1
SERAPIONIS AGGRE〈-〉
2
GATORIS DE SIMPLICIBVS COMMEN-
3
TARII, ABRAHAMO IVDAEO,
4
ET SYMONE IANVENSI
5
INTERPRETIBVS
6
POSTQVAM VIDI LIBRVM DIOSCORIDIS, ET LI-
7
brum Galeni in Medicinis Simplicibus, aggregatos super
8
hoc quod necessarium est de scientia earum. Et uidi eos suffi〈-〉
9
cientes in hoc, nisi quia ipsi erant separati, quare oportebat
10
quod aggregaretur inter eos. Quod est, quia in unoquoque eo〈-〉
11
rum est pars scientię, quae non est in alio, quoniam Dioscori-
12
des rememorauit unamquamque Medicinam cum circumscri〈-〉
13
ptione et figura sua, et iuuamento ipsius, et Galenus memo〈-〉
14
rauit eam cum substantia, et sapore suo, et qualitate, et uirtu〈-〉
15
te sua, et iuuamento eius. Alleuiaui laborem meum, et sustuli solicitudinem in ag-
16
gregatione utilitatum amborum librorum, et ordinatione iuuamentorum ipso-
17
rum. Quare aggregaui sermones ipsorum super unamquanque Medicinam singula-
18
riter, et accepi id quod est assuetum apud nos, et quod currit in plurimis aliorum
19
librorum, et confirmaui in libro meo hoc, et pręmisi ut in pluribus in principio cu-
20
iusque sermonis super qualibet Medicina expositionem occulti ex ea per nomen ma-
21
gis notum et diuulgatum. Et post hoc prosecutus sum addens huic illud quod nar-
22
rauit Dioscorides de habitu et figura eius, et post hoc feci sequi illud quod rememo〈-〉
23
rauit Galenus de qualitate substantiae et essentiae, et uirtutis et saporis, et iuuamen〈-〉
24
ti eius. Deinde redij addens illud quod narrauit Dioscorides in iuuamento ipsius,
25
et in modo operationis circa ipsam.
26
Et scripsi in principio cuiuscunque sermonis Dioscoridis literam D, et in principio
27
cuiusque sermonis Galeni literam G, et cum hoc confirmaui sermonem eorum in ex-
28
positione ipsius Medicinae, in principio cuiusque capituli, cum literis duabus uulgari-
29
bus notis, scilicet significantibus numerum, ita quod per primam literam significa-
30
retur, in quo libro, uel tractatu memorauit eam Dioscorides, per secundam uero, in
31
quo memorauit Galenus, et cum toto hoc compleui sermonem cuiusquem Medicinae,
32
cum hoc quod inueni memoratum ab alijs Medicis, et addidi ex sermonibus eo-
33
rum uerbis, Dioscoridis et Galeni, illud quod ipsi non rememorauerunt, et propa〈-〉
34
laui sermonem cuiuslibet dicentis cum nomine sui dictoris, et absolui me super no〈-〉
35
men ipsius. Et diuisi librum hunc meum in duas partes. In prima quidem narra-
36
ui plures ex substantijs Medicinarum, et saporibus, et uirtutibus primis, et secun-
37
dis, et tertijs, secundum quod memorauit Galenus. In secunda uero posui diuisio-
38
nem modorum Medicinarum trium generum, uidelicet Plantarum, Mineralium,
39
et Animalium. Et diuisi Medicinas, quae sunt ex plantis, in quatuor gradus, et po-
40
sui in unoquonque gradu illud quod est calidum uel frigidum in illo. Et diuisi quem-
41
libet gradum caliditatis et frigiditatis, in hoc quod est humidum et siccum, in eis.
42
Sed ante hoc praemisi sermonem in Medicinis, quae sunt aequalis complexionis. Ex
43
hoc ergo deuenit, quod unaqueque Medicina sit nota et separata ab alijs, et secun-
44
dum hanc eandem formam processi in Medicinis, quae sunt ex Mineris. Et similiter
45
in Medicinis, quae sunt ex animalibus, et ordinaui capitula ipsarum Medicinarum,
46
secundum alphabetum Arabicum, quod est abuget. A Deo ergo imploro auxilium
47
super laudem eius, et uigorem in exaltatione ipsius.
48
PARS PRIMA.
49
De substantijs Medicinarum, et primo de Medi-
50
cinis subtilis substantiae. Sermo I.
1
MEdicinae subtilis substantiae, habent naturam simplicem per se. Et ipsa quidem
2
non est Medicinarum calidae complexionis solum, sed etiam frigidae. Et Me-
3
dicina subtilis est illa, quae cito dissoluitur, et diuiditur in partes minutas per calo-
4
rem, cui obuiat in corpore. Verum quae ex illis est calida, est mordens, et quae frigi-
5
da ex eis est, non est mordicans, et maxime illa, quae habet coniunctam cum sua sub〈-〉
6
tilitate, contrarietatem suae complexionis, et exempla Medicinarum subtilis sub-
7
stantiae sunt haec.
t1.c1.1
Camomilla.
t1.c1.2
Dragontea.
t1.c1.3
Peonia.
t1.c1.4
Casith.
t1.c1.5
Rosa.
t1.c1.6
Gramen.
t1.c1.7
Ireos.
t1.c1.8
Ebanus.
t1.c2.1
Nux.
t1.c2.2
Iuniperus.
t1.c2.3
lpericon.
t1.c2.4
Menta.
t1.c2.5
Cassia lignea.
t1.c2.6
Pulegium.
t1.c2.7
Kitran, et omnia
t1.c2.8
his similia.
t1.c3.1
Laudanum.
t1.c3.2
Fistici.
t1.c3.3
Fermentum.
t1.c3.4
Amigdalae amarae.
t1.c3.5
Sordicies balnei.
t1.c3.6
Acetum.
t1.c3.7
Vrtica.
t1.c3.8
Balsamus.
t1.c4.1
Keiri.
t1.c4.2
Cinamomum.
t1.c4.3
Ysopus herba.
t1.c4.4
Ruta.
t1.c4.5
Agnus castus.
t1.c4.6
Nigella.
t1.c4.7
Arbor nabach.
16
DE MEDICINIS GROSSAE SVBSTANTIAE.
17
NAtura Medicinarum, quae sunt grossae substantiae, non inest Medicinis frigidis
18
solum, sed et calidis similiter, et Medicina grossa est illa, quae non cito dissolui〈-〉
19
tur, nec diuiditur in partes minimas, de natura sui per calorem, quem inuenit in cor〈-〉
20
pore, sed illa quae ex eis est calida, est adurens faciens escaram, aut putrificane, aut
21
aperiens ora uenarum, et exempla harum uenient postea, quando loquemur de uir-
22
tutibus secundis Medicinarum, et quod est frigidum, non habet posse quod mor-
23
dicet, quia calor, qui est in corpore, non uincit illud, quando obuiat cuti, et exem-
24
pla earum sunt haec
t2.c1.1
Myrtus
t2.c1.2
Poma.
t2.c1.3
Cidonia.
t2.c1.4
Balaustiae.
t2.c1.5
Memithę.
t2.c2.1
Galla.
t2.c2.2
Acacia.
t2.c2.3
Rubus.
t2.c2.4
Xilocaractę,
t2.c2.5
Plantago.
t2.c3.1
Sumach.
t2.c3.2
Ronae, uel kane,
t2.c3.3
id est, species fun〈-〉
t2.c3.4
gi, et similia.
30
DE MEDICINIS MEDIIS INTER
31
grossiciem et subtilitatem.
32
QVia subtilius corporum est aer, et grossius eorum est terra, et medium horum
33
est aqua. Accidit, quod quae sunt ex aere magis sunt subtilia, et quę ex terra ma〈-〉
34
gis grossa, sicut ostendimus in nostris exemplis, et quorum substantia est
35
aquea, sunt media inter grossiciem et subtilitatem, et exempla horum sunt, poma
36
dulcia, uiolae dulb, atriplex, uirga pastoris, portulaca, semperuiua, et similia.
37
DIVISIO GENERALIS MEDICINARVM
38
secundum sapores. Sermo II.
39
OMne cui lingua obuiat, aut agit in gutum, aut gustus agit in ipsum, et id quod
40
non agit in gustum, nominatur sine sapore, et Galenus nominauit ipsum in-
41
sipidum, et est quod saporem non habet. Et quod saporem non habet, diuiditur in
42
duo, unum eorum est corpus simplex, et secundum est corpus compositum, et sim-
43
plex est sicut aqua, et alia elementa, quia non habent saporem. Et compositum di-
44
uiditur in tria, unum eorum est, cuius substantia est aquosa, sicut canna tenera, et gra-
45
men. Et secundum est, cuius substantia est terrea, sicca tactu, sicut amilum, tutia, ceru〈-〉
46
sa, et alię species luti, et similia horum. Et tertium est, cuius substantia est uiscosa, hu〈-〉
47
mida tactu, sicut oleum, albumen oui, sepum, et pinguedo, et haec duo ultima con-
48
citant in nomine scilicet infrigidatiuum, et glutinatiuum. Et ego complebo sermo-
49
nem in eis, in loco suo, si Deus uoluerit. Et illud quod agit in sensu gustus, diuiditur
50
in duo. unum eorum est delectabilis, et aliud contristans. Sed delecabilis et omne
1
quod est tale comparatum gustui gustantis. Et illud quod operatur gustui humano
2
est illud quod est simile complexioni corporis hominis, et est calidum et humidum,
3
cum temperamento, et ideo facit delectabile linguae, ex delectatione sui, id quod fa〈-〉
4
cit aqua tepida corporibus, quando obuiat eis. Et quod est in hac complexione, si-
5
cut in cuius substantia uincit aqua, lenit et praeparat, et ęquat partes linguae eminen〈-〉
6
tes cum depressis, cum delectatione manifesta, et hoc nominatur dulce. Et si uincit
7
substantia aerea in eo, operabitur illud quod diximus sine delectatione apparente,
8
et nominatur unctuosum. Et ideo omne delectabile gustui. aut erit dulce, aut unctu〈-〉
9
osum, aut compositum ex his duobus. Sed si alicui horum admiscebitur aliquis ex
10
ex saporibus, alijs erit secundum saporem illum, qui ei admiscebitur et operabitur,
11
non sicut cibus, sed sicut cibus et Medicina. Sed contristans facit contristationem
12
in sensu gustus, cum punctione uel mordicatione. Et illa mordicatio est faciens solu〈-〉
13
tionem in continuo, et quod soluit continuitatem, aut facit illam operationem cum
14
superflua disgregatione, et illud est calidum, aut facit illud cum superflua congrega〈-〉
15
tione, et illud est frigidum. Et calidum quidem diuiditur in duo, scilicet in terreum
16
et igneum, sed terreum diuiditur in duo, unum quod lauat et abstergit omne quod
17
adhęret linguae, et separat illud, et nominatur salsum, et secundum quod est magis
18
abstersiuum, adeo, donec adhęreat linguae ex eo, et grossicies nocens, et separat se-
19
paratione forti, et illud nominatur amarum, sed ignei mordicatio est cum calidita-
20
te et acuitate, et istud nominatur acutum. Et frigidum diuiditur in duo, unum ter-
21
reum, et aliud aqueum. Sed terreum, quando inuenit linguam, aut congregabit, et
22
exiccabit, et exasperabit cum uirtute et fortitudine, quousque perueniat ad centrum
23
operatio eius, sicut pirum immaturum, et illud appellatur stipticum ponticum, aut
24
erit minus eo, et nominabitur stipticum. Et diuersitas inter stipticum et ponticum
25
in hoc est, quia ponticum habet in se omnia ista, stipticum autem non. Et aquosum
26
est illud quod facit ebulitionem, et illud est acetosum. Iam ergo manifestum est ex
27
hoc quod narrauimus, quod sapores sunt octo, et quod non habet saporem, est
28
unum, quare sunt omnes nouem. Et sunt, insipidus, unctuosus, dulcis, amarus, sal-
29
sus, acutus, stipticus, ponticus, et acetosus.
30
SERMO DE VNOQVOQVE SAPORE.
31
Et primo de insipido sapore.
32
INsipidi substantia est aquosa multa, et et de specie dulcis, nisi quia quando mis-
33
cetur cum eo humiditas aquosa multa, minuitur dulcedo eius. Et ideo fructus in
34
alta arbore est dulcis, et qui est prope terram, est insipidus, propter dominium sub-
35
stantiae aquosae in eo, ut in pluribus, propterea quia aduenit ei multum de humidi-
36
tate, et ex his est granum frumenti, et ordei, et faba, et cicer. Omnia ista in princi-
37
pio natiuitatis eorum sunt propinqua illis, quae non habent saporem omnino, quo
38
usque maturantur et exiccantur, et fiunt dulciora quam prius.
39
SERMO DE VNCTVOSO.
40
VNctuosum delectabile est dulce, et substantia eius est aquea et aeres. Et uirtus
41
eius prima est humectatiua, sine calefactione apparente. Et uirtus eius secunda
42
est mollificatiua,lubricatiua, et exemplum etius est pinguedo, et oleum oliuarum,
43
et aliorum, a quibus sumitur oleum.
44
SERMO DE DVLCI.
45
DVlcis substantia est aequalis, et uirtus omnium dulcium est calida, nisi quia ca-
46
lor diuersificatur in eis, secundum paucum et multum. Ideoque sunt diuersita-
47
tes in dulcibus, quia quod est dulcius, est calidius, et non aduenit ex dulcis calidita-
48
te nocumentum calori innato, sed est caliditas eius proxima corporibus, quibus ap〈-〉
49
paret dulce, et terminus dulcis est, qui extenditur, donec fit cibus, nisi quia abster-
50
git, et hoc duobus modis, unus cum calore proprio et naturali, sicut mel. Et secun-
51
dus cum calore acquisito, sicut omnia quae coquuntur super ignem, et propter hanc
1
caussam inuenimus omnia ista dum sunt calida actuali calore esse aelectabiliora,
2
quando sumuntur in cibis, et rob non acquisiuit dulcedinem, quae est in eo a calore
3
naturali solum, immo partem a calore extrinseco, et hoc est in uuis, et in alijs fructi-
4
bus omnibus, quia cum hoc calore actuali coquuntur omnes fructus aquosi, qui sunt
5
mediocris maturationis, et perueniunt ad complementum maturationis, et ista qui-
6
dem assimilantur rebus, quas permutauit ignis, nisi quia quando superfluit calor
7
dulcedini, superfluitate multa, accidit ei illud, quod accidit melli, quando uetera-
8
scit, aut quando coquitur nimis, et ita est de omnibus dulcibus, et secundum hanc
9
formam operatur calor in rebus amaris duobus modis, sicut agit in dulcibus.
10
Et uirtus eius secunda est uirtus quae lubrificat et maturat et mollificat et conden-
11
sat. Et dulcia quidem sunt omnes arbores, quarum fructus comeduntur ab homi〈-〉
12
nibus, et carnes animalium, et plures herbarum, et radicum, et florum, et ramulo-
13
tum, et foliorum herbarum.
14
SERMO DE AMARO SAPORE.
15
ET amari substantia est terrea subtilis, et oportet quod intelligas ex dicto meo ter〈-〉
16
reum subtile, haec duo uerba iuncta simul unum, scilicet alteri, et non legas unum
17
quodque separatum, quia si sic legeres, appareret ex dicto meo contrarium, per hoc
18
quod dico subtile, quia non dicimus res amari saporis, subtilis substantiae absolute,
19
sed dicimus, quod sunt ex substantia terrea subtili, sicut est cinis et calx, et omnia
20
quae sunt adusta adustione completa, et sunt conuersa in cinerem, et forsitan si ali-
21
quis assimilaret substantiam amari alicui ex speciebus fumorum subtilium, qui ge-
22
nerantur ex inflammatione iguis, esset in assimilatione sua apparens uerax, quia iste
23
fumus similiter est amari saporis. Et corpora quidem terrea grossa sunt, ferrum et
24
lapis, et corpora terrea subtilia sunt, fumus et cinis, sed et lapis et ferrum calefacta
25
in igne, sunt grossiora quam calx et cinis, maxime quam cinis et calidiora eis, et si-
26
milia lapidi calefacto in igne, uel ferro, sunt Medicinae interficientes, in hoc quod fa〈-〉
27
ciunt de corrosione, quando calor corporis obuiat eis, sicut sunt colcothar et zegu-
28
iride, et rubeum, et arsenicum, et argentum uiuum, et alia multa, quoniam illa cu-
29
ius uia est haec, uia sunt Medicinae grossae substantiae, et uirtus earum est calida, et
30
non possunt penetrare propter suam grauedinem cito et sine nocumento, sicut tran-
31
seunt partes substantiarum subtilium, et propter earum prohibitionem et tardita-
32
tem continuam, et longitudinem morę, in una parte corporis est uerum, quod de-
33
bent nocere, sicut nocet acus infixa carni, et subtiliora horum, quorum substantia
34
est terrea, sunt calx, et arsenicum, et lepus marinus. Et istarum quidem Medici-
35
narum aliquae sunt quae accedunt ad epar, et aliquae quae transeunt usque ad uesicam,
36
et acquirunt in longitudine uię, qua transeunt calorem igneum, et aristologia qui-
37
dem, et radix lilij sunt subtiliores istis, et signum super hoc est, quod non sunt sicut
38
illa in siccitate et ariditate, et in grauitate, et ideo sunt extra naturam Medicinarum
39
interficientium. Et uirtus prima amari est calida, nisi quia caliditas sua habet mul〈-〉
40
tas diuersitates, quia illud quod est amarum, multa amaritudine est calidius, absque
41
quod sit in termino quod comburat. Et illud quod habet paucam amaritudinem,
42
habet paucum calorem, et calor horum est quod abstergit, et ideo possibile est quod
43
dicatur quod sapor amarus sit in corporibus siccae complexionis, et res amarae sunt
44
longinquiores ad recipiendam putrefactionem alijs corporibus, et non generan-
45
tur in eis uermes, et alia ex animalibus quae generantur ex putrefactione, sicut illa
46
quae generantur in radicibus arborum, et herbarum quae ueterascunt. Et uirtus eius
47
secunda est, quae abstergit et incidit humores grossos, sicut facit baurach, et sal ni-
48
trum, et natura eius non est aerea, nec subtilis aquea, sed substantia eius est terrea,
49
quam fecit in ea calor, qui permutauit eam permutatione completa, donec fere com-
50
bussit. Et quando tu comparas Medicinas amaras, Medicinis stipticis non erit ma-
51
gnus excessus subtilitatis in amaris super eas. Et quando comparaueris eas Medici-
52
nis calidis acutis, sunt calidiores eis et grossiores, ideo non penetrant ita cito in hu-
1
mores uiscosos grossos, sicut penetrant Medicinae, quarum substantia est magnae
2
subtilitatis, uerum non deest eis super hoc incisio humorum grossorum, sicut deest
3
Medicinis grossae substantiae. Quare oportet quod Medicinae quae incidunt, ponan〈-〉
4
tur in medio duarum extremitatum, quia non penetrant ita cito, sicut flamma ignis,
5
et splendor, et non differunt multum, nam propter suam dilatationem iam non
6
possent diuidere, et incidere illos humores. Et uirtus tertia est, quod res amarae
7
omnes habent in se naturam faciendi in corpore, quando ingrediuntur illud simile
8
eius, quod ipsae faciunt in ulceribus extrinsecis, uidelicet quod lauant et abstergunt
9
et mundificant et incidunt, quod est in uenis ex humoribus grossis, et propter hoc
10
prouocant menstrua, et conferunt excreationi saniei a pectore et pulmone. Et gene〈-〉
11
taliter si est flegma grossum induratum alicubi, aut sanies, aut aliud simile mundifi-
12
cant, et ideo contingit ex eis, quod illud quod est nisi in natura sua mortiferum, uel oc〈-〉
13
cidens confert Epilepsiae, sed interficientes ex eis, egrediuntur naturam suae speciei,
14
et sicut praedictae conferunt Epilepsię, ita sunt caussę nocendi Emoptoicis, quoniam
15
sputum sanguinis eget rebus stipticis, et habentibus uiscositatem, et non rebus inci-
16
dentibus uiscositatem, et diuidentibus. Praeterea sicut amarum lauat et abstergit
17
id quod est in ulceribus de sanie, et mundificat illa, sicut facit dora, id est mellica, et
18
res radicis lilij, et arbor oppoponacis, ita res calidae, acutae, non mundificant, quod
19
est in ulceribus solum, uerum etiam habent naturam corrodendi carnem ulcerum,
20
et exiccandi, sicut staphisagria, quia ipsa si non esset amarior rebus, quae supradictae
21
sunt, non esset contra naturam earum, sed ipsa est calida, pungens, fortis acuitatis, et
22
Medicinae amarissimae sunt mirra, baurach. Et omnia uina, postquam nimis uete-
23
rascunt, sunt ex amaris. Et multa ex seminibus, sicut semen rutae et orobi, proprie syl〈-〉
24
uestrium, et semen quod nominatur fausi, quod inuenitur in tritico, et amigdalae
25
amarae, et quaedam ex seminibus cucumeris, et semen citri, et similia eius.
26
DE DAPORE SALSO.
27
SAlsus sapor est proprie amarum, quia sunt ambo terrei calidi, sed differt inter eos
28
differentia manifesta, quia rem amari saporis iam subtiliauit calor siccus, et plu-
29
rimum substantiae salsi, est terreum grossum. Et uirtus eius prima est calida desicca-
30
tiua, sed non est ignea, et uirtus secunda, est uirtus quae congregat et stringit, et ex-
31
iccat humiditates.
32
DE SAPORE ACVTO.
33
SVbstantia acuti est ignea, et modus acuti saporis est, quod quando gustatur, ca-
34
lefacit calore forti, et mordicat comedendo linguam, et quod inuenit ex carne.
35
Et uirtus eius prima, est uirtus calidior omnibus alijs saporibus, nisi quia calor eius
36
habet diuersitates multas, nam id in quo est de acuitate et punctione, plus est maio〈-〉
37
ris caliditatis, et terminus in hoc est quod comburit, et illud in quo est punctio et
38
acuitas minor, est minus calidum, et quando componuntur sapor acutus et ama-
39
rus in aliqua Medicina, erit illa Medicina sicca penitus, sine dubio, sed res acutissimę
40
pungentes, quae non sunt amarae, inueniuntur multoties multae humiditatis, quare
41
ueniunt ad usum cibi et comeduntur, et ideo deuenimus ad comedendum multas
42
ex eis, sicut illas, in quibus admiscetur sapor dulcis ex cibis, et utimur eis in modum
43
specierum condientium solum, uice uero cibi non utimur una solum ex eis, propter
44
fortitudinem suae uirtutis. Et uirtus acuti secunda est, quod quando ponitur super
45
cutem, comedit eam comestione associata, ardori faciendo escaram, et dissoluit cu〈-〉
46
tem, si applicauerit corpori, et quae ex eis est, in substantia sua plurimae contrarieta-
47
tis naturae alicuius animalis est, ex toto putrificans corpus eius et occidens, sicut
48
ientum et cicada, et cantarides, et illa quae est contraria corpori, superfluitate con-
49
trarietatis suae, caliditatis solum, sicut ex rebus grossis terreis, facit in membris interi-
50
oribus ulcera, et si est subtilium partium, est uirtus eius incidens resoluens, et pro-
51
pter hoc pouocat urinam e sudorem, et ex eis etiam sunt multa, quae iuuant ad
1
mundificandum pectus per screatum, et ad prouocandum menstua, uerum cauen〈-〉
2
dum est, quantum et quomodo, et quando usus est in eis, sed quod oportet, inue-
3
nitur in omnibus istis amaritudo manifeste, sicut sapor dulcis reperitur in plurimo
4
eorum quae comeduntur, sicut diximus, ueruntamen non debent appellari amara,
5
quia amaritudo quae est in eis, est multum debilis, et acuitas et punctio fortis ualde.
6
Et exempla calidorum pungentium acutorum, sunt Piper, Piretrum, Sinapis, Alli-
7
um, Cepe, et alia huiusmodi.
8
DE STIPTICO ET PONTICO
9
sapore.
10
SApor stipticus est sapor ponticus debilis. Et hi duo, scilicet ponticus et stipticus,
11
non differunt, nisi multa et pauca stipticitate, et omne corpus stipticum, expoli-
12
atum omnibus alijs saporibus, quando aplicatur gustui, infrigidat, et similiter res
13
quarum sapor est mixtus, compositus ex alijs saporibus, in quibus dulcedinis est pa〈-〉
14
rum et amaritudinis et acredinis, infrigidant infrigidatione apparente, et hoc est,
15
quia uirtus stiptica et frigida, uincunt super eas, uictoria debilitante uirtutes alias,
16
quae sunt in eis, et ita omnia quae habent stipticitatem et acetositatem, infrigidant
17
infrigidatione manifesta. Et quoniam ponticum est frigidum, terreum, oportet
18
quod uirtus eius frangatur, et reprimatur cum una ex tribus rebus, quae sunt, quia
19
aut calefiet, aut humectabitur, aut fiet utrunque simul, si ergo calefiet solum, non fiet
20
humidius, aut mollius quam primo, sed remanet in sua grossicie, et acquirit dulce-
21
dinem cum augmento in sapore suo, quemadmodum contingit in glandibus quan-
22
do coquuntur, et proprie illis, quae dicuntur castaneae, et si humectatur solum, et il-
23
la humiditas fuerit grossa aquosa, fit stipticum, quia humiditas illa aquea commi-
24
nuit de uirtute omnis saporis. Sed si humiditas illa fuerit subtilis aquea, etiam fit ace〈-〉
25
tosum, et si humectatur, et calefit simul, tunc si humiditas illa est aquosa, conuerti-
26
tur in dulcedinem, et si est aerea, conuertitur ad unctuositatem. Et fructus quidem
27
pontici, qui remanent in sua dispositione, in ponticitate, sunt sicut aliquae species
28
glandium, et fructus qui dicitur katilebi, id est, interimens patrem, et xilocaracte, et
29
fructus pontici dulces sunt, grana mirti, et succus sumach, et similia, et pira sylue-
30
stria, et castaneae propriae, quia dulcedo eorum est maior ponticitate sua, sed quod
31
est stipticum solum, est fructus uitis, quae Graece dicitur minaus, et eius uinum, et
32
quod appropinquat illi, sed stipticum dulce est, sicut fructus palmarum, et quędam
33
uina, sicut uinum quod dicitur sumuritis, et emptos et similia. Et stiptici quidem
34
substantia est terrea grossa, et uirtus eius prima, est frigida et exiccatiua, et secunda,
35
est uirtus quae congregat, et asperat, et ingrossat, et inspissat, et prohibet, sicut galla,
36
et balaustia, et cortex granati, et succus sumach, et alia.
37
DE ACETOSO SAPORE.
38
SVbstantia acetosi est aquosa, et uirtus quidem rerum acetosarum, acetositatis ab〈-〉
39
solutę, sicut est herba acetosa, et herba quae Graece dicitur hucsanis, et alia huius-
40
modi inueniuntur infrigidatiua, et similiter omnia, in quorum acetositate admi-
41
scentur sapores alij, sicut dulcedo, uel amaritudo, uel acredo, sicut granata, et poma,
42
et citonia, et pruna, et uua, et mora celsi, et cerasa, et acetum similiter, nisi quod ace〈-〉
43
tositati eius miscetur acuitas et punctio, et acetositati fructuum miscetur ponticitas,
44
et dulcedo, et quibusdam ipsorum amaritudo occulta. Et quoniam fructus sunt
45
in principio ortus eorum sicci pontici, et postea fiunt acetosi propter humiditatem
46
nimiam, quae aduenit eis, manifestum est, quod sapor ponticus est magis terreus, et
47
acetosus est magis humidus. Acetosi ergo substantia est subtilis pungens. Et uirtus
48
eius prima est frigida, sed non accidit ex frigiditate sua, quod possit interficere, et hoc
49
quia res acetosae, si essent in ultimo frigiditatis, non essent cum hoc subtiles. Et uir〈-〉
50
tus eius secunda est quod incidit et subtiliat, et separat, et aperit, et prohibet.
51
Et postquam compleuimus sermonem in saporibus, incipiemus in sermone no〈-〉
52
stro loqui de uirtutibus, et dicemus quod quia Medicinarum uirtutes quędam sunt
53
ptimae, et quaedam secundae, et quaedam tertiae. Oportet quod dicamus unum-
54
quemque
1
quenque modum ipsarum. Incipiamus ergo et dicemus primo in uirtutibus sermo-
2
nem uniuersalem, et postea diuidemus Medicinas per illas uirtutes si Deus uoluerit.
3
DE DIVISIONE VIRTVTVM PRIMARVM
4
Quae sit differentia inter Medicinam et cibum, et inter Me-
5
dicinam simplicem et compositam. Sermo III.
6
SErmo noster, Medicina simplex est contradictionis eius quod dicemus Medi-
7
cina composita, quia Medicina simplex est illa quae est infirma custodia in natu〈-〉
8
ra sua, cui nihil adiunctum est. Et Medicina quidem et cibus composita sunt ad-
9
mixta alicui rei. Et Medicina est id quod propter suam completionem immutat na〈-〉
10
turam nostri corporis: et cibus est quod propter sui naturam augmentat substanti-
11
am nostri corporis, et addit in ipsam. Igitur cibus est uictus et permutatus a cibalita〈-〉
12
te sua, sed Medicina est contra hoc, quia ipsa est uincens naturam corporis nostri, cu〈-〉
13
ius est Medicina immutando ipsum, et immutatio Medicinae erit aut secundum
14
unam qualitatum quae sunt caliditas, frigiditas, siccitas, et humiditas, quaecunque sit
15
ex istis, quare alterabit corpus, et calefaciet ipsum, aut infrigidabit, aut desiccabit,
16
aut humectabit, aut immutatio eius erit secundum duas qualitates compositas ex
17
istis, quare calefaciet aut desiccabit simul, et similiter de alijs, aut cum tota sui substan-
18
tia, sicut multae Medicinae interficientes, aut sicut bezahard et omnes laxatiuę et at-
19
tractiuę. Et uirtutes istarum qualitatum quae sunt caussae operationum, aut inue-
20
niuntur per istam operationem suam actualem, sicut uirtus ignis quando calefacit,
21
aut uirtus glaciei quando infrigidat, aut inueniuntur per operationem potentialem,
22
sicut uirtus eorum calefacientium, sicut est piper, piretrum, et castoreum, et similia.
23
Et quia Medicinae quae calefaciunt, aut infrigidant actualiter aliquando habent fa-
24
cere alias operationes potentialiter, oportet quod manifestetur earum natura, et
25
rememorentur uirtutes earum, quia Medicinae quae operantur istas operationes di-
26
uersas, scilicet, calefacere, infrigidare, et desiccare, et humectare, operantur eas cum
27
uirtute quae non apparet sensui, oportet quod exponam et dicam, quod Medicina
28
quando obuiat corpori, si est similis complexioni corporis cui obuiat et non calefa〈-〉
29
cit ipsum, neque infrigidat, neque desiccat, neque humectat, non oportet quod nomine-
30
tur calida uel frigida, sicca uel humida, sed aequalis temperata: sed si non fuerit similis
31
ei, sed erit frigidior, aut calidior, siccior, aut humidior, eo appellabitur habens uirtu〈-〉
32
tem uincentem. Oportet ergo quod dicamus in Medicinis istis, quod illud quod
33
uincitur in eis ex uirtutibus est secundum quantitatem uel diuersitatem quatuor gra〈-〉
34
duum, et in unoquoque istorum graduum sunt tres mansiones, scilicet prima, secun-
35
da, et tertia siue postrema. Dico ergo, quod Medicina quae permutauerit corpus
36
ab aequalitate in qua erat, permutatione non apparente manifeste, aut apparente
37
aliqua aestimatione et ratiocinatione rationabili, si operatio eius non est cum appa〈-〉
38
ritione, talis dicetur in primo gradu: et si permutauerit permutatione apparente
39
manifeste, tamen non forti permutatione, dicetur in secundo gradu. Sed si permu-
40
tauerit permutatione forti cum excessu, sed non in ultimo, ita quod destruat et cor-
41
rumpat, dicetur in tertio. Et si permutauerit permutatione forti cum excessu, sed non
42
in destruente, scilicet aut calefactione qua comburat, aut in frigidatione qua mortifi〈-〉
43
cet, erit in quarto gradu. De siccis autem Medicinis nullam inueni in quarto gra-
44
du, nisi illas quae comburunt, quia omnia sicca in ultimo sunt comburentia sine du〈-〉
45
bio, sed illae quae sunt in tertio gradu, in siccitate erunt non comburentes, sicut Medi〈-〉
46
cinae stipticae stipticitate forti, sicut sunt succus aggrestae, et balaustia, et alumen, et
47
gallae uirides, quamuis huiusmodi Medicinarum quaedam sunt prope terminum
48
quo comburant, sicut aes ustum, sed ipsae erunt in fine tertij gradus usque ad principium
49
quarti: et quaedam ex eis sunt in medio tertij, sicut aes ustum lotum: et quaedam in
50
principio tertij, sicut ypoquistidos. Et in ista quidem diuisione iam positae sunt
51
tres mansiones in unoquoque gradu, postquam siccitas sinapis non est tanta, quanta est
52
siccitas capparis, quamquam ambę sint in tertio. Ex his ergo Medicinis simplicibus quae
53
dictę sunt, quędam sunt ex plantis, de quibus sermo primus erit, et primo de tempera〈-〉
54
ris aequalibus.
1
Diuisio Medicinarum secundum uirtutes primas, et numeratio ipsarum per gradus.
2
Numeratio Medicinarum aequalium temperatę complexionis.
3
Nomina Medicinarum aequalium secundum Cap. earum.
4
Nomina Medicinarum, quae sub his Cap. reperiuntur.
t1.c1.1
Citrum.
t1.c1.2
Folia et semen.
t1.c1.3
Macis.
t1.c1.4
Talisfar.
t1.c1.5
Capillus Veneris.
t1.c1.6
Sparagus.
t1.c1.7
Oliuae.
t1.c2.1
Oleum.
t1.c2.2
Amurca olei.
t1.c2.3
Folia oliuarum do-
t1.c2.4
mesticarum.
t1.c2.5
Lignum oliuae.
t1.c2.6
Gummi oliuae.
t1.c2.7
Fex olei tam oliua-
t1.c3.1
rum siluestrium,
t1.c3.2
quam domesticarum.
t1.c3.3
Haudacoca.
t1.c3.4
Licium.
t1.c3.5
Sebesten.
t1.c3.6
Lentes.
t1.c3.7
Cera.
t1.c4.1
Teraniabin.
t1.c4.2
Cassia fistula.
t1.c4.3
Et sunt 12. Me-
t1.c4.4
dicinae.
t1.c4.5
Primus gradus
t1.c4.6
Medicinarum.
12
NVMERATIO MEDICINARVM
13
quae sunt calidae et siccae in ipso.
t2.c1.1
Riçi.
t2.c1.2
Absinthium.
t2.c1.3
Sarica uel erifion.
t2.c1.4
Sandonicum.
t2.c1.5
Sceha.
t2.c1.6
Sarcocolla.
t2.c1.7
Spongia maris.
t2.c1.8
Lapis spongiae.
t2.c1.9
Sticados.
t2.c1.10
Mellilotum.
t2.c1.11
Squinantum.
t2.c1.12
Athel.
t2.c1.13
Semen lini.
t2.c1.14
Camomilla.
t2.c1.15
Melissa.
t2.c1.16
Dadi.
t2.c1.17
Auena
t2.c1.18
Darsesahan.
t2.c1.19
Haermia.
t2.c1.20
Seta.
t2.c1.21
Frumentum.
t2.c1.22
Farina frumenti.
t2.c1.23
Furfur.
t2.c1.24
Amilum.
t2.c1.25
Panis.
t2.c1.26
Fermentum.
t2.c2.1
Haur, arbor populi.
t2.c2.2
Tamariscus.
t2.c2.3
Caulis.
t2.c2.4
Canabit.
t2.c2.5
Orobus.
t2.c2.6
Coriandrum.
t2.c2.7
Vitis.
t2.c2.8
Vitis domestica.
t2.c2.9
Vitis agrestis.
t2.c2.10
Vua.
t2.c2.11
Passulae.
t2.c2.12
Vinum.
t2.c2.13
Fex uini.
t2.c2.14
Vitis alba.
t2.c2.15
Vitis nigra.
t2.c2.16
Cuscute.
t2.c2.17
Cadi.
t2.c2.18
Lebleb.
t2.c2.19
Volubilis.
t2.c2.20
Hedera.
t2.c2.21
Acsin.
t2.c2.22
Athin.
t2.c2.23
Laudanum.
t2.c2.24
Dragontea.
t2.c2.25
larus.
t2.c2.26
Mahaleb.
t2.c3.1
Mana.
t2.c3.2
Storax.
t2.c3.3
lndicum.
t2.c3.4
Caries ligni corrosi.
t2.c3.5
Neramusch.
t2.c3.6
Zucharum.
t2.c3.7
Hahoçer.
t2.c3.8
Thabarçet.
t2.c3.9
Penidij.
t2.c3.10
Spica nardi.
t2.c3.11
Spica Celtica.
t2.c3.12
Celtica montanea.
t2.c3.13
Folium Indum.
t2.c3.14
Gallia.
t2.c3.15
Cipressus.
t2.c3.16
Filix.
t2.c3.17
Alia species eius.
t2.c3.18
Vernix.
t2.c3.19
Sene.
t2.c3.20
Fistici.
t2.c3.21
Rubea tinctorum.
t2.c3.22
Peonia.
t2.c3.23
Fu.
t2.c3.24
Meu.
t2.c3.25
Pinus.
t2.c3.26
Cortex et lignum.
t2.c4.1
Folia.
t2.c4.2
Fumus.
t2.c4.3
Cardamomum.
t2.c4.4
Heil.
t2.c4.5
Cachille.
t2.c4.6
Bombax.
t2.c4.7
Semen eius.
t2.c4.8
Folia arbotis eius.
t2.c4.9
Milium solis.
t2.c4.10
Kanabel.
t2.c4.11
Dactilus.
t2.c4.12
Rotab.
t2.c4.13
Zinçania.
t2.c4.14
Fumus terrae.
t2.c4.15
Papa.rubeum.
t2.c4.16
Sexabram, id est,
t2.c4.17
oçimum.
t2.c4.18
Lupinus.
t2.c4.19
Siluestris ex eo.
t2.c4.20
Candaruxium.
t2.c4.21
Altea.
t2.c4.22
Eupatorium.
t2.c4.23
Agaricum.
t2.c4.24
Et sunt 72. Me-
t2.c4.25
dicinae.
40
NVMERATIO MEDICINARVM
41
quae sunt calidae et humidae in primo gradu.
t3.c1.1
Nux henden.
t3.c1.2
Cicer.
t3.c1.3
Faxeolus.
t3.c1.4
Amigdala.
t3.c1.5
Amigdala amara.
t3.c2.1
Arbor amigd.
t3.c2.2
Gummi amigd.
t3.c2.3
Oleum amigd.
t3.c2.4
Lingua bouis.
t3.c2.5
Mauç.
t3.c3.1
Molochia.
t3.c3.2
Sisamus.
t3.c3.3
Iuiube.
t3.c3.4
Rodahb.
t3.c3.5
Secacul.
t3.c4.1
Testiculus uulpis.
t3.c4.2
Alia species eius.
t3.c4.3
Testiculus canis.
t3.c4.4
Archis.
t3.c4.5
Et sunt 13. Medicinę.
47
NVMERATIO MEDICINARVM
48
quae sunt frigidae et siccae in primo gradu.
t4.c1.1
Mirtus.
t4.c1.2
Granum mirti.
t4.c1.3
Folium mirti.
t4.c1.4
Rob mirti.
t4.c1.5
Mantidabon
t4.c2.1
Vsnee.
t4.c2.2
Acathia.
t4.c2.3
Emblici.
t4.c2.4
Bellirici.
t4.c2.5
Astaraticon iringi.
t4.c3.1
Faba.
t4.c3.2
Glans.
t4.c3.3
Castanea.
t4.c3.4
Bedeguard.
t4.c3.5
Spina alba.
t4.c4.1
Corallus.
t4.c4.2
Burdi.
t4.c4.3
Ieuers.
t4.c4.4
luncus.
t4.c4.5
Millium.
t1.c1.1
Didar.
t1.c1.2
Cardo.
t1.c1.3
Mirabolani.
t1.c1.4
Cirrini.
t1.c1.5
Indi.
t1.c1.6
Kebuli.
t1.c1.7
Rosa.
t1.c1.8
Senij.
t1.c1.9
Oleum rosatum.
t1.c1.10
Semen et capita et ro.
t1.c1.11
Aqua rosacea.
t1.c1.12
Sorba.
t1.c1.13
Alkana.
t1.c1.14
Acetosa, et est la-
t1.c1.15
pacium.
t1.c2.1
Tribulus.
t1.c2.2
Epatica.
t1.c2.3
Pira.
t1.c2.4
Barba hircina.
t1.c2.5
Ipoquistidos.
t1.c2.6
Tarathith.
t1.c2.7
Robiliae.
t1.c2.8
Mechil de mecha,
t1.c2.9
et est cyffilio.
t1.c2.10
Palma.
t1.c2.11
Dactili.
t1.c2.12
Cyffilio.
t1.c2.13
Garmen.
t1.c2.14
Sadar.
t1.c2.15
Nabach.
t1.c3.1
Saderua.
t1.c3.2
Sult,id est, spelta.
t1.c3.3
Hais.
t1.c3.4
Rubus.
t1.c3.5
Mora rubi.
t1.c3.6
Cartamus.
t1.c3.7
Hatil adib, ficus
t1.c3.8
lupi.
t1.c3.9
Canna.
t1.c3.10
Mala granata.
t1.c3.11
Balaustia.
t1.c3.12
Succahaba.
t1.c3.13
Spina Arabica.
t1.c3.14
Ordeum.
t1.c3.15
Chisch ordei.
t1.c4.1
Mora celsi.
t1.c4.2
Arbor eius.
t1.c4.3
Mala eius.
t1.c4.4
Citonia.
t1.c4.5
Licinia.
t1.c4.6
Satromon.
t1.c4.7
Melomella.
t1.c4.8
Atirotipa.
t1.c4.9
Siluestria.
t1.c4.10
Acetum.
t1.c4.11
Xilocaracta.
t1.c4.12
Salix.
t1.c4.13
Cauda equina.
t1.c4.14
Colla et gluten.
t1.c4.15
Et sunt 46. Medicinę.
16
NVMERATIO MEDICINARVM
17
quae sunt frigidae et humidae in primo gradu.
t2.c1.1
Pruna.
t2.c1.2
Damascena.
t2.c1.3
Spinachia.
t2.c1.4
Viola.
t2.c1.5
Dulb.
t2.c2.1
Endiuia.
t2.c2.2
Taraxacon.
t2.c2.3
Scariola.
t2.c2.4
Rostrum porci.
t2.c2.5
Nenufar,
t2.c3.1
Cerasa.
t2.c3.2
Gummi eius.
t2.c3.3
Atriplex.
t2.c3.4
Liquiritia.
t2.c3.5
Succus eius.
t2.c4.1
Sicia.
t2.c4.2
Malua.
t2.c4.3
Et sunt 11. Medi-
t2.c4.4
cinae.
t2.c4.5
Secundus gradus.
23
NVMERATIO MEDICINARVM
24
quae sunt calidae et siccae in ipso.
t3.c1.1
Vrtica.
t3.c1.2
Semen urticae et
t3.c1.3
oleum eius.
t3.c1.4
Blacta Biçantia.
t3.c1.5
Ebanus.
t3.c1.6
Abrong:
t3.c1.7
Saluia.
t3.c1.8
Anagalis.
t3.c1.9
Oçimum gariofi-
t3.c1.10
latum.
t3.c1.11
Oçimum non ga-
t3.c1.12
riofilatum.
t3.c1.13
Cotula.
t3.c1.14
Boron.
t3.c1.15
Lentiscus.
t3.c1.16
Terebinthus.
t3.c1.17
Terbentina.
t3.c1.18
Balsamus.
t3.c1.19
Barsaton.
t3.c1.20
Xilobalsamum.
t3.c1.21
Carpobalsamum.
t3.c1.22
Opobalsamum.
t3.c1.23
Nux muscata.
t3.c1.24
Nux.
t3.c1.25
Auellana.
t3.c1.26
Nux uomica.
t3.c1.27
Nux mechil.
t3.c2.1
Polium montanum.
t3.c2.2
Baucia.
t3.c2.3
Pastinacha.
t3.c2.4
Viscus.
t3.c2.5
Sordicies.
t3.c2.6
Sordicies semicupij
t3.c2.7
balnei.
t3.c2.8
Vrç.
t3.c2.9
Aristologia longa
t3.c2.10
et rotunda.
t3.c2.11
Zurumbet.
t3.c2.12
Crocus.
t3.c2.13
Crocomagnia.
t3.c2.14
Fenum graecum.
t3.c2.15
Amehim, id est,
t3.c2.16
oçimum.
t3.c2.17
lesemin.
t3.c2.18
Aspaltum Iudai-cum
t3.c2.19
Napta.
t3.c2.20
Olibanum.
t3.c2.21
Cortex thuris.
t3.c2.22
Minutum thuris.
t3.c2.23
Fumus thuris.
t3.c2.24
Camepitheos.
t3.c2.25
Chamedreos.
t3.c2.26
Lacca.
t3.c3.1
Meu.
t3.c3.2
Mastix et arbor eius.
t3.c3.3
Muri uel almuri.
t3.c3.4
Muscus.
t3.c3.5
Nabach.
t3.c3.6
Nesrim.
t3.c3.7
Narciscus.
t3.c3.8
Lilium.
t3.c3.9
Yreos.
t3.c3.10
Chimaç uel yris.
t3.c3.11
Casoras.
t3.c3.12
Xifion.
t3.c3.13
Safarethamon.
t3.c3.14
Siseleos.
t3.c3.15
Rapa.
t3.c3.16
Siluestris napa.
t3.c3.17
Ciperus.
t3.c3.18
Scolopendria.
t3.c3.19
Hermodactilus.
t3.c3.20
Mel.
t3.c3.21
Ambra.
t3.c3.22
Lignum aloes.
t3.c3.23
Parassium.
t3.c3.24
Feleng.
t3.c3.25
Fagre.
t3.c3.26
Aloes.
t3.c3.27
Chartamus uel cro-
t3.c4.1
cus ortulanus.
t3.c4.2
Chartamus agrestis.
t3.c4.3
Chulcassia.
t3.c4.4
Cucumer asininus.
t3.c4.5
Elacterium.
t3.c4.6
Calamus aromat.
t3.c4.7
Reubarbarum.
t3.c4.8
Canapis.
t3.c4.9
Canaps agrestis.
t3.c4.10
domesticus.
t3.c4.11
Ficus.
t3.c4.12
Caricę.
t3.c4.13
Folia ficus.
t3.c4.14
Ficus agrestis.
t3.c4.15
Lac ficus.
t3.c4.16
Succus ramorum
t3.c4.17
ficus.
t3.c4.18
cinis ligni ficus.
t3.c4.19
Ficus immaturae.
t3.c4.20
Sicomorus.
t3.c4.21
Cheiri.
t3.c4.22
Affodillus.
t3.c4.23
Cherua uel penta-
t3.c4.24
dactilus oleum
t3.c4.25
eius.
t3.c4.26
Et sunt 63. Medicinę.
52
NVMERATIO MEDICINARVM
53
quae sunt calidae et humidae in 2. gradu.
1
Behen. Eruca. Granum culcul. lingua auis. Michad. Nux Indica. Et sunt 6. Med.
2
NVMERATIO MEDICINARVM
3
quae sunt frigidae et siccae in 2. gradu.
t1.c1.1
Berberis.
t1.c1.2
Psillium.
t1.c1.3
Balaustia.
t1.c1.4
Dragagantum.
t1.c1.5
Plantago.
t1.c2.1
Plantago minor.
t1.c2.2
Memithe.
t1.c2.3
Sumach.
t1.c2.4
Ramnus.
t1.c2.5
Galla.
t1.c3.1
Solatrum.
t1.c3.2
Alkekengi.
t1.c3.3
Solatrum somnife-
t1.c3.4
rum.
t1.c3.5
Solatrum manicum.
t1.c4.1
Gummi Arabicum.
t1.c4.2
Ramich.
t1.c4.3
Ribes.
t1.c4.4
Et sunt quatuordedi
t1.c4.5
Medicinae.
9
NVMERATIO MEDICINARVM
10
quae sunt frigidae et humidae in 2. gradu.
t2.c1.1
Holus iamenum,
t2.c1.2
et est blitus.
t2.c1.3
Melo.
t2.c1.4
Cucumer.
t2.c2.1
Citrullus.
t2.c2.2
Melo magnus
t2.c2.3
uiridis.
t2.c2.4
Lenticula aquę.
t2.c3.1
Tubera.
t2.c3.2
Crisomila.
t2.c3.3
Cucurbita.
t2.c3.4
Lactuca domestica.
t2.c4.1
Lactuca agrestis.
t2.c4.2
Persica.
t2.c4.3
Et sunt 8. Medicinę.
t2.c4.4
Tertius gradus. Med.
15
NVMERATIO MEDICINARVM
16
quae sunt calidae et siccae in ipso.
t3.c1.1
Aniuden.
t3.c1.2
Anisum.
t3.c1.3
Achuen.
t3.c1.4
Assarum.
t3.c1.5
Sauina.
t3.c1.6
Epithimum.
t3.c1.7
Vsnen.
t3.c1.8
Alumen affor.
t3.c1.9
Alkalli.
t3.c1.10
Pollipodium.
t3.c1.11
Ciclamen.
t3.c1.12
Buçeiden.
t3.c1.13
Bel, et sel, et phel.
t3.c1.14
Oppoponax.
t3.c1.15
Gentiana.
t3.c1.16
Fumus.
t3.c1.17
Daucus.
t3.c1.18
Cinamomum.
t3.c1.19
Masolites.
t3.c1.20
Montanum asperum.
t3.c1.21
Maselem.
t3.c1.22
Vasor et cinamum.
t3.c1.23
Kerfe.
t3.c1.24
Bramonium.
t3.c1.25
Ipericon.
t3.c1.26
Asirach uel asquiron.
t3.c1.27
Androsemon.
t3.c1.28
Coras.
t3.c1.29
Amoniacum.
t3.c1.30
Acorus.
t3.c1.31
Hysopus herba.
t3.c1.32
Zurumbet.
t3.c1.33
Pix humida.
t3.c1.34
Kepsen.
t3.c1.35
Pix sicca.
t3.c1.36
Pix quae abraditur
t3.c1.37
a nauibus.
t3.c2.1
Cardus.
t3.c2.2
Cameleonta alba.
t3.c2.3
Cameleonta nigra.
t3.c2.4
Naur romi.
t3.c2.5
karabe.
t3.c2.6
Stafisagria.
t3.c2.7
Granum ben.
t3.c2.8
Amomum..
t3.c2.9
Iuniperus.
t3.c2.10
Sauina.
t3.c2.11
Serbin.
t3.c2.12
Gar.
t3.c2.13
Thimus.
t3.c2.14
Colloquintida.
t3.c2.15
Granum.
t3.c2.16
Indicum, et est nil.
t3.c2.17
Sambucus.
t3.c2.18
Et ebulus.
t3.c2.19
Harmel.
t3.c2.20
Peucedanum.
t3.c2.21
Ciminum.
t3.c2.22
Ciminum agreste.
t3.c2.23
Kubebe.
t3.c2.24
Karui.
t3.c2.25
Apium.
t3.c2.26
Salis.
t3.c2.27
Olixatrum.
t3.c2.28
Acraselinum.
t3.c2.29
lposellinum.
t3.c2.30
Petroselinum.
t3.c2.31
Sinirium.
t3.c2.32
Kapparus.
t3.c2.33
Mirrha.
t3.c2.34
Mumia.
t3.c2.35
Bedellium Iudaicum
t3.c2.36
Marua.
t3.c2.37
lantusa.
t3.c3.1
Cardameni.
t3.c3.2
Carui agreste.
t3.c3.3
Abrotanum.
t3.c3.4
Costus.
t3.c3.5
Gariofilus.
t3.c3.6
Galbanum.
t3.c3.7
Grana tinctorum.
t3.c3.8
Betonica.
t3.c3.9
Senacion.
t3.c3.10
Feniculus.
t3.c3.11
Resina.
t3.c3.12
Mastix.
t3.c3.13
Terbentina.
t3.c3.14
Gluten cophi.
t3.c3.15
Resina cipressi.
t3.c3.16
Resina pini.
t3.c3.17
Colophonia.
t3.c3.18
Fumus resinae.
t3.c3.19
Anetum.
t3.c3.20
Arbor Mariae.
t3.c3.21
Rosmarinus.
t3.c3.22
Nigella.
t3.c3.23
Sceha.
t3.c3.24
Turbith.
t3.c3.25
Allium.
t3.c3.26
Scordeon.
t3.c3.27
Allium porrinum.
t3.c3.28
Galanga.
t3.c3.29
Helleborus al. et ni.
t3.c3.30
Laurus et species eius
t3.c3.31
Daphnides.
t3.c3.32
Laurus Alexandrina
t3.c3.33
Camedaphnis.
t3.c3.34
Laurola.
t3.c3.35
Oleum laurinum.
t3.c3.36
Doronicum.
t3.c3.37
Et sunt 84. Medicinę.
t4.c3.1
Maiorana.
t4.c3.2
Ameos.
t4.c3.3
Menta.
t4.c3.4
Serpillium.
t4.c3.5
Alia species eius.
t4.c3.6
Ruta.
t4.c3.7
Cassia lignea.
t4.c3.8
Serapinum.
t4.c3.9
Scamonea.
t4.c3.10
Squilla.
t4.c3.11
Hacub.
t4.c3.12
Alcardeg.
t4.c3.13
Celidonia, et est
t4.c3.14
curcuma.
t4.c3.15
Curcuma, et est
t4.c3.16
memithe.
t4.c3.17
Raphanus.
t4.c3.18
Armorachion.
t4.c3.19
Panax Asclepij.
t4.c3.20
Panax cironion.
t4.c3.21
Agnus castus.
t4.c3.22
Origanum.
t4.c3.23
Eradioticha.
t4.c3.24
Onithis.
t4.c3.25
Agatha.
t4.c3.26
Tragoriganum prassium
t4.c3.27
Pulegium alnam uel
t4.c3.28
alnege.
t4.c3.29
Mescatremasir di-
t4.c3.30
ptamum et dictamum.
t4.c3.31
Calamentum.
t4.c3.32
Nepita et species
t4.c3.33
tertia eius.
t4.c3.34
Radix piperis.
t4.c3.35
Timbra uel satureia.
t4.c3.36
Centaurea maior.
t4.c3.37
Centaurea minor.
1
NVMERATIO MEDICINARVM
2
quae sunt calidae et humidae in 3. gradu.
3
Zinçiber. Granum çelim. Enula. Tapsia. Et sunt 4. medicinę.
4
NVMERATIO MEDICINARVM
5
quae sunt frigidae et siccae in 3. gradu.
t1.c1.1
Iusquiamus.
t1.c1.2
Sanguis draconis.
t1.c1.3
Spodium
t1.c2.1
Mandragora.
t1.c2.2
Marbus.
t1.c2.3
Canfora.
t1.c3.1
Faufel, et est auel-
t1.c3.2
lana indica.
t1.c3.3
Sandalum.
t1.c4.1
Cicuta.
t1.c4.2
Thamarindi.
t1.c4.3
Et sunt 9. Medicinae.
11
NVMERATIO MEDICINARVM
12
quae sunt frigidae et humidae in tertio gradu.
t2.c1.1
Portulaca.
t2.c1.2
Semperuiua.
t2.c2.1
Vermicularis.
t2.c2.2
Virga pastoris.
t2.c3.1
Fungi.
t2.c3.2
Et sunt 4. Medicinę.
t2.c4.1
Quartus gradus Me-
t2.c4.2
dicinarum.
15
NVMERATIO MEDICINARVM
16
quae sunt calidae et siccae in ipso.
t3.c1.1
Euforbium.
t3.c1.2
Gepe
t3.c1.3
Bulbus.
t3.c1.4
Anacardus.
t3.c1.5
Budheregi.
t3.c1.6
Dend.
t3.c1.7
Nasturtium.
t3.c2.1
Nastur. tecto.
t3.c2.2
Nastur. orientale.
t3.c2.3
Titimalli.
t3.c2.4
Carsitias, et est
t3.c2.5
masculus.
t3.c2.6
Carsitis.
t3.c2.7
Paralios.
t3.c3.1
Eliolcopos.
t3.c3.2
Ciparisias.
t3.c3.3
Dendrodes.
t3.c3.4
Piatofilos.
t3.c3.5
Pthias.
t3.c3.6
Porrum.
t3.c3.7
Condisi.
t3.c4.1
Meçereon.
t3.c4.2
Cataputia mi-
t3.c4.3
nor.
t3.c4.4
Mehiçaaragi.
t3.c4.5
Piretrum.
t3.c4.6
Piper.
t3.c4.7
Sabo.
t3.c5.1
Kirram scerbin.
t3.c5.2
Cinis.
t3.c5.3
Scebran.
t3.c5.4
Seitaragi.
t3.c5.5
Sinapis.
t3.c5.6
Et sunt 21. me-
t3.c5.7
dicinae.
24
NVMERATIO MEDICINARVM
25
quae sunt frigidae et siccae in quarto gradu.
26
Papauer. Opium. Papauer cornutum. Dabre. Nux methel. Et sunt 2. Medicinę.
27
MEDICINAE QVAE SVNT EX MINERIS
28
ut sunt lapides, et luta, et metalla.
t4.c1.1
Antimonium.
t4.c1.2
Minium.
t4.c1.3
Cerusa.
t4.c1.4
Gipsum.
t4.c1.5
Difrigis, uel la-
t4.c1.6
pis frigius.
t4.c1.7
Auripigmentum.
t4.c1.8
Nitrum.
t4.c1.9
Ziniar.
t4.c1.10
Lapis smarag-
t4.c1.11
dus.
t4.c1.12
Argentum uiuum.
t4.c1.13
Zeg.
t4.c1.14
Colcothar.
t4.c2.1
Calcanthum.
t4.c2.2
Vitriolum.
t4.c2.3
Bityrias.
t4.c2.4
Psiri.
t4.c2.5
Mertina.
t4.c2.6
Suriensis.
t4.c2.7
Spuma maris.
t4.c2.8
Adarte.
t4.c2.9
Lapis laçuli.
t4.c2.10
Lapis Iudaicus.
t4.c2.11
Lapis adamas.
t4.c2.12
Cos in quo acui-
t4.c2.13
tur ferrum.
t4.c2.14
Lapis assius.
t4.c3.1
Lapis magnetis.
t4.c3.2
Marchasitha.
t4.c3.3
Lapis beçaar.
t4.c3.4
Margaritae.
t4.c3.5
Lapis iacintus.
t4.c3.6
Lapis albuçedi.
t4.c3.7
Lapis corneolus
t4.c3.8
Lapis alliaça.
t4.c3.9
Lapis aquilae.
t4.c3.10
Ferrum.
t4.c3.11
Lutum Armenum.
t4.c3.12
Terra sigillata.
t4.c3.13
Chimolea.
t4.c3.14
Sulphur.
t4.c4.1
Sinopida.
t4.c4.2
Sal.
t4.c4.3
Flos salis.
t4.c4.4
Latargirium.
t4.c4.5
Nitrum.
t4.c4.6
Baurach.
t4.c4.7
Calx.
t4.c4.8
Sal armoniacus
t4.c4.9
Aes.
t4.c4.10
Aes ustum.
t4.c4.11
Squama aeris.
t4.c4.12
Flos aeris.
t4.c4.13
Argentum.
t4.c4.14
Scoria argenti.
t4.c5.1
Stannum.
t4.c5.2
Pumex.
t4.c5.3
Climia.
t4.c5.4
Plumbum.
t4.c5.5
Plumbum ustum.
t4.c5.6
Scoria plumbi.
t4.c5.7
Alumen.
t4.c5.8
Emathites.
t4.c5.9
Turia.
t4.c5.10
Tinchar.
t4.c5.11
Borax.
t4.c5.12
Tegula.
t4.c5.13
Aurum.
t4.c5.14
Et sunt 49. Medi.
43
MEDICINAE QVAE SVMVNTVR EX ANIMA-
44
libus uiuentibus, et ex membris eorum, et superfluitatibus.
45
Et primo de his quae sumuntur ex animalibus.
t5.c1.1
Lepus siluestris.
t5.c1.2
Anas.
t5.c1.3
Gallus et galli-
t5.c1.4
na et pulli eorum.
t5.c1.5
Vermiculus ua〈-〉
t5.c1.6
sorum aquae.
t5.c1.7
Limacia.
t5.c1.8
Harde.
t5.c1.9
Cancer marinus
t5.c1.10
et fluuialis.
t5.c2.1
Scorpio.
t5.c2.2
Conculae ma-
t5.c2.3
rinae.
t5.c2.4
Ericius marinus
t5.c2.5
et terreus.
t5.c2.6
Kanabrachanis.
t5.c2.7
Piscis stupefa-
t5.c2.8
ciens.
t5.c2.9
Vulpes.
t5.c2.10
Ysculi, et sunt
t5.c3.1
lumbrici terreni.
t5.c3.2
Yrundo.
t5.c3.3
Lapis yrundinis.
t5.c3.4
Cantarides.
t5.c3.5
Rana.
t5.c3.6
Membra et su-
t5.c3.7
perfluitates ani〈-〉
t5.c3.8
malium.
t5.c3.9
Ostraca marina
t5.c3.10
Testę conchilium.
t5.c4.1
Blactę biçantię.
t5.c4.2
Coagulum.
t5.c4.3
Castoreum.
t5.c4.4
Oua.
t5.c4.5
Sputum.
t5.c4.6
Vrina.
t5.c4.7
Pellis uel cutis
t5.c4.8
arietis.
t5.c4.9
Sanguis.
t5.c4.10
Cerebrum.
t5.c5.1
Isopus humida.
t5.c5.2
Stercus.
t5.c5.3
Extremitates a-
t5.c5.4
nimalium.
t5.c5.5
Vngulę et dentes.
t5.c5.6
Epar.
t5.c5.7
Renes stinci.
t5.c5.8
Lac.
t5.c5.9
Aqua casei.
t5.c5.10
Caseus. butyrum.
t1.c1.1
Recocta.
t1.c1.2
Fumus butyri.
t1.c1.3
Caro Tyri.
t1.c1.4
Fel.
t1.c1.5
Medulla ossium.
t1.c2.1
Adeps et pinguedo.
t1.c2.2
Spolium serpentis.
t1.c2.3
Pisces.
t1.c2.4
Ossa combusta.
t1.c2.5
Tela aranea.
t1.c3.1
Sudor.
t1.c3.2
Lana.
t1.c3.3
Cornu.
t1.c3.4
Ventriculus.
t1.c3.5
Pulmo.
t1.c4.1
Caput.
t1.c4.2
Capilli.
t1.c4.3
Et sunt de superflui-
t1.c4.4
tatibus, et de anima-
t1.c4.5
libus ipsis Cap. 48.
6
DE SECVNDIS VIRTVTIBVS.
7
Sermo uniuersalis. IIII.
8
QVoniam quęlibet Medicinarum singularium, non habet propriam complexi〈-〉
9
onem in radice suae complexionis qualitatum primarum, quae sunt uirtutes
10
primę secundum similitudinem unam, contingit, quod quaelibet ipsarum
11
facit operationem diuersam ab alia. Et propter istas operationes, quae proueniunt ab
12
eis, dicunt quod in eis sunt uirtutes, et nominant eas uirtutes secundas, et unaquęque
13
istarum uirtutum est denominata a nomine suae operationis, et dicitur uirtus matu〈-〉
14
ratiua, et mollificatiua, et induratiua, opilatiua, aperitiua, lauatiua, mundificatiua,
15
rarificatiua, condensatiua, aperitiua orificiorum uenarum, constrictiua eorundem,
16
adustiua, putrificatiua, diminutiua carnis, augmentatiua carnis, attractiua, custodi-
17
tiua, liberatiua, et sedatiua doloris, et sic de alijs. Et dicemus super unamquamque
18
uirtutum istarum, et ante hoc dicemus, quod quaedam istarum uirtutum contrari-
19
antur alijs, quia uirtus conglutinatiua, est contraria mundificationi, et uirtus cicatri〈-〉
20
çatiua est contraria uirtuti abstersiuae: et uirtus opilatiua, est contraria uirtuti aperi-
21
tiuae: et uirtus mollificatiua est contraria uirtuti induratiuae; et uirtus relaxatiua est
22
contraria uirtuti erigitiuae, et sic de alijs.
23
SERMO DE MATVRATIVA
24
Medicina.
25
OPortet quod Medicina maturatiua sit proportionalis calori naturali corporis,
26
ita quod si calor corporis naturalis est amplior Medicina quae debetur illi, opor-
27
tet quod sit calidior in illo, quam in alio corpore. Et oportet quod sit quantitas ad-
28
ditionis caliditatis suae super aequalitatem, secundum quantitatem additionis cali-
29
ditatis illius corporis, super corpus aequale, et secundum hanc formam, est necessa-
30
ria Medicina cuilibet corpori conueniens, qua operetur in eo. Et complexio Me-
31
dicinarum quae iuuant ad generandam saniem et pus, est complexio aequalis, simi-
32
lis in natura sua corpori hominis: et natura quidem corporis hominis est calida et
33
humida, et ideo natura Medicinę, quę generat saniem, est calida et humida, et ipsa
34
non habet facere istam operationem cum qualitate sui corporis, sed potius cum quan〈-〉
35
titate eius: ita quod si possibile esset, quod manus non separetur ab applicatione conti〈-〉
36
nua membri in quo necessaria est generatio saniei, uel aliquod aliud membrum ap〈-〉
37
plicaretur ei, citius generaretur sanies in eo, quam alio modo: igitur talis Medici-
38
na erit in ultimo assimilationis, complexioni corporis hominis illius, scilicet in quo
39
necessaria est generatio saniei cito, et illud quidem quod est necessarium in saniem
40
conuerti, est aliquando caro contusa, aliquando uero humor qui fecit apostema.
41
Et oportet quod Medicina huiusmodi sit glutinosa, donec sit in fine conuenientiae
42
faciendi saniem, uidelicet faciendo appositionem et additionem substantiae calo-
43
ris innati, claudendo poros corporis, et includendo uapores interius, quia conuer-
44
sio quae fit ad saniem, est una ex operationibus naturalibus, quia est conuersio et al-
45
teratio cum qua est etiam parum digestionis: et necesse est quando uolumus quod
46
aliquid digeratur, quod custodiamus interius multitudinem spirituum. Et gluti-
47
natio quidem, est magis contingens rebus uiscosis, sicut sunt axungia porci et oliba〈-〉
48
num, et emplastrum quod accipitur ex frumento, quia ista sunt temperata in calidi〈-〉
49
tate et humiditate uiscosa, et candarusium est siccius quam farina frumenti, et non
50
est in uiscositate minus eo multum, et propter hanc caussam conuenientius est ad
51
generandum saniem in apostematibus humidioribus. Et ex rebus conuenientibus
52
ad generandum saniem, est ex embrocationibus, embroca cum aqua calida tepida,
53
et aqua cui admixtum est oleum, et ex linimentis est oleum quod est temperatum
1
in caliditate. Et ex emplastris est illud quod fit ex farina frumenti, cum aqua, et
2
oleo, et pane, et oportet quod istud emplastrum decoquatur decoctione tempera-
3
ta, quia si coqueretur multum, esset siccius, et tunc esset conuenientius apostemati-
4
bus frigidis, quorum maturatio est difficilis, et emplastrum decoctum decoctione
5
pauca, conuenit apostematibus magnae caliditatis, et per hoc quod dico pauca de-
6
coctione, intelligo quod bulierit solum. Et emplastrum, in quo est de oleo, satis
7
conuenit in apostematibus, quorum maturatio est tarda, et in quo est oleum pau-
8
cum, conuenit apostematibus ebulientibus. Et emplastrum quod sumitur ex pa-
9
ne, conuenit apostematibus, quae non maturantur, nisi in tempore longo, quia in
10
pane est sal et fermentum. Et emplastrum quod accipitur ex farina frumenti, conue〈-〉
11
nit calidioribus apostematibus, et frumentum similiter, quod est magis purgatum,
12
est melius multum ad generandum saniem, et similiter panis, qui ex eo fit, et hoc est,
13
quoniam furfur est maioris caliditatis et siccitatis, et farina est illa, quae dat nutri-
14
mentum corpori, et est calida et humida, et res, quarum haec est uia, sunt illae, quae
15
conueniunt ad generandam saniem. Et similiter Medicinae, quae ponuntur super
16
ulcera, cum quibus adest apostema, non iuuant ad generandam saniem, nisi ex par-
17
te eius, quod est in eis de caliditate et humiditate, sicut et pinguedo porci et uitulo-
18
rum, sed pinguedo boum et caprarum, sunt maioris acuitatis, et propter hoc con-
19
ueniunt apostematibus, quae declinant ad frigiditatem et duritiem, sed pinguedo
20
porcorum iuuenum, conuenit apostematibus, quae uere dicuntur flegmones, et est
21
propriae Medicinae eis, sed pinguedo gallorum, est magis resolutiua, et pinguedo
22
anatum, est subtilioris substantiae, sicut adeps caprarum et uaccarum, sunt grossio-
23
res et propinquiores naturae terreae, et pinguedines animalium syluestrium sunt acu-
24
tiores, et magis desiccatiuę, quam pinguedines animalium domesticorum, et pro-
25
prie pinguedo leonis et leopardi, et ideo non sunt conuenientes ad generandam sa-
26
niem, sed quae solum sunt ad hoc conuenientes, sunt pinguedo animalium dome-
27
sticorum, porcorum et uitulorum. Et ex illis etiam, quae conueniunt ad generati-
28
onem saniei, sunt pix, et resina pini, dissoluta in oleo communi, uel oleo rosaceo, ui〈-〉
29
delicet, si declinat apostema ad caliditatem multam et ebulitionem, sed si declinat
30
ad frigiditatem, oportet quod dissoluatur cum aliquo oleo ealido, sicut cum oleo
31
de kerua, et oleo raphani, et oleo ueteri, et si uolueris uti in generatione saniei cera,
32
tunc dissolue eam cum oleis, quae habent caliditatem multam, quia cera sola est mi〈-〉
33
nus calida, quam oportet in generatione saniei, sed ipsa habet de glutinositate quan-
34
titatem magnam, et ideo fit conueniens apostematibus calidis ebulientibus, quan〈-〉
35
do dissoluitur cum aliquo, ex oleis uel unguentis calidis, et quemadmodum cęra est
36
deficiens a temperamento, comparata apostematibus, quorum complexio est me-
37
dia, et naturae corporum et membrorum, quae sunt mediocris naturae, ita resina pi-
38
ni, et pix, pertranseunt aliquantulum temperamentum, et ideo, quando miscentur
39
simul, faciunt generationem saniei, putrefactione temperata.
40
DE MEDICINA MOLLIFICATIVA
41
DIco quod Medici appropriant dicto eorum, in Medicina mollificatiua, Medi-
42
cinas quae operantur in una hora duas operationes, una earum est, quod dis-
43
soluunt illud quod est innodatum, et alia, quod resoluunt primo. Deinde curant
44
apostemata dura, quae sunt ex flegmate indurato, ingrossato, quod est condensatum
45
in poris, et illud, in quod magis accidunt ista apostemata, sunt nerui et chordae.
46
Et omnia apostemata dura, grossa melancolica sunt de genere cancri, et Medicinae
47
mollificatiuae stimulant et commouent ea, et curatio ipsorum est in libro de inge-
48
nio sanitatis. Apostemata autem dura, quae generantur ex flegmate grosso et in-
49
durato, et ingrossato, quod est condensatum in poris, et uiscoso, et glutinato egent
50
Medicinis calidis desiccatiuis, sed non oportet quod sint fortes laboriosae, sed opor〈-〉
51
tet quod dissoluant solum, igitur erunt in caliditate secundi gradus, uel tertij, et in
52
siccitate primi gradus, et oportet cum hoc quod sint glutinatiuae, et in quantum opor〈-〉
53
tet quod sint pluris euacuationis eius, quod est in membro, in tantum oportet quod
1
minus sint glutinatiuae et opilatiuae pororum. Et quoniam superfluitas et dimi-
2
nutio inuentae in corporibus, quae sunt indurata ista duritie, sunt multae diuersitatis,
3
oportet quod Medicinae, quae curant eas, sint diuersae, et ideo inuenimus aliquan-
4
do, quod sepum caprinum, et adeps gallinarum, non conueniunt membris ingros〈-〉
5
satis, uel induratis ista duricie, nisi quia istae duae pinguedines sunt debiliores, quare
6
non mollificant, nisi duriciem paruam, sed fortior pinguedine gallinae et galli, est
7
pinguedo anatis, et fortior pinguedine caprarum, est pinguedo hircorum, et pin-
8
guedo bouina est fortis similiter, ueruntamen minus est fortis pinguedine caprarum,
9
et hircorum, et medulla cerui similiter mollificat mollificatione multa, et post eam
10
medulla uituli, et omnes istae Medicinae sunt calidae, temperatae in siccitate, et earum
11
caliditas fortior est siccitate earum, et propter hanc caussam dicitur, quod sunt cali-
12
dae et humidae, et nos quidem concessimus eis hoc nomen, quoniam parum elon〈-〉
13
gantur a Medicinis, quae non desiccant, nec humectant. Et de illis quae ingrediun〈-〉
14
tur in hanc summam, est armoniacum, nisi quia est fortius. Et horum meliora in
15
mollificatione sunt maxime quando sunt recentia, quia quando ueterascunt, fiunt
16
magis desiccatiua, quam oportet quod quidem similiter contingit medullis, et adi〈-〉
17
pibus omnibus, quod scilicet, quando ueterascunt, fiunt calidiora et sicciora quam
18
prius, et oleum de lilio, et radix alteae, et radix cucumeris asinini, quando coquun-
19
tur cum oleo et aqua, fiunt uirtutis mollificatiuae, et similiter folia maluae cocta et
20
cruda, et axungia porci, sine sale, et similiter oportet, quod non misceatur sal cum
21
alijs Medicinis mollificatiuis, quia sal desiccat desiccatione forti, et ex mollificatiuis
22
similiter est bdellium, et mel ficuum et storax.
23
DE MEDICINA INDVRATIVA.
24
REs quae fiunt durae, propterea, quia non custodiunt humiditatem suam natura〈-〉
25
lem, oportet quod nominentur a nobis siccae potius quam durae, et propter
26
hanc caussam non dicemus de eo quod infrigidat et desiccat induratiuum, quia non
27
est de proprietate eius indurare, et propterea cura illorum quae sic indurantur, erit
28
cum resolutione et humectatione, non cum mollificatiuis, sed res quae indurantur
29
per uiam congelationis dicuntur, durae sermone absoluto, quia corpora fiunt dura
30
per congelationem, non per euacuationem. Et cura horum est cum mollificatiuis,
31
et istud inuenitur manifeste in cute, sicut dixit Hippocrates, quia cutis dura extensa cu〈-〉
32
ratur cum mollificatione, et ideo dicuntur Medicinae frigidę, humidae, induratiuae,
33
sicut sunt semperuiua, et portulaca, et psilium, et lenticula aquae, et solatrum.
34
DE GLVTINATIVA ET OPI-
35
latiua Medicina.
36
SVnt Medicinae, quae non habent saporem, et illae, quarum sapor abhorretur, et
37
complexio earum, aut est complexio media, aut declinat ad frigiditatem, et est
38
Medicina quae inuiscatur in poris et foraminibus, inuiscatione difficilis dissoluti-
39
onis, et sunt sine mordicatione. Et sunt duarum specierum, una earum est, cuius
40
substantia est terrea sicca actualiter, sicut sunt Medicinae, quae sunt ablutae ablutione
41
superflua, sicut amilum, et tucia, et cerusa, et calx, et climia, et bolus, qui asportatur
42
de Creta, et chimolea, et similiter candarusium, et est ordeum Romanum, et terra stel-
43
lae, et cinis eorum qui lauant pannos. Et secunda est composita ex substantia aquo-
44
sa, et terrea, et aerea, similiter et uiscosa, sine dubio, sicut oleum dulce, uel delectabi〈-〉
45
le, et albumen oui, uerum ipsum est magis terreum, et pars caseata lactis, et pingue-
46
do porci, quia in adipibus boum et hircorum est acuitas multa, et igneitas. Sed
47
pinguedo caprarum et uaccarum, sunt minus calidae, quam piuguedines[*]piuguedines corrupt for pinguedines boum
48
et hircorum, sed in istis pinguedinibus cum hoc est acuitas, et nominantur pingue-
49
dines propter suam grossitiem, quia non est sua caliditas, superfluens solum super
50
pinguedines porci, sed est magis terrea quam ipsa, sed pinguedines gallorum et gal〈-〉
51
linarum, et anatum, sunt calidiores et sicciores, quam pinguedo porci, et ipsae cum
52
hoc sunt subtiles, et non terreae, et similiter pinguedines omnium uolatilium, quia
53
in substantia corporum eorum est quantitas aeris, multa et uniuersaliter pinguedi-
1
nes, quae non habent acuitatem, sunt opilatiue pororum et foraminum, et maxime
2
quaecunque fuerit pinguior, et siccior, et terrestrior, et cęra colata, est similiter istius-
3
modi, et proprie cęra ex melle, in quo est superfluitas aqueitatis, non est calida neque
4
acuta, quoniam in cęra, quae est ex melle, quod est ex absinthio, et hase, est de amari〈-〉
5
tudine et acuitate, quae non recedit per ablutionem.
6
DE MEDICINA MVNDIFICATIVA
7
et aperitiua pororum, et foraminum, et abstersiua.
8
NAtura substantiae istarum Medicinarum est, quod non sit uiscosa, et non denuda〈-〉
9
ta a mordicatione, immo sunt Medicinę nitrosae amarae subtiles, et est differen〈-〉
10
tia inter Medicinas, quae aperiunt poros, et Medicinas quae abstergunt, non in di-
11
diuersitate in genere substantiae, sed in additione et diminutione solum, et hoc, quia
12
Medicinae quae auferunt sordiciem a superficie corporis, egredientem a poris, siue
13
faciant hoc in ulcere, siue in cute, nominantur abstersiuae, sicut sunt res dulces, subti-
14
les, sicut mel, et orobus, et fabae, et ordeum, et lupini, et farina fabarum et ordei ab〈-〉
15
stergunt solum, et farina orobi et lupinorum, et proprie amarorum sunt ex illis, quae
16
aperiunt et abstergunt, et amigdalae abstergunt et aperiunt uias etiam. Medicinę
17
uero, quae mundificant poros et foramina, sunt illae, quae iuuant ad excreandam sa-
18
niem, et sunt subtiliores istis, et sunt contrariae Medicinis conglutinatiuis, quemad〈-〉
19
modum Medicinae quae abstergunt, sunt contrariae Medicinis quae sordidant. Et istę
20
Medicinae nominantur aperitiuae et mundificatiuae pororum et foraminum. Et quan〈-〉
21
do egemus eis in cute exteriori, sufficit quod habent qualitatem nitrosam, puram so-
22
lum, donec possint operari, quod diximus, sicut sunt orobus et lupini, et amigda-
23
lae, et semen urticae. Et quae intrant in hoc genere, sunt radix lilij, et squilla, et alia su〈-〉
24
per quae uincit amaritudo, sicut baurach et nitrum, et spuma, baurach, et sceha, id
25
est, centonicum, et abrotanum. Et istae Medicinae, cum hoc quod diximus, subti-
26
liant etiam humores grossos uiscosos, sicut Medicinę glutinatiuę omnes ingrossant
27
et inuiscant, quod est in corpore ex humoribus, et ideo non inuenimus Medicinas
28
alias, quae sint magis incisiuę et subtiliatiuę humorum grossorum uiscosorum, qui
29
sunt in pectore et pulmone, et saniei, quae est in pectore, neque conuenientiores et ap〈-〉
30
tiores ad educendum screatum, et ad facilitatem expuendi ipsum, quam istę sint, et
31
cum hoc toto aperiunt opilationes epatis, et mundificant uenas, et conferunt eodem
32
modo spleni, quando non aderit opilatio fortis, quia opilationibus quę sunt in sple〈-〉
33
ne, sunt necessarię Medicinę fortiores, sicut cortex, capparis, et radix tamarisci, et sco〈-〉
34
lopendria, et squilla, et herba quae Gręce dicitur asplenon, cuius expositio est mun-
35
dificans splenem. Et oportet quod sit opus tuum in istis Medicinis, in curatione
36
cuiusque membrorum diuersum, quia tu uteris in Medicatione epatis ipsis simplici-
37
bus, et in Medicatione splenis, postquam miscueris eas cum aceto, et bulierint cum
38
eo, et in Medicatione pectoris et pulmonis, cum Mellicrate et kisch ordei et squin-
39
gibin, et sirupo acetoso, et uino dulci. Et scias quod quando egemus istis Medi-
40
cinis in curationibus intrinsecis, si est in eis stipticitas pauca, possunt aperire uias ma〈-〉
41
gnas, sed quando applicantur corpori exterius, stipticitas earum operatur in forami〈-〉
42
nibus minutis, quae dicuntur pori, et ideo opilant eos propter paruitatem eorum,
43
antequam mundificent, sicut oportet, ergo propter operatione stipticitatis, et con-
44
clusionem pororum, non recipit corpus post hoc penetrationem substantię, Medi-
45
cinę abstersiuae, quare non peruenit ad profundum, et non mundificat, sed quia sto〈-〉
46
machi, et epatis, et splenis, et aliorum interiorum uie sunt amplę satis, contingit
47
quod stipticitas confert eis, quia confortat uenas, plusquam noceat eis in restringen〈-〉
48
do orificia uenarum, et ideo absinthium, quando exhibetur interius, potest mun-
49
dificare et aperire, et quando applicatur exterius, non potest operari illud, quia uir-
50
tus eius est composita ex uirtute amara et pontica.
51
DE RESOLVTIVA SEV RARI-
52
ficatiua Medicina.
1
HAe Medicinę sine dubio calefaciunt, quia non posset esse quod resoluerent et
2
mollificarent substantiam corporis, nisi haberent proprietatem aperiendi uias,
3
et hoc cum caliditate earum, et cum hoc oportet quod non sit in complexione ea-
4
rum multa caliditas, et hoc, quia Medicinę quae faciunt hoc, sunt calidae, et accidit
5
ex eis horripilatio, et oportet etiam, quod non sint exiccatiuae, quia istae similiter irri-
6
tant, uel stimulant membra sensibilia, et faciunt ea dolere. Accidit ergo ex hoc, quod
7
Medicinę rarificatiuę sunt Medicinae, quae abstergunt, et incidunt, et aperiunt opila-
8
tiones, et frangunt lapidem, sed non assimilantur in omnibus, quia illae quae aperi-
9
unt id quod est in cute ex poris, nominantur Medicinę calefactiuae, et illę quę aperi-
10
unt orificia uenarum, appellantur Medicinę aperitiuae, et Medicinę dilatatiuę et ra-
11
rificatiuę, habent naturas temperatas in caliditate, et earum exiccatio non est mul-
12
ta, et grossicies modica, sicut camomilla, et altea, et oleum earum, et oleum cucu-
13
meris asinini similiter, et similiter uetus oleum, et oleum de kerua, et oleum raphani et c.
14
DE INSPISSATIVA MEDICINA
15
SVnt Medicinę, quę sunt contrarię rarificatiuis, et sunt illę quę aggregant et restrin-
16
gunt uias et poros minutos, qui sunt in toto corpore, et in quolibet corpore, ue-
17
rum totum corpus non possunt coartare, uel coadunare undique, sicut stipticę possunt,
18
quia non habent terreitatem et aereitatem, sed nominantur aqueę, sicut aqua frigi-
19
da, et semperuiua, et portulaca, et hasech humida, id est, tribulus, sicut dixit ludęus,
20
et psilium, et auricula muris, et lenticula aquae, et uniuersaliter omnia quae infrigi-
21
dant sine stipticitate.
22
DE MEDICINA APERITIVA
23
orificiorum uenarum.
24
NAtura eius est calida, terrea, grossa, sicut Medicina quę dicitur in Gręco cicla-
25
men, Arabice faculesus, et est buchor marien, et allium et cepe, et fel bouis uel
26
thauri, et leonis, et fex omnium oleorum aromaticorum, quę habent grossitiem et
27
caliditatem simul, sicut oleum de lilio, et oleum de achauen, uel alchanna, quia ista
28
aperiunt ora uenarum inferiorum, quando sunt clausa.
29
DE MEDICINA CONSTRICTI-
30
ua orificiorum uenarum.
31
SVbstantia eius est terrea, grossa, et uirtus eius est frigida, et sapor eius est stipti-
32
cus, sine admixtione mordicationis. Et uirtus eius secunda est, quae coadunat et
33
restringit orificia uenarum, quę sunt aperta apertione extra uiam naturalem, et hoc
34
est propter hoc, quod grossities suę substantię, adhęret ei exterius, quod non potest
35
penetrare in meatus subtiles strictos. Et propter suam frigiditatem coadunat et con〈-〉
36
densat corpora, quibus obuiat undique, et contrahit uersus centrum, et in seipsa, et
37
propter suam siccitatem similiter, et iam propalauimus, quod non omne constricti〈-〉
38
uum est exiccatiuum, ergo exiccat humiditates, et confortat membrum.
39
Et quando conueniunt omnia ista in Medicina una, coadunat orificia uenarum
40
cum substantia stiptica, sicut coniunguntur res exteriores cum digitis, et sunt sicut
41
balaustia, et galla, et psidia, et ypoquistidos, et solatrum, et acacia, et cassia lignea,
42
et acetosa, et succus sumach. Similiter Medicinae, quae sunt frigidę frigiditate istarum,
43
uel ampliori, sed substantia earum est aquosa coadunatio, et coartatio earum est de〈-〉
44
bilis, propter earum liquiditatem. Et res quas uolumus coadunare et coartare for〈-〉
45
ti coniunctione, indigent Medicinis, quae habeant maiorem fortitudinem et duri-
46
ciem, si hoc debent operari, et non est ita de Medicinis, in quarum substantia uincit
47
substantia aquea, et ideo ipsę coadunant et coartant uias subtiles, strictas, quae sunt
48
in quolibet corpore, sed totum membrum non possunt coadunare undique, et cum
49
res est ita, conueniens est quod nominemus istas Medicinas, quę hoc operantur, sti-
50
pticas, et non adhęrentes.
1
DE MEDICINA ADVSTIVA
2
et faciente escaram.
3
MEdicinę quando sunt grossę substantię, et fortis caloris adurentis, scindunt cor〈-〉
4
pus, et liquefaciunt, et destruunt quod inueniunt, sicut facit ignis, et inducunt
5
sępe escaram similem escarę, quae fit a cauterio, sed si caliditas earum est minor quan〈-〉
6
titate, qua possit adurere, uirtus earum est aperitiua. Et postquam res est, ita omnis Me〈-〉
7
dicina aperitiua est in sua substantia terrea et ignea simul, sed quantitas sui caloris est
8
quantitas, quae non habet posse adurendi, et si adurit, non adurit ustione forti, et si
9
est cum hoc subtilium partium, non mordicabit omnino, sed liquefaciet et destruet
10
parum ex carne, cum pauco dolore, quem inducit propter suam acuitatem. Et ideo,
11
quoniam non alterat subito, sicut Medicinae quae calefaciunt calefactione forti, et
12
non tardat in penetratione, sicut Medicinae grossae, acutę, ex sua operatione, quod
13
minus sentitur, quia alterationes sentiuntur plus, quae fiunt subito, et penetrationes
14
illae apprehenduntur sensu, quae non uelociter penetrant.
15
DE MEDICINA PVTREFACTIVA.
16
QVando Medicina est calida fortiter et grossa, facit in membro, cui obuiat, et su〈-〉
17
per quod immoratur, illud, quod faciunt acus seu stipes, quando infiguntur cor-
18
pori. Et quando adurit, dicitur adustiua, et si non adurit, dicitur putrefa-
19
ctiua, nisi quia istud nomen non est sibi proprium, quia illa, quae uere est putrefacti-
20
ua, ex sua complexione calefacit et humectat, sed ipsa dicitur putrefactiua, propter
21
similitudinem eius, quia cum hoc facit, quod faciunt putrefactiuę, scilicet, quod am-
22
bae duę species, faciunt destructionem carnis, sine dolore, quia modi huius destructi〈-〉
23
onis sunt multi, secundum qualitatis superfluitatem, quae egreditur modum suę ca-
24
liditatis, uel frigiditatis, aut siccitatis, aut humiditatis. Et Medicinę putrefactiuae
25
sunt, auripigmentum rubeum, et citrinum, et gluten auri, et herba, quę Gręce dici-
26
tur uaricaris, et est res quae nascitur super arborem glandium, et uermis pini, et her-
27
ba quę dicitur Gręce aconitum, et eius expositio est strangulator lupi, omnia destru〈-〉
28
unt carnem teneram, absque quod faciant, scilicet, accidere dolorem.
29
DE MEDICINA DIMINVTIVA CARNIS.
30
VIrtus istius est sicut uirtus Medicinę, quae putrefacit, nisi quia est debilior ea, et
31
accidit ex debilitate sua, quod destruit et liquefacit solum, id quod est exterius
32
in superficie, et non potest deuenire ad profundum, et ideo nominatur minuens
33
carnem, quia usus eius est ad dilatandum ulcera, sicut flos lapidis, qui asportatur de
34
Assur. Et ista quidem, si dilatat, nominamus eam dilatatiuam, dilatatione secunda,
35
et dilatatione secundum accidens, igitur uirtus eius non est uere uirtus Medicina-
36
rum, quae dilatant dilatatione prima, sed Medicinę quae minutione minuunt carnem,
37
quando teruntur tritura subtili, donec fiant puluis, et ponuntur in locis ulcerum, di〈-〉
38
latant ea, sed quando ponimus ex eis quantitatem ampliorem, mordicant et dissol〈-〉
39
uunt carnem, et destruunt, et concauant ulcera, et faciunt ea profunda.
40
DE MEDICINA CICATRI-
41
zatiua seu consolidatiua.
42
ESt Medicina, quę sua uirtute aggregat carnem, et restringit, et auget, et siccat in
43
ulceribus, quę sunt in corporibus, quousque facit eam mutari in cutem, quia cutis
44
est caro indurata, et sunt sicut alumen, et gallę uirides, et aes ustum, et maxime ablu-
45
tum ex eo, quia in eo quod est non ablutum, est uirtus diminuendi carnem, et ita est
46
etiam de cortice aeris, sed aes ustum est melius Medicinarum consolidantium omni〈-〉
47
um, quoniam oportet, quod Medicina, quam uolumus esse cicatrizatiuam fortiter,
48
stringat fortiter, et desiccet temperate, et ideo contingit, quod balaustia, et cortex
49
granati siccus, et similia, horum amborum ingrediuntur in Medicinis consolidati-
50
uis ulcerum, consolidatione prima, et consolidatione uera. Et Medicinę quidem
51
quę desiccant, desiccatione sine mordicatione, et sine stipticitate, dicuntur consoli-
52
datiuae, consolidatione secunda, et per uiam acuitatis, sicut mirra, et litargyrium, et
53
limacię combustae, et cornua conbusta, quia ista, quando puluerizantur super ulcera,
1
sępe consolidant, uel cicatrizant, et per sermonem meum, cum dico saepe in hoc lo-
2
co, et alibi uolo dicere, quod Medicinę in hoc quod dico de eis, fortasse errant, et
3
non consequuntur semper, quod speramus de ipsis, et hoc contingit, quia non ope〈-〉
4
rantur illud, quod operantur operatione prima, neque per suam uirtutem, quia Me-
5
dicinae uerę consolidatiuę, et per seipsas consolidant, uel cicatrizant omnia ulcera,
6
quae sunt exterius in superficie corporis.
7
DE MEDICINIS QVAE REPLENT
8
ulcera profunda carne.
9
SVnt illae, quae abstergunt temperate, abstersione temperata, sine mordicatione
10
aliqua.
11
DE MEDICINA IMPVLSIVA,
12
quae repercussiua dicitur.
13
SVbstantia eius est grossa, et complexio est frigida, et ipsa impellit humores, qui-
14
bus obuiat ad interiora corporis, et quando res frigidae habent in se superfluam
15
grossiciem, sicut res stipticae sunt fortioris impulsionis, et substantia Medicinarum
16
stipticarum est sicca.
17
DE MEDICINA
18
attractiua.
19
ESt illa quae attrahit a toto corpore, attractione forti, et substantia eius est subtilis
20
calida, et est trium specierum, una est, quae est ita ex natura sui. Secunda, propter
21
putrefactionem, quae est in ea. Et tertia, quae attrahit a proprietate sua, non a qualita-
22
te aliqua, et istud non est aliud, nisi quod ipsa attrahit a similitudine totius substan-
23
tię suę, cum illo quod attrahitur, sed attractiua ex natura sua est sicut mentastrum uel
24
pulegium, quod Arabice dicitur meschatramesir, et sordes aluei uel balnei, et serapi〈-〉
25
num, et assa fetida, et similia istis. Et attractiua per putrefactionem est sicut fermen-
26
tum. Et Medicina quae est propter attractionem, quae dicitur bassadinon. Et eius ex-
27
positio est Medicina attractiua. Et omnium stercorum uirtus est attractiua, postquam
28
dispositio eorum est talis per putrefactionem, uerum ex speciebus stercorum est di-
29
uisio longa, et differentia multa. Et hoc est, quia stercus columbarum est attractiuum,
30
attractione forti. Et duae species sunt longinquę, huic longinquitate aeque distante,
31
uidelicet stercus anatis, et stercus gallorum. Sed stercus anatum declinat ad calidi-
32
tatem, et stercus gallorum declinat ad frigiditatem. Et stercus hominis, uel porco-
33
rum sunt sine hoc, sed stercus canum est ex illis quae abstergunt, et proprie canum
34
comedentium ossa. Sed stercus lacertorum, est in hoc melius. Et attractiua sua pro-
35
prietate et substantia, est sicut omnes Medicinae laxatiuae, et plurimae ex Medicinis
36
custoditiuis et liberatiuis, nisi quia oportet quod illę Medicinę, quae custodiunt uel
37
liberant, sint calidę acutae. Et ex Medicinis, quae hoc faciunt a similitudine substantię
38
quae ex ipsis est calidior, est magis attractiua. Ideo quia caliditas adiuuat operatio-
39
nem, quae est a similitudine, et quam attrahit propter duas caussas, sepatat in attra-
40
hendo illam Medicinam, quae attrahit propter unam caussam tantum.
41
DE MEDICINA CVSTODITIVA
42
et liberatiua.
43
SI uis tu potes eas nominare Medicinas liberatiuas, uel custoditiuas, uel Medici-
44
nas, quae dant uitam, et non est differentia in his nominibus, quomodocunque
45
uelis eas nominare. Et si diligimus magis nominare Medicinas, quae liberant a ue-
46
nenis animalium Medicinas custoditiuas, et nominare Medicinas, quae liberant a
47
uenenis ebibitis liberatiuas. Possumus quidem hoc facere, postquam nihil profici-
48
mus ex scientia nominum, nisi in eo quod scimus, quae sunt istae Medicinae.
49
Et omnes istae Medicinae sunt duarum specierum, una earum est, quae immutat
50
uenenum corrumpens, et Medicinam mortiferam, et alterat ipsam a natura sua,
1
aut in una qualitate, aut in duabus, aut in tota sui substantia, secundum iuua-
2
mentum, quod est per qualitatem oppositam uel contrariam rei quae alteratur, est
3
res manifesta, et scita. Quia si uenenum est frigidum, iuuamentum est per Medi-
4
cinam calidam: si calidum, per Medicinam frigidam: et si siccum, per humidam:
5
et si humidum, per siccam. Et similiter si est frigidum et humidum, per Medici-
6
nam calidam et siccam: et si calidum et siccum, per Medicinam frigidam et hu-
7
midam: et ita in alijs duabus distemperantijs. Sed mutatio et alteratio quae est in
8
uirtute, quae est inuenta in tota substantia, erit a uirtute, quae immutat uirtutes Medi〈-〉
9
cinarum interficientium, et est in natura sua media inter corpus cui aduenit nocu-
10
mentum, et inter Medicinas quae faciunt nocumentum. Erit igitur proportio cor-
11
poris ad uirtutem Medicinae liberantis ipsamet proportio uirtutis Medicinae libe-
12
rantis ad Medicinam mortiferam, et secundum hoc exemplum est Medicinae pro-
13
portio euentus Medicinae mortiferae ad Medicinam liberantem ipsamet proportio
14
uirtutis euentus Medicinae liberantis ad corpus, et propter hoc contingit de omni-
15
bus Medicinis quae sunt contrariae Medicinis mortiferis, quando sumitur ex eis quan〈-〉
16
titas magna, scilicet plus multum quam oporteat, quod nocent corpori nocumen-
17
to magno. Oportet ergo propter hanc caussam, quod quantitas quae exhibetur ex
18
istis Medicinis quae faciunt hoc, sit quantitas quae non noceat corpori propter suam
19
superfluitatem, et quantitas quae non sit deficiens a Medicina mortifera sua paucita〈-〉
20
te, et uincatur ab ea. Et secunda species istarum Medicinarum, est quae euacuat
21
ipsum uenenum, et expellit ipsum a membro infirmo, et quae expellit et euacuat
22
ipsum a membro infirmo, aut facit hoc propter similitudinem suae substantiae ad id
23
quod euacuat, aut propter caliditatem subtilem quam habet, et hoc uenenum occi〈-〉
24
dens euacuatur per Medicinam quam apponimus extra, et istae Medicinae trahunt
25
uenenum, aut propter caliditatem earum, aut propter similitudinem suae substantię.
26
ad id quod euacuat. Et oportet etiam cum hoc, quod Medicina liberatiua sit media
27
ex sui natura, quam maxime potest inter corpus cuius est liberatiua, et rem nocitiuam
28
corpori, et hoc ideo, quod si ipsa est in fine contrarietatis corpori, non euacuabitur
29
propter hoc uenenum a corpore, sed erit sicut Medicina mortifera in operatione sua,
30
quoniam omnis Medicinae mortiferae uirtus est in fine contrarietatis corporibus, qui-
31
bus aduenit nocumentum ex ea. Oportet igitur, si medicinae mortiferae non euacu-
32
antur, nisi a medicinis quae ipsis sunt similes in complexione, quod medicinae quae
33
ipsas euacuant, sint etiam contrariae naturae corporis secundum aliquem modum:
34
ueruntamen perueniunt cum earum contrarietate ad hoc, quod uincant corpus et
35
occidant, sed participant duabus uijs, quia ipsae sunt mediae inter illas quae nocent
36
corpori sine dubio, et illas quae iuuant ei. Contingit igitur ex hoc, quod species iu-
37
uamentorum quae acquiruntur ex istis medicinis, sunt quatuor modorum. Duę ea-
38
rum sunt propter immutationem et alterationem, et duae cum euacuatione. Et si istae
39
Medicinae nominentur Medicinae mortiferę, aut uincentes usque ad mortem, aut de-
40
struentes corpus, aut inducentes corruptionem corpori, aut interimentes, aut nomi〈-〉
41
nentur aliquo alio nomine simili, non est differentia. Et iterum ex Medicinis sunt
42
quaedam contrariantes naturae hominis cum tota sui substantia. Et ideo quando su〈-〉
43
mitur aliquid ex eis, quamuis fuerit ualde modicum, nocet sine dubio, quia sunt to〈-〉
44
taliter interficientes in tota sua specie, non per suam qualitatem, sicut Medicina quę
45
dicitur liuartis. Et uermis pomi, et liuantum, et species quaedam solatri quę facit stu〈-〉
46
porem, et argentum uiuum, et multi ex fungis, et saliua uenenosorum, et fella eorum,
47
et propter hoc non ingreditur ex mirrha, opio, et storace liquida, et croco, quamuis
48
si de istis Medicinis multum sumatur, faciunt stuporem, et occidunt quaedam ex eis.
49
Et si misceantur cum alijs Medicinis, secundum quantitatem quam oportet, iuuant.
50
Sed ex uenenosis quae ex eis nocent per linitionem, plurima eorum faciunt grauedi〈-〉
51
nem capitis, et accidentia similia ebrietati, et hoc ideo, quia replet caput uaporibus
52
multis nociuis. Et quaedam ex eis nocent ori stomachi, quia naturaliter caput com-
53
patitur ori stomachi: et omnes nocent cerebro duobus modis: aut quia funt con-
1
trariae sibi cum tota sui substantia, aut quia immutant complexionem eius cum una
2
qualitate, aut cum duabus.
3
DE MEDICINA SEDATIVA DOLORIS,
4
aut ablatiua eius, aut destructiua doloris, aut quocunque
5
nomine uelis nominare ipsam.
6
ET dicemus, quod Medicinae sedantes dolorem, diuiduntur in duos modos,
7
quia una earum est quae sedat uere, alia quae dicitur sedatiua secundum dictum, si-
8
cut si diceretur de homine mortuo, quod dolor eius sedatus est, propterea quia non
9
sentit dolorem. Sed illa quae uere sedat, diuiditur in duas species. Vna est, cuius com〈-〉
10
plexio est sicut complexio corporis, sicut Medicina quae aperit, cuius substantiam su〈-〉
11
perius nominamus. Alia uero est calida in primo gradu, subtilis substantiae, sicut ole〈-〉
12
um anetinum. Et Medicina uere sedatiua doloris, debet esse subtilis substantiae, et
13
non debet habere de calore, nisi quantum expediat, et propter hoc euacuat et resol〈-〉
14
uit, et rarefacit, et subtiliat, et maturat, et facit euaporare et egredi totum quod est in-
15
clusum in membro dolenti ex humoribus calidis, aut uiscosis, aut grossis, aut mul-
16
tis, aut opilantibus uias strictas et poros, aut ex uentositate frigida, aut ex uapore gros-
17
so non inueniente uiam unde exeat ab ipso membro. Et postquam ita est de Me〈-〉
18
dicinis istis illud quod diximus, non oportet quod habeant uirtutem stipticam, quamuis
19
locus infirmus aut egritudo ipsa indigeat hoc. Et in hoc est significatio, quod Medi〈-〉
20
cina haec non iuuat ad auferendam egritudinem, sed sedat dolorem eorum solum
21
in illa, quare non dicitur sedans dolorem uere. Et si fortassis conferret egritudini,
22
cum hoc etiam habebit tunc duas uirtutes, uolo dicere uirtutem Medicinarum quae
23
sedant dolorem, et uirtutem curantium egritudines. Sed illa quae dicitur sedans
24
dolorem, et non est, ita est illa quę habet uirtutem multum infrigidatiuam, quousque
25
stupefaciat membrum, et stupefactio est diminutio sensus. Et ita est de Medicinis
26
quae quando bibuntur, faciunt accidere subeth, et nominant eas propter istam caus-
27
sam plures hominum sedantes dolorem, et facientes dormire. Et complexio earum
28
est multum contraria Medicinis, quae sunt sedantes dolorem uere, quoniam infrigi〈-〉
29
dant corpus totum, et acquiritur propter hoc super corpus, quod ipsae stuporem in-
30
ducunt sensibus. Et si acciderit, quod aliquis sumat ex eis quantitatem superfluam,
31
interficiunt homines. Et melior istarum Medicinarum, et quę plus ualet in opere in
32
hunc modum, est illa, quae est desiccatiua, non habens multam humiditatem et fri-
33
giditatem, sicut est sucharan, id est, cicuta, et mandragora, et iusquiamus. Nam non
34
est bonitas aliqua in potatione earum, nisi in corticibus radicis mandragorae quan-
35
do exiccantur, et in semine iusquiami albi, et non nigri. Et Medicinę quae sedant do〈-〉
36
lorem cum curatione egritudinis, non oportet quod nominentur sedantes dolorem
37
solum, quia hoc habent omnes Medicinae quae curant egritudines, sicut dicemus, si
38
Deus uoluerit.
39
DE MEDICINA NARCOTIZANTE
40
id est, auferente sensum.
41
SVnt Medicinae quae infrigidant sine stipticitate, et ad hoc deueniunt mandrago〈-〉
42
ra, et sucharan, id est, cicuta, et iusquiamus, et papauer, uolo dicere de herbis ipsis
43
quod quando administratur ex eis parum, non solum sedant dolorem, sed etiam
44
narcotiçant. Et si administratur multum, inuenimus quod non narcotiçant solum,
45
sed occidunt etiam.
46
DE MEDICINA SVBTI〈-〉
47
liatiua et ingrossatiua.
48
POne ratio cinationem tuam in Medicina subtiliatiua caliditate et stipticitate. Et
49
in ingrossatiua, id quod est contrarium subtiliatiuae substantiae.
50
DIVISIO VIRTVTVM
51
tertiarum. Sermo V.
52
QVia unaquaeque operationum particularium nominatur nomine uirtutis, et di〈-〉
53
citur uirtus quae multiplicat urinam, et menstrua, et lac, et sperma, et abscin-
1
dit lac, et exiccat sperma, et uirtus quae prouocat quodlibet istorum aut retinet, et
2
est uirtus quae confert epati et spleni, et oculo, et dentibus, et scię, et renibus, et po-
3
dagrae, et doloribus iuncturarum, et pleuresi non uerę, aut tussi, aut frangit lapidem.
4
Et uniuersaliter si elaborauerimus nominare uirtutes particulares secundum nomen
5
suae operationis quam operantur, uidetur nobis superfluum eas nominare, et for-
6
tassis cum toto hoc non possemus eas omnes nominare. Et breuius in hac uia, et re-
7
ctius in hac arte est, ut uitemus prolixitatem et deuiationem ab ordine. Et sufficit il-
8
lud quod diximus, ad complendas determinationes uirtutum compositarum ex uirtuti-
9
bus simplicibus Medicinarum, et operationum earum, et saporum per species sufficientes, ut
10
proficiat nobis et illis qui studebunt in hoc nostro libro. Et cum hoc nos rememorabimus
11
plurimum istarum uirtutum particularium, quę nominantur uirtutes tertię, si Deus uoluerit.
12
DE MEDICINA SOLVTIVA
13
et mundificatiua.
14
DIcitur duobus modis, uno modo communiter, alio modo proprie. Sed commu〈-〉
15
niter dicitur de quacunque Medicina quę mundificat et extrahit humores a cor-
16
pore, quocunque modo sit, sicuta capite per sternutatorium, siue per nares, siue per os
17
per gargarisma, et per masticationem. Et de Medicina quae prouocat menstrua, et
18
de illa quae propter suam subtiliationem humorum grossorum potest prouocare uri-
19
nam, aut adiuuat ad faciendum ascendere screatum a pectore et pulmone, et ideo
20
nominantur aliquae ex Medicinis, Medicinae, quae attrahunt phlegma. Et quędam Me〈-〉
21
dicinae quae prouocant urinam: et quaedam ex eis Medicinae tussis: et quaedam ea-
22
rum Medicinae quae prouocant menstrua. Proprie autem dicitur de Medicinis
23
quae extrahunt, et mundificant superfluitates per uomitum, et de illis quae mundifi〈-〉
24
cant per fluxum uentris. Et ideo Alkindus in epistola quam scripsit in Medicinis la-
25
xatiuis, uisum est mihi, quod narrem illud quod in ea scripsit: Dixit enim, quod Me〈-〉
26
dicinae laxatiuae sunt illae, quae euacuant id quod est in corpore de humiditatibus et
27
substantijs. Et iuuamentum earum est euacuatio superfluitatum superfluarum a regu-
28
la temperamenti elementorum. Et illae sunt secundum ueritatem nominatę Medicinę la〈-〉
29
xatiuę. Sed illę quę pertranseunt in euacuando aqualitatem elementorum nostri corporis
30
cum sua qualitate egrediuntur terminum omnis Medicinae laxatiuae, et nominabuntur
31
toxicum laxatiuum. Et ita contingit, quod quando de Medicinis laxatiuis nimium su〈-〉
32
mitur, euacuantur elementa nostri corporis. Et ita deueniunt ad contrarietatem sui
33
temporis, aut loci, aut suae operationis, aut sui propositi, aut suę utilitatis. Sed con〈-〉
34
trarietas ex parte temporis est, sicut quando colloquintida sumitur in tempore aesta〈-〉
35
tis, et in aetate iuuentutis, et ab homine cholerico. Sed ex parte loci, sicut quando
36
quis utitur ea in terris calidis et siccis, sicut in Alkeien, et Elirach, et datur de ipsa quan〈-〉
37
titas eadem quę datur in terris frigidis et humidis, sicut in Senalach, et in similibus.
38
Quoniam quando dosis quę de ipsa potatur in terris calidis et siccis, est ęqualis do-
39
si quę potatur in terris frigidis et humidis, in quibus purgat quantitatem aequalem uel
40
conuenientem a corpore, pertransierunt in purgatione ultra quantitatem ęqualita-
41
tis, quousque deuenit aliquando ad perditionem. Et contrarietas ex parte operatio〈-〉
42
nis est, sicut colloquintida, quando datur illis in quibus est necesse purgare choleram,
43
aut dare Medicinas alicui animalium cui non conuenit, sicut elleborus niger, quan-
44
do datur canibus, aut pluribus luporum. Et contrarietas ex parte sui propositi est,
45
sicut colloquintida quando subtiliatur in contritione eius adhaeret intestinis, et uul〈-〉
46
nerat ea, aut quando pillula nimis magna datur ad purgandum aliquem humorem, et
47
moratur nimium in stomacho, et non potest dissolui, neque descendere a stomacho,
48
quare attrahit humorem qui non est necessarius: aut quando est nimis parua, quare
49
est impotens ad extrahendum humores a membris longinquis, sicut illos qui sunt
50
in cerebro, et in extremitatibus, et non attrahit quod oportet. Et contrarietas ex
51
parte suę utilitatis est quando amittit uirtutem sua, sicut elleborus albus et turbith quan〈-〉
52
do putrescunt, quia unum ipsorum purgat propter suam putrefactionem purgatione super〈-〉
53
flua. Et ex alio contingit laxitudo et dissolutio multa, et similia horum, quia omnia ista
1
egrediuntur a nomine Medicinae laxatiuae per accidens ad nomen operationis eius
2
malae. Et iterum Medicina laxatiua diuiditur in duos modos, quia in una earum
3
est purgatio per naturam, et in alia per accidens. Et purgatio per naturam diuiditur
4
in duo, quia una earum facit hoc cum medio, et alia sine medio. Et laxatiua cum me-
5
dio diuiditur primo in duo, quia una facit hoc per similitudinem, et alia per contra-
6
rietatem, et ista ambo cum attractione. Et quae purgat per accidens, diuiditur in duo.
7
Nam una mollificat uirtutem retentiuam, et alia resoluit humores. Et mollificatio
8
retentiuae diuiditur in duo, una quidem minuendo calorem naturalem, et alia infe〈-〉
9
rendo nocumentum membris interioribus, sicut uentri, et epati, intestinis, et stoma-
10
cho. Et illa quae purgat sine medio, diuiditur in duo, una earum est cum liquefactio〈-〉
11
ne, et humectatione, et mollificatione, et alia sine mollificatione et liquefactione.
12
Et illa quę est sine mollificatione et liquefactione, diuiditur in duo, una earum cum
13
dissolutione, et alia sine dissolutione. Et illa quae est sine dissolutione, diuiditur in
14
duo, una earum est quae abstergit, et alia quae incidit. Isti sunt modi qualitatum la-
15
xationis. Et iam quidem aggregantur in una Medicina simplici, secundum quod
16
apparent plures istorum modorum: et aliqua est quę non habet nisi unum modum,
17
et aggregatur in ea euacuatio multorum membrorum. Et apparet euacuatio alicu-
18
ius earum per uomitum, et alicuius per fluxum uentris, et alicuius per urinam, et ali〈-〉
19
cuius per sudorem, et per alios modos euacuationum. Et apparet iterum ex euacua〈-〉
20
tione alicuius earum euacuatio unius speciei humorum, et alicuius euacuatio plu-
21
rium. Et ut fiat quod diximus manifestum, praemittemus narrationem, per quam
22
fiat facilitas ad declarationem eius. Dico ergo, quod in omnibus quae sunt sub-
23
iecta generationi et corruptioni, inuenitur similitudo et contrarietas, postquam caussa
24
generationis est similitudo, et caussa corruptionis est contrarietas. Et caussa cessa-
25
tionis contrarietatis quousque corrumpatur, est illud quod fortius super quodlibet
26
contrarium. Et transitus eius in eo est propter similitudinem, uolo dicere per simi-
27
litudinem conuenientium in qualitate, sicut conuenientia ignis cum aere per simi-
28
litudinem quam habent in caliditate, quae est una ex qualitatibus primis. Sed con-
29
traria quae non communicant in aliqua qualitate, sed contrariantur in qualitatibus
30
omnibus, et in nullo tempore conueniunt, sicut aqua et ignis, quę contrariantur in
31
omnibus qualitatibus, non conueniunt conuenientia naturali. Et est illa qua una
32
applicatur alteri sine corruptione. Postquam igitur caussa corruptionis est con〈-〉
33
trarietas qualitatum, igitur conuenientiae operatio est approximatio, et applicatio
34
unius ad aliud, et est contraria operationi contrarietatis, postquam est operatio con-
35
trarietatis, uolo dicere cum contrariantium est fugere unum ab alio, uel unum uin-
36
cere aliud. Igitur illud quod est aequale complexioni animalium, non inferens ei
37
nocumentum cum contrario, est illud approximans sua similitudine. Sic inuenitur
38
in cibo, quia quodlibet membrum attrahit sibi illud, quod est sibi simile, et illud
39
quod est magis paratum conuerti ad suam speciem. Et attrahit caro illud quod est
40
magis paratum fieri caro: et os illud quod est magis paratum fieri os. Et ita nerui,
41
et uenae, et ligamenta, et medullae, et alia ex membris corporis. Et ideo quando
42
accidit nocumentum alicui membrorum per aliquam qualitatum, et remouentur
43
a suo temperamento, acquirit nocumentum contrarium a suo nocente, quemadmo-
44
dum reperitur in nostro corpore. Quia quando egredimur a temperamento ad la-
45
borem, dicimur errantes. Et quando sumus in errore, sumus in labore. Et secun-
46
dum eundem modum accidit nobis in caliditate et frigiditate, et humiditate et
47
siccitate, et ita in omni sensu sui contrarij. Ergo nostra quies a quolibet contrario
48
est ipsius cura, quia cura cuiuscunque contrarij est ablatio eius. Et ablatio contrarij
49
est cum contrario, et contrarij cum medio, et contrarij sine medio.
50
lgitur natura uoluntate sui creatoris ingeniatur circa corpora animalium in hoc,
51
quod magis competit eis, et conatur temperare corpus, et expellere nocumenta a
52
se. Ergo desyderat quodlibet membrum contrarium sui nocumenti ad curatio-
53
nem ipsius nocumenti, ne uincant eam superflua accidentia. Et similiter operatur
1
in omni uirtute cum qualitatibus quas posuit ministrans compositionum naturali-
2
um, sicut attractiua, retentiua, digestiua, et expulsiua, cum qualitatibus primis, id
3
quod magis iuuat ad eorum complementum, et adiuuat uirtutem attractiuam cum
4
caliditate et siccitate, quia cum eis exiccat. Et adiuuat uirtutem retentiuam cum fri-
5
giditate et siccitate, quia cum eis fit contractio et coartatio, et adiuuat uirtutem di-
6
gestiuam cum caliditate et humiditate, quia cum eis fit digestio et putrefactio, et fit
7
iuuamentum uirtuti expulsiuae per frigidum et humidum, quia humiditas facit lu-
8
bricum, et frigiditas exprimit et expellit, et ita operatur ad eundum ad inferiora iu-
9
uamentum ponderositatis: uolo dicere aquositatis et terreitatis, sicut ad eundum
10
ad superiora iuuant aereitas et igneitas. Et secundum hunc modum operatur quod
11
est magis iuuatiuum in omni suo opere. Et postquam oportet quod Medicinę
12
laxatiuae ingrediantur humana corpora ad seruitium et adiutorium naturae, scilicet
13
ad euacuandum humores, qui sunt extra temperamentum, quia est debilitata ad ex-
14
pellendum illos, nisi cum adiutorio extrinseco, quando ipsa Medicina ingreditur
15
corpus, erit secundum aliquem istorum sex modorum. Quia aut erit habens pro-
16
prietatem in eo sine operatione propter sui subtilitatem, et propter multiplicitatem
17
suae compositionis, quae cum ipsa compleuit attractionem illius humoris, quem pur-
18
gat cum adiutorio naturae iuuantis ipsam per suam operationem in hoc: et ista est
19
illa quam memorauimus in diuisione laxatiuarum Medicinarum, quam diximus
20
per naturam facere hoc sine medio, sicut agaricum, quia parum ex eo laxat, et non
21
apparet in eo qualitas, qua significetur superfluitas suae operationis in purgatione,
22
quia in sapore eius est amaritudo debilis, et dulcedo, quae non sunt signum super
23
operationem suae uirtutis. Aut erit caussa suae operationis apparens in eo, et erit
24
sub una specierum operationis naturae, uolo dicere, quia est sine nocumento mem-
25
bri cui adhaeret, et natura differt ad ipsam suam similitudinem, sicut aloes, quia est
26
amarum, et calidum, et siccum, simile in uirtute colore, et in suo sapore, et calore, et
27
subtilitate, et ipsum expellit choleram, et non est sicut putant stolidi Medici, quod ipsum
28
expellit stercus solum, quoniam eorum extimatio non est uera, nam ipsi uident quod
29
ipsum euacuat humorem citrinum calidum, et putant quod sit tinctum ex aloe, et
30
quod sit stercus quo curantur egritudines cholericae, eo quod minuatur igneitas et acu-
31
itas cholerę propter illud. Et illud quod est laxatiuum, quod laxat per suam naturam,
32
mediante sua similitudine, aut erit sub specie alterius operationis naturae, uolo dice〈-〉
33
re, quod nocet membro cui adhęret propter suam qualitatem, et natura defert eum
34
ad suum contrarium, ad expellendum a membro suum nocumentum, sicut appa-
35
ret in aqua casei, quia est frigida et humida, et substantia eius est aquosa, et ipsa pur〈-〉
36
gat choleram calidam et puram ab omni alio humore, et sic curat accidentia cholerę,
37
et mundat epar a suis superfluitatibus adustis existentibus extra naturam quantitate
38
et qualitate, et atriplex similiter, quia ipsum expellit choleram a corporibus icterico〈-〉
39
rum, et est frigidum et humidum, et eius aqua proprie mundat croceitatem oculo-
40
rum, quando sunt tincti colore simili croco, quando fit ex eo caputpurgium: et haec
41
Medicina est illa quae purgat ex sui natura mediante contrarietate sui. Aut est ap-
42
parens caussa suae operationis cum medio, et erit sub una specierum mollificationis
43
uirtutis retentiuae, uolo dicere, quod iuuat calorem naturalem per resolutionem et
44
extinctionem, quare relaxatur uirtus retentiua quae est in uasis chimorum, quare currunt
45
et fluunt sicut facit [*]in margine: Alias laureola bacca lauri, et turbit putridum, quia nos uidemus, quod hoc faci〈-〉
46
unt nimia uirtute, et expellunt humores diuersos, et propter hoc fit pulsus paruus
47
multum, et fit sincopis multa. Verum quando opilatur corpus cum aqua frigida, et
48
densantur pori, non pertransit per eos illud quod resoluitur de calore naturali, et in-
49
cluditur in corde, restringitur fluxus et laxatio. Et Medicinarum laxatiuarum quae-
50
dam purgant attrahendo a longinquis partibus corporis, quaedam leniunt naturam,
51
et expellunt stercus solum: et Medicinarum quae purgant cum attractione, quaedam
52
purgant choleram, et quędam aquam, et quędam phlegma, et quędam melancho〈-〉
53
liam, et haec sunt illae.
1
DE TEMPERAMENTIS
2
NVMERATIO MEDICINARVM LAXATIVARVM
3
Medicinae purgantes Choleram, sunt illae.
t1.c1.1
Scamonea.
t1.c1.2
Aloes.
t1.c1.3
Absinthium.
t1.c1.4
Lebleb.
t1.c1.5
Fumus terrae.
t1.c1.6
Mirabolani citrini.
t1.c2.1
Violae.
t1.c2.2
Psillium.
t1.c2.3
Granata.
t1.c2.4
Sebesten.
t1.c2.5
luiube.
t1.c2.6
Liquiritia.
t1.c3.1
Cachille.
t1.c3.2
Cucumer.
t1.c3.3
Cassia fistula.
t1.c3.4
Tereniabin.
t1.c3.5
Tamarindi.
t1.c3.6
Pruna.
t1.c4.1
Capillus Veneris.
t1.c4.2
Buglossa.
t1.c4.3
Flos salis.
t1.c4.4
Sal nitrum.
t1.c4.5
Aqua piscium
t1.c4.6
salsorum.
10
MEDICINAE PVRGANTES
11
aquam.
t2.c1.1
Zucharum.
t2.c1.2
Serum.
t2.c1.3
Nasturtium Babi-
t2.c1.4
lonicum.
t2.c2.1
Radix cucumeris
t2.c2.2
agrestis.
t2.c2.3
Meçerion.
t2.c2.4
Scebram.
t2.c3.1
Bucor marien.
t2.c3.2
Radix lilij.
t2.c3.3
Kerua.
t2.c3.4
Vitis
t2.c3.5
agrestis.
t2.c4.1
kamepiteos.
t2.c4.2
Batitura aeris.
t2.c4.3
Lac lactucae agre-
t2.c4.4
stis.
16
MEDICINAE PVRGANTES PHLEGMA.
t3.c1.1
Mendenę.
t3.c1.2
Coloquintida.
t3.c1.3
Turbith.
t3.c1.4
Euforbium.
t3.c1.5
Agaricus.
t3.c1.6
Granum nil.
t3.c1.7
Vrtica.
t3.c1.8
Centaurea.
t3.c1.9
Kartamus.
t3.c2.1
Hasce.
t3.c2.2
Satureia.
t3.c2.3
Assarum.
t3.c2.4
Tapsia.
t3.c2.5
Titimalli.
t3.c2.6
Arbor cimicum.
t3.c2.7
Fesire.
t3.c2.8
Kameactis.
t3.c2.9
Papauer agreste.
t3.c3.1
Squilla.
t3.c3.2
Amoniacum.
t3.c3.3
Opoponax.
t3.c3.4
Serapinum.
t3.c3.5
Sarcocolla.
t3.c3.6
Bdellium.
t3.c3.7
Assa fetida.
t3.c3.8
Sales.
t3.c3.9
Flos aeris.
t3.c4.1
Affodillum.
t3.c4.2
Zinçiber.
t3.c4.3
Capparis.
t3.c4.4
Condisi.
t3.c4.5
Orobus.
t3.c4.6
Polium monta-
t3.c4.7
num.
t3.c4.8
Papauer angelosum
t3.c4.9
Filix.
26
MEDICINAE PVRGANTES
27
Melancholiam.
t4.c1.1
Elleborus niger.
t4.c1.2
Epithimum.
t4.c1.3
Polipodium.
t4.c2.1
Mirabolani
t4.c2.2
Indi.
t4.c2.3
Kebuli.
t4.c3.1
Pulegium.
t4.c3.2
Achauen.
t4.c3.3
Vischus.
t4.c4.1
lus galli ueteris.
t4.c4.2
Lapis laçuli.
31
MEDICINAE MOLLIFICATIVAE
32
Ventris.
33
EX HIS QVAE MOLLIFICANT VEN〈-〉
34
trem et educunt, sunt, cuius quaedam sunt cibi, et
35
quaedam sunt Medicinę, sed Medicinę sunt.
t5.c1.1
Betonica.
t5.c1.2
Sceha.
t5.c2.1
Duę species storacis.
t5.c2.2
Resina pini.
t5.c3.1
Radix ficulneae.
t5.c3.2
Lac arboris fici.
t5.c4.1
Semen citri.
t5.c4.2
Fella.
38
SED CIBI SVNT.
t6.c1.1
Caules.
t6.c1.2
Atriplex.
t6.c1.3
Portulaca.
t6.c1.4
Lapacium.
t6.c1.5
Malua.
t6.c1.6
Cucurbita.
t6.c1.7
Sparagi.
t6.c1.8
Buberegi,
t6.c1.9
Ordeum.
t6.c1.10
Lens.
t6.c2.1
Mes, id est, robilia.
t6.c2.2
Cicer.
t6.c2.3
Cepe.
t6.c2.4
Allium.
t6.c2.5
Raphanus.
t6.c2.6
Ficus.
t6.c2.7
Vuae.
t6.c2.8
Mora celsi.
t6.c2.9
Xilocaracte.
t6.c2.10
Dactili.
t6.c3.1
Cerasa.
t6.c3.2
Vinum uuae.
t6.c3.3
Vinum ficuum.
t6.c3.4
Secaniabin.
t6.c3.5
Fenu Graecum.
t6.c3.6
Nasturcium.
t6.c3.7
Sinapis.
t6.c3.8
Semen papaueris.
t6.c3.9
Semen cucurbitae.
t6.c3.10
Semen melonis.
t6.c4.1
Semen cucumeris.
t6.c4.2
Porrum.
t6.c4.3
Lac.
t6.c4.4
Magra.
t6.c4.5
Caseus.
t6.c4.6
Mel.
t6.c4.7
Aqua mellis.
t6.c4.8
Pisces salsi.
t6.c4.9
Aqua piscium recen-
t6.c4.10
tium.
49
MEDICINAE VOMITIVAE.
t7.c1.1
Elleborus albus.
t7.c1.2
Granum ben.
t7.c1.3
Bulbus.
t7.c1.4
Nasturtium Babilon.
t7.c1.5
Cepe narcisci.
t7.c2.1
Kist ordei.
t7.c2.2
Limaciae.
t7.c2.3
Papauer çebeolij.
t7.c2.4
Radix cucumeris.
t7.c2.5
Radix melonis.
t7.c3.1
Pulegium montanum.
t7.c3.2
Tapsia.
t7.c3.3
Succus elacterij.
t7.c3.4
Stafisagria.
t7.c3.5
Kerua.
t7.c4.1
Mandragora.
t7.c4.2
Aes ustum.
t7.c4.3
Affodilli.
t7.c4.4
Canna çuchari.
t7.c4.5
Oleum.
1
SERMO DE MEDICINIS AV-
2
gentibus lac, uel minorantibus ipsum.
3
SVnt autem Medicinae augmentantes lac, aut generantes, aut abscindentes, uel mi〈-〉
4
nuentes, aut destruentes. Sed illae, quae multiplicant et generant, sunt, quia san-
5
guis, quando uenit ad mammillas, et conuertitur duobus modis, uuus eorum est,
6
quia ipse uenit ad mammillas, et secundus est, quia ipsę mammillę attrahunt. Si er-
7
go contingit, quod sanguis qui uenit ad mammillas, tardetur in aduentu eius, ne-
8
cesse est quod iuuemus eum cum Medicinis, adiutorio aliquo, et istud adiutorium
9
fit per Medicinas, quę generant lac, et per uirtutes operantes generationem lactis,
10
et de generantibus lac, sunt quędam res Medicinales tantum, et quędam sunt cibi.
11
Sed illę quae sunt Medicinales tantum, sunt uirtutes quae calefaciunt humores phle〈-〉
12
gmaticos, et alterant eos, et conuertunt eos in sanguinem, et oportet quando uo-
13
lumus generare lac ex sanguine, quod Medicina sit calida temperate, et non sit gros〈-〉
14
sa omnino, et istę Medicinę sunt calidę in primo gradu, aut in secundo, et non ha-
15
bent exiccare aliquod, quod sit manifestum omnino, et sunt paucae quantitatis. Quia
16
ista temperies compositionis, non est propositio facilis, nec minima, et meliores ex
17
istis, sunt illae, quae non sunt Medicinę solum, sed sunt cum hoc cibi, sicut eruca, et fe-
18
niculus, et anetum, uolo dicere herbas ipsas, dum sunt recentes. Quae quando sunt
19
siccatę, desiccant, et calefaciunt satis, et ex illis quae ingrediuntur, in hoc genere sunt
20
apium botarchion, et apium aquaticum, uolo dicere herbas ipsas recentes, antequam
21
desiccentur. Sed uirtutes quę sunt in cibis, sunt uirtutes quae operantur per simili-
22
tudinem, cum tota substantia, quae est in cibis, qui generant bonum sanguinem, quan〈-〉
23
do sunt temperati in humiditate, et est eorum caliditas tepida, sicut caliditas lactis,
24
et hoc, quia sanguinis boni caliditas est teperata in animalibus, et calor cholerę prae〈-〉
25
terijt temperamentum, quemadmodum frigiditas phlegmatis pertransit tempera-
26
mentum, et lac quidem est in sua caliditate, inter phlegma et sanguinem, sed non
27
longe ab utriusque distantia aequali, immo est longinquius phlegmati, et propinqui-
28
us sanguini. Quando ergo generatio lactis in mammillis est pauca, et tu uis quod
29
augeatur, perquire sanguinem, nam impossibile est, quin aut sit paucus in quantita-
30
te, aut sit inconueniens in sua qualitate. Si ergo inueneris eum paucę quantitatis, sci-
31
as quod eget adiutorio in calefactione, et humectatione, et si tu inueneris eum in-
32
conuenientis qualitatis consydera, nam si uincit super eum cholera, tunc oportet
33
quod euacues eam, et post hoc oportet quod adhibeatur regimen quod diximus,
34
et si uincit super eum phlegma, eget Medicinis calidis, secundum quod diximus in
35
diuisione Medicinarum, in principio huius capituli.
36
DE MEDICINIS QVAE ABSCIN-
37
dunt et destruunt lac.
38
MEdicinę uero, quae abscindunt et destruunt ipsum, sunt multae, et quasi infini-
39
tae, et sunt sicut Medicinae quae calefaciunt ultra quam oportet, et exiccant, quia
40
ipsae consumunt humiditatem sanguinis, et ingrossant eum, et propter hanc caus-
41
sam minuunt ipsum, et res quidem frigidae prohibent generationem sanguinis, et
42
sunt quaedam quae corrumpunt qualitatem sanguinis, et quaedam ex eis sunt, quae
43
faciunt illud, minuendo totam eius substantiam.
44
DE MEDICINIS MENSTRVORVM.
45
QVędam ex eis prouocant menstrua, et sunt quae abscindunt ea. Sed illae quae
46
prouocant, faciunt uno duorum modorum, uno modo, quando bibuntur, alio
47
modo, quando subijciuntur. Sed illae quae bibuntur, prouocant et aperi-
48
unt uias, et mundificant eas, sed non euacuant cum uirtute attractiua, sed illae quae
49
subijciuntur, et prouocant menstrua, et mundificant corpus ab eis, faciunt illud du〈-〉
50
obus modis, uno modo, quia calefaciunt solum, alio modo, quia attrahunt unum
51
humorem, aut duos, aut plures, sicut faciunt Medicinę laxatiuae, et quia matrix ipsa
52
non habet uirtutem attrahendi sanguinem, qui uenit ad ipsam, quia fanguis, qui ue〈-〉
53
nit ad eam, expellitur ad ipsam, cum expulsione, ita quod non attrahit ad se, fiunt
1
Medicinae quae prouocant menstrua, aut abscindunt ea, in uirtute similes Medicinis
2
quae prouocant lac, quas diximus. Et hoc ideo, quia sanguis qui est in uenis, est ma-
3
teria communis, tam istis quam illis. Et hoc ideo, quando sanguis, qui est abilis cur-
4
sui, aequalis quantitatis, contingit quod ista ambo sunt abundantis quantitatis, et
5
mammillę quidem communicant cum matrice in uenis pluribus, quae sunt com-
6
munes utrisque, et ideo quando separatur sanguis, et recedit ab uno istorum membro-
7
rum, et uadit ad alterum, exiccatur illud, unde separatur. Igitur mulieres menstrua-
8
tę, quando habent menstrua temperate, non aduenit eis lac in mammillis, et quan〈-〉
9
do aduenit multum lac mammillis, abscinduntur menstrua omnino, et ideo con-
10
tingit, quod Medicinę quae prouocant, aut abscindunt sanguinem, a quo mundifi-
11
cantur mulieres per matrices quolibet mense, sunt similes illis, quae augent aut mi-
12
nuunt lac in mammillis, et non differunt, nisi in eo, quod matrix eget multotiens
13
Medicinis amplioris caliditatis, et maioris incisionis, quia uenę matricis egent ma-
14
gis Medicinis aperitiuis, et egent cum hoc sanguine fluxibiliori, et magis abili ad pro〈-〉
15
uocandum propter caussam supradictam de matrice, quia non habet uirtutem at-
16
trahendi ad se. Sanguis uero, qui uenit ad mammillas, expellitur ad ipsas, et ipsae cum
17
hoc attrahunt ipsum ad se, quare contentae sunt facilioribus Medicinis, ad prouo-
18
candum uel attrahendum ad eas sanguinem, et ideo contingit, quando menstrua
19
diminuta sunt diminutione parua, quod Medicinae quae conueniunt ad attrahen-
20
dum sanguinem, ad mammillas sunt conuenientes, et sufficientes ad prouocandum
21
menstrua. Sed quando menstrua diminuuntur, diminutione multa, aut abscindun〈-〉
22
tur omnino, non conferunt eis hae Medicinae. Sed egemus tunc sauina, mirra cala-
23
mento, et pulegio montano, et mentastro, et costo, et cassia lignea, et cinamomo,
24
et amomo,aristologia, hasce, et thimo, et alijs quae procedunt hac uia, quae prouo-
25
cant menstrua, ablata omnino.
26
DE MEDICINIS SPERMATIS.
27
SVnt ex eis quae nominantur generatiuae spermatis, et quae sunt contrariae istis, et
28
nominantur extinguentes sperma, et abscindentes ipsum, et ex eis sunt, quae no-
29
minantur prouocantes sperma, et ex eis sunt contrarię his, et dicuntur prohibentes
30
sperma, sed Medicinę generantes sperma, sunt illae quae generat illud quod non est.
31
Et dicemus. quoniam substantia spermatis generatur a superfluitate bona, et iu-
32
uatiua, et est in seipso, cum hoc spirituale, uolo dicere, multorum spirituum. Opor-
33
tet ergo quod sint illę, a quibus generatur sperma, et prouocantur res uaporosae spi-
34
rituales, uolo dicere multi spiritus uel uentositatis. Et rerum quidem, quae generant
35
sperma, quaedam sunt cibi, et quaedam Medicinae, et quędam Medicinę simul et ci-
36
bi, sed illę quę sunt cibi, et augent sperma, sunt res quae nutriunt et inflant simul, et
37
sunt illae, quarum tota substantia est similis sicut bulbus, et cicer, et fabae, et pisces qui
38
nominantur multorum pedum, et grana pini. Et Medicinę quae augent sperma,
39
sunt illę quae sunt calidę, et generant uentositatem sicut stincus, et testiculus uulpis.
40
Sed illae quę faciunt haec, et sunt cibi et Medicinę simul, sunt sicut semen lini, et eruca.
41
Sed illę quę extinguunt et abscindunt sperma, sunt res quę destruunt ipsum, sicut
42
res quę infrigidant et desiccant, et sunt in substantia sua contrarię illis, quę generant
43
ipsum in substantia sua, et Medicinę quę desiccant, non permittunt generari sperma,
44
nedum quod generent ipsum. Esto quod sint in natura sua calidae, sicut ruta. Et si
45
sunt ex illis quę non calefaciunt, et prohibent generationem eius, sicut Medicina quae,
46
nominatur nicati, et est nenufar, quia ipsa uidetur contraria spermati, in proprietate
47
suae substantiae. Etiam inueniuntur Medicinę consimiles istis, in Medicinis men-
48
strui, et in Medicinis lactis. Et per aliam uiam ingrediuntur in genere istarum Me〈-〉
49
dicinarum, Medicinae quę prohibent ascensum screatus a membris spiritualibus, et
50
Medicinę quae prouocant urinam etiam, quia omnium istorum est uirtus subtiliati-
51
ua. Sed illę quę retinent sperma, sunt contrarię istis, et ipsę sunt cibi et Medicinae quę
52
infrigidant et ingrossant sperma, et congelant, et faciunt ipsum quietum, et non
53
fluxibile. Et ideo sunt caussa retentionis eius et prohibitionis, non tamen caussa cor-
1
ruptionis et destructionis perpetuae, sicut lactuca, portulaca, atriplex, cucurbita, mo〈-〉
2
ra celsi, melones, cucumeres, et citrulli.
3
DE MEDICINIS QVAE PRO-
4
uocant urinam.
5
CAlefactio est illa, quę est principalis in Medicinis, quę iuuant ad prouocandum
6
menstrua, et ad prouocandum urinam, uerumtamen differunt abinuicem in
7
quantitate caliditatis, et in hoc quod aliquę ex eis desiccant, et aliquę quę non desic-
8
cant. Medicinę igitur quae calefaciunt calefactione temperata, et non desiccant, iu〈-〉
9
uant ad generandum lac. Sed illę quę calefaciunt, plus istis, sed non desiccant desic-
10
catione forti, iuuant ad prouocandum menstrua, sed urinam prouocat quęlibet ista〈-〉
11
rum duarum specierum, quas diximus, et prouocant eam etiam cum hoc quae cale-
12
faciunt et exiccant, et propter hanc caussam nominantur proprie prouocatiuę urinę.
13
Et sunt singulares in hoc nomine, scilicet quod prouocant urinam solum, absque
14
eo quod prouocent menstrua et lac, et non iuuant similiter ad educendum screatum
15
a pectore et pulmone, et istę sunt Medicinę calidę, acutę, quę de natura sui iuuant et
16
faciunt sanguinem subtilem, et discernunt, et separant grossum a subtili, sicut sepa-
17
ratur lac et conuertitur, quod est in sanguine subtile aquosum, ut sit separatum, diui〈-〉
18
sum a se, et quod est in eo spissum, coadunatur et condensatur in se, et contiuuan-
19
tur[*]contiuuan-tur corrupt for continuantur partes eius simul. Et istę duę proprietates iuuant renes ad extrahendum totum
20
illud quod est in sanguine de substantia subtili aquosa, prima est dissolutio sangui-
21
nis, et liquefactio eius. Et secunda est discretio et separatio eius. Et non est istis duo-
22
bus modis possibile, esse sine caliditate acquisita, et sunt sicut apium montanum, et
23
semen apij, et semen feniculi, et daucus, et semen sinon, et siseleos, et ameos, et fu.
24
et meu. et assarum, et acorus.
25
DE MEDICINIS TVSSIS.
26
IStae Medicinę comparantur ad tussim duobus modis. Nam quędam eorum di-
27
cuntur Medicinę tussis, et quia faciunt uenire tussim, et quaedam dicuntur Medici-
28
nae, quia sedant tussim, et uirtus quidem istarum est contraria uirtuti illarum, et hoc
29
est, quia uirtus earum quae faciunt uenire tussim, est subtiliatiua, et earum quae sedant
30
tussim, est ingrossatiua, et uirtus subtiliatiua inuenitur in substantijs calidis subtili-
31
bus, et uirtus ingrossatiua inuenitur in substantijs grossis frigidis, sicut in glutinati-
32
uis, et opilatiuis. Sed illę quę faciunt tussim, habent uirtutem subtiliatiuam, et inue-
33
nitur in rebus calidis subtilibus, quia humiditates, quibus necesse est quod incidan-
34
tur, egent Medicinis quę incidant, et non quae desiccant. Et ideo Galenns dixit,
35
quod Medicinae mundificatiuę, aperitiuę pororum sunt. orobus, lupini, amigdalae
36
amarę, semen urticae, liquiritia, squilla, et alia, super quorum saporem uincit amari-
37
tudo. Et dixit, quod ex eis sunt baurach, et sal nitrum, et spuma baurach, et sceha, et
38
alię Medicinę similes istis, quando accipiuntur cum cibo, aut cum potu, faciunt idem
39
opus. Et omnes istae Medicinae, cum hoc, quod diximus, subtiliant humores grossos
40
uiscosos, quemadmodum Medicinę glutinatiuę ingrossant id, quod est in corpore,
41
ex humoribus. Et ideo non inuenimus alias Medicinas, quae sint fortius incisiuae et
42
subtiliatiuae humorum grossorum uiscosorum, qui sunt in pectore et pulmone, et
43
saniei quę est in pectore, et conuenientiores ad educendum, et plus adiuuantes ad
44
excreandum istis, et de natura ipsarum, cum toto hoc est quod aperiunt opilationes
45
epatis, et mundificant uenas eius, et faciunt idem in splene, quando opilatio non
46
est fortis, quia tunc eget Medicinis fortioribus, sicut sunt cortex capparis, et radix ta-
47
marisci, et scolopendria, et squilla. Et oportet quod sit operatio tua cum istis Me-
48
dicinis, in quolibet corpore diuersa, et est quod debes uti eis in curationibus epatis
49
solis, et in curis splenis, postquam posueris cum eis acetum, et ebulierit cum eis, et
50
mundificatione pectoris et pulmonis cum mellicrato, et cum aqua kist ordei, et cum
51
sirupo acetoso, et uino dulci. Et ideo quando dixit prouocantia urinam, multa pro〈-〉
52
uocatione, dixit quod sunt calidę acutę, sicut semen apij montani, et semen apij do-
53
mestici, et semen feniculi, et daucus, et siseleos, et ameos, et fu, et meu, et assarum,
1
et acorus Et dixit quod Medicinę quę faciunt hoc, non iuuant ad educendam sani-
2
em a pectore, quia natura earum, sicut diximus, est calida et sicca, et cum hoc quod
3
ipsę congregant et coadunant, diuidunt et separant, uidelicet quod ipsę congregant
4
grossitiem in seipsam. Et separant cum ista congregatione illud quod est in sangui-
5
ne de aquoso subtili, et haec erit caussa quare renes attrahunt istam partem aquosam
6
subtilem in breui tempore, et mundificant illud quod congregant et ingrossant, ita
7
quod possit excreari facile, et propter hanc caussam, oportet quod Medicinae quae
8
habent hoc, sint incisiuę, et non sit de calore in eis quantitas apparens, ne desiccent
9
desiccatione forti, et oportet quod ille qui uult eas accipere, accipiat eas in sorbitio-
10
nibus et potibus humectis, propter illud iuuamentum quod diximus. Et dixit, quan-
11
do memorauit Medicinas, quę generant urinam, quod sunt illę quę desiccant, et dixit,
12
quod quae desiccant, cum alijs proprietatibus non iuuant ad educendum screatum
13
a pectore et pulmone, eo quod istae humiditates egent rebus, quae incidant eas, et
14
non desiccent.
15
DE MEDICINIS MVNDIFICANTIBVS RENES.
16
MEdicinę quae mundificant renes, sunt Medicinę incisiuę, secundum multitudi-
17
nem Medicinarum tussis. Sed non oportet quod ipsae sint humidae multum.
18
DE MEDICINIS QVAE IVVANT
19
ad lapidem frangendum in renibus et uesica.
20
MEdicinę quae conferunt ad frangendum lapidem, qui generatur in renibus et
21
uesica, sunt Medicinę quę non desiccant, sed sunt fortiter incisiuę, et ipsarum ca〈-〉
22
liditas est minima. Quoniam caliditas coagulat lapidem, propterea, quia desiccat,
23
et non incidit eum, nec frangit. Sed Medicinę quae sunt paucę caliditatis, sunt cum
24
hoc, quod ipsę possunt incidere bonae, sicut sunt. Radix sparagi, et radix rubi, et her〈-〉
25
ba quę Gręce dicitur castaran, et est betonica, et polium montanum, et lapis iudai-
26
cus, et nitrum adustum, et acetum squilliticum, et similia istis ex Medicinis.
27
ET postquam compleuimus primam partem huius operis, cum conplemento sermo-
28
nis, super omnes substantias Medicinarum, cum saporibus earum et uirtutibus,
29
primis, et secundis, et tertijs, cum adiutorio Dei. Incipiemus partem secundam,
30
in diuisione Medicinarum trium generum, scilicet, quae sunt ex plantis, et ex mine-
31
ralibus, et ex animalibus, cum auxilio Dei.
32
PARS SECVNDA LIBRI SERA-
33
pionis, aggregata in Medicinis Simplicibus.
34
SERMO SECVNDAE PARTIS, IN
35
unaquamque Medicina. De diuisione materierum, tri-
36
um generum, quae sunt ex plantis, et mine-
37
ris, et animalibus.
38
QVoniam Medicinae diuiduntur in tres species. Quarum prima est Medi〈-〉
39
cinarum, quae sumuntur ex mineralibus, et lapidibus, et glebis, et alijs
40
terreis. Et secunda est earum, quae sumuntur ex plantis et arboribus, et
41
terrae nascentibus, et eorum partibus. Et tertia est earum, quę sumuntur
42
ex animalibus, ex membris, scilicet eorum, et superfluitatibus, oportet
43
quod prosequamur de unaquaque specle, per se singulariter in suo loco, et incipiens a
44
Medicinis quae sunt ex plantis, quoniam ipsae sunt quae ueniunt magis in consuetu-
45
dinem. Et loquemur primo de his, quae sunt aequalis complexionis, ex eis cum auxi〈-〉
46
lio Dei.
47
MEDICINAE AEQVALIS COM-
48
plexionis. Tractatus primus.
49
DE CITRO Simplex I.
50
ATrog, id est, citrum. Galenus. Fructus huius arboris nominatur in Graeco pomum
51
aquae, et cortex eius non est frigidus, immo est aequalis complexionis, aut mi-
52
nus aequalis parum, et exiccat quantum est de uirtute et complexione sua, exiccati-
1
one habente acuitatem non paucam. Et ideo exiccatio eius deuenit ad secundum gra〈-〉
2
dum, sed caro eius, et est illud, quod est in medio corticis, et acetositatis eius, gene-
3
rat humores grossos frigidos, quia comeditur sicut cortex eius, sed cor eius, et est ace〈-〉
4
tositas eius, scilicet in qua est semen, est acetosi saporis. Et uirtus eius prima, est uirtus
5
quae infrigidat et desiccat in secundo gradu. Et semen eius, quando gustatur, inue-
6
nitur amari saporis, et est exiccatiuum, in secundo gradu, longe a rebus aequalis com-
7
plexionis. Sed folium huius arboris est uirtutis exiccatiuae et resolutiuae. Diosco-
8
rides. Habet semen simile semini pirorum. Sed quando bibitur cum uino, habet po-
9
testatem contra Medicinas mortiferas, et laxat uentrem. Et quando ex decoctione
10
eius, aut succo eius fit collutio oris, facit odorem oris bonum. Et conuenit pregnan-
11
tibus, quando habent desyderium praeter naturam, quod contingit eis propter im-
12
pregnationem. Et dicitur, quando ponitur cortex in pannis, praeseruat eos a corrosi〈-〉
13
one. Aben mesui. Proprietas corticis eius est, quod facit bonum oris odorem. Et
14
proprietas carnis eius est, quod extinguit calorem stomachi superfluum. Et acetosi-
15
tas, quando linitio fit ex ea, confert impetigini, et aufert eam. Et decoctio eius con-
16
fert cardiacae, et facit appetitum cibi, et incidit choleram, et abscindit fluxum uentris,
17
et uomitum. Et extinguit calorem epatis. Et de proprietate eius, et decoctionis eius
18
est auferre tristitiam, et haec est proprietas sui rob. Sed ipsum nocet pulmoni et ner-
19
uis, sua acetositate. Et grana eius sunt de numero Medicinarum conferentium uene-
20
nis, quando ex eis sumitur aur. id est, cum aqua tepida, et ponitur super locum mor〈-〉
21
sus, et mollit uentrem.
22
DE MACIS. II.
23
BIsbese, id est, macis. Ysaac eben amram. Est cortex nucis muscatę, qui est super
24
corticem grossum, et melior ex eo est ille, qui est coloris fusci, et deterior ex eo
25
est niger, et in cortice grosso duro nucis muscatę, non est aliquod iuuamentum, sed
26
fructus eius est utilis Medicinae, et nominatur in oriente adaches. Et dicunt aliqui,
27
quod est macis, et est cortex qui asportatur de regione, quae non est Graecorum, et
28
color eius est flauus, et est grossus et stipticus multum. Galenus. Talisfar est cor-
29
tex qui defertur ab India, et substantia eius est composita ex diuersis substantijs con-
30
trarijs. Et plurimum quod est in ea, est substantia terrea. Et minus quod est in ea, est
31
substantia subtilis calida, et odor eius est bonus, sicut odor specierum aromatica-
32
rum, quae asportantur ab India. Sapor eius est stipticus, stipticitate multa, cum ali-
33
quantulo aromaticitatis. Aliter nominat eam Dioscorides, machir dicens, quod
34
est cortex signi, siue corium ueniens de Barbarico coloris subruffi, cum rubore soli-
35
do, cuius uirtus est stiptica, et remordens quammaxime in gustu, cętera uero quae di〈-〉
36
cit, sunt supradicta. Virtus eius prima est, quae desiccat in tertio gradu, sed caliditatis
37
et frigiditatis operatio non inest ei manifesta. Et uirtus eius secunda est, quae restrin-
38
git et congregat. Et uirtus eius tertia est, quae confert fluxui uentris, et ulceribus inte-
39
stinorum. Dioscorides, bibitur in emoptoica, et in ulceribus intestinorum, et in
40
fluxibus humorum ad uentrem.
41
DE CAPILLIS VENERIS III
42
BErscegnascen nominatur coriandrum putei. Et capillus algol, et capillus porci-
43
nus. Dioscorides. Est herba, cuius folia sunt similia folijs coriandri, scissa in
44
summitate. Et habet stipites duros, subtiles, longitudinis palmi unius. Et non habet
45
crus, nec florem, nec fructum, siue semen. Et habet radicem, in qua non est utilitas,
46
nascitur in locis umbrosis, et in parietibus speluncarum humidarum, et iuxta aquas
47
coadunatas, et decursus fontium. Galenus. Virtus eius prima, est uirtus desiccati〈-〉
48
ua, et non est in eo caliditas apparens. Sed est in complexione media, inter duas qua-
49
litates oppositas, existens in gradu medio inter eas. Et uirtus eius secunda, est uirtus
50
quae subtiliat et dissoluit. Et uirtus eius tertia est, quae facit oriri capillos in alopicia.
51
Et dissoluit scrophulas. Et quando bibitur, frangit lapidem, et iuuat ad educendum
1
screatum humorum grossorum uiscosorum, qui sunt in pectore et pulmone, et strin-
2
git uentrem. Dioscorides. Elixatura huius, quando bibitur, confert disnoicis, et
3
ictericis, et dolori splenis, et stranguriae, et frangit lapidem, et stringit uentrem,
4
quando bibitur cum uino, et confert morsibus uenenosorum, et fluxui superfluita-
5
tum ad stomachum, et prouocat menstrua, et mundificat puerperas, et abscindit
6
fluxum sanguinis, et fit emplastrum ex eo, ulceribus fraudulentis pessimis, et facit
7
oriri pilos in alopicia, et dissoluit scrophulas, et quando miscetur cum aqua cine-
8
ris, mundificat furfures capitis, et eradicat ulcera humida, quae sunt in capite. Et quan〈-〉
9
do miscetur cum laudano, et oleo mirtino, et oleo lilij, et hysopo, et uino, retinet
10
capillos fluentes, et elixatura eius mixta cum uino et lixiuio, si abluitur cum ea ca-
11
put, idem facit, et quando miscetur cum cibo gallorum, et sumenuet, id est, cotur-
12
nicum, et cibantur eo, facit eos audaces ad dimicandum, et iam propinatur pecto-
13
ribus, propter iuuamen, quia praebet eis sanitatem. Abenmesuai. Proprietas eius
14
est ad mundificandam choleram, quae est in intestiuis, et stomacho, et dosis, est a
15
ʒ.III. usque ad ʒ.VII.
16
DE SPARAGO. IIII
17
HAlion est sparagus lapidis. Galenus. Virtus eius prima, est quae desiccat, sed
18
non habet calefactionem, neque infrigidationem, et uirtus eius secunda, est uir-
19
tus quae abstergit. Et uirtus eius tertia, est quae aperit opilationes epatis et renum, et
20
proprie semen. Et radix eius, et curat dolorem dentium, quia desiccat sine calefacti-
21
one et infrigidatione, et istud est, cui proprie conuenit sedatio uere. Dioscorides.
22
Quando elixatur una ebulitione, et comeditur, mollit uentrem, et prouocat urinam,
23
et quando coquitur radix eius, et bibitur decoctio ipsius, confert stranguriae, et icte-
24
ritię et sciaticę, et quando coquitur in uino, confert decoctio eius morsui rutellae, et
25
quando ex decoctione eius fit collutio oris, confert dolori dentium, et semen eius,
26
quando bibitur, facit operationes radicis, et dicitur, quod elixatura eius occidit ca-
27
nes, et dicunt aliqui, quod quando cornua arietum sepeliuntur in terra, nascuntur
28
inde sparagi. Abenmesuai. Proprietas eius est iuuare in dolore lumborum, qui
29
fit a phlegmate et uentositate, et dolore colicae, quia mollit uentrem, et si homo
30
utitur eo multum, facit nauseam.
31
DE OLEO ET OLIVA. V
32
CAit, id est oleum, zaiton, id est oliua. Galenus. Oliuae quaedam sunt dome-
33
sticae, quaedam siluestres. Domesticarum folia, et lignum, quando sunt humi-
34
da, habent saporem stipticum, et uirtus eorum prima est, quae infrigidat ea quanti-
35
tate qua sunt stiptica. Dioscorides. Virtus foliorum domesticae, assimilatur uir-
36
tuti foliorum agrestis, nisi quia uirtus foliorum domesticae est debilior, et sunt con-
37
uenientiora oculo, quam agrestis, quia sunt securiora et leuiora ei, quam agrestis, et
38
humiditas quae currit ex ligno uiridi, quando ipsum incenditur in igne, facto lini-
39
mento cum ea, confert furfuribus capitis, et impetigini et scabiei. Galenus. Ar-
40
boris oliuarum fructus, quando est maturus, complete est calidus caliditate tempe-
41
rata, et qui ex eo est immaturus, est frigidior et stipticior. Dioscorides. Quando
42
fit ex fructu eius emplastrum, curat furfures capitis, et ulcera sraudulenta. Sed oli-
43
uae aquaticae, quando pistantur et emplastrantur, non permittunt in combustione
44
ignis fieri pustulas, et mundificant ulcera sordida. Et oliuae nouae, quarum color est
45
smaragdinus, stringunt uentrem, et sunt bonae stomacho. Sed oliuae nigrae maturae
46
sunt paratae corruptioni, et sunt malae stomacho, et inconuenientes oculo. Et quan〈-〉
47
do fit ex eis emplastrum, prohibent ulcera fraudulenta, ne augmententur, et eradi-
48
cant ulcera, quorum nomen est antrax, et medulla quae est intra ipsam, quando mi-
49
scetur cum sepo et farina, eradicat albaras unguium, uel leprosos ungues. Et aqua
50
salsa, in qua condiuntur oliuae, quando fit ex ea collutio oris, restingit gingiuas et
51
dentes commotos.
1
DE OLEO.
2
GAlenus. Oleum quod sumitur ex oliuis maturis, quoddam est nouum, et quod-
3
dam est uetus. Eius uero quod est nouum, uirtus prima est, quae calefacit calefa〈-〉
4
ctione temperata, et humectat. Sed uetus ex eo est calidius, et magis resolutiuum. Sed
5
illud quod accipitur ex oliuis recentibus immaturis, dicitur oleum expensarum, et
6
in nouo ex eo est de frigiditate quantitas quae est in eo de stipticitate: et uetus ex eo
7
dum in ipso perseuerat stipticitas est uirtutis desiccatiuae, donec stipticitas recedit ab
8
eo, quia tunc fit simile oleo quod accipitur ab oliuis dulcibus. Et oleum quod acci-
9
pitur ex oliuis et summitatibus simul est propinquum in uirtute oleo expensarum,
10
et uniuersaliter pone consyderationem tuam in omni oleo quod gustabis, quia ea-
11
dem quantitas quam inuenies de stipticitate, eandem inuenies ibi de frigiditate: et
12
si non inuenies in eo stipticitatem omnino, sed inuenis ipsum delectabile uerae de-
13
lectationis, dic eum cum temperamento calido: et si tu inuenis ipsum cum hoc subti〈-〉
14
le, et est illud quod est clarum: de quo si accipis parum, et ponis super corpus, exten〈-〉
15
ditur super corpus, et dilatatur multum, absque eo quod imbibatur in eo, et abscinda〈-〉
16
tur, scias quod illud est bonum ualde, et bonitas quae, conuenit oleo, est in ipso, et
17
quando abluitur oleum, non mordicat. Dioscorides. Oleum quod fit ex oliuis
18
nouis non bene maturis, est oleum expensarum, et est conueniens sanis, et proprie
19
illud quod ex eo est nouum sine punctione boni odoris, et ex illo quod est istiusmo〈-〉
20
di, fiunt olea aromatica, et est bonum stomacho propter stipticitatem quae est in eo,
21
et restringit gingiuas, et confortat dentes quando tenetur in ore, et prohibet sudo-
22
rem. Et oleum uetus oliuarum maturarum conuenit in Medicinis. Et omnes species
23
olei sunt calidae lenientes corpus, et prohibent frigoris aduentum corpori, et faciunt
24
ipsum abile ad motum, et molliunt uentrem, et debilitant uirtutem Medicinarum
25
uulnerantium, et dantur in potum contra Medicinas mortiferas, ut euomantur cum
26
eis, et fit hoc assidue, et quando bibuntur ex eo. ç. ix. cum tantundem aquae hordei
27
uel aquae calidae, laxat uentrem: et quando coquitur cum ruta, et bibuntur ex eo ca〈-〉
28
lido. ç. VIIII. confert tortionibus uentris, et expellit lumbricos. Et quando fit cum eo
29
clistere, confert colicae, quę fit ab apostemate intestini, et opilationi quę fit a stercore
30
duro, et antiquum ex eo est calidius et plus resolutiuum, et fit cum eo cohol ad acu〈-〉
31
endum uisum: et si non habes oleum uetus, et indiges eo, coque ipsum donec fiat
32
sicut mel, et utere, quia uirtus eius est sicut uirtus ueteris. Galenus. Sed sediminis
33
seu fecis olei substantia est terrea, et uirtus eius prima est quae calefacit, et desiccat in
34
secundo gradu expanso: et uirtus secunda est quae resoluit: et uirtus eius tertia est,
35
quae curat hulcera quae sunt in corporibus siccis, et hulcera humida facit furere, et
36
quando coquitur, est grossius et magis exiccatiuum.
37
DE AMVRCA OLEI.
38
GAlenus. Amurca olei quando coquitur in uase ęris cabrusei quousque ingrossetur
39
et fiat sicut mel, est stipticum medicamen, et confert ad ea, ad quę confert licium,
40
et superat licium in bonitate, quod quando miscetur cum aceto aut uino simplici,
41
aut cum ouo, aut melle, et linitur cum ea, confert doloribus dentium, et apostematibus,
42
et miscetur in Medicinis oculorum in unguentis, et quando ueterascit fit melior, et fit ex
43
eo clistere, et confert ano apostemato, collo matricis, et apostematibus matricis: et
44
quando coquitur cum aqua agrestę, donec fit sicut mel, et liniuntur dentes corrosi
45
cum ea, eradicat eos: et miscetur cum cameleonta et aqua in qua lupini steterunt ad
46
dulcorandum, et liniuntur cum eo animalia, aufert scabiem eorum: et illa quae est
47
noua absque decoctione, quando calesit, et proijcitur super podagram et dolorem iun-
48
cturarum, confert, et quando extenditur super corium, et ponitur super uentrem hydro-
49
picorum, minuit tumorem ipsorum.
50
DE OLIVIS AGRESTIBVS
51
DIoscorides. Sed agrestium oliuarum folia sunt stiptica, quae quando pistantur,
52
et fit inde emplastrum super erisipilam, consert, nec sinit eam augere, et confert
53
formicae et hulceribus quae nominantur abiraxae, et hulceribus fraudulentis, et pa-
1
naricio, et quando fit ex eis emplastrum cum melle, occidit ascarides, et confert hul〈-〉
2
ceribus sordidis: et quando miscetur cum melle, et fit ex eis emplastrum, confert
3
apostemati, quod nominatur duo hulcera, et apostematibus calidis, et facit adhae-
4
rere cutem capitis quando separatur ab osse, et quando masticantur, conferunt hul-
5
ceribus oris, et ad alcola: et quando fit ex eis emplastrum cum farina hordei, con-
6
fert fluxui uentris antiquo, et succus earum et elixatura operatur hoc: et quando ex
7
succo earum fit nastale seu pessarium, confert fluxui humiditatum antiquo a ma-
8
trice, et fluxui sanguinis, et sanat eminentiam oculi, et confert hulceribus oculi quae
9
nominantur calcatia, et alijs hulceribus, et confert cursui humiditatum antiqua-
10
rum ad oculum, et ideo ponitur in sief, quae administrantur corrosioni palpebra-
11
rum, et sulach: et auribus confert, ex quibus fluit sanies, et auribus hulceratis. Et
12
quando uolueris extrahere succum ipsarum, tere eas, et in pistatione earum asper〈-〉
13
ge super ea uinum uel aquam, et postea exprime, et desicca expressuram in sole,
14
et fac trociscos. Et quando fit cum uino, est fortior quam cum aqua, et melior
15
ad reponendum, et confert saniei aurium. Et iam quidem comburuntur fo〈-〉
16
lia ipsa cum flore, et ponitur cinis eorum loco tuciae, et fit in hunc modum, Po-
17
nuntur in olla terrea cruda, et obturatur os eius, et dimittitur in fornace, donec
18
olla coquatur, deinde proijce super ea uinum, quousque infrigidentur, et confice
19
simul et iterum combure, sicut prius, et postea laua, sicut lauatur cerusa, et fac troci-
20
scos: et creditur quod quando comburuntur in hunc modum, non est uirtus hu-
21
ius cineris minor uirtute tuciae in iuuamentis oculi, et ideo creditur quod uirtus hu〈-〉
22
ius sit sicut uirtus illius.
23
DE OLEO OLIVARVM
24
siluestrium.
25
ET oleum oliuarum siluestrium recentium est stipticum, et iuuamentum eius in
26
Medicina est minus iuuamento oculi supradicti: et iuuamentum eius in soda
27
est sicut iuuamentum olei rosacei, et stringit sudorem, et prohibet casum capillo-
28
rum, et purgat furfures capitis, et confert scabici, et poris, et prohibet canos, quan-
29
do ex eo fit inunctio assidua, et quando ex eo fit collutio oris, ualet apostemati gin-
30
giuarum, et confert dentibus commotis, et iam praeparatur ex eo epithima ad gin-
31
giuas, quando humores currunt ad eas: et oportet quod accipiatur lana, et in-
32
uoluatur super stilum, et madesiat in oleo feruenti, et ponatur super gingiuam
33
saepe, donec albescat.
34
DE GVMMI OLIVARVM.
35
ET gummi oliuarum agrestium assimilatur scamoneae, et in colore suo assimi-
36
latur hiacinto rubeo, et est compositum ex lachrymis minutis, et pungit ling-
37
uam: sed illud quod assimilatur gummi in magnitudine lachrymę lanae sine pun-
38
ctione, est malum sine iuuamento ullo. Et oliuae domesticae et siluestres quae sunt
39
in terra nostra, sunt ex quibus colligitur gummi in supradictum modum. Et gum-
40
mi oliuarum agrestium confert obscuritati uisus, quando fit ex eo cohol, et abster〈-〉
41
git sordes hulcerum, quae sordes nominantur lacoma, id est, lippitudo quae est in
42
oculis, et prouocat menstrua et urinam. Er quando ponitur in locis corrosis den-
43
tium, sedat dolorem, et excludit embrionem, et curat alkenebi, et scabiem hulcera-
44
tam, et nominatur inter Medicinas mortiferas. Paulus. Gummi oliuarum
45
ponitur ad cicatrices hulcerum corneae, et delet eas, et delet albedinem oculi, et te-
46
lam, et ualet dolori dentium corrosiuorum, quando ponitur in corrosione.
47
Aben mesuai. Virides ex oliuis sunt frigidae et siccae, stringunt uentrem, et prae-
48
parant stomachum. Et oliuae aquaticae incoriant stomachum propter earum pon-
49
ticitatem. Et quando ponuntur in aceto, sunt plus incoriatiuae stomachi, et nigrae
50
ex eis sunt calidae cum pauca siccitate, et sunt magis digestibiles alijs. Et humor qui
51
generatur ex oliuis, uituperatur parum. Et quando comeduntur in medio prandij.
52
acuunt appetitum, et magnae ex eis sunt maioris operationis.
1
DE HANDACHOCHA. VI.
2
HAndachocha nominat eam Dioscorides lythos, et est garch, id est, thusf, in Ara〈-〉
3
bico, et in Latino trifolium. Dioscorides. Est duarum specierum, scilicet do〈-〉
4
mestica, et siluestris. Et siluestris quae habet stipitem longitudinis duorum brachio-
5
rum, et plus parum, et nascuntur ab eo ramuli multi, et habet folium quod assimila-
6
tur folio handachochae, quę oritur in paludibus, et dicitur trifolium, et habet semen
7
simile fenu graeco, nisi quia est minus satis. Et domestica est, quae nascitur in hortis,
8
et est quaedam quae nascitur super aquas, et maxime in Babilonia, quando fluuius ir〈-〉
9
rigat terram: et est herba habens crus simile cruribus fabarum, et semen album simi〈-〉
10
le sagir uel capillis. Et dicunt, quod extenditur quando oritur sol, et apparet super
11
aquam, et quando occidit, restringitur, et submergitur in aqua et capita eius similan〈-〉
12
tur capitibus papauerum magnorum, et in capitibus est semen simile geguerf, id est,
13
panicum uel scariola, et exiccant ipsum in Babilonia, et faciunt inde panem: et ha-
14
bet radicem similem citonio, quae comeditur cocta et cruda, et sapor decoctae assi-
15
milatur sapori uitelli ouorum. Galenus. Domesticae uirtus prima est inter
16
calidam et frigidam, cum complexione aequali, et exiccat exiccatione tempera-
17
ta. Et secunda uirtus est, quae abstergit abstersione temperata. Sed siluestris uir-
18
tus prima est, quae calefacit in secundo gradu. Et secunda est uirtus quae abster-
19
git. Sed Babilonicum est, ex cuius semine fit panis. Dioscorides. Dome-
20
stica quando ex succo eius miscetur cum melle, mundificat hulcera quae sunt in
21
oculis, quae nominantur harahamen, et quae dicuntur bachilez, et maculam quae
22
est in oculo, quae dicitur loconia, et confert obscuritati uisus. Et dicitur de silue-
23
stri, quod habet uirtutem qua calefacit, et est stiptica stipticitate pauca, et mun-
24
dificat sordes quae sunt in facie. Et pannum quod miscetur cum melle, et lini-
25
tur cum ea, et quando teritur fortiter, et bibitur cum rob, aut cum uino, aut so〈-〉
26
la, aut cum semine maluae, confert doloribus uesicae.
27
Abugerig. Handachocha confert frigido stomacho, et grossae uentositati, et
28
proprietas aquae eius est, quod stringit uentrem, et ualet colicae passioni. Et si
29
ponitur super morsum scorpionis, sedat dolorem ex eo. Et si ponitur super mem〈-〉
30
brum in quo non est mordicatio animalis, inducit dolorem: et semen eius for-
31
tius est folio atabari. Et iam curauit alius absque me quendam, cui faciebat inun-
32
gi pedes cum oleo handachochae, et dissolutae sunt enodationes pedum eius.
33
Mesarugie. Handachocha est bona dolori testiculorum, et in principio hi-
34
dropisis, et dolori matricis.
35
Alkanzi. Ipsa et semen eius mouent sperma.
36
Amram filius Bihaumet. Ex ea fit usnen in Aphrica.
37
DE LICIO VII.
38
HAdhadh, id est, kilulem, id est, licium. Mesarugie. Felçakarag tres habet spe〈-〉
39
cies, una earum est lndica, et alia fit ex herba quę dicitur çerxah, et tertia est Ara〈-〉
40
bica, et illa est quam nominamus hadhadh, id est, licium. Dioscorides. Accipi-
41
tur ex arbore spinosa, quae habet ramos longitudinis duorum brachiorum, aut am-
42
plius, et folia eius sunt similia folijs arboris buxi rara, et habet fructum similem pi-
43
peri, et est niger, rarus, saporis amari, lenis tactu, et cortex ligni eius est glaucus simi-
44
lis licio dissoluto, et habet radices multas procedentes a latere ligni eius, nascitur in
45
locis agrestibus, et extrahitur succus eius in hunc modum. Teruntur folia sicut sunt
46
cum tota arbore, aut ponuntur in aqua, et dimittuntur pluribus diebus, et coquun-
47
tur, et exprimuntur, et succus ponitur ad coquendum secundo super ignem, do-
48
nec ingrossetur sicut mel, et adulteratur cum amurea olei, quando admiscetur in
49
coctura eius, et cum succo absinthij, aut cum felle bouino. Et oportet quod col-
50
ligatur quod natat ex eo simile spongiae, et reponatur ad opus Medicinarum ocu〈-〉
51
li, et residuum eius ponitur in alijs Medicinis, et fit similiter licium ex succo fru〈-〉
52
ctus eius, quando exprimitur, et ponitur in sole. Et melius ex eo est illud quod ac-
1
cenditur igni. Et quando extinguitur, facit spumam, cuius color est sicut color san-
2
guinis, et exterius est nigrum, et interius est sicut hiacintus lapis, scilicet, sicut crocus,
3
et non est pingue, et est in eo stipticitas cum amaritudine, et est species indi, et est
4
melius, et fortioris operationis, et dicitur, quod indum fit ex arbore quae dicitur li-
5
thios. Et haec arbor est de speciebus spinae, habens ramos erectos longitudine trium
6
brachiorum aut amplius procedentes ex radice, et sunt grossiores ramis rubi, et euel〈-〉
7
litur ab eis cortex facile, et color eius apparet sicut color sanguinis, et folia eius sunt
8
similia folijs oliuae. Galenus. Ex ista arbore accipitur licium, scilicet ab illa quę est
9
spinosa ex ea. Et est apud nos Medicina quasi humida uel liquida, et substantia eius
10
est composita ex uirtute subtili calida, et terrea frigida, et in sapore eius est stipticitas
11
nisi quia est pauca multum, et uirtus eius prima, est quae desiccat in 2. gradu. Sed in
12
frigiditate et caliditate est quasi in complexione media aequali. Et uirtus eius secun〈-〉
13
da, est quae resoluit et abstergit resolutione et abstersione curatiua, et congregat et
14
restringit. Et uirtus eius tertia, est uirtus, quae remouet quod est in pupilla ex eo
15
quod obscurat uisum, et confert fluxui uentris, et habentibus hulcera in intestinis,
16
et mulieribus habentibus profluuium menstruorum, et ponitur in Medicinis pan-
17
ni qui fit in facie, et in Medicinis apostematum et hulcerum quae sunt in ore, et in
18
ano et formicę, et confert hulceribus fraudulentis, et putredinibus hulcerum, et pu〈-〉
19
tredini aurium, et tenasmoni, et panaricio. Et haec species licij inuenitur in terris
20
Lochiae Capadociae multum.
21
Sed est alia eius species, et est inda quae est fortior ista, et melior in omnibus istis
22
operationibus. Dioscorides. Virtus licij est stiptica, et abstergit, et curat obscuri-
23
tatem uisus, et curat scabiem, et pruritum oculorum, et abscindit cursum humidita〈-〉
24
tum ad oculum uenientium, et confert cursui antiquo saniositatum aurium, et quan-
25
do linitur cum eo palatum, confert apostematibus gutturis, et quando linitur cum
26
eo, confert gingiuis, et hulceribus putridis, et ragadijs ani, et tenasmoni: et quan-
27
do bibitur, et fit cum eo clistere, sanat fluxum uentris antiquum, et hulcera intesti-
28
norum et bibitur de ipso cum aqua ad sputum sanguinis cum tussi, et datur in potu
29
morsui canis rabiosi, quando fiunt ex eo pillulae, et dantur, et rubificat capillos, et cu〈-〉
30
rat panaricium, et formicam, et hulcera fraudulenta: et quando fit cum eo nastale,
31
confert fluxui antiquo humiditatum a matrice. Et dicit lngeneites, quando coqui-
32
tur cum ramis eius in aceto, confert apostematibus splenis et ictericiae, et prouocat
33
menstrua. Et dicitur, quod facit hoc crudum sine decoctione, quando bibitur tritum.
34
Et quando bibitur ex fructu eius pondus sacros, laxat phlegma, et confert contra Me〈-〉
35
dicinas uenenosas. Rasis. Felçakarag est compositum ex contrarijs substantijs,
36
et est proprie licium, confert hulceribus oris, et ani, et apostematibus eorum, et au-
37
ribus a quibus emanat pus, et fortificat capillos, si Deus uoluerit.
38
DE SEBESTEN VIII.
39
SEbesten. Abahamfa uel motheica fructificat fructus dulces, et nominant eos gen〈-〉
40
tes pharas sebesten. Ysaac Ebem amram. Mokaita est rech in Arabia, et est ar-
41
bustum altum super terram, sicut hasta habens corticem, cuius color uergit ad albe-
42
dinem, et ramos quorum cortex uergit ad uiriditatem, et habet folia rotunda mag-
43
na, et habet racemos, quorum sapor est dulcis, et uua eius est magnitudinis nucis, quae
44
postea glaucescit cum maturatur, et habet interius uiscositatem albam, et granum,
45
quod est sicut granum oliuae. Hic fructus colligitur et exiccatur, donec fit passus, et
46
est illud quo utuntur in Medicina, et est Medicamen medium in complexione sua,
47
in caliditate et frigiditate, laxat uentrem febricitantium, confert tussi quae est a cali-
48
ditate et siccitate, et lenit pectus, et sedat catharrum calidum et stipticum propter ipsi-
49
us humiditatem: et confert ardori urinae, qui fit propter mordicationem cholerae
50
in uesica, et in renibus, et expellit uermes intestinorum, quia adhaerent ei propter
51
dulcedinem suam. Mesehah, et Tabari, et Rasis, sicut hoc quod dictum est,
52
uel fere.
1
DE LENTE. IX.
2
HAdes, id est lens. Dioscorides. Meliores ex lentibus sunt illę, quae uelocius ma-
3
turantur, et quando infunduntur in aqua ad mollificandum, non nigrescunt.
4
Galenus. Sapor earum est stipticus stipticitate pauca. Et uirtus lentis prima est media
5
inter caliditatem et frigiditatem, et exiccat in secundo gradu. Et lens ipsa stringit uen〈-〉
6
trem quando coquitur bis et proijcitur aqua prima, et aqua in qua decoquuntur len〈-〉
7
tes, laxat uentrem. Et dixit Hippocrates in .6. Epidimiarum, quod lens aut erit tempe〈-〉
8
rata in caliditate et frigiditate, aut declinat a calore parumper, et signum in hoc est,
9
quod non apparet per eam quando comeditur, aut quando moratur in stomacho,
10
aut quando descendit a uentre infrigidatio corpori, et est composita ex substantia
11
quae frangit uentrem, et substantia quae laxat: et laxatiuum quod est in ea, est cali-
12
dum sine dubio, et restringens frigidum terreum: et quando emplastrantur cum ea
13
hulcera apostemata cum toto hoc quod prohibet et impellit sua stipticitate, aggre-
14
gat saniem parumper, et res frigidae non faciunt haec. Dioscorides. Habet uirtu-
15
tem stipticam, et quando comeditur assidue, accidit ex ea obscuritas uisus, et est du-
16
rae digestionis, mala stomacho quando coquitur cum cortice suo, et quando excori〈-〉
17
atur, et coquitur bene, proiecta prima aqua, stringit uentrem. Sed aqua eius prima
18
laxat, et accidunt ex esu eius somnia mala, et est mala neruis, et pulmoni. Et endiuia
19
quando coquitur cum lentibus, fortificat stomachum constrictione, quam faciunt
20
in uentre, aut molochil de Mecha, aut plantago, aut portulaca, aut sicla nigra, aut
21
grana mirti, aut cortex granati, aut rosa sicca, aut sorba, aut citonia, aut pira, aut gal-
22
lae integrae. Et cum fuerint coctae, separentur, et proiciantur ab eis, sed ex eis quae
23
cibi sunt, relinquere poteris unumquodque, secundum conuenientiam stomachi.
24
Nam alia ex eis sunt nociua stomacho, et oportet quod coquantur in aceto, quia si
25
non coquuntur sic mouent, et quando excorticantur ex eis triginta grana, et trans-
26
glutiuntur, conferunt relaxationi stomachi, et stringunt. Et quando miscentur cum
27
melle, replent hulcera putrida, et auferunt fraudulentiam hulcerum, et mundificant
28
sordes eorum. Et quando coquuntur in aceto, dissoluunt scrophulas, et apostema-
29
ta dura: et quando miscentur cum melliloto, aut citonijs, aut cum oleo rosaceo, cu-
30
rant apostemata calida oculorum, et apostemata stomachi. Sed in apostematibus
31
magnis quae accidunt ex eis, et in hulceribus eorum magnis, oportet quod pona-
32
tur cum eis cortex mali granati, aut rosa sicca cum melle. Et quando coquuntur
33
cum aqua marina, curant herpetem, et eresipilam, et formicam, et hulcera cancro-
34
sa, et scissuras quae fiunt a frigore, et apostemata mammillarum: et quando fit em-
35
plastrum cum eis et sauich, confert podagrae. Mesarugie. Excorticatę ex ipsis,
36
sunt frigidae, grossae, stringunt uentrem, et urinam, et ingrossant sanguinem in ue-
37
nis, et non sinunt eum currere, et sunt frigidiores quam mes, id est, robiliae.
38
Abenmesuai. Lens ipsa est frigida et sicca in primo gradu, et cortex eius est calidus
39
et siccus in primo. Et de proprietate eius est minuere urinam et menstrua, propter
40
eius ingrossationem sanguinis.
41
DE CAERA ET MVM. X.
42
HAmaha, id est, caera. Dioscorides. Melior ex ea est grossa munda a sor-
43
de, et in cuius odore est parum odoris mellis, et in colore cuius est parum ru〈-〉
44
bedinis, et illa quae est alba per cocturam, et pinguis est post ipsam. Galenus.
45
Virtus eius prima est, quod ipsa est quasi media inter res calefacientes et infrigi-
46
dantes, et desiccantes, et humectantes, nisi quia est cum hoc res grossa, et parum
47
uiscosa, et ideo non solum desiccat, uerumetiam secundum quod aestimo de uir-
48
tute eius humectat per accidens, postquam propter suam uiscositatem prohibet
49
resolutionem. Et uirtus eius secunda est, est uirtus, quae maturat, et resoluit, ma〈-〉
50
turatione et resolutione debili, et non est de Medicinis quae ingrediuntur in cor-
51
pus, sed de illis quae apponuntur extra. Et uirtus eius tertia, est maxima omni-
52
um emplastrorum, calefacientium, et infrigidantium.
53
Dioscorides. Virtus eius est mollificatiua, et replet hulcera repletione
1
mediocri et non forti. Et formantur ex ea grana in modum granorum geguers, id
2
est, milij, et bibuntur de eis X. grana ad hulcera intestinorum, et prohibet coagula-
3
tionem lactis in mammillis lactantium, et dealbatur cera in hunc modum. Accipia〈-〉
4
tur de ea illa quae declinat albedine uiscosa, et frica eam, et purga a sordibus, et po-
5
ne in uase nouo, et pone super eam de aqua marina quantum sufficit, et pulueriça
6
desuper aliquantum nitri, et coque, et quando bulierit duabus ebulitionibus aut tri〈-〉
7
bus, aufer ollam ab igne, et dimitte frigescere, deinde purga ipsam ceram a sorde si
8
aderit, et iterum pone super eam de aqua marina, et coque secundo, et cum bulierit
9
duabus uel tribus ebulitionibus, aufer ab igne, deinde accipe ollam paruam nouam,
10
et madefac fundum eius exterius cum aqua frigida, et imprime fundum eius super
11
ceram liquefactam, ut aliquid ex cera adhaereat fundo, et congeletur adhaerens ei:
12
deinde separa formam illam cerae quae adhaesit fundo ab ipso fundo ollę, et iterum
13
imprime, et fac ita saepe, scilicet, donec nihil de cera remaneat. Et post insere formas
14
illas in filo lineo distanter, ut non se contingant, et suspende eas de die in sole, et ro〈-〉
15
ra eas cum aqua frigida quotidie, et saepe de nocte suspende eas ad radios lunae, et
16
tam diu facias hoc, donec sit alba multum. Et sunt quidam, qui loco aquae marinae
17
ponunt aquam salsam, et ponunt formulas ipsas super herbam densam, et dimit-
18
tunt sic in sole, donec albescit. Et oportet quod hoc fiat in Vere, ne si fiat in aestate, lique-
19
fiat a calore solis. Abugerig. Mollificat grossicies apostematum, et confert asperi-
20
tati pectoris, quando ponitur super ipsum, uel quando fit cum ea loch cum aliquo
21
oleo, sicut est oleum uiolaceum, et mollificat neruos et hulcera quae habent escaram,
22
et cum ipsa quidem conficiuntur plurima ex unguentis. Et quando ponitur super
23
neruorum asperitatem, mollificat et lenit ipsam. Sed mum. Dioscorides. est su〈-〉
24
perfluitas et sordes, quam apes proijciunt extra domicilia sua, et reperitur in aluea-
25
rijs, et melius ex mum est illud, quod est rubei coloris, odoris boni, simile storaci,
26
non durae substantiae, sed potest malaxari sicut storax: uirtus eius est similis uirtuti cę〈-〉
27
rę, nisi quia est fortioris operationis, et est calidius satis, et est subtilius, et resoluit, et
28
mollificat, et attrahit, et propter hoc quando fit emplastrum ex eo, attrahit infixa cor-
29
pori: et quando fit fumigium cum eo, et attrahitur fumus eius per os, confert tussi
30
antiquae, et quando attrahitur per nares, prouocat sternutationem, et si linitur cum
31
eo impetigo, confert.
32
DE TERENIABIN. XI
33
TEreniabin et expositio eius est mel roris. Ysaac eben amraz. Tereniabin est
34
ros cadens de caelo, assimilatur melli granuloso aggregato, et est nominatum
35
mel roris, et plurimum quod de ipso cadit, est super arbores quae sunt in terra Cora-
36
seni in Oriente, quae arbores habent folia similia, et spinas uirides, et flores rubeos,
37
et non faciunt fructum, et cadit in castella super summitates palmarum. Et uirtus eius
38
est ęqualis mollitiua uentris, et humectatiua pectoris, confert calidis natura, et pro-
39
prie quando resoluitur in aqua iuiubarum et prunorum. Abenmesuai. Proprie-
40
tas eius est quod mollit uentrem et pectus mollitione pauca, et melius ex eo est al-
41
bum nouum, et dosis eius est a.X. usque ad.XX.aur. Mesaa, et Albasari, et Abenguefid,
42
et Attabari, et Rasis, omnes sicut dictum est, uel proprie id. Abix.Tereniabin est
43
plus çucharo, et sedat inflammationes febrium calidarum, et aufert sitim, et mollit
44
uentrem mollitione mediocri, et est manna quae cadit ex aere sicut cadit manna, et
45
lenit pectus ex tussi. Et plurimum quod de ipso cadit, est super spinas supradictas.
46
DE CASSIA FISTVLA. XII.
47
EIarxamber, id est, cassia fistula, sunt cannae concauae, quarum color est rubeus ad
48
nigredinem decliuis, et intra ipsas sunt laminae ex carne nigra, et parietes diui-
49
dentes inter eas: et inter laminam et laminam sunt grana, sicut grana xilocaractę, et
50
eiusdem magnitudinis, quorum color est inter glaucedinem et ruborem, et cassia
51
quidem affertur ab India et Babilonia, et terra Aliemem. Et electa ex ea est illa, quae
52
est in canna sua interius nigra, grauis, et lucida, et quod de ipsa utimur, est cor uel ca〈-〉
53
ro eius interior. Abenmesuai. Sapor eius est dulcis, et uirtus eius prima est, quod
1
ipsa est aequalis complexionis. Et uirtus secunda, est uirtus quae resoluit. Et uirtus eius
2
tertia, est uirtus quae extinguit acuitatem sanguinis, et sedat apostemata, quae fiunt ex
3
eo, et resoluit apostemata dura, quae fiunt in gingiuis et gutture, quando fit ex ea gar-
4
garisma, cum aqua arboris uulpis, et cum passulis, et confert icteritię, et dolori epa-
5
tis. Et proprietas eius est purgare choleram adustam, et mollificare uentrem medi-
6
ocri mollificatione, et dosis eius est a ʒ.III. usque ad X. Abenguefit. Mundificat ner〈-〉
7
uos. Rasis. Melior ex ea est, quando extrahitur a canna, et est aequalis inter calidi〈-〉
8
tatem et frigiditatem, et laxat uentrem cum temperamento, confert apostematibus
9
calidis, et maxime gutturis, et declinat ad caliditatem, plusquam ad frigiditatem, adeo
10
ut fere perueniat ad principium primi gradus, et defertur de Babilonia, et Albasra.
11
Completus est tractatus illius secundae partis de
12
Medicinis temperatae complexionis.
13
INCIPIT SECVNDVS TRACTATVS
14
Medicinarum, calidae et siccae complexionis,in primo gradu.
15
DE RIZI. XIII
16
ARz, id est rizi. Galenus. In sapore eius est stipticitas, et ideo retinet uentrem
17
retentione temperata, et dixit in cibis quod stipticitas eius est pauca, et est in
18
cortice eius rubedo magis manifesta quam in ipso met, et ipsum est minoris nutri-
19
menti quam frumentum, et quando sani egent pultibus eius propter punctiones,
20
quas habent in uentre, aut propter fluxum multorum humorum, super quos uincit
21
cholera, aut alia aliqua de caussa simili, huic coque rizi, quousqe dissoluatur, et fiat
22
sicut aqua chisch, et da in potu, et hora conuenientior usus eius est tempus humi-
23
dum, et quando stomachus est fortis uirtutis ad cibos. Dioscorides. Est pauci nu〈-〉
24
trimenti, et stringit uentrem. Sindaraxar. Auget sperma, et quando comeditur,
25
minorat feces et urinam, et uentositates. Mesarugie. Est completum in siccitate,
26
et est bonum ulceribus intestinorum, et punctionibus eorum, quando bibitur, aut
27
fit cum eo clistere. et rubeum est magis constrictiuum.
28
DE ABSINTHIO ERIFION,
29
et sandonicon. XIIII.
30
AFsinthium, id est absinthium. Abugerig et Abix. Est cuscute Romanum. Et
31
dicunt alij quod est sceha Romanum, et sunt species eius tres, una est quae no-
32
minatur nomine generali, sui generis, et est absinthium in ueritate, et est Romanum,
33
et est Cretense, et est melius. Galenus in undecimo, de ingenio sanitatis. Species
34
absinthij omnes, non sunt ex duabus qualitatibus, et duabus uirtutibus, secundum
35
eundem modum, quia in absinthio, quod defertur de lndos, qualitas stiptica est plus
36
quam in alijs speciebus, eius uirtus amaritudinis est plus satis. Nam si triueris unum
37
ex eis, aut senties in odore eius stipticitatem debilem, occultam multum, aut non sen-
38
ties stipticitatem aliquam. Et ideo oportet quod tu eligas in apostematibus epatis
39
et stomachi absinthium, quod asportatur de lndos, quia ipsum habet de bonitate
40
super alias species, et de significationibus huius absinthij est, quod folium et flos eius
41
sunt miuora[*]miuora corrupt for minora quam folia et flores aliarum specierum, et odor eius cum hoc non est
42
abhominabilis, sed inest ei aromaticitas, et odor aliarum specierum est fetidus. Et
43
dixit in 6. epidimiarum. Sapor absinthij est stipticus, amarus, acutus, sed stipticitas
44
eius est fortior sua amaritudine. Et uirtus eius prima est calida in primo gradu, sicca
45
in tertio, et uirtus eius secunda, est uirtus quę abstergit et fortificat,. Et uirtus tertia est
46
uirtus quae facit descendere quod est in stomacho de humoribus cholericis, et expel-
47
lit eos per secessum, et prouocat urinam, et mundificat proprie quod aggregatur in
48
uenis ex humore cholerico, et expellit ipsum per urinam. Et quando in stomacho,
49
aut in pectore, siue pulmone est phlegma inclusum, non iuuat in hoc propter uicto-
50
riam suae stipticitatis. Et succus eius est calidior satis quam herba ipsa. Dioscorides.
51
Virtus eius est stiptica, calida et mundificatiua, superfluitatum cholericarum, quae
1
sunt in stomacho et in uentre, et quando bibitur, prouocat urinam, et prohibet ebrie-
2
tatem, et quando bibitur cum siseleos, aut bodasclici, aut ex laticis, id est celtica, con〈-〉
3
fert inflationi et dolori stomachi et uentris. Et quando bibitur ex aqua eius, uel ex
4
decoctione eius qualibet die, quantitas trium canos, curat illos, qui habent fastidium
5
cibi, et ictericos, et quando miscetur cum melle, et fiunt ex eo nasalia, prouocat
6
menstrua, et quando bibitur cum aceto, confert suffocationi, quae contingit ex fun-
7
gis, et quando bibitur cum uino, confert ueneno, quod uocatur aresen, et dicitur ar〈-〉
8
sis, et illi quod dicitur conion, et dicitur succaram, et morsui animalis quod dicitur
9
mugali, et est draco marinus, et quando conficitur cum melle et sale nitro, et lini-
10
tur cum eo palatum, confert apostematibus oris, et quando miscetur cum aqua, con-
11
fert sarrę, et quando miscetur cum melle, confert liuoribus, qui fiunt sub oculo, et ob-
12
scuritati uisus, et auribus, a quibus egrediuntur humiditates. Et uaporatio decoctio-
13
nis eius confert doloribus aurium, et quando fit suffumigatio cum eo, mixto cum
14
rob, aut fit ex eo emplastrum oculo, in quo est dolor cum pulsatione, confert multum,
15
et fit cum eo emplastrum hypocundrijs, et epati et stomacho, in quibus sunt dolores
16
antiqui, quando ipsum teritur, et emplastratur cum eo, et cum fit emplastrum hypo-
17
cundrijs, et epati debet confici cum mum mixto, cum oleo de alcanna, et quando
18
fit emplastrum stomacho, debet mum misceri cum oleo rosaceo, et fit ex eo empla-
19
strum cum ficubus et nitro, et farina lolij, et confert spleneticis et hydropicis. Et fit ex
20
eo sirupus absinthinus, et proprie in terris, quae dicuntur Dictis et Stapen, et dicun〈-〉
21
tur Castina, et in terra quę dicit Thracia, et utimur eo in ęgritudinibus, quas diximus
22
quando non est febris. Et bibunt ipsum similiter alio modo, quia bibunt eum in aesta〈-〉
23
te, confidentes quod iuuet eos ad custodiam sanitatis, et dicunt, quod quando pul〈-〉
24
ueriçatur in scrineis, custodit pannos a tineis, et conficitur cum oleo, et ungitur ex eo
25
corpus, et prohibet cimices ab approximatione ad ipsum, et quando aqua eius mi-
26
scetur cum encausto scriptorum, quo libri scribuntur, prohibet libros a corrosione
27
murium. Et uirtus succi absinthij est sicut uirtus ipsius absinthij, nisi quia non conue〈-〉
28
nit usus eius in potationibus, quia est malus stomacho, et facit dolorem capitis. Et
29
succus absinthij adulteratur cum amurca olei, quando cum eo miscetur et coquun-
30
tur cum aqua. Et sunt ex hominibus, qui nominant eam saricham, uel erifion ab-
31
sinthium, et nascitur in montibus regionis quae dicitur Chirochia, et in locis qui di〈-〉
32
cuntur Bosit, et in regione Babylonię, et utuntur eo homines de partibus illis, loco
33
ramorum oliuarum. Et est herba subtilis, et fructus similis herbae, quae dicitur abro-
34
tanum plena semine, sapor eius uergit ad amaritudinem nociuam stomacho, gra-
35
uis odoris, stipticus cum caliditate pauca, quando coquitur sola, aut cum riçi, et po-
36
tatur cum melle, occidit uermes uentris, qui dicuntur ascarides cum laxatione, et
37
quando coquitur cum lentibus, et sumitur in potu, facit hoc, et quando animalia
38
comedunt ipsum, maxime in Chirochia, impinguat ea. Galenus. Sapor eius est
39
salsus cum amaritudine et stipticitate pauca, et est debilior abrotano, et est mala sto〈-〉
40
macho malitia forti, propter suam salsedinem et amaritudinem, et paucitatem stip〈-〉
41
ticitatis. Et dixit in octauo, quod sceha assimilatur absinthio in figura et sapore. Sed
42
differentia inter ea est quod non est stipticum sicut absinthium, et quod calefacit plus
43
eo, et amaritudo eius plus est cum pauca salsedine. Sed et uirtus eius est diuersa a uir〈-〉
44
tute ipsius, nam nocet stomacho, et occidit uermes, plusquam absinthium, quando ap-
45
ponitur exterius, uel sumitur interius, et calefacit in secundo gradu, et desiccat in ter〈-〉
46
tio. Dioscorides. Est species absinthij tertia, quae nascitur in regione dicta Gali-
47
cia, quae est coram loco, qui dicitur salis, et nominant ipsum incolae illius loci Sau-
48
donicon, et traxit nomen a loco dicto Sidonis, et est simile absinthio, et non habet
49
multum semen, et uergitur sapor eius ad amaritudinem, et uirtus eius est sicut uir-
50
tus saricam. Galenus. Virtus eius est sicut uirtus saricam, sed est minus ea in cali-
51
ditate et subtilitate. Rasis et alij dixerunt, quod nabathi ex absinthio est fortiter
52
amarum, et est bonum morsui scorpionis, et est mirabile in hoc. Aben mesuai.
53
Proprietas absinthij est quod laxat choleram cito, et lenit stomachum et intestina, et
1
dosis eius est a ʒ.V. usque ad VII. quando infunditur uel coquitur, et succi eius dosis est
2
ab aur, id est, usque ad ʒ.II. Habix. Absinthium est calidum et siccum, aperit opila-
3
tiones, et curat icteritiam, et laxat uentrem, et potus infusionis eius, uel decoctionis
4
curat melancholicos, et maxime quando miscetur cum eo epithimum.
5
DE SARCOCOLLA XV.
6
ANsarot, id est sarcocolla. Dioscorides. Est gummi arboris, quod uascitur[*]uascitur corrupt for nascitur in
7
terra Pharas, quod assimilatur olibano, et parua habens frusta, color eius est
8
lubruffus amari saporis, et melior ex ea est, quae cito frangitur, et adulteratur cum
9
gummi. quando miscetur ei. Galenus. In sapore eius est amaritudo, et uirtus eius
10
prima est, quae desiccat sine mordicatione, et uirtus secunda, est uirtus quae conglu-
11
tinat et abstergit, et dixit in almeiemir, quod maturat et resoluit, et uirtus tertia est,
12
quae incarnat et aperit apostemata, quae fiunt a percussione. Dioscorides. Habet
13
uirtutem conglutinatiuam uulnerum, et abscindit humiditates quę ueniunt ad ocu〈-〉
14
lum, et ponitur in unguentis. Abengerig heremita. Corrodit carnem corruptam
15
quae est in ulceribus, et habet uirtutem in optalmia cum potentia, et proprietas eius
16
est expellere lippitudinem ab oculo plus alijs Medicinis, et maxime quando misce〈-〉
17
tur cum amilo et zucharo albo. Atabari. Restaurat fracturas, et incarnat ulcera,
18
et mundificat ea cum melle, et quando miscetur cum albugine oui, aut cum lacte,
19
et desiccatur, et post teritur et cribratur, et administratur in puluere, confert optal-
20
miae. Abenmesuai. Proprietas eius purgat phlegma uiscosum, et dosis eius est,
21
quando miscetur cum alijs Medicinis, postquam mollificata est in decoctione a ʒ.
22
VI. usque ad ʒ.I. Et ipsa non potatur sola, propter maliciam eius magnam. Abix. Sar-
23
cocolla est acuta, multum perforatiua, comedit carnes ulcerum, et habet in cura op-
24
talmiae proprietatem magnam, et uirtutem potentem, et aufert lippitudinem ocu-
25
lorum, quando habent optalmiam, et quod non facit ita aliqua alia Medicina, et
26
maxime quando miscetur cum amilo et zucharo albo, et potio eius ad laxandum
27
uentrem, habet proprietatem iuuandi oculum, et proprie ad purgandum phlegma
28
grossum, quod est aggregatum in iuncturis, et in scia, et in geniculis, et expellit ipsum
29
cum fortitudine, cum aliquantulo calore, et iuuat Medicinas alias ad exeundum a
30
corpore, et fortasse uulnerabit oculum et intestina, et excoriabit ea, et inducet te-
31
nasmon propter suam acuitatem, et ipsa quidem est gummi glutinosum, quae quan-
32
do teritur, et obuiat rei humidae, adhęret ei, siue manui, siue uasi alicui, sed etiam cum
33
ista glutinositate, quae est in ipsa et acuitate sui, et forti adhęrentia, facit illud quod
34
diximus de nocumento in intestinis, et si ipsa datur in potu alicui sola, aut cum ali-
35
qua Medicina etiam, et fuerit ille aetatis completae, inducit ei caluicium, et facit ca-
36
dere capillos omnes de capite suo, et si fuerit iuuenis, fit in hoc mora, et si fuerit se-
37
nex, facit illud citius. Et melior ex ea est illa quae conteritur facile, et quae est albidi-
38
or, et in maioribus frustis, et quando teritur cum oleo de nucibus, quia oleum nu-
39
cum frangit acuitatem eius, et prohibet ipsam facere illud quod diximus de uulne-
40
ratione intestinorum et corrosione, propterea quia oleum nucum prohibet eam ab
41
adherentia, et caliditas nucum fugat plurimum frigiditatis, quae est in ipsa, sed si prę〈-〉
42
paras eam cum oleo amigdalino, pone cum ea duplum uel triplum ponderis eius
43
de ipso oleo, et si uis ipsum ponere in aliquibus pillulis, sed si uolueris exhibere so-
44
lam, sine admixtione alterius Medicinę, pone decies ponderis eius de oleo. Et si prę〈-〉
45
paras ipsam cum oleo de kerua, erit senibus et senioribus conuenientior, et non es-
46
set iuuenibus conueniens, quia calor naturae iuuentutis non ferret caliditatem olei
47
de kerua, et pone de oleo de kerua quantitatem, qua possit dissolui solum, et postea
48
misce eam cum alijs Medicinis. Et quantitas dosis eius simplicis, postquam praepa-
49
ratur, sicut diximus, est pondus aur, id est, usque ad ʒ.II. et quartam, et misceatur cum
50
ea ponderis .ʒ. mediae, usque ad ʒ.II. de alijs Medicinis, et meliores ex Medicinis, quae
51
conueniunt admixtioni eius, sunt serapinum, mirabolani, turbit, et aloes, et amo-
52
niacum, et bdellium iudaicum, et semen apij, et ameos, et similia horum ex Me-
53
dicinis.
1
DE SPONGIA MARINA
2
et lapide eius. XVI.
3
ASfengi albahiri, id est, spongia marina. Dioscorides. Est iam et gamen, et
4
est quaedam quae dicitur masculus, habens minuta foramina spissa, et quędam
5
est foemina dicta, et figura eius est praeter illam. Galenus. Melior ex ea est illa quę
6
est propinqua suae acceptioni, et est adhuc reseruata in ea uirtus, quam acquisiuit ex
7
mari, sed quando elongatur tempus suae collectionis, euanescit uirtus eius, quare
8
non est conueniens quod administretur in opere, nisi prius lauetur cum nitro, uel
9
baurach, uel cum aqua cineris, quae dicitur distillata. Et uirtus eius prima est, quae de〈-〉
10
siccat desiccatione manifesta, et secunda est, quae consolidat uulnera recentia cum
11
suo sanguine, quando madefit cum aceto, mixto aqua uel uino, secundum diuersi-
12
tatem corporum, et abscindit fluxum sanguinis, qui accidit ab incisione, uel com-
13
bustione, quando accipitur sicca, non habens humiditatem in se, et imbibitur in as-
14
phalto iudaico, aut in pice liquida, et ponitur super locum fluxus sanguinis, et ignis
15
in ea accenditur, nam ualet ut cauterium, et deuenit ex hoc simile coopertorium
16
uulneri, sed spongiae combustae uirtus est resolutiua.
17
Et lapis inuentus in spongia, habet uirtutem quae desiccat, et contingit ex uirtute
18
eius quod frangit lapidem generatum in uesica, sicut dixerunt quidam, et ipsi erra-
19
uerunt in dicto suo, quia ipse frangit lapidem, qui est in renibus tantum. Diosco-
20
rides. Quae ex spongia est noua sicca, cum sua pinguedine, confert uulneribus, et re〈-〉
21
soluit apostemata phlegmatica, et conglutinat ulcera phlegmatica, et conglutinat
22
recentia uulnera, quando supponitur cum aceto et aqua, et incarnat ulcera antiqua
23
quando apponitur eis cum melle cocto, et apponitur cum aqua sola etiam. Sed ex
24
spongijs, illa quae est subtilis, lenis, non habet iuuamentum, et utimur spongia no-
25
ua, sicca, in lineo panno ligata, aut sola facta ex ea forma licinij et intromissa, nam
26
aperit orificia uulnerum, quando sunt clausa, et quando ponitur sicca in ulceribus
27
humidis antiquis, ad quae fluunt humores ab alijs membris, exiccat ea, et minuit
28
humiditates eorum, et apponitur cum aceto, et abstinet menstrua, et quando com〈-〉
29
buritur sicut spuma maris, confert ophthalmiae, et abstergit oculum, et quando laua〈-〉
30
tur post combustionem eius, est magis iuuatiua in Medicinis oculi, et quando com〈-〉
31
buritur cum pice, confert fluxui menstruorum. Et lapis inuentus in spongia, fran-
32
git lapidem uesicae, quando bibitur cum uino.
33
DE STICADOS. XVII.
34
AStochodos, id est sticados. Dioscorides. Nascitur in insulis quae dicuntur
35
Sahedis, in regione Galaciae, et nominat ipsum nomine unius illarum insula-
36
rum, quae dicitur Sticados, et est herba subtilium ramorum, habens comam sicut co-
37
ma saturegiae, nisi quia folia eius sunt longiora folijs saturegiae, et est acuti saporis
38
cum pauca amaritudine. Galenus. Substantia eius est composita ex substantia
39
terrea, frigida et sicca pauca, et propter hoc est stiptica parum, et ex alia substantia
40
ignea, subtili multa, et propter hoc est amari saporis, et est stiptica parum. Et uirtus
41
eius secunda abstergit et fortificat, et aperit, et subtiliat. Et uirtus tertia fortificat cor-
42
pus totum, et membra interiora omnia. Et dixit in Maiemir, quod prohibet putre-
43
factionem omnem et subtiliat. Dioscorides. Decoctio eius confert dolori pecto〈-〉
44
ris sicut hyssopus, et ingreditur in confectionibus Medicinarum.
45
DE MELLILOTO. XVIII.
46
ALchilel melich, id est, corona regia. Ysaac eben amram. Alkilel melich est
47
herba quae habet folia rotunda uiridia, et ramuli eius sunt subtiles multum, et
48
folia rara, et fructus habens uaginas, subtiles, rotundas, sicut uirgae puerorum par-
49
uulorum, et sunt in eis grana pauca, glauci coloris, rotunda, minora granis sinapis.
50
Et quod de ipsa administratur, sunt illae uaginae, cum eo quod est in eis ex granis.
51
Dioscorides. Est ex melliloto, habens colorem croci, boni odoris, et est ex eo,
1
quod assimilatur foenu gręco. Galenus. Substantia eius habet plus caliditatis
2
quam frigiditatis, et sapori eius inest stipticitas, et uirtus secunda maturat, et tertia
3
resoluit. Dioscorides. Mellilotum est stipticum mollificatiuum, apostematum
4
calidorum, et maxime apostematum oculorum et ani, et testiculorum, quando co〈-〉
5
quitur cum rob, et fit cum eo emplastrum, et forsitan miscetur cum uitello oui, aut
6
farina foenugręci, aut farina seminis lini, aut puluere molendini, aut papauere, et
7
quando imponitur solum cum aqua, confert ulceribus quae nominantur faul, et
8
quando miscetur cum bolo, quod asportatur de terra quę dicitur Hocas, aut miscen〈-〉
9
tur cum eo gallae, et dissoluitur cum uino, et liniuntur cum eo ulcera humida, quae
10
fiunt in capite, curat ea omnia, et ponitur coctum et crudum cum uino, et cum ali-
11
quo illorum quae diximus, super stomachum, et sedat dolorem eius, et quando ex-
12
primitur ab eo succus crudus, et miscetur cum rob, et distillatur in aurem, sedat do-
13
lorem eius, et quando funditur super caput cum aceto et oleo rosaceo, sedat dolo-
14
rem capitis.
15
Bedigoras est temperatum, et proprietas
16
eius dissoluit superfluitates.
17
DE SQVINANTO XIX.
18
ADcher,id est squinantum. Abohanifa. Squinantum est herba, habens radi-
19
ces sub terra, et ramulos subtiles, et est sicut radix chulen, nisi quia est latior, et
20
est minoris tuberositatis, et habet fructum similem fere floribus cannarum, nisi quia
21
est subtilior et minor. Et squinantum teritur, et ponitur in Medicinis odoriferis, et
22
raro oritur solum, quia quando uides unam ex plantis eius, et aspicis circum, uides
23
multas, et fortassis repletur ex eo tota terra, quae est circa terram ubi nascitur, et na-
24
scitur in insulis et pratis, et quando desiccatur, fit album.Ysaac eben amram.
25
Squinantum est herba palearis, et habet ramulos subtiles, duros multos, et capiti-
26
bus ramulorum sunt spicae pilosae, et illi pili sunt flores eius, et habet bonum odo-
27
rem, quando masticatur, et uenae corticum eius sunt nigrae, et interius albae, et sa-
28
por eius est amarus, et quod de ipso administratur, sunt flores et radices et folia.
29
Dioscorides. Melius ex eo est nouum, in quo est rubedo plurium florum, et quan-
30
do scinditur, apparet in eo color purpureus, et est subtile, et in odore est simile rosae
31
quando fricatur manibus, habens odorem bonum, et quando masticatur, mordi-
32
cat linguam, et pungit punctione pauca, et quod in usu uenit, ex eo est flos et cannę
33
radicis eius. Galenus. Floris eius substantia non est longinqua a subtilitate, et in
34
sapore eius est stipticitas pauca, minor caliditate ipsius. Et uirtus prima calefacit cali〈-〉
35
ditate pauca. Et secunda est uirtus quae subtiliat. Et tertia prouocat urinam et men-
36
strua, quando bibitur, aut fit cum eo emplastrum, et confert apostematibus epatis,
37
et orificio stomachi, et stomacho ipsi, sed radicis eius stipticitas est amplior stiptici-
38
tate floris, et caliditas eius est minor caliditate ipsius, et propter eius stipticitatem ac〈-〉
39
cidit quod admiscetur Medicinis quae administrantur ad sputum sanguinis. Dio〈-〉
40
scorides. Flos eius est stipticus, stipticitate pauca calefactiuus et maturatiuus, molli〈-〉
41
ficatiuus, et frangens lapidem, aperitiuus orificiorum uenarum, prouocatiuus uri-
42
nae et menstruorum, resoluit inflationes, inducit grauedinem capitis, confert sputo
43
sanguinis, et dolori stomachi, et confert pulmoni, et epati, et renibus, et miscetur
44
in confectionibus Medicinarum, et radix eius est stipticior, et propterea datur ex ea
45
pondus aur, id est, cum tantundem piperis aliquot diebus habentibus nauseam, et
46
hydropicis, et habentibus conquassationem in neruis, et decoctio eius confert apo〈-〉
47
stematibus matricis, quando fit sessio in ea. Habix in libro quem composuit de ty〈-〉
48
riaca. Oleum squinanti confert omnibus speciebus pruritus, ita quod et ille qui est
49
in animalibus, expellit laxitudinem, et est conueniens ad albaras.
50
DE ATHEL. XX.
51
AThel, id est abohanifa. Athel est longa usque ad coelum, dura, recti ligni, folia eius
52
longa, subtilia, sticta, et non habet spinas, et ex ligno eius fiunt parasides, et in
1
cisoria, uel scutellae et uasa alia, et ipsa est nadhar, et omnes arbores ex quibus fiunt
2
uasa huiusmodi, nominantur Nadhar. Sed Athel est arbor, quae est aliquantulum ru-
3
bea, quasi coloris scorpionis. Dioscorides. Est arbor parua, similis tamarisco, et
4
est in Babylonia, et aqua infusionis eius ponitur in sief, qui administratur habenti-
5
bus debilitatem uisus. Galenus. Sicut ipse. Ysaac eben amram. Athel est speci〈-〉
6
es tamarisci, et est arbor quae magis uento agitatur, quam arbor tamarisci, et habet
7
lignum et ramos uirides, maculatos rubore, et folia plurima, similia folijs tamari-
8
sci, et in sapore eius est stipticitas, et non habet florem, et habet fructum rotundum,
9
sicut cicer, habentem colorem cinerum, ad glaucedinem tendentem, intra quem
10
sunt grana pauca, inuicem conglobata et iuncta, quae nominantur dulcia, et grana
11
quidem athel colliguntur in mense Februarij.
12
DE SEMINE LINI. XXI.
13
BAzarichichen, id est semen lini. Galenus. Istud quando comeditur, inftat, et
14
cum toto hoc assatur, etiam inflat, quia ipsum est plenum humiditate superflua.
15
Et uirtus eius est prima, quod est calidum, quasi in primo gradu, et est medium in
16
humiditate et siccitate. Et secunda est mollificatiua, et sedatiua dolorum. Et tertia
17
est uirtus quae confert aegritudinibus interioribus, nisi quia est minus in hoc quam
18
camomilla, et est medium inter laxatiuum et stipticum, et miscetur in eo parum uir-
19
tus prouocatiuae urinae, et hoc quod apparet in eo manifeste, quando comeditur as-
20
satum, et tunc est magis conueniens ad stringendum uentrem. Et dixit in libro de
21
conseruatione sanitatis, quod semen lini, quando coquitur in aqua, decoctio eius est
22
infrigidatiua. Dioscorides. Virtus seminis lini, est similis uirtuti foenugraeci, et
23
quando miscetur cum melle, et oleo, et aqua, et conficitur, resoluit apostemata ca-
24
lida, et mollificat ea, siue interius siue exterius, et quando fit ex eo emplastrum cum
25
ficubus et nitro, delet pannum et pustulas albas faciei, et quando conficitur cum
26
aqua, resoluit apostemata quae sunt in radice auris, et apostemata dura, et quando
27
coquitur cum uino, eradicat formicam et pustulas ulcerum, quae dicuntur faui, et
28
quando miscetur cum nasturtio, quantitate aequali, confert scissuris unguium, et ea-
29
rum excoriationi, et quando miscetur cum melle, et fit inde loch, expellit superflui-
30
tates quae sunt in pectore, et sedat tussim, et quando miscetur cum melle et pipe-
31
re, et utitur quis eo, mouet coitum, et fit cum decoctione eius clistere, ad mordi-
32
cationes intestinorum et matricis, et mollit uentrem, et quando mulieres sedent
33
in decoctione eius confert apostematibus matricum, sicut foenugraecum.
34
Abenmesuia. Proprietas eius est, quando fit emplastrum cum eo mixta caera et
35
melle, confert alboribus unguium. Atabari. Si ponitur super ungues, aequat in-
36
aequalitates earum. Abugerig. Confert ulceribus uesicae et renum, et maturat
37
apostemata, quando fit cum eo emplastrum, et quando bibitur, torrefactum con-
38
fert tussi frigidae et humidae. Mesarugie. expellit foetum cito, et aqua, et deco-
39
ctio seminis lini miscetur cum oleo, et fit inde clistere ulceribus intestinorum, et
40
confert magnifice. Alcançi. Non est ei par ad expellendum foetum, et expellendam
41
aquam. Rasis. Sedat dolores, et confert punctionibus intestinorum. Paulus. Li-
42
num ipsum, quando comburitur, fumus eius est subtilis, confert coriçae, et suffoca-
43
tioni matricis.
44
DE CAMOMILLA. XXII.
45
DEbonigi, id est camomilla. Dioscorides. Eius species sunt tres, et discernun〈-〉
46
tur secundum colorem florum solum. Et ipsa est herba habens uirgas longitu-
47
dinis circiter palmum unum, fructicosas plurimos habentes ramulos, et folia parua,
48
minuta, gracilia, et capitella rotunda parua in aliquibus, quorum sunt flores albi, et
49
in aliquibus aurei coloris, et flos qui apparet super capitella, est rotundus, habens
50
circumquaque flosculos similes in quantitate floribus rutae, et color ipsorum est, aut
1
citrinus, aut purpureus, et nascitur in locis asperis, et super uias, et colligitur in Vere,
2
Et oportet quod reponantur folia et flores, postquam teritur quodlibet ipsorum per
3
se, et fiunt inde trocisci: et radix eius postquam teritur, siccatur, et quaelibet pars eius
4
ponitur in opere per se. Galenus. Substantia eius est subtilis. Et uirtus prima est,
5
quae calefacit et desiccat in primo gradu. Et secunda resoluit et fluxat membra. Et
6
tertia confert laxitudini plus omni alia Medicina, et sedat dolores, et mollificat mem〈-〉
7
bra dura, et lenit spissitudinem paucam, et expellit febres quae fiunt ab humoribus
8
cholericis, et quę fiunt propter spissitudinem cutis, quando in uisceribus non est apo-
9
stema calidum, et iam facta est digestio. Sed febribus quae fiunt a phlegmate et me〈-〉
10
lancholia, aut propter apostemata, quae sunt in uisceribus, quando exhibetur, iuuat
11
maximo iuuamento, et ideo contingit, quod ipsa est una de fortioribus Medicinis,
12
in sedando dolores, et de melioribus mollificatiuis ex Medicinis conuenientibus
13
membris exterioribus, quae sunt post mirach, et ipsa et oleum eius conferunt sodae
14
frigidae, nam euacuat humorem qui est in capite per resolutionem sine attractio-
15
ne. Et haec operatio est sibi magis propria, quam alicui alteri Medicinae. Et quando
16
fit emplastrum cum ea, curat scabiem oculi et palpebrarum, et confortat cerebrum.
17
Dioscorides. Virtus radicis et floris eius et totius plantae, est calefactiua subtilia-
18
tiua, et quando bibitur aut decoquitur, et sedent mulieres in decoctione ipsius, pro〈-〉
19
uocat menstrua, et expellit fetum in hora partus, et prouocat urinam, et facit mingi〈-〉
20
lapidem: et bibitur in inflammationibus, et in colica, quae dicitur ylios, et expel-
21
lit ictericiam, et curat dolorem epatis, et administratur decoctio eius in emplastris
22
uesicae. Et illa quae habet florem purpureum, est fortioris operationis in lapide quam
23
aliae duae species, et maxima eius uirtus est in hoc prae alijs. Sed alba et citriua sunt
24
magis prouocatiuae urinae. Et de omnibus speciebus quando fit emplastrum, eradi〈-〉
25
cat scabiem hulceratam, et quando masticatur, curat alcola: et teritur flos eius, et li〈-〉
26
nitur in febribus periodicis. Sed oportet quod radix eius potetur cum sirupo qui
27
dicitur omomel.
28
DE MELLISSA. XXIII.
29
BEderangie, uel bedarungi, id est, turungen, et dicitur marmachor, id est, mellis-
30
sa. Dioscorides. Mellisophylos est herba super quam apes delectantur sta-
31
re, et uirgae ipsius et folia similantur uirgis et folijs marubij siluestris, et stipites ipsi-
32
us et uirgae sunt angulosi, scilicet quadranguli, et folia eius sunt maiora folijs maru-
33
bij siluestris, et non sunt pilosa sicut folia illius, et odor eius est sicut odor citri.
34
Galenus. Virtus eius est sicut uirtus prassij, nisi quia est minor uirtute eius satis.
35
Dioscorides. Quando folia eius bibuntur cum uino, aut emplastrantur, confe-
36
runt puncturae scorpionis, et morsui rutellae, et morsui canis: et decoctio eius simi-
37
liter quando proijcitur super locum morsus, facit illud. Et quando fit sessio in de-
38
coctione eius, prouocat menstrua. Et fit cum eo collutio oris, et confert dolori den〈-〉
39
tium. Et quando folia eius bibuntur cum nitro, conferunt doloribus intestinorum,
40
et suffocationi fungorum, et punctionibus intestinorum, et fit cum ea loch anhelo〈-〉
41
sis, et ortomoicis qui non possunt iacere. Et quando fit emplastrum ex eis cum sale,
42
resoluit scrophulas, et mundificat hulcera Et quando sit cum ea emplastrum, sedat
43
dolorem iuncturarum. Aben mesuai. Proprietas eius est laetificare animam.
44
Ysaac eben amram. Quando comeditur bedarungi in ieiunio, confert stoma-
45
cho frigido et humido, et facit digeri cibum grossum, et aperit opilationes cerebri.
46
Et proprietas eius confert debilitati cordis, quae non sinit dormire, et aufert cardia-
47
cam, et remouet affectiones, et solicitudines, et timores, quae accidunt a melancho〈-〉
48
lia, et phlegmate adusto.
49
DE DADI. XXIIII.
50
DAdi est granum prope similitudinem hordei, amari saporis, teritur et pro-
51
ijcitur in uineis fructuum in Baldach, et fortificat odores eorum, et corrobo-
52
rat ea ad inebriandum.
53
DE AVENA. XXV.
1
DAusir, id est, auena. Dioscorides. Est herba cuius folia sunt similia folijs fru-
2
menti, nisi quia sunt molliora, et in summitate calami eius est semen duabus
3
uel tribus tunicis uestitum, a quibus exeunt aristae similes capillis in subtilitate.
4
Galenus. Sapor eius est acutus parum, et uirtus eius prima est, quod resoluit apo〈-〉
5
stemata dura, et confert fistulis quae fiunt iuxta oculum, et cognoscuntur per scabiem.
6
Dioscorides. Quando fit cum ea emplastrum cum farina, curat scabiem, et resoluit aposte〈-〉
7
mata dura, et exprimitur ex ea succus, qui miscetur cum farina, exiccatur, et reseruatur.
8
DE ARBORE GRANATI
9
siluestris. XXVI.
10
DArsisahan, id est, ayrach. Dioscorides. Est arbor cuius grossitudo est sicut ali〈-〉
11
orum lignorum, et habet spinas multas, et melius ex eo est ponderosum, et quam
12
excoriatur, apparet in excoriatione sua coloris sanguinei, aut purpurei, et est solidum
13
boni odoris, et in sapore suo est amaritudo, et de ea est species alia, cuius lignum est
14
album grossum, et asperum non odoriferum, et est minus in uirtute qum superius, et
15
sapor eius est stipticus acutus. Galenus. Virtus eius prima est secundum quod tibi ui〈-〉
16
debitur ex sapore suo, scilicet composita ex partibus dissimilibus, quia a parte cuius
17
est acuta, calefacit, et a parte stiptica infrigidat, et a totalitate desiccat. Et uirtus eius
18
secunda prohibet. Et uirtus eius tertia, est uirtus quae confert hulceribus putridis, et
19
humoribus qui fluunt ad ea. Dioscorides. Virtus eius est calida cum stipticitate,
20
et propter hoc confert ad alcola quando coquitur in uino, et fit cum eo collutio oris,
21
et confert hulceribus sordidis, quae fiunt in collo matricis, et hulceribus uentris quan〈-〉
22
do fit ex eo clistere, et ad bothor nasi, et expellit fętum quando fit cum eo nasale, et de-
23
coctio eius quando bibitur, stringit uentrem, et abscindit sputum sanguinis, et confert dif-
24
ficultati urinae et inflationibus. Omas bentamin. Tarsisahan apud apothecarios
25
de ayrach est arborgranati agrestis, et habet lignum citrinum grossum odoriferum, et
26
dicitur, quod fructus eius est ille qui dicitur bel, et quod est intra ipsum et carnositatem, di〈-〉
27
citur cohorhabet, et est Medicina quę stringit uentrem, et confert febribus. Sulahin
28
epenhahasen. Est planta spinosa ingrediens in speciebus Medicinarum odorifera〈-〉
29
rum, et habet florem croceum, et cortex ligni eius tendit ad rubedinem, et est speci〈-〉
30
es lignorum, de quibus fiunt casulae, scilicet ubi reponuntur lances, uel etiam pugil-
31
lares, uel aliae huiusimodi casulae, et magis odoriferum est illud quod nascitur in ri-
32
parijs, et ingreditur in trociscis tyriacae, et nominant eum in Barbaria asdany.
33
DE HAERMIA VEL PIPERELLA. XXVII.
34
HAermia, id est, piperella. Ysaac eben amram. Haermia est piperella, et est in
35
figura sua sicut figura piperis minoris, nisi quia est in colore suo quasi citrina,
36
et sunt in ea duę uirtutes contrarię, scilicet, caliditatis et frigiditatis, et confert dolori〈-〉
37
bus frigidis, gutturis, et siccitati uentris. Aben mesuai. Haermia est granum paruum
38
minus pipere, et est in eo citrinitas pauca, et est odoriferum, cuius odor est sicut odor
39
ligni aloes. Albasari. Haermia est calida et humida, et est in ea abstersio parua.
40
DE SETA. XXVIII.
41
HAeris, id est, seta. Haiese ebenmeluai. Quando uermiculus texit setam super
42
se, et finit cooperturam eius quando dimitttitur[*]dimitttitur corrupt for dimittitur donec perforat telam illam, et
43
egreditur inde deuenit ex hoc habrisen et ken, et quando dimittitur in sole, donec
44
moritur uermis, deuenit inde seta. Et dixerunt aliqui Medicorum, quod seta est calida
45
et sicca cum temperamento, et est bona cordi, et confortat substantiam uel totalita〈-〉
46
tem eius, et clarificat sanguinem eius, et propter hoc ponitur in Medicinis cordis, et
47
praecipue in diamusco. Et quidam comburunt eam, ut possit facilius teri, et meli〈-〉
48
us pulueriçari propter desiccationem. Et quibusdam non uidetur hoc, ne amittat
49
uirtutem suam, sed faciunt eam incidi subtiliter, et terunt eam cum margaritis et ka〈-〉
50
rabe, et corallo proprie, et sic teritur facile. Et quidam sunt qui extrahunt uirtutem
51
eius ab ea per decoctionem, et bibunt in decoctione illa postquam colauerint eam Medi-
52
cinas in mortario, aut in salaia in sole calido, donec bene infundatur, et imbibatur
53
ex ea, et recipiant uirtutem eius, et postea desiccant et utuntur.
1
DE FRVMENTO FARINA, FVRFVRE,
2
amilo, pane, et fermento. XXIX.
3
HEnta, id est, frumentum. Dekich, id est, farina. Nokale, id est, furfur. Nixe, id est,
4
amilum. kobos, id est, panis. Kamir, id est, fermentum. Dioscorides. Melius ex
5
frumento ad sanitatem hominum est nouum maturum plenum, cuius color est aureus: et post
6
hanc speciem est illud, quod est medium inter tempus suę collectionis, et tempus seminatio-
7
nis, et est trium mensium, quod sicaminum dicitur. Galenus. Virtus eius secundum Medi〈-〉
8
cinam quando ponitur extra, est calida in primo gradu, temperata in humiditate et
9
siccitate. Et dicit in libro de cibis, quod quaudo[*]quaudo corrupt for quando equi comedunt ipsum, non effugi-
10
unt a nocumento quod infert eis. Dioscorides. Quando comeditur crudum, ge〈-〉
11
nerat lumbricos, et quando masticatur et emplastratur, confert morsui canis rabidi.
12
DE FARINA.
13
DIoscorides. Fit emplastrum cum farina frumenti, et succo iusquiami, et confert fluxui
14
humorum ad neruos, et tumoribus eorum, et quando miscetur cum squingibin et ponitur
15
super cothor alba, confert eis. Et farina quę dicitur siccamina, quando fit ex ea empla-
16
strum cum aceto uel uino, confert uenenis. Et quando coquitur donec fiat sicut gluten, confert
17
sputo sanguinis a pectore: et quando coquitur cum menta et butiro, confert tussi et asperita-
18
ti pectoris. Et puluis molendini qui est ex farina frumenti quando coquitur cum ui-
19
no quod dicitur mellicratum, aut cum aqua et oleo, resoluit apostemata calida.
20
Huna. Farina frumenti quando sumitur in pultibus, confert sputo sanguinis, et
21
hulceribus pulmonis, et pectoris, et tussi, et asperitati.
22
DE FVRFVRE.
23
GAlenus in quinto. Furfur est minus calidum, et plus temperatum ad medullam frumenti.
24
Et dixit in Timeo, quod uirtus furfuris est sicut uirtus orobi in abstersione, et farina
25
orobi est plus in abstersione quam farina ordei et fabarum. Dioscorides. Quando coquitur cum ace〈-〉
26
to forti, et fit inde emplastrum, aufert scabiem, et est emplastrum iuuatiuum in apostemati〈-〉
27
bus calidis in principio eorum, et quando coquitur cum ruta, et fit inde emplastrum, confert apo〈-〉
28
stematibus mammillarum quę fiunt a coagulatione lactis, et confert scabiei similiter, et
29
confert punctionibus intestinorum, et confert morsibus tyri. Aben mesuai. Quan-
30
do dimittitur una nocte in aqua, et in mane colatur, et coquitur cum oleo amigdali-
31
no, et bibitur cum çucharo, iuuat ad maturandum materias quae sunt in pectore.
32
DE AMILO.
33
GAlenus. Quod de amilo sumitur, infrigidat et desiccat plus quam frumentum. Diosc.
34
Melius ex eo est illud quod fit in aestate ex frumento quod dicitur sicaminum. Et modus o-
35
perationis eius est, quod accipias de frumento, et purges ipsum bonum, et infunde in aqua dul-
36
ci, et laua ipsum cum ea, et proijce aquam cum qua lauasti, et funde super ipsum aquam aliam, et
37
facies ita quinquies in die, et si potes in nocte similiter, et quando mollificatur oportet quod eijci〈-〉
38
as aquam eius cum facilitate et sine agitatione aliqua, ne cum aqua egrediatur aliquid de lacte
39
eius: et postquam hoc feceris, calca cum pedibus, et proijce super ipsam aquam, et quod natauerit
40
super aquam ex furfure, collige cum cacia perforata et abijce, residuum uero postquam purgatum
41
fuerit a furfure, et colatum pone super lateres nouos, et expone soli calido, et si reman-
42
serit in eo aliqua humiditas, pone super ignem. Et amilum quidem confert humoribus
43
qui currunt ad oculum, et hulceribus quę dicuntur felfeches, et quando bibitur, abscindit sangui〈-〉
44
nem qui uenit a pectore, et lenit asperitatem gutturis: et quando miscetur cum lacte in aliquo
45
cibo, facit hoc idem. Et fit amilum alio modo, quia apponitur frumentum ad infun-
46
dendum, et lauatur uno uel duobus diebus, et colat, et fricatur cum manu, sicut fricatur pa〈-〉
47
sta in sole calido, et ista species amili non cofert in medicina, sed iuuat in alijs rebus.
48
DE PANE.
49
GAlienus. Emplastrum quod fit ex pane frumenti, attrahit et resoluit, quia in
50
pane est sal et fermentum, quoniam in fermento est uirtus quę attrahit ab interi〈-〉
51
oribus et resoluit. Dioscorides. Panis frumenti quando decoquitur cum melli-
52
crato, et conficitur sine decoctione, et miscetur cum aliqua herba uel succo conuenienti
53
et emplastratur, sedat apostemata calida sua mollificatione et infrigidatione. Et pa〈-〉
1
nis siccus et uetus stringit uentrem quando sumitur solus, et quando miscetur aliqui〈-〉
2
bus rebus ad hoc couenientibus. Et panis leuis quando infunditur in aqua et sale,
3
et fit ex eo emplastrum, curat impetiginem.
4
DE FERMENTO.
5
GAlenus. Est subtilium partium, et sapor eius est acetosus. Et uirtus prima est
6
paucae caliditatis, sed est compositum ex uirtutibus contrarijs, quarum una est fri〈-〉
7
gida propter acetositatem quae est in eo, et alia calida a calore eius naturali, qui est a
8
sale et farina quae sunt in eo, et a calore putrificante. Et uirtus eius secunda resoluit,
9
et attrahit a profundo sine nocumento et mordicatione. Dioscorides. Fermen-
10
tum quod fit de farina frumenti, sedat, attrahit, et subtiliat proprie apostemata quae
11
sunt in inferioribus corporis, et maturat alia apostemata, et quando coquitur cum
12
sale, maturat clauos et aperit eos. Aben mesuai. Fermentum pistorum quod est
13
temperatum, quando infunditur in aqua, et colatur post duas horas, et ponitur cum
14
scrupulo medio de spodio, et quarta scrupuli, unius de croco, et ℈.I. de çucharo
15
tabarçet cum quantitate .ʒ.III. aquae, et datur in potu infantibus febricitantibus cum
16
siti, sedat febres eorum, et aufert sitim eorum.
17
DE POPVLO ARBORE. XXX.
18
HAur, id est, populus. Galenus. Complexio eius est composita ex substantia
19
aquea tepida, et terrea subtili, et propter hoc accidit, quod uirtus eius est composita.
20
Dioscorides. Quando bibitur ex cortice eius aur. i. confert sciaticae et distillatio-
21
ni urinae, et dicitur quod prohibet concoeptum quando bibitur cum rene muli. Et dicitur,
22
quod folium eius idem facit quando bibitur post mundificationem membrorum, et suc-
23
cus foliorum eius quando distillatur tepidum in aure, confert doloribus eius, et quando
24
fructus eius accipitur et teritur, et miscetur cum melle, et fit inde collirium, curat tenebro〈-〉
25
sitatem uisus. Et dicunt aliqui, quod quando cortex haur Romanę et alterius haur etiam incidi〈-〉
26
tur minute, et seminatur in letamine, oriuntur ibi toto anno fungi ad comedendum.
27
DE TAMARISCO. XXXI.
28
TArfa, id est, tamariscus. Dioscorides. Est arbor erecta quę nascitur in aquis, et
29
habet fructum qui assimilatur floribus, et est similis in fluxibilitate sua usneę, et
30
est in Babilonia, et in Sceni tamariscus domestica quae nominatur carmeçit, et assi-
31
milatur agresti in omnibus, praeter in fructu. quia fructus eius est similis gallis denta〈-〉
32
tis, et est stipticus, et ponitur loco gallarum in Medicinis oculi et oris. Galenus.
33
In sapore suo est stipticitas. Et uirtus eius prima desiccat desiccatione pauca absque aper〈-〉
34
tione. Et secunda eius uirtus incidit et abstergit. Et tertia confert spleni duro. Sed fo〈-〉
35
liorum eius, et radicis, et ramorum subtiliatio est plus subtiliatione fructus eius. Et
36
cortex eius quando coquitur cum uino, confert spleni duro, et expellit dolorem den-
37
tium: sed in fructu eius et cortice est stipticitas non pauca, quoadusque uirtus fructus
38
eius est propinqua uirtuti gallarum uiridium, nisi quia in gallis uiridibus manifesta〈-〉
39
tur stipticitas solum. Sed complexio fructus est inaequalis, quia admiscetur ei parum
40
frigiditatis subtilis non pauca, quod quidem non est repertum in gallis, et possumus eo uti
41
pro gallis, et ita est de cortice tamarisci. Et cinis tamarisci quando ipsa comburitur, habet uir〈-〉
42
tutem desiccatiuam desiccatione forti, et minus quod est in eo est stipticitas, et plus quod
43
est in eo, est abstersio et incisio. Et dixit in libro suo ad Glauconem, quando scripsit ei signa
44
apostematis duri in splene, quod melior Medicina eius est cortex radicis capparis et sco〈-〉
45
lopendria, et radix tamarisci, et summitates eius, et oportet quod coquantur omnia ista
46
in aceto et squingibin. Dioscorides. Ponitur radix tamarisci pro gallis in Medici〈-〉
47
nis oculorum et oris, et est conueniens sputo sanguinis, et potatur in fluxu antiquo,
48
et conuenit humiditatibus mulierum longi temporis, et ictericis, et illos quos momor〈-〉
49
dit rutella: et quando fit emplastrum cum ea, diminuit apostemata phlegmatica: et cortex
50
eius operatur sicut fructus eius, nec plus, nec minus: et quando coquuntur folia cum
51
aqua, et datur de ea in potu spleneticis, extenuat splenem: et quando fit cum ea collutio
52
oris, confert doloribus dentium, et est conueniens mulieribus habentibus fluxum
53
antiquum humiditatum quando fit sessio in decoctione eius, et projicitur decoctio
1
eius super illos in quibus generantur pediculi et lendes, et iuuat multum. Et cinis
2
ligni tamarisci quando supponitur, confert habentibus humiditatem matricis, et fi〈-〉
3
unt ex stipite arboris tamarisci scyphi cum quibus bibunt splenetici, et est uinum iu〈-〉
4
uatiuum eius. Mesarugie. Cinis tamarisci desiccat omnia hulcera, et proprie illa
5
quae fiunt ab adustione ignis. Alchançi. Tamariscus confert apostematibus frigi〈-〉
6
dis, quando suffumigatur cum eo. Dixit mihi homo fidelis, quod fuit quaedam mu〈-〉
7
lier super quam apparuit lepra, et datum fuit ei ex decoctione radicis tamarisci cum
8
passulis saepe, et curata est. Et nos quidem experti sumus hoc in muliere alia, et cu-
9
rata est. Et dico super hoc quod istud contingit, quia egritudo sua prima fuit apo-
10
stema in splene, et propter opilationem eius quae quidem fuit caussa non attrahen-
11
di melancholiam, et non mundificandi uel clarificandi sanguinem, quae fuit caussa
12
apparitionis leprae super eam. Quando ergo resolutum fuit apostema, et aperta est
13
opilatio propter operationem istius Medicinae in eo, quod fuit de natura sua inci-
14
dere et abstergere, reuersae sunt ad earum sanitatem.
15
ED CAVLIBVS ET CANABIT. XXXII.
16
COrumb, id est, caulis et canabit. Galenus. Caules ex eis sunt domestici, et ex
17
eis sunt siluestres, et ex eis sunt marini. Sed domestici in suo sapore habent ama〈-〉
18
ritudinem et acuitatem, et in semine ipsorum est hoc magis apparens, et manifestum
19
et maxime in Babilonicis. Et uirtus quidem caulis prima est, quae desiccat quando
20
comeditur, et quando apponitur extra, et non est manifesta in eo amaritudo et acu〈-〉
21
itas. Et uirtus secunda abstergit, et resoluit, et glutinat. Et tertia eius uirtus glutinat
22
apostemata, et curat hulcera fraudulenta, et apostemata indurata, quę uenerunt ad
23
hoc, quod non possunt resolui, et erisipilam quę est sicut ista apostemata, et curat sy/
24
rę formicam, et egritudinem cum qua excoriatur caro. Et semen caulium occidit uer-
25
mes quando bibitur, et proprie caulium Babilonię secundum ipsum est siccioris com〈-〉
26
plexionis, et ideo confert lentiginibus faciei et panno, et alijs egritudinibus in qui-
27
bus necessaria est abstersio. Et tirsi caulium quando comburuntur, uirtus eorum pri-
28
ma est desiccatiua, adeo quod deuenit ad hoc, quod habent uirtutem comburendi.
29
Et uirtus eorum secunda resoluit resolutione forti. Et tertia confert dolori laterum an-
30
tiquo, quando miscetur cum eis adeps antiquus, et administratur, et secundum hunc
31
modum conferunt alijs egritudinibus, quae assimilantur huic dolori. Et dixit in libro
32
de dieta, quod Medici exhibent caules, quia sunt Medicina desiccatiua, et eorum hu-
33
miditas lenit uentrem aliqua lenitione, et eorum substantia desiccat et stringit: et quan〈-〉
34
do uolumus quod leniant uentrem, ponimus eos in almuri et oleo post eorum eli-
35
xationem. Et caules quidem desiccant sicut lentes, et propter hoc inducunt tenebro〈-〉
36
sitatem uisus, praeter quod oculi sint humidi ultra temperamentum. Dioscorides.
37
Quando caules bulierint bulitione leui et comeduntur, laxant uentrem, et prouocant
38
urinam, et si bulierint bulitione multa, et maxime si bis elixentur cum aqua, retinent
39
uentrem. Et caules qui oriuntur in estate, sunt mali stomacho, et sunt acutioris saporis
40
quam alij domestici. Et caules qui nascuntur in Babilonia, non comeduntur propter eorum
41
amaritudinem: et si comeduntur, conferunt obscuritati uisus, et tremori. Et si ebrius
42
comederit eos, sedant ebrietatem. Et summitates caulium sunt meliores stomacho, et
43
magis prouocatiuę urinę, quam alię partes eius. Et si coquuntur cum aqua et sale, sunt mali
44
stomacho, et molliunt uentrem. Et succus caulium quando miscetur cum radice lilij quod
45
dicitur yreos, et nitro, et bibitur, soluit uentrem, et quando miscetur cum uino et bibitur,
46
confert morsui tyri: et quando miscetur cum farina fenugraeci et aceto, et fit inde em〈-〉
47
plastrum, confert podagrae: et dolori iuncturarum, et hulceribus sordidis antiquis.
48
Et quando fit ex succo eius caputpurgium, purgat caput: et quando mulier fecerit na〈-〉
49
sale cum eo et farina lolij, prouocat menstrua. Et quando folia caulium pistantur be〈-〉
50
ne, et fit ex eis solis emplastrum, aut cum sauich, confert apostematibus phlegmati-
51
cis, et erisipilę, et curant scabiem hulcerosam, et syrae: et quando miscentur cum sale, ignem
52
sacrum curant, et capillos cadentes retinent. Et quando comeduntur folia caulium cru〈-〉
53
da, conferunt spleneticis, et masticantur, et transglutitur succus eorum, et restaurat
1
uocem amissam, et quando bibitur decoctio caulium, laxat uentrem, et prouocat
2
menstrua: et quando fit cum semine eius nasale, et retinet eum mulier post impreg-
3
nationem, interficit fętum. Et semen caulium maxime eorum qui oriuntur in Babi-
4
lonia quando bibitur, occidit lumbricos, et ipsum quidem ingreditur in composi-
5
tione tyriacae, et mundificat faciem, et aufert bothor. Et summitates caulium recen〈-〉
6
tium quando comburuntur cum radicibus suis, et miscetur cum cinere ipsarum axun〈-〉
7
gia porcina, confert dolori lateris antiquo. Dioscorides. Sed caules agrestes plu〈-〉
8
rimum nascuntur in locis maritimis, et in locis altis, et altissimis, et desertis, et sunt
9
similes domesticis, nisi quia sunt albiores eis, et asperiores, et sunt amari saporis.
10
Galenus. Sapor eorum est amarior sapore domesticorum, et sunt calidioris com-
11
plexionis quam ipsi, et siccioris, et non euacuatur qui comedit eos a malicia eorum
12
quia sunt longe a complexione hominis, et uirtus eorum est, quod abstergunt et re〈-〉
13
soluunt plus quam domestici. Dioscorides. Quando summitates eorum elixantur cum
14
aqua cineris, non erunt mali saporis. Quando fit emplastrum cum folijs eorum, consoli〈-〉
15
dat apostemata temperata, et resoluit apostemata phlegmatica, et apostemata calida.
16
Sed marini. Dioscorides. Marini caules sunt longinquiores a similitudine do〈-〉
17
mesticorum, et folia eorum sunt longa similia folijs aristologiae rotundae, et crura
18
quibus folia adhaerent trunco uel tirso, sunt ruffa parua, et locus eorum in stipite est
19
altior quam locus herbae quae dicitur cussus, et habent lac, non multum tamen.
20
Galenus. Sapor eius est declinans salsedini uel salmacitati, et amaritudini, et
21
possumus administrare eos exterius ad id quod egemus in qualitatibus quas dixi-
22
mus, et mollit uentrem. Dioscorides. Quando decoquitur laxat uentrem, et ope-
23
ratur in lumbricis et ascaridibus plus quam domesticus: et sunt qui coquunt eum cum car〈-〉
24
ne pingui et molli, et comedunt. Chistos caulis domestici conferunt tussi antiquae,
25
et podagrae, quando linitur succus eius super iuncturas ipsas. Et si caulis datur ad co〈-〉
26
medendum pueris assatus, facit eos citius ambulare: et quando succus eius coqui-
27
tur cum uino, et administratur aliquot diebus, aufert dolorem splenis: et quando
28
cinis eius miscetur cum albugine oui, curat combustionem ignis, et succus eius aufert
29
scabiem et pruritum. Et quando miscetur cum uitriolo et aceto, et linitur super ba〈-〉
30
ras et scabiem, confert eis. Et quando caules comeduntur, clarificant uocem, et con〈-〉
31
ferunt morsui canis rabiosi. Aben mesuai. Caules desiccant linguam, et proprie-
32
tas eorum est, quod expellunt humiditatem capitis, et alleuiant linguam grauatam
33
a phlegmate, et ideo clarificant uocem, et semen eorum destruit sperma quando fit
34
mulieri nastale, et occidit ascarides, et proprie cum succo schea et lupinorum.
35
Galenus in libro de dieta. Canabith tirsus eius albus est plus desiccatiuus, quam
36
folia eius, et quam folia caulium etiam. Aben mesuai. Canabit qui eo utitur mul〈-〉
37
tum in cibo, obscurat uisum, et semen eius destruit sperma, quando mulier facit sibi
38
suppositorium.
39
DE OROBO. XXXIII.
40
HEisene, id est, orobus. Galenus. Nominatur kesen, sapor eius est amarus. Et
41
uirtus eius prima est calida in primo gradu, et sicca in secundo extenso. Et secun〈-〉
42
da abstergit et incidit. Et tertia aperit opilationes, et quando aliquis eo nimis utitur,
43
facit urinari sanguinem. Dioscorides. Ex eo fit farina, et ponitur in Medicinis, et
44
quando boues eum comedunt, inpinguantur. Et farina fit ex eo in hunc modum:
45
Accipe de orobo albo et pingui, et proijce super eum aquam et acetum, et agita, et
46
dimitte sic multo tempore, quousque uidelicet imbibatur aqua, deinde fac bulire, do〈-〉
47
nec corium separatur ab eo, postea desicca, et mole, et cribra cum cribro spisso, et re〈-〉
48
pone, et ista farina laxat uentrem, et prouocat urinam, et meliorat colorem corpo-
49
ris. Sed quando ex ea bibitur uel comeditur nimis, facit tortiones et urinari sangui〈-〉
50
nem. Et quando miscetur cum melle, mundificat hulcera, et bothor, et lentigines
51
abstergit a uultu, et maculas, et liuores qui fiunt in corpore, et curat hulcera quae di-
52
cuntur ancoria, et mollificat apostemata dura quae sunt in mammillis, et in alijs mem〈-〉
53
bris, et eradicat ignem Persicum, et hulcera quae nominantur suhudę, id est, mellina,
1
et quando conficitur cum uino, et fit inde emplastrum, confert morsui canis, et mor〈-〉
2
sibus tyri, et morsui hominis, et quando coquitur cum aceto, et ponitur super pecti〈-〉
3
nem, confert strangurię, et sedat tenasmonem, et punctiones intestinorum. Et oro-
4
bus torrefit, et teritur bene, et miscetur cum melle, et accipitur ex eo quantum est nux,
5
et confert macilentis, et aqua decoctionis eius quando ponitur super scissuras quae
6
fiunt ex frigore, et super pruritum qui fit in corpore, curatur. Ayse. Qui ex eo co-
7
medit, nimis facit fluere sanguinem a naribus eius.
8
DE CORIANDRO. XXXIIII.
9
KVsbor, id est coriandrum. Galenus. Substantia eius est terrea subtilis, et est
10
cum hoc in eo aqueitas tepidae uirtutis, non paucae quantitatis, et in sapore ipsi〈-〉
11
us secundum plurimum est amaritudo, cum stipticitate pauca. Et uirtus eius prima
12
est calida. Et secunda abstergit et resoluit. Et tertia est, quod succus eius quando in-
13
stillatur in oculum, confert dolori eius magno cum lacte mulieris, et fit emplastrum
14
cum eo oculo, et abscindit humores descendentes ad oculum, et habet uirtutem ma-
15
gnam in repercutiendo. Dioscorides. Quando scripsit de coriandro, dixit quod
16
est frigidum, et qui uult in hoc certificari, uideat in libro suo, et dixit quod habet uir〈-〉
17
tutem frigidam, et ideo quando fit emplastrum cum eo et pane, aut cum sauich cu-
18
rat erisipilam et formicam, et quando fit ex eo emplastrum cum melle et oleo, cu-
19
rat syre et apostemata testiculorum calida, et ignem persicum, et quando fit ex eo
20
emplastrum cum farina fabarum, resoluit scrophulas et apostemata, quando bibi-
21
tur de semine eius parum cum rob, expellit lumbricos longos, et augmentum facit
22
in spermate, et quando de ipso bibitur multum, hebetat sensus, et interficit, et ideo
23
oportet caueri a nimio potu eius, et usu nimio. Et coriandrum quando miscetur cum
24
cerusa, et lithargyrio, et aceto, et oleo rosaceo, et ponitur super apostemata calida et
25
acuta, quae fiunt in corpore, confert multum. Abenmesuai. Quando torrefit se-
26
men coriandri, stringit uentrem, et abscindit fluxum sanguinis, qui est ab interiori-
27
bus, et bibitur de eo II. aur. cum III. dragmis succi plantaginis sine eo quod buliat, et
28
si est fluxus ab exterioribus membris, teratur et ponatur super locum fluxus. Abu〈-〉
29
gerig. Coriandrum est frigidum, narchoticum inducens stuporem, et est toxicum,
30
et prohibet fumositates ascendere ad caput, et ideo confert sodę, et ebrietati, et ab-
31
scindit fluxum sanguinis, et stringit uentrem. Alexander. Coriandrum prohibet
32
fumositatem ascendere ad caput, et propter hoc ponitur in cibis epilepticorum, quan〈-〉
33
do caussa epilepsiae ipsorum sunt uapores ascendentes a stomacho. Alchançi.
34
Quando coriandrum siccum infunditur in aqua, et bibitur aqua eius cum çucharo,
35
abscindit uirgae erectionem, et desiccat sperma. Rasis. Fit hoc quando bibitur sine çu-
36
charo. In libro uenenorum. Quando bibitur de succo ipsius recentis dragmae IIII. occidit.
37
Rasis. Coriandrum recens, prohibet fluxum sanguinis a naribus, quando imponitur naribus,
38
et quando odoratur aqua eius. Hunain. In libro permutationum dixit quod pillulę Ga〈-〉
39
leni sunt ei contrariae. Dioscorides uero contradixit ei, cum scilicet Galerius dixit,
40
quod coriandrum declinat ad caliditatem, quoniam est manifestum, ipsum esse
41
uirtutis frigidę ex dicto suo quando sumitur succus eius, et ipsum occidit. Habix.
42
Coriandrum recens est mortificatiuum congelatiuum, et si homo utitur eo multum,
43
uel potu aquae eius est toxicum, et si ponitur aqua eius cum aliqua ex alijs herbis, pro-
44
hibet inflationes quae fiunt ex herbis, et quando liniuntur cum aqua eius apostema〈-〉
45
ta sanguinea aut cholerica, confert et extinguit inflationes eorum, et si bibitur de
46
succo expressionis eius crudo uel cocto, inducit laxitudinem et coartationem in ore
47
stomachi, et ipsum est herba cum herbis, et toxicum cum toxicis, et ita est etiam de
48
folio psilij et grano eius, et de semine lini, et de semine maro, et semine exebram,
49
sicut de coriandro recenti.
50
DE VITE. XXXV.
51
HArin, id est, uitis. Haineb, id est, uua çibib, id est, passulae, nomen uitis est super
52
species eius, et est ex ea domestica et siluestris, et alba et nigra. Et domestica
53
est uitis uini, et siluestris est butania uitis siluestris.
1
DE VITE SILVESTRI.
2
DIoscorides. Est planta, cuius rami protenduntur longe, similes palmitibus ui-
3
tis uiniferae, cuius lignum est grossum, et cortex separabilis ab eo, folia similia
4
habet solatro domestico,[*]in margine: alias, nisi quod sunt latiora et minora eis. nisi quod sunt minora eis, et flos eius assimilatur grano ta-
5
haleb, id est, lenticulae aquae. Et sunt eius duae species, quarum una non habet uuas,
6
sed facit flores, et est illa quae dicitur foemina, et alia profert grana parua, nigra, simi〈-〉
7
lia racemis uuae paruis, et quando sunt matura, color eorum est rubeus, et figura gra〈-〉
8
ni est rotunda, et racemi ipsi, et summitates eius reseruantur. Galenus. Racemi,
9
et summitatum eius uirtus secunda, est uirtus quae abstergit. Et tertia uirtus aufert im-
10
petiginem et lentigines, et omne quodcunque huiusmodi, fit alicubi in tota cute, et
11
est cum hoc in ea uirtus incoriatiua. Dioscorides. Virtus foliorum huius uitis, et
12
capreolorum, et palmitum assimilantur uirtuti foliorum et capreolorum et palmi〈-〉
13
tum uitis uiniferae. Radix huius uitis, quando coquitur in aqua, et bibitur cum duo-
14
bus conos uini, quod fit cum aqua marina, laxat per uentrem humores aquosos,
15
quare datur hydropicis. Sed racemi eius habent uirtutem quae laxat et abstergit cum
16
hoc impetiginem, et similia quae ex uestigijs apparent in cute, et praeparatur haec
17
herba cum sale in principio suae natiuitatis, et est bona in usu cibi.
18
DE FLORE EIVS.
19
ET quando haec uitis florescit, colliguntur flores eius, et oportet quod reponan-
20
tur in uase terreo, sine bituminatione aliqua, postquam collecti sunt et extensi
21
in panno mundo, et desiccati in umbra, et nascitur multum ex ea in terra quae dici-
22
tur morea, et kalikia, et chichi, et kanchia, et uirtus huius floris est stiptica, et ideo
23
quando bibitur, est bona stomacho, et prouocat urinam, eo quod stringit uentrem,
24
et abscindit fluxum sanguinis, et confert stomacho defecto, in quo acescit cibus, et
25
miscetur cum aceto et oleo roseo, et linitur caput cum eo ad sodam, et fit emplastrum
26
ex eo humido et sicco conferens apostematibus, et quando miscetur cum melle et
27
croco, et oleo roseo et mirra, et fit inde emplastrum, confert scabiei ulcerosae in sui
28
principio, et confert uulneribus neruorum et gingiuae, et ulceribus quae sunt in col-
29
lo matricis, et ingreditur in confectionibus pessariorum, quae administrantur ad
30
fluxum sanguinis, et fit ex eo emplastrum cum sauich, et uino ad cursum humorum,
31
ad oculum et ad inflammationem stomachi, et quando comburitur in tegula super
32
prunas, confert doloribus oculorum, et curat panaricium, quod fit in radice unguis
33
cum melle, et confert gingiuis, a quibus fluit sanguis. Et uinum quod sumitur ex uuis
34
uitis agrestis, est nigrum stipticum, et confert stomacho, ad quem fluunt humores,
35
et intestinis, et uniuersaliter omnibus aegritudinibus, quibus necesse est stipticare et
36
congregare.
37
DE VITE DOMESTICA, AGRESTA
38
passulis, uinacia, uino, et fece uini. XXXVI.
39
GAlenus. Vitis quae non colitur, uirtus est sicut uirtus uitis agrestis, nisi quia est
40
debilior ea. Dioscorides. Folia eius et capreoli, quando conteruntur, et fit
41
emplastrum cum eis, confert sodę, et folia eius similiter sunt frigida et stiptica, et quan-
42
do fit emplastrum cum eis solis, uel cum sauich, sedat apostemata calida, quae sunt
43
in stomacho, et inflammationem quae est in eo, et succus foliorum eius confert ha-
44
bentibus ulcera in intestinis, et qui expuunt sanguinem, et qui conqueruntur de ar-
45
dore stomachi, et pregnantibus, habentibus appetitum corruptum. Et capreolus eius
46
quando infunditur in aqua, et bibitur, facit hoc. Et lachryma uitis est similis gum-
47
mi, quia coagulatur super palmites, qui potatur cum uino, et expellit lapidem, et li-
48
nitur cum eo impetigo, et curat eam, et scabiem ulcerosam, similiter et non ulcero-
49
sam, et oportet quod antequam linias cum eo, quod laues membrum cum nitro et
50
oleo assidue, et abradas pilos eius. Et lachryma quae emanat a sarmentis uitis,
51
quando recenter sunt collecta de uite. Nam quando ponitur in ignem, et combu-
52
runtur ab uno capite, et ex alio emanat lachryma, uelut sudor, et quando ex eo lini-
53
untur uerrucę, quae dicuntur mirmicia, eradicat eas. Et cinis sarmentorum uitis, et
1
cinis acinorum uuae, uel uinaciae puluis, quando emplastratur cum aceto, curat anum,
2
quando ab eo euulsae sunt emorrhoides, et curat morum, et curat contorsiones ner-
3
uorum, et confert morsui tyri, et quando fit ex eis emplastrum cum oleo rosae, et
4
ruta et aceto, confert apostematibus calidis quae fiunt in splene.
5
DE VVA ACERBA SIVE AGRESTA.
6
SVccus eius quae non est matura, oportet quod exprimatur, antequam ascendat
7
stella canis, et ponatur in sole in uase ex aere rubeo cooperto cum panno, et di-
8
mittatur in sole, donec coaguletur totum, et misceatur illud quod de eo coagulatur
9
cum eo quod non coagulatur, et de nocte ponatur uas sub tecto, quia ros prohibet
10
coagulationem cuiuslibet succi, et melior ex eo est ille, qui est citrinus, declinans ad
11
rubedinem, et est fragilis, et stipticus forti stipticitate, et mordet linguam. Et sunt
12
qui decoquunt succum istum, et conficiunt decoquendo, et iam conuenit coctus
13
cum melle, uel uino dulci neruis qui sunt in lateribus gulę et palato, et uuluae, et ad
14
alcula et gingiuis fluxis, quibus humores abundant, et auribus a quibus egreditur
15
sanies, et cum aceto confert fistulis et ulceribus antiquis, et fraudulentis, et fit cliste-
16
re cum eo ad ulcera intestinorum, et ad cursum humiditatum antiquarum ex matri〈-〉
17
ce, et quando collyriatur cum eo oculus, acuit uisum et confert asperitati oculi, et po〈-〉
18
tatur in sputo sanguinis qui contingit a ruptura uenarum, et oportet quod admini-
19
stretur postquam temperatur cum aqua, quousque subtilietur, et fiat liquidum, et ad-
20
ministretur de eo parum, quoniam adurit adustione forti. Sed uinum ex uua acer〈-〉
21
ba fit in hunc modum, accipitur de uuis quae non sunt complete maturae, sed sunt
22
muçae, et ponuntur in sole tribus diebus aut quatuor, donec fiant extenuatae, postea
23
exprimatur ab eis uinum, et ponatur in sole. Et uirtus huius uini est stiptica, et corro〈-〉
24
borat stomachum, et confert illi qui non potest digerere, et confert stomacho relaxa-
25
to et pregnantibus, et habenti colicam, cum qua euomitur stercus, et dicitur quod
26
ualet in aegritudinibus epidimialibus, et oportet quod istud uinum dimittatur ue-
27
terascere pluribus annis, quia nisi hoc fiat, non est aptum ad potandum. Aben-
28
mesuai. Vinum uuae acerbae, est bonum stomacho calido, abscindit fluxum chole-
29
ricum, et est bonum epidimiae et pregnantibus, fortificat enim earum stomachum,
30
et prohibet earum uomitum, et prohibet sincopim, si Deus uoluerit.
31
DE PASSVLIS.
32
GAlenus. Virtus passularum secunda, est quae maturat, et resoluit resolutione
33
temperata, et dixit in libro de cibis, quod passulae stipticae sunt frigidiores alijs
34
passulis, et dulces sunt calidiores, et stipticae fortificant stomachum, et retinent uen〈-〉
35
trem, et dulces sunt mediae in hoc, et sedant mordicationem quae contingit in ore
36
stomachi. Sed quantitas nutrimenti in passulis dulcibus carnosis est amplior, et in
37
extenuatis stipticis minor. Et passulae dulces carnosae, sunt maioris nutrimenti, quam
38
uuae, et minoris abstersionis quam ficus siccae. Lenitio uero uentris est in eis minor,
39
uerum ipsae sunt conuenientiores stomacho quam ficus. Et dixit in almeiemir, quod
40
in passulis forsan est res quae laxat propter suam aggregationem, et hoc est quare po〈-〉
41
suimus eas maioris iuuamenti epati, uolo dicere propter earum aggregationem, quo-
42
niam est in eis stipticitas, quanta necessaria est epati aegrotanti. Est et cum hoc in eis
43
quod maturant humores crudos indigestos, et aequant humores malos, et tempe-
44
rant eorum complexionem, et sunt etiam in natura sua tarde ad recipiendam putre〈-〉
45
factionem. Et in tota earum substantia sunt similes epati. Alius philosophus. Al-
46
kesmes, ita nominantur in lingua ferisis, et sunt passulae sine granis, ponuntur in so-
47
le uirides, et passescunt ibi sine grano, et sunt dulces. Habitantes quidem in Oriente,
48
diligunt eas plus alijs, et miscent eas cum çucharo, et nucibus, et amigdalis, et aue-
49
lanis Dioscorides. Albae passulae sunt plus stipticae. Et carnes passularum, quan-
50
do extrahuntur ab eis grana, et comeduntur, conueniunt cannę pulmonis, et con-
51
ferunt tussi, et renibus, et uesicae. Et quando passulae comeduntur solae cum nucleis,
52
conferunt ulceribus intestinorum. Quando caro passularum miscetur cum farina
53
geguers, id est, scariola et ouis, et modico melle, et comeditur, aut admixto pauco
1
pipere, expellit phlegma per os, et quando miscetur cum farina fabarum et cimi-
2
no, et fit inde emplastrum, confert apostematibus calidis[*]in margine: Alias intestinorum testiculorum, et quando
3
passulae pistatae miscentur cum ruta, et fit inde emplastrum, delet quod apparet in
4
cute ex clauis, et nominantur in Graeco ascatris et iedhri, et ulceribus quae nomi-
5
nantur faui, et putrefactionibus quae fiunt in iuncturis, et ulceribus fraudulentis, quae
6
nominantur ancoria et cancro, et quando fit cum eis emplastrum cum opopona-
7
ce, confert podagrae, et quando ponitur super ungues, eradicat eas. Abenmesuai,
8
et Meseha. Meliores ex eis sunt pingues, subtilis corticis, et parui grani, et quando
9
comeduntur cum suis granis, conferunt dolori intestinorum, et dulces ex eis, et kes-
10
mes, id est, non habens grana, incidunt phlegma satis, et uuae quidem impin-
11
guant macros.
12
DE GRANIS VVAE ET VINACIA.
13
GAlenus. Substantia eius est grossa terrea, et sapor eius est ponticus. Et uirtus
14
eius prima est frigida in primo gradu, sicca in secundo. Et secunda stipticat, et
15
stringit. Et tertia, confert fluxui uentris iuuamento magno. Dioscorides. Vinacia
16
uuarum reponitur et reseruatur, et ex ea fit emplastrum cum sale apostematibus ca-
17
lidis et duris, et apostematibus mammillarum, et quando fit clistere cum decocti-
18
one uinacię, confert ulceribus intestinorum, et fluxui antiquo, et fluxui humidita-
19
tum antiquarum a matrice, et ex ea fit sessio mulieribus, et fiunt clisteria matricum
20
cum ea. Et grana uuae quae colliguntur in uinacia, sunt stiptica stomacho, et assan-
21
tut, et teruntur, et bibuntur sicut sauich. Et conferunt ulceribus intestinorum, et
22
fluxui antiquo.
23
DE VINO.
24
GAlenus. Est in secundo gradu in caliditate, et uetus ex eo est in tertio gradu, et
25
mustum in primo, et manifestatur unumquodque uinum, in quo gradu est per
26
aestimationem caliditatis inuentę in eo. Dioscorides. Vinum nocet neruis et sensi-
27
bus, sed ipsum est delectabilis saporis, et ideo oportet cauere ab eo, si aliquod mem〈-〉
28
brum est aegrum, sed si parum de ipso sumatur in dispositione sanitatis, et tamen mi〈-〉
29
xtum aqua non nocet, et quod de eo est uetus multum, album, subtile, prouocat uri〈-〉
30
nam, nisi quia facit dolorem capitis, et qui bibit ex eo, satis nocet stomacho. Ga-
31
lenus. Vinum nouum generat inflationem, et est difficilis digestionis, inducit som-
32
nia mala, et prouocat urinam. Sed medium inter nouum et uetus, est sine malicijs
33
horum, quapropter oportet quod eligatur potus eius prae alijs sanis et aegris. Sed
34
uinum album, subtile, est bonum stomacho, et conuenit usus eius magis in sanitate
35
et in aegritudine, et est propinquus ad molliendum uentrem quam rubeum et ni-
36
grum. Et uinum nigrum est grossum, et tardae digestionis, et inebriat, et ingrossat
37
carnem, et confert fluxui uentris. Et uinum rubeum est medium inter album et ni-
38
grum, et ideo uirtus eius est media inter uirtutes illorum, et uinum nigrum, grossum,
39
est malum stomacho inflatiuum, nisi quia auget carnem. Et uinum subtile stipticum,
40
est bonum stomacho, nisi quia non auget carnem sicut grossum. Dulce uero est gros〈-〉
41
sum, et est tardae resolutionis, inflat stomachum, laxat uentrem sicut mustum, nisi
42
quia uirtus eius est debilior, et confert uesicae et renibus, et quando est uetus, con-
43
fert apostematibus et uulneribus, quando infunditur lana non lota in ipso, et super-
44
ponitur, et quando ponitur super ulcera fraudulenta, et super ulcera pruriginosa, et
45
super ulcera, ad quae currunt humores, confert eis. Vinum uero stipticum, est magis
46
prouocatiuum urinae, et facit soda et inebriat. Ponticum uero est magis conueni-
47
ens cibo, et stringit uentrem, et abscindit fluxum humorum. Et uinum leue confert
48
uisceribus, et stringit uentrem, et infert nocumentum neruis, et prouocatio urinae
49
est in eo minus. Et uinum quod fit cum aqua marina, est malum stomacho, sitim in
50
ducit, nocet neruis, et laxat uentrem, et est malum conualescentibus ex aegritudine.
51
Et uinum in quod proijcitur gipsum, est malum neruis, et facit soda, et accidit ex eo
52
inflammatio in corpore. Et omne uinum quando est purum, sine admixtione ali-
53
cuius rei, et est in eo stipticitas, est calidum, uelociter penetrans in totum corpus, et
1
corroborat appetitum et stomachum, et nutrit corpus, et facit dormire, et auget in
2
fortitudine corporis, et meliorat colorem. Et melius ex uinis in dispositione sani〈-〉
3
tatis est illud, cui non admiscetur aqua marina, et est in eo stipticitas, et declinat al-
4
bedini, et est medium inter nouum et uetus. Sed quantitas quae de ipso potari opor-
5
tet quod sit secundum tempus et aetatem, et consuetudinem et uirtutem. Et opor-
6
tet quod non bibatur uinum uetus, quando multa est sitis, sed infundatur in eo ci-
7
bus, secundum quantitatem necessariam. Et inebriatio omnis est mala et nociua,
8
et maxime si saepe contingat, quoniam inebriatio assidua debilitat corpus, et mol-
9
lificat neruos. Et quando uinum bibitur assidue, disponit corpus ad acutas aegri-
10
tudines, et quantitas melior, quae de ipso sumi conuenit, est quantitas temperata, et
11
certis diebus, et maxime si alijs diebus potatur aqua, et hoc est, quia ipsum resoluit,
12
et penetrat, et mundificat superfluitates exteriores apparentes. Et quando pota-
13
tur uinum, post ipsum debet potari aqua, ad sedandum fortitudinem eius, et abscin-
14
dendam uirtutem eius nociuam. Et quando uinum bibitur cum oleo, et prouoca-
15
tur uomitus, confert lacti coagulato in stomacho, et ardori renum, et uesicae, et ul-
16
ceribus quae sunt in eis. Et quando bibitur quantitas conueniens, iuuat illis qui-
17
bus est datum in potu succaran et coriandrum et opium, et omnes Medicinae quae
18
interficiunt per frigiditatem earum, et confert morsibus uenenosorum, scilicet illo-
19
rum, quorsum morsus occidit propter frigiditatem ueneni eorum, et dimittunt ue-
20
nenum in stomacho, et confert inflationibus stomachi antiquis, et mordicationi-
21
bus quę fiunt in ilijs, et relaxationi stomachi, et eius debilitati, et humiditatibus quę
22
currunt ad ipsum, et ad intestina, et ad uentrem, et confert illis qui sudant multum,
23
et maxime uinum album, uetus, boni odoris quando potatur.
24
DE FECE VINI.
25
DIoscorides. Oportet quod administretur illa quae est ex uino ueteri, et opor-
26
tet quod comburatur sicut comburitur spuma maris, postquam desiccatur de-
27
siccatione forti, et quidam ponunt eam in uase terreo nouo, et accendunt sub ea ig-
28
nem fortem, et dimittunt donec fiat ignita. Et quidam sunt qui ingeniantur et se-
29
peliunt eam sub prunis, et dimittunt donec inflammetur. Et oportet quod tu scias
30
signum bonae adustionis eius, et est quando mutatur color eius ad albedinem, et
31
ad acuitatem, et quando applicatur linguę, inflammat eam fortiter, propter fortem
32
eius adustionem. Eodem modo etiam comburitur fex aceti. Et fex quidem adu-
33
sta habet uirtutem adurentem multum, forti adustione, abstergit et aufert carnem
34
superfluam ulcerum, et est stiptica, et putrificat putrefactione forti, et calefacit, et
35
exiccat. Et oportet quod ipsa administretur, dum est noua, quia uirtus eius resolui-
36
tur cito, et propter hoc oportet quod non dimittatur extra uas, et conseruetur bene
37
cooperta, et obturato uase, et ipsa quidem abluitur sicut tutia. Et fex quidem non
38
combusta, et etiam quando aduritur sola, uel cum mirto recenti, restringit aposte-
39
mata phlegmatica, et quando fit emplastrum cum ea, et aqua mirti super uentrem
40
et stomachum, stringit ea sub umbilico, et super pectinem, abscindit menstrua, et re〈-〉
41
soluit apostemata quae non sunt aperta, et apostemat nominatum cubilla, et sedat
42
apostemata mamillarum. Sed fex adusta, quando miscetur cum resina pini, au-
43
fert albores unguium, et quando miscetur cum oleo masticino, et resina pini, et li-
44
niuntur inde capilli, et dimittitur, sic una nocte rubificat eos. Et ipsa quidem po-
45
nitur in Medicinis oculorum sicut tucia, et abstergit signa quae fiunt in eis, et uesti-
46
gia ulcerum, et ualet obscuritati uisus.
47
DE VITE ALBA XXXVII.
48
VItis alba, et est fesire. Dioscorides. Habet ramos et folia, et capreolos insi-
49
militudinem uitis communis, nisi quia sunt omnia asperiora, et rami et capre〈-〉
50
oli eius adhęrent, implicantes se quibuscunque approximant, ex arboribus alijs, et su-
51
spenduntur eis cum capreolis suis, et habet fructum similem racemo rubeum. Ga〈-〉
1
lenus. In summitatibus eius est stipticitas et amaritudo pauca et acuitas, et ipsae co〈-〉
2
meduntur in principio suae natiuitatis, secundum consuetudinem in tempore ueris,
3
quia sunt iuuantes stomachum, propter earum stipticitatem. Et uirtus tertia prouo-
4
cat urinam mediocriter. Et radicis eius uirtus prima calefacit mediocriter. Et secun-
5
da abstergit et subtiliat. Et tertia dissoluit duriciem splenis, quando superponitur
6
emplastrum ex ea cum ficubus, et curat scabiem et aegritudinem, cum qua eleuatur
7
cutis, sed fructu eius utuntur coriarij. Dioscorides. Cum ea abraduntur pili cori-
8
orum. Et summitas huius plantae in principio suae natiuitatis coquitur, et comedi-
9
tur, et prouocat urinam, et laxat uentrem. Et uirtus foliorum, et fructus, et radicis
10
eius est calida acuta, et ideo quando fit cum eis emplastrum cum sale, confert ulce-
11
ribus, quae dicuntur granita, et illis qui dicuntur fagedemica, et quando fit empla-
12
strum cum eis, et sale, curat scissuras[*]in margine: alias labiorum tibiarum. Radix eius mixta cum orobo et foenu〈-〉
13
graeco, quando cum eis abluitur cutis, mundificat, et abstergit eam, et aufert pa-
14
num, et uestigia nigra, et bothor et cicatrices ulcerum, et conficitur cum oleo, do-
15
nec fiat sicut caera, et sedat dolores, et abscindit hasaf et fistulas ani, quando fit em-
16
plastrum cum ea, et cum rob, et resoluit apostemata, et aperit ea, in quibus est ag-
17
gregata sanies, et restaurat ossa fracta, et quando miscetur cum oleo, donec dissol-
18
uatur, conuenit ad hoc, et expellit liuorem qui fit sub oculo, et quando fit ex eo em-
19
plastrum cum uino, sedat panaricium, et iam resoluit apostemata, et aperit ea, et
20
emplastrum factum cum ea extrahit ossa, et ingreditur in confectionibus unguen-
21
torum corrodentium carnem, et potatur de ea .ʒ. una ad epilepsiam, et administra〈-〉
22
tur sic, et confert apoplexiae et opilationi, et quando bibuntur ex ea .ʒ.II. contert
23
morsibus tyri, et occidit foetum, et accidit si nimis sumatur de eo, permixtio rationis,
24
et quando mulier subijcit eam sibi, expellit foetum et secundinam, et quando bibi-
25
tur, prouocat urinam, et fit cum ea mixto melle loch, coartationi anhelitus, et ha-
26
bentibus tussim, et dolorem lateris, et quando bibitur de ipsa cum aceto .30. diebus pondus
27
III. anulosat, resoluit duriciem splenis, et fit cum ea emplastrum cum ficubus, super
28
duritiem splenis, et confert, et decoquitur, et fit sessio in decoctione ipsius mulieri-
29
bus, et mundificat matrices, et expellit foetum. Succus radicis eius exprimitur in
30
tempore ueris, et bibitur cum uino dicto mellicrato ad ea quae diximus, et purgat
31
phlegma, et fructus eius confert scabiei, quando fit inunctio cum eo, uel empla-
32
strum, et quando extrahitur succus a stipitibus eius, et bibitur cum frumento cocto,
33
prouocat lac.
34
DE VITE NIGRA. XXXVIII.
35
ET nominatur fesire sentanim. Dioscorides. Est planta quae habet folia simi-
36
lia folijs plantae, quae dicitur cussus uel cissus, id est hedera, nisi quia declinant
37
plus ad similitudinem foliorum herbae, quae dicitur senurus, et rami eius similiter,
38
nisi quia folia istius, et rami sunt maiora, et ipsa circumuoluitur, amplectens plan-
39
tas alias, quibus approximat, et suspenditur eis cum suis capreolis, et habet fructum
40
similem racemis uuae uiridem in sui principio, et nigrum quando maturuerit, et
41
radix eius est nigra de foris, et interius coloris buxei.
42
Galenus. Virtus eius est sicut uirtus uitis albae, nisi quia est debilior ea.
43
Dioscorides. Capreoli istius plantae, quando coquuntur et comeduntur, sicut
44
superioris, prouocant urinam et menstrua, et resoluunt apostemata splenis, et con-
45
ferunt epilepsiae, et paralisi, et stomacho debili, radix huius habet uirtutem similem
46
uirtuti radicis uitis albae, et confert doloribus, sicut illa, nisi quia uirtus huius est de-
47
bilior uirtute illius, quando ex folijs eius fit emplastrum cum uino, confert ulceribus
48
asinorum, quando sunt ulcerata, et administrantur torsionibus neruorum.
49
DE CVSCVTE. XXXIX.
50
CHasuhth, id est, cuscute, et in Latino dicitur tima. Habohanifa. Est res quae
51
adhaeret herbis, inuoluens eas sicut fila, sed in summitatibus habet fructum sub〈-〉
1
tilem, et ipsa crescit in arboribus, et summitates eius inuoluuntur simul, et reperitur
2
multum de eis in uineis, et destruit multum herbas, et multi utuntur ea ad usum cu〈-〉
3
rationis, et in ipsa est amaritudo, et ponitur in uino, et fortificat ipsum, et facit ipsum
4
inebriare. Aben mesuai. Est herba quę reperitur inter linum, et suspenditur ei, in
5
sapore eius est amaritudo, et ponticitas plus amaritudine. Et uirtus eius prima est
6
calida in primo gradu, et sicca in secundo. Et secunda uirtus eius abstergit et forti-
7
ficat. Et tertia aperit opilationes epatis, et renum, et fellis, et mundificat uenas sub-
8
tiles et grossas ab humoribus grossis cholericis, et fortificat stomachum et epar.
9
Et succus eius recens quando bibitur cum squingibin, prouocat urinam, et confert
10
ictericiae, quae fit ab opilatione epatis et febribus, et proprie febribus infantium.
11
Sed illius qui utitur ea, multum grauatur stomachus, propter eius fortem stipticita-
12
tem, et proprietas eius est purgare choleram. Et uirtus quidem operationis eius for〈-〉
13
tior est fortitudine operationis absinthij. Et dosis eius est libra media decoctionis
14
eius aut infusionis cum .ʒ.X. çuchari boni. Mesarugie. Est frigida et humida, et est
15
in ea stipticitas, et confert ictericiae, et opilationi epatis et splenis. Albasari. Est
16
composita ex uirtutibus contrarijs, et est in ea amaritudo et stipticitas, et est calida
17
in primo gradu, sicca in secundo, confert stomacho et epati, et eorum opilationibus.
18
Et expellit superfluitates uenarum, et mollit uentrem, confert febribus quando co-
19
meditur aut bibitur ex aqua eius, et de proprietate eius est expellere choleram, et su〈-〉
20
perfluitates antiquas a uenis. Saboreben. Quantitas caliditatis eius, et frigiditas,
21
est secundum complexionem arboris cui adhaeret, quoniam ipsa fit calida per ad-
22
haerentiam calidae arboris, et frigida per adhaerentiam frigidae.
23
Albasari. Cuscute est bona stomacho, et maxime quando miscetur cum ea ani-
24
sum, et semen apij.
25
DE KADI. XL.
26
KAdi. Habuhanifa. Est herba quae nascitur in terris Arabum in partibus Hamen,
27
et est illa cum qua aromatiçatur oleum, quod dicitur oleum kadi. Et narrauit
28
mihi ille qui uidit, quod est una ex plantis habens altitudinem, et quando egredi-
29
untur germina eius, absciduntur illa germina antequam aperiantur, et apparet in flo〈-〉
30
re eius odor. Et artifices tornatilium lenificant colores suos, et clarificant, ut sint lu-
31
cidi cum capite kadi, et ipsum est grossum, et habet uesicam et molliciem.
32
DE VOLVBILI CVSSVS, ACSIN,
33
athin, et lebleb. XLI.
34
LEbleb, id est, uolubilis minor. Dioscorides. Plures sunt species, et una earum
35
dicitur cussus, et dicitur ficus pauperum, et est maior, et agrestis, et est herba si-
36
milis uolubili minori, nisi quia est durior ea. Et species eius sunt tres, quarum una est
37
alba, et dicitur alba propter albedinem sui fructus. Et secunda est nigra, et nomina-
38
tur sic propter sui nigredinem, et habet semen nigrum uel coloris croci. Et tertia di-
39
citur cacus, et non habet fructum siue semen, et est illa quae adhaeret rebus, et habet
40
ramos minutos, et folia minuta, uiridia, angulosa, amara, et grossa. Et est alia spe-
41
cies ex ea, quae dicitur acsin, et est minor, et est herba, cuius folia sunt similia folijs
42
cussus, nisi quia sunt minora eis, et habet ramos longos, qui adhaerent omni cui ap-
43
propinquant ex arboribus, et nascitur in uimeis, inter triticum, et in campis. Et est spe-
44
cies quę dicitur athin, et est uolubilis minor, et assimilatur in folijs uolubili, nisi quia
45
sunt minora eis, et magis rotunda, et super ipsa sunt pili, et habet ramos minutos,
46
longitudine circa quinque palmorum aut sex, exeuntes ab una radice, et sunt pleni fo〈-〉
47
liorum, et folia eius sunt pontica, nascitur inter triticum, et in locis domesticis.
48
Galenus. Substantia cussus est composita ex duabus substantijs terreis, quarum
49
una est frigida, et alia calida acuta, et est in ea, dum est recens, substantia terrea, aquo-
1
sa, quae quando desiccatur, resoluitur, et remanent duae substantiae terreae. Et in sa-
2
pore eius est stipticitas, et acuitas. Et uirtus secunda resoluit, et adunat. Et tertia
3
eius uirtus est, dum folium eius est recens, si coquitur in uino, consolidat hulcera ma〈-〉
4
ligna, et curat hulcera fraudulenta, et consolidat ea quae fiunt a combustione ignis.
5
Et quando coquitur cum aceto, et emplastratur cum ea splen, resoluit apostemata
6
eius, et aperit opilationem ipsius. Sed flos eius est fortior, et ideo quando teritur et mi-
7
scetur cum aceto, est plus omni re iuuatiuum combustioni ignis. Sed succus eius est
8
Medicina, cum qua fit caputpurgium in dolore capitis antiquo, et quando distilla〈-〉
9
tur in aurem, curat humores qui currunt ad eam quando sunt inueterati, et hulcera
10
antiqua quae sunt in ea, et in naso. Et si succus eius est aliquo tempore calidus, opor〈-〉
11
tet admisceri cum eo oleum rosaceum, aut aliud oleum delectabile. Et gummi eius
12
et proprie nigrae uirtus est quae adurit, adustione occulta, et ideo occidit pediculos,
13
et abradit pilos, et non oportet multum uti succo eius, et proprie nigrae, quia debi-
14
litat corpus, et conturbat sensus. Dioscorides. Species cussus sunt acutae stipticę,
15
et nocent neruis: et quando sumitur de flore cussus tantum, quantum possumus
16
tribus digitis capere, et potatur cum uino, confert hulceribus intestinorum, et opor〈-〉
17
tet quod potetur bis in die. Et quando teritur et miscetur cum mum dissoluto cum
18
oleo, confert hulceribus factis a combustione ignis. Et folia eius recentia quando co〈-〉
19
quuntur cum aceto, aut teruntur sicut sunt cruda, curant dolorem splenis, et terun-
20
tur folia eius et summitates eius, et exprimitur succus, et miscetur cum oleo de lilio,
21
quod dicitur yreos, et melle, et nitro, et fit caputpurgium cum eis in dolore capitis
22
antiquo, et miscetur cum aceto et oleo rosaceo, et linitur caput ad hoc: et quando
23
miscetur cum oleo de yreos, curat dolores aurium, et saniem, quae egreditur ab eis.
24
Et quando exprimitur aqua ex nigra cussus, et similiter aqua summitatum eius, et
25
bibitur de ipsa nimis, debilitat corpus, et turbat sensus. Et quando accipiuntur sum-
26
mitates eius, et teruntur bene, et calefiunt in cortice mali granati cum oleo rosaceo,
27
et distillatur in aure contraria dentis dolentis, sedat dolorem eius, et denigrat pi-
28
los. Et quando coquitur cum uino, et fit inde emplastrum, confert hulceribus a-
29
speris, quae fiunt ab adustione ignis, et abstergit pannum, et summitates eius quan-
30
do bibuntur, prouocant menstrua. Et quando accipiuntur ex eis .ʒ.II. et suffumi〈-〉
31
gatur cum eis post menstrua, prohibet impregnationem. Et quando accipitur ex
32
summitatibus eius cum folijs, et fit nasale cum melle, prouocat menstrua, et fa-
33
cit properare partum. Et quando teruntur, et exprimitur succus eius, et ponitur
34
in naso, purgat fetorem putridum qui est in eo. Et quando cum lachryma eius
35
liniuntur capilli, euellit eos, et non sinit renasci, et occidit pediculos: et quando
36
radices eius teruntur, et exprimitur aqua earum, et miscetur cum aceto, et bibi-
37
tur, confert ueneno rutellae.
38
Sed acsin uirtus, est resolutiua. Et dixit Dioscorides, quod quando bibitur ex suc-
39
co eius, laxat uentrem.
40
Sed athin sapor, est stipticus. Galenus. Sapor eius est stipticus, et uirtus eius
41
abstergit abstersione temperata. Et dixit Dioscorides, Quando emplastratur cum
42
sauich, et ponitur super oculum, confert apostemati calido, quod fit in eo, et
43
prohibet cursum humorum ab eo. Et quando coquitur, et bibitur ex decoctio-
44
ne eius, abstinet fluxum uentris, qui fit ab hulceribus intestinorum.
45
Aben mesuai. Lebleb est calida in medio primi gradus, sicca in principio eius-
46
dem acuta, et est in ea ponticitas pauca, purgat choleram adustam. Et post hoc
47
dixit uirtutes eius tertias, sicut dixerunt Dioscorides et Galenus de cussus, et di-
48
it, quod est Medicina, et non cibus. Et dixit iu praeparatione laxatiuorum de
49
lebleb, quod de proprietate eius est purgare choleram, et dosis aquae eius est a
50
tertia librę, usque ad duas partes librae clarificatae sine bulitione cum .ʒ.X. çuchari
51
uel penidiorum. Isaac eben amram. Quando succus eius coquitur, minuitur
52
uirtus eius in laxando, sed aperit opilationes plus. Alkançi. Lebleb est frigi-
53
da et sicca, purgat et confert duriciebus. Abix. Lebleb est frigida et humida, pur-
1
gat cum uiscositate quae est in ea, expellit choleram, et laxat uentrem laxatione bo-
2
na, quando miscetur cum ea çucharum. Sed si uis addere, in uirtute eius, adde ei de
3
cassia fistula dissoluta in aqua feruenti, et non oportet quod bibatur lebleb, nisi sine
4
ebulitione, quia quando bullitur, recedit ab eo illa uiscositas cum qua laxat uentrem,
5
et expellit choleram. Et quando coquitur cum oleo amygdalino, et datur in cibo,
6
confert hulceribus intestinorum, et habentibus tussim, et quantitas potionis eius est
7
ab una libra ad duas.
8
DE LAVDANO. XLII.
9
IEden, id est, laudanum. Dioscorides. Colligitur ex una specie cussus, et nomi〈-〉
10
natur laudanum, et est arbustum quod assimilatur cussus, nisi quia folia eius sunt
11
longiora, et nigriora, et habet humiditatem quae adhaeret manui tangenti eam in
12
Vere, et est stiptica, et confert ad omnia, ad quae confert cussus. Et ex hac quidem
13
specie accipitur laudanum, quoniam quando caprae pascuntur ea, adhaeret humidi〈-〉
14
tas eius pilis earum, quia est sicut uiscus, quare apparet in coxis earum, et in barbis.
15
Et ideo sunt homines qui colligunt illam humiditatem, et mundificant eam, et fa-
16
ciunt inde trociscos, et reponunt. Et sunt homines qui accipiunt funes, et trahunt
17
ipsos super plantam istam, et quod adhaeret eis de illa humiditate, emungunt a fu-
18
ne, et colligunt, et faciunt trociscos. Et fortius ex laudano est illud, quod est boni
19
odoris, et coloris uergentis ad uirorem, submolle tactu, et quando mallaxatur, ad〈-〉
20
haeret manibus, et non est in eo sabulum, et non assimilatur resinae pini, et cypren-
21
se est huiusmodi, et quod fit in terris Arabum, et alibi, est grossius.
22
Galenus. Substantia eius est subtilis multum, in sapore ipsius est stipticitas pau〈-〉
23
ca. Et uirtus eius prima est calida in fine gradus primi prope secundum. Et secun-
24
da est, quae mollificat, et resoluit, mollificatione et resolutione temperata, et ma-
25
turat similiter, et aggregat, et fortificat. Et tertia confett[*]confett corrupt for confert egritudinibus matricis, et
26
fortificat eam, et fortificat capillos qui cadunt, propterea quia destruit quod est in
27
radicibus eorum ex humiditatibus malis, et aggregat et stringit sua stipticitate po-
28
ros, per quos egrediuntur capilli. Et dixit in quarto katiginis, quod laudanum in-
29
carnat hulcera difficilis consolidationis. Dioscorides. Virtus laudani est calida
30
mollificatiua, aperitiua orificiorum uenarum, quando miscetur cum uino et mir-
31
rha, et cum oleo mirtino, retinet fluorem capillorum. Et quando linitur cum uino
32
super cicatrices uulnerum, meliorat eas: et quando mittitur in aurem cum uino
33
quod dicitur hydromel, aut cum oleo rosaceo, curat dolorem earum, et fit inde suffu-
34
migium ad expellendam secundinam, et ponitur in confectione nasalium colirio-
35
rum matricum, et confert duriciebus earum, et miscetur in Medicinis sedantibus do-
36
lores, et Medicinis tussis, et in unguentis: et quando bibitur cum uino ueteri,strin-
37
git uentrem, et prouocat urinam.
38
DE DRAGONTEA ET
39
aron. XLIII.
40
LVf, id est, dragontea, et est darcontion uel draction. Et aron, id est, iarus, et est
41
sara, et darction est bleta in Hagen. Dioscorides. Sunt eius duae species, una
42
earum dicitur in Graeco aron, et secunda dragontea, sed aron habet folia similia fo〈-〉
43
lijs dragonteę, nisi quia sunt minora eis, sine macula, et habet crus longitudine qua〈-〉
44
si unius palmi. Color eius est purpureus, et in ea est similitudo pistilli cum morta-
45
rio, cuius color est citrinus uel croceus, et habet radicem albam similem radici dra-
46
gonteae, et coquitur, et comeditur, et est minus calida quam radix dragonteae, et
47
praeparantur folia eius pluribus modis, et exiccatur sola, et coquitur, et comeditur,
48
et radix eius reponitur, sicut radix dragonteae. Et plurimum quod de ipsa comedi-
49
tur, est radix eius, propter paucitatem sui acuminis. Sed dragontea habet folia si-
50
milia folijs cussus magna, et habet maculas albas minutas, et crus eius est aequale
51
longitudine duorum brachiorum, simile corio serpentis, qui color eius est purpu-
52
reus, maculatus diuersis coloribus: et est sicut uirga in sua grossitudine, et habet
53
in summitate linguae fimile racemo uuae, cuius color in primis quando apparet, est
1
similis colori papaueris, et quando maturatur, est similis colori citri, et pungit ling-
2
uam, et radix eius est rotunda, similis radici bulbi, similis radici herbae quae dicitur
3
luf, et super ipsam est cortex tenuis. Nascitur in locis umbrosis humidis, et in cam-
4
pis, et oportet colligi radices eius in tempore messis, et ablui eas, et incidi et desicca〈-〉
5
ri in umbra. Galenus. Substantia radicis eius est subtilior substantia radicis aron,
6
et in sapore eius est acuitas, et amaritudo, et stipticitas pauca. Et uirtus eius prima ca〈-〉
7
lefacit et desiccat in primo gradu, et secunda abstergit et subtiliat, et tertia mundifi〈-〉
8
cat et aperit opilationes epatis, et splenis, et renum, quia subtiliat humores grossos
9
et uiscosos, et confert multum uulneribus malis, quia abstergit ea, et mundificat
10
mundificatione forti, et confert omnibus egritudinibus quae indigent abstersione,
11
quando linitur super eas cum aceto sicut sunt bohach. Et uirtus foliorum eius est ea〈-〉
12
dem, et ideo conferunt uulneribus humidis recentibus et hulceribus. Et cuiuscunque
13
folia sunt minus exiccata, est incarnatio eorum in uulneribus plus secundum hoc,
14
quod est, quia folia quando sunt nimis sicca, sunt calidioris uirtutis, quam oporteat
15
uulneribus recentibus factis a percussionibus. Et semen eius est fortius folijs et ra-
16
dice. Et ideo curat cancros, et apostemata quae fiunt in naribus, quae nominantur
17
multorum pedum, et est polipus: et succus luf mundificat maculam oculi quae fit ab
18
hulcere, et iam utuntur quidam ea, linientes cum ea caseum recentem exterius, quia
19
custodit eum, et prohibet ab eo putrefactionem, propter complexionem eius frigi-
20
dam. Dioscorides. Semen eius siccum quando exprimitur aqua eius, et miscetur
21
cum oleo, et distillatur in aurem, sedat dolorem eius: et quando imbibitur in eo la-
22
na, et miscetur bene, et imponitur in naribus, aufert carnem eius superfluam quae
23
dicitur polipus et cancrum: et quando bibuntur ex semine eius xxx. grana cum uino
24
aqua mixto, expellit foetum. Et dicitur, quod quando mulier uult parere, odoret flo〈-〉
25
rem eius postquam est extenuatus, quoniam accelerat partum eius: et radix eius est cali-
26
da, et confert asmati, quod non sinit hominem iacere, et attritioni neruorum, et tussi,
27
et catarro: et quando elixatur aut assatur, et comeditur cum melle, facit egredi humi〈-〉
28
ditates a pectore, et exiccatur et miscetur cum melle, et comeditur, et prouocat uri-
29
nam: et quando bibitur cum uino, excitat coitum: et quando miscetur cum Medi-
30
cina quae dicitur faxar, aut cum melle, et fit sicut unguentum, purgat hulcera fraudu-
31
lenta, et consolidat ea, et fit ex ea licinium fistulis, et ad foetum expellendum. Et dici-
32
tur, quod quando aliquis inungit cum radice eius manum suam, non mordet eam
33
tyrus: et teritur, et miscetur cum aceto, et linitur cum ea bohach, et eradicat eam. Fo〈-〉
34
lia eius quando teruntur et ponuntur in uulneribus loco licinij, confert: et quando
35
coquuntur cum uino, et ponuntur super scissuras quę accidunt propter frigus, iuuant,
36
et quando caseus inuoluitur in eis, non nascuntur in eo uermes. Et aqua radicis eius
37
confert hulceribus oculorum quae dicuntur camelion, et hulceribus quae dicuntur
38
locoma, et hulceribus quae dicuntur hahalos. Et comeditur radix eius in dispositio-
39
ne sanitatis cocta et cruda. Et homines insulae quae dicitur Aminidas, coquunt radi-
40
cem et comedunt. Galenus. Sed aron radix eius est illud, quod est magis iuua-
41
mentum in ea, et substantia eius est terrea, et sapor eius est amarus. Et uirtus eius pri-
42
ma calefacit et desiccat in primo gradu. Et secunda incidit et abstergit, ueruntamen
43
uirtus abstergens non est fortis in ea. Et tertia incidit humores temperata incisione
44
quando comeditur, et propterea iuuat ad excreandum humores pectoris.
45
Dioscorides. Virtus foliorum et radicum eius, est sicut uirtus foliorum et radicum
46
dragonteae, et quando folia eius emplastrantur cum radice ipsius, et stercore boui-
47
no, conferunt podagrae, si Deus uoluerit.
48
DE MAHALEB. XLIIII.
49
MAhaleb. Dioscorides. Est arbustum quod assimilatur arbori alcannę in ma〈-〉
50
gnitudine sua, habens folia similia folijs oliuae, nisi quia sunt fortiora et latiora
51
eis, et habet fructum similem fructui masticis nigrum, in cuius sapore est dulcedo, et
52
est fructus eius aliquando sicut in racemis, et nascitur in locis agrestibus, et folia eius
53
sunt stiptica sicut folia oliuae agrestis, et conferunt in omni eo in quo est necessaria
1
stipticatio et proprie in hulceribus oris, quando masticantur, et fit cum eis collutio,
2
et quando bibitur decoctio granorum eius, prouocat urinam, et dicunt alij, et men〈-〉
3
strua. Et dixit Galenus, in tractatu nono. Sunt quidam qui putant ipsum esse car〈-〉
4
pobalsamum, et iam diximus de eo in Capitulo Balsami. Aben mesuai. Est cali〈-〉
5
dum et mollificat, et confert dolori iliorum: et quando bibitur, confert nauseae, et
6
est una ex Medicinis, quae excutiunt superfluitates a corpore quę impinguant ipsum,
7
et expellit lumbricos et ascarides, et confert podagrę. Adamasca. Ipsum frangit
8
lapidem. Mesarugie. Est temperamentum, et in eo est resolutio, et dicunt, quod
9
est frigidum et siccum. Albasarri. Almahaleb est calidum in secundo gradu, siccum
10
in primo, frangit lapidem, qui est in renibus et uesica, defertur ab Andargen, et ab
11
Nahund, et melius ex eo est illud, quod assimilatur margaritis minoribus, et habet
12
bonum odorem. Atabari. Mahaleb est temperatum resolutiuum, prouocat men〈-〉
13
strua, sedat dolores. Rasis. Mahaleb est calidum, mollificat membra indurata,
14
et si est egritudo elongata propter percussionem. Ysaac eben amram. Almahaleb
15
sunt species ex eo, et sunt album, et nigrum, et uiride: et album habet grana parua,
16
ita quod maius ex eis est sicut cicerella, et est ex insula: et minus ex eo est illud de Hi〈-〉
17
spania: melius uero ex eo est albius et mundius, et purioris odoris: deterius uero
18
ex eo est nigrius, et administratur medulla eius sine cortice, et cortex eius est niger,
19
et interius est album, defertur a monte Sebuen, et de Deibegen, et de Nahand, et ha〈-〉
20
bet arbores grandes, et colligitur in septembri, et id quod de ipso utimur, est granum
21
et cortex eius, et est calidum in secundo gradu, siccum in primo, frangit lapidem ue〈-〉
22
sicę, et renum, et medulla eius ponitur in unguentis, et cortex eius ponitur in abster〈-〉
23
gentibus, et in alaulem uel alausnem.
24
DE MANNA. XLV.
25
MEn, id est, manna. Meseha. Manna est calida, et abstergit, et lauat, nisi quia
26
uirtus eius augetur et diminuitur secundum diuersitatem arborum super quas
27
cadit. Mesarugie. Est calida in primo, temperata in humiditate et siccitate, bona
28
pectori et pulmoni, et quod de ipsa cadit super arborem tamarisci, est bona tussi.
29
Aben mesuai. Manna cadit super tamariscum, et quod de ipsa colligitur, confert
30
tussi, et asperitati pectoris. Collegit Rasis, et dixit, quod manna cadit super arbo-
31
rem quae dicitur maluauiscus sicut mel, et quando facit moram super plantam istam,
32
albescit. Sed quando non diu ibi moratur, sed colligitur cito cum folio eius, est uiridis.
33
Habix. Est calida in fine secundi gradus, sicca appropinquans caliditati, et meli〈-〉
34
or ex ea est, cuius color est clarus, appropinquans albedini, et habet parum ruboris
35
sine admixtione alicuius ligni, confert relaxationi stomachi, et stringit uentrem, et
36
confert aquae citrinae quando bibitur de ea, et emplastratur uenter, et ingreditur in
37
Medicinis apostematum, et exiccat catarrum quando fit caputpurgium cum .ʒ.I. de
38
ipsa, et mundificat cerebrum, et expellit ab eo uentositatem grossam, et fortificat Me-
39
dicinas cum miscetur cum eis in potionibus et caputpurgijs, et delet apostemata phle〈-〉
40
gmatica, et miscetur in confectionibus magnis propter excellens iuuamentum quod
41
est in ea.
42
DE STORACE. XLVI.
43
MIha, id est, storax, cuius duae sunt species, scilicet, liquida, et sicca. Ysaac eben
44
amram. Arbor storacis est magna, habet lignum quod assimilatur ligno saio,
45
folia eius sunt similia folijs xeilen, id est, lolij, et habet fructum album maiorem quam
46
auellana, similem prunis albis, duos habentem cortices, quorum exterior comedi-
47
tur, et est in eo amaritudo, et interius est nucleus pinguis sicut nux, et exprimitur ab
48
eo oleum, et cortex huius fructus est storax sicca, et gummi huius arboris est lubne,
49
et est storax heremitarum, et est ambra et lubne heremitarum, et est gummi album
50
fortis odoris et albedinis, et melior species trium est lubne, et melior ex storace est
51
sicca rubea, quae assimilatur maci, et est illa cum qua pręparatur cost artificiale, et de〈-〉
52
terior ex ea est illa, quae est arida nigra. Substantia uero storacis liquidae quae non
53
habet oleum, administratur in suffumigationibus costi amari, et illa in qua est oleum
1
ingreditur in unguentis balnei, et melior ex liquida est lubne muscatum, et est sicut
2
gummi album albedine mixta rubedini, et post eam est liquida quae clarificatur non
3
habens oleum, et est spissa rubea, et deterior ex ea est leuis nigra, sed subtilis, adulte-
4
ratur cum oleo, et oleum inficit fumigationem. Et figura lubnę ambrę assimilatur
5
gummi albo, et sua nobilitas est sicut fauum album cum rubedine. Et lubne quidem
6
muscatum est lubne heremitarum, et est notum apud Christianos, et est storax, et est
7
rubea gummosa ac si sit gummi, ingreditur in limuta latha et barthamiat, et utuntur
8
ea Christiani in Ecclesijs eorum et suffumigationibus eorum, et deterior ex ista est
9
nigra, quae assimilatur serraturae ligni. Dioscorides. Storax liquida est pinguedo
10
mirrhae recentis, et extrahitur a mirrha, quia terunt eam cum aqua pauca, et premunt
11
cum torno, et est boni odoris, et ingreditur in confectionibus, et sola etiam sine ali-
12
qua admixtione est bona, et melior ex ea est quae non habet admixtionem alicuius
13
olei, et parum ex ea est multae uirtutis, et calefacit, et est calefactio similis calefactio-
14
ni mirrhę, et oleorum calidorum siccorum, et storax, et est species meha, est gummi
15
arboris quae assimilatur arboribus citoniorum, et melior ex ea est illa quae non habet
16
administrationem alicuius olei, et est pinguis rubea similis resinae pini, et sunt in ea
17
frusta alba, et remanet in ea odor bonus longo tempore, et quando frangitur, ema〈-〉
18
nat ab ea humiditas quae est sicut mel. Sed illa quae est nigra sicut furfur, est mala, et
19
iam inuenitur in ea gummi Arab, clari coloris, cuius odor est sicut odor miare, et pa〈-〉
20
rum quidem inuenitur de hoc gummi, et adulteratur storax cum serratura ligni pu〈-〉
21
trefacti comesti, quando miscetur cum melle et residuo mirrhae, et substantia yreos,
22
et alijs rebus: et sunt quidem qui miscent sepum et caeram cum storace in sole cali-
23
do, et colant cum colatorio amplorum foraminum super aquam frigidam, et fit fi-
24
gura eius sicut uermiculi, et eligunt illud stolidi putantes non adulteratam propter
25
uirtutem sui odoris, et illa quae non est habet odorem acutum. Et fumus storacis est
26
fortior fumo mirrhae et fumo olibani. Galenus. Virtus eius prima est quae calefa〈-〉
27
cit, et secunda est uirtus quae mollificat et maturat, et tertia est uirtus quae curat tus-
28
sim coriçam et raucedinem, et prouocat menstrua quando bibitur, et quando sub-
29
ijcitur matrici, et fumus eius est similis fumo olibani. Et dixit in quinto epidimiarum,
30
et in undecimo de Ingenio sanitatis, quod est una ex rebus mortiferis, sicut iusquia-
31
mus et mandragora. Dioscorides. Virtus eius est calida mollificatiua maturati-
32
ua confert tussi, et catarro, et coricae, et raucedini. Et quando bibitur et fit ex ea na-
33
sale, confert coartationi matricis, et duriciei eius, et prouocat menstrua, et quando
34
deglutitur cum pauco gummi alborim, mollit uentrem mollitione leui, et miscetur
35
cum aliquibus ex unguentis resolutiuis, et in oleis quę resoluunt laxitudinem, et ad-
36
ministratur assata, et torrefacta, et adusta, et colligitur fumus eius sicut fumus oliba-
37
ni, et fumus eius confert in omnibus, in quibus confert fumus olibani, et fumus eius
38
quo utuntur Syrij, calefacit et mollificat satis, et facit soda et subeth. Albugerig.
39
Gummi quod emanat ab arbore, est calidum et siccum, confert dolori pectoris et
40
pulmonis, et delet coriçam, et retinet uentrem, et aromatiçat stomachum, et con-
41
fert uentositatibus grossis, et nodationibus membrorum, quando bibitur aut lini-
42
tur exterius, et confert hulceribus, et scabiei humidae et siccae quando linitur cum ea
43
cum aliquo unguento, et confert catarro quando fit sumigatio cum ea. Rasis. Dixit
44
Galenus, quod ipsa est narcotica. Et dixerunt quidam Medicorum, quod est calida,
45
et cum hoc est calida in ueritate, grauat caput sicut facit mirrha et crocus, quae sunt ca〈-〉
46
lida etiam, et faciunt hoc. Attabari. Fumus storacis est bonus catarro multum
47
Ex libro qui dicitur Continens totum. Storax est calida et sicca, et stringit uentrem.
48
Abix. Quod emanat ex arbore humea terrarum Christianorum et insularum, egre〈-〉
49
ditur a cortice arboris cum humiditate quae emungitur ab eo, et coquitur cum igne,
50
et postea exprimitur, et egreditur humiditas eius, et nominatur storax liquida, et re-
51
manent cortices similes uinaciae, et nominatur storax sicca, et est calida et sicca in pri〈-〉
52
ma mansione tertij gradus, sed siccitas eius est minor sua caliditate. Et liquida quidem
53
confert dolori pectoris et pulmonis, et desiccat catarrum, et retinet uentrem, et prae-
1
parat stomachum, et corroborat partes eius, et confert uentositatibus grossis, et an-
2
nodationibus membrorum, quando bibitur, et linitur exterius, et confert ulceribus
3
quae sunt extra corpus, et siccat scabiem, et bothor humidam et siccam, quando li-
4
nitur ea cum aliquo unguento. Sed sicca ex ea, facit descendere catarrum ex capite,
5
quando fumigatur cum ea, et multi sunt qui ponunt eam in confectionibus, uolo
6
dicere, liquidam ex ea.
7
DE INDICO. XLVII.
8
DIli, id est indicus, et uesme et chate et adlen. Dioscorides. Est de ipso dome〈-〉
9
sticus et siluestris. Et domesticus est ille, quo tinctores utuntur, cuius folium est
10
simile folio plantaginis, nisi quia est magis uiscosum, et fortioris nigredinis, et ha-
11
bet stipitem, longitudinem brachij unius habentem. Sed agrestis assimilatur dome〈-〉
12
stico, nisi quia folium eius est maius, simile folio lactucae, habet ramos longos, plu-
13
res, graciles, cum multis ramulis, color quorum tendit ad rubedinem, et in summi-
14
tatibus ramorum sunt uaginulae multae similes linguis, et est in eis semen, et habet
15
florem paucum, subtilem. Galenus. Domesticus est ille, quo utuntur tinctores,
16
sapor eius est amarus, stipticus. Et uirtus eius prima desiccat fortiter, sine acumine. Et
17
secunda incarnat et resoluit. Et tertia conglutinat ulcera quae sunt in corporibus du-
18
ris, etiam si fuerint in capitibus musculorum, et abscindit fluxum sanguinis, et dissol-
19
uit et minuit apostemata mollia, diminutione multa, et conuenit ulceribus putri-
20
dis, conuenientia multa et corrosiuis, et si apparet aliquando duricies in aegritudi-
21
ne, misceatur cum folijs eius, quando teruntur panis et farina hordei, aut sauich, aut
22
farina frumenti. Dioscorides. Quando fit cum folijs eius emplastrum, apostema-
23
tibus confert et ulceribus, nam in principio ipsorum conglutinat ea sua caliditate,
24
et abscindit fluxum sanguinis, et curat formicam et erisipilam. Galenus. Agre-
25
stis in sapore eius est acuitas manifesta. Et uirtus eius prima desiccat plusquam do-
26
mesticus. Et secunda dissoluit et conglutinat plusquam domesticus. Et uirtus eius
27
tertia est ualde fortis in curatione putredinis humidae, quae fit in ulceribus, et in iu-
28
uamento splenis, propter fortitudinem suae uirtutis. Dioscorides. Confert sple-
29
neticis quando bibitur, et fit emplastrum cum eo, et iuuat plus quam primus.
30
Habohanifa Halahadme, et Aloesine. Et est arbustum puluerulentum, eleuatur
31
cum stipite suo longitudine unius brachij, et habet germina ramorum, et in sum-
32
mitate sua est flos sicut flos coriandri, et siccatur, et teritur, et ponitur cum alcanna,
33
et dicunt quidam, quod adhlen est arbor, nil et chatis et uesme sunt idem. Isaac
34
ebenamram. Vesme est alchat, et est planta, habens folium longum, coloris quasi
35
açutrini, plus quam folium salicis, et assimilatur folio faseoli, sed est maius eo, affer-
36
tur ab Hegen et ab Aliemen, et declinat ad caliditatem, et est in eo stipticitas, deni-
37
grat capillos et pilos barbae. Rasis. Vesme est calidum et siccum et stipticum, et
38
tingit capillos.
39
DE CARIE VEL PVLVERE
40
ligni corrosi. XLVIII.
41
NVcharer ueasab. Id est, caries ligni corroli. Dioscorides. Corrosio ligni ue-
42
teris, est sicut farina, quae quando fit cum ea emplastrum, mundificat ulcera, et
43
quando miscetur cum tandundem anisi, et conficitur cum uino, et ponitur in pecia,
44
et comburitur, et teritur, et puluerizatur super ulcera, quae dicuntur formicae, prohi〈-〉
45
bet dilatationem eorum in corpore. Galenus. Caries ligni, et proprie ligni ha-
46
bentis stipticitatem, et uirtutem abstergendi, sicut sunt quaedam species lignorum
47
habentium spinas, mundificat ulcera humida, et abstergit ea, si Deo placet.
48
DE MVSTO MALORVM
49
granatorum. XLIX.
50
NAramusch. Dicitur mustum malorum granatorum. Isaac eben amram. Est
51
malo granatum paruum, apertum sicut rosa, et est in colore suo inter albedinem
52
et rubedinem, et citrinitatem, et in medio sui habet florem, cuius color est sicut co-
53
lor eiusdem, sapor eius est stipticus, et est odoriferus, siue suauis odoris, defertur a
1
Corascen, et est calidum in primo gradu siccum, in secundo. Et proprietas eius est attenu〈-〉
2
are et subtiliare, et loco eius ponitur pondus eius de cimino carmeno, et tertia pon〈-〉
3
deris eius de costo. Aben mesuai. Habet uirtutem sicut nardus. Bebigoras.
4
Proprietas eius est subtiliare. Mesarugię. Est calidum et siccum in secundo gradu
5
et subtiliat. Rasis. Flos huius arboris dicitur narfesire, et est calidus, et confert
6
stomacho, et epati frigidis.
7
DE ZVCHARO. L.
8
ZVchar, id est zucharum. Galenus. Virtus eius prima desiccat. Et secunda est
9
uirtus quae abstergit et resoluit. Et dixit in .11. de ingenio sanitatis, quod zucha-
10
rum ingreditur in Medicinis, quae abstergunt et aperiunt opilationes, et mundifi-
11
cant uias, et est longinquum a nocumento stomachi, et ab eo quod faciat sitim sicut
12
mel. Dioscorides. Est species ex speciebus mellis, et inuenitur coagulatum super
13
cannas in lndia et Arabia. Et substantia eius assimilatur substantiae salis, et frangitur
14
sub dentibus sicut sal, et quando resoluitur in aquam, et bibitur, mollit uentrem, et
15
est bonum stomacho, confert dolori uesicae et renum, et abstergit obscuritatem ui-
16
sus. Aben mesuai. Est calidum in principio secundi gradus, humidum in medio
17
primi, lenit uentrem, confert stomacho, eo quod abstergit illud quod est in eo de re
18
nociua, scilicet ex cholera, quia expellit eam cum sua abstersione. Et tabarzet non mol〈-〉
19
lificat ita sicut salaimeni, et zucharum quod affertur ab Hegen, simulatur frustis salis.
20
Et zucharum haosceri andacani confert stomacho, propter suam stipticitatem pon-
21
ticitatem, et est bonum dolori uesicae et renum, et abstergit uisum, quando fit coli-
22
rium cum eo, et exiccat, et resoluit pannum oculi, et quando bibitur, non facit sitim,
23
propter paucam abstersionem, et propter hoc confert hidropisi, quando bibitur
24
cum lacte mandragorae, id est lafaha. Aben mesuai. Nouum est calidum et hu-
25
midum, et uetus calidum et siccum, et confert uentositatibus quae sunt in uentre, et
26
lenit uentrem, et quando bibitur cum oleo amigdalarum dulcium, confert colicae,
27
et uetus ex eo confert phlegmati, quod est in stomacho, nisi quia facit sitim, et gene〈-〉
28
rat sanguinem spissum. Et illud quod affertur ab Aliemen, quod est simile masti-
29
ci, et dicitur zucharum haoscer, est bonum stomacho et epati, propter paucam ama-
30
ritudinem quae est in eo. Et de proprietate zuchari est quod confert dolori uesicae et
31
renum, et mundificat ea. Isaac bensulaimen. Zucharum ex regionibus Heigen,
32
quod est nominatum zucharum haoscer, est minus speciebus alijs in dulcedine, et
33
plus in siccitate, quare non aufert sitim sicut aliae species zuchari, et habet operatio-
34
nes laudatas in doloribus renum, et quando bibitur cum lacte mandragorae, con-
35
fert hidropisi, et lac quidem haoscer, quando bibitur cum lacte mandragorae, facit
36
hanc eandem operationem, et est fortioris operationis, et magis apparentis, nisi
37
quia est magis periculosum habentibus complexionem calidam. Aabrianifa.
38
Hahoscer habet lata folia, et nascitur uno tempore anni, et habet zucharum quod
39
egreditur ab oculis ramorum suorum, et a locis foliorum eius, et colligunt de eo ho-
40
mines rem conuenientem, et in zucharo eius est amaritudo, et egrediuntur ab eo
41
mala, sicut testiculi camelorum, et egreditur ab illis pomis res quaedam adurens,
42
ita quod non potest fieri cauterium cum re meliori ea, et implentur ex ea culcitrae et
43
puluinaria, et nominatur arbor eius chercha, quando inciduntur folia hahoscer,
44
emittunt lac quod colligitur in Maio mense, et ponuntur in eo coria, et non remanet
45
in eis pilus, et unum uas impletur ex duabus expressionibus, et lignum quidem ha〈-〉
46
hoscer est leue, grossum, rectum, pulchrum, et ideo assimilauerunt cantilenarij in can-
47
tilenis suis brachia et crura dominarum ligno eius. Alius hahoscer est species titimalli.
48
DE PENIDIIS. LI.
49
ABen mesuai. In capitulo de penidijs. Penidij sunt calidi et humidi in primo
50
gradu, maxime albi, ex eis molliunt uentrem, sunt boni tussi, nisi quia ipsi sunt
51
grossiores zucharo.
52
DE SPICA. LII.
53
SVmbel, id est spica. Dioscorides. Sunt ei duae species, nam est quędam bona,
1
et est Indica, et est alia Romana, et est Celtica, et est montana. Sed spica nascitur in
2
monte Haneaç in India, et melior ex ea est recens, leuis, pinguis, rubea, boni odoris,
3
et est in ea parum odoris ciperi, cuius spica est parua, et quando masticatur, remanet
4
odor in ore eius diu, et nascitur in monte Syriae spica, quae nominatur syria, et sunt
5
in ea omnia ea quae dicta sunt in Indica, et nascitur prope ignem, qui est sub monte,
6
spica, quae est debilior quam Indica, propter humiditatem locorum, in quibus na-
7
scitur, et est longior ea, et maioris spicae. Et ortus spicarum est ex una radice, et comę
8
spicae sunt in ea plures, sibijnuicem adhęrentes, pinguis odoris, et fortassis uenditur
9
a quibusdam spica, postquam madefacta est in aqua. Et signum in hoc est albedo et
10
extenuatio eius, et quia non est in ea terra, et adulteratur, et puluerizatur super eam
11
antimonium cum aqua et zucharo, caussa augendi sibi pondus, et oportet quod ipsa
12
mundetur ad necessitatem, si est in radice aliquid luti, et excutiatur et corrigatur ter〈-〉
13
ra eius, quia ipsa est bona ad abluendas manus. Galenus. Substantia spicae indi-
14
cae, est composita ex tribus substantijs, una earum est stiptica, et secunda calida, acu-
15
ta, non tamen nimis, et tertia declinat parum ad amaritudinem. Et uirtus eius prima
16
calefacit in primo gradu, et desiccat in secundo, quasi in fine eius. Et secunda abster-
17
git et fortificat. Et tertia confert epati, et ori stomachi, quando bibitur, et apponitur
18
extra, et prouocat urinam, et curat mordicationem, quae est in ore stomachi, et de-
19
siccat humores, qui adueniunt ei in intestinis, et humores qui congregantur in capi〈-〉
20
te et in pectore. Et fortior specierum spicae in hoc est Indica, et est fortioris nigredi-
21
nis quam seni. Dioscorides. Virtus nardi est calida et sicca, prouocat urinam, et
22
propter hoc quando bibitur, stringit uentrem, et quando fit cum ea nasale, stringit
23
menstrua, et desiccat humiditates quae currunt ad collum matricis, et quando bibi-
24
tur cum aqua frigida, sedat sincopim, et confert cardiacae, et inflammationibus, et
25
epati aegro, et ictericiae, et aegritudinibus renum, et quando coquitur in aqua, et se-
26
det in ea mulier, confert apostematibus calidis, quae fiunt in matrice, et confert casui〈-〉
27
pilorum palpebrarum, propter eius stipticitatem, quae facit eos renasci, et pulueriza〈-〉
28
tur super corpora illorum, qui sudant nimis, et ingreditur in confectionibus Medi-
29
cinarum, et conuenit Medicinis oculi, et teritur, et conficitur cum uino, et ponitur
30
in uase nouo, sine uitreatura, et ponitur in Medicinis oculi. Sed spica Romana et
31
spica Celtica, et nascitur similiter in Syria, et est planta parua, habens folia longa, cu〈-〉
32
ius color uergit ad rubedinem, et flos eius est citrinus, et melior ex ea est recens, bo-
33
ni odoris, multarum radicum, non facile frangibilis, et quod de ipsa administratur
34
est radix eius et stipites solum, quia in eis est bonitas odoris eius, et iuuamenti ipsius,
35
et ipsa euellitur cum radicibus suis, et fiunt ex ea fasciculi plenae manus, et quando
36
uis ea uti, oportet quod rores fasciculos ipsos, postquam expansi fuerint super chartam pa-
37
pyri, et purgari a luto, et dimissi per noctem. Secunda uero die purga eam, eligens
38
bonam a non bona, et a quadam herba quae sibi assimilatur, et cum ipsa similis euel-
39
litur, et cum uolueris reponere, repone spinam eius et radicem, et proijce folia eius,
40
et postea tere radicen et spinas, et cum uino fac trociscos, et serua in uase terreo opti-
41
me clauso, et ipsa quidem adulteratur cum quadam herba, quae cum ea euellitur, quae
42
sibi assimilatur in odore etiam, sed decernitur facile, quod ipsa habet stipitem, et est
43
albior, et folia eius sunt breuiora quam folia spicae Romanae, et radix eius non est
44
amara, nec boni odoris, sicut radix illius. Galenus. Sapor eius est minus stipticus
45
quam lndicę. Et uirtus eius prima est calidior, ea et secunda. Et tertia quod est debi-
46
lioris uirtutis quam illa in omnibus, nisi in prouocatione urinae. Dioscorides.
47
Virtus eius est sicut uirtus nardi syrię, nisi quia prouocat plus urinam, et confert ma-
48
gis stomacho, et quando bibitur cum decoctione absinthij, confert apostematibus
49
calidis, epatis et icteritiae, et inflammationibus stomachi, et quando bibitur cum uino,
50
confert apostematibus splenis, et dolori uesicae, et renum, et inflammationi stoma-
51
chi, et morsibus uenenosorum, et ingreditur in confectionibus unguentorum cali-
52
dorum. Sed montana nascitur multum in terris [*]in margine: alias Siciliae Ciliciae, et folia eius sunt sicut fo-
53
lia karsahane, et ramuli eius sunt sicut ramuli ipsius, nisi quia sunt minores, et ipsa
1
non est ita grossa, nec ita spinosa, et habet duas radices, aut plures, nigras etiam, bo-
2
ni odoris, similes affodillo, nisi quia sunt minores et subtiliores multum, et non ha〈-〉
3
bet stipitem, nec fructum, neque florem. Galenus. Est debilior omnibus speciebus
4
spicae. Dioscorides. Radix eius confert in omnibus, in quibus confert spica Celtica.
5
Aben mesuai. Proprietas spicae retinet menstrua superflua, quando sumitur in potu.
6
DE FOLIO INDO, SCILICET
7
malabatrum. LIII.
8
SEdig, id est malabatrum. Dioscorides. Est herba quae nascitur in India, et ha-
9
bet folia quae expanduntur super faciem aquae in illis partibus, sicut lenticula aquę,
10
et non habet radicem, et quando colligitur, inseritur in filo lineo statim, et exicca-
11
tur, et reponitur, et melius ex malabatro est recens, cuius color uergit ad albedinem
12
aut nigredinem, et quando est integrum, non confringitur facile, boni odoris, et est
13
in eo de odore spicae. llud uero quod est inflexibile, fragile, est malum, et dicitur quod
14
quando aqua desiccatur in aestate, ob calorem solis, accendunt in colle ignem, et com〈-〉
15
burunt terram cum herbis omnibus siccis, quia si hoc non fieret, non nasceretur fo-
16
lium. Galenus. Virtus eius est similis uirtuti spicae. Dioscorides. Virtus eius
17
est sicut uirtus nardi, uerum est fortioris operationis eo. Et malabatrum etiam est for-
18
tius in prouocando urinam quam nardus, et melius stomacho, et confert apostema-
19
tibus oculorum calidis, quando bulierit cum uino, et linitur super oculum, et poni〈-〉
20
tur sub lingua, ad faciendum bonum oris odorem, et ponitur in pannis, ut conser-
21
uet eos a corrosione, et melioret odores eorum.
22
DE GALLIA. LIIII.
23
SVch, id est gallia. Aben mesuai. Such est stipticum et siccum, et stringit uomi〈-〉
24
tum qui accidit propter humiditates, et stringit uentrem, et fortificat uiscera.
25
Rasis. Est calida et sicca, quae stomacho bona existens, abscindit foetorem sudoris,
26
atque psilotri. Isaac eben amram. Est calidum et siccum in secundo gradu, et est com-
27
positum ex uirtutibus contrarijs, scilicet stipticitate et caliditate, quam acquirit a mu-
28
sco, et a speciebus, et propter hanc caussam confert uomitui et nauseae, quae accidunt
29
propter humiditates, et retinet uentrem, et confortat stomachum et epar, et sunt eius
30
species 4. scilicet such muscatum, et such uentrium, et such corij, et such aquae. Et
31
operatio such muschi, est quod accipias de meliori ramich, et tere, et cribra cum cri-
32
bro pili mediocri, in raritate et spissitudine, et confice malaxando bene, et misce cum
33
eo parum olei de keiri, uel sambacini, et oleum de keiri est melius, et dimitte sic no-
34
cte una in uase suo, ubi confecisti in mane, accipe de musco meliori, et tere, et cribra,
35
et accipe quantum uis ex eo, et misce cum ramich trito, et postea malaxa manibus
36
bene, sicut malaxatur pasta, et informa trociscos ex eo, in forma lupini, aut .ʒ.I. aut
37
maiores si uis, et unge manum tuam si uis, semper cum aliquo oleo, ne adhęreat ma〈-〉
38
nibus, et dimitte super cribrum de pilo, duobus uel tribus diebus, donec stringan-
39
tur, post hoc perfora eos cum perforatorio ferreo, et infige in eis filum ex canabe,
40
quod non sit nimis subtile, nec nimis grossum, et pone inter unumquemque trociscum
41
frustum ligni, ne se contangant, et suspende eos, donec superueniat eis aestas. Et
42
omne such quando magis morabitur, et ueterascet, erit magis odoriferum, et erit for-
43
tioris uirtutis et operationis, et haec est melior specierum such, et cum aqua oportet
44
uti, et propter hoc omisi narrare modos alios. Et gallia coriorum, est quae fit cum
45
corijs marsupiorum, in quibus fit muscus. Et gallia ex aqua est, quando ponuntur
46
marsupia in aqua, cum qua praeparatur uel conficitur ramich. Et such uentrium est,
47
quando inciduntur minutissime uentres marsupiorum, et ponuntur cum ramich.
48
DE CYPRESSO ET NVCIBVS,
49
uel gallis eius. LV.
50
SAro est galla cypressi. Galenus. Quod ex cypresso administratur, sunt folia, et
51
summitates, et nuces eius, et in sapore eius est acuitas, et punctio pauca, et ama-
52
ritudo satis, et pontica est fortior omnibus in amaritudine, sed de amaritudine, et
53
acuitate inest ei quantitas tanta, quae facit eam penetrare ad profundum corporis,
1
sine calefactione et mordicatione. Et uirtus eius prima desiccat, in qua non est acui-
2
tas et mordicatio apparenter, et quantitas suae caliditatis est quantitas sufficiens ad
3
penetrandum. Et secunda incarnat et dissoluit. Et tertia incarnat ulcera magna quae
4
sunt in corporibus duris, et aufert quod est in corporibus ex putredine, et expellit
5
eam manifeste, et securat a nocumento in fine suae operationis, et hoc quod cum aliae
6
Medicinae quae calefaciunt et desiccant, quamuis possunt destruere humiditates quae
7
sunt in corpore, ipsae attrahunt cum hoc ad locum cum attractione et caliditate sua
8
humiditates alias, incarnatio uero eius est proprie, quando est humida, recens, et
9
confert crepaturae, quia desiccat, et ex hoc acquiritur in membris constrictio, propter
10
desiccationem humiditatum quae sunt in eis, et cum hoc stipticitas sua peruenit usque
11
ad profundum membrorum, quia habet caliditatem in se, propter quam portatur
12
illa stipticitas. Et cypressus ponitur in Medicinis formicae et erisipillę, quia miscetur
13
cum hordeo et aceto, mixto cum aqua. Et in gummi quidem cypressi est acuitas et
14
punctio, et administratur in opere Medicinae, sicut aliae gummae. Dioscorides.
15
Cypressus est stiptica, et infrigidat, et quando bibuntur folia eius trita cum rob, et
16
cum pauco mirrhae, conferunt uesicae, ad quam currunt superfluitates, et conferunt dissu-
17
riae urinę. Et nux cypressi si teritur recens, et potatur cum uino, confert sputo sangui-
18
nis, et ulceribus intestinorum, et cursui superfluitatum ad uentrem, et asmati et tussi.
19
Et decoctio foliorum cipressi, similiter operatur et nux eius, et conficitur cum ficu-
20
bus, mollit durities, et curat polypum, et est caro quae nascitur intra nasum, et quan〈-〉
21
do coquitur cum aceto, et teritur et miscetur cum lupinis, aufert albores unguium,
22
et quando fit cum ea emplastrum, est bonum herniosis et crepatis, et folia eius ope〈-〉
23
rantur sicut nux eius. Et aestimauerunt aliqui, quod nux cypressi expellit cimices, quan〈-〉
24
do fit cum ea fumigatio, aut cum summitatibus, aut cum folijs. Et nux cypressi, quan〈-〉
25
do teritur, et fit emplastrum cum ea, conglutinat uulnera, et abscindit fluxum san-
26
guinis, et quando teritur et miscetur cum aceto, denigrat capillos, et fit emplastrum
27
ex ea sola, aut cum sauich ad erisipillam et formicam, et ad apostemata calida oculorum,
28
et quando miscetur cum mum, et oleo dulci, et ponitur super stomachum, fortificat
29
ipsum. Salamuae, et Aben mesuai. Suffumigatio nucum cypressi expellit cimices.
30
DE FILICE NIGRA. LVI.
31
SArax, id est filix. Dioscorides. Est herba quae nascitur in montibus et locis pe-
32
trosis, et non habet stipitem, nec florem, nec fructum, et habet folia quae expan-
33
duntur sicut alae, et habet odorem non bonum, radix eius est nigra, de foris longa,
34
a qua multę oriuntur radiculae, et in sapore eius est stipticitas, et maius iuuamentum
35
quod est in ea, est in radice eius. Galenus. Sapor eius est amarus, parum habens
36
stipticitatis. Et uirtus eius prima exiccat exiccatione forti, sine mordicatione. Et secun-
37
da eius uirtus lauat et confortat uirtutem. Et tertia uirtus interficit lumbricos et uer-
38
mes cucurbitinos, quando potantur de ea aur .IIII. cum aqua mellis, et propter ean-
39
dem uirtutem interficit foetum, et expellit mortuum, et desiccat ulcera, quando po-
40
nitur super ea exiccatione forti sine mordicatione. Dioscorides. Quando bibitur
41
ex radice eius pondus aur .IIII. cum mellicrato, occidit ascarides, et quando datur de
42
ipsa in potu pondus duorum anolosat cum scamonea, aut helleboro nigro, est me-
43
lius, et oportet qui uult eam potare quod comedat ante acceptionem eius alia.
44
Alia species est alba sarax. Dioscorides. Est herba quae habet folia similia su-
45
pradictae, nisi quia habet plures ramos, et folia eius sunt altiora et remotiora a stipi-
46
te, et habet radices longas, et color earum est rubeus, cum pauca nigredine, et quae-
47
dam ex eis habent colorem rubicundum, sicut color sanguinis, et radix eius quan-
48
do miscetur cum melle, et fit inde loch, expellit lumbricos longos, et quando da-
49
tur in potu mulieri, prohibet impregnationem, et quando datur pregnanti, facit ab〈-〉
50
orsum, et quando desiccatur, et teritur, et cribratur, et ponitur de puluere eius in fi-
51
stulis humidis, quarum sanatio est difficilis, sanat eas, et folia eius tenera, recentia,
52
elixata et comesta, laxant uentrem. Galenus. Virtus eius est sicut uirtus sarax su-
53
pradictae, nec plus nec minus.
1
DE VERNICE LVII.
2
SAndarax, id est uernix gummi. Albugerig. Est calida et sicca, et confert catar-
3
ro, quando fit fumigatio cum ea, et desiccat ulcera. Bedigoras. De proprie-
4
tate eius est conferre catarro, et abscindit sanguinem menstruum. Mesarugie.
5
Desiccat fistulas. Aben mesuai. Est calida et sicca in primo gradu, euellit super-
6
fluitates phlegmaticas, quae sunt in stomacho, et in intestinis, et occidit lumbricos,
7
et ascarides, et confert fluxibilitati neruorum, quae accidit ex frigiditate et humidi-
8
tate eorum, et repletione. Abix. Sandaracha est calida, pauca caliditate, et quan〈-〉
9
do fit fumigatio cum ea, confert catarro capitis, et quando puluerizatur super ulce-
10
ra, desiccat ea. Atabari. Sandaracha est similis karabe in uirtute sua, et confert fu〈-〉
11
migatio eius corizae, et desiccat fistulas. Rasis. Confert sputo sanguinis, et he-
12
morrhoidibus. Isaac eben amram. Est gummi citrini coloris, simile karabe, sed
13
non est ita durum sicut karabe, et est in eo parum amaritudinis, et affertur a terris
14
Christianorum. Et uirtus eius est similis uirtuti karabe, et de proprietate eius est quod
15
retinet sanguinem, et confert catarro, et quando fit cum ea fumigatio, confert fi-
16
stulis, et quando accipitur ex sandaracha et oleo rosarum, et linitur cum eis, confert
17
scissuris quae fiunt in membris, et in manibus et pedibus, et si non reperitur, pone
18
loco eius pondus tertiae partis plus pondere ipsius de karabe. Quod quidem dixit
19
Galenus, esse gummi haur Romanae.
20
DE SENE. LVIII.
21
SEne. Habohanifa. Sene, quando desiccatur reponitur et ipsum, habet uagi-
22
nas oblongas et obtortas, in quibus sunt semina ordinate distincta, et illae uagi-
23
nae habent pediculum subtile, quo adhaerent ramulis, et quando agitantur uagi-
24
nae a uento cadunt, et pastores colligunt eas. Isaac eben amram. Dixit Paulus
25
quod sene confert ad alguesegues ex melancholia, et ad scissuras quae fiunt in corpo-
26
re, et ad conquassationes neruorum, et ad casum capillorum, et confert pediculis,
27
et dolori capitis antiquo, et scabiei, et bothor, et pruritui, et epilepsiae. Abix. Se-
28
ne est calidum et siccum, paucae caliditatis et siccitatis, et siccitas eius est prope cali-
29
ditatem ipsius, et habet uirtutem magnam, quando peruenit ad stomachum pur-
30
gandi melancholiam et choleram, et confortat substantiam cordis, quando miscen-
31
tur cum eo Medicinae, quas dixit iuuare, sicut est uiola, et potio decoctionis eius,
32
plus confert quam ipsum tritum, et dosis eius triti sicci est .ʒ.I. et in decoctione .ʒ.V.
33
Rasis. Sene et fumus terrae purgant humores adustos, et confert scabiei et pru-
34
ritui, et dosis eius, cuiuscunque amborum est a .ʒ.IIII. usque ad .VII.
35
DE FISTICIS. LIX.
36
PVstech, id est fistici. Galenus. Substantia eius est subtilis, et sapor eius est fere
37
ad amaritudinem declinans. Et uirtus eius prima est calida. Et secunda uirtus eius
38
mundificat. Et tertia aperit opilationes, et mundificat epar proprie, et confert aegri-
39
tudinibus epatis et pulmonis, et dicitur quod mollit uentrem, et non stringit.
40
Dioscorides. Quod de ipso est in Oriente, assimilatur pineis, et confert stoma-
41
cho, et comeditur et bibitur tritum cum uino, et confert morsibus uenenosorum.
42
Aben mesuai. Oleum eius confert morsui uenenoso, et dolori epatis, qui acci-
43
dit cum humiditate, et quando teritur et bibitur cum decoctione, confert morsi-
44
bus uenenosorum. Archigenes. Est calidus et siccus, amplioris caliditatis quam
45
nux et auellana.
46
DE RVBEA TINCTORVM. LX.
47
PAue, id est rubea tinctorum. Dioscorides. Quaedam ex ea nascitur absque se-
48
minatione, et quaedam seminatur, et habet ramos quadros, longos, grossos,
49
similes ramis herbae, quae dicitur abarim, nisi quia sunt maiores illis, et duriores,
50
et super ipsos sunt folia diuisa adinuicem, egredientia circumquaque, iuxta nodos
1
eius in similitudinem stellarum, et habet fructum rotundum, cuius color in princi-
2
pio suae apparitionis est uiridis, postea uero fit rubeus, et quando maturauerit, fit ni〈-〉
3
ger, et quod de ipsa administratur, sunt uenae ipsius, et ipsę sunt subtiles, longę, rubeę.
4
Galenus. Sapor eius est ponticus. Et uirtus eius prima est calida, et secunda ab-
5
stergit, et tertia uirtus mundificat epar et splenem, et aperit opilationes eorum, et
6
prouocat urinam grossam prouocatione forti, et menstrua, et abstergit abstersione
7
temperata omnia quae indigent abstersione, et ideo confert morpheę albę, quando
8
ponitur super eam, et ipsa datur in potu cum mellicrato sciaticae, et habentibus flu-
9
xibilitatem membrorum. Dioscorides. Radix huius herbae dicitur rubea, sicut di〈-〉
10
ximus, et est longa subtilis rubea, et habet uirtutem prouocandi urinam, quando
11
bibitur cum mellicrato, et confert ictericiae, et sciaticae, et paralisi, et facit mingi uri-
12
nam multam grossam, et fortassis facit mingi sanguinem, et oportet adhiberi cau-
13
telam bibentibus ipsam in die potationis, et quando bibuntur aliquae ex summita-
14
tibus eius cum folijs, conferunt morsibus uenenosorum, et quando fructus eius bi-
15
bitur cum squingibin, resoluit apostemata splenis: et quando radix eius subijcitur,
16
prouocat menstrua, et deijcit foetum, et quando mixta cum aceto linitur super ma-
17
culas albas, curat eas.
18
DE POEONIA. LXI.
19
FOeonia, id est, poeonia. Dioscorides. Est radix arboris, et sunt eius duae species,
20
scilicet, masculus et foemina. Masculi folia sunt similia folijs nucis, et radix eius
21
est grossus sicut digitus, et longa circa palmum, et color eius est albus. Foeminae ue-
22
ro folia sunt sicut folia smirnion, et super summitates eorum ramorum sunt came-
23
rulae, sicut camerulae amygdalarum, et quando aperiuntur illae camerulae, appa-
24
rent in eis grana rubea sicut sanguis, parua, similia granis granati, et intra illa grana
25
sunt semina nigra seu purpurea, et radix ipsius est ramosa, et rami eius sunt similes
26
glandibus VII. aut VIII. similes radicibus affodillorum. Galenus. Substantia
27
eius est subtilis, et sapor eius est stipticus pauca stipticitate cum dulcedine, et quan-
28
do diu masticatur, apparet in ea acuitas, et mordicatio, et amaritudo pauca. Et uir-
29
tus eius prima calefacit caliditate pauca, et desiccat desiccatione forti. Et secunda
30
eius uirtus abstergit, et fortificat. Et tertia prouocat urinam, et mundificat epar, et re〈-〉
31
nes, quando sunt in eis opilationes, et dosis eius ad hoc est sicut quantitas amygda-
32
lae cum mellicrato, quando teritur et cribratur subtiliter. Et quando suspenditur su〈-〉
33
per pueros epilenticos, curat eos, et quando coquitur in uino aliquo pontico, strin-
34
git uentrem. Dioscorides. Quando bibitur de radice eius quantitas unius amyg〈-〉
35
dalae a mulieribus, quae non bene purgantur in partu, mundificat eas per menstrua,
36
et quando bibitur cum uino, confert dolori uentris, et ictericiae, et dolori uesicae, et re〈-〉
37
num, et quando coquitur cum uino, et bibitur, stringit uentrem. Et quando bibun-
38
tur ex granis eius rubeis .X. grana, uel XII. cum uino stiptico, confert fluxui menstruo-
39
rum, et quando comeditur similiter, confert dolori stomachi, et punctionibus
40
eius. Et datur ad comedendum, et in potu pueris, confert multum in inceptio-
41
ne generationis lapidis, qui generatur in eis. Et quando bibuntur ex granis eius
42
nigris quindecim grana cum mellicrato, aut cum uino, confert suffocationi ma-
43
tricis, et dolori qui accidit in ea, et confert incubo.
44
Abraham filius Salomonis Israelitae. Quando ex arbore poeoniae fit fumiga-
45
tio, curat epilenticos: et quando suspenditur super epilenticum, prohibet eum
46
ab epilepsia, sed et fructus eius cum geleniabin uel secaniabin iuuat iuuamento
47
magno.
48
DE VALERIANA. LXII.
49
FV, et in Latino dicitur fistra. Dioscorides. Est spica siluestris, et est frutex ha-
50
bens folia similia folijs herbę quę dicitur elleborus, et herbę quę dicitur hippose〈-〉
51
linum, et habet stipitem longitudine unius brachij, aut amplius, cuius color declinat
1
ad purpureitatem, et est interius concauus, et nodosus, et habet florem similem nar〈-〉
2
cisso, nisi quia est maior eo, sed in albedine est sicut ille, et est in eo parum purpurei co〈-〉
3
loris, et id quod est superius, est grossius, quam quod est inferius, sicut spica frumenti, et
4
egrediuntur ab inferioribus eius comę inuolutę, sicut squinantum, et elleborus niger,
5
et sunt inuicem adhęrentes, quarum color uergit ad rubedinem, et habet odorem bo〈-〉
6
num, et est in ea aliquantulum de odore spicę nardi, cum pauca pinguedine, et quod
7
de ipsa administratur, est radix eius, et adulteratur cum radice mirti agrestis, quando misce-
8
tur cum ea, sed cognitio inter eas est facilis, nam ipsa est dura, difficile fragilis, et habet
9
bonum odorem. Galenus. In radice ipsius plantę est aromaticitas. Et uirtus eius pri-
10
ma assimilatur uirtuti spicę. Et secunda prouocat urinam plus quam spica lnda, et de Se〈-〉
11
ni, et est in hoc sicut marittagusa. Dioscorides. Virtus radicis eius est calida, pro-
12
uocat urinam quando bibitur sicca, et decoctio eius idem facit, et confert dolori la-
13
teris, et prouocat menstrua, et ingreditur in confectionibus magnis.
14
DE PINO. LXIII.
15
SOnobar, id est, pinus. Dioscorides. Arbor pini est masculus et foemina, et ma〈-〉
16
sculus nominatur arç. Abohanifa. Arç est masculus, et sonobar non facit fru-
17
ctum, sed de sudore ipsius extrahitur pix, et cum ligno suo fit lumen sicut cum caera,
18
quando accenditur, et nominatur lignum illud cum quo fit lumen, adhadhi, et est
19
nomen Romanum. Et foemina est illa quae facit fructum, et est de ea magna et parua.
20
Galenus. Maior est in sapore sicut sapor minoris, et est in ea aliquantulum amari-
21
tudinis et acuitatis. Et uirtus eius prima est calida cum humiditate. Et secunda conglu〈-〉
22
tinat et lenit. Et tertia confert habenti saniem in pectore, et conuenit omnibus qui-
23
bus oportet educi saniem a pectore, et facere expuere facile, et quando infunditur in
24
aqua, recedit acuitas et punctio, quae sunt in eo, et elongatur a mordicatione, et tunc
25
est conglutinatiuus, et medius inter qualitatem calidam et frigidam, medius inter
26
substantiam aquosam et terream, et substantia aerea est in eo pauca, sed ille qui co-
27
meditur ex isto fructu, est quantum ad nutrimentum durae digestionis, et nutrit cor〈-〉
28
pus nutrimento forti. Dioscorides. Quando comeditur aut bibitur cum semine
29
cucumeris, et cum rob, prouocat urinam, et confert ardori renum et uesicę: et quando bi〈-〉
30
bitur cum succo portulacę, sedat mordicationem stomachi, et reddit debilibus fortitudi〈-〉
31
nem, et confert destructioni humiditatis. Et quando accipitur ex fructu pini sicut est recens,
32
et teritur, et coquitur cum rob, et accipiuntur de ipsius decoctione .ʒ.IIII. cum dimidia
33
qualibet die, confert tussi antiquę, et hulceribus pulmonis. Galenus. Minor ex eo
34
nominatur caulicaris, et sapor eius est stipticus, acutus, amarus. Et uirtus eius prima
35
est calida. Et secunda eius uirtus abstergit, quia est in eo abstersio. Et tertia confert spu〈-〉
36
to sanguinis a pectore et pulmone. Dioscorides. Caulicaris est fructus in arbusto,
37
et arç est in camerulis. Et uirtus eius est stiptica, calida caliditate pauca, et confert tussi,
38
et doloribus pectoris, quando sumitur solus, aut cum melle. Aben mesuai. Magnę
39
ex pineis sunt calidae in secundo gradu, siccę in primo, quae quando bibuntur cum rob mun〈-〉
40
dificant grossos humores uiscosos, qui sunt in renibus et uesica, et conferunt saniei
41
eorum, et lapidi, et comedunt eas, calefactas cum zucharo, infrigidatas cum melle
42
postquam infusę sunt in aqua calida. Et minoris quidem proprietas est, quod mundificat hu-
43
miditatem renum et uesicae. Galenus. Cortex pini minoris quae est nominata cau-
44
licaris, habet in se uirtutem stipticam, qua curat tenasmon, quando apponitur sicut empla-
45
strum, et non est Medicamen aliquod melius eo in hoc, et quando bibitur, stringit
46
uentrem, et est conferens combustioni aquae bulientis, et similiter cortex illius spe-
47
ciei quae dicitur cachia, et est masculus, et est similis ei in uirtute, nisi quia uirtus est
48
debilior uirtute illius. Sed folium istarum ambarum arborum, quia est magis humidum
49
cortice ipsarum, et habet in se uirtutem quae incarnat percussiones et uerberationes.
50
Sed pini magnae uirtutis foliorum et corticum est fortis, quamuis sit similis uir-
51
tuti duarum aliarum, et corticum ipsarum, est tamen fortioris uirtutis quam illę, adeo
52
quod ipsae non possunt facere operationem unius illorum iuuamentorum, opera-
53
tione manifesta, ueruntamen in ipsa est mordicatio nociua.
1
Sed fumus qui eleuatur a ligno pini, confert multum fluxui pilorum palpebrarum,
2
et corrosioni lachrymalis, et cursui lachrymarum ab eo. Dioscorides. Cortex ar〈-〉
3
boris pini minoris, et cortex cochi, et est arç, omnes sunt stiptici, conferunt habenti-
4
bus tenasmonem, quando teruntur, et puluerizantur super locum, et quando de ipsis
5
miscetur cum lithargyrio, et puluere olibani, confert hulceribus quae apparent in cor-
6
pore, et combustionibus ignis, et quando conficitur cum caera dissoluta cum oleo
7
mirtino, consolidat hulcera quae sunt in corporibus delicatis: et quando teritur, et
8
miscetur cum calcanto, prohibet hulcera quae dicuntur formicę, ne augeantur in cor〈-〉
9
pore, et fit cum eo fumigium matrici, et expellit foetum, et secundinam, et quando
10
bibitur, stringit uentrem, et retinet urinam, et quando teritur folium huius arboris,
11
et fit emplastrum cum eo, sedat dolores apostematum, et prohibet hulcera humi-
12
da, ne fluat sanguis ab eis: et quando teritur, et coquitur cum aceto, et fit inde oris
13
collutio, confert dolori dentium, et quando bibitur ex eo pondus alki cum aqua, aut
14
cum aqua et melle, confert egritudinibus epatis, et similiter facit cortex pini et folium
15
eius, et quando bibitur, et quando inciditur lignum eius minute, et coquitur in aceto, et tene-
16
tur in ore, confert dolori dentium, et miscetur in unguentis conferentibus lassitudini, et
17
comburitur, et colligitur fumus eius, et fit inde atramentum, et fit etiam cum eo cohol,
18
quod pręparat oculum, et confert casui palpebrarum, et lachrymali, si Deo placet.
19
DE CARDAMOMO. LXIIII.
20
SAcolla, id est, cardamomum. Cardamomum maius est heil, et minus est hilbane,
21
et est masculus. Isaac eben amram. Sunt eius duae species, maius et minus. Et
22
maius habet cortices et capita sicut rosa, et sunt grana magna fere sicut nabach, aut
23
maiora parum, et intra ipsa sunt granula parua angulosa, boni odoris, pinguia, pul-
24
uerulenta, et ipsum est melioris odoris atque delectabilioris naturae, quam minus, et in sa〈-〉
25
pore ipsius est stipticitas, et acuitas. Verum quando comparatur minori, est acuitas eius mi-
26
nor, et stipticitas eius maior, et cortices eius et capita sunt stipticiora quam ipsum. Et uir〈-〉
27
tus eius prima est calida et sicca in primo gradu. Et secunda resoluit et fortificat. Et
28
tertia confortat stomachum, et ualet digestioni, et confert sincopi, et uomitui, maxime
29
quando bibitur cum suo cortice, et suis capitibus, cum mastice, et ligno aloe, et succo mentę,
30
aut cum uino granatorum, et cum menta, aut sumatur cum succo duorum granatorum. Mi-
31
nus vero noiatur heilbane, et non habet capita nec corticem, et habet grana habentia corti〈-〉
32
cem, cuius color est sicut cardamomi maioris, et substantia eius est subtilior, quam substantia
33
maioris, et uirtus eius est sicut uirtus illius, nisi quia propter eius subtilitate confert plus
34
digestioni, et magis desiccatiuum existit humiditatum gutturis, et pectoris, et stomachi.
35
DE CHAKILE. LXV.
36
CHakile, id est, salobar. Abohanifa. Est culam, et est sicut usnen, quia est maius.
37
et homines quidem comedunt illud cum ficubus, sicut comedunt alia holera, et foli〈-〉
38
um eius assimilatur folio nasturcij, et ipsum est amplioris humiditatis quam cicera, et ma〈-〉
39
gis aquosum. Abix. Chakile quod oritur in sterquilinijs, est herba similis herbae
40
usnen, et non est usnen, et est in ea aliqua caliditas, propter suam salsedinem, est enim
41
in ea salsedo similis salsedini baurach, quando teritur de ea aliquid, et ipsa habet proprie〈-〉
42
tatem laxandi aquam citrinam, quando bibitur aqua eius ab eo qui habet aquam citrinam, fa〈-〉
43
cit enim ipsam egredi, et diminuit tumorem eius, et confert ei multum, et non oportet
44
quod buliat super ignem, quoniam amitteret uirtutem suam, sed detur in potu de succo eius
45
sine ebulitione, et quantitas quę datur de ipsa, est ab. i. libra usque ad duas partes lib. cum
46
.X.zuchari albi, aut rubei fortis rubedinis, quod est, quia rubeum cum lebleb, et cum
47
fumo terrę, et cum chakile, est fortioris uirtutis quam album. Ysaac eben amram. Est
48
herba similis cuschutę in operatione sua, et est calida, et sicca, cuius proprietas est, quod
49
aufert eructuationes corruptas, et aqua eius purgat aquam citrinam, et confert tumo〈-〉
50
ribus uentris, et debilitati epatis, et est conueniens nutrimentum, et habet operatio〈-〉
51
nem in stomacho, propter uiscositatem paucam quę est in ea. Aben mesuai. Propri〈-〉
52
etas eius est laxare aquam citrinam subito, et dosis eius est a IIII. parte librae usque ad du-
53
as partes eius absque eo quod buliat. Rasis. purgat aquam, et prouocat urinam.
1
DE BOMACE. LXVI.
2
COton, id est, bombax. Abohanifa. Dixerunt mihi quidam Medici de kelbe,
3
quod coton nascitur inter eos in arboribus, quae sunt sicut arbores Antipersico-
4
rum, et durant annis xx. et dixit, quod melius ex eo est nouum, et quod est plantatum suo
5
anno. Aben mesui. Succus foliorum eius confert fluxui uentris, qui accidit infan-
6
tibus. Meseha. Semen coti confert tussi, et est bonum pectori. Albasari. Bom-
7
bax est calidum et humidum, aptum indumentis, et est multum calidum dum est
8
recens, quia infiltratur, et oleum seminis eius confert lentiginibus faciei, et pustulis
9
calidis quae sunt in facie. Rasis. semen bombacis mollificat, et calefacit, et augmen〈-〉
10
tum efficit in spermate, et confert tussi, et succus foliorum eius confert fluxui infantium.
11
DE MILIO SOLIS. LXVII.
12
Kulb, id est, milium solis. Dioscorides. Aliscos est herba, cuius folia assimilan〈-〉
13
tur folijs oliuę, nisi quia sunt maiora eis, et [*]in margine: Alias molliora meliora, et altiora, et latiora, et quę
14
sunt ex eis inferiora, declinant uersus terram, facientia uelut stratum super terram, et
15
habet uirgas eleuatas subtiles sicut lingua squinanti duras, et in summitate uirgę est si〈-〉
16
mile ramulo diuisum in duas partes, in quo sunt folia minuta, et iuxta quodlibet fo〈-〉
17
lium est semen album, durum sicut lapis, fere rotundum, in magnitudine hordei orobi
18
parui, nascitur in locis asperis et altis. Galenus in translatione batariae lisacos. Est
19
semen quod assimilatur lapidi, et est kulb, id est, milium solis, et est semen herbę quę di-
20
citur astonchos, quod si bibitur, frangit lapidem, et prouocat urinam. Dioscorides.
21
Virtus seminis huius est, quod quando potatur cum uino albo, frangit lapidem, et prouocat urinam.
22
Paulus. Quando de semine eius bibuntur .ʒ.II. trito cum uino albo, confert lapidi renum.
23
Aben mesuai, et Albasari. Akulb defertur ab India, et assimilatur semini lini, nisi quia
24
est maius eo parum, et ascendit super eum puluis, et est mirabile in prouocatione urinę et men〈-〉
25
struorum, et frangit lapidem in renibus et uesica. Confirmatio testimonij mei est Rasis, qui di〈-〉
26
it, quod prouocat urinam, et frangit lapidem. Aben iuliel. Nascitur inter nos in montibus Soler
27
DE KANABEL. LXVIII.
28
KAnabel. Albasari. Alkanabel assimilatur arenae, et ascendit super ipsum glau〈-〉
29
cedo, et est in eo stipticitas fortis, et expellit ascarides. Almansor. Alkanabel
30
est calidum, et expellit ascarides. Liber aggregatus. Canabel cadit super terram albam,
31
et non seminatur, et colligitur cum stercore bouino, et est una ex rebus quę cadunt de coelo.
32
Alius. Est minera rufa, in qua est glaucedo, et solidantur cum eo ollae quando fran〈-〉
33
guntur: et dicitur, quod reperitur super terram in Corasceni postquam pluit, et colligi-
34
tur tunc. Quando bibitur tritum, expellit lumbricos, et ascarides, et laxat uentrem.
35
DE DACTILIS. LXIX.
36
ROrab, id est, dactili. Aben mesuai. Meliores ex eis sunt rorab zucharini, et
37
haharad, et hayron. Abohanifa. Hayron est species dactilorum, et color eo〈-〉
38
rum est citrinus, et rubeus. Yhaye. Hayron est melior specierum rorab, et post eos
39
sunt glauci, et non nigri. Rasis. Rorab calefacit, et generat sanguinem grossum,
40
et conuertitur cito ad choleram, et est malum illis, quorum complexio est calida, et
41
epar calidum, et cui cito aduenit soda, et squinantia, et bothor, et culla, et opilatio
42
in epate et splene, et deteriores ex eis sunt magni, et qui sunt dulciores, et non sunt
43
conuenientes aliquo modo illis, qui sunt calidae complexionis, illi autem qui non
44
sunt calidę complexionis, et non sunt debilis naturę, si utuntur eis, impinguantur ab eis.
45
DE ZIZANIA. LXX.
46
SCeilem, id est, zeuen, id est, lolium. Galenus. Virtus eis prima calefacit in prin〈-〉
47
cipio primi gradus, et desiccat in fine secundi. Dioscorides. Quod de eo nasci〈-〉
48
tur in tritico, habet uirtutem quę euellit hulcera fraudulenta, quando admiscetur cum
49
cortice raphani, et sale, et fit inde emplastrum, et quando miscetur cum sulphure, et
50
aceto, curat impetiginem malam, et hulceratam, et quando admiscetur cum sterco〈-〉
51
re columbino, et uino, resoluit apostemata, et aperit apostemata quae nondum sunt
52
perfecte matura, et quando coquitur cum mellicrato, et fit inde emplastrum, confert sciaticę, et
53
fit sumigatio cum eo, et cum sauich, et mirrha, et croco, et olibano, et conuenit impregna
1
tioni. Aben mesuai. Proprietas eius est, quod opilat epar, et aperit scrophulas,
2
quando comeditur aut bibitur.
3
DE FVMO TERRAE. LXXI.
4
SCehiterig, id est, fumus terrae. Dioscorides. Est herba similis pastinacae agre-
5
stis, nisi quia est magis minuta ea, et amarior, et habet radicem, cuius color uer-
6
git ad albedinem. Galenus. Sapor eius est amarus et stipticus. Et uirtus eius prima
7
est calida et frigida cum siccitate in secundo gradu. Et secunda fortificat et mundifi〈-〉
8
cat. Et tertia confert stomacho, quia est in eo stipticitas pauca, et non est in eo de cali〈-〉
9
ditate quantitas manifesta. Dioscorides. Est amari saporis, et comeditur radix eius
10
cruda et cocta, et pręparatur cum aqua et sale, et tunc fortificat stomachum, et prouo〈-〉
11
cat urinam. Aben mesuai. Proprietas iuuamenti eius est ad stomachum, et ad scabi〈-〉
12
em, et pruritum, et laxandi choleram adustam, et mundificandi sanguinem, et prouo〈-〉
13
candi urinam, et qui uult eam sumere, eligat eum qui est uiridior, et amarior, et recens,
14
et dosis eius quando decoquitur, est a .ʒ.V. usque ad .X. et crudi a .ʒ.III. usque ad VII. cum to-
15
tidem mirabolanorum citrinorum, et qui uult sumere de succo eius, non decoquat
16
eum. Et dosis succi eius est ab .ç.IIII.[*].ç.IIII. probably corrupt for .℥.IIII. usque ad VIII. cum .ʒ.III. mirabolanorum citrinorum
17
usque ad VII.ʒ. Abix. Fumus terrę est herba in qua est amaritudo, et confert cholericis,
18
purgat choleram cito, et confert scabiei et bothor, quando bibitur tritum sine ebulitione cum .ʒ.X.
19
çuchari albi, et sic desiccatur et proijcitur in decoctione mirabolanorum, purgat chole〈-〉
20
ram fortiter, et quantitas potionis succi eius est a duabus partibus librę usque ad libram.
21
DE PAPAVERE RVBEO LXXII.
22
IAchaik alnahamen, id est, papauer rubeum. Dioscorides. Sunt eius duae speci-
23
es, scilicet, domesticus, et siluestris. Et domestici quoddam habet florem rubeum, et
24
quoddam album in colore lactis, aut uersus purpureum colorem, et folia eius funt[*]funt corrupt for sunt similia fo-
25
lijs coriandri, nisi quia sunt magis minuta, et eleuatio foliorum eius est minor eleuatio〈-〉
26
ne foliorum coriandri, et uirga eius est uiridis prope terram, et rami eius assimilantur corti〈-〉
27
cibus cannę, et in summitate est flos sicut flos papaueris, et in medio floris est capitel〈-〉
28
lum, cuius color est niger, et radix illius est in magnitudine oliuę, aut maior, et est ue〈-〉
29
lut nodosa breuis. Sed siluestre est maius domestico, habens folia latiora, et longiora,
30
et duriora quam domesticum, et folia ipsa sunt aut nigra, aut citrina, et flos eius est rubeus,
31
et sunt ei radices plures, et tenues, et quidam sunt qui non faciunt differentiam inter pa-
32
pauer rubeum, et herbam quę dicitur aragamonium, et papauer siluestre quod dicitur ca〈-〉
33
put, et est malogamarum tussis, eo quod floris eius color est similis ei in rubore. Et erraue-
34
runt aliqui, putantes quod flos aragamonij sit gasit, sed in hoc est error, nam flos araga-
35
monij est species papaueris quod dicitur caput, nisi quia est minus rubeum, quam papa〈-〉
36
ueris rubei, uerum apparitio floris eius est sicut apparitio papaueris rubei, et ex araga-
37
monio extrahitur lachrymus habens colorem croci acuti saporis multum, lachrymus
38
uero speciei quę dicitur caput, est magis uergens ad albedinem, quam lachrymus araga-
39
monij, et est coagulatus, et flos quidem ipsius habet in medio caput simile capiti pa〈-〉
40
paueris agrestis, nisi quia superior pars capitis aragamonij tendit in latum, et superior
41
pars eius quod dicitur caput, tendit ad constrictionem: papauer uero rubeum non habet
42
lachrymum, et non habet capitellum papaueris, nisi quia est in eo res similis summitati-
43
bus sparagi. Galienus. Papaueris rubei uirtus prima calefacit et desiccat. Et secun〈-〉
44
da est attractiua et aperitiua. Et tertia attrahit phlegma quando masticatur, et succus radi-
45
cis eius mundificat cerebrum, quando fit cum eo caputpurgium, et papauer rubeum mundificat
46
hulcera sordida, et curat egritudinem cum qua eleuatur cutis, et prouocat menstrua quan-
47
do supponitur, et prouocat lac. Dioscorides. Papaueris rubei ambę species sunt
48
calidę uirtutis, et ideo quando teritur radix eius, et exprimitur succus, et fit caputpurgium
49
cum eo, mundificat caput, et quando masticatur, eradicat phlegma, et quando coquitur cum rob et
50
fit emplastrum, curat apostemata oculi calida et sordida, et euellit uestigia quę sunt in
51
oculo, propter incarnationem alicuius hulceris, et quando coquuntur folia eius cum sum〈-〉
52
mitatibus eius, et cum palea hordei, et comeduntur, prouocat urinam, et quando supponun-
53
tur, prouocant menstrua, et quando fit emplastrum cum eis, eradicant scabiem hulcerosam.
1
Aben mesuai. Est calidum et siccum in primo gradu, et quando miscetur cum
2
cortice nucis ad denigrandum, tingit capillos in colorem nigrum fortis nigredinis,
3
et eradicat impetiginem, et quando desiccatur, incarnat hulcera.
4
DE BASILICO GARIOFILATO
5
et est ozimum carmenum. LXXIII.
6
SCexabram, id est, ozimum carmenum, uel basilicon gariofilatum. Isaac eben
7
amram. Est ozimum carmenum, et est paruum. Aben mesuai. Est calidum et
8
siccum, et confert calefactis quando roratur super ipsum aqua frigida, aut aqua rosa-
9
cea, et quidam dicunt, quod est frigidum, eo quod non nocet habentibus sirsen.
10
Isaac eben amram. Est calidum in primo gradu, siccum in secundo, semen eius
11
stringit uentrem, qui fluit propter caliditatem, quando bibitur ex eo aur. i. cum aqua
12
frigida, aut cum succo citoniorum, et ipsum confortat membra.
13
DE LVPINO. LXXIIII.
14
TArinus, id est, lupinus. Dioscorides. Sunt ex lupinis quidam, qui dicuntur
15
regales, et quidam sunt domestici, et domestici comeduntur post eorum elixa〈-〉
16
tionem, et infunduntur in aqua pluribus diebus, donec recedat ab eis amaritudo,
17
generant humores grossos: et secundum Medicinam lupini, qui sunt secundum hunc
18
modum praeparati, sunt Medicina conglutinatiua, sed lupinus secundum sui natu-
19
ram habet amarum saporem. Galenus. Virtus eius prima est quae desiccat sine
20
mordicatione. Et secunda est quae abstergit, et resoluit, et mundificat, et aperit. Et
21
tertia est quę occidit lumbricos, quando fit cum eis emplastrum exterius, et quando
22
comeduntur cum melle, aut bibuntur cum uino admixto aqua, et farina lupinorum,
23
resoluit sine mordicatione, et curat liuores, et apostemata dura, et scrofulas, quan-
24
do coquitur cum aceto et melle, aut cum aceto et aqua, secundum dispositionem et
25
complexionem infirmi, et grossiciem humoris: et quando fit cum eis emplastrum,
26
sciaticae confert, et aqua in qua decoquuntur, desiccat cum abstersione, et resolutio-
27
ne, desiccatione, sine mordicatione, et interficit lumbricos, et quando apponitur ex-
28
terius, confert impetigini, et hulceribus capitis, et confert bothor, et scabiei, et hul-
29
ceribus fraudulentis, et quando bibitur cum ruta et pipere, mundificat, et [*]in margine: alias aperit. aspergit
30
opilationes epatis et splenis, et prouocat menstrua, et fit nasale cum eis cum melle
31
et mirrha, et expellit foetum, et farina eius facit.
32
Sed siluester lupinus est magis amarus, et uirtus eius est fere sicut uirtus huius, nisi
33
quia est fortior. Dioscorides. Lupini regalis farina, quando miscetur cum melle
34
et bibitur cum aceto, occidit lumbricos, et quando infunditur in aqua, et comedi-
35
tur cum sua amaritudine, facit hoc, et similiter facit decoctio eius, et quando bibitur
36
cum ruta et pipere, confert spleneticis, et confert quando ponitur super apostema,
37
quod dicitur ancoria, et ad hulcera fraudulenta, et confert scabiei in principio sui, et
38
maculis, quae apparent in cute, et bothor, et hulceribus capitis humidis, et miscetur
39
cum mirrha et melle, et fit inde nasale, et prouocat menstrua, et expellit foetum. Fa〈-〉
40
rina uero lupinorum mundificat scabiem, et delet cicatrices quae fiunt a percussioni〈-〉
41
bus, et quando ipsa miscetur cum aqua, et sauich, sedat apostemata calida, et quan-
42
do miscetur cum aceto, et fit emplastrum cum eo, resoluit scrophulas, et eradicat
43
ignem Persicum: et quando lupini coquuntur cum aqua pluuiae, donec dissoluun〈-〉
44
tur in decoctione, aqua illa mundificat faciem, et quando coquuntur cum radice ca〈-〉
45
meleontae nigrae, et abluuntur cum decoctione illa tepida pecudes habentes scabi-
46
em, curat eas. Et radix herbae lupini quando coquitur cum aqua, et bibitur, prouo-
47
cat urinam, et lupinus cuius amaritudo recessit cum praeparatione quando teritur
48
bene, et bibitur cum aceto, sedat nauseam, et curat fastidium cibi. Et est alia species
49
lupini, quae assimilatur domesticis lupinis, nisi quia est minor eis, quę quidem iuuat
50
in omnibus, in quibus iuuat lupinus domesticus.
51
DE CANDARVSIO. LXXV.
52
CHandaros, id est, candarusium. Galenus. Est cibus bonus sicut triticum, et
53
propter suam uiscositatem est maioris nutrimenti eo, sed secundum uiam Medi-
1
cinae uirtus eius prima est sicut uirtus tritici, nisi quia est maioris uiscositatis eo. Et uir〈-〉
2
tus eius secunda, est uirtus conglutinatiua, et incarnatiua, et maturatiua, et est quasi
3
materia ad omnia quae desiccant desiccatione forti, sicut sunt aqua marina, et aqua
4
salis, et acetum. Dioscorides. Est species in qua reperiuntur duo grana, et est plus
5
nutritiuum quam rizi, et magis constrictiuum uentris, et melius stomacho. Quan-
6
do ipsum coquitur cum aceto, et fit linitio cum eo, eradicat scabiem ulcerosam, et
7
eradicat ungues scissas, et curat fistulas, quae sunt in lachrymali, quando administra〈-〉
8
tur in principio earum, et fit ex decoctione eius clistere iuuatiuum ulceribus intesti-
9
norum malis, et sunt eius duę species, in una eius inuenitur unum granum, et in alia
10
duo grana, et quodlibet ipsorum est in camerula, et est magis nutritiuum quam hordeum,
11
boni saporis, et panis qui fit ex eo, est minus nutritiuus, quam qui fit ex frumento.
12
DE ALTEA. LXXVI.
13
CHitini. Rosa zaueni, et est maluauiscus. Dioscorides. Est species molochię
14
agrestis, et habet folium rotundum sicut folium herbae, quae dicitur ciclamen,
15
et flos eius est sicut rosae, et habet stipitem longitudine unius brachij, et habet radi-
16
cem uiscosam, cuius color interius est albus, et ex molochia est alia species, quae ha-
17
bet folium scissum, simile folio herbę quae dicitur ierabotanum, et habet tres ramos
18
aut quatuor, super quos est cortex similis cortici canabi, et flos eius est paruus, et ra-
19
dices albae, latae, 6. aut 7. et longitudo eius est circa longitudinem brachij unius.
20
Galenus. Radix maluauisci habet in se uirtutem stipticam, et totius herbae, uolo
21
dicere radicis ramorum et foliorum, et seminis uirtus, est uirtus quę desiccat, uerum
22
radix et semen sunt magis desiccatiua, et plus subtiliatiua. Et uirtus eius secunda, est
23
quae abstergit, et maturat, et restringit, et radix quidem et semen sunt magis abster-
24
siua. Et uirtus tertia prohibet apostemata, et sedat dolores, et maturat exituras dum
25
est recens, et radix quidem eius et semen, quia in eis est uirtus abstersiua, curant mor〈-〉
26
pheam, et semen eius frangit lapidem renum, et aqua in qua decoquitur radix eius,
27
propter stipticitatem, quae est in ea, confert ulceribus intestinorum, et fluxui uentris,
28
et sputo sanguinis. Dioscorides. Quando haec herba coquitur in uino, quod di-
29
citur mellicratum, aut cum uino, et quando teritur sola, et non decoquitur, confert
30
exituris et apostematibus quae apparent post aures et scrophulis, et confert aposte-
31
matibus calidis mammillarum, et apostematibus ani calidis, similiter et tensioni
32
neruorum, quia resoluit et maturat, et aperit apostemata, et quando coquitur, sicut
33
diximus cum mellicrato, aut cum uino, et teritur cum sepo anatis, et glutino albo-
34
tin, et fiunt inde nasalia, conferunt apostematibus calidis matricis, et conglutina-
35
tionibus matricis, et decoctio eius facit similiter, et mundificat superfluitates partus,
36
et radix eius quando coquitur, et bibitur cum uino, confert stranguriae, et lapidi, et
37
superfluitatibus crudis duris, et sciaticae, et ulceribus intestinorum, et tumoribus, et
38
conquassationibus neruorum, et quando coquitur cum aceto, et fit cum ea collu-
39
tio oris, sedat dolorem dentium, et semen eius recens, aut siccum quando teritur et
40
coquitur cum aceto, et fit cum eo linitio in sole, eradicat morpheam, et quando misce-
41
tur cum oleo et aceto, et ponitur super loca, confert morsibus uenenatis, et confert
42
similiter ulceribus intestinorum de sputo sanguinis, et fluxui uentris, et quando de-
43
coctio eius bibitur cum aceto, mixto cum aqua et uino, confert puncturis apum, et
44
fit emplastrum cum folijs eius, mixto parum olei morsibus uenenatis, et confert com-
45
bustionibus ignis, et quando teritur radix eius, et miscetur cum aqua et uino et gra〈-〉
46
mine, congelat aquam. Sed species molochiae agrestis, confert morsibus uenena-
47
tis, et combustionibus ignis. Dixit in ea Galenus, quod resolutio eius est amplior
48
quam resolutio maluae agrestis et domesticae. Dioscorides. Quando bibitur ra-
49
dix eius cum uino, aut cum aqua, curat ulcera intestinorum, et conquassationes ner-
50
uorum. Mesarugiae. Gummi maluauisci est frigidum, sedat sitim, et lenit uentrem.
51
DE EVPATORIO. LXXVII.
52
CAfat, id est eupatorium. Dioscorides. Est herba quae nascitur omni anno, et
53
est apta ad ignem accendendum sicut sarmenta, et habet uirgam rectam, subtilem,
1
nigram, duram, asperam, habens in summitate pilos, et longitudo eius est fere unius
2
brachij, uel plus, et habet folia diuisa ab inuicem circa hastam, et sunt scissa scissioni〈-〉
3
bus 5. aut 6. et sunt in summitate incisa sicut caera, et sunt folia eius similia folijs pen-
4
taphilon, aut folijs sedenagi, id est, canabis, et color eorum est tendens ad nigredinem,
5
et in hasta eius a medio supra est semen, et super ipsum sunt pili, et est declinans ad
6
inferiora pendens in herba ipsa. Galenus. Substantia eius est subtilis, et sapor eius
7
est stipticus. Et uirtus eius prima calefacit et desiccat. Et secunda incidit, et abstergit
8
absque quod inducat aliquam calefactionem manifestam. Et tertia aperit opilationes
9
quae sunt in epate, et confortat epar. Dioscorides. Folia huius herbae, quando te-
10
runtur et miscentur cum axungia porci ueteri, et ponuntur super ulcera, quorum con-
11
solidatio est difficilis, curant ea, et quando haec herba, aut semen eius bibitur cum ui-
12
no, confert ulceribus intestinorum, et morsibus uenenatis, et sunt multi qui putant
13
quod ista herba sit argamonium, et errant, quoniam argamonium est alia ab ea, et
14
nos quidem iam manifestauimus de esse eius in eo quod diximus. Galenus. In
15
tyriaca chesar, proprietas eius est, quod confert epati multum. Rasis. Manifestum
16
est per experientiam, quod absinthium est magis conueniens in iuuamento epatis,
17
quam eupatorium. Mesea. Est bonum febribus antiquis.
18
DE AGARICO. LXXVIII.
19
GAricum, id est agaricum. Dioscorides. Est simile radici aniuden, id est arbo-
20
ris assae, sed est minus durum quam ipsa, et magis spongiosum, et putant qui-
21
dam, quod sit radix alicuius herbae, et quidam dicunt quod generatur ex putrefacti〈-〉
22
one arborum, quando corroduntur, sicut generantur fungi, et iam reperitur super ar-
23
bores scerbin, nisi quia est facile frangibilis, et debilis fortitudinis, et est radix spon-
24
giosa, mollis substantiae, et est duarum specierum, scilicet masculus et foemina, sed
25
foemina habet in se gradatim sicut tunicas, masculus uero non habet tunicas, sed est
26
tota substantia eius continua, et foemina est maior. Galenus. Aut est radix arbo-
27
ris, aut est planta, quae nascitur super aliquas arbores, et est substantiae mollis in sua
28
compositione, et substantia eius est composita ex substantia aerea et terrea, quam sub-
29
tiliauit calor, et non est in eo aliquid aqueitatis, et in sapore eius est dulcedo, quan-
30
do primo obuiat gustui, ultimo uero apparet amaritudo, et apparet in eo aliquan-
31
tulum acuitatis cum stipticitate. Et uirtus eius prima calefacit et desiccat. Et secunda
32
incidit et resoluit res grossas. Et tertia aperit opilationes, quae sunt in epate, et in re-
33
nibus, et curat icteritiam quae accidit ab opilatione epatis, et confert epilepsiae, et cu〈-〉
34
rat rigores febrium, qui contingunt ab humoribus grossis, et confert morsui tyri, aut
35
alicuius alterius animalis uenenosi, quando apponitur exterius loco emplastri, et
36
quando bibitur de eo quantitas aur, unius cum uino mixto aqua, est Medicina laxa〈-〉
37
tiua. Dioscorides. Agaricum est stipticum sedatiuum, confert punctionibus et hu-
38
moribus uiscosis, crudis, et neruis, et illi qui cecidit, quando dantur de eo duo ono-
39
losat, cum uino dicto homomelle, illi qui non habet febrim, et cum mellicrato, illi
40
qui habet febrim, et quando bibitur de eo pondus .ʒ.I. confert dolori epatis, et asmati,
41
et stranguriae, et doloribus renum, et ictericis, et doloribus matricis cum suffocati-
42
one et destructione coloris corporis, et datur in potu ulceribus pulmonis cum rob,
43
et datur in apostemate splenis cum squingibin, et quando masticatur solum, et trans-
44
glutitur, et bibitur aliquis potus humidus post eum, confert dolori stomachi, et eru〈-〉
45
ctuationibus acetosis, et quando bibuntur ex eo .III. onolosat cum aqua, abscindit
46
sputum sanguinis a pectore, et ab instrumentis pectoris, et quando sumitur de eo pon-
47
dus .III. onolosat cum squingibin, confert sciaticę, et doloribus iuncturarum, et epi-
48
lepsiae, et prouocat menstrua, et quando bibitur de eo quantum diximus, confert uen〈-〉
49
tositatibus matricis, et quando bibitur ante accessiones febrium, aufert rigorem, et
50
si sumitur in potu de eo .ʒ.I. aut .II. cum mellicrato, laxat uentrem, et sumitur in potu
51
ex eo .ʒ.I. cum uino aqua mixto, contra Medicinas mortiferas, et bibuntur de eo .III.
52
onolosat cum uino, et confert iuuamento magno morsibus uenenatis, et uniuersa-
53
liter confert omnibus doloribus qui fiunt in interioribus corporis, et datur in potu
1
aliquibus cum aqua, et aliquibus cum uino, et aliquibus cum squingibin, et quibus-
2
dam cum mellicrato, secundum diuersitatem aegritudinum, et uirtutem, et ętatem.
3
Bedigoras et Alchanzi. Eius proprietas est purgare phlegma grossum, uiscosum
4
et melancholiam. Paulus. Purgat humores nociuos, et maxime choleram rube〈-〉
5
am. Rasis. Inueni uniuersaliter ab omnibus, quod purgat humores nociuos.
6
Hunaym in libro tyriacae. Expellit humores a neruis, et a cerebro cum proprie-
7
tate mirabili quae est in eo. Aben mesuai. De proprietate eius est laxare phlegma,
8
et est contrarium uenenis, et praeparatio eius est, quod eligatur interius eius, et pur-
9
getur, et teratur, et ponatur in decoctione, et eligatur illud quod est foemina, et pro〈-〉
10
prie album interius, quod quando fricatur, puluerizatur facile, et dosis eius est a .ʒ.I.
11
usque ad .ʒ.II. Abix. Agaricum purgat choleram, et phlegma simul, fortificat Medi〈-〉
12
cinas magnas, quando miscetur cum eis, et facit eas peruenire ad extrema corporis,
13
et est contrarium Medicinis mortiferis, quando bibitur, aut miscetur cum aliquibus
14
ex Medicinis conuenientibus.
15
DE MEDICINIS CALIDIS
16
et humidis primi gradus.
17
DE NVCE HENDEN LXXIX.
18
IEum henden. Et dicitur nux henden. Et dicitur etiam nux handen. Rasis. Di〈-〉
19
citur adeps terrę, et petra terrae. Et dixit in zaraui, est tuber cum quo sit uinum cum
20
melle. Isaac eben amram. Ieuç handen est tubera granata sicut cicera alba, cuius
21
color trahit ad glaucedinem. Affertur de Barcha, et de Corascen, et est illud cum quo
22
uiuificatur mel, et nominatur tuber. Salomon eben hahasen. Nux henden in Per-
23
side, est tubera mellis, quae uiuificat ipsum mel, affertur de keruen, et facit uomere.
24
Paulus. Ex dicto Galeni est sicca, et habet uirtutem quae infrigidat parum, et desic-
25
cat, et curat impetiginem, et extinguit calorem, et abscindit fluxum sanguinis.
26
Liber de talsameth. Haec in Barbaria, uulgari nomine dicitur nux columbarum,
27
et in Damasco nux handen, quando proijcitur de eo unum cange in libras .X. mel-
28
lis, et in libram. i. minus tertia aquę calidae, et agitatur bene, et cooperiatur os uasis,
29
fit uinum statim, et Barbari utuntur eo. Alchanzi .Impinguat et auget in sperma〈-〉
30
te. Mesarugiae. Nux handen propter suam delectabilitatem auget sperma, et im〈-〉
31
pinguat corpus, et est in ea aliqua caliditas. Atabari. Est in ea caliditas, et delecta〈-〉
32
tio, excitat libidinem, et impinguat corpus, et quidam utuntur ea ad remouendum
33
stuporem dentium. Rasis in libro aggregato. Nux handen est calida et humi-
34
da, et auget sperma, et impinguat corpus, prohibet appetitum luti. Isaac eben am-
35
ram. Nux henden est calida et humida, auget sperma, coroborat libidinem, et
36
impinguat corpus.
37
DE CICERE. LXXX.
38
CHemps, id est cicer. Galenus. Cicera sunt alba et nigra, et est alia species quę
39
dicitur kersenne, et cicera minuta quae dicuntur kersenne, sunt alba, et assimi-
40
lantur orobo, et nigra nominantur chubes, sed alba inflant, et nutriunt, et molli-
41
unt uentrem, et in sapore eorum est amaritudo. Et uirtus eorum prima est calida, cum
42
humiditate pauca. Et secunda attrahit et abstergit. Et tertia prouocat urinam et men-
43
strua, et augmentum facit in spermate et lacte. Et karsenni uirtus est eadem, uolo di〈-〉
44
cere, quod in sapore eius est amaritudo. Et uirtus eius prima est calida, cum humidi-
45
tate pauca. Et secunda resoluit, et aperit et incidit. Et tertia mundificat, et aperit opi〈-〉
46
lationes epatis et renum, et abstergit scabiem et impetiginem, et resoluit apostema
47
quod fit post aurem, et apostemata testiculorum quando sunt dura, et curat exitu-
48
ras malas, quando administratur cum melle. Sed cicera nigra, sunt magis prouo-
49
catiua urinae, et aqua decoctionis eorum frangit lapidem renum. Sed folia cicerum
50
agrestium sunt similia folijs domesticorum, uerum grana eorum diuersa sunt ab illis,
51
et calidi odoris, et conferunt ad ea, ad quae conferunt domestica, sapor eorum est
52
amarior, et uirtus eorum prima est calidior et siccior, et sunt fortiora domesticis in
1
omnibus. Dioscorides. Domesticum molit uentrem, et prouocat urinam et men〈-〉
2
strua, et iuuat partum, et generat lac, sed ipsum est inflammatiuum. Et est species alia
3
eicerum, quae dicitur ornilas proprie, quando coquitur in aqua, et fit inde empla-
4
strum apostematibus testiculorum cum melle, et apostematibus humidis quae fiunt
5
in capite, et cancro et scabiei, et hulceribus fraudulentis confert, et est alia species
6
quae dicitur peritus, et omnia cicera quando datur de decoctione eorum, cum her-
7
ba quae dicitur sabotis, curat ictericiam et hydropisim, quia expellit humiditates cum
8
urina, et cicera sunt nociua uesicae et renibus hulceratis, et sunt quidam qui expel-
9
lunt clauelones, id est uerrucas, quę nominantur mirmicias et abroioc, et porros, in
10
hunc modum, et est ut accipias singula cicera pro singulis clauellonibus, et tangas.
11
unumquemque clauellonem seu uerrucam cum cicere uno, et hoc in kalendis mensi〈-〉
12
um, deinde ligentur cicera illa in pecia, et proijciantur post tergum. Atabari.
13
Si cicera infundantur per noctem in aceto, postea comedantur in ieiunio, et ieiunet
14
qui comederit usque ad meridiem, interficient lumbricos, et dixit quod cicera laxant
15
uentrem, et prouocant urinam, et conferunt dolori lumborum, et stupori, et quan〈-〉
16
do fit emplastrum cum eis, conferunt cancro, et quando comeduntur infusa in aqua
17
cruda, faciunt erectionem multam. Mesarugiae. Nutriunt pulmonem plus omni re,
18
et ideo quando habet hulcera intestinorum, coquatur farina eius cum lacte, et bibatur.
19
DE FASEOLIS. LXXXI.
20
LVbia, id est faseoli. Dioscorides. Habent folia similia plantae, quae dicitur
21
cussus, nisi quia sunt maiora, et ramuli eius sunt subtiliores, similes folijs adhę-
22
rentes herbis quibus approximantur, et elongantur multum, donec fit umbraculum
23
sub eis, et habent uaginas similes uaginis foenugraeci, nisi quia sunt longiores eis, et
24
pinguiores, et interius uidentur quasi uacuae diuersi coloris, quia quaedam trahunt
25
ad albedinem, et quaedam ad ruborem, et comeditur huiusmodi fructus elixus, si-
26
cut comeduntur sparagi, et prouocant urinam, et faciunt somnia mala. Adama-
27
scus. Est calidus et humidus in primo gradu, generat multam uentositatem, et pro-
28
uocat menstrua. Armasios. Inflat. Aben mesuai. Faseoli sunt calidi et humidi
29
in primo gradu, et signum suae humiditatis est, quia inflant cito, et generant hu-
30
mores phlegmaticos grossos, et sunt mali stomacho, et rubei sunt grossiores, et
31
quando sumuntur cum sinapi, et comeditur sinapis, prohibet malitiam eorum, et
32
albi quidem habent multam humiditatem, et sunt graues digestioni, et iuuat dige-
33
stionem eorum comedere eos calidos cum almuri et oleo et cimino, et non come-
34
datur cortex eorum exterior, sed recentes ex eis debent comedi cum sale et pipere et
35
origano, ad adiuuandum super eorum digestionem, et bibatur post eos uinum pu-
36
rum, grossum, et praeparati cum aceto habent paucum odorem, et sunt difficilis di-
37
gestionis propter siccitatem aceti, et de proprietate eorum est prouocare urinam et
38
menstrua, et maxime qui sunt rubei ex eis, et ipsi sunt boni pectori, et pulmoni, et
39
faciunt somnia mala.
40
LXXXII.
41
DE AMIGDALIS.
42
IAum, id est amigdala sunt ex eis dulces et amarae. Dulces. Galenus. Est in eis
43
amaritudo pauca, sed quia uincit in eis dulcedo, fit amaritudo earum occulta, quę
44
non apparet sensui, uerum quando ueterascunt, apparent manifeste. Et uirtus earum
45
prima est temperata cum caliditate. Dioscorides. Arbor amigdalarum dulcium
46
est debilioris operationis satis, quam arbor amararum, et amarae sunt subtiliatiuae
47
prouocatiuae urinae. Et quando amigdalae comeduntur cum cortice suo recentes,
48
conferunt humiditati stomachi. Archigenes et Scindaxar. Sunt calidae et humi-
49
dae in primo gradu. Aben mesuai. Quando dulces comeduntur cum cortice suo,
50
stringunt gingiuas, et sedant quod accidit in ore propter suam ponticitatem et ace-
51
tositatem, et quando comeduntur cum zucharo, descendunt cito a stomacho, et
52
quando siccae torrefiunt, sunt conuenientiores stomacho. Scindaxar. Augent
53
sperma, et similiter faciunt nuces et auellanae et fistici, et quando comeduntur, con〈-〉
54
ferunt doloribus oris. Albugerig. Gummi amigdalarum administratur sicut
1
gummi Arabicum et prunorum. Sed amarae. Galenus. Substantia earum est
2
subtilis. Et uirtus earum prima est calida. Et secunda est quod abstergunt et aperiunt.
3
Et tertia abstergit lentigines, et iuuant ad excreandos humores grossos a pectore et
4
pulmone, et aperiunt opilationes quae sunt in epate ex humoribus grossis uiscosis,
5
et aperiunt apertione mirabili, et curant dolorem, qui fit sub costis et in splene et in
6
renibus, et similes eorum, et totius arboris uirtus est sicut uirtus ista, et ideo recipi-
7
tur de radice huius arboris, et coquitur, et ponitur super lentigines, et aufert eas.
8
Dioscorides. Amigdalae amarae radix quando coquitur et teritur bene, mundificat
9
maculas faciei, et similiter amigdalae quando fit emplastrum cum eis, faciunt idem,
10
et quando fit cum eis nasale, prouocant menstrua, et miscentur cum eis acetum et
11
oleum rosarum, et fit emplastrum in fronte, et confert soda, et quando miscentur cum
12
uino, conferunt syrę, et miscentur cum melle, et conferunt hulceribus fraudulentis,
13
et formicae et morsui canis, et quando comeduntur, sedant dolores, et molliunt
14
uentrem, et prouocant somnum et urinam, et administrantur cum amilo et men-
15
ta, et conferunt habenti dolorem renum et apostemati pulmonis, et quando ad-
16
ministrantur cum rob, curant stranguriam, et frangunt lapidem, et quando come-
17
ditur de eis quantum est nux una cum melle et lacte, conferunt dolori epatis et tussi,
18
et inflationi intestinorum, et maxime intestini nominati colon, et quando come-
19
duntur 5. amigdalae in ieiunio, prohibent ebrietatem. Et quando uulpes comedunt
20
amigdalam amaram cum aliquo cibo, moriuntur. Gummi uero arboris amigdala-
21
rum est stipticum et calidum, et quando bibitur, confert sputo sanguinis, et quan-
22
do miscetur cum aceto, et linitur, inde impetigo quae est in cute, curat eam, et quan-
23
do bibitur cum uino mixto aqua, confert tussi antiquae, et quando bibitur cum rob,
24
confert habenti lapidem. Et oleum amigdalarum amararum confert doloribus ma-
25
tricis, et suffocationi eius, et soda, et pulsationi aurium, et tinnitui earum, et sibilo,
26
et strangurie, et confert aegritudinibus renum, et lapidi, et apostematibus splenis,
27
et aufert maculas faciei, et lentigines, quando miscetur cum melle, et liquiricia, et
28
caera soluta cum oleo de alcanna, aut cum oleo rosaceo, et confert obscuritati uisus,
29
et mundificat furfures capitis. Aben mesuai. Amigdalae amarae sunt calidae et sic〈-〉
30
cae in secundo gradu.
31
DE LINGVA BOVIS. LXXXIII.
32
LIsen althaur, id est lingua bouis. Dioscorides. Est planta quae assimilatur her〈-〉
33
bae quae dicitur caromas, et habet folia uersus terram aspera, nigra, nigriora quam
34
caromas album, et assimilatur in figura sua linguae bouis. Galenus. Virtus eius
35
prima calefacit et humectat. Et secunda confert tussientibus ex asperitate cannę pul-
36
monis. Et tertia lętificat cor, quando ipsa coquitur cum mellicrato, aut proijcitur in
37
uino, est inducens lętitiam. Dioscorides. Putant aliqui quod si proijcitur in uino,
38
quod facit lętitiam. Alchanzi. Est frigida, et quando folium eius comburitur, con-
39
fert fluxibilitati dentium et gingiuarum, et ad alcola, et proprie quae accidit in ore
40
puerorum, et omnibus caliditatibus quae fiunt in ore. Aben mesuai. Proprietas
41
eius est purgare choleram, et conferre cardiacę quae fit ab ea, et quando aliquis uult
42
eam sumere, sumat cum bolo armeno, et dosis eius est a .ʒ.III. usque ad .V. cum zuccaro
43
et cum .ʒ.I. boli armeni.
44
DE MVSA. LXXXIIII.
45
MAum, id est musa. Aben mesuai. Est calidum in medio primi gradus, humi〈-〉
46
dum in fine eius, et nutrit parum, et proprietas eius est conferre ardori, qui est
47
in pectore, et pulmone, et uesica, et mollit uentrem, et qui utitur eo multum, facit
48
grauedinem in stomacho, et opilationem in epate, et oportet quod ille qui utitur
49
eo multum, si complexio sit frigida, ut bibat post ipsum mellicratum, aut oximel,
50
ut zinziber conditum. Sindaxar. Auget foetum in uentre matricis. Alchalehe-
51
men. Est Medicina bona pectori et renibus, et prouocat urinam. Liber de Me-
52
dicina antiqua. Excitat libidinem, et est graue stomacho.
1
DE MOLOCHIA, ET EST
2
atriplex marinum. LXXXV.
3
MOlochia. Albatarich. Nominatur atriplex marinum, et uenditur in Baby-
4
lonia in fasciculis, et clamant portantes eam, uendo molochia, molochia.
5
Dioscorides. Quae ex hac planta nascitur in campis, assimilatur armis, id est ausegi,
6
nisi quia habet plures spinas, et folia eius sunt similia folijs oliuarum, nisi quia sunt
7
latiora, et nascitur in ripa maris. Galenus. Sapor eius est amarus, salsus cum pau-
8
ca stipticitate, et ex hoc patet quod partes eius sunt dissimiles. Et substantia eius est
9
calida temperate, cum pauca humiditate indigesta, habet inflammationem pau-
10
cam, et generat in utente ea sperma, et summitates eius comeduntur recentes, et con-
11
ficiuntur, et reseruantur. Dioscorides. Coquitur folium eius et comeditur, et
12
quando bibuntur de radice eius .ʒ.II. cum mellicrato, confert conquassationi neruo-
13
rum, et sedat dolores, et prouocat lac etiam.
14
DE SISAMO. LXXXVI.
15
SEmsem, id est sisamus. Galenus. Est in eo substantia unctuosa, quantitas non
16
pauca. Et uirtus eius prima calefacit calefactione temperata. Et secunda eius uir-
17
tus mollificat, et hęc eadem uirtus reperitur in oleo eius similiter et aqua, in qua de-
18
coquitur sisamus, habet eandem uirtutem. Dioscorides. Est malus stomacho, fa-
19
cit fumositates ori, quando comeditur, et remanent superfluitates eius inter dentes,
20
quando fit emplastrum cum eo, mollit durities neruorum, et curat conquassationes
21
aurium, et apostemata calida, quę sunt in eis, et conferunt combustionibus ignis et
22
dolori colicae, et morsui animalis quod dicitur caratos, et quando miscetur cum
23
oleo rosaceo, sedat dolorem capitis, qui fit a calore solis. Et planta sisami quando co〈-〉
24
quitur cum uino, facit hanc eandem operationem, et confert proprie apostemati
25
oculi, et pulsationi eius, et exprimitur ab eo oleum quo utuntur Babylonici. Aben
26
mesuai. Oleum sisaminum est malum stomacho, et destruit eum, et iuuamentum
27
eius est illis qui habent melancholiam et scissuras in extremitatibus, nam hi iuuan-
28
tur multum ex cibo eius, quoniam ipsum extendit rugas cutis, et mollit eam, et con〈-〉
29
solidat scissuras quae fiunt propter desiccationem, quae fit a melancholia, et dicunt
30
quod sisamus est calidus in secundo gradu, humidus in primo, et prouocat uomi-
31
tus, et quando torrefit, rectificatur et melioratur. Rasis in capitulo de sisamo in aza-
32
raui. Arsimon est species sisami, nisi quia est debilioris saporis et debilioris nutri-
33
menti, et melius in omnibus suis proprietatibus, et ista duo semina sunt calida, et
34
ideo faciunt sitim
35
DE IVIVBIS. LXXXVII.
36
HVnen, id est iuiubę, et sunt zufaizef. Galenus in libro de dieta. Nutrimentum
37
eius est paucum, et digestio eius dura, et generat phlegma. Isaac eben am-
38
ram. Est calida et humida in primo gradu, et caliditas est amplior in ea quam hu-
39
miditas, et quando bibitur decoctio eius, confert caliditati quae est in sanguine, et
40
confert tussi ex caliditate, et confert dolori uesicae, et renum, et pectoris ex caliditate.
41
Aben mesuai. Est calida in principio, et proprietas eius extinguit acuitatem san-
42
guinis cholerici, et confert pectori et pulmoni, et est mala stomacho. Atabari et
43
Isaac eben amram, et mesuai similiter dicunt.
44
DE HVMIDA. LXXXVIII.
45
KOdhab, id est humida. Abohanifa. Humida nominatur proprie kodhab,
46
dum est recens, et alfassasa, dum est humida. Et quando est sicca, dicitur aket, et
47
est nomen Persicum. Dioscorides. In principio quando oritur est similis andach-
48
ochę, quae nascitur in pratis, sed quando est completa, habet folia subtiliora quam
49
folia ipsius, et habet ramos similes ramis andachochę, et sunt ei semina in magni-
50
tudine lentis, et sunt in ea tria grana aut quatuor tortuosa sicut cornua, quando de-
51
siccantur administratur cum alijs rebus, et praeparatur cum sale, et administratur haec
52
herba dando in cibo animalibus loco herbae quae dicitur agrasitas, et est de ea spe-
53
cies quae dicitur apaki, et est species humidę siluestris, et est albikia, et herba est quae
1
nascitur in locis cultis in radice herbae haucer, folia eius sunt subtilia, et uagina fru-
2
ctus eius est maior quam uagina lentis, et sunt in ea tria grana aut quatuor nigra, minora
3
lente. Galenus. Sapor grani huius est stipticus sicut sapor lentis. Et uirtus eius est
4
calida caliditate temperata, et exiccatio eius est amplior exiccatione lentis, et come〈-〉
5
ditur sicut lens, et est durioris digestionis quam lens. Dioscorides. Alkugab, quando
6
fit emplastrum cum ea recenti humida, iuuat membris, sedando dolores ipsorum.
7
Sed afaki est granum stipticum, et ideo quando torrefit, et mollitur, et coquitur si-
8
cut lens, confert ad prohibendum cursum humorum ad stomachum et intestina.
9
Isaac eben amram. Fasfasa nascitur super aquas, et non siccatur ęstate nec hyeme,
10
et ideo nominatur humida, et est alket, et quod de ea administratur, est semen eius,
11
et folium, et est calida et humida, et est in ea inflatio, et ideo auget sperma, et incitat
12
coitum, et auget iuuamento Medicinarum quę faciunt ad hęc, et semen eius ingreditur
13
in pluribus ex confectionibus fortibus, et quando fit emplastrum cum folijs eius, con-
14
fert membris quae indigent sedatione doloris eorum, et est conueniens cibo animalium.
15
DE SCECACHVL ET IRINGIS. LXXXIX.
16
SCecachul nominatur licinium, et folium eius est simile folio iulben, et est herba quę ha〈-〉
17
bet uenas in grossitudine pollicis, et indicis longas, et sunt contextę prope terram radi〈-〉
18
ces eius sicut scel, et sunt in eis nodi, et nascuntur in unoquoque nodo folia similia folijs
19
basai, et est aliulbo maius, et in summitate eius nascuntur flores in Vere, et in principijs
20
mensium, quorum color est sicut color florum uiolarum, nisi quia sunt maiores eis, et quando
21
cadit flos, habet semen nigrum in quantitate ciceris, plenum humiditate, nigrum, dulcis sa〈-〉
22
poris: et dicunt, quod est granum culcul, ita est sapor uenę eius etiam, et herba eius
23
inuenitur in locis umbrosis, et iuxta radices arborum magnarum, et in locis humectis,
24
et tempus suę collectionis est in tempore messis. Et uirtus eius prima est calida et hu〈-〉
25
mida in gradu primo, et humiditas eius est amplior caliditate ipsius, et mouet coi-
26
tum, et auget in spermate, et in erectione, et proprie quando conficitur cum melle.
27
DE TESTICVLIS VVLPIS. XC.
28
GHasi alchaleb, id est, testiculus uulpis, et nominatur tatarich. Dioscorides.
29
Nominatur in Gręco trifolium, quia plurimum quod de eo nascitur, est habens tria
30
folia declinantia uersus terram, et assimilatur in declinatione sua folijs acetosę, aut
31
folijs lilij, nisi quia sunt minora eis, et in colore suo est rubedo declinans rubori san〈-〉
32
guinis, et habet stipitem subtilem longitudine unius brachij, et habet florem simi-
33
lem flori lilij albi, et radix eius assimilatur cepe bulbi in magnitudine mali, exterius
34
rubea, interius alba sicut ouum, et quod de ipso administratur, est radix eius. Galenus.
35
Est dulcis. Et uirtus eius prima calefacit et humectat, nisi quia in humiditate eius est
36
inflatio superflua. Et tertia incitat libidinem, et curat spasmum, qui contrahit ad posterio-
37
ra, quando bibitur cum uino. Dioscorides. Dicitur quod quando bibitur cum uino stipti-
38
co nigro, confert paralisi, quae facit caput declinare ad posteriora, et incitat coitum.
39
Et alia species huius nominatur atralicon tatarich, et habet semen simile semini li〈-〉
40
ni, nisi quia est maius eo, et est fulgidum, leue, durum. Archigenes. Dicitur de ea,
41
quod mouet coitum sicut stincus, et cortex radicis eius est rubeus subtilis, et interius
42
est alba, boni odoris, dulcis, nascitur in locis altis separatis a sole. Aben mesuai.
43
Dicitur, quod si homo tenet eam in manu, incitat libidinem, et si bibitur, incitat plus.
44
DE TESTICVLO CANIS. XCI.
45
CHasi alkeb, id est, testiculus canis. Dioscorides. Sunt qui nominant eam cinos
46
sarcos, et habet folia extensa super terram, et prope ipsam, et ortus eius est ex radi-
47
ce unius stipitis, et folia eius sunt similia folijs oliuę, nisi quia sunt subtiliora eis, et lon-
48
giora super terram extensa, et hasta eius est in longitudine fere unius palmi uel duorum, et
49
flos eius habet florem coloris purpurei, radix eius est similis radici bulbi, nisi quia est ten〈-〉
50
dens ad longitudinem et subtilitatem, et est duplex, sicut duę oliuę in figura sua, una superi〈-〉
51
us, et altera inferius, et una plena, et alia uacua rugosa, et comeditur radix ipsa elixa si〈-〉
52
cut bulbus. Galenus. Radix huius est duplex, similis radici bulbi, et sapor illius radi〈-〉
53
cis quę est plena, est dulcis, multę humiditatis, et superfluitatis inflatiuę, quę quando bibitur
1
iucitat libidinem. Sed alia radix quae est melior ista, habet complexionem quae de-
2
clinat ad caliditatem et siccitatem, et est in ea humiditas digesta digestione comple〈-〉
3
ta, et ideo contingit, quod cum hoc quod non incitat coitum, facit contrarium, et
4
abscindit eum, et istae ambae radices comeduntur assatę, sicut comeditur radix bulbi.
5
Dioscorides. Dicitur de radice, quod si uir comederit partem eius maiorem, ge〈-〉
6
nerabit masculos, et si foemina comederit minorem, generabit foeminas. Et dicitur
7
quod mulieres partium ltaliae dant eam humidam cum lacte caprarum, ad excitan-
8
dum libidinem, et datur in potu sicca ad prohibendum libidinem, et quaelibet ea-
9
rum habet operationem contrariam alterius quando bibitur, et nascitur haec herba
10
in locis petrosis et arenosis. Archis. Alij sunt qui nominant eam sadachia pro-
11
pter suum iuuamentum magnum, et est herba habens folia similia folijs porrorum,
12
nisi quia sunt latiora eis, et est in ea humiditas quę adhaeret manui, et habet hastam
13
longitudine circa palmi unius quantitatem, et habet florem purpureum, et radicem
14
similem testiculis. Galenus. In sapore huius radicis est stipticitas, et uirtus eius
15
est siccior uirtute radicis quae dicta est prius, et propter hoc non ita confert in coitu
16
sicut praedicta, et si desiccatur, est adhuc siccior. Et uirtus eius secunda est, quae resol〈-〉
17
uit apostemata inflata, quando ponitur super eam, et mundificat exituras sordidas,
18
et curat erisipilam. Et quando est sicca, curat apostemata fraudulenta putrida, et
19
quia in ipsa est stipticitas, retinet uentrem quando bibitur. Dioscorides. Quan-
20
do fit emplastrum cum ea testiculis, resoluit apostemata phlegmatica eorum, et mun-
21
dificat hulcera, et prohibet formicam, et aperit emorrhoidas, et quando fit empla-
22
strum cum ea, sedat apostemata calida, et si administratur sicca, prohibet dilatatio-
23
nem hulcerum, et abscindit putredinem eorum, et curat hulcera fraudulenta quae
24
sunt in ore, et quando bibitur, stringit uentrem, et dicitur de ista radice idem, quod
25
dicitur de supradicta.
26
DE MEDICINIS FRIGIDIS ET
27
siccis primi gradus.
28
DE MYRTO ET MANTIDABON XCII.
29
AEs domestica, id est, myrtus. Dioscorides. Est de ea fortis uiriditatis de〈-〉
30
clinans nigredini, et de ea quę declinat ad albedinem, et ea quae declinat
31
ad nigredinem, confert magis in Medicina, et similiter grana eius, et pro-
32
prie quę ex ea est montana. Galenus. Substantia eius est composita ex
33
uirtutibus contrarijs, et id quod uincit plus in ea, est substantia terrea, frigida, et est
34
cum hoc in ea res calida subtilis, sapor eius est stipticus, et nabach est magis stipticum,
35
quam folia mirti, et quam summitates, et quam fructus, et quam succus eius. Et uir-
36
tus eius prima, uolo dicere, omnium partium eius, est plus desiccatiua quam nabach,
37
et folia sicca sunt plus in hoc quam humida, quia in humidis admiscetur aliquid aquo-
38
sitatis. Et uirtus eius secunda, est uirtus retentiua, prohibitiua quando ponitur exte-
39
rius, et quando exhibetur interius, quia non est in ea aliquid ex uirtute laxatiua, neque
40
de uirtute lauatiua, et rob eius exprimitur a folijs et a granis eius. Dioscorides.
41
Virtus myrtillorum et arboris eius est stiptica, et comeditur fructus eius humidus et
42
siccus in sputo sanguinis, a pectore et pulmone, et in ardore uesicae. Et fructus succus
43
humidi facit operationem ipsius fructus, et est bonus stomacho, et prouocat urinam,
44
et quando miscetur cum uino, confert morsui rutellae, et scorpionis, et decoctio fru〈-〉
45
ctus eius nigrificat capillos, et quando fit emplastrum cum eo post decoctionem eius
46
cum uino, curat hulcera quę sunt in palmis et in pedibus, et quando fit emplastrum
47
cum eis et farina subtili, sedat apostemata calida oculorum, et rob qui fit ex granis
48
myrti, quando teruntur, et exprimitur succus, et coquitur (nam si non fieret hoc, fie〈-〉
49
ret acris) et quando bibitur ante potationem uini, prohibet ebrietatem, et rob qui-
50
dem istud confert ad omnia, ad quae confert fructus ipse: et quando in decoctione
51
eius fit sessio, confert exitui matricis, et intestini inferioris, et fluxui menstruorum,
52
et humiditatibus antiquis a matrice manantibus, et abstergit furfures capitis,
1
et hulcera humida eius, et retinet fluxum capillorum, et admiscetur in unguentis,
2
quae iuuant ad haec. Et decoctio foliorum eius conuenit in sessionibus mulierum si-
3
militer, et confert relaxationi iuncturarum, et quando ipsa proijcitur super ossa fra-
4
cta, quae nondum sunt consolidata, accelerare facit eorum consolidationem, et si di〈-〉
5
stillatur in aurem aqua, emanat sanies, et uirus confert, et denigrat capillos, et suc-
6
cus foliorum eius facit hoc etiam, et folia eius quando teruntur, proijcitur desuper
7
ea aqua, et parumper olei omphacini, aut rosacei, et uini, et fit inde emplastrum, con-
8
fert hulceribus humidis, et membris, ad quae fluunt humores, et confert fluxui an-
9
tiquo, et formicae, et erisipilae, et apostematibus testiculorum, et fistulis eorum, et
10
quando teruntur sicca, ponuntur super panaricium, iuuant, et ponuntur sub assel〈-〉
11
lis, et inguinibus, et aufert fetorem earum, et abscindit sudorem eius, qui habet car-
12
diacam diaphoreticam, et confortat ipsum, et miscentur cum mum, aut cum oleo, et
13
curant combustionem ignis et panaricium, et exprimitur succus ipsorum foliorum
14
proijciendo super ipsa uinum uetus, aut aquam pluuialem, et postea exprimuntur,
15
et oportet quod fiat iste succus dum sunt recentia, quia postquam desiccantur, de-
16
bilitatur uirtus eorum.
17
Sed mantidabon est res quae nascitur in stipite arboris myrti, et est res dentata,
18
cuius color est sicut color ipsius myrti, uel iuxta ipsum, et assimilatur plantae ma〈-〉
19
nus, et stipticitas eius est maior stipticitate myrti, et extrahitur succus ab ea, post-
20
quam teritur, et miscetur ei uinum ponticum, et fiunt inde trocisci, qui desiccan-
21
tur in umbra, et isti trocisci sunt fortioris operationis, quam folia mirti, et quam
22
fructus eius, et quando oportet fieri admixtio myrti in cerotis in necessitate operis
23
ad stipticandum, debent admisceri isti trocisci, et similiter quando oportet fieri na〈-〉
24
salia, et emplastra, et aquae ad sessiones, oportet admisceri de istis trociscis.
25
Aben mesuai. Succus myrti confert doloribus pectoris, et pulmonis, et con-
26
Fert tussi, et stringit fluxum uentris cholericum, et fortificat stomachum, et est bo〈-〉
27
nus hulceribus membrorum interiorum, fortificat uiscera, et retinet fluxum men-
28
struorum superfluum, et grana eius conferunt sputo sanguinis a pectore et pulmo〈-〉
29
ne, et conferunt stomacho sua ponticitate, et conferunt fluxui cholerico, et tussi, et
30
myrtus quidem non confert istis duabus egritudinibus contrarijs, nisi propter ag-
31
gregationem ponticitatis et dulcedinis quae sunt in ea.
32
DE VSNEE. XCIII.
33
AXneeh, id est, muscus quercinus, et dicitur canianus. Dioscorides. Est res quę
34
reperitur nascens super arborem scerbin, et nucis, et glandium, et melius ex eo
35
est, quod reperitur super scerbin montanam, et post illud quod reperitur super arbo〈-〉
36
rem nucis, et melius horum est, quod est magis odoriferum, et albioris coloris, et
37
peius ex eo est id, quod est ad nigredinem decliue. Galenus. Sapor eius est stipti〈-〉
38
cus temperate. Et uirtus eius prima non est frigida frigiditate forti, sed prope tepidi-
39
tatem. Et secunda resoluit et mollificat, et proprie id quod reperitur super arborem
40
scerbin. Dioscorides. Confert doloribus matricis quando coquitur, et sedent mu〈-〉
41
lieres in decoctione eius, et confert multum quando admiscetur in fumigationibus
42
et unguentis, quę fiunt ad resoluendam lassitudinem, et ingrediantur in confectio-
43
ne olei de ben, et in alijs unguentis, propter stipticitatem quae est in eo.
44
Choei dixit. Quando infunditur in uino diebus aliquot, illud uinum facit dor〈-〉
45
mire dormitione forti, et quando infunditur in uino stiptico, confert stomacho, et
46
curat excussionem uentris, et aromatizat stomachum, et abscindit uomitum.
47
DE ACACIA. XCIIII.
48
AChachie, id est acacia, spina Babylonica. Est abor gummi Arabici. Diosco-
49
rides. Nascitur in Babylonia, et est spina quae est in magnitudine sua sicut ar-
50
bor, et rami et summitates eius non sunt recti, et flos eius est albus, et fructus eius est
51
sicut lupinus albus, et est in uaginis, et ex eo fit succus, et exiccatur in umbra, et quan〈-〉
52
do fructus eius est maturus, et color succi eius est niger. Sed quando est immaturus,
53
est color succi eius smaragdinus, et melior ex eo est ille qui habet hunc colorem, et
1
accidit quando miscetur cum alijs Medicinis, quod meliorat odorem earum, et qui-
2
dam addunt folia ipsius arboris cum fructu, et exprimunt succum, et gummi Arabi〈-〉
3
cum est gummi istius arboris. Galenus. Sapor huius arboris est stipticus multum,
4
et similiter est succus eius, et substantia succi eius est terrea, et admiscetur ei aliquid
5
de substantia aquosa, et est in ea pars subtilis calida. Et uirtus eius prima est frigida,
6
et sicca in primo gradu, et quando abluitur, est frigida in secundo gradu, et sicca in
7
tertio. Dioscorides. Virtus acaciae est frigida et stiptica. Et succus acaciae est mul-
8
tum iuuatiuus, quando miscetur in Medicinis oculi, et confert erisipilę et formicę,
9
et scissuris quae fiunt a frigore, et panaricio, et hulceribus oris, et eminentiae oculi,
10
et abscindit humiditates antiquas, quae fluunt a matrice, et reducit anum et matri-
11
cem quando egrediuntur, et quando bibitur, et fit clistere cum ea, stringit uentrem,
12
et denigrat capillos, et iam abluitur acacia, et miscetur in Medicinis oculorum, nam
13
teritur et miscetur cum aqua, et proijcitur quod natat ex aqua desuper, et fit hoc to-
14
ties, donec aqua supernatat pura, et fiunt inde trocisci, et comburitur acacia in olla〈-〉
15
terrea, et ponitur in furno, et dimittitur donec coquuntur uasa, et assatur super prunas,
16
et aqua ubi coquitur acacia, quando proijcitur super iuncturas relaxatas, restringit eas.
17
Hunaim, in libro de tyriaca. In acacia terminus eius est, quod est fortissime stiptica.
18
DE EMBLICIS ET BELLIRICIS. XCV.
19
EMleg, id est bellileg, id est emblici et bellirici. Aben mesuai. Emblici et belli-
20
rici sunt frigidi et sicci et stiptici in fine tertij gradus, et extinguunt acuitatem san-
21
guinis, et caliditatem cholerae, auferunt sitim sua frigiditate, praeparant stomachum,
22
prouocant appetitum, stringunt uentrem propter eorum stipticitatem, et emblici ha-
23
bent proprietatem denigrandi capillos, et prohibent casum ipsorum, et fortificant
24
anum, et conferunt hemorrhoidibus, et ipsi intumescunt in aqua, et conditi ex eis
25
faciunt operationem mirobalanorum conditorum, nisi quia ipsi sunt debiliores eis,
26
et in belliricis est proprietas maior in acumine quam in emblicis. Bedigoras.
27
Emblicorum proprietas est, quod fortificant stomachum, et prohibent corruptio-
28
nem ab eo. Iudaeus. Emblici praeparant stomachum, et corroborant appetitum
29
cibi, et incitant coitum, et abscindunt sputum et uomitum, et sedant sitim. Alfe-
30
tisi. Emblici abscindunt sitim, et augent fortitudinem in uisceribus, et acuitatem,
31
et subtilitatem in operationibus sensus. Xarcha Indus. Calefaciunt, et sunt domi-
32
ni Medicinarum. Habix. Bellirici sunt in operatione sua, propinqui mirobalanis
33
citrinis, et emblici sunt in operatione propinqui mirobalanis kebulis in Medicinis,
34
et quando adunantur omnes tres species mirobalanorum cum emblicis et belliri-
35
cis, et miscetur cum eis modicum olei amigdalarum dulcium, et conficiuntur cum
36
melle, conferunt iuuamento manifesto aegritudinibus, melancholiae et phlegma-
37
tis, et clarificant colorem, tingunt capillos in nigrum colorem, qui parati sunt fieri
38
cani. Et ideo nominant quidam Medici emblicos syrenblicos, et hoc ideo, quod
39
quando infunduntur in lacte, in terra in qua nascuntur, nominantur siremblici, et
40
ipsi ponuntur in lacte sicut dixi, ut egrediatur ab eis aliqua stipticitas, quae est in eis,
41
sicut diximus, quod esula infunditur in lacte etiam, ut ab ea egrediatur aliqua stipti-
42
citas quae est in ea.
43
DE ASTARATICON, ET EST
44
centum capita, et iringi. XCVI.
45
AStaraticon. Istud est centum capita, est coelestis coloris. Dioscorides. Sunt
46
homines qui nominant ipsum bionion, et est herba habens stipitem durum,
47
asperum, et in summitatibus eius est flos glaucus, similis flori camomillae, et aliquis
48
ex floribus habet colorem purpureum, habet folia scissa, et capitella similia stellis.
49
Sed folia quae sunt in ramis, tendunt ad longitudinem, et habent uelut pilos. Ga-
50
lenus. Traxit ab eo nomen quod curat apostemata, quando fit emplastrum eis de
51
foris cum ea, aut suspenditur super ipsa. Et uirtus eius prima infrigidat et desiccat,
52
non fortiter, et maxime dum est recens. Et secunda est uirtus quae resoluit et impel-
53
lit, et ideo est composita ex uirtutibus contrarijs, sicut rosa, nisi quia non habet stipti〈-〉
1
citatem. Dioscorides. Folia huius plantae conferunt inflammationi stomachi,
2
et apostematibus oculi, et apostematibus alijs calidis, et eminentię oculi, et dicunt
3
quidam, quod flos huius herbae, scilicet cuius color est purpureus, quando bibitur
4
cum aqua, confert squinantię et epilepsiae, quae accidit infantibus, et quando fit em-
5
plastrum cum ea humida, confert apostematibus calidis lumborum, et dicunt qui-
6
dam, quod si ille qui habet apostema in lumbis suis, acceperit florem eius siccum cum
7
manu sua sinistra, et posuerit super apostema, sedat pulsationem eius, si Deo placuerit.
8
DE IRINGI.
9
SEd centum capita, alba est species spinę, et sumitur folium eius sale conditum, in
10
principio sui augmenti, et folia eius sunt lata, aspera, in summitate aromatica,
11
quando gustantur, et quando creuerint, fiunt ramuli rubei et multi, et in summitati-
12
bus eius sunt capita rotunda sicut stellae, et in circuitu eorum sunt spinę, et stipes eius
13
durus, et color capitellorum eius est similis colori oleandri, aut albus, et fortassis ali
14
quando sicut color iacinthi, et habet radices longas, et latas, nigras de foris, et interi-
15
us albas, et in grossitudine policis, boni odoris, nascitur in locis petrosis, et asperis.
16
Galenus. Virtus eius est composita, quia refrigerat et resoluit resolutione pauca.
17
Dioscorides. Habet uirtutem calefactoriam, uolo dicere radix eius, et quando bi-
18
bitur, prouocat menstrua et urinam, et dissoluit torsiones et inflationes stomachi.
19
Et quando bibitur cum uino, confert dolori epatis, et morsibus uenenatis, et anima-
20
lium interficientium, et bibitur de ea pondus .ʒ.I. ad plus, quod potetur cum semine
21
baucię et papauere, et putauerunt quidam, quod quando suspenditur super aposte〈-〉
22
mata exteriora, aut fit eis emplastrum, cum ea resoluit ea.
23
DE FABA. XCVII.
24
HAchille, id est faba. Galenus. Sapor corticis eius est stipticus. Et uirtus fabae,
25
secundum Medicinam, infrigidat temperate, et desiccat desiccatione sine no-
26
cumento. Et uirtus secunda abstergit. Sed corticis uirtus est stiptica, non habens uir-
27
tutem abstergendi. Et uirtus tertia confert fluxui uentris, et ulceribus intestinorum,
28
et uomitui, quando coquitur cortex eius, et comeditur, et substantia eius alia adiu-
29
uat ad expuendas humiditates quae sunt in pectore et pulmone, et quando coqui-
30
tur cum aqua, et miscetur cum axungia porcina, confert podagrae, et quando coqui〈-〉
31
tur cum aceto et melle, et ponitur super hulcera quae sunt in neruis, confert, et quan〈-〉
32
do accipitur emplastrum cum farina, cum sauich hordei, confert membris habenti-
33
bus apostemata propter percussionem, et est emplastrum iuuatiuum, habentibus apo〈-〉
34
stema calidum in intestinis, aut in mammillis, et hoc ideo, quia ista membra quiescunt
35
propter res frigidas temperatas, quando ipsa sunt apostemata, et praecipue quando
36
apostema quod est in mammillis, est ex lacte caseato in eis, quoniam abscindit lac,
37
et fiat emplastrum super pectinem pubescentium cum farina fabarum, et prohibet
38
ab eis longo tempore ortum pilorum in eo, et secundum cibum est magis inflatiua
39
quam aliquis alius cibus, et tardioris digestionis. Dioscorides. Generat uentosi-
40
tates et inflammationes, et est tardę digestionis, et generantur ex ea humores mali,
41
et est bona tussi, et facit augmentum in carne. Et quando coquitur cum aceto et aqua,
42
et comeditur cum cortice suo, abscindit fluxum qui fit ab hulceribus intestinorum, et
43
fluxum antiquum, qui non est ab hulceribus intestinorum et uomitum, et quando fa-
44
bae ebulierint una ebulitione, et proijcitur aqua illa, et apponitur alia aqua, et co-
45
quuntur, sunt minoris inflationis, et fabae recentes sunt deteriores stomacho quam
46
siccae, et plus phlegmaticae, et quando ex farina fabarum sola fit emplastrum, aut cum
47
sauich, sedat apostemata calida, quando accidunt a percussione, et confert apostema〈-〉
48
tibus mammillarum, quae fiunt a conglutinatione lactis, et abscindunt multitudi-
49
nem lactis, et quando miscetur cum farina foenugraeci, et melle, resoluit clauos et
50
apostemata quae fiunt in radice auris, et liuorem qui fit sub oculis, et nominatur in
51
Graeco ochochia, et quando miscetur cum rosis et albugine oui, confert eminen-
52
tiae pupillae, et eminentiae oculi similiter, et quando conficitur cum uino, confert di〈-〉
53
latationi pupillae, quae dicitur sancaliles, et apostematibus oculi, et excoriantur,
1
et masticantur, et ponuntur super frontem, et abscindunt cursum humorum ad ocu〈-〉
2
lum. Et quando coquuntur cum uino, curant apostemata testiculorum. Et fit empla〈-〉
3
strum cum eis super pectinem puberum, et tardat ab eis pollutionem, et abstergunt
4
bocha, id est, maculas albas, et quando fit emplastrum cum corticibus super locum
5
unde euulsi sunt pili, orientur ibi pili subtiles, et debiles, et quando admiscetur cum
6
farina fabarum, alumen iameni, et oleum uetus, et fit emplastrum cum eis, resoluit
7
scrophulas, et decoctio fabarum tingit lanam. Et quando frangitur faba, et diuidi-
8
tur in duas partes, et ponitur in loco unde ablata est sanguisuga, abscindit fluxum san-
9
guinis a loco Barbios in libro suo de agricultura. Faba inducit cogitationes et sol〈-〉
10
licitudines, et prohibet ueras uisiones somniorum, quia generat uentositatem mul-
11
tam, et si comedant gallinae fabas, abscindunt ab eis generationem ouorum.
12
Costes. Qui comedit fabas, incurrit timores et cogitationes.
13
DE GLANDE ET CASTANEA. XCVIII.
14
KVllot, et castal, id est, glans et castanea. Galenus. Sapor omnium partium
15
huius arboris est stipticus, et maxime corticis medij inter exteriorem corticem
16
et lignum, et similiter pellicula quae est inter fructum et corticem suum, et nomina-
17
tur geitalbulot. Et fructus quidem uirtus prima est, quae infrigidat infrigidatione pau-
18
ca, et possibile est, quod sit in hoc sicut Medicinae tepidae primi gradus, et desiccat.
19
Et uirtus secunda incarnat. Et tertia curat nimium fluxum sanguinis menstruorum,
20
et sputum sanguinis, et confert hulceribus intestinorum, et fluxui uentris, quando
21
coquitur cortex interior cum cortice fructus, et folium eius conglutinat plagas recen〈-〉
22
tes, quando apponitur, et maxime folia duarum specierum glandium, quia sunt ma-
23
gis stiptica, et ego quidem conglutinaui uulnus in quodam, quod factum fuit cum
24
ense, cum folio glandis solo, postquam triui ipsum et concribraui, et posui supra uul-
25
nus in circuitu eius. Et uirtus fructus eius est similis huius uirtuti, quando administra-
26
tur in apostematibus calidis, in principio eorum, et in augmento. Dioscorides.
27
Arbor glandium est totaliter stiptica, et id in quo est maior stipticitas, est pellicula,
28
quae est inter corticem exteriorem et lignum, et similiter pellicula quae est inter fru-
29
ctum et corticem. Datur ergo lignum ex decoctione eius, habentibus fluxum anti-
30
quum, et habentibus ulcera intestinorum, et sputum sanguinis, et fit cum eis nasa-
31
le, mulieribus habentibus cursum humiditatum matricum, et glandes similiter faci〈-〉
32
unt hoc, et ipsae quidem multiplicant urinam, et inducunt dolorem capitis, et in-
33
flant uentrem, et conferunt speciebus uenenosorum, et decoctio eius et corticis eius,
34
quando bibitur cum lacte uaccino, confert Medicinae mortiferae, quae dicitur toxi-
35
cum, et quando fit emplastrum cum glandibus, sedat apostemata calida, et quando
36
fit emplastrum cum eis, et axungia porcina salsa, confert apostematibus duris, et ul-
37
ceribus fraudulentis. Et species quidem glandium quae dicuntur carmas, est for-
38
tioris operationis quam aliae. Et arbor quae dicitur chihaos, et arbor quae dicitur bar〈-〉
39
bes, sunt species arborum glandium, et operatio earum est fere sicut operatio arbo-
40
ris glandium. Sed cortex radicis barbes, quando coquitur in aqua donec mollifice-
41
tur, et ponitur super capillos, et dimittuntur tota nocte, postquam prius ablutum est ca-
42
put cum chimolea, tingit capillos in nigrum colorem. Et folium speciei arboris glan-
43
dium omnium, quando teritur, confert apostematibus phlegmaticis, et fortificat
44
membra debilia. Sed illa quae nominatur sadianalach, et quidam nominant eam
45
castaneam, et est stebulot, est stiptica, similiter et operatio eius est similis operationi
46
glandium, et maxime cortex interior castaneae, et est pellicula subtilis, quae est me-
47
dia inter corticem grossum et fructum, et caro ipsa castaneae, confert illi qui bibit Me-
48
dicinam mortiferam, quae dicitur apimazan.
49
DE BEDEGVARD,
50
id est, spina alba. XCIX.
51
BEdeguard, id est spina alba. Dioscorides. Nominatur achantis leuce, et est in
52
Graeco spina alba. Nascitur in montibus Zagial, et habet folia similia cameleon〈-〉
53
te albę, nisi quia sunt strictiora et albiora, et super ea est simile borrę, et sunt spinosa,
1
et habet stipitem longum duobus brachijs, in grossitudine digiti pollicis, uel plus,
2
color eius est uergens ad albedinem, et super summitates eius sunt capitella spinosa
3
similia ericio marino, nisi quia sunt minora et oblonga, et flos eius est coloris pur-
4
purei, et semen eius est simile grano cartami, nisi quia est rotundius eo. Galenus.
5
Radicis huius sapor est stipticus cum temperamento. Et uirtus eius prima desiccat.
6
Et secunda stringit et confortat. Et tertia confert fluxui uentris et debilitati stomachi,
7
et abscindit sputum sanguinis, et apponitur exterius sicut emplastrum, et destruit apo〈-〉
8
stemata mollia, et quando cum aqua eius fit oris collutio, confert dolori dentium.
9
Sed seminis eius substantia est subtilis. Et uirtus prima est calida. Et uirtus eius secun〈-〉
10
da, confert habentibus spasmum, quando bibitur. Dioscorides. Quando bibitur,
11
confert sputo sanguinis, et dolori stomachi, et fluxui antiquo, et prouocat urinam,
12
et delentur cum ea apostemata phlegmatica, et quando coquitur, et fit cum deco-
13
ctione eius collutio oris, confert dolori dentium, et quando bibitur semen, confert
14
pueris habentibus spasmum, et illi qui est morsus a cane rabido, et dicitur quod quan-
15
do suspenditur super aliquem, non timet animalia uenenosa.
16
DE CORALLO. C
17
BAssad, id est mergen, id est Corallus. Et bassad quidem est illud quod est mer-
18
gen. Nam mergen est radix ipsius arboris, et bassad est rami eius, et nascuntur ab
19
ea sicut nascuntur rami arborum aliarum terrestrium. Dioscorides. Fit nodosus
20
ab aqua marina, et dicitur planta marina, nascitur in fundo maris, et quando exit a
21
mari, et occurrit ei aer, restringit ipsum et indurat, et reperitur in aliquibus monti-
22
bus, et melior ex eo est rubeus, qui assimilatur asseregi, aut cinabrio bene colorato,
23
cito fragilis, et in partibus suis aequalis, et in odore suo assimilatur odori lenticulae
24
marinae, et in figura sua est similis arbori cassiae ligneae, habens multos ramos, qui
25
uero de ipso est petrificatus, multum durus, non est bonus, sed est malus, et sunt ex eo
26
species aliae nigri coloris, habentes plures ramos quam rubeus, et odor eius est for-
27
tior quam illius, et rubei uirtus est stiptica, frigida cum temperamento, aufert carnes
28
superexcrescentes, et abstergit cicatrices hulcerum oculi, et implet foueas earum car〈-〉
29
ne, et confert manifesto iuuamento spuentibus sanguinem et dissenteriae, et quan-
30
do bibitur cum aqua, resoluit tumorem splenis, et quando bibitur cum aqua pluui-
31
ali, confert dolori stomachi et uentris, et quando bibitur cum cornu ceruino et aqua
32
tepida, confert fluxui menstruorum. Et uirtus nigri est eadem. Paulus. Desiccat
33
desiccatione forti, et stringit propter stipticitatem, et confert dissenteriae et spuenti-
34
bus sanguinem. Aben mesuai. Abstergit uisum, et est bonus lachrymis, quia de-
35
siccat eas desiccatione forti.
36
DE BVRDI. CI.
37
BVrdi. Dioscorides. Burdi est notum, et ex eo fiunt chartae, et utuntur eo Medi〈-〉
38
ci, quando uolunt dilatare orificia fistularum, et quando uolunt eo uti, infun-
39
dunt eum primo in aqua, et postea ligant super eum linum et dimittunt donec de-
40
siccetur, et postea dissoluunt et ponunt in fistulis, quoniam quando manet intus,
41
impletur humiditate, et tumescit et dilatat, et radix huius nutrit nutrimento pauco,
42
exiccant eam Babylonici, et proijciunt substantiam eius, et utuntur ea in partibus il〈-〉
43
lis pro cannis. Et burdi quando comburitur quousque conuertatur in cinerem, et ad-
44
ministratur, prohibet dilatari hulcera maligna, quae fiunt in ore et alijs membris. Et
45
kirtas quidem combustum est fortioris operationis quam burdi, combustum etiam.
46
Galenus. Haec herba non administratur in Medicina sola, sicut est, sed postquam infun〈-〉
47
ditur et comburitur, et hoc quando infunditur cum aceto et aqua, aut in uino solo,
48
incarnat hulcera recentia, maxime quando apponitur circa uulnus ipsum, nisi quia
49
secundum hunc modum est sicut materia unius Medicinarum quae sanant, et quan〈-〉
50
do comburitur, conuertitur ad Medicinam desiccatiuam sicut kirtas, et quando com-
51
buritur iterum burdi, et dis, id est iuncus, quando comburuntur, sunt debilioris
52
uirtutis quam kirtas combustum.
53
DE IEVERS PANICVM. CII.
1
IEuers. Isaac eben amram. Est dora et ieuers, et est apud omnes Medicos species
2
milij, et est paruum granum fortiter stipticum puluerulenti coloris, et habent ipsum
3
omnes sapientes pro milio ipso, nisi quia Abohanifa proprie dixit quod species milij sunt
4
duae species, quoniam unum est asperum, et aliud non asperum, et dixit quod ieuers est Persi-
5
cum, et milium est Arabicum. Galenus. In substantia eius est subtilitas pauca. Et
6
uirtus eius prima infrigidat in primo gradu, et desiccat, aut in principio secundi, aut
7
in fine primi, et comeditur et nutrit nutrimento pauco, minori scilicet, quam caeterae
8
omnes species grani, et stringit uentrem, et quando apponitur extra positum in saccel〈-〉
9
lis, aut facto emplastro ex eo, confert iuuamentum magnum, ubi conuenit fieri empla-
10
strum desiccatiuum sine mordicatione, quando fit emplastrum ex eo, desiccat, nisi quia
11
frangitur, et communiter emplastrum quod fit ex eo, nec adhęret facile membro. Dio-
12
scorides. Est minoris nutrimenti quam aliquod aliud granum ex quo fiat panis, et quan〈-〉
13
do comeditur panis ex eo factus, stringit uentrem et prouocat urinam, et quando tor〈-〉
14
refit et fit calefactorium cum eo calido, confert doloribus pungitiuis et torsionibus et
15
alijs doloribus. Paulus. Habet uirtutem desiccatiuam, cum hoc quod est in eo de
16
stipticitate, et ideo administratur in speciebus punctionum quae fiunt in lateribus.
17
DE IVNCO. CIII.
18
DIs,id est iuncus. Dioscorides. Est herba cuius duae sunt species, una ipsarum
19
habet acutas summitates, et ista species similiter diuiditur in duas, quia ex ea est
20
quae non habet fructum, et alia quae habet fructum nigrum et rotundum, et canna huius spe〈-〉
21
ciei est grossior quam canna alterius, et est species tertia, quae habet cannam grossiorem
22
adhuc et magis carnosam quam supradictae duae species, et huius speciei fructus, qui
23
est in summitatibus eius, est similis fructui unius supradictarum specierum, et quando iun〈-〉
24
cus assatur et bibitur cum uino, stringit uentrem et abscindit fluxum sanguinis a ma〈-〉
25
trice, et prouocat urinam, et facit soda, et quod ex folio est in radice huius plantae,
26
quando fit emplastrum cum eo, confert morsui rutellae, et fructus speciei tertiae bibitus
27
inducit somnum, et oportet quod caueatur multus usus eius, quia facit subet. Galenus.
28
Huius herbae sunt duae species, una earum est subtilior, durior, et alia grossior et molli〈-〉
29
or, et fructus huius secundae speciei facit dormire. Sed et species prima est similiter
30
duarum specierum, una quarum non facit fructum, et non est in ea iuuamentum aliquod in
31
Medicina, et alia facit fructum et facit somnum etiam, nisi quia in hoc est debilior quam
32
prima. Et ista species facit soda. Substantia istarum duarum specierum est composita ex
33
substantia terrea, pauca frigida, et paucae frigiditatis, et ex substantia aquosa, calida,
34
paucae caliditatis. Et uirtus prima desiccat et infrigidat. Et secunda est narcotica. Et
35
tertia est quod duae species quando assantur in igne, et sumuntur in potu cum uino, strin-
36
gunt uentrem, et abscindunt superfluitatem menstruorum, et ambae desiccant hoc
37
quod descendit ex humoribus ad partes inferiores, et ideo ex eis ascendit ad caput
38
uapor frigidus, paucae frigiditatis, et est ille qui facit somnum.
39
DE MILIO. CIIII.
40
DOchon, id est milium. Dioscorides. Milij sunt duae species, una earum est
41
asperum habens granum, et est illud quod potest teri, et a quo aufertur cortex sicut
42
fit a rizi. Et alia species est fortissimi et asperrimi grani, et non potest ab eo auferri cor-
43
tex. Galenus. Est granum ex speciebus granorum, quod assimilatur in figura sua ie-
44
uers. Et uirtus eius secunda est similis uirtuti illius, et nutrimentum eius est paucum,
45
et desiccat, et ideo retinet uentrem sicut facit ieuers. Sed quando apponitur exterius
46
infrigidat et desiccat, et dixit in libro de cibis, quod milij complexio est sicut com-
47
plexio ieuers, frigida in primo, sicca in secundo. Dioscorides. Est de granis ex qui-
48
bus fit panis sicut fit ex ieuers, nisi quia milij nutrimentum est minus quam ieuers,
49
et est minoris stipticitatis quam stipticitas eius similiter.
50
DE DIDAR. CV
51
DIdar ita nominatur in Oriente. Et Arabes nominant eam arborem cimicum. Et
52
in Persia nominant eam luzach, et est arbor habens in ramis eius camerulas, in
53
quibus est humiditas, quae quando desiccatur, generantur ex ea animalia similia ci-
1
micibus. Galenus. Sapor eius est stipticus. Et uirtus eius prima infrigidat et desic-
2
cat. Et secunda conglutinat dum est recens, et cortex eius quando est desiccatus, ab-
3
stergit. Et uirtus tertia est, quod dum folium eius est recens, conglutinat hulcera humida.
4
Sed et radicis uirtus est haec eadem, et hoc uidelicet quando proijcitur aqua, in qua
5
decoquitur super ossa, cuius conglutinatio est necessaria, sed et cortex eius dum est
6
recens, proprie si ligetur super locum uulneris, consolidat eum, et quando cortex exic-
7
catur, curat aegritudinem cum qua eleuatur cutis. Dioscorides. Folium huius arbo〈-〉
8
ris, et summitates eius, et cortex ipsius sunt stiptica, quando fit emplastrum cum folio
9
eius trito et mixto cum aceto, confert scabiei hulcerosae, et conglutinant uulnera, et
10
cortex arboris conglutinat uulnera, plusquam folia, quando ligatur super uulnus, sicut li〈-〉
11
gantur corrigiae, et quod de cortice huius arboris est grossum, si de eo bibitur aur. i.
12
cum uino aut cum aqua frigida, purgat phlegma et proijcitur super ossa fracta deco〈-〉
13
ctio foliorum et radicis, et conglutinat ea cito, et humiditas quę reperitur in capitibus
14
quae nascuntur in ramis eius, in principio quando apparent, si linitur facies cum ea,
15
abstergit eam, et quando humiditas illa desiccatur, generantur ex ea animalia quae
16
assimilantur cimicibus, et folia huius arboris dum sunt mollia, coquuntur et comeduntur.
17
DE CARDO. CVI.
18
DIbsacos est spina eorum qui pannos facunt. Dioscorides. Est species spinarum
19
habens stipitem longum, spinosum, et folia eius sunt circa stipitem similia folijs
20
lactucae, et super quemlibet nodum stipitum sunt duo folia, et sunt amplectentia sti〈-〉
21
pitem, longa, spinosa in medio eorum, interius et exterius habent similitudinem ue-
22
sicarum aquae, et sunt spinosa etiam iuxta stipitem, concauitatem habent in qua col〈-〉
23
ligitur pluuia et ros, et ideo nominatur dibsagos, et expositio eius est sitiens, et super
24
quemlibet ramum est capitellum simile ericio marino, aliquantulum ad longitudinem ten-
25
dens spinosum, quod cum desiccatur, fit albi coloris, et quando scinditur, reperiun-
26
tur in medio uermiculi parui. Galenus. Radicis huius spinae uirtus prima, est uir-
27
tus quae desiccat in secundo gradu. Et uirtus secunda abstergit. Dioscorides. Radix
28
huius plantae quando coquitur cum uino, et teritur bene donec fiat sicut cęrotum,
29
et emplastratur cum ea anus, curat scissuras quae sunt in eo, et ad emorrhoidas inte-
30
riores. Et oportet quod Medicina reponatur in pixide aenea. Et dicunt aliqui quod curat spe〈-〉
31
ciem formicę quae dicitur parogodos. Et dicunt quidam quod uermes qui reperiuntur
32
in capitibus huius plantae, quando ligantur in corio et suspenduntur in collo uel hu-
33
mero habentis quartanam, curant eum si Deus uoluerit.
34
DE MIROBALANIS. CVII.
35
HAlilig, id est mirobalani. Species mirobalanorum sunt 4. Citrini et nigri, et sunt
36
illi qui nominantur indi, et kebuli, et seni citrini. Aben mesuai. Meliores ex eis
37
sunt, quorum color est citrinus, approximans uiriditati, graues, pleni, sine rugis. Hach-
38
im eben hunaim. Putant noui Medici quod sapor eorum sit stipticus, fortis stipticitatis,
39
cum pauca amaritudine. Et uirtus eorum prima, secundum lsaac eben amram, est frigida
40
in primo gradu, sicca in secundo. Et uirtus eorum secunda, secundum Hachim, est quod for〈-〉
41
tificat oculos lenes, et prohibent cursum humorum ad ipsos, et confert sebel. Aben me〈-〉
42
suai et Bedigoras et ludaeus et Damasci et Mesarugiae. Proprietas eorum est purgare
43
choleram, et incoriare stomachum, et dosis eorum infusorum aut decoctorum est a .ʒ.VII. usque ad
44
XXI. et siccorum tritorum a .ʒ.III. usque ad .VII. Sed nigri. Mesarugie. Sapor eorum est stipti-
45
cus, et substantia eorum est composita ex frigiditate, cum pauca acuitate et subtilitate. Et
46
uirtus eorum prima, secundum lsaac eben amram, est frigida et sicca in primo gradu. Et
47
uirtus eorum tertia, secundum Bedigoras, est quod confortant stomachum, et secundum ludęum,
48
quod conferunt melancholiae et cardiacae, et clarificant colorem. Mesarugię. Incori-
49
ant stomachum. Damasci. Conferunt melancholię sua proprietate. Aben mesuai.
50
Sua proprietate confortant stomachum, et purgant melancholiam. Et dosis eorum in
51
decoctione, aut infusione est a .ʒ.V. usque ad .XV. et siccorum a .ʒ.II. usque ad .V. Sed kebuli
52
electi ex eis, secundum Aben mesuai sunt, qui sunt in colore prope ruborem, et sunt gra-
53
ues. Aben amram. Nigri, pingues, melioris saporis, nam ipsi sunt meliores caeteris
1
speciebus mirobalanorum in sapore suo. Et secundum Aben mesuai sunt stiptici. Et se-
2
cundum Abugerig est in eis acetositas. Aben amram. Sunt frigidi et sicci in primo.
3
Et uirtus eorum tertia est, quod conferunt ano et emorrhoidibus, et incoriant stoma-
4
chum et gingiuam. Iudęus. De proprietate eorum est quod mundificant uillos stomachi
5
et exiccant eos. Abugerig et Aben mesuai. Kebuli incoriant stomachum. et confortant
6
eum, et digerunt cibum, et desiccant humiditates leniunt naturam, et conferunt uentositati
7
emorrhoidarum, et conferunt melancholicis, maxime quando cum eis admiscentur
8
species, et dixit quod kebuli de sua proprietate purgant melancholiam, purgatione debili,
9
et dosis eorum infusorum uel decoctonrum est a .ʒ.V. usque ad .XV. Et Xarch lndus dixit in mi-
10
robalanis. Vniuersaliter mirobalani sunt calidi et stiptici, et expellunt stercora uen〈-〉
11
tris, et corroborant sensus omnes, et memoriam, et sensum, et conferunt leprę et coli〈-〉
12
cę et emorrhoidibus antiquis, et soda et hydropisi, et inducunt nauseam et uomitum.
13
Sed seni. Aben mesuai et Albasari. Mirobalani de seni sunt ex speciebus miroba〈-〉
14
lanorum, habent corticem subtilem, nigrum, et color eorum uergit ad citrinitatem, et sunt si-
15
miles oliuis in forma sua, et iuuamentum eorum est minus iuuamento aliarum specierum
16
mirobalanorum, si condiuntur, fortificant stomachum, debiliter tamen. Aben mesuai in
17
libro suo de cibis. Mirobalani seni sunt ex speciebus oliuarum, qui quando condiun-
18
tur, incoriant stomachum incoriatione pauca, et non est in eis de iuuamento tantum
19
quantum in kebulis. Et iterum de mirobalanis Hunaim. Mirobalanorum sunt species ke
20
buli citrini et indi, sed kebuli appropinquant frigiditati, cum caliditate pauca tem-
21
perata, et fit frigiditas eorum amplior propter acetositatem quae est in eis. Et tu quidem
22
quando teris eos, inuenis in eis paucam acetositatem occultam, et de proprietate eorum est
23
quod ipsi purgant melancholiam et exugunt quod de ea generatur in stomacho, et exu-
24
gunt phlegma similiter et operantur in purgando choleram, sed non sicut in melancho-
25
lia. Et indi approximant eis, nisi quia non habent tantam uirtutem. Et quidam ex Medicis
26
tribuunt in potu mirobalanos indos cum citrinis, et kebuli quidem sunt frigidiores
27
eis, citrini uero sunt minus frigidi, et expellunt choleram. Et errant aliquando quidam ex
28
apothecarijs, qui uendunt nigros in colore ex kebulis, loco mirobalanorum nigrorum.
29
Nam nigri secundum ueritatem sunt indi, sicut nominant omnes, et ex kebulis quidam re〈-〉
30
periuntur citrini coloris, et quidam nigri, et nigredo quae est in eis, non est nisi propter
31
ampliorem moram quam ipsi protraxerunt in arbore sua, et sunt pinguiores et carnosiores
32
citrinis in colore, propterea quia ipsi fecerunt moram in arbore, quare ipsi receperunt
33
amaritudinem ampliorem, et illi qui colliguntur acerbi sunt citrini. Et quando uolumus
34
praeparare eos ad dandum in potu, terantur et infundantur in aqua calida, et colentur
35
et proiciatur super colaturam zuccarum et tereniabin, ad reprimendam stipticitatem eorum,
36
et zuccarum cum hoc abstergit superfluitates, et facit praeparare operationem Medi-
37
cinarum, et iuuat ad eijciendas superfluitates, et propter suam abstersionem ponitur in
38
pulueribus, qui ponuntur in oculo. Qui uero uult addere in bonitate praeparatio-
39
nis eorum coquat eos cum prunis, et sebesten, et iuiubis, et tribuat, quia in istis Medi-
40
cinis est uiscositas quae reprimit stipticitatem mirobalanorum, et admiscetur uiscositas
41
earum cum stipticitate mirobalanorum, et fit Medicina iuuatiua. Qui uero uult eos
42
potare tritos cum zuccaro praeparatos cum oleo amigdalarum dulcium, accipiat ex eis
43
quantitatem .ʒ.II. usque ad .IIII. si uult accipere secundum hunc modum, et si decoquuntur
44
a.X.ʒ.usque ad.XV. et secundum hunc modum accipiuntur indi. Sed mirobalanorum citri〈-〉
45
norum dosis tritorum est a .ʒ.V. usque ad. VII. praeter zuccarum quod admiscendum est eis, et
46
si infunduntur in aqua calida a .ʒ.X. usque ad .XV. Et omnes quidem species mirobala-
47
norum quando bibuntur dissoluti, aut in puluere desiccant postremo naturam, et
48
quando quaeuis species mirobalanorum infunditur in aqua calida, ablato nucleo inte〈-〉
49
riori, et trita carne, deinde bibitur aqua illa, laxat uentrem laxatione leui, absque nocu〈-〉
50
mento, quia omnis Medicina cuius substantia sumitur trita, simplex siue composita, in-
51
ducit laborem in stomacho, quoniam natura laborat multum circa ipsam, sed quando
52
infunditur aut decoquitur, et extrahitur uirtus eius, et proijcitur eius substantia, est le〈-〉
53
uior naturae, et descendit uelocius a stomacho, et istae tres species mirobalanorum
1
miscentur cum tamarindis, quoniam tamarindi extinguunt choleram, et abscindunt nau-
2
seam, et sedant uomitum, et stringunt stomachum, quando relaxatur propter uomitum, et ex-
3
tinguunt calorem febrium, nisi quia nocent tussientibus propter acetositatem quae est in eis.
4
DE ROSA. CVIII.
5
NArd, id est rosa. Galenus. Substantia eius est composita ex substantia aquosa
6
et substantia calida temperata cum duobus alijs saporibus, uolo dicere ex sapo〈-〉
7
re stiptico et amaro, nisi quia stipticitas eius est in quantitate tali, quod corpora haben-
8
tia uirtutem fluxam, non possunt dissoluere uirtutem eius, et semen eius est stipticius
9
quam ipsa, et in rosa quidem cum stipticitate quae est in ea, est dulcedo et amaritu-
10
do et similitudo acuitatis, uel mordicationis paucae. Et uirtus eius prima infrigidat
11
et desiccat, et semen eius est plus desiccatiuum. Et uirtus eius tertia confert apostema〈-〉
12
tibus sanguineis in principio eorum, et oportet quod recipiatur recens ex ea, et abscin-
13
dantur summitates eius albę cum forpicibus, et residuum teratur et exprimatur succus
14
eius, et ponatur in umbra donec siccetur et reseruetur pro Medicaminibus oculorum.
15
Sed oleum rosaceum est in natura sui medium, inter naturam olei et naturam rosarum, et
16
est Medicina cum qua curantur apostemata sanguinea in augmento ipsorum, et cum
17
hoc etiam confert in declinatione ipsorum, et in oleo rosaceo est uirtus penetrandi ad
18
profundum corporis, et humectat corpora sicca, et conquassatur cum aceto, et inun-
19
gitur caput cum eo, et confert dolori capitis facto a calore solis, et quando rosae de-
20
liccantur, oportet quod desiccentur in umbra, et commoueantur assidue. Et iterum Gale〈-〉
21
nus dixit in tertio, quod aqua rosacea est frigidior, complexione temperata, non ta-
22
men multum, et ipsa quidem est subtilis multae subtilitatis, et signum in hoc est, quod
23
rosa desiccatur cito, ideo quia in ea non est aliqua uiscositas, et quia odor eius uincit
24
super odorem oleorum odoriferorum, propterea quia festinat et replet uias odoratus
25
antequam ad eum perueniant odores alij, qui sunt admixti cum eis. Dioscorides. Ro-
26
sa est frigida et desiccata, ex ea est plus stiptica quam recens, et oportet quod accipiatur re〈-〉
27
cens ex ea, et abscindatur album ex ea cum forpicibus, et teratur residuum eius, et ex-
28
primatur succus eius in umbra, ponatur expansus super aliquod uas, donec inspisse-
29
tur et reponatur pro Medicinis oculorum, et debet desiccari in umbra rosa, cum assidu〈-〉
30
atione reuolutionis et agitationis, et succus rosarum siccus, quando coquitur cum ui-
31
no, confert dolori capitis et oculorum et aurium, et confert gingiuis, quando fit cum
32
eo collutio oris, et ano, quando linitur super eum cum pluma. et matrici, et intestino
33
recto, et coquuntur folia rosarum, et non exprimuntur sine capitibus, et fit emplastrum
34
cum eis, et confert apostematibus calidis quae fiunt in mirach, et humiditatibus sto〈-〉
35
machi et erisipillae, et ingreditur rosa sicca in pluribus mixturis puluerum qui curant
36
hulcera, et ingreditur in cohol quod administratur ad infrigidandos oculos. Sed se-
37
men quod est in medio rosae, quando puluerizatur super gingiuam, ad quam flu-
38
unt humores, confert multum. Sed caput rosae quando bulierit in aqua, et bibitur,
39
abscindit fluxum uentris et sputum sanguinis. Sed trocisci dicti dyarodon, fiunt in
40
hunc modum. Recipe rosarum in quibus non est aquositas extranea aur. xl. et nardi aur.v.
41
et myrrae aur .VI. et terantur et fiant trocisci ponderantes .III. anolosat singuli, et sic-
42
centur in umbra, et reponantur in uase terreo, obturato capite, et quidam addunt
43
his .ʒ.II. costi et ireos ex terra quae dicitur Oris tantundem, et conficiunt eos cum mel〈-〉
44
le et aceto et uino, regionis quae dicitur Chios, et utuntur eis mulieres quando uo-
45
lunt auferre foetorem sudoris, et faciunt ex eis inaures odoriferas, et alia monilia quae
46
supendunt in collo suo, et teruntur isti trocisci et puluerizantur super totum corpus
47
in exitu balnei, et postquam desiccatum fuerit corpus, lauatur cum aqua frigida.
48
Hachim eben hunai. Aqua rosacea prohibet cursum humorum ad oculum.
49
Atabari. Aqua rosacea confert sincopi, quando bibuntur de ea aliquot haustus.
50
Hunain. In tyriaca, rosa fortificat membra intrinseca, et stipticitas eius penetrat
51
propter amaritudinem quae est in ea, et dicitur in libro oculorum, quod in rosa est
52
stipticitas et resolutio et siccitas. Aben mesuai. Odoratio rosae confert cholericis,
53
et habentibus calorem et dolorem capitis a cholera, et prohibet fumositates calidas
1
acutas, et confert doloribus a calida caussa factis, et mouet sternutationem habenti
2
cerebrum calidum, et quando conficitur cum melle aut zuccaro, abstergit quod est
3
in stomacho ex humore phlegmatico. Rasis. Expertus est alius absque me, et ex ami〈-〉
4
cis meis, qui accepit ex folijs rosarum recentibus.X, numero, et fecerunt eum assella-
5
re.X. uicibus, et similiter facit succus eius, ueruntamen sicca non est laxatiua, et ex hoc
6
signatur, quod uirtus amara est in ea quae abstergit, et quando rosa desiccatur, fit sti-
7
ptica, quia separatur ab ea amaritudo, et siccitas quidem in rosa est pauca, quia ipsa
8
est composita ex stipticitate et amaritudine, quae quidem abscindit libidinem, et
9
laxat laxatione forti.
10
DE SORBA. CIX.
11
ZAror, id est faciens appetitum, et est sorba. Dioscorides. Est arbor spinosa, fo-
12
lia eius sunt similia nauarico, et habet fructum paruum similem malis paruis,
13
bonum ad comedendum, et unumquodque pomum eius habet tria ossa, et ideo no〈-〉
14
minatur triconium, et est eius expositio trium granorum, et est stipticus, bonus sto-
15
macho, cum comeditur et retinet uentrem. In regionibus uero ltaliae est alia species
16
zaror, quam multi uocant epimelidam, cuius semen est rotundum, et fructus eius bo-
17
nus est esui, et est similiter ut superior stipticus, et tarde maturatur. Galenus. Fru-
18
ctus eius est stipticus, stipticitate forti, et in folijs, et in summitatibus eius est stiptici-
19
tas. Et uirtus eius prima est frigida. Et secunda est quae prohibet. Et tertia retinet uen〈-〉
20
trem retentione forti.
21
DE ALKANNA. CX.
22
HEnne, id est alcanna. Isaac eben amram. Flos alkannę est similis floribus myr〈-〉
23
ti, nisi quia est uelut in racemis, et flos eius est albus, decliuis ad glaucedinem,
24
acuti odoris. Dioscorides. Est arbustum habens folia super ramos suos, similia fo-
25
lijs oliuae, nisi quia sunt latiora et molliora et uiridiora, et habet florem album, si-
26
milem uineae boni odoris, et semen nigrum, simile semini actis, et quod de ipsa ad〈-〉
27
ministratur, sunt folia et summitates eius. Galenus. Substantia eius est composita
28
ex substantia aquosa, calida cum temperamento, et ex substantia terrea, frigida, et sa〈-〉
29
por eius est stipticus. Et uirtus eius prima desiccat sine mordicatione. Et secunda uir-
30
tus repercutit et dissoluit. Et tertia uirtus prohibet dilatationem combustionis ignis,
31
quando coquitur in aqua, et proijcitur aqua illa super locum combustionis, et ipsa
32
administratur in Medicinis erisipillae, et confert hulceribus oris, quae non sunt ex caus〈-〉
33
sa extrinseca, et proprie hulceribus quae sunt ex speciebus alcola, quae fiunt in oribus
34
puerorum. Dioscorides. Virtus foliorum eius est stiptica, et ideo quando masti-
35
cantur, curant alcola, et hulcera quae fiunt in ore, quae dicuntur pruna, et fit empla-
36
strum cum eis apostematibus calidis, et confert et proijcitur decoctio eorum super
37
combustionem ignis, et quando teritur, et infunditur in aqua astaroticos, et liniun〈-〉
38
tur inde capilli, fiunt rubei, et flos eius conteritur, et fit emplastrum cum aceto forti,
39
confert soda, et unguenta quae fiunt ex ea, molliunt neruos. Meseeah. Facit in mu〈-〉
40
lieribus id quod facit sanguis draconis.
41
DE LAPACIO ET ACETOSA. CXI.
42
HVmadh, id est acetosa. Dioscorides. Acetosa quaedam eius species nascitur
43
in paludibus et locis aquosis, et folia eius sunt dura, et habent summitates acu〈-〉
44
tas, et est alia regalis, lata habens folia, similia folijs siclę, dissimilis a supradicta, et est
45
alia siluestris, folia habens pulchra, similia folijs plantaginis, et est quarta eius spe-
46
cies quae est montana, similis acetosae agresti supradictae, stipitem habens durum, et
47
summitates acutas, et non est magna, et habet semen, et super stipitem habet ramu〈-〉
48
los plures, et est acuta, acetosa. Galenus. Acetosa est duarum specierum, una earum
49
est insipida in sapore suo. Et uirtus eius prima est uirtus sicut siclę. Et secunda resol-
50
uit. Secundae uero speciei sapor est acetosus. Et uirtus eius secunda resoluit et mordi〈-〉
51
cat. Sed semen acetosae habet in sapore suo stipticitatem manifestam, adeo quod cu〈-〉
52
rat hulcera intestinorum, et fluxum uentris. Et uirtus seminis acetosae magnae, et est
1
illa quae nascitur in paludibus, est uirtus debilior hac. Et dixit in libro de dieta, quod
2
acetosa insipida potest dici quod est sicla agrestis. Et dixit in tyriaca, quod folia ace-
3
tosę laxant uentrem, et semen eius stringit ipsum. Sindaxar. Confert emorrhoi-
4
dibus et ebriosis. Dioscorides. Omnes species acetosę quando coquuntur, mol-
5
liunt uentrem, et quando fit emplastrum cum eis crudis, mixtis cum oleo rosaceo,
6
et croco, resoluunt apostemata quae dicuntur malcandidas, et sunt illa quae nomi-
7
nantur faui, et semen eius bibitur cum aqua et uino, et similiter flos eius, et confe-
8
runt hulcerationi intestinorum, et fluxui antiquo, et nauseae, et puncturae scorpio-
9
nis. Et quando bibit ipsum aliquis, si postea pungatur a scorpione, non nocet ei pun-
10
ctura. Et quando ex radice istarum specierum, quas diximus, cocta cum aceto fit em〈-〉
11
plastrum, aut sine aceto, curat scabiem hulcerosam, et impetiginem, et excoriatio-
12
nem, quae accidit in radicibus unguium. Et oportet, quod antequam fiat emplastrum
13
cum eis, quod fiat linitio cum nitro, et aceto super locum in sole. Et quando deco-
14
ctio eius proijcitur super pruritum qui fit in corpore, aut succus acetosę miscetur cum
15
aqua cum qua fit balneum, sedat ipsum, et conficitur cum aceto, et fit emplastrum
16
cum ea, et resoluit duriciem splenis: et quidam suspendunt radicem acetosę super
17
illum qui habet scrophulas, et dicunt iuuari inde. Et quando teritur, et fit inde na-
18
sale cum ea, abscindit cursum antiquum humiditatum a matrice, et quando coqui-
19
tur in uino, et fit cum eo collutio oris, confert dolori dentium, et quando uinum in
20
quo ipsa coquitur, sumitur in potu, curat ictericiam, et frangit lapidem uesicae, et pro-
21
uocat menstrua, et confert puncturae scorpionis, et aqua in qua decoquitur, sedat au〈-〉
22
rium dolorem, et quando ipsa coquitur in uino, et fit cum ea emplastrum scrophu-
23
lis, resoluit eas. Et acetosa quidem maior quae nascitur in paludibus, est eiusdem uir〈-〉
24
tutis cum speciebus quas diximus.
25
DE TRIBVLO. CXII.
26
HAsach, id est, tribulus. Dioscorides. Sunt eius duae species, una agrestis, na-
27
scens in sterquilinijs, et iuxta flumina, cuius folia sunt similia folijs portulacae,
28
nisi quia sunt minora, et habet ramos longos super terram extensos, et prope folia
29
sunt spinae durae. Secunda uero species nascitur in fluminibus, cuius rami eleuantur
30
super terram, habens spinas occultas, et folia lata, et ramulos longos, in quibus sunt
31
folia, et habet stipitem, cuius pars superior est grossior inferiori, et est in ea res adhae〈-〉
32
rens ei subtilis, sicut capilli aggregata similis subulae uel spinae, uel aculeo spinicae, et
33
semen eius est durum, sicut semen alterius speciei. Galenus. Substantia eius est
34
composita ex substantia humida, paucae frigiditatis, et substantia sicca non paucae
35
siccitatis secundum suam frigiditatem, et illud quod uincit in siluestri, est substantia
36
terrea, et quod uincit in alia, est substantia aquosa, et sapor agrestis est stipticus. Et
37
uirtus tribuli prima est frigida. Et secunda est uirtus quae prohibet. Et tertia conueni-
38
ens est, quae prohibet apostemata calida ne confirmentur: et uniuersaliter quidem
39
confert omnibus membris, ad quę fluunt humores. Sed semen tribuli agrestis quan〈-〉
40
do bibitur, frangit lapidem renum. Dioscorides. Ambae species huius infrigidant
41
et stipticant, et fit emplastrum cum eis apostematibus calidis, et miscetur cum mel-
42
le, et curat alcolam, et putredines quae fiunt in ore, et dolorem gingiuarum, et ex-
43
primitur succus ab eis, et administratur in cohol, et semen eius dum est humidum,
44
confert lapidi renum, et uesicae, et quando drachmę duę bibuntur de prima specie
45
ipsius, et fit emplastrum cum ea, confert morsui tyri, et quando bibitur cum uino,
46
confert Medicinis mortiferis, et quando decoctio eius roratur super loca ubi sunt pu〈-〉
47
lices, occidit eos. Ille uero qui nascitur in flumine quod dicitur Satromas, in regione
48
Badachas, datur ab incolis illius loci animalibus pro cibo, dum est humida herba
49
ipsius, et ex semine eius faciunt panem, nam ipsum est dulce, et nutrit, et sic nutri-
50
tur eo loco panis tritici. Sindaxar est bonus dolori uesicae, et stranguriae, et aug-
51
mentum efficit in spermate.
52
DE EPATICA. CXIII.
1
HAzez alsacher, id est, epatica. Galenus. Nascitur in lapidibus humectis, et ca-
2
dit super eam ros, et similis lenticulae aquę. Et uirtus eius prima infrigidat infri-
3
gidatione pauca, et desiccat. Et secunda abstergit, quoniam ipsa acquirit abstersionem et
4
desiccationem a lapide, et infrigidationem ab aqua. Et tertia prohibet impetiginem
5
et apostemata calida. Dioscorides. Quando fit emplastrum cum ea, abscindit men〈-〉
6
strua, et sedat apostemata calida, et curat impetiginem, et conficitur cum melle, et
7
confert ictericię, et sedat apostemata linguę, et prohibet fluxum humorum ad mem〈-〉
8
brum, est enim sicca et stiptica.
9
DE PIRIS. CXIIII.
10
HVmechte sunt pira. Galenus. Substantia piri est composita ex substantia terrea
11
et aquosa, et si uis, potes aliter dicere, scilicet, quod una pars eius est frigida, et alia
12
temperata, et sapor piri est stipticus cum dulcedine aquosa. Et uirtus eius prima quando
13
apponitur extra, est quod desiccat. Et secunda similiter exterius abstergit abstersione pau-
14
ca, et fortassis conglutinat uulnera sine alio Medicamine, sed interius quando come-
15
ditur, fortificat stomachum, et sedat sitim. Siluestre uero est magis stipticum, et plus desic〈-〉
16
catiuum, et ideo plus incoriat, et erigit stomachum, et ideo plus conglutinat uulnera, et
17
prohibet cursus humorum. Dioscorides. Sunt ex eis species multę, et omnia sunt sti〈-〉
18
ptica, et propter hoc administrantur in emplastris quę prohibent cursus humorum ad
19
membra, et comeduntur, et decoctio eorum bibitur postquam sunt desiccata, et stringunt uen〈-〉
20
trem, et quando comeduntur ieiuno stomacho, nocent, et succus foliorum arboris eorum
21
confert puncturis uenenosorum, et morsui tyri, et quando fit emplastrum cum eis, confert simili〈-〉
22
ter in hoc. Siluestria uero sunt stipticiora domesticis, similiter et folia eorum sunt stipti〈-〉
23
ciora, et cinis ligni arboris pirorum confert suffocationi fungorum, et quando pira siluestria
24
coquuntur cum fungis, non nocent comedentibus eos, et folia arboris eorum et summitates
25
sunt stiptica. Aben mesuai. Proprietas piri domestici et siluestris est, quando coqui〈-〉
26
tur quodcunque eorum cum fungis, quod aufert maliciam ipsorum, et maiora ex eis sunt for-
27
tioris uirtutis quam parua, et pira quidem sunt nutribiliora quam citonia, et rob pirorum ab-
28
scindit fluxum cholericum, et incoriat stomachum, et pira proprie generant colicam,
29
et oportet quod sumatur post ipsa uinum mellis factum cum speciebus.
30
DE BARBA HIRCINA SIVE
31
hypoquistidos. CXV.
32
KAhiet alteis, id est, barba hircina. Dioscorides. Est planta quę nascitur in locis
33
petrosis, habens ramulos multos lignosos, non longos, et habet folia rotunda du〈-〉
34
ra, super quae est sicut pilositas, et sunt ei duae species, scilicet masculus et foemina. Et
35
masculus habet florem similem herbilię, et foeminę flos est albus, et in sapore eius est sti-
36
pticitas. Galenus. In sapore eius est stipticitas non pauca. Et uirtus eius prima est fri〈-〉
37
gida in quantitate, quod caliditas eius fit tepida, et est sicca in tertio gradu. Et secunda est
38
uirtus quę conglutinat. Et tertia est, si accipiuntur folia eius recentia, et teruntur, et ad-
39
ministrantur, conglutinant uulnera. Et flos eius est fortior folio, de quo si bibatur ali-
40
quid cum uino, curat hulcera intestinorum, et debilitatem stomachi, et cursum humo〈-〉
41
rum ad ipsum, et quando fit cum eo emplastrum, confert exituris putridis, et succus
42
quod de ea est taratith, est hypoquistidos, et sapor eius est plus stipticus satis quam folio〈-〉
43
rum supradictę. Et est planta maximę uirtutis, ad curandas omnes egritudines quae
44
sunt ex fluxibus humorum, sicut sunt fluxus sanguinis, et fluxus uentris, et menstruo〈-〉
45
rum, et hulcera intestinorum. Et quando uolumus fortificare membrum aliquod,
46
quod propter humiditatem aliquam quę est in eo, fit debile, facimus ei emplastrum cum eo,
47
et propter hanc caussam admiscetur cum emplastris, quę conferunt ori stomachi, et
48
epati, et ponitur in tyriaca, ad confortandum membra, et restringendum ea. Et dixit
49
in almaiemir, quod succus barbę hircinę stipticat stipticitate temperata. Dioscorides.
50
Virtus floris eius est stiptica, quando bibitur tritus cum uino stiptico, confert sputo
51
sanguinis, et conuenit habentibus hulcera intestinorum, quando accipitur de eo bis
52
in die, et quando fit emplastrum cum eis, confert hulceribus fraudulentis, ne augean〈-〉
53
tur in corpore, et quando miscetur cum mum et oleo, confert combustioni ignis, et
1
hulceribus antiquis, et nascitur in radice cussus Medicina quę dicitur hipoquistidos,
2
et est res similis balaustię, et est de eo, cuius color est smaragdinus, et de eo, cuius co〈-〉
3
lor est glaucus, exprimitur succus eius, sicut exprimitur succus acacię. Et sunt quidam
4
qui desiccant ipsum prius, deinde terunt, et fundunt in aqua, et coquunt, et fit ex eo, si〈-〉
5
cut ex licio. Et uirtus eius est sicut uirtus acaciae, nisi quia uirtus huius Medicinę est plus
6
stiptica, et plus desiccatiua, et quando bibitur, et fit clistere cum ea, confert fluxui antiquo,
7
et hulceribus intestinorum, et sputo sanguinis, et cursui antiquo humiditatum a matrice.
8
Bedigoras Tatarith. Proprietas eius est quod stringit uentrem, et sanguinis fluxum.
9
Paulus. Virtus eius est similis uirtuti balaustiae, et est Medicina fortis in omnibus
10
egritudinibus fluxuum, quoniam ipsum desiccat, et fortificat membra.
11
DE ROBILIIS. CXVI.
12
MEs, id est, robiliae, est granum paruum sicut orobus magna, uiridis coloris, et
13
splendidi, habet oculum sicut oculus miamiae, pupilla tamen nigriore, cum albe〈-〉
14
dine, et herba eius est sicut herba phaseoli, et est in uaginis sicut phaseoli, et colligitur
15
in uiridarijs, et comeditur sicut comeduntur alia legumina, et radix eius in Aliemen
16
nominatur artam: et sunt quidam qui errant in eis, utentes eis loco phaseolorum.
17
Galenus. Mes assimilatur fabis in tota sui natura, praeterquam in duobus, scilicet, quod
18
non inflat sicut faba, et est tardioris descensionis a stomacho, quam faba. Meseal. Mes
19
est frigidum in primo gradu, temperatum in humiditate et siccitate, uerum est ma-
20
gis propinquum siccitati, et generat humores laudabiles, et est pauci nutrimenti, mul〈-〉
21
tam habet substantiam, sicut omnia legumina, bonum facit chimum, et non est mul-
22
tae inflationis, et confert membris conquassatis uel concussis, quando fit emplastrum
23
cum eis. Albasari. Mes est frigidum in primo gradu, temperatum in humiditate
24
et siccitate, nisi quia declinat ad siccitatem. Et de proprietate eius est, quando fit cum eo
25
emplastrum membris concussis et fractis, sedat dolorem ipsorum, et aqua eius mollit uen〈-〉
26
trem, et ipsum generat bonum nutrimentum. Hunaim. Exprimitur ex mes suc-
27
cus, qui confert habentibus catarrum, et tussim etiam, sicut exprimitur etiam a fa-
28
bis, et inflammatio eius est minor quam ex fabis, et citius digeritur. Ruffus. Mes est
29
minoris nutrimenti quam faba, et minoris inflationis, et non humectat sicut faba,
30
sed etiam desiccat.
31
DE BDELLIO. CXVII.
32
MOlechil de machi, id est, bdellium de mecha, est arbor iunci, et maturatur in
33
Mecha, et comeditur, et est dulcis, sed in Hispania non maturatur, sed est for-
34
titer ponticus, paucae aquositatis, et est asper. Aieyse. Est stipticum frigidum, strin〈-〉
35
git uentrem, fortificat stomachum. Sed cifilio est cor istius arboris, et natura eius est
36
sicut natura palmarum.
37
DE PALMA. CXVIII.
38
MAchla, id est, palma, diuiditur diuisionibus, nam sunt rami eius, et succus ramo〈-〉
39
rum ipsorum, et cifiliones eius, et summitates ipsius sine cacumine, et est illud
40
quod prius coagulatur, et cortex cacuminis eius, et est lafri, et kafri, et recens ex eo est
41
immaturum, quod est sicut agresta uuae in comparatione est balach. Galenus. Sub-
42
stantia succi ramorum, et cifilionum, et summitatis, est composita ex substantia aquo〈-〉
43
sa tepida, et terrea frigida, sed corticis et summitatis substantia est in seipsa siccior, et
44
non est in eo humiditas aliqua, et sapor totius arboris est stipticus. Et uirtus eius pri-
45
ma desiccat, et cortex cacuminis est plus desiccatiuus, et radix desiccat sine mordica〈-〉
46
tione. Et secunda uirtus resoluit et aggregat. Et uirtus corticis cacuminis tertia, est uir〈-〉
47
tus quę confert uulneribus putridis, et stringit iuncturas relaxatas, confert corruptio〈-〉
48
ni oris stomachi, quando applicatur exterius, aut sumitur in potu. Dioscorides.
49
Palma autumni tempore maturatur post maturationem aliorum fructuum, fructus
50
eius assimilatur grano ben, quod affertur ex terris Arabum, et quando est uiridis,
51
est in odore similis odori citoniorum, et tunc nominatur betonia, et est balach,
52
et est plus restrictiuum, et est ponticus. Qui si bibatur cum uino pontico, confert flu〈-〉
53
xui humiditatum antiquarum a matrice, et abscindit sanguinem emorrhoidarum,
1
et quando emplastratur cum eis, conglutinat uulnera recentia, quando dimittitur
2
balach donec fit bassa, nominatur panchiotoma, et bassar est plus restrictiuum quam
3
chesb, nisi quia facit soda, et quando comeditur nimis ex eo, inebriat, sed chesb con〈-〉
4
fert spuentibus sanguinem, et dolori stomachi, et hulceribus intestinorum, et dolo〈-〉
5
ri uesicae, quando emplastratur cum eo trito cum citonijs et mum, dissolutis cum oleo
6
florum uitis, et maxime si fiat cęrotum, et quando comeditur cum pineis, curat aspe〈-〉
7
ritatem gutturis. Sed decoctio bassar mixta cum uino ueteri, quod dicitur baromali,
8
et bibitur, et sedat inflammationem stomachi, et fortificat calorem naturalem, et
9
quando comeditur, facit similiter, et fit ex eo uinum etiam faciens eius operationem,
10
et decoctio eius quando bibitur sola, restringit restrictione forti. Sed sedumactimas
11
et est nucleus seu os dactili, quando comburuntur in olla, sicut comburuntur alię Me-
12
dicinae, et dum extracta fuerint ab igne, extinguuntur in uino, et postea abluuntur,
13
et ponuntur loco tucie in collyrijs quae ponuntur in oculo, et si non bene comburun-
14
tur prima uice, comburantur iterum. Et uirtus eorum est stiptica, conglutinatiua, quan〈-〉
15
do miscetur cum nardo, conferunt hulceribus quae fiunt in oculo, quae dicuntur cas-
16
side, et exitui oculi, et casui palpebrarum, et reprimunt superfluam carnem palpebra-
17
rum, et etiam incarnant hulcera. Et nucleus dactilorum palmę breuis quę est Babylo-
18
nica, est melior alijs omnibus quos diximus, et fortior ex corticibus cafri est ille, qui
19
est boni odoris, ponticus, grauis, interius unctuosus. Et uirtus eius est stiptica, et pro-
20
hibet dilatationem hulcerum fraudulentorum, et quando miscetur in unguentis et
21
emplastris, restringit iuncturas laxas, et quando tritus cum aqua, ponitur in empla-
22
stris, confert uentri et stomacho debili, et dolori epatis, et quando abluuntur capil-
23
li ex decoctione eius, facit eos nigros, et quando decoctio eius bibitur, confert dolo-
24
ri neruorum, et renum, et uesicę, et curat cursus humorum ad uentrem, et cursum hu-
25
miditatum matricis, et quando coquitur recens, et conficitur cum resina pini et mum,
26
et ponitur super scabiem, et dimittitur diebus XX. curat eam, et fructus qui est intra
27
istum corticem qui dicitur aliti, et nominatur a quibusdam bauracius, et est karfari, est
28
similiter ponticus. Et uirtus eius est sicut corticis eius in omnibus quę diximus, nisi in
29
iuuamentis Medicaminum unguentorum. Sed cyfiliones. Ahamet eben Dauid iu-
30
mar. Est cyfilio, et est cor palmae interius album. Aben mesuai. Virtus cyfilionis
31
est frigida in fine primi gradus, sicca in medio eiusdem, confert cholerae, et calori,
32
et acuitati sanguinis, et est grauis stomacho, et stringit uentrem, nutrit nutrimento
33
pauco. Et proprietas eius est, quod curat dolorem stomachi. Rasis. Cyfilio sedat flu-
34
xum sanguinis, et prohibet quod generatur in stomacho de inflammationibus, tar〈-〉
35
de descendit ad stomachi fundum, et ad eius descensionem, iuuat çinçiber conditum, et alia
36
electuaria calida. Alius cyfilio quando comeditur, et quando coquitur, facit ea quae facit kafri.
37
DE GRAMINE. CXIX.
38
VEgem, id est, thel, id est, negil, id est, gramen. Dioscorides. Habet ramos ha-
39
bentes nodos, qui expanduntur super faciem terrae, et ex ramis eius germinan-
40
tur radices exeuntes a nodis ipsis, et figentes se in terram, et radices eius habent nodos,
41
folia eius sunt oblonga, acutae summitatis, dura sicut folia cannae paruae, radix eius
42
administratur in Medicinis. Et ex gramine eius est alia species, cuius folia, et rami, et
43
radices sunt maiores quam supradicta, quod quando comedunt animalia, occidit ea, et
44
maxime illud quod nascitur in Babylonia in uijs, et quod nascitur in Cilicia etiam,
45
quando comeditur a bobus, apostemantur. Sed illud quod nascitur in cossos, habet
46
plures ramos quam alia species, et habet folia similia folijs lebleb, et florem album boni
47
odoris, et semen minutum, in quo est iuuamentum, et radices quinque aut sex in grossitu-
48
dine digiti, albas, molles, dulces, et foetentes. Galenus. Substantia eius est subtilis
49
et sapor eius est dulcis, abhorribilis, mordicat parum, et est in eo parum acuitatis,
50
cum stipticitate pauca, et radix eius habet saporem abhorribilem. Et uirtus eius prima
51
est frigida cum temperamento. Et secunda conglutinat. Et tertia conglutinat uulnera
52
recentia dum sunt sanguinolenta, et decoquitur, et bibitur aqua eius, et frangit lapi〈-〉
53
dem. Sed semen illius quod est ut cossos, prouocat urinam, et desiccat quod currit ad
1
stomachum et intestina ex humiditatibus, quia uirtus eius est desiccatiua, et subtilis,
2
sine stipticitate. Dioscorides. Comedunt boues gramen, et alia animalia, et quan〈-〉
3
do radix eius teritur bene, et calefit, et fit emplastrum cum ea, sic conglutinat uulne-
4
ra, et quando bibitur decoctio eius, confert dolori pungitiuo, et stranguriae, et hulce〈-〉
5
ribus uesicae, et frangit lapidem. Sed illud quod nascitur in cossos, quando exprimi〈-〉
6
tur succus a uenis eius, et coquitur cum uino et melle in ęquali quantitate de omnibus
7
et medietate illius quantitatis ex mirrha, et tertia quantitatis piperis, et tantundem
8
olibani, confert multum oculo, quod Medicamen debet poni in pixide ęnea, et de-
9
coctio radicis eius facit id, quod facit herba ipsa, et semen eius prouocat urinam pro-
10
uocatione forti, et abscindit uomitum et fluxum.
11
DE SADAR ET NABACH. CXX.
12
SAdar est arbor, et fructus eius est nabach. Habohanifa. Sadar duę sunt species,
13
una est afri, et alia est adhal, sed affri non habet spinas acutas, et folia ambarum spe〈-〉
14
cierum sunt lata, et rotunda, et nabach ex adhal sunt parui, et meliores ex eis sunt illi
15
qui sunt ex ea regione, et offeruntur regibus, et sunt dulciores omnibus alijs, et me-
16
lioris odoris, et aromatiçant os comedentis, et indumenta, sicut alia aromata.
17
Dioscorides. Est arbor magna, habens fructum maiorem pipere, dulcem, boni saporis.
18
Galenus. Substantia huius arboris est subtilis, et in sapore eius est aqueitas stipti〈-〉
19
ca. Et uirtus eius prima est sicca temperate. Et tertia uirtus est, quod quando coquitur cum
20
aqua, aut cum uino, secundum necessitatem, confert cursui superfluo menstruorum, et flu〈-〉
21
xui uentris, quando fit clistere cum ea, et stringit radices capillorum, et prohibet ca-
22
sum eorum. Dioscorides. Est bona stomacho, stringit uentrem, et decoctio serra〈-〉
23
turae eius ligni quando bibitur, et fit clistere cum ea, confert hulceribus intestinorum,
24
et cursui humiditatum matricis antiquo, et rubificat capillos, et stringit radices eorum
25
ne cadant. Meseah. Nabach quando est humidus, est frigidus in primo gradu pon〈-〉
26
ticus, stringit fluxum, et sedat mordicationem stomachi, et nutrimentum quod ex eo
27
generatur, est paucum, et quando desiccatur, est frigidior, et siccior, nisi quia siccitas eius
28
est pauca, et frigiditas pauca etiam, et quando comeditur ante cibum, est melior, humor
29
uero qui ex eo generatur, est grossus. Abenguefit. Nabach est dulcis, laxat choleram
30
quae est in stomacho, et in intestinis, et reprimit caliditatem, et dosis eius est a tertia
31
parte librę, usque ad libram mediam cum çucharo. Albasari. Est frigidus et siccus in primo,
32
stringit uentrem, reprimit choleram, est grauis digestioni, et non facit malum chimum.
33
Atabari. Est in eo diuersitas secundum quod est siccus uel humidus, et quando est dulcis
34
uel acetosus, uel quando est recenter collectus, uel quando est bene maturus, quoniam
35
in succo eius est uirtus stiptica, quę retinet uentrem fortiter, et in humido et recenter col-
36
lecto similiter, sed minus propter aqueitatem quę est in eo, quę resistit stipticitati suę na〈-〉
37
turali, et maturus dulcis est minus stipticus omnibus alijs, et citius descendit ab ore
38
stomachi, propter dulcedinem quę est in eo, et omnes uniuersaliter sunt frigidi et sicci
39
in primo gradu, et stiptici. Rasis. Nabach est frigidus et siccus in primo gradu, strin〈-〉
40
git uentrem, reprimit choleram, et dulcis est minus in hoc, et usus eius nimius inducit
41
fastidium. Isaac eben amram. Nabach est sicut sorba in stipticitate et frigiditate, et plus
42
ea in siccitate, et quando comeditur ante cibum, est melior, quia prouocat appetitum. Et dicunt
43
aliqui, quod huiusmodi res quę sunt nimis siccę, quando inueniunt humiditates in stomacho,
44
et intestinis, premunt eas, et inducunt fluxum uentris. Aben mesuai. Reprimit choleram, et
45
folia sadar quando teruntur, et ponuntur super apostemata calida, mollificant et resoluunt ea.
46
DE SADERVAM. CXXI.
47
SAderuam est dictum in lingua Persica nigrum cadaha, quia induentes cadaha, nomi〈-〉
48
nant res nigras saderuam, et nominant cadaha, et est res nigra cum qua tinguntur lina
49
in Haamam, et est herba uel succus niger ingrediens in Medicinis odoriferis, et Ze-
50
behta, et est algalia habens odorem bonum, et ingreditur in Medicinis ad abscindendum flu〈-〉
51
xum sanguinis, et ad casum capillorum, et ad multa huiusmodi. Aben mesuai. Est Indum
52
frigidum et siccum in tertio gradu, et stipticum, et prohibet sanguinis fluxum, et confert casui ca-
53
pillorum. Bedigoras. Proprietas eius est fortificare capillos. Rasis. Est frigidum et sti〈-〉
54
pticum, stringit sanguinem, et prohibet casum capillorum.
1
DE SPELTA. CXXII.
2
SVIt, id est, spelta. Abohanifa. Spelta in Persia dicitur benge, et expositio eius
3
est hordeum gari. Dioscorides. Tragus figura eius est sicut figura grani quod
4
dicitur candarusium, et est minoris nutrimenti quam ieuers, quia multum habet de
5
furfure, ideo est difficilis digestionis, et mollit uentrem. Paulus. Tragus est spel-
6
ta, et est ex speciebus granorum, mala stomacho, et lenit uentrem. Isaac eben am-
7
ram. Est frigida et humida, uiscosa, mollit naturam, et generat inflationes, et rugi-
8
tus, et nutrimentum eius est paucum, sed ipsa est bona uiscositatibus pulmonis et pe-
9
ctoris, et forti tussi. Nam fiunt ex ea pultes, et loch, et prouocat urinam, et mundifi〈-〉
10
cat renes, et uesicam.
11
DE HAIS. CXXIII.
12
HAis. Dioscorides. Sunt ei duae species, in una inueniuntur duo grana, et in
13
alia unum, et quodlibet granum in cortice suo, et ipsum quidem plus nutrit quam
14
hordeum, et est boni saporis. Panis uero qui ex eo fit, minus nutrit quam panis tritici.
15
Galenus. Substantia huius grani est media inter substantiam tritici et hordei,
16
quantum ad cibum, et secundum Medicinam etiam, et ex hoc potest sciri operatio
17
eius per id quod diximus in tritico et hordeo.
18
DE RVBO. CXXIIII.
19
BVleich, id est, rubus. Galenus. Folia eius et summitates recentes sunt compo〈-〉
20
sita in substantia sua ex substantia terrea frigida, et aquea tepida, et sapor eius est
21
stipticus. Et uirtus eius prima infrigidat et desiccat. Et uirtus eius secunda congluti-
22
nat. Et uirtus eius tertia curat alcola, et alia hulcera oris, quando masticatur, et curat
23
uulnera, et decoctio eius tingit capillos. Sed fructus eius maturi sapor est dulcis, et
24
humor qui est in eo est calidus, et quod uincit super substantiam immaturi est frigi-
25
dum terreum, et sapor eius est ponticus. Et uirtus eius prima desiccat fortiter, et de-
26
siccatiuum est siccius. Sed uirtus floris est sicut uirtus fructus, et confert secundum hunc
27
modum hulceribus intestinorum, et fluxui uentris, et debilitati intestinorum, et ani,
28
sed radicis eius substantia est subtilis, et sapor eius est stipticus, ideo frangit lapidem
29
renum. Dioscorides. Rubus est stipticus desiccatiuus, et summitates eius quando
30
coquuntur cum folijs, tingit decoctio illa capillos, et quando bibitur stringit uen-
31
trem, et abscindit humiditates antiquas matricis, et conuenit morsui animalis quod
32
dicitur carastin. Et quando folia masticantur, stringunt gingiuam, et curant alcola,
33
et quando emplastratur cum folijs eius, prohibet dilatationem combustionis ignis,
34
et curat hulcera humida capitis, et eminentiam oculi, et alborem eius, et ungulam,
35
et emorrhoidas apparentes in ano, et illas ex quibus fluit sanguis, et quando terun〈-〉
36
tur folia eius contritione forti, et emplastratur super stomachum debilem, ad quem
37
currunt humores, confert, et succus foliorum et summitatum, quando desiccantur
38
in sole, est fortioris operationis, et succus fructus maturi maturitate completa, curat
39
dolores oris, et maturus si comeditur, stringit uentrem, et flos eius bibitus cum ui-
40
no, stringit uentrem.
41
DE RVBO CANIS. CXXV.
42
RVbus canis. Dioscorides. Est maior rubo satis. Nam assimilatur in magnitu〈-〉
43
dine sua arboribus, et folia eius sunt latiora folijs myrti, et in ramis eius sunt spi〈-〉
44
nae durae, et habet florem album, et fructus eius est oblongus, similis nucleo oliuae,
45
qui quando maturuerit, fit rubeus, et habet interius simile lanae, qui quando desic〈-〉
46
catur, et aufertur quod interius est, et coquitur cum uino, et bibitur, stringit uentrem,
47
uerum nocet cannae pulmonis, et stringit fluxum menstruorum. Radix eius est cali-
48
dior ipso, de qua si fiat emplastrum, extrahit spinas, et alia infixa corpori, et quando
49
fit emplastrum ex folijs eius recentibus, prohibet apostemata. Galenus. Fructus
50
huius plantae est stipticus fortiter, sed folia eius habent stipticitatem paucam, et opor-
51
tet quod caueatur ab eo quod est intra fructum eius simile bombicino, quia nocet
52
multum cannae pulmonis.
53
DE CARTAMO. CXXVI.
1
CArtamum id est churtal. Dioscorides. Est herba quae habet folia et calamum
2
similia folijs, et calamo frumenti, et calamus eius habet nodos, et in summita-
3
te calami eius est granum simile grano anterae, et est in cortice suo diuisum in duo,
4
et duo grana inuicem iuncta. Galenus. Hoc granum administratur in Medicina,
5
et est sicut hordeum in uirtute sua, nisi quia in sapore suo est stipticitas. Et uirtus eius
6
prima est frigida frigiditate pauca, et sicca. Et secunda uirtus resoluit sine mordicati-
7
one. Et tertia uirtus confert fluxui uentris. Dioscorides. Hoc granum confert in em〈-〉
8
plastris sicut hordeum, et fit ex eo simila conferens ad fluxum uentris, facto ex ea
9
emplastro, et quando fiunt ex eo pultes, iuuant sicut aqua hordei, et conueniunt tussi.
10
DE FICV LVPI. CXXVII.
11
HAtil adib est ficus lupi. Dioscorides. Arboris huius folia sunt similia folijs cito〈-〉
12
niorum, sed sunt minora, et fructus eius est similis prunis in quantitate, non ha〈-〉
13
bens nucleum, et quando maturatur, declinat color eius ad rubedinem, et quando
14
comeditur, remanet in ore substantia similis eius quae remanet ex ficubus. Galenus.
15
Arbor et fructus eius sunt stiptici, et fructus eius est malus stomacho. Dioscorides.
16
Est malus stomacho, et opilat cito, et inducit stuporem.
17
DE CANNA. CXXVIII.
18
KAsab, id est canna. Canna Perside est illa eadem quae est Hispaniae. Dioscori-
19
des. Cannarum quaedam est quae nominatur hastos, et est illa quae non est in-
20
terius inanis, ex qua fiunt hastae sagittarum, et est quaedam quae nominatur biblas,
21
et est foemina, et est alia quae nominatur syringias, et est ambari, et carnosa, nodos
22
habens longos, apta scriptoribus, et alia quę est grossa, inanis, nascens prope aquas,
23
et nominatur runchas, et a quibusdam dicitur cochrias, et quidam nominant eam
24
caraminos, et est illa quę nascitur in paludibus, uolo dicere quod radix eius est inter〈-〉
25
radices iuncorum, et est ad subtilitatem tendens, cuius color est fere albus. Galenus.
26
Foliorum cannae recentium uirtus prima est frigida, frigiditate pauca. Et secunda est
27
in qua est abstersio, sed corticis eius adusti uirtus est subtilis, in fine subtilitatis resolu〈-〉
28
tiua, et est in eo cum hoc magna pars uirtutis abstersiuae, et sedatio eius est amplior
29
desiccatione ipsius. Et uirtus tertia curat alopiciam, facto emplastro cum eo, sed in ra-
30
dice eius est ponticitas sine punctione. Et uirtus secunda attrahit et abstergit. Et ter-
31
tia quando miscetur cum bulbo, attrahit ex corpore spinas et sagittas, et oportet quod
32
caueatur ab eo, quod est in summitate cannae simile bombicino, quia si ingredere-
33
tur in aurem, induceret surditatem. Dioscorides. Quando fit emplastrum cum ra-
34
dice cannae sola, aut cum bulbo, attrahit ex membris stipites et sagittas et similia, et
35
quando fit emplastrum cum ea et aceto, confert dolori qui fit a percussione neruo-
36
rum et dolori dorsi, et cum folia eius teruntur recentia, et ponuntur super erisipillam,
37
et apostemata calida curant ea, et quando ex cortice eius combusto fit emplastrum
38
cum aceto, curat alopiciam, et flos cannae si ingreditur in aurem, destruit auditum, et can-
39
na quae dicitur cartarios, facit easdem operationes quas facit illa quae dicitur affraganitasi.
40
DE MALo GRANATO
41
et balaustia. CXXIX.
42
KVman, id est malum granatum. Galenus. Sunt ex eis acetosa et dulcia. Et uir-
43
tus cuiusque eorum est secundum suum saporem, et sapor totius granati, et grano-
44
tum ipsius est plus stipticus quam sapor succi eius, et pluris desiccationis. Cortex ue-
45
ro eius in hoc est fortior grano ipsius, et corpus granati quod cadit ab arbore, est ad-
46
huc plus in hoc quam cortex. Dioscorides. Omnia granata sunt boni chimi, et bo〈-〉
47
na stomacho, tamen pauci sunt nutrimenti, et dulcia quidem sunt melioris saporis,
48
nisi quia inferunt caliditatem stomacho, quamuis non multam inflationem, et ideo
49
non sunt multum conuenientia febricitantibus, et acetosa conferunt stomacho in-
50
frigidato, et sunt plus prouocantia urinam reliquis granatis, nisi quia non sunt boni
51
saporis, et sunt stiptica, sed quorum sapor est sicut sapor uini, sunt media inter alia,
52
et grana granati acetosi quando desiccantur in sole, et teruntur et pulueriçantur su-
53
per cibos, aut coquuntur cum cibis, prohibent superfluitates quae currunt ad stomachum
1
et ad intestina, et infunduntur in aqua pluuiae, et bibuntur et conferunt spuenti san〈-〉
2
guinem, et conuenit admixtio eorum aquis, in quibus fit sessio propter hulcera inte〈-〉
3
stinorum, et cursum humiditatum matricis antiquum, et quando succus granorum
4
granatorum, et maxime acetosorum coquitur, et miscetur cum melle, confert hulce〈-〉
5
ribus oris et ani et panaricio, et hulceribus fraudulentis, et doloribus aurium, et hul-
6
ceribus quae fiunt intra nares. Et balaustia est stiptica, desiccatiua, stringit gingiuam
7
et conglutinat uulnera etiam, quando sunt cum suo sanguine, et facit in hulceribus
8
id quod faciunt granata, et fit ex decoctione eius collutio oris pro gingiuis sanguino-
9
lentis et dentibus commotis, et fit ex ea emplastrum crepaturae, quando intestina de〈-〉
10
scendunt ad osseum. Dixerunt quidam quod quando transglutiuntur .III. balaustiae
11
integrae de minoribus quae reperiuntur, praeseruant sumentem illo anno ab ophthal-
12
mia, et exprimitur succus balaustiae sicut exprimitur a barba hircina. Et uirtus quidem
13
corticis granati est stiptica, et confert ad omnia ad quae balaustia et decoctio radicis
14
arboris granati, quando sumitur in potu, occidit ascarides. Ruffus. Granata aceto〈-〉
15
sa conferunt cardiacę diaphoreticae, et dulcia sunt facilis digestionis. Liber de Medi-
16
cina antiqua, granatum, abscindit libidinem. Aben mesuai. Quando acetosum bi〈-〉
17
bitur, confert fluxui stomachali qui accidit a cholera, et syncopi qui accidit ab eadem,
18
et prouocat urinam cum subtilitate suae acetositatis, et confert ungulae oculi, quan-
19
do fit colyrium in eo, et de proprietate granati est, quod aqua eius confert inflamma-
20
tioni quae est in epate propter nimium potum uini, et maxime amarum et acetosum
21
ex eo. Et rob granati, quando sumitur cum lactucis, confert cholerae et phlegmati,
22
et incoriat stomachum, et stringit uentrem, et prouocat appetitum cibi, et confert
23
pregnantibus. Et sauich granatorum, reprimit impetum cholerę, et incoriat stoma〈-〉
24
chum, et stringit uentrem, et prouocat appetitum sua acetositate. Et sirupus grana-
25
torum simplex, est bonus inflammationi stomachi, et febribus, et uomitui, et fluxui
26
uentris, et epati calido, et pregnantibus, et quando exprimitur dulce et acetosum
27
ex eo cum carnositate interiori, laxat choleram, et fortificat stomachum cum sua pon-
28
ticitate, et dosis eius est libra media cum .ʒ.X. zuchari.
29
DE SPINA ARABICA. CXXX.
30
SVcaha, id est spina Arabica. Rasis. Est megailem. Dioscorides. Achantis Ara-
31
bica est dictum spina Arabica. Galenus. Haec herba est similis plantae bedeguard,
32
nisi quia uirtus eius desiccat et stipticat, plus eo et fructus et radix eius est fortior res
33
quae sit in ea, et ideo radix eius confert nimio fluxui menstruorum, et confert in omni〈-〉
34
bus aegritudinibus, in quibus confert bedeguard, et fructus eius et radix confert apo-
35
stemationi uuluae, et apostematibus ani, et radix eius incarnat hulcera, quia in ipsa
36
est uirtus consolidatiua cum temperamento. Dioscorides. Natura huius herbae, se〈-〉
37
cundum quod aestimo, est prope naturam bedeguard, et est stiptica, et semen eius est
38
fortius satis, et confert relaxationi uuluae, et fluxibilitati ani, et conglutinat hulcera,
39
quoniam stipticitas eius est pauca sine superfluitate, et radix eius confert cursui hu-
40
miditatum antiquarum matricis, et fluxui nimio menstruorum, et sputo sanguinis
41
a pectore, et alijs fluxibus humiditatum corporis.
42
DE HORDEO. CXXXI.
43
XAhaer, id est hordeum. Galenus. Virtus eius prima infrigidat et desiccat in
44
primo gradu, et desiccatio eius est amplior parum desiccatione fabarum. Et se〈-〉
45
cunda est uirtus, quae abstergit abstersione pauca. Et tertia uirtus assimilatur uirtuti
46
fabarum, quando applicatur exterius, uerum hordeum coctum est melius fabis in hoc
47
quod ipsum non inflat, et fabae quando coquuntur, generant inflationem, quoniam
48
substantia eorum est grossior substantia illius, et propter hoc sunt magis nutribiles
49
quam hordeum, et quia ipsa ambo declinant parum a temperamento, accidit quod
50
homines utuntur eis pro materijs Medicinarum, sicut utuntur oleo et caera, sed sauich
51
hordei est magis desiccatiuum quam hordeum ipsum. Dioscorides. Melius ex eo
52
est album, et mundum, et ipsum est minoris nutrimenti quam triticum. Et aqua hor-
53
dei est pluris nutrimenti quam sauich, et aqua hordei est iuuatiua ad reprimendam
1
caliditatem humiditatum calidarum, et confert asperitati cannae, pulmonis, et hul〈-〉
2
ceribus eius, et uniuersaliter confert ad omnia, ad quae confert chisch tritici, nisi quia
3
chisch est pluris nutrimenti, et plus prouocatiuum urinae. Et quando coquitur chisch
4
tritici cum semine foeniculi, prouocat urinam, et chisch hordei similiter prouocat uri-
5
nam, et est abstersiuum, et inflat stomachum, et maturat apostemata phlegmatica,
6
et calida, et quando miscetur cum oleo, et resina pini, et stercore columbino, matu〈-〉
7
rat apostemata dura, et quando miscetur cum melliloto, et cum cortice papaueris,
8
sedat dolorem lateris, et quando miscetur cum semine lini, et foenugraeci, et ruta, con〈-〉
9
fert tumoribus testiculorum, et quando miscetur cum pice humida, et mum, et uri-
10
na infantium, qui nondum peruenerunt ad pollutionem, et oleo, maturat scrophu〈-〉
11
las, et quando administratur cum myrto, et uino, et piris siluestribus, et fructu rubi,
12
et cortice granati, stringit uentrem, et quando fit emplastrum ex eo cum citonijs et
13
aceto, confert apostematibus calidis, quae accidunt podagricis, et quando miscetur
14
cum aceto forti, et ponitur super scabiem hulcerosam, curat eam, et ponitur super
15
ipsum aqua, donec fiat sicut puls, et coquitur cum pice, et aperit apostemata, et fa-
16
rina hordei stringit uentrem, et sedat dolorem apostematum calidorum.
17
DE MORIS CELSI, ET ARBORE EORVM. CXXXII.
18
TVt, id est Mora celsi. Galenus. Sunt ex eis matura, et sunt lata, et maturi sapor
19
est dulcis, stipticus. Et uirtus eius prima mollit uentrem, et succus eius confert
20
multum in Medicinis oris, et rob eius iuuat in multis rebus, in quibus necessaria est
21
stipticitas pauca. Sed immaturorum sapor est stipticus, acetosus. Et uirtus eorum se-
22
cunda est quae retinet. Et tertia retinet uentrem, et quando desiccantur, retinent uen〈-〉
23
trem retentione forti, et confert hulceribus intestinorum, et fluxui, et omnibus aegri-
24
tudinibus quae fiunt a fluxibus humorum, et admiscentur postquam teruntur cum cibo
25
sicut sumach, et qui uult ex eis sumere in potu, potet cum aqua aut cum uino. Sed ar〈-〉
26
boris mori uirtus est composita ex uirtute retentiua et prohibitiua, et uirtute laxati-
27
ua, et resolutiua, et plus quod est in cortice huius arboris, et uirtus laxatiua cum amari〈-〉
28
tudine pauca, quoadusque occidit ascarides et sunt lumbrici cucurbitini, sed in folijs
29
arboris et summitatibus est temperamentum medium istarum duarum operationum simul.
30
Et dixit in de cibis quod mora quando inueniunt stomachum purum, et comeduntur ante ci〈-〉
31
bum, egrediuntur a stomacho cito, et properare faciunt exitum aliorum ciborum. Quando ue〈-〉
32
ro comeduntur post cibum, et in stomacho sunt humores frigidi, accelerant ad corrupti-
33
onem, et corruptio eorum est multum nociua, sed acerba quando siccantur, sunt bona Me〈-〉
34
dicina et iuuatiua hulceribus intestinorum, et fluxui antiquo, et acceleratio descensio-
35
nis mororum a stomacho, oportet quod sit propter humiditatem substantiae ipsorum, et uisco〈-〉
36
sitatem, et lubricitatem, et oportet quod faciunt hoc etiam propter qualitatem mixtam, quae est in
37
eis, quoniam habent superfluitatem acutam cum punctione mixtam, et possibile est quod in mo-
38
ris sit proprietas laxatiua, sicut in Medicinis debilibus, et quando mora non corrum-
39
puntur in stomacho, sine dubio humectant, et non infrigidant, nisi quando comeduntur
40
sola, et quod euenit ex comestione ipsorum, corpori est nutrimentum paucum, sicut ex cibo
41
melonum, nisi quia mora non sunt ita nociua stomacho, nec ita prouocantia uomitum,
42
sicut melones, et dixit in libro de chimis, quod mora quando descendunt, antequam cor-
43
rumpantur, non inferunt nocumentum, nisi de ipsis nimis sumatur. Dioscorides. Fructus
44
mori mollit uentrem, et corrumpuntur in stomacho cito, sunt mali stomacho, et succus
45
eorum facit hoc, si coquatur in uase aeneo, et ponatur in sole, in eodem uase, est magis stipti-
46
cus, et si miscetur cum eo parum mellis, est bonus ad prohibendum fluxum humorum ad mem-
47
bra et hulceribus fraudulentis, et apostematibus calidis, quę fiunt in faucibus, et quan〈-〉
48
do ponuntur cum eo alumen iameni, et galla, et gallia, et myrrha, et crocus, et fructus
49
tamarisci, et radix ireos, et olibanum, est uirtutis magis constrictiuae, et desiccantur mo-
50
ra recentia, et teruntu, et ponuntur in cibis loco sumach, et conferunt habentibus fluxum,
51
et cortex radicis arboris, quando coquitur cum aqua, laxat uentrem, et expellit ascari〈-〉
52
des, et confert potui Medicinae mortiferae, quae dicitur aconitum, et quando folia mori
53
teruntur, et fit emplastrum cum oleo, curant combustionem ignis, et quando coquitur cum
1
folijs uitis et folijs ficuum nigrarum in aqua pluuię, denigrant capillos, et quando bibitur ex suc-
2
co foliorum eorum .ç.I.[*].ç.I. probably corrupt for .℥.Ι. cum dimidia, confert morsui rutellę, et decoctio corticis et foliorum, quando
3
fit collutio oris cum ea, confert dolori dentium, et extrahitur ab arbore mori lachrymus in
4
tempore messis, quia foditur circa radicem mori, et fiunt in radice scissurae, et dimittitur sic
5
per diem, et per noctem, mane uero inuenitur super locum scissum lachrymus coagulatus,
6
qui administratur in dolore dentium, et resoluit apostemata, et laxat uentrem sumptus.
7
DE MALIS CITONIIS. CXXXIII.
8
TVffa et saffargel, id est poma et citonia. Galenus. Citonia ponuntur a Gręcis
9
in numero malorum. Et natura quidem arborum malorum non est omnium una, quemad-
10
modum et ipsorum fructus, et sicut mala non habent unam naturam, quod est, quia quaedam ex
11
eis sunt dulcia, quaedam pontica, et quaedam stiptica, acetosa, et quędam insipida, aquosa.
12
Et in dulcibus est substantia aquosa, temperatae substantiae, et pontica quod uincit,
13
super ea est temperamentum frigidum, terreum, sed et stipticorum est haec eadem substantia cum
14
substantia aquosa dulci, et in acetosis est substantia aquosa, frigida. Et uirtus ponticorum
15
et stipticorum et acetosorum secunda est uirtus, quae prohibet et incarnat. Et tertia conglu〈-〉
16
tinat uulnera, et prohibet illud quod currit ad apostemata in principio eorum, et forti〈-〉
17
ficant os stomachi, et stomachum laxum uel fluxum, maxime uero quae sunt stipticiora ex
18
eis, et acetosiora, sed illud quod uincit super naturam insipidorum, est aqua, et complexio
19
ipsorum est frigidior et humidior, et ipsa administrantur in Medicinis apostematum, et in
20
principio eorum et augmento, et uniuersaliter in malis est humiditas multa, et super-
21
fluitas frigida, et ideo destruitur succus eorum, et acescit, nisi quando coquuntur cum melle,
22
et fit inde rob et seruatur, sed citonia et succus eorum seruatur. Dioscorides. Arbor cito-
23
niorum et malorum, scilicet folia et flos et summitates sunt stiptica, et proprie arboris ci〈-〉
24
toniorum, et fructus eius immaturus est stipticus, sed postquam maturatur, non est stipticus,
25
sed mala illa quę colliguntur in uere, generant choleram citrinam, et inducunt inflammationem,
26
et nocent neruis et membris quae sunt de genere neruorum. Sed citonia sunt bona sto-
27
macho, et prouocant urinam, et si assantur, sunt meliora habentibus fluxum antiquum, et hul-
28
cera intestinorum, et sputum sanguinis, et cholericam passionem, et quando bibitur infusio cito〈-〉
29
niorum, confert stomacho et intestinis, ad quę currunt superfluitates, et succus eorum quan〈-〉
30
do administratur, confert asmati, et fit ex decoctione ipsorum clistere ad exitum ani et matri-
31
cis, et quando ipsa condiuntur cum melle, prouocant urinam, et mel cum quo condiuntur, idem fa〈-〉
32
cit, quoniam acquirit ab eis uirtutem quae stringit uentrem, et illa quae coquuntur cum melle, confe-
33
runt stomacho, et habent saporem bonum, uerumtamen debilioris operationis sunt in con〈-〉
34
stringendo quam illa quae non coquuntur, et citonia coquuntur et ponuntur in emplastris ad
35
stringendum uentrem, et ad syncopim, et ad inflammationem stomachi, et ad apostemata
36
mammillarum calida, et ad duritiem splenis, et ad emorrhoidas, et fit uinum ex eis, quando
37
teruntur et exprimitur succus eorum, et proijcitur super 16. kist succi, kist unum mellis ut seruetur,
38
quia si non apponeretur mel, acesceret istud uinum, et illud uinum conuenit oibus aegritu-
39
dinibus, quibus diximus iuuare citonia, et fit ex citonijs oleum quod dicitur oleum citoniorum,
40
et utimur eo quando uolumus oleum stipticum, et oportet quod eligantur citonia quę dicuntur
41
licinia, et sunt parua, rotunda, boni odoris. Illa uero quae nominantur saturnion uel sa〈-〉
42
tromon, et sunt maiora, sunt minoris iuuamenti quam illa, et flos arboris citoniorum, dum
43
est siccus, non humidus, est conueniens in emplastris, in quibus necessaria est stiptici-
44
tas, et conuenit apostematibus calidis oculorum, et quando bibitur cum uino, confert sputo san〈-〉
45
guinis, et fluxui uentris, et menstruorum. Sed illa quae dicuntur melomella, molliunt
46
uentrem, et expellunt lumbricos, et sunt mala stomacho, et inflammantia ipsum, et quidam
47
nominant ea galopomella. Sed illa quae nominantur atyropita uel atyrotypa, et sunt
48
illa quae nominantur in latino arnicata, et sunt bona stomacho, et stringunt uentrem, et
49
prouocant urinam, nisi quia sunt debilioris uirtutis quam citonia. Sed siluestria ex eis sunt
50
similia malis quae nascuntur in uere in stipticitate, et oportet quod administrentur citonia
51
in aegritudinibus, in quibus oportet stipticare, antequam perueniant ad maturitatem.
52
Hunaim. Citonia prouocant urinam per accidens, quia stringunt uentrem. Aben mesuai.
53
Ponticitas ipsorum est plus ponticitate malorum, et qui sugit ea post potum uini, prohibent
1
fumositates uini ascendere ad caput, et non oportet quod aliquis utatur eis nimis, quia fa〈-〉
2
ciunt accelerare descensionem cibi ante digestionem eius, et nimius usus eorum generat co〈-〉
3
licam, et dolorem neruorum, et rob eorum simplex confert cholerae quę generatur in stomacho,
4
et miua quidem fortificat stomachum, et incoriat eum, et abscindit uomitum qui accidit a
5
phlegmate, et uinum citoniorum simplex, quod est sine melle, confert cholerae, et abscindit
6
fluxum cholericum et sitim, et quę ex citonijs sumuntur cum melle, sunt bona uomitui phleg〈-〉
7
matico, et calefaciunt stomachum, et condita ex eis incoriant stomachum, et fortificant epar,
8
et mucillago granorum eorum cum çucharo lenit cannam pulmonis, et humectat siccitatem eius.
9
DE ACETO. CXXXIIII.
10
CHal, id est acetum. Galenus. Substantia eius est subtilis, composita ex caliditate et
11
frigiditate, nisi quia frigiditas est amplior in eo quam caliditas, et desiccat in secun-
12
do gradu, scilicet prope finem eius, quando fuerit antiquatum. Et dixit in aceto, quod ipsum
13
est nociuum neruis, et experientia testificatur hoc. Et hoc quod ipsum minuit sensum, et
14
est frigidum, et propterea nocet cito, et propter subtilitatem quae est in eo etiam, quare ha-
15
bet potentiam penetrandi ad profundum. Et dixit in uino, quod in eo sunt superfluitates gros〈-〉
16
sae, quae quidem quando uinum quiescit, resident et cedunt in feces eius, et est in eo superflui〈-〉
17
tas alia uelut spuma, quae supernatat in superioribus uasis quando bulit, ultimo uero
18
descendit in feces, et est superfluitas alia tertia, quae est admixta toti uino, et ebulitio
19
adest prius in ista superfluitate quam in alijs, et cum istis tribus superfluitatibus est substan〈-〉
20
tia ipsa uini sana, quando ergo uinum conuertitur in acetum, infrigidantur partes uinosae, scili-
21
cet quae sunt in uino, et est substantia ipsa uini sana, et supercalefit superfluitas aquosa
22
quae est in eo per putrefactionem, quam acquirit a caliditate, sicut accidit alijs corporibus
23
quae putrescunt. Erit ergo acetum secundum hanc rationem res composita ex partibus contrarijs
24
multum, quia in ipso est aliqua pars calida, et aliqua frigida, et propter hoc dicunt in ace-
25
to, quod amisit caliditatem naturalem quae erat in uino, et acquisiuit caliditatem aliam accidenta-
26
lem a putrefactione, et acetum quidem, quando in eo non est acuitas, est frigidum, sed quando
27
in sapore et odore eius est acuitas, est in eo caliditas pauca, est igitur sicut aliae Medici-
28
nae, quarum uirtus est composita. Item Galenus per Hippocratem. Confert cholericis, et debi〈-〉
29
litat uisum, et destruit phlegma. Hippocrates. In ęgritudinibus acutis acetum est bonum
30
cholericis, et non est iuuatiuum melancholicis, et est nociuum mulieribus, eo quod lędit earum
31
matrices. Dioscorides. Acetum infrigidat et stipticat, et est bonum stomacho, et pro-
32
uocat appetitum, et abscindit sanguinem, a quocumque membro fluat, et si bibatur, aut fiat sessio
33
in eo, et coquitur cum cibis, conuenit cursibus superfluitatum ad uentrem, et quando infunditur in
34
eo lana non lota, aut spongia, curat apostemata in principio ipsorum, et restringit ma-
35
tricem egressam, et anum exeuntem, et stringit gingiuam sanguinolentam, et confert hulceribus
36
fraudulentis quae acciount in corpore, et erisipillę, et formicae, et scabiei hulcerosę, et
37
impetigini, et emorrhoidibus, et panaricio, quando miscetur cum aliquibus Medicinis con-
38
uenientibus istis aegritudinibus, et quando abluunt cum eo hulcera fraudulenta, et pruritus
39
ablutione assidua, prohibet augmentum eorum in corpore, et quando miscetur cum pauco sul〈-〉
40
phure, et apponitur tepidum super podagram, confert, et quando coquitur cum melle, et linitur cum
41
eo liuor qui fit sub oculo, aufert eum, et quando infunditur spongia in aceto quae prius fuit
42
infusa in oleo rosaceo, et apponitur fronti, confert habenti soda ex calore solis, et fumus
43
eius quando est calidus, confert hydropisi, et grauitati auditus, et tinnitui aurium, et quan〈-〉
44
do distillatur in aure, occidit uermes qui sunt in ea, et proijcitur tepidum super apostemata
45
quę dicuntur phagos, aut spongia in eo imbibita, applicatur eis, et sedat ea, et sedat
46
pruritum corporis, et proijcitur calidum super morsus uenenosorum animalium, quae oc-
47
cidunt sua frigiditate, et confert potanti Medicinas mortiferas, quando bibitur cali〈-〉
48
dum, et prohibet nocumentum opij proprie, et succaran et aconiti, et confert coa-
49
gulationi sanguinis et lactis in uentre, et quando bibitur cum sale, obuiat nocumen〈-〉
50
to fungorum, et nocumento toxici, quod dicitur acsia, et alterius quod dicitur sam-
51
lich, et quando bibitur, eradicat sanguisugas quae adhęrent gutturi, et confert tussi
52
antiquae, et quando bibitur calidum, confert asmati, et quando sit gargarisma cum
53
eo, abscindit cursum humorum uenientium ad guttur, et confert squinantiae et casui
1
uuluae, et fit collutio oris cum eo calido, et confert dolori dentium.
2
DE XILOCARACTA. CXXXV.
3
CHarnub, id est xilocaracta. Galenus. Sapor earum est stipticus cum pauca dul〈-〉
4
cedine. Et uirtus earum prima quando sunt recentes, est desiccatiua, et quando
5
desiccantur stringunt, sicut faciunt cerasa, quia humiditas earum resoluitur, et rema〈-〉
6
net substantia quae desiccat. Sed arboris earum uirtus est desiccatiua et stiptica. Dio〈-〉
7
scorides. Quando ipsae administrantur humidae, sunt male stomacho, et leniunt
8
uentrem, et quando desiccantur et exhibentur, sunt stomacho meliores quam humidę,
9
et stringunt uentrem, et prouocant urinam, proprie quando conficiuntur cum rob. Rasis.
10
Quando uerrucae liniuntur cum xilocaractis uiridibus, eradicant eas, et ego uidi hoc.
11
DE SALICE. CXXXVI.
12
BVlef, id est Salix. Galenus. Folia eius et flos et rosa habent in sapore ponticita〈-〉
13
tem. Et uirtus salicis prima est desiccatiua sine punctione. Cortex uero est siccio-
14
ris complexionis, sicut sunt species omnes corticum. Et uirtus secunda fortificat. Et tertia
15
est quod administrantur folia in conglutinatione uulnerum. Sed flos et rosa eius admi〈-〉
16
nistrantur ab omnibus Medicis in unguentis desiccatiuis. Et ex hominibus sunt qui
17
accipiunt folia rosarum eius, et succum ipsius, et componunt ex eis Medicinam de-
18
siccatiuam, quae confert in multis, quoniam non est Medicina magis iuuatiua in his
19
quae desiccant sine mordicatione, et proprie, quia in ipsa est stipticitas pauca, et quan〈-〉
20
do comburuntur cortices salicis, et conficiuntur cum aceto, et administrantur in omni〈-〉
21
bus aegritudinibus in quibus necessaria est desiccatio, sicut in uerrucis, et proprie in ro-
22
tundis, et in bothor similibus capitibus clauorum, et in uerrucis infixis in cute, eradi-
23
cat eas, quando fit cum eis linitio, et quando euellitur cortex eius tempore quo emit-
24
tit flores, et colligitur gummi eius, et habet hoc gummi uirtutem abstersiuam et subti〈-〉
25
litatem, et ideo administratur in omnibus aegritudinibus quae accidunt pupillae, et
26
faciunt nocumentum et impedimentum uisui. Dioscorides. Virtus fructus eius
27
et foliorum et corticis et succi est stiptica, et quando bibuntur folia ipsius trita cum pau-
28
co pipere et uino pauco, conferunt colicae quae dicitur ileos, et quando sumuntur folia
29
cum aqua, prohibent impregnationem, et fructus quando bibitur, confert sputo sangui〈-〉
30
nis, et cortex similiter facit hoc, et quando comburitur cortex, et conficitur cum aceto,
31
et fit emplastrum cum eo, eradicat uerrucas quae fiunt in manibus et pedibus, et resol-
32
uit duricies hulcerum, et succus foliorum et cortex recens tritus cum oleo rosaceo, si buli〈-〉
33
erit in cortice granati, confert dolori aurium, et decoctio eius administratur super pe-
34
des podagricorum, et confert eis multum, et mundificat furfures capitis, et colligitur
35
ab eo humiditas quando excoriatur a cortice suo, quando incipit apparere flos eius
36
et reperitur intra corticem humiditas aggregata, quae abstergit oculum, et aufert te-
37
nebrositatem uisus. Bedigoras. Salicis proprietas est, quod extrahit sanguisugas
38
adhęrentes gutturi, et conglutinat uulnera recentia. Aben mesuai. Folia salicis bi-
39
bita, prohibent conceptionem, et conferunt fluxui sanguinis, et lac quod egreditur
40
ab eo, acuit uisum. Atabari. Lac saffaf abradit pilos. Salamine. In folio salicis, et
41
in salice non fuit locutus Galenus, nec dixit aliquid. Paulus. In folio salicis et sali-
42
ce non dixit Galenus aliquid. Onasim. In Medicina quae dicitur sataui, dixit Hu-
43
naim quod ipsa est salix, et uirtus fructus et foliorum eius est stiptica sine punctione,
44
et desiccat occulte, et ex aqua in qua decoquitur, fit clistere illi qui egerit sanguinem
45
et mittitur in aures a quibus egreditur sanies, et conglutinat hulcera magna, et ope〈-〉
46
ratio eius in his rebus est fortior quando bibitur cum uino stiptico nigro, et quando
47
ex folio eius recenti solo fit emplastrum, confert fluxui sanguinis undecunque exeat.
48
DE CAVDA EQVINA. CXXXVII.
49
DHeneb alchail, id est, cauda equina. Dioscorides. Est planta habens concauas
50
uirgas, quarum color uergit ad rubedinem multam, et sunt asperae multum, et ple-
51
nae multis nodis, quae uirgae inuoluunt se uicinis arboribus, uel alijs circunstantibus
52
rebus, et habet folia similia folijs iunci in summitate acuta, et non dura, et plurima
1
densa, et yrei sursum eleuata, aliquando uero egreditur a muris in quibus nascitur, et
2
declinat inferius propter multitudinem foliorum, quę sunt sicut coma, ut uideatur ue-
3
lut cauda pendens in muro, et propter hoc sic nominatur, et nodi eius egrediuntur
4
unus ab alio, et habet radicem duram lignosam, nascitur multum prope aquas, et in lo-
5
cis humidis. Galenus. Virtus huius plantę est stiptica cum amaritudine pauca, et
6
propter hoc desiccat sine mordicatione, et propter hanc caussam conglutinat, et con〈-〉
7
solidat uulnera mala, et confert habentibus rupturam in sifac, quando intestina de-
8
scendunt inferius, et confert sputo sanguinis, et fluxui sanguinis menstruorum rubei ma〈-〉
9
xime, et confert hulceribus intestinorum, et fluxui uentris. Et dixerunt quidam, quod
10
consolidauerunt cum ea uulnus, quod erat in uesica in tempore breui. Dioscorides.
11
Habet uirtutem stipticam, et quando succus eius imponitur naribus, abscindit flu-
12
xum sanguinis ab eis, et quando datur ex ea in potu cum uino, confert hulceribus in-
13
testinorum, et fluxui uentris, et prouocat urinam, et quando folia eius pistantur, et
14
fit emplastrum cum eis, conglutinat uulnera recentia, etiam si sint ibi nerui incisi, con〈-〉
15
solidat eos, et decoctio radicis eius et foliorum quando datur in potu, confert tussi an-
16
tiquae, et coartationi anhelitus, et si potentur trita et sicca, idem faciunt, et quando
17
fit emplastrum cum eis recentibus, confert attritioni lacertorum: et dicunt quidam
18
quod ipsa conglutinat uulnera uesicae et intestinorum, et quando folia eius bibun-
19
tur cum aqua, et fit emplastrum cum eis, curant rupturam intestinalem. Abix. Est
20
frigida in primo, sicca in secundo, et est stiptica multum, confert apostematibus sto-
21
machi, et epatis, et hydropisis emplastrata et bibita.
22
DE COLLA ET GLVTINE. CXXXVIII.
23
ZIre, id est, gluten. Dioscorides. Illud quod fit ex corijs boum, quando dissol-
24
uitur in aceto, et fit inde linitio, eradicat impetiginem, et excoriat scabiem hul-
25
cerosam, et quando dissoluitur in aqua calida, et linitur cum eo combustio ignis,
26
non sinit locum uesicari, et quando dissoluitur cum melle et aceto, confert exituris.
27
Sed colla piscium fit ex pisce quodam magno, et melior ex ea est illa, quę fit in terris
28
Nitin, et quae est alba, in qua est asperitas pauca, et cito dissoluitur, et ipsa ingreditur
29
in unguentis capitis, et Medicinis scabiei hulcerosae. Et quando ponitur in pultibus
30
confert sputo sanguinis. Et putauerunt quod quando fit linimentum cum ea, extendit cutem.
31
Et coria quidem boum comburuntur, et quod de eis combustum est, abluitur, et admi-
32
nistratur loco tuciae, et gluten quod fit ex puluere molendini, cum quo libri congluti-
33
nantur, quando ex eo fiunt pultes, et bibitur ex eis pondus drachmę unius cum dimidia,
34
confert sputo sanguinis. Galenus. Gluten quod fit ex simila, et ex puluere molen〈-〉
35
dini, uirtus eius conglutinat et maturat, quando sit emplastrum cum eo. Paulus.
36
Gluten piscium habet uirtutem conglutinatiuam, desiccatiuam, et est conueniens
37
unguentis quae fiunt capiti, et unguentis quae conglutinant, et incarnant, et conue-
38
nit in Medicinis baras, et in scissuris faciei, et extendit cutem.
39
DE MEDICINIS FRIGIDIS ET HVMIDIS
40
in primo gradu, et numeratio eorum.
41
PRuna Damascena, spinachia, uiola, dulb, endiuia, et species eius, scilicet,
42
taraxacon, et scariola, rostrum porcinum, cerasa, et gummi eius, atriplex,
43
liquiritia, et succus eius, bleta, malua, et sunt Medicinae XI.
44
DE PRVNIS. CXXXIX.
45
ANas, id est, pruna. Galenus. Pruna Damascena sunt stipticiora, illa uero quę
46
afferuntur ab Armenia, sunt dulciora, sed arbores ambarum arborum istarum regi-
47
onum sunt secundum diuersitatem fructuum ipsorum, quia arbor Damascenorum est stipti-
48
cior, et Armeniorum est minus stiptica, ueruntamen uniuersaliter in arboribus et radi〈-〉
49
cibus inuenitur stipticitas manifesta, ideoque gargarisma factum ex decoctione foliorum et
50
ramorum, confert tumori uuluae. Fructus uero istarum arborum quando est recens, laxat
51
uentrem, quando uero desiccatur, laxat minus. Sed fructus prunorum paruorum agrestium
52
stipticant stipticitate manifesta, et stringunt uentrem. In gummi uero istarum arborum est
1
incisio, et subtiliatio, et ideo frangit lapidem, et quando cum aceto linitur super impe〈-〉
2
tiginem infantium, curat eam. Dioscorides. Fructus prunorum comeditur, et est
3
malus stomacho, et mollit uentrem, sed fructus prunorum de Seni, et proprie ex Da〈-〉
4
masco, quando desiccatur, est bonus stomacho, et stringit uentrem, et quando coquitur
5
folium cum uino, fit inde gargarisma, abscindit cursum humorum currentium ad uul〈-〉
6
uam, et ad ambas amygdalas, et gingiuas. Sed fructus prunorum agrestium quan-
7
do maturantur et desiccantur, faciunt hoc, et quando coquuntur cum rob, fit sapor
8
eorum et operatio melior, et restrictio eius fortior. Gummi uero arboris prunorum
9
conglutinat hulcera, et quando bibitur cum uino, frangit lapidem, et quando mi-
10
scetur cum aceto, et fit linitio cum eo, curat impetiginem puerorum.
11
DE SPINACHIA. CXL.
12
ifpenach, id est, spinachia. Aben mesuai. Sunt frigida et humida in fine primi
13
H
14
gradus, et leniunt uentrem, et conferunt dolori pectoris, et pulmonis, accidenti
15
caussa sanguinis, et doloribus qui fiunt a cholera et sanguine. Mesea. Nutrimen-
16
tum eorum est melius nutrimento atriplicis, et est operatio eius prope operationem illius.
17
DE VIOLA. CXLI.
18
Seneffigi, id est, uiola. Dioscorides. Est herba cuiusfolia sunt minora cussus, et ni〈-〉
19
griora, et non elongantur multum ab eis in figura sua, et habet stipitem egredientem ab
20
una radice, et est super eum pilus, et in summitatibus eius est flos boni odoris, coloris
21
purpurei, nascitur in locis umbrosis et asperis. Galenus. Foliorum huius herbę sub-
22
stantia est aquosa. Et uirtus eorum prima infrigidat parum. Et secunda lenificat. Et tertia
23
quę sedat apostemata calida, quando ponuntur super ea sola, aut cum farina hordei, et con〈-〉
24
ferunt inflammationi quę fit in ore stomachi, et in oculo. Sed flos eius cum hoc quod sedat
25
inflammationem stomachi, habet proprietatem laxandi choleram. Dioscorides. Quando
26
fit emplastrum cum folijs solis huius herbę, aut cum sauich, infrigidat, et confert inflationi
27
oris stomachi, et apostematibus calidis oculorum, et exitui ani. Et dicitur, quod flos eius a
28
proprietate quę est in eo quando bibitur cum aqua, confert squinantię, et epilepsię quę accidit
29
pueris, et est illa quam uulgares nominant matrem puerorum. Aben mesuai de proprietate
30
eius. Laxat choleram a stomacho et intestinis, et confert inflammationi quę est in eis, et so〈-〉
31
da, et squinantię quę accidit infantibus, quando sumitur cum aqua calida, et quando ali-
32
quis uult de ipsa exhibere in potu, ad laxandum uentrem, exhibeat a .ʒ.III. usque ad VII.
33
DE PLATANO ARBORE SIVE SCOTANO. CXLII.
34
DVlb, id est, suffeire, id est, fustet, id est, scotanum. Isaac eben amram. Dulb est
35
arbor magna expansa, habens folia magna similia palmę manus hominis, simi-
36
lia folijs kerua, nisi quia sunt minora, quorum sapor est amarus ponticus. Et cortex
37
ligni eius est grossus, et rubeus. Color uero ligni eius quando scinditur, est medius
38
inter glaucedinem et ruborem, et habet florem paruum leuem, glauci coloris, in cuius
39
loco quando cadit, nascitur granum asperum glaucum, uergens ad rubedinem, puluerulen-
40
tum in superficie, sicut granum catapuciae. Galenus. Substantia eius est frigida et hu〈-〉
41
mida, non longe a rebus temperatę complexionis, et ideo folia recentia quando teruntur, et po〈-〉
42
nuntur sicut emplastrum super apostemata quę fiunt in geniculis, sedant ea sedatione ma〈-〉
43
nifesta. Sed corticis et nucis eius uirtus desiccat adeo, quod quando cortex ipse coquitur in
44
aceto, confert dolori dentium. Nux uero eius quando administratur cum axungia, con-
45
fert apostematibus quę accidunt a combustione ignis. Cortex uero ipsius quando combu〈-〉
46
ritur cum Medicina desiccatiua et abstersiua, et confert egritudini cum qua eleuatur cutis.
47
Et cinis eius solus curat uulnera in quibus est sordes et putredo, propter nimiam hu〈-〉
48
miditatem existentem in eis. Et oportet quod caueatur multum a puluere qui est in folijs
49
eius, et in fructu, quia est nociuus ualde cannae pulmonis, ideo quia desiccat multum,
50
et inducit asperitatem, et nocet uoci, et loquutioni, et etiam uisui, et auditui, si cadunt
51
in auribus uel in oculis. Dioscorides. Habet uirtutem frigidam et humidam, quan〈-〉
52
do folia eius recentia teruntur, et fit emplastrum cum eis, sedat apostemata calida quę
53
fiunt in genu, et quando cortex eius et nux comburuntur, et fit emplastrum cum eis, et adi〈-〉
54
pe porcino, aut arietino, confert hulceribus putridis, similiter et cinis eorum facit solus,
1
et quando coquuntur folia recentia cum uino, et fit inde emplastrum cum eis, pro-
2
hibet cursum humorum ad oculum, resoluit apostemata phlegmatica et calida eius, et
3
quando cortex dulb coquitur cum aceto, et fit collutio cum eo, confert dolori dentium,
4
et quando fructus eius recens bibitur cum uino, confert morsibus uenenosis, et quan〈-〉
5
do administratur cum axungia, curat combustiones ignis, et puluis foliorum quando cadit
6
in oculos, aut in aures, nocet multum, similiter et puluis qui est super fructum ipsius.
7
DE ENDIVIA ET SPECIEBVS EIVS. CXLIII.
8
DVndebe, id est, endiuia. Dioscorides. Sunt ei species, nam est ex ea domesti〈-〉
9
ca, et est scariola, et est ex ea siluestris, quae est taraxacon, et est tertia species, quę
10
dicitur candarel, et est amiron. Sed scariolae duę sunt species, una assimilatur lactucę
11
habens folia lata, et secunda habet folia strictiora, et taraxacon habet folia latiora
12
quam DE MEDIdomestica. Sed candarel planta et stipes assimilantur endiuiae agresti, et ideo di-
13
citur, quod est species eius. Folia uero ipsius et stipes et radix sunt subtiliora quam endiuiae
14
agrestis, et reperitur super ramos eius gummi simile mastici, aliquando in quantita-
15
te fabae. Est et alia species ex candarel, habens folia uelut incisa, extensa super terram,
16
et stipites plenos, molles, et radices habentes summitates subtiles, folia eius rara ob-
17
rotunda, ad ruffedinem tendentia, plena lacte, nascitur plurimum in locis cultis.
18
Galenus. Domesticę sapor est stipticus cum amaritudine. Et uirtus eius prima in-
19
frigidat plusquam siluestris, sed quia in ea est mixta humiditas extranea multa, abla〈-〉
20
ta est ab ea siccitas, sed in sapore agrestis est stipticitas cum amaritudine. Et uirtus eius
21
prima infrigidat et desiccat in primo gradu. Sed candarel sapor est stipticus cum ama〈-〉
22
ritudine, sed amaritudo eius est fortior quam endiuiae, et uirtus eius est similis uirtuti en-
23
diuiae, nisi quia uirtus desiccatiua est in ea plus. Dioscorides. Omnes istae species,
24
uolo dicere, agrestis et domestica, sunt stipticae, et infrigidatiuae, sunt bonae stoma-
25
cho, quae quando coquuntur et comeduntur, conferunt debilitati stomachi, et quan〈-〉
26
do fit emplastrum cum aliqua ex eis sola, aut cum sauich, sedat inflammationem sto〈-〉
27
machi, et fit ex eis emplastrum ad cardiacam, et confert podagrae, et apostematibus
28
calidis oculorum, et quando fit emplastrum cum ea, et cum radicibus eius, confert
29
puncturę scorpionis, et quando cum ea fit emplastrum cum sauich, confert erisipilę,
30
et quando aqua eius miscetur cum cerusa et aceto, fit unguentum utile, ubi oportet
31
infrigidari. Et dixit in candarel, quod gummi eius quando miscetur cum mirrha, et
32
fit inde nasale in quantitate oliuae, prouocat menstrua, et teritur haec herba cum ra-
33
dice sua, et miscetur cum melle, et fiunt inde trocisci, qui quando dissoluuntur cum
34
aqua et nitro, et linitur cum eis boach, id est, morphea alba, aufertur, et gummi eius
35
facit adhaerere pilos palpebrarum, et quando in radice eius dum est recens, infigitur
36
acus, et illa humiditas quae adhaeret acui, linitur super locum pili palpebrae, facit eum
37
adhaerere, et quando bibitur cum uino, confert morsui tyri, et quando aqua eius co〈-〉
38
quitur cum uino, et bibitur, stringit uentrem. Et dicunt in specie quae habet folia ue-
39
lut corrosa, quod uirtus stipitis et foliorum est maturatiua, sed et ista facit pilos adhę〈-〉
40
rere in palpebris. Alcançi, et Aben mesuai. Taraxacon confert puncturae scorpio-
41
nis, et lac eius aufert albedinem oculi. Paulus. Taraxacon infrigidat multum et hu〈-〉
42
mectat. Hunaim. Taraxacon bibitum, confert puncturae scorpionis, et açambor,
43
id est, calauronis magni nigri, murmurantis uolando, et febri quartanae.
44
Aben mesuai. In aestate apparet amaritudo eius amplius, et tunc declinat ad ca-
45
liditatem, in hyeme uero est contrarium huius, et uniuersaliter est herba frigida et
46
sicca, habens caliditatem modicam in tempore aestiuo. Almaiemir. Quod uin-
47
cit in complexione sua, est frigiditas et siccitas, et est in ea amaritudo, et cum his am〈-〉
48
bobus, et est stiptica temperate, et ideo est una ex melioribus Medicinis distempe-
49
rantiae calidae epatis. Galenus iterum in Dietis. Virtus endiuiae est sicut uirtus la-
50
ctucae, nisi quia non est in proprietatibus eius omnibus similis ei. Arianialis. Est
51
endiuia frigida et humida. Armasius. Est sicca, paucae frigiditatis. Paulus. Est
52
sicca in primo.
53
DE NENVFARE. CXLIIII.
1
NIlofar,id est, nenufar. Dioscorides. Est planta quae nascitur in paludibus, et
2
aquis non currentibus, habet folia similia folijs plantae, quae dicitur pinorion,
3
nisi quia sunt minora eis, et longa parum, cuius quaedam partes apparent super aquam,
4
et quaedam sub aqua, et in omnibus sunt folia multa, et habet ramos ex una radice
5
egredientes, et habet flores albos similes lilio cum palliditate pauca, habentes in me-
6
dio uelut crocum, et quando proijcit flores eius, apparent capita eius similia malis,
7
aut capitibus papaueris nigri, in quibus est semen nigrum, latum, amarum, uiscosum,
8
et habet stipitem lenem, non grossum, nigrum, similem stipiti herbę quae dicitur pino〈-〉
9
rion, et habet radicem nigram asperam, habentem nodos, hęc autumno euellitur.
10
Galenus. Virtus radicis et seminis huius plantę desiccat sine mordicatione, et se-
11
cunda uirtus stringit uentrem, et abscindit fluxum spermatis, qui accidit in uigilijs etiam
12
uel alio quocunque modo, et confert hulceribus intestinorum, et quod de ea est album,
13
est fortius nigro, quousque abscindit fluxum menstruorum, quando bibitur cum uino stipti-
14
co, et est in eo uirtus quę abstergit, et ideo curat boach, id est, morpheam albam, quan〈-〉
15
do conficitur cum aqua, et alopiciam, quando conficitur cum pice humida: uerum in his du〈-〉
16
abus egritudinibus melior est illa, cuius radix est nigra. Dioscorides. Quando bi〈-〉
17
bitur de radice ipsius sicca cum uino, confert fluxui antiquo, et hulceribus intestinorum, et
18
resoluit apostemata splenis, et fit emplastrum cum ea in dolore stomachi et uesicae,
19
et quando admiscetur cum aqua, et ponitur super albam morpheam, abstergit eam,
20
et quando miscetur cum pice, et ponitur super alopiciam, curat eam, et bibitur ex ea,
21
et aufert pollutionem. Si uero utitur eo aliquis nimis, debilitat genitalia. Semen ue〈-〉
22
ro eius facit idem, quod radix eius in his omnibus.
23
Et est species alia huius plantae, quę habet folia similia supradictę, et radicem albam
24
asperam, et florem glaucum pulchri coloris, similem flori rosę, cuius radix quando bibitur cum
25
uino nigro, confert fluxui humiditatum antiquarum matricis, et est similis in operationi-
26
bus suis operationibus alterius speciei, et quęlibet ipsarum facit quod dictum est de ipsis.
27
Aben mesuai. Vinum quod fit ex nenufar, est bonum tussi et pleuresi, et mollit uentrem.
28
Aben mesuai, ubi memorat uirtutem uiolę, dixit. Nenufar uero est fortioris operati〈-〉
29
onis quam uiola. Alchançi. Radix nenufar Indiae, habet uirtutem mandragorae.
30
Albasari. Nenufar est frigidum in tertio gradu, humidum in secundo, subtilium partium
31
penetratiuum, aufert uigilias euenientes a caliditate, nascitur in terris Mirriae. Est tamen
32
alia species nenufarum, in qua est acuitas, et caliditas, et subtilitas, ita quod quando uolumus
33
calefacere in egritudinibus frigidis, administramus eam, et inuenimus iuuamentum,
34
et sirupus nenufarum confert dolori lateris, et pulmonis, et tussi, et mollit uentrem.
35
Rasis. Nenufar est frigidum, inducit somnum, sedat dolores, et oleum nenufarum
36
est fortius oleo uiolaceo. Isaac eben amram. Nenuphar nominatur interfector
37
apum, est similis floribus uiolarum, sed est frigidior et humidior eis, confert sodę ca〈-〉
38
lidae, et inducit somnum, et oleum eius facit hoc. Et quando ponitur super aposte-
39
mata calida, confert. Et quando biberit ille qui est calidae complexionis semen eius,
40
infrigidat corpus eius, et quando fit inunctio cum oleo eius, facit hoc etiam quod dixi.
41
DE CERASIS. CXLV.
42
SArasie, id est, cerasa, dicunt quod sunt grana magna, similia prunis, et sunt in Oriente,
43
et est granum Regum, et illud quod est apud nos, non est eius species. Galenus. Sunt
44
ex eis dulcia, et pontica, et acetosa, et dulcia descendunt a stomacho cito, et iuuamen-
45
tum quod infert ei, est paucum, et pontica faciunt contrarium huius. Acetosa uero desiccant plus quam
46
pontica, et cum hoc est in eis res incidens, et conferunt stomacho phlegmatico pleno su-
47
perfluitatibus. In gummi uero arboris est uirtus composita, quia in eo est uirtus medici-
48
narum inuiscantium sine mordicatione, et ideo confert asperitati cannę pulmonis, et est in
49
eo uirtus subtilis, et ideo confert lapidi quando bibitur. Dioscorides. Quando cerasa ad-
50
ministrantur humida, molliunt uentrem, et sicca retinent uisum. Sed gummi arboris cerasorum
51
quando dissoluitur cum uino mixto aqua, curat tussim antiquam, et meliorat colorem faciei,
52
et acuit uisum, et prouocat appetitum cibi, et quando bibitur cum uino solo, confert lapidi.
53
DE ATTRIPLICE. CXLVI.
1
CAtaf, id est, atriplex. Dioscorides. Sunt eius species duae, domestica, et silue-
2
stris. Galenus. Substantia est aquosa, et est in eo aquositas, et transitus eius
3
in uentrem est citus. Et uirtus eius prima est quae infrigidat in primo gradu, et hume〈-〉
4
ctat in secundo. Et secunda est uirtus quę resoluit resolutione pauca. Et tertia est uirtus
5
quae confert apostematibus calidis, et erisipilae in principio sui, uerum et in fine eius,
6
et cum induratur et infrigidatur, agrestis magis conuenit ei. Sed seminis uirtus se-
7
cunda, est uirtus quae abstergit. Et tertia est uirtus quae confert ictericiae contingenti
8
ab opilatione epatis. Dioscorides. Quando coquitur et comeditur, mollit uen-
9
trem, et quando fit emplastrum cum eo crudo et cocto, resoluit apostemata, et quan-
10
do bibitur de semine eius cum mellicrato, curat ictericiam. Rasis. Semen atripli-
11
cis facit uomere fortiter: et uidi hominem, qui bibit ex eo drachmas duas, et fecit
12
ipsum euomere, et assellare, usque ad debilitationem magnam.
13
DE LIQVIRITIA. CXLVII.
14
SVs, id est, liquiritia. Dioscorides. Est arbustum habens ramos longos duobus
15
brachijs, et habet folia similia folijs masticis, et est super folia humiditas, quę ad-
16
haeret manui, et flos eius est similis flori herbae dictae brachioth, et est purpurei colo〈-〉
17
ris, et semen eius est in magnitudine seminis arboris dictae kalatabas, uerum est aspe〈-〉
18
rius eo, et est interius simile lentium rubearum, et habet radices longas, similes in co〈-〉
19
lore suo ligno, quod nominatur in Oriente buxum, aut sicut radix gentianę, et est in
20
eo stipticitas cum dulcedine, et exprimitur succus ex eo, sicut exprimitur licium.
21
Galenus. Maius iuuamentum quod est in liquiritia, est in succo radicis eius, et sub-
22
stantia eius est propinqua substantiae nostri corporis, et ualde similis ei, et sapor eius
23
est dulcis, sicut sapor radicis eius, cum stipticitate pauca. Et uirtus eius prima est uir-
24
tus frigidior complexione corporis hominis, ac si sit tepidae caliditatis, et ideo est pro-
25
pe complexionem aequalem, et est humida temperatae humiditatis. Et uirtus eius se〈-〉
26
cunda est uirtus quae lenit. Et tertia est uirtus quae lenit asperitatem meri, et uesicam,
27
et abscindit sitim. Dioscorides. Succus eius confert asperitati cannę pulmonis, et
28
debet apponi sub lingua, et debet transglutiri aqua eius, et quando bibitur cum rob,
29
confert inflammationi oris stomachi, et dolori pectoris, et instrumentorum anhelitus,
30
et confert epati, et scabiei uesicę, et dolori renum, et sugitur aqua ipsius, et abscindit sitim
31
et conuenit exituris quando linitur super eas, et confert stomacho quando masticatur,
32
et deglutitur succus eius, et decoctio radicis liquiritię recentis conuenit ad ea, ad quae
33
conuenit succus eius: et quando radix liquiritię mundatur, et desiccatur, et teritur, et fit
34
emplastrum cum ea, confert panaricio, et quando administratur in puluere, confert ungulę oculi.
35
DE SICLA SIVE BLETA. CXLVIII.
36
DEcka, id est, bleta. Galenus. Sunt eius species duę, scilicet, alba, et nigra, et in
37
sapore eius est nitrositas, et uirtus eius est uirtus quę abstergit et resoluit, et expel〈-〉
38
lit superfluitates capitis, quando cum ea fit sternutatorium, et quando bleta coquitur, egre-
39
ditur ex ea nitrositas eius, et acuitas. Et fit uirtus eius quę prohibet generationem apo-
40
stematum, et resoluit resolutione pauca. In alba uero est de uirtute abstersiua, et resolu-
41
tiua plus, quia in nigra est res stiptica, et proprie in radice eius. Et dixit in libro de cibis,
42
quod in ea existit humiditas abstersiua abstersionis temperatae, et cum illa humiditate laxat
43
uentrem, et mordicat intestina et stomachum, et maxime quando fiunt boni sensus, et ideo
44
accidit quod bleta est mala stomacho, et proprie illi, qui est sicut dixi, quando usus eius est
45
nimius, et nutrimentum quidem eius est paucum, sicut nutrimentum aliarum herbarum. Sed ble〈-〉
46
ta quidem est magis iuuatiua quam molochia, in aperiendo opilationes epatis, quando est
47
sicut diximus. Dioscorides. Nigra stringit uentrem, sicut lens, et maxime quando
48
coquitur, radix eius est plus stiptica, et constrictiua uentris: et alia species eius soluit
49
uentrem, et ambae quidem species eius sunt mali chimi, propter nitrositatem quę est in
50
eis, et ideo quando fit sternutatorium cum succo eius et melle, mundificat cerebrum,
51
et confert dolori auris, et quando ex decoctione bletę et radicis eius abluitur caput,
52
aufert lendines, et purgat ipsum a furfuribus, et quando proijcitur super scissuras quę fiunt
53
a frigore, confert eis, et fit emplastrum cum folijs eius ad morpheam, postquam morpheę locus
1
abluitur cum nitro, et fit emplastrum cum ea ad alopiciam, postquam abraduntur capil〈-〉
2
li, et ad hulcera fraudulenta, et quando coquitur cum folijs eius, curat bothor, et com〈-〉
3
bustionem ignis, et erisipilam. Aben mesuai. Quando coquitur et comeditur cum
4
fabis, digeritur cito. Medicina antiqua est bona colicae. Liber de Agricultura.
5
Quando linitur caput cum succo eius, occidit pediculos, et quando linitur cum ea
6
impetigo, delet eam, et curat hulcera narium, et facit oriri pilos in alopicia.
7
DE MALVA. CXLVIIII.
8
CHubeze, id est, malua. Dioscorides. Est ex ea domestica et agrestis. Galenus.
9
Domesticae uirtus est quae resoluit, et mollificat parum. Sed siluestris, secundum
10
quod est in ea de humiditate aquosa, secundum hoc uirtus eius est debilior, et semi-
11
na ambarum sunt fortiora eis, et augmentum uirtutis earum est secundum augmen〈-〉
12
tum siccitatis repertae in eis, et est alia species quae dicitur molochia. Dioscorides.
13
Domestica est conuenientior cibo quam agrestis, sed ipsa est mala stomacho, et mollit
14
uentrem, et augmentum efficit in lacte, et proprie summitates eius, et confert intesti〈-〉
15
nis et uesicae, et quando folia masticantur, et fit emplastrum cum eis cum pauco sa-
16
le, mundificat fistulas lachrymales, et faciunt in eis carnem nasci. Sed quando uolu〈-〉
17
mus incarnationem cum eis, administramus ea sine sale. Et quando fit emplastrum
18
cum ea, confert puncturae açambor et apum, et quando teritur cruda, et miscetur cum
19
butyro, et linitur cum ea aliquis, non nocet ei punctura eorum. Et quando coquitur
20
et teritur bene, et miscetur cum ea oleum, et ponitur super combustionem ignis, et
21
super erisipilam, confert eis, et fit sessio in decoctione eius mulieri, et mollit duricies
22
matricis, et fit cum ea clistere conueniens mordicationi intestinorum, et matricis, et
23
ani, et quando coquuntur folia eius cum radicibus suis, confert Medicinis mortife-
24
ris, scilicet, quando bibitur ex decoctione illa, et fit uomitus cum ea, et fit illud saepe,
25
et confert puncturae rutellae, et prouocat lac, et quando cum semine ipsius admisce〈-〉
26
tur semen andachochae siluestris, sedat dolorem uesicae. Aben mesuai. Malua est
27
frgida et humida in primo gradu, et proprie domestica ex ea, et est mala stomacho.
28
Et humida quidem confert uesicę, et semen est magis iuuatiuum, et est bonum aspe〈-〉
29
ritati pectoris, et pulmonis, et uesicę, et quando folia eius teruntur, et ponuntur su-
30
per puncturam açambor, sedant dolorem eius, et quando coquitur cum oleo rosa-
31
ceo, et fit emplastrum cum ea in apostematibus uesicae et renum, confert, et quando
32
emplastratur cum ea in apostematibus calidis, sedat, et curat ea.
33
INCIPIT TRACTATVS MEDICINARVM
34
singularium secundi gradus. Et primo de his, quę
35
sunt calidae et siccae in eo.
36
CAPITVLVM PRIMVM DE VRTICA CL.
37
HVniure, id est, uraith latum, et est urtica. Dioscorides. Sunt ei duę spe〈-〉
38
cies, una earum est asperior, et nigrior, habens folia latiora, et habet se-
39
men simile semini canabis, nisi quia est minus eo. Alia uero habet semen
40
minutum, et non habet folia ita aspera sicut prima. Galenus. Quod
41
de ipsa administratur, est semen et folium. Et substantia utriusque est subtilissima, et
42
propter hanc subtilitatem mordicat quod inuenit ex membris, postquam non habet de〈-〉
43
caliditate tantum, quod faciat hoc. Et uirtus eius prima est uirtus quae calefacit cale-
44
factione non multa, et desiccat desiccatione sine mordicatione et acuitate. Et secun〈-〉
45
da est uirtus quę resoluit resolutione multa, et est cum hoc ei uirtus inflatiua, et pro-
46
pter hanc caussam mouet coitum. Et tertia uirtus est uirtus quae delet exituras et apo〈-〉
47
stemata quae fiunt post aures. Et facit excreare humores grossos uiscosos a pectore et
48
pulmone quando bibitur. Et curat hulcera corrosiua, et cancrum, et omne cui con-
49
uenit exiccatio. Et quando bibitur de semine eius cum rob, excitat appetitum coitus,
50
et hoc ideo, quia quando digeritur in stomacho, generat inflationem, et resoluit uen-
51
trem solutione temperata, propterea quia abstergit et commouet non illa uia qua
1
soluunt aliae Medicinę solutiuae. Dioscorides. Folia ambarum specierum quando
2
teruntur cum sale, et fit inde emplastrum, curat morsum canis et hulcera fraudulen〈-〉
3
ta, et cancrosa, et hulcera sordida, et contorsiones neruorum, et exituras, et aposte-
4
mata quae fiunt post aures, et apostemata quae dicuntur furgella, et fit cum eis cęro-
5
tum cum caera ad duritiem splenis, et quando teritur ex folijs eius, et ponitur in na-
6
ribus, abscindit fluxum sanguinis. Et quando teritur ex eis et conficitur cum myrrha,
7
et fit inde nasale, prouocat menstrua. Et ponuntur folia eius recentia super matricem
8
egressam, et reuocant eam intus. Et semen eius quando bibitur cum rob, excitat ap-
9
petitum coitus, et aperit orificium matricis, et teritur et conficitur cum melle, et co-
10
meditur, et confert asmati, quod non sinit hominem iacere, et pleuresi, et expellit
11
superfluitates a pectore, et decoctio foliorum eius quando coquitur cum pauco myr-
12
rhae, prouocat menstrua. Et quando folia ipsa coquuntur cum limacijs, molliunt
13
uentrem, et prouocant urinam. Et quando ipsa coquuntur cum hordeo, expellunt
14
superfluitates a pectore, et quando fit gargarisma ex succo eius, curat apostemata
15
uuluae. Rasis. Oleum urticae est magis laxatiuum quam oleum chartami, scilicet
16
quando tu comparas uirtutem laxatiuam urticae uirtuti laxatiuae kartami. Aben me-
17
suai. Mouet coitum, quando comeditur cum cepis et uitellis ouorum. Et quando
18
teritur semen eius, et ponitur super cancrum, confert. Et de proprietate eius est quod
19
laxat phlegma uiscosum. Abenguefit. Quando excoriatur semen urticae, et teritur
20
et miscetur cum melle, et sumitur, laxat cum fortitudine. Et oportet cauere ne tan-
21
gat linguam, et caput meri ne adurat ea. Et dosis eius est a uiginti granis usque ad tri-
22
ginta. Isaac eben amram. Semen urticae purgat humores uiscosos, et prouocat uri〈-〉
23
nam, et confert doloribus renum, et iuuat coitum maxime, si comedatur cum cepis
24
et uitellis ouorum. Et quando bibitur cum secaniabin, confert spleni et dolori lateris.
25
DE BLACTA BIZANTIA. CLI.
26
AThfar atheb, id est, ungula aromatica, et est blacta biçantia. Dioscorides. Est
27
conchilium ex speciebus ostreorum, et est similiter de conchilijs palpir, et reperi〈-〉
28
untur in regionibus Indię in aquis, iuxta quas oritur spica nardi, odor autem eius est
29
aromaticus, quoniam istud animal comedit nardum. Et ipsa colliguntur in tempo〈-〉
30
re aestiuo, quando aquae desiccantur. Reperitur etiam ex eis in littoribus maris euçum,
31
et color eius est decliuis ad albedinem, et est pinguis, sed illa quae nascitur in Baby-
32
lonia est coloris subnigri, et est minor illa, et omnes habent bonum odorem. Et
33
quando fumigatur cum eis, sentitur odor earum sicut odor castorei. Quando igitur
34
fit suffumigatio cum eis mulieri habenti suffocationem matricis, et similiter haben〈-〉
35
ti epilepsiam, confert, et quando bibuntur, molliunt uentrem, et comburuntur, et
36
faciunt omnes operationes quas faciunt ostraca de Porcoca uel Portura. Dixit Me-
37
seha et Mesarugiae. Quod est calida et sicca in tertio gradu. Et Meseha dixit quod
38
est plus sicca, et est in ea stipticitas et subtilitas, et confert stomacho, et epati, et ma-
39
trici propter suam aromaticitatem, et confert cardiacę, et est bona stomacho et ma-
40
trici, et quando fit suffumigatio cum ea desubtus, stringit fluxum menstruorum.
41
DE EBANO. CLII.
42
ABanus, id est hebenus. Dioscorides. Duae sunt species, scilicet absi et inda. Et
43
absi est lignum nigrum non habens lineationes, sed in soliditate et lenitate sua
44
est simile cornu, et quando frangitur habet fractiones suas duras solidas, mordicat
45
linguam, et est stiptici saporis, et quando ponitur super prunas, profert odorem bo〈-〉
46
num, scilicet quando est recens, quia in ipso est pinguedo, quare inflammatur quan〈-〉
47
do appropinquat igni, et fricatur super cotem, et elimatur sicut lapis, et fit color eius
48
subruffus, et mordicat linguam. In Indo uero sunt lineationes albae, et coloris sub-
49
ruffi, et omnes eius species, quando franguntur, sunt durae in fractura. Absi uero est
50
melius. Adulteratur autem cum quadam specie spinarum, et cum quodam ligno,
51
quod dicitur saphsamphe, propter similitudinem quam habet cum eo. Cognosci-
52
tur autem adulteratum ex eo, quia est molle, et in colore suo est uarietas linearum,
53
et color eius est purpureus, et non mordicat linguam, et quando ponitur super ignem,
1
non habet odorem bonum. Galenus. Istud lignum est ex rebus quę fricantur cum
2
aqua, resoluuntur sicut lapides, et substantia eius est subtilis. Et uirtus eius prima est
3
quae calefacit. Et uirtus secunda est quae abstergit. Et tertia eius uirtus est quae aufert,
4
quod est coram pupilla, impediens uisum. Et ipsum ingreditur in Medicinis oculo-
5
rum, conferentibus hulceribus antiquis eorum, et humoribus fluentibus ad eos an-
6
tiquo cursu, et ad bothor. Dioscorides. Virtus hebeni est abstersiua obscuritatis ui〈-〉
7
sus, et confert antiquo cursui humiditatum ad oculum, et hulceribus oculi nomina〈-〉
8
tis elotis, et fit ex eo fricatorium, super quod fricatur sief, et fit operatio eorum effica〈-〉
9
cior. Et si uolumus curare oculum, accipitur limatura eius, aut serratura, et infundi-
10
tur in uino terrae abnus die una et nocte, et postea teritur bene, deinde fit sief. Qui-
11
dam autem terunt primo, et postea faciunt quod diximus. Et quidam infundunt
12
ipsum in aqua loco uini, et comburitur hebenus in olla terrea donec fit carbo, dein〈-〉
13
de abluitur, sicut abluitur molibdena combusta, et est conueniens oculo et pruritui
14
eius. Alkançi. frangit lapidem uesicae.
15
DE ABRVGI. CLIII.
16
ABrong, uel abrugi, est granum paruum punctatum nigredine et albedine, rotun-
17
dum sicut granum mes, id est, robilie nullius odoris, affertur de Seni, in sapore
18
ipsius est amaritudo, et est calidum et siccum in secundo gradu, soluit uentrem et ex〈-〉
19
pellit lumbricos et ascarides, et soluit superfluitates phlegmaticas ab intestinis.
20
DE SALVIA. CLIIII.
21
AElisfacos, in Latino est saluia. Dioscorides. Est arbustum longum, habens plu〈-〉
22
res ramos, et lignum eius est quadrangulatum, cuius color est ad albedinem
23
decliuis, et folia eius sunt similia folijs citoniorum, nisi quia sunt longiora et stricti-
24
ora, et rugosa, pauca rugositate, sicut est rugositas panni, postquam abluitur, ante-
25
quam extendatur et reponatur. Et habent super se borram, cuius color tendit ad al-
26
bedinem, et habet odorem bonum, et est in ea substantia, et habet in summitati-
27
bus ramorum semen simile semini herbae siluestris, quae dicitur ormen, nascitur au-
28
tem in locis asperis. Galenus. Complexio huius arboris est calida, caliditate ma-
29
nifesta, et est parum stiptica. Dioscorides. Decoctio foliorum et ramorum ipsius,
30
quando bibitur, prouocat urinam et menstrua, et expellit foetum, et confert morsui
31
trigoni marini, et denigrat capillos, et confert apostematibus, et abscindit fluxum
32
sanguinis. Et mundificat hulcera fraudulenta, et cum decoctione foliorum et ramo〈-〉
33
rum ipsius fit ablutio, sedat pruritum genitalium uirorum et mulierum.
34
DE ANAGALLIS.
35
CLV.
36
ANagallis. Est plantula habens folia subtilia parua, et ramos quadrangulatos,
37
et semen simile semini coriandri, et masculus ex ea nominatur in Graeco xan-
38
tala, et foemina cardabella, et est herba de hauleic. Dioscorides. Est herba cuius
39
duae sunt species, una earum habet florem coelestis coloris, et est foemina, altera ue-
40
ro habet florem rubei coloris, et est masculus, et sunt duae plantulae expansae super
41
faciem terrae, habentes folia parua, rotunda, similia folijs herbae quae dicitur lactin,
42
et habet ramulos quadrangulatos, et semen rotundum, et radicem subtilem. Ga-
43
lenus. Virtus eius prima est, quae calefacit parum, et desiccat sine mordicatione. Et
44
secunda est, quae abstergit abstersione forti, et attrahit. Et tertia est, quae extrahit sa-
45
gittas et spinas, et alia infixa corpori. Et succus eius iniectus in nares, purgat cerebrum
46
ab humoribus qui sunt in eo, et incarnat hulcera, et confert corruptionibus mem-
47
brorum. Dioscorides. Ambae species huius herbae conueniunt apostematibus, et
48
prohibent erisipilam, et extrahunt sagittas infixas corpori, et reprimunt hulcera frau-
49
dulenta. Et quando teritur aliqua ex eis, et exprimitur succus eius, et fit ex eo garga-
50
risma, extrahit phlegma a cerebro, et cum eo caputpurgium etiam ad hoc, et sedat
51
dolorem dentium, et quando fit cum eo sternutatio uel masticatio in parte opposi-
52
ta dentis dolentis, aufert dolorem eius, et quando iste succus miscetur cum melle re〈-〉
53
gionis Atich, confert obscuritati uisus et caligini, et abstergit oculum. Et quando bi〈-〉
54
bitur cum uino, confert morsui tyri, et dolori renum, et epatis, et lateris. Et dicunt
1
quidam quod illa species anagallis, cuius flos est coelestis coloris, confert exitui ani,
2
et illa cuius flos est coloris rubei, facit anum egredi, si fiat cum eo emplastrum.
3
DE OZIMO GARIOPHILATO. CLVI.
4
BErengemisch, id est, oçimum gariophilatum. Isaac eben amram. Est oçimum
5
gariophilatum, et folia eius sunt parua, quorum color est inter uirorem et glau-
6
cedinem. Et odor huius herbae est similis odori gariophilorum. Et stipes eius est qua-
7
drangulatus, cuius color est sicut color foliorum ipsius, et semen eius est minutum,
8
nigrum, et colligitur in mense lunio. Est calidum et siccum in fine secundi gradus.
9
Confert stomacho frigido, et facit digeri cibum grossum. Et confert epati, et cor-
10
di. Et aufert cardiacam, quae fit a melancholia et phlegmate, et aufert tristitiam et
11
solicitudinem. Et odoriferas facit eructuationes, et aperit opilationes cerebri. Et
12
quando odoratur, aperit opilationes quae sunt in naribus propter phlegma. Aben
13
mesuai. Est calidum et siccum in fine secundi gradus, aperit opilationes cerebri, et
14
confert cardiacae quae est a phlegmate et melancholia, et quando comeditur, aut
15
odoratur, confert opilationi narium. Sindaxar. Auget choleram, et est bonum
16
emorrhoidibus. Alkalamen. Est magis temperatum quam maiorana, et quam
17
çinçibrium, nec est in eo de siccitate tantum, quantum in illis.
18
DE OZIMO NON GA〈-〉
19
riophilato. CLVII.
20
BErendarog, id est, oçimum non gariophilatum, sed aliud commune. Diosco-
21
rides in capitulo de solatro dicit. Quod domesticum solatrum est arbustum
22
paruum, et habet folia coloris nigri, similia folijs berendarog, sed maiora et latiora.
23
Galenus. Est calidum in secundo gradu, et habet humiditatem non naturalem.
24
Et dixit Hippocrates. Quod ipsum est siccum in natura sua, et retinet uentrem.
25
Et dixit Ruffus. Quod est siccum in natura sua, et conuertitur ad choleram ueloci〈-〉
26
ter, et mundificat humiditates pectoris. Et uirtus eius secunda est, quando fit empla〈-〉
27
strum cum eo, quae resoluit et maturat, et non est alicuius iuuamenti interius sum-
28
ptum. Et dixit in libro de cibis, quod est malum in cibo sumptum, graue digestioni.
29
Et dixit in libro aegritudinum, quod est unus ex cibis qui generat choleram. Dio-
30
scorides. Quando sumitur de eo in cibo multum, inducit obscuritatem uisus, et
31
mollit uentrem, et generat uentositates, et prouocat urinam, et lac, et est difficilis
32
digestionis. Et quando fit emplastrum cum eo, et cum farinae polenta, et oleo
33
rosaceo et aceto, confert apostematibus calidis. Et quando fit emplastrum cum eo
34
solo, confert morsibus scorpionis. Et quando fit emplastrum cum eo, et uino Chio,
35
confert pulsationi oculi. Et succus ipsius quando auffertur spuma eius, abstergit
36
uisum. Et semen eius quando bibitur, confert illi, in cuius corpore generatur me-
37
lancholia, et confert strangurie et inflationi, et quando odoratur, facit sternutare,
38
et bedarog quidem facit hoc etiam, scilicet herba ipsa, et oportet quod stringantur
39
oculi eius, qui sternutat cum eo in hora sternutationis. Multi quidem cauent ab odo-
40
ratione et a comestione eius, propterea, quia quando masticatur, et ponitur in sole,
41
generantur ex eo uermes. Et homines regionis Lyonoy dicunt, quod si quis come-
42
derit bedarog, et pungatur eadem die a scorpione, non euadit mortem ex punctu-
43
ra illa. Hunaim. Quando reperimus aliquos ex antiquis physicis dicentes, quod
44
stringit uentrem, et aliquos qui dicunt quod laxat sicut uidisti, uidetur ex hoc quod
45
habeat in se duas uirtutes contrarias sicut caules. Quando ergo inuenit uirtutem ex-
46
pulsiuam fortem in corpore, adiuuat ad fluxum. Sed quando inuenit uirtutem re-
47
tentiuam fortem, adiuuat ad retentionem, ideo, quia in eo sunt duae uirtutes, scilicet
48
uirtus laxatiua, et stiptica, sed fit sicut dictum est. Et dixit in bedarog, et in naponi-
49
bus, quod quando non bene coquuntur, nocent stomacho, propter mordicatio-
50
nem quae est in eis. Et dixit in bedarog iterum, quod calefacit sanguinem, et desic-
51
cat desiccatione forti. Et dixit iterum. Ficus et uuae et alij fructus, quando non sunt
1
bene maturi, et caro citri, et bedarog, et napo, et baucia, et holera alia omnia, et ra-
2
dices eorum, et uinum grossum, nouum, multas habent superfluitates, et propte-
3
rea exprimuntur ab eis succi eorum, propter superfluitates quae sunt in eis. Aben
4
mesuai in saturegia dixit. Quod acuit uisum multum subtiliter, et ideo comeditur
5
cum bedarog et raphano.
6
DE COTVLA. CLVIII.
7
BIhar, id est cotula. Dioscorides. Habet stipitem mollem uel lenem, et folia si-
8
milia folijs marathri, et flos eius est citrinus plus flore camomillę, similis oculo,
9
et ideo nominatur hoc nomine, quia nascitur in bixana. Galenus. Acuitas et mor〈-〉
10
dicatio sunt in ea plus quam in camomilla, et resolutio eius est amplior resolutione
11
ipsius. Adeo donec curet apostemata dura, quando admiscetur ei caera dissoluta.
12
Dioscorides. Quando teritur flos eius cum cęroto, resoluit apostemata phleg-
13
matica, et dura, et dicunt aliqui, quod quando ictericus biberit ex eo in balneo,
14
postquam egreditur a camera calidiori, meliorat colorem ipsius, et facit ipsum uomere.
15
DE TEREBINTHO ET lentisco. CLIX.
16
BAton uel boton, id est, arbor grani uiridis, et est botin, id est terebinthus. Albo〈-〉
17
tin. Secundum Medicos est duarum specierum, scilicet domestica, et siluestris,
18
et domestica est botin secundum ueritatem, et fructus eius est granum uiride, et sil-
19
uestris est lentiscus, et ambae habent gummi. Abohanifa. Lentiscus est arbor in
20
montibus nascens, et dixit mihi Arabs, quod arbor lentisci est sicut arbor glandium
21
magnarum, nisi quia est pulchrior. Summitates foliorum eius sunt ad rubedinem
22
decliues, et sunt folia leuia, et facit fructum in racemis sicut botin, et quando matu-
23
rantur fructus, sunt rubei, et folia eius similiter rubescunt. Coquuntur folia eius be-
24
ne, et colatur aqua illa, et ponitur iterum super ignem, et coquitur, donec fit sicut
25
rob, et curantur cum eo asperitas pectoris, et tussis, et dolor auris, et est in eo ponti-
26
citas. Et quando apparet gummi eius, apparet paruum, deinde augetur, donec ap-
27
paret sicut melo, et dixit, et emanat a lentisco lac uiscosum, nigrum, sicut facit ex lau〈-〉
28
ro. Et gluten quidem ex lentisco est odoriferum, et ingreditur in confectionibus odo-
29
riferis, et propter similitudinem suam cum arbore botin. Dicunt quidam, quod ar-
30
bor lentisci, est arbor grani uiridis. Galenus. Cortex huius arboris, et fructus eius
31
et folia eius omnia sunt stiptica. Et cum hoc calefacit in gradu secundo, et istud est
32
signum quod desiccat, uerum quando est recens, humida est minoris desiccationis,
33
adeo quod quando desiccatur, fit sicca in secundo gradu. Sed fructus eius proprie,
34
quando desiccatur, deuenit ad tertium gradum rerum desiccantium, et accidit ei de
35
caliditate tantum, quod ille qui masticauerit ipsum, cognoscit statim, et prouocat
36
urinam, et confert spleni. Dioscorides. Terebinthus est arbor grani uiridis, et est
37
arbor nota, cuius folia, et cortex, et fructus sunt stiptica, et ideo conuenit ad omnia,
38
ad quae conuenit arbor mastix, et fructus eius comeditur ab aliquibus, et est malus
39
stomacho, et calefacit, et prouocat urinam, et incitat coitum, et quando bibitur
40
cum uino, confert morsui rutellae. Sed gummi huius arboris affertur de Garbi, et re〈-〉
41
peritur de ipso in Palestina, et Syria, et Cypro, et Lintouijn, et in insulis quae dicun〈-〉
42
tur Cyclades, et est melior et clarior alijs, et color eius est uergens ad albedinem, si-
43
milis colori nitri, et coloris coelestis, et est boni odoris, habens odorem arboris gra〈-〉
44
ni uiridis. Et melior quidem gummarum omnium est gummi terebinthinę, et post
45
ipsum est mastix, et post hoc est gummi iambut, et post ipsum gummi ari, et post
46
ipsum gummi arç. Et quaelibet istarum gummarum calefacit, mollit, et dissoluit.
47
Sed terebinthina conuenit tussi, et hulceribus pulmonis, et sputo sanguinis. Mundi〈-〉
48
ficat enim pectus et pulmonem, quando fit loch cum ea sola, aut cum melle, et pro〈-〉
49
uocat urinam, et maturat, et lenit uentrem. Et facit adhęrere pilos palpebrarum. Et
50
quando miscetur cum çiniar et calcanto, et nitro, et aere usto, confert scabiei hulce-
1
rosae, et quando miscetur cum melle et oleo, confert humiditatibus emanantibus
2
ab auribus et pruritui. Et ingreditur in confectionibus unguentorum resoluentium
3
lassitudinem. Et confert dolori lateris, quando fit inunctio cum terbentina sola.
4
DE BALSAMO. CLX.
5
BElesem uel belesma, id est balsamus. Dioscorides. Magnitudo arboris eius est
6
sicut magnitudo arboris grani uiridis, et sicut arboris bocates, habens folia simi〈-〉
7
lia folijs rutae, nisi quia sunt albiora satis et subtiliora, et est in regione ludaeae, in suo
8
Occidente, et diuersificatur in longitudine, et breuitate, et gracilitate, et grossicie.
9
Et quoddam subtile simile capillis, quod inuenitur in arbore balsami, nominatur
10
barsaton, et nominatur ita, quia est uiride, lignum uero eius dicitur xilobalsamum,
11
semen carpobalsamum, et lachryma eius opobalsamum. Colligitur autem oppo-
12
balsamum in diebus ascensionis caniculae. Nam tunc uulnerantur rami et stipites
13
huius arboris in pluribus locis cum instrumento ferreo, et quod egreditur ex eo, est
14
parum. Summa uero eius quod colligitur ex eo omni anno est a quinquaginta usque
15
ad sexaginta rotulorum. Et uenditur in loco ubi nascitur, duplo ponderis eius ex ar〈-〉
16
gento. Melius autem es eo est nouum, fortis odoris, purum, non habens aliquid ace〈-〉
17
tositatis, uelocis resolutionis, lene, pungens linguam pauca punctione. Adulteratur
18
autem pluribus modis, quidam namque admiscent ei oleum quod dicitur robron,
19
alij uero admiscent ei mel et caeram, aut oleum myrti, aut oleum alcannae, donec
20
subtilietur multum, et agitant fortiter miscentes, quousque non apparet caera, uerum
21
cognitio ipsius est facilis. Nam purum, quando aliquid ex eo distillatur super la-
22
nam, et abluitur lana ipsa, non remanet in lana uestigium eius, sed adulteratum re-
23
linquit uestigium. Et iterum, quando purum distillatur in lacte, coagulat ipsum.
24
Adulteratum uero non facit hoc, et purum quando distillatur in aqua, diffunditur,
25
et fit sicut substantia lactis cito, adulteratum uero fit sicut oleum quod separatur in
26
superficie aquae, et facit uelut stellas. Et purum quidem, quando antiquatur, indu-
27
rescit, et corrumpitur uirtus eius. Errauit autem ille qui dixit quod purum quando
28
distillatur in aqua, descendit primo, deinde ascendit in superficiem aquae, et non
29
dissoluitur. Sed lignum quod dicitur xilobalsamum, melius ex eo est nouum, re-
30
cens, subtile, boni odoris, cuius odor est sicut odor opobalsami, et est magis odori-
31
ferum quam granum eius. Et granum quidem ipsius, quod nominatur carpobalsa-
32
mum, est granum rotundum, ad longitudinem aliquantulam, tendens ad acuita-
33
tem in ambobus capitibus, in medio uero grossius, cuius cosor tendit ad rubicun-
34
ditatem, et est plenum, graue, mordens linguam mordicatione aliqua, non multa.
35
Et quando frangitur interius, habet humiditatem similem melli, et est odor eius
36
bonus, defertur autem ex terra quae dicitur antaramon, granum simile ancarion, et
37
adulteratur cum eo granum balsami. Sed discernitur quia est paruum, uacuum, de-
38
bilis uirtutis, et sapor eius uergit ad saporem piperis. Galenus. Odor balsami est
39
bonus, et substantia eius est subtilis. Et uirtus eius prima est quae calefacit, et desiccat
40
in secundo gradu. Oleum uero eius est subtilioris uirtutis quam arbor. Et granum
41
eius est minoris subtilitatis quam oleum. Lignum uero eius est in hoc minus quam
42
oleum. Dioscorides. Virtus balsami est bona, et est calida multum, et abstergit
43
tenebrositatem uisus, et auffert frigiditatem matricis, quando fit nasale cum eo, et
44
cum caera, et oleo, et expellit secundinam et foetum, et quando fit inunctio cum eo,
45
prohibet rigores, et mundificat hulcera sordida, et quando bibitur, prouocat uri-
46
uam[*]uri-uam corrupt for urinam, et est bonum asmati, quoniam maturat superfluitates, et quando bibitur cum
47
lacte, est bonum illi qui bibit toxicum, quod dicitur atitan, et illi quem momordit
48
aliquod uenenosum, et miscetur in unguentis, quae fiunt ad resoluendam laxitudi-
49
nem, et oleis, et electuarijs. Et fortius quidem quod est in balsamo, est oleum eius,
50
et post ipsum granum, deinde lignum. Grana uero eius quando bibuntur, confe-
51
runt pleuresi, et apostemati calido, et pulmoni, et tussi, et sciaticae, et epilepsiae,
1
et opilationibus, et anhelosis non potentibus anhelare, nisi sedeant, et torsioni-
2
bus, et strangurie, et illi quem momordit aliquod uenenosum. Et ingreditur in fu-
3
migationibus, quae administrantur in doloribus matricis, et quando fit sessio in de〈-〉
4
coctione eorum, confert matrici, et extrahit ab ea humiditates. Et lignum eius eti-
5
am iuuat ad hoc, uerum est debilius. Quod quidem quando coquitur in aqua et ui〈-〉
6
no, confert maliciae digestionis, et morsibus uenenosis, et contractioni neruorum,
7
et prouocat urinam, et conuenit hulceribus capitis cum ireos sicca, et expellit cor-
8
tices ossium. Et ingreditur in confectionibus odoriferis.
9
DE NVCE MVSCATA. CLXI.
10
IEumbaue, uel iumbague, id est, nux muscata. Aaron. Ieuçbaue est nux muscata,
11
et affertur ab India. Isaac eben amram. Meliores ex eis sunt rubeae, pingues, gra-
12
ues, et deteriores sunt nigrae, leues, et siccae, et sunt calidae et siccae, stringunt uen-
13
trem, aromatiçant stomachum, et odorem oris efficiunt bonum, aufferunt fumosi-
14
tates a stomacho. Et digerunt cibum, et expellunt uentositates, et corroborant sto-
15
machum, et epar, et conferunt lentigini faciei, et serpigini, et extenuant splenem,
16
et molliunt apostemata dura epatis. Aben mesuai. Natura eius est sicut natura
17
gariophilorum, et est calida et sicca in tertio gradu, et est bona stomacho, et epati fri-
18
gidis. Meseahen. Nux muscata est calida et sicca in fine secundi gradus, et strin-
19
git uentrem, et aromatiçat stomachum, et efficit odorem oris bonum, et confert de〈-〉
20
bilitati epatis et stomachi. Albasari et Rasis similiter.
21
DE NVCE ET AVEL-
22
lana. CLXII.
23
LEum et agileum, id est, nux et auellana. Galenus. Quod ex nuce comeditur,
24
est subtile et unctuosum. Et recentes ex eis quae non sunt bene maturae, nec siccę,
25
sunt plenae humiditate, et maxime semimaturae, ut dixi. Et olei nucum antiquarum
26
uirtus prima est calida. Et secunda est quae resoluit. Et tertia est, quae confert hulceri-
27
bus corrosiuis, et erisipilae, et fistulae lachrymali. Et quidam utuntur eo in hulceri-
28
bus neruorum, sed in folijs nucis, et in summitatibus est stipticitas. In cortice uero
29
nucum dum est recens, est stipticitas manifesta. Et propter hoc fit ex eo rob, quando
30
ex eo exprimitur succus, sicut exprimitur ex moris, et ex fructu rubi, deinde coquitur
31
cum melle, et confert istud rob in aegritudinibus oris et gutturis, et faucium, et in
32
omni eo in quo iuuant supradicti succi. Cortex uero nucis durus, siccus, quando ad-
33
uritur, fit Medicina subtilis multum, et desiccatiua sine punctione. In auelanis uero
34
est substantia terrea, frigida plus quam in nucibus magnis, et sapor earum est magis
35
ponticus sapore illarum, et hoc reperitur in arbore, et in fructu, et cortice. In alijs ue〈-〉
36
ro proprietatibus sunt similes nucibus maioribus. Dioscorides. Nuces comestae
37
sunt graues digestioni, nociuae stomacho, generant choleram, nocent tussientibus,
38
et quando comeduntur ieiuno stomacho, prouocant uomitum, et quando come-
39
duntur cum ficubus et ruta ante Medicinam mortiferam, sunt tyriaca optima con-
40
tra ipsam, et similiter quando comeduntur post toxicum fit hoc etiam. Et quando
41
amplius ex eis comeditur, expellunt ascarides. Et quando admiscentur cum pauco
42
melle, et ruta, et fit emplastrum cum eis, super mammillam resoluunt apostemata
43
ipsius, et resoluit enodationes neruorum, et quando admiscetur cum eis mel et sal,
44
et caepe, et fit emplastrum, confert morsui canis et hominis, et quando nux te-
45
ritur, sicut est cum cortice suo, et ponitur super umbilicum, auffert torsiones,
46
et cortex eius quando aduritur, et miscetur cum oleo et uino, et liniuntur inde ca-
47
pita infantium, facit capillos pulchros et bonos, et facit oriri pilos in alopicia. Quod
48
autem est interius nucis, quando comburitur, et teritur, et miscetur cum uino, et fit
49
inde nasale, prohibet menstrua, et quod est interius similiter, scilicet, caro earum quae
1
sunt uetustae, quando masticatur, et ponitur super apostemata quae dicuntur anco-
2
ria, et super erisipilam, et super fistulas lachrymalium, et super alopiciam, et curat
3
ea. Exprimitur autem ex ipsis oleum quando teruntur aut exprimuntur. Nuces uero
4
humidae sunt minus nociuae stomacho alijs, et sunt dulciores, et delectabiliores,
5
et propter hoc admiscentur cum alijs, ad frangendum acuitatem eorum. Et quan-
6
do fit emplastrum cum eis, delet cicatrices percussionum.
7
Sed auellanae sunt malae stomacho, quae quando teruntur, et bibuntur cum me-
8
licrato, curant tussim antiquam, et quando assantur, et comeduntur cum pauco pi-
9
pere, maturant catharrum, et quando aduruntur cum cortice suo, et teruntur, et con-
10
ficiuntur cum axungia, aut sepo hircino, et linitur cum eis alopicia, facit oriri pilos ibi.
11
Et dicunt quidam, quod auellanae combustae quando teruntur cum oleo, et ungun〈-〉
12
tur inde capita puerorum habentium glaucos oculos, faciunt eos nigros, et deni-
13
grant capillos eorum.
14
DE NVCE VOMICA. CLXIII.
15
LEum alkei, uel alke, id est, nux uomica. Habix. Facit euomere fortiter sola, aut
16
cum alijs Medicinis, quando teritur, et miscetur cum pauco salis, eo quod sal iu-
17
uat ad uomitum, et mouet humores, et facit eos egredi facilius per uomitum. Et quan〈-〉
18
titas dosis eius est, drachmę duae. Et buliant folia uel summitates foliorum aneti sic-
19
ci in pondere drachmarum uiginti, in libra una aquae, usque ad consumptionem me-
20
dietatis eius, deinde apponatur parum mellis, et medicina conficiatur cum melle,
21
et postea admisceatur cum aqua illa decocta, et bibatur, quoniam facit euomere uo〈-〉
22
mitu facili, et fortassis soluit uentrem. Et tali modo praeparatur cum des, et semen
23
atriplicis. Abraam. Est nux, cuius color est inter glaucedinem et albedinem, ma-
24
ior auellana parum, et sunt in ea nodi. Et quando accipitur de cortice eius, et teritur,
25
et cribratur, et accipitur de ipso drachma una, cum duobus aureis aneti triti, aut se-
26
mine foeniculi, et conficitur cum melle sufficienti, et bibitur cum aqua calida, mouet
27
uomitum, et expellit superfluitates cholericas, et phlegmaticas, et laxat inferius etiam
28
secundum uirtutem et secundum naturam superfluitatum.
29
DE NVCE MECHIL. CLXIIII.
30
LEum alrachaha, id est, nux mechil. Haamet eben Dauid. Dixit mihi quidam
31
Arabs ex hominibus secretis, quod rachahe est arbor magna sicut nux, habens
32
folia sicut ficus magna, et fructum sicut malagranata parua, qui nascitur ad radicem
33
foliorum, sicut ficus nascuntur, habens pendiculum inclinatum propter onus mag-
34
num fructus. Et colligitur de ipso quantitas multa, et dixit, quod non nominabimus
35
eas iumauçen, id est, ficus Pharaonis, neque est ficus, sed rachaha. Et ego uidi id in Ori〈-〉
36
ente multum ex eis, et rachaha est fructus sicut ficus, habens cutem grossam, et est
37
dulcis, bonus, boni odoris, et comedunt eum homines et pastores. Et dixit An-
38
ninebeten, quod est nux uomica. Sed quando consyderabis duos sermones, scilicet
39
tachaha, et nucis uomicae, uidebis uarietatem.
40
DE POLIO MONTANO. CLXV.
41
CAhade, id est, polium montanum. Dioscorides. Sunt eius duae species, scili-
42
cet, magnum et paruum, et paruum est quo utuntur Medici, et est planta parua
43
subtilis, eius longitudo est circa palmum, et est plena semine, et secundum summi-
44
tatem eius est capitellum paruum, rotundum, simile capitello spinae albae, in cuius
45
odore est grauitas cum pauca aromaticitate, et maius est debilioris odoris.
46
Galenus. In sapore eius est amaritudo et acuitas parua, et hic sapor est in minori
47
plus, et magis apparens. Et uirtus eius prima est, quae calefacit in secundo gradu qua〈-〉
48
si in fine ipsius, et desiccat in tertio. Et secunda est quę abstergit, et proprie illud quod
49
est minoris speciei quando desiccatur. Maioris uero speciei dum est recens uirtus, est
1
quae incarnat. Et tertia est, quae aperit opilationes membrorum interirrum, et pro-
2
uocat urinam et menstrua, et curat hulcera maligna quando puluerizatur super ea,
3
et proprie minoris speciei quando est siccum, sed maioris speciei quando est recens
4
incarnat uulnera magna. Dioscorides. Virtus ambarum specierum est, quod quan-
5
do decoctio earum bibitur, confert morsibus uenenosis, et hydropisi, et ictericiae, et
6
quando bibitur cum aceto, cunfert[*]cunfert corrupt for confert apostematibus splenis, uerum facit soda, et est ma-
7
lum stomacho, et laxat uentrem, et prouocat menstrua. Et quando sternitur sub le-
8
cto, fugat uenenosa animalia. Et quando fit emplastrum cum eo, conglutinat uulne〈-〉
9
ra humida, et ipsum mundificat caput, et refrenat libidinem, et prouocat urinam.
10
DE BAVCIA VEL PASTINACA. CLXVI.
11
IEzar, id est, baucia. Dioscorides. Est ex ea domestica, et siluestris, et domestica
12
quidem est nota. Siluestris uero habet folia similia folijs fumiterrę, nisi quia sunt la〈-〉
13
tiora eis, et sapor quidem ipsarum uergit parum ad amaritudinem, et habet stipitem
14
rectum, asperum, et super ipsum est capitellum simile capitello aneti, et est in eo flos
15
albus, et in medio ipsius floris est res similis fungo, cuius color est purpureus, et ha-
16
bet radicem in grossitudine digiti, et in longitudine unius palmi, boni odoris, quae
17
cocta comeditur. Galenus. Domestica est subtilis. Et uirtus eius prima est quae ca〈-〉
18
lefacit. Et secunda est quae subtiliat. Et tertia quae excitat coitum. Sed agrestis est sub-
19
tilior. Et uirtus eius prima est calida. Et secunda est quae abstergit, et non inflat. Et ter-
20
tia est quae prouocat urinam et menstrua. Et tota herba facit hoc, maxime uero semen
21
et radix. Sed quando ex folijs eius fit emplastrum super hulcera quando incipiunt
22
corrodi, confert. Dioscorides. Semen siluestris quando bibit id mulier, aut fa-
23
cit sibi nasale cum eo, prouocat menstrua, et quando bibitur, etiam confert strangu-
24
rię, et sterilitati, et pleuresi, et morsibus uenenosis. Et dicunt quidam, quod est ex ea
25
species quae est masculus, et quaedam quae est foemina. Masculus uero habet semen
26
oblongum, foemina uero rotundum. Quae quidem semina quando bibuntur, con-
27
ferunt impregnationi. Et radix huius herbae prouocat urinam, et excitat coitum for-
28
titer, et quando fit nasale cum ea, expellit foetum, et quando folia eius teruntur, et mi〈-〉
29
scentur cum melle, et ponuntur super hulcera, curant ea. Domestica uero est conue-
30
nientior cibo, et melior quam siluestris, et ipsa est conueniens ad ea, ad quae conuenit sil〈-〉
31
uestris, nisi quia operatio eius est debilior operatione ipsius.
32
DE VISCO. CLXVII.
33
DAbabch, iuel dibach, id est, uiscus. Dioscorides. Melior ex eo est nouus, qui
34
est similis in colore suo colori porri, exterius uero subrubeus, sine asperitate, et
35
sine furfureitate, et fit ex fructu rotundo qui nascitur in arbore glandium, cuius folium
36
est sicut folium arboris buxi. Fructus ergo ille contunditur et abluitur, deinde coqui〈-〉
37
tur in aqua. Sunt autem quidam, qui masticando fructum ipsum faciunt. Reperitur
38
autem in arbore malorum, et pirorum, et in alijs multis arboribus etiam. Reperitur
39
etiam aliquando in radice arborum aliquarum paruarum. Vidi autem in monte Na-
40
sca homines, qui faciunt ipsum ex arbore magna quae nascitur apud eos, quae nomi-
41
natur ab eis tarabella. Accipiunt ergo ramos eius, et excoriant eos, et facientes fasci-
42
culos, infundunt in aqua, et dimittunt sic mensibus duobus, deinde contundunt con〈-〉
43
tusione forti, et fit inde uiscus bonus. Galenus. Substantia uisci est composita ex
44
substantia aquosa et aerea, et de his ambabus est in eo multum, et ex terrea paucum, et
45
in sapore eius est acuitas plus quam amaritudo. Et uirtus eius prima est quae calefacit, non
46
tamen cito quaudo[*]quaudo corrupt for quando apponitur corpori, sed postquam facit moram in corpore, sicut
47
facit tapsia. Et nos quidem diximus in his quae praeterierunt, quod haec res inueni-
48
tur in Medicinis, quarum uirtus est quae calefacit, quando cum calefactione earum
49
est humiditas superflua indigesta. Et uirtus eius secunda est quae subtiliat, et attrahit
50
et dissoluit, et resoluit. Et tertia est quae attrahit humiditates ex corpore attractione
51
forti, et non attrahit solum humiditates subtiles, sed etiam grossas. Et subtiliat, et dis-
52
soluit, et resoluit. Dioscorides. Habet uirtutem resolutiuam, et dissolutiuam, at-
53
tractiuam. Et quando miscetur cum resina pini, et caera, in ęquali quantitate de qua-
1
libet, maturat apostemata etiam, quae fiunt in radice auris, et in alijs locis, et quan-
2
do fit emplastrum cum eo, curat syrae, et quando miscetur cum olibano, curat hulce〈-〉
3
ra antiqua, et quando miscetur cum calce et lapide gagate, aut cum lapide asio, et
4
coquitur cum eis, et ponitur super apostemata fraudulenta, aut super duriciem sple-
5
nis, curat et resoluit apostemata et duriciem, et quando miscetur cum auripigmento
6
citrino aut rubeo, et ponitur super maculas unguium, aufert eas, et quando miscetur
7
cum calce et rob, fortificat ungues.
8
DE SORDICIE IN COMMVNI. CLXVIII.
9
YAsach, id est, sordicies. Galenus. Illa quae aggregatur in parietibus balnei, ca〈-〉
10
lefacit, et lenit, et dissoluit, et facit nasci carnem, et est conueniens scissuris quae
11
fiunt in ano, et emorrhoidibus, quando ponitur super eas. Et quod de sordicie col-
12
ligitur ex corporibus exercitantium, calefacit, et resoluit exituras durae resolutionis,
13
et est conueniens hulceribus senum. Sed illa quae colligitur ex corporibus luctanti-
14
um, confert nodis qui fiunt in matrice, quando ponitur super eos, et confert sciaticae
15
posita loco unguenti. Et dixit in sexto, quod sordicies balnei mollisicat[*]mollisicat corrupt for mollificat temperate.
16
Et dixit in octauo, quod sordicies quae reperitur in uasis, in quibus oleum aduritur,
17
resoluit multum, et lenit. Et dixit in sorde quae aggregatur in corporibus luctantium,
18
quod secundum quod in ea est de puluere, diuersificatur ab alia. Et sordes quidem
19
uniuersaliter resoluit apostemata indigesta, et illa quae accidunt propter soda, et con-
20
fert apostematibus calidis mammillarum, et hoc quoniam ipsa extinguit inflamma-
21
tionem earum, et prohibet cursum humorum ad ipsa, et resoluit quod iam fluxit ad
22
ea, quoniam ipsa est composita ex puluere et oleo, et sordicie corporis hominis, et
23
sudore eius. Et puluis quidem prohibet et refrigerat, oleum uero, et sordes, et sudor
24
hominis resoluunt, sed sordes uasorum recipit acuitatem a uasis ęris, et est acutior. Et
25
dixit in decimo, quod sordicies est residuitas grossa terrea, remanens a re a qua re-
26
soluitur, et ab omnibus corporibus, resolutione occulta, et ex hoc scitur, quod uirtus
27
eius est desiccatiua, et est cum hoc in ea caliditas, et dicitur in sordicie auris, quod
28
ipsa confert panaricio.
29
DE SORDICIE SEMICVPII
30
balnei. CLXIX.
31
YAsach alcur, id est, sordicies semicupij balnei. Est sordes nigra quae reperitur in
32
balneis, et in fundo semicupij balneorum. Dioscorides. Oportet quod eli-
33
gatur ex illa, cuius color est rubeus, boni odoris, et similis meha, quae nominatur in
34
Syria storak, et est lenis, extensibilis sicut mastix, et reperitur in semicupijs balneorum,
35
et assimilatur mum. Galenus. Substantia eius est subtilis. Et uirtus eius prima est
36
qudae calefacit in principio secundi gradus. Et secunda est quae abstergit abstersione
37
non multa, et attrahit attractione forti. Dioscorides. Virtus sordiciei semicupij
38
balnei calefacit fortiter, et attrahit, et extrahit sagittas, et infixa corpori, et curat tus-
39
sim antiquam, quando fit fumigium cum ea, et quando ponitur super impetiginem,
40
aufert eam plene.
41
DE VIRZ. CLXX.
42
VIrz. Aladmai. Sunt tres res, nec reperiuntur nisi in laeme, uel Aliemen. Et iam
43
est terra tota plena ex cannis et lacte. Abohanifa. Virz seminatur, et non est
44
siluestre, et non noui de eo aliquid, nisi in Aliemen. Et dixit Abimbent abdraçach.
45
Virç seminatur, et perdurat annis uiginti, et nascitur quolibet anno, nec deficit, et
46
planta eius est sicut planta sisami, et quando desiccatur post maturitatem, aperiun-
47
tur uaginae eius, et colligitur uirç. Et dixit alius, quod melius ex eo est illud, quod
48
est nouae plantae. Et aliud quidem nominatur absi, propter nigredinem quae est
49
in eo, et absi facit tincturam citrinam, et aliud facit colorem rubeum, et uirç ad-
50
ulteratur cum uirç iuniperi, et non est in iunipero sua medulla ex semetipsa, et re-
51
peritur in cortice ipsius, et semen est res sicut uirç.
52
Aben mesuai. Virç affertur ex terra Iaiemen, et est cortex arboris quae est in
53
laemen. Accipitur ergo ex eo, et colligitur, et assimilatur croco contrito.
1
Isaac eben amram. Virç sunt duae species, scilicet, absi, et Indum, et Indum qui-
2
dem appellatur Arabicum, et est rubei coloris, et dicitur, quod curcuma est radix eius,
3
et affertur ex Syria, et ex terris laemen, et habet grana sicut grana mes. Et melius ex
4
eo est rubeum bonum, habens pauca grana, quod adhaeret manui, et habet colo-
5
rem uiolae, et exterius est rubeum, cuius toxicum est multum, et toxicum quidem est
6
res parua minuta, mollis, adhaerens manui quando tangitur uagina eius. Et ipsum
7
quidem linitur super morpheam albam, et super pruritum, et super bothor, et con-
8
fert eis. Meseae. Virç uirtus est calida et sicca in principio tertij gradus.
9
Albasari. Virç est subtilissimum siccum, quod si linitur super morpheam albam,
10
et super pruritum, et bothor confert. Atabari. Virç est calidum et stipticum, mun-
11
dificat, et confert calef.
12
DE ARISTOLOGIA. CLXXI.
13
ZAraund, id est, aristologia. Barbari nominant eam masmochra. Dioscorides.
14
Nominatur aristologia a Graeco ariston, id est, melior, et lochon, id est, puerpe〈-〉
15
ra, eo quod multum puerperis conuenit. Et sunt ei duae species, scilicet, masculus, et
16
foemina, et longa est masculus, et rotunda est foemina. Rotunda uero habet folia si〈-〉
17
milia cussus, id est, hederae, quasi rotunda, odorifera, mollia, et lenia, et habet ramu〈-〉
18
los oblongos egredientes ex una radice, et florem album, habens interius ruffum,
19
foetidi odoris, et nullius utilitatis, et habet radicem rotundam similem rapae.
20
Sed longa habet folia longiora quam rotunda, et uirgas subtiles, longas circiter
21
palmi mensuram. Flos est ei coloris purpurei, odoris foetidi, qui est in sua aperitio-
22
ne similis flori herbae quae dicitur acuus, et habet radices in longitudine unius pal-
23
mi, et plus, et in grossitudine digiti, et quod est intra radices, est simile ligno buxi,
24
et odor eius est pinguis. Et ex aristologia longa est alia species, quae habet uirgas
25
subtiles, super quas sunt multa folia rotunda, similia folijs semperuiuae minoris, et
26
flos eius est similis flori rutae. Radix eius est longa subtilis, super quam est cortex
27
grossus boni odoris, quo Apothecarij utuntur in confectionibus unguentorum et
28
oleorum. Galenus. Quod est magis iuuatiuum ex aristologia in opere Medicinae,
29
est radix eius, et sapor eius est amarus, acutus parumper, et substantia eius est subtilis.
30
Verum rotunda est efficatior, utilior, et fortior in omnibus operationibus suis, et longa
31
est post ipsam, et postea est alia. Et uirtus eius prima est quae calefacit et desiccat. Se-
32
cunda est quae abstergit et resoluit. Et tertia est, quae facit nasci carnem in hulceribus
33
matricis, et alijs hulceribus, et maxime longa, quoniam ipsa est debilioris subtilita-
34
tis. Sed rotunda propter sui subtilitatem confert dolori pectinis, accidenti a uento-
35
sitate grossa cruda, et extrahit infixa corpori, et extrahit putredinem, et abstergit
36
hulcera sordida, et abstergit dentes et gingiuam, et confert asmaticis, et singultui,
37
et podagrae, et quando ipsa bibitur cum aqua, fit conueniens conquassationi, quae
38
accidit in capitibus neruorum, et musculorum, plus omni Medicina. Sed speciei
39
tertiae odor est melior, adeo quod Apothecarij utuntur ea multum in confectioni-
40
bus bonorum unguentorum, et ipsa administratur in usu Medicinae, uerum opera-
41
tio eius est debilior. Dioscorides. Aristologia longa quando de ipsa bibitur pon〈-〉
42
dus drachmae unius, mundificat foetas a superfluitatibus matricis earum, et prouo-
43
cat menstrua, et excludit foetum, et quando fit nasale cum ea, facit hoc. Rotunda
44
uero administratur in his, ad quae administratur longa, uerum operatio eius excellit
45
operationem longae in asmate, et singultu, et rigoribus febrium, et apostematibus
46
splenis, et in doloribus laterum, quando bibitur cum aqua, et quando fit empla-
47
strum cum herba eius, extrahit infixa corpori, et frusta ossium, et aufert putredinem
48
ab hulceribus sordidis et fraudulentis, et mundificat sordiciem eorum, et quando
49
miscetur cum yreos et melle, replet hulcera profunda, et abstergit dentes. Et dicunt,
50
quod species aristologiae quae dicitur kalmatides, facit id, quod longa et rotunda,
51
uerum est debilior eis multum.
52
DE ZVRVMBETH. CLXXII.
1
ZVrumbeth, id est, zedoaria. Isaac eben amram. Zurumbeth sunt radices rotun〈-〉
2
dae, similes radicibus aristologię rotundae, et in rotunditate earum, et sunt simi〈-〉
3
les in sapore et colore çinçiberi, et afferuntur de Seni. Aben mesuai. Zurumbeth
4
est calidum et siccum in secundo gradu, et impinguat impinguatione conuenienti,
5
et aufert uentositates. Et de proprietate eius est, quod aufert odorem alliorum, et ce〈-〉
6
parum, et uini. Mesarugie, et Bedigoras. Proprietas eius est, quod confert mor-
7
sui uenenosorum. Meseahe. Resoluit multum, et confert uentositatibus grossis,
8
et morsibus uenenosorum, et retinet uentrem. Mesarugie. Resoluit apostemata
9
proprie quae sunt in matrice, et retinet uomitum, et confert uentositati colicae.
10
DE CROCO. CLXXIII.
11
ZAhafaran, id est, crocus. Dioscorides. Ille qui est fortior in Medicina, est ille,
12
qui est nouus, pulchri coloris, cuius capillus uergit ad albedinem, longus, non
13
fragilis, plenus, qui quando fricatur, tingit manum cito, acuti odoris, qui uero non est
14
talis, est aut uetus, aut infusus. Adulteratur autem cum Medicina, quae dicitur cro-
15
comagnia, aut trita cum lithargyro, aut molibdena, ut sit grauioris ponderis, et liniun〈-〉
16
tur ista super eum cum rob. Via autem cognitionis eius est per id, quod apparet su-
17
per eum, nam est quasi puluerulentus, et in odore suo sentitur de odore rob.
18
Galenus. In substantia eius est res terrea frigida, sed quod uincit super eum, est
19
complexio calida, et in sapore eius est stipticitas pauca. Et uirtus eius prima est quae
20
calefacit in tertio gradu, et desiccat in primo. Et secunda est quae maturat aliquali ma〈-〉
21
turatione, et quod adiuuat ad hoc, est stipticitas parua, quae reperitur in eo. Et hoc
22
quoniam Medicinarum quę calefaciunt calefactione forti, et est in eis stipticitas. Vir-
23
tus est aequalis uirtuti Medicinarum, quę conglutinant, quando in eis est calefactio.
24
Et nos quidem iam declarauimus, quod Medicinae conglutinatiuae sunt illae, in qui〈-〉
25
bus est caliditas non fortis, tamen quia tunc essent maturatiuae. Dioscorides. Vir-
26
tus croci est maturatiua, lenitiua, stiptica, prouocatiua urinae, et ipsum meliorat co-
27
lorem, et aufert ebrietatem quando bibitur cum rob, et prohibet cursum humidita〈-〉
28
tum ab oculo quando linitur cum eo, et fit cohol addito lacte mulieris. Et quando
29
admiscetur cum Medicinis alijs, quae sumuntur in potu ad dolores intrinsecos, con-
30
fert. Et quando ponitur in nasalibus et emplastris, quae fiunt ad dolores matricis et
31
ani, confert similiter intrinsecus sumptus, et ipsum excitat libidinem, et sedat erisipi〈-〉
32
lam, quando fit unguentum cum eo, et confert apostematibus calidis aurium. Et di〈-〉
33
citur, quod si sumitur de eo in potu pondus aureorum .III. cum aqua, interficit, et quando
34
est necessitas terendi ipsum, oportet quod ponatur in sole calido, aut in testa noua
35
calefacta, et moueatur semper donec desiccetur, ut possit teri, et quando radix eius
36
teritur cum rob, prouocat urinam in potu sumpta.
37
Sed Medicina quae dicitur crocomagnia, est quae fit ex oleo quod fit cum croco,
38
quando teruntur species aromaticae, et fiunt inde trocisci, et melius ex eo est habens
39
odorem bonum, et est in eo de myrrha temperate, et est graue, subnigrum, non ha〈-〉
40
bens in se lignum. Et quando dissoluitur, est color eius proximus colori croci mul-
41
tum, et est lene, et est in eo amaritudo, et inficit dentes et linguam forti tinctura. Et
42
illud quod defertur de Syria, est ita, ut dixi. Et uirtus eius est, quod ipsum abstergit
43
obscuritatem uisus, et prouocat urinam, et calefacit, et maturat, et ipsum assimilatur
44
croco similitudine pauca, quia in eo est de uirtute eius. Hunaim in tyriaca. Aqua
45
croci prouocat urinam, et calefacit, et maturat, et crocus facit accelerare partum, et
46
corroborat animam multum. Et de proprietate eius est, quod minuit appetitum ci-
47
bi, et replet cerebrum, et obtenebrat uisum et sensus, et aufert acetositatem quae est
48
in stomacho, illam praecipue quę proprie facit appetitum. Constan. Proprietas cro〈-〉
49
ci est, quod lętificat, adeo quod occidit nimietas eius, et quantitas ad hoc est drach-
50
mae tres. Rasis. Fuit mulier quaedam, quae diebus elaborauerat in partu, et dedi
51
sibi in potu drachmas duas croci, et peperit statim. Et expertus fui postea hoc saepe,
52
et semper fuit ita. Et crocus inebriat inebriatione forti, quando ponitur in uino, et
53
laetificat adeo, donec faciat insaniam excellenti laeticia.
1
Aben mesuai. Digerat cibum, et uigorat stomachum sua ponticitate, et fortificat
2
epar, et non laudatur cerebro,aufert appetitum cibi, prouocat urinam, et meliorat
3
colorem.
4
DE FOENVGRAECO. CLXXIIII.
5
OLba, id est, foenugręcum. Galenus. Virtus eius prima est calida in tertio gra〈-〉
6
du, desiccat in primo, et ideo incitat apostemata inflammata, sed apostemata
7
paucae caliditatis et dura resoluit, et curat. Et dixit in Dietis, quando coquitur cum
8
pauco melle, et sumitur, mouet intestina ad eijciendas feces, et ad expellendos hu-
9
mores malos grossos et uiscosos qui sunt in eis, quia in melle est uiscositas et calidi-
10
tas, et propter suam uiscositatem prohibet nocumentum eius, et propter suam cali-
11
ditatem etiam. Et cum hoc in eo est uirtus abstersiua. Sed ille qui habet in pectore
12
suo dolorem antiquum, oportet quod decoquat ipsum cum carne dactylorum, et
13
misceat cum eo multum de melle, et iterum decoquat, donec fiat spissum, et sumat
14
de ipso ante cibum per magnum tempus. Dioscorides. Foenugręcum quando mi〈-〉
15
scetur cum melicrato, et coquitur, et fit inde emplastrum, fit mollificatiuum, et fari〈-〉
16
na foenugręci conuenit apostematibus calidis, quae fiunt in corpore, interius, et exte〈-〉
17
rius. Et quando miscetur farina eius cum nitro et aceto, et fit inde emplastrum cum
18
eis, resoluit tumorem splenis, siue apostemata eius. Et fiunt ex decoctione foenugręci
19
sessiones mulieribus, et conferunt doloribus matricis, accidentibus ab apostemati-
20
bus eius, et excoriatione eius. Et quando coquitur foenugręcum, et colatur, et ablui〈-〉
21
tur caput cum decoctione illa, confortat capillos, et purgat eos a furfuribus eorum,
22
et confert hulceribus humidis, quae fiunt in capite: et miscetur cum adipe anseris, et
23
fit inde nasale, et remollit duriciem matricis, et coartationem eius etiam. Aben me-
24
suai. Immutat odorem anhelitus, et facit facere urinam, et meliorat foetorem stercoris.
25
DE AMECHIM SIVE OZIMO. CLXXV.
26
HAmehim, id est, amachim. Nominatur apud Romanos selichi. Isaac eben
27
amram. Est ozimum domesticum, habens lata folia, et nominatur in Seni ozi〈-〉
28
mum nabati, habet ramos uirides quadrangulatos, et color floris eius est albus, et se〈-〉
29
men eius est sicut semen ozimi, est calidum et siccum in secundo gradu, et est bonum
30
phlegmaticis, aperit opilationes cerebri et capitis, quę fiunt a phlegmate, et confert
31
catarro humido.
32
DE IESEMIN ET ZAMBACH. CLXXVI.
33
IEsemin, id est, zambach. Isaac eben amram. Quoddam ex eo est album, habens
34
florem, et quoddam citrinum, et citrinum est minus in caliditate et siccitate, quam
35
album, et similiter est minus in operatione sua, et citrinum reperitur in Babylonia.
36
Est etiam species alia ex ea, cuius flos est coelestis coloris. Aben mesuai. Est calidum
37
in principio secundi gradus, confert humiditatibus, et phlegmati salso, et senibus
38
frigidae complexionis, et confert doloribus quae fiunt a phlegmate uiscoso.
39
Mesarugiae. Folia iesemin humida aut sicca, quando ponuntur super impetigi-
40
nem aut panum, auferunt eos. Aben mesuai. Citrinum est minus albo in quali-
41
tatibus, Isaac eben amram. Quando teritur iesemin humidum aut siccum, et po〈-〉
42
nitur super impetiginem aut panum, expellit eos, et resoluit omnem superfluitatem
43
frigidam, et confert habentibus catarrum, et inducit dolorem capitis illis qui sunt
44
calidae complexionis, et oleum eius est iuuatiuum in hyeme, sed si calidus aliquis in
45
complexione odorat ipsum nimis, timendum est, ne faciat fluere sanguinem ex na-
46
ribus eius.
47
DE ASPHALTO IVDAICO ET
48
napte. CLXXVII.
49
HAfral ieudi, est asphaltum Iudaicum rubeum: Dioscorides. Quoddam ex
50
eo est melius altero, et illud quod est melius, est illud quod est coloris purpurei
51
fortis odoris, grauis ponderis. Sed nigrum sordidum est malum, quia est adulteratum
52
cum pice, quae est ei admixta. Est autem in Sicilia humiditas quaedam natans super
53
aquas fontium, quam ponunt homines in lampadibus loco olei, et nominant eam
1
homines illius loci oleum sicilium, et ipsi quidem errant in hoc, quia ipsa est species
2
asphalti humidi et naptae. Asphaltum uero Babylonicum quoddam est clarificatum, et
3
color eius est albus, et quoddam ex eo est nigrum. Galenus. Quędam eius species
4
generatur in mari, et est quaedam quae generatur in fluminibus similis ei, et ideo re-
5
peritur Medicina hęc natans super hama, et in abollogne, et in assos, et in alijs locis
6
pluribus natans sicut butyrum, et dum permanet super aquam, est humidum liqui-
7
dum, et postea desiccatur, et fit durius pice sicca, et generatur ex eo in mari mortuo,
8
et est mare salsum ultra terram Seni. Et dixit Almasaherodi. Non recipit hoc ma-
9
re submersos, et non est in eo animal aliquod, et uenit ad ipsum fluuius ex mari Ta〈-〉
10
bario, et est fluuius ille Iordanus, et quidem Tabarie uenit penitus ad mare Rafren,
11
et quando perficit cursum suum fluuius Iordani ad mare mortuum, perfrangit ipsum
12
perueniens usque ad medium eius, ita quod manifeste cognoscitur aqua fluuij intra ma〈-〉
13
re illud distincta usque illuc, et figitur in medio eius. Est autem fluuius magnus, et ne-
14
scitur finis eius, nam non facit augmentum in mariculo illo. Et dixit Emba. Est ma-
15
re illud minera naptę albae, et alterius, et non est in toto mundo aliud napta uerum
16
nisi hoc loco, et est in finibus regni Syriae, et in istis maritimis, quarum mare Tabare〈-〉
17
ste est riperia eius, et Iergen, et mons, et dailem, in istis est napta, et est fons ex fonti-
18
bus ignis, non quiescens aliquo tempore ex temporibus anni, et apparet ex eo ignis
19
magnus, uolans per aera in altioribus locis montium excelsorum, et peruenit ad hoc
20
mare, et aspicitur hoc in ampliori spacio centum milliariorum terrae, et istud quidem
21
Aethna est simile Aethnę montium Birichen Siciliae, in terris Christianorum, et in parti-
22
bus Aphricae, in Occidentali plaga, et non est alicubi fortior uox, nec fortioris nigre〈-〉
23
dinis fumus, nec magis inflammatum Aethna, sicut illud quod est in regione mehe-
24
reg, et post illud est Aethna deyedaburoth, et est in partibus regionum Assar Maueth,
25
et est in terris de Sah, et est in Aliamen, et in terris Hamen, et sonus eius auditur si-
26
cut tonitruum in milliaribus plurimis, et proijcit ex fundo eius prunas, et frusta saxo-
27
rum nigrorum quae eleuantur in aera, et aspiciuntur a longe miliaribus plurimis, et
28
reuertuntur inferius, et perueniunt ad fundum suum, et prunae quidem eius sunt la-
29
pides igniti uehementer, et hoc accidit propter calorem excellentissimum, qui accidit
30
eis ex igne. Galenus. Virtus huius Medicinae est quae calefacit et desiccat in secun〈-〉
31
do gradu. Et secunda est quae conglutinat. Et tertia est quae conglutinat uulnera re-
32
centia cum sanguine eorum, et confert in omni eo in quo oportet desiccare cum pau-
33
co calore. Dioscorides. Napta habet uirtutem, quia uelociter accenditur in eo ignis
34
quando appropinquat ei, confert descensui aquae ad oculum, et albugini eius. Et
35
omne asphaltum habet uirtutem quod prohibet apostemationem uulnerum, et con〈-〉
36
glutinat pilos palpebrarum, et est mollificatiuum, et resolutiuum, et quando fit na〈-〉
37
sale, et suffumigatio cum eo, confert doloribus matricis et exitui eius, et si fumige-
38
tur cum eo epilenticus, facit eum cadere, similiter quando fumigatur cum gagate, et
39
quando bibitur cum castoreo et uino, prouocat urinam et menstrua, et confert tussi
40
antiquae, et asmati, et morsibus uenenosorum, et sciaticae, et dolori lateris, et fiunt
41
cum eo pillulae, quae dantur habentibus tussim antiquam, et quando bibitur cum ace〈-〉
42
to, dissoluit sanguinem coagulatum in corpore, et fit clistere cum eo, et aqua hordei
43
ad hulcera intestinorum, et quando odoratur fumus eius, confert catarro, et quan-
44
do ponitur super dentem dolentem, sedat dolorem eius, et quod est siccum ex as-
45
phalto, quando teritur, et administratur cum radio, conglutinat pilos palpebrarum,
46
et quando fit emplastrum cum eo, et farina hordei, et nitro, et caera, confert poda-
47
grae, et doloribus iuncturarum. Et uirtus quidem mumiae, est sicut uirtus picis mixtę
48
cum asphalto. Bedigoras. Asphaltum iudaicum resoluit, et in napta proprietas est,
49
quod resoluit et dissoluit. Atabari. Napta est calidum, resoluit, et confert uentositati et
50
frigiditati uesicę et membrorum. Mesarugię. Si bibitur ex napta parum, confert tussi
51
antiquae, et asmati, et uentositati, quae est in uesica propter frigus, et doloribus iun-
52
cturarum frigidis, et proprie album ex eo. Alchançi. Napta nigrum est bonum, quan〈-〉
53
do administratur cum lana uermiculis, quae sunt in ano, et in alijs membris.
1
DE OLIBANO. CLXXVIII.
2
KOnder, id est, olibanum. Rasis. In çaraui est gummi ex kateth. Dioscorides.
3
Sunt eius species quatuor, una eius est melior. Est ex terra Indiae, cuius color est
4
smaragdinus, et sicut color melongene, et colligitur in conchilijs, et figura eius est
5
rotunda, et fractura eius est angulosa, et ponunt illud homines in ollam terream,
6
et agitant ollam tam diu, donec rotundatur figura eius, et post tempus fit rubeum.
7
Secundum est ex terris Arabum, et est secundum in bonitate, et melius ex eo est ma〈-〉
8
sculum, et est illud quod est rotundum, durum, album, non facile frangibile, quan-
9
do frangitur, quod est interius eius, est tenax, et quando fit fumigatio cum eo, com-
10
buritur cito. Tertium est in bonitate sicut Arabicum, et est habens frusta minora quam
11
ipsum, et declinat plus ad colorem Iacotij. Et quartum est coloris albi, et quando
12
frangitur, uergit odor eius ad odorem masticis. Et olibanum adulteratur cum gum-
13
mi pini, et gummi Arabico, et cognoscitur per odorem, et quando apponitur igni,
14
discernitur in hoc quod gummi Arabicum non incenditur, et gummi pini fumum
15
facit non suauem, et olibanum inflammatur statim. Galenus. Sapor olibani est sti-
16
pticus, stipticitate forti, uerum album ex eo non habet stipticitatem manifestam. Et
17
uirtus eius prima est quae calefacit in secundo gradu, et desiccat in primo. Et dixit in
18
secundo de ingenio sanitatis, quod rubeum ex eo est magis desiccatiuum quam al-
19
bum. Dioscorides. Olibanum est stipticum, et calefacit, et abstergit obscuritatem
20
uisus, et replet hulcera profunda, et incarnat ea. Consolidat uulnera recentia cum
21
suo sanguine, et quando bibitur olibanum, confert sputo sanguinis, et abscindit flu〈-〉
22
xum menstruorum, et cuiuscunque sanguinis, undecunque fluat, et sanguis qui fluit a ce〈-〉
23
rebro, qui dicitur mesahax, et est species fluxus sanguinis narium, et prohibet hulce〈-〉
24
ra fraudulenta, quae fiunt in ano, et in alijs membris, quando miscetur cum lacte, et
25
fit inde licinium, et administratur, et quando miscetur cum aceto et oleo, et fit lini-
26
mentum formicae, in principio eius auffert eam, et aufert impetiginem, et miscetur
27
cum adipe, et axungia porcina, et curat hulcera facta a combustione ignis, et scissu-
28
ras pedum quae fiunt a frigore, et quando miscetur cum pice, curat contussiones au-
29
rium, et quando admiscetur uino dulci, et distillatur in aurem, confert dolori eius,
30
et quando admiscetur cum cimolea et oleo rosaceo, et liniuntur cum eo apostema〈-〉
31
ta calida mammillarum, quae fiunt post partum, confert eis, et ipsum admiscetur
32
Medicinis conferentibus cannae pulmonis, et emplastris resoluentibus apostemata
33
interiora, et quando bibitur, confert sputo sanguinis, et dissoluit phlegma, et aufert
34
tristitiam, et auget in memoria, et quando bibunt de eo sani parum, meliorat eos,
35
sed si nimis cum uino biberint, inducit maniam, et amplius cum uino, occidit, et
36
comburitur olibanum, quando accipitur frustum ex eo, et incenditur ut inflamme-
37
tur, et ponitur in testa subtili, et comburitur, et quando comburis eum, oportet quod
38
cooperias cum aliquo alio uase, quia cum facis hoc, non incineratur, et sunt quidam
39
qui tegunt uas cum alio uase aeneo, ita quod fumus olibani adhęreat uasi, et ego nar〈-〉
40
rabo qualiter sit hoc, quando memorabor, quomodo colligitur fumus olibani, si
41
Deus uoluerit. Et de olibano est quod ponunt homines aliqui in olla terrea, quam
42
non tetigit ignis, et obturant os eius, et sic comburunt in furno, et sunt aliqui qui po-
43
nunt ipsum in uase nouo terreo, et faciunt buliri super ignem, donec abscindatur ebu-
44
litio eius, et non apparet in eo aliqua humiditas ebuliens, aut aliquis fumus, et quan〈-〉
45
do mouetur, frangitur cito. Dioscorides. Cortex olibani melior ex eo est grossus,
46
glutinosus, habens odorem bonum, lenis uero non est bonus. Adulteratur autem
47
admixto sibi cortice arboris pini, aut cortice arboris iambut, et discernitur apposi-
48
tus in igne, nam cortices alij non inflammantur, et cortex olibani facit fumum bo-
49
ni odoris. Galenus. Substantia eius est grossior substantia olibani, et sapor eius
50
est stipticus manifeste. Virtus eius prima est, quae desiccat, desiccatione forti, quousque
51
sit in fine gradus secundi, et non sunt in eo acuitas et mordicatio manifeste. Et se-
52
cunda est quae fortificat. Et tertia est, quae abscindit sputum sanguinis, et corroborat
53
stomachum, laxat et confert fluxui uentris et hulceribus intestinorum, et olibanum
1
ipsum facit haec iuuamenta, nisi quia cortex eius est in hoc fortior propter uirtutem
2
suae stipticitatis. Dioscorides. Virtus eius corticis est sicut uirtus olibani, nisi quia
3
cortex est fortior et stipticior, et ideo quando bibitur est iuuantior quam olibanum
4
sputo sanguinis, et fluxui humiditatum matricis antiquo, quando fiunt nasalia cum
5
eo, et confert ad abstergendas maculas, et cicatrices quae fiunt ab hulceribus in ocu-
6
lo quae dicuntur epilomata, et confert lipitudini, et quando assatur, confert pruri-
7
tui oculi. Et cortex olibani comburitur sicut olibanum ipsum, et fit minutum thus.
8
Dioscorides. Melius ex eo est album, mundum, habens minuta frusta. Quod
9
quidem adulteratur cum gummi pini, et puluere molendini, et cortice olibani, sed
10
discernitur, quia facit fumum clarum cum non est adulteratum. Adulteratum uero
11
facit fumum obscurum, nigrum. Virtus uero eius est sicut uirtus olibani. Sed fumus
12
olibani fieri potest sic. Accipe de olibano cum forficibus paruis, et incende in flam-
13
ma lucernae, et pone ipsum in uase ex terra nouo uitreato, deinde cooperi cum uase
14
aeneo habente culmen mundum et purgatum bene, et interpone labijs uasorum ab
15
uno latere, aut a duobus lapillum grossitudinis duorum uel quatuor digitorum ha-
16
bentem, ubi possis inspicere olibanum, et uidere si comburitur, et si flamma eius at-
17
tingit usque ad culmen uasis, et sit etiam inde introitus, per quem intromittere possis
18
frustum aliud olibani, antequam extinguatur primum penitus extinctione comple〈-〉
19
ta, et facias hoc, quousque habeas ex fumo quantum uis, et tu quidem lini cooperto-
20
rium aeneum exterius, linitione continua, cum spongia madefacta in aqua frigida,
21
quia quando facies hoc non calefiet, calefactione forti, et coadunabitur fumus unus
22
super alium. Si uero non faceres hoc, conuerteretur fumus qui ascendit ad cooper-
23
torium inferius, et misceretur cum cineribus inferioris olibani. Incende ergo ex oli-
24
bano, quantum uolueris, et collige fumum eius secundum disciplinam quam mon-
25
straui tibi. Cineres autem collige per se, et repone semotim. Galenus. Virtus fumi
26
olibani prima est calidior et siccior uirtute olibani, quousque reponatur in tertio gra-
27
du. Et secunda est quae abstergit. Et tertia est quae replet et mundificat hulcera oculi,
28
quemadmodum faciunt fumus myrrhae et storacis. Dioscorides. Virtus fumi oli-
29
bani est, quia sedat apostemata calida oculi, et abscindit cursum humiditatum ad
30
ipsum, et mundificat hulcera eius, et generat carnem in hulceribus ipsius, quae di-
31
cuntur kilomata, et sedat apostemata quae fiunt in eo, quae dicuntur cancri. Fumus
32
autem myrrhae et storacis colliguntur secundum eandem formam, et conueniunt
33
ad omnia, ad quae conuenit iste. Abugerig. Si ponitur aureus unus olibani in
34
aqua, et bibitur qualibet die, confert phlegmati, et memoriae, et aufert obliuionem
35
nisi quia inducit soda potanti, et fumositates malas, et adurit sanguinem. Alferesi.
36
Olibanum digerit cibum, et expellit uentositates, et confert ebrietati. In secundo
37
thymęi. Olibanum rubeum est plus abstersiuum quam album. Et uirtus eius est
38
sicut uirtus hordei in abstersione. Aben mesuai. Olibanum destruit phlegmata,
39
et aufert tristitiam, et confert cordi, et auget in memoria.
40
DE KAMEPITHEOS. CLXXIX.
41
HAmephitheos, id est, kamepitheos. Dioscorides. Est herba quae nascitur om〈-〉
42
ni anno, et dilatatur origo eius super faciem terrae undique. Et sunt ei tres species,
43
una earum est fortior alijs, habens folia similia folijs heiahalalem, id est, semperui-
44
uae, nisi quia sunt minora eis, et teneriora, et habent super se humiditatem tenacem,
45
et sunt pilosa, et sunt folia illa circa ramos spissa, et odor huius est similis odori pini,
46
et habet flores minutos, glaucos, et radices similes radicibus herbae quae dicitur pi-
47
corion, et semen eius est nigrum, cuius odor est sicut resinae pini, et rami eius sunt ali〈-〉
48
quantulum longi, et curuati sicut ramuli herbae quae dicitur anchasa. Secunda uero
49
species habet uirgas longitudine unius brachij, et ramulos subtiles. Folia uero, et
50
eius flores in odore similia sunt supradictae, et semen eius est nigrum. Tertia uero
51
species, et dicitur masculus, habet folia subtilia, minuta, albida, pilosa, et habet uir-
52
gam asperam, albam, et florem album, minutum, et semen minutum super ramu-
53
los, et odorem sicut odor pini. Galenus. Sapor amarus in istis herbis est fortior,
1
quam sapor calidus, acutus. Et uirtus earum prima est, quae calefacit in secundo gra-
2
du, et desiccat in tertio. Secunda uirtus kamepitheos est, quod si sumitur in potu,
3
mundificat, et aperit, et abstergit membra interiora, quando est sicca herba ipsa, et
4
incarnat, quando est recens. Et tertia est, quae confert super omnem Medicinam, ha-
5
benti ictericiam, et uniuersaliter omnibus habentibus opilationes in epate, et cum
6
hoc prouocat menstrua, quando bibitur cum melle, et quando fit nasale cum ea, et
7
affert etiam iuuamentum in prouocando urinam, et coquitur cum mellicrato, et bi〈-〉
8
bitur, et confert stranguriae, et quando est recens, habet uirtutem multam congluti-
9
nandi et incarnandi uulnera magna, et curat plagas putridas, et resoluit duricies
10
mammillarum, et quando bibitur cum hydromelle quadraginta diebus, curat icteri-
11
tiam. Dioscorides. Quando bibitur de folijs huius herbae septem diebus conti-
12
nuis cum uino, curat icteritiam, et quando bibitur cum hydromelle quadraginta die-
13
bus, curat sciaticam, et ipsa datur in potu in aegritudinibus epatis, et ad stranguri-
14
am, et ad dolorem renum, et ad puncturas intestinorum, et utuntur ea multum ho〈-〉
15
mines in Ponto, et in Herachlia pro antidoto dantes de decoctione eius in potu ad
16
toxicum, quod dicitur aconitum, et fit emplastrum cum decoctione eius supradi-
17
ctis aegritudinibus admixta cum sauich iuuatiuis, et quando teritur et miscetur cum
18
ficubus, et fiunt inde pillulae, soluunt uentrem, et quando sumitur cum batitura ęris
19
et resina pini, purgat superfluitates matricis, et quando ponitur super duricies mam-
20
millarum, resoluit eas, et quando fit emplastrum cum ea, et melle, glutinat uulnera
21
et prohibet dilatationem formicae in corpore. Hunaim in tyriaca. Kamepitheos
22
est laxatiuum.
23
DE KAMEDREOS. CLXXX.
24
DAmederios, id est, kamedreos. Nominatur quercus terrae. Dioscorides.
25
Nascitur in locis petrosis, asperis, et est herba parua, longitudinem unius pal-
26
mi habens, et habet folia parua, similia in figura et ortu suo folijs quercus, et flos
27
eius est coloris purpurei paruus, et tempus colligendi eam, est quando semen eius
28
est maturum, et colligenda est cum suo semine. Galenus. Sapor eius est amarus,
29
et cum hoc est in eo acuitas. Et uirtus eius prima est, quę calefacit et desiccat in secun〈-〉
30
do gradu, nisi quia caliditas eius est amplior siccitate ipsius. Et secunda est, quae inci-
31
dit et abstergit. Tertia est, quae resoluit duriciem splenis, et prouocat urinam et men-
32
strua, et incidit humores grossos, et mundificat uias opilatas membrorum intrinse〈-〉
33
corum. Dioscorides. Quando bibitur recens cocta, habet uirtutem quae confert con-
34
quassationi neruorum, et duriciei splenis, et stranguriae, et inceptioni hydropisis, et
35
prouocat menstrua, et expellit foetum, et quando bibitur cum aceto, resoluit durici-
36
em splenis, et quando bibitur cum uino, aut fit emplastrum cum ea, confert morsi-
37
bus uenenosorum, et possibile est quod teratur, et fiant inde pillulae quae admini-
38
strantur in aegritudinibus supradictis, et quando miscetur cum melle, mundificat
39
hulcera antiqua, et quando teritur et resoluitur cum oleo, et fit collyrium cum ea, cu-
40
rat hulcera oculorum quae dicuntur colos, et caliginem eorum, et quando linitur
41
cum ea corpus, calefacit ipsum. Abugerig. Fit sirupus ex ea ad tussim antiquam,
42
et ad corruptionem digestionis, et in principio hydropisis, et ad spasmum, et quan-
43
to sirupus eius erit uetustior, tanto erit maioris uirtutis ad haec quae diximus, et her-
44
ba contrita, confert fistulae lachrymali, et eius decoctio confert ictericiae nigrae.
45
DE LACCA. CLXXXI.
46
SAc, id est lacca. Dioscorides. Est gummi arboris quae nascitur in terris Arabum,
47
et est in ea simile myrrhae, et stroraci, habet uirtutem extenuandi, seu macrefacien〈-〉
48
di pingues, et bibuntur de ea drachmae IIII. cum aqua, aut squingibin, et bibunt de
49
ea splenetici, epilentici, et asmatici, et quando bibitur cum melicrato, prouocat men-
50
strua, et ipsa abstergit maculas quae fiunt in oculo, abstersione ueloci, et curat debi-
51
litatem uisus, quando miscetur cum uino, et fit inde collyrium, et est bona dolori-
52
bus dentium. Galenus in translationem athabarich. Lacca est gummi arboris,
53
quae nascitur in Arabia, et est simile myrrhae, habens odorem bonum, et administratur
1
in fumigijs, et habet uirtutem quae macrescere facit pingues multum, et aperit opi-
2
lationes epatis. Rasis. Cadit ex coelo super ramos arboris Gubera, id est, mespili,
3
in partibus Siref, in insulis maris, et est calida et sicca, aperit opilationes, fortificat ui〈-〉
4
scera, et est bona doloribus epatis et hydropisi. Atabari. Est calida et sicca, aperit
5
opilationes epatis et stomachi. Isaac eben amram. Lacca est res rubea, quae est
6
super ligna subtilia. Sapor eius est bonus, et ipsa coquitur, et tinguntur inde panni
7
in rubeum colorem, et dicitur tinctura illa karmes. Et quod remanet ex ea superflu-
8
ens ab eo quod est tinctum, est lacca, quae remanet in manibus tinctorum, et ipsa de〈-〉
9
fertur ab Armenia, et est calida et sicca in secundo gradu, aperit opilationes epatis
10
et stomachi, et confortat ea, et confert ictericiae. Modus ablutionis eius est quod ac〈-〉
11
cipiuntur ex lignis eius et teruntur, et proijcitur super ea aqua calida, in qua bulierit
12
aristologia et squinantum, et mouetur bene cum pistillo, et dimittitur residere, et
13
deijcitur aqua, deinde desiccatur in umbra, et reponitur in uase uitreo, et si non cla-
14
rificatur prima uice, facias hoc secundo.
15
DE MEV. CLXXXII.
16
MV,id est meu. Dioscorides. Habet uirgas similes uirgae aneti, et folia similia
17
folijs eius, nisi quia uirga eius est grossior uirga aneti, et longitudo eius est du-
18
orum brachiorum, et habet radicem non subtilem, cuius aliquae partes diuiduntur
19
in plures, quarum quaedam sunt tortuosae, et quaedam recte longae, et habet odorem
20
bonum, et radix eius est quod de ipsa administratur. Galenus. Radix huius her-
21
bae est id quod est iuuatiuum in ea, et est calida in secundo gradu, sicca in fine illius.
22
Et secunda uirtus eius est quae incidit. Et tertia est quae prouocat urinam et menstrua,
23
et quando aliquis utitur ea nimis, inducit dolorem capitis, eo quod calefaciat mi-
24
nus quam desiccet, et ideo etiam, quia in ea est humiditas inflatiua, cruda, non di-
25
gesta, quare quando ascendit humiditas haec cum caliditate ad caput, inducit do-
26
lorem. Dioscorides. Calefacit linguam quando abluitur, et cruda cum teritur, et
27
dissoluitur in aqua, et bibitur, aufert dolorem renum et uesicae, accidentem propter
28
conclusionem superfluitatum in eis, et confert stranguriae, et quando teritur et mi-
29
scetur cum melle, et fit inde loch, confert uentositati quae existit in stomacho, et pun〈-〉
30
ctionibus, et doloribus matricis, et iuncturarum, et pectoris, quando ad ipsum cur-
31
runt humores, et quando coquitur, et fit cum ea encatisma, prouocat menstrua, et
32
quando fit emplastrum cum ea pectini infantium, prouocat urinam, et quando ac〈-〉
33
cipitur ex ea plus quam oporteat, facit soda.
34
DE MASTICE. CLXXXIII.
35
MEstehc, id est mastix. Est gluten Romanum. Dioscorides. Est quidam ex
36
eo albus, et quidam ad uiriditatem declinans. Sed melior ex eo est, cuius co-
37
lor est albus, sicut caera alba, perlucidus, habens granum graue, siccissimum, et cito
38
frangibile, habens bonum odorem. Et est de eo quidam qui est niger, et quidam ci-
39
trinus, et ipse adulteratur cum olibano et gummi pini. Galenus. Albus ex masti-
40
ce est ille qui dicitur gluten Romanum, et est compositus ex uirturibus[*]uirturibus corrupt for uirtutibus diuersis, uo-
41
lo dicere ex uirtute stiptica, et uirtute mollificatiua. Et uirtus eius prima, est uirtus
42
quae calefacit, et desiccat in secundo grado. Et secunda est uirtus quae mollificat et
43
fortificat, et resoluit. Sed niger, et est ille qui dicitur kapti, est maioris desiccationis
44
quam albus, et uirtus stiptica est in ea minor, et ideo est conueniens, ubi oportet re-
45
soluere amplius, et propter hoc confert multum apostematibus duris, quae fiunt in
46
exterioribus corporis. Sed olei masticis albi uirtus, est similis uirtuti masticis albi. Et
47
dixit in octauo, ubi ipse rememorauit omnia glutina. Mastix est primus inter omnia
48
glutina in bonitate, et cum hoc quod est in eo de stipticitate pauca, quae confert de-
49
bilitati epatis, et intestinorum, et apostematibus in eis existentibus, est in eo siccitas,
50
et non habet acuitatem aliquam, et est multum subtilis. Dioscorides. Mastix con〈-〉
51
fert sputo sanguinis, et tussi antiquae, quando bibitur, et est bonus stomacho, mo-
52
uet eructuationem, et ponitur in confectionibus dentifriciorum, et facit adhęrere pi〈-〉
53
los palpebrarum, et quando masticatur, facit odorem oris bonum, et stringit gin-
1
giuam. Et dixit Galenus in octauo, quod arbor masticis est composita ex substan-
2
tia aquosa, calida et terrea, frigida non multum, et in sapore omnium partium hu-
3
ius arboris dico radicum, et fructus, et corticis est stipticitas pauca. Et uirtus eius pri-
4
ma est in caliditate et frigiditate mediocriter temperata, et desiccat in fine secundi
5
gradus, usque ad principium tertij. Et uirtus secunda est, quando fit emplastrum cum
6
folijs huius arboris, dum sunt recentia, est uirtus stiptica, stipticitate manifesta, et
7
ideo quando bibuntur sola, aut cum alijs Medicinis ad hulcera intestinorum, aut
8
ad fluxum uentris conferunt multum, et conferunt spuentibus sanguinem, et fluxui
9
menstruorum, et exitui matricis, et ani, conferunt multum, et non est in istis opera-
10
tionibus diuersitas a succo hypoquistidos. Dioscorides. Tota haec arbor est stipti-
11
ca, et uirtus fructus, et foliorum, et corticis ramorum, et corticis radicum est aequalis,
12
et decoquuntur cortex eius, et cortex radicis, et folia decoctione plurima, et quan-
13
do fuerint cocta, colatur ab eis aqua, quae iterum coquitur, usque ad mellis spissitudi-
14
nem, et confert decoctio ista bibita, sputo sanguinis, et fluxui uentris, et hulceribus
15
intestinorum, et fluxui menstruorum, et exitui matricis, et ani, et uniuersaliter qui-
16
dem ponitur pro acacia, et hypoquistidos, et ponitur etiam decoctio ista loco succi
17
foliorum, et quando proijcitur decoctio ista super hulcera profunda, et super ossa
18
fracta, restaurat carnem in hulceribus, et restaurat ossa, et restringit membra laxa, et
19
abscindit humiditates antiquas a matrice, et prohibet hulcera corrosiua, ne dilaten〈-〉
20
tur in corpore, et prouocat urinam, et quando fit collutio oris cum ea, restringit den-
21
tes commotos, et quando ex ramis huius arboris fit dentifricium, abstergit et restrin-
22
git dentes, et fit ex fructu huius arboris oleum stipticum, quod est bonum ualde in
23
omnibus, in quibus conuenit stipticitas. Hunaim in libro de tyriaca. Mastix resol〈-〉
24
uit apostemata stomachi, et confert tussi. Abugerig. Ipsum non est paucae attra-
25
ctionis phlegmatis quando masticatur, et propter hoc miscetur cum aloe, ut praepa〈-〉
26
ret ipsum, et ut attrahat cum eo phlegma a capite.
27
DE MVRI. CLXXXIIII.
28
MVri. Dioscorides. Illud quod fit ex piscibus salsis, et carne salsa, quando pro〈-〉
29
ijcitur super hulcera corrosiua et fraudulenta, prohibet dilatationem eorum,
30
et curat morsum canis, et fit clistere cum eo ad hulcera intestinorum, ad cauterizan-
31
dum ea, et ad sciaticam, et ad commouenda membra ad expellendas superfluita-
32
tes. Sed ius piscium recentium, quando bibitur solum, aut cum uino, laxat uentrem.
33
Fit etiam ad laxandum uentrem ius cum aqua et oleo, et pauco pisce. Galenus in
34
secundo. Virtus muri est calida et sicca, et ideo administrant ipsum aliqui Me-
35
dicorum in hulceribus putridis, et apponitur in clisteribus, quae administrantur
36
ad hulcera intestinorum, et ad sciaticam. Paulus. Est calidum fortiter, et sic-
37
cum, et administratur in hulceribus putridis. Et interius ad sciaticam, et dissenteri-
38
am. Aben mesuai. Almuri, fit ex farina hordei, et est calidum in primo, siccum
39
in secundo. Sed illud quod fit ex piscibus, est calidius et siccius, mollificat uentrem,
40
et incidit phlegma, confert dolori sciaticae, quando comeditur, aut fit clistere cum
41
eo. Mesarugiae. Habet stipticitatem, et fortificationem, et mundificationem,
42
et fit cum eo cohol in aegritudine iedri, id est, uariolis, ut non egrediantur in facie,
43
et postquam egrediuntur, dissoluit eas, et confert eis.
44
Aben mesuai. De proprietate eius est, quod mundificat humiditates stomachi,
45
et facit bonum oris odorem, et est calidum in tertio.
46
DE MVSCO. CLXXXV.
47
MIsch, id est muscus. Abohanifa. Dixit Habonhaseu ex uerbo. Abulhuasini.
48
Almaschadi, in libro auri et minerarum et margaritarum, terrae, in quibus
49
sunt gazellae musci, sunt regiones Tumbasci et Seni, et sunt terrae confines. Ve-
50
rum muscus regionis Tumbasci, est melior musco Seni, duabus caussis, una est,
1
quia gazellae de Tumbasci comedunt spicam nardi, et alias species odoriferas,
2
gazellae uero de Seni comedunt alias herbas ab istis, quas diximus odoriferas.
3
Tamen est etiam alia caussa, nam homines de Tumbasci non extrahunt muscum a fol〈-〉
4
liculis suis, sed homines de Seni trahunt ipsum a folliculis, et adulterant ipsum cum
5
modis adulterationis. Praeterea illi de Seni abscindunt folliculos in temporibus hu〈-〉
6
midis, et turbidis, et in aere inconuenienti. Et si homines de Seni non habent res cum
7
quibus adulterent, reponunt eum in uasis uitreis, et obturant bene, et mittunt eum
8
in terris Sarracenorum, et in Hamen, et Persida, et Haharac, et in alijs regionibus Ba-
9
byloniae, ac si ipse sit de Tumbasci. Melior autem muscus, et magis redolens, est ille,
10
qui abscinditur a gazella, postquam est bene maturus in ea, et non differunt istae ga〈-〉
11
zellae ab alijs in figura, et colore, et cornibus. Sed cognoscuntur in dentibus caninis
12
earum tantum, quia quaelibet ex ipis habet duos caninos dentes egredientes ab ore
13
ipsius, sicut egrediuntur ab ore porcorum. Et sunt dentes isti albi ualde, et recti, lon-
14
gitudinem unius palmi aut plus habentes, et uenatores quidem in terris Betheth, et
15
Seni, extendunt funes et laqueos, et capiunt eas, aliquando uero sagittant eas, et ab-
16
scindunt ab eis foliculos, et ligant eos immaturos, et tunc est in odore eorum horri〈-〉
17
bilitas, suspendunt ergo eos, relinquentes aliquo tempore, donec maturentur, et re-
18
cedat foetor eorum, et mundentur in aere, et fit tunc in eis muscus bonus. Hoc idem
19
etiam contingit fructibus arborum, quando colliguntur ab arboribus suis, antequam
20
maturescant. Verum melior muscus est ille, qui maturatur in folliculo suo, et est con-
21
pletae maturationis in folliculo ipso, antequam abscindatur ab animali, deinde ab-
22
scinditur ab animali post complementum, et propter hoc accidit, cum natura expel〈-〉
23
lit cursum sanguinis ad folliculum illum uel chistim, et completur essentia sanguinis
24
in eo, nocet illi animali, et tunc uenit ad saxa, uel ad aliquem ex lapidibus calidis a ca-
25
lore solis, et fricat se multum cum delectatione magna, donec laniatur cutis in loco
26
illo, et emanat quod continetur ibi super lapides, quemadmodum emanat ab apo〈-〉
27
stemate aliquo quando aperitur, et sentit tunc animal illud in exitu eius delectatio-
28
nem magnam, et quando est euacuata chistis tota ab eo, quod in ea continetur, in-
29
carnatur, et consolidatur. Et postea iterum colligitur in loco illo abundans cursus
30
sanguinis, sicut fecit primo. Egrediuntur igitur homines de Thebeth, qui nouerunt
31
loca ubi pascunt gazellae illae, et peruenientes ad saxa illa et lapides, inueniunt san-
32
guinem illum qui est desiccatus super lapides et saxa, et colligunt eum, et quoniam
33
digessit eum natura in suo animali, et desiccauit eum sol, et praeparauit eum aer, est
34
melior omnibus speciebus musci, et electior. Colligunt ergo ipsum, et ponunt in fol〈-〉
35
liculis, quos habent ex gazellis, quas ipsi uenati sunt, et seruauerunt apud se. Et hic
36
est ille muscus, quo utuntur Reges, et qui donatur pro dono magno, et quem uen-
37
dunt mercatores illius regionis pro meliori. Et in Thebeth sunt multae ciuitates, ue-
38
rum totus muscus qui colligitur in partibus illis, defertur a ciuitate, quae proprie no-
39
minatur nomine totius regionis Thebeth. Alchalahamen. Est calidus in secun-
40
do, siccus in tertio. Aben mesuai. Calidus est et siccus, fortificat cor et membra inte〈-〉
41
riora, quando bibitur, aut ponitur exterius in emplastris. Hachim. Eben Hunaim.
42
Calidus et siccus est, administratur in Medicinis oculi, et abstergit albuginem subti-
43
lem, et desiccat eius humiditatem. Meseha. Est calidus et siccus in tertio gradu.
44
Atabari. Siccitas eius est plus caliditate ipsius, calefacit cerebrum, et desiccat quan-
45
do fiunt sternutationes cum eo, et corroborat cerebrum. Mesarugie. Calidus et
46
siccus in secundo, subtilis, corroborat membra sua aromaticitate, confert sodae anti-
47
quae, quae est ab humiditatibus, et corroborat cerebrum. Medici Persidae. Si acci〈-〉
48
pitur de eo parum, et resoluitur cum oleo de kerua, et linitur cum eo uirga, iuuat ad
49
coitum. Et dicunt, quod est in eo humiditas quaedam, per quam excitat coitum.
50
DE LASAHATEN. CLXXXVI.
51
NAbach. Dioscorides. Lasahaten affertur ex terris Indiae, et est similis cortici
52
mori, et odoris boni, et habet uirtutem calefacientem, fiunt cum eo fumigatio-
53
nes, et ponitur in confectionibus unguentorum, et alijs confectionibus calefactorijs
1
et habet uirtutem similem uirtuti calami aromatici, et quando fit fumigatio cum eo,
2
ualet torsioni matricis. Galenus in tertio. Est ex speciebus Indiae, et confert in fu-
3
migationibus matricis, quando est siccum. Paulus dixit sicut Galenus.
4
DE NERSIN. CLXXXVII.
5
NErsin. Isaac eben amram. Est arbustum simile arbori rosae, habens florem al〈-〉
6
bum, et dicunt quod est rosa agrestis, et rosa Seni. Aben mesuai. Est sicut nar〈-〉
7
ciscus, et ita est oleum eius bonum pleuresi, quę fit a melancholia, confert doloribus
8
matricis. Mesarugie. Est simile in uirtute sua ieusemin, nisi quia est minus calidum
9
eo, et leuius natura quam ipsum, et minus siccum. Rasis. Vidi in Corasceni quosdam,
10
qui dabant ex folijs eius a drachmis duabus usque tres, et faciebant assellare multum.
11
DE NARCISCO. CLXXXVIII.
12
NArces, id est, narciscus. Dioscorides. Est herba habens folia similia folijs por〈-〉
13
rorum, nisi quia sunt minora eis, et habet uirgam concauam, in qua non sunt fo-
14
lia, et longitudo eius est plus palma, et super ipsa est flos albus in circuitu, et in me-
15
dio eius est res citrina, et est quaedam species, cuius medium illud est purpurei colo-
16
ris, et habet radicem albam rotundam, similem bulbo, et semem nigrum in thecis lon-
17
gis, et nascitur ille qui est melior in locis montuosis, et habet odorem bonum. Sed
18
secundae speciei odor est, sicut odor lix, et odor specierum, et illud quod de hac her〈-〉
19
ba administratur, est radix eius. Galenus. Virtus eius prima est quae desiccat. Se-
20
cunda, quae abstergit et attrahit, et incarnat. Et tertia, quae incarnat hulcera magna.
21
Et deuenit de uirtute eius, quod incarnat incisiones quae fiunt in lacertis, et quando
22
miscetur cum orobo, mundificat sordes corporis, et aperit apostemata. Dioscorides.
23
Quando comeditur ex radice narcisci elixa, aut potatur, mouet uomitum, et quan-
24
do administratur cum melle trita, confert combustionibus ignis, et quando fit cum
25
ea emplastrum, conglutinat uulnera neruorum, et quando admiscetur trita cum mel-
26
le, et fit inde emplastrum, confert torsioni et dolori neruorum pedum, et doloribus
27
iuncturarum antiquis, et quando admiscetur cum semine quod dicitur cambadios,
28
et aceto, mundificat impetiginem, et quando miscetur cum orobo et melle, mun-
29
dificat sordicies hulcerum, et aperit apostemata dura, difficilis maturationis, et quan-
30
do fit emplastrum cum ea, et farina lolij, et melle, extrahit sagittas infixas corpori, et
31
replet locum carne. Aben mesuai. Narciscus facit operationes ieusemin, nisi quia
32
est debilior eo, et confert doloribus qui sunt a phlegmate, et oleum eius est bonum
33
ad haec etiam. Meseha. Est calidus et siccus in secundo, radix eius incarnat hulce〈-〉
34
ra neruorum, et habet uirtutem lauatiuam.
35
DE LILIO. CLXXXIX.
36
SVsen, id est, lilium. Dioscorides. Est ex eo domesticum, et siluestre, et siluestris
37
multae sunt species, et nominatur una asmen iuni, id est, coeleste, et est album, quod
38
est notum. Galenus. Flos eius est compositus ex substantia terrea subtili, et idem
39
acquisiuit amarum saporem, et ex substantia aquosa temperata. Et uirtus eius prima
40
est quae desiccat desiccatione temperata. Secunda, quae abstergit abstersione tempe-
41
rata. Et tertia est, quae confert combustioni ignis, quando assatur, et teritur cum oleo
42
rosaceo, et ponitur super locum combustionis, et dimittitur donec curetur, est bonus
43
ad incarnandum omnia hulcera, et mollit duriciem matricis, et prouocat menstrua.
44
Sed olei eius, illius scilicet, quod est aromatizatum, et illius quod non est aroma-
45
tizatum, uirtus secunda est, quę resoluit sine mordicatione, et mollificat. Et uirtus ter-
46
tia est, quae confert duriciebus matricis. Sed foliorum uirtus prima est quae desic-
47
cat temperate. Secunda est, quae incarnat, et abstergit abstersione debili, debiliori, sci〈-〉
48
licet, abstersione radicis. Et tertia est, quod quando coquuntur, et ponuntur super
49
combustionem ignis, aut super quodcunque hulcus, faciunt incarnari hulcerationem
50
eorum. Et sunt quidam, qui infundunt folia eius in aceto, et utuntur eis ad incarna〈-〉
51
tionem hulcerum, et contunduntur folia huius lilij, et exprimitur succus eorum, et
52
coquitur in aceto et melle, ita quod ex succo sit quinquies plus quam acetum et mel,
53
et est conueniens Medicina ad omne quod eget desiccatione, sine mordicatione,
1
sicut sunt uulnera magna, et proprie quae sunt in capitibus musculorum, et ad hulce〈-〉
2
ra omnia antiqua, quae sunt difficilis incarnationis. Sed radicis eius uirtus prima
3
est, quę desiccat cum temperamento. Secunda est, quę abstergit, et resoluit cum tem〈-〉
4
peramento similiter. Et tertia est, quae confert combustioni ignis, et aquae feruentis
5
quando assatur, et teritur, et ponitur super locum combustionis, donec consolide-
6
tur et sanetur, quoniam istae combustiones egent Medicina, quae desiccet, et abster-
7
gat cum temperamento, et ipsa propter hoc est Medicina bona, laudabilis ad incar-
8
nandum, et consolidandum omnia hulcera, et ipsa quidem mollit duricies matri-
9
cis, et prouocat menstrua, quoniam abstersio sua est pauca, quia est tantum in gra-
10
du primo, oportet quod quando uolumus abstergere cum ea impetiginem, et sca-
11
biem, et saapha, quod admisceamus ei Medicinam, cuius abstersio sit amplior, sicut
12
mel, et quando admiscetur ei tantum ex melle, quod sit temperatae substantiae, uel
13
aequalis quantitatis, confert uulneribus neruorum, et hulceribus, et egritudinibus
14
alijs omnibus, ubi necesse est desiccare fortiter sine mordicatione. Dioscorides.
15
Administratur ad pruritum, et fit ex floribus eius oleum, quod dicitur liden, et qui-
16
dam nominant ipsum susinum, et est oleum de lilio, et mollit neruos, et duriciem
17
matricis. Et quando fit emplastrum cum folijs huius herbae, confert morsibus uene〈-〉
18
natis, et quando coquuntur et supponuntur, conferunt combustioni ignis, et quan〈-〉
19
do administrantur cum aceto, conferunt exituris. Et succus eorum coquitur cum mel〈-〉
20
le et aceto in uase aeneo, et fit Medicina conueniens hulceribus antiquis, et recenti-
21
bus exituris. Et quando radix eius coquitur cum oleo rosaceo, et administratur, cu-
22
rat combustiones ignis, et mollit duriciem matricis, et prouocat menstrua, et incar〈-〉
23
nat hulcera, et quando teritur, et miscetur cum melle, curat incisiones neruorum,
24
et torsiones, et contusiones ipsorum, et abstergit impetiginem, et scabiem hulce-
25
rosam, et furfures capitis, et hulcera eius humida, et quando abluitur facies cum ea,
26
mundificat ipsam, et aufert rugas eius, et quando teritur, et miscetur cum aceto, aut
27
cum folijs iusquiami, et farina frumenti, confert apostematibus calidis testiculo-
28
rum, et matricis. Semen uero eius bibitur contra nocumenta uenenorum, et con-
29
fert, et teruntur semen et folia tritura multa, et miscentur cum uino, et fit inde em〈-〉
30
plastrum, et confert erisipilae.
31
Sed asmeni iuni, id est, coeleste, et est yreos. Dioscorides. Folia eius sunt similia
32
folijs alterius, nisi quia sunt latiora, et magis uiscosa, et habet stipitem, super quem
33
est flos, habens colores diuersos, et sunt, albus, citrinus, purpureus, et coelestis, et pro-
34
pter diuersitatem istorum colorum nominatur yreos, id est, arcus daemonis, scilicet,
35
ab illo arcu daemonis, qui apparet in aere, et habet radices duras nodosas, quae ha-
36
bent odorem bonum, quae quando effodiuntur, oportet quod inserantur in filo li-
37
neo, et post exiccentur, et post exiccationem reponantur, et quod ex radice eius est
38
bonum, est breue, difficilis fractionis, cuius color paululum declinat ad rubedinem,
39
et habet odorem bonum, non participantem odori terrae, pungens linguam, et mo〈-〉
40
uens sternutationem quando teritur, et quando yreos ueterascit, corrumpitur, et per-
41
foratur, et habet meliorem odorem. Galenus. Substantia eius est subtilis. Et uirtus
42
eius prima est quae calefacit. Secunda est que mundificat et maturat. Et tertia quę con〈-〉
43
fert speciebus tussis, et facit ascendere screatum a pectore, et curat torsiones uentris,
44
et hulcera sordida, et quando bibitur cum melle et aqua calida, laxat uentrem.
45
Dioscorides. Virtus yreos calefacit et subtiliat, et confert tussi, et subtiliat humi-
46
ditates pectoris, quae sunt difficilis excreationis. Et quando bibuntur ex eo drachmę
47
septem cum melicrato, purgat phlegma grossum, et choleram, et facit dormire, et
48
prouocat lachrymas, et curat torsiones uentris, et hulcera sordida, et quando bibi-
49
tur cum aceto, confert morsibus uenenosis, et spleneticis, et spasmo, et confert rigo-
50
ribus, et horripilationibus febrium, et quando bibitur cum uino, prouocat menstrua,
51
et elixatur, fiuntque encatismata mulieribus in decoctione ipsius, et confert doloribus
52
matricis, et mollit duriciem eius, et aperit orificium eius quando constringitur, et fit cum eo cli-
53
stere sciaticae, et facit oriri carnem in fistulis, et in hulceribus profundis, et quando fit nasale ex
1
eo cum melle, expellit foetum, et coquitur in aqua, et fit emplastrum cum eo aposte〈-〉
2
matibus duris, et scrophulis, et mollit ea, et replet fistulas quando teritur et proijci〈-〉
3
tur in eis, et quando miscetur cum melle, et ponitur in eis, mundificat eas, et uestit
4
ossa nuda carne, et quando fit emplastrum cum ea capiti, cum aceto et oleo rosaceo,
5
confert sodae, et quando admiscetur ei duplum eius ex elleboro albo, et fit linimen〈-〉
6
tum cum eis, confert impetigini, et mundificat cutem ab ea, et ingreditur in unguen〈-〉
7
tis, et suppositorijs, quae resoluunt lassitudinem, et uniuersaliter habet multa iuuamenta.
8
Bedigoras. Proprietas radicis yreos est, quod purgat aquam citrinam.
9
Aben mesuai. Quando fit colyrium cum farina radicis yreos, aufert ungulam ocu-
10
li, et quando fit sternutatorium, uel caputpurgium cum succo eius tribus diebus, au〈-〉
11
fert zuchem, id est, corizam, et soda, et hemigraneam, si Deo placuerit. Et de proprie-
12
tatibus eius est, quod laxat aquam citrinam, et humiditates uiscosas, et melancholiam,
13
et aperit opilationes. Verum ipsa infert tristiciam, sed quando miscetur cum alijs Me-
14
dicinis, quae aperiunt opilationes, et quae fortificant epar, minuitur nocumentum eius,
15
et rectificatio eius est, quod accipiatur cum aqua et melle cocto, et dosis eius in decocti-
16
one est ab aur .II. usque III. uel IIII. et siccae contritae ab una drachma usque ad duas, cum
17
melle cocto. Dioscorides. Ex lilio est species agrestis, quae dicitur kimaz, et nomi〈-〉
18
natur yris, et est herba habens folia in uirga similia folijs et uirgae yreos, et florem cro-
19
ceum uel album, amari saporis, parum et molle semen, et radicem unam in grossi-
20
tudine digiti, longam, stipticam, boni odoris, nascitur sub arboribus, et in locis um-
21
brosis. Galenus. Radix huius plantae non est rotunda, sed longa, habens digiti
22
grossitudinem, et odor eius est bonus, et sapor eius est stipticus. Et uirtus eius prima
23
est calida, et desiccat in secundo gradu. Secunda est composita ex uirtute prohibiti-
24
ua et resolutiua. Et tertia est, quod ipsa confert doloribus dentium, quando cum decoctione
25
eius fit gargarisma, uel oris collutio. Sed folia eius conferunt omnibus exituris dum
26
sunt in augmento, et oportet quod decoquatur cum rob, et fiat inde emplastrum su〈-〉
27
per exituras antequam maturentur. Radix huius plantae quando coquitur, et fit cum deco〈-〉
28
ctione eius oris collutio, confert doloribus dentium, et quando coquuntur folia eius
29
cum uino, et fit inde emplastrum apostematibus phlegmaticis, et exituris immatu-
30
ris, quorum humiditas nondum peruenit ad saniem, resoluit ea. Dioscorides. Ex
31
lilio est species alia, quae dicitur casoras, et quidam nominant eam yrim agrestem,
32
et est planta quae habet folia similia folijs yreos, nisi quia sunt latiora eis, et habent
33
summitates subtiles, et habent uirgam, quae egreditur ex medio foliorum, cuius lon〈-〉
34
gitudo est unius brachij, et grossa multum, et habet uaginas habentes tres angulos,
35
et super uagina est flos coloris purpurei, et in medio est rubeus, et habet semem in ua-
36
ginis suis simile in figura sua seminis cucumerum nigrorum, rotundum, acuti sapo-
37
ris, et habet radicem, multos habentem nodos longos rubeos. Galenus. Radi-
38
cis huius herbae substantia est subtilis. Et uirtus eius prima est calida desiccatiua, Et se〈-〉
39
cunda est uirtus resolutiua. Semen uero eius est in hac eadem proprietate, uerum forti-
40
us est radice. Virtus uero seminis tertia est, quae prouocat urinam, et curat duriciem
41
splenis. Dioscorides. Radix eius confert uulneribus quae fiunt in capite, et fractu〈-〉
42
ris eius, et quando miscetur ei tertia pars ponderis eius de flore aeris, et de centaurea
43
quinta pars eius, et mellis parum, et fit inde emplastrum, sedat dolorem, et extrahit
44
ossa fracta, et omnia infixa carni ex spinis, et sagittis, et similibus. Et quando fit em-
45
plastrum cum ea, curat apostemata phlegmatica, et apostemata calida, et quando bi〈-〉
46
bitur, confert attritionibus lacertorum, et dolori lateris, et stranguriae, et sciaticae, et
47
bibitur cum uino dulci, quod fit cum aqua marina, et simili modo accepta, ualet flu〈-〉
48
xui uentris, et quando bibitur cum uino, confert morsibus uenenosis, et prouocat
49
menstrua. Sed quando bibitur ex semine eius pondus III. onolosat, prouocat urinam
50
prouocatione forti, et quando bibitur cum aceto, resoluit apostemata splenis.
51
Dioscorides. Et est alia species lilij, quę dicitur xiphion, cuius folia sunt similia fo〈-〉
52
lijs lilij quod dicitur yreos, nisi quia sunt breuiora, et strictiora, habentia summitates
53
acutas, habet stipitem unius brachij longum, asperum, plenum, in cuius summitate est flos
1
duplicatus, diuisus ab inuicem, cuius color est purpureus, et habet semen rotundum,
2
et habet duas radices, quarum una est posita super aliam, et sunt paruae rotundae, si-
3
cut duae cępes minores, una earum est desuper, et alia desubtus, et inferior est extenu〈-〉
4
ata, superior uero pinguis, nascitur in locis cultis. Galenus. Radicis huius herbae
5
uirtus prima est quae desiccat. Et secunda quae attrahit et resoluit, et proprie superior
6
earum. Dioscorides. Quando fit emplastrum cum radice superiori, et uino, et oli-
7
bano, extrahit acus et stipites, et similia infixa in carne, et quando miscetur cum fa-
8
rina lolij, et uino quod hydromel dicitur, et fit inde emplastrum apostematibus quae
9
dicuntur facheratella, resoluit ea, et ideo ingreditur in confectionibus unguentorum,
10
quae resoluunt ista apostemata, et ualet pustulis, et quando fit nasale cum ea, prouo〈-〉
11
cat menstrua. Et dicunt, quando bibitur cum uino, stimulat libidinem, et quando
12
radix inferior bibitur, abscindit a spermate uirtutem generandi. Et dicunt, quod ra-
13
dix superior quando datur in potu infantibus habentibus rupturam intestinalem,
14
cum aqua, confert eis, et emplastrum factum ex ea, resoluit apostemata inguinum.
15
Dioscorides. Et ex lilio agresti est species quae dicitur safarhe ramon, et est herba
16
habens folia similia folijs illius speciei quę dicitur kasiflon, id est, xiphion supradicta,
17
nisi quia sunt subtiliora eis, et magis iuclinata, et longiora, et habet stipitem et ramos
18
in quorum summitatibus sunt quędam quae oriuntur in eis rotunda sicut pillulae, in
19
quibus est semen eius. Galenus. Virtus similiter desiccat. Dioscorides. Exhi-
20
betur radix huius herbae et semen cum uino contra morsos uenenosos.
21
DE SISELEOS. CXC.
22
SIsalios, id est, siseleos. Dioscorides. Habet folia similia folijs foeniculi, nisi quia
23
sunt longiora et grossiora, et habet hastam longam, in cuius summitate est coro〈-〉
24
na, in qua est semen longum, et latum, habens angulos, et grossum, acuti saporis, et
25
fortis odoris, et est id quod de eo est in usu, et administratur in cibis, habet radicem
26
longam boni odoris. Galenu. Radix huius plantae et semen habent de calidita-
27
te tantum, quod prouocant urinam prouocatione forti, et est cum hoc uirtus eorum
28
subtilis, adeo quod confert epilepsiae, et asmati. Dioscorides. Virtus eius est cale-
29
factiua, scilicet, radicis eius et seminis, et quando sumitur ex eis in potu, prouocat uri〈-〉
30
nam, et confert coartationi anhelitus, in qua oportet hominem erigi, et asmati, et
31
suffocationi matricis, et prouocat menstrua, et expellit foetum, et confert epilepsię,
32
et omnibus doloribus interiorum membrorum, et quando sumitur de aliquo am-
33
borum, aut ex ambobus simul in potu cum uino, confert tussi antiquae, et debilitati
34
digestionis, et torsionibus uentris, et debilitati epatis, et quando sumitur in potu
35
uino et pipere, praeseruat hominem a frigore aeris, et propter hoc conuenit itineran〈-〉
36
tibus in hyeme. Et quando caprae et alia animalia comedunt ex hac planta in tem-
37
pore coitus eorum, conferunt eis multum ad impregnandum. Aben mesuai. Est
38
calidum et siccum in fine secundi gradus, incidit et dissoluit humores phlegmati-
39
cos uiscosos et congelatos, et propter hoc aperit uias omnes, et cannales opilatos,
40
et prouocat urinam, et menstrua, et confert asmati, et omnibus egritudinibus fri-
41
gidis phlegmaticis.
42
DE RAPA. CXCI.
43
SEliem, id est, rapa. Dioscorides. Est ex ea agrestis, et domestica, sed agrestis est
44
planta habens multos ramulos, quorum longitudo est unius brachij, nascitur in
45
locis siccis, et habet summitates lenes, et folia mollia, quorum latitudo est unius polli〈-〉
46
cis, aut amplius parum, et habet semen in uaginis, et est semen nigrum paruum, quod
47
cum frangitur, est album interius. Domestica uero rapa est nota. Galenus. Radix
48
et semen rapae generant uentositatem inflatiuam, et ideo mouent libidinem, et au-
49
gent in spermate. Dioscorides. Radix eius cocta et comesta nutrit, et generat uen〈-〉
50
tositatem, et incitat libidinem, et auget in spermate. Et quando decoctio eius infun〈-〉
51
ditur super podagram, et super scissuras quae fiunt a frigore, confert eis, et fit empla-
52
strum cum rapa ipsa contrita, facit hoc, et quando foditur rapa una interius, et poni〈-〉
53
tur in cauatura illa caera liquefacta cum oleo rosaceo, et ponitur super calidos cineres,
1
et calefit multum, confert scissuris hulceratis, quae fiunt a frigore. Meditulium folio〈-〉
2
rum eius quando comeditur coctum, prouocat urinam. Semen rapae ingreditur in
3
confectionibus tyriacarum, quae fiunt contra uenena, et confert morsibus ueneno-
4
sis, et sedat dolorem eorum, et ualet potionibus uenenosis quando potatur cum ui〈-〉
5
no, uel hydromelle, et quando bibitur, incitat libidinem, et quando lauatur cum aqua
6
et sale, et aceto, fit minoris nutrimenti postquam decoquitur, et commouet libidi-
7
nem. Sed semen agrestis administratur in Medicinis, quae mundificant faciem et cu〈-〉
8
tem corporis, admixtum cum farina fabarum, et lupinorum, et orobi, uel solum.
9
Et est species alia rapae paruae, quae quando comeditur, generat inflationes, et nu〈-〉
10
trimentum eius est minus nutrimento alterius speciei, et quando bibitur ex semine
11
eius, prohibet nocumentum Medicinarum mortiferarum, et ingreditur in quibus-
12
dam confectionibus electuariorum, et radix eius praeparatur sicut de rapa diximus.
13
DE CIPERO. CXCII.
14
SAherade, id est, iucha, id est, ciperus. Dioscorides. Habet folia similia folijs
15
porri, nisi quia sunt longiora eis, et subtiliora, et duriora, habent et stipitem lon-
16
gitudine unius brachij, et plus, non rectum, sed est in eo tortuositas, et est quadratus,
17
similis stipiti squinanti, in cuius summitate sunt folia parua, et habet semen. Radix
18
eius est similis oliuae, et quaedam ex eis est longa, et quaedam rotunda, et est nigra,
19
nascitur in locis domesticis aquosis, et in pratis, et locis paludosis. Est autem species
20
ciperi in India, quae est similis zinziberi in sapore suo, et quando masticatur eius co-
21
lor, est sicut croci color, quae quando linitur super cutem corporis, facit pilos cadere
22
statim. Melior autem ex cipero est ille, qui est plenus, grauis, grossus, durus, difficile
23
frangibilis, asper, habens odorem bonum cum pauco acumine. Et quod administra-
24
tur ex cipero, est radix ipsa. Galenus. Odor eius est bonus, et in sapore ipsius est
25
caliditas cum pauca stipticitate. Et uirtus eius prima est uirtus quae calefacit, et desic-
26
cat sine mordicatione. Secunda est quae incidit. Et tertia est, quae confert hulceribus
27
difficilis consolidationis, propter nimiam eorum humiditatem, et confert hulceri-
28
bus oris, quando administratur siccus contritus, et frangit lapidem, et prouocat uri〈-〉
29
nam et menstrua. Dioscorides. Virtus ciperi est calida, aperitiua orificiorum uena-
30
rum, quando bibitur, prouocat urinam in habentibus lapidem, et in hydropicis, et
31
confert ueneno scorpionis, et est bonus frigoribus matricis, et stricturae orificij eius,
32
quando fit emplastrum cum eo, et prouocat urinam, et frangit lapidem renum, et
33
prouocat menstrua, et confert hulceribus corrosiuis et putridis, quando administra〈-〉
34
tur siccus contritus, et ingreditur in unguentis calefactis. Damasci. Est bonus gin〈-〉
35
giuis. Aben mesuai. Facit augmentum in sensu, et rumpit lapidem renum, et in-
36
coriat stomachum, et meliorat colorem, et est bonus emeorrhoidibus, et efficit odo-
37
rem oris bonum, et quando bibitur cum oleo lentisci, calefacit renes, et de proprie-
38
tate eius est conferre frigiditati uesicae, et distillationi urinae. Liber aggregatus.
39
Adurit sanguinem, quare timetur, ne utens ipso fiat leprosus.
40
DE SCOLOPENDRIA. CXCIII.
41
SColophendrion, id est, scolopendria. Dioscorides. Nominatur hoc nomine
42
propter similitudinem cuiusdam uermis dicti scolophendria, et eius compositio
43
est XIIII. pedum, habet folia multa egredientia ex una radice, et nascitur in petris, et
44
in muris aedificiorum, et habet stipitem nullum, nec florem, nec semen, et folia eius
45
sunt sicut folia polipodij, et pars eius inferior est quasi rubea, et pars superior uiridis.
46
Galenus. Substantia eius est subtilis. Et uirtus eius prima est calida. Secunda est
47
quae incidit et resoluit. Et tertia est quae frangit lapidem, et resoluit duriciem splenis.
48
Dioscorides. Quando herba ista coquitur, et bibitur XL. diebus, resoluit et exte-
49
nuat splenem. Similiter autem faciunt folia ipsa, si terantur, et fiat cum eis emplastrum super
50
splenem: et quando teruntur, et miscentur cum uino, conferunt distillationi urinę, et singultui,
51
et ictericię, et frangunt lapidem uesicę quando bibuntur. Et putauerunt quidam, quod ipsa prohibet
52
impregnationem, quando suspenditur super mulierem sola, aut cum splene mulę. Et dixit ille qui
53
narrauit hoc, quod oportet ipsam suspendi in die aliquo, in cuius nocte non apparuit luna.
1
DE HERMODACTYLIS. CXCIIII.
2
SVrugen, id est Hermodactylus. Dioscorides. Est herba quae florescit in fine au-
3
tumni, et est eius flos albus, similis in figura sua flori croci, deinde emittit folia si-
4
milia folijs bulbi, in quibus est humiditas adhęrens manui, et habet stipitem in lon〈-〉
5
gitudine unius palmi porrectum, cuius color est albus, declinans ad nigredinem, et
6
habet radicem cuius cortex est niger, ad rubedinem declinans. Sed quando aufer-
7
tur cortex, apparet radix interius alba, mollis, dulcis saporis, et plena humiditate.
8
Est autem radix ipsa rotunda, similis cępe bulbi, et habet radix ista in medio sui scis-
9
suram, ex qua egreditur stipes, super quem est flos. Nascitur multum haec herba in lo-
10
co qui dicitur Karin, et in terris quae dicuntur Gnagna, haec herba si comedatur, oc-
11
cidit strangulando, sicut occidunt fungi. Nos autem memorauimus esse illius in li-
12
bro nostro, ne errans aliquis comedat eum loco bulbi, nam ipsa est boni saporis, dul-
13
cis et delectabilis, quare fortassis comederet eam aliquis ignorans, conferunt autem
14
illi, qui ipsum comederit, omnia quae conferunt illi qui comedit fungos malos, est
15
autem summum remedium ei lac bouinum, non egent namque alio adiutorio qui eam
16
sumpserunt. Et dixit iterum Dioscorides in capitulo de achimeron, et est lilium sil-
17
uestre, quod hermodactylus qui dicitur achimeron, est interficiens, et ita transtulit
18
Albatarich in translatione sua, in Medicinis simplicibus. Galenus. Habet uirtu-
19
tem laxatiuam, et similiter aqua in qua bulierit, et administratur in doloribus iun-
20
cturarum. Paulus. Radix hermodactyli habet uirtutem laxatiuam, et similiter aqua
21
in qua bulierit, datur autem proprie in doloribus iuncturarum, in tempore fluxus hu-
22
morum ad eas, uerum ipse est malus stomacho. Bedigoras. Proprietas eius est
23
conferre doloribus iuncturarum. Damaschi. Confert dolori podagrae, et est lau-
24
dabilis finis operationis eius, uerum nimius usus eius facit putrificari musculos. Con-
25
fert tamen iuncturis multum. Et ideo exhibendus est maxime habentibus iuncturas
26
molles, et nimis humidas. Ignotus. Surugen albus augmentum efficit in sperma〈-〉
27
te. Mesarugiae. Albus est bonus podagrae. Sed rubeus occidit, et non est frigidus ni〈-〉
28
mis, ita quod narcotizet, quia si hoc esset, non esset laxatiuus. Abugerig. Hermo-
29
dactylus est calidus in primo gradu. Aben mesuai. Rubeus occidit, et albus con-
30
fert podagrae, et desiccat hulcera antiqua, et abstergit ea, et est frigidus et siccus in se〈-〉
31
cundo. Rasis. Si hermodactylus esset calidus, mordicaret hulcera. Alkalhemen.
32
Hermodactylus est calidus, multae caliditatis. Habix. Est calidus et siccus in prin〈-〉
33
cipio secundi gradus, et habet proprietatem sedandi dolorem iuncturarum, et po-
34
dagrae, et conferre uariolis, et melior ex eo est ille qui est interius et exterius albus,
35
et quando frangitur, est confractio eius facilis, et non dura. Niger uero et rubeus sunt
36
ambo interficientes. Errauerunt autem qui putauerunt quod ipse sit lagia agrestis,
37
quae defertur ab Aphrica, nam illa lagia impinguat mulieres, quando bibunt eam, et
38
humectat corpora sicca, et augmentum efficit in carne, et facit rubere faciem colore
39
bono, quando datur in potu cum sauich, est calida, caliditate forti, et commouet san-
40
guinem, et acuit eum multum, et fortassis inducet potanti se dolores calidos, adu-
41
stiuos, sicut cholericos et sanguineos, et infert nocumentum magnum, et aegritudi-
42
nes sicut erisipilam in capite et facie, et in membris alijs corporis.
43
DE MELLE. CXCV.
44
HAel, id est mel. Galenus. Virtus eius prima calefacit et desiccat in secundo gra〈-〉
45
du. Et uirtus eius secunda abstergit, et quando coquitur et maturatur, fit paucae
46
acuitatis, et paucae abstersionis, et ideo administratur ad incarnandum fistulas, et hul〈-〉
47
cera profunda. Mel uero amarum est compositum ex uirtutibus diuersis, sicut si com〈-〉
48
poneres mel cum absinthio. Dioscorides. Mel bonum, est illud quod est dulce,
49
et in quo est acuitas aliquantula in gustu, et habet odorem bonum, et color eius est
50
uergens ad rubedinem, neque est nimis liquidum, et quando immiseris in eum digi-
51
tum, adhęret digito, et uenit cum eo. Et uirtus quidem mellis est abstersiua, aperiti-
52
ua orificiorum uenarum, resoluit humiditates, et ideo quando ponitur in hulceri-
53
bus sordidis et profundis, conuenit eis multum, et quando coquitur et ponitur super
1
scissuras cutis, consolidat eas, et quando coquitur cum aneto humido, et cum eo li-
2
nitur impetigo, curat eam, et quando miscetur cum sale trito, et distillatur tepidum
3
in aurem, sedat tinnitum, et curat dolorem eius, et quando fit linimentum cum eo,
4
occidit pediculos et lendines, et quando indumentum alicuius est breue nimis, et
5
fuerit ex lana, et uult quod elongetur, dum egreditur balneum, si rorauerit cum aqua
6
deinde liniret melle, elongabitur, et mel abstergit tenebrositatem uisus, quando fit
7
collyrium cum eo quatuordecim diebus continuis, et fit cum eo gargarisma, et con-
8
fert apostematibus gutturis infantium, et squinantiae, et prouocat urinam, et confert
9
tussi, et quando bibitur calidum cum oleo rosaceo, confert morsibus uenenosorum,
10
et illi qui potauerit opium, et quando fit loch cum eo, aut bibitur, confert illi qui co-
11
medit fungos mortiferos, et confert morsui canis rabidi. Et mel, cuius spuma non est
12
ablata, facit tussim, et laxat uentrem, quare necesse est quod non administretur, an-
13
tequam auferatur spuma eius. Et melius quidem mel est mel ueris. Deinde mel aesta〈-〉
14
tis, mel uero hyemale est malum, quia est spissum, grossum, et quando mel est gros-
15
sum, non habet supradictas uirtutes, sed mel quod est in Sama, est amari saporis, et
16
hoc ideo, quia apes illius regionis comedunt absinthium, et hoc tale est bonum, quan-
17
do linitur cum eo ad abstergendam impetiginem, et liuores qui apparent in facie,
18
et alias sordes cutis, quae ab humoribus superfluis generantur. Est autem quoddam
19
mel quod nascitur in terra Dadiae Bentichi, quod aliquando reperitur tale, quod qui
20
comedit illud, incurrit insaniam mentis cum sudore plurimo, sed si comedat post
21
ipsum rutam, et pisces salitos, et bibit post oximel, confert et euadit, sed oportet quod
22
comedat et bibat huiusmodi uice post uicem, deinde uomat, iterum comedat et bi〈-〉
23
bat et euomat. Et hoc quidem est mel acutum, adeo quod quando odoratur, com-
24
mouet sternutationem. Miscetur autem hoc mel cum costo, et linitur inde impeti-
25
go, et curat eam, et admiscetur cum sale, et curat liuores qui fiunt a percussione.
26
DE AMBRA. CXCVI.
27
HAmbra, id est Ambra. Dicitur quod nascitur in mari, et generatur in eo sicut ge〈-〉
28
neratur species fungorum in terra, et quando mare turbatur, eijcit a fundo eius
29
lapides magnos, et cum eis eijcit frusta ambrae. Et plurimum quod ex ea egreditur,
30
ex mari est, in terris Zin, in Occidente, et illa defertur almahadiae, deferunt namque
31
ipsum illuc homines, qui nominantur Miherae, id est ueloces, quando nouerint quod
32
mare eorum eijcit ambram. Melior autem ex ambra est illa, quae reperitur in insulis
33
illarum regionum, et in littoribus illis, cuius figura est rotunda coloris coelestini. Il-
34
la uero quae est alba sicut ouum strutionis, est mala. Et ex ea est quam deuorat qui-
35
dam piscis magnus, qui dicitur Azel, qui quando transglutiuerit eam, occiditur ab
36
ea, et natat super aquas maris mortuus, quem uidentes homines de Zing, proijciunt
37
super eum uncos ferreos et funes, et extrahunt ipsum a mari, et extrahentes ipsum,
38
extrahunt ambram ex uentre eius, et est ambra non bona, maxime quae in uentre re〈-〉
39
peritur, et nominant eam apothecarij Persidę mandi, uerum illa quę reperitur iuxta
40
spinam dorsi eius, est pura et munda multum, et bona ualde, et hoc secundum quan-
41
titatem morae quam facit in uentre piscis. Aben mesuai. Est calida et sicca, et for-
42
tificat cerebrum, et corroborat ipsum, et sensus omnes, et cor, et confert sensibus, et
43
frigidis complexione ualde.
44
DE LIGNO ALOES. CXCVII.
45
HOad, id est lignum aloes. Dioscorides. Agaloian est lignum quod defertur
46
ab India, et a terris Arabum, habens odorem bonum, et corticem uelut corium,
47
cuius odor est bonus, in cuius sapore est amaritudo, et stipticitas, et masticatur, ut bo-
48
num inferat odorem ori. Est autem conferens multum habentibus aegritudinem in
49
epate, et ad dissenteriam, et sedat dolorem lateris, et est ex fumigijs, et datur ex eo
50
aureus unus, et remouet putredinem a stomacho, et fortificat ipsum, et quando bi-
51
bitur cum aqua, confert doloribus lateris et epatis, et hulceribus intestinorum, et tor-
52
sionibus uentris. Galenus in translatione Albatarich. Algaloyan est lignum aloes
53
indum, habens odorem bonum, quod quando masticatur, aromatizat os, et admi〈-〉
1
nistratur in dentifricijs ad faciendum odorem oris bonum, et est de fumigijs, et quan〈-〉
2
do bibitur ex ligno eius drachma una et dimidia, expellit humiditatem corruptam
3
a stomacho, et est bonum habentibus aegritudines epatis, et habenti dissenteriam,
4
et sedat dolorem laterum. Abohanifa. Dicitur quod in Arabia, siue in terris Ara-
5
bum non nascitur ex planta eius aliquid, uerum lignum. Neuig quod ibi nascitur,
6
appropinquat aliquibus speciebus eius. Melius uero est lndum, et quamuis plures
7
eius species sint in India, una tamen ex speciebus eius habet communitatem cum eis
8
in hoc nomine, adeo quod non dignoscitur, nisi per hoc, unde sicut si nomines my〈-〉
9
robalanos nigros lndos, et reperitur ex ligno aloes Indo in insula quę dicitur Fimua,
10
in India, et melius ex eo est nigrum, trahens ad uarium colorem, habens multam
11
aqueitatem, graue, durum, grossum, in quo nulla est albedo, et quod remanet mul-
12
tum super ignem, et post ipsum est Monduni, et est denominatum a terra lndiae, quae
13
dicitur Mondel, et post ipsum est Seifi, et est de bonis speciebus ligni aloes, et sub-
14
mergitur in aquam propter suam bonitatem et grauitatem, et ex isto eodem melius
15
est grossum, in quo est aquositas multa, et post istud est Alkumeri, est namque minoris
16
bonitatis quam Seifi, et ab Alkumeri usque ad Seifi sunt tres dietae itineris spacio. Me-
17
lius uero ex ipso Alkumeri est nigrum, mundum, ad albedinem ponderosum, diu
18
permanens super ignem, sed cum hoc est minus bonum quam Seifi. Chealfetebeni.
19
Melius ex ligno aloes est illud quod defertur ab India, et post ipsum est Seifi, et sig-
20
num in hoc est, quod in ipso est aliquantulum luti, et hoc ideo, quia sepeliunt ipsum
21
in terris Siti, et post ipsum est Alkumeri, et sunt duae species, quarum una dicitur ka-
22
chile, et est melior altera, et alia dicitur sufori, et est minoris bonitatis, et post ipsum
23
est Seni, et est in eo superfluitas humida, et ipsum est minus bonum quam Seifi, et post
24
est albel quod defertur ex terris Sufellae, et est simile speciebus ligni aloes alijs, prae-
25
ter illas de Seni, et post ipsum est alhabeli, et est in maioribus frustis quam aliquod
26
aliud ex ligno aloes. Nam ex ipso fiunt pectines, et tabulae, et dicunt quod lignum
27
aloes inciditur ex arbore sua, et sepelitur per annum unum. Corroditur igitur a terra
28
quod non est lignum aloes, et remanet lignum aloes purum, ita quod terra non mi〈-〉
29
nuit de ipso aliquid, et dicunt quod reperiuntur frustula ligni aloes inter alias speci-
30
es Medicinarum, et dicunt quidam quod ramuli ex arboribus ligni aloes frangun-
31
tur in terris illis, et cadunt in fluminibus, et currunt cum eis, et deferuntur per regio-
32
nes, et dicunt quod aheruma est fructus eius arboris, et figura eius est sicut piper mi-
33
nutum, nisi quia est coloris rubei, et nominatur piperella. Atabari. Est calidum
34
et siccum, stipticum, stringit uentrem, corroborat uiscera propter uirtutem stipticam
35
quae est in eo cum aromaticitate, et eijcit superfluitates humiditatum corruptarum
36
a corpore. Rasis. Est calidum et siccum, et est bonum stomacho humido. Isaac
37
eben amram. Est calidum et siccum in secundo, et est bonum cerebro, et fortificat
38
uiscera, et expellit superfluitates humidas, et facit descendere phlegma a cerebro,
39
quando fit suffumigatio cum eo, et maxime illud phlegma quod generatur in ua-
40
poribus ascendentibus a stomacho, et expellit uentositates, aperit opilationes, strin〈-〉
41
git uentrem, prohibet fluxum urinae qui fit a frigore et debilitate uesicae. Paulus.
42
Lignum aloes habet bonum odorem, aromatizat os, et est fumigium, et quando bi-
43
bitur ex eo drachma una et dimidia, expellit humiditatem corruptam quae est in sto-
44
macho, et corroborat stomachum, et confert habenti aegritudinem in epate suo, et
45
dissenteriam, et sedat dolorem membrorum.
46
DE PRASIO. CXCVIII.
47
FArasio, id est Prasium. Dioscorides. Est herba habens ramulos multos egredi〈-〉
48
entes ab una radice, et super ipsos est borra pauca, cuius color est albus, et uirgae
49
eius sunt quadratae, et folia eius sunt in longitudine pollicis, obrotunda, rugosa, seu
50
aspera, super quae est borra, et semen eius et flores sunt diuisa per ramos, et flos eius
51
est rotundus, ad asperitatem tendens. Nascitur in campis et aedificijs domorum.
52
Galenus. Sapor eius est amarus. Et uirtus eius prima est calida in secundo gra-
53
du, sicca in tertio, in medio eius uersus finem. Et secunda uirtus est, quae abstergit et
1
resoluit. Et tertia est uirtus quae aperit opilationes epatis, et splenis, et mundificat pul〈-〉
2
monem et pectus per screatum, et prouocat menstrua quando bibitur, et quando ap-
3
ponitur exterius, abstergit et resoluit, et ipsum quidem, quando est siccum, decoqui〈-〉
4
tur in aqua cum semine suo, sed quando est humidum, teritur et exprimitur succus
5
eius, et succus quidem qui accipitur ex folijs eius, postquam est desiccatus in sole, resolui〈-〉
6
tur in melle, et administratur ad uisum acuendum, et fit cum eo sternutatorium icte〈-〉
7
ricis ad mundificandam infectionem coloris eorum, et admiscetur cum Medicinis
8
ad dolorem auris antiquum, et administratur quando necessariae sunt Medicinae,
9
quae aperiunt et mundificant instrumentum auditus, et partes quae ueniunt cum ner-
10
uis a duobus panniculis cerebri, ad perficiendum auditum. Dioscorides. Folia eius
11
quando desiccantur et coquuntur in aqua cum semine suo, et potatur aqua illa cum
12
melle, confert habentibus hulcera in pulmone, et asma, et tussim, et admiscetur ei
13
radix ireos sicca, et eradicat superfluitates a pectore, et utuntur ea mulieres ad prouo〈-〉
14
canda menstrua, et ad educendam secundinam et partum, et datur in potu illi qui
15
sumpsit Medicinam mortiferam, uerum ipsum nocet renibus, et uesicae, et quando
16
fit emplastrum cum folijs et melle, mundificat hulcera sordida, et euellit panaricium,
17
et carnem putridam, et sedat dolorem lateris, et succus qui accipitur ex folijs eius re〈-〉
18
centibus, desiccatur in sole, et facit hoc, et quando fit collyrium cum eo, et melle, acu-
19
it uisum, et extrahit humorem qui facit croceum colorem in ictericorum oculis, facto
20
cum eo caputpurgio, et quando distillatur in aurem solus, aut cum oleo rosaceo, con-
21
fert dolori auris, et quando admiscetur cum melle, confert aegritudinibus neruorum.
22
Paulus. Quando fit emplastrum ex eo, et marubio cum sale, confert morsui canis rabidi.
23
DE FELENG. CXCIX.
24
FEleng. Aben mesuai. Similatur grano sinapis, et ingreditur in unguentis odo〈-〉
25
riferis, est calidum et siccum, et habet odorem bonum. Atabari. Feleng est ca-
26
lidum et siccum, resoluit, et est in eo aliqua uirtus stiptica. Rasis. Est calidum et
27
siccum. Isaac eben amram. Ingreditur in Medicinis odoriferis, et est calidum et
28
siccum. Aperit opilationes capitis, fortificat cerebrum, et est in figura sua sicut granum
29
sinapis et maius, et habet ligna parua sicut nodi, et melius ex eo est maius, et fortio〈-〉
30
ris odoris, et grauis: deterius uero est leue, nigrum, et ipsum resoluit, et est in ipso de
31
stipticitate. Meseacha. Est calidum in secundo gradu, et uirtus eius est diuersa in
32
resolutione et stipticitate.
33
DE FAGRE. CC.
34
FAgre. Aben mesuai. Fagre assimilatur ciceribus, et est calidum et siccum in se-
35
cundo gradu, et ingreditur in Medicinis quae praeparant stomachum. Isaac eben
36
amram. Fagra assimilatur ciceri, et habet interius granum paruum, nigrum, rotun-
37
dum, deforis uero rubeum, et ex succo eius fit collutio ad fetorem oris, et confert, et
38
nos utimur eo in nodach, id est, in puluerizationibus et unguentis.
39
DE ALOE. CCI.
40
SAber, id est aloes. Dioscorides. Planti ipsius habet folia similia folijs squillae,
41
in quibus est humiditas uiscosa multa, tenax, adhęrens manui, et sunt latiora fo-
42
lijs squillae parum, et quasi rotunda, et inclinatur ad posteriora, et sunt in eis spinae,
43
quae egrediuntur ab eis, breues et rarae, et habet stipitem similem stipiti aphodilli,
44
et habet florem album, et semen similiter simile semini aphodilli, et tota herba ha-
45
bet odorem grauem, saporem amarum multum, et radix eius est una similis canicu〈-〉
46
lae ligneae, et nascitur in terris Indiae, et inde defertur succus eius. Nascitur etiam de
47
ea in terris Arabum, et in terris dictis Atima, et in maritimis, et riparijs, et in insulis
48
quae dicuntur Antaros, et non solum succus seu gummi eius est iuuamenti magni,
49
sed etiam folia eius, nam quando ipsa teruntur, et ponuntur super uulnera, faciunt
50
ea adhęrere. Succi autem eius, id est aloes, sunt duae species, quarum una est arenosa,
51
et est fex, et alia est epaticum. Illud autem aloes quod est melius, est illud quod est
52
glutinosum, non habens in se lapides, splendidum, ad rubedinem declinans, cito fran〈-〉
53
gibile, et fortiter amarum, et quando super ipsum anhelatur, cito humectatur, habens
1
odorem bonum, et calidum, uelut aromaticum, sed illud quod est nigrum, durum
2
ad frangendum, est adulteratum cum gummi, sed ipsum decernitur per saporem ama〈-〉
3
ritudinis, et per odorem fortem, et quod non confringitur digitis, quando fricatur
4
in partes minutas, et quidam sunt qui admiscent ei acaciam. Radix autem huius plan〈-〉
5
tae uulneratur, et egreditur inde lachryma quae colligitur, et folia eius conteruntur
6
cum tota planta, et exprimitur succus qui desiccatur et reponitur. Galenus. Sapor
7
eius est amarus, amaritudine forti, cum stipticitate pauca. Et uirtus eius prima, est uir〈-〉
8
tus quae calefacit in principio secundi gradus, et desiccat in tertio, et secunda est quę
9
incarnat, et abstergit, abstersione pauca, et accidit ex paucitate mordicationis eius,
10
quod non mordicet uulnera munda, et tertia est, quae conglutinat fistulas, et incar-
11
nat hulcera difficilis consolidationis, maxime ea quae fiunt in ano et uirga, et confert
12
apostematibus quae fiunt in his locis, quando dissoluitur in aqua, et fit linitio cum
13
eo, similiter incarnat uulnera. Et uniuersaliter quidem ipsum prohibet humores qui
14
fluunt ad locum, et resoluit illos qui fluxerunt, et confert apostematibus qui fiunt in
15
ore, et naribus, et oculis, et facit descendere stercus ex uentre, et confert stomacho
16
plus omni alio laxatiuo, et dixit in conseruatione sanitatis, quod de uirtute aloes est
17
quod expellit choleram, et dixit in secundo Almaiemir, quod aloes non ablutum,
18
est plus laxatiuum quam ablutum. Nam in ablutione amittit de uirtute laxatiua satis,
19
et elongat eum ablutio adeo a uirtute Medicinae, quousque non calefaciat, et dixit quod
20
in aloe est uirtus laxatiua, non tamen fortis, sed quantitas in eo tanta est, quod laxat
21
et educit id quod est in uentre, et si datur de eo plus, procedit uirtus eius usque ad epar,
22
sed quod aloes sit ex Medicinis quae purgant corpus tantum, hoc non est uerum, et
23
dixit quod aloes est de melioribus Medicinis illi qui habet in stomacho choleram, et
24
dolorem, adeo quod multos curet una die ex hoc, et dixit oportet quod scias quod
25
habentes aegritudines in stomacho et uentre ab humoribus, iuuantur Medicinis quae
26
sumuntur cum aloe, et dixit iterum quod aloes non potest extrahere humiditates gros-
27
sas, propter debilitatem uirtutis laxatiuae quae est in eo, sed quando admiscetur cum
28
Medicinis subtilibus, fortificant ipsum in operatione sua, et dixit in libro, in quo ipse
29
monstrauit, quod dispositio animae sequitur complexionem corporis, quod uirtus
30
aloes est laxatiua, et corroborat stomachum, et consolidat uulnera humida, et clau〈-〉
31
dit hulcera quae sunt in cute, et consolidat ea, et desiccat oculum humidum. Et dixit
32
alibi iterum, quod desiccat oculos humidos, et dixit in tertio Medicinarum simplicium,
33
quod aloes quando lauatur lauatione forti, aut non laxat, aut laxat debiliter, quoniam id
34
quod est in eo de uirtute laxatiua, abluitur et separatur ab eo. Dioscorides. Virtus
35
eius est stiptica, desiccatiua, facit dormire, condensat corpus, et quando de ipso bibi〈-〉
36
tur paclanarion cum aqua frigida, aut tepida, tepiditate lactis, statim multum laxat uen-
37
trem, et mundificat stomachum, et quando bibitur de eo .III. onolosat, aut drachma
38
una cum aqua, abscindit sputum sanguinis, et mundificat ictericiam, et quando fiunt
39
cum eo pillulae cum resina pini, aut cum aqua, aut cum melle, laxat uentrem, et quan-
40
do sumuntur de eo drachmae .III. mundificat complete, et quando miscetur cum alijs
41
laxatiuis, prohibet nocumentum earum a stomacho, et quando puluerizatur super
42
uulnera, conglutinat ea, et incarnat hulcera, et prohibet ea dilatari, et consolidat, et
43
curat hulcera proprie, et conglutinat aphahacuae, et kabarsamithae, et quando dis-
44
soluitur cum uino dulci, curat emorrhoidas et scissuras ani, et abscindit sanguinem
45
emorrhoidarum superpositum, et incarnat panaricium hulceratum, et abscindit fluxum san〈-〉
46
guinis, et quando miscetur cum melle, aufert liuores qui fiunt sub oculis ab ictibus,
47
quorum color est color melongenae et uiolae, et aufert pruritum oculorum et lach-
48
rymas, et quando dissoluitur in aceto, et oleo rosaceo, et linitur frons, sedat dolo-
49
rem capitis, et quando dissoluitur in uino, retinet capillos fluentes, et quando misce〈-〉
50
tur cum melle et uino, confert apostematibus faucium, et radicis linguae, et gingiua〈-〉
51
rum, et aliarum partium oris, et hulceribus eorum omnibus mire iuuat, et ingreditur
52
in collyrijs oculorum. Assatur aut super tegulam mundam, super carbones positam, et re-
53
uoluitur saepe, donec unius coloris apparet, et sit ab omni parte assatum, et sic admi-
1
nistratur in collyrijs oculorum, et abluitur donec separantur ab eo partes arenosae, quae
2
sunt in ipso, quia non est iuuamentum in eis, et donec reperitur clarum et mundum.
3
Alferisei. Auget acuitatem in corporibus, et est bonum doloribus iuncturarum
4
et podagrae, quando apponitur exterius, et laxat, quando sumitur interius, humo〈-〉
5
res eorum. Paulus. Aperit orificia uenarum, quae sunt in ano. Alchanzi. Arabi-
6
cum, linitur super apostemata, et est melius in hoc quam citotrinum, et citotrinum
7
non apponitur in unguentis omnino, nec Arabicum in potionibus. Mehererit.
8
Nocet epati et fistulis. Aben mesuai. Confert oculis, et desiccat corpus, et liniuntur
9
cum aqua eius scissurae manuum, et confert, et de proprietate eius est quod mundificat
10
stomachum et caput ab humoribus grossis, et intestina a stercore, et mollit uentrem,
11
et aufert ictericiam, sed ipsum nocet ano, et generat hemorrhoidas, et quando aliquis
12
uult illum sumere, misceat ipsum cum mastice, aut abluat ipsum cum aqua specierum,
13
sicut spicae masticis, assari, xilobalsami, carpobalsami, cinamomi, cassię, et similium
14
istis. Modus assumptionis eius est, quod teratur bene, ita quod possit uillis stomachi
15
adhęrere, et purgat plus, et attrahit humores a cerebro propter moram eius quam
16
faciet in stomacho, et dosis eius est a drachma una usque ad duas, secundum uirtutem
17
recipientis, aut debilitatem. Habix. Qui uult esse solicitus in praeparatione eius,
18
accipiat ex eo libram unam trito et cribrato, deinde accipiat ex absinthio bono quan-
19
titatem librae, et de speciebus ierę pigrae de qualibet ana, drachmas tres, teratur cro-
20
cus per se, et species coquantur in libras duas aquae, donec consumatur medietas, de-
21
inde coletur et ponatur aqua illa colata in uase uitreo, deinde ponatur aloes super
22
tabulam marmoream, uel uitream, et teratur in sole tritura forti, et ponatur in paro
23
pside munda uitreata, cum tanto aquae specierum, in qua imbibatur et cooperiatur
24
cum panno spisso mundo, et dimittatur in sole donec desiccetur aqua, deinde tere,
25
secundo, et imbibe cum eadem aqua, et dimitte siccari, et tam diu facias hoc donec
26
totam aquam illam biberit, ultimo igitur tere bene ipsum, et tunc adde crocum, et
27
commisce bene, et repone in uase uitreo, et obtura, et liga os uasis. Et dosis eius est a
28
drachma una usque ad duas, et quando aloes ueterascit, fit nigrum, et minuitur acuitas
29
eius, et in abluto etiam contingit hoc citius. Hunaim. Est laxatiuum, et mel quan-
30
do admiscetur ei, minuit de uirtute laxatiua, et attractiua a longinquis membris.
31
DE CARTAMO. CCII.
31
KArtam, id est cartamus. Est ex eo siluestris et domesticus. Dioscorides. Dome〈-〉
32
sticus habet folia longa, alta, aspera, spinosa, et diuisa, et habet stipitem longi-
33
tudinis duorum brachiorum spinosum, et super eum sunt capitella in magnitudine
34
oliuae maioris, in quibus est flos croceus, similis croco, et habet semen album et sub〈-〉
35
rubeum, oblongum, angulosum, et quod de ipso administratur ad uentrem soluen-
36
dum, est semen solum. Galenus. Eius uirtus prima calefacit in secundo gradu, quan〈-〉
37
do administratur exterius. Dioscorides. Ponitur semen eius in cibo, et exprimi-
38
tur succus eius, et miscetur cum hydromelle, aut cum iure pullorum, et laxat uentrem,
39
sed est malum stomacho, et conficitur postquam est excoriatum cum amygdalis et
40
aniso, et nitro, et melle cocto, et fit inde sicut elacterium quod purgat uentrem, et
41
oportet quod accipiatur de eo duo uel tria frusta in quantitate nucis ante cibum, et
42
in hunc modum non nocet stomacho, sed confortat digestionem. Et modus con-
43
fectionis eius est sic. Accipiatur de cartamo albo kist .I. de amigdalis mundatis, et as-
44
satis .III. onolosat, et de aniso drachmas .II. et de nitro drachmas .II. et carnes interio〈-〉
45
ris ficuum pinguium .XXX. de melle autem tantum, quantum necesse est ad confecti-
46
onem. Succus cartami coagulat lac, et facit ipsum amplius laxatiuum, quidam uero
47
cum succo eius admiscent ex melle et amygdalis, et aniso, aut miscent cum aqua hor〈-〉
48
dei, aut pulli, et datur in dissenteria, et dicunt multum conferre, et quantitas quae
49
de eo datur, cum his admixta est drachmae sex.
50
Sed cartamus agrestis, est spina similis spinae cartami domestici, nisi quia foli-
51
um eius est longius folio cartami satis, et folia eius nascuntur in summitate uirga-
52
rum eius, et quod remanet ex uirga, est sine folijs, et mulieres utuntur eius uir-
1
ga pro fuso, et super summitatem uirgae est capillositas spinosa, et flos croceus, et
2
radix eius est subtilis, in qua nullum est iuuamentum. Galenus. Virtus huius spi〈-〉
3
nae desiccat, et calefacit temperate. Dioscorides. Quando teruntur capilli eius aut
4
flos, et bibuntur cum pipere et uino, conferunt puncturae scorpionis. Et quidam di-
5
cunt, quod si petcussus a scorpione tenuerit radicem eius in manu, non sentiet dolo〈-〉
6
rem, et quando proijciet eam, sentiet. Mesarugie. Flos chartami est crocus hortu〈-〉
7
lanus, et est stipticus, calidus cum temperamento, qui si teratur cum aceto, et liniatur
8
super impetiginem, aufert eam omnino, et quando cum melle et eo linitur super cul-
9
la quae fiunt in ore infantium, curat ea. Atabari. In croco hortulano est quantitas
10
stipticitatis pauca, et agrestis est calidior et siccior. Rasis. Est calidus, et est bonus
11
impetigini et chaalaf. Aben mesuai. Agrestis quando teritur cum aceto, et lini-
12
tur cum eo impetigo, expellit eam, et quando teritur et miscetur cum aceto, et lini-
13
tur super linguam puerorum, expellit culla. Meseha. Cartamus coagulatum lac
14
dissoluit, et dissolutum coagulat. Aben mesuai. Cartamus laxat humores adustos,
15
et grossos, et est malus stomacho, et proprietas eius aquae est, quod laxat phlegma,
16
et similiter facit medulla eius. Et dosis eius est drachmarum uiginti, cum media libra aquę
17
calidae, quando proijcitur super eam, et colatur, et ponantur in ea drachmae decem
18
penidiorum. Sed agrestis est calidior, et siccior quam domesticus, plus abstergens phle-
19
gma uiscosum, et mundificat stomachum et pectus.
20
DE KVLKASIA. CCIII.
21
KVlcas, id est, kulkasia. Galenus. In sapore radicis huius plantae est amaritudo,
22
et stipticitas pauca. Et uirtus eius prima est calida in secundo gradu, et quando co〈-〉
23
quitur, confert stomacho, et prouocat urinam. Dioscorides. Radix huius plantę co〈-〉
24
quitur, et habet saporem bonum, et est bona stomacho, et incitat appetitum, et prouocat uri-
25
nam. Aben mesuai. Radix huius plantę est calida et humida, et auget in spermate.
26
DE CVCVMERE ASININO. CCIIII.
27
KEphe alliemar, uel kate alheniei. Dioscorides. Ista planta est diuersa a planta
28
cucumeris domestici in fructu eius solum, quoniam ipse est minor satis cucume〈-〉
29
re domestico, et est figura sua similis glandi longae, et folia et rami eius assimilantur
30
folijs et ramis domesticis, sed radix eius est magna et alba, nascitur in rupibus et cam〈-〉
31
pis arenosis, et plurimum quod de eo administratur, est succus fructus eius et radicis
32
et foliorum. Galenus. Succi fructus eius substantia est subtilis, et sapor eius est ama〈-〉
33
rus. Et uirtus eius prima calefacit in secundo gradu. Secunda abstergit, et mollificat,
34
et resoluit. Et tertia prouocat menstrua, et interficit foetum, quando fit cum eo nasa-
35
le, et quando fit ex succo ipso unguentum cum melle, aut cum oleo ueteri, apostemati〈-〉
36
bus gutturis intrinsecis, confert, et quando fit caputpurgium cum eo et lacte, confert
37
ictericiae, et similiter quando administratur in hunc eundem modum habenti so-
38
da, quae dicitur ouum, curat eam. Et succus radicis et foliorum est similis succo fructus,
39
uerum est debilior eo, et uirtus radicis est similis huius, sed cortex radicis est magis
40
desiccatiuus quam radix. Dioscorides. Succus huius herbae quando distillatur in au-
41
rem, confert dolori eius, et quando fit cum radice eius emplastrum cum sauich hor〈-〉
42
dei, resoluit omne apostema phlegmaticum antiquum, et quando ponitur super apo〈-〉
43
stemata saniosa, cum glutino albotin, aperit ea, et quando coquitur cum aceto, et fit
44
emplastrum cum ea, confert podagrae, et quando cum decoctione eius fit clistere, con〈-〉
45
fert sciaticae, et si fiat collutio oris, confert dolori dentium, et quando administratur
46
desiccata, et sicca, et trita, mundificat impetiginem, et scabiem hulcerosam, et mor〈-〉
47
pheam, et uestigia nigra quae remanent post consolidationem hulcerum, et sordicies
48
quae fiunt in facie, quando accipitur de succo radicis eius onolosat .I. et semi ad mi-
49
nus, et de cortice eius IIII. aesne, laxat choleram et phlegma, et proprie in corporibus
50
hydropicorum, absque eo quod inferat nocumentum stomacho, et accipiatur de radice eius
51
libra media, et teratur cum duobus kist uini, maxime Babylonici, et misceatur bene
52
et teratur cum eo, et detur hydropico onolosat III. in ieiunio qualibet die, donec mi〈-〉
53
nuatur uentris tumor diminutione forti, et educatur aqua quae est in uentre eius.
1
Sed quod dicitur elacterium, fit ex fructu eius cucumeris amari in hunc modum.
2
Accipe de cucumeribus istis antequam ueniant ad plenam maruritatem, et coacerua eos,
3
et dimitte sic nocte una, postea in meridie pone coram te uas, et pone super cribrum
4
non spissum, et resupina super ipsum cultellum, ita quod acuties sit desuper, et accipe cucu〈-〉
5
meres singulariter unumquenque per se, et pone super cultellum, et scinde per medium, et
6
exprime ipsum donec egrediatur totum quod continetur in eo de humiditate, et cadat
7
in subiectum uas, et quod remanet de carne cucumeris super cribrum, exprime fricando
8
donec pertranseat per foramina cribr, et descendat in uas, quod autem remanserit in
9
manu tua, aut super cribrum de substantia cucumeris, pone in uase alio, ita quod quando ex〈-〉
10
pleueris opus, pone id iterum super cribrum, et proijcias super ipsum aquam dulcem, et expri〈-〉
11
mas bene, et post proijcias, deinde moue quod est in uase ex succo, et cooperi cum
12
panno, et quando separatum fuerit subtile a spisso, proijce aqueum subtile quod super-
13
natat cum facilitate, et facias hoc saepe, donec ibi nihil reperiatur aquae, quod autem
14
remanserit, pone in mortario mundo, et tere tamdiu, donec inspissetur, et fac troci-
15
scos, et serua. Sunt autem quidam, qui accipiunt cinerem cribratum, et ponunt eum super
16
terram, et faciunt in eo foueam, et accipiunt pannum, et plicant eum tribus plicaturis, et
17
ponunt eum sic triplicatum super cinerem extensum, deinde proijciunt succum in foueam
18
illam super pannum, nam aquositas sic cito separatur a grossicie et exiccatura cinere sub-
19
tracto, illud autem quod remanet super pannum, ponunt in salaia, et terunt, et faciunt tro〈-〉
20
ciscos, ut dictum est. Et quidam proijciunt super cucumeres aquam marinam pro aqua
21
dulci, et sic abluunt, et quidam abluunt eos postea cum melicrato. Melius autem elacte-
22
rium est illud, quod uergit ad colorem album, lene, amarum, humidum, et quando ap-
23
propinquat lumini, accenditur. Sed illud quod habet colorem porri, asperum, liuidum,
24
grauidum, aut plenum orobo, aut cinere, et propterea quia est adulteratum, est malum,
25
quidam etiam adulterant ipsum, admiscentes ei succum cucumeris domestici, et qui-
26
dam admiscent cum succo cucumerorum domesticorum amilum, ut assimiletur bono
27
in albedine et leuitate, et elacterium istud super quod transiuerint anni duo, usque ad
28
decem, est conueniens purgationi uentris, et dosis eius completa est onolosat .I. et ad
29
minus medietas eius, sed pueris non detur nisi pondus II. kestuf, quia plus nocet eis,
30
similiter etiam senibus. Istud igitur elacterium facit hominem euomere phlegma, et cho〈-〉
31
leram, et similiter per secessum educit ea, et confert asmaticis, et si tu uis laxare uen-
32
trem cum eo, admisce ei de sale armoniaco tantum, quod mutet colorem parum, et fac inde pil-
33
lulas in quantitate granorum orobi, et tribue, deinde bibat post ex aqua calida quanti〈-〉
34
tatem .I. conos, sed si uis uomitum prouocare, dissolue ipsum cum aqua, et postea accipe
35
de ipso cum pluma, et pone in radice linguae superius, sed si homo fuerit durus ad uo-
36
mendum, dissolue cum oleo communi, aut cum oleo de lilio, et est prohibendus qui illum
37
acceperit, a somno omnino. Si autem uomitus superfluit, detur in potu uinum cum oleo
38
quia sedabit uomitum, quod si cum hoc non sedatus fuerit, detur sauich hordei cum aqua
39
frigida, aut acetum aqua mixtum, seu da ei in potu ex rob. uel succo aliquorum fructuum, si〈-〉
40
cut malorum, uel aliorum qui possunt restringere. Et elacterium quidem prouocat men〈-〉
41
strua, et occidit foetum, quando fit nasale cum eo, et quando fit sternutatorium cum eo et
42
lacte, confert ictericię, et sedat dolorem capitis antiquum, et quando fit cum eo emplastrum
43
et oleo ueteri, aut melle, aut felle tauri, confert squinantiae iuuamentum maximum.
44
Aben mesuai. Proprietas cucumeris asinini est, quod purgat aquam citrinam absque no〈-〉
45
cumento stomachi, et purgat phlegma, et melior ex eo est oblongus, amarus fortiter,
46
et rectificatio eius est, quod accipiatur cum aqua mellis cocti, aut cum rob. Dosis eius est a IIII.
47
kirat usque ad v. et proprietas succi eius est sicut proprietas substantię eius, et electus ex
48
eo est albus, leuis, amarus, qui quando appropinquauerit igni, inflatur cito, et dosis
49
eius est a kirat II. usque ad tres, cum amilo et aqua mellis. Habix. Est calidus in secun〈-〉
50
do gradu, acutus multum, plus quam coloquintida, et amarus plus ea, et qui uult collige-
51
re cucumeres ipsos ex planta, colligat eos in fine aestatis, intrante hyeme, et accipiat
52
citrinos, et illos qui euelluntur cito, et melior planta est, in qua sunt cucumeres plu-
53
res, et quae habet multum succum, et ipse et succus eius est elacterium, uterque laxat hu-
1
mores grossos, et melancholiam, quando miscetur cum alijs Medicinis, et laxat aquam
2
citrinam. Et Medicinę quę conueniunt ad miscendum ei, sunt aloes, succotrinum, et
3
centaurea minor et maior, et hermodactyli, et buzeiden, et kamepitheos, et costus
4
et myrrha, et crocus, et spica, et cinamomum, et aristologia rotunda, et assarum, et
5
semen apij montani, et domestici, et serapinum, et turbith, et bdęllium, et sal Indum,
6
et carpobalsamum, et granum nil, et quando admiscetur cum his Medicinis, aut cum
7
aliquibus earum, confert doloribus iuncturarum, podagrae, et colicae, et doloribus
8
melancholicis, torturae oris, et infrigidationi pedum et manuum, et est Medicina ma〈-〉
9
gna, siue fiat inde emplastrum, siue pillulae, et quando facis pillulas ex eo, non con-
10
sulo quod apponas cum eo scamoneam, aut coloquintidam, quia pillulae non descen-
11
dunt cito, et remanet diu de uirtute elacterij in stomacho, quare si cum eo remanet
12
de uirtute aliorum laxatiuorum fortiorum, esset periculosum, elacterium uero descen-
13
dit in tempore breui, et non facit moram in stomacho longam, et ideo bonum est ne
14
admisceatur de alijs Medicinis acutis cum elacterio in pillulis, quia grauarent natu-
15
ram fortiter. Et modus operis elacterij est, quod eligantur cucumeres qui sunt citrini in
16
sua arbore, et exprimantur expressione sine contritione in mortario, nec terantur cum
17
eis grana sua, et aqua quę egreditur cum tota substantia grossa, ponatur in uase, et di〈-〉
18
mittatur residere grossum, deinde abijciatur subtile, reliquum uero ponatur in pan-
19
no grosso, et suspendatur cum panno illo, donec distillet ex eo residuum aquę subti〈-〉
20
lis, et remaneat substantia grossa pura, deinde extende ipsum cum panno toto super
21
cineres in quibus non sunt lapides, donec exiccetur aliquali exiccatione, deinde au-
22
fer a panno, et extende super tabulam in umbra, donec desiccetur desiccatione com〈-〉
23
pleta, deinde collige, et misce cum Medicinis secundum quod diximus. Et quantitas
24
quae de ipso datur forti, est cum alijs Medicinis a medio dauic usque ad .I. et si frangere
25
uis acuitatem eius, quando ponis ipsum in pillulis, tere cum eo quantitatem ponderis
26
eius ex gummi Arabico, et medietatem ponderis eius ex bolo Armeno, sed quando
27
ponis ipsum in elacterijs, oportet quod frangas acuitatem eius etiam. Sed quando ela-
28
cterium antiquatur, minuitur acuitas eius, et facit suam operationem, et ex illis quae
29
minuunt acuitatem eius, est gummi amygdalarum amararum et dulcium, et qui de-
30
coquit elacterium cum oleo sisamino, et ungit cum eo emorrhoidas quae apparent
31
in ano, curat eas, et loco olei sisamini potest poni oleum de lilio, et qui dissoluerit
32
ipsum cum lacte, et linierit nares, attrahit humiditates plurimas a capite.
33
DE CALAMO AROMATICO. CCV.
34
HAsabel derrire, id est, calamus aromaticus. Dioscorides. Nascitur in India, et
35
melior ex eo est, cuius color est sicut hyacinthus, et habet nodos spissos, et quan〈-〉
36
do contunditur, habet in se neruositates, et canna eius est plena cuiusdam rei, similis tex〈-〉
37
turę araneae, cuius color est albus, et est uiscosa. Galenus. In sapore eius est acuitas,
38
et punctio pauca, et stipticitas pauca etiam. Et substantia eius est composita ex terrea et
39
aerea, et sunt ambae temperatę aequaliter, et est in eo cum hoc res subtilis. Et uirtus eius
40
prima est quae calefacit, et desiccat in secundo gradu, et desiccatio eius est amplior
41
sua calefactione. Et secunda est uirtus quę subtiliat et fortificat. Et tertia prouocat uri〈-〉
42
nam prouocatione bona, et confert quando ponitur in emplastris epati et stomacho,
43
et in medicinis cum quibus emplastratur matrix, quando uolumus prouocare menstrua,
44
quando nanque admiscetur cum Medicinis ad hoc, confert iuuamentum magnum.
45
Dioscorides. Stipticus, et est in eo acuitas, et habet odorem bonum, et quando
46
bibitur, prouocat urinam, et ideo coquitur cum gramine, aut semine apij, confert hy-
47
dropisi, et egritudiuibus renum, et distillationi urinae, et habenti desiccationem ner-
48
uorum, et quando bibitur, aut fit nasale cum eo, prouocat menstrua, et curat tussim
49
quando fit fumigium cum eo solo, aut cum terebinthina, et attrahitur fumus eius per
50
cannulam immissam ori. Et quando decoquitur, et sedent in eo mulieres, confert do〈-〉
51
loribus matricis, et ipse ingreditur in aliquibus unguentis caussa aromatizandi ea.
52
Habix. Confert liuoribus qui fiunt a percussione, et resoluit apostemata, quan-
53
do fit emplastrum cum eo.
1
DE REV. CCVI.
2
RAued, id est, reu. Dioscorides. Est radix nigra, lata, similis centaureae maiori,
3
nisi quia est breuior ea, leuis, sine odore, cuius color est ruffus, prope colorem
4
sanguinis, uel croci quando masticatur, et est uelociter frangibilis, et melior ex ea est
5
illa, quae non est perforata, quae quando masticatur, apparet color eius citrinus uer-
6
sus colorem croci, et est amara. Galenus. Substantia eius est composita ex duabus
7
substantijs, scilicet, aerea subtili, et frigida terrea, et in sapore eius est stipticitas, et acu〈-〉
8
itas, et punctio. Et uirtus eius prima est calida. Secunda subtiliat. Et tertia curat con-
9
quassationes quae accidunt neruis, et humores, et impetiginem, quando linitur lo-
10
cus cum eo et aceto, et confert asmati, et sputo sanguinis, et fluxui uentris, et intesti-
11
norum hulceribus. Dioscorides. Quando bibitur, confert uentositati et debilita〈-〉
12
ti stomachi, et magnis doloribus et apostematibus splenis, et doloribus epatis et re-
13
num, et punctionibus uentris, et dolori uesicae, et pectoris, et matricis, sciaticae spu-
14
to sanguinis, asmati, singultui, hulceribus intestinorum, fluxui antiquo, febribus, pe-
15
riodicis, morsibus uenenosis. Et modus et quantitas eius exhibitionis est sicut aga-
16
rici, et datur in omnibus, in quibus datur agaricus, et quando linitur cum aceto ad-
17
mixto ei super cicatrices percussionum, et super impetiginem, euellit eas, et quando
18
fit emplastrum cum eo apostematibus antiquis cum aqua, resoluit ea. Et uirtus reu
19
est stiptica, cum caliditate pauca, et sicca.
20
DE CANABE. CCVII.
21
SCehedenegi, id est, canabs. Dioscorides. Est planta iuuatiua, et facit semen, et
22
habet folia similia folijs melinae, grauis odoris, et habet hastam, et ramos longos
23
interius uacuos. Galenus. Seminis eius uirtus prima desiccat fortiter. Secunda re-
24
soluit inflationes. Et tertia expellit uentositates, et resoluit inflationes. Et quando co〈-〉
25
meditur nimis ex eo, desiccat sperma. Et quidam exprimunt ipsum, et expressionem
26
eius instillant in doloribus aurium, et puto quod curant cum eo dolores accidentes
27
ab opilatione. Dioscorides. Semen eius comeditur, et usus eius exiccat sperma,
28
et quando semen est recens, et exprimitur, et extrahitur succus eius, et distillatur in
29
aurem, confert doloribus eius. Sed canabs agrestis habet hastam similem hastae
30
alfae, nisi quia sunt minora, et nigriora, et longitudo eius est circa brachium unum,
31
et folia eius sunt similia folijs canabis domestici, et nisi quia sunt asperiora et nigri-
32
ora eis, et flos eius est rubeus, similis flori herbae hehaheras, et semen eius et radix
33
sunt similes semini et radici herbae quae dicitur alfe, cuius radix quando coquitur, et
34
fit cum ea emplastrum super apostemata calida, et membra ubi putrificati sunt hu-
35
mores, sedat apostemata, et resoluit humores putrificatos, et cortex huius est idone-
36
us ad funes faciendos. Aben mesuai. Est calidus et siccus in tertio gradu, et de pro-
37
prietate eius est quod desiccat humiditates quae fiunt in auribus, quando distillatur
38
in eis ex oleo eius, et quando aliquis utitur eo nimis, facit soda, et folium eius aufert
39
caliditatem capitis.
40
DE FICVBVS. CCVIII.
41
SIn, id est, ficus. Galenus. Sunt ex eis domesticae, et siluestres, et montanae, et
42
ex domesticis quaedam sunt recentes, et quaedam siccae. Virtus recentium est de-
43
bilis, quia admiscetur eis de humiditate. Siccę sunt meliores, maxime carnosę, et illę
44
quibus est acuitas, et punctio, abstergunt magis, et resoluunt, et habent in se subtili-
45
tatem. Et uirtus ficuum prima est calida in fine primi gradus, aut in principio secun〈-〉
46
di. Secunda maturat et resoluit. Et tertia maturat apostemata, quando admiscetur
47
cum farina frumenti, et resoluit ea, quando admiscetur cum farina hordei, aut cum
48
medulla panis fermentati, et aqua in qua coquuntur ficus decoctione multa, est si-
49
milis melli in uirtute sua, et sua substantia. Et recentes et siccae laxant uentrem.
50
Sed siluestrium uirtus est attractiua, resolutiua, et ita est in domesticis antequam ma〈-〉
51
turentur, quia est in eis aliquid lactis ex arbore ipsarum. Et arboris ficuum domesti-
52
carum uirtus est calida, et subtilis, et lac eius et succus foliorum eius calefaciunt cale〈-〉
53
factione forti, et mordicant. Et uirtus earum secunda abstergit abstersione forti. Et
1
tertia hulcerat corpus, et aperit orificia uenarum quae sunt in ano, et euellit uerru〈-〉
2
cas, et laxat uentrem. Sed in arbore ficuum siluestrium est de caliditate, siccitate, et
3
subtilitate tantum, quod si coquatur de ea cum carne bouina dura, facit eam de-
4
coqui, et est fortior quam domestica, in omnibus supradictis.
5
Sed montanarum ficuum arboris sapor est acutus pungens, quę est eius uirtus pri〈-〉
6
ma. Et uirtus eius secunda abstergit. Et tertia est, quando fit emplastrum cum ramis
7
eius super uerrucas, quae dicuntur capita clauorum, aperit eas, et ita est de lacte eius
8
etiam, quando fit unguentum cum eo, et quando fit Medicamentum de eo et mel-
9
le, abstergit maculam oculi grossam, et est multum utilis obscuritati uisus, et descen〈-〉
10
sui aquae ad oculum, quae fit ab humoribus grossis. Et cineres ficus glandium, et la-
11
cticiniorum, sunt meliores cineres ad abstergendum, et cinis ficus est propinquior
12
Medicinis putrefacientibus, quae ex ficubus sunt recentes, et maturę sunt malę stoma〈-〉
13
cho, et laxant uentrem, et quando inducunt fluxum uentris, sunt leuis abstersionis, et
14
prouocant sudorem, abscindunt sitim, et sedant calorem, sed siccę inducentes sitim,
15
et uentrem molliunt, et non sunt conuenientes cursui humorum ad intestina, et anum,
16
sed gutturi, et cannae pulmonis, et uesicae, et renibus, et asmaticis, et discoloratis,
17
propter aliquas egritudines antiquas, et epilenticis, et ipsę coquuntur cum hyssopo
18
et bibitur earum decoctio, et purgat pectus a superfluitatibus, et confert tussi antiquae,
19
et dolori antiquo pulmonis. Et quando teruntur cum nitro, et cartamo, laxant uen〈-〉
20
trem, et quando conficiuntur cum nitro, et farina, cum aceto, et sale, et fit inde em-
21
plastrum, replent hulcera humida quae sunt in capite, et conferunt syrae, et liniuntur
22
cum eo etiam scissurae palpebrarum, et confert, et quando decoquuntur in aqua mel〈-〉
23
lis, et fit cum decoctione illa gargarisma, confert apostematibus gutturis, amygda-
24
larum, et squinantiae, est enim ualde utile medicamen ad id, et sunt conuenientes in
25
emplastris, et quando coquuntur cum foenugraeco in aqua hordei, et fiunt cum eis
26
sessiones, conferunt duriciebus matricis. Et quando teruntur cum ruta, et fit inde cli〈-〉
27
stere, torsionibus conferunt, nam et emplastrum quod fit ex eis, est resolutiuum, et
28
mollificatiuum, et quando fit emplastrum cum eis, et yreos, et nitro, aut calce, postquam
29
fuerint decoctae, et tritae cum eis, maturant apostemata dura, et quae fiunt in radice
30
auris, et clauos, et quando teruntur crudae, et miscentur cum calce et nitro, et fit em〈-〉
31
plastrum cum eis, resoluit dura apostemata, et humores qui fluxerunt ad membra,
32
et quando teruntur et miscentur cum calamento, conferunt scissuris crurium, et quan〈-〉
33
do coquuntur cum uino, et teruntur, et miscentur cum absinthio, et farina hordei,
34
et fit cum eis emplastrum super uentrem hydropici, facit eum detumescere, et quan〈-〉
35
do teruntur, et miscentur cum cęroto, conferunt combustionibus ignis, et excoria-
36
tionibus calcaneorum, et quando coquuntur cum sinapi, et ponitur decoctio earum
37
in aurem, confert tinnitui, et pruritui earum, et quando coquuntur cum foenugręco
38
et teruntur, et conficiuntur cum eadem decoctione, et liniuntur super impetiginem
39
et maculas quae fiunt in cute, conferunt. Et ficus sunt difficilis digestionis, et molli-
40
unt uentrem, et ipsę et decoctio earum habet uirtutem mollificandi omnes duricies. Sed
41
folia arboris eius, cuius fructus est niger, quando fit emplastrum cum eis, confert morpheae.
42
Sed ficus immaturae cum melle conferunt morsibus canis rabiosi, et hulceribus a qui-
43
bus emanat humiditas similis melli, et quando miscentur cum eis folia papaueris, ex-
44
trahunt ossa fracta, et quando miscetur cum eis uinum, resoluit clauos, et quando fit cum
45
eis emplastrum cum orobo et uino, confert morsui mugali. Sed agrestis ficus folia
46
quando fit emplastrum ex eis, et sale, et aceto, curant furfures capitis, et apostemata
47
quae fiunt in cute capitis, quae dicuntur acoras, et quando fricantur palpebrae cum folijs
48
ipsis, auferunt asperitates, et pruritum, et scabiem earum. Sed lac quod emanat ex
49
arbore eius, quando linitur super morsum serpentum, et uermium uenenosorum, con〈-〉
50
fert multum, et confert formicae, et non sinit eam dilatari in corpore, quando lini-
51
tur cum eo circum quam maxime, si admiscetur ei pinguedo porci, et quando ponitur
52
in emplastris conuenientibus, confert impetigini, et scabiei hulcerosę, et maculis quę
53
fiunt ab humoribus, et podagrae, et extrahitur succus a summitatibus eius, quando
1
accipiuntur in principio Veris, dum apparent molles, et plenae humiditate, antequm
2
incipiant emittere germina, et teruntur, et exprimitur succus ab eis, et siccatur in um〈-〉
3
bra, et reponitur, et facit ea quae de lacte diximus. Et uirtus eius est quod coagulat
4
lac liquidum, et dissoluit coagulatum, et summitates eius quando incipiunt emitte〈-〉
5
re lac, laxant uentrem, similiter lac earum. Sed cinis ramorum ipsius quando fit lixi-
6
uium cum eo, ualet dissenteriae, facto cum eo clistere, et quando hulcera lauantur sae〈-〉
7
pe cum eo, dissoluit, et corrodit duricies, et abstergit concauitates ipsorum. Et quan〈-〉
8
do infunditur spongia in ipso, et ponitur super hulcera cancrosa, curat, et quando da〈-〉
9
tur in potu illi qui sumpserit potationem uenenosam, confert. Et quando miscetur
10
cum oleo, et linitur cum eo corpus, prouocat sudorem, hoc idem faciunt alij cineres
11
et maxime arboris glandium. Sed ficus immaturae, scilicet, primae, quae cadunt ex
12
arbore, quando fit emplastrum cum eis crudis, cum farina frumenti, conferunt for-
13
micae, et quando fit emplastrum cum eis decoctis super enodationes neruorum, et
14
super scrophulas, dissoluit eas, et quando ponuntur super morsuram uenenosam,
15
attrahunt uenenum ad superficiem cutis.
16
DE SICOMORO. CCIX.
17
MVmeiz, id est, sicomorus. Galenus. Eius fructus non nutrit, et est malus sto〈-〉
18
macho. Sed uirtus lactis arboris eius est uirtus mollificatiua, et conglutinat uul〈-〉
19
nera, et datur in potu, et ponitur in unguentis ad morsos uenenosorum, et confert
20
duriciei splenis, et dolori stomachi, et speciebus rigoris. Dioscorides. Mumeiz
21
est arbor magna, similis arbori ficuum, et habet lactis multitudinem, et folia eius sunt
22
similia folijs mori Celsi, et profert fructum ter uel quater in anno, et fructus eius non
23
egreditur ex summitatibus ramorum, sicut ficus faciunt, sed ex ramis ipsis, et est dul-
24
cis, et similis fructui ficus agrestis, et est magis abstersiuus quam ficus immaturae, et gra-
25
na siue semina eius sunt minora quam grana ficus, et non maturantur, nisi radantur cum
26
instrumento ferreo, et nascitur multum in terris Carien, et in Rhodo, et in locis ubi
27
frumentum abundat, et confert fructus eius scabiei, et utuntur eo pro cibo multum,
28
eo quod omni tempore reperitur. Et iste fructus laxat uentrem, et est modici nutri-
29
menti, et malus stomacho, et colligitur lac ex isto arbore in tempore Veris, antequam
30
proferat fructum, quoniam percutitur cortex eius lapide superficialiter tantum, ut uul-
31
neretur, nam si percussio lapidis pertransiret usque ad interiora, non egrederetur aliquid
32
ex lacte, et quando emanat lac, colligitur cum spongia uel lana, et exprimitur in ua-
33
se, et siccatur, et fiunt inde trocisci, et reponuntur in uase terreo. Virtus huius lactis
34
est mollificatiua, et conglutinatiua uulnerum, resolutiua apostematum quae sunt du〈-〉
35
rae resolutionis, et bibitur, fit cum eo unguentum morsibus uenenosis, et duriciei sple-
36
nis, et dolori stomachi, et rigoribus. Postquam desiccatur, seruari potest longo tem〈-〉
37
pore. Nascitur autem in insula Cypri species huius arboris, quae dicitur catalla, cuius
38
folia sunt similia folijs mumeiz, et fructus eius est in quantitate pruni, et est dulcior
39
eo, sed in reliquis est similis fructu mumeiz, id est, sicomori.
40
DE KEIRI. CCX.
41
KEiri. Dioscorides. Est planta nora, habens diuersitatem in specie sua, quae a di〈-〉
42
uersitate florum cognoscitur. Nam quaedam habent album, quaedam purpure〈-〉
43
um, et quaedam citrinum: quae habet citrinum, melior est et aptior in Medicina.
44
Galenus. Floris eius substantia est subtilis, aquosa, et proprie succi ex eo, et sapor
45
eius est amarus. Et uirtus eius prima calefacit. Secunda abstergit et subtiliat. Et tertia
46
subtiliat maculas grossas quae sunt in oculo. Et aqua decoctionis eius prouocat men〈-〉
47
strua, et expellit secundinam, et foetum mortuum quando sedetur in ea, et quando
48
bibitur postquam frangitur amaritudo eius cum aqua, aut cum alia re, corrumpit foetum,
49
et est Medicina ualde utilis in apostematibus, et ideo curat apostemata quae fiunt in
50
matricibus, quando supponitur eis, et proprie antiqua et dura, et quando ista deco〈-〉
51
ctio miscetur cum melle, confert ad culla. Virtus uero seminis eius est sicut uirtus ipsi-
52
us keiri, nisi quia ipsum est ex melioribus rebus ad prouocandum menstrua, quando
53
bibuntur de eo drachmae duae, et quando fit nasale cum eo et melle, corrumpunt
1
foetum uiuum. Sed radicis eius uirtus est similis huic uirtuti, nisi quia ipsa est grossi-
2
or et propinquior naturae terreae, quando fit emplastrum cum ea super splenem du〈-〉
3
rum, curat duritiem eius, et quidam curant cum ea apostemata iuncturarum, quan-
4
do indurantur et petrificantur. Dioscorides. Quando desiccatur et coquitur ma〈-〉
5
xime quod citrinum est ex eo, et sedet mulier in decoctione eius, confert apostema-
6
tibus calidis matricis, et prouocat menstrua, et quando miscetur cum ceroto, curat
7
scissuras ani et digitorum, et quando admiscetur cum melle, curat alculla, et bibun〈-〉
8
tur ex semine eius drachmae duae, aut fit nasale cum eo, et melle, et prouocat men-
9
strua, et facit accelerare partum, et quando fit emplastrum cum radice ipsius sicca,
10
et aceto resoluit apostemata splenis, et confert podagrae. Aermasios. Confert fi-
11
stulis, quando desiccatur et puluerizatur in eis, confert apostematibus matricis anti〈-〉
12
quis, duris, et petrificatis. Ignotus. Et confert omni apostemati duro, petrificato.
13
Isaac eben amram. Facit soda, et confert opilationi, et plenitudini capitis, ex hu-
14
more phlegmatico, et oleum eius est conueniens suchen, et nocet calefactis, sed con-
15
fert his, quorum complexio est aequalis, et aperit opilationes quae sunt in capite. Et
16
oleum quidem quod fit ex eo, est temperatum subtile, et proprie illud quod fit ex
17
eo cum oleo amygdalarum dulcium, et coeleste est debilis caliditatis, et album est
18
debilius propter aqueitatem quae est in eo.
19
DE APHODILLO. CCXI.
20
CHeunce radix eius est axeras, et est biruach, et in Latino est abg, id est, aphodil-
21
lus. Dioscorides. Folia eius sunt similia folijs porri domestici, uirga eius est le〈-〉
22
nis, in cuius summitate est flos albus, et semen nigrum, et habet radices oblongas,
23
et rotundas, similes glandibus in figura, et sunt id quod de ipsa administratur in Me-
24
dicina. Galenus. Virtus eius prima calefacit et desiccat. Secunda abstergit et re-
25
soluit, et subtiliat, et cinis eius quando comburitur, est magis calefactiuus, et desicca〈-〉
26
tiuus, et amplius subtiliatiuus, et plus dissolutiuus, propter hanc caussam curat alo-
27
piciam, et dixit in libro de cibis, quod uirtus eius est aperitiua, et subtiliatiua, sicut
28
uirtus serpentariae minoris, et ideo datur stipes aphodilli in potu ictericis, quia est
29
eis Medicina maxima. Radix huius herbae est acuti saporis, calida, quae quando bi-
30
bitur, prouocat menstrua, et urinam, et quando bibuntur drachmae duae ex ea cum
31
uino, confert doloribus laterum, et tussi, et conquassationi neruorum, et quando co-
32
meditur de radice huius herbę quantitas unius kaheran facit uomere, et datur de ea
33
in potu pondus drachmarum trium, morsibus uenenosis, et oportet quod fiat emplastrum
34
super locum morsus cum folio et radice, et flore, mixtis cum uino, et quando coqui-
35
tur radix eius cum fece uini, et fit emplastrum cum ea, confert hulceribus sordidis, et
36
hulceribus corrosiuis, et apostematibus mammillarum, et testiculorum, et carbun-
37
culis, et alijs exituris, et quando miscetur cum sauich, confert apostematibus calidis
38
in principio eorum, et quando teritur radix eius, et exprimitur succus, et miscetur
39
cum uino dulci, et myrrha, et croco, et coquuntur simul, fit Medicina optima ad fa-
40
ciendum collyrium iuuatiuum oculis, et quando succus eius mixtus cum olibano,
41
et melle, et uino, distillatur in aures tepidus, a quibus egreditur pus, confert, quando
42
distillatur in aurem contrariam dentis dolentis, confert eis, et sedat dolorem eius,
43
et quando comburitur radix eius, et fit emplastrum cum cinere ipsius, facit nasci pi-
44
los in alopicia, postquam fricatur locus cum panno lanae aspero, et quando cauatur ra-
45
dix, et ponitur in cauatura illa oleum, et ponitur super prunas ut buliat, et liniuntur
46
cum eo scissurae quae fiunt a frigore, et locus combustus igne, confert utrisque, et quan〈-〉
47
do idem oleum distillatur in aurem, confert dolori eius, et quando morphea alba
48
linitur cum radice eius, postquam fricata fuerit cum panno in sole, deletur ab ea, et quan〈-〉
49
do bibitur eius semen, et flos cum rob, confert puncturę scorpionis, iuuamento ma-
50
gno, et ueneno eius animalis quod dicitur scolopendria, et quando radix illius bi-
51
bitur, laxat uentrem.
52
DE CATAPVCIA MAIORE
53
uel pentadactylo. CCXII.
1
KErua, id est, pentadactylus, et catapucia maior. Dioscorides. Est arbor in ma-
2
gnitudine ficus paruae, habens folia similia folijs dulb, nisi quia sunt maiora, le-
3
uiora, et nigriora, et stipes, et rami eius sunt concaui sicut canna, et habet semen ue-
4
lut in racemis asperum, et quando excoriatur semen eius, est simile kirad, et ex eo ex-
5
primitur oleum de kerua. Galenus. Virtus eius prima est calida. Et secunda resol-
6
uit, et abstergit, et uirtus foliorum debilior est uirtute granorum. Sed oleum eius est
7
calidius et subtilius oleo oliuarum, et propter hoc resoluit plus eo. Dioscorides.
8
Ex semine eius fit oleum quod dicitur oleum kichas, et est oleum catapucię, et istud
9
oleum non administratur in cibis, sed in lucernis, et ponitur in unguentis, et quan-
10
do excoriantur ex granis eius .XXX. grana, et teruntur et bibuntur trita, purgant phle〈-〉
11
gma, et choleram, et humiditates aquosas, et commouent uomitum et fluxum uen-
12
tris, et grana quidem eius sunt dura, relaxant stomachum relaxatione forti, et prouo-
13
cant nauseam et uomitum, et quando grana teruntur, et fit emplastrum cum eis, mun-
14
dificant cheleph, id est, impetiginem, et oleum eius quando miscetur cum cicuta, se〈-〉
15
dat apostemata phlegmatica, et apostemata calida oculorum, et quando linitio fit
16
cum eo solo, aut cum aceto, sedat apostemata mammillarum, et dixit in oleo cata-
17
puciae, quod tempus in quo debet fieri, est quando grana cadunt a cortice suo. Et mo〈-〉
18
dus operis eius, scilicet qualiter fit, est scriptus in Dioscoridis libro, et ipsum confert
19
scabiei, et hulceribus humidis quae fiunt in capite, et apostematibus calidis ani, et
20
coartationi oris matricis, et cicatricibus foedis, quae remanent post consolidationem
21
clauorum, et doloribus aurium, et quando admiscetur cum aliquo unguento, forti〈-〉
22
ficat operationem eius, et quando bibitur, laxat uentrem, et expellit lumbricos.
23
Bedigoras. Proprietas granorum catapuciae est quod dissoluunt, subtiliant, et
24
fortificant membra, et incidunt superfluitates. Damaschut. Katapucia relaxat ner〈-〉
25
uos, et soluit uentre, mundificat uenas, et confert leprae, similiter etiam facit oleum eius.
26
DE MEDICINIS CALIDIS ET
27
humidis secundi gradus.
28
DE BEHEN. CCXIII.
29
IEnden, id est, behen. Aben mesuai. Species eius sunt duae, scilicet ru-
30
bei et albi, et sunt ambae uenę in magnitudine radicis pastinacę paruae,
31
quarum quaedam sunt tortuosae, deferuntur ab Armenia, odor eius est
32
bonus, et est in eis uiscositas quaedam, et ambae species sunt calidae et
33
humidae, et augmentum faciunt in spermate.
34
DE ERVCA. CCXIIII.
35
IErgir, id est, eruca. Galenus in libro de cibis. Est calida in secundo gradu, humi-
36
da in primo, et ipsa quidem generat sperma, et excitat libidinem, et generat uen-
37
tositatem, et ideo facit erectionem uirgae, et si comeditur sola, inducit dolorem ca-
38
pitis, quare oportet quod comedatur cum ea lactuca, endiuia, et portulaca, et ipsa
39
prouocat urinam, et laxat uentrem, confortat digestiuam, et proprietas eius est face〈-〉
40
re uirgae erectionem, et agrestis est fortior quam domestica. Dioscorides. Quan-
41
do comeditur multum ex ea, incitat libidinem, similiter et semen eius idem facit, pro-
42
uocat urinam, facit digeri cibum, et mollit uentrem, et semen administratur in con〈-〉
43
dimentis ciborum, quod quidem aliqui conficiunt eum lacte, aut aceto, et faciunt
44
trociscos ac seruant. Ipsa quidem praeseruat carnem a putredine. Et ex eruca quędam
45
est siluestris, quae administratur loco sinapis, et est magis prouocatiua urinae, ac ma-
46
gis acuta quam domestica multum. Haamech eben Dauid. Eruca agrestis est ab
47
hacaç. Aben mesuai. Succus erucae recentis, quando admiscetur cum felle boui-
48
no, et linitur cum eis super cicatrices hulcerum, delet eas, et quando miscetur cum
49
melle succus eius, aut semen, confert lentiginibus.
50
DE CVLCVL. CCXV.
51
HAbel culcul, id est, granum culcul. Aben mesuai. Est calidum et humidum,
52
et auget in spermate, et proprie quando admiscetur cum sisamo, et conficitur
1
cum melle tabarzed, aut cum penidijs, et tunc non nocet, sed est conueniens mixtio,
2
et quando torrefit prius est melius, et qui utitur eo nimis, incurrit cholericam passi-
3
onem. Mesarugiae. Est calidum et humidum in secundo gradu, auget in spermate,
4
et quando bibitur post ipsum uinum, facit soda, et proprie quando torrefit. Me-
5
seahi et Rasis similiter dicunt.
6
DE LINGVA AVIS. CCXVI.
7
LIsen hasafir, id est lingua auis. Est arbor similis arbori dirdar, nisi quia folium eius
8
est oblongum, simile folio amygdalae, et fructus qui dicitur lingua auis, sunt pal〈-〉
9
mites qui diuiduntur in cherarnub, similes folijs oliuarum, nisi quia sunt minores satis,
10
et intra quamlibet cherarnub est medulla similis linguae auis, exterius rubea, et inte〈-〉
11
rius alba, declinans paululum ad citrinitatem, et sapor eius est acutus, mordicans cum
12
pauca amaritudine, et qui ponit uirtutem eius primam calidam in fine gradus secun-
13
di, non elongatur a ueritate, et conueniens est dicere quod in caliditate eius sit humidi-
14
tas, quia non apparet mordicatio eius, postquam bene masticatur. Aben mesuai. Con〈-〉
15
fert doloribus lateris, et prouocat urinam inclusam, auget in spermate, et corrobo-
16
rat libidinem. Bedigoras. Proprietas eius est augere sperma. Damaschus. Con〈-〉
17
fert cardiacae, et augmentum efficit in spermate. Rasis. Auget sperma, prohibet
18
cardiacam. Isaac eben amram. Calida est et delectabilis, et de proprietate eius
19
est fortificare libidinem, et augere in spermate. Et pro ea ponitur pondus eius de nuce
20
muscata, et medietas ponderis eius ex behen rubeo.
21
DE MIHAD. CCXVII.
22
MIhad. Isaac eben amram. Sunt uenae arboris granati siluestris, quae nascitur
23
in Sceni ultra mare, et in Chorasceni, et sunt uenae grossae, albae, colliguntur in
24
Alhazinen, et eius malagranata sunt sicut domestica in principio eorum ortus, et co〈-〉
25
lor est inter rubedinem et nigredinem, et intra malum sunt grana rubea, rotunda,
26
in magnitudine seminis lentisci, et dimittunt ea in cortice suo, et quando egent eis
27
extrahunt a cortice. Et mihad calidum est, et humidum in secundo, auget in sperma-
28
te, et corroborat coitum, et est bonum podagrae, quando teritur et conficitur cum
29
aceto, et linitur super eam, et confert spasmo, et mollit duricies iuncturarum.
30
DE NVCE INDICA. CCXVIII.
31
NEregil, id est, nux Indica. Et est palma insulę, quae est in mari Arni, et in partibus
32
insularum Zing, et dicunt quod neregil est palma de Mochol, et istae insulae no-
33
minantur Dabget, et ab eis defertur Dabig, et est Neregil, ultima uero istarum insu-
34
larum est Sarandib. Artram in libro de cibis. Nux Indica est calida in secundo, hu〈-〉
35
mida in primo, et signum super humiditatem eius est quod cito corrumpitur, et ipsa est
36
grossa, grauis stomacho, nisi quia ipsa non est mali chimi, et oportet quod caueatur ab
37
ea quae est recens, multae albedinis in carne sua, et in qua est aqua dulcis, bona, et il-
38
la quidem aqua quae est intra ipsam, est signum suae recentiae, et debet excoriari id quod
39
est album, ex ea existens exterius, quia iste cortex est durus, grauis stomacho, longin〈-〉
40
quus a digestione, et si aliquando digeritur, non inuenit corpus ex eo aliquid nisi nu-
41
trimentum modicum, et ista quidem nux comeditur cum zucharo tabarzed, aut cum
42
penidijs albis, et proprie ab illis qui sunt calefacti, phlegmatici uero cum pauco mel-
43
le, et cholerici quidem non utantur ea, calefacti bibant post ipsam oximel cum mi-
44
ua, quia cum hoc descendet cito a stomacho, et sumant eam phlegmatici in ieiunio,
45
et expectent donec descendat a stomacho, et post comedant, et quando ipsa inue-
46
teratur, expellit ascarides sua proprietate, et oleum eius uetustum confert uentosita-
47
tibus lumborum, et doloribus genuum, et hemorrhoidibus quae fluunt a phlegmate
48
quando bibitur, et quando linitur exterius, et maxime quando admiscetur cum oleo
49
nucleorum Persicorum, et administratur de unoquoque ipsorum drachma .I. aut aur .I. Oleum
50
uero eius quae noua est, confert phlegmaticis, et est melioris chimi quam butirum uac〈-〉
51
cinum, uel ouinum, quia non pungit stomachum sicut facit butirum uaccinum et oui-
52
num, neque mollificat eum. Mesarugiae. Calidum est, retinet uentrem. Sindaxar.
53
Oleum eius est bonum, et laxat uentrem, et confert uesicae.
1
DE MEDICINIS FRIGIDIS
2
et siccis secundi gradus.
3
DE BERBERIS. CCXIX.
4
AMirberis, id est, Berberis, est rubus tabens. Dioscorides. Est acsa. Hu〈-〉
5
naim. Acsa, et est idem dictum quod acutum, et acsa est dicta spina, ergo
6
uult dici spina acuta, et est illa quae facit fructum qui dicitur zaitah, et est
7
amirberis, et defertur a Corascis. Dioscorides. Est arbor similis arbo-
8
ribus pirorum agrestium, quae dicitur aharas, nisi quia est minor, et habet
9
multas spinas, et habet fructum similem grano myrti, nisi quia est maior, et rube-
10
us, facilis separationis, et habet interius grana, et habet radicem habentem multas
11
radiculas infixas terrae. Galenus. Virtus huius arboris est similis uirtuti arboris pi-
12
rorum, nisi quia arboris pirorum est stiptica, stipticitate forti, sed est in fructu eius cum
13
stipticitate res incidens subtiliter. Et uirtus eius secunda, est uirtus quae prohibet, et
14
retinet omnem aegritudinem quae est ex fluxu quando comeditur, aut bibitur. Dio〈-〉
15
scorides. Fructus eius quando bibitur, aut comeditur, abscindit fluxum antiquum,
16
et humiditates autiquas[*]autiquas corrupt for antiquas quae fluunt a matrice, et radix eius quando fit emplastrum
17
cum ea trita, extrahit sagittas quae sunt infixę in carne, et hastellas spinas, et alia simi〈-〉
18
lia, et dicitur quando percutitur uenter mulieris pregnantis cum radice huius arbo-
19
ris ter, aut fit inunctio cum ea, expellit foetum. Aben mesuai. Est frigidus et siccus
20
in secundo, incidit et prohibet sitim calidam, et fortificat stomachum et epar. Be-
21
digoras. Proprietas eius est, quod confert apostematibus calidis. Armasios. Fru〈-〉
22
ctus eius retinet, et prohibet omnes aegritudines quae fiunt a fluxu uentris. Mesaru-
23
giae. Frigidus est, et est bonus apostematibus calidis, quando superponitur eis.
24
DE PSILIO. CCXX.
25
BAzarachatona, id est, psilium. Dioscorides. Est herba habens folia pilosa, uir-
26
gas habens longas, mensura unius palmi, et tota herba est pilosa, et exitus ramu
27
sculorum eius est a medio uirgae, et super ipsos sunt capitella duo uel tria rotunda,
28
in quibus est semen simile pulicibus, nigrum et durum, et est illud quod de ea ad-
29
ministratur. Galenus. Virtus eius est frigida in secundo, aequalis in siccitate et hu〈-〉
30
miditate. Dioscorides. Habet uirtutem infrigidatiuam, quando fit emplastrum
31
cum eo, et oleo rosaceo, et aceto, et aqua, confert doloribus iuncturarum, et aposte〈-〉
32
matibus faucium, et hulceribus quae assimilantur sananem, et apostematibus quae
33
fiunt in radice auris, et exituris, et apostematibus phlegmaticis, et contorsioni ner-
34
uorum, et quando fit emplastrum cum eo ad radicem intestini infantium, et ad eminentiam um〈-〉
35
bilici, curat eos, et confert ad soda cum oleo rosaceo, et pauca aqua, et aceto, et quando
36
oportet fieri ex eo emplastrum ad ramicem puerorum, uel ad alia quae supra diximus, acci-
37
piatur de eo quantitas duorum casfuf, teratur, et infundatur in duabus cotilis aquae, et
38
quando inspissata fuerit aqua in panno, extendatur et fiat emplastrum, quoniam infrigi-
39
dat, infrigidatione forti, et stringit, et ipsum confert lachrymis oculorum, et ophthalmię
40
calidae, et doloribus calidis capitis, quando infunditur in aqua, et linita pecia fron-
41
ti apponitur, et quando infunditur nocte una, uel die uno in aqua integrum, sicut est, de〈-〉
42
mum additur ei parum zuchari, et bibitur, extinguit feruores maximos acutarum febrium,
43
et sitim, et soluit uentrem. Aben mesuai. Sedat dolores pungitiuos uentris, et lenit
44
asperitates hulcerum intestinorum, et abscindit tenasmonem, et confert dolori capitis,
45
qui fit a caliditate, et succus foliorum est ex Medicinis laxatiuis, propter frigiditatem et
46
humiditatem quae sunt in eo, et cura nocumenti est cum Medicinis calidis et siccis.
47
Habix. Semen psilij est, sicut coriandrum humidum, quando datur de eo parum in po〈-〉
48
tu, sedat inflammationem cholerae, et ebulitionem sanguinis calidi, et adustionem febrium
49
acutarum, et si datur in potu de muscillagine eius habentibus birsen, confert eis, et sedat
50
sitim eorum magnam, et ipsum quidem laxat uentrem, quando datur in potu crudum et assatum,
51
stringit uentrem, similiter etiam faciunt semen lini, et semen marubij, grana myrti, semen
52
portulacae, et semen ozimi, laxant enim cruda, et stringunt assata, et quantitas eius
1
quae dat de psilio est, drachmarum .II. infuso in aqua, donec egrediatur mucillago eius
2
et bibatur cum zucharo albo, aut iuleb, aut squingibin, et folium psilij, quando empla-
3
stratur super apostemata in principio apparitionis eorum refrigerat ea, et si potetur ex eo
4
parum, confert aegritudinibus quae fiunt ex sanguine, et quando fit emplastrum cum eo
5
apostematibus refrigerat ea, et qui acceperit ex eo nimis, inducit syncopim, et stiptici〈-〉
6
tatem in ore stomachi, et fortassis occidit, quoniam nimium ex eo est uenenum. Et cura eius
7
est quod detur in potu mel bulitum in aqua calida, et aqua aneti sicci, et oleum psilij est graue
8
multum, et quando psilium ponitur in aqua, donec egrediatur uiscositas ex eo, et ponitur in
9
sole uiscositas illa, donec siccetur, et seruetur, deinde teratur, secundum quod oportet ad ea, in
10
quibus uolumus eo uti, potest quidem fieri, quoniam non amittit de uirtute sua aliquid.
11
DE BALAVSTIA. CCXXI.
12
IVlinar, id est, balaustia. Dioscorides. Est flos malogranati, et ex malogranatis
13
quaedam sunt domestica, quędam siluestria. Sed flos siluestris dicitur balaustia, quarum
14
quaedam inuenitur alba, quaedam purpurea, quaedam rosea. Galenus in secretis. Balaustiae
15
substantia est terrea, et sapor eius est stipticus. Et uirtus eius prima est frigida et sicca,
16
frigiditate et siccitate non pauca. Et secunda est uirtus quae incarnat et restringit. Et
17
tertia, quę consolidat tenasmonem, et hulcera intestinorum, et confert sputo sanguinis, hul〈-〉
18
ceribus intestinorum, et ei cui fluxit aliquid, ad uentrem et intestina, et matricem ex men-
19
struis. Dioscorides. Sermo eius de domestica est firmatus in capitulo maligrana-
20
ti. Sed sermo eius in siluestri est, quod exprimitur succus eius, sicut exprimitur ab hypoquisti〈-〉
21
dos. Et uirtus eius est stiptica, et confert ad omnia quae confert hypoquistidos.
22
DE DRAGAGANTO, CCXXII.
23
KItira, id est, dragagantum. Aerniasios. Dragagantum est ex arbore chateth. Dio-
24
scorides. In Ragasina est arbor dragaganti, et est radix grossa, lignosa, ex qua
25
apparet res quaedam super terram, unde egrediuntur rami eius, et sunt rami seu uirgę illę
26
breues, durę, extensę super faciem terrae, in quibus sunt folia parua, gracilia plurima,
27
et inter ipsa sunt spinae albae, aequales, durae, quae teguntur, et occultantur ab ipsis fo〈-〉
28
lijs, et dragagantum est humiditas quae emanat a radice ipsa, quando uulneratur ferro,
29
in tempore suae maturationis, et apparet in loco incisurae, et melius ex dragaganto
30
est clarum, purum, subtile, cuius sapor uergit ad dulcedinem. Galenus. Virtus eius
31
prima, est uirtus quae desiccat. Et secunda quae conglutinat. Et tertia est uirtus quae fran-
32
git acuitatem rerum calidarum et acutarum, et dixit in tyriaca in gummi Arabico, cum con-
33
glutinatione quae est in eo, est desiccatio, sed dragagantum cum hoc quod conglutinat,
34
sicut gummi Arabicum non desiccat, et propter hoc additur rebus laxatiuis quod non
35
fit de gummi Arabico. Dioscorides. Virtus eius est conglutinatiua similiter uirtu〈-〉
36
ti gummi Arabici, et ipsum administratur in cohol oculorum, et in Medicinis tussis, et
37
asperitatis cannae pulmonis, et abscissionis uocis, et cursus catarri ad uulam, quan-
38
do fit ex eo confectio cum melle, et ponitur sub lingua, et transglutitur quod de ipsa dissol-
39
uitur, aut datur de ea drachma una, postquam infunditur in uino cocto dulci, et tunc ualet
40
etiam ad dolorem renum, et ad hulcera uesicae, et quando admiscetur ei ex cornu ceruino ad-
41
usto, et parum aluminis iameni, prohibet nocumentum morsus serpentum. Abugerig.
42
Dragagantum est frigidum, et est in eo humiditas quae laxat uentrem, et confert tussi, et
43
hulceribus oculi, et lippitudini eius, et reprimit acuitatem Medicinarum laxatiuarum.
44
Mesarugię. Est bonum hulceribus uesicę, et asperitati gutturis et linguae. Habix.
45
Est in eo res modicę caliditatis et humiditatis, laxat uentrem, et confert tussi, et hulce-
46
ribus pulmonis, et conglutinat hulcera intestinorum, nisi quia addit in solutione, et con〈-〉
47
fert hulceribus oculi, et lippitudini quando infunditur, et dissoluitur, et collyriatur cum
48
aqua eius, aut ponitur in pulueribus, et competit, ut admisceatur cum Medicinis acu-
49
tis laxatiuis, quoniam prohibet nocumentum earum, et prohibet aggrauationem
50
ipsius Medicinae super naturam, si Deo placet.
51
DE PLANTAGINE. CCXXIII.
52
LIsen alhamel, id est, lingua arietis, et est plantago. Dioscorides. Dicitur arno-
53
glossa, et est eius expositio lingua agni, ideo quod Graeci nominant arnion agnum,
1
et glossa lingua, et dicitur etiam heptapleuros, id est, habens septem costas, nam in folio
2
eius sunt septem costę, et hepta in Gręco est septem, et pleura, id est, costa, et hoc ideo
3
quod ipsum folium habet septem neruositates manifestas in similitudine costarum lateris ani
4
malium, et sunt ei duae species, maior scilicet et minor, sed minor habet folia subtili〈-〉
5
ora minora, et leniora quam folia maioris, et habet uirgam quae inclinatur uersus terram, mul〈-〉
6
tos habens angulos, et flos eius est croceus, et semen eius est in radice linguę, id est, fo〈-〉
7
lij, maior uero habet uirgas asperiores, et folia lata similia holeribus quę comeduntur,
8
et uirga eius similiter angulosa est, ad rubedinem declinans, cuius longitudo est unius
9
brachij, super quam est semen in figura sua a medietate ipsius supra, et habet radices
10
molles, et plures, super quas sunt pili albi, et grossitudo radicis est sicut grossitudo
11
digiti, reperitur in locis paludosis te[*]te corrupt for et humidis, in uallibus, in hortis, et in pratis, et ista
12
quidem maior, maioris est iuuamenti quam minor. Galenus. Substantia eius est compo〈-〉
13
sita ex substantia aquosa et terrea, et sapor eius est stipticus. Et uirtus eius prima est quę
14
infrigidat in .II. gradu. Secunda uirtus incarnat. Et seminis eius uirtus secunda abster-
15
git propter suam subtilitatem. Et tertia confert hulceribus omnibus corrosiuis et putredi-
16
ni eorum, et propter hanc caussam confert hulceribus intestinorum, et cum hoc abstergit san-
17
guinem, et si adest ibi aliqua inflammatio, extinguit eam, et incarnat fistulas, et alia hul〈-〉
18
cera humida et antiqua. Semen et radix sunt propinqua huic uirtuti, nisi quia sunt
19
sicciora, et minus frigida, et semen eius est multum subtile, et radix eius est grossę sub-
20
stantię, et ipsa confert dolori dentium, quando masticatur, et quando fit collutio oris cum
21
aqua eius, et semen quidem, folium et radix, sunt aperitiua opilationum epatis, et renum,
22
propter abstersionem quae est in eis, nisi quia semen est forte in hoc satis, quia in omni〈-〉
23
bus istis est uirtus quae abstergit satis, et fortassis est uirtus ista in hac herba, dum est re-
24
cens, nisi quia uincitur ab humiditate quae est in ea, et ideo non est manifesta opera-
25
tio sua propter uictoriam humiditatis, sed quando folia eius desiccantur, uirtus eorum fit
26
subtilior, et minus frigida, quoniam superfluitas aquosa quae est in eis, resoluitur et de〈-〉
27
struitur. Dioscorides. Folia plantaginis habent uirtutem stipticam et desiccatiuam, et ideo
28
quando fit emplastrum cum eis, confert hulceribus corrosiuis, et hulceribus ad quae currunt
29
humiditates, et hulceribus sordidis, et conferunt elephantię, et prohibent dilatationem
30
hulcerum corrosiuorum, et formicam, et syre, nec sinunt ea augeri in corpore, et consolidant
31
hulcera antiqua, et curant corrosiua quae dicuntur abloniae, et glutinant uulnera profun〈-〉
32
da in sui recentia, et conferunt sanguinis fluxibus omnibus, et abscindunt eos, et quan〈-〉
33
do fit emplastrum cum plantagine et sale, confert morsui canis, et combustionibus ignis, et
34
apostemati quod dicitur forgella, scrophulis et fistulis lachrymalium, et quando ipsa her〈-〉
35
ba coquitur et comeditur cum sale et aceto, confert hulceribus intestinorum, et fluxui antiquo,
36
maxime si comedatur cum lentibus loco siclę, et comedunt eam habentes hydropisim car-
37
nosam, et confert eis, et sumpta confert epilenticis, et asmaticis, sed succus foliorum quan-
38
do fit cum eo collutio oris, curat hulcera quae fiunt in eo, et quando miscetur cum chimolea,
39
aut cerusa curat erisipilam, et quando fit clistere cum eo hemorrhoidibus a quibus pluri-
40
mus sanguis emanat, confert eis, et confert fistulis quae fiunt in ano, et quando distillatur
41
de eo in oculo, confert lippitudini et doloribus oculorum, et quando distillatur in aurem,
42
confert dolori eius, et confert gingiuis sanguinolentis, et quando bibitur ex eo, confert
43
sputo sanguinis a pectore, et hulceribus pulmonis, et pectoris, et fit cum eo clistere
44
hulceribus intestinorum, et confert iuuamentum magnum, et fit cum eo nasale, et confert suf-
45
focationi matricis, et fluxui humiditatum. Sed semen eius quando tribuitur, confert fluxui
46
humiditatum ad uentrem, et sputo sanguinis a pectore. Sed radix eius quando coquitur,
47
et lauatur os cum decoctione ipsius, aut masticatur radix ipsa cruda, confert dolori-
48
bus dentium, et datur in potu radix et folium eius cotila una, sapa in doloribus re-
49
num et uesicę confert, et dicunt quidam quod si bibantur ex ea tres radices cum uncijs 4. et
50
dimidia uini mixti cum tantundem aquę, auferunt febrem tertianam, et quando bibuntur .4. radi〈-〉
51
ces simili disciplina, auferunt quartanam, et quidam suspendunt radicem eius collo, habentis
52
scrophulas, et dicunt eas resolui, nec alias amplius nasci. Alexander. Retinet uentrem
53
quando bibitur, uel fit clistere cum ea, et confert febri tertianę, quando bibitur succus eius.
1
DE MEMITHE. CCXXIIII.
2
MEmithe. Dioscorides. Succus herbae eiusdem nominis, quae est similis in fo〈-〉
3
lijs suis herbae speciei papaueris, dicti ceratides, id est, cornuti, nisi quia est in ea
4
humiditas adhaerens manui, et est propinqua terrae, et habet grauem odorem, et ha-
5
bet multum succum, et color succi eius est similis colori croci. Galenus. Substan-
6
tia eius est composita ex substantia aquosa et terrea, et ambae sunt frigidae, nisi quia
7
frigiditas eius non est fortis, sed sicut frigiditas aquarum non currentium, scilicet, stag-
8
norum, et accipiunt eam homines illius terrae, et ponunt eam in uase aeneo, et cale-
9
faciunt parum, donec extenuetur, deinde terunt eam, et exprimunt inde succum, et
10
administrant eum in cohol, in principio egritudinum oculorum, ipse enim est stipti〈-〉
11
cus stipticitate forti. Et uirtus eius prima est uirtus, quae infrigidat infrigidatione ma〈-〉
12
nifesta. Secunda est uirtus quae fortificat. Tertia curat erisipilam, quae non est fortis.
13
Dioscorides. Accipiuntur folia eius herbae, et sepeliuntur in cinere calido, deinde
14
exprimitur succus ab eis: et sunt quidam qui ponunt ipsa folia in uase terreo, et ob-
15
turant os eius cum argilla, et ponunt in furno, et dimittunt ibi, donec folia sunt ali-
16
quantulum extenuata, et uelut marcida, postea terunt, et exprimunt succum, quem
17
ponunt in sole, et informant trociscos, et reponunt. Et melior ex eo est ille, qui est in-
18
terius crocei coloris, exterius uero, ad rubedinem et nigredinem declinans, amari sa〈-〉
19
poris, et odoris non boni, et habet uirtutem stipticam, et frigidam parum, quando
20
resoluitur in aqua, et cum eo liniuntur oculi in principio egritudinis ophthalmię, et
21
aliarum, confert, et prohibet eas, et ipse est conueniens confectionibus collyriorum.
22
DE SVMACH. CCXXV.
23
SVmach. Dioscorides. Sunt quidam qui nominant ipsum adurion, et est su-
24
mach cibi in Arabico, et est planta quae dicitur rosbarsadisticos, uel rosaidicos, et
25
est in Arabico sumach coriariorum, et est arbor nascens in locis saxosis, cuius longi-
26
tudo est duorum brachiorum, habens folia oblonga, quorum color uergit ad rubedinem
27
sanguinis, et habet ramos altos, et fructum similem racemis, et grana sunt ibi in magni〈-〉
28
tudine granorum lentisci, aliquantulum lata, iuuamentum eius est in cortice granorum.
29
Galenus. Melius quod est in tota arbore, est cortex grani eius, et succus eius quan〈-〉
30
do existit in eo sapor stipticus fortis. Et uirtus eius prima infrigidat in secundo, et de〈-〉
31
siccat in tertio. Et secunda fortificat. Dioscorides. Virtus foliorum est stiptica, et
32
conferunt ad omnia, ad quae conferunt acacia, et decoctio foliorum eius denigrat ca-
33
pillos, et fit cum eo clistere ad hulcera intestinorum, et datur in potu etiam ad ipsa,
34
et fiunt sessiones similiter in ea, et distillatur de ea in aurem, unde fluit sanies, et de-
35
siccat eam, et quando fit emplastrum cum folijs eius, cum aceto et melle, destruit pa-
36
naricium, et prohibet apostemata corrosiua, quae dicuntur ancora, et decoctio folio〈-〉
37
rum eius postquam sunt sicca, et teruntur cum aqua ipsa, et coquuntur, donec fiat deco-
38
ctio ipsa sicut mel spissa, praeparatur, et fit de ea sicut de licio, et conuenit ad ea, ad quę
39
conuenit licium, et fructus eius seu grana faciunt hoc idem quod folia, et conuenit
40
quando ponitur in cibis ad illum qui habet fluxum antiquum, et ad hulcera intesti-
41
norum, et quando fit emplastrum ex eo cum aqua, prohibet apostemata quae fiunt
42
in capite, et apostemata quae accidunt a percussione seu casu, et prohibet uiriditatem
43
quae contingit inde, et excoriationem quę fit a scalpsione in cute, et quando miscetur cum
44
melle, aufert asperitatem linguae, et ipsum abscindit cursum humiditatum albarum ex ma〈-〉
45
trice, et curat fluxum hemorrhoidarum. Et miscetur cum carbonibus ligni quercus, et po-
46
nitur super hemorrhoidas, curat eas, et infusio fructus eius quando coquitur donec
47
inspissatur, est operatio eius melior operatione fructus ipsius, et reperitur in arbore
48
eius gummi, quod ponitur in corrosionibus dentium, ad sedandum dolores earum.
49
Aben mesuai. Est acetum, nisi quia acetum est subtilius eo, et quando coquitur cum car〈-〉
50
nibus pullinis, uel alijs, stringit uentrem. Similiter autem facit quando fit emplastrum cum
51
eo, et confert cursui cholerae lad stomachum, et ad epar, et ad intestina, et quando assa-
52
tur, fit fortius stringens uentrem, et quando infunditur in aqua rosacea, confert in prin〈-〉
53
cipio ophthalmiae calidae, et decoctio eius quando ponitur super exituras, prohibet
1
apostemationem earum. Et sauich ex sumach stringit uentrem, et incoriat stoma-
2
chum, et confert uomitui cholerae, et fluxui eius.
3
DE RAMNO. CCXXVI.
4
HAusig, id est, ramnus. Dioscorides. Est planta quae nascitur in uallibus, et sunt
5
ei tres species, una habet stipitem rectum spinosum, sicut arbor quę dicitur achsiachis,
6
in ramis et spinis eius, et folia sunt oblonga habentia humiditatem uiscosam, quę adhę〈-〉
7
ret manui. Secunda uero est fortius alba quam ipsa, sed tertia habet minora folia quam ipsa,
8
et latiora, et declinant parum rubori, et rami eius sunt longi longitudine unius brachij, et
9
est spinosior alijs, et debilior, et spina eius est acutior, et fructus est latus subtilis, et est
10
uelut in uaginis sicut herbę quę dicuntur sachidalion. Galenus. Quod administratur
11
ex ausig, sunt folia eius dum sunt recentia. Et uirtus eius prima infrigidat et desiccat in II.
12
gradu. Et tertia curat formicam, et erisipilam quę est tepidę caliditatis. Dioscorides. Fo〈-〉
13
lia specierum ramni quando fit emplastrum cum eis, curant erisipilam, et formicam. Et dicunt ali-
14
qui, quod quando rami eius suspenduntur in ostijs et fenestris, cessit operatio arboris eorum.
15
DE GALLA. CCXXVII.
16
HAfs, id est, galla. Dioscorides. Est ex ea quę accipitur ex arbore sua recens, im〈-〉
17
matura, parua, rotunda, nodosa, non perforata, et grauis: et est alia, quę est leuis,
18
perforata, sed melior est non matura parua, quę primo dicta est. Galenus. Virides
19
ex gallis, et sunt acerbę plurimum, quod est in eis, est substantia terrea, et sapor earum est sti〈-〉
20
pticus multum. Et uirtus earum prima est uirtus frigida in II. gradu, sicca in III. Et secunda est
21
uirtus quę repercutit, prohibet, et aggregat. Tertia uirtus fortificat membra fluxa debilia,
22
et prohibet omnes egritudines quę sunt dissolutiuę humorum, et prohibet fluxus eorum.
23
Sunt alię gallę quasi rubeę, et sunt magnae, ipsę desiccant, et minoratur earum desicca-
24
tio minoratione suę stipticitatis. Et uirtus earum tertia est, quod quando coquuntur gallae so-
25
lae, sicut sunt, teruntur, et fit emplastrum cum eis, est Medicina conferens iuuamento magno
26
apostematibus calidis quę fiunt in ano, et fici, et oportet quod quando egemus stipticatione
27
pauca, quod decoquantur gallę in aqua sola, et quando uolumus stipticitatem fortem, coquan〈-〉
28
tur in uino: et quando uolumus adhuc stipticitatem maiorem et fortiorem satis, sit uinum
29
in quo coquuntur, uinum ponticum multum. Et species quidem gallarum quando comburuntur,
30
acquirunt caliditatem et acuitatem, et fiunt subtiliores, et plus desiccatiuę quam non conbustae, et
31
fit uirtus earum abscindens fluxum sanguinis, et quando tu uis hoc, oportet quod tu asses eas
32
super carbones, deinde extinguas eas in aceto, aut in uino. Dioscorides. Omnes spe〈-〉
33
cies gallarum sunt stipticę fortiter, quę quando teruntur et pulueriztanur[*]pulueriztanur corrupt for puluerizantur super carnem super-
34
fluam, delent eam, et conferunt ad hulcera corrosiua, et prohibent humiditatem quę currit
35
ad gingiuas, et conferunt ad culla. Et quando accipitur id quod est intra gallam, et po-
36
nitur in corrosuram dentis, sedat dolorem eius, et quando conburuntur super prunas,
37
et extinguuntur in aceto et sale, stringunt fluxum sanguinis. Et decoctio gallarum quando
38
fit sessio in ea, confert exitui matricis, et cursui humiditatum eius antiquo, et exitui ani,
39
et quando infunduntur in aceto aut aqua, nigrificant capillos. Et quando puluerizan〈-〉
40
tur, et dantur in potu in aqua, aut uino, conferunt humiditatibus hulcerum intestino-
41
rum, et ad fluxum antiquum, et sunt conuenientes in cibis eorum: similiter etiam quan-
42
do coquitur cibus eorum in aqua in qua bulierint. Et uniuersaliter quidem admini-
43
strandae sunt ad stipticandum, retinendum, et desiccandum, et infrigidant satis.
44
DE SOLATRO. CCXXVIII.
45
HAmeb athahaleb, uel hameb alchahaich, id est, uua uulpis, et est solatrum.
46
Dioscorides. Sunt ei quatuor species, una earum comeditur, alia uero non, sed
47
illa quę comeditur, et est domestica, est herba non magna, habens ramulos plurimos
48
et folia nigra, similia folijs bedarog, id est, ozimi, sed maiora, et latiora, et habet se-
49
men rotundum, cuius color est uiridis et niger, sed quando maturauerint, fit rubeus, et
50
quando frangitur, inuenitur in eo humiditas multa, et granula, quę sunt semina eius.
51
Galenus. Sapor eius est stipticus. Et uirtus eius prima infrigidat in II. Et dixit in V.
52
quod solatri complexio non est humida, sed est media inter Medicinas quę humectant,
53
et inter illas quae desiccant, quia ipsum est compositum ex uirtutibus contrarijs, uolo
1
dicere, ex uirtute humida et sicca, et hoc ideo, quia sunt in eo duę substantiae, scilicet,
2
terrea, et aquosa. Dioscorides. Habent uirtutem stipticam et infrigidatiuam, quan〈-〉
3
do fit emplastrum cum folijs eius, et succus eius confert formicae, et erisipilae, et quando
4
teruntur contritione forti, et fit emplastrum cum eis, resoluunt apostemata, et curant sca〈-〉
5
biem hulcerosam, et pruritum eius, et confert dolori capitis, et inflammationi stoma〈-〉
6
chi, et quando teruntur fortiter, et miscentur cum sale, et fit emplastrum cum eis, resoluit
7
apostemata quę fiunt in radice auris, et quando succus eius miscetur cum cęrusa, et lithar〈-〉
8
gyrio, et oleo rosaceo, confert erisipilę, et formicę, et quando miscetur cum pane, confert
9
scabiei hulceratae. Et quando fit emplastrum cum eo, addito oleo rosaceo, et muta-
10
tur hora post horam, confert apostematibus calidis quę fiunt in cerebro infantium,
11
et miscetur succus eius cum sief, quae fiunt ad cursum humiditatum acutarum ad ocu-
12
lum loco aquae rosaceae, et loco albuminis oui, et quando instillatur in aurem, con-
13
fert dolori eius, et quando fit nasale cum eo, confert cursui humiditatum matricis.
14
Sed illud quod non comeditur, et est una ex speciebus eius illa quę dicitur kekengi,
15
et grana eius sunt lehu. Dioscorides. Sed aliud solatrum quod quidam nominant
16
kakemb, aut keleb, kekengi, habet folia similia folijs primi, nisi quia sunt latiora eis,
17
et rami eius quando elongantur, declinant inferius uersus terram, et habet fructum in kisti
18
rotunda, similis uesicę, et est fructus eius granum rotundum, rubeum, leue, simile grano uuę.
19
Galenus. Virtus foliorum huius est sicut uirtus foliorum domestici, et fructus eius pro〈-〉
20
uocat urinam, et ideo admiscetur iste fructus, et est granum alkekengi in multis Medici-
21
nis quę conferunt epati, uesicę, et renibus. Dioscorides. Hęc herba administratur ad
22
ea, et tali modo, sicut supradicta, nisi quia ipsa non comeditur, et fructus huius mundi〈-〉
23
ficat ictericiam per prouocationem urinae, et exprimitur succus foliorum eius, et similiter fo〈-〉
24
liorum speciei primę, et desiccatur in umbra, et reponitur, et operatio amborum est una.
25
Habix. Alkekengi est montanum, et domesticum. Montanum est album, et est simile in
26
forma et natura sua solatro, et est ex Medicinis, quarum succus bulitur in igne, et confert
27
apostematibus calidis, tam intrinsecis, quam extrinsecis, et quando linitur super apostemata
28
exterius, confert eis, et quando granum eius bibitur, confert hulceribus renum, et uesicę, mon〈-〉
29
tanum quidem est fortius domestico. Et alia est species eius quae facit somnum.
30
Dioscorides. Est planta habens ramos multos et spissos egredientes ab ea, et sunt diffi〈-〉
31
ciles ad frangendum, et sunt pleni folijs, in quibus est humiditas quę adhęret manui,
32
et assimilatur folijs citoniorum, et flos eius est rubeus sicut sanguis, non magnus, et semen
33
eius est in theca, cuius seminis color est croceus, et habet radicem non magnam multum, cu-
34
ius cortex est rubei coloris, et nascitur in locis asperis et petrosis. Galenus. Virtus
35
huius prima infrigidat in III. gradu. Secunda uirtus facit dormire. Tertia est uirtus, quę
36
quando accipitur corticis radicis eius aur .I. et bibitur cum uino, facit dormire, et in pro-
37
prietatibus eius alijs est similis opio, nisi quia est debilior eo, et uirtus seminis prouo〈-〉
38
cat urinam, et ideo administratur in hydropisi. Et si bibuntur de eo plus XII. granis, facit
39
homiuem insanum. Dioscorides. Quando bibitur ex cortice radicis huius drachma .I. fa〈-〉
40
cit dormire leniori somno quam gummi papaueris, et succus eius prouocat urinam fortiter, et
41
dantur hydropico ex semine eius grana XII. et curatur, sed si plus datur, inducit maniam,
42
uerum cui acciderit hoc, si biberit multum melicratum, curatur. Et cortex radicis eius ingre〈-〉
43
ditur in Medicinis sedantibus dolorem narcotizando: ingreditur etiam in trociscis aliquibus
44
ad hoc, et quando coquitur in uino et tenetur decoctio eius in ore, sedat dolorem dentium,
45
et quando miscetur succus radicis eius cum melle, acuit uisum. Sed est alia quę facit ma〈-〉
46
niam. Dios. Illud autem quod dicitur furiale, eo quod facit furorem, seu maniale, eo quod facit ma〈-〉
47
niam, est planta habens folia similia folijs erucae, nisi quia sunt maiora eis, et spinosa, sicut
48
spina quę dicitur caradis, et habet ramos uel uirgas magnas egredientes ab una radice
49
X. aut XII. et longitudo earum est duorum brachiorum, et in summitatibus eorum sunt capitella
50
similia oliuis, nisi quia sunt super ea pili amygdalarum arboris dulb, et sunt maiora oli〈-〉
51
uis, et latiora, et flos eius est niger, et post florem emittit uelut racemum, X. uel XII. grana
52
habentem, et grana sunt rotunda, mollia, nigra, in mollicie uuę, similia granis cussus, id
53
est, hederę, et habet radices albas, grossas, concauas, quarum longitudo est unius brachij,
1
et nascitur in locis montuosis, et locis uentosis, inter arbores dulb, id est, platani.
2
Galenus. Virtus corticis radicis eius est frigida in tertio gradu circa principium,
3
et desiccat in secundo prope finem eius. Secunda indurat. Et tertia curat hulcera ma〈-〉
4
ligna, quando fit emplastrum cum eo. Aliae uero partes huius plantę non sunt alicuius
5
iuuamenti, receptae interius, immo si biberit aliquis ex eo aur .IIII. moritur inde, et si
6
biberit minus, inducit insaniam. Sed unus aureus aliquando non nocet. Exterius autem
7
apposita, facit operationem corticis radicis, nisi quia cortex est fortior. Dioscorides.
8
Quando bibitur ex radice eius drachma una cum uino, inducit somnia non recta,
9
sed aliena, et accidentia non bona, nec nimis mala inducit, et quando bibuntur ex eo
10
drachmę II. inducunt furorem, et uelut ebrietatem tribus uel quatuor diebus, et quan-
11
do bibuntur ex eo drachmę IIII. faciunt hoc idem, et cum hoc occidunt, et cura eius
12
est melicratum, quando bibitur ex eo quantitas plurima, et euomitur, et fit hoc sępe.
13
Meseha. Solatrum est frigidum et siccum in fine tertij gradus, et est plus stipticum,
14
quam omnis alia herba, confert ubi oportet, extinguit caliditatem igneam, et fructus eius
15
generat semper permixtionem sensus, quare oportet caueri ab eo.
16
DE GVMMI ARABICO. CCXXIX.
17
SAnig, uel sanag Arabicum, id est, gummi Arabicum. Dioscorides. Est gummi
18
quod reperitur super arborem Acaciae, sicut aliae species gummarum, et melius
19
ex eo est illud, quod est ex hac arbore, quod est simile uermiculis in figura sua, color
20
eius est sicut uitrum clarum, et non habet lignum, secundum uero post ipsum est al-
21
bum. Sed illud quod est simile sordiciei resinae pini, est malum. Galenus. Virtus
22
eius prima desiccat. Secunda conglutinat. Et tertia curat et aufert asperitates, et fran〈-〉
23
git uirtutem Medicinarum acutarum. Dioscorides. Virtus eius est glutinatiua, re-
24
primit acuitatem Medicinarum acutarum, quando admiscetur ei albumen oui, et si
25
ponitur super combustionem ignis, non sinit locum uesicari. Bedigoras. Lenit
26
asperitarem pectoris, et stringit uentrem. Abugerig. Retinet uentrem, et fortifi-
27
cat intestina, et meliorat ossa fracta, quando fit emplastrum cum eo, et confert ma-
28
lignitati hulcerum pulmonis, et est frigidum et siccum. Abix. Frigidum est pau-
29
cae humiditatis, retinet uentrem quando nimis fluit, et conglutinat intestinum, in quo
30
est tenasmon, et consolidat ossa fracta, quando fit emplastrum cum eo. Et sedat tussim
31
quando tenetur in ore, et transglutitur quod inde soluitur, aut quando miscetur cum ali〈-〉
32
quibus Medicinis quę conferunt tussi, et conferunt hulceribus pulmonis, quando bibitur ex
33
eo, et confert ophthalmię, et rectificat Medicinas laxatiuas, quando miscetur cum eis, et prohibet
34
acuitatem earum, et frangit uomitum qui prouenit ab eis, et quantitas dosis eius ad tussim,
35
et ad retinendum uentrem, est aur .I. et quando miscetur cum alijs Medicinis, est aur. dimidius.
36
DE RAMICH. CCXXX.
37
RAmich est galia, seu materia ex qua fit galia. Albasari. Accipitur ex multis spe〈-〉
38
ciebus, et aliquod accipitur ex gallis, et aliquod accipitur ex dactylis immatu-
39
ris, et est aliud quod accipitur ex corticibus granatorum, et ex herbis asperis, et omnes
40
species eius sunt frigidae et stipticae, et ipsum est radix such, id est, galię, et quando fit
41
ex eo galia, miscentur cum eo species, et muscus, et secundum quod admiscetur ei de
42
speciebus et musco, erit amplior uel minor caliditas eius, et erit tunc Medicina com〈-〉
43
posita ex uirtutibus diuersis, uolo dicere, ex stipticitate et caliditate quam acquisiuitur
44
a musco et speciebus. Isaac eben amram. Ramich fit ex galla, et est frigidum in fi〈-〉
45
ne gradus secundi, et stringit naturam propter suam stipticitatem, et prohibet calo-
46
rem propter suam frigiditatem, et ex ramich fit galia, quando admiscentur ei muscus
47
et species, et secundum quod admiscetur ei ex musco et speciebus, est caliditas eius.
48
Et modus operis eius est istae. Accipiatur ex gallis pondus librarum decem, et teran〈-〉
49
tur subtiliter, deinde accipiantur ex passulis librae tres, et buliant in aqua fortiter, de-
50
bent autem poni super unamquanque mensuram passularum duae mensurae et dimi-
51
dia aquae, et postquam bulierit, cola eas, et exprime, et proijce substantiam passularum,
52
et deinde accipe ex melle apum libras duas, et misce cum decoctione passularum,
53
et proijce in omnibus libras X. huius mixturae, libram unam olei kadi, quod si non ha〈-〉
1
bes, pone loco eius oleum sisaminum, et fac bulire simul fortiter, et moue semper,
2
donec scias quod bene sit coctum, et caue quod si minuitur nimis aqua passularum
3
pone in ea de aqua, ne aduratur Medicina, deinde accipe de rosis et cinnamomo, ga-
4
riophylis, et ex folio cassię, uel ex ligno eius, si non habes folia, et tere omnia bene, et
5
pone super decem libras gallae, libram unam istarum specierum, deinde misce totum
6
cum decoctione aquae passularum, et mellis in olla ubi est, et coque suauiter cum discre-
7
tione, et moue semper, et quando finieris decoctionem eius, extende super sestorium
8
in sole, et quando desiccatum fuerit, fac trociscos, et extende eos super cribrum in so〈-〉
9
le, donec siccentur bene, et serua, et utere.
10
DE RIBES. CCXXXI.
11
RIbes. Isaac eben amram. Ribes est planta, habens capreolos recentes, rube-
12
os, ad uiriditatem tendentes. Et habet folia magna, lata, rotunda, uiridia, et ha〈-〉
13
bet grana, quorum sapor est dulcis,[*]End of the extant Arabic text.|294.9|Referring to edition "ar". Bibliography not yet supported. cum acetositate, et ipsa est frigida et sicca in secun-
14
do gradu, et signum super hoc est acetositas eius et stipticitas, et ex hoc contingit, quod
15
infrigidat stomachum, et incoriat eum, et abscindit sitim, et fluxum uentris, et uo-
16
mitum, et rob eius confert cardiacis, et uomitui, et fluxui qui fit a cholera, et prouo-
17
cat appetitum cibi, et in rob eius est dulcedo, et acetositas sine stipticitate, et expri-
18
mitur succus capreolorum eius, quoniam ipsi teruntur et exprimuntur, et coquitur
19
expressura illa, donec habeat spissam substantiam. Ignotus. Est frigida, et sicca in
20
secundo gradu, et est stiptica et pontica acetosa. Nascitur autem planta ista in mon-
21
tibus frigidis niuosis, et ipsa abscindit sitim quae accidit a caliditate, et a cholera, reti〈-〉
22
net fluxum, et confert speciebus rahaon, id est, morbillis, et bothor quae fiunt in cor〈-〉
23
pore, sicut sunt edria, uariolae, et similia. Et modus sirupi eius est sicut modus sirupi
24
de citro, et est frigidus, et siccus. Rasis. Ribes est frigida et sicca, stringit uentrem, et
25
extinguit choleram, et acuitatem sanguinis. Meseha. Ribes est frigida et sicca in
26
secundo gradu, stiptica, et propter suam ponticicitatem incoriat stomachum, strin-
27
git uentrem, et extinguit sitim, et est bona planta ualde, et non stupefacit dentes.
28
Aben mesuai. Frigida est et sicca in secundo, abscindit sitim, et reprimit acuitatem
29
cholerae, et fluxum cholericum, et est bona uariolis, et morbillo, et rob eius est sicut
30
rob acetositatis citri et agrestę. Sindaxar. Est bona hęmorrhoidibus, et ebrietati.
31
Et putauerunt aliqui Medicorum, quod sit illa, quam nominamus acetosam, id est,
32
lapacium: Et putauerunt alij, quod ipsa sit granum acetosum, quod affertur ex Co-
33
rasceni. Et Rasis memorauit eam inter fructus.
34
DE MEDICINIS FRIGIDIS ET HV-
35
midis secundi gradus.
36
DE HOLERE IAMENO, ET
37
est blitus. CCXXXII.
38
BAchala Iemenia, id est, holus Iamenum. Galenus. Virtus eius prima
39
infrigidat et humectat in secundo gradu. Dioscorides. Hęc herba co〈-〉
40
meditur, et mollit uentrem, et non est aliqua uirtus in ea ex rebus Medi〈-〉
41
cinalibus. Aben mesuai. Habet in se aqueitatem multam, plus quam alia om〈-〉
42
nia holera, et est frigidum, et quando fit emplastrum cum eo super apostemata calida, con-
43
fert, et sedat sitim et tussim, quando fiunt a caliditate, et ipsum pauci est nutrimenti,
44
quando comeditur, et tardę penetrationis. Isaac eben amram. Quando fit empla-
45
strum cum radice ipsius, confert hulceribus quae dicuntur faui, a quibus emanat hu-
46
miditas similis melle. Habix. Est frigidum et humidum in secundo gradu, et humi〈-〉
47
ditas eius est amplior quam humiditas lactucę, et cucurbitę, et substantia eius est aquosa,
48
non habens in se grossiciem, quare cito descendit, et mollit uentrem, et ideo modicum
49
cedit in nutrimentum ex ipso. Et quando exprimitur succus foliorum eius, et miscetur
50
cum oleo rosaceo, confert dolori capitis, qui accidit ex calore solis, et quando coqui〈-〉
51
tur herba ipsa, et proijcitur super ipsum oleum amygdalinum, et succus malorum
52
granatorum dulcium, confert tussi siccae, quę est cum caliditate et asperitati pectoris.
1
DE MELONE, CVCVMERE,
2
citrullo. CCXXXIII.
3
BAthecha, et chathe, et kura, id est, melo, et citrullus, et cucumer. Galenus. Me〈-〉
4
lonis maturi substantia est subtilis, et non perfecte maturi substantia est grossa.
5
Et uirtus eius prima infrigidat et humectat in secundo gradu. Et secunda incidit et
6
abstergit. Et tertia est uirtus quae prouocat urinam, et mundificat cutem, et proprie
7
semen eius quando siccum teritur, et cribratur, et administratur in lauaturis corporis,
8
Et radix eius et semen quando siccantur, sunt in primo gradu siccitatis, aut in princi〈-〉
9
pio secundi, et est in eis plus de abstersione, quam in carne eius, et quam in carne cucumeris
10
qui comeditur. Dioscorides. Caro melonis maturi quando comeditur, prouocat
11
urinam, et quando fit emplastrum cum ea, sedat apostemata oculorum calida, et cor-
12
tex eius quando ponitur super caput infantis, sedat apostema calidum, quod fit in
13
eius cerebro, et ponitur super frontem illius, ad cuius oculos currunt humiditates, et
14
prohibet eas. Totum autem quod est intra melonem cum semine suo, quando con〈-〉
15
ficitur cum farina, et siccatur in sole, mundificat cutem mulierum, quando lauant cum
16
eo facies suas, et reddit eam splendidam. Sed radix melonis quando desiccatur, et
17
sumitur de eo in potu drachma una, cum hydromelle, prouocat uomitum, et quando
18
accipitur post cibum in hunc modum, facit euomere sine labore, et est sufficiens dosis
19
usque ad duos onolosat, et quando fit emplastrum cum ea, curat hulcera quae dicuntur faui.
20
Sed cucumer. Galenus. Substantia cucumeris est grossa, dura digestioni, gene〈-〉
21
rat chimum malum, paratum corrumpi, et fieri materia febrium putridarum mala-
22
rum, quamuis melo sit citius corruptibilis. Et uirtus eius prima infrigidat et hume-
23
ctat in secundo gradu. Et secunda abstergit, sed non est sicut melo. Et uirtus tertia est
24
uirtus quae mollificat uentrem, et prouocat urinam, et quando sumitur cum rob, aut
25
cum lacte, confert hulceribus uesicae, et sedat inflammationem stomachi, et sitim
26
quando comeditur, et quando habens syncopim ex caliditate odorat ipsum, con-
27
fert ei ex proprietate quam habet.
28
Sed citrulli. Galenus. Citrullus frigidior est cucumere, et generat chimum ui-
29
scosum, et humores crudos in uenis, et accidunt ex usu eius febres antiquę malae, neque
30
prouocat urinam sicut melo, et nocet stomacho, quare oportet, quod qui uult eo uti,
31
utatur ameos, nisi stomachus eius sit ualde calidus. Dioscorides. Cucumer dome〈-〉
32
sticus mollit uentrem, et est bonus uentri et stomacho, et infrigidat sine nocumen-
33
to, et confert uesicae, et reuiuiscere facit syncopizantes quando odorant eum, et pro〈-〉
34
uocat urinam fortiter, et quando bibitur cum lacte et rob, confert hulceribus uesicę,
35
quando autem fit emplastrum cum folijs eius et uino, curant morsum canis, et quan〈-〉
36
do fit ex eis emplastrum cum melle, curat syrae. Aben mesuai. In cucumere et ci-
37
trullo est frigiditas et humiditas in tertio. Mesehah. Aqua cheriar, id est, cucume〈-〉
38
ris, sedat syncopim, et est mala stomacho. Aben mesuai. Proprietas cucumeris
39
dulcis est, quod laxat choleram quae est in stomacho et intestinis, et extinguit acui-
40
tatem eius, et lenit pectus, et dosis aquae eius est a tertia parte librę, usque ad libram unam.
41
Habix. Aqua cucumeris et citrulli confert inflammationi febrium, sedat sitim,
42
et laxat uentrem laxatione bona, sine nocumento aliquo, et debent buliri cum zu-
43
charo albo, et dosis cuiusque earum est drachmarum IIII. et non oportet quod detur de eis
44
in potu habenti naturam duram nimis ad mouendum, quia istorum aquae non ha-
45
bent tantam uirtutem, quod laxant naturam duram, et si ipsę facerent moram in sto〈-〉
46
macho, forsitan inducerent laborem, et inducerent forsitan uomitum, et forsitan fa〈-〉
47
cerent inflammationes, et conferunt, siue simul datae, siue unaquaeque per se, et aliquan〈-〉
48
do datur in potu cum aliquibus trociscis conferentibus ad febres, et isti fructus eli-
49
xantur, et datur elixatura habentibus febres acutas, et confert, et sunt frigidae et hu-
50
midae complexionis, et habent fere similem saporem ambo.
51
DE MELONE MAGNO VIRIDI. CCXXXIIII.
52
DVllaha, id est, melo magnus uiridis. Rasis. Est fortis humectationis et extin〈-〉
53
ctionis, et confert febribus adurentibus, et illi, in cuius corpore oportet quod
1
generetur phlegma humidum, ad resistendum humoribus acutis existentibus in sto-
2
macho, epate, et uenis, scilicet quando ipsae sunt malae qualitatis, et paucae quanti-
3
tatis, quoniam huiusmodi melo non laxat in principio laxatione forti, et illi quidem
4
qui sunt cum hoc debilis corporis, et diminutę carnis et sanguinis, quoniam oportet
5
quod in istis permutemus complexionem cholerę eorum omnino, et quamuis possemus
6
immutare complexionem eius cum rebus acetosis, res tamen insipidae in hoc casu
7
sunt conuenientiores, quoniam impossibile est quin res acetosę incidant et subtilient,
8
et huiusmodi corpus non potest hoc sustinere, quia si tu assuefacis ei squingibin, fa-
9
cis augere in corpore suo maciem, et debilitatem suae uirtutis, et disrumpis stoma-
10
chum eius, et fortassis inducis excoriationem, et tenasmonem in suis intestinis, et si
11
tu facis eum assuescere acetosis habentibus stipticitatem, non est possibile quin auge〈-〉
12
ant opilationes, si adsunt in suo epate, et in poris, et non humectant etiam cum hoc
13
quia res acetosae stipticae desiccant, et non humectant, sed res insipidae, et maxime ha〈-〉
14
bentes grossitiem substantiae cum aliqua dulcedine, sicut dullaha, ipsae humectant
15
et infrigidant complexionem, et generant in epate sanguinem aquosum, qui recti-
16
ficat malitiam sanguinis cholerici, qui est in uenis, quando miscetur cum eo. Et cu-
17
cumer quidem facit operationem propinquam huic, nisi quia prouocat urinam plus
18
quam dullaha, quare iuuamentum eius est minus in hac dispositione. Mesehah.
19
Melo iste est frigidior alijs speciebus melonum, et tardioris immutationis in stoma〈-〉
20
cho. Ismahelita. Est minoris humectationis omnibus speciebus melonum, et am-
21
plioris frigiditatis, et ideo est grossior, et tardioris immutationis in stomacho, et lon〈-〉
22
ginquior a corruptione. Et propter istam caussam est conueniens febrientibus, et ha〈-〉
23
bentibus caliditatem in stomacho, et propter suam grossitiem, et propter elongati-
24
onem a conuersione, est conueniens calori febrili, quia extinguit caliditatem, et se-
25
dat inflammationem eius.
26
DE LENTICVLA AQVAE. CCXXXV.
27
TAhaleb, id est, lenticula aquae, et est ex ea marina, et est ex ea aqua dulcis, sed il-
28
la quae est aqua dulcis, utimur ut plurimum. Dioscorides. Est lenticula quae
29
reperitur super aquam erecta, habens colorem uiridem, et est rotunda sicut lenticu-
30
la, similis ei in figura sua, et reperitur in paludibus super aquam erecta, natans super
31
faciem aquae. Galenus. Complexio huius est frigida et humida in secundo gradu.
32
Dioscorides. Est frigida, et ideo cum fit emplastrum cum ea sola, aut cum sauich,
33
conuenit erisipilae, et apostematibus calidis, et podagrae, et confert crepaturae inte-
34
stinali infantium. Sed marina. Dioscorides. Est res nascens in lapidibus iuxta ma〈-〉
35
re, et in littoribus, et est subtilis, similis capillis in sua subtilitate, et non habet crus.
36
Galenus. Virtus eius est composita ex substantia terrea, et aquosa, et sapor eius est
37
stipticus, et uirtus eius prima est frigida, quando fit emplastrum cum ea, confert aegri-
38
tudinibus calidis, iuuamento manifesto. Dioscorides. Est herba multum stiptica,
39
et conuenit apostematibus calidis, et est bona ad infrigidandum podagram calidam.
40
DE TVBERE. CCXXXVI.
41
RAmech, id est, tubera. Dioscorides. Est radix rotunda, non habens folia, neque
42
crus, et color eius est rubeus, et reperitur in uere, et comeditur crudum et coctum.
43
Galenus. Substantia eius est terrea multum, et admiscetur ei parum substantiae
44
subtilis. Et dixit in libro de chimis, quod ramech generat grossum humorem, et non est
45
multum mali chimi, et dixit in libro uenenorum, quod generat stranguriam et colicam,
46
et similiter faciunt fungi. Alchalahamen. Alchamech est minus grossum quam
47
fungi, et melius eorum est illud quod reperitur in harena, habente paucam aquam.
48
Mesehah. Generat sanguinem aquosum, et aqua eius abstergit uisum.
49
DE CHRYSOMILLA. CCXXXVII.
50
MErmex uel mirmix, id est, chrysomilla. Galenus. Virtus eius prima est frigida,
51
et humida in secundo gradu. Et dixit in libro de chimis, quod ipsum proportio-
52
natur Persicis, nisi quia est melius eis, quia ipsum non corrumpitur in stomacho sicut
53
Persica, et non generat acetositatem. Alchanzi. Laxat choleram, et generat humo-
1
res grossos. Rasis. Quidam patiebatur fumositates ab aliquo humore existente in
2
stomacho suo, et dedit sibi in cibo ex chrysomellis recentibus, et sedatus est fumus il〈-〉
3
le, quare post hoc usus est infusione eorum assidue, et ego non credo quod reperiatur cibus
4
aliquis frigidior stomacho, et magis iuuatiuus stomachi quam ipsa. Dioscorides.
5
Sunt meliora stomacho quam Persica, et auferunt fastidium cibi, et qui uult ea come〈-〉
6
dere, sine nocumento sumat post ipsa anisum et masticem de unoquoque drachmam
7
unam uel duas, et bibat postea uinum purum, bonum, aut uinum dulce coctum uel mel.
8
DE CVCVRBITA. CCXXXVIII.
9
HAraha, id est, cucurbita. Galenus. Virtus eius prima infrigidat, et humectat in
10
secundo gradu. Secunda est quod succus abrasionis eius confert doloribus aurium
11
qui accidunt ab apostematibus calidis, quando administratur cum oleo rosaceo. Si〈-〉
12
militer autem caro ipsa cucurbitę, quando fit emplastrum cum ea, extinguit et infrigi-
13
dat apostemata calida extinctione et infrigidatione cum temperamento. Et dixit su〈-〉
14
pra, cucurbita est minoris maliciei quam fructus aestiui omnes, quando bene digeri-
15
tur, quia si corrumpatur et non bene digeratur, nec descendat a stomacho cito cor-
16
ruptio eius, est mala ualde. Dioscorides. Quando fit emplastrum cum ea cruda, con〈-〉
17
fert apostematibus phlegmaticis, et doloribus apostematum calidorum, et quando
18
aqua rasurae ponitur super capita infantium, confert apostematibus calidis quae fiunt
19
in cerebro eorum. Similiter autem facit quando ponitur super apostemata calida ocu〈-〉
20
lorum et podagrae quando superponitur, et quando succus rasurae eius miscetur cum
21
oleo rosaceo, et distillatur in aurem, sedat dolorem eius, qui fit a caliditate, et quan〈-〉
22
do fit collutio oris cum eo, confert dolori dentium, et quando coquitur cucurbita in-
23
tegra sicut est, et exprimitur ab ea aqua eius, et ei additur mel cum pauco nitro, et da-
24
tur in potu, laxat uentrem leuiter. Similiter autem facit, si cauetur cucurbita, et pona〈-〉
25
tur in cauatura illa uinum, et calefiat, et bibatur uinum illud. Et quando aqua eius
26
admiscetur cum oleo rosaceo, et linitur inde corpus febrientis, mitigat calorem febris.
27
Et quando fit emplastrum cum rasura eius, et medulla panis super podagram calidam,
28
aut super erisipilam, confert. Sed quando cucurbita sicca comburitur, et puluerizatur su-
29
per combustionem ignis, confert, et quando puluerizatur iste cinis super hulcera uir-
30
gae putrida, mundificat ea, et consolidat perfecte, et hoc nos uidimus multoties per
31
experientiam. Sed semen eius prouocat urinam, et mollificat stomachum, et aufert sitim,
32
et quando desiccatur, et puluerizatur iterum super hulcera concaua, replet ea. Aben
33
mesuai. Sauich cucurbitae confert tussi et dolori pectoris, qui a calore contingit, et
34
abscindit sitim, et confert anxietati quae fit a cholera. Mesarugiae. Quando cucurbi〈-〉
35
ta inuoluitur in pasta et assatur, deinde exprimitur aqua eius, et datur in potu, con-
36
fert febribus acutis, et tussi, et sedat sitim, et quando sumitur cum zucharo, mollifi-
37
cat uentrem leuiter. Habix. Est frigida et humida, extinguit choleram, quando co-
38
quitur cum mes, id est, robilijs, et cum lentibus. Et si elixatur, aut assatur in igne, et
39
accipitur aqua eius, et bibitur cum zucharo, confert febribus adurentibus, et abscindit
40
sitim, et mollit uentrem, maxime si bibatur cum iuleb, pondere drachmarum uigin〈-〉
41
ti, zuchari albi, et quantitas quae sumitur in potu de aqua cucurbitae, est ab uncijs .4.
42
usque ad libram dimidiam, cum eo quod diximus.
43
DE LACTVCA. CCXXXIX.
44
CHerbas, id est, lactuca. Galenus. Est de ea domestica et siluestris. Sed dome-
45
sticę uirtus prima infrigidat et humectat, sicut aqua stagnorum, uel lacunarum.
46
Et secunda est uirtus quae indurat. Et tertia est uirtus quae confert apostematibus ca-
47
lidis, et erisipilae, quando ambo sunt debilia. Et secundum uiam cibi abscindit sitim,
48
et semen eius quando bibitur, abscindit distillationem humiditatis spermaticae, et
49
confert pollutioni quae fit in somnis. Ex rebus enim quae sunt contrariae spermati, est
50
semen lactucae quando bibitur cum aqua. Et dixit in libro de cibis. Lactuca est meli-
51
oris nutrimenti, et melioris chimi, omnibus alijs holeribus, quia ipsa generat sangui-
52
nem, quanquam multum non malum, immo bonum in fine bonitatis. Et ego quidem
53
comedebam lactucas, quando eram iuuenis, quia in stomacho meo generabatur
1
cholera, et sic infrigidabam ipsum, et nunc postquam etiam senui, comedo eas elixas,
2
ideo, quia non reperio aliquam herbam, cum qua possim adeo curare uigilias, sicut
3
cum ipsa. Humor uero qui generatur ex ea, est frigidus et humidus, et neque accidit ex
4
ea nocumentum, sicut accidit ex alijs holeribus, et non stringit uentrem, neque laxat eum,
5
quia non habet stipticitatem, nec ponticitatem, nec salsedinem, nec acuitatem, et uni-
6
uersaliter non est in ea uirtus abstersiua, nec laxatiua uentris. Et dixit, quando locutus
7
est de malua, si facis ex lactuca emplastrum super apostemata calida, manifestabitur
8
quod ipsa infrigidat in secundo gradu, et si tu facis comparationem istarum trium her-
9
barum adinuicem, scilicet siclę, et molochiae, et lactucae, tu reperies molochiam grossi〈-〉
10
orem, et uiscosioris humiditatis, et lactucam subtilioris, et tenuoris humiditatis, sicla
11
uero est media inter eas, et lactuca est media in humiditate et siccitate, inter caules,
12
et holus iamenum, id est, blitus. Dioscorides. Domestica est bona stomacho, et
13
infrigidat uentrem, facit dormire, et prouocat lac, et quando ipsa decoquitur, est ma〈-〉
14
gis nutritiua, et quando comeditur sicut euellitur sine ablutione, confert illis qui con〈-〉
15
queruntur de stomacho suo. Et assiduus usus comestionis eius obtenebrat uisum, et
16
quando fit emplastrum cum ea, confert apostematibus calidis, et erisipilae, dummo〈-〉
17
do non sint uehementis inflammationis, similiter autem comesta facit hoc. Sed se-
18
men eius quando bibitur, confert fluxui uentris, et extinguit libidinem, et pollutio-
19
nem seminis in somnis, sed quando lactuca emiserit stipitem suum, tunc efficitur uir〈-〉
20
tus eius, et uirtus succi, et lactis ipsius, similis uirtuti lactucae agrestis.
21
Sed lactuca agrestis. Galenus. Lac eius abstergit hulcera quae fiunt in tunica cor〈-〉
22
nea. Quorum hulcerum sunt tres species, quarum una nominatur galicerua, et est ex-
23
positio eius tegens. Et color eius est sicut color fumi, et occupat ex magnitudine ocu〈-〉
24
li locum magnum. Et alia nominatur mustokeheden, et expositio eius est effusio san-
25
guinis, et est in corona nigredinis oculi, et occupat ex albedine oculi, sed de nigredi〈-〉
26
ne occupat locum paucum. Et tertia nominatur aliechertirach, et est eius expositio
27
frangens, et est hulcus quod apparet in tunica cornea simile denario. Dioscorides.
28
Lactuca agrestis est similis domesticę, nisi quia habet stipitem maiorem, et folia eius
29
sunt albiora folijs illius, et subtiliora, et asperiora, et sapor est amarus, et est in uirtu-
30
te similis papaueri nigro, et propter hoc multi admiscent lac eius cum lacte papaue〈-〉
31
ris, et quando bibitur ex lacte eius drachma una cum aqua lactucae, temperata cum
32
aceto, laxat chimum aquosum, et ipsum mundificat hulcera tunicae corneae oculi,
33
quae dicuntur aclijs, et illa quae dicuntur argaman quae sunt in cornea etiam, et quan-
34
do fit collyrium cum eo, et cum lacte iuuenculae, confert hulceri corneae, quod dici-
35
tur angoria, et quando linitur super frontem, inducit somnum, et placat dolores ca〈-〉
36
pitis, et prouocat menstrua, et curat morsum rutellae et scorpionis, et quando semen
37
eius bibitur, abscindit pollutiones quae fiunt in somnis, et libidinem, sicut facit do-
38
mestica, et aqua eius etiam facit hoc, sed debilius, et exprimitur succus eius, et exic-
39
catur in sole sicut opium, et seruatur, et lac eius similiter deponitur in uase uitreato,
40
postquam exiccatum fuerit in sole, sicut fit ex alijs huiusmodi. Ruffus. Lactuca curat
41
aegritudines quae fiunt ab ebrietate, quando sumitur in medio potationis uini, et
42
confert unctioni quae accidit in ano, sed ipsa nocet intestinis, et lenit uentrem, et ab〈-〉
43
scindit libidinem, et facit dormire. Aben mesuai. Lactuca abluta cum aqua, auget
44
in conturbationem uentris, nam omne holus ablutum cum aqua, auget in conturba〈-〉
45
tionem uentris, et si assiduetur comestio eius ablutae cum aqua, debilitat uisum.
46
Constantinus in libro de agricultura. Quando lactuca coquitur cum oleo sisamino,
47
et comeditur, expellit ictericiam, et est Medicina bona opilationibus narium, et co〈-〉
48
riçae, et mutationi diuersarum aquarum, quando comeditur in ieiunio, sed si assidu〈-〉
49
etur cibus eius, obscurat uisum, et mollit uentrem. Ignotus. Confert mutationi
50
aquarum ignotarum, quando comeditur ieiuno stomacho, et sedat dolores mam-
51
millarum, et dolores pectoris, et semen eius sedat dolorem puncturae scorpionis,
52
quando teritur et comeditur cum alijs.
53
PERSICA. CCXL
1
SHauch, id est, persicum. Galenus. Virtus eius prima infrigidat et humectat, sed
2
in sapore arboris ramorum et foliorum eius est amaritudo, et uirtus eorum secunda, est
3
uirtus quae abstergit et resoluit, et tertia uirtus occidit lumbricos, quando teruntur,
4
et ponuntur super umbilicum. Dioscorides. Matura ex persicis sunt bona stoma-
5
cho, et molliunt uentrem. Immatura uero stringunt uentrem, et quando desiccan〈-〉
6
tur, stringunt fortius, et decoctio siccorum quando bibitur, prohibet cursum superflui〈-〉
7
tatum ad stomachum et uentrem, et quando sicca trita puluerizantur super locum unde
8
fluit sanguis, abscindunt eum. Aben mesuai. Quando teruntur folia, et flos eius,
9
et exprimuntur, et bibitur expressura illa, eijcit ascarides cum fluxu, et quando lini-
10
tur pecten ex ea, abscindit odorem psilotri, et quando succus foliorum inijcitur in au-
11
rem, occidit uermes quae sunt in ea, et oleum nucleorum persicorum, confert dolo-
12
ri aurium frigido, et confert sahapa, et morbillo, quando linitur cum eo.
13
Completus est Tractatus tertius secundae partis Medi-
14
cinarum simplicium secundi gradus.
15
INCIPIT QVARTVS, DE MEDICINIS
16
tertij gradus. Et primo de Medicinis calidis et siccis in eo.
17
DE ASSA ET PLANTA EIVS.
18
et est aniuden. CCXLI.
19
ANiuden, id est, folium arboris assae. Isaac eben amram. Huius arboris
20
folium dicitur aniuden, et gummi eius dicitur altith, et radix eius dici-
21
tur maharoth. Dioscorides. Planta ista habet stipitem qui dicitur ma〈-〉
22
scastes, et est similis ferulae, et folia eius sunt similia folijs apij, et semen
23
eius est latum simile semini nigri mungitagris. Galenus. Substantia
24
huius arboris est aerea, et uirtus gummi eius, et est assa. Et uirtus ramorum, et radi-
25
cis, et foliorum eius, est uirtus quae calefacit fortiter, et id quod de ipso est maioris ope〈-〉
26
rationis est gummi eius, Et dixit in octauo, assa est calidior et subtilior lacte aliarum
27
plantarum omnium, et propter hoc est magis resolutiua, et ita lac arborum aliarum omni〈-〉
28
um est in fine caliditatis, et est in eo substantia uentosa, nisi quia quod est plus in eo, est
29
substantia ignea et aerea, et uirtus eius tertia et secunda, et proprie gummi est uirtus
30
quae resoluit et attrahit, et est in ea res quae minuit carnem et liquefacit eam. Et dixit
31
in sexto quod assa facit in apostemate uuulae, id quod facit peonia in epilepsia. Et dixit
32
in katagenis, quod caliditas ieusis, id est, oppoponacis, non est sicut caliditas assę aliquo
33
modo. Dioscorides. Radix huius arboris est desiccatiua, difficilis digestionis, et
34
est nociua uesicae, quando miscetur cum cęroto, resoluit scrophulas et exituras, et
35
quando fit emplastrum cum ea, et oleo, aufert liuorem qui fit sub oculo, et quando
36
miscetur cum cęroto facto cum oleo de ireos, uel oleo alkannae, et fit inde empla-
37
strum, conuenit sciaticę, et quando coquitur cum aceto in cortice granati, et fit inde
38
emplastrum, curat hemorrhoidas ani, et quando bibitur cum tyriaca Medicinarum
39
mortiferarum et uenenorum, et ipsa praeparatur, et comeditur cum seminibus, et sa〈-〉
40
le, et comeditur, et est bona stomacho, quia sine his est inflatiua, et facit eructuare,
41
et homines scindunt stipitem et radicem eius, et egreditur inde lachryma quę col-
42
ligitur et siccatur, et est id quod dicitur assa. Et melior ex assa est illa quae uergit ad
43
rubedinem, et est clara similis myrrhae, habens fortem odorem, non similem odori
44
porri, nec habet odorem horribilem subito, et quando infunditur, cito resoluitur, et
45
quando tenetur in ore, prouocat saliuam cito, et assa quae dicitur kurbanchas, quan〈-〉
46
do teritur de ea aliquid, facit terentis se corpus sudare subito, et odor eius non est ab-
47
ominabilis, et ideo quando accipitur de ea in ore, non apparet odoris horribilis,
48
nec fortis, sed assa quae nascitur in sordachos, et est illa quae nascitur in Syria, et est
49
debilioris uirtutis, quam illa quae est ex Corienatos, et peioris odoris.
50
Et adulterantur species assae omnes, antequam desiccentur cum serapino, et farina fa-
51
barum, sed discernitur facile adulterata per saporem, et odorem, et colorem, et quidam
1
nominant plantam eius, seu crus eius silphion, et radicem nominant magitadas, et
2
folium nominant mascasten, fortius autem quod est in toto eius, est gummi, et post
3
ipsum est folium, et post folium stipes. Sed gummi eius, scilicet assa, est inflatiuum acu〈-〉
4
tum, quod non miscetur cum uino, et aceto, et pipere, et ponitur super alopiciam, cu-
5
rat eam, et quando miscetur cum melle, et fit collyrium cum eo, acuit uisum, et aufert
6
aquam quae descendit ad oculum in principio eius, et ponitur in corrosionibus den-
7
tium, et sedat dolorem eorum, et si coquitur cum hysopo et ficubus in aceto, aqua
8
temperato, aut miscetur cum thure, facit hoc idem quando tenetur in ore, et assa quan-
9
do ponitur super hulcera, quae fiunt a morsu canis rabidi, confert ualde, et quando
10
bibitur, aut linitur cum ea, confert nocumento uenenorum sumptorum, seu morsibus
11
uenenosorum, et uulneribus quae fiunt a sagittis uenenosis, et dissoluitur in oleo, et li〈-〉
12
nitur super puncturam scorpionis, et quando scinduntur apostemata quae dicuntur an-
13
coria, et sunt apostemata perniciosa, et intermittitur assa, confert eis, et quando po-
14
nitur super duricies quae fiunt super hulcera, mollit eas, et quando ponitur super loca
15
unde euulsae sunt uerrucę, et glandulę apparentes, postquam admiscetur ei cęrotum aut fi-
16
cus siccę, confert eis, et aufert residuum eorum, et quando miscetur cum aceto, curat impe-
17
tiginem, et quando admiscetur ei calcantum et çiniar, et ponitur in nasum, et fit hoc
18
pluribus diebus, curat carnem eminentem in eo, et est polypus, et oportet quod euellatur
19
caro illa, postquam comedit eam Medicamen cum forpicibus nominatis sacolanis, et
20
confert asperitati gutturis antiquę, et quando dissoluitur cum aqua, et bibitur, postquam
21
fuerit colata, curat raucedinem uocis quae fit subito, et quando dissoluitur in aqua,
22
et admiscetur melli, et linitur inde apostema uuluę intrinsecus, resoluit ipsum, et fit
23
cum ea gargarisma, et cum mellicrato, et confert foetori anhelitus, et quando utitur
24
ea aliquis in cibis suis, meliorat colorem eius, et sumitur in ouo sorbili, et confert tussi,
25
et quando proijcitur in polentis et bibitur, confert pleuresi, et cum ficubus siccis, con-
26
fert ictericię et hydropisi, et quando bibitur cum uino, et pipere, et ruta, ualet ad alcuç〈-〉
27
eç, id est, spasmum, et ualet ad rigores febrium, et accipitur de ea pondus unius onolosat,
28
et miscetur cum cęra, et transglutitur, confert paralysi, et spasmo, qui facit reclinari ho〈-〉
29
minem ad posteriora, et spleni duro, et quando fit gargarismus cum ea, et aceto, au〈-〉
30
fert sanguisugas adhęrentes in gutture, et quando bibitur cum serapino, confert lacti
31
coagulato in uentre, et epilepsię maxime cum uino aqua mixto, et quando bibitur
32
cum myrrha et pipere, prouocat menstrua, et quando transglutitur in granis uuae,
33
curat fluxum antiquum, et quando bibitur cum aqua cineris, confert attractioni neruorum
34
et lacertorum, et quando miscetur cum ruta, et amygdalis amaris, aut cum pane cali-
35
do, quando egemus administratione in potu, uel alio modo. Exprimitur autem ex
36
folijs eius succus, qui facit operationes assę, sed est debilioris operationis satis, et co-
37
meduntur folia eius cum secaniabin, et sunt conuenientia doloribus cannę pulmo-
38
nis, et abscisioni uocis, et ipsa comeduntur cum pane, sicut comeditur eruca. Come〈-〉
39
ditur autem et radicis pars interior cuiusdam plantae quae dicitur moly, quae assimila-
40
tur radici aniuden, nisi quia est minor ea, et est acuti saporis, et non habet lachrymam,
41
et habet easdem operationes quas habet silphium. Abugerig. Assa est calida in quar〈-〉
42
to gradu, et est nociua stomacho, et epati, et quando ponitur in dente corroso, fran〈-〉
43
git eum. Mesarugię. Assa foetens est subtilior, et calidior, et fortior quam odorifera.
44
Aben mesuai. Est bona pustulis intrinsecis, et confert uentositati hemorrhoidarum,
45
et stringit uentrem. Açaraui. Repperi assam multum bonam in aegritudinibus neruorum
46
phlegmaticis, et non comparatur aliquid ei in calefaciendo, et in inducendo febrem,
47
et datur ex ea ęgroto in quantitate fabae in mane, et tantundem in sero, et datur in po〈-〉
48
tu cum uino bono, quia inflammatur corpus eius statim. Abohanifa Almahareth.
49
Et est radix aniuden, et una dicitur almohorocha, et nascitur in arenis. Mesehah.
50
Almaharoch est minus quam assa in uirtute sua, et iuuamentis suis, et in nocumento
51
quod ipsa infert stomacho, et est facilioris digestionis. Rasis. Almaharoch est ca-
52
lidum et siccum, et confortat stomachum et epar, et confert digestioni. Habix. Est ca-
53
lida in quarto gradu, appropinquat operatio eius operationi uenenorum, et est mala
1
epati et stomacho, et quando imponitur denti corroso, frangit eum, et ipsa habet
2
odorem fortem multum, et caliditas eius est prope caliditatem anacardi. Et dicunt
3
quidam quod aliquae gentes, cum non possunt praeseruare sata sua a rebus nociuis sine
4
ipsa, quia ipsi suspendunt assam ligatam in petia, in campis suis super bladum, et super flu〈-〉
5
mina, quoniam ipsa occidit, et fugat suo odore canes fluuiales, et omne quod gene-
6
ratur in seminibus, ex uermibus et alijs nociuis, et homines quidem Armenię, quando
7
inueniunt quod in uulneribus suis quę fuerunt a sagittis, apparet uenenum, propterea quod sagitta
8
fuerit toxicata, apponunt in uulnere assam, et euadunt a ueneno illo sine nocumento.
9
DE ANISO. CCXLII.
10
ANeisum, id est, anisum. Dioscorides. Melius ex eo est recens, habens grossa
11
grana plena, et non excoriatur quando fricatur excoriationibus similibus fur-
12
furi, habens odorem bonum, fortem, et illud quod est ex insula Cretensi, est melius,
13
et post ipsum est Babylonicum. Hispanicum uero est deterius, et quod ex planta eius est,
14
magis iuuatiuum est semen eius. Galenus. Sapor eius est acutus, amarus modicum.
15
Et uirtus eius prima calefacit, et desiccat in tertio gradu. Secunda resoluit. Et tertia pro〈-〉
16
uocat urinam, et expellit inflationes uentris. Dioscorides. Virtus eius principaliter est
17
desiccatiua et calefactiua, et expellit uentositates a corpore, et sedat dolores, et resol〈-〉
18
uit, prouocat urinam et sudorem, et confert hydropisi, et abscindit sitim, quae fit ab humi〈-〉
19
ditatibus salsis, quando sumitur in potu, et est conueniens uenenis et inflationibus, strin〈-〉
20
git uentrem, abscindit humiditates albas a matrice fluentes, prouocat lac, et excitat li-
21
bidinem, et quando attrahitur odoratu fumigatio uaporis eius, sedat soda, et quando
22
teritur et miscetur cum oleo rosaceo, et distillatur in aurem, curat, quod intra ipsam
23
accidit ex casu, aut ex percussione, et sedat dolorem. Abugerig. Aperit opilatio-
24
nes epatis, et splenis, renum, et matricis, et mundificat uias ab humiditatibus opi-
25
lantibus, et propter hoc confert febribus antiquis, et habet in se acuitatem propin-
26
quam adustioni, quare resoluit uentositates, maxime quando assatur.
27
DE MATRICARIA. CCXLIII.
28
AChuen, id est, matricaria. Dioscorides. Habet folia similia folijs coriandri, et
29
florem album circumquaque, et in medio citrinum, et habet grauem odorem, et in sapore
30
eius est amaritudo. Galenus. Virtus eius prima calefacit in tertio gradu, et desiccat
31
in secundo. Dioscorides. Est calidae uirtutis, et quando bibitur sicca cum oximelle,
32
purgat phlegma et melancholiam sicut epithymum, et confert asmaticis et melancholicis,
33
et quando bibitur herba ipsa sine flore suo, frangit lapidem, et confert strangurię et asma〈-〉
34
ti, et quando ex elixatura eius fit encatisma, in quo sedent mulieres, confert duriciei
35
matricis, et apostematibus eius, et fit emplastrum cum flore eius, et confert erisipilae, et
36
apostematibus calidis. Hunaim. Virtus eius est calida cum stipticitate, digerit et ape〈-〉
37
rit opilationes quando bibitur ex ea cum hydromelle, et prouocat urinam, et dissoluit
38
sanguinem congelatum, et prouocat sudorem, et quando bibuntur in potu summitates eius,
39
et flores cum uino, prouocant menstrua, et confert potus eorum asmati, et resoluit et ab〈-〉
40
stergit humores fluentes ad os stomachi, uerum nimius usus eius nocet ori stomachi sic〈-〉
41
co, et laxat phlegma, et melancholiam proprie cum oximelle, et propter hoc confert du-
42
riciei splenis et colicę, ac doloribus uesicę. Et quando fit emplastrum cum ea, confert apo-
43
stematibus frigidis, et resoluit ea, et confert hulceribus antiquis difficilis consolidati-
44
onis, et dissoluit callositates quae sunt in eis, et aperit hemorrhoidas, et confert apo〈-〉
45
stematibus ani, et quando coquitur in aqua, et sedent in ea mulieres, aperit orificium
46
matricis, et resoluit duriciem eius, et propter hoc prouocat menstrua, et quando infun〈-〉
47
ditur in ea spongia, et ipsa est calida, confert attritioni lacertorum, et contorsioni ner-
48
uorum. Et quando inciditur locus crepaturae seu hernię aquosae, et extracta est aqua
49
eius, est sibi Medicamen conueniens, et fit oleum ex ea, habens uirtutem resolutiuam, et ca〈-〉
50
lefactiuam, et subtiliatiuam, et propter hoc quando fit cum eo nasale, facit in aperiendo
51
os matricis, et resoluendo duritiem eius, et in prouocando menstrua, id quod facit
52
herba ipsa, et quando distillatur ex eo in aurem, confert doloribus eius. Alcançi.
53
Quando odoratur humida, facit dormire, et nimius usus eius inducit subeth.
1
DE ASARO. CCXLIIII.
2
ASaron, id est, asarum. Dioscorides. Quidum nominant ipsum nardum agre〈-〉
3
ste, habet folia similia folijs cussus, id est, hederae, nisi quia sunt minora satis, et
4
rotundiora, et non frangibilia, et habent florem inter folia iuxta radicem, cuius co-
5
lor est purpureus, similis flori iusquiami, et habet semen simile cartamo, et habet
6
multas radices, in quibus sunt nodi tortuosi, similes granis, nisi quia sunt subtilio-
7
res satis, et habet odorem bonum, et nascitur in montibus, in quibus sunt multę arbores.
8
Galenus. Illud quod est iuuatiuum in eo, est radix. Et uirtus eius est similis uir-
9
tuti acori, nisi quia est fortior ea. Dioscorides. Calefacit et pungit linguam mul〈-〉
10
tum. Et uirtus eius est quae prouocat urinam, et menstrua, et confert hydropisi, et
11
sciaticae. Et quando miscetur cum uino et oleo, et inungitur corpus, calefacit ipsum.
12
Et quando bibuntur ex eo drachmae septem, aut aurei septem, cum aqua mellis, pur〈-〉
13
gat sicut elleborus albus. Et ipsum quidem admiscetur in confectionibus aromaticis.
14
Aben mesuai. Est calidum et siccum in tertio gradu, et siccitas eius est fortior sua
15
caliditate. Et quando accipiuntur ex eo tres aurei, et ponuntur in duodecim cono-
16
sat musti noui, et dimittitur sic in uase duobus mensibus, postquam obturatum fu-
17
erit os uasis, deinde colatur, et datur in potu hydropico, confert iuuamentum mag-
18
num. Et similiter curat ictericiam, et confert febribus antiquis multum, nam aperit
19
opilationes epatis, et splenis, et confert duriciei eius, et prouocat urinam, et menstrua.
20
lgnotus. Prouocat urinam, et fortificat renes, et uesicam, et sedat dolores mem〈-〉
21
brorum intrinsecorum. Et quando ponitur in collyrijs, attenuat tunicam, quae dici-
22
tur cornea, et clarificat uisum.
23
DE SAVINA. CCXLV.
24
Abel, id est, sauina. Dioscorides. Sunt eius duę species, una est, cuius folia sunt
25
similia folijs cupressi, et est magis spinosa quam alia, habens non bonum odorem.
26
Et arbor eius est fortis, et crescit amplius in latum, quam in longum. Et quidam utun-
27
tur folijs eius pro fumigio. Sed alterius speciei folia sunt similia folijs tamarisci. Et sa〈-〉
28
por ipsius est sicut sapor cupressi. Galenus. Substantia eius est subtilis, et in odo-
29
re ipsius est aromaticitas, et in sapore amaritudo et stipticitas, minus tamen quam
30
in xerbim. Et in quantum xerbim superat eam in acuitate, et ponticitate, in tantum
31
est minus stipticum. Et uirtus eius prima calefacit et desiccat in tertio gradu. Et secun〈-〉
32
da uirtus subtiliat et dissoluit quando bibitur. Et tertia abstergit putredinem hulce-
33
rum putridorum malorum corrodentium antiquorum, quoniam putrefactio eorum
34
quando est secundum hunc modum, potest subtiliare fortitudinem huius Medici-
35
nae sine nocumento, et ipsa similiter mundificat hulcera melancholica sordida, quan〈-〉
36
do ponitur super ea cum melle, et aufert erisipilam. Et propter caussam suae subtilita〈-〉
37
tis prouocat menstrua plus omni alia Medicina, et facit mingi sanguinem, et inter-
38
ficit foetum uiuentem, et expellit mortuum, et ingreditur in unguentis [*]in margine: Alias odoriferis mortiferis, et
39
proprie in unguento dicto alocas, et ponitur pro cinnamomo duplum ponderis eius.
40
Dioscorides. Folia ambarum specierum prohibent dilatationem hulcerum
41
corrodentium, et sedant apostemata calida. Et quando fit emplastrum cum eis,
42
aufert liuores cutis, et sordicies eius, quae accidunt propter superfluitates corpo-
43
ris, et aufert escaram ignis. Et quando bibitur, facit exire sanguinem cum urina,
44
et expellit foetum. Et quando fit fumigium cum ea, aut fit nasale ex ea, facit hoc.
45
Et ingreditur in confectionibus unguentorum calidorum, et proprie in eo, quod
46
fit ex succo uuae.
47
DE EPITHYMO. CCXLVI.
48
EPhitimo, id est, epithymum. Dioscorides. Est flos cuiusdam herbae, quae est
49
similis tymbrę, et est habens capitella parua, leuia, et rotunda, habentia caudas
50
similes capillis. Galenus. Virtus eius prima calefacit et desiccat in tertio gradu,
51
et est similis uirtuti hasce thymi in omnibus, uerum est fortior uirtute eius.
52
Dioscorides. Quando bibuntur de eo drachmae quatuor cum melle et modico
53
sale, et aceto, purgat choleram, et melancholiam, et est conueniens proprie melan-
1
choliae inflammationibus, et uertigini, sed ipsum facit nauseam, maxime uiride. Et
2
quando miscetur cum radice ireos et melle, et datur sicut electuarium, educit humo〈-〉
3
res a pectore. Damascenus. Confert spasmo. Aben mesuai. Melior ex eo est
4
graue, cuius color est propinquus rubedini, acuti odoris, et illud quod defertur ab
5
insula Cretensi, et a domo sancta. Et proprietas eius est, quod purgat melancholiam,
6
nisi quia facit anxietatem, et sitim, et siccitatem oris, propter sui multam siccitatem.
7
Et rectificatio eius est, quod admisceatur cum oleo amygdalarum dulcium. Et
8
dosis eius est infusi a drachma una usque ad quatuor, et sicci triti ab una drachma usque
9
ad duas drachmas. Abix. Virtus epithimi est fortis in educendo melancholiam
10
a corporibus, et quando datur de eo melancholicis, ingrossat naturam ipsorum, et
11
accidit eis ex potestate eius anxietas, et fortassis facit eos euomere. Et ipsum quidem
12
confert senibus, et plures curati sunt cum eo ex melancholia, quando admiscetur ei
13
absinthium. Sed quando bibitur simplex, oportet quod ungatur cum oleo amygda-
14
lino, aut uiolaceo. Et dosis eius est a drachma una usque ad drachmas duas, sed cum
15
alijs Medicinis drachma una sola. Et melius ex eo habens colorem rubeum, et acu-
16
tum odorem, et proprie illud quod defertur ex insula Creta. Et quando coquitur,
17
in decoctionibus non debet multum bulire.
18
DE VSNEN ET KALI. CCXLVII.
19
VSnen est herba kali. Abohanifa. Species usnen sunt multae, et omnes sunt ex
20
Hanidh, et usnen est hari, et est illud quo lauantur panni. Albuzid alharabi.
21
Non uidi harim albidius, nec purius illo quod nascitur in terra Armeniae. Sed aliud
22
est quod est supra ipsum in bonitate, quod nominatur iohal chansarin, et habet sub〈-〉
23
tiles summitates. Et arbor eius est magna adeo, quod forsitam possemus stare sub um-
24
bra eius, et habet lignum. Aben mesuai. Vsnen est quo dealbant pannos, et est
25
alumen affor. Aliud est illud quo lauantur panni, et liquefit cum eo lacca, donec
26
posset cum ea pingi, et accipitur ex arbore channis, ex quo accipitur salalkali.
27
Mesarugie. Est calidum adurens, et caliditas eius est adurens in gradu tertio.
28
Alcanzi. Expellit animalia uenenosa, facta fumigatione cum eo.
29
Liber uenenorum. Si bibatur a muliere ex usnen pondus drachmarum quinque,
30
eijcit foetum uiuum, siue mortuum: et si bibatur a drachma una cum dimidia usque
31
ad drachmam unam, prouocat urinam et menstrua: et si dentur hydropico drach〈-〉
32
mae tres, confert ei, sed pondus drachmarum decem de ipso, interficit. Mesehah.
33
Alkali est calidum et siccum in quarto gradu, et iuuamentum eius est sicut iuuamen〈-〉
34
tum salis, nisi quia est acutius eo, et administratur in Medicinis conferentibus mor-
35
pheae, et scabiei, et destruit carnem superfluam in hulceribus.
36
DE POLYPODIO. CCXLVIII.
37
Bisberg, id est, polypodium. Dioscorides. Est planta nascens in saxis, et rupibus,
38
et muris antiquis humidis, et super stipites, et iuxta radices arborum antiqua-
39
rum, maxime quercus, cuius longitudo est unius palmi, et est similis herbae dictę ba〈-〉
40
taros, et super ipsam sunt pili, et est alta, sed non est exaltatio eius subtilis sicut bataros,
41
et habet radicem super quam sunt pili, a qua egrediuntur ramuli eius. Et est radix eius
42
similis animali quod dicitur quadraginta quatuor pedum. Et grossitudo eius est si-
43
cut digitus, et color eius interior est uiridis, ad albedinem decliuis, et dulcis saporis,
44
et est illa quae cedit in usum Medicinae. Galenus. In sapore eius est dulcedo et sti〈-〉
45
pticitas. Et uirtus eius prima desiccat fortiter sine mordicatione. Dioscorides.
46
Virtus huius radicis est laxatiua, et datur ex ea cocta in iure alicuius pulli, aut piscium,
47
aut molochia, aut sicla, et similibus. Et quando desiccatur, et teritur, et datur cum me-
48
licrato, purgat phlegma, et melancholiam. Et quando fit emplastrum cum ea, con〈-〉
49
fert attritionibus neruorum, et scissuris digitorum, et hemorrhoidibus.
50
Aben mesuai. Proprietas eius est, quod purgat melancholiam, et phlegma, sine
51
punctione et malicia. Et melius ex eo est citrinum, cuius sapor uergit ad ponticitatem,
52
et dulcedinem. Et grossitudo eius est sicut digitus. Et qui uult ipsum sumere, deco-
53
quat ipsum in aqua hordei, et in aqua siclae decoctae, postea bibat. Quando autem
1
ipsum uis ponere in decoctionibus, non oportet quod rectificetur aliter, nisi quod
2
teratur, et misceatur cum eis. Et dosis eius decocti aut infusi est a drachmis duabus usque
3
ad drachmas quinque, et sine decoctione et infusione a drachma una usque ad drachmas
4
duas. Meseha. Proprietas polypodij est, quod purgat melancholiam leuiter, quan〈-〉
5
do bibitur simplex, aut cum zucharo, aut quando admiscetur cum aliquibus deco-
6
ctionibus, aut confectionibus, et ingeniati fuerunt aliqui Medicorum ad illos, qui
7
non poterant potare Medicinas, et proijciebant ipsum tritum in aliquibus cibis eo-
8
rum, et purgat melancholiam leuiter. Et dosis eius cum zucharo est drachmarum
9
duarum, et decocti cum alijs Medicinis drachmarum quatuor.
10
DE CICLAMINE. CCXLIX.
11
BVchormarien, id est, ciclamen. Dioscorides. Ciclamen habet folia similia
12
plantae quae dicitur cussus, id est, hedera, nisi quia sunt maculata maculis albedi-
13
ni trahentibus. Et habet uirgam ad nigredinem tendentem, sine folijs, cuius longi-
14
tudo est digitorum quatuor, et amplius, super quam est flos similis rosae, rubeus, aut
15
purpureus, et habet radicem nigram, grossam, rotundam, latam, uel pressam, simi-
16
lem rapae. Nascitur in locis umbrosis, maxime ad umbram arborum. Et inciditur haec
17
radix, et siccatur sicut squilla. Galenus. Virtus huius plantae est aperitiua, et hoc,
18
quia uirtus eius secunda abstergit, aperit, et resoluit, et in hoc est signum operationis
19
eius particularis, quam facit in primis, quia succus eius aperit orificia uenarum quae
20
sunt in ano, et extrahit stercus, quando infunditur in eo lana, et imponitur ano: et
21
ipse admiscetur cum Medicinis quae resoluunt apostemata, et scrophulas, et duri-
22
cies alias. Et quando fit cum eo cohol mixto cum melle, confert aquae descen-
23
denti ad oculum, et mundificat cerebrum, quando fit sternutatorium cum eo, et est
24
ei cum hoc tanta uirtus, quod quando fit emplastrum cum eo super uentrem, laxat
25
eum, et expellit foetum, et absque hoc quando fit cum eo nasale, est ex fortioribus Me〈-〉
26
dicinis ad expellendum foetum. Et uirtus quidem radicis eius est debilior uirtuti suc〈-〉
27
ci eius, uerum cum hoc est fortis multum, et propter hoc prouocat menstrua. Quan〈-〉
28
do bibitur, aut fit nasale cum ea, confert ictericis, et hoc non propterea solum, quia
29
mundificat epar, et aperit opilationes eius, sed quia cum toto hoc diminuit chole-
30
ram quae est in toto corpore, et expellit eam per sudorem. Verum tamen oportet,
31
postquam biberit eam potator eius, quod ingenietur ad faciendum ipsum sudare.
32
Et dosis eius quidem non pertranseat aureos tres, cum uino dulci, aut cum aqua mel-
33
lis. Et semen eius similiter abstergit, et ideo acuit, quod curat alopiciam, impetigi-
34
nem, lentigenes, et egritudines alias similes his. Et ista quidem planta curat durici-
35
em splenis, quando fit emplastrum cum ea sicca uel recenti, et datur etiam ex radice
36
eius postquam desiccatur, asmaticis, et confert. Dioscorides. Quando datur de
37
radice eius cum hydromelle in potu, purgat multum phlegma, et chimos corporis.
38
Et quando bibitur, et fit nasale cum ea, prouocat menstrua. Et putauere quidam, quod
39
si mulier super ipsam transierit abortit, et quando suspendit eam mulier in collo uel
40
humero suo, prohibet impregnationem, et si ligata fuerit super foemur parturientis,
41
facit eam cito parere, et sumitur de ea in potu cum uino, ad Medicinas mortiferas, et
42
ad uenena, et proprie contra uenenum leporis marini. Similiter autem quando fit
43
emplastrum cum ea, est bezaar contra uenena. Et quando admiscetur cum uino, et bibitur
44
inducit ebrietatem, et quando bibuntur de ea aurei tres cum sapa, aut cum melicrato, et aqua
45
calida, curat ictericiam. Oportet tamen quando datur in potu icterico, quod constituatur
46
in domo calida, et cooperiatur multis pannis, ut sudet, nam tunc apparebit sudor eius
47
croceus, similis cholerae. Succus uero eius admiscetur cum melle, et fit sternutatorium cum
48
eo ad purgandum cerebrum, et attrahit multas humiditates. Et cum imbibitur in eo la-
49
na, et fit inde suppositorium, laxat uentrem: et quando emplastratur uenter cum eo,
50
laxat uentrem, et expellit foetum. Et succus eius confert cum melle, et fit inde colly-
51
rium, et confert aquae descendenti ad oculum, et debilitati uisus, et ipsum ingredi-
52
tur in Medicinis, quae fiunt ad aborsum faciendum: et miscetur succus cum aceto,
53
et ponitur super anum egressum, et reducit eum. Similiter et puluis ipsius radicis quando
1
puluerizatur super eum, et excoriatur radix eius, et teritur, et exprimitur succus, et co〈-〉
2
quitur, donec fit sicut mel, et reponitur, cum quo si liuores, qui fiunt in corpore, lini-
3
untur, auferuntur. Et similiter curat pustulas, et hulcera, maxime cum aceto mixtus.
4
Similiter autem et radix eius mundificat faciem, et aufert bothor, et quando misce〈-〉
5
tur cum aceto et melle, curat exituras quascunque. Et quando fit emplastrum cum ea,
6
curat scrophulas, et duricies splenis, et mundificat impetiginem, et curat alopiciam,
7
est conueniens contorsioni neruorum, et podagrae. Et quando decoctio eius proij-
8
citur super tibias, confert hulceribus quę fiunt in eis, et scissuris quae fiunt in calcane-
9
is et pedibus propter frigus. Et quando teritur cum oleo ueteri, et iungitur cum ea,
10
facit hoc, et confert hulceribus uirgae, et ponitur in Medicinis quae mundificant hul〈-〉
11
cera sordida, et hulceribus capitis similiter confert. Oportet autem quod cauetur in
12
radice eius fouea, quae impleatur oleo, et ponatur super cinerem calidum, donec bu〈-〉
13
lire incipiat, et fortassis ponitur ibi aliquantulum minij, maximae regionis, quae di-
14
citur Trana. Armasius. In succo eius est quod laxat uentrem, quando fit supposi-
15
torium cum eo, et semen eius aufert impetiginem, et omne quod nascitur in cute,
16
quando fit emplastrum cum eo sicco, siue recenti. Paulus. Quando bibuntur ex
17
radice eius drachmę quinque cum melle et aqua calida, laxat uentrem fortiter, et cum
18
sapa mundificat cutem, et succus eius abstergit oculum a panno, qui fit ab humidita〈-〉
19
te grossa. Aben mesuai. Buchormarien resoluit exituras et apostemata, et quan-
20
do fit suppositorium cum eo, soluit uentrem, et quando fit cohol cum eo et melle,
21
confert aquae congregatae in oculo, et si fiat sternutatorium cum eo, facit hoc etiam.
22
Et si fiat unguentum cum eo super uentrem, soluit eum, et mundificat impetiginem
23
alopiciam, et sedat soda, confert spleni, et bothor, et hulceribus. Dioscorides.
24
Ciclamis est alia species, habens folia similia folijs cussus, id est, hederae, nisi quia sunt
25
minora eis, et ramos grossos habentes, et nodos, qui inuoluunt se uicinis arboribus,
26
et flos eius est albus odoriferus, et semen eius est sicut grana uuae, simile semini cus-
27
sus, id est, hederae, in quo est acuitas non multa cum uiscositate, et habet radicem in
28
qua nullum est iuuamentum, et nascitur in locis asperis et siccis. Galenus. Radix
29
huius non est alicuius iuuamenti, sed seminis eius uirtus est fortis. Sapor eius est cali〈-〉
30
dus acutus, et est cum hoc in eo uiscositas. Si bibitur de semine eius pluribus diebus
31
cum tribus uncijs uini, curat splenem durum, ideo quia prouocat urinam, et mollit
32
uentrem, et extrahit secundinam, et confert asmaticis. Dioscorides. Quando bi-
33
buntur ex semine eius drachmae duae, cum duobus conob uini albi, resoluit aposte-
34
mata splenis, et datur de eo in potu asmaticis, qui non possunt iacere, et confert eis.
35
Et quando datur de eo in potu puerperae, mundificat eam.
36
DE BVZEIDEN. CCL.
37
BVzeiden est species satyrionis. Salomon eben hasem. Buzeiden sunt radices
38
durae, albae, similes behen albo, confert podagrae, et doloribus iuncturarum.
39
Et est Medicina Indiae, qua nos parum utimur. Quidam uero detulere eam ad nos,
40
et uidimus eam saepe. Aben mesuai. Melius quod est ex buzeiden, est album, ha-
41
bens lignum grossum, et multas rugas. Illud uero quod est subtilis ligni, habens su-
42
perficiem lenem paruę albedinis, est non bonum, nullius iuuamenti. Habix dixit
43
sicut iste. Et dixit cum hoc, quod iuuamentum eius est sicut iuuamentum hermo-
44
dactylorum, ad remouendos dolores iuncturarum, et ad conferendum podagrae.
45
Mesarugiae. Buzeiden est calidum, auget in spermate. Et de proprietate eius est,
46
quod laxat aquam citrinam. Sed illud est malum testiculis. Et rectificatio eius est cum
47
sinapi, et melius ex eo est nouum. Et dosis eius est pondus drachmarum duarum.
48
DE BEL, ET SEL, ET PHEL. CCLI.
49
BEl, et sel, et phel. Isaac eben amram. Bel est Medicina Indiae. Et sunt capitel-
50
la nigra, similia dora, nisi quia sunt minora eis. Et in acuitate capitum ipsorum,
51
et intra ipsa est semen pingue, et est illud quod administratur. Et est in eo subtilitas,
52
et defertur ab India, et est calidum et siccum in tertio gradu. Confert fluxibilitati ner-
53
uorum, et podagrę, et augmentum facit in spermate. Mesehah. Bel est Medicina
1
Indiae, et est sicut sel, et confert uentositati hemorrhoidarum. Mesarugie. Bel, et
2
sel, et phel, sunt Medicinae lndiae, et uirtus earum omnium est calida et sicca.
3
Sed sel. Isaac eben amram. Est citonium lndum, et est fructus rotundus sicut
4
auellana, non habens corticem super se, et est id quod de ipso administratur. Et uir-
5
tus eius est sicut uirtus zinziberis. Et calefacit in tertio gradu, et humectat in primo,
6
et subtiliat chimos grossos, et confert duriciebus neruorum. Mesehah. Sel est Me〈-〉
7
dicina lndiae, calida in tertio gradu, et humida in primo gradu. Et est similis zinzi-
8
beri. Et subtiliat chimos grossos, et confert duriciebus neruorum. Alius. Sel est si〈-〉
9
milis zinziberi, et est calidum, et confert siccitati neruorum. Albaçari, et Rasis, sicut isti.
10
Sed phel est fructus, super quem est cortex, similis cortici auellanae, et est in quan-
11
titate fistici, et intra ipsum est nucleus pinguis, qui est sicut granum pini maioris. Et
12
color eius est inter citrinitatem et inter albedinem. Et est id quod administratur. Et
13
potest dici uniuersaliter, quod sunt omnia tria Medicinae lndiae, et sunt calidae, et confe〈-〉
14
runt fluxibilitati neruorum, et phel confert uentositati hemorrhoidarum.
15
DE OPPOPONACE. CCLII.
16
STeusir, id est, oppoponax. Dioscorides. Arbor oppoponacis plantatur in hor〈-〉
17
tis et pomerijs, eo quod habet parum gummi ad hoc quod plus de ipso colligi-
18
tur. Et est planta habens folia aspera sicut ficus, non magna, sparsa super terram, uiri-
19
dia, rotunda, et diuisa in quinque partes, similia folijs ficuum in sua similitudine. Et sti〈-〉
20
pes eius est longus, similis stipiti galbani, albus, super quam sunt pili albi, similes pul-
21
ueri albo, in cuius circuitu sunt folia parua, et in summitatibus eius sunt capitella si-
22
milia capitellis aneti, in quibus sunt flores crocei coloris, habentes odorem bonum,
23
et habet semen odoriferum et calidum, et habet radices multas egredientes ab una
24
radice alba, grauis odoris solida, super quam est cortex grossus amari saporis. Quod
25
autem ex semine huius plantae est melius, est illud quod est super stipitem eius, nam
26
illud quod reperitur super herbam, non est tantae bonitatis. Et ex radicibus eius me-
27
lior est alba sicca, quae non est rugosa, nec corrosa, pungens linguam quando gustatur.
28
Et est odorifera. Et colligitur gummi ab ista planta quod oppoponax dicitur, in
29
hunc modum. Foditur terra circa radicem in aestiuo tempore, et sternuntur folia eius
30
in fouea iuxta radicem, deinde uulneratur radix et stipes eius, donec appareat cor, si〈-〉
31
ue medium eius, et tunc emanat lachryma currens super folia, quae quando desicca〈-〉
32
ta est, accipitur, et reponitur. Et color huius gummi est albus, sed quando desicca-
33
tur, fit color eius exterior croceus. Et melius oppoponax est amarum, interius album,
34
exterius croceum, adhaerens manui, facile frangibile, quod cito dissoluitur, grauem
35
habens odorem, lene, et pingue. Illud uero quod est nigrum, est malum, similiter et
36
molle, nam tale est adulteratum cum ammoniaco et mum, Sed cognoscitur, quod
37
quando ponitur in aqua, et fricatur digitis, quod est bonum, dissoluitur cito, et fit
38
sicut unguentum, aliud uero non facit hoc. Galenus. Fructus huius plantae est ama〈-〉
39
rus, calidus. Et propter hoc prouocat menstrua. Sed radix eius est Medicina quę de-
40
siccat, et calefacit, et in hoc est melior quam oppoponax ipsum. Et in cortice eius est uir-
41
tus abstersiua. Et nos quidem utimur eo in medicatione ossium denudatorum, et in
42
Medicinis uulnerum fraudulentorum, quia Medicinae quae faciunt hoc, possunt ge-
43
nerare carnem in uulneribus forti generatione. Hęc nanque Medicina abstergit et de-
44
siccat, et non calefacit fortiter. Et his proprietatibus aeget Medicina, quae debet gene〈-〉
45
rare carnem. Sed lac huius plantae. Et est oppoponax uirtus eius prima calefacit in
46
secundo gradu. Et secunda mollificat et resoluit. Et dixit in Epistola ad Glauconem,
47
quando memorauit ei de apostemate duro, quod erat in puero quod erat exitiale.
48
Et miscui in Medicina illius de oppoponace illud quod erat plus pingue ex eo, et
49
elegi illud quod erat magis nouum, nam non potest esse pingue et mollitiuum, nisi
50
illud quod est nouum, quod etiam contingit de bdellio, et ammoniaco, et galbano.
51
Dioscorides. Virtus huius gummi et est oppoponax, est calefactiua, subtiliati-
52
ua, mollificatiua, et ideo quando datur ex eo in potu cum melicrato, aut cum uino,
53
confert rigoribus et frigoribus febrium periodicarum, et contusionibus neruorum,
1
et doloribus laterum, et torsionibus uentris, et tussi, et distillationi urinę, et scabiei,
2
et uesicae. Et quando dissoluitur cum melle, et administratur, prouocat menstrua,
3
et corrumpit foetum, et resoluit inflationes matricis, et duricies eius, et cum ponitur
4
super sciam, confert dolori eius, et ingreditur in confectionibus oleorum et unguen〈-〉
5
torum, quae fiunt ad lassitudinem, et in Medicinis soda. Et quando ponitur super apo〈-〉
6
stemata quae dicuntur carbunculi, aperit ea maxime cum passulis. Et quando fit em〈-〉
7
plastrum cum eo et oleo, conuenit podagrae, et quando ponitur in corrosionibus
8
dentium, sedat dolores eorum, et quando fit collyrium cum eo, acuit uisum, et quan〈-〉
9
do miscetur cum tantundem picis, fit emplastrum conueniens, et iuuatiuum mul-
10
tum morsui canis rabidi. Radix uero plantae huius quando abraditur, et subijcitur
11
mulieri, expellit foetum, et sanat hulcera antiqua. Et quando teritur, et miscetur cum
12
melle, et fit emplastrum cum ea, uestit carne ossa denudata. Sed semen eius quando
13
datur in potu cum absinthio, prouocat menstrua, et quando datur in potu cum ari〈-〉
14
stologia longa, confert morsibus uenenosis. Et quando bibitur cum uino, confert
15
suffocationibus matricis. Aben mesuai. Proprietas eius est, quod confert ad om-
16
nia quae iuuat ammoniacum. Et dosis eius est a drachmis quinque usque ad aureum unum,
17
postquam infunditur in decoctione. Açaraui. Oppoponax confert neruis.
18
Habix. Est calidum et siccum in tertio gradu, in ultima eius mansione, et siccitas
19
eius est amplior caliditare[*]caliditare corrupt for caliditate eius, et habet odorem acutum multum, et confert hulce-
20
ribus, quando admiscetur cum unguentis, et laxat uentrem, quando admiscetur cum
21
alijs Medicinis, et confert colicae quae fit a frigore, et expellit uentositates a corpore
22
grossas, et extrahit humores crudos, et resoluit dolores iuncturarum.
23
DE GENTIANA CCLIII.
24
GEntiana est basilica. Dioscorides. Est planta habens folia quae sunt iuxta ra-
25
dicem, similia folijs nucis, uel plantaginis, uel lactucae, et color eorum trahit ad
26
rubedinem sanguinis, et a medietate eorum superius usque ad summitatem sunt inci〈-〉
27
sa incisione minuta sicut serra, et habet hastam concauam interius et lenem, in grossi-
28
tudine digiti, et in longitudine unius brachij, et habet nodos a se inuicem distantes
29
in quibus nascuntur folia, et habet semen uelut in pomulis latis lenibus, sicut semen
30
plantae quae dicitur sachilios, et habet radicem longam, similem radici aristologiae
31
longae, grossam, amaram, ad nigredinem tendentem, et fragilem, nascitur in mon-
32
tibus excelsis, et locis umbrosis, et humidis. Galenus. Id quod de ipsa admini-
33
stratur, est radix eius, sapor eius est amarus in fine amaritudinis. Et uirtus eis est mag〈-〉
34
na in mundificatione et abstersione, et in aperiendo opilationes. Dioscorides.
35
Virtus radicis eius est calefactiua et stiptica, et quando datur ex ea in potu quantitas
36
drachmae unius cum pipere, et ruta, cum uino, resistit morsui ueneuoso[*]ueneuoso corrupt for uenenoso. Et quando
37
bibitur ex succo eius drachma una cum aqua, confert doloribus lateris, et casui, et
38
attritioni neruorum, et contorsioni eorum, et doloribus epatis, et stomacho. Et quan〈-〉
39
do fit cum ea nasale, expellit foetum. Et quando ponitur in uulneribus cum licio, con〈-〉
40
fert eis, et curat hulcera corrosiua, sed succus eius est melior in hoc, et fit cum eo Me-
41
dicina apostemati calido oculorum, et miscetur in sief calidis loco succi papaueris
42
nigri, et radix ipsa delet morpheam albam, et exprimitur succus quando contundi-
43
tur, et infunditur in aqua quinque diebus, et postea coquitur in eadem aqua, donec
44
uirtus tota in aquam transeat, et fricatur, et colatur, et iterum aqua ipsa coquitur, do〈-〉
45
nec fit sicut mel, et reponitur in uase terreo. Abix. In gentiana est proprietas, quę
46
confert morsui canis rabiosi, et quae est contraria uenenis mortiferis, bibita, aut im-
47
posita super locum morsurae, et morsui tyri, et serpentum, et scorpionum, et aliorum
48
uenenosorum. Et ego non uidi Medicinam meliorem ista in morsu canis rabidi,
49
quando datur ex ea qualibet die drachma una trita, cribrata cum drachma una myr〈-〉
50
rhae, et cum drachmis duabus pulueris cancrorum fluuialium adustorum, in princi〈-〉
51
pio egritudinis, antequam timeatur aqua. Et haec quidem planta est contraria uene〈-〉
52
nis mortiferis, et aufert nocumentum eorum, cum auxilio Dei.
53
DE DAVCO. CCLIIII.
1
DAucus. Dioscorides. Sunt eius tres species, una habet folia similia folijs ma-
2
rathri, nisi quia sunt minora, subtiliora, et mollia, et habet hastam in longitudi-
3
ne circa palmos duos, et habet capitella similia capitellis coriandri, et habet florem
4
album, et est ibi semen asperum, et quasi pilosum, minutum, quod quando masti-
5
catur, est acuti saporis, et boni odoris, et habet radicem grossitudinem unius polli-
6
cis habentem, et longitudinem circa palmum, et nascitur in locis siccis, et asperis,
7
et soli expositis. Et secunda species eius est similis apio agresti, habens odorem aro-
8
maticum, et acutum saporem, pungens linguam, sed melius est Creticum, de quo su-
9
pra diximus. Tertia uero species habet folia similia folijs coriandri, et florem album,
10
et semen in capitello simile capitello aneti, et semen et capitellum assimilantur ca-
11
pitello baucię, in sua figura, et est plenum semine oblongo, simile cimino agresti, et
12
est acutum. Galenus. Virtus seminis dauci est calida fortiter, et secunda est quae
13
resoluit, quando ponitur exterius, et incidit, et subtiliat, quando sumitur interius, et
14
tertia prouocat urinam, et in hoc fortius omni Medicina, et prouocat menstrua, et
15
foliorum uirtus est eadem, nisi quia est debilior seminis uirtute, propterea quod admi-
16
scetur folijs de humiditate aquosa, quae est frigidae complexionis. Dioscorides.
17
Semen omnium istarum specierum quando bibitur, calefacit, et prouocat urinam,
18
et menstrua, et expellit foetum, et sedat tortiones, et tussim antiquam, et quando
19
bibitur cum uino, confert morsui rutellae, et quando fit emplastrum cum eo, resol-
20
uit apostemata phlegmatica, et curat pustulas. Et omnium specierum dauci admi-
21
nistrantur semina in usu Medicinae, praeter semen illius speciei quae dicitur karticon,
22
et est species prima, quoniam radix eius administratur, radix enim eius datur in po〈-〉
23
tu cum uino ad morsus uenenosos.
24
DE FVMO. CCLV.
25
DOchan, id est, fumus. Galenus. Substantia eius est terrea, subtilis, et est in eo
26
cum hoc residuum paucum ex igne. Et omnis quidem fumus desiccat, sed di-
27
uersificantur species eius secundum diuersitatem corporum, a quibus resoluuntur,
28
nam ex Medicina quae est calidior et acutior, generatur fumus, qui est secundum na〈-〉
29
turam ipsius. Et a Medicina quae declinat ad dulcedinem, et est parum mordicati-
30
ua, generatur fumus qui est similis ei. Et fumus olibani administratur a quampluri-
31
bus Medicis, in Medicinis oculorum, habentibus apostemata et hulcera, nam mun〈-〉
32
dificat ea, et replet ea carne, et administratur etiam in cohol, quae fiunt ad restauran〈-〉
33
dum pilos palpebrarum. Et fumus myrrhę et terebinthinę sunt longinqui a nocu-
34
mento. Sed fumus storacis est fortior istis. Et fumus picis adhuc fortior. Et fumus
35
alkitran est fortior fumo picis. Et Medici quidem administrant illos qui fiunt ex for-
36
tioribus speciebus in Medicatione palpebrarum, quando est in eis ęgritudo, quę dicitur
37
sulach, et est aegritudo cum qua cadunt pili cum duricie palpebrę, et rubore, et et in Me-
38
dicatione corrosionis et pruritui, oui sunt in lachrymali oculi, et in Medicatione ocu〈-〉
39
lorum humidorum, in quibus non est apostema. Et administrant alias species quae sunt
40
magis mollificatiuę in alijs aegritudinibus, in quibus administratur fumus olibani.
41
DE CINNAMOMO. CCLVI.
42
DArseni, id est, cinamomum. Dioscorides. Dicitur lingua Persica arbor seni.
43
Et darseni quidem sunt multę species, et denominantur pluribus nominibus,
44
et diuersis, secundum diuersitates locorum, sed melior ex speciebus eius est illa quae
45
dicitur masolites, quia habet cum cassia lignea, quę etiam dicitur masolites aliquam
46
similitudinem. Et melius cinnamomum ex ista specie est illud quod est nouum, ni〈-〉
47
grum, cinericium cum rubore, et est subtile, lene, et rami eius sunt spissi adinuicem,
48
lenes, et pleni nodis, habentes odorem bonum, et melius ex hoc etiam est, quod
49
cum odore optimo suo trahit odorem rutae, et cordumeni, et est in eo acuitas et
50
mordicatio linguae, et parum salsedinis cum caliditate, et quando franguntur rami
51
eius, egreditur uel eleuatur inde puluis odoriferus, cuius odor superat omnia quae
52
sunt circa se. Et de experientia bonitatis eius est, quod quando ramos eius euellis a
53
terra, tadices eius euelluntur facile cum eis. Et melius quidem ex hoc est illud quod
1
replet subito fauces suo odore, in primis quando gustatur. Et est species alia, ex eo
2
quod est montanum, asperum, breue in sua altitudine, et grossum, cuius color est
3
subruffus. Tertia uero species est propinqua speciei quae dicitur masolen, id est, cas-
4
siae masolites, cuius color est subniger, lene, non habens multos nodos. Et est speci-
5
es quarta cinnamomi, cuius color est albus, teneri tactus, tumens, cuius rami sunt fa-
6
cile frangibiles, et tale cinnamomum est utile ad plantandum, nam radices habet ma-
7
gnas. Et est species quinta, cuius odor est similis odori cassiae, habens odorem bo-
8
num, subruffi coloris, cuius cortex est similis cortici cassiae ligneae rubeae, et tale est
9
durum tactu, et habet grossam radicem, et odor illius est similis odori kaud et odo〈-〉
10
ri myrrhae, aut cassiae, et est odor eius cum quadam pinguedine, et est minus in bo-
11
nitate quam optimum, et melius ex hoc est album, habens ligna grossa. Illud uero
12
quod est lene grossum, non est alicuius iuuamenti. Et inuenitur alia species cinna-
13
momi quae dicitur uasot, et cinnamum, et est grossę plantae, non habens fortem odo-
14
rem, et est debilis uirtutis, et est ex canna cinnamomi quod nominatur cinnamum,
15
quod habet similitudinem cum cinnamomo in apparentia, sed differentia quae est
16
in eis, est pinguedo ipsius odoris. Sed id quod dicitur kerfe, est simile cinnamomo,
17
in radice sua, et multitudine nodorum, et est cinnamomum lignosum, habens lig-
18
na fortia et longa, et bonitas odoris eius est minor quam cinnamomi, et quidam
19
putant quod kerfe est alia species a cinnamomo, et quod sit alterius naturae ab eo.
20
Galenus. Substantia eius est subtilis, et uirtus eius prima est calida in tertio gradu,
21
et non est in aliqua Medicina calefactiua desiccatio, sicut est desiccatio ipsius propter
22
subtilitatem suae substantiae, sed kerfe cinnamomi est quasi cinnamomum debile, et
23
quidam sunt qui nominant cinnamomum çor, et dixit in libro de cibis, quod cin-
24
namomum aromatiçat stomachum, et confert frigiditati epatis, et facit euenire som-
25
num, et aperit opilationes, et prouocat menstrua, et abstergit obscuritatem uisus, et
26
desiccat humiditates quae sunt in capite et stomacho, et de proprietate eius est, quod
27
usus comestionis eius confert obscuritati uisus, quae accidit ab humiditate. Diosco-
28
rides. Virtus cinnamomi est calefactiua, prouocatiua urinae, mollificatiua, matura〈-〉
29
tiua, prouocatiua menstruorum, si cum aqua bibitum fuerit, et expellit foetum, quan-
30
do fit nasale cum eo solo, aut cum myrrha, et est conueniens morsibus uenenosis, et
31
Medicinis mortiferis sumptis per os, et abstergit obscuritatem uisus, et aufert humi-
32
ditatem lacteam quae est in oculo, et maculam, et lentigines quae sunt in uultu, quan-
33
do fit linimentum cum eo, et melle, et confert tussi, et catarro, et hydropisi, et dolo〈-〉
34
ri renum, et stranguriae. Et ipsum quidem ingreditur in confectione Medicinarum
35
odoriferarum bonarum, et est maximi iuuamenti. Cinnamomum quidem teritur,
36
et conficitur cum uino bono, et fiunt inde trocisci qui desiccantur in umbra, et repo〈-〉
37
nuntur, et sic uirtus eius diutius seruari potest. Reperitur autem species alia cinna-
38
momi quae nominatur bramonium, et quidam nominant illud fictitium cinna-
39
momum, habens apparentiam boni, habet ramos asperos multum, et grossum li-
40
gnum, plusquam cinnamomum multum, et non est ita subtile, nec boni odoris, nec
41
saporis, nec uirtutis, ut ipsum.
42
DE HYPERICONE. CCLVII.
43
REiofricon, id est, hypericon. Dioscorides. Sunt quidam qui nominant hanc
44
herbam camepitheos, propter similitudinem quam habet semen eius in odo-
45
re cum resina pini, nam pitheos, id est, pinus, et est arbustum, quod est idoneum ad
46
accendendum ignem sicut ligna, et habet folia similia folijs rutae, et longitudo eius
47
est circa palmum unum, et color ipsius est uergens ad ruborem sanguinis, et habet
48
florem subtilem, album, similem flori keiri albo, et semen eius est in cortice longo,
49
et rotundo, magnitudo seminis est in quantitate grani hordei, et color eius est ni-
50
ger, et habet odorem similem odori resinae pini, nascitur in locis asperis et domesti〈-〉
51
cis, et usus eius est quod administretur sicut est, ita quod non simus contenti semine
52
solo interiori. Galenus. Substantia eius est subtilis. Et uirtus eius prima est quae ca〈-〉
53
lefacit et desiccat. Secunda est quae subtiliat. Et tertia eius uirtus prouocat urinam et
1
menstrua, et quando uolumus ex ipso dare in potu, oportet quod exhibeatur fru-
2
ctus eius sicut est, et non simus contenti solo semine interiori, et cum hoc si accipiun〈-〉
3
tur folia eius, et fit emplastrum cum eis super locum combustionis ignis, confert, et
4
quando ponitur super hulcera, facit ea incarnari cito, et quando desiccatur et te-
5
ritur, et pulueriçatur puluis ipsorum super hulcera putrida, curat ea, et iam curauit
6
iste puluis plurimos a dolore sciae, datus in potu. Dioscorides. Quando fit nasale,
7
prouocat menstrua, et quando bibitur semen cum uino, curat quartanam, et quan-
8
do bibitur eodem modo quadraginta diebus continuis, sciaticam curat, et quando
9
fit emplastrum ex folijs et semine, curat combustionem ignis. Et ex hypericon est
10
alia species quae dicitur asbirach, uel asquiron, diuersa a specie prima in magnitudi-
11
ne sua, nam haec est maior, et habet plures ramos maiores, et magis lignosos, et est
12
plus apta accensioni ignis, et color eius est rubeus, et flos citrinus, sed semen eius est
13
simile semini hypericon supradicti, et quando fricatur inter digitos, inficit eos colo〈-〉
14
re rubeo sicut sanguinis, et odor eius ab ipso est sicut odor resinae pini. Est alia eius
15
species quae dicitur androseman, et differt ab hypericon primo, et est arbustum quod
16
administratur ad accendendum ignem, sicut supradictae species, habens semen sub-
17
tile, et ramos rubicundos, plurima rubicunditate ualde, et folia fere triplo maiora
18
folijs rutae in quantitate sua, et quando folium eius frangitur, egreditur inde humi-
19
ditas similis humiditati rutae, et habet ramulos plurimos, habentes summitates di-
20
uisas, super quas sunt flores subtiles, citrini, parui, et semem eius est in thecis, similibus
21
tecis papaueris nigri, et quando haec herba frangitur, flagrat odorem similem odo-
22
ri resinae pini. Galenus. Fructus ambarum istarum specierum laxant uentrem. Sed
23
folij eius uirtus est quae desiccat, et abstergit parum, et confidunt de eis quidam quod
24
curent combustionem ignis, et quando coquuntur in uino stiptico, habet uinum il〈-〉
25
lud uirtutem incarnandi uulnera magna. Dioscorides. In specie quae dicitur asbi〈-〉
26
rach, uel asquiron, quando bibitur ex folijs huius plantę cum cotyla una hydromel〈-〉
27
lis, confert sciaticae, et laxat uentrem, et expellit choleram, et oportet quod utatur
28
eo, habens sciaticam donec sanetur, et quando fit emplastrum cum hac planta, con〈-〉
29
fert combustioni ignis, et dicitur andresegian, quando semen huius plantae teritur,
30
et bibuntur de eo drachmae duae, laxat uentrem, et purgat choleram, et curat pro-
31
prie sciaticam, et oportet quod ille qui sumit hanc Medicinam, bibat post eius pur-
32
gationem suctinos siue sursos aquae, et quando fit emplastrum cum hac herba, cu-
33
rat combustiones ignis. Et ex hypericon est alia species quae dicitur coras, habens
34
folia similia folijs herbae quae dicitur arich, nisi quia sunt minora eis, et est in ea hu-
35
miditas quaedam pauca, quae adhęret manui, et color eius est rubeus, uergens ad ru〈-〉
36
borem sanguinis, et habet ramulos multos, longos et graciles, et longitudo eius est
37
quasi palmorum duorum, habet odorem bonum, et saporem acutum. Galenus.
38
Virtus huius est subtilis desiccatiua. Et ideo dicunt quod confert habenti tortiones
39
in uentre. Et nomen quidem eius deriuatur a nomine rutellae, quia ipsa confert mor〈-〉
40
sui eius. Dioscorides. Semen huius quando sumitur in potu, prouocat menstrua
41
et urinam, et quando bibitur cum uino, confert morsui rutellae, et confert speciei pa〈-〉
42
ralysis, quę facit hominem declinare caput ad posteriora, et quando bibitur cum pi〈-〉
43
pere, confert ad alcuçeç, et fit ex eo cum bacis lauri unguentum, quod confert para-
44
lysi, quae facit declinare caput ad posteriora.
45
DE AMONIACO. CCLVIII.
46
RAxach, id est, amoniacum. Dioscorides. Est gummi plantę similis plantę gal-
47
bani in figura sua, nascitur in terra dicta a rege Minois, et est in partibus Codi, et
48
dicitur herba eius Graece asios. Huius radix uulneratur, et egreditur inde lachryma,
49
quę colligitur et seruatur, sed aliquando de ipso cadit super terram, quare admisce-
50
tur cum eo terra, et lapilli, et aliae sordes, sed melius ex eo est habens odorem bo-
51
num, in quo non sunt lapides, nec ligna, et recens ad albedinem approximans, cu-
52
ius fractiones sunt similes fructus olibani, et est purum sine sorde, et odor eius uer-
53
git ad odorem castorei, et sapor eius est amarus, et habet in se pinguedinem et splen-
1
dorem cum soliditate, et illud quod est huiusmodi, dicitur carnisima, sed illud quod
2
continet terram et lapides, nominatur chironia, et defertur a terra quae dicitur Mo-
3
nacon, et est succus plantae, similis plantę galbani in similitudine sua, et nascitur ibi.
4
Galenus. Virtus eius prima est quae calefacit et desiccat, et secunda est quae mollit
5
et resoluit, et attrahit, et tertia est uirtus quae resoluit duricies quae sunt in iuncturis,
6
et resoluit duricies splenis, et resoluit scrophulas. Dioscorides. Virtus amoniaci
7
est uirtus mollificatiua, attractiua, calefactiua, resolutiua duricierum, et exiturarum,
8
et quando bibitur, laxat uentrem, et extrahit foetum, et quando bibuntur de ipso
9
drachmae duae cum aceto, resoluit duricies splenis, et curat dolores iuncturarum et
10
sciaticae, et quando miscetur cum melle, et fit cum eo lohoc, aut miscetur cum aqua
11
hordei, et bibitur, confert asmati et coartationi anhelitus, quae cogit hominem sta-
12
re erectum, et epilepsiae, et humiditatibus quae sunt in pectore, et prouocat urinam,
13
et mundificat hulcera quae sunt in oculo, quae dicuntur leucomate, et lenit asperita-
14
tem palpebrarum, et quando dissoluitur in aceto, et ponitur super splenem, et epar,
15
resoluit duricies eorum, et quando fit emplastrum cum eo, cum pice et melle, resol〈-〉
16
uit humores petrificatos in iuncturis, et quando miscetur cum aceto, et nitro, et oleo
17
alcannae, et fit linimentum cum eo, confert laxitudini et sciaticae. Abugerig. Con〈-〉
18
fert hulceribus ipsum, et myrrha in unguentis positum, et comedit carnem corru-
19
ptam, et facit nasci bonam, et maturat apostemata dura, et rectificat Medicinas laxa〈-〉
20
tiuas, et ipsum purgat phlegma uiscosum, et confert aquae citrinae quando bibitur,
21
aut fit emplastrum cum eo, et quando dissoluitur in aqua, et fit collyrium cum eo,
22
confert lachrymis oculorum. Atabari. Interficit ascarides, prouocat menstrua et
23
urinam, et expellit humiditatem a corpore. Aben mesuai. Proprietas eius est con〈-〉
24
ferre sciaticae, et podagrae, et doloribus iuncturarum, qui fiunt a phlegmate uiscoso,
25
quando datur ex eo aureus unus, postquam resolutum fuerit in decoctione, et ipsum
26
bibitur simplex et mixtum cum alijs Medicinis.
27
DE ACORO. CCLIX.
28
VAeg, id est, acorus, et nominatur spatella. Dioscorides. Folia eius sunt simi-
29
lia folijs iris, nisi quia sunt subtiliora, et latiora. Et longiora ad albedinem tra-
30
hentia, et in summitate ipsorum sunt rigida et acuta, ad similitudinem gladij, et ha〈-〉
31
bet florem crocei coloris, et radices non multum dissimiles a radice iris, nisi quia sunt
32
cohęrentes adinuicem, et non sunt rectae, sed tortuosae, habentes nodos, et genicula〈-〉
33
tos, et color earum exterior est trahens ad rubedinem, et habent acutum saporem,
34
et odorem non malum, et habet semen plenum, densum, et tumidum, odoris pla-
35
cibilis, et melior ex acoro est radix eius, et est ille qui est albus, non corrosus plenus,
36
odorem bonum habens, et ille qui defertur ex regione Halchis, est huiusmodi. Ga〈-〉
37
lenus. Quod de ipso administratur, est radix, et substantia eius est subtilis, et sapor
38
eius est acutus, cum pauca amaritudine, et odor eius non est malus, et uirtus eius pri〈-〉
39
ma est calida et sicca in secundo gradu, et secunda est quae abstergit et subtiliat, et ter-
40
tia eius uirtus est quae prouocat urinam, et confert duriciei splenis, abstergit et subti-
41
liat quod generatur in tunica cornea oculi, et id quod ex eo est magis iuuatiuum ad
42
hoc est succus radicis eius. Et dixit in secundo timęi, quod acorus abstergit sine mor〈-〉
43
dicatione, et natura eius est sicut natura aristologiae, et radicis liquiritiae. Dioscori-
44
des. Virtus radicis eius est calida, et operatio eius, et meu sunt similes in omnibus,
45
nisi quia acorus est fortioris operationis, et fortioris caliditatis, elixatura eius pro-
46
uocat urinam quando sumitur in potu, et confert dolori lateris, pulmonis, et pecto〈-〉
47
ris, et epatis, et torsionibus, et attritionibus neruorum, et resoluit duriciem splenis,
48
et confert difficultati urinae, et morsibus uenenosis, et fit encatisma in qua mulieres
49
sedent ex decoctione eius, sicut fit ex decoctione ireos ad dolores matricis, sed suc-
50
cus radicis eius abstergit obscuritatem uisus. Et radix quidem acori ingreditur in
51
confectionibus tyriacarum, et aliorum antidotorum.
1
Mesarugię. Acorus resoluit uentositates quae sunt coartatae sub splene. Sinda-
2
xar. Est bonus grauitati linguae. Aben mesuai. Proprietas eius est subtiliare al-
3
buginem oculi, et abstergere eam.
4
DE HYSOPO SICCA. CCLX.
5
CYfae, id est, hysopus sicca. Isaac eben amram. Est herba nascens in montibus
6
domus sanctae, quae extendit ramos suos super faciem terrae, quantitate unius
7
brachij, et minus. Ramuli eius et folia sunt similia folijs maioranae, et herba qui-
8
dem est uiridis primo, sed postea citrinescit. Et ramuli eius sunt puluerulenti, quo-
9
rum grossitudo est sicut ramulorum maioranae, et habet odorem bonum, et sapo-
10
rem amarum, et colligitur in Vere. Dioscorides. Est herba nota, et est duarum
11
specierum, scilicet, montana, et domestica. Galenus. Substantia eius est subti-
12
lis, et uirtus eius prima est quae calefacit et desiccat in tertio gradu. Dioscorides.
13
Virtus eius est calefactiua, quando ipsa coquitur cum aqua, et ficubus, melle, et ru-
14
ta, et datur in potu, confert apostemati splenis, pulmonis, et asmati, et tussi anti-
15
quae, et catarro qui descendit a capite ad guttur, et pectus, et confert stricturae anhe-
16
litus, et difficultati eius, in qua cogitur homo stare erectus, et occidit lumbricos, et
17
quando fit lohoc cum ea et melle, facit hoc, et quando bibitur decoctio eius cum
18
oximelle, purgat chimum grossum, et comeditur cum ficubus recentibus, ad mol-
19
liendum uentrem. Et quando admiscentur cum eo cordumeni, et ireos, est fortio-
20
ris laxationis, et meliorat colorem. Et fit cum eo emplastrum cum ficubus et ni-
21
tro, ad splenem, et hydropisim. Et quando bibitur cum uino, resoluit apostemata
22
dura, et fit ex eo emplastrum cum uino ad apostemata calida, et quando fit cum
23
eo emplastrum bulito in aqua, resoluit liuorem sanguinis qui est sub oculo, et quan〈-〉
24
do sumitur cum decoctione ficuum, est bonum squinantiae quae dicitur sangi, et quan〈-〉
25
do coquitur cum aceto, et fit cum eo collutio oris, sedat dolorem dentium, et fit fu-
26
migium cum decoctione eius auribus, et resoluit uentositatem quae est in eis.
27
Alkanzi. Mollificat duricies corporis, et ualet ad duricies et frigiditates quae
28
sunt in matrice, et in renibus, et uesica, et epate. Rursus laxat humores crudos.
29
DE ZVRVMBETH. CCLXI.
30
ZVrumbeth. Galenus in translatione Arabica. Tarich adhueba est zurum-
31
beth, et est ex speciebus odoriferis, et propter hoc admiscetur in confectioni-
32
bus aromaticis, et est calidum et siccum prope tertium gradum, et est in uirtute sua
33
simile cassiae ligneae, et cubebis. Et dixit Cassidonius. Si non habes cinnamo-
34
mum, pone pro eo zurumbeth. Paulus sicut Galenus, nec plus, nec minus una li-
35
tera, quare signatur, quod ab eo transtulit. Isaac eben amram. Est arbor magna
36
quae nascitur in montibus Lubnen, id est, in Oriente, nullum faciens fructum, ha-
37
bens folia longa, quorum color est inter uiriditatem et citrinitatem, similia folijs sa〈-〉
38
licis, et ita est color ramorum etiam, et habet odorem sicut odor citri, et est calida
39
et sicca, et stiptica, resoluit et stringit uentrem. Meseah. Est in ea stipticitas, et cum
40
hac est in ea subtilitas, et caliditas, et stringit uentrem. Mesarugiae. Virtus eius
41
est sicut uirtus nucis muscatae, uerum est subtilior ea. Quando fit sternutatorium cum
42
eo, et oleo uiolaceo, confert dolori capitis frigido et humido, et confert stomacho
43
et epati propter suam aromaticitatem.
44
DE PICE. CCLXII.
45
EErf, id est, pix, est ex ea humida et sicca. Dioscorides. Humida colligitur ex
46
humidiori parte ligni aridi, et est masculus pini, et non profert fructum, et est
47
iacaut, et melior ex ea est alba, splendens, lenis, et munda. Galenus. In substan-
48
tia eius est de subtilitate, et in eius sapore est sapor ex siccitate. Et uirtus eius prima ca〈-〉
49
lefacit plusquam desiccat, et admiscetur ei ex humiditate acuta non pauca quantitas.
50
Secunda uirtus est uirtus sicut picis siccae, nisi quia ipsa non incarnat. Et tertia uirtus
51
est uirtus quę confert asmaticis, et spuentibus saniem, quando de ipsa sumitur in po〈-〉
52
tu pondus unius conos, et est uncia una et semis cum melle, et ipsa aufert maculas al〈-〉
53
bas unguium, et aufert impetiginem, et maturat apostemata dura plus satis quam facit
1
sicca. Et fit ex pice ista oleum, quod colligitur quando ipsa coquitur, et colligitur ex
2
ea fumus etiam, et oleum picis humidae est simile ei in corporeitate sua, uerum sub-
3
stantia eius est subtilior substantia picis humidae. Dioscorides. Pix humida con-
4
fert Medicinis mortiferis bibita, et quando accipitur ex ea sicut lohoc in pondere un-
5
ciae unius et dimidiae cum melle, confert habenti hulcera in pulmone, et saniem in
6
pectore, et pulmone, et tussi, et asmati, et quando fit linimentum cum ea, et melle,
7
et confert apostemati neruorum, quod dicitur karismon, et est apostema quod fit
8
inter tracheam arteriam, et meri, et apostemati uuulae, et apostematibus faucium,
9
et apostemati quod fit in lateribus gutturis, et quod tendit ad interiora, et dicitur
10
squinantia, et confert, et quando administratur cum oleo rosaceo, confert auri, ex
11
qua egreditur sanies, et quando fit emplastrum cum ea, et sale, confert morsibus ue-
12
nenosis, et quando miscetur cum mum in aequali proportione, aufert maculas quae
13
fiunt in unguibus, et impetiginem, et resoluit apostemata dura, et duricies matricis
14
et ani, et quando coquitur cum farina hordei, et cum urina infantium, tunc aperit
15
scrophulas, et quando miscetur cum furfure, aut cum cortice iacut, et est pinus ma-
16
scula, et linitur cum ea formica, confert, non sinens eam dilatari in corpore, et quan〈-〉
17
do cum puluere thuris miscetur et mum, incarnat hulcera profunda, et quando co-
18
quitur sola, et ponitur super scissuras quae fiunt in pedibus, et in hulceribus quae fi-
19
unt in ano, conuenit eis, et admiscetur melli, et mundificat apostemata et hulcera,
20
et facit nasci carnem in eis, et quando admiscetur cum pasta et melle, aufert escaras
21
quae fiunt in hulceribus, quae dicuntur pruna, et hulcera putrida, et confert aegritu-
22
dinibus epatis ac stomachi, et datur ex ea uncia una, et facit hoc, et quando admi-
23
scetur cum unguentis putrefactiuis, confert.
24
Et est ex pice quae dicitur kepsen, quae fit quando aufertur ab ea aqueitas eius,
25
quando apparet in ea aqueitas similis aquae casei, quae colligitur quando decoqui-
26
tur pix, quoniam suspenditur lana super picem, et quando lana illa fuerit madida ex
27
humiditate quae elęuatur ex pice, exprimitur in uase alio, et pix decoquitur, uel kap-
28
sae, quousque auferatur tota humiditas, et confert ad omnia ad quae confert pix humi〈-〉
29
da, et quando fit emplastrum cum ea, et farina hordei, facit nasci pilos in alopicia,
30
et pix humida curat hulcera animalium, et scabies eorum, quando liniuntur hulce〈-〉
31
ra cum ea, et confert contusioni neruorum, et chordarum ac sciaticę, et colligitur ex
32
pice humida fumus, quem sic colligere debes, accipe lucernam ferream, et pone in
33
ea licinium, et parum picis, et accende licinium, et cooperi lucernam cum cooper-
34
torio, habente culmum in summitate perforatum, et dimittas ardere, et quando fi-
35
nietur pix quae fuit imposita in lucerna, pone de pice iterum, et facias hoc donec ha〈-〉
36
beas de fumo quantum uolueris, et uirtus huius fumi est stiptica, sicut fumi olibani,
37
et administratur in collyrijs quae praeparant oculum, ac in unguentis quae faciunt nasci
38
pilos palpebrarum qui cecidere, et in debilitate oculorum, lachrymis, et hulceribus.
39
Sed pix sicca fit ex pice humida quando coquitur, et est quaedam ex ea quae est si-
40
milis uisco in uiscositate sua, et nominatur uiscosa, et est alia quae est ex toto sicca, et
41
melior ex ea est illa quae est pura, tenax, odorifera, similis resinae pini. Galenus. Sa〈-〉
42
por eius est acutus, et fere amarus, et uirtus eius prima est calida in tertio gradu, et
43
desiccatio eius est plusquam calefactio ipsius, secunda uirtus est, in qua est parum ab〈-〉
44
stersionis, et parum maturationis, et parum resolutionis, et incarnationis, et tertia
45
uirtus eius est, quae aufert maculas albas quae sunt in unguibus, quando miscetur cum
46
caera, et aufert impetiginem, ac maturat omnia apostemata dura, quando ponitur
47
in emplastris, et incarnat loca percussionum fortiter. Dioscorides. Virtus eius sic-
48
ca est calefactiua, mollitiua, aperitiua, resolutiua apostematum, et generat carnem
49
in hulceribus, et ingreditur in unguentis quae fiunt ad uulnera.
50
Sed pix quae abraditur a nauibus, quidam dixerunt quod est sicut resina pini mixta
51
cum mum, et ipsa desiccat superfluitates, ac dissoluit eas propter moram quam fecit
52
in aqua maris Galenus. Dissoluit superfluitates, quia ipsa acquisiuit uirtutem istam
53
a marina aqua.
1
DE CARDO. CCLXIII.
2
RAxos est species cardi. Dioscorides. Sacolomas est ex speciebus spinarum, et
3
folia eius sunt sicut folia cameleontae albae, nisi quia sunt nigriora, et habet uir-
4
gam longam plenam folijs, et super ipsum est capitellum spinosum, et habet radicem
5
nigram et grossam, et est id quod de ipsa planta administratur. Galenus. Virtus
6
eius prima calefacit in secundo gradu, in ultimo eius, et in principio tertij, sicca in
7
tertio. Et uirtus tertia radicis eius est, quae prouocat urinam multam foetidam, quan〈-〉
8
do coquitur in uino, et bibitur illud uinum: et propter istam caussam aufert foeto-
9
rem assellarum, ac foetorem totius corporis. Et operatio eius in hoc fit a tota substan〈-〉
10
tia sui, quia expellit a corpore humores tales. Dioscorides. Quando decoquitur
11
radix eius in uino, et bibitur uinum illud, aufert foetorem assellarum, ac prouocat uri〈-〉
12
nam multam foetidam. Et comeditur planta ista recens, sicut comeduntur sparagi.
13
DE CAMELEONTA ALBA. CCLXIIII.
14
KEmeleon leuce, id est, cameleonta alba. Dioscorides. Sunt homines qui no-
15
minant eam accia, et est planta quae reperitur iuxta radicem cussus, et nomina-
16
tur ex nomine cussus. Hoc nomen accia et est dictum uiscosum, nam uiscositas quae-
17
dam reperitur prope radicem huius plantae, qua mulieres utuntur loco masticis, et
18
folia eius sunt similia folijs spinae, quam homines Orientis nominant harub, et fo-
19
lijs speciei spinae, quae dicitur sacolomas, et folia eius sunt asperiora, et acuitates sum〈-〉
20
mitatum magis quam cameleontae nigrae, et non habet uirgam, sed nascitur in me-
21
dio eius spina similis Ericio marino, aut spinae quae dicitur alkareozan, id est, cardo,
22
in qua est flos coloris purpurei, spissus paruus, seu subtilis sicut capilli, et semen eius
23
est simile grano cartami, et radix eius cum ipsa oritur in bona terra, et pingui, est gros-
24
sa, sed quando nascitur in montibus, est subtilis, color eius interior est albus, et in o-
25
dore suo est odor grauis, et odor aromaticus simul, est tenera, et dulcis saporis.
26
Galenus. Sapor eius est amarus, et pluris amaritudinis quam nigra. Et ipsa cale-
27
facit in secundo gradu prope finem eius, et desiccat in tertio. Et datur in potu de ra-
28
dice eius acsotaphen unum cum uino stiptico, et occidit ascarides, et datur similiter
29
hydropicis. Dioscorides. Quando de ipsa bibitur pondus unius acsotafen cum
30
uino stiptico, in quo decoquitur polium montanum, expellit ascarides, et datur hy〈-〉
31
dropicis in quantitate unius alchiman, et attenuat tumorem eorum. Et bibitur de-
32
coctio eius ad stranguriam, et quando decoquitur et bibitur, confert morsibus uene〈-〉
33
nosorum, et dissenteriae. Et quando miscetur cum sauich, et conficitur cum aqua et
34
oleo, occidit canes, porcos, et mures.
35
DE CAMELEONTA NIGRA. CCLXV.
36
KAmeleon melanos, id est, cameleonta nigra. Dioscorides. Nominant eam
37
homines cameleonta, propter uarietatem florum eius, quia de eis reperiuntur
38
uirides multum, et aliqui ad albedinem declinantes, et aliqui ad coelestem colo-
39
rem, et quidam ad rubedinem sanguinis, secundum diuersitatem locorum in qui-
40
bus nascitur. Est planta, cuius folia sunt similia folijs spinae quae dicitur scoloinas, ni〈-〉
41
si quia sunt minora eis, et subtiliora. Et est in eis rubedo trahens ad ruborem sangui〈-〉
42
nis, et habet stipitem in grossitudine digiti, et in longitudine palmi unius, et color
43
eius est ad rubedinem sanguinis, et super ipsum est capitellum spinosum, in quo est
44
flos subtilis, similis in colore flori herbae quae dicitur boachis, et sunt in eo maculae.
45
Et radix eius est grossa, nigra, et ueluti corrosa, cuius color interior est decliuis ad ru-
46
bedinem, et quando masticatur, mordicat linguam, et nascitur in locis petrosis, et
47
in littoribus maris. Galenus. In radice huius nigrae speciei est res occidens, et pro-
48
pter hoc administratur exterius tantum. Et uirtus eius prima calefacit in tertio gra-
49
du in fine eius, et desiccat in tertio. Et uirtus eius secunda est quae abstergit. Et tertia
50
uirtus eius est, quae curat scabiem, impetiginem, et morpheam. Et uniuersaliter au-
51
fert omnes egritudines quae egent abstersione. Et quando fit cum ea emplastrum,
52
curat hulcera corrosiua. Dioscorides. Quando teritur radix huius plantae, et
53
miscetur cum calcanto, cum alchitram, et sepo antiquo, curat scabiem. Et quan-
1
do miscetur cum sulphure et asphalto, et coquitur cum aceto, et linitur impetigo,
2
curat eam, et quando fit cum decoctione eius oris collutio, aufert dolorem dentium,
3
et quando miscetur cum ęquali quantitate eius ex pipere, et caera, confirmat dentes
4
commotos, et calefacit eos, et aufert dolorem eorum, et decoquitur cum aceto, et
5
est emplastrum conueniens dentibus et naso, et quando teritur, et ponitur in sum-
6
mitate stili, et ponitur super dentem malum, frangit ipsum, et quando miscetur cum
7
sulphure, mundificat impetiginem, et morpheam, et cicatrices, et quando miscetur
8
in unguentis corrodentibus, facit hoc, hulcera sordida corrodentia et fraudulenta
9
curat, et mundificat, quando emplastratur cum ea, si Deo placet.
10
DE KARABE VEL KAKABRE. CCLXVI.
11
HAur romi, id est, karabe uel kakabre. Galenus. In rosa huius arboris est sub-
12
tilitas plusquam grossicies. Et uirtus eius prima est calefactiua in tertio gradu, sed
13
desiccatio uel humectatio non sunt in ea multum, uerum declinat ad siccitatem pau〈-〉
14
lulum, sed gummi eius est karabe. Et uirtus eius est similis uirtuti floris eius, nisi quia
15
est calidior parum, et semen eius seu fructus est subtilioris substantiae quam gummi, et
16
maioris desiccationis, et est hoc plus quam flos, nisi quia non est multae caliditatis. Sed
17
foliorum uirtus est sicut uirtus rosae eius, nisi quia operatio eorum est debilior opera〈-〉
18
tione ipsius. Dioscorides. Quando fit emplastrum cum folijs haur romi, confert
19
pulsationi podagrę, gummi eius ingreditur in confectionibus unguentorum, et quan〈-〉
20
do bibitur semen eius cum aceto, curat epilepsiam. Et dicitur, quod gummi haur ro〈-〉
21
mi, quod nascitur iuxta fluuium quod dicitur Rhodanum quando distillatur in flu〈-〉
22
mine illo, congelatur ibi, et est illud quod dicitur alapton, et sunt qui nominant ipsum
23
arsopodon, et est karabe. Et hoc gummi quando frangitur, procedit ex eo odor bo-
24
nus, et color cius est sicut color auri, et quando sumitur in potu, prohibet cursum hu〈-〉
25
miditatum ad stomachum et intestina, et stringit uentrem, et stomachum confor-
26
tat, et abscindit fluxum sanguinis. Paulus. Karabe est gummi arboris haur romi,
27
emanat ab haur romi, et coagulatur, et est coloris auri, et quando ipsum bibitur, re-
28
tinet fluxum uentris et stomachi, et abscindit fluxum sanguinis: putant quidam, quod
29
istud karabe sit sandaracha, et dicunt, quod karabe Sodoniae est huiusmodi gummi, et
30
est gummi funeris, eo quod Latini ponebant ipsum super corpora defunctorum.
31
Bedigoras. Karabe calefacit, et retinet sanguinem undecunque fluat.
32
Abugerig. Caliditas eius est temperata cum pauca frigiditate, et habet proprieta-
33
tem retinendi sanguinem, proprie in tenasmone. Et confert cardiacae, et stringit uentrem.
34
Mesarugie. Retinet sanguinem undecunque fluat a corpore.
35
Alcanzi. Suspenditur super apostemata calida, et confert, et est frigidum, et
36
confert cardiacae, et sputo sanguinis, et fluxui eius a naribus.
37
Meseach, et Aben mesuai, Rasis, et habix, lsaac eben amram, sicut ipse, dixere.
38
STAPHYSAGRIA, VEL STA-
39
phylagria. CCLXVII.
40
ALberas, id est, staphysagria, id est, granum capitis. Dioscorides. Staphysagria
41
est dicta passula montana, et est illa quae dicitur muibazagi, et est planta habens
42
folia similia folijs uitis agrestis, incisa sicut folia maluae agrestis, et habet ramos lon〈-〉
43
gos, rectos, nigros, et flores similes floribus plantae, quae dicitur batatis, uel katartis,
44
et habet semen in uaginibus uiridibus sicut cicer, habens tres angulos asperos, cuius
45
color est ad rubedinem et nigredinem decliuis, sed interius est album, et sapor eius
46
est acutus. Galenus. Est acuta fortiter multum, et uirtus eius prima est calida adu〈-〉
47
rens. Et secunda est quę attrahit et abstergit fortiter, et tertia facit descendere a capite
48
quando masticatur, aut fit gargarisma cum ea, phlegma multum, et confert egritu-
49
dini cum qua eleuatur cutis. Dioscorides. Si accipiantur ex granis eius XV. et te-
50
rantur, et purificantur, et bibantur cum melicrato, faciunt hominem euomere humo〈-〉
51
res grossos, uiscosos, phlegmaticos, et oportet ut custodiatur ille qui potauerit eam,
52
ita ut detur sibi in potu sępe ex melicrato, et perambulet, propter accidentia quę pro〈-〉
53
ueniunt ei ex suffocatione et asperitate, et ardore gutturis eius. Et quando semen
1
ipsum teritur, et miscetur cum auripigmento et oleo, confert pediculis, et pruritui, et
2
scabiei non hulceratae, et quando masticatur, attrahit multum phlegma, et quando
3
coquitur cum aceto, et fit collutio oris cum illo aceto, confert dolori dentium, et au〈-〉
4
fert humiditatem gingiuarum, et quando admiscetur ei mel, curat culla, et ipsum in-
5
greditur in confectionibus unguentorum mollificatiuorum, et nascitur in umbrosis locis.
6
DE GRANO BEN. CCLXVIII.
7
HAbben, id est, granum ben. Dioscorides. Est granum, et est fructus arboris si〈-〉
8
milis tamarisco, et fructus iste est similis auellanis, et interius eius, scilicet, me-
9
dulla, exprimitur, sicut exprimuntur amygdalę amarae, et egreditur inde humiditas
10
quae ponitur in Medicinis odoriferis loco olei, et nascitur hęc arbor in terris Haabex
11
et Babyloniae, et in locis Arabum, et terris Palestinae, quae nominantur Nitran, et
12
melior ex hoc fructu est nouus, plenus, albus, facilis excoriationis. Galenus. Haec
13
Medicina defertur ad nos ex terris Arabum, et apothecarij utuntur succo medullae
14
eius, et lacte ipsius, et complexio eius est calida, sed id quod eijcitur ex residuo eius,
15
postquam extractus est succus eius, et substantia eius est terrea, et sapor amarus est in
16
eo plus dominans, et admiscetur cum amaritudine eius stipticitas. Et uirtus secun-
17
da est, quae incidit, et abstergit, et aggregat. Et tertia confert impetigini, et lentigini〈-〉
18
bus quae sunt in facie, et scabiei, et pruritui, et egritudini, cum qua eleuatur cutis, et
19
attenuat duriciem epatis et splenis, sed in succo eius est parum stipticitatis. Et uirtus
20
secunda abstergit, et incidit res grossas cum pauca aggregatione. Et tertia mouet uo〈-〉
21
mitum multum, quando bibitur ex eo aureus unus cum melle et aqua, et laxat uen-
22
trem laxatione non mala, et quando necesse est mundificare proprie epar et splenem,
23
bibitur cum aceto et aqua, et quando administratur extra, augetur eius abstersio adeo
24
quod abstergit scabiem et egritudinem cum qua eleuatur cutis, et abstergit adhuc
25
plus, adeo quod abstergit morpheam, impetiginem, et lentigines, et botor ulcera-
26
tum, et omnes egritudines quae generantur ab humoribus grossis, et aufert cicatri-
27
ces hulcerum. Et quando oportet illud imponi in emplastris quae fiunt ad splenem,
28
debemus ei admiscere aliquam ex farinis, sicut est farina orobi, et radicis lilij. Sed cor-
29
tex exterior grani ben, stipticitas eius est amplior multum, et propter hoc administra-
30
tur in locis, quibus necessaria est stipticitas multa. Dioscorides. Quando bibitur
31
ex eo trito pondus drachmae unius cum aceto mixto cum aqua, extenuat splenem,
32
et fit emplastrum cum eo podagrae cum ireos. Et quando administratur cum aceto,
33
aufert scabiem hulceratam, et morpheam, et cicatrices nigras quae fiunt a consolida〈-〉
34
tione hulcerum. Et quando administratur cum urina, aufert bothor phlegmaticum, pro-
35
uocat uomitum, et laxat uentrem, et est nociuum stomacho multum. Oleum uero eius quando
36
bibitur, laxat uentrem similiter. Et cortex eius est stipticior. Et residuum substantię eius
37
postquam expressum est oleum ex eo, admiscetur Medicaminibus conuenientibus asperita〈-〉
38
ti et pruritui. Salmuie. Stringit gingiuam, et abscindit fluxum sanguinis narium.
39
DE AMOMO. CCLXIX.
40
HAmenis, id est, pes columbinus, et est amomum. Dioscorides. Est planta si-
41
cut racemus, tota simul connexa, habens florem paruum, similem flori plantae
42
dictae locadan, et habet folia similia folijs brioniae, et habet ramos duros cum ramu-
43
lis suis, quorum color trahit ad rubedinem, et circumquaque sunt folia multa conglo〈-〉
44
bata, et semen eius in racemis, et habet storem album similem flori uiolę in figura sua, et
45
melius amomum est Armenum, cuius color est uelut aureus, et color ligni eius est
46
ad ruborem uergens, et habet odorem bonum ualde. Sed quod est aquaticum, na-
47
scitur in locis petrosis et humidis, et est debilius altero, et est magnum, cuius color est
48
ad uiriditatem tendens, ac mollis tactus, lignum eius est uelut squamosum, et in odore
49
suo est simile odori rutae, et in sapore simile origani. Sed illud quod est ex terra quae
50
dicitur Pontus, lignum eius est ad rubedinem decliue, non longum, nec difficile fra〈-〉
51
gile, et hortus eius est sicut racemi, et est plenum semine, et odor eius est purus et stipti〈-〉
52
cus. Et illud quod est peioris odoris, est nouum, album, ac est optimum, et habet ramu〈-〉
53
los coloris sanguinei, et quando non est maturum, est expansum, plenum semine, simile
1
racemis paruis, graue, habens odorem bonum multum, mordicat linguam, et co-
2
lor eius est unicus, non diuersus. Et quidam adulterant amomum cum planta, quae
3
dicitur amomides, eo quod assimilatur amomo, nisi quia non habet odorem eius,
4
nec semen tale, et nascitur in Armenia, et flos eius est similis flori origani. Et si uis non
5
decipi ab hac, uel a similibus, caue a planta quae est nimis iuuenis, et elige illam, cu-
6
ius rami egrediuntur ab una radice. Galenus. Virtus amomi est similis uirtuti aco〈-〉
7
ri, nisi quia acorus est magis desiccatiuus, et amomum est plus maturatiuum. Et di-
8
xit in quinto aphorismorum, quod omnia ista sunt calida fortiter, uidelicet, cassia lig-
9
nea, costus, cinamomum, acorus, et amomum, et faciunt soda. Similiter autem et plu〈-〉
10
res ex speciebus faciunt, quia sunt calidae subtiles. Dioscorides. Virtus eius est ca-
11
lefactiua, inducit somnum, sedat sodam, quando emplastrum fit cum eo super fron〈-〉
12
tem, et maturat apostemata calida, et confert puncturae scorpionis, quando fit em-
13
plastrum cum eo, et bedarog, id est, ozimo, et ponitur super locum puncturae, et con〈-〉
14
fert apostematibus oculorum calidis, quando fomentantur ex decoctione eius, et con-
15
fert intrinsecis, quando ponitur exterius, facto ex eo emplastro cum passulis, et confert
16
doloribus matricis, quando fit nasale cum eo, et quando fit encatisma ex decoctione
17
eius, et quando bibitur decoctio eius, est conueniens illi, cuius epar est infirmum, et con〈-〉
18
fert egritudinibus renum et podagrę, et ipsum ingreditur in confectionibus multis,
19
ex magnis confectionibus et odoriferis. Humaim filius lsaac in tyriaca. Amomum
20
est ex rebus quae inebriant, est enim in proprietate eius quod inebriat, et facit dormire.
21
DE IVNIPERO. CCLXX.
22
HAbhagar, id est, granum iuniperi. Dioscorides. Iuniperus est una ex specie-
23
bus cupressi masculi. Et omnes sunt quatuor specierum, et sunt iuniperus, et ha〈-〉
24
bel, id est, sauina, et xerbin, et gar, uidelicet iuniperus, quae nominatur arconas, uel
25
archencas. Est ex ea alia, quae est magna, et alia parua, et habet fructum, et quaedam
26
reperitur, cuius fructus est magnus, sicut nabach, et quaedam cuius est paruus, sicut
27
faba, nisi quia ipse est rotundus. Virtus arboris primae est calida et sicca in ter-
28
tio gradu, sed et caliditas ipsius fructus est secundum hoc, et siccitas eius est in primo,
29
Sed sauina, et est illa quae dicitur brachos, non habet fructum, et nos iam diximus de
30
ea superius. Sed xerbin est illa, quae nominatur padras, et habet fructum similem fru〈-〉
31
ctui cupressi, nisi quia est minor eo satis, et est ex xerbin arbor parua, spinosa, habens
32
fructum similem fructui iuniperi, cuius magnitudo est sicut granum myrti, sed est ro〈-〉
33
tundum, et sermo de ipso ueniet postea in capitulo de alkitran. Et uirtus xerbin est
34
calida et sicca in tertio gradu. Et uirtus fructus eius est temperata, aequalis adeo, quod
35
possibile est quod comedatur, nisi quia si quis comederet ex eo multum, induceret
36
sodam, et calefaceret corpus, et induceret mordicationem in stomacho suo. Sed
37
gar, et est species parua xerbin, memoratio eius ueniet infra. Dioscorides. Arco-
38
nas, et est iuniperus magna et parua, ambae calefaciunt, et subtiliant, et prouocant
39
urinam, et quando fit fumigatio cum eis, expellit uenenosa reptilia, et habet fructum,
40
cuius quidam reperitur in magnitudine auellanae, et quidam in magnitudine fabę,
41
nisi quia est rotundus, et habet odorem bonum, et est dulcis, habens in se aliquan-
42
tulum amaritudinis, et nominant eum arconas, et calefacit parum, et est stipticus,
43
ac bonus stomacho, et quando sumitur ex eo in potu, confert dolori pectoris, et in-
44
flammationibus, et tortionibus, et expellit uenena, ac prouocat urinam, et est con-
45
ueniens attritioni neruorum, et doloribus matricis.
46
DE THYMO. CCLXXI.
47
HAsce, id est, thymus. Dioscorides. Est planta nota omnibus, et est arbustum
48
paruum, in quantitate tanta, quod possumus accipere ex ramulis eius, et inuol〈-〉
49
uere circa eos cotum, et uti pro licinio ad ignem accendendum, et habet folia parua, mi〈-〉
50
nuta multum, stricta, et oblonga, et in summitatibus eius sunt capitella parua sicut
51
formicae, circunuoluta inuicem, et tota planta eius est breuis, et non eleuatur a terra
52
multum, et est dura, lignosa, similiter et ramuli sunt lignosi, et flos eius est purpurei
53
coloris, et plurimum quod ex ea nascitur, est in locis petrosis et asperis.
1
Galenus. Virtus eius prima est uirtus quae calefacit et desiccat in tertio gradu. Et
2
uirtus eius secunda incidit. Et tertia est, quae prouocat urinam et menstrua, et expel-
3
lit foetum, et aperit opilationes uiscerum, et confert excreatui pectoris et pulmonis.
4
Dioscorides. Virtus eius est calefactiua multum, et desiccatiua, et est conueniens
5
stomacho ac pectori. Quando sumitur in potu cum sale et aceto, laxat chimum gros-
6
sum, et phlegmaticum, et quando administratur decoctio eius cum melle, confert
7
difficultati anhelitus, in qua oportet hominem erigi, et asmati, et expellit lumbricos
8
longos, et prouocat menstrua, et expellit foetum, et secundinam, et prouocat uri-
9
nam, et quando conficitur cum melle, et fit inde lohoc, excludit superfluitates a pe-
10
ctore, et quando fit emplastrum ex eo cum aceto, resoluit apostemata phlegmatica
11
dum sunt noua, et resoluit sanguinem coagulatum, et euellit hemorrhoidas quae
12
sunt in ano, et uerrucas. Et quando miscetur tum sauich, et conficitur cum uino, et
13
apponitur calidum super sciaticam, confert ei, et quando puluerizatur super cibos,
14
et comeditur, confert obscuritati uisus, et quando teritur, et conficitur cum aceto,
15
et administratur, delet uerrucas, et abscindit superexcrescentia mala.
16
Ruffus. Non est ex speciebus origani, et ipse quidem curat obscuritatem uisus,
17
et resoluit phlegma a corpore.
18
DE COLOQVINTIDA. CCLXXII.
19
KAndel, id est, coloquintida. Dioscorides. Est planta quae emittit ramos et fo〈-〉
20
lia extensa super terram, similia folijs et ramis cucumeris domestici, et habet fru〈-〉
21
ctum rotundum, similem pilę, mediocris magnitudinis, et folia eius sunt habentia
22
incisuras, et amara, fructus uero colligendus est, quando color eius mutatur ad citri-
23
nitatem. Galenus. Sapor eius est amarus fortiter, et quando sumitur, non facit
24
operationem malam, nec periculosam, quoniam uelociter egreditur, propter uirtu-
25
tem magnam quam habet in laxando. Et quando coloquintida est recens, et frica-
26
tur cum ea scia in qua est dolor, confert iuuamentum magnum. Quod autem de co〈-〉
27
loquintida administratur, est pulpa eius. Dioscorides. Pulpa huius fructus quan〈-〉
28
do accipiuntur ex ea quatuor onolosat, et conficiuntur cum hydromelle, aut miscen-
29
tur cum mirrha, et nitro, et melle cocto, et fiunt inde pillulae, laxant uentrem. Fructus
30
ipse sicut est, quando desiccatur et teritur, et ponitur in clisteribus, confert sciaticae, et
31
paralysi, et colicae, laxat enim phlegma, et humores crudos, ac quandoque sanguinem,
32
et quando fit nasale cum ea, occidit foetum, et prouocat menstrua, et quando ipsa
33
cauatur, et extrahuntur interiora eius, deinde inuoluitur circa ipsam lutum, et poni〈-〉
34
tur in ipsa acetum, et calefit super ignem, et fit cum illo aceto oris collutio, aufert do〈-〉
35
lorem dentium. Et quando decoquitur in ea uinum quod dicitur melicratum, et aqua
36
mellis, et uinum quod dicitur alkokeos, et bibitur ex eo, laxat humores grossos, et
37
confert doloribus intestinorum, ueruntamen est malum stomacho, et fit supposito〈-〉
38
rium cum pulpa eius, et laxat uentrem, et accipitur fructus ipse dum color eius est ui〈-〉
39
ridis, ac ipse est recens, et extrahitur succus eius, et fricatur super sciaticam, et est iuua〈-〉
40
tiuus ualde. Habix. Coloquintida est melo agrestis, quae quando sumitur in po-
41
tu, purgat phlegma grossum, quod aduenit iuncturis, et illud phlegma quod emit-
42
tit fumositates ad caput, et expellit humores qui aggregantur in corpore ex melan-
43
cholia, et alijs malis humoribus. Et oportet quod ille qui colligit coloquintidas,
44
colligat eas in fine sui anni, quando sunt maturae, et color earum incipit fieri citrinus,
45
et non colligatur illa, quae est uiridis, quando uidelicet incipit condensari sua rosa,
46
aut dum ipsa habet aliquid uiriditatis, quoniam modicum ex ipsa occidit, et proprie
47
illa quae reperitur sola in arbore sua, occidit potantem se sine dubio, quoniam quan〈-〉
48
do datur ex pulpa sua, facit tortiones fortes, et euomere fortiter, et est laxatio eius si-
49
ne iuuamento, et inducit tenasmonem, et anxietatem animi, et coartationem anhe〈-〉
50
litus, et frequentiam eius, et syncopim, et sudorem frigidum, et fortassis interficit,
51
sicut dixi. Sed quando colligitur postquam citrinatur pomum eius, et est perfecte
52
maturum, et hoc est, quando aduenit frigus ei, uidelicet, quando accenditur lam-
53
pas, scilicet in mense Septembri, in principio autumni, confert potanti, et expellit
1
humores quos uolumus purgare, et non est necesse, quod misceatur cum Medicinae
2
alia. Sed est ualde cauendum, ne detur in potu in tempore magni frigoris, uel mag-
3
ni caloris, nam ista sunt duo tempora, in quibus nos docuit Hippocrates, non debe〈-〉
4
re dare Medicinam laxatiuam, in libro suo Aphorismorum, dixit enim, Non oportet
5
quod detur Medicina laxatiua, quando ascendit scahari, et in magna hyeme: et in-
6
telligit in lunio, et lulio, et Augusto, et per hyemem uoluit intelligi, in Nouembri,
7
Decembri, et lanuario. In istis igitur duobus temporibus anni, non oportet quod de-
8
tur Medicina laxatiua, et proprie acuta, sed solum duobus temporibus alijs, uolo di〈-〉
9
cere, in Vere, et Autumno. Quando igitur bibitur coloquintida in hora magni calo〈-〉
10
ris, nocet membris interioribus fortiter, et nocet etiam stomacho, et expellit sangui〈-〉
11
nem per ora uenarum, abradendo ea. Et quando datur in hora magni frigoris, fati-
12
gat patientem fortiter, quia natura non assentit ei, quare facit tortiones. Si igitur uo-
13
lueris coloquintidam rectificare, et miscere cum alijs Medicinis, purga ipsam primo
14
a granis suis, et a cortice exteriori, adeo quod remaneat pulpa sua pura, deinde tere
15
ipsam cum gummi Arabico, et dragaganto, et amilo, cum omnibus istis, uel cum uno
16
ipsorum, et quando addis ei aliqua ex istis Medicinis, pone de ea quantitatem ęqua〈-〉
17
lem ei, sed si uis admiscere ei omnes, pone de unaquaque Medicina aequaliter, ita quod
18
summa quae proueniet, sit aequalis coloquintidae in pondere, et hoc quando facis Me〈-〉
19
dicinam laxatiuam, sicut sunt pillulae. Verum quando uis ipsam ponere in ieris, et
20
Medicinis magnis, non oportet quod temperes eam cum aliqua Medicina alia, nisi
21
cum illis quae ingrediuntur in Medicina illa, nec cures multum reprimere acuitatem
22
eius. Et quantitas quae datur ex ea, quando praeparatur secundum istum modum cum
23
Medicinis alijs, est a duobus dauich usque ad unum kirat. Et scias quod coloquinti〈-〉
24
da quando extrahitur a pomo suo, et permanet sic diu, est minoris uirtutis in laxan-
25
do, et minuitur acuitas eius. Et quando teritur, et dimittitur sic tempore longo, fit
26
adhuc in hoc minus, et magis remissa uirtus eius, sed quando dimittitur in pomo
27
suo, non recipit immutationem, nisi in longo tempore. Et oportet quod non col〈-〉
28
ligatur coloquintida ex arbore, in qua ex una radice non est ortum, nisi pomum illud
29
solum, quoniam nutrimentum totius radicis uenit ad illud pomum solum, et auget
30
in eo uirtutem multam laxandi. Talis igitur coloquintida interficit propter acuitatem
31
suam nimiam, et fortitudinem, nam qui sumpserit ex ea duos dauich, non retinebi-
32
tur fluxus eius quousque moriatur. Et scias quod ego uidi in omnibus hominibus
33
qui degunt in terris magnae frigiditatis, quod in pluribus eorum uincit super natu-
34
ram eorum cholera nigra, quapropter non possunt in eis operari, nisi Medicinae for〈-〉
35
tes et acutę, sicut est coloquintida, et folia eius, proprie et esula, et mezerion, et dam〈-〉
36
diseni, et similia horum. Scamonea uero non est eis necessaria. Et oportet cauere, ne
37
apponatur in aliqua Medicina ex cortice coloquintidae, neque ex seminibus eius, quo〈-〉
38
niam cortex est durus et siccus, et adhęret uillis stomachi, et intestinis, et pungit pun-
39
ctione forti, et prohibet assellationes: similiter etiam facit cortex seminum, sed semi〈-〉
40
nis ipsius oleum est calidum mollificatiuum. Et Arabes quidem infundunt semina
41
ipsa in aqua pluuiali, donec recedat amaritudo eorum, et sic comedunt ea decocta,
42
et alio aliquo modo, et praebet eis nutrimentum, uerum quando comeditur ex eis
43
nimis, inducunt fastidium, sed quando fricantur plantę pedum in domo prima bal〈-〉
44
nei fricatione forti, facit eos haec fricatio egerere, et euomere, et confert, et non auge〈-〉
45
tur nocumentum. Et quando fuerit necesse apponi coloquintida in clisteri aliquo,
46
oportet quod apponatur in decoctione clisteris integra sine contritione et repressi-
47
one aliqua, quia tunc confert colicę, et facit descendere humores grossos, crudos, et
48
melancholiam. Sed folia coloquintidae quando aliquis uult purgare cum eis, opor〈-〉
49
tet quod colligantur ex arbore sua postquam maturauerint poma eius, et citrinescant,
50
quando scilicet incipit aer infrigidari, in tempore uidelicet, quo diximus debere col〈-〉
51
ligi poma ipsa, et siccentur in umbra, donec non remaneat in eis aliquid humidita-
52
tis, et sic reponantur, et quando fuerit necesse, quod exhibeatur de eis in potu, opor〈-〉
53
tet quod temperetur cum amilo, aut gummi Arabico, aut dragaganto, cum uino istorum,
1
uel cum pluribus. Sicut diximus in colloquintida ipsa. Quando igitur ponuntur cum
2
eis, ex istis faciunt operationem mirabilem in expellendo melancholiam, et quan-
3
do admiscentur cum eis Medicinae conuenientes ad hoc, sicut aloes, anisum, et epi-
4
thymum, et sal indum, et si dantur in potu cum hiera picra, erit Medicina iuuatiua
5
multum. Et ego non uidi aliquam ex Medicinis laxatiuis magis conferentem in do〈-〉
6
loribus melancholicis quam folia coloquintidae. Et antiqui quidem defecerunt in
7
memoratione ipsorum, et omiserunt usum eorum. Et ego tentaui, et dedi de eis in
8
melancholia, et alopicia, et tyria, et lepra, et inueni iuuamentum magnum, et for-
9
tassis facient euomere illum qui sumpserit ex eis, et nihilominus confert multum le〈-〉
10
prosis, et faciunt consistere aegritudinem suam, et dolores suos, et non permittunt
11
augeri. Et scis tu quod ista est cura eorum, in quibus confirmata fuerit aegritudo, nam a
12
quibus membra ceciderunt, impossibile est quod renascantur eis, propter hanc Medici-
13
nam modo aliquo. Et scias quod coloquintida quę oritur in rupibus et locis altis, quę
14
non est imbibita humiditate pluuiae, est fortioris et melioris operationis quam illa
15
quae est propinqua aquis, et imbibitur ex eis, et quantitas quae datur ex colloquin-
16
tida illi qui est fortis, est pondus drach. semis, usque ad duos dauich, et est ope-
17
ratio eius conueniens hominibus qui sunt durae naturae ad laxandum, sicut illi qui
18
degunt in regionibus frigidis, et qui utuntur in cibis eorum lacte, et caseo, et simili-
19
bus, quia istorum natura non mouetur, nisi per fortes Medicinas, et quando poni-
20
tur in clisterijs, laxat humores crudos, et melancholiam, et confert colicę, quando
21
ponitur de ea in Medicinis, cum quibus clisteriçantur a drachmis .4. usque ad .5. et co-
22
quitur, et colatur aqua, et fit clistere cum ea. Et scias quod folia coloquintidae quando
23
accipiuntur ex arbore sua, et seruantur, quousque annus unus pertranseat super ea, aut
24
anni duo, aut tres, minuitur de uirtute eorum, et propter hoc necesse est quod Medicus
25
augeat in pondere eorum, quando uoluerit ex ipsis exhibere. Rasis. Dixit mihi qui-
26
dam quod radix coloquintidae est melior Medicina quae esse possit puncturae scorpio-
27
nis, et Arabes habent ipsam pro communi et manifesta Medicina ad hoc. Et dixit
28
mihi Arabs quod scorpio pupugerat filium suum in quatuor locis corporis, et dedit sibi
29
in potu drachmam unam de radice coloquintidae, et sedata sunt statim omnia quae
30
patiebatur. Christianus. Quando teritur et linitur super locum puncturae, sedat
31
dolorem eius, maxime radix coloquintidae masculi, nam foemina est mollis, alba,
32
et est debilior in hoc. Aben mesuai. Proprietas colloquintidae est quod mundificat
33
cerebrum ab humiditatibus malis, et expellit humores crudos, sed ipsa inducit pun〈-〉
34
ctiones et tortiones, et tenasmonem in intestinis, et uomitum, et rectificatio eius est
35
quod admisceatur ei dragagantum, et quidam admiscent ei gummi Arabicum, sed dra〈-〉
36
gagantum est melius eo, quia iuuat ad laxandum, gummi uero est stipticum, et opor-
37
tet quidem quod coloquintida non teratur multum, ne adhęreat intestinis, et hulceret
38
ea. Et melior coloquintida est illa quae est matura, citrina in cortice suo, et interius
39
alba, et lenis. Et cauendum est ab illa quae est sola in suo arbore, quia est mortifera.
40
Et dosis coloquintidae est a tribus kirat usque ad sex. Abugerig. Coloquintida pur-
41
gat choleram admixtam humiditati uiscosae, non illam quae est admixta sanguini,
42
quemadmodum facit elleborus niger, et scamonea, sed ipsa trahit a membris ner-
43
uosis, et ille cui conuenit potus coloquintidae est ille qui habet aegritudinem in capi〈-〉
44
te suo, aut in uelamine cerebri, quod est simile rethi, aut in alio uelamine propin-
45
quo craneo, sicut est, habens scotomiam, et hemicraneam, et cephaleam, id est, ouum,
46
et soda, et habens stuporem, et paralysim, et spasmum, et humiditatem oculorum
47
antiquam, et stricturam anhelitus ab humoribus grossis, et dolores iuncturarum, et
48
sciaticae ab humoribus grossis, et aegritudines renum et uesicae. Rasis. Rectifica-
49
tio eius est cum bdellio.
50
DE GRANO INDICO. CCLXXIII.
51
HAbel,id est, nil, et est granum Indicum. Isaac eben amram. Planta eius est si-
52
milis plantae lebleb, adhęrens arboribus duobus brachijs, uel tribus, et habet
53
ramos et folia uiridia, et in radice cuiusque folij est flos coloris purpurei, similis po-
1
mulis in figura sua, et quando cadit flos, dimittit semen in uaginis, in quibus sunt
2
tria grana minora granis staphisagriae lenia, in tribus partibus diuisa, et ista grana
3
sunt id quod de ea administratur in Medicina. Aben mesuai. Proprietas eius est
4
laxare phlegma, et mundificare ipsum. Et praeparatio eius est quod bene teratur,
5
misceatur cum oleo amygdalarum dulcium. Et melius ex eo est nouum, pondero〈-〉
6
sum, et non stipticum in sapore suo. Et dosis eius est a quatuor kirat usque ad octo.
7
Habix. Granum nil, est cartamum lndum, calidum est et siccum in primo gra-
8
du, et habet hoc, quod quando miscetur cum Medicinis, facit moram in intestino
9
duodeno, atque in illo quod sequitur ipsum, et est propinquum meseraicis, et facit ibi
10
punctiones, et quando sumitur in potu solum, non laxat eadem die, nisi completis
11
uigintiquatuor horis post eius iunctionem, et quando admiscetur ei scamonea, facit
12
ipsum descendere, et tunc laxat phlegma uiscosum, et operatio eius est etiam in edu-
13
cendo choleram, et fortassis accidunt ex potu eius iuuenibus stipticitas in ore stoma-
14
chi, et tortiones magnae, et si nimis sumpserint, faciet eos euomere, et fortassis indu〈-〉
15
cit tenasmonem. Et dosis eius cum alijs Medicinis est drach. semis, sed simplex nun〈-〉
16
quam uidi dari in potu, nisi admisceatur ei scamonęa, quia iuuat ipsum ad expellen〈-〉
17
dum phlegma, et choleram, quoniam ipsum expellit humores duorum diuerso-
18
rum colorum per secessum.
19
DE EBVLO ET SAMBVCO. CCLXXIIII.
20
KAmeactis et iaphacti sunt duae species, quarum una dicitur in Graeco actis, et in
21
Latino sabuca, uoluit dicere sambucus. Et secunda nominatur in Gręco kame-
22
actis, et est eius intentio terrena uel infima actis, et in Latino dicitur abolas, uoluit di〈-〉
23
cere ebulus, et est arbor ebuli. Dioscorides. Ista planta est habens duas species,
24
una earum assimilatur arboribus, habens ramos similes cannis rotundos, quarum
25
color est ad albedinem tendens, et sunt longi, et sunt in eis folia quatuor aut quinque
26
sortita super ramos quoslibet, et sunt similia folijs nucis, minora tamen eis, haben-
27
tia grauem odorem, et in summitatibus ramorum sunt coronae, in quibus sunt flo-
28
res albi, et grana similia granis lentisci, uel granis uiridibus, quorum color declinat
29
ad purpureitatem cum nigredine, et sunt uelut in racemis, et habent multam humi〈-〉
30
ditatem, habentem odorem uini, et ista dicitur actis. Alia uero species quae dicitur
31
kameactis, est minor prima, habet ramos magis herbae pertinentes quadratos, et in
32
quibus sunt multi nodi, et folia inuicem distantia in singulis nodis, similia folijs amy〈-〉
33
gdalae in summitatibus suis, nisi quia habent uenas, et sunt longiora eis, habentia
34
grauem odorem, et in summitatibus ramorum sunt capitella, seu coronae similes co〈-〉
35
ronis supradictae speciei, et semen, et flos similiter, et habet radicem longam, grossi〈-〉
36
tudinem digiti habentem. Galenus. Virtus eius prima desiccat, et secunda incar-
37
nat, et resoluit, resolutione temperata. Dioscorides. Virtus kameactis simplex est
38
stiptica, quae quando sumitur, laxat humiditates aquosas, sed ipsa est mala stoma-
39
cho, et folia eius quando coquuntur in aqua, et comeduntur sicut alia holera, laxant
40
phlegma, similiter et summitates ramulorum ipsius elixatae et comestae faciunt, ra-
41
dix uero eius quando coquitur in uino, et datur in cibo hydropicis, miro modo con-
42
fert, et quando sumitur in potu de ipsa, uel ponitur super locum morsus, confert mor-
43
sui tyri, et quando decoquitur in aqua, et fit encatisma, in quo si sedeat mulier, mol〈-〉
44
lificat duriciem matricis, et dilatat orificium eius, et coaptat omnes deuastationes
45
eius, et quando eius semen sumitur in potu, facit hoc, et quando fit linimentum cum
46
eo, et oleo, denigrat capillos, folia uero eius recentia quando miscentur cum sauich
47
hordei, et fit inde emplastrum, sedat apostemata calida, et est bonum combustio-
48
nibus ignis, et morsui canis, et conglutinat fistulas, et hulcera concaua, et quando
49
fit emplastrum cum eis, et sepo hircino, confert podagrae, et quando fit in decocti-
50
one eorum sessio, expellit secundinam, et confert hydropisi, et quando teruntur fo-
51
lia, et exprimitur succus eorum, et distillatur de eo in aures, aufert sibilum, et tin-
52
nitum, et occidit uermes qui sunt in eis, et quando linitur cum eo tepido, prohibet
53
scabiem, et pruritum, et quando sumitur de eo in potu, confert morsibus ueneno-
1
sorum, et dissoluit sanguinem, et lac quando coagulatur in stomacho, et occidit
2
sanguisugas quae adhaerent in gutture, et confert tussi antiquae, uerum multiplicat
3
nouam, et confert coartationi anhelitus, quae cogit hominem stare erectum, quan-
4
do bibitur calefactus, et accipitur, et fit gargarisma cum eo, et confert catarro descen〈-〉
5
denti ad fauces, et squinantiae, et augmento uuulae, et quando fit collutio oris cum
6
eo, sedat dolorem dentium, et quando accipiuntur summitates ebuli, dum sunt te-
7
nerae, cum folijs suis, et teruntur, et datur ex succo earum cum uino in potu, confert
8
lapidi renum, et quando radix eius decoquitur in aqua, donec remaneat tertia pars
9
eius, et datur in potu decoctio eius, habenti duriciem splenis, affert iuuamentum
10
magnum, ambae istae species unius sunt uirtutis, et habent uirtutem desiccatiuam, et
11
conglutinatiuam, et resolutiuam temperate.
12
DE HARMEL. CCLXXV.
13
HArmel, id est, pigamus. Dioscorides. Nominatur moly, et nominant eam
14
multi rutam siluestrem, et est planta quae egreditur ex una radice cum multis
15
ramulis, et habet folia longiora folijs rutae alterius, et molliora, habentia grauem
16
odorem, et habet florem album, et capitella maiora satis quam capitella rutae do-
17
mesticae, diuisa tribus diuisionibus, in quibus est semen, cuius color est ad rubedi-
18
nem decliuis, habens tres angulos, amarum, et est id, quod de ipsa planta uenit in
19
usum Medicinae, et ipsum maturatur, et colligitur in autumno. Galenus. Virtus
20
eius prima est calida in tertio gradu, secunda incidit, et tertia incidit humores gros-
21
sos, et expellit eos per urinam. Dioscorides. Quando conficitur cum melle, et ui〈-〉
22
no, et felle galli, et croco, et succo foeniculi, confert debilitati uisus. Species ista rutae
23
uocatur a quibusdam moly, et in Syria nominatur uasac, et ortus eius est plurimum
24
in terra pingui, bona, et culta, et humectis locis. Albasari. Harmel est calidum,
25
subtile, incidit chimos grossos, uiscosos, et expellit eos per urinam. Sed nos in hospi〈-〉
26
tali infirmorum utimur eo, ad expellendam melancholiam, et phlegma, per fluxum
27
uentris, et ipsum existit supra omne Medicamentum in epilepsia. Abugerig. Fa-
28
cit euomere, et inebriat potantem se, sicut inebriat uinum, ergo et per istam uirtutem
29
confert patientibus amorem qui dicitur eroticus, nam facit eos dormire. Dixit enim
30
mihi quidam experimentator, quod sumebat de eo in potu ab drach. semis, usque ad
31
drachmam unam, et faciebat eum dormire. Habix. Harmel facit euomere, et in-
32
ebriat sicut uinum, uel prope id, et modus praeparationis eius ad prouocandum uo〈-〉
33
mitum, est quod accipiantur ex granis eius quindecim, et abluantur in aqua dulci
34
pluries, postea desiccentur et terantur in mortario, et cribrentur cum cribro spisso,
35
deinde proijciantur super ipsum ex aqua fluenti unciae quatuor, et misceatur bene
36
in mortario cum ligno aliquo, et coletur per pannum spissum, deinde proijciantur
37
super illam colaturam unciae quatuor mellis, et unciae duae olei sisamini, et admi-
38
nistretur, facit enim euomere fortiter. Ignotus. Harmel est bonum melancholi-
39
cis, et purificat sanguinem.
40
DE PEVCEDANO. CCLXXVI.
41
HArbatum, id est, peucedanum. Dioscorides. Est planta habens stipitem sub-
42
tilem, similem plantae marathri, et habet uelut capillos adhęrentes prope radi〈-〉
43
cem, et habet florem citrinum, et radix eius est nigra, grauis odoris, grossa, plena hu〈-〉
44
miditate, et nascitur in montibus, et in umbrosis locis, et in locis obumbratis ab ar-
45
boribus, et radix quidem eius scinditur cum cultello, dum est recens, et extrahitur
46
humiditas quae est in ea, et ponitur in umbra, quia uirtus eius debilitaretur a sole, et
47
quando colligitur humiditas illa, accidit illis qui eam colligunt soda, et obscuritas
48
uisus, nisi ponant in naribus suis oleum rosaceum, et fundant etiam ex eo super ca-
49
put suum, quando ergo extracta fuerit humiditas a radice ipsa, non remanet in ea
50
aliquod iuuamentum, extrahitur etiam humiditas ex stipite eius, sicut extrahitur suc〈-〉
51
cus radicis mandragorae, sed uirtus eius est debilior uirtute humiditatis quae extra-
1
hitur ex radice, nam uirtus eius uelociter resoluitur. Reperitur autem aliquando gum〈-〉
2
mositas adhęrens radici, similis olibano, supradictis melior, et melior ex isto succo
3
huius plantae est ille, qui defertur ex terra quę dicitur Sardinia, et ex terra quę dicitur
4
Samrirachi, et est grauis odoris, et in colore suo est rubedo, et mordicat linguam,
5
quando gustatur, et melior radix est noua, non corrosa, dura, puri odoris. Galenus.
6
Plurimum quod administratur de hac planta est radix eius, proprie etiam admini-
7
stratur similiter lac et succus eius, et omnium uirtus est una, nisi quia lac est fortioris
8
uirtutis, et hoc quod uirtus eius prima calefacit fortiter, et secunda uirtus est quae re-
9
soluit, et subtiliat, et incidit, et tertia uirtus est quae confert aegritudinibus neruorum,
10
et aegritudinibus quae accidunt pectori, et pulmoni, ab humoribus grossis, uiscosis,
11
quando sumuntur in potu cum uino, et fit fumigium cum eo, et odorat uel attrahit
12
aeger fumum eius, et facit idem, et quando ponitur ex eo in corrosionibus dentium,
13
sedat dolorem eorum statim, et curat duriciem splenis. Radicis uero calefactio est
14
minor, sed desiccatio eius est fortis, ipsa nanque calefacit in principio tertij gradus, et
15
uirtus eius secunda est, quae abstergit, et incarnat, et tertia est talis quod potest admini-
16
strari in omnibus supradictis, et quando ponitur ex ea super os, cuius corticem uolu〈-〉
17
mus expellere, expellit eum cito, et incarnat ipsum, et confert multum hulceribus
18
fraudulentis malis, quando desiccatur, et teritur, et pulueriçatur super ea, eo quod mun〈-〉
19
dificat ea, et replet carnem, et consolidat. Dioscorides. Lachryma huius, quan-
20
do miscetur cum oleo rosaceo, confert lythargiae, et karabito, et opilationi cerebri, et
21
scotomiae, et epilepsiae, et soda antiquę, et paralysi, et spasmo, qui facit declinare ca〈-〉
22
put ad posteriora, et diminutioni sensus, et motus membrorum, et sciaticae. Et uni-
23
uersaliter quando fit linitio cum eo, et oleo, et aceto, confert omnibus aegritudini-
24
bus neruorum, et ipsa odoratur in suffocatione matricis, et in subeth, et quando fit
25
fumigatio cum ea, expellit uenenosa ex domibus, et quando miscetur cum oleo ro-
26
saceo, et distillatur in aurem, confert dolori eius, et quando ponitur in corrosioni-
27
bus dentium, confert doloribus eorum, et datur in ouo sorbili, et confert tussi, et est
28
conueniens asmati, et tortionibus uentris, et inflationi eius, et lenit uentrem, leniti-
29
one pauca, et confert iuuamentum magnum difficultati partus, et extenuat splenem,
30
et confert dolori stomachi, et quando sumitur in potu, confert doloribus uesicae, et
31
renum, et dilatat orificium matricis. Radix uero ipsius confert ad omnia, ad quae con-
32
fert humiditas ipsa, seu lachryma, uidelicet decoctio eius, nisi quia existit debilioris
33
operationis quam lachryma, nam decoctio eius quando fit sessio in ea, confert aegri-
34
tudinibus matricis, et quando radix ipsa siccatur, et teritur fortiter, et pulueriçatur
35
in hulceribus, mundificat ea a sordibus, et extrahit cortices ossium, et squamas, seu
36
fragmenta ipsorum, et incarnat, et consolidat antiqua hulcera, et ipsa ingreditur in
37
unguentis, et caerotis calefactiuis, et lachryma quidem eius dissoluitur cum amy-
38
gdalis amaris, et ruta, et aneto, et pane calido frumenti, et sic administrari potest,
39
seu confectionibus imponi.
40
DE CYMINO. CCLXXVII.
41
CAmum, id est, cyminum. Rasis. Cyminum carmenum est agreste. Dio-
42
scorides. Est quoddam ex eo boni saporis, et est proprie carmenum, et eius
43
expositio est regale, et post ipsum est Babylonicum, et post hoc alię species cymini.
44
Galenus. Est ex eo domesticum, et agreste, domesticum uero est illud, quod
45
magis administratur, et maxime semen, sicut administratur semen anisi, et leuisti-
46
ci, et carui, et apij montani. Et uirtus eius prima est calida in tertio gradu, et secun-
47
da est uirtus quae incidit, et tertia prouocat urinam, et expellit uentositates, et aufert
48
inflationes.
49
Dioscorides. Virtus eius est desiccatiua, calefactiua, et stiptica, et prouocat uri-
50
nam, quando coquitur cum oleo, et fit clistere cum eo, aut emplastrum cum farina
51
hordei, et confert tortionibus, et inflationibus, et datur de eo in potu cum aceto
1
temperato cum aqua asmaticis, et confert, et datur in potu cum uino ad morsus ue-
2
nenosorum, et confert apostematibus testiculorum, quando admiscetur cum oleo
3
et farina fabarum, et passulis, et caeroto, et superponitur, et quando miscetur cum
4
aceto, abscindit menstrua, et cursum humiditatum matricis, et abscindit fluxum san-
5
guinis narium, tritum cum aceto, et quando linitur cum eo corpus, aut sumitur de
6
eo nimis in potu, facit croceum colorem cutis, et ipsum confert dolori uesicae, pro-
7
pter suam caliditatem, et confert lapidi renum et uesicae.
8
Sed cyminum agreste nascitur multum in terra quae dicitur Calcedonia, et est in
9
regione Hispaniae, et est planta, cuius altitudo est circa palmum unum uel amplius,
10
et super uirgam ipsius sunt quatuor aut quinque folia subtilissima, incisa sicut folia fu-
11
mi terrae, et in summitate eius sunt capitella parua, quinque aut sex rotunda, et mollia,
12
in quibus est semen, et circa ipsum semen sunt granula, sicut grana sicuum, uel sicut
13
furfur, et ipsum semen est acutioris saporis quam cyminum domesticum. Ortus ue-
14
ro ipsius est in locis humidis maxime, semen autem huius quando bibitur cum aqua,
15
confert tortionibus, et inflationibus, et quando bibitur cum aceto, confert singul-
16
tui, et quando bibitur cum uino, conuenit uenenis sumptis, et uenenis animalium,
17
et humiditatibus stomachi, et quando masticatur, et miscetur cum eo mel, et passu〈-〉
18
lae, aufert liuorem qui fit ex sanguine mortuo, sub oculo, aut alibi, et quando fit em-
19
plastrum cum eo, et his quae diximus, est conueniens apostematibus calidis uesicae.
20
Est et alia species cymini agrestis, similis domestico, et egreditur a lateribus eius ua-
21
gina similis cornu alta, in qua est semen simile nigellę, cuius semen quando sumitur
22
in potu, confert morsibus uenenosis, et affert iuuamentum magnum patientibus di-
23
stillationem urinae, et lapidem, et dolorem uesicae, et educit sanguinem coagula-
24
tum cum urina, maxime si sumatur cum decoctione seminis apij. Aben mesuai.
25
Cyminum domesticum, quando fit nasale cum eo, et oleo ueteri, aufert superfluum
26
fluxum sanguinis.
27
DE CVBEBIS. CCLXXVIII.
28
CVbebe. Dioscorides. Est myrta agria, et est myrtus siluestris, est planta habens
29
folia similia folijs myrti domesticae, nisi quia sunt latiora eis, et summitates eo-
30
rum sunt acutae sicut summitas lanceae, et habet fructum rotundum aliquantulum de〈-〉
31
pressum, et latum inter folia eius repertum, qui quando maturauerit, uergit ad rube〈-〉
32
dinem, et intra ipsum est granum triangulatum, et habet ramulos similes ramis plan-
33
tae dictę laros, egredientes ab una radice, difficile frangibiles, longos circa brachium
34
unum, plenos folijs, radix eius est similis radici plantae quae dicitur agrestis, id est,
35
gramen, quae quando teritur, est pontica, sapor eius declinans ad amaritudinem,
36
et cortex eius declinat ad ruborem, folia huius plantae, et fructus eius quando sumun-
37
tur in potu cum uino, prouocant urinam, et menstrua, et frangunt lapidem uesicae,
38
et curant ictericiam, et distillationem urinae, et dolorem capitis, nascitur in locis as-
39
peris, et altis montibus, et quando coquitur radix huius plantae, et bibitur decoctio
40
eius cum uino, facit operationem foliorum, et fructus eius, et ramuli eius comedun〈-〉
41
tur sicut sparagi, dum sunt recentes, et est in sapore ipsorum amaritudo, quae prouo〈-〉
42
cat urinam. Galenus. Est Medicina similis fu. in sapore suo, et uirtute, nisi quia est
43
subtilior multum. Et propter hanc caussam fit aperitiua opilationum quae sunt in cor-
44
pore toto, et prouocat urinam, et mundificat renes a lapide, qui generatur in eis.
45
Paulus. Est bona gutturi, et stringit uentrem. Ego postquam aggregaui inter ser-
46
monem Dioscoridis et Galeni, supra omnem herbam, inueni quod Galenus non
47
memorauit myrtum agrestem, et Dioscorides non memorauit cubebas. Et uidi quod
48
descriptio Galeni super cubebas, est descriptio Dioscoridis super myrtum agrestem.
49
DE CARVI. CCLXXIX.
50
CAruia, id est, carui. Galenus. In sapore eius est acuitas temperata. Et uirtus eius
51
prima est uirtus quae calefacit, et desiccat in tertio gradu, et secunda uirtus est
52
quae incidit et subtiliat, et tertia expellit uentositates, non solum semen eius, uerum
53
etiam omnes eius partes. Dioscorides. Huius semen prouocat urinam, et habet
1
bonum odorem, et calefacit, et est bonum stomacho, et facit digeri cibum, et ingre〈-〉
2
ditur in confectionibus Medicinarum, quae componuntur ad faciendum descende〈-〉
3
re cibum a stomacho. Et uirtus eius est similis uirtuti anisi, et radix eius comeditur
4
cocta, sicut pastinaca. Aben mesuai. Est grossius quam cyminum, et expellit asca-
5
rides ex uentre, et corroborat stomachum, et stringit uentrem, minus tamen quam
6
cyminum. Rasis. Confert cardiacae.
7
DE APIO. CCLXXX.
8
KArphs, uel carphi, id est, apium. Dioscorides. Sunt ei sex species, et est ex eis
9
domesticum, et est notum omnibus. Galenus. Domesticum est illud quod
10
comeditur. Et uirtus eius prima calefacit, et secunda subtiliat, et incidit, et tertia pro-
11
uocat urinam, et menstrua, et resoluit uentositates, et menstrua, et proprie semen
12
eius. Dioscorides. Haec planta conuenit ad omnia ad quae conuenit coriandrum,
13
quando fit emplastrum cum eo, admixto pane, aut cum çucharo, sedat apostemata
14
oculi, et inflationem stomachi, et sedat apostemata calida mammillarum, et quan〈-〉
15
do comeditur crudum, aut coctum, prouocat urinam, et quando bibitur decoctio
16
eius, et radicis suae similiter, confert Medicinis mortiferis, et prouocat uomitum, et
17
stringit uentrem, et semen est magis prouocatiuum urinae quam ipsum, et confert
18
morsui uenenosorum, et ei qui bibit lithargyrium, et resoluit inflationes, et ipsum in-
19
greditur in confectionibus Medicinarum sedantium dolores, et in Medicinis quae
20
componuntur contra nocumenta uenenosorum, et in Medicinis tussis.
21
Sed est alia species quae dicitur asalis, et est apium quod nascitur in aquis, et in lo〈-〉
22
cis humidis, et est maius apio domestico, sed uirtus eius est sicut uirtus illius.
23
Et est alia species apij, quae dicitur salis, et apium Orientale. Dioscorides. Est
24
maius apio domestico, et color eius uergit magis ad albedinem, et habet uirgam
25
concauam, et longam, in qua sunt uelut literae, et folia latiora folijs domestici, cum
26
uiriditate declinante ad rubedinem, et habet comas similes comis herbae quae dici-
27
tur limanotis, et habet multa capitella, a quibus egreditur flos et semen, cuius color
28
est niger, longum, et acuti saporis, et odoriferum, et habet radicem albam, et odo-
29
riferam, quando gustatur, non grossam, nascitur in locis umbrosis, et humidis, ista
30
planta administratur in cibis, sicut administratur apium domesticum, cruda et cocta,
31
radix eius comeditur, et coquuntur folia eius, et summitates ramorum, et comedun-
32
tur, et fortassis coquuntur cum piscibus, et comeduntur, et condiuntur cruda cum
33
sale, et administrantur sicut olera alia. Galenus. Species quae dicitur acraselinum,
34
et alia species quae dicitur hyposelinum, sunt similes apio communi in uirtute, nisi
35
quia illud quod dicitur acraselinum, est debilius eo, comparatum ad illud quod di〈-〉
36
citur hyposelinum, quod est fortius eo. Dioscorides. In hyposelino semen quan-
37
do bibitur cum oximelle, aut cum uino, prouocat urinam, et menstrua, et quando
38
sumitur per os, uel fit inunctio cum eo, calefacit infrigidatos, et confert distillationi
39
urinae, radix eius similiter facit hoc, et quando semen eius datur in potu cum uino,
40
confert puncturae scorpionis, et morsui canis, et quando coquitur in aceto, tempe-
41
rato cum aqua, et datur in potu, confert retentioni urinae, et tortionibus uentris, et
42
doloribus intestinorum, et quando radix eius decoquitur in uino, et sumitur in po-
43
tu, frangit lapidem, et expellit eum cum urina, et confert doloribus lateris, et lum-
44
borum, et quando teritur, et extrahitur succus, et sumitur in potu, aut linitur ex eo
45
corpus, calefacit corpus, et expellit frigus. Et montanum apium facit hoc.
46
Et sunt ei tres species, una earum nominatur oreoselinum, et est planta, habens
47
uirgam longitudinis unius palmi, aut circa, quae egreditur a radice una subtili, a qua
48
plures uirgae paruae egrediuntur, et a uirga egrediuntur ramuli plures, super quos
49
sunt capitella similia comę, nisi quia sunt minora satis, et rotunda, et est in eis semen
50
longum aliquantulum, et subtile, acuti saporis, et boni odoris, similis odori cymi-
51
ni, et nascitur in locis montuosis, et lapidosis. Galenus. Virtus eius est similis uir-
52
tuti apij domestici, nisi quia est fortior uirtute domestici.
1
Dioscorides. Virtus seminis et radicis eius est calida, quae quando bibuntur cum
2
uino, prouocant urinam et menstrua, et ingrediuntur in confectionibus Medicina-
3
rum calefacientium, et aliarum compositarum, et non oportet quod putetur, quamuis
4
nominetur oreoselinum, quod non nascitur nisi in montibus, similiter et illud quod
5
dicitur petroselinum, cum nominetur hoc nomine, non oportet quod putetur quod
6
non nascatur nisi in petris. Sed istud quod dicitur petroselinum.
7
Dioscorides. Petroselinum nascitur in locis petrosis altis, et rupibus, et habet se〈-〉
8
men minutum simile ameos, nisi quia habet meliorem odorem, et acutiorem sapo〈-〉
9
rem, et est aromaticum aliquantulum. Galenus. Melius quod est in eo, est semen
10
eius, proprie sapor eius est acutus, amarus. Et uirtus eius prima, est calida et desicca-
11
tiua in tertio gradu. Secunda incidit. Et tertia est uirtus, quae prouocat menstrua et
12
urinam, et resoluit inflationes, et expellit eas. Et tota planta eius cum suis folijs et ra〈-〉
13
mulis est similis in uirtute semini, nisi quia uirtus eorum est minor uirtute seminis.
14
Dioscorides. Prouocat urinam, et menstrua, et est conueniens inflationibus sto〈-〉
15
machi, et intestini, quod dicitur colon, et tortionibus, quando sumitur in potu, pro-
16
pter calefactionem et desiccationem suam multam, et est conueniens dolori lateris,
17
et renum, et uesicae, et ingreditur in Medicinis quę fiunt ad urinam prouocandam,
18
et alijs confectionibus. Tertia uero species eius dicitur seniruion, et habet uir-
19
gam similem uirgę apij cum ramulis multis, et folia latiora folijs apij, et quod ex fo〈-〉
20
lijs declinat uersus terram, conuertitur ad exteriora, et sunt declinantia ad rubedinem,
21
et est in eis humiditas pauca, quae adhaeret manui, et sunt dura, habentia bonum odo〈-〉
22
rem cum acuitate. Et sapor eorum est sicut sapor alterius speciei, et super summitates
23
ramulorum eius est corona similis coronae aneti, et habet semen rotundum simile
24
semini caulium, nigri coloris, acuti saporis, et odor eius est sicut odor myrrhae, et ra-
25
dix eius est mollis, leuis, habens multam humiditatem, pungens linguam, acuti sa-
26
poris, et boni odoris, cuius cortex est niger, interius uero est uiridis, ad albedinem uer-
27
gens, et nascitur in locis petrosis. Galenus. Haec planta est media inter plantam
28
apij domestici, et plantam apij montani, nam uirtus eius est fortior uirtute apij do-
29
mestici, et debilior uirtute apij montani. Et uirtus eius prima est calida et desiccati-
30
ua in tertio gradu. Et secunda dissoluit et incidit. Et tertia prouocat menstrua, et uri-
31
nam, et incarnat uulnera, et resoluit duricies. Dioscorides. Virtus radicis eius, et
32
summitatum, et seminis, et florum, est calefactiua. Et conficiuntur folia eius cum sa〈-〉
33
le, et comeduntur, et stringunt uentrem, et quando bibitur radix eius, est conueniens
34
morsibus uenenosorum, et sedat tussim, et curat asmaticos, et stranguriam, et fran-
35
git lapidem, et hydropisim, et quando fit emplastrum cum eo, resoluit apostemata
36
phlegmatica recentia, et apostemata calida et dura, et conuenit curae exiturarum.
37
Et quando fit nasale cum eo, expellit foetum, et semen eius est conueniens dolori re-
38
num, et splenis, et uesicae, et expellit secundinam, et prouocat menstrua, et quando
39
sumitur in potu, est bonum sciaticae, et sedat tumores stomachi, et prouocat sudorem,
40
et aufert eructuationes, et bibitur proprie in hydropisi, et febribus periodicis.
41
Galenus in libro de dieta. Apium domesticum est magis conferens stomacho
42
alijs speciebus, et magis sibi delectabile, et in samarinion est aromaticinitas, et est
43
melius domestico, et leuius satis, et magis prouocatiuum urinae et menstruorum.
44
Constantinus in libro de agricultura. Apium excitat libidinem in uiris et muli-
45
eribus, et propter hanc caussam prohibetur nutricibus lactantibus pueros, quia inci〈-〉
46
tat eis libidinem, et abscindit lac earum, et ipsum facit odorem oris bonum, et pro-
47
pter hoc sumunt ex eo in cibo habentes foetorem oris, quando uolunt loqui coram
48
principibus. Achim eben unaim. Ingeniosi Medicorum ponunt apium in secun〈-〉
49
do gradu caliditatis et siccitatis. Hunaim in libro de tyriaca. Proprietas seminis
50
apij montani est, quod laxat uentrem in colica. Abugerig. Aperit et confert opi-
51
lationibus epatis, et aperit uias aquae citrinae. Sed si bibitur substantia eius siue de-
52
coctio, facit moram in stomacho, et nimius usus eius prouocat uomitum.
53
Aben mesuai. Confert inflationibus stomachi, et aqua eius facit nauseam, et ra-
1
dix eius est fortior semine, et semen fortius folijs, et ipsum est malum epilenticis.
2
Mesehah. Radices omnium conferunt stomacho.
3
DE CAPPARO VEL CAPPARIS. CCLXXXI.
4
CApar, id est, capparus. Dioscorides. Est planta spinosa, quae extenditur circula〈-〉
5
riter super faciem terrae, cuius spinę sunt reuolutae uersus se, sicut spinae rubi, et ha〈-〉
6
bet folia similia folijs citonij in figura sua, et fructum similem oliuae, qui si aperitur in
7
arbore sua, emittit florem album, sed si ceciderit ex arbore sua sicut est, inuenitur clau〈-〉
8
sus, ad longitudinem decliuis, et tunc si aperitur, inueniuntur in eo semina minuta,
9
similia granulis balaustiae, coloris rubei uersus purpureum, et radices eius sunt ma-
10
gnae, plures, et lignosae, nascitur in locis siccis, et prope muros. Galenus. In cortice
11
radicis eius uincit sapor amarus, deinde stipticus. Et uirtus eius prima calefacit et de〈-〉
12
siccat. Et secunda est quae abstergit, et mundificat, incidit, et aperit sua amaritudine,
13
et resoluit sua acuitate, et aggregat et restringit sua stipticitate. Et tertia est uirtus, quę
14
confert spleni, pulmoni, alia Medicina quando apponitur exterius in emplastris, et
15
quando sumitur interius cum aceto et melle, postquam desiccatur et teritur, et hoc
16
quia incidit humores uiscosos, grossos, quando bibitur in hunc modum, incisione
17
manifesta, et expellit eos per urinam, et per secessum, et expellit per secessum egesti-
18
ones sanguineas, et sic curat egritudines splenis, et alleuiat ipsum, et similiter hoc fa〈-〉
19
cit in dolore sciae, et cum toto hoc prouocat menstrua, et facit descendere phlegma
20
plurimum, quando fit cum eo gargarisma, aut quando masticatur, et confert attri-
21
tioni neruorum, et lacertorum, et quando ponitur super hulcera fraudulenta, affert
22
iuuamentum magnum, quando abstergit ea, et desiccat, abstersione, et desiccatio-
23
ne forti, et sic confert dolori dentium, quando administratur, aliquando coctus cum
24
uino, aliquando cum aceto, aliquando solus masticatur, et abstergit morpheam, et
25
quando linitur super eam cum aceto, et resoluit scrophulas, et apostemata dura,
26
quando admiscetur cum confectionibus ad hoc. Sed fructus huius plantae uirtus,
27
est sicut uirtus corticis radicis, nisi quia est debilior cortice. Et ego quidem resolui du〈-〉
28
riciem scrophularum aliquando in paucis diebus, cum folijs capparis solis, et ali-
29
quando admiscetur cum folijs aliqua ex Medicinis, quae possunt frangere uirtutem
30
eorum. Et postquam folia faciunt hoc, non est mirum, si succus eorum occidit uer-
31
mes, qui sunt in auribus, propter amaritudinem eius. Sed cappari qui sunt in terris, mul〈-〉
32
tę sunt caliditatis, sicut illi qui sunt in terris Tihema, sunt calidiores capparis, qui sunt
33
in partibus nostris, caliditate multa, et propter hoc existit in eis de uirtute adustiua
34
quantitas non pauca. Et dixit in libro de cibis, quod fructus eius est salsus, quando
35
comeditur, absque quod abluatur, laxat uentrem, et postquam abluitur, nutrit parum,
36
et excitat appetitum cibi, et abstergit quod est in stomacho ex phlegmate, et expel-
37
lit ipsum per secessum, et aperit opilationes epatis et splenis, quando coquitur cum
38
aceto. et melle, et oleo, et comeditur ante cibum. Et summitates ipsius et pendiculi
39
quibus suspenditur fructus, faciunt hoc, nisi quia sunt grossioris substantiae.
40
Dioscorides. Summitates eius et fructus praeparantur cum sale, et administran〈-〉
41
tur in cibis, et quando comeduntur, laxant uentrem, et nocent stomacho, et faci-
42
unt sitim, et quando comeduntur cocti, sunt melioris saporis quam crudi, et fructus
43
eius mollit uentrem. Et quando sumitur in potu de radice eius, aut de semine, pon-
44
dus drachmarum duarum omni die, usque ad triginta dies, cum uino, resoluit duriciem
45
splenis, et extenuat ipsum, et prouocat urinam, et educit egestiones sanguinolen-
46
tas. Et quando bibitur, confert sciaticae, et paralysi, et attritionibus neruorum, et
47
prouocat menstrua, et quando masticatur, attrahit phlegma. Et fructus eius quan-
48
do coquitur cum aceto, et fit ex decoctione collutio oris, sedat dolorem dentium.
49
Et cortex radicis eius est desiccatiuus, et est conueniens ad egritudines quas diximus,
50
qui quando teritur, et puluerizatur in hulceribus, mundificat hulcera antiqua, sor-
51
dida, dura, et teruntur folia eius recentia cruda, et miscentur cum farina hordei, et
52
fit inde emplastrum apostemati splenis, et confert multum. Et si ille qui habet do-
1
lorem in dente suo, momorderit radicem eius cum dente dolente, sedatur dolor eius,
2
et si teritur bene, et miscetur cum aceto, et linitur super morpheam albam, abstergit
3
eam. Et quando teruntur folia et radices eius, et fit inde emplastrum super scrophu〈-〉
4
las, et apostemata dura, resoluit ea. Et quando teruntur, et exprimitur succus, et di-
5
stillatur in aurem, occidit uermes qui sunt in ea. Et quando radix eius coquitur cum
6
aceto, aut cum oximelle, et bibitur decoctio eius, aut teritur sicca, et sumitur in potu
7
puluis eius, laxat humores phlegmaticos crudos, et uiscosos, non solum per secessum,
8
uerum etiam per urinam, et educit multotiens egestionem sanguinolentam, ut di-
9
ximus, et sic sedat dolorem sciaticum, et extenuat splenem. Cappari autem qui na-
10
scuntur in paludibus, et in terris Lochiae, in locis ubi habitant gentes, quae dicuntur
11
Barbari, inflant inflatione forti. Et illi qui nascuntur in terra, quae dicitur Aquileia,
12
commouent uomitum. Et illi qui nascuntur in maritimis Cuzum, et qui sunt ex ter-
13
ra Linia, sunt acuti multum, et hulcerant os, et corrodunt gingiuas, et sic faciunt mo〈-〉
14
ueri dentes, et ideo hi non conueniunt cibo. Aben mesuai. Illi qui condiuntur
15
cum sale, faciunt istas operationes supradictas, nisi quia sunt mali stomacho, malicia
16
tamen pauca. Sed illi qui condiuntur cum aceto, fortificant stomachum, et prouo-
17
cant appetitum, quoniam acetum prohibet nocumentum eorum a stomacho.
18
Rasis. Attulit mihi quidam amicus meus confectionem quandam capparorum
19
recentium, et cum comedissem ex eis, induxerunt mihi tenasmonem, et consueui fa〈-〉
20
cere clistere ad sciaticam, cum succo capparorum, et iuuat multum.
21
DE MYRRHA. CCLXXXII.
22
LEr uel mura, id est, myrrha. Dioscorides. Est gummi arboris, quae nascitur in
23
terris Arabum, similis arbori, quae dicitur in Graeco spina Babylonica. Fiunt nanque
24
scissurae in ligno arboris, et inde egreditur gummi quod emanat cadens super festo-
25
ria quae sternuntur sub arbore, et quaedam pars eius coagulatur super stipitem, et est
26
de ipsa res quae dicitur bathnasas, et est grossa, a qua egreditur miha, id est, storax li-
27
quida, quando exprimitur, et dicitur mirnastaten, et est de ea quę dicitur aizen, et est
28
pinguis multum, et arbor eius est in terra, quae dicitur Parthemia, et est pinguis, et
29
quando exprimitur succus, egreditur uelut storax multum. Et melior myrrha est illa
30
quae dicitur tarhalud, et tanchi, et nominatur hoc nomine, eo quod defertur ex ter-
31
ris quae sic dicuntur. Et color eius est ad uiriditatem tendens, pungens linguam, cla-
32
ri coloris. Et ex ea est quae dicitur liti, et est litraglutichi, et est mollis tactu sicut bdel-
33
lium, et in odore suo est pinguedo, et arbor eius est in locis soli expositis. Et ex ea est
34
quae dicitur poaclis, et est aspera multum, nigra, et apparet in ea uestigium ignis. Et
35
deterior est illa quae dicitur argasmi, et est leuis, non pinguis, acuti saporis, similis
36
gummi Arabico in forma et uirtute, et ex myrrha est quae dicitur amini, et est mala.
37
Et fiunt quidem trocisci ex substantijs myrrhae, et si myrrha fuerit pinguis, trocisci qui
38
ex substantia eius fuerint, habent bonum odorem, et pinguem, et si non est pinguis,
39
quod fit ex substantia eius, non habet bonum odorem, nec pinguem, et habet uirtu-
40
tem debilem, propterea quod admiscetur ei oleum, quando fiunt ex eo trocisci, et
41
adulteratur myrrha, quando admiscetur ei gummi, quod infusum fuerit in aqua myr-
42
rhae. Et melior ex myrrha est noua, leuis, et munda, quae quando tangitur, est ali-
43
quantulum aspera, et arida, et cito frangitur, et quando frangitur, remanet in fra-
44
ctura eius res alba, et figura eius est sicut figura unguium, et quae est in frusta non par〈-〉
45
ua, et color eius est uniformis, non diuersus in exterioribus, sed interius est trahens ad
46
rubedinem parum, cum lineis subalbidis, ut diximus, et odor eius est delectabilis, amara,
47
calida, sedatiua, sed illa quae est grauis, cuius color est sicut color picis, non est alicuius
48
utilitatis. Sed myrrha quę est ex terra, quę dicitur Iabtoteno, abscinditur ex radice ar-
49
boris quę est in terris illis, eligunt enim ex ea illud, quod est simile myrrhę in odore, et
50
uirtus eius est calefactiua, mollitiua, et resolutiua, et ingreditur in confectionibus un〈-〉
51
guentorum. Galenus. In sapore eius est de sapore amoniaci quantitas non pauca, et uir-
52
tus eius prima calefacit et desiccat in 3. gradu. Et secunda abstergit cum temperamento. Et
53
tertia conglutinat fragmenta ossium capitis, et occidit lumbricos et foetum, et expellit eos, et in
1
greditur in confectionibus collyriorum, quae fiunt ad hulcera oculi, et maculas quae
2
fiunt in eo, et in Medicinis quae bibuntur ad tussim antiquam, et ad asma, nam ipsa
3
non exasperat cannam pulmonis, et hoc proprie, quia non calefacit, nec desiccat, ca〈-〉
4
lefactione, et desiccatione forti, et cum superfluitate suae amaritudinis et abstersionis.
5
Virtus eius calefacit, mollificat, et resoluit. Et dixit in almayemir, quod mirrha est
6
composita ex contrarijs qualitatibus. Dioscorides. Virtus mirrhae est calefactiua,
7
et facit subeth, et conglutinat, quicquid eget conglutinatione, et desiccat, et est sti-
8
ptica, et mollificat orificium matricis coartatum, et dilatat ipsum. Et quando fit na〈-〉
9
lale cum ea, et absinthio, aut cum aqua lupinorum, aut cum succo rutę, prouocat men〈-〉
10
strua, et expellit foetum cito. Et datur ex ea quantitas fabae in potu ad tussim antiquam
11
et ad asma, quae cogit hominem erectum stare, et ad dolorem lateris, et pulmonis,
12
et ad fluxum uentris, et ad hulcera intestinorum. Et quando datur ex ea quantitas
13
fabae cum pipere et aqua, antequam superueniat rigor febris duabus horis, remouet
14
eam. Et quando tenetur sub lingua, et traijcitur quod ex ea resoluitur, mollit asperi-
15
tatem cannę pulmonis, et clarificat uocem, et ipsa occidit lumbricos. Et quando te-
16
netur in ore, meliorat odorem oris, et ipsa admiscetur cum aneto recenti, et linitur
17
cum ea, ualet ad foetorem assellarum. Et fit cum ea, et aceto, et oleo, collutio oris, re〈-〉
18
stringit dentes, et gingiuam, et quando ponitur in hulceribus capitis, consolidat, et
19
incarnat ea. Et quando coquitur cum carne animalis, quod est in conchula marina,
20
curat dolorem aurium, et uestit carne ossa denudata. Et quando miscetur cum opio
21
et castoreo, et memithe, curat saniem aurium, et incarnat ossa denudata, et aposte-
22
mata calida quae fiunt in eis, et administratur cum cassia lignea, et melle, liniendo
23
uerrucas, et confert, et fit linitio cum ea dissoluta in aceto, et abstergit impetiginem,
24
et quando admiscetur cum laudano, et uino, et oleo myrtino, retinet capillos ca-
25
dentes, et liniuntur nares cum ea liniendo cum pluma, et aufert catarrum antiquum,
26
et ipsa replet hulcera oculi, et abstergit albuginem ipsius, et confert obscuritati uisus
27
et asperitati palpebrarum, et colligitur fumus eius sicut fumus olibani, et est iuuati-
28
uus ad omnia, ad quae iuuat myrrha. Galenus quando rememorauit aquam pisci〈-〉
29
um salsorum, dixit. Quod ipsa confert exituris putridis, sicut confert myrrha. Et di〈-〉
30
xit in libro de Medicinis contra uenena, et Medicinas mortiferas, quod ex myrrha
31
est quaedam, quae est admixta cum lacte cuiusdam arboris, quae dicitur fucassis, et est
32
arbor mortisera, quare fit haec myrrha, si sumatur per os, interficiens, uerum ipsa est
33
mirabilis in collyrijs, nam ipsa resoluit humorem, qui est in oculo, sine mordicati-
34
one, et fortassis aufert in sui principio, dum est subtilis. Abugerig. Myrrha confert
35
ad aquam citrinam, quando sumitur ex ea in potu, aut fit emplastrum cum ea super
36
uentrem. Et quando fit caputpurgium cum uno dauich ex ea, mundificat cerebrum,
37
et aufert ab eo uentositates grossas. Damascenus. Incoriat gingiuam, et confir-
38
mat dentes. Mesarugie. Est bona colicae, quando fit linitio cum ea.
39
DE MVMIA. CCLXXXIII.
40
MVmie, id est, mumia sepulchrorum cum aloes et myrrha, et quod admiscetur
41
eis ex humiditate corporis humani. Dioscorides. Est in terris, quae dicun-
42
tur Acoloniae, descendit nanque ex montibus, qui ducunt flumina cum aqua, et eijcit
43
eam aqua fluminis in ripis, et est coagulata, et fit sicut caera, et habet odorem picis
44
mixtae cum asphalto, cum aliquo foetore, et uirtus eius est sicut uirtus picis, et asphal〈-〉
45
ti mixtorum. Rasis ex nomine quorundam Medicorum. Est bona sodae phleg-
46
maticae, et frigidae sine materia, et hemigraneae, et paralysi, et torturae oris, et epile-
47
psiae, et scotomiae, nam facimus caputpurgium cum uno grano ex ea cum aqua maioranę,
48
et confert doloribus auris, quando dissoluitur ex ea granum unum in oleo sambucino, et
49
distillatur in aurem, et confert dolori gutturis, quando dissoluitur ex ea unum kirat
50
cum aqua, in qua decocta est saturegia, et confert tussi cum aqua iuiubarum, aut aqua
51
hordei, et sebesten, et datur ex ea in potu tribus diebus in ieiunio, et cardiacę con-
52
fert unus kirat cum aqua mentę, et uentositati intestinorum confert, quando accipitur
53
uuum kirat cum aqua cimini, et carui, aut cum aqua ameos, et casui, et percussioni super
1
stomacho, aut epate, confert, quando sumitur unum kirat cum duobus dauich ex bo-
2
lo Armeno, et uno dauich croci, cum aqua solatri, aut cassię fistulae, et datur ad sin-
3
gultum granum unum ex ea cum decoctione seminis apij, [*]in margine: Alias seminis carui. et cimini carmeni, et ad
4
dolorem capitis antiquum, quando accipitur ex eo granum unum, et ex musco, et
5
camphora, et castoreo, ante granum unum, et miscentur cum oleo de ben, et fit ca-
6
putpurgium cum eis, et ad squinantiam pondus unius kirath cum squingibi, id est,
7
cum oximelle simplici, uel acetoso simplici, et ad dolorem splenis pondus unius ki〈-〉
8
rat cum aqua carui, et ad uenena grana duo cum decoctione tribulorum marinorum,
9
et foliorum aniuden, et ad puncturam scorpionis pondus unius kirat cum uino pu〈-〉
10
ro, et ponitur in locum puncturę cum butyro uaccino. Abugerig. Confert fractu〈-〉
11
ris et conquassationibus, quae fiunt in interioribus corporis, et exterioribus, et con-
12
fert pectori, et pulmoni, et est prope temperamentum, nisi quia ipsa habet proprie-
13
tatem in sedando dolores, qui fiunt in iuncturis et fracturis, quando sumitur in po-
14
tu, et linitur cum ea, et fit cum ea clistere, et confert hulceribus uesicae et uirgae.
15
Atabari. Est calida et subtilis, et est bona casui, et percussionibus, et uentositatibus.
16
Rasis. Dictum fuit mihi, quod quidam emittebat sanguinem. Et non poterat re-
17
stringi, per aliquam Medicinam, quousque datum est ei de mumia pondus grano-
18
rum trium cum uino, et restrictus est statim. Mesarugie. Est subtilis, et est bo-
19
na uentositatibus, et quando fit caputpurgium cum modico ex ea cum zambach,
20
confert dolori capitis. Aben mesuai. Galenus memorauit eam in almayemur,
21
quando locutus est de soda in libro quarto. Et dixit, quod ex Medicinis oculorum
22
sunt quaedam calidae acutae, sicut mumia, et asa, et serapinum, et euphorbium. Et uni-
23
uersaliter, omnis Medicina quae calefacit fortiter, absque eo quod faciat in oculo aspe-
24
ritatem. Alcanzi. Mumia est subtilior omni Medicina ad sputum sanguinis, et
25
quando dissoluitur in oculo de zambach, et fit inde suppositorium, confert illis qui
26
non possunt retinere urinam.
27
DE BDELLIO IVDAICO. CLXXXIIII.
28
MOlochil, uel molocal, id est bdellium Iudaicum. Dioscorides. Est gummi
29
arboris quae nascitur in terris Arabum, et melius ex eo est illud, quod est ama-
30
rum, clari coloris, quod est uelut gluten, quod fit ex corijs boum, tenax interius, citae
31
dissolutionis, lene, ad albedinem declinans, non habens ex se ligna, nec sordes ali-
32
quas, quando fit fumigium cum eo, proferens odorem bonum, similem odori bla-
33
ctae Bizantiae. Reperitur autem ex eo quoddam sordidum, cuius odor est sicut odor
34
darsisaham, aut odor corticis capparis, quod defertur ab India, et quoddam ex eo de-
35
fertur a regione quae dicitur Batonamis, simile resinę pini, cuius color est propinqui-
36
us colori melongenae, et est secundum a bono in uirtute. Adulteratur autem bdelli-
37
um cum gummi Arabico, quod admiscetur ei, et tale non habet amaritudinem, qua-
38
lem habet non adulteratum. Et quando fit fumigium cum eo, non habet odorem
39
bonum. Galenus. Bdellij sunt duę species, Siculum, et est nigrius et mollius alio.
40
Et uirtus eins est mollificatiua, et operatio eius est in hac uirtute operatio fortissima.
41
Et aliud est Arabicum, et est siccius alio, et illud est plus desiccatiuum quam mollitiuum,
42
sed uirtus illius quod est recens humidum, quod quando malaxatur manu, dissolui〈-〉
43
tur totum, est uirtus fortissima in mollificando, et quanto plus ueterascit, fit sapor
44
eius amarior, et calidior, et acutior. Et uirtus bdellij prima est calida desiccatiua. Et
45
secunda est mollificatiua dissolutiua. Et tertia dissoluit apostemata quae fiunt in can〈-〉
46
na pulmonis, et tumorem qui fit in crepatura intestinali, quando dissoluitur cum sa〈-〉
47
liua hominis ieiuni, donec fiat sicut unguentum, et frangit lapidem renum, quando
48
sumitur in potu, et prouocat urinam, et expellit uentositates grossas, et dissoluit apo-
49
stemata dura cruda, et curat dolores costarum, et attritiones neruorum.
50
Dioscorides. Virtus bdellij est calefactiua mollificatiua, quando dissoluitur cum
51
saliua hominis ieiuni, curat crepaturam, et dissoluit apostemata difficilis maturatio〈-〉
52
nis, et apostemata quae dicuntur naiarchili, quae fiunt in gutture, et dissoluit ramicem
53
aquosam, et quando fit nasale cum eo, et fumigatio, aperit orificium matricis, et educit
1
foetum, et omnes humiditates quae sunt in matrice. Et quando sumitur ex eo in po-
2
tu, frangit lapidem, et prouocat urinam, et menstrua, et quando datur in potu illi
3
qui habet tussim, aut illi quem momordit aliquod uenenosum, confert, et confert
4
attritionibus neruorum, et alcuzez, et dolori lateris, et uentositati, et admiscetur in
5
unguentis quae fiunt ad duricies neruorum, et ad nodationes ipsorum, et mollificat
6
eas. Similiter autem facit quando teritur, et proijcitur super ipsum uinum, aut aqua
7
calida, et fit inde unguentum. Aben mesuai. Resoluit apostemata intrinseca, quan〈-〉
8
do bibitur cum decoctione, et extrinseca, quando apponitur dissolutum in decocti-
9
one. Et de proprietate eius est prohibere, ne Medicinae acutae excorient intestina, et
10
conferre hemorrhoidibus. Isaac eben amram. Confert apostematibus intrinsecis
11
quando sumitur in potu, aut fit emplastrum super ea cum decoctione, et quando ad-
12
miscetur cum Medicinis acutis laxantibus phlegma, prohibet acuitatem earum no-
13
cere intestinis, et alijs membris, et confert tenasmoni. Et dosis eius solius est a drach〈-〉
14
ma una usque ad duas, et aliqui dicunt a drachma dimidia usque ad unam, et auget in
15
potentia coitus, et meliorat, et iuuat omnibus. Mesarugie. Resoluit apostemata
16
testiculorum, et alia apostemata. Hunaim in tyriaca. Resoluit sanguinem co-
17
agulatum.
18
DE MARVA IANTVSA. CCLXXXV.
19
MArua iantusa est species marrubij. Dioscorides. Est planta similis prassio, ni〈-〉
20
si quia est longior eo, et habet folia parua, multa, dura, et aspera, bonum odo-
21
rem habentia, alba, super quae sunt pili parui, et habet uirgas multas egredientes ab
22
una radice, et albiores uirgis prassij, nascitur in locis montuosis et asperis. Galenus.
23
Sapor eius est acutus, pungitiuus, amarus, et uirtus eius prima calefacit in tertio gra-
24
du. Et secunda abstergit et incidit. Et tertia prouocat menstrua, et occidit foetum cum
25
hoc, et expellit secundinam. Dioscorides. Habet uirtutem calefactiuam acutam,
26
et ideo quando bibitur decoctio foliorum eius eum uino, prouocat menstrua, et fa-
27
cit aborsum, et expellit secundinam.
28
DE MAIORANA. CCLXXXVI.
29
MErzenius, id est, maiorana. Dioscorides. Est herba multas uirgas habens ex-
30
tensas super faciem terrae in suo ortu, et habet folia parua rotunda, super quae
31
est borra, fere similia folijs calamenti habentis folia subtilia, et habet odorem bonum.
32
Galenus. Virtus eius prima calefacit, et desiccat in tertio gradu. Secunda resoluit
33
et subtiliat. Dioscorides. Habet uirtutem calefactiuam ualde, quando sumitur de-
34
coctio eius in potu, conuenit hydropisi in principio eius, et stranguriae, et tortioni-
35
bus. Et quando succus foliorum eius miscetur cum melle, et fit linitio cum eo, aufert
36
liuorem sanguinis mortui qui est sub oculo, et quando fit cum eo nasale, prouocat
37
menstrua, et quando admiscetur cum aceto et sale, et fit inde emplastrum super pun〈-〉
38
cturam scorpionis, confert, et miscetur cum caeroto, et ponitur super contorsiones ner〈-〉
39
uorum, et attritiones lacertorum, et super apostemata phlegmatica, et confert, et
40
quando fit cum ea emplastrum, admixta magra, apostematibus oculorum, confert,
41
et ipsa ingreditur in confectionibus unguentorum, quę fiunt ad laxitudinem, et admi〈-〉
42
scetur in unguentis mollitiuis et sedatiuis dolorum. Aben mesuai. Quando lini〈-〉
43
tur cum succo huius plantae super liuores sanguinis mortui, aufert eos, et propter hanc
44
caussam ponentes uentosas, administrant eum in uentosatione, ungentes locum post
45
uentosationem cum eo, ne appareant cicatrices ferri. Et quando fit caputpurgium cum
46
ea, confert doloribus capitis, maxime melancholicis, et uentositati cerebri, et aperit
47
opilationes quae sunt in eo, et propter hanc caussam confert epilepsiae, et paralysi, et
48
torturę oris, et hemicraneę, attrahit enim humiditates malas a cerebro, et confert mul〈-〉
49
tum, et fit oleum cum ea, quod confert ad omnia supradicta, quando inungitur cum eo.
50
Sindaxar. Quando teritur maiorana sicca, et conficitur cum melle, et linitur su-
51
per liuorem qui fit sub oculo, aufer[*]aufer corrupt for aufert ipsum, et exprimitur succus ex ea dum est recens,
52
et fit caputpurgium cum eo, et mundificat cerebrum, et confert egritudinibus frigi-
53
dis eius et melancholicus. Et quando imbibitur in eo cotum aut lana, et imponitur
1
in aurem, aperit opilationes eius, et similiter facit oleum eius, si inuoluatur in cotum,
2
et ponatur in aurem, et quando imbibitur lana in oleo eius, et fit cum ea nasale, ape-
3
rit orificium matricis, et confert suffocationi eius, et calefacit matricem. Rasis.
4
Propter caliditatem suam, et aromaticitatem, et subtilitatem, confert omnibus aegri-
5
tudinibus frigidis, et confortat cerebrum, et omnia uiscera.
6
DE AMEOS CCLXXXVII.
7
NAnochach, uel anazue, id est, ameos. Dioscorides. Quidam nominant ipsum
8
pomum ancheninon, id est, cyminum Aethiopicum, uerum natura cymini
9
Aethiopiae est alia a natura ameos, et est notum, est namque semen fere simile cymino
10
Aethiopiae, nisi quia est minus eo multum, et albius, et densius, et in suo sapore est
11
de similitudine saporis origani Aethiopici, et illud quod est eligendum ex eo, est il-
12
lud quod est recens, et mundum. Galenus. Magis iuuatiuum quod est in eo, est
13
semen eius, et est in sapore eius amaritudo pauca, et acuitas, et uirtus eius prima ca-
14
lefacit, et desiccat in tertio gradu, et secunda abstergit, subtiliat, et resoluit, et tertia
15
prouocat urinam. Dioscorides. Virtus eius est calefactiua, inflammatiua corpo-
16
ris, et confert quando bibitur cum uino, tortionibus, et stranguriae, et morsibus ue-
17
nenosis, et prouocat urinam, et menstrua, et admiscetur cum Medicinis quae pro-
18
uocant urinam, in quorum confectionibus ingreditur foeniculus, et quando misce-
19
tur cum melle, et fit emplastrum cum eo, aufert sanguinem mortuum qui est sub ocu-
20
lo, et quando sumitur in potu, et linitur cum eo corpus, inducit colorem citrinum in
21
corpore, et quando fit fumigatio cum eo, et pice, et resina pini, mundificat matricem.
22
Aben mesuai. Quando memorauit proprietates, dixit quod prouocat urinam.
23
Idem. Semen eius est bonum febribus antiquis, et quando decoctio eius ponitur su〈-〉
24
per puncturam scorpionis, aufert dolorem, et quando in Medicinis est conueniens
25
frigiditati stomachi, et epatis, et aperit opilationes, et sedat nauseam, et desiccat hu〈-〉
26
miditates stomachi, et est bonum ad saniem quae est in pectore, et mundificat uias
27
renum, et uesicam, et extrahit lapidem ex eis, postquam fuerit fractus, et quando fit lini〈-〉
28
mentum cum eo, abstergit morpheam, et baras, maxime cum Medicinis quae sunt ad hoc.
29
DE MENTA. CCLXXXVIII.
30
NAhanaha, id est, menta. Et est ex ea domestica, et siluestris, et ramuli domestici
31
quando maturantur, habent colorem coelestem, et sunt interius concaui, et in
32
summitatibus ramulorum sunt quasi licinia, et uiret, et augetur in aestate et hyeme,
33
et habet odorem bonum. Dioscorides. Quidam nominant eam mentam, et est
34
nahanaha, et est nota, et habet uirtutem calefactiuam, stipticam, desiccatiuam, et ideo
35
quando datur succus eius in potu cum aceto, abscindit sputum sanguinis, et occidit
36
lumbricos magnos, et excitat coitum. Et quando sumitur in potu ex eo cum aqua
37
granatorum acetosorum, confert singultui, et uomitui, et colicae passioni. Et quan-
38
do fit emplastrum cum ea, et sauich, resoluit apostemata quae dicuntur castrinata, et
39
ponitur super frontem, et sedat dolorem capitis, et quando ponitur super mammil〈-〉
40
las, in quibus est apostema, propter congelationem lactis in eis, sedat apostema, et
41
quando fit emplastrum cum ea, et sale, confert morsui canis, et quando succus eius
42
miscetur cum melicrato, conuenit doloribus aurium, et quando fit cum eo nasale,
43
ante horam coitus, prohibet impregnationem, et quando linitur cum eo lingua aspe〈-〉
44
ra, lenit asperitatem eius, et quando ponitur ex eo in lacte parum, non sinit ipsum
45
coagulari, et quando linitur cum eo caseus, praeseruat ipsum a putrefactione, et men〈-〉
46
ta comeditur cum cibis admixta, et est bona stomacho, et prouocat appetitum pro〈-〉
47
stratum propter suam odorificationem, et aufert fastidium. Est autem alia species
48
mentae siluestris, cuius folia sunt aspera, pilosa paruis pilis, maiora folijs sisimbrij pa〈-〉
49
rum, et in odore suo est pinguedo, et est minus iuuatiua in Medicina quam species
50
alia. Galenus. In substantia eius est plus de subtilitate quam in omni alio olere, et
51
in sapore suo est parum caliditatis, et ponticitatis, et acuitatis. Et uirtus eius prima
52
est calida in tertio gradu, et propterea quia seminatur in uiridarijs, et in hortis, et ir-
53
rigatur aqua, est in ea humiditas cruda. Et secunda eius uirtus est, quę subtiliat, et ab-
1
stergit, et fortificat. Et tertia est uirtus, quae quando teritur, et ponitur cum farina hor-
2
dei super exituras, et fistulas, confert eis, et ipsa occidit uermes uentris, et abscindit
3
sputum sanguinis, quando non est antiquum, quando bibitur cum aceto, aqua mixto,
4
et incitat libidinem excitatione modica. Aben mesuai. Est casida in fine secundi
5
gradus, calefacit stomachum, et fortificat ipsum, et sedat nauseam phlegmaticam,
6
et facit eructuare, et facit digerere. Et de proprietate eius est, sedare uomitum phle-
7
gmaticum, quando bibitur sola, aut cum aqua sisimbrij.
8
DE SERPILLO. CCLXXXIX.
9
NEmen, id est, serpillum. Dioscorides. Est de eo domesticum et siluestre. Sed
10
domesticum est planta inclinata super faciem terrae iacens, et quod de ea tan-
11
git terram, infigit in terram radices, et habet folia, et ramulos similes folijs, et ramu〈-〉
12
lis origani, nisi quia sunt albiores, et in odore suo est aliquantulum ex odore maio-
13
ranae, et utuntur ea multi in cibis suis, et nominant eam multi arclas, et arclanem
14
azantor, et illa quae ex ipsa nascitur in paludosis locis, est maior. Galenus. Nomi-
15
nant ipsum multi sisnabar, sapor eius est fortiter acutus. Et uirtus eius prima est cali-
16
da, et secunda est uirtus subtiliatiua, resolutiua, et tertia prouocat urinam, et men-
17
strua. Dioscorides. Est siluestre, ex eo nominatur ragis, quod non inclinatur sicut
18
aliud super terram in ortu suo, immo stat erectum, et habet ramulos subtiles, ligno-
19
sos, adeo quod possumus ex eis licinia facere ad lumen accendendum, et sunt ramu〈-〉
20
li longi circa palmum, pleni folijs, similibus rutae, nisi quia sunt strictiora, et longio-
21
ra, et duriora folijs rutae, et habet florem acuti saporis, et odoris boni per singulos
22
ramulos distinctum, cuius color est in summitate eius purpureus, et habet radices,
23
in quibus non est iuuamentum, nascitur in rupibus, et locis lapidosis, et est fortius
24
calidum domestico, et administratur in Medicina, nam ipsum prouocat menstrua,
25
quando sumitur in potu, et urinam, et confert tortionibus uentris, et attritionibus
26
musculorum, et summitatum eorum, et apostematibus epatis calidis, et est bonum
27
contra nocumenta uenenorum quando bibitur, et fit emplastrum cum eo super lo-
28
cum morsus, et quando coquitur cum aceto, et admiscetur ei oleum rosaceum, et
29
proijcitur super caput, sedat soda, et est conueniens proprie lethargię, et carabito, et
30
quando sumuntur ex eo in potu drach. 4. cum aceto, sedat uomitum sanguinis. Sed alia
31
species agrestis est sisnabario, et nascitur in locis habitabilibus, et domesticis, et est
32
simile mentae, nisi quia sunt eius folia latiora quam mentę, et meliorem odorem ha〈-〉
33
bentia, et administratur in cibis. Galenus. Substantia eius est subtilis, et uirtus eius
34
prima calefacit, et desiccat in tertio gradu, et semen similiter est calefactiuum subti-
35
le, et ideo quidam dant illud in potu, habentibus singultum, et tortiones cum uino.
36
Dioscorides. Habet uirtutem calefactiuam, quando semen eius bibitur cum ui-
37
no, confert distillationi urinae, et lapidi, et sedat uentris tortiones, et singultum, et
38
fit emplastrum cum eius folijs super pulsus temporum ad soda, et fit emplastrum
39
cum eo, ad puncturam apum, et acambor, quando sumitur in potu, sedat uo-
40
mitum. Aben mesuai. Serpillum aperit opilationes narium, et habet proprieta-
41
tem conferendi multum puncturae acambor, quando sumitur aureus unus ex eo in
42
potu cum squingibin.
43
DE RVTA. CCXC.
44
SAdeb, id est, ruta. Dioscorides. Ruta quaedam est domestica, et quaedam agre〈-〉
45
stis, sed ruta siluestris est calidior domestica, et acutior, et non conuenit in cibis,
46
sed ruta domestica, et maxime illa quae oritur iuxta arborem ficus, in cibis est bona.
47
Galenus. Substantia rutae est subtilis, et in sapore eius est acuitas, et amaritudo,
48
et uirtus eius prima est calida, desiccatiua in tertio gradu, et secunda resoluit, et inci〈-〉
49
dit humores grossos, uiscosos, et purgat et expellit quod est in corpore per urinam,
50
et est de rebus magis iuuatiuis, et conferentibus inflationibus, et uentositatibus, et
51
ipsa extinguit libidinem coitus. Dioscorides. Ruta domestica et siluestris, ambae
52
sunt calefactiuae, adustiuae, prouocatiuae urinae, et menstruorum, et quando bibitur
53
aut comeditur, stringit uentrem, et quando sumitur in potu ex semine cuiusque quan-
1
titas unius kisuph cum uino, est Medicina conferens multum Medicinis mortiferis,
2
et quando comeduntur folia eius sola, aut cum ficubus siccis, et nucibus, auferunt
3
nocumentum Medicinarum perniciosarum, et est ultima Medicina contra malitiam
4
uenenorum administrata, sicut diximus, et quando comeditur aut bibitur ruta saepe,
5
abscindit sperma, et quando coquitur cum aneto sicco, et sumitur, sedat tortiones,
6
et quando administratur secundum hunc modum, confert dolori lateris, et dolori
7
pectoris, et asmati, et tussi, et apostemati pulmonis, et sciaticae, et doloribus iunctu-
8
rarum, et rigoribus febrium, et quando coquitur in oleo, et ponitur in clisteri, con-
9
fert inflationi colon intestini, et inflationibus matricis, et inflationibus recti intesti-
10
ni, et quando teritur et conficitur cum melle, et linitur super collum matricis, con-
11
fert dolori eius, et suffocationi matricis, et quando coquitur in oleo, et bibitur, occi〈-〉
12
dit, et expellit lumbricos, et conficitur cum melle, et fit inde emplastrum doloribus
13
iuncturarum, et fit inde emplastrum cum ea, et ficubus ad hydropisim carnosam,
14
et quando coquitur cum uino usque ad consumptionem medietatis uini, et bibitur,
15
confert huic speciei hydropisis, et quando comeditur sola sicut est, aut salita, acuit ui〈-〉
16
sum, et quando fit emplastrum ex ea cum sauich super oculum, sedat dolorem eius,
17
et quando teritur, et miscetur cum aceto, et oleo rosaceo, et fit inde linitio, confert
18
dolori capitis, et quando intromittitur trita in naribus, aut succus eius, abscindit fluxum
19
sanguinis ab eis, et quando fit emplastrum cum ea, et folijs lauri, confert apostema〈-〉
20
tibus calidis testiculorum, et quando administratur cum cęroto, facto cum oleo myr-
21
tino, confert ad botor, et quando miscetur cum aceto, et fricatur inde morphea alba,
22
aufert eam, et quando fit emplastrum cum ea, aufert botor dura, et uerrucas quae di〈-〉
23
cuntur marmachias, et linitur cum ea mixta cum melle, et albugine oui impetigo,
24
et confert ei, et quando calefit succus rutae in cortice mali granati, et distillatur in au〈-〉
25
rem, confert doloribus eius, et miscetur cum succo foeniculi, et melle, et fit cohol cum
26
eo, confert debilitati uisus, et quando miscetur cum aceto, et oleo rosaceo, et confi-
27
citur cum cerusa, et fit linimentum cum ea, confert erisipilae, et formicae, et hulceri-
28
bus humidis capitis, et quando masticatur ruta post comestionem cęparum, et al-
29
liorum, aufert eorum foetorem ualde.
30
Sed ruta siluestris, si sumatur nimis de ea, occidit, et ipsa colligitur maxime cum
31
flos eius incipit apparere, si carnem tetigerit, hulcerat, et facit inflare cum pruritu,
32
quare oportet eum, qui illam uult colligere, quod inungat manus suas, et faciem cum
33
oleo rosaceo. Et quidam estimauere quod si succus eius spargatur super pullos gallina-
34
rum, non comedit eos miluus, et quidam putant quod ruta quae nascitur in Macedonia,
35
prope fluuium, qui dicitur Achimon, quando comeditur, interficit, et loca in qui-
36
bus nascitur, sunt montes pleni serpentum, sed semen rutae quando bibitur, confert
37
doloribus intrinsecis, et ipsum intrat in confectionibus Medicinarum, et est iuuati-
38
uum. Galenus. Ruta agrestis non conuenit cibo, et est calidior, et amarior quam
39
ruta domestica, et calefactio, et desiccatio eius est in quarto gradu. Rufus. Ru-
40
ta est Medicina maxime iuuatiua intestinis inferioribus, et confert uisui. Abugerig.
41
Gummi rutae est calidum in fine tertij gradus, siccum in secundo. Curat hulcera ocu〈-〉
42
li quando puluerizatur super ea, et scrophulas, quae sunt in gutture, et sub assellis,
43
quando fit caputpurgium cum eo.
44
DE CASSIA LIGNEA. CCXCI.
45
SElycha, uel selchae, id est, cassia lignea. Dioscorides. Species cassiae ligneae sunt
46
multae, et nascuntur in terris Arabum, ubi nascuntur species aliae aromaticae. Et
47
prima habet stipitem grossum, et corticem grossum, et grauem, et folia huius sunt
48
similia folijs ireos, nigra, purpurea, et habet odorem similem odori rosae, et haec
49
species est prima in bonitate, et secunda post hanc in bonitate est illa, cuius color est
50
sicut coralli, et est subtilis, dura, leuis, longa, grossi calami, et pleni, mordicans lin-
51
guam cum stipticitate pauca, et acuitate, habens odorem bonum, participans ali-
52
quid odoris uini. Hae enim duae species sunt utiles in Medicina, aliae uero omnes non
53
sunt administrandae. Et ego quidem eas uolo rememorare, ut non administrentur,
1
sed abijciantur. Et de eis est quaedam quae est nigra, habens odorem malum, et cor-
2
ticem subtilem. Et reperitur res quaedam similis cassiae ligneae, et non est cassia lignea,
3
quae cognoscitur per saporem, quoniam non est acuti saporis, nec odorifera, et cor-
4
tex eius adhęret ligno. Et reperitur quaedam similiter habens calamum latum, mol-
5
lem, leuem, asperum tactu, et ista est minus mala quam illa quae est modo dicta. Sed
6
deterior omnibus est illa, cuius color est albus, et odor eius est similis odori porri,
7
uel iuxta, non habens calamum grossum, sed subtilem. Galenus. Substantia cas-
8
siae ligneae est subtilis multum, et sapor eius est acutus, cum pauca stipticitate. Et uir-
9
tus eius prima calefacit, et desiccat in tertio gradu, et secunda resoluit, et incidit, et
10
fortificat membra, et tertia incidit, et resoluit omne quod est in corpore ex superflui〈-〉
11
tatibus, et est in ea cum hoc fortificatio membrorum, et prouocat menstrua, quę re-
12
tinentur caussa humorum grossorum, uiscosorum. Et dixit in Almaiemur, quod cassia
13
lignea habet uirtutem propinquam cinnamomi in proprietate sua. Dioscorides.
14
Virtus cassiae ligneae est calefactiua, desiccatiua, prouocatiua urinae, stiptica, leui stip-
15
ticitate, et est conueniens administrationi Medicinarum acuentium uisum, et admi〈-〉
16
nistrationi aliquorum unguentorum, et quando admiscetur cum melle, et linitur
17
cum ea humiditas lactea quae apparet in facie, aufert eam, et prouocat menstrua, et
18
confert ueneno tyri, quando sumitur in potu, et omnibus apostematibus calidis in〈-〉
19
trinsecis quando bibitur, et doloribus renum facto fomento cum ea, et confert dila〈-〉
20
tationi matricis, quando fit encatisma in eius decoctione, aut fumigatio, et confert
21
similiter lubricitati matricis et ani, et cassia lignea ponitur loco cinnamomi in con-
22
fectionibus, duplicato pondere ex ea, et est utilis, et iuuatiua. Mesehah. Cassia lignea
23
fortificat stomachum, et epar, et est subtilis. Meheres. Expellit foetum cum fortitudine.
24
DE SERAPINO. CCXCII.
25
SAchabenigi, id est, serapinum. Dioscorides. Est gummi cuiusdam plantae, si-
26
milis galbano in figura sua. Melius autem ex eo est clarum, exterius rubeum, et in〈-〉
27
terius album, et odor eius est inter odorem assae, et inter odorem galbani. Galenus.
28
Sapor eius est acutus. Et uirtus eius prima calefacit, et secunda subtiliat, et abstergit,
29
et tertia mundificat maculas oculi, et subtiliat eas, et est de melioribus Medicinis
30
aquae quae descendit ad oculum, et ad obscuritatem uisus, quae fit ab humiditatibus
31
grossis. Dioscorides. Confert doloribus lateris, et pectoris, et atritioni neruorum,
32
et tussi antiquae, et aufert superfluitates grossas pulmonis, et curat epilenticos, et spa-
33
smum, qui facit reclinare caput ad posteriora, et ualet dolori splenis, et paralysi, et ei
34
qui perdidit sensum, et motum alicuius membri, caussa frigiditatis quae accidit in
35
membris, et custodit corpora a frigore, et maxime a frigore febrium periodicarum,
36
et fit cum eo inunctio in doloribus magnis, et confert, et quando bibitur cum hy-
37
dromelle, prouocat menstrua, et occidit foetum, et quando bibitur cum uino, con-
38
fert morsibus uenenatis, et quando odoratur, confert suffocationi matricis, et quan〈-〉
39
do linitur cum aceto super cicatrices, attenuat et abstergit uestigia hulcerum oculo-
40
rum, et confert obscuritati uisus, et aquae descendenti ad oculum, et prohibet eam,
41
et dissoluitur sicut assa cum amygdalis amaris, aut cum ruta, aut cum pane calido, et
42
sic administratur ad ea quae dixi. Armasios. Serapinum est contrarium uenenis
43
mortiferis, et operatio eius in hoc est potior operatione galbani. Achim ex uerbo
44
Galeni. Serapinum est contrarium uenenis mortiferis, et quando teritur cum ace-
45
to, et linitur super hordeolum, aufert ipsum. Abugerig. Confert colicae, quando
46
sumitur in potu, aut fit clistere cum eo, et purgat phlegma grossum a iuncturis, et
47
mollit uentrem competenter, et confert hemorrhoidibus, quando bibitur simplex
48
aut compositum, et est conueniens Medicinis laxatiuis acutis, et expellit uentosita-
49
tes grossas. Alpheusi. Serapinum dissoluit lapidem, et confert rigoribus febrium,
50
et addit in spermate, et est bonum epati. Atabari et Mesarugiae. Purgat aquam ci〈-〉
51
trinam, et dissoluit lapidem, et confert puncturae scorpionis. Aben mesuai. De
52
proprietate serapini est conferre puncturae scorpionis, et colicae, et uentositatibus in〈-〉
53
testinorum, et costarum, et purgat phlegma uiscosum. Et dosis eius simplicis est a
1
drachma una usque ad aureum unum, sed infusi in aliqua decoctione, aut in aqua ru-
2
tae, aut in aqua mellis, aut foenugraeci, et si admiscetur cum alijs Medicinis, infrigida〈-〉
3
tur sicut dixi. Et dosis eius sit a drach. semis usque ad drach .I. Melius serapinum est illud,
4
cuius color declinat ad ruborem, et est clarum, habens odorem bonum, et saporem
5
acutum. Habix. Serapinum confert colicae, quando sumitur in potu, aut quando
6
fit clistere cum eo, et laxat phlegma grossum a iuncturis, et mollificat naturam mol〈-〉
7
lificatione conuenienti, et confert dolori hemorrhoidarum, quando bibitur simplex
8
aut compositum, et est conueniens admisceri ipsum cum Medicinis laxatiuis, et pro-
9
hibet difficultatem, et grauedinem earum super naturam, et resoluit uentositates
10
grossas in corpore generatas.
11
DE SCAMONEA. CCXCIII.
12
SCamonea. Dioscorides. Scamonea est planta habens ramulos egredientes ab
13
una radice, quorum longitudo est trium aut quatuor brachiorum, super quos est
14
uiscositas adhęrens manui, et parum borrae, et habet folia pilosa, similiter similia fo〈-〉
15
lijs lebleb agrestis, aut folijs cussus, id est, hederę, nisi quia sunt molliora folijs cussus
16
et habent tres angulos, et flores albos, rotundos, concauos, similes in figura sua char〈-〉
17
tula, grauem habens odorem, et habet radicem grossam sicut pollex, albam, grauis
18
odoris, plenam lacte, quod colligitur secundum hunc modum, nam uulneratur uirga
19
et radix eius, et fiunt foueae iuxta uulnus, ita quod humiditas emanans a uulnere, col〈-〉
20
ligitur in illis foueis, quae postea colligitur in cocleis, quidam uero fodiunt circa ra-
21
dicem, et sternunt ibi folia nucum, et uulnerata radice, quod de humiditate ema-
22
nante aggregatur super folia supposita, colligunt, postea sic dimittunt, donec haec hu〈-〉
23
miditas fuerit desiccata, quam reponunt. Melior ex ista humiditate quae est scamo-
24
nea, est illa quae est clara, leuis, similis in colore suo, glutino facto ex corijs boum, ha〈-〉
25
bens gibbositates, et est spongiosa, et illa quae defertur ex locis Musiae, et ex terris
26
Asiae, est huiusmodi, et ille qui uult eligere scamoneam, oportet quod non sit contentus
27
utrum albescat quando tangitur cum lingua, quia idem contingit, quando ipsa est
28
adulterata cum lacte titimalli, uerum discernitur quando non est ei admixtum, eo
29
quod non adurit, nec mordicat linguam adustione, uel mordicatione forti, nam hoc ac〈-〉
30
cidit quando est sibi admixtum lac titimalli. Et deterior specierum scamoneę est illa
31
quae defertur ex Seni, et ex Palestina, quia istae duae species sunt ambae male adulte-
32
ratae cum lacte titimalli, et cum farina orobi. Virtus uero scamoneae est ista, quod si acci-
33
piatur ex ea pondus drach.II. aut.III. onolosat cum melicrato, aut cum aqua, purgat
34
choleram, et sufficit quantitas duorum obolorum ad laxandum, maxime uero ad-
35
mixta cum sisamo, aut cum aliquo alio semine, quod si eges fortiori purgatione, et ma-
36
xime si uis melancholiam educere, possunt dari .III. onolosat cum duobus onolosat
37
hellebori nigri, et drach.II. salis, et fit sal laxatiuus, quia admiscetur cum.VI. onolo-
38
sat, ex eo.XX. alki, et sic drach.I. ex scamonea, et dosis eius sit secundum fortitudinem
39
eius qui sumit eam, et secunda dosis sit pondus phahaliel trium, et media dosis du〈-〉
40
orum phahali, et parua dosis unum phahali. Accipiatur autem ex radice arboris ci-
41
toniorum pondus drach.I. et misceatur cum supradictis, et laxat similiter. Sunt au-
42
tem qui accipiunt ex radice plantae scamoneae, et coquunt illam, et dant elixaturam
43
in potu, et coquitur radix ipsa cum aceto, et teritur fortiter, et conficitur cum farina
44
hordei, et fit inde emplastrum iuuatiuum sciaticae, et quando lana inuoluitur in suc〈-〉
45
co radicis, et subijcitur mulieri pregnanti, abortit, et quando miscetur cum melle et
46
oleo, et liniuntur cum ea exiturae, resoluit eas, et quando coquitur cum aceto, et lini〈-〉
47
tur scabies hulcerata, excoriat eam, et quando miscetur cum aceto et oleo rosaceo,
48
et linitur caput cum ea, confert sodae antiquae. Galenus. Est calidior pipere. Pau〈-〉
49
lus. Scamonea abstergit cutem, et meliorat colorem, et mundificat baras, et au-
50
fert dolorem capitis antiquum, quando administratur cum oleo rosaceo, et aceto,
51
et infunditur super caput. Habix. Scamonea est calida et sicca, et caliditas eius est
52
amplior siccitate ipsius. Et melior scamonea est alba, uergens ad colorem coelestem,
1
et quae cito frangitur quando frangitur, et est in fractura sicut coclea fracta, et illa quae
2
colligitur in montibus Kem, est huiusmodi. llla uero quae non est talis, est mala sicut
3
illa quae defertur ex terris Iacamica, cuius color declinat ad nigredinem, et figura eius
4
est rotunda, et est dura, alterius coloris ab illa, nam ista quando bibitur, facit tortio-
5
nes, et laxitudinem, et tenasmonem, et anxietatem, et dimittere eam penitus est me-
6
lius quam administrare. Et modus quidem rectificationis primae, scilicet eius quae
7
est bona, est ut accipiatur citonium, et remoueatur de capite eius rotula, et fodiatur
8
medium eius, et intromittatur ibi scamonea, deinde reducatur rotula quae fuit ab-
9
scissa de citonio, et firmatur cum brochis infixis in citonio, deinde inuoluatur super
10
citonium pasta, et ponatur in furno non multum calido, et dimittatur tam diu in
11
furno, donec pasta sit cocta, deinde extrahatur scamonea, et dimittatur donec sicce-
12
tur. Et dosis scamoneae sic praeparatae, sit ab uno dauich usque ad duos. Et scias quod
13
scamoneae acuitas non mutatur, nec minuitur circa spacium triginta annorum, aut
14
quadraginta, nisi scamonea quae est praeparata sicut dixi, sed illa quae est assata cum
15
citonio, et in pasta, in furno, quando superuenit longum tempus super eam, amittit
16
uirtutem suam, et propter hoc oportet quod praepares eam solum tunc, quando uis
17
illam administrare, et quando accipitur ex scamonea ultra quantitatem quam dixi,
18
et est drachma semis, stringit uentrem primo, deinde accidit ei qui recipit eam anxi〈-〉
19
etas, et languor, et sudor frigidus, et syncopis, et fortassis prouocat fluxum uentris
20
in tanta quantitate quod occidit. Et conueniens dosis scamoneae est a sex granis hor〈-〉
21
dei usque ad uiginti. Et de proprietate scamoneae est quod purgat choleram, et uisco-
22
sitates, et extrahit superfluitates malas a corpore. Et multi ex his qui sunt calidę com〈-〉
23
plexionis, postquam sumpserunt eam, incurrunt febres acutas, et cauere ab ea homi〈-〉
24
nibus, huiusmodi est melius, nisi necessitate imminente, qui tunc accipiant secun-
25
dum quod dictum est. Liber de quaestionibus naturalibus. Scamonea quando
26
non est antiqua nimis, prouocat urinam, sed laxat uentrem, antiqua uero prouocat
27
urinam, et non laxat uentrem. Liber quaestionum. Aben mesuai. Scamonea
28
habet caliditatem paucam, helleborus uero habet caliditatem multam, et propter
29
hoc ipsa laxat, et non inducit uomitum, sed tapsia et elacterium sunt calidiora helle〈-〉
30
boro. Aben mesehah. Scamonea laxat choleram cum superfluitatibus sangui-
31
nis, uerum ipsa est nociua stomacho, et eius rectificatio est admixtio succi citoniorum.
32
Ayse. Caliditas et siccitas scamoneae sunt in tertio gradu. Aben mesuai. Pro-
33
prietas scamoneae est quod ipsa expellit choleram, et nocet stomacho, et epati, et
34
diminuit appetitum cibi, et inducit anxietatem, et nauseam. Et rectificatio eius est,
35
ut admisceatur ei anisum, et daucus, et semen apij, et radix piperis, et admisce ipsam
36
cum oleo amygdalarum dulcium, et est bonum, aut assare ipsam in pomo, aut cito〈-〉
37
nio, et scamonea, non debet multum teri, ne adhaereat stomacho, et noceat ei mul-
38
tum, et oportet ut caueatur ne ipsa bibatur simplex, et quod ipsa sumatur cum ma-
39
gna cautela et custodia. Et dosis eius est ab uno kirat usque ad tres.
40
DE SQVILLA. CCXCIIII.
41
HAspel, id est, squilla. Galenus. Virtus eius prima calefacit fortiter, et propter
42
hoc est calida et sicca in tertio gradu, secunda est uirtus quae incidit fortiter, et
43
melius est quod accipiatur caepe squillae, et assetur, uel coquatur, et postea admini-
44
stretur, quia si fiat hoc, minuetur fortitudo et acuitas suae uirtutis.
45
Dioscorides. Squilla habet uirtutem acutam adustiuam, et quando assatur, et
46
sumitur, habet multa et maxima iuuamenta. Si ergo uolueris eam assare, oportet quod
47
inuoluatur in pasta, aut in luto, et ponatur in furno, aut sepeliatur in prunis, donec
48
coquatur pasta, uel lutum, deinde extrahatur, et consideretur si est bene cocta, quod si
49
non, inuoluatur uice alia in pasta, aut in luto ut prius, nam si non assatur bene, nocet
50
accipienti ipsam, et ledit membra interiora. Assatur autem alio modo, nam poni-
51
tur in olla, et cooperitur pasta, uel luto, et ponitur in atanor, donec coquatur be-
1
ne, et oportet quod quando squilla fuerit bene decocta, quod accipiatur eius interi-
2
us, et abijciatur cortex eius exterior. Et sunt quidam adijcientes corticem eius, et me-
3
ditullium, accipiunt illud quod est inter utrunque, et quidam incidunt eam in frusta,
4
et elixant illam in aqua, et mutant saepe aquam eius, donec uidelicet non remaneat
5
amaritudo in ea, neque punctio: et quidam incidunt eam, et inserunt frusta in filo li-
6
ni, et separant inter frustum et frustum, ne se contingant, et desiccant eam in sole, et
7
id quod est incisum ex ea, ponitur in aceto, et uino, et oleo, sed illud quod est in me-
8
dio eius, coquitur in oleo, et dissoluitur in eo resina pini, et ponitur in fissuris quę fi-
9
unt a frigore in pedibus, et curat eas, et coquitur in aceto, et fit ex eo emplastrum ad
10
morsum tyri, et accipitur ex squilla assata pars una, et miscentur ex sale assato et trito
11
partes octo, et datur in ieiunio pondus unius falgerim, ad laxandum uentrem, et squil〈-〉
12
la affata intrat in confectionibus pluribus, et in illis, in quibus intrant species aroma〈-〉
13
ticae, et datur ex ea in potu, quando uoluntas adest prouocandi in febribus urinam,
14
et in hydropisi, et datur ei, qui conquęritur de stomacho, et cui cibus natat in eo, et
15
non digeritur, et datur ictericis, et torsionibus uentris, et tussi antiquae, et asmati, et ex-
16
creationi saniei factae a pectore, et mundificat pectus ab humoribus grossis, et suffi-
17
cit ex ea pondus trium onolosat, admixto sibi melle cocto, et facto inde loch, et mi-
18
scetur cum melle, et comeditur, et confert ad omnia, quae dicta sunt, et confert mul-
19
tum ad digerendum cibum proprie, et purgat uentrem a chimis grossis uiscosis, et quan-
20
do comeditur elixa, similiter facit hoc, oportet autem caueri ab ea qui habet hulcera
21
seu uulnera in membris interioribus. Et quando squilla assatur, et liniuntur cum ea
22
uerrucae, quae dicuntur acdas hocdas, et claues, et scissurae factae a frigore, confert eis.
23
Semen uero squillae quando teritur, et ponitur in ficu sicca, aut admiscetur cum mel〈-〉
24
le, et comeditur, mollit uentrem. Et quando squilla integra suspenditur super limen
25
ostij domus, prohibet uenenosa et nociua omnia a domo illa.
26
Sed aceti squilitici operatio, est in hunc modum, ut accipiatur squilla alba, et pur〈-〉
27
getur bene, et incidatur in frusta, et inseratur in filo lineo, et sit inter utrunque frustum
28
distantia, ne se tangant, et desiccentur in umbra quadraginta diebus, postea sumatur
29
de ea quantitas unius mannes, et ponatur in uase, et proijciantur super eam duode〈-〉
30
cim kist aceti fortissimi, et ponatur in sole quadraginta diebus, et uas sit coopertum
31
bene, et clausum, post hoc tempus extrahatur squilla ab aceto, et exprimatur, et ab-
32
ijciatur acetum, aut reponatur. Quidam uero accipiunt ex squilla unum mannes, et
33
proijciunt super eam quinque kist aceti, quidam autem accipiuut squillam, et mundant
34
eam, et non exiccant illam, sed sic recentem praeparant ipsam, proijcientes super unum
35
mannes ex ea acetum, et dimittunt sic sex mensibus, et illud acetum squilliticum fa-
36
ctum secundum hunc modum, est magis incisiuum chimorum grossorum, quam ali-
37
quod aliud acetum squilliticum. Est autem acetum squilliticum ad multa utilissi-
38
mum, nam quando fit oris collutio cum eo, restringit gingiuam laxam, et confirmat
39
dentes commotos, et aufert putredinem, et foetorem oris, et quando sumitur in po〈-〉
40
tu, indurat tracheam arteriam, et ingrossat eam, et auget eius carnem, et clarificat
41
uocem, atque fortificat eam, et administratur ad debilitatem stomachi, et ad maliciam
42
digestionis, et ad opilationes, et ad melancholiam, et apoplexiam, et epilepsiam,
43
et frangit lapidem uesicae, et confert suffocationi matricis, et apostematibus splenis
44
et sciaticae, et fortificat corpus debile, et restituit illi sanitatem, et meliorat colorem,
45
et acuit uisum, et si proijcitur in aurem, confert grauitati auditus, et uniuersaliter con〈-〉
46
uenit egritudinibus omnibus corporis, exceptis hulceribus in interioribus factis, et
47
oportet ipsum in potu dare stomacho ieiuno, et detur primo parum ex eo, deinde
48
augeatur in dosi eius paulatim, donec perueniatur ad duos conos, et quidam
49
dant duos conos, et plus.
50
Sed Syrupus squilliticus fit secundum hunc modum. Accipitur squilla sicut dictum
51
est superius, et exiccatur in sole, et accipiatur ex ea quantitas unius mannes, et teritur
52
et cribratur cum tenui cribro, et ligatur in panno lini raro, et ponitur pannus in XX.
1
kist uini dulcis, noui scilicet musti, et dimittitur sic intus tribus mensibus, deinde co〈-〉
2
latur uinum, et ponitur in alio uase, et seruatur, postquam obturatum est bene os uasis.
3
Fit autem ex squilla humida secundum hunc modum. Accipiatur squilla cruda
4
recens sicut est, et infunditur, sicut infunduntur rapę, et accipitur ex ea duplum eius,
5
quod acciperetur ex squilla sicca, et proijcitur super squillam mustum, et ponitur in
6
sole 4o. diebus, et colatur, et reponitur, et hoc tale quanto est antiquius, melius est.
7
Fit etiam uinum squilliticum alio modo. Nam accipitur squilla, et mundatur, et
8
inciditur, et accipiuntur ex ea tria mannes, et proijcitur super eam ex musto bono Ita-
9
liae anphora una, et dimittitur sex mensibus, postea colatur, et reponitur in uase, et
10
uinum quidem squilliticum confert maliciae digestionis, et corruptioni cibi, et sto-
11
macho, et intestinis, et dolori splenis, et sciaticae, et motioni cerebri, et malę habitu〈-〉
12
dini praeparatae ad hydopisim, et confert hydropisi etiam, et ictericiae, et strangurię,
13
et torsionibus, et inflationibus, et rugitibus, et paralysi, et opilationibus, et rigori-
14
bus febrium antiquarum, attritioni lacertorum, et dolori laterum, et prouocat men〈-〉
15
strua, et nocumentum quod facit neruis, est modicum. Et ipsum est contrarium ue-
16
nenis. Et melius uinum squilliticum est antiquum. Et oportet caueri a potu eius fe-
17
brientem, et habentem in interioribus hulcera.
18
DE HACVB ALCARDEG. CCXCV.
19
HAcub alcardeg. Dioscorides. Sunt quidam putantes, quod sit quaedam her〈-〉
20
ba, quam nominant homines Orientis hoc nomine, et est spica lata habens fo〈-〉
21
lia, similia folijs albis cameleontae. Elixatur haec planta in principio sui ortus, et co-
22
meditur cum oleo et sale, et lachryma quae egreditur ex radice eius, si bibatur ex eo
23
drachma una cum melicrato, prouocat uomitum. Paulus. Quando bibitur ex
24
succo huius plantae cum melle, et aqua calida, in pondere drachmae unius, prouo-
25
cat uomitum.
26
DE CVRCVMA. CCXCVI.
27
KAuroch, id est, curcuma. Cuius duae sunt species, scilicet, maior, et minor.
28
Dioscorides. Chelidomonthoma dicunt quidam, quod nominetur hoc no〈-〉
29
mine, eo quod incipit apparere, quando apparent hirundines, et desiccatur, quan-
30
do recedunt. Putant aliqui etiam, quod sic nominetur, propterea quod quando excae〈-〉
31
cantur pulli hirundinum, defert eis mater hanc herbam, et dat eam illis in cibum,
32
et reddit uisum hirundinibus. Et est planta, habens hastam subtilem, cuius longitu〈-〉
33
do est unius brachij, et plus, ex qua egrediuntur ramuli non duri, in quibus etiam sunt
34
folia similia folijs borachion, nisi quia sunt formosiora, molliora, ac albiora, et color
35
eorum uergit ad colorem coelestem, et flores eorum sunt glauci, similes floribus her〈-〉
36
bae, quae dicitur abrion, et succus est crocei coloris, et sapor eius est acutus, mordicans
37
linguam fortiter cum amaritudine, et cum odore foetido, et radix eius desuper est
38
unica singularis, et desubtus sunt plures, et habent semen simile semini papaueris di〈-〉
39
cti paratatis, existens in uaginis subtilibus longis, in quibus est semen simile semini
40
papaueris, parum tamen maius. Et quod administratur ex hac planta, est succus eius,
41
et radix ipsius. Galenus. Virtus eius prima est calefactiua, et desiccatiua in tertio
42
gradu prope finem eius. Secunda abstergit fortiter. Et tertia est uirtus, quod quando
43
curatur cum succo huius plantae omne quod est aggregatum coram pupilla oculi ex
44
eo cuius necessaria est resolutio, et confert ualde, et addit in acuitatem uisus, et quan〈-〉
45
do datur ex radice eius ictericis, quorum ictericia est caussa opilationis epatis, cum ui-
46
no albo, et aniso, confert, et quando masticatur, confert multum dolori dentium.
47
Dioscorides. Quando teritur haec planta, et exprimitur succus eius, et miscetur
48
cum melle, et coquitur in uase aeneo super prunas, acuit uisum. Et accipiuntur radix
49
et folia eius cum ramulis suis, et cum semine, in principio ęstatis, et teruntur omnia,
50
et exprimitur succus eorum, et dimittitur in umbra donec coaguletur, et fiat spissum,
51
et fiunt inde trocisci, et quando datur in potu de radice, cum aniso, et uino albo, cu-
52
rat ictericiam, et quando fit emplastrum cum radice et uino, curat formicam, et quan〈-〉
53
do masticatur,
54
curat dolorem dentium.
1
Sed minor chelidomon, et est meniten, est planta, habens ramos altos, et graciles,
2
quos habet super uirgam, et habet folia similia folijs cussus, id est, hederae, nisi quia
3
sunt rotundiora, et minora, et propinquiora albedini, ac pinguiora, et mollia, ha-
4
bentia uiscositatem, et habet radicem cum radiculis egredientibus ab ea plurimis,
5
minutis, et disparibus longitudine, et annexis adinuicem, sicut spicae frumenti, non
6
extensis per terram, et nascitur prope aquas et paludes. Galenus. Virtus eius est
7
propinqua uirtuti, quae calefacit et desiccat in tertio gradu. Et tertia euellit albaras
8
unguium, et quando ponitur super cutem, adurit eam. Et quando fit caputpurgium
9
cum succo eius, educit superfluitates cerebri a naribus. Dioscorides. Virtus eius
10
est calida, similis uirtuti papaueris ruffi, et quando applicatur cuti, hulcerat eam, era〈-〉
11
dicat scabiem, et ungues leprosos, et quando exprimitur succus radicum eius, et mi〈-〉
12
scetur cum melle, et inijcitur per nares intus, mundificat caput.
13
DE RAPHANO, CCXCVII.
14
FVgel, id est, raphanus. Galenus. Virtus raphani prima est calefactiua in tertio
15
gradu, et desiccatiua in secundo. Et secunda resoluit. Et tertia confert lentiginibus
16
faciei, et omni liuori facto in cute. Et semen raphani est fortius omnibus partibus
17
plantae eius. Et raphanus quidem agrestis est fortior domestico. Et dixit in libro de
18
dieta, quod uirtus raphani est subtiliatiua, et calefactiua fortiter, et illud quod uincit
19
super eum, est acuitas eius. Et dixit, quod oleum raphani, est simile oleo de kerua, ni〈-〉
20
si quia est calidius. Dioscorides. Raphanus quando comeditur, generat uentosi〈-〉
21
tates, habet bonum saporem, et non est bonus stomacho, et facit eructuare, prouo-
22
cat urinam, et calefacit. Et quando comeditur post cibum mollit uentrem, et iuuat
23
cibum ad descendendum. Et quando sumitur ante cibum, impellit eum ad superio〈-〉
24
ra, nec dimittit eum descendere ad fundum stomachi. Et propter hanc caussam quan〈-〉
25
do sumitur ante cibum, prouocat uomitum. Et raphanus subtiliat sensus, et si coqua〈-〉
26
tur, et sumatur, confert tussi antiquae, et humoribus grossis aggregatis in pectore. Et
27
cortex eius quando administratur cum squingibin, est magis prouocatiuus uomitus
28
et conueniens hydropisi, et quando fit emplastrum cum eo, confert spleni, et quan〈-〉
29
do miscetur cum melle, et fit emplastrum cum eo, aufert liuorem factum sub oculo,
30
et confert morsui tyri, et miscetur cum farina lolij, et facit nasci pilos in alopicia, et
31
abstergit bothor, et confert strangulationi fungorum, et quando comeditur et bibi〈-〉
32
tur, prouocat menstrua. Semen uero raphani quando bibitur cum aceto, facit euo〈-〉
33
mere, et prouocat urinam, et resoluit duriciem uel tumorem splenis. Et quando co-
34
quitur cum squingibin, et fit gargarismus cum eius decoctione calida, resoluit squi-
35
nantiam, et quando sumitur in potu, confert morsui animalis, quod dicitur cerastis.
36
Et quando fit emplastrum cum eo et aceto, aufert hulcera, quae dicuntur ancoria, abla〈-〉
37
tione forti, et conuenit stomacho. Sed raphanus agrestis, quem Romani uocant
38
armorachion, habet folia similia folijs raphani domestici, et habet radicem subtilem,
39
longam, et mollem, et sapor eius est decliuis acuitati, cuius folia et radix coquuntur
40
et comeduntur, et conueniunt stomacho. Et uirtus eius est calefactiua, et inflatiua,
41
prouocat urinam, et menstrua, et quando sumitur cum aceto, conuenit stomacho,
42
et quando sumitur cum melle, incidit humores uiscosos pectoris. Radix raphani com〈-〉
43
buritur, et puluerizatur super hulcera humida, et mundificat et exiccat ea. Et putant
44
aliqui, quod quando exprimitur succus eis, et datur cum uino in potu, conuenit ad Medici-
45
nas mortiferas, et semem quidem facit hoc. Et nos quidem multotiens experti sumus in hac
46
planta, quod quando coquitur multum cum kist hordei, donec dissoluatur in decoctione,
47
et datur in potu, habet maximam efficaciam in egritudinibus pectoris antiquis, factis
48
ab humoribus uiscosis. Ruffus. Raphanus confert phlegmati, et prouocat uo-
49
mitum, et est malus capiti, oculo, dentibus, et palato, corrumpit cibum, et conuenit omni-
50
bus egritudinibus mulierum, et generat uentositates in superioribus partibus uentris.
51
Hunaim. Propter sui maliciam est uelox putrefactio suae substantiae.
52
Paulus. Semen eius resoluit humorem, qui est sub cornea oculi, et mundificat ma〈-〉
53
culas antiquas faciei, et uirtus foliorum eius in omnibus est sicut uirtus prassij.
1
Asceos in libro de agricultura. Confert doloribus renum, et uesicae, ac tussi, et in-
2
citat coitum, et auget lac, et defendit corpus a morsibus uenenosorum, quando lini〈-〉
3
tur cum eo, et semen raphani confert uenenis sicut tyriaca. Et quando contunditur
4
raphanus, et proijcitur super scorpionem, moritur statim. Rasis. Retulit mihi qui-
5
dam amicus, quod ipse est expertus hoc, et inuenit uerum, nam distillauit aquam
6
raphani super scorpionem, et uidit illum statim immobilem, deinde continuo in-
7
flatus est, et crepatus per medium. Et raphanus confert febribus quartanis, ac rigori〈-〉
8
bus febrium periodicarum, et doloribus uentris, quando propinatur eius semen cum
9
melle. Et si aliquis pungatur a scorpione, qui praecomederit raphanum, non sentiet
10
dolorem puncturae. Et raphanus delet cicatrices factas a percussione, et facit nasci ca〈-〉
11
pillos in alopicia, et si asuescit ille eo, cuius capilli cadunt, confert ei. Et quando bibi〈-〉
12
tur semen eius, curat dolorem epatis, sed auget pediculos in corpore. Et si bibatur
13
succus raphani, expellit aquam hydropicorum. Atabari. Raphanus resoluit du-
14
ricies, et semen eius confert impetigini, et succus foliorum eius purgat ictericos, fran〈-〉
15
git lapidem, et euacuat aquam hydropicorum. Alcanzi. Raphanus auget in de-
16
syderio coitus, et in spermate. Aben mesuai. Raphanus si comeditur cum squin-
17
gibin, facit nauseam, et si comeditur ex eo nimis, prouocat uomitum, et corrumpit
18
in stomacho cibum, signum in hoc est eructuatio eius. Et folia quidem raphani con〈-〉
19
ferunt ictericiae, et doloribus epatis, et opilationi eius.
20
DE PANACE ASCLEPII. CCXCVIII.
21
PAnax aschilibet, id est, panax asclepij. Dioscorides. Est planta, a cuius medio
22
egreditur uirga subtilis, cuius longitudo est circa brachium unum, et habet no-
23
dos, et folia similia folijs marathri, nisi quia sunt maiora, et pilosa, et habet bonum
24
odorem, et super uirga est capitellum, super quod est flos aurei coloris, et semem eius
25
est acutum, habens bonum odorem, et habet radicem amaram, paruam, et subtilem.
26
Galenus. Post capitulum de oppopanace, est minus calidum, quam quod diximus
27
ante, et propterea administratur flos et semen eius cum melle, et curantur cum eis
28
uulnera, et exiturae, et hulcera corrosiua. Dioscorides. Flos et semen huius plan-
29
tae quando teruntur, et miscentur cum melle, et ponuntur super hulcera, et uulnera,
30
confert eis, et confert hulceribus corrosiuis. Et quando bibuntur cum uino, aut mi-
31
scentur cum oleo uiolaceo, et fit inde linitio uel inunctio, confert morsibus uenenosis.
32
Dioscorides. Phanax caromon, id est, panax cyromon, habet folia similia folijs
33
marathri, et florem aurei coloris, et radicem subtilem, non multum fixam in terram,
34
et habet saporem acutum, quae radix quando sumitur in potu, confert morsibus ue-
35
nenosis, similiter faciunt eius folia emplastrata. Galenus. Virtus huius est sicut uir〈-〉
36
tus illius, quam supra rememoratus fui.
37
DE AGNO CASTO. CCXCIX.
38
FAmanchest, id est, agnus castus. Dicunt, quod est arbor Abrahae, et semen eius
39
est granum agni casti, et nominatur piperella, et est piper eunuchorum.
40
Dioscorides. Sunt ei species, et dicitur kistos, eo quod religiosi sternunt hanc plan〈-〉
41
tam sub lectis, ad refrenandam libidinem. Et nominatur logiz, propter duriciem uir-
42
garum eius. Et est planta in longitudine arborum, et nascitur prope aquas, et in lo-
43
cis agrestibus, et maxime aquosis, et habet uirgas duras ad frangendum, et folia eius
44
sunt similia folijs oliuae, nisi quia sunt maiora, longiora, ac molliora. Et quędam spe〈-〉
45
cies huius plantae habet florem purpureum, et quaedam album, et habet semen si-
46
mile piperi. Galenus. Id quod administratur ex hac arbore in Medicina, sunt fo-
47
lia et semen. Et seminis quidem eius, et floris substantia est subtilissima, et in sapore
48
eius est acuitas cum stipticitate. Et uirtus eius prima est calida et sicca in tertio gradu.
49
Et secunda resoluit et subtiliat multum. Et tertia abscindit libidinem coitus, et maxi〈-〉
50
me quando comeditur eius semen, nam ipsum comeditur assatum, et non assatum, si〈-〉
51
cut comeduntur species seminum, et aliorum, quae comeduntur post cibum, et ipsum
52
cum hoc facit soda, similiter et folia eius et flos faciunt, et prouocat menstrua, et re-
53
soluit apostemata dura, facta in membris corporis, et aufert lassitudinem, quando
1
ponitur in unguentis sedatiuis. Dioscorides. Virtus seminis agni casti est calefa-
2
ctiua, stiptica, et semen quando sumitur in potu, confert morsibus uenenosis, et hy-
3
dropisi, et quando bibuntur ex eo drachmae duae cum uino, prouocat urinam, et men〈-〉
4
strua, et debilitat uirtutem spermatis, et inducit soda, et quando coquuntur folia eius
5
cum suo semine, et fit encatisma in ipsa decoctione, confert doloribus matricis, et apo〈-〉
6
stematibus calidis. Et quando semen eius bibitur cum pulegio, aut fit fumigatio cum
7
eo, aut nasale, prouocat menstrua, et quando fit emplastrum cum eo, curat soda, et
8
quando miscetur cum aceto, et oleo dulci, et funditur super caput, confert lethargiae,
9
et carabito, Et quando rami et folia eius sternuntur sub lectis, aut fit cum eis fumigi-
10
um, fugant animalia uenenosa. Et quando fit emplastrum cum folijs eius super mor〈-〉
11
sibus uenenosorum, confert, et quando miscetur cum butyro uaccino, et folijs uineae,
12
mollit duricies testiculorum, et quando fit emplastrum cum semine eius, et aqua,
13
sedat dolorem rhagadiarum ani. Et semen et folia eius curant exituras, et contortio-
14
nes neruorum, et hulcera. Et putant aliqui, quod si uiator faciat baculum ex ligno eius,
15
et ferat baculum secum in suo itinere, custodit eum ab offensione, et ad lapides, et
16
alia, et ab excoriatione facta per confricationem membrorum in itinere.
17
DE ORIGANO, PVLEGIO ET
18
dictamo. CCC.
19
FAndenigi, id est. origanum, uel pulegium. Dioscorides. Est trium specierum.
20
Vna dicitur origanum eradhiotica, habens folia similia folijs hyssopi, et capita
21
non rotunda, sed uelut diuisa, et in summitatibus uirgarum est semen, non durum.
22
Galenus. Virtus eius prima est calefactiua, et desiccatiua in tertio gradu. Et secun〈-〉
23
da est uirtus subtiliatiua, et incisiua. Dioscorides. Virtus huius plantae est calefa-
24
ctiua, quando sumitur in potu decoctio eius cum uino, confert morsibus uenenosis,
25
et quando bibitur cum rob, est succurrens ei, qui sumpsit opium, et est succus papa-
26
ueris nigri. Et quando sumitur cum secaniabin, succurrit ei qui sumpsit gypsum, et
27
ei qui bibit uenenum, quod dicitur alkimarin, id est, aconitum, et est strangulator,
28
et quando sumitur in cibo, est conueniens attritioni carnis lacertorum, et restaurat
29
capita eorum. Et si bibitur ex eo sicco quantitas duorum kisuf cum aqua et melle, la-
30
xat superfluitates melancholicas, et prouocat menstrua, et quando comeditur cum
31
cucumere, confert hydropisi, et quando miscetur cum melle, et fit loch cum eo, cu-
32
rat tussim. Et quando fricatur corpus in balneo cum decoctione eius, confert scabiei
33
et pruritui, et sumitur decoctio eius in potu in balneo, et curat ictericiam. Et succus
34
recens curat apostemata faucium, et uuulę, et cula. Et quando miscetur succus eius cum
35
oleo de ireos, et mittitur in nares, mundificat caput. Et quando miscetur cum lacte,
36
et distillatur in aurem, sedat dolorem eius, et sit ex eo Medicina uomica cum cepe et
37
sumach, quando sumitur, nam accipitur ex eo, et exprimitur succus in uase cupri, et
38
cum supradictis ponitur in sole quadraginta diebus, scilicet in canicularibus, et quan-
39
do sternitur haec planta in domibus, fugat uenenosa animalia.
40
Origanum quod dicitur onithis, habet folia albiora folijs supradicti, et est simile
41
hyssopo, et semen eius est quasi in coronula pendens durum, et uirtus eius est in uia
42
uirtutis supradictae, et non est minoris uirtutis illo.
43
Galenus. Virtus eius est sicut uirtus primae speciei, nisi quia est debilior eo.
44
Et ex eo est origanum, quod dicitur açaba, cuius folia sunt similia folijs origani, et
45
habet uirgas subtiles, quarum longitudo est unius palmi, et plus, et super ipsas est co〈-〉
46
rona similis coronae aneti, in qua sunt flores albi. Et habet radices subtiles, in quibus
47
non est iuuamentum. Et folia huius et flores, quando sumuntur in potu cum uino,
48
conferunt proprie morsibus uenenosis. Galenus. Virtus eius prima est calefacti-
49
ua, et desiccatiua in tertio gradu. Et secunda est uirtus subtiliatiua, et incisiua.
50
De tragorigano. Dioscorides. Est planta breuis, in quantitate sua similis serpil〈-〉
51
lo agresti, nisi quia habet folia latiora, et fortiora, et reperitur in aliquibus locis, ha-
52
bens ramos subtiles, et folia subtilia. Et quidam nominant eam prassium, et in aliqui〈-〉
53
bus locis reperitur aliud, habens folia maiora, et latiora, et semen maius.
1
Galenus. In sapore eius est stipticitas. Dioscorides. Virtus amborum est calida,
2
et prouocatiua urinae, et quaddo[*]quaddo corrupt for quando bibitur eorum decoctio, laxat uentrem, et facit descen-
3
dere superfluitates cholericas, et quando sumitur in potu cum aceto, confert spleneti-
4
cis, et quando bibitur cum uino, confert potui ueneni, quod dicitur achisia, et prouo〈-〉
5
cat menstrua. Et administratur cum melle in loch ad tussim, et ad apostemata calida
6
pulmonis, et potio eius confert fastidio, et debilitati stomachi, et eructuationi acetosę,
7
et nauseę, et datur de eo in potu eis qui eructuant, et supercilia eorum sunt calida, et quan〈-〉
8
do fit emplastrum cum eo et sauich, resoluit apostemata phlegmatica, et confert hydropisi
9
Et ex eo est pulegium, quod dicitur alnam, uel alnegea, id est, pulegium.
10
Galenus. In sapore eius est acuitas, et amaritudo pauca. Et uirtus eius prima est
11
calefactiua, et ideo quando ponitur exterius super corpus, generat erisipilam, et si per-
12
seuerat tempore longo, hulcerat, et pulegium prouocat menstrua. Et uirtus eius se-
13
cunda resoluit. Et tertia expellit humores uiscosos a pectore et pulmone per screatum.
14
Dioscorides. Pulegium est calefactiuum, subtiliatiuum, et maturatiuum, quod
15
quando sumitur in potu, prouocat menstrua, et expellit secundinam, et extrahit foe〈-〉
16
tum. Et quando bibitur cum uino et sale, expellit superfluitates stomachi, et confert
17
habenti asma. Et quando bibitur cum aceto, mixto cum aqua, sedat nauseam, et mor-
18
dicationem stomachi, et superfluitates purgat phlegmaticas. Et quando bibitur cum
19
uino, confert morsibus uenenosorum: quando applicatur naribus cum aceto, exci-
20
tat syncopizatum, et quando siccatur, et comburitur, et administratur, restringit gin〈-〉
21
giuas fluxas, et quando fit emplastrum cum eo et sauich, sedat apostemata calida, et
22
quando fit cum eo solo emplastrum, et assiduatur, donec rubescat cutis, confert po-
23
dagrae, et quando administratur cum caeroto, aufert uerrucas, quę dicuntur ancona,
24
et quando fit emplastrum cum aceto, confert spleneticis. Et quando fricatur corpus
25
in balneo cum decoctione eius, sedat pruritum, et mulieres sedent in eius decoctio-
26
ne, et confert uentositatibus matricis, et duriciei eius, et ascensioni eius ad superiora.
27
Et inuenitur una species ex hac planta, cuius flos est albus, et haec dicitur masculus,
28
et species alia, cuius flos est purpureus, et dicitur foemina, et ambę species nominan〈-〉
29
tur ab aliquibus baluam, et nominantur hoc nomine propter stercus pastorum,
30
quia quando ipsi comedunt ipsum, auget eorum raga.
31
Et ex eo est quoddam quod dicitur dictamum, et dipthamum, et est illud quod
32
quidam nominant alnegen araba, et quidam nominant ipsum bari, et est mescatre-
33
mephir, nascitur multum in Cretensi insula, et est multum acuti saporis, et est simile
34
aluegen, nisi quia eius folia sunt maiora, et sunt similia folijs plantę, quae dicitur aia-
35
clam, et aiaclam quidem est alba, mollis, et implentur ex ea culcitrae sicut ex lana, et
36
super aiaclam et cathinum est res similis lanae, et non habet florem, neque semen.
37
Galenus. Substantia eius est subtilior substantia pulegij agrestis, et uirtus eius est
38
similis uirtuti pulegij agrestis. Dioscorides. Operatio dictami, est sicut operatio
39
pulegij domestici, nisi quia est fortius uirtute eius, quia istud non solum in potu da-
40
tum, uerum etiam facto nasale cum eo seu fumigio, extrahit foetum mortuum. Et qui-
41
dam dicunt, quod Magarabacheitae quando proijciunt sagittas ex casu, et infigunt
42
eas canibus suis, aut alicui ex animalibus eorum, dant illi in cibum de hac herba, et
43
egreditur sagitta statim ab eis, et est de eo quod dicitur casu dictamum, quod nasci-
44
tur in pluribus locis, et simile dictamo, nisi quia est minus eo, et non est ita acuti sa-
45
poris, et facit ea, quae facit dictamum, nisi quia est remissioris uirtutis eo. Defertur au〈-〉
46
tem ex insula Cretensi species alia dictami, habens folia similia folijs sisimbrij, et uir〈-〉
47
gas maiores uirgis sisimbrij, et in summitatibus eius sunt folia similia folijs origani
48
agrestis, nigri coloris, et pulchra, et odor foliorum eius est inter odorem sisimbrij, et
49
odorem saluiae. Galenus. Sed casu dictamum, et est mescatramesir non uerum,
50
est enim debilius mescatramesir in omnibus. Dioscorides. Odor eius est bonus
51
multum, et facit ea quae facit dictamum, nisi quia est debilius eo, et intrat in confe-
52
ctionibus unguentorum, quae fiunt contra morsus uenenosos, et prouocat urinam,
53
et menstrua, et quando comburitur, fugantur uenenosa suo odore.
1
DE CALAMENTO ET NEPITA. CCCI.
2
CAlamentum. Dioscorides. Est ex eo quod dicitur calamentum, et a quibus-
3
dam dicitur pulegium domesticum, sed ipsum debet magis appellari monta-
4
num. Et species eius sunt tres, quarum una habet folia similia folijs bedarog, id est,
5
ozimi, quorum color uergit ad albedinem, et habet ramos cum multis nodis qua-
6
drangulatos, et flores purpureos, et ex eo est aliud simile pulegio in odore, et in fo-
7
lijs suis, nisi quia sunt maiora folijs pulegij. Et nominant illud aliqui pulegium agre〈-〉
8
ste, eo quod est simile pulegio in odore, et Romani uocant illud proprie nepitam. Ter-
9
tia species est similis mentae agresti, nisi quia folia eius sunt longiora folijs mentae, et
10
uirgae, et ramuli eius sunt maiores uirgis et ramulis aliarum specierum, et uirtus eius
11
est debilior uirtute aliarum specierum. Radix uero ipsius nullius est iuuamenti, nasci〈-〉
12
tur in campis, et in locis asperis, et aquosis. Galenus. Substantia eius est subtilis, et
13
in sapore eius est caliditas, et acuitas manifesta, et res pauca pertinens amaritudini.
14
Et uirtus eius prima est calida in tertio gradu, et secunda abstergit, incidit, et subtili-
15
at, et tertia uirtus est quod quando bibitur succus eius cum aqua mellis, prouocat sudo-
16
rem, et resoluit, et desiccat corpus totum, et teritur cum oleo, et inungitur corpus to〈-〉
17
tum, et confert rigoribus febrium periodicarum, et datur in potu etiam ad hoc, et quan〈-〉
18
do fit emplastrum super sciaticam, habentis sciaticam passionem, est Medicina ma-
19
gna quae attrahit a profundo corporis, et calefacit omnes iuncturas, nam adurit cu-
20
tem manifeste, et quando sumitur in potu, prouocat menstrua, et quando sumitur
21
in potu, est ex Medicinis magnis conferentibus leprosis, non solum resoluendo hu-
22
mores fortiter, sed incidit et subtiliat humores grossos fortiter, et abstergit liuores,
23
et aufert liuorem sub oculo factum. Et melior modus administrationis eius ad haec
24
est quod coquatur cum uino, et emplastretur locus cum eo, et proprie dum est recens,
25
et quando est siccum, est forte ualde, ad comburendum cito, et quando apponitur
26
loco in quo momordit aliquod uenenosorum, sicut apponitur cauterium ignis, con-
27
fert multum. Et debes scire quod omnes Medicinae postquam teruntur, et habent acuitatem,
28
et puncturam, et subtilitatem, attrahunt cito ex profundo corporis humiditates, quas
29
inueniunt in illis locis, et quando sumitur in potu succus eius, aut fit clistere cum eo,
30
occidit ascarides, et lumbricos, et occidit similiter uermes generatos in auribus, et
31
in uulneribus putridis, et quando sumitur in potu, et fit nasale cum eo, expellit et
32
occidit foetum, et confert coartationi anhelitus, et ictericiae, propter amaritudinem
33
quam habet proprie, sicut omnes Medicinae amarae, confert illis, nam ipsum abster-
34
git, et aperit opilationes. Et pulegium quidem montanum est magis iuuatiuum in
35
omnibus quam domesticum, et nulla Medicina est adeo bona ophthalmię sicut pule〈-〉
36
gium, postquam desiccatur, et teritur, et fit collyrium cum eo. Dioscorides. Folia omni〈-〉
37
um istarum specierum habent saporem acutum, pungentem fortiter linguam, et quan-
38
do bibuntur, aut fit cum eis emplastrum, confert morsibus uenenosis, et quando bi〈-〉
39
bitur eorum decoctio, prouocat urinam, et confert conquassationi carnis musculo-
40
rum, et summitatum eorum, et asmati, et dolori lateris tortionibus, et cholicae pas-
41
sioni, et rigoribus febrium, et quando sumitur in potu cum uino, est conueniens Me-
42
dicamen ad resistendum uenenis mortiferis, et mundificat icteritiam, et accipitur
43
crudum, seu coctum, et teritur, et bibitur cum melle et sale, et occidit uermes in uen〈-〉
44
tre, qui dicuntur desiccatiui, et sunt lumbrici longi, et ascarides, et quando comedi〈-〉
45
tur, et bibitur post ipsum aqua casei, confert elephantiae, et debilitati stomachi, et
46
prouocat menstrua, et cum tonduntur eius folia, et fit nasale cum eis, educunt foe-
47
tum, et occidunt ipsum, et prouocat menstrua, et quando fit fumigium cum folijs
48
eius, fugat uenenosa animalia, et sternuntur folia, et rami eius in domo, et faciunt
49
idem, et quando coquitur recens cum ruta, et fit inde emplastrum, confert cicatrici-
50
bus nigris, et aufert eas, et delet liuorem factum sub oculo a sanguine mortuo, et fit
51
cum eo emplastrum sciaticae, et adurit cutem, et praebet maximum iuuamentum,
52
et quando distillatur succus eius in aurem, occidit uermes generatos in ea.
53
DE RADICE PIPERIS. CCCII.
1
FAlfamine, id est, radix piperis. Aben mesuai. Est radix piperis quae defertur ad
2
nos ex lndia, et confert colicae, et doloribus frigidis. Rasis. Falfamine est ca-
3
lida, et est bona colicae, et uentositatibus, et sunt ligna arboris piperis. Mesehah.
4
Falfamine est calida, et sicca, et confert colicae, et alijs doloribus frigidis.
5
DE SATVREIA. CCCIII.
6
SAhater, id est, thymbra, et est saturea. Dioscorides. Est planta omnibus nota.
7
Et est sahater, id est, satureia, et nascitur in locis saxosis, et asperis, et est similis thy〈-〉
8
mo, nisi quia folia eius sunt maiora et molliora, et habet spicam plenam floribus,
9
quorum color uergit ad citrinitatem, et uiriditatem. Et uirtus eius est sicut uirtus thy〈-〉
10
mi, et administratur sicut thymi. Vsus eius conuenit ad conseruationem sanitatis, et
11
ponitur in cibis. Et quaedam satureia seminatur in hortis, et est debilioris operationis
12
quam alia, sed ipsa conuenit magis in cibis, eo quod eius acuitas est remissior. Gale〈-〉
13
nus. Virtus thymbrae est calefactiua multum, et desiccatiua, et resolutiua, prouocat
14
urinam, et menstrua, et expellit foetum, et purgat membra interiora, et facit excrea-
15
re superfluitates a pectore. Aben mesuai. Satureia est calida et sicca in tertio gradu,
16
et maxime agrestis, proprietas eius est, quod ipsa expellit uentositates, et inflatio-
17
nes, et tortiones, et adiuuat ad digerendum cibum, et expellit superfluitates a stoma-
18
cho, et prouocat urinam, et menstrua, et acuit uisum debilitatum ab humiditate. Et
19
propter hanc caussam comeditur cum bedarog, et raphano, et confert dolori sciati〈-〉
20
co, et quando fit emplastrum cum ea, contrita cum frumento trito. Et satureia agre-
21
stis est fortior domestica.
22
DE CENTAVREA MAIORE. CCCIIII.
23
KAnturion kibir, id est, centaurea maior. Dioscorides. Habet folia similia folijs
24
nucis regalis, longa, uiridia, sicut folia caulium, in summitate gradatim incisa,
25
et habet uirgam similem uirgae acetosae, cuius longitudo est duorum brachiorum,
26
aut trium, habens ramulos plures egredientes ab una radice, super quos sunt capitel〈-〉
27
la, similia capitellis papaueris, rotunda, tendentia ad longitudinem, et habet florem,
28
cuius color est similis kalh, et semen simile cartamo, intra florem eius, et flos est si-
29
milis lanae, et habet radicem grossam, duram, grauem, cuius longitudo est duorum
30
brachiorum, et est plena humiditate, acuti saporis, cum stipticitate pauca, et dulce-
31
dine pauca, cuius color tendit ad rubedinem, et color succi eius est sicut color sangui-
32
nis, et nascitur in terris expositis soli, in montibus arborosis, et in terra pingui, et
33
quod administratur de ea est radix. Galenus. Quod de ea administratur est radix,
34
in sapore eius est sapor compositus, diuersus, nam in eo est acuitas, et punctio, et sti-
35
pticitas, cum pauca dulcedine. Et uirtus eius prima calefacit, et secunda incarnat, uel
36
conglutinat, et abstergit, et fortificat membra, et tertia prouocat menstrua, et expel〈-〉
37
lit foetum mortuum, et corrumpit uiuum, et expellit eum, et conglutinat uulnera,
38
et confert sputo sanguinis. Et quantitas dosis eius est duorum aureorum. Et si ille qui
39
bibit eam, habet febrem, bibat illam cum aqua, et si caret febre, bibat eam cum uino,
40
et confert attritioni neruorum, et coartationi anhelitus, et tussi antiquae. Et succus ra-
41
dicis eius facit idem quod radix ipsa, et quidam administrant eam loco licij. Dio-
42
scorides. Quando sumitur in potu radix huius, confert attritioni lacertorum, et do-
43
lori lateris, et asmati, et tussi antiquae, et sputo sanguinis a pectore, et quando datur
44
febrienti ex his qui praedicta patiuntur, datur cum aqua, et non febricitanti, detur
45
cum uino, scilicet drachmae duae radicis eius, et quando datur secundum hanc for-
46
mam, confert tortionibus ac doloribus matricis, et quando contunditur, et poni-
47
tur in modum nasalis, prouocat menstrua, et educit foetum, et propter suam acuita-
48
tem expellit foetum mortuum, et corrumpit uiuum, et succus eius facit hoc, et quan〈-〉
49
do teritur dum est recens, humida, et administratur in uulneribus, aut si est sicca, in-
50
funditur prius, et postea teritur, et infunditur in uulneribus, confert multum, simi-
51
liter propter suam stipticitatem conglutinat ea, et succus eius similiter conglutinat,
52
et consolidat uulnera, et quando aliquis contriuerit eam, et coxerit illam cum car-
53
nibus incisis, conglutinat eas, habitantes autem in terra Lichiae, exprimunt succum
1
ab ea, et densatum seruant eum utentes ipso loco licij. Aben mesuai. Proprietas
2
radicis centaureae est quod laxat phlegma uiscosum, et choleram similem fecibus,
3
et confert sciaticae quando sumitur in potu, aut fit clistere cum ea. Alcançi. Laxat
4
phlegma laxatione forti, et aquam citrinam cum fortitudine.
5
DE CENTAVREA MINORE. CCCV.
6
KAnturion sege segir, id est, centaurea minor. Dioscorides. Nascitur in locis
7
aquosis, et est similis herbae hypericon, aut pulegij montano, habet uirgam lon〈-〉
8
gam, quadratam unius palmi, et florem rubeum, uergentem ad purpureitatem, si-
9
milem flori plantae quae dicitur hambes, et habet folia parua, oblonga sicut folia ru〈-〉
10
tae, et semen sicut granum frumenti, et habet radicem paruam, in qua nullum est iu〈-〉
11
uamentum. Galenus. Radix huius plantę est nullius ualoris, et in sapore eius uin〈-〉
12
cit amaritudo plus quam aliud, et in ea est stipticitas pauca. Et uirtus eius prima de-
13
siccat sine mordicatione, et secunda uirtus incarnat, mollificat, et abstergit, et tertia
14
uirtus incarnat uulnera magna, quando ponitur recens super ea more emplastri. Et
15
incarnat, et consolidat hulcera antiqua quae sunt difficilis incarnationis administra〈-〉
16
ta, recens sicut dixi, et quando siccatur, et admiscetur cum unguentis incarnatiuis in
17
quibus est potentia incarnandi fistulas, et hulcera profunda, et quando admiscetur
18
cum Medicinis, in quibus est potentia mollificandi apostemata dura antiqua, et cu〈-〉
19
randi exituras antiquas, malas, profundas, est ualde maximi iuuamenti, et miscetur
20
etiam cum emplastris quae curant aegritudines factas ab humoribus fluentibus ad
21
membra, et quando decoquitur, et fit clistere cum eius decoctione, habenti sciati-
22
cam, expellit humores cholericos, et quandoque laxat in tantum, quod solutione edu-
23
cit humorem sanguineum, et tunc confert magis. Et uirtus succi eius, est sicut uirtus
24
huius, et operatur ad omnia quae diximus operatione bona, et fit cum eo collyrium,
25
admixto melle oculis, et quando fit nasale cum eo, expellit foetum, et prouocat men-
26
strua, et quando datur de ea in potu habenti aegritudinem in neruis, confert, quia
27
desiccat et euacuat humores existentes in eis desiccatione, et euacuatione sine nocu〈-〉
28
mento. Et ipsa quidem est ex melioribus ac nobilioribus Medicinis, ad opilationes
29
epatis, et confert magnifice duriciei splenis, quando apponitur desuper, more em-
30
plastri, aut sumitur in potu. Dioscorides. Sapor huius herbae est amarus multum,
31
et quando ipsa contunditur dum est recens, et fit cum ea emplastrum, conglutinat
32
uulnera, et mundificat hulcera antiqua, et incarnat, et consolidat ea, et quando su-
33
mitur in potu eius decoctio, laxat choleram, et chimum grossum, et fit clistere cum
34
ea ad sciaticam, et laxat sanguinem, et aufert dolorem a scia, et quando succus
35
eius miscetur cum melle, abstergit obscuritatem uisus, et administratur in nasalibus,
36
et prouocat menstrua, et educit foetum, et quando sumitur in potu, aut infunditur
37
exterius, confert doloribus neruorum proprie, exprimitur autem succus ab hac plan〈-〉
38
ta, dum habet semen, quoniam cum flore, et summitatibus, et semine infunditur in
39
aqua quinque diebus, postea coquitur donec aqua illa uideatur consumi tota fere, de-
40
inde colatur cum expressione, et proiecta substantia accipiatur colatura illa, et co-
41
quatur iterum, donec inspissetur sicut mel. Quidam uero accipiunt hanc herbam
42
dum est recens, et habet semen, et terunt, et exprimunt succum eius, et exponunt il-
43
lum soli, et miscent eum cum baculo saepe, ut quod ex eo in superficie desiccatur, mi〈-〉
44
sceatur cum parte inferiori liquida, et tegunt succum de nocte propter rorem, nam
45
ros prohibet succos coagulari. Omnis autem qui uult succum exprimere a radice
46
quacunque sicca, aut planta sicca, oportet quod coquatur prius, et praeparetur sicut di〈-〉
47
ximus in gentiana. Et qui uult exprimere succum ex radicibus humidis, aut ex corti-
48
cibus, siue herbis humidis, oportet quod terat eas, et exprimat, et ponat in sole, sicut
49
diximus. Et secundum hanc formam exprimitur succus tapsiae, et mandragorae, et
50
uuae acerbae, et aliorum huiusmodi similium. Sed arboris adad, id est, licij, et absin-
51
thij, et aliorum similium extrahuntur, quando coquuntur, donec aqua inspissatur,
52
sicut supra diximus. Aben mesuai. Proprietas huius plantae est, quod laxat phle-
53
gma uiscosum simile feci, et confert sciaticae, quando sumitur in potu decoctio eius,
1
aut fit clistere cum ea. Et dosis eius est in potione drach.II. et in clistere unciae.III.
2
cum oleo sisamino.
3
DE CARVI AGRESTI. CCCVI.
4
CArdameni, id est, carui agreste. Dicitur Persica lingua karda, et a Romanis simi-
5
liter. Dioscorides. Melius ex eo est illud quod defertur ab Armenis, et est de
6
illo in terris lndiae, et Arabiae. Et melius ex eo est illud quod difficile frangitur, ple-
7
num, coniunctum, durum, et graue, et extensae superficiei, cuius sapor est acutus pa-
8
rum, quod autem ex eo non est tale, est malum. Galenus. Sapor ipsius est amarus
9
parum. Et uirtus eius prima calefacit fortiter, et secunda abstergit, et tertia occidit
10
uermes, et aufert scabiem cum fortitudine, quando fit linimentum cum eo, et aceto.
11
Dioscorides. Virtus eius est calefactiua, et quando sumitur in potu cum aqua,
12
confert epilepsiae, et tussi, et sciaticae, et paralysi, et relaxationi, et attritioni neruorum,
13
et tortionibus uentris, et expellit ascarides, et quando bibitur cum uino, confert do〈-〉
14
lori renum, et stranguriae, et puncturae scorpionis. Et confert generaliter omnibus
15
morsibus uenenosorum, et quando sumuntur in potu ex eo drach.II. cum cortice ra-
16
dicis lauri, frangit lapidem, et quando fumigatur pręgnans cum eo, educit foetum,
17
et prouocat menstrua, et quando linitur cum eo, curat scabiem, et intrat in confectio〈-〉
18
nibus collyriorum oculorum, et propter suam caliditatem rubificat cutem sicut sinapis.
19
DE ABROTANO. CCCVII.
20
CAtsum, id est, abrotanum. Dioscorides. Species abrotani sunt duae, quarum
21
una dicitur masculus, et alia foemina. Sed foemina est fere sicut masculus. Dif-
22
fert tamen in hoc, quod ipsa est planta similis arbusto, habens folia alba, et est plena
23
folijs quae sunt super ramulos scissa, parua scissura sicut saricon, et in summitate eius
24
est flos ad rotunditatem tendens, aurei coloris, aureus apparens in aestate, et habet
25
odorem bonum cum grauedine pauca, amari saporis. Et dicunt aliqui quod abrota〈-〉
26
num Siciliae est tale, sed masculus habet ramulos subtiles, lignosos aliquantulum,
27
et est parua planta eius, sicut absinthium, et quod ex ea administratur, est flos, et sum-
28
mitates eius. Galenus. Substantia eius est terrea, quam calor subtiliauit, et sapor
29
eius est amarus, et in eo est parum stipticitatis. Et uirtus eius prima est calida in ter-
30
tio gradu, et secunda est uirtus abstersiua, resolutiua, et incisiua, et tertia est uirtus, quod
31
quando teritur parum ex eo, et infunditur in oleo, et inungitur corpus febrientis,
32
ante horam rigoris, aufert rigorem, et ipsum occidit uermes, et quando miscetur
33
cum citonijs, aut cum pane, et fit inde emplastrum, curat apostemata calida oculi,
34
et quando teritur et miscetur cum farina hordei, resoluit apostemata. Abrotanum
35
uero combustum, mordicat omnia hulcera, et est calidius, et siccius quam cucurbi-
36
ta assata, et quam radices anethi combustae, et conuenit hulceribus humidis, in qui-
37
bus est duricies, quando non est apostema cum eis, et confert hulceribus recentibus
38
ani, et confert alopiciae, quando linitur cum eo, mixta cum aliquibus unguentis sub〈-〉
39
tilibus, sicut est oleum de kerua, et oleum raphaninum, et oleum antiquum, et facit
40
nasci pilos, quando differtur ortus eorum, et si admiscetur cum aliquibus ex unguen-
41
tis supradictis, et similiter quando infunditur in oleo de squinanto, quod fit solum
42
ex squinanto et oleo, facit similiter nasci pilos, et hoc ideo, quia dilatat poros cutis
43
subtilitate, et sua calefactione, et mordicatione sua. Dioscorides. Quando semen
44
abrotani coquitur in aqua, et bibitur decoctio eius, aut infunditur in aqua crudum,
45
et bibitur ipsa, confert coartationi anhelitus, quae cogit hominem stare erectum, et
46
confert attritioni lacertorum, et liuori eorum, et confert sciaticae, et confert strangu-
47
riae, et retentioni menstruorum, et quando sumitur in potu cum uino, est Medica-
48
men bonum potionibus mortiferis, et fit cum eo trito, et cum oleo mixto unguen-
49
tum, quo inungitur ad rigorem febrium periodicarum, et aufert eos, et quando ster-
50
nitur planta eius sub lecto, aut fit fumigium cum ea, fugat omnia uenenosa ex domi〈-〉
51
bus, et quando fit emplastrum cum eo, et citonijs decoctis, aut cum pane, confert
52
apostematibus oculorum, et quando miscetur contritum cum farina hordei, resol-
53
uit apostemata exteriora, et propter suam amaritudinem occidit lumbricos, et ex-
1
pellit eos, sicut faciunt species absinthij, et quando sumitur in potu, aut inungitur
2
caput cum eo, et oleo, confert aegritudinibus frigidis capitis, et uertigini, et scoto-
3
miae, nam calefacit ipsum, et confert, et ipsum quidem intrat in confectione olei de
4
ireos. Ignotus. Quando coquitur cum oleo, et inungitur stomachus cum eo, ca-
5
lefacit ipsum, et aufert frigora eius.
6
DE COSTO. CCCVIII.
7
KOstos, id est, costus. Dioscorides. Ex eo est ex terris Arabum, et est albus, le-
8
uis, boni odoris. Et ex eo est Indus, et est grossus, niger, leuis sicut ferula, est eti-
9
am ex eo species tertia, quae est ex terris Syriae, cuius color est sicut color ligni buxi,
10
grauis, cuius odor est stipticus, melior autem omnibus est Arabicus, et post ipsum
11
Indus, et post illum Syrius, et melior ex Arabico est nouus, albus, plenus, durus,
12
cum soliditate siccus, et non perforatus, mordicans linguam cum stipticitate, et ali〈-〉
13
qua amaritudine, adulteratur autem cum radice enulę sicca, quando admiscetur ei,
14
et maxime enulę quae est ex terris quae dicuntur Cumaharta, et cognitio eius est fa-
15
cilis. Nam enula non mordicat linguam sicut costus, neque odor eius est fortis, et exu-
16
berans sicut odor costi. Galenus. Sapor eius est amarus multum, fortis, acutus. Et
17
uirtus eius prima est calida, caliditate quousque hulcerat, uerum in eo est humiditas
18
superflua, inflatiua. Et secunda abstergit, et attrahit. Et tertia confert rigoribus febri-
19
um, quando linitur corpus cum eo, et secundum hunc modum confert membris
20
relaxatis, et sciaticae, et uniuersaliter administratur, ubi oportet calefacere aliquod
21
membrum, aut attrahere aliquem humorem ab interioribus, et administratur ad
22
menstrua prouocanda, et urinam, et ad contritionem lacertorum, et ad dolorem
23
laterum, et costus quidem occidit ascarides, et quando linitur cum aqua, et melle,
24
super impetiginem, mundificat eam, et propter hoc quod est in eo de humiditate
25
inflatiua, accidit quod adiuuat ad libidinem coitus, quando sumitur in potu cum
26
uino. Dioscorides. Virtus costi est calefactiua, et prouocatiua urinae, et menstru-
27
orum, et administratur in nasali, et confert doloribus matricis, et quando sumitur
28
in potu, confert morsui tyri, et quando bibitur cum uino, et absinthio, confert do-
29
loribus pectoris, et attritionibus musculorum, et inflationibus, et excitat coitum,
30
quando sumitur in potu cum uino, et melle, et quando bibitur cum aqua, expellit
31
ascarides, et fit unguentum cum eo, et oleo ad rigores, quando inungitur cum eo,
32
et ante aduentum rigoris febrium interpolatarum, et paralysi factae, cum relaxatio-
33
ne, et mundificat impetiginem, quando linitur cum eo, mixto cum aqua, et melle,
34
et intrat in confectionibus unguentorum, et Medicinarum compositarum, et an-
35
tidotorum. Alchalahamen. Si fiat fumigatio cum costo, interficit lumbricos, et
36
prouocat menstrua.
37
DE CARYOPHILLO. CCCIX.
38
CArumfel,id est, Cariophilus. Galenus in translatione Albatharich. Non est
39
essentia eius secundum nomen suum in Graeco, et hoc ideo, quia nomen suum
40
in Graeco, et est folium nucis, et gariophilus quidem est res quae defertur ex terris In〈-〉
41
diae, similis flori suae arboris, et sunt ligna parua, nigra, quorum longitudo est sicut
42
latitudo digiti unius, odorifera, quorum sapor est acutus, cum amaritudine qua-
43
dam, et uirtus gariophili prima est calida, et sicca in tertio gradu, et administratur
44
multum in Medicinis, et in decoctionibus, et in antidotis. Paulus quidem dixit
45
sicut Galenus, de litera ad literam, qua significatur quod ab eo transtulit. Hachi.
46
Gariophilus intrat in Medicinis acuentibus uisum, remouet namque obscuritatem ui〈-〉
47
sus, et confert sebel. Abugerig. Gluten gariophilorum est simile glutino albo-
48
tin. Atabari, Mesehaha, Albasari, et Rasis. Gariophilus confert stomacho, et
49
epati, et confortat cor, et stringit uentrem, digerit cibum. Isaac, Eben amram.
50
Quando bibuntur ex gariophilis drachmae quatuor cum lacte, stomacho ieiuno,
51
corroborat potentiam coitus. Et dixit iterum. Gariophilus scilicet fructus, et lignum
52
eius administratur simul. Deferuntur namque ex terris Indorum, cum ligno suo, et
1
sunt in eis capitella habentia dentes, et meliores ex eis sunt, quorum color uergit ad
2
aliquantulum ruborem, et habent bonitatem multam, maxime gariophili, qui col〈-〉
3
liguntur ex arbore sua cum digitis singulariter unus post alium.
4
DE GALBANO. CCCX.
5
CHenechalbebi, et est bezard, id est, galbanum. Dioscorides. Est gummi cu-
6
iusdam plantae, similis ferulae in figura sua, et melius ex galbano est illud quod
7
est simile olibano, aut amoniaco, mundum, scissum, adhaerens manui, non habens
8
aliquid ligni, nequod seminis, cuius planta et lignum habent grauem odorem, et sicca
9
nimis, adulteratur autem cum resina pini, quae admiscetur sibi cum fabis fractis, et
10
amoniaco. Galenus. Virtus eius prima est calida in tertio gradu, in principio
11
eius, et desiccat in principio secundi, secunda est uirtus resolutiua, et mollificatiua.
12
Dioscorides. Habet uirtutem calefactiuam, inflatiuam, attractiuam, et quando
13
fit cum eo nasale, aut fumigatio, prouocat menstrua, et expellit foetum, et quando
14
fit emplastrum cum eo, et cum aceto, et nitro, aufert bothor lactea, et accipitur ex eo
15
sicut granum unius fabae ad tussim, et ad asma, et ad coartationem anhelitus, et ad
16
casum, et attritiones lacertorum, et quando sumitur in potu cum uino, est tyriaca
17
toxicis, et quando sumitur in potu sicut diximus, expellit foetum mortuum, et si fiat
18
emplastrum cum eo, doloribus lateris, confert furunculis, et quando odoratur, ex-
19
citat epilepticos, et similiter excitat mulieres, habentes suffocationem matricis, et
20
habentes opilationem in cerebro, et quando fit fumigium cum eo, expellit anima-
21
lia uenenosa, et si ungatur aliquis cum eo, praeseruat eum a morsibus uenenosorum,
22
et quando miscetur cum Medicina, quae dicitur sachidalion, et oleo, appropinquat
23
animalibus uenenosis, occidit ea, et apponitur denti doloroso, aut in dente corro-
24
so, et sedat dolorem. Et dicunt quidam, quod quando sumitur in potu, curat stran-
25
guriam, et quando uis dare galbanum in potu, dissolue ipsum cum amygdalis ama-
26
ris, aut cum uino, aut cum melicrato, aut cum pane calido, ut dissoluatur, et si uis
27
ipsum administrare alio modo, misce ipsum cum opio, aut cum aere usto, aut cum
28
humiditate quae est in felle, et si uis ipsum mundificare a sordibus suis, pone ipsum
29
in aqua feruenti, et dimitte liquefieri, nam quod fuerit in eo de sordibus, natabit su-
30
per aquam, illud autem quod residet, erit bonum, uel accipe galbanum, et liga ipsum
31
in panno mundo lini, et suspende ipsum in uas mundum, ita quod non tangat uas,
32
et sit uas aereum, aut ferreum, aut terreum, subtile, aut uitreum, et stringe os uasis, de-
33
inde pone uas ipsum in aqua bulienti, nam galbanum existens in panno, liquefiet,
34
et colabitur cadens in uas, et quod erit in eo de lignis, aut sordibus, remanebit in
35
panno.
36
DE GRANA CVM QVA
37
tinguntur panni. CCCXI.
38
CHarmen, id est, grana. Dioscorides. Est arbustum quod administratur ad ac-
39
cendendum ignem, et est medium inter arborem, et herbam, cuius rami sunt
40
multum subtiles, super quos sunt grana rotunda, similia lenticulae quae colliguntur
41
et reponuntur, et conseruantur, et conficiuntur ad tingendum, et melior grana est
42
illa, quae defertur ex terris quae dicuntur Galates, et Andabasi, et ex Armenia, et se-
43
cunda est illa de Siana et Lithia, et deterior omnibus est ab Hispania. Reperitur au-
44
tem in arbore glandium interius, calchię animal testosum, paruum, simile limacijs,
45
et colligunt illud mulieres cum ore earum. Galenus. In sapore eius est stiptici-
46
tas, et amaritudo, et uirtus eius prima desiccat sine mordicatione, et secunda ab-
47
stergit, et incarnat, et tertia confert hulceribus magnis, et hulceribus neruorum, et
48
quidam curant uulnera huiusmodi cum ea, trita cum aceto, et quidam terunt eam
49
cum melle, et aceto. Dioscorides. Virtus eius est utilis, quando teritur fortiter,
50
et miscetur cum aceto, ad conglutinanda uulnera neruorum, et ad uulnera aliorum
51
membrorum.
1
DE BETONICA. CCCXII.
2
KAstara, id est, betonica. Dioscorides. Est herba quae nascitur omni anno, ha-
3
bens uirgam subtilem, cuius longitudo est unius brachij, aut plus, et est quadra〈-〉
4
ta, et habet folia longa, mollia, similia in figura sua folijs glandium, et in scissuris su-
5
is habentia bonum odorem, et folia quae sunt propinqua terrae, sunt maiora folijs
6
alijs, et in summitate uirgae est semen collectum in se, prope collectionem spicae fru-
7
menti, et assimilatur satureię, quę dicitur thymbra, folia eius colliguntur, et desiccan〈-〉
8
tur, et sic seruantur ad horam necessariam, nam id quod ex betonica plurimum ad-
9
ministratur, sunt folia, et habet radices subtiles, sicut radices hellebori. Galenus.
10
Sapor betonicae est acutus, amarus. Et uirtus eius prima calefacit in primo gradu. Et
11
secunda incidit, et abstergit. Et tertia uirtus eius incidit grossos humores, et frangit
12
lapidem renum, et mundificat, et abstergit pulmonem et epar, et prouocat men-
13
strua, et confert epilepsiae, et curat attritiones neruorum, et lacertorum, et quando
14
ponitur super morsum alicuius animalis uenenosi fraudulenti, confert, et quando
15
sumitur in potu, confert sciaticae, et eructuationi acetosae. Dioscorides. Quando
16
radices betonicae sumuntur in potu cum hydromelle, faciunt potenter uomere phle〈-〉
17
gma, et quando ex folijs eius sumitur in potu drachma una cum hydromelle, aut cum
18
aqua, confert attritioni et conquassationi a casu, et dolori matricis, ac suffocationi
19
eius, et dantur ex folijs eius drachmae tres cum cotyla una uini ad morsus uenenosos,
20
similiter autem quando fit emplastrum ex folijs eius super morsuram, confert. Et quan〈-〉
21
do bibitur ex eis drachma una cum uino, confert maliciae Medicinarum mortifera-
22
rum, si aliquis biberit ex eis primo, et postea sumpserit aliquid in quo sit uenenum,
23
nullatenus ei nocebit, et urinam prouocat, uentrem laxat. Et quando sumitur in po〈-〉
24
tu cum aqua, curat epilenticos, et apopleticos, et dolores epatis. Et quando bibitur
25
de ea drachma una cum aceto et melle, curat dolorem splenis, et quando sumitur
26
de ea post cibum ad quantitatem unius fabę cum melle dispumato, facit digeri cibum,
27
et quando datur de ea in potu habenti eructuationes acetosas, confert, et quando da〈-〉
28
tur de ea habenti stomachum malum, ita quod masticet eam, et deglutiat, et bibat post
29
uinum tepidum, confert ualde. Et datur in potu ei, qui spuit sanguinem a pectore, in
30
quantitate trium onolosat, cum uno conos uini mixti cum aqua tepida, aliquantu-
31
lum confert, et dantur in potu habenti dolorem sciaticum, et dolorem renum, ac uesi〈-〉
32
cae, drachmae duae cum aqua, et dantur in potu hydropico febrienti drachmae duae
33
ex ea cum hydromelle, et non febrienti, cum uino et melle, et quando datur de ea drach-
34
ma una cum uino, prouocat menstrua, et quando dantur de ea drachmae quatuor,
35
cum decoctione conos hydromellis, laxat uentrem, et quando datur cum melle, con〈-〉
36
fert hulceribus pulmonis antiquis, et saniei pectoris, et datur ictericis, sicut dixi in hy〈-〉
37
dropisi, et dantur de ea drachmae tres cum aqua calida in colica, et in dolore intesti〈-〉
38
norum, et sint aquae conos quatuor, et quando dantur ex ea in potu drachmae duae
39
cum granis 17. piperis in conos tres uini calidi, confert dolori lateris. Et qui uult repo〈-〉
40
nere folia eius, oportet quod desiccet primo ea, deinde terat illa fortiter, et reponat in ua〈-〉
41
se terreo, de quibus si puluerizetur super uulnera facta in cute capitis, conglutinat ci-
42
to ea. Et si accipiatur betonica humida antequam desiccetur, et teratur, et fit empla-
43
strum cum ea, facit hoc idem, sed emplastrum debet renouari saepe. Et si fiat ex beto-
44
nica humida emplastrum, extrahit fragmenta ossium, quae sunt in uulneribus, sed ra〈-〉
45
dix betonicae cocta in aqua, donec duae partes sint consumptae, et liniuntur oculi cum
46
ea, sedat apostemata calida eorum, et si linitur frons, sedat dolorem capitis. Et quan〈-〉
47
do folia eius humida teruntur, fit emplastrum cum eis super oculum, aut super fron-
48
tem, facit hoc idem, et quando coquitur cum uino, aut cum aceto, et fit ex decoctio-
49
ne eius collutio oris, confert dolori dentium, et quando sumitur in potu assidue de
50
ea drachma una cum aqua calida stomacho ieiuno, confert obscuritati et debilitati
51
uisus, et quando dantur de ea in potu drachmae quatuor cum aqua calida, confert
52
corizę, et catarro, et difficultati partus, sed si mulier non habuerit febrem, detur cum
53
uino et aqua. Et quando fit emplastrum cum ea, confert uulneribus neruorum, et
1
ponitur super membrum, quando uolumus ipsum calefacere, et sumitur ex ea in po〈-〉
2
tu cum aqua ante potationem uini, et prohibet ebrietatem, sicut putant aliqui, et te-
3
ritur, et miscetur cum axungia et aqua, et confert bothor, et quando sumitur in po〈-〉
4
tu cum uino ab itinerantibus, prohibet excoriationes quae fiunt in membris, ex con-
5
fricatione membrorum adinuicem, et datur de ea in potu cum oximelle conuale-
6
scentibus, et aufert fastidium eorum. Et quando accipiuntur ex ea trita drachmę qua-
7
tuor, et mellis uncia una, et coquuntur ad spissitudinem, et fiunt trocisci ex eis qua-
8
tuor, quorum unus sumatur in potu cum aqua calida, et laxat uentrem, ac prohibet
9
uomitum cibi. Et quando teritur tota herba, et fit cum ea emplastrum, sedat dolorem
10
et inflationem uentris, ac dolorem podagrae, et extrahit uenenum ex morsu canis
11
rabidi, si super locum morsus dimittatur ligata.
12
DE SENATIONE. CCCXIII.
13
ROreathalmi dicitur, quod est apium aquae, et nominant ipsum in Hamea nel-
14
la, et est senation. Dioscorides. Est planta nascens in aquis, et habet stipitem
15
rectum, et ramos, et tota planta est pinguis, et habet folia similia folijs apij nomi-
16
nati petroselinum, nisi quia sunt minora eis, et habent odorem bonum quando ma〈-〉
17
sticatur. Galenus. Secundum quod in hac planta est de bono odore et sapore,
18
ita est in ea de uirtute calefactiua. Et uirtus eius secunda resoluit. Et tertia prouocat u-
19
rinam, et frangit lapidem renum, et prouocat menstrua. Dioscorides. Quando
20
haec herba comeditur cruda et cocta, frangit lapidem renum, et educit eum cum uri〈-〉
21
na, et prouocat urinam, ac menstrua, et expellit foetum, et quando comeditur, con-
22
fert hulceribus intestinorum. Kacebras. Extimaui, et dixi, quod haec est herba,
23
quae habet folia pauca rotunda, quorum color est niger, et sunt similia folijs mentae,
24
aut folijs rutae in figura sua.
25
DE FOENICVLO. CCCXIIII.
26
RAienigi, id est, foeniculus. Galenus. Ex eo est domesticus, et agrestis, sed do-
27
mestici uirtus prima calefacit in tertio gradu, et desiccat in primo. Et secunda
28
subtiliat. Et tertia generat lac, et confert descensui aquae ad oculum, prouocat uri-
29
nam et menstrua. Et agrestis dicitur maritimus, et montanus, et radix et semen foe-
30
niculi agrestis est fortioris desiccationis quam radix et semen foeniculi domestici,
31
quoniam in eo est parum stipticitatis, et ipse quidem frangit lapidem, et curat icte-
32
riciam, et prouocat urinam, et menstrua, sed haec species non habet uirtutem in ge-
33
nerando lac, sicut domesticus, et ex eo est marinus magnus, cuius semen est rotun-
34
dum simile semini coriandri calidi, acuti saporis, et uirtus eius est similis uirtuti foe-
35
niculi supradicti, nisi quia est debilior. Et dicitur in libro Democriti Medici, quod
36
animalia comedunt foeniculum recentem, ut clarificetur uisus eorum.
37
Dioscorides. Quando foeniculus sumitur in cibo, augmentat lac, et semen eius
38
facit idem, quando sumitur in potu, et quando coquitur cum hordeo, et quando su〈-〉
39
mitur decoctio summitatum foeniculi in potu, prouocat urinam, et ideo confert do〈-〉
40
loribus renum et uesicae, et datur ex ea in potu cum uino ad morsus uenenosorum,
41
et decoctio eius prouocat menstrua, et quando sumitur in potu cum aqua frigida in
42
febribus, sedat nauseam, et inflationem stomachi, quae accidit. Et quando teritur ra-
43
dix foeniculi, et fit emplastrum cum ea mixta cum melle, curat morsus canis, et quan〈-〉
44
do exprimitur succus a folijs et summitatibus foeniculi, et siccatur in sole, conuenit
45
in collyrijs oculorum, et acuit uisum, et est magni iuuamenti. Exprimitur etiam suc-
46
cus a semine foeniculi recenti, sicut dixi de folijs et summitatibus, et praeparatur eo-
47
dem modo, et ualet ad eadem, et acuit uisum. Similiter autem ex radice eius expri-
48
mitur succus, ualens ad eadem. Foeniculus uero qui nascitur in Asia uersus Occiden-
49
tem, habet uirtutem similem huius succi, et homines illius regionis incidunt uirgas
50
huius foeniculi, et approximant eas igni, donec sudent, emittunt enim humiditatem
51
gummi, quae quidem est fortior in collyrijs, quam foeniculus.
52
Foeniculus autem agrestis est maior praedicto in quantitate suae plantae, et semen
53
eius est maius semine illius, et est semem simile semini linobotin, et nominatur fahar,
1
et habet radicem boni odoris, et quando bibitur decoctio eius, curat distillationem
2
urinae, et quando fit nasale cum ea, prouocat menstrua, et quando sumitur in potu,
3
auget lac, et quando bibitur de radice eius aut semine, stringit uentrem, et confert
4
morsibus uenenosis, et potus eorum frangit lapidem, et mundificat ictericiam, de-
5
coctio autem foliorum prouocat lac, et mundificat puerperas.
6
Est alia species foeniculi, quae dicitur otomarathrum, habens folia parua, subtilia,
7
oblonga, et semen rotundum, simile semini coriandri, acuti saporis, et boni odo-
8
ris, et uirtus eius est similis uirtuti alterius foeniculi, nisi quia est debilior eo. Et dici-
9
tur, quod radix eius retinet menstrua, et fluxum uentris.
10
DE RESINA, MASTICE, COLO-
11
phonia, et Terebinthina. CCCXV.
12
RAtin, id est, resina. Dioscorides. Species eius sunt diuersae, secundum diuer-
13
sitates arborum, in quibus colligitur, nam quaedam colligitur ex pinu, et quae-
14
dam non, sed colligitur ex alijs arboribus, sed resina, quę colligitur ex pinu, quędam
15
est ex pinu mascula, quae dicitur com, et est haec colophonia. Et alia est, quae colligi-
16
tur ex pinu quadam chitronolia, et est arbor, cuius fructus sunt grana magna. Et alia
17
cuius pinus nominatur chitrandam, et arbor iachuth, et facit fructum paruorum
18
granorum. Et est quaedam de ea, quae fit in pinu sicut illa, quae fit in arbore masticis,
19
et in arbore grani uiridis, et cupressi, et aiç. Melior autem omnium specierum resi-
20
nae est illa, quae est boni odoris, clari coloris, non multum existens arida, nec mul-
21
tum humida, similis mum, facilis fractionis. Galenus. Omnes species glutinis
22
calefaciunt et desiccant, uerum, diuersificantur adinuicem, propterea quod in ali-
23
qua earum est de acuitate et punctione in sapore et uirtute quantitas maior quam
24
in alia. Et quia etiam quaedam habet subtilitatem paucam, et quaedam amplio-
25
rem, et quaedam habet stipticitatem, quaedam uero non. Et melius quidem omni-
26
um glutinum, est gluten Romanum, et est mastix, et hoc ideo, quia cum hoc quod
27
in eo est de stipticitate pauca, cum qua confert epati, et stomacho, ac intestinis, et in
28
eo est uirtus desiccatiua, sine mordicatione et nocumento, et hoc quoniam non ha〈-〉
29
bet acuitatem aliquam, et est subtilis multum. Sed caeterarum specierum glutinis
30
melius est gluten albotim, et est terbentina, et hoc quidem gluten non habet sti-
31
pticitatem manifestam, sicut est stipticitas masticis, et in eo cum hoc est amaritu-
32
do. Et propter hanc caussam deuenit ad hoc, quod dissoluit plus quam mastix.
33
Et propter hunc saporem similiter est in hoc glutine res, quae abstergit adeo, quod
34
curat scabiem, et ipsum quidem attrahit ab interioribus plus alijs speciebus gluti-
35
nis, quia est subtilius alijs. Sed gluten, quod est de specie pini, quae dicitur cophi,
36
et illud quod est ex pinu, quae dicitur chitranolia, et est pinus magna, sunt acutiora,
37
quam gluten albotim, ueruntamen non resoluunt, nec attrahunt plus ipso, et glu-
38
ten pini magnę habet plus de hac proprietate, quam gluten pini, quae dicitur cophi.
39
Sed gluten pini paruae, et gluten arboris, quae dicitur alacti, sunt media inter duas
40
res, nam sunt acutiora quam gluten album, et minus acuta, quam gluten cophi,
41
et in glutine pini magnae, et in glutine albotim cum hoc est aliqua mollificatio, et
42
postea in mollificatione est mastix. Sed gluten cupressi habet punctionem et a-
43
cuitatem, et gluten, quae dicitur lachos, est simile glutini albotim. Et dixit in alma-
44
iemur. Gummi pini quod dicitur sachilus, et est sudor arboris pini facientis fructum
45
magnum, est fortius omnibus sudoribus arborum aliarum, in calefactione et de-
46
siccatione, quemadmodum sudor arboris albotim est minus calidus, et minus de-
47
siccatiuus, quam sudor aliarum arborum, et sudor pini facientis parua grana, est mi〈-〉
48
nor sudore pini magnae in desiccatione et calefactione plurimum.
49
Dioscorides. Resina arboris grani uiridis terbentina defertur ex terris Arabum,
50
et ex terris alijs etiam, sed est illa, quae defertur ex terris Alcheades, cuius color est al-
51
bus, similis colori [*]in margine: alias nitri uitri, declinans colori coelesti, habens odorem bonum, referens
1
odorem arboris suae. Est autem melior omnibus resinis, post eam uero mastix, et
2
post ipsam est iacuth, et est ex arbore ceam dicaris, et post ipsam est resina arboris di〈-〉
3
ctę alacti, et post ipsas in bonitate est resina cophi, et est arç, et resina pini, et omnis
4
resina arçae. Et omnes istae resinae calefactiuae, mollificatiuae, et dissolutiuae, et mun-
5
dificatiuae sunt conferentes tussi, et hulceribus pulmonis, et sputo sanguinis, et tere-
6
bynthina cum hoc mundificat pectus, quando fit cum ea sola loch, aut cum melle,
7
prouocat urinam, mollit uentrem, et conuenit ad faciendum pilos adhaerere palpe〈-〉
8
brarum, qui pungunt oculos, et quando miscetur cum ziniar, et calcanto, et nitro,
9
confert scabiei hulcerosae, et auribus, a quibus fluunt humiditates, quando miscetur
10
cum melle, et oleo, confert pruritui hulcerum, et intrat in confectionibus unguento〈-〉
11
rum, et oleorum resoluentium lassitudinem, et confert dolori lateris, quando inun〈-〉
12
gitur cum ea, et quando fit emplastrum cum ea, confert exituris, et uulneribus. Et
13
meliores quidem istarum resinarum omnium sunt illae, quae sunt splendentes, et ex
14
gummi uel resina iacuth, et est resina locaman, et est arç melior illa, quę est humida,
15
et defertur ex partibus Galliae, et ex terra quae dicitur Trania, et olim deferebatur ex
16
terra, quae dicitur Colophonia, et propterea dicitur resina Colophonia. Defertur eti〈-〉
17
am ex Galatha, quae est proxima terrae Abax, et nominant eam homines illius terrae
18
laichas, et ipsa quidem est magni iuuamenti in tussi antiqua, quando fit loch cum ea.
19
Et sunt ex resinis quaedam humidae, et resinae quidem humidae sunt diuersorum co〈-〉
20
lorum, et hoc quia quaedam earum est alba, et quaedam coloris oleaginei, et quędam
21
coloris mellini, sicut est aichas, et est similiter ex cupresso gummi humidum, quod
22
est utile ad omnia quae dixi. Accipiuntur autem ex ipis[*]ipis corrupt for ipsis resinis quaedam siccae, quae ex
23
eis reperiuntur super pinum, et super arç, et super iacuth, et super arborem alacti. Et
24
melior resina est illa, quae habet colorem meliorem, clarum, quae non est sicca mul-
25
tum, nec multum humida, similis mum, non facile frangibilis, et boni odoris. Et me-
26
lior earum est resina iacuth, et alacti, quia sunt boni odoris, similes odori olibani.
27
Deferuntur autem quaedam ex istis resinis diuersarum specierum, ex terris Kantaro-
28
sa, et sunt in regione Hispaniae, uerum resina cophi, et est arç, et resina pini, et resina
29
cupressi, sunt debiliores quam resina iacuth, et quam resina alacti, et non habent uirtutes quas
30
habent istę resinae, quamuis administrentur loco earum. Sed uirtus masticis est pro-
31
xima uirtuti terebynthinae. Coquuntur autem omnes istae resinae in hunc modum.
32
Resina ponitur in uase capiente quadruplum eius quod sit ex aere, et ponantur in
33
eo resinae lib.20. et aquae pluuialis librae 18. et coquitur bene super prunas, et moue-
34
atur semper continue, donec occultetur odor eius, et desiccetur forti desiccatione, do〈-〉
35
nec fiat facile frangibilis, ita quod frangatur cum digitis, et deinde reponatur in ua-
36
se fictili. Fit enim alba taliter cocta et praeparata. Oportet autem, quod resina cola-
37
tur in hunc modum. Illa uidelicet, quae est humida, ponatur super prunas sine aqua,
38
et coletur, ac iterum ponatur super prunas, et quando coeperit coagulari, addantur
39
prunae sub ea multae, et coquatur tribus diebus, et tribus noctibus, donec fiat talis, si-
40
cut dictum est superius, et repone, et serua. Illa uero ex resinis, quae fuerit sicca, suffi-
41
cit quod coquatur die una tota, a mane usque ad noctem. Et istae quidem resinae sic co〈-〉
42
ctae conueniunt in confectionibus unguentorum odoriferorum, et in unguentis re-
43
soluentibus lassitudinem. Faciunt nanque ea odorifera, et melius colorata. Colligi-
44
tur autem fumus ab istis resinis, sicut colligitur fumus olibani, et conuenit in cohol,
45
quae fiunt ad pilos palpebrarum, et ad corrosionem lachrymalis oculi, et confert pru〈-〉
46
ritui oculi, et lachrymis, et fit etiam ex eo encaustum aptum ad scribendum.
47
Abugerig. Resina pini confert ad exituras duras, et quando puluerizatur super
48
hulcera facta in cute capitis cum balaustia, curat ea. Similiter et alia hulcera quae sunt
49
in corpore.
50
DE ANETHO. CCCXVI.
51
XEbeth, id est, anethum. Galenus. Virtus anethi prima calefacit in fine tertij gra〈-〉
52
dus, et desiccat in principio secundi gradus. Secunda resoluit ac maturat. Et ter〈-〉
53
tia resoluit, et sedat dolorem, et facit somnum, et maturat apostemata mollia, cruda,
1
quando coquitur cum oleo, et administratur, et hoc quod complexio olei, in quo
2
anethum est coctum, est propinqua complexioni Medicinarum aperitiuarum, et ma-
3
turatiuarum, nisi quia ipsum est calidius parum, et subtilius eis, et propter hoc est re-
4
solutiuum. Et quando comburitur anethum, fit uirtus eius prima in tertio gradu cale〈-〉
5
factionis, et desiccationis. Et tertia est uirtus, quę confert hulceribus habentibus plu〈-〉
6
rimam saniem, quando teritur, et puluerizatur in eis, et proprie quando fuerint in
7
genitalibus membris. Hulcera uero antiqua, quae sunt in ano, incarnat cito, et conso〈-〉
8
lidat. Anethi uero recentis uirtus prima est plus humida, et minus calida. Et secunda
9
eius uirtus maturat, et resoluit, et facit somnum. Dioscorides. Virtus anethi est ca〈-〉
10
lida, acuta, quando decoctio summitatum et seminis eius sumuntur in potu, prouo〈-〉
11
cat urinam, et sedat tortiones, et inflationes, et retinet uentrem, et sedat singultum.
12
Et si anethum coquatur in oleo, resoluit exituras, et maturat apostemata frigida, cru-
13
da, et quando anethum siccum bulitur in aqua, et bibitur decoctio eius, prouocat lac,
14
et sedat tortiones, et uentositates, ac inflationes, et confert nauseae, et singultui, et
15
prouocat urinam, uerum, nimius usus anethi debilitat uisum, et abscindit sperma, et
16
quando mulier sedet in decoctione anethi, confert doloribus matricis. Semen uero
17
anethi quando comburitur, et fit inde emplastrum super hemorrhoidas, aufert eas,
18
et quando puluerizatur super hulcera uirgae, conglutinat, et consolidat ea, et conso〈-〉
19
lidat hulcera antiqua difficilis consolidationis. Anethum uero recens humidum, est
20
minus calidum, et minus resolutiuum, et minus maturatiuum, quam anethum siccum.
21
Aben mesuai. Anethum est calidum in secundo gradu, et proprietas eius est, seda-
22
re singultum, et inducere somnum, et oleum anethi est bonum uentositatibus, et quan〈-〉
23
do ponitur semen eius in polentis, multiplicat lac, et si accipitur solum, minuit sper-
24
ma, et debilitat uisum, maxime nimius usus eius.
25
DE RORE MARINO. CCCXVII.
26
XAieralmerien, id est, arbor Mariae, uel rosmarinus, et est apinalphach, et est ca-
27
chola. Dioscorides. Species libanotis sunt tres, una earum habet semen quod
28
nominatur fachi. Et quidam nominant hanc speciem ra, aut canusana, aut casane-
29
mo, et habet folia similia folijs marathri, nisi quia sunt latiora, parum grossiora, et
30
extenditur super terram circulariter, habens bonum odorem, et longitudo stipitis
31
eius est unius brachij, et plus, et habet multos ramulos, super quorum summitates
32
sunt capitella, in quibus est semen album, simile semini plantae, quę dicitur spondy-
33
lon, rotundum, angulosum, acuti saporis, in cuius odore est simile odori resinae pi-
34
ni, et quando masticatur, mordicat linguam. Radix uero eius est alba multum, cuius
35
odor est sicut odor thuris. Est et species alia similis supradictae, nisi quia semen eius
36
est latum, nigrum, simile semini plantae dictae spondylon, habens odorem bonum,
37
sed non mordicat linguam, et habet radicem exterius nigram, interius uero albam.
38
Et est species alia similis supradictis, nisi quia ipsa non habet stipitem, nec semen,
39
nec florem, et nascitur libanotis in locis petrosis, et agrestibus. Galenus. Ex spe-
40
ciebus huius plantae una non habet semen, et duae habent. Et uirtus omnium ea-
41
rum est similis, et hoc, quia uirtus earum, est uirtus, quae resoluit, et mollificat, et ab-
42
stergit, et incidit. Et succus radicis eius, et succus herbae ipsius, quando uterque misce-
43
tur cum melle, curat obscuritatem uisus, quae fit ab humiditate grossa. Sed species
44
alia quae habet capitella, et est illa, quam Romani uocant rosmarinum, quae quando
45
datur icterico, confert. Dioscorides. Quando accipiuntur folia libanotis, cuius-
46
cunque sint speciei, et teruntur, et fit emplastrum cum eis, confert fluxui sanguinis he-
47
morrhoidarum, et sedat apostemata calida ani, et extenuat hemorrhoidas egredi-
48
entes, et maturat scrophulas, et apostemata difficilis maturationis, quando radix
49
eius administratur sicca cum melle mixta, mundificat, et quando sumitur in potu
50
cum uino, confert tortionibus uentris, et confert morsibus uenenosis, et prouocat
51
urinam et menstrua, et quando sit emplastrum cum ea calida, resoluit apostemata
52
phlegmatica. Et quando exprimitur succus radicis, et aliarum partium eius, et misce〈-〉
53
tur cum melle, et fit inde collyrium, acuit uisum. Et semen eius quando sumitur in
1
potu, facit omnia haec, et quando sumitur in potu cum pipere et uino, confert epi-
2
lepsiae, et doloribus pectoris antiquis, et ictericijs. Et quando miscetur cum oleo, et
3
linitur inde corpus, prouocat sudorem, et sic confert hydropisi, et teritur, et miscetur
4
cum farina lolij, et aceto, et fit emplastrum cum eo, conferens attritioni lacertorum,
5
et podagrae, et quando miscetur cum aceto forti, curat morpheam, ingreditur autem
6
semen eius in sirupis, uerum semen illius, quae dicitur fachi, non est administrandum
7
in potionibus, quae sunt ad cancrum, quoniam ipsum est acutum nimis, et exasperans
8
guttur. Credidit autem Theophrastus, quod nascatur in arbore, quę dicitur arbachi,
9
species libanotis, cuius folia sunt similia folijs lactucae agrestis, et quando bibitur ra〈-〉
10
dix huius, prouocat uomitum, et laxat uentrem.
11
Sed libanotis, quam Romani uocant rosmarinum, et est planta, quam multi po-
12
nunt in sertis uel coronis, et habet uirgulas multas non grossas, flexibiles, humidas,
13
super quas sunt folia multa densa, subtilia, longa, quorum color exterius est albus, et
14
interius uiridis, habentia odorem fortem cum grauedine quadam, et habet uirtutem
15
calefactiuam, et desiccatiuam multum, et ideo admiscetur cum rebus, ex quibus ab-
16
luitur caput, et puluerizatur de ea super caput, et dimittitur sic tribus diebus, postea
17
abluitur, et confert oculis quibus currunt humiditates, et confert ictericiae.
18
Aben mesuai. Est calida et sicca in tertio gradu, confert corizae frigidae cerebri, et
19
quando fit cohol cum eo et melle, confert aquae descendenti ad oculum.
20
Rasis. In azaraui elkialgebeck, id est, corona montana, et est rosmarinus, calefa-
21
cit, et subtiliat, et expellit uentositates, et prouocat urinam, ac menstrua, et aperit opi-
22
lationes splenis, epatis, et intestinorum, et rustici ponunt eam in uentribus leporum,
23
et cuniculorum, ne foeteant propter bonum odorem, qui est in ea.
24
DE NIGELLA. CCCXVIII.
25
XAmim, id est, nigella. Dioscorides. Est planta parua, habens uirgam paruam,
26
longam circa duos palmos, aut plus, et habet folia parua minuta, et mollia, si-
27
milia folijs plantae ranoahon, nisi quia sunt minora satis, et superfluitates sunt capi-
28
tella subtilia, similia capitibus papaueris, oblonga, et in medio eius sunt parietes se-
29
questrantes semina, quod quidem semen est nigrum, acutum, boni odoris.
30
Galenus. Substantia nigellae est subtilis, quam maturauit caliditas completa ma〈-〉
31
turatione, et sapor eius est amarus. Et uirtus eius prima calefacit, et desiccat in tertio
32
gradu. Et secunda abstergit, incidit, ac resoluit. Et tertia curat corizam, quando assa-
33
tur, et ponitur in panno lini, et odoratur, et resoluit inflationes fortiter interius sum〈-〉
34
pta, et quando comeditur, occidit lumbricos, et quando ponitur super uentrem exte-
35
rius similiter, aufert egritudinem, cum qua eleuatur cutis, et aufert uerrucas, et macu〈-〉
36
las, et confert asmaticis, et prouocat menstrua retenta caussa humorum uiscosorum.
37
Dioscorides. Quidam admiscent hoc semen cum massa pastę, et faciunt inde pa〈-〉
38
nem. Et quando fit cum eo emplastrum fronti, confert soda, et quando fit caputpur〈-〉
39
gium cum eo trito, et ireos, confert aquae descendenti ad oculum, et quando fit em〈-〉
40
plastrum cum eo et aceto, aufert bothor malas, et curat scabiem hulceratam, et re-
41
soluit apostemata phlegmatica antiqua, et apostemata dura, et teritur, ac miscetur
42
cum urina antiqua, et ponitur super uerrucas, et carbunculos, et aufert, et curat, et
43
quando coquitur cum aceto, et ligno pini, et tenetur decoctio in ore, confert dolori
44
dentium, et quando fit emplastrum cum eo super umbilicum, occidit et expellit lumbricos,
45
et quando teritur, et ligatur in panno lini, et odoretur sępe, restringit fluxum corizę, et
46
est calidę uirtutis, propterea quando assidue pluribus diebus potatur, prouocat urinam,
47
et menstrua, et desiccat lac, et quando sumitur in potu cum nitro, sedat asma, et quan〈-〉
48
do bibitur ex eo drachma una cum aqua, confert morsui rutellae. Et quando fit fumigium
49
cum eo, fugat animalia uenenosa, et quando fit emplastrum cum eo super duricies factas
50
in iuncturis pedum, quę dicuntur calli, aufert eas. Et quando sumitur interius, incidit,
51
et digerit chimos uiscosos, et tenaces, et aperit opilationes interiores, uerum, quidam
52
putant, quod si sumatur nimis ex eo, occidit. Aben mesuai. Proprietas eius est, quod aufert
53
febrem phlegmaticam, et melancholicam, et occidit ascarides, et confert morsui rutellae.
1
DE SCHEA, ID EST, SANDONICO. CCCXIX.
2
SChea, id est, sandonicum, ut in capitulo de absinthio. Dioscorides. Sando-
3
nicum est planta, et est absinthium marinum, habens semen minutum, similis
4
plantae quae dicitur abrotanum, et est plena semine, et habet folia stricta, et non est
5
tantae amaritudinis, ut est absinthium, et habet grauem odorem. Galenus. Figu〈-〉
6
ra eius in apparentia est sicut figura plantae absinthij, et sapor eius est sicut sapor ab-
7
sinthij, nisi quia non est tantae stipticitatis, et calefacit plus quam absinthium, et in
8
ea est plus de amaritudine quam in absinthio, cum pauca salsedine. Sed uirtus eius
9
est diuersa a uirtute absinthij, nam est mala stomacho, et occidit uermes in uentre,
10
plus quam absinthium quando apponitur extra, aut recipitur interius, et calefacit
11
in secundo gradu, et desiccat in tertio. Dioscorides. Sapor eius est amarus, et est
12
mala stomacho, et habet grauem odorem, et est stiptica cum caliditate pauca, et co〈-〉
13
quitur sola, aut cum ariza, et bibitur cum melle, et occidit uermes, et expellit eos
14
cum laxatione leui, et quando coquitur cum lentibus, et bibitur, facit hoc. Et pecu-
15
des quidem impinguantur, quando comedunt eam.
16
DE TVRBITH. CCCXX.
17
TVrbith. Dioscorides. Caricamon est planta quae nascitur in littoribus maris,
18
in locis scilicet, quos mare cooperit, quando crescit, quando uero est quietum,
19
non tangit ea. Non enim nascitur intra aquam maris, nec est multum longa ab ea,
20
et nisi quando mare turbatur, et crescit, non tangit ea, et habet folia similia folijs
21
plantae, quae dicitur arasatis, nisi quia sunt grossiora eis, et habet stipitem longum,
22
duobus palmis diuisum in summitate. Et dicunt quidam quod flos eius mutat colo〈-〉
23
rem suum ter in die, quia mane est albus, et in meridie declinat ad colorem purpu-
24
reum, in uesperis uero fit rubeus. Radix uero eius est odorifera, alba, quae quando
25
masticatur, calefacit linguam, et quando sumuntur in potu de ea drach.2. cum uino,
26
laxat uentrem, et euacuat humores aquosos, et prouocat urinam, et sumitur ad pro〈-〉
27
hibendum nocumentum uenenorum, sicut alia bezaar. Galenus in translatione al〈-〉
28
batarich. Nascitur in littoribus, et in arenis, et natura eius est calida, laxat, et mun-
29
dificat uentrem, et melius ex eo est illud, quod cum euellitur eius radix a terra, aufer〈-〉
30
tur cortex eius statim, et abijcitur grossum quod est intus, et ex corticibus eius meli-
31
or est ille qui est ut cannula, gummosus, et albus, et quando uolumus ipsum frange〈-〉
32
re, frangitur cito, et tunc accipiatur illud turbith, quod est tortuosum, in modum nu〈-〉
33
cis corni. Et in translatione hunahim in octauo. Radix huius plantę habet calidum
34
saporem, et uirtutem calidam in tertio gradu. Et estimauit Hunahim, quod ipse di-
35
misit rememorationem eius in sexto, ne narret ipsum in duobus locis, eo quod con〈-〉
36
uenientius erat quod rememoraretur de eo in sexto, quam quod rememoraret ipsum
37
in octauo. Aben mesuai. Turbith est calidum et siccum in tertio gradu, et melius
38
ex eo est illud, cuius color est albus multum, et lene exterius, subtilis ligni, non ha-
39
bens lanam. Et proprietas eius est laxare phlegma uiscosum, uerum ipsum infert de-
40
bilitatem in animo, propter horribilitatem, et abominationem sui saporis, et recti-
41
ficatio turbith est, conficere cum oleo de amygdalis dulcibus, et dosis eius est a drach〈-〉
42
ma una, usque ad duas, et oportet quod detur potanti ipsum custodia magna, et non
43
detur solum. Et turbith quidem est bonum humoribus sciaticae educens eos. Me-
44
sarugię. Expellit superfluitates grossas. Alcanzi. Laxat humores crudos. Abix.
45
Melius turbith est album, et quod in figura sua est sicut calamus argenteus, et pulpa
46
calami est subtilis, et quod frangitur facile, non existens grossum, neque graue, et est
47
facile ad terendum, et tritum est album, illud uero quod non est tale, non est alicuius
48
ualoris. Et turbith quidem super quod transiuit longum tempus, fiunt uermes in eo
49
sicut in alijs lignis, et uirtus eius debilitatur, et signum in hoc est, quod foramina ui-
50
dentur in eo, ac si esset perforatum cum acubus, et est leuis ponderis. Et quando in-
51
uenis turbith tale, non utaris eo, quia uirtus eius euanuit, et turbith quidem laxat
52
phlegma leuiter, et complexio eius est calida et sicca, sicut complexio scamoneae, et
53
inest ei proprietas laxandi phlegma. Si ergo misceantur ambo simul, operantur in
1
colica et phlegmate, et educunt ambos humores per fluxum uentris. Et rectificatio
2
turbith est, quod si fricetur cortex eius exterior, donec perueniat ad album eius, et po-
3
stea teratur, et cribretur, et si debes illud ponere in magnis antidotis, cribra ipsum
4
per tenue cribrum, et si ponis ipsum in Medicinis laxatiuis, sicut in pillulis, et in de-
5
coctionibus, cribra ipsum cum cribro raro, ut sit in eo aliqua grossicies, ne adhaereat
6
uillis stomachi. Et communior modus rectificationis eius est, quod conficiatur cum
7
oleo de amygdalis amaris, post contritionem et cribrationem eius. Et si uis dare
8
ipsum habentibus phlegma uiscosum, tenax, tere illud subtiliter, et cribra, ut ipsum
9
adhaereat phlegmati, et expellat ipsum. Et quantitas dosis eius est a drachma una,
10
usque ad duas. In decoctionibus uero usque ad drach. quatuor.
11
DE ALLIO ET SCORDEO. CCCXXI.
12
CHaom, id est, allium. Dioscorides. Allium aliud est domesticum, et aliud
13
agreste, et est quoddam ex eo quod inuenitur in Babylonia, quod non est diui〈-〉
14
sum in dentibus. Galenus. Virtus allij est calida, et sicca in tertio gradu. Sed in al〈-〉
15
lio agresti sapor est compositus, nam in eo est amaritudo, et acuitas, et stipticitas, et
16
punctio. Et acuitas quidem eius est similis acuitati allij domestici, et uirtus allij secun-
17
da, est uirtus quae resoluit, abstergit, et incarnat, et tertia mundificat membra interi-
18
ora, et calefacit ea, et prouocat urinam, et menstrua. Et quando sumitur in potu, cu-
19
rat attritiones lacertorum, et neruorum, et dolores lumborum, factos ab opilatione
20
caussa frigiditatis, et conglutinat recentia uulnera magna, quando ponitur super ea
21
recens, et mundificat ea, si fuerint ibi sordes in eis, et incarnat hulcera fraudulenta,
22
quando desiccatur, et puluerizatur super ea. Sed scordeon, et est allium agreste, et est
23
fortius allio domestico. Et dicitur quod allij porrani uirtus est, sicut uirtus allij, et porri.
24
Et dixit in libro de conseruatione sanitatis, allium resoluit uentositates plus alia Me-
25
dicina omni, quae resoluat uentositates, et est bonum dolori intestinorum, non exi-
26
stente febre. Hippocrates. Allium commouet in eo qui ipsum comedit, omnem do-
27
lorem qui accidit sibi, et melius quod est in eo, est quod ipsum prouocat urinam. Et
28
dixit in undecimo, quod allium expellit sanguisugas, undecunque adhęserint. Dio-
29
scorides. Virtus allij est calida, sedatiua inflationum uentris, desiccatiua stomachi,
30
inducens sitim, hulcerat cutem, et quando comeditur, expellit ascarides, et prouo-
31
cat urinam. Et quando comederit allium ille quem serpens momordit, qui nomi-
32
natur amras, et biberit post ipsum uinum, in quo coctum est allium cum assiduati-
33
one, aut triuerit allium cum ruta, et potauerit, confert. Et si fecerit sibi emplastrum
34
cum eo, facit hoc. Et quando allium comeditur crudum, et assatum, seu aliter coctum,
35
clarificat uocem, et sedat tussim antiquam, et occidit pediculos, et lendines, quan-
36
do fit assidua comestio eius cum cibis, et quando allium bibitur cum decoctione fau-
37
tenegi, id est, origani, facit idem, et quando comburitur, et miscetur cum melle, au-
38
fert liuorem oculi, et quando sic praeparato additur oleum de ben, et linitur inde alo-
39
picia, curat eam, et quando miscetur cum sale, et oleo, curat bothor, et quando mi-
40
scetur cum melle, curat bothor lactea, et impetiginem, et hulcera humida capitis, et
41
furfures capitis, et morpheam, et scabiem hulceratam. Et quando coquitur cum li-
42
gno pini, et olibano, et tenetur decoctio eorum in ore, aufert dolorem dentium. Et
43
quando miscetur cum lumbricis terrestribus, curat ungues leprosos. Et quando mi-
44
scetur cum folijs ficus agrestis, et cymino, et fit cum eis emplastrum ad morsum ani〈-〉
45
malis, quod dicitur mugalim, confert ei. Et quando sumitur allium post ipsum, et
46
bibitur aqua corrupta, incognita, non nocet potanti illam. Sed folia allij quando co-
47
quuntur cum tota uirga eius, et fit encatisma in illa decoctione, prouocat menstrua,
48
et expellit secundinam. Similiter autem facit, si fiat fumigium cum ea, quando allium
49
miscetur cum oliuis nigris, quae dicuntur matoten, et comeditur, prouocat urinam,
50
et aperit orificia uenarum, et confert hydropisi. Sed scordeon, et est allium agreste,
51
est minus quam domesticum, et habet folia similia folijs porri, nisi quia sunt stricti-
52
ora eis, et habet stipitem longum per unum brachium, et plus, super quem est flos
53
albus. Et uirtus eius est sicut allij domestici, nisi quia est plus calefactiuum, et confert
1
ad omnia, sicut allium domesticum, et conuenit ad uulnera maiora, et hulcera frau〈-〉
2
dulenta, ad morsus uenenosos, et attritiones lacertorum. Sed allium porrinum est
3
planta sicut planta porri ultramarini, et in sapore suo, et est simile porro, et allio, et
4
propter hoc uirtus eius est composita ex uirtute amborum, et facit ea quae faciunt por-
5
rum et allium, nisi quia operatio eius est debilior operatione illorum, et coquitur,
6
et fit dulcius, deinde comeditur sicut comeduntur porri domestici. Rufus. Allium
7
calefacit, et incidit humores grossos, uiscosos, et nocet uisui, quia adurit tunicas ocu〈-〉
8
lorum, et humiditates eius, et conturbat uisum, et nocet auribus, et epati, et pulmo〈-〉
9
ni, et renibus. Et si est dolor in aliquo loco corporis, incitat, et commouet ipsum, et
10
generat uentositatem. Et allium quidem nouum, et recens est melius ad prouocan-
11
dum urinam, et mollit uentrem, et expellit lumbricos. Dixit Hunahim. Caussa
12
omnium horum est acuitas eius. Et in libro de praeparatione dietae dixit. Allium est
13
calefactiuum, et nociuum oculis. Hunahim. Confert oculis humidis. Aben me〈-〉
14
suai. Proprietas allij est, quod abscindit sitim factam a phlegmate salso, generato
15
in stomacho, propter resolutionem eius, ac desiccationem ipsius in eo, et sugere fo-
16
lia iacuth recentia, et colluere os postea cum uino odorifero, aufert odorem alliorum
17
ab eo, qui comedit allium. Et allium quidem est sicut tyriaca ad omne genus uene-
18
ni, et ad dolores frigidos. Constantinus. Quando comeditur allium crudum, ex〈-〉
19
pellit lumbricos, et confert stranguriae, et difficultati urinae.
20
DE GALANGA. CCCXXII.
21
RHulungen, id est, galanga. Isaac Eben amram. Est uena in grossitudine cassię
22
ligneae, et cortex eius est rubeus, et interius eius est puluerulentum. Defertur ex
23
Siti. Est calidum et siccum in tertio gradu, et confert phlegmaticis, et humiditati sto-
24
machi, facit digeri cibum propter suam caliditatem, et resolutionem quam infert sto-
25
macho, et propter dissolutionem suam in phlegmate, confert colicae, et facit bonum
26
oris odorem, et calefacit renes, et commouet sperma, et quando tenetur ex eo in ore
27
frustum, facit magnam uirgae erectionem. Aben mesuai. Confert stomacho, et fa〈-〉
28
cit oris odorem bonum, et digerit cibum. Medicina antiqua. Auget in spermate mul〈-〉
29
tum, et confert frigiditati renum. Aben mesehah. Est calidum et siccum in tertio
30
gradu, frangit uentositates, et conuenit colicae factae a uentositate, et habenti eructu-
31
ationes acetosas.
32
DE HELLEBORO. CCCXXIII.
33
CHerbachen, id est, duo hellebori, scilicet albus, et niger. Sed albus est planta,
34
cuius folia sunt similia folijs plantaginis, seu folijs plantae quae dicitur blete agri〈-〉
35
on, id est, siclę agrestis, nisi quia sunt breuiora eis, et plus declinantia ad nigredinem,
36
et tendentia aliquantulum ad ruborem, et habet stipitem rugosum, longum, men-
37
sura digitorum quatuor, qui quando incipit desiccari, excoriatur, et putrefit cito, et
38
apparent circa stipitem, uelut capilli subnigri, et habet radiculas multas, subtiles, egre-
39
dientes ab una radice parua, et oblonga, simili cępe longo, et nascitur in locis mon-
40
tuosis, et oportet quod fodiatur radix huius plantae, et reponatur in tempore messium,
41
et melior ad colligendum est, cuius extenditur super terram moderate, et est albus,
42
facile frangibilis, multae carnositatis, non habens summitates acutas sicut squinan-
43
tum, et quando frangitur, euolat ex eo res similis pulueri, et caro eius est subtilis, et
44
non mordicat linguam fortiter, sed facit abundare saliuam ad os, et caueatur a nimi〈-〉
45
etate sua, quia suffocat. Et melior helleborus albus, est ille qui defertur ex terra quae
46
dicitur Ercehalon, et ex terra quae dicitur Gallacia, et secundus in bonitate est ille qui
47
est ex terra quae dicitur Italia, sed ille qui est ex Scabdehia est malus, et est albus, si-
48
milis squinanto, et est suffocans.
49
SEd Helleborus niger est planta habens folia uiridia, similia folijs dulb, id est, pla〈-〉
50
tani, nisi quia sunt minora eis, sicut sunt folia aphodylli, et sunt magis scissa, et in
51
pluribus locis quam folia dulb, ac nigriora, et in eis est asperitas, et habet uirgam bre-
52
uem, et florem album, cum aliquantulo purpureitatis, et est super ipsam uelut race-
53
mus, in quo est semen simile grano cartami, et homines de Natibos nominant ipsum
1
sacanonidas, eo quod utuntur ipso in purgatione uentris, et habet multas radiculas
2
subtiles, nigras, egredientes ab una radice, similes radicibus cępe, et quod de eo ad-
3
ministratur, sunt istae radiculae, et nascitur in locis asperis, siccis, nemorosis, et meli-
4
us ex eo est plenus, non consumptus, neque extenuatus, cuius interius est subtile, acuti
5
saporis, et pungens linguam. Galenus. Sapor hellebori nigri est acutior, sapor ue〈-〉
6
ro hellebori albi est amarior. Et uirtus amborum prima calefacit, et desiccat in tertio
7
gradu, et secunda est uirtus quae abstergit, et tertia confert scabiei, et impetigini mor-
8
pheae, et aegritudini, cum qua eleuatur cutis, et quando helleborus niger ponitur in
9
fistula dura, remouet duriciem illam in duobus uel tribus diebus, et quando fit cum
10
eo collutio oris cum aceto, confert dolori dentium. Hippocrates in libro de hellebo〈-〉
11
ro. Helleborus niger euacuat melancholiam per secessum, et albus per uomitum.
12
Dioscorides. Quando bibitur helleborus albus, mundificat stomachum per uo-
13
mitum, et expellit ab eo humores diuersos, uiscosos, et intrat in confectionibus siepf,
14
abstergentibus obscuritatem uisus, et quando fit nasale cum eo, prouocat menstrua,
15
et occidit foetum, et prouocat sternutationes, et quando miscetur cum sauich, et con-
16
ficitur cum melle, occidit mures, et quando coquitur cum carnibus, liquefacit eas,
17
et datur ex eo in potu mane cum sisamo, aut pultibus frumenti, aut succo ptisanae,
18
aut arizi, aut mellicrato, aut cum succo lenticulae, aut postquam coquitur in pane, aliter
19
uero nunquam debet dari. Et iam dixere antiqui multos modos praeparationis, et recti-
20
ficationis eius. Et ego quidem iam dixi id quod Philon Siculus rememorauit in Hel-
21
leboro, et non oportet me redire ad id quod memini. Ego etiam iam fui locutus de
22
eo in alijs Medicinis. Et narraui etiam in libris Medicinarum, sermones de modo ope〈-〉
23
rationis et praeparationis eius, quare non oportet hic prorogare sermonem de hoc.
24
Quidam enim sunt qui dant ipsum in potu cum succo qui dicitur chilos, et est puls
25
uel polenta. Et quidam sunt qui ante dationem eius tribuunt ei, cui uolunt dare mo-
26
dicum cibi, et postea dant illi helleborum, et qui uult ipsum dare in hunc modum,
27
oportet quod det ipsum in locis in quibus datur helleborus, et hominibus in qui-
28
bus non timetur euentus strangulationis, sicut sunt macilenti corpore, quia quando
29
bibunt ipsi hanc Medicinam, sunt securi a nocumento eius, nam non inuenit stoma〈-〉
30
chum uacuum a cibo, et iam faciunt ex eo licinium, ex quo cum fit suppositorium,
31
prouocat uomitum, sed quando accipiuntur ex helleboro nigro drachmae duae, et
32
bibitur solus, aut miscetur cum diagridio et sale, laxat phlegma et choleram, et co-
33
quitur cum lentibus, aut cum iuribus, et datur ad uentrem purgandum, et confert
34
epilepsiae, et melancholiae, et doloribus iuncturarum, et paralyticis, et habentibus
35
relaxationem membrorum, et quando fit nasale cum eo, prouocat menstrua, et edu-
36
cit foetum, et quando ponitur in foraminibus fistularum, et dimittitur tribus diebus,
37
quarta uero die aufertur, et mundificat eas, et imponitur auribus habentibus surdi-
38
tatem, et dimittitur tribus diebus, sanat surditatem, et quando miscetur cum oliba-
39
no, et caera, et pice, aut cum oleo de alkitran, et linitur cum eo scabies, curat eam, et
40
quando fit emplastrum cum eo solo, aut cum aceto, curat morpheam, et impetigi-
41
nem, et scabiem hulceratam, et quando miscetur cum aceto, et fit inde collutio oris,
42
sedat dolorem dentium, et intrat in confectionibus unguentorum corrosiuorum car-
43
nis, et miscetur cum farina hordei, et uino, et fit inde emplastrum ad aquam citri-
44
nam, et confert, et quando nascitur iuxta radicem uitis uini, acquirit ab eo uirtutem
45
laxatiuam, et si inseratur in filum, et suspendatur in uinum, facit uinum esse laxati-
46
uum. Et quidam proijciunt eum in aquam, et aspergunt cum illa aqua domum ad
47
mundificationem pulicum. Et quando helleborus foditur debet subito cauari, quia
48
si tardaretur in hoc, facit dolorem capitis, et obscuritatem uisus, et ideo oportet quod
49
cauator hellebori primo comedat allia, et sumat in potu uinum purum, nam sic erit
50
securus a nocumento eius, et extrahitur cor ab eo, sicut et helleboro albo. Aben me〈-〉
51
suai. Proprietas hellebori albi est, quod purgat phlegma per uomitum, et suffocat,
52
nam id quod attrahit, attrahit uersus partes gutturis, et inducit syncopim, et quan-
53
do aliquis uult eum sumere, sumat primo cibum aliquem ante, deinde sumat eum
1
cum polenta frumenti, aut hordei, postquam fuerit bene tritus. Et helleborus est eligen-
2
dus longus, pinguis, cito frangibilis, et non grossus, et quando frangitur, apparet
3
intra ipsum simile telae araneae. Et dosis eius a drachma una usque ad duas. Et hellebo〈-〉
4
rus occidit canes, et porcos, et purgat phlegma, et mundificat pectus, et confert im-
5
petigini morpheae, et scabiei, et quando teritur cum cortice suo, et ponitur super den〈-〉
6
tem corrosum, confert. Et caueat sibi qui recipit helleborum, ne incurrat spasmum.
7
Sed proprietas hellebori nigri est purgare phlegma ac melancholiam, et non eua-
8
cuat istos humores per uomitum, sicut facit helleborus albus, et est debilioris opera〈-〉
9
tionis quam helleborus albus. Et melior ex eo est ille, cuius radiculae sunt plenae, pin〈-〉
10
gues, subtiles, et quando frangitur, inuenitur intra ipsum res similis telae araneae, ha〈-〉
11
bens odorem bonum, et cuius hortus est in locis siccis, altis. Et dosis eius est a drach〈-〉
12
ma una et semis, usque ad duas. Mesarugiae. Helleborus albus est fortioris operati-
13
onis quam niger, et timor est, ne ille qui sumit helleborum, incurrat spasmum, et ipse
14
occidit columbos, quando infunduntur fabae, aut frumentum in aqua, in qua infun〈-〉
15
ditur helleborus, et dant columbis, aut pullis ad comedendum.
16
DE LAVRO. CCCXXIIII.
17
GAur, id est, laurus. Dioscorides. Ex lauro est habens stricta folia, et ex eo est ha〈-〉
18
bens latiora, et est masculus. Galenus. Ex lauro administrantur folia, semi-
19
na, et cortices radicis eius. Et uirtus eorum prima calefacit, et desiccat fortiter, et gra〈-〉
20
num est fortius quam folium. Cortex uero radicis est minus acutus, et minus pungi〈-〉
21
tiuus, et plus amarus, et in eo est aliquantulum stipticitatis. Et propter hanc caussam
22
frangit lapidem, et confert aegritudinibus epatis. Et dosis eius ad hoc est a dauich 4.
23
et semis, usque ad drach. duas, cum uino odorifero. Dioscorides. Folia ambarum
24
specierum sunt calefactiua, et decoctio eorum calefacit, ita quod si fiat encatisma ex ea,
25
confert aegritudinibus uesicae, et matricis, et sedat dolores eorum. Folia uero recen-
26
tia sunt stiptica leui stipticitate, quando fit emplastrum cum eis, confert puncturae
27
zanbor, et apum, et uesparum, et fit emplastrum cum eis, cum pane et sauich, et se-
28
dat pulsationem apostematum calidorum, et quando sumuntur in potu, subuertunt
29
stomachum, et prouocant uomitum. Grana lauri sunt calidiora folijs, et quando ad〈-〉
30
ministrantur in loch cum melle, conferunt hulceribus pulmonis, et stricturae anhe-
31
litus, et tussi, et asmati, quod cogit hominem stare erectum, et cursui humiditatum
32
ad pectus, et quando sumitur in potu cum uino, confert puncturae scorpionis, et au-
33
fert morpheam. Lignum lauri quando bulitur cum uino antiquo, et oleo rosaceo,
34
et distillatur in aurem, confert tinnitui et sibilo earum, et confert asmati, et intrat in
35
confectionibus unguentorum, quae fiunt ad lassitudinem, et in confectionibus un-
36
guentorum, quae resoluunt et calefaciunt. Sed cortex radicis lauri quando teritur, et
37
sumuntur ex eo in potu chirat nouem, frangit lapidem, et expellit foetum, et confert
38
habentibus aegritudinem in epate.
39
De lauro Alexandrina. Sed gar Alexandriae est planta habens folia similia folijs
40
myrti agrestis, nisi quia sunt maiora, et molliora, et albiora eis, et habet fructum in-
41
ter folia eius, in magnitudine ciceris, cuius color est in rubedine sanguinis, et habet
42
ramos longos, duorum palmorum, aut plus, et radices eius sunt similes radicibus
43
myrti agrestis, nisi quia sunt maiores, et molliores, et odoriferae, tendentes ad ru-
44
borem, et nascitur in locis montosis, et quod administratur de ipsa est radix eius.
45
Galenus. Sapor huius est acutus, et in ea amaritudo. Et uirtus eius secunda inci〈-〉
46
dit et abstergit, et tertia eius uirtus prouocat urinam, et menstrua. Dioscorides.
47
Quando accipiuntur ex radice huius drachmae sex cum rob, confert difficultati par-
48
tus, et distillationi urinae, et mingentibus sanguinem.
49
De lauro chamędaphne. Sed ex gar est quę dicitur chamędaphne, et habet uirgas
50
rectas, subtiles, lenes, et longas, mensura duorum brachiorum, et habet folia similia
51
folijs lauri, sed sunt minora, et subtiliora, et leniora, quorum color est uiridis, et ha-
52
bet grana rotunda, rubea, adhęrentia folijs. Galenus. Rami huius recentes come〈-〉
53
duntur. Et uirtus eius est similis uirtuti lauri Alexandrinae supradictae. Dioscorides.
1
Quando teruntur folia huius plantae bene, et fit emplastrum cum eis, sedat dolorem
2
capitis, et inflationem stomachi, et quando sumitur in potu cum uino, sedat tortio〈-〉
3
nes uentris, succus uero eorum quando sumitur in potu cum uino, prouocat urinam,
4
et menstrua, et quando fit nasale cum eo, facit hoc.
5
De lauro daphnides. Et ex gar est species alia quę dicitur daphnides, et est arbor
6
parua, cuius altitudo est unius brachij, et habet uirgas multas, subtiles a medietate,
7
supra quas superius sunt folia et uirgae eius, non facile frangibiles, et super ea est
8
cortex fortiter adhaerens ligno, et folia eius sunt similia folijs lauri, nisi quia sunt
9
molliora, et tenaciora, et ad frangendum difficiliora, mordicantia et pungentia lin-
10
guam, et gulam exasperantia, et habet flores albos, et grana quando sunt matura,
11
fiunt nigra, et habet radicem nullius ualoris in Medicina, et nascitur in locis montu〈-〉
12
osis. Galenus. Ortus eius est sicut chamędaphnes. Dioscorides. Quando folia
13
sicca huius bibuntur, aut uiridia, laxant superfluitates phlegmaticas, et commouent
14
uomitum, et prouocant menstrua, et quando masticantur, attrahunt phlegma ad
15
os, et inducunt sitim, et prouocant sternutationem, et si sumantur ex granis eius gra〈-〉
16
na quindecim, laxant uentrem. Oleum uero lauri fit ex baccis lauri antequam maturen〈-〉
17
tur, et est pingue quando ipsa grana coquuntur in aqua, apparet super aquam unctu-
18
ositas quae colligitur in cocleis. Quidam uero buliunt cyperum cum oleo, et squinan-
19
tum, et calamum aromaticum, deinde proijciunt in ipsum folia lauri recentia, et co〈-〉
20
quunt. Et sunt qui proijciunt cum folijs lauri eius grana, et coquuntur omnia, donec
21
fit odoriferum. Quidam uero addunt storacem, et myrtum. Et melior specierum lau-
22
ri ad faciendum oleum est laurus montana, habens lata folia. Et melius oleum lauri
23
est recens, uiride, amarum, et acutum multum. Galenus. Oleum laurinum est ca〈-〉
24
lidius oleo nucis, et id quod est magis resolutiuum eo, est alkitran. Dioscorides.
25
Virtus olei laurini est calefactiua, mollitiua, et aperitiua orificiorum uenarum, et re-
26
soluit lassitudinem, et conuenit omnibus neruorum doloribus, et frigoribus, et do〈-〉
27
loribus aurium, et soda, et catarro, et quando bibitur, facit nauseam.
28
DE DORONICO. CCCXXV.
29
HAronigi, id est, doronicum. Dicitur quod sunt uenę albae interius, exterius uero
30
sunt ad citrinitatem tendentes, et sunt frusta in grossitudine ramorum scethara〈-〉
31
gi, in magnitudine nodi pollicis ad plus, et sunt aliquantulum durae, et graues, et
32
deferuntur ex Sim. Et doronicum ex Sim est illud quod administratur magis, et est
33
calidum et siccum in tertio gradu, et confert doloribus generatis ex uentositatibus
34
grossis inflatiuis, et proprie uentositatibus matricis, et confert morsibus uenenoso-
35
rum, et puncturis eorum bibitum, et facto emplastro cum eo, et ficubus, et intrat in
36
confectionibus magnis. Aben mesuai. Est calidum et siccum, et confert uentosi-
37
tatibus, maxime matricis, et confortat cor, et confert tremori cordis, et ad caphacam.
38
DE MEDICINIS CALIDIS ET
39
humidis tertij gradus.
40
ET PRIMO DE ZINZIBERE. CCCXXVI.
41
LEngibel, id est, zinziber. Dioscorides. Est arbustum quod inuenitur
42
in terris Arabum, et homines illius terrae utuntur folijs eius in multis re-
43
bus, sicut utimur nos ruta, uidelicet in cibis, et potibus, et decoctioni-
44
bus, et alijs, et radices eius sunt paruę sicut radices cyperi, quarum color
45
declinat uersus albedinem, et sunt sicut mutilatae, et in sapore earum est
46
delectatio, et similitudo saporis piperis, et habent bonum odorem. Et oportet quod
47
eligantur illae quae non sunt perforatae. Et sunt quidam condientes zinziber cum mel-
48
le, et quidam cum rob, et alij praeparant ipsum cum aqua, et sale, et hoc ne putrescat,
49
et sic ponunt in uasculis terreis, ut portetur ad partes Romanorum, et conuenit in
50
cibis, et comeditur cum piscibus salsis. Galenus. Radix huius plantae defertur ad
51
nos ab India, et est id in quo est iuuamentum. Et uirtus eius prima est calefactiua, for-
52
ti calefactione, humida uero, humiditate indigesta, et propter hanc caussam humi-
1
ditatis, corroditur, et corrumpitur cito, nam ista corruptio non accidit rebus nimis
2
siccis, neque rebus habentibus humiditatem digestam, similem substantiae suae. Et ter-
3
tia est uirtus, quae addit in spermate. Et quando uolumus calefacere aliquod mem-
4
brum, administramus ipsum, et quando uolumus calefacere corpus totum subito,
5
administramus illa, quae quando ponuntur super corpus, calefaciunt subito, sicut pi〈-〉
6
per, et longum piper, et si aliqui contradicunt in eo, quod dixi in pipere nigro, eorum
7
contrarietas in eo est pauca. Nasturcium uero, et sinapis, et tapsia, et stercus colum-
8
barum siluestrium, non operantur hoc operatione completa, nisi tempore longo.
9
Dioscorides. Virtus zinziberis est calefactiua, iuuat ad digerendum cibum, et mol-
10
lit uentrem leuiter, et est bonum stomacho, et obscuritati uisus, et intrat in confecti-
11
onibus electuariorum, et uniuersaliter, habet uirtutem pipere similem.
12
Aben mesuai. Zinziber confert opilationi epatis factae a frigiditate et humidita〈-〉
13
te, et iuuat super coitum, et digerit cibum, et resoluit humiditates grossas stomachi,
14
et intestinorum, mollit uentrem, et confert obscuritati uisus, factae ab humiditate, fa〈-〉
15
cto cohol cum eo. Sed zinziber confectum cum melle, est calidum et siccum, quia mel
16
remouet ab eo humiditatem, et commouet sperma, et calefacit stomachum, et cor-
17
pus totum, et digerit cibum, et confert uenenis, et destruit phlegma, et confert ob-
18
scuritati uisus. Ignotus. Confert memorię. Et proprietas zinziberis est, diminuendi
19
humiditatem, quę est in stomacho, a comestione fructuum, sicut sunt melones, et similia.
20
DE GRANO ZELIM. CCCXXVII.
21
HAb zelim, id est, granum zelim. Et est granum pingue, in magnitudine ciceris,
22
et est citrinum exterius, album interius, et habet bonum saporem, et defertur
23
ex terris Barbariae, et nominatur piper nigrorum: uerum piper nigrorum secundum
24
ueritatem est aliud, et in Barbaria nominatur croni, et est simile phaseolis in forma sua,
25
nisi quia grana eius et cortex sunt minora phaseolis, et habet colorem nigrum, et sa〈-〉
26
porem acutum sicut piper, et defertur ex terris Nigrorum, et confert doloribus den〈-〉
27
tium. Hahese. Est calidum in tertio gradu, et humidum in primo, addit in sper-
28
mate bono augmento, odorem oris facit bonum, et nascitur in locis, qui dicuntur
29
Chedensor.
30
DE ENVLA. CCCXXVIII.
31
IAsim, id est, enula. Dioscorides. Quidam nominant zinziber de Sem, et habet
32
folia similia folijs plantae, quę dicitur flominos uel flomos, nisi quia sunt asperiora
33
et longiora, et habet stipitem magnum, et folia eius non eleuantur a terra, sed exten〈-〉
34
duntur super faciem terrae, et habet radicem magnam, boni odoris, cuius sapor ha-
35
bet acuitatem, et est subrubei coloris. Inuenitur autem planta enulae, quae nascitur si〈-〉
36
cut ireos, et est sicut serpentaria, et nascitur in locis montuosis, et humidis, et hortis.
37
Euellitur autem radix enulae in tempore aestiuo, et desiccatur, et est illud, quod de ea
38
administratur. Et in Babylonia est species alia enulae, et est planta habens ramos in
39
longitudine unius brachij, extensos super terram, sicut serpillum, et habet folia simi〈-〉
40
lia folijs lenticulae, nisi quia sunt longiora, et plurima super ramos, et habet radices
41
paruas citrinas, quarum grossitudo est sicut digitus medius, et inferior pars radicis
42
est subtilior parte superiori eius, et super ipsam est cortex niger, et nascitur in locis ma〈-〉
43
ritimis, quae quando bibitur una ex radicibus suis, confert morsibus uenenosis.
44
Galenus. Virtus enulae prima calefacit, et humectat, nam in ea est humiditas su〈-〉
45
perflua indigesta. Et est secunda uirtus quae adiuuat ad excreandum humores uisco〈-〉
46
sos, ac grossos, in pectore et pulmone, et calefacit membra egra ab egritudine frigi-
47
da, sicut sciatica, et ab hemigranea, et confert fluxibilitati membrorum, factae ab hu-
48
miditate. Dioscorides. Quando bibitur decoctio eius, prouocat urinam, et
49
menstrua. Et quando teritur radix eius, et miscetur cum melle, et fit inde lohoc, et
50
administratur, confert tussi, et coartationi anhelitus, et attritioni neruorum, et tu-
51
moribus ac morsibus uenenosis, propter caliditatem suam.
52
Folia uero enulae quando coquuntur cum uino, et fit emplastrum cum eis, con-
53
fert sciaticae, et quando radix eius conficitur cum rob, est bona stomacho, et qui
1
conficiunt eam, desiccant prius illam, deinde infundunt illam in aqua, et terunt, et
2
ponunt eam in rob, et reponunt. Hunaim ex uerbo Hippocratis. Enula aufert
3
iram, et tristiciam, fortificat os stomachi, et mundificat pectus, et prouocat superflui〈-〉
4
tates, quae sunt in uenis, per menstrua et urinam, et maxime uinum factum cum ea.
5
DE TAPSIA. CCCXXIX.
6
TApsia, et est ianthum, id est, tapsia. Dioscorides. Est planta, quae tota nomina〈-〉
7
tur driç, et habet stipitem similem ferulae, et habet folia similia folijs marathri,
8
et habet ramos subtiles, in quorum summitatibus sunt coronae, similes coronae ane〈-〉
9
thi, et habet florem album tendentem ad citrinitatem, et semen latum, simile semi-
10
ni plantae, quae dicitur caricas, nisi quia est minus eo, et habet radicem albam, gros-
11
sam, multorum corticum, acuti saporis, ex qua extrahitur lachryma in hunc modum.
12
Foditur circa ipsam, et scinditur cortex radicis eius, et cooperitur fouea illa, ut mane
13
reperiatur lachryma munda, inuenitur nanque die sequenti illa humiditas coaduna-
14
ta iuxta radicem, et colligitur, ac reponitur. Exprimitur autem succus a radice eius,
15
postquam teritur, et exprimitur cum uiolentia, et desiccatur in sole, donec fiat spissus.
16
Et quidam exprimunt succum simul ex folijs et ex radice eius, uerum iste talis est de-
17
bilis uirtutis, discernitur uero hic ab illo, qui sit ex sola radice, quoniam ille qui est ex
18
sola radice, est pinguior, et remanet semper lentus, sed ille qui non est ex radice sola,
19
sed est ei admixtus succus foliorum, desiccatur, et fit aridus, et in processu temporis
20
corroditur. Oportet autem illum qui colligit hanc lachrymam, quod non colligat
21
eam in die nentoso, sed in die quieto a uento, et ne calor solis sit fortis ualde, ne faci-
22
es colligentis tumescat, et omne quod ex corpore eius erit nudum, propter acuitatem
23
uaporis eius, et propter hanc caussam oportet quod liniat id, quod ex corpore suo
24
detectum est, cum caeroto liquido. Galenus. Virtus eius prima est calida forti cali〈-〉
25
ditate, cum pauca humiditate. Et secunda est uirtus quae attrahit fortiter, uerum non
26
operatur haec, nisi post longum tempus, propter superfluam humiditatem existentem
27
in ea, et ob hanc caussam miscetur cum loch, quae mundificat et attrahit sputum a pe-
28
ctore et pulmone, et calefacit membra infirma ex chronica egritudine, sicut sunt scia-
29
tica, et hemigranea, et laxationem membrorum propter humiditatem, et rubificat ea.
30
Dioscorides. Virtus corticis radicis eius, et lachrymae, et succi, est laxatiua, et uo〈-〉
31
mitiua, quando bibitur quodcunque istorum cum melicrato, et datur ex decoctione
32
radicis eius quantitas quatuor onolosat cum drachmis tribus, ex semine anethi, et
33
ex succo eius dantur tres onolosat, et ex lachryma drachma una tantum, nam si plus
34
exhiberetur, noceret. Et purgatio facta cum eo, conuenit asmati, et dolori lateris an-
35
tiquo, et adiuuat ad excreandas superfluitates pectoris, et ponitur in cibis de eo, et
36
datur non potentibus euomere, et facit uomitum facilem, lachryma uero eius et cor〈-〉
37
tex radicis habent de uirtute corrumpendi complexionem humani corporis, et de-
38
struendi ipsam plus omni alia Medicina, ex his quae sunt consimilis operationis.
39
Quando uero uolumus attrahere aliquid ex profundo corporis, aut pręparare uiam
40
aliquam, qua educatur aliquid ex corpore, administramus hanc Medicinam, ob hanc
41
caussam, quando linitur super alopiciam ex cortice, aut ex lachryma eius, facit in ea
42
nasci capillos. Et miscetur cortex eius contritus, aut lachryma cum olibano et mum,
43
et administratur super liuores, et aufert eos, oportet autem, quod dimittatur ibi du-
44
abus horis tantum, et auferatur, deinde infundatur super locum aqua calida, et au-
45
fert impetiginem, et lentigines. Et quando succus eius miscetur cum melle, aufert sca-
46
biem hulceratam, et mundificat pustulas, maxime si adiungatur ei sulphur, et lini-
47
untur inde apostemata, et aperit ea, et administratur in unctionibus ad dolores an-
48
tiquos lateris, et pulmonis, et linitur super dolores antiquos iuncturarum, et po-
49
dagrae, et praestat magnum iuuamentum, et quando ponitur super ossa denuda-
50
ta, uestit ea carne.
51
DE MEDICINIS FRIGIDIS ET SICCIS
52
tertij gradus. Et primo de Iusquiamo. CCCXXX.
1
BEngi, id est, iusquiamus. Dioscorides. Est arbustum paruum, habens
2
stipitem grossum, et folia lata, et longa mediocriter, scissa in summita-
3
te, color quorum uergit ad nigredinem, et super ea est bora, et super ra-
4
mos eius in lateribus est fructus similis balaustiae in figura sua sortitus su〈-〉
5
per ramos ipsos aeque distantes per ordinem, super quem fructum est co-
6
operculum simile scuto, et iste fructus est per ordinem, super quem est fructus plenus
7
semine, simile semini papaueris. Et species eius sunt tres, una earum habet flores pur〈-〉
8
pureos, et folia similia folijs plantae, quae dicitur samzinalcos, et semen nigrum, et fru-
9
ctus in quo est semen, habet corticem suum durum, spinosum, et est simile balaustię〈-〉
10
Alia uero species habet florem mellini coloris, et folia et flores sunt molliora folijs
11
praedictae speciei, et habet semen, cuius color tendit ad rubedinem, simile semini plan〈-〉
12
tae, quae dicitur arusman, et ambae istae species inflant, et tumere faciunt, et inducunt
13
subeth, et non competunt in usu Medicinae. Tertia uero species, in qua est iuuamen-
14
tum in Medicina, est remissioris uirtutis, molliori tactu, et habet folia pinguia plena
15
humiditate, et super ea est bora alba, et habet semen album, et nascitur prope arbo-
16
res, et sterquilinia, et prope mare, et in rupibus. Semen uero huius melius est, et ma〈-〉
17
gis album. Si uero ista non potest haberi loco eius, pone illam, cuius flos est rubeus.
18
Species uero illa, cuius semen est nigrum, est fugienda, nam ipsa est mala perniciosa.
19
Teruntur autem folia, et fructus, et rami huius plantae dum sunt recentia, et exprimi〈-〉
20
tur inde succus, qui postmodum desiccatur in sole, et seruatur. Non debet autem ad-
21
ministrari postquam transiuit annum, quia cito corrumpitur. Et accipitur semem eius
22
solum siccum et tritum, et roratur super ipsum aqua calida in contritione, et sic ex-
23
primitur succus ab eo. Quidam uero admiscent succo huius plantae farinam frumen〈-〉
24
ti, et faciunt inde trociscos, et seruant eos. Et succus huius plantae est melior quam
25
gummi eius, et magis sedatiuus dolorum. Galenus. Iusquiamus, cuius semen est
26
nigrum, et signum super hoc, quod habet semen nigrum, et quod flos eius uergit
27
ad rubedinem, facit maniam, et subeth. Iusquiamus uero, cuius semem est subrussum,
28
cognoscitur in hoc, quod flos eius est citrinus, et est propinquius primo in uirtute,
29
et ideo oportet, quod caueatur ab his ambabus speciebus, et non utatur eis aliquis,
30
quia non est iuuamentum in eis, sed occidunt. Iusquiamus uero habens semen album
31
et florem album, conuenit usui Medicinae, et est in tertio gradu rerum infrigidantium.
32
Dioscorides. Succus iusquiami expressus ex folijs, et fructu, et ramis, et succus
33
qui exprimitur a semine solo, intrat in sief, sedantibus dolores oculorum, et conue-
34
nit cursui humiditatum calidarum, et doloribus auris, et matricis, et quando misce〈-〉
35
tur cum farina, et sauich, et fit inde emplastrum, conuenit apostematibus oculorum,
36
aut pedum, aut in quocunque alio loco sit calidum apostema, et semen eius facit hoc,
37
et cum hoc est bonum tussi, et catarro, et cursui humiditatum ad oculum. Et quan-
38
do bibuntur ex eo duo onolosat cum semine papaueris et melicrato, conferunt flu-
39
xui menstruorum immoderato, et quando teritur, et fit emplastrum cum eo poda-
40
grae, cum uino, aut apostemati testiculorum, aut mamillae enixae, confert, et miscetur
41
cum emplastris alijs, quae fiunt ad sedandum dolores, et confert. Et trocisci facti ex
42
folijs iusquiami, conferunt etiam ad sedandum dolores, et quando miscentur cum
43
sauich, et fit emplastrum cum eis, aut fit emplastrum solum cum eis, et emplastrum fa〈-〉
44
ctum etiam ex folijs recentibus eius, sedat dolores. Et dantur in potu tria folia eius, aut
45
quatuor, cum uino, curant febrem, et epilepsiam, et est febris, in qua sunt frigus et ca〈-〉
46
lor simul. Et quando coquuntur folia iusquiami sicut alia holera, et comeditur ex eis
47
quantitas tripli, aufert sensum eo tempore. Et quidam putauere, quod si fiat clistere
48
cum eis in colica, facit hoc etiam. Quando uero coquitur radix iusquiami cum ace-
49
to, et fit cum decoctione eius oris collutio, remouet dolorem dentium.
50
DE SANGVINE DRACONIS. CCCXXXI.
51
DEmalochohen, id est, sanguis draconis. Dioscorides. Quidam nominant
52
hanc plantam sidrichis, et egilos, et est planta, habens uirgas longas unius pal〈-〉
53
mi, aut plus, similes fusis, quibus filatur, super quas sunt folia parua, similia folijs co-
1
riandri, quorum color uergit ad rubedinem, et habet uiscositatem, et odorem for-
2
tem, non tamen malum, sed prope odorem Medicinarum, et in summitatibus ramo-
3
rum sunt coronae rotundae, et flores albi in principio natiuitatis eorum, in fine uero
4
fiunt aurei, et nascitur in terra bona culta. Galenus. Sidrichis in planta ista est res
5
quae abstergit, et est in ea humiditas multa, et ipsa infrigidat parum, et cum hoc in
6
ea est stipticitas pauca, et ob hanc caussam prohibet generationem apostematum,
7
et conglutinat hulcera facta a percussione. Et sunt quidam, qui nominant plantam,
8
quae dicitur egilos, nomine illius plantae, et est planta, similis huic in uirtute, in om-
9
nibus, nisi quia hęc planta est superior in stipticitate ab ipsa, et propter hanc caussam
10
confert fluxui sanguinis, et hulceribus intestinorum, et fluxui immoderato menstru〈-〉
11
orum superfluo. Dioscorides. Quando haec planta teritur bene, et ponitur super
12
hulcera cum suo sanguine, conglutinat ea, et prohibet apostemationem eorum, et
13
abscindit fluxum sanguinis menstruorum, et fit encatisma ex decoctione eius, in qua
14
sedent mulieres, et abscindit a matrice cursum humiditatum antiquarum, et bibitur
15
decoctio eius ad hulcera intestinorum. Constantinus. Succus huius plantae dici-
16
tur sanguis draconis, et est rubeus fortiter, et sapor eius est stipticus, et uirtus eius pri〈-〉
17
ma infrigidat in tertio gradu. Et secunda confert incisionibus carnis. Et tertia incar-
18
nat uulnera, et conglutinat ea, et hulcera, et quando fit suppositorium cum eo, strin〈-〉
19
git uentrem, et confortat stomachum, interius receptus, et exterius appositus etiam.
20
DE SPODIO. CCCXXXII.
21
SAtaiscir, uel rescius, id est, spodium. Bedigoras. Proprietas spodij est, quod con〈-〉
22
fert caliditati cholerae. Rasis ex uerbo Galeni. In spodio est resolutio, et prohi〈-〉
23
bitio, et repercussio, et infrigidatio, sed infrigidatio eius est fortior, et in sapore eius
24
est amaritudo, et stipticitas, et propter hoc desiccat. Et iam est declaratum, quod in
25
spodio est uirtus composita, sicut in rosa, et non est in spodio tantum stipticitatis,
26
quantum in rosa. Dioscorides. Spodium confert apostematibus calidis oculorum.
27
Mesehah. Spodium est frigidum in tertio gradu, siccum in secundo, confert in-
28
flationi cholerae, et fortificat stomachum, et confert hulceribus oris.
29
Mesarugie. Est bonum cholerę, et syncopi, et bothor factis in ore puerorum.
30
Rasis. Spodium est frigidum et siccum in tertio gradu, stringit uentrem, et con-
31
fert hulceribus oris, et inflationi cholerę, et fortificat stomachum, et confert syncopi, et
32
cardiacę calidę, quando datur in potu ex eo, et confert bothor frigidis in ore infantium.
33
DE MANDRAGORA ET MARBO. CCCXXXIII.
34
IAbora, id est, mandragora, et fructus eius dicitur lofah. Ysaac eben amram. Est
35
sceherig, et est archileta. Dioscorides. Species mandragorae sunt duae, scilicet,
36
masculus, et foemina, et color foeminae est niger, et uocatur baridachis, aut lactuca,
37
nam in folijs eius est similitudo cum folijs lactucae, et sunt pinguia, grauis odoris, et
38
extenduntur super faciem terrae, et in medio foliorum eius est simile mespili, et est lu-
39
sufa, et est citrini coloris, habens odorem bonum, et intra ipsum sunt grana similia
40
granis pirorum, et habet radices magnas mediocriter duas, aut tres, adinuicem ad-
41
haerentes, exterius nigras, et interius albas, super quas est cortex grossus. Et haec speci〈-〉
42
es mandragorae non habet stipitem. Sed masculus est albus, et uocatur antimenon,
43
et habet folia magna, lata, alba, similia folijs siclae, et mollia, et poma eius sunt ma-
44
iora in duplo pomis primae speciei, quorum color est similis colori croci, habentia
45
bonum odorem, cum quadam grauedine, et pastores quidem comedunt aliquan-
46
do ea, et inducunt eis subeth. Radix uero eius est similis radici primę speciei, nisi quia
47
est alba, et ista species etiam non habet stipitem. Exprimitur autem succus a cortice
48
huius radicis, postquam contunditur, et ponitur sub aliqua re ponderosa, donec egre〈-〉
49
diatur totus succus, qui postea ponitur in sole, donec inspissatur, et reponitur in uase
50
uitreo. Exprimitur etiam succus a pomis eius, sicut exprimitur a cortice radicis, nisi
51
quia est subtilioris uirtutis. Et accipitur cortex radicis, et inseritur in filis, et suspendi-
52
tur, donec siccatur, et reponitur. Galenus. Virtus prima mandragorae est frigida
53
in tertio gradu, et est in ea cum hoc pauca siccitas, sed in pomis mandragorae est hu-
1
miditas, et propter hanc caussam faciunt subeth. Sed cortex radicis eius est frigidus
2
multum, et cum hoc desiccat, sed medulla radicis in tempore est debilis uirtutis.
3
Dioscorides. Sunt quidam coquentes radicem mandragorae cum uino, donec
4
minuatur tertia pars eius, et colant, ac reponunt, et accipiunt ex eo quantitatem unius
5
conos, et administrant ad superfluas uigilias, et ad sedandum dolores, et quando
6
fuerit necessarium incidere, aut cauterizare aliquod membrum, et uolumus, quod
7
dolor non sentiatur, detur in potu ex eo plus, et si bibantur duo conos, ex succo radi〈-〉
8
cis eius cum melicrato, faciunt euomere phlegma, et choleram sicut helleborus, sed
9
si plus accipiatur, occidit. Et cortex radicis intrat in Medicinis oculorum, et in Me-
10
dicinis quae fiunt ad sedandos dolores, et in nasalibus. Et quando accipitur ex eo
11
medius onolos, et supponitur, prouocat menstrua, et extrahit foetum, et quan-
12
do ponitur in ano sicut suppositorium, prouocat somnum. Et dicitur, quod quan-
13
do coquitur eius radix cum ebore sex horis, mollificat eum, et facit ipsum aptum ad
14
faciendum quamcunque uelis figuram. Et quando fit emplastrum cum folijs eius re-
15
centibus cum sauich, conuenit apostematibus calidis oculorum, et apostematibus
16
calidis superuenientibus uulneribus et hulceribus, et resoluit apostemata dura, et
17
scrophulas, et exituras. Et quando fricatur cum eo impetigo, et baras, et similia illis
18
quinque aut sex diebus, aufert ea sine hulceratione loci, et confert attritioni factae ab iti〈-〉
19
nere, et rectificat colorem malum superuenientem hulceribus: et desiccantur folia
20
eius, et administrantur ad supradicta. Radix uero eius quando teritur fortiter, et fit
21
cum ea emplastrum et aceto, curat erisipillam, et quando miscetur cum melle aut cum
22
oleo, est bona morsui uenenosorum, et quando miscetur cum aqua, resoluit scrophu-
23
las et exituras, et quando miscetur cum sauich, sedat dolores iuncturarum, et omnes
24
alios dolores. Fit autem uinum cum cortice radicis mandragorae absque decoctione,
25
secundum istum modum. Accipitur ex uino dulci anphora una, et proijciuntur in
26
ea tres magnę radices eius, et datur in potu ex eo quantitas quatuor onolos, ei quem
27
necesse est cauterizare, aut incidere, et non sentiet cauterizationem, aut incisionem,
28
propter subeth, quod accidit. Exiccantur autem poma et folia mandragorae sicut
29
dixi, et oportet, quod in exiccatione eorum caueatur uapor ab eis, nam eorum odor
30
facit subeth. Simile etiam accidit ex succo eius, quare elongetur ab eis. Et quando su〈-〉
31
mitur de eis minus, aut de succo eius, faciunt apoplexiam. Sed semen pomorum
32
mandragorę quando sumitur in potu, mundificat matricem, et quando miscetur ei
33
sulphur, et fit inde nasale, abscindit fluxum menstruorum. Colligitur autem lachry〈-〉
34
ma ab hac planta, quando radix eius perforatur, et colligitur id quod ex lachryma
35
emanat in uase uitreo, uerum succus eius est fortior lachryma, et non est in omni par〈-〉
36
te radicis tantum de humiditate, quod quando uulneratur, emittat lachrymam,
37
quod quidem per experientiam potest uideri.
38
Est autem alia species plantae, quam quidam dicunt huius herbae esse speciem, et
39
uocant eam marbus, quae nascitur in locis umbrarum, et habet folia similia folijs
40
yebrohach albi, nisi quia sunt minora illis, et habet uirgam longam circa duos pal-
41
mos, cuius color est albus, et folia eius sunt longa circa palmum unum, et alba, et sunt
42
prope radicem eius. Radix uero eius est alba, mollis, longa, plus palmo uno, et est
43
grossa sicut pollex. Et dicitur, quod quando ex ista radice datur alicui in potu, aut in
44
cibo cum pane, aut cum quocunque alio cibo, inducit sumentes eam in subeth, ut di-
45
cunt, et perseuerant in eo tribus aut quatuor horis. Et ideo Medici Chirugiae dant eam,
46
quando uolunt incidere seu coquere aliquod membrum. Et dicitur, quod quando
47
bibitur ista radix post solatrum, quod dicitur suffocans, est tyriaca. Rasis. Dixerunt
48
mihi quidam ex antiquis Babyloniae, quod puella quaedam comedit quinque poma man-
49
dragorae, et cecidit syncopizata, et facta est tota rubicunda, et quidam superueniens
50
effudit super caput aquam niuis totiens, donec surrexit. Et ego uidi homines, qui sum-
51
pserunt de radice eius caussa impinguandi, et accidit illis, sicut solet accidere homi-
52
nibus exeuntibus a balneo, et bibentibus post balneum uinum multum, nam factus
53
fuit uultus eorum rubicundus nimis, et tumidus.
1
DE CAMPHORA. CCCXXXIIII.
2
KAphor, id est, camphora. Dioscorides. Almaçodi, terrae pançor, sunt insulae
3
quae sunt propinquę regioni Sarandin, et ideo dicitur camphora de Pançor. Et
4
in annis in quibus fiunt multa fulgura, et tonitrua, et multi terrae motus, generatur
5
ibi multa canphora. In annis autem in quibus non fiunt haec, fit pauca. Et dicunt, quod
6
in montibus lndiae, et Sim sunt ex arboribus camphorae. Isaac eben amram. Cam〈-〉
7
phora defertur ex regione Faffella, et ex regione calca, et dhabehach, et harigi, et
8
plurimum quod defertur ex ea, est harig, et est minor Sim. Et camphora est gummi
9
arboris nascentis in partibus illis, et est gummi maculati coloris rubei, et lignum eius
10
est album tenerum, quasi uelit fieri nigrum. Et camphora reperitur in corde ligni ar〈-〉
11
boris in petijs ligni, quae sunt ibi intus extensae. Sed melius camphora est rihach, et
12
est illa quae nascitur et egreditur ex ligno per se in sua arbore, et color eius est rubeus
13
maculatus, quae postea sublimatur ibi, et fit camphora alba, et dicitur riachin, eo
14
quod primus rex, qui regnauit ibi, nominatus est Rihach. Et nomen loci in quo
15
reperitur, dicitur Pançor, et ideo dicitur canphora illius loci, canphora de Pan-
16
çor, et est melior, subtilior, et albior, et maioris duribilitatis, et maius frustum
17
quod ex ea inuenitur, est sicut drachma una, et post ipsam in bonitate est cam-
18
phora, quae dicitur fauçen, et est grossa, habens obscurum colorem, nec est clara si-
19
cut rihach, nec precium eius est tantum, sicut precium illius, nec durat in tantum sicut
20
rihach, et post ipsam in bonitate est camphora, quae dicitur carsab, et est fusca, et est
21
minoris precij quam rihach, et post istam est illa, quę balonich dicitur, in qua sunt admi〈-〉
22
xta fragmenta ligni camphorae, et est unctuosa, gummosa, et ista reperitur in frustis ad
23
quantitatem unius amygdalae, aut ciceris, aut fabae, aut lentis, et est bona ad aroma-
24
tizandum, sicut aromatizatur cum fumigatione ex costo, mirrha, et thure, in templis
25
Episcoporum, et omnes istae species camphorae clarificantur per sublimationem, et
26
egreditur ex eis camphora alba in lamis albis, similibus in figura sua parasidibus,
27
et uocatur ista camphora sic sublimata, camphora operata. Et dicitur, quod de Ba-
28
lonich et Carsab exit in sublimatione ex imoemud libra una de sublimata, usque ad li〈-〉
29
bram mediam, et est mediocris precij inter alias species camphorae. Et camphora
30
quidem est frigida et sicca in tertio gradu, confert calefactis, et patientibus sodam
31
cholericam, quando odoratur simplex, aut cum aqua rosacea, aut sandalis confectis,
32
et odor camphorae abscindit desyderium coitus. Sed potio ipsius est fortioris ope-
33
rationis, et quando miscetur ex ea quantitas pauca cum Medicinis stringentibus flu〈-〉
34
xum uentris cholericum, fit eius operatio melior, et usus camphorę accelerat canos.
35
Et quando fit caputpurgium ex duobus granis ex ea in pondere cum aqua lactucae,
36
reprimit caliditatem cerebri, et facit dormire, et aufert soda, et abscindit fluxum san-
37
guinis a naribus. Et quando fit caputpurgium cum ea trita cum succo uuae acerbae,
38
prohibet fluxum sanguinis narium, et abscindit eum, et stringit etiam ipsum a quo-
39
cunque loco fluat. Et camphora intrat in confectionibus fumigationum, et unguen-
40
torum, praeter quam in galia, et diambra. Rasis. Camphora est frigida, subtilis, et con〈-〉
41
fert ad sedandum egritudines calidas factas in capite, et in toto corpore, et qui utitur
42
nimis camphora, incurrit uigilias, es si sumatur in potu, infrigidat renes, et uesicam,
43
et coagulut[*]coagulut corrupt for coagulat sperma, et genetat[*]genetat corrupt for generat egritudines frigidas, et maxime in regionibus frigidis.
44
Meseah. Canphora est frigida et sicca in tertio gradu, et abscindit fluxum san-
45
guinis narium, quando fit cum ea caputpurgium, cum succo uuae acerbae.
46
Mesarugie. Quidam sumpsit ex camphora aureos sex in tribus uicibus, et destru〈-〉
47
xit adeo stomachum, quod non poterat cibum digerere, et abscidit ei sperma.
48
Aben mesuai. Canphora stringit uentrem, et potus eius accelerat canos, et con-
49
fert apostemaribus[*]apostemaribus corrupt for apostematibus calidis. Aben amram. Canphora est frigida in tertio gradu,
50
et confert calefactis cum aqua rosacea, et confortat membra eorum, et sensus ipsorum.
51
Et quando miscetur ex ea parua quantitas in Medicinis factis ad stringendum fluxum
52
uentris factum a cholera, confert. Medicina antiqua. Canphora stringit uentrem,
53
et usus eius accelerat canos.
1
DE AVELLANA INDICA. CCCXXXV.
2
FAufel, id est, auellana lndica. Haboanifa. Arbor faufel, est sicut arbor negil, et
3
emittit camerulas, in quibus est faufel sicut dactylus, et arbor ista non est in terris
4
Arabum. Isaac eben amram. Faufel est auellana lndica, et est fructus similis nu-
5
cis muscatae in quantitate et colore suo, et in ea sunt rugę, et in sapore eius est parum
6
caliditatis, et cum pauca amaritudine, et defertur ex Sim, et est frigida, et fortiter sti-
7
ptica, et fortificat membra. Et uirtus eius est sicut uirtus sandalorum rubeorum, et con〈-〉
8
fert apostematibus calidis, quae quando non reperitur, ponitur loco eius pondus ipsius
9
ex fandalo rubeo, et medietas ponderis eius ex coriandro recenti. Atabari. Faufel
10
est frigidum, et fortiter stipticum, et fortificat membra. Et uirtus eius est sicut uirtus
11
sandali rubei. Mahaçer. Faufel est frigidum et siccum, et est bonum egritudini-
12
bus calidis, quando linitur cum eo locus. Bedigoras. Est bonum apostematibus
13
grossis uel duris. Mesarugie. Et conueniens dolori dentium, et scabiei palpebra-
14
rum. Aben mesuai. Faufel est frigidum et siccum in tertio gradu, et stipticum, et
15
confert dolori dentium, et fortificat dentes commotos, et gingiuas, stipticitate sua,
16
reprimit caliditatem oculi, quando fit cohol cum eo, aut emplastrum.
17
DE SANDALO. CCCXXXVI.
18
SAndal, id est, sandalum. Defertur ex Sim, et est album, rubeum, et citrinum.
19
Mesehah. Est frigidum in tertio gradu, et desiccat in secundo. Aben mesuai.
20
Est frigidum in tertio gradu, et confert debilitati stomachi, et dolori capitis factis a
21
cholera. Et sandalum rubeum est frigidius albo, et citrino, et magis iuuatiuum, nam
22
ipsum prohibet fluxum humorum ad membra, et est sicut faufel in frigiditate et sic-
23
citate, et stipticitate, et fortificat gingiuas, et stomachum. Aben mesehah. Omnia
24
genera sandalorum conferunt cardiacae, quae est cum febre, quando linitur cum eis
25
super cor. Isaac eben amram. Sandalum est lignum quod defertur ex Sim, et spe-
26
cies eius sunt tres, scilicet, album, rubeum, et citrinum. Et omnia sandala competunt
27
usui Medicinae, et sunt frigida in tertio gradu, et sicca in secundo, et conueniunt cale〈-〉
28
factis, et conferunt debilitati stomachi, et cardiacae factae a cholera. Quando teruntur
29
et miscentur cum aqua rosacea, et applicantur exterius, et quando conficiuntur cum
30
aqua rosacea, et cum pauca camphora, et liniuntur inde tempora, confert sodę factę
31
a caliditate, et quando miscetur cum una quantitate sandali albi, media quantitas
32
sarcocollae, et conficitur cum albugine oui, et ponitur super tempora, confert sodae
33
calidae, et prohibet descensum catarri ad oculum, et linitur cum eo in balneo, et prohi〈-〉
34
bet odorem psilothri. Et sandalum rubeum est frigidius albo, et quando miscetur
35
cum succo solatri, aut semperuiuae, aut portulacae, aut lenticulę aquae, confert poda-
36
grae calidae, et apostematibus calidis, et prohibet humores ab illis membris. Et me-
37
lius ex sandalo est citrinum pingue, et post citrinum siccum, et post ipsum rubeum,
38
et est magis siccum citrino, et post est album, et est Medicina quae potest teri, aut mo〈-〉
39
li, aut fricari. Abugerig. Sandalum album est frigidum in tertio gradu, teritur, et
40
resoluitur in aqua rosacea, in caussis caliditatis, et ponitur in fronte, et in stomachis
41
calidis, et infrigidat ambo, et febri calidę, et birsem, et debilitatem stomachi patien〈-〉
42
tibus ex caussa calida. Sed sandalum citrinum, et rubeum, sunt frigida in tertio gra-
43
du, et sicca in secundo, et non habet stipitem, nec puncticitatem rosae. Et quando dis-
44
soluuntur cum aqua rosacea, et ponuntur super stomachum, conferunt febribus acu〈-〉
45
tis, et debilitati stomachi, et sodae calidae. Atabari. Sandalum rubeum est frigi-
46
dius sandalo albo, et liniuntur cum eis apostemata calida, et conferunt.
47
DE CICVTA. CCCXXXVII.
48
SVcaram, id est, cicuta. Sic nominatur apud Medicos. Sed Arabes nominant eam
49
sucharam, uel çucharam. Dioscorides. Est planta habens stipitem concauum,
50
in quo sunt multi nodi, sicut nodi foeniculi, et est maior foeniculo multum. Et habet
51
folia similia folijs ferulae, nisi quia sunt strictiora uel angustiora, habentia odorem gra-
52
uem, et super stipitem eius est corona, in qua sunt flores albi. Et est semen simile semi〈-〉
53
ni anisi, nisi quia est albius. Et habet radicem non multum infixam terrae.
1
Galenus. Est frigida ualde. Dioscorides. Ista radix occidit frigiditate sua. Et si
2
bibatur uinum purum, calidum, remediatur eius nocumento, et accipitur corona
3
huius plantae cum toto semine, antequam siccetur, et teritur, et exprimitur succus, et sic-
4
catur in sole, et administratur in collyrijs sedatiuis dolorum oculorum, et est in hoc
5
optimus. Et quando fit emplastrum cum eo, sedat caliditatem, et erisipillam, et for-
6
micam. Et quando teritur haec planta cum suo semine, aut cum folijs, et fit empla-
7
strum cum ea super testiculos, abscindit pollutionem, et gomorream. Et si fiat empla-
8
strum super uirgam cum ea, prohibet erectionem. Et quando emplastrantur mam-
9
millae mulierum cum ea, prohibet lac ab eis. Et quando ponitur super mammillas
10
puellarum, prohibet eas magnificari. Et quando ponitur super testiculos puerorum,
11
non dimittit crescere eos. Melior autem ex hac planta est illa quae nascitur in Crete,
12
et in Chios, et in Attica.
13
DE THAMARINDIS. CCCXXXVIII.
14
THamarindi. Abohanipha. Nascitur ex eis multum in Cęsarea, et in terris Ha〈-〉
15
mem, et folia eius sunt sicut folia salicis. Aben mesuai. Defertur ex terris In-
16
diae, et est fructus rubei coloris, habens plurimam medullam quam Xilocaracta, du〈-〉
17
ram, crocei coloris, tendentem ad nigredinem, et habet melleitatem, et est id quod
18
ex isto fructu administratur, postquam eijciuntur grana eius. Et meliores thamarindi sunt
19
noui, recentes, non aridi saporis acerrimi. Et uirtus eorum est frigida in tertio gradu.
20
Et proprietas eorum est quod laxant choleram, et reprimunt acuitatem eius, et abscin-
21
dunt uomitum, et auferunt pruritum. Et dosis aquae eorum est, postquam coquuntur li-
22
brae quinque. Abugerig. Thamarindi extinguunt choleram, et auferunt sitim, et se〈-〉
23
dant uomitum, et stipticant stomachi fluxum caussa uomitus. Mesehah. Thama〈-〉
24
rindus est frigidus in tertio gradu, et mollit uentrem. Mesarugiae. Thamarindus
25
est sicut sunt pruna, nisi quia est subtilior, et minoris humiditatis.
26
DE MEDICINIS FRIGIDIS ET HV〈-〉
27
midis tertij gradus. Et primo de portulaca. CCCXXXIX.
28
BAkle hancha, id est, herba stulta, et est parpitella, id est, portulaca. Gale〈-〉
29
nus. Substantia eius est aquosa, et in sapore eius est stipticitas pauca.
30
Et uirtus eius prima est uirtus quae infrigidat in tertio gradu, et hume-
31
ctat in secundo. Et secunda est uirtus quae repercutit. Et tertia est uirtus
32
quae prohibet humores, et immutat complexionem eorum, et cum hoc
33
est de rebus iuuatiuis magis ei qui habet incensionem, et inflammationem in stoma-
34
cho suo. Et curat stuporem dentium, eo quod lenit, et aufert asperitatem quae est in
35
eis propter humiditatem uiscosam quae est in portulaca, et confert hulceribus inte-
36
stinorum, quando sumitur in cibo, et fluxui menstruorum immoderato. Et succus
37
eius est fortior in hoc, postquam uirtus eius est, sicut diximus. Et propter hoc infrigidat
38
quando bibitur, sicut infrigitat[*]infrigitat corrupt for infrigidat, quando fit emplastrum cum ea, et quando ipsa eti-
39
am comeditur, facit hoc. Dioscorides. Virtus portulacae est frigida, et stiptica,
40
quando fit emplastrum cum ea, et sauich, confert sodae, et apostematibus oculorum,
41
et apostematibus alijs acutis, et inflammationi stomachi, et intestinorum, et cur-
42
sui superfluitatum ad ea, et confert mordicationi renum, et uesicae, et febribus, et spu-
43
to sanguinis a pectore, et hulceribus intestinorum, et hemorrhoidibus, a quibus ni-
44
mius fluit sanguis, et morsui animalis, quod dicitur socos, et intrat in confectioni-
45
bus collyriorum oculorum, et confert in pręparatione, et in administratione super-
46
fluitatum currentium ad intestina, et ardori matricis, et miscetur cum oleo rosaceo,
47
et infunditur super caput, et confert sodae factae a caliditate solis, et miscetur cum ui〈-〉
48
no, et abluitur inde caput propter bothor qui sunt in eo, et fit ex ea emplastrum cum
49
sauich exituris, quibus abscindit sephuphamos, et masticatur post comestionem fru〈-〉
50
ctuum acerborum, et aufert stuporem dentium qui accidit eis. Rufus. Portula-
51
ca destruit uisum, aut debilitat uisum, et infrigidat corpus, et prohibet uomitum.
52
Aben mesuai. Proprietas portulacae est quod aufert libidinem.
1
DE SEMPERVIVA VERMICV-
2
lari, et ascebran. CCCXL.
3
BEiahalalem, id est, semperuiua. Dioscorides. Nominatur hoc nomine, eo quod
4
non amittit folia aliquo tempore, sed uiret semper. Et species eius sunt duae, scili-
5
cet maior et minor. Sed maior habet stipites longos, unius brachij, aut plus, et gros〈-〉
6
situdo eorum est unius pollicis, uirides, pingues, et diuisi sicut thytimallus, qui dicitur
7
caratios, et habet folia pinguia, et grossa, quorum summitates sunt, sicut est summi-
8
tas linguae, et quae ex illis sunt in parte inferiori stipitis, plicantur uersus terram, et
9
quae ex eis sunt in superioribus uirgae, uel stipitis, stant erecte et stricte adinuicem, et
10
dense, et ortus eorum est iuxta stipitem, in figura colorata oculi, et nascitur in locis
11
montuosis, et in locis aedificatis ex lateribus. Et quidam plantant eam, et nutriunt
12
in stercore bouino supra tecta domorum suarum. Sed semperuiua minor, scilicet uer-
13
micularis nascitur in muris, et locis petrosis, et umbrosis, et habet paruos ramos
14
egredientes ab una radice multos, et plenos paruis folijs rotundis, et oblongis, pin〈-〉
15
guibus, et plenis humiditate, cum summitatibus acutis, et habet uirgam in medio
16
longam, circa longitudinem palmi, super quam est capitellum, in quo est flos citri-
17
nus, subtilis. Galenus. Substantia eius est aquosa, et sapor eius est stipticus. Et uir-
18
tus eius prima infrigidat in tertio gradu, et desiccat parum. Et secunda est uirtus quae
19
repercutit. Et tertia uirtus eius confert erisipillae, et apostematibus latis quae dilatan-
20
tur in corpore. Phulam. Quando eius radices coquuntur cum radice arnoglossae
21
et ponitur super podagram, sedat dolorem eius. Dioscorides. In specie quae ha-
22
bet folia magna, est uirtus infrigidatiua, et stiptica, et ideo quando fit emplastrum
23
cum ea, confert erisipillae, et formicae, et hulceribus, corrosiuis, fraudulentis, et apo-
24
stematibus calidis oculorum, et podagrae, et combustioni ignis, et miscetur succus
25
eius cum oleo rosaceo, et linitur caput cum eo, et confert dolori capitis. Et quando
26
sumitur in potu, curat morsum rutellae, et confert fluxui uentris, et hulceribus intesti〈-〉
27
norum. Et si detur in potu cum uino, expellit lumbricos, et quando fit nasale, seu pes-
28
sarium cum eo, confert cursui humiditatum matricis, et fluxui menstruorum, et fit
29
cohol cum ea, aut emplastrum in ophthalmia, et confert. Galenus. De minori ue〈-〉
30
ro dicitur quod ipsa habet omnes has uirtutes, et in folijs, et in radice est eiusdem uirtu〈-〉
31
tis cum magna. Et est species alia ex semperuiua, quam quidam nominant andrach-
32
abara, seu andragne agria. Et quidam nominant eam tilaphon. Et Romani nomi-
33
nant eam alscebram. Et ista species habet folia extensa, similia folijs portulacae, nisi
34
qui sunt maiora, et latiora. Et nascitur in rupibus, et habet uirtutem calefactiuam,
35
adustiuam, hulcerat cutem facto emplastro cum ea, et axungia porcina antiqua, et
36
resoluit scrophulas.
37
DE VIRGA PASTORIS. CCCXLI.
38
BAsialrahagi, id est, uirga pastoris. Et in lingua Persarum dicitur bersendarij, uel
39
birsaudamum, id est, uirga pastoris. Dioscorides. Species eius sunt duae, scili-
40
cet masculus, et foemina. Sed masculus est herba quae nascitur omni anno, et habet
41
ramos, seu uirgas teneras, molles, subtiles, et nodosas, et dilatantur super faciem ter〈-〉
42
rae sicut gramen, et habet folia similia folijs rutae, nisi quia sunt longiora, et mollio-
43
ra, et habet iuxta unumquodque folium semen, et ideo dicitur masculus, et habet flo〈-〉
44
rem album, et rubeum. Sed uirga pastoris foemina, habet plantam paruam, et uir-
45
gam unicam, teneram, similem cannae, et habet nodos similes nodis qui sunt in ra-
46
dice cannae, et in illis nodis sunt folia egredientia ab illa uirga, similia folijs pini, et
47
habet radicem, in qua nullum est iuuamentum, et nascitur iuxta aquas. Galenus.
48
Plurimum quod est in uirga pastoris, est frigiditas, et in sapore eius est stipticitas. Et
49
uirtus eius prima infrigidat in principio tertij gradus. Et secunda est uirtus quae reper-
50
cutit, et incarnat. Et tertia eius uirtus est quae confert inflationi oris stomachi, quan-
51
do apponitur extra, sicut est, postquam fuerit trita, et confert apostemati quod dicitur eri-
52
sipilla, et apostematibus antiquis, et repercutit, et prohibet humores fluere ad mem〈-〉
53
bra, et est ex melioribus Medicinis erisipillę, quando dilatatur et extenditur, ambu-
1
lans de membro ad membrum, et confert hulceribus alijs, et confert iuuamento ma-
2
nifesto hulceribus apostematum, quibus fluunt humores, et conglutinat hulcera re〈-〉
3
centia cum sanguine suo, et confert hulceribus auris, et si est sanies in aure, desiccat
4
saniem, et abscindit fluxum menstruorum immoderatum, et curat hulcera intesti-
5
norum, et sputum sanguinis, et resistit fluxui sanguinis, a quocunque loco fluat, et in
6
his omnibus masculus est fortior quam foemina. Dioscorides. Masculus habet uir〈-〉
7
tutem stipticam, frigidam, et quando sumitur in potu ex succo eius, confert sputo san-
8
guinis antiquo, et fluxui uentris, et aegritudini quae dicitur colica passio, et distil-
9
lationi urinae, quia prouocat urinam fortiter. Et quando sumitur in potu cum uino,
10
confert morsibus uenenosis, et quando bibitur in febribus periodicis, ante accessio-
11
nem per horam, confert multum, et quando fit nasale cum ea, mulieri habenti hul-
12
cera matricis, confert, et abscindit cursum humiditatum antiquarum ab ea, et distil〈-〉
13
latur ex eo in aurem, et conuenit doloribus eius, et saniei fluenti ab ea, et quando
14
coquitur cum uino, et miscetur ei mel, confert iuuamentum magnum hulceribus ma-
15
tricis, et fit emplastrum cum folijs eius inflammationi stomachi, et sputo sanguinis,
16
et formicae, et erisipillae, et apostematibus calidis, et frigidis in principio eorum, et
17
confert. Et dixit in foemina quod habet uirtutem stipticam, infrigidatiuam, et facit
18
ea quae facit masculus, nisi quia est debilior eo.
19
DE FVNGIS. CCCXLII.
20
HAtar, id est, fungi. Dioscorides. Species eorum sunt duae, una est apta cibo, et
21
alia non, quia occidit. Et caussae propter quas occidunt fungi, sunt multae. Aut
22
quia nascuntur in locis putridis, aut iuxta cauernas animalium uenenosorum, aut
23
iuxta plantas, seu arbores malas, mortiferas, aut sunt mali mortiferi in specie sua, et
24
cognoscuntur, quoniam super eos inuenitur humiditas uiscosa, et quando frangun〈-〉
25
tur in loco aliquo, et dimittuntur, cito corrumpuntur. Alia uero species ponitur in
26
iuribus, et in cibis alijs, et est delectabilis cibo multum. Galenus. Virtus fungo-
27
rum prima est frigida, et humida multum, et propter hoc sunt prope Medicinas
28
mortiferas. Et proprie illi, quorum substantiae admiscetur aliqua putrefactio. Et
29
dixit in libro de dieta. Fungi boni non sunt nociui, et sunt frigidi, et si aliquis utitur
30
nimis eis, generant malos humores, et ex eis sunt species malę mortiferae. Et ego qui〈-〉
31
dem uidi uirum qui passus est ab eis anxietatem anhelitus, et coartationem, et syn-
32
copim, et sudorem frigidum, et tamen liberatus est, postquam potauit squingibin,
33
in quo coctum fuit pulegium, et origanum, et proiectum super ipsum baurach, et
34
sic euomuit fungos illos, ex quibus generati fuerunt in stomacho humores grossi. Et
35
dixit in libro de chimis. Fungi generant chimos grossos, uiscosos, frigidos. Diosco〈-〉
36
rides. In fungis sanis qui comeduntur, usus fungorum est malus. Accidit enim ex
37
eis suffocatio, et colica, et uia curandi nocumentum eorum, est dare in potu nitrum
38
aut aquam cineris cum aceto, et sale, et decoctionem satureiae, et origani, et ster-
39
cus gallinae mixtum cum aceto, et melle facto inde loch. Et fungi quidem nutriunt
40
superfluo nutrimento, nisi quia sunt difficilis digestionis, et egrediuntur integri cum
41
stercore, sine immutatione. Alcançi. Nimietas fungorum generat stranguriam.
42
Aben mesuai. Melius est quod fungi primo coquantur cum pyris siccis, aut re-
43
centibus, et post eos bibatur uinum purum. Et proprietas fungorum est generare
44
suffocationem.
45
Medicinarum frigidarum et humidarum tertij
46
gradus tractatus explicit.
47
INCIPIT TRACTATVS QVINTVS
48
Medicinarum singularium quarti gradus cali-
49
dae et siccae in eo.
50
DE EVPHORBIO. CCCXLIII.
1
LVphorbion, id est, euphorbium. Dioscorides. Est arbustum simile fe〈-〉
2
rulae in forma sua, et nascitur in Mauritania Caesariensi, et Tabex. Et est
3
plenum multo gummi acuto. Et cauent sibi ab eo homines qui colli-
4
gunt ipsum propter nimiam acuitatem eius. Et ideo accipiunt uentres
5
animalium, et lauant eos, et alligant stipiti arboris eius, deinde pungunt
6
stipitem arboris stantes longe cum lancea. Effunditur enim in uentribus illis gum-
7
mi exiens a stipite multum, copiosum, subito, ac si effunderetur a uase aliquo, ita quod
8
aliquando effunditur in terra etiam ex eo, propter fortem et uiolentem impetum
9
sui exitus. Et egrediuntur duae species de euphorbio ex arbore, una earum est similis
10
sarcocollae, et sunt frusta in quantitate orobi. Et alia species est similis feci, adultera-
11
tur autem cum sarcocolla, et gummi Arabico sibi admixtis, et melius ex eo est cla-
12
rum, acutum, experientia tamen eius per gustum est difficilis, quoniam ipsum subi-
13
to mordicat linguam cum uiolentia multa, et durat eius mordicatio diu, ideo omne
14
quod gustatur postea ex eo uidetur bonum. Primus autem, ad cuius cognitionem
15
perueuit haec Medicina, fuit Linoas rex Linoi. Galenus. Virtus eius est subtilis, acu〈-〉
16
ta, sicut uirtus aliorum gummi similium. Et dixit in tertio almeiemur. Euphorbium
17
nouum est calidius satis quam assa foetida, quamuis assa foetida sit calidior omni lacte
18
arboris. Dioscorides. Quando fit cohol cum euphorbio, habet uirtutem abster-
19
gendi aquam quae est in oculo, nisi quia mordicatio eius durat tota die, et propter
20
hoc miscetur cum melle in siepf, propter acuitatem suam nimiam, et usus eius in hoc
21
debet esse cum cautela. Et quando miscetur cum aliquibus potionibus, quae fiunt
22
cum speciebus, et bibitur, confert sciaticae, et euphorbium excoriat ossa in die una,
23
et separat ab eis fragmenta eorum, oportet tamen quod praemuniatur caro circun-
24
stans ossi cum cęroto aliquo, uel cum pannis lineis. Et euphorbium habet uirtutem
25
laxandi, et calefaciendi humores aquosos sicut sinapis, ideo eius laxatio confert hy-
26
dropisi, et colicae, et alijs aegritudinibus frigidis, similibus istis, sed ipsum acuit cho-
27
leram, et inducit nimiam sitim, quia desiccat, oportet autem quod ei admisceatur se〈-〉
28
men petroselini, aut anisi, aut cymini, et quando coquitur cum carnibus duris, facit
29
eas decoqui cito. Et dicunt quidam, quod quando aliquod animal uenenosum mo-
30
morderit aliquem, si scindatur cutis capitis illius, et ponatur in scissura illa ex hoc gum〈-〉
31
mi trito, non nocet ei uenenum. Bedigoras. Proprietas eius est conferre aquae ci-
32
trinae. Liber uenenorum. Euphorbium quando miscetur cum aliquo oleo, et fit
33
linitio cum eo, confert paralysi multum, et pondus drachmarum trium ex eo occi-
34
dit, quia uulnerat stomachum et intestina. Alcançi. Euphorbium stringit orifici-
35
um matricis multum, adeo quod prohibet foetum exire. Aben mesuai. Proprie-
36
tas euphorbij est quod laxat phlegma uiscosum a lumbis, et intestinis, nisi quia infert
37
anxietatem, desiccationem, et adustionem, et tenasmonem. Et rectificatio eius est
38
quod non teratur multum, et misceatur cum bdellio, aut cum succo liquiritiae, aut
39
cum speciebus aliquibus, sicut est spica, et cinnamomum, et cassia lignea, et liniatur
40
cum oleo rosaceo, uel cum oleo amygdalino. Et melius ex eo est clarum, nouum, su〈-〉
41
per quod transierunt ab uno anno usque ad tres. Et color eius est citrinus, odor calidus,
42
sapor amarus, et acutus.
43
Et dosis eius est a duobus kirath usque ad tria.
44
DE CAEPIS. CCCXLIIII.
45
BAsil, id est, caepe. Galenus. Substantia caepe est grossa. Et uirtus eius prima est
46
calida in quarto gradu. Et est in eo humiditas. Et secunda eius uirtus est aperiti-
47
ua. Et eius tertia uirtus est, quae aperit orificia uenarum quae sunt in ano, quando ap-
48
plicatur in loco, et prouocat menstrua. Et quando dissoluitur cum aceto, et linitur
49
inde morphea, aufert illam. Et quando linitur cum eo alopicia, facit nasci pilos in ea
50
citius quam spuma marina. Et quando exprimitur succus ex caepe substantia, ex qua est
51
expressus quę remanet, est terrea, calida forti caliditate. Sed substantia succi est aquo〈-〉
52
sa, aerea, calida. Et ob istam caussam confert aquae descendenti ad oculum, et obscu〈-〉
53
ritati uisus, factae ab humoribus grossis, administratus in cohol. Et propter humidi-
54
tatem quae est in caepe, quando comeditur, generat uentositatem, et inflationem.
1
Et propter istam caussam caepe, cuius complexio declinat ad siccitatem, est minus
2
uentosa alijs. Dioscorides. Cępe longę, sunt acutiores quam rotundae, et plus sti-
3
pticae, et rubeae sunt acutiores quam albae, et siccae quam recentes, et crudę quam as-
4
satae, et quam praeparatae cum sale et aceto. Et caepe mordicat, generat uentositates,
5
subtiliat humores, facit sitim, et mollit uentrem, et aperit hemorrhoidas ani. Quan〈-〉
6
do uero uolumus administrare caepe ad aperiendum, remouemus cortices exterio-
7
res, et eius interius terimus, et fit inde suppositorium. Et quando ex succo eius fit co-
8
hol cum melle, confert debilitati uisus, et hulceribus oculorum quae nominantur ara-
9
ginati, et principio descensus aquae ad oculum, et prouocat menstrua, et admini-
10
sttatur[*]admini-sttatur corrupt for administratur in caputpurgijs, et mundificat caput, et ponitur in Medicinis squinantiae, et
11
administratur aqua eius in emplastro cum sale et ruta, ad morsum canis rabidi. Et
12
quando miscetur cum aceto, et linitur inde morphea in sole, curat eam. Et quando
13
miscetur cum tutia, sedat pruritum oculi, factum a phlegmate salso, et quando mi〈-〉
14
scetur cum sale, et administratur super uerrucas, aufert eas, et quando miscetur cum
15
adipe gallinae, et apponitur super callos pedum factos a calciamentis, aufert illos. Et
16
quando distillatur ex succo eius in aurem, confert debilitati auditus, et tinnitui auri〈-〉
17
um, et aquae intranti in auribus, et quando linitur cum eo alopicia, facit in ea nasci
18
capillos cito, et si admiscetur cum spuma maris, et fricatur cum eis cutis capitis, mul〈-〉
19
tiplicat, et auget capillos, et usus eius in cibo inducit soda. Et nimius usus caepe gene〈-〉
20
rat aegritudinem quae dicitur cabargas, id est, letargia, et quando coquitur prouocat
21
urinam magis, et facit dormire.
22
DE BVLBIS. CCCXLV.
23
BAsar alzir, id est, bulbus, et dicitur caepe sine tunicis. Galenus. In sapore eius
24
est amaritudo cum stipticitate. Et uirtus eius prima desiccat, et secunda abster-
25
git, et incarnat, et qunando comeditur, generat humores uiscosos, grossos, et malos,
26
quia est difficilis digestionis, et inflatiuus existens, stimulat comedentem ipsum ad
27
coitum. Dioscorides. Rubeus ex eo est bonus stomacho, et amarus, et est melior
28
dulci, quia facit digeri cibum. Et omnes species bulbi sunt calidae, et acutae, excitan-
29
tes libidinem, calefacientes linguam, et nutriunt multum, et in carne faciunt augmen〈-〉
30
tum, uerum generant inflationem. Et quando fit emplastrum cum eis, et melle, aut
31
cum eis solum, confert contortioni neruorum, et attritioni laterum, et contusioni
32
ossis capitis, quando non est fractum, et confert dolori iuncturarum, et podagrae,
33
et extrahunt sagittas, et alia quae sunt infixa corpori, posita sicut emplastrum super
34
locum. Et quando fit emplastrum cum eis, et melle, confert hydropisi, et morsibus
35
canis rabidi. Et quando fit emplastrum cum eis, et pipere trito, confert dolori sto-
36
machi. Et quando miscetur cum uitellis ouorum, et administratur, confert liuori
37
oculi, facto a percussione, et uerrucis quae dicuntur morsa, et lentiginibus faciei. Et
38
quando miscetur cum squingibin, confert bothor, et fit emplastrum ex eis cum sa-
39
uich, et confert conquassationi auris, et attritioni unguium. Et quando coquuntur
40
sub cinere calido, et miscentur cum capitibus paruorum piscium, qui dicuntur stin-
41
ci, post assationem eorum, et fit emplastrum cum eis super apostema gutturis, resol-
42
uit ipsum. Et quando miscetur cum euphorbio, et linitur inde morphea, et impeti-
43
go, et cicatrices nigrae factae post hulcerum consolidationem, curat ea. Et quando
44
elixantur, et comeduntur cum aceto, confert attritioni lacertorum. Oportet tamen
45
quod caueatur nimius usus eorum, quia sunt nociui neruis. Zir uero quod prouo-
46
cat uomitum, habet folia subtiliora, et longiora multum, quam bulbus qui come-
47
dirur[*]come-dirur corrupt for comeditur, et duriora, et habet radicem similem bulbo, nisi quia super ipsam est cortex
48
niger, quae radix quando comeditur cruda, siue cocta, aut bibitur decoctio eius, pro-
49
uocat uomitum.
50
Galenus. Est calidior eo, de quo dictum est superius.
1
DE ANACARDO. CCCXLVI.
2
BAladar, id est, anacardus, est fructus arboris similis cordi auis, cuius color est ru-
3
beus, parum ad rubedinem declinans, sicut est color cordis, et intus ipsum est res
4
similis sanguini, et id quod administratur ex eo, et defertur ex Sim, nascitur in Sicilia,
5
in montibus ignis. Aben mesuai. Est calidus et siccus in quarto gradu, et est bo-
6
nus corruptioni sensus, et memoriae, et omnibus egritudinibus cerebri, factis a frigi-
7
ditate et humiditate. Alchalahamen. Proprietas eius est conferre relaxationi ner〈-〉
8
uorum. Bedigoras. Proprietas eius est, quod remouet obliuionem, et acuit sensum.
9
Ex libro qui refertur Galeni. Drachmae dimidium ex eo recepto, confert memo〈-〉
10
riae, et melius quod est intra ipsum, delet uerrucas, et hulcerat cutem. Abugerig.
11
Est calidus multum, commouet alguesgues, et baras, et lepram, et apostemata, et for-
12
tassis occidit, et hoc igitur in iuuenibus, et in cholericis. Et propter hanc caussam non
13
debet illis exhiberi, est autem bonus paralyticis, et eis, quibus timetur aduentus eius.
14
DE ERISIMONE. CCCXLVII.
15
HVderegi, id est, erisimon. Dioscorides. Nascitur in locis habitatis, et iuxta
16
muros, et seminatur in hortis, et habet folia similia folijs erucae agrestis, et ha-
17
bet uirgas subtiles, similes uirgis erucae agrestis, et in summitate uirgarum est flos ci-
18
trinus, et sunt illic uaginae, similes cornibus, similes uaginis foenugraeci, in quibus est
19
semen paruum, simile semini nasturcij, mordicans linguam. Galenus. Seminis
20
huius plantae sapor est similis sapori nasturcij. Et uirtus eius prima est similis uirtuti
21
nasturcij, nisi quia est calida inflatiua. Et secunda est uirtus, quae confert, quando po〈-〉
22
nitur in lohoc, ad extrahendos humores grossos, uiscosos, ascendentes ad pulmo-
23
nem, et confert apostematibus duris, quę sunt in radice auris, et duriciebus antiquis
24
mammillarum, et testiculorum. Et quando oportet eam administrari in lohoc, opor-
25
tet quod ponatur in aqua, et buliat, aut inuoluatur in panno, et postea inuoluatur
26
in pasta, et assetur. Dioscorides. Quando miscetur cum melle, et fit inde lohoc,
27
confert pectori, cui currunt humores, et saniei aggregatae in eo, et iuuat ad excrean-
28
dum eos, et confert tussi humidae, et confert ictericiae, et sciaticae, et ualet contra Me〈-〉
29
dicinas mortiferas. Et quando miscetur cum aqua, et fit emplastrum cum eo, confert
30
cancro profundo, et apostematibus factis in radice auris, et apostematibus duarum
31
amygdalarum, et apostematibus testiculorum, et mammillarum. Et uniuersaliter
32
est planta calefactiua, et subtiliatiua, et quando infunditur in aqua, et coquitur, aut
33
inuoluitur in panno, et includitur in pasta, et assatur, fit leuior patienti.
34
DE DEND. CCCXLVIII.
35
DEnd hayse. Sunt ei tuę species, scilicet, Seni, et non Seni. Sed Seni est simile gra〈-〉
36
no alkeruha, et sapor eius est sicut sapor amygdalae amarae, et color eius est pul〈-〉
37
uerulentus, et intra ipsum est lingua similis linguae auis, quae est uenenum. Laxat enim
38
forti laxatione, et inducit tenasmonem. Oportet ergo, quod potator eius in primo
39
euomat, et postea detur ei butyrum, et lac in potu, et dentur sibi ex Medicinis reti-
40
nentibus uentrem, in quibus est uiscositas, sicut est portulaca, et psilium, et gummi
41
Arabicum, et dragagantum, et detur ei ptisana riçi, et hordei mundati cum oleo ro〈-〉
42
saceo, siue cum çucharo, et sumantur carnes incisae frustatim cum agresta, et succo po〈-〉
43
morum, et roretur desuper parum uini, et comedant pisces, et alia his similia.
44
Abugerig. Dend funt[*]funt corrupt for sunt tres species, scilicet, Seni, et Sahan, et lndi. Et Seni habet
45
grana grossa, similia fisticis. Et Sahari est simile grano catapuciae, nisi quia est puncta〈-〉
46
tum in uirgis punctis paruis. Indum uero est medium in quantitate, inter Seni, et Sa〈-〉
47
hari. Et est puluerulentum tendens ad citrinitatem. Sed Seni est melius omnibus, et
48
fortius ad laxandum. Et lndum est magis iuuatiuum, quam Sahari. Et scias, quod
49
caro eius interior semper procedit in consumando, donec in processu temporis ni-
50
hil de ipsa remaneat, et proprie, quando non est in terra sua.
51
Abix dixit sicut iste. Et dixit. Dend est multum calidum acutum, et est mirandum
52
de tanta acuitate sui cum tanta uentositate, quae est in eo, et ipsum expellit grossos hu-
53
mores uiscosos, et phlegma, quod uadit ad iuncturas. Et homines quidem lndiae
1
miscent ipsum in confectionibus magnis eorum, et in stomatico, et cum Medicinis
2
laxatiuis. Verum, consilium meum est, quod non detur in terris fortis caloris, sicut
3
sunt Hayrach, et Babylonia, et tamen propter dissolutionem corporum eorum quę
4
accidit ibi plurimum, et ipsum inducit post solutionem debilitatem fortem, et in re〈-〉
5
gione Babyloniae, et Biges, quia sunt calidae. et siccae, putridae. Sed in Hayrach pro-
6
pter dissolutionem humiditatum ibidem habitantium propter caliditatem, et sic-
7
citatem. Sed in Yamen, quia eius hyems est aestas, et aestas eius est hyems, et sunt ibi
8
pluuiae magnae, et rores. Quod ergo est magis iuuatiuum hominibus illarum regio〈-〉
9
num, est Medicina habens stipticitatem cum lenificatione, sicut turbith, et myroba-
10
lani, et uiolae, et lebleb, et tereniabin, et pruna, et alia his similia. Potus uero dend
11
conuenit in terris frigidis, sicut est Seni, et in alijs similibus. Et ego consueui, quando
12
aliquis ipsum sumebat, et nimis ibat ad assellas, pręcipere, quod sederet in frigida aqua,
13
aut quod funderetur super corpus eius, quia tunc cessabat fluxus. Et dend quidem est Me-
14
dicina, quod si non iuuatur ad retinendum uentrem eius qui sumit eam, occidit. Qui ue-
15
ro de eo uult sumere, sumat Seni, illud quod habet grossum granum, postquam rectifica〈-〉
16
tur, aut Indum, quod est similiter grossum. Sed Sahari habens granum paruum, non
17
uidetur mihi exhibendum alicui, quia tardat suam operationem, et facit tortiones,
18
et anxietates, et accidentia mala. Rectificatio autem eius est, quod accipiatur ex Se-
19
ni, uel ex Indo, et excorietur ab eo cortex exterior, et caueatur, ne appropinquetur o-
20
ri, quia cortex eius superior si tangat labium, immutat colorem eius, et inducit in eo
21
colorem album, sicut morpheae albae, et auferatur ab eo lingua eius subtilis, quae est
22
intra ipsum, in quantitate medij grani, et cortex eius exterior, et abijciantur ambo,
23
et teratur granum cum pauco amylo, et rosis rubeis mundatis, et croco pauco. Et si tem〈-〉
24
pus fuerit calidum, frange uirtutem eius, ne dissoluat ex humoribus nimis. Et si tu uis
25
miscere ipsum cum aliqua Medicina laxatiua, ipsum misce cum turbith, et succo ab-
26
sinthij, et succo eupatorij, et alijs istis similibus. Et quando miscetur cum Medicinis
27
quas dixi supra, est Medicina magna, multum iuuans in doloribus factis a phlegma〈-〉
28
te, et melancholia, et resoluit dolores iuncturarum, et conseruat capillos in sua ni-
29
gredine, sicut sunt, prohibens eos cito canescere. Dosis autem eius post rectificationem
30
sui, ei qui est fortis naturae, ad sustinendum medicinas fortes, est a duobus dauich usque
31
ad drachmas quinque.
32
DE NASTVRCIO. CCCXLIX.
33
NOrph, alcheph, et in Latino dicitur machita, et est uasturcium. Et ex eo est nastur〈-〉
34
cium commune eotum[*]eotum corrupt for eorum. Et ex eo est nasturcium tectorum. Et ex eo nasturcium
35
Orientale. Dioscorides. Nasturcium commune est melius, quod defertur ex Ba-
36
bylonia. Galenus. Semen nasturcij habet uirtutem calefactiuam, et desiccatiuam,
37
sicut semen sinapis. Et secunda est uirtus, quę incidit fortiter, et adurit. Et tertia est uir〈-〉
38
tus, quę sedat dolores sciaticos, et dolores capitis, et quamlibet egritudinem, in qua
39
oportet calefacere, et miscetur semen eius in Medicinis asmatis, quando incidit hu-
40
mores grossos. Et dicitur, quando nasturcium desiccatur, fit eius uirtus sicut seminis
41
sui ipsius. Sed dum est recens, propter aquosam humiditatem quae est in eo, habet uir-
42
tutem debiliorem uirtute seminis. Dioscorides. Semen nasturcij est calefactiuum
43
acutum, malum stomacho, lenit uentrem, et expellit lumbricos, resoluit apostemata
44
splenis, facit aborsum, incitat libidinem coitus, et est simile semini sinapis, et erucae.
45
Semen nasturcij abstergit scabiem hulceratam, et impetiginem, et quando fit empla〈-〉
46
strum cum eo et melle, resoluit duriciem splenis, et mundificat hulcera, quę dicuntur
47
mellina, et bibitur cum polenta, et expellit superfluitates pectoris, et quando sumi-
48
tur in potu, confert morsibus uenenosis, et quando fit fumigium cum eo in domo,
49
expellit animalia uenenosa, et ipsum retinet casum capillorum, facta linitione cum
50
succo eius, et curat combustionem ignis, et aperit apostemata. Et quando miscetur
51
cum sauich, et aceto, et fit inde emplastrum, confert sciaticae, et dissoluit apostemata
52
calida. Et quando fit emplastrum cum eo, et aqua, et sale, maturat furunculos, et eius
53
folium facit hoc, quamuis debilius, et quando coquitur cum lacte caprino, et datur in
1
potu, remouet dolorem oris stomachi. Et quando patitur dolorem antiquum ali-
2
quod membrum, sicut est dolor podagrae, et sciaticę, et inungitur cum melle, et pul〈-〉
3
uerizatur desuper puluis seminis nasturcij, confert, et remouet dolorem eorum.
4
De nasturcio tectorum. Dioscorides. Est planta habens folia stricta, et longa
5
duobus digitis, et in summitate acuta scissa et pinguia, quę extenduntur super terram,
6
et habet in medio uirgam subtilem, longam palmis duobus, habentem paucos ra-
7
mulos, super quos sunt uelut pilae, habentes summitatem depressam, in quibus est se〈-〉
8
men latum, simile semini nasturcij, cuius figura est sicut figura rutellae fusi, ita est de-
9
pressum, et ideo Graece nominatur talaphion, eo quod significat in lingua Graeca
10
depressum, et habet florem, cuius color declinat albedini, et nascitur in uijs, et in pa〈-〉
11
rietibus domorum. Galenus. Virtus eius prima est calida. Et secunda est uirtus sub-
12
tilis. Et tertia uirtus aperit furunculos factos intra corpus, et quando sumitur in potu
13
et prouocat menstrua, et corrumpit foetum. Et quando fit clistere cum eo, confert sci〈-〉
14
aticae, et laxat humorem similem sanguini, et quando sumitur per os, expellit per su〈-〉
15
perius et inferius humores cholericos, sumptis de eo dauich quatuor cum dimidio.
16
Dioscorides. Semen eius est acutum sapore, calefactiuum, et quando de eo su-
17
muntur in potu duo guanchi, expellit choleram per uomitum, et per fluxum uentris.
18
Et quando fit clistere cum eo, confert sciaticae, et illud clistere educit sanguinem, et
19
confert multum, et quando sumitur in potu, aperit pustulas intrinsecas, et collectio〈-〉
20
nes factas in membris interioribus, et prouocat menstrua, et corrumpit foetum, et
21
Catebras quidem extimauit, quod est alia species huius, quae dicitur sinapi Persicum,
22
et est planta habens lata folia, et radices magnas, et ipsa administratur in clisteribus.
23
De nasturcio Orientali. Dioscorides. Est planta longa circa duo brachia, ha-
24
bens ramos subtiles, et multos, in quibus sunt folia a duobus lateribus, similia folijs
25
sataragi, nisi quia sunt albiora, et molliora, et in summitatibus ramorum sunt capi-
26
tella similia capitellis plantae actis, et habet flores albos. Coquitur autem haec plan-
27
ta cum kist hordei, et comeditur, et proprie in regione Phlarochia, et semen eius po〈-〉
28
nitur in cibis loco piperis.
29
DE TITHYMALLO. CCCL.
30
XAuset, id est, lacticinium, uel tithymallus. Dioscorides. Species eius sunt se-
31
ptem, quarum una dicitur caritias, et est masculus, et habet uirgas, quarum lon〈-〉
32
gitudo est plus uno brachio, in quarum colore est rubedo, plenas lacte albo acuto,
33
et folia super uirgas ipsas similia folijs oliuae, nisi quia sunt strictiora, et longiora, et
34
et radix eius est grossa, aspera, et in summitatibus illarum comarum sunt capitella si〈-〉
35
milia capitellis alterius speciei, quae dicitur noalis, et in istis capitellis est semen. Vir〈-〉
36
tus huius herbae est laxatiua, et quando bibuntur ex eo duo onolosat cum aceto mi-
37
xto cum aqua, laxat phlegma, et choleram, et quando sumitur in potu cum melicra〈-〉
38
to, laxat, et prouocat uomitum. Et exprimitur succus eius, et colligitur lac in tempo-
39
re uindemiarum, nam adunantur rami eius simul et inciduntur, deinde inclinantur
40
super uas aliquod, ita quod lac fluens cadat in uase. Quidam uero accipiunt farinam orobi,
41
et conficiunt eam cum lacte eius, et faciunt inde pillulas similes orobo, et seruantur. Et
42
quidam distillant ipsum lac super ficus siccas, scilicet, super unamquaque tres guttas, et sic
43
reponunt ficus. Et quidam accipiunt lac solum, et terunt illud in aliquo uase, donec, coa〈-〉
44
guletur, et reponunt ipsum. Alij uero terunt ipsam herbam in mortario, et faciunt in-
45
de trociscos, et seruant. Oportet autem caueri, ne lac eius extrahatur in tempore uen〈-〉
46
toso, et ne ille, qui hoc facit, tangat faciem suam manu, et quod inungat primo manus suas,
47
et faciem, et testiculos, et collum, ac omne quod ex corpore est detectum, cum axungia, aut
48
cum oleo et uino. Et potus quidem eius exasperat guttur. Et propter hoc oportet, quod pil〈-〉
49
lulae eius liniantur cum caera liquefacta, aut cum melle dispumato, et sic sumantur, aut
50
accipiantur ex ficubus, in quibus distillatum fuit lac, tres ficus, aut quatuor, quia suffi〈-〉
51
ciunt ad laxandum. Et lac quidem eius quando accipitur recens, et admiscetur ole-
52
um ei, et linitur cum eo locus in sole, a quo uolumus pilos euellere, depilat eos, et ca〈-〉
53
pillos, et facit, quod pili, qui oriuntur postea, nascuntur subtiliores, et rubei, quam si secundo
1
ungantur, et cadunt omnino, et ponitur in foraminibus dentium corrosorum, et
2
sedat dolores eorum, uerum oportet, quod postmodum opiletur foramen cum cae-
3
ra, ne lac fluens, tangat linguam, et hulceret eam. Et quando linitur super uerrucas,
4
aufert eas, aut super carnem superfluam eminentem in ano, quę dicitur condiloma,
5
aut super impetiginem, aufert ea, et conuenit ungulae oculi, et uariolis, et pruritui, et
6
hulceribus corrosiuis, et hulceribus fraudulentis, cancro, et fistulis. Colligitur etiam
7
semen huius herbae tempore autumni, et desiccatur in sole, et teritur leuiter, et desic〈-〉
8
catur, ac reponitur. De quo si accipiatur, purgat uentrem leniter. Similiter autem et
9
folia siccantur, ac reponuntur. Quando ergo accipitur ex semine et folijs eius pon-
10
dus duorum acsufi, et bibuntur, faciunt idem quod ipsum lac. Et quidam accipiunt
11
folia eius cum seitaragi, et miscent cum lacte, et caseo recenti. Radix uero eius quan〈-〉
12
do de ipsa accipitur drachma una, et proijcitur in hydromelle, et bibitur, laxat forti〈-〉
13
ter. Et quando coquitur cum aceto, et fit inde collutio oris, confert dolori dentium.
14
Species autem alia, quae dicitur carsites, et est foemina, est similis naturae plantae,
15
quae dicitur diclomadas, et habet folia similia folijs myrti, nisi quia sunt maiora, stri〈-〉
16
ctiora, et duriora, foetidi odoris, et habent summitates acutas, uelut spinas, et habet
17
uirgas egredientes ab una radice longas, circa palmum unum. Et habet semen, quod
18
profert omni anno ter, simile nuci, mordicant linguam fortiter, et nascitur in locis
19
asperis. Virtus autem lactis huius speciei, et radicis, et foliorum, ac seminis, est simi-
20
lis uirtuti primae speciei, nisi quia citius commouet uomitum, quam species prima.
21
Alia uero species thytimalli, quę dicitur peralios. Et expositio eius est prope mare,
22
et est illud, quod nominant homines mingath, et cansomias, et nascitur in parti-
23
bus marinis, et habet quinque aut sex ramos, quorum longitudo est circa palmum
24
unum, rectos, quorum color tendit ad rubedinem, exeuntes ab una radice, in qui-
25
bus sunt folia stricta, parua, et oblonga, similia folijs lini, et in summitate ramorum
26
sunt capitella amygdalata, rotunda, in quibus est semen rotundum, simile orobo,
27
uarij coloris, et sunt ibi flores, quorum color est albus, et tota planta est plena lacte
28
albo plurimo. Vsus uero et modus repositionis, est sicut praedictarum specierum.
29
Sed species alia thytimalli, quę dicitur helioscopos, habet folia similia folijs portu〈-〉
30
lacae, nisi quia sunt subtiliora, et rotundiora, et habet quatuor ramulos, aut quinque, ab
31
una radice egredientes, quorum longitudo est circa palmum unum, subtiles, et rubeos, et
32
plenos multo lacte, et habet in summitatibus ramorum coronam similem coronę anethi,
33
in qua est flos et semem, et semem eius uertitur cum reuolutione solis, et propterea dicitur
34
helioscopos. Et eius expositio est intuens solem. Et nascitur plurimum in ciuitatibus, et in
35
funerijs, et iuxta muros. Lac igitur et semem eius colligitur sicut lac, et semem aliarum spe〈-〉
36
cierum, quas supra dixi. Et uirtus eius est sicut illarum uirtus, nisi quia est fortior eis.
37
Species uero alia thytimalli, quae dicitur cyparisias, habet uirgas fere longas unius
38
palmi, aut plus, quorum color est rubeus, in quibus oriuntur folia similia folijs pini, quę
39
dicitur canlicaris, nisi quia sunt molliora, et subtiliora, minora. Et uniuersaliter sunt
40
similia eis in principio ortus eorum, et propter hoc nominatur cyparisias, a cypresso.
41
Et haec planta etiam est plena lacte, et nascitur in locis lapidosis, siccis, et asperis. Et
42
uirtus eius est similis uirtuti specierum supradictorum.
43
Alia uero species thytimali. Et est illa quae nascitur inter lapides, et dicitur dendro〈-〉
44
des, et habet multos ramulos, et multa folia, plena multo lacte, et color ramulorum
45
est rubeus, et summitates eorum sunt folia similia folijs myrti, subtiliora, et longio-
46
ra parum, et habet semen simile semini illius speciei, quae dicitur carcicias. Et modus
47
operationis huius, et uirtus eius, et forma repositionis eius est sicut prędictarum specierum.
48
Sed species thytimalli, quae dicitur platosilos, habet folia similia folijs plantę, quę
49
dicitur philommos, et radix uero, et folia eius, et lac, laxant humorem aquosum,
50
et quando teritur, et proijcitur in fluuio, uel stagno, occidit pisces existentes ibi. Et
51
species etiam supradictorum lacticiniorum faciunt hoc.
52
Est autem alia species thytimalli, quae dicitur pthias, similis speciei, quae dicitur cy-
53
parisias. Et propter hoc posuerunt illam quidam inter species thytimalli, et habet uir-
1
gas similes uirgis lentis, longitudine unius brachij, nisi quia sunt longiores, et plenae
2
nodis, et habet folia subtilia, et stricta, in summitate acuta, similia folijs pini, et ideo
3
sic nominatur, et habet flores magnos tendentes ad longitudinem, quorum color
4
est purpureus, et habet semen depressum, simile lenti, et habet radicem albam, ma〈-〉
5
gnam, grossam, in qua est multum lac. Quod accipiuntur de ista radice drachmae
6
duae in potu, laxat choleram. Et quando sumitur in potu de semine ipsius drachma
7
una, laxat phlegma, et choleram, et quando bibitur pondus unius alki, facit idem.
8
Sed foliorum eius si dentur in potu tres alki, faciunt operationem eandem.
9
Sapor specierum istorum lacticiniorum est acutus, et est cum hoc in eis amaritudo.
10
Et uirtus eorum prima est calida et sicca in quarto gradu. Et secunda abstergit, et in-
11
cidit. Et fortius quidem quod est in eis, est lac eorum, et post lac est semen, et post se〈-〉
12
men sunt folia, et in radicibus etiam eorum sunt uirtutes, quas dixi, sed hęc non sunt
13
in omnibus lacticinijs aequaliter. Et radix quidem lacticinij curat dolorem dentium
14
et aufert eum, quando coquitur cum aceto. Et uirtus quidem lactis est fortior, et ma〈-〉
15
gis manifesta, nam quando ponitur ex eo modicum in dente corroso, in quo est do〈-〉
16
lor, postquam custodiuntur os et lingua, ne tangatur ab eo, propterea quia hulcera-
17
ret quodcunque eorum tangeret, hoc fit, postquam posita est stilla una lactis in forami〈-〉
18
ne, opilatur statim, et munitur cum aliquanto caerae, aufert dolorem statim. Et quan〈-〉
19
do linitur locus ubi sunt pili, quos uolumus euellere cum lacte lacticiniorum, aufert
20
eos omnes, sed propter fortitudinem eius et uiolentiam, oportet quod admisceatur
21
ei oleum, et quando fit hoc saepe, prohibet radices pilorum, et facit quod amplius
22
non renascuntur. Et hoc quidem lac aufert uerrucas, quando liniuntur cum eo, et car-
23
nem quae superexcrescit in lateribus unguium, et abstergit impetiginem, et scabiem
24
et propter excellentem caliditatem suam stat loco cauterij, et curat hulcera corrosi-
25
ua, et erisipilam, et hulcera putrida. Et quando administratur suo tempore, et secun〈-〉
26
dum modum et quantitatem sicut debet, aufert duriciem fistularum. Et folia quidem
27
eius faciunt omnes istas opelationes[*]opelationes corrupt for operationes, similiter et semen, ueruntameu[*]ueruntameu corrupt for ueruntamen semen ipsum
28
est debilioris operationis. Et sunt quidam, qui accipiunt folia et semen, et proijciunt
29
ambo in aquas, et accipiunt pisces in eis existentes, eo quod pisces fiunt sicut ebrij,
30
natantes in superficie aquae. Cinis uero lacticinij specierum, et aqua cineris habent
31
operationes, quas habent ipsa lacticinia. Alkanzi. Omnes species lacticiniorum
32
purgant melancholiam, et phlegma grossum, et aquam. Abugerig. Lacticinia
33
sunt meçerion, et xebram, et hoscin largina, et artanitha, et althit, et species alię mul〈-〉
34
tae, et id, cui Medici appropiant nomen lacticinij, est lac largiae.
35
Abix. Lac lacticinij accipitur ex arbore sua, et accipitur farina hordei, et confici-
36
tur cum eo. Et si uis ipsum rectificare, misce cum pauco amilo, et pone cum eo olei
37
amygdalarum dulcium parum, aut olei uiolacei. Et meliores medicinae quae admi-
38
scentur sibi, sunt rosae tritae, et succus liquiritiae, et aloes, et turbith, et mirabolani, et
39
absinthium, et eupatorium, et succi amborum, et sal Indum, et crocus, et amilum.
40
Quando ergo temperatur cum aliqua istarum Medicinarum, rectificatur complexio
41
eius, et confert febri quartanae, et purgat aquam citrinam purgatione faciente mag-
42
num iuuamentum. Sed quando datur solum sine rectificatione, corrumpit comple-
43
xionem, et facit tristiciam multam, et dolorem in epate, recipienti ipsum, et destruit
44
stomachum, et aufert appetitum cibi. Et ipsum quidem est calidum, et acutum,
45
simile scamoneae. Et dosis eius postquam rectificatur, sicut dixi, est a duobus da-
46
uich, usque ad tres, quando ueterascit, diminuitur operatio eius, et iuuamentum
47
ipsius.
48
DE PORRIS. CCCLI.
49
CVrat, id est, porrum. Et ex eo est domesticum, et est Hispanum. Et est ex eo
50
nabati, et est montanum, et est porrum uineae. Galenus. Porrum agreste est
51
medium inter porrum et allium. Et reperitur uirtus huius plantae secundum hunc
52
modum. Et uolo dicere inter uirtutem porri, et allij, et propter hoc est magis acutum,
53
et desiccatiuum, quam porrum, et ob hoc est malum stomacho, et est acutum, et incisio
1
et operatio eius sunt plus quam domestici, et ob hoc prouocat urinam, et menstrua
2
saepe quando retinentur propter humores frigidos grossos, et habet tantum de cale〈-〉
3
factione, quod hulcerat cutem quando exterius applicatur corpori. Et ego quidem
4
iam dixi, quod omnes Medicinae quae calefaciunt tali calefactione, sunt in fine graduum.
5
Dioscorides. Porrum ultramarinum et nabati sunt inflatiua, et generant chimum
6
malum, et accidunt ex eis somnia mala, ueruntamen prouocant urinam, et molliunt
7
uentrem, et subtiliant humores, et faciunt obscuritatem uisus, et prouocant menstrua,
8
et nocent renibus et uesicae, quando in eis sunt hulcera. Sed quando coquuntur cum
9
aqua hordei, extrahunt superfluitates a pectore et pulmone. Et quando accipiuntur
10
eius folia, et coquuntur cum aqua maris, et aceto, et mulieres sedent in illa decoctio〈-〉
11
ne, confert coartationi oris matricis, et duriciei eius. Et porri quidem dulcorantur,
12
quando elixantur bis, et proiectis illis duabus aquis, ponuntur postea in aqua frigi-
13
da. Quando igitur ita dulces, minuitur inflatio eorum. Et porri quidem nabati sunt
14
acutioris saporis, quam ultramarini, et in eis est aliquantulum stipticitatis, et ideo quan〈-〉
15
do succus eorum miscetur cum aceto, et minuto thure, aut olibano ipso, stringit san〈-〉
16
guinem, et proprie ex naribus. Et porrum quidem incitat libidinem, et quando mi〈-〉
17
scetur cum melle, et fit inde loch, confert doloribus pectoris, et hulceribus pulmo-
18
nis. Et quando comeditur, mundificat cannam pulmonis, et quando assuescitur ci〈-〉
19
bus eius, inducit obscuritatem uisus, et est malum stomacho. Et quando succus eius
20
miscetur cum melicrato, confert morsibus uenenosis. Et quando fit emplastrum cum
21
porris ipsis, et ponitur super locum morsum, facit hoc. Et quando miscetur cum ace〈-〉
22
to, et olibano, et lacte, et oleo rosarum, et distillatur in aurem, confert dolori aurium,
23
et tinnitui eius, et quando cum eis et sumach fit emplastrum, aufert uerrucas, quę di〈-〉
24
cuntur asua, et curat syriae, et quando fit emplastrum cum eis et sale, mundificat hul〈-〉
25
cera sordida. Et quando bibuntur ex semine eius drachmae duae, cum granis myrti,
26
simul tritis, abscindit sputum sanguinis antiquum a pectore. Ruffus. Porrum prouo-
27
cat menstrua, et mundificat pectus, et aufert acetosas eructuationes, ac mollit uentrem.
28
Iudaeus. Proprietas porri est, quod destruit dentes, et gingiuas. Aben mesuai.
29
Proprietas porri est, quod nocet renibus, et uesicae, quando in eis sunt hulcera, et fo〈-〉
30
lia porri de sceni conferunt matrici, ex proprietate quae est in eis, quando in matrice
31
est humiditas faciens lubricare foetum. Mesarugie. Semen porri quando suffu〈-〉
32
migatur anus cum eo, desiccat fistulas quae sunt in eo.
33
De porro uineae. Dioscorides. Est deterius stomacho alijs porris, et calidius,
34
et magis prouocatiuum urinę, et prouocat menstrua, et quando comeditur, confert
35
morsui uenenoso ualde.
36
DE CONDISI. CCCLII.
37
COndes, id est, condisi. Galenus. Id quod ex ea administratur, est radix, et sa-
38
por eius est acutus. Et uirtus eius prima est calida et sicca in quarto gradu. Et se-
39
cunda abstergit. Et tertia commouet sternutationem. Dioscorides. Lauatores la-
40
nae utuntur ista ad faciendum lanam lenem, et pulchram, quoniam suffumigant ipsam
41
cum ea, et est nota. Radix eius est acuta, et in forma sua longa, ac rotunda, de qua si
42
accipiatur pondus faclanarium cum melle, prouocat urinam, et confert epatis egri-
43
tudinibus, et coartationi anhelitus, quae cogit hominem erigi, et tussi, et ictericiae, et
44
laxat uentrem. Et quando bibitur cum opopanace, et cum radice capparis, frangit
45
lapidem, et expellit eum cum urina, et resoluit duriciem splenis, et quando fit nasa-
46
le cum eo, prouocat menstrua, et expellit foetum fortiter. Et quando fit ex eo empla〈-〉
47
strum cum aceto, curat scabiem hulceratam, et quando coquitur cum farina hordei
48
et uino, resoluit apostemata in principio eorum, facto emplastro ex eo, et ipsum in-
49
trat in confectionibus sief, quae fiunt ad uisum acuendum, et confert ad hoc, et in con〈-〉
50
fectionibus unguentorum, et prouocat sternutationem. Et quando teritur, et miscetur
51
cum melle, et fit inde caputpurgium, prouocat superfluitates a cerebro ad os, et mun-
52
dificat caput. Bedigoras. De proprietate condisi est, quod abscindit phlegma,
53
et melancholiam grossam, et resoluit uentositates.
1
DE MEZERION. CCCLIII.
2
MEzerion, id est, chamelea. Dioscorides. Est arbustum paruum, cuius rami sunt
3
apti ad ignem accendendum, et sunt ipsi rami extensi super terram, longitudi-
4
nem duorum palmorum habentes, et habet folia similia folijs oliuae, nisi quia sunt
5
subtiliora eis, et mordicantia linguam, et gulam exasperantia, et sunt depressa super
6
ramos. Galenus. Sapor eius est amarus, et uirtus eius mundificat hulcera sordida
7
multum, et aufert cortices, seu escaras magnas, quae sunt in facie hulcerum ab adusti〈-〉
8
one, quando ponitur in eis. Dioscorides. Folia huius plantae laxant phlegma, et
9
choleram, et maxime quando admiscetur eis duplum eius ex absynthio, et quando
10
miscetur cum absinthio, et conficitur cum melle, aut cum aqua, et fiunt inde pillu-
11
lae, et administrantur, facit hoc. Et pillulae quidem quae fiunt ex ea, non dissoluun-
12
tur in uentre, sed egrediuntur integrae sicut sunt. Et quando accipiuntur folia huius
13
plantae, et teruntur bene, et miscentur cum melle, et ponuntur in hulceribus, mun-
14
dificant ea, et auferunt escaras eorum. Bedigoras. Proprietas eius est quod laxat
15
melancholiam, et aquam citrinam, quemadmodum faciunt species aliae lacticini-
16
orum. Liber uenenorum. Pondus drachmae unius ex eo occidit, propterea, quia
17
desiccat humiditatem epatis. Paulus. Meçerion nigrum purgat aquam, et album
18
similiter, et cum hoc educit ascarides, et in hoc est melius nigro, et nigrum est bonum
19
pruritui, et scabiei. Alcançi. Proprietas eius est quod laxat melancholiam. Et dixit
20
Cuçena, quod ipsum est siccum in quarto gradu, et corrodit, ac destruit humiditatem
21
epatis, et totius corporis, et facit hominem hydropicum. Aben mesuai. Proprie-
22
tas eius est, quod destruit complexionem corporis, et euacuat aquam citrinam, et
23
choleram, et phlegma, et operatur plus in hoc, quando fiunt pillulae cum eo. Et
24
quando aliquis uult sumere ex eo, admisceat ei duplum eius ex absinthio, et confi-
25
ciat cum aqua calida, et sumat. Et meum consilium est, quod ante eius potationem
26
praeparetur secundum hunc modum, scilicet, quod accipiatur ex eo drachma una,
27
et proijciantur super ipsum aquae librae tres, et coquantur, donec ex aqua remaneat
28
libra una, deinde coletur, et proijciatur super ipsum drachma una olei amygdalini,
29
et iterum coquatur, donec aqua consumatur, et remaneat oleum. Et dosis eius sit a
30
drach.3. usque ad.5. Sed ille qui bibit substantiam eius, admisceat ei duplum ponderis
31
eius de absinthio. Et dosis eius est a tribus kirat, usque ad sex. Habix. Meçerion sunt
32
duae species, una habet magna folia, et alia habet parua, grossa, rugosa, et est deteri-
33
us, et illud cuius folia sunt magna, est melius, et uolo dicere magna uel parua folia,
34
non quod ex una arbore colligantur magna, aut parua, sed quia diuersae sunt speci-
35
es, quarum una habet folia magna, et alia parua. Et meçerion in uirtute sua est sicut
36
scebram in acuitate et stipticitate. Et quando bibitur ex eo sine rectificatione, accidit
37
ex eo laxitudo, et debilitas, et fortassis facit euomere, et assellare similiter, et fortas-
38
sis natura expellit ipsum per unum horum locorum. Et quando datur sine rectifica-
39
tione, facit assellare simile rasurae intestinorum, aut sicut farinam dissolutam cum aqua,
40
et hoc non accidit, nisi quia grauat naturam, et intestina excoriat. Sed homines ha-
41
bentes humiditates multas, possunt melius sustinere potionem eius quam alij, et se〈-〉
42
nes possunt ipsum melius sustinere quam iuuenes, quia impossibile est quod istae Medi〈-〉
43
cinae sic calidae non inducant laborem iuuenibus propter caliditatem eorum, et cho-
44
leram quae abundat in eis. Quapropter meliores Medicinarum his sunt decoctiones,
45
in quibus intrant myrobalani, citrini, te[*]te corrupt for et kebuli, et thamarindi, et pruna, et sebesten,
46
et iuiubae, et fumi terrae, nam huiusmodi Medicinae laxant leuiter propter uiscosita-
47
tem in aliquibus existentem, et propter stipticitatem in aliquibus earum existentem.
48
Et quando das alicui aliquam ex istis Medicinis acutis in potu, postquam pręparaue-
49
ris eam in antidotis, aut in pillulis, aut in trociscis, praecipue quod bibat eam cum aqua
50
quam tepefecit aer solum, non cum aqua quam calefecit ignis, nam si bibantur cum
51
aqua quam calefecit ignis, inducunt laborem, et prouocant uomitum, quando ergo
52
istae Medicinae sumuntur cum aqua, quae non est calefacta super ignem, laxant leui-
53
ter, nisi forte fuerint aliqui ex senibus, quorum stomachi sunt infrigidati ualde, quare
1
Medicina in eis non potest dissolui, nisi in longo tempore. Talibus namque detur in
2
potu cum aqua, quae bulitur super ignem, et cum fortiter bulierit, postea dimittatur, do-
3
nec tepescat, et sic detur Medicina cum ea. Et non facias id quod faciunt stolidi Me-
4
dici, qui dant Medicinas cum aqua tepida, quae non bulitur, quare prouocant uomi〈-〉
5
tum,[*]uomitum, corrupt for uomitum. [wrong punctuation] Praecipe ergo ut aqua fortiter buliat, deinde tepescat, et potetur. Sed scamone-
6
am possunt sustinere quilibet, siue iuuenes sint, siue senes sint, uel seniores, dummo-
7
do bibant eam cum aqua bulita, et tepefacta. Si autem aliquis conqueritur quod Medi-
8
cina non quiescit in stomacho suo, donec euomat eam, fac illum comedere diuersa
9
cibaria, et replere eos multum, deinde da ei in potu uinum post, in quo sit aliquod
10
dulce, deinde fac eum euomere, aut bibatur loco uini phuca tepidum, cui sit mel ad〈-〉
11
mixtum, et sal, et tunc euomat, donec stomachus eius mundificetur a superfluitati-
12
bus existentibus in eo coadunatis, deinde custodiat sibi illa die, et in secunda die bi-
13
bat suam Medicinam, et hoc si est ex hominibus, qui possint euomere sine labore.
14
Nam quidam sunt qui abhorrent uomitum fortem, et propter hoc debet euomere
15
paulatiue cum rebus facilioribus, donec mundificetur stomachus eorum, et expel-
16
lantur humiditates quae sunt in eo, et hoc faciant una die, aut duabus, antequam capiant
17
Medicinam, nam faciet eos assellare, et non euoment eam. Si igitur uis exhibere me〈-〉
18
çerion, elige illud quod dixi esse melius, scilicet illud quod habet folia longiora, et
19
latiora, et subtiliora, et infunde ipsum in forti aceto duobus diebus ac noctibus, et
20
hoc fiat ante contritionem eius, et sicut est integrum, renouabis acetum bis aut ter,
21
et proijce acetum in quo fuit infusum meçerion, et laua illud cum aqua dulci bis aut
22
ter, et desicca ipsum ad umbram, aut ad solem, si non potest cito siccari in umbra, do-
23
nec recedat humiditas eius, et post tere ipsum grosse, deinde misce ipsum cum oleo
24
amygdalino dulci, aut cum oleo uiolaceo. Et ego quidem non dixi, ut teratur grosso
25
modo, nisi quia ut non adhaereat uillis stomachi, et intestinis, et noceat. Et si uis
26
ipsum admiscere cum rebus sibi conuenientibus, misce cum eo dend, aut epithymum,
27
aut myrobalanos citrinos, aut rosas, aut epithymum. Et ad humectandam siccitatem
28
eius misce ei succum liquiritiae, et cyminum, et sal Indum. Quando ergo tu ponis
29
ipsum cum huiusmodi Medicinis, quas diximus, fit Medicina conueniens omnibus
30
aegritudinibus factis a melancholia, nam expellit eam, et confert doloribus phlegma〈-〉
31
ticis. Et si uis euacuare cum eo aquam citrinam, praepara ipsum prius, sicut dixi, nam
32
ipsum laxat eam, et affert iuuamentum manifestum. Demum postquam rectificaueris
33
ipsum, misce cum eo has Medicinas, scilicet radicem ireos, et batituram aeris, et assa〈-〉
34
rum, et myrrham, et serapinum, et myrobalanos citrinos, et sal lndum, et semen apij
35
domestici, et succum eupatorij, et succum absinthij, et spicam nardi, et masticem,
36
et detur cum succo solatri, et foeniculi bulitis, et clarificatis, et si uirtus fuerit fortis,
37
appone de cassia fistula, alias tapsia cum succis herbarum, et cum pauco Medicami-
38
ne praeparato sicut dixi, nam ipsum laxabit aquam citrinam. Et si uis facere pillulas,
39
aut trociscos ex eo, quia conferunt, nisi quia debiles nequeunt sustinere eam, uirtus
40
quorum est prostrata, quare conuenit fortibus. Si autem meçerion praeparatur sicut
41
dixi, et uirtus aegri possit ipsum sustinere, et tempus fuerit medium inter caliditatem
42
et frigiditatem, et dispositio aeris et loci conueniat, et aetas. Sit eius dosis forti, qui
43
non habet aegritudinem aliquam in corpore suo drach. semis, usque ad duo dauich.
44
Aegris uero secundum quod possunt sustinere, et secundum quod exigit aegritudo.
45
Habenti uero aquam citrinam, et est fortis, da ex eo in potu a quatuor granis hor-
46
dei, usque ad sex, si Deo placet.
47
DE CATAPVCIA MINORE. CCCLIIII.
48
MEndana, id est, catapucia minor. Dioscorides. Est planta quam multi com-
49
putant inter species lacticiniorum, habet stipitem concauum, habentem lon-
50
gitudinem unius brachij, et grossitudinem unius digiti, et in summitate stipitis et
51
ramorum, sunt ramuli parui, et ex folijs sunt quaedam super stipitem, et quaedam
52
sunt super ramulos illos, sed sola quae sunt super stipitem, sunt longiora similia folijs
53
amygdalae, nisi quia sunt latiora, et leniora, sed folia quae sunt super ramulos supe-
1
riores, sunt minora folijs aristologiae longae, appropinquantia similitudini foliorum
2
hederae, et habet fructum in summitatibus ramulorum triangulatum, et uelut rotun-
3
dum, sicut grana cyperi, et intra ipsum sunt semina tria quae diuidunt parietes, qui
4
sunt in eo, quae semina sunt in magnitudine orobi, exterius subnigrum colorem ha-
5
bentium, sed quando excoriantur, sunt alba, habentia saporem dulcem, et habet ra〈-〉
6
dicem subtilem, in qua nullum est iuuamentum. Galenus. Virtus eius est similis
7
uirtuti omnium specierum lacticiniorum, et non differt ab eis, nisi in uno, et est, quod
8
in semine eius est dulcedo, et hoc semen est illud quod habet uirtutem laxandi.
9
Dioscorides. Haec planta est tota plena lacte, sicut alia lacticinia, et quando su-
10
muntur in potu ex semine eius octo grana uel nouem, et fiunt inde pillulae, et sumun〈-〉
11
tur, et post ipsam bibitur aqua frigida, purgant phlegma, choleram, et chimum aquo〈-〉
12
sum, et lac eius quando sumitur in potu sicut recipitur lac lacticiniorum, facit hoc,
13
et quando coquuntur folia huius plantę cum pullis, aut cum holeribus, uel cibis alijs,
14
faciunt hoc. Paulus. Laxat sicut lacticinia alia, et proprie lac eius, uerum semen eius
15
habet uirtutem potiorem ad laxandum. Salamine. Quando haec Medicina co-
16
quitur cum atriplicibus, et gallo ueteri, laxat uentrem. Albasari. Laxat sicut aliae
17
species lacticiniorum, et semen eius est simile semini ipsorum, nisi quia in isto est dul-
18
cedo. Abenguesit. Artos est granum mendena, et laxat sicut scamonea, et est for-
19
tius ea, et datur ex eo secundum sententiam antiquorum a septem granis, usque ad 15.
20
Et dicitur quod est error, quia non debet dari de eo, nisi ab uno grano usque ad duo,
21
et secundum sententiam Modernorum grana quinque, et quando stomachus est for〈-〉
22
tis, da grana integra, et si est debilis, da ea contrita. Abix. Habet folia longa sicut
23
digitus per ramos ordinata, ita quod quando aspiciuntur, assimilantur paruis pisci-
24
bus, et propter hoc Armeni nominant ipsum pisces, et quando uulneratur in aliquo
25
loco, egreditur inde lac, et quando coquuntur folia eius, et dantur in cibo habenti-
26
bus aquam citrinam, euacuant eam per secessum, et si datur in potu ex folijs eius, aut
27
ex lacte laxant, et fortassis faciunt euomere. Et lac quidem est fortius folijs, et semen
28
extrahitur a cortice suo, sicut grana koti, et sunt eiusdem quantitatis, aut minora pa-
29
rum granis koti, et in quolibet fructu sunt tria grana parua, de quibus si dentur in po-
30
tu drachmae duae, laxant phlegmam, et utranque choleram, ac humores grossos. Ra〈-〉
31
sis. Laxat et prouocat uomitum, et confert podagrae, et laxat choleram, et aquam
32
citrinam, et operatur sicut lacticinia. Abugerig. Mendena sunt duae species quae
33
habent folia longa, sicut digitus, laxant sicut lacticinia, et semen eius sicut semina eo〈-〉
34
rum similiter est, et in sapore eius est dulcedo.
35
DE MEHIZAHARAGI. CCCLV.
36
MEizaragi. Abugerig. Confert doloribus iuncturarum, et articulorum. Abix.
37
Est in ea proprietas quae iuuat in doloribus iuncturarum, et contortioni digi-
38
torum, et ex arbore sua quod est iuuamentum, est cortex eius exterior, et ponitur in
39
Medicinis magnis. Et dixerunt quidam quod uiderunt in folijs huius plantae id quod
40
dixi in arbore agine, et hoc quod quando ponitur in fluuijs, inebriat pisces. Et me-
41
lior ex ea est illa quae habet subtilem corticem, et in sapore eius est acuitas pauca. Et
42
dosis eius simplicis cum çucharo est aurei unius, et quando miscetur alijs Medici-
43
nis, est dauich quatuor. Et similiter posita in pillulis, aut in electuario, et si ponitur
44
in decoctione cum alijs Medicinis, dosis eius est drach. duarum usque ad tres. Et ego reme〈-〉
45
moraui ista pondera, ideo, quod quando ista Medicina potatur simplex, operatur
46
cum sua uirtute sola, et quando admiscetur cum alijs Medicinis, fortificatur uirtus
47
unius per aliam, et ideo oportet quod sit quantitas eius quod de ea sumitur cum alijs
48
Medicinis, pars tertia eius quod de ea bibitur simplici, et non augeatur de Medicina
49
quando admiscetur cum alijs. Ideo ne sit uirtus unius superans super uirtutem alia-
50
rum Medicinarum, et debilitat uirtutes earum fortiter. In decoctionibus uero non
51
est ita, quoniam substantia Medicinae abijcitur, et recipitur aqua.
52
DE PYRETRO. CCCLVI.
1
MAcharcaraha, id est, pyretrum. Dioscorides. Est planta, cuius folia sunt simi-
2
lia folijs dauci agrestis, aut marathri, et stipites similiter sicut stipes illius, et su-
3
per stipitem est corona similis coronae anethi, similis capitellis rotunda, et habet ra-
4
dicem in grossitudine digiti. Galenus. Plurimum quod administratur ex ea est ra〈-〉
5
dix. Et uirtus eius prima est proprietas adurens, et secunda eius uirtus sedat dolorem
6
dentium, factum a frigiditate, et confert rigori febrium, quando fit inunctio cum eo
7
dissoluto in oleo, ante aduentum paroxismi, et confert habenti membra sua narco-
8
ticata, et habenti stuporem in membris, aut relaxationem. Dioscorides. Pungit
9
linguam fortiter quando gustatur, et attrahit phlegma, et ideo quando coquitur
10
cum aceto, et fit cum eo collutio oris, confert dolori dentium, et quando masticatur
11
attrahit phlegma, et quando teritur, et miscetur cum oleo, et inungitur cum eo, pro〈-〉
12
uocat sudorem, et confert ad cutem, et membris, quibus dominatur frigus, et con-
13
seruat corpus a nimio frigore aeris ne noceat, et amissioni sensus, et motus, et eius
14
iuuamentum in hoc magnum existit, et confert paralysi, et rigoribus febrium.
15
DE PIPERE. CCCLVII.
16
FVlfel, id est, piper. Dioscorides. Est arbustum in regionibus Indiae nascens, et
17
habet semen quod in ortu suo est longum, simile phaseolis, et elongatur in for-
18
ma sua. Et est macropiper, et intra ipsum sunt grana parua, similia geguers, quae
19
quando maturantur, fit piper, et hoc quia separatur, et fit sicut racemus, in quibus
20
sunt grana parua primo, et sunt grana piperis, et quando colligitur, perfecte matu-
21
rum est piper nigrum, sed quando colligitur ante maturationem, est piper album,
22
nam color eius est albus, et non recipit in colore suo nigredinem ante maturitatem.
23
Et radix huius arboris est similis costo. Eligendum est autem ex pipere nigro illud
24
quod est nouum, in quo non est res similis furfuri, graue, et plenum. Sed ex pipere
25
albo melius est illud quod non est rugosum, album, et graue. Sed ex pipere longo
26
eligendum est illud quod quando frangitur, apparet densum, habens grana quae
27
sunt intra ipsum adinuicem iuncta, et sapor eius est acutus, mordicans linguam cum
28
calefactione. Galenus. Sapor piperis est acutus, et illud quod non est maturum,
29
est piper album, et ipsum est acutius nigro, et pungens linguam magis, et hoc est,
30
quia nigrum, propterea quod maturatur, accidit quod recipiat adustionem in seipso,
31
adustione et desiccatione forti, quare minuitur illa acuitas, quae quidem magis re-
32
manet in albo. Ambae tamen istae duae species sunt desiccatiuae, calefactiuae fortiter.
33
Et fructus quidem eius quando incipit, est piper longum, et propter hoc accidit quod
34
piper longum est humidius pipere alio, et signum super hoc est, quod quando elon-
35
gatur tempus super ipsum, corroditur, et perforatur, et quando teritur, non inuenit
36
tritor in principio suae contritionis punctionem multam, et quando incipit mordi-
37
care, non apparet mordicatio eius multa, antequam bene gustetur, deinde remanet mor-
38
dicatio eius tempore non paruo. Et dixit in libro de regimine sanitatis. Piper album
39
est melius stomacho alijs duabus piperi speciebus. Dioscorides. Piper nigrum est
40
acutius pipere albo, et piper album est debilius eo. Et uirtus piperis est calefactiua, at-
41
tractiua cibi, prouocatiua urinae, resolutiua, abstersiua obscuritatis uisus. Et quando
42
sumitur in potu, aut fit inunctio cum eo, et aliquo unguento, confert rigoribus febri〈-〉
43
um periodicarum, et confert morsibus uenenosis, et expellit foetum. Et quidam pu〈-〉
44
tant quod quando fit nasale cum eo post coitum, prohibet impregnari, et admini-
45
stratur in loch, et in syrupis competentibus tussi, et dolori pectoris, et fit linitio cum
46
eo, et melle, et confert squinantiae, et quando sumitur in potu, maxime cum granis
47
lauri, aut cum folijs eius, confert tortionibus uentris, et quando masticatur cum sta-
48
phisagria, et cum passula montana, facit descendere phlegma a capite, et ipsum se-
49
dat dolores, et confortat uirtutem digestiuam, et intrat in commixtionibus specie-
50
rum, quibus utuntur sani in condimentis ciborum, ad prouocandum appetitum, et
51
quando miscetur cum pice, resoluit scrophulas, et quando miscetur cum nitro, ab-
52
stergit morpheam. Piper autem assatur, quia ponitur super nouam testam, et mo-
53
uetur continue, sicut mouentur lentes, donec assetur quantum oportet. Et non est radix
1
piperis çinçiber sicut quidam credidere, immo radix piperis est similis costo, quae qui-
2
dem radix calefacit, mordicat linguam, et attrahit humiditates ad os, et quando mi-
3
scetur cum aceto, et fit emplastrum cum ea, resoluit apostema, uel duriciem splenis,
4
et si sumitur in potu, facit idem, et quando masticatur cum staphisagria, attrahit
5
phlegma sicut piper, et est multotum iuuamentorum. Aben mesuai. Proprie-
6
tas piperis est, quod prohibet impregnationem suppositum post coitum, et prohi-
7
bet tortiones, et uentositates quę sunt in stomacho, et intestinis, et incidit phlegma
8
uiscosum, et aggregatum in pectore, et pulmone, ac intestinis. Et piper quidem est
9
calidum et humidum, et digerit cibum, ac expellit uentositates stomachi, et intesti-
10
norum, et est febricitantibus nociuum. Liber quaestionum. Si quis utitur pipere
11
multum, prouocat urinam, et si utitur eo parum, laxat uentrem, et scamonea in hoc
12
existit contraria. Xarchaindi. Piper facit hominem macrescere, et desiccat sperma,
13
et in pipere albo cum acuitate sua est humiditas addens in spermate. Humaim. In
14
tyriaca piper mundificat epar, et uentrem, et pulmonem, ac stomachum, et confert
15
morsibus uenenosis, et calefacit neruos, ac musculos plus omni alia re.
16
DE SAPONE. CCCXLVIII.
17
SAbon, id est, sapo. Paulus. Virtus eius abstergit, et purificat. Albasari. Sapo
18
est bonus ad maturandum apostemata, et saniem colligendam, et ad mollifican-
19
da apostemata dura. Rasis. Est calidus, et hulcerat corpus, et est in hoc fortis.
20
DE KITRAN. CCCLIX.
21
KItran. Dioscorides. Est oleum quod egreditur ex serbin. Et serbin sunt duae
22
species, una est arbor magna, et ex ista est alkitran, habet fructum similem fructui
23
cypressi, nisi quia est minor eo multum, et secunda est arbor parua, spinosa, habens
24
similitudinem cum arbore iuniperi, et magnitudo fructus eius est sicut granum myr-
25
ti. Melius autem alkitram est illud quod est spissum, clarum, habens fortem odo-
26
rem cum horribilitate, et quando intingitur digitus in eo, non cito fluit ex digito pro〈-〉
27
pter suam spissitudinem, et quando stilla eius cadit in loco, remanet collecta, et non
28
expanditur. Galenus. Specierum serbin complexio est calida et sicca in tertio gra〈-〉
29
du. Sed olei quod ex ista arbore elicitur, substantia est subtilis. Et uirtus eius prima est
30
calida et sicca in quarto gradu, et secunda desiccat, et purificat carnem, uerum citius
31
putrefacit carnem teneram, duram uero putrefacit in tempore longo, et tertia custo〈-〉
32
dit corpora mortuorum, et hoc quia est debilius ex Medicinis putrefactiuis, expellit
33
putrefactionem, et destruit quod est ibi de humiditate absque eo quod lędat membra ra-
34
dicalia. Sed quando applicatur corporibus uiuis, calor corporis auget et fortificat
35
uirtutem eius, quare fit caussa adurendi carnem teneram et mollem, et propter hoc
36
occidit pediculos, et lendines, et lumbricos, et uermes aurium, et quando fit nasale
37
cum eo, corrumpit foetum, et exit foras mortuum. Et quando linitur uirga cum eo
38
in hora coitus, destruit conceptum, et propter hoc est ex uerioribus Medicinis, et for-
39
tioribus ad prohibendum impregnationem, adeo quod accidit ei qni[*]qni corrupt for qui illo utitur, ut
40
fiat omnino sterilis. Et quando distillatur ex eo in dente corroso, sedat dolorem, et
41
frangit dentem, et aufert liuorem sub oculo factum, et curat erisipilam factam ab hu〈-〉
42
moribus grossis. Et pinguius ex alkitran est illud quod est optimum, ex eo quod col〈-〉
43
ligitur in lana, quando suspenditur super ipsum dum coquitur, et est subtilius quam
44
alkitran totum, et est minus acutum, uerum calefactio eius non est minor multum
45
residuo eius, et hoc residuum quod remanet ex alkitran, est illud quod ex eo est spis-
46
sum et grossum, et est sicut id quod remanet ex spissitudine olei, et ideo deuenit quod
47
alkitran propter grossitudinem suam mordicat et aperit, et propter istam caussam
48
commouet hulcera, et facit ea apostemari, et quando linitur cum illo alkitran sub-
49
limato, calefacit multum, et mollrficat[*]mollrficat corrupt for mollificat, et propter hanc caussam liniuntur cum eo
50
orificia apostematum, et curat ea sicut facit pix liquida. Et sunt quidam qui admini-
51
strant alkitran ad scabiem, et pruritum animalium. Sed grani serbin uirtus est tem-
1
perata, adeo quod potest comedi, nisi quia facit soda, et calefacit corpus, et mordi-
2
cat stomachum. Dioscorides. Virtus alkitran est quod corrodit, et incidit corpo-
3
ra uiuorum, et conseruat corpora mortuorum, et si fiat feretrum, in quo repona-
4
tur corpus defuncti, ex ligno serbin, praeseruat corpus ne corrumpatur, et propter
5
hoc quidam nominant ipsum uitam mortuorum. Et alkitran adurit plantas et co-
6
ria, propter nimietatem suę caliditatis, et desiccationis, et ipsum ponitur in collyrijs
7
ad acuendum uisum, et abstergit albedinem oculi, et cicatrices seu maculas rema-
8
nentes post consolidationem hulcerum corneae, et quando distillatur in aurem cum
9
aceto, occidit uermes earum. Et si miscetur cum aqua in quam coquitur hysopus, et di〈-〉
10
stillatur in aures, remouet tinnitum et sibilum earum, et si ponitur in dente corro-
11
so, sedat dolorem eius, ac frangit dentem, et quando sumitur in potu cum uino, con-
12
fert morsui leporis marini, et quando bibitur cum rob, et sale pauco, confert morsui
13
serpentis, et quando fit ex eo linitio super elephantiam, confert, et datur ex eo uncia
14
una cum dimidia, et mundificat hulcera pulmonis, et curat ea, et quando fit cliste-
15
re cum eo, occidit lumbricos magnos et paruos, et quando fit nasale cum eo, cor-
16
rumpit foetum, et si quis inunxerit uirgam cum eo in hora coitus, prohibet impreg-
17
nari, et quando fit linitio cum eo, confert apostematibus faucium, et squinantiae, fit
18
autem oleum ex eo, quando colligitur cum lana quae suspenditur super ipsum, quan-
19
do coquitur, sicut colligitur ex pice. Et uirtus eius est sicut uirtus alkitran, nisi quia
20
ipsum proprie curat scabiem pecudum, et canum, et aufert pruritum eorum, et in-
21
carnat, et consolidat hulcera eorum, post abrasionem pilorum ab hulceribus. Fumus
22
uero alkitran colligitur sicut fumus picis, et uirtus fumi eius est sicut uirtus fumi pi-
23
cis. Sed fructus serbin dicitur chedrides, et uirtus eius est calefactiua, et est stomacho
24
nociuus, sed confert tussi, et attritioni lacertorum, et distillationi urinae, et quando
25
bibitur cum pipere tritus, prouocat menstrua, et confert quando bibitur cum uino,
26
ei qui bibit leporem marinum, et quando miscetur cum adipe cerui, aut cum cere-
27
bro eius, et linitur corpus cum eo, non approximant ei animalia uenenosa, et ipsum
28
intrat in confectionibus antidotorum.
29
DE CINERIBVS. CCCLX.
30
KAmad, id est, cinis. Galenus. In cinere sunt qualitates contrariae, eo quod est
31
ibi pars terrea, et pars uelut fumosa, et ista est subtilis, sed quando miscetur ei
32
aqua, recedit cum ea, et remanet pars terrea quae est debilior, et non inest ei mordi-
33
catio, quia euanuit uirtus illa acuta cum aqua quae erat in substantia illa fumosa, quo〈-〉
34
niam quando aqua miscetur cum cinere, substantia ista subtilis admiscetur cum aqua
35
statim, sicut dixi supra, et non separatur ab ea. Cinis autem diuersificatur in genere suo
36
secundum diuersitatem lignorum, ex quibus fit, quia ex eis est super quem uincit stipticitas
37
sicut cinis factus ex ligno arboris glandium, et arboris masticis, et hypoquistidos, et
38
aliorum similium quae habent stipticitatem tantam, quod ego restrinxi fluxum sanguinis
39
cum istis cineribus. Sed cinis arboris ficus non administratur ad hoc, eo quod in ipso est
40
acuitas multa, et adustio, et abstersio, et ideo est quod iste cinis est contrarius cineri quer-
41
cus. Et uolo dicere quod pars fumosa quae est in eo, est alia a parte fumea, quae est in alijs
42
cineribus, et pars terrea etiam quae est in cinere quercus, declinat ad stipticitatem, et
43
in cinere ligni ficus est abstersio, et dicitur quod Medicinae quando comburuntur, excori-
44
ant propter combustionem eorum, et acquirunt ab adustione rem igneam, et propter
45
hoc pars ignea separatur ab eis per ablutionem, quando ergo lauantur, remanet ter-
46
reum frigidum, desiccans sine mordicatione, et dixit in nono, aqua cineris intrat in
47
putrefacientibus, et adurit sine dolore propter suam subtilitatem, et secundum acui〈-〉
48
tatem cineris est acuitas aquae eius. Et dixit in septimo, aqua cineris est abstersiua, et
49
in hoc quaedam ex eis fortior est, et quaedam debilior, et utplurimum aquae cineris
50
sunt abstersiuae omnes, excepto cinere ficus, et lacticiniorum, et istae duae aquae sunt
51
in uirtute sua propinquę Medicinis putrefactiuis, sed aquae aliorum cinerum in uirtute
52
sua sunt abstersiuae, et desiccatiuae, secundum uirtutem lignorum, ex quibus cineres fiunt.
1
Dioscorides. Operatio aquae cineris ficus agrestis, et domesticae, est, quod rami
2
earum aduruntur, et colligitur cinis, et deinde infunditur cinis in aqua, et dimittitur
3
sic horis aliquibus, et colatur, deinde ponitur iterum ibi cinis alius, et fit saepe hoc idem,
4
et confert usus eius ad hulcera fraudulenta, et comedit carnem crescentem in hulce-
5
ribus, et ualet cancro infusa spongia in ea, et posita super ipsum, et administratur in
6
aliquibus hydropicis, quia infunditur spongia in ea, et ponitur super tumorem, et
7
fit clistere cum ea ad hulcera intestinorum, et ad fluxum antiquum, et administratur
8
in hulceribus fraudulentis, quia aufert carnem corruptam ab eis, et incarnat et con-
9
solidat ea, sicut faciunt Medicinae aliae, et colatur, et clarificatur ex ea, et datur in po-
10
tu uncia una et semis, cum pauco oleo, ad sanguinem coagulatum, et ad calidum,
11
et attritionem, et datur de ea solum uncia una et semis, patienti fluxum uentris, et
12
ad hulcera intestinorum. Et quando miscetur cum oleo, et linitur inde corpus, pro-
13
uocat sudorem, et confert doloribus neruorum, et paralysi, et bibit eam ille, cui da-
14
tum est gypsum in potu, et ei, quem rutella momordit, et confert. Faciunt autem hęc
15
omnia species aliae aquarum cineris, et proprie cineris arboris glandium, et omnes
16
sunt stipticae.
17
DE ESVLA. CCCLXI.
18
SCobram, id est, esula. Dioscorides. Est planta habens stipitem extensum in lon〈-〉
19
gitudine unius brachij, habens nodos multos, et super ipsum sunt folia parua,
20
subtilia, acutarum extremitatum, similia folijs pini, et habet paruos flores, purpurei
21
coloris, et semen latum, simile lenti, et radicem albam, grossam, plenam lacte, et haec
22
planta est similis quodammodo lacticinio, quod dicitur cyperisios. Reperitur autem
23
haec planta magna in aliquibus locis. Galenus. Quidam putauerunt, quod haec sit
24
ex speciebus lacticiniorum, eo quod habet lac, sicut illa habent, et laxat sicut illa, et uirtus
25
eius etiam in alijs proprietatibus est sicut uirtus illarum. Dioscorides. Si de radice
26
eius accipiatur drachma una, et bibatur cum melicrato, laxat uentrem, et folia eius
27
laxant, si accipiantur de eis 3. oleginat. Et si de semine eius accipiatur drachma una, la-
28
xat choleram et phlegma, et si sumatur ex lacte eius pondus drachmę unius, facit hoc.
29
Aben mesuai. Scebram proprietas est sicut meçerion, et qui uult ipsum accipere,
30
praeparet illud, sicut praeparatur meçerion, nisi quod ponat loco absinthij rosam, et
31
dragagantum, et bibat ipsum cum aqua mellis, aut cum rob, aut cum decoctione mel〈-〉
32
lis, aut cum holere iameno. Et dosis eius est ab uno kirat usque ad 3. Paulus. Sce-
33
bram laxat aquam citrinam, quando bibitur cum sauich. Aben meseha. Laxat phle〈-〉
34
gma et melancholiam. Liber uenenorum. Id quod de ipso occidit, est pondus
35
drachmarum duarum, et abscindit fluxum qui accidit ab eo, sedere in aqua frigida,
36
et proijcere ipsam super caput eius. Habix. Scebram est calidum in tertio gradu,
37
et siccum in principio secundi, et est in eo cum hoc stipticitas, et acuitas, ita, quod quan〈-〉
38
do aliquis sumit de eo in potu, inuenit ex eo in gutture suo stipticitatem. Et antiqui
39
utebantur eo, et inuenere in operatione eius nocumentum, habentibus calidam con〈-〉
40
plexionem, et quod inducit febrem potanti ipsum, et cum hoc toto nocet habentibus
41
hemorrhoidas. Nam aperit uenas ani, et prouocat fluxum sanguinis earum, quia ue〈-〉
42
nae illae de natura sua sunt fluxibiles. Cum ergo sentiunt stipticitatem et siccitatem
43
scebram, facit eos tumescere plus, et fluere, quia scebram facit duabus qualitatibus
44
quas dixi hoc, et propter fluxum etiam et Medicinae quae laxant cum stipticitate et
45
acuitate, sicut scebram, et meçerion, faciunt hoc. Sed operatio rerum stipticarum, quae
46
stringunt naturam, sicut sunt glandes, et castaneę, et granula passularum, et cortex granati
47
exterior, et katarhich, et galla, et myrtus, et grana eius, et similia istis. Ex Medicinis
48
stipticis est operatio contraria operationi scebram, et meçerion, quia ipsę stringunt na-
49
turam, et restringunt uenas illas, et absciundunt sanguinem ab illis fluentem. Et sce〈-〉
50
bram quidem quando rectificatur, confert iuuamentum manifestum, et habet proprietatem in
51
soluendo aquam citrinam, et in colica, et melancholia, et laxat phlegma grossum aggre〈-〉
52
gatum in iuncturis. Et melius ex scebram est, cuius color est rubeus, leue, habens corti-
53
ces subtiles. Sed illud quod non est ita, sed est grossum, et non est rubeum, nisi parum.
1
Et quando uis ipsum frangere, non frangitur facile propter suam grossiciem, et ap-
2
paret in eo simile filis. Et est deterius ex scebram. Et tu inuenies omnia ista in scebram
3
agresti. Sed scebram Persidae est deterius alijs. Et rectificatio eius est, quod accipias
4
ex eo quantitatem quam uis, et infunde illud in lacte, et dimitte ipsum illic per diem
5
et noctem, et caue, ne amplius dimittas, ne eius operatio debilitetur ad chimos ex-
6
pellendos malos a corpore, et oportet te lac mutare in die illa et nocte bis aut ter,
7
quia sic expoliatur a stipticitate et siccitate, quae sunt in eo. Et si uis ipsum cum Medi-
8
cinis alijs admiscere, misce illas cum his, quae conueniunt ei, sicut sunt anisum, et foe〈-〉
9
niculum, et cyminum, turbith, et myrobalani, quia istae medicinae, et si sit in sapore
10
earum stipticitas, tamen ipsae non sunt ita acutae sicut scebram, quia in eis est comple〈-〉
11
xio, qua iuuant corpus plus quam in scebram, et ipsae subtiliant ipsum, et auferunt
12
acuitatem eius. Et quando tu uis curare colicam factam a uentositate grossa, aut a phle-
13
gmate, aut ab apostemate, uel opilatione cum eo rectifica illud cum bdellio, et sera-
14
pino, et armoniaco, et fac pillulas cum illo, et pone cum eis parum ex stercore lupi
15
albo, sicut caerusa, aut quod reperitur super spinas et herbam, aut album, sicut lapis
16
albus. Et si uis ipsum extrahere a lacte, et desiccare, infunde ipsum postea in succo en〈-〉
17
diuiae, solatri, et foeniculi, de quibus extractus sit succus, et clarificatus, et stet illic tri-
18
bus diebus ac noctibus, deinde siccetur, et fiant inde trocisci, et temperentur cum mo-
19
dico sale Indo, et turbith, et myrobalanis citrinis, et aloe, nam insurget inde Medici〈-〉
20
na iuuatiua multum. In lacte uero scebram non existit aliquod iuuamentum, immo
21
nocet recipienti ipsum. Et Medici uiatores occidunt cum eo multos, propter pauci-
22
tatem scientiae eorum. Et ego quaesiui ab aliquibus ex eis, quae esset haec Medicina,
23
quam ipsi dabant in potu, et sciui, quod erat lac scebram, cum oleo sisamino, et sol-
24
uebat aliquos usque ad mortem. Et ex his sunt quidam accipientes myrobalanos, et
25
ponentes eos in colloquintidam humidam, extrahentes myrobalanos a colloquin〈-〉
26
tida, et iterum ponunt myrobalanos in aliam colloquintidam, deinde dant unum
27
myrobalanum solum in potu, et laxat, donec occidit. Et istae quidem Medicinę sunt
28
ignis, quare non debent dici Medicinae, sed potius uenena. Et quidam ex eis sunt
29
dantes in potu kafartim, et est in ea de malicia et destructione complexionis, et de
30
commotione cholerę epatis, et ipsius opilatione res, quam est impossibile extimari.
31
Et quidam dant in potu de arthanita, qua lauatur lana, et dealbatur, et est prope ma〈-〉
32
liciam kafartim, et haltith, et est herba nascens super flumina, et lignum eius est ru-
33
beum, et folia uidentur esse purpurea, et quando inciduntur, egreditur lac ab eis, si-
34
cut ex scebram. Et quando ponuntur folia eius super corpus, faciunt rubere locum,
35
et fortasse hulcerant, si ponantur super carnem mollem. Et omnia ista, quae faciunt
36
rubere exteriora corporis, non debent dari in potu. Et illi, quos ego dixi, dant in
37
potu lac istarum herbarum, et omnes sunt perniciosae, destruentes complexionem
38
humanam cum uomitu, et fluxu uentris, quare dimittere eas omnino est melius,
39
quam dare. Et dosis ex scebram quando rectificatur, secundum quod dictum est cum
40
alijs Medicinis, est a duobus dauich usque ad quatuor, secundum uirtutem, et aeta-
41
tem, et tempus.
42
DE SEITARAGI. CCCLXII.
43
SEitaragi, id est, hausab Galenus. Virtus eius, et sapor, et odor, sunt similia uir-
44
tuti, sapori, et odori nasturcij, nisi quia est minus desiccatiuum ipso, et calefacit in
45
quarto gradu. Dioscorides. Est planta nota, et administratur cum lacte, et aqua,
46
et sale. Et uirtus foliorum eius est calida hulceratiua, et propter hoc fit emplastrum
47
cum eis sciaticae, et pungit multum quando teritur, et miscetur cum radice enulae, et
48
dimittitur super locum spacio unius horae, et similiter ponitur super splenem, et lini〈-〉
49
tur scabies hulcerosa cum ea, et aufert eam, et delet maculas unguium, et confert ba〈-〉
50
ras, et dolori sciae. Et quidam putauerunt, quod radix seitaragi suspendatur in collo
51
habentis dolorem dentium, et sedat illum.
52
DE SINAPI. CCCLXIII.
1
CArdel, id est, sinapis. Dioscorides. Eligendum est illud, quod non est siccum
2
nimis, neque extenuatum, habens granum grossum, et quando frangitur, est al-
3
bum interius, et est humidum, nam istud tale est nouum bonum. Galenus. Vir-
4
tus sinapis prima calefacit, et desiccat in quarto gradu. Sed in agresti est abstersio, et
5
resolutio, et secundum cibum generat humores malos. Dioscorides. Virtus sina-
6
pis calefacit, et subtiliat, et attrahit quando masticatur, et quando teritur, et miscetur
7
cum aqua, et temperatur cum hydromelle, et fit inde gargarisma, confert apostema〈-〉
8
tibus radicis linguae, et asperitati antiquae cannae pulmonis, facto cum eo gargaris-
9
mate. Et quando fit emplastrum cum eo et rebus conuenientibus ad hoc, resoluit
10
scrophulas. Et quando teritur, et applicatur naribus, commouet sternutationem, et
11
confert epilenticis, excitas eos, et mulieres habentes pręfocationem matricis, et con〈-〉
12
fert letargiae, facto emplastro cum eo super caput, euulsis primo capillis per abrasio-
13
nem. Et quando miscetur cum ficubus pinguibus, et ponitur super cutem, donec ru〈-〉
14
beat, confert sciaticae, et duriciei splenis. Et conuenit proprie omnibus doloribus an〈-〉
15
tiquis, quando uolumus attrahere humorem aliquem ab interioribus ad exteriora
16
corporis. Et quando fit emplastrum cum eo, curat alopeciam. Et quando miscetur
17
cum melle et adipe, aut cum caera dissoluta in oleo, mundificat faciem, et aufert ma〈-〉
18
culam, seu liuorem sub oculo existentem, et coquitur cum aceto, et linitur cum eo
19
scabies hulcerata, et impetigo. Et quando teritur grosse, et datur in potu aliquibus,
20
confert febribus periodicis, et confert grauitati auditus, ac tinnitui aurium, et quan-
21
do teritur, et miscetur cum aqua et melle, et fit inde collyrium, confert obscuritati ui〈-〉
22
sus, et pruritui palpebrarum. Et exprimitur succus sinapis a semine recente, et desic-
23
catur in sole.
24
DE MEDICINIS FRIGIDIS ET SICCIS
25
quarti gradus. Et primo de papauere et opio. CCCLXIIII.
26
THaxthax, id est, papauer. Dioscorides. Sunt ei multae species. Nam
27
ex eo est domesticum, quod seminatur in hortis, cuius capita sunt ob-
28
longa, et semen eius est album. Et ex eo est agreste. Et sunt ei duae spe-
29
cies. Vna earum est, habens caput depressum, et semen eius est nigrum.
30
Et species alia est, quae habet caput oblongum, minus tamen altero, et
31
nominatur seil. Et ex eo est concussum, eo quod flos eius ipso concusso cadit cito.
32
Et ex eo est almucharam, et est cornutum, quod nascitur iuxta mare in littori-
33
bus. Et ex eo est çebeolij. Galenus. Semen papaueris domestici inducit som-
34
num temperate, quando puluerizatur in pane, aut miscetur cum melle, et come〈-〉
35
ditur. Sed concussum semen eius infrigidat fortiter, et propter hanc caussam non
36
est aliquis, qui eo solo utatur, qui effugiat nocumentum eius, eo quod facit dormire
37
fortiter. Et gummi huius papaueris et succus eius est opium. Sed seil, id est, liqui-
38
dum, intrat plus in Medicinis, uidelicet, semen eius, et capita, et folia eius, et lac.
39
Et uirtus eorum prima infrigidat in quarto gradu. Et secunda est uirtus narcotica,
40
mortificatiua. Dioscorides. Virtus trium specierum, intelligo domestici, et
41
agrestis, est infrigidatiua, et ideo si coquantur eorum folia cum capitibus suis in
42
aqua, et infundatur decoctio illa super caput, facit dormire, et datur ex ea non ua-
43
lentibus etiam dormire. Et quando teruntur folia eius fortiter, et miscentur cum
44
sauich, et fit inde emplastrum apostematibus calidis, et erisipilae, confert et con-
45
uenit eis. Et teruntur capita papaueris recentia, et fiunt inde trocisci, qui siccan-
46
tur, et reponuntur, et administrantur. Et quando coquuntur capita papaueris,
47
cum aqua, donec consumatur medietas aquae, deinde admiscetur illi decoctioni
48
mel, et coquatur iterum, donec mel coaguletur, et fit inde loch, et est ualde bo-
49
num tussi, et superfluitatibus descendentibus ad cannam pulmonis, et fluxui uen-
50
tris, antiquo. Quando uero admiscetur ei acacia, et hypoquistidos, fit ad hoc
51
fortius.
1
Semen uero papaueris nigri teritur fortiter, et datur in potu cum uino ad fluxum
2
uentris, et ad cursum humiditatum antiquarum ex matrice. Caue tamen a nimieta-
3
te eius, ne inducat subeth, aut lethargiam, uel mortem. Et teritur cum aqua, aut cum
4
oleo rosaceo, et fit inde emplastrum fronti, et temporibus ad uigilias, et ad dolo-
5
rem capitis. Gummi uero papaueris nigri, et est opium, et succus eius infrigidat
6
plus quam semen, desiccat, et ingrossat. Et quando de opio sumitur parua quanti-
7
tas, sicut granum orobi, sedat dolores, et facit dormire, et maturat, et confert tus-
8
si, et fluxui antiquo. Quando uero sumitur magna quantitas, facit subeth, et post
9
occidit. Et miscetur cum oleo rosaceo, et linitur inde caput, et confert sodae. Et quan〈-〉
10
do miscetur cum oleo rosaceo, et myrrha, et croco, et distillatur in aurem, confert
11
dolori eius. Et quando miscetur cum uitello oui assati, et croco, confert apostemati-
12
bus oculorum. Et quando dissoluitur in aceto, conuenit erisipilae, et exituris calidis.
13
et quando miscetur cum lacte mulieris, et croco, est bonum podagrę, et fit ex eo sup〈-〉
14
positorium paruum, et ponitur in anum, et facit dormire. Melius uero quod est ex
15
isto gummi, est graue, amari saporis, et facilis resolutionis in aqua, lene in tactu, et al〈-〉
16
bum quando fuerit resolutum, non asperum, neque granulosum, neque coagulatur cum
17
fuerit dissolutum in aqua, sicut facit mum. Et quando ponitur in sole, dissoluitur, et
18
si appropinquet igni, incenditur cito, et flamma quam emittit, non est obscura, et
19
quando extinguitur, fit odor eius fortis, non malus. Adulteratur autem, admixto ei
20
sief memithe. Sed quando dissoluitur in aqua, apparet ibi res similis croco in colo-
21
re, et adulteratur cum succo lactucae. Et cognitio illius est, quando dissoluitur, est
22
debilis odoris, et asperi tactus. Et adulteratum cum gummi cognoscitur, quia ha-
23
bet uirtutem debilem, et colorem clarum, et quando tangitur, adhaeret manui.
24
Et sunt quidam, adulterantes ipsum cum adipe, miscendo ipsum cum eo fortiter, do〈-〉
25
nec rubeat. Vsus autem opij in collyrijs est incolumis. Verum Diagoras refert, quod
26
Erasistrates uitabat usum opij in ophthalmia, et non utebatur illo in egritudinibus
27
oculorum, nec in aliqua egritudinum aurium. Nam dicebat, Quod opium debili-
28
tat uisum, inducens subeth. Et Andreatos dixit. Quod nisi ipsum esset adultera-
29
tum, induceret coecitatem oculis, quibus intromitteretur. Et Mesidemus quidem
30
dixit. Quod iuuamentum opij est solum in odore, faciens dormire. In alijs uero
31
modis omnibus usus illius est malus, et periculosus ualde. Sed omnes isti errauere.
32
Nam id, quod experimentatores testificati sunt de uirtute opij, operatio eius uerifi-
33
catur per experientiam. Et opium quidem est gummi papaueris, et fit secundum
34
hunc modum. Mane postquam Sol desiccauerit rorem, qui cecidit super plantas,
35
fiunt fixurae in capitibus papaueris subtiles, cum cultello, non profunde, sed super-
36
ficialiter, ne transfigatur cortex papaueris. Deinde quando gummi seu lac egredie-
37
tur a fixuris factis a cultello, radatur recte super quamlibet fixuram, et non compri-
38
matur a rasorio, ne abradatur cum eo cortex papaueris. Accipiatur ergo gummi
39
istud, et coadunetur in coclea, et quando collegeris ab omni papauere per ordi-
40
nem, redi ad primum papauer, et collige iterum id, quod inuenis aggregatum
41
super fixuras, et redi sic ter faciendo, donec aliquid est aggregatum super fixuras.
42
Accipe ergo hoc gummi, et aggrega illud in uase mundo, et tere bene fimul[*]fimul corrupt for simul, et fac
43
inde trociscos, et repone, Fit autem opium alio modo. Nam accipiuntur folia et
44
capita papauerum, et teruntur bene, et exprimuntur cum torculari, et colligitur suc-
45
cus, et ponitur in uase, et teritur bene, donec possunt fieri trocisci, et reponuntur.
46
Et haec species opij uocatur meconium, et uirtus eius est debilior uirtute alterius.
47
Sed papauer cornutum habet folia alba, et pinguia, et pilosa, similia folijs plan-
48
tae, quae flomus dicitur, scissa in partes eius, et habet summitates altas, sicut folia pa-
49
paueris agrestis, et stipitem similem stipiti eius, et habet florem glaucum, uel citri-
50
num, et habet semen minutum in uaginis subtilibus, longis, et curuis, sicut cornua,
51
et sicut foenum graecum, et propter hanc caussam nominant ipsum cantidas mecon-
52
ceratides, et expositio eius est papauer cornutum, et semen, quod est inclusum in illis
53
uaginis, est minutum, nigrum, et asperum, et nascitur in partibus marinis et asperis.
1
Galenus. Virtus eius secunda abstergit, incidit, dissoluit, et diminuit. Et tertia
2
eius uirtus est, quod quando coquitur in aqua, usque ad consumptionem medieta-
3
tis, confert egritudinibus epatis. Et flos eius et folia conferunt multum apostemati-
4
bus, uel hulceribus sordidis. Et oportet quod caueatur, postquam fuerint mun-
5
dificata, quia abstergunt nimis, quousque dissoluunt et minuunt carnem. Et ipsa qui-
6
dem delent escaras eorum adustas. Dioscorides. Quando coquitur radix hu-
7
ius plantae cum aqua, usque ad consumptionem medietatis, et datur in potu deco-
8
ctio eius, confert sciaticae, et doloribus epatis, et confert habentibus in urinis suis
9
uelut telam araneam, et eis, quorum urina est grossa. Et quando sumitur semen
10
eius in potu, ad quantitatem duorum kasuf, cum melicrato, laxat uentrem leuiter.
11
Et quando cum floribus et folijs eius fit emplastrum, et oleo, aufert fraudulenti-
12
am hulcerum. Et quando fit cohol cum eis oculis animalium, aufert hulcera facta
13
in cornea, quae dicuntur argamen, et illa, quae dicuntur facalia. Et quidam errant
14
in hac planta, putantes quod ex ea exprimitur succus, quo fit sief memithe, et error
15
eorum est propter similitudinem, quam habent in folijs suis cum memithe.
16
Sed dabre eius longitudo est fere unius palmi, et folia eius sunt parua multum, si-
17
milia folijs storobion, et iuxta folia est semen album, et tota planta est alba, et uir-
18
ga eius, et folia, et semen, sunt similia uirgae, et folijs, et semini turbith in sua albedi-
19
ne, et habet radicem subtilem, et nascitur in multis locis, et colligitur semen eius,
20
postquam fuerit bene maturum, et hoc fit in aestate, et desiccatur, et reponitur. De
21
quo quando accipitur pondus duorum kasuf cum melicrato, mundificat stoma-
22
chum per uomitum, et purgatio haec confert proprie epilenticis.
23
Galenus. Semen huius plantae purgat phlegma. Rasis. Galenus confirma-
24
uit in libro uenenorum, quod opium est frigidum et siccum, et confert fluxui uen-
25
tris, et hulceribus intestinorum. Et dosis eius est ab uno dauich usque ad duo, et quan〈-〉
26
titas excidens ex opio, est drachmarum duarum. Et dixit in tertio libro de tyriaca,
27
quem misit ad Caesarem. Opium si detur habentibus soda antiquum, euadunt a mor-
28
te, et si detur eis, quorum uirtus dissoluitur propter uigilias, curat eos, eo quod facit
29
illos dormire, et sic facit redire uirtutem eorum. Et dixit Galenus in libro de in-
30
genio sanitatis, quod opium, et iusquiamus, et mandragora, desiccant hulcera.
31
Rasis. Est in carne sana desiccatiuum magis. Ioannes. Aben mesuai. Deco-
32
ctio papaueris albi, quando lauatur caput cum ea, facit dormire temperate: et si ali-
33
quis ea nimis utatur, inducit subeth, et si sumatur in potu, confert tussi factae ab hu-
34
miditatibus calidis, descendentibus a cerebro, quia expellit eas, et maxime quando
35
sumitur cum aqua pluuiae, et uino, propter ponticitatem quae est in aqua pluuiae.
36
CCCLXV.
37
DE NVCE METHEL.
38
IEum methel, id est, nux methel. Iahi. Eben albatarich. Est fructus similis nuci
39
uomicae, et semen eius est simile semini citri. Haese. Nux methel est similis nu-
40
ci uomicae, et semen eius est simile semini mandragorae, et cortex eius est asper, et
41
sapot[*]sapot corrupt for sapor eius est delectabilis, et unctuosus, et uirtus eius est frigida in quarto gradu. Et si
42
detur ex ea in potu unum kirath cum uino, inebriat fortiter: et si dentur duo aurei,
43
occidit statim. Rasis. Ieuç methel est narcotica, et fortassis occidit, et opilat, et se-
44
dat, et facit uomere. Et dixit in semein, quod si dentur ex ea drach. quinque, inebriat
45
fortiter, et si detur ex ea multum, occidit. Et oportet illum qui sumpsit eam, ut acci-
46
piat post ipsam butyrum calidum, et ponat extrema eius in aqua calida, et fiat, ut sa〈-〉
47
tis euomat, et curetur cura eius, qui sumpsit mandragoram.
48
COMPLETVS EST TRACTATVS QVIN-
49
tus, de Medicinis quarti gradus, cum quo completur sermo de Medi〈-〉
50
cinis, quę sumuntur ex plantis, et ex his quę fiunt ex eis.
51
SERMO SECVNDAE PARTIS LIBRI
52
in Medicinis simplicibus.
1
TRACTATVS DE MEDICINIS, QVAE
2
sumuntur ex mineris, et ex lapidibus, et ex lutis.
3
Et sunt 43. Medicinae.
4
DE ANTIMONIO. CCCLXVI.
5
AItmad, id est, antimonium. Dioscorides. Melius ex eo et fortius est il〈-〉
6
lud, quod quando frangitur, habet in fracturis suis claritatem, et lumi-
7
nositatem, et est interius lene, mundum, non habens aliquid admixtum
8
ex terra uel sorde aliqua. Galenus. In hac Medicina est uirtus stiptica
9
exiccatiua, idcirco miscetur ophthalmicis Medicinis, quae uere forman-
10
tur in collyrijs, quae desiccant. Et dixit in quarto cathagenis. Antimonium est sic-
11
cius quam nitrum. Dioscorides. Virtus antimonij est desiccatiua, stiptica, conglu〈-〉
12
tinatiua, infrigidatiua, aufert carnem superfluam hulcerum, incarnat, et consolidat
13
ea, et mundificat sordicies eorum, et aufert sordicies hulcerum oculorum, et strin-
14
git fluxum sanguinis uenarum, quae sunt in panniculo caerebri. Et uniuersaliter uir-
15
tus eius est similis uirtuti plumbi adusti. Et quando miscetur cum aliquo adipe recen-
16
ti, et linitur super ignis combustionem, prohibet fieri pustulas ibi. Et quando misce〈-〉
17
tur cum mum, et caerusa, consolidat hulcera facta a combustione ignis. Et assatur
18
antimonium secundum istum modum. Miscetur cum adipe, et dimittitur in prunis
19
tamdiu, donec inflammetur, deinde remouetur a prunis, et extinguitur in lacte mu〈-〉
20
lieris, quae peperit masculum, aut in urina pueri, aut in uino antiquo. Fit autem aliter,
21
nam solum ponitur super prunas, et insufflatur tam diu, donec inflammetur, dein-
22
de remouetur a prunis, nam si plus staret, fieret sicut plumbum. Abluitur autem sicut
23
climia, et aes ustum. Et sunt quidam, qui lauant ipsum, sicut lauatur scoria aeris.
24
Bedigoras. Proprietas eius est, conferre epilepsiae, et superfluitatibus grossis.
25
DE MINIO. CCCLXVII.
26
Asrengi, id est, minium. Alexander, Paulus, et Alchindi dicunt. Quod ipsum est
27
açarcon. Et alij dicunt, quod asrengi fit ex plumbo, quando ponitur in igne,
28
et inflammatur, et fit rubeum, confert exituris, appositum in unguentis, bulitum in
29
oleo, aut cum aliquibus ex oleis odoriferis, et postea ponitur in unguentis, et ipsum
30
quidem est desiccatiuum, conglutinatiuum, et mundificat hulcera, et aufert carnem
31
putridam. Dioscorides. Cęrusa comburitur secundum hunc modum. Accipitur
32
caerusa, et ponitur in uase concauo, mundo, postquam fuerit trita, et ponitur super
33
ignem, et mouetur semper, donec rubescat, et fit uelut auripigmentum rubeum. Et
34
quidam nominant hoc sandax. Galenus. Quando comburitur plumbum, uel
35
caerusa, mutatur, et fit asrengi, et est res subtilior eo, sed non ita sedatiua. Alchindi.
36
Accidit ei, qui bibit asrengi, illud, quod accidit ei, qui bibit lithargyrum, ex grauitate
37
in stomacho suo, et coartatione anhelitus, et mania, et alia his similia, et crura eius,
38
sicut crura illius, qui bibit lithargyrum.
39
DE CAERVSA. CCCLXVIII.
40
Affidegi, id est, caerusa. Galenus. Virtus eius prima est infrigidatiua. Et secunda
41
est conglutinatiua. Dioscorides. Caerusa assatur secundum hunc modum.
42
Accipitur testa noua ex terra Archici, uel Archacha, et ponitur testa super prunas, et
43
puluerizatur super ipsam caerusa post trituram eius, et mouetur sine interpolatione,
44
et quando fuerit conuersa in colorem cineris, remouetur ab igne, et infrigidatur, et
45
administratur. Et aduritur iterum secundum hunc modum alium. Ponitur caeru-
46
sa in uase concauo, postquam teritur, et ponitur super prunas, et mouetur tamdiu,
47
donec fiat sicut auripigmentum rubeum, deinde remouetur ab igne, et administra-
48
tur. Quae sic pręparata, dicitur a quibusdam sandicon, et istud est minium: quaere in
49
capitulo de minio supra. Et nominant id sarchon, quasi uoluerint dicere, sandicon, et
50
in alia translatione nominatur sandix. Lauatur autem cęrusa sicut climia. Et uirtus
51
eius est infrigidatiua, resolutiua, conglutinatiua, et mollificatiua, replet hulcera car-
52
ne subtili, et aufert carnem superfluam hulcerum, et incarnat ea, posita in cęrotis, et in un〈-〉
53
guentis, quę dicuntur lachiaris, et in trociscis, et cęrusa cum hoc est Medicina interficiens.
1
DE GYPSO. CCCLXIX.
2
GEpsim, id est, gypsum. Galenus. Gypsum non administratur, nisi exterius. Et
3
uirtus eius prima desiccat, et secunda conglutinat, et opilat, et hoc ideo, quoni〈-〉
4
am ipsum facit aggregationem partium cito, et tertia confert fluxui sanguinis, mixtum
5
cum Medicinis siccis, quia gypsum solum fit durum sicut lapis, et propter hanc caus-
6
sam oportet ipsum admisceri cum albumine oui subtili, quando administratur in
7
doloribus oculorum cum puluere molendini, quę aggregatur, quando euolat ex fa〈-〉
8
rina frumenti super parietes, et tecta molendini, et cum pilis leporis, et quando adu-
9
ritur, minuitur de uiscositate sua, et augetur eius subtilitas, et desiccatio sua, et fit sti-
10
pticum, et maxime quando conficitur cum aqua et aceto. Dioscorides. Habet dia〈-〉
11
phanitatem sicut uitrum, et melius ex eo est illud, cuius laminae sunt latae, habet uir-
12
tutem stipticam, conglutinatiuam, abscindit fluxum sanguinis, et prohibet sudorem,
13
et quando bibitur, occidit suffocando. Sed quando aduritur, habet uirtutem subti-
14
liatiuam, et desiccatiuam parum, et stipticam, quando miscetur tritum cum aqua
15
et aceto, et uirtus eius est similis uirtuti luti samij, nisi quia ipsum est magis stipticum,
16
et est infrigidatiuum satis, et propter hanc caussam, quando miscetur cum aliquo li〈-〉
17
quore conueniente ad hoc, et linitur super frontem, stringit sanguinem narium. Po〈-〉
18
nitur autem cum Medicinis, quae fiunt ad hulcera intestinorum, et ad fluxum anti-
19
quum uentris, et menstruorum.
20
DE LAPIDE PHRYGIO. CCCLXX.
21
DIfrigis, id est, lapis Phrygius. Dioscorides. Species eius sunt tres, una est quae
22
reperitur in Cypro solum, et est substantia ex glebis terrae, et nascitur in puteis,
23
et sub aqua in illa insula, quae postquam extrahitur de sub aqua, desiccatur in sole, et de-
24
siccatus aduritur super terram, circumpositis lignis. Alia uero species est fex aeris, quę
25
colligitur quando purgatur aes a grossiciebus suis, et hoc quando refusum est aes, et
26
proijcitur aqua super ipsum donec infrigidatur, et extrahitur a bocis, et est forma in
27
qua proijcitur, et reperitur sub eo haec species, et habet de stipticitate aeris, et sapore
28
suo. Tertia uero species fit ex marchasita, quando pluribus diebus coquitur sicut calx,
29
et quando color eius fit sicut color magrę, extrahitur a fornace, et reponitur. Et sunt
30
quidam qui putant quod sit quarta species, ex eo quod est ex lapidibus a quibus extrahi〈-〉
31
tur aes, nam quando inciduntur in crucibulo, in quo conflatur aes, et extrahuntur po〈-〉
32
stea lapides, reperitur satis ex eo. Melior autem et magis electus difrigis est ille, in cu〈-〉
33
ius sapore reperitur sapor aeris et çiniar, et est stipticus, desiccans linguam fortiter si-
34
cut alumen. Galenus. Virtus huius prima in sapore est composita, nam est ibi res
35
stiptica, et res parum calida, et uirtus eius secunda incarnat, et consolidat bene, et
36
tertia confert hulceribus corrosiuis, et intrat in Medicinis hulcerum oris, similiter so〈-〉
37
lus administratur, aut cum melle, et confert speciebus squinantiae, postquam remotus est,
38
et prohibet cursus humorum, qui fluebant ad hoc membrum. Et ego quidem iam
39
dedi ipsum statim post incisionem uuulae, et fuit usus etiam eo in ipsa, donec fuit con-
40
solidata et curata, et confert hulceribus factis in pectine et ano. Et modus admini-
41
strationis eius ad hoc est sicut modus administrationis eius in hulceribus oris, et hoc
42
quia haec membra curantur cum eisdem Medicinis, et inuenitur inde iuuamentum.
43
Dioscorides. Virtus difrigis est desiccatiua, stiptica, mundificatiua, fortiter ab-
44
stersiua, et aufert carnem superfluam hulcerum, et incarnat hulcera fraudulenta, et
45
consolidat ea, et desiccat, et abstergit putredinem hulcerum, et curat hulcera mala
46
corrosiua ex eis, et quando miscetur cum therebintina, aut cum cerotis, resoluit apo〈-〉
47
stemata seu carbunculos. Sulemen Eben hasen. Ego inueni multum de eo in ru〈-〉
48
re nabçim, in spelunca quae est ibi, et est extra ciuitatem Cordubae.
49
DE AVRIPIGMENTO. CCCLXXI.
50
NArneth, id est, auripigmentum. Dioscotides[*]Dioscotides corrupt for Dioscorides. Species eius sunt duae, scilicet ru〈-〉
51
beum, et citrinum. Sed citrinum est in eisdem mineris, in quibus est auripigmen-
52
tum rubeum. Melius uero ex eo est illud quod est laminosum, habens colorem simi〈-〉
53
lem auro, et laminae eius separantur facile, et sunt compositae, scilicet una super aliam,
1
non habens terram admixtam, neque aliam sordem. Reperitur autem aliud auripig-
2
mentum citrinum, cuius color est propinquus colori auripigmenti rubei, et est sicut
3
supradictum, sed non est ita bonum sicut illud. Ex auripigmento uero rubeo eligen-
4
dum est illud quod est ualde rubeum, et cito frangibile, et mundum, sicut cinabrio.
5
Et odor eius est sicut odor sulphuris. Galenus. Virtus huius arsenici prima est ca-
6
lida, adustiua. Et secunda abradit pilos, et comburit cutem, quando facit moram diu
7
super eam. Quando uero comburitur arsenicum, est subtilius satis, et propter istam
8
caussam intrat in unguentis abstersiuis et resolutiuis. Dioscorides. Auripigmen-
9
tum citrinum assatur tali modo. Ponitur in testa noua terrea, et ponitur super pru-
10
nas, et mouetur continue, et quando est ignitum, et mutatus est color eius, remoue〈-〉
11
tur ab igne, et dimittitur infrigidari, et teritur, et reponitur. Et uirtus eius est calefa-
12
ctiua, [*]in margine: Alias mundificatiua putrificatiua, generatiua saniei, mordicatiua fortiter, et aufert carnem super-
13
fluam hulcerum, et abradit pilos, et habet caliditatem, et adustionem fortem. Sed
14
uirtus auripigmenti rubei est sicut uirtus auripigmenti citrini, et assatur, et aduritur
15
sicut illud. Et quando miscetur cum resina pini, curat alopeciam, et quando miscetur
16
cum pice, aufert maculas albas unguium, et quando miscetur cum oleo, et inungi-
17
tur caput cum eo, occidit pediculos. Et quando miscetur cum adipe, resoluit exitu-
18
ras, et pustulas, et conuenit hulceribus nasi, et oris, et hulceribus alijs. Et quando mi-
19
scetur cum oleo rosarum, conuenit bothor, et hemorrhoidibus ani, et miscetur cum
20
ouo et melle, et datur in potu habentibus saniem aggregatam in pectore, et confert
21
magnifice. Et quando fit fumigium cum eo, addita resina pini, et attrahitur fumus
22
eius per os mediante cannula, confert tussi antiquae, et fit loch cum eo admixto sibi
23
melle, et clarificat uocem, et miscetur cum resina pini, et datur habentibus asma, et
24
coartationem anhelitus, et uocis, et confert. Alcançi. Auripigmentum citrinum
25
aufert sanguinem mortuum sub oculo existentem.
26
DE VITRO. CCCLXXII.
27
ZVgegi, id est, uitrum. Galenus. Est calidum in quarto gradu, et ex eo est lapi〈-〉
28
dosum, et ex eo est arenosum. Et quando uitrum incenditur, et miscetur cum eo
29
lapis magnetes, coagulatur corpus suum propter plumbeitatem quae est in eo. Et ui-
30
tri sunt multicolores. Nam ex eo est album fortiter, simile cristallo, et est melius alijs.
31
Et ex eo est rubeum, et est citrinum, et uiride, et açulinum. Et uitrum est lapis magis
32
stultus alijs lapidibus. Et est inter lapides sicut homo stultus inter homines. Nam ui〈-〉
33
trum inclinatur ad omnem tincturam, et facilis est dissolutionis ad ignem, et in ae-
34
re frigido cito coagulatur, et petrificatur ab eo. Sed cristallus est species uitri, nisi
35
quia inuenitur in minera sua, ubi ipse coagulatur in frustis suis integris unius figurae,
36
uitrum uero reperitur confractum, et propter hoc coagulatur sicut diximus. Et uirtus
37
uitri est calida in primo gradu, et sicca in secundo, et intrat in multis cohol. Et uitrum
38
aufert furfures capitis, et lenificat capillos, et barbam. Et quando teritur, et bibitur
39
cum uino albo, subtili, frangit lapidem uesicae. Dioscorides. Frangit lapidem for〈-〉
40
titer, quando bibitur cum uino albo, subtili. Aben mesuai. Vitrum est calidum et
41
siccum. Et est bonum pulmoni, et casui capillorum.
42
DE ZINIAR, ET EST
43
uiride aeris. CCCLXXIII.
44
ZIniar. Galenus. Sapor eius est acutus, et uirtus eius secunda resoluit, et abster〈-〉
45
git carnem teneram, et duram, et corrodit, uel comedit eam, et dissoluit, et ter〈-〉
46
tia quando ponitur cum summitate radij in hulceribus super carnem superfluam, quę
47
fit in eis, destruit eam. Et si miscetur cum cerotis, fit Medicina abstergens sine mordi〈-〉
48
catione. Dioscorides. Omne çiniar est stipticum calefactiuum, et abstergit macu〈-〉
49
las oculorum post consolidationem hulcerum et alias, et subtiliat eas, et prouocat
50
lachrymas, et prohibet deambulationem hulcerum corrosiuorum corporis, et pro〈-〉
51
hibet consolidationem hulcerum, et quando miscetur cum oleo et mum, consoli-
52
dat hulcera, et quando coquitur cum melle, mundificat hulcera sordida, et hemor〈-〉
53
rhoidas duras, et diminuit carnem superfluam hulcerum, et quando miscetur cum
1
armoniaco, et fit inde licinium, et intromittitur in fistulas, dissoluit duricies earum,
2
et callositates, et confert apostematibus gingiuarum. Et quando miscetur cum mel〈-〉
3
le, et fit inde cohol, dissoluit duricies palpebrarum, uerum quando coquitur, et fit
4
cohol cum eo, oportet quod ponatur super oculum spongia infusa in aqua calida.
5
Et quando miscetur cum glutino albotim, et aere usto, et nitro, aufert scabiem hulce〈-〉
6
rosam, et baras. Aduritur autem çiniar secundum hunc modum. Nam teritur et po〈-〉
7
nitur in uase terreo, et ponitur super prunas, et mouetur cum aliqua re, donec mutet
8
colorem suum in colorem tuthiae, deinde remouetur ab igne, et dimittitur donec
9
infrigidetur, et reponitur usui necessitatis. Quidam uero ponunt illud in olla cruda,
10
et dimittunt ipsum ad ignem tamdiu, donec coquitur olla. Et scias quod non sem-
11
per conuertitur ad unum colorem, quando comburitur.
12
DE LAPIDE SMARAGDO. CCCLXXIIII.
13
ZAbarged, et dicitur çinarad, id est, smaragdus. Sunt duo lapides habentes duo
14
nomina, uerum sunt fere unius speciei, et uterque congelatur in mineris auri, et
15
in terris Garbi, et est uiridis, fortis uiriditatis, splendens. Et ille qui ex eo est uiridior,
16
est melior, et qui magis est diaphanus, est melior eo qui est magis [*]in margine: alias obtusus obscurus. Et la〈-〉
17
pis daharieg est similis ei, nisi quia non est diaphanus sicut smaragdus, et çabarged.
18
Et natura smaragdi est frigida et sicca, quando sumitur in potu, confert uenenis mor〈-〉
19
tiferis, et morsibus uenenosis, et punctionibus animalium habentium aculeum. Qui
20
ergo dederit in potu de limatura eius pondus granorum octo hordei illi, qui sumpsit
21
uenenum, antequam uenenum faciat in eo impressionem, liberat eum a morte, et non
22
cadent capilli ab eo, neque excoriabitur, et est euasio sua. Et ille qui assiduat aspicere in
23
ipsum, praeseruat uisum eius a nocumentis, et conseruat eum incolumem, et qui de-
24
fert in anulo smaragdum, praeseruat illum ab epilepsia, quando induit eum in suo
25
digito, antequam superueniat ei epilepsia, et propter hanc caussam docentur Reges quod
26
suspendant smaragdos ad colla suorum filiorum statim quando nascuntur, ne super-
27
ueniat eis epilepsia. Rasis in libro de mineris. Generatio smaragdi, et çabarged,
28
est sicut generatio iacoth, nisi quia ipsi non habent de siccitate illud quod habet ia-
29
coth. Et uiriditas coloris nascitur a uirtute minerarum aeraminis. Et dixit in libro de
30
proprietatibus. Si cadat aspectus tyri super lapidem smaragdum, dissoluuntur oculi
31
tyri, et liquefiunt. Albasari. Smaragdus est lapis uiridis qui apportatur a terris ni-
32
grorum. Ignotus. Zabarged confert leprosis, quando sumitur in potu limatura
33
eius. Et smaragdus liquefacit oculum tyri cum aspicitur a tyro. Dioscorides. Qui-
34
dam putant quod anasis sit species çabarged. Et ex eo est cuius color est sicut color
35
aeris. Et ex eo est cuius color est sicut color uini. Et ex eo est cuius color est sicut rei fu-
36
migatae. Et ex eo est, in quo sunt uenae albae, clarae. Et ex eo est cuius color est sicut co-
37
lor grani uiridis. Et quidam existimauere, quod omnes istae species, quando suspen〈-〉
38
duntur ad collum alicuius, aut ad humerum, quod conferunt memorię. Et quando
39
suspenduntur ad coxam mulieris, accelerant partum. Sed uiridis ex eo confert sto-
40
macho, quando suspenditur super ipsum, aut ponitur in anulo, et portatur in digito.
41
Galenus. Quidam sunt testati, quod in lapidibus est proprietas similis huic pro〈-〉
42
prietati, quae est in hoc lapide uiridi, uel citrino, uidelicet quod confert meri, et ori
43
stomachi, quando suspenditur ad collum. Et ego quidem sum expertus hoc in isto
44
lapide, et repperi per experientiam quod confert. Et ideo feci fieri chanacha, et est
45
torques qua collum ornatur, et guttur ex lapidibus, et feci suspendi ad collum, et fe〈-〉
46
ci protendi longitudinem eius usque ad os stomachi, et inueni quod non iuuant mi-
47
nus quam quando portatur in anulis. Et transtulit Albacarich hoc capitulum per haec
48
uerba. Et quidam dicunt quod est lapis quidam qui dicitur iasis, qui facit ea quae fa〈-〉
49
ciunt lapides isti, nam confert ori stomachi, quando suspenditur super eum.
50
DE ARGENTO VIVO. CCCLXXV.
51
ZAibar, id est, argentum uiuum. Galenus. Quando bibitur argentum uiuum,
52
interficit. Dioscorides. Quando bibitur argentum uiuum, occidit grauitate
53
sua, et quia corrodit omne, cui obuiat ex membris interioribus, et confert nocumen〈-〉
1
tis eius lac sumptum in potu, in multa quantitate, et euomitur, et confert similiter
2
potare uinum cum semine apij, aut origano, aut absinthio, aut sinapi, aut hysopo.
3
Aben mesuai. Argentum uiuum mortificatum, et mixtum cum oleo rosaceo,
4
interficit pediculos, et curat scabiem. Abugerig. Argentum uiuum mixtum cum
5
Medicinis scabiei, confert. Fumus uero eius est ualde nociuus, nam frequens usus eius
6
destruit neruos, et inducit paralysim, et aufert sensum. et motum, et corrumpit sen-
7
sus, et nocet uisui, et auditui, et facit foetorem oris, et expellit omnia uenenosa.
8
Paulus. Quidam sumpsere argentum uiuum mortificatum, et mortui fuerunt
9
ex iliaca passione. Rasis. Argentum uiuum extinctum, confert scabiei, et occidit
10
pediculos, sed sublimatum ex eo est putrificatiuum, adurens sicut ignis, et destruit
11
carnem superfluam malam in fistulis et in hulceribus, et occidit mures, et omnia
12
animalia quae recipiunt ipsum.
13
DE VITREOLO. CCCLXXVI.
14
ZEg, id est, uitreolum. Galenus. Vidi in mineris tres uenas extensas, unam su-
15
per aliam, per longum spacium, et uena inferior erat çeg rubeum, et secunda
16
quae erat super eam, erat colcotar, et tertia superior erat çeg uiride, et hoc est quod
17
çeg rubeum conuertitur, et fit colcotar, et colcotar fit çeg uiride. Et omnes istae spe-
18
cies tres diuersificantur adinuicem, et in subtilitate, et grossicie, quoniam grossius
19
ex eis est çeg rubeum, et subtilius eorum est çeg uiride, et colcotar est medium inter
20
ambo. Et uirtus omnium istorum est adustiua, comburens carnem, faciens escaram
21
duram ustam, et cum hoc quod adurunt, est stiptica, et çeg uiride nocet carni dete-
22
ctae, propter mordicationem quam facit in ea, cum toto hoc quod ipsum mordicat
23
minus quam colcotar, et hoc quod minus mordicat, est in eo inuentum propter sub-
24
tilitatem suae substantiae. Et çeg quidem uiride, et colcotar dissoluuntur, et liquefiunt
25
postea super ignem. Zeg uero rubeum non dissoluitur, neque liquefit, quia coagula-
26
tio eius est fortis putrificata. Zeg uero uiride est maturatum a calore suo naturali, am〈-〉
27
pliori maturatione quam colcotar, et ideo citius liquefit quam colcotar, et quando
28
comburitur colcotar, minuitur mordicatio eius, et stipticitas multum, uerum desic-
29
catio eius non minuitur, et ideo colcotar adustum est melius non adusto, in omni-
30
bus operationibus suis, et hoc quia fit subtilius quam ante esset, sicut accidit omni-
31
bus Medicinis quae comburuntur, et eius non augetur acuitas, sicut plurium Medi-
32
cinarum combustarum, et omnes Medicinae quae comburuntur, quando lauantur
33
post earum combustionem, fiunt leuiores, et longinquiores a mordicatione.
34
Dioscorides. Zeg aliud est Babylonicum, et aliud est Ciprense, et ex Babyloni〈-〉
35
co melius est durum, quod cum frangitur, interius habet maculas albas. Et uirtus eius
36
est sicut uirtus calcanti, et comburitur sicut ipsum. Sed Ciprense habet colorem au-
37
reum, uersus colorem aeris frangibile, uenenosum sicut alumen iameni, habens inte〈-〉
38
rius maculas splendidas, similes stellis, et melius ex eo est mundum, recens, frangi-
39
bile, et uirtus eius est similis uirtuti colcotar, et comburitur sicut colcotar, et in alia
40
translatione uirtus eius est similis uirtuti calcadis, et comburitur sicut calcadis. Illud
41
autem quod defertur ex Babylonia, est melius, nisi quia non est bonum ad facien-
42
dum absoricon, et est diuersum a colcotar in fortitudine et debilitate. Et çeg Baby-
43
lonis est fortius in omnibus quam Ciprense, praeterquam in Medicinis oculorum, nam
44
in hoc est debilius quam Ciprense multum, et habet uirtutem stipticam, restrictiuam,
45
et adustiuam, et mordicat, et confert erisipillae, et extinguit eam, et prohibet hul-
46
cera perambulatiua de loco ad locum, et corrosiua, et quando fit nasale cum eo, re-
47
tinet fluxum menstruorum, et quando sumitur in potu cum succo prassij, confert
48
suffocationi fungorum, et quando fit cum eo collutio oris, prohibet cursum humo〈-〉
49
rum ad fauces et ad gingiuas, et restringit gingiuas, et quando aduritur, conuenit
50
Medicinis oculi, et quando teritur, et miscetur cum melle, mollificat duriciem pal-
51
pebrarum, et lenit asperitatem earum, et quando fiunt tentae ex çeg, quae intromit-
52
tuntur in fistulis, confert.
1
Sed bitirias putant aliqui quod sit species çeg, et est illud quod aggregatur super
2
capita minerarum aeris, sicut sal, et ex eo est quod generatur super mineris, quod di-
3
citur maltina, quod inuenitur in mineris, ubi foditur aes, et aliquando reperitur su-
4
per ipsum aes, et complexio eius est terrea, et ex eo est quod inuenitur in mineris, in
5
terra quae dicitur Falchia, et alias Cilicia, et in alijs pluribus locis. Et melius ex eo est
6
illud, cuius color est sicut sulphuris color, et est lene, aequalium partium mundum,
7
et quando tangitur digitis, fit nigrum. Virtus eius est adustiua, similis uirtuti çeg, et
8
adustio eius sicut adustio illius, uerum habet maiorem uirtutem quam çeg, ad uul-
9
nera conglutinanda.
10
Sed suriae, et est secundum quod quidam dicunt çeg rubeum, quod ipsum sit spe〈-〉
11
cies maltinae. Sed errauere propterea, quia est simile illi, immo est alterius speciei,
12
quamuis sit eiusdem generis, et in eo est unctuositas, faciens nauseam, commouens
13
uomitum. Reperitur autem in Babylonia, et in Cypro, et in Hispania. Est autem
14
species alia, eius quae est magis similis çeg, sed melius ex eo est Babylonicum, et quan-
15
do frangitur, est nigrum interius, cum quadam aurositate, cauernosum, unctuosum
16
in sapore suo, et odore, et facit nauseam, sed illud quando ex eo est splendens, pur-
17
pureum sicut çeg, est alterius speciei quam suriae, et debilioris uirtutis. Sed uirtus suri
18
est sicut uirtus çeg, et combustio eius est sicut illius, et ipsum aufert dolorem dentis,
19
quando ponitur in corroso, et restringit dentes commotos, et quando fit clistere cum
20
eo, et uino, confert sciaticae, et quando miscetur cum aqua, et linitur bothor lactea
21
cum ea, aufert ea, et administratur in Medicinis denigrantibus capillos. Et ut dicam
22
sermone uniuersali, quod omnia ista corpora mineralia non adusta, sicut et alia plu〈-〉
23
rima corpora, excepto sale, et fece uini, et nitro, et calce, et his similia, quae quando
24
aduruntur, sunt fortioris uirtutis non adustis, nam istorum, et aliorum habentium
25
similem naturam, uirtus et operatio augetur per adustionem.
26
Sed calcantum est trium specierum, una earum generatur ex aqua, quae emanat
27
per distillatoria domorum, in quibus funduntur metalla, et hoc, quoniam in aqua
28
illa est de superfluitatibus metallorum, per longam assiduationem, coagulantur par-
29
tes illae in illis locis, in quibus distillat, et sic aggregatur illic ista species quae dicitur
30
sciaton. Alia uero species reperitur in mineris, in quibus fodiuntur metalla quae col-
31
ligitur, et aggregatur, et praeparatur, et mundatur, et ista dicitur sichon. Species ue-
32
ro alia fit in Hispania, quando accipitur apua metallorum, et coquitur donec inspis〈-〉
33
satur, et postea proijcitur in formulis, et dimittitur tam diu, donec coagulatur in fru〈-〉
34
sta, et ista species est pulchri coloris, sed est debilis uirtutis, et hoc dicitur afron. Me-
35
lius autem primae speciei maxime est illud quod est coloris uelut nebulosi, et est gra〈-〉
36
ue solidum cum splendore, non habens aliquas sordes, et post hoc est illud quod
37
inuenitur in mineris, maxime cuius color est nebulosus. Illud uero quod fit artifici-
38
aliter, est bonum ad faciendum encaustum scriptorum magis quam ad usum Me-
39
dicinae. Et calcantum habet uirtutem stipticam, et constrictiuam, et adustiuam, et
40
quando sumitur in potu ex eo drachma una cum hydromelle, expellit ascarides, et
41
lumbricos, et quando sumitur cum aqua, aufert nocumentum a fungis, faciens euo〈-〉
42
mere, et quando imponitur ex eo in naribus, dissoluto in aqua, mundificat caput,
43
et quando ponitur puluis eius in naribus, stringit sanguinem fluentem ab eis, et
44
mundificat hulcera narium, et aurium, et sedat dolorem auris, et stringit sangui-
45
nem fluentem ab eis, et occidit uermes aurium, comburitur autem sicut çeg cypri.
46
DE SPVMA MARIS CCCLXXVIII[*]CCCLXXVIII corrupt for CCCLXXVII.
47
ZE bethalbahar, id est, spuma maris. Dioscorides. Spumae maris sunt quinque
48
species, una earum est solida et grauis habens odorem piscium putridorum, et
49
similitudo eius est similitudo spongiae maris, et reperitur multum in littore maris.
50
Secunda uero speciei figura est longior ista, et est leuis ponderis, habens foramina
51
multa, et est similis ungulae oculi, leuis sicut spongia, et odor eius est similis odori
52
lenticulae marinae. Et tertia species est similis rosae, cuius color uergit ad rubedinem,
53
et purpureitatem. Et quarta species est similis lanae succidae, leuis ponderis sicut se-
1
cunda species. Quinta uero species est in superficie lenis, interius autem aspera, simi-
2
lis fungo, non habens odorem. Galenus. Omnium uero specierum spuma ma-
3
ris substantia est subtilis, et uirtus earum secunda abstergit, et resoluit, uerum una ha〈-〉
4
bet plus de bonitate quam alia, et alia est minor in his uirtutibus, et in subtilitate sub-
5
stantiae, et propter hoc sunt diuersae in uirtutibus suis tertijs. Et uirtus quidem amba〈-〉
6
rum specierum primarum, confert scabiei, et impetigini, et morpheae, et aegritudi-
7
ni cum qua eleuatur cutis, et mundificat faciem. Et tertia species est subtilior alijs spe〈-〉
8
ciebus, et ideo quando aduritur, et miscetur cum uino rubeo, et subtili substantiae,
9
et linitur cum ea alopicia, curat eam. Et uirtus quartae speciei est similis huic uirtuti,
10
nisi quia est debilior ea quantitate non pauca. Et quarta species habet in sapore suo
11
ponticitatem, et acuitatem. Et uirtus eius prima est calidior alijs speciebus. Et secun-
12
da adurit pilos, et excoriat cutem, et profundatur intantum uirtus eius quod facit
13
hulcera. Dioscorides. Duae species primae administrantur in lauaturis mulierum,
14
quia mundificant earum cutem, et similiter confert ad bothor lactea remouenda, et
15
lentiginem, et impetiginem, et baras, et scabiem hulcerosam, et morpheam, et ma〈-〉
16
culas faciei, et quae sunt in alijs partibus corporis, et horum similia. Et tertia species
17
confert stranguriae, et lapidi uesicę, et dolori renum, et hydropisi, et dolori splenis,
18
et quando aduritur, et miscetur cum uino, et linitur inde alopicia, curat eam. Et alię
19
duae species stipticant, et abstergunt, et mundificant, et ideo abstergunt dentes, et
20
quando miscentur cum sale, abradunt pilos. Si quis autem uult adurere aliquam harum
21
specierum, oportet quod ponat eam in olla cruda, et lutet eam, et ponat in fornace et di-
22
mittat donec coquatur olla, deinde extrahatur, et reponatur, et lauetur sicut climia.
23
Sed spuma alia quae dicitur adarchi, ipsa congelatur, sicut sal super cannas, et su-
24
per iuncos, et super alias herbas, et reperitur adhaerens cannis, et herbis in locis hu-
25
midis, et lutosis, et salsis, quando loca illa desiccantur, et color eius est similis colori
26
floris lapidis asios, aut floris spumae maris, et habet foramina multa sicut spongia.
27
Galenus. Virtus eius prima est calida multum, et secunda abstergit fortiter, et
28
tertia confert aegritudinibus, in quibus calefactio est necessaria apposita extra corpus,
29
sed interius sumpta non conuenit propter nimiam fortitudinem sui. Dioscorides.
30
Est bona scabiei hulcerosae, et bothor lacteis, et impetigini, et similibus. Et uniuer-
31
saliter est calida, immutans complexionem malam, quam habent membra ad bo-
32
nam, et sedat dolores, et confert sciaticae.
33
DE LAPIDE LAZVLI. CCCLXXIX[*]CCCLXXIX corrupt for CCCLXXVIII.
34
HAger aleçaoard, id est, lapis laçuli. Oportet quod eligatur ex eo color, cuius est
35
coelestis multum, et est lenis sine asperitate, et sine mixtione alterius lapidis, et
36
qui non frangitur facile, et cuius frusta sunt magna. Et uirtus eius est similis uirtuti
37
glutinis auri, nisi quia ipse est debilior eo, et facit nasci pilos in palpebris. Galenus.
38
Est in eo stipticitas cum acuitate non pauca. Et uirtus eius prima desiccat. Et secunda
39
et tertia infrigidat palpebras, quando depilantur propter aliquos humores acutos,
40
et remanent quod non augentur pili, neque multiplicantur, et sunt subtiles, et debi-
41
les, et hoc quia lapis laçuli in his locis destruit humiditatem istorum humorum ca-
42
lidorum, et immutat superfluitatem ad complexionem suam radicalem, cum qua
43
fit pilorum generatio palpebrarum augmentum, et fortitudo eorum. Et oportet ad
44
hoc quod teratur multum, et administretur in puluere. Linacos in libro lapidum.
45
Quando lapis laçuli suspenditur super infantes, remouentur timores ab eis, et facit
46
irtos capillos, et si teratur cum aceto, et liniatur super morpheam, et baras, curat ea.
47
Alcançi. Habet uirtutem adustiuam, putrificatiuam, et ideo aufert uerrucas.
48
Sed quando sumitur interius, laxat humorem melancholicum, et mundificat san-
49
guinem ab humoribus grossis. Et dosis eius est a quatuor kirath, usque ad drachmam
50
unam, mixtus cum alijs Medicinis laxatiuis, et potus eius confert doloribus renum
51
et asmati. Et quando sumitur in potu, aut fit nasale cum eo, prouocat menstrua, et
52
potus eius commouet nauseam, et uomitum, sed ablutio eius remouet hoc ab eo.
53
DE LAPIDE IVDAICO. CCCLXXX[*]CCCLXXX corrupt for CCCLXXIX.
1
HAger alyeudi, id est, lapis Iudaicus. Dioscorides. Est lapis similis lapidi ha-
2
bex, et est in Palestina in Oriente, et est in figura sua similis glandi, albus, bonae
3
figurae multum, habens lineas angulatas, in longitudine extensas, et uocantur sum-
4
mitates lateratae, et est lapis, qui dissoluitur in aqua, et non habet saporem.
5
Galenus. Hic lapis est in Palestina in terris Sen, habens colorem album uelut pul〈-〉
6
uerulentum, et est pulchrae figurae, nam sunt ibi lineae spondosae. Et dicitur lapis Iu-
7
daicus, quia reperitur in terris ludaeorum, et Medici utuntur eo in habentibus lapi-
8
dem in uesica, nam fricant illum super cotem, et dant in potu fricaturam illam cum
9
uncijs quatuor et semi aquae calidae. Et ego uero sum expertus hoc in habentibus la〈-〉
10
pidem in uesica, et nullum inueni ex eo iuuamentum, sed in lapide renum est fortis
11
operationis ualde. Dioscorides. Quando accipitur ex eo ad quantitatem unius
12
ciceris, et fricatur in cote aquae sicut sief, et sunitur[*]sunitur corrupt for sumitur in potu quantitas duorum onolo-
13
sat cum aqua calida, confert stranguriae, et lapidi renum, et uesicae, et propter hanc
14
caussam uocant eum homines lapidem dissolutiuum lapidis. Aben mesuai. Debi-
15
litat appetitum, et frangit lapidem renum, et stringit fluxum sanguinis hemorroidarum.
16
DE LAPIDE ADAMANTE. CCCLXXXI[*]CCCLXXXI corrupt for CCCLXXX.
17
HAger sumbedig, id est, lapis adamas. Est mes fluuius, in quo est lapis mes, et est
18
flumen, ad quod nunquam iuit aliquis, nisi Alexander. et est in finibus Corascen,
19
et color eius approximat colori salis armoniaci clari. Et iste lapis est frigidus et siccus
20
in quarto gradu, et raro aggregantur istae duae naturae in aliquo lapide. Et in eo sunt
21
duae proprietates. Vna earum est, quod non coniungitur alicui lapidi, quem non fran〈-〉
22
gat, et propter hoc coaptantur fragmenta eius in summitatibus ferri apti ad perfo-
23
randum, et cum eo perforantur alij lapides, sicut sunt smaragdus, et zabarged, et sa-
24
phyrus, et gemmae aliae. Et si accipitur granulum unum ex fragmentis eius, et conglu〈-〉
25
tinatur in summitate ferri, cum glutino Romano, et intromittitur in uesicam per fo-
26
ramen uirgae, frangit lapidem. Et alia proprietas eius est, quod nihil est quod fran-
27
gat istum lapidem, nisi plumbum, nam rumpit eum, et conterit. Dioscorides. Est
28
lapis quo utuntur artifices, ponentes eum in stilis ad lapides sculpendos, et administra〈-〉
29
tur in confectionibus unguentorum putrificatiuorum, et adustiuorum, et confert
30
gingiuae fluxae, et putrifiaat[*]putrifiaat corrupt for putrificat dentes. Galenus. Virtus eius est, quod abstergit forti-
31
ter, et signum in hoc est, quod aurifices utuntur eo in hoc, quod indigent abstersione.
32
Et ego quidem expertus sum eum, quod abstergit dentes, et mundificat. Et in eo est
33
uirtus calida, et propter hanc caussam admiscent in Medicinis aliquibus adurenti-
34
bus, et in aliquibus desiccantibus, curantibus gingiuas fluxas.
35
DE COTE, ID EST, LAPIDE
36
in quo acuitur ferrum. CCCLXXXII[*]CCCLXXXII corrupt for CCCLXXXI.
37
HAger almensem, id est, lapis in quo acuitur ferrum. Fricatio almensem, quę ac-
38
cipitur ex lapide, quae dicitur yachsem, prohibet augmentari mamillas puella-
39
rum ante tempus, et testiculos puerorum, et hoc quia uirtus eius infrigidat.
40
Dioscorides. Quando super cote acuitur aliquod ferrum, et linitur ex eo, quod
41
super eam aggredatur alopicia, facit in ea nasci pilos. Et liniuntur cum eo mamillae
42
puellarum, et testiculi puerorum, et prohibet augmentum eorum, et confert aposte〈-〉
43
matibus eorum amborum. Et quando sumitur in potu cum aceto, confert doloribus sple〈-〉
44
nis, et confert epilepsiae. Et fricatio cotis olearis est mundificatiua, et cunfert[*]cunfert corrupt for confert alopicię.
45
DE LAPIDE ASIO. CCCLXXXIII[*]CCCLXXXIII corrupt for CCCLXXXII.
46
HAger asos, id est, lapis asius. Dioscorides. Lapis asius est lapis, qui reperitur
47
in Alexandria, et flos huius lapidis nominatur fuca lapidis asij, et est quoddam
48
apparens super substantiam eius, simile pulueri molendini, et reperitur etiam sub eo
49
et circa ipsum, et iste est lapis albus, et oportet eligi ex eo album, leuem, similem pu-
50
mici, subtilem, et cito frangibilem, in quo uenae sunt occultae, et super quem est flos
51
rubeus. Et hic lapis est siccus, similis spongiae, et super eum generatur uelut farina, ex
52
qua quaedam est alba, quaedam rubea, similis pumici, declinans ad croceitatem, et
53
quando applicatur linguae, mordicat parum.
1
Galenus. Nominatur hic lapis nomine acquisito, scilicet, a loco, id est, Asia, et non
2
est durus omnino, sicut lapides, sed est similis in colore suo, et in substantia sua lapi-
3
dibus repertis in alueolis balnei, et est tener, cito frangibilis, et super eum est res simi〈-〉
4
lis pulueri molendini inuenti in parietibus molendini. Et hęc Medicina nominatur
5
flos lapidis asos, et est subtilis, et propter subtilitatem suam dissoluit carnem sine mor〈-〉
6
dicatione. Et uirtus partis lapidosae, ex qua generatur iste puluis, est similis uirtuti flo〈-〉
7
ris eius, nisi quia flos fortioris est uirtutis, et ideo operatio floris est melior in omni-
8
bus, quam operatio lapidis, quia est magis dissolutiuus, et liquefactiuus, et desicca-
9
tiuus etiam plus, et facit istas operationes sine forti mordicatione. Et est in eo cum
10
hoc res, quae habet bonum saporem, et uolo dicere in flore. Et scitur essentia huius per
11
extimationem eius, ex quo generatur, nam generatio huius floris non est, nisi ex rore
12
cadente super hunc lapidem in locis maritimis, quem sol desiccat. Dioscorides.
13
Virtus huius lapidis et floris eius est putrificatiua parum, dissolutiua, uel resolutiua
14
exiturarum, et quando dissoluitur quodcunque amborum cum terbenthina, aut cum
15
pice, et flos est fortior lapide, et habet maiorem uirtutem, nam quando est siccus, mun〈-〉
16
dificat et curat hulcera profunda, difficilis sanationis, et aufert carnem superfluam
17
eorum, quę est similis fungis, et curat hulcera fraudulenta, et replet ea carne, et mun〈-〉
18
dificat ea, quando miscetur cum melle. Et quando miscetur cum caeroto, confert hul〈-〉
19
ceribus fraudulentis, non sinens ea in corpore augmentari. Et quando miscetur cum
20
farina fabarum, et fit inde emplastrum podagrae, confert multum, et quando misce〈-〉
21
tur cum calce et aceto, confert duriciei splenis, et quando fit loch cum eo et melle,
22
confert hulceribus pulmonis. Et componuntur ex eo lapide scabella, super quae po-
23
dagrici tenent pedes, et dicitur conferre eis. Et quod puluis eius aspergitur super cor-
24
pora pinguia in balneo loco nitri, extenuat ea. Et qui uult abluere lapidem istum, aut
25
florem eius, lauet eos, sicut lauatur climia.
26
DE LAPIDE MAGNETIS. CCCLXXXIIII[*]CCCLXXXIIII corrupt for CCCLXXXIII.
27
HAger almagritos, id est, lapis magnes. Minera huius lapidis est in maritimis par〈-〉
28
tibus prope terras Indorum. Et quando naues appropinquant monti minerę
29
ipsius, non remanet ferrum aliquod, quod non egrediatur a naue, et uolat sicut auis
30
usque ad montem, et si est aliquis clauus taliter infixus, quod non possit euelli, salit, et euel-
31
litur, donec adhaeret illi monti. Et ideo naues illarum partium non clauantur cum clauis fer-
32
reis, sed cum clauis ligneis, nam si essent naues clauatę cum clauis ferreis, quando appro-
33
pinquarentur illi monti, dilacerarentur omnes. Dioscorides. Melior ex isto lapide
34
est ille, qui attrahit ferrum fortiter, et color eius uergit ad colorem coelestem, non multum gra-
35
uis ponderis. Et uirtus huius lapidis est, quod quando dantur in potu duo onolosat ex eo
36
cum melicrato, laxat humores grossos. Et quidam sunt, qui adurunt istum lapidem, et utuntur
37
eo sicut sumbedhig, id est, adamante. Galenus. Virtus eius est sicut illius sumbed-
38
hig. Mesarugie. Est bonus illi qui transglutiuit acum, aut ferrum aliquod, et ei, qui ha〈-〉
39
bet fluxum uentris, eo quod sumpsit scoriam ferri, et est siccus multum. Et dicitur de isto lapi〈-〉
40
de, quod si accipias eum, et ponas in uase terreo, et linias caput uasis cum creta, postquam
41
posueris super lapidem calcem uiuam, quam non tetigit aqua, donec uas impleatur cal-
42
ce, et accende sub uase ignem magnum, donec egrediatur per foramen uasis, et habet
43
potentiam in eo, deinde pone uas illud in fornace figuli, et dimitte ibi, donec luta-
44
tio eius coquitur, et fiat testa, deinde extrahe lapidem a uase, et dimitte infrigidari,
45
et pone iterum in alio uase nouo, et pone eum secundo in fornace, et fac ut prius, ter aut
46
quater. Quando uero extraxeris ipsum uice quarta, dimitte ipsum lapidem in loco,
47
in quo non tangatur a uento, aut aqua, uel rore, aut ab aliqua humiditate, donec in-
48
frigidetur, deinde frange ipsum in frusta parua, minuta, ita quod unumquodque frustum sit
49
drachmarum 10. aut plus, aut minus, ex drachmis Gręcorum. Quando ergo uolueris
50
facere operationem cum eo, pone iuxta lapidem pondus eius ex sulphure, deinde rora
51
super eum aquam, egreditur nanque ex eo ignis magnus, ascendens circa mensuram unius
52
brachij fortissimus, qui non tanget aliquid, quod non comburat. Et quando lapis mag〈-〉
53
netis non est ita praeparatus, ut dixi, sed crudus sicut est, et madefit cum succo allei, aut
1
cepe, prohibetur ab attractione ferti. Et si uis, quod reuertatur ad uirtutem suam primam,
2
infunde eum uno die in sanguine hyrci, et fiet uirtus eius ut prius. Et quando accipi〈-〉
3
tur frustum magnum istius lapidis, ex bono et electo, et appropinquat alicui claua-
4
turae, aperit eam cito, nam lapis attrahit ferrum ad se. Et quando aliquis uulneratur
5
cum ferro uenenato, et teritur iste lapis, et miscetur cum aliquibus unguentis, et da-
6
tur de puluere eius uulnerato in potu, facit ab eo uenenum, uel toxicum egredi per se-
7
cessum, et si puluerizatur super uulnus uenenatum, curat ipsum. Haec nanque et alia
8
multa dicuntur de isto lapide.
9
DE MARCHASITA. CCCLXXXV[*]CCCLXXXV corrupt for CCCLXXXIIII.
10
HAger al, id est, marchasita. Dioscorides. Marchasita est species lapidis, ex quo
11
extrahitur aes, et oportet quod eligatur ex eo ille, cuius color est similis aeri, et quan〈-〉
12
do ponitur in igne, saliunt ex eo scintillae facile. Combnritur[*]Combnritur corrupt for Comburitur autem in hunc modum.
13
Linitur cum melle, et ponitur in igne paruo, et euentatur, donec fit rubeus, deinde
14
extrahitur ab igne. Quidam uero ponunt eum ad ignem magnum ex prunis, deinde
15
liniunt ipsum cum melle, et sic faciunt secundo et tertio, donec omnes partes eius sint
16
adustę ęqualiter, quia fortassis aduritur primo extra, et non intra, deinde exufflatur ci〈-〉
17
nis ab eo, et reponitur, et si indigetur ex eo abluto, laua ipsum, sicut lauatur climia.
18
Virtus uero adusti et non adusti, est adurens abstersiua hulcerum, et abstergit obscuritatem
19
uisus, resolnit[*]resolnit corrupt for resoluit et maturat apostemata dura, quando miscetur cum resina pini, et resoluit
20
sanguinem coagulatum, et aufert carnem superfluam hulcerum, cum pauca calefactione et stipti-
21
citate. Quidam uero nominant istum lapidem, postquam aduritur, dicidas, alias distiges.
22
Galenus. Hic lapis est unus ex lapidibus habentibus fortem uirtutem. Et nos admini〈-〉
23
stramus eum in unguentis resolutiuis, et miscemus cum eo lapidem sacharos, et resolui-
24
mus sępe cum hoc unguento humiditatem multam, quę erat aggregata in concauitatibus, et
25
cauernis musculorum. et quando administratur hic lapis, oportet quod multum teratur.
26
Abugerig. De proprietate eius est, quod resoluit humiditatem corruptam, quę est sub cute,
27
et ideo quando teritur ultima contritione, et conficitur cum aceto, abstergit baras, et mor-
28
pheam, et lentigines faciei, et habet uirtutem magnam in abstersione oculi, et cum
29
hoc confortat substantiam oculi, et acuit uisum. Et propter hanc caussam nominant
30
eam in terris Feresiae, id est Persiae, lapidem luminis, et facit capillos tenues, et crispos.
31
DE LAPIDE BEZAAR. CCCLXXXVI[*]CCCLXXXVI corrupt for CCCLXXXV.
32
HAger albezahar, id est, lapis liberans a uenenis, ut tyriaca. Albezahar est nomen
33
Persicum, et est expellens nocumentum. Et hoc nomen cadit super duo, unum
34
est, quod cadit super omnem Medicinam conuenientem alicui ueneno, eo quod resistit uir-
35
tuti eius, et expellit nocumemum[*]nocumemum corrupt for nocumentum ab eo per proprietatem, quae est in eo. Et secundum
36
est, quod cadit super lapidem notum, qui conuenit omnibus uenenis calidis et frigi〈-〉
37
dis, cum tota sui substantia, et resistit eis bibitus, aut suspensus super patientem.
38
Alius. Colores lapidis bezahar sunt multi, nam ex eo est citrinus, et uelut pulue-
39
rulentus, et manibati, et ille qui participat uiriditate, et ille qui participat albedine.
40
Melior uero omnibus est citrinus, et post ipsum est puluerulentus, et hic defertur ex
41
Corascen, et ibi nominant eum bezar, et expositio eius est contra uenenum, et mi-
42
nera eius est in terris Syri, et lndiae, et in terris Orientis. Et multi lapides similantur
43
eis, qui non habent proprietatem suam, nec approximant ei in aliquibus operatio-
44
nibus. Et est quidam, qui dicitur chobori, et marina, et est lapis, in quo nullus er-
45
rat, sed multi errant in alio, qui dicitur chindos, et est lapis multae humiditatis, le-
46
uis, mollis tactus, mollicie sine superfluitate, et caliditas eius est etiam sine super-
47
fluitate. Et proprietas eius est, quod confert uenenis omnium animalium, et plan-
48
tarum morsibus, et puncturis uenenosorum. Et quando bibitur ex eo pondus duo-
49
decim granorum hordei, aut quando fit linimentum cum eo super locum morsus.
50
Liberat nanque a morte, et expellit uenenum per sudorem. Et quando ponitur in anu〈-〉
51
lo iste lapis, et reponitur in ore eius qui sumpsit uenenum, et sugit aliquantulum, con〈-〉
52
fert ei. Et si ponitur lapis iste super locum puncturae, aut super locum morsurę anima〈-〉
53
lis uenenosi, quemadmodum est punctura scorpionis, aut cantaridarum malarum, aut
1
zambor, confert eis iuuamentum manifestum. Et si teratur, et ponatur super morsum
2
reptilium uenenosorum, attrahit uenenum per sudorem, et si locus in quo est mor-
3
sus, est putrificatus, et puluerizatur super locum ex hoc lapide, mundificat et curat.
4
Et quando tangitur cum isto lapide aculeus scorpionis, prohibet ab eo potentiam
5
pungendi. Et si teratur ex eo pondus duorum granorum hordei, et dissoluatur in a-
6
qua, et ponatur in ore serpentis, suffocat serpentem statim, et occidit eum. Rasis.
7
Bezahar est lapis citrinus mollis, non habens saporem, confert uenenis. Et ego uidi
8
in ipso sufficientiam, ad remouendum bix nocumentum napelli, et est toxicum uerum.
9
Et erat ille lapis, quem ego uidi, uergens ad citrinitatem, et albedinem, habens colo〈-〉
10
rem uini, et cum hoc erat lenis, et splendens sicut lumen. Et iam uidi in eo de suffici〈-〉
11
entia bix illud, quod non uidi in aliqua simplici Medicina, immo etiam quod non
12
uidi in tyriacis compositis. Hahamed ebenririfus. Lapis bezahar confert uene-
13
no scorpionis, quando portatur in anulo, et inciditur in eo imago scorpionis, luna
14
existente in signo scorpionis, et aspice, quod sit ascendens, deinde sigilla olibanum
15
cum eo, luna existente in scorpione, quod tritum datur patienti ad potandum, et li-
16
berabitur. Abdalaanarach. Vidi lapidem bezahar filijs Almirama manuum cu-
17
stoditoris legis Dei, et est uerum, quod ipse emit lapidem istum, et dedit pro pre-
18
cio lapidis palatium Cordubae, in principio guerrae.
19
DE MARGARITIS. CCCLXXXVII[*]CCCLXXXVII corrupt for CCCLXXXVI.
20
HAger albato, id est, margaritae. Mesehah. Margaritae sunt desiccatiuae humi-
21
ditatum, et conferunt debilitati cordis, et sunt conuenientes in cohol.
22
Aben mesehah. Margaritae deferuntur ex mari, et sunt frigidae et siccae, et in eis
23
est subtilitas pauca, et confert obscuritati uisus, et albedini oculi, et sordiciebus eius,
24
et intrat in Medicinis retinentibus sanguinem, et abstergentibus dentes conuenienter.
25
Atabari. Margaritae sunt siccae, subtiles, desiccant humiditates oculi, et si miscean〈-〉
26
tur cum Medicinis uiscerum, sunt multum iuuatiuae, quia subtiliant sanguinem.
27
Rasis. Margaritae deferuntur ex maritimis, sunt frigidę et siccę in secundo gradu,
28
et in eis est subtilitas pauca, conferunt obscuritati uisus, et albedini oculi, et sordi-
29
ciebus eius, retinent menstrua, et abstergunt dentes. et desiccant humiditates.
30
Isaac eben amram. Margaritę sunt temperatę in caliditate, et frigiditate, et siccitate,
31
et humiditate, et grossiores earum sunt meliores paruis, et clarę sunt meliores obscuris,
32
et quę sunt ęqualis superficiei, sunt meliores angulosis in figura sua. Et de proprieta-
33
te margaritarum est, quod conferunt cardiacae, et tremori cordis, et accidentibus a melan〈-〉
34
cholia factis, et hoc ideo, quia clarificant sanguinem cordis ingrossatum, et desiccant humi〈-〉
35
ditates oculi, propterea quia fortificant neruos, per quos uenit humiditas ad oculum.
36
Alius. Proprietas earum est conferre cardiacę, et timori, factis a melancholia, quia cla〈-〉
37
rificant et purificant sanguinem cordis, et subtiliant eum, et propter hanc caussam miscen〈-〉
38
tur in Medicinis egritudinum cordis, et miscentur in cohol, ad fortificandum neruos
39
oculi. Et quando margaritae dissoluuntur, et linitur baras cum eis, auferunt eam, postquam
40
linitur statim. Et ille qui patitur soda propter dilatationem neruorum oculi, et fit ei
41
caputpurgium cum ista aqua, curat eam statim. Pro eis uero ponitur pondus earum,
42
et medietas ponderis ex conchilis suis magnis, splendidis, et fulgidis.
43
DE LAPIDE HYACINTHO. CCCLXXXVIII[*]CCCLXXXVIII corrupt for CCCLXXXVII.
44
HAger iacot, id est, lapis hyacinthus. Species eius sunt tres. Vna earum est coloris ru〈-〉
45
bei. Secunda est coloris citrini. Et tertia est coloris cahali, et coloris antimonij.
46
Sunt autem quidam alij lapides propinqui eis in colore, adeo quod uidentur esse eiusdem spe-
47
ciei cum eis, sed non habent operationes istarum. Et rubeus est melior alijs, quia quando in-
48
cenditur ignis super eum, rubescit multum. Citrinus uero potest stare minus super ignem quam
49
rubeus. Sed cahali nequit stare super ignem, quin destruatur statim. Est autem uirtus hy〈-〉
50
acinthi, quod qui portauerit eum secum, aut sigillauerit aliquid cum aliqua specie ipsorum, et
51
portauerit sigillationem super se, et intrauerit in regionem aliquam, uel prouinciam, in qua
52
cadunt fulgura multa, seu in terram pestiferam, nullatenus nocebit ei, et fit tutus ab eis,
53
quoniam non cadet fulgur super eum. Et hęc quidem uirtus est multum diuulgata et honora-
54
ta inter homines.
1
DE LAPIDE RVBEO CCCLXXXIX[*]CCCLXXXIX corrupt for CCCLXXXVIII.
2
HAger albuzedi, est lapis rubeus, minus tamen quam hyacinthus, nam hyacinthi ru-
3
bedo est magis placibilis hominibus, eo quod non sit in eo obscuritas aliqua.
4
Minera uero huius lapidis est in terris Orientis, et quando apportatur a minera sua,
5
est obscurus, sed quando excoriat eum aurifex, detegitur bonitas eius, et apparet, et cla〈-〉
6
rificatur, et qui sigillauerit cum eo, qui sit ponderis uiginti granorum hordei, non ui-
7
debit in somnis mala somnia, nec timorosa, et haec est eius proprietas. Et si ille, qui
8
aspexerit in sole tantum, quod uisus eius est debilitatus, et tangat oculos ex lapide isto,
9
confert ei. Et quando iste lapis fricatur fortiter ad capillos capitis, attrahit ad se festu〈-〉
10
cam pallearum, sicut lapis magnetis ferrum.
11
DE LAPIDE CORNEOLO. CCCXC[*]CCCXC corrupt for CCCLXXXIX.
12
HAger salachil, id est, lapis corneolus. Species eius sunt multae, et multę etiam mi〈-〉
13
nerae. Defertur enim ex terris Iamem, et ex mineris Romanorum. Et melior ex
14
eo est ille, qui magis uergit ad rubedinem. Est autem ex corneolo alia species, similis
15
in colore suo aquae, quae distillat a carnibus salsis, in quo sunt lineae albae infixae. Et
16
uirtus huius lapidis est, quod quando portatur in anulo, reprimit iracundiam in caussa
17
litis coram iudice, et stringit fluxum sanguinis, undecunque exeat, et proprie sangui-
18
nem menstruorum. Et quando fit ex puluere eius dentifricium, abstergit sordes den〈-〉
19
tium, et dealbat eos, et facit ipsos pulchros ualde.
20
DE LAPIDE ALIAZA. CCCXCI[*]CCCXCI corrupt for CCCXC.
21
HAger aliazaha, id est, aliaza. Sunt ei multae species. Et est lapis, qui apportatur ex
22
Iamen, et lapis est ex terris Sin. Et melior est ille, qui defertur ex Iamen. Et est la〈-〉
23
pis, in quo sunt colores diuersi, scilicet, albus, et niger, et alij, et nunquam est synce-
24
rus unius coloris. Et non est uisum hominibus de Iamen, nec de regionibus eo rum[*]eo rum corrupt for eorum,
25
quod aliquis portet secum, aut reponat in domo sua istum lapidem, nam asserunt,
26
quod non uiderunt aliquem portantem istum lapidem, qui non uiderit in somnis
27
terribilia. Et cum hoc facit portantem se rixosum, et litigiosum inter homines. Et
28
quando suspenditur super infantes, auget bauas eorum. Et si fiat uas ex eo ad come-
29
dendum in eo, aut ad bibendum, quicunque comederit aut biberit in eo, non potest,
30
dormire. Et quando puluerizatur, et abstergitur hyacinthus cum puluere ipsiusme-
31
liorat[*]ipsiusme-liorat corrupt for ipsius meliorat colorem eius multum. Et est lapis, qui est durior inter caeteros lapides.
32
DE LAPIDE AQVILAE. CCCXCII[*]CCCXCII corrupt for CCCXCI.
33
HAger achtamach, id est, lapis aquilae. Est lapis Indus, qui quando agitatur, au-
34
ditur intra ipsum lapillus alius, et minera eius est in montibus Indię inter Chi-
35
monas, et Sarandin, et Graeci nominant eum antarron. Et expositio eius est alleuians
36
partum. Et haec proprietas est reperta in hoc lapide ab aquila, nam quando aquila
37
uult parere oua sua, aquila masculus portat aquilae foeminae illum lapidem a parti-
38
bus lndorum, et supponit eum aquilae foeminae, et facit eam parere facile, alleuiat
39
enim dolores eius. Et hoc idem facit mulieribus, et omnibus animalibus, quando
40
supponitur illis in hora partus. Rasis in libro permutationis Medicinarum. Ach-
41
tamach est Medicina lndiae, et est lapis similis castaneae, nisi quia habet colorem ne-
42
bulae, uel pulueris, et quando agitas eum, auditur intra ipsum alius lapillus, et quan〈-〉
43
do frangitur, egreditur ille lapillus, et est sicut auellana, uergens ad albedinem. Et ego
44
quidem reperi in quibusdam libris Indorum, quod quando iste lapis ligatur in pan〈-〉
45
no, et suspenditur ad coxam mulieris, quae parit, accelerat partum cum facilitate. Et
46
ego sum expertus hoc, et inueni esse uerum. Et dixit in libro de proprietabus[*]proprietabus corrupt for proprietatibus, quod
47
est lapis similis ouo, et habet intra se lapillum alium. Et omnes conueniunt in hoc,
48
quod ipse alleuiat partum mulieribus, et accelerat eum, ligatus coxae mulieris praeg〈-〉
49
nantis in hora partus. Et dixit iterum, quod reperitur in quadam ecclesia, quod
50
iuuat, quando ponitur loco peoniae. Ego. Iste lapis habetur apud nos a quam
51
pluribus, et multotiens uerificaui de ipso saepe per experientiam.
52
DE FERRO, ET QVAE FIVNT
53
ex eo. CCCXCIII[*]CCCXCIII corrupt for CCCXCII.
1
NAdid, id est, ferrum. Dioscorides. Tubel ferri, et est squama ferri, seu batitu-
2
ra, et est similis squamae aeris, nisi quia est debilior ea in laxando uentrem. Eru-
3
go uero ferri est stiptica, quando fit nasale cum ea, stringit fluxum antiquum humidi〈-〉
4
tatum matricis, et quando bibitur, prohibet impregnari. Et si linitur cum ea et aceto
5
super erisipillam, et bothor, delet ea, et confert panaricio, et ungulae oculi, et asperi-
6
tati palpebrarum, et hemorroydibus, et stringit gingiuam. Et quando linitur super
7
podagram cum ea, confert, et facit nasci pilos in alopecia antiqua. Et aqua ferri in
8
qua extinguitur ferrum ardens, aut uinum, in quo extinguitur ferrum, conferunt flu-
9
xui uentris, et hulceribus intestinorum, et duriciei, et tumori splenis, et colicę passi-
10
oni, et fluxui a stomacho facto, nam corroborat stomachum relaxatum, et debilita-
11
tum, maxime a cholera. Sed scoria ferri est coaptatura ferri, quae habet uirtutem simi〈-〉
12
lem uirtuti eruginis eius, nisi quia est debilior ea. Et quando datur in potu cum squin-
13
gibin, resistit ueneno plantae, quae dicitur aconiton. Galenus. Omnis scoria desic〈-〉
14
cat fortiter, nisi quia scoria ferri est debilior alijs. Et quando scoria ferri teritur, et co-
15
quitur in aceto, fit Medicina desiccatiua saniei antiquae fluentis ab aure. Paulus.
16
Quando ferrum candens extinguitur in aqua, fit illa aqua desiccatiua, et ideo confert
17
duriciei uel grossiciei splenis. Et si extinguitur in uino, confert uinum illud hydropi-
18
si, et dissenteriae, et colicae passioni, et debilitati stomachi. Mesarugie. Scoria fer-
19
ri est sicca in tertio gradu, fortificat stomachum relaxatum cocta in uino. Rasis. Iam
20
cognoui per experientiam, quod confert fluxui urinae, et menstruorum, et uinum in
21
quo extinguitur ferrum candens, confert relaxationi ficteris[*]ficteris i.e. sphincteris, et exitui ani, et distilla-
22
tioni urinae, quando exit insensibiliter, et auget libidinem coitus.
23
DE LVTO ARMENO. CCCXCIIII[*]CCCXCIIII corrupt for CCCXCIII.
24
TEri Armeni, id est, lutum Armenum, et est ingibar. Paulus et Galenus. Est lu〈-〉
25
tum siccum multum, et color eius est ultra croceitatem, uergens ad rubicundita〈-〉
26
tem, et teritur cito sicut calx, eo quod est lene, sine lapide. Et uirtus eius prima desic-
27
cat fortiter. Et tertia confert hulceribus intestinorum, et fluxui uentris, et sputo san-
28
guinis, et fluxui menstruorum, et catarro descendenti a capite, et hulceribus putridis
29
in ore factis, et desiccant exituras, quae egent desiccari, et confert ei, a cuius capite de-
30
scendunt humores ad pectus, iuuamentum magnum, et coartationi anhelitus facto.
31
Et propter hanc caussam confert ptisicis, et hoc ideo, quia desiccat hulcera pulmo-
32
nis eorum in tantum, quod non tussiunt: esto quod ipsi errent in dieta errore uehe-
33
menti magno, aut aer subito permutetur ad complexionem malam. Sed illi qui non
34
errant in dieta, iuuantur maximo iuuamento, et maxime patientes asma, et coarta-
35
tionem anhelitus antiquam, quando bibunt ex eo, curantur cito, et qui non iuuatur
36
ab hac Medicina, nunquam iuuabitur ab aliqua alia. Et sumatur ex ea in potu cum ui-
37
no subtilissimo, mediocriter mixto aqua, quando patiens non febrit, aut quando fe〈-〉
38
brit parum. Sed si fuerit multa febris, detur cum uino mixto multa aqua, ne febris aug-
39
mentetur. Et quando bibitur in hunc modum, confert febribus pestilentialibus ual〈-〉
40
de, et qui assuescit potu eius in tempore pestilentiae, praeseruatur a nocumento eius. Et
41
iam uidi multos euadere in tempore pestilentiae per ipsum. Et quidam sunt, sumen〈-〉
42
tes ipsum cum uino, mixto cum aqua rosacea, et confert maxime quando febris adest.
43
DE TERRA SIGILLATA. CCCXCV[*]CCCXCV corrupt for CCCXCIIII.
44
TEri machtim, id est, terra sigillata. Dioscorides. Terra sigillata est sigillum ma-
45
rinum. Et est sigillum layce, et est una ex terris Almayum, et multi ex lutis assi-
46
milantur illi, et sigillantur. Et color eius est similis colori magrae, sed discernitur ab
47
ea, quia quando tangitur digitis, non adhaeret eis sicut magra. Et est de uiscositate in
48
eo res parua. Et ista sigilla fiunt in Almayum. Et color omnium est rubeus. Sed illa
49
quae uera est, foditur ex terra fundosa, ubi non est arbor, nec herba, nec lapis. Accipi-
50
tur ergo ex minera sua, et infunditur in aqua, donec dissoluatur, et fit spissa, et agita-
51
tur fortiter, deinde dimittitur, donec resideat, et tunc abijcitur ab ea aqua, quę super-
52
natat cum facilitate, et postea colligitur, quod est pingue uiscosum ex ea, et abijcitur
53
id, quod est lapidosum in fundo uasis, deinde ponitur illud pingue ad desiccandum,
1
donec sit sicut caera mollis, et sic dimittitur in parua frusta, ex quibus fiunt trocisci, et
2
sigillantur, et desiccantur in umbra, donec recedat aqueitas, et compleatur desicca-
3
tio. Galenus. In substantia eius est aliquid aereitatis, et est in ea parum stipticita-
4
tis. Et uirtus eius prima desiccat sine mordicatione, et secunda curat hulcera fraudu-
5
lenta, etiam si fuerint sordida. Et quando conficitur cum aceto forti, ut fiat sicut lutum,
6
et ponitur super uulnera recentia, et dimittitur sic, conglutinat ea, et curat hulcera
7
antiqua, et dissolue ipsam cum quocunque tibi uidetur magis competere necessitati,
8
sicut cum aceto, aut cum uino albo, seu rubeo, aut cum secaniabin, aut cum uino mel〈-〉
9
licrato, aut mellito, aut aceto mixto aqua, et confert iuuamento manifesto, haben-
10
tibus hulcera intestinorum, antequam fiunt putrida, facto clistere cum ea, aut in po-
11
tu data, et fit clistere cum ea, postquam antecessit clistere cum aqua mellis, et postea cum
12
aqua salis, et postea cum succo plantaginis, et datur in potu cum aceto ualde mixto
13
aqua, et confert morsui tyri, et aliorum animalium uenenosorum, et canis rabidi,
14
quando bibitur cum uino mixto aqua, et quando linitur super locum morsum cum
15
aceto. Et similiter oportet quod liniantur omnes morsurae aliorum animalium ue-
16
nenosorum, deinde ponatur super uulnus aliquod folium, quod resistat putrificati-
17
oni illius. Et ex folijs melioribus est folium allij agrestis, et post ipsum folium cen-
18
taureae minoris, et post hoc folium prassij. Et Medicamen quod accipitur ex luto si-
19
gillato, et grano iuniperi, in quo admiscetur ex bolo armeno quantitas pauca, quan-
20
do bibitur ex eo ille qui timet potionem uenenosam, prohibet nocumentum uene-
21
ni, et si sumit ille ex eo qui iam recepit uenenum, siue Medicinam uenenosam, dum
22
ipsa Medicina adhuc in stomacho existit, prouocat uomitum, et expellit ab eo uene〈-〉
23
num, et liberat a morte eum. Et ego expertus sum in eis, qui biberunt cantarides, et
24
leporem marinum, nam dedi eis in potu de hac Medicina, et feci eos euomere sta-
25
tim, et euaserunt, neque sunt passi aliquod malum, accidens ex ueneno ipsorum.
26
Dioscorides. In luto sigillato est uirtus, quae quando sumitur in potu cum uino,
27
resistit Medicinis mortiferis, et omnibus uenenis forti contrarietate. Et quando bi-
28
bit aliquis ex eo, et post sumit in potu Medicinam mortiferam, facit eam statim egredi
29
per uomitum, et non nocet ei, et est conueniens morsibus, et puncturis omnium ani-
30
malium uenenosorum, et intrat in pluribus Medicinis compositis, et tyriacis. Al-
31
cançi. Terra sigillata quando est bona, si pulueriçetur ex ea in os a quo fluit sanguis,
32
stringit eum statim, et non est Medicina quae abscindat ita omnes fluxus sanguinis
33
sicut ista. Paulus. Non habet parem in abscindendo fluxum sanguinis. Et uirtus
34
eius in hoc est fortior uirtute luti terrae, quae dicitur samos, et prohibet apostemata
35
calida in principio eorum, nisi quando fuerit in membris mollibus, nam tunc non
36
conuenit eis, quia facit in membro asperitatem, quod molle membrum non sustinet.
37
Et quando ponitur super adustionem ignis, non sinit locum uesicari, quod si iam ha-
38
bet uesicas, curat eas, et datur ex ea in potu post casum, a quo timetur lęsio membro-
39
rum interiorum, et liniuntur membra cum eo post percussionem, et casuram, et at-
40
tritionem, et prohibet ea apostemari. Et si in eis sit facta solutio continuitatis, conso-
41
lidat ea, et est de melioribus et nobilioribus Medicinis contra omnia uenena.
42
DE CHIMOLEA. CCCXCVI[*]CCCXCVI corrupt for CCCXCV.
43
TEn chimolea. Dioscorides. Sunt ei duae species, una est alba, solida. Alia est
44
purpurea, uelut unctuosa, quae quando tangitur, adhaeret digitis, et est melior
45
alijs. Galenus. Virtus eius prima infrigidat, et desiccat sine mordicatione, proprie
46
quando lauatur, et secunda resoluit et prohibet, et tertia confert adustioni ignis, et
47
miscetur ad hoc cum aceto mixto cum aqua, et prohibet locum uesicari, et abluitur
48
haec terra, et recedit ab ea pars resolutiua, et si non abluitur, remanet cum ambabus
49
uirtutibus suis. Dioscorides. Virtus eius est stiptica, desiccatiua, quando linitur
50
cum ea scabies mala, quae dicitur sacer ignis, confert. Et quando linitur super ignis
51
combustionem, non sinit locum uesicari.
52
Est autem ex ea species alia, quae dicitur lutum hanem, cuius color est niger, et est
53
fortis conglutinationis, adeo quod si applicetur linguae, adhaeret ei propter uiscosi-
1
tatem suam, et melior ex ea est illa, quae est nigrior cum luciditate lenis tactus, et quę
2
cito dissoluitur in aqua, et est similis chimoleae in suis operationibus, nisi quia tingit
3
adeo quod ex ea tinguntur ligna, et canes, quando uolunt facere ea nigra, et ideo
4
administratur in cohol, ad denigrandum oculum.
5
DE SVLPHVRE. CCCXCVII[*]CCCXCVII corrupt for CCCXCVI.
6
CRibrit, id est, sulphur. Galenus. Omnis sulphuris substantia est subtilis, et uir〈-〉
7
tus eius secunda resoluit, et attrahit, et tertia resistit uenenis, sicut uenenis mari-
8
nis, et alijs eis similibus. Et quando teritur, et pulueriçatur super locum morsum, aut
9
quando conficitur cum sputo, aut cum uisco, aut cum urina, aut oleo ueteri, aut cum
10
melle, aut cum glutino albotim, et administratur. Et quando miscetur cum glutino
11
albotim, curat scabiem et aegritudinem, cum qua eleuatur cutis, et hoc quia ipsum
12
aufert istas aegritudines, absque eo quod repellat materiam ipsarum ad interiora cor-
13
poris. Dioscorides. Oportet sciri, quod melius ex sulphure est illud, quod non ap〈-〉
14
propinquat igni, et est clari coloris, et splendens sine lapide. Sed eius quod positum
15
est in igne, oportet eligi rubeum, in quo est unctuositas. Et ex eo est multum in locis
16
dictis Minsal, proprie in insula quae dicitur Libam, uirtus eius, et maxime primae spe〈-〉
17
ciei est, quod calefacit, et resoluit, maturat, et confert tussi, et educit saniem de pecto-
18
re, et quando transglutitur cum ouo sorbili, aut fit fumigium cum eo, confert asmati.
19
Et quando mulier pregnans suffumigatur cum eo, educit foetum, et miscetur cum
20
glutino albotim, aut resina pini ad scabiem hulcerosam, et ad impetiginem, et ad
21
maculam albam unguium, et confert, et quando miscetur cum resina pini et aceto,
22
confert scabiei hulcerosae, et aufert morpheam, et curat elephantiam, et similiter cum
23
resina et aceto solo, confert uenenis marinorum, et puncturae scorpionis etiam. Et
24
quando miscetur cum nitro, et fricatur inde corpus, aufert pruritum. Et quando ac-
25
cipitur cum eo quantitas unius colamnamos, id est, coclearis, et sumitur in potu cum
26
aqua, aut cum ouo sorbili, curat ictericiam, et est bonum coriçae. Et quando pulueri-
27
çatur super corpus, aufert sudorem, et quando linitur super podagram cum nitro et
28
aqua, confert. Et quando fumigatur cum eo, confert surditati, obliuioni, et miscetur
29
cum melle, et uino, et curat cicatrices, et attritiones aurium, quando liniuntur cum eo.
30
DE SINOPIDA. CCCXCVIII[*]CCCXCVIII corrupt for CCCXCVII.
31
MOgar, id est, sinopida. Dioscorides. Ex ea est quaedam, quae apportatur ex ter-
32
ris Sinos, et melior ex ea est grauis, densa, cuius color non est diuersus, et est si-
33
cut color epatis, aut sanguinis, non habens lapides, et in aqua posita dissoluitur faci〈-〉
34
le. Illa uero magra, qua utuntur carpentarij, est debilior in omnibus operationibus
35
quam illa quae apportatur ex Sinos, et Babylonia, et melior illa, quae facile teritur.
36
Galenus. In sapore eius est stipticitas, et uirtus eius prima est desiccatiua, et se-
37
cunda quando sorbetur cum ouo, aut fit clistere cum ea, stringit uentrem. Dioscori〈-〉
38
des. Habet uirtutem stipticam, desiccatiuam, et conglutinatiuam, et ideo misce-
39
tur in emplastris, et consolidat uulnera recentia, et intrat in confectionibus trocisco〈-〉
40
rum desiccatiuorum, et constrictiuorum uentris, et quando sorbetur cum ouo, aut
41
fit clistere cum ea, stringit uentrem, et datur in potu ad dolorem epatis, et datur in
42
potu ad sputum sanguinis, et ad uenena. Paulus. Magra, id est, sinopida, est for-
43
tior bolo Romano, luto sigillato, et ideo intrat in confectionibus unguentorum, et
44
occidit uermes in uentre.
45
DE SALIBVS. CCCXCIX[*]CCCXCIX corrupt for CCCXCVIII.
46
Meleh, id est, sal. Dioscorides. Species salis sunt duae, una quae est ex minera,
47
et alia quae est ex mari. Et sal qui est ex minera, est fortior, et aridior, et melior
48
ex eo est non habens lapides, clari coloris, cuius partes sunt aequales. Et ex sale mari-
49
no melior est albus, aequalium partium, et reperitur in locis aquarum stagnorum.
50
Galenus. Sal qui generatur in stagnis marinis, assimilatur sali marino, et iste sal
51
fit in maritimis, nam quando decrescit aqua maris, uel cum attrahitur temporeae sta〈-〉
52
tis, coagulatur a calore solis, adurente id quod est in marginibus aquae, et fit sal, et
53
hoc fit plurimum, eo quod aggregatur in loco illo ex aquis sordidis, quae sunt mul-
1
tum calidae, propterea, quia euacuatio aquae maris fit in loco arcto, substantia eius est
2
grossa, et sapor eius est stipticus, salsus. Sal uero, qui est ex minera, est grossioris sub-
3
stantiae, et fortioris stipticitatis. Et uirtus salis prima est calida, et sicca in secundo gra-
4
du, et secunda congregat, abstergit, et resoluit, et hoc ideo, quia mundificat ex cor-
5
pore id quod est ibi de humiditate, adeo quod non relinquit ex ea aliquid, deinde ag-
6
gregatur id quod remanet ex substantia eius dura propter siccitatem sui. Et tu potes
7
discernere diuersitates, quae sunt in sale per sapores existentes in eo, et hoc, quia sal qui
8
participat amaritudine, resoluit, et hoc secundum quantitatem quam habet de ama-
9
ritudine. Sed ille qui est salsus solum, cum resolutione sua stipticat, et restringit. Et
10
uirtus eius tertia prohibet putrefactionem corporum paratorum corruptioni, propter
11
humiditatem superfluam eorum. Et quando sal aduritur, est maioris resolutionis,
12
et fortioris, et minoris stipticitatis. Et dixit in undecimo. Flos salis est subtilior sale
13
adusto, et sapor eius est acutus, et uirtus eius est resolutiua fortiter. Et dixit in unde-
14
cimo ad Glauconem. Spuma quae est super salem salinarum, quando extenditur su〈-〉
15
per corium, et ponitur super splenem, resoluit duriciem eius. Et puluis salis assimila〈-〉
16
tur spumae salis multum, et possibile est quod subtiliaret, et resolueret plusquam sal, et ag〈-〉
17
gregaret quod remaneret de substantia ex corpore, sicut facit sal. Et dixit in quarto,
18
ubi rememoratus fuit mare mortuum, si tu accipis pisces uiuos, et proijcis illos in ma-
19
ri illo, moriuntur statim, et destruuntur. Potes ergo scire ex hoc, quod accidit propter
20
amaritudinem quae est in eo, quae quidem est inimica omnibus animalibus, etiam
21
et plantis, et hoc, quia ipsum in sua natura est siccum, sicut fumus qui generatur pro〈-〉
22
pter adustionem, quare aqua illius maris est amara multum. Et sal qui ex eo genera-
23
tur, nominatur sal Sodomae, a nomine montium, qui sunt circa illud mare. Sed mon-
24
tes [*]in margine: Alias Syon. Sodomę non sunt ita amari, et nisi esset, propter hoc homines illius regionis ute〈-〉
25
rentur eo in multis rebus, in quibus administrantur species aliae salis. Sed uirtus hu-
26
ius salis est, quod ipse non est solum plus desiccatiuus alijs salibus, sed cum hoc est plus
27
subtiliatiuus, quia iste sal habet de adustione salis plus omnibus alijs speciebus salis,
28
et hoc, quia in substantia omnium specierum salis miscetur parum stipticitatis, quo〈-〉
29
usque constringit, et conseruat substantiam carnium, quae saliuntur cum eo, ne minu-
30
atur. Et proprie ille sal qui non teritur facile propter suam duriciem. Et melior sal est
31
ille qui est huiusmodi. Sed sal qui est ex mari, et sal qui generatur in multis locis, in
32
quibus generatur sal, fit per desiccationem quae aduenit ei, donec coaguletur, et fit
33
sal, et est minor in hoc sale minerarum. Est etiam tertia species salis, et est ille qui ci-
34
to teritur, et istius speciei abstersio est plus quam stipticitas, et sal de Sodon est pro-
35
pinquior in uirtute huic sali, et est sicut sal marinus, nisi propter hoc quod admiscetur ei
36
de amaritudine est magis abstersiuus, et magis resolutiuus quam sal marinus, et sal
37
qui est durioris substantiae, est magis propinquus naturae terrae, et hanc naturam ha〈-〉
38
bet omnis sal qui effoditur a mineris, et est minus calidus, et minus subtilis omni
39
alio sale, et ille qui est facilioris contritionis, est subtilior et calidior in omnibus ope〈-〉
40
rationibus omni alio sale. Et quidam sal est amari saporis, et ille qui est sic, est medi-
41
us in natura sua inter salem, et acroteron est optimum. Et dixit in secundo chatage-
42
nis, salis stipticitas est maior sua resolutione multum, nam in eo est stipticitas multa.
43
Dioscorides. Virtus salis est stiptica, abstergit, et mundificat, et resoluit, et aufert
44
carnem superfluam hulcerum, et cauteriçat. Diuersificantur autem istae operationes
45
in fortitudine et debilitate, secundum diuersitatem eius specierum, et prohibet hul〈-〉
46
cera fraudulenta, et intrat in confectionibus Medicinarum scabiei, et aufert carnem
47
superfluam quae ctescit[*]ctescit corrupt for crescit in oculo, et liquefacit ungulam quae fit in eo, et ponitur in
48
clisteribus, et quando miscetur cum oleo, et inungitur corpus cum eo, resoluit laxi-
49
tudinem, et curat scabiem, et est bonum apostematibus hydropicorum, et quando
50
fit emplastrum cum eo, sedat dolores, et quando miscetur cum oleo, et aceto, sedat
51
pruritum, quando inungitur cum eo iuxta ignem, donec sudet. Et idem facit in sca-
52
bie hulcerata, et non hulcerata, et in lepra, et impetigine. Et quando miscetur cum
53
melle, et aceto, et oleo, et linitur cum eo, confert squinantiae, et cum melle solo,
1
confert apostematibus uuulę, et duarum amygdalarum, et cursui humiditatum ad
2
gingiuas, et fit ex eo emplastrum cum sauich hordei, costo, et melle, ad pruritum,
3
et ad culla, et ad fluxibilitatem gingiuarum, et ad hulcera corrosiua, et fit empla-
4
strum cum eo, et semine lini, ad puncturam scorpionis, et cum origano, et hysopo,
5
et melle, ad morsum serpentis, uel tyri, uel uiperae masculi, et cum pice, et alkitran,
6
aut cum melle ad morsum animalis, quod dicitur kerastes, et est serpens cornutus,
7
et cum aceto, et melle maliciae ueneni animalis, quod dicitur satarion, et miscetur
8
cum adipe uituli ad bothor dicta sarirakia, quae fiunt in capite, et carni superfluae,
9
quae crescit in exterioribus quae dicitur lumel, et quando fit emplastrum ex eo cum
10
melle et oleo, resoluit furunculos, et quando miscetur cum origano, et fermento,
11
maturat apostemata testiculorum, phlegmatica, et confert morsui ranae existentis
12
in fluuio Babyloniae, et quando teritur, et ligatur in panno lini, et immergitur in ace〈-〉
13
to forti, aut miscetur cum ipso aceto, et ponitur super ipsum locum morsum ab ali-
14
quo animali uenenoso, confert, et quando miscetur cum melle, confert sanguini mor-
15
tuo qui est sub oculo, et confert nocumento opij, et fungorum perniciosorum, quan-
16
do sumitur in potu cum secaniabin, et quando miscetur cum farina et melle, confert
17
torsioni neruorum, et attritioni lacertorum, et quando miscetur cum oleo, et poni-
18
tur super combustionem ignis, non sinit locum uesicari, et quando ponitur secun-
19
dum hunc modum super podagram, confert, et quando miscetur cum aceto, con-
20
fert dolori aurium, et quando fit emplastrum ex eo cum aceto, aut linimentum cum
21
hysopo, prohibet erisipillam, et formicam augeri in corpore. Comburitur autem
22
sal in hunc modum. Accipe salem et pone ipsum in ollam nouam, et cooperi eam,
23
ne saliendo egrediatur ex olla, propter calorem ignis, et sepeli ollam in prunis, et di〈-〉
24
mitte eam ibi donec aduratur, et crepetur, deinde remoue ab igne. Quidam uero ac〈-〉
25
cipiunt salem minerae, et inuoluunt eum in pasta, et dimittunt sic in furno, aut in igne
26
donec pasta aduratur. Aduritur etiam sal alio modo. Nam abluitur cum aqua, de
27
inde dimittitur donec siccatur, postea ponitur in olla, et cooperitur, et accenditur
28
ignis sub olla, et coadceruantur[*]coadceruantur corrupt for coaceruantur prunae ignis sub olla, deinde mouetur sal donec ca-
29
lefit, et aduritur commotione sua.
30
Flos salis fluit ex stagnis, et coagulatur in exitu aquarum stagnorum, et aliquando
31
super lapides, et est uelut pinguedo natans in superficie aquae, antequam coaguletur. Et
32
oportet quod ex eo eligatur ille qui est crocei coloris, in cuius odore est foetor uer-
33
gens ad odorem muri ex piscibus facti. Est autem ex eo, cuius odor est foetidior quam
34
muri piscium, et mordicat linguam fortiter, et habet in se unctuositatem. Sed flos sa〈-〉
35
lis in cuius colore est croceitas uergens ad rubedinem, aut qui est granulosus, est ma〈-〉
36
lus. Et cognitio non adulterati est, quod dissoluitur in oleo, adulteratus autem non
37
dissoluitur in oleo, nisi addatur aqua. Est autem conueniens hulceribus fraudulen-
38
tis, et corrosiuis, et hulceribus quae serpunt per corpus, et maxime hulceribus uirgę,
39
et humiditatibus fluentibus ex aure, et tenebrositati uisus, et maculis quae fiunt a con〈-〉
40
solidatione hulcerum corneae, et intrat in confectionibus multorum unguentorum,
41
et Medicinarum aliarum, et in unguentis odoriferis. Et quando miscetur cum oleo
42
rosaceo, prouocat sudorem, et quando sumitur in potu cum uino et aqua, laxat uen〈-〉
43
trem, uerum ipse est malus stomacho, et intrat in unguentis quae sunt ad laxitudi-
44
nem, et in his, in quibus corpus inungitur ad pilos subtiliandos. Et uniuersaliter acui〈-〉
45
tas eius, et mordicatio, est sicut salis. Adulteratur autem cum tegula trita, et alijs, sed
46
cognoscitur sicut dixi.
47
DE LYTHARGIRIO. CCCC[*]CCCC corrupt for CCCXCIX.
48
MArtech, id est, lythargirium. Dioscorides. Lythargirium quoddam est quod
49
fit ex arena plumbea, ita, quia inflammatur donec fiat sicut ignis, et dissoluitur
50
donec aduritur, et postea coagulatur. Et est quoddam quod fit ex argento. Et ex eo
51
est quod fit ex plumbo, quando ex plumbo fiunt laminę, et aduritur pars eius. Et ex
52
eo est, cuius color est rubeus, et splendens, et aureum, et hoc est melius alijs. Et ex eo
53
est purpurei coloris, et est argentum. Lythargirium comburitur in hunc modum.
1
Accipe lithargyrium et frange ipsum in frusta quantitatis unius nucis, et pone ea in
2
ollam nouam ex terra, et sepeli ollam inter prunas, et dimitte donec fiat sicut ignis,
3
deinde extrahe ab igne, et dimitte infrigidari, et purga ipsum a sordibus, et repone.
4
Et sunt quidam, qui quando extrahunt ipsum ab igne, extinguunt ipsum in aceto,
5
aut in uino, deinde ponunt ipsum secundo ad ignem, et comburunt ipsum, et hoc
6
faciunt pluries, demum uero reponunt ipsum. Modus ablutionis lithargyrij est, si-
7
cut ablutionis climiae. Modus dealbandi lithargyrium. Accipe lithargyrium citri〈-〉
8
num et frange ipsum in frusta quantitatis fabarum, et pone ipsum in ollam nouam
9
cum libra una tritici boni, optime purgati ab extraneis rebus, et pone super ipsum
10
de aqua quantum oportet, deinde accipe de bono hordeo libram unam, et liga hor-
11
deum in panno lini, et suspende ipsum ad orificium ollae, deinde fac ignem sub ol-
12
la, et coque tamdiu donec hordeum quod ligasti in panno crepet, deinde aufer ol-
13
lam ab igne, et proijce lithargyrium et triticum in aliquo uase, et separa triticum a li-
14
thargyrio, et abijce grana tritici, lithargyrium uero tere per se, et proijce aquam super
15
ipsum, et muta aquam eius saepe postquam residet, et tere ipsum tota die, in sero uero ab-
16
iecta aqua, pone super ipsum aliam aquam calidam, et dimitte usque mane, et iterum
17
fac ut prius, et hoc continuis sex diebus, quo facto pone in unaquaque mina lithargyrij
18
quinque athgokilos salis ex minera, et tere sicut prius fecisti tribus diebus, deinde mu〈-〉
19
ta aquam eius, et agita saepe mutando aquam donec recedat salsedo, deinde dimit-
20
te siccari in sole et repone. Galenus. Est in eo stipticitas pauca. Et uirtus eius pri-
21
ma est aequalis desiccatiua, sicut desiccant Medicinae minerales. Secunda est uirtus
22
quae restringit et abstergit minus quam Medicina temperata. Et tertia confert exco-
23
riationi quae fit in coxis, et in alijs partibus, propter confricationem in itinere, et est
24
sicut materia omnium Medicinarum constrictiuarum sicut caera. Dioscorides. Vir〈-〉
25
tus lithargyrij est stiptica, mollificatiua, sedatiua, infrigidatiua, et conglutinatiua, re〈-〉
26
plet hulcera putrida carne, aufert carnem superfluam quae fit in eis, et consolidat ea.
27
Sed lithargyrium dealbatum et ablutum conuenit in collyrijs, et emendat cicatrices
28
turpes, et extendit cutem rugosam, et abstergit sordes eius, et lentigines, et impeti-
29
ginem, et his similia. Alcançi. Lithargyrium dealbatum, est magis iuuatiuum ad au-
30
ferenda uestigia uariolarum lithargyrio non dealbato, et aufert foetorem assellarum,
31
et prohibet sudorem. Liber uenenorum. Si bibatur ex eo, stringit uentrem et uri-
32
nam, et praefocat, et occidit.
33
DE APHRONITO ET BAVRACH. CCCCI[*]CCCCI corrupt for CCCC.
34
APhronitum et baurach, id est, nitrum, et spuma nitri. Species baurach et mine〈-〉
35
rae ipsius sunt sicut minerae salis, nam ex eo est aqua fluens, deinde petrificatur.
36
Et ex eo est quod est in minera sua sicut lapis. Et ex eo est rubeum. Et ex eo est album,
37
et puluerulentum, et multorum colorum. Et nitrum quamuis sit ex speciebus bau-
38
rach, habet tamen operationes alias a baurach. Isaac eben amram. Nitrum habet
39
multas species, una earum dicitur baurach Armenum, et apportatur ex Armenia. Alia
40
quae dicitur nitrum, et defertur ex Rahath. Et sunt huius duae species, scilicet album
41
et nigrum, et est simile salibus minerarum, et sapor eius est inter salsedinem et ace-
42
tositatem. Et dixit quidam Medicus quod baurach duae sunt species, una est artifici-
43
alis, et alia naturalis, et naturalis est bauranch ex mineris. Et sunt duae species, scilicet
44
Armenum et Babylonicum, et Armenum est melius. Et ego quidem non uidi apud
45
nos, sed Babylonicum est illud quod defertur ad nos. Et species eius sunt duae, una
46
earum nominatur nitrum, et est sal petrosus, cuius color uergit ad rubedinem, et sa-
47
por eius ad salsedinem cum pauca amaritudine significans super adustionem suam.
48
Et species alia dicitur baurach panis, quia in Yaya utuntur eo in pane, et hoc, quia
49
homines illius terrae dissoluunt ipsum in aqua, et liniunt eo panem, antequam coquant
50
eum, recipit enim ab eo claritatem. Sed baurach artificiale nominatur nitrum, et est
51
sal petrosus, et est incisiuum, abstersiuum, et generatur ex materia nitri, et humidita〈-〉
52
te plumbi, et kali quando miscentur adinuicem, et ponuntur in ignem. Rasis in li-
53
bro introductorio ad practicam. Vna ex speciebus baurach, est baurach quod fit
1
artificialiter, et est album, et est ex eo quod est spumosum, et est melius omnibus, et
2
et color eius est terreus, puluerulentus, et ex eo est tincar, quod fit, et sigillatur.
3
Dioscorides. Nitrum oportet eligi illud quod est leue, et color eius sicut color
4
rosae, aut albus, et est plenum foraminibus, sicut spongia. Sed Medicina quae dicitur
5
aphronitrum, cuius expositio est spuma nitri, et est id quod quidam putant esse bau〈-〉
6
rach Armenum, melior ex ea est illa quae est leuis multum, et existens in laminibus,
7
cito frangibilis, et in colore eius est purpureitas, et est similis spumae, mordicans lin〈-〉
8
guam, quemadmodum est illa quae defertur a Philadelphia, id est, ab Archadia, et
9
post hanc in bonitate est illa, quae defertur a Babylonia. Galenus. Differentia quae
10
est inter baurach Aphricae, quod dicitur spumosum, et inter spumam baurach est, quod
11
spuma baurach est Medicina desiccatiua, et color eius est similis farinae tritici, in hoc
12
quod ipsa est alba, et non est sicut flos lapidis Asij, neque talis coloris, sed baurach non
13
est spumosum sicut farina, immo est coagulatum, aggregatum, et est illud quo utun〈-〉
14
tur quotidie homines ad lauandas sordes, et ad remouendum pruritum, et postquam
15
res est, sicut dixi, inuenere ipsum Medici esse unam ex Medicinis resolutiuis. Sed spu〈-〉
16
mae baurach natura et uirtus est hęc eadem, et habet naturam quam habet baurach,
17
nisi quia est subtilior. Et postquam dixi quod natura baurach est media inter naturam bau-
18
rach Aphricae, et naturam salis, est hoc, quia in baurach Aphricae est uirtus quae ab-
19
stergit solum, et in sale est uirtus stiptica. In baurach autem sunt duae uirtutes simul,
20
nisi quia uirtus stiptica est pauca in eo multum, uirtus uero abstersiua est multa. Et di〈-〉
21
xit in hoc eodem libro, et est undecimus, quod uirtus baurach est media inter uirtutem
22
baurach Aphricae et salis, et quando comburitur, est propinquius uirtuti salis Aphri〈-〉
23
cae, et hoc ideo, quia ipsum subtiliat, et propter hanc caussam desiccat, et resoluit, si
24
sumatur de eo aliquid per os, incidit, et subtiliat humores grossos, uiscosos, plus quam
25
sal, sed nos non utimur baurach Aphricae interius, nisi egeamus Medicina forti, quia
26
ipsum commouet nauseam et uomitum, et nisi esset, propter hoc nos daremus ipsum
27
in humoribus grossis, uiscosis. Quidam uero utuntur isto baurach Aphricae in Medi〈-〉
28
cinis quae dantur eis qui sumpsere fungos strangulantes, et curant eos statim. Sed nos
29
administramus baurach adustum, et non adustum, maxime spumam eius in stran-
30
gulatione ista. Et dixit in quarto, quando rememoratus fui de sale Sadon, et ita est
31
in baurach, et in spuma eius quae nominatur nomine composito in Graeco, et est aph-
32
ronitron, omnia ista sunt magis abstersiua quam sal, quia non stipticant, et sunt ama-
33
ra multum. Et post hoc dixit quod sal amarus est medius inter salem durum, et aphro-
34
nitron bonum. Et hoc quod ab aphronitro sunt species, quia ex eo est durum, grossum,
35
quod non dissoluitur cito in aqua, et non est sermo meus hic in illis speciebus ma-
36
lis, sed est sermo meus hic in speciebus illis, secundum quod significat secundum nomen
37
suum, et uolo dicere spumam substantiae sicut spumam baurach, quia omnes istae spe-
38
cies quas dixi, sunt sicut petra, quae dicitur Asius, quia ipsa est multum subtilis, sed est
39
minus calida quam aphronitron, et propter hanc caussam aufert carnem superflu-
40
am, quae crescit in hulceribus, et destruit eam absque nocumento aliquo, sed flos nitri
41
mordicat carnem hulcerum, et simile facit ipsum nitrum. Et dixit considerator ho-
42
rum sermonum, quando diligenter consideras sermonem Galeni in quarto, de ni-
43
tro et aphronitro, et comparas ipsum cum sermone suo in undecimo, de baurach
44
Aphricae, quod est spumosum, et baurach similiter, et aggregas operationes eorum,
45
scies pro certo quod intellexit per baurach Aphricę, nitrum, et per baurach aphroni〈-〉
46
tron, spumam nitri. Et dixit quod aphronitron est spuma nitri, et est baurach Arme〈-〉
47
num. Scitur ergo ex hoc quod baurach per Galenum, est baurach Armenum.
48
Dioscorides. Virtus omnis nitri est desiccatiua, quando bibitur ex eo incidit, et
49
subtiliat humores grossos, uiscosos, plus quam aphronitron, et datur adustum, et
50
non adustum, ad suffocationem fungorum perniciosorum. Sed uirtus spumae nitri,
51
et est Medicina, quae dicitur aphronitron, est similis uirtuti salis adusti, et adustio
52
eius est sicut adustio illius, nisi quia aphronitron ualet plus sale in hoc quod sedat plus
53
torsiones uentris, maxime autem quando teritur cum cimino, et bibitur cum hydro-
1
melle, aut cum uino, qui dicitur ansama, id est, mulsa, aut cum aliquibus Medicinis
2
resoluentibus uentositatem, sicut sunt decoctio aneti, et aquae cum ruta, aut aneto,
3
et similibus, et miscetur cum aliquibus unguentis, et inungitur cum eo in febribus
4
periodicis, et aufert rigorem, quando inungitur ante horam accessionis febris iu-
5
xta ignem, et intrat in confectionibus unguentorum resolutiuorum, et attractiuo-
6
rum, et in unguentis, quę fiunt ad scabiem hulcerosam, et pruritum, et morpheam,
7
et quando dissoluitur in aqua, aut cum uino, et distillatur in aurem, sedat dolorem
8
eius, et uentositates, quae sunt in ea, et sibilum, et confert humiditatibus fluentibus
9
ab ea, et quando dissoluitur cum aceto, mundificat sordes aurium, et quando misce〈-〉
10
tur cum adipe asini, aut cum adipe porci, curat morsum canis, et quando miscetur
11
cum terbentina, curat orificia furunculorum, et fit emplastrum cum eo et ficubus su〈-〉
12
per uentrem hydropicorum, et quando fit cum eo et melle cohol, cauit uisum, et
13
quando bibitur cum aceto et aqua, confert suffocationi fungorum perniciosorum, et
14
quando bibitur cum aqua, confert nocumento speciei cantharidarum, quae dicitur bu〈-〉
15
phrasitis, et sumitur cum aniuden, et confert nocumento sanguinis tauri, et fit cum eo
16
Medicamen, quod confert ad extenuandum. Et quando miscetur cum cęrotis, et fit
17
inde emplastrum paralysi, quę facit declinare caput ad posteriora, et torsionibus ner〈-〉
18
uorum confert, et miscetur cum pasta, ex qua fit panis, habenti paralysim linguae.
19
Quidam uero comburunt ipsum, sicut comburitur sal, ponentes ipsum in olla terrę,
20
et sepeliunt ipsum in prunis ignitis, et dimittunt ipsum sic, donec cadescit, et postea
21
auferunt ab igne, reponentes ipsum.
22
DE CALCE. CCCCII[*]CCCCII corrupt for CCCCI.
23
HOrach, id est, calx. Dioscorides. Est de ea, quae fit ex conchylijs marinis, et quę-
24
dam fit ex lapidibus, et quaedam fit ex marmore, quando haec comburuntur in
25
igne, donec fiunt alba intus et exterius, fiunt calx, sed melior omnium est calx, quę fit
26
ex marmore. Galenus. Calx adurit fortiter, donec facit escaram duram ustam.
27
Sed calx uiua postquam extinguitur, facit cum hoc adustionem, cum est nouiter ex-
28
tincta, sed post duos aut tres dies diminuitur haec uirtus in ea, et quando abluitur,
29
cessat haec operatio ab ea, et mordicatio eius remanet in aqua, et aqua eius fit putre-
30
factiua, et calx fit desiccatiua sine mordicatione, et quando lauatur multum, non ha〈-〉
31
bet mordicationem omnino. Et dixit. Calx est ex speciebus cineris, et est subtilior
32
cinere lignorum, et hoc accidit propter nimietatem ignis, quae est necessaria adusti-
33
oni lapidis, plus quam adustioni lignorum, antequam fiat cinis, et in ea est pars ig-
34
nea in quantitate multa, sed quando lauatur pluries, fit sine mordicatione, et si laue〈-〉
35
tur in aqua maris, aduenit quod resoluit fortiter. Dioscorides. Virtus calcis est in-
36
flammatiua, mordicatiua, adustiua, cauterizatiua, sed si misceatur cum axungia,
37
aut cum oleo, fit maturatiua, mollificatiua, resolutiua, incarnatiua, uel consolidati-
38
ua. Et debes scire quod calx noua uiua, quam non tetigit aqua, est fortior illa, quam
39
aqua tetigit.
40
DE SALE ARMONIACO. CCCCIII[*]CCCCIII corrupt for CCCCII.
41
HVxader, id est, sal Armoniacus. Isaac eben amram. Est sal albus, et rubeus,
42
et extrahitur a lapidibus duris, claris, et est salsus, mordicans multum, et defer-
43
tur ex Coraseni, et sunt ei multi colores, nam ex eo est niger, et puluerulentus, et al-
44
bus, sed puluerulentus et albus, clarus sicut crystallus, et melior ex eo est ille, qui plus
45
intrat in Medicinis, et est calidus et siccus in quarto gradu, abstersiuus, et subtiliati-
46
uus, lauatiuus, et de proprietate eius est, quod attrahit ab interioribus ad exteriora,
47
et confert casui uuulae factae ab humiditate, et subtiliat. Mesehah. Virtus eius est
48
calida in quarto gradu, et est acutus siccus. Atabari. Est mundificatiuus, subtilia-
49
tiuus humorum grossorum, et abstergit et lauat, et est in eo acuitas, et confert casui
50
uuulae. Alcançi. Confert uuulae pendenti, et squinantiae, et diminuit albedinem
51
oculi, seu pannum, et est calidus in fine tertij gradus.
52
DE AERE, ET QVAE EX
53
eo fiunt. CCCCIIII[*]CCCCIIII corrupt for CCCCIII.
1
HOhas, id est, ęs. Philosophus. Quidam faciunt ex ęre uasa ad comedendum
2
et bibendum in eis, et nocent eis ualde, et maxime eis, qui assuescunt hoc diu,
3
nam tales parati sunt incurrere elephantiam, et cancrum, et dolorem epatis et sple-
4
nis, et maliciam complexionis, maxime comedentes in illis res acras, et bibentes in
5
illis dulcia uina. Et quando comedunt cibum, qui ibi steterit die una et nocte, est peius
6
multum. Et quando ponitur uas aereum super pisces assatos calidos, fiunt pisces ue-
7
nenum mortiferum. Sed quod aduritur ex aere, quoddam aduritur simplex, et quod-
8
dam aduritur cum sulphure, et sale, et alumine, cum his omnibus, aut cum aliquibus eorum.
9
Dioscorides. Aes ustum fit in hunc modum. Accipiuntur claui aerei ueteres, uel
10
laminae aereae, et ponuntur seriatim in olla terrea cruda, deinde puluerizatur super
11
eos sulphur uiuum, scilicet, quod non tetigerit aqua et sal aequali quantitate, postquam
12
fuerint trita, postea claudatur orificium ollae cum argilla, et ponitur in fornace figu-
13
li, et dimittitur ibi, donec olla coquitur, deinde extrahitur. Et sunt quidam, qui po-
14
nunt loco sulphuris alumen Iameni, et sunt alij, qui nihil imponunt, nisi solum ipsum
15
aes, uerum istud non potest aduri in paucis diebus, et propter hoc ponunt ipsum in
16
fornace totiens, donec aduritur. Quidam uero sunt, qui admiscent sulphur et alumen
17
simul, et terunt cum aceto forti, et sic ex his liniunt clauos, et laminas, et ponunt in
18
olla, et faciunt sicut dictum est supra, sed melius ustum est illud, quod portatur ex insu〈-〉
19
la Cypri. Galenus. Sapor aeris adusti est stipticus, et uirtus eius prima est acuta, et
20
secunda incarnat, et quando abluitur, est melius corporibus mollibus, et non ablu-
21
tum, in corporibus duris est melius. Sed squamae aeris uel batiturę substantia est sub-
22
tilior, quam substantia ipsius aeris. Virtus eius secunda abstergit et resoluit, et tertia
23
abstergit et incidit, ac resoluit grossiciem palpebrarum, quae dicuntur socosas.
24
Dioscorides. Virtus aeris adusti est stiptica, desiccat, et resoluit, subtiliat, et restrin〈-〉
25
git, mundificat hulcera, et incarnat, et consolidat ea, et abstergit obscuritatem ui-
26
sus, et diminuit carnem superfluam, nec sinit eam augeri, et prohibet augmenta-
27
ri hulcera fraudulenta, et corrosiua in corpore, et quando sumitur in potu cum hy-
28
dromelle, aut fit loch cum eo et melle, prouocat uomitum, et laxat uentrem, et
29
euacuat aquam, et prouocat urinam. Abluitur autem sicut climia, quia mutatur
30
saepe aqua eius usque ad quatuor uices, aut quousque non natat super aquam sordicies
31
aliqua, et scoria aeris, et est stercus aeris, abluitur sicut aes ustum.
32
Sed flos aeris est res, quę aggregatur in aggregationibus partium eius, quando con〈-〉
33
flatur, et roratur postea super ipsum aqua ut coaguletur, coadunantur nanque partes
34
aeris ad inuicem, et fit aqua illa rubea, et tunc est ibi flos natans super aes similis sali.
35
Dioscorides. Melior ex eo est ille, qui frangitur cito dum teritur, et est siccus mul〈-〉
36
tum, et est in figura similis geuers, et est minor eo in granis suis, et est mulum grauis,
37
et est medius in claritate, non habens aliquid ex limatura aeris admixtum, cum qua
38
multotiens adulteratur, et cognoscitur limatura aeris in eo, quando stringitur cum
39
dentibus, extenditur, et non frangitur. Et est flos aeris secundum hunc modum, quando
40
liquefit aes in botis metallorum, et extrahitur inde a climia, et est in botis aliquantu-
41
lum terrae incensae de subtus in fundo, et aes purificatum dimittitur currere in loco ubi
42
colatur, tunc purificatores eius proijciunt super ipsum aquam dulcem donec coagu〈-〉
43
latur, et faciunt hoc donec infrigidetur, et est aqua clara. Ex hoc ergo quod accidit
44
aeri ex aggregatione partium ad inuicem, fit haec substantia, et est flos aeris, qui est sti〈-〉
45
pticus, et diminuit carnem superfluam, et resoluit apostemata, abstergit obscuritatem
46
uisus cum multa mordicatione. Et quando sumuntur in potu ex eo quatuor onolo-
47
sat, laxat chimum grossum, et dissoluit, et destruit carnem superfluam in ano, et in
48
naribus, et quando miscetur cum uino, aufert bothor. In speluncis uero, in quibus
49
foditur aes rubeum, et est cuprum, et est melius, ac grossius, et nominant ipsum astas,
50
et fit batitura aeris alba, et est subtilis, et debilis uirtutis, et nos non habemus hanc
51
speciem batiturę pro bona, sed eligimus claram, grossam, in cuius colore est rubedo,
52
et quando roratur super ipsum acetum, fit çiniar, et ipsa quidem est stiptica, subtili-
53
at, putrificat, prohibet hulcera corrosiua, et incarnat, et consolidat hulcera. Et quan〈-〉
1
do bibitur ex ea cum melicrato, laxat aquositatem, et confert hydropisi, nam facit de-
2
scendere egritudinem aquae. Quidam uero conficiunt eam cum farina frumenti, et
3
faciunt pillulas inde, et dant eas in potu, et intrat in commixtione Medicinarum ocu-
4
li, et desiccat hulcera quae sunt in oculo, et resoluit asperitatem palpebrarum. Laua-
5
tur autem squama aeris in hunc modum. Accipe de squama aeris optime purgata me〈-〉
6
diam manrij, et est lib .2. et pone in mortario, et tere ipsam cum aqua, et dimitte re〈-〉
7
sidere, et proijce aquam, et fac ita, quousque aqua remaneat clara, deinde proijce su-
8
per eam cotilam unam aquae pluuiae, et misce, et proijce id, quod est leuius ex squa-
9
mis, et miscebitur cum aqua in uase mundo, deinde pone in residuum aquam aliam,
10
et misce cum manu sicut prius, et iterum infunde aquam cum squama, quae leuiga-
11
bitur cum ea in uase, demum uero residuum squamae frica ad parietes mortarij, do-
12
nec adhaereat ibi, aquam uero pone cum alia. Quod autem ex squama est leuius su-
13
pernatans admixtum aquę, proijcitur, et separatur a grauiori, et hoc est illud, quod
14
magis est conueniens in Medicinis oculorum. Dimitte igitur residere duobus die-
15
bus, donec possis abijcere aquam, et eijce, et dimitte siccari, et repone. Multi uero la〈-〉
16
uant hanc batituram, sicut lauatur scoria. Sed batiturae sabartam, et est cortex astahas,
17
uirtus eius est similis uirtuti batiturae aeris, et ablutio eius est ablutio ipsius. Differt au〈-〉
18
tem ab ea, quod laxat uentrem minus quam batitura aeris.
19
DE ARGENTO ET SCORIA EIVS. CCCCV[*]CCCCV corrupt for CCCCIIII.
20
FEdhe, id est, argentum. Adamasti. Infrigidat et desiccat, et limatura argenti
21
confert cardiacae. Alcançi. Scoria argenti est stercus eius, et est bona scabiei, et
22
pruritui. Dioscorides. Scoria argenti est bona hulceribus, et intrat in unguentis
23
conglutinantibus, et consolidantibus hulcera uirgae, et est sicca attractiua.
24
Galenus. Scoria argenti intrat in unguentis desiccatiuis. Paulus. Scoria ar-
25
genti est stiptica, attractiua, et ideo intrat in unguentis consolidatiuis hulcerum.
26
DE STANNO. CCCCVI[*]CCCCVI corrupt for CCCCV.
27
FEreng, id est, stannum. Aben mesuai, et Albasari. Fereng est stannum, et est
28
siccum et frigidum, defertur ex Visabar, et foditur ex mineris terrae, et inuenitur
29
omne frustum de eo, a 23. usque ad quinque. Asaueri. Intrat in operibus Alchimiae,
30
et in Medicinis oculorum. Rasis. Quando teritur et bibitur, confert puncturae
31
scorpionis.
32
DE PVMICE. CCCCVII[*]CCCCVII corrupt for CCCCVI.
33
FAnech, id est, pumex, est lapis de Barchen, id est, lipari. Dioscorides. Oportet
34
quod eligatur ex eo leuis, multum foraminosus, non durus, sed frangibilis, albus,
35
in quo non sunt lapides. Et modus combustionis eius est, quod accipiatur de eo quantitas
36
quam uis, et ponatur in prunis, et quando fuerit ignitus, extrahatur, et extinguatur
37
in uino boni odoris, et fiat hoc ter, et tertia uice quando extrahitur ab igne, non ex-
38
tinguatur in aliquo, sed dimittatur infrigidari per seipsum, et postea teratur, et repo〈-〉
39
natur, habet uirtutem stipticam, stringit gingiuam, abstergit oculum, et aufert macu〈-〉
40
las quae sunt in eo, et replet hulcera, et consolidat ea, et aufert carnem superfluam ocu〈-〉
41
lorum. Quando teritur, et fricantur inde dentes, abstergit eos, et administratur ad
42
radendos pilos. Et aestimauit Theophrastus. Quod si proijciatur in uas uini buli〈-〉
43
entis, non dimittit ipsum amplius bulire. Galenus. Intrat in Medicinis abstersiuis
44
dentium, quando non est adustus, et quando aduritur, fit subtilior, nam acquirit ab
45
igne rem calidam, quae aufertur, et separatur ab eo quando lauatur. Et dicunt homi〈-〉
46
nes, quod abstergit dentes, et clarificat eos, et hoc facit non propter uirtutem eius,
47
sed propter asperitatem, quę est in eo, sicut facit lapis çeineil, uel smerilus, et alia simi〈-〉
48
lia quando teruntur, quae abstergunt dentes, et fortassis facit hoc propter utrunque. Et
49
uolo dicere, propter suam uirtutem abstersiuam, propter asperitarem eius. Et ob hanc
50
caussam cornua quando aduruntur, abstergunt dentes.
51
DE CLIMIA. CCCCVIII[*]CCCCVIII corrupt for CCCCVII.
52
CLimia. Dioscorides. Species eius sunt duae, Vna est lapis repertus in Cypro,
53
in cursibus aquarum, et est petrosa, et melior alijs speciebus climiae. Et alia ge-
1
neratur in fornacibus, et aggregatur in tecto fornacis, quando purgatur aes, et gene-
2
ratur ex aere, quando ponitur in fornace, et liquefit, nam resoluitur fumus ab eo, et
3
adhęret parietibus fornacis, et tecto eius. Et istę quidem fornaces sunt ferreae, haben〈-〉
4
tes culmum, et fortasse aggregatur ex hoc fumo una species, et duae, et fortassis plu-
5
res. Et ex his speciebus est quaedam, quae dicitur hancodi, id est, granulosa, uel race-
6
mosa, quia assimilatur granis, uel racemis, et est melior specierum eius, et est subni-
7
gra, media inter grauitatem et leuitatem, sed leuitate magis participat, et color eius
8
est similis colori tuthiae, quae dicitur sidos, et quando frangitur, color eius interior est
9
cinericius, uergens ad colorem çiniar. Et post istam in bonitate est species nota, cuius
10
color est coelestinus, et extrahitur a mineris antiquis climiae, et assimilatur çaphari.
11
Et est ex ea species alia, in qua sunt uenae similes manthichi, et propter hanc caussam
12
nominant eam Gręci mantich. Et est species alia, quae dicitur caçafi, et est subtilis, et de-
13
terior harum est habens colorem nigrum, et exterius fortassis est similis tegulae, et for-
14
tassis est similis luto sicco. Et est species alia albi coloris, et est species mala. Et est una
15
alia species, quae fit ex argento, et est albior, ac leuior, et debilior ea quae dixi. Et iam
16
quidem dissoluitur marchasita in fornacibus, et colligitur ex ea climia, et nulla istarum
17
est bona, quas dixi in Medicinis oculorum, nisi hancodi, et zafari. Aliae uero omnes
18
species conueniunt in unguentis, et pulueribus, quae fiunt ad hulcera desiccanda et in-
19
carnanda, et competunt in hulceribus, et in apostematibus, et in uulneribus, et con〈-〉
20
solidant ea. Reperitur autem quidam lapis in locis, in quibus fodiuntur metalla ali〈-〉
21
qua, similis climiae, et non est climia. Cognoscitur uero, quia est leuior climia, et non
22
obedit ita masticationi dentium, sicut climia ipsa, propter duriciem lapidis, et climia
23
quando teritur cum aceto, desiccatur in sole, aggregatur, et fit corpus unum, lapis uero non.
24
Et quando teritur lapis, et proijcitur in ignem, arescit cito, et crepat aliquantulum,
25
et emittit fumum similem alijs fumis. Sed climia quando ponitur in igne, non de-
26
siccatur ita, et eleuantur fumi diuersi, scilicet albus, et similis colori aeris, et similis mel〈-〉
27
li. Et lapidibus accidit, quando ponuntur in igne, et extrahuntur, et dimittuntur in-
28
frigidari, mutatur color eorum, et fiunt albi. Sed climia quando ponitur in igne, et
29
extrahitur, non mutatur color eius, nisi forsan ponatur in igne totiens, donec resolue-
30
tur tota pinguedo eius. Galenus. Ista climia est in fornacibus, in quibus conflatur
31
aes, quando in fornace proijcitur torba, id est, materia ex qua fit auricalcum, et eleua〈-〉
32
tur fumus ab ea, similis fumo grosso, aut fumo subtili, aut similis carbonibus, aut
33
quomodo uelis nominare. Et si tu non uis id, ex quo coloratum est aes in fornace, cu〈-〉
34
ius pars facta est aes, et alia climia, et pars alia auricalcum torba, seu uelis ipsum no-
35
minare lapidem, non est in hoc magna differentia. Est etiam ex climia in mineris,
36
unde foditur argentum, quando purgatur, et affinatur, generatur climia, et quando
37
dissoluitur lapis, qui dicitur marchasita, fit climia. Reperitur autem climia alibi quam
38
in fornacibus, scilicet, in insula Cypri, et qui nominauit hanc climiam lapidem, be-
39
ne dixit. Eo uero tempore, quando ego ascendi in insulam illam, non erat in domi-
40
bus fornacis ex illa climia, quae generatur in fornacibus, nisi res modica, sed ego rece〈-〉
41
pi a fideli homini lapidem, qui reperitur ex illis mineris, in illis montibus, et in cur-
42
sibus aquarum. Et quando ego dedi postea istum lapidem cuidam Medico ltaliae, qui-
43
dam amicus meus, qui erat mecum aestimauit, quod dederim ei donum maximum, quia ista spe〈-〉
44
cies climię est nobilior et melior omnibus alijs climię speciebus. Et hęc est illa, quae
45
debet nominari climia petrosa. Sed climia quae est in fornacibus, est quaedam species,
46
quę dicitur hancodi, id est, botrusa, et quędam quę dicitur laminosa, his enim nomi〈-〉
47
nibus nominant Medici eas. Et honcadi est illa, quae aggregatur in supremis tectis for〈-〉
48
nacis. Et laminosa est, quę aggrcgatur[*]aggrcgatur corrupt for aggregatur in partibus inferioribus fornacis. Et caussa qua〈-〉
49
re honcadi est subtilior, et laminosa, et grossior, satis manifesta est. Et uirtus climiae
50
prima est aequaliter temperata in caliditate et frigiditate, nam ego non inueni, quod ope-
51
retur aliquam istarum duarum complexionum operatione manifesta, sed ipsa desiccat, sicut
52
Medicinae petrosae et terreae. Et secunda abstergit temperate, quoniam id quod est ex ea
53
in tectis, habet ualde modicam quantitatem de uirtute ignis, et propter hanc caussam fit
1
quando lauatur Medicina, quae desiccat, et abstergit cum temperamento sine mor-
2
dicatione, et confert hulceribus oculorum indigentibus Medicina, replente ea carne, et
3
hulceribus totius corporis, etiam hulceribus non fraudulentis, humidis multum, et putri〈-〉
4
dis, quando fuerint in corporibus mollibus multum, sicut sunt infantes et eunuchi, con〈-〉
5
fert hęc climia, sed quando fuerint in corporibus duris, fortibus, uel solidis, egent Me-
6
dicina plus desiccante multum, et fortiori uirtute. Dioscorides. Virtus omnis climię
7
est stiptica, replet hulcera, et purgat sordes hulcerum putridorum, et aufert, et diminuit,
8
ac desiccat carnem superfluam eorum, consolidat ea, et fraudulenta ex eis. Aduritur autem cli-
9
mia in hunc modum. Pone climiam super prunas, et dimitte, donec inflammetur, et cande〈-〉
10
scat, et in ea apparent uesicę ebulientes, sicut sunt in scoria ferri, deinde extrahe eam ab ig-
11
ne, et extingue eam in uino, et si indigetur ea pro scabie oculorum, extinguatur in aceto.
12
Quidam uero accipiunt istam adustam, et terunt eam cum uino, et ponunt in uas terreum,
13
et adurunt eam iterum, donec fit cauernosa sicut spongia, et postea terunt iterum, et adu-
14
runt, et hoc faciunt, donec fit cinis, et administrant eam sic paratam loco tuthiae, et
15
post hoc lauatur, quia teritur in aqua, et proijcitur aqua illa, quousque non natet ali-
16
quid ex sorde desuper cum aqua, deinde siccatur in sole, et reponitur.
17
DE PLVMBO. CCCCIX[*]CCCCIX corrupt for CCCCVIII.
18
RAsas, id est, plumbum. Est ftigidum[*]ftigidum corrupt for frigidum in secundo gradu, quidam habent humidum.
19
Galenus. Substantia eius est composita ex substantia aerea, et substantia humida
20
multum, quę fuit coagulata propter frigiditatem, et non est in eo substantia terrea, nisi modi〈-〉
21
ca. Et uirtus eius prima infrigidat et humectat. Et signum, quod in eo est substantia humi-
22
da, est, quod dissoluitur cito quando ponitur in igne. Et signum, quod in eo est substantia aerea
23
est, quando infrigidatur raritas et mollicies sui corporis, et quod ipsum crescit in quantita-
24
te et pondere, quando moratur in terris, et in locis frigidis, humidis. Et uirtus eius secun-
25
da est, quod quando accipitur mortarium et pistellum ex eo, et ponitur in eo oleum commune,
26
aut rosaceum, aut myrtinum, aut oleum citoniorum, et teritur in fortitudine fricationis, et ute〈-〉
27
ris hoc oleo in medicatione apostematum calidorum, quę fiunt in uirga, et pectine, et ano〈-〉
28
cum hulceribus, aut in medicatione hemorroydarum, confert, et apostematibus mamilla-
29
rum est Medicina conferens multum, et secundum hanc similitudinem administratur ad o-
30
mnem materiam, quę descendit ad pedes, aut iuncturas, aut ad partes alias, aut ad apo〈-〉
31
stemata calida et mala. Et si tu administras hanc Medicinam in apostematibus, in qui〈-〉
32
bus est cancer, facit operationem mirabilem. Et si tu uis coagulare cum hoc plumbo aliquos
33
ex succis herbarum, et indiges hoc in tempore breui, tere eos in sole, aut in aere calido,
34
quomodocunque sit calidus. Et ex succis sunt, succus lactucae, aut uuae acerbae, aut sem-
35
peruiuae, aut endiuiae, aut portulacae. Et hęc Medicina quę fit in hunc modum, est mul-
36
tum conferens, sed Medicinę, quarum succus exprimitur subito, debent admisceri cum hu〈-〉
37
miditate, quę infrigidet, sicut succus uuę acerbae. Et quando fit ex plumbo lamina, et li〈-〉
38
gatur stricta in pectine, prohibet pollutiones in somnis, et infrigidat infrigidatione
39
manifesta, et si ligatur super contorsionem neruorum, aut super enodationes eorum, dissol〈-〉
40
uit cito et curat. Et dixit Hippocrates. Oportet quod stringatur super locum egritudinis,
41
et non in partibus circunstantibus. Sed quando plumbum comburitur, et lauatur, fit uirtus
42
eius infrigidatiua, antequam uero lauetur, est uirtus composita. Et hoc plumbum adustum con〈-〉
43
fert apostematibus, et hulceribus mamillarum, quę dicuntur baharomina, et hulceribus
44
cancrosis putridis, quando administratur solum simplex, et miscetur cum aliquibus Medici〈-〉
45
nis, quę incarnant et consolidant, sicut est unguentum, quod fit cum climia. Et quando curan〈-〉
46
tur huiusmodi hulcera cum eo, oportet quod dissoluatur omni die, quando sanies adest
47
multa abundans, sed quando fuerit pauca, sufficit quod dissoluatur in duobus uel tribus
48
diebus semel, et ponatur desuper spongia madefacta in aqua frigida, et quando exicca〈-〉
49
tur, madefiat iterum. Dioscorides. Quando plumbum teritur, et linitur super puncturam
50
scorpionis marini, et draconis marini, confert. Lauatur autem plumbum in hunc modum.
51
Habeas mortarium ex plumbo, et pistellum ex eodem, et proijce intus aquam paucam, et mi〈-〉
52
sce fricando bene cum pistello illo donec aqua fiat nigra et spissa, deinde cola ipsam per
53
pannum lineum, et facias hoc duabus uicibus, aut pluribus si oportet, et post hoc dimitte〈-〉
1
residere in fundo, et abijce aquam, et deinde infunde super ipsum aquam aliam, et
2
ablue, sicut lauatur climia, et fac hoc, donec non appareat in aqua nigredo, et fac in-
3
de trociscos, et serua. Quidam uero accipiunt plumbum mundum, et limant ipsum
4
cum lima, et terunt in mortario lapideo cum aqua, et proijciunt super ipsum aquam,
5
et fricant cum manibus bene in mortario illo, et colligunt quod apparet de nigre-
6
dine, et proijciunt, et non debet ultimari fricatio eius nimis, et post haec dimittitur,
7
donec descendat ad fundum, et abijcitur aqua, et ponitur super ipsum aqua alia, si
8
oportet, et fiunt trocisci. Caussa autem, quare non oportet quod fricetur nimis, quia
9
quando nimis fricatur, conuertitur in caerusam. Et sunt quidam, qui ponunt cum fri〈-〉
10
catura plumbi Medicinam, quae dicitur molibdina, putantes quod plumbum [*]in margine: alias adustum ablu-
11
tum sit melius. Virtus autem plumbi adusti est stiptica, refrigidatiua, conglutinati-
12
ua, mollificatiua, replet hulcera profunda, abscindit cursum humiditatum ab ocu-
13
lo, aufert carnem superfluam ab hulceribus, et confert fluxibus sanguinis. Et quan-
14
do miscetur cum oleo rosaceo, confert hulceribus ani, et hemorrhoidibus a quibus
15
fluit sanguis, et hulceribus difficilis consolidationis, et corrosiuis. Et uniuersaliter
16
uirtus eius est similis uirtuti tuthiae. Aduritur autem plumbum hoc modo. Acci-
17
piuntur ex eo laminae subtiles, et ponuntur in olla noua, et puluerizatur super eas pa-
18
rum sulphuris, deinde ponuntur super eas laminae aliae, et superpuluerizatur sulphur,
19
et fit ita, donec sit plena olla, deinde accenditur sub olla ignis, et quando plumbum
20
fuerit inflammatum, mouetur cum ferro, quousque fit cinis, et non apparet ibi aliquid
21
de substantia plumbi, deinde aufertur ab igne. Et oportet quod ille qui facit hoc, ob-
22
turet nares suas, quia fumus eius est multum nociuus, et accipitur limatura plumbi,
23
et ponitur in olla, et puluerizatur super ea sulphur, et comburitur, sicut diximus. Et
24
quidam accipiunt laminas plumbeas, et ponunt in olla, et cooperiunt ollam cum
25
coopertorio adhaerente illi, et perforant summitatem illius, ut fumus exalet, et adu〈-〉
26
runt, aut in fornace, aut praeparant sub ea ignem. Et sunt quidam, qui puluerizant
27
super plumbum cęrusam loco sulphuris. Alij uero proijciunt super ipsum hordeum.
28
Quidam uero ponunt super ignem plumbum in olla, et faciunt ignem fortem, et mo〈-〉
29
uent cum continuatione, donec fit cinis. Verum modus iste adustionis est difficilis,
30
et laboriosus. Et quando aduritur plumbum multum, fit color eius similis colori li-
31
thargyrij. Nos autem praeelegimus primum modum adustionis. Lauatur autem
32
plumbum istud, sicut lauatur climia. Et uirtus quidem plumbi adusti non abluti, est
33
similis uirtuti eiusdem abluti, nisi quia ablutum est melius. Sed scoria plumbi meli〈-〉
34
or est illa, quę est similis sulphuri citrino in colore suo, grauis, difficile frangibilis, non
35
habens admixtum plumbum, citrina, clara, similis in claritate sua uitro. Et uirtus eius
36
est similis uirtuti plumbi usti, nisi quia est plus stiptica. Abluitur autem posita in mor〈-〉
37
tario, et superfusa aqua, nam teritur, et abijcitur aqua illa, et ponitur alia, et fit hoc to〈-〉
38
tiens, donec sit bene abluta, et recedat ab ea uiscositas, et fit solida et clara, et tunc di〈-〉
39
mitte residere, et abijce aquam cum facilitate, et fac inde trociscos, et repone.
40
DE ALVMINE. CCCCX[*]CCCCX corrupt for CCCCIX.
41
SCeb, id est, alumen. Dioscorides. Species eius sunt multę. Sed illę quę admini〈-〉
42
strantur in Medicinis, sunt tres. Vna earum est illud, quod dicitur Iameni, et est meli-
43
or alijs, et melius ex eo est illud, quod est nouum, album, fortis albedinis, facile diuidens
44
se, habens uelut capillos albissimos, quos uentus rapit, et est acre multum, et stipti-
45
cum, non habens lapides, et defertur hoc tale ex Babylonia. Et secundum est rotun〈-〉
46
dum, et est secundum in bonitate, et melius ex eo est illud, quod assimilatur tuthiae,
47
rotundum naturaliter, et non artificialiter factum rotundum, cuius color est albus,
48
et est stipticum ualde, et est in eo parum citrinitatis cum pinguedine quadam, non
49
habens lapides, et cito frangibile, est autem ex Babylonia. Et tertia est illud, quod
50
est humidum, et melius ex eo est clarum, habens super se uelut florem similem lacti,
51
aequalium partium et iunctarum, et est totum humidum, non habens lapides, et odo〈-〉
52
ratur ex eo odor uelut igneus. Galenus. Substantia omnium specierum aluminis
53
est grossa, et subtilius ex eis est Iamenum, et post ipsum est rotundum. Aliae uero species
1
omnes sunt grossae multum, in sapore eius est stipticitas multa. Dioscorides. Vir-
2
tus omnium istarum specierum est stiptica, calefactiua, abstergit obscuritatem uisus,
3
et aufert bothor qui fiunt in facie, et corrodit carnem superfluam in scabie, et alijs
4
hulceribus. Aduruntur autem istae species omnes, et assantur, sicut aduritur, et assa-
5
tur colcotar. Prohibet hulcera fraudulenta, ne augeantur in corpore, et abscindit flu〈-〉
6
xum nimium menstruorum, et restringit gingiuas, a quibus fluit nimia saliua. Et quan-
7
do miscetur cum aceto, et melle, confirmat dentes commotos. Et quando miscetur
8
cum melle, confert ad culla. Et quando miscetur cum succo uirgae pastoris, confert
9
bothor, et etiam cursui humiditatum ex auribus. Et quando coquitur cum folijs ui-
10
neae, aut cum melle, confert scabiei hulceratae. Et quando coquitur cum aqua, et lini〈-〉
11
tur super pruritum, aut super ungues leprosos, aut super panaricium, aut super exco-
12
riationes, quae fiunt in frigore, confert, et quando miscetur cum fece aceti, cum quan-
13
titate sui ex gallis, confert hulceribus corrosiuis, et quando admiscetur ei duplum eius
14
ex sale, confert hulceribus fraudulentis, et quando linitur cum aqua picis caput, et
15
cum eo aufert furfures capitis, et quando miscetur cum aqua, et linitur caput, occi-
16
dit pediculos et lendines, et confert combustionibus ignis, et liniuntur cum eo apo-
17
stemata phlegmatica, et confert, et quando liniuntur cum eo axellae, et pecten, au-
18
fert foetorem eorum, et quando fit cum eo nasale, confert fluxui menstruorum, et pro〈-〉
19
hibet impregnationem, et est bonum apostematibus gingiuarum, et uuulae, et con〈-〉
20
fert doloribus aurium, et doloribus qui fiunt in collo matricis, et scissuris eius, et
21
doloribus testiculorum.
22
DE LAPIDE EMATITIS. CCCCXI[*]CCCCXI corrupt for CCCCX.
23
SCedenigi, id est, lapis ematites. Dioscorides. Est lapis sanguineus, cuius color
24
est similis colori sanguinis, aut ferruginis, et melior est ille qui cito frangitur, com-
25
paratione alicuius lapidis, qui non sit scedenigi, et qui est durus, unius coloris, aequa-
26
lium partium, mundus a sordibus, et habens uenas. Adulteratur autem cum lapide
27
scisso. Sed discernitur, quia lapis scissus separatur in uenas rectas, sed scedenigi non,
28
et lapis scissus quando fricatur super cotem, egreditur ex fricatione eius color bonus,
29
sed fricatio scedenigi est magis tincta rubore. Galenus. Scedenigi quando fricatur
30
super cotem, dissoluitur, et sapor eius est stipticus, et uirtus eius prima est desiccati-
31
ua, et infrigidat in quantitate qua est stipticus, secunda incarnat, et tertia confert aspe-
32
ritati oculi, et palpebrarum, et quando asperitas fuerit cum apostemate calido, de-
33
bet fricari cum albugine oui, aut cum decoctione foenugraeci, et si est sine apostema-
34
te, frica cum aqua quantitate temperata, et distilla in oculum, et quando uides quod in
35
firmus potest hoc sustinere, fac Medicamen spissius, in fine uero pone spissum, ita quod
36
possit colligi cum radio, et pone cum eo in oculo, aut trahe palpebram ad inferiora
37
et pone in oculo, et quando fricatur super cotem, sicut diximus, confert sputo san-
38
guinis, iuuamento maximo, et confert omnibus hulceribus quando liniuntur cum
39
eo, et quando fit ex eo puluis subtilissimus, et pulueriçatur in hulceribus, aufert car-
40
nem superfluam, et consolidat hulcera oculi, et curat, et quando fricatur, sicut dixi-
41
mus, cum aqua, et datur in potu, stringit menstrua superflua, et quando bibitur cum
42
uino antiquo, stringit uentrem. Dioscorides. Virtus scedenigi est stiptica, calefacit
43
parum, subtiliat et abstergit maculas oculi, et aufert grossiciem palpebrarum, quan-
44
do miscetur cum melle, et teritur, et miscetur cum lacte mulieris, confert ophtalmiae,
45
et lachrymis, et adustioni oculi, et sanguini eius, quando linitur cum eo, et bibitur
46
cum uino, et ualet stranguriae, et fluxui nimio menstruorum, et dissoluitur in aqua
47
granatorum ad aegritudines oculorum, et scabiem eorum. Et modus adustionis eius
48
est sicut difriges, et extinguitur in uino.
49
DE TVTHIA. CCCCXII[*]CCCCXII corrupt for CCCCXI.
50
TVthia. Ex ea est quędam quae inuenitur in mineris, et ex ea est quae fit in forna〈-〉
51
cibus, in quibus citrinatur aes, et colligitur, et reponitur sicut climia. Sed illius
52
quae est in mineris, sunt tres species. Nam ex ea est alba, et ex ea est uiridis, et ex ea est
53
citrina, imbibita rubore. Et minerę tuthiae lndiae sunt in litoribus maris, prope regi-
1
onem lndiae, et melior omnium est alba, quae cum aspicitur, uidetur quod habeat
2
super se salem, et post ipsam est citrina. Sed in uiridi est asperitas, et est perforata, et
3
defertur ex maritimis Syri, et alba est subtilior omnium specierum tuthiae, et uiridis
4
est grossior illa, quae est in fornacibus. Dioscorides. Sunt ei duae species, una est al〈-〉
5
ba, leuis multum, et alia est minus leuis ea. Generatur autem tuthia, quando accipi-
6
tur climia, et pulueriçatur super aes in sui citrinatione, et apponitur in ipsum climia,
7
ut fiat clarum, citrinum. Eleuatur ergo ex climia fumus, et adhaeret parietibus. Et tu-
8
thia quidem non est solum, propter tincturam aeris, sed est absque hoc, quia potest fie-
9
ri ex climia, absque citrinatione aeris. Et ego docebo te modum. Aedifica fornacem ha〈-〉
10
bentem duplicia tecta, et supra tectum inferius sit pauimentum positum, et mundum
11
quod tegat tectum superius, et habeat fenestram, per quam sit ingressus fumi ad pa-
12
uimentum illud, et aedifica domum aliam iuxta fornacem, in qua stet artifex, dein-
13
de fac foramen in pariete fornacis, inter domum artificis et fornacem, et sit foramen
14
strictum, in quo possit constitui nasus follis, ad sufflandum in fornacem, et habeat
15
fornax similiter seorsum hostium mediocriter latum, aptum ad ponendum, et ex-
16
trahendum, quod uolumus mittere in fornacem. Similiter autem in superiori parte
17
fornacis sub tecto superiori sit fenestra, per quam possit fieri ingressus, ad colligendum
18
id quod factum fuerit ex tuthia, et sit semper clausa in tempore operationis. Ponan-
19
tur ergo carbones in fornacem, et inflammentur, deinde artifex habeat climiam pul-
20
ueriçatam, et proijciat eam in botijs paulatine, et addat carbones, quando necesse
21
fuerit, et faciat hoc, donec nihil remaneat de climia, quoniam climia fumat, et quod
22
est ex fumo eius subtile, ascendit ad tectum fornacis, et adhaeret ibi, et parietibus eius,
23
et in principio eius ascensus, assimilatur ampullis quae fiunt in aqua, et quando con〈-〉
24
tinuatur fumi ascensus, assimilatur floccis lanę, quod uero ex fumo illo est grossum,
25
graue, cadit ad inferiora, et cadit aliquid ex eo in pauimento fornacis superioris, et
26
aliquid in parte ipsius inferiori, in qua est ignis, et haec species tuthię est minor in bo〈-〉
27
nitate alia specie, quia in ea est ex terreitate et sorde. Et quidam putauere quod tuthia fit
28
in hunc modum. Et melior ex tuthia est illa quae fit in cupro, quae quando roratur
29
aceto, emittit odorem aeris. Cuius color est similis colori resinae, et sapor similis sa-
30
pori luti. Et quando ponitur super prunas, aggregantur partes eius, et fit color eius
31
similis colori aeris, et quando tangitur, non habet asperitatem, et est leuis. Oportet
32
enim quod inueniantur in ea haec omnia, aliter enim non est bona. Adulteratur autem
33
cum colla ex corijs boum, et cum puluere agni, et cum ficubus immaturis, siccis, quan〈-〉
34
do aduruntur, et cum alijs rebus simllibus[*]simllibus corrupt for similibus his. Sed discernitur, quia in adulterata
35
non est aliquid ex eis quae diximus. Lauatur autem tuthia in hunc modum. Acci-
36
pitur sicca, uel cum aqua mixta, et ponitur in petia lini rara, et ponitur in aqua pluui〈-〉
37
ali, et mouetur petia in aqua, et quod est de tuthia bona, electa, subtilis egreditur a
38
petia in aquam, et id quod est in ea ex sorde, et grossum remanet in petia, et post
39
hoc dimitte residere, deinde proijce aquam cum tuthia in uase alio mundo, et quod
40
remanet in fundo ex graui arenoso abijce, deinde dimitte aquam clarificari, et pro-
41
ijce eam cum facilitate, et iterum infunde super tuthiam aquam aliam, et agita, et
42
fac ut prius, et hoc tandiu quod nihil arenosi remaneat, et aqua superstans sit clara,
43
et cum hoc feceris, proijce aquam et desicca tuthiam. Et quidam sunt qui dissoluunt
44
tuthiam in aqua, donec fiat sicut mel, et ponunt eam in petia, et suspendunt petiam
45
super uas, et colatur ex eo quod potest, et restringunt petiam parum, ut amplius egre-
46
diatur, et proijciunt super ipsam aquam multam, et mouent, et quod natat in super〈-〉
47
ficie aquae, colligunt cum lana, et istud quod natat est pinguedo, et ponunt eam in
48
uase nouo, mundo, deinde commouent residuum leuiter, et proijciunt in uas aliud,
49
et quod remanet in fundo, ex arenoso abijciunt, et faciunt hoc sępe, donec nihil are〈-〉
50
nae remaneat. Et quidam accipiunt tuthiam, sicut est, et proijciunt super ipsam aquam
51
paulatine, et accipiunt quod est in inferioribus eius ex arenoso, et proijciunt, et quod
52
supernatat ex pilis, uel sordibus alijs, proijciunt similiter, et sic separant tuthiam ab
53
eo quod natat, et ab eo quod est in fundo eius, et abluitur sicut climia. Lauatur etiam
1
tuthia similiter cum uino terrae, quae dicitur habos, maxime cum illo, in quo non est
2
aqua marina, et tuthia quidem quae lauatur cum uino, est plus stiptica quam illa quae
3
lauatur cum aqua. Et uirtus tuthiae est stiptica, infrigidatiua, replet hulcera carne,
4
conglutinatiua, desiccatiua parum. Et qui uult assare tuthiam, terat eam fortiter, et
5
conficiat eam cum aqua, et faciat trociscos, et ponat eos super testam, et ponat super
6
prunas, et uoluat trociscos cum assiduatione donec desiccentur, et fiant rubei. Et sci〈-〉
7
as quod accipitur tuthia etiam ex auro, et argento, et plumbo, et illa quae accipitur
8
ex plumbo, est secunda in bonitate ab illa quae fit in cupro, de qua diximus. Ali-
9
quando autem egemus tuthia, et non possumus inuenire, sed nos scimus Medici-
10
nas aequiualentes in bonitate, et similes uirtuti eius, quas uolumus hic docere, et mo-
11
dum earum qualiter fuerit. Accipe ex folijs myrthi cum floribus et granis eius recen〈-〉
12
tibus, sicut sunt, et pone in uase terreo crudo, et cooperi uas coopertorio, habente
13
multa foramina, et pone in fornace figuli, et quando decocta fuerit terra uasis, et fa-
14
cta testa, aufer quod est in ea, et pone in uase alio crudo, et pone iterum in fornacem
15
sicut fecisti prius, et sine coqui, et extrahe cum coctum fuerit uas, et extrahe quod est
16
in eo, et laua cinerem illum, sicut lauatur tuthia, et utere. Fit autem hoc idem ex fo-
17
lijs, et summitatibus oliuarum, eadem disciplina, et maxime oliuarum siluestrium,
18
et fit ex citonijs, postquam inciduntur per frusta, et abijciuntur semina, et ex galla, et ex
19
frustis lini, et ex moris celsi, albis, immaturis, et desiccatis in sole, et ex summitatibus
20
arboris masticis, et ex summitatibus arboris grani uiridis, et ex floribus uitis agrestis
21
et ex folijs hausig recentibus, aut ex summitatibus arboris siod, aut ex fobros cum suo
22
flore. Et quidam accipiunt folia arboris ficus, et desiccant in sole, et faciunt ut dixi-
23
mus. Et quidam faciunt cum colla coriorum boum. Et quidam faciunt cum lana la-
24
uata, postquam imbiberint eam in melle et pice. Galenus. Virtus tuthię ablutę est sic-
25
ca, et plus desiccatiua omni Medicina sine mordicatione, et uirtus eius secunda con〈-〉
26
fert hulceribus cancrosis, et alijs hulceribus fraudulentis, et ingreditur in sief, cum
27
quibus curantur aegritudines oculorum. Et est una ex melioribus Medicinis, cum qui-
28
bus curantur hulcera, quae fiunt in ano, et uirga, et pectine. Et dixit in almiemur. Tu-
29
thia lota desiccat humiditates, quae ueniunt ad oculum, et prohibet eas uenire, et in〈-〉
30
gredi tunicas eius.
31
DE BORACE. CCCCXIII[*]CCCCXIII corrupt for CCCCXII.
32
TIncar, id est, borax. Isaac eben amram. Tincar est ex speciebus salium. Et in sa〈-〉
33
pore suo reperitur de sapore baurach, et habet cum hoc parum amaritudinis,
34
et est minerale, et artificiale. Et minera eius est in riperijs[*]riperijs corrupt for riparijs maris, et est calidum, siccum,
35
subtile, et confert corrosioni dentium, et occidit uermes qui sunt in eis, et sedat pul-
36
sationem eorum, et habet in hoc proprietatem mirabilem. Rasis, et Aben mesuai
37
similiter. Sed dixit plus Aben mesuai quod radix eius est urina infantium, et intelligo
38
eius quod est artificiale, et est gluten auri.
39
DE TEGVLA. CCCCXIIII[*]CCCCXIIII corrupt for CCCCXIII.
40
CHaçeph, id est, tegula. Dioscorides. Tegula atanor, uel furni, quae est bene ad-
41
usta, habet uirtutem cauteriçatiuam, et propter hanc caussam quando miscetur
42
et linitur cum ea, confert pruritui, et bothor, et confert podagrae. Et quando misce-
43
tur cum cerotis, resoluit apostemata dura, et scrophulas. Galenus. Tegulae laterum
44
uirtus est abstersiua, et maxime tegulae atanor. Et dixit alibi quod uirtus testę abstergit,
45
et desiccat, et proprie illa quae est ex atanor, quia est siccior alijs, et propter hanc caus-
46
sam ponitur in unguentis quae dicuntur aufastas, et est unguentum in quod ingre-
47
ditur haec testa Medicina bona ad consolidanda uulnera, et incarnanda.
48
DE AVRO. CCCCXV[*]CCCCXV corrupt for CCCCXIIII.
49
DEheeb, id est, aurum. Limatura auri confert cardiacae melancholicae, et debi-
50
litati cordis, et quando cauteriçatur cum eo, non facit uesicas cauteriçatio eius,
51
et est melioris et uelocioris curationis. Et dixere antiqui, quando accipitur annulus
52
aureus, aut argenteus, et ponitur in igne, et cauteriçantur cum eo alae columbarum,
1
ueniunt cito, et libenter ad turrim suam, et non separantur ab ea. Alcançi. Vtrum
2
sit in anulo, aut aliter natura eius talis, sicut si cauteriçentur cum eo.
3
Completus est sermo secundus, secundae partis libri aggre-
4
gati in Medicinis simplicibus. Cum quo completur ser〈-〉
5
mo de Medicinis, quae sumuntur ex lapidibus,
6
et mineralibus, et lutis.
7
INCIPIT SERMO TERTIVS. ET EST DE
8
Medicinis quae sumuntur ex animalibus, et membris eorum, et super〈-〉
9
fluitatibus. Sermo de animalibus in secundo libro Dioscoridis, et
10
in decimo, et undecimo libro Galeni, continentur sufficien-
11
ter. Qui ergo indiget eo, in quantum necessaria sunt in uia
12
dietae, accipiat eum ibi. Quod autem est iuuatiuum
13
in corporibus et superfluitatibus eorum in
14
uia Medicinae dicemus hic.
15
DE LEPORE SYLVESTRI. CCCCXVI[*]CCCCXVI corrupt for CCCCXV.
16
ARneberri, id est, lepus syluestris. Dioscorides. Quando assatur et co-
17
meditur cerebrum eius, confert tremori qui accidit post aegritudines. Et
18
quando liniuntur gingiuae infantium cum eo, confert dolori qui acci-
19
dit eis, quando emittunt dentes, et facit facilem natiuitatem eorum. Et
20
quando comburitur caput eius, et conficitur cum adipe ursi, aut aceto,
21
curat alopeciam. Et dicitur quod quando bibitur coagulum eius tribus diebus post
22
mundificationem menstruorum, prohibet impregnationem, et stringit cursum hu〈-〉
23
miditatum matricis, et stringit uentrem. Et quando bibitur cum aceto, confert epi-
24
lepticis, et est beçaar omnibus Medicinis mortiferis, et proprie lacti coagulato in sto〈-〉
25
macho, et morsui uiperae. Et quando fit linitio cum sanguine ipsius calido, mundi-
26
ficat morpheam, et impetiginem, et bothor lactea.
27
DE ANATE. CCCCXVII[*]CCCCXVII corrupt for CCCCXVI.
28
BAt, id est, anas. Galenus in libro almiemur. Adeps anatis sedat dolorem seda〈-〉
29
tione magna. Et dixit in principio catagenis. Adeps anatis est melior omnibus
30
adipibus, nam non inueni adipem subtiliorem, nec magis mollificatiuam, nec ma-
31
gis resolutiuam ipsa, propterea, quia caro eius est calida multum, nam ego comedi
32
ex ipsa et calefecit me, et dedi ex ea calefacto, et calefecit ipsum amplius, et dedi in-
33
frigidato, et calefecit eum. Aben mesuai. Caro anatis habet multam humiditatem,
34
et est grauis digestionis, sed clarificat colorem et uocem, et impinguat, et augmen-
35
tum efficit in spermate, et aufert uentositates, est mollis, unctuosa, grauis stomacho,
36
et fortificat corpus. Alchalaemen. Caro anatis est calidior et grossior omnibus
37
carnibus auium domesticarum. Salemnia. Pinguedo anatis est sedatiua mordi-
38
cationum, quae sunt in interioribus corporis, et est calida subtilis.
39
DE GALLINA ET GALLO. CCCCXVIII[*]CCCCXVIII corrupt for CCCCXVII.
40
DIgedi, id est, gallina. Galenus. Gallinae decoctae in phidhbege, uirtus rectifi-
41
cat multum complexionem corporis. Sed galli decrepiti ius, laxat uentrem. Et
42
oportet quod ille qui uult laxare uentrem cum eo, coquat gallum decoctione forti.
43
Et ego fui expertus hoc bis, et inueni ueritatem esse. Dioscorides. Galli quando
44
scinduntur per medium, et ponuntur dum sunt calidi, super morsum uenenosum,
45
conferunt, et super puncturas etiam. Et oportet quod renouentur saepe, unus post ali-
46
um. Et cerebrum eius quando bibitur cum uino, confert morsui uenenoso, et abscin〈-〉
47
dit fluxum sanguinis, miringarum cerebri. Et quando gallus decollatur, et deuisce-
48
ratur, et accipiatur pellicula stomachi eius interior, et desiccatur, et teritur, et datur
49
de ea in potu cum uino, confert habenti dolorem in stomacho suo. Ius uero pullo-
50
rum gallinarum solum acceptum, confert proprie ad rectificandam complexionem
51
corporum aegrotantium, et maxime habentium inflammationem in stomacho.
1
Sed ius galli decrepiti administratur ad laxandum uentrem. Et oportet quod extrahas
2
interiora eius, et lauetur et repleatur uenter eius sale, et suas, et coquas in uiginti co-
3
tilis aquae, donec remaneant sex, et bibatur. Quidam uero coquunt cum eo caules
4
marinos, aut herbam quę dicitur bolmorsatas, aut cartamum, aut pollypodium, laxat
5
enim humores grossos, uiscosos, et crudos, et est conueniens febribus antiquis peri〈-〉
6
odicis, et rigoribus, et tremoribus eorum, et inflationibus stomachi, et asmaticis,
7
et doloribus iuncturarum.
8
DE VERMICVLIS VASORVM. CCCCXIX[*]CCCCXIX corrupt for CCCCXVIII.
9
HArna. Galenus. Est uermiculus uasorum aquae, et cisternarum, et est uermi-
10
culus paruus, qui quando tangitur, inuoluitur in se ipsum, et est uiridis coloris.
11
Vidi multos ex Medicis rurium, qui utuntur eo omni tempore in doloribus aurium,
12
a quacunque caussa contingat, et propter hoc uidetur mihi quod aliquando curent eos,
13
et aliquando nocent. Dioscorides. Porceliones sunt uermiculi pusilli, qui reperi-
14
untur sub uasis aquarum, et in cisternis, et in sterquilinijs, qui quando tanguntur, in-
15
flectuntur, et fiunt rotundi, quando sumuntur in potu cum uino, conferunt strangu〈-〉
16
riae, et ictericiae, et quando teruntur cum melle, et linitur cum eis, conferunt squinan-
17
tiae, et relaxationi uuulae, et quando teruntur cum oleo rosaceo, et buliuntur in cor-
18
tice granati, et distillatur ex hoc Medicamine in aurem, confert doloribus eius.
19
DE LIMACIA. CCCCXX[*]CCCCXX corrupt for CCCCXIX.
20
DAlçum, id est, limacia. Galenus. Phoholia est species ex speciebus limacia-
21
rum, quando teruntur ex eis cum cortice suo, est uirtus earum exiccatiua fortiter,
22
et administratur in cura apostematum, difficilis resolutionis, quae fiunt in auribus a
23
conquassatione, uel ictu, et exiccant ea, quamuis inueniant in eis humiditatem gros-
24
sam, uiscosam, et quando ponuntur in hunc modum super uentrem hydropici, et
25
super apostemata iuncturarum dolorosa, exiccant fortiter. Et oportet quod non ponun〈-〉
26
tur in his aegritudinibus, in locis quae diximus quod dimittantur ibi, donec cadant. Et
27
quando limaciae aduruntur cum cortice suo, fit uirtus earum desiccatiua fortiter, et est
28
cum hoc in eis calefactio propter adustionem, et quando accipiuntur ex earum car-
29
ne quatuor partes, et ex gallis uiridibus partes duae, et piperis pars una, et teruntur
30
omnia, et fit Medicina conferens hulceribus intestinorum, quando nondum sunt pu-
31
trida, iuuamento maximo. Et oportet quod teratur haec Medicina fortiter, et pulueriçe-
32
tur super cibos eorum, et detur ex ea similiter in potu cum uino et aqua, et caro lima-
33
ciarum, et testa earum conferunt multum uulneribus morsurae canis rabidi, et caro
34
limaciarum agrestium, quando teritur in mortario, fit Medicina quae exiccat mem-
35
bra omnia, in quibus est humiditas multa, et propter hanc caussam confert hydro-
36
pisi. Sed humiditas limaciarum quando accipitur sola sine carnibus, et miscetur cum
37
olibano, aut myrrha, aut cum aloe, aut cum aliquo istorum, aut omnibus, et terun-
38
tur simul, donec incorporentur, et fiant sicut mel, fit haec Medicina tenax, glutinosa,
39
quae exiccat apostemata mucillaginosa, quae sunt sub auribus, exiccatione forti, et si-
40
militer ipsa est adhęrens multum, et exiccat, et coercet humores qui fluunt ad ocu-
41
lum, quando apponitur super tempora. Modus uero accipiendi aquam limaciarum,
42
est quod perforatur caro ipsarum cum stilo ferreo, et sint limaciae recentes, sicut accipiun-
43
tur, emanat namque humiditas ab eis, et colligitur in uase, et haec humiditas conglu-
44
tinat pilos palpebrarum, quando non recte oriuntur. Et limaciae administrantur ad
45
extrahendum infixa corpori, et fragmenta ossis, quando teruntur cum cortice suo.
46
Et ponuntur etiam in Medicinis quae fiunt ad retinendum menstrua. Sed caro lima〈-〉
47
ciarum sola quando admiscetur ei puluis molendini, aut myrrha, aut olibanum, aut
48
de quolibet, aut gluten, consolidat uulnera habentia apertionem magnam, et attri-
49
tionem in neruis, conglutinatione forti, et non sinit fieri apostema in neruis, maxi-
50
me in corporibus duris, densis. Dioscorides. Cocleae marinae sunt bona stoma-
51
cho, laxant uentrem. Sed illae quae sunt in fluminibus, sunt pingues. Sed agrestes quae
52
adhęrent spinis arborum paruarum, quae dicuntur sasum, et nominantur saslitem,
53
laxant uentrem, et prouocant uomitum. Et uirtus testarum ipsarum omnium est, quod
1
quando comburuntur, calefaciunt, et adurunt, et abstergunt scabiem hulceratam,
2
et morpheam, et dentes. Et quando aduruntur limaciae cum carnibus suis, et urun-
3
tur sicut sunt, et teruntur, et fit inde cohol, abstergit cicatrices corneae oculi, et curat
4
hulcera oculi, quae dicuntur loma, et impetiginem, et fit emplastrum cum eis crudis,
5
sicut sunt super tumorem hydropicorum, et minuunt tumorem, neque separantur de lo〈-〉
6
co, donec diminuant humiditatem eius, et sedant apostemata podagrę, et quando
7
fit emplastrum cum eis, attrahit infixa corpori, et fragmenta ossium, et teruntur, et
8
fit nasale cum eis, et prouocant menstrua, et fit emplastrum uulneribus, et proprie
9
neruorum, cum eis pistatis, cum carne sua, et maxime addito thure et myrrha, et mix-
10
tis adinuicem, et conglutinat ea, et caro earum curat hulcera, et teritur caro earum, et mi-
11
scetur cum aceto, et stringit sanguinem narium, et elixantur carnes limaciarum recentium,
12
et proprie illarum quae sunt in terris Linoi, et comeduntur, et sedant dolorem stomachi,
13
et teruntur sicut sunt cum testis suis, et bibitur ex eis cum uino, et confert colicae, et
14
doloribus uesicae. Et quando accipitur de uiscositate, quae est super carnem agresti-
15
um, cum summitate acus, et ponitur super pilum palpebrae, cuius ortus non est re-
16
ctus sicut debet, conglutinat eum, et rectificat decenter.
17
DE HARBE. CCCCXXI[*]CCCCXXI corrupt for CCCCXX.
18
HArbe. Galenus. Caro harbae habet uirtutem attractiuam, quae quando teritur, et
19
fit emplastrum cum ea, extrahit infixa corpori. Dioscorides. Quando comedi-
20
tur recens, est conglutinatiuum, et mollitiuum uentris, mundificat pulmonem, et acuit
21
uocem, et quando fit emplastrum cum carne ipsius salsa ueteri, attrahit infixa corpo〈-〉
22
ri. Et aqua carnium ipsius salsarum, quando sedent in ea, habentes hulcera intestino〈-〉
23
rum in principio aegritudinis, est eis conueniens, propter suam attractionem, ad ex-
24
teriora corporis. Et quando fit clistere cum ea, curat sciaticam.
25
DE CANCRIS. CCCCXXII[*]CCCCXXII corrupt for CCCCXXI.
26
SArtam, id est, cancer. Galenus. Aqua cineris eius desiccat sicut cinis aliorum. Vo-
27
lo dicere sicut cinis aliorum ostrachorum quae diximus. Et in proprietate totius
28
substantiae ipsius est, quod confert iuuamento magno morsui canis rabidi, quando
29
administratur cinis eius solus, aut quando administratur cum gentiana et olibano.
30
Et oportet quod accipiatur ex olibano pars una, et de gentiana partes quinque, et ex cine〈-〉
31
re cancrorum adustorum tantum, quantum est summa illarum. Et adustio eorum secundum quod adu〈-〉
32
rebat eos. Astahadion experimentator est, quod accipiebat cancros certo tempore, et po-
33
nebat eos adhuc uiuentes in olla, ex aere rubeo, et adurebat eos donec fiebant cinis,
34
postea terebat eos leuiter. Faciebat autem hoc tempore aestatis, quando sol erat in signo
35
leonis, et luna iam habuerat 18. noctes. Dabat ergo Medicinam hanc illi, quem momor〈-〉
36
derat canis rabidus 40. diebus, et dabat ex ea coclear unum magnum cum aqua. Sed si
37
aeger non erat curatus a principio, sed transiuerant iam super ipsum multi dies, proij〈-〉
38
ciebat ex hac Medicina super aquam in quantitate duorum cocleariorum, et dabat in potu,
39
et super locum morsurę debet apponi unguentum, quod fit ex pice, quę dicitur in lingua
40
Gręca brotia, et est illud in quo ingreditur oppoponax, et acetum, et quantitas quae po〈-〉
41
nitur in eo de pice est libra una, et aceti kist unum, et est kist ltaliae, et sit acetum forte, et
42
de oppoponace unciae tres. Et Galenus quidem laudat multum hanc Medicinam. Et dixit
43
quod non uidit aliquem mori, qui morsus fuerit a cane rabido cum hac Medicina, et ute-
44
batur ea sicut dixit. Et dixit quod haec aegritudo est multum sicca, et propter hanc caussam
45
timent aquam. Et dixit quod cancri fluuiales sunt iuuatiui in hoc, marini uero non, pro〈-〉
46
pter salsedinem quae inest eis ex mari. Galenus uero dixit in hac aegritudine quod can-
47
cri fluuiales faciunt hoc cum tota sui natura, et non uidit aliquem utentem hoc Medi-
48
camine qui moreretur ex aegritudine hac. Galenus. Sed cancer marinus est mollis
49
multum, et non est testa eius sicut testa conchylium aliorum, nec ita petrosa, et in cancro
50
marino est abstersio, similiter et in testis omnium ostrachorum, et similiter est in eis de-
51
siccatio. Sed subtilitas substantiae est inuenta in eis plus quam in omnibus speciebus
52
alijs ostrachorum, et propter hoc administrantur adusti in curatione morpheae, et im〈-〉
53
petiginis, et lentiginum faciei. Et quando additur eis sal, comminuunt ungulam oculi,
1
et non adusti, triti, abstergunt dentes, et desiccant hulcera. Et quia in cancro marino
2
est de grossicie temperata, non superflue fricantur cum eo palpebrae, quando est in eis
3
asperitas, fricatione forti, nam fit ex puluere eius sief longum, et fricatur cum eo pal-
4
pebra interius, donec sanguis egrediatur, et quando feceris hoc in scabie palpebrae,
5
administra sief qui fiunt ad scabiem. Dioscorides. Fluuiales ex cancris quando adu〈-〉
6
runtur, et accipitur ex cinere ipsorum pondus aureorum trium, cum aureo uno et semis gen-
7
tianae, et bibitur cum uino tribus diebus, confert iuuamento manifesto morsui canis
8
rabidi, et quando miscetur cum melle cocto, confert scissuris pedum, et manuum,
9
et ani, et excoriationi quae fit a frigore, et cancro, et quando teruntur crudi sicut sunt,
10
et bibuntur cum lacte asinae, conferunt morsibus uenenosis, et morsui rutellae, et pun〈-〉
11
cturae scorpionis, et quando coquuntur, et comeditur caro, et ius eorum, confert hul-
12
ceribus pulmonis, et illis qui sumpserunt leporem marinum, et quando teritur can〈-〉
13
cer cum bederog, et miscetur bene, et approximantur scorpioni, occidunt eum, can〈-〉
14
cri uero marini faciunt easdem operationes, nisi quia sunt debiliores.
15
DE SCORPIONE.
16
CCCCXXIII[*]CCCCXXIII corrupt for CCCCXXII.
17
HArrab, id est, scorpio. Galenus. Dicunt quod scorpio quando teritur, et ponitur
18
super locum puncturae ipsius, confert, et similiter confert quando assatur, et co-
19
meditur, et confert etiam secundum quod dicitur morsibus uiperae, et semabris, et con-
20
fert cinis eius adusti lapidi renum et uesicae. Dioscorides. Scorpio montanus quan〈-〉
21
do teritur crudus, et ponitur super puncturam suam, curat, et assatur, et comeditur,
22
et facit hoc. Sed scorpiones marini quando comeduntur, uel bibitur ius eorum, laxant
23
choleram, et conferunt aquae descendenti ad oculum, et obscuritati uisus.
24
DE CONCHYLIIS. CCCCXXIIII[*]CCCCXXIIII corrupt for CCCCXXIII.
25
SEdeph, id est, conchylium. Dioscorides. Cocleae paruae siccae, quando adurun〈-〉
26
tur, cinis eorum, secundum quod dicitur est cinis multum adurens, ita quod qui miscue〈-〉
27
rit eum cum alkitran, et linierit cum eo locum pilorum palpebrarum, postquam euulsi
28
fuerint, prohibet ortum eorum, et quando teruntur sine adustione, et decoctione,
29
et ponuntur super membrum infirmum, non debilitatum, conferunt. Et dixerunt qui〈-〉
30
dam Medicorum qui composuere libros in Medicina, quod fuerunt experti hoc, et in-
31
uenere ita. Galenus. Homines Orientis nominant eas talsam, et est una ex speci-
32
ebus conchyliorum habentium paruam testam, quando sunt recentes, et comedun〈-〉
33
tur, molliunt uentrem, et maxime ius earum, sed antiqua uetus ex cocleis, quando
34
comburitur et miscetur cum alkitran, et teruntur bene simul, et ponitur in Medica-
35
tione hac in palpebra, non sinit renasci pilos qui pungunt oculum, et ius specierum
36
coclearum quae dicuntur hamae, et aliarum specierum paruarum, laxant uentrem,
37
quando coquuntur cum pauca aqua, et bibitur ius illud.
38
DE ERICIIS. CCCCXXV[*]CCCCXXV corrupt for CCCCXXIIII.
39
CEufud, id est, ericius. Galenus. Quando comburitur quodcunque amborum,
40
uolo dicere marinus, et terrenus, fit cinis eorum abstersiuus, et resolutiuus, et de-
41
struit carnem superfluam, et administrant eum quidam in Medicinis uulnerum, quae
42
fiunt ad generandam carnem, sed uirtus carnis ericij terreni desiccat et resoluit fortiter,
43
et quando desiccatur et bibitur, confert leprosis et habentibus complexionem malam,
44
corruptam, dominantem in corporibus eorum, et confert spasmo et ęgritudinibus
45
renum, et habentibus hydropisim carnosam. Dioscorides. Ericius marinus ha-
46
bet bonum saporem, et est bonus stomacho, et mollit uentrem, et prouocat urinam, et cu〈-〉
47
tis eius adusta ingreditur in Medicinis, quae curant scabiem. Et quando aduritur cutis
48
eius, et miscetur cum Medicinis, uel per se administratur, mundificat hulcera sordi-
49
da, et diminuit carnem superfluam. Sed terreni ericij cutis quando aduritur, et misce〈-〉
50
tur cum pice humida, et linitur inde alopecia, curat eam. Carnes uero ipsius quando desic〈-〉
51
cantur, et bibuntur cum secaniabin, sedant dolorem renum, et conferunt hydropisi carnosae, et
52
paralysi, et elephantiae, et principio hydropisis, et abscindunt cursum humorum fluen〈-〉
53
tium ad uiscera, et desiccant eos. Epar uero ipsius quando desiccatur in sole calido, et
54
datur in potu, confert ad omnia, quibus confert caro eius. Habix. Caro terreni con〈-〉
55
fert febribus longis.
1
DE HANABROCH, ET EST
2
auis upupa. CCCCXXVI[*]CCCCXXVI corrupt for CCCCXXV.
3
HAnabroch. Galenus. Haec auis habet coronam, quę fit super caput eius ex plu-
4
mis eius. Quando coquitur kanabroch ad efidhbeg, confert dolori colicae, et
5
oportet quod ille qui uult, quod conferat ei ad hoc, bibat satis ex iure ipsius, et utatur cibo eius
6
multum. Dioscorides. Quando bibitur ius eius, et ipsa comeditur, confert dolori colicę.
7
DE PISCE STVPEFACIENTE. CCCCXXVII[*]CCCCXXVII corrupt for CCCCXXVI.
8
THead, id est, torpedo, siue piscis stupefaciens. Galenus. Hoc animal est ma-
9
rinum, et est illud, quod inducit stuporem, quando tangitur cum eo caput ha-
10
bentis soda, aufert dolorem, et similiter dolorem stomachi suo tactu. Et ego exper-
11
tus sum hoc in his ambobus, et non reperi iuuamentum, et existimaui, quod oportebat
12
me tangere caput habentis soda cum pisce ipso uiuente, et sic confert, sicut faciunt aliae
13
Medicinae narcoticae, et feci sicut cogitaui, et inueni conferre, sicut dixit Galenus.
14
Dioscorides. Quando ponitur super caput habentis soda antiquum, confert, et
15
quando fit suppositorium cum eo, restringit anum egredientem.
16
DE VVLPE. CCCCXXVIII[*]CCCCXXVIII corrupt for CCCCXXVII.
17
THaleb, id est, uulpes. Galenus. Oleum in quo decoquitur uulpes, confert mul〈-〉
18
tum doloribus iuncturarum, et multi Medicorum ponunt eam uiuentem in ua〈-〉
19
se cum oleo ad coquendum, et quidam ponunt eam mortuam, sed hoc oleum non
20
est plus resolutiuum, quam oleum in quo coquitur adhib, nam quando coquitur in oleo,
21
est uirtus eius resolutiua multum. Et nos quidem diximus, quod Medicinae quę hoc faciunt,
22
attrahunt ab interioribus corporis, et ideo omnia huiusmodi quando ponuntur su〈-〉
23
per magnos dolores, sedant eos, nisi quia non sedant eos semper, nam quando do-
24
lor est propter humorem grossum, uiscosum, adhaerentem, et existentem in profundo
25
membri, non potest eum attrahere Medicina totum, propter sui multitudinem, aut
26
propter grossiciem suae substantiae, et uiscositatem, aut propter frigiditatem ipsius ni〈-〉
27
miam, aut propter uentositatem inflatiuam, quae generatur ab eis. In ueritate autem
28
dico, quod illi, qui operabantur cum uulpibus ad hoc, ipsi faciebant olea, qui resol-
29
uebant cum eis multum, et ipsi faciebant balnea, in quibus ęgri ponebantur, et iace-
30
bant ibi, adeo quod oleum cooperiebat corpus ęgri totum, et iubebant infirmo, quod
31
staret ibi multum, et faceret moram ibi longam. Contingebat ergo ex hoc, quod oleum
32
istud resoluebat id, quod erat in iuncturis, ex apostematione et collectione humorum
33
in loco, et non faciebant hoc solum, immo euacuabant cum hoc quod erat in corpo〈-〉
34
re toto, ex superfluis humoribus, quamuis in corpore habentis dolorem iuncturarum esset
35
repletio magna. Non est ergo mirum, si hoc Medicamen confert his in hunc modum,
36
nam humores non descendunt ad iuncturas eorum, immo curantur per resolutio-
37
nem ex loco ubi sunt, et illi qui sunt in iuncturis, resoluuntur etiam. Sed sicut in prin〈-〉
38
cipio, dum corpus istorum esset sanum, et non erat in eo ęgritudo aliqua, generati sunt
39
huiusmodi humores, qui fecerunt ęgritudinem hanc, propter malum regimen in dieta,
40
similiter potest postea iterum reuerti aegritudo in iuncturis illis, propter malam dietam,
41
sicut fecit prius, et adhuc plus propter debilitatem, quae remansit in iuncturis, propter
42
praecedentem infirmitatem. Paulus. Dicitur, quod quando pulmo uulpis desic-
43
catur, et potatur ex eo pondus drachmae unius, confert asmati multum.
44
DE LVMBRICIS TERRENIS. CCCCXXIX[*]CCCCXXIX corrupt for CCCCXXVIII.
45
CHaratin, id est, ysculi, uel lumbrici terreni. Galenus. Sunt uermes, qui quando
46
foditur terra, uel aratur, inueniuntur, et quando ipsi teruntur, et ponuntur super
47
neruos incisos, conferunt iuuamento manifesto et subito, et quando dantur in po-
48
tu cum rob, sunt Medicinę, quę prouocant urinam. Dioscorides. Quando conteruntur
49
fortiter, et ponuntur super neruos incisos, conglutinant eos, et non oportet, quod uulnus
50
dissoluatur, nisi post tres dies. Et quando coquuntur in oleo, et distillatur ex eo in au〈-〉
51
rem opositam dentis dolentis, sedat dolorem eius, et quando teruntur fortiter, et bi〈-〉
52
bitur ex eis cum rob, prouocant urinam, et frangunt lapidem, et curant ictericiam.
53
DE HYRVNDINE. CCCCXXX[*]CCCCXXX corrupt for CCCCXXIX.
1
Thartaph, id est, hyrundo. Galenus. Multi faciunt cinerem ex hyrundinibus,
2
comburentes eos, et miscent cinerem illum cum melle, et liniunt squinantiam,
3
et omnia gutturis apostemata, et uuulae, et multi sunt, qui utuntur hoc cinere in co-
4
hol, ad acuendum uisum, et alij desiccant hyrundines, et terunt, et dant in potu ex
5
puluere suo aureum .2. ad hoc. Et quidam administrant animal, quod dicitur in Grę〈-〉
6
co carochas, postquam desiccant ipsum, et curant cum eo omnes species colicae, et dant
7
in potu certum numerum ex eis, cum totidem granis piperis, et dant in potu pro una
8
dosi tria corpora eorum, aut quinque, aut septem, cum totidem granis piperis, et dant
9
in potu hora qua sedatur dolor, et dant similiter in cibo habentibus ęgritudinem in
10
uesica de his. Dioscorides. Quando accipitur pullus hyrundinis in augmento lu〈-〉
11
nae, et sit primus quem habuit mater eius, et scinditur, inueniuntur in uentre eius duo
12
lapides, unus est unius coloris, et alius habet colores diuersos, qui si stringantur
13
in corio uituli, aut cerui, antequam terram tangant, et suspenduntur in brachio,
14
aut collo epileptici, confert ei, et multi fecerunt hoc, et curati sunt curatione comple〈-〉
15
ta. Et quando hyrundo comeditur sicut auis, quae dicitur sophlidas, et fit cohol ex
16
ex[*]exex corrupt for ex ea, acuit uisum, quando comburuntur, et miscetur cinis earum cum melle, et fit in-
17
de cohol, et saliuntur, et desiccantur, et fit inde puluis, et accipitur in potu ex eo dra〈-〉
18
chma una cum aqua, et confert squinantię, et apostematibus gutturis, et uuulę, similiter
19
uero facit cinis pullorum eius quando aduritur. Ignotus. Cerebrum eius quando misce〈-〉
20
tur cum melle, et fit inde cohol in principio descensus aquae ad oculum, confert multum.
21
DE CANTHARIDIBVS. CCCCXXXI[*]CCCCXXXI corrupt for CCCCXXX.
22
DHerarie, id est, cantharides. Galenus. Experti sumus experientia non modica
23
in unguibus leprosis, et inuenimus, quod quando ponuntur super eas cum cae〈-〉
24
roto, conferunt multum, aut cum unguento. Auferunt enim unguem, et faciunt eum
25
cadere totum. Et cantharides ingrediuntur saepe in mixtione unguentorum et Medi-
26
cinarum, quae fiunt ad scabiem, et ad aegritudinem, cum qua eleuatur cutis, et in Me〈-〉
27
dicinis alijs putrefactiuis, et in Medicinis quae euellunt erucas, quae dicuntur capi-
28
ta clauorum. Et fuerunt quidam ex Magistris nostris, qui dabant ex eis in potu, miscen〈-〉
29
tes parum ex eis cum Medicinis, quae fiunt ad prouocandam urinam. Et quidam ac〈-〉
30
cipiebant alas et pedes ipsarum solum, dicentes, quod haec conferebant illis, qui sum-
31
pserant corpora ipsorum, et erant illis bezaar. Et alij dicebant contrarium huius, ui-
32
delicet, quod corpora ipsarum sola iuuabant eos, qui sumpserant alas et pedes ea-
33
rum. Ego uero miscui omnia simul, scilicet corpora cum pedibus, et alis, et dedi.
34
lllae autem, quae sunt magis iuuatiuae ex eis, sunt illae, quae reperiuntur in tritico, in
35
quarum alis sunt lineae citrinae, in latitudine protensae, et proprie quando proijcis
36
eas in olla terrea noua, et claudis orificium ollae cum panno lineo, super uas, in quo
37
sit acetum feruens, donec suffocentur, et moriantur. Et similiter oportet, quod fiat
38
ex animali, quod dicitur xophostis, quando uolumus ipsum reponere, et similiter
39
species animalis similis cantharidibus in figura et uirtute, et similiter uermis uiridis,
40
qui reperitur super arborem pini, uirtus eius est sicut uirtus earum, et similiter cinis
41
adhaya quando comburuntur, miscetur a quibusdam in Medicinis putrefactiuis, et
42
in Medicinis conferentibus scabiei, et aegritudini, cum qua eleuatur cutis.
43
Dioscorides. Quae generantur et degunt ex cantharidibus inter frumentum, sunt
44
meliores, et idoneae ad reponendum, et oportet, quod ponantur in uase terreo non
45
uitreato, et ligetur pannus lineus super os uasis, deinde uertatur orificium ollae su-
46
per uaporem aceti fortis, qui buliat super ignem, et teneatur uas in hunc modum
47
super uaporem aceti fortis, donec moriantur cantharides omnes, et post hoc inse-
48
rantur in lino, et reponantur. Et melioris et fortioris operationis sunt illae, quae sunt
49
diuersorum colorum, et in alis earum sunt lineae transuersae citrinae, et sunt grossae,
50
et oblongae. Operatio autem illarum, quae sunt unius coloris, est debilis.
51
Reperiuntur autem in tempore aestatis cantharides, quae dicuntur pytoriapsa,
52
quae ponuntur super cribrum, et ponuntur sic super cinerem calidum, donec as-
53
sentur paulatim, et reponuntur. Et uirtus quidem cantharidarum est putrificatiua,
1
calefactiua, hulceratiua, et ob hoc miscentur cum Medicinis conuenientibus aposte〈-〉
2
matibus cancerosis, et quae fiunt ad scabiem hulceratam, et impetiginem malam,
3
et si ponuntur in nasalibus, prouocant menstrua. Et aestimant, quod quando miscen〈-〉
4
tur in aliquibus confectionibus ad hydropisim, conferunt propter uirtutem earum
5
fortem, quam habent in prouocando urinam. Et aestimauere quidam, quod alae can〈-〉
6
tharidarum et pedes earum sunt bezaar illis, qui bibere corpora earum.
7
DE RANA. CCCCXXXII[*]CCCCXXXII corrupt for CCCCXXXI.
8
DIphdaha, id est, rana. Galenus. Cinis ranarum combustarum, secundum
9
quod dicitur, abscindit fluxum sanguinis, quando puluerizatur super locum,
10
et quando linitur super alopeciam cum eo, mixta pice humida, aufert eam.
11
Dioscorides. Ranae quae sunt in paludibus, quando coquuntur cum sale et oleo,
12
et administrantur in cibo, sunt bezaar uenenis, et leprę. Et ius earum quando elixan〈-〉
13
tur, est conueniens apostematibus antiquis, quae sunt in chordis, quando proijcitur
14
super ea. Et quando comburuntur ranae, et puluerizatur cinis earum super locum un-
15
de fluit sanguis, abscindit eum. Et miscetur cum pice humida, et linitur inde alope-
16
cia, et confert. Et quando sanguis ranarum uiridium ponitur in loco pili palpebrae
17
euulsi, prohibet ortum eius. Et quando rana coquitur in aqua et aceto, et fit collutio
18
oris cum elixatura illa, confert dolori dentium multum.
19
DE MEMBRIS ET SVPERFLVITATIBVS
20
animalium. CCCCXXXIII[*]CCCCXXXIII corrupt for CCCCXXXII.
21
TEstę conchylium, uel ostraca marina. Galenus. Ostracorum ex mari, quae di〈-〉
22
cuntur barcora, non usus sum corporibus eorum, nisi comburerem prius ea, pro-
23
pterea quia sunt testa dura multum, sed quando aduruntur, fit uirtus eorum desicca-
24
tiua fortiter. Et uirtus eorum secunda resoluit et abstergit, et oportet, quod terantur
25
fortiter, donec fiant sicut puluis. Et haec est regula generalis omnium Medicinarum,
26
quarum substantia est testosa et petrosa, nam quando comburuntur bene, fiunt sicut
27
arena, quamuis si bene terantur, fiunt sicut farina. Quando ergo administrantur sola,
28
conferunt apostematibus fraudulentis. Et quando conficiuntur cum aceto et aqua,
29
aut cum aceto et melle, conferunt iuuamento magno apostematibus putridis. Sed
30
testa eorum conchylium, quae dicuntur ostreae, quando aduruntur, et administran-
31
tur cum curatione hulcerum putridorum, in quibus non potest nasci caro, propter flu-
32
xum humorum antiquum, qui fluunt ad ea, et in hulceribus, in quibus factae sunt fi-
33
stulae, et cauernae, conferunt iuuamentum maximum, et pone cinerem eius circa ea
34
exterius, postquam miscueris eum cum axungia porcina, et interius cum rebus, quae faci〈-〉
35
unt nasci carnem in hulceribus, sicut est Medicina, quae dicitur nir, et Gręci nominant
36
eam mohoma, et facit hoc post eius adustionem. Et haec eadem uirtus reperitur in o-
37
mnibus, quę habent corpora testuosa, postquam aduruntur, nisi quia est plus in illis, quę
38
dicuntur ostrea, et post in illis, quae dicuntur cobros, et quae dicuntur purpura, et pro-
39
pter hanc caussam miscentur hi cineres cum unguentis resolutiuis, et cum quibuscunque
40
adipibus, et conferunt, nam resoluunt. Et omnis adeps quanto est antiquior, tanto
41
est acutior, et etiam fortioris resolutionis. Et iste cinis habet uirtutem abstersiuam, quare
42
abstergit, et albificat dentes, et non facit hoc propter abstersionem solummodo, sed
43
propter grossiciem suae substantiae, sicut facit mel, et testa furni. Et qui uult his uti ad
44
hoc, non oportet quod terat eas multum, sed quando uult eas ponere in hulceribus
45
malis, fraudulentis, oportet quod terat eas fortiter, et hoc quod de cineribus habet hanc
46
proprietatem, administratur ad carnem, quę supercreuit in hulceribus. Et omnes istę te〈-〉
47
stae quando aduruntur, et miscentur cum sale, fit Medicina, quae abstergit dentes for〈-〉
48
titer, quousque desiccet gingiuam, et confert hulceribus eius putridis, et alijs hulceri-
49
bus. Sed ungulae, quae cooperiunt ostraca, quae dicuntur naporam, secundum quod
50
dicunt quidam, quando bibuntur cum aceto, curant duriciem splenis, et quando po〈-〉
51
nuntur super prunas, confert fumus eorum suffocationi matricis, et cum hoc extra-
52
hit secundinam, quae remansit in matrice. Dioscorides. Porphira marina, et est
53
conchylium purpureum, habet uirtutem desiccatiuam, abstergit dentes, diminuit
1
carnem superfluam, et mundificat hulcera, et consolidat ea, et quando testę eius re-
2
plentur sale, et ponuntur in uase terreo, et aduruntur, deinde teruntur, abstergunt
3
dentes, et sunt conuenientes ad hoc, et conferunt combustioni ignis, quando pul-
4
uerizantur super locum. Et oportet, quod dimittatur hoc medicamen in loco, do-
5
nec per se cadat, nam quando locus consolidatus est, cadit per se, et fit calx ex istis te-
6
stis, sicut diximus supra. Et dixit. Quod quando conchulae purpureae coquun-
7
tur in oleo, et fit linitio cum eo, retinet capillos cadentes, et facit oriri capillos
8
in loco.
9
DE BLACTE BISANTIAE. CCCCXXXIII.
10
VNgulae ipsarum, et sunt coopercula, quibus teguntur in foramine suo, similes
11
ungulis. Quaedam deferuntur ex lndia, et quaedam ex Babylonia, et quaedam
12
ex Iamem, et meliores omnium sunt, quae uergunt ad albedinem. Illae uero, quarum
13
color uergit ad nigredinem, sunt minus bonae, et sunt omnes odoriferae, quarum
14
odor trahit aliquantulum ad odorem castorei, et quando sumuntur in potu cum ace〈-〉
15
to, extenuant splenem, et quando fumigantur cum eis mulieres patientes suffocati-
16
onem matricis, confert eis, et iste fumus excludit secundinam. Et quando fumiga-
17
tur epilenticus cum eo, excitat eum. Et quando conchylium purpureum, et quod
18
est intra ipsum, sicut conchylium cobros, aduritur, facit ea, quae diximus de conchy-
19
lio cobron, sed uirtus eius est fortius adurens, quam cobron, et quando ponitur su-
20
per carnem superfluam, corrodit eam. Et caro cobron, et purpureae est bona stoma-
21
cho, et mollit uentrem. Et dixit, secundum amarchas, est species conchyliorum, et
22
melior est illa, quae defertur ex terra Nitan, et quando aduritur, facit id quod facit co〈-〉
23
bron, et quando abluitur sicut plumbum, et administratur in Medicinis oculi, con-
24
fert debilitati, et doloribus eius.
25
DE COAGVLO. CCCCXXXIIII.
26
ANphea, id est, coagulum. Galenus. Coagulum omne est calidum, subtile,
27
resolutiuum, et siccum, et propter hanc caussam conferunt coagula his, quae di〈-〉
28
cemus omnino, nam dixerunt quidam Medicorum, quod dederunt in potu ex co-
29
agulo leporis dissoluto cum aceto, et contulit epilepsiae. Et dixerunt, quod confert
30
fluxui menstruorum, et resoluit sanguinem et lac, quando coagulantur in stomacho.
31
Et nos experientia scimus, quod ita est non de coagulo leporis solum, sed de omni-
32
bus coagulis aliorum animalium, nisi quia coagulum leporis in hoc est fortius, ac me-
33
lius. Et dixerunt quidam, quod coagulum leporis confert emoptoicis, sed non sum
34
expertus hoc, nec uidi aliquem, qui fuerit expertus hoc, nec uidetur mihi bonum ad-
35
ministrari in hac ęgritudine, quoniam Medicinae conferentes huic ęgritudini, sunt
36
Medicinae stipticae, et ista est Medicina acuta, resolutiua, quare est contraria intentio〈-〉
37
ni eius, quod necessarium est in emoptoyca passione. Et dixerunt quidam ex eis,
38
quod coagulum equi quando sumitur in potu, stringit fluxum uentris. Et uidi quos-
39
dam laudantes coagulum animalis marini dicti koki, et est foca, et uirtus eius est
40
sicut uirtus castorei. Non autem uidetur mihi hoc loco rememorandum sermonum quos
41
scripserunt antiqui, de operatione, et proprietate, et uirtute coagulorum animali-
42
um, et caussa huius est superfluitas longitudinis scripturae, in qua non est, nisi occu-
43
patio cartarum, et propter nimietatem fit nobis taedium, et aufert nos ab eo, quod
44
promisimus loqui in hoc loco. Dioscorides. Coagulum est calefactiuum, resolu〈-〉
45
tiuum, exiccatiuum, et stipticum, et confert omnibus fluxibus, et quando sumitur
46
in potu, dissoluit sanguinem, et lac, quando coagulatur in stomacho et uesica. Sed
47
coagulum leporis est fortioris operationis, nam quando accipiuntur ex eo 3. ono-
48
losat cum uino, confert morsibus uenenosorum, et fluxui antiquo, qui fit ab hul-
49
ceribus intestinorum, et fluxui humiditatum antiquarum ex matrice, et coagula-
50
tioni sanguinis, et sputo eius, quando colligitur in pectore. Et quando mulier facit
51
sibi nasale ex eo cum butyro, post mundificationem menstruorum, confert impreg-
52
nationi, et quando sumitur ex eo in potu, prohibet impregnationem. Coagu-
53
lum uero equi est conueniens fluxui antiquo uentris, et hulceribus intestinorum.
1
Coagulum uero agni, et hoedi, et uituli, et animalis dicti phalatiphros, et illius quod
2
dicitur dorcas, et ibicis, habent haec omnia uirtutem similem, et conferunt omnia
3
coagulato lacti in stomacho, et coagulum quando fit nasale cum eo, prohibet im-
4
pregnationem, et coagulum animalis dicti koki habet uirtutem similem uirtuti ca-
5
storei, et est bonum epilepticis, et suffocationi matricis. Experientia uero qualiter
6
scitur, quod sit coagulum koki, est, quod accipias coagulum alicuius alterius anima-
7
lis, et praecipue agni, et pone super ipsum aquam, et dissolue ipsum in ea, et dimitte
8
parum, donec bene dissoluatur, deinde proijce ex illa aqua, in qua dissolutum est co〈-〉
9
agulum, super coagulum koki, nam si non fuerit uere coagulum huius animalis, dissol〈-〉
10
uitur cito, et fit sicut aqua. Si uero fuerit uere coagulum eius, non dissoluitur, sed re-
11
manet sicut est. Debet autem accipi coagulum koki dum fuerit ita paruum, quod non
12
potest pascere. Vniuersaliter autem omne coagulum dissoluit coagulata, et coagu-
13
lat dissoluta coagulabilia.
14
DE CASTOREO. CCCCXXXV.
15
INchiam algindi beduster, id est, testiculi castorei. Dioscorides. Sunt testiculi
16
animalis, quod dicitur castor, et est animal, quod uiuit extra aquam, et in aqua,
17
sed in aqua plus, quia nutritur ex pisciculis et cancris. Eligendi sunt autem ex his te-
18
sticulis gemini pendentes ex una radice, interius habentes sicut mel, et ipsi sunt simi〈-〉
19
les caerae, in colore sanguinis coagulati, et qui sunt in pelliculis suis, grauis odoris,
20
pingues, facilis separationis, et quando separantur, inueniuntur ibi tunicae multae, a
21
quibus facile separantur. Debent ergo emundari ab ipsis pelliculis, et sic poni in Me〈-〉
22
dicinis. Adulteratur autem cum amoniaco, aut gummi, confectis cum sanguine ipsius
23
animalis, et positis in uesicis. Et castoreum confert iuuamento magno, et nocumen〈-〉
24
tum non habet in se ulli membro, nisi calefacto fortiter. Galenus. Virtus eius pri-
25
ma calefacit, et desiccat. Secunda resoluit. Et tertia curat spasmum ex repletione,
26
et hoc ideo, quia euacuat et purgat neruos ab eo, quod in eis continetur de re extra
27
naturam, et secundum hanc uiam confert patientibus tremorem. Et quando sumi-
28
tur in potu cum pipere et aqua mellis, prouocat menstrua, et expellit foetum, et quan-
29
do sumitur in potu cum aceto, confert habentibus inflationem in intestinis et stoma〈-〉
30
cho, quando est difficilis resolutionis, et habentibus torsiones, et habentibus singul〈-〉
31
tum propter humores frigidos, grossos, aut propter uentositatem inflatiuam, et om〈-〉
32
nibus egritudinibus, quibus confert bibitum, confert etiam exterius inunctum cum
33
oleo ueteri. Sed ad subeth, et ad obliuionem cum febre, oportet quod admisceatur
34
cum oleo rosaceo, et fiat linitio super caput. Et quando ponitur super prunas, et fu-
35
migatur cum eo, confert ad hoc. Et dixit in almayemir. Quod ipsum est compa-
36
ratum opio, et est contrarium ei. Dioscorides. Castoreum confert morsibus ue-
37
nenosis, et inducit sitim, commouet sternutationem. Et quando bibuntur ex eo au-
38
rei tres cum faudhenig, id est, pulegio, prouocat menstrua, et expellit foetum, et se-
39
cundinam, et datur in potu cum aceto ad inflationes stomachi, et intestionrum, et
40
torsiones, et singultum, et ad Medicinas mortiferas, et proprie ad illam, quę dicitur
41
absie. Et miscetur cum aceto, et oleo rosaceo, et inungitur inde caput, aut attrahitur
42
odor eius per nares, et confert lithargyae, quęcunque sit, et similiter quando fit fumigi〈-〉
43
um cum eo, et quando sumitur in potu, aut fit inunctio cum eo, confert tremori, et
44
tetano, et doloribus neruorum, et iuncturarum, et uniuersaliter uirtus eius est calefactiua.
45
DE OVIS. CCCCXXXVI.
46
NAid, id est, oua. Galenus. Illa quae eligimus, sunt oua gallinarum. Non ergo
47
oportet, quod narremus naturam aliorum ouorum, quia natura eorum est ea-
48
dem cum natura istorum, et complexio quidem oui est frigidior parum, quam cor-
49
pus temperatum, ipsum nanque infrigidat temperate, et desiccat sine mordicatione.
50
Et oportet, quod administrentur ex eis illa, quae sunt recentia, quia uetera non sunt
51
bona. Albugo uero oui administratur in doloribus omnibus, in quibus est necessa-
52
ria Medicina, quae non mordicet, sicut sunt dolor oculorum, et apostemata ani, et
53
pectinis, et omnia hulcera fraudulenta mala. Et miscetur cum Medicinis, quae abscin-
1
dunt sanguinem qui fluit a miringis cerebri, et istae Medicinae desiccant sine mordi-
2
catione, et tuthia lota est una ex istis, et aliae multae, et quando imbibitur in eo lana,
3
et ponitur super adustionem ignis, aut aquae feruentis, confert multum, et est bonum
4
in emplastris, quę ponuntur super frontem, et facit adhęrere pilos, quorum ortus non
5
est directus in palpebris, postquam admiscetur ei Medicina conueniens ad hoc, sicut est
6
olibanum, et maxime pingue ex eo quod non est antiquum, nec minus siccum, et
7
iuuatiuum eius est in hoc propter uiscositatem quae est in ipso, non propter complexi-
8
onem eius, ueruntamen tu potes dicere quod complexio eius non est contraria in hoc
9
huic operationi, sed adiuuat ipsam, uitelli uero oui substantia est similis substantiae
10
albuginis, et propter hanc caussam miscetur cum cerotis, quae non habent mordica〈-〉
11
tionem aliquam, postquam fuerit elixatum, aut assatum. Differt enim parum, assatum enim
12
desiccat superfluitates paucas, et nos aestimauimus quod ex hoc quod acquisiuit ex hac
13
uirtute egressum est a sua complexione, et miscetur similiter in emplastris, quae pro-
14
hibent apostemata calida, sicut emplastrum, quod fit ex melliloto, et confert stoma〈-〉
15
cho. Totum uero ouum administramus, postquam miscetur cum oleo rosaceo, in cura-
16
tione apostematum quae fiunt in mammillis, et in palpebris, et in auribus, quando
17
apostema fit ex percussione, aut alia quacunque caussa, et utimur eo etiam in Medica-
18
tione membrorum neruosorum, sicut sunt iuncturae et chordae digitorum, et iunctu〈-〉
19
rae corporis et pedum, et si coquitur ouum sicut est in aceto, et comeditur, sedat hu-
20
mores fluentes ad stomachum, et ad intestina, et si miscueris cum eo aliquam ex Medi-
21
cinis, quae conferunt ad fluxum uentris, et dolorem eius, et das in potu, aut coquis
22
super ignem sine fumo, sicut est ignis carbonum, et dederis in cibo infirmo, confert
23
ei iuuamento non pauco. Et meliores Medicinae quae admiscentur ei in hoc casu, sunt
24
succus uuae acerbae, sumach ipsum, et succus eius, et galla similiter, et cortex granato〈-〉
25
rum, et cinis limaciarum adustarum, et grana passularum, et grana myrthi, et sorba
26
et grana granatorum, et quando assatur ouum, aut coquitur, acquirit propter deco-
27
ctionem, aut assationem diuersitatem non paucam, et est conferens propter hoc mul-
28
tum, et hoc quod ipsum admiscetur cum Medicinis, quae desiccant humiditates,
29
postquam elixatur, aut assatur, aut frigitur, et miscetur similiter cum Medicinis conferen〈-〉
30
tibus ad hoc, quod est in pectore et pulmone, et est illud quod est semicoctum, et uta〈-〉
31
tur eo caussa suae naturae, et suae substantiae, ille qui conqueritur de asperitate guttu-
32
ris, et cannae, et pulmonis, nam ouum adhęret in locis illis, et remanet ibi uelut em〈-〉
33
plastrum, et propter hanc eandem caussam curat mordicationem stomachi, et aspe-
34
ritatem meri, et stomachi, et intestinorum, et uesicae. Dioscorides. Ouum semi-
35
coctum, sorbile, est maginutritiuum[*]maginutritiuum corrupt for magis nutritiuum quam alio modo comestum, et uitellum oui
36
elixati quando miscetur cum croco, aut cum oleo rosaceo, confert pulsationi oculi,
37
et admiscetur ei mellilotum, et confert apostematibus ani, et apostemationi hemor-
38
rhoidarum, et quando frigitur cum sumach, et galla, stringit uentrem, et quando co-
39
meditur solum, facit hoc assatum. Albumen uero eius quando distillatur in aurem
40
apostematam[*]apostematam corrupt for apostemata apostemate calido, infrigidat, et sedat dolorem eius, et quando ponitur
41
super apostema oculi calidum, confert, et quando linitur cum eo super combustio-
42
nem ignis in principio eius, non sinit locum uesicari, et quando linitur cum eo faci-
43
es, prohibet ab ea solis combustionem, et quando conficitur cum eo thus, et poni-
44
tur super frontem, prohibet cursum humorum ad oculum, et quando miscetur cum
45
oleo rosaceo, et uino quod dicitur omomel, et infunditur in eis lana, et ponitur su-
46
per locum, sedat apostemata eius calida, et quando sorbentur oua, confert morsui
47
animalis quod dicitur amolos, et sorbetur tepidum ouum, et confert ardori uesicę,
48
et hulceribus renum, et asperitati pectoris, et expuentibus sanguinem, et catarro quod
49
descendit in pectus, et quando sorbetur crudum, confert apostematibus amygdala〈-〉
50
rum, et quando instillatur modicum ex albugine tepido in oculum, sedat dolorem eius.
51
DE SPVTO. CCCCXXXVII.
52
BVsach, id est, sputum. Galenus. Sputum habentis stomachum repletum cibo,
53
est ualde debilis uirtutis. Sputum uero famelici ieiuni, est forte, et est resolutiuum,
1
abstersiuum, et curat umbilicum infantis, quando linitur cum eo omni die, et quan〈-〉
2
do masticatur frumentum, et ponitur super apostemata corporum rusticorum, matu-
3
rat, et resoluit ea, et si sunt in corporibus mollibus, sufficit sputum solum, aut cum
4
masticatione panis, et confert sanguini qui fluit ad oculum, et abstergit maculas cor-
5
poris, et faciei, et lentigines, et impetiginem, et pannum, et sanguinem mortuum
6
sub cute. Et sputum quidem hominis est contrarium omnibus animalibus, haben-
7
tibus uenenum, occidens hominem, et ipsum occidit scorpionem.
8
DE VRINA. CCCCXXXVIII.
9
BAul, id est, urina. Galenus. Virtus urinae est calida, acuta, et est in ea abstersio
10
magna, et propter hauc caussam utuntur ea lauatores pannorum, lauantes cum
11
ea pannos, et aufert ab eis maculas, et sordes, et quod ex animalibus est fortis calidi〈-〉
12
tatis, caliditas urinę ipsius est maior, et fortior, et quod ex eis est frigidę complexionis,
13
urina eius est minus calida, et urina hominis est debilior omnibus alijs urinis, prae-
14
ter urinam porci castrati, ipsa enim est in caliditate sicut urina hominis, urina uero
15
uerris est fortior urina hominis, sed urina apri est fortior his. Et signum in hoc est acui-
16
tas odoris eius, postquam non potest tentari per saporem, uel potum. Propterea uero quod
17
Medici uiderunt, quod urina multum abstergit, curant cum ea hulcera profunda, et sca-
18
biem sordidam, et hulcera multae sordis, et administrant eam similiter in hulceribus
19
testiculorum, et circa loca illa existentibus, quando sunt multum humida, et in hul〈-〉
20
ceribus aurium, et abluunt cum ea caput, et mundificat furfures, quae sunt in eo, et
21
lentigines faciei, et curat impetiginem, et serpiginem, et saaphati capitis, et quando
22
eam administramus, necessitate coacti, non potentes habere Medicinam aliam in ru-
23
sticis, curat aegritudines eorum. Accipitur enim petia, et ligatur super exituram, aut su-
24
per hulcera quae generantur in manibus et pedibus eorum, et ligantur cum ea forti-
25
ter, et pręcipitur infirmo quod mingat assidue super locum illum, et non dissoluat eum
26
donec curetur, confert enim et curat. Sed Medicina quae sumitur ex urina infantium,
27
et est dicta crisocolla, eo quod aurifices utuntur ea ad aurum solidandum, et est Medicina
28
multum iuuatiua in hulceribus fraudulentis, et difficilis curationis. Qui ergo uult fa〈-〉
29
cere hanc Medicinam, accipiat mortarium ex cupro, et pistellum ex eodem, et prae-
30
cipiat puero, qui nondum peruenit ad coitum, quod mingat in eo, deinde pistetur cum
31
agitatione continua in sole, aut in domo calida, ut dissoluatur ex substantia aeris in
32
Medicina illa, propter caliditatem solis, uel aeris amplior quantitas, erit namque magis
33
conferens, est enim in ipsa iuuamentum magnum in hulceribus quae diximus. Sed fex
34
urinae, quae residet in fundo eius, alba, grossa, secundum quod dicitur, confert erisipilae.
35
Et urinam puerorum, et etiam uirorum iam biberunt quidam in aegritudinibus proue-
36
nientibus a corruptione aeris, et aestimauerunt se propter hoc fuisse curatos, et urina
37
animalium miscetur cum Medicinis, quae fiunt ad dolores iuncturarum, et est conferens.
38
Dioscorides. Vrina hominis quae sumitur in potu ab illo quem momordit ser-
39
pens, confert, et resistit Medicinis mortiferis ebibitis, et confert principio hydropisis,
40
et quando infunditur super morsum tyri marini, et scorpionis marini, et draconis
41
marini, confert, et urina hominis quando miscetur cum nitro, et proijcitur, uel lini-
42
tur super morsuram canis rabidi, et super scabiem hulceratam, et super pruritum, confert,
43
et urina uetus est melior quam recens in hulceribus humidis oculorum, et in furfuribus ca〈-〉
44
pitis, et impetigine, et serpigine, et scabie, et prohibet dilatationem hulcerum fraudu〈-〉
45
lentorum in corpore, et quando pessariçatur cum ea matrix, prohibet dilatari hulce〈-〉
46
ra quae sunt in ea, et abscindit cursum humiditatum auris, et quando calefit in cortice
47
granati, et distillatur in aurem, extrahit uermes qui fiunt in ea, et urina infantium quan〈-〉
48
do sumitur in potu, confert asmati, et quando coquitur in uase aeneo cum melle, ab-
49
stergit albuginem quae fit in oculo propter incarnationem hulcerum corneae, et hulcerum
50
quae dicuntur ahalos. Etiam fit ex urina puerorum, quando agitatur diu in mortario ex
51
ęre cuprino, cum pistello eiusdem in sole calido gluten, cum quo glutinatur aurum,
52
et sedimen urinae uelut fex quod residet in fundo eius, quando linitur cum eo erisi-
53
pila, sedat eam, et quando teritur cum oleo alcannae, et fit inde nasale, sedat dolorem
1
ex suffocatione matricis, et abstergit albedinem oculi. Vrina uero tauri, quando
2
miscetur cum myrrha, et distillatur in aurem, sedat dolores eius. Sed urina apri est si〈-〉
3
cut urina hominis, nisi quia proprietatem habet frangendi lapidem, faciens egredi
4
ipsum cum urina. Vrina uero caprae, quando bibitur cum spica omni die, in quan〈-〉
5
titate unius conos, curat hydropisim carnosam, expellens humiditates eius per flu-
6
xum uentris, et per uiam urinae, et quando distillatur ex ea in aurem, sedat dolorem
7
eius, et urina animalis, quod dicitur linx, quae urina dicitur farayos, ut quidam di-
8
cunt, quando mingitur, statim petrificatur, et fit lapis, et hoc est uerum, et dicitur la〈-〉
9
pis iste ablataron, uel batarapton, quia quando sumitur in potu cum aqua, est con-
10
ueniens ori stomachi, et sedat dolores eius, et confert cursui humorum ad stomachum.
11
Vrina uero asini, secundum quod dicitur, quando sumitur in potu, curat dolores renum.
12
DE PELLE ARIETIS. CCCCXXXIX.
13
GEldalchebe, id est, cutis arietis. Galenus. Quando accipitur recens, sicut exco〈-〉
14
riatur aries, et ponitur super locum percussionis, confert, adeo quod curat percussi-
15
onis lęsionem in die una et nocte, et hoc quia maturat et resoluit loca percussa, quae
16
sunt repleta sanguine. Sed geldalatiche, id est, corium uetus. Dioscorides. Solae
17
sotularium uetustorum quando comburuntur, et cinis earum pulueriçatur super com〈-〉
18
bustionem ignis, et super apostemationem quae fit in pedibus a strictura calciamen〈-〉
19
torum, confert, et quando pulueriçatur super excoriationem, quae fit in coxis, desic-
20
cat, et consolidat eam. Et dicunt quidam, quod quando fit fumigium cum eis, fugiunt
21
scorpiones, et animalia uenenosa fumum earum. Galenus. Id quod cadit a sotu-
22
laribus ueteribus, secundum quod dicunt quidam, quando comburitur, confert contri-
23
tioni, quae fit propter calciamentum strictum, et habet hoc per naturam contrarieta〈-〉
24
tis, sed si fuerit ibi apostema propter constrictionem, non confert, postquam uero fuerit
25
sedatum apostema, confert ei id quod est interius, ex sola inferiori subtularis, quan-
26
do aduritur, quia desiccat. Nos enim iam posuimus hunc cinerem, dum essemus in
27
quadam uilla, super exituram, quae acciderat propter fricationem, seu constrictio-
28
nem subtularis, et contulit. Et iste cinis curat etiam apostemata, quae fiunt a combu-
29
stione ignis, et excoriationes quae fiunt in coxis.
30
DE SANGVINE. CCCCXL.
31
DEm, id est, sanguis. Galenus. Sanguis porci est calidus et humidus, sicut san〈-〉
32
guis hominis. Sed sanguis columbi administratur a quampluribus Medicorum
33
In capite, quando fuerit scissura in craneo, nam proijciunt in loco illo sanguinem co〈-〉
34
lumbi, et si non inueniunt illum, ponunt sanguinem garidem, aut sanguinem cuniculi.
35
Et quidam distillant sanguinem columbi, dum est recens et calidus, in oculo, quan〈-〉
36
do in oculo fuerit tarpha, id est, aegritudo sanguinis. Et quidam extrahunt pennam
37
ab ala eius, et exprimunt sanguinem qui est in ea, in oculum, aut scindunt sub ala eius,
38
et accipiunt sanguinem qui egreditur, et imponunt calidum, et non faciunt hoc, nisi illi
39
qui uolunt occidere columbos. Et quando distillatur in oculum loco huius sanguinis
40
oleum rosaceum, facit idem, nisi quia oportet quod distilletur oleum calidum, secundum cali〈-〉
41
ditatem sanguinis, sanguinis namque iuuamentum in hoc non est, nisi propter calidita-
42
tem eius actualem, non propter aliam uirtutem quę sit in eo, nisi propter illam caliditatem
43
cum temperamento suae complexionis, et manifestatur hoc etiam, quoniam oleum rosa-
44
ceum est melius ad curandam scissuram cranei, quia oleum rosaceum cum hoc quod est tem〈-〉
45
peratae complexionis, habet quandam stipticitatem. Et sanguis caprinus, quidam Medicorum
46
sunt, qui dant in potu sanguinem caprinum, et hircinum mixtum cum melle hydropicis.
47
Et quidam assant hunc sanguinem, et dant in potu habentibus fluxum uentris, et fluxum
48
mucillaginum, in quibus est admixtus sanguis, et existimo quod caussa quare iuuat ad
49
hoc, est propter grossiciem terream, quae est in eo, et propter siccitatem quae est admixta
50
suae caliditati. Sanguis uero agni, et hoedi, dicunt quidam quod sanguis agni quando bi〈-〉
51
bitur, confert epilepsiae. Et dixit Theophrastus quod sanguis hoedi confert epilepsię. Vidi
52
opificem quendam qui erat discretus homo, et uerax, et bonae memoriae, qui dixit mi〈-〉
53
hi quod fuerat expertus in duobus qui expuebant sanguinem, dare eis de hoc sanguine,
1
et contulit eis iuuamento manifesto, et ego credidi dicto eius, et existimaui quod isti non
2
emittebant sanguinem a pulmone, neque a palato, sed propter apertionem alicuius ue-
3
nae. Et dixit Theophrastus quod sanguis hoedi, est magis iuuatiuus ad fluxum sanguinis,
4
quam sanguis alius, et oportet quod sit coagulatus, et quod accipiatur ex eo libra una in ponde〈-〉
5
re, et misceatur cum aceto forti, tanto quantus est sanguis, et coquatur tribus buliti-
6
onibus, plus parum, deinde diuidatur in tres partes, et detur in potu qualibet die pars
7
una, in ieiunio, et maxime quando sumus distantes a locis ubi sunt Medicinae aliae.
8
Sanguis ursi et hirci quando apponitur calidus super apostemata, maturat ea cito.
9
Dioscorides. Sanguis porcinus sedat dolores, et curat hulcera quae sunt in auri-
10
bus, et confert uulneribus. Et sanguis hoedi, et agni, et anseris, ingrediuntur in confe-
11
ctionibus antidotorum, et confert apostematibus. Sanguis uero garscen, et cuniculi,
12
et columbi, et kebg accipitur calidus, et fit cum aliquo istorum cohol, et confert apo-
13
stematibus oculi, et sanguini qui est in eo, et obscuritati uisus, et sanguis columbi pro-
14
prie abscindit fluxum sanguinis narium, qui fit a miringis cerebri. Sanguis hirci, et ca-
15
prae, et leporis, ac cerui, quando assantur et administr antur quicunque ipsorum, confert
16
hulceribus intestinorum, et fluxui uentris antiquo, et quando bibitur cum uino, con-
17
fert ueneno, quod dicitur taphsipon. Leporis uero sanguis quando linitur, impetigo
18
cum eo, dum suum retinet colorem, curat eam. Sanguis uero canis, quando sumitur
19
in potu, curat morsum canis rabidi. Sanguis uero nemoralis testudinis, confert epi-
20
lepsiae, quando sumitur in potu. Sed sanguis testudinis marinae, quando bibitur cum
21
uino, et cum coagulo leporis, et cimino, confert morsibus uenenosis, et confert bi-
22
bentibus ranunculos. Sed sanguis tauri, quando fit emplastrum ex eo cum sauich, mol-
23
lificat, et resoluit apostemata dura. Sanguis harbae quando ponitur in radice capil-
24
lorum euulsorum, non sinit eos renasci, similiter autem facit sanguis ranae uiridis.
25
Sanguis menstruus quando inungitur uirga cum eo in hora coitus, prohibet muli-
26
erem illam impregnari, et si liniuntur cum eo pedes podagrici, curat dolorem eius.
27
DE CEREBRO ANIMALIVM. CCCCXLI.
28
DImag, id est, cerebrum. Galenus. Cerebrum leporis, pro certo scimus quod quan-
29
do liniuntur cum eo gingiuae puerorum, tempore ortus dentium eorum, facit eos fa〈-〉
30
cile nasci, et sine dolore, et hoc est notorium apud omnes, et administratio eius est
31
postquam decoquitur, et non habet hoc cerebrum solum hanc proprietatem, immo etiam
32
mel, et oleum, et butyrum, et alia multa huiusmodi, quae habent uirtutem faciendi
33
nasci dentes infantium. Et dicunt quidam, quando cerebrum leporis comeditur, confert tre〈-〉
34
mori membrorum. Cerebrum cameli quando desiccatur, et sumitur in potu cum aceto,
35
confert epilenticis. Sed cerebrum gallinae stringit sanguinem miringarum cerebri.
36
Et cerebrum anatis est conueniens apostematibus quae fiunt in ano. Etiam admini-
37
strant quidam cerebella quaedam animalium, et uolatilium quorundam ad mor-
38
sus uenenosorum, et ad illos qui biberunt Medicinam mortiferam.
39
DE HYSOPO HVMIDA. CCCCXLII.
40
SEnfe ratab, id est, hysopus humida. Galenus. Virtus eius est resolutiua, et ma-
41
turatiua. Dioscorides. Est pinguedo quae est in lana, quae in hunc modum ac-
42
cipitur. Accipe lanam succidam, lenem, uel mollem, et laua eam in aqua calida, in sole
43
calido, et exprime totum quod est in ea ex sorde, et pone sordiciem illam in uase haben〈-〉
44
te orificium latum, et proijce super eam aquam, infundens alb alto cum impetu, ut spumam
45
faciat, deinde agita fortiter, ut multam faciat spumam, deinde collige spumam illam super
46
quam asperge aquam marinam cum impetu, donec spuma sedetur omnino, et tunc colli-
47
ge pinguedinem illam, quam supernatare uideris, et pone in uase terreo, deinde proijce in
48
uas iterum aquam aliam, et agita sicut fecisti prius, et proijce super spumam eius aquam ma-
49
rinam, et dimitte sedari spumam, et collige quod super aquam natat ex pinguedine, et
50
pone cum pinguedine alia, et facias hoc toties quoties spumam fecerit, deinde accipe
51
pinguedinem quam aggregasti, et malaxa ipsam manibus, et si aliquam inuenis in ea sor-
52
dem, extrahe ipsam ab ea, secundum modum quem diximus, proijciendo super ipsam
53
aquam, et agitando, et facias hoc toties, donec uideas ipsam albam, et puram pingue-
1
dinem sine admixtione alterius rei, cum ergo feceris hoc, pone in uase terreo, et ser-
2
ua, hoc autem totum, ut dixi, fiat in solo uase. Et quidam accipiunt unctuosum ex lana,
3
quod fit in hunc modum, et est albior alia, quia ipsi accipiunt lanam succidam, sordi-
4
dam, et lauant cum aqua calida, exprimentes donec extrahant sordem eius, deinde
5
ponunt sordem illam super ignem leuem in uase aeneo, et buliunt leuiter, et colligunt
6
postquam friguerit pinguedinem, quae supernatat, et lauant cum aqua, sicut diximus, agi-
7
tantes, et colligunt, et ponunt in uase terreo, et superinfundunt aquam calidam, et coope〈-〉
8
riunt uas cum panno lini, et ponunt in sole, quousque inspissetur conuenienter, et al-
9
bescat. Et quidam mutant aquam eius in duobus diebus semel. Melior ex hysopo est
10
illa, quae non habet odorem astaros, et est mollis, quando tangitur sine asperitate,
11
habens odorem lanę succidae, et quando dissoluitur in coclea munda, non apparet
12
ibi aliqua grossicies, sicut apparet in adulterata cum cęra dissoluta, aut cum oleo, aut
13
sępo. Et uirtus huius Medicinę est calefactiua, mollificatiua hulcerum induratorum,
14
et proprie hulcerum matricis, et ani, et quando miscetur cum melliloto, et butiro, et
15
quando fit suppositorium cum ea, prouocat menstrua, et expellit foetum mortuum, et se〈-〉
16
cundinam, et quando miscetur cum sępo anatis, confert hulceribus aurium, et hul-
17
ceribus uirgae, et testiculorum, et existentibus circa loca illa, et confert pruritui lachry-
18
malium oculi, et grossiciei palpebrarum, et pilis cadentibus ab eis. Aduritur autem
19
haec hysopus, quia ponitur in uase nouo, et ponitur super lenem ignem, et dimitti-
20
tur donec finiatur pinguedo eius, et fiat cinis. Est autem conueniens iste cinis in col-
21
lirijs, et Medicinis oculi, quando bibitur ex eo pondus trium onolosat, confert mor〈-〉
22
sibus uenenosis, et confert fluxui uentris antiquo, et hulceribus intestinorum, et abscin-
23
dit fluxum menstruorum, et dissoluit sanguinem coagulatum in stomacho, et uesica, et
24
quando sumitur in potu, sicut diximus, mundificat hulcera pectoris et pulmonis, et
25
quando miscetur cum butiro, et fit nasale cum eo, post mundificationem menstruorum, prohibet
26
impregnationem, et quando datur in potu mulieri post partum, facit eam habilem impregnari.
27
DE STERCORE. CCCCXLIII.
28
HEbel, id est, stercus. Galenus. Omne stercus est calidum, resolutiuum, attra-
29
ctiuum, et hoc secundum plus et minus.
30
Stercus canis comedentis ossa, et signum eius est quod est album, desiccat, et cura-
31
tur cum eo squinantia, et apostemata gutturis, et miscetur cum melle ad dissenteriam,
32
et hulcera antiqua, et miscetur cum lacte, in quo extincti sunt lapides, aut ferrum can-
33
dens, et datur in potu, aut fit clistere cum eo, et miscetur cum Medicinis resolutiuis
34
apostematum, et confert iuuamento maximo.
35
Stercus infantium comedentium panem atanor, et lupinos, aut carnes gallinarum
36
elixatarum, quando desiccatur, curat squinantiam, et confert iuuamento mirabili,
37
quando miscetur cum melle, et linitur cum eo guttur et palatum, aut datur in potu.
38
Stercus lupi confert dolori colicae, quando sumitur in potu, aut suspenditur super
39
infirmum iuxta locum doloris. Oportet autem quod eligatur ex eo album, quod est repertum
40
super spinas, aut super plantam aliam. Et dixerunt quidam quod oportebat quod ligaretur in co-
41
rio lupi, et suspenderetur cum filo ex lana quae remansit ex animali quod comedit lu-
42
pus. Ego uero posui ipsum in piside argentea, sedat namque dolorem, et praeseruat ab
43
eo antequam accidat, uerum oportet antequam afferatur quod purgetur corpus, et adhibeatur
44
cura conueniens cholicae, donec simus securi quod non eueniat, deinde auferatur. Et ego
45
dedi ex eo in potu in hora quietis, et non superuenit dolor.
46
Stercus caprarum est calidum, resolutiuum, confert apostematibus fraudulentis, sicut sunt
47
apostemata genuum, et doloribus iuncturarum, et sciae, quando miscetur cum farina hor-
48
dei, et conficitur cum aceto, et ponitur super locum, maxime in corporibus duris, soli〈-〉
49
dis, sicut corpora rusticorum, et administratur in duritie splenis, et hydropisi, et quan〈-〉
50
do stercus caprarum aduritur, est subtilius, et magis resolutiuum, et curat alopiciam, et sca〈-〉
51
biem, et hulcera mala, et omnem aegritudinem, quae indiget Medicina mundificatiua,
52
et abstersiua, et miscetur etiam cum emplastris resolutiuis, sicut est emplastrum, quod fit
53
ad apostema radicis auris, et testiculorum, et confert morsui uiperae, et alijs morsibus
1
uenenosis, et datur ex eo in potu ictericis, et curat eos, et sedat fluxum menstruorum.
2
Stercus uero boum collectum in uere, est magis mollificatiuum, nam uirtus eius quan-
3
do comedunt herbam, est mollificatiua multum, sed quando comedunt foenum, est uir〈-〉
4
tus eius exiccatiua, et resolutiua, et est cum hoc in eo uirtus attractiua, et confert pun〈-〉
5
cturae apum, et uesparum, et zambor, et quando emplastratur cum eo uenter hydro-
6
pici, confert iuuamento magno, resoluens aquam eius, et attenuans uentrem, et quan〈-〉
7
do liniuntur cum eo membra apostemata, confert eis, et stercus boum comedenti-
8
um orobum, confert hydropicis etiam, et curantur cum eo apostemata rusticorum,
9
et quando conficitur cum aceto, confert apostematibus duris.
10
Stercus pecudum confert uerrucis, et carni superfluae, quando conficitur cum ace〈-〉
11
to, et liniuntur cum eo, et confert combustioni ignis, nam consolidat excoriationem
12
eius, maxime quando conficitur cum oleo rosaceo, et caera, et ponitur super locum.
13
Stercus uero columbarum uolantium, quando administratur cum sinapi, et cum
14
nasturtio trito super membra frigida, quae oportet calefieri, et maxime in aegritudi-
15
nibus antiquis, sicut in podagra, et emicranea, et soda, et scothomia, et doloribus
16
lateris, et spatularum, nam accidunt eis aliquando dolores antiqui, et dolores uen-
17
tris, et renum, et iuncturarum, confert eis omnibus maxime desiccatum.
18
Sed stercus gallinarum est minus calidum quam stercus columbarum, et administratur ad
19
fuffocationem[*]fuffocationem corrupt for suffocationem quae fit ex fungis, quando miscetur cum aqua et aceto, et datur in potu, et
20
iuuat fortiter, nam facit euomere, et quando bibitur cum uino in dolore colicae, confert.
21
Stercus muris confert alopiciae, et laxat uentrem. Et stercus stellionis, et adhaya,
22
et çerçir sunt sicca, abstersiua, et mundificant faciem, nisi quia stercus çerçir est debilius
23
quam stercus adhaya. Sed stercus stellionis curat impetiginem, et lentigines faciei, et aufert
24
morpheam. Sed stercus çerçir comedentis riçi solum, abstergit impetiginem fortiter.
25
Dioscorides. Stercus uaccarum pascentium herbam, quando ponitur cum humiditate
26
sua recens super apostemata calida, sedat, et inuoluitur in folijs, et calefit in cinere ca-
27
lido, deinde auferuntur folia, et stercus ponitur super apostemata, et secundum eundem
28
modum confert sciaticae iuuamento manifesto, et quando miscetur cum aceto, resoluit
29
scrophulas, et apostemata dura, et stercus boum proprie, quando fit fumigium cum eo,
30
confert descensui matricis, et egressui eius, et quando fit fumigium cum eo, fugat cimices, et
31
quando coquitur in olla noua cum uino, et bibitur uinum illud, confert hydropisi et leprę.
32
Stercus caprarum, maxime syluestrium, quando bibitur cum uino, confert ictericię, et quan〈-〉
33
do bibitur cum speciebus ad hoc conferentibus, sicut spica, et folium, et huiusmodi pro〈-〉
34
uocat menstrua, et expellit foetum, et quando teritur siccum, et miscetur cum olibano, et
35
fit inde nasale, confert cursui humiditatum antiquo ex matrice, et quando miscetur
36
cum aceto, confert fluxui sanguinis, undecunque fluat, et quando comburitur, et mi-
37
scetur cum aceto, et secaniabin, et linitur cum eo alopicia, curat eam, et quando fit ex
38
eo emplastrum cum sepo antiquo, confert podagrae, et quando coquitur cum ace-
39
to, aut uino, et ponitur super morsus uenenosos, et super formicam, et super aposte〈-〉
40
mata aurium, confert, et quando cauteriçatur cum eo, confert sciaticae. Et modus cau-
41
teriçationis cum eo est, quod accipias lanam, quam tu iam imbibisti oleo, et inflamma
42
frustum stercoris, et pone in lanam, et subito appone in loco medio, inter pollicem
43
et indicem, et tene tam diu in loco donec sentiat inscia[*]inscia corrupt for insciam impressionem, nam statim
44
sedatur dolor, et nominatur haec cauteriçatio Arabica.
45
Stercus uero arietis quando fit emplastrum aceto mixto, curat sciam, et confert uerrucis,
46
et quando miscetur cum cęra dissoluta cum oleo rosaceo, curat combustionem ignis.
47
Sed stercus apri quando desiccatur, et bibitur cum aqua et uino, confert spuenti-
48
bus sanguinem a pectore, et aufert dolorem lateris antiquum, et quando admini-
49
stratur cum aceto, confert attritionibus, et quando miscetur cum cęra dissoluta, cum
50
oleo rosaceo, curat contorsiones neruorum.
51
Stercus asini et equi combustum, aut non combustum, mixtum cum aceto, abscin-
52
dit fluxum sanguinis, et stercus asini comedentis foenum, mixtum cum uino, et bi-
53
bitum, confert puncturae scorpionis, iuuamento magno.
1
Stercus uero columbarum est calidius, et magis adurens alijs stercoribus omni-
2
bus, et quando miscetur cum farina hordei, et aceto, resoluit scrophulas, et frangit
3
apostemata maturata, et quando miscetur cum melle et semine lini, aufert uariolas,
4
quando teritur cum oleo, curat combustionem ignis.
5
Et stercus gallinae facit hoc etiam, nisi quia est debilioris operationis, et est con-
6
ueniens proprie illi, qui sumpsit fungos mortiferos, et habenti colicam, quando su-
7
mitur in potu cum uino et aceto.
8
Stercus lacalit quando sumitur in potu cum aqua, confert epilepsiae.
9
Stercus rocham facto cum eo fumigio, expellit foetum.
10
Stercus muris quando dissoluitur cum aceto, et sinitur[*]sinitur corrupt for linitur inde alopecia, curat eam,
11
et quando sumitur in potu cum olibano, et aqua mellis, facit mingi lapidem, et
12
quando fit cum eo suppositorium infantibus, prouocat uentrem eorum.
13
Stercus uero canis quando colligitur in aestate, tempore quo ascendit stella, quae
14
dicitur canicula, et desiccarur[*]desiccarur corrupt for desiccatur, et datur in potu cum uino et aqua, stringit uentrem.
15
Stercus alhadra, quando fit emplastrum cum eo cum sua caliditate, prohibet eri-
16
sipilam, et apostemata, et exituras conglutinat. Et dicitur, quando desiccatur, et
17
miscetur cum melle, et fit linitio cum eo, confert squlnantiae[*]squlnantiae corrupt for squinantiae.
18
Stercus stellionis mundificat et clarificat uultum. Melius autem ex eo est illud,
19
quod est album multum, et facile frangibile, et lene, sicut amylum, et quando mi-
20
scetur cum aliquo liquore, cito dissoluitur, et quando frangitur, odoratur ex eo ue-
21
lut acetositas, similis acetositati fermenti. Quidam uero adulterant ipsum cum ster-
22
core turturis comedentis rizi, nam stercus eius est similis stercori stellionis, et miscent
23
amylum cum chimolea, et cribrant cum cribro lato, ut fiat cribratio sicut uermiculi,
24
et desiccant, et uendunt pro stercore stellionis.
25
DE EXTREMITATIBVS ANIMA-
26
lium et dentibus. CCCCXLIIII.
27
KAphit, id est, pes. Stes, id est, ungulae. Zeide, id est, augmentationes, quae fiunt in
28
cruribus animalium maiorum. Neb, id est, molares dentes. Galenus. Quidam
29
adurunt ungulas caprarum, et conficiunt cinerem earum cum aceto forti, et liniunt
30
inde alopeciam, et confert, et postquam res est, sicut diximus, uirtus huius cineris subti-
31
liat humores grossos. Quidam uero existimantes hoc, accipiunt ungulam asini, et
32
adurunt, et curant cum ea epilepsiam magnam. Et idem cinis resoluit scrophulas,
33
quando conficitur cum oleo, et quando fit puluis ex eo cinere, est desiccatiuus, et cu〈-〉
34
rat hulcera, quae fiunt in manibus et pedibus propter frigus.
35
Dioscorides. Augmentationes quae fiunt in cruribus et iuncturis equorum, quan-
36
do teruntur, et datur de eis in potu cum aceto, curant epilepsiam. Et ungulae capra-
37
rum quando aduruntur, et miscentur cum aceto, et fit inde linitio super alopeciam,
38
curat eam. Sed limatura dentis elephantis est stiptica, et quando fit emplastrum cum
39
ea, curat panaricium. Dicunt quidam, quod molares dentes canis rabiosi, qui mo-
40
morderit hominem, si accipiatur ex eis, et ligetur in corio, et suspenditur in brachio,
41
prohibet portantem se a morsu canis rabiosi.
42
DE EPATE. CCCCXLV.
43
BEbib, id est, epar. Galenus. Epar canis rabidi quando sumitur in cibo, curat
44
morsum canis rabidi. Ego iam uidi quosdam, qui comederunt ipsum, et euase-
45
runt, ueruntamen non erant contenti in hoc solo medicamine, sed usi sunt cum hoc
46
alijs Medicinis, in hoc a nobis expertis. Et dixit mihi quidam, quod quidam come〈-〉
47
dit epar canis rabidi, stans contentus illo solo, et mortuus est.
48
Epar caprarum a quibusdam assatur, accipientes humiditatem spumosam ema-
49
nantem ab eo, et faciunt cum eo cohol ad obscuritatem uisus, et dum assatur, prae-
50
cipiunt aperire oculos super ipsum, et recipere uaporem ipsius. Et similiter praecipi-
51
unt, quod comedatur ab aegro, et estimauerunt, quod confert ad hoc. Et dicitur,
52
quod quando comeditur ab epilentico, manifestat in eo aegritudinem suam, et fa-
53
cit ipsum cadere. Et dicunt, quod epar hyrci facit hanc eandem operationem.
1
Sed epar lupi posui saepe in Medicinis, quae fiunt cum eupatorio, et fuit conferens epa〈-〉
2
ti multum. Sed ego non sum expertus, utrum per admixtionem epatis in medicami〈-〉
3
ne aucta sit uirtus medicaminis comparata uirtuti eius sine appositione epatis, quamuis
4
uirtus utriusque sit magna in aegritudinibus epatis. Dioscorides. Epar asini quando
5
comeditur, confert epilenticis, debet tamen sumi in ieiunio. Sed epar caprae quan-
6
do assatur, et colligitur liquor emanans ab eo, et fit inde cohol, confert obscuritati
7
uisus. Et quando aperit homo oculos suos super uaporem eius dum assatur, quousque
8
sentiat uaporem peruenisse ad oculos suos, confert ei similiter, et quando comeditur
9
postquam fuerit assatum, facit hoc idem. Dicitur autem, quod quando comeditur epar
10
hyrci ab epilentico, facit eum cadere, et sic detegit ęgritudinem eius, maxime autem
11
epar magni hyrci. Epar porci masculi quando desiccatur, et sumitur in potu, con-
12
fert morsibus uenenosis. Epar canis rabidi, secundum quod affirmatur, assatum et
13
comestum ab illo, quem momordit canis rabidus, prohibet eum a timore aquae.
14
DE RENIBVS. CCCCXLVI.
15
BHule, id est, ren. Renes sunt stinci. Galenus. Ex piscibus istis, et sunt stinci, qui-
16
dam deferuntur ex Babylonia, et quidam ex lndia, et ex eis sunt qui generantur
17
in mari Cozum, et ex eis sunt qui reperiuntur in regionibus Lodiae, et in regionibus
18
Morsion, et sunt species stellionis aquatici, et ipsi quidem desiccantur in tempore
19
autumni. Et dicitur, quod quando sumitur in potu ex eo, quod est iuxta renes stin-
20
ci, incitat fortiter libidinem, sed quando bibitur decoctio lentium cum melle, aut se-
21
men lactucae cum aqua, sedat libidinem illam. Et haec Medicina ingreditur in confe〈-〉
22
ctionibus ad excitandum desyderium coitus. Alcanzi. Si bibitur ex renibus ipsis
23
solis istius piscis, facit nimiam erectionem uirgae, adeo quod oporteat fieri Medici-
24
nam extinguentem ipsam, uerum quando miscetur cum Medicinis alijs, reprimi-
25
tur uirtus eius. Mesehah, et Rasis. Est calidus, et auget spermam et libidinem,
26
et melior ex hoc pisce est ille, qui est maior, et pinguior, et accipitur in Vere, et
27
aliquando administratur in Medicinis, quae fiunt ad aegritudines frigidas neruo-
28
rum, et confert.
29
DE LACTE, ET HIS, QVAE FIVNT
30
ex eo, caseo, et butyro, et aqua eius. CCCCXLVII.
31
LEbem, id est, lac. Lubon, id est, caseus. Zebd, id est, butyrum. Semem, id est, man-
32
tega. Galenus. Lac melius est sanum naturale, non habens infectionem ali-
33
cuius alterius humoris, aut super quod non uincit aliqua qualitas, et est clarum, in
34
quo non est turbulentia aliqua, nec acuitas in sapore uel odore, nec acetositas, nec sal-
35
sedo, immo est in eo dulcedo pauca, et est odor eius bonus. Et lac quidem, quod est
36
huiusmodi, est illud, quod generatur ex sanguine sano, expiato ab omni malicia. Et
37
sanius lac est mulieris, maxime cuius corpus est sanum, non antiquę, sed iuuenis, pul〈-〉
38
chrae, temperatae complexionis, cuius nutrimentum est bonum generatiuum bono〈-〉
39
rum humorum. Et post lac mulieris, est lac animalium, quorum natura non est elon〈-〉
40
gata a natura hominis, sed est prope naturam eius, et odor quidem carnium anima〈-〉
41
lis significat super bonitatem lactis, et sanguinis eius, et super ipsorum sanitatem, et
42
super elongationem aut appropinquationem naturae hominis. Quoniam anima-
43
lium quaedam sunt, quorum carnes sunt foetidae, sicut carnes canis, lupi, leonis, et ur〈-〉
44
si, et quaedam sunt, quorum carnes sunt boni odoris, sicut carnes porcorum, pecu-
45
dum, et caprarum, et boum, equorum, et asinorum syluestrium, ac domesticorum,
46
et danulorum, ac eorum, quae currunt cursu istorum, quorum carnes comedunt
47
quamplures hominum, natura nanque earum est propinqua naturę hominis, et pro-
48
pter hanc caussam administratur lac caprarum, et aliorum animalium similium, ut
49
boum, et asinorum, et fit caseus ex eis, praeterquam ex lacte asinae, propterea quod
50
est aquosum, subtile, non habens grossiciem in se. Lac uero uaccarum est grossum, et
51
lac caprarum est medium inter utrunque, et lac quidem est uelocioris alterationis, quan〈-〉
52
do tangitur a caliditate aeris, et propter hanc caussam praecipitur, quod sugatur ex
53
mamilla, ne alteret ipsum aer, et ipsum confert catarro acuto, et mundificat mem-
1
bra a chimis malis suis, propter suam abstersionem, et adhaeret membris, et prohi-
2
bet ab eis acuitates humorum, ne perueniant ad ea, quemadmodum albumen oui,
3
et caera lota, et caetera similia horum ex Medicinis, quae membris adhaerent et sedant
4
mordicationem humorum malorum, et propter hanc caussam confert habentibus hulce-
5
ra in pulmone et pectore, et confert ophthalmiae, quae fit propter catarros acutos,
6
et fortassis curatur cum eo solo, et fortassis miscetur ei aliquod cohol propter forti-
7
ficationem oculi, et fortassis ponimus ipsum super palpebras in hora somni, et quan-
8
doque[*]quan-doque corrupt for quando miscemus cum eo oleum rosaceum, et parum albuginis oui, et ponimus super
9
palpebras apostematas, et curat eas. Et fit clistere cum eo ad hulcera quae sunt in ma〈-〉
10
trice, aut cum eo solo, aut admixto cum aliquibus ex Medicinis conuenientibus eis,
11
et confert hulceribus ani, quando fiunt ex humoribus acutis mordicantibus, ueni-
12
entibus ad locum illum, et propter hanc caussam confert hemorrhoidibus, et hul-
13
ceribus intestinorum, et uniuersaliter utimur eo in omni apostemate, et in omni hul〈-〉
14
cere, ad quae currunt humores mordicatiui. Et quando miscetur aliqua Medicina se〈-〉
15
datiua cum eo, sicut est cinis, qui accipitur in fornacibus, in quibus purgatur aes, con-
16
fert hulceribus cancrosis, et sedat dolorem eorum. Et quando fit collutio oris cum eo,
17
et gargarisma, confert hulceribus oris, et apostematibus duarum amygdalarum, et
18
uulae[*]uulae corrupt for uuulae, et sedat dolores eorum. Et multi Medicorum dant ipsum in potu illi, qui sum〈-〉
19
pserit aliquas ex Medicinis mortiferis, sicut sunt cantarides, et etiam alia similia. Sed
20
lac acetosum, et est mast, et ego administraui aliquando in plagis rusticorum, et con〈-〉
21
glutinaui eas cum eo, et ponebam super uulnus aliqua ex folijs, et curabantur.
22
Et lac quidem est compositum ex tribus substantijs, scilicet, caseata, butyrosa,
23
et aquosa. Et quando tu cognoueris has substantias, et separas unam ab alia, caus-
24
sa medicationis, inuenis, quod unaquaeque habet operationem propriam, in uia nu-
25
trimenti, et in uia Medicinae, et propter uictoriam pinguedinis super lac uacca-
26
rum accipitur ab eo recocta.
27
Butyrum uero accipitur ex lacte caprarum, et uaccarum, et ouium, et butyrum
28
resoluit et maturat, et propter hanc caussam administratur in apostematibus, quae
29
fiunt sub aure, quando uolumus ea mollificare, et maturare cito. Et operatio eius in
30
corporibus mollium carnium est fortior, et est magis maturatiua in eis. In corpori-
31
bus uero duris est debilioris operationis, et liniuntur cum eo apostemata, et furun-
32
culi, quando fiunt in corporibus infantium, et mulierum solum, et curat ea, et mul-
33
ti curant cum eo tumores gingiuarum, et nos administramus ipsum proprie in gin-
34
giuis infantium, linientes eas cum eo, quando uolumus, quod dentes eorum cito
35
oriantur, et sine dolore, et confert apostematibus oris, et miscetur cum Medicinis,
36
ex quibus fiunt emplastra lumborum, et membrorum aliorum, et quando fiunt ex
37
eo mixto cum melle, affert iuuamentum magnum spuentibus saniem, et habenti-
38
bus pleuresim, et apostemata in pulmone. Et quando sumitur butyrum solum sine
39
melle, est maturatiuum plus, sed ad excreandam saniem est debilioris operationis.
40
Et quando comeditur mixtum cum melle et amygdalis amaris, est fortioris opera-
41
tionis in excreatione et mundificatione, et debilioris in maturatione.
42
Sed aqua lactis lauat et mundificat uiscera, et purgat ab eis superfluitates eorum,
43
quando bibitur, aut fit clistere cum ea, et facit hoc sine mordicatione, immo habet
44
operationem bonam, ad sedandam mordicationem, et lauat hulcera saniosa, et cu〈-〉
45
rat ea. Et quidam miscent cum hac aqua, Medicinas, quae fiunt ad descensum aquae
46
ad oculum, et similiter ad mundificandam impetiginem, et curat apostemata ocu-
47
li, et sanguinem, qui uenit ad oculum, quando miscentur cum ea Medicinae, quae con〈-〉
48
ueniunt ad hoc. Et lac, in quo est caseitas, quando administratur, adhaeret membris
49
interioribus, et sedat acuitatem sanguinis, et humorum malorum, et sedat fluxum
50
uentris, et abscindit fluxum humorum sanguinolentorum uiscosorum. Et praepa-
51
ratio eius ad hoc est, quod accipiatur ex lapidibus littoris plena manus, et mundificen-
52
tur bene ab omni sorde, et ponantur in ignem, donec calefiant, a quo extracti, extin〈-〉
53
guantur in lacte, aut coquatur lac, donec minuatur aqueitas eius, et plurimum suae
1
humiditatis, deinde auferatur ab igne, et administretur. Nos autem assueuimus
2
hoc facere cum ferro rotundo, mundo, et inuenimus ipsum melius lapidibus, po-
3
pter[*]po-pter corrupt for propter stipticitatem aliquam, quae est in ferro, et quanto ferrum fuerit stipticius, erit me〈-〉
4
lioris operationis, et non omne lac recipit caseitatem et coagulationem.
5
Sed caseus est lac coagulatum, et fit caseus, nam illud lac coagulatur, super quod
6
uincit grossicies, tale quidem est facilis coagulationis, et separatur facile ab aqueita-
7
te quando fit caseus, et substantia butyrosa in lacte uaccarum est plus, et quando co-
8
agulatur lac absque eo, quod auferatur ab eo butyrum, fit pinguis caseus. Et quando ca〈-〉
9
seus ueterascit, fit incendens, et significat hoc sapor et odor ipsius. Et ego assueui
10
administrare ipsum cum decoctione cruris porci salsi, facta confectione unguentosa,
11
super dolores iuncturarum cum duricie, et scissus fuit locus per se, et exiuit ab eo ui-
12
rulentia, et aquositas multa, et alleuiatus est dolor, et contulit magnifice. Et ex-
13
pertus est hoc etiam alius absque me, et inuenit hoc idem. Sed caseus recens est
14
contrariae uirtutis a caseo ueteri, et ego iam posui eum super uulnera putrida cum
15
folijs acetosae, et curauit, etiam ponuntur loco foliorum acetosae folia uineae, aut
16
lactucae, aut siclae, aut dulb, et est platanus.
17
Dioscorides. Lac omne est boni chimi, et est multum nutritiuum, mollit uen-
18
trem, et confert stomacho. Et lac quidem Veris est aquosius lacte aestiuo, et lac ani-
19
malis pascentis herbas recentes, est magis mollitiuum, quam pascentis herbas sic-
20
cas. Est autem lac bonum, quod est album, aequale in spissitudine, quando poni-
21
tur super unguem, et non diffunditur, sed stat collectum in se. Et lac caprinum est
22
minus mollitiuum uentris, quam aliorum animalium, quoniam caprae ut pluri-
23
mum comedunt herbas stipticas, et folia arborum, sicut folia masticis arboris, et
24
oliuae, et arboris grani uiridis, et propter hanc caussam lac earum est bonum sto-
25
macho. Sed lac ouis est spissum, dulce, et pingue, non est adeo bonum stomacho,
26
sicut caprinum. Sed lac uaccarum, et asinarum, et equarum, sunt magis laxatiua
27
uentris, quam aliud lac. Et lac animalium comedentium plantam scamoneae, uel
28
elebori, aut plantam, quae dicitur palamictas, est malum stomacho, nam nos uidi-
29
mus in montibus, qui dicuntur uiscosi, capras comedentes ibi folia elebori albi, et
30
contingebat ob hoc in principio quando comedebant ea stomachis earum nausea,
31
et uomitus. Et omne lac quando coquitur stringit uentrem, et maxime quando exic-
32
catur aqua eius cum lapidibus calefactis, confert nanque sic paratum hulceribus inte-
33
riorum membrorum, et proprie illis qui fiunt in gutture, et canna pulmonis, et in
34
renibus, et intestinis, et in uesica, et confert pruritui, et bothor, et maliciae chimo-
35
rum, et administratur lac cum melle, et parum aquae, et modicum falis[*]falis corrupt for salis, ne inflati-
36
onem faciat ad supradicta, et quando coquitur cum lapidibus, donec ad medium
37
redeat, confert fluxui uentris, et hulceribus intestinorum.
38
Praeterea omne lac aquositatem quandam habet, quae quando separatur ab eo,
39
et administratur in potu, est multum conferens, nam laxat uentrem fortiter, et con-
40
uenit, quando uolumus uentrem laxare sine acumine, sicut quando uolumus pur-
41
gare habentes melancholiam, aut epilepsiam, aut scabiem, aut lepram, aut bothor
42
in toto corpore. Extrahitur autem aquositas eius sic. Accipitur lac, et ponitur super
43
ignem in uase terreo nouo, et mouetur cum ligno ex ramis ficulneae, absciso ab ar-
44
bore sua recenter, et bullitur duabus aut tribus ebulitionibus, deinde proijcitur in
45
omnibus unciarum nouem ex eo quantitas, uncia una cum dimidia ex squingibin,
46
nam cum hoc separabitur cito aqueitas eius a caseitate, et oportet quod accipiatur
47
spongia, et imbibatur in aqua frigida, et abstergantur cum ea labia uasis forti abster〈-〉
48
sione, et continuo, ne ebuliat fortiter. Et oportet similiter, quod accipiatur urceo-
49
lus argenteus, et impleatur aqua frigida, et ponatur in medio lactis, et sic separa-
50
tur aquositas haec. Dantur autem in potu ex hac aqua, et est aqua casei, a nouem un〈-〉
51
cijs, usque ad tres libras. Et oportet, quod ille qui bibit eam, exercitetur, et moueatur.
52
Sed lac nouiter emulctum, est bonum acuitati humorum, et bibenti Medicinas
53
mortiferas, et illis, qui sumpserunt cantarides. Et lac uaccinum est magis contra-
1
rium Medicinis illis omni alio lacte. Et dicitur, quando colluitur os cum lacte, con〈-〉
2
fert hulceribus oris, et fit gargarisma cum eo ad hulcera palati. Et lac asinae proprie
3
quando colluitur os cum eo, confortat gingiuas et dentes. Lac uero uaccinum et
4
caprinum, et ouinum, quando unumquodque horum coquitur cum lapidibus litto-
5
ris, confert fluxui uentris, et hulceribus intestinorum, et tenasmoni, et fit clistere
6
cum eo solo, aut cum aqua hordei, aut cum decoctione grani, quod dicitur handain,
7
et sedat mordicationes intestinorum, et fit clistere cum eo hulceribus matricis.
8
omne praeterea lac quando sugitur ex mamilla ipsa, est magis iuuatiuum, et ue-
9
locius, et melius nuttitiuum.,[*]nuttitiuum., corrupt for nutritiuum, neque ita corrumpitur. Et lac mulieris est dulcius, et
10
nutribilius omni lacte, quando sumitur ex eo, confert mordicationibus, quae fiunt
11
in stomacho, et hulceribus pulmonis, et illi, qui sumpsit leporem marinum, et mi〈-〉
12
scetur cum eo olibanum tritum, et distillatur in oculo, in quo est ungula, aut hul-
13
cus, et confert, et quando miscetur cum eo succus papaueris nigri, et caera, et ole-
14
um, et linitur cum eo super podagram, confert. Et omne lac est malum spleni,
15
et epati aegrotanti, et sodae, et epilepsiae, et scotomiae, et aegritudinibus neruo-
16
rum, et febribus. Et estimauerunt quidam, quod lac canis primi partus, quan-
17
do ponitur super pilos palpebrarum, abscindit eos, et quando sumitur in potu,
18
est bezaar Medicinis mortiferis, et expellit foetum mortuum.
19
Sed caseus recens sine sale quando comeditur, est nutritiuus, et bonus stomacho,
20
et boni saporis, facile transiens ad membra, auget in carne, et impinguat, et mollit
21
uentrem temperate. Sed quando coquitur, et exprimitur, aut assatur, stringit uen〈-〉
22
trem. Et quando fit emplastrum cum eo recenti super oculum, confert apostema-
23
tibus eius calidis, et liuori qui fit sub oculo. Sed recens caseus salsus est minoris nu〈-〉
24
trimenti, quam recens sine sale, et est malus stomacho, et intestinis, et non im-
25
pinguat, immo macrefacit, et inducit ardorem in stomacho, maxime qui fit ex la-
26
cte uaccino. Et caseus uetus stringit uentrem, et aqua casei nutrit canes multum,
27
et id quod dicitur alchachi, et est caseus qui fit ex lacte equarum, est multum pin-
28
gue, et nutrit multum, et est simile in suo nutrimento caseo uaccino, et quidam
29
nominant coagulum equae auphea calpheras.
30
Butyrum uero melius fir[*]fir corrupt for fit ex pinguiori lacte, sicut ex lacte ouis, et caprae, et uaccae.
31
Et modus faciendi butyrum, est, quod agitatur lac in uase, donec separatur ab eo bu-
32
tyrum. Et uirtus butyri est mollificatiua unctuosa, et propter hanc caussam quando
33
sumitur de eo in potu nimis, laxat uentrem. Et quando caremus oleo, possumus
34
ipsum ponere loco olei in iuuamentis eius ad Medicinas mortiferas. Et quando bu〈-〉
35
tyrum miscetur cum melle, et linitur cum eo gingiua pueri, facit dentes eius nasci fa-
36
cile, et sine dolore, confert enim mordicationi gingiuarum, quae accidit ei illo tem-
37
pore, et confert ad culla. Et butyrum nutrit corpus, et impinguat, et non sinit ei ac-
38
cidere halaf. Et quando ex eo, quod non est putridum, nec uetus, fit clistere, confert
39
apostematibus calidis, et duris, quae fiunt in matrice, et hulceribus intestinorum, et
40
ipsum miscetur cum Medicinis aperitiuis, et confert, et in Medicinis proprie quae fi-
41
unt ad exituras neruorum, et panniculorum cerebri, et uesicae, et replet hulcera, et
42
mundificat ea, et generat in eis carnem, et quando ponitur super morsum tyri, confert.
43
Nouum uero seu recens ex eo ponitur in cibis pro oleo, et in alijs pro adipe.
44
Fumus uero butyri colligitur hoc modo. Accipe lucernam nouam, et pone in ea
45
butyrum, et incende in ea licinium, et cooperi cum coopertorio habente culmum,
46
et cui culmo sit foramen, et dimitte comburere, et quando explebitur butyrum, pone
47
aliud, et post abrade fumum a coopertorio cum pluma, et sic fac iterum, et admini-
48
stra in Medicinis oculorum, nam iste fumus desiccat, et stipticat manifeste, et abscin〈-〉
49
dit cursus humiditatum ab oculo, et replet hulcera eius cito.
50
DE CARNE TYRI. CCCCXLVIII.
51
LAbame alphahay, id est, caro tyri. Galenus. Caro tyri calefacit, et desiccat, et
52
resoluit fortiter, maxime quando fuerit condita cum oleo, et sale, et aneto, et por〈-〉
53
ris, et aqua in quantitate necessaria. Et ut dicunt quidam, uirtus istarum carnium est
1
uirtus mirabilis, perueniens usque ad cutem corporis, expellens inde superfluitates quę
2
sunt in corpore, et propter hoc generantur in cute illorum, qui comedunt has car-
3
nes, in quorum corporibus sunt humores mali, res ab humoribus illis generatae, ex-
4
euntes cutem similes squamis, et hoc fit a proprietate ipsarum, nam istae carnes ad-
5
haerent humoribus, et adducunt eos ad cutem, maxime quod ex eis est grossum, ter〈-〉
6
reum, ex quibus generatur scabies, et aegritudo, cum qua eleuatur cutis, et iam ueri-
7
ficauit experientia, quod tyrus quando ponitur in uino, et bibunt ex eo leprosi, ingrossa〈-〉
8
tur cutis eorum tota, deinde cadit, sicut cadunt testae animalium ostracorum, et rema-
9
net eis post hoc caro mollis, sicut caro quae remanet in ostrachis, et cancris, quando
10
cadit testa ipsorum, et quando bibit leprosus ex tyriacha, quae fit cum carnibus tyri,
11
cum assiduatione, aut linierit corpus eius cum ea, confert ei ualde. Dioscorides.
12
Caro tyri quando coquitur, et comeditur, acuit uisum, et est conueniens doloribus
13
neruorum, et prohibet scrophulas augmentari. Et oportet quod excorietur, et auferatur
14
caput eius, et cauda. Qui autem uoluerunt quod abscindatur de extremitatibus eius quan〈-〉
15
titas certa, errauerunt, residuum uero accipiatur, et lauetur, et coquatur cum oleo, et
16
ruta, sale, et aneto. Et dicunt quidam quod qui comedit carnes istas, generat multos pe〈-〉
17
diculos, et hoc non est uerum. Et dicunt quod qui utititur[*]utititur corrupt for utitur carnibus istis, augetur uita eius,
18
et dicunt quod sal carnium tyri, facit operationem ipsius carnis, nisi quia est debilior car〈-〉
19
ne. Accipitur ergo tyrus, et ponitur in uase terreo uitreato, et ponitur ibi sal, et ficus
20
tritae, de quolibet libra una et semis, cum uncijs nouem mellis, et obturant os ua-
21
sis, et assatur in furno, donec inflammetur sal, et post hoc teritur ac reponitur, et for〈-〉
22
tassis miscetur cum eis spica, aut parum malabatri, ad aromatiçandum saporem eius.
23
DE FELLIBVS ANIMALIVM. CCCCXLIX.
24
SArarac, id est, fel. Galenus. Melior ex colera est, cuius color est naturalis, et est
25
color purus, nam uiridis est ex admixtione humiditatis aquosae, et nigra ex ea, aut
26
illa quae est alterius coloris, est propter aliam caussam. Non ergo oportet quod admini〈-〉
27
stretur illa, quę est uersa ad alium colorem, et mutata, et egressa a sua qualitate. Et fel
28
quidem masculi est fortius felle foeminae, aut castrati. Et fel tauri masculi, est fortius
29
felle omnium quadrupedum, et post ipsum est fel ursi, et post ipsum fel ouis. Et fel〈-〉
30
quidem ouis, est fortius et siccius felle porci. Sed fella auium sunt omnia calida, mor-
31
dicatiua, sicca, et quaedam ex eis faciunt mordicationem fortem, et quaedam debi-
32
lem. Et fel galli et dorog, id est, perdicis, ingrediuntur plus in Medicina. Et fel austu〈-〉
33
ris, aut milui sunt multum mordicatiua, et corrodunt carnem, et hoc faciunt, nam
34
color eorum uergit ad uiriditatem, et forte ad nigredinem, quia cholera eorum est
35
acuta, quare aperiunt orificia uenarum, quae sunt in ano, cum mordicatione et ardore
36
doloroso, quare non oportet quod appropinquet eis calefactus, et secundum quod diximus
37
oportet quod compares diuersitatem fellium adinuicem, et appropries unumquodque
38
ex eis, cui conuenit ex corporibus, quando uolueris aliquod ex eis administrare. Et
39
dicunt quidam quod fel gaçelli confert obscuritati uisus, et fel galli, et perdicis similiter.
40
Et dicunt quod fel porci quando imponitur hulceribus auris, confert eis. Et si tu indiges
41
fortiori eo, administra fel hirci, et fel ursi, et fel ouis, et fel tauri, quodcunque istorum,
42
secundum acuitatem qua indiges ad curationem istorum hulcerum. Et ex Medicis
43
sunt qui ponunt fel tauri super hemorrhoidas, quando uolunt aperire orificia uena〈-〉
44
rum, quae sunt in eis, et fortassis pertransit terminum in aperiendo, propter acuitatem
45
eius, et fortitudinem suae mordicationis, et propter hoc non oportet quod fiat huiusmo-
46
di cura, nisi cum timore, et cautela, et cognitione corporum, in quibus administra-
47
tur, et quod attendatur uelocitas sensus membri, in quo administratur, et fortitudo acu〈-〉
48
itatis Medicinae. Et omnia fella ingrediuntur in sief, aliquibus in curis oculorum, et
49
quando admisces quodcunque inuenis cum aqua foeniculi, et melle, et fit cohol cum
50
eo, acuit uisum, et abstergit oculum. Dioscorides. Omne fel reponitur sic. Accipe
51
fel recens et liga os eius, et submerge in aqua feruenti, et tene ibi spacio temporis,
52
quo possis uocare tribus uocationibus, et extrahe ab aqua, desicca in umbra, in loco
53
priuato ab humiditate. Sed fel quod tu uis seruare, ad administrandum in Medicinis
1
oculi sic serua. Liga os eius cum filo lineo dum est recens, et pone in uase uitreo, in
2
quo tu posuisti mel, et liga filum in orificio uasis, et cooperi, et repone. Et omnia fel〈-〉
3
la sunt acuta, calefactiua, uerum diuersificantur abinuicem in fortitudine et debilita〈-〉
4
te. Et fel picis[*]picis corrupt for piscis marini, qui dicitur scharchis, id est, scorpius, et alterius qui dicitur calo〈-〉
5
nomos, et testudinis marinae, et adhabea claudi, et achab, et galli, et caprae sylue-
6
stris, sunt omnia magnae uirtutis. Sunt enim utilia multum ad aquam descendentem
7
ad oculum, et ad hulcera eorum quae dicuntur galmes, et ad hulcera dicta haramar,
8
et ad obscuritatem uisus, et ad palpebrarum asperitatem. Et fel quidem tauri est for〈-〉
9
tius felle ouis, et hirci, et ursi, ac porci. Et omnia fella commouent fluxum uentris, et
10
proprie infantibus, quando supponunt ano, aut si lana inuoluatur in eis, et ligetur
11
super umbilicum infantis. Sed fel taurinum quando miscetur cum melle, et linitur
12
inde squinantia, confert, et curat hulcera ani, et uulnera, et meliorat cicatrices eorum,
13
et quando miscetur cum lacte caprino, aut muliebri, et distillatur in aurem, a qua
14
emanat sanies, curat eam, et quando miscetur cum succo porri, confert tinnitui aurium,
15
et ingreditur in confectionibus unguentorum, quae prohibent erisipilam, et eorum
16
quae fiunt ad morsus uenenosos, et est bonum hulceribus fraudulentis, quando mi〈-〉
17
scetur cum melle, et dolori colli matricis, et testiculorum, et uirgae, et quando misce-
18
tur cum nitro, et chimolea, curat scabiem hulceratam, et furfures capitis, quando la〈-〉
19
uatur inde caput curatione perfecta. Et fel ouis et ursi, conferunt in omnibus, in qui-
20
bus confert fel tauri, nisi quia sunt debilioris operationis. Et fel ursinum quando fit
21
ex eo loch, confert squinantiae, et fel testudinis confert squinantiae, et hulceribus frau〈-〉
22
dulentis, quae sunt in ore infantium, et quando ponitur in naribus epilentici, con-
23
fert, et aperit opilationes narium, et fel caprae syluestris, curat obscuritatem uisus pro-
24
prie, et idem facit hircinum, et aufert carnem superfluam, et quando linitur cum eo,
25
habens elephantiam, confert ei, et fel porci administratur in hulceribus aurium, et
26
ad omnia quae diximus de hulcerum speciebus.
27
DE MEDVLLIS OSSIVM. CCCCL.
28
MOchial hal hadam, id est, medulla ossium. Galenus. Virtus medullae resol-
29
uit, et mollificat duricies, et petrificationes neruorum, et lacertorum, et humo-
30
res qui sunt in corpore, et illa quae est melior per experientiam, est medulla ossis cer-
31
ui, et post ipsam medulla uituli, sed boum magnorum, et hircorum magnorum sunt
32
magis adurentes, et magis acutae, et magis desiccatiuae, et propter hanc caussam non
33
sunt potentes resoluere duricies petrificatas. Sed ex medulla uituli fit Medicina com-
34
posita, quae est mollificatiua, et supponitur in aegritudinibus matricis, et fit similiter
35
cum ea emplastrum exterius in aegritudinibus matricis, quoniam uirtus eius molli-
36
ficat. Reperitur ergo in ossibus medulla, quae uere est medulla, et reperitur medulla
37
alia in spinali, et est nucha, quae est durior et siccior medullis alijs omnibus, quae ac-
38
cipiuntur ex ossibus, et habet de mollificatione et unctuositate plus, quare oportet
39
quod eligatur nucha per se, et custodiatur sola, et reponatur per se, ne faciat putrescere
40
medullas alias, uolo dicere medullas ossium, et propter hanc caussam oportet quod ac〈-〉
41
cipiatur ad reponendum in tempore hyemis, sicut accipitur adeps, deinde desicce-
42
tur in testa, quę non habeat humiditatem cum folijs lauri siccis, nam si essent uiridia
43
propter eorum humiditatem, acquireret ab eis saporem, et fieret uirtus eius acutior,
44
et adurentior, et reponatur in domo non calida, ne putrescat, habente fenestras aper〈-〉
45
tas, ubi possit ingredi uentus die et nocte. Dioscorides. Medulla ossium cerui est
46
fortior omnibus, et post eam est medulla uituli, et post medulla tauri, et post capri-
47
na, et post arietina. Tempus autem collectionis medullarum est in fine aestatis, quia
48
in alijs temporibus reperitur in eis superfluitas sanguinis, quae congelatur in loco
49
cum medulla, et non nouit hoc nisi ille qui assueuit frangere ossa, et extrahere me-
50
dullas. Et omnes species medullarum sunt mollificatiuae, resolutiuae, sedatiuę, replent
51
hulcera. Et medulla cerui quando inungitur corpus ex ea, prohibet nocumentum ani〈-〉
52
malium uenenosorum. Et medulla reponitur in hunc modum, dissoluitur sicut ad-
53
eps, et proijcitur super eam aqua, et mundificatur ab ossibus quae sunt in ea, et cola-
1
tur cum panno lini, et lauatur, et mundificatur ab aqua, deinde ponitur in olla, et
2
ponitur olla illa in aliam ollam, in qua est aqua, et colligitur cum apparet ex sorde
3
in ea cum pluma, deinde colatur in uase, et dimittitur ibi donec fiat rubea, deinde
4
accipitur quod est desuper ex puro eius, et quod est in fundo, ex impuro abijcitur, et
5
purum reponitur in uase nouo. Si uero uis aliter reponere, repone ipsam sicut docui.
6
mus reponi adipem gallinae et anseris, et serua necessitati, mollificat namque durici-
7
em corporis.
8
DE PINGVEDINE ET ADIPE. CCCCLI.
9
MEnim uxaham, id est, pinguedo et adeps. Galenus. Quando animal est hu〈-〉
10
midum, generatur in eo pinguedo sicut porcus, et quando est siccum, genera-
11
tur in eo adeps, sicut taurus, capra, et alia quae habent cornua. Et uirtus adipis et pin〈-〉
12
guedinis calefacit, et humectat, quando sunt recentes, quando uero ueterascunt, sunt
13
calidiores, et subtiliores, et magis resolutiuę, diuersificantur autem species adipis in
14
plus et minus, secundum diuersitatem animalium. Pinguedo porci comparata ad
15
id quod facit in corpore est humidior, et non calefacit sicut oleum, sed mollificat, et
16
maturat plus quam oleum, et caliditas quę est in pinguedine porci pinguis, est, sicut
17
caliditas corporis hominis, et adeps tauri est calidior, et siccior pinguedine porci,
18
et masculi est calidior quam foeminae, et castrati est similis foeminę, et lactentium est
19
pluris humiditatis quam adulti, et adeps uituli est minus calidus et siccus quam ad-
20
eps tauri, et adeps caprarum est minus calidus quam adeps hircorum, et adeps tau-
21
rorum est minus calidus quam adeps leonis, et sic adeps leonis est plus resolutiuus,
22
et calidior, et subtilior adipe omnium quadrupedum, et propter hanc caussam est
23
magis iuuatiua Medicina in apostematibus antiquis, duris, et in nodationibus ner-
24
uorum, et uniuersis aegritudinibus duris, petrificatis. Pinguedo uero porci impos-
25
sibile est quod faciat aliquam ex istis operationibus, sed adeps tauri et caprae elongan-
26
tur a pinguedine porci, in quantum calefaciunt, et desiccant plus ea, et sic sunt ambo
27
debiliores adipe leonis in hoc, sunt ergo medij inter illos duos, et propter hoc mi-
28
scentur aliquando cum Medicinis, quae curant apostemata dura, et cum illis quae cu-
29
rant apostemata calida, sicut est basilicon, quod fit ex adipe, et resina pini, et cęra, et
30
oleo. Et si adeps qui imponitur fuerit tauri, aut uituli, aut caprae, aut porci, fit Me-
31
dicamen prouocatiuum saniei, et maturatiuum, uerum si fuerit porci, erit in corpo-
32
ribus infantium, et mulierum magis conueniens, et praecipue quorum corpora fue〈-〉
33
rint tenera, et si fiat cum adipe tauri, erit magis conueniens rusticis, et omnibus, quo-
34
rum caro est sicca et dura. Et adeps capre[*]capre corrupt for caprae quando cum eo fit clistere habentibus
35
mordicationes in recto intestino, et in colon est conferens plus quam si fiat cum piuguedi-
36
ne[*]piuguedi-ne corrupt for pinguedine porci: et hoc propterea quod sit callidior aut magis sedatiuus acuitatum: sed pro-
37
pter naturam sui propriam. Nam pinguedo porci est magis calefactiua, et magis se〈-〉
38
datiua mordicationum quam adeps caprarum, et propter hoc miscetur in medici-
39
nis quae conferunt uulneribus. Facit ergo illud adeps caprinus, quia uelociter coagu〈-〉
40
latur propter grossitiem suę substantiae. Pinguedo uero porci fluit et liquefit et lu〈-〉
41
bricat facile sicut oleum, et propter hanc caussam facimus cum ea clistere, proprie
42
quando in intestinis fuerit aliquis ardor, aut tenasmon, et uolumus sedare ardorem
43
illum cum adipe, et confert propter suam subtilitatem, et est magis conueniens ad
44
sedandum, quando res nociua fuerit profundata in membro, quia res subtilis pene〈-〉
45
trat in omni substantia membri, et propter hanc eandem caussam adeps anatis est
46
de magis sedatiuis adipibus alijs mordicationum existentium in profundo mem-
47
brorum, et est in hoc plus etiam quam pinguedo porci. Sed adeps gallorum et
48
gallinarum est medius inter hos. Et dixit in decimoquarto de ingenio sanitatis, pin〈-〉
49
guedo gallinarum, et anatis est subtilior alijs adipibus omnibus, et magis penetrat
50
in profundum corporis. Dioscorides. Virtus omnium adipum est calefactiua,
51
et adeps tauri est stipticus, stipticitate pauca, et similiter est adeps uaccarum, et uitu-
52
lorum, et caprarum. Et his etiam est similis adeps ursi in uirtute sua. Et dicunt qui-
53
dam, quod si quis eo unxerit corpus suum, non timebit malorum hominum insul-
1
tum, et adeps elephantis, et cerui, quando linitur corpus cum uno ipsorum, repel-
2
lit ab eo uenenosa, et adeps caprinus est stiptitior omni alio adipe, et propter hoc
3
curantur cum eo hulcera intestinorum, quando fit cum eo clistere cum sauich, et fur-
4
fure, etiam liquefit, et miscetur cum aqua hordei, et fit clistere, et fit ius cum eo, et
5
sorbetur ab eo qui habet hulcera in pulmone, et iuuatur cum eo ille qui bibit canta-
6
rides, et adeps ursi est plus resolutiuus illo, quando miscetur cum stercore caprino,
7
et croco, et ponitur cum lana succida super podagram, et confert. Adeps uero arie-
8
tis est similis uirtutis cum supradictis. Adeps uero porcinus conuenit doloribus
9
matricis, et ani, et adustionibus ignis, antiquus uero ex eo, super quem pertransiuit
10
longum tempus, calefacit, et mollificat, et quando abluitur cum uino, confert pa-
11
ralesi, et quando conficitur cum cinere, aut calce, confert apostematibus calidis, et
12
alijs apostematibus, et uulneribus. Asini uero adeps, secundum quod dicitur, in-
13
ducit cicatricibus turpibus colorem similem colori corporis. Adeps anatis et gal-
14
linae conueniunt doloribus matricis, et scissuris labiorum, et ad uultum clarifican-
15
dum, et conferunt auribus. Sed adeps ursi facit oriri pilos in alopicia, et est con-
16
ueniens scissuris quę fiunt a frigore, et apostematibus sanguineis. Vulpis uero ad-
17
eps est bonus doloribus oculorum, et aurium. Et adeps piscium marinorum, quan〈-〉
18
do dissoluitur in sole, donec liquefiat, et miscetur cum melle, et fit cum eo cohol,
19
acuit uisum. Adeps uero serpentis, quando miscetur cum alkitran, et melle, quod
20
dicitur Atticum, et oleo ueteri, de omnibus ęqualibus ponderibus, et fit inde cohol
21
fit optimum Medicamen, conferens obscuritati uisus, et aquae, descendenti ad ocu〈-〉
22
lum, et quando euelluntur pili assellarum, et linitur locus cum adipe serpentis, dum
23
est recens, non sinit eos renasci.
24
Dioscorides iterum. Quod est recens ex adipe anseris, et gallinae, et sine sale, est
25
conueniens dolori matricis, et aegritudinibus eius, et renum, sed quod ex eis est sal-
26
n[*]sal-n corrupt for salsum, aut habens acuitatem aliquam. In epistola Plinij secundi, ad Vespasianum im〈-〉
27
peratorem ita scribitur. Omnia uulnera quae foris in corpore nata sunt, uel ferro ef-
28
fecta, crassus lardus appositus, assidue ex putredine uulnerum ipsorum, et sanat pro〈-〉
29
pter antiquitatem eius, est malum matricis. Pręparatio autem omnium adipum ad
30
reponendum est in hunc modum. Accipiatur ex eo recens, et mundetur a pelliculis
31
suis, in quibus continetur, et pone in olla noua ex terra, quae capiat duplum adipis,
32
et sic cooperi ollam bene, et pone in sole calido, ubi liquefiat, et quod ex eo lique-
33
fit, pone in uase alio nouo, et pone iterum ollam in sole, et facies hoc tam diu, do-
34
nec totus adeps dissolutus fuerit, et nihil ex eo remaneat in olla, et post haec repone
35
in loco frigido, et serua. Quidam uero ponunt ollam cum adipe in aqua calida lo-
36
co solis, aut super prunas debilis caloris.
37
Praeparatur autem alio modo, et est quod postquam fuerit purgatus a pelliculis
38
suis, teritur, et liquefit in olla, et ponitur super eum aliquantulum salis, deinde co-
39
latur per petiam lini, et reponitur. Sic enim praeparatum conuenit lassitudini, quan〈-〉
40
do miscetur cum Medicinis conuenientibus ad hoc.
41
Sed adeps ursinus, et porcinus pręparantur sic. Accipe ex eo dum est recens illum
42
qui est pinguior multum, sicut ille qui est circa renes, et pone in multa aqua pluuiali
43
frigida, et purga bene a suis panniculis, deinde dissolue eum cum manibus, malax-
44
ando fortiter, et ablue saepe mutando aquam frigidam, et malaxando, deinde po-
45
ne in uase terreo, mundo, capiente duplum eius, et pone super eum aquam, quae
46
ipsum cooperiat, et pone super carbones incensos, lenis caloris, et agita saepe donec
47
dissoluatur adeps totus in aqua, deinde cola adipem super aquam aliam frigidam,
48
postquam separaueris ab eo aquam primam, in qua dissolutus fuit, et dimitte infri-
49
gidari, deinde separa ipsum ab aqua illa, et pone in olla iterum cum aqua alia recen〈-〉
50
ti, et pone super prunas lenis caloris, donec liquefiat iterum, postea uero cola, et ab-
51
ijce sordes eius, et pone in uase latioris orificij fundo eius satis, et dimitte donec co-
52
agulatur, cum autem coagulatus fuerit extrahe a uase, et quod reperies in fundo eius
53
ex sordido abijce. Reliquum uero pone in uase mundo, et dissolue tertia uice, et
1
proijce in uase terreo mundo, et dimitte coagulari, et repone in loco frigido.
2
Adeps uero hircinus, et arietinus, et ceruinus praeparatur sic. Accipe ex eo, et pur-
3
ga, sicut diximus supra, et laua sicut diximus de adipe porcino, et frica malaxando
4
manibus, sicut diximus, et asperge super eum aquam saepe, et facias hoc sępe, donec
5
fiat albus, et non appareat in eo aliquid sanguinis, uel alterius sordis, deinde pone
6
in uase, et pone super eum aquam qua cooperiatur, et pone super prunas lenis calo〈-〉
7
ris, et agita, et postquam liquefactus fuerit, cola in uase alio, et dimitte infrigidari,
8
deinde pone in uase secundo cum aqua, et liquefac, et cola ut diximus. Tertio uero
9
pone in uase, et liquefac sine aqua, et pone in uase alio, et dimitte infrigidari, et ex-
10
trahe sicut diximus in porcino, et serua.
11
Sed adeps renum uaccarum accipitur, et purificatur a suis pelliculis, et abluitur
12
cum aqua marina copiosa, deinde ponitur in mortario, et teritur bene, et aspergi-
13
tur super eum semper aqua marina, et teritur semper, deinde pone in uase cum aqua
14
marina non multa, et coque, donec amittat odorem suum, deinde pone super unam
15
quamque maneriem adipis unciae quatuor caerae regionis Cirineae, et post cola, et quod
16
fuerit in fundo uasis, abijce ex sorde, reliquum pone in uase alio nouo, et pulueriça
17
super eum parum lateris triti, et pone omni die in sole coopertum, ut albificetur, et
18
amittat foetorem suum.
19
Adeps uero renum tauri sic praeparatur. Accipe ex eo recenti, et ablue cum aqua
20
dulci, et purifica a suis pelliculis, et pone in uase nouo, et pone super ignem cum
21
aqua munda, et aliquantulo salis, donec liquefiat, deinde aufer ab igne, et eijce
22
aquam, et sine infrigidari, et quando infrigidatus fuerit, et inceperit coagulari, ab-
23
lue manibus tuis, et frica cum aqua clara, et muta aquam eius saepe, donec munde-
24
tur bene, et facias hoc secundo et tertio si indiges, deinde pone in uase, et coque in
25
uino odorifero eiusdem quantitatis, et quando bulierit duabus ebulitionibus, au-
26
fer ab igne, et dimitte sic nocte una, et si odor eius adhuc est foetidus, pone iterum
27
in uase cum uino alio, et coque ubi prius, et facias hoc toties quod nihil ex odore
28
suo percipias remansisse. Fit etiam eodem modo sine sale propter aegritudines, qui-
29
bus sal est nociuus, uerum non fit ita albus.
30
Eodem modo praeparatur adeps leonis, et leopardi, et apri, et equi, et cameli, et
31
similium, sicut diximus de adipe bouis, et tauri.
32
Quidam uero aromatiçant adipem uituli, et tauri, et cerui in hunc modum. Ac-
33
cipe de quocunque uis, et ablue sicut diximus, et buli in uino, et post aufer ab igne, et
34
dimitte sic nocte una, mane uero muta uinum eius, ponens aliud in eadem quanti-
35
tate, et liquefac iterum, deinde collige, et pone in uase alio. Et faciunt quidam hoc
36
pluries, et in omnes nouem cotillas adipis ponunt drachmas septem squinanti.
37
Sed si uis fortius odorificare ipsum, pone ex squinanto drachmas octo, et corticum
38
palmae drachmas octo, et darsisaan, et xilobalsami ana drachma una, et cordume-
39
ni, et nardi, et cassiae ligneae, et cinnamomi ana drachma una, incide Medicinas
40
istas grosso modo, et pone in uino odorifero, et cum adipe, et fac bulire totum simul
41
tribus ebulitionibus, et dimitte sic nocte una, mane uero accipe adipem, et proijce
42
uinum, et ablue uas bene, et purga adipem a sorde quae est in fundo eius, et remitte
43
adipem in uas, et dissolue, et cola, et repone, et utere. Et secundum hanc formam
44
aromatiçantur adipes alij supradicti. Et iam diximus in eo quod praeter modum prae-
45
parationis adipum, qui necessarius est fieri, antequam aromatiçentur, ut citius reci-
46
piat odorem specierum.
47
Fit autem aliter sic. Accipe ex adipe quodcunque uolueris, et buli cum uino, et po-
48
ne cum eo ex summitatibus myrthi, et ex serpillo, et cypero, et darsisaam, de quali-
49
bet horum trium ana. Quibusdam uero uidetur unum ex his sufficere, et quando
50
bulierit bulitione tertia, aufert ab igne, et cola cum panno, et repone.
51
Et iam narrauerunt alij in hunc modum. Accipe de quocunque uis recenti, et mun〈-〉
52
dato a sanguine, et praeparato, sicut supra diximus, et pone in uase nouo, et proijce
53
super eum ex uino albo, antiquo, odorifero tantum, quod superfluat desuper octo
1
digitis, et buli leui igne, quousque separetur ab eo odor eius naturalis, et habeat fere
2
odorem uini, et post aufer uas ab igne, et permitte infrigidari, et accipe ex adipe il-
3
lo duas eminas, et proijce super eum libras tres uini supradicti, et pone cum eo ex
4
fructu plantae quae dicitur ocis, et ex fructu palmae tritis ambobus, et buli totum su-
5
per ignem lenem, et moue continue, et cum amiserit odorem eius, cola, et infrigi-
6
da, et post accipe ex darsisaam trito eminam unam, et florum alcannae eminas qua〈-〉
7
tuor, et confice cum uino ueteri, et dimitte nocte una maturari simul, mane uero ac〈-〉
8
cipe ollam unam nouam terream, capientem circa libras triginti, et pone in ea adi-
9
pem, et species, et adde super hoc ex uino unum misohaos, aut minus parum, et fac
10
bulire, donec adeps odorem specierum receperit, deinde cola, et iterum liquefac, et
11
repone. Et si uis augere odorem eius, adde speciebus ex myrrha pingui, drachmas
12
nouem, uel octo, dissoluta in uino ueteri. Gallinae uero et anatis adipem sic aroma-
13
tiçabis. Accipe quam uis ex eis, et praepara prius, sicut supra diximus, et accipe ex eo
14
quatuor cotillas, et pone in uase nouo ex terra, et proijce super eum ex darsisaam, et
15
xilobalsamo, et ex corticibus palmae, et ex calamo aromatico, de quolibet tunso, et
16
praeparato drachmas duodecim, deinde pone super hoc ex uino ueteri regionis Ba〈-〉
17
sis, uncias nouem uel decem, et confice omnia simul, et pone cum adipe in uase, et
18
pone super prunas, et fac bulire tribus ebulitionibus, deinde aufer ollam ab igne, et
19
dimitte sic die et nocte, mane uero liquefac, et cola in uase uitreo, uel argenteo, per
20
pannum lini mundum, et quando coagulabitur, collige cum cocleari, et pone in
21
uase terreo, et opila, et pone in loco frigido, hoc autem faciendum est in hyeme, nam
22
in aestate non posset coagulari. Quidam uero miscent cum eo ex cęra terrae dictae Tri〈-〉
23
ci, eo quod melius coagulatur cum ea. Simili uero modo aromatiçantur adipes
24
porci, et ursi, et similes his. Aromatiçantur autem adipes omnes uniuersaliter in
25
hunc modum. Accipe adipem purgatum, et praeparatum sicut diximus superius in
26
quantitate unius eminae. Et melior ad hunc modum praeparationis est adeps tauri-
27
nus, et maioranae recentis siccatae minam unam et mediam, et misce simul, et fac tro-
28
ciscos, quos pone in uase terreo, et proijce super eos uinum, et cooperi uas, et dimit〈-〉
29
te sic una nocte. Accipe eos et pone in uase terreo, et proijce desuper aquam, et fac
30
bulire super lentum ignem, et quando recesserit odor adipis, cola in uase, et coope-
31
ri, et dimitte tota nocte, mane accipe ex adipe qui fuit colatus mundus, et proijce fe〈-〉
32
ces eius, et pone cum eo ex maiorana trita, sicut diximus minam unam et mediam,
33
et pone in uase, et fac ut prius fecisti, et quando perfeceris, et bulieris ultimo, et co-
34
lueris, et proieceris feces eius, pone in uase, et serua in loco frigido. Et si tu uis re-
35
ponere adipem aliter ab istis modis omnibus, ita ut praeseruetur, ne putrefiat, et de-
36
struatur. Accipe de quocunque uis recenti, et laua bene, et desicca in umbra supra pan〈-〉
37
num mundum, et cum fuerit desiccatus, pone in petia lini, et comprime bene, et post
38
insere in filo lineo, et suspende, post aliquot uero dies pone, inuoluens in cartis no-
39
uis ex papyro, et repone in loco frigido. Et quando ponuntur adipes in melle, et re〈-〉
40
ponuntur sic non corrumpuntur.
41
DE SPOLIO SERPENTIS. CCCCLII.
42
SAlchalhaieth, id est, spolium serpentis. Dioscorides. Spolium serpentis quan〈-〉
43
do coquitur in uino, et distillatur ex eo in aurem dolorosam, confert ei multum,
44
et quando colluitur os cum uino illo, confert dolori dentium. Etiam miscent ipsum
45
quidam in Medicinis oculorum, et proprie illud quod fuit ex masculo. Galenus.
46
Dicunt quidam quod spolium serpentis quando bulierit in aceto, et colluitur os
47
cum eo, confert dolori dentium.
48
DE PISCIBVS. CCCCLIII.
49
CAmech, id est, piscis. Galenus. Aqua piscium salsorum confert uulneribus
50
putridis sicut almuri, et confert similiter dolori sciaticae, et hulceribus intesti-
51
norum, quando fit cum ea clistere, et hoc ideo, quia attrahit humores qui sunt in
52
scia, et lauat intestina, et desiccat hulcera quae sunt in eis, et illa qua Medici plus
53
utuntur, est aqua anguillae salsae, et piscium paruorum. Et nos quidem iam admini-
1
strauimus eam in hulceribus putridis, quae sunt in ore. Sed absamaris est species
2
piscis quaedam cuius caput salsum quando aduritur, aufert carnem superfluam ab
3
hulceribus, et non sinit eam crescere in corpore, et aufert uerrucas, et carnem super-
4
fluam, quae dicitur morum. Et caro eius est conueniens puncturę scorpionis, et mor〈-〉
5
sui canis rabidi, sicut etiam caro omnis piscis salsi alterius.
6
Piscium uero paruorum qui dicuntur cir, capita quando aduruntur, et teruntur,
7
et pulueriçantur super ragadias ani curant eas. Et muri quod fit ex eis, quando col-
8
luitur os cum eo curat hulcera oris putrida.
9
Et kammen, et est piscis marinus, quando accipitur recens, et ponitur in uentre por-
10
ci, et coquitur cum eo in decem et octo libras aquae, donec redeant ad tres libras, et
11
colatur aqua illa, et infrigidatur, et tribuitur in potu, laxat uentrem laxatione forti.
12
Et quando fit emplastrum cum eo, confert morsui canis rabidi, et morsui cuiusque ani-
13
malis uenenosi.
14
Et caro piscis marini salsi qui dicitur kesam, et homines Orientis nominant eum
15
aliena, quando administratur, confert morsui tyri. Oportet autem quod infirmus co-
16
medat ex eo saepe, et bibat uinum multum, et euomat saepe, et cum ea fit empla-
17
strum super morsum canis, et confert. Et administratur etiam ad incidendum phle-
18
gma, sicut administrantur Medicinae secundinae acutae.
19
DE OSSIBVS COMBVSTIS. CCCCLIIII.
20
HAidham maharicheb, id est, ossa combusta. Galenus. Virtus eorum est quae
21
resoluit et desiccat, desiccatione forti. Et dicitur quod haec uirtus in ossibus ho-
22
minum est proprie, et propter hanc caussam curant quidam cum hoc cinere epile-
23
psiam, et dolorem iuncturarum. Et dicitur quod calcaneus porci quando aduritur,
24
donec color eius fit albus, et datur ex eo in potu, resoluit inflationem intestinorum,
25
et punctiones eorum antiquas, et sic confert colicae. Et dicitur quod si fit cum eo em〈-〉
26
plastrum super baras, aufert eam. Et dicunt quod calcaneus hirci quando aduritur,
27
et datur in potu, incitat libidinem coitus, et quando bibitur cum oximelle, extenu-
28
at splenem. Et dicunt quod ossa crurium bouis adusta, abscindunt fluxum sangui-
29
nis, et quando sumuntur in potu, abscindunt fluxum uentris.
30
DE TELA ARANEA. CCCCLV.
31
HAmdebut, id est, tela aranea. Galenus. Tela aranea, quando ponitur super
32
uulnera, quae fiunt in exterioribus corporis, non sinit ea apostemari. Dioscori-
33
des. Quando miscetur cum aliquo unguento, et extenditur super peciam, et liga-
34
tur super tempora, et super pulsus brachiorum, curat febrem tertianam, et quando
35
ponitur super locum, unde fluit sanguis, stringit eum statim, et quando ponitur su-
36
per hulcera non profunda, prohibet ea apostemari. Et ex tela aranea est quaedam spe-
37
cies alba, et dura, quae secundum quod dicunt quidam, si restringatur in corio, et su-
38
spenditur super adiutorium, aufert febrem quartanam, et quando coquitur in oleo
39
rosato, et distillatur in aurem, confert dolori eius.
40
DE SVDORE. CCCCLVI.
41
HArach, id est, sudor. Galenus. In sudore hominis est salsedo, et amaritudo
42
pauca, maxime quando admiscetur cum puluere illius loci, ubi luctant homi-
43
nes, et accipitur, et linitur super tumores qui sunt in corpore praeter naturam, et re-
44
soluit eos. Et dicunt quod in isto puluere solo est uirtus consolidatiua et stiptica, et
45
propter hanc caussam prohibet descensum humorum ad loca. Quando ergo misce〈-〉
46
tur cum sudore, fit fortior nimis uirtus eius, et curat citius. Quando ergo ponitur su〈-〉
47
dor iste cum illo puluere super apostemata mammillarum, resoluit ea, et extinguit
48
inflammationem eorum. Et quando linitur cum eo dulbklet, confert. Et ego usus
49
sum eo in apostematibus lumborum, et sedata fuerunt apostemata, et resoluta,
1
et aeger fuit curatus curatione completa. Sed quando apostemata, quae curantur cum
2
isto Medicamine, sunt sicca, et dura, oportet quod mollificentur cum oleo de alkan-
3
na, et si non reperitur, cum oleo rosaceo, et quando miscetur cum hoc oleo, confert
4
coagulationi lactis in mamilla, et resoluit ea, et secundum hunc modum oportet quod
5
utaris eo in omnibus apostematibus. Sed sudor equi quando calefit cum aceto, con〈-〉
6
fert epilepsiae. Et dixerunt quidam, quod confert, si administretur in morsibus uenenosis.
7
DE LANA. CCCCLVII.
8
SAuf, id est, lana. Galenus. Lana succida confert attritioni et conquassationi
9
membrorum et neruorum, et quando fricatur corpus cum ea, sordes quae est in
10
ea, confert ad penetrandum. Sed lana lota est conferens in hoc, quod ipsa est mate-
11
ria recipiendi omnem rem humidam, et liquorem, quando in eo infunditur. Et quan〈-〉
12
do lana aduritur, fit uirtus eius calida cum subtilitate, quousque ipsa aufert carnem su-
13
perfluam ab hulceribus, et ponitur similiter in emplastris desiccatiuis. Et modus adu-
14
stionis eius est, quod ponatur in uase nouo, et cooperiatur coopertorio perforato
15
multis foraminibus, et sic aduratur. Dioscorides. Melior ex lana est lenis, quae est
16
ex collo animalis, et ex interioribus coxarum. Quando lana infunditur in aceto et
17
oleo, aut uino, et emplastratur cum ea, conuenit apostematibus in principio eorum,
18
et confert attritioni membrorum, et neruorum, et fracturis ossium. Et quando infun〈-〉
19
ditur in aceto, et oleo rosaceo, confert sodae, et dolori stomachi, et aliorum mem-
20
brorum. Sed adusta habet uirtutem calefactiuam, et adustiuam, et stipticam, et cau〈-〉
21
terizatiuam, et aufert carnem superfluam ab hulceribus, et incarnat, et consolidat
22
ea, et aduritur, postquam abluitur, et ponitur in olla munda, et aduritur, sicut alia
23
quae diximus, similiter autem comburitur seta et stupa. Quidam uero lauant lanam
24
cum sorde sua, et pectinant, et imbibunt eam cum melle, et sic adurunt, sicut diximus.
25
Quidam uero in olla habente latum os componunt clauos, uel aliquid tale facien-
26
tes in modum craticulę, deinde ordinant super eos frustula ligni pini, et deinde uel-
27
lus lanae pectinatae in oleo linitae, nec multum madidae, componunt super ligna, et
28
deinde alium ordinem frustulorum ligni super lanam componunt, super quam la-
29
nam aliam ponunt, ut prius, et faciunt hoc secundum quantitatem, quam uolunt adu〈-〉
30
rere ex lana, et ligna incendunt. Et recipiunt in uase aliquo liquorem olei et picis ma-
31
nantis a lignis, et cinerem lanę sapientem odorem picis illius, et reponunt simul. Et
32
lauatur cinis lanae, et ponitur in Medicinis oculorum. Lauatur autem hoc modo.
33
Pone eum in uase terreo mundo, et pone super eam aquam, et agita simul agitatio-
34
ne forti, et facias hoc tam diu, donec non sentias in sapore eius mordicationem, quan〈-〉
35
do posueris ex eo super linguam tuam, et semper muta aquam eius. Hoc autem ca-
36
ue, quod ibi remaneat aliqua stipticitas, cum autem resederit in fundo, abijce aquam,
37
et collige et sicca.
38
DE CORNIBVS. CCCCLVIII.
39
KAren, id est, cornu. Galenus. Plurimum quod administratur ex cornu, est cer〈-〉
40
uinum, et caprinum, nam aduruntur, et administrantur ad restringendam gin〈-〉
41
giuam, et confirmandos dentes. Et iam narrauimus, quod cornu cerui quando ad-
42
uritur, et abluitur, curat hulcera intestinorum, et fluxum sanguinis, et fluxum uentris,
43
et quando bibitur, etiam curat ictericiam, et dosis eius est coclearia duo. Etiam ad-
44
ministratur adustum et ablutum in sief, ad desiccandos humores uenientes ad ocu-
45
lum, et omnia quae hoc faciunt, habent uirtutem desiccatiuam. Dioscorides.
46
Cornu cerui quando aduritur, et lauatur, et bibuntur ex eo aurei duo cum dragagan〈-〉
47
to, conuenit sanguinis sputo, et hulceribus intestinorum, et fluxui uentris antiquo,
48
et ictericiae, et doloribus uesicae, et confert cursui humiditatum antiquo ex matrice,
49
quando bibitur cum aliqua Medicina conueniente ad hoc. Et inciditur cornu in fru-
50
sta, et ponitur in olla terrea, et lutatur caput eius, et dimittitur in furno, donec albe-
51
scat. Lauatur autem postmodum sicut climia, et sic conuenit oculo, ad quem currunt
52
humiditates, et hulceribus quae sunt in eo. Et quando fricantur cum eo dentes, ab-
53
stergit eos a sordibus. Et fit fumigium cum cornu crudo, et fugat animalia ueneno-
1
sa. Et quando coquitur cum aceto, et colluitur os cum decoctione eius, confert do-
2
lori dentium. Et limatura eius quando datur in potu cum uino, excludit lumbricos.
3
DE VENTRICVLIS AVIVM. CCCCLIX.
4
KAnisa, id est, uentriculus. Dioscorides. Ventriculum gallinae aquaticae qui-
5
dam laudauerunt, dicentes, quod est Medicina maturatiua, quando comeditur
6
coctus, uel crudus siccus. Sed experti sumus hoc, et non inuenimus uerum. Et simi-
7
liter pelliculam interiorem uentriculi galli quidam desiccantes, dant in potu, et esti〈-〉
8
mant, quod confert aegritudinibus oris stomachi.
9
DE PVLMONE. CCCCLX.
10
KIch, id est, pulmo. Galenus. Pulmo agni et porci, ut dicunt quidam, confert
11
excoriationi calciamentorum. Et pulmo uulpis quando desiccatur, et bibitur,
12
confert asmati. Dioscorides. Pulmo porci, et agni, et ursi, quando aliquis horum
13
ponitur super excoriationes pedum, confert, nec sinit eas apostemari. Et pulmo uul-
14
pis desiccatus et bibitus, confert asmati. Et adeps eius dissolutus et distillatus in au-
15
rem, sedat dolores eius.
16
DE CAPITIBVS ANIMALIVM
17
quorumcunque. CCCCLXI.
18
RAs, id est, caput. Galenus. Fuit quidam, qui accipiebat capita paruorum pi-
19
scium salsorum, et desiccabat, et puluerizabat super hulcera ani, et uuulae, et cu〈-〉
20
rabat ea, et in hoc modo non est uirtus eorum calida nimis. Et quidam adurunt ca-
21
put leporis, et curant cum eo alopeciam. Sed caput alguasgar, ubi dixerunt quidam
22
ex scriptoribus librorum, quando teritur, et ponitur super membrum, ubi est res infi〈-〉
23
xa, extrahit eam, et aufert uerrucas. Dioscorides. Pisciculi parui dicti in Oriente
24
Sir, caput, quando aduritur, et puluerizatur super scissuras ani, curat eas. Et muri qui
25
fit cum eis, quando fit emplastrum cum eo, curat hulcera fraudulenta, et putrida, et
26
illa quae sunt in ore.
27
DE CAPILLIS. CCCCLXII.
28
SCahar, id est, capilli. Galenus. Quando aduruntur capili, fit similis uirtuti la-
29
nae adustae, uolo dicere, quod calefacit, et desiccat, calefactione et desiccatione forti.
30
LECTORI.
31
LIBELLVM Hunc de Centaureo, in Cathalogo librorum Galeni, maxime uero eorum, qui Graece
32
extant hodie, non reperimus, unde suspicio subit, nec uero dissimile est, supposititium[*]supposititium corrupt for suppositum esse. Tamen quan〈-〉
33
do in iuuamentis conueniebat plane cum alijs Scriptoribus, et nostri instituti argumento respondebat, liben-
34
ter adiecimus, nec tanta illi hic tribuit Galenus, quin adhue et maiora possit, si comperta haberemus, me-
35
rito ob hoc centaureum dicta. Si enim tanta possunt plantago, betonia, chamaemilum de quibus quoque olim
36
uolumina extiterunt Scriptorum, mirum uideri non debet, eadem posse et centaureum, siue Galenus, siue ali-
37
us quisquam scriptor fuerit. Vale.