eius est frequens et velox atque calidus valde. sed cum hoc
51
est mediocris inter magnitudinem et paruitatem. et pulsus ipsius
52
est velox et frequens. ita quod valde subito vna percussio aliam sequi
53
videtur. sed non ex necessitate pulsus durus esse reperitur in hoc
54
apostemate. quamuis de natura apostematis talis esse deberet. Sed quia pulmo est
55
membrum molle. ob hoc oportet quod pulsus ad molliciem habeat decli〈-〉
56
nare. et quia non est neruosum etiam. et hac de causa multa talia accidentia
57
occultantur et annihilantur que apparere deberent quantum est de natura apostema〈-〉
58
tis que non apparent. et hoc est causa quare durities pulsus non reperitur in
59
hoc apostemate quando est in carnositate ipsius pulmonis. Sed si apo-
60
stema fuerit in pellicula que est circundans ipsum: tunc pulsus habet
61
ad duritiem pertinere: sed est omnino absque dolore. Et quando febrem videbis
62
acutam: et tussim violentam. et cum tussi aliquid non screabit
63
et omnia signa que prescripta sunt in vnum collecta fuerint pro cer〈-〉
64
to habeas quod apostema est in pulmone. Et iam supradictum est
65
quod istud apostema non fit ex puro flegmate. neque est cholera
66
simplici: sed generatur ex sangnine[*]sangnine corrupt for sanguine. vel ex fanguine[*]fanguine corrupt for sanguine et cholera mixtis
67
et est longinquum etiam valde quod apostema oriatur in pulmone ex melancolia
68
eo quod pulmo eam odit et abhominatur valde propter ipsius gros-
69
siciem et acetositem[*]acetositem corrupt for acetositatem. Et scire debes quod pulmo non nutritur nisi
1
ex sanguine subtili claro rubeo atque lucido. Ergo postquam vi〈-〉
2
deris in infirmo omnia suprascripta signa in vnum collecta phle〈-〉
3
botama[*]phlebotama corrupt for phlebotoma ipsum. consideratis tamen conditionibus notis scilicet etate
4
complexione. tempore anni: et regione. Et in summa dico quod omnino est minu〈-〉
5
endus quando sic est. Sed preuisio esse debet in minuendo plus vel mi〈-〉
6
nus. prout melius videbitur conuenire. Sed flebotomia esse debet ex ba〈-〉
7
silica dextri brachij vel ex saluatella manus que in arabico dici〈-〉
8
tur azisfac. Et sit studium tuum in cibando eum ex rebus que non exce-
9
dant in frigiditate superflue. sed sint confortantia dupliciter scilicet cum
10
aromaticitate et stipicitate[*]stipicitate corrupt for stipticitate sicut de rosis et stipitibus myrti humide.
11
Et subtilia regimen eius dando ei solam aquam hordei ordina〈-〉
12
te factam et colatam. Et si fuerit debilis virtutis vel nature non tran〈-〉
13
seas vltra panatam. et fac eum abstinere ab omni specie carnis omnino:
14
quoniam si sic feceris: remouebitur apostema. et liberabitur infirmus to〈-〉
15
taliter deo dante. Et iam videre potes manifeste quod deus sub〈-〉
16
limis et gloriosus propter hoc pulmonem creauit cum substantia rara. et
17
cannalibus largis et dilatatis. vt superfluitates et viscositates
18
inde valeant faciliter pertransire. Et quia ipse pulmo vicinus or〈-〉
19
di existit. Quod quidem cor est membrum sicut iam sciuisti quod est conserua〈-〉
20
tiuum vite in omnibus corporibus ex suo spiritu vitali qui in eo quottidie
21
generatur et conseruatur. Et qui seruit huic spiritui est anhelitus. Et cor secundum dictum
22
philosophi est principium et radix omnium virtutum totius corporis: et ab ipso fit ef〈-〉
23
fusio et delegatio omnibus membris. Et quidam sunt qui dicunt quod cor non est ra〈-〉
24
dix et fundamentum nisi virtutis vitalis solum. et epar virtutis naturalis:
25
eo quod per ipsum totum corpus nutritur et augmentatur. et cerebrum similiter per se
26
ipsum solum est principium et radix spiritus animalis et ab ipso procedunt virtu〈-〉
27
tes sensus et motus. Sed he opiniones non sunt medicine multe vtilitatis
28
nec est res necessaria omnino medico ad sciendum ipsam: eo quod est res
29
difficilis et obscura valde: et propter hoc fuit hec contentio et dispu〈-〉
30
tatio iam sunt mille anni inter quosdam. Sed id quod necessarium est
31
ad sciendum in arte medicine: et absque cognitione cuius non est medi〈-〉
32
cus nominandus est certissime scire et cognoscere quod cor est fons et
33
principium spiritus vitalis et vite in animalibus. Et quod quiescente motu
34
cordis cessat vita omnino. Et quod cerebrum est fundamentum et princi〈-〉
35
pium spiritus animalis. Et si aliqua de causa cerebro accideret solutio
36
continuitatis moriretur animal in breui. Et epar similiter est origo et fons
37
spiritus naturalis: in quo est radix et principium nutritionis: et ab ip〈-〉
38
so tanquam a fonte et orgine hoc virtus omnibus membris dirigitur et
39
delegatur. Et si accideret ei solutio continuitatis: non diu animal cum
40
vita posset permanere: quamuis non ita cito moriretur: sicut si in su-
41
pradictis duobus membris accideret et eueniret. et causa huius est
42
quia materia virtutis cordis est spiritus vitalis. qui quidem spiritus est instrumentum
43
vite in omnibus membris: sicut dictum est. Quare quando destruitur eius ope〈-〉
44
ratio cessat vita omnino: sicut quando remouetur vel cessat lux solis vel
45
lampadis sequitur tenebrositas et obscuritas subito et incon-
46
tinenti. Et hoc idem dicimus de cerebro. Sed quamuis epar sit
47
princeps spiritus naturalis: et ab ipso ceteris membris dirigatur: sicut ab
48
alijs duobus scilicet corde et cerebro sui proprij spiritus diriguntur.
49
tamen cum isto spiritu naturali vadit sanguis ad omnia membra nutri-
50
enda. Qui quidem sanguis indiget conuersione et mutatione: et
51
mutatur et alteratur de colore in colorem secundum naturam vniuscuiusque
52
membri recipientis: quare hoc spiritus grosse substantie existit respectu
53
predictorum. et hec conuersio coloris in colorem: et substantie in sub〈-〉
54
stantiam non fit nisi in tempore determinato et non subito. Sed operatio
55
que fit a duobus alijs prescriptis membris principalibus agitur et opera〈-〉
56
tur ex subtili substantia eorundem. Quare si acciderit alicui istorum
57
solutio continuitatis priuatur subito eorum operatio et beneficium
58
absque mora: sicut claritas diei cessante sole: et etiam in obscuro
59
cessante splendore lampadis incontinenti sequitur obscuritas et
60
tenebrositas per se absque dilatione aliqua. Ergo manifestum est
61
ex predictis quod omnia predicta tria membra sunt principalia scilicet cere〈-〉
62
brum: cor: et epar: eo quod non solum habere videntur et reperiuntur
63
virtutem innatam tamen qua seipsa regunt: verum etiam et influentem habere con〈-〉
64
probantur: ex qua fit influentia omnibus alijs membris corporis. et si-
65
ne qua diu membra permanere non possent: neque vita in corpore Et
66
quodlibet istorum est in se et per se principale. et non est differentia inter
67
ipsa nisi in tempore: quamuis philosopho aristoteli videatur quod solum cor sit
68
principale membrum. et vna ex principalibus causis ipsus ad hoc con〈-〉
69
firmandum est quod cor est primum membrum quod generatur in corpore
1
animalis. et talis questio est philosophica et naturalis. Sed medicine ni〈-〉
2
hil conferre videtur. Et ego non intendo hic declarare nisi ea que me〈-〉
3
dicine principaliter habeant pertinere: et que nocumentis corpo-
4
ris possunt obuiare. Et quia iam elongatus sum hucusque a propria in〈-〉
5
tentione: nunc ad presens ad ipsam redire intendo. Et dico quod pro〈-〉
6
pter colligantiam et vicinitatem que est pulmonis ad cor febris que
7
fit propter apostema pulmonis est pessima valde et acuta: et ob hoc natura
8
conatur toto posse ad expulsionem nocumentorum faciendam quam
9
citius potest. Quare euacuatio que fit per flebotomiam est necessaria valde
10
in principio huius apostematis: et hoc secure fieri potest: eo quod hec egritu〈-〉
11
do acuta est et breuis: propter molliciem substantie corporis pulmonis. et
12
propter caliditatem ipsius quam habet a vicinitate cordis: et a colligantia
13
ipsius: et quibusdam apostematibus aliquando accidit strictura et coartatio
14
fortis anhelitus. et hoc fit vna duarum causarum: aut ex nimietate
15
putredinis facientis stricturam anhelitus: sicut sepe contingit in
16
apostematibus epatis: aut ex conuersione humoris in saniem quod fit propter gros〈-〉
17
situdinem membri et obedientiam humoris: vt est sepe videri in pleure〈-〉
18
si. Sed apostema pulmonis semper fit cum strictura forti: et cum ma〈-〉
19
gnitudine febris. Et curatio huius leuiter efficitur et complete. et
20
hoc propter raritatem membri et largitatem viarum. Et quando apostema non
21
resoluitur: impossibile est quin vna duarum causarum eueniat: videlicet
22
solutio continuitatis in pulmone. vnde fit febris ethica et con〈-〉
23
sumptiua: aut exiccatio substantialis humiditatis pulmonis: ex
24
qua fit defectio et pthisis. et in arabico dicitur alcal. Et quan〈-〉
25
do istis accidit inflatio pedum tunc mors est vicina. Et si dictum
26
apostema ad saniem deuenerit. et in sui exitu laudabilis appa〈-〉
27
ruerit sanies alba scilicet et mediocrtter[*]mediocrtter corrupt for mediocriter spissa absque odore malo
28
prolongabitur egritudo. et fiet chronica. Sed si non fuerit alba
29
nec substantie mediocris. et color eius ad rubedinem declinaue-
30
rit. adhuc longior efftcietur[*]efftcietur corrupt for efficietur. Et si ad nigredinem deuenerit. scias
31
pro certo quod infirmus morietur. et est si post nigram albam et laudabi〈-〉
32
lem spuerit. non pro tanto est confidendum quin ad vltimum moriatur. Et
33
scias quod solutio continuitatis que fit in pulmone est difficilis val〈-〉
34
de ad coadunandum et consolidandum propter continuum motum ipsius
35
et propter ipsius substantie raritatem. cognoscendo est quod pulmo est mem〈-〉
36
brum maximi iuuamenti. Quare si apostema eius saniem generauerit. et
37
ipsa sanies fuerit viridis vel nigri coloris. morietur infirmus
38
omnino infra .XX. dies. Sed si sanies predicti apostematis alba fuerit. pro-
39
longabitur infirmitas tempore longo absque liberatione et euasione secundum
40
sententiam medicorum et fit inde ethicus et pthisicus cum screatione
41
continua et tussi inseparabili. et diminuitur caro eius continue et
42
paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue: et conuertitur ad colorem fuscum: et intantum macrescit et exte-
43
nuatur donec cutis eius efficitur tota rugosa et contracta: et oculi
44
eius fiunt concaui. et nares acute: vngues incuruantur et ad vl〈-〉
45
timum non potest palpebras superius eleuare: et hoc non accidit pro〈-〉
46
pter somnum. sed propter defectum virtutis non potentis ipsas eleuare.
47
Et cum ad hanc deuenerint dispositionem: tunc mors:[*]mors: corrupt for mors [(redundant colon)] eius est vicina.
48
Et multi ex istis de pulmone sanguinem eijciunt et non moriun〈-〉
49
tur pro maiori parte nisi post inflationem pedum ipsorum. Et quibusdam
50
ex istis accidit fluxus ventris propter debilitatem virtutis reten-
51
tiue. vel propter debilitatem virtutis immutatiue. et tunc velociter mo-
52
riuntur. Quod si dictum apostema saniem non procreauerit tunc flebotomia
53
cura est ei perfecta. et liberabitur cum ea deo dante. et subtiliare regi〈-〉
54
men in hac egritudine confert multum quemadmodum supradiximus
55
Et assuescat infirmus ea que habeant subtiliare et aperire. Et ex istis
56
que experta sunt et plurimum approbata in apostematibus pulmonis alchar〈-〉
57
scainna id est panicald. vel iringi et cusbaralbeer id est capilli vene〈-〉
58
ris quidem conferunt in hoc casu: eo quod complexio eorum temperata existit et
59
ob hoc conferunt pre ceteris alijs medicinis in dissoluendo apostema
60
pulmonis. et proprietatem habent in omnibus egritudinibus
61
pulmonis. et conferunt tussi. Et misce cum predictis medicinis que
62
habeant ventrem mollificare. sicut est raunt. sciendo quod istud raunt.
63
quod isto meo tempore reperitur non solum habet mollificare ventrem. verum
64
etiam ipsum purgare. quamuis illud quod antiquitus inueniebatur stringere di〈-〉
65
ceretur. ¶ Medicamen conueniens huic egritudini. ℞ liquiritie. et
66
panicald in alia carsene. et capilli veneris. et flauie ana aureos .II.
67
violarum aureum .I. raunt recentis aureum .ß. quelibet per se conquassentur
68
sicut conuenit. et ponantur omnia ad lentum ignem ad buliendum preter
69
reubarbarum in .XV.℥. aque et buliant vsque ad consumptionem me-
1
dietatis. et colentur exprimendo fortiter et cum hac decoctione dis-
2
soluantur aurei .VIII. medulle cassiefistule addendo .℥.II. syrupi de
3
mastice miscendo huic prescriptum reubarbarum subtiliter pulue〈-〉
4
rizatum. et propina infirmo ad bibendum quoniam hec medicina sua-
5
uiter corpus mollificat atque purgat. et non indiget illa custo-
6
dia que in alijs laxatiuis fieri consueuit. Sed propina ei ad co-
7
medendum de pane .℥.II. vel .III. si vis eum vberius reficere: at-
8
tendendo quod quando tu das medicinam laxatiuam siue istam vel aliam
9
causam tepidam dare debes: eo quod si frigidam dederis actualiter nocebit
10
infrigidando calorem naturalem. et coagulando humores. et si calidam su〈-〉
11
perflue dederis inflammabitur calor accidentalis. corrigendo infirmum
12
ne in somno superflue profundetur. Et ego spero in deum quod cum hac cu〈-〉
13
ra et via erimus sufficientes in dissolutione et curatione huius
14
apostematis. Et cum videris acuitatem febris lentescere et quietam fieri.
15
et anhelitus malus non affuerit: et tussis similiter mollis et lenta fue〈-〉
16
rit: scias pro certo quod apostema tunc est eliquatum. et cum fuerit infirmus
17
ex tali egritudine liberatus. secure propinquis dicere pote-
18
ris quod optimam curam in ipso es operatus. Et si eum hoc non secu〈-〉
19
tus fueris intentionem tuam. hoc est quod apostema conuertatur ad saniem.
20
et cum infirmus spuit screat saniem tussiendo. que sanies si ni-
21
gra fuerit vel viridis. vel istis coloribus pertineat. non est spe-
22
randum nec attendendum in alleuiatione et curatione accidentium
23
infirmi. sed antequam iudices de hoc facto prius considerare debes
24
tenorem virtutis infirmitatis. et fortitudinem egritudinis. et di-
25
es creticos. et iudica a principio screationis huius saniei.
26
quoniam quanto citius et tempestiuius screare ceperit talem saniem
27
citius morietur. sciendo quod pro maiori parte principium screationis
28
saniei non fit nisi in die cretica. Quare dico quod si screatio talis
29
saniei fuerit. vel inceperit in tertia die a principio egritudinis
30
quod infirmus non transierit pro maiori parte sextam diem a prin-
31
cipio egritudinis. Sed si virtus fortis fuertit[*]fuertit corrupt for fuerit morietur in oc-
32
taua die egritudinis. Et si screatio saniei inceperit in sexta die
33
impossibile est quod infirmus transeat decimam diem. Et cum ero
34
locutus de diebus creticis: tunc memorabor de his omni-
35
bus tractatu breui. Et sanies illa que coloris est melongia-
36
rum vel que viriditati habeat pertinere mixta nigredini: ma〈-〉
37
gis mortis est significatiua quam illa que est rubei coloris et ali〈-〉
38
orum colorum: eo quod illi colores significant mortificationem
39
innati caloris. Et scias quod sanguis non erit nisi postquam apostema est
40
apertum. Et cum sic est signum est certissime laxitudinis et
41
debilitatis nature non potentis digerere et conuertere san-
42
guinem illum ad saniem: quare hic non percipitur esse ali-
43
qua digestio. Et cum dico sanguis: non atendas quod intelligam
44
sanguinem purum: sed est mixtus cum alijs humoribus: sed
45
denomino ipsum sic a dominio et a colore. Sed cum sanies ap-
46
paruerit alba et mediocriter spissa: et exierit leniter et absque di〈-〉
47
ficultate: tunc securus esse poteris quod prolongabitur egritudo
48
Et si studiosus fueris valde in curatione ipsius regendo eum
49
perfecte prout sibi conuenire videtur: proficies ei non modi〈-〉
50
cum: et efficietur vita eius melior atque leuior: et alleuiabuntur
51
eius accidentia: et sic operabitur infirmus omnes suas virtu-
52
tes naturales: exercebit artem suam. et possibile erit quod recedent
53
ab infirmo omnia sua accidentia. in tantum quod ab omnibus putabitur
54
esse liberatus: et ipsemet se putabit esse sanum perfecte. Medicus
55
autem certissime scire debet: si illa est vera opinio vel non. O
56
quam dignus est laude talis medicus cum sic operatus fue-
57
rit faciendo totum quicquid de arte fuerit faciendum. Infirmus
58
vero taliter permanebit. donec terminus eius fuerit. et talis
59
homo dici non potest absolute sanus nec infirmus. Et regimen
60
saniei apostematis pulmonis esse debet cum rebus abstersiuis et
61
mundificatiuis. et non calefactiuis cum aliqua incisione et desic〈-〉
62
catione sicut est terra sigillata que a proprietate confert pulmoni. et
63
quamuis stipticitatem habeat. pro tanto non amittit virtutem confor-
64
tandi membra intrinseca. et capilli veneris vsus post quar-
65
tumdecimum diem confert ei. et besbege id est macis etiam postquam fue〈-〉
66
rit ablutum in aqua pluries est valde bonum. et cortices citri similiter
67
conferunt valde in hoc casu. eo quod fortitudo virtutis mirabiliter va-
68
let in hac egritudine. et he medicine quas diximus multum
69
valent habentibus saniem in pulmone confortando. ℞. ergo ex
1
vnaquaque istarum partes equales. et bulliant in aqua. et propi〈-〉
2
na infirmo ad bibendum cum syrupo facto ex scariolis. aut cum ro-
3
sis recentibus. Et ex rebus multum conferentibus huic egritudini
4
est hoc scilicet vt capias bolum armenum et ponas eum in vase aliquo
5
terreo cum carbonibus ignitis. et sit vas habens coopertorium quod
6
in medio superficiei habeat foramen vnum. vnde fumus possit
7
exire: et asperge ibi aquam rosaceam. et recipiat infirmus illum fu-
8
mum per os temperate pluries in die. istud confert. quia aromati-
9
cum confortando pulmonem et cor. exiccando pulmonem. et rege cum
10
subtili regimine. Et melius regimen istis est panis bene fermen〈-〉
11
tatus cum zucharo rosaceo. Et iam recordatus sum quod pater me〈-〉
12
us dicebat mihi. quod pater suus habuit quendam hispanum in
13
cura qui patiebatur hanc egritudinem. et extenuatus fuit in tanum quod
14
tota caro eius consumpta fuerat. et auus meus ipsum taliter
15
curauit scilicet quia cibabat eum pane bene fermentato cum zucharo
16
rosaceo. et pane similiter bene fermentato cum oleo oliuarum. et taliter
17
resumptus fuit. et suam recuperauit humiditatem: nec ei superue-
18
nit aliquod accidens malum. et vixit postea tam longum tempus quod
19
medicus qui curabat eum scilicet auus meus obijt ante ipsum. et po-
20
stea diu remansit in manibus patris mei. Et obijt ad vltimum
21
ex alia egritudine et non ex ista. Et mihi similiter quando incepi practi-
22
care superuenit ad manus meas quidam qui patiebatur talem egritudi〈-〉
23
nem. et innui ei regimen dictum. et sic recessit tussis ab eo. et impingua〈-〉
24
tus fuit. et redijt ad operandam artem suam. et ad exercendum omnes
25
actiones suas: et sic vixit postea longo tempore: ita quod eo tempore fuit epi〈-〉
26
dimia in illa regione. et ipse mortuus fuit in ipsa ex febri acu〈-〉
27
ta. Et iam inuenimus quod Galienus precepit dare tyriacam ma-
28
gnam in ista egritudine. et consert[*]consert corrupt for confert multum.[*]multum. corrupt for multum [(redundant period)] lac etiam asine recenter
29
mulctum. ita quod incontinenti cum exit ab vbere recipiat eum infirmus
30
nec ab aere inficiatur. Et quia lac asine et carnes eius non est licitum
31
saracenis comedere. ideo precipimus sumere lac capre. que sit perfe-
32
cte sanitatis loco eius. Et est necesse vt propines ei ad comeden〈-〉
33
dum crura de hello. et medullam de auseg. et oculos ramorum et folia
34
ipsorum. Et vua passa ad comedendum laudata est valde in hoc
35
casu. Aqua vero quam bibere debet sit munda et pura et remota
36
ab omni mala qualitate. Et ego dico quod omnes species carnium sunt
37
male in hac egritudine. Et quia stomachus patientis hanc egritudi〈-〉
38
nem est debilis. ideo ei debes dare de cibo in quantitate tali vt eum
39
possit digerere absque difficultate magna. Et dixit etiam Galienus
40
quo cancri fluuiales optime abluti ita quod eorum horribilitas sit ab〈-〉
41
lata et conquassata decoquantur in aqua diu. postea colentur forti〈-〉
42
ter exprimendo quod illa decoctio multum valet in hoc casu. Et
43
postquam Galienus hoc affirmat certissime credendum est quod sic sit:
44
cum sit talis et tantus in hac arte. Sed hanc non faciunt actionem
45
sua complexione sed a sui proprietate. eo quod inter complexionem ipsorum et
46
pulmonem existit similitudo. et quia non sunt grosse substantie. et sunt
47
habentes humiditatem in sui complexione. et sunt mundificatiui humo-
48
rum. ideo in summa sunt conferentes in hac egritudine. Et commenda〈-〉
49
uit similiter Galienus dare in hac egritudine trociscos andaracharon
50
quoniam sunt iuuatiui valde. Et aliquando sanies oritur in pulmone
51
absque apostemate nominato in arabico varam. que fit quando adunantur
52
humores in corpore pulmonis qui non possunt vere sanies no〈-〉
53
minari. eo quod sanies vera non est nisi in loco in quo est inflatio atque
54
tumor. Sed sanies que fit absque apostemate fit ex humoribus deriua-
55
tis in pulmone ab alijs membris qui inuiscantur ibi. Quare membrum
56
debilitatur intantum quod non potest ipsos a se expellere. et propter hoc dimi〈-〉
57
nutio motus generatur ab anhelitu in loco illo vbi humor di〈-〉
58
ctus fuerit inuiscatus. et continetur hic humor in commissuris suis.
59
Sed vera sanies generatur quando tumescit pulmo. et inflatur ex so〈-〉
60
lutione continuitatis. que orta est in eo ex dispositione aliqua mala innata
61
ei. Et generatur solutio continuitatis in pulmone sicut in alijs membris.
62
Et accidentia propria que accidunt ex dictis causis est extensio quando tus-
63
sit: eo quod constringitur pectus super pulmonem: quando repletur aere. Et
64
possibile est quod hec egritudo in pulmone accidat ex vna duarum cau〈-〉
65
sarum quas nunc diximus. Et potest etiam pulmoni euenire solutio con〈-〉
66
tinuitatis non a se ipso: sed a superfluitatibus malis ibi deriua-
67
tis quemadmodum nunc diximus de apostematibus: et potest similiter in ipso
68
oriri corrosio ex humore acuto illuc delato et infuso: qui humor
69
ibi aduritur ex calore accidentali. aut ex ira. vel ab angustia et
1
fatigatione superflua spirituum: quare ab illo corroditur locus et vl〈-〉
2
ceratur. Et cura huius est cura apostematis eius excepto quod hec est gra-
3
uior ad curandum: et quod principaliter conuenit in hoc casu: est temperare
4
complexionem: et mitigare mordicationem cum rebus conuenientibus si-
5
bi. sicut cum viscositate seminum citoniorum: et cum decoctione iuiuba〈-〉
6
rum et liquiritie: et bibat ipsam. et fit etiam solutio continuitatis in pulmone
7
ex forti extensione facta in ipso ab impetuosa et valida tussi: vel
8
a clamore forti. aut a superfluo onere atque graui vltra quam sua
9
possibilitas exigit et requirit. vel ex casu a loco alto aut ex urtatione
10
et impulsione facta cum pectore valida atque forti: et isti tales eijci〈-〉
11
unt primo sanguinem feruentem absque maxima tussi. Et sanguis
12
ille qui eijcitur est lucidus et rubeus non grossus sed subtilis. Et cum di〈-〉
13
co de sanguine feruente. intellige quod sit ampullosus et spumosus. Et cu〈-〉
14
ra horum est primo flebotomare infirmum ex basilica dextri brachij. minu〈-〉
15
endo de sanguine prout virtus eius exigit et requirit. et subtilia-
16
re regimen eius multum. et non exercitetur. nec moueatur. sed quiescat. et ca〈-〉
17
ueat a risu: et a superflua locutione. et specialiter ab alta vocifera-
18
tione: et cum videris quod tussis violenter inquietat eum: precipe ei vt
19
omni modo et ingenio abstineat ab ipsa toto posse: et teneat
20
pillulas leues sub lingua continue. quas dicturus sum hic infe-
21
rius. deglutiendo eas paulatine.[*]paulatine i.e. paulatiue donec mitigetur tussis. et cu-
22
rando tussim curabitur similiter causa ipsa que facit ipsam egritudinem:
23
Quod si causa fuerit tensio facta a superflua repletione. cura eius pro-
24
pria est flebotomia. et si fuerit casus vel percussio inunges locum cum
25
oleo rosaceo tepido. Quod si tussis fuerit ex catarro. tunc curan〈-〉
26
dus est primo catarrus sicut causa primitiua. et accidens huius egritudi-
27
nis. et medicine que conferunt in hac egritudine scilicet catarro sunt me〈-〉
28
dicine stiptice subtiles. quoniam sua subtilitate de facili possunt ad
29
pulmonem deriuare. et stipticitate sua habent ipsum et partes suas
30
constringere et coadunare atque confortare. ne superfluitates ad
31
ipsum venientes recipiat. et seruando viam hanc quam ordinauimus.
32
absque dubio non modicum infirmo proficies deo daute[*]daute corrupt for dante. Et iam su-
33
pra diximus quod flebotomare debes basilicam dextri brachij in hac
34
egritudine: et mihi videtur quod facta flebotomia basilice flebotomanda sit
35
vna ex arterijs que eis magis vicinatur. et subtilia regimen eius
36
dando solum ptisanam ordei: et liga coxas eius institis[*]institis cf. Venice 1490/91: in stiptis vnamquamque
37
per se ligatione forti: faciendo eum quiescere absque labore. et pro-
38
pina ei omni mane aliquid ad bibendum: quod habeat confortare cum sti〈-〉
39
pticitate aliqua. sicut est syrupus rosaceus cum aqua dulci: et si aqua
40
fuerit ex fonte qui respiciat versus orientem erit laudabilior. et extin〈-〉
41
gue in aqua illa calyben purissimum atque mundum tandiu donec
42
ad minus ex aqua diminuatur quarta pars ipsius. sternendo in
43
domo eius folia vitis et myrtelle et similium: et odoret citonia et
44
rosas. et ea que habeant cor confortare. et dilatare. ad hoc vt san〈-〉
45
guis diuidatur et spargatur ad exteriora corporis: et non prohibeas
46
ei somnum: nec exerceas te multum in prouocando ipsum. sed dimitte
47
illud nature. Et si cognoueris quod humor a capite dissoluatur:
48
et inferius distilletur ad pectus et ad pulmonem. et tempus fuerit
49
hyems: complexio eius humida et frigida extiterit. tunc prepa〈-〉
50
ra ei hoc medicamen. R. macis partem vnam gariofilorum partem
51
semis. et piperis nigri partem decimam. fiat puluis subtilissimus:
52
sparge super partem anteriorem capitis. quoniam multum confert in hoc
53
casu. et specialiter quando primitiua causa huius egritudinis fuerit
54
ex catarro. Et calefacere partem anteriorem capitis temperate
55
quocunque modo fiat prodest mutlum[*]mutlum corrupt for multum in hac egritudine. Sed si causa huius
56
catarri fuerit ex aere calido: omnino abstinendum est ab omnibus pre-
57
dictis medicinis: nec spargere debes super caput aliqua que
58
sint complexionis calide et sicce in excessu: sed sufficiunt ea que
59
sunt temperate complexionis. cum modica siccctate[*]siccctate corrupt for siccitate et aromaticita〈-〉
60
te: laborando in remouendo tussim toto posse: cognoscendo quod
61
quando totum quicquid comeditur et bibitur semel et absque dilatione de-
62
glutitur more solito: non peruenit virtus illius ad pulmonem nisi per
63
viam resudationis videlicet eo modo quo videtur in vasis recentibus
64
terreis quando implentur aqua: quoniam tunc trapellando et resudando
65
per poros ipsorum exterius ad modum roris effunditur atque
66
manat: et propter hoc ordinamus pillulas ad tenendum continue
67
sub lingua: ad hoc vt medicamen ipsum paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue deglutiendo
68
possit ad pulmonem deriuare: et virtus harum pillularum esse debet con-
69
fortatiua cum modica stipticitate et siccitate: pertinens ad ali-
1
quam frigiditatem temperatam. ¶ Confectio pillularum
2
conferentium in hac egritudine. ℞. gumme arabice et dragaganti et seminis
3
citoniorum: et antere ana quartam partem .℥. vnius. terre sigillate aureos
4
.II. teratur vnum quodque per se: et cribelletur: et conficiantur cum syrupo liqui-
5
ritie: et fiant inde pillule ad modum lupini: et teneantur in ore die et no〈-〉
6
cte: deglutiendo paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue quod dissoluitur ex eis: et bibat ex his que
7
superius diximus: abstinendo a motibus laboriosis: et a vocifera-
8
tione forti: et a decubitu in locis duris. et maxime qui non sunt assue〈-〉
9
ti. eo quod quandiu infirmus iacet in lecto duro. vene et arterie compri-
10
muntur. quare sanguis inde euacuatur et spargitur per totum corpus. et
11
quia forma venarum tam pulsatilium quam non pulsatilium que sunt in pul〈-〉
12
mone contraria existit forme omnium aliarum venarum totius corpo-
13
ris. eo quod vene pulsatiles que sunt in pulmone similes existunt
14
omnibus alijs venis non pulsatilibus que sunt in toto corpore. in sub〈-〉
15
tilitate cum sint solummodo vnius tunice. et vene non pulsatiles
16
que sunt in pulmone sunt duarum tunicarum. et propter hoc arterie pul〈-〉
17
monis citius scinduntur et laniantur alijs venis non pulsanti-
18
bus que sunt in pulmone. et hac de causa solutio continuitatis que fit
19
in pulmone est prauior et difficilior valde et periculosior ceteris
20
alijs que fiunt in toto corpore et magis remota a liberatione vel
21
impossibilis. quare studiosus esse debes cum omni solicitudine ad
22
consolidationem faciendam cum his que diximus. antequam ad saniem
23
habeat deuenire. cognoscendo quod si ad consolidationem huius
24
vulneris pulmonis per te infirmus poterit deuenire. dignus eris
25
laude et gloria valde ex hac cura. Et non credas quod hoc vul-
26
nus consolidetur ex proprio sanguine sicut vulnera aliorum membrorum
27
fieri consueuerunt: sed si consolidatur non fit nisi post longum tempus.
28
Et postquam visum fuerit quod consolidatio huius sit expleta et confirmata
29
non debes desistere ab vsu medicinarum ad minus vsquequo tran〈-〉
30
sacti fuerint sexaginta dies. Et si non consecutus fueris intentionem
31
tuam. hoc est quod ad saniem conuertatur: iam superius dictum est quid agere de〈-〉
32
bes. Et iam audiui a patre meo quod ad eum venit quidam ex officia〈-〉
33
libus hispanie. qui patiebatur hanc egritudinem scilicet quod eiecerat san-
34
guinem a pulmone. et pater meus studuit eum. et fecit ei omnia que vi〈-〉
35
sa fuerant ei conuenire. intantum quod ad tantam conualescentiam deuenit.
36
quod putabat se esse liberatum integre et perfecte. et incepit facere facta
37
ua[*]ua corrupt for sua [(cf. Venice 1490/91)] et agere omnia que consueuerat in sanitate sua. et pater meus corre-
38
xit eum iniungendo ei a quibus se abstinere debebat. et maxime ab
39
vsu mulierum et a superfluo cibo et potu. et a violentis motibus
40
et laboriosis: et ab equitatione equorum qui sunt semper robusti atque
41
fortes. Et procedente tempore equitauit quadam die equam vnam. et cursi〈-〉
42
tauit eam violenter. et eadem die reiecit de sanguine in magna quanti-
43
tate. Quare ex hoc et ex vsu mulierum. et alijs erroribus multis
44
quos fecerat obijt in breui. Sed quandiu seruauit regimen sibi
45
impositum. sane vixit: et bene fuit hoc per septem annos.
46
¶ Capitulum .III. Quod est de tussi que prouenit a mala com〈-〉
47
plexione et de omnibus alijs speciebus.
48
〈E〉T scias quod potest in pulmone euenire complexio cali-
49
da aut frigida vel sicca ex qua oritur tussis: Et cu-
50
ra huius est remouere illam malam complexionem: con〈-〉
51
uertendo infirmum ad oppositum illius qualitatis ex〈-〉
52
tranee. Et iam fuit quod quidam rex habebat tussim. Et uihil[*]uihil corrupt for nihil per
53
ipsam spuebat. vel eijciebat. Et cum medicus suus vidisset ip〈-〉
54
sum precepit ei vt cum fibulis suis clauderet scissuram capitij
55
sui anteriorem. et ablata fuit ab ipso tussis incontinenti. Et
56
causa tussis illius erat frigiditas que attingebat pectus ex-
57
terius. vnde pulmo inde lesionem recipiebat. et virtus expulsi-
58
ua conabatur expellere illud nocumentum ab illo membro.
59
quare hec tussis non erat nisi ex qualitate mala frigida. Et
60
accidit multotiens tussis etiam illis qui superflue exercitantur cur〈-〉
61
rendo vel nauigando seu remigando. et maxime si non sunt assueti.
62
Et causa huius est: quia ex tali exercitio laborioso stomachus
63
eorum supercalefit et exiccatur: et exiccantur etiam loca vnde aer inspiratur:
64
et ex tali siccitate procreatur tussis incontinenti: quemadmodum vi-
65
dere potes quod accidit tussis subito illis qui odorant campho〈-〉
66
ram cum sit frigida valde. Et potest etiam esse causa tussis illorum
67
qui superflue fatigantur currendo vel nauigando dissolutio humo-
68
rum qui dissoluuntur a superfluo motu: et cadunt vel descendunt
69
ad pectus vel ad pulmonem. Et ira similiter promouet tus〈-〉
1
sim duabus de causis scilicet caliditate et siccitate: et cum sciueris cau〈-〉
2
sam tussis: primo studere debes in remouendo ipsam cum
3
suo opposito. et id quod dixi tibi de rege habeas pro exempla-
4
ri in omnibus. Et adhuc iterum tibi id quod superius dixi et scripsi in
5
capitulo pulmonis scilicet quod quando ipsi vlcus superuenerit et curatus fue〈-〉
6
rit. sicut diximus ordinate possibile erit quod viuet si diu et for〈-〉
7
san ad vltimum morietur alia egritudine. Et potest etiam tussis
8
euenire sicut aliqui ex antiquis protulerunt medicis causa vermium
9
qui assimilantur muscis qui oriuntur in pulmone. et ex illis fit tus〈-〉
10
sis valida atque fortis. Et cura huius est trahere per eannam[*]eannam corrupt for cannam
11
pulmonis fumum centauree et aristologie longe. Sed hanc egri〈-〉
12
tudinem nunquam vidi. tamen memorationem facio de ipsa. sicut
13
quidam antiqui fecerunt medici. Et fit etiam tussis quando procreantur
14
pori seu claui in membris que sunt propinqua pulmoni. ex qui〈-〉
15
bus comprimitur pulmo. et inde sequitur tusfis[*]tusfis corrupt for tussis. Et fit tussis etiam
16
a tumore splenis et grossitie ipsius et hec non remouetur nisi re〈-〉
17
mota causa. Et fit etiam ex apostemate epatis et duritie ipsius.
18
Quoniam quando est magnum fit tussis. vnde oportet dictam causam remo〈-〉
19
uere. Et fit etiam ex pleuresi que fit aut sub costis aut supra
20
costas. Et etiam generatur tussis ex hydropisi. Et fit similiter
21
ex tumore stomaci qui fit ex ventositate magna in ipso vel ex
22
superflua repletione eius cibi et potus: que fit quando patiens
23
est gulosus. specialiter quando repletio est talis quod non inuenit stomachus
24
vnde habeat expirare. quare conatur stomachus expellere. quod non
25
potest. sicut apparet quando aliquis ponitur in aliquo paruo loco vndique
26
et fortissimc clauso. ita quod non potest eijcere a corpore quod sibi
27
nocere videtur nec expirare eo quod non habet locum in quo possit se
28
dilatare et aerem conuenientem inspirare: donec aperiatur locus: et aer
29
ille inclusus et pessimus euentetur: et nouus et conueniens inspiretur
30
et huic etiam simile accidit illi cui in vltimo stomachus repletur:
31
quia quando sic est etiam a stomacho non potest aliquid vomere nec superius
32
eijcere donec a virtute digestiua aliquid digeratur: et inferius
33
aliquid descendat: et inde spacium acquirat stomachus: et hac
34
de causa accidit tussis propter talem repletionem ex vicinitate ipsius ad
35
pulmonem: propter compressionem: et multotiens moriuntur homines
36
suffocati propter talem causam: et fit etiam tussis ex subita mutatione ae〈-〉
37
ris ad oppositum sui. Et fit etiam tussis ex assumptione quarun〈-〉
38
dam rerum quarum proprietas est nocere pulmoni: sicut sunt fungi ma〈-〉
39
li qui nascuntur in pede seu prope radicem cuiusdam arboris qui
40
quidem arbor dicitur arabice helecaminum. Et fit etiam
41
tussis causa mali pulueris. Hucusque sufficiant que diximus
42
de egritudinibus pulmouis[*]pulmouis corrupt for pulmonis. Nunc autem intendimus de-
43
terminare de egritudine cordis.
44
¶ Tractatus .XII. de egritudinibus cordis. et est continens
45
capitula septem.
46
¶ Capitulum .I. Quod est de egritudinibus cordis in generali.
47
〈O〉Riuntur egritudines in corde: aut a seipso.
48
aut ab alijs membris. Quoniam quando passiones gene〈-〉
49
rantur in quibusdam membris patitur etiam cor. ex com-
50
passione ipsorum et inde parua atque grauia ge-
51
nerantur accidentia. Et iam scis quod cor est prin-
52
ceps et dominator in toto corpore. et virtutes eius
53
sunt potentes. et operationes eius sunt manifeste apparentes.
54
Et opinio magni et excellentissimi philosophi. et qui sunt ex
55
sua secta honorata: est quod cor solum est princeps inter omnia mem〈-〉
56
bra corporis et dominator omnium: sed Galienus sentit quod sit solum prin-
57
ceps et principium spiritus vitalis: eo quod animal aliquod non moritur ni〈-〉
58
si quando deficit spiritus vitalis qui est in corde. Et scias quod creatio ipsius
59
cordis et eius forma est excellens in bonitate omni alia creatione
60
et forma ceterorum membrorum que sunt in toto corpore. cum sit so-
61
lidius et densius reliquis membris omnibus. et est habens duas vacuita〈-〉
62
tes seu concauitates. quarum principalior est que est in latere eius si-
63
nistro. eo quod plus habet et retinet de spiritut vitali alia vacuitate vt
64
ex eius substantia exeant seu procedant arterie que mouentur motu con〈-〉
65
tinuo et non locali secundum motionem ipsius cordis. Iuuamentum
66
autem istius motus est manifestum in attrahendo aerem frigidum. et in
67
expellendo calidum superflue et fumosum. Quoniam nisi esset talis euen-
68
tatio. suffocaretur eius calor naturalis. et extingueretur in eo. Et a
69
corde secundum Aristotelem procedunt motus voluntarij et naturales. eo quod credit
1
quod epar et cerebrum recipiant influentia ab ipso. Sed mihi videtur
2
quod cor sit nobilius ceteris principalibus scilicet cerebro epate et testi〈-〉
3
culis. Et quia est nobilior et magis principale: ideo quando vult fieri apostema
4
in ipso: antequam confirmetur. moritur patiens omnino. et deficit.
5
¶ Capitulum .II. Quod est de tremore cordis qui arabice di〈-〉
6
citur altadeg.
7
〈S〉Cias quod accidit in corde tremor sicut et in alijs
8
membris consueuit euenire. Sed ille qui fit in alijs
9
membris generatur a vaporibus et fumositatibus qui
10
ascendunt et attingunt musculos seu lacertos et cu〈-〉
11
tim. Ille vero tremor qui est in corde accidit propter multam repletio-
12
nem que est in eo: et ab ipsa prouenit motus ille extraneus et hor-
13
ribilis qui dicitur altadeg. Et cura huius est flebotomia cum multa ex〈-〉
14
tractione sanguinis. et postea confortare cor cum illis que habent
15
ipsum confortare: sicut cum margaritis et lingua bouina et auro
16
puro et similibus. ¶ Medicamen ad hoc conueniens valde. ℞.
17
margaritarum et sete crude. et seminis basiliconis gariofilati. et seminis
18
boraginis. et lingue bouine ana aureos .X. corticis citrorum. scedes
19
indi. gariofilorum macis ana aureos .IIII. pure ambre atque perfecte.
20
aureos .II. teratur vnaqueque harum medicinarum optime per se. sed seta prius in〈-〉
21
cidi debet minutim quanto plus fieri potest. postea teri optime debet simul
22
cum perlis. et demum cum alijs misceantur medicinis et postmodum
23
puluis omnium dictarum malaxetur optime cum aqua rosacea in parapsi〈-〉
24
de que sit perfecte vitreata. ad vltimum laminam auri puri aliquan-
25
tulum grossam. et frica super eam fortiter virgam puri auri prius lami〈-〉
26
na madefacta cum aqua rosacea tandiu donec vestigium auri in
27
medicinis appareat manifeste: absoluendo dictam laminam auri
28
super medicinas cum optima aqua rosacea vel cum succo pomorum
29
miscendo dictum aurum cum predictis medicinis simul. et addendo
30
huic recepte pondus medietatis ipsius de electuario pomorum
31
dulcium. et postea confice cum syrupo facto de lingua boui〈-〉
32
na bene cocto confectione bona. et propina infirmo de hoc
33
medicam[*]medicam corrupt for medicamine ne omni mane ieiuno stomacho pondus aureorum .V.
34
¶ Capitulum .III. Quod est de cardiaca.
35
〈H〉Ec egritudo euenit in corde. et est motus magis
36
impetuosus naturali. et fit aut ex causa extrinseca. velut a
37
forti ira. quoniam ab ipsa fit ebulitio valida. et augmen〈-〉
38
tatur calor in corde. et hec est principalis causa ipsius
39
Et fit etiam accidentaliter a terrore. eo quod quando aliquis timet super〈-〉
40
flue. non spargitur calor naturalis per totum corpus. sed constringitur
41
intus. et languens diminuitur. et debilitatur. et ex tali constrictione
42
trahitur sanguis ad cor simul cum alijs humoribus. sicut apparet
43
in rebus extrinsecis. videlicet quando auditur in aliqua ciuitate rumor terri〈-〉
44
bilis ex quo communiter pauescunt homines. quare omnes trahuntur ad
45
regem tanqum ad radicem ad manutenendum eum. ita et sanguis cum
46
calore naturali et spiritibus et cum alijs humoribus trahitur ad
47
cor. et inde sequitur conquassatio in eo. et fit cardiaca. Et fit si〈-〉
48
militer ex sollicitudine nimia quam aliquis habet causa perducendi
49
aliquid ad effectum. et hec solicitudo dupliciter diuiditur. quia aut
50
vertitur circa vindictam faciendam. et hoc ponitur et continetur sub ira.
51
vel erit solicitudo causa acquirendi aliquod magnum lucrum: vel cau〈-〉
52
sa consequendi aliquid in quo multum delectetur: et tunc dilatatur cor et
53
spargitur calor naturalis et spiritus ad exteriora: in tantum quod debili〈-〉
54
tatur cor ex illa inanitione: et sequitur inde cardiaca. Et fit etiam
55
a superflua debilitate virtutis. ita quod ex quolibet leui motu vel
56
labore cardiaca excitatur: quia scitum est certissime et ma-
57
nifeste quod omnis motus excitat calorem: maxime cum est fortis
58
et subitus. et si patiens est debilis quilibet motus qui est in eo
59
est cum maiori difficultate et labore. eo quod graue est debilem
60
mouere. vnde non fit nisi cum difficultate et labore. quare
61
calor in eo fortis efficitur. et sic cardiaca generatur. Cura hu-
62
ius egritudinis est regere eum cum cibis et potibus temperate: et
63
odorare aromatica frigida que habent confortare membra prin〈-〉
64
cipalia et spiritus. sicut est myrta que confortat sui natura et com-
65
plexione: et rose. et sandali. et nenufar. et sirupus de sandalis
66
factus cum tribus partibus sui ex aqua rosacea. et tantundem de
67
aqua dulci. et propinatus ei ad bibendum sufficit ei: et medulla
68
citrullorum. et cucumeris sarecenici habent curare hanc egri〈-〉
69
tudinem sui complexione. et confortando sui aromaticitate. Et est
1
inuenta qualitas in his ad hanc egritudinem quam ignoramus
2
omnino. sed experientia hoc certissime manifestatur. Et gene-
3
ratur etiam aliquando in corde sanguis adustus. vnde fit cardia-
4
ca illa dicta ex natura ipsius et sui acuitate. Et oritur simili-
5
ter chardiaca ex mordicatione que fit in ore stomaci: quando
6
in ipso inuenitur humor mordicatiuus vel acutus propter vici〈-〉
7
nitatem ipsius ad cor. Et hac de causa antiqui nominabant
8
os stomaci cor. Et cum cognoueris in hac egritudine melan〈-〉
9
choliam abundare: conforta cor cum his que prescripsimus de
10
confortantibus cor. et margarite maxime hoc facere norunt
11
Et cura illius que fit ex mordicatione oris stomaci est euacua〈-〉
12
re illum humorem ab eo cum vomitu vel solutione.
13
¶ Capitulum .IIII. Quod est de aqua que congregatur in
14
marsupio cordis.
15
〈E〉T generatur aliquando in marsupio cordis hu〈-〉
16
miditas aquosa que assimilatur vrine et accidit
17
ex hoc infirmo consumptio et diminutio carnis
18
paulatine.[*]paulatine i.e. paulatiue sicut fit in pthisi. Sed ego nunquam
19
vidi hanc egritudinem. nec curaui ipsam. nec inueni quod Ga〈-〉
20
lienus de eius cura aliquam fecerit mentionem. tamen si ali〈-〉
21
quid debet valere in hoc casu. valent ea que sunt subtiliati-
22
ua et resolutiua et desiccatiua cum aromaticitate. sicut est aqua
23
feniculi. et horum similium.
24
¶ Capitulum .V. Quod est de pelliculis que fiunt in marsupio cordis.
25
GEnerantur siquidem in quibusdam additiones in marsu-
26
pio cordis que sunt admodum cartilaginum et pel〈-〉
27
licularum adinuicem mixte. sed nullus ante nos
28
locutus fuit de hac cura. Tamen si aliqua medi〈-〉
29
camina possunt valere. erunt illa que sunt subtiliatiua et dis〈-〉
30
solutiua et aromatica cum quadam humiditate.
31
¶ Capitulum .VI. Quod est de ethica cordis.
32
〈H〉Ec egritudo oritur in corde ex mala complexione sicca que
33
fit in ipso: et hoc febris desiccat substatialem[*]substatialem corrupt for substantialem seu radi-
34
calem humiditatem que est in porositatibus membrorum
35
condensata vt cambiatur et pars membri fiat. Et cura
36
huius est si fuerit in principio et ex siccitate sola cum rebus hu〈-〉
37
mectatiuis: et olfaciat poma aromatica. et bibat lac capre
38
medie etatis sicut exit ab vbere. Et continuet intrare quoti〈-〉
39
die in tinam aque dulcis tepide plenam vt non sudet. Sed
40
si cum siccitate dicta caliditas fuerit: tunc magis confert odo〈-〉
41
rare nenufar. et violas quam dicta poma. Et cum tractabo de ethi〈-〉
42
ca. latius de hac cura loquar.
43
¶ Capitulum .VII. Quod est de apostemate quod fit in marsupio cordis.
44
〈H〉Ec egritudo cum accidit in marsupio cordis non fit
45
nisi ex causa calida. sed si medicus fuerit studiosus et
46
solicitus valde ad hanc egritudinem remouendam.
47
poterit in breui curari. et hoc fit flebotomando eum
48
citissime. minuendo de sanguine in maxima quantitate. et velociter
49
postea infrigida complexionem cordis confortando eum. et hoc fit reci-
50
piendo de syrupo myrte partem vnam. et de syrupo sandalorum
51
partes quatuor. et tempera cum aqua rosacea. et da bibere. Et conti〈-〉
52
nuo fac eum odorare myrtam recentem et nenufar. Et sine ne-
53
gligens fuerit medicus aut tardus in hac cura. morietur in〈-〉
54
firmus in breui. eo quod marsupium est circundans cor. quod est
55
membrum tam nobilissimum et principalissimum sicut scis. Hec
56
autem que scripsi hucusque de corde sunt secundum sententiam prede〈-〉
57
cessorum nostrorum medicorum. Nunc autem intendimus dice-
58
re a nobis quedam que ab aliquibus non sunt scripta de
59
eo. Et dico quod quando nifrigidatur[*]nifrigidatur corrupt for infrigidatur cor vltra id quod conuenit
60
sue complexioni naturali sequitur inde in corpore toto pigritia
61
et tarditas et debilitas in omnibus suis actionibus et opara〈-〉
62
tionibus[*]oparationibus corrupt for operationibus. Et si cum hoc siccitas preualuerit plus eo quam sua
63
natura exigit et requirit: erit patiens solicitus atque audax et
64
non potest aliquid quod sibi non placeat sustinere. Et si cum
65
dicta frigiditate. prescripta siccitas in vltimo abundauerit.
66
non solum dicta accidentia infirmus patietur. verum etiam
67
ei superueniet egritudo que arabice dicitur dubul. et latine
68
nominatur synthesis. Et est quando siccitas profundata est
69
tantum membris quod illa humiditas radicalis que parata est
1
ad cambium vt pars membri fiat consumitur ex toto et desic-
2
catur. Et ego vidi quendam infirmum meum qui patiebatur hanc egritu〈-〉
3
dinem cuius caro erat diminuta et consumpta in vltimo: et erat
4
studiosus sollicitus et curiosus in vltimo: et omnino impatiens
5
et omnes actiones et operationes suas agebat sicut in sanitate face-
6
re consueuerat: et permansit sic in hac dispositione donec fuit mortuus
7
et causa sue mortis fuit hec scilicet quia voluit intrare tinam aque calide
8
et ego prohibui sibi quantum potui: sed noluit me audire: et cum
9
intrasset in eam non diu stetit quod leuiter mortuus fuit.
10
¶ Tractatus .XIII. de egritudinibus epatis: et splenis et est
11
continens capitula sex.
12
¶ Capitulum .I. Quod est de epate et de tribus speciebus hydropisis.
13
SCias quod epar est vnum ex principalibus membris
14
corporis: sed Aristoteles sentire videtur quod ope〈-〉
15
rationes ipsius procedant a caliditate cordis
16
tamem sententia medicorum est quod epar per seipsum est princi〈-〉
17
pale. et operationes eius a seipso procedunt
18
absque influentia alicuius alterius membri in
19
ipsum. Et propter hoc dicit Hippocrates quod bonitas et hylaritas
20
vite a sanitate perfecta epatis habet euenire. et epar est fons et
21
principium virtutum naturalium. que sunt virtus attractiua. reten〈-〉
22
tiua. digestiua et expulsiua. et he virtutes influunt ab epate ad
23
vniuersum corpus et in omnibus membris. et ab ista influentia om-
24
nia membra singulariter dictas virtutes naturales habent cxercere[*]cxercere corrupt for exercere
25
et nutrimentum membris totaliter assimilare et eis vnire. Qua〈-〉
26
re he virtutes omnes ab epate procedunt ad omnia membra corpo〈-〉
27
ris. vnde si debilitas inuenitur in corpore in virtute mutati〈-〉
28
ua orietur in eo egritudo secundum illam debilitatem. sicut hydropi〈-〉
29
sis cum suis tribus speciebus. Una quarum dicitur carnosa. in
30
arabico halahami. Secunda vero dicitur asclites vel vtrosa:
31
que arabice dicitur cebli. Tertia autem nominatur tympanites
32
et arabice vocatur zachi. et tympanites fit etiam quidem a debilita〈-〉
33
te epatis. Et ego tractabo de vnaquaque istarum specierum tractatu
34
completo. et incipiemus a carnosa que a nobis dicitur hyposar〈-〉
35
ca. Et dicimus quod quando debilitatur virtus digestiua epatis tunc
36
nutrimentum efficitur crudum et indigestum. ita quod non potest in san-
37
guinem conuerti. et sic remanet flegmaticum. Et tu scis quod quo〈-〉
38
tienscunque secunda digestio que est in epate errat in digerendo.
39
tunc impossibile est quod cetera membra possint illud nutrimen〈-〉
40
tum digerere. et in sui substantiam conuertere et assimilare. Et
41
postquam digestiua epatis deficit. et alia membra omnia de necessi〈-〉
42
tate deficiunt. atque errant in digerendo. et sic sequitur inde hy〈-〉
43
dropisis que dicitur hyposarca. Sed tympanites oritur quando
44
epar incipit digerere chilum et non potest sufficienter eum comple-
45
re et immntare[*]immntare corrupt for immutare in omnibus suis qualitatibus sicut conuenit
46
propter debilitatem sui. et non potest perfecte dissoluere quod dissoluen-
47
dum est: nec preparare ad expelendum quod expellendum est.
48
Quare conuertitur in vaporem siccum atque grossum. qui
49
quidem mittitur ad concauitatem ventris: et inde efficitur in eo infla〈-〉
50
tio cum duritie. eo quod quando debilitatur epar conuertit chilum et im〈-〉
51
mutat secundum complexionem et naturam malam que ei appropriatur in illa
52
hora. Et hic impossibile esset nobis dicere: que qualis: et quan〈-〉
53
ta sit ista conuersio: sed scitum est perfecte atque cognitum. quod quilibet
54
calor siue naturalis siue accidentalis. tam si fuerit extrinse-
55
cus siue intrinsecus. si inuenit rem aquosam in quam agat. con-
56
uertit illam in vaporem. et illud quod est grossum in esse remanet. sub〈-〉
57
tile autem euaporat et recedit. Epar autem quando est in sua complexione
58
naturali optima et perfecta est causa vniuersalis conuersionis
59
nutrimenti in omnibus membris secundum naturam et complexionem vni-
60
uscuiusque ipsorum. Sed quando debilitatur calor naturalis in eo ita
61
quod non potest hanc operationem complete agere. generantur inde va〈-〉
62
pores multi qui conuertuntur et coadunantur in concauitate
63
ventris. et fit hydropisis que dicitur tympanites. Et pro maiori
64
parte est hec egritudo cum grossitie et duritie splenis magna.
65
eo quod quando epar non agit in substantiam nutrimenti id quod debet de
66
sui proprietate et natura. hoc est mutare dictam substantiam in rem
67
aliam que omnimodo in omnibus assimiletur sue substantie et qua〈-〉
68
litati. Et quando hoc operatio exit a natura versus aliquam partem
69
caliditatis. et tunc supercalefit nutrimcntum[*]nutrimcntum corrupt for nutrimentum et aduritur et natu-
1
ra illud mittit ad splenem. eo quod omne adustum pertinet ad melan〈-〉
2
coliam. et sic inflatur splen atque tumescit. et hac de causa pro ma〈-〉
3
iori parte non ninenies[*]ninenies corrupt for inuenies tympaniticum absque egritudine et tumo〈-〉
4
re et inflatione splenis. Sed hydropisis siquidem asclites ge〈-〉
5
neratur quando non possunt renes attrahere aquositatem que gene〈-〉
6
ratur in epate cum sanguine que consueuit descendere ad renes per
7
vias vrine. quia cum remanet in epate cum sanguine. repudiatur
8
a membris. vnde sanguis ille aquosus ab ipsis membris expel〈-〉
9
litur ad ventris concauitatem. et inde fit asclites. Nota tamen
10
quod si hic error fuerit principaliter ab errore et debilitate epa-
11
tis. non potentis sequestrare purum ab impuro. et specialiter aquo〈-〉
12
sitatem dictam. fit primo hydropisis que dicitur hyposarcha. et secun〈-〉
13
da scilicet asclites a debilitate et egritudine renum habet pronenire[*]pronenire corrupt for prouenire. Sed
14
considerare debes vtrum illa egritudo vel debilitas renum fiat vel
15
procedat ab epate. vel sit causa alicuius proprie egritudinis que est
16
in ipsis renibus. quod si peccatum non fuerit in epate sed est sanum
17
omnino. et debilitas et egritudo fuerit in ipsis renibus. tunc prin-
18
cipaliter fit hydropisis que dicitur asclites. Et debilitas qui〈-〉
19
dem virtutis epatis euenire potest a mala complexione que sit in ipso.
20
Quorum species .VIII. sunt sicut est manifestum: quattuor scilicet simplices: et qua〈-〉
21
tuor composite. Et cura vniuscuiusque est reducere epar ad suam
22
complexionem naturalem cum quibus conuenit. Sed debilitas epa-
23
tis que fit ab egritudine que est in ipso corpore epatis est oppi-
24
latio vel apostema. Et apostema est egritudo composita ex con〈-〉
25
similibus et officialibus. Cura siquidem oppilationis est cum aperi〈-〉
26
tiuis: apostematis vero cum remouentibus causam ipsius. Et acci〈-〉
27
dit etiam in epate durities causa potationis aque frigide vl-
28
tra debitum. vel debilitas virtutis ipsius causa vsus aceti superflui.
29
Et cura duriciei que fit ab aqua frigida non est solum cum calidis
30
simpliciter. immo indiget cum eisdem que sint confortantia stiptica
31
et aromatica. sicut camemilla. et flores rosarum. et similia. Et
32
nota quod species hydropisis sic componi et misceri possunt ad in-
33
uicem quemadmodum et species febrium simul componuntur. Quare
34
si medicus subtiliter et studiose scrutatus fuerit in cognitio〈-〉
35
ne simplicis. leuius poterit cognoscere compositam ab eadem.
36
Et qui curam simplicis perfecte sciet operari inde absque diffi-
37
cultate et curam composite optime sciet exercere. ¶ Confectio
38
conueniens valde ad hoc. ℞. lacce lignorum mundate. florum
39
camemille et rosarum. cinamomi electi. masticis. gariofili et stica〈-〉
40
dos ana .℥.I. seminis lini modicum vstulati. oliuarde id est rute ca〈-〉
41
prarie. acreuan id est scolopendrie ana .℥.ß. Teratur vnaqueque ista〈-〉
42
rum per se. et cribelletur subtiliter et conficiantur cum sirupo de
43
charscaina. et propina patienti omni die ieiuuo[*]ieiuuo corrupt for ieiuno stomacho ex
44
ipso aureos .V. vel circa illud et inunge epar cum istis oleis equa〈-〉
45
liter mixtis scilicet de alchocal et de iasemino. et de granis viridi-
46
bus. et ciba eum pane bene fermentato cum turturibus. et passe〈-〉
47
ribus. et pullis perdicum elixatis in aqua et sale. Sed si debili-
48
tas epatis fuerit ex vsu aceti superfluo tunc cura illius est syru〈-〉
49
pus iste. ℞. passularum enucleatarum. et liquiritie mundate ana li〈-〉
50
bram .ß. panichal. et carsene et gafet. et oliuarde ana .℥.III.
51
masticis .℥.I. conquassentur quelibet per se. et infundantur omnia in
52
sufficienti aqua per noctem vnam. mane autem bulliant lento igne
53
vsque ad consumptionem medietatis. et colentur exprimendo
54
fortiter et optime: et adde huic colature zuchari libras .X. et
55
mellis libras .V. et decoquantur vsque ad spissitudinem sirupi: et
56
da patienti de isto omni mane ieiuno stomacho .℥.II. cum .℥.VI.
57
aque dulcis tepide: et cum aureis .V. mellis rosacei. Et inunge
58
epar cum oleo de granis viridibus: et camemille ana.
59
¶ Capitulum .II. Quod est de apostemate epatis.
60
ET oritur quandoque in epate apostema. Quod si fuerit
61
in substantia sue carnositatis: et ad saniem deuene-
62
rit: non spero quod infirmus inde in propetuum possit libe-
63
rari: eo quod epar est membrum principale et fons poten〈-〉
64
tissimus: vnde quando taliter patitur priuantur eius virtutes omnes
65
et destruuntur et sequitur velociter mors.
66
¶ Capitulum .III. Quod est de oppilatione epatis.
67
CUra huius egritudinis est aperire oppilationes
68
ipsius cum decoctione oliuarde: panicald et scolo-
69
pendrie et similibus: et succus feniculi est maximi
1
u uamenti[*]u uamenti corrupt for iuuamenti in hoc casu.
2
¶ Capitulum .IIII. Quod est de dolore epatis.
3
〈E〉T oritur aliquando in panniculo epatis extensio sicut in
4
alijs membris consueuit euenire: vnde sequitur dolor
5
fortissimus. quasi intolerabilis: et apparet patien〈-〉
6
ti quod epar sit quod doleat. Et est sensus huius pan〈-〉
7
niculi acutissimus propter multitudinem paruorum neruorum in
8
ipso contextorum. Ego autem passus fui hunc dolorem. et curaui
9
me inungendo locum cum oleo de vitellis ouorum: et nucum equaliter
10
mixtis. et liberatus fui in ipsa die: sed factus fui inde icteri〈-〉
11
cus. Et de ipsa inferius loquar domino concedente.
12
¶ Capitulum .V. Quod est de egritudinibus splenis.
13
〈S〉Cias quod splen est membrum quod habet ad se trahere su〈-〉
14
perfluitates melancholicas: et trahendo illas nutri〈-〉
15
tur ex subtiliori et puriori partem ipsarum. Et generan〈-〉
16
tur in ipso quandoque egritudines sicut in alijs mem〈-〉
17
bris fieri consueuerunt. Et non est splen ex membris principalibus
18
corporis. nec habet multas operationes in corpore exercere nisi quia
19
trahit ad se superfluitates grossas: sicut renes trahunt subtiles
20
et aquosas. et istud membrum augmentatur et ingrossatur mul〈-〉
21
tum. Et eura[*]eura corrupt for cura huius est cura suprascripta in epate. Et scire de〈-〉
22
bes quod splen sustinere potest fortiores medicinas valde ipso epa〈-〉
23
te. Et non tradas hec obliuioni scilicet quando vis dare medicinas pro
24
splene vt admisceas eis semper ea que habeant acetositaiem[*]acetositaiem corrupt for acetositatem: eo quod
25
istud membrum proprie nutritur isto sapore: et propter hoc attrahit ace〈-〉
26
tositatem et rapit eam violenter: et hac de causa miscenda sunt aceto〈-〉
27
sa medicinis splenis vt deferant virtutes earum citissime ad ipsum
28
et acetum habet dictas medicinas citissime ipsi spleni ferre et de〈-〉
29
portare. Et iam est notum quod quando ingrossatur splen in tantum quod non potest
30
ad se trahere grossitiem sanguinis atque eius fecem remanet
31
tunc dicta fex cum sanguine et spargitur per venas in vniuersum
32
corpus: et alteratur inde complexio epatis et debilitatur: et ex
33
ipsa debilitate sequitur vna ex speciebus hydropisis vel pluries
34
Et de hydropisi et suis tribus speciebus superius breuiter
35
pertransiui: nunc autem intendo complere tractatum.
36
¶ Confectio syrupi conferentis valde duriciei et magnitudini
37
splenis. ℞. camemille et corticis radicis tamarisci: oliuarde
38
alias.[*]alias. corrupt for alias [ (redundant period)] gasec. thumeni. alias sticados et iahade et flazia. ali-
39
as capilli veneris. et scolopendrie et asarabachara ana .℥.I. ru〈-〉
40
bee tinctoris .℥.ß. radicis de alzaru .℥.I. corticis radicis fe-
41
niculi: et corticis radicum caparis ana aureos .V. masticis aureos
42
.IIII. croci aureum .I. liquiritie mundate pondus medietatis omnium
43
predictarum medicinarum. conquassentur que sunt conquassanda per
44
se. et infundatur nocte vna in .XXIIII. libris aque calide. et ma〈-〉
45
ne bulliant lento igne vsque ad consumptionem medietatis aque. et co〈-〉
46
lentur fortiter exprimendo. et illi colature adde .VIII. libras mel/
47
lis despumati: et libras .II. zuccari. et bulliant iterum lento
48
igne donec incipiant spissari. et tunc adde aceti vini et for-
49
tissimi libras .II. et bulliat vsque ad spissitudinem syrupi. et repo〈-〉
50
nantur in vase vitreato: et cum opus fuerit da de eo patien〈-〉
51
ti ab .℥.I. vsque ad .II. mane ieiuno stomacho cum ter tan-
52
to aque dulcis calide. et cum duobus aureis mellis rosacei: et cibetur
53
cibis subtilibus. et de carnibus dentur ei pulli perui et columbini
54
et si vis dare ei gallinas vna die dabis. et alia non. et rege eum ta〈-〉
55
liter donec fuerit liberatus. ¶ Et emplastrum istud iterum spleni super〈-〉
56
ponatur. quoniam confert valde. ℞. radicis tamaricis et camemille et floris
57
narcisci: et floris de iasemiuo[*]iasemiuo corrupt for iasemino ana partes equales. radicis capa〈-〉
58
ris quartam partem. farine hordei vel spelte quantum est quarta
59
pars omnium medicinarum et incorporentur cum aceto et aqua equa〈-〉
60
liter mixtis. et pone calidum super splenem. et liga super hoc emplastrum
61
folia viridia ficus: et comedat infirmus ante cibum pomitel〈-〉
62
la caparorum postquam fuerint madefacta in aqua cum sale et aceto:
63
quoniam sunt magni iuuamenti in hac egritudine. et teneat dictum
64
emplastrum in nocte: et in die inungatur bis cum oleo de lilijs et rosa〈-〉
65
ceo. Sciendum quod aliquando hoc egritudo certificatur per vrinam tur〈-〉
66
bidam quando mingitur in quantitate magua[*]magua corrupt for magna. Et hoc ideo
67
quia quando splen non potest trahere dictam superfluitatem ad
68
se. remanet cum sanguine: et expellitur inferius per vrinam
69
Et aliquando dicta superfluitas expellitur a natura ad cu〈-〉
1
tim exteriorem corporis et fiunt ibi vestigia nigra lata vel
2
coloris violacei: et inconntinenti[*]inconntinenti corrupt for incontinenti post apparitionem dictorum
3
vestigiorum remouetur durities et grossities splenis. et hoc
4
vidi pluries proprijs oculis: sicut multotiens vidi ictericiam
5
citrinam in cute fieri quando cholera exterius expellitur ad
6
ipsam. et quando iste humor per secessum emittitur non curatur
7
ab hominibus: sed quando in cute apparet. tunc ad medi-
8
cos currunt velociter pre timore.
9
¶ Capitulum .VI. Quod est de ictericia citrina.
10
〈H〉Ec egritudo in corpore generatur quando cholera simi〈-〉
11
lis exterius ad cutim expellitur: et vertitur color eius
12
in similitudinem coloris citri. et album oculi similiter. Ta〈-〉
13
men considerare debes vtrum hoc patiens prius pa-
14
teretur acutam febrem vel non. et si patiebatur. vide si post istam ex〈-〉
15
pulsionem remaneat alleuiatus a febre vel non. aut si erat
16
prius sine febre: sed apparente icteritia fuit febris: et iterum
17
si erat cum febre considera vtrum dicta icteritia apparuit
18
ante septimum diem vel post. Quod si in septima die euenerit: spe〈-〉
19
ra bonum de infirmo: eo quod facta est ista expulsio post digestio〈-〉
20
nem materiei. Quod si apparuerit dicta icteritia in principio fe〈-〉
21
bris timendum est de infirmo ne habeat apostema calidum in
22
epate: vel in suis pelliculis. Et quando sic est omnes humores ad epar
23
deriuantes in choleram conuertuntur: et inde color totius corporis
24
inficitur atque intingitur ab eadem. Et cum fueris certificatus quod
25
hoc apostema est in epate confirmatum: fac tunc omnino patientem
26
abstinere ab omni re calida atque dulci: ab oleo oliuarum et ab omni
27
pinguedine et vnctuositate. quia si dederis ex istis aliquid inter〈-〉
28
ficies infirmum omnino. Et studeas potare eum aqua cucurbite. et
29
ciba eum panata decocta in aqua ipsius cucurbite non ad〈-〉
30
miscendo ei speciem aliquam nisi coriandrum vel succum. Quod si virtus
31
fuerit debilis. dabis ei cucurbitas coctas cum perdicibus. et in〈-〉
32
frigida eas in puteo vel niue. Et si certus fueris quod in epate
33
non fuerit apostema. considera si oppilatio aliqua fuerit in
34
canali: seu meatu superiori vel inferiori cistis fellis vel veru〈-〉
35
ca seu pustula in alquo[*]alquo corrupt for aliquo ipsorum generata. Quod si fuerit tunc cho〈-〉
36
lera extenditur atque spargitur per totum corpus cum sanguine: et mem〈-〉
37
bra sui acuitate et amaritudine repudiant ipsam: et expellunt
38
eam ad cutim: que est membrum debile: et est membrum creatum a deo sub〈-〉
39
limi ad defensionem corporis totius: sed expelli in eam a na〈-〉
40
tura propter melius. Et cum sciueris quod non fuerit in epate: sed est in
41
aliquo predictorum canalium fellis: regendus est infirmus sicut
42
diximus addendo et minuendo prout tibi videbitur expedire:
43
faciendo tamen curam blandam atque quietam donec dicta pustula fue〈-〉
44
rit digesta vel dissoluta. Et si veruca fuerit ibidem. impossibi〈-〉
45
le est quod diu moretur quin dissoluatur vel corrodatur cum cholera
46
quottidie inde transeatur. et si acuitate habeat ipsam dissoluere
47
rodere et desiccare. Sed si icteritia fuerit ex liberatione chole〈-〉
48
re que propter sui multitudinem et abundantiam spargitur per
49
totum corpus: que abundantia facta ex multa comestione re〈-〉
50
rum calidarum sicut mellis et similium. Tunc cura eius est
51
leuis. quia non indiget nisi frangere caliditatem corporis to-
52
tius: et hoc cum aqua cucurbite: et citrulorum et anguriarum
53
et cum aqua rosacea propinando ei predicta ad bibedum postquam
54
fuerint infrigidata in niue vel in puteo. Et da ei ad come-
55
dendum lentes decoctas in aqua cucurbite. et aceto. quoniam est
56
cibus in hoc casu valde vtilis et perfectus: et fit etiam icteritia
57
ex potu alicuius rei malitiose. Sicut accidit azir filio hali qui
58
erat conestabilis regis: qui misit pro me: vt ad eum sibilie ire
59
deberem. et inueni eum glaucum in corpore toto: sicut est cortex
60
citri. et amiserat appetitum comedendi ex toto. Et considerando
61
cum omni solicitudine super negocio. graue mihi valde videbatur
62
inuestigare et certificare me de causa huius egritudinis. et hac de
63
causa non audebam ei curam adhibere. Et considerando pre-
64
cedentia infirmantis: non videbam quod ex ipsis istud accidens ha〈-〉
65
bere debuisset: eo quod in codem[*]codem corrupt for eodem instanti in quo habuit icteritiam
66
habuit similiter et casum appetitus. Cogitaui quod bibit et comedit
67
rem venenosam. de natura cuius erat conuertere complexionem corporis
68
totius in coleram. Et dixi quod hec conuersio erat ex proprietate rei
69
dicte. et non ex sua complexione. quare conuersus ad deum confidem
1
totaliter in eum rogaui vt ei minime plus nocumenti inferre
2
possem quam illud quod habere videbatur. Dedi ergo ei ad potan〈-〉
3
dum pondus trium granorum hordei de bezehard. Glosa.
4
¶ Nota quod magis proprium bezehard et vtilius ceteris est il/
5
lud quod prope oculos ceruorum oritur in partibus orientis tali mo〈-〉
6
do. Sciendum est quod cerui magni illius partis comedunt ali〈-〉
7
quando serpentes vt fortes fiant. et antequam recipiant in-
8
de nocumentum currunt ad flumina dulcia. et intrant in-
9
tus tamen donec aqua attingat eis vsque prope os et totum istud do〈-〉
10
cumentum habent a natura: et tantum morantur sic absque vlla potatione
11
aque. Quod si biberent aliquid de aqua morerentur citissime. do〈-〉
12
nec oculi eorum incipiunt lachrymare. et illa lachryma inuisca〈-〉
13
tur et coaguatur sub palpebris. et intantum sic morantur. et oculi
14
tantum sic lachrymantur donec illa lachryma crescit et augmenta〈-〉
15
tur ad quantitatem castanee vel nucis. et cum sentiunt venenum
16
recessisse et nocumentum: exeunt inde. et vadunt per viam suam. et illa
17
lachryma sic indurata vt lapis fricando cadit. et inuenitur ab
18
hominibus. et est bezeard perfectius et vtilius ceteris bezeard.
19
cum .℥.V. aque cucurbite. Et posui aquam cucurbi〈-〉
20
te ad reprimendum furiositatem illius caliditatis acquisite. et be-
21
zehard ad expellendum venenum. et sic posui complexionem cucur〈-〉
22
bite frigidam contra complexionem calidam patientis. et proprietatem beze-
23
hard contra qualitatem et proprietatem veneni. et sic inde perfecte
24
fuit liberatus. Unde ex hac cura fui mirabiliter commendatus.
25
Et qui viderunt et audierunt venena pro nihilo reputabant fa-
26
ciendo illud. Et iam sciuisti quod antiqui medici dixerunt quod icteri〈-〉
27
cia que fit in principio egritudinis est mala valde. eo quod fit ante
28
digestionem materiei. Sed ego dico quod eo quia ictericia fit ex hu〈-〉
29
more acuto esse debet velocis motus in omnibus suis actionibus
30
et passionibus: vnde non videtur esse longinquum nec extra-
31
neum si recipit digestionem in secunda die et magis in quarta: et
32
maxime in iuuentute: et in regione calida: et in tempore cali-
33
do: et quando flant venti orientales vel meridiani. ¶ Et iam
34
hucusque locutus sum de icteritia prout mihi videtur suffi-
35
cienter. Nunc autem intendo tractare de laniatione et scis-
36
sura sifac. et exitus intestini quod est supra ventrem.
37
¶ Tractatus .XIIII. de egritudinibus que fiunt in sifac. et
38
est continens capitula duo.
39
¶ Capitulum .I. Quod est de scissura sifac. et exitu intestini.
40
〈S〉Ifac aliquando scinditur: aut ex percussione facta cum
41
ligno vel lapide ventre repleto existente. aut
42
ex saltu valido post repletionem. vel ex im〈-〉
43
petuosa et continua tussi. aut ex superfluo
44
pondere. et horum similium. Et scias quod quando
45
scinditur sifac quamuis in principio sit par〈-〉
46
ua et modica quottidie augmentatur et dilatatur. et in tantum
47
sic multiplicatur donec intestina exeant. non habentia quid
48
sustentet ipsa nisi cutim exteriorem: et inde sequitur dolor ven〈-〉
49
tris. et rugitus. et dispositio infirmi tota mala efficitur. et
50
maxime illis qui vtuntur exercitijs laboriosis: sicut est equita-
51
tio et cursus equorum: et operatio artium que fiunt cum difficultate et
52
labore magno et similium. Quare in istis qui laboriose et quot〈-〉
53
tidie sic exercitantur quottidie dilatatur in eis scissura. Cura autem
54
huius egritudinis est quies. specialiter illis qui hanc sustinere possunt.
55
cum modico cibo et potu. et continuo iaceant super dorsum et ab〈-〉
56
stinendo a forti vociferatione. Et si tussiunt abstineant ab ipsa
57
toto posse. et studeant vt eam quietam faciant atque lentam. euitando
58
stermutationem[*]stermutationem corrupt for sternutationem quantum possunt. Et postmodum reducatur intestinum
59
in locum proprium. ligando desuper emplastrum stipticum non tamen gros-
60
se substantie nimis. et continuando optime omnia ista possibile est quod liberetur
61
deo dante. ¶ Sciendum tamen quod consolidatio huius sifac est diffi-
62
cilis valde: eo quia eius situs est in loco humido valde: et cum
63
mouetur corpus. semper cum eo moueur[*]moueur corrupt for mouetur et conquassatur sifac.
64
Ego autem tempore meo vidi quendam amicum meum qui passus
65
fuit hanc scissuram: et recessit ab eo hac de causa possibilitas exer〈-〉
66
cendi omnia que agere consueuerant[*]consueuerant corrupt for consueuerat. Et eram tunc iuuenis. Et
67
cum illa superuenit ei dolor validus in ventre causa multe comestio〈-〉
68
nis vuarum et pomorum. et iterum in toto corpore acutissimos ha〈-〉
69
buit dolores. ita quod nullatenus poterat se mouere. nisi cum
1
difficultate et labore maximo. Studui ergo circa eum in re〈-〉
2
mouendo dolores. et precepi vt minime comedere deberet: nisi
3
modicum panis bene fermentati cum passeribus decoctis in
4
tasfea tamdiu decoctis donec carnes eorum dissolui ab os〈-〉
5
sibus videantur. Et sic tenui eum cum isto regimine iacendo supi〈-〉
6
nus per duos menses. ita quod non poterat orare more sarrace-
7
norum nisi in corde suo. et sic remoti fuerunt dolores remo〈-〉
8
ta materia eorum. et liberatus fuit ab eis integre et perfecte.
9
Et remotis doloribus cepi laborare circa rupturam. sed fessus
10
et fatigatus pre longitudine temporis dimisi eum precipiens ei
11
vt quiesceret tempore longo iacendo supinus: et sic stando cum die〈-〉
12
ta modica ac subtili: redijt intestinum in locum suum perma〈-〉
13
nens vacuum: et sic constricte fuerunt partes et consolidatus fuit
14
perfectissime absque cura alia. Et quod rememoratus sum de isto
15
non feci nisi vt sit exemplum alijs cum contigerit casus similis.
16
¶ Capitulum .II. Quod est de vulnere ventris.
17
〈Q〉Uando autem in ventre fit vulnus ex ferro: ligno: vel
18
lapide: ita vt zirbus inde exeat. tunc primo medi〈-〉
19
cus laborare debet: vt ipsum zirbum intus remit〈-〉
20
tat et redire faciat: et si super ipsum apparuerit pul〈-〉
21
uis: vel pilus. vel secatura alicuius ligni. primo est optime
22
abluendus cum aqua tepida: et postea quiete intus reponatur
23
Et si aliqua pars zirbi denigrata fuerit vel corrupta incidatur
24
et cum filo sete suatur. et ponatur intus. ponendo super sutu〈-〉
25
ram ea que habent consolidare subtiliando regimen vt super〈-〉
26
fluitates minime ibi possint abundare. Quod si ex vulnere san〈-〉
27
guis in quantitate multa non emanauerit. fac infirmum ex ba〈-〉
28
silica que arabice dicitur halchakal flebotomari: quoniam
29
est cura generalis in omnibus vulneribus prohibens flu-
30
xum humorum ad locum vulneris. ¶ Et si ex vulnere inte〈-〉
31
stinum exierit absque vlla lesione sui. tunc.[*]tunc. corrupt for tunc [(redundant period)] studeas cum omni fe〈-〉
32
stinatione et solicitudine vt ipsum leniter atque plane redire
33
facias. eo quod si aliquam moram extra faceret. inflaretur. et non
34
posset postea redire vnde exiuit. Quod si ex mora forsan ad in-
35
flationem deuenerit. habeas tunc aquam dulcem calefactam
36
tepidam in vltima temperantia. Et sparge ipsam super ori-
37
ficium vulneris vice post vicem. donec inflatio remoueatur
38
postea cum omni planicie et suauitate labora vt ipsum in-
39
tus redire facias. iuiungendo[*]iuiungendo corrupt for iniungendo ei quietem continuam. et vt
40
abstineat ab omui[*]omui corrupt for omni vociferatione clamorosa. et a superfluo
41
cibo et potu. Et cibus eius sit: cuius modica quantitas mul〈-〉
42
tum nutriat. et sufficiant ei in cibo duo testiculi galli decocti
43
in tasfea. Et studeas in remotione humorum. et in elonga-
44
tione ipsorum a loco vulneris. et inunge partes que remote sunt ali〈-〉
45
quantulum a vulnere in circuitu cum oleo rosaceo odorifero atque aroma〈-〉
46
tizato et non moueatur infirmus vsquequo vulnus fuerit consolidatum. Sed
47
si cum vulnere perforatum fuerit intestinum. et fuerit ex gracilibus impossibile
48
est meo iudicio vt liberetur et consolidetur. Quod si fuerit in grossis
49
impossibile erit vt viuat infirmus. et si sola vna ex pelliculis intestini
50
fuerit perforata vel exlaniata. poterit inde bene liberari deo dan〈-〉
51
te. et si vltra fuerit perforatum. difficilis erit cura atque grauis: et
52
possibile erit forsan vt viuat infirmus sic in ista dispositione. Sicut
53
visum ab hominibus de quibusdam animalibus. Et vidi tempore meo ho〈-〉
54
minem a quo stercus per vulnus exibat. qui vixit sic in ista di-
55
spositione mala longo tempore. faciendo facta sua. et acquirebat vnde viue〈-〉
56
bat. quamuis male et cum difficultate. ¶ Hucusque ego decla〈-〉
57
raui sub breuitate accidentia huius membri. Nunc autem
58
intendo determinare de accidentibus stomachi.
59
¶ Tractatus .XV. de passionibus stomachi et continet ca-
60
pitula sex.
61
¶ Capitulum .I. Quod est de ethica stomachi.
62
〈H〉Ec egritudo quando accidit alicui. primo
63
desiccatur stomachus paulatiue et subtilia〈-〉
64
tur corpus eius in tantum. donec ad subti〈-〉
65
litatem panni deueniat. et debilitatur inde
66
stomachus. ita quod non potest cibum digere〈-〉
67
re. Et hac de causa primo inter egritudines
68
stomachi de ista volui pertractare. quia medicis occulta val-
69
de esse probatur. Attende ergo in cura huius egritudinis.
1
et caue ne vtaris aliquo modo in hoc casu confortantibus stomachum
2
cognitis que habeant stipticitatem et siccitatem. Ne forte sto-
3
machus ab eis superfluam recipiat calefactionem. Signa quoque
4
huius egritudinis sunt hec scilicet absentia vomitus: et quod in som〈-〉
5
no nullam eijicit humiditatem ex ore: et debilitas et casus appeti〈-〉
6
tus et debilitas maxima digestiue. ita quod in stercore ipsius nul〈-〉
7
la digestio esse reperitur: et est absque malo odore: et in tantum
8
permanet non mutatum quod assimilatur cibis comestis: nec habet
9
patiens eructationes: et si aliquando eructat: illud facit debilissi-
10
me et sentit nocumentum a cibis desiccatiuis. pulsus vero
11
ipsius est durus et paruus: et absque dinersitate[*]dinersitate corrupt for diuersitate et variatione.
12
Et cum hec signa in aliquo apparuerint: certus esto quod est
13
macies et ethica stomachi: et maxime cum dormierit infirmus
14
supinus: si apparuerit concauitas in loco stomachi tunc fir〈-〉
15
mus esse debes in illa opinione omnino. Et si posueris ma〈-〉
16
num tuam comprimendo fuper[*]fuper corrupt for super stomachum in illa concauitate: et ibi per-
17
cipies duritiem esse et actuitatem[*]actuitatem corrupt for acuitatem sine dolore patientis ex illa com-
18
pressione: et percipies pulsum sub manu tua et percussionem: tunc
19
certissime et absque vlla dubitatione hec passio est macies et ethi〈-〉
20
ca stomachi eo quod perceptio sensus pulsus non est nisi ex arteria
21
que est in orificio stomachi que minime sentiretur vllo modo
22
nisi corpus stomachi magnifice esset extenuatum. Incipe ergo in
23
cura huius egritudinis ab inunctione stomachi ipsius cum oleo
24
amigdalarum dulcium: et oleo granorum viridium id est alzarij. sintque in .℥.I.
25
olei amigdalarum aurei .II. olei granorum alzarij. et decima pars ipso〈-〉
26
rum aque dulcis tepide. et cibetur cum pullis paruis decoctis
27
in tasfea: et oleum eius sit oleum amigdalarum dulcium: et pro speciebus
28
vtatur masticibus bullitis in ferculis suis: et cerotum ad po〈-〉
29
nendum super stomachum sit factum ex pice nauali mollifica〈-〉
30
ta cum oleo amigdalarum dulcium: quod fuper[*]fuper corrupt for super stomachum tenere debet tantum
31
per dimidiam horam parum plus vel minus: quoniam si diu ibi perma〈-〉
32
neret: non modicum infirmo nocumentum haberet inferre.
33
Et remoto emplastro incontinenti inungatur stomachus oleo
34
amigdalarum dulcium: et oleo rosato que ambo sint recentia minus vnius
35
anni: et propinetur ei lac capre ad bibendum. quod sit tam recenter
36
mulsum quod nullam infectionem ab aere receperit. cuius quantitas
37
sit ab .℥.I. vsque ad .III. et ciba eum pullis et testiculis gallorum
38
quoniam testiculi huic infirmo laudabiliores existunt ipsis pul-
39
lis: et cibetur in die ter. Et studeas vt cibi eius sint facilis di-
40
gestionis: prohibendo ei omnia sicca. siue sint calida siue frigi〈-〉
41
da. cognocendo quod calida sunt maioris nocumenti: etiam si sint
42
humida eo quod caliditatis est dissoluere et postquam ita est per accidens
43
habent desiccare. quamuis humida sint natura. et hoc apparet in aqua
44
calida. quoniam quamuis humectet. et actu et potentia manifeste. tamen pro〈-〉
45
pter ipsius actualem caliditatem de substantia membri habet aliquid dis〈-〉
46
soluere. et nos debemus in hac egritudine euitare cum omni
47
solicitudine que habent et possunt dissoluere et desiccare. immo in〈-〉
48
tentio tua tota esse debet in humectando hoc membrum: et eius di〈-〉
49
gestionem confortando. ¶ Et nota quod stomachus est membrum no〈-〉
50
bilissimum velut principale propter colligantiam oris stomachi
51
ad cerebrum. et propter multam quantitatem neruorum qui sunt ibi. et hac
52
de causa solicite intendere debes in confortando ipsum et ma-
53
nutenendo eius virtutem. ponendo in omnibus suis medicamini〈-〉
54
bus stiptica. et aromatica. et si haberent aliquam amaritudi〈-〉
55
nem: ficut[*]ficut corrupt for sicut est amaritudo rosarum non noceret. immo conferret mul〈-〉
56
tum. et pulle sue et testiculi gallorum. quas comedere debet. debent
57
esse cocte multum. et panis eius sit optime fermentatus parum
58
vel quasi nihil habens de sale. et sit ex perfectissimo frumento
59
quod optime sit masinatum. et buratatum et malaxatum perfecte
60
cum dulci aqua tepida. et oleum quo vti debet: sit oleum amigdalarum
61
dulcium. vel oleum sisaminum. tamen scire debes quod oleum
62
amigdalarum dulcium est conuenientius. et magis laudabile: eo quod
63
oleum sisaminum habet membra debilitare vtentibus de eo mul〈-〉
64
tum: cum careat omni stipticitate. et habet fetorem oris procrea〈-〉
65
re continuando illud multum. quamuis non uoceat aliquando re〈-〉
66
cipiendo de eo bis vel semen in ipsa hora quando extrahitur. Et
67
non nocet ei abstinere a potu quando comedit. Oleum vero oliuarum
68
si fuerit ablutum ter vel quater. in hac egritudine confert etiam
69
Et aqua hordei conuenienter preparata modice exbibita
1
valet. Iam ergo mihi videtur hucusque sufficienter declaras〈-〉
2
se que ad curam huius egritudinis habent pertinere. volo tamen modo ad-
3
dere istud modicum scilicet quod oportet te omnino euitare ea que sunt magne sti〈-〉
4
pticitatis et amaritudinis: quanuis stomachus inquantum
5
est stomachus requirat stipticitatem temperatam cum modica amari-
6
tudine. tam propter egritudinem quam propter naturam membri debet euitare omnia ace〈-〉
7
tosa. Sed vt deferatur virtus medicinarum ad villos stomaci.
8
oportet aliquando vt misceas suis medicinis aliqua acetosa. Et cito-
9
nia assata multum valent in hac egritudine. quoniam sua humi-
10
ditate sitim remouent: et sua stipticitate et aromaticitate habent
11
virtutes confortare: et sua acetositate faciunt preuenire vir〈-〉
12
tutes ad villos stomaci. Et sic completa est remoratio huius egri〈-〉
13
tudinis. que occulta est valde pluribus medicis. et paucos
14
de eo inuenimus tractauisse.
15
¶ Capitulum .II. Quod est de apostemate stomaci.
16
〈E〉T hec quidem egritudo in stomacho aliquando euenire potest
17
sicut in alijs membris euenire consueuit: Sed scire
18
debes quod omne apostema quod fit in partibus stomachi inferio〈-〉
19
ribus est minoris doloris. et eius accidentia leuiora
20
valde sunt quam eius quod fit in orificio stomaci. sed id quod
21
fit in fundo stomaci maioris est magnitudinis quam id quod
22
accidit vel oritur in orificio ipsius. Et cura quidem horum
23
omnium apostematum generalis est. Primo ex basilica fle〈-〉
24
botomare: et frequenter clysterizare: et regimen multum subti-
25
liare vtendo narcotis[*]narcotis i.e. narcoticis scilicet stipticis frigidis in principio multum
26
cum paucis resolutiuis: et quanto plus perseuerauerit apo-
27
stema tanto diminuenda sunt narcotica. et resolutiua aug〈-〉
28
mentanda. Et narcotica conuenientia in hac egritudine sunt
29
sicut citonia. et pyra: et quia ista sunt cibus: ideo conuenientiora
30
sunt quam pura medicina. Et que sunt narcotica simul et reso〈-〉
31
lutiua: sunt sicut zuccarum rosatum. Et que sunt fortis resolu-
32
tionis in hac egritudine sunt sicut zuccarum rosatum mixtum cum
33
modico flore camemille. quoniam camemilla de sui proprietate re〈-〉
34
perta est ac probata dolores intrinsecos mirabiliter mitiga〈-〉
35
re. Quare firmiter dico quod si infirmum taliter rexeris a principio
36
apparitionis apostematis scilicet cum narcoticis dictis vel simili〈-〉
37
bus et resolutiuis liberabitur infirmus absque magno labore
38
et dolore: si dictum apostema fuerit in fundo stomaci gene〈-〉
39
ratum. Sed si ortum fuerit in orificio eius. prouenient infir-
40
mo accidentia pessima: sicut cardiaca: que si perseuerauerit
41
diu perducet ad syncopim et ad defectum virtutis. Febris quoque
42
semper est accidens coniunctum huic egritudini cuius fortitudo
43
vel debilitas est secundum nobilitatem loci ipsius apostematis: et secundum naturam
44
humoris eius. curando hanc egritudinem si peruenerit ad saniem
45
dummodo apostema in fundo stomachi fuerit generatum. infirmus diu pote〈-〉
46
rit viuere: eo quod virtutes ipsius vitales et animales inde non multum
47
debilitantur. sed naturales penitus debilitantur. eo quod stomachus mi〈-〉
48
nime digerere potest cibum propter dictum apostema: quemadmodum antea facere
49
consueuerat. Et postquam in ipso non bene digeritur. impossibile est quod in epa〈-〉
50
te digeratur: cum sit in hoc opere ipso debilior. Si autem apostema in orifi〈-〉
51
cio ipsius stomachi fuerit. ex eo multum patiens debilitatur. et vix abs〈-〉
52
que syncopi esse reperitur. tantum virtus digestiua longe melior in isto re〈-〉
53
peritur. quam in illo in quo efficitur in fundo. eo quod fortior et melior
54
locus digestionis stomachi est fundus eius. Et possibile est quando in superiori
55
parte stomachi fuerint[*]fuerint corrupt for fuerit [(cf. Venice 1490/91)] apostema: quod est singultum patietur. Quare dico
56
quod si diu perseuerauerit hoc apostema sine liberatione in breui defi〈-〉
57
ciet infirmus. propter debilitatem virtutis. et propter frequentiam prauorum
58
accidentium que successiue fiunt in eo. et si in fundo eius fuerit
59
prolongatur infirmitas diu et forsan liberabitur ex eo. et si non mori〈-〉
60
tur post longum tempus. Quando vero sanies in hoc apostemate apparuerit
61
da ei ante cibum abstersiua et mundificatiua ad potandum. sicut al〈-〉
62
reza et ea que babent[*]babent corrupt for habent stomachum confortare. sicut mastices. quoniam proprietas
63
masticorum maxima est in conferendo nocumentis stomachi. sicut liquiri〈-〉
64
cie proprietas est dolorem eius remouere. Et omnia medicamina isti〈-〉
65
us passionis confecta sint cum zuccaro. quia si vsus fuerit melle
66
longo tempore. corrumpes stomachum. Et attende quod quando propinas hec medi〈-〉
67
camina infirmo. et non sentit inde dolorem. certissime scire de-
68
bes quod locus vlceris coopertus est sanie multa. vnde tunc non suf-
69
ficit vti debilibus abstersiuis et mundificatiuis ac incisiuis. immo
1
indiges eorum que faciunt dictas operationes cum fortitudine et
2
violentia. sicut est centaurea. et quod fortiter incidit absque calidita〈-〉
3
te est agresta.[*]agresta. corrupt for agresta [(redundant period)] decocta. ipsa enim proprietatem habet conferrendi stomacho. et
4
electuarium factum.[*]factum. corrupt for factum [(redundant period)] ex cimis vitis cum proprietate et virtute confert
5
in hac egritudine. Et vtere huiusmodi incisiuis prout videbitur infir〈-〉
6
mo conuenire. videlicet si infirmus ex istis mordicationem pateretur
7
abstine ab istis. et sis contentus regimine supradicto. quoniam pro maiori
8
parte si apostema fuerit paruum. et regimen fuerit ordinatum. euadet pa〈-〉
9
tiens omnino. Si autem magnum extiterit. impossibilis est cura eius.
10
¶ Capitulum .III. Quod est de veruca que oritur in stomacho.
11
〈E〉T generatur quandoque in stomacho veruca sicut in alijs membris.
12
Et ego quidem vidi hanc passionem cum essem in car〈-〉
13
ceribus de halli vni de familia sua. et ipse non di〈-〉
14
gerebat cibum et febricitabat febre inordinata:
15
que aliquando fortiter inualescebat. et interdum debilita-
16
batur. et habebat solutionem non magnam. et ille egestiones erant
17
varij oloris[*]oloris corrupt for coloris [(cf. Venice 1490/91)] et non bene cognoscere poteram causam sue egritu〈-〉
18
dinis. et cum tetigissem pulsum eius inueni ipsum inordina-
19
tum: et non magnum. cognoui ergo ex hoc quod apostema erat in mem〈-〉
20
bro multorum neruorum. et specialiter quia erat serinus. et debilitas vir〈-〉
21
tutis patientis obuiabat magnitudini ipsius pulsus. quare
22
ista manifestabant verucam esse in ipso stomacho. et quia non erat mul〈-〉
23
te velocitatis pulsus signum erat manifestum quod non erat de ge〈-〉
24
nere calidorum apostematum. et paulatiue quidem eius caro diminuebatur
25
quottidie: et cum posuissem manum meam super fundum stomachi. inueni
26
duriciem ibidem ad quantitatem vnius pomi absque sensu alicuius
27
doloris. et cum fortiter compressissem manum. tunc sensit modicum
28
doloris: Et quotiens iterabam compressionem. fortius dolebat. Co〈-〉
29
gnoui ergo certissime quod erat moriturus. tamen ipsum quottidie
30
confortabam. faciendo ei ea que habent egritudinem mitigare quamuis
31
essem de eius curatione desperatus. eo quod virtus ipsius quottidie debi-
32
litabatur. Et quadam die cum assellasset. assellauit quoddam rotundum
33
quod habebat formam pomi cum radice vna. et erat solidum. Et quotiens
34
postea assellabat egerebat sanguinem in magna quantitate. et
35
sic perseuerauit pluribus diebus. Et cognoscebam certissime quod
36
moriebatur: tamen verecundabar sibi dicere. Quadam autem nocte
37
vocauerunt me et inueni eum quasi mortuum et indignatus
38
fuit contra me credens quod ego: quia eram in carceribus domini sui non cu〈-〉
39
rassem de eo diligenter quamuis sibi purissime et fideliter serui〈-〉
40
uissem. deus nouit. Sed debilitas virtutis eius et prauitas et
41
fortitudo egritudinis obuiauerunt curationi sue. cum omnia in
42
manibus dei existant. Et quamuis de domo mea et possessioni〈-〉
43
bus meis me extraxisset non fuit culpabilis propter hoc: deus no〈-〉
44
uit. vnde dominus patientis precepit vt affligerer illa de cau〈-〉
45
sa. quare conuersus sum ad dominum. et dixi fiat voluntas dei.
46
Et cum essem in introitu ianue carceris dixi illi quin[*]quin corrupt for qui ducebat
47
me: qui erat de maioribus ciuitatis iste dominus intendit me mole〈-〉
48
stare absque causa. deus nouit. Et iam sunt plures dies quod propo〈-〉
49
sueram ei dicere veritatem scilicet quod non poterat euadere ab egritu-
50
dine ista vllo modo: sed verecundabar constristare animam pa〈-〉
51
tientis. Nunc autem quia video quod intendit me pro nihilo aggraua〈-〉
52
re: dico vobis quod non viuet vltra .XII. dies. Ira autem et perturba〈-〉
53
tio animi quam habebam me in tantum coegit quod dicta verba taliter
54
dixi quod infirmus me intellexit: et seriose illud feci et sic positus
55
fui in carcere. At septem autem diebus in antea cecidit virtus euis
56
manifestissime: ita quod misit pro vxore sua et filijs. et in nona
57
die mortuus fuit: Et quod memoratus sum de hoc casu non fe〈-〉
58
ci nisi vt exemplum sit vobis in alijs: tamen si virtus eius for〈-〉
59
tis extitisset non erat impossibilis cura eius: nisi forsan alias mul〈-〉
60
tas verucas in stomacho habuisset. et absque dubio hec veruca non
61
oritur nisi ex humore melancholico. vel ex flegmate grosso viscoso.
62
Et accidunt hec ex comestione carnium camellorum antiquorum et si〈-〉
63
milium. et ex comestione etiam crudarum carnium. Et cum procurabam ma〈-〉
64
restam id est hospitale infirmorum inueni quendam qui ibi habebat ver-
65
rucam in stomacho. Cuius egritudo aliquando fortis erat. et interdum de-
66
bilis non permanens in vno statu. nec ex assellatione alleuiabatur.
67
Et cum consumptus esset a carne. mihi venit ad curandum. et ex con〈-〉
68
silio meo et cura alleuiatus fuit. et incepit carnem restaurare. et
69
demum incepit comedere contraria cibaria: et mortuus fuit an〈-〉
1
tequam ad magnam consumptionem deuenisset. et absque dubio hec ve〈-〉
2
ruca erat prope orificium stomachi. et ideo velociter mortuus fuit pro〈-〉
3
pter dissolutionem et casum virtutis quemadmodum dixi
4
¶ Capitulum .IIII. Quod est de ficu que fit in stomacho que in ara〈-〉
5
bico dicirur[*]dicirur corrupt for dicitur dubelati.
6
〈E〉T procreatur aliquando in stomacho quedam species apostematis
7
que arabice dicitur dubelati. et ego iam vidi tempore
8
meo quendam qui patiebatur in hac egritudine. qui erat
9
iuuenis in fine etatis illius. et communiter erat bone vir〈-〉
10
tutis. cuius complexio erat calida et sicca. et erat multe comestio〈-〉
11
nis: et absque custodia aliqua. Cui superuenit debilitas magna
12
in suo corpore toto cum multa macie et extenuatione. et cum hoc toto
13
comedebat ea que in sua sanitate comedere consueuerat: et erat absque
14
febre. et bene cibum suum digerebat. neque medicis obediebat in
15
custodiendo se a malis cibis. Et cum non potuisset ire: decubuit
16
ad lectum et tunc mihi facta sua recitauit. Et ego steti tempore bo-
17
no quod nolui ei consulere. demum precibus suis coactus incepi eum
18
regere et curare: et quandiu in meo regimine permanebat: bene
19
erat ei. et cum a regimine elongabatur. et corrumpebantur facta sua.
20
Et tam diu sicut perseuerauit donec ad speciem ethice denuenit cum
21
magno calore. et ad vltimum febris illa conuersa fuit ad paro〈-〉
22
xismos manifestos. tamen inordinatos. et quando comedebat non mora〈-〉
23
batur diu quod pulsus eius ad duritiem conuertebatur cum modica ve〈-〉
24
locitate. et ex inde cepit apparere in fundo stomachi corpus apostematis. et
25
ex sua inordinatione cibi in breui apparuit apostema in grossitudine po〈-〉
26
mi granati magni manifeste: et cepit habere fluxum ventris: ex〈-〉
27
inde cepit habere stomachus motus malos. quoniam superuenit
28
ei spasmus. et singultus. et mortuus fuit ille cum prauis et forti〈-〉
29
bus accidentibus scilicet cum dissolutione virtutis et syncopi fre-
30
quenti et successiua. et nunquam illud apostema apertum fuit. Et mira-
31
tus fui non modicum quod infirmus ille potuit tantum durare: donec apostema
32
dictum ad tantam magnitudinem habuit peruenire. sed pro certo hoc
33
non fuit nisi quia ipsum apostema erat ex humore proprio melancolico
34
aut ex flegmate quod erat in vltima grossitudine. et signum huius erat
35
quod erat quasi omnino absque dolore nec vnquam putredo aliqua ab
36
apostemate in stomacho resoluebatur. nisi quando morti appropinquauit. Et hoc
37
ideo quia aliqua res non mouet aliquid nec mutationen facit: nisi quando
38
mouetur. et pro maiori parte hec egritudo incurabilis est propter grossiciem
39
humoris et ipsius maliciam. et hac de causa resolui non potest. Sed si
40
hec egritudo ex lenibus fuerit. et medicus fuerit studiosus po〈-〉
41
terit paulatiue eam dissoluere. humectando dubelati intus et
42
extra. quoniamk rem grossam impossibile est dissoluere nisi prius hume〈-〉
43
ctetur. et cum humectata fuerit leuius dissoluetur. Medicus autem po-
44
stea miscere debet has medicinas simul et temperare eas. et iterare ipsas
45
diu donec fuerit liberatus. Si autem apostema dictum ad apertionem et eru〈-〉
46
ptionem deuenerit tunc cura eius erit impossibilis propter maliciam hu〈-〉
47
moris qui exit ab ea: et propter nobilitatem ipsius membri quod est immen〈-〉
48
se necessitatis et magne operationis in corpore. Et possunt etiam ex
49
hac egritudine alie infirmitates in corpore fieri. hoc est quod complexio
50
epatis ab ipsa alteratur hoc modo. quia cibus in stomacho patientis non bene
51
digeritur. et si in ipso non digeritur impossibile est quod in epate digeratur
52
et sic epati inducit lesionem sicut vides quod quando aliquis homo granum
53
frumenti integrum non decoctum nec vstulatum vel contritum deglutie〈-〉
54
rit: quod stomachus non potest ipsum digerere. et sic stomachus non potest
55
hoc facere. ergo quomodo epar facere poterit. Et sic de alijs cibis
56
quia quando stomachus non potest ipsos digerere. nec epar. Et hoc
57
alias latius declarabo deo concedente.
58
¶ Capitulum .V. Quod est de humoribus diuersis imbibitis in flegmatico stomacho.
59
〈E〉T in stomacho quidem aliquando imbibitur flegma mixtum cum colera in
60
tunicis stomachi. et in ipsius grossicie: quare sequitur infir〈-〉
61
mo hac de causa debilitas virtutis digestionis. et conatur
62
vomere. et non eijcit res de quibus sit curandum et habet
63
eructationes. Quia si eructatio illa fuerit acetosa: scias pro certo
64
quod cum illo flegmate mixta est melancholia. propina ergo infirmo omni
65
mane ad bibendum de syrupo squizabin. et de syrupo feniculi
66
ana cum tanto aque decoctionis masticis calide et sufficiet. Si
67
autem dicta eructatio fuerit fumosa propter comestionem rerum
68
siccarum et dissolutiuarum. et abstinentta[*]abstinentta corrupt for abstinentia rerum humectatiuarum. sci-
69
as pro certo quod colera est imbibita in ipso stomacho. Et signum huius
1
certissimum est motus inferioris labij. Et cum hoc cognoue〈-〉
2
ris: incipias euacuare choleram cum scamonea et aqua lactis coa-
3
gulati cum semine cartami: vel cum mirobalanis citrinis. Et
4
quamuis Galienus de hoc non fecerit mentionem scilicet quod habeant virtutem
5
coagulandi lac. experientia tamen nos docuit: et laudauit quod opti〈-〉
6
mi sunt ad coagulandum ipsum. Et si ista cholera non fuerit ex
7
illis que procedunt ab epate: sed fuerit ex speciebus cholere eruginose
8
vel prassine: accidentia tunc erunt fortiora et impetuosiora: quare
9
non sufficiet purgare solum cum scamonea et lacte dicto: immo oportet
10
vt misceas cum predictis de lapide lazuli: aut infusionem lapidis
11
lazuli in lacte. Postea dabis ei ad purgandum ea que dicunt hu〈-〉
12
morem grossum: sicut est scamonea cum quarta parte ipsius ex bdel〈-〉
13
lio cum aqua cucurbite: vel cum aqua lactis. Et quia iste humor
14
ad siccitatem declinat. ideo non debes ei dare aliquam medicinam
15
nisi fit[*]fit cf. Venice 1490/91: sit mixta cum re humida. sicut aqua cucurbite vel aqua
16
lactis. Et aloes etiam cum scamonea mixta cum re humida confert in
17
hoc casu. Si autem eructatio fuerit acetosa: et cum hoc patiens
18
habuerit tremorem labij vt dictum est. scias pro certo quod hic humor
19
imbibitus in ipso stomacho primo fuit cholericus. postea fuit adu-
20
stus: et conuersus est ad melancholicam. Purgabis ergo ipsum
21
quemadmodum inferius declarabo. Si vero id quod infusum est et pro〈-〉
22
fundatum in corpore stomachi fuerit flegma: dabis ei primo ad bibendum sy〈-〉
23
rupum squinzibin factum ex melle. Quod si fuerit iuuenis: sufficiet
24
tunc ei dare syrupum squinzibin simplicem cum syrupo feniculi
25
.VIII. diebus vel .X. Regimen quidem eius sit panis bene fermen〈-〉
26
tatus cum pullis vel turturibus et passeribus factis in tasfea. Et
27
si cholerica fuerit matura decoquantur predicta cum aceto. flegma autem pur〈-〉
28
gabis cum semine vrtice. et cartami bdellio et opoponaco et serapi-
29
no ana partes equales: pulpe colloquintide minutim incise: et in〈-〉
30
fuse in lacte amigdalarum tanto quod sit decima pars. Misceantur omnia
31
predicta cum syrupo squinzibin facto ex zuccaro: et da infirmo
32
ad bibendum secundum virtutem patientis a .IIII. aureis in .V.
33
Si autem fuerit estas: et patiens iuuenis omnia predicta misceantur cum
34
oleo amigdalarum dulcium quoniam est bonum. Quod si certificatus fueris quod
35
humor sit melancolicus. et istud scies ex motu labij. et ex motu stomachi
36
ad vomendum: et quod quando stomachus eius est vacuus eueniunt ei ima〈-〉
37
ginationes terribiles et somnia varia: et pro maiori parte somnia
38
eius sunt vera. hec sunt propria signa huius egritudinis. Igitur
39
postquam hic humor est melancolicus non sufficit ad incidendum illum cum
40
syrupo squinzibin solo: immo oportet vt addas amigdalas amaras: et syru〈-〉
41
pum de centaurea. et syrupum feniculi: cui dabis omni mane ad bi〈-〉
42
bendum cum aqua tepida vsque ad .XV. dies. Et postea purga-
43
bis cum helleboro nigro: quia illud proprium est in attrahendo hunc
44
humorem in hac egritudine: sed .I.[*].I. cf. Venice 1490/91: primo rectifiabis eum hoc modo scilicet
45
pones eo primo per noctem vnam in oleo amigdalarum recentium. et deco〈-〉
46
ctione polypodij recentis: et ad remouendum angustiam hellebo〈-〉
47
ri nigri addes aliquid de sticados. et cum hoc etiam adiuuat euacuationem
48
dicti humoris. et pone similiter modicum de lapide lazuli. aut de
49
aqua in qua fuit ablutus lapis lazuli. Quod si estas fuerit dabis
50
solum infusionem harum medicinarum. ¶ Aliud medicamen ad hoc
51
℞. polypodij recentis. florum nenufaris ana .℥.I. hellebori ni〈-〉
52
gri epithimi ana aureos .V. violarum et liquiritie ana aureos .X. et .℥.
53
.I. aque infusionis ex lapide lazuli optime trito. que sunt con〈-〉
54
quassanda conquassentur: et infundantur per noctem vnam in aqua feruen〈-〉
55
ti. et colentur fortiter exprimendo et in omnibus .X.℥. huius colature po〈-〉
56
natur .℥.I. colature dicte infusionis lapidis lazuli. et .℥.II. sy-
57
rupi liquiritie et .℥.I. syrupi masticini. Et propni[*]propni corrupt for propina ad bib dum[*]bib dum corrupt for bibendum cum
58
duobus granis hordei scamonee non multum trite. Et fac custo〈-〉
59
diri infirmum in hac purgatione sicut fit in alijs laxatiuis. Et quia
60
hic humor cum difficultate non modica mouetur. et eradicatur ex loco
61
suo. ideo oportet vt iteres hanc medicinam pluries atque pluries. ponen〈-〉
62
do spacium inter vtrasque tot diebus quot sellas fecerit ex ipsa medicina.
63
¶ Medicamen aliud. ℞. lapidis lazuli. polypodij. epithimi
64
violarum ana aureum .I. hellebori nigri infusi per noctem vnam oleo amigdalarum
65
dulcium. et folia coloquintide ana .IIII. partem aurei vnius. scamo〈-〉
66
nee pondus duorum granorum hordei. Teratur vnaqueque harum per se
67
preter folia colloquintide. que incidi debent cum forficibus minutim. ad〈-〉
68
dendo predictis medicinis ex puluere dragaganti ad pondus ipsarum
69
tantumdem amigdalis dulcibus mundatis et bene tritis et misceantur cum sy〈-〉
1
rupo masticino. cui dabis ex ipso medicamine aureos .IIII. facta
2
abstinentia a contrarijs. et preparatione dicta cum .℥.I. oximellis sim〈-〉
3
plicis: et .III.℥. aque calide. regendo eum prout conuenit in laxatiuis. Et
4
est possibile quod ille idem humor qui est imbibitus in stomacho: sit etiam in ipsa conca〈-〉
5
uitate ipsius. tamen quod purgat vnum purgat et reliquum. Si vero
6
dicti humores varij fuerint et diuersi in speciebus et complexionibus.
7
difficulter cognoscuntur et medicantur. verbi gratia. ponatur quod flegma
8
im ibitum[*]im ibitum corrupt for imbibitum sit in villis stomachi et in concauitate ipsius sit cholera vel
9
melancholia. et ista quidem cholera que erit in concauitate: generata erit ex cibis
10
calidis et siccis: aut deriuata erit ibidem a kisti fellis. et si fue-
11
rit melancholia erit a splene. Signa autem quando cholera est in concauitate
12
et flegma imbibitum in substantia ipsius stomachi sunt hec scilicet quod stomachus conti〈-〉
13
nue mouetur ad vomitum. et quando vomit. reijcit choleram: et est absque
14
motu labiorum et tremore: eo quod flegma imbibitum remouet acuitatem
15
cholere. Sed etiam non est longinquum quin sitim patiatur
16
validam atque fortem eo quod cholera illam mouet sui natura.
17
et flegma quod est imbibitum in villis stomachi prohibet sen〈-〉
18
sibilitatem aque et aliorum potuum qui bibuntur: et omnia que in stomacho intrant
19
miscentur cum cholera ipsa et incorporantur et propter acuitatem ipsius
20
cholere et mordicationem que semper mordicat atque pungit. pulsus
21
efficitur paruus atque durus. et cui hec apparuerit accidentia fac
22
eum vomere cum aqua mellis mixta cum succo raphani. quoniam hoc fa〈-〉
23
ciunt vomere choleram. et educunt etiam aliquid ex flegmate imbibito in stomacho.
24
Et propina ei de syrupis predictis hoc est de syrupo dicto quando flegma est imbibitum
25
in substantia et villis stomachi. et purga eum cum laxatiuis supradictis. nec
26
diminuendo aliquid nec decidendo. De melancholia autem que est in con〈-〉
27
cauitate stomachi inferius determinabo. Si vero fuerit econtrario scilicet
28
quod colera que deriuata est ab epate ad stomachum. aut ab ipso stomacho generata
29
erit in substantia ipsius imbibita. flegma autem repertum in sui concauitate.
30
Quod quidem flegma ibi discursum fuerit a cerebro: aut in ipso
31
stomacho generatum ex comestione ciborum grossorum et frigidorum valde et
32
humidorum: aut ex superflua et nimia comestione aut erit ibi pro-
33
creatum propter etatem ipsius patientis. et sui complexionem. Tunc si-
34
gna horum erunt ista scilicet quod mouetur quottidie ad vomendum vice plus
35
vicem: et habet motum validum labij inferioris. et sitis eius est fortis et
36
maxime quando flegma viscosum tendit ad salsedinem: quia de natura salsedinis
37
et proprietate est inducere sitim: et propter viscositatem flegmatis. quoniam visco〈-〉
38
sitas flegmatis adherens fundo et parietibus stomachi non permittit
39
deuenire aquam vel alium potum ad ipsum stomachum. Et colera
40
que est imbibita in substantia. et in villis stomachi manifestum est quod habet etiam sitim
41
procreare. Cum autem certificatus fueris ex predictis quod sic fuerit
42
sicut diximus: incipe in curatione istius dare ei decoctionem ra-
43
phani cum syrupo squinzibin facto ex forti aceto et fac eum vome〈-〉
44
re cum isto medicamine pluries et pluries: et postea euacua
45
choleram cum his que prediximus superius in isto capitulo quando cholera
46
est simpliciter imbibita. quoniam colera mouetur ad expulsionem. Quod si certus
47
fueris quod dicta cholera redundata fuerit ab epate ad stomachum: tunc cre-
48
do quod dare infirmo aquam angurie et citrullorum liberabit eum edu〈-〉
49
cendo coleram exterius. partim per vrinam et partim per sudorem. recti〈-〉
50
ficando complexionem villorum stomachi: et frangendo mordicationem quam fa-
51
cit cholera in ipso stomacho. Sin vero cholera generata fuerit in ipso stomacho. non
52
proficit aqua anguriarum. et citrulorum predicta. sed indiget euacuationis
53
cum his que diximus que habent choleram euacuare. quando simpliciter ibi cholera
54
dominatur. ¶ Item ponatur quod melancholia sit in fundo vel in concauitate
55
stomachi: et cholera vel flegma sit imbibita in substantiam stomachi. Quod si cholera est imbi〈-〉
56
bita in substantiam ipsius stomachi tunc tremor inferioris labij est magis
57
fortis et manifestus. et apparens. Et accidit infirmo instantia
58
vigiliarum. et cum excitatur a somno mouetur cum timore et perturba〈-〉
59
tione et appetitus comedendi in eo fortis existit. sed cum modi〈-〉
60
ca quantitate cibi remouetur appetitus ille propter naturam cholere. et di〈-〉
61
gestio tarde efficitur. et pulsus eius est durus. et accidunt infirmo an〈-〉
62
gustie interdum. quas ipse idem ignorat vnde scilicet procedant. Et cum
63
videris ista. incipe in cura istius euacuare melancholiam. cognoscen〈-〉
64
do quod melancholia que est in stomacho non potest esse densa neque dura propter ipsius
65
acetositatem. quoniam acetositas habet ipsam dissoluere et eliquare si〈-〉
66
cut aqua quoniam si sic non esset non posset moueri. Et credo quod pur〈-〉
67
gando melancholiam non indigebis purgare choleram que est imbibita: quia
68
cito per se mouebitur et euacuabitur. et ea que hahent[*]hahent corrupt for habent melan-
69
choliam purgare iam dixi in egritudine hac simplici: Et si forte
1
melancholia fuerit imbibita. et alius humor fuerit in concauitate. hoc
2
accidit raro et in minori parte. Et vere dico quod mihi impoussibile esse
3
videtur: et hoc ideo quia membra ipsam abhorrent sui natura. et cum pro-
4
prietatem habeat desiccandi quando est in concauitate propter sui pondero〈-〉
5
sitatem non recipitur a poris corporis ipsius stomachi et non potest intus pe〈-〉
6
netrare donec virtus expulsiua stomachi fortis fuerit. Si autem virtus
7
expulsiua membri debilis fuerit: et virtus conseruatiua ipsius de〈-〉
8
fecerit in conseruando et in expellendo: tunc humor ibi putrescit propter
9
defectum conseruatiue: tunc inde febris efficitur. et quando hec egritudo
10
cum febre efficitur: hucusque non sum rememoratus. sed quando de febri.
11
determinabo ibi tunc determinabo de hac egritudine que fit cum
12
febre. Sciendo quod quemadmodum hec passio accidit propter hu-
13
mores qui eueniunt in stomacho: ita accidere potest ex mala complexio〈-〉
14
ne simplici vt composita que generatur ibidem.
15
¶ Capitulum .VI. Quod est de motu stomachi qui dicitur in ara〈-〉
16
bico folab. latine vero singultus.
17
〈S〉Cias quod singultus potest accidere propter fortem calidi〈-〉
18
tatem igneam: aut ab intesa[*]intesa corrupt for intensa frigiditate: aut propter nimi-
19
am siccitatem: sed impossibile est quod possit accidere ab hu〈-〉
20
miditate sola: etiam si flegma liquidum in stomacho abundauerit. non
21
enim oritur inde singultus: sed accidit ei voluntas vomendi:
22
sicut dixi quando flegma in stomacho superabundat. Et scias quod pro maiori
23
parte singultus accidit propter malam complexionem simpliciter calidam
24
aut a complexione mala calida et sicca. vel a mala complexione cali-
25
da et humida. non quod humiditas aliquid ad hoc faciat. Curatur quidem
26
singultus qui accidit a sola caliditate ignea cum aqua frigida sola. Quod si
27
corpus patientis fuerit extenuatum: et virtus erit debilis misce cum
28
aqua aliquid mellis. vel de syrupo liquiricie prout tibi melius videbi〈-〉
29
tur conuenire secundum naturam patientis. Et caue ne des mel nisi perfe〈-〉
30
cte fuerit dispumatum. quia stomachum potenter posset debilitare. Scien-
31
do quod zuccarum est magis conueniens quam mel. Et da infirmo ad co-
32
medendum de pulpa citrulorum et cucumerum seu anguriarum quia cum istis perfi〈-〉
33
cies intentionem tuam in remouendo caliditatem et non diu permanent
34
in corpore. immo exeunt per vrinam et sudorem trahendo inde choleram et come〈-〉
35
dat etiam lactucas decoctas per se aut cum carnibus. Et quamuis la〈-〉
36
ctuce in corpore habeant permanere. humor tamen qui ex ipsis generatur
37
non est malus. cum sit subtilis ad modum aque. et pro tanto non fa〈-〉
38
cit ventositatem sicut faciunt poma. cucurbita autem quamuis in〈-〉
39
frigidet et inde nobis in hoc videatur satisfacere. tamen quia ex ipsa
40
humores grossi generantur qui sunt tardi motus. non sumus secu〈-〉
41
ri quin in fine faciant nocumentum. maxime si comedantur
42
antequam decoquantur. in tmn quod ad vltimam dissolutionem deueniant
43
Si vero singultus fuerit ex causa frigida da infirmo ad bibendum
44
syrupum de mastice cum aqua infusionis liquiritie. et inunge stomachum cum
45
oleo de ben: in quo positum sit aliquid de gallis et si non inueniretur
46
illud. fac inunctionem cum oleo de alscarij. Quod si singultus proue〈-〉
47
nerit a siccitate sola que fortis in stomacho fuerit: hoc non accidit nisi
48
post consumptionem humiditatis radicalis que est in corpore in
49
gradu .II. Quare oleum amigdalarum dulcium in hoc casu multum
50
valet cum adiutorio dei. Et bibat syrupum liquiritie rationabiliter factum
51
Et ponere manum delicatam super stomachum tenendo eam tantum do-
52
nec percipiat calorem intus in co pore[*]co pore corrupt for corpore stomachi penetrare confert valde.
53
Et cibus eius sint testiculi galli. dectocti in tasfea cum oleo
54
amigdalarum dulcium. Et si infirmus aliquantulum fortior fuerit da〈-〉
55
bis ei extremitates alarum preparatas in tasfea cum medulla pa〈-〉
56
nis bene fermentati et auis que dicitur alscaman. et est auis parua et al〈-〉
57
ba et assimilatur azacir id est sturno si competenter decoquatur confert
58
in hoc casu. Et galline etiam tenere decocte cum lacte similiter con〈-〉
59
ferunt. Et bibere aliquantulum lactis capre iuuens[*]iuuens corrupt for iuuenis [(cf. Venice 1490/91)] tepidum si〈-〉
60
cut exit ab vbere multum valet morando tamen tantum a receptione alte〈-〉
61
rius cibi donec lac fuerit digestum. et bibat aquam infusio〈-〉
62
nis liquiritie mundate. et potes etiam bibere aquam infusionis vue passe
63
que non multum steterit in ea: ita vt modicum: vel quasi nihil mu-
64
tet colorem: et bibere similiter aquam hordei tepidam confert. dummodo cum
65
siccitatem[*]siccitatem corrupt for siccitate stomachi non fuerit frigiditas. Et balneum tine aque dulcis com〈-〉
66
mendo in hac egritudine: tamen intrare stnpham[*]stnpham corrupt for stupham: seu siccum balneum
67
minime laudo. Et det infirmus se elongare a cogitationibus su〈-〉
68
perfluis: et a vigilijs similiter superfluis toto posse. Et scias quod oritur
69
singultus aliquando a spasmo qui fit in stomacho ipso propter subitam inanitio〈-〉
1
nem: et intensam que fit in stomacho: et idem spasmatur. Et potest etiam singultus eue〈-〉
2
nire a timore nimio qui accidit alicui propter terrorem superfluum ali〈-〉
3
cuis magni viri: vnde humores omnes redeunt ad partes cordis: et inna〈-〉
4
nitur[*]inna nitur corrupt for inanitur stomachus et alia membra a calida substantia: et inde prouenit sin-
5
gultus propter frigiditatem que stomacho subsequitur causa predicta: et maxime si complexio
6
stomachi patientis frigida fuerit naturaliter: aut infrigidatus fuerit ac-
7
cidentaliter. et hac de causa quando aliquis subito terrefit: vel tremescit
8
accidit ei singultus: quoniam stomachus a calore naturali et spiritu ina〈-〉
9
nitur: et inde infrigidatur. Et mihi etiam videtur quod quando alicui aliquid
10
magni terroris seu tremoris accidit: euenit inde in substantia ce-
11
rebri spasmus: et oritur in illo panniculo qui diuidit cerebrum in duo
12
media motus inordinatus: ita quod non mouetur suo motu natura〈-〉
13
li: eo quod iungitur pars cogitatiua parti conseruatiue seu memoriali.
14
et inde in eis accidit motus inordinatus. et prouenit ex illo singul〈-〉
15
tus propter colligantiam cere.[*]cere. corrupt for cere [(redundant period)] ad stomachum: et est vomitus. Et he cause a me
16
rememorate sunt que magis veritati vicine esse videtur: quoniam scire has
17
res certissime non est necessarium in arte medicine. Sed scientia natura-
18
lis et diuina habet harum rerum certitudinem et veritatem subtiliter inda〈-〉
19
gare. et propter hoc ego non assero has res esse veras certissime et omnino:
20
quoniam impossibile est eas sic scire: et solus deus qui eas creauit et fe-
21
cit eas veraciter nouit et cognoscit. Sed ego nomino hec acci〈-〉
22
dentia vt veniam ad remotionem cause. Cura autem est postquam fuerit sin〈-〉
23
gultus bibere syrupum pomorum factum cum succo menthe aut syrupum masticis.
24
Et studeat comedere ea que habent confortare membra principalia et
25
confortantia spiritum animalem et odoret poma aromatica et
26
ambram et muscum: et similia secundum tempus in quo fuerit. Con-
27
siderando est complexionem et consuetudinem patientis. dicendo ei ea que
28
habeant ipsum letificare et confortare. et dare ei spem firmam ve-
29
locis et cite liberationis. et fac ei recitare ea que faciunt dilata-
30
re cor. et risum fortiter prouocare: ita vt membra moueantur simul cum
31
anima: et calor naturalis et spiritus dilatentur ad exteriora tali modo vt vincant
32
et dominentur super membra. Et cum dico omnia[*]omnia corrupt for anima [(cf. Venice 1490/91)] intelligo spiritum anima〈-〉
33
lem: quoniam anima non scitur ab aliquo nisi a deo glorioso qui eam fecit et
34
creauit. et a me ab[*]ab corrupt for et ab [(cf. Venice 1490/91)] illis qui sapientiores sunt me ignoratur quid ipsa
35
sit. nisi quia scitur ipsam esse ex effectibus et virtutibus ipsius. Et ftt[*]ftt corrupt for fit qui〈-〉
36
dem singultus a vaporibus subintrantibus in villis stomachi: ita quod quando homo su〈-〉
37
perflue comedit contrahitur stomachus et coadunatur versus illam
38
partem vbi vapor existit. et inde iequtur[*]iequtur corrupt for sequitur singultus. Sed quando contrahitur et co〈-〉
39
adunatur totus stomachus non fit singultus. sed peruenit inde vomitus. Cu-
40
ra autem huius singultus est euacuare stomachum: et postea assuescere debet resoluti〈-〉
41
uis et calefacientibus temperate in emplastris et electuarijs sicnt[*]sicnt corrupt for sicut sunt cortices
42
citri et mastix. et horum similia. Et postquam sufficienter hucusque
43
de egritudinibus stomachi determinaui: nunc ad egritudines pectoris
44
intendo redire. eas pertranseundo sufficienter cum adiutorio altissimi
45
¶ Tractatus .XVI. de egritudinibus pectoris et diafrag-
46
matis continens capitula septem.
47
¶ Capitulum .I. Quod est de apostemate pectoris et priuatione anhelitus.
48
〈P〉Ectus quidem membrum est habens multos neruos et
49
caro eius est dura et densa. Et quia sic est ideo in
50
eo fit apostema ex humore grosso valde. et fit etiam
51
in pectore difficultas et priuatio motus ipsius scilicet
52
quando in nucha oritur egritudo. vel in neruo qui pro〈-〉
53
cedit a nucha ad pectus a quo fit motus eius
54
Et cum hoc etiam quando fit egritudo hec remanet homo viuus donec
55
studeatur in cura ipsius competenter. Et hanc curam me-
56
moratus fui quando determinaui de egritudinibus neruorum et
57
nunc secundo hoc de ipsa volo determinare. Incipias ergo inunge〈-〉
58
re in posteriori parte capitis scilicet in nucha cum puro balsamo. Et
59
si non inuenitur inunge cum oleo de carpobalsamo. vel cum aliquo
60
alio quod habeat substantiam subtilem et calefactiuam. sicut est oleum
61
de granis alzarij cum oleo rosato quorum partes sint equales cum au-
62
reo vno optime ambre dissolute in ipsis. Et si non haberes ambram
63
pone de laudano purissimo et aromatico tamen ambra longe melior existit. et istud est
64
melius consilium a quo incipere debemus scilicet inungere nucham incipiendo
65
a puppi capitis descendendo vsque inferius ad cingulum. quoniam si
66
curaueris fontem virtutis motiue curabitur egritudo omnino:
67
Et aliquando accidit vt priuetur anhelitus subito propter acciden〈-〉
68
tia difficillima et pessima que veniunt in nucha super locum
69
vbi oritur neruus motiuus qui mouet pectus. et quando hoc ac〈-〉
70
cidit infirmus deficit et moritur suffocatus.
1
¶ Capitulum .II. Quod est de vlceribus et scissuris que fiunt in pectore.
2
〈E〉T fit siquidem in pectore vlceratio vel vlcus et scis-
3
sura a causis extrinsecis. Et quando hoc accidit absque
4
scissura panniculi est vulnus sicut sunt cetera vul-
5
nera. Et ego memorabor de ipsis quando de vulneri-
6
bus pertractabo. si autem dictus panniculus fuerit scissus: tunc
7
patiens non poterit anhelare tandiu donec illa scissura permane〈-〉
8
bit absque clausione. Sed si a medico clausa fuerit. vel ab ipso
9
infirmo: aut ab aliquo alio. tunc subito sibi tussis eueniet. et
10
redibit ei anhelitus quam diu vulnus permanserit clausum. et
11
possibile forsan erit vt liberetur. et totum hoc pertinet ad capitulum de
12
vulneribus. et ego tractabo de his quando tractauero de vulneribus
13
¶ Capitulum .III. Quod est de scabusia id est de pleuresi.
14
〈E〉T oritur siquidem in pectore apostema in parte interioris ipsi〈-〉
15
us sub panniculo intrinseco. quod arabice dicitur scau〈-〉
16
sca. latine pleuresis. et potest fieri ex vno humore vel
17
ex pluribus. Et cura huius est flebotomare infirmum ex basi〈-〉
18
lica brachij oppositi. quamuis quibusdam nouis medicis nostri tem〈-〉
19
poris videatur quod sit minuendus ex eadem parte egritudinis indu-
20
cendo super hoc verba logicalia et sophistica. quod mihi nulla-
21
tenus videtur esse rationabile neque verum. immo credo certissime.
22
quod facere illud omnino est mors infirmi. et fac infirmum abstinere ab
23
omni specie carnis. et a pane frumenti. et pre omnibus alijs rebus debet eui-
24
tare carnes. et cibus eius sint pultes furfurum. que pultes sic debent
25
preparari. recipiatur furfur et ponatur in aqua dulci. et tandiu ibi di-
26
mittatur donec aqua mutet colorem multum. et postea coletur for-
27
titer exprimendo. et decoquatur donec fiant pultes subtiles val-
28
de. et propina infirmo prout tibi videbitur expedire. quoniam in principio
29
eius egritudinis sufficit satis iste cibus. et inunge locum patientis in
30
principio cum oleo rosaceo. et post .III. diem inungatur cum oleo anetino
31
et oleo rosaceo quarum partes sint equales. Et si videris quod tussis non af〈-〉
32
fuerit. sed recesserit et dolor similiter non remansit in loco. et febris quie〈-〉
33
uerit. vel facta fuerit lenta. tunc muta infirmum ad comedendum chist
34
hordei decoctum simpliciter cum aqua dulci. et hoc ad minus .4. diebus
35
Et postea muta ipsum ad comedendum micam panis decoctam in
36
aqua. et hoc ad minus vsque ad octo dies. et postea cibetur pane bene
37
fermentato madefacto in iure sicle: et cuiusdam herbe que dicitur ara-
38
bice armol. et sunt atriplices. et est necesse vt omnino abstineat a
39
pullo vsque ad quadragesimum diem a principio egritudinis. et istud
40
est consilium conueniens atque perfectissimum. Et ab inde in antea cibetur
41
pullo. et paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue donec perducas eum ad suam complexionem naturalem. Sed
42
si non fueris ad infirmum nisi post generationem saniei in ipso apostemate. ope〈-〉
43
rare quemadmodum dixi in sanie pulmonis. cognoscendo quod molliti〈-〉
44
es seu lenitas et albedo saniei est signum laudabile in pleuresi.
45
viriditas autem et que ad nigredinem pertinet cum diuersitate partium ipsi〈-〉
46
us sputi et saniei est signum malum et illaudabile. Et si post reie〈-〉
47
ctionem saniei sanguinem per os emiserit: scias quod tunc infirmus in bre〈-〉
48
ui morietur. Et quia has causas sufficienter determinaui in egritudi-
49
nibus pulmonis: ideo ipsas hic ponere pretermitto. attende tamen quod si in
50
aliquo dierum creticorum saniem spuerit albam et coniunctam sicut in die quar-
51
to: quamuis istud in minori parte fiat: est laudabile signum: quia forti-
52
tudinem virtutis habet significare: vel si fuerit in quinto: vel in septimo seu
53
nono: aut vudecimo[*]vudecimo corrupt for vndecimo: vel in quarto decimo: aut decimoseptimo vel
54
vigesimo: in omnibus istis est signum bonum. et quanto in minori spacio
55
temporis dicta sanies laudabilis in colore et substantia in diebus creticis ap〈-〉
56
paruerit: tanto egritudo erit breuior et salubris et quanto tempus fue〈-〉
57
rit prolixius: tanto plus significat super debilitatem virtutis: cognoscen〈-〉
58
do tamen quod quandocunque sanies laudabilis apparuerit in diebus creticis non
59
est superflua debilitas virtutis: immo semper sperare debes de salute in-
60
firmi. Sed si dicta sanies fiat illaudabilis in colore et substantia: aut
61
fuerit diuersorum colorum et substantie: non solum significat super debilita-
62
tem virtutis infirmi: verum esset super malitiam humoris vnde procreatur si〈-〉
63
ue oritur ipsa sanies: sciendo certissime quod tempus et etas adiuuant
64
in longitudine et breuitate egritudinis: videlicet quod si tempus fuerit temperatum
65
vel caim: erit digonc breuior .is velocior. Et si tmses fuerit frigidum
66
cum siccitate prolongabitur digestio. et sic in estate abbreuiabitur egritu-
67
do: in hieme autem prolongatur. Et si fuerit patiens iuuenis. similiter digestio
68
erit velocior: et si fuerit senex: fiet tardior. Et si crepitus impossibile
69
est quod habeat digestionem perfectam. et in pueritia similiter fit tardior quam in
1
iuuentute. Sciendo certissime quod quanto infirmus fuerit fortioris
2
nature: tanto magis eius digestio acceleratur et econtrario. Et visis at〈-〉
3
que cognitis signis laudabilibus suprascriptis. sit tunc regi〈-〉
4
men patietis[*]patietis corrupt for patientis cum pultibus predictis. Excepto quod non subtilietur regi〈-〉
5
men in vltima subtiliatione. Et da ei ad bibendum hanc deco-
6
ctionem. ℞. alcharscaina et est panichald id est species iringorum
7
et focha: et camemille: et liquiritie: et algesfeth id est eupatorij. et ca-
8
pilli veneris. ana partes equales. et decoquantur vsque ad con-
9
sumptionem medietatis partis aque: vt virtus earum optime extra〈-〉
10
hatur. et da ei ad bibendum hanc decoctionem cum syrupo scariole.
11
et in omni potu suo fac vt sit liquiritia. Sciendo quod lac amigdala〈-〉
12
rum in hoc casu multum confert: eo quod facit leuiter spuere. et adiuuat
13
ad digerendum reliquias egritudinis. et remouet mordicationem. et
14
prouocat somnum. Et etiam postquam facta fuerit mundificatio vul〈-〉
15
neris apostematis: non nocet istud regimen exercere: quamuis fe-
16
bris recesserit. et tussis: et dolor similiter non affuerit. non decipiaris
17
quin etiam hoc modo exerceas regimen: sicut dixi: quoniam veraeiter[*]veraeiter corrupt for veraciter credo
18
quod hoc accidens non potest perfecte remoueri in minori spacio quam .XL.
19
diebus. Et pro tanto non est regendus regimine sani ante istud tempus.
20
et postea non cibetur nisi extremitatibus pullorum decoctorum in tasfea
21
cum modico panis bene fermentati. et hoc pluribus diebus deinde paulatiue
22
ad regimen sanorum est perducendus.
¶ Capitulum .IIII. Quod est de apostemate lateris
23
〈E〉T oritur quandoque apostema in pectore. si in carne que est in-
24
ter vnam costam et aliam: que quidem egritudo arabice
25
dicitur datalgeneber id est egritudo lateris. Et cura
26
ipsius est flebotomare infirmum in principio egritudinis ex
27
latere opposito apostematis et regimen quiden cibi et potus ipsius
28
et cura eius sit quemadmodum predixi in pleuresi. operando
29
illud regimen donec fuerit liberatus. Et differentia que est
30
inter pleuresim et hanc egritudinem est: quia dolor qui fit in pleure〈-〉
31
si est dolor extensiuus. et acutus: et pulsus eius est durus. et
32
serrinus. et febris in pleuresi est intensior valde quam in ista. et
33
maioris periculi: et quanto apostema fuerit vicinius cordi: tanto
34
erit maioris periculi. et est maioris sensibilitatis. et quamuis caro sit
35
multe sensibilitatis. et fortis. et specialiter quando in ea fit apostema: non
36
tamen est equiparanda sensibilitati que fit in pleuresi. eo quod locus
37
ille est circundatus ossibus duris et villis. seu panniculis.
38
Quare cum ibi fit apostema. etiam quod sit paruum est magne angustie. et in〈-〉
39
quietudinis cum dolore graui et istud apostema lateris scilicet quod fit in car〈-〉
40
ne que est inter costas pro maiori parte est paruum: et nisi fuerit error
41
in cura ex parte medici vel ipsius infirmi liberabitur infirmus omni〈-〉
42
no deo dante. Incipe ergo in cura istius a principio egritudinis.
43
quemadmodum superius dixi in pleuresi scilicet in flebotomia. et cibis et
44
medicinis. exrcendo[*]exrcendo corrupt for exercendo omnia ordinate quantum potes. Et iam vidi senem
45
patrem meum bone memorie. cui deus misereatur. qui curauit
46
vnam mulierem ex hac egritudine. et ingeniatus fuit extrahere
47
humorem ad partes exteriores. ita quod manifestum fuit apostema exterius
48
cum tumore. et apertum fuit exterius. et inde curata fuit cura perfe〈-〉
49
cta. Sed ego nunquam perueni ad hoc opus tam perfectum et mira-
50
culosum. nec adhuc sum. nec perueni ad illum gradum. Sed si pro-
51
cesseris in hac cura. sicut dixi in pleuresi credo pro certo quod li〈-〉
52
berabis infirmum antequam apostema deueniat ad saniem nutu dei. Et
53
subtilia regimen tam in cibo quam in potu. quemadmodum dixi in
54
egritudine pulmonis. Et si sanies inceperit apparere inun〈-〉
55
ge locum cum oleo rosaceo aromatico et anetino. quorum par〈-〉
56
tes sint equales. et sic operaberis donec fuerit liberatus.
57
¶ Capitulum .V. Quod est de scissura venarum pectoris.
58
〈E〉T fit quidem aliquando in pectore vlceratio et scissura si-
59
cut in alijs membris accidere consueuit. et de his tra〈-〉
60
ctabo quando de vlceribus aliorum membrorum determina-
61
bo. et fit etiam in pectore interdum scissura vena〈-〉
62
narum[*]venanarum corrupt for venarum. vel alicuius vene. Quod si scissura dicta fuerit in arte〈-〉
63
ria erit periculosum valde propter multam exuberantiam sangui-
64
nis qui inde emanat. et iste sanguis in medio facit cadere du-
65
bitationem propter similitudinem que est inter istum et sanguinem qui exit
66
a pulmone. quia iste sanguis qui exit ab arteria pectoris. et qui exit
67
a venis pulmonis ambo sunt rubei clari et subtiles. et signum di-
68
stinctiuum est. quod quando est a scissura arterie alicuius que est in pectore.
69
infirmus sentit punctionem et dolorem in directo illius partis. et qui exit
1
a pulmone omnino est absque dolore. Et scias quod natura huius egritudi-
2
nis exigit multum minutionem seruatis tamen conditionibus minutio〈-〉
3
nis: non tradendo obliuioni dispositionem. et etatem patientis: et naturam
4
ipsius. et alia: et da ei ad bibendum syrupum infrigidatum factum cum
5
decoctione sumach in aqua rosacea ana partes equales: et sit sy-
6
rupus ex syrupis stipticis sicut syrupus factus de zucharo. Sed
7
syrupus de myrtella non est dandus in hoc casu: quia propter sui grossici〈-〉
8
em et densitatem virtus eius non potest ad saniem egritudinis deriuare
9
et maxime qui factus est de folijs et stipitibus. Qui autem factus est de
10
extremitatibus et cimis ipsarum: bene potest dari. Quod si tempus et etas
11
conueniunt in hoc. et virtus et complexio non obuiauerint: pone cum syrupo
12
aliquid camfore: quoniam erit maximi iuuamenti. et liga coxas forti-
13
ter stringendo cum subtilibus et fac odorare infirmum rosas
14
et sandalos cum aqua rosacea et modico camfore. Quod si non bene
15
dormierit fac ipsum odorare violas et nenufar: et da ei modicum
16
terre sigillate cum syrupo: aut cum aqua rosacea. et cibus eius sit
17
pullus paruus infrigidatus in puteo cum pane similiter in puteo infrigida〈-〉
18
to. Et syrupi omnes supradicti: et omnes potus sint taliter infrigidati
19
et fac vt custodiat se infirmus a labore nimio. et a vociferatione
20
superflua. et possibile erit quod liberetur isto regimine: tamen talis consolidatio
21
fit difficulter quia est in arteria. et si consolidatum fuerit hoc vulnus
22
isto regimine. dignus eris laude et gratia. Quod si dictum vulnus fuerit in
23
vena non pulsatili: cura eius erit facilis. et sufficiet tibi satis
24
cura prescripta. quod si costrinctus fuerit fanguis. et ex loco ipsius
25
vulneris sanies emanauerit: non desperes saniem curare: tamen sis
26
certus quod impossibile est quod ad plenum curetur: si per longitudinem temporis non
27
mundificabitur sanies ad vlcus pulmonis deueniet. et fiet pthisi〈-〉
28
cus. Cognoscendo tamen quod ex sola apertura vene pectoris non mo〈-〉
29
rietur inf rmus[*]inf rmus corrupt for infirmus: sed alia accidentia mala et pessima possunt inde superue-
30
nire vnde moritur. Sed si in pectore aperitur vel scinditur arteria magna
31
ex arterijs pectoris: ex superfluo fluxu sanguinis et impetuoso in
32
breui infirmus ad mortem potest deuenire. Quod si constrictus fuerit
33
sanguis ante superfluum exitum ipsius: esto certus quod inde infirmus
34
patietur lesionem: nec ad malum finem illa de causa debet deuenire.
35
¶ Capitulum .VI. Quod est de apostematibus que fiunt in panni〈-〉
36
culo quod diuidit pectus in longitudine in duo.
37
〈E〉T fit siquidem aliquando in hoc panniculo apostema: quod pro ma-
38
iori parte ex humore qui pertinet ad subtilitatem. et est ex
39
apostematibus calidis. et sequitur ex hoc apostemate tussis con-
40
tinua successiua: et dolor extensiuus in longitudine:
41
et perturbatio anhelitus: et febris acuta. et pulsus serrinus. propter
42
naturam apostematis: quod est in tali membro neruoso et panniculoso et est di〈-〉
43
uersus prope nobilitatem membri. et vicinitatem ipsius ad cor. et sen〈-〉
44
tit infirmus inflammationem: cum valida siti atque forti. et ex inspirati〈-〉
45
one frigidi aeris magis mitigatur sitis. quam ex potu aque frigide.
46
et anhelitus eius est paruus et frequens. vnde in huius curatione flebotomia
47
est necessaria valde in principio. Et non determino in hac egritu-
48
dine ex qua parte fieri debeat: quia ex quacunque parte fiat confert val〈-〉
49
de: dummodo fiat ex basilica: minuendo de sanguine secundum dispositionem
50
infirmi quam inuenis consideratis tamen conditionibus scilicet etatis: complexionis:
51
regionis: consuetudinis: et temporis. et minue de eo plus vel minus sed debi〈-〉
52
litatem et fortitudinem patientis. et fac infirmum abstinere a cibis
53
grossis: leniendo eius intestina. Iam feci te scire superius quod differen〈-〉
54
tia est inter lenitiuum et laxatiuum. Et plus quam lenieris intestina: purga
55
eum: prout tibi videbitur conuenire: secundum acuitatem. et naturam humoris
56
peccantis. Et prout mihi videtur apostema hoc non accidit nisi ex cho〈-〉
57
lera subtili et purga eum cum sero caprino coagulato cum lacte fici
58
et pone in sero dicto de reubarbaro et de mirobalanis citri-
59
nis. et violarum. et liquiritie. et nenufaris. et modicum ex miroba-
60
lanis indis. quia forsan aliquid de humore est adusto. et pone etiam in
61
isto laxatiuo aliquid de scamonea cum his que habent suam malitiam
62
frangere et remouere. et proprie cum confortantibus stomachum: sicut acetosa et
63
sticados. ¶ Receptio vtilis valde in hoc casu. ℞. seri capri-
64
ni coagulati cum lacte fici libram .I. et in ipso infunde ex mirobalanis
65
citrinis et liquiritie. violis nenufaris ana aureos .V. indorum aureos .IIII.
66
reubarbari recentis aureum .I. et conquassentur optime et permaneant
67
fic[*]fic corrupt for sic in dicto sero per noctem vnam. et colentur optime exprimendo. et ad-
68
de huic colature syrupi masticis .℥.ß. et octauam partem aurei
69
vnius de scamonea. et da infirmo hoc ad bibendum mollificato cor〈-〉
1
pore prius cum medulla cassie fistule distemperata cum decoctione sco〈-〉
2
lopendrie sicce et cum syrupo rosaceo facto ex rosis recentibus. Quia
3
si tempus fuerit siccum. da ei de syrupo violaceo. et comedat pruna
4
ante cibum. sed post cibum minime. Et da ei panem ablutum. et postea in
5
aqua infusum donec tumescat. Postea infrigida eum inputeo[*]inputeo corrupt for in puteo. et po〈-〉
6
ta eum aqua in puteo infrigidata. et hoc facias donec quieuerit tussis. et
7
febris fuerit mitigata. et dolor similiter mitigatus. et non dimittatur i-
8
stud regimen. donec dolor et febris et tussis cessauerint. demum da ei
9
aquam ordei rationabiliter factam ad bibendum. Sciendo quod moderni
10
medici multum sunt longinqui ab opinione Galieni in faciendo aquam
11
ordei. eo quod ipsi frangunt ipsum pistando antequam bulliat ad fa〈-〉
12
ciendum istam aquam: et isti errant a via veritatis. eo quod in vnoquoque
13
semine inquantum est semen est vita naturalis: antequam accidat ei aliquid
14
quod destruat ipsum. Et si posueris ordeum in aqua frigi[*]frigi corrupt for frigida velociter at〈-〉
15
trahit ad se aquam et aperiuntur pori ipsius. et quando sic ponitur ad
16
ignem iam aperti sunt pori ipsius: et eius partes dilate. et ignis facit in
17
vijs apertiones. ita quod nulla oppilatio remanet in eo. Si autem or-
18
deum fractum fuerit simile est mortuo. vel infirmo. et quia assimilatur in〈-〉
19
firmo. patet quod partes eius cum fuerit fractum. non dilatantur. nec attra〈-〉
20
hit in se aquam sua virtute. quam deus benedictus prestitit sibi et dona〈-〉
21
uit: quod si dixerimus ipsum esse mortuum: tunc ab ipso penitus nul-
22
la fit attractio. O quam bene dixit Galienus de ordeo sicut scis: quia si
23
decoquatur cum cortice est maioris abstersionis: ergo mihi videtur quod
24
sic debeat fieri aqua ordei. Accipere debes ordeum integrum et mun〈-〉
25
dum ab omni mixtura omnium aliarum rerum: et pone eum in aqua dulci fri〈-〉
26
gida: ita quod in vnoquoque pondere ipsius hordei sint duo pondera
27
aque: et sic permaneat in mollio per vnam vel per duas horas et postea
28
pone ad ignem et bulliat tandiu donec aqua fiat rubea. et depo〈-〉
29
situm ab igne coletur. et postea ponatur ista colatura in puteo do〈-〉
30
nec infrigidetur infrigidatione vltima. et sic eam dabis ad bibendum. et re-
31
ge infirmum isto regimine: vel simili pluribus diebus. et postea muta
32
infirmum ad bibendum pultes hordei preparatos cum aqua dulci
33
et munda: absque eo quod sentiat aliquid de calore ignis. Et postquam
34
omnia accidentia fuerint ablata. et securus fueris omnino de egritudi-
35
ne: da ei paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue ad comedendum panem bene fermentatum: nec
36
consenties ei comedere oua galliarum decocta in tasfea cum pane
37
fermentato. Nec facias eum redire ad regimen suum naturale: do-
38
nec transeant .XL. dies a principio egrintudinis[*]egrintudinis corrupt for egritudinis: deinde gradatim et
39
paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue reducens eum ad consuetudinem naturalem. Quia si dictum apostema
40
iam ad saniem deuenerit: eo quod a principio non fuisti ad infirmum: vel
41
quia humor propter sui subtilitatem de leui recipit passionem: vel quia virtus
42
fuerit fortis: ita quod cito potuerit saniem generare: aut propter vicinita〈-〉
43
tem duorum fontium caliditatis scilicet cordis et epatis: quoniam qualibet istarum
44
causarum est causa velocis generationis saniei in apostemate: sicut accidit
45
mihi cum essem iuuenis: quoniam passus fui laborem maximum a pro〈-〉
46
pinquis. et ab illis qui erant de cognatione Haly propter quoddam ver-
47
bum dictum a patre meo cum essem iuuenis: qui voluit vlcisci de me
48
modis quibus potuit. et ob hoc sustinui laborem et angustiam maxi〈-〉
49
mam de eo quod non consueueram agere vel pati: quia necesse fuit mihi
50
ire pedes quamuis illud nunquam probauissem. et cum posui me ad de〈-〉
51
cubitum percepi dolorem in panniculo predicto et tunc tussis et dolor
52
inceperunt inualesere valde. et inueni pulsum meum valde durum
53
et febrem patiebar acutam et egritudinem. Quare misi in quarta
54
nocte pro flebotomatore. et feci extrahi de sanguine circa quantitatem
55
libre vnius. et permansi sic scilicet cum febre valida et tussi forti. et dolo〈-〉
56
re per totam noctem. Mane vero de necessitate oportuit me ire.
57
et equitare cum angustia. et cogitatione et magno timore et dolo-
58
re. Et cum perueni ad locum vbi erat dictus Haly: ex dolore et fati〈-〉
59
gatione et vigilijs que passus fueram: dormiui et in illo somno dis〈-〉
60
soluta fuit ligatura flebotomie. et inde sanguis multus emanauit.
61
Et cum excitatus fui a somno: remansi cum maxima debilitate virtu〈-〉
62
tis et inueni locum vbi iacebam repletum sanguine totum. et posi〈-〉
63
to digito super flebotomiam vocaui et feci me ligari. et permansi taliter
64
per totam illam diem scilicet cum illis accidentibus. sed non fuere augmentata.
65
Sequenti vero die eieci saniem cum sputo que erat boni coloris et
66
substantie. et demum audiui noua que multiplicauerunt super me tristi〈-〉
67
tias et dolores. et inde amisi sensum et intellectum. ita quod nihil
68
potui postea intelligere. et procurare super negocijs meis et re〈-〉
69
mansi sic quod no potui meipsum regere. et non comedebam aliquid
1
nisi quia propinabant mihi de aqua predicta. eo qod antequam egritu-
2
do inualuisset. preceperam ministris vt mihi semper de illa qua da-
3
re deberent. et ego multum de ipsa bibebam propter magnam sitim quam
4
habebam. Et transactis diebus septem incepi sentire et cognoscere.
5
et imaginabar quod mater mea seruiebat mihi in hac egritudine
6
demum recordatus fui quod erat mortua. et sic de omnibus alijs cepi
7
ducere ad memoriam. et ad vltimum quesiui quid factum fuerat de
8
patre meo. et mihi dictum fuit quod iuerat vltra mare. et inde cre〈-〉
9
uit mihi angustia atque dolor. et visum fuit mihi quod essem per〈-〉
10
foratus in pectore. et superuenit mihi dolor maximus in capite ex il〈-〉
11
lo timore. et timui ne me occiderent. et supplicaui astantibus vt
12
me occultarent. ita quod non sciretur de me aliquid nisi essem viuus.
13
Et longo tempore post istam magnam afflictionem remote fuerunt iste
14
perturbationes a me. Sed illud quod passus fui fuit apostema quod ge-
15
neratum fuerat in panniculo diuidente pectus et pulmonem in
16
duo media et ex illo apostemate ascenderunt vapores acuti ad cere〈-〉
17
brum quare tum propter varias cogitationes et frequentes quas habe〈-〉
18
bam ex predictis. tum propter dictos vapores acutos et malignos. qui
19
ferebantur circa cerebrum. ortum fuit mihi in vno panniculorum cere-
20
bri apostema calidum. et ex omnibus istis non remansit quin facerem omnia neces-
21
saria predictis egritudinibus. et demum incepi expuere saniem. et non so〈-〉
22
lum ex apostemate pectoris. verum est ex illa que descendebat a capite ad
23
pectus. et postea cognoui causam meorum accidentium et redij in sen〈-〉
24
sum meum perfecte et delectatus fui in illis diebus cum ferculis
25
predictis et cibis. et cum ex toto fui alleuiatus a sanie incepi as〈-〉
26
suescere aquam ordei. et postea redij ad pultes furfuris. et sic
27
paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue conuersus fui ad meam consuetudinem naturalem. Et quod hic
28
scripsi de ista mea egritudine feci solummodo vt sit exemplum in omni〈-〉
29
bus alijs similibus. ¶ Et iam dictum est superius quod in hoc apostemate pro〈-〉
30
perat sanies velociter et cum cognoueris quod conuersum sit ad
31
saniem. fac de regimine quemadmodum dictum est superius. Et da
32
ei ad bibendum omni die decoctionem iringorum et liquiritie. quarum
33
partes sint equales. Item ista decoctio similiter confert. ℞. flaxiola pars
34
.I. et decima vnius partis de hyreos recipiatur. et fiat decoctio. et
35
propinetur cum syrupo scariole. vel iringorum. secundum quod tibi videbitur
36
conuenire. Et dico quod in egritudine mea si recordabar aliquid
37
quod essem facturus. nec mecum habui aliquem. qui sciret mihi consu〈-〉
38
lere: nec me regere. sed in principio docucram[*]docucram corrupt for docueram ipsos qualiter me
39
regere deberent. Sed a voluntate diuina processit illud quod non
40
intendebam in me agere scilicet de euacuatione multa sanguinis. et illa
41
fuit causa mee liberationis. eo quod eram iuuenis atque sortis[*]sortis corrupt for fortis.
42
¶ Capitulum .VII. Quod est de passionibus diafragmatis.
43
〈C〉Omplete sunt cum adiutorio dei rememorationes
44
de egritudinibus et accidentibus que fiunt in pectore. et
45
nunc intendo in hoc loco rememorationem facere de
46
passionibus diafragmatis quod cortina dicitur. Sci〈-〉
47
re itaque debes quod omnia que dixi accidere de egritudinibus et acciden〈-〉
48
tibus in passionibus pectoris accidere et euenire similiter possunt et in hoc
49
scilicet membro. Tamen accidentia que in isto emergunt sunt grauiora et
50
periculosiora accidentibus que fiunt in pleuresi et in apostemate late〈-〉
51
ris. Et hoc accidentia sunt febris: et dolor pungitiuus: et tussis.
52
Et dolor in ista passione extenditur ad latus tortoa[*]tortoa cf. Venice 1490/91: tarthoa que sunt ossa
53
pectoris simul coniuncta. quorum locus est supra ossa que
54
dicuntur carfuf: et sunt ossa pectoris que non sunt adinuicem coniuncta. Et
55
esto certus quod apostemata que fiunt in isto membro: longe sunt grauiora et peri〈-〉
56
culosiora apostematibus que fiunt in alijs membris et partibus pectoris: eo
57
quod in hoc apostemate fit continuo perturbatio mentis. ac si esset in pannicu〈-〉
58
lo cerebri. Et cura huius est cura predicta scilicet cum flebotomia. et mol-
59
lificatione ventris. et cum laxatiuo prescripto: et da ei syrupum de pa〈-〉
60
nicald scilicet iringorum: et omnia ista fiant cum regimine iam dicto. et si plaucu〈-〉
61
erit[*]plaucuerit corrupt for placuerit deo glorioso quod resoluatur apostema dictum: absque eo quod deueniat
62
ad saniem: erit infirmo profectus maximus et iuuamen. Quod si deuenerit
63
predictum apostema ad saniem: quamuis illud fiat tardius et rarius: agere de-
64
bes quemadmodum docui in alijs. Et caueas tibi ne sequaris
65
appetitum patientis in cibis suis. et custodiatur etiam ne ministri et astan〈-〉
66
tes moueant eum: vel permittant facere incontinentia: quoniam modicus
67
error in ista egritudine esse potest causa magni nocumenti et egritu-
68
dinis. Et postquam cognoueris quod sit liberatus: reduc eum ad
69
suum regimen consuetum cibi et potus paulatiue non largiendo ei
1
subito. ¶ Et nota quod in quocunque membro neruoso furit[*]furit corrupt for fuerit
2
apostema: pulsus in ipso erit serrinus: et in omni apostemate orto in aliquo mem〈-〉
3
bro pectoris: vel in suis panniculis: et in diafragmate: erit an-
4
helitus paruus et frequens omnino et maxime in apostemate pulmonis.
5
Et hucusque iam locutus sum sufficienter de membris superiori-
6
bus: nunc autem incipere intendo tractare de membris inferioribus.
7
¶ Explicit liber primus.
8
¶ Incipit liber secundus qui continet tractatus septem:
quo-
9
rum tractatuum primus est continens capitula sex.
10
¶ Capitulum .I. Quod est de egritudinibus intestinorum generalibus.
11
〈D〉Icit seruus regis: quod ni[*]ni corrupt for in intestinis
12
fiunt aliquando egritu-
13
dines scilicet apostemata: que generantur in vijs vel cana-
14
libus. vnde cibaria habent pertransire. Et hoc in
15
intestinis gracilibus: vel in alijs: et dolor
16
qui sequitur in istis est continuus: et maxi-
17
me si apostema fuerit ex cholera: vel ex
18
sanguine: et est posibile[*]posibile i.e. possibile quot hoc apostema sit absque febre et
19
siti. Quod si ex apostemate facta sit oppilatio canalis ex toto:
20
dolor erit fortisimus:[*]fortisimus i.e. fortissimus et quia nutrimentum non poterit inde transire
21
necesse est vt vomitu eijciatur. quare morietur infirmus subito.
22
tum propter intensum dolorem: tum propter prohibitionem transitus nu〈-〉
23
trimenti per intestina. Et si dictum apostema fuerit ex flecma〈-〉
24
te[*]flecmate i.e. flegmate: infirmus non senciet inde magnum dolorem. et posibile[*]posibile i.e. possibile erit
25
vt dissoluatur illud apostema: et maxime si fuerit ex subtili flehma-
26
te[*]flehma-te corrupt for flegmate. Quod si fuerit ex flegmate grosso: assimilabitur humori melancholi〈-〉
27
co. excepto quod non percipies aliquam caliditatem: sicut percipitur in
28
humore melancholico. Sed melancholia que est ex cholera adusta generatur: est sub〈-〉
29
tilioris substantie omni modo omnibus alijs speciebus melancholie. et leuioris.
30
et velocioris motus. Et illa que fit ex flegmate grosso est tardi〈-〉
31
oris motus valde. et grossioris substantie. Quod si fuerit ex sangui〈-〉
32
ne adusto. erit mediocris in subtilitate. grossitie. tarditate. et
33
velocitate. Apostema autem quod oritur ex melancholia est grossioris et densio-
34
ris substantie valde apostematibus aliorum humorum. eo quod melancholia est grossi〈-〉
35
or alijs humoribus. Et modus apostematis melancholici est. quia illud
36
apostema ad magnam deuenit magnitudinem. et est absque forti dolo〈-〉
37
re. et ille dolor similatur punctioni formicarum. Cognoscendo
38
firmiter quod apostema factum ex melancholia nullatenus potest recipere di〈-〉
39
gestionem. Et scias quod cum dico flegmaticum vel ex flegmate cho〈-〉
40
lericum vel ex cholera.[*]cholera. corrupt for cholera [(redundant period)] sanguineum vel ex sanguine melancholicum
41
vel ex melancholia non intelligo vniformiter. Quoniam cum dico ex fleg〈-〉
42
mate. intelligo quod complexio ipsius apostematis sit humida et frigida
43
in potentia. Et cum dico flegmaticum. possibile erit quod sit humidum
44
in potentia. sed non erit frigide complexionis. propter caliditatem acqui-
45
sitam a putredine. Et similiter cum dico ex cholera. intelligo illud
46
quod est substantie subtilis. et eius complexio est calida et sicca. Sed cum
47
dico cholericum. intelligo quod sit complexionis calide et sicce. et eius
48
substantia non erit subtilis. sicut quod fit ex colera vitellina et suis simi〈-〉
49
libus. Et ita dico quod cum dico ex sanguine. intelligo quod sit com-
50
plexionis calide et humide temperate: proportionate complexioni homi〈-〉
51
nis. Et cum dico sanguineum. intelligo humorem deri-
52
uatum ad aliquam rubedinem absque perfecta conuersione
53
ipsius humoris in sanguinem. aut intelligo de sanguine naturali. qui propter
54
excessum alicuius superflue caliditatis ad aliquam declinat adu〈-〉
55
stionem. E[*]E corrupt for Et eodem modo intelligendum est de melancholia. Quoniam cum dico ex
56
melancholia. intelligo humorem frigide et sicce complexionis. qui est vnum ex quat-
57
tuor elementis vel humoribus corporis. Sed cum dico melancholicum in〈-〉
58
telligo de quocunque humore conuerso ad melancholiam. non per vi〈-〉
59
am nature laudabilis. et perfecte. sed qui deuiauit ab ordine naturali ex
60
aliqua adustione. et hic humor non est naturalis. nec ex elementis corporis.
61
flegma autem quod est frigidum et humidum aliquando ex vlteriori digestione
62
conuertitur in sanguinem naturalem. qui est vnum ex elementis corporis: quod
63
nullatenus fieri potest ex alijs humoribus adustis. eo quod cinis qui per
64
adustionem est incinerata. non potest ad temperiem reduci. Sic et hu〈-〉
65
mores qui per excessum digestionis ad adustionem deuenerunt. non
66
possunt ad equalitatem et temperiem digestionis vllo modo conuerti. et quia hu〈-〉
67
cusque deuiaui ab intentione propria. nunc ad eam redire intendo. Quod
68
si infirmus senserit dolorem in parte illa que est sub stomacho. ita
69
quod ille dolor sit continuus et perseuerans. et cum hoc febricitauerit
1
continue: scias quia tunc erit apostema in aliquo intestinorum. quare flebotomia est
2
necessaria: minuendo de quantitate: prout tibi videbitur expedi〈-〉
3
re: consideratis tamen conditionibus supradictis scilicet virtute: etate:
4
tempore: consuetudine: regione: et da ei ad bibendum electuarium quod sit re〈-〉
5
solutiuum et mitigatiuum: sicut est electuarium factum ex flo〈-〉
6
re camemille et rosis recentibus: et flagia quarum partes sint equa〈-〉
7
les croci. et semen lini ana decima pars predictorum: pistentur quelibet per
8
se. et cribrentur. et conficiantur cum syrupo de scariola. Dosis eius sit
9
pondus trium aureorum cum aqua rosacea in aqua cocta sint panical:[*]panical (cf. also Venice 1490/91) i.e. panicald que
10
est species iringorum et masticis: tandiu bulliat donec mutet saporem
11
colorem et odorem: et abstineat ab omnibus cibis grossis: abstinen-
12
do similiter a carnibus omnino: et ponat super ventrem oleum rosatum aroma-
13
tizatum tepidum cum magna quantitate coti intus madefacti desuper:
14
et itera illud scilicet cotum calidum madefactum in dicto oleo pluries. Et
15
sufficient ei in cibo prout mihi videtur in die duo oua. Et cum
16
dolor fuerit mitigatus: et febris fuerit diminuta. vtere etiam isto
17
eodem regimine: donec omnino accidentia sint ablata: sciendo iam
18
quod optimam curam adinuenisti: postea reduc eum paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue ad
19
suam consuetudinem naturalem: vsquequo perfecte fuerit liberatus. Et
20
scias quod omnia apostemata quanto fuerint propiquiora stomacho: tanto sunt pe-
21
riculosiora. Et iterum ista aposteata possunt fieri in intestinis magnis
22
et in gracilibus seu paruis: et que fiunt in gracilibus sunt maio-
23
ris periculi quam que fiunt in magnis. et cura est cura prescripta.
24
¶ Capitulum .II. Quod est de debilitate virtutis expulsiue intestinorum.
25
〈E〉T istud accidens vel egritudo potest aliquando accide-
26
re in vno intestino vel in duobus aut in pluribus quod
27
non potest vel que non possunt expellere superfluitates
28
retentas in ipsis: quamuis istud videatur impossibile
29
pluribus medicis. Sed Galienus hanc egritudinem esse affirma-
30
uit: quando dixit quod virtus expulsiua intestinorum aliquando debilitatur
31
in tantum quod non potest expellere feces et superfluitates per inferiora
32
et hoc non vlterius declarauit: nisi in tantum quia dixit quod hoc non est
33
occultum medicis. Et hec egritudo quando accidit est valde pe〈-〉
34
riculosa. quare indiget subtili perspicatione et consideratione: eo
35
quod dicta debilitas virtutis expulsiue: quamuis accidat a debili〈-〉
36
tate virtutis expulsiue naturalis: non tamen est a debilitate virtutis ex〈-〉
37
pulsiue accidentalis seu voluntarie. Uirtus autem naturalis est illa que
38
prouenit principaliter ab epate. vnde retentio que prouenit a debilita〈-〉
39
te istius virtutis: solo modo facit accidere dolorem fortem: eo quod
40
intestina non possunt expellere feces per inferiora. Illa autem retentio
41
que fit a superflua humiditate viscosa que est in substantia villorum intesti〈-〉
42
norum: non facit dolorem fortem. quare cum videris hanc egritudinem
43
euenire alicui: stude subtiliter in cognoscendo causam ipsius: et vnde
44
habeat procedere dicta passio: et quando sciueris pro certo quod dicta de〈-〉
45
bilitas expulsiue fuerit ab intestinis scilicet quia deficiunt in motu
46
suo naturali expellere quod debent per secessum. Et operationes quidem
47
virtutis naturalis sicut scis sunt digerere et permutare cibum. Et in
48
hoc etiam membro fiunt iste operationes quemadmodum in alijs membris
49
Et digeritur etiam hoc cibus et permutatur: quia iam alibi est digestus: et ex-
50
pellitur quod indiget expulsione. Et ante omnia ista operatur virtus attra〈-〉
51
ctiua et retentiua. Et iste operationes naturales alique sunt que fiunt me〈-〉
52
diantibus instrumentis: sed expulsiua pro certo scimus quod est cum in〈-〉
53
strumento. Alie vero que operantur absque instrumentis: non sunt sic
54
apparentes. et pro certo scimus quod instrumentum huius expulsiue est pri-
55
cipaliter epar: quare studeas ipsum confortare toto posse cum medi〈-〉
56
cinis sibi conuenientibus et appropriatis: sicut cum pulpis passula〈-〉
57
rum: quoniam habent ipsum fortiter impinguare. Et epar etiam adib id est lupi as〈-〉
58
satum habet ipsum mirabiliter a tota specie confortare: sicut a sapienti〈-〉
59
bus est relatum. Sed Galienus etiam dictum epar lupi in suis medicinis recom-
60
mendat quod habet epar hominis foriter[*]foriter corrupt for fortiter confortare. ¶ Receptio conue-
61
niens ad hanc egritudinem. ℞. seminis rosarum et foliorum ipsarum: passu〈-〉
62
larum enucleatarum ana .℥.I. liquiritie mundate et eupatori jana[*]eupatori jana corrupt for eupatorij ana partes
63
.III.℥. vnius. et absinthii et sandali: cinnamomi: et masticis ana quar〈-〉
64
tam partem .℥. vnius. terantur vnumquodque per se et cribrentur: et adde istis de
65
balsamo aureum .ß. distemperatum cum melle: et confice predicta cum syru〈-〉
66
po corticis citri facto cum zucharo. Et dosis eius sit pondus .IIII.
67
aureorum. Quod si non haberes balsamum. pone loco eius tantundem
68
de optima ambra. et inunge locum cum oleo nucum antiquarum
69
e pinguedine anatum: quarum partes sint aquales[*]aquales corrupt for aequales [or equales]: et proijcies desuper
1
vncturam ex macis grosse pistatis quod sufficere videatur: et hoc
2
facias omni die donec fuerit liberatus. et pota infirmum aqua mel-
3
lis: quia de leui spargitur per membra: et est abstersiua: quia impos〈-〉
4
sibile est quin superfluitates viscose adhereant intestinis. Et hoc
5
facias quando sciueris quod dicta egritudo fuerit a debilitate et cor〈-〉
6
ruptione virtutis intestinorum facta ab humore illic existente
7
ergo necesse est tibi scire et cognoscere vnde procedat hec egri-
8
tudo scilicet an a debilitate virtutis naturalis solummodo: an ex su〈-〉
9
perflua humiditate: vel ex superflua abundantia humorum
10
illic congregatorum: ex quibus intestina prohibentur recipere vir-
11
tutes. vel si procedat ab ambabus simul. Et hoc cognoscere perfe〈-〉
12
cte est valde difficile. Et iam scripsi tibi superius curam generalem
13
in hac passione. de qua prout mihi videtur poteris satis esse
14
contentus: et agendo secundum quod dictum est ad finem debitum pote-
15
ris peruenire. Et recordor cum essem iuuenis: quod hoc egritudo ac〈-〉
16
cidit cuidam rustico: qui post multum laborem in tempore calido biberat
17
aquam frigidam in magna quantitate: quare deuenit ad hoc quod non
18
poterat feces eijicere ab intestinis: et habebat inde dolorem tam fortem
19
quod vix poterat sustinere: quare laboraui circa curam illius haben〈-〉
20
do consilium semper a medicis mei temporis: a quibus non audiui aliqua
21
nisi vana: quare iui ad patrem meum vsque ad villam vbi moraba〈-〉
22
tur. et feci eum qualitatem scire huius egritudinis: et dubitationem meam
23
circa ipsam: rogans ipsum vt me rectisicaret[*]rectisicaret corrupt for rectificaret in dicta cura: qui mi〈-〉
24
hi posuit librum vnum in manibus et ostendit mihi verba Galieni que
25
iam superius sum memorasus: dicens mihi: recede a me: et vade
26
viam tuam. et non loquaris mihi amplius de hoc negocio. Et ego
27
supplicaui ei vt mihi aperte dicere vellet curam istam. et ipse tunc
28
aperuit librum et ostendit mihi cartham dicens: prospice hic: quoniam si inue〈-〉
29
neris hic curam: bene quidem. Sin autem suspicor quod nunquam scies medici〈-〉
30
nam: et caue ne amplius in ea studeas. et tandem reuersus fui
31
ab itinere meo: et legi in libro illo tandiu donec cognoui il-
32
lud quod supradixi: et laboraui in cura illius donec fuit libera〈-〉
33
tus. Et post aliquod tempus redijt pater meus ad me: et quesiuit a
34
me de cura illius rustici: et cum audiuit eam quam feceram: gauisus
35
fuit. et vehementer alleuiatus fuit inde ab illa ira quam college-
36
rat super me. Et hec egritudo quam iam dixi fit raro.
37
¶ Capitulum .III. Quod est de ventositate intestinorum.
38
〈E〉T in intestinis quandoque retinetur ventositas resoluta
39
ab humoribus subtilibus et liquidis velut aqua. et pul〈-〉
40
sus istorum fit tortuosus. et vna percussio alteri in-
41
tricatur propter intricationem et inuolutionem que fit in in-
42
testinis. et hac de eausa[*]eausa corrupt for causa retinentur feces que non inueniunt
43
viam vnde exeant. Cura huius est inunctio supradicta cum
44
oleo nucum. et pinguedine que arabice dicitur alga anatis an.
45
Et scias quod in omni retentione fecum: siue fiat ex ventosita-
46
te: siue fiat ex debilitate virtutis expulsiue: quando exeunt:
47
semper sunt liquide. et absque sanguine. et sanie.
48
¶ Capitulum .IIII. Quod est de retentione fecum et suis speciebus.
49
〈E〉T fit aliquando in intestinis quod retinentur feces omnino propter
50
grossitiem et duritiem sue substantie: in tantum quod efficiuntur
51
quasi lapides. Et hoc egritudo quando accidit: non fit
52
subito. et quando fit. non est nisi ex continuo vsu grossarum
53
rerum stipticarum. sicut est vsus frequens seminum myrte. et suo-
54
rum similium. Quod si non fuerit ex comestione stipticorum. tunc feces
55
non subito exiccantur sed paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue. Et cura huius retentionis
56
fecis est dare infirmo ad bibendum syrupum de centaurea cum de〈-〉
57
coctione violarum. aut syrupum violaceum cum decoctione ceu-
58
tauree[*]ceu-tauree corrupt for centauree. et clysteriza patientem postquam fueris certus quod dolor
59
est in intestinis inferioribus causa alicuius occasionum predictarum.
60
¶ Capitulum .V. Quod est de excoriatione intestinorum.
61
〈E〉Xcoriantur aliquando intestina: aut ab humoribus acutis
62
mordicantibus ipsa. aut ex veneno ebibito acu-
63
to. et cura horum est ea que habent consolidare et lini-
64
re sicut sunt pultes facte ex farina risorum et ami
65
di. quoniam ista habent mitigare mordicationem et consolidare
66
et effectus istorum sunt laudabiles. Et si crysterizabis[*]crysterizabis corrupt for clysterizabis cum ali〈-〉
67
quo istorum erit maximi iuuamenti. Et confert etiam valde clysteri〈-〉
68
zatio cum lacte capre. vel camelarum et oleo roaceo et id quod habet causam
69
remouere. et rectificare complexionem. et infrigidare est syrupus rosaceus cum
1
rosis siccis: et aqua rosacea cum semine psilij assati: et integri si causa non fue-
2
rit ex veneno. Quod si fuerit: nulla res posset esse nocibilior: neque
3
magis mortifera sicut ista. Quod si a principio huius passionis sciueris
4
eam esse ex veneno certissime: tunc dare debes infirmo ex optimo
5
smaraldo pondus .VI. granorum ordei optime trito: distemperato cum
6
aqua ad bibendum. et videbis in opere huius: et in effectu rem mirabilem
7
accidere: et euenire illi qui sumpserit ipsum: quoniam incontinenti post as〈-〉
8
sumptionem huius incipit habere angustiam cordis. et videtur ei quod
9
omnia membra eius eradicentur ab inuicem. Et si post hoc sudauerit infirmus
10
dormiendo: pro constanti habeas quod erit liberatus omnino. Et fac quod ille qui
11
sumpsit smaraldum abstineat a cibo omnino vsque ad decem ho-
12
ras: vel saltem vsque ad octo. Et quamuis intentionis nostre non sit hic
13
curam de venenis determinare: sic pertranseo. Et oportuit me de
14
his aliquid dicere propter illud accidens quod habet. Et iam vidi tempore meo
15
quod Haly quandam habebat concubinam: cui superuenit vlceratio in in〈-〉
16
testinis gracilibus cum solutione magna. Sed feces cum magno ex-
17
pellebantur dolore. Et ego laboraui diu in cura illius: in tantum quod
18
fessus fui in illa. Et durauit illa egritudo in illa dispositione vs-
19
que ad .LX. dies. et mirabar de illa egritudine putans quod esset ex
20
humore. Sed ad vltimum vidi quod cum stercore exiuit interior pelli〈-〉
21
cula intestini et postea vidi alia vice quod alia pellicula intesti〈-〉
22
ni scilicet exterior emanauit exterius cum stercore in longitudine vnius
23
palmi et miratus fui ex hoc cognoscens quod aliquis humor non posset
24
esse vllo modo tanti acuminis. quod posset facere tantam excorriatio〈-〉
25
nem vna vice. Et demum pro certo cognoui quod vna ex suis scla〈-〉
26
uis: venenum ei propinauerat ad bibendum. Quare pro constan〈-〉
27
ti habui quod nulla spes esse poterat de sua liberatione. et sic in〈-〉
28
de mortua fuit ex illa egretudine[*]egretudine corrupt for egritudine voluntate diuina. Et expertum
29
est quod suspensio smaraldi in dysenteria et in hemoroidis existit
30
mirabilis efficacie. et iuuamenti. Cum autem liberatus fui. et euasi a
31
manibus dicti Haly. et suorum hominum. rediens sibiliam. vidi in via
32
quandam herbam quam putaui esse addion siluestre. et non dubi-
33
tabam. acceptum de illa comedi modicum. et inde habui dy〈-〉
34
senteriam magnam. cum dolore ventris. et cum perueni sibi-
35
liam adhuc durauit dysenteria. tunc suspendi super ventrem me〈-〉
36
um smaraldum vnum. et aliud posui in ore absque trituratio-
37
ne. et liberatus fui incontinenti. Holera autem venenosa sunt in-
38
numerabilia. Et propter hoc quilibet sibi cauere debet ne comedat ali-
39
quid nisi cognoscat illud. et neque teptet[*]teptet corrupt for temptet nisi habeat secum smaral〈-〉
40
dum. vel tyriacam vllo modo. Et iam reperiuntur quam plures vulgares et
41
vetule. quas deus destruat et confundat. qui et que plura eognoscunt[*]eognoscunt corrupt for cognoscunt ex
42
dictis oleribus venenosis mortiferis quam medici faciant vel co-
43
gnoscant. quoniam illud quod sciunt medici de predictis non est nisi vt sciant
44
eorum accidentia remouere et suis nocumentis obuiare. et non vt
45
sciant ipsa in se et in suis effectibus alio modo. nisi fuerint infide-
46
les. et suas fides proprias voluerint denegare. et propter hoc quilibet me-
47
dicus tenetur obseruare precepta hippocratis in hoc casu. Que sunt quod
48
quilibet doctor in medicina non debet aliquem discipulum docere. nisi
49
prius iurare faciat ipsum ne vtatur medicinis mortiferis vel vene-
50
nosis vllo modo. Et pater meus cum essem puer et discipulus suus in
51
medicina. me iurare fecit vt nullatenus medicinis venenosis vel
52
mortiferis vti deberem. Et cum sic iuuenis essem et nouus in me〈-〉
53
dicina. ibam de vna ciuitate in aliam practicando. Quadam vice
54
sic eundo sociatus fui vni proditori. qui a me occulte hesitabatur
55
discere aliquam medicinam mortiferam. Et ego ab illo habueram
56
in feudum petiam vnam terre quam mihi abstulerat. Qui dixit
57
mihi habeas eam de cetero a me liberam et securam. credens quod ego
58
essem de illis qui propter pecuniam proditionem facere deberem. et meam
59
corrumpere legalitatem. Et idem adulator quem deus destruat et con〈-〉
60
fundat illud dixit michi palam scilicet quod ei dare deberem medicinam.
61
que velociter posset occidere. cui iuraui per deum verum et pro certa
62
veritate quod nihil de talibus cognoscebam. dicendo ei quod medicus inquam
63
tum medicus de talibus scire non debet. nisi vt cognosceat et sciat ex eis
64
accidentia remouere. Qui dixit mihi. Quomodo a me v s[*]v s corrupt for vis te occul〈-〉
65
tare et celare: postquam tibi meum secretum tale volui pandere et
66
manifestare quare timui valde et dixi ei. Secretum tuum quod mi〈-〉
67
hi aperuisti a me non manifestabitur alicui in perpetuum. Et postea di〈-〉
68
xi ei: expecta donec perquiram libros: et demum faciam tuam volun-
69
tatem si deo placuerit. Qui dixit mihi: quantum vis vt expectem.
1
Respondi: da mibi spacium .XV. dierum. Et illum terminum quesiui: quia
2
affectabam fugere ab eo: et fui die illa in magna angustia et rri-
3
bulatione[*]rri-bulatione corrupt for tribulatione. Mane autem facto misit pro me. Et ego timui ne mitte〈-〉
4
ret illa de causa: quare dolui ad mortem. Et cum venissem ad eum
5
vidi quod iam deus: cuius nomen sit benedictum in secula: punierat eum. et
6
inueni illum iacentem. et prostratum absque sensu et intellectu: in tantum vt
7
me non cognosceret causa sue egritudinis. Et tunc studui in cura ipsius
8
donec fuit alleuiatus: et tunc sibi manifestaui cor meum: dicendo
9
ei quod obseruabam precepta hippocratis in hoc casu: et pater meus etiam
10
me constrinxerat ad sacramentum: quare post paucos dies stude-
11
bat in destruendo me de persona: sed gratia altissimi creatoris eua〈-〉
12
si ab illo periculo. recedens ab illo loco. ¶ Et quia hucusque elon〈-〉
13
gatus sum a propria intentione. nunc ad eam redire intendo. Et dico quod quam-
14
diu vulnus et vlceratio intestinorum fuerit modica. curari debet cum
15
pultibus supradictis. Quod si creuerit vlceratio. adde aliquid de
16
gumma arabica assata. et sibi similibus. Quod si ex dicto vlcere sanies
17
emanauerit. dabis ei primo ad bibendum mundificantia: sicut est
18
aqua ordei cum melle. aut aqua ordei sola. prout tibi videbitur
19
conuenire. Et donec vlcus non perforauerit tunicam seu pelliculam in〈-〉
20
trinsecam intestini. non est desperandum de cura istius sed si non solum prima
21
dicta tunica fuerit perforata. verumetiam et alia fuerit penetrata et
22
excoriata. tunc nullatenus speres nec confidas de salute eius etiam
23
si esses probior medicus totius mundi. De his autem que multum confe〈-〉
24
runt vlcerationi intestinorum est erra sigillata propinata cum aqua mel〈-〉
25
lis. aut cum aqua in qua modicum de centaurea longa sit bullita.
26
et syrupo rosaceo. Terra siquidem sigillata confert medicinis mortiferis.
27
Et possibile est aliquando quod in talibus fluat sanguis per inferiora. Qui
28
si fuerit valde rubeus. erit ex apertione alicuius vene in parti〈-〉
29
bus illis. et cura huius est potare infirmum aqua vel succo plantagi〈-〉
30
nis cum decoctione masticis in aqua rosacea et confert similiter in hoc casu ter〈-〉
31
ra sigillata cum syrrupo masticis. Quod si sanguis non fuerit mul〈-〉
32
tum rubeus. sed assimilabitur quodammodo aque. tunc est possibile quod sit ex
33
potu sanguisuge. que est in fundo stomachi. Et cura huius est bibere deco-
34
ctionem centauree. vel nigelle. que arabice dicitur scaunix. aut co-
35
medat sinapim cum aceto. Sed si cum dicto sanguine scilicet aquoso appa〈-〉
36
ruerit aliquid sile[*]sile corrupt for simile saniei. tunc signum est quod procedat ab epate. Et iam
37
superius sufficienter locutus sum de passionibus eius et suss[*]suss corrupt for suis curis.
38
¶ Capitulum .VI. Quod est de hemoroidis.
39
〈E〉T possibile est vt exeat aliquando sanguis per inferiora a
40
loco illo qui est iuxta anum scilicet inferiori parte orificij in〈-〉
41
testini. et quando continuatur fiunt inde hemoroide parue et
42
magne ad modum mori. et aliquando fluit ille sanguis
43
ab vna illarum venarum. que terminantur ibi scilicet quando aperitur. et exit in
44
tempore nostro. et purgatur inde totum corpus. quando est super repletum. dum-
45
modo virtus naturalis expulsiua fuerit fortis. Et cum sic est. non est
46
stringendus vllo modo cum conferat multum in purgatione totius
47
corporis. Et fit etiam exuberantia humoris melancholici mixti cum humo〈-〉
48
re colerico acuto. Et iste etiam sanguis non debet stringi quando fit a forti-
49
tudine virtutis et sua bonitate. quoniam est sanitas totius corporis
50
et potest iterum fluere per ista loca alicui amputata vt si alicui mu〈-〉
51
tilata fuerit manus. vel pes. eo quod sanguis qui consueuerat nutri〈-〉
52
re membrum illud. si remaneret in corpore prepararet ipsum ad egri〈-〉
53
tudines aliquas videlicet ad apostemata intrinseca vel extrinseca. qua〈-〉
54
re natura ingeniatur expellere ipsum per dicta loca. quando est fortis. ergo sum-
55
marie dico quod nullus sanguis qui per viam purgationis emanaue〈-〉
56
rit est stringendus vllo modo. Cognitio autem illius qui a fortitudine et
57
bonitate virtutis expellitur est quia talis sanguis est niger et mali
58
odoris. Et si fuerit ex replexione cognoscitur ex precedenti consuetu-
59
dine et presenti videlicet si assuetus erat comedere panem grossum et si〈-〉
60
ligineum. et nunc comedat panem mundum. et de carnibus si consueue-
61
rat comedere carnes subtiles. et nunc comedit grossas. et con-
62
sueuerat minutione vti. et modo dimisit eam. et similibus. Cura autem
63
huiusmodi que fit ex repletione. est minutio vene. et subtractio cibi et
64
potus. et hec egritudo dicitur ab auctoribus ragadie. Est etiam alia
65
species fluxus sanguinis per partes istas. qui fit ex retentione fecum. et il-
66
la de causa scinditur anus. Et exit inde sanguis. et aliquando sanies. Que
67
quidem non est ex speciebus predictis. Et fit interdum ista retentio fecum vna
68
vice post alium. ita quod inde fiunt scissure. et ex illis scissuris fiunt
69
hemoroide. Et cura istorum est difficilis valde. Et cura huius est vt
1
facias sedere patientem ln[*]ln corrupt for in decoctione camemille: et cymarum myr〈-〉
2
te: quarum partes sint equales: quibus misceatur aliquid mellis. ¶ Quod
3
si egritudo fortior fuerit: fac ei hanc medicinam que est magis for〈-〉
4
tis scilicet fac vt fundamentum infirmi optime abluatur: et postea fac eum
5
sedere super corium vnum super quod sparsus sit puluis iste. ℞. gal-
6
larum combustarum: et camemille non combuste ana partes equales: et
7
misceantur cum aqua dulci: et siccentur iterum: et puluerizentur: et spar-
8
gantur super dictum corium: et sedeat infirmus desuper: et hoc faciat semper quando
9
ab assella leuatur: et sedeat sic per spacium vnius magne hore: et stu-
10
de vt intestina a mediocriter mollia existant: comedendo lactu-
11
cas: et cucurbitas decoctas: nisi fuerit egritudo que prohibet.
12
Et ficus sicce cum amigdalis similiter sunt bone: et ficus sicce etiam
13
madefacte in oleo dulci conferunt. Et comedere etiam pruna ante ci〈-〉
14
bum est bonum. Et vniuersaliter dico quod lenire intestina quocunque modo fiat
15
donec fuerit liberatus est bonum cum predictis et his similibus. Ego
16
hucusque prout mihi videtur sufficienter sum locutus de egritudi-
17
nibus intestinorum: et suis causis. Nunc autem intendo de egri-
18
tudinibns[*]egri-tudinibns corrupt for egritudinibus renum determinare cum adiutorio dei.
19
¶ Tractatus .II. Qui est de egritudinibus rerum vesice et
20
virge et continet capitula octo.
21
¶ Capitulum primum. Quod est de renibus in vniuersali.
22
〈R〉En quidem sicut dictum est: est membrum officia-
23
le: et necessarium corpori in recipiendo vrinam et
24
nutriuntur renes a sanguine et superfluitatibus
25
delatis cum vrina ad ipsos renes: et pori eo〈-〉
26
rum sunt densi. et corporis grossi. Et de egri〈-〉
27
tudinibus eorum est lapis qui generatur in
28
eis: et incipiam ab ipso.
29
¶ Capitulum secundum. Qstod[*]Qstod corrupt for Quod est de lapide renum.
30
〈I〉N renibus quidem generantur lapides: quemadmodum in
31
quibusdam alijs membris consueuit fieri. Et ego vidi la〈-〉
32
pidem generatum sub lingua cuiusdam viri: prohibentem ei
33
locutionem: et eo remoto lapide rehabuit vir loque〈-〉
34
lam. Et generatur ab humoribus grossis qui indurantur adinuicem simul: donec
35
ad lapidem conuertantur. Et lapis quidem renum non est omnino similis in duri〈-〉
36
tie lapidi vesice: nec generatur in concauitate renum: sicut lapis vesice
37
in concauitate vesice. immo generatur adherendo corpori renum: siuct[*]siuct corrupt for sicut lapis que[*]que corrupt for qui
38
iuenitur sub lingua. Et hac de causa dolor fortis inuenitur in dolore re〈-〉
39
num et augmentatur donec a natura exterius expellatur. Et post expulsionem
40
ipsius a loco remanet ibi vlceratio: et sensibilitas doloris. In
41
lapide vero vesice non percipitur dolor: nisi cum venerit ad collum
42
vesice et est etiam alia differentia: quia lapis renum non est in termino
43
duriciei et densitatis et siccitatis et magnitudinis lapidis vesice
44
quare lapis renum citius frangitur et puluerizatur quam lapis vesice.
45
Et generatur quidem lapis in renibus a superfluitatibus creatis a cibis
46
grossis et viscosis: et a debilitate virtutis renum. vnde ibi paula-
47
tiue superfluitates coadunantur. et indurantur propter digestiuam ipsorum
48
renum: que non potest ipsas sufficienter digerere et consumere. Et post
49
quam lapis confirmatus est in renibus: et natura expellit ipsum extra excorian〈-〉
50
tur in illo exitu renes: et interdum excoriantur ex eo vene. vnde san〈-〉
51
guis multus exit cum vrina. et sine vrina. et aliquando dictus lapis in
52
tantum infigitur renibus: quod in separatione ipsius frangitur vel aperitur arteria
53
et sanguis qui ab ea emanat est magis rubicundus: et lucidus:
54
et subtilioris substantie quam sanguis venarum: et fluit in maiori quantita〈-〉
55
te in tantum quod multum debilitatur infirmus. Et accidit quandoque quod
56
vnde remouetur lapis ibidem sanies procreatur: et dolor ibi continue
57
figitur: donec liberetur infirmus: vel moriatur. In curatione igitur istius
58
egritudinis sic procedendum est. Considera cum incipiunt huiusmodi acciden-
59
tia apparere: vt subtiles[*]subtiles corrupt for subtilies [(cf. Venice 1490/91)] regimen patientis: dando ei panem bene
60
fermentatum cum sparagis decoctis: aut cum vrticis decoctis: aut cum
61
auellanis: vel granis pini. Et cibus qui pre ceteris commendatur in hoc
62
casu: sunt aues parue que nominantur albesbes facte in tasfea: et pulli
63
etiam: et galline preparate in tasfea similiter sunt bone et appropriate in hac
64
egritudine. Et pastinace etiam: quamuis sint grosse substantie conferunt huic
65
egritudini sua proprietate. Et lenias intestina eius: dando ei ficus
66
siccas cum nucibus ad comedendum: et postea purgabis eum cum
67
medicina laxatiua que habeat illum humorem grossum euacuare. ¶ Me〈-〉
68
dicamen compositum ad hoc. ℞. bdellium opoponacis: serapini: et seminis
69
vrtice ana aureum .I. dauci: et seminis melonis excorticati: et seminis apij ana
1
quartam partem aurei .I. colloquntide octauam partem aurei .I. Incidatur col〈-〉
2
loquintida minutissime. Et misceatur cum ea tantundem pulueris dra〈-〉
3
gaganti et amigdalarum dulcium excorticatarum et pistatarum: pistentur omnia et con〈-〉
4
ficiantur cum syrupo squinzabin: et dentur ex eo aurei .V. distemperati
5
cum sero caprino in quo dissoluta sit medulla seminisi cartami. Et si
6
non purgaret sufficienter adde aureum .I. cum dimidio de dicto me〈-〉
7
dicamine. Et custodiatur patiens sicut fit in alijs laxatiuis. Et
8
facta purgatione reges eum in cibis sicut dixi. ¶ Et dabis ei ad
9
bibendum omni die de hac decoctione que. ℞. liquiritie mundate capil-
10
lorum veneris oliuarde: seminis melonis: et seminis angurie: et sparagi. et pa-
11
nicald ana aureum .I. Et adde istis rebus aliquid quod moueat et exci〈-〉
12
tet renes ad attrahendum velociter ex rebus habentibus acuitatem cum
13
caliditate: et absque aromaticitate: sed habeat aliquam horribilitatem: et
14
borribilitas[*]borribilitas corrupt for horribilitas est dispositio media inter rem aromaticam et habentem malum
15
odorem: et hoc ideo quia renes ab apostemate trahunt sanguinem aquosum qui
16
non est perfecte digestus ibidem ita vt sit conueniens ad nutriendum
17
cetera membra: et illa superfluitas aquosa nominatur vrina. et iste san〈-〉
18
guis mixtus cum vrina est habens horribilitatem et abhominatio-
19
nem: quia omnis superfluitas que procedit ab apostemate sensibiliter habet abhomina〈-〉
20
tionem cum horribilitate: et quia renes ex tali sanguine nutriuntur:
21
ideo delectantur in ipso et similes odores appetunt: et cum affectuosi-
22
tate sibi atrahunt: et ideo precipimus ponere in medicinis renum ea que
23
habeant aliquam horribilitatem cum abhominatione: et sufficiet in hoc
24
in medicinis renum radix apij cum spica romana ana aureus .ß. Et
25
decoquantur in .XX.℥. aque donec redeant ad medietatem. Et pone in
26
hac colatura .℥.I. syrupi liquiritie: et .℥.I. syrupi corticis citri.
27
Et omni nocte circa matutinum post descensionem cibi a stomacho
28
propinabis ei ad bibendum cyatum vnum. Et spero quod si
29
ita rexeris infirmum quod liberabitur absque mictu sanguinis.
30
¶ Capitulum .III. Quod est de restrictione sanguinis qui exit de virga.
31
〈S〉I autem lapis expulsus fuerit et incontinenti sequitur
32
sanguis mictus: tunc aliter est regendus infirmus scilicet quia inci〈-〉
33
pere debes a flebotomia basilice dextri brachij: minu〈-〉
34
endo de sanguine secundum tenorem virtutis patientis: et
35
postea stude restringere sanguinem: si fluxerit in maxima quan〈-〉
36
titate. ¶ Medicamen stringens sanguinem. ℞. caude equine
37
et muschi scilicet herbe que inuenitur super cortices quercus: rosarum re〈-〉
38
centium ana aureum .I. et pone cum istis aliqua que habeant mollifi-
39
care: sicut semen lini: et flos camemille: quoniam si non feceris: no〈-〉
40
cebis infirmo ponendo tantum stiptica. quia inde humores qui ibi sunt con〈-〉
41
striguntur et indurantur: quare dolor fortiter augmentatur: et propter hoc
42
addes predictis medicinis flores camemille: et seminis lini ana aureum
43
.I. Conquassentur omnia et bulliant in .XIIII.℥. aque dulcis donec rede-
44
ant ad tertiam partem. Et hoc ideo quia ex stipticis cum difficultate extra〈-〉
45
huntur virtutes eorum. et postea colabis: et in illa colatura adde
46
de syrupo liquiritie: et de syrupo rosaceo et de syrupo de mastice ana
47
.℥.ß. et bibat eam in mane tempestiue: abstinendo a cibo donec
48
descendat a stomacho. Et ciba eum pane bene fermentato cum pullis factis
49
in tasfea. Et interdum dabis ei de zucharo rosato et aliquando de citru〈-〉
50
li medulla: et sic decoquere pullos cum medulla citrulorum ma〈-〉
51
gis commedendo quam cum medulla cucurbite. Et cum constrictus fue〈-〉
52
rit sanguis et sanies mundificata: et dolor continuus fuerit tunc
53
dabis ei ea que sint mundificatiua et abstersiua: aliquantulum de-
54
siccatiua. ¶ Medicamen ad hoc compositum. ℞. spice nardi: squi-
55
nanti: flauie: liquiritie mundate: quoniam quelibet istarum medicinarum appro〈-〉
56
priata est in iuuamento renum: et vesice: et meri: et pulmonis: et can〈-〉
57
ne eius ana aureum .I. et tertiam. assare bacchare: et scminis[*]scminis corrupt for seminis lini: et dauci:
58
et centauree minoris ana quartam partem aurei .I. Conquassentur omnia et
59
bulliant in .XIIII.℥. aque donec redeant ad medietatem et colentur: et
60
ponatur in eis de syrupo rosaceo et de syrupo endiuie ana .℥.I. et dabis
61
ei ad bibendum mane tempestiue abstinendo a cibo donec descen〈-〉
62
dat a stomacho. Et postea cibetur pane bene fermentato cum bletis seu
63
siclis decoctis: vel cum vrticis pungitiuis. Et si non habes de
64
istis da ei de gallina in tasfea: vel panem bene fermentatum cum
65
oleo oliuarum dulcium et modico sale: et est de zuccaro rosato cum ami〈-〉
66
gdalis excorticatis dulcibus: vel granis pini poteris propina-
67
re. Et postquam cognoueris quod vulnus fuerit mundificatum: et sani-
68
es ablata fuerit: dabis ei ad bibendum de tertio in tertium diem
69
de syrupo plantaginis vel de rosaceo vt iuuetur inde natura ad complendam
1
consolidationem: vtendo istis medicinis secundum quod tibi videbitur
2
conuenire et non plus: quoniam si dolor fuerit fortis: primo debes do〈-〉
3
lorem remouere: et si sanguis emanauerit in quantitate multa
4
vti debes medicinis stipticis: addendo aliquid de diureticis
5
vt medicinas perducat ad locum: et si sanies multa fluxerit
6
dabis ei mundificatiua et abstersiua: et intende ad illud. Et
7
si fuerit necesse tibi intendere circa lapidem propter fortia accidentia
8
que inde emergunt: stude cum medicinis corrodentibus ipsum: et que
9
habeant eum totaliter eradicare. Quod si fuerit tibi necesse intende-
10
re circa duas vel tres ex predictis egritudinibus: facias: dan〈-〉
11
do ei cibaria composita: et medicinas similiter compositas. plus et mi〈-〉
12
nus de vnoquoque secundum quod magis videbitur conuenire: Et si vnum
13
tantum medicaueris. operare taliter vt non obliuiscaris alijs. Et iam
14
duxi te per viam rectam: quia si sic operatus.[*]operatus. corrupt for operatus [(redundant period)] fueris proficies omni modo deo
15
dante. Si autem dolor fortis fuerit inunge locum cum oleo ca〈-〉
16
memellino et anetino et pinguedine anatis iuuenis: quoniam est
17
multum commendata: et cum pinguedine anatis similiter. Et si multus
18
sanguis exierit inunge exterius cum infrigidantibus et frangen〈-〉
19
tibus caliditatem: sicut est oleum rosatum cum tantumdem aque rosacee. Et si indigue〈-〉
20
ris intendere circa duo accidentia compone medicinas sicut dixi ex
21
conferentibus ipsis.
22
¶ Capitulum .IIII. Quod est de lapide vesice
23
〈L〉Apis quidem vesice vbi generetur iam superius declaraui quod
24
in concauitate eius oritur. Et fortificatur dolor in istis
25
quando volunt mingere. et excoriatur quandoque collum vesice
26
lapide et specialiter quando est asper et spinosus. Et maxime
27
fortificatur dolor quando lapis figitur in collo vesice ante exitum vrine
28
quia tunc impeditur exitus vrine. et excoriatur locus et sequitur mictus
29
sanguinis: cognoscendo quod sanguis qui exit hinc non est in eadem quan〈-〉
30
titate sanguinis renum. et eodem modo sanies que exit a vesica est
31
in minori quantitate quam que exit a renibus. Et antequam exeat la〈-〉
32
pis sentit infirmus incendium et grauedinem in vrinando. et vrina
33
tunc est subtilis et clara sicut aqua absque vlla hypostasi. Et
34
quando incipit iste dolor. efficitur infirmus stipticus valde. ita quod
35
credunt quidam medici quod patiatur colicam. Quando vero vrina incipit fie〈-〉
36
ri ita clara sicut aqua. tunc scias quod est principium generationis
37
lapidis. Incipe ergo in curatione huius passionis a subtiliatione huius
38
regiminis. dando infirmo vrticas elixas: et decoquantur di-
39
cte vrtice in decoctione cicerum rubeorum. Et species eius sint cu〈-〉
40
bebe: et arseni. et est cinnamomum tendens ad nigredinem perfectis〈-〉
41
simum. Et da ei ad bibendum syrupum de halasce factum cum zuccaro
42
cum decoctione seminum melonis et consentias ei vt comedat me〈-〉
43
dullas citrulorum in conuenienti quantitate: si non est quod prohibeat
44
Et fac ei hanc compositionem. ℞. lapidis iudaici et gummi cerasorum.
45
et lapidis spongie marine. et corticis melonis: et succi liquiritie
46
recentis ana .℥.IIII. auellanarum .℥.ß. dauci et vitri vltramarini
47
combusti: et anisi. et alhasce ana aureos .VIII. pinearum mundatarum et
48
amigdalarum excorticatarum ana aureos .IIII. pistentur quelibet medicinarum per se:
49
et iterum si mixte pistentur. et confice cum syrupo liquiritie. Et in qualibet
50
libra huius electuarij addantur ex optimo balsamo aurei .II. et repo〈-〉
51
natur in vase vitreo. vel optime vitreato. et recipiat infirmus de
52
hoc electuario omni mane ieiuno stomacho aureos .IIII. cum syrupo violaceo et qua〈-〉
53
ter tanto aque calide. Si a principio huius egritudinis vsus fueris hoc
54
regimine spero in altissimo glorioso quod liberabitur omnino ab ista
55
passione certissime. Cognoscendo quod medicine omnes que con〈-〉
56
ferunt lapidi renum: conferunt similiter lapidi vesice. sed lapis ve〈-〉
57
sice indiget fortioribus medicinis. quoniam lapidis vesice
58
medicine debent esse subtiles in vltima subtilitate. vt veloci-
59
ter ducantur medicine ad locum: et balsamum est vna ex melioribus
60
ad hoc. Et est si lapis fuerit confirmatus confert istud electuarium. Sed
61
oportet vt addas ea que habeant mitigare dolorem. sicut est camemilla et
62
grana pini abluta: et nuces dragaganti et pone de istis secundum forti-
63
tudinem et debilitatem ipsius doloris. Uitrum autem adustum quod su-
64
perius dixi. multi medicorum sic id credunt adurere: ponunt enim
65
ipsum ad ignem: donec rubicundum efficitur. et extinguunt in aquam
66
frigidam. et hoc pluries sic faciunt. et cum credunt aliqua facere. nihil
67
faciunt. Comburitur autem isto modo: accipe vitrum et inunge ipsum cum
68
alkitram subtili: et pone in ignem. donec rubeum fiat. et postea cum
69
tenaculis recipias eum. et extingue in aqua: et ablue eum ibi. et
70
iterum inunge ex aliktram. et repone in ignem exingue. et ablue eum po〈-〉
1
stea in aqua. et sic septies facies. et erit combustum. Et iam scripsi
2
tibi medicinas: et curas que a me sunt experte. Et he sunt egritu-
3
dines que magis sunt appropriate renibus et vesice. et accidunt
4
istis membris similiter et alie egritudines sicut aliijs[*]aliijs corrupt for alijs membris acci-
5
dere consueuerunt vt apostemata. Et nunc incipiemus ab apostemate renum.
6
¶ Capitulum .V. Quod est de apostemate renum.
7
〈E〉T oriuntur aliquando apostemata in renibus. sicut in alijs mem〈-〉
8
bris fieri consueuerunt. Et signum huius est dolor continu〈-〉
9
us in renibus: et febris continua cum siti assidua. Et
10
cum cognoueris hec et certus fueris quod apostema fuerit
11
in isto loco minime de sanguine secundum quod requirit virtus complexio.
12
etas: tempus et regio. et subtilia regimen. et fac eum abstinere a
13
diureticis omnino. nisi cognoueris quod viscositas multum abundaue〈-〉
14
rit in eo. et fac ei syrupum stipticum et subtiliatiuum. et mitigatiuum
15
doloris. Et da ei ista que sunt approbata et experta in dissoluendis
16
apostematibus. sicut est panicald quod est species iringorum sticados.
17
¶ Compositum ad hoc. ℞. panicald libram .I. flauie. et rosarum perfe〈-〉
18
ctarum. et camemille et sandali ana .℥.I. liquiritie mundate. et florum sticados
19
et masticis. et seminis angurie mundati[*]seminis angurie mundati cf. Venice 1490/91: seminis angurie mundate ana .IIII. partem .℥.I. croci. et
20
seminis lini ana aureos .II. Radicis apij aureum .I. omnia conquassentur. et infundan〈-〉
21
tur in quarta parte et semis vnius quintarij aque feruentis dulcis: et
22
morentur sic vsque mane: et postea bulliant lento igne vsque ad consum〈-〉
23
ptionem medietatis aque: et colentur: et in illa colatura addantur syrupi
24
rosati facti ex rosis recentibus libre .II. et aque rosacee libre .IIII. et iterum reponatur ad
25
ignem et bulliat vsque ad consumptionem aque: et fac syrupum: et de isto syrupo
26
da ei omni mane .℥.II. cum aqua. Et nota quod apostema renum est durum ad
27
dissoluendum: et cum difficultate mitigatur dolor eius propter opilationem
28
suorum pororum. Et hac de causa indiget subtili regimine. flebotoma ergo
29
eum de basilica minuendo de sanguine in magna quantitate.
30
¶ Oleum conueniens huic passioni. ℞. olei rosati inforciati[*]inforciati corrupt for infortiati [(cf. Venice 1490/91)] cum multis
31
rosis .℥.V. olei camemillini et anetini ana .℥.I. pinguedinis anatis
32
quartam partem .℥.I. misceantur simul et adde his de aqua rosacea et aceto ad
33
quantitatem quarte partis et conquassentur omnia simul in vase vitreo habente ori〈-〉
34
ficium strictum: tandiu donec inspissentur: et dealbetur: et inunge locum
35
cum isto. Et si infirmus decubuerit cum ore et ventre et inferius: et di〈-〉
36
stilles de hoc medicamine tepido cum vase habente strictum orificium
37
ab alto: erit magis penetratiuum per poros et eius iuuamen erit
38
fortius: et magis apparens. Et si deus iuuauerit infirmum tuum
39
tuis manibus scilicet quod dissoluatur apostema et mitigetur dolor: scias quod hoc
40
erit magnum et mirabile: et fac continuare regimen predictum supra
41
longo tempore sicut dixi: et postea paulatiue reduc eum ad regimen natura-
42
le. Si autem dictum apostema deuenerit ad saniem: et sanies cum vrina exi〈-〉
43
erit: fac eum vti subtili regimine. Sed flebotomia non est necessaria vel
44
vtilis postquam sanies eucuatur: nisi corpus superflue fuerit superrepletum
45
Quod si sic fuerit minues de basilica secundum quod videbitur conuenire: et pre-
46
dictis medicinis adde aliqua desiccatiua minuendo ex eis mollifi〈-〉
47
cantia.
¶ Capitulum .VI. Quod est de mala complexione renum.
48
ET iam hucusque locuti sumus de egritudine renum
49
inquatum sunt membra officialia. nunc autem remanet no〈-〉
50
bis scribere inquantum sunt membra consimilia: et fiunt
51
in eis egritudines quemadmodum in alijs mem-
52
bris: quia exeunt ab equalitate in caliditatem vel frigidita-
53
tem: et siccitatem: vel humiditatem. Si autem exierint ab equalita-
54
te in caliditatem: cognosces illud a fortitudine attractionis ipsorum
55
cum multa inflammatione vrine. Quod si dictus exitus fuerit in fri〈-〉
56
giditate: attractiua virtus tunc erit debilis: et vrina erit discolo〈-〉
57
rata: et hec complexio perducit renes ad debilitatem retentionis vrine:
58
humiditas vero renum procreat in eis debilitatem attractionis et re〈-〉
59
tentionis vrine. Siccitas autem renum facit attractiuam fortem valde
60
cum debilitate digestiue: intantum quod non possint inde recipe[*]recipe corrupt for recipere nutri-
61
mentum: et quia in eis non fit digestio: ideo conantur expellere: et iterum
62
appetunt attrahere vnde nutriantur: et non inueniunt propter defe-
63
ctionem decoctionis: et debilitatem retentionis: quare fit ex〈-〉
64
pulsio. Et hec est vna ex speciebus diabetis: quam nomina〈-〉
65
uit Galienus in libro suo de interioribus: et scitum est quod renes at-
66
trahunt vrinam sanguinolentam vt ex illo sanguine mixto cum vri〈-〉
67
na nutriantur renes quando in sua sanitate naturali digerendo il-
68
lum. Alia vero species diabetis scripta est in libro qui dicitur
69
maimor: he autem qualitates supradicte aliquando simul componuntur
1
Quod si caliditas iuncta fuerit siccitati: erunt accidentia diabe〈-〉
2
tis intensiora et fortiora. Et si cum caliditate fuerit humidi-
3
tas tunc attractio renum est magis remissa: et vrina est colora-
4
ta valde et spissa. Si autem frigiditas fuerit composita cum
5
humiditate. sitis modica erit et vrina fiet discolorata et mul〈-〉
6
ta. Quod si compositio fuerit frigiditatis cum siccitate et attractio
7
fortis erit valde. Ex[*]Ex corrupt for Et ex ista complexione efficitur diabetes deterior. et
8
magis maligna ceteris speciebus diabetis: et citius interficit
9
infirmum omnibus alijs: et virtus patientis est debilior: et sitis est mi〈-〉
10
nor quam que fit ex caliditate et siccitate: et consequitur iste patiens reme〈-〉
11
dium ex aqua tepida magis quam ex alijs medicinis frigidis.
12
Et scias quod quodlibet membrum quando declinat a sua complexione naturali in
13
modica quantitate: tunc eius operatio modicum debilitatur: et non sequun〈-〉
14
tur inde fortia vel grauia accidentia: et tale membrum dicitur neu〈-〉
15
trum secundum speculationem medicine. Secundum autem physicam specu〈-〉
16
lationem egrum nominatur: eo quod scientia medicine non procedit nisi secundum
17
sensum. Si vero membrum ab equalitate sua naturali fortintet[*]fortintet corrupt for fortiter [(cf. Venice 1490/91)] et in quan〈-〉
18
titate magna declinauerit: tunc manifestissime debilitatur eius
19
operatio. et eius virtutes destruuntur. Hucusque iam memoratus sum
20
egritudines manifestas de diabete cum omnibus suis speciebus: et
21
ex quibus causis habent prouenire secundum quod nostra consuetudo tractandi
22
exigit et requirit. Nunc autem intendo determinare de alia specie
23
diabetis: nominata a Galieno in libro suo de egritudinibus interiori-
24
bus. Et fuerunt quidam medici qui crediderunt quod verba eius sint contraria
25
adinuicem: eo quod dixit in isto libro de interiobus[*]interiobus corrupt for interioribus quod diabetes oritur
26
a siccitate renum: et in libro qui dicitur maimor: dixit quod fit a debi〈-〉
27
litate virtutis mutatiue renum. Et sine dubio a debilitate renum
28
procedit hec egritudo. et hec est veritas quod de vna specie diabetis loquitur in
29
libro de interioribus: et de alia in maimor. Nunc vero tractabo de
30
cura harum specierum diabetis: tamen aliqua ante volo preponere verba: et
31
sunt ista quod cura membrorum consimilium est remouere causam facientem
32
egritudinem et reducere ea ad suam complexionem naturalem. considerando
33
diuersitatem membrorum secundum etatem pueritie et iuuentutis: senectu〈-〉
34
tis et senij et secundum diuersitatem sexus et hoc est manifestum. et neces〈-〉
35
sarium est hec membra curare cum medicinis exeuntibus in
36
contraria qualitate in simili gradu exitus sue complexionis. et si
37
volueris minuere de virtute medicine. et aliquid minus exeat
38
in contrariam qualitatem egritudinis: non erit peccatum nec iuste es
39
reprehendendus ex hoc eo quod id quod non potest compleri in duo〈-〉
40
bus vel .3. diebus comblebis[*]comblebis corrupt for complebis in pluribus secundum illam similitudinem.
41
Et certe hec est via perfecti viri. et experti in arte sua. Quoniam hyppocrates dicit
42
studeas tuo posse proficere infirmo tuo cum incipis curare eum
43
in prospiciendo cum hoc ne inferas ei nocumentum. vide ergo quam
44
vtile istud documentum existit. Quapropter cum videris membrum
45
aliquod elongatum a fua[*]fua corrupt for sua complexione naturali. in duobus vel tribus
46
gradibus studeas ipsum primo reducere cum medicinis contrarijs il-
47
lius qualitatis in vno gradu vel duobus. Sed hoc considerandum
48
est cum summa diligentia et cautela. videlicet metiendo quantitatem elon〈-〉
49
gationis complexionis innaturalis a naturali. et propria complexione. quoniam in〈-〉
50
tantum vnus medicus excellit alium inquantum veritati in cognoscen〈-〉
51
do magis altero appropinquat. Et hec res est valde necessa〈-〉
52
ria ad sciendum in arte medicine. et cum hoc indiget studio ma〈-〉
53
gno et experientia longa. Et super hoc est necessarium vt medi-
54
cus sit boni et perfectim[*]perfectim corrupt for perfecti ac perspicacis intellectus. O quam bene
55
dicit Ptholemeus: cum dicit quod scientia stellarum ex re-
56
bus illis est. Et nota quod omnia membra principalia indigent
57
medicinis confortantibus eorum virtutes licet contrarien-
58
tur accidentibus et egritudini. Medicine autem eonfortati-
59
ue[*]eonfortati-ue corrupt for confortatiue sunt medicine non multum stiptice. et hae[*]hae corrupt for hac confortatione
60
indigent cetera membra. quoniam quodlibet membrum pro〈-〉
61
priam habet medicinam et sibi conuenientem. Et predicte
62
medicine stiptice cum sint aromatice. quia aromaticitas ne〈-〉
63
cessaria est omnibus membris. exceptis his que ex horribi〈-〉
64
li nutriuntur: sicut sunt intestina. et renes. Egritudini vero cui
65
stipticitas infert nocumentum addere debes tantum de alijs
66
medicinis donec illa stipticitas occultetur. Et sic iam com〈-〉
67
pleui id quod volui in hoc loco declarare. Nunc autem restat
68
mihi determinare de specie illa diabetis que prouenit ex
69
debilitate virtutis immutatiue. Attende ergo in hoc loeo[*]loeo corrupt for loco quid
1
dicturus sim. scias itaque quod virtus immutatiua est vna ex virtuti-
2
bus procedentibus ab epate. Quarum quatuor ibi esse reperiuntur videlicet
3
attractiua: retentiua: mutatiua: et expulsiua. Et omnes iste de-
4
struuntur destructa complexione epatis ipsius. Defectus autem qui pro-
5
uenit a debilitate virtutis attractiue est quod membra non attrahunt
6
nutrimentum: et inde deueniunt ad defectum et consumptionem. A
7
debilitate virtutis retentiue sequitur quod superfluitates que exeunt per
8
sudorem vel per fluxum ventris: sunt indigeste. Sed a debilitate virtu〈-〉
9
tis mutatiue prouenit hydropisis: vel diabetes secundum sententiam Galieni.
10
Et a debilitate virtntis[*]virtntis corrupt for virtutis expulsiue sequitur quod feces exeunt illau-
11
dabiles et tempore inconuenienti: et quod id quod deberet exire cum fecibus
12
retinetur. Et iterum a debilitate virtutis mutatiue prouenit quod
13
digestio est inconueniens in stomacho: et epate. et omnibus alijs membris
14
quare ex hoc proueniunt species hydropisis videlicet hyposarca: asclites: et tim〈-〉
15
panites: et est possibile quod in vno eodem infirmo sint due ex istis
16
speciebus simul et aliquando tres: et a debilitate huius virtutis dicit Galienus
17
quod efficitur diabetes. Et pro maiori parte quando vna ex istis virtu-
18
tibus debilitatur: debilitantur et relique si fuerit in membro principa〈-〉
19
li: in reliquis vero membris minime: eo quod quando non principalia exeunt
20
a sua complexione naturali in caliditatem: frigiditatem: siccitatem. vel humi-
21
ditatem. non debilitantur propter hoc alia membra. sicut ex duabus alijs
22
speciebus diabetis. Et scias quod ille qui patitur diabetem non potest as〈-〉
23
suescere coitum nec frequentare. Istis autem inunge renes cum oleo
24
amigdalarum dulcium mixto cum aqua dulci multotiens in die. et
25
habeas cotum madefactum in istis pluries et superpone. Et si di〈-〉
26
stillaueris ab alto predictam mixturam existententi ampulla haben〈-〉
27
te os strictum super renes erit maioris efficacie et penetrationis
28
cum adiutorio dei. Et regendo infirmum hoc regimine: liberabi〈-〉
29
tur scilicet in cibo dare ei oua gallinarum et gallinas in tasfa: et ole〈-〉
30
um eius in condimentis sit oleum amigdalarum dulcium: et come〈-〉
31
dat amigdalas excorticatas cum zucharo. Et hedus de lacte
32
est ei conueniens in tasfea. Et galline etiam decocte in bono lacte si〈-〉
33
militer conferunt multum. Et accidit etiam quandoque renibus debilitas
34
virtutis attractiue: ita quod renes non attrahunt sanguinem ad
35
sui nutrimentum: quare miscetur cum vrina: et sequitur inde species
36
hydropisis que dicitur hyposarca: cuius curam superius determinaui in
37
curatione specierum hydropisis. Si autem debilitas virtutis attra〈-〉
38
ctiue renum fuerit ex superflua humiditate ipsorum: et de hoc
39
fueris certus: cura tunc esse debet contraria supradicte. da ergo ei bibere
40
syrupum de corticibus citri: cum bona quantitate aque. Et cibaria
41
eius sint turtures: passeres. et pulli assati in veru. et elixi etiam cum
42
almuri. vel in sartagine fricti. Et galline assate similiter conferunt. et
43
concede ei vt multum coeat cum mulieribus. Et fae[*]fae corrupt for fac eum exercitare.
44
quod est contrarium eius cuius causa fuerit ex siccitate. quia ille indiget quie-
45
te. et ocio omnino. Et prohibeas ei ne intret balneum. et si vult intrare
46
non ponat se in lauello. Et eius introitus sit ante cibum. stando
47
ibi donec sudet. et non dormiat postea. et sic in breui liberabis
48
deo dante. Et potest etiam deuenire quod dicta debilitas virtutis at〈-〉
49
tractiue renum procedat a destructione epatis. quod est membrum prin〈-〉
50
cipale. sed hoc non manifestatur leuiter in renibus. nisi propter mul〈-〉
51
tam attractione[*]attractione corrupt for attractionem ipsorum. Et iam scis quod virtus attractiua prece-
52
dit in nutritione membrorum alias virtutes. quoniam retentiua non reti〈-〉
53
net. nisi rem attractam. et mutatiua non alterat nec immutat nisi rem
54
retentam. et expulsiua non expellit nisi ex re attracta retenta et
55
immutata in tempore sanitatis. per accidens autem et ex violentia expulsiua
56
aliquando expellit id quod nondum est mutatum. Et hoc in hac debili〈-〉
57
tate renum non de leui declaratur. Sed quando complexio principalis
58
membri destruitur: destruuntur cetere virtutes. quia quando epar infrigidatur infri〈-〉
59
gidatione certa et manifesta. destruitur tunc virtus attractiua et
60
retentiua et mutatiua. Quod si simpliciter siccitas priuauerit in
61
ipso epate destruitur inde virtus mutatiua tum attractiua. reten〈-〉
62
tiua et expulsiua non leduntur manifeste. nisi superabundauerit in
63
excessu. Quod si sic fuerit omnes inde destruuntur. Et si humiditas in
64
modica quantitate epati acquiritur. non leditur ex illa manifeste. quia est
65
assuetus illa. Sed si fuerit in excessu destruitur attractiua et reten〈-〉
66
tiua. Mutatiua vero et expulsiua non multum leduntur ex illa.
67
Et in summa dico quod quelibet qualitas quando superabundauerit in ex〈-〉
68
cessu. est causa destructionis ceterarum virtutum. Et iam superius de-
69
terminaui de principalitate huius membri et eius nobilitate
1
et de suis egritudinibus: et eius curis: et de his que ipsum
2
habent conseruare.
3
¶ Capitulum .VII. Quod est de solutione continuitatis re〈-〉
4
num et vesice.
5
〈I〉N renibus quoque accidit quandoque solutio continui〈-〉
6
tatis quemadmodum et alijs membris accidere consue〈-〉
7
uit. Quod si ex ferro vel simili facta fuerit: cura est im〈-〉
8
possibilis. Si vero ex apostemate fuerit confidere pos〈-〉
9
sumus de salute ipsius: vtendo his que habent ipsos conforta〈-〉
10
re et dissoluere sicut oleum rosatum bonum. Et potest etiam in collo ve-
11
sice apostema euenire: sicut in renibus dixi fieri posse: sed istud est
12
minus illo. Et quando apostema oritur in collo vesice: vesica im-
13
pletur vrina: et non potest exire et inde sequitur angustia et inquie-
14
tudo cum dolore forti. Et cura huius est flebotomia: minueudo de
15
sanguine secundum quod videbitur conuenire: consideratis tamen
16
conditionibus scriptis in isto libro: et subtilia regimen ipsius: sub〈-〉
17
trahendo ei omnes carnes. et panem etiam. et potum similiter minuere de〈-〉
18
bes quantum potes. Postquam scis quod via vrine est oppilata. Et
19
si ex necessitate oportet teipsum cibare da ei talia quorum modica
20
quantitas multum nutriat: sicut sunt oua: da ergo ei duo eli〈-〉
21
xa solummodo. et inunge exterius collum vesice cum oleo rosato tepido
22
in quo rose pluries sint mutate. Et cum hoc regimine cito li〈-〉
23
berabitur prout credo deo dante: eo quod resoluit quod paratum est
24
resolutioni et mitigat id quod aptum est recipere mitigationem
25
Et si non videris infirmum nisi postquam ad saniem deuenerit
26
apostema: tunc cura eum sicut dictum est in apostemate renum cum fuerit aper〈-〉
27
tum: cognoscendo quod istud citius curatur et leuius apostemate renum
28
propter sui paruitatem. Quod si dicta eius plus quam dixi ingrossata
29
fuerit: superueniet in loco grossities preter naturam. et constrin〈-〉
30
getur vrina. et fortificabitur dolor. ita quod necesse erit redire
31
ad primam curam scilicet ad mitigandum. et resoluendum. et ad
32
minuendum sanguinem. Et possibile est quod oppiletur collum
33
vesicem[*]vesicem corrupt for vesice causa lapidis. vel a sanguine coagulato. aut a grossa
34
sanie: quare difficultas vrine sequitur inde valida. Et cura
35
huius est intrare balneum. et resupinare infirmum super dor〈-〉
36
sum suum. et mouere eum motu forti: quia ex tali motu grauia
37
ad inferiora descendunt et sic lapis descendet in vesicam. et
38
fac eum vrinare iacendo supinus. comprimendo sua manu: et
39
vrinando cessabit dolor. Et postea da ei medicinas fortes
40
frangentes lapidem. Et non inueni aliquid quod tam cito fran〈-〉
41
geret lapidem. sicut hoc quod portauit pater meus ex oriente.
42
et vocatur oleum alquiscemi. Et confert etiam mirabiliter paralysi:
43
ita quod sanat eam eadem die. Et color huius olei est viridis. et
44
est subtile in substantia et clarum sicut aqua: aromatici odoris
45
acuti: et fortis. Et ego vidi plures homines qui curati fuerunt
46
a lapide in .XXIIII. horis scilicet quod istud oleum frangit lapidem in eis
47
in illo spatio. Et nunquam vidi medicinam tempore meo tam velo〈-〉
48
cis operationis: et tam miraculose sicut ista est. Et dosis istius
49
olei est quarta pars aurei .I. Et si sentit infirmus mordicationem
50
in vrinando: misceatur cum eo bis tantum de oleo amigdalarum
51
dulcium: et propinetur ad potandum. Quod si non inueneris de isto
52
da bis ei de dianiso et adriano tantum de vno quantum de
53
reliquo simul quoniam confert multum. Et si haberes de optimo et
54
puro balsamo et dabis ei ad bibendum frangens lapidem. Et
55
iam recordor cum essem in carceribus hali quod ipse misit mihi
56
scriptorem vnum suum. qui erat in conditione mortis a lapi〈-〉
57
de. et precepi ei vt biberet tertiam partem .℥. deoptimo[*]deoptimo corrupt for de optimo halsa〈-〉
58
mo[*]halsamo corrupt for balsamo et eiecit lapidem cum ipsa vrina ipso die. Et de hoc sui
59
medici mirati fuerunt valde: querentes a me si hoc haberem
60
ab aliquo auctore. Quibus dixi quod sic. Et est possibile quod op〈-〉
61
piletur via vrine a sanguine coagulato. vel a sanie grossa. quo〈-〉
62
rum forma est forma sanguisuge. Et ista indigent omnino abster〈-〉
63
siuis: aperitiuis: et incisiuis. quamuis faciant mordicationem. et pro〈-〉
64
creent dolorem. Sed hoc ex necessitate couenit[*]couenit corrupt for conuenit. Et da ei ad
65
bibendum aquam mellis in qua decocta sint semina com〈-〉
66
munia et liquiritia. Et quod velocius confert istis est syrupus squin〈-〉
67
zabin cum decoctione liquiritie. Et confert etiam in hoc casu in
68
syringa que in arabico dicitur alchatatah. proijciendo per
69
ipsam mel despumatum cum aqua liquiritie.
1
¶ Capitulum .VIII. Quod est de debilitate vesice et exitu in〈-〉
2
uoluntario vrine.
3
〈E〉T accidit aliquando debilitas vesice. ita quod non
4
potest vrinam retinere. Et causas eius superius determina〈-〉
5
ui. Et fit similiter a mordicatione vrine quod non potest eam
6
retinere quare guttatim exit. Et fit etiam a debilitate
7
virtutis retentiue: vnde exit inordinate vrina. Et istud eue〈-〉
8
nit aut a mala complexione membri aut ab humiditate superflua
9
imbibita in eodem membro. vel a re extrinseca. velut senibus
10
quando sedent super lapides frigidos. vel induunt interulas et sara〈-〉
11
bulas madefactas. et similia. Et potest esse ex receptione medi〈-〉
12
cinarum frigidarum. vel appositione eorum que sunt in vltima frigiditate er〈-〉
13
rore medicorum in apostemate calido. Si autem hec passio fuerit ex
14
humiditate superflua imbibita in membro. Cura est subtiliare re〈-〉
15
gimen. et desiccare illud. dando ei panem bene fermentatum made〈-〉
16
factum in almuri et oleo. et turtures. et passeres assate et suffri〈-〉
17
cte conferunt. bibendo aquam in modica quantitate. Et cum bibit
18
illam misceat ipsam cum syrupo corticis citri. vel masticis. vel
19
squinanti. Et inunge exterius locum cum oleo macis mixto cum oleo
20
rosato spargendo desuper post inunctionem de macis puluerizatis
21
Et hoc facies donec fuerit liberatus. Si vero dicta egritudo fue〈-〉
22
rit ex mala complexione frigida solummodo absque humoris vitio. vnge
23
cum oleo aneti. et de alchecoem simul mixtis ante cum quarta parte
24
eorum olei amygdalarum: et continua hec donec fuerit liberatus.
25
Et ciba eum carnibus anatis: et anseris assatis: vel decoctis cum
26
rapis. Et columbini siluestres masculi etiam sunt ei vtiles. Et in
27
istis duabus causis scilicet quando fuerit ex superflua humiditate: vel
28
ex frigiditate confert inungere nucham post caput cum oleo de len-
29
tisco: aut oleo balsami: cui mixta sit decima pars olei syna-
30
pis. Et fac abstinere eum ab omnibus rebus frigidis et humidis et
31
proprie ab aqua: quia ipsa naturaliter est nociua omnibus passionibus que
32
sunt ex frigida et humida causa: quoniam nos non vtimur in nutritione
33
aliquo electuario simplici nisi aqua. Quod si quis dixerit nos vtimur igne
34
cum decoquimus tasfeam. vel carnes elixas ad ignem. Dicimus
35
quod hec non est questio: quia si operati sumus ignem in decoquendo pre〈-〉
36
dicta: miscemus aquam in illa decoctione que frangit virtutem
37
ignis. Et si dixerit iam decoquuntur carnes et semina sine aqua di〈-〉
38
cimus quod hoc fit in minori parte: quia cognitum est quod semina assata
39
et carnes assate non continuantur ab hominibus nisi semel in mense vel
40
bis. Et ego credo quod de mille hominibus vix vnus reperiatur qui
41
aqua non vtatur. Et si adhuc dicet: nonne quando imus per deser-
42
tum et deficit nobis aqua recurrimus ad lac loco aque. et ma-
43
xime ad lac infrigidatum: dicimus quod non reperitur de cibis com〈-〉
44
positis aliquis sic frigidus et humidus. et ita vicinus aque
45
sicut lac. Et iam deuiaui ab intentione propria: et redeo ad ipsam
46
Et dico quod si fecerit ista quemadmodum dixi: liberabitur cum ad-
47
iutorio dei. Et hucusque locutus sum de renibus et vesica: nunc
48
autem incipiam loqui de testiculis.
49
¶ Tractatus .III. Qui est de raicis et continet capitula quinque.
50
¶ Capitulum .I. Quod est de testiculis et de sterilitate que ex ma-
51
la complexione ipsorum procedit.
52
〈D〉Ico quod testiculi sunt ex numero principalium
53
membrorum: et eorum virtus est magna valde: quia
54
manifeste videmus quod quilibet eunuchus babet[*]babet corrupt for habet
55
vocem subtilem: et est vilis consuetudinis: et mo〈-〉
56
ris et est absque barba: et non est stabilis sen-
57
sus: et vix vnquam inueni ur[*]inueni ur corrupt for inuenitur eunuchus sensati
58
sensus et intellectus: nec legalis: nec vnquam fuit auditum quod ali〈-〉
59
quis castratus fuisset bonorum morum. Sed forsitan aliqui repe〈-〉
60
riuntur qui babent[*]babent corrupt for habent aliquam probitatem cum idonea et pulchra
61
receptione seu collectione: sed hoc non habent a se: sed a do-
62
ctrina aliorum: quia id quod a suo proprio intellectu procedit: mo〈-〉
63
dicum valere: vel nihil penitus reperitur. Et aliqui istorum
64
reperiuntur qui non fugerent a leone: et sunt facientes magna
65
dona. Et isti idem aliquando fugantur a modico quid: et recipiunt re-
66
tro modicum quod prius dederunt. ergo rationabiliter vdetur[*]vdetur corrupt for videtur ex his quod
67
testicuil[*]testicuil corrupt for testiculi sunt membra principalia. Et accidit eis aliquando quod sper〈-〉
68
ma veniens in ipsis non bene digeritur: quare non generant.
69
Quod si hec mala completio in vtero materno fuerit acquisita. non
1
est laborandum a medico. Quod si fuerit post natiuitatem acquisita.
2
aut aliquam habuerunt ab extrinseco contusionem: vel aliquam
3
grossitiem preter naturam habuerunt. bene tunc curam recipere possunt
4
vide ergo quod si aliquis iuuenis vel medie etatis subito absque
5
causa cognita vel manifesta sterilis factus fuerit: esto certus quod
6
illud non procedit nisi aut a mala complexione calida in excessu
7
vel frigida: aut humida. vel sicca. aut a composita ex istis quali〈-〉
8
tatibus secundum quod componuntur adinuicem. Et potest etiam euenire a nimia:[*]nimia: corrupt for nimia [(redundant colon)]
9
impetuositate caliditatis febris. Et ego cum essem iuuenis vsus
10
eram regimine calido. et non generabam. et nesciebam causam: de〈-〉
11
mum habui causon. et vsus fui cucurbitis. et odorabam nenufar
12
et camforam cum pomis. et cum fui a febre liberatus genui filios
13
quos habeo. et alios preter ipsos pluries. Et sic habes curam hu-
14
ius scilicet quia seruare debes istud regimen. et dare debes ei ad come〈-〉
15
dendum cucurbitam decoctam cum portulacis. et cum pane bene
16
fermentato. considerando quod modica quantitas harum rerum confert ei
17
multum. Si autem dicta passio fuerit a complexione frigida. scire
18
debes quod modica frigiditas multum impedit generationem: et nos
19
temperare debemus illam complexionem frigidam cum rebus que
20
sint talis caliditatis quod non noceat generationi. Et hoc acci〈-〉
21
dens multotiens senibus accidere reperitur. Et cura huius est
22
dare ei de tertio in tertium diem pondus aurei vnius de tyriaca ma〈-〉
23
gna aut de mitridato. sed mitridatum magis comendo in hoc
24
casu. Regimen eius sit vt des ei columbos elyxos cum rapis.
25
vel sine rapis ponendo has species cum eis. ℞. piperis longi: et
26
cardamomi. et cinamomi electi. et aliquid etiam de pipere nigro
27
et cicera etiam sunt bona in hac intentione. et loco olei oliuarum
28
pone oleum amigdalarum: et inunge membra spermatis cum oleo
29
de granis alzaurij et oleo rosaceo. inunge posteriora capitis
30
cum spina tota ex oleo de ben. in cuius .℥.I. sit dissolutus aureus
31
.ß. optime ambre. Et da ei ad bibendum syrupum de pomis cum
32
ter tanto aque calide. et cum duobus granis musci. et vbi dixi quod de〈-〉
33
bes eum inungere. inunge fricando eum fortiter. Et ciba eum ouis
34
elyxis. et oua etiam piscium densorum non habentium multas spinas con-
35
ferunt in hoc casu. et generaliter dico quod oua piscium sunt vtiliora
36
ipsis piscibus. Et pro certo cepe cocte cum carnibus arietinis
37
bonis multum conferunt. et etiam crude valent ad hoc. preter quod
38
ego dico quod sperma generatum ex ipsis procreat filium stultum atque sto-
39
lidum. nisi deus auertat qui mundum regit et gubernat suo pre-
40
cepto et voluntate. Et si sperma quod generatur fuerit humidum.
41
non tamen in excessu procreat feminas. Et si in excessu fuerit humidum non
42
generat vllo modo. Et cura horum est conuertere complexionem
43
eorum ad siccitatem. Et dabis ei ad bibendum syrupum de cortici-
44
bus citri cum aqua thermarum. Et si non posses habere de illa aqua
45
fac bulire de aqua communi in vase optime vitreato vsque ad consumptio〈-〉
46
nem medietatis: et cum illa syrupum distemperabis: et comedere etiam
47
cortices citri confert. Impeditur etiam generatio et destruitur a sicci〈-〉
48
tate superflua. Quod si dicta siccitas non fuerit superflua pro maio〈-〉
49
ri parte procreabit masculum. tamen omnia iussu creatoris procedunt
50
Si autem siccitas exuberauerit in excessu: nullatenus generabit.
51
Et eorum cure sunt difficiles tamen si longo tempore abstinuerit ab
52
vsu mulierum possibile erit quod generabit. Si autem dicte qualitates
53
fuerint composite. videlicet quod dicta membra spermatis fuerint com-
54
plesionata[*]com-plesionata corrupt for complexionata mala complexione frigida et sicca: aut frigida et humida:
55
scias quod iste due complexiones modicum habent generare. Comple〈-〉
56
xio vero frigida et sicca generat sperma in modica quantitate:
57
et illud quod generatur est subtile. Frigida autem complexio et humida
58
facit subtile magis sperma: sed non in tam modica quantitate: et
59
isti modicum generant: et quando generant pro maiori parte faciunt fe-
60
minas. Et cura horum est rectificare complexiones eorum cum medicinis
61
oppositis complexionibus: componendo eas secundum quod conuenit.
62
Qui autem habent complexionem calidam et siccam: habent appetitum
63
mulierum temperatum: sed velociter eijciunt sperma. Et postquam incipiunt
64
spermatizare appetitus est fortissimus. et sperma est grossum valde: et
65
pro maiori parte isti generant masculos donec incipiunt senesce-
66
re. Et qui habent complexionem caliadam et humidam sunt habentes
67
appetitum fortissimum antequam eijciunt sperma: et non eijciunt il-
68
lud tam velociter: sicut illi qui habent complexionem calidam et siccam. Et
69
sperma ipsorum est mediocre inter grossum et subtile: et pro maio-
1
ri parte faciunt masculos: et si generant feminas suut[*]suut corrupt for sunt viriles
2
in fortitudine: et impossibilitate patiendi labores: et totum procedit
3
secundum voluntatem diuinam: que sciens est omnium secretorum: sed teneor recor〈-〉
4
dari de hoc quod dicunt medici. Et pro certo medici loquuntur vsquequo
5
intellectus eorum potest attingere. Et abinde desistunt. Et dicunt
6
similiter medici quod habentes talem complexionem scilicet calidam et humi〈-〉
7
dam generant multos filios: et generant quasi vsque ad finem
8
senectutis absque debilitare virtutis eorum. Aristoteles vero dicit
9
quod a septuaginta annis supra nullus potest masculum generare
10
sed experimentum nobis certificat: et manifestat quod non sic est: quia
11
multos vidimus octogenarios et supra masculos generasse
12
Et quamuis sint pauci: etiam ex centum et supra masculos generaue-
13
runt. Et laus sit et gloria ipsi qui hoc fecit et disposuit. Et cre〈-〉
14
dunt quamplures astrologi quod natiuitas aliqua non possit esse
15
talis quod transeat centum .XX. annos. Sed hec verba non sunt con〈-〉
16
cedenda: quia scimus certissime quod spere et stelle: et materia et for〈-〉
17
ma tempus et locus sunt res create et generate: quare nullum profe-
18
ctum vel nocumentum possunt agere vel imprimere nisi precepto
19
et voluntate diuine prouidentie. Et volo dicere in hoc loco quid
20
mihi successit cum essem in carceribus de haly. Uxor mea erat
21
pregnans: et hoc ignorabam: et ipsa infirmata fuit tali passio〈-〉
22
nem quod necesse fuit mihi dare ei medicinam laxatiuam: que fuit
23
talis quod nullus posset estimare quod aliqua pregnans etiam ex assum〈-〉
24
ptione modice quantitatis fetus in ea posset remanere: et ipsa
25
recepit eam absque lesione sui et fetus. et postea declarata fuit
26
impregnatio eius: et me penituit valde de errore quem feceram
27
quare misericordiam quesiui ab altissimo creatore de eodem
28
et peperit filium masculum: quem hodie mecum habeo. O quam
29
commendanda sunt verba Galieni cum dicit: quod qui a scissura dure
30
matris vel pie matris libcratur[*]libcratur corrupt for liberatur deus illum suscitauit. he autem
31
complexiones que prescripte sunt alie sunt a natiuitate id est in vte〈-〉
32
ro materno acquisite. et alie sunt que post natiuitatem acquirun〈-〉
33
tur: via autem conueniens ad hoc est vt facias redire eum ad suam com〈-〉
34
plexionem naturalem. et hoc cum medicinis oppositis: sed non in eo〈-〉
35
dem gradu sui exitus verbi gratia. Quod si aliquis elongatus fuerit
36
a sua complexione naturali versus caliditatem in duobus gradibus non de〈-〉
37
bes ei dare medicinas frigidas in duobus gradibus: fed[*]fed corrupt for sed so〈-〉
38
lum in primo gradu. eo quod continuando diu istud regimen.
39
reduces eum pro certo ad suam complexiouem[*]complexiouem corrupt for complexionem naturalem abque le〈-〉
40
sione et infirmitate. Et si subito intenderis ad reductionem
41
sue qualitatis cum medicinis omnino oppositis poterit esse si erit
42
fortis quod sustinebit se et liberabitur. Sed si fuerit debilis: aut
43
ratione etatis vel nature dubitandum est quod ipsum ad mor-
44
tem facias deuenire. Quare agendum est remissius et magis tem〈-〉
45
perate sicut dixi. Et totum quod diximus hucusque intelli-
46
gendum est si egritudo fuerit accidentalis. Sed si egritudo fue-
47
rit naturalis: hoc est in vtero materno acquisita. non euadet
48
nisi vno istorum duorum modorum videlicet aut studeas eum ta〈-〉
49
liter regere quod facias eum permanere in sua crasi[*]crasi cf. Venice 1490/91: crassi et complexione na〈-〉
50
turali. et sic poterit vocari sanus in illa complexione. aut vt re〈-〉
51
dncas[*]redncas corrupt for reducas illum paulatiue ad oppositum sue naturalis comple〈-〉
52
xionis. et hoc non potest fieri nisi in puero et in minori parte.
53
Si vero fuerit maioris etatis. nullo modo ipsa sua complexio
54
naturalis poterit permutari. Et a pueritia etiam non potest
55
transmutari. nisi cum magna difficultate: et post longitudi-
56
nem temporis cum multis expensis. et diuersis conditionibus. ita
57
vt non facias ipsum exire et elongari a suis debitis operatio〈-〉
58
nibus naturalibus. Et iam hucusque declaraui signa propria
59
complexionis huius membri vniuscuiusque complexonis generali〈-〉
60
ter. Nunc autem remanet mihi declarare alia signa specialia. et sunt
61
ista quod pili in pectine citius oriuntur in complexione calida quam
62
in frigida: et adhuc citius. si fuerit calida et sicca. sed cum deue〈-〉
63
nerit ad senectutem non crescunt tam velociter. et etiam in complexione
64
calida et sicca sunt pili crispi et grossi et nigri. In frigida vero
65
non oriuntur ita cito. et subtiles sunt et non ita duri. sed sunt
66
blondi. et etiam quando fuerint scilicet testiculi frigide et sicce complexio〈-〉
67
nis. Cum autem fuerit frigida et humida complexio huius mem〈-〉
68
bri. erunt pili albi. coloris lini et subtiles. et cum crescunt ten〈-〉
69
dunt aliquantulum ad nigredinem. Et non inuenies ex istis
1
complexionibus qui sint debiliores in coitu quam qui sunt frigide
2
et sicee[*]sicee corrupt for sicce complexionis: sed qui sunt calide et sicce complexionis
3
velocissime eriguntur cum forti et acuto appetitu: sed cito de-
4
bilitantur: et eorum virtutes diminuuntur.
5
¶ Capitulum .II. Quod est de apostemate testiculorum.
6
〈E〉T oriuntur quidem in hoc membro apostemata quemadmodum
7
in alijs membris: et hec apostemata sunt maliciosa. et fal〈-〉
8
sa ex natura propria sui membri. Stude ergo phlebotomare
9
patientem ex basilica. si fuerit egritudo ex abundan〈-〉
10
tia sanguinis. ex opposita parte egritudinis. Et pone desuper
11
emplastrum ex farina ordei factum et succo memite: et de panicald
12
quorum partes sint equales. camemille anthere ana partem
13
mediam. que terenda sunt tere. et misce cum aceto et aqua rosacea et
14
fac emplastrum. et pone desuper. et ad huc suprapone[*]pone desuper. et ad huc suprapone cf. Venice 1490/91: pone desuper adhuc folia fici.
15
Et inunge locum primo cum oleo rosato et succo semperuiue et ace〈-〉
16
to quorum partes sint equales. hoc emplastrum et inunctio etiam
17
proprie valet Si apostema fuerit ex cholera. aut si in ipso colera do〈-〉
18
minatur. et si virtus fortis fuerit. purga eum cum his que chole〈-〉
19
ram educunt: sicut cum sero caprino coagulato cum lacte fici
20
ponendo ex scamonea intus quartam partem aurei vnius. et de syru〈-〉
21
po masticis .℥.II. non ponendo aliquid vnctuosum. quoniam si fieret pro〈-〉
22
uocaretur calor. Et quantitas aceti que ponitur in istis apostematibus cho〈-〉
23
lericis non debet esse nisi tantum quod possit ducere virtutes medicina〈-〉
24
rum ad locum. eo quod acetum non mitigat perfecte vbi cholera dominatur:
25
sed mitigat perfecte vbi sanguis vel flegma abundare reperitur.
26
et istud nota. Si autem apostema fuerit flegmaticum. quod pluribus et di〈-〉
27
uersis modis eese reperitur scilicet quia potest esse ex flegmate vitreo. et illud est
28
grossum. vel ex flegmate adusto. et illud est salsum. vel potest esse ex
29
flegmate quod non est in vltima grossitie. Et potet esse ex flegmate acetoso. et
30
et illud flegma quod non est in vltima grossitie est naturale. Et potest
31
etiam esse illud apostema aquosum. et cum premitur digyto cedit. In
32
istis itaque apostematibus flegmaticis vtere emplastro facto ex farina or-
33
dei. et cinere lentisci. et misce cum aceto et aqua ana partes e〈-〉
34
quales. et pone desuper. Si autem istud apostema fuerit ex flegmate
35
grosso valde: et fac emplastrum quod diximus in apostemate san〈-〉
36
guineo. sed adde de camemilla. et aceto in maiori quantita-
37
te satis. Si vero dictum apostema fuerit melancholicum. et
38
ad olorem[*]olorem corrupt for colorem nigrum deuenerit scias quod istud apostema non
39
poterit sic permanere. immo augmentabitur valde. Quod si vo〈-〉
40
lueris ipsum medicinare cum fortibus medicinis fortifica-
41
bitur egritudo. et augmentabitur apostema. Sed sufficit ti〈-〉
42
bi euacuare corpus a melancholia. Et hoc cum barburia id est
43
cum polypodio et lapide lazuli. et epithimo. ana partes equa-
44
les. et adde ad rectificandum eorum malitiam. et suam siccitatem re〈-〉
45
mouendam: flores nenufaris et violas ana partem .ß. hellebo〈-〉
46
ri nigri quartam partem vnius. pistentur quelibet per se. et cribel-
47
lentur. Et frica dictas medicinas cum aureo .I. olei amigdalarum
48
dulcium. et incorpora cum syrupo squinzibin. Ea da ei de
49
isto medicamine ieiuno stomacho cum aqua tepida ad bi-
50
bendum aureos .V. facta et seruata conuenienti dieta diebus pluri〈-〉
51
bus. Et pone spacium inter vnam assumptionem huius men〈-〉
52
dicaminis[*]mendicaminis corrupt for medicaminis et aliam tot dies quot assellauerit sellas infirmus
53
ex eadem. Et postea iterum dabis. quoniam iste humor pro maiori/
54
parte non euacuatur vna purgatione. quare conuenit pluries ite-
55
rare: semper ponendo spatium tot dierum quot sellas fecerit infirmus
56
Tempus autem in quo dare debes laxatiuum esse debet temperatum
57
in caliditate. frigiditate siccitate et humiditate. Et non atten〈-〉
58
das dicta astrologorum in diuisione temporum anni qui diui〈-〉
59
dunt ipsa secundum certum spacium dierum vel mensium quoniam scientia
60
medicine non sic procedit: immo secundum sensum et sensibilitatem
61
procedit. quia illud tempus est temperatum vbique terrarum in quo
62
percipitur temperies scilicet equalitas inter caliditatem frigiditatem sicci〈-〉
63
tatem et humiditatem: in quocunque die vel mense anni fuerit. Et sa〈-〉
64
pientes de toleta contradicunt huic opinioni astrologorum di〈-〉
65
centes quod scientia radicalis medicine cui adherere debemus est
66
secundum sensum et estimationem perfectam in arte medicine. Et
67
dico quod medici non laudant purgationem vel flebotomiam
68
nisi in tempore temperato. eo quod quando tempus elongatur multum
69
a temperie versus frigiditatem humores generaliter sunt
1
coagulati et compacti et difficulter purgant. et mouent. Et si
2
volueris omnino purgare in tali tempore cum medicamine laxati-
3
uo. timendum est de excoriatione intestinorum eo quod frigiditas
4
aeris comprimit et expellit humores ad stomachum et ad intestina. qua〈-〉
5
re si dederis laxatiuum illa de causa. poterit dysenteria eue〈-〉
6
nire hac de causa quia natura est et fuit pigra ad euacuan-
7
dum humores coagulatos et inuiscatos in membris. et facta
8
violentia a medicamine laxatiuo inde dysenteria subsequitur.
9
Si vero aer ad caliditatem superfluam declinauerit humores
10
tunc velocissime euacuantur. et mouentur quia humores sunt
11
dissoluti propter caliditatem. Et post talem euacuationem sequitur de〈-〉
12
bilitas magna: quia spiritus etiam dissoluuntur illa de causa. Et
13
cum dico spiritus intelligo ex quatuor membris principalibus.
14
videlicet corde. epate. cerebro. et testiculis: quoniam isti quatuor
15
spiritus istorum quatuor membrorum sunt sustentacula humane
16
nature. Quod si tempus fuerint[*]fuerint corrupt for fuerit superflue siccitatis. indc[*]indc corrupt for inde spasmus
17
poterit peruenire. Et si fuerit superflue humiditatis debilita〈-〉
18
tur ab ipsa purgatione patiens causa relaxationis et de-
19
bilitatis virtutis retentiue. et subsequitur inde fluxus super〈-〉
20
fluxus. qui dicitur lienteria. quia quando virtute retentiua
21
priuatur membrum. omnes alie virtutes destruentur cognoscendo
22
quod id quod dixi de complexionibus simplicibus vix reperitur
23
pro maiori parte in aliquo tempore et regione. sed composite
24
bene reperiuntur. sicut est caliditas et humiditas. frigiditas
25
et siccitas. frigiditas et humiditas. Sed per simplices com〈-〉
26
plexiones poteris compositas cognoscere atque scire. sicut do〈-〉
27
cui. Et vide quid faciunt tempora anni. quia in aliquo anno
28
arbores velociter virescunt. et properant citissime ad produ-
29
cendum flores folia et fructus. et in alio tardant. Quare me〈-〉
30
dicina non procedit nisi secundum sensum. Quod si processeris in hac cu〈-〉
31
ra isto ordine et regimine scilicet superponendo membro que habeant
32
dissoluere. et que habeant stipticitatem. et subtiliare et miti〈-〉
33
gare. tunc cognosces iuuamentum patientis. Et quamuis ad perfe〈-〉
34
ctam liberationem non deuenerit tamen egritudo alleuiabitur. et dimi〈-〉
35
nuetur apostema omnino. Et cum hoc toto indiget rectificatione cibi:
36
et de melioribus cibis est gallina in tasfea. Sciendo quod ab ace〈-〉
37
to est abstinendum in omni egritudine melancholica. et ab
38
omnibus cibis grossi nutrimenti: sicut sunt pisces: oliue. et
39
caules. et carnes bouine: et antiquorum arietum. et camelo〈-〉
40
rum. leporum. et hircorum. et stambeccorum. ceruorum. et day〈-〉
41
norum. et caprarum. et similium. et quoniam sua grossitudine
42
et siccitate nocumentum inferunt in hac egritudine. vna autem
43
passa et ad solem exiccata confert in hac passione. et grana
44
pini. et amygdale dulces non nocent: immo conferunt. Testi〈-〉
45
culis autem quandoque accidit mala complexio cum dolo〈-〉
46
re. et sine dolore. Humida enim complexio mala sola est absque
47
forti dolore sed operationes membri perturbat et inde mali -
48
gne et graues eueniunt egritudines. Sed quia testiculi sunt
49
membra composita accidit in eis eneruatio seu relaxatio ex
50
forti attractatione.[*]attractatione cf. Venice 1490/91: attractione Et si ex hoc non fit ruptura aliquarum
51
venarum vel aliorum membrorum erit facilis eius cura. Si
52
vero aliqua ruptura ibi facta fuerit. et complexio eius cali-
53
da et humida extiterit. ibi putredo generatur: que postea in〈-〉
54
diget euacuatione cum ferro. vel medicina. Si autem com〈-〉
55
plexio patientis sicca multum fuerit. quanuis ruptura mo〈-〉
56
dica fuerit exiccantur testicusi[*]testicusi corrupt for testiculi et arefiunt.
57
¶ Capitulum .III. Quod est de mala complexione sicca testiculorum.
58
〈P〉Otest quandoque testiculis siccitas et macies eue〈-〉
59
ni. reethoc[*]eueni. reethoc corrupt for euenire et hoc pluries fit post curationem apostema〈-〉
60
tum eorum. Cura autem horum est phlebotomia
61
seruatis coditionibus supradictis. et desuper pone
62
cotum madefactum in oleo rosato aromatizato. Et cum dico
63
oleum rosatum intelligo quod factum sit ex oliuis recentibus
64
sine sale. et quod non fuerint vel steterint ammassate. ne inde pos〈-〉
65
sint siccitatem acquirere et habere. Et quod illud oleum sit reno-
66
uatum ex rosis recentibus annis pluribus: iterando rosas
67
pluries in anno. et subtilia regimen eius remouendo eum ab
68
omni genere vel specie caris et sufficiet ei dare panem bene fermen〈-〉
69
tatum cum lactucis vel portulacis decoctis: quoniam istud regi-
1
men remouet grossitudinem que accidit ab apostemate. et inunge
2
postea locum cum oleo de alzarij id est de nucibus cypressi et anetino
3
quorum partes sint equales. Et serua istud regimen donec perfe〈-〉
4
cte fuerit liberatus. Quod si contusi fuerint: phlebotoma patien〈-〉
5
tem: et inunge cum oleo rosato supradicto et subtilia regimen mul〈-〉
6
tum: et sic optime et perfecte liberabitur prout credo: si vero fortis fue〈-〉
7
rit contusio: difficilis erit cura: tamen eadem est cum suprascripta. Et ac-
8
cidit etiam quandoque testiculis relaxatio. et hoc accidere potest: aut ab egri〈-〉
9
tudine que fit in eis: vel propter debilitatem renum. Et cum confortatur cor〈-〉
10
pus: et rectificatur: mouetur istud accidens. Et fit quandoque a senectu〈-〉
11
te: et pro certo senectus est egritudo naturalis. Et cura huius
12
est inungere testiculos cum oleo balsami. Et si non inuenis
13
balsamum: pone loco eius oleum de alzeuru: sed non est tante
14
efficacie. et inunge etiam spinam cum predictis: sicut dictum est.
15
¶ Capitulum .IIII. Quod est de crepatura.
16
〈E〉T accidit quandoque in orificio nerui in quo pendent te〈-〉
17
sticuli: seu in foramine: dilatatio. aut causa superflue
18
humiditatis flegmatice. vel ex senectute: aut alte〈-〉
19
rius de causa. et potest etiam inde descendere ad bursam
20
testiculorum ventositas. vel aliqua humiditas que assimilatur
21
speciei crepature. Et cura huius est vt infirmus cotinue[*]cotinue corrupt for continue su〈-〉
22
pinus iaceat: ponendo puluinar seu cussinum magnum sub
23
coxis. Quod si id quod cecidit in bursam testiculi est vapor. stude-
24
as illum dissoluere: et pone deforis super orificium stiptica.
25
Et subtilia regimen eius. dando ei turtures et passeres. Et
26
pone super locum camemillam: rosas. et nuces de alchaharu
27
id est cypressi. et incorpora eas cum agresta et aqua equaliter
28
Et vtere isto medicamine donec fuerit liberatus. Et si id quod
29
descenderit vel est in bursa fuerit humor: et est in quantitate
30
parua. dissolue illum cum camemilla et farina ordei mixtis et mala〈-〉
31
xatis cum lixiuio facto cum cinere cypressi. Si autem dictus hu-
32
mor in magna quantitate extiterit: studeas stringere locum
33
cum farina hordei: et nucibus cypressi mixti cum agresta. et
34
precipe alicui chirurgico vt aperiat inferius bursam testicu-
35
li cum aliquo ferro frigido scilicet cum lancea subtili inuncta cum
36
oleo rosato modicum ipsam intus penetrando: ita quod faciat par〈-〉
37
uum foramen per quod solum ille humor possit exire: et cum dictus hu〈-〉
38
mor fuerit bene euacuatus: studeas solidare foramen cum vnguen〈-〉
39
to seu emplastro de alnacli id est de palma. Et accidit etiam quandoque
40
in foramiue[*]foramiue corrupt for foramine nerui predicti in quo pendent testiculi quod exclania〈-〉
41
tur et extenditur et dilatatur extra naturam: intantum quod inde descendunt
42
intestina: et hec est deterior omni alia specie crepature: et isti vix et cum
43
difficultate maxima liberantur. Huic quidem precipe vt iaceat eo
44
modo quo supra dixi: et fac eum abstinere ab omni motu et labore: et
45
reduc intestinum intus ad locum suum paulatiue: et fac emplastrum
46
desuper ex farina hordei. et de andaruzera id est hypoquistidos: et de
47
eupatras: et de nucibus cypressi quorum partes sint equales: pi-
48
stentur et cribellentur: et incorporentur cum agresta vel aceto. et quamuis
49
non habeas ex hoc finem intentum omnino: tamen alleuiabitur egritudo
50
regimine tali. Et scias quod eorum qui sunt in fine iuuentutis cura
51
est impossibilis propter siccitatem sue complexionis et propter duriciem pellicu〈-〉
52
le exlaniate. Infantes autem paruuli similiter non liberantur
53
alia de causa scilicet quia non possunt abstinere a fletu et motu inor-
54
dinato et labore: et propter hoc non consolidantur. Puer vero ha〈-〉
55
bens intellectum: qui attendit et obseruat precepta medici pro〈-〉
56
pter dubitationem sui: credo quod cura huius non sit impossi〈-〉
57
bilis: quoniam si obseruauit quietem tenendo desuper em-
58
plastrum supradictum: seruando dietam subtilem: et abstinen〈-〉
59
do se a contrarijs: iacendo continue secundum ordinem prescriptum
60
poterit liberari.
61
¶ Capitulum .V. Quod est de egritudinibus que fiunt in bursa testiculorum.
62
〈E〉T fit in bursa testiculorum apostema. Et cura
63
huius est sicut cura aliorum apostematum. Et fit
64
ibi etiam quandoque solutio continuitatis: et cura est si〈-〉
65
cut cura aliarum solutionum continuitatis.
66
¶ Tractatus quartus de egritudinibus virge: et est conti-
67
nens capitula quattuor.
68
¶ Capitulum .I. Quod est de oppilatione que fit in virga causa la〈-〉
69
pidis vel alicuius alterius rei.
1
〈F〉It quandoque in canali virge oppilatio: et hoc
2
aut a lapide: vel sanguine coagulato. vel a
3
grossa sanie. Lapidem autem extrahere debes cum
4
ferro nominato in arabico alchartir. aut acci-
5
pe virgam subtilem bene politam ad modum
6
stili de ere vel argento aut auro et desuper fac
7
incasare punctam vnam de diamante et pone per foramen virge
8
vsquequo attingat lapidem et ipsum poterit frangere cum ea et in
9
balsamo est proprietas valida etiam in frangendo lapidem
10
in hoc loco. Et rememoratus fui iam in precedenti curam la〈-〉
11
pidis sufficienter: et curam etiam oppilationis que fit a sanguine
12
vel sanie. et potest etiam fieri oppilatio in canali virge a veruca
13
que oritur ibi. Et cura huius est cum dolor fuerit fortis et intolera-
14
bilis: eo quod infirmus non potest emittere vrinam: perforare virgam in lo-
15
co superiori veruce ita vt vrina possit inde exire: et vrinando
16
quiescit dolor. Et postea cura verucam inijciendo omni die per fora〈-〉
17
men eius oleum amygdalarum. aut de susimanno. et hoc pluries
18
facto stude comprimere verucam cum aliquo instrumento do-
19
nec erumpatur et postea pone intus ea que habent dolorem remo〈-〉
20
uere. sicut est oleum rosatum et oleum amygdalarum equaliter mix-
21
ta: et octaua pars aque decoctionis centauree minoris: et sub〈-〉
22
tilis corticis pineorum et caude equine. que tantum bullita sint donec
23
aqua mutauerit colorem. et in ista colatura pone aliquid mel-
24
lis: et pone de isto medicamine per foramen virge omni die tam〈-〉
25
diu donec destructa fuerit veruca. Et demum cura foramen
26
vulneris donec fuerit consolidatum. et hoc cum vnguento
27
de alnacli: et semper cum vrinauerit infirmus ablue vulnus
28
cum aqua mellis predicta: et desuperpone[*]desuperpone corrupt for desuper pone [or superpone] vnguentum ana〈-〉
29
cli donec consolidetur. Si vero senex fuerit infirmus propter
30
sui superfluam siccitatem non consolidatur vulnus in perpetuum.
31
Et propter hoc non est perforandus nisi fuerit in articulo mortis.
32
¶ Capitulum .II. Quod est de priuatione sensibilitatis virge.
33
〈H〉Ec egritudo curatur sicut curatur priuatio sensibili〈-〉
34
tatis alterius membri. et oriuntur etiam quandoque in ca-
35
pite virge pustule rubee que in arabico nominantur
36
alohumbra: quibus colirium de memithe confert multum
37
et eius regimen sit lactuca decocta.
38
¶ Capitulum .III. Quod de foraminibus que fiunt in virga.
39
〈H〉Ec quidem passio accidit in hoc membro ex abundan〈-〉
40
tia acutorum humorum. et curatur cum colirio de me-
41
mithe. et regimen eius sit lactuca decocta.
42
¶ Capitulum .IIII. Quod est de expulsione spermatis.
43
〈H〉Ec vero egritudo euenit a debilitate virtutis: sicut
44
accidit exeuntibus ab egritudine et senibus. sed quan〈-〉
45
do corpus confortatur et vigoratur et redit perfecte in suam
46
possibilitatem remouetur istud accidens. et continuare testi/〈-〉
47
culos gallorum habet istud accidens remouere. et bibere aquam
48
mellis confert valde. Si vero ex senectute fuerit: cura est im〈-〉
49
possibilis: et quod magis confert in hac passione si non fuerit ex
50
senectute sunt testiculi gallorum: et cerebra passerum. et carnes pul-
51
lorum: et columborum paruorum. et accidit etiam quod membrum non eijcit
52
sperma sicut sagittam causa incisionis chorde que arabice dicitur scebel: et
53
est illa chorda inter testiculos et virgam. et hec recordatus fuit Galienus
54
Et huius cura est impossibilis. Et iterum dicit Galienus quod quando accidit tor〈-〉
55
tuositas in virga non potest eijcere sperma sicut sagittam. Et hec
56
tortuositas potest accidere aut ex vulnere quod non fuit bene consoli-
57
datum. aut ex apostemate facto in aliqua chordarum virge. aut ex nimia sic〈-〉
58
citate alicuius chorde. si autem ex siccitate fuerit cura est impossibilis: tamen
59
precipe infirmo vt quottidie et multotiens inungat membrum cum oleo
60
amigdalarum dulcium mixto cum aqua tepida: ita quod illa humidi-
61
tas semper ibidem permaneat. Si vero ex apostemate duro et lapideo
62
fuerit: fac fieri inunctionem ex oleo anetino et pinguedine ana〈-〉
63
tis. et ex medulla cruris vituli: quorum partes sint equales: misce〈-〉
64
antur simul et inungatur multotiens membrum et videbis iuuamentum
65
manifestissimum. Complete sunt egritudines virge. Et nunc in〈-〉
66
cipiemus determinare de egritudinibus vulue.
67
¶ Tractatus .V. de egritudinibus vulue et matricis et est con〈-〉
68
tinens capitula octo.
69
¶ Capitulum .I. Quod est de sterilitate propter malam complexionem
1
〈H〉Oc membrum scilicet vulua ex mebris est multi
2
sensus. sicut iam declaratum est. et hoc pro〈-〉
3
pter exuberationem neruorum que est in ea.
4
Et constringitur et contrahitur valde: et di-
5
latatur: et elargatur multum: et hoc propter mul〈-〉
6
tas ligaturas tortuosas que sunt in ea. Et
7
non eueniunt hoc alicui membro nisi huic: et stomacho et burse testicu-
8
lorum. Et quando mulier incipit impregnari constringitur et con-
9
trahitur matrix: et quando fetus incipit crescere: dilatatur matrix
10
vsquequo deueniat ad terminum a deo sibi deputatum ex
11
natura sui: et tunc dilatatur orificium vulue donec parturiat: quod pri-
12
us erat tam strictum et obturatum quod etiam puncta stili non po-
13
tuisset intrasse. et cum incipit exire fetus descendit extra orifi-
14
cium matricis: et postea dilatatur orificium vulue in tantum quod est exi-
15
ens a natura absque tumefactione loci et istud dicitur dolosare.
16
Et totum hoc factum est a prouidentia diuina. ¶ Et fit sterilitas
17
ab egritudinibus matricis: quod si suerit[*]suerit corrupt for fuerit a natiuitate: cura eius
18
est impossibilis nisi secundum voluntatem diuinam: que aut fit a mala qualita〈-〉
19
te seu complexione frigida vel calida sicca vel humida: aut ab istis
20
qualitatibus mixtis potest curari. ¶ Mala autem complexio cali〈-〉
21
da in excessu destruit sperma: et consumit illud. ¶ Et cura
22
eius est reducere dictam malam complexionem ad equalitatem: et hoc
23
cum cibis et medicinis intus et extra. ¶ Mala vero comple-
24
xio frigida acquiritur a balneatione. et natatione in aqua mul〈-〉
25
te frigiditatis: aut a sessione super lapides multe frigidita-
26
tis: vel a comestione medicinarum frigldarum[*]frigldarum corrupt for frigidarum: aut appositio〈-〉
27
ne emplastrorum frigidorum super ventrem appositorum propter
28
multam caliditatem que erat in eo. ¶ Et cura eius est tem〈-〉
29
perare complexionem cum medicinis que habeant calefacere tem-
30
perate. Et conferunt etiam iste medicine quando fit a senectute: vt ab ac〈-〉
31
ceptione ciborum vel medicinarum frigidarum. ¶ Medicamen con〈-〉
32
ueniens ad hoc. ℞. olei rosacei: et anetini: et granorum de al-
33
caurum ana .℥.II. et aque decoctionis aristologie longe decocte
34
cum .℥.I. ipsius aristologie vsque ad consumptionem medietatis libram
35
vnam. et lumbricorum terrestrium .℥.ß. et misceantur omnia si〈-〉
36
mul: et ponantur ad lentum ignem: et buliant vsque ad consump〈-〉
37
tionem aque. ¶ Et postea pro qualibet .℥. olei: ponatur exa〈-〉
38
gium vnum pure ambre: et cum isto fac inungere qualibet
39
die intus in matrice. et proijce etiam de ipso per clystere vsque
40
ad profundum: et da ei ad bibendum omni die de syrupo de
41
corticibus citri cum syrupo de sticados ana .℥. vnam cum .℥.IIII.
42
aque simplicis tepide: et .℥.I. decoctionis centauree. Et de octo
43
in octo diebus da ei ad bibendum aureum .ß. tyriace magne: et
44
carnes eius sint turtures et passeres ericij: et anates decocte
45
in tasfea cum pane bene fermentato. ¶ Quod si dicta mala com〈-〉
46
plexio ex siccitate fuerit superflua: vnde sperma cadens in
47
vulua vel matrice consumitur et desiccatur tali modo quod ibi nulla
48
generatio potest fieri. Et hoc mulieri potest accidere ex superfluo vsu sic〈-〉
49
carum medicinarum ex errore medicorum: et etiam propter importunitatem
50
mulierum que faciunt se medicinare de eo quod nesciunt. Istis ergo
51
stude humectare corpus totum: et matricem maxime. Et ciba
52
eas gallinis pinguibus in lacte decoctis: et cum quibusdam etiam
53
auibus que in arabico dicuntur scumen conditis cum oleo ami-
54
gdalarum dulcium loco olei oliuarum: et clysteriza matricem
55
cum oleo de susimanno vel amigdalarum dulcium. Sed oleum de su〈-〉
56
simanno non commendo propter quedam nocumenta que sunt in eo. et sunt
57
ista scilicet quia est grosse substantie. et propter hoc tarde facit suos motus
58
et operationes. et est facilis corruptionis: et inducit fetorem in mem〈-〉
59
bris: et maxime in superioribus: et fac intrare mulierem in tina aque
60
dulcis tepide in aqua moretur diu: et si videretur ei graue stare
61
totam in aqua. ad minus stet vsque ad renes: ponendo in dicta
62
aqua aliquid olei amygdalarum dulcium Et si haberes oleum
63
oliuarum dulcium sine aliqua penetratione salis confert magis pro-
64
pter stipticitatem modicam que est in eo. Et iam te feci scire mul-
65
totiens: et adhuc idem itero tibi in hoc loco quod quodlibet membrum
66
generaliter et specialiter principale indiget confortatione cum medicinis sti〈-〉
67
pticis temperate: et fac stare mulierem in domo cuius fenestre
68
et ianue sint aperte a parte austri: et in qua discurrat aqua cau〈-〉
69
sa humectationis aeris et cum vult vti coitu cum viro suo causa im-
1
pregnandi se. sit in camera cuius ianue et tenestre sint apertee[*]apertee corrupt for aperte
2
a parte orientis ita vt inde ventus ille intret: et da mulieri ad biben〈-〉
3
dum de limatura eboris cum succo pomorum: aut cum decoctione
4
liquiritie: et vtatur mulier ocio et quiete et seruando regimen istud
5
sicut dixi impregnabitur deo dante. Et scias quod quando talis mulier
6
incipit iuuentutem transire: et ad senectutem primam appropinquare:
7
medicine et regimen predictum est maioris efficacie et iuuamen〈-〉
8
ti propter caloris diminutionem in ipsa. Et iam ante tibi dixi quod
9
membra fortiter desiccata difficile est valde cum medicinis
10
humectare. Et hac de causa pauca tibi hec scripsi et memoraui
11
et sic compleui curam sterilitatis que a siccitate procedit. ¶ Et nunc
12
incipiam curam sterilitatis que fit ex superflua humiditate matri-
13
cis. Et scias quod humiditas sola matricis. non destruit impre-
14
gnationem. sed illa que fluit sicut aqua. Et hec diuisa in partes
15
duas scilicet subtilem et grossam. He enim due exuberantes destru-
16
unt impregnationem. Et cura horum est facilis. et hoc est vt regas
17
mulierem cum exiccatiuis actu et potentia: dando ei carnes assa-
18
tas: et etiam in sartagine prepatas[*]prepatas corrupt for preparatas: vbi sint turtures et passeres
19
et fac clysterizari matricem eius cum istis rebus. ℞. spelte con〈-〉
20
quassate: et radices liliorum conquassatas: et infunde in aqua. et stent
21
sic vsque mane: et tunc pone ad lentum ignem. et fac bullire donec
22
aqua mutet colorem: et in colatura illa pone libram .ß. olei de
23
granis catapucie: et si non reperiretur de isto: pone loco eius tantum
24
de oleo amygdalarum amararum cum .℥.I. oximellis compositi. et
25
fac cum istis tepidis clysterizare stante muliere supina id est sub-
26
iecta supra dorsum suum: ita quod nares et renes sint in altum. et
27
caput et spatule sint decliues. et sic stando retineat clystere
28
istud per horam vnam et postea euacuetur. et sic faciat omni die vs-
29
que ad octo dies: et postea fac licinium ex cotone. et desuper prou〈-〉
30
ce[*]prouce corrupt for proijce puluerem macis. non ponendo multum de eis: quia istud mem〈-〉
31
brum cum sit neruosum est multi sensus. et non posset talia su〈-〉
32
stinere. Et similiter caueas ponere de squinzibin scilicet oximelle in
33
quantitate multa: quia istud membrum leditur ab aceto. Et ego
34
semper cum facio tales medicinas consueui ponere de eo in val〈-〉
35
de modica quantitate. ¶ Et si quereres a me quare stoma-
36
chus sustinet acetum absque magna lesione magis quam faciat ma〈-〉
37
trix: cum sit maioris sensibilitatis dico quod huic questioni potest
38
responderi pluribus modis. vno scilicet modo propter consuetudinem
39
quia stomachus multum est assuetus recipere acetum. Et alia de
40
causa est: quia epar multum iuuat stomachum in suis operibus exercendis
41
et hoc est quia stomachus non digerit cibum solummodo per se: sed etiam
42
ad vtilitatem epatis et omnium aliorum membrorum. Et discordia qui〈-〉
43
dem fuit inter medicos qui fuerunt ante Galienum talis scilicet quod qui〈-〉
44
dam eorum credebant quod stomachus nutritur ex humiditate pro-
45
pria stomachi que in ipso digeritur. Et alij dicebant quod illa
46
humiditas non erat. nec poterat esse sufficiens ad nutrien-
47
dum ipsum: sed nutritur a sanguine quem recipit a venis que veniunt
48
ab epate ad stomachum. Et Galienus affirmat et dicit. et verum est dictum eius
49
quod nutritur istis duabus vijs. Et sententia mea in hoc est quod quedam pars
50
istius stomachi nutritur pro maiori parte ex propria humiditate digesta
51
solum in ipso stomacho cum modica quadam parte et parua san〈-〉
52
guinis qui venit ab epate: et alia pars stomachi nutritur econtrario. Et sine
53
dubio pars superior stomachi nutritur ex humiditate propria di-
54
gesta solum in stomacho cum modica et parua quantitate san-
55
guinis qui venit ab epate. Et inferiores partes stomaci in ma〈-〉
56
iori quantitate nutriuntur ex sanguine qui venit ab epate: et in
57
minori de propria humiditate sui. Et partes medie ipsius equa〈-〉
58
liter nutriuntur ex ambabus. Et quia in stomacho sunt partes
59
carnose: ideo melius potest sustinere acetum quam matrix. que
60
omnino caret carnositate. et etiam quia in fundo stomaci abundant
61
humores. Et ex omnibus istis causis potest leuius et melius
62
stomachus acetum sustinere quam matrix. Et inunge vuluam
63
exterius cum oleo rosato et oleo de alchaoen. Et scias quod pro ma〈-〉
64
iori parte ex frigiditate et humiditate hec egritudo habet proue〈-〉
65
nire. et pro minori ex caliditate et siccitate. Iam ergo videtur
66
nobis sufficienter posuisse curas huius passionis simplicis
67
ex quibus scias curare compositas: componendo medicami〈-〉
68
na prout videbitur conuenire.
1
¶ Capitulum secundum. Quod est de apostemate matricis
2
〈E〉T accidit quandoque vulue seu matrici apostema sicut
3
alijs membris accidere consueuit. Et hoc membrum
4
satis preparatum est recipere apostema: eo quod est in
5
inferiori parte corporis. et cum hoc est receptacu〈-〉
6
lum superfluitatum. Et apostemata que fiunt hic sunt vel
7
ex sanguine: vel cholera: vel ex melancholia: sed ex flegma-
8
te in minori parte. Et cura generalis omnibus est phleboto〈-〉
9
mia basilice brachij dextri primo: et postea ex saffena: et po-
10
stea stude in refrenando et mitigando humores: ita vt non
11
currant ad locum doloris. et subtilia ei regimen valde. Et credo
12
quod sufficiant ei .℥.II. panis bene fermentati: vel parum plus vel
13
minus cum medulla citrullorum. Et clysteriza vuluam cum oleo
14
rosaceo. Et si cum hoc regimine resoluitur apostema: bene qui-
15
dem. Et si conuertitur ad saniem: necesse erit tunc vt facias
16
clystere cum aqua mellis: aut cum ipso melle: et postquam sani〈-〉
17
es bene fuerit mundificata clysteriza vuluam cum melle mixto
18
cum medicinis desiccatiuis habentibus proprietatem generandi car〈-〉
19
nem. Et in melle est virtus magna in generando carnem. ¶ Me〈-〉
20
dicamen ad hoc. ℞. farine hordei et farine viccie. ana partes
21
equales: nucis cypressi et thuris adusti ana quartam partem
22
vnius partis: que sunt conquassanda conquassentur: et infun〈-〉
23
dantur in aqua: et postea bulliant tantum vsquequo aqua mutet colorem
24
et coletur staminia valde densa. et misce cum hac colatura de
25
melle puro et spumato quantum est medietas aque: et depuratur
26
mel isto modo. ℞. mel et misce cum eo de aqua in bona quantitate
27
donec ferueat: et postea remoue spumam et fac eum paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue
28
bulire semper remouendo spumam: postea cola et iterum pone ad
29
ignem: et fac bulire donec consumetur aqua: et de isto cum predicta
30
decoctione omni die fac clystere donec fuerit liberata. Et hec
31
cura est conueniens omnibus apostematibus fractis que fiunt ex colera
32
mixta cum melancholia: aut que sunt ex melancholia mixta cum sanguine et
33
apostema ex melancholia in hoc loco raro enenit[*]enenit corrupt for euenit: et quando accidit non de leui
34
curatur: quemadmodum etiam nec in alijs membris: tamen semper studio-
35
sus esse debes iu mitigando dolorem eius: et quod magis conueniens
36
est ad hoc est oleum rosatum cum oleo de vitellis ouorum: quod sit absque omni
37
acuitate et fetore. Et scias quod oleum de vitellis ouorum magnam
38
et mirabilem habet proprietatem in egritudinibus vulue: et etiam in om〈-〉
39
nibus membris magni sensus cum cum[*]cum cum corrupt for cum valido dolore et forti:
40
et omni die clysteriza eam cum istis duobus oleis: et fac eam
41
seruare regimen subtile quod tendat ad quandam humiditatem
42
sicut est brodium galline cum pane fermentato in modica quan-
43
titate. non comedendo de carnibus: et tene eam cum isto regimine
44
donec dolords[*]dolords corrupt for dolores fuerint alleuiati et ipsa similiter. et postea paulatiue
45
perduc eam ad suum regimen assuetum: et non tradas obliuioui[*]obliuioui corrupt for obliuioni reper〈-〉
46
cutere et obuiare ne humores possint ad locum deriuare. et
47
locum qui ibi est tumefactus studeas dissoluere toto posse. et fi-
48
nis vltimus ad quem potest medicus peruenire in hoc apo-
49
stemate melancholico est vt prolongetur egritudo: et iuuat cum hac
50
passione mulier tempore longo faciendo semper suas actiones naturales.
51
¶ Capitulum .III. Quod est de corrosione matricis.
52
〈G〉Eneratur quidem hec egritudo in matrice exuberan〈-〉
53
tia humoris acuti et corrosiui: et quando fit in aliquo
54
alio membro cum difficultate curatur: ergo cum
55
oritur in isto multo difficilius: et iam recordatus
56
sum quod cum essem iuuenis ad me venit quidam senex trape〈-〉
57
zator qui dixit mihi quod quedam domina de qua multum cura-
58
bat: et eam multum diligebat hanc patiebatur egritudinem:
59
et ego diu in curatione eius laboraui donec fui fessus: et quia eum
60
multum diligebam: feci hoc scire patre meum qui senex erat:
61
et ipse me desperare fecit de hac curatione: dicens quod hec pas〈-〉
62
sio ad mortem deducere eam debebat naturaliter et docuit quid
63
ei facere deberem. Et aliquando hec egritudo in ea alleuiabatur: et in〈-〉
64
terdum intendebatur: donec sanguis in quantitate maxima
65
emanauit et corrosio dilatabatur: et in tantum augmentata et
66
dilatata fuit corrosio quod corosit vnam ex magnis venis. et in〈-〉
67
de tantum sanguinis exiuit: quod inde mortua fuit.
68
¶ Capitulum .IIII. Quod est de dislocatione matricis.
1
〈E〉T dislocatur qanduoque matrix ex superflua humidi〈-〉
2
tate: ita quod exit a loco debito. Et potest etiam acci-
3
dere ex saltu. vel ex casu. aut ex eleuatione magni
4
ponderis et similibus. Et iam recordatus sum quod
5
vidi mulierem cui matrix exiuerat extra vuluam et videbatur
6
quasi esset fardellus paruus. et remansit sic tempore longo. sed fi〈-〉
7
nem ipsius ignoraui. In principio autem quando apparet hec egri〈-〉
8
tudo: medicus leuiter eam poterit curare. et reducitur omnibus
9
istis modis quibus dicturus sum. videlicet manu si vis. et si
10
non fac eam supinam iacere. et fac quod aliquis sedeat super pectus
11
suum. et alius super crura. et fac eam terrere ponendo circa pedes
12
eius aliqua reptilia: sicut sunt mures. vel lacerte: aut rane.
13
vel his similia. ex quibus multum terrefiat. et velit fugere ab ipsis
14
trahendo pedes et crura ad se et inde omnia membra et corpus totum
15
simul contrahantur: et hac de causa matrix intus redibit ad locum suum. et
16
cum redierit matrix fac eleuari coxas eius in altum. et ordina vt
17
iaceat supina. et precipe ei vt non se moueat omnino aliqua de causa.
18
etiam si vellet assellare. Et postea clysteriza eam hoc clysteri. ℞. ba〈-〉
19
laustiarum et galle carobe recentis et liquiritie ana partem vnam. nu〈-〉
20
cis cypressi per mediamen[*]per mediamen corrupt for partem mediam et [(cf. Venice 1490/91)] sticados. et camemille ana .IIII. par〈-〉
21
tem partis .I. conquassa que sunt conquassanda. et infunde dictas me-
22
dicinas per noctem vnam in aqua multum feruenti. et in mane fac bu〈-〉
23
lire donec mulum[*]mulum corrupt for multum aqua mutet colorem: et postea eoletur[*]eoletur corrupt for coletur. et ex ista
24
colatura accipe libram .ß. cui misce .℥.ß. olei de mirtella facti ex
25
floribus ipsius mirte. et facto ex istis clysteri infunde cotum in
26
istis et impone. et postea liga desuper vuluam exterios[*]exterios corrupt for exterius [(cf. Venice 1490/91)] petiam
27
lini valde densam: que sit implicata pluribus plicis. et sit ma〈-〉
28
defacta in decoctione mixte et balaustiarum. et postea suauiter
29
liga eam cum institis ante et retro. et muta eam bis in die. Sed ante
30
ligationem pone super vuluam. et ex opposito retro super spinam de
31
puluere subtilissimo de sticados impastato cum aqua et aceto
32
ana ita vt transeat de virtute eius ad matricem. et in aqua sua po〈-〉
33
ne de syrupo rosato vt buliat. et cum hoc regimine liberabitur deo dante. Si autem
34
matrix antequam intus reducta fuerit mutauerit colorem: pone de〈-〉
35
super cotum carminatum madefactum in oleo rosato et oleo lilij. quorum
36
partes sint equales. et sint tepida ad modum lactis recente mul〈-〉
37
cti mutando cotum sic madefactum pluries atque pluries. donec
38
illa superfluitas et nigredo remoueatur. et demum stude in reducen〈-〉
39
do matricem intus quemadmodum dixi. nihil penitus obmittendo
40
Et recordati fuerunt quidam medici quod aliquando putrefiunt liga-
41
menta matricis omnia et exit matrix omnino et permanet mulier absque
42
matrice. et viuit sine diminutione aliquarum suarum operationum
43
Et dixit mibi[*]mibi corrupt for mihi quidam amicus meus de quo et eius veritatem mul〈-〉
44
tum confido quod vidit mulierem cui omnino matrix exiuerat. et remansit
45
viua faciendo omnes suas operationes naturales integre et perfecte. et sic
46
esse debet absque dubio. cum non sit membrum principale. nec aliquibus
47
membris aliquas prestet vtililates. nec prestat aliquod iuuamen〈-〉
48
tum in conseruando vitam. nec inuentum fuit ad iliud[*]iliud corrupt for illud. Et pro certo
49
iuuamentum in muliere est matrix sicut membrum viri in viro. tamen te〈-〉
50
sticuli sunt membrum principale. sicut declaratum est. et ipsis est
51
vir id est masculus vir diuersificatus a muliere. Sed matrix non
52
est alterius iuuamenti nisi quia facit appetere coitum. et ad im-
53
pregnationem recipiendam. Et facit crescere et tumere vbe-
54
ra. Et greci quando volunt impinguare scrofas. extrahunt
55
eis matrices. Testiculi auttem mulieris minores sunt et existunt
56
illis virorum et testiculi virorum sunt rotundi: mulierum ve-
57
ro plani. Cum autem testiculi mulieris extxahuntur[*]extxahuntur corrupt for extrahuntur redditur animal
58
incognitum. quia ex omnibus animalibus sunt masculi et femine. et cui abla〈-〉
59
ti sunt testiculi non est masculus neque femina nec potest esse moris ma〈-〉
60
sculi nec femine quare de necessitate est alius a masculo et a femina.
61
¶ Capitulum .V. Quod est de fluxu menstruorum.
62
〈F〉Luxus quidem menstruorum accidit mulieribus
63
aut per viam purgationis superfluitatum: aut a nimia
64
subtiltate[*]subtiltate corrupt for subtilitate sanguinis. vel quia nimium factus est sanguis
65
aquosus: aut propter ntmia[*]ntmia corrupt for nimiam caliditatem igneam acquisitam in
66
eo vel ex apertione orificiorum venarum propter mordicationem et acuitatem
67
sanguinis: cui autem ex subtilitate sanguinis hoc procedit. cura eius est in〈-〉
68
grossare regimen. deinde da ei lentes decoctas et crura et pe-
69
des hedorum ad comedendum. Illi autem cui accidit ex acuitate et
1
caliditate ignea acquisita in sanguine propinabis medullas citrullo〈-〉
2
rum et anguriarum. Et si fuerit iuuenis et tempore estatis dabis ei
3
cucurbitas decoctas cum carnibus arietum iuuenum scilicet vnius anni
4
Et quando ex apertione orificiorum venarum procedit ex mordicatione et
5
acuitate que est in sanguine: dabis ei ad bibendum aquam in qua cocta
6
sint ista scilicet Liquiritie et viole nenufar ana aureos .II. psilij integri-[*]integri- corrupt for integri [(redundant hyphen)]
7
octauam partem aurei .I. infunde in .XV.℥. aque vsque ad mane. Et po〈-〉
8
stea fac bullire lento igne vsque ad consumptionem medietatis
9
aque. et cola. et in hac colatura adde .℥. syrupi rosacei facti ex rosis
10
siccis. et .℥.ß. de syrupo dactylorum crudorum: vel loco eius de sy〈-〉
11
rupo agresti. et bibat de ea ieiuno stomacho omni die.
12
¶ Capitulum .VI. Quod est de retentione menstruorum.
13
〈R〉Etinentur quidem menstrua in mulieribus aut pro-
14
pter grossitudinem humorum: aut propter debilitatem
15
virtutis expulsiue. Et cura eius est subtiliare re-
16
gimen eius. et incidere viscositatem eius cum syru〈-〉
17
po de hireos et syrupo squinzabin simplici tantundem cum
18
ter tanto de aqua. Si mulier transierit iuuentutem. aut fuerit se〈-〉
19
nex. et caro ipsius fuerit dura. et humor grossus extiterit tunc
20
omnino indiget syrupo squinzabin cum syrupo de hireos. sicut di-
21
ximus. Et tu scis quod medicine que sunt diuretice valde habere
22
debent odorem horribilem. et apium. et ameos. et daucus sunt conueni〈-〉
23
entia ad hoc. et feniculus etiam tantum habet de horribilitate quantum
24
sufficit. Complete sunt egritudines que accidunt vulue.
25
¶ Capitulum .VII. Quod est de oppilatione et sigillatione
26
que accidit collo matricis.
27
〈H〉Oc quidem accidens aliquibus mulieribus eue-
28
nit a natiuitate in vtero materno. quod si fuerit ca-
29
ro: incide cum ferro. et si fuerit os aut caro dura
30
cicatrizata noli labore[*]labore corrupt for laborare [(cf. Venice 1490/91)].
31
¶ Capitulum .VIII. Quod est de laniatione matricis.
32
〈H〉Oc quidem accidens aliquibus mulieribus euenit in tem〈-〉
33
pore partus: aut quando violantur a virginitate. Quod si fue〈-〉
34
ris a principio precipe ei mulieri vt stringat coxas
35
suas: et possibile erit quod suo proprio sanguine consoli〈-〉
36
dabitur. Si autem non fueris in principio et labia vulneris fu〈-〉
37
erint consolidata incide dicta labia ex vtraque parte cum fer〈-〉
38
ro. et sue cum filo sete crude. et pone desuper consolidatiua
39
et sigillatiua. sicut sunt absinthium. et anthere et balaustie ex〈-〉
40
siccate. Fiat puluis ex his subtilissimus. et sparge desuper sutu〈-〉
41
ram iterando pluries. Et scias quod sutura que fit ex seta cruda non
42
coerumpitur[*]coerumpitur corrupt for corrumpitur. nec putrescit donec vulnus perfecte sit consolidatum.
43
¶ Hucusque igitur prout nobis apparet sufficienter diximus de
44
egritudinibus proprijs vninscuiusque[*]vninscuiusque corrupt for vniuscuiusque membri. Nunc autem incipie〈-〉
45
mus determinare de egritudinibus communibus omnium membrorum. et in-
46
cipiemus cum auxilio dei determinare et loqui primo de ossi-
47
bus que sunt columna et fundamentum omnium membrorum.
48
¶ Tractatus sextus de egritudinibus ossium. et est conti-
49
nens capitula quinque.
50
¶ Capitulum .I. Quod est de mala complexione et fractura ossis.
51
〈D〉Ico quidem quod in quolibet osse potest fieri egritu-
52
do ex mala complexione. et hoc aut propter con〈-〉
53
iunctionem eorum adinuicem. vel propter formam
54
eorum aut appositionem ipsorum. vel propter
55
mensuram eorum. Et est necesse super hoc
56
considerare propriam eorum complexionem. in quan〈-〉
57
tum est masculus vel femina. et inquantum est puer iuuenis
58
vel senex vel decrepitus. et etiam inquantum est petrus vel ioannes.
59
Et super hoc similiter preter considerationem ossium. debemus consi〈-〉
60
derare carnem et neruos et ligaturas et arterias et venas et
61
villos et cutem. quoniam quando ista exeunt a sua complexione naturali tra-
62
hunt similiter et alterant ossa a sua debita complexione radicali. Et no〈-〉
63
tum est quod ossa complexionata sunt ex vna quatuor qualitatum sim-
64
plicium aut compositarum. Ergo quando exierint a sua debita
65
qualitate. studeas ad recuperationem ipsius. Et accidit etiam
66
ossibus dissolutio continuitatis que fractura nominatur. Istis
67
igitur subtilia regimen inquatum potes et equa membrum fra-
68
ctum reducendo ipsum in locum suum proprium. Et illi qui sunt
69
seruitores medicorum scilicet chirurgorum assueti sunt hoc facere
1
proprijs manibus. Sed mihi impossibile videtur quo daliquid boni scientia
2
agere quare eos non debes permittere operari. et vide si membrum
3
lesum sit tale quod habeat sibi par. sicut sunt brachia et crura.
4
Stude ergo vt reducas lesum ad formam sani. et si est ex membris
5
que non habent soctetatem[*]soctetatem corrupt for societatem sicut nasus. cogita formam ipsius membri
6
qualis erat in sua sanitate. et studeas vt possis reducere ad
7
ipsam toto posse. Quod si dislocatio vel fractura in ossibus ma〈-〉
8
gis euenerit. fac eum extendere super discum seu tabulam. cuius su〈-〉
9
perficies sit extensa et plana. postea extende ambas partes membri
10
lesi trahendo fortiter cum ambabus manibus ex vtraque parte.
11
ita vt elongentur partes fracte vel dislocate ab inuicem et postea
12
molla manus tuas ad hoc vt nerui et ligature trahant ad se
13
membrum. et redeat ad locum suum. et inunge locum lesum cum oleo rosato
14
ponendo desuper petiam subtilem. et super illam pone grossiores. et de-
15
mum liga cum stellis faciendo ligaturam mediocrem .et non multum
16
strictam: nec mollem. et stet ita ligatus per tres dies. et postea solue
17
et liga iterum faciendo sicut prius in omnibus. et hoc facias do〈-〉
18
nec furit[*]furit corrupt for fuerit liberatus. Sed attende quod id quod prius agere debes in
19
istis est flebotomia ex opposita parte egrtudinis. et subtilia regimen
20
eius. et sufficit ei comedere panem bene fermentatum cum pullo. non
21
tamen vsque ad saturitatem et hoc donec fueris certus ne locus aposte-
22
metur vsque ad .XXX. dies. et ab inde in antea adiuua eum cum ge〈-〉
23
nerantibus bumores[*]bumores corrupt for humores viscosos super fracturam ossis cum adiutorio
24
dei. Et cibaria facientia hec sunt pedes et crura hedorum et arie〈-〉
25
tum: et continua inunctionem: et ligationem et dissolutionem: sicut di〈-〉
26
ctum est donec liberetur. et hoc fieri non potest sicut credo in spa-
27
cio minori quam .XL. dierum. Si autem membrum fractum fuerit ex membris
28
magnis et tu solus operationem dictam non poteris exercere habeas so〈-〉
29
cium vsitatum qui adiuuet te. trahendo tu ex vna parte. et socius ex
30
altera: donec labia fracture elongentur ab inuicem. et postea rela〈-〉
31
xentur manus. vt nerui trahant ad se. et coniungentur partes simul.
32
et postea duc manum tuam super membrum lesum palpitando superius
33
et inferius. et ex omnibus partibus. et si inuenis ipsum bene redu-
34
ctum et planum et equale bene quidem sin autem sic ducendo manus equa〈-〉
35
bis eum. et planabis donec fuerit ad locum debitum reductum et
36
partes simul optime coequate. et post inunge eum: et ligabis ponendo
37
petias et stellas vt dictum est. Et dissolue post tres dies. et ite〈-〉
38
rum liga ordinate omnia faciendo que diximus scilicet ligare et dissolue-
39
re et inungere de tribus in tribus diebus. et hoc regimen facere de〈-〉
40
bes infirmo forti: et qui sit discretus. ita vt cognoscat suum profe〈-〉
41
ctum. et hoc sustinebit dolorem. Si vero infirmus fuerit pusillanimus et
42
debili virtutis atque timidus et indiscretus. habeas adiutores et serui〈-〉
43
tores penes te. qui sint tecum ad tenendum eum vi: ita vt cum senserit
44
dolorem non possit se vllo modo mouere nec destruere opus tuum
45
prospiciendo tamen ne inferas ei intensum dolorem. Si autem contusio facta fue〈-〉
46
rit in naso. necesse est vt facias ex coto filato formam nasi. ponen-
47
do exterius aliquid quod possit ipsam sustinere. Et extende super pe〈-〉
48
tiam cerotum factum ex gummis quod possit nasum vndique colligere
49
et circundare. et desuper pone petias plicatas plexibus plicatu〈-〉
50
ris donec habeant debitam grossitiem que petie sic duplicate pluma〈-〉
51
ceoli dicuntur. Et fac vt comprehendant nasum ex omnibus partibus. et fac vt
52
inuiscetur dictum cerotum super nasum. ponendo desuper formam coti predi〈-〉
53
ctam. que sit longitudine et breuitate et forma in omnibus sicut nasus pa〈-〉
54
tientis. Et cum mutaueris ipsum ablue primo nasum cum aque mellis. et
55
postea cerotum cum forma repone superius. Et fuerunt quidam medici
56
qui habebant pro impossibili curam fracture ossis coxe: sed ego vidi puerum
57
qui liberatus fuit de passione illa: et consolidatum fuit os eius sed non
58
sequitur ex hoc quod quilibet sic debeat liberari. eo quod nature et complexiones
59
ossium hominum sunt non omnes equales. quoniam puto quod liberatio dicti
60
pueri fuerit propter molliciem et humiditatem sui ossis. Quare non se-
61
quitur quod sic omnibus debeat euenire. Si aut ossibus superuene〈-〉
62
rit dislocatio. cura est vt facias redire membrum ad suam formam
63
naturalem et positionem: et hoc elongando os ab osse trahendo fortiter
64
et relaxando manus vt nerui trahant ossa ad se. et redeant
65
ad suum situm et locum naturalem. et postea liga sicut superius di-
66
xi. Et subtilia regimen eius. et flebotoma eum si consenserint etas.
67
virtus tempus et regio. Si non omnia ista adiuuant ad hoc. minue
68
de sauguine minus secundum quod dicte condictiones diminuuntur prout
69
tibi videbitur conuenire. et subtilia regimen tempore conue〈-〉
1
nienti et ingrossa ipsum tempore quo videbitur exigere. Et scias quod
2
omnia ista pertinent ad medicum nobilem et honoratum: sed alias ope〈-〉
3
rationes manuum dimite ministris medicorum: sicut est phle〈-〉
4
botomia et cauterium et incisio arteriarum. Et adhuc nobilio〈-〉
5
ra istis debent facere isti medicorum seruitores: sicut est incisio
6
palpebrarum: et eleuare venas que oriuntur in albedine oculorum: et
7
prosternere cataractas. Omnia hec ad dictos seruitores habent per〈-〉
8
tinere. Ad medicum autem honoratum nihil aliud pertinere dici-
9
mus: nisi vt consilium prestet solummodo ciborum medicinarum-
10
que infirmi: absque aliqua operatione manuum: quemadmodum non
11
conuenit ei facere syrupos et electuaria suis manibus: nisi
12
esset in magna necessitate. Et pater meus fuit ex istis qui tem〈-〉
13
poribus vite sue permansit sic sine aliqua operatione tali ex〈-〉
14
ercenda: quod si voluisset nihil facere sciuisset: quia non erat assue〈-〉
15
tus. Sed ego quamuis sim in animo passibilis amore artis: et
16
ex delectatione quam habui in ipsa volui hoc exercere. et primo
17
studui in addiscendo facere syrupos et electuaria. Et volui eti〈-〉
18
am per experientiam scire operationes medicinarum: et etiam
19
ingenium extractionis virtutis medicinarum et compositionis vni〈-〉
20
us cum altera. Et volui similiter scire loca ossium et composi〈-〉
21
tionem eorum adinuicem: et omnia hec scire volui: et non solum scire. sed
22
proprijs manibus exercere: et hoc cum appetitu maximo et de〈-〉
23
siderio: et semper secutus sum viam istam: quamuis sit vilis et con〈-〉
24
tempta apud medicum honoratum: quemadmodum laborato-
25
res terre in illo opere delectantur: et venatores in venando: et sic de
26
alijs similibus. Quod memoratus sum de his non feci causa
27
promouendi aliquem honoratum medicum ad exercendum pre〈-〉
28
dicta opera suis manibus. sed si fuerit necesse in ipso: vel in ali-
29
qua dignissima vel carissima persona: quod sciat facere et exerce-
30
re: et etiam ex misericordia et pietate dei alicui pauperi: sciat facere hec
31
vel aliqua leuia. Ea autem que sunt turpia et abhominabi-
32
lia et miscera[*]miscera corrupt for misera [(cf. Venice 1490/91)]: sicut est extrahere lapidem de vesica et similia non
33
tantum facere verum etiam viderer[*]viderer corrupt for videre non videtur conuenire honesto et pu-
34
ro viro. Et puto etiam quod honesto viro non liceat nec conueniat secundum
35
legem videre pudenda. Et iam hucusque diximus de his que
36
accidunt ossibus de dislocatione et fractura. Nunc autem inten-
37
dimus determinare de his que accidunt ipsis ossibus in seipsis.
38
¶ Capitulum .II. Quod est de supradictione ossis.
39
〈E〉T ingrossantur quandoque ossa in sua fuperficie ab
40
humoribus mordicatiuis: qui infunduntur in ip-
41
sis ossibus: aut a sanie grossa: que transit super ipsa
42
vnde concauantur et corroduntur et ingrossantur
43
Et cura huius est reducere ossa ad naturam suam propriam: re-
44
mouendo causam inducentem dicta nocumenta. Nocumen〈-〉
45
tum quidem grossitudinis et concauitatis remouetur cum ferro:
46
studendo postea cum medicinis in restaurando carnem do〈-〉
47
nec consolidetur: et oritur quandoque viscositas preter naturam super ossa que
48
impedit conglutinationem carnis fieri super ipsa. Et cura hu〈-〉
49
ius est cum medicinis desiccatiuis et abstersiuis fortibus do〈-〉
50
nec remoueatur dicta viscositas. et redeat membrum ad complexionem
51
et naturam suam propriam. Et de habentibus hanc proprietatem est vt
52
recipias mel dispumatum. et decoque cum succo foliorum per〈-〉
53
sici vsque ad spissitudinem: et vtere: quoniam sufficiet in hoc
54
casu. De medicinis vero que habent generare carnem di-
55
cam quando de vulneribus vniuersaliter pertractabo.
56
¶ Capitulum .III. Quod est de scissura ossis in longitudine.
57
〈E〉T accidit quod quandoque in osse fit scissura in longitudi〈-〉
58
ne. Et cura huius est leuis: et hoc fit confortando
59
membrum: vt non recipiat humiditates extrane〈-〉
60
as: que impediunt suas operationes naturales.
61
Et generatur aliquando in eadem scissura caro grossa et du〈-〉
62
ra: que consolidat dictam scissuram.
63
¶ Capitulum .IIII. Quod est de fractura ossis causa doloris.
64
〈E〉T fit quandoque quod in fortibus doloribus ossa fran〈-〉
65
guntur: et ego iam vidi rupta ossa exire: et hec fra〈-〉
66
ctura accidit causa humoris acuti infixi in loco.
67
Et quando videmus quod hoc in ossibus accidit.
68
quid ergo fieri debet in carne. Et potest etiam hec fractura fieri in os〈-〉
69
se ex vapore seu ventositate inclusa in ipso osse vel in sua con-
1
cauitate: nec hoc putandum est impossibile: quia videmus quod vasa
2
terrea quando vento suspenduntur: et ad aerem quod scinduntur ab ipsis
3
et ad te quidem pertinet cognoscere scissuras factas ab humore vel
4
a vento: et hoc quia quando videris carnem corrosam in circuitu ossis cum
5
dolore forti: et cum hoc os fractum fuerit et denigratum sci-
6
as pro certo quod est ab humore mordicatiuo et acuto forti.
7
Stude ergo in cura huius in reducendo membrum ad suam com〈-〉
8
plexionem naturalem omnibus modis quibus potes. Et hoc purgan〈-〉
9
do humorem peccantem cum medicinis laxatiuis: et resoluendo que
10
sunt resoluenda cum resolutiuis. frangendo et mitigando eorum
11
acuitates cum medicinis habentibus illam proprietatem: et hec est via
12
certa et manifesta. Ea enim que hahent[*]hahent corrupt for habent purgare hunc humorem
13
sunt purpuria: et epithimium: et aloes miscendo cum istis aliquid
14
ex folijs colloquintide et scamonee: et quia he medicine de proprie〈-〉
15
tate et natura sui habent corpori inducere angustiam et dolorem:
16
ideo studeas in remouendo et refrenando cum pistacijs si potes
17
inuenire: et si non: pone loco eorum sticados cum amigdalis dulcibus
18
mundatis. et misce cum eis. et da de ista medicina infirmo secundum
19
virtutem ipsius consideratis etiam alijs conditionibus quesitis.
20
Et fac eum bibere syrupum istum qui optimus est in frangendo et remo〈-〉
21
uendo acuitatem dicti humoris. ℞. iuiube que arabice dicuntur
22
aupnep: liquiritie mundate: viole: florum nenufaris ana .℥.I. spi〈-〉
23
ce nardi. masticis ana aureos .IIII. conquassa que sunt conquas-
24
sanda: et infunde per diem et noctem in libris .X. aque dulcis: et po-
25
stea bulliant lento igne vsque ad consumptionem medietatis. et po〈-〉
26
stea cola. Cui addes libram zuccari albi. et iterum coque vsque
27
ad spissitudinem et propina patienti omni mane de ipso .℥.II. vel
28
.IIII. cum triplo aque frigide et si sitiret multum adde plus de
29
aqua. et pone super locum cerotum nominatum agrippa quod factum
30
est cum cera et oleo rosato ita quod cera madefacta sit in aqua frigida
31
multotiens. Et postquam etiam resoluta fuerit cera in oleo rosato
32
iterum infundi debet in aqua frigida pluries donec acqui-
33
rat frigiditatem et humiditatem. et hoc modo mitigabitur acui〈-〉
34
tas egritudinis: et remouebuntur dolores: et siquis argueret et
35
diceret. nonne oleum est nociuum in apostematibus coleri〈-〉
36
cis: dicimus quod preparatio iam dicta scilicet infusionis cere et con〈-〉
37
cussionis cere in aqua dulci frigida multotiens. et postea ce-
38
re cum oleo simul: potest dictum nocumentum totaliter remoue-
39
re. Et dico quod quanto frigidior fuerit aqua. tanto magis habet
40
dictos dolores remouere. Et iam pluries probaui hoc cero〈-〉
41
tum cum est recens in combustionibus ignis. quare si confert
42
in combustione ignis. sequitur quod longe plus debeat valere in
43
egritudinibus calidis. et certe hoc experimentum est iustum. Et quia
44
hoc cerotum sic est mitigatiuum vt dictum est. ideo confortando membrum
45
habet ossa fracta ex vulnere repellere.
46
¶ Capitulum .V. Quod est de ingrossatione ossis preter naturam.
47
〈I〉Ngrossantur quandoque ossa preter naturam propter grossum
48
regimen inordinatum subito factum et non successiue.
49
Et iam audiui dici a patre meo: quod quidam[*]quidam corrupt for cuidam [(cf. Venice 1490/91)] viro
50
vidit nasci in dorso suo os ad similitudinem vnius
51
cornix quod erat minoris duriciei ossis naturalis. Et ipse pa-
52
ter meus purgauit humores grossos in ipso. et postea posuit
53
medicinas exiccatiuas super os ita quod cecidit dictum os sicut
54
cadunt cornua cerui in vere. Et mihi etiam fuit ortum os vnum
55
super dorsum. magnum mihi inferens dolorem. et purgaui me ab
56
humoribus grossis. et posui super ipsum resolutiua. ita quod reso〈-〉
57
lutum fuit pro maiori parte. et illud modicum quod remansit. non impe〈-〉
58
diuit me in aliquo in operationibus naturalibus exercendis.
59
Ergo vbicunque inueneris simile facias sicut dixi. Et cum purgas
60
istos. noli ipsos purgare solum cum virtutibus medicinarum. sed cum
61
ipsis medicinis proprijs. Et de melioribus mineris ad purgan〈-〉
62
dum os est lapis lazuli. sed magnete etiam absque dubio magnum
63
iuuamentum in hoc. sed ego ipsam non sum operatus: quia sufficit
64
mihi lapis lazuli: et ego commendo opera eius. Sed barburia re〈-〉
65
cens et epithimum cretense est de melioribus medicinis et secu-
66
rioribus in hac passione. Helleborum autem nigrum fortius est predi-
67
ctis. sed non ita tutum. Et cum volueris eum operare fac cum cautela scilicet
68
frangendo eius malitiam et siccitatem. Et de pillulis que conue-
69
niunt in hoc casu sunt iste. ℞. scemeg. bdelij: polypodij et genscit et
1
opoponacis: quoniam ista habent trahere humores grossos ex iun-
2
cturis et concatenationibus ossium: et ex omnibus membris remotis.
3
Et quamuis interiora colloquintide sint huius proprietatis: tamen est
4
fortior valde predictis. et magis periculosa: eo quia de proprieta〈-〉
5
te et natura sui habet inducere excoriationem in intestinis: et nocet:[*]nocet: corrupt for nocet [(redundant colon)] epa〈-〉
6
ti destruendo eius operationem. Et id quod habet eius acumen re-
7
mouere et malitiam eius est gumma arabica. Sed nobiles et fa〈-〉
8
mosi medici qui fuerunt ante nos preuisi optime fuerunt de gum-
9
ma arabica in remouendo nocumentum colloquintide et eius acu-
10
men: quantnm[*]quantnm corrupt for quantum in vna parte: tamen non considerauerunt nocumentum ipsius
11
in alia scilicet in angustia quam corpori prestare cognoscitur: et in
12
nocumento ipsius ad epar et cor et in corruptione eorum virtutum: quoniam
13
ad remouendum ista competunt aromatica et subtilia cum quadam
14
stipticitate: sicut est spicanardi. O quam bonum et perfectum reme-
15
dium est spicanardi: quia remouet nocumenta epatis et cordis
16
eorum virtutes confortando. Et de hoc aliqui predecessores nostri
17
medicorum minime aliquid fuerunt recordati. nisi solum ille qui
18
princeps medicorum existit: qui nobis viam preparauit in isto sche〈-〉
19
mate: dicendo nobis proprietatem spice. Alij autem medici nihil
20
de ipsa fuerunt locuti. Et fistici etiam multum conferunt in re〈-〉
21
mouendo nocumentum colloquintide: et non solum ipsius: verum
22
etiam omnium aliarum que corpori inferunt angustiam. Sed id quod proprie
23
habet nocumentum et acumen colloquintide remouere a suis qua-
24
litatibus primis sunt amigdale dulces mundate. Et siccitas ma〈-〉
25
la hellebori nigri remouetur proprie cum flore nenufaris: eo quod
26
nenufar a suis qualitatibus primis remouet acumen hellebori ni-
27
gri: et sua aromaticitate tollit angustiam et destructionem virtu〈-〉
28
tum: quam corpori potest indueere[*]indueere corrupt for inducere sui malitia. et cum hoc diminuit suam
29
superfluam laxationem. Et audiui a patre meo qui dixit quod pater
30
suus quando rediuit de partibus orientis scripsit vnam receptionem
31
vnius medicine laxatiue pro quodam rege in presentia nobilis medici:
32
qui nominabatur Auen motaraf: qui medicus honoratus postquam aspe-
33
xit scriptum. et vidit quod in illo laxatiuo posuerat nenufar. mi-
34
ratus fuit valde. et post considerationem et cogitationem placuit
35
ei multum. et gauisus est inde conmendans eum mirabiliter de illo opere
36
Et hoc ideo quia medici qui fuerant ante eum minime posuerunt reme〈-〉
37
dium aliquod ad remouendum nocumentum et maliciam quam dicta
38
medicina scilicet helleborus niger habet epati inferre. et prestare per consequens to-
39
ti corpori: qui non fecerunt sic in scamonea. quia posuerunt masticem in re-
40
mouendo violentiam et malitiam scamonee. et hoc faciunt mitigan〈-〉
41
do et refrenando angustiam. et confortando virtutes. Sed diminuti
42
fuerunt in hoc scilicet quia non posuerunt aliquid ad remouendum eius calidi〈-〉
43
tatem et siccitatem: tamen parcendum est eis de hoc defectu: quia parum po〈-〉
44
nitur de scamonea in medicinis laxatiuis. Sed de hoc sunt
45
medici reprehendendi. qui non ponunt remedia. et ea que habent an〈-〉
46
gustiam medicinarum remouere. Ego autem sum certus quod aliqui qui le〈-〉
47
gent hunc meum librum: siue sit viuus siue sit mortuus conabun〈-〉
48
tur me reprehendere in his. Quibus ta r[*]ta r corrupt for taliter dico videlicet quod fiant due me〈-〉
49
dicine. vna secundum meam voluntatem. et alia secundum suam. et videatur que illa〈-〉
50
rum melius poterit remoure angustiam et nocumenta epatis et
51
dysenteriam. et que peius: quoniam volo et desidero quod experientia me
52
iuuare debeat et saluare vel damnare tam in vita quam in morte. et
53
non solum in his. verum etiam in omnibus que dixi in isto libro: quia non
54
dubito quin multi sophiste multa possint arguere. et sua so-
55
phismata facere. Sed ego dico quod experimentum semper est libra et
56
statera iusta et equalis. quamuis sim certus quod multi sophiste
57
multa possint dicere sophismata erronea. que verisimilia esse
58
videntur. cum sint falsa. et hoc ad dialecticos et logicos solum
59
habet pertinere. et nullo modo ad medicum. Et qui talia inquirere et
60
perscrutari voluerit semper errabit. Quare dico quod experimentum
61
semper poterit verum a falso distinguere et separare. ¶ Completus
62
est hic tratactus ossium. Et nunc incipiemus determinare de egritudi〈-〉
63
nibus que sunt vniuersales toti corpori factis ex vno humore solo.
64
¶ Tractatus .VII. et est continens capitula triginta et septem
65
¶ Capitulum .I. Quod est de egritudinibus vniuersalibus que fiunt in carne et cuti
66
totius corporis sicut sunt vesice pruritus et huiusmodi.
67
〈H〉E quidem egritudines scilicet vesice et pruritus conue〈-〉
68
niunt in materia sunt enim ex eodem humo〈-〉
69
re. et differunt solum in loco: quia vesice ori〈-〉
1
untur sub cuti pruritus vero fit in exteriori parte cutis: vel
2
sub cortice exteriori: et hoc fit quando tales humores acu-
3
ti et adusti et mordicatiui in corpore generantur: quia abho-
4
minabiles et odiosi nature existunt: quare ab ipsa exterius
5
expelluntur. ¶ Et est etiam alia differentia inter vesicas et pru〈-〉
6
ritus et est hoc scilicet quod vesice sunt ex humore grosso et viscoso.
7
pruritus autem ex humore subtili et acuto generatur. Et he qui〈-〉
8
dem passiones variantur similiter in suis formis et humori-
9
bus. Et scias iterum quod ex tali materia possunt fieri aposte-
10
mata calida: et gutta rubea et apostemata que nominantur formice:
11
et potest etiam accidere inflatio totius corporis. et etiam dura
12
apostemata: que egritudines omnes ab inuicem diuersificatur[*]diuersificatur corrupt for diuersificantur. et cogno〈-〉
13
scuntur ex suis proprijs formis et accidentibus: quemadmodum
14
cognoscere debes carbunculos et cancros pessimos corrosiuos
15
Et subtiliter attendere debes in vnaquaque istarum egritudinum
16
ex quo humore quelibet generetur. et vtrum ex simplici vel com〈-〉
17
posito: quoniam si generata fuerit ex simplici forma erit simplex.
18
et si ex composito: forma composita apparebit. et secundum compositio〈-〉
19
nem humoris dictarum passionum et apostematum. forme ipsarum
20
similiter variantur. ¶ Cura autem dictarum passionum est euacu〈-〉
21
are humorem peccantem si est simplex et vnus. et est est[*]est est corrupt for si est compositus
22
similiter purgare debes secundum sui compositionem. et minime etiam
23
si tibi videbitur conuenire. et studeas cum hoc refrenare et miti〈-〉
24
gare locum si est prope vel supra aliquod membrum principale
25
quoniam si ibi colligeretur materia et si ibidem apostema aperitur:
26
posset illi membro non modicum inducere nocumentum. Et
27
attende cum tu vis mitigare vel repercutere in tali casu vt non
28
facias absque aliquo resolutiuo: eo quod repercussiua inquantum
29
sunt talia habent augmentare frigiditatem in loco illo. et frigidi〈-〉
30
tas est ad vltimum causa augmentationis doloris: et si non augmen〈-〉
31
tat non habet vltimo remouere: quare consulo resolutiua appone-
32
re cum repercussiuis et narcoticis ad remouendum dolorem et inten〈-〉
33
dere debemus sicut dicit Galienus quia vbi est dolor ibi et humo-
34
res habent decursum. et ponendo resolutiua cum repercussiuis et
35
narcoticis: tunc habebunt narcotica effectum perfectum cum adiuto〈-〉
36
rio dei. ¶ Receptio conueniens ad hac. ℞. rosarum et farine ordei
37
et fabarum et sandali ana .℥:I.[*].℥:I. corrupt for .℥.I. florum camemille et narcisci ana aureos
38
.IIII. semini lini et altee et croci ana aureum .ß. pistentur omnia: tamen quelibet per se et
39
misceantur cum aqua rosacea cui decima pars ipsius aceti sit ammixtum. et
40
emplastretur locus cum ipsis: et si humor fuerit subtilis valde subtrahere
41
acetum: et si fuerit grossus adde plus de aceto: et quia superius do〈-〉
42
cui sufficienter quomodo et qualiter debes subtiliare regimen in talibus
43
et qualiter et quibus medicinis debes purgare vnumquemque humorem:
44
ideo ad presens hoc ponere pretermitto. Cum autem apostema fuerit digestum et ma〈-〉
45
turum. tunc indiget apertione cum ferro frigido vel temperato aut cum medi〈-〉
46
cinis acutis. Cum autem in apostemate sanies incipit colligi et apparere. tunc
47
esto attentus solummodo in maturando ipsum. Que autem habent maturare
48
sunt ista scilicet farina tritici et tursi caulium elixati: quorum partes sint equa〈-〉
49
les: stercoris columbini sicci quarta pars. pistentur quelibet per se. et incor〈-〉
50
porentur simul cum decoctione crurium ct pedum arietum. vel cum butyro ve〈-〉
51
teri. Si vero patiens fortis fuerit et brunus. loco farine dicte pone
52
panem recentem de frumento. et si fuerit infans puulus[*]puulus corrupt for paruulus tempera di-
53
ctas medicinas cum iure crurium ouium. et si:[*]si: corrupt for si [(redundant colon)] fuerit iuuenis incorpora
54
cum butyro recenti. Cum autem fuerit apostema digestum et maturum: aperi
55
ipsum in loco ipsius decliui: vt facilius sanies inferius descende-
56
re et exire possit. et hoc facias cum ferro vel cum medicinis. ¶ Re〈-〉
57
ceptio apta et conueniens ad aperiendum apostemata. ℞. stercoris: co-
58
lumbini et farine tritici ana.[*]ana. corrupt for ana [ (redundant period)] partes equales pistentur et incorporen〈-〉
59
tur cum butyro. et hoc si fuerit puer paucorum annorum. et pone su〈-〉
60
per apostemata ad quantitatem vnius denarij grossi. et desuper pone
61
folia blete. et aperietur cum ista deo dante. Si vero patiens fuerit dure
62
complexionis. aut senex tunc incorpora cum sapone. et desuper pone ad quanti-
63
tatem vnius denarij grossi donet[*]donet corrupt for donec aperiatur et si fuerit infans de lacte
64
incorpora cum oleo de sciscimano vel amygdalarum dulcium et super-
65
pone vt dictum est. Si autem fuerit iuuenis. incorpora dictum medicamen
66
cum butyro decocto. et cum fuerit apertum. ablue vulnus cum aqua
67
mellis in qua decocta sit herba que dicitur viccia vel legumen. et datur
68
de ipsa ad comedendum bobus et equis: et decoquatur aqua illa deco〈-〉
69
ctionis viccie cum melle tandiu donec deueniat ad spissitudi-
1
nem mellis: et in illa intingatur tenta et ponatur in vulnere. et hoc
2
fieri debet bis in die: donec vulnus fuerit optime mundifica-
3
tum. et deinde intingatur tenta cum vnguento anacli scilicet de palma. et
4
mittatur in vulnere donec fuerit liberatus. Et hoc cura conue-
5
nit illis quibus etas et complexio fuerit temperata. Sed illi cui etas
6
fuerit senectutis: vel complexio eius sicca valde extiterit: pone
7
cum viccia ad bulliendum in aqua de radice liquiritie: et de succo ble〈-〉
8
te: demum illam decoctionem bullias cum melle vsque ad spissitu〈-〉
9
dinem: et in illam intinge tentam vt dictum est: et cum madefacta fuerit
10
tenta in illo liquore: sparge desuper aliquid de thure adusto. Si vero
11
fuerit puer et mollis complexionis: sufficit aqua dulcis decocta cum
12
melle vsque ad spissitudinem intingendo in illa tenta: et pone ipsam
13
ad profundum apostematis. Si autem complexio eius fuerit temperata et equalis
14
precipue vt ponatur tantum tenta: seu tasta intincta in vnguento al-
15
nachi id est de palma: et alia die madefacta in aqua decoctionis
16
viccie decocta cum melle vsque ad spissitudinem. Si vero fuerit
17
patiens in senio constitutus: vel dure carnis valde: pone desuper
18
tentam intinctam cum alnacbin[*]alnacbin corrupt for alnachim [(cf. below)]: aliquid de vitriolo puluerizato: quod
19
si fuerit mollis complexionis in illa etate: sufficiet vnguentum
20
alnachim.[*]alnachim(?) cf. Venice 1490/91: alnachi Sed in vesicis illis que arabice nominantur demonis. oportet
21
vt solicite attendas quis humor est ille qui dominatur. quoniam si fuerit san〈-〉
22
guis sufficit tibi minutio seu flebotomia. Si autem fuerit colera:
23
purga eum cum sero caprino coagulato cum lacte fici: ponendo in
24
vnaquaque libra ipsius quartam partem aurei vnius de scamonea
25
que arabice dicitur machamuda. et .℥.I. syrupi de mastice regen〈-〉
26
do infirmum cum ista medicina: quemadmodum dicimus et alijs medi〈-〉
27
cinis laxatiuis et ciba eum cum pane bene fermentato: et cum lactucis
28
decoctis cum pauco aceto et oleo de oliuis. Et si vis ponere
29
aliquid cum ipsis de carne hedi vel pulli facere potes. Si vero ti-
30
bi notum fuerit quod dictus humor fuerit melancholicus omnibus modis stu-
31
deas ad expellendum ipsum cum medicinis que habent illum humorem edu-
32
cere: et iam superius docui quod medicine que habent dictum humorem euacu〈-〉
33
are et purgare: sunt sicut barburia et epithimum et helleborus
34
niger: et lapis lazulli. et feci te scire etiam quod medicine que sunt ex mi-
35
neris: fortiores sunt valde illis que sunt ex vegetabilibus. et commenda〈-〉
36
ui tibi similiter lapidem lazulli in hoc casu: reprehendendo adamantem scilicet
37
calamitam propter ipsius violentiam: et sit cura tua secundum quod cognoueris de
38
grossitudine humoris: quoniam si fuerit grossus valde: propina ei di-
39
ctas medicinas cum tota sua substantia: frangendo eorum angustiam
40
et violentiam: et que hoc habent facere: iam scripsi tibi alias. Si autem di-
41
ctus humor fuerit non multum grossus: sufficiet dare solam aquam
42
calidam in qua dicte medicine fuerint infuse per noctem vnam et diem
43
et colatam et de illa dare paulatine[*]paulatine i.e. paulatiue prout tibi videbitur conueui〈-〉
44
re[*]conueuire corrupt for conuenire: consideratis et conseruatis conditionibus notis que sunt hec scilicet tempora
45
anni: complexio: etas: virtus: regio et consuetudo: et misce cum dictis
46
medicinis aliquid de delectabilibus et amicabilibus nature: sicut est
47
mel quod est delectabile nature et sapidum lingue. et amicum epati:
48
et est cibus et medicina: et his rationibus et causis ponitur in medi-
49
cinis. quia medicine mutant et alterant corpus. quare natura eas ab〈-〉
50
horret. et delectatur in rebus que mutantur et alienantur ab ipsa natura leui-
51
ter. sicut est panis et caro. et mel etiam quoniam mel non alterat et immu-
52
tat corpus sicut facit piper et cucurbita. et psilium et his similia et
53
quia mel delectabile est nature. propter hoc ab ipsis ponitur in medicinis
54
laxatiuis. et in alijs que non sunt laxatiue. Et si non reperiretur mel
55
pone loco eius aliquod dulce sicut est zucharum quod est amicum stomachi et
56
pulmonis. et vesice. et est melius melle. et Galienus nominauit ipsum scilicet
57
zucharum mel. Sed in egritudinibus in quibus colera superabundat
58
valde. caue ne des dulcia. et sufficiet syrupus de mastice si-
59
cut dixi fuperius[*]fuperius corrupt for superius. ¶ Receptio conueniens huic passioni. ℞. bar〈-〉
60
burie recentis. epithimi. liquiritie. passularum enucleatarum. vio〈-〉
61
larum ana .℥. vna lapidis lazulli quarta pars .℥.I. hellebori ni〈-〉
62
gri et foliorum colloquintide ana aureos .II. que sunt conquassanda
63
conquassa. et que sunt pistanda pistentur. et infundantur per noctem
64
vnam in feruenti aqua. et postea manibus fricentur et stringantur et
65
colentur fortiter exprimendo. et in .℥.VIII. istius aque pone de sy〈-〉
66
rupo masticino et nenufaris et pomorum ana .℥.II. et de sca〈-〉
67
monea octauam partem aurei vnius et propina ei ad bibendum. Si
68
vero sufficienter non purgaretur adde de dicta aqua .℥.I. et .ß.
69
cum .℥.ß. dictorum syruporum. regendo eum sicut dictum est isi[*]isi corrupt for in alijs
1
laxatiuis. Si vero dictus humor fuerit grossus in vltima
2
grossicie. non sufficiet dare infusionem dietarum medicinarum so〈-〉
3
lum. immo conuenit exhibere medicinas cum sua totalita〈-〉
4
te. ¶ Receptio apta ad hoc. ℞. lapidis lazulli. barburie.
5
et epithimi: et succi liquiritie ana aureos .II. hellebori nigri et
6
amygdalarum excorticatarum ana aureum .I. et .ß. bdelij et sticados
7
ana partes tres aurei .I. foliorum colloquintide quartam partem aurei
8
.I. pistentur omnia et incidantur folie[*]folie corrupt for folia colloquintide. et misceantur cum
9
amygdalis excorticatis pistatis. et cum quarta parte gumme ara〈-〉
10
bice que arabice dicitur cathira. madefaciendo omnia predicta cum
11
oleo rosaceo et cum syrupo squinzabin. et cum syrupo liquiritie simul
12
mixtis informando magdaleonem. et recipiantur de isto aurei .V. cum
13
aqua calida postquam cognoueris patientis virtutem esse sufficien-
14
tem. Et si non plenarie purgaretur dabis ei de eodem medica-
15
mine aureus .I. et cum fuerit purgatus perfecte cibabis eum cum galli-
16
na decocta in tasfea vel carne hedi. Et quamuis superius dixe〈-〉
17
rim quod iste humor propter sui grossitudinem acuitatem et maliciam
18
non sit purgandus in vna vice. adhuc tibi reitero quod est edu-
19
cendus in pluribus vicibus: ponendo spacium inter vnam purgatio〈-〉
20
nem et aliam ad minus tot dies quot sellas assellauit infirmus
21
Si autem dictus humor grossus fuerit vehementer quasi in grossi-
22
tie vltima: et non fueris certus quod sit melancholicus omnino dabis de
23
hoc supradicto medicamine cum substantia sicut dictum est: ad〈-〉
24
dendo de cartamo. et semine vrtice quantum scriptum est de barbu〈-〉
25
ria. Cognoscendo certissime quod flegma quando in vltima gros〈-〉
26
sitie reperitur sequitur vestigium melancholie. et regitur illo modo.
27
¶ Si vero dicta passio fuerit ex alijs speciebus flegmatis que non fuerint
28
in tanta grossicie: purgabis eum cum cartamo et semine vrtice et
29
his similibus. Et si patiens fuerit multum flegmaticus adde ali〈-〉
30
quid de colloquintida. ¶ Receptio apta ad hoc. ℞. seminis carta〈-〉
31
mi et vrtice ana aureos .X. violarum et liquiritie ana aureos .V. thumei.
32
aureos .II. hysopi aureum medium conquassentur omnia et infundantur per noctem
33
vnam in aqua feruenti valde et colentur fricando et fortiter expri-
34
mendo. et de ista colatura recipiantur .℥.V. et syrupi masticis et
35
squinzabin ana .℥.I. et grana hordei .II. de tarasca excorticata et
36
pistata: quod si non suffienter purgauerit: adde de dicta infusione
37
.℥. mediam cum vncia media de dictis syrupis: et regatur si〈-〉
38
cut dictum est in alijs laxatiuis.
39
¶ Capitulum .II. [*].II. The number of the chapter is missing in the edition Venice 1490/91, which therefore counts 36 instead of 37 chapters for this book.Quod est de pruritu in particulari.
40
〈I〉N pruritu necesse est tibi vt prouideas si causa sit cole〈-〉
41
rica: quod si fuerit sufficit purgatio cum sero caprino:
42
et si manifestum tibi fuerit quod sit ex acuitate sanguinis
43
fac minutionem. et regimen eius sit lactuca decocta
44
cum aceto et oleo aut caro hedi. Sed dico quod caro galline longe
45
est melior in hoc casu carne hedi. Quod si sciueris certissime quod
46
dicta passio procedat ab humore adusto: et illud quidem pro certo scitur
47
quando locus in quo fiunt reliquit vestigium nigrum. Et hoc scies etiam ex alijs
48
accidentibus. videlicet vtrum cito digeratur vel non: et ex forti vel non forti
49
mordicatione et acuitate. et etiam si in gratando vel fricando magnam
50
sentit delectationem vel non. Quod si magnam sentit delectationem pe〈-〉
51
ior est omnibus in inquietudine et tedio: quia est ex colera. Et pruritus qui citius
52
digeritur est ex sanguine. et maiorem in corpore opprimet locum. Et qui
53
fit ex humore adusto difficilius digeritur alijs humoribus. Sed si
54
dictus humor fuerit ex melancholia. propina ei ad bibendum ius galli ve-
55
teris conquassando ossa eius et frangendo ipsa ante decoctionem. et pone
56
tertiam partem ponderis ipsius galli de barburia recenti. et coquantur simul
57
tandiu donec dissoluantur ossa et caro. et postea frica manibus et co〈-〉
58
letur fortitur exprimendo. et de isto iure da ei ad bibendum .℥.VI. Et
59
cum fuerit purgatus rege eum sicut dictum est in alijs laxatiuis. Quod si fue〈-〉
60
rit dicta passio ex humore flegmatico grosso valde. et hoc scies quia sca-
61
bies erit maior. dabis etiam ei de isto iure sicut dictum est. Si autem pru〈-〉
62
ritus dictus subtilis et siccus fuerit. sufficit ei regimen ordinatum: si-
63
cut est dare ei lactucas decoctas cum aceto. et carnes hedorum et
64
gallinarum et similium. et inunge eum cum oleo rosaceo ponendo
65
in vna quaque .℥. olei rosacei aureum .I. de alchitran subtili.
66
¶ Capitulum .III. Quod est de variolis. et morbillis.
67
〈E〉T accidunt quidem in hominibus variole et morbilli
68
ita generaliter quod pauci vel nulli reperiuntur quibus ne eueniant
69
et matura harum passionum est sanguis corruptus et malus
1
menstrualis ex quo embyro in vtero matris per vmbilicum nutri〈-〉
2
tur et augmentatur. Cum autem post natiuitatem natus incipit inualesce〈-〉
3
re et fortificari natura confortata expellit hunc humorem malum et cor-
4
ruptum ad exteriora: et cum mouetur natura ad hanc expulsionem facien〈-〉
5
dam excitatur pro maiori parte febris valida. et aliquando cum ea fit
6
alienatio. et differentia que est inter variolas et morbillos est quia
7
variole gcnerantur[*]gcnerantur corrupt for generantur ex humore magis grosso. et morbilli ex sub〈-〉
8
ili[*]subili corrupt for subtili sicco procreantur: et prohibitum a medicis est dare in mor-
9
billis medicinam laxatiuam ne humores inficiantur et ad veneno〈-〉
10
sitatem conuertantur: et prohibent etiam dare carnes et alia cibaria his
11
similia. Sed precipiunt in hac passione dare lentes decoctas in
12
aceto tantummodo. Ego vero bene consentio cum his etiam lactucas decoctas
13
cum aceto: et medullas citrulli et angurie. et ad bibendum aquam
14
ordei et angurie. et etiam in cibo da eis cucurbitam valde co-
15
ctam. et cum sim assuetus sic agere possum me multum collaudare
16
et nunquam volui dare istis syrupos ailquos[*]ailquos corrupt for aliquos dulces ne augu-
17
rio timendo propter dulcedinem ne conuertantur ad coleram. Et scias quod
18
variole frequenter accidunt in oculis. et sunt causa perditionis vi-
19
sus. quare a principio studere debes proijcere in oculis eorum
20
aquam rosaceam in cuius .℥.II. sit infusum aure. .II. sumachiorum. et di-
21
stillabis ex ipsa in oculis pluribus vicibus in die. et euadet
22
et preseruabitur ab illo periculo et nocumento cum adiutorio dei
23
et pauci sunt qui perfecte sciant regere hos patientes. quoniam dant
24
eis dulcia. et illud quod cogitant stulti vulgare scilicet quod quando consu〈-〉
25
lunt dare in morbillis et variolis mel et pisces salsos pro sa〈-〉
26
lute eorum dico quod est mirabile valde quod non moriuntur. Sed ge-
27
neraliter dico quod qui recipiunt eonsilium[*]eonsilium corrupt for consilium ab istis vulgaribus stul〈-〉
28
tis et euadunt a morte. pro certo hoc non est nisi quia nundum
29
venit hora et terminus sui finis: quoniam pro angustia et labore et
30
augmentatione et fortitudine egritudinis absque dubio pe-
31
rire deberent. Ego fui vnus ex illis qui cecidi in illo errore:
32
quia cum essem paruus habui variolas: et pater meus non erat
33
mecum: et consilio quorundam cepi mel: et ex illa angustia et labo〈-〉
34
re et foititudine egritudinis quam habui mirum fuit quod euasi:
35
sed semper in toto tempore vite mee fui memoratus de melle. et
36
omnino cauendum est ne vngantur cum narcoticis aliquibus. Sed
37
est optimum inungere eos cum medulla ossium boum vel ceruo-
38
rum. Causa autem et materia morbillorum est humor calidus et siccus
39
procreatus a sanguine menstruali in vtero matris ex quo nu〈-〉
40
tritur embryo: quare elongandi sunt omnino tales ab omnibus dul〈-〉
41
cibus: et ab omnibus speciebus carnium. sed regendi sunt in omnibus:
42
sicut habentes variolas: et inungantur tantummodo qui indigent
43
vnctione cum medullis predictis.
44
¶ Capitulum .IIII. Quod est de morphea alba que non rubescit propter
45
fricationem nec aliqua alia causa.
46
〈E〉T oritur in capite aliquando morphea alba lucida
47
que cum fricatur non rubescit. et si vlceratur non eijcit san〈-〉
48
guinem. et causa huius est debilitas virtutis muta〈-〉
49
tiue epatis ex qua corrumpitur mutatio in alijs
50
membris illa de causa: et potest etiam accidere hec passio ex fre-
51
quenti et forti et inordinato motu alicuius de loco ad locum
52
et hec species cum accidit est incurabilis.
53
¶ Capitulum .V. Quod est de morphea alba que rubescit ex fricatione
54
〈E〉T hec est alia species morphee albe que generatur ex
55
debilitate virtutis mutatiue membrorum corporis
56
quoniam quando nutrimentum aduenit eis non sufficien〈-〉
57
tia permutare ipsum in colore debito sicut decet.
58
Et cura huius est calefacere membra fricando ipsa fricatio-
59
ne forti: et inungere ea similiter cum vnctionibus calidis et incisiuis
60
et apertiuis: et summa intentio tua sit in confortando epar cum re〈-〉
61
bus aromaticis confortantibus ipsum et cum aperitiuis ha〈-〉
62
bentibus analiquantulam[*]analiquantulam corrupt for aliquantulam amaritudinem. et vtatur patiens his
63
que habent epar impinguare: et que habent digestiuam conforta〈-〉
64
re. ¶ Receptio ad hoc. R.[*]R. i.e. ℞. hireos. radicis feniculi masti-
65
cis spice: squinanti assariana aureos .III. liquritie mundate ad
66
pondus omnium. que sunt conquassanda conquassentur: et infundan〈-〉
67
tur in quarta parte vnius quintarij aque dulcis per noctem
68
vnam: et mane bulliantur lento igne vsque ad ad[*]ad ad corrupt for ad consumptionem me〈-〉
69
dietatis et colentur. et in colatura illa pone syrupum de citris:
1
et syrupum feniculi et malorum granatorum ana libras .II. et bulli〈-〉
2
antur simul vsque ad consumptionem decoctionis: et propina ei omni
3
mane de isto sirupo .℥.II. cum .℥.V. aque. Et cum aureis .IIII. zuccari rosati
4
et pone super locum morfee hoc emplastrum. ℞. rubee tinctoris
5
farine lupinorum ana partem vnam: centauree minoris par-
6
tem mediam. seminis lini octauam partis vnius: pistetur quelibet res per
7
se. et incorporentur simul cum aceto. et pone super locum morfee
8
cum folijs vitis recentis vel similium. et cum exiccatur muta illum
9
et si fuerit delicatus pone medietatem aque et medietatem ace〈-〉
10
ti. Et regimen eius sint turtures preparate et valde decocte
11
in tasfea et aues parue nemoris et pulli et pulle assati.
12
¶ Capitulum .VI.[*].VI. cf. Venice 1490/91: .V. Quod est de morphea nigra.
13
〈M〉Orfea quidem nigra est macula nigra congregata
14
in cuti corporis. Et causa huius est humor adu〈-〉
15
stus inuiscatus et retentus in membris: qui qui-
16
dem a natura extra pulsus est per sudorem: et acci〈-〉
17
dit etiam hec egritudo quando aliquis balneatur et non fri〈-〉
18
catur cutis eius exterius cum aliquibus abstersiuis et mundi〈-〉
19
ficatiuis: sicut sunt ista: pulpa melonum. aut eorum semina:
20
vel mel. aut zuccarum vel eorum similium. et cum retinetur
21
hec fuperfluitas in cuti vel sub cuti generatur morfea nigra
22
Et curatur hec passio cum emplastro dicto in morfea alba
23
et cum regimine in eadem dicto. et cibentur cum pullis pre-
24
paratis in tasfea. quoniam est cibus commendatus in eis. et tur〈-〉
25
tures. et carnes hedi etiam competunt in hac egritudine. Et
26
oleum istorum sit oleum amigdalarum dulcium: et aues parue nemoris sunt
27
conuenientes etiam. et abstineat se omnino ab oliuis et caulibus. et
28
ab omnibus generantibus melancholiam. et in summa dico quod sit con-
29
tentus cibis predictis et similibus illis.
30
¶ Capitulum .VII. Quod est de granulis paruis que acci-
31
dunt in corpore toto.
32
〈E〉T generantur aliquando in corpore hominis granula par-
33
ua multa rubei coloris que arabice dicuntur alchalam.
34
Et exeunt hec granula ex orificijs venarum capillarium
35
et causa horum est exuberantia sanguinis acuti qui exit
36
ex orificijs paruarum venarum et subtilium et adheret ibi. et scias
37
quod quilibet sanguis cum exit ex sua vena mutat colorem et de-
38
nigratur. et hoc plurimum accidit ex negligentia minutionis.
39
Quare in cura incipiendum est a minutione dextri brachij tra〈-〉
40
hendo de sanguine secundum quod tibi videbitur conuenire. quoniam conuenit
41
etiam acuitati sanguinis. Et fac ei hunc syrupum ad rectifican-
42
dum suam complexionem. ℞. liquiritie et iuiube ana .℥.IIII. capillorum
43
veneris et femina[*]femina corrupt for semina cncurbite[*]cncurbite corrupt for cucurbite et angurie ana .℥.II. violarum et se〈-〉
44
besten ana .℥.I. conquassa que sunt conquassanda et infunde etiam in
45
.XXIIII. libris aque per noctem vnam. et in mane bulliant lento igne vsque
46
ad consumptionem medietatis et colentur. et in illa colatura ponan〈-〉
47
tur .X. libre zuccari et mellis et tmaraindorum[*]tmaraindorum corrupt for tamarindorum ana libra .ß. aque ro-
48
sacee libra .I. et bulliant iterum vsque ad decoctionem syrupi. et de
49
isto syrupo propinetur patienti omni mane .℥.II. cum .℥.VI. aque. Et
50
regimen eius sit panis bene fermentatus cum gallina decocta
51
cum cucurbitis. vel portulacis.
52
¶ Capitulum .VIII. Quod est de vesicis duris que arabice
53
dicuntur alcella id est petrose.
54
〈E〉T oriuntur aliquando in corpore vesice dure que
55
generantur ex humore flegmatico frigido et grosso
56
valde: et ideo sunt absque dolore et sanie: parue qui〈-〉
57
dem sunt leuioris curationis magnis. Et cura ha〈-〉
58
rum est subtiliare regimen valde: et dare ei syrupum incisi-
59
uum et subtiliatiuum flegmatis et aperitiuum oppilationis
60
sicut est syrupus squinzabin eompositum[*]eompositum corrupt for compositum de melle. et postea eua〈-〉
61
cua corpus cum medicinis trahentibus illum humorem. desuper
62
pone emplastrum factum ex armoniaco et aceto. Quia si dicte
63
vesice fuerint magne cura erit difficilis valde. et possent in
64
tali loco superuenire quod non possunt cum operatione manu〈-〉
65
um eradicari. quod si sunt in loco apto et conuenienti ad eradi-
66
candum: consuetudo magistrorum est scindere cutim et ipsas
67
extra euellere et extirpare. Et est possibile quod he vesice primo
68
oriuntur parue: demum procedente tempore crescunt et aug-
69
mentantur valde: et nutriuntur ex nutrimento adueniente eis
1
sibi apto et simili: et specialiter quando infirmus comedit pi-
2
sces et panem azimum et frigidum lac et horum simile: quo-
3
niam talia cibaria procreant istam passionem et expertus sum
4
in paruis ponere emplastrum de narcis .I. de narancis pistatis et
5
malaxatis[*]narcis id est de narancis pistatis et malaxatis cf. Venice 1490/91: nargissis pistatum et malaxatum cum aqua: quia optime remouentur in eo et probaui etiam
6
dare omni die aureum .I. ieiuno stomacho de medulla seminum eius
7
ad comedendum: quod liberantur inde: et confert etiam empla-
8
strare ipsas cum charsscasiua id est panicald. Et aliquando he ve〈-〉
9
sice generantur in iuncturis et sunt absque punctione: que ab an-
10
tiquis nominantur pustule iuncturarum: et fiunt ex humore grosso
11
inuiscato in locis illis: qui a frigore exteriori induratur. Et quam-
12
uis a medicis nostris plura medicamina sint rememorata.
13
Ego tamen magis comendo ceteris medicaminibus. semina di-
14
cta de nargis[*]nargis (also Venice 1490/91) cf. above narcis comesta et emplastrata.
15
¶ Capitulum .IX. Quod est de verucis et porris
16
〈E〉T generantur aliquando in corpore veruce seu porri
17
quorum species sunt multe: quia et eis[*]et eis corrupt for ex eis sunt que fiunt
18
ex sanguine grosso: et sunt de genere granulorum
19
paruorum que arabice dicuntur alchalim: et de eis
20
parum superius fecimus mentionem. Et cura eadem existit: et ali〈-〉
21
que sunt sicce valde: et eminent exterius multum: et iste generan〈-〉
22
tur ex flegmate grossissimo terrestri et frigido: et cura harum
23
est specialiter purgare illum humorem. ¶ Et hoc optime fit
24
cum isto medicamine. ℞. aloes. agari.[*]agari (also Venice 1490/91) i.e. agarici barburie id est polypodij
25
recentis: medulle carthami seminis vrtice succi liquiritie: in-
26
terioris colloquintide ana pondus granorum ordei .II. succi cu-
27
cumeris asinini vel succi foliorum eius pondus grani vnius
28
et dimidij ordei: pistentur quelibet per se preter colloquintida: que
29
incidenda est cum forficibus minutim: et incorpora simul omnia cum
30
oleo de sereg: et cum aureo .I. grani fisticorum vel amigdalarum dul〈-〉
31
cium: et tantundem de gumma arabica. et confice totum simul cum sy〈-〉
32
rupo de squinzabin: et propina infirmo de ista confectione pondus
33
.IIII. aureorum post custodiam ipsius aliquorum dierum: et si non purga-
34
retur sufficienter. adde aliquid de residuo cum aqua calida: regendo
35
eum sicut in alijs laxatiuis: et hoc medicamen confert regendo eum
36
cum regimine ordinatum scilicet cum pane bene fermentato et pullis et
37
gallinis in tasfea: et pone super verucas aliquid de carobis hu-
38
midis pistatis donec cadant. et de eis etiam que faciunt eas ca〈-〉
39
dere est oleum quod remanet seu quod eliquatur a caseo veteri et
40
antiquo retento in vegetibus. istud enim desiccat eas absque
41
dubio. et facit eas citissime cadere. et hoc etiam facit oleum
42
de frumento. et oleum lupinorum similiter. Et adhuc alia spe-
43
cies porrorum qui profundati sunt in carne multum. et eminent
44
eiam exterius et nominantur porri profundati. Et cura est eadem
45
predictorum scilicet cum regimine et purgatione. sed indigent cum
46
hoc eradicatione cum manu.
47
¶ Capitulum .X. quod est de tineositate.
48
〈H〉Ec quidem passio generatur in corpore ex humo-
49
re sicco et grosso sicut fiunt porri et veruee[*]veruee corrupt for veruce. preter
50
ter[*]preterter corrupt for preter quod siccitas huius humoris: non est tanta quanta
51
est siccitas que facit poros. Et confert valde in hac
52
egritudine laxatiuum nominatum in porris. et pone desuper habal〈-〉
53
zabar malaxatum cum aqua: curatur idem. Et confert etiam inunctio
54
cum oleo de frumento vel cum aliquo ex alijs dictis in ve-
55
rucis. ¶ Et dicitur quod hec egritudo etiam generatur ex comestio〈-〉
56
ne lacertarum. et tunc confert valde sumere de tyriaca magna
57
a qnarta[*]qnarta corrupt for quarta parte aurei .I. vsque ad aureum .ß. ieiuno stomacho cum aqua tepi-
58
da: et non comedat postea vsquequo transeant hore .VIII. Et pro-
59
prietas lacerte est quod si quis comederit eam vel biberit ex aqua
60
in qua fuerit mortua: magnum corpori infert nocumentum. ¶ Et
61
mihi cum essem in marestrane[*]marestrane(?) cf. Venice 1553: marastran id est in hospitali accidit hoc scilicet quod
62
in aqua quam bibebam percipiebam horribilem odorem. et omni die mi-
63
hi videbatur multiplicari quare ordinaui et feci hominem intrare
64
puteum ad videndum quid hoc esse posset. credens quod aliqua repti-
65
lia intus cecidissent et ille quesitor inuenit lacertas mnltas[*]mnltas corrupt for multas mor〈-〉
66
tuas: pars quarum erat dissoluta et pars non. vnde timens ne inde pos〈-〉
67
sem habere nocumentum. incepi bibere de tyriaca. et recepi de ea
68
pluribus vicibus. et sic euasi a nocumento gratia dei. Et post lon〈-〉
69
gum tempus orta fuit mihi pustula ad modum granule super punctam
1
nas. ¶ Et ego desuper posui de tyriaca: eo quia cognoui quod
2
illud erat ex humore venenoso a natura ex pulso[*]ex pulso corrupt for expulso. qui quidem hu-
3
mor generatus fuit ab aliqua lacertarum predicta.
4
¶ Capitulum .XI. Quod est de corruptione et excoriatione cutis.
5
〈E〉T oritur aliquando hec passio in corpore. et hec fit ex abun〈-〉
6
dantia humoris melancholici mali multiplicati in corpo-
7
re: qui a natura exterius expellitur ad cutem. quare virtus
8
nutritiua cutis ex toto corrumpitur: et ideo non nutritur.
9
et cum natura conetur ipsium exterius expellere et non potest: excoriatur
10
cutis et depilatur: et hic humor est malus valde: sed tamen est pro bo〈-〉
11
no: quia exterius est expulsus. Et cura huius est mundare cor-
12
pus ab isto humore malo melancholico cum rebus prescriptis que
13
habent istum humorem educere scilicet cum barburia epithimo lapide
14
lazuli helleboro nigro et similibus et de .V. in .V. diebus da ei
15
aureum .ß. de tyriaca cum .℥.I. de syrupo de liquiritia et ter tanto
16
de aqua: et tardet comestionem vsque ad .VIII. horas et postea co-
17
medat panem bene fermentatum in brodio galline facta in tas〈-〉
18
fea: et bibat de brodio galline multum. et epithima cutim cum
19
seminibus melonis excorticatis et flore camemille quorum
20
partes sint equales pistatis et malaxatis cum aqua dulce: et tene
21
desuper omni die mutando ipsum.
22
¶ Capitulum .XII. Quod est de lepra.
23
〈E〉T oritur aliquando hic cancer pessimus in corporibus ho〈-〉
24
minum scilicet lepra. et hoc est manifestum quia est maxima egri〈-〉
25
tudo: et pro maiori parte accidit propter vicinitatem et contractio〈-〉
26
nem more cum ipsis leprosis: et fit etiam propter comestionem ciborum destru〈-〉
27
entium complexionem: et quando hec egritudo inualescit et superexcedit: est dif〈-〉
28
ficilis curationis valde: tamen si spasmus non affuerit vel superuene〈-〉
29
rit in aliquo membro possibilis est cura eius. Quare intentio prima
30
quam habere debes in curatione huius passionis est in aperiendo
31
oppilationes splenis: et hoc cum corticibus radicis tamaricis. et cor〈-〉
32
ticibus radicis capparis: et pone cum eis de liquiritia et passulis ad
33
frangendum eorum acuitatem. ¶ Receptio apta huic passioni. ℞.
34
corticis radicis tamaricis: et squinanti ana .℥.I. polij montani
35
quod dicitur arabice iahada. et camemille ana partes tres .℥.I. men〈-〉
36
tastri et asare bachare: menthe ana .℥.ß. centauree minoris quar〈-〉
37
ta pars .℥.I. que sunt conquassanda conquassentur et infundantur in .X. libris
38
aque per nocte vnam cum tanta liquiritia quantum omnia predicta: et mane bul-
39
liant lento igne vsque ad consumptionem tertie partis. et colentur. et cum
40
illa colatura ponantur libre .II. zuccari. et bulliantur simul vsque ad spis〈-〉
41
situdinem: et de isto sirupo bibat patiens quolibet mane .℥.II.
42
cum aqua calida: et regimen eius sit panis bene fermentatus: et galline
43
preparate in tasfea: et loco olei olinarum ponantur oleum amigdarum[*]amigdarum corrupt for amigdalarum
44
dulcium: et postea purga humorem melancholicum dando ei medici-
45
nas euacuantes melancholiam cum tota sua substantia: sicut iam dixi tibi: si-
46
cut est polypodium et epithimum et elleborum nigrum. et horum similia.
47
¶ Receptio ad hec. ℞. agarici polypodij recentis lapidis
48
lazuli ana aureos .II. ellebori nigri aureum .I. foliorum colloquintide quar〈-〉
49
ta pars aurei .I. scamonee octaua pars aurei .I. incidatur colloquintida
50
cum forficibus minutissime et misceantur omnia cum puluere dragan〈-〉
51
torum et fisticis et amigdalis pistatis ana aur. .I. et cum omnia fuerint
52
optime pistata incorporentur cum sirupo de corticibus citrorum et squin〈-〉
53
zabin et dosis huius medicaminis sit aurei .VI. cum aqua calida: et si
54
non sufficeret addatur de predicta aureus .I. et rege eum sicut dictum est in
55
alijs laxatiuis: et est necesse in hac medicina vt ponatur spacium
56
inter assumptionem vnius medicine et alterius pro qualibet sella du〈-〉
57
os dies: et in hieme in omnibus octo diebus fac preparare serpentem
58
vnum pinguem feminam et decoctam in tasfea postquam amputatum fue-
59
rit ei caput et cauda sicut decet. preparetur autem sic incidatur a capi-
60
te et cauda per .IIII. digitos: excorietur et intrinsecus emundetur: et ab〈-〉
61
luatur. et bene bulliatur in aqua cum sale et aneto bis. postea deco-
62
quatur in tasfea et madefaciat panem suum in iure illo: et bibat de
63
illo: et non comedat postea aliquod aliud donec cibus ille sit dige〈-〉
64
stus. In alijs autem diebus comedat gallinas in tasfea: et bibat
65
brodium ipsarum frequenter: quoniam illud brodium est eis medicina sub〈-〉
66
limis et melior omnibus. Octo diebus bibat aureos .VI. tyriace ma〈-〉
67
gne. Et id quod melius est eis faciendo que diximus est vt magnifice
68
se custodiat a contrarijs et assuescat brodium gallinarum quantum potest.
69
¶ Capitulum .XIII. Quod est de cadar[*]cadar cf. Venice 1490/91: caldar et de felleg.[*]felleg cf. Venice 1490/91: fellegthadar
1
〈C〉Adar. est difficultas vel priuatio sensus vel mo-
2
tus: vel amborum simul: quando est in aliquo membro sin〈-〉
3
gulari: felleg vero est que fit in vna medietate totius
4
corporis et latine dicitur paralysis. Et accidit propter
5
hanc egritudinem hominibus quod non possunt partem memborum[*]memborum corrupt for membrorum mouere:
6
vel in eis sensibile percipere: vel sentire et aliquando in eisdem in eadem
7
parte simul sensus et motus totaliter annihilantur et priuantur. Et
8
sarraceni consueuerunt vocare vnamquamque istarum passionum in lingua
9
sua alchadar et affeleg. Et quando hec egritudo fixa est in aliquo
10
membro ita quod omnino caret sensu et motu vocant eam relaxationem
11
et illi etiam qui vocant priuationem sensus relaxationem: non dicunt men-
12
dacium: sed vocant eam nomine non assueto. Et iam memorati fuimus de
13
causis alchadar in egritudinibus capitis. Sed quare aliquibus pri〈-〉
14
uantur sensus tantum: et aliquibus motus tantum et quibusdam motus et sensus
15
simul nondum explanaui. Quare a me audias et intelligas que
16
dicantur super hoc. Scitum est et cognitum quod fons et origo motus vo〈-〉
17
luntarij procedit a cerebro: et scitum est etiam quod fons sensus procedit
18
a cerebro: et cerebrum voluntate dei mittit sensum et motum omnibus
19
membris propinquis sibi per vias paruas scilicet paruos neruos: et mittit
20
etiam cerebrum sensum et motum membris per vnam viam magnam scilicet per nu〈-〉
21
cham: et ipsa mittit postea alijs membris sensum et motum per vias par〈-〉
22
uas precepto dei: et nerui illi qui sunt molles procedentes a cerebro
23
vel a nucha: illi sunt qui ferunt sensum: et illi qui duri existunt prestant
24
motum: et putauerunt aliqui medici quod eadem causa sit nocumenti sen〈-〉
25
sus et motus et quod ab eadem causa procedat: quia crediderunt quod in vno
26
eodem neruo sit pars dura et mollis: et sensus secundum eos procedit a par〈-〉
27
te molli. et motus a dura. Sed hoc est manifeste falsum: quia vi-
28
demus multotiens quod in aliquo membro deficit vel aufetur seusus[*]seusus corrupt for sensus
29
et remanet in eo motus. ergo verum est id quod dicit Galienus scilicet quia
30
uerui[*]uerui corrupt for nerui ferentes sensum sunt diuisi et per se a neruis inducentibus
31
motum: et differentia que est inter species neruorum sensus et species ner-
32
uorum motus non est occulta: quoniam si hec passio fuerit in cerebro
33
lesio et nocumentum sensus et motus percipietur: et erit in corpore
34
toto: et si fuerit in vna medietatum cerebri: erit priuatio sensus
35
et motus: et aut difficultas eorundem in eadem parte corporis in qua
36
fuerit nocumentum in cerebro: et si fuerit lesio vel nocumentum
37
in aliqua parte nuche: perciperetur lesio et nocumentum in illa parte cor〈-〉
38
poris vel in illis membris in quibus illi nerui tendunt et vadunt
39
siue fuerint sensibiles vel motiui. videlicet si impedimentum fuerit in mo〈-〉
40
tiuis lesio percipietur in motu: et si in sensibilibus erit in sensu:
41
tamen nota quod etiam in neruis sensibilibus est aliquis motus: et in mo-
42
tiuis similiter aliquis sensus semper reperitur. Uerum tamen in motiuis predominatur
43
motus valde: et in sensibilibus sensus: et causa quare nerui sen〈-〉
44
sus sunt molles et motus duri est manifesta: quamuis ambe species
45
scilicet motiuorum et sensibilium procedant a cerebro vel a nucha. Scias
46
itaque quod maior pars neruorum sensibilium sicut qui sparguntur et ten-
47
dunt vsque ad exteriora corporis: et maior pars motiuorum sunt qui pro〈-〉
48
fundantur in interiora corporis. et ob hoc certissime in cuti que to〈-〉
49
tum corpus circundat manifestatur sensibilitas plus quam in ceteris
50
membris et maxime in cuti vole manus:[*]vole manus cf. Venice 1490/91: volemanus adhuc magis in cuti que
51
est in extremitatibus digitorum manus: et specialiter in illa que est in
52
extremitate indicis vel medij. quoniam ibi maior temperies et ma-
53
gis equalis quam in alijs locis omnibus esse reperitur. Et propter hoc sen〈-〉
54
sus illic certius et subtilius percipitur et manifestatur. Et propter hoc
55
sensibilitas sensus que est in exterioribus corporis: et maxime que est in
56
etremitatibus[*]etremitatibus corrupt for extremitatibus digitorum manus et precipue in indice vel medio magis
57
ceteris comendatur et laudatur: et deus sublimis illic posuit sen-
58
sibilitatem certiorem. propter vtilitatem et custodiam animalis. Et scias
59
quod quelibet difficultas sensus vel motus: aut priuatio alicuius isto〈-〉
60
rum in arabico nominatur feleg. et cum ipedimentum[*]ipedimentum corrupt for impedimentum vel priuatio sensus
61
vel motus fuerit in aliquo membro singulari. sed non in toto
62
corpore. arabice tunc dicitur cadar. et quando figitur in vno loco vel in
63
vna parte corporis tantum dicitur relaxatio. Sed quando impedimentum vel pri-
64
uatio sensus vel motus fuerit in vna medietatum totius cor-
65
poris tunc proprie nominatur feleg. Et nota quod causa egritudinis delcha〈-〉
66
dar aut delfeleg. est frigiditas complexionis que dominatur in aliqua parte
67
cerebri vel in toto. et quando in toto predominatur valde tunc mors in
68
instanti existit propter priuationem anhelitus: quod si non multum abun〈-〉
69
dauerit frigiditas ista toto corpore cerebri: tunc solum difficultas
1
vel nocumentum sensus vel motus vel amborum simul percipiet
2
in corpore toto. quod si dicta frigiditas vel nocumentum fuerit in ali〈-〉
3
quo neruorum procedentium a cerebro vel a nucha et fuerit sub spon〈-〉
4
dili ita quod lesio aliqua non sit in neruo qui.[*]qui. corrupt for qui [(redundant period)] mouet pectus. tunc vi〈-〉
5
uere potest illud animal quamuis egritudo magna existat. eo quia inde
6
non priuatur anhelitus quod si lesio fuerit in neruo illo vel in illis
7
qui mouent pectus. tunc priuatur anhelitus et moritur patiens suf〈-〉
8
focatus et incontinenti. Si aut priuatur sensus vel motus in aliquo
9
membro singulari tunc intentio tua sit in ponendo curam in illo lo〈-〉
10
co vnde prouenit egritudo. Et hec scies ex accidentibus et signis. vi〈-〉
11
delicet si causa fuerit ex mala complexione frigida cum materia vel sine
12
materia que infrigidant neruum: tunc proueniet nocumentum in illo ner〈-〉
13
uo et si fuerit in neruo sensus: fiet nocumentum in sensu vel fiet
14
impedimentum in motu si fuerit in neruo motus: vel in vtrisque
15
si fuerit in ambobus: et potest etiam fieri hec egritudo causa epatis ex
16
quo prouenit compressio et complexio mala in aliquibus neruis sibi
17
vicinis ex qua compressione prohibentur virtutes transire ad istud mem〈-〉
18
brum. Quod si illa compressio facta fuerit in neruis sensus destruetur sen〈-〉
19
sus in illo membro. et si in neruis motus destruetur motus et si
20
in ambobus fiet in sensu et in motu: cognoscendo certissime
21
quod quelibet mala complexio nocet in hoc opere. Ergo omnibus mo〈-〉
22
dis pone intentionem tuam in curando radicem: vnde prouenit hec egri〈-〉
23
tudo: quod si lesio fuerit in fonte: redi ad fontem: et si in riuulis ad
24
riuulos illos redi: vnde virtutes currunt et procedunt. Et si sciueris
25
quod causa huius egritudinis sit mala complexio frigida et sicca ca〈-〉
26
lefac locum cum rebus temperate calidis: habentibus multam aromati〈-〉
27
citatem: reducendo ad memoriam quia iam superius dixi tibi quod he
28
medicine esse debent stiptice et subtiles. et sic tuam habebis in-
29
tentionem. ¶ Medicina autem conueniens ad hoc est oleum granorum
30
de alzaru factum postquam grana dicta fuerint bene matura in ar〈-〉
31
bore: ponendo cum dicto oleo decimam partem ipsius de balsamo: et
32
in hyeme plus si habueris et regimen eius sit cum rebus cali〈-〉
33
dis: tamen non in excessu cognoscendo quod columbi masculi de nido
34
siluestres conferunt ad hoc valde et capita leporum in tasfea: et tur〈-〉
35
tures assate in veru. et etiam suffricte. et galli similiter magni et specialiter
36
nigri sunt boni valde. et vtatur motu et exercitio temperato in ieiu-
37
nio: quod si non posset ambulare causa egritudinis excitetur anima sua mo〈-〉
38
uendo ei questiones contrariando ei in omnibus suis dictis adhuc vt ira〈-〉
39
scatur et calefiat eius complexio. et fricetur corpus eius cum manibus mol〈-〉
40
libus in ieiunio et post cibum remoueatur ab omni motu animi et corpo〈-〉
41
ris: sed quiescat donec cibus in stomacho sit digestus. ¶ Si in causa fue〈-〉
42
rit humor frigidus valde qui fueerit[*]fueerit corrupt for fuerit in neruo vel in ipso cere-
43
bro stude in remouendo humorem illum cum vno sirupo et da ei si〈-〉
44
rupu[*]sirupu corrupt for sirupum de feniculo cum aqua infusionis hireos et squinanti: sed iste est
45
sirupus perfectissimus ad hanc passionem. ℞. hireos squinanti fla〈-〉
46
uie id est oliuarde eupatorij polij montani macis corticis citri
47
ana aureos .X. masticis aureos .V. conquassa omnia bene et infundantur in .XII.
48
libris aque feruentis per noctem vnam: et mane bulliant lento igne vsque
49
ad cosumptionem medietatis: postea colentur fortiter exprimen-
50
do: et in hac colatura pone .II. semina nigelle: et feniculi. Et si
51
tempus et etas consenserint. dabis ei sinapim pistatam et distemperatam cum
52
aqua ad spissitudinem mellis cum libra succi feniculi: et libras .IIII. mellis
53
et libram .I. zuccari: et iterum simul bulliant vsque ad decoctionem siru〈-〉
54
pi: et de isto sirupo propinentur ad bibendum omni mane .℥.II. cum .IIII.〈-〉
55
.℥. aque calide: et postquam potatus fuerit de isto per .VII. dies purga
56
eum cum isto laxatiuo quod educit et purgat humores grossos. ℞.
57
medulle seminis kartami: zinziberis. salis communis: seminis vrtice: bdellii: opo〈-〉
58
ponacis: galbani: squinzabin vel serapini ana pondus aurei .I.
59
colloquintide quartam partem aurei .I. incide colloquintidam minutim et
60
pone quantum est colloquintida de puluere dragantorum: et aureum .ß. de
61
amigdalis excorciatis et omnia ista madefiant cum sirupo squinzabin
62
facto cum melle: et propina de isto patienti pondus aureorum .V. cum aqua
63
calida: et cum fuerit purgatus dabis ei panem bene fermentatum cum gal-
64
lo decocto in tasfea: sed ante assumptionem medicine post meridiem
65
comedat bletas vel vrticas decoctas cum gallina. et in mane
66
sequenti bibat medicinam. ¶ Illis autem quibus hec passio eue〈-〉
67
nerit causa apostematis comprimentis neruum. aut causa contusionis vel per〈-〉
68
cussionis in illo loco: miuue[*]miuue corrupt for minue eum ex opposita parte lesionis quoniam
69
si fuerit egritudo in dextra minue ex sinistra et econtrario si
1
fuerit in sinistra minue ex dextra: et si fuerit in membris superi〈-〉
2
oribus minue ex saffena. et si in inferioribus flebotoma ex cefalica
3
extrahendo de sanguine prout tibi videbitur conuenire. consideratis condi〈-〉
4
tionibus supra scriptitis. et inunge locum egritudinis cum oleo rosa〈-〉
5
ceo calefacto et sufficiet tibi. Sed ego scio et similiter cognosco quod plu〈-〉
6
res medicorum litigabuntur contra me de hoc dicto. quia credunt quod priua〈-〉
7
tio sensus et motus non accidat nisi a causa frigida et humida. et
8
propter hoc credunt quod impossibilis sit eius curatio nisi cum
9
calidis. Si autem persauerauerit[*]persauerauerit corrupt for perseuerauerit dicta passio pluribus diebus. siue
10
fuerit ex apostemate vel concussione aut percussione seu vulnere. po〈-〉
11
ne tunc cum oleo rosaceo de oleo lilij ana equales partes: et si fue〈-〉
12
rit antiqua magis adde cum predictis .X. partem eorum de balsamo.
13
quod si non haberes balsamum pone loco eius oleum de scaunix et
14
est nigella: et proficiet cum adiutorio dei. ¶ Et scias iterum quod quando
15
dominabitur multum qualitas calida valde in substantia cerebri vel in ner〈-〉
16
uo priuatur similiter inde sensus et motus. Sed hoc accidit raro et in mi〈-〉
17
nori parte: et hoc manifeste apparet quod quando aliquis fortiter calefa〈-〉
18
cit manus suas ad ignem subtilitatem sensus amittit: ita quod non habet
19
ipsum sicut ant.e quare si cognoueris quod hec egritudo proueniat
20
a caliditate pessima: rectifica complexionem membri moderate: prospicien〈-〉
21
do ne infrigides superflue. ¶ Si autem difficultas predicta sensus