2
1
|1r|[ms N]
TRACTATUS ABUMA'XAR ALBALACHI
2
HERMANNI SECUNDI TRANSLATIO
3
|a2r|[ed. Ratdolt]( Liber Introductorius in Astrologiam Albumazar Albalachi )
4
<Proœmium>
5
Apud Latinos artium principiis quedam ars extrinseca prescribi solet,
6
librorum autem initiis non scripto ullo auctentico quod ego in ea lingua
7
invenerim, sed doctorum tantum sua cuiusque sententia aditum paratur. –
8
Apud Arabes contra. Duorum siquidem primum nec advertisse videntur
9
unquam, tametsi particulatim unquam ac sparsim assumant, nostro tamen
10
iudicio non parum necessarium. Secundum vero commentitium quod illis
11
nec scripto dignum visum est tamquam egregium aliquod munimentum
12
scripture commendarunt.
13
Ab hoc igitur secundo genere huius operis auctor incipiens: "Septem
14
inquit sunt omnis tractatus initia: auctoris intentio, operis utilitas, nomen
15
auctoris, nomen libri, locus in ordine discipline, species inter theoricam et
16
practicam, partitiones libri. – Quod apud nos quinquipertito sufficeret:
17
operis videlicet titulo, auctoris intentione, finali causa, modo tractandi et
18
ordine. Que omnis fere tam tractatus quam orationis exordio et necessaria
19
et sufficere videntur. Suam tamen singulis reddit causam.
20
Que cum ego, prolixitatis exosus et quasi minus attinentia, cum et
21
hunc morem Latinis cognoscerem preterire volens, ab ipso potius tractatu
22
exordiri pararem: tu mihi studiorum omnium specialis atque inseparabilis
23
comes rerumque et actuum per omnia consors unice, mi Roberte, si
24
memor es, obviasti dicens: "Quamquam equidem nec tibi pro more tuo, mi
25
Hermanne, nec ulli consulto aliene lingue interpreti in rerum translationi-
26
bus a BOETII sententia quadam ullatenus divertendum sit, ita tamen
27
alienum iter sequendum videat ne precurratur. Presertim ne qui librum
28
hunc in arabica lingua legerit, si in latina non ab exordio suo quam
29
primum legentis intuitus incidit inceptum videat, non industriam sed
30
ignorantiam putans, et operis forsan integritatem detrimenti, et nos devie
31
digressionis arguat". –
3
32
Parui quidem, cum ipsum etiam laborem tuo potissimum instinctu
33
aggressus sim, ut si quid ex hoc nostro studio latine copie adiciatur, non
34
mihi maius quam tibi meritum rependatur, cum tu quidem et laboris causa
35
et operis iudex, et utriusque testis certissimus existas, expertus quippe tu
36
nichilominus quam grave sit ex tam fluxo loquendi genere quod aput
37
Arabes est latine orationi congruum aliquid commutari, atque in his
38
maxime que tam artam rerum imitationem postulant. – His habitis, ne
39
longius differatur, ab ipsius verbis tractatus initium sumamus.
40
<Explicit Proœmium>
41
Intentionis inquit expositio rei summam breviter et absolute propo-
42
nens discentis animum attentum parat et docilem. – Utilitatis
43
promissio laborem allevians, internum animi quemdam affectum adaptat.
44
– Auctoris nomen duabus de causis necessarium: tum ut opus auctenticum
45
reddat, tum ne alii, dum vagum et incerti sit nominis, inmerito ascriptum
46
iniustam pariat gloriam. – Libri nomen intentionis testimonio |a2v|[ed. Ratdolt] accedit.
47
– Locus in ordine discendi animum discentis quo lecto quid legendum sit
48
instruens, ad disciplinarum intellectum non inconsulte dirigit. – Scientie
49
genus, particionumque numerus et expositio attentum item reddunt et
50
docilem.
51
Quoniam igitur inter omnes huius artis scriptores nullus hactenus
52
inventus est qui vel contradicentibus responderet, vel approbantibus
53
argumentum daret; adhuc nec ullus qui plenarie totam scriberet artem:
54
nostra quidem in hoc opere |1v|[ms N] intentio et illis resistere, et his firma-
55
mentum dare et integram divino auxilio artem tradere. Unde non minimam
56
hanc utilitatem consequi manifestum sit ne qui deinceps operam huic
57
artificio dederint quia diversa ex diversis operibus adminicula necessaria
58
sint vel desistant vel deficiant. Tantum igitur opus certis et auctoris et
59
libri nominibus confirmari necessarium duximus quen titulum prescriben-
60
tes dicimus: INTRODUCTORIUM IN ASTROLOGIAM ABUMA'XAR ALBALACHI. Qua
61
de causa etiam post astronomiam in astrologia primo loco legendus sit, in
62
theoricam scilicet huius artis partem principaliter atque generaliter editus,
63
viii. particionum numero discretus, quaque suis differentiis subdivisa. –
64
PARTICIONIS Ie capitula v.
65
Primum. De inventione astrologie.
66
Secundum. De siderei motus effectu.
67
Tertium. De effectus qualitate.
68
Quartum. De confirmatione astrologie.
69
Quintum. De utilitate astrologie.
4
68*
Capitulum primum. De inventione astrologie.
69*
Primum itaque nobis que causa, qua ratione hominem in terra positum
70
ad celestis consilii decreta scrutanda primum excitarit, deinde provexerit
71
exponendum videtur. Nec enim motu quoquam improviso, aut repentina
72
qualibet inpulsione tantum iter arreptum, nec sine supremo studiorum
73
inpendio transcursum videtur.
74
Partimur igitur omnem siderum stellarumque scientiam gemina specie:
75
in motus celestium, ac motuum effectus. – Prima quidem species mathema-
76
tica universalis sapientia vocatur. Integram enim perspectamque tradit
77
scientiam quantitatis et habitudinis circulorum motuumque celestium in se
78
cuiusque primum, deinde ad alios, tum usque ad terre globum. Terre
79
siquidem corpus rotundum, globosum, circulus supremus divina virtute
80
perpetuo ambiens ceteros infra contentos, suis cum speris die noctuque ab
81
oriente per occidentem integro circuitu convertit. Unde Solem per diversas
82
terrarum partes diversis nationibus nunc oriri simulque occidere, aliis nunc
83
converso; sicque aliis diem, aliis interim noctem esse necesse est.
84
Circulorum etenim inter supremum et terram motus aliis cum supremo
85
aliis contra. Stellaris vero motus omne fere genus contra. Supernorum
86
namque motuum quantitutis et qualitatis pars humanis sensibus patuit,
87
unde omnis scientie primordium, partem rationi tribus ex locis: compoto,
88
proportione et mensura argumentum necessarium infert ut qui huic
89
sapientie non concedant et sensu debiles et rationis alienos esse consequens
90
– Hanc igitur universalem sapientiam PTOLOMEUS post HA<K>IM quemdam
91
tradit in libro suo Almagesti. Post quem et ego (ait ABUMAXAR) |a3r|[ed. Ratdolt] fi
92
zichene elkebir (in tabulis nostris maioribus) celestium discursus prosecutus
93
sum. (Nos quoque hodie sequimur).
94
Secunda vero naturalis in suo quidem genere non minus universalis,
95
stellarium corporum naturas et proprietates in se primo, tum accidentium
96
inferioris mundi ducatus partim crebris quibusdam sensibilibus
97
experimentis, partim naturali speculatione quadam insequitur. – Ex eo
98
siquidem quod varios stellarum discursus diverse elementorum in rebus
99
elementatis alterationes solito certaque lege consequuntur, id non sine
100
aliquo naturali illarum in his motu fieri necessarium habere videtur
101
argumentum. Est igitur huius scientie pars quedam per se constans, partem
102
minus manifestam ratio nature quodam ductu consequitur. Ut qui huic
103
scientie contradicant nec multe eos in his experientie, et rerum nature
104
parumper conscios esse constet.
5
105
Partis igitur manifeste lumina principaliter, ut omnium celestium
106
notabiliora sunt certa gerunt signa. Ac primo loco Sol. Nemo siquidem
107
ignorat anni temporum legitimos successus elementa mundi usitatis alter-
108
ationibus afficientes ordinatos |a3v|[ed. Ratdolt]Solis per circuli quadrantes itus atque redi-
109
tus consequi. Deinde per singulos etiam dies atque horas nonnichil novi
110
variique motus in rerum |2r|[ms N] accidentibus Solem sequi videmus. Quibus
111
siquidem oritur, ascendit, descendit, occidit animantibus, germinibus,
112
metallis per singulos motus aerem, terram, aquam ipsorumque naturas et
113
status calore, frigore, siccitate, humore inter generationis et corruptionis,
114
augmenti detrimentique alterationes alterat, usque adeo quod motus tam
115
hominum quam ceterorum animalium previum Solis iter sequantur. Sole
116
siquidem oriente surgunt et progrediuntur, ascendente cursu addunt,
117
descendente minuunt, occidente revertuntur ac tamquam motus absente
118
duce quiescunt, ad exitum illius iterum exituri. – In germinibus quoque
119
Solis virtus manifesta: quorum generationes, incrementa, maturitas Solem
120
maxime commitantur. Apparet in quibusdam manifestius ut in solsequio et
121
eleinofar herba, quam ARABES ketel annamla, i.e. necem apium vocant. –
122
Nam nec metalla hanc legem evadunt. Quedam enim absentia Solis
123
coagulantur, quedam radiis conformantur. Cuius virtus manifesta est in
124
heliotropia gemma, necnon quibusdam unionibus ac margaritis. In hiis
125
igitur huiusmodi vis et effectus solaris manifestus.
126
|a4r|[ed. Ratdolt]Post Solem Luna rerum testimonio accedit. Nonnullis enim vel de
127
vulgo haud dubium est lunares accessus ad Solem et recessus, ortus etiam
128
et occasus, incrementa Lune et detrimenta aurarum, marium, etiam in
129
animalibus et germinibus et metallis qualitatum et quantitatum motus
130
commitari, ut in menstruis animalis substantie humorum incrementis et
131
detrimentis. Marisque cotidianis seu per septimanas lunationis accessibus et
132
recessibus. – Nonnulli etiam numerosis optinent experimentis ex diversis
133
Lune mansionibus diversa tempora variis qualitatibus affici, ut ex hac
134
ventorum, ex illa nubium, ex alia pluviarum atque id genus.
135
Post Solem et Lunam stellarum etiam omnium quidam effectus certi
136
preter quod vulgo non adeo sunt ut luminum virtus approbati. Nequaquam
137
tamen vel vulgo ignotum est qualitates temporum inter augmenta et
138
detrimenta stellarum quadam cum Sole et Luna participatione alterari
139
quorum motuum nisi hec participatio causa existeret nec estas estate calidi-
140
or umquam fieret nec hyemps hyeme frigidior. Certum igitur est quibusque
141
nationibus per omnia climata rerum generationes et corruptiones
6
142
temporum alterationibus moveri. Alterationum autem huiusmodi causam
143
existere Solem et Lunam stellarumque adminicula, primo quidem
144
antecessorum longeve vite vigilisque indaginis experimentis usque ad
145
posterum memoriam reservatis, secundo ex eis que constabant ad ea que
146
minus paterent cognata rerum collatione ingenium provehente.
147
Cum itaque rationi quidem ingenium promtius concedat experimen-
148
torum etiam causas in rerum indagine non ineptas esse adstruendum
149
videtur. Habet enim omne artificium in suo genere de transactis ad ea que
150
sequantur experimentorum fidem. Sic equidem agricola sic pastor sic nauta
151
suo quolibet officio ex quarumdam stellarum locis horas commodas vel
152
incommodas, agricola quidem sementi et insitionibus, pastor commiscendis
153
gregum armentorumque sexibus ad conceptus stabiles atque partus sanos,
154
nauta nichilominus ventos amicos atque inimicos preteritorum experimentis
155
previdet. Quibus omnibus stabilis et curiose indaginis per elementorum mo-
156
tus temporum alterationes Solis et Lune atque stellarum cursus
157
experimenta fidem faciunt. – In insitione siquidem ex hora temporeque
158
insitionis prenoscit agricola inter arborum genera has incremento addere,
159
illas fructus accellerare, alias fructibus indulgere, alias aliter atque aliter. A
160
quo si tanquam argumenti locum exquiramus experimentorum usum nichil
161
ambiens pretendet.
162
Haud secus obstetricum vaticiniis quibusdam experimenta fidem
163
gerunt. |2v|[ms N] Presciunt siquidem experimento primum utrumne gravida
164
sit, secundo sexus discernunt. Deinde et ex primogenitis quos partus virgin-
165
ales vocant, utrumne amplius ea mater paritura sit previdentes, ipsos etiam
166
partus futuros prenumerant. Habita namque suspitione pregnantis, cum id
167
experimento discernendum fuerit, mamillarum capitella notant. Que si suf-
168
fusa et exampliata vident ipsamque |a4v|[ed. Ratdolt] colore variato, oculis profundis, acie
169
oculorum acuta albugine plena atque turgida, gravidam esse ratum habent. –
170
Ad sexum statim discernendum uterum pregnantis tractant. Quem si plen-
171
um, rotundum, habilem, durum senserint, ipsamque colore mundo,
172
masculum predicant; oblongum, laxum, ineptum, ipsamque colore maculato
173
feminam, testantibus mamillarum capitellis in masculo ad rubeum, in
174
femina ad fuscum colorem trahentibus. – Alio quoque modo: acceptum
175
enim inter digitos lac pregnantis, si spissum viscosumque sentitur, masculi
176
signum, rarum et liquidum femine. – Item alio. Lac namque pregnantis
177
speculo ferreo superfusum sicque ad radios Solis equabiliter locatum, si
178
per horam confluit in similitudinem unionis, masculum fert, diffluens et
179
expansum feminam.
7
180
Pariente vero qua primum proles super terram decidit ad caput infan-
181
tis respiciunt. Quod si pilorum congerie quasi cirritum videant masculum
182
deinde parituram presciunt sique geminis cirritis gemellos. Nam et domini
183
fortune prospere signum aput illas quotiens cum folliculo sano partus
184
egreditur. Deinde future generationis numerum metientes umbilicum infan-
185
tis primogeniti vulve matris inherentem antequam solvatur pertractant in
186
quo quot tanquam nodos seu quasi calculos invenerint, tot partus futuros
187
numerant. Quibus non inventis, nichil deinde parituram prenoscunt, nichil
188
in horum aliquo dubitantes nisi forte prius aborsu confusa fuerit.
189
Ad hunc itaque modum cum vulgaribus ingeniis experimentorum usus
190
tante sit auctoritatis, tum apud medicos etiam experimentorum certitudine
191
firme cure sue previdentia est. Prevident etenim hii quibus firmior eius
192
artis experientia est inter naturalia et contra naturam per anni tempora,
193
terrarum climata quod humorum genus in corporibus humanis ceteris
194
autem cui ceterorum parti queque ad quantum prevaleat, deinde quid cui
195
salubre, quid noxium, ipsius etiam incommoditatis corporee augmenta, de-
196
trimenta, statum, alterationes iuxta quod cuiusque naturam eorum que
197
nature contraria sunt passivam vident, non naturalium inter utrumque
198
genus mediante collatione certis terminis metiuntur. Id autem est per
199
temporum alterationes elementorum motu alterationum motusque causas
200
vires stellarium motuum experto memorantes, ut vim Solis calorem vim
201
Lune humorem motus utrorumque stellarum et siderum cum his
202
permixtionem.
203
Hoc igitur artificiorum genus quanto vulgaribus dignius tanto huic
204
nostro propinquius. Est enim medicine in parte digniori officium primo
205
corporum materias, elementorum scilicet naturas, subtiliter perspicere, dein-
206
de in corporibus servata proportionalitate commiscere, commixtionum
207
demum ex naturalis necessitatis accessu atque recessu accidentium motus
208
tractare. Officium autem astrologie in parte secundaria, ex motu stellarum
209
elementorum motus temporumque alterationes indeque, tum mundi ipsius,
210
tum partium eius hic generaliter hic specialiter accidentium motus metiri.
211
Ut ergo medicus sensibilibus |3r|[ms N] primum experimentis instructus deinde
212
ad nature proprietates provectus |a5r|[ed. Ratdolt] specierum hanc calidam, hanc frigidam
213
siccamque vel humidam morborum huic vel illi accomodam ratum habent,
214
sic astrologus ex sensili quadam experimentorum institucione ad naturales
215
celestium corporum vires provectus Solem calidum, Lunam humidam sicque
216
stellarum et siderum suam cuiusque vim et naturam effectuum ratione
217
certam habet. – Itaque vulgaria quidem artificia particularia, medicina vero
8
218
et astrologia magis universalia videntur eo quod sui queque generis
219
integritatem amplectitur. Nisi quod astrologiam tanto altiorem quanto ma-
220
terie dignioris existimamus. Medicina siquidem in elementorum naturis et
221
alterationibus corporumque ex eis compositione, statu et accidentibus
222
exercitatur [sic], astrologia vero in celestium corporum motu et naturis
223
atque per mundum inferiorem effectibus tota consumitur. Medicus quidem
224
elementorum alterationibus operam dat, astrologus stellarum motus sequitur
225
elementarie alterationis causas. – Sic igitur et omnibus artificiis siderum
226
stellarumque scientia quanto celestia terrenis prestant et genere nobilior et
227
dignitate celsior invenitur.
228
Que cum ita sint quid terreat sapientem stellarum motus sequitari vel
229
motuum effectus speculari ut, cum antecessorum crebris experimentis,
230
philosophorum argutis assertionibus stellarum motus iuxta naturas earum-
231
dem mundi accidentia consequi ratum habeat, quando ex celestium
232
consiliis rerum generationes seu corruptiones imminere videat, tamquam
233
aliqua reverentia retentus vel credere non audeat quod certum habet, vel
234
enuntiare quod palam monstrare potest? Quemadmodum enim elementorum
235
motus temporumque alterationes atque generalia mundi accidentia celeste
236
consilium palam sequuntur, sic singulos etiam quorumlibet individuorum
237
per omnem mundum inter generationes et corruptiones, augmenta et
238
detrimenta omniumque alterationum motus ex eadem origine ordinari
239
familiaris totius ad partes cognationis ratio habet. Que omnia experimento-
240
rum primum fundamento posito cognata collatione studiosa indago tandem
241
secuta est, ut si quando vel hiis intercidat error, non artis integritas sed
242
artificis ignorantia potius seu negligentia arguatur.
243
Restat enim artis professori quociens artificium susceperit ut stellarum
244
siderumque motibus locis per gradus et puncta, naturis etiam et affectioni-
245
bus omnino instructus accedat, nichil intermittens de rerum etiam naturis,
246
qualitatibus, ordinibus, habitu, locis, temporibus omnique aptitudine
247
stellarum habitudini proportionata. Quibus si quid defuerit inperfectum,
248
aliqua in parte labi nichil mirum est.
249
Hic igitur error unde caveri possit insinuemus. Videtur enim duabus
250
de causis principaliter incidere: tum ex parva cognitione rerum habitudinis
251
in quibus iudicandum est quid rerum cui siderum ascribatur, tum ex
252
minus sana celestis consilii conceptione, ut plerumque permixto
253
confusoque ducatu accidit ne leviter eligi possit quem pre ceteris
254
sequamur. Que cum ita sint, nec in hoc, nec in aliis artificiis que ad provi-
9
255
dentiam pertinent ei qui omnia consequi non potest, pars quam obtinuerit
256
relinquenda est. Modice namque|a5v|[ed. Ratdolt]scientie non modica plerumque fruges est
257
maxime in eventuum providentia. Videmus autem et medicos et alios id
258
genus in suo quosque artificio nonnunquam decipi, nec tamen ideo vel
259
opem illorum recusari, vel artem displicere, quamquam aliorum omnium
260
artificum error quam astrologi incuria |3v|[ms N]ad perniciem proclivior. Medici
261
siquidem fallacia mortis sepe causa est, naute interitus. Astrologi errorem
262
ad maximum inscitie reprehensio consequitur. Cum igitur ex artis huius et
263
veritate maius commodum et fallacia minus incommodum sequatur nec
264
displicere cuiquam artem convenit, et professoribus summo opere studen-
265
dum ne ob culpam cuiusquam ars innocens infesta reddatur.
266
Capitulum secundum. De siderum motus effectu.
267
Nunc astrorum effectus speculari convenit, premisso quod in omni
268
tractatu fieri debet ut inter initia disponatur quid de quo agitur. Sequemur
269
igitur a primordio tractatus stellarum ducatus per mundum inferiorem ad
270
omnem rerum generationem et corruptionem. Succedit speculatio sideree
271
nature omnisque habitus et affectionis. – Cohercemur autem iiii. terminis
272
omnium rerum scientiam circumstantibus. Primus quidem quo queritur
273
inventumne est quod tractatur necne. Secundus quid. Tercius quale.
274
Quartus quare.
275
Omnis igitur inventionis origo prima sensuum: movet enim sensus
276
opinionem, unde ad rationem intellectus ducem fit ascensus. Est ergo, ut
277
docuimus, inventionis astrologie prima causa visus, secunda ratio consecuta
278
est ut hinc etiam ad altum quemdam celestis secreti intellectum artis
279
perfectio conscendat. Omnis vero philosophie superneque indaginis auctori-
280
tate et ratione constat substantiam stellarium corporum nec ex aliquo ele-
281
mentorum huius mundi effictam, nec ex pluribus vel omnibus congestam.
282
Si enim ex hiis elementis esset, eam elementarie prolis necessitas
283
consequeretur: generatio, corruptio, augmenta, detrimenta, resolutio
284
cetereque id genus alterationes. Que cum illic aliena sint, tam circulorum
285
celestium quam stellarium corporum substantiam ex quinta quadam alia na-
286
tura consistere ratio concludit. – Qualitas autem horum corporum in forma
287
est: sunt enim corpora sperica, perlucida, naturali motu degentia. Quorum
288
motuum eam necessariam intelligimus causam ut superioris essentie motus
289
inferiores naturas agendo misceret, que commixtio ad omnem generationem
290
necessaria erat. Unde philosophia tandem intellexit inferiorem mundum su-
291
periori necessitate quadam ligatum qui naturali motu volutatus hebetem
10
292
hunc traheret. Superior etenim mundus inferiorem perpetuo ambiens cum
293
sibi alligatum trahat, motus mundi materias agitans actus et passiones
294
miscet generationum omnium causas.
295
Motus autem celestibus non nisi circularis aptus erat, nec enim
296
perfectus est nisi circularis qui, cum tam principio quam fine careat,
297
nescio qua parte quietem admittat. Aliis namque motibus cum sit
298
principium, et finem habent, quo cum perveniant sistere necesse sit.
299
Inferioris autem mundi corporum duo sunt motus. Alter rectus finem
300
habens quo |a6r|[ed. Ratdolt]cum perducantur sistant: ut ignis et aeris sursum, terre et aque
301
deorsum. Alter vero circularis qui resolutiones et alterationes ex alteris in
302
altera, rursumque ex illis in hec circum agitat. Hunc itaque motum
303
ambientis mundi motus trahens in rerum generationes et corruptiones agit.
304
Sunt enim generationes in elementis potentia, resolutio vero ex alteris in
305
altera genituram actu instaurat. Verbi gratia: in ligno fumus potentia quem
306
ignis in lignum agens actu ipso generat. Haud secus generatio quidem et
307
corruptio in elementis potentia, quas motus siderum elementa alterando in
308
invicem resolvens in rem ipsam producit.
309
Omnium autem huius mundi corporum alterius in alterum actus
310
bipertitus reperitur: aut amborum contactu aut inter utrumque mediante a-
311
lio. Contactu quidem, ut ignis in materia exustionem facit. |4r|[ms N] Mediante
312
vero alio tripertitus. Primus arbitrio: ut cum alterum movetur ab altero
313
per medium utrumque extremorum simul contingens, aut inter utrumque
314
intercedens. Secundus natura: ut cum ignis aquam mediante vase calidam
315
reddit. Tercius intrinseca proprietate quadam: ut magnes ferrum trahit per
316
medium aeris intervallum eo quod et lapidis nature id agendi virtus inest,
317
et ferri natura eius acationis passiva. Quod nichilominus fit vel alio
318
corpore interposito ut lamina cuprea atque id genus, sed et contactu
319
acciditque dum lapis ferrum trahit, et materiam aliam plerumque ferro
320
coherentem trahi. Hicque modus alterum in alterum nature proprietate qua-
321
dam agendi in multis tam herbis qua lapidibus invenitur: ut colofonium
322
ignis oliten oleum novit. – Hoc igitur modo celestis essentia in inferioris
323
mundi naturam agere omnino videtur, quoniam et illius nature huiusmodi
324
virtus inest, et huius natura eiusmodi virtutis receptiva, ex quo actu et
325
passione mundi materiarum permixtio fit generationum omnium mater.
326
Cum igitur astra generationis rerum causa sint, ea generationis eiusdem
327
ducatum obtinere consequens est.
11
328
Sunt vero nonnulli qui quod ab alio quodque propter aliud fit idem
329
putant nec quicquam ab alio per distancie intervallum fieri posse autumant
330
– Contra quos sunt huiusmodi motuum tres diversitates. Primum quod facit.
331
Secundum quod faciente fit. Tercium quod ex alio consequitur. Facere
332
vero duobus modis: arbitrio et natura. Arbitrio ut ire, stare, sedere; natura
333
ut ignem urere. Fieri quoque similiter arbitrio item et necessitate. Arbitrio
334
ut litteram scribi; necessitate ut materiam igne aduri.
335
Quod vero propter aliud fit ab hiis diversum. Nec enim faciente alio
336
fit, sed alio precedente nature quadam cognatione sequitur ut verecundiam
337
rubor, timorem pallor, musica modulamina animi corporisque motus
338
consoni. Ad hunc igitur modum celestia corpora cum super hunc mundum
339
motu naturali ferantur, consequuntur alligati sibi inferioris mundi elemen-
340
torum motus naturales generationes rerum et corruptiones producentes. Ex-
341
empli gratia: Sole primum circuli quadrantem peragrante, elementa calidis
342
et humidis qualitatibus temperari videmus, sicque terram et arbores herbis
343
et foliis vestiri, floribus adornari rerumque aliarum generationes, aliarum
344
corruptiones. Atque ad hunc modum non ex Solis aliqua deliberatione, sed
345
divinitus iniuncto officio eundi atque redeundi per circulum, rerumque
346
natura eiusmodi adapta.|a6v|[ed. Ratdolt]
347
Postremo Philosophi sermonem subiungimus: "Quoniam circulus move-
348
tur, causam moventem habere necesse est, quam nisi inmotam intelligamus
349
ad infinitum deducemur. Circuli vero motus infinitus, quapropter virtutem
350
moventem infinitam esse cumque infinitam et incorpoream. Sic igitur omnis
351
alterationis et corruptionis extraneam esse consequens est."
352
Capitulum tercium. De siderei effectus qualitate.
353
Quatuor sunt genera, extra que nulla inferioris mundi rerum species.
354
Quibus expositis facile pateat quid siderum vires de huius mundi acciden-
355
tibus elegerint. Sunt autem hec: forma, materia, compositio, compositum.
356
Utemur igitur loquendi genere apud philosophos usitato quo formam
357
humanam dicunt eam qua omne speciei eius individuum homo dicitur,
358
equinam qua equus. – Materia vero seu natura quaterna: terra, aqua, aer,
359
ignis. – Compositio autem elementorum in corposibus armonia. – Composi-
360
tum vero quod huiusmodi compositione effingitur qualia sunt omnia ani-
361
mantia germinum metallorumque corpora. In omnibus |4v|[ms N] igitur
362
corporibus hiis que sentimus iiii. hec genera inveniuntur: primum quod
363
compositum est, secundum compositio, tercium nature iiii., quartum species.
12
364
Hiis ita dispositis, tum Philosophi sermonem subiungimus: "Omnis
365
geniti genitricem causam antiquiorem esse, genitumque ad cause deprehen-
366
sionem ducere." Verbi gratia: sustento sustinens antiquius, ut terrena
367
terrenis corporibus. Sic ergo compositis cum materie antiquiores sint
368
– erant quidem genera et species animalium, germinum, metallorum in
369
natura potentia, actu vero tandem ubi compositio successit. Nec vero com-
370
positio nisi componente aliquo, estque natura vetitum ne compositum sui
371
componens aut sibi sit materia. Que cum ita sint, necesse est habere
372
genitorem omne genitum, omneque compositum compositorem
373
discernentem inter genera et species omnium rerum. Hinc ergo constat
374
opificem genitoremque universitatis Deum sidereis motibus nature ducatum
375
commendasse: celestis siquidem motus virtutem compositionis huiusmodi
376
atque differentie causam esse ex ante dictis collectum est, Sole quidem in
377
compositione individuorum atque differentiis specierum prepotente, utpote
378
specialiter anime corporisque armoniam conciliante.
379
Cum igitur omne compositum ex forma et materia constet, forma
380
tamen prior quasi compos sortis adaptam sibi materiam exquirit. Unde in
381
Philosophia: "Forma quidem artifici, materia vero instrumentis
382
comparatur". Ut enim diversi artifices suis quique instrumentis operantur
383
nichil alienis egentes, opus autem non instrumentis sed artifici ascribitur,
384
sic diverse forme ut homo, belua, avis. Quod enim de natura homini aptum
385
alienum est belue sicque aliud belue aliud avi. Assumit enim humana forma
386
de naturis calidum humidum, sicque de ceteris quod subtilius aptumque
387
recipiende anime rationali motibusque erecte standi, sedendi atque id
388
genus. Ferina vero calidum siccum unguibus dentibusque bellacibus atque
389
asperitati aptum. Bestie forma frigidum siccum calci, ungulis atque tibiis
390
ydoneum. Sic omnis forma quod sibi de materia paciente congruum est
391
trahit. Itaque omne compositum non materie sed forme auctoritati
392
principaliter ascribitur.
393
Hinc igitur ut cognitis omnibus que in rebus |a7r|[ed. Ratdolt] compositis huiusmodi
394
principia pariunt facile intelligatur quod aliunde obveniat quod stellarum
395
virtuti relinqui necesse est. Primo naturarum iiii. proprietates tribus diffe-
396
rentiis distinguimus. Prima est qualitatum contrarietas ut caloris et frigoris,
397
secunda est alterius in alteram resolutio ut terre in aquam, aque in aerem,
398
aeris in ignem sicque converso. Tercia est augmenti detrimentique
399
receptio: est enim aeris pars parte humidior, terre pars parte siccior. – For-
400
me quoque tres alie proprietates ab his diverse. Prima: quod nulla forme
401
inest contrarietas: nec enim homo in eo quod rationalis mortalis est
13
402
irrationali vel inmortali contrarius. Secunda: quod non resolvitur altera in
403
alteram: nec enim homo unquam fit asinus. Tercia: quod nec augmenti
404
nec detrimenti capax: nec enim homo homine magis minusve rationalis
405
mortalis.
406
Hec igitur omnia omnibus corporibus ex hiis inesse principiis cognosci-
407
mus. Quod enim in rebus contrarium, resolutorium, crescens, decrescens
408
reperitur, ut homo nunc calidus nunc frigidus, nunc ex calido in frigidum
409
transiens, nunc magis nunc minus calidus vel frigidus, ex materia est. Quod
410
vero oppositum his in suo genere ex forma est. Quod itaque nec ex materia
411
nec ex forma inest, tamen quia nichil est cuius ortum legitima causa et
412
ratio non precedat, nec preter hec in inferiori mundo quicquam quod
413
cause locum optineat superstes, id celestem potentiam consequi necesse est.
414
Id autem est |5r|[ms N] ut generis a genere, speciei a specie, individui ab indivi-
415
duo divisio et distantia, ut anime corporisque armonia aliaque accidentia
416
innumera ut sexus discretio, forme et habitudinis decor vel turpitudo,
417
stature inequalitas, varii colores, diversi mores atque id genus. – Omne
418
igitur individuum ex tribus principiis constat: proprietatibus forme,
419
proprietatibus materie, siderum effectu.
420
Ea vero que siderum effectu adveniunt diversos eorum ducatus sequun-
421
tur, alios proprios, alios communes. Ut Sol dux singularis vite generalis
422
omnium animantium, Mercurius hominis. Cum itaque stelle rerum
423
singularis ducatus concesserit, tum in communibus officiis aliarum
424
participationem assumit. Ut hominis unius, cum generalem substantiam Sol
425
singulariter ducat, specialem Mercurius, tum in communibus perficiendis
426
ceterarum consilia assumunt. Erit ergo Solis in uno homine proprius
427
ducatus substantie animalis, communis vero cordis et cerebri. Mercurii
428
singularis ducatus substantie humane, cum participatione vero oris et
429
lingue. Tum ceteris in participatum assumptis splen Saturno Iovi epar Mar-
430
ti sanguis sicque cetera ceteris concedunt, sicque in omnibus corporibus su-
431
as queque partes et qualitates omnesque proprietates et accidencia gemino
432
ducatu vendicant. Que si ex diverso ducatu non consisterent, nec ex
433
diversis ea partibus, qualitatibus, proprietatibus aut accidentibus constare
434
possibile esset.
435
Nunc autem in rerum ducatu cum stellarum alii genus, alii species, alii
436
individuum ipsum, aliis atque aliis qualitatum, quantitatum ceterorumque
437
accidentium aliud atque aliud concedat, hinc est quod complexionum
438
etiam in individuis ipsarumque naturalium proprietatum, alias aliis preesse
14
439
videmus. Quod nequaquam formalis materialisve potentie, sed sideree
440
virtutis |a7v|[ed. Ratdolt] intelligitur, non connatalis sibi alicuius seminis origine sed archa-
441
ne cuiusdam proprietatis motu.
442
Sunt enim qui putent nichil nisi ex nature sue seminis resolutione
443
procreari. Contra quos est bipertita procreandi lex. Cum enim omne
444
corpus ex iiii. elementis compositum constet, aliud tamen ex generis sui
445
semine origine sumpta in natura sua procreatur, ut homo ex homine in
446
homine, arbor ex ramunculo insito, arista ex grano recepto. Aliud non ex
447
aliquo sui semine genereve suo sed materie coeuntes pariunt: ut gramina,
448
arbusta idque genus gemme quoque ceteraque metalla que ex diversis
449
vaporibus congelantur, animalium etiam nonnulla tam ex aeriis quam aqua-
450
ticis et terreis, ut sunt musce, rane, pulices atque id genus. Que omnia ele-
451
mentorum quosdam motus temporumque vicissitudines, non ex aliquo
452
generis sui in natura sua semine procreata consequuntur.
453
Capitulum quartum. De confirmatione astrologie.
454
His ad hunc modum ordinatis nunc in astrologiam ratio danda simul-
455
que contradicentibus respondendum videtur. Sunt enim qui sidereis motibus
456
vim et efficaciam negant, decem sectis dissidentes.
457
<1> Prime quidem sententia est nullum penitus stellis ducatum esse
458
ad ullos effectus aut corruptiones rerum mundi sublunaris.
459
Quibus omnis antique auctoritatis ratio respondet. Omnis siquidem
460
substantie gemino inpulsu agitate motum naturalem in re altera cognatis
461
vinculis ipsi alligata naturalem resolutionem facere necesse est. Quod cum
462
ita sit, eum motum eius resolutionis causam, ipsamque eius cause effectum
463
esse consequens est. Hoc etenim modo ignis motus naturalis in materia
464
cognate receptionis naturalem resolutionem facit exustionem dico. Est igitur
465
ignis quidem exustionis causa, exustio vero huius cause effectus. Ad hunc
466
itaque modum corpora celestia |5v|[ms N] cum mundum inferiorem gemina
467
volucione ambiant, naturalem eorum motum in elementis huius mundi
468
naturaliter illis annexis, circularis alterius in alterum resolutio generationis
469
omnis et corruptionis mater naturaliter consequitur.
470
Cum itaque motus celestis elementarie resolutionis causa sit hec autem
471
resolutio effectuum et corruptionum, eosdem etiam effectus et
472
destructiones previos celestes motus consequi necese est. Quod enim
473
alterius corruptio, idem alterius est generatio. Ligni siquidem exustio
15
474
carbonis effectus est, carbonis corruptio cinerem generat. – Unde apud Phi-
475
losophos verbum usitatum: "Stellarum motus naturalis perpetuus, nature
476
effectus perpetuus".
477
<2> Secunde secte opinio: Stellas quidem ducatum habere ad res
478
generales atque universales, ut genera et species rerum, ut temporum
479
alterationes, ut elementorum resolutiones atque id genus, non autem ad
480
individua resve singulares earumve partes aut proprietates singulas.
481
Contra quos quod in omni philosophia ventilatum est quod omne huius
482
mundi corpus ex iiii. elementis compositum constat. In omni siquidem
483
corpore sentiuntur stellarum motus cum illis presint et hiis preesse necesse
484
habent. Cum enim motus celestes elementarie resolutionis causa sint, reso-
485
lutio vero generationum, easdem generationes eorum etiam motuum
486
effectum esse consequens est. – Item |a8r|[ed. Ratdolt]quoniam nichil generibus aut speciebus
487
convenit quod individuis alienum sit cum, ut concedunt, ad animalis
488
hominisve substantiam, proprietates et accidentia ducant, necesse habent et
489
Socratis et Tullii substantie, abitudini, colori, habitui, affectioni ducatum
490
prebere, cum ad omnium genera et species ducatum gerant.
491
<3> Tercia secta subtilioris opinionis vel argumentorum similitudine
492
quadam omnem astrologie efficaciam eripere laborat, quod ex parte
493
assumens stellis ad utrumlibet effectum negat. Id ergo cum assequi
494
nequeat, evenit ut utroque infecto inefficaci labore fatigata deficiat. – Nos
495
enim exposita primum opinione eorum qui utrumlibet negant, eidem statim
496
opinioni contradicentes utrumlibet affirmabimus, deinde stellares motus ad
497
utrumlibet ducere demonstrabimus.
498
Aiunt enim qui, utrumlibet assumentes, astrologiam inanem reddere
499
conantur quoniam omnium huius mundi rerum tres modi sunt: necessarium
500
ut ignem esse calidum, inpossibile ut esse frigidum, utrumlibet ut hominem
501
scribere. Nec stellarum effectus umquam utrumlibet esse potest, astrologie
502
officium supervacuum et inane. – Huic propositioni cum nonnulli
503
astrologorum primi seculi ob minus firmam nature cognitionem satis
504
respondere non possent, conclusionis incommodum diffugientes inducti sunt
505
ut nichil utrumlibet crederent, sicque dum minus fugerent, in maius incide-
506
runt, cumque alterum alteri causa esset, gemino aggere erroris cumulus
507
accrevit. Visum est igitur illis duos tantum modos esse: necessarium et
508
inpossibile. Quicquid enim, ut aiunt, fit vel futurum est inter sic et non
509
est: sic vero ad esse, non autem ad non. Esse igitur necessarium est, non
16
510
esse impossibile. Esse namque et non esse contradictoria circa idem simul
511
nunquam vera sed alterum semper verum alterum semper falsum. Quod
512
ergo sic est necessarium est, quod non impossibile. Unde nichil hominum
513
deliberationi relinquitur, sed vel necessitate coactos facere, vel
514
inpossibilitate prohibitos non facere.
515
Quibus Philosophus obvians, primum verbositate eorum validis
516
argumentis confutata, argumentosam utrumlibet affirmationem subiungens
517
ait omne utrumlibet aut necessarium quidem, aut impossibile consequi.
518
Cuius in utrumlibet confirmatione hec argumentatio prima. Quoniam
519
necessarii omnis et inpossibilis cognitio naturalis tribus temporibus discer-
520
nitur: preterito, presenti et futuro. |6r|[ms N] Ut ignem scimus et semper fuisse
521
calidum et esse et semper futurum, nec frigidum umquam fuisse nec esse
522
nec umquam futurum. Accidentalis <cognitio> vero non ita: scimus enim
523
hominem scripsisse vel scribere, non vero scripturum scimus, fieri namque
524
potest scripturum fierique non scripturum. Id ergo nec necessarium nec
525
inpossibile, fieri namque potest et non fieri. Est igitur utrumlibet. – Secunda
526
argumentatio est: Necessarium et inpossibile in omni genere et specie
527
equaliter sunt. Omnes siquidem homines equaliter mortales, totusque ignis
528
equaliter non frigidus. Utrumlibet vero non ita, ut homo ambulans homo
529
non ambulans. Item, nec necessarium nec inpossibile alteratur, utrumlibet
530
vero mobile, ut de motu aud quietem et econverso. – Tercia argumentacio
531
est: Quoniam in eis que proponit quisquam, primum cogitat ac consulit
532
utrumne faciat aut vitet, deinde quando, qualiter, ubi atque id genus.
533
Omniaque primum cogitatione atque imaginatione |a8v|[ed. Ratdolt]prescripta, tum demum
534
actu ipso deliberationem auctoris consequuntur. Necessarium autem et
535
inpossibile nec consilii nec deliberationis egent. Nichil enim ullo studio
536
adiciente natura ipsa certum dat ignem cremare nec umquam frigere.
537
Utrumlibet esse consequens est. – Quarta raciocinatio est: Quod omni
538
necessario et inpossibile una tantum vis et simplex: alteri quidem esse
539
tantum, alteri vero numquam esse. Rebus autem quamplurimis vim gemi-
540
nam videmus ut esse vel non esse, aut ita esse aut non ita: ut aura nunc ca-
541
lida nunc frigida, nunc magis nunc minus. Est igitur utrumlibet. – Quod
542
ergo Philosophus diffinivit omne utrumlibet necessarium vel inpossibile
543
consequi, huiusmodi est: quoniam omne quod in arbitrio et deliberatione
544
est, ut ire aut non ire, antequam fiat utrumlibet est, factum vero iam
545
necessarium. Inpossibile quoque in parte altera similiter.
17
546
Cum ergo constet utrumlibet, constabit etiam sidera tribus rerum modis
547
ducatum prebere: necessario, inpossibile, utrumlibet. Ut enim omne huius
548
mundi corpus ex iiii. elementis constat, in omni siquidem ut dictum est
549
inveniuntur, omne vero elementum et ex altero in alterum solvitur et
550
augmenti et detrimenti capax necesse est etiam ipsa corpora hoc modo esse
551
resolutiva, augmenti atque detrimenti receptiva. Cum ergo sidera
552
elementorum motibus presint, et corporum alterationes ducere consequens
553
est. Ut cum homo ex anima rationali et naturis iiii. constet, stellarum
554
quoque substantia, ut Philosophus intellexit, viva ex anima ratonali motu-
555
que naturali legem habent sui generis animas conformibus sibi corporibus
556
aptare utrorumque genitoris instituto, itaque vis anime rationalis arbitrium
557
et deliberatio, vis vero corporis ad utrumlibet procliva. Cum ergo sidera
558
anime corporisque armoniam moderentur, tam necessarium et inpossibile
559
quam utrumlibet ducere consequens est, ut postremum hominis fatum, ut
560
ipsum volatibus ineptum, ut nunc sanum nunc egrum.
561
Atqui id est quod astrologie officium maxime prestat. Nec enim
562
astrologus previdendum assumit utrumne moriatur homo, certum enim
563
habet id esse invitabile [sic]; sed utrumne cras aut perendie. Cum itaque
564
siderum ducatus rerum proventus precedant, ante quidem in sideribus po-
565
tentia sunt, post eventum ad necessarii vel inpossibilis terminos concedunt.
566
Ut in igne antequam urat urere quidem potentia, demum necessarium. –
567
Quod igitur utrumlibet bipertitum est: in deliberatione anime rationalis, et
568
in nature compositione pro temporum commutatione. Mundi vero
569
elementa huius secundi receptiva, cetera omnia tam animantium quam
570
germinorum metallorumve corpora ad hoc secundum spectant. Solus homo
571
utrique aptus ex primo, i.e. deliberatione rationalis anime corporisque
572
adapti motu secundum vel consequitur vel evitat. Nam nec sidereis
573
corporibus licet rationalis anime deliberatio vel ad consequendum aliquid
574
quo egeant vel ad effugiendum |6v|[ms N] que timeant necessaria.
575
<4> Quarta secta gradus celsioris, ex hiis videlicet qui universali
576
sapientie operam dant, plane autumant sidereis motibus rerum huius
577
mundi nullos esse ducatus exceptis temporum alterationibus. Quod cum
578
inconsulte proferant nec se cum ipsis stare videntur. Quis siquidem vim
579
sideream temporum alterationibus prestituere possit dum eam eis que tem-
580
porum alterationes consequuntur eripere |b1r|[ed. Ratdolt] conetur? Absurdum est! Certum
581
namque nature consciis temporum alterationes elementarie resolutionis fo-
582
mitem esse et causam, illam vero generationum et corruptionum auctorem.
583
Sic ergo sidereos motus a temporibus ad elementa, ab elementis ad rerum
18
584
proventus continuari necesse est. – Preterea quod in omni philosophia post
585
primam illam ex celestis sapientie species usitata est. Universalis siquidem
586
philosophorum sententia prime illius omnem fructum in hac secunda
587
reservatum. Quid enim, aiunt, prodest stellarum circuitus variosque
588
discursus insequi nisi ad quid tendant quove ducant assequamur? Unde
589
huiusmodi homines recte assimilari videntur eis qui preciosas radices et se-
590
mina rerumque species utiles inutiliter servantes bono quod habent uti nes-
591
ciunt. Qua de causa non modica eos inscientie reprehensio consequitur
592
quod cum due scientie continue unum totum componant, alteram sciant
593
alteram ignorent.
594
<5> Quinta secta eiusdem ordinis, de eis scilicet qui priori scientie
595
student, hanc ex toto inficiantur, id in argumentum assumentes. Quoniam
596
nichil ratum cui experimentorum usus fundamentum nisi sepius iteratum.
597
Idque in sidereis motibus humane vite impossibile. Nullam enim stellam
598
ut nunc in hoc loco cum hac ad alias habitudine reperitur infra mille
599
annos in eo loco reperiri possibile est: astrologie studium inefficax et inane.
600
Contra quos quod antique solertie indago non hac ope siderum vires
601
experta est. Est enim celestis ducatus alter particularis manifestus, alter
602
universalis. Particularis quidem ut Solis in calore, Lune in humore,
603
stellarum in cotidiana aurarum variatione. Universalis vero, ut in
604
revolutione annorum seculi annorumve nati, diversitatum ducatus inter
605
elementorum qualitates earumque temperiem atque mundi accidentia inter
606
sanitatem et egritudinem fortunasque hominis. Que licet minus constantia,
607
potuit tamen philosophus inter accidentia mundi hominumque negotia
608
breviori spatio experiri in variis stellarum discursibus per signa ignea,
609
terrea, aeria, aquatica. Sic enim agebant et in eorum parte qui stellarum
610
motus secuti sunt. Nullus quippe stellarum reditus ad m. aut d. annos
611
expectabat, sed qui vite sue spatio stellarum loca observaverat scripto
612
posteris relinquebat. Transactis deinde aliquot annis cum postera etas alia
613
atque alia stellarum loca reperiret, inter utrosque tam locorum quam
614
temporum terminos dimensio habita est. – Sic enim Ptholomeus acceptis
615
stellarum locis atque motibus ab Ha<k>im quodam pariter cum inveniendi
616
ratione, et suo tempori stellarum motus atque loca rationabilibus artificiis
617
renovavit et postere etati comprobatum sequendi deinceps viam paravit. Si
618
ergo Ptholomeus aliorumve quilibet accepta stella in certo loco circuli
619
retrogradationis, pariter in loco notato circuli excentris, sicque dimisso
620
expectaret donec ad eadem pariter utriusque circuli loca rediret tum iterum
621
studium instauraret, nichil umquam perfectum esset, nec deprehensi essent
19
622
|7r|[ms N] diversi stellarum circuli circulorumve diversitates, absides videlicet,
623
digressiones, retrogradationes atque id genus. – Ad hunc itaque modum in
624
nostra quoque parte ex locorum per signa ipsarumque stellarium virium
625
parte temporum continuatione |b1v|[ed. Ratdolt] rationabili ordine ad totam scientiam
626
perventum est. Cum enim antecessorum experimenta nonnulla ad posterum
627
memoriam scripta perducerent, postera etas suo quoque tempore stellarum
628
vires experiens paternumque inventum adaugens sequenti seculo
629
utrorumque inventa relinquens, si quid utrisque defuerat, preparata via
630
facile complendum relinquebat.
631
<6> Sexta secta suo ipsius errore in astrologie errorem seducitur. Sunt
632
enim homines stellarum conpoto dediti qui dum a via libri Almagesti qua
633
universalis sapientie veritas integra continetur deviantes ex particularibus
634
ziget stellarum collocatione sumpta ex aliis atque aliis stellarum alia atque
635
alia loca reperiuntur, errore propria in geminam astrologie blasfemiam
636
inducuntur. Altera quippe quod aiunt vera stellarum loca raro posse
637
inveniri propterea quod in ziget unde earum collocatio sumitur, tam in
638
mediis stellarum quam rectitudine secundarum atque terciarum
639
sequentiumve minutiarum augmenta sive detrimenta longo tempore non
640
parum subcrescentia stellarum loco vel post se relinquunt vel longe promo-
641
vent. Altera quod astrologici veritatem iudicii non nisi ipsam stellarium
642
punctorum veritatem consequi. Hii ergo proprie inscitie errorem arti
643
innocue deputant.
644
Quibus gemina ratione respondemus. – Primo loco quod astrologus ex
645
stellarum proprietatibus, signorum naturis, domiciliorum affectionibus
646
communia rerum accidentia iudicat. Gradus autem singuli ad proprios
647
magis singularium rerum habitus spectet. Punctorum seu gradus etiam
648
integri error et raro, nec multum impedit. Secundo, quod iudicis quidem,
649
ex eo quod hec vel illa stellarum in hoc vel illo circuli signive loco fuerit
650
id vel illud de rerum accidentibus consequi. Ea vero loca certa veritate
651
deprehensa tradere compotiste officium est. Unde cum astrologus pro
652
locorum naturis stellarum affectus in rerum iudiciis sequitur, si interdum
653
fallitur, non astrologi sed astronomici culpa videtur. – Quod hinc
654
nimirum accidit quod hominum eius studii nonnulli generalis sapientie
655
veritate omissa cum ad particularia divertuntur contenti plerumque fiunt
656
compoto quolibet debilis radicis unde ex longo tempore longum erroris
657
inpendium accrescere consequens sit, ut hinc stellarum collocatione
658
sumpta, vel per signorum loca certa, vel per coniunctiones aliquarum
659
determinatas instrumentis veracibus, vel etiam visu aliter esse
20
660
deprehendatur. Quapropter et ipsis astrologis iniungimus ut omissa vaga at-
661
que incerta particularis compoti auctoritate, stellarum tam errantium quam
662
stabilium loca integre sapientie veritate quam Almagestin certis
663
dimensionibus atque artificiosis instrumentis firmat quam studiosissime
664
sequantur.
665
<7> Septima secta scientiam hanc ea de causa infestant quod cum ipsi
666
eius officio studuerint non omne statim quod affectant assequi valent
667
cumque desperati desistant, artis studio deditis invidiose detrahentes eos
668
qui ipsorum inconstantie atque inperitie defuerant a studii efficacia
669
elongant. Id igitur quod obiciunt cum rationem approbandi non habeant,
670
vacuis sermunculis respondere et supervacuum est et indignum |b2r|[ed. Ratdolt] videtur.
671
<8> Octava secta MEDICORUM est. Non ex eis medicis qui multam
672
eius artis experientiam habent. Illi siquidem in arte sua non parvam
673
astrologie necessitatem experti, eam ipsi studio suo sponte preferunt. – Sed
674
plebei quidam medicine professores |7v|[ms N] quibus, ut Tulliano verbo utamur:
675
"facilius quis medicinam adimat quam astrologiam concedat". Hii ergo
676
agresti intentione ducti nichil expetendum preter opum sarcinas
677
autumantes dum astrologiam degradare laborant omne studium lucrandi
678
facultatibus postponunt. Unde proprio testimonio cognoscendum tribuunt
679
se tam artis sue ignotos quam ceteris omnibus scientiis alienos, mentisque
680
inanes more iumenti ad esum proni fortunis deditos. Si enim in arte quam
681
profitentur noti essent, nec astrologie summam opem ignorarent. – Quod
682
Ypocras attestans in libro quodam, post cetera: "Que diximus inquid de
683
aeria mutacione de astrologia sunt, nec enim astrologia parvam in
684
medicina partem obtinet". Qua sententia Phisicus ei artificio addictos
685
instruit temporum altetiones motusque naturarum sidereos cursus consequi
686
ut precipuum sit medicis astrologie fore participes quatinus artis sue
687
fundamentum et principium recognoscant. Cui quantum astrologia prestet
688
facile perpendi potest. Cum enim previderit astrologus cui medendum sit
689
ac quare et quando tum demum medicus utiliter accedit. Eiusdem siquidem
690
previdentia similiter et laborem inutilem precavet. Adeo namque siderum
691
virtus in medicina prepotens ut etiam criticos dies, quibus omnis
692
egritudinis variatio deprehenditur omnino Luna vendicet. Unde tam
693
Ypocrati et Galieno quam ceteris fere omnibus phisicis compertum
694
astrologiam plane phisice ducatum obtinere, ut qui astrologiam dampnet,
695
phisicam necessario destruat.
21
696
<9> Nona secta VULGUS est. Qui quoniam omnis sapientie alieni
697
sunt, astrologie dignitati detrahere presumunt. Nec enim apud eos beatum
698
est nisi opibus affluere, nec sapere nisi lucrari. Sicque maior pecunie
699
dignitas quam sapientie. – Qui nisi tam obscena comparatione abuterentur
700
inter fortune lu[di]cra et naturale animi bonum quod cum omnem sapien-
701
tiam infestet, nec astrologiam nimirum preterit, eiusmodi agreste hominum
702
genus nec responsione dignum esset.
703
Quibus id primum occurrit quoniam comparatio rei extra genus suum
704
inepta est. Quod ergo inter opes et scientias comparationem faciant, nichil
705
mirum videri debet cum eiusmodi rerum discretio intentionis eorum pro-
706
pria sit. Cum ergo fortunam sapientie preferant, nobis quid intersit
707
exponendum videtur. Fortuna quidem ceca, nec probum nec inprobum nec
708
ullam hominis dignitatem aut ordinem discernens, se vel citius perversis
709
moribus animoque ignobili quippe ad votum eius procliviori concedit.
710
Sapientia non ita. Nec enim inhers ingenium animumve degenerem patiens,
711
vix summo studio, curis atque vigiliis perpetuis consequendam se prestat.
712
Illa quidem in parte affectionis est, hec in habitum concedit. – Ad hec
713
quod cum multis in rebus bestiis inferiores simus, hoc solo maxime
714
excellimus quod sapimus. Quantum igitur homo a sapientia recedit, tantum
715
ab homine alienatus nature |b2v|[ed. Ratdolt] bestiarum aproximat. Quanto vero sapientia
716
sequitur tantum a brutis elongatus in hominis statura excellit. Multo ergo
717
magis ea sapientie pars appetenda que hominem etiam supra homines
718
efferens, supere nature quam proximum reddit. Hanc autem astrorum
719
cognitionem esse plane intelligendum materie dignitas et ordo tribuit.
720
<10> Decima secta ceteris aliquando iustiorem causam habere videtur.
721
Ex eo siquidem quod plerosque huius artis professores minus peritos in
722
officio suo nonnunquam errare vident artificis culpam arti imponunt. Qui
723
certe minus culpandi viderentur nisi tam ineptam facerent translationem.
724
Hic itaque removende tantum culpe ipsam erroris causam exponere
725
sufficiat.
726
|8r|[ms N] Sunt enim nonnulli huius hominum generis qui debilis ingenii,
727
tenuis intellectus, cum sese huic arti addiciunt, tam tedio tanti laboris qua
728
ingenii inopia ante perfectionem desistunt. Qui solo nomine gloriantes
729
aliquotve tamquam signis artis contenti cum petentibus tum propter nomi-
730
nis reverentiam tum propter emolumenti spem responsa negare non audeant
731
plerumque vel plus quesitis promittentes falluntur et fallunt. Qui ergo
732
rerum iura sano iudicio tractarit nequaquam huiusmodi erroris culpam arti
733
innocue ascribendum censebit.
22
734
Capitulum quintum. De utilitate astrologie.
735
Hactenus diversos hominum errores astrologiam calumniantes quam
736
breviter potui redarguisse opinor. Nunc quantam humanis necessitatibus
737
frugem hoc artificium fert asserendum videtur. – Sunt enim qui
738
contradicentes aiunt: tametsi vera firmumque sit astrologicum artificium
739
certa de rerum proventibus iudicia tribuens, quid tamen interest futura
740
antequam fiant prescire? Si enim bonum futurum est, quid adicit prescientia
741
quamdiu non sit? Si vero malum, etiam ante adventum mali prescientia
742
ledit. Atque his quidem domesticus error involvit ut tantos providentie
743
fructus ignorent cui tamen operam dare non desistunt nomenque rei, non
744
rem ipsam dissimulant. Omnis enim homo rationis compos naturaliter
745
habet ut providentie rerum operam det. Quas si utiles prescierit provido
746
consilio commodum plerumque adauget; si adversas, previa cautela noxam
747
nonnumquam imminuit.
748
Sunt igitur huiusmodi providentie tria genera. Primum experimentis,
749
quod vulgare est. Secundum temporum alteratione, quod medicorum est.
750
Tercium effectu siderum, quod astrologus ministrat, omnium communis
751
cura ut venturis bonis accomodos reddant, adversis cautos.
752
Vulgaris itaque providentie non parvam utilitatem videmus que cum
753
sepius exper<imen>to diversas elementorum qualitates successuras
754
prenotarit contrariorum ope antequam superveniant premunit, ut contra
755
frigus locis atque usibus calidis. Cuiusmodi cotidianus est hominibus usus.
756
Ut previsa plerumque nube nimbosa ante pluviam, ad tectoria confugiunt.
757
Ut preaudito nonnumquam hostium insultu, ante superventum aut ad
758
repellendos preparantur aut saltem effugiunt. Hec itaque providentia
759
nequaquam rem ipsam inpellit aut mutat, sed cautela data, rei vim quidem
760
aut prohibet aut saltem alleviat. Hocque genere omne vulgus, ut nauta,
761
pastor, agricola in suo quisque officio fungitur. |b3r|[ed. Ratdolt]
762
Medicorum quoque providentie non negligenda utilitas, que cum ex
763
temporum alterationibus, naturarum motibus, humorum in corporibus
764
generationes, corruptiones, augmenta, detrimenta certis in terminis consequi
765
prescribit, naturalem preparat opem que influentibus obvia, superfluos im-
766
minuens, deficientes adaugens temperatos medio statu conservans
767
dissolutione repulsa naturam consolidat. Hinc enim est quod vernalibus
768
farmatiis adversus estivas coleras hinc flebothomo hinc ventosis contra
769
sanguinis putredinem atque apostematum molestias utimur.
23
770
Atque ad hunc modum multa phisice providentie in conservanda sanitate
771
utilitas est, in egritudine quoque provide inter vitam et mortem
772
discretionis non minus est commodum. – Que cum ita sint in hiis, tum in
773
astrologica providentia vel multo maior atque certior apparet utilitas.
774
Astrologice vero providentie v. sunt species, quarum prima publica,
775
iiii. magis private. – Prima quidem est que cum futuros rerum eventus
776
preterminarit poterit eorum noxa repelli poterit non repelli: ut bellum
777
publicum generalis fames universales terremotus exustiones eluviones
778
communis hominum seu bestiarum pestilentia. Cuius providentie locus
779
annorum seculi revolutiones |8v|[ms N]. Huius igitur hec manifesta utilitas quod
780
cum prescierit homo pestiferum aliquid huiusmodi regioni seu provincie
781
toti futurum, poterit aliquando vel locorum mutatione vel aliquo id genus
782
ingenio pestem evitare. Quam si penitus effugere nequeat, consulto saltem
783
interim et consolato previsi superventus tollerantia multo levior est quam
784
his quos inprevisus atque repentinus terror percutiens, non solum consilii,
785
sed plerumque mentis animeque inanes reddit.
786
Secunda species, de privatis prima, eiusmodi rerum eventus prescri-
787
bit quorum noxia ex toto vitari potest ut egritudo ut hostis hisque similia.
788
Cuius providentie locus in Genezia, Annalibus aut Questiones talis fere
789
utilitas in vulgari medicorumque providentia exposita est. – Tercie speciei
790
sunt rerum eventus quos cum prescierimus, partim evitare poterimus quales
791
sunt egritudines que iam ex toto evitari nequeunt sed previso tamen
792
earum tempore, preparatur ut et mitius sentiantur et citius terminentur
793
sicque de similibus incommodis. – Quarta species rerum eventus
794
inevitabiles sed transitorios metitur: ut de morbo item aut carcere inevita-
795
bili. Cuius magnum hoc proficuum quod cum et ipsum et terminum eius
796
prescierimus, et ad tollerandum preparamur, nec de termino eius
797
desperamus. – Quinte speciei sunt postremi rerum eventus generaliter
798
inevitabiles: ut de morte hominis. Cuius providentie utilitatem cuilibet
799
perpendendam relinquimus.
800
Omnium igitur communis utilitas quod subitorum et inprovisorum
801
casuum occasionem prohibeant. Est enim omnis vehemens et inprovisus
802
adversitatis eventus terroris, turbationis atque confusionis occasio, ut
803
eiusmodi confusio nonnumquam mortis repentine causa existat, atque
804
eventuum consequentia ipsis eventibus plerumque sint graviora. Hec ergo
805
futurorum providentia si eventus ipsos prohibere nequit, saltim eventuum
806
consequentia pellit. Sidera namque cum ad eventus ducant, ducunt etiam
807
ad ingenium quod eventuum noxam vel prohibeat |b3v|[ed. Ratdolt] vel saltim alleviet.
24
808
Utemur itaque sermone vulgari intellectui propinquo in eos qui futurorum
809
providentie non solum utilitatem negant, verum etiam gravium curarum
810
occasionem inponunt. Si enim vitande cure et deliberationis causa homini
811
futurorum prescentiam negligere convenit, eadem de causa nichil
812
inquirendum, nichil penitus aggrediendum restat. Si enim iter instituas,
813
pergendi cura, vie timor, reditus expectatio sequuntur, sicque in ceteris id
814
genus. Quapropter nec sperandum umquam aliquid cum spei communiter
815
accidentia sint cupiditas, gaudium, timor, dolor. Que ut vites, conducit ut
816
sine omni providentia et consilio, nichil deliberatione agente, fortune te ad
817
omnes casus equum exponas. Sicque ratione cassa nichil homini supra
818
bestie naturam relinquatur.
819
Item in eosdem qui huic providentie fructum adimunt, ex eo quod cu-
820
ras spei vel timoris afferat. Si enim omne quod curam affert quodque
821
animi passiones consequuntur fugiendum est, nec voluptatum aliquod
822
umquam oblectamentum appetendum relinquitur. Si enim musici
823
modulaminis dulcedinem intro conceperis animi passiones consequi necesse
824
est. Eademque de causa nec pocula sapida, nec dapes lautas, nec formosa
825
mulierum corpora cultuque venusta vel attingere umquam licet, ne cum
826
usu eorum defuerit dolor sequatur. Sed cum necesse fuerit quam
827
deterrimo |9r|[ms N] victu quamque spurcissima venere potius utendum, que
828
cum defuerint, nec curam sui post se relinquant.
829
Quod cum nature hominis insit ut ratione et consilio vel evitare studeat
830
quod timet vel assequi quod sperat, summe necessariam astrologie provi-
831
dentiam opinor. Si enim evitandum prescierit, timor cessat. Si
832
assequendum gaudium, certitudine acumulatur. At vero si vel inevitabile
833
vel non assequendum, illic tollerantia, hic dolor tamquam consulto et
834
consolato tanto levior est quantum adibitarum frustra facultatum penitentia
835
acumularet.
25
1
Liber IIus
26
1
SECUNDI LIBRI CAPITULA IX.
2
Primum. De numero stellarum et inequalitate atque nominibus numeroque
3
ymaginum universi celi.
4
Secundum. Quare xii. ymagines inter omnes alias rerum ducatum
5
optinuerint.
6
Tercium. Quare hee ymagines numero xii. sint.
7
Quartum. De compositione nature harum ymaginum.
8
Quintum. Quare ab Ariete inchoent.
9
Sextum. De tropicis, firmis et bipertitis.
10
Septimum. De quadrantibus circuli causaque mobilium, firmorum et
11
bipertitorum, causaque numeri signorum ac quare ab Ariete inchoent,
12
signorum quoque naturis et trigonis iuxta quod Hermes tradit post
13
Abidemon.
14
Octavum. De signis masculis et femineis.
15
Nonum. De signis diurnis et nocturnis.
16
Capitulum primum. De numero stellarum et inequalitate atque
17
nominibus numeroque ymaginum universi celi.
18
|b4r|[ed. Ratdolt] Inter omnes antique auctoritatis viros qui Ptolomeo principe ce-
19
lestis orbis dimensiones, qualitates et abitudines prosecuti sunt plane cons-
20
tans est eum circuitum terre globum undique versum ambientem medio
21
conclusum cohercere, illumque ita constipatum sicque inmotum celestis
22
circuli quasi centron. Quod qui perdiscere voluerit Almagestin legat.
23
Inter supremum autem orbem terreque globum medios alios circu-
24
los stelliferos contineri. Que stelle cum innumere sint, electe sunt ex omni
25
multitudine notabiliores mxxix. – E quibus vii. velociores cursusque dissi-
26
milis Saturnus, Iupiter, Mars, Sol, Venus, Mercurius, Luna suis queque
27
circulis feruntur, quapropter et erratice dicte sunt. At vero mxxii. stabiles,
28
quoniam unius omnes motus eiusdemque circuli singulos gradus centenis
29
fere peragrant annis.
30
Omnes igitur hee mxxii. per vi. ordines disposite sunt. Que namque
31
reliquis omnibus lucis sue quantitatis notabiliores extiterant in primo
32
resident ordine, suntque numero xv. – His minus lucide in secundo ordine
33
xlv. – Infra has in ordine tercio ccviii. – In IIII.o, cccclxxiiii. – In V.o
34
ccxvii. – In VI.o demum xlix. – E quibus preter has, v. nebule similes unde
27
35
et nubecule dicuntur, ix. vero tenebrose, quarum una oblonga tamquam
36
caudata.
37
Ad hunc modum ordinate omnes hee mxxii., demum in xlviii. yma-
38
gines omne celum permeantes composite sunt, quas grece latineque
39
fabule diversis nominibus assignaverunt. Arabes vero nichil in fabula spe-
40
rantes, nec de nominum ratione disceptantes, rem ipsam amplectando eas
41
via Solis tres earum terminos in utrumque polum discriminante hoc
42
ordine disponunt:
43
(I) Ex omnibus mxxii. stellis ccclx. a via Solis ad boream sumpte figuras
44
XXI. constituunt. – E quibus primo loco ii. sunt Arctos, mediusque Draco
45
tercius. – Quartus Flammiger, quem Cefeum dicunt (quem Arabes Domi-
46
num Solii). – Quinta Casiopea. – Sexta Corona. – Septimus Hercules cum
47
pelle leonis et clava (quam formam Greci Engonasin dicunt, Arabes)
48
Elgetiale rukbatei (i.e. Genuflexum). – Octavus Ledeus Olor, qui et
49
Vultur cadens. – Nona Gallina. – |9v|[ms N] Xus Arctophilax seu Bootes quem
50
Arabes Pastorem vocant. – XIus Perseus, Hamil raz Algul (i.e. deferens
51
caput Gorgonis. – XIIus Auriga qui et Ophiulcus – XIIIus Anguitenens.
52
– XIIIIus ipsa Anguis. – XVus Orpheica Lira. – XVIus Aquila, qui et
53
Vultur volans. – XVIIus Delphin. – Octavus decimus Primus Equus. –
54
XIXus Secundus Equus. – XXus Andromeda. – XXIus Trigonus (quem
55
Greci Delton vocant).
56
(II) His ordinatis, tum in ipsa via Solis circa medium limitem infra
57
geminos terminales circulos cccxlvi. stelle circumducte XII. signa
58
producunt Arietem, Taurum, Geminos, Cancrum, Leonem, Virginem,
59
Libram, Scorpionem, Sagittarium, Capricornum, Aquarium, Pisces. – His
60
via Solis per medium sectis.
61
(III) Tunc hinc ad austrum relique cccxvi. segregate XV. figuras perficiunt.
62
– Quarum primus est Magnus Cetus. – Secundus gladio succinctus Orion.
63
– Tercius Nili vel Eridani fluvius, cui cauda quasi cauda piscis. – Quartus
64
Lepus. – Quintus Maior Canis. – Sextus Minor Canis. – Septimus Argos
65
Navis. – Octava Ara. – lXus Crater Liberi Patris. – Xus |b4v|[ed. Ratdolt] Apollineus
66
Corvus. – XIus Chiron Centaurus. – XIIus Ydra. – XIIIum Turribulum.
67
– XIIIIus Australe Sertum. – XVus Piscis Australis.
28
68
Nominum itaque rationem formarumque effigies et fabulas ut
69
Abuma'xar Arato, sic nos et Arato et Igino relinquimus, a quibus etiam
70
quot stelle singulas componant ymagines exquiratur. Apud nos non tanto-
71
pere necessarium qui celestis potentie ducatum per inferioris mundi
72
accidentia secundumque non causas commentitias, verum effectus
73
necessarios insequimur. Presertim cum ymaginatio potius quam res ipsa
74
celum huiusmodi formas inpingat. Illud tamen pretermittendum non est
75
quod in sequentibus dicturi sumus quando de signorum proprietatibus trac-
76
tabimus, quid harum ymaginum in singulis signorum decanis oriatur. Unde
77
que earum stelle quos signorum gradus occupent per astrolapsum
78
invenitur, naturis et effectibus earum alias tractandis.
79
Capitulum secundum. Quare xii. ymagines inter omnes alias
80
rerum ducatus optinuerint.
81
Hiis ad hunc modum ordinatis consequens est ut qua ratione ex omni
82
celo XII. signa rerum ducatus pre ceteris obtineant exponamus. Quamquam
83
etenim ut dictum est XLVIII ymagines omne celum perficiant, XII. tamen
84
que celi terreque medium ambiunt contractis ad se aliarum viribus iure ce-
85
teris potentia prestiterunt.
86
Sunt enim qui dubitent: que ratio inter omnes alias harum XII. poten-
87
tiam tamquam nichil agentibus ceteris prestituerit? – Quibus ita
88
sufficienter respondere opinor quod nemo huius artis auctorum vel
89
ceterarum ullam omnis in mundo officii prorsum immunem vel autumat
90
vel asserit. Sed has XII. universales communesque rerum ducatus obtinere
91
ceteras singularibus quibusdam et privatis rerum proprietatibus aclines.
92
Quod pluribus diversisque rationibus constat.
93
Primo quidem loco, quod quoniam circulus signifer medium mundum
94
ambiens cotidiana conversione centrum eius, i.e. terre globum medium cir-
95
cuit, quem circuitum iuges rerum generationes et corruptiones consequi vi-
96
demus, ceteris ymaginibus in utramlibet partem ab hoc medio semotis, vel
97
iure XII obtinere videntur, ceteris iuxta circuitus sui modum non prorsum
98
inmunibus, in singularibus tamen; nam illis universalis rerum cura
99
concessit. Est enim universale quidem ut in communibus generum specie-
100
rumque accidentibus, singulare vero ut in singulis individuorum proprieta-
101
tibus. – Secundo loco, quoniam Solis ortus et occasus rerum accidentia
102
sequuntur, Solis autem iter per hec XII. tantum, vie Solis principatum,
103
ceterarum celi partium viribus eodem ascriptis commendarunt. – Tercio,
29
104
quod Sole circulum hunc perambulante |10r|[ms N] anni circulus peragitur, per
105
anni vero tempora rerum generationes et corruptiones ceterique motus
106
perpetuo continuantur ut per singula etiam signa Solis gressus temporum
107
alterationes seu status mundi accidentium causas alternet. – Quarto,
108
quoniam et Luna cetereque vage eandem Solis viam sequentes, nec preter
109
latitudinem alias divertentes, per singula item signa temporum alterationi-
110
bus rerumque accidentibus nonnichil addiciunt. – Quinto, quod nullius alia-
111
rum ymaginum nisi proportionalis sibi signi cui quodam modo apendicia
112
est consortio producente ducatus appareat.
113
|b5r|[ed. Ratdolt]Hiis itaque de causis hisque rationibus cum circulus hic ex omni celo
114
generalis ducatus principatum optinuerit, primum equalibus xii. interstitiis
115
que signa vocamus, ceteris non ita sectis. Deinde ccclx., quos gradus dici-
116
mus equipartibus divisus est, succedentibus aliis atque aliis partium
117
subdivisionibus in arte necessariis: signum quippe xxx. graduum, gradus lx.
118
punctorum, punctum lx. secundarum, secunda sexaginta terciarum, sicque
119
per quartas, quintas, sextas usque ad x.as vel xii. vel eo amplius quantitatis
120
generum, alterius detrimentum alterius augmentum infinitum subcrescit.
121
Inter numeros etenim xii., xxx., lx., ccclx. facillime quasdam sectiones
122
admittunt ut trientem, quadrantem, quincuntem, sextantem et deinceps.
123
Que stellaris cursus compoto per hunc circulum insequendo necessaria
124
erant.
125
Capitulum tercium. Quare hee ymagines numero xii sint.
126
Nunc quare nec plures quam xii. necessarie, nec pauciores ad rerum
127
ducatum sufficere videantur exponendum est. Ad quod primum
128
Arati auctoritas accedit qui, cum xlviii. figuras celi describeret, inter
129
cetera vie Solis XII. signa discernit.
130
Preterea ut in Philosophia legitur, quoniam quicquid in hoc mundo
131
nascitur et occidit ex iiii. elementis compositum constat tribus interstitiis
132
deductum: principio, medio, fine; que tria in ea iiii. producta xii.
133
producunt; quibus xii. ea signa signorumque numerus ducatum prebent.
134
Cum igitur ei numero signorum numerum respondere conveniret, xii. fore
135
conveniebat. Presunt equidem hec signa iiii. elementis eorumque tribus in-
136
terstitiis. Signa quippe stellarum sunt loca, non sua seorsum substantia
137
generationes rerum et corruptiones moventia, sed oriendo occidendoque
138
super mundum inferiorem stellasque discurrentes recipiendo. Sic etiam
139
elementa non per se ipsa resolvuntur rerumve generationes aut corruptiones
30
140
producunt, sed temporum alterationes elementorum resolutiones genera-
141
tionum cause consequuntur.
142
Sic itaque circuli signa mundi iiii. elementis eorumque tribus inters-
143
titiis ut re, et numero convenire necesse erat. Quod expositione planius
144
constabit. Preest enim Aries igni, Taurus terre, Gemini aeri, Cancer aque.
145
Deinde initio repetito: Leo item igni, Virgo terre, Libra aeri, Scorpio aque.
146
Itemque reiterato ordine: Sagittarius igni, Capricornus terre, Aquarius aeri,
147
Pisce aqua. Primus igitur signorum ordo elementorum primum sortitur
148
interstitium, i.e. geniture initium, secundus ordo secundum quod medium
149
est, tercius tercium. Sunt ergo de signis tria ignea, tria terrea, tria
150
aeria, tria aquatica.
151
Preest enim Aries calido sicco vegetativo, ad vitam et incrementum
152
atque nutrimentum animantium et germinum apto. Leo minus temperato
153
maturantique rerum status, Sagittarius nocivo corrumpenti dissolventique
154
animantium et germinum compagem. – Taurus frigido sicco geniture amico
155
ut agro fertili germinumque et animantium nutrimentis. Virgo inutili et in-
156
epto ut sunt agri steriles et id genus. Capricornus nocivo et dissolutivo
157
quale est scenum et terra gravis. – Gemini calido humido temperato,
158
|10v|[ms N] suavi, rerum geniture fomentisque adapto quales sunt odores suaves
159
et confortativi. Libra grosso et turbulento ut sunt |b5v|[ed. Ratdolt]venti et vapores pingues
160
Aquarius gravi et corrupto ut vaporibus fetidis gravique aeri. – Cancer hu-
161
mido frigido, temperato, nichilominus dulci, rerum nature et nutrimentis
162
idoneo quales sunt humores sustentativi. Scorpius minus habili quales sunt
163
humores salsi animantium germinumque inutiles. Pisces corrupto
164
distemperato et dissolutivo ut lacune et paludes obscene. – Quatuor itaque
165
rerum generationibus presunt, iiii. medio inter generationem et corruptio-
166
nem, iiii. corruptioni. Habent itaque singula XII. suas queque vires et
167
proprietates in diversis rerum accidentibus ex quatuor elementorum tribus
168
interstitiis.
169
Capitulum quartum. De compositione nature harum ymaginum.
170
Deinceps signorum naturam tractare convenit. Mirantur enim nonnul-
171
li de his qui naturali scientie operam dant: cur inter signa, naturali ordine
172
intermisso, post signum igneum non statim aereum sed terreum succedit? –
173
Quibus huiusmodi ratio non inepte respondet. Quoniam elementa simpla
174
calor, frigus, siccitas, humor et ipsa quidem corpora non sunt, sed ut omni-
175
um corporum sic horum que vulgo elementa dicuntur terre, aque, aeris,
176
ignis substantialis compaginis origo sunt. Quorum quodque licet ex
31
177
pluribus illorum congestum sit, singula tamen in singulis exsuperant. Sic in
178
igne quamvis calido sicco calor tamen superat, sic in terra quamquam
179
frigida sicca siccitas tamen, sic in aqua frigus, humor in aere preponderat.
180
Sunt igitur elementorum calor et frigus activa, siccitas et humor passiva.
181
Activorum autem ut contraria sunt, calor quidem rerum generationem,
182
frigus corruptionem. Passivorum quoque ut et ipsa opposita sunt siccitas
183
tamen magis est actionis receptiva. Cum igitur elementorum huiusmodi
184
virtus sit et modus quare in signorum compositione ab igne sumatur initi-
185
um pluribus rationibus constat. – Primo quidem loco quod quoniam calor
186
in igne superat, nec generatio motusve animantium nisi ex calore est, vel
187
iure extremitatum prima obtinuit, alteram autem aqua in qua frigus preest.
188
Ut enim generationem vitamque animalem calor administrat, sic
189
contrarium ei frigus genituram corrumpens vite internicies est. – Secundo
190
loco, quoniam calor generationis elementum, frigus autem corruptionis,
191
primaque in rebus generatio, postrema corruptio, merito primam
192
extremitatem ignis, aqua secundam sortitur. – Tercio, quoniam omnes
193
animalis vite passiones inter principium et finem sunt, activa principii et
194
finis extremitates, passiva medium obtinere debuerunt. – Quarto, quod cum
195
omnis in hoc mundo generationis celestia corpora causa existant, eis autem
196
corporibus in ordine elementorum ignis primus, primum esse debuit
197
elementum caloris, frigoris autem, quod contrarium erat, ultimum. Cum
198
igitur activa calor et frigus extrema sint, passiva, scilicet siccitatem et
199
humorem in medio relinqui necesse erat.
200
Quoniam vero ut in igne calor sic in terra siccitas habundat, post sig-
201
num igneum statim terreum succedere duabus de causis oportet. Prima est
202
elementorum cognatio. Est enim siccitas caloris cognatione quadam conse-
203
quens. Secunda est ex utriusque principalitate. Ut enim inter acti|b6r|[ed. Ratdolt]va calor,
204
sic inter passiva siccitas virtute quadam precedit. Cum igitur in signorum
205
ordine primum locum ignis quartum aqua possideat post ignem autem se-
206
cundo loco terra succedat, aeri tercium relinqui necesse erat. – His itaque
207
de causis in signorum compositione primum est igneum, secundum
208
terreum, tercium aereum, quartum aquaticum. Unde est quod Arietem
209
calidum siccum, Taurum frigidum siccum, Geminos calidum humidum,
210
Cancrum frigidum humidum dicimus atque ad hunc modum per ordinem.
32
211
Capitulum quintum. Quare ab Ariete inchoent.
212
|11r|[ms N] Deinde quare signorum ordo ab Ariete incipiat insinuandum.
213
In qua parte eis respondetur qui, quoniam circulus nec principium habet
214
nec finem, non magis ab Ariete quam undelibet inchoandum putant. – –
215
Primum igitur exponamus necessarium quidem aliquod circuli principium,
216
fuisse, deinde id ipsum pre ceteris.
217
Cum enim elementa simpla corporum omnium principia sint compo-
218
sita, partim generationem partim corruptionem agunt. Generationum autem
219
et corruptionum spacia diversa ex diversis anni temporibus metimur. Qua-
220
propter ad temporum continuationem metiendam que Solis iter sequitur, a
221
certo aliquo circuli loco inchoare necesse erat. Aptius autem a nullo alio
222
quam a quo temporis sit initium elementa generationum moventis,
223
utrumque siquidem activorum utrilibet passivorum permixtum
224
generationem agit aut corruptionem, ut calor cum humore nature compagi-
225
nem, motum vitalem, generationem et incrementum. Idem cum sicco natu-
226
re solutionem viteque corruptionem et interniciem. Item frigus cum
227
humore nature consentaneum, cum sicco inimicum. Que omnia non sine
228
legitima temporum vicissitudine continuantur. A Solis etenim in primum
229
Arietis punctum introitu tempus ex calido et humido temperatum ad om-
230
nem genituram aptum inchoans, per sequentia tria signa, signa Arietis Tau-
231
ri Geminorum – continuatur ut diei incremento terminato, Sole ad
232
principium Cancri migrante, ex aeria temperie in igneam calidi et sicci
233
naturam temporis fit alteratio, primique quadrantis incremento diei,
234
detrimentum equaliter per ordinem rependens usque ad finem Virginis suc-
235
cedit. Qua equinoctio transacto Sole in Libram transeunte, frigidum et sic-
236
cum tempus succedens, noctis incrementum usque ad finem Sagittarii
237
perducit. Unde in Capricornum descendente Sole frigidum et humidum
238
tempus consequens, hinc augmento hinc detrimento diei noctisque
239
vicissitudinum ad equalitatem redactis in fine Piscium equinoctium
240
celebrat.
241
Emensis itaque ccclx. gradibus in ccclxv. diebus ac quadrante minus
242
ccclx. parte diei, ut Ptholomeo visum est, annum peragit quem solarem
243
dicimus xii. mensium iuxta XII. signa circuli. Nam et ad circuli
244
cognationem quadaripartitus est <annus>: est enim ver aerie qualitatis cali-
245
dum humidum genituras producens nutrimenta prestans, estas ignee nature
246
calida sicca geniture minus apta rerum statum ad corruptionem inclinans,
247
autumpnus frigidus et siccus geniture inimicus, yemps aquatica vernalium
33
248
partuum fomentum. |b6v|[ed. Ratdolt] Suntque singulis tria intervalla: principium, medium,
249
finis per singula circuli signa deducta. Ex signis siquidem in quibus tempo-
250
ris alteratio fit initium sumitur, ex secundis medium, ex terciis finis. Ergo
251
necesse erat circulum certum habere principium, idque pre ceteris quod
252
caput esset temporis generationum elementa moventis.
253
Capitulum sextum. De tropicis, firmis et bipertitis.
254
Consequens est ut signa unde temporum intervalla distinguuntur certis
255
nominibus atque proprietatibus discernamus. – Cum enim iiii. circuli quad-
256
rantibus iiii. anni quadrantes ordine respondent, utque circuli quadrantes
257
trinis signis, sic anni quadrantes trinis intervallis numerantur, singula
258
singulis necessario respondere videntur. Fit enim temporis initium cum Sol
259
principium quadrantis ingreditur. Quapropter id signum tropicum vocatur,
260
sequens vero quo eiusdem temporis status firmatur, firmum, tercium biper-
261
titum, cuius prior medietas eius temporis est, secunda ad sequentis
262
qualitatem vergens. Sunt igitur Aries, Cancer, |11v|[ms N]Libra, Capricornus
263
tropica, Taurus, Leo, Scorpius, Aquarius firma, Gemini, Virgo, Sagittarius,
264
Pisces bipertita.
265
Capitulum septimum. De quadrantibus circuli causaque mobilium,
266
firmorum et bipertitorum, causaque numeri sigorum ac quare
267
ab Ariete inchoent, signorum quoque naturis et trigonis iuxta
268
quod HERMES tradit post ABIDEMON
269
Hic Iocus Hermetis sententie post Abidemon de circuli quadrantibus,
270
signorum formis, numero, initio, natura, trigonis. Cuius ipsa verba ad inte-
271
gritatem in medium adducimus:
272
"Quoniam scimus", inquit, "universalem particionem particulari anti-
273
quiorem rerumque principium accedens et crescens, finem autem
274
recedentem et decrescentem, res postulabat signorum primo numerum de-
275
terminare, deinde naturas tractare. Quod ne sine ratione fieret, certum om-
276
nium principium ante omnia necessarium erat. – "Primum igitur omnem
277
circulum equidistantibus iiii. punctis equaliter intersignamus. Quo facto,
278
prima occurrunt equinoctialia duo, quorum altero in fine Piscium
279
transacto, cum Sol in primum Arietis gradum transcenderit ascendens in
280
circulo incrementum diei prefert alter<um> in fine Virginis Sol ad Libram
281
transiens descendit noctis incrementum preferens.
34
282
"Quoniam ergo Solis ascensum lucisque augmentum rerum accessus
283
atque incrementa, descensum autem recessus et detrimenta sequi videmus,
284
ab Ariete circuli principium instituimus. Consequuntur autem circulum per
285
iiii. designata puncta iiii. anni tempora, per singula vero tempora trini lum-
286
inum coitus, trine forme trineque vicissitudines opposite diversitatis: id
287
autem est diei mutatio, digressionis alternatio, temporis alteratio. Diei
288
quidem mutatio ab incremento ad detrimentum et converso, digressionis
289
alternatio ab ascensu ad descensum et converso, temporis alteratio a princi-
290
pio ad medium, a medio ad finem. Itaque forma in quam cum Sol intrat
291
tempus in aliam qualitatem convertit tropica vocatur, in qua vero
292
eiusdem statum firmat firma, namque bipertita cuius prior medietas eius
293
temporis, sequens sequentis. Quoniam itaque singulos quadrantes trini con-
294
ventus, trine forme |b7r|[ed. Ratdolt] trineque vicissitudines numerant, ex quater ternis
295
XII. confici necesse erat.
296
"Determinato igitur signorum numero, tum demum naturam tractare
297
consequens est. Quod ut ordine fiat convertimur ad quadrantium circuli
298
rationem. Quorum quoniam primus calidus humidus, secundus calidus
299
siccus, tercius frigidus siccus, quartus frigidus humidus, in medio secundi,
300
i.e. XV.o gradu Leonis fortissimus calor maximaque siccitas sentitur, depre-
301
hensus est itaque Leo calidissimus et omnium siccissimus, cuius nature
302
Arietem et Sagittarium idem trigonus socia cognatione astringebat. Nichil
303
autem calidius siccius igne. Sunt igitur Leo, Aries, Sagittarius ignea. –
304
Quoniam vero ut temporum iiii. primum calidum humidum, postremum
305
frigidum humidum est primum trigonus licet igneus sit postremum i.e. Can-
306
cri, Scorpii, Piscium trigonum aquaticum optinere naturam conveniens
307
erat. – Ad hunc modum Ariete et Cancro eorumque trigonis perspectis, ad
308
Tauri et Geminorum naturam tractandam transimus. Quoniam ergo nichil
309
calidum idemque frigidum, nec duo eiusdem nature continua esse possibile
310
est nec vero calidum siccum calidus humidus, ymo frigidus siccus naturali
311
affinitate sequitur, Taurum eiusque trigonum frigidum siccum esse
312
consequens erat. Quibus ita dispertitis, quartum quarto relinqui necesse est".
313
Sunt autem nonnulli de huius artis studio qui Arietem calidum humi-
314
dum potius fere debere ex huiusmodi raciocinacione assumunt. Cum enim
315
postremum anni tempus frigidum humidum, postremum quoque diei qua-
316
drans necessitate consequi videtur primi temporis anni, cuius caput est
317
Aries, primique quadrantis diei ratione potius calidum humidum fore,
318
totius circuli caput. – Contra quos duobus ex locis argumentamur. Primo
319
quoniam ordo compositionis signorum si a primo anni tempore inciperet,
320
aut primo diei quadrante, id quidem ita conveniret. Nos autem non hinc
35
321
sed a medio secundi temporis |12r|[ms N] atque a medio diei qui omnibus
322
climatibus idem est quoque per omnia signorum motus idem, sideree
323
nature ordinem inchoamus. A die namque potius incipiendum erat qui
324
rerum omnium motus agitat. – Secundo, quod cum in vere humor exsupe-
325
ret, si in Ariete calorem minus habundare videremus, id ita concedi posset.
326
Quod cum aliter sit, que dicta sunt invicta relinquuntur.
327
Capitulum octavum. De signis masculis et femineis.
328
His ita pertractatis, deinde signa mascula et feminea distinguenda. Cum
329
enim quicquid in hoc mundo fit maris et femine coitu conceptum nascitur,
330
omnium vero generationum signorum virtus principium et causa existat, ne-
331
cesse erat inter signa tamquam sexuum huiusmodi diversitatem
332
distinguere. At vero quoniam actio masculi est, passio femine, atque inter
333
elementa duo superiora ignis et aer activa, inferiora vero duo passiva sunt:
334
ignea atque aeria signa mascula, terrea vero et aquatica feminea fore con-
335
veniebat. Hac itaque ratione Aries masculum, Taurus femineum, sicque Ge-
336
mini masculum, Cancer femineum est, atque ad hunc modum per ordinem.
337
Sunt vero nonnulli qui hanc discretionem inter orientia adhibent ut
338
oriens masculum, secundum femineum, tercium item masculum ac
339
quartum femineum dicant, sicque deinceps. – Nos vero, quoniam sexus dis-
340
cretio in rerum natura non accidentalis est, eam non per accidentalem si-
341
gnorum motum, sed per naturalem ordinem deducimus.
342
Capitulum nonum. De signis diurnis et nocturnis.
343
|b7v|[ed. Ratdolt]Postrema est signorum inter diem et noctem discretio. Cum enim si-
344
gnorum ordo cotidiana conversione mundum ambiens diei noctisque vicis-
345
situdines alternet, dies vero calide, nox vero frigide sit nature diesque pre-
346
cedat nox sequatur semperque nullo medio vicissim continuoque sese
347
comitentur: Arietem diurnum, Taurum nocturnum, Geminosque item
348
diurnum, Cancrum nocturnum esse ratio postulabat. Sicque deinceps per
349
ordinem.
350
Sunt autem qui signa iiii. Arietem, Cancrum, Leonem, Sagittarium
351
diurna, iiii. his opposita nocturna, iiii. reliqua indifferenter ponant, i.e. die
352
diurna, nocte nocturna. – Qui quoniam quedam mascula diurna, quedam
353
feminea nocturna, atque idipsum sine omni ratione ponunt, nec
354
responsione digni videntur.
36
1
Liber IIIus
37
1
TERTII LIBRI CAPITULA IX.
2
Primum. Quare vii stelle communes rerum ducatus pre ceteris optineant,
3
simulque de singularum effectu in iiii. elementis.
4
Secundum. De terminis Astrologie et Astrologi.
5
Tercium. De proprietate ducatus Solis in temperie aeria, et
6
nature compositione, ac stellarum cum Sole participatione.
7
Quartum. De proprietate ducatus Lune in marium accessu et recessu.
8
Quintum. De causa accessus et recessus.
9
Sextum. De augmento et detrimento aquarum.
10
Septimum. Quod Luna causa est accessus atque recessus maris.
11
Octavum. De modo marium et forma eorum que accedunt atque
12
recedunt et eorum que non, necnon effectu Solis in mari.
13
Nonum. De ducatu Lune in animalibus, germinibus et
14
metallis, augmento atque detrimento.
15
Capitulum primum. Quare vii stelle communes rerum ducatus pre ceteris
16
optineant, simulque de singularum effectu in iiii. elementis.
17
Ut ex omni siderum numero XII. signa communes rerum ducatus pre
18
ceteris obtinere demonstratum est, sic qua de causa ex omni stellarum
19
multitudine VII. planete generales rerum ducatus pre ceteris sortiantur ex-
20
ponendum videtur.
21
Sunt enim qui mirentur: Cum tanta nature et affectus cognatione ce-
22
tere his |12v|[ms N] VII. communicent – moventur enim et hee de signis ad
23
signa, oriuntur et occidunt super mundum inferiorem, orientales etiam
24
fiunt et occidentales, variarum etiam hee complexionum – quid tamen nichil
25
agentibus ceteris has VII. in rerum ducatu prefecerit? – Quibus antique
26
auctoritatis universa de stellarum effectu ratio ita plane respondet. Cum
27
enim quicquid in hoc mundo nascitur et occidit signorum stellarumque
28
motum tamquam efficientem causam sequatur, signorum autem ordo, ut in
29
secundo libro comprobatum est, elementorum nature presit, stellas per ea
30
signa dispositas eis que elementa generant preesse consequens erat. Excepto
31
quod interest quoniam hee VII. cum per ea signa celerius varioque discur-
32
rentes crebrius |b8r|[ed. Ratdolt] eant atque redeant ad rerum motus et effectus promptio-
33
res erant. Unde hiis quidem generalis rerum ducatus concessit, illis pro
34
modo suo privati rerum officii nequaquam inmunibus.
38
35
Quod hinc etiam constabat quod vel ipsarum discurrentium quanto
36
quelibet velociori motu vario distrahitur, tanto pluris in rerum effectu
37
officii reperitur. Unde est quod Luna omnium citissima inter omnes rerum
38
effectus frequentius satagit. Nam stelle firme ad privatas stabilesque vel
39
tardas singularium rerum proprietates ducunt. Deinde quidem cum celestis
40
circulus cum omnibus stellis mundum hunc perpetuo circuitu ambiat de
41
quibus stelle stabiles per eundem omnes circulum eodem fere motu tardo
42
eademque a terre globo distantia feruntur, septem vero multe diversitatis
43
multo velociores suo queque circulo suoque motu diverso quale est nunc
44
iter rectum, nunc stacio, nunc retrogradacio, ascensus et descensus, augmen-
45
tum cursus et detrimentum; atque ut numquam planetarum huiusmodi cur-
46
sus desistit, sic numquam mundus a generatione et corruptione rerumque
47
alteratione cessat, intellectum est tantam mundi accidentium varietatem
48
tante planeticorum motuum diversitati merito magis apendiciam ut non
49
iniuste communem rerum ducatum privilegio quodam obtinere videantur
50
discreta singulorum in sibi connaturali elemento proprietate. Sol enim et
51
Mars ignee nature acclines, Saturnus et Mercurius terree, Iupiter et Caput
52
aerie, Venus et Luna atque Cauda aquatice. Est autem et inter ipsos
53
complices quedam discretio. Quamvis enim Sol et Mars ambo calidi sicci,
54
Solis tamen calor vitalis, Martis corruptivus, sic frigus et siccitas Mercurii
55
nature consentanea, Saturni inimica. Iovis quoque temperies nature fomen-
56
tum, Capitis complexio non satis amica, Venus etiam et Luna geniture
57
accommoda, Cauda minus apta.
58
Capitulum secundum. De terminis Astrologie atque Astrologi.
59
His ita positis cum huiusmodi celestium virium scientie infinita fere
60
materia videatur, et artem determinare, et artifici suos prescribere terminos
61
convenit, ut ex utroque utriusque finis facilius atque certius intelligatur.
62
Quod ut ratione fiat, ipsa primum et nominibus propriis discrevimus.
63
Huiusmodi namque scientie nomen Astrologie, doctum namque
64
Astrologi nomen adornat.
65
Est igitur Astrologia scientia virium stellaris motus ad tempus diffi-
66
nitum atque ad consequens illud. Est enim scientia genus Astrologie, cetera
67
differentie eius ab aliis eius generis speciebus. Nam quidem stellaris
68
motus vires commemoramus contra eos qui nullius rei extra se ducatum
69
aliquem concedunt: ut fulgura, tonitruus signa quidem pluvie, non tamen
70
ipsa pluvie sunt, fumus ignis non ipse ignis, multaque huiusmodi. Ad hunc
71
itaque modum stellarum motus ad rerum effectus longe a se distantium
39
72
ducunt. – Ideo vero ad definitum tempus atque ad consequens illud
73
dicimus quoniam callidus astrologus inprimis rerum proventus in suo
74
tempore spectat, deinde rerum finem metitur.
75
Astrologus autem est sideree potentie viriumque stellarium sapiens.
76
Deinde, cum tametsi siderei stellarumque motus singulos omnium huius
77
mundi accidentium ducatus prebeant, humanum tamen ingenium |13r|[ms N] et
78
studium haud ad omnem singulorum integritatem consequendam sufficiat,
79
stellarum ducatus tribus terminis discriminamus. – Primo quidem sunt res|b8v|[ed. Ratdolt]
80
sive actus in sidereo ducatu adeo subtiles et profunde quoad nec ipsos stel-
81
larum ducatus consequi, nec quo ducunt pervenire humana facultas
82
sufficiat. – Secundo, sidereos ducatus usque ad rem ipsam quidem
83
consequimur, sed ante quantitatem emensam et qualitates deprehensas
84
deficimus. – Tercio, sunt res et actus quos et ipsos et quantitatem atque
85
qualitates eorum celesti ductu consequimur.
86
Itaque primi termini inpossibilitas est ut integra omnium specierum
87
sub cunctis generibus omniumque individuorum sub quacumque specie
88
divisio: ut harene maris numerus calculorumve ruris, ut cotidiani
89
momentaneive mensura incrementi sive detrimenti singulorum corporum ut
90
omnium motuum atque accidentium differentia per singula individua que
91
cum eiusdem generis, unius etiam speciei sint, singularibus tamen
92
interstitiis differunt. Ut cum duo vel plura individua albedine vel
93
nigredine, longitudine seu brevitate, vultu simio vel aquilo, oculorum
94
colore et figura, oris amplitudine aut angustia, anhelitus odore, animi cor-
95
porisve suavitate vel asperitate, hisve similibus communicent. Quorum ne-
96
que generalis aliqua, neque specialis habetur differentia. Singulis igitur
97
omnium intervallis licet sidera ducatum prebeant, non tamen omnia
98
consequi humane facultatis est.
99
Secundi termini defectus est ut numerus inter populos duarum plu-
100
riumve civitatum, licet utra pars maior sit ex stellarum ducatu certum ha-
101
beamus. Ut numerus granorum frumenti per agrum determinatum, ut
102
desertorum longitudinis atque latitudinis mensura. – In his igitur hisque
103
similibus licet rationem stellaris ducatus habeamus ad quantitatem eorum
104
et qualitates, non tamen facultas nostra ad eas consequendas sufficit. Que
105
omnia quia nec humane possibilitatis sunt neque usus humani nec Astrologo
106
necessaria sunt.
40
107
Tercii termini facultas est certus siderum ducatus ad genera et spe-
108
cies humane inventionis, ad anni temporum alterationes, ad motus
109
elementorum mundi et resolutiones rerumque generationes et corruptiones
110
quantitates et qualitates usus humani multeque similitudinis. Quod ut breve
111
faciam dico: stellarum siderumque diversos motus et vires ad singula
112
quidem rerum omnium accidentia ducere, verum eiusmodi ducatus pars
113
constans in rebus humani intellectus, pars excedens in rebus adeo
114
subtilibus et profundis quoad inpossibilitatem humanam secedant. Que quo-
115
niam hominem effugerunt, nec indago eorum Astrologo necessaria. Verbi
116
gratia: Solis per circuli quadrantes itus atque reditus diversa reducere
117
tempora, variis elementa motibus efficere constans, sed et per signa
118
gradusve singulos solares gressus usitatos temporum motus consequi
119
certum est, alienum autem ab hominis intellectu, ut quantum Solis motum
120
seu proprium seu circularem per secundam unam aut terciam aut decimam
121
temporum aut elementorum varietatis aut animalium seu germinum
122
affectus consequitur. Sicque de ceteris stellis.
123
Determinatis itaque tam artis materia quam artificis officio, demum
124
sex huius artificii circumstantie disponende sunt: artis videlicet initium, ra-
125
dix, rami, argumentum, fructus, finis. – Est igitur artis initium studium sci-
126
entie rerum proventus, radix celestium motuum scientia, rami ex
127
celestium corporum motibus rerum motus iudicia,
128
argumentum iudiciorum usitatus effectus, fructus imminentium seu conse-
129
quentium providencia, finis huiusmodi providencie utilitas.|c1r|[ed. Ratdolt]
130
Capitulum tercium. De proprietate Solis ducatus in temperie aeria,
131
et nature compositione, ac stellarum cum Sole participatione.
132
Nunc a Sole incipientes, proprietates eius in nature temperie et rerum
133
compositione, stellarum quoque participationem |13v|[ms N] cum Sole
134
tractabimus. In qua parte primum eis respondendum videtur qui nature
135
temperiem rerumque compositionem solari stellarumque virtuti negantes
136
propria quadam substantie sue vi choalescere putant. Nec minus et his qui
137
ex causis quidem extrinsecis rerum compositionem mutuantur,
138
verumtamen Solis stellarumque viribus negant.
139
Primum igitur illis occurrit quoniam nichil compositum sine compo-
140
nente compositum est. Impossibile vero aliquod seipsum componere. Si en-
141
im id ita esset non elementorum aliquod in aliud resolveretur sed in se
142
quodque inmutatum semper maneret. Videmus autem ea in invicem
41
143
resolvi: in rebus siquidem compositis reperiuntur nec enim quisquam se
144
ipsum resolvit. – Item si res queque non aliunde mote seipsas generarent
145
conveniret nempe ut ex quo res queque nata esset numquam inde |c1v|[ed. Ratdolt] finitu-
146
ram <fore>. Nichil enim est quod proprie nature contrarium seipsum
147
destruat. Quod cum absurdum sit, patet generationis atque corruptionis
148
rerum alias extra se causas existere rerum nature capaci assentaneas.
149
Deinde quidem consequens est quod Solem et stellas cum Sole naturarum
150
temperiei rerumque compositioni factor omnium Deus tamquam efficientes
151
causas prestituit. Ut enim ignis propria virtute urit causaque exustionis est,
152
sic diurnum lumen Sol lucis et caloris universalis auctor naturalis rerum
153
compositionis divinitus data virtute efficiens causa existit.
154
Quod effectus ipse probat. Loca namque terrarum quibus Sol plus equo
155
accedit vel recedit, omnino tam animantium, quam germinum sterilia man-
156
ent. Verbi gratia: loca terrarum ab estivo Solis tropico in septemtrionem
157
lxvi. gradibus distantia, cui numero tota Solis digressione i. e. gradibus
158
fere xxiiii. adiectis xc. fiunt. Hec inquam loca longinqua Solis distantia
159
perpetuo gelu concreta omne tam germinum quam animantium alimentum
160
negant. Ex quo namque Sol in australia signa descenderit, per vi. integros
161
menses ea loca eius ortu carent. Unde totis aquilonum viribus exposita
162
tam estate quam yeme insolubilia rigent. – Quod et Armenicum
163
Mare firmat. Quod a Cancri tropico gradibus xxi. remotum adeo quidem
164
est ventis validis fervidum aurarumque obscuritate cecum quoad nec navim
165
umquam patiatur. Quod quamquam propinquius Soli brumalis tamen hor-
166
ror intractabile reddit. – Idem boreales Armenie termini testantur qui
167
quamdiu Sol australia signa graditur nivium mole obruti per integros vi.
168
menses non apparent ut infra eos vi. menses et multa eorum animalia
169
frigore pereant et pleraque volatilia in nidis suis per integros iiii. menses
170
frigoris metu conclausa maneant quamquam ab equabili linea non multo
171
plus xlv. gradibus distent. – Haud secus et Sirum Mare a principio
172
Scorpionis usque ad caput Piscium absentia Solis succedente frigoris flatu
173
navigium negat atque id quidem ad boream. Ad austrum vero infra xix.
174
ad equabilem lineam gradus nimie Solis vicinie intollerabili estu locis ter-
175
rarum exustis nec animalium item nec germinum alimenta relinquuntur. A
176
quinto siquidem Virginis gradu usque ad oppositum in Pisce solaris super
177
ea loca gressus continuo torrore cuncta subiecta fervent, ut siccitate
178
steriles harene inter quas Nilus occultatur. – Ut Ethiopicum Mare nec
179
navium patiens nec animalium ferax, vicino desuper Solis ortu subtiliores
180
eius aque partes naturali tractu hauriente ut quidem relinquitur concepto
181
valido calore adeo densum atque amarum ut etiam efferum atque
42
182
intractabile permaneat. – Unde media inter Solis accessus et recessus
183
nature compositioni et alimentis temperies apta relinquetur. Ex his itaque
184
patet quod si Sol vel |14r|[ms N] usque ad aplanem speram sublimatus esset vel
185
usque ad lunarem orbem humiliatus esset, vel inde frigore vel hinc calore
186
nimio mundum stare non posse. Quamobrem providus auctor omnium
187
Deus Solem tamquam universalis corporee vite fomitem in media mundi
188
regione medium posuit. –
189
Invenimus autem et in ipsa habitabili zona terrarum loca prout acce-
190
dunt ad Solem et recedunt multa dissimilitudine variata. Ut SCITE vel
191
PARTI quoniam a solari circuitu ceteris remotiores sunt multa nive
192
validoque frigore et humore in ea terrarum parte superante quia humor
193
multam nutrit carnem, frigus autem albedinem, habitudine carnosa, colore
194
albo, capillis planis, |c2r|[ed. Ratdolt] animo inmiti, ingenio obtuso ceteris differunt. –
195
ETHIOPES autem sive MAURI quoniam eas terrarum partes habitant su-
196
pra quas fertur Sol in Ariete Tauro et Geminis, nimio calore et siccitate
197
in natura eorum superante colore nigro, capillis crispis, habitudine tenui,
198
animo levi, memoria debili ceteris distant. – MEDIE vero ut quarti et
199
quinti climatis et contigue hinc inde NATIONES ut equo et mediocri Solis
200
accessu atque recessu fruuntur natura temperata apta habitudine pulcro co-
201
lore, nobili animo, subtili ingenio, sana memoria ceteris presunt. Que licet
202
in his proprietatibus generaliter communicent sunt tamen et inter ipsas pro
203
locorum diversitate speciales quedam differentie usque adeo quoad
204
singulis etiam civitatibus et provinciis licet propinquis et contiguis nonni-
205
chil tam in formis hominum quam moribus et habitu atque usu diversitatis
206
intersit tam pro Solis accessu et recessu quam pro stellarum stabilium
207
natura et habitudine super eas orientium.
208
Quod autem hee ipse proprietates singulis annis inter augmenta et de-
209
trimenta ceterasque alterationes variantur cum hoc nec a Sole quidem nec
210
a stellis illis esset, promoto speculationis intuitu compertum est huiusmodi
211
variationum Solis nunc cum errantibus nunc cum stabilibus conventus
212
ipsarumque in invicem permixtiones causas existere. Unde intellectum est
213
Soli stellas in rerum natura et compositione, generumque et specierum
214
divisione communicare, nisi quod principaliter Sol rerum nature animan-
215
tium vite germinum metallorumque generationibus preest stelle vero magis
216
singularum provinciarum privatis moribus atque tenori. Communicant
217
tamen in aeria temperie. Nam aeris illuminatio luminum est quorum ortus
218
accedendo, occasum recedendo sequitur. Ut vero Sol aerem calefacit
219
purgat et attenuat sic pro modo suo Luna et stelle, unde Ypocras in Libro
43
220
Ebdomadum: "Nisi Luna et stelle, inquit, nocturnam densitatem attenuarent
221
ceca visibus, inpenetrabilis aeris pinguedine, corporum omnium vitam
222
corrumperet". His itaque de causis cum Sol universali rerum omnium
223
necessitati solus sufficere nequiret, associavit Creator Deus stellas ministras
224
officio solari secundaria virtute communicantes. –
225
Quoniam igitur Solis per XII. signa gressus temporum alterationis causa
226
est temporum autem alteratio elementarie resolutionis, elementaria demum
227
resolutio generationum omnium et corruptionum, eumdem Solis per ea
228
signa gressum omnium causam esse consequens est que certis temporibus
229
discreta Solis motum comitantur alia quidem annuis alia mensurnis alia di-
230
urnis. Ut in vere gramina herbe et arborum folia atque pleraque animalia
231
in estate frumenti grana et arborum fructus, in autumpno vernalium, in
232
hyeme estivarum generationum corruptio. Que cum discretis temporibus
233
continuentur, discreta etiam Solis loca sequuntur. Quod ergo non omnibus
234
annis omnia eadem qualitate et quantitate succedunt |14v|[ms N] cum Sol singulis
235
annis per eadem loca redeat stellarum cum Sole participatio causa est. Si
236
enim solus per se cuncta ministraret nec hyemps hyemi nec estas estati
237
umquam dissimilis foret. Que vero cotidiano successu per mundum
238
administrantur, ut cotidiani hominum et animalium conceptus partus
239
incrementa magis universalem totius mundi superioris ambitum alligatum
240
sibi hunc inferiorem naturali motu agitantis consequuntur. |c2v|[ed. Ratdolt]
241
Capitulum quartum. De proprietate ducatus Lune
242
in marium accessu atque recessu.
243
Post aeriam solaris effectus temperiem consequens est lunaris in aqua-
244
rum motu mariumque alternis accesssibus et recessibus ducatus. – Ut enim
245
apud philosophos constat, lumina duo iiii. elementorum ordinem ita parti-
246
untur ut Sol ignem et aerem, Luna terram et aquam ducat. Duabus enim
247
de causis et fortior et manifestior in hoc mundo luminum quam stellarum
248
ducatus est. Prima quod Sol quidem omnium stellarum maximus, Luna
249
vero celestium omnium citima. Secunda quod stellis quidem lumen inest,
250
non autem radii (i.e. splendor) effectusque earum magis in motu luminibus
251
autem radii non parum in hoc mundo efficaces que motu suo mundi
252
superioris vires collectas inferiori mundo per radios suos transmittunt. –
253
Nam et Ypocras celestium atque inferioris mundi corporum mediatricem
254
Lunam illorum vires his mediando transferre asserit. Ut ergo Sol in natura
255
temperie rerumque compositione prevalet, sic Lune in aquarum motibus
256
corporumque statu et accidentibus, germinibus fructibus odoribus idque
44
257
genus vis efficacior quorum enumerationem ab alternis marium accessibus
258
atque recessibus |c3r|[ed. Ratdolt]exordimur quorum ut diversa sunt augmenta et detrimen-
259
ta, ita diversas diversis nationibus opiniones generant.
260
Sunt enim qui a separatione luminum usque ad oppositionem accessum
261
asserant, hinc usque ad conventum recessum. Omnibus vero certum
262
singulis etiam diebus ab ortu Lune maris cui oritur accessum, eam usque
263
ad medium eius regionis celum, indeque recessum usque ad occasum eius
264
sequi. Cuius in Indico Persarumque Mari qua versus Ethiopiam accedit,
265
necnon in Esperis Occeani Insulis cotidianus usus.
266
Alterna vero accessuum atque recessuum continuo succedentium spacia
267
huiusmodi sunt. Cuius namque maris orizonti Luna primum emergit eius
268
statim accessus incipiens eam usque ad celi cardinem crescendo sequitur.
269
Quam lineam ubi primum transcenderit ad occasum vergens recessus suc-
270
cedens eam quoad occumbat decrescendo commitatur. Post occasum statim
271
accessus iterum incipiens usque ad cardinem terre crescit, a quo recedente
272
Luna recessus item usque ad orientem succedit. Fiunt itaque singulis
273
diebus gemini accessus geminique recessus, temporibus prout diurnus Lune
274
cursus addit variatis per diversas marium partes diversis lunaris ambitus
275
cardinibus subiectas. Cum enim ut terram globosam maris sinuosus orbis cir
276
cumfusus ambit, sic lunaris ambitus cotidiana conversione circueat semper
277
Luna aliquibus tam marium quam terrarum partibus in aliquo cardine est,
278
aliisque pariter in alio. Ut eadem hora unoque momento his in oriente
279
illis in occasu aliis in celi summo aliis sit in cardine terre. Unde etiam eo-
280
dem pariter momento aliis accessum maris aliis recessum |15r|[ms N] esse con-
281
sequens est.
282
Non tamen omnibus uno modo. Illis etenim qui medium equoris pe-
283
lagus interim navigio sulcant accessus initium imo quodam undarum
284
fervore sentitur, qui funditus ebulliens valido aurarum inpulsu procellosos
285
flatus agitans omne pelagus contristat cuius relaxatione recessum sentiunt.
286
Multo aliter hi qui littora interim habitant. Nec enim huiusmodi flatus aut
287
fervor, sed aquarum tantum tumor et exundatio quedam usque ad eos
288
pervenit. Tantaque est inter ea loca horum motuum diversitas, ut nec
289
Lunam huius rei causam esse nonnulli existiment.
290
Nec enim incipit accessus nisi in loco profundo et amplo, multas et
291
densas aquas continente, fundi asperi et montuosi atque vie lunari
292
propinquo. Unde cum super se orientis lune vi naturali concitum repercuti-
45
293
tur, contiguas primum impellit aquas, exitque paulatim aquarum impulsus
294
quousque extremis littoribus inundet quo incipientis momento statim per-
295
venire impossibile erat.
296
Capitulum quintum. De causa accessus atque recessus.
297
His habitis causas accessuum atque recessuum scrutari convenit. –
298
Dicimus igitur quod numquam huiusmodi accessus et recessus nisi trium
299
rerum conventu gignuntur: loci videlicet natura, aquarum habitudine, motu
300
Lune. – Loci natura est ut sit aquarum locus profundus longus et latus vix
301
temporis impendio transfretandus, montuosus, asper et durus, qua levi
302
quolibet motu acriter repercusse multe unde tumidos flatus concipiant. –
303
Aquarum habitudo est tantas in huiusmodi loco longo ex tempore aquas
304
esse confusas ut nec influxu fluminum nec excolacione fontium augeri vel|c3v|[ed. Ratdolt]
305
minui sentiantur. Que tanto tempore condensate, salebre, calefacte densos
306
vapores agitent qui terre vaporibus permixti agitandis undis aspirent. –
307
Motus autem Lune desuper orientis atque occumbentis sepius repetitus
308
cognata virtute eiusmodi aquas trahit, quem tractum sponte sequentes
309
quousque illa accedit accedunt usque adeo quoad diffusius efferventes loco
310
suo minus contente extremis inundent littoribus. Nec enim aut locus tener
311
mollis, planus propter aquarum discursum, nec aque discurrentes ut
312
flumina et amnes propter subtilitatem minus densis vaporibus aptam
313
huiusmodi conveniunt officio.
314
Causa vero quare ab occasu usque ad terre cardinem, sicut ab ortu ad
315
summum Lunam accessus sequatur triplex est. Primo quod orientis et occi-
316
dentis linee equidistantes sunt, quantumcumque ab ortu ad summum
317
sumitur, tantum ab occidente ad terre cardinem sumptum illi equidistans
318
est, sicque totus orientalis quadrans toti occidentali equidistat estque
319
uterque accedens. Secundo quod in omni climate signorum per celi terre-
320
que cardines ortus recti circuli ortibus equales sunt. Ut enim ortus atque
321
occasus, sic et horum cardinum linee equidistantes sunt. Unde in quoto
322
graduum numero signum quodlibet oritur, in toto oppositum eius
323
occumbere necesse est. – Tercio, quod cum ab orizonte semper ad celi
324
medium Lunam accessus, a medio vero celi ad orizontem recessus sequatur,
325
sicque et occasus linea similiter orizon et terre cardo similiter celi medium
326
conveniens est ut in orientali, sic in occidentali quadrante accessum, sicque
327
in ceteris duobus recessus lunares accessus et recessus commitari.
46
328
Sunt autem quibus nichilominus in quibusdam etiam aquis dulcibus
329
accessus huiusmodi atque recessus fieri videatur ut apud quasdam Ethiopie
330
quasdam etiam Gallie seu Germanie civitates maritimas quos vicinia maris
331
decipit. Hee siquidem aque mari influentes marinis undis contigue, cum
332
maris accessu |15v|[ms N] exundante repulse pleno alveo illabantur, accedere
333
videntur.
334
Est autem accessus quidem aqua calidior, recessus frigidior. In accessu
335
namque ex imis abyssis ebulliunt, in recessu forinsecus expanse infrigidan-
336
tur. – In accessu igitur aque Lunam sequuntur, in recessu vero etsi non
337
commitentur Lunam, naturaliter unde exierant ad maria revertuntur.
338
Sciendum vero quod naturaliter Luna tam super terram quam sub terra
339
precedenti accessui sequentem recessum tenmporis spacio coequat. Sed quo-
340
niam Lune super terram arcus numquam subterraneo equalis est nec hi qui
341
super terram fiunt accessus atque recessus subterraneis umquam equales
342
esse possunt. – Quotiens ergo metiri placuerit horas accessus aut recessus
343
emisperii superioris, notandus erit primum gradus cum quo orietur Luna,
344
deinde cum quo occidet, nec latitudine eius neglecta. Deinde sumendum
345
quantum interest ab ortus gradu usque ad gradum occasus per eius climatis
346
ortum, totumque per quindenos gradus dividendum. Quota ergo divisio
347
fuerit, tot erunt equales hore totius temporis utriusque spacii. Si quid
348
vero minus xv. superstes fuerit, pars hore est. Totius itaque numeri
349
dimidium alterutrius temporis spacium est, naturalis videlicet accessus sive
350
recessus Luna superius hemisperium obtinente. Sub terra namque converso
351
ab occasus gradu ad ortus gradum subterraneus Lune arcus, accessus
352
scilicet et recessus inferioris spacium more sumitur. Que qui certius depre-
353
hendere studuerit |c4r|[ed. Ratdolt] latitudinem terre certam habeat certumque in ea latitu-
354
dine signorum ortum.
355
Capitulum sextum. De augmento et detrimento aquarum.
356
Inter supradicta assertum est quod naturali quidem vi accessus et re-
357
cessus utriusque hemisperii in sua quique parte more equales sunt. Nunc
358
quod accidentaliter interdum nonnichil inequalitatis intercidit disserendum
359
videtur. Hec enim inequalitas licet alterutrius hemisperii accessum et reces-
360
sum inequali temporis quantitate metiatur uterque tamen unius pariter utri-
361
que alterius simul temporis spacio coequatur ut quanto hemisperii
362
superioris accessus suo recessu longioris breviorisve more fuerit, tanto
363
inferioris accessus suo recessu longior fit vel brevior. Est enim hec more
364
inequalitas inter aquarum augmenta et detrimenta circa horam unam plus
47
365
minusve, ut si multa sit aquarum habundantia accessus more supra nume-
366
rum recessus hora una plus minusve accrescat. Contrario similiter.
367
Tota igitur hec inequalitas viii. ex locis sumitur. Primo quidem est
368
Lune a Sole distantia luminisque augmentum et detrimentum. –
369
Secundo rectitudinis Lune ad medium eius adiectio et subtractio. – Tercio
370
locus Lune in circulo excentri. – Quarto locus in circulo digressionis. –
371
Quinto inter austrum et aquilonem. – Sexto dies quos marinos vocant,
372
quos Egyptii et Occidentales dies augmenti et detrimenti aquarum dicunt.
373
Qui locus non lunaris proprietatis est. – Septimo longitudo diei vel noctis
374
aut brevitas. Qui locus solaris proprietatis. – Octavo loco est quantum
375
ventorum vis adicit.
376
Sunt itaque lunaris a Sole distantie iiii. loca inter aquarum augmenta
377
et detrimenta discreta: primus est Lune cum Sole conventus, secundus est
378
primus tetragonus cum sit dicothomos, tercia est oppositio qua
379
plenilunium fit, quartus est secundus tetragonus. – Est igitur in conventu
380
luminum maris accessus validus et spaciosus, recessus contra. Addit enim
381
Sol coniunctus in his Lune viribus. Est enim et Soli in accessu maris
382
nonnulla vis. Sicque quotiens Luna stellis humidis iungitur. Hora siquidem
383
qua Luna Soli coniuncta succumbit, ut a rerum fomite rerum semina
384
concipiens conceptas vires statim in subiecti elementi motu, i.e. maris
385
|16r|[ms N] attractu manifestius demonstrat. Longe namque efficacior est Lune
386
cum Sole quam cum stellis naturali Solis in Lunam privilegio conventus. –
387
Ab hac ergo conventus hora quantum recedit Luna vis accessus decrescit,
388
recessus vero augetur usque ad primum tetragonum. Hic, detrimento finito,
389
versa vice accessus augmentum usque ad plenilunium pervenit, hinc usque
390
ad secundum tetragonum detrimentum, indeque ad conventum item decres-
391
cente recessu accessus incrementum, excepto quod interest quod in
392
oppositione, idest plenilunio, vis Lune tamquam maturos iam conceptus
393
primos edentis efficacior, sicque in tetragono primo quam secundo. Ut
394
igitur infra mundi conversionem, id est diem unum, cum diurno Lune pro-
395
gressu gemini accessus geminique recessus, sic infra Lune reditum, id est
396
mensem unum, gemina accessus et recessus incrementa geminaque
397
detrimenta fiunt, illic inter celi, hic inter Lune a Sole cardines.
48
398
Secundo loco, primum Luna collocanda est. Quo facto, quamdiu rec-
399
titudo Lune |c4v|[ed. Ratdolt] medio eius adicitur vis accessus prevalet; quamdiu vero de-
400
trahitur, vis recessus prepotens, idque iuxta rectitudinis quantitatem. Cum
401
vero nec additur quicquam nec detrahitur, nec accessus nec recessus vis
402
hac ex parte crescit vel decrescit. Hi vero motus etiam in aquis dulcibus,
403
fluviis ac fontibus hoc Lune ducatu precedente sequuntur. – Tercio loco,
404
quamdiu Luna ab abside circuli sui utralibet ex parte xc. gradibus distiterit
405
vis accessus prevalet, infra xc. recessus – Quarto loco, quamdiu Luna in la-
406
titudine ascendit vis accessus augetur, quamdiu descendit vis recessus. –
407
Quinto loco, quamdiu Luna borealia signa graditur borealium marium
408
accessus augetur, australium recessus. Quamdiu vero in australibus est,
409
commutata vice australium accessus prevalet, borealium autem recessus
410
quantum ad hoc genus attinet. Magis autem inter hec pariter post primum
411
tetragonum Luna compoto addente atque in inferiori circuli sui parte ab
412
orizonte maris emergente, in signis humidis cum stellis humidis atque
413
descendentibus. His enim omnibus adunatis non solum marium accessus
414
habundant, sed etiam amnes ac fontes accrescunt.
415
Sexto loco, sunt dies lunacionum quos marinos appellavimus. Est enim
416
lunacionis mensis dierum xxix. ac fere dimidii quibus quadripartito divisis
417
singulos quadrantes dies septem ac fere dimidii complent. Igitur a xxvii.
418
mensis die usque ad quarti dimidium sequentis mensis dies
419
diminutivi nuncupantur. Sequentes vero vii. et dimidius augmentativi pro-
420
pterea quod in illis quidem accessus detrimenta quedam in his vero augm-
421
enta sentiuntur. Atque ad hunc modum sequentes duo quadrantes inter hos
422
duos motus usque ad xxvi. dies vicissim succedunt. Id igitur hoc modo
423
Egiptiis atque Occidentalibus compertum.
424
Orientalibus autem omnium maris affectionum peritis non in totis
425
his quadrantibus augmenta et detrimenta visum est hoc modo alterari, sed
426
inter vii. dies quos illi diminutivos dicunt, unum vel duos detrimenti,
427
inter augmentativos totidem esse incrementi dies. – Constat tamen apud
428
Memfiticos inter hos lunationum quadrantes etiam aquarum dulcium inter
429
augmenta et detrimenta quidam alterationum motus. Nonnulli vero de ma-
430
ritimis lunationum dies inter augmenta et detrimenta tripartito numerantes
431
primis aiunt x. diebus accessus incrementum, ultimis x. detrimentum,
432
mediis vero medium sentiri statum.
433
Septimo loco est quantum Solis etiam adminiculum huiusmodi mo-
434
tuum viribus addit. Licet enim Lune quidem proprius sit accessuum et re-
49
435
cessuum ducatus in augmentis tamen et detrimentis eorum nonnichil tam
436
Sol quam stelle adiciunt. Compertum enim est per diversa maria |16v|[ms N] in
437
quibus hii motus apparent certis anni temporibus inter dies et noctes
438
horum motuum inter augmenta et detrimenta vim alterari. Quod a Sole
439
inter signa australia et borealia accidere videtur. Quamdiu namque dies
440
nocte longior est diurnus maris accessus nocturno prevalet, converso simili-
441
ter. Horum itaque motuum quantum ad hoc genus attinet ad puncta
442
equinoctialia utriusque equalitas, ad solsticialia vero alterius augmentum
443
alterius detrimentum maximum sentitur.
444
|c5r|[ed. Ratdolt]Est igitur huius horum motuum alterationis causa duplex. – Primum
445
est quantum Sol inter diei noctisque vicissitudines adicit. Cum enim dies
446
nocte longior est Sol diucius super terram aquas calefaciens caloris viribus
447
ex imis abyssis undas evocat, unde diurnos aquarum motus nocturnis
448
prevalere necesse est. – Secundo loco est quantum Lune longior in
449
superiori hemisperio mora superaddit. Cum enim nox die longior est, Luna
450
nocte super terram quia diutius orientia signa obtinet, nocturnos motus di-
451
urnis more spacio preficit. – Hinc igitur ut per singulos dies bini accessus
452
binique recessus, sicque per singulos menses bina utrorumque augmenta,
453
binaque detrimenta fieri supra dictum est, sic nunc etiam per singulos
454
annos eorum motuum totidem augmenta et detrimenta fieri apparet simili-
455
tudine quadam illis concordantia. Ut enim nocturnus accessus Luna super
456
terram Sole in Sagittario existente eorum conventus accessum incrementi
457
similitudine imitari videtur, sic oppositionis accessum diurnus Sole
458
Geminos Luna superius hemisperium occupante. Sicque ceteri de annuis
459
ceteris mensurnis incremento similes, non vero equalitate quam comme-
460
tiri facile sit. – Hec itaque testimonia si quando omnia conveniant valida
461
et spaciosissima aquarum incrementa consequuntur, atque omnino illorum
462
numero quantitatis horum mensura succedit.
463
Sunt hii ergo vii. ducatus naturales. Nam octavus accidentalis quantum
464
videlicet aquarum motibus venti magnum per inane coacti pelagus omne
465
concitantes adiciunt. Ventorum igitur omne pelagus agitantium duo sunt ge-
466
nera. Alterum quidem quod alte maris unde supernum ad motum
467
scopuloso fundo repercusse, indeque ad supera efferventes ex imis, ut
468
supra dictum est, abyssis in auras evomunt. Alterum vero per auras
469
coactum terre marique commune desuper irruens ac marino illi in equore
470
conveniens furibundos pelagi motus exagitat. Primi ergo generis spiritus ge-
471
mini tantum equoris confinia permeantes raro usque ad littora perveniunt.
472
Secundi vero flamina diversis ex locis spirantia totum terrarum orbem
50
473
pervolant. Aliis namque loca principalia sunt, aliis secundaria. Ac
474
principalia quidem sunt in iiii. mundi cardinibus, secundaria vero sunt inter
475
iiii. hec media. In his igitur quantum huic attinet negotio id principaliter
476
attendendum quod cum Lune motum ab ortu ad occasum maris accessus
477
commitetur, venti quidem orientales accedendi viribus favent, occidentales
478
obsistentes recedendi vires promovent, sicque inter meridionales et
479
septemtrionales quique suis partibus aspirantes contrariis obstant.
480
Quod ergo supra dictum est naturalem utriusque hemisperii accessum
481
consequenti recessui more spacio equum esse, id quidem ita est nisi
482
quantum ex accidenti, ut dictum est, inequalitatis intercidat. Huius ergo
483
accidentis duo sunt genera. Alterum proprium cuius naturales quas
484
disposuimus vii. sunt cause alterum alienum quod scilicet ventorum vis ad-
485
icit. Ex his igitur viii. locis omne accessuum |17r|[ms N] et recessuum augmen-
486
tum atque detrimentum variatur. – De ipsis autem accessibus et recessibus
487
hec universalis sententia quod accessus quidem primus motus effectum
488
Lune naturali affectu sequitur, recessus vero naturalis aquarum unde exi-
489
erant ad maria reditus. Cum|c5v|[ed. Ratdolt]ergo accessus mora longius producitur augmen-
490
ti fere quantitate sequentis recessus spacium breviatur converso similiter.
491
Accidit preterea nonnichil inequalitatis ex littorum etiam interdum
492
oportunitate: cum enim accessus extremis inundat littoribus, si forte vel
493
rupium concavis vel vallibus aut foveis altis influat, parte relicta minus
494
redire necesse est. Sic etiam qua contra fluvios mari influentes accessus ni-
495
titur ex retentis aquis recessum prevalere consequens est.
496
Capitulum septimum. Quod Luna causa est accessus atque recessus.
497
His explanatis, nunc hiusmodi accessuum causam Lune asserendam
498
opinor. Quod ratum relinquitur si contradicentium opinionem infirmemus.
499
– Aiunt enim nature maris inesse non aliqua Lune potentia ut imo fervore
500
quodam undas exagitet, hisque diffluentibus accessum fieri. Si enim desuper
501
ambiendo maris accessum agit, cur non amnium etiam ac fontium aquas
502
iisdem de causis eisdem motibus exagitat?
503
Quibus iiii. ex locis respondemus. – Primo quidem quod si accessum
504
maris nulla vis aliena sed proprie nature vigor amministraret, numquam
505
aliquid inequalitatis assumens eodem semper modo eodem tempore eadem-
506
que spacii quantitate fieret. Nec enim proprium nature opus aliquid alieni
507
patiens ab eodem nature sue habitu ad alterum aliquid umquam recedit.
508
Videmus autem hec quantitate qualitate locis et temporibus semper alterari
51
509
alterationes vero lunares motus maxime commitari. – Secundo vero loco,
510
quod cum aque defluentes ad extrema discurrant, maiori nimirum quam qui
511
continet loco opus est. Si ergo mare ex seipso in ampliora loca defluit qua
512
iterum vi ad non sufficientem sibi locum repellitur? Id enim in natura
513
non est ut qua retineri nequid aliquid sponte consistere velit. – Tercio
514
loco quod cum aque natura deorsum semper atque in profundum tendat,
515
quid est quod in accessu aquas non deorsum sed contrario motu in altum
516
efferri atque ad superiora conscendere videmus? Quod cum in natura aque
517
non sit, extrinsecam rei causam aliquam esse necesse erat, que preter
518
Lunam nulla alia reperitur. – Quartus locus rationi eorum obviat qua
519
eisdem de causis ad eosdem motus etiam dulcium aquarum transire sibi vi-
520
dentur. In quo loco maris atque dulcis aque differentia sufficit. Sunt enim
521
maris aque conflue, dense, salebre, fluminum autem atque id genus difflue,
522
subtiles, dulces. Que cum ita sint non omne quod alteris acciderit alteras
523
consequi necesse est.
524
Capitulum octavum. De modo marium et forma eorum que accedunt
525
vel recedunt et que non, necnon effectu Solis in mari.
526
Cum igitur in natura maris tanta sit Lune virtus, consequens videtur
527
ut inter ipsa maria eorum que lunarem potentiam sequuntur a ceteris fiat
528
discretio. – Ut enim apud philosophos constat Luna quidem in nullo mari
529
prorsus inefficax, sed eius vis et efficacia alias quidem manifesta magis
530
alias minus non equidem ipsius aliquo impedimento sed maris habitu minus
531
adapto. – Est igitur omnis marium |17v|[ms N] habitus triformis. Sunt enim
532
marium alia quorum nec accessus sit nec recessus, alia in quibus fiunt
533
quidem hi motus sed non apparent, alia vero in quibus et fiunt et apparent.
534
Primorum itaque duum generum terne species. In primo genere prime |c6r|[ed. Ratdolt]
535
speciei sunt aque ille que non primevo confluxu nec longi temporis stacio-
536
ne condensate nec salebre, sicque nec ventorum eos motus citantium
537
feraces hoc officium proprie nature inpotencia recusarunt. Ut lacus atque
538
paludes que ex aliqua eluvione in aliquo receptaculo in similitudinem
539
maris confuse, hyemali tempestate accrescunt, estivo torrore decrescunt. –
540
Secunde speciei sunt maria in tantum a Lune circuitu remota ut usque ad
541
ea Lune vis pertingere non possit. – Tercie speciei sunt aque quarum
542
fundus mollis atque labilis, qui cum aquarum inpulsibus cedat, nichil est
543
quod eas repercussas in accessum cogat, quod circa promunctoria et
544
insulas frequentius accidit.
52
545
In secundo genere prime speciei sunt maria quorum littora seu tanta
546
ab invicem latitudine distant, sive tantum ab hominum habitacione remota
547
sunt ut, licet accedant et recedant, non adest qui motus illos iudicet. –
548
Secunde speciei sunt maria quorum littora nec adeo ab invicem distant
549
nec inhabitabilia sunt, sed adeo sublimia sunt et infesta prorsusque planitie
550
carentia ut, licet ita moveantur, non habent quo effluant. – Tercie speciei
551
sunt aque aliis influentes; hee namque accessus hora quibus influunt
552
accedunt.
553
Tercii generis sunt maria primevi confluxus vix temporis impendio
554
transfretanda, lunari circulo propinqua, quorum fundus altus, asper, scopu-
555
losus, littora plana et habitabilia. Ut Fretum Indicum, Persicum, Sciticum,
556
Gallicum et his similia que non per se sed Lune quodam officio, ut
557
expositum est, ita moventur. Demonstratum enim est inferioris mundi
558
corporum motus previos celestium itus atque reditus archanis quibusdam
559
nature vinculis trahentes sequi, ut inter ipsa etiam terrestria corpora exem-
560
plis superius patefactum est. Ad hunc itaque modum et Luna maria nature
561
sue congrua, ad equum distantia, archana quadam cognatione trahit.
562
Habet autem et Sol in maris natura nonnichil virtutis. Verbi gratia:
563
Indicum et Persicum contigua, unum quidem mare sunt, habent tamen
564
proprietates contrarias solaris ambitus sequaces. Persicum enim fretum a
565
principio Virginis usque ad caput Piscium ventis pervium, procellis turgi-
566
dum, omni navigio intractabile permanet; a Pisce vero usque ad Virginem
567
contra: mite scilicet, quietum et patiens. Usque adeo quod in principio
568
Sagittarii validissimus furor eius seviat, in primo Geminorum contra
569
patientissimum quiescat. – Indicum contra. Quamdiu namque Persicum fu-
570
rore sevit Indicum quiescit; contrario similiter. Usque adeo quod in primo
571
Geminorum Indicum maxime seviat, in principio Sagittarii suavissimum
572
sit. Tantaque est eorum discrepantia ut Persici natura melancolica,
573
Indici vero colerica iudicetur. – Quorum integram distantiam notissimi
574
nautarum certis etiam terminis emensi sunt. Persicum etenim fretum ex
575
parte orientis ab interfinio insularum Crises et Argires inchoantes occiden-
576
tem versus ad Sabeos Arabumque terras perducunt usque intra portus
577
Advara, unde ad Egyptum et Siriam fit commeatus. – Indicum autem ex
578
orientis parte ab ultimis Nubie finibus inceptum, indeque Tamprophanem
579
Insulam circumfluens, sicque diversas Indie atque Ethiopie provincias ad-
580
luens usque ad orientalia Persici freti littora protenditur.
53
581
Hec itaque maria pro diverso littorum habitu diversas etiam affecti-
582
ones sentiunt |c6v|[ed. Ratdolt] ad solaris ambitus |18r|[ms N] diversitatem spectantes, cuius vir-
583
tus nichilominus in ceteris quoque maribus sentitur. Quod in parte
584
demonstrasse sufficiat.
585
Capitulum nonum. De ducatu Lune in animalibus, germinibus,
586
metallis, augmento et detrimento.
587
Hactenus singularem Lune virtutem in natura maris et aquarum quan-
588
tum necessarium erat exsecuti sumus. – Deinceps et in ipsorum inferioris
589
mundi corporum variis affectionibus lunaris ducatus sequendus est. Nec en-
590
im in elementorum tantum motibus verum in cotidianis etiam rerum usibus
591
lunaris virtutis frequens ministerium. – Sunt namque plurima rerum
592
genera que quamdiu Luna crescit atque super loca eorum ascendit
593
incrementis largius indulgent, quamdiu decrescit atque a locis eorum
594
descendit incrementa retrahunt idque in animalibus, germinibus et metallis.
595
Sic enim crescente Luna in corporibus animalium humores habundant, dec-
596
rescente attenuantur. Ut etiam humani corporis vene illinc pleniores hinc
597
laxiores reperiantur. Quod in egrotantibus clarius apparet. Qui enim in
598
priori lunationis medietate decumbunt, natura eorum fortior morbo
599
validius repugnat in sequenti debilior levi succumbit. Cotidianas etiam
600
egrotantium affectiones cotidiane omnino Lune applicationes ad primum
601
locum trigone, tetragone, opposite et reditus metiuntur. Ob quod
602
privilegium hii dies inter ceteros certo nomine discreti sunt. Nam et naute
603
inter hos dies discernentes ventorum, nubium et pluviarum modum
604
deprehendunt.
605
Inter hec est et illud quod quociens homines noctu sub Lune luce
606
conversantur pigritia et laxitate quadam afficiuntur. Illud quoque quod
607
animalium carnes noctu Lune luci exposite tam odorem quam saporem
608
quodam modo inmutant. – Quicquid etiam in animalibus frigidum et
609
humidum est, ut lac, cerebrum, medulla, crescente Luna habundat, decres-
610
cente attenuatur. Haud secus et albumen ovi in prima lunationis medietate
611
concepti atque editi habundantius est. Imitatur eadem omnia tam die
612
quam nocte inter circuli quadrantes diversis locis ascendendo et
613
descendendo. – Nonnulla quoque piscium genera per diversas aquas in
614
prima lunationis medietate de speluncis suis prodeunt, in sequenti inclusa
615
remanent. Sic etiam ascendente Luna ad superiora efferuntur, descendente
616
ad ima merguntur. – Haud secus et vermes atque reptilia, fere quoque et
617
ancipitres in prima lunationis medietae venatu acutiores et ferventiores
54
618
sunt. – Insitiones etiam Lune crescentis atque ascendentis et incrementis
619
indulgent et fructus accelerant, minus vero decrescentis et descendentis.
620
Pleraque autem germina, ut linum, Luna exsiccat et adurit. Cuius quanta
621
sit virtus in germinibus, herbis, seminibus et radicibus apud eos qui horum
622
culture dediti sunt usitatis experimentis probatissimum constat. – Sed nec
623
metalla lunaris virtutis immunia sunt que cognitores crescente Luna
624
digniora, decrescente minus digna reperiunt. Suntque multa huiusmodi in
625
rebus mundilunaris ducatus officia que, ut omnia consequi inpossibile est,
626
sic nec enumerare singula quisquam frustra laboret.|c7r|[ed. Ratdolt]
55
1
Liber IVus
56
1
QUARTI LIBRI CAPITULA IX.
2
Primum. De vii stellarum natura iuxta Ptolomeum.
3
Secundum. De earumdem natura simulque fortuna et infortunio iuxta
4
quosdam plebeios astrologos.
5
Tercium. De eis qui stellarum naturam, fortunam et infortunium ex
6
coloribus earum mutuantur.
7
Quartum. De inventione fortune earum et infortunii philosophica indagine.
8
Quintum. De discretione inter fortunatas et infortunia.
9
Sextum. De diversitate habitus |18v|[ms N] utriusque stellarum generis,
10
transituque alterutrius in naturam alterius.
11
Septimum. De natura stellarum et mutatione effectuque in temporum
12
motibus.
13
Octavum. De stellis masculis et femineis.
14
Nonum. De diurnis et nocturnis.
15
Capitulum primum. De vii stellarum natura iuxta Ptholomeum.
16
Post Alexandrum Macedonem Grecie Reges Egypto cclxxv. an-
17
nis imperasse narrantur, quorum X. continuo succedentes omnes uno
18
Ptholomei cognomine vocati sunt. Ex quibus unus ex Philadelphia ortus in
19
Egypto regnans Astronomie Librum Almagesti ionica lingua scripsit. Eidem
20
nonnulli et Astrologie Tractatum Quatuor Partium, plerique uni cuilibet ex
21
aliis, quod vel ita confirmari vel aliter esse nostra nichil interest excepto
22
quod cum in eo libro stellarum naturas disserat minus accurate rerum
23
causas exsecutus est.
24
A Sole siquidem incipiens eum experto ut est calidum esse affirmat.
25
Accedendo namque calorem affert recedendo frigus relinquid. – Lunam hu-
26
midam, quod terre vicinia ascendente vapore eius inficiatur. – Saturnum
27
frigidum siccum, quoniam et a Solis calore et terre vapore longe remotus
28
sit. – Martem calidum siccum prout color igneus firmat, quoniam Soli
29
propinquus subpositi calore ascendente fervet. – Iovem temperatum, quod
30
inter Saturnum et Martem medius sit. – Venerem etiam calidam humidam
31
illinc pro Solis vicinia, hinc pro terre vapore usque ad ipsam perveniente.
32
– Mercurium autem nunc siccum nunc humidum, prout nunc ad Solem
33
ascendit, nunc ad Lune circulum devergit.
57
34
Quam nonnulli rerum naturam altius rimati, tanti viri tam inprovisam
35
enunciationem sine admiratione transire nequeunt. Constat enim ex Libris
36
intervallorum celestium corporum Lune circulum qua terris proximus est a
37
terre superficie cxxviii. miliarium milibus ac fere xciiii miliaribus distare,
38
singula miliaria ex ternis cubitorum milibus. Philosophus autem mensus
39
est terre vapores a superficie eius non plus quam xvi. stadiis exaltari, sta-
40
dium vero quadringentorum cubitorum, que sunt duo miliaria et stadium.
41
Que cum ita sint, que est tanta Terre Luneque vicinia quare hoc ait
42
naturam Lune vaporibus infici? Si enim Luna terre vaporum capax esset,
43
consequi eam necesse foret que corpora terre vaporum capacia
44
consequuntur: illis scilicet infectis corruptio et dissolutio.
45
Deinde cum Martem subpositi Solis ascendente calore fervere asserat,
46
opinari videtur Solem eandem vim superiori mundo inferre qua in inferio-
47
rem potentia utitur. Infert autem Sol inferiori mundo calorem, |c7v|[ed. Ratdolt]ignis scili-
48
cet virtutem, estque ignis sublunaris mundi elementum, sic ergo et celestia
49
corpora horum elementorum capacia esse consequens est. Cur itaque nec
50
Mars continuo caloris effectu nigrescit, nec Saturnus inmedicabili frigore
51
pallescit, aut hic incessabili flamma quandoque non comburitur, aut ille
52
perpetuo gelu non interit: que in corporibus harum virium capacibus
53
naturaliter consequi videmus?
54
Sic igitur Venus quoque nec ex terre vaporibus humorem nec ex Solis
55
vicinia calorem trahit. – Sicque nec Saturnus frigidus siccus pro eo quod ab
56
utroque longius distet, cum propinquis contrariorum causa non existant.
57
|19r|[ms N] – Similiter et Iupiter si ex Saturni frigore Martisque calore hinc
58
inde obviantibus medius temperatur, si quidem he qualitates aliunde
59
obvenientes naturam eius conficiunt ex accessibus eorum et recessibus unde
60
contrahuntur alterum quandoque succumbere necessse est. Quod accidens in
61
rebus horum capacibus corruptio atque solutio consequi solet.
62
Eadem ratio nec Mercurium eis de causis quas exponam nunc siccum
63
esse, nunc humidum sinit. Si enim corpora stellarum has qualitates aliunde
64
contraherent, eorum substantias earum qualitatum in sese capaces esse ne-
65
cesse foret. Sunt autem hee qualitates elementarie. Ergo stellarum substan-
66
tias ex his elementis compositas esse consequens esset, quod inter
67
primordia tractatus reprobatum est. Nec enim celestia corpora ex his
68
elementis composita, verum ex alia quadam essentia, simplici forma,
69
simplici efficacia, naturali motu horum accidentibus ducatum prebent.
58
70
Capitulum secundum. De earumdem natura simulque fortuna
71
et infortunio, iuxta quosdam plebeios astrologos.
72
Quoniam itaque stellarum naturam fortunam et infortunia tractare
73
proposuimus, primo loco minus aptam quorumdam sententiam exponi
74
convenit. Deinde quid contra sit. Postremo quid noster intellectus, iuxta
75
philosophicam indaginem apportet.
76
Hic igitur quoniam imperitos sequi nos oportet quorum opinionem
77
retractamus, tam elementorum iiii. quam eorum in corporibus
78
commixtionum naturas et proprietates minus subtili raciocinacione quadam
79
ac sermone plebeio insequimur, eorum ingeniis concordi. – Aiunt enim om-
80
nem antiquam sapientum sapientiam in eo plane intellectu convenire quod
81
omnium videlicet sublunaris mundi rerum sub his duobus generibus
82
numerus comprehendatur, que sunt scilicet elementa iiii., atque ex
83
commixtione eorum composita corpora. Suntque elementa ignis aer aqua
84
terra. Commixtiones vero colera sanguis flegma melancolia. Deinde quod
85
elementis natura quidem inest et proprietas sua cuique non autem color
86
neque sapor que rebus elementatis insunt. Nam color qui in igne videtur
87
non ignis est sed materie ardentis, cuius natura calor, proprietas adustio.
88
Sic aer etiam cuius natura humor, proprietas generativa temperies. Sic
89
color aque non equidem est aque sed rei continentis aquam cuius natura
90
frigus proprietas rerum alimentum, terre quoque varii qui videntur colores
91
diversorum eius vaporum sunt, cuius natura siccitas, proprietas rerum
92
sustentatio. – De sapore non aliter, cuius ignis et aer manifeste inmunes,
93
terre vero et aque loca diversa diversos mi|c8r|[ed. Ratdolt]nistrant sapores.
94
Atque huiusmodi quorumdam quidem, non omnium est opinio. In par-
95
te siquidem omnes concordant, in parte dissident. In naturis quidem et pro-
96
prietatibus conveniunt, colores autem et sapores alii elementis omnibus
97
negant, alii quibusdam concedunt. Quorum alia subdivisio. Alii namque
98
aliud inter sapores et colores, alii elementorum <scilicet> his nec illis.
99
Utrumque igitur aque et terre concedunt aquam colore albam sapore dul-
100
cem asserentes terram colore fuscam sapore acidam. – Quidam autem terre
101
saporem dulcem ea ratione asserere sibi videntur quod nisi dulcis esset,
102
germinare non posset. Igni vero saporem negantes colorem rubeum
103
concedunt. Cuius rationem tam ex hoc igne quam ex fulgureis flammis
104
mutuantur. |19v|[ms N] Aeri vero ut saporem negant, sic colorem tollunt quo-
105
niam contrariorum capax sit, nunc albi nunc nigri nunc mediorum.
59
106
Complexionum autem ut naturam et proprietatem, sic colorem etiam
107
et saporem suum cuique distribuunt. Ut ergo colorem visu, saporem gustu
108
consequimur, sic naturas earum i.e. calidum siccum frigidum humidum per
109
colorem et saporem deprehendimus, proprietatem vero per effectum cum
110
res alie alias contingunt. – Est itaque colere color igneus, sapor amarus, na-
111
tura calida et sicca, virtus exurens. Sanguinis color rubeus, sapor dulcis,
112
natura calida et humida, virtus generativa. Flegmatis color albus, sapor
113
salsus, natura frigida humida, virtus nutritiva. Melancolie color fuscus,
114
sapor acidus, natura frigida sicca, virtus retentiva.
115
Hec sunt que de elementis eorumque commixtionibus locuti, ad stella-
116
rum corpora transeunt quorum naturas ex coloribus tantum mutuantur non
117
ex saporibus quos deprehendere nequierint gustus inpossibilitate. –
118
Stellarum itaque naturas calidas siccas frigidas humidas iuxta colorum
119
diversitates deprehendisse sibi videntur iuxta quod putant rerum naturas
120
per colores earum se consecutos asserentes rerum ab aliis ad alias cognati-
121
one quadam intellectum pervenire, a propinquis videlicet ad longius
122
distantes. Sic igitur ab elementis eorumque commixtionibus ad stellas
123
progredientes naturas earum per colores iudicant. Cuius enim stelle, ut
124
aiunt, color huius vel illius elementi sicque huius vel illius complexionis
125
est eam stellam eiusdem naturam sortiri necesse est cuius vero stelle color
126
complexionum coloribus diversus, commixtione facta commixte quoque
127
nature est. Ut cum terre atque melancolie color fuscus naturam frigidam
128
siccam indicet, cur non Saturni quoque idem color eandem naturam
129
eandemque proprietatem atque virtutem indicet? Sic Martis quoque, sic et
130
Solis naturas igneas cuius in Sole approbationi etiam effectus usualis acce-
131
dit. Veneris autem color inter album et glaucum medius, cum nullum
132
simplicem complexionis alicuius colorem simulet, ut ex colera et flegmate
133
mixtus est sic naturam eius inter calidum et frigidum temperatam i.e.
134
calidam humidam representat. Sic Iovis etiam color album simulans natu-
135
ram eius temperatam virtutem eius geniture congruam demonstrat. Lune
136
vero |c8v|[ed. Ratdolt]colorem album cum fuscus maculet, pro fusco frigida, pro albo
137
humida eius natura intelligitur. Mercurium autem quia discolorem
138
cernimus ut nunc viridem, nunc grisium, aliquid vel ab his diversi dicimus
139
pro varii coloris receptione, nature quoque varie.
140
Hac ratione stellarum naturis deprehensis discretione habita, quas sive
141
calidas humidas seu frigidas humidas reperierunt, quoniam hee qualitates
142
geniture et nutrimentis accomode sunt fortunatas iudicarunt. Quas vero
143
calidas siccas vel frigidas siccas pro eo quod hee qualitates corruptive et
60
144
interemptorie sunt, infortuniis addixerunt. Quam autem varie nature cogno-
145
rant eam prosperam cum benivolis adversam cum noxiis discreverunt. Hac
146
itaque ratione Saturnus et Mars in partem noxiam secesserunt, Iupiter
147
Venus et Luna in partem meliorem, Mercurius vero promiscuus. Sol
148
quoque, licet ut Mars igneus, quia generalis caloris fomentum est,
149
interdum fortunatis accedit, nonnumquam infortuniis.
150
Capitulum tercium. De eis qui stellarum naturam, fortunam
151
et infortunium ex coloribus earum mutuantur.
152
His expositis, nunc quid hoc modo deceptas opiniones infringat ad-
153
hibendum est. Videntur autem omnino quadrifaria ratione contaminari.
154
Primo, quod Saturni tam terreo |20r|[ms N] quam melancolico diversus
155
color potius plumbeus est. At Iovis color si glauco inficitur, quomodo ad
156
album trahitur cum album alio quolibet colore infectum album esse
157
desinat? Veneris autem color manifesto subalbidus. Cum vero Solem Marte
158
calidiorem esse nemo dubitet, si color ad naturam spectat, Solem Marte
159
magis rubere necesse est. Quod aliter esse nec eorum visibus dubium est.
160
Ne vero Mercurium pro variis coloribus variis afficiant naturis, varietatum
161
colorum eius non naturas eius sed visus nostros causas esse discant, qui
162
quoniam non nisi iuxta orizontem apparet, varii terre vapores medii visus
163
nostros intercipientes coloribus suis inficiunt. – Lunam denique nemo qui
164
sano lumine fruatur albam iudicat.
165
Secundo loco quoniam comparatio diversi generis nulla est non ideo
166
quod hos colores corpora stellarum representant his qualitatibus earum
167
naturas infici necesse est, cum id in huius mundi corporibus accidat, nec
168
enim sunt eiusdem generis, quorum differentias nemo notus ignorat.
169
Tercio loco, quod nec terrestrium nec celestium corporum naturas, ut
170
putant, per colores eorum deprehendimus cum plurima eiusdem coloris di-
171
verse tamen nature noverimus, ut ecce nix et calx viva, ambo quidem et
172
eque candida sunt, alterum tamen calidum siccum, alterum frigidum
173
humidum. Sic opium et aloe coloris fere eiusdem, nature vero contrarie.
174
Suntque multa huiusmodi. Sed et converso, nonnulla quorum natura effec-
175
tu potius quam colore innotuit.
176
Quarto loco, quod cum eas stellas fortunatas iudicent que elementis
177
conveniunt ex quibus aliquid gignitur, ex omnibus autem rerum generatio
178
fiat singulasque singulis convenire asserant, omnes esse fortunatas
179
consequens est.|d1r|[ed. Ratdolt]
61
180
Capitulum quartum. De inventione fortune earum
181
et infortuniis philosophica indagine.
182
Nunc qua discretione philosophica indago fortunatas et infortunia
183
disparet insinuari ordo postulat. – Omnis philosophie purior intellectus
184
omnium huiusmodi rerum ut primum cuiusque naturam inter commodum
185
et noxium perspexerit, statim inter fortunam et infortunium ordinem dis-
186
tribuit, singulasque ordinis sui generali nomine appellandas censuit. Unde
187
inter omnia rerum genera quod geniture atque temperamento,
188
elementorum commixtioni, corporum compositioni, vite spacio, saluti
189
commodis atque dignitatibus tam animi quam corporis accomodum extitit,
190
id iure melioris fortune vocabulo secerni debuit. Quod autem omnium ho-
191
rum detrimentum, corruptionem et interniciem intendebat, id etiam non
192
inmerito in partem contrariam secedere conveniebat.
193
His intellectis memorandum est quod a primordio tractatus explana-
194
re intendimus, modum scilicet et qualitates stellarum motuum effectus per
195
hunc mundum illi naturali quadam affectione ligatum. Nunc autem adici-
196
endum VII. stellarum que omne huius effectus principale ministerium
197
gerunt, quamque singulariter etiam vario discurrere, discursus vero
198
huiusmodi plures ac dissimiles cuiusque circulos causas existere.
199
Quamquam etenim quelibet errantium naturali motu suo nec tardans um-
200
quam nec accelerans medio semper equaliter feratur, retineri tamen illam
201
interdum et promoveri necesse est in circulo retrogradationis, illumque in
202
circulo excentri, atque utrumque in signifero utriusque modum,
203
quantitatem et partitiones dimetiente. Quibus de causis tam motibus
204
earum, immo etiam corporibus diversas inequalitates quam varias coloribus
205
dissimilitudines perpetuo alterari necesse est |20v|[ms N]quas inequalitates natu-
206
rarum quoque et proprietatum stellarum multam varietatem consequi ratio
207
habet.
208
Naturas itaque stellarum Philosophia determinat, qua corpora speri-
209
ca, motu circulari mundum perpetuo ambire describit. Proprietates vero ex
210
horum motuum per hunc mundum effectibus mutuata. Cum partem rerum
211
geniture et alimentis accomodam, partem ad rerum corruptionem et
212
interniciem inclinem videret, iure partem fortunatam partem infortunii
213
nomine notandam inter nos censuit. Nec enim in essencia sua alterutrum
214
umquam fortune genus percipiunt, sed in nobis semper utrumque represen-
215
tant. Unde est quod naturam et natum discriminari necesse erat, quorum
216
alterum ex altero, causa videlicet ex effectu deprehenditur.
62
217
Quicquid enim genitum est, antequam gigneretur in natura quidem erat
218
non actu sed potentia, quod speciales differentie coeuntes in actum
219
produxerunt sidereo desuper ambitu concitante. Hunc itaque motum si qui-
220
dem hic mundus huiusmodi casibus subiacebat in effectu rerum huius mun
221
di in alterutram fortune partem concedere necesse erat. Homo siquidem et
222
asinus in natura animalis indifferenter sunt: neutrum altero magis minusve
223
animal, aut in materia rerum aliud hominis corpus, aliud asini. At ubi
224
speciales differentie accesserunt protinus alterum bipes, erecto ad sidera
225
vultu, ratione et intellectu venustum prodiit, alterum quadrupes, pronum,
226
sensu irrationabili contentum. Tum speciebus singulares individuorum
227
proprietates accite, singula denique mundi corpora effingunt quorum cum
228
aliis vita stabilis, habitus decens, |d1v|[ed. Ratdolt] forme dignitas vires accomode hisque
229
similia, aliis vero contraria contingant, genitrices causas citantium motuum
230
partem fortunatam, partem noxiam censeri consequens erat.
231
Has ergo qualitates omnes ex celesti potentia tribus modis mutuamur.
232
Primo pro ipsius stelle cuiusque motu, secundo pro alterius in alterum
233
effectu, tercio pro receptione elementaria huiusmodi actuum. Quicquid
234
enim ex illis et his gignitur illorum actus consilio horumque passionis mo-
235
do propria generatione respondet. Cum igitur ex huiusmodi coitu apta per-
236
fectaque generatio prodit, et illa nimirum commode egisse, et hec amice
237
consensisse concipimus, eamque partem fortunatam intelligimus. –
238
Infortunia vero que natura abhorrens atque invita patiens vel felicium
239
aborsum patitur, vel in infaustos partus erumpit. Est igitur huiusmodi geni-
240
ture trina proles: prima in specierum divisione secunda individuorum ter-
241
cia in eorumdem propriis et accidentibus.
242
Capitulum quintum. De discretione inter fortunatas et infortunia.
243
Quoniam inter stellas quasdam fortunatas alias infortunia esse demons-
244
tratum est nunc inter ipsas que fortunate que infortunia sint discernendum
245
est. – Omnis rerum compositio ex elementorum consensu quodam procedit
246
quem consensum temporum temperies administrat previos quarumdam
247
stellarum motus consequens. Quecumque ergo stella ad huiusmodi
248
temperiem atque generationes rerum et vitam proprio motu ducit, huic
249
mundo ut est fortunata nuncupatur. Que vero ad naturam dissensum, gene-
250
rationis impedimentum et corruptionem declinat, merito infortunium ap-
251
pellatur. Hac itaque ratione vetusta indago in stellarum numero fortunatas
252
et infortunia calidas, frigidas, siccas, humidas, masculas, feminas, diurnas,
253
nocturnas ceteraque id genus tandem discrevit. Nec enim in se aliquid
63
254
huiusmodi sunt quod huius mundi est sed effectus eorum huiuscemodi apud
255
nos constans est. |21r|[ms N]
256
Stellarum igitur in alteratione temporum effectus bipertitus: alter
257
singuli singularis cuiusque, alter cum Solis communione. Singularis
258
quidem, ut Saturnus quotiens ducatus annui principatum sortitur sine
259
Martis aliarumve respectu per universas boree vicinias hyemale frigus ex-
260
asperat usque adeo quoad earum regionum et animalium pleraque interimat
261
et germinum sicco frigore plurima impediat; magisque in circulo excentri
262
ascendens. Australibus autem locis estu Solis fervidas intantum infrigidat
263
auras quoad huiusmodi temperies eorum et animalium vite saluti viribus,
264
et germinum ubertati nonnichil adiciat. – Similiter Mars annui dominii prin-
265
cipatum obtinens sine Saturni aliarumve respectu borealibus hyemem miti-
266
gat, australibus estatem exasperat in tantum usque quoad nec illis frigoris
267
temperie parum proficiat, et hic estu intemperato plurimum officiat.
268
Ut autem supra dictum est, solares quidem per circulum itus atque
269
reditus anni tempora sequuntur, unde cum vel estas estati, vel yemps yemi
270
qualitatum suarum augmento vel detrimento dissimilis sit, stellarum cum
271
Sole participatio causa est. Ut Saturnus in quibusdam signis boreales flatus
272
excitans hyemale frigus auget, estivum calorem minuit, Mars contra in qui-
273
busdam aliis amicis austris indulgens ut |d2r|[ed. Ratdolt] uterque nec sue parti parum ob-
274
sit, et contrarie aliquantum prosit. – Iupiter autem per anni tempora Soli
275
permixtus nec aliis inpeditus elementa mundi ex calido et humido in om-
276
nem equalem rerum generationem vim et habitudinem sanam temperat
277
favonium atque mites zefiros agens nec aliter annui ducatus principale
278
consilium gerens. – Venus etiam Soli permixta nec aliis inpedita suis
279
anni temporibus maximeque in hieme aut vere annum equa humectatione
280
attemperat ut et estatis et autumpni siccitatem relevet nec aliter anni domi-
281
nio prepotens. – Mercurius quoque Soli permixtus nec aliis interim
282
respectus totum id tempus variis qualitatibus ventisque diversis exagitat,
283
nec aliter anni dominium regens. – Luna vero in primo lunationis
284
quadrante calida et humida, secundo calida et sicca, tercio frigida et sicca,
285
quarto frigida et humida, – singulis etenim lunationibus totum circulum
286
perambulans solaris anni divisiones imitatur – que, cum anni dominio
287
preficitur aut per anni tempora Soli miscetur nec aliis inpedita, anni
288
quadrantes quadripartitis lunationis qualitatibus ordinat. Nonnullis autem
289
visum Lunam a coniunctione usque ad oppositionem calidam humidam, de-
290
inde frigidam humidam qui et annum lunaris dominii eodem modo per
291
medium findunt.
64
292
Quoniam Saturnus et Mars in calore et frigore intemperate exsuperant
293
quarum qualitatum superans habundantia rerum corruptionis atque
294
interitus causa, non iniuste infortunia iudicati sunt. Quorum quia Saturnus
295
frigidus siccus utraque qualitate generativis qualitatibus contrarius maius
296
infortunium est. Licet enim quibusdam partibus interdum ex eis temperies
297
veniat, nequaquam id eorum virtutis, sed obviantis Solis accessus aut
298
recessus. – Sol autem cum motus atque virtutis eius elementorum
299
temperies rerum compositio generalis vite sustentatio effectus constent tri-
300
bus his de causis fortunatus et est et memoratur. – Luna vero cum singulis
301
lunationibus zodiacum perambulans annuas Solis virtutes |21v|[ms N] quaternas,
302
in natura temperiem, in rerum effectus et vires ipsius mutacione renovet,
303
ipsa quoque nec inmerito fortunata est. Nisi quod Sol prout fortior est et
304
clarior fortuna maior cognoscitur.
305
Iovis autem virtus in temperie temporum, in ventis nature congruis
306
geniture accomodis, Veneris vero proprietas item in temporis temperie
307
atque humectatione salubri consumitur. Et he due in partem fortune
308
concesserunt. – Mercurii quoque effectus quoniam in levi temporum
309
commutatione est, ut nequaquam a temperie mutet, et ipse in propria natu-
310
ra fortunatis aggregatur, excepto quod multa motuum varietate inter iter
311
directum et retrogradum tardius celerius continuo distractus, adeo
312
varietatis capax reperitur ut leviter quibusque aliis permixtus minus
313
proprie nature potens in earum affectus concedat. Unde accidit ut
314
promiscuus cum fortunatis benivolus, cum infortunatis noxius, cum mascu-
315
lis masculus, cum feminis femina, cum diurnis diurnus cum nocturnis noc-
316
turnus inveniatur in quocumque signo cum quacumque stella fuerit eius
317
nature accedens. Qui cum omni aliarum respectu carens nec apud se
318
inpeditus est fortunatus reperitur excepto quantum natura signi in quo fue-
319
rit inter utramque partem vel addit vel minuit.|d2v|[ed. Ratdolt]
320
Cum igitur inter has tres fortunas discernere velimus, quoniam Ve-
321
nerem et Mercurium inferiores invenimus ac Venerem xlvii. gradibus,
322
Mercurium vero xxvii. a Sole elongari cernimus, sicque Mercurium magis
323
quam Venerem aduri, Iovem autem superiorem a Sole clxxx. gradibus
324
relinqui: inter eas tres Iovi ut summus extitit maior attribuitur fortuna me-
325
die Veneri minor, infimo Mercurio minima. Sic igitur utroque genere dis-
326
creto Saturnus quidem maius infortunium extitit, Mars minus, in parte
327
vero meliori summa mundi fortuna Sol est, post hunc Luna, deinde
328
Iupiter, Venus, Mercurius.
65
329
Ad hunc modum stellis inter utramque fortunam discretis, licet his
330
quidem fortuna illis contrarium adhibeatur multa tamen in utroque genere
331
diversitas invenitur. Ut Mars et Saturnus quamquam in calore et frigore
332
exsuperent, quibusdam tamen locis interdum temperiem pariunt fitque illis
333
ex infortunio fortuna. Sic igitur et contrario fortunate plerumque prout in
334
circulis suis ascendunt et descendunt, stant, retrogradantur adustioni, casui
335
et exitiis incidunt infortunii vicem ineunt.
336
Quod ergo de stellarum fortuna et infortunio apparet, non equidem
337
ex natura earum est sed proprietate. Si enim ex natura esset, Martis
338
effectus Solem consequeretur. Semper tamen infortunium in proprio statu
339
infortunium est, fortunate quoque in suo quidem habitu fortunate, licet ut-
340
rorumque, ut dictum est, casualis affectionum multa variatio fiat. Exempli
341
gratia: ignis quidem natura calida sicca, proprietas exustio que, si nature
342
eius esset, omne calidum siccum urere necesse foret. Consequuntur tamen
343
proprietatem eius diversi alii effectus. Una eademque siquidem hora ignis
344
urit calefacit siccat stringit firmat solvit humectat vel in diversis vel in eo-
345
dem etiam aliquo corpore vel simul vel continuo que ab exustione diversa
346
sunt. Sic igitur fortuna atque infortunium non natura stellarum est sed
347
proprietas quedam et virtus, sicque utrique generi diversa alia
348
plurimumque accedunt.
349
Hec itaque proprietas stellarum bipertita est. Altera siquidem veracis
350
atque inmutabilis ducatus, nec Astrologo necessaria: ut effectus fortunate
351
fortuna, infortunii contrarium, idque in divisione specierum sub generibus,
352
individuorum sub speciebus eorumque compositionis qualitate. |22r|[ms N] Hec
353
enim licet concepti spermatis aut sementis aut inscisionis variationem
354
habeat, non tamen variatio hec ad speciem ipsam transmutandam sufficit ut
355
ex hominis spermate in homine aliud quam homo fiat, aut equi in equo
356
aliud quam equus, sicque de ceteris tam animantibus quam germinibus vel
357
metallis. Nullum quippe sidereo ducatu speciem mutat, sed in ipsis et
358
circa ipsa qualitatum, quantitatum, status, habitus, affectionum omniumque
359
tam intus quam extrinsecus accidentium omnis variatio sidereos ducatus
360
sequitur.
361
Altera proprietas astrologici artificii, cuius sunt diversi stelle cuius-
362
que pro diverso habitu atque statu ducatus ad diversa singulorum
363
individuorum accidentia, ut sunt effectus, corruptio, corporis status,
364
quantitas, qualitas, habitudo, forma, color, animi habitus, sensus commoditas
365
extrinsecus accidentium casus hisque similia. In his enim nonnumquam ac-
66
366
cidit fortunatas ledere, infortunia blandiri pro modo status sui et
367
affectionum per diversa circuli signorumque loca rerumque accidentibus
368
accomoda vel inepta. – Verbi gratia: |d3r|[ed. Ratdolt] Saturni proprietas infortunium, qui
369
tamen die super terram orientalis directus tam in se ipso quam in loco suo
370
salvus, in vim fortunate concedit. Sic quoque fortunate contra tam suis
371
quam locorum incommodis depravate.
372
Itaque stellarum ducatus bipertitus reperitur inter proprium et acci-
373
dens, uterque suo tempore in suo genere firmus. Quorum quinquipertita
374
subdivisio. – Primo quidem loco boni malive effectus proprie stelle virtutis
375
in singulis rebus, singulis temporibus, ut in divisione specierum et indivi-
376
duorum unde alterum altero melius atque dignius gignitur. – Secundo,
377
eodem tempore in rebus diversis effectus diversi: ut Saturnus anni
378
dominus simul aliis terrarum partibus intollerabile frigus infert, aliis
379
blandam temperiem. – Tercio, diversorum effectus in diversis temporibus:
380
ut in borealibus mundi partibus per signa borealia, in australibus per aus-
381
tralia. – Quarto, cum fortunata infortunii vicem suscipit, aut infortunium
382
fortunate. – Quinto, quantum diversi stelle motus rerum diversitati
383
adiciunt. – Hec est igitur utriusque stellarum generis discretio philosophica
384
indagine deprehensa.
385
Capitulum sextum. De diversitate habitus utriusque stellarum
386
generis, transituque alterutrius in naturam alterius.
387
His ita discretis, nunc utriusque stellarum generis habitudinum diver-
388
sitas indaganda. Quamvis enim, ut dictum est, alie fortunate, alie sunt
389
infortunia, utriusque tamen generis in alterius proprietatem transformandi
390
duplex causa reperitur: altera quantum in ipso stelle habitu et affectione
391
est, altera quantum loci qualitas adicit. Sic tamen alie infortunio
392
promptiores, alie fortune impensiores.
393
Est itaque proprius cuiusque habitus atque affectio ut sit calida sicca
394
frigida, humida, diurna, nocturna, orientalis, occidentalis. Inter hec et gradi-
395
endi modus ceteraque eorum que in ipsis sunt. Loci vero qualitas ut domi-
396
cilium, principatus, trigonus, terminus cetereque dignitates vel his
397
contraria. Infortunium ergo si quando utroque genere beatur fortunate
398
vicem suscipit, utriusque vero meliori parte desertum vi propria noxium
399
relinquitur magisque corrumpit. Fortunate contra: utroque scilicet genere
400
dampnate infortunii officium gerunt, liber[o]s benivolentie effectus conse-
401
quuntur magisque fortes. Ut Saturnus in natali orientis trigoni dominus
67
402
cardinem tenens, tam in se salvus quam loco fortis, nutriture infantis
403
atque vite non incommodus, utroque lesus vel etiam meliori desertus
404
|22v|[ms N] nutrituram negat. Idem questuum atque possessionum dux, prout
405
dictum est, adversus perditionem et dampnum parat salvus et fortis com-
406
modus. – Iupiter etiam nutriture dux, prout expositum est, salvus, et
407
nutriture et vite salubris, corruptus contra. Idem questuum dux, salvus
408
habundantiam aggregat, corruptus detrimenta patitur.
409
Sic ergo quoniam utrumque stellarum genus mundi rebus nunc amicum
410
nunc adversum reperitur consequens videtur ut habitudinum genus huius-
411
modi alterationes administrans exponamus. – Dicimus igitur quod natura
412
diei temperate calida est, noctis vero frigida humida, stella quoque
413
orientalis quidem calida humida, occidentalis frigida sicca excepta Luna
414
cuius inter oriens et occidens alie affectiones. |d3v|[ed. Ratdolt] Itaque quidem Saturnus
415
quamquam in frigore exsuperet, quibusdam tamen locis temperie blanditur
416
fitque illis quasi fortunata, sicque die et in signis diurnis, orientalis, in
417
aliqua dignitate sua, quantumque ex his commodis legerit tantum fortune
418
impendit. Idem nocte in signis nocturnis occidentalis in casu aut exitio suo
419
plenum infortunium est, quantumque ex his incommodis accreverit tantum
420
infortunio accedit. Hic itaque licet inter utramque fortune partem alterne-
421
tur infortunio tamen multo promptior est. – Mars similiter, quia in calore
422
habundat, nocte in signis nocturnis, magisque frigidis humidis, occidentalis,
423
in aliqua dignitate sua fortunate officio rerum saluti accedit. Contrariis
424
affectus pro more suo noxius, estque et hic infortunio magis aclinis.
425
Iupiter etiam ut cum natura sua temperate calida fortunatum reddens
426
diei nature adaptat, die in signis diurnis, orientalis, in dignitatibus suis
427
plena fortuna est, quantoque liberior atque beatior, nocte in signis
428
nocturnis, occidentalis in loco adverso infortunii vicem patitur, magisque
429
si pariter cum his incommodis etiam circuli loco adverso teneatur quale est
430
octavum, vi.um, xii.um. Hec tamen stella quia fortune impensior est infortu-
431
nio tardius atque minus assentit.|d4r|[ed. Ratdolt]
432
Cum autem omnis rerun generationis universalis pater existat Sol,
433
et ipse quidem mundi fortuna est, interdum tamen calore, interdum
434
frigore nimio adeo infortuniis accedit ut et animantium et germinum per
435
plurima loca detrimenti atque interitus causa existat. Est ergo fortunatus
436
quidem trigono et exagono, infortunium vero coniunctione et oppositione,
437
tetragono inter utrumque. Stellarum enim cum Sole coniunctio locis
438
quorum verticalem circulum permeat similis est, oppositio vero quibus
68
439
longissime recedit, tetragonus locis que in parte anni contingit in parte lon-
440
ge relinquid (sic), mediis vero trigonum et exagonum cuiusquam dies est,
441
die in signis diurnis atque in aliqua dignitate sua adprime beatus probatur,
442
contrario contra. Cuius etiam fortuna maior quam infortunium.
443
Sed et Veneris quam temperatus humor temperatam reddens nature
444
noctis accomodat nocte in signis nocturnis atque in dignitatibus suis fortu-
445
na manifesta de quibus quantum defuerit tantum fortuna minuitur ut con-
446
trariis affecta etiam in infortunii partem recedat, magisque in adversis
447
circuli locis. Cuius ad fortunam, voluptates et prolem quam ad infortunia
448
ducatus promptior. |d4v|[ed. Ratdolt] Mercurius vero prout diversitatis capax est, facile in
449
utramqe partem convertitur. – Luna quoque, ut pro Solis imitatione fortu-
450
nata nocturnumque lumen est nocte in signis nocturnis atque in dignitatibus
451
suis fortuna manifesta est, contrario contra. Estque et hec fortune magis
452
assentanea.
453
Hee ergo stellarum habitudines locorumque accidentia |23r|[ms N] inter
454
utramque fortunam augent, minuunt. His accedit quantum et permixtio
455
stellarum adicit cuius alie magis alie minus capaces. Nam Saturnus ut na-
456
ture grosse, motus pigri, cum ad aliquid boni malive ducit in natali aut
457
rerum primordiis, rem in perpetuum firmat ut licet postea alie misceantur
458
parum mutent. – Iupiter quoque quoniam motu piger, a primordiali ducatu
459
suo dum inibi fortis fuerit, non facile deinde permixtione aliqua movetur.
460
– Mars vero non adeo rigidus quanto celerior tanto cuiusque vires facilius
461
admittit. – Sol autem ut temporum alterationes ducatu gerit, quibus
462
alterandis stellarum permixtiones accedunt, receptas earum vires inferiori
463
mundo transfert. – Venus autem ut et celerior est et magis passiva, vel
464
multo facilius permixtis quibuslibet concedit. – Nam Mercurius ut dictum
465
est in quamlibet partem flectitur. – Lune denique ut cotidiani rerum usus
466
vicem gerebat, quam maxime diversitatis opus erat, ideoque ut citius
467
omnium respectus et coniunctiones excipit, ita omnium affectibus facilius
468
inficitur. – Itaque infortunia licet interdum benivolarum vicem gerant non
469
tamen fortunate dicuntur, nec enim infortunii fortunam prorsus nature ip-
470
sius inmunem vel sine multo labore adipisci, vel sine multa animi vexati-
471
one tenere quisquam potest, ut plerumque eorum fortuna et infortunii fiat
472
occasio. Sic fortunate licet interdum ledant non tamen infortunia dicuntur.
473
Nec enim earum infortunium vel adeo grave est vel melioris spem adimit
474
ut ipsum quoque plerumque optatus finis excipiat.
69
475
Draconis autem Caput, quoniam ab eo Luna ascendit, et ipsum for-
476
tunatis accedit, Cauda infortuniis a qua descendit. Utrumque tamen
477
utrisque variis de causis permiscetur quas ut de ceteris draconibus in sequ-
478
entibus exequemur. |d5r|[ed. Ratdolt]
479
Capitulum septimum. De natura stellarum et mutatione
480
effectus in temporum motibus.
481
Nunc itaque stellarum naturas earumque commutationes tractare con-
482
venit. Sciendum enim quod stellarum corpora nequaquam in seipsis
483
quidem calida, sicca, frigida vel humida sunt, sed earum nature prout in
484
ipsarum ducatu comparet ascribuntur. Constat itaque natura singularum
485
stellarum in geminis elementis quorum alterum stabile et inmotum nisi
486
quantum virtus eius inter augmenta et detrimenta pro diversis accidentibus
487
variatur, alterum vero diversis occasionibus mobile.
488
Ut Saturnus quidem quantum ex ducatu eius compertum est intem-
489
perate frigidus, intemperatum vero frigus siccum est. Sic itaque dicimus
490
Saturni naturam frigidam siccam. In hac ergo natura frigus quidem, ut
491
activum, immobile est nisi quantum interdum augetur vel minuitur,
492
siccitas vero interdum commutatur. Ut enim elementum passivum est,
493
leviter adeo variatur ut plerumque in aliam qualitatem transferatur.
494
Quotiens enim Saturnus a medio absidis sue circulo ascendit, in frigore sic-
495
co viget, sicque in signis et quadrantibus circuli frigidis siccis. Que cum
496
omnia conveniunt, in utraque natura sua firmus est: nam in calidis siccis
497
frigus quidem minuitur, siccitas iuvatur. Descendente autem, ut diximus,
498
atque in signis humidis siccitas minuitur. Hic si pariter et in quadrante
499
humido atque in termino stelle humide simulque a Sole in orizonte humido
500
fuerit, si hec inquam simul omnia conveniant, adeo siccitatem deficere ne-
501
cesse est ut humore succedente natura Saturni frigida humida reperiatur.
502
Viget igitur in frigore humido quamdiu a medio absidis sue descendit, cui
503
si pariter que dicta sunt conveniunt, in humore superat. Qui cum ad
504
oppositum absidis pervenit, frigus eius debilitatur, humor minuitur. Hic si
505
pariter in quadrante |23v|[ms N] calido sicco terminoque stelle calide sicce fue-
506
rit, in ipsa hora consumpto humore siccitas recuperatur ut natura eius fri-
507
gida sicca relinquatur.|d5v|[ed. Ratdolt]
508
Similiter Mars cum pro effectu suo intemperate calidus inveniatur,
509
nec vero calor intemperatus nisi siccus, natura eius calida sicca iudicatur,
510
in qua natura calor quidem, ut elementum agens, inmotus nisi quantum
70
511
inter augmentum et detrimentum variatur, siccitas vero, ut in Saturno
512
dictum est, interdum commutatur. Ut enim calida loca Saturni frigus
513
imminuunt, sic Martis calorem frigida, siccitatem utriusque sicca iuvant,
514
humida minuunt et commutant. – Iovis autem natura ex calido et humido
515
temperata locis cognatis iuvatur, contrariis in utrumque temperationis ter-
516
minum variatur, calore tamen inmutato. – Sol quoque natura calidus
517
siccus, qui quamdiu in circulo suo ascendit calor siccus prevalet, quamdiu
518
descendit calor humidus, quo vero loca humida accedunt humori addunt.
519
Sicque in parte contraria: nam de calidis et frigidis altera calido altera sic-
520
co favet. – Veneris etiam naturam calidam humidam que de Iovis natura
521
dicta sunt consequuntur. –
522
Mercurii vero natura quamdiu in circulo suo ascendit multum sicca
523
parum frigida, descendente humida cum modico frigore. Sicque omnium
524
quatuor qualitatum capax, facile ad quaslibet permixtiones variatur. – Luna
525
autem ut in circuitu suo iiii. solaris circuitus tempora quadam imitatione
526
renovat, quoniam in primo lunationis quadrante vernalis nature est, si
527
interim in excentri circulo suo ascendit calor humori prevalet, si descendit
528
converso. In secundo quadrante cum ascendit estive nature calorem siccitas
529
effrenat, cum descendit temperatum reddit. In tercio ascendente siccitas fri-
530
gori, descendente frigus siccitati prevalet. In quarto demum ascendens frig-
531
us, descendens humorem prefert. His accedit quantum ut de ceteris dictum
532
est locorum qualitates |d6r|[ed. Ratdolt] adiciunt.
533
Preterea superiorum trium stellarum natura ex quo orientales fiunt
534
usque ad primam stationem humida est, hinc usque ad oppositionem Solis
535
calida, inde ad secundam stationem sicca, a qua usquequo adustionem in-
536
trent frigida. – Inferiorum duarum ex quo retrogradando orientales fiunt
537
usque ad directionem natura humida, inde usque ad coniunctionem Solis
538
calida; a qua, ex quo scilicet occidentales fiunt usque ad retrogradationem
539
sicca, unde ad coniunctionem Solis frigida. – Capitis autem natura calida,
540
Caude natura frigida.
541
Capitulum octavum. De stellis masculis et femineis.
542
Consequens est ut inter stellas quarum natura exposita est sexus quo-
543
que discretio fiat. Cum enim quicquid in hoc mundo gignitur primo
544
sexuum coitu conceptum deinde in natura conformatum maturo tandem
545
partu in lucem prodeat omniumque huius mundi generationum stellarum
546
corpora primordiales cause existant, et inter ipsas stellas sexus
547
discretionem fieri conveniebat. Cum autem in sexus proprietate masculi
548
quidem natura calida sicca foret virtus activa, femine vero natura frigida
71
549
humida virtus passiva quorum coitus, i.e. alterius actio cum alterius passio-
550
ne genitivam temperiem misceret, stellas natura calidas virtutis active ma-
551
sculas, humidas vero atque passive feminas fore iudicium tribuit. – Sic
552
ergo Sol, Mars, Iupiter masculi sunt. Saturnus autem cum sit frigidus
553
siccus, frigus autem elementum activum atque siccitas de genere caloris, et
554
ipse in masculi partem concessit. Qui, quoniam caloris expers est ad mas-
555
culos ducit natura inbecilles modice virilitatis quales sunt mares infrigidati,
556
desides, ignavi, steriles ac Veneris inpotentes. – Mercurium etiam
557
habundans in eo siccitas de genere caloris masculis annumerat. Qui,
558
quoniam tanta siccitas aliena caloris acutum reddit |24r|[ms N] ad masculos
559
ducit ingenii perspicacis alte prudencie neglectos Veneris modice strenuita-
560
tis. Hec itaque siccitas quoniam elementum passivum est leviter ipse inter
561
utrumque sexum alternatur. Unde Venus et Luna femine relinquuntur.
562
Caput quoque ad masculos, Cauda ad feminas spectat.
563
Hec itaque discretio licet naturaliter quidem huiusmodi sit, contingit
564
tamen diversis occasionibus ut de natura dictum est inter stellas etiam sex-
565
uum alternatio: orientales etenim masculi vim gerunt, occidentales femine
566
levitatis sunt. Sicque circuli quadrantes ab ortu ad summum, ab occasu ad
567
imum masculi, reliqui femine vicem sustinent. His accedit quantum et sig-
568
norum atque domiciliorum circuli vis inter utrumque sexum adicit. |d6v|[ed. Ratdolt]
569
Capitulum nonum. De diurnis et nocturnis.
570
Restat ut inter diurnas etiam ac nocturnas stellas discernamus. Quod
571
enim aliarum natura diei, aliarum noctis nature aptior invenitur, idipsum
572
huiusmodi discretionem exigebat. – Sic ergo Saturnus quoniam, ut dictum
573
est, natura eius die temperatur diurnus est. Iupiter quoque prout natura
574
eius <diurna> diurnus est. Mars autem cuius natura nocte mitigatur, noctur-
575
nus. Sol quoque prout lumen diurnum diurnus, Venus autem prout natura
576
eius nocturna est, et ipsa stella nocturna est. Unde est quod eius
577
occidentalis quoniam ea pars nocturne atque femine nature est inpensior
578
fortuna reperitur. Nam orientalis atque die super terram et in signis
579
masculis minor. Mercurius autem quoniam die(s) calidus, siccitas cognata
580
caloris, in proprio ducatu suo orientalis diurnus est, occidentalis nocturnus,
581
hic fortior quam illic, permixtis tamen stellis in utrumque genus
582
concedens. Luna demum, ut lumen nocturnum, nocturna. Caput quoque
583
diurnum, Cauda nocturna, sicque draconum stellarium capita et caude. –
584
Itaque stelle diurne orientales quidem fortiores sunt nocturne contra preter
585
preter Mercurium qui quamquam diurnus fortior tamen occidentalis, direc-
586
tus enim occidentalis fit, retrogradus orientalis.
72
1
Liber Vus
73
1
QUINTI LIBRI CAPITULA XXII.
2
Primum. De stellarum dignitatibus.
3
Secundum. De stellarum domiciliis iuxta ceteros astrologos.
4
Tercium. De stellarum domiciliis iuxta Ptolomeum.
5
Quartum. Iuxta Hermetem post Abidemon.
6
Quintum. De stellarum principatu iuxta ceteros astrologos.
7
Sextum. De stellarum principatu iuxta Ptolomeum.
8
Septimum. Iuxta Hermetem post Abidemon.
9
Octavum. De stellarum terminorum modis et diversitate.
10
Nonum. De terminis Egyptiorum.
11
Decimum. De terminis Ptolomei.
12
Undecimum. De terminis Caldeorum.
13
Duodecimum. De terminis Stratonis.
14
Terciumdecimum. De terminis Indorum.
15
Quartumdecimum. De trigonorum dominis.
16
Quintumdecimum. De decanis eorumque dominis iuxta Persas,
17
Babilones et Egyptios.
18
Sextumdecimum. De decanis eorumque dominis iuxta Indos.
19
Septimum decimum. De novenis signorum iuxta Indos.
20
Octavum decimum. De duodenariis signorum singulorumque graduum
21
dominis.
22
Decimum nonum. De gradibus masculis et femineis.
23
Vigesimum. De gradibus lucidis et obscuris, rectis et obliquis.
24
Vigesimum primum. De precipitiis stellarum in signis.
25
Vigesimum secundum. De gradibus fortune addentibus.
26
Capitulum primum. De stellarum dignitatibus.
27
Septem stelle inter celum et terram medie, cum per medium celi or
28
bem continuo discursu mundum perpetuo ambientes, omnis circuli previis
29
motibus universos ducatus gerant, ex illo orbe tamquam erario celestis po
30
tentie superna decreta vario infra circuitu collecta subiecto sibi mundo in-
31
feriori eousque porrectis luminis sui radiis ministrare videntur. – Quoniam
32
igitur in transactis hucusque tribus post primum libris singulorum tam
33
signorum |24v|[ms N] XII. quam stellarum VII. suam seorsum cuiusque
34
naturam et virtutem prope modum exsecuti sumus, consequens videtur ut
35
deinceps earum stellarum cum his signis nature et proprietatis communione
36
quadam in rerum effectu societatem insequamur.
74
37
Stellarum inter signa principales di|d7r|[ed. Ratdolt]gnitates V. sunt, in circulo sexta:
38
domicilium, principatus, terminus, trigonus, decanus, gaudium, duo vero
39
singulis contraria: casus et exitium, tercium omnibus oppositum: exilium.
40
Post hec diversi gradus inter utrumque boni malive affectum.
41
Que non sine causa inrationabili opinione aliqua, verum indubitata na-
42
ture et virtutis cognatione vetusta indago ita distribuit. Longo namque
43
tempore continuos stellarum per signa reditus summo studio prosecuta,
44
cum inter signa stellarum hic naturam vigere, virtutem augeri, illic contra
45
idque tum in signis integris tum determinato graduum numero videret, col-
46
lacione inter signa et stellas habita, dignitatum alias pro simili utrorumque
47
distantia, alias pro utrorumque natura et virtute cognata alias ob aliam
48
atque aliam consensus aptitudinem distribuit. – Id itaque nimirum quod
49
cum omnis stelle in omni signo in rerum effectu inter generationes et cor-
50
ruptiones varias commixtiones videret, inter ipsas commixtiones per diversa
51
loca pro vario utrorumque affectu multam inequalitatem atque
52
dissimilitudinem inveniebat.
53
Capitulum secundum. De stellarum domiciliis iuxta ceteros astrologos.
54
Dignitatum itaque distributiones a domiciliis exordientes, minus ap-
55
tam quorumdam sententiam in primis confutamus. – Nemini quidem ambi-
56
guum Saturni domicilia Capricornum esse et Aquarium, Iovis Sagittarium
57
et Pisces, Martis Arietem et Scorpionem, Veneris Taurum et Libram,
58
Mercurii Geminos et Virginem, Solis Leonem, Lune Cancrum. Cause vero
59
non parva dissonantia.
60
Sunt enim qui turpiloquio quodam stellarium circulorum qualitate
61
atque nature proprietatibus abutentes asserant singulas stellas singulis
62
diebus nichil medio suo cuiusque cursu plus minusve umquam isse
63
quousque Soli et Lune aligate in huiusmodi cursus augmenta et detrimenta
64
cogerentur. Qua hora Sol xv. Leonis gradum, Luna xv. Cancri obtinebat.
65
Tum singule sua domicilia iuxta ligaminis sui longitudinem occuparunt.
66
Erat enim ut aiunt Mercurii ligamen graduum xxi. punctorumm xxx., quod
67
a loco Solis per ordinem in vii.m Virginis gradum incidebat, a loco Lune
68
contra ordinem in xxiiii. Geminorum. – Veneris autem graduum xlvii.
69
punctorum xi., quod a Sole in Libram, a Luna in Taurum incidit. – Martis
70
vero graduum lxxviii., unde ad Arietem et Scorpionem pervenit. – Iovis
71
graduum cxx. usque ad Sagittarium et Pisces porrectum. – Saturni cxxxvi.
72
usque ad Capricornum et Aquarium. – Hac itaque de causa domiciliorum
73
huiusmodi partitionem asserunt.
75
74
Quibus ita facile obviamus. Si enim hii ligaminum gradus stellarum
75
rectitudinis gradus sunt, contra est quod superiorum stellarum rectitudinis
76
gradus pauci sunt, ligaminum vero quamplures. Item si ligaminum gradus
77
hi sunt quibus a Sole transactis ipsas retrogradari et dirigi necesse est,
78
illud quidem esse posset. Est autem contra quod Saturnus quidem multo
79
ante tot gradus retrogradatur, Mars vero multo post. |25r|[ms N] Sin autem hii
80
gradus sunt quantum stelle a Sole recedunt, erunt superiorum omnium cen-
81
tum lxxx. Si vero earum rectitudinis, non plus quam hec est eas a Sole
82
recedere necesse est. Nec igitur hec domiciliorum partitionis causa est.
83
Sunt autem et alii qui alias atque alias eque ineptas causas representent,
84
quos longius prosequi ociosum esset. |d7v|[ed. Ratdolt]
85
Capitulum tercium. De stellarum domiciliis iuxta Ptholomeum.
86
His repudiatis, quam huic partitioni causam Ptholomeus tribuat ex-
87
ponendum est. – VII., ut ait, stellarum per signa XII. discurrentium
88
ducatus omnes huius mundi generationes et corruptiones consequuntur
89
inter quas ceteris universalior luminum per universum orbem virtus et ef-
90
fectus constat. E quibus Luna terris citima, cursu citissima, plurime altera-
91
tionis, maxime vero stellarum ducatus apparet cum nobis proxime fiunt.
92
Signorum quoque proxima Cancer et Gemini, sed Gemini signum
93
masculum in quo Sol veris finem terminat, que duo id signum a natura
94
Lune separaverunt, Cancer autem signum femineum estatis initium humi-
95
dum, sicque Luna stella feminea humida ad initia rerum ducens. Quatuor
96
itaque de causis: quoniam ut inter stellas Luna citima sic Cancer inter
97
signa, amboque humida, ambo feminea pariter ad initia rerum ducentia
98
Luna Cancrum obtinuit.
99
Sol autem quoniam ortu so mundum calefacit anni vero tempus ca-
100
lidius estas cum eum per Cancrum Leonem et Virginem sequens plurimum
101
in Leone vigeat signo masculo calido, Sol quoque stella mascula calida
102
sicca estque Leo medium estatis ut Sol stellarum medius, his de causis et
103
Sol Leonem occupavit. – Vel amplius item: quoniam Sol quidem lumen
104
diurnum Luna vero nocturnun mensurna coniunctione et oppositione re-
105
rum generationes movent vitam sustentant coniunctionis autem et oppositi-
106
onis eorum in his duobus signis effectus manifestior Cancer Lune Leo Soli
107
concessit. Cum igitur hec duo signa estiva luminibus pro ducatu eorum ad
108
generationes rerum et vite sustentationem concesserint merito opposita eis
109
yemalia Saturno contrarii effectus attributa sunt. Sic itaque post lumina ab
110
ultima stella et ultimis signis initio sumpto proximo (vel penultimo) Iovi
76
111
penultima Sagittarius et Pisces ordinata sunt, apte quidem in amica
112
luminarium domiciliorum figura. Post hec Marti, nec id inepte, in adversa
113
videlicet figura ad luminum domicilia, deinde Veneris in exagono, reliquo
114
<Mercurio> reliqua. – Et quoniam ceteris bina contigerant, luminibus vero
115
singula, ut partes mundi totum circulum per medium partiuntur, habet enim
116
Sol a principio Leonis usque ad finem Capricorni, Luna a principio
117
Aquarii usque ad finem Cancri, in singulis medietatis sue signis dominis
118
suis communicans.
119
Capitulum quartum. Iuxta Hermetem post Abidemon.
120
Deinde Hermetis sententie locus est qui in libro suo ipsum Abidemon
121
Indum antiquissimum fere astrologie scriptorem inducens: "Cum, inquit,
122
signorum XII. inter stellas VII. particionem idoneam exigat ratio, adibito
123
studio V. stellarum binas cuiusque figuras diversas invenimus, ut quidem
124
nunc orientales nunc occidentales fiunt, nunc directe nunc retrograde, lumi-
125
num vero singulas |25v|[ms N] nec enim umquam retrogradantur nec umquam
126
Sol orientalis fit nec occidentalis. Unde V. stellarum bina cuiusque
127
domicilia fore, binis adapta figuris intelleximus, luminum vero, ut figure
128
simplicis erant, singula, idque ideo quod in seipsis quidem ceteris stellis
129
fortiora essent ut omne quod simplici forma effictum, eadem natura subsis-
130
tens diverse nature compage firmius est. Propter quod apud veteres: |d8r|[ed. Ratdolt] Luna
131
Solis stella nuncupata est, ex eo scilicet quod cum ceterarum nulla alieno
132
lumine egeat, hec quantum lucet a Sole mutuatur, omni fere virtute eius
133
ex eodem fonte derivata. Nec enim ex materia quicquam effingitur sine
134
forma, nec forma comparet sine materia, estque materia forme necessitas,
135
forma vero materie ornatus. Sic ergo cum Luna quidem tamquam materia
136
Solis sit, Sol vero tamquam forma Lune, causa erat ut iure Luna stella
137
Solis vocaretur omni virtute sua vim Solis sequens. Hac itaque de causa
138
tam domicilium Lune solari contiguum esse quam principatus eius statim
139
post solarem, et dies eius diem illius continuo sequi debuit.
140
His ita premissis particionem domiciliorum inter stellas ad nature
141
aptitudinem distribuimus. Quicquid enim est cognata natura iuvatur,
142
contraria leditur – ut ignem aqua non creat sed destruit, aliter autem rebus
143
nature sue congruis. Universus itaque totius mundi calor quoniam Solis
144
est, hic autem calor in xv. Leonis gradu per universum orbem virtute plena
145
atque integra vi sentiatur, a Sole et Leone incipientes prout in natura sua
146
singulariter et integre conveniebant Leonem Soli dedimus. – Huic vero
147
quia Lune domicilium contiguum erat, sumpto inicio a xv. Leonis gradu
77
148
atque in utramque partem singulis partibus, i.e. trigenis gradibus, ad
149
singulorum scilicet signorum quantitatem deductis, hinc ad xv.um Cancri,
150
illinc ad xv.um Virginis gradum perventum est. Alterutrum itaque Lune
151
domicilium esse debuit, quorum quia Cancer lunaris nature frigidum
152
humidum erat, ipsum Luna obtinuit.
153
His ita distributis stellam cuius circulus lunari proximus erat amplec-
154
tentes, a luminum domiciliis gemine hinc inde partes ut ante deducte quo-
155
niam Virginem et Geminos designabant ea Mercurio domicilia dedicavimus
156
postquam cum Veneris circulus proximus esset, a domiciliis Mercurii
157
gemine partes item ut ante producte Libram et Taurum Veneri
158
assignaverunt. Inde per circulorum ordinem producte partes Arietem et
159
Scorpium Marti, reliqua reliquis ut sese sequuntur. – Cuius particionis fir-
160
mamentum quod domicilia Saturni qui maximum mundi infortunium ad
161
rerum corruptionem ducit opposita fiunt domiciliis luminum que summa
162
mundi fortuna ad rerum generationes ducunt, Martis autem ut aliquantum
163
levioris tetragona que figura oppositionis infortunio aliquanto levior esset,
164
Iovis autem ut fortunati trigona que summe amicitie figura erat, Veneris
165
exagona minoris amicitie ut et illa a fortuna Iovis descenderat. Quoniam
166
vero Mercurii corda fere xxx. graduum est, ipse vero minor fortuna
167
Venere, eius domicilia luminum domiciliis contigua sunt ad quantitatem
168
partis fere xii.e.
169
Nonnulli vero contrarietate quadam stellarum domicilia distribuunt ut
170
quoniam luminum lucida sunt Saturnus obscurus eorum domicilia opposita
171
esse conveniat. Sic iovialia mercurialibus quorum alter ad corporis opes,
172
alter ad animi divitias ducit, que quidem opposita esse non ignoramus. Sic
173
martia venereis quorum ille ad bella, iram et horrorem, hec ad
174
voluptatem |26r|[ms N] iocos et mansuetudinem spectat. Sic ergo quamquam di-
175
versi diversas reddant causas, ad idem tamen omnes demum concurrunt,
176
illud accumulantes domiciliorum opposita stellarum esse exitia, atque quod
177
Solis quidem in omnibus signis masculis, Lune in omnibus femineis virtus
178
viget, pro quave forma simplici domicilia singula, ceteris vero bina pro
179
figuris binis, alterum in hoc quod orientales et directe sunt, alterum in eo
180
quod occidentales et retrograde accomodum. |d8v|[ed. Ratdolt] – Sic Saturnus in Capricor-
181
no retrogradandi atque occidentalis partis figure adaptus, intemperatum
182
frigus eius natura signi augente in Aquario directi motus atque orientalis
183
partis figure accomodus natura signi eius naturam temperante. Sic Iupiter
184
melior in Sagittario deterior in Piscibus ita Mars in Scorpione aptior quam
185
in Ariete. Venus autem directi motus et occidentalis partis figure in Tauro
186
adapta, sicque Mercurius in Virgine, alteri in ceteris.
78
187
Unde stellarium domiciliorum due procedunt partes a luminibus eo-
188
rumque domiciliis sumpte que illa cum his ut stelle sunt, cum luminibus
189
archano quodan nexu ligant. Id autem est ut a gradu Solis usque ad xv.
190
Leonis graduum equalium numero collecto quantum Luna de signo suo
191
transivit adiciatur totumque a signo Lune deducatur. Eadem hora a Lune
192
gradu usque ad xv. gradum Cancri graduum numero collecto, quantum Sol
193
a signo suo transivit adiciatur totumque a signo Solis per gradus equales
194
deducatur. Harum itaque partium utralibet in alterutrum cuiusque stelle
195
domicilium inciderit, alteram in alterum incidere necesse est, sicque in al-
196
terutrum eorum que lumina occuparunt et altera in alterum incidet.
197
Capitulum quintum. De stellarum principatu iuxta ceteros astrologos.
198
Deinceps eam stellarum dignitatem quam nos principatum vocamus
199
sive regnum alii, sive potestatem, seu quo alio nomine appellent, prosequi
200
ordo postulat. Nulli quippe, quemadmodum de domiciliis diximus, ambi-
201
guum Solis quidem principatum esse in xix.o Arietis gradu, Lune in tercio
202
Tauri, Iovis in xv.o Cancri, Mercurii in xv.o Virginis, Saturni in xxi.o
203
Libre, Martis in xxviii.o Capricorni, Veneris in xxvii.o Piscium, Capitis in
204
iii.o Geminorum, Caude in tercio Sagittarii. Casum autem cuiusque in op-
205
posito gradu oppositi signi.
206
Cause vero apud diversos dissone quod vel hec signa vel hos de si-
207
gnis gradus ceteris pretulerit. Nam Ptholomeus de signis conatus et gradus
208
preterit, nec de signis idoneam reddit causam. – Hermes autem utrumque
209
post Abidemon ad purum examinat. Nos igitur utriusque doctrinam in me-
210
dium adducemus, falsa quorumdam opinione inter inicia confutata.
211
Sunt enim plerumque hominum adeo impudentis amentie ut antequam
212
rerum disciplinam habeant earum doctrinam tradere incipiant, qui dum
213
vaniloquis audientiam tenent, necessario errore coacti in quaslibet
214
opiniones inscientiam consolantes et ipsi deducuntur, et stultum auditorem
215
secum inducunt. Ex hoc hominum genere quidam Astrologiam profitentes
216
in subtilissimis rerum causis frustra fatigati, omisso tanto labore ad
217
primordialem causam simplex inperitie solatium tandem confugiunt. –
218
Aiunt itaque stellarum principatuum eos esse gradus in quibus in prima
219
celi ac siderum creatione stellas VII. Conditor earum Deus primum locave-
220
rit. Cum enim ea corpora aliqua primum occupare loca necesse foret elegit
221
Auctor que nature |e1r|[ed. Ratdolt] cognatione proxima erant unde motui suo progressas
222
multis postea seculis non plus vel minus quam medium earum vel nunc est
79
223
isse, quousque luminibus alligate pro ligaminum quantitate domicilia
224
sortirentur. – Quam opinionem quoniam partim alibi depressimus, hic ex-
225
peditius transire poterimus. |26v|[ms N]
226
Aie ergo: Si factor omnium Deus cui seculorum omnium infinitas mo-
227
mentum est, primum VII. stellas in principatibus suis locatas omnes eodem
228
modo atque motu sese habere voluit, deinde transactis aliquot seculis
229
tamquam penitens iam voluntatis prime eas relicto munere primo partim
230
alterari maluit quid consequitur? An eius quod deinde facturus esset pri-
231
mum inpotens erat? aut quid natura aptius esset primum nesciebat? Cur
232
autem, si luminibus cetere, ut asseris, alligate in retrogradum iter aguntur,
233
non similiter et lumina ipsis alligata retrogradantur? Si enim ideo quod
234
luminibus alligate motu variantur, quid ergo et quare lumina non eodem
235
semper motu feruntur? – Quod ergo primum in principatibus suis locatas
236
asserunt contra omnes Indos, Persas, Caldeos et Grecos Astrologos est,
237
qui omnes omnium stellarum motus a Capite Arietis inchoantes, cum omni
238
cuiusque diversitate a primordio hucusque circumducunt.
239
Capitulum sextum. De stellarum principatu iuxta Ptholomeum.
240
Deinde Ptholomei sententia leviter transacta ad sequentia transibimus.
241
Quoniam invenimus, inquit, Solem ab Ariete ascendere atque diem augere,
242
contra vero in Libra, in altero principatum eius, in altero casum esse
243
intelleximus. Saturni vero natura cum Solis nature contraria existat, contra
244
Solem in Libra principatum eius, in opposito casum esse percipimus. Lune
245
vero principatus in Tauro quoniam cum a Sole in Ariete existente recedit
246
primum in Tauro lucere incipit; casus in opposito. Iovis autem in Cancro
247
cuius sunt venti temperati quos in Cancro plurimum agit. Martis in
248
Capricorno signo australi, quod et natura eius australis, quodque in
249
opposito Iovis esset. Veneris in Piscibus a quo humor vernalis incipit, ut et
250
ipsa temperate humida erat. Mercurii in Virgine a quo autumpnalis siccita-
251
tis initium, ut et ipse in natura sua temperate siccus erat. In oppositis vero
252
singulorum casus.
80
253
Capitulum septimum. Iuxta Hermetem post Abidemon.
254
Nunc Hermetem ut consuevimus ipsum inducemus ne vel unum verbum
255
sermonis eius intermittatur:
256
"Res" inquit "omnes quibus aliquod initium est a primordio quidem
257
accedunt et crescunt, medio statu vigent, in fine decrescunt et recedunt.
258
Quod in omni tam animantium quam germinum specie constans est. Sic
259
omnis stella in principio signi accedit et confortatur, in medio viget, in fine
260
diminuta vi recedit. Sic cum primum orientales fiunt primumque directe sic
261
medio atque fine. Sunt ergo validissime stellarum vires in mediis signis.
262
Est autem alibi descriptum quod Aries, Cancer, Libra, Capricornus prout
263
circuli quadrantium annique temporum principia sunt primatum inter
264
signa sortiuntur. Unde superiorum stellarum principatus ab eis incepimus.
265
Quorum quoniam Aries et Cancer in parte accessus et augmenti atque alti-
266
tudinis Solis extiterant, Libra vero et Capricornus in parte recessus et de-
267
trimenti atque descensus Solis, in Ariete |e1v|[ed. Ratdolt] et Cancro fortunatarum princi-
268
patus intelleximus, in Libra et Capricorni infortuniorum. Nec enim
269
duarum in uno signo principatus, ut nec unum signum duarum domicilium.
270
Quoniam vero Sol ab Ariete ascendens atque accedens incrementum diei
271
prefert, in ipso principatum Soli dedicavimus, vim validissimam in medio
272
notantes, i.e. gradu xv. – Sed quoniam omnis Lune virtus solari continua
273
est Lune principatum in Tauro |27r|[ms N] quod Arietem sequebatur
274
ordinavimus. Cum autem luci tenebras contrarias Solisque lucem Saturni
275
tenebras videremus, a solaris principatus opposito in priore duorum, Satur-
276
num inchoavimus, vi maxima in medio notata. Relinquitur Capricornus
277
Marti secundo infortunio, Cancer Iovi qui post lumina proxima fortuna
278
erat, plena virtute in mediis.
279
"Deinde sunt inferiorum principatus. Quoniam enim Venus xlvii. gradibus a
280
Sole recedit, eratque Pisces signum humori inpensius ut Venus humidior
281
ipsum Geminis preelegit potius in trigono Iovis quam Saturni, vi maxima
282
in xv. eius gradu. Ut Mercurii in Virginis xv. virtus validissima tamquam
283
de Tauri trigono, cum enim a Sole xxvii. gradibus recedat, Taurum autem
284
Luna preoccuparit, Mercurius Virginem autumpnalis nature sibi cognate
285
obtinuit. Quemadmodum enim ipse minimum a Sole recedit, sic Virgo Ar-
286
ieti magis qua Taurus cognatum tam ex hoc quod dies eorum quam ortus
287
per circulum rectum equales; deinde quidem ut Saturnus contra Solem pro
288
ducatu contrario positus est, sic Mercurius contra Venerem locari debuit
289
quorum hic ad seria intendit, illa ad ludibria.
81
290
"Ad hunc modum inventis principatuum signis, deinceps gradus ipsos
291
determinare convenit. Convertimur igitur quo consuevimus unde omnium
292
celi particionum series aptissime orditur, id autem est a Sole, a medio die,
293
a medio celi, a linea equabili, ab Arietis principio. – Sol enim mundi lux
294
et calor, que lux et calor dies est in cuius medio Solis vis integra huius ab
295
Arietis capite Sol ascendens incrementum prefert. Signorum autem ortus
296
cum toti mundo varietur, in medio celi per totum mundum, idem est qui
297
equabilis linee. Sic ergo cum et stellarium principatuum gradus universo
298
mundo idem sint, apte in his ordinandis a recto circulo atque celi medio
299
inchoamus.
300
"Scimus enim quod in recto circulo ex quo primum Arietis punctum
301
meridianam lineam attigerit, primum Cancri punctum ab orizonte emergit.
302
Unde memor antiquitas nascentis mundi oriens Cancrum extitisse tradit,
303
de quo nullus aptior geniture primordio quam is ipse gradus in quo plena
304
et integra Iupiter virtute viget. Quoniam ergo quacumque in recto circulo
305
is gradus i.e. xv. Cancri, primum ab orizonte emergit xviii. Arietis per me-
306
ridianum transit, in xix.o Arietis gradu Solis principatum firmavimus,
307
cuius in medio celi medio die vis integra. Scimus autem in celo nichil
308
sine iudicio et consilio decretum. Hoc itaque iudicium et consilium cum
309
Iovem in medio mundi oriente locarit Martem per diametrum opponit
310
quorum nature inimice usque hodie repugnant.
311
"Est enim stellaris principatus officium melioris ducatus eius signum
312
certissimum. Cum ergo distantie inter eos necessarie gradus certos |e2r|[ed. Ratdolt] deter-
313
minare vellemus, distantie stellarum a Sole gradus assumpsimus que
314
distantia stellis diversarum affectionum causa est. Hanc autem xii. gra-
315
duum invenimus, infra quos omnis stella debilior, eosque distantiam voca-
316
vimus. Hos itaque gradus cum Martis loco adiceremus, perductus est
317
numerus ad xxviii. Capricorni. Martis igitur in eo gradu principatum
318
designavimus. Nam adiungere maluimus quam detrahere, detractus enim
319
is numerus eum in iiii.o |27v|[ms N] eius signi gradu locaret, in loco videlicet
320
remoto et debili, essetque ita ad oppositionem Iovis applicans applicatione
321
corrumpens. Quapropter a Iove separatum et in cardine sibi apto locari
322
potius erat.
323
"Cum autem Veneris principatus domicilium mercuriali oppositum
324
esset et inter ipsos ne adversa figura contaminarentur distantie gradus de-
325
terminandi essent, loco Veneris distantie gradus adiecimus, perductusque
82
326
est numerus ad xxviii. Piscium. Quoniam vero cum infortunium in
327
paucioribus quam fortunata est gradibus accedens ledit, Venerem citra
328
Martem lovi propinquiorem locantes, ut ipsum potius bearet quam ab ipso
329
lederetur, principatum eius in xxvii.o Piscium gradu constituimus, in loco
330
fortune eius apto. Si enim distantie gradus detracti essent, in locum mortis
331
nature contrarium incideret.
332
"Mercurius autem cum idem signum et domicilium et principatus eius
333
extitisset, iure xv.m eius gradum qua fortissimus erat optinuit apte quidem
334
amica figura Iovi ligatus prout uterque fortunatus erat. Si quid enim addi-
335
tum esset, ad oppositionem Veneris appropinquaret, si detractum, inperfec-
336
tus medii virtute nec lovi necteretur.
337
At vero cum Saturni principatus signum ioviali tetragonum existeret
338
tetragonus autem dimidia oppositio, dimidium distantie, i.e. vi. gradus
339
adiecimus. Unde principatum eius in xxi. gradu Libre terminavimus, apto
340
loco in cardine terre. Qui numerus si detractus esset, ipsum a cardine de-
341
iecisset essetque Iovem dampnans, non Iupiter ipsum beans.
342
"Lune vero principatus cum in Taurum incidisset gradumque ipsum
343
determinare vellemus, in primis novilunii visione dimensa, quoniam id
344
interdum infra xii. gradus apparet, nonnumquam in xiii. quantum sub equa-
345
bili linea per ortum recti circuli ea visio deprehenditur, ad tantum princi-
346
patum eius a solari elongantes in tercio Tauri gradu fundavimus. Que
347
visio eiusdem quantitatis reperitur cum dimidia latitudine sua australi. Si
348
enim cum latitudine boreali novilunii visionem imitaremur, principatus
349
eius in fine Arietis consisteret. Prohibitum autem erat ne due stelle in uno
350
signo principarentur, eratque primum Taurus Lune dicatus.
351
"Est autem a Capite Draconis ascensus Lune ut in Geminis altitudo
352
Solis, quapropter in Geminos prout nature cognatio exigebat Capitis
353
principatus incidit. Cuius ipsum gradum captantes is perspeximus quod
354
omnis stella in media latitudine sua quantum ad illud iter attinet in optimo
355
statu est. |e2v|[ed. Ratdolt] Unde quoniam Luna in media latitudine sua a Capite per unius
356
signi quantitatem distat, Capitis principatum in tercio Geminorum gradu
357
stabilivimus, Caude in opposito, ut per omnia Capiti opposita est.
358
"Hec est itaque stellarium principatuum ordinatio, cuius firmamen-
359
tum quod superiorum stellarum principatus cardines obtinent inferiores
360
quoque loca sibi apta quodque fortunate ante infortunia sunt prout rerum
83
361
generationem primum a fortunatis motam, deinde corruptio infortunii
362
effectus consequitur. – Sunt alii qui ubi nos distantia stellarum a Sole
363
utimur novilunii visionem adhibent similiter xii. gradus numerantes quod
364
illic Luna rerum generationes innovet. Venerem autem ideo minus uno
365
quam Martem gradu locant quia et ante quam Mars apparet et corpus eius
366
corpore Martis uno gradu minus est.
367
Capitulum octavum. De stellarum terminorum modis et diversitate.
368
His habitis, terminorum diversitas distinguenda est, quam quinquiperti-
369
tam invenimus. Alii namque sunt Egyptiorum termini, alii Caldeorum, alii
370
Ptholomei, alii |28r|[ms N] Aristotue, alii Indorum. Quorum si certa ratio ha-
371
beretur, nec ipsi quidem incerti essent preterquam quod longevi
372
experimenta studii distribuerunt. Inter ea vero que experimentum probat,
373
quod sepissime rectum invenitur id iure obtinet. Qua de causa inter omnes
374
fere diversarum nationum Astrologos frequentioris usus Egyptiorum termi-
375
ni reperiuntur quod hi soli maiores stellarum annos integre numerent sig-
376
norumque fine infortunia excipiant, principio maxime fortunatas. –
377
Primum itaque differentia prenotata, singulos deinde ordinabimus.
378
Aristotua quidem terminos signorum inter VII. stellas partitur ratio-
379
nem adhibens nullam inter signa stellis dignitatem esse debere cuius lumina
380
prorsus inmunia fore conveniat. Ceteri omnes eos terminos inter V. tantum
381
stellas distribuunt eo quod stellis omnibus domicilia sua communicent
382
lumina excipientes. Alii siquidem asserunt utrumque lumen in sua circuli
383
medietate in singulis signis dominis suis communicare. Alii Solem in
384
omnibus signis masculis Lunam in omnibus femineis cum dominis suis par-
385
tem habere. Utrumque ratum. Quapropter his contenta lumina terminis su-
386
persederunt, que ratio Egyptiis sufficiens visa est.
387
Nam alii quidam alias et alias accumulantes aiunt vel ideo lumina
388
propriis carere terminis quod cum inter V. stellas omnis nature diversitas
389
expensa fuerit – de ipsis enim est calida sicca, frigida sicca ut Mars et Sa-
390
turnus de eisdem calida humida ut Iupiter frigida humida ut Venus promis-
391
cuus Mercurius, quoniam itaque Sol marcie nature est, Luna venerie,
392
terminis eorum ut suis contenta remanserunt, equa virtute per eos terminos
393
ipsis eorum dominis. Quantumlibet ergo diverse sint rationes, in re tamen
394
omnium preter Aristotuam consensus lumina terminis prohibuit tametsi
395
alia quedam in ea re generaliter convenientium specialiter sit discordia
396
quod nulli eorum aliis nec in stellarum ordine nec in terminorum
84
397
quantitate concordant. Preter quod plures eorum signorum fines infortuniis
398
tribuunt a fortunatis maxime inchoantes quod harum quidem initium illo-
399
rum vero finem intelligant inter que signorum nichilominus principia |e3r|[ed. Ratdolt] et
400
fines discernunt.
401
Quos quoniam ut dictum est Egyptii per terminos suos maioris stella-
402
rium annorum numeri observatione precedunt, iure inter ceteros
403
obtinuerunt, quamquam Ptholomeus inter Egyptiorum et
404
Caldeorum terminos conferens, qui sibi rectissimi visi fuerint se invenisse
405
refert in vetustissimo volumine quodam, magno temporis inpendio, partim
406
distracto et interrupto, partim denso cariete exeso, plurimum annosa
407
caligine obcecato, cuius auctoris nomen cum diu lateque sciscitatus rescire
408
nequiret. ne vage auctoritatis incommodum incurreret illos omittens,
409
imitatione suos edidit. – Nec tamen vel hi vel alii, neque vel ante vel post
410
Ptholomeum Egyptiorum terminis aut frequentioris usus aut gravioris auc-
411
toritatis inveniuntur. Quapropter hos primum ordinabimus, deinde ceteros
412
– non quod necessarios habeamus, sed ne illorum nescii hos proferre
413
videamur si prius Caldeorum terminos excusaverimus,
414
Indicorum principiis tantum designatis.
415
Capitulum nonum. De terminis Egyptiorum.
416
AriesIup. 6Ven. 6Merc. 6Mars 5Sat. 5
417
TaurusVen. 8Merc. 6Iup. 8Sat. 5Mars 3
418
GeminiMerc. 8Iup. 6Ven. 5Mars 6Sat. 5
419
CancerMars 7Ven. 6Merc. 6Iup. 7Sat. 4
420
LeoIup. 6Ven. 5Sat. 7Merc. 6 Mars 6
421
VirgoMerc. 7Ven. 10Iup. 4Mars 7Sat. 2
422
LibraSat. 6Merc. 8Iup. 7Ven. 7Mars 2
423
ScorpioMars 7Ven. 4Merc. 8Iup. 6Sat. 5
424
Sagitt.Iup. 12Ven. 5Merc. 4Sat. 5Mars 4
425
Capric.Merc. 7Iup. 7Ven. 8Sat. 4Mars 4
426
Aquar.Merc. 7Ven. 6Iup. 7Mars 5Sat. 5
427
PiscesVen. 12Iup. 4Merc. 3Mars 9Sat. 2
85
428
Capitulum decimum. De terminis Ptholomei.
429
AriesIup. 6Ven. 8Merc. 7Mars 5Sat. 4
430
TaurusVen. 8Merc. 7Iup. 7Sat. 2Mars 6
431
GeminiMerc. 7Iup. 6Ven. 7Mars 6Sat. 4
432
CancerMars 6Iup. 7Merc. 7Ven. 7Sat. 5
433
LeoIup. 6Merc. 7Sat. 6Ven. 6Mars 5
434
VirgoMerc. 7Ven. 6Iup. 5Sat. 6Mars 6
435
LibraSat. 6Ven. 5Merc. 5Iup. 8Mars 6
436
ScorpioMars 6Ven. 7Iup. 8Merc. 6Sat. 3
437
Sagitt.Iup. 8Ven. 6Merc. 5Sat. 6Mars 5
438
Capric.Ven. 6Merc. 6Iup. 7Sat. 6Mars 5
439
Aquar.Sat. 6Merc. 6Ven. 8Iup. 5Mars 5
440
PiscesVen. 8Iup. 6Merc. 6Mars 5Sat. 5
441
Capitulum undecimum. De terminis Caldeorum.
442
Quemadmodum Ptholomeus et preter eum quamplures veteris auctori-
443
tatis viri antiquas seculi historias memoriter retractantes graviter narrant:
444
Ab universali diluvio quod universam terram operiens omni fere prioris
445
seculi memoria deleta, paucas admodum animas superstites reliquit ex om-
446
nibus mundi nationibus in Caldea primum siderei motus |28v|[ms N] atque
447
virtutis concepto studio sapientia nata, deinde successu temporis adolescens
448
paulatim in orbem derivata est. – Narrant quippe transacto diluvio qua
449
primum undis ad priores alveos reversis arida patuit NOE cum filiis super-
450
stitem cum ex Armenia temperatiores auras sequeretur usque qua postea
451
Babilonia surrexit pervenisse. Deinde renascente mundo nepotes eius ab
452
hoc medio undique versum penes Tigrim usque Kascarum, ab
453
Eufrate vero usque Cufam temporis successu diffusos. Inter quos primum,
454
ut aiunt, unus ex filiis S E M seu avita memoria instructus seu divino pro-
455
prii ingenii dono illustratus sidereos cursus sequens effectus mirari cepit, a
456
quo sequentis etatis studium in tantum usque accrevit quoad ex omni celo
457
tam signiferi circuli partium quam stellarum infra discurrentium primo
458
sua cuiusque virtute firmata, deinde communione quadam permiscentes ut
459
ceteras stellarum dignitates, ita terminos a Genezia initio sumpto per anno-
460
rum revolutiones stellarum effectus continuo metientes deprehenderunt. A
461
quibus crescente humano genere postea mundi nationes eam sapientiam
462
mutuate, adibito studio pro ingenii facultate nec nichil emendarunt, et plu-
86
463
rimum adauxerunt. Inter quas Egyptiis nature aure subtilitas non parum
464
accomodavit.
465
Erant ergo Caldeorum termini ea ratione ordinati ut per singulos tri-
466
gonos singulis modis die, singulis nocte deducerentur. Quos cum
467
Ptholomeus in Tetrastin suo, (quem Arabes Alarba vocant) eis modis
468
ordinaverit, subiungit: non tamen ex autentico precessorum aliquo auctore
469
sumptos. Quamobrem et nos super sedendum eis duximus. |29r|[ms N]
470
Capitulum duodecimum. De terminis Aristotue <Stratonis>.
471
ArMa 6Sol 4Ve 4Me 5Lun 3Sa 2Iu 6
472
TaVe 7Me 6Lu 5Sa 5Iu 4Ma 3So 3
473
GeMe 4Lu 4Sa 5Iu 5Ma 5So 4Ve 3
474
CanLu 4Sa 4Iu 3Ma 6So 8Ve 5Me 5
475
LeSo 1Ve 7Me 6Lu 4Sa 6Iu 3Ma 3
476
ViMe 3Lu 2Sa 2Iu 5Ma 8So 5Ve 5
477
LiVe 8Me 3Lu 2Sa 5Iu 5Ma 2So 5
478
ScMa 7So 6Ve 6Me 3Lu 2Sa 3Iu 3
479
SaIu 9Ma 5So 5Ve 3Me 4Lu 2Sa 2
480
CapSa 5Iu 6Ma 5So 5Ve 5Me 2Lu 2
481
AqSa 8Iu 6Ma 6So 4Ve 2Me 2Lu 2
482
PiIu 4Ma 5So 6Ve 6Me 2Lu 5Sa 2
483
Capitulum terciumdecimum. De terminis Indorum.
484
|e3v|[ed. Ratdolt]Indi vero primi seculi Patres sive ita primum habuerint, sive Caldeorum
485
inventione postea recuperarint, prout rectius eis visum est stellarum termi-
486
nos aliter ordinantes omnia mascula signa uno modo, omnia feminea uno
487
alio partiuntur. In masculis a Marte, in femineis a Venere inchoantes,
488
mascula in Venere, feminea in Marte finientes. Sunt itaque de Ariete
489
Martis gradus v., Saturni v., Iovis 8, Mercurii v., Veneris vii. – De Tauro
490
vero Veneris gradus v., Mercurii vii., Iovis viii., Saturni v., Martis v. – Ut
491
igitur Aries divisus est, sic omnia mascula; ut Taurus sic omnia feminea
492
eodem ordine dividuntur.
87
493
Capitulum quartumdecimum. De trigonorum dominis.
494
Deinde trigonorum dominos ordinamus. Cum enim XII. signa iiii. na-
495
turas representent per tria intervalla deductas, trina eiusdem nature esse ne-
496
cesse erat ut, sicut signiferum tres limites terminabant, circuli videlicet
497
Arietis, Cancri et Capricornii, sic inter eos infra trigono dividentur. Cuius
498
et alie rationes in secundo libro exposite sunt.
499
Ex hac itaque nature cognatione stellarum dignitati aliquid accrescere
500
consequens erat. Presunt ergo trigonis masculis diurnis stelle mascule diurne
501
femineis et nocturnis feminee et nocturne que maioris in ea cognatione
502
testimonii atque aptioris haizen (au haliet). – In primis locis igitur ignei
503
trigoni dominorum die primus Sol secundus Iupiter, nocte primum Iupiter
504
deinde Sol, particeps die nocteque Saturnus. – Terrei trigoni die prima Ve-
505
nus secunda Luna, nocte converso, Mars utrinque particeps, Mercurius quo-
506
que in Virgine tantum. – Aerei trigoni die |29v|[ms N] inprimis Saturnus deinde
507
Mercurius, nocte converso, particeps utrinque Iupiter. – Aquatici
508
trigoni dominorum die Venus Martem, nocte Mars Venerem precedit,
509
Luna utrinque participe.
510
Capitulum quintumdecimum. De decanis eorumque dominis
511
iuxta Persas, Babilones et Egyptios.
512
Sequuntur decani, (quos Arabes in lingua sua facies vocant) quos
513
eorumque dominos primum prout Perse, Caldei et Egyptii utuntur
514
ordinabimus. Deinde quid Indica sententia diversitatis afferat exponemus.
515
Sunt enim omnia signa trinis sectionibus divisa, singule partes denorum
516
graduum. Ut ergo stelle ipsa signa equis quantitatibus discreta per ordinem
517
circulorum partiuntur, ita et equas signorum partes eodem ordine prosequi
518
debuerunt. – Igitur ab Ariete incipientibus primum decanum signi dominus
519
Mars occupat, sequentem sequentis circuli stella Sol, tercium tercii Venus. –
520
Secundi signi primum Mercurius, quarti scilicet circuli proximum sequentis
521
secundum Luna, tercium Saturnus. Atque ad hunc modum per ordinem.
522
Capitulum sextumdecimum. De decanis eorumque dominis iuxta Indos.
523
Nam Indis aliter visum qui, licet eandem particionem faciant, non
524
tamen eundem ordinem in distributione sequuntur. Tripartito siquidem
525
omni signo singulisque partibus, in sua lingua dirigen vocatis, de singulis
88
526
signis primam dirigen signi domino tribuunt, secundam v.i domino,
527
terciam ix.i per ordinem signorum trigoni, ut Arietis primam Marti,
528
secundam Soli, terciam Iovi atque in hunc modum. Idque ita recte facere
529
putant ut ternorum |e4r|[ed. Ratdolt] per trigonos signorum domini ternis signorum partici-
530
onibus per ordinem imperent. Prior tamen distributio plurimum usu cele-
531
brata obtinuit.
532
Capitulum septimumdecimum. De novenis signorum iuxta Indos.
533
His ad hunc modum ordinatis, deinde secundarie quedam stellarum
534
per circulum opes exponende. E quibus prime sunt novene, quas Indi repe-
535
rientes noubaharat vocarunt. Qui post trimembrem signorum divisionem
536
quam inter trigoni dominos distribuunt singula statim signa novies
537
secantes, singulas partes trinis gradibus et triente, i.e. punctis cc. metiuntur.
538
Quas sectiones ideo recte facere videntur quoniam ab omni signo in nono
539
eadem natura reperitur, distribuentes eas inter stellas signorum ordine. Ut
540
de Ariete primam Martis, secundam Veneris, terciam Mercurii sicque per
541
ordinem quoad nonam noni dominus Iupiter obtineat. – Tauri vero
542
primam Saturnus <et> secundam, Iupiter terciam, Mars quartam atque
543
deinceps in hunc modum. Cuius dominii prompta huiusmodi inventio est:
544
ex omni siquidem trigono tropici signi dominus per singula eius trigoni si-
545
gna primas novenas sortitur secundas sequentis dominus sicque deinceps per
546
ordinem. Ut ignei trigoni Mars, terrei Saturnus, aerei Venus, aquatici Luna.
547
Nonnulli vero has novenas per ordines circulorum distribuunt singu-
548
la signa ab eorum dominis inchoantes, ut de Ariete primam Marti
549
secundam Soli, de Tauro primam Veneri secundam Mercurio terciam Lune
550
quartam Saturno atque in hunc modum. Prior tamen obtinuit.
551
Capitulum decimum octavum. De duodenariis signorum
552
singulorumque graduum dominis.
553
Post hec et duodenarie signorum tractande dominique singulorum
554
graduum inveniendi. Ut enim circulus ipse per equa xii. spacia divisus erat
555
sic ipsa spacia singula totidem equis partibus subdividi conveniebat intel-
556
lecto singula signa omnium habere cognationem. Metiuntur itaque singulas
557
partes gradus bini et dimidius, i.e. puncta cl., singulorum primas ipsorum
558
nature, sequentes sequentium per ordinem.
89
559
Cuius artificii huiusmodi prompta est inventio: collectum enim quan-
560
tum interest a principio signorum usque ad ipsum gradum |30r|[ms N]cuius duo-
561
denariam querimus duodecies sumetur. Tota ergo summa ab ipsius signi
562
principio per singula signa trigenis gradibus deducta, ubi steterit, in eo
563
signo illius gradus duodenaria reperitur.
564
Hermes autem eiusque sequaces primi singulorum etiam graduum
565
naturas ita distribuebant ut primus cuiusque gradus ipsius signi naturam
566
traheret, secundus secundi, tercius tercii sicque per ordinem ut xii.o in
567
xii.o terminato, terciusdecimus item ab ipso incipiat, sicque vigesimus
568
quintus atque deinceps. Quo artificio Hermes in libris suis de diversis tam
569
nati quam questionum negotiis plurima tradit iudicia, singulis gradibus cog-
570
natorum signorum dominos prestituens.
571
Nec vero putandum quodque signorum eedem sint stellarum duode-
572
narie. Nam stella quelibet in quocumque signo fuerit, eius gradibus
573
duodecies acceptis tota summa a signi principio ut ante deducta stelle duo-
574
denariam designat.|e4v|[ed. Ratdolt]
575
Capitulum decimum nonum. De gradibus masculis et femineis.
576
Que cum ita sint, et inter ipsos gradus masculos et feminas esse con-
577
sequens est. Preponemus itaque diversorum sententias, deinde eos qui
578
frequentioris usus sunt ordinabimus, firmius tamen ubi omnia convenerint.
579
Nam discretionis huiusmodi ea nimirum utilitas est quod cum vel in natali
580
masculorum, vel questione de masculis stelle mascule in signis et in gradi-
581
bus masculis convenerint, ducatum firmant, sicque in parte altera. –
582
Veterum igitur alii quidem de signis masculis primos xii. et dimidium
583
masculos ponunt, deinde totidem feminas, post hos duos ac dimidium
584
masculos, totidem reliquos feminas. De signis vero femineis contra: primos
585
quidem xii. et dimidium feminas, totidem sequentes masculos deinde duos
586
ac dimidium feminas, residuos totidem masculos. – Alii vero per
587
duodenarias sexum discernunt, primas de signis masculis masculas
588
iudicantes primas de femineis feminas alternatim deinde per ordinem
589
usque ad finem. Nunc eos qui restant ordinabimus si prius et aliam gradu-
590
um discretionem disposuerimus ut et illos post hos continuatim ordinemus.
90
591
Capitulum vigesimum. De gradibus lucidis et obscuris.
592
Nam eadem de causa inter eosdem circuli gradus alii quoque lucidi
593
iudicantur, alii obscuri, alii vero media quadam conditione umbrosi, alii
594
vacui. Quorum ea quidem utilitas quod lucidi quippe dignitati rerum acce-
595
dunt, obscuri contra, medii inter utrumque.
596
Tabula graduum masculorum et femineorum.
597
Arm viif iim vif viim viiitt
598
Tam viif viiim xvtttt
599
Gef viim xif vm iiiif iiitt
600
Canm iif vm iiif iim xif iiiim iii
601
Lem vf iim vif xm viitt
602
Vif viim vf viiim xttt
603
Lim vf vm xif viim iitt
604
Scm iiiif vim iiiif vm viiif iii
605
Sam iif iiim viif xiim vitt
606
Capm xif viiim xittt
607
Aqm vif viim vif vim vtt
608
Pim xf xm iiif vm iitt
609
Gradus Umbrosi, Lucidi, Clari, Obscuri, Pallidi, Inanes, Vacui.
610
ArUm iiiOb vUm viiiLu iiiiOb iiiiLu vOb it
611
TaUm iiiiOb viiUm iiiVa iiLu iiiVa vLu iiiVa iii
612
GeLu viiUm iiiLu vVa iiLu viUm viitt
613
CanUm viiLu vUm viiiCl viiiOb iittt
614
LeLu viiUm iiiOb viPa vLu ixttt
615
ViUm vCl iiiiVa iiLu viOb iiiiLu viiVa ii
616
LiLu viUm vCl viiiUm iiCl viiVa viitt
617
ScUm iiiCl vln iiiiCl viOb iiiiCl vUm iii
618
SaLu ixUm iiiLu viiOb ivUm viit
619
CapUm viiLu iiiOb vLu viiOb vLu iiit
620
AqOb iiiiLu vUm iiiiLu viiiPa iiiiVa v
621
PiUm viLu viUm viLu iiiiVa iiiCl iiiUm iit
91
622
Capitulum vigesimum primum. De precipitiis stellarum in signis.
623
Postremi sunt varii per diversa signa gradus inter adminicula et obs-
624
tacula stellarum versantes. Quorum qui obstant (arabica lingua) putei stel-
625
larum vocantur, (quos nos precipitia dicere solemus). Qui vero favent ad-
626
dentes fortune ex re nomen traxerunt. – Precipitia quidem eiusmodi
627
officii sunt ut quamlibet stellam tulerint, vim eius imminuant. Itaque
628
fortunatis quidem semper periculosa sunt, infortuniis nonnumquam
629
salubria, dum scilicet noxiam eorum vim inminuant. Quorum veritas cum
630
apud plerosque incerta sit, nos omissis diversorum opinionibus que Perse et
631
Egyptii tradunt ordinabimus, dum scilicet fortune addentium ratione
632
exposita utrosque continuo disponamus.
633
Putei (precipitia) stellarum.
634
Ariesvixixviixxviiixxixt
635
Taurusvxiiixviiixxiiiixxvxxvi
636
Geminiviiixiiixviixxvixxxt
637
Cancerxiixviiixxiiixxvixxxt
638
Leovixiiixvxxiixxiiixxviii
639
Virgoviiixiiixvixxxxvt
640
Libraiviixxxxxtt
641
Scorpioixxxviixxiixxiiixxvii
642
Sagitt.viixiixvxxiiiixxviixxx
643
Capric.iiviixviixxviiixxixt
644
Aquar.ixiixviixxiiixxixt
645
Piscesiiiiixxxiiiixxviixxviiit
646
Capitulum vigesimum secundum. De gradibus fortune addentibus.
647
Graduum namque fortune addentium eam vetustas rationem exper-
648
ta est ut cum stelle pro locorum commoditate ad fortunam duxerint, si vel
649
Luna vel pars fortune hos gradus possederint aut eorum ullus orientis gra-
650
dus extiterit, nati fortune addunt. E quibus sunt quidam ut si stelle duces
651
etiam ad nati casum inclinarint, hii gradus hoc modo adhibiti post casum
652
sublimationem recuperant. – Sunt ergo de Tauro iii: xv.us, xxvii.us, xxx.us
653
– De Leone duo: iii.us, v.us – De Scorpione unus: vii.us – De Aquario
654
unus: xx.us.
92
655
Preter quos et alii per singula signa discreti, in quibus nichilominus
656
antiqua experientia convenit quod quotiens vel ipsi orientium gradus
657
existunt, aut die Sole nocte Lunam gerunt in loco circuli accomodo, nato
658
sublimes dignitatum gradus, ut regna vel regnis proximos |e5r|[ed. Ratdolt] principatus
659
promittunt.
660
Hee sunt stellarum per omnem circulum dignitates, incommoda, ad-
661
minicula, obstacula, preter que singulis ex permixtione quoque nonnichil
662
in utrumque genus accedit. Quod suis in locis ut particulatim incidit
663
exequemur. Nec tamen ignorare nos quisquam existimet preter hec
664
Indos aliis atque aliis circuli particionibus stellarumque dignitatibus uti suo
665
quidem artificio aptis, quas quoniam nostro iudicandi modo nec apte sunt
666
nec necessaria, si longius sequeremur dispendii vicium castigatum opus
667
contaminaret.
668
Tabula graduum fortune addentium.
669
Ariesxx.usttt
670
Taurusviiittt
671
Geminixittt
672
Canceriiiiiixv
673
Leovviixviixx
674
Virgoiixiiixxt
675
Libraiiivxxit
676
Scorpioxiixxtt
677
Sagitt.xiiixxtt
678
Capric.xiixiiixiiiixx
679
Aquar.viixviiixxviit
680
Piscesxiixxtt
93
1
Liber VIus
94
1
SEXTI LIBRI CAPITULA XXXIII.
2
Primum. De natura stellarum, queque forme in singulis decanis oriantur.
3
Secundum. De ortu signorum per circulum rectum.
4
Tercium. De respectu graduum circuli.
5
Quartum. De signis amicis.
6
Quintum. De signis natura congruis atque equidistantia virtute et via.
7
Sextum. De signis oppositione et exagono convenientibus nec ab invicem
8
respectis.
9
Septimum. De convenientibus tetragono.
10
Octavum. De signorum annis, mensibus, diebus et horis.
11
Nonum. De signorum ducatu super diversas terras.
12
Decimum. De signis ad motum et quietem ducentibus.
13
Undecimum. De signis rationalibus.
14
Duodecimum. De signorum dominiis in participatione corporis.
15
Terciumdecimum. De signis ad forme dignitatem, ad largitatem,
16
coniunctionem et complementum, ad accipiendum et
17
tenendum ducentibus.
18
Quartumdecimum. De signis ad morbos eorumque occasiones ducentibus.
19
Quintumdecimum. De signis ad honestatem mulierum ducentibus.
20
Sextumdecimum. De signis multe prolis, pauce et sterilibus.
21
Septimum decimum. De signis membrorum sectorum, acutis et iracundis.
22
Decimum octavum. De signis ad vocum qualitatem ducentibus.
23
Decimum nonum. De signis ad scabiem, maculas, apostemata et calores
24
ducentibus, mutis, surdis, malebarbatis et inberbibus.
25
Vigesimum. De signis ad oculorum vicia ducentibus.
26
Vigesimum primum. De signis ad dolos, fraudem, perfidiam ducentibus,
27
sollicitis etiam et obscuris.
28
Vigesimum secundum. De signis inter volatilia, quadrupedia, reptilia et
29
aquatica discernentibus.
30
Vigesimum tercium. De signis inter arbores et germina discernentibus.
31
Vigesimum quartum. De signis inter aquas atque ignis opera
32
discernentibus.
33
Vigesimum quintum. De plagis signorum.
34
Vigesimum sextum. De cardinibus circuli, de domiciliis XII. omnique
35
eorum ducatu et causa.
36
Vigesimum septimum. De quadrantibus circuli corporalibus et spiritualibus.
37
Vigesimum octavum. De commixtione nature cardinum.
38
Vigesimum nonum. De quadrantium et domiciliorum coloribus.
95
39
Trigesimum. De circuli quadrantibus ascendentibus descendentibus longis
40
et brevibus.
41
Trigesimum primum. De particione quaterne rerum nature.
42
Trigesimum secundum. De quadrantibus diei et horis.
43
Trigesimum tercium. De dominis dierum et horarum.
44
|31v|[ms N]|32r|[ms N] Capitulum primum. De natura stellarum, queque
45
forme in singulis decanis oriantur.
46
A primordio tractatus partim singulares nunc stellarum nunc signo-
47
rum naturas partim communes utrorumque affectus secuti sumus. Deinceps
48
universales in hoc quidem libro signorum, in sequenti stellarum ducatus
49
insequemur.
50
Ac primum occurrit ut formarum que per singulos signorum decanos
51
oriuntur rationem exponamus. Vix enim intellectu concepte, ut ab omni
52
sensu aliene sunt, tam gravi ammiratione hominem in tantas opiniones
53
agunt ut vel maxima astrologorum pars cum de ortu harum formarum
54
legerent nec usque ad ducatus earum pervenirent in eam opinionem deduc-
55
ti sint ut rem existimarent aut prorsus inefficacem, aut forsan effectus ab
56
hominis intellectu alieni. Quamquam Persarum Astrologi Hermes et
57
Astalius, Indorum quoque |e5v|[ed. Ratdolt]summates in electioribus libris suis proprias
58
harum formarum qualitates atque vires sollerti indagine exquisitas
59
reliquerint, ducatu quidem earum partim figure descriptione, partim nomi-
60
nis proprietate, partim etiam qualitatum expositione legentis ingenio atque
61
intellectui commendato, partem autem ut altius remota erat ut nec ipsi
62
scirent, sic nec sciendam tradiderunt nisi quodam artificio celestem
63
potentiam experiente. Quarum ducatus quoniam huius negocii non sunt
64
alias differimus.
65
Nec tamen estimandum eorum qui huiusmodi rerum scientiam adepti
66
posteris reliquerunt eam intentionem fuisse qua aliquid eiusmodi in celo
67
esse intelligerent aut sic corporeum quid, aut ita figuratum, aut his
68
qualitatibus infectum quoad eiusmodi forme in ea essentia per singulos
69
signorum decanos super terre faciem orirentur, verum ubi singula circuli
70
loca singulosque signorum decanos varios rerum eventus consequi usque
71
adeo quidem ut nonnulli signis et gradibus circuli omnem rerum ducatum
72
negantes, formas tantum desuper ferri assererent que cognatas rerum
73
inferioris mundi figuras trahendo in varios casus agitent. Cum hec inquam
74
viderent, eiusmodi effectibus formas consentaneas per signorum decanos
96
75
oriri dixerunt ut affiniore aliquo sermone discentis intellectum dirigerent
76
celique secreta adumbrato sermone et minus peritis occultarent, et sapienti
77
ingenio pleno intellectu designarent. Sicque inter eas et nominibus et
78
descriptionibus variis discreverunt partim quidem generi nostro affinibus,
79
partim inauditis atque ab ymaginatione nostra alienis. Quod genus idcirco
80
adhibuerunt ut inter superioris atque inferioris mundi formas longe discer-
81
nendum indicarent.
82
Invenimus igitur inter omnes huius artificii scriptores trinam celesti-
83
um formarum diversitatem de quibus partim dictum est, partim dicendum
84
restat. Preter quod nonnulli alias etiam atque alias celo attribuunt et res et
85
formas que quoniam huius negocii non sunt, suis tractatibus relinquimus.
86
De eius vero que assumimus <1> primum exponemus eas formas
87
earumque loca in quibus Perse, Caldei et Egyptii conveniunt, <2> deinde
88
indicam inventionem adhibebimus, <3> postremo XLVIII. ymaginum quas
89
Aratus et Ptholomeus describunt ortus ordinabimus. Que quoniam singule
90
ex suis stellis componuntur quas motu suo circuli loca temporis inpendio
91
mutare necesse est a Ptolemaica collocacione progressu facto nos, (ut ait
92
Abuma'xar), nostri temporis ortus earum metimur, terminumque
93
subiungens: Alexandri videlicet anno m.c.lx., et nobis progrediendi modum
94
reliquid. – Ille vero quas Indi quasque Perse tribuunt ab eisdem locis in-
95
mote, in eisdem semper decanis oriuntur; |32v|[ms N] nec enim he stellate sunt
96
ut ille, sed superioris circuli quedam intersignia. Indice ergo forme in
97
singulis decanis oriuntur, cetere partim in singulis, partim in pluribus.
98
(Huius partis hoc apud nos privilegium est ut sicut Abuma'xar nichil de
99
his formis a prima inventione variat sic translatio nostra nec unum de
100
verbis eius commutet, nec punctum unum addens vel minuens).
101
<ARIES>
102
|e6r|[ed. Ratdolt]Est igitur ARIES natura igneus, gustu amarus, stature porrecte, bicolor,
103
biformis, augmentans diem ultra horas xii., ortu minor xxx. gradibus.
104
<I> Oritur in primo eius decano <1> ut Perse ferunt femina cui nomen
105
Splendoris filia postquam cauda Piscis Marini ac principium Trigoni caput-
106
que Cervotauri i.e. forme ex cervo et tauro congeste. Post hec Cinocefalus
107
manu sinistra candelam, dextra clavem gerens. – <2> Iuxta Indos Vir
108
Niger, oculis rubeis, grandi corpore, fortis, animosus, ferox, erectus, vigil,
109
memor, albo linteo vestitus. – <3> De xlviii. ymaginibus post Grecos et
110
Ptholomeum dorsum Cefei, quem Arabes Dominum Solii vocant, clunisque
111
eiusdem et genua atque sinistra manus, mediumque dorsum Andromade,
97
112
clunis et coxa, finisque Freni, Piscisque secundus, quodque Filum Lini
113
dicunt, i.e. intestinum Ceti.
114
<II> In ii.o Arietis decano <1>iuxta Persas medium Piscis Marini, medium
115
Trigoni medium Cervotauri, Navis, Eques manu telum gerens, Femina caput
116
suum pectens cum brachiis ferreis, caput Meduse curvusque harpes Persei,
117
quem Arabes Nems, Perse Filus vocant. – <2> Iuxta Indos Femina
118
sindone ac pannis rubeis induta uno pede equi ipsa forme equine cogitans
119
ire quesitum pannos, monilia, prolem. – <3> Post Grecos de xlviii. stellife-
120
ris coxa Cephei Domini Solii tibie cum pedibus caput Persei finisque manus
121
dextre, pedes Andromade, Trigonus, caput Arietis et cornua, reliquumque
122
Fili Lini cum pectore Ceti.
123
<III> In iii.o Arietis decano <1> iuxta Persas Iuvenis cuius nomen Fasius
124
solio residens cum quo Equus duplex, ac posteriora Solii Filus deficiendo
125
deos acclamantis pectus quoque Piscis et caput postremumque Trigoni cau-
126
da Cervotauri, secundaque medietas Frontis. – <2> Iuxta Indos Vir flavi
127
coloris, crine rubeo, ferox, manu torquem lineum virgamque gerens, rubeis
128
indutus, aptus artificio ferri gestiens id apte facere quia decanus Iovis est
129
ut Indis placet, nec prevalet quia domicilium Martis. – <3> Post Grecos de
130
stellatis pectus Persei cum manu sinistra qua Meduse caput defert stellaque
131
oblonga in capite Arietis venter quoque Arietis et caput Ceti.
132
<TAURUS>
133
|e6v|[ed. Ratdolt]TAURUS natura terreus, gustu acidus, augmentans diem, statura
134
diminutus.
135
<I> Oritur in primo eius decano <1> ut Perse docent, gladio succinctus
136
Orion sinistra manu gladium dextra hastam tenens, supra manus eius duo
137
candelabra ipsum alloquentia et nomine Orionem appellantia. Post hec
138
Navis eximia supra quam Vir Nudus residens, subtus vero dimidium
139
corporis Femine Mortue, deinde Vir humerotenus diminutus, capite canino
140
|33r|[ms N] quod genus Persarum lingua Sax, greca Cinocefali, latina Sincipites
141
appellatur. – <2> Iuxta Indos Femina Crinita crispa, honesta, demonio
142
similis, prolem habens indutam pannis partim adustis unde sollicite
143
queritet pannos et ornamenta filio. – <3> Post Grecos medium Persei et
144
clunis caputque quod manu sinistra gerit femora atque ilia Arietis locusque
145
in sectione Tauri, sinus atque spuma Eridani seu Nili.
98
146
<II> In ii.o Tauri decano <1> iuxta Persas Navis supra quam Vir Nudus
147
in partem Navis tendens elevata manu clavem gestans, secundaque
148
medietas Femine Mortue dimidiumque corpus Sincipitis manu dextra
149
hastam et spicula ferens sinistra clavem utraque manu assignans. – <2> Iux-
150
ta Indos Vir vultu ac corpore arieti similis uxorem habens tauro similem
151
digitis capre ungulas imitans, robusto corpore, ardenti stomacho, edax
152
atque inpatiens famis, linteo veteri indutus, sollicitus domos ac terras
153
incolere, boves aratro iugare. Post hec forma Defecti Corporis dextra
154
manu virgam tenens, sinistra in sublime levata. – <3> Post Grecos genua
155
Persei cum tibia et pede posteriori, dorsum Tauri et venter Harmus cum
156
dextro pede, Fluvius a principio usque prope finem.
157
<III> In iii.o Tauri decano <1> iuxta Persas finis Sincipitis, deinde Vir
158
Erectus anguem tenens ac duo Plaustra super que Vir Iuvenis residens
159
duos equos plaustra trahentes agit, hyrcum per crura trahens manu sinistra. –
160
<2> Iuxta Indos Vir valde albis dentibus, eversis labiis, longis pedibus, rufi
161
coloris, crine rubeo, corpore ex elefante et leone congesto, turbati sensus,
162
malivolus, scamno insidens, tapeto involutus, niger horribilis. Cum quo
163
Equus borealis Taurusque prostratus. – <3> Post Grecos dexter Persei pes
164
et humerus, Habenas Trahens, manusque sinistra cum fine Freni pesque si-
165
nister. Caput Tauri et genua cum radice cornuum, finis etiam sub Orionis
166
manu, finisque Fluvii cum suo sinu.
167
<GEMINI>
168
|e7r|[ed. Ratdolt]GEMINI signum nature aerie, gustu dulce, coloris celici, directe stature.
169
<I> Oritur in primo eius decano <1> ut Persis placet cauda Sincipitis post-
170
quam Vir manu virgam tenens cum quo ex parte austri duo currus post ge-
171
minos equos iugales supra quos Vir Agitans residet. Post hec caput
172
Cerastis. – <2> Iuxta Indos Mulier Formosa, benivola, erecta, sollicita
173
prolem et ornamenta querere, suendi ac pulcri artificii docta. Oritur cum
174
ea Speculum Perlucidum. – <3> Post Grecos caput Aurige et a genu dextro
175
usque ad pedem, australe Tauri cornu Orionis humerus sinister pesque sini-
176
ster, caput Leporis et manus, i.e. pes anterior.
177
<II> In ii.o Geminorum decano <1> iuxta Persas Vir aureo canens calamo,
178
persica lingua Teruueles, greca Hercules dictus idemque nixus genu pariter,
179
et Coluber arborem ascendens fugiendo Teruuelem, mediumque Cerastis
180
cum quo Lupus manu signata. – <2> Iuxta Indos Vir forma Ethiopi similis,
181
colore grisis, caput plumbea victa ligatus, armis indutus, ferrea tectus
99
182
galea, desuper ostro cirritus, manu arcum tenens et sagittas, iocos ac saltus
183
parans, cantans, tympanum percutiens, poma ex horto rapiens qui simul
184
oritur cum eo multum odoriferi ligni. – <3> Post Grecos dextra Aurige
185
manus atque alter posteriorum Tauri pedum simulque Orionis caput, hume-
186
rus, manus pectus Baltheus genu cum pede Leporis quoque pectus et clunis.
187
<III> In iii.o Geminorum decano <1> iuxta Persas Aflon |33v|[ms N], quem
188
Arabes musicum tympanistram interpretantur, super verticem eius procera
189
mirtus, cum eo corde et calami aurei, deinde Canis Latrans cum Delfino et
190
Lince. Post hec ornamenta Sutoris primaque medietas Minoris Urse cum
191
cauda Cerastis Ariste radicem amplexa. – <2> Iuxta Indos Vir arma
192
induenda querens, arcum et faretram gestans unam manu sagittam,
193
operosas telas et aurifrigia, musice modulamina, iocos et gaudia multifaria
194
celebrare cogitans. – <3> Post Grecos Pollucis humerus manus clunis et pes
195
dexter, Castoris coxa et pes, Leporis cauda, Canis rictus et pes dexter, pri-
196
musque Argolice Navis remus, cum fine secundi.
197
<CANCER>
198
|e7v|[ed. Ratdolt]CANCER aquee nature, gustus salsus.
199
<I> Oritur in primo eius decano <1> ut Persis visum est secunda medietas
200
Minoris Urse, cum qua forma perfecta romana lingua Satirus, ruptis panni-
201
culis involutus, propinquus Aflon musici tympanum percutientis, simul
202
lamina ferri cuius caput eneum. Tum de tribus Puellis Virginibus prima,
203
post quam caput Scarabonis et cauda Aspidis Zemabraz. – <2> Iuxta
204
Indos Vir adolescens clare forme, pannis ornatis vestitus, facie ac digitis
205
aliquantum tortis, corpore ex equo et elefante composito, pedibus albis,
206
fructuum generibus arborumque frondibus circumpensus, cuius mansio in
207
agro quo sandalum nascitur. – <3> Post Grecos facies Calixto cum
208
utroque Geminorum capite et manu. Deinde Canis Minor reliquumque
209
Maioris, atque puppis Argos cum remorum dominis.
210
<II> In ii.o Cancri decano <1> iuxta Persas puella secunda de Tribus Virgi-
211
nibus, quiddamque nubi simile. Post hec anterior medietas Canis cum
212
dimidio aurium Asini septemtrionalis mediumque Scarabonis mediumque
213
Zemabraz. – <2> Iuxta Indos Puella placidi visus, capite coronam ex cedro
214
(i.e. nifrin) atque mirto rubea, manu virgam ligneam gestans, altis vocibus
215
de amore suo potandi et canendi laudesque deorum in templis clamitans.
216
– <3> Post Grecos caput Calixto cum posteriore Cancri forcipe atque fine
217
puppis Argos.
100
218
<III> In iii.o Cancri decano <1> iuxta Persas puella tercia de Tribus
219
Virginibus secum differens, nunc accedens nunc recedens Canisque posteri-
220
or medietas cum secunda medietate aurium Asini, pariter et secundus Asi-
221
nus australis, deinde finis Scarabonis atque caput Zemabraz. <2> Iuxta
222
Indos Vir pedem habens tartuce pedi similem corrigiole, seu quod
223
Arabes Tineam Lini dicunt, colore tinctum, supra cuius corpus anguis
224
extentus ipse aurifrigiis ornatus cogitans navigio pontum pervolare auri ne-
225
gocio et argenti unde muliebris sumat ornamenta. – <3> Post Grecos occi-
226
put Urse Maioris cum manu dextra et pede, tum aures Cancri, tum caput
227
Asura quem nos Colubrum dicimus, velum Navis et deinceps.
228
|e8r|[ed. Ratdolt]<LEO>
229
LEO natura igneus, colericus.
230
<I> Oritur in primo eius decano <1> ut Perse scribunt cauda Canis arcu ia-
231
cientis, forma leonis, dimidia Navis cum remige et nauclero, caput Ydre,
232
caput Equi, caput Asini. – <2> Iuxta Indos Arbor expanse radicis ramis
233
Canem Furionem et Aucamiam ferens, pariter et Vir obscenis pannis
234
indutus parentes lugere parans, cum quo Dominus Equi in partem boree
235
respicientis urso similis, cum quo sice et sagitte, caput Canis resque similis
236
cani. <3> Post Grecos collum Urse cum manu sinistra, rictus Leonis cum
237
manu, collum Asura mediumque Navis.
238
<II> In ii.o Leonis decano <1> iuxta Persas Ydolum elevata manu alta
239
voce clammitans cum quo tympana saltatoria de cupro, pariter et cantilene
240
multimode. Tum plenus Bacho Senex cum Cratere et Vitrea, simulque tibie
241
de cornibus capreoli. Deinde Anathis et Haruben (i.e. Castor) ac cauda
242
porrigentis manum, secundaque |34r|[ms N] medietas Navis, cervix Ydre,
243
medium Equi, medium Asini. – <2> Iuxta Indos Vir acuto naso, capite
244
coronam ex alba mirto manu arcum latronibus minitantem gestans, callidus
245
atrox, feritate leoni similis, sindone leonini coloris indutus. – <3> Post
246
Grecos humeri maioris Arctos cum manu dextra, cervix Leonis et
247
Harmus, medium Colubri cum Argos prora.
248
<III> In iii.o Leonis decano <1> iuxta Persas Adolescens cui nomen
249
Seclos iumenta flagello agens plaustrum ducens desuper hominem sedentem
250
sequitur parvulus manu sinistra taurum et vaccam trahens. Tum Corvus,
251
medium Ydre, posterius Equi, posterius Asini. – <2> Iuxta Indos Vir
252
forma Ethiopi similis, turpis, obscenus, multe pene, gravis anxie, ore
253
carnem et pomum, manu urceum tenens. – <3> Post Grecos pectus
254
Maioris Urse, medium Leonis parsque Colubri.
101
255
<VIRGO>
256
|e8v|[ed. Ratdolt]Virgo signum fertile, bipertitum, triforme.
257
Oritur in primo eius decano ut Perse, Caldei et Egyptii, omniumque
258
duces Hermes et Astalius a primeva etate docent, Puella cui persicum
259
nomen Seclios Darzama, arabice interpretatum Adre nedefa i.e. virgo mun-
260
da (puella dico Virgo Immaculata), corpore decora, vultu venusta, habitu
261
modesta, crine prolixo, manu geminas aristas tenens, supra solium
262
auleatum residens, puerum nutriens ac iusse pascens in loco cui nomen
263
Hebrea, puerum inquam a quibusdam nationibus nominatum
264
IHESU sigificantibus Eiza, (quem nos grece CHRISTUM dicimus). Oritur
265
cum ea Virgine Vir eidem solio insidens nec attingens, pariter et stella Ari-
266
ste que finis est Serpentis Secundi. Deinde caput Corvi caputque Leonis. –
267
<2> Iuxta Indos Puella Virgo sindone ac pannis antiquis induta, in manu
268
eius Ugiu (ar. وجوه facies) manuque pendente (vel depensa) stans in medio
269
formose mirti volens ad domos parentum et amicorum ire vestimenta que-
270
situm et monilia. – <3> Post Grecos cuspis caude Drachonis caude Urse cum
271
pede, clunis Leonis, pedes et cauda. Tum Crater ad caput Colubri parsque
272
Colubri.
273
<II> In ii.o Virginis decano <1> iuxta Persas Musicus tympanum
274
percutiens, pariter et calamo canens. Post quam Homo Comete Dominus
275
cum quo dimidium forme persica lingua Albeze, romana Feton dicte, est
276
autem homo cui caput tauri, in manu eius dimidius homo nudus. Post hec
277
dimidium Fossorium Ligneum cuius caput ferreum, et cauda Ydre,
278
dimidium Corvi, dimidium Leonis. – Iuxta Indos Vir Niger hyrsutus
279
triplici panno indutus: corio, serico, linteo rubeo, incaustum manu ferens
280
sumptus et questus computare intendens. – <3> Post Grecos pars caude
281
Draconis, clunis Urse Maioris, finis oblonge quam Addeweba dicunt, caput
282
Virginis et humerus sinister, caput Corvi cum rostro et alis caudaque
283
Centauri.
284
<III> In iii.o Virginis decano <1> iuxta Persas secunda medietas Minotauri
285
Albeze, secundaque medietas Hominis Nudi secundaque medietas Fossorii,
286
cauda Corvi, cauda Leonis simul et Arista atque duo Tauri cum dimidia
287
clune Pastoris. – <2> Iuxta Indos Mulier Muta, casta, candida,
288
magnanimis, lintheo tincto loto nondum exsiccato vestita, sollicita orandi
289
causa templa visitare. – <3> Post Grecos pars caude Draconis cum spina,
290
cauda Urse Maioris reliquumque Addeweba. Tum Virginis humerus dexter
291
cum parte pectoris, Corvi spina interalaris, clunis Centauri cum coxa.
102
292
<LIBRA>
293
|f1r|[ed. Ratdolt]LIBRA signum temperatum ortu adauctum bicolor biforme stature directe.
294
<I> Oritur in primo eius decano <1> ut Perse ferunt Vir yracundus, in
295
sinistra eius manu statera, in dextra agnus |34v|[ms N] cum quo Libri Inscripti
296
ac tercia pars scientie eius quorum nomina Carathumme, in semita eorum
297
Musicus equum sedens timpanum percutiens, calamo canens. Post hec
298
Draconis caput primumque eius quam Perse Maiorem Ursam vocant, cum
299
Navis carina. – <2> Iuxta Indos Vir manu modium et libram gestans ad
300
forum in tentorio sedens docte intendens metiri, appendere et mercari. –
301
<3> Post Grecos medium caude Maioris Urse mediumque alvi Virginis
302
cum manu sinistra qua Aristam gerit, cauda Corvi parsque caude Colubri
303
australis, i.e. Asura, dexter humerus Centauri parsque Pegasi.
304
<II> In ii.o Libre decano <1> Iuxta Persas Vir Agitarius, cui persicum
305
nomen Bredemif, cum quo Plaustrum in quo vir manu flagellum ferens et
306
canistrum rubeum alterius viri secum. Tum ostra mantice crumene
307
colorate. Tum quamplures farinarii atque sedilia confectionariorum. Post
308
hec Vir lectice insidens, circa ipsum socii, deinde pusillus mediumque
309
Navis parsque anterior Centauri medie Navis mediumque Draconis cum
310
medio Maioris Urse simul cum aque fonte. – <2> Iuxta Indos Vir forme
311
vulturis, coloris Aukamie, sitibundus, manu debilis, per aera volitare
312
volens cupiendo uxorem et prolem. – <3> Post Grecos pars caude
313
Draconis finisque caude Urse Maioris cum crure sinistro sedis Virginis
314
atque equus Centauri cum humero et pectore.
315
<III> In iii.o Libre decano <1> iuxta Persas posterius Draconis cum puppe
316
Navis ac fine Centauri Urseque Maioris, deinde cerebrum capitis hemme
317
(cerviculi) semotum a capite. Deinde Vir nudus Arbedi nomine, cubito
318
suffultus, manum sinistram supra caput habens, dextra consedens. Tum
319
cornua Arbedi supra capita duorum hominum quorum capita geminis cor-
320
nibus onerata perplexis invicem, quorum nomen Estuarius. Post hos res
321
quedam nomine Celum. – <2> Iuxta Indos Vir equini vultus manticis
322
oneratus, manu arcum gestans et sagittas, una iam arcui imposita, inter
323
virgulta stans intentione venandi solus rerum eventus considerans. – <3>
324
Post Grecos pars caude Draconis, manus Archadis cum brachio genuque
325
dextro, finisque habenarum Virginis cum pede Centauri quoque manus
326
sinistra cum pede Lupi.
103
327
<SCORPIUS>
328
|f1v|[ed. Ratdolt]SCORPIUS natura flegmaticus.
329
<I> Oritur in primo eius decano <1> ut Perse asserunt finis Equi Masculi
330
qui et ipse Bredemif appellatur, quem ipsi Centaurum dicunt, cum quo finis
331
Tauri simulque Nigellus Iactor, in manus eius hastile resque Cimbalum
332
dicta. <2> Iuxta Indos Mulier adapte stature omnino idonea, cibos gestiens
333
fame fabellas terrasque perambulare. <3> Post Grecos manus Archadis
334
parsque caude Asura, caput Gorgonis quam Alawe dicunt cum brachio dex-
335
tro. Tum Libre pectus et humeri finisque Alfeca, i.e. Corone Adriagnes, fi-
336
nis Lupi cum cauda, caudaque Centauri.
337
<II> In ii.o Scorpii decano <1> iuxta Persas Vir Nudus cui nomen
338
Asfalius, mediumque Equi masculi cum medio Tauri. – <2> Iuxta
339
Indos Puella Exul, vultu placida, nuda, sine veste et pecunia, pede compedi
340
astricto, pelago fluctuans et tamquam littora captans. – <3> Post Grecos
341
lacertus Urse Minoris cum parte caude Draconis atque hastile Gorgonis
342
cum Corona Septemtrionali, caput Serpentis cum crure Libre et pede, tum
343
chele Scorpionis |35r|[ms N] dorsumque Lupi.
344
<III> In iii.o Scorpii decano <1> iuxta Persas pars anterior ingentis Equi
345
Masculi cauda super tergum reversa, parsque anterior Tauri cum parte Ca-
346
nis testa adoperti quem trahentem habenas dicunt, in manu eius gemini
347
angues. – <2> Iuxta Indos Canis Furiosus, silvestris, ingens, setis
348
albicantibus generaque venationum sandaletum habitancia respectu mutuo
349
singula ab invicem diffugentia. – <3> Post Grecos pectus Minoris Arctos
350
sinusque Draconis, tum Engonaseos humerus et brachium dextrum cum Ser-
351
pentarii brachio dextro, venter Scorpionis laterumque nodus. Postremo
352
caput Turribuli igniferi.
353
<SAGITTARIUS >
354
|f2r|[ed. Ratdolt]SAGITTARIUS bicorpor, medio interceptus.
355
<I> Oritur in primo eius decano <1> ut Persis visum est forma Viri Ornati
356
nudi, capite diminuti, acclamantis Navem, supra cuius caput Corvus rostro
357
prore Navis contiguo, deinde corpus canis testa adoperti defecti cui caput
358
ad caudam. – <2> Iuxta Indos Centaurus a femure sursum homo nudus,
359
deinceps equus, in manu eius arcus et spicula iam arcui imposita, cum vali-
360
do clamore tendens ad locum Ramrama spoliandi causa propriis usibus. –
361
<3> Post Grecos cervix Minoris Arctos cum parte Draconis, clunis Alcide
104
362
cum parte dorsi, caput etiam ac pars corporis Anguitenentis, humerus
363
dexter, clunis cum crure et pede sinistro, tum aculeus Scorpionis
364
corpusque Turribuli.
365
<II> In ii.o Sagittarii decano iuxta Persas Keakasius Perseus sinistra manu
366
canis fauces obtundens, dextra Capricornii cornua premens, pede dextro
367
fero cani resistens, in canis capite Lepus caputque Leonis pariter et
368
dimidium corpus Naute dimidiumque Navis cum dimidio Delfine
369
medioque Asturcone. <2> Iuxta Indos Mulier camelum sedens, pilosa, pan-
370
nis induta cum kartan (i.e. veste pilea), inter manus eius cistella redimicula
371
continens. – <3> Post Grecos pectus Urse Minoris cum parte Draconis et
372
genu Alcide, tum Vultures duo, tum Anguitenentis caput cum humero et
373
manu sinistra, parsque Anguis finisque nervi Arcus cum parte qua manus
374
sagittam tenet atque ferro sagitte ac pars Serti Australis.
375
<III> In iii.o Sagittarii decano <1> iuxta Persas Canis in cuius ore manus
376
Keakasii finisque Feri Canis cum Lepore atque cetero Leonis corpore
377
Nauteque reliquo, secundaque medietas Navis et Delfini cum cauda
378
Asturconis, tum dimidium Arctos alakbar, i.e. Addub alakbar (in mg i.e
379
Urse Maioris) wahi (in mg et est) Benetnaz alkubra (in mg plaustrum maius)
380
tum Draco et Serpens invicem perplexi. – <2> Iuxta Indos Vir aurei coloris
381
pilea tunica atque arboris cortice amictus, in manu eius duo torques lignei,
382
ipse punicee lectice insidens. – <3> Post Grecos corpus Minoris Urse cum
383
parte Draconis, pars etiam Oloris qui et Vultur Cadens parsque caude
384
Serpentis, caput Sagittarii, humerus cum pede anteriore ac parte Serti
385
Australis.
386
<CAPRICORNUS>
387
|f2v|[ed. Ratdolt]CAPRICORNUS forma rotundus, inperfectus, nature duplicis.
388
<I> Oritur in primo eius decano <1> ut Persarum fert opinio secunda
389
medietas Urse Maioris, pariter et Mulier Aquatica quam Bebas dicunt, cum
390
capite Piscis Ingentis primumque Fontis Aque Nocive primumque Fere Do-
391
lose corpore simie capite canis, quem Perse Sax dicunt. – <2> Iuxta
392
Indos Vir Niger hyrsutus, atrox, corpore sus silvestris, dentibus ad trabis
393
mensuram longis ut spina acutis, cum eo ligamina boum et iumentorum
394
retibus piscari parans. – <3> Post Grecos |335v|[ms N] dimidium Urse Minoris
395
parsque Draconis cum cervice finisque Cigni qui et Azelchafe i.e. Tartuca
396
cum fine Galline et alarum parte, pars quoque additamenti Arctophilacis
397
Pastoris atque Equi eius.
105
398
<II> In ii.o Capricorni decano <1> iuxta Persas Mulier quam ipsi
399
Albarahe, Romani Ieulien dicunt lectica residens cum qua Arbor Vitis me-
400
diumque Piscis Ingentis cum medio Fonte Nocivo mediaque Fera Dolosa.
401
Postremo dimidium Plaustrum. <2> Iuxta Indos Mulier nigris pannis ac
402
sindone amicta, habens de pecunia igne excocta, ferro laborata, cum ea
403
mustele et simie. <3> Post Grecos postremum Urse maioris, pars caude
404
Draconis medio contigua cum parte corporis qua pectus sequitur. Tum ala
405
Galline dextra cum collo, capite et rostro. Tum Telum, tum corpus Aquile
406
tum Capricorni cornua cum fine Sagittarii.
407
<III> In iii.o Capricorni decano <1> iuxta Persas cauda Piscis cum
408
postremo Fontis Noxii postremoque Fere Dolose ac secunda medietate
409
Plaustri. Tum dimidium rei Dub Hani (i.e. monstruose) quam Mastar dicunt
410
equabilis stature, sine capite quod manu defert. – <2> Iuxta Indos Mulier
411
visu placida oculis nigris manus tenues habens opere multiplici laborans
412
conficere sibi colores ornatos ex ferro. – <3> Post Grecos clunis Urse
413
Minoris cum sinu Draconis, tum pes Galline dexter cum ala sinistra,
414
Delphinus etiam et brachia Aquarii mediumque Capricorni cum cauda
415
Piscis.
416
<AQUARIUS>
417
|f3r|[ed. Ratdolt]AQUARIUS aerius aquosus.
418
<I> Oritur in primo eius decano <1> ut Persarum doctrina tradit Abudius,
419
arabice Annamer i.e. panthera, caputque trahentis equum cui nomen Domus
420
Delos, caputque Centauri quem Asmeat dicunt, sinistra manu supra caput
421
suum elevata. Tum Iaz, i.e. Ales capite nigro pisces ex aquis rapiens. –
422
<2> Iuxta Indos Vir forme Ethiopis, essencie Aukamie, tapeto
423
circumdatus, cum eo vasa enea et lignea ad extrahendum aurum, vinum et
424
aquam. – <3> Post Grecos cauda Minoris Urse cum qua pes et manus dex-
425
tera Cefei pes Galline sinister finisque ale sinistre caput Equi Primi caput
426
Aquarii cum humero dextro, clunis Capricorni cum cauda, postremumque
427
Piscis Australis.
428
<II> In ii.o Aquarii decano <1> iuxta Persas medium corpus Trahentis
429
equum, sinistra arcum apprehendens, dextra suem silvestrem quem et pede
430
inpellit, in cuius ore duo colubri, medium Centauri cum ala Mergi capite
431
nigri, simul et Draco. – <2> Iuxta Indos Vir vultus ac forme Ethiopis
432
equo similis manu arcum et spicula gestans pariter et pixides margaritis
106
433
plenas gemmisque preciosis iacincto, smaragdo atque id genus. – <3> Post
434
Grecos medium Urse Minoris cum coxa et clune Cephei humeroque dex-
435
tro, deinde arcus secundus atque Ansa Urne in manu Aquarii cum clune
436
medioque corpore Piscis Australis.
437
<III> In iii.o Aquarii decano <1> iuxta Persas Altilis Eximia que Gallina
438
est, postremumque Trahentis equum cum postremo Centauri ac fine Avis
439
quam Alaien dicunt. – <2> Iuxta Indos Vir Niger atrox dolosus aure pilosa
440
capite sertum ex frondibus pomis et resina gerens in pondere pecunie labo-
441
rans ut loco transmutet. – <3> Post Grecos coxa et humerus sinister
442
Cephei atque caput, tum manus Arcitenentis parsque Urne cum manu
443
dextra ac pede sinistro Aquarii atque capite Piscis Australis.
444
<PISCES>
445
|f3v|[ed. Ratdolt]PISCES signum duplex, aqueum.
446
<I> Oritur in primo eius decano <1> ut Persarum auctoritas habet
447
dimidius Equus Alatus, cui romanum |36r|[ms N] nomen Pegasus, idemque et
448
Equus Seclos. Deinde caput Taurocervi quem Perse Attamur dicunt, in
449
naribus eius gemini colubri, quod /Ptholomeo visum est caput Scorpionis
450
cum geminis in ore colubris. Tum principium Fondienis, arabice Atamzah,
451
i.e. Cocodrilli, quem alii Amnem, alii Viam Perustam dicunt. – <2> Iuxta
452
Indos Vir ornate vestitus domum tendens ignem tenaci ferrea componens,
453
manu tres pisces ante se ponendo. – <3> Post Grecos postremum Urse
454
Minoris cum brachio sinistro Cephei ac ventre Equi secundi cum principio
455
Piscis primi et parte Urne.
456
<II> In ii.o Piscium decano <1> iuxta Persas medium Taurocervi in cuius
457
naribus angues. Nam Psicheo Egyptio, quem Ptholomeus audit, medium
458
Scorpionis anguiferi visum. Deinde medium Cocodrilli sive Amnis aut Vie
459
Peruste. – <2> Iuxta Indos Mulier vultu venusta, corpore candida, mari na-
460
vigans pectore Puppi astricto, cum ea cognati eius et noti, ipsa portum de-
461
siderans. – <3> Post Grecos crus Cephei cum pede, pesque ipsius Solii,
462
manus Andromade, caput Casiapeie, postremum Equi secundi cum
463
postremo Piscis primi ac cauda Ceti.
464
<III> In iii.o Piscium decano <1> iuxta Persas postremum Taurocervi An-
465
guitenentis prout Psicheus estimat Scorpionis colubriferi, tum finis Coco-
466
drilli aut Amnis aut Vie Peruste, tum inversus Ferbudilus cuius posteriora
467
ante oculos eius inter manus suas residens. – <2> Iuxta Indos Vir
107
468
porrectis pedibus cum quo masculos pregnans in utero Ethiopem habens in
469
rupe stantem vociferantem pre metu predonum et ignis. – <3> Post Gre-
470
cos posterius Solii, pectus Andromade elleti lem tere ballen (que non vidit
471
virum), pars Fili Linei cum fine Ceti.
472
Hee sunt diversarum nationum inventiones celestium formarum per
473
omnem circulum super terre faciem orientium, quarum que sint
474
commenta, que per universum mundum virtus partim intimo nature intelle-
475
ctu cum longeva speculatione, plurium vero divinis celestium virtutum sive
476
humano generi familiarium, sive humane necessitati deditorum quasi
477
vaticiniis quibusdam primum innotuit. Quod genus persica atque
478
indica figmenta primum edidit, ut eis qui ad interiorem siderum
479
efficaciam penetrant visu facile est. Nam quas Ptholomeus et Greci descri-
480
bunt spere consideratio ut primum ordinavit ita nunc quoque per di|f4r|[ed. Ratdolt]versos
481
codices facile corrigit, Huiusmodi namque cum Perse primum in orbe
482
signifero animadverterint sapientie fonte in utramque partem derivato
483
illinc Indi superno ingenio arrepti altius conscenderunt, hinc Greci post
484
Egyptios infra in siderea regione subsistentes, discreta stellarum intervalla
485
fabulis suis adaptaverunt. Quapropter harum quidem ad sidereos motus me-
486
tiendos, illarum ad sidereas vires acciendas cognitio necessaria.
487
Capitulum secundum. De ortu signorum per circulum rectum.
488
Quoniam de formis que per signorum decanos oriuntur expeditum est,
489
nunc ipsorum etiam signorum ortus per diversas terrarum partes metiri
490
consequens est. Quamvis enim omnia signa equalis dimensionis sint, non ta-
491
men equos omnium per terre convexa circuli obliquitas ortus patitur.
492
Huius igitur ortus viii. principales sunt inequalitates: circuli videlicet recti
493
sub linea equinoctiali |f4v|[ed. Ratdolt] ac climatum vii. zone habitabilis. Duo sunt circuli
494
qui signiferum orbem intersecantes signorum ortus inequali quantitate me-
495
tiuntur, quorum alter orizon, a quo signa in superius hemisperium emergunt
496
atque inferius occumbunt, alter meridianus, qui celi terreque cardines
497
equali distantia figit. Signorum itaque XII. in recto circulo per utrumque
498
transitus idem, quaternis eandem ortus quantitatem servantibus. Nam per
499
climata bina quidem eadem quantitate oriuntur transitus |36v|[ms N] autem per
500
meridianum omnium idem qui recti circuli. Intersunt igitur inter hos signo-
501
rum ortus per singula climata dimidie hore.
108
502
Quorum cum diversi extiterint auctores nos ceteris omissis quoniam
503
recti non sunt, Teum Alexandrini signorum ortus disponemus. – Oriuntur
504
igitur in recto circulo Aries et Pisces Libra et Virgo singula gradibus xxvii.
505
punctis l. – Taurus Aquarius Leo Scorpius gradibus xxix. punctis liiii. – Ge-
506
mini, Cancer, Sagittarius, Capricornus gradibus xxxii. punctis xvi.
507
Latitudo terrarum est quantum ab equabili linea distant, eademque et
508
altitudo terrarum appellatur. Quantum enim verticalis circulus a recto
509
circulo distat, tantum orizon infra polum deprimitur. Nos autem climatum
510
latitudinem accipimus tocius spacii quantitatem.
511
< Primum Clima >
512
Itaque primi climatis latitudo est ab uno gradu usque ad gradus xx. puncta
513
xiii. Ortus autem signorum in eo climate ad latitudinem graduum xvi.
514
punctorum xxvii. Cuius terrarum partis dies maximus equalium horarum
515
xiii. – Oriuntur igitur ei terrarum parti Aries et Pisces singula gradibus
516
xxiv. punctis xx., Taurus et Aquarius gradibus xxvii. punctis iiii., Gemini
517
et Capricornus gradibus xxxi. punctis vi., Cancer et Sagittarius gradibus
518
xxxiii. punctis xxvi., Leo et Scorpio gradibus xxxii. punctis xx., Virgo et
519
Libra gradibus xxxi. punctis xx. – Huic climati Saturnus presidet.
520
< Secundum Clima >
521
Secundi climatis latitudo a gradibus xx. punctis xvi. usque ad gradus xxvii.
522
puncta xii. Signorum autem ortus in eo climate ad latitudinem graduum
523
xxiii. punctorum lvi. Cuius loci dies maximus horarum xiii. ac semis. –
524
Oriuntur igitur ei terrarum parti Aries et Pisces gradibus xxii. punctis
525
xxxvii. Taurus et Aquarius gradibus xxv. punctis xxxviii., Gemini et Capri-
526
cornus gradibus xxx. punctis xxx., Cancer et Sagittarius gradibus xxxiiii. et
527
puncto, Leo et Scorpio gradibus xxxiiii. punctis x., Virgo et Libra gradibus
528
xxxiii. punctis iii. – Huic climati Perse Iovem preferunt, Romani Solem.
529
< Tercium Clima >
530
Tercii climatis Alexandrias latitudo a gradibus xxvii. punctis xii. usque ad
531
gradus xxxiii. puncta xlix. – Ortus signorum ad latitudinem graduum xxx.
532
punct. xxii. Cuius loci dies maximus horarum xiiii. – Oriuntur ei loco
533
Aries et Pisces gradibus xx. punctis liiii., Taurus et Aquarius gradibus
534
xxiv. punctis xii., Gemini et Capricornus gradibus xxix. punctis lv., Cancer
535
et Sagittarius gradibus xxxiiii. punctis xxxvii., Leo et Scorpio gradibus xxxv.
536
punctis xxxvi., Virgo et Libra gradibus xxxiiii. punctis xlvii. – Hoc clima
537
Perse Marti dicarunt, Romani Mercurio.
109
538
< Quartum Clima >
539
|f5r|[ed. Ratdolt]Quarti climatis latitudo a gradibus xxxiii. punctis xlix usque ad gradus
540
xxxviii. puncta xxiii. Ortus signorum ad latitudinem graduum xxxvi. punc-
541
torum vi. Cuius dies maximus horarum xiiii ac semis. – Oriuntur illic
542
Aries et Pisces gradibus xix. punctis xii., Taurus et Aquarius gradibus xxii.
543
punctis xlvi., Gemini et Capricornus gradibus xxix. punctis xvii., Cancer et
544
Sagittarius gradibus xxxv. punctis liiii., Leo et Scorpio gradibus xxxvii.
545
punctis tribus, Virgo et Libra gradibus xxxvi. punctis xxvii. – Hoc clima
546
iuxta Persas Solis est, iuxta Romanos Iovis.
547
< Quintum Clima >
548
Quinti climatis Diaromes latitudo a gradibus xxxviii. punctis xxiii. usque
549
ad gradus xlii. puncta lviii. Ortus signorum ad latitudinem graduum xl.
550
punctorum lvi. Cuius dies maximus horarum xv. – Oriuntur illic Aries et
551
Pisces gradibus xvii. punctis xxxii., Taurus et Aquarius gradibus xxi.
552
punctis xix., Gemini et Capricornus gradibus xxviii. punctis xxxvii., Cancer
553
et Sagittarius gradibus xxxv. punctis liii., Leo et Scorpio gradibus xxxviii.
554
punctis xxxi., Virgo et Libra gradibus xxxviii. punctis vi. – Hoc clima utro-
555
rumque sententia Veneris est. |37r|[ms N]
556
< Sextum Clima >
557
Sexti climatis latitudo a gradibus xlii. punctis lviii. usque ad gradus xlvii.
558
puncta duo. Ortus signorum ad latitudinem graduum xlv. et puncti. Cuius
559
maximus dies horarum xv. et semis. – Oriuntur illic Aries et Pisces gradibus
560
xv. punctis l., Taurus et Aquarius gradibus xix. punctis lii., Gemini et
561
Capricornus gradibus xxvii. punctis lviii., Cancer et Sagittarius gradibus
562
xxxvi. punctis xxxiiii., Leo et Scorpio gradibus xxxix. punctis lvii., Virgo
563
et Libra gradibus xxxix. punctis xlix. – Huius climatis dominum
564
Perse Mercurium putant, Romani Lunam.
565
< Septimum Clima >
566
Septimi climatis latitudo a gradibus xlvii. punctis ii. usque ad gradus lxiii.
567
Ortus autem signorum in eo climate ad latitudinem graduum xlviii.
568
punctorum xxxii. Cuius terrarum partis maximus dies horarum xvi. –
569
Oriuntur igitur ei terrarum parti Aries et Pisces gradibus xiiii. punctis xx.,
570
Taurus et Aquarius gradibus xviii. punctis xli., Gemini et Capricornus
571
gradibus xxvii. punctis xix., Cancer et Sagittarius gradibus xxxvii. punctis
572
xv., Leo et Scorpius gradibus xli. punctis xxv., Virgo et Libra gradibus xli.
573
punctis xx. – Cuius climatis dominum Perse Lunam memorant, Romani
574
Martem. |f5v|[ed. Ratdolt]
110
575
Capitulum tercium. De respectu graduum circuli.
576
His habitis, nunc per omnem circulum signorum respectus metiri con-
577
venit. Signorum quippe respectus vel geometrica circuli sectione, vel
578
numerali graduum proportione ad invicem respondent. Secant autem
579
geometrica ratione circulum corde vel equales quidem vel proportionales
580
qualis est et numerorum proportio multiplex et superparticularis armonicis
581
nexibus congrua. Huiusmodi ergo consona proportionalitate Astrologi
582
respectus metiuntur idque triplici moderamine: primo quidem ut graduum
583
numerus circuli summam numeret, secundo ut graduum numerus signorum
584
conficiat numerum totum circulum metientem, tercio ut graduum numerus
585
cordam arcus metiatur totum circulum metientis supra quam figura queli-
586
bet circulo contenta laterum et angulorum sit equalium ipsi |f6r|[ed. Ratdolt] circulo pro-
587
portionalis.
588
Septem itaque sunt huiusmodi signorum respectus: oppositio, trigoni
589
duo tetragoni duo exagoni duo. Oppositio est per diametrum circuli trigo-
590
nus trientem circuli resecat, tetragonus quadrientem, exagonus sextantem.
591
In quibus omnibus triplex illud moderamen invenitur. Nam oppositionis
592
gradus clxxx. circulum bis numerat, idem signorum numerum complent
593
qui bis sumptus xii. conficit. Idemque et circulum per medium secant ut
594
utrinque supra diametron figure semicirculis contente equalium ad invicem
595
sint et laterum et angulorum. Trigonalis corde arcus graduum cxx. circulo
596
subtriplus est, idem et signorum iiii. que ter accepta xii. complent, supra
597
cordam trigonus equilaterus et equiangulus circulo contentus. – Tetragonici
598
lateris portioni graduum xc. circulo quadruplus est eadem signorum trium
599
quater xii. numerantium quod in se ductum tetragonum reddit circulo con-
600
tentum. – Exagonice corde arcus graduum lx. sexies acceptus circulum me-
601
titur, idem signorum duum, duo vero sexies xii. faciunt, supra cordam
602
exagonus circulo contentus equilaterus et equiangulus.
603
Omnibus igitur circulus ipse multiplex est, ipsi vero, i.e. et arcus et
604
corde inter sese invicem partim multiplicium partim superparticularium
605
proportionalitatem observant, ut clxxx. sesquialter, cxx. duplus, triplus lx.,
606
atque ad hunc modum angulis etiam sive supra centrum, sive supra
607
circumferentiam proportionalibus. Nam basis tetragonica super centrum
608
rectum angulum habet ei qui supra circumferentiam est duplum trigonalis
609
obtusum exagonalis, acutum basium suarum que eiusdem circuli corde sunt
610
proportionalitatem |37v|[ms N] servantes.
611
Musici vero dimidium et trientem maiores numeros appellant eo quod
612
duplam et sesquialteram proportionem reddant moderatissimas diapason et
111
613
diapente consonantias. Hac itaque de causa circulus primo per medium
614
secari debuit quia nichil alteri medietati convenit quod alteri non conveni-
615
at cuius medietas tetragonum reddit, triens exagonum, qui duplicatus trigo-
616
num, circuli videlicet trientem conficit ad medietatis proportionem. –
617
Preter hos, alii huiusmodi sectionum circuli rationes ex ipsa stellarum
618
habitudine mutuantur asserentes ideo per diametrum sectum, quoniam in
619
oppositione Solis stellarum lumen plenum est, adeo quidem ut Luna usque
620
ad oppositionem lumine crescat, hic plena, deinde decrescat. Tetragonum
621
autem ex eo commenti sunt quod stella queque quotiens abside sua
622
nonagenis gradibus distat motu variatur, trigonum autem ex duabus stellis
623
superioribus que quotiens a Sole circa cxx. gradus distant motu inter
624
directum ac retrogradum iter mutantur exagonum autem latus dimidia dia-
625
metros erat quantum Veneris domicilia a luminum domiciliis distant. –
626
His itaque de causis huiusmodi seccionibus circulum partimur ut quo-
627
cumque gradu oriente quicumque alius in qualibet eius linea fuerit in eius
628
sit respectu ipsi proportionalis. Ut oriente primo Arietis |f6v|[ed. Ratdolt] gradu, in exago-
629
no eius est primus Geminorum, in tetragono primus Cancri, in trigono
630
primus Leonis, primus Libre oppositus. Sicque in parte altera in horum op-
631
positione. Sic ergo hec signa mutuo respectu fruuntur, nam cetera adversa
632
dicuntur. – Quoniam igitur in oppositione quidem contrarietas est,
633
tetragonus vero dimidia oppositio, hec duo in partem inimicam
634
recesserunt. Trigonus autem quia semper in eiusdem nature signum incidit,
635
exagonus vero dimidius trigonus, hec duo parti amice concesserunt. – His
636
obviantes quidam obiciunt: si circulus in eos numeros secatur qui ipsum
637
numerant, cur et quincunx et ogdoas atque deunx et deinceps de eodem
638
circulo non |38r|[ms N] secantur? – Quibus ita facile respondemus quoniam
639
nulli preter ea que diximus triplex moderamen convenit. Quapropter cete-
640
ris repudiatis hec optinuerunt.
641
Capitulum quartum. De signis amicis.
642
Ad hunc modum sectionibus circuli productis inter eas figuras signo-
643
rum habitudines quasdam perpendimus ut sunt alia quidem amica, alia
644
vero inimica, tum alia directe orientia alia indirecte, quod genus nichilo-
645
minus aliquid consequi solet. Ac pleraque huiusmodi amica sunt que sese
646
invicem trigono aut exagono respiciunt, quorum ea discretio quod
647
exagonus quidem affectione quadam favet, trigonus vero cum summo
648
studio succedit. Inimica sunt que sese oppositione aut tetragono respiciunt
112
649
atque horum ea differentia quod tetragonus tamquam invidia quadam de-
650
trahit, oppositio vero vel odio gravissimo ledit.
651
Directe orientia dicuntur que in rectum extenta oriuntur, suntque a
652
principio Cancri usque ad finem Sagittarii. Oblique orientia dicuntur que
653
torte recurva oriuntur, suntque a primo Capricorni usque ad finem
654
Geminorum. Unde illa quidem plus xxx. gradibus, i.e. plus horis duabus hec
655
minus oriuntur. – His accedit quod ea que oblique oriuntur obediunt quo-
656
dam modo proportionalibus sibi directe orientibus dumtaxat amico
657
respectu fruuantur, ut Gemini Libre et Leoni, Taurus Cancro et Virgine ac
658
deinceps ad hunc modum.
659
Capitulum 5m. De signis natura congruis atque equidistantia virtute et via.
660
Deinde sunt et alie quadam signorum cognationes ternario discrete.
661
– Prima quidem est equa signorum utrinque a medio celi circulo, quem
662
signorum cingulum dicunt, distantia, pariterque ortus equalitas ut
663
alterutrius finis alterius principio mediumque medio equaliter oriatur
664
qualis est Arietis cognatio cum Piscibus Tauri cum Aquario sicque per or-
665
dinem a punctis equinoctialibus. Secunda est par binorum virtus quam Per-
666
se almuktadira vocant, ea vero sunt quorum item alterutrius finis alterius
667
principio mediumque medio equales dies metiuntur qualis est cognatio
668
Geminorum cum Cancro Tauri cum Leone |f7r|[ed. Ratdolt] sicque per ordinem a punctis
669
solsticialibus. Tercia est signorum sub eodem dominio societas qualis est
670
Arietis et Scorpii Tauri et Libre Cancri et Leonis atque in hunc modum.
671
Capitulum sextum. De signis oppositione vel exagono
672
convenientibus nec ad invicem respectis.
673
Ex his accidit ut licet interdum ortus occasione quedam opponantur,
674
quedam in exagonum incidant que nequaquam sese respiciunt, nec tamen
675
hic oppositio noceat et hic exagonus prosit. Circa huiusmodi oppositionem
676
sunt ex prima cognatione Gemini et Capricornus, Cancer et Sagittarius, ex
677
secunda Aries et Virgo, Libra et Pisces, ex tercia Aries et Scorpio, Taurus
678
et Libra. – Circa huiusmodi exagonum sunt ex prima cognatione Aries et
679
Pisces, Virgo et Libra, ex secunda Gemini et Cancer, Capricornus et Sagit-
680
tarius, ex tercia Capricornus et Aquarius.
113
681
Capitulum septimum. De convenientibus tetragono.
682
Nunc et illud adiciendum quod tetragonus qui in huiusmodi cognatio-
683
nes incidit minus noxius reperitur. In quo tetragono sunt ex prima
684
cognatione Taurus et Aquarius, Leo et Scorpius, ex secunda Taurus et Leo,
685
Scorpius et Aquarius, ex tercia Gemini et Virgo, Sagittarius et Pisces.
686
Capitulum octavum. De signorum annis, mensibus, diebus et horis.
687
Deinceps signorum annos, menses, dies et horas ordinabimus. Quorum
688
numerus duobus modis reperitur. Primo quidem ut per singulos gradus per
689
orientia climatum singuli anni computentur per quina puncta singuli menses
690
atque ad hunc modum dies et hore. Secundo, ut unicuique signo minores
691
anni et menses eius domini numerentur. – Dies autem et hore duobus
692
modis reperiuntur. Primo quidem ut minores anni eius domini per xii.
693
multiplicentur fiuntque menses quibus duplicatis adicietur numerus
694
eorumdem annorum. Tota ergo summa per x. divisa |38v|[ms N] quot colliguntur
695
dies sunt, si quid vero minus x. superstes fuerit pars est diei. Hii sunt ergo
696
dies et hore eius signi. Secundo modo, ut minoribus eius stelle annis in
697
menses solutis, in primis dimidium auferatur, deinde de reliquo numerus
698
eorumdem annorum detrahatur, residuum ergo per xxiiii. divisum dies
699
reddit, si quod minus superfuerit, hore sunt. – His itaque modis signorum
700
anni menses, dies et hore inventi per singula signa computantur.
701
signaannimensesdieshore[?]dieshorepuncta
702
Arxvxvxxxviixiitiiitxx
703
Taviiiviiixxttixvit
704
Gexxxxlt ivtxv
705
Canxxvxxvlxiixii vvt
706
Lexxxxixxlviixii iiixxiiit
707
Vixxxxlttiiitxv|f7v|[ed. Ratdolt]
708
Liviiiviiixxttixvit
709
Scxvxvxxxviixii iiitxx
710
Saxiixiixxxt iixiit
711
Capxxviixxviilxviixii vxvt
712
Aqxxxxxxlxxvttvivit
713
Pixiixiixxxttiixiit
114
712*
Capitulum nonum. De signorum ducatu super diversas terras.
713*
Orbem terrarum Girographi nostri primum tripertito discriminant.
714
– ASIAM equidem ab ortu Solis inter utrumque Occeanum occidentem
715
versus usque ad Mediterraneum Mare deducunt hinc EUROPAM et AFFRI-
716
CAM ordientes, EUROPAM quidem inter Mare Mediterraneum et
717
Occeanum Borealem sub occasu Gaditanis Insulis terminant, AFFRICAM
718
inter Mare Mediterraneum et Occeanum Australem sub occasu Athlantis
719
Monte concludunt.
720
ASIE partes generali divisione xv. numerantur: India, Parthia, Mesopotamia,
721
Siria, post hec Pentapolis Maior, Egyptus, Sores, Bactria, Scithia Minor,
722
Hircania, Albania, Armenia, utraque Hibernia, Capadocia, postremo Minor
723
Asia. – Quarum speciales subdivisiones INDIE quidem pars orientalis
724
Ethiopia; PARTHIE v.: Tigria, Aracusia, Assiria, Media, Persia; MESOPO-
725
TAMIE iii.: Babilonia, Caldea, Arabia cuius partes due: Nabathea et Sabea;
726
SIRIE iii.: Commagena, Fenicaea cuius partes due: Tyria et Sydonia,
727
deinde Palestina cuius partes iiii.: Iudea, Samaria, Galilea, Philistina;
728
MINORIS ASIE x.: Bithinia vel Migdonia, Galacia, Frigia, Licaonia, Karia,
729
Lidia vel Meonia, Pamphilia, Hysauria, Cilicia, Licia.
730
EUROPE partes generalis divisionis x.: Scithia Maior, Germania, tum Misia,
731
Tracia, Grecia, Pannonia, Histria, Italia, Gallia, Hyspania. – Harum
732
subdivisiones SCITHIE quidem iii.: Alania, Dacia, Gotia; GERMANIE due:
733
Alamannia et Teutonica; TRACIE due: Norica et Rhetica; GRECIE viii.:
734
Dalmatia, Epirus, Illiria vel Dardania, Attica cuius due partes: Boecia et
735
Pelop<on>ensis, deinde Tessalia cuius due partes: Pieria et Archadia, deinde
736
Macedonia, Achaia, Lacedemonia; ISTRIE tres: Maritima et Montana, in
737
medio patria nostra Karinthia; ITALIE iiii.: Tuscia, |39r|[ms N] Etruria,
738
Apulia, Campania; GALLIE iii.: Belgica, Rethia, Aquitania.
739
AFFRICE partes vii.: Minor Libia, Pitacium vel Zengis, Kartago, Numidia,
740
Getulia, Mauritania, occidentalis Ethiopia. – MINORIS LIBIE iii. partes:
741
Cirenensis, Pentapolis Minor et Tripolis; MAURITANIE due: Sicinensis et
742
Tingertina.
115
743
Inter has omnes et circiter diverse alie nationes sparsim per orbem
744
mansitant ut sunt Icciophagi, Panfigi, Barbari, Trogodite, Sclavi, Wandali,
745
Scoti, Britones alieque id genus diversa per mundum loca et insulas, mon-
746
tana, palaustria, harenas hisque similia habitantes. Harum igitur omnium
747
innumere alie subdivisiones sunt suis queque nationibus determinate ac lin-
748
gue sue vocabulis discrete. Omnibus enim his |f8r|[ed. Ratdolt] per diversas linguas diversa
749
sunt vocabula. Quapropter ex Arabicis nominibus eas Latinis appellationi-
750
bus adaptare impossibile est nisi determinatione primum cognitas, maxime
751
cum nec ordine aliquo sed sparsis quibusdam commentis hec divisio fiat.
752
Nec enim aut Abuma'xar aut ullus alius nisi sparsim et nominatim
753
tantum eas inter signorum dominia distribuit. Quapropter nos hec
754
necessario premisimus ut ex nominibus et situs atque termini cognoscan-
755
tur, ac si qua minus adaptare possimus, studiosus quilibet et hec amplectens
756
perdiscendi viam habeat.
757
Sunt igitur ARIETIS de regionibus quidem Persia, Media, Babilonia,
758
Pilistina. De culturis vero prata, pascua, fabrice, furni, pistrine, inquilines,
759
turme, edificia quoque lignis tecta. – TAURI Mauritania atque Hemedan.
760
Deinde montane sumarum spelunce, post hec campi parum humecti atque
761
ager pascuus, colles, hortalicia, nemora atque loca boum atque elefantum.
762
– GEMINORUM Armenia Maior cum Media, tum Hyberia et Albania,
763
Capadocia atque Vergen cum Memphitica provincia ac civitas Barca.
764
Deinde montes et deserta saltusque venationum et amphiteatra. – CANCRI
765
Minor Armenia atque Numidia, communicat autem in Aracusia et Scithia
766
sicque in Media atque, ( ut Abuma'xar ait ) beledne balac. Deinde lacus,
767
stagna, paludes, littora, ripe, virgulta. – |f8v|[ed. Ratdolt]LEONIS Parthi parsque Mesopota-
768
mie. Deinde valles cum rapidis amnibus metallorumque loca. Tum regia
769
palacia atque oppida invicta, coclee quoque et farum cum celsis speculis. –
770
VIRGINIS Iudea et Galilea cum confinio Eufratis atque Insula quadam
771
Persie. Deinde omnia sata genezea, textrines, cantorum, mimorum et
772
musicorum mansiones. –
773
LIBRE Roma cum Grecia, Histria et Italia, indeque usque, ad Affri-
774
cam et Memfim, unde ad Barkam, Keremen et Chebil atque Balach. Dein-
775
de pedes montium culti locaque pomifera fori scene loca quoque venatio-
776
num asturconum et insidiarum. – SCORPIONIS Assiria, Nabathea, Tingis.
777
Deinde vineta moreta hisque similia. Post hec loca fetida, carceres, domus
778
planctus et luctuum cum cavernis scorpionum. – SAGITTARII Yspahen.
779
Deinde loca montuosa omnisque ager alluvius. Post hec loca elheweida et
780
ramrama ( metallis loca ) atque loca preteriti temporis, petre plane boum-
116
781
que loca et curruum. – CAPRICORNI Ethiopia orientalis, Tingria cum
782
medio eius maris, mariaque duo ad Indiam et Ethiopiam, cum orientalibus
783
Italie et Grecie partibus. Deinde castra cum portis atque ubi rigatur cum
784
rotis aquam trahentibus et lacunis aquas recipientibus tum qua naves appli-
785
cant. Tum loca canum, vulpium et ferarum et serpentium. Tum hospitalia
786
peregrinorum, pauperum et servorum, postremo lares et ignitabula. –
787
AQUARII Nigellorum Tinctorumque regio versus montes et Alkufam,
788
Egyptus cum Ethiopia occidentali. Deinde loca influa cum fluviis et
789
canalibus puteis et pelago |39v|[ms N] atque salo. Loca altilium vinee cum cupis
790
metretis, cistis et tabernis. – PISCIUM India et Mare Rubrum, insule Italie
791
et Grecie versus Siriam cum Alexandria. Deinde maritima, lacus et stagna
792
cum suis littoribus atque piscibus. Tum angelorum habitacula cum templis,
793
pulpitis et cenobiis.
794
Capitulum decimum. De signis ad motum vel quietem ducentibus. |g1r|[ed. Ratdolt]
795
Deinde et signa que inter motum et quietem discernunt distinguenda.
796
Ad motum quippe ducunt quotiens dominos suos hospitantur Aries,
797
Taurus, Gemini; ad quietem vero Cancer, Leo, Virgo quotiens dominis suis
798
occupantur. Sic Libra, Scorpio, Sagittarius ad motum, reliqua ad quietem.
799
Capitulum undecimum. De signis rationalibus.
800
Post hec et ea que ad hominum speciem ducunt. Sunt autem Gemini,
801
Virgo, Libra, Aquarius primaque medietas Sagittarii quorum eiusmodi
802
ordo quidem Gemini summatibus preest, Virgo et Libra cum dimidio
803
Sagittarii mediocribus, Aquarius vulgo. – Est autem et aliter hominum
804
genus inter signa discretum: primo namque gradui preest igneus trigonus,
805
secundo aerius et deinceps per ordinem.
806
Capitulum duodecimum. De signorum dominiis in participacione corporis.
807
Nunc ipsum hominis corpus inter signorum dominia per ordinem di-
808
gerendum. – Habet enim de corpore humano ARIES caput cum facie
809
atque oculorum aciem, pariter et eorum accidentia cum accidentibus auri-
810
um et oculorum. – TAURUS collum et guttur cum suis accidentibus cuius
811
sunt glandule et fistule, dorsi gibbus, oculorum dolor atque polippus cum
812
oris fetore. – GEMINORUM sunt scapule, humeri cum brachiis, lacertis et
813
manibus eorumque occasiones. – CANCRI pectus pulmo ysophagus splen
814
cum costis oculorum macule et optalmie ac quicquid pectora intrinsecus le-
117
815
dit. – LEONIS superius stomachi quod meri dicunt cor epar nervi latera ossa
816
dorsum eorumque accidentia. – VIRGINIS venter cum intestinis et iran
817
(vel colon) usque ad podicen eorumque incommoditates. – LIBRE femora
818
et ab umbilico deinceps usque ad clunem cum lumbis, renibus et
819
renunculis eorumque accidentibus. – SCORPIONIS clunis, inguen, medulla,
820
spina cum podice et vesica simul et accidentia eorum ut secessus difficultas
821
qualis est yleos, tenasmus et stranguria, tum emorroide, calculus,
822
apostemata, cancer et argema. – SAGITTARII coxe, deinde macule
823
membrorumque superfluitas, tum et ossium lesio, sectio, casus in preceps,
824
ferarum et serpentium morsus aut lesio quelibet. – CAPRICORNI genua
825
cum suis nervis, tum oculorum lippitudo. – AQUARII crura usque ad talos
826
deinde venarum impedimenta, ictericia quoque ac melancolie
827
incommoditas. – PISCIUM pedes cum suis nervis, tum nervorum
828
impedimenta, podagra et tumor.
829
Capitulum terciumdecimum. De signis ad forme dignitatem, ad largitatem,
830
coniunctionem et complementum, ad accipiendum et tenendum ducentibus.
831
Deinceps et ea distinguenda que tam animi quam corporis quam et
832
extrinsecus accidentium commoda atque incommoda quedam designant. –
833
Sunt enim que ad forme dignitatem et decorem ducunt quotiens aut ipsa
834
nascentibus oriuntur, aut orientis dominum hospitantur sive Lunam vel al-
835
mubtez ale atale i.e. princeps super oriens qui est dux principalis. Sunt au-
836
tem Gemini, Virgo, Libra, Scorpio, Sagittarius et Pisces. Eadem etiam ad
837
benivolentiam |g1v|[ed. Ratdolt] mansuetudinem atque amplitudinem animi ducunt. Ea vero
838
que conferunt et complent Arietis trigonus, que vero habundantiam
839
accumulant Tauri trigonus, que consumunt et deperdunt Geminorum trigo-
840
nus; nam que tollunt et tenent Cancri trigonus.
841
Itaque signa |40r|[ms N] consumptiva quotiens nascentibus in circulo ad-
842
verse locata pariter et infortuniis impediuntur prodigos et profusos pariunt
843
ac forsan omni fortuna et questu prohibent. Que si familiariter constiterint
844
fortunatis adiuta, nec questus inpediunt et immoderatos sumptus castigant.
845
Ea vero que habundantiam ministrant si et loci commoditate et fortunatis
846
beantur, opum habundantiam ferunt; infortuniis cum loco adverso corrupta
847
opes noxe causas portendunt. Nam et que tollunt corrupta inopiam et
848
egestatem parant, fortunata non adeo. Que vero conferunt salva fortunam
849
accumulant, corrupta contra.
118
850
Capitulum quartumdecimum. De signis ad morbos eorumque occasiones
851
ducentibus.
852
Sunt alia que gule et luxus vicia minantur ut Aries, Taurus, Leo et
853
Capricornus et Pisces, nam Libra et Sagittarius modice. Preter hec sunt et
854
gradus per signa stellarum permixtione idem innuentes, quod in Genezia
855
discernitur.
856
Capitulum quintumdecimum. De signis ad honestatem mulierum
857
ducentibus.
858
Alia mulierum formam et habitum discriminant. Ad forme quippe
859
dignitatem habitumque honestum Taurus, Leo, Scorpio, Aquarius; contra
860
vero Aries, Cancer, Libra, Capricornus; bipertita medium obtinent.
861
Capitulum sextumdecimum. De signis multe prolis, pauce et sterilibus.
862
Alia multe prolis ut Cancer, Scorpio, Pisces secundaque medietas
863
Capricorni. Aries vero et Libra plerumque gemellos gerunt, nonnumquam
864
fetus bicorporeos vel biformes sive bicolores seu bicipites aut androgenas.
865
Pauce vero prolis Aries Taurus Libra Sagittarius Aquarius. Prorsus sterilia
866
Gemini Leo Virgo primumque Tauri et Capricorni.
867
Capitulum septimumdecimum. De signis membrorum sectorum, acutis et
868
iracundis.
869
Alia membris sectis multeque ire et acuminis. Sectis quidem membris
870
Aries, Taurus, Leo, Pisces. Multe vero ire et acuminis Aries, Leo, Scorpius.
871
Capitulum decimum octavum. De signis ad vocum qualitatem ducentibus.
872
Alia que vocum moderamina discriminant. Sunt enim alte vocis Gemi-
873
ni, Virgo, Libra; mediocris Aries, Taurus, Leo, Sagittarius; basse
874
Capricornus, Aquarius; sine voce Cancri trigonus: in eis enim si Mercurius
875
corruptus extiterit, nati vocem et auditum debilitat ac forsan mutum et
876
surdum relinquit.
119
877
Capitulum decimum nonum. De signis ad scabiem, maculas, apostemata et
878
calores ducentibus, mutis, surdis, malebarbatis et inberbibus.
879
Alia ad corporis incommoditates ducunt: apostemata, maculas, sca-
880
biem et calores. simul et vocem atque auditum negantia. Sunt autem omnia
881
v.: Aries, Cancer, Scorpio, Capricornus, Pisces, quotiens nascentibus aut
882
Lunam gerunt, aut partem fortune sive partem algaib (i.e. boni intrinseci).
883
Capitulum vigesimum. De signis ad oculorum vitia ducentibus.
884
Sunt etiam per signa determinata loca que oculorum vitia pariunt.
885
Primus inter Pliades in Tauro. Secundus Nubecule locus in Cancro. Duo in-
886
ter Chelas Scorpionis. Quintus Sagitte locus in Sagittario. Sextus ad Spinam
887
Capricorni. Septimus aput Ansam Urne in Aquario. Preter hec
888
nonnumquam et Leo cum Libra visui nocivus.
889
Locus in Tauro a gradibus xiii. punctis xxxvi. usque ad gradus xiiii.
890
puncta xxx, latitudine septemtrionali a tribus gradibus usque ad v. – Locus
891
in Cancro in gradu xxi. puncto viii., latitudine septemtrionali punctorum
892
xl. – Duorum in Scorpione alter in xx. gradu alter in xxi. puncto x.,
893
latitudine septemtrionali graduum vi. – Locus in Sagittario in gradu xv.
894
puncto xx., latitudine australi graduum vi. punctorum xx. – Locus in Capri-
895
corno in gradu xxii., latitudine septemtrionali graduum xxxix. punctorum
896
xv. – Circa Ansam in Aquario stele iiii. a gradibus xx. |40v|[ms N] punctis x.
897
usque ad gradus xxiiii. puncta xx., latitudine septemtrionali a gradibus viii.
898
punctis x. usque ad gradus x. puncta xx.
899
Sciendum igitur hos quidem gradus et puncta horum locorum exti-
900
tisse in diebus Abuma'xar ut ipse asserit i.e. Alexandri anno m.c.lx.. – Hoc
901
vero nostro tempore, i.e. anno Incarnationis Domini m.c.xl. trinis gradibus
902
minus senis punctis lege itineris sui promotos. – Preter hec sunt et alia per
903
signa et gradus loca oculorum corruptiva que suis locis exponemus.
904
Capitulum vigesimum primum. De signis ad dolos, fraudem, perfidiam
905
ducentibus, sollicitis etiam et obscuris.
906
|g2r|[ed. Ratdolt]Alia ad animi vitia trahunt quales sunt doli, fraudes, anxia, nequitia,
907
atrocitas, violentia. – Ad feritatem dolos, nequitiam, ypocrisim Leo
908
Sagittarius, Capricornus, Pisces; ad anxiam Leo, Scorpio, Capricornus; inter
909
hec Virgo et Libra mediocria.
120
910
Capitulum 22um. De signis inter volatilia, quadrupedia, reptilia et aquatica
911
discernentibus.
912
Alia volatilium, quadrupedium et reptilium genera discriminant. Nam
913
Virginis, Libre, Sagittarii, Piscium sunt volatilia, secundique ac tercii
914
decani de Capricorno: illic enim est Aquila cum cauda Galline. Quorum ea
915
discretio quod Capricorni volucres, Piscium altilia, Arietis, Tauri, Leonis
916
secundeque medietatis Sagittarii primeque medietatis Capricorni
917
quadrupedia, quorum ea discretio quod Arietis et Tauri quadrupedia cum
918
ungulis, Leonis cum unguibus, secunde medietatis Sagitarii cum calce.
919
Deinde Leonis, Scorpii, Capricorni reptilia, atque de his Scorpionis vermes.
920
Nam aquea signa aquaticis presunt quorum Cancer et Scorpius cocleis atque
921
repentibus.
922
Capitulum 23um. De signis inter arbores et germina discernentibus.
923
Alia arborum germinumque genera. Nam Geminorum, Leonis, Libre,
924
Aquarii procere arbores; humiles et arbusta Cancri et Scorpionis primeque
925
medietatis Piscium. Germina Tauri trigonus alit: Tauri quidem insitiones,
926
Virginis sata, Capricorni olera.
927
Capitulum 24um. De signis inter aquas atque ignis opera discernentibus.
928
Alia aquas atque res ignitas: Cancri siquidem aque pluviales, Scorpi-
929
onis et Aquarii fluenta, Piscium stagna. Omnia ignita Arietis, Leonis, Scor-
930
pii, Aquarii.
931
Capitulum 25um. De plagis signorum.
932
Nunc signorum plagas discernere convenit. Igneus quidem trigonus
933
orientalis, unde Aries cor orientis, Leo ad sinistram, Sagittarius ad
934
dextram. Quamobrem Arietis subsolanus, Leonis eurus, Sagittarii vulturnus.
935
– Terreus trigonus meridianus, unde Capricornus cor meridiei, Taurus ad
936
sinistram, Virgo ad dextram. Qua de causa Capricorni quidem auster,
937
Tauri nothus, Virginis affricus. – Aereus occidentalis, unde Libra cor
938
occidentis, Gemini dextram, Aquarius sinistram. Quapropter Libre
939
favonius, Aquarii zephirus, Geminorum corus. – Aqueus septemtrionalis,
940
unde Cancer cor septemtrionis, Pisces dextram, Scorpius sinistram. Ergo
941
Cancri boreas, Scorpionis circius, Piscium aquilo.
121
942
Capitulum 26um. De cardinibus circuli, de domiciliis XII. omnique eorum
943
ducatu et causa.
944
Quoniam naturales signorum ducatus prout opus erat exsecuti sumus,
945
consequens est ut accidentales eorum ducatus deinceps investigemus. E qui-
946
bus primum occurrit quaterna circuli particio, tum duodena domiciliorum
947
series.
948
Cum enim circulus supremus mundum ab oriente per occidentem per-
949
petuo ambiat singulis diebus, reliquos omnes infra contentos integro circui-
950
tu reducit. Unde singulis horis singula signa per diversas terrarum partes o-
951
riri simulque occidere, aliis celi, aliis terre |41r|[ms N] cardinem figere necesse
952
est, inter que circuli quadrantes designantur, singuli ternis interstitiis
953
domicilia nuncupatis subdivisi, ut annus quadripertitus ipsaque signa XII.
954
erant. – Sunt itaque duo a cardine terre quadrantes usque ad x.m masculi
955
accedentes orientales dextri, duo reliqui femine recedentes sinistri occiden-
956
tales. Nonnullis visum superterraneum hemisperium dextrum esse,
957
subterraneum sinistrum. Sicque eosdem quadrantes per iiii. mundi partes
958
ordinant: de his quadrantibus prime partes cardines dicuntur, secunde suc-
959
cedentes, tercie remote propterea quod |g2v|[ed. Ratdolt] prime firmant, secunde promit-
960
tunt, tercie negant. Quorum nomina numeralia per ordinem sumpta primum
961
quidem est oriens, quod sequitur secundum, deinde tercium sicque per
962
ordinem usque ad xii., singula secundo loco a propriis effectibus
963
cognominata.
964
< de domiciliis >
965
Preest igitur ORIENS vite, corpori, animo omnique rerum origini et
966
motui. – Secundum domicilium substantie ad questus, lucra, possessiones,
967
mutua dandi et accipiendi officia ducens. – Tercium ad fratres et sorores,
968
propinquos et cognatos spectat, consilii, legum, iudicii, controversiarum et
969
disputationum, vie quoque mandatorum et nuntiorum, sompniorum et mo-
970
tuum particeps. – |g3r|[ed. Ratdolt]Quarti sunt patres, parentes genus radix aquositas campi
971
agri, civitates castra edificia, res quoque secrete occulte et abscondite loca
972
subterranea thesauri, rerum finis. Idem mortis mortuique reliquiarum ac
973
consequentium et eorum que in gestione dicuntur triplicisque
974
administrationis particeps ut sunt effossio, combustio, expoliatio, suspensio
975
ceterique id genus. – Quintum domicilium prolis cuius sunt preterea nuncii
976
proci, lene, dona, voluptates et delitie atque fructus, honoris, amicitie et
977
spei particeps. – Sexti sunt egritudines earumque occasiones, status et
978
habitudines, servi, ancille, nequitia, iniustitia, ipsumque motus localis
122
979
particeps. – Septimi sunt mulieres, sponsalitia, paranimfi, adversarii, contro-
980
versie, participationes, oppositiones, respectus atque omne quod queritur, ut
981
fures fugitivi resque perdite, locus et persona quo iter instituitur. –
982
Octavum mortis mortem, venena mortifera, metus omneque perditum et
983
inrecuperabile, hereditates quoque otia pigritiam desidiam fraudulentiam
984
inertiam vecordiam desperationem atque iracundiam designans. – Noni sunt
985
itinera, vie, exilia, deinde honestas, iustitia, veritas, temperantia, prudentia,
986
observancia religio leges, templa cerimonie philosophia theologia cetereque
987
scientie, divinationes, scripture nuntia visiones atque res decesse. – Decimi
988
sunt dignitates, regna principatus dominia potestas iudices eloquentia
989
voces artificia opera, matres, conventus cum regibus. – Undecimi fortuna
990
spes amicicia gracia facultates et amminicula, regumque clientela et reddi-
991
tus. – Duodecimi sunt inimici, labor, meror, angustia, pena, invidia,
992
detractio, fraus, dolus, ypocrisis, carceres, captivi, casus, degradacio,
993
ignominia, perditio, postremo iumenta et bestie.
994
Hec igitur nomina atque proprietates domiciliorum artis scriptores ex
995
stellarium circulorum ordine, natura et proprietatibus recte mutuari viden-
996
tur. Recte siquidem orienti rerum origo et vita commendatur propterea
997
quod e tenebris in lucem prodiens primum omnium Saturno assimilatur
998
quod summus omnium similiter tamquam iam lucere incipiens, vite nostre
999
desuper advenientis, primos conceptus excipit, totius vite spacium exspec-
1000
tans. Ut enim ea que gignuntur de abscondito erumpunt, sic oriens de in-
1001
feriori |41v|[ms N] in superius hemisperium emergit. – Iupiter in ordine
1002
secundus cuius ut gemine fortune quoniam sunt opes viteque sustentatio
1003
quorum necessitas genituram proximo loco sequitur, secundum post oriens
1004
substantie domicilium constitutum est. – Mars autem tercius ut pro Saturni
1005
cognatione fratrum et cognatorum ducatus obtinuerat iuxta ordinem et ter-
1006
cium, ut eisdem prefectus erat, fratrum domicilium extitit. – Sol vero cum
1007
menstruo coitu in Lunam more masculi in feminam agens activa
1008
generationum causa existat, patris vicem gerit. Quoniam ergo ab oriente
1009
quartum, ordinis lege eosdem ducatus exigebat, domus parentum dicta est.
1010
– Venus autem in parte fortune post Iovem proxima, cumque post vite ne-
1011
cessaria que Iovis sunt proxima in mundo hominis fortuna sit voluptas
1012
coitus, proles et gaudia, huiuscemodi rerum ducatus obtinuit. Igitur et quin-
1013
tum eiusdem ducatus esse ordo exigebat. Ex quibus |g3v|[ed. Ratdolt]quoniam proles excel-
1014
lentius est seu quod ceterorum conventu editur, domicilium prolis appella-
1015
tum est. – Sextus Mercurius quoniam ut angustioris circuli ac Soli propin-
1016
quior sepius retrogradatur, crebrius aduritur egritudinum, inbecillitatis
1017
idque genus incommoditatum ducatus sortitur ut crebro itu atque reditu
123
1018
laborum etiam et servitutis officium gerat, eodem igitur ut ordo cogebat
1019
et sextum spectans egritudinis, quod genus gravius erat, nomen obtinuit. –
1020
Septima est Luna que, cum in coniunctione ex Sole more femine concipi-
1021
ens, in oppositione tamquam maturos partus edat, uxorum et oppositionis
1022
idque genus ducatum excepit. Que cum et septimo series iniunget, uxoris
1023
nomine appellatur.
1024
Item iterato ordine ad Saturnum reditu facto, quoniam natura eius
1025
mortifera, quam metus, dolor, angustia sequuntur, octavum autem in occa-
1026
sum tendens in idem officium ordo cogebat, iure mortis nomen vendicavit.
1027
At cum gemine sint omnino fortune, altera scilicet vite presentis altera
1028
consequentis multoque beatior illa, Iovis etiam quam Veneris fortuna
1029
maior, Venus quidem huius seculi, Iupiter illius beatitudinem designare de-
1030
buit. Que quoniam longinque vie est nec nisi lege, prudencia, iustitia, for-
1031
titudine, temperantia ac celestium speculatione consequenda, ut Iupiter
1032
horum omnium, sic et nonum ducatus obtinuit, unde vie vocabulum traxit.
1033
– Decimum regnis dicatum est ad Martem redeundo cuius sunt vires
1034
militie potentia severitas bella cum nece. – Undecimum fortune ad summam
1035
mundi fortunam rediens. – Duodecimum inimicorum quoniam ab oriente
1036
remotum quod oriens firmat inficiatur.
1037
< de gaudiis planetarum >
1038
Quodque Veneris fortunam animi passiones consequi solent Mercurius
1039
redit ad oriens. Quorum <i.e. Mercurii et orientis> quoniam ut orientis est
1040
genitura, vita et motus sic Mercurii anima rationalis etas prima variique
1041
discursus, Mercurius in oriente gaudet nichil sui extra se querens. Luna
1042
<gaudet> in tercio quorum tercii via, Lune viatores. Venus in v.o ut
1043
utrumque <i.e. Venus et quintum> veneriis gaudet delitiis. Mars in vi.o ut
1044
ambo passiones malunt. Sol in nono ut utriusque est veritas et divinitatis
1045
contemplatio. Iupiter in undecimo ut ambo fortunam gerunt. Saturnus in
1046
xii.o quorum extremi labores et pene.
1047
Capitulum 27um. De quadrantibus circuli corporalibus et spiritualibus.
1048
Quaterna est alia circuli quadrantium designatione quadam divisio. Or-
1049
ientalis equidem quadrans ut e tenebris in lucem prodit animatus incorpo-
1050
reus est. Secundus cuius itinera sunt et mors, inanimatus incorporeus. Ter-
1051
cius ut e luce in tenebris discedit, corporeus inanimatus. Quartus secundo
1052
oppositus animatus corporeus.
124
1053
Capitulum 28um. De commixtione nature cardinum.
1054
Est autem et signorum nature quedam permixtio. Cum enim signorum
1055
series iiii. elementorum naturas partiatur, evenit ne solum oriens naturam
1056
nati singulariter indicet, sed communio plurium conficiat ut, cum Aries
1057
igneum nati fuerit oriens |42r|[ms N], Libra aerium oppositum, Capricornus
1058
summi, Cancer imi cardines obtinentia nature complexiones conficiunt.
1059
Capitulum 29um. De quadrantium et domiciliorum coloribus.
1060
|g4r|[ed. Ratdolt]Est et colorum per circuli quadrantes discretio. Nam inter oriens ac
1061
terre cardinem color rubeus, hinc ad vii.m niger, unde ad decimum viridis,
1062
quartus est albus. – Preterea et inter ipsa domicilia colorum quedam est
1063
varietas. Est enim oriens ipsum coloris subalbidi quem grisium dicunt,
1064
gemina altrinsecus viridis, tercium et xi.m glauci, duo cardines rubei, quin-
1065
tum et nonum albi, vi.m et viii.m nigri, vii.m obscuri.
1066
Capitulum 30um. De circuli quadrantibus ascendentibus et descendentibus
1067
longis et brevibus.
1068
Est et quantitatum per circuli quadrantes dimensio. Nam ab oriente
1069
usque ad oppositum brevitatis, a vii.o usque ad oriens longitudinis mensura
1070
sumitur. Preterea duo quadrantes ab imo per oriens usque ad summum as-
1071
cendentes et augmentantes, duo reliqui contra.
1072
Capitulum 31um. De particione quaterne rerum nature.
1073
Nunc exponendum videtur ut quaternarii numero quamplurium rerum
1074
particiones nature seriem sequuntur. – Quatuor sunt mundi plage, ventorum
1075
acies, anni tempora, signorum circulique partes, hominis complexiones, eta-
1076
tes, diei noctisque quadrantes. – E quibus prima oriens subsolanus cum
1077
utroque socio, ver ab Ariete ad Cancrum, ab oriente ad summum sanguis,
1078
adolescentia, primus diei noctisque quadrans. – Secunda meridies, auster
1079
cum geminis complicibus, estas a Cancro ad Libram, a summo ad occidens
1080
colera, iuventus, secundus utriusque quadrans. – Tercia occidens favonius
1081
cum sociis, autumpnus a Libra ad Capricornum, a vii. ad quartum
1082
melancolia, virilis status, tercius utriusque <diei et noctis> quadrans. –
1083
Quarta septemtrio boreas cum fratribus, hyemps a Capricorno ad Arietem,
1084
a quarto ad oriens flegma, senium, quartus diei noctisque quadrans.
125
1085
Capitulum 32um. De quadrantibus diei et horis.
1086
Deinde celestis conversionis quadrantium et horarum ratio exponen-
1087
da. Due sunt enim mundane lucis conversiones: annua atque diurna
1088
quarum altera pars alterius. Est autem totius accidentia et partibus
1089
accidere. Ut ergo quadripartitus est annus, sic et diem sicque noctem tocius
1090
imitatione quaterna mundi natura discriminat, singulas autem anni partiti-
1091
ones trina intervalla subdistinguunt: principium, medium, finis que quater
1092
sumpta xii. anni menses conficiunt. Sic igitur et diei noctisque
1093
quadrantium trina spacia xii. horas diei, totidemque noctis horas complent,
1094
fiuntque simul omnes xxiiii. – Itaque tam diei quam noctis quadrantes anni
1095
quadrantium ordinem sequentes illorum imitatione elementorum naturas
1096
partiuntur. Primus namque quadrans tam diei quam noctis ut ver aereus
1097
nature sanguinee secundus estive nature tercius autumpnalis, quartus hiema-
1098
lis frigidus et humidus. |g4v|[ed. Ratdolt]
1099
Capitulum 33um. De dominis dierum et horarum.
1100
Restat ut dierum atque horarum dominos ordinemus. Ut enim anni
1101
tempora quadrantium circuli temporumque duodene subdivisiones XII.
1102
circuli partium erant, sic dies earumque subdivise partes quas horas
1103
dicimus stellaris dominii esse conveniebat. Unde ut vii. erant stelle
1104
circulum percurrentes, sic anni dierum numerus per earum ordinem rever-
1105
tens per septimanas divisus est. In gemino ergo stellarum atque dierum or-
1106
dine ut inter dies ab eo rectissime exordium sumitur quem primum
1107
nascentis seculi diem Indorum atque Persarum memor antiquitas docet,
1108
sic inter stellas ab ea cuius auctoritati diei munus iniunctum erat
1109
rectissime exordium sumptum videtur.
1110
Sic ergo vii. ebdomade diebus inter vii. stellas distributis, queque
1111
sui diei prime hore singulariter dominatur ceteris per sequentium
1112
numerum in participatum assumptis, quotiens ad prime dominum reditur,
1113
ordine instaurato ut prima feria, quem vulgus dominicum diem vocant,
1114
primaque eius hora singulariter Solis est secunda communione Veneris ter-
1115
cia Mercurii, quarta Lune, quinta Saturni, sexta Iovis, septima Martis, viii.
1116
Solis sicque deinceps |42v|[ms N] ut transnumeratis xxiiii. horis sequentem
1117
diem Luna, tercium Mars arripiat. Atque in hunc modum prima diei hora
1118
ad ortum Solis incepta, noctis ad occasum. Quod Romani intelligentes
1119
singulos dies a dominis cognominaverunt. Que nomina latina lingua perpau-
1120
cis commutatis usque hodie servat.
126
1
Liber VIIus
127
1
SEPTIMI LIBRI CAPITULA IX.
2
Primum. De proprietatibus stellarum et habitu substantiali.
3
Secundum. De affectione earum a Sole.
4
Tercium. De modo status earum per quadrantes circuli ac domicilia,
5
pariter et quantitate corporum stellarium.
6
Quartum. De constellationibus ac commixtionibus qualitatum stellarium,
7
simul que etiam fortior queque sit debilior.
8
Quintum. De respectu stellarum, applicatione et separatione ceterisque id
9
genus habitudinibus.
10
Sextum. De fortuna stellarum, fortitudine et debilitate atque infortunio,
11
tum et corruptionibus Lune.
12
Septimum. In extrahendis stellarum radiis iuxta PTOLOMEUM.
13
Octavum. De annis fardarat stellarum, simul de annis earum maioribus,
14
mediis et minoribus.
15
Nonum. De naturis stellarum vii et proprietatibus ducatuum per universa
16
rerum genera.
17
Capitulum primum. De proprietatibus stellarum et habitu substantiali.
18
|g5r|[ed. Ratdolt]Quemadmodum inter initia sexti libri dispositum est, cum ea particio
19
universales signorum ducatus contineat, huius voluminis series universos
20
stellarum ducatus ordine prosequitur. Cum enim inter supradicta nature
21
stellarum ac substantialium qualitatum differentie exposite sint, consequens
22
erat diversas earum habitudines ad diversos rerum habitus et accidentia
23
ducentes investigari.
24
Sunt itaque diverse sue cuiusque proprie ac substantiales habitudines
25
ut ascensus in circulis suis, ut descensus, ut medium inter utrumque, tum
26
motus ac luminis augmentum sive detrimentum aut medium inter
27
utrumque, deinde incrementum numero, incrementum compoto sive
28
detrimentum aut medium inter utrumque, tum septemtrionalis tum
29
australis ascensus sive descensus, tum latitudinis quantitas tum nulla, pos-
30
tremo fi haizehu (que est vicissitudo inter diem et noctem) aut extra.
31
Ascensus stellarum in circulo excentri est inter stellam et absidem
32
eius circuli minus xc. gradibus, idemque et cursus detrimentum, altissima
33
atque tardissima in puncto absidis sue, contra vero in opposito, nam
34
medium in medio. Quod circa gradus nonagenos inter eadem ad eundem
128
35
modum et luminis quantitatem inter augmentum et detrimentum intuentis
36
visus metitur, singula inter circulorum sublimationes et depressiones
37
perpendens. – His accedit quantum et retrogradationis circuli per
38
quadrantes suos inter eiusmodi motus adiciunt, excepto quod non omnibus
39
idem est modus. Nam superiorum stellarum lumen ad modum Lune quan-
40
tum a Sole recedunt augmentatur, quantum accedunt diminuitur.
41
Incrementum sive detrimentum numero fi ziget inter duos ordines
42
numeri ad rectitudines stellarum perpenditur, quorum primus a t. usque ad
43
gradus clxxx. crescit, secundus a gradibus ccclx. usque ad clxxx. decrescit.
44
Incrementum compoto quamdiu rectitudo medio stelle additur,
45
detrimentum |43r|[ms N] quamdiu detrahitur idque in operis fine; medium vero
46
quamdiu nec additur quicquam nec detrahitur. Quod cum superioribus
47
stellis accidit dum pariter in via Solis sint – erunt quidem aut in eodem
48
puncto cum Sole aut in opposito, inferioribus autem quotiens recto Solis
49
loco de medio utriuslibet dempto aut t. aut clxxx gradus relinqui contingit
50
sine rectitudine pariter in eodem cum Sole puncto reperiuntur. Motus au-
51
tem augmentum in superioribus quidem stellis quamdiu plus mediis suis
52
incedunt, detrimentum quamdiu minus, medium cum equaliter; inferioribus
53
autem quamdiu plus Sole currunt augmentum est, quamdiu minus
54
detrimentum, medium iter cum equaliter. –
55
Sciendum vero quotiens stelle V. bizich Persarum aut Indorum
56
collocate in primo aut quarto sui circuli quadrante reperiuntur tarde
57
dicuntur, in tercio et secundo celeres, quorum prius fi alcardaget
58
azerea (scilicet in sectionibus festinis), secundum fi alcardaget
59
albatia (tardis) tractatur. Que in translatione nostra Ziget Alchuarismi suf-
60
ficienter exposuimus. – Septemtrionales sunt stelle a sui queque Draconis
61
capite usque ad caudam, a cauda usque ad |g5v|[ed. Ratdolt] caput australes. Quarum ma-
62
xima latitudo medio inter caput et caudam, ad ipsum vero caput et
63
caudam nulla. – Haiz stellarum au haliet (vicissitudo) est ut stelle mascule
64
die superius, nocte inferius hemisperium obtinentes pariter et signa mascula
65
possideant, femine contra preter Martem quem nox temperat. Est enim et
66
hoc quoddam virtutis earum adminiculum.
129
67
Capitulum secundum. De affectione earum a Sole.
68
Deinde sunt affectiones quedam stellarum ex Sole accidentes singulis
69
iuxta quod accedunt ad Solem et recedunt. Unde est quod superiores stelle
70
a coniunctione Solis usque ad oppositionem dextre dicuntur, inde ad con-
71
iunctionem sinistre, inferiores vero a coniunctione Solis retrograde, usque
72
ad coniunctionem directe dextre, inde ad alteram sinistre. Luna vero a
73
coniunctione Solis usque ad oppositionem sinistra, inde ad coniunctionem
74
dextra.
75
Sunt itaque superiorum stellarum affectiones huiusmodi XVII. –
76
<1> Prima est coniunctio cum Sole, quam zamim dicunt, in eodem puncto
77
atque altrinsecus infra puncta xvi., quoniam quantitas circuli solaris
78
punctorum quidem ad minus xxxii, ad maius xxxiiii., quem infra
79
terminum quia stella in corde Solis dicitur, ea coniunctio fortunata est.
80
<2> Hunc terminum excedens, ad secundam affectionem migrat, que est
81
adustio, in Saturno quidem et Iove usque ad vi. a Sole gradus, in
82
Marte usque ad x. perveniens.
83
<3> His gradibus a Sole elongatas tercia passio suscipit, que est sub radiis
84
tantum, unde iam liberari incipiunt et vigorem recuperare. Hic enim
85
iam et maiorum eis annorum potentia redit et maioris duzturie, (quod
86
in Genezie Tractatu explanamus). Pervenit autem hec in Saturno
87
quidem et Iove usque ad xv. a Sole gradus, in Marte usque ad xviii.
88
<4> A quibus terminis in quartam transeuntes deinceps orientales sunt et
89
fortes. Que quamdiu infra tres primas affectiones morantur persica
90
lingua kenezduria nuncupantur. Ab his itaque terminis quamquam hee
91
stelle orientales sint, non tamen dicimus eas statim apparere.
92
Nonnumquam enim vel ante per quedam climata, plerumque vero
93
longe post per diversas terrarum partes apparent. Sed hinc eas dicimus
94
orientales esse ut exutis iam solaris corporis viribus Sole precedente
95
relictas. – Ab his igitur, ut diximus, terminis in quarta iam affectione
96
cor et anima orientis dicuntur, apparentes, libere et fortes, idque usque
97
ad lx. a Sole gradus, quota est exagoni quantitas.
98
<5> Ab hinc vero in quintam migrantes orientales debiles dicuntur usque
99
ad xc. a Sole gradus, quota est tetragoni quantitas.
100
<6> His peragratis non iam orientales dicuntur |43v|[ms N]. Deinceps etenim ex
101
quo Sol oritur, hee in quadrantem occidentalem decedunt, que vi.a
102
affectio est post orientalitatem dicta, |g6r|[ed. Ratdolt]
103
<7> usque ad primam stationem perveniens, que quota fuerit, tota est vii.a
104
affectio.
130
105
<8> Unde ad oppositionem <affectio> viii.a.
106
<9> Nona est oppositio, persica lingua kenerci mukabala.
107
<10> A qua usque ad secundam stationem x.a,
108
<11> que < i.e. secunda statio > xi.a est.
109
<12> xii.a est directio.
110
<13> Secundus tetragonus xiii.a, que ad occidentem declinans dicitur. Ex
111
quo namque Sol occidit, hee a medio celi occidentem versus decedunt.
112
<14> Secundus exagonus xiiii.a.
113
<15> Inde occidentales in xv.a que primum Saturnus quidem et Iupiter ad
114
Solem gradibus xxii. accedunt, Mars vero xviii. que in gradibus occi-
115
dentis dicitur usque ad xv. a Sole gradus perveniens.
116
<16> Unde xvi.a sub radiis tantum meliori iam fortuna destituta. Iam enim
117
vix minores annos tribuit et duzturiam, in Saturno quidem et Iove
118
usque ad vi. a Sole gradus, in Marte vero ad x.
119
<17> – Postrema est adustio usque ad zamim, que due persica lingua
120
kenerci tagrib nuncupantur.
121
Inferioribus vero XVI: – <1> Prima est zamim quantitatis predicte. – <2>
122
Unde ad vii. a Sole gradus secunda orientem versus a Sole retrogradando,
123
que adustio est nisi latitudo intercedat. Veneri siquidem preter alias
124
nonnumquam accidit ut ex eodem cum Sole gradu videatur latitudine faci-
125
ente, que tota quidem graduum viii. punctorum lvi., iuxta quod Ptholomeo
126
visum est, sic itaque nequaquam adusta dici potest Venus, immo apparens
127
dum a Sole plus septem gradibus distet, licet longitudine quidem in
128
eodem sint gradu. – <3> Tercia est sub radiis tantum a vii. gradibus
129
usque ad duodecim a Sole, qua iam vigorem recuperantes et maiorum an-
130
norum sunt et maioris duzturie. – <4> Hinc orientales in quarta, – <5> usque
131
ad secundam stationem que quinta est. – <6> VI.a directio usque ad xii.
132
a Sole gradus. – <7> VII.a sub radiis tantum usque ad vii. a Sole gradus.
133
– <8> VIII.a est adustio, usque ad <9> coniunctionem que nona est. –
134
<10> Decima est adustio occidentalis usque ad gradus vii. – <11> XI.a sub
135
radiis tantum usque ad gradus a Sole xv. – <12> XII.a est directio. – <13>
136
XIII.a prima statio. – <14> XIIII.a retrogradatio usque ad xv. a Sole
137
gradus. – <15> XV.a sub radiis tantum ut ante. – <16> XVI.a
138
adustio usque ad primam.
139
Has itaque stellas a coniunctione Solis orientales retrogradas Perse
140
nekbezduria atasric (in interl. orientalitatis) warujo (interl. retrogradationis)
141
dicunt. Post retrogradationem vero usque ad xii. a Sole gradus kenerci
142
tasric (interl. orientalitatis) wa iztikama (interl. et directionis). Inde usque
131
143
ultra Solem xv. gradibus kenerci atagrib wa iztikama
144
(interl. occidentalitatis et directionis). Inde ad coniunctionem kenerci
145
atagrib wa rujo (interl. occidentalitatis et retrogradationis).
146
LUNA quoque XVI. a Sole mutuatur affectiones:
147
<1> Prima est zamim altrinsecus infra xvi. puncta cum Sole.
148
<2> Secunda adustio usque ad gradus vi., infra quem terminum nullatenus
149
videri potest, transacto vero statim nonnumquam in recto circulo.
150
<3> Tercia sub radiis tantum usque ad gradus xii.
151
<4> Inde quarta usque ad robedau (interl. i.e. quarta luminis) quod est ad
152
gradus a Sole xlv.
153
<5> Inde v.a usque ad primum tetragonum.
154
<6> Inde vi.a usque ad amphicirton quod est ad gradus a Sole cxxxv.
155
<7> Hinc usque prope oppositionem xii. gradibus vii.a.
156
<8> Unde viii.a usque ad oppositionem.
157
<9> Nona est oppositio.
158
<10> Decima ab oppositione usque ad gradus xii.
159
<11> Hinc xi.a usque ad secundum luminis dodrantem.
160
<12> Unde duodecima usque ad |g6v|[ed. Ratdolt] secundum tetragonum.
161
<13> A quo xiii.a usque ad secundum luminis quadrantem.
162
<14> Inde usque ad xii. a Sole gradus xiiii.a
163
<15> Unde xv.a sub radiis tantum usque ad vi. gradus.
164
<16> Postrema est adustio usque ad primam.
165
– Harum igitur affectionum diversi sunt ducatus quos in locis suis
166
exequemur.
167
Capitulum tercium. De modo status earum per quadrantes circuli ac
168
domicilia, pariter et quantitate corporum stellarium.
169
Nunc quid etiam ex quadrantibus circuli stellis accidat exponi convenit.
170
Quod quadripertitum reperitur: locus in cardine, locus in ascendente, locus
171
in remoto, locus in adverso. – Omnis autem stella in quocumque fuerit
172
circuli loco certa altrinsecus quantitate corporis sui virtutem pretendit. Est
173
itaque solaris corporis virtus in utramque partem ante et retro
174
quindenorum graduum, lunaris duodenorum, |44r|[ms N], Saturni et Iovialis nov-
175
enorum, Martis corpus in utramque partem potest octonis gradibus, Veneris
176
et Mercurii altrinsecus septenis.
132
177
Capitulum quartum. De constellationibus ac commixtionibus qualitatum
178
stellarium, simul que etiam fortior queque sit debilior.
179
Conventus stellarum quas constellationes dicunt pluribus ac diversis
180
modis fiunt. Conveniunt enim planetarum tum bini tum plures nunc corpo-
181
re nunc radiis, ac tum in eisdem signis tum in eisdem signorum partibus,
182
eorumdem nunc singuli nunc plures, fixarum etiam quibusque iunguntur,
183
iunguntur etiam capitibus et caudis draconum tam suorum quam
184
alienorum, iunguntur etiam partibus per circulum. – Coniunctionis quidem
185
terminus infra gradus xv., firmioris ducatus infra virtutem corporum stella-
186
rium, i.e. graduum numeros quot unicuique in proximo prescripsimus,
187
firmissimi infra dimidios eos numeros utralibet ex parte. Cum enim
188
conveniencium altera intra virtutem alterius corporis extiterit nec illa in
189
huius, minus firmum. Ut Saturnus cum Luna in uno signo infra gradus xii.
190
necdum infra ix. Cum igitur utraque intra alterius corporis virtutem si pa-
191
riter in eodem etiam termino fuerint, ducatus omnino firmus quanto
192
conveniunt firmior, quanto separantur debilior quousque de eodem signo
193
exeant. Nam si in diversis signis vel infra eos terminos consistant, non
194
tamen coniuncte dicuntur propter signorum diversitatem, sed altera intra
195
alterius virtutem tenue coniunctim ducatus signum. – Fixis autem stellis
196
nulla per se corporum est virtus nisi quanta planetarum est eis
197
conveniencium. Idemque capitibus et caudis atque partibus per circulum
198
accidit.
199
Sunt igitur qui asserant stellarum conveniencium alteram alterius
200
naturam ac propriam cuiusque virtutem inficere et corrumpere ut coniunc-
201
tis tercius quidam effectus extraneus producatur. Idque cap<t>iosa
202
similitudine approbant quemadmodum limpha mero permixta, ut ipsum
203
infrigidat naturam eius inficiens corrumpit, sicque converso, multaque his
204
similia. |g7r|[ed. Ratdolt] Nos autem quod licet id quidem ita sit ut utrumque alterius na-
205
turam attemperet, non tamen suam cuiusque naturam prorsus interire ut vi-
206
ni calorem aque humorem, licet non integrum nec adeo validum, sicque in
207
ceteris confectionibus. Est et aliud quod hec inferna corpora liquida
208
permixtione quidem ut alterum alteri inseritur, sese nimirum invicem
209
inficiunt et corrumpunt. – Celestia vero corpora cum iunguntur, quia longe
210
ab invicem distant, nequaquam sese ita corrumpunt, sed in natura sua ac
211
virtute propria inmutata qualitates suas vicino coitu interserendo miscent,
212
unde motu communi ac permixtione tercium quemdam effectum utriusque
213
nature cognatum gigni necesse est, signi natura locique circularis affectione
214
pariter et stellarum respectu cooperante. Quos effectus antiquitas per diver-
215
sos tractatus exequitur.
133
216
Sunt itaque stellis coeuntibus gemine habitudines: prima qualitatum
217
permixtio, secunda alterius supra alteram potentia. Qualitates sunt calor,
218
frigus, humor, siccitas. Qualitatum permixtio quinquipertita: prima in
219
proprietate nature, secunda in ascensu aut descensu per circulum excentrem
220
tercia in natura loci, quarta in affectione ex Sole, quinta in accidenti ex
221
quadrantibus circuli. Que in quarto libro exposuimus. – Alterius autem
222
supra alteram potentia triplex: que namque absidi sue propior, queque
223
septemtrionalis ascendens, cuique septemtrionalis latitudo maior, ipsa
224
optinet. Atque hec in coniunctione stellarum tantum speculari convenit, ce-
225
tera namque tam absidum quam digressionum circulis carent.
226
Visum igitur et eis qui rationabili speculatione celestium affectus in-
227
dagantur Saturni quidem et Martis conventus fortunatus prout qualitates
228
eorum contrarie coeuntes temperiem conficiunt. Utrique siquidem gemine
229
|44v|[ms N] qualitates quarum altera immobilis altera facile mutabilis. Ut Satur-
230
nus frigidus et siccus, interdum tamen frigidus et humidus, Mars calidus et
231
siccus, interdum tamen calidus et humidus ut in quarto libro expositum est.
232
Si ergo conventus eorum in signo igneo fuerit calor Martis exsuperat, in
233
terreo frigus Saturni, utrimque siccitas valida; in aereis et aqueis
234
siccitatem humor temperat alteraque Martis calorem altera Saturni frigus
235
moderatur. – Ad eundem modum affectiones eorum a Sole ordinantur. Nam
236
ex quo a Sole separantur usque ad primam stationem aeriam naturam
237
trahunt, inde usque ad oppositionem Solis igneam, unde usque ad
238
secundam stationem terream, a qua usque ad Solem aqueam. Hunc
239
ordinem et quadrantes circuli quantum in ipsis est imitantur. Quotiens igi-
240
tur ita iunguntur ut utraque qualitas temperetur, coniunctionis ducatus ad
241
finem beatum spectat, cum vero ut altera tantum, minus.
242
Triplex est igitur utriusque qualitatis permixtio. Primo ut sit Mars ca-
243
lidus humidus, Saturnus frigidus siccus, secundo ut Mars calidus siccus
244
Saturnus vero frigidus humidus, tercio ut Mars calidus humidus Saturnus
245
frigidus humidus. Cuiuslibet igitur harum trium speciei commixtio fortuna-
246
ta. Licet enim et ambo fuerint humidi, humor tam Martis calorem quam
247
Saturni frigus temperat. – Simplex autem alterius tantum. Ut Mars calidus
248
siccus, Saturnus frigidus siccus. Quod cum accidit intemperata siccitas |g7v|[ed. Ratdolt] al-
249
terius calorem alterius frigus inmoderate exasperat ut parum temperata
250
coniunctio minus etiam fortunata sit. Omnem tamen huius coniunctionis
251
fortunam sive in exordiis negociorum, seu Genezie aut Annalibus noxia
252
eorum natura contaminat ut nec sine labore et pena multaque corporis
134
253
difficultate, crebris et gravibus animi passionibus vix quisquam
254
consequatur. Nec tamen stabilem ut et difficile partam, nec sine passionibus
255
servare queat, et decessum plerumque gravior pena consequatur.
256
Oportet autem et in hoc et in omni conventu ut ducatu certior fiat
257
prepotentem qua ratione dictum est dinoscere. Inter omnes vero is qui
258
apud Solem fit conventus singulari quodam privilegio exceptus: omnem
259
etenim stellam sibi coniunctam preter zamim adurens debilitat et corrum-
260
pit ac stelle quas plurimum adustio ledit sunt Luna et Venus. Ut enim ex
261
frigido humore teneram contraxere naturam, sicco Solis fervore nature sue
262
prorsus inimico citius ac gravius leduntur, levius autem Saturnus et
263
Iupiter, levissime vero Mars, et Mercurius dum directus sit qui fere solaris
264
nature sunt. Unde in eo conventu alias quidem fortiores levius, alias minus
265
fortes gravius corrumpi constans est. Sic ergo cum Mars aut Saturnus Soli
266
iunguntur, uterque alteri gravis, excepto quod illis adustio gravior quam
267
illi corruptio, magis autem Saturno. Potest enim cum Saturno utraque
268
qualitate commisceri, cum Marte vero altera tantum. Cum igitur utraque
269
qualitate Sol Saturno miscetur et Sol Saturnum leviter adurit, et Saturnus
270
Solem leviter corrumpit, altera tantum gravius excepto quod Sol semper
271
fortior est. Hic si Saturno et loci natura incommoda fuerit, qualis est casus
272
locusve circuli adversus, vel multo gravius corrumpitur. Mars autem Soli
273
gravior. Miscetur namque Sol Marti vel altera tantum qualitate vel nulla:
274
altera quidem dum alteruter humidus sit, tum vero nulla ut dum uterque
275
calidus siccus uterque alteri gravior. Inter omnes autem Mercurio ut consu-
276
eto ac familiari Solis adustio minus gravis, minimeque dum directus sit.
277
Qui dum sub radiis est et infortunatus pauxillum ledit Solem, et
278
fortunatus parum beat. Utramque siquidem fortunam leviter a lumine
279
assumens |45r|[ms N] ad Solem transfert.
280
Cum autem Iupiter aut Venus sive Luna Soli iunguntur Solem qui-
281
dem beant, ipsas tamen adustio ledit, magisque minus fortes preter zamim.
282
Lunam quoque Saturnus et Mars coniunctione corrumpunt, ea tamen
283
discretione quod Mars in prima lunationis medietate, Saturnus in secunda
284
gravius; levius item dum ipsa fortior, gravius dum illi.
285
Cum autem Saturnus et Iupiter conveniunt, qui fortior fuerit obtinet,
286
sicque inter Martem et Venerem ceterarumque conventus. Nam quotiens
287
et plures conveniunt, fortissima obtinebit. Sunt tamen qui asserunt
288
quotiens Saturnus et Mars uterque in sua natura fortis conveniunt
289
conventum adversum. Ad quod multam similitudinem adducentes aiunt:
135
290
quotiens due res eiusdem generis iunguntur non medium aliquod temperari
291
sed eandem naturam augeri, ut flamma flamme, limpha limphe adiuncta,
292
multaque his similia. Sic igitur, ut aiunt, hee due stelle, cum utraque
293
infortunata sit, coniuncte potius infortunium adaugent. – Dicimus igitur
294
quod corporum que apud nos reperiuntur alia sunt solida, alia liquida, ut-
295
rorumque habitudines quaterne. Prima est compositio secunda confectio ter-
296
cia coniunctio |g8r|[ed. Ratdolt]quarta commixtio. Solidorum igitur ut alia spaciose quan-
297
titatis sunt, alia diminute, ex spaciosis compositio terciam edit figuram ut
298
ex lignis edificia. Ex diminutis vero confectio aliam quandam naturam
299
utrisque cognatam gignit ut ex diversis seminum generibus medium quid-
300
dam. Liquidorum autem ut alia nature commixte alia insociabilis affectus,
301
in his quidem coniunctio ut ex aqua et adipe, in illis commixtio ut ex
302
aqua et vino medium quiddam gignunt. Quotiens igitur diversis generibus
303
coadunatis queque invicem interserta alterum alterius naturam inficit, ea
304
est commixtio sive confectio tercium quiddam producens. Ex eisdem enim
305
generibus neque commixtio est neque confectio medium aliquod gignens,
306
verum adiunctio sive aggregatio augmentans, ut aque aquis, flamme
307
flammis coeuntes, ut semina seminibus, radices radicibus sui generis hisque
308
similia. – Quorum quoniam nichil in supernis accidit: neque enim sese
309
contingunt nec invicem interseruntur ut idem aliquod aggerent, verum ex
310
legitimo coitu cum contrarie qualitates miscentur, ex alterius frigore alterius
311
calorem sicque converso temperari consequens est.
312
Capitulum quintum. De respectu stellarum, applicatione et separatione
313
ceterisque id genus habitudinibus.
314
Stellarum habitudines alii generaliter, alii specialiter ordinantes nu-
315
mero variant. Sic enim Abuma'xar cum alibi XXV. scribat, hic XXI., nos
316
autem Tullii nostri memores ut, posito genere, in eadem particione
317
speciem annumerare non consuevimus, eas XVIII. generali complexione
318
enumeramus, specialiter ut mos est ordine subdividentes: <1>Respectus,
319
<2>Applicatio, <3>Separatio, <4>Parilitas, <5>Solitudo, <6>Alienatio,
320
<7>Translatio, <8>Collectio, <9>Collatio, <10>Prohibitio, <11>Redditio,
321
<12>Contradictio, <13>Impeditio, <14>Evasio, <15>Interceptio,
322
<16>Compassio, <17>Remuneratio, <18>Receptio.
323
<1> Respectus stellarum est inter domicilia suprapositis figuris discrimina-
324
ta bipertitus: sinister quidem ad tercium quartum quintum, dexter ad ix.m,
325
x.m, et xi.m., vii.m per diametron opponitur. Respectus quidem est de
326
signo ad signum, validissimus tamen de gradu ad gradum per gradus
327
equales figurales proportionalium arcuum cordas perducentes.
136
328
<2> Applicatio est levis ad gravem dum gravis plurium sit graduum. Est
329
autem |45v|[ms N] primo loco bipertita: corpore videlicet et respectu. Cor-
330
pore quidem in eodem signo, quam coniunctionem vel conventum dici-
331
mus cuius virtus seorsum tractari debuit. – Applicationis
332
respectu quedam sunt species quas ubi de ipsa generaliter
333
pertractatum fuerit loco suo exequemur. Quotiens enim ex domiciliis
334
sese respicientibus levis ad gravem accedit, non equidem est coniunctio
335
sed nature quedam commixtio |g8v|[ed. Ratdolt] coniunctione debilior. In utrolibet ita-
336
que genere quamdiu levis ad gravem a terminis constitutis accedit,
337
applicatio est; ex quo transierit.
338
<3> Separatio. – Vis equidem applicationis coniunctive a xv. gradibus, res-
339
pective a xii.: debilis tamen quousque applicans in eundem terminum
340
perveniat, aut infra dimidiam utriusque corporis virtutem. Quod genus
341
ligatio dicitur. A qua cum separatur, in eius virtute est quamdiu non
342
applicat alii in eo signo, magisque infra dimidiam eius corpore
343
virtutem. Que ligatio est maxime dum naturalis fuerit commixtio. Si
344
vero alii ex quo propinquior ei fit, in eius virtutem concedit medio in
345
utriusque virtute. Licet enim vel ad plures una quelibet accedat cui
346
propior est ei applicare dicitur. Nam ligatio si in fine signi fuerit,
347
dimidium eius virtutis sequentis signi est. Nec aliter in principio signi
348
excepto quod ea virtus non adeo valida propter signorum
349
diversitatem. Quotiens vero duabus in eodem puncto consistentibus
350
tercia undelibet applicat ei primum ligari dicitur in cuius pluribus ex-
351
titerit dignitatibus, deinde secunde. Sic etiam quotiens ii.e ex eodem
352
puncto uni applicant, ea primum ligatur que plurimum testimonium
353
affert, tum secunda. In hoc genere dominus termini precedit.
354
Contingit nonnumquam ut solitarie alicuius in fine signi corporis
355
virtus in sequenti signo radiis alterius excipiatur fitque commixtio de-
356
bilis, non tamen applicatio, quousque in respectum fiat transitus.
357
Omnia que dicta sunt in coniunctione quidem firmiora sunt, magis
358
autem dum naturalis fit commixtio utrolibet in genere.
359
Utriusque ergo generis gemine sunt species: in latum et longum. In
360
longum quidem nunc directe nunc retrograde in modum quo exposui-
361
mus. Latitudinis triplex est subdivisio. Prima quidem ut sit coniunctio
362
in eodem gradu eadem latitudine eadem in parte, quod genus alterius
363
eclipsim pariat necesse est. Secunda est oppositio, ut altera ad
364
septemtrionem ascendente altera a septemtrione descendente
137
365
eadem utrinque latitudine sicque in austro. Tercia est sesquipertita in-
366
ter binos exagonos, tetragonos, trigonos altera ad septemtrionem
367
ascendente, altera austrorsum descendente aut converso, ea discretione
368
adhibita ne extrema applicantis latitudo minor sit presente alterius
369
latitudine, ad quam cum pervenerit ligatio est, ex quo transierit separa-
370
tio. Excepto quod non statim virtutem illius exuit, quamdiu scilicet in
371
eadem parte fuerit quousque altera ascendente altera descendere
372
incipiat vel converso.
373
Est et aliud huius generis artificium, ut respicientium videlicet stel-
374
larum septemtrionali latitudine loco suo adiecta, latitudine vero aus-
375
trali loco suo detracta, inter reperta loca duo longitudo colligatur.
376
Que si fuerit graduum aut lx. aut xc. aut cxx., exordio numeri a
377
leviori sumpto, ligatio est; si minus, applicatio; si magis, separatio. –
378
Potest etiam una quelibet pariter alteri longo, alteri lato applicare.
379
Unde Dru<t>ius De fugitivo: "Si Luna inquit Iovi longitudine Marti la-
380
titudine ligata reperitur, quia Marti consequendum indicat, quia Iovi
381
non ledendum". Firmius vero uni utraque applicatione ligari magisque
382
ex aliqua recipientis dignitate.
383
Unde applicationis respective iiii. sunt species: donum nature, don-
384
um virtutis, donum gemine nature, donum consilii. Donum |h1r|[ed. Ratdolt] nature
385
est applicatio ex aliqua recipientis dignitate. Donum virtutis est appli-
386
catio ex aliqua applicantis dignitate. Donum gemine nature est
387
applicatio pariter ex utriusque dignitate. Donum consilii quelibet
388
|46r|[ms N] alia, firmior amice figure natureque commixtione, firmissima
389
cum receptione.
390
<4> Parilitas ligationis vim imitatur naturali quadam adequatione non res-
391
pectu. Qua doctissimi Astrologi in secretis rerum usi reperiuntur,
392
vulgares vero nichil huiusmodi intelligentes, nec advertisse eam
393
videntur. Est autem bipertita inter gradus signorum equaliter
394
orientium signorumque equalium dierum. Qua ratione compos et con-
395
sors invenitur stella in primo Arietis gradu stelle in ultimo Piscium,
396
quarum altera ei que in fine Virginis, altera ei que in principio Libre,
397
sic ea que in x.o Arietis ei que in xx.o Piscium, sic quoque <ea que
398
in x.o Libre> ei que in xx.o Virginis. Similiter ea que in fine Arietis
399
ei que in principio Piscium, sicque ei que in principio Virginis <ea que
400
in fine Libre>, sicque deinceps ad hunc modum.
138
401
<5> Solitudo est quotiens stella post separationem nulli in toto signo
402
applicat.
403
<6> Alienatio est cum per totum signum omni respectu caret. Quod sepius
404
Lune accidit, cumque accidit, deducenda est stella per terminorum do-
405
minos more applicationis tamquam ligata cuique in cuius termino fue-
406
rit, sicque per ordinem. Quod artificium et in solitudine nonnumquam
407
adhibendum, cum videlicet non satis commixtis separata longius
408
dimisse vires exuit, necdum alii applicans.
409
<7> Translatio est ab una ad aliam. Cuius due partes. Altera ut eadem
410
stella inter duas ab altera separata alteri applicet, altera ut dum levis
411
gravi applicat, gravis alteri applicet.
412
<8> Collectio est cum due aut plures uni applicant.
413
<9> Collationis due sunt species, quarum altera collectionem altera trans-
414
lationem imitatur. Illa quidem ut sint due adverse ab invicem unam
415
respicientes vel ei applicantes, illa vero quemlibet circuli locum res-
416
piciat cui conferat. Hec autem ut inter orientis negociique dominos ab
417
invicem aversos aut separatos quelibet alia ex uno alium respiciens
418
vel applicans conferat.
419
<10> Prohibitio bipertita: altera ut sint tres vel plures in eodem signo per
420
diversos gradus, gravis in pluribus. Hec ergo que media est alteram
421
prohibet ne gravi applicet quousque eum transeat. – Altera vero ex
422
parte respectus. Ut cum de duabus stellis in eodem signo altera
423
applicet alteri, sic eidem pariter eminus alia respectu applicans, que si
424
in paucioribus vel equalibus fuerit gradibus eam corpore accedens pro-
425
hibet quousque graduum numero superet.
426
<11> Redditio quoque ex duobus sumitur locis. Altero ut cum stelle sub
427
radiis existenti applicatur altera, tum retrograde utroque siquidem
428
modo applicantis consilium reicit. Est igitur huiusmodi redditio tum
429
salubris tum adversa. – Ac salubris quidem triplici modo perpenditur.
430
Primo quidem ut sit applicationis receptio. Secundo ut utraque in car-
431
dine aut post cardinem applicansque directa. Tercio ut licet recipiens
432
remotus, applicans saltim in cardine sit aut post cardinem: hic itaque
433
recipiens quidem quia corruptus est et remotus, rem quippe quantum
139
434
in ipso est inficit, sed quia reddit ipsi qui conferebat, ille vero liber et
435
fortis eripiens rem ad effectum perducit. – Adversa vero duplici modo.
436
Altero, ut sit applicans remotus, |h1v|[ed. Ratdolt]alter autem in cardine aut post car-
437
dinem. Hinc ergo cum quod confertur redditur, ille vero debilis, rem
438
quidem alter parat, alter demum inficit. – Altero ut sint ambo remoti
439
vel adusti sive retrogradi. Quod cum accidit res omnino negatur.
440
<12> Contradictio est ut cum stella stelle applicans, antequam perveniat
441
retrograda fit. Id enim est firmata negare.
442
<13> Inpeditio est ut inter tres stellas quarum gravior in quotlibet gradibus,
443
levior in pluribus, levissima in paucioribus que dum gravi applicare
444
paret, anterior illa retrogradando gravem transeat. Hic ergo applican-
445
tem inpediri necesse est.
446
<14> Evasio est cum stella stelle applicat que antequam perveniat, illa in
447
sequens signum transiens alias viciniori respectu excipit. Id enim est
448
prius consilium adnullari.
449
<15> Interceptio tripertita est. Primo quidem ut stella parans applicare
450
stelle a qua in secundo signo stella que retrogradando, antequam illa
451
perveniat, huic iungatur |46v|[ms N] sicque applicantis lumen intercipit. –
452
Secundo ut sit levis gravi applicans, illa vero graviori, quam ante
453
transeat quam levis ad ipsam perveniat. Signum est ergo in re quesita
454
aliud provenire. – Tercio ut applicet stella stelle equali negocii domino
455
aut ipsi equalis illi.
456
<16> Compassio est cum stelle in casu suo aut precipitio posite stella ami-
457
ca de aliqua dignitate eius applicat, aut ipsa illi. Quod si consequenter
458
in proximo ad eundem modum converso fiat, id est quod
459
<17> remunerationem dicimus.
460
<18> Receptio est cum stella stelle applicat ut vel applicans in recipientis
461
sit dignitatibus, aut recipiens in applicantis. Firma quidem de
462
domicilio aut principatu, de ceteris debilis nisi pluribus simul. – De
463
quo genere est receptio ex respectu sine applicatione, aut ex amica
464
figura, aut ex prima et secunda signorum cognacione quas superius tra-
465
ctavimus. Sic etiam fortunate sese invicem recipiunt, sic infortunia duo,
466
coniunctione tantum aut amica figura. – Est itaque receptio quidem
467
alia fortis, alia debilis, alia mediocris. Fortis quidem inter Solem et
140
468
Lunam omni ex loco preter oppositionem que cum ex dignitatibus
469
fortissima est, eiusdem generis est receptio apud Mercurium ex Virgine
470
mediocris vero ex singulis dignitatibus de primis duobus generibus, de ce-
471
teris vero debilis nisi pluribus simul ut dictum est.
472
Capitulum sextum. De fortuna stellarum, fortitudine et debilitate atque
473
infortunio, tum et corruptionibus Lune.
474
Ex his habitudinibus quaterna stellarum affectio procedit: Fortuna, In-
475
fortunium, Fortitudo, Debilitas. Tum et Lune Impedimenta.
476
Fortuna stellarum est ut sint fortunatis coniuncte aut amica figura
477
respecte infortuniis adversis, aut inter fortunatas medie aut zamim aut in
478
amico Solis respectu sive Lune felicis motu atque lumine crescentis, aut ut
479
sint in dignitatibus suis aut gradibus lucidis recepte aut saltim fi haizehe
480
ut mascule in signis ac gradibus masculis die super terram, femine contra,
481
aut ut sint in dignitatibus fortunatarum, nam et fortunatarum fortuna est
482
esse in dignitatibus luminum. – Est itaque fortuna stellarum tripertita:
483
multiplex, plenaria, diminuta. Multiplex quotiens ex huiusmodi
484
commoditatibus plures conveniunt, ut Mercurio in Virgine dupla, qui si pa-
485
riter et in |h2r|[ed. Ratdolt] termino suo fuerit tripla, sique simul in oriente quadrupla, ple-
486
naria in domiciliis melioris figure ut Saturno in Aquario, Iovi in
487
Sagittario, Marti in Scorpione, Veneri in Tauro, Mercurio in Virgine,
488
diminuta in alteris.
489
Fortitudo stellarum est ascensus ad septemtrionem aut esse in sep-
490
temtrione, ascensus in circulo excentri, motus augmentum, tum ut sint in
491
statione secunda, tum extra adustionem directe, tum ut in cardine aut post
492
cardinem. Superiorum quoque stellarum ut sint orientales et in
493
orientalibus circuli quadrantibus Sole ibidem pariter, et in signis masculis
494
preter Libram. Inferiorum autem ut sint occidentales et in occidentalibus
495
circuli quadrantibus.
496
Debilitas stellarum est casus, exitium, exilium magisque cum solitu-
497
dine, applicatio ad retrogradam aut corruptam, prima statio, retrogradatio,
498
sub radiis, tum ut sint in gradibus obscuris nec recepte, aut in oppositis
499
haizehe, descendere ad austrum aut esse in austro, descendere in circulo
500
excentri, motus detrimentum, remotio et aversio, tum via perusta a xx. Li-
501
bre usque ad tercium Scorpii. Superiorum quoque trium ut sint
502
occidentales et in occidentalibus circuli quadrantibus ibidem Sole preter
503
nonum, sed in signis femineis. |47r|[ms N] Inferiorum autem ut orientales et in
504
quadrantibus circuli orientalibus.
141
505
Infortunium stellarum et ut sint infortuniis coniuncta aut in opposi-
506
tione eorum sive tetragono aut etiam trigono vel exagono, aut ut sint in
507
terminis infortuniorum sive domiciliis aut superemineant infortunia ut ex
508
x.o aut xi.o a stelle loco, peiusque nec recepte infortunio, tum ut
509
coniuncte sint Soli aut in tetragono eius sive oppositione peiusque infra iiii.
510
gradus, tum ut capitibus draconum suorum aut caudis iungantur aut Capiti
511
Draconis aut Caude idque infra xii. gradus. – Sunt qui Caput de natura
512
augmentativa iudicent, convenientibus itaque fortunatis fortune addit,
513
infortuniis iunctis infortunio, Caude vero naturam diminutivam, minuit
514
itaque tam de fortuna quam infortunio utrolibet genere coniuncto.
515
Postremum est obsessionis infortunium. Est autem bipertita. Primo
516
quidem ut sit stella in quolibet signo, utrimque vero in eodem signo
517
infortunii aut corpus aut radii, aut ab infortunio separata infortunio
518
applicet. Secundo ut sit stella in signo quolibet pariterque infortuniorum
519
alterum in secundo alterum in xii.o, quod genus signi potius est. Si enim
520
nec insit stella fueritque vel oriens vel aliud quodlibet, hoc modo affectum
521
obsessum dicitur. Utrolibet igitur in genere si vel Solis vel fortunate
522
respectus propius vii. gradibus intervenit, eripit, magisque proprium
523
domicilium huiusmodi quasi obsessio si inter fortunatas fuerit, summa for-
524
tuna est. |h2v|[ed. Ratdolt]
525
Impedimenta Lune seu corruptiones singulares xi. sunt. Prima est
526
eclipsis, validissima in signo radicali seu in trigono eius aut tetragono.
527
Secunda sub radiis. Tercia inter ipsam et oppositionem Solis minus xii.
528
gradibus. Quarta cum infortuniis aut in respectu eorum. Quinta in
529
duodenaria Saturni aut Martis. Sexta circa Caput aut Caudam minus xii.
530
gradibus. Septima cum australis est magisque descendens. Octava via perus-
531
ta. Nona in fine signorum. Decima cum minus medio suo incedit.
532
Undecima in nono ab oriente.
533
Capitulum septimum. In extrahendis stellarum radiis iuxta Ptholomeum.
534
In trahendis stellarum radiis multa diversitas per diversos tractatus in-
535
venitur, quam alibi <tractabimus>. Nam hic Ptholomeum eligimus, culus ip-
536
sa hec verba:
537
Quotiens inquit trahendi fuerint stellarum radii, discernendus primum
538
est locus stelle inter circuli quadrantes, qui si inter celi cardinem et oriens
539
reperitur observato, assumetur locus stelle ex circulo recto, pariter et medi-
540
um celi ex eodem circulo. Quo facto diminuetur is medii celi gradus de eo
142
541
stelle gradu, quodque remanserit dividetur per partes hore gradus stelle
542
unde hore horarumque puncta colliguntur, eaque est distantia stelle a
543
medio celi. – Quod si stella sit inter oriens et terre cardinem summum
544
recti circuli, detrahetur de gradu stelle eiusdem circuli, reliquoque servato
545
assumpte partes hore gradus stelle per senarium multiplicabuntur, producta-
546
que summa de reservato reliquo diminuetur, quodque remanserit dividetur
547
per partes hore oppositi gradus stelle, quotque colliguntur hore sunt
548
horarumque puncta, eaque est distantia stelle ab oriente. – Si autem inter
549
quartum et septimum, assumptus terre cardo ex recto circulo diminuetur de
550
loco stelle ex eodem circulo, residuumque dividetur per partes |47v|[ms N] hore
551
gradus oppositi stelle, eaque est distantia stelle a cardine terre. – Si enim
552
inter vii.m celique sit cardinem imum recti circuli, detrahetur de loco
553
stelle eiusdem circuli, reliquoque notato, partes hore oppositi gradus stelle
554
senarius multiplicabit, unde producta summa de notato residuo dempta, rel-
555
iquum per partes hore gradus stelle diminuetur eaque est distantia stelle ab
556
occidentis cardine.
557
Ad hunc modum stelle a cardinibus distantia deprehensa, cum trahen-
558
di fuerint radii stelle cuiuslibet figure, in sinistram quidem ad exagonum
559
lx., ad tetragonum xc., ad trigonum cxx. gradus adicientur, in dextram vero
560
detrahentur. Cum hoc itaque numero introitu facto in circulum rectum quot
561
gradus equales in signo suo designarit assumentur, deinde loco stelle per
562
ortum climatis ut ante in sinistram item ad exagonum quidem lx., ad
563
tetragonum xc., ad trigonum cxx. gradus addentur, in dextram vero
564
diminuentur. Cum quo numero in tabulam climatis introitu facto quot gra-
565
dus equales in suo signo demonstraverit assumentur. Si ergo utrimque as-
566
sumptus equalium graduum numerus in eundem gradum inciderit, eum
567
gradum eius stelle radii feriunt. Si vero in diversos collecta inter numeros
568
differentia per senarium dividetur, quantumque divisio dederit
569
multiplicabitur per horas distantie stelle a cardine productaque summa du-
570
orum locorum loco stelle per gradus equales, in sinistra propinquiori, in
571
dextra vero longinquiori adicietur. Quo ergo numerus pervenerit, eousque
572
radii stelle pertingunt. Oppositionis denique radii per diametron oppositum
573
figunt. |h3r|[ed. Ratdolt]
143
574
Capitulum octavum. De annis fardarat stellarum, simul et de annis earum
575
maioribus, mediis et minoribus.
576
Anni stellarum quinquepertiti reperiuntur: alii quidem sunt fardarat
577
stellarum, alii sunt magni stellarum anni, alii maiores, medii, minores.
578
Alii quidem in iudicia seculi, alii in vitam humanam aliosve rerum et
579
temporum numeros tum ex virtute corporum stellarium, tum ex variis per
580
circulos suos metis, tum ex terminis cuiusque, aliisque atque aliis per circu-
581
lum proprietatibus certis dimensionibus assumpti. Quorum ratio alibi
582
plenius tractatur. Nunc autem singuli in hunc ordinem enumerantur:
583
<Anni stellarum>
584
stellefardariemagnimaioresmediiminores
585
Solisxi cccclxicxxxxxix+Sxix
586
Venerisviiii clilxxiixlvviii
587
Mercuriixiiicccclxxxlxxvixlviiixx
588
Luneixdxxcviiixxxix+Sxxv
589
Saturnixicclxvlviixliii+Sxxx
590
Iovisxiiccccxxviilxxixxlv+Sxii
591
Martisviiicclxxxiiiilxvixl+Sxv
592
Capitisiiitttt
593
Caudeiitttt
594
Capitulum nonum. De naturis stellarum vii et proprietatibus ducatuum
595
per universa rerum genera.
596
Postrema est universi stellarum ducatus per diversos rerum motus
597
expositio. Quos in nullo singulari corpore simul omnes reperiri possibile
598
est sed partim in hoc partim in illo, sparsim omnes complentur.
599
Consequuntur autem singulas tum ex naturali cuiusque virtute, tum ex
600
variis locorum affectionibus diversos earum motus commitantibus.
601
SATURNUS
602
|h3v|[ed. Ratdolt]Saturnus quidem natura frigidus siccus, nonnumquam accidenter humi-
603
dus, obscurus, asper, gravis, fetidus, vorax, tenax, multe cogitationis
604
firmeque memorie, sibi magni aliis parvi. –
605
Eius est agricultura, habitatio terrarum et aquarum, rerum dimensio
606
et pondus, fundi particio multaque interdum possessio, tum et manualium
607
pars artficiorum ut cementarii, fossores, carpentarii atque id genus. Tum
144
608
summa inopia et egestas, navigacio, longa via et difficilis, longum exilium,
609
inprovisus difficultatum atque periculorum incursus. Tum fraudes, nequitia,
610
doli, proditio, noxa, facinora, abhominatio, solitudo, deliberatio quoque et
611
intellectus, sermo certus, amicitia stabilis, longa providentia. Tum et regum
612
consules omnisque malitia, iniquitas et violentia, captivitas, cathene,
613
compedes, carceres, damnatio, instantia, perfidia, pertinacia, difficilis ira
614
nec tamen effrenis omneque boni odium et invidia. Tum metus, angustia,
615
dolor, penitentia, passiones, dubitatio, error, involucrum, labor, pena, lesio,
616
funera luctusque funebrii, orfani, vidui et orbi, hereditates resque antique.
617
Tum senes, patres, avi, proavi eiusque patris parentes. Tum servi,
618
mancipia, mercenarii, eunuci, vulgus atque hominum genus infame, sterile,
619
ignavum, detracticium. Corporis partes auris dextra et splen omneque
620
melancolie cronicum. Tum malefici, fures fossoresque monumentorum et
621
spoliatores, omneque magice omnisque maleficii studium. Postremo longa
622
cogitacio, rarus sermo, altus secretorum intellectus, occulta profundorum
623
atque inexhausta sapientia.
624
IUPITER
625
|h4r|[ed. Ratdolt]Iupiter natura calidus humidus, dulcis, temperatus, equus.
626
Eius est virtus naturalis ac nutritiva, corpora animantium, soboles so-
627
bolisque progenies, magnates et prelati. Corporis partes auris sinistra et
628
epar. Forme dignitas, animi nobilitas, sana sapientia et intellectus,
629
visionum interpretatio, certitudo et veritas. Tum iura leges templa cerimo-
630
nie, religio, honestas, fortitudo, temperancia, iudicia, pacificencia, gratia, ve-
631
ra fides, humilitas et obedientia, accidenter aliquando post deliberationem
632
inconsultus rerum aggressus ac difficultatum incursus. Tum paciencia,
633
deinde vindicta et victoria in omni contentione, magnificentia, dignitates,
634
regna et principatus. Tum spes et gaudium, mundicia, continencia, parcitas,
635
benivolencia, amicicia, liberalitas, animi ingenuitas. Tum facultates et
636
suffragia, hominum societates, cohabitacio et contubernia, sermonis quoque
637
dignitas, promissio stabilis, deposito fidelis, ylaris, iucundus, placidus,
638
indulgens veneri, lingue officio et sibi et suis utilis, malum fugiens, bonum
639
appetens, provido consilio, gravi sermone et privatis et publicis rebus salu-
640
bris ac fructuosus.
145
641
MARS
642
|h4v|[ed. Ratdolt]Mars natura calidus siccus, acutus, vehemens, atrox.
643
Eius est adolescentia, vires, epar cum Iove, nares cum Venere corpo-
644
risque passiones calide. Tum ignitabula, exustio |49r|[ms N] cunctique repentini
645
proventus, reges violenti inmites inhumani, perversi iudices, militia, castra
646
regum clientela, iniquitas, scelera, proditio, pugna, cedes, effrenis audacia,
647
stulta securitas, elatio, magnanimitas, iactantia, fame et glorie amor,
648
dissensiones, litigia, seditiones, controversie, predones, oppressores, insidie,
649
latrocinia, gravis ira, facilis offensa, plage, vulnera captivitas, districtio, fu-
650
giendi difficultas, timor ac terror inprovisa festinatio perfidia contradictio
651
turpiloquia vel incautus amor, manifesta amicitia, promisso inpensus,
652
responsione et aggressu promptus atque ingeniosus, fallax, inconstans,
653
exlex, maledicus, periurus, dolosus, maleficus, malignus, turpis,
654
incompositus omnia contaminans, varie cogitacionis in rebus inchoandis in
655
rerum commutatione consultus reditu celer multi itineris et pene deformis
656
inverecundus, incestus, spurcus, ingratus, pregnanti gravis, parturienti
657
inmitis, partui periculosus, nonnumquam aborsus causa eisdem et mediocre
658
hominum genus. Tum et pecudum custodia iumentorumque cura et
659
procuratio tum et vulnerum ac lesionum cura plurimumque cirurgia omne-
660
que ferrarium omne cruentum atque mortiferum artificium. Nam eiusdem
661
mortis genus acerbum. Duo reliqua magis Saturni Mercurio participe.
662
SOL
663
|h5r|[ed. Ratdolt]Sol natura igneus, temperatus.
664
Eius est omnis rerum nitor et claritas, universalis vita, caput ani-
665
mantis cum animali spiritu atque oculo dextro, opinio quoque et ratio. Tum
666
medium zone habitabilis, reges et primates, consilia et cetus hominum.
667
Fortitudo, victoria, vindicta, honestas, magnificentia, amplitudo, bona
668
existimatio, ambitio, multaque auri cupiditas, perspicuitas, mundicia, grave
669
eloquium, vicinis noxius, remotis contra, sicque inter hec nunc commodus
670
nunc incommodus eiusque hic sublimatio illic degradatio. Habet et leges
671
iudicia, magistratus, intelligentiam, tum patres et fratres, nichil roganti
672
negans. Postrema sunt valida malorum ultio, regimen imperiale, summa
673
divinitatis contemplatio.
146
674
VENUS
675
Venus frigida humida, temperata.
676
Eius est mulierum genus minoresque sorores. Tum vestimenta omnis-
677
que cultus atque redimicula cum aureis quoque atque argenteis
678
ornamentis. Tum frequens balneum et ablutio. Forme quoque aptitudo
679
graciosa cum facetia multa, amor musice, gaudia, ioci omnisque instrumen-
680
talis melodia cum ipsis pariter instrumentis ac motibus adaptis. Tum sponse
681
cum sponsalibus ac thalamis cum triplice iure coniugii. Simul etiam odora
682
dulcia ac suavia queque, ludi in tesseris atque aleis. Ocia preter sua studia,
683
amor, lascivia, dulces loquele, effeminatio, indignatio, fallacia, frequens
684
mendacium ac periuria. Tum vina, mella potusque inebriabiles ipsa quoque
685
ebrietas. Luxuria fornicatio omneque id genus tam naturalis usus quam con-
686
tra naturam in utrolibet sexu, tamque legitimi quam illiciti cum ipsis
687
omnium auctoribus simulque omni prole illegali. Tum dilectio nati, mutua
688
hominum caritas, pietas, facilis credulitas, voluntaria receptio, valitudo cor
689
poris, debilitas animi, multa car|h5v|[ed. Ratdolt]nositas pinguedo cum adipe, omnis volup
690
tas, delicie et oblectamenta eorum studiosa inquisicio. Tum subtilia miran-
691
daque artificia aut egregie picture atque suture cum suis artificibus. Tum
692
fora et tentoria odorumque mercature. Postremo scientiarum intentio,
693
templa, deinde legis observatio, ius equabile. |49v|[ms N]
694
MERCURIUS
695
Mercurius promiscuus ad omnem commixtionis assensum facilis.
696
Eius est pueritia cum minoribus fratribus multoque puerorum amore.
697
Tum divinitatis fides, profecie, sermones, discipline, doctores cum
698
discipulis, ingenium, ratio, eloquentia, precepta eorumque observatio, plena
699
sapientia, sana doctrina, salubris exhortatio, arguta disceptatio, probabiles
700
inductiones, necessarii sillogismi philosophie ac poetrie studium plurimum-
701
que in mathematica arithmetice, geometrie et astronomie nec sine melica
702
metrica et rithmica. Tum divinationum sortilegii quoque cum auguriis et
703
auspiciis, prompta grata officia et fructuosa facundia. Tum libri commenta,
704
scribe eorumque officium, acuta et prompta officia diligens, omnium scien
705
tiarum usus et exercitatio cum eleganti novitatis inventione ac secretorum
706
intellectu soli divinitati patentium, rarum gaudium, rare delicie, tenuis
707
voluptas. Tum providum consilium, fama, rumores, ambitio magis glorie
708
causa. Deinde questores tributarii eraria apotece questus cum multo
709
sumptu ac falsitate, mercature, participationes, negociaciones, furta, frau-
710
dulentia, malivolentia, ignavia, inimicicie, timor, servitus, dubii atque invo
147
711
luti affectus, obedientia cum summa intentione ac miti in alienos dolores
712
compassione fratrum amor, mali propulsio |h6r|[ed. Ratdolt] legis observatio, verax causa.
713
Tum grata vocis modulatio, aptitudo in omne artificium cunctorumque
714
perfectio cum fidenti omnium professione. Postremo suendi, tondendi,
715
radendi pectendique adapta manus cum suis instrumentis et artificibus.
716
Nam et fontium scaturigines, amnium decursus, aquarum derivationes.
717
LUNA
718
Luna frigida, accidenter interdum calida, aliunde lucens levis ad omnia,
719
faciens negocia, formam, gaudium famamque affectans.
720
Eius sunt negociorum initia, reges et principatus, substantia cum vic-
721
tualibus, affectuum consecutio, intentio in scientias, legum altorumque
722
contemplationem. Tum et carminum vires, varii motus animi studiumque
723
in terrarum atque aquarum compoto ac dimensione, debilis tamen sensus
724
tenuisque memoria. Preterea matrone coniugia, gravide nutritura et nutrices
725
matres, ave maioresque sorores, nuncii, mandata, fugitivi, mendacium, de-
726
latio, assentatio, omnium moribus accomoda et accepta, nichil celans,
727
corporum saluti studiosa, multum edax, parum veneria.
728
Hii ergo stellarum ducatus ut numquam omnes simul in uno corpore
729
inveniuntur, sic nec ex ullo uno loco, simplicive stelle habitu per diversa
730
tempora colliguntur.
148
1
Liber VIIIus
149
1
|h6v|[ed. Ratdolt]OCTAVI LIBRI CAPITULA VIII.
2
Primum. De causa partium.
3
Secundum. De divisione partium.
4
Tercium. De partibus stellarum.
5
Quartum. De partibus signorum.
6
Quintum. De partibus neutrorum.
7
Sextum. De conventu partium.
8
Septimum. De ducibus partium.
9
Octavum. De eorum ex invicem inventione.
10
Primum capitulum. De causa partium.
11
Omnis stellarum ac sideree virtutis rationem tocius tractatus series
12
continet. Postreme particionis est alius quidem celestis potentie ducatus ac
13
secundaria virtus, non in ipsis quidem stellarum aut siderum corporibus,
14
sed ex ipsis principalibus ducibus consequenti necessitate sumpta. Omnis
15
enim antiquitas in tribus his ducibus convenit: primo stellis, secundo signis,
16
tercio utrorumque partibus per circulum ordinatis. Quorum primi duo
17
anime et corporis vite prima tractant consilia, tercius more |50r|[ms N]
18
accidentis priorum in assensum succedit, quamquam nonnulli veterum
19
primis omissis, tercii tantum auctoritatem per omnia negocia sequantur. –
20
HERMES tamen, cunctique sequaces eius Persarum, Babilonie atque
21
Grecorum Astrologi in omni negocio primo stellam naturaliter ad id
22
ducentem cum loco suo, secundo domicilium eius negocii eiusque
23
dominum, tercio partem negocio attinentem cum loco atque domino suo
24
consulunt, eque ut de ceteris conventum eius cum stellis et respectum duc-
25
tum quoque et transitum metientes.
26
Unde manifesta videtur partium causa quibus stellaris ducatus ratio
27
constans est. Idque dobus modis. – Primo quidem quoniam stellarum
28
distantie quantitatem ducatus earum inequalitas sequitur, ut promptius
29
inter stellas eiusdem ducatus patet, quemadmodum inter Solem et Saturnum
30
quorum naturalis ducatus ad patrum status necessaria visa est ducum dis-
31
tantie dimensio ad perpendendas eorum vires omni tempore in omni
32
negocio. Que prima partium causa extitit. – Secundo vero quoniam rerum
33
modus quo sidera ducunt non simplici aliquo ducatu perpenditur, verum
34
permixtione duum aut plurium idem designantium. Quod genus frequenter
35
involucrum atque error consequitur ne facile princeps eligi possit quem pre
150
36
ceteris sequamur. Ut cum duorum alter sit diurnus alter nocturnus, sicque
37
alter masculus alter femina hisque similia, nec multo alter altero fortior.
38
Hic itaque negocii partem educi necessarium est que cum alterutrius
39
testimonio accesserit facile sequendum principem eligat.
40
Quoniam ergo hec distantia collecta in quemlibet circuli locum in-
41
cidat necesse est, ex tribus eas principiis oriri constans est quorum duo
42
naturalia firma, tercium mutabile, ac prima duo sunt inter que sumitur,
43
eorumque primum a quo tercium a quo numerus collectus incipit. Verbi
44
gratia: ab hac ad illam collectus graduum numerus atque initio ab orientis
45
gradu aut aliunde sumpto per trigenos gradus deductus, ubi steterit partis
46
locum figit. Quod autem is numerus ab oriente plurimum inchoat duplex
47
est ratio. Primo quidem quod omnis ducatus certitudo iuxta quantum ab
48
oriente distat concipitur. Secundo vero quoniam oriens rerum iniciis preest
49
iure sepius |h7r|[ed. Ratdolt]ab ipso initiandum videtur. Nam quod interdum aliunde vel
50
ab alio videlicet domicilio aut loco stelle causa est quod ei negocio affinius
51
attinent. Quapropter, ut dictum est, tercium hoc principium mutabile est.
52
Quoniam vero stellarum omnium circuitus zodiaci axem ambit, sicque
53
oriens quodque per zodiaci gradus computatur, dicimus enim ut stellam,
54
sic oriens in hoc vel illo huius vel illius signi gradu, signorum vero gradus
55
equales sunt causa erat ut et partium numerus per gradus equales deducere-
56
tur, non vero per orientium gradus. Sunt enim de circulo vel recto vel
57
verticali quorum poli a zodiaci polis alterutra ex parte distant ut est recti
58
circuli distantia quemadmodum Ptholomeo placet graduum xxiii.,
59
punctorum li.
60
Capitulum secundum. De divisione partium.
61
His ita positis, hee partes inter principia tractatus et numero et no-
62
minibus distinguende videntur. Omnes etenim quas Persarum,
63
Babilonie et Egipti auctoritas firmavit in libris eorum xcvii. inveniuntur,
64
trina serie discrete. Ex prima serie sunt partes stellarum, ex secunda signo-
65
rum partes, ex tercia diverse ab utrisque, necessarie tamen in quibusdam
66
Genezie atque Annalium locis, necnon et Questionibus plerisque
67
aliquorumque negociorum initiis. –
151
68
Primi generis partes vii. sunt numero singule singularum stellarum
69
quarum et nominibus appellantur.
70
Secundi generis partes lxxx. numerantur. – ORIENTIS iii.: prima
71
vite, ii.a sustentationis, iii.a sensus et rationis. – SECUNDI iii.: prima
72
opum, ii.a mutuandi, iii.a inveniendi. |50v|[ms N] – TERCII iii.: prima fratrum,
73
ii.a numeri fratrum, iii.a mortis fratrum. – QUARTI viii.: prima patrum,
74
ii.a mortis patrum, iii.a avorum, quarta generis, v.a fundi iuxta Hermetem,
75
sexta iuxta ceteros Persas, vii.a agriculture, viii.a finis rerum. – QUINTI v.:
76
prima prolis, ii.a hore et numeri natorum, iii.a prolis mascule, iiii.a femine,
77
v.a discretionis utrumne masculus sit an femina. – SEXTI iiii.: prima
78
egritudinis iuxta Hermetem, ii.a iuxta alios, iii.a servorum, iiii.a
79
captivorum. – SEPTIMI xvi.: prima desponsationis viri iuxta Hermetem,
80
ii.a iuxta Welitem, iii.a qua viri feminas alliciunt, iiii.a conventus maris
81
cum femina, v.a adulterii viri, vi.a desponsationis femine iuxta Hermetem,
82
vii.a iuxta Welitem, viii.a qua femine viros alliciunt, ix.a conventus
83
femine cum viro, x.a adulterii femine, xi.a castitatis femine, xii.a coniugii
84
utriusque sexus, xiii.a hore desponsationis, xiiii.a pacti et modi nuptiarum,
85
xv.a agnatorum, xvi.a controversiarum et adversariorum. – OCTAVI v.:
86
prima mortis, ii.a stelle necantis, iii.a anni timendi, iiii.a loci periculosi, v.a
87
doloris et angustie. – NONI vii.: prima itineris, ii.a navigii, iii.a religionis,
88
iiii.a ingenii et providentie, v.a scientiarum et sapientie, vi.a memorie
89
placitandi et fabularum, vii.a rumorum utrumne veri an falsi. – DECIMI
90
xii.: prima potestatis nati patrisque discretionis, ii.a regni, iii.a consularium
91
principum et regum, iiii.a victorie regis et facultatum, v.a subite exaltatio-
92
nis, vi.a nobilitatis, vii.a sequacium regis et militie, viii.a regis |h7v|[ed. Ratdolt]atque offi-
93
cii nati, ix.a operis manualis, x.a mercature, xi.a operis debiti, xii.a
94
matrum. – UNDECIMI xi.: prima divitiarum, ii.a amabilitatis, iii.a notitie
95
inter homines et pretii, iiii.a deliberationis, v.a delitiarum, vi.a spei, vii.a
96
amicorum, viii.a penurie, ix.a habundantie, x.a ingenuitatis animi, xi.a
97
gratie ac bone existimationis. – DUODECIMI iii.: prima inimicorum iuxta
98
Hermetem, ii.a iuxta alios, iii.a laboris et pene.
99
Tercii generis partes x. sunt numero. – Prima est pars alhileg. – ii.a
100
viciosi corporis, – iii.a strenuitatis et audacie, – iiii.a feritatis et angustie in
101
pugna, – v.a fraudis et doli, – vi.a loci negocii, – vii.a impedimenti rerum
102
iuxta Egyptios, – viii.a iuxta Persas, – ix.a retributionis, – x.a veracis
103
effectus. – Fiunt igitur omnes ut prediximus xcvii. partim stellarum per se,
104
partim domiciliorum, partim absolute ad rerum necessitatem assumpta.
152
105
Capitulum tercium. De partibus stellarum.
106
Deinceps ut proposuimus ordine cuncta prosequamur atque in primis
107
primum genus assumentes dicimus generaliter omnis negocii partes inter
108
geminos eiusdem duces sumi. Cum igitur stelle due equaliter in naturali
109
eiusdem rei ducatu conveniunt, fueritque altera ut assolet interdum fortior-
110
is haizen, a forciori incipiendum erit. Ut Sol et Saturnus cum equaliter ad
111
patris statum ducant, suntque eiusdem haizen, ambo videlicet diurni, quia
112
die Sol fortior et, die ab ipso fit initium. Quod si equaliter in ducatu
113
conveniant fueritque alter diurnus alter nocturnus, die a diurno, nocte a
114
nocturno inchoabimus. Utpote Sol et Luna cum equaliter in fortune ducatu
115
conveniant die tamen a Sole nocte a Luna recte sumitur initium ut illa di-
116
urna, hec nocturna fortuna est. Cum vero die noctuve alter altero
117
fortioris fuerit ducatus, ab ipso inchoabitur. Quotiens vero ducatus signi
118
est eiusque domini, sepius a domino fit initium. Est enim omnis signi
119
ducatus eius domini, non vero convertitur. Quod tamen si fortius ad rem
120
duxerit interdum et ab ipso fit initium, deinde in com|51r|[ms N] munionem as-
121
sumitur oriens aut alia aut circuli vel stellarum loca. Sic enim collecto
122
inter primos duces numero adiciuntur gradus vel orientis vel stelle aut
123
loci cuiuslibet in signo, fitque tocius initium a principio signi undique per
124
gradus equales. Accidit interdum ut dum a stella ad domicilium sumitur,
125
alterum sit eiusdem rei domicilium numero, alterum compoto. Verbi gratia:
126
oriente Cancro in quarto climate, Leo quidem numero semper opum
127
domicilium est, Cancer tamen compoto nonnumquam. Quod cum accidit,
128
pro eo negocio sumitur a Luna usque ad secundum in Cancro, que orientis
129
illic simul et secundi domina est, non usque ad Solem Leonis dominum.
130
<PARS LUNE>
131
Prima est pars LUNE inter Solem et Lunam sumenda. Recte quidem
132
cum Sol cunctis celestibus clarior diurnum lumen generalis mundi fortuna,
133
universali vite atque anime, rerum magnitudini et splendori atque summis
134
dignitatis gradibus presit. Luna vero lumen nocturnum proxima, post Solem
135
claritate et fortuna corporibus eorumque alimentis et incrementis generali-
136
que |h8r|[ed. Ratdolt] rerum geniture ac necessitati ducatum prebens. Que cum ita sint,
137
convenienter equidem die a Sole ad Lunam, nocte a Luna ad Solem
138
sumitur collectoque numero gradus orientis addentur totumque a principio
139
orientis inceptum ac per gradus equales deductum partis locum figit, ut si
140
quando ambo lumina in eodem puncto reperiantur, pars etiam in ipso ori-
141
entis puncto consistat. Que quoniam Lune est cuius cotidiana necessitas et
142
usus, eadem et pars fortune appellatur.
153
143
Sequitur autem secundaria vice omnino luminum virtutem ac proprie-
144
tatem ad animam et corpus vitam virtutem formam fortunam dignitates
145
opes sapientiam intellectum cogitationes negocia opera rerumque inicia du-
146
cens. Obtinuit ergo pro tanta virtutis elegantia ut pars Lune sit et oriens
147
Lune. Nec sine causa. Quotiens enim transacte diei hore per partes hore
148
ipsius diei multiplicantur, totaque summa a loco Lune per gradus equales
149
deducatur, aut in ipsum partis fortune locum, aut certe in proximum per-
150
venire necesse est, recte Solis imitatione a cuius loco ea summa per ortum
151
climatis deducta ad orientis gradum pervenit. Igitur ut Luna prima et
152
universaliter in omni negocio consulitur, ita pars eius pre ceteris omnibus
153
omni negocio accitur.
154
<PARS SOLIS>
155
Pars SOLIS inter Lunam et Solem sumitur. Cum enim nulla stella-
156
rum inequalitas quantum in ipsis est appareat solumque Lune huiusmodi
157
alteratio manifesta pateat, ad hec nec ulla aliarum in rerum effectu et
158
generationibus paris lunari virtuti potentie, merito pars Solis tamquam
159
universalis rerum patris die a coniuge Luna ad Solem, nocte a Sole ad Lu-
160
nam sumi debuit, summeque orientis gradibus additis a principio orientis
161
deductus numerus partis locum figit. – Hec est itaque pars quam quoniam
162
Solis est cuius animi felicitas zahm algaib vocant i.e. partem celati, quod
163
est intrinseci boni. Imitatur autem partem fortune per omnia, magis
164
tamen intrinsecus spectans, quemadmodum et illa plus extrinseca amplecti-
165
tur. Erat enim conveniens ut quemadmodum pars Lune corporis accidentia
166
designaret, sic pars Solis anime proprietates moderaretur utraque more
167
parentum utrimque communicans ea se ratione habentes ut die quidem
168
pars fortune ducatus virtute precedat, nocte pars boni ad animam et
169
corpus ac compaginem utriusque ad nature secreta, rerum altitudinem vim-
170
que absconditam longeque remotam cum summa divinitatis speculatione ac
171
legum observatione, tum ad honores et gloriam atque aurarum temperiem
172
ducens. –
173
– Has nonnulli ita commutant ut eam que Lune est Soli attribuant |51v|[ms N],
174
que Solis Lune. Sed ratio que exposita est obtinuit. –
175
<PARS SATURNI>
176
Pars SATURNI pars more. Sumitur die a gradu Saturni ad gradum
177
partis Lune, nocte converso, adiectisque orientis gradibus a principio
178
incipit. Ducit igitur imitatione Saturni ad altam rerum providentiam et
179
memoriam, ad segnitiem, desidiam et tenacitatem, ad perdita, decessa,
154
180
degradata, laborem, inopiam, agriculturam, edificia, navigia, maleficia, car-
181
ceres, cathenas, metum, senectam modumque mortis.
182
<PARS IOVIS>
183
|h8v|[ed. Ratdolt]Pars IOVIS pars moralitatis. Sumitur die a parte Solis ad locum lo-
184
vis, nocte converso adiectisque orientis gradibus a principio inchoat. Ducit
185
itaque more Iovis ad morum compositionem gratam et honestatem, iustiti-
186
am, leges, honorem, dignitates, prudentiam, temperantiam, societates,
187
amicitiam, liberalitatem ac beatum rerum finem.
188
<PARS MARTIS>
189
Pars MARTIS pars strenuitatis. Sumitur die a Marte ad partem Lu-
190
ne nocte converso assumptisque orientis gradibus a principio instituitur.
191
Ducit ergo lege Martis ad animositatem, militiam, acumen, securitatem,
192
violentiam, iniquitatem, flagitia, crudelitatem, controversias, pugnam,
193
cedem omneque genus mortis acerbe.
194
<PARS VENERIS>
195
Pars VENERIS pars amoris. Sumitur die a parte fortune ad partem
196
celati, nocte converso, adiectisque orientis gradibus a principio inchoat.
197
Ducit etiam more Veneris ad voluptatem, delicias, iocos, cantilenas,
198
amicitias, gratiam, aptitudinem ad omne iocundum, suave, dulce omneque
199
Veneris officii genus.
200
<PARS MERCURII>
201
Pars MERCURII pars ingenii et memorie. Sumitur in die a parte bo-
202
principio incipit. Ducit itaque more Mercurii ad sollertiam, intellectum,
203
principio incipit. Ducit itaque more Mercurii ad sollertiam, intellectum,
204
eloquentiam, disceptationes, mercaturam, varia ingenia omneque studium
205
et artificium.
206
Ad hunc modum partes stellarum Hermes inveniendas tradidit quo-
207
rum hii sunt generales ducatus. Singulares namque prout incidunt
208
iudiciorum tractatibus relinquimus. Hic universaliter de omnibus adicientes
209
ut sicut stellarum ducatus pro locis ac diversis affectionibus omni tempore
210
variantur, sic et partium ducatus locorumque motiones in ducatus discreti-
211
onem magnopere servari convenit.
155
212
Capitulum quartum. De partibus signorum.
213
Sequitur ut deinceps signorum partes ordinemus. Dicemus igitur mo-
214
dum sumendi singulas, diversorum quoque dissonantiam in sumendo, tum
215
quid rectius sit, postremo generales singulorum ducatus, premissis tamen
216
paucis que ante necessaria sunt.
217
Sunt enim nonnulli qui cum plures unius domicilii partes inveniunt,
218
inperitie necessitate quadam in sumendis discordent. Quapropter id
219
examinandi causa exponendum erat. – Cum ergo quamplures in hoc artifi-
220
cio minus perspicaces inveniantur, nos Hermetem et Persas plurimum se-
221
quemur qui singulas ex binis ducibus in eodem naturaliter cuiusque rei
222
ducatu consentientibus sumunt. Quod cum singula domicilia diversis rebus
223
variisque modis alios atque alios ducatus prebere viderent nullam unam
224
partem tante rerum diversitati designande sufficere posse intellexerunt.
225
Quapropter et singulis prout opus erat plures adinvenerunt partes diversa
226
domiciliorum officia partientes, que cum generaliter quidem in ipsius
227
domicilii designatione communicent, habent tamen speciales suas queque
228
proprietates. Verbi gratia: mors quidem genus, species vero naturalis,
229
acerba, matura, inmatura, expectata, repentina hisque similia. Unde mortis
230
domicilio quinque erant necessarie, genere quidem communicantes, specie-
231
rum vero differentia distantes. Nec tamen singulis omnium domiciliorum |i1r|[ed. Ratdolt]
232
officiis sue cuique tribuuntur partes. Ut quintum cum sit prolis munerum
233
et nuntiorum, nulla tamen seorsum munerum pars, nulla nuntiorum tradita
234
reperitur. |52r|[ms N] seu quod hec huiusmodi inter ea que determinarunt conici
235
vellent, seu quod speciali certitudine non inventa, in generali officio relin-
236
quere mallent. Cum igitur has partes indagemus, singularum quidem
237
rationem dare longum esset, verum partim data, partem studiosi ingenio
238
relinquimus.
239
<PARTES DOMICILIORUM XII>
240
<I> ORIENTIS partium <8> prima pars vite. Sumitur inter Iovem et Satur-
241
num. Saturnus etenim et Iupiter summi stellarum atque gravissimi, ut
242
rerum statum firmant et producunt, humane quidem vite spacio magis
243
accommodi reperiuntur assumpto oriente participe quod vite preesset, die
244
quidem a Iove ad Saturnum, nocta converso. Ducit igitur ad vitam corpor-
245
isque statum et anime ac salva quidem ad vite inpendium, corporis salutem
246
anime gaudia spectat, corrupta contra. – <9> Secunda pars sustentationis
247
atque firmamenti. Quoniam omne firmamentum ac stabilitas meliori
248
fortiorique fortuna perficitur, nulla vero par Solis et Lune fortuna eque in
156
249
anime corporisque natura potens, quorum amica atque firma compages, vite
250
firmamentum est et stabilitas, die quidem a parte fortune ad partem Solis,
251
nocte converso sumpta ab oriente incipit Veneris parti cognata. Ducit
252
autem ad nati formam et similitudinem partusque modum. Salva quidem
253
forme decorem corporis integritatem et valetudinem, statum decentem
254
habitudinem gratiosam ceteraque id genus commoda perficit, itineribus
255
quoque salubris et utilis. Corrupta contra. Que si duci paterno aclinis repe-
256
ritur, formam nati ad patris eiusve generis similitudinem effingit, si
257
materno ad matris eiusve cognationis exemplar. – Quotiens itaque
258
discernendum fuerit firmumne maneat quodlibet an mutabile, accepto
259
primum oriente aut nati aut anni sive questionis, eam partem amplectemur.
260
Que si fuerit in respectu domini sui aut cum orientis domino aliorumve
261
cardinum pariter et accedens, rem in perpetuum firmat, remota contra. Sin
262
autem, ut accedens pariter infortunata, firmat quidem sed detrimento et
263
noxe; si fortunata, fortune et gaudio. Sin autem, ut remota simul et
264
fortunata, mutabile quidem sed deinde fortunam consecuturam, infortunium
265
si infortunata. – <l0> Tercia sensus et rationis. Quoniam Mercurii sunt in-
266
genium, memoria, discretio, eloquentia, Martis vero acumen, vigilantia,
267
levitas, die quidem a mercurio ad Martem, nocte converso sumpta ab
268
oriente incipit. Ducit igitur utriusque imitatione ad sensum, discretionem,
269
eloquentiam et sapientiam. Sicque vel ipsa vel dominus eius cum orientis
270
domino fuerit, pariter cum aliquo loci testimonio Mercurio forti respecta,
271
copiose rationis summique ingenii promissum est. Si Marti, multi acuminis
272
et perspicuitatis.
273
<II> SECUNDI partium <11> prima pars opum ex opum ducibus sumitur
274
die noctuque a domino secundi ad gradum secundi, incipitque ab oriente.
275
Ducit autem ad questus necessaria et victualia. Salva quidem fructuosa, cor-
276
rupta contra. Non enim usque ad divitiarum copias aspirat que primorum|i1v|[ed. Ratdolt]
277
ducum sunt. – <12> Secunda pars cambiendi. Die noctuque a Saturno ad
278
Mercurium sumpta ab oriente incipit. Hec itaque si et ipsa et dominus
279
eius ad opum ducatum accesserint simulque corrupti, plurima cambiendo
280
disperdunt, salvi contra. – <13> Tercia inveniendi die a Mercurio ad Vene-
281
rem, nocte converso sumpta ab oriente inchoat. Ducit autem ad casuales
282
inventiones eorum que decidunt seu obliviscitur quisquam in via aliquove
283
id genus loco. Si ergo potens fuerit simul cum Sole vel Luna, aut in
284
eorum amico respectu, pariter in cardine, querenti |52v|[ms N] rem casu vel
285
oblivione perditam inveniendam tribuit. Nato quoque hoc modo statura
286
multarum inventionum promissum.
157
287
<III> TERCII partium <14> prima pars fratrum. Quoniam Saturnus et
288
Iupiter primi stellarum ac continui, atque Saturni virtus retentiva, Iovis
289
generativa, que duo primordia sunt omnis geniture, in omni vero generati-
290
one primi et continui sunt fratres, Hermeti quidem eiusque sequacibus die
291
noctuque a Saturno ad Iovem sumenda visa, sicque ab oriente incipere.
292
Aliis namque potius a Mercurio ad Iovem, sed Hermetis sententia gravior.
293
Recte quidem cum eorum usque adeo concepta sit fraterna societas ut
294
aput veteres licet interdum Iupiter Saturni filius, nonnumquam tamen et
295
fratres memorentur ambo Celio Patre geniti. Ducit igitur cum domicilii sui
296
domino ad status fratrum societates et amicitias, negocia et itinera. Que si
297
cum domino suo signa multe prolis occuparint, multos promittunt fratres,
298
pauce paucos. Sic itaque fratrum numero deprehendendo sumetur quantum
299
interest a parte usque ad domicilii sui dominum, vel converso per singula
300
signa singulos numerando bipertito si interfuerit, duplicato quotque inter-
301
fuerint stelle per singula singulis annumeratis. – <15> Secunda numeri
302
fratrum. Die noctuque a Mercurio ad Saturnum ab oriente incipit. Hec
303
itaque cum premissa dominisque suis inter signa multe pauceve prolis
304
fratrum numerum discernunt. Numerus autem per signa et stellas vel usque
305
ad annos stellarum applicans minores vel medios vel etiam maiores quibus
306
etiam respicientes iuxta annorum suorum numeros adiciunt. – <16> Tercia
307
mortis fratrum et sororum. Die a Sole ad gradum x.i, nocte converso
308
sumpta ab oriente incipit. Hec igitur ut mortem fratrum innuit, cum vel
309
per signorum circuitum vel per gradus ductum, quorum primum adwara,
310
secundum tecir vocant, usque ad fratris vel sororis ducem pervenit, aut
311
converso hic ad illam, periculosum est.
312
<IV> QUARTI partium <17> prima pars patris. Quoniam Saturni
313
antiquitas ac mascula natura unde patris ducatum sortitur similiter
314
quoniam omnis nati vite causa pater est Sol autem universalis animantium
315
vite auctor unde et ipse in patris ducatum concessit die a Sole ad Saturnum
316
num nocte converso sumpta aboriente incipit. Hic si Saturnus sub radiis
317
extiterit vice eius succedit Iupiter. Sunt qui cum id accidit eam inter
318
Martem et Iovem colligunt sed Hermetis auctoritas gravior quoniam nec
319
Soli id ducatum|i2r|[ed. Ratdolt]prohibet et Iupiter patris gravitati Marte cognatior. Hec
320
itaque cum hospitii sui domino ad patris statum fortunam et commoda spe-
321
ctat. Nam cum domino suo salva ac prospera patris honorem et fortunas
322
accumulant incommodi contra. Sicque fortunati vitam producunt, corrupti
323
decurtant. Hec etiam cum domino suo ipsi nato quoque regni et potentie
324
dux est. <18>Secunda mortis patrum. Die a Saturno ad Iovem nocte con-
325
verso sumpta ab oriente incipit ducit ad causas et occasiones mortis patrum
158
326
timenda quidem quotiens vel ipsam vel dominum eius anni patris
327
consecuntur aut eius ducem alteruter. – <19>Tercia avorum. Die a domino
328
Solis ad Saturnum nocte converso ab oriente inchoat. Quod si Sol interim
329
Leonem graditur sumitur a primo Leonis ad Saturnum si alterutrum Saturni
330
domiciliorum a Sole ad Saturnum et converso nec interest utrumlibet Satu-
331
rnus interim sub radiis fuerit vel extra. Hec ergo cum domino suo
332
quotiens infortunia consequitur avorum noxam minatur cum fortunatis
333
salubris et utilis. – <20> Quarta pars genelogie (sic). Sumitur die a Saturno
334
ad Martem nocte converso adiectisque Mercurii de signo suo gradibus a
335
principio inchoat. Hec itaque si cardinem tenet domino suo respecta aut
336
Soli saltim mediive celi domino |53r|[ms N] ceterisve cardinum dominis amica
337
figura natum celsa nobilitate clarisque natalibus predicat quantumque infra
338
substiterit tantum degenerat. – <21> Quinta agri Hermetis. Die noctuque a
339
Saturno ad Lunam sumpta ab oriente incipit. Hec cum domino suo salva
340
et prospera amplitudinem agri frugumque habundantiam promittit adversa
341
contra. – <22> Sexta agri aliorum Persarum. Die a Mercurio ad Iovem,
342
nocte converso ab oriente inchoans eiusdem iudicii. – <23> Septima
343
agriculture. Die noctuque a Venere ad Saturnum sumpta ab oriente
344
inchoat. Prospera itaque ipsa et dominus eius sementi atque insitionibus
345
fructus multiplicant, adversa contra. – <24> Octava finis rerum. Sumitur
346
die noctuque a Saturno ad dominum coniunctionis vel oppositionis
347
initiumque ab oriente sumit. Que si cum domino suo in signa directi ortus
348
incidit, vitam actusque nati ad beatum finem perducunt, adversi atque in
349
signis obliquis, contra. Sin autem variantur ut hec in hoc signorum genere,
350
ille in illo, ad eum modum et ducatum variant, ut tamen locus partis post-
351
remum obtineat.
352
<V> QUINTI partium <25> prima prolis. Sumitur, ut Hermeti placet die
353
a Iove ad Saturnum, nocte converso, sicque ab oriente deducitur. Quam
354
Herkil quidam die noctuque a Iovi ad Saturnum sumit. Obtinuit Hermes
355
quod die parti vite, nocte parti fratrum cognata aptior sit. Hec itaque dis-
356
cernit utrumne habiturus sit prolem quispiam an sterilis sit futurus. Si
357
enim pariter cum domino suo in signa fecunda inciderit, prolem promittit,
358
in sterilibus negat. Sic et numerum filiorum discriminat inter signa multe
359
pauceve prolis hac discretione habita: salva quidem datam prolem salvat,
360
corrupta negat. Ducit etiam ad statum prolis quamque aput parentes obtine-
361
at gratiam. |i2v|[ed. Ratdolt] Sumpto deinde quantum interest a parte usque ad eius domi-
362
num aut converso, quot interfuerint signa tot partus numerabimus,
363
bipertitis tamen duplicatis, singulisque per singulas stellas, si que
364
interfuerint, annumeratis. – <26> Secunda pars hore nati numerique nato-
159
365
rum ac sexus discretionis. Quoniam Iovis humor temperatus, Martis vero
366
calor voluptarius omnisque generationis causa voluptas calorem humori
367
temperans, die noctuque a Marte ad Iovem sumpta ab oriente deducitur.
368
Hec itaque post premisse discretionem numerum natorum metitur. Quoties
369
enim deinde Iupiter liber et fortis hanc partem vel corpore vel radiis con-
370
sequitur, partem instaurat. Que si in signum masculinum inciderit, plures
371
masculos edit, in femineo plures feminas. Si ergo ad secundam prolem
372
ducit, et ipsam et dominum eius consulemus, proque loci commoditate
373
numerabimus domini partis annos minores vel medios vel etiam maiores,
374
pariter et cum respicientium additamentis. – <27> Tercia pars prolis mas-
375
cule que, quoniam Lune infantia, Iovis proles mascula, sumitur die noctu-
376
que a Luna ad Iovem incipitque ab oriente. Hanc Herkil a Luna ad
377
Saturnum sumit; obtinuit Hermes prout Iupiter geniture quam Saturnus
378
promptior est. Que cum domino suo prospera nato honorem et divitias
379
parat, adversa contra. – <28> Quarta prolis femine. Die noctuque a Luna
380
ad Venerem cuius proles femina, ab oriente inchoans. Hanc Herkil nocte
381
convertit; obtinuit Hermes prout utraque nocturna Lunaque die noctuque
382
in hoc ducatu fortior. Que prospera natam adornans honesto connubio
383
dicat, adversa contra. He due partes pro habitudine sua inter fratrem et
384
sororem uter alteri preferatur discernunt. – <29> Quinta sexum discernit
385
aut nati vel nascituri aut cuiuslibet quesiti. Sumpta namque die a domino
386
Lune ad Lunam, nocte converso, in signo masculo masculum, in femineo
387
feminam indicat. |53v|[ms N]
388
<VI> SEXTI partium <30> prima incommoditatis corporee atque
389
passionum Hermetis. Quoniam omnis dolor superhabundantium qualitatum
390
est merito ab infortuniis inquiritur die a Saturno ad Martem nocte conver-
391
so ab oriente incipiens. Corrupta ergo et ipsa et dominus eius multe
392
passionis graviumque morborum nuntia est, salva salutis. – <31> Secunda
393
egritudinis aliorum. Die noctuque a Mercurio ad Martem ad eadem omnia
394
ducens preter cronica. – <32> Tercia pars servorum. Quoniam omnes citi
395
discursus ac servitia et subiectiones infirmarum stellarum sunt, Hermeti
396
placet ut die noctuque a Mercurio ad Lunam sumatur sicque ab oriente
397
incipiat. Hec itaque cum domino suo prospera servitiis copiosos questus
398
consequendos promittit, adversa laborem inutilem et penam, parte
399
prospera dominus adversus questus quidem sed deinde penam, converso
400
contra. Hec in signo multe prolis multam servitutem et subiectionem inten-
401
dit, in sterili raram. Hanc Herkil nocte convertit, Zedamfroch die a
402
Mercurio ad partem fortune, nocte converso legit. Hermes obtinuit. – <33>
403
Quarta captivitatis. Die a domino Solis ad Solem, nocte a domino Lune
160
404
ad Lunam sumpta ab oriente inchoat. Hec libera, fortunatis iuncta familia-
405
riter consistens captivitatem omnemque huiusmodi angustiam vetat corrupta
406
penis et cruciatibus involvit. |i3r|[ed. Ratdolt]
407
<VII> SEPTIMI partium <34> prima desponsationis viri. Quoniam Saturni
408
primacia ac natura mascula, Veneris feminea, masculus vero prior femina,
409
Hermes die noctuque a Saturno ad Venerem sumens ab oriente deducit.
410
Hec itaque cum domino suo viri coniugia tractat, salva quidem honestis et
411
egregiis thalamis dicans, corrupta contra. Quam cum Iupiter fortis corpore
412
aut radiis consequitur, desponsationem instituit. – <35> Secunda Welitis.
413
Die noctuque a Sole ad Venerem sumpta ab oriente incipit. Harum
414
duarum prime<36> pars qua viri feminas alliciunt, secunde<37> pars coitus
415
viri similes. Huic secunde similis est et pars<38> adulterii atque fornicatio-
416
nis viri. Omnium igitur simplex hec via: libere siquidem et prospere suis
417
queque officiis utiles ac salubres, adverse contra. – <39> In vi.a que in
418
connubium femine sumitur, Hermes prima que viri coniugio data est
419
convertens, recte eiusdem etiam iudicia in huius sexum transfert. – <40>
420
Septima eiusdem rei Welis. Die noctuque a Luna ad Martem sumens ab or-
421
iente instituit quam ceteri Perse nocte convertunt obtinuit Welis. Harum
422
duarum prime <41>pars qua femine viros alliciunt, secunde pars <42>
423
coitus femine similes. Eidem secunde similis est et pars <43> adulterii
424
atque fornicationis femine. Similiter et harum omnium simplex consilium
425
nam salve quidem suis queque officiis commode, adverse contra. – <44>
426
Undecima pars castitatis femine. Die noctuque a Luna ad Venerem
427
sumpta ab oriente inchoat. Que si in signo firmo reperitur domino suo
428
respecta aut saltim fortunatis, castam atque modestam parit in bipertito
429
fortunatis respecta Veneri quidem indulget incestam tamen cohibet in tro-
430
pico fortunatis visa effreni ardore dampnat nisi quantum fortunate casti-
431
gant. Nam si pariter infortuniis eisdemque alienis, incontinentem edit et
432
incestam, et forsan inverecundum scortum. – <45> Duodecima pars
433
coniugii utriusque sexus. Sumitur die noctuque a Venere ad gradum
434
cardinis occidentis incipitque ab oriente. Que si infortuniis iuncta reperitur
435
aut respecta, infausti federis omen. Cuius domino adverse locato si pariter
436
Venus Saturno corrupta aut sub radiis, numquam iungentur. – <46>
437
Terciadecima pars hore coniungendi. Die noctuque a Sole ad Lunam
438
sumpta ab oriente inchoat. Quam cum Iupiter fortis corpore aut radiis
439
consequitur, coniugii dies instituitur, eis dico quibus natale fundamentum
440
consentit. – <47> Quartadecima pars ingenii atque studii componendi con-
441
iugium. Die noctuque a Sole ad |54r|[ms N] Lunam sumpta a Venere deducitur.
442
Que prospera, id studium ad optatum finem perducit, adversa contra. –
161
443
<48> Quintadecima agnatorum. Die noctuque a Saturno ad Venerem
444
sumpta ab oriente incipit. Que cum domino suo fortunata honestis clarisque
445
agnatis coniugem adornat, infelix contra. – <49> Sextadecima pars contro-
446
versie. Die a Marte ad Iovem, nocte converso sumpta ab oriente incipit.
447
Que si in oriente aut cum domino eius reperitur aut in aliquo cardine
448
natum litigiosum portendit, sique pariter corrupta, litigiis dampna et
449
supplicia minatur. Si vero cum domino in oriente, oratorio officio dignita-
450
tes consecuturum.
451
|i3v|[ed. Ratdolt]<VIII> OCTAVI partium primam <50> partem mortis. Quoniam Luna cor-
452
porum conditionem ducit, octavum mortem, Saturni vero interitus, dolor,
453
angustia et luctus, Hermes ex his tribus eliciens die noctuque a Luna ad
454
gradum octavi sumptam adiectisque Saturni gradibus a principiis eius signi
455
instituit. Hec itaque si et ipsa et dominus eius corrupti sine benivolarum
456
respectu, mortem acerbam minantur, liberi vero mites. Hanc alii inter
457
Martem et Saturnum legunt. Hermes obtinuit. – <51> Secunda pars stelle
458
necantis. Quoniam orientis dominus animam ducit, Luna corpus, quorum
459
compages vita est, solutio interitus, die a domino orientis ad Lunam, nocte
460
nocte converso sumpta ab oriente inchoat. Huius dominum si Luna sola
461
respiciens signum sectorum membrorum occupat, pariter corrupta necat,
462
libera de membris truncat. – <52> Tercia pars anni metuendi. Die
463
noctuque a Saturno ad dominum coniunctionis aut oppositionis sumpta, ab
464
oriente inchoat. Hec itaque atque dominus eius cum domino orientis
465
corrupti, nato frequentes morbos, corporis lesiones, opum damna minantur.
466
Quam cum annus nati consequetur aut illa ad oriens eiusve dominum vel
467
per signorum circuitum vel per graduum ductum pervenit, minarum
468
effectum instaurat. – <53> Quarta pars loci metuendi. Die a Saturno ad
469
Martem, nocte converso sumpta a Mercurii signo incipit. Hec cum orientis
470
domino infelix in eo signo ducatus sui officium tractat. ltaque cum vel an-
471
nus nati ab oriente ad eam partem applicat, aut converso pars ad oriens
472
eiusve dominum utrolibet applicationis genere pervenit, crebris
473
difficultatibus homine gravibusque inpedimentis involvit. Huc si infortunia
474
accedant, detrimenti passionum atque supplicii mina est ei, presertim loco
475
cui eius signi ducatus preest. – <54> Quinta pars angustie. Die a Saturno ad
476
Mercurium, nocte converso sumpta ab oriente inchoat. Hec cum domino
477
suo infelix quotiens anno nati deprehenditur, aut ipsa illum graviter
478
adversatur, nisi fortunate intercedant que si fortes fuerint, deinde liberant.
479
Hec si in natali cum orientis domino reperitur, omnem vitam infaustam
480
deducit.
162
481
<IX> NONI partium pars <55> prima itineris. Die noctuque a domino
482
noni ad gradum noni sumpta ab oriente inchoans nati itinera metitur
483
itinerumque negocia. – <56> Secunda pars navigii. Die a Saturno ad xv.m
484
Cancri gradum, nocte converso sumpta ab oriente inchoat. Hec cum fortu-
485
natis in signis aqueis navigiis secundos parat questus, corrupta metu et peri-
486
culis dampnat. In eo gradu cum Saturnus reperitur, ipse cum orientis
487
gradu vicem suscipit. – <57> Tercia pars religionis. Die a Luna ad Mercur-
488
ium nocte converso sumpta ab oriente incipit. Hec cum domino suo
489
orientis domino iuncta dumtaxat libero, vitam nati religione et honestate
490
adornat, corrupta contra. – <58> Quarta pars providentie. Die a Saturno
491
ad Lunam nocte converso sumpta ab oriente inchoat. Ducit autem ad
492
sensum, memoriam, discretionem, providentiam, proprie Saturno orientali
493
super terram sito recepta, aut Lune potenti amice respecta. – <59> Quinta
494
pars scientiarum. Quoniam Saturni firmamentum et memoria, Iovis prud-
495
entia et intellectus, |i4r|[ed. Ratdolt] Mercurii ingenium scripture et eloquentia, recte ex his
496
tribus sumitur die a Saturno |54v|[ms N] ad Iovem nocte converso atque a
497
Mercurii signo ducta ad altam sapientiam, artificia variasque scientias
498
ducit, magisque salva ducibus his fortibus amice recepta. – <60> Sexta
499
fame et historiarum. Die a Sole ad Iovem nocte converso sumpta ab ori-
500
ente inchoat. Que in cardine Mercurio aut Veneri aut orientis domino res-
501
pecta, historiarum atque rumorum capacitatem acuit, memoriam firmat,
502
pronuntiationem expedit. – <61> Septima rumorum inter verum et falsum
503
discretionis. Die noctuque a Mercurio ad Lunam ab oriente inchoans. Que
504
cum in cardine aut signo firmo seu directi ortus reperitur, verum indicat,
505
minus aliter.
506
<X> DECIMI partium prima <62> principatus et potestatis nati. Quoniam Sol
507
lumen diurnum nati vite, honori atque potentie preest, Luna vero
508
nocturnum secundaria virtute Solem sequens, ex his itaque principatibus
509
eorum sumitur, die quidem a Sole ad principatum eius, nocte a Luna ad
510
eius principatum sicque ab oriente deducitur. Hec ergo si in summo aut
511
cum stellis fortibus familiariter consistentibus reperitur, nato principatum
512
gravemque potentiam promittit. Quod si die Sol, nocte Luna principatus
513
sui gradum occuparint, cum gradu oriente ducatum obtinent. Simul itaque
514
si familiariter constiterint sintque officii participes, honoris et potentie pro-
515
missum. – <63> Secunda regni. Die a Marte ad Lunam nocte converso sum-
516
pta ab oriente inchoat. Hec cum domino suo salva orientis atque x.i
517
dominis permixta aut regem magnum parat, aut virum regie auctoritatis et
518
reverentie. – <64> Tercia consulum regis atque primatum curie. Quoniam
519
Mercurius in dando et accipiendo scripturis eloquentie et consiliis preest,
163
520
Martis autem vis mine, iniurie, terror atque tormenta, die a Mercurio ad
521
Martem, nocte converso sumpta ab oriente inchoat. Prospera igitur si ipsa
522
et dominus eius cum orientis domino, nato eiusmodi officia atque
523
dignitates offerunt. – <65> Quarta regis et facultatum atque victorie eius.
524
Die a Sole ad Saturnum nocte converso sumpta ab oriente inchoat. Qui si
525
sub radiis sit Iupiter vicem suscipit. Hec quoque nato regni et honorum dux
526
est, magisque x.i domino permixta atque orientis, in cuius signo si pariter
527
orientis domino testimonium fuerit, cuncta optata deinde consequenda
528
promittit. – <66> Quinta subite exaltationis. Die a Saturno ad partem
529
fortune, nocte converso ab oriente inchoat. Que si tam orienti quam fortu-
530
natis accomoda extiterit natum subito elevat. – <67> Sexta auctoritatis ma-
531
gnique nominis. Die noctuque a Mercurio ad Solem ab oriente inchoans
532
gravi auctoritate et amplitudine natum predicat. Que si cum stella x.i
533
participe reperitur divitias amplamque potentiam machinatur. – <68>
534
Septima curie regis et militie. Die a Marte ad Saturnum nocte converso
535
sumpta ab oriente incipit. Que si cum domino suo orientis domino miscetur
536
natum curie regis inserit. – <69> Octava regis atque operis nati. Quoniam
537
Saturni labor, Lune offi|i4v|[ed. Ratdolt]cia, die noctuque a Saturno ad Lunam sumpta ab
538
oriente inchoat. Que prospera cum domino suo regnum et potentiam
539
parat. Sicque pariter in Geminis aut Virgine egregia opera celsaque artifi-
540
cia. – <70> Nona mercature aut manualis operis. Die a Mercurio ad Ve-
541
nerem nocte converso ab oriente inchoat. Ducit igitur cum domino suo ad
542
artificum officia pulchri ornatique operis ut sunt aurificia et id genus, tum
543
lanificia preciosa vestiumque et ornamentorum apparatus hisque similia,
544
tum et gemmarum et specierum diversorumque generum mercature. Que
545
cum domino suo orientis domino permixta subtili manuum aptitudini ques-
546
tus et honores promittit. – <71> Decima mercature iuxta alios Persas. Die
547
a parte Solis ad partem |55r|[ms N] Lune nocte converso ab oriente inchoat.
548
Hec cum premissa in respectu Mercurii cum receptione natum mercature
549
officio addicunt sique pariter prospere mercaturis copiosos questus, adverse
550
contra. – <72> Undecima inevitabilis operis. Die a Sole ad Iovem nocte
551
converso ab oriente inchoat. Que orientis domino permixta nato
552
necessitatem operandi inponit atque inpatientem otii animum. Sic itaque
553
prospera questus, adversa dampna parat. – <73> Duodecima pars matris.
554
Die a Venere ad Lunam nocte converso sumpta ab oriente inchoat. Ducit
555
itaque ad matris statum viteque modum.
556
<XI> UNDECIMI partium prima <74> pars divitiarum, potestatis et
557
fortune. Quoniam partes luminum originis sue ratione ceteris omnibus
558
virtute preminent, recte die a parte fortune ad partem boni nocte converso
164
559
sumpta ab oriente inchoat. Hec cum fortunatis in loco salvo recepta magis-
560
que in x.o aut xi.o infortuniis adversis, nato perpetue fortune, divitiarum et
561
honoris firmamentum. – <75> Secunda gratie atque honoris recte ut
562
prima atque eisdem luminum partibus sumpta, si cum fortunatis aut in
563
earum domiciliis seu principatu sive trigono reperitur, natum amabilem et
564
dilectum multa replet gratia, cum infortuniis vero hisdemque ex partibus
565
odiosum. – <76> Tercia reverentie et auctoritatis. Die a parte fortune ad
566
Solem, nocte converso sumpta ab oriente inchoat. Que si Soli atque Iovi
567
recepta aut ceteris fortunatis, pariter et dominum orientis amice
568
respicientibus natum summa reverentia et auctoritate tam coram
569
principibus quam populo predit. De quibus quantum defuerit, tantum infra
570
subsistet. – <77> Quarta deliberationis. Die a parte fortune ad Iovem nocte
571
converso sumpta ab oriente inchoat. Que cum orientis domino aut in eius
572
respectu salva, natum rationabili deliberatione in rerum dispositione ad
573
summam auctoritatem et honorem effert, potiusque fortunatis respecta,
574
infortuniis vero sine orientis domino, contra. – <78> Quinta voluptatis et
575
delitiarum. Die a parte fortune ad partem boni nocte converso ab oriente
576
incipit. Quam si locus salvus tenet, consecuturum desideria et superaturum,
577
si adversus, succubiturum tradit. – <79> Sexta spei. Die a Saturno ad
578
Venerem nocte converso sumpta ab oriente inchoat. Hec cum domino suo
579
felix in loco prospero omnem spem perducit, adversa contra. |i5r|[ed. Ratdolt] – <80> Sep-
580
tima amicitie. Quoniam omne frequens officium, presertim Lune et Mercu-
581
rii quod inter amicos plurimum variatur, die noctuque a Luna ad
582
Mercurium sumpta ab oriente inchoat. Hec cum domino suo et re et loco
583
salva, pariter in signis tropicis, quamplurimos sociat amicos, sique pariter
584
et ipsa et dominus eius felices, his amicitiis non solum honestatem verum
585
amplissimas etiam utilitates pollicetur. Sique demum simul et recepti, eas
586
amicitias et societates eternis perpetuisque benivolentie vinculis nodant. –
587
<81> Octava necessitatis. Die noctuque a parte celati ad Mercurium ab
588
oriente inchoans. Ducit et hec ad mutuam amicorum ac sociorum
589
benivolentiam ac karitatem. Huius atque orientis domini alter in alterius
590
exitio aut casu sive in signis inimicis, nato gravem penuriam ac difficilem
591
egestatem minantur. – <82> Nona habundantie. Die noctuque a Luna ad
592
Mercurium ab oriente inchoans. Hec cum domino suo parti fortune
593
orientisque domino permixta, natum opum habundantia ac delitiarum
594
affluentia beat. – <83> Decima ingenuitatis animi ac liberalitatis. Die a
595
Mercurio ad Solem, nocte converso, ab oriente inchoans. Que si fortunatis
596
iuncta aut repecta maximeque Iovi aut Soli amice ligata reperitur, aut
597
saltim et ipsa |55v|[ms N] et dominus eius in signis ingenuis, egregio natum
598
ingenio, nobili animo, celsa amplaque ingenuitate predit, infortuniis inpe-
165
599
dita contra. – <84> Undecima gratie et familiaritatis. Die a Iove in Vene-
600
rem, nocte converso ab oriente inchoans. Hec cum domino suo fortunatis
601
maximeque Iovi iuncta vel respecta, natum amabilem et in omni officio
602
graciosum reddit. Infortuniis retenta contra.
603
<XII> DUODECIMI partium prima <85> pars inimicorum iuxta quosdam.
604
Die noctuque a Saturno ad Martem sumpta ab oriente inchoat. – <86> Se-
605
cunda <inimicorum> iuxta Hermetem. Die noctuque a domino duodecimi
606
ad gradum xii.i ab oriente inchoat. He due in tetragono aut oppositione
607
dominorum suorum aut domini orientis, nato plurimos irritant inimicos. –
608
<87> Tercia laboris et pene. Die noctuque a parte celati ad partem
609
fortune sumpta ab oriente inchoat. Hec cum orientis domino aut ei adverse
610
permixta, natum gravibus et inutilibus dampnat laboribus.
611
Capitulum quintum. De partibus neutrorum.
612
Nunc eas que extra stellarum atque domiciliorum ordinem seorsum
613
necessitate quadam adhibite tractantur exequi ordo postulat.
614
<88> E quibus prima alhileg, cuius inventioni primum discriminari conve-
615
nit utrum coniunctionem an oppositionem natus sequatur. Quo facto, utra-
616
libet precesserit ab eius gradu atque puncto usque ad gradum et punctum
617
Lune sumpta, adiectisque orientis gradibus a principio inchoabit. Hec
618
igitur quemadmodum ipsa alhileg et per graduum ductum et per signorum
619
circuitum producetur, sicque ubi ad utrumlibet stellarum genus applicuerit,
620
eius natura et affectu afficitur, aput infortunia quidem difficultatibus atque
621
incommodis. Unde nonnullis ex eis qui artificio operam dabant, cum hac
622
ignorata diversorum invita per diversos terminos casuum ratio plerumque
623
minus constaret, nec tamen ceteris circumspectis singulorum causam
624
deprehenderent, hanc tandem animadverterunt sicque per ordinem pro-
625
ducentes usitatis ceterarum experimentis huic |i5v|[ed. Ratdolt] proximam post alhileg per
626
metus ac spei loca et tempora auctoritatem intellexerunt. –
627
<89> Secunda corrupti ac morbidi corporis. Die a parte fortune ad
628
Martem nocte converso sumpta ab oriente inchoat. Hec cum orientis
629
domino fi halietu aut in signo humido, natum grosse habitudinis ac morbi-
630
dum edit. Si vero preter orientis domina cum Marte aut Mercurio, tenere
631
habitudinis, nec minus corrumpit. – <90> Tercia militie. Die a Saturno ad
632
Lunam nocte converso sumpta ab oriente incipit. Quod parti regis partique
633
operis nati atque sensus et providentie conveniens esset. Hec in exagono
634
Martis aut Iovis in signis bestiarum officii sui compos. – <91> Quarta
166
635
feritatis. Die a domino orientis ad Lunam nocte converso sumpta ab orien-
636
te inchoat. Hec in exagono Martis aut Iovis aut infortuniorum domiciliis
637
fortibus recepta, natum feritate gravi bellosum indicat. – <92> Quinta
638
fraudis, doli, astutie omniumque id genus mercurialium virtutum, que
639
quoniam anime sunt, parsque celati pre ceteris ad animam faciens, sumitur
640
die a Mercurio ad partem celati nocte converso sicque ab oriente inchoat.
641
Hec orientis domino permixta, natum eiusmodi virtutibus instituit. Itaque
642
prospera quidem commoda, adversa contra. – <93> Sexta loci negocii.
643
Quoniam in omni negocio plurimum infortunia metiuntur, Mercurii autem
644
in omni negocio participatio, ex his tribus sumitur die noctuque a Saturno
645
ad Martem sicque a Mercurio inchoat. Que si die a Marte, nocte Saturno
646
libera reperitur, negocii proventum indicat et effectum, corrupta contra.
647
Adhibetur principaliter atque singulariter eis negociis quorum genus
648
indiscretum est nomenque ignotum, ut fit in tacitis questionibus. Nam in
649
ceteris suis cuiusque ducibus participat. –
650
<94> Septima noxe et obstaculi iuxta Egyptios die noctuque a Marte ad
651
gradum partis fratrum ab oriente inchoans. –
652
<95> Octava <noxe et obstaculi> iuxta Persas die noctuque a parte
653
amoris ad Mercurium. He due cum infortuniis, proprie cum Saturno |56r|[ms N]
654
pariterque vel ipso vel domino eius orientis domino permixto natum in
655
negociis suis involvunt atque inpediunt gravibusqe passionibus, vacuo labore
656
dampnosisque detrimentis afficiunt.
657
<96> Nona remunerationis die a Marte ad Solem nocte converso ab
658
oriente incipiens. Hec in cardine aut accedenti cum orientis domino natum
659
dapsilem multeque remunerationis predicat, aliter ingratum.
660
– <97> Decima veracis operis. Die a Mercurio ad Martem nocte converso
661
sumpta ab oriente inchoat. Hec accedens et prospera natum in omni actu
662
suo fidelem, rectum, veracem, ipsique omnia recte perventura indicat.
663
Accedens autem et adversa, recte quidem proventura sed dampnose,
664
remota vero vel in signo mobili, nec etiam explicaturum aliquid.
665
Omnium igitur sua cuiusque officia et ducatus per diversos tractatus
666
in Genezia, Annalibus, Questionibus operum atque negociorum
667
institutionibus prout incidunt diversi auctores exsequuntur. Nec enim
668
universos omnium ducatus unum aliquod volumen continet. Quapropter et
669
nos generales tantum hic divisimus. Nam singulos locorum et constellatio-
670
num varietas indicat nec in tantum usque a ratione Theorice digredi fas
671
erat excepto quantum restat quod ut locus exigit expeditum, non longe ab
672
hinc tractatus finem concludet.
167
673
Hic Abuma'xar ut plerique faciunt seu multitudinis relegende causa |i6r|[ed. Ratdolt]
674
seu ut minus diligentibus satisfaciat, omnem partium numerum a primordio
675
reiterans omnium inventionem trinamque originem denuo instaurat. Quod
676
ne nimia benivolentia nimiam pareret prolixitatem, nos tamquam nichil
677
faciens transeundum duximus cum nichil quippe aliud nec aliter quam
678
dictum est apportet. Nam si cui minus videatur, exemplari in lingua sua
679
lecto industrie concessurum opinor. – Quapropter ad sequentia transeamus.
680
Capitulum sextum. De conventu partium.
681
His ita dispositis, de conventu partium exponendum aliquod videtur.
682
Duobus enim modis accidit plerasque in eisdem convenire locis: aut ex eo
683
quod eodem modo atque ex eisdem principiis sumuntur, aut quod licet
684
diversa habeant principia, eiusdem tamen numeri atque termini in eadem
685
incidunt loca, atque hee quidem licet locis communicent, proprios tamen
686
non relinquunt ducatus. Verbi gratia: pars Veneris parsque vite in idem
687
punctum incidunt. Huic si Venus testatur in parte vite ad membrorum
688
perfectionem, corporis salutem et fortunam, in propria vero parte ad
689
amorem, delitias et voluptates spectat atque in hunc modum.
690
Capitulum septimum. De ducibus partium.
691
Nunc duces partium generales sequemur. Nam speciales pro quarum-
692
que dignitatum quibus incidunt officio in eis libris quibus artificium
693
instituitur altius indagamur. – Primum itaque signo partis circulique loco
694
notato, consequenter perspiciendum est singularine ducatu fruatur an
695
plurali. Habere namque potest duces post unum, duos vel tres, non plures.
696
Unum quidem ut pars itineris cum domicilio itineris incidit, ipsum tantum
697
eius signi dominum, sicque per cetera. – Duos, cum alibi, alterum videlicet
698
itineris dominum, alterum signi cui incidit. Habet et alter duos cum inter
699
duos sumpta in alterutrius domicilium incidit quorum prior dominus est.
700
Nam extra utriusque domicilia usque ad tres pervenit: duos scilicet inter
701
quos sumitur terciumque dominum eius.
702
Partis itaque virtus integra est cum ea que unum ducem sequitur ip-
703
sius respectu iuvatur. Ea vero que duos, aut utriusque aut eius saltim cuius
704
domicilium possidet. Nam ea que tres aut omnium aut saltim plurium et-
705
iam fortiorum, non tamen eque virtutis ut utrique vel omnibus respecta
706
sed proxime. Quibus quantum defuerit tanto debilior. Qui, ut respiciunt, si
168
707
aut in casu suo fuerint aut retrogradi hisque similibus inpediti, partis
708
ducatum debilitant infectumque relinquunt. Respectus itaque si amicus est,
709
optata libere spondet, inimicus vero rei dono passiones miscet.
710
Accedunt et stelle naturaliter ad partium ducatum spectantes ut parti
711
opum, si domini sui respectus defuerit accedet Iupiter, parti desponsationis
712
Venus |56v|[ms N], servicii Mercurius, sicque per cetera. Qui si se respiciunt
713
dumtaxat fortunati et recepti atque in cardine partis, effectum parant, licet
714
necdum integre neque id sine alieno adminiculo hominis quidem noti dum
715
in aliqua dignitate sua sint, ignoti vero si extra. Si vero aut infelices aut
716
corrupti sint, aut non recepti aut remoti, rem quidem simulant, nec tamen
717
perficiunt.
718
Igitur inpediens si Saturnus est isque retrogradus inimicos inpedimen-
719
to pretendit, Mars vero controversias, Mercurius infelix mercaturam aut
720
scripta, Luna aliquos rumores, Venus mulierum genus, Sol vim principum,
721
Iupiter iudicium vel legem, Caput vero de magnatibus aliquod, Cauda de
722
vulgo.
723
Capitulum octavum. De eorum ex invicem inventione.
724
Postremo inter hos duces aliorum ex aliis loca deprehendenda. Est
725
enim omnino quaterna omnium partium substantia. Primus est dux a quo
726
numeri sumitur initium, secundus ad quem, tercius est locus a quo
727
deducitur, quartus est locus in quem incidit. Sunt omnes hii ea ad invicem
728
ratione constituti ut tribus determinatis, ex his ad quarti locum
729
perveniamus. Nam parte determinata duobusque ducibus, si forte orientis
730
gradus ignoratur sumetur quantum interest a primo duce ad secundum tota-
731
que summa a gradu partis contrario deducetur. Que ubi steterit gradum
732
orientis terminari necesse est. Notis vero tribus reliquis dum primum
733
indagamur, sumptum quantum interest a tercio duce ad quartum a secundo
734
duce contrario deducetur, unde ad primi locum pervenire necesse est. Cum
735
autem ex tribus aliis secundum insequimur, sumetur item quantum interest
736
a tercio duce ad quartum deductumque a primo per ordinem, ad secundi
737
gradum pervenit.
738
Exempli causa: Sole primo duce xviii.m gradum Arietis tenente, Lu-
739
na secundo xx.m Leonis, tercio Geminis oriente gradu xv.o, quarto partis
740
fortune loco in xviii.o Libre gradu. Itaque si ex reliquis orientis gradum
741
investigamus, sumimus a Sole ad Lunam fiuntque cxxiii. gradus. Totum
742
igitur a gradu partis contra signorum ordinem deducimus, unde in xv.m
169
743
Geminorum pervenire necesse sit. – Si vero ex reliquis Solem querimus,
744
legimus ab orientis gradu ad partis locum, fiuntque cxxiii. gradus. Qui a
745
gradu Lune contra ordinem deducti ad xvii.m Arietis gradum perveniunt.
746
– Nam si Lunam ex reliquis indagamur, sumimus item ab orientis gradu
747
ad partis locum, fiuntque cxxiii. gradus. Totum igitur a gradu Solis per
748
ordinem deductum ad xx.m Leonis gradum pervenit.
749
FINIT